Kalkınma Dergisi 49. Sayı - Türkiye Kalkınma Bankası

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. 

Türkiye Kalkınma Bankası Yayını 

TEMMUZ – EYLÜL 2008 Sayı : 49 

Adına Sahibi 

Abdullah ÇELİK 

Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdür 

Yazı İşleri Sorumlusu 

Ertan İNAN 

Eğitim ve Halkla İlişkiler Müdürü 

BASINDA KALKINMA. 2 

BANKAMIZ ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNE 

GEÇİYOR. 7 

EMNİYET CAMLARI SEKTÖRÜ. 8 

Yayın Kurulu 

Necdet ŞAHİNKÜÇÜK 

Satı BALCI 

İbrahim SEVİN 

Burhanettin TOSUN 

Mehmet Ali TOPRAKOĞLU 

TÜRKİYE’DE SOSYO EKONOMİK FAKTÖRLERİN İLLER 

ARASI YAKINSAMA ÜZERİNE ETKİLERİ. 13 

BELGE TANIMLAMADA YENİ VE ETKİN YÖNTEM : 

SECURITY HOLOGRAM-UNIGRAM-LATENTOGRAM 23 

KATI ATIKLARIN ÇİMENTO FIRINLARINDA BERTARAF 

EDİLMESİ VE/VEYA YAKIT OLARAK KULLANILMASI. 29 

ORGANİK TARIM VE TÜRKİYE. 33 

TÜRKİYE EKONOMİSİNDE CARİ İŞLEMLER AÇIĞI. 40 

MİCROSOFT VİSİO 2003 UYGULAMA KLAVUZU. 50 

Yazışma Adresi 

BEYİN JİMNASTİĞİ. 56 

Necatibey Cad. No:98 

06100 Bakanlıklar – ANKARA 

dergi@kalkinma.com.tr 

• Dergide yayınlanan bütün yazılar 

Kaynak gösterilerek iktibas edilebilir. 

• Bu dergi ücretsizdir. 

• Dergimizde yayınlanan yazılardaki bilgi 

ve görüşlerin sorumluluğu yazarlara 

aittir. 

e-dergi OLARAK YAYINLANMAKTADIR. 

www.kalkinma.com.tr

BASINDA Kalkınma 

İSLAM KALKINMA BANKASI'NDAN YENİ KAYNAK BULDUK, 

KREDİ VERMEK İÇİN MÜŞTERİ BEKLİYORUZ 

Dünyanın önde gelen finans kuruluşlarının Türkiye'ye ilgisi artıyor. İslam Kalkınma 

Bankası, Türk firmalarına, "Yeter ki siz talep edin, krediniz hazır." çağrısı yaptı. Bankanın Başkanı 

Ahmed Muhammed Ali ile görüşen Türkiye Kalkınma Bankası Genel Müdürü Abdullah 

Çelik, kredi konusunda açık çek aldıklarını söyledi. Küçük ve Orta Boy İşletmelere (KOBİ) kullandırılmak 

üzere geçen ay 40 milyon dolarlık kredinin onayını aldıklarını bildiren Çelik, bu 

krediyi vermek için müşteri beklediklerini kaydetti. 

Sayfa 2

İslam Kalkınma Bankası'nın bu miktarın kullandırılmasının ardından uygun şartlarda 

yeni kredi vereceğini ifade eden Çelik, banka kredilerinin kendi aracılıklarıyla KO- 

Bİ'lere kullandırıldığına dikkat çekti. Çelik, "Hiçbir sektör ayrımı yapmıyoruz. Tüm imalat 

sanayi temsilcilerine ödemesiz ve uygun vade seçenekleri ile uygun şartlarda kredi veriyoruz. 

Gelin kredi talep edin. Çünkü İslam Kalkınma Bankası Türkiye'de iş yapmak istiyor. 

Bu fırsatı iyi değerlendirin." çağrısı yaptı. 

İslam Kalkınma Bankası'ndan geçen ay temin edilen ve Türkiye Kalkınma Bankası 

aracılığı ile kullandırılacak olan kredinin ilk dilimi 40 milyon dolar. Ayrıca Dünya Bankası 

ve Avrupa Yatırım Bankası gibi kuruluşlardan da KOBİ'lere kredi kullandırdıklarını aktaran 

Türkiye Kalkınma Bankası Genel Müdürü Çelik, bu süreçte Türk firmalarına kefil olduklarını 

söyledi. Kullandırdıkları kredilerin şartlarının piyasa şartlarına göre daha uygun 

olduğunu belirten Çelik, "İşletmelerimiz bizden kredi talep ettikçe biz de bu kuruluşlardan 

finansman sağlayacağız. 2-3 yılı ödemesiz 10 yıl vadeli kredi seçeneklerimiz var. Bu 

da piyasa şartlarına göre çok uygun." diye konuştu. Son birkaç yılda yapılan atılımların 

ardından dünyada ne kadar kaynak varsa Türkiye Kalkınma Bankası olarak KOBİ'lerin 

hizmetine sunmak için uğraştıklarını vurgulayan Çelik, firmalara 'kârlı işleri tercih edin' 

tavsiyesinde bulundu. Hidroelektrik santral, rüzgâr santrali, jeotermal enerji, topraksız 

sera ve turizm gibi alanların kazançlı yatırımlar olduğuna dikkat çeken Çelik, "Tercih edilen 

sektörler kârlı olmayınca işler sıkıntılı gidiyor. Teminatlar büyüyor. Rekabet yoğun 

alanlarda risk büyük. İnşaat bunların başında geliyor." uyarısında bulundu. 

Krediden 500 bin dolarlık projeler yararlanabilecek 

Türkiye Kalkınma Bankası aracılığı ile kullandırılan İslam Kalkınma Bankası kredilerinin 

vadesi projeden projeye değişiyor. Ödemesiz dönem 3 yılı, toplam vade de 10 yılı 

geçmiyor. Kalkınma Bankası, bu finansmanı kredi tutarı olarak minimum 500 bin dolar 

ile maksimum 10 milyon dolar arasındaki projeler için kullandırıyor. Finansman modeli 

olarak ise leasing, taksitli satış ve istisna tercih edilebiliyor. Fiyatlama kredinin süresine 

göre değişmesine rağmen '6 aylık LIBOR+ uygun puan' seçeneği uygulanıyor. Kredinin 

geçerlilik süresi 3 yıl. Kullanılmayan bölüm ise iptal edilebiliyor. Kredi kullandırımları bir 

yıl içinde başlamaz ise İslam Kalkınma Bankası tarafından kredi hattının iptali söz konusu 

olabiliyor. 

*2 Eylül 2008 tarihli Zaman Gazetesi Ercan BAYSAL haberi. 

Sayfa 3

BASINDA Kalkınma 

KALKINMA BANKASI’NDAN 

ÜÇ DEV SEKTÖRE 

DAVET.. 

Türkiye Kalkınma Bankası 

(TKB), enerji, turizm ve otomotiv 

sektörü başta olmak üzere yatırımcıları 

uygun koşullarda krediye davet 

ediyor. “ Dünyada para yok 

ama bizde çok" diyen TKB Genel 

Müdürü Abdullah Çelik. Bankanın 

Hazine ile aynı koşullarda borçlandığına 

dikkat çekerek, yatırımcıların bu fırsatı değerlendirmelerini istiyor. Banka; Doğu 

ve Güneydoğu'nun kalkınması için ilk etapta 20 milyon Euro kaynak sağlıyor. 

Dünyada likidite sorununun yaşandığı ve dolayısıyla kredi maliyetlerinin arttığı 

bir dönemde Türkiye Kalkınma Bankası (TKB), yatırımcıyı uygun koşullarda kredi vermeye 

davet ediyor. Banka, enerji, turizm ve otomotiv sektörlerine öncelik verirken; 

kredi vadeleri 10 yıla kadar uzanıyor. TKB, ticari banka olmadığı için kar maksimizasyonu 

kaygısı taşımıyor. Kalkınmada anahtar rol oynamayı hedefleyen banka yönetimi, 

kümelenme modelli yatırımları içerecek proje kredileri hazırlıklarını sürdürüyor. 

İki yıl önce yeniden yapılanma çalışmasına başlayan ve bu çalışmasında sona 

gelinen TKB, Türkiye'de gerçek anlamda kalkınma ve yatırım bankacılığına soyunuyor. 

Bankayı kısaca 'kalkınma' adıyla markalaştırmayı hedefleyen yönetim, "Kalkınma dendiğinde 

akla biz gelmeliyiz" diyor. 2002 yılında 200 milyon YTL seviyesinde olan kredi 

hacmi, 2008 yılının ilk yarısında 542 milyona ulaşırken; kredi değerlendirme süresi ise 

145 günden 60 güne kadar geriledi. 

Toptancı - perakendeci sinerjisi 

TKB, yeni dönemde küçük işletmeleri ayağına getirmek yerine, ticari bankalar 

aracılığıyla onların ayağına gidiyor. Apeks adı verilen bankacılık uygulamasının ilk örneği 

Ankara OSTİM ve İvedik Organize Sanayi Bölgeleri'nde yapılıyor. Toptancı konumundaki 

TKB, perakendeci olarak Garanti Bankası'nı seçmiş durumda. Bu iki bölgede Garanti 

Bankası, TKB'nin faiz ve vade koşullarından kredi dağıtırken; riski kendisi üstleniyor. 

Son verilere göre Apeks bankacılık yoluyla 150'den fazla şirkete 12,5 milyon YTL'yi 

aşan kredi kullandırıldı. 

Sayfa 4

Benzer uygulama Doğu ve Güneydoğu'daki KOBİ'ler için de yapılıyor. Yine Garanti Bankası 

aracılığıyla, Fransız Kalkınma Ajansı'ndan sağlanan kaynakla 20 milyon Euro kredi kullandırılacak 

TKB toptancı, Garanti perakendeci 

TKB Genel Müdürü Abdullah Çelik, " Apeks bankacılıkta bizi toptancı Garanti’yi perakendeci 

olarak düşünebilirsiniz. Onlar bizim dağılım kanalımız. Biz fonları toptan sağlayıp, az 

bir karla satıyoruz" diyor. Apeks bankacılığını önümüzdeki dönemde yeni projeler ve yeni 

aracılarla yaygınlaştırmak istediklerini vurgulayan Çelik, daha zor bölgelerde geri dönüş riskinin 

aracı bankayla paylaşılabileceğini, ancak ilk uygulamada buna gerek duyulmadığını anlatıyor. 

Kalkınma bankacılığının yanı sıra yatırım bankacılığına da soyunan TKB, yurtiçi yatırımcıları, 

parasını yatıracak yer arayan yurtdışı yatırımcılarla buluşturmayı hedefliyor. 

Seküritizasyon, bilanço dışı işlem, garantiler gibi bankacılığın gerektirdiği her türlü işi 

yapma iddiasındaki banka yönetimi, bunlardan bazılarını hemen yaparken; bazıları için de 

hazırlıklara başladıklarını vurguluyor. 

İstanbul’a taşınma yok 

Yatırım bankacılığı için güçlü bir Hazine birimi gerektiğinin farkında olan yönetim, 

İstanbul'da personel sayısını artırmayı planlıyor. "Gündemimizde İstanbul'a taşınmak yok 

ama orada güçlü olacağız, İstanbul'da olmayan bir banka güçlü değildir" diyen Çelik, dış ilişkiler 

ve kredi biriminin de güçlendirileceğini vurguluyor. 

TKB, Küçük Girişimci Kredi Programı'nda (Selp-II) da aktif olarak rol oynuyor. Belirlenen 

49 ilde finansmana erişim kısıtları bulunan ancak gelişme/büyüme potansiyeline sahip 

KOBİ'ler, bu finansmandan yararlanabilecekler. Halen yönetimi KfW tarafından yapılan 82,7 

milyon Euro'luk fonun yönetimi, yakın zamanda TKB'ye devredilecek. 

“FİZBL HER TÜRLÜ PROJEYE KEFİL OLACAĞIZ” 

TKB Genel Müdürü Abdullah Çelik Bankanın çalışmalarına ilişkin sorularımızı şöyle 

yanıtladı. 

