tuliya 1.pro

HALÛK PERK MÜZES‹’NDEK‹ THRAK 

VE ANADOLU ATLILARI 

THRACIAN AND 

ANATOLIAN RIDERS IN 

HALÛK PERK MUSEUM 

‹nci Delemen* 

Thrace and Anatolia yield numerous votive and funerary stelai, altars, 

and statuettes featuring rider types that can be traced to the Classical period. 

The collection in Halûk Perk Museum includes Thracian rider stelai (type 

A and B), as well as Kakasbos/Herakles/Maseis, Apollo, and Dioskouroi 

stelai that belong to the Anatolian series. Also of Anatolian origin are three 

statuettes depicting a heroic rider. In general the finds adhere to standart 

iconography and display major traits of folk art. Nonetheless, there also 

occur rarely-encountered features, such as the man with a pedum on a 

Thracian rider relief (TA 2), the woman sitting on a diphros and holding the 

edge of her mantle on another (TA 6), and the snake before a club-bearing 

rider (KHM 3), in addition to proper names seldom or never attested earlier 

(KHM 3, KHM 4, DT 2). 

Klasik ve Hellenistik Dönem’e ait mezar ve adak kabartmalar›nda benimsenmeye 

bafllayan atl› tipleri, Roma ‹mparatorlu¤u’nun hemen bütün 

eyaletlerinde, üstelik artan bir ivmeyle yayg›nlaflm›flt›r. Thrakia ve 

Anadolu bu ba¤lamda bafl› çeker. Her iki bölgede de mezar ve adak stelleri 

ile basit sunaklar üzerinde atl› tiplerini uyarlayan kabartmalar yüksek 

say›lara ulaflmakta, ayr›ca benzer kontekstlerde kullan›lm›fl heykelcikler 

bulunmaktad›r. Halk sanat›n›n ürünü olan bu eserlerde belirli flema ve 

ö¤eler defalarca yinelenmifltir. Dolay›s›yla, ayn› çevreye özgü buluntu 

toplulu¤unun tekdüze oldu¤u bir gerçektir. Ancak, betimler ve onlara efllik 

eden yaz›tlar ilk bak›flta dikkati çekmeyen, fakat kimi zaman sanatsal, 

kavramsal ve toplumsal yönden o çevrenin geliflimine ›fl›k tutan, hatta 

bölgesel/yöresel serileri birbiriyle iliflkilendirmeye yarayabilen ayr›nt›lar 

da içerir. 

* Doç. Dr. ‹nci Delemen, ‹stanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Bölümü, Klasik Arkeoloji 

Anabilim Dal›. Fen PTT 34459 ‹stanbul. incidelemen@hotmail.com

Söz konusu gözlemler Halûk Perk Müzesi’ndeki atl› kabartmalar› ve 

heykelcikleri aç›s›ndan da geçerlidir. 1 Kesin buluntu yerleri bilinmeyen bu 

eserler afla¤›da bölgesel-ikonografik k›staslara göre Thrak Atl›s› stelleri, 

Anadolulu atl› tanr›lardan Kakasbos/Herakles/Maseis, Apollon, 

Dioskurlar ve Tanr›ça’ya adanm›fl steller ve Phrygia civar›na özgü yass› 

heykelcikler fleklinde tasnif edilerek incelenirken, her birinin ana seriyle 

ba¤lant›lar› ve ayr›ks› özellikleri vurgulanacakt›r. 

Thrak Atl›s›: 

TA 1. Stel parças›, env. 1569 (Res. 1) 

Buluntu yeri belirsiz. ‹ri kristalli grimsi mermer. 

Y 11.0 cm, G 14.9 cm, K 3.9 cm, KD 0.3 cm. 

Alçak kemerli stelde yal›n bir çerçeve dörtgen kabartma alan›n› s›n›rlar. 

Arka ve yan yüzler kabaca düzeltilmifltir. 

Stelin alt k›sm› mevcut de¤ildir. Yüzey afl›nm›flt›r. 

Adeta ad›mlar›yla sa¤a ilerleyen at üzerindeki figür tümüyle profilden 

betimlenmifltir. ‹leriye uzatt›¤› sa¤ elinde bir phiale vard›r. Vücuda oturan 

khitoniskosun üzerine ald›¤› khlamys omuz ve gö¤sü örterek arkaya 

sarkar. Bafl aç›k, saçlar k›sad›r. At›n önünde, çatal biçiminde stilize edilmifl 

a¤aca bir y›lan sar›lm›flt›r. Yüzeysel iflçilik gösteren kabartmada 

ayr›nt›lar boyayla belirtilmifl olabilir. 

Yaz›t mevcut de¤ildir. 

TA 2. Stel parças›, env. M.185 (Res. 2) 

Buluntu yeri belirsiz. ‹nce kristalli, gri damarl› beyaz mermer. 


Alçak kemerli, yal›n çerçeveli stel. Arka yüz perdahl›, üst yüz kaba ifllidir. 

Stelin sol üst köflesi günümüze gelmifltir. 

Sa¤a do¤ru hareket halindeki bir at›n üzerinde oturdu¤u anlafl›lan 

figürün yaln›zca bafl›n›n arka k›sm› ile sa¤ omzu korunmufltur. Kol afla¤›ya 

sarkmakta, figür olas›l›kla dizgin ya da phiale tutmaktad›r. Uzun dalgal› 

saçlar›n› bir taenia çevreler. Khitoniskosun üzerindeki khlamys rüzgarla 

fliflmifltir. Solda tümüyle profilden betimlenmifl bir figürün atl›y› yürüyerek 

izledi¤i anlafl›l›r. Sa¤ elindeki pedumu omzuna dayam›flt›r. Bafl› oldukça 

yüksek çal›fl›lm›fl, sol gözü de k›smen ifllenmifltir. Saç ve sakal› k›v›rc›kt›r. 


1 Eserleri inceleme ve yay›mlama olana¤› sa¤layan Halûk Perk’e, katk›lar›ndan dolay› Prof. Dr. Mustafa 

Hamdi Sayar’a ve her zaman oldu¤u gibi bu çal›flmada da yan›mda olan Dr. Sedef Çokay-Kepçe’ye 

teflekkür borçluyum. Yard›mlar›n› esirgemeyen Y.Doç. Dr. fievket Dönmez ve Aflk›m Özdizbay’a da 

teflekkür ederim. Katalogda kullan›lan k›saltmalar, Y: Yükseklik, G: Genifllik, K: Kal›nl›k, D: Derinlik, 

KD: Kabartma derinli¤i, HY: Harf yüksekli¤i, a.g.e.: Ad› geçen eser, fleklindedir. Makalede s›kça geçen 

"adeta" terimi, binicilikte dört zamanl›, yavafl yürüyüflü ifade etmektedir. 

— 150 —


Buluntu yeri belirsiz. ‹ri kristalli beyaz mermer. 


Alçak kemerli, yal›n çerçeveli stel. Arka yüzde keski izleri görülür, 

di¤erleri düzeltilmifltir. 

Stelin sol yar›s›ndan büyük bir k›s›m eksiktir. 

Sa¤a do¤ru adeta ad›mlar›yla ilerleyen at üzerindeki figür tümüyle profilden 

betimlenmifltir. ‹leriye uzatt›¤› sa¤ elinde bir phiale vard›r. 

Khitoniskos ve khlamys giymifltir. At›n önünde boukranion ve girlandlarla 

süslü yuvarlak bir sunak yer al›r. Suna¤›n arkas›ndaki a¤aca bir y›lan 

sar›lm›fl ve bafl›n› atl›ya do¤ru uzatm›flt›r. Sahnenin sa¤ kenar›nda dörtte 

üç profilden gösterilmifl, ayakta duran giyimli bir kad›n sa¤ elini 

kald›rarak atl›y› selamlamakta, sol elinde ise derin bir çanak tutmaktad›r. 

Kad›n khitonunun üzerine ald›¤› mantoyla bafl›n› örtmüfltür. Örtünün 

alt›nda olas›l›kla bir stephane vard›r. Hareket, ayr›nt› ve giysi k›vr›mlar›n›n 

düzenlenifli aç›s›ndan ço¤u Thrak Atl›s› kabartmas›ndakine göre daha 

kaliteli bir iflçilik söz konusudur, ancak kad›n figürünün bafl› ile sa¤ eli ve 

at›n bafl› orans›zca büyük biçimlendirilmifltir. 