Ekonomist: Kamuoyuna çok yansımasa da bankada ciddi bir değişim yaşanıyor. 

Neler oluyor TKB'de? 

Abdullah Çelik: Bankayı, ‘Kalkınma' adıyla markalaştırmaya çalışıyoruz. 

kalkinma.com.tr adresini de aldık. Artık internet sitemize bu adresten ulaşılacak. İstanbul’a 

taşınma gündemimizde yok ama haftada birkaç gün İstanbul’da olacağım. 

Yeniden yapılanırken aslında ne yapmaya çalışıyorsunuz? 

Çelik: Kalkınma bankacılığını zaten yapıyorduk, bundan sonra daha çok yatırım bankacılığı 

yapacağız. Fizıbl projelere çok uygun koşullarda kaynak aktaracağız. Örneğin enerji 

yatırımlarında geri dönüş süresi 3–4 yıl. Seküritizasyon bankacılığı için hazırlıklarımız sürüyor. 

Bu bankanın potansiyeli büyük ve biz maksimuma ulaşmayı hedefliyoruz. 

Uzun vadeli ve uygun maliyetli kaynaklar bulup, dağıtacağız. Türkiye’de bu anlamda 

bir boşluk var ve biz bunu gördük; doldurmaya da talibiz. Örneğin mortgage kanunu çıktı 

Sayfa 5

ama uygulayıcısı kim? Konut kredisi vermek mortgage değil. Bu kredilerin alınıp satılması 

lazım. Bunlar: birileri alacak satacak, yurtiçi yurtdışında menkul kıymet çıkaracak. 

Dünyada likidite azalırken ve maliyetler artmışken siz kaynağı nasıl temin ediyorsunuz? 

Çelik: Evet uluslararası finans piyasasında para kısıtlı ve pahalandı. Ama bizde var 

ve uygun. Bunu çoğu kimse bilmiyor. Kaynaklarımızın sınırı yok. İnanın yok. Uluslararası 

kalkınma ve yatırım bankalarından kullandırdıkça kaynak alıyoruz. Ve koşulları da çok 

uygun. 

Ne kadar uygun? 

Çelik: Hazine ile aynı koşullarda, başka bir ifadeyle; hiçbir ticari bankanın alamayacağı 

koşullarda kaynak sağlıyoruz yurtdışından. İşte bizim güçlü yönümüz bu; devletiz. 

Bu yönümüzü kullanarak iş hacmimizi artırmak istiyoruz. Uygun koşullardaki bu kaynağı; 

makul koşullara da yatırımcılarımıza dağıtmak istiyoruz. 

Ticari banka olmadığımız için kâr maksimizasyonu peşinde değiliz. Faaliyetlerimizi 

sürdürebilecek kadar, küçük bir kâr marjıyla kaynak satıyoruz. Kalkınma bankacılığının 

tam zamanı su anda. Ticari bankaların maliyetleri arttı. Ama biz devlet gücünden dolayı 

hala uygun maliyetle kaynak bulabiliyoruz. Bunu şirketlerin bilmesinde yarar var. 

Dağıtılacak ne kadar kaynağınız var? 

Çelik: Miktar vermek zor ama bu kullandırdıkça artan bir kaynak. Şöyle ki: bize 

bir dilim veriliyor. Kullandırdıkça puanınız ve dolayısıyla bir sonraki diliminizin miktarı 

artıyor. Özellikle enerji kredilerinde, turizmde iyi kaynaklarımız var. Vademiz 10 yıla kadar 

çıkıyor. Burada önemli olan proje üretmek. Şirket bize geliyor, kaynak istiyor. Biz parayı 

nerede kullanacağını soruyoruz; aynı şekilde yurtdışı bankalar da bize soruyor. Yeter 

ki biz makul mantıklı bir projeyle çıkalım ortaya. Örneğin, şimdi söylemek istemediğim 

bir ilde otomotiv yan sanayi kümelenmesi projesi için uygun koşullarda kaynak dağıtacağız. 

Bunun gibi çok sayıda proje odaklı kaynak yaratma çalışmamız var. 

Yatırım bankacılığında büyümekten bahsediyorsunuz ama dünyanın ağzı yanmadı mı? 

Çelik: Evet, uluslararası arenada çok büyük dayak yedi. Gecen yıl 1 trilyon dolar 

olan seküritizasyon pazarı, bu yıl 100 milyar dolar. Korkunç bir şey bu. Ama Türkiye'de 

bu enstrümanlar henüz kullanılmadı. Daha sıfır noktasındayız. Ticari bankaların 

seküritizasyonu 10 milyar dolar seviyesinde. Türkiye gibi bir ülke bu kadar mı yapmalı? 

İmkan var ve artacak. Türkiye’nin en fazla 3-4 yıl içinde yatırım yapılabilir olacağını düşünüyorum. 

Korkunç bir potansiyel! var. Burada her şeyi seküritize edebilirsiniz. Biz bankayı 

buna hazırlıyoruz. 

Kalkınma deyince akla biz geleceğiz, dediniz. Bunu nasıl yapacaksınız? 

Çelik: Türkiye'de tasarruflar sınırlı ve ciddi bir cari açık sorunu var. Türkiye'nin 

yurt dışı kaynak kullanması gerekiyor ve bunu biz getireceğiz. Nasıl getireceğiz? Proje 

üreterek. Makul mantıklı, fizıbl her türlü projeye kefil olacağız. Proje üreterek bankayı 

büyüteceğiz. 

*24 Ağustos 2008 tarihli Ekonomist Dergisi Aysel ALP haberi. 

Sayfa 6

BANKAMIZ 

ISO 14001 ÇEVRE YÖNETİM SİSTEMİNE 

GEÇİYOR. 

Türkiye Kalkınma Bankası, kredi talep projelerini teknik, ekonomik 

ve malî açıdan değerlendirmektedir. Bu değerlendirmelerin yanı sıra 

1980’li yıllardan bu yana değerlendirilen projelerin çevre etkisi de değerlendirme 

kriterleri içinde yer almış ve her geçen gün gelişen çevre duyarlılığına 

paralel şekilde değerlendirmelerde ağırlığı artan, kredi sürecini belirleyebilen 

bir kriter hâlini almıştır. 

Kalkınmanın sürdürülebilirlik ayağının vazgeçilmez unsuru olan çevresel etkilerin değerlendirilmesi, 

proje finansmanında Sürdürülebilir Kalkınma yaklaşımını benimseyen bankamızın, 

kendi faaliyetlerinde de çevresel etkileri dikkate alması ve Çevre Yönetim Sistemini 

bünyesine kazandırması ihtiyacını doğurmuştur. 

Bu amaçla ISO 14001 Çevre Yönetim Siteminin kurulması, sistemin başarılı şekilde 

uygulanarak belgelendirilmesi ve sürekli iyileştirilerek geliştirilmesi amacıyla Türk 

Standard’ları Enstitüsü ile yapılan görüşmeler sonucu Çevre Yönetim Sisteminin kurulmasına 

yönelik proje bankamız bünyesinde başlatılmıştır. 

Ekim 2008 ayı içinde TSE ve TKB arasında sözleşmeye bağlanması beklenen anlaşmadan 

ortalama bir yıl sonra ISO 14001 Çevre Yönetim Sisteminin belgelendirilmesi ve uygulamaya 

konması hedeflenmektedir. 

ISO 14001 Çevre Yönetim Sisteminin kurulması ile ; 

Teknolojik İzleme ve Araştırma Müdürlüğü 

• Bankamız faaliyetlerinden kaynaklanan çevresel etkilerin en aza 

indirgenmesi, 

• Banka faaliyetleriyle ilgili çevre standartlarının belirlenmesi, 

• Çevresel amaç ve hedeflerin tanımlanması ve sürekli gözetilmesi, 

• Çevre korumaya yönelik yatırımların desteklenmesi, 

• Sürdürülebilir kalkınma çabalarının desteklenmesinde bankanın 

sağlayabileceği katkıların artırılması, 

• Finansal kararlarda çevresel risklerin belirlenmesi ve göz önünde 

bulundurulması, 

• Gerek çalışanların gerekse kamuoyunun çevresel hassasiyetler 

konusunda sürekli bilgilendirilmesi, 

Tüm ilgili ulusal ve uluslararası yasal düzenlemelerle uyumun 

sağlanması, hedeflenmektedir. 

Sayfa 7

Dr. Mehmet TAMİRCİ 

Kredi Pazarlama Müdürü 

Dilşad KOŞAR 

Kd. Uzman 

EMNİYET CAMLARI SEKTÖRÜ * 

Cam endüstrisi; inşaat, otomotiv, meşrubat, 

gıda, beyaz eşya, mobilya, eczacılık, elektrik 

elektronik vb. birçok sektöre girdi veren önemli 

bir sanayidir. 

Kesintisiz üretim yapma zorunluluğu olan 

cam sanayinde, daha önceleri yerli hammaddelerden 

yararlanmanın sağladığı “karşılaştırmalı üstünlükler” kullanılabilmekte iken küreselleşme 

nedeniyle giderek dünyanın küçülen bir pazar durumuna gelmesi ve kalitenin daha çok 

ön plana çıkması, üretimde yüksek kaliteyi sağlayacak şekilde kaliteli hammadde kullanımını 

gerektirmektedir. 

Türk cam sanayi, gerek ülke imalat sanayi ölçeğinde gerekse dünya cam sanayi esas 

alındığında gelişmiş bir sanayi dalıdır. Türkiye’nin dünya cam üretiminden aldığı pay %1,5 

civarındadır. Avrupa üretiminin ise %5’ini gerçekleştirmektedir. Cam üretiminin sermaye 

yoğun ve yüksek kapasite gerektiren yapısından dolayı sektöre çok sayıda firma girememektedir. 

Sektörde, son yıllarda kartelleşme eğilimi de görülmektedir. Dünya cam üretiminin 

%33’ünü Avrupa, %33’ünü Asya ve %29’unu ise Amerika Kıtası ülkeleri gerçekleştirmektedir. 

Bu üretimin %70’i, 10 büyük şirket tarafından karşılanmaktadır. 

Dünyadaki en büyük 25 firmadan 7’si ABD’de, 5 tanesi Japonya’da, 4 tanesi Fransa’- 

da, 3 tanesi İngiltere’de, birer tanesi Almanya, İsveç, Belçika, İtalya, Endonezya ve Türkiye’- 

de bulunmaktadır. Şişecam Grubu, dünyadaki 

büyük firmalar listesinde 10. sıradadır. Topluluk, 

cam ev eşyası üretiminde dünyada üçüncü, Avrupa’da 

ikinci büyük üretici durumundadır. 

Temperli camdan yapılmış bir sera 

Türkiye’de cam üretimine, 1935 yılında 

Paşabahçe Fabrikasının kurulması ile başlanmıştır. 

72 yıllık bir geçmişe sahip olan Türk cam sanayi 

bu sürede gelişmesini ve büyümesini sürdürmüştür. 

Bugün ülkemizde cam ürünleri üretimi 

en ileri teknolojilerle gerçekleştirilmektedir. 

* STANDARD Ekonomik ve Teknik Dergi, Kasım 2007 sayısında yayınlanmıştır. 

Sayfa 8

Sektördeki büyük kuruluşlar T. Şişe ve Cam Fab. A. Ş., Konya Cam, İzocam ve 

İzotoprak’tır. T. Şişe ve Cam Fab. A. Ş. düz cam, işlenmiş camlar, cam ev eşyası, cam ambalaj 

ve cam elyaf üretim tesislerine sahiptir ve topluluk sektörde monopol konumundadır. 

Konya Cam ve Güral Cam, cam ev eşyası; Marmara Cam, cam ambalaj; İzocam, cam 

ve taş yünü; İzotoprak ise cam yünü üretmektedir. Bu firmalar dışında çok sayıda küçük 

ve orta ölçekli firma, işlenmiş cam alanında faaliyette bulunmaktadır. 

Sektörde her çeşit ürünün üretimi için modern teknoloji, büyük ölçek ve sermaye 

yoğunluğu gerekmektedir. Sektör, bu yapısı nedeniyle önemli ölçüde finansmana ihtiyaç 

duymaktadır. 

Türk cam sanayinde özellikle 1980’li yıllarda bir yoğunluk olmuş, yeni yatırımlara 

ihtiyaç duyulduğundan sektör yeniden yapılanma sürecine girmiştir. 1980’li yılların ortalarından 

sonra sektörde gerçekleştirilen teknolojik dönüşüm, üretim kapasitesine de önemli 

ölçüde yansımıştır. 

Camın işlenmesi ile elde edilen ürünler 

düz cam, buzlu cam, emniyet camları, çift cam, 

ayna, cam ambalaj, cam ev eşyası, cam çubuk, 

cam elyafı ve cam yünü olarak gruplandırılmaktadır. 

Emniyet camları, imalat şekline göre 

temperli ve lamine camlar olarak ikiye ayrılır. 

Temperleme işlemi, camların yumuşama 

noktasına yakın bir dereceye kadar ısıtılıp 

hızla soğutulması ile cam yüzeylerine mukavemet 

kazandırılması işlemidir. Temperlenmiş 

camlar, ısıl işleme (ısıtma ve ani soğutma) tabi 

tutularak düz veya bombeli olarak şekillendirilmektedir. 

Isıl işlemsiz camlara göre yaklaşık 5-6 kat daha dayanıklı olan 

Otomobil camı 

temperli camlar, kırıldığı zaman zar büyüklüğünde, küçük kütleli ve keskin köşeleri olmayan 

parçalara ayrılarak yaralanma riskini azalttığından güvenlik camı olarak kullanılmaktadır. 

Otomotiv, inşaat ve beyaz eşya sektörlerince talep edilmektedir. 

Lamine camlar, iki cam arasına yerleştirilen plastik ara tabakanın (genellikle 

polivinil butiral (PVB) kullanılmaktadır) ısıtılarak basınç altında tatbik edilmesiyle elde edilir. 

Düz ve bombeli olarak inşaat ve otomotiv sektörlerinde kullanılır. 

DPT tarafından hazırlanan “Taş ve Toprağa Dayalı Ürünler Sanayi Özel İhtisas Komisyon 

Raporu”nda (2001) emniyet camlarının 1995 yılı kurulu kapasitesi 2.150.000 m 2 

olarak belirtilmektedir. 1996 yılında hiç yatırım yapılmayan sektörde 1997 – 1998 yıllarında 

yatırıma yönelik yoğun teşvik belgesi düzenlenmiş, bu yıldan sonra 2002 yılına kadar 

verilen teşvik sayısında azalma olmuştur. Söz konusu yıldan sonra kapasite artırmaya yönelik 

teşvik düzenlemesi en fazla 2007 yılında görülmüştür. Sektör kurulu kapasitesinin 

2007 yılında yeni yatırımlarla birlikte 11.814.000 m 2 ’ye ulaşması beklenmektedir. 

Sayfa 9

1995 yılında 2.101.180 m 2 olan emniyet camı üretim miktarı yaklaşık 4,5 kat artarak 

2006 yılında 9.053.043 m 2 ’ye yükselmiştir. 1996 yılında sektör kapasite kullanım oranı 

%68 iken 1997 yılında %94’e yükselmiştir. Bunun temel nedeni, söz konusu yıllarda üretimde 

yaklaşık %40’lık bir artış olurken kapasitede herhangi bir artışın olmamasıdır. Kapasite 

kullanım oranlarındaki dalgalanma, sektörün otomotiv, inşaat, beyaz eşya vb. sektörlerindeki 

gelişmelere tamamen bağlı olmasından kaynaklanmaktadır. 2006 yılında ise sektör 

kapasite kullanım oranı %85’tir. 

Emniyet camı üretiminde toplam sekiz büyük ölçekli firma bulunmaktadır. Oto 

camı sektöründe en büyük pazar payı Trakya Oto Cam A.Ş.’ye aittir. Trakya Oto Cam’ın en 

büyük avantajı, büyük ölçekli kapasitesi sayesinde otomobil fabrikalarının taleplerini karşılayabilmesidir. 

Emniyet camının kırılmış hali 

Oto camı üreticileri, ürettikleri ürünleri iki ayrı 

piyasada satmaktadır. Bunlardan birincisi Sanayi Pazarı’- 

dır. Bu pazarda firmalar, otomobil fabrikaları ile önceden 

anlaşarak ürettikleri camları doğrudan otomobil 

fabrikalarına montaja göndermektedir. Diğer pazar ise 

Oto Yenileme Pazarı’dır. Genelde oto camlarının kırılması 

sonucu ortaya çıkan talebi karşılamak amacına yönelik 

olan bu pazarda firmalar, standartlara uygun olarak 

ürettikleri camları bayileri aracılığıyla satmaktadırlar. 

Sektördeki büyük ölçekli firmalardan bir kısmı anlaşmalı 

olduğu oto üreticilerinin araçlarına ait camları üretip montaja göndermekte, yani sanayi 

pazarına yönelik çalışmaktadır. Bir kısmı ise ana sanayi ve yenileme pazarına yönelik 

çalışmaktadır. Bazı firmalar ise doğrudan yenileme pazarına yönelik üretimde bulunmaktadır. 

Sektörde büyük firmalar dışında Adana, Kayseri, Bursa ve İstanbul’da, standartlara 

uygun olmayan şekilde üretimde bulunan firmalar faaliyet göstermekte olup bu firmalar, 

toplam pazarın %10’unu oluşturmaktadır. 

2007 yılında Türkiye Kalkınma Bankası A. Ş. Kredi Değerlendirme Müdürlüğü’nde 

emniyet camlarına yönelik olarak yapmış olduğumuz bir çalışmada, emniyet camı üretiminde 

kullanılan girdilerin toplam maliyet içindeki payları aşağıdaki gibi bulunmuştur. 

1 m 2 Emniyet Camı Üretiminde Kullanılan Girdilerin Toplam Maliyet İçindeki Dağılımı 

Girdiler Toplam Maliyet İçindeki Payı (%) 

Hammadde (düz cam, fire dahil) 37 

Yardımcı malzemeler (polivinil, boya,kimyasal, ambalaj vb.) 14 

Elektrik 8 

İşçilik 21 

Genel üretim gideri 12 

İşletme malzemesi (elmas uç, testere ucu vb.) 8 

Toplam 100 

Sayfa 10

Emniyet camları dış ticaretinde ithalatın, ihracat karşısında çok önemli miktarlarda 

olmadığı görülmektedir. Ancak 2002–2006 yılları arasında ithalatın ortalama artış hızı, 

ihracatın artış hızından fazla olmuştur. İthalatın ortalama artış hızı %25 iken ihracat ortalama 

%10 oranında artış göstermiştir. Artış hızı ithalatın artış hızından düşük olmasına 

rağmen Türkiye, ihraç pazarları sürekli gelişen bir ülkedir. 1986 yılında 50 kadar ülkeye 

ihracat yapılırken 2006’da bu rakam yaklaşık 180 ülkeye kadar yükselmiştir. Önemli alıcılar 

arasında İngiltere, Romanya, Slovenya, İtalya, Almanya, ABD, İsveç ve Hollanda bulunmaktadır. 

İhraç edilen ürünler arasında emniyet camları, cam ev eşyası ve cam liflerinden 

sonra üçüncü sırada yer almaktadır. 

Ürün Gruplarına Göre Cam Ürünler İhracatı (1000 Dolar) 

Toplam Cam İhracatı 

Ürün Grubu 2003 2004 2005 

İçindeki Payı (%) 

Cam ev eşyası 278.334 312.433 304.076 48 

Düz cam 53.324 38.665 29.185 5 

Cam ambalaj 23.417 23.909 17.864 3 

Cam lifleri (cam yünü dahil) 57.253 80.290 81.068 13 

Emniyet camları 60.596 76.479 91.711 15 

Diğerleri 40.916 70.997 106.444 16 

Toplam 520.302 614.566 630.349 100 

2005 yılında cam ürünleri ihracatı 630,3 milyon dolardır. Ürün grupları bazında 

bakıldığında, toplam ihracat içinde %14’lük pay ile emniyet camları ikinci sırada gelmektedir. 

Emniyet camları ihracatı İngiltere, Romanya, Slovenya, İtalya, Almanya, ABD, Slovak 

Cumhuriyeti, İsveç ve Hollanda’ya yapılmıştır. 

Dünya emniyet camları ihracatında en önemli üç ülke, Belçika (%12), İtalya (%11) 

ve Almanya’dır (%10). Türkiye 16. sırada olup, toplam içindeki payı %1’dir. 

Ülkeler 2004 

Belçika 719 

İtalya 671 

Almanya 600 

ABD 592 

Fransa 416 

Meksika 291 

Çin 268 

Çek Cum. 217 

İspanya 215 

İspanya 211 

2005 yılı cam ürünler ithalatı ise 

439.6 milyon dolardır. Emniyet camları, % 

10’luk pay ile toplam cam ürünleri ithalatı 

içinde son sırada yer almaktadır. 

Türkiye 76 

Dünya Toplamı 5.942 

Dünya Emniyet Camları İhracatı (1000 Dolar) 

Sayfa 11

Ürün Gruplarına Göre Cam Ürünler İthalatı (1000 Dolar) 

Ürün Grubu 2003 2004 2005 Toplam Cam İthalatı 

Cam ev eşyası 21.366 34.638 49.451 11 

Düz cam 39.469 53.139 84.093 19 

Cam ambalaj 26.617 35.335 51.314 11 

Cam lifleri 44.906 53.905 65.210 15 

Emniyet camları 30.102 51.133 44.927 10 

Diğerleri 65.502 104.620 104.620 34 

Toplam 168.449 339.375 439.609 100 

Emniyet camları ağırlıklı olarak Fransa, Almanya, İspanya, İngiltere, Finlandiya, İsrail, 

İtalya, Japonya, Belçika ve Güney Kore’den ithal edilmiştir. 

Dünya Emniyet Camları İthalatı (1000 Dolar) 

Dünya emniyet camları ithalatındaki en önemli üç ülke, 

ABD (%13), Almanya(%12) ve Fransa’dır (%12). Türkiye 51 milyon 

dolarlık ithalatına karşılık, 92 milyon dolarlık ihracatı ile net 

ihracatçı durumundadır. 

1995 yılında AB ile Gümrük Birliği Anlaşmasının imzalanmasından 

sonra, AB ülkelerinden yapılan tüm sanayi ürünleri 

ithalatında olduğu gibi cam ürünlerinde de sıfır gümrük vergisi, 

üçüncü ülkelere ise Ortak Gümrük Vergisi (OGT) uygulanmaktadır. 

Bu kapsamda, yerli cam sanayi için en büyük tehdidi üçüncü 

ülkeler oluşturmaktadır. 

Ülkeler 2004 

ABD 788 

Almanya 705 

Fransa 663 

İngiltere 474 

Kanada 416 

Belçika 411 

İspanya 258 

İtalya 203 

Avusturya 145 

İsveç 130 

Türkiye 51 

Dünya Toplamı 5.863 

Özellikle Orta ve Doğu Avrupa ile Uzakdoğu ülkeleri, sahip oldukları büyük kapasiteler 

ve adil pazar koşullarını bozucu uygulamaları ile sorun yaratmaktadırlar. Cam ürünlerini 

dampingli fiyatlarla ihraç etmelerinin yanı sıra, bir de OGT uygulaması çerçevesinde 

koruma oranlarının aşağıya çekilmesi ile Türk cam sanayini tehdit edecek konumdadırlar. 

Bu nedenle zaman zaman, bu ülkeler menşeli cam ürünler ithalatında soruşturma açılmakta 

ve ithalatın gözetime tabi tutulmasına karar verilmektedir. Bu kapsamda ithalatta kota 

uygulamaları da gündeme gelmektedir. 

İnşaat, otomotiv, gıda, beyaz eşya, mobilya, eczacılık, elektrik elektronik gibi gelişime 

açık sektörlerde girdi olarak kullanılan emniyet camlarına olan talebin hijyen, güvenlik 

gibi faktörlerin insan yaşamındaki önemine paralel olarak artacağı tahmin edilmektedir. 