Yaz›t yoktur. 


Buluntu yeri belirsiz. ‹ri kristalli, gri bantl› beyaz mermer. 


Kabartman›n yal›n bir çerçeveyle s›n›rland›¤› anlafl›lmakta, ancak stel 

formuna dair bilgi edinilememektedir. Kabaca düzeltilen üst ve yan yüzler, 

arkaya do¤ru e¤imlidir. 

Stelin sa¤ taraf›ndan bir parça günümüze gelmifltir. 

Sa¤a do¤ru adeta ad›mlar›yla ilerleyen at›n ön k›sm›, s›rt›ndaki atl›n›n 

phiale tafl›yan sa¤ eli ve at›n arkas›ndaki a¤ac›n gövdesi görülebilmektedir. 

At›n önünde ise muhtemelen dörtgen biçimli olan bir sunak vard›r. 

Üzerindeki atefl kaz›ma çizgilerle belirtilmifltir. Sahnenin sa¤›nda, ayakta 

duran kad›n sa¤ elindeki phialeyi suna¤a do¤ru uzatm›flt›r. Bafl›n› örten 

manto, khitonunun üzerinden afla¤›ya sarkar. Figürde orans›zl›k, yüz hatlar›nda 

yüzeysellik ve giyside kaz›mayla biçimlendirilmifl kesintisiz paralel 

k›vr›mlar dikkat çeker. 





Dikdörtgen biçimli, yal›n çerçeveli stel. Arka yüzün yan› s›ra sa¤ yüzde 

1.1 cm kal›nl›¤›nda bir pervaz düzeltilmifl, di¤er yüzler kabaca ifllenmifltir. 

Üst kenar arkaya do¤ru e¤imlidir. 

— 151 —

Stelin sa¤ üst k›sm› korunagelmifltir. 

Sa¤da cepheden betimlenmifl bir kad›n ayakta durmaktad›r. Gö¤üs 

alt›ndan kuflakl› bir khiton giymifl, bafl›n› örten mantosunun kenar›n› sol 

eliyle tutmufltur. Sa¤ elini yana, muhtemelen o tarafta bulunan bir suna¤a 

do¤ru uzat›r. Bafl› ve elleri büyük olan figürün giysisindeki k›vr›mlar eflit 

aral›kl› ve paralel kaz›ma çizgilerle gösterilmifltir. Solda, suna¤›n arkas›na 

rastlayan a¤ac›n yapraklar› ve aralar›nda bir y›lan›n gövdesi ay›rt 

edilebilmektedir. 



Buluntu yeri belirsiz. ‹ri kristalli, gri damarl› grimsi mermer. 


Dikdörtgen biçimli, yal›n çerçeveli stel. Arka yüz kaba iflli b›rak›lm›fl, 

yan yüzler düzeltilmifltir. 

Stelin sa¤ yar›s›ndan bir k›s›m günümüze gelmifltir. Çerçeveden küçük 

parçalar kopmufltur. 

Sa¤a do¤ru adeta ad›mlar›yla ilerleyen at›n yaln›zca ön ayaklar› korunmufltur. 

Önünde dörtgen sunak bulunmakta, suna¤›n gerisindeki a¤aca 

sar›lm›fl bir y›lan›n bafl›n› atl›ya do¤ru uzatm›fl oldu¤u anlafl›lmaktad›r. 

Sahnenin sa¤›nda diphrosa oturmufl bir kad›n figürü yer al›r. Tümüyle 

profilden gösterilen figür khiton üzerine manto giymifltir. Bafl›n› örten 

mantonun bir kenar›n› sa¤ eliyle yukar›ya kald›rmaktad›r. Suna¤a do¤ru 

uzatt›¤› sol elinde phiale tutar. Ayaklar›n›n alt›nda basamak, diphrosun 

üzerinde ise simetrik k›vr›mlar yaparak yere sarkan kumafl vard›r. 

Oranlar, hareket ve giysi k›vr›mlar› ustal›kla biçimlendirilmifltir. 



Buluntu yeri belirsiz. ‹nce kristalli, gri damarl› beyaz mermer. 


Alçak kemerli, yal›n çerçeveli stel. Arka ve sol yüz perdahl›, di¤erleri 

kaba ifllidir. 

Stelin alt k›sm› mevcut de¤ildir. 

Sa¤a do¤ru dört nala koflan at üzerinde, bafl› ve gö¤sü dörtte üç profilden 

betimlenmifl olan figür sa¤ elini arkaya do¤ru kald›rm›flt›r. Elinde tuttu¤u, 

muhtemelen boyayla belirtilmifl m›zrak korunmam›flt›r. fiiddetle arkaya 

savrulan khlamys d›fl›nda bir giysi görünmemektedir. Bafl aç›k, saçlar 

k›sad›r. At›n önünde y›lan sar›lm›fl bir a¤aç yer al›r. ‹flçilik yüzeyseldir. 


— 152 —




Alçak kemerli, yal›n çerçeveli stel. Arka ve yan yüzler kaba ifllidir. 

Stelin alt yar›s› mevcut de¤ildir. 

Sa¤a ilerleyen at üzerinde tümüyle profilden betimlenmifl figür sa¤ elini 

arkaya do¤ru kald›rm›flt›r. Elinde tuttu¤u, muhtemelen boyayla gösterilmifl 

m›zrak korunmam›flt›r. Omuzlar› ve gö¤sü örterek uçuflan khlamys 

d›fl›nda, giysiler plastik olarak ifllenmemifltir. Aç›k baflta saçlar kulaklar› 

örter. Stelin sa¤ kenar›n› s›n›rlayan, çerçeveye ait flerit bir a¤aç gövdesi 

gibi ele al›nm›fl ve buradan ç›kan yaprakl› bir dal belirtilmifltir. Yüzeysel 

iflçili¤iyle dikkati çeken kabartmada ayr›nt›lar boyayla ifllenmifl olabilir. 



Buluntu yeri belirsiz. Orta kristalli, gri damarl› beyaz mermer. 


Dikdörtgen biçimli, yal›n çerçeveli stel. Arka yüz perdahl›d›r. 

Stelin sol alt köflesi ve sa¤ yar›s›ndan büyük bir bölüm eksiktir. Yüzey 

afl›nm›flt›r. 

Mevcut parçada sa¤a do¤ru dört nala koflan at üzerinde tümüyle profilden 

betimlenmifl ve sa¤ elini arkaya do¤ru kald›rm›fl bir figür görülür. 

Elinde muhtemelen boyayla belirtilen bir m›zrak tutmufl olabilir. Giydi¤i 

khitoniskosun üzerindeki khlamys arkaya savrulmufltur. Bafl› aç›k, 

saçlar› k›sa ve k›v›rc›kt›r. Solda dörtte üç profilden gösterilmifl giyimli bir 

genç yaya olarak atl›y› izler. Sa¤da ise öndeki bir figüre ait sa¤ kol ve mantonun 

yan› s›ra, bindi¤i at›n kuyru¤u korunagelmifltir. Bu figürün birinci 

atl› ile benzer özelliklerde ve paralel hareket halinde betimlendi¤i 

anlafl›lmaktad›r. ‹ki atl›n›n aras›nda, arka planda yer alan bir a¤aç vard›r. 

Bir y›lan yapraklar›n aras›ndan arkadaki atl›ya do¤ru bafl›n› uzat›r. 


S›ralanan dokuz stel gerek form, gerekse ikonografya aç›s›ndan arkeoloji 

literatüründe "Thrak Atl›s›" ad›yla an›lan repertuar ile örtüflme 

içerisindedir. Thrakia ve komflu bölgelerden yaklafl›k 3500 buluntuyu 

kapsayan (Penkova 2004: 315) bu repertuarda ço¤unlu¤u steller 

oluflturur. Halûk Perk Müzesi’ndekiler gibi küçük boyutlu ince bir levhadan 

biçimlendirilip, yal›n bir çerçeveyle s›n›rlanm›fl alçak kemerli ve 

dörtgen stel formlar› yayg›nd›r (Kazarow 1938: 4; Will 1955: 24-27). 

Stellerin üzerindeki kabartmalarda afla¤›da de¤inilecek üç tip ay›rt 

edilmekte, fakat kabartmalara efllik eden yaz›tlar ayn› tipin hem çeflitli 

tanr›lara adak amac›yla, hem de mezar kontekstinde kullan›ld›¤›na 

— 153 —

tan›kl›k etmektedir (Will 1955: 29-30; CCET I: 1-2; Dimitrova 2002: passim). 