Dolayısıyla emniyet camları üretimi, yeni yatırımlar açısından desteklenmesi gereken sektörler 

arasında yer almalıdır. 

Yararlanılan Kaynaklar: 

DPT, Taş ve Toprağa Dayalı Ürünler Sanayi Özel İhtisas Komisyon Raporu, 2001. 

İGEME, Cam Sanayi, 2006 

İGEME, Dış Ticaret İstatistikleri. 

Firma görüşmeleri. 

Türkiye Kalkınma Bankası A. Ş. tarafından sektöre yönelik olarak hazırlanan proje değerlendirme raporları (muhtelif). 

Sayfa 12

Kemal Buğra YAMANOĞLU - Uzman Yard. 

Kredi Değerlendirme II Müdürlüğü 

TÜRKİYE’DE SOSYO-EKONOMİK FAKTÖRLERİN 

İLLER ARASI YAKINSAMA ÜZERİNE ETKİLERİ 

İktisadi ve sosyal yönleri ile bir bütün olan kalkınmanın, iktisadi yönleri gelir artırıcı, 

sosyal yönleri ise sosyo-kültürel değişim ile ilgilidir. Dinamik bir yapıya sahip olan 

kalkınma sürecine yön veren iktisadi ve sosyal faktörlerin ülke içinde farklı yoğunluklarda 

dağılımı, bölgelerarası gelişmişlik farklılıklarının nedeni olarak ortaya çıkmaktadır. 

Gelişmişlik farkları, ülkeler arasında gelişmiş, gelişmekte olan ve azgelişmiş gibi tanımlamalarla 

ifade edilmektedir. Ancak bu fark yalnızca ülkeler arasında olmamakta, aynı 

ülkenin farklı bölümlerinde de gözlenebilmektedir. Aynı ülke içinde yer alan bölgelerin 

farklı hızda büyümesi, farklı ekonomik yapıların doğmasına yol açmakta; bölgesel düzeyde 

farklı ekonomik yapılar da, gelişme süreci içinde ülke ekonomisinin bütünleşmesini 

engelleyerek, onun parçalı bir yapıya sahip olmasına neden olmaktadır. Bununla 

birlikte gelişme sürecine yön veren ekonomik ve sosyal faktörlerin ülke genelinde farklı 

yoğunluklarda dağılımı, bölgelerarası gelişmişlik farklarını; yani bölgesel dengesizlik olgusunu 

karşımıza çıkarmaktadır. Bölgelerarası sosyo-ekonomik gelişmişlik farklılıkları, 

tüm ülkelerde olduğu gibi ülkemizde de görülmektedir. Genel olarak, ülkenin batısında 

yer alan Marmara, Ege, İç Anadolu ve Akdeniz bölgeleri nispeten gelişmiş olarak tanımlanırken 

Doğu Anadolu, Karadeniz’in dağlık bölgeleri, Güneydoğu Anadolu’nun bazı yöreleri 

gelir, istihdam ve genel olarak refah bakımından Türkiye ortalamasının oldukça 

altında kalmaktadır. 

Büyümenin sürdürülebilir olması araştırmaları yoğunlaştırmıştır. Bu çalışmalar 

genellikle; ekonomik birlik içindeki ülkeler veya bölgeler, bir ülke içindeki bölgeler veya 

iller arasındaki kişi başına gelir farklılıklarını ve gelir farklılıklarına etki eden sosyoekonomik 

faktörleri belirlemeye yönelik gerçekleştirilmiştir. Bu araştırma ile sosyoekonomik 

faktörlerin Türkiye’de büyüme üzerine etkisi incelenerek, söz konusu faktörlerin 

büyümenin yatay bir şekilde gerçekleşmesine katkı yaratıp yaratmadığı ortaya konulmaya 

çalışılmıştır. Büyümenin bir ülke içinde dağılımının nasıl gerçekleştiği de oldukça 

önemlidir. Büyüme bölgelerarası gelir dengesizliklerini azaltarak gerçekleşiyorsa yakınsama, 

gelir dengesizliğini artırarak gerçekleşiyorsa uzaksama söz konusudur. Bölgesel 

dengesizliklerin ülkenin ekonomik ve sosyal bütünleşmesini önlemesi ve kalkınmayı engellemesi 

nedeniyle, bölgesel dengesizliklerin kapatılmasında etken rol oynayan sosyoekonomik 

faktörleri araştırmak gereksinimi ortaya çıkmaktadır. Gerek dünyada gerekse 

Türkiye’de bölgelerarası dengesizlik sorununun giderek daha büyük bir sorun teşkil etmeye 

başlaması ve bu dengesizliğin ortaya çıkardığı sorunların ülke ekonomisine olumsuz 

yansımalarının artarak devam etmesi bu konudaki çalışmaları hızlandırmıştır. 

Sayfa 13

Çalışmada, ülkemizde iller arasında ölçülebilir ve birbirleriyle göreli olarak karşılaştırılabilir 

sosyo-ekonomik göstergeler yardımıyla yakınsamanın varlığı araştırılmıştır. 

Analizde kullanılan değişkenler; belli bir dönem içindeki gelişmeleri değil, belirli bir yıldaki 

mevcut durumu yansıtmaktadır. Dolayısıyla, yapılan analiz 1990-2001,1990-1995, 

1995-2001 dönemleri için yatay-kesit niteliğindedir. Ülke idari bölünüşünde son yıllarda 

çok sayıda mekânsal değişiklik yapılmıştır. 1990 yıllının başlarında 67 olan il sayısı, 2000 

yılına gelindiğinde 81 ile çıkmıştır. Yeni kurulan illerle birlikte, mevcut il sınırlarında da 

değişiklikler olmuştur. Dolayısıyla, illerde zaman içerisinde meydana gelen gelişmeler ile 

değişikliklerin izlenmesini sağlayan ve gelişme dinamiğini yansıtan değişkenlerin, seri 

olarak elde edilmesi olanağı ortadan kalkmış bulunmaktadır. Bu sorunun üstesinden 

gelmek amacıyla yeni il verileri ayrıldıkları illerin verilerine dâhil edilmiş ve ülkemizde şu 

an 81 il mevcut olduğu halde araştırma 67 il bazında gerçekleştirilmiştir. 

Analizin 1990-2001 dönemiyle sınırlanması ve yatay-kesit yönteminin kullanılmasında 

veri temininde karşılaşılan güçlükler oldukça etkili olmuştur. Mutlak yakınsama 

analizinde, DPT’den il bazında temin edilen, 1987 yılına göre hesaplanmış kişi başına 

düşen reel gayrisafi mili hâsıla verileri kullanılmıştır. Literatürde, birçok çalışmanın sergilediği 

genel kabul, fert başına düşen milli gelirin tek başına yeterli bir gösterge olmadığını 

ortaya koymaktadır. Bu göstergeyle birlikte, kalkınma sürecinden etkilenebilecek ve 

bu süreci etkileyecek diğer ekonomik ve sosyal göstergelerin de dikkate alınması gerektiği 

belirtilmektedir. Bu bağlamda, iller arasındaki yakınsamaya katkıda bulunabilecek 

çeşitli sosyo-ekonomik faktörler belirlenerek 67 il bazında koşullu yakınsama analizi gerçekleştirilmiştir. 

Araştırmada kullanılan demografik göstergelerin tümü 1990 Genel Nüfus Sayımı 

(GNS) sonuçları esas alınarak, Türkiye İstatistik Kurumu’ndan (TÜİK) temin edilmiştir. 67 

il için demografik göstergeleri oluşturan değişkenler; şehirleşme oranı, doğurganlık oranı, 

yıllık ortalama nüfus artış oranı ve net göç oranı olarak belirlenmiştir. İstihdam göstergelerini 

oluşturan değişkenler, 1990 yılı itibariyle illerde; tarım, sanayi, ticaret işkolunda 

çalışanların ve işverenlerin, toplam istihdam içindeki yüzde paylarını, işgücüne 

katılma oranını ve işsizlik oranını ifade etmektedir. Çalışmada kullanılan istihdam değişkenleri, 

1990 yılı GNS sonuçlarından alınmıştır. Eğitim göstergesi olarak okur-yazar nüfus 

oranının sosyo-kültürel gelişmişlik düzeyini yansıtabileceği düşünülmüştür. Okuryazarlık 

oranları 1990 yılı GNS sonuçlarından elde edilmiştir. Ekonomik göstergeler adı 

altında toplanan değişkenler, bankacılık işlemleri ile ilgili olarak iller itibariyle olmak 

üzere fert başına düşen banka mevduatı ve kredileri; kişi başına düşen kamu yatırım 

harcamaları ve yatırım teşvik tutarı; kişi başına düşen belediye giderleri; kişi başına düşen 

genel bütçe gelirleri ile iller itibariyle kişi başına düşen tarım, hizmetler, sanayi sektörlerinin 

katma değerleri; kişi başına düşen ithalat ve ihracat değerleri olarak belirlenmiştir. 

Altyapı göstergesi olarak ise, illerde asfalt yol uzunluğu(metre/km2) değişkeni 

kullanılmıştır. Bu değişken değerleri 1990 ve 1995 yılları itibariyle TÜİK’ ten elde edilmiştir. 

Sayfa 14

MODEL 

Neo-klasik Büyüme Modeli, göreli yoksul ülke ya da bölgelerin daha hızlı büyüyeceklerini 

ve zamanla bu iki grubun kişi başına gelir düzeylerinin birbirine yakınsayacağını 

öngörmektedir. Literatürde yakınsama hipotezi olarak bilinen bu hipotezin test edilmesi 

β 

için -yakınsama ve 

σ 

-yakınsama olmak üzere iki temel ölçüt geliştirilmiştir. Analizimizde 

kullanılacak olan -yakınsama, ekonomilerin kişi başına gelirlerinin büyüme 

β 

oranları ile başlangıç yılına ait kişi başına gelir düzeyleri arasındaki ilişkinin araştırılmasına 

dayanmakta ve mutlak yakınsama ve koşullu yakınsama olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. 

İller arasında yakınsama hızını hesaplamak amacıyla aşağıdaki denklem tahmin edilmiştir 

(Barro ve Sala-i Martin, 1995; 388): 

−βT 

( ) ⎡ 

− ( ) 

1 T Log ⎡⎣ y y ⎤ ⎦ = a − 1 − ⎤ 

⎣ 

e T 

⎦ 

Log( y ) + u 

T 

a x 1 e − β 

∗ 

= + ⎡ T ⎤ 

⎣ 

− 

⎦ 

Log( y ) 

Burada, ve 

x 

, durağan durum gelir düzeyinin 

büyüme hızını vermektedir. T zaman aralığını, 

y − 

(1) 

, t yılında kişi başına düşen gelir mik- 

i, 

t T 

β 

tarını, ise başlangıç yılı gelir düzeylerini ifade etmektedir. , yakınsama hızını 

gösteren katsayıdır. Bu katsayının pozitif olması yakınsamayı, negatif olması ise ıraksamayı 

göstermektedir. Her iki durumda da tahmin edilen katsayı istatistiksel olarak anlamlı 

olmalıdır. 

i, t i, t T i, t −T i, 

t 

u i 0, T 

( ) 

, 0 ve T zaman aralığında ortalama hata terimini ifade etmektedir. 

E( u 

i, 

t 

) = 0 

Aynı zamanda hata terimiyle ilgili aşağıdaki özellikler geçerlidir: , 

2 2 

E( u ) = σ ui , t 

. Denklem Doğrusal Olmayan En Küçük Kareler Yöntemiyle tahmin edilerek 

yakınsama katsayısı direkt olarak elde edilmiştir. 

β 

(1) nolu denklem ile elde edilen katsayısı mutlak yakınsamayı göstermektedir. 

Ancak, mutlak yakınsama, iller arasındaki yapısal farklılıkları dikkate almamaktadır. 

Bu yapısal farklılıkların da dikkate alındığı yakınsama ölçüsü koşullu yakınsamadır. Dolayısıyla 

iller arasındaki yapısal farklılıkları kontrol altına almak ve bu yapısal farklılıkların yakınsama 

katsayısı üzerindeki etkilerini inceleyebilmek amacıyla sosyo-ekonomik faktörler 

modele eklenerek tahmin edilecektir. Koşullu yakınsama analizi aşağıdaki denklem yardımıyla 

gerçekleştirilmiştir: 

−βT 

( ) α ⎡( ) 

1 T Log ⎡⎣ y y ⎤ ⎦ = − 1 − ⎤ 

⎣ 

e T 

⎦ 

Log ( y ) + ∑λ 

Log ( X ) + u 

Bu denklemde, , bir ilin denge büyüme oranını etkileyebilecek sosyo-ekonomik 

faktörlerin başlangıç yılı değerlerini ifade etmektedir. 

y i , t 

i, t i, t−T i, t−T j i, t−T i, 

t 

X 

i, 

t − T 

(2) 

Sayfa 15

SONUÇ ve DEĞERLENDİRME 

Doğrusal Olmayan En Küçük Kareler Yöntemiyle hesaplanan mutlak ve koşullu yakınsama 

analizi 1990-1995, 1995-2001 ve 1990-2001 dönemleri için gerçekleştirilmiştir. 

Elde edilen sonuçlar, 1995-2001 ve 1990-2001 dönemi için mutlak ve koşullu yakınsamanın 

varlığını işaret etmektedir. Buna karşın, 1990-1995 döneminde iller arasında yakınsama 

veya ıraksama söz konusu olmamıştır. Mutlak yakınsama analizi sonuçlarına göre, 

Türkiye’de iller arasında 1990-2001 ve 1995-2001 döneminde sırasıyla yıllık yaklaşık %0.7 

ve %1.8 oranında yakınsama gerçekleşmiştir. İller arasındaki yapısal farklılıkları kontrol 

etmek amacıyla modele eklenen sosyo-ekonomik faktörlerden nüfus artış hızı, net göç 

oranı, işsizlik oranı, sanayi işkolunda çalışanların toplam istihdama oranı, kişi başına düşen 

ithalat, ihracat, hizmetler sektörü katma değeri, kamu yatırım harcamaları, genel bütçe 

gelirleri ve hekim başına düşen nüfus 1990-2001 ve 1995-2001 dönemlerinde gerçekleşen 

koşullu yakınsamanın belirleyicileri olmuştur. 

Ülke geneline bakıldığında, 1990-2001 dönemindeki ortalama yıllık büyüme hızı % 

2.5 iken hızlı nüfus artışına bağlı olarak kişi başına büyüme hızı %0.6 oranında gerçekleşmiştir. 

İl bazında gerçekleştirdiğimiz analizde de 1990-2001 ve 1995-2001 dönemlerinde 

nüfus artış hızı değişkeni modelde istatistiksel açıdan anlamlı sonuçlar göstermiş ve katsayının 

işareti negatif olarak gerçekleşmiştir. Katsayının işaretinin negatif olması nüfus artış 

hızının iller arası yakınsama ile negatif bir ilişkide olduğu, diğer bir deyişle yakınsama hızını 

azalttığı söylenebilir. Dengesizlikleri azaltma doğrultusunda hükümet, yalnızca iktisadi 

rasyonellere değil, aynı zamanda toplumsal rasyonellere de yön verme ihtiyacı duymalıdır. 

Türkiye, oldukça genç nüfusa sahip bir ülkedir. Dolayısıyla, hızlı nüfus artış oranları 

nedeniyle yakın gelecekte çalışabilir nüfusun toplam nüfusa oranında önemli bir artış gerçekleşecektir. 

Bu doğrultuda, çalışabilir nüfus artışını çalışan haline getirmek amacıyla 

yeni istihdam olanakları yaratılmalıdır. Nüfus artışının orta ve uzun dönemde iktisadi büyüme 

üzerine olası olumlu etkileri, beşeri sermayeye yapılacak yatırımlarla yakından ilişkilidir. 

Dolayısıyla, eğitim harcamalarının reel düzeyi arttırılarak büyük potansiyel olan genç 

nüfusun bilgi ve beceri düzeyi yükseltilmeli ve verimli bir şekilde kullanılmalıdır. 

Göreli olarak gelişmiş ve gelişmekte olan iller, ekonomik ve sosyal açıdan sağladıkları 

imkan ve kolaylıklar bakımından yoğun şekilde göç çekmektedir. Bu özelliğe sahip illerde 

görülen hızlı nüfus artışı, kentsel nüfusta artış meydana getirerek nüfus yoğunluğunu 

da yükseltmektedir. Neoklasik teoriye göre işgücü, azgelişmiş bölgelerden gelişmiş 

bölgelere kayarak, kişi başına gelirin net iç göç alan bölgelerde zamanla azalıp, net iç göç 

veren bölgelerde ise zamanla artmasına yol açmaktadır. Dolayısıyla göç nedeniyle bölgeler 

arası yakınsama hızlandıran bir etki yaratacaktır. Önemli bir demografik değişken olan 

göç, 1950’li yılların başından bu yana ekonomik, sosyal ve politik açıdan ülkemizin temel 

sorunu olmaktadır. Türkiye’de nüfus hareketlerine göre, örneğin 1975 yılında toplam nüfus 

içinde kent nüfusunun payı %41.8 iken, bu oran 1985 yılında %53’e, 2000 yılında ise % 

69’a kadar çıktığı bilinmektedir. Bu nüfus hareketlerinde kırsal alanlardan kentlere göçün 

Sayfa 16

katkısı %50’nin üzerindedir. Çeşitli çalışmalarda 1950’lerin başından 1960’ların sonuna 

kadar ülkemizde gözlemlenen iç göçün nedeni kırsal yörelerin iticiliği ile açıklanırken, 

1960’lı yılların sonu, 1970’li yıllar ve 1980’lerin başına kadar olan iç göç süreci kentlerin 

çekiciliği ile açıklanmaktadır. 1980’li ve 1990’lı yıllarda ise göç olgusunun iletici nedenlerden 

kaynaklandığı belirtilmektedir. 1975-2000 döneminde ise gerçekleşen iç göçün sebebinin 

ağırlıklı olarak iller ve bölgeler arası kişi başına gelir farklılıklarına dayandığını düşünülmektedir. 

İl bazında gerçekleştirdiğimiz çalışmada, net göç oranı 1995-2001 dönemi 

için istatistiksel bakımdan anlamlı sonuçlar vermektedir. Değişkenin katsayısının pozitif 

işaretli olması net göç oranının yakınsamaya olumlu katkısının göstergesidir. Ekonomiler 

arası göç, sermayenin artan getirisi nedeniyle yakınsamaya pozitif katkıda bulunmaktadır. 

Azgelişmiş bölgelerde, doğurganlık hızı yüksektir. Bu nedenle, doğurganlık hızı 

gelişmişlik düzeyi ile ters orantılı bir bağlantıya sahip bulunmaktadır. Analizimizde doğurganlık 

hızı değişkeni, 1990-2001 ve 1995-2001 dönemlerinde koşullu modelin açıklama 

gücü üzerinde herhangi bir etki yaratmamaktadır. 1990-2001 ve 1995-2001 dönemlerinde 

değişkenin işareti negatif fakat istatistiksel olarak anlamsızdır. Nüfus artış hızı ve doğurganlık 

oranının yüksek düzeyde korelasyonlu olmasının modelde çoklu bağlantı sorununa 

yol açtığı düşünülerek sadece doğurganlık hızının yer aldığı model tahmin edilmiş 

ve her iki dönem içinde değişken oldukça anlamlı sonuçlar vermiştir. Diğer bir deyişle, 

doğurganlık oranı ile yakınsama arasında negatif ve kuvvetli bir ilişki görülmüştür. Doğurganlık 

oranındaki artış ekonomideki yatırımların belli bir bölümünün kişi başına düşen 

sermaye miktarını arttırmak yerine, yeni işçilere sermaye sağlamak amacıyla kullanılmaktadır. 

Ayrıca, 1990-2001 döneminde, diğer bir demografik değişken olan şehirleşme oranının 

iktisadi büyüme üzerinde olumlu etkide bulunması beklenirken, bu değişkenin modele 

eklenmesi yakınsama üzerine herhangi bir etki yaratmamakta ve katsayı istatistiksel 

olarak anlamsız çıkmaktadır. 

İstihdamın sektörel dağılımı, illerin temel ekonomik faaliyetlerinin yapısını göstermesi 

bakımından önemli bir göstergedir. Sosyo-ekonomik gelişmeyle birlikte, toplam istihdam 

içinde, tarım sektörünün payı nisbi olarak gerilerken, sanayi ve hizmetler sektörlerinin 

payı artmaktadır. Bu anlamda, sanayileşme sosyo-ekonomik gelişme ya da kalkınmanın 

temel dinamiğini oluşturmakta ve doğal olarak iller arasındaki gelişmişlik farklarını 

azaltıcı etki yaratmaktadır. 1990-2001 dönemi koşullu modelimizden elde edilen sonuç, 

toplam istihdam içinde sanayi sektörü payının yakınsama üzerinde olumlu sonuçlar yarattığını 

göstermektedir. Bunun yanında, aynı dönem için toplam istihdam içinde tarım 

ve ticaret sektör payları koşullu modelde istatistiksel olarak anlamlı sonuçlar vermemektedir. 

Bu bağlamda, azgelişmiş illerde yöresel potansiyeli değerlendirebilecek yeni sanayi 

dalları oluşturulması ve eğitim politikasının sanayi sektöründe ihtiyaç duyulacak yeni işgücünü 

karşılayacak biçimde şekillendirilmesi gerektiği söylenebilir. Diğer istihdam 

Sayfa 17

değişkenlerinden, işverenlerin toplam istihdam içindeki payının ve işgücüne katılım oranının 

artması ise, iş hacminin genişlemesi ve iktisadi faaliyetlere katılımın yaygınlığı anlamına 

gelmektedir. Ancak, analizimizde her iki değişkeninde modelde istatistiksel anlamlılığa 

sahip olmadığı, diğer bir deyişle iller arasında koşullu yakınsamaya katkı sağlamadığı sonucuna 

ulaşılmıştır. Özellikle geri kalmış illerde, işveren üzerindeki vergisel yüklerin kaldırılması 

ve enerji maliyetlerinin azaltılması yoluyla yatırım maliyetlerinin düşürülmesi sağlanmalıdır. 

Bu şekilde, yatırımlar özendirilerek işverenlerin toplam istihdam içindeki payları 

ve dolayısıyla işgücüne katılım oranı artırılabilecektir. Bazı ampirik çalışmalarda kadın işgücü 

değişkeninin yakınsama üzerinde anlamlı sonuçlar gösterdiği düşünülürse işgücüne katılım 

oranının, özellikle kadın işgücünün payının yükseltilmesi vasıtasıyla artırılması sağlanabilir. 

Böylece, bu değişkenlerin iller arası gelir farklarının kapatılmasında pozitif bir katkı 

yaratması sağlanabilecektir. 

Türkiye, uzun süredir yüksek oranlı işsizlik yaşamaktadır. 1990-2001 dönemi işsizlik 

ortalaması yaklaşık %7.7 dolayında gerçekleşmiştir. Söz konusu dönemde İstihdamda görülen 

artışa rağmen ortaya çıkan yüksek işsizliğin belli bir oranının temel nedeninin tarım 

kesiminde yaşanan dönüşüm olduğu düşünülmektedir. 1990 yılı verilerine göre, tarım sektörü 

%17, hizmet sektörü %26, sanayi sektörü %56 oranında hasıladan pay alırken 2001 

yılına gelindiğinde tarım sektörü %13, hizmetler sektörü %28 ve sanayi sektörü %58 oranında 

pay almaktadır. Yani tarım kesiminin hasılaya katkısı göreli olarak zamanla azalmaktadır. 