‹flte bu yüzden, hiçbiri yaz›t içermeyen Halûk Perk Müzesi’ndeki 

buluntular›n adak steli mi yoksa mezar steli mi olduklar›n› saptamak 

mümkün de¤ildir. 

Alt› stelde (TA 1-TA 6), sa¤a do¤ru adeta ad›mlar›yla ilerleyen atl› figür 

Thrak Atl›s› kabartmalar›n›n A tipinde anahtar ö¤eyi oluflturur (Kazarow 

1938: 5-6, 9; Cermanovic-Kuzmanovic et al. 1992: 1068). Atl›n›n (TA 1-TA 

3) profilden betimlenmesi, khitoniskos ve khlamys giymesi, ileriye uzatt›¤› 

sa¤ elinde phiale tutmas› bu tip için s›radand›r. Ayn› durum, k›r›k olan TA 

2 d›fl›nda buluntular›n hepsinde tekrarlanan y›lan sar›l› a¤aç ile üçünde 

korunan (TA 3, TA 4, TA 6, ayr›ca belki TA 5) sunak aç›s›ndan da geçerlidir 

(Dimitrova 2002: 211, 213-214, 219). 

Thrak Atl›s› kabartmalar›n›n bazen yan figürlerle zenginlefltirildi¤i 

izlenir. Atl›y› yürüyerek takip eden giyimli erkek figürü bunlardan biridir 

(Kazarow 1938: 6; Cermanovic-Kuzmanovic et al. 1992: 1070, 1072). 

Ancak TA 2’deki gibi omzuna pedum dayam›fl k›v›rc›k saçl› ve sakall› bir 

figür, yay›mlanm›fl A tipi kabartmalar aras›nda saptanamam›flt›r. 2 

Di¤er bir yan figür olarak atl›n›n önünde yer alan giyimli kad›n ise Perk 

stellerinde dört kez örneklenmektedir. Bunlardan üçü (TA 3-TA 5) yayg›n 

flemaya uyarak ayakta durur. Figürün sa¤ elini kald›r›p atl›y› selamlamas› 

(TA 3), mantosunun kenar›n› tutmas› (TA 5) ya da libasyon ifllevli bir kap 

tafl›mas› (TA 3, TA 4 ve belki TA 5) ola¤an özelliklerdir (Kazarow 1938: 6; 

Tafll›kl›o¤lu 1971: 216-217; Cermanovic-Kuzmanovic et al. 1992: 1070, 

1072, 1075, no.324-336). Libasyon kab› genellikle TA 4’teki gibi bir 

phialedir, fakat TA 3’teki gibi çanak formuna da (CCET IV: no.11) rastlan›r. 

Keza TA 6 elindeki phialeyi suna¤a do¤ru uzatan bir kad›n› betimler. 

Ancak figür bu kez bir diphrosa oturmufltur. Thrak Atl›s› kabartmalar›nda 

görece daha az karfl›laflt›¤›m›z oturan tipin (Cermanovic-Kuzmanovic et al. 

1992: no.337-344) TA 6’daki temsilcisi, bafl›n› örten mantonun bir 

kenar›n› sa¤ eliyle kald›rmaktad›r. Bu durumda TA 6’n›n Klasik Dönem 

mezar kabartmalar›nda yinelenen standart bir tipi (Clairmont 1993: 86), 

ayn› dönem ve benzer kontekste ait heros kabartmalar› ile iliflkilendirilen 

(Kazarow 1938: 6; Will 1955: 74-81; Dimitrova 2002: 220, 223) adeta 

yürüyüflündeki atl› tipine eklemledi¤i sonucuna var›labilir. 

TA 7 ve TA 8 sa¤a do¤ru dört nala koflan atl› figürüyle Thrak Atl›s› 

kabartmalar›n›n B tipini yans›t›r (Kazarow 1938: 6). Al›fl›lageldi¤i üzere, 

figürün mantosu hareketin fliddetiyle arkaya savrulmufl, sa¤ eli yukar›ya 

kalkm›flt›r. B tipindeki baz› buluntularda atl›n›n elinde plastik olarak 

belirtilmifl bir m›zrak vard›r. Baz›lar›nda ise, t›pk› burada incelenen iki 

2 B tipi kabartmalarda ender olarak görülebilen benzer figürler ise pedum tafl›mamaktad›r; 

bkz. örne¤in, Budde 1953: passim (‹stanbul Arkeoloji Müzeleri’ndeki Selanik kaynakl› kabartma). 

— 154 —

kabartmadaki gibi, herhangi bir nesne yer almamakta ve m›zra¤›n boyayla 

belirtildi¤i ya da parmaklar›n benedictio latina durumunda oldu¤u ileri 

sürülmektedir (Kazarow 1938: 7; CCET I: 121; Cermanovic-Kuzmanovic et 

al. 1992: 1076-1077, no.201-213). ‹lk üç parma¤›n aç›k di¤erlerinin k›vr›k 

kalmas›n› gerektiren bu hareket aç›kl›kla belirtilmedi¤ine göre, TA 7 ve TA 

8 için birinci ihtimal güç kazan›r. Her iki kabartmada görülen a¤aç, 

yukar›da A tipi için belirtildi¤i gibi B tipinde de standart bir ö¤edir (CCET 

I: 2; Dimitrova 2002: 214). Bu tipte s›k rastlanan sunak, köpek/aslan ve 

yaban domuzunun varl›¤› ise alt taraf› günümüze eriflmeyen iki buluntuda 

da kesinlefltirilememektedir. 

TA 9 dört nala koflu hareketini içermesi aç›s›ndan B tipi ile iliflkili 

gözükür. Fakat bu kez sahnede tek bir atl› de¤il, ayn› boyutta, birbirine 

paralel iki atl› betimlenmifltir. Thrak Atl›s› kabartmalar›nda iki atl›ya kimi 

zaman rastlanmakla birlikte, bunlardan biri ço¤unlukla di¤erinden daha 

küçük boyutta biçimlendirilmifl ve esas figürün karfl›s›na konumlanm›flt›r 

(Kazarow 1938: 9; Cermanovic-Kuzmanovic et al. 1992: 1076, 1078; 

Dimitrova 2002: 218; Penkova 2004: 315). Öte yandan ayn› boyutta ve 

paralel hareket halinde üç veya daha çok atl›, B tipinden yararlanarak 

ölüyü heroize eden baz› mezar kabartmalar›nda örneklenmektedir (Will 

1955: 67-74; Cermanovic-Kuzmanovic et al. 1992: 1070, no.582). 

Dolay›s›yla TA 9’un da mezar steli iflleviyle kullan›ld›¤› kabul edilebilir. ‹ki 

atl›n›n aras›nda yükselen y›lan sar›l› a¤ac›n yan› s›ra, atl›lar› yürüyerek 

izleyen genç hizmetkar ise, B tipi kabartmalar›n standart ö¤eleridir 

(Kazarow 1938: 10; ayr›ca bkz. ‹A 2003: no.22). 

Halûk Perk Müzesi’ndeki dokuz Thrak Atl›s› stelinin yaz›t içermemesi 

orijinal ifllevin belirlenmesinde oldu¤u kadar tarihleme konusunda da 

eksiklik yaratmakta ve tarihlemenin sadece form ve kabartmaya 

dayand›r›lmas›n› gerektirmektedir. Böylece, özellikle pedum tutan figürün 

bafl›nda kendini gösteren yüksek kabartma iflçilik ve atl›n›n taenia ile tutturulmufl, 

uzun dalgal› saçlar› TA 2’yi Hellenistik heros kabartmalar›na 

yaklaflt›r›p ‹Ö 1. yüzy›l - ‹S 1. yüzy›la (CCET I: no.28; Cermanovic- 

Kuzmanovic et al. 1992: no.152 ve 270 gibi) tarihlenmesini sa¤lar. Stelin 

esasen büyükçe boyutlar› da bu tarihlemeyi destekleyecektir. Daha küçük 

boyutlu olup, hareket, oran, ayr›nt› ve giysi k›vr›mlar›n›n düzenleniflinde 

ustal›kl› bir düzey yans›tan TA 6 ayn› evreye (CCET I: no.50, 54 gibi); baz› 

orans›zl›klardan kurtulamayan TA 3 ‹S 1. yüzy›l sonlar› - 2. yüzy›l 

bafllar›na (CCET IV: no.36 gibi); yüzeysel, flematik ve orans›z iflçilik 

gösteren TA 1, TA 4-TA 5, TA 7-TA 9 ise ‹S 2. yüzy›l›n ikinci yar›s› - 3. 

yüzy›la (CCET I: no.2-3, 5-8; Dimitrova 2002: 216-218, res.4, 6; Penkova 

2004: 292, 294, 297 gibi) yerlefltirilebilir. 