Tarım sektörünün hasılaya katkısı giderek azalmasıyla bu sektörde istihdam edilen 

nüfus işsiz kategorisine girmektedir. Dolayısıyla, bu kesimden açığa çıkan işgücü söz konusu 

olmaktadır. 1990 yılında tarımsal istihdamın toplam istihdama oranı %47 iken 2001 yılına 

gelindiğinde bu oran %38 düzeyine gerilemiştir. Analizimizde, işsizlik oranının modele 

eklenmesi, 1990-2001 döneminde modelin açıklayıcılık gücünü arttırmakta ve değişkenin 

katsayısı istatistiksel açıdan anlamlılık göstermektedir. Görülmektedir ki, işsizlik oranı iller 

arasındaki gelişmişlik farkını açıklayan önemli bir göstergedir. Yakınsama analizinde bölgeler 

arasındaki yapısal farklılıkları kontrol etmek amacıyla kişi başına düşen tarım, hizmet 

ve sanayi sektörlerinin katma değerlerini temsil eden değişkenler kullanılmıştır. Analizimizde, 

kişi başına düşen hizmet sektörü katma değeri hem 1990-2001 döneminde hem de 

1995-2001 döneminde yakınsama hızına katkıda bulunmaktadır. Söz konusu dönemlerde 

hizmet sektöründeki göreli artış, iller arasındaki sosyo-ekonomik gelişmeye olumlu katkı 

yaratarak gelir farklılıklarının azalmasında önemli rol oynamıştır. Bu bağlamda, işsizlik düzeyinin 

belli bir oranda azaltılması için ekonomideki yapısal dönüşüme bağlı olarak ortaya 

çıkan atıl işgücünün diğer sektörlerde istihdam edilmesini sağlayacak eğitim politikalarının 

geliştirilmesi gerekmektedir. 

Ekonomik ve sosyal gelişmişlik düzeyi ile toplumu oluşturan fertlerin genel eğitim 

seviyesi arasında güçlü bir ilişki bulunmaktadır. Nitekim, kişinin bilgi ve becerilerinin artırılması 

ile sosyal yaşama katılımın gereği olarak kabul edilen, okur-yazarlık oranı değişkeni, 

illerin genel eğitim düzeyini göstermesi açısından önem taşımaktadır. Koşullu yakınsama 

analizimizde okur-yazar oranı, modelin açıklama gücüne herhangi bir katkıda bulunmamış 

ve katsayılar istatistiksel açıdan anlamlı sonuçlar vermemiştir. Kıt kaynakların etkin 

Sayfa 18

kullanımında beşeri sermayenin önemli rol oynaması insan kaynakları ve eğitim politikalarına 

bağlı olduğundan, ekonomik ve teknolojik gelişime uygun olarak teknik insan gücünün 

yetiştirilmesi ve eğitime ayrılan kaynakların arttırılması sağlanmalıdır. Böylece, 

söz konusu değişken, iller arasındaki sosyo-ekonomik gelişmişlik farklarının azaltılmasına 

katkı sağlayabilecektir. 

Bebek ölüm oranı ise, illerdeki sağlık hizmetlerinin yaygınlığı, eğitim ve kültür düzeyinin 

yüksekliği, ekonomik olanakların artması gibi çeşitli sosyo-ekonomik unsurlarla 

yakından ilgilidir. Bebek ölüm oranı değişkeni, sosyo-ekonomik gelişmeyle beraber azaldığından 

gelişmeyle negatif yönde bir ilişkiye sahiptir. Ancak, 1990-2001 döneminde bu 

değişkenin modele katılması koşullu yakınsama üzerinde herhangi bir katkı sağlamamaktadır. 

Eğitimli işgücü olarak da nitelendirilebilen sağlık personelinin gelişmiş iller yönündeki 

tercihi, illerin sosyo-ekonomik gelişme düzeyiyle doğrudan ilişkilidir. Bu bağlamda, 

1995-2001 dönemi için sağlık göstergesi olarak kullanılan hekim başına düşen kişi sayısı 

anlamlı sonuçlar vermektedir. 

Yapılan çalışmalar, iktisadi büyüme ile finansal yapının yakın ilişkide olduklarını 

ve bu iki değişken arasında çift yönlü nedenselliğin bulunduğunu belirtmektedir. Gelişmiş 

ekonomilerde bankalar, ekonomik işlemler sırasında gelirin kullanılması ve saklanması 

ile borçlandırılmalarda yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Ticari ve sınai faaliyetlerin 

finansmanı için bankalar tarafından kullandırılan krediler, yatırım potansiyeli ve tasarrufların 

yatırıma dönüşme eğilimiyle doğrudan ilişkilidir. Banka mevduatı ise, büyük 

ölçüde, gelir düzeyi, tasarruf eğilimi ve sermaye birikimine bağlı olarak değişmektedir. 

Bankacılık işlemleri ile ilgili olarak; tasarruf hacmi, kullandırılan kredi düzeyi ve hizmetlerin 

yaygınlığı gibi unsurlar, gelişmişlik göstergeleri olarak ele alınmaktadır. Diğer bir deyişle, 

para yaratma özelliğine sahip bankacılık sistemi, hasılanın büyümesini sağlaması 

dolayısıyla gelişmişlik farklarının azaltılmasında önemli bir görev üslenmektedir. Analizimizde, 

bu göstergeleri oluşturan; fert başına düşen banka mevduatı ve fert başına düşen 

banka kredisi değişkenleri her üç dönem için yakınsama modelinin açıklayıcılık gücüne 

katkıda bulunmamakta ve katsayılar istatistiksel açıdan anlamlı sonuçlar vermemektedir. 

Özellikle, geri kalmış illerde mali sistemin yeterince gelişmemiş olduğu anlaşılmaktadır. 

Bu illerde banka ve banka dışı finansal sistemin ve araçlarının geliştirilmesi ve mali sistemin 

güçlendirilmesinin yerinde olacaktır. 

Büyük ölçüde altyapıya yönelik yatırımları kapsayan, kamu yatırım harcamaları 

ve mahalli idareler tarafından yapılan harcamalar da, sosyo-ekonomik gelişmeyi hızlandıran 

unsurlar arasındadır. Analizimizde, bu değişkenlerden kişi başına düşen kamu yatırım 

harcamaları değişkeninin her iki dönem içinde iller arası gelişmişlik farklarının kapatılmasında 

önemli bir etkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte, kişi başına 

düşen belediye giderleri söz konusu iki dönemde de yakınsamaya katkıda bulunmamaktadır. 

Kişisel gelir düzeyini yansıtan fert başına düşen bütçe gelirleri, gelişmişlik düzeyinin 

bir göstergesi olarak modele katılarak 1995-2001 döneminde anlamlı sonuçlar elde 

edilmiş bunun yanında 1990-2001 döneminde yakınsama modelinin açıklayıcılık gücünü 

Sayfa 19

arttırıcı bir etki göstermemiştir. Bu olgu, 1995-2001 döneminde geri kalmış iller lehine bir 

kaynak transferi olduğunun göstergesi olarak kabul edilebilir. Fert başına düşen teşvik 

belgeli yatırım tutarı değişkeni, özel sektörün kalkınma faaliyetlerine katkısı, girişimcilik 

potansiyeli ve yatırım dinamizmini göstermektedir. Bu değişken 1995-2001 dönemi için 

modele eklenmiş ancak yakınsama üzerinde etkisi olmadığı tespit edilmiştir. Bu sonuçtan 

hareketle teşvik politikasının etkin yönetilmediği, parasal ve vergisel teşviklerin yeniden 

yapılandırılması yerinde olacaktır. Aynı zamanda, tasarlanacak teşvik sisteminin önemli 

bir unsurunun ise kontrol mekanizması olması gerekmektedir. Serbest dış ticaretin ülkelere 

ticaret kazancı sağlaması dolayısıyla ülkenin gelirini ve buna paralel olarak refah düzeyini 

yükselteceği düşünülerek kişi başına ithalat ve kişi başına ihracat değişkenleri analize 

dahil edilmiştir. Söz konusu iki değişken 1995-2001 döneminde modele olumlu katkı 

yaparak iller arasındaki yakınsama hızının artmasına yardımcı olmaktadır. 

Altyapı göstergeleri, nüfusun çağdaş hizmet ve olanaklardan yararlanma düzeyi 

kadar, sektörlerin gelişmesi için de önem taşımaktadır. Altyapı göstergesi olarak kullanılan 

illerin asfalt yol uzunluğu(metre/km2) değişkeni, her iki dönem için anlamlı sonuç 

vermemektedir. Geri kalmış illerimizde kamunun ulaştırmaya yönelik harcamalarının yetersiz 

olduğu ve bu tür harcamalara daha fazla ağırlık verilmesinin gerekmektedir. 

Son olarak Avrupa Birliği’nde, yakınsama konusuna ilginin entegrasyon genişledikçe 

ve derinleştikçe arttığı görülmektedir. Birlik içinde, AB’ye üye ülkeler arasındaki 

gelir farklılıklarını azaltmak kadar üye ülkeler içindeki gelişme farklılıklarının azaltmak 

öncelikli politika uygulama alanlarından biridir. Dolayısıyla, bir Avrupa Birliği ülkesi olmak 

isteyen Türkiye’nin birincil amacı bölgelerarası gelir farklılıklarını azaltmak amacıyla kalkınma 

sürecine yön verecek politikaları acilen yürürlüğe koymak olmalıdır. 

EK1 ŞEKİLLER 

Şekil 1. 1990-1995 Dönemi Serpilme Diyagramı 

Şekil 1. 1995-2001 Dönemi Serpilme Diyagram 

1990-1995 Ortalama Büyüme Hızı 

8,00 

6,00 

4,00 

2,00 

0,00 

-2,00 

-4,00 

-6,00 


6,00 

4,00 

2,00 

0,00 

-2,00 

-4,00 

-6,00 

1990 Yılı Kişi Başı LogGSYİH 

1995 Yılı Kişi Başına LogGSYİH 

Şekil 3. 1990-2001 Dönemi Serpilme Diyagramı 


6,00 

4,00 

2,00 

0,00 

-2,00 

-4,00 

Sayfa 20 

1990 Yılı Kişi Başına LogGSYİH

EK2 TABLOLAR 

Tablo 1. Temel Denklem (1990-1995) Tablo 2. Temel Denklem( 1995-2001) 

Sabit -0. 090700 (0.063936) Sabit 0.24490 (0.048480) 

β 

-0.007272 (0.004464) 

β 

0.01803 (0.003894) 

2 

R 

0.037879 

2 

R 

0.269081 

Tablo 3. Temel Denklem(1990-2001) 

Sabit 0.102253** (0.040679) 

β 

2 

R 

0.006975** 0.003180) 

0.074071 

Tablo 4. Koşullu Yakınsama Denk. 

(1990-2001) 

Sabit 0.176473* 

(0.045786) 

β 

0.039613* 

(0.011894) 

Nüfus Artış Oranı -0.003328* 

Tablo 5. Koşullu Yakınsama Denk. (1995-2001) 

Sabit 0.315035* 

(0.111524) 

β 

0.075714* 

(0.016753) 

Nüfus Artış Oranı -0.008149* 

Sanayi İşkolunda Çalışanların 

Toplam İstihdama Oranı 

(0.001134) 

0.000788** 

(0.000311) 

İşsizlik Oranı -0.001782* 

Kişi Başına Düşen Hizmetler 

Sektörü Katma Değeri 

Kişi Başına Düşen Kamu Yatırım 

Harcamaları 

2 

R 

(0.000687) 

0.019586** 

(0.007468) 

(0.001670) 

Net Göç Oranı 0.000204* 

Kişi Başına Düşen 

İthalat 

(0.00007) 

0.007125* 

(0.002851) 

Kişi Başına İhracat 0.001915* 

0.004385** 


Hizmetler Sektörü 

(0.002024) 

Katma Değeri 

0.424504 Kişi Başına Düşen 

Kamu Yatırım Harcamaları 


Genel Bütçe Gelirleri 

Hekim Başına Düşen 

Nüfus 

2 

R 

(0.000569) 

0.020442** 

(0.011151) 

0.008326* 

(0.002895) 

0.014454* 

(0.004423) 

0.018800** 

(0.007671) 

0.570234 

Sayfa 21

Parantez içindeki sayılar standart hataları ifade etmektedir. 

*, %1 seviyesinde anlamlıdır. 

**, %5 seviyesinde anlamlıdır. 

***, %10 seviyesinde anlamlıdır 

KAYNAKÇA 

BARRO, Robert J. (1991), “Economic Growth in a Cross-Section of Countries”, 

Quarterly Journal of Economics, Vol.106, No.2, Mayıs:407-444. 