— 155 —

Kakasbos/Herakles/Maseis: 

KHM 1. Stel, env. 4829 (Res. 10) 

Buluntu yeri belirsiz. Kireçtafl›. 

Y 37.5 cm, G 31.2 cm, K 10.4 cm, KD 1.6 cm, HY 1.0-1.1 cm. 

Kemerli stelde, kaide ve bafll›klar›yla anteler ve üç büyük akroter belirtilmifltir. 

Arka ve yan yüzler kaba ifllidir. 

Güçlü korozyon, yüzeyde yo¤un dökülmelere yol açm›flt›r. Orta akroterin 

bir bölümü ve at›n yüzü k›r›lm›flt›r. 

Kabartma alan›ndaki atl› figürü yüksekçe bir kaide üzerine yerlefltirilmifltir. 

Adeta ad›mlar›yla sa¤a ilerleyen at, bafl›n› izleyiciye do¤ru çevirmifltir. 

Atl› sol elinde dizgin, yukar›ya kald›rd›¤› sa¤ elinde ise Herakles 

sopas› tutar. Sopa d›fla yöneliktir. Figür gö¤üs alt›ndan kuflakla toplanm›fl 

khitoniskos ve omuzlar› örten khlamys giymifltir. Bafl› ve gö¤sü dörtte üç 

profilden betimlenmifltir. K›v›rc›k saçl› ve sakall›d›r. 

Yaz›t atl›y› tafl›yan kaide üzerine kaz›nm›fl, ancak çok az bir k›sm› 

korunagelmifltir: 



Y 35.0 cm, G 32.4 cm, K 12.0 cm, KD 2.6 cm, HY 1.4 cm. 

Al›nl›kl›, yal›n çerçeveli stel. Arka ve yan yüzler kaba ifllidir. 

Yüzey afl›nm›fl, çerçeveden küçük parçalar kopmufltur. 

Atl› adeta ad›mlar›yla sa¤a ilerler. Figür at üzerine tam olarak oturtulamam›fl 

ve bacaklar› d›fl›nda tümüyle cepheden gösterilmifltir. Yukar›ya 

kald›rd›¤› sa¤ elindeki Herakles sopas›, bafl›na de¤mek üzeredir. Giysi, 

ete¤i çift kat pterygesli, gö¤sü yuvarlak phaleralarla süslü z›rh, sol omzu 

ve gö¤sü örten manto ve çizmelerden oluflmaktad›r. Figür k›sa saçl› ve 

sakals›zd›r. 

Yaz›t alt silmededir: 




Kemerli, yal›n çerçeveli stel. Arka ve yan yüzler kaba ifllidir. 

Yüzey yo¤un biçimde afl›nm›flt›r. 

— 156 —

Sa¤a ilerleyen at›n ayaklar› ayn› düzleme basmamakta, sol ön bacak 

adeta yürüyüflüne iflaret edecek flekilde dizden bükülmesine karfl›n, ayak 

zemine dokunmaktad›r. Atl›n›n sa¤ elinde tafl›d›¤› anlafl›lan Herakles 

sopas› acemice omuz üzerine eklenmifltir. Sol el dizgindedir. Diz hizas›na 

inen khitoniskosun üzerindeki khlamys yay biçimli k›vr›mlarla gö¤sü 

örter. Bafl ve gö¤sü cepheden betimlenen figür sakals›zd›r. Saçlar›n plastik 

olarak ifllenmedi¤i anlafl›l›r. At›n önünde, kaz›mayla biçimlendirilmifl 

bir y›lan yerden yukar›ya do¤ru k›vr›l›r. 


Adakta bulunan kifliyle ilgili olarak, Sandanas ad› yay›nlarda saptanamam›flt›r, 

ancak Sanda, Sandan, Sandanis vb. için bkz. Zgusta 1964: 

no.1370; Artemon ve benzerleri için bkz. a.g.e.: no.108. 




Kemerli, yal›n çerçeveli stel. Üst silmede yukar›ya dönük hilal motifi yer 

al›r. Arka ve yan yüzler kaba ifllidir. 

Sol alt köfle eksiktir. 

Sa¤a do¤ru dört nala koflan at üzerindeki figür sa¤ elindeki Herakles 

sopas›n› hafif d›fla yönelecek biçimde kald›rm›flt›r. K›sa giysinin üst k›sm› 

vücuda oturmakta, ete¤i ›fl›nsal ve kesintisiz k›vr›mlarla at›n s›rt›na do¤ru 

yay›lmaktad›r. Figürün bafl› ve gö¤sü cepheden betimlenmifl, düz saçlar› 

bafla bir kask gibi oturmufltur. Sakal yoktur. 


Adakta bulunan kifliyle ilgili olarak, Artemon ad› ve varyantlar› için bkz. 

Zgusta 1964: no.108; Trokondas için bkz. a.g.e.: no.1512. 

— 157 —

Halûk Perk Müzesi’deki dört stelde (KHM 1-KHM 4) betimlenen 

Herakles sopal› atl› figürüne Lykia platosunun ve Pisidia bölgesinin k›rsal 

kesimlerinde s›k rastlan›r. Stellerin yan› s›ra kaya kabartmalar›nda 

karfl›m›za ç›kan figür, korunagelmifl adak yaz›tlar›nda theos (tanr›) olarak 

nitelenmifl ve Kakasbos, Herakles ya da Maseis ad›yla an›lm›flt›r (Robert 

1946: passim; Bean 1956: 152-156; Naour 1980: 108-112; Frei 1990: 

1808-1810; Linant de Bellefonds 1992: passim; Milner 1998: 39; Delemen 

1999: 5-38; Horsley 1999: passim). Yaz›tlar bu yöresel tanr›n›n/tanr›lar›n 

niteli¤i veya etkinlik alanlar› konusunda önemli bir bilgi vermemekte, 

ancak elindeki sopa olas›l›kla Yunan Herakles’i gibi kötülü¤e karfl› 

savaflt›¤›n› vurgulamaktad›r. Yukar›da incelenen dört stel de yaz›tl›d›r. 

Bunlardan ikisinde (KHM 2 ve KHM 4) theos sözcü¤ü saptanabilmekte, 

fakat tanr› ad›n›n yaz›lmad›¤› anlafl›lmaktad›r. Di¤erlerinde ise yüzeyin 

fazlaca afl›nm›fl olmas› tanr› ad›n›n okunmas›n› olanaks›z k›lar. 

Yay›mlanm›fl Kakasbos/Herakles/Maseis betimlerinde sa¤a do¤ru 

hareket, genel geçerlik gösteren özelliklerden biridir (Delemen 1999: 6; 

Horsley 1999: 13). Bu durumu istisnas›z yans›tan Halûk Perk Müzesi stellerinden 

üçünde at adeta ad›mlar›yla ilerlemekte, KHM 4’te ise dört nala 

koflmaktad›r. Kakasbos ya da Herakles’e yönelik adak yaz›t› tafl›yan 

kabartmalar›n büyük ço¤unlu¤unda (yaklafl›k % 98) belirlenen adeta 

yürüyüflünün Maseis’e adananlarda az›nl›kta (yaklafl›k % 17) kalmas›, ilk 

üç stelin Kakasbos ya da Herakles, KHM 4’ün ise Maseis ile iliflkili 

oldu¤unu düflündürebilir. Ancak istisnalar, tanr›n›n yöresel ad›n› salt 

yürüyüfl biçimine dayanarak kesinlefltirmemizi engellemektedir. Ayn› 

durum figürün elindeki Herakles sopas›n›n yapt›¤› aç› konusunda da 

geçerlidir (Delemen 1999: Tablo 1; Horsley 1999: 24, 49 dipnot 26). 

‹ncelenen kabartmalardan üçünde figürün giydi¤i khitoniskos ve 

khlamys Kakasbos/Herakles/Maseis grubunda yayg›nl›kla benimsenmifltir. 

KHM 2’de z›rh, manto ve çizmelerden oluflan askeri giyim ise, 

Kakasbos ve Herakles kabartmalar›nda örneklenmekte, fakat Maseis 

kabartmalar›nda tespit edilmemektedir (Delemen 1999: Tablo 4 a-b). 

Buna karfl›l›k, KHM 1’deki figürü di¤erlerinden ay›ran sakal, grup 

içerisinde sadece Herakles için söz konusudur (Delemen 1999: 10) ve 

figürün adland›r›lmas›nda oldukça kesin bir rol oynayabilir. Ayn› buluntuda 

atl›n›n yerlefltirildi¤i kaide, yaz›t tafl›mayan, fakat muhtemelen yine 

Herakles ile iliflkilendirilebilecek tek bir analojide (Delemen 1999: no.55) 

karfl›m›za ç›kar. 

Öte yandan KHM 3 ilginç bir motif sunar. Burada atl›n›n karfl›s›nda 

k›vr›larak yerden yükselmekte olan y›lan›n bir benzerine Kakasbos/ 

Herakles/ Maseis grubunda rastlanmamaktad›r. Anadolu’daki tüm atl› 

tanr›lar çerçevesinde de, y›lan sadece bir Apollon Theos Kareios kabartmas›nda 

(Ceylan/Ritti 1997: 62-63; Delemen 1999: no.312) ortaya ç›kar. 

— 158 —

Ancak yayg›n iki flemay› –atl› tanr› ve oturan ana tanr›ça– birbirine 

eklemleyerek betimleyen bu sahnede y›lan Apollon ile iliflkili olarak de¤il, 

ana tanr›ça ikonografyas›na özgü bir ö¤e olarak kullan›lm›flt›r. KHM 3’teki 

gibi atl›y› tehdit eden y›lan, yukar›da baz› örnekleri incelenen Thrak Atl›s› 

ve onun gerisindeki heros kabartmalar›nda görülür. 3 Bu durumda KHM 

3’te uygulanan kompozisyonun bir ara tip say›lmas› olas›d›r. Kuflkusuz 

Thrak ve Anadolu atl›lar› aras›ndaki ba¤lant›ya bir tek buluntu tan›kl›k 

edemeyecektir. Böyle bir sonuca varmak için farkl› yönlerden ara tip 

oluflturan betimlerin daha kapsaml› bir biçimde irdelenmesi gerekir. 

KHM 1-KHM 4 üzerindeki kabartmalar, Anadolu’nun Roma Dönemi 

halk sanat›na has frontalite, orans›zl›k, tutuk ve flematik iflçilik gibi özellikleriyle, 

bilinen repertuara herhangi bir yenilik getirmemektedir. Ancak 

her birinde gözlemlenen tarz, yay›mlanm›fl grup içerisinde ay›rt edilen ifllik 

ya da ellerle (Delemen 1999: 24-34; Horsley 1999: 18-23) do¤rudan bir 

ba¤lant› yans›tmaz. 

‹ncelenen adak stelleri form aç›s›ndan da ana grup ile genel bir uyum 

içindedir. ‹stisnai gözüken tek ö¤e KHM 4’ün üst silmesindeki hilal motifidir. 

Bilindi¤i gibi, ‹S 2.- 3. yüzy›l adak ve mezar stellerinde Helios/Sol ve 

Selene/Luna büstü yayg›n bir bezeme ö¤esi olarak kullan›lm›fl, kimi 

zaman bunlar birer motife indirgenmifltir. Selene/Luna ile ilintili hilal 

motifi, Kakasbos/Herakles/Maseis grubu ile yaklafl›k ayn› bölgede yay›l›m 

gösteren tanr›lara ait baz› adak stellerini süslemekle birlikte, söz konusu 

grupta örneklenmez. 

Dört buluntu, yaz›tlar›n›n tanr› ad› içermemesi, kabartmalar›n›n da 

yöresel ad› özellefltirmeye yönelik ipucu vermemesi yüzünden genel 

Kakasbos/Herakles/Maseis grubu içerisinde de¤erlendirilmek durumundad›r. 

Yukar›da belirtildi¤i gibi KHM 1’in Herakles, KHM 2’nin 

Kakasbos veya Herakles ile iliflkilendirilmesi ihtimal dahilindedir. Öte yandan 

Kakasbos/Herakles/Maseis stelleri ve kaya kabartmalar›n›n büyük 

ço¤unlu¤unda oldu¤u gibi (Delemen 1999: 76-78; Horsley 1999: 43-44), 

burada mercek alt›na al›nanlar da tarihlemeyi daraltacak verilerden yoksundur 

ve ‹S 2.-3. yüzy›llara yerlefltirilebilir. 

Apollon: 

AP. Stel, env. 180 (Res. 14) 



Al›nl›kl›, çerçeveli stel. Alt silme profillidir. Al›nl›k köflelerinde küçük 

boyutlu, flematik akroterler yer al›r. Kabartman›n bulundu¤u ön ve düzeltilmifl 

olan sol yüz d›fl›nda kaba ifllidir. Arka yüzde diflli alet izleri vard›r. 

3 Ayr›ca m›zrak tafl›yan bir atl›n›n betimlendi¤i baz› Anadolu kent sikkelerinde de y›lan motifine 

rastlanmaktad›r; bkz. örne¤in, von Aulock 1977: 30-31 ve no.516, 531, 537 (Isinda). 

— 159 —

Sol tarafta köfleler k›r›lm›flt›r. 

Sa¤a do¤ru adeta ad›mlar›yla ilerleyen at üzerindeki figür, ileriye 

uzatt›¤› sa¤ eliyle dizgini tutar. Sol omzuna iri bafll› ve kal›n sapl› bir çifte 

balta yaslam›flt›r. Belden kuflakl› khitoniskosun üzerindeki khlamys 

arkaya do¤ru uçuflmaktad›r. Vücut tam, bafl dörtte üç profilden betimlenmifltir. 

Bafl aç›k, saçlar dolgun ve dalgal›d›r. Gözler birer delikle belirtilmifltir. 


Stelde yaz›t bulunmamas›, figürün kimli¤ini kabartmadaki tek atribü 

olan çifte baltadan yararlanarak saptamay› zorunlu k›lar. Anadolu’ya özgü 

atl›lar göz önüne al›nd›¤›nda, çifte balta iki tanr›n›n ikonografyas›nda 

karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bunlardan Men nadiren çifte baltayla 

gösterilmifltir (CMRDM III: 91; Delemen 1999: 59-60). Tanr›n›n omuzlar›n›n 

arkas›ndaki hilal hemen hiçbir zaman unutulmad›¤›na göre 

(Vollkommer 1992: passim), bu asal atribüyü içermeyen AP’de Men’in 

kastedilmesi uzak bir ihtimal say›lmal›d›r. Çifte balta tafl›yan ikinci atl› 

tanr›, Apollon’dur. Esasen, çifte balta Anadolu’ya özgü baz› yöresel Apollon 

varyantlar› için bafll›ca atribü niteli¤indedir. Günefl ile iliflkiyi yans›tan 

nesne yöresel varyantlar›n farkl› tiplerinde yer almakta, hatta onlar› 

simgeleyecek flekilde tek bafl›na kullan›labilmektedir (Robert 1983: 548; 

Malay 1994: no.75-78; Ceylan/Ritti 1997: passim; ayr›ca bkz. ‹A 2003: 

no.33-34). Söz konusu varyantlardan Sozon, Lairbenos, Alsenos, Bozenos, 

Tarsios ve Kareios epithetonlu Apollon’lar çifte balta tafl›yan bir atl› 

görünümünde betimlenmifltir; ayr›ca, Apollon’a adanan fakat epithetonun 

belirlenemedi¤i benzer tipte örnekler bulunmaktad›r (Delemen 1999: 39- 

57). AP de bu yöresel Apollon’lardan biri ad›na yap›lm›fl olmal›d›r. 

Buluntu, Denizli yak›n›ndaki Akkent’te ele geçmifl yaz›tl› bir adak steli 

ile çeflitli yönlerden benzerlik göstermektedir (Robert 1949: 57; Delemen 

1999: 46, no.298). Ayn› elden ç›kmad›klar› anlafl›lmakla birlikte, küçük 

flematize akroterli bir çerçeveye dönüflmüfl al›nl›kl› form, sol omza dayal› 

çifte balta, khitoniskos ve uçuflan khlamysten oluflan giysi, kabar›k dalgal› 

saçlar iki steldeki ortak noktalard›r. Akkent steli gibi AP de Phrygia’daki 

Hierapolis, Motella, Blaundos ve Tripolis çevresinde sayg› gören (Robert 

1935: 127-139; Petzl 1994: 122-143) Apollon Lairbenos’a adanm›fl olabilir. 