BARRO, Robert J. (1993), Macroeconomics. New York: Willey. 

BARRO, Robert J. (1998), Determinants of Economic Growth: Across Country 

Emprical Study. Cambridge: Mıt Press. 

BARRO, Robert J. ve X. SALA-I MARTIN(1991), “Convergence Across States and 

Regions”, Brooking Papers on Economic Activity, No.1:107-182. 

BARRO, Robert J. ve X. SALA-I MARTIN(1992b), “Convergence”, Journal of 

Political Economy, Vol.100, No.2, Nisan:223-251. 

BARRO, Robert J. ve X. SALA-I MARTIN(1995), Economic Growth. London: 

McGraw-Hill. 

DİNÇER, Bülent, M. ÖZASLAN ve T. KAYASOĞLU(2003), İllerin ve Bölgelerin 

Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması. No: 2671:250, Mayıs. 

DİNÇER, B., M. ÖZASLAN ve E. SATILMIŞ(1996), İllerin Sosto-Ekonomik Gelişmişlik 

Araştırması. DPT, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü, No:2466, Ankara. 

YAMANOĞLU, K. Buğra (2008), “ Türkiye’de Sosyo-Ekonomik Faktörlerin İller 

Arası Yakınsama Üzerine Etkileri”, İstatistikçiler Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2008, Ankara. 

Sayfa 22

A.Cem AYDOĞAN - Kd.Avukat 

Hukuk Müşavirliği 

BELGE TANIMLAMADA YENİ VE ETKİN YÖNTEM 

“SECURITY HOLGRAM-UNIGRAM-LATENTOGRAM” 

“ATB-LIT” firmasının bulup geliştirdiği bir koruma yöntemi olan, belgeler ve ürünler 

üzerinde Latentogram ve Unigramlar halinde bu tür gizli görüntülerin bir uygulamasını 

sağlamaktadır.. Bu görüntüler her kullanıcıya sağlanacak olan bir otomatik tanıtıcı vasıtası 

ile görülebilirler. Firma farklı tiplerdeki ticari markaların korunmasını sağlamaktadır 

(gıda ve içecek ürünleri, motor yedek parçaları, ilaçlar, CD, DVD, piyango biletleri, vb.). Bu 

görüntüler ayrıca yüksek güvenlikli belgeler, boş formlar, vergi damgaları, sürücü ehliyeti 

gibi alanlarda sürdürülebilir koruma sağlama amaçlı olarak kullanılabilir. Bu teknoloji 

BASİT, GÜVENLİ ve ETKİNDİR. 

Bu teknolojiyi kullanan şirketlere 

• haksız rekabete ve sahtecilere karşı etkin bir biçimde mücadele etmede 

• satışlarını ve gelirlerini arttırmasında, 

• Şirket çıkarları ve tüzel geleneklerine uygun yeni promosyon kampanyaları düzenlemesine 

• ve müşterilerine düşük kaliteli ürünlerden korunmasına yardımcı olacaktır. 

Bu korumayı kullanan 

şirketler 

Unigram ve Latentogram Mimarisi 

1. pazardaki kaliteli ürünlerini 

korumasını 

2. bilinçli tüketimi özendirmesini 

3) müşterilerinin çıkarlarını 

korumasını 

4) alıcılara Latentogram 

ve Unigram güvenilirliği 

sağlamasını 

20 µ 

ürünlerinin ulusal ve küresel olarak tanıtımını sağlayacaktır 

5 µ 

1-3 µ 

3 µ 

10 ila 165 mm 

PET / Temel 

Latant (gizli) Görüntülü Tabaka 

Yansıtıcı Tabaka (Folyo, Boya, 

Hologram) 

Yapışkan Tabaka 

24-29 µ 

Sayfa 23

Latentogram yansıtıcı tabaka üzerine uygulanan polarize 

(kutuplaştırılmış) gizli bir görüntüdür. Latentogram, üzerinde görünür 

ve gizli görüntülerin bulunabileceği çeşitli şekil ve ebatlardaki 

kendinden yapışkanlı etiketler olarak hazırlanabilir. Latentogram 

metin, grafik bilgi veya gizli numaralama içerebilir. Etiketler, korunan 

paketlerin yeniden kullanılmasını imkansız hale getiren 

perforasyon (delme) ve kurcalanmayı açığa çıkartan etkilere sahiptirler. 

Latentogram ayrıca 4 ila 10 mikron kalınlığında laminat filmi 

ve sıcak damga folyosu olarak hazırlanabilir. Latentogramların 

blister ilaç folyosu üretiminde, tekstil alanında ve kimlik kartlarının 

üretiminde kullanılması üreticilere telif haklarını koruma olanağı 

sağlayacağı gibi sahte ürünlerin de önüne geçecektir. 

Yansıtıcı tabaka olarak hologram kullanılması özel bir güvenlik ürünü olan Unigram’ın 

oluşmasını sağlar. 

Unigramlar; 

− hologramların görsel cazibesini ve 

− ürünlerin orijinalliğinin onaylanmasını 

kolaylaştıran gizli görüntülerin 

benzersiz özelliklerini birleştirir. 

KORUYUCU TABAKA İLE TANIMLAMA 

ŞEFFAF PVC LAMİNAT 

GİZLİ GÖRÜNTÜLÜ LAMİNAT 

GÖRÜLÜR GÖRÜNTÜLÜ 

PVC PLASTİK IMAGE 

2002 senesinden bu yana Unigramlar Beyaz Rusya Cumhuriyetinde bulunan 

GoznakFirması / Beyaz Rusya Hükümeti tarafından yüksek güvenlikli belgelerin, boş 

formların ve vergi etiketlerinin korunmasında kullanılmaktadır. Bu ürünlerin kullanımı, 

malların açıklamasına bağlı olarak devlet bütçesine katkıyı 2 ila 10 misli arttırmış, 

sahte belge sayısını ciddi biçimde azaltmış ve devlet kuruluşlarının etkinliğini arttırmıştır. 

Alkollü içecek ve gıda üreticileri tarafından Latentogram kullanımı 

− ürünlerin satış hacmini arttırmıştır 

− sahte mal miktarını azaltmıştır 

− ve reklam kampanyalarına yenilik getirmiştir. 

Latentogram ve Unigram kullanımı sırasında hiçbir sahte ürün vakasına rastlanılmamış 

olması özellikle dikkat çekici ve kayda değerdir! 

Orijinallik Tanıtıcısı, gizli görüntünün görünmesini sağlayan ve 

ana elemanı polaroid film olan basit bir cihazdır. 

Sayfa 24

Tanıtıcı plastik veya karton kart olarak üretilebilir. Belge veya paket üzerine uygulanmış 

güvenlik elemanının orijinalliğinin doğrulanması için tanıtıcıyı bu eleman üzerine 

getirmek ve gizli görüntüyü görmek yeterli olacaktır. Bu tanıtıcının uygulanması son derece 

basittir ve herhangi bakım gerektirmez. Tanıtıcı üzerine firmanın logosunun ve tanıtım 

bilgilerinin yerleştirilmesi cihazın reklam kampanyalarında bir araç olarak kullanılması 

için yeterlidir. 

Tanıtıcı, uygun fiyatı sayesinde, pek çok müşteriye 

sağlanabilir. Bu sayede en bağımsız ve son derece güvenilir 

bir denetleyici ordusu yaratılabilir. 

Uygulanan ileri teknoloji ve bu güvenlik ürünlerinin 

dünya üzerinde sadece tek bir fabrikada üretiliyor olması son 

derece yüksek bir belge ve ürün koruması sağlar. 

Latentogram ve Unigram teknolojisi, matbaa ve yayıncılık şirketleri tarafından 

kullanılan standart ekipmanlar için uyarlanmıştır. Bu sayede milyarlarca adet koruma 

altındaki belge üretilmesi mümkün olmaktadır. Bu teknoloji sürekli olarak geliştirilmektedir. 

Hali hazırda, gizli görüntülerin hem görsel olarak hem de uzmanlar tarafından denetlenmesini 

mümkün kılan yeni güvenlik seviyeleri geliştirilmektedir. 

Firma tarafından tam kapsamlı Latentogram ve Unigram işaretlemesi olanakları 

sunulmaktadır: 

• Kendinden yapışkanlı etiketler 

• Şeritler 

• Laminatlar 

• Sıcak Damgalama 

Kendinde Yapışkanlı Etiketler 

Ürünlerin işaretlenmesinde en kolay yöntem kendinden yapışkanlı etiketlerin 

kullanılmasıdır. Bunlar her tipte ürünün işaretlenmesi için kullanılabilirler. Kendinden 

yapışkanlı, kendi kendini imha eden etiketler paketlemede mühür olarak kullanılmak için 

idealdirler. Bu etiketler markanızı sahteciliğe ve yetkisiz müdahalelere karşı en etkin biçimde 

korurlar. 

Sayfa 25

Koruyucu Şeritler 

Devlet fabrikalarının ve diğer önde gelen fabrikaların çıkarlarının korunması için 

vergi ve kontrol işaretleri sıklıkla kullanılmaktadır. Firma tarafından bunların çok sayıda 

şerit ile, sıcak damgalama kullanılarak, işaretlenmesi olanağını sağlanmaktadır. Bunun 

yanı sıra koruyucu şeritler sıcak içecek üreticileri tarafından kullanılan termokapların 

üzerine de yerleştirilebilirler. 

Laminatlar 

Laminatlar ürün veya belge üzerine yerleştirilen saydam veya yarı saydam folyolardır. 

Laminatlar üzerine yerleştirildikleri ürünün görünümünü değiştirmezler ve ek 

koruma sağlarlar. Firma tarafından, ilaç paketi ve termokap üreticileri için alüminyum 

laminasyon folyosu geliştirilmiştir. 

Sıcak Mühürleme 

Sıcak mühürleme farklı etiketlerde kullanılan yaygın bir yöntemdir. Bu yöntem 

değişken işaret formlarına sahip olan etiketlerin ve paketleme - promosyon malzemelerinin 

yüklü miktarlarda ve göreceli düşük maliyetlerle damgalanmasına olanak tanır. 

Sayfa 26

Uygulama Alanları şu şekilde sıralanabilir: 

• Marka ve mülkiyet haklarının korunması 

• Yasadışı ithalata karşı koruma 

• Malların satışının kontrolü 

• Promosyon kampanyalarının ve piyangoların uygulanması 

Markaların ve Mülkiyet Haklarının Korunması 

Avrupalı uzmanlara göre satılan ve satın alınan her şey taklit edilmektedir. Sahtecilik 

markanın saygınlığını zedelemekle kalmayıp, üreticilerin ve dağıtımcıların ciddi mali kayıplara 

uğramalarına ve hatta iflaslarına yol açabilmektedir. 

Sahte mallar satan sahteciler çok daha az maliyete ve düşük yakalanma risklerine 

karşın çok büyük kazançlar elde etmektedirler ve orijinal ürünlerin tanıtımına yatırım yapan 

yasal üreticilerin yaptıkları tanıtımdan faydalanmaktadırlar. 

1 kilo korsan CD 1 kilo kenevirden daha fazla kazanç sağlamaktadır. 

Sunulan teknolojinin amacı markaları her tür taklitten korumaktır. 

Bu alanda faaliyet gösteren müşterilerimiz arasında Beyaz Rusya, Rusya ve Ukrayna’nın 

en önde gelen firmaları bulunmaktadır. 

Yasadışı İthalata Karşı Koruma 

Kazanç kaybına neden olan bir diğer faktör ise “gri” ithalattır. Bu konu özellikle alkollü 

içecek ve cep telefonu üreticilerini ilgilendirmektedir. 

Önerdiğimiz Latentogram; 

• resmi ithalatçının sahtecilikten korunmasını 

• satışlarda artış 

• dağıtımcının haklarının korunmasını 

• mali kayıpların önlenmesini sağlayacaktır. 

İşbirliği yaptığımız firmalar, dükkanlarında satılan ürünlerin resmi ithalatçılara gelir 

sağladığından artık mutlak biçimde emindirler. 