Ancak buluntu yerinin bilinmemesi bu tan›n›n kesinlefltirilmesini engeller. 

Stel olas›l›kla ‹S 2.-3. yüzy›llara tarihlenir. 

Dioskurlar ve Tanr›ça: 

DT 1. Stel, env. M.392 (Res. 15) 

Buluntu yeri belirsiz. Çok iri kristalli sar›ms› mermer. 


— 160 —

Al›nl›kl›, yal›n çerçeveli stel. Çukurlaflt›r›lm›fl tympanonda kanatlar› 

aç›k, bafl› sola dönük kartal, yatay geisonda ise kaz›ma dalga motifi vard›r. 

Arka ve yan yüzler kaba ifllidir. 

Kenarlardan küçük parçalar kopmufltur, sa¤ alt köfle eksiktir. 

Ortada frontal vaziyette ayakta duran giyimli tanr›ça ve iki yan›nda 

merkeze yönelik adeta pozisyonunda birer atl› yer al›r. Tanr›çan›n sa¤ kolu 

dirsekten bükülmüfl ve aç›k durumdaki eli sol dirsek üzerine yerlefltirilmifltir. 

Giysi khiton, kalçaya sar›lm›fl manto, bezemeli polos ve örtüden 

meydana gelir. Bafllar› izleyiciye dönük, elleri dizginde olan atl›larda, pilos 

ve omuzlar› k›smen örtüp arkaya savrulan khlamys d›fl›nda plastik iflçilikle 

belirtilmifl bir giysi görülmemektedir. Çizmelerin() sadece kal›n taban› 

ay›rt edilmifltir. Üç figürde de bafl büyük ve yuvarlakt›r. Yüz hatlar› kaz›ma 

çizgilerle kabaca ifllenmifl, giysi k›vr›mlar› paralel ve kesintisiz kaz›ma 

çizgilerle belirtilmifltir. 


Yaz›tta Dioskurlar, Soter epithetonuyla an›lm›flt›r. Adakta bulunan kifli 

Latin ad› tafl›maktad›r: Lucius Valerius Vibianus. 

DT 2. Stel, env. 4828 (Res. 16) 



Trapez biçimli, yal›n çerçeveli stel. Arka ve yan yüzler kaba ifllidir. 

Kenarlardan küçük parçalar kopmufltur. Sol taraftaki köfleler eksiktir. 

Yüzeyde ince çatlaklar oluflmufltur. 

Genel kompozisyon aç›s›ndan DT 1’e benzer. Farkl› olarak tanr›ça bir 

kaide üzerinde durmakta, atlar›n ayaklar› ise zemine basmamaktad›r. 

Tanr›çan›n kollar› dirsekten bükülmüfl, elleri karn›n›n üzerine yerlefltirilmifltir. 

Khitonun üzerine ald›¤› manto omuzlar› örtüp afla¤›ya sarkar. Bafl 

aç›k, saçlar topludur; tepede topuz veya polosu ifade eden bir ç›k›nt› 

vard›r. Olas›l›kla z›rh kuflanm›fl olan atl›lar›n mantosu arkada küçük bir 

mahmuz fleklinde belirtilmifltir. Bafllar› aç›kt›r. Üç figürde de bafl büyük, 

yüz uzun ve dolgundur. Kaz›ma çizgilerle kabaca ifllenmifl gözler iri, burun 

bas›kt›r. Tümüyle profilden gösterilen atlar›n yeleleri tepede topuz fleklinde 

düzenlenmifltir. 

— 161 —


Adakta bulunan kifliyle ilgili olarak, Deidon ad› için bkz. Zgusta 1964: 

no.282-b; Artemon için bkz. a.g.e.: no.108. 

Ortada bir kad›n figürü ile iki yandaki genç birer atl›dan oluflan grup, 

Anadolu’nun güneybat›s›nda ve özellikle Lykia-Kabalia-Pisidia topraklar›n› 

içeren bölgede gerek Roma Dönemi kent sikkelerinde, gerekse k›rsal kesimdeki 

kabartmalarda yayg›nl›kla karfl›m›za ç›kar (Delemen 1995: passim; 

Corsten 2002: 115-119, no.87-91; Kearsley 2002: passim). Adak stelleri ile 

sunaklar›n yan› s›ra kayalara ifllenmifl olan ve yerli bir tanr› üçlüsünü 

betimledi¤i anlafl›lan kabartmalar, t›pk› DT 1 ve DT 2’deki gibi, 

Dioskurlara yönelik adak yaz›t› tafl›r. Yunan mitolojisinde Kastor ve 

Polydeukes adl› ikiz kardeflleri bir arada ifade eden ortak Dioskurlar 

ad›n›n, söz konusu kabartmalarda genç atl›lar için kullan›ld›¤› aç›kt›r. 

‹lginç olan husus, sahnede merkezi konumda olan tanr›çan›n ad›na 

yaz›tlarda yer verilmemesidir. Figürün ikonografyas›nda da atribüsüz, giyimli 

bir kad›ndan Artemis Ephesia, Hekate triformis ya da Astarte’ye varan 

bir çeflitlili¤e rastlanmas›, ço¤u araflt›rmac›n›n genel içerikli "tanr›ça" 

sözcü¤üyle yetinmesine yol açmaktad›r (Chapouthier 1935: 71-80, 237- 

281; Robert 1983: 568-569; Hermary 1986: 593). 4 

Halûk Perk Müzesi’ndeki steller, kompozisyonlar›ndan yaz›tlar›na 

kadar her yönden standart özellikler sergilemektedir. DT 1 ve DT 2’deki 

gibi, birçok kabartmada atl› Dioskurlar ortadaki tanr›çaya do¤ru yönelmifl 

ve dizginleri kavray›p khlamyslerini rüzgarda savrulmaya b›rakm›fl, 

tanr›ça ise khiton ve manto giyip elini/ellerini gö¤sünün üzerine 

yerlefltirmifltir (Chapouthier 1935: 106-120; Delemen 1995: 298-301; 

Özsait 2004: passim; Özsait et al. 2004: 69-70). DT 1’deki tanr›çan›n 

bafl›nda kesinlikle teflhis edilebilen polos ve örtü kadar, DT 2’deki örtüsüz 

bafl ve ayaklar›n alt›ndaki kaide de s›radand›r. ‹kizlerin DT 1’de giyimli 

olup olmad›klar› kesinlefltirilememifltir. Fakat DT 2’de z›rh kufland›klar› 

görülür. Askeri k›yafet içerisindeki Dioskur figürleri baflka kabartmalardan 

da tan›nmaktad›r (Delemen 1995: 300, 302). DT 1’de göze çarpan 

konik bafll›k pilos ise, yaln›z güneybat› Anadolu’da de¤il, Hellenistik 

Dönem’den bafllayarak tüm antik co¤rafyada Dioskurlar›n önemli bir 

atribüsü, hatta simgesi olmufltur (Chapouthier 1938: 114; Naour 1980: 

18-19; Hermary 1986: 577-580, 589-590). 

4 Ancak ilk araflt›rmalardan bu yana tanr›çaya Helena, Artemis, Selene, Nemesis adlar› da 

yak›flt›r›lm›flt›r. Bu öneriler konusunda bkz. Chapouthier 1935: 3-18, 127-184, 231-280; Robert 

1983: 418-419, 563-565, 567; McLean 2002: xiii, no.33. 

— 162 —

Öte yandan, iki kabartmada da kendini gösteren frontalitenin yan› s›ra 

cans›z, tutuk, orans›z ve flematik görünüm, yukar›da Kakasbos/ 

Herakles/ Maseis grubunda de¤inildi¤i gibi, Anadolu’nun Roma Dönemi 

halk sanat›nda bask›n özelliklerdir (Delemen 1995: 305-306). Ancak bir 

kez daha, do¤rudan, incelenen stellerle ilgili iflli¤in ya da elin ürünü olan 

herhangi bir buluntu saptanamam›flt›r. 