Sayfa 27

Malların Satışının Kontrolü 

Latentogram kullanarak ürünlerinizin üretim ve / veya satış hacimlerini etkin bir 

biçimde kontrol edebilirsiniz. Özel araçlara ve teknolojilere sahip olmayan ürünlerin üretim 

ve satış miktarlarının kesin olarak tanımlanması son derece güçtür. 

Promosyon Kampanyalarının ve Piyangoların Uygulanması 

Müşteriler için yeni ve etkileyici nitelikte olan Latentogramlar promosyon kampanyaları 

ve piyangolar düzenlemek için mükemmel araçlardır. 

ATB Firmasının dünyada ilk defa bu teknoloji ile ürettiği 2006 Akıllı Etiket Zirvesi 

Amerika Fuarında tanıtılan ve patenti kendisinde olan ürünlerle ticari markalarının korunmasını, 

marka reklamını, idari kontrolü ve ürün kalitesini ciddiye alan Ülkelerin, müşterilerin 

ve firmaların menfaatine yönelik olarak işbirliği yapmaktadır ve diğer ülkelerle de yapmaya 

hazırdır.Özellikle sahte ürünler ve gölge piyasalara karşı yürütülen savaşta önemli 

sonuçların elde edilmesi amacı ile istikrarlı, karşılıklı, etkin, uzun süreli çalışmalar yapmaktadır. 

Belarus ve Hindistan hükümetleri ile yapılan paraların ve kıymetli evrakların korunmasını 

örnek verebiliriz.Yine Bourjois Garnier ve L’Oreal gibi tanınmış firmalar 

distribitörlerini sahte ürünlerden korumak için birlikte çalıştığımız firmalardan birkaçını 

oluşturmaktadır. 

Son yıllarda ülkemizde de artış gösteren taklit ve sahte ürünlerle piyasada ciddi bir 

tehlike ile haksız kazançlar oluşturmaktadır. Her gün yüzlerce nüfus cüzdanı, pasaport, 

sürücü ehliyeti ve araç ruhsatları kullanılarak yapılan ve özel ve tüzel şahısların milyonlarca 

liraya varan zarara uğratan sahtecilik işlemlerine karşı adli kurumlara ve emniyet teşkilatlarına 

başvuru yapıldığı belirtilmektedir. 

Ülkemizde de Kamu kurumları ve firmalar tarafından sahte ürünlerle mücadelede 

yapılan harcamalar ciddi boyutlara ulaşmıştır. 

Kamu kurumları nezdinde son teknolojik ürünler ve verilerle çok ciddi çalışmalar 

yapılmakta yeni mücadele yöntemleri belirlenmektedir. Maliye Bakanlığı tarafından vergi 

ve harçlandırma işlemlerinde kullanılmak üzere kurumca belirlenen özellikler taşıyan hologramlar 

kullanılmaktadır. Bu hologramların maliyeti milyonlarca doları bulmaktadır.Sahte 

içki konusunda ülkemizde sonu ölümlere varan birçok vaka yaşanmış ancak henüz 

tam bir koruma yöntemi belirlenememiştir. TAPDK, Tütün ve Alkol piyasası Düzenleme 

Kurumu tarafından da çalışmalar devam etmektedir. 

Tekstil ürünleri, temizlik ve bakım ürünleri lüks tüketim eşyaları, cep telefonları 

nüfus cüzdanı, pasaport, sahte araç ruhsatları, ehliyet,lisans belgeleri diplomalar,sertifikalar,teknolojik 

ürün ve aparatları sanat eserleri kitap ve cd. Bandrolleri kısacası 

her türlü ürünün sahtesi yapılmakta veya yapılmaya çalışılmaktadır. 

SAHTECİLİKLE MÜCADELE SÜREKLİ BİR SAVAŞTIR 

VE 

Sayfa 28 

BU SAVAŞTA YENİLİK EN ÖNEMLİ SİLAHTIR

T.Yıldız GÜVEN 

KATI ATIKLARIN 

Kd.Uzman (Kimya Yük.Müh.) 

Teknoloji İzleme ve Araştırma Müdürlüğü 

ÇİMENTO FIRINLARINDA 

BERTARAF EDİLMESİ VE/VEYA YAKIT 

OLARAK KULLANILMASI 

GİRİŞ 

T ü r k i y e ’ d e 

Çimento üretiminde 

yakıt olarak i t h a l 

taş kömürü, petrolkoku 

ve yerli kömür 

kullanılmakta, enerji 

maliyetleri toplam 

maliyetin %35–45 

‘ini temsil etmekte 

ve bilinen en iyi teknolojiler 

ile yakıt giderleri 

en fazla %2 

oranında düşürülebilmektedir. 

Çimento sektöründe ikincil yakıt olarak kullanılmış lastik, atık yağlar, plastikler, kâğıt 

atıkları, solventler, kimyasallar, arıtma ve boya çamurları, ahşap parçaları, hayvan yemi 

ve kemik unu; kabuk, çekirdek, kompost, prina, shale oil, odun talaşı ve tozu kullanılmaktadır. 

Çimento sanayi çevre için zararlı atıkların yok edilmesinde önemli bir yardımcıdır. 

Kullanılan atıkların başlıcaları atık lastikler ve atık yağlardır. Çimento fırınlarındaki yanma 

olayının gerçekleştiği sinter bölgesinde 1450–1500 0C olan sıcaklık, her türlü tehlikeli atığın 

yok edilebileceği 1200 0C alt sınır değerinin çok üzerindedir. 

Atık lastiklerle ilgili olarak: 

Avrupa’da, özellikle Almanya’da 25 yılı aşkın süredir atık lastikler çimento fırınlarında 

yakılmaktadır. . 

Lastik, boyutlarından dolayı yalnızca ön ısıtıcıdan beslenebilir. 

Kalorifik değeri yaklaşık 7900 kcal/kg dir. 

Kauçuk oranı yaklaşık %45, Zn oranı yaklaşık %2, kükürt oranı yaklaşık 1% dir. 

Dış ortamda yakmak zordur, kendi kendine yanmaz. 

AB’de 2006 yılından beri gömülerek bertaraf edilmesi yasaklanmıştır. 

Atık Lastik Yakmanın Yararları: 

Sayfa 29

Homojendir, farklı lastik tiplerini yakmak mümkündür. 

Taşıma ve depolama için özel koşullar gerekmez. 

İşçi sağlığı-güvenliği için risk oluşturmaz. 

Enerji geri kazanımı ile birlikte hammadde kazanımı da mümkündür. 

Klinker kalitesine olumsuz etkisi olmaz. 

Refrakter ömrüne olumsuz etkisi olmaz. 

Anzast oluşumuna olumsuz etkisi olmaz. 

Emisyonlar üzerinde negatif etkisi yoktur. Dahası, NOx emisyonları üzerinde azaltıcı 

etkisi vardır. 

Oldukça ekonomiktir. 

Atık yağlar toprağa ve suya atılmamalıdır. Bulunduğu ortamı kirletir, ortamda yaşayan 

canlılara zarar verir, ekotoksik özelliğe sahiptir. 

Küçük fırınlarda yakılmaması gerekir. Çünkü atık yağın içindeki ağır metal ve klor 

bileşimleri atık hava ile birlikte atmosfere salınarak havayı kirletir ve insan sağlığına zarar 

verir.1 litre benzin, 800 bin litre içme suyunu kullanılamaz hale getirirken 1 litre yağ, 1 milyon 

litre suyu kullanılamaz, 5 milyon litre suyu içilemez duruma getirir. 

Bu özelliklerinden ve içerdiği zararlı maddelerden dolayı atık yağlar, Tehlikeli Atıkların 

Kontrolü Yönetmeliği’nde “tehlikeli atık” olarak tanımlanmakta olup Atık Yağların Kontrolü 

Yönetmeliği ve Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne göre işlem görmektedir. 

AB ÜLKELERİNDE ALTERNATİF YAKIT VE HAMMADDE KULLANIMI 

2002 yılı itibariyle AB’nin 35 Çimento Fabrikasında 

Kullanılan Atık Miktarı 

Atık Kullanım Oranı 

Benelux 

France 

350.000 ton 

400.000 ton 

EU % 12 

Avusturya % 29 

Belçika % 30 

Switzerland 180.000 ton 

Danimarka % 4 

Germany 

Italy 

Spain 

Others 

Toplam 

200.000 ton 

150.000 ton 

150.000 ton 

120.000 ton 

1.500.000 ton 

Finlandiya % 3 

Fransa % 27 

Almanya % 30 

İrlanda % 0 

Hollanda % 72 

Polonya % 1 

Portekiz % 1 

İsviçre % 31 

İngiltere % 6 

Sayfa 30

ALTERNATİF YAKIT HAZIRLAMA SİSTEMLERİ 

Atık maddeler klinker fırınlarında geniş boyutlar (atık odun vb.), yüksek rutubet 

(susuz arıtma çamuru, kâğıt çamuru vb.), heterojenlik (kontamine atıklar), pnömatik sistemle 

taşınmasının veya pompalamanın imkânsızlığı (balçık), paketli halde tedarik (atık variller 

vb.) veya bunların kombinasyonu (ham evsel atık) gibi bazı nedenlerden dolayı doğrudan 

yakılamayabilirler. Bu durumda atıkların kurutma, parçalama, eleme, karıştırma gibi işlemlere 

tabi tutulması gerekir. Alternatif her yakıt türü için, ek ekipman gereksinimi vardır. 

İngiltere’de yapılan bir proje çalışmasında; lastik, kâğıt ve plastik, katı belediye atıkları, 

kanalizasyon çamuru ve hayvansal atıkların yakıt olarak kullanımına ilişkin mevcut en iyi 

tekniklerin (best available techniqs) analiz, depolama, ön işlemden geçirme, yanma kontrolleri, 

azaltma teknikleri ve emisyon izleme bakımından artık belirlenmiş olduğu anlatılmaktadır. 

Atık yakma tesisi projelendirilirken; kullanılan yakıtlar ve yakıt içindeki küçük bileşenlerin 

kompozisyonu bakımından her fırının diğerlerinden farklı olduğu unutulmamalıdır. 

O nedenle de, konvansiyonel yakıtları bırakıp yeni yakıtlara geçerken prosesteki kirletici 

dengesini bozmamak için atık yakıtların analitik bileşiminin fırın bazında değerlendirilmesi 

gerekir. 

EMİSYON KONTROLÜ 

Çimento fabrikalarında emisyon sürekli izlenmektedir. Çimentonun klor içeriği % 1'le 

sınırlıdır ve alternatif yakıtın bu özelliği etkilememesi gerekir. Atı k yak ıt kullanı mı na 

baş landı ktan bu fabrikalar ın bazıları na ek izleme cihazları kurulmuş tur. Örneğin; Alman 

yönetmelikleri, atı k yakı t kullan ımı na geçildikten sonra izleme yapı lması nı zaten 

öngörmekte olduğu CO ve O2’e ,S02, NOx ve Hg izlemesini de eklemiştir. 

AB' nde katı atık yakan tüm çimento fabrikalarına uygulanmak üzere çıkarılan 

2000/76/EC sayılı Atıkların Yakılması Direktifinde çimento fırınları için emisyon sınır değerleri 

belirlenmiş ve mevcut fabrikaların uyumlaştırılması için 28 Aralık 2005 son tarih olarak 

verilmiştir. Buna göre, emisyon limitlerinin yeterli kontrolünün sağlanabilmesi için NOx, 

SO2, toz ve uçucu organik karbonların devamlı olarak, HCl ve NH3‘ın sıklıkla, ağır metaller 

ve dioxin/furanın en azından senede bir ölçülmesi gerekmektedir. 

MALİYET 

Atık üretenler için çimento sanayi bir atık bertaraf yolu olarak görülmüştür. Ürettikleri 

atıkların çimento şirketleri tarafından kullanılmaması halinde, alternatif bertaraf yöntemlerinin 

kullanılması gerekmektedir. Atıkların çimento fabrikalarına gönderilme maliyetinin 

diğer yöntemlerin kullanılmasından daha düşük olması halinde üreticiler, atıklarını