S›radanl›k, her iki stelin formu aç›s›ndan da geçerlidir. Al›nl›kl› veya 

trapez biçimli olup yal›n bir çerçeveyle s›n›rlanan steller güneybat› 

Anadolu’da bir hayli yayg›nd›r. Ayn› flekilde, DT 1’in al›nl›¤›n› süsleyen 

kanatlar› aç›k kartal motifi Dioskurlar ve Tanr›ça’ya adanm›fl stellerin ve 

kaya kabartmalar›n›n (Delemen 1995: no.11-15) yan› s›ra, ayn› bölgeden 

baflka buluntularda da tespit edilebilir. 

Son olarak her iki stelde form ve kabartma gibi, basit bir adak formülü 

yans›tan yaz›t›n, harf karakterleri dolay›s›yla ‹S 2.-3. yüzy›llar› iflaret etti¤ini 

belirtip yaz›tlara iliflkin iki noktaya dikkat çekmek gerekir. Bunlardan birincisi 

DT 1’de Dioskurlar›n "Soter – Kurtar›c›" epithetonu ile an›lmas›d›r. 

Epitheton ilk a¤›zda ikizlerin bafllang›çtan beri vurgulanan "Kurtar›c›l›k" 

ifllevini yans›tmakla beraber, stelin adand›¤› dönemde art›k birçok tanr› için 

yayg›nl›kla kullan›lmaya bafllam›fl ve s›radan fakat manevi bir anlam 

kazanm›flt›r. Güneybat› Anadolu’da bulunmufl baflka Dioskurlar ve Tanr›ça 

adaklar›nda da bu epithetona rastlan›r (Delemen 1995: 298). ‹kincisi, yine DT 

1’de adakta bulunan kiflinin Latin ad› tafl›mas›d›r. Benzer durum, söz 

konusu seri içinde s›kça yinelenir. 

Heykelcikler: 

HYC 1. Heykelcik, env. M.177 (Res. 17-18) 

Buluntu yeri belirsiz. ‹nce kristalli beyaz mermer. 

Y 19.4 cm, G 20.0 cm, D 6.6 cm. 

Figürün bafl› noksand›r. 

Sa¤a do¤ru dört nala koflan at üzerindeki figür, vücudunu saran k›sa 

mantonun içinden ç›kard›¤› sa¤ eliyle dizgini tutmaktad›r. Kal›n boynun 

üzerindeki bafl, vücuda oranla iri ve cepheden betimlenmifl olmal›d›r. 

Heykelci¤in kaidesi ile at›n bacaklar›n›n aras›nda kalan alan kesilip 

ç›kar›lmam›flt›r. Arka yüzde göz, a¤›z ve dizgin tak›m› da dahil olmak üzere 

at›n bafl› ve kalças› ifllenmifl, di¤er k›s›mlar ise diflli alet izleriyle b›rak›lm›flt›r. 


HYC 2. Heykelcik, env. 1571 (Res. 19-20) 

Buluntu yeri belirsiz. Orta kristalli beyaz mermer. 

Y 15.1 cm, G 12.8 cm, D 5.8 cm. 

Figürün bafl›, at›n bacaklar› ve heykelci¤in kaidesi günümüze eriflmemifltir. 

— 163 —

Sa¤a do¤ru adeta ad›mlar›yla yürüyen at üzerindeki figür ileriye uzatt›¤› 

sa¤ elinde bir phiale tutmaktad›r. Sol elini at›n boynuna yaslam›fl ve 

olas›l›kla dizgini kavram›flt›r. Belden kuflakl› khitoniskosun üzerine 

khlamys giymifltir. Figür arka yüzde ana hatlar›yla ve hacimsiz bir flekilde 

ifllenmifltir. At›n karn›n›n alt›nda silindirik bir destek yer al›r. 


HYC 3. Heykelcik, env. M.395 (Res. 21-22) 


Y 15.0 cm, G 24.5 cm, D 10.8 cm. 

Figürün bafl›, at›n bafl› ve bacaklar› ile heykelci¤in kaidesi günümüze 

eriflmemifltir. 

Sa¤a do¤ru adeta ad›mlar›yla yürüdü¤ü anlafl›lan at›n üzerindeki figür 

ileriye uzatt›¤› sa¤ elinde olas›l›kla bir phiale tutar. Sol elini at›n boynuna 

yaslam›fl ve olas›l›kla dizgini kavram›flt›r. Belden kuflakl› khitoniskosun 

üzerindeki khlamys at›n s›rt›na do¤ru yay›l›r. Arka yüz hacimsiz bir 

flekilde ifllenmifl, kumafl k›vr›mlar› s›¤ kaz›malarla belirtilmifltir. At›n 

karn›n›n alt›ndaki kal›nt›, dörtgen sunak fleklindeki bir deste¤i iflaret 

etmektedir. 


Halûk Perk Müzesi’ndeki mermerden veya kireçtafl›ndan biçimlendirilmifl 

üç atl› heykelci¤i için, özellikle ‹S 2.-3. yüzy›llarda Phrygia ve 

çevresinde yayg›nl›k gösteren "yass› heykelcik" tan›mlamas› uygun 

düflecektir (Delemen 1999: 63; Lockman 1999: passim). Çünkü orijinal 

yükseklikleri yaklafl›k 25-30 cm oldu¤u anlafl›lan bu buluntular öncelikle 

gerçekten yass›d›r; bir baflka deyiflle, derinlik di¤er boyutlara oranla az 

tutulmufltur. ‹kincisi heykelcikler üç boyutluluklar›na karfl›n, bir tam 

plastik eser gibi de¤il, bir kabartma gibi ifllenmifltir. Figürün sa¤ taraf› 

esas yön olarak ele al›narak bu taraf daha özenlice yontulmufl, arka yüz 

kabul edilen sol taraf› ise kabaca düzeltilmifl –hatta HYC 1’de k›smen diflli 

alet izleri b›rak›lm›fl – ve en gerekli baz› ö¤elerle yetinilmifltir. Sol kol ve 

bacak salt ana hatlar›yla, khlamysin k›vr›mlar› s›¤ kaz›malarla belirtilmifltir. 

Yass› heykelciklerin üçüncü özelli¤i, oyulup ç›kar›lan bölümlerin 

minimuma indirgenmifl olmas›d›r. Figür, gövdesine bitifltirilmifl kollar›yla 

kompakt bir tiptedir. HYC 2 ve HYC 3’te at›n karn›n›n alt›nda, figürün 

baca¤›n›n arkas›nda yer alan destek asl›nda heykelci¤i kabartmaya bir 

ad›m daha yaklaflt›rmaktad›r. HYC 1’de ise, heykelcik kaidesi ile at›n 

bacaklar›n›n aras›nda kalan alan›n kesilip ç›kar›lmamas›, kabartmaya 

yaklaflan yar›-iflli bir görünümün ortaya ç›kmas›na katk›da bulunur. 

Yaz›t içermemesi ve buluntu yerlerinin bilinmemesine, hasarl› durumlar› 

dolay›s›yla baz› olas› atribülerinden yoksun kalmalar› da eklenince, 

figürler hakk›nda kimlik tan›s›nda bulunmak olanaks›zlafl›r. Dört nala ve 

— 164 —

giyimli betimlenen HYC 1’deki figürün hiçbir atribüsü yoktur. Yine giyimli 

olan, fakat adeta ad›mlar›yla ilerleyen di¤er ikisi ise sa¤ elinde phiale tutmaktad›r. 

Yukar›da inceledi¤imiz Thrak Atl›s›’n›n A tipinde ve onun önceli 

olan heros kabartmalar›nda dikkati çeken phiale asl›nda bir atribü 

de¤ildir. 5 Antik dünyan›n bütününde oldu¤u gibi, Anadolu’da da adakta 

bulunan figürlerin yan› s›ra, çeflitli tanr›lar›n phiale ile betimlenebildi¤i 

izlenir. Anadolu’ya özgü atl› tanr›lar ise, hemen her zaman bir atribü ile 

karakterize edilmifl, sadece baz› Apollon ve Zeus varyantlar›nda bir tek 

phiale ile yetinilmifltir (Delemen 1999: Tablo 2). Ancak ilgili eserler gerek 

form, gerekse di¤er yönlerden HYC 2 ve HYC 3 ile bir benzerlik sunmaz. 

Bu durumda, heros ikonografyas›na ba¤l› özellikler yans›tt›¤› gözlemlenen 

üç buluntuyu da genifl bir çerçeve dahilinde adak veya mezar eflyas› 

olarak tan›mlamaktan ve ‹S 2.-3. yüzy›llara tarihleyerek benzer tarzda 

yass› heykelciklerin yayg›nl›k gösterdi¤i Phrygia ve çevresiyle 

iliflkilendirmekten baflka bir sonuca varmak mümkün görünmemektedir. 

HYC 1’de vurgulu bafl ve eflmerkezli çember parçalar›yla ifade edilen giysi 

k›vr›mlar›, HYC 2 ve HYC 3’te at›n karn›n›n alt›na eklenen destek ve sol 

elin at›n boynuna yasl› durumu (Delemen 1999: no.325, 334-349 gibi) 

eserlerin Phrygia ile ba¤lant›s›n› destekler. 

5 Benzer atl› heykelciklerine Thrakia’da da rastlan›r, fakat ikonografya ve/veya iflçilik farkl›d›r; bkz. 

örne¤in, CCET II.1: no.231-232, 313-314; CCET IV: no.61, 113, 116, 153, 165; CCET V: no.13-14. 

— 165 —

KAYNAKÇA 

Bean 1956 : G.E. Bean. "Notes and Inscriptions from the Cibyratis 

and Caralitis", The Annual of the British School at 

Athens 51: 136-156 

Budde 1953 : L. Budde. "Istanbuler Reiterrelief", Belleten XVII/68: 

475-482 

CCET I : Z. Goceva ve M. Oppermann. Corpus cultus equitis 

Thracii I. Etudes préliminaires aux religions orientales 

74. Leiden 1979 

CCET II.1 : Z. Goceva ve M. Oppermann. Corpus cultus equitis 

Thracii II.1. Etudes préliminaires aux religions orientales 

74. Leiden 1981 

CCET IV : N. Hampartumian. Corpus cultus equitis Thracii IV. 

Etudes préliminaires aux religions orientales 74. 

Leiden 1979 

CCET V : A. Cermanovic-Kuzmanovic. Corpus cultus equitis 

Thracii V. Etudes préliminaires aux religions orientales 

74. Leiden 1982 

Cermanovic-Kuzmanovic et al. 1992: A. Cermanovic-Kuzmanovic et al. 

"Heros Equitans", Lexicon Iconographicum Mythologiae 

Classicae 6. Berlin: 1019-1081 

Ceylan/Ritti 1997 : A. Ceylan ve T. Ritti. "A New Dedication to Apollo 

Kareios", Epigraphica Anatolica 28: 57-67 

Chapouthier 1935 : F. Chapouthier. Les Dioscures au service d’une déese. 

Etude d’iconographie religieuse. Paris 

Clairmont 1993 : C.W. Clairmont. Classical Attic Tombstones. 

Introductory Volume. Kilchberg 

CMRDM III : E.J. Lane. Corpus monumentorum religionis dei Menis III. 

Etudes préliminaires aux religions orientales 19. 

Leiden. 1976 

Corsten 2002 : T. Corsten. Die Inschriften von Kibyra. Inschriften 

griechischer Städte aus Kleinasien Band 60 Teil 1. 

Bonn 

Delemen 1995 : ‹. Delemen. "Lykia-Kabalia-Pisidia Bölgesinden Roma 

Dönemi ‘Dioskurlar ve Tanr›ça’ Kabartmalar›", Belleten 

LIX/225: 295-321 

Delemen 1999 : ‹. Delemen. Anatolian Rider-Gods. Asia Minor Studien 

35. Bonn 

Dimitrova 2002 : N. Dimitrova. "Inscriptions and Iconography in the 

Monuments of the Thracian Rider", Hesperia 71: 209- 

229 

— 166 —

Frei 1990 : P. Frei. "Die Götterkulte Lykiens in der Kaiserzeit", 

Aufstieg und Niedergang der römischen Welt II.18.3. 

Berlin: 1729-1864 

Hermary 1986 : A. Hermary. "Dioskouroi", Lexicon Iconographicum 

Mythologiae Classicae 3. Berlin: 567-593 

Horsley 1999 : G.H.R. Horsley. The Rider God Steles at Burdur 

Museum in Turkey. Museum of Antiquities, Maurice 

Kelly Lectures 3. New England 

‹A 2003 : Do¤ada Güç Birlikteli¤i: ‹nsan ve At Sergisi, Atl›köflk 

Emirgan. ‹stanbul 

Kazarow 1938 : G. Kazarow. Die Denkmäler des thrakischen 

Reitergottes in Bulgarien. Budapest 

Kearsley 2002 : R.A. Kearsley. "Cultural Diversity in Roman Pisidia: 

The Cult of the Dioskouroi", Proceedings of the First 

International Symposium on Pisidian Antioch, 2-4 July 

1997, Yalvaç-Isparta (Ed. T. Drew-Bear et al.), Lyon: 

401-416 

Linant de Bellefonds 1992: P. Linant de Bellefonds. "Kakasbos", Lexicon 

Iconographicum Mythologiae Classicae 6. Berlin: 

1082-1084 

Lockman 1999 : T. Lockman. "Statuettes", Phrygian Votive Steles. 

Museum of Anatolian Civilizations. 

(Ed. T. Drew-Bear et al.), Ankara: 34-36 

Malay 1994 : H. Malay. Greek and Latin Inscriptions in the Manisa 

Museum. Ergänzungsbände zu den Tituli Asiae 

Minoris 19. Wien 

McLean 2002 : B.H. McLean. Greek and Latin Inscriptions in the Konya 

Archaeological Museum. Regional Epigraphic 

Catalogues of Asia Minor IV. London 

Milner 1998 : N.P. Milner. An Epigraphical Survey in the Kibyra- 

Olbasa Region. Regional Epigraphic Catalogues of Asia 

Minor III. Ankara 

Naour 1980 : C. Naour. Tyriaion en Cabalide: Epigraphie et géographie 

historique. Zutphen 

Özsait 2004 : M. Özsait. "Nouveaux témoignages sur le culte des 

Dioskouroi en Pisidie occidental", Les cultes locaux 

dans les mondes grec et romain. Actes de colloque de 

Lyon, 7-8 Juin 2001. (Ed. G. Labarre et al.) 

Paris: 103-113 

Özsait et al. 2004 : M. Özsait, G. Labarre ve N. Özsait. "Les reliefs 

rupestres et les inscriptions de Keçili-Yan›ktafl 

(Pisidie)", Anatolia Antiqua XII: 61-82 

— 167 —

Penkova 2004 : E. Penkova. "Der thrakische Heros", Die Thraker. Das 

goldene Reich des Orpheus. Ausstellung vom 23. 

Juli bis 28. November 2004, Kunst- und 

Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland in 

Bonn. Mainz: 314-321 

Petzl 1994 : G. Petzl. Die Beichinschriften Westkleinasiens. 

Epigraphica Anatolica 22 

Robert 1935 : L. Robert. Villes d’Asie mineure: Etudes de geographie 

ancienne. Paris 

Robert 1946 : L. Robert. "Un dieu Anatolienne: Kakasbos", Hellenica 3: 

38-73, 173-174 

Robert 1949 : L. Robert. "Divinités d’Anatolie", Hellenica 7: 50-58 

Robert 1983 : L. Robert. "Documents d’Asie Mineure", Bulletin de 

correspondance hellénique 107: 497-599 

Tafll›kl›o¤lu 1971 : Z. Tafll›kl›o¤lu. Trakya’da Epigrafya Araflt›rmalar› II. 

‹stanbul 

Vollkommer 1992 : R. Vollkommer. "Men", Lexicon Iconographicum 

Mythologiae Classicae 6. Berlin: 462-473 

von Aulock 1977 : H. von Aulock. Münzen und Städte Pisidiens I. Istanbuler 

Mitteilungen Beiheft 19. Tübingen 

Will 1955 : E. Will. Le relief cultuel gréco-romaine: Contribution a 

l’histoire de l’art de l’empire romaine. Paris 

Zgusta 1964 : L. Zgusta. Kleinasiatische Personennamen. Prag 

— 168 —

Resim 1: TA 1 

Resim 2: TA 2 

Resim 3: TA 3 

— 169 —

Resim 4: TA 4 Resim 5: TA 5 

Resim 6: TA 6 

— 170 —

Resim 7: TA 7 

Resim 8: TA 8 

— 171 —

Resim 9: TA 9 

Resim 10: KHM 1 

— 172 —



— 173 —


Resim 14: AP 

— 174 —

Resim 15: DT 1 

Resim 16: DT 2 

— 175 —

Resim 17-18: HYC 1 



— 176 —

tuliya 1.pro

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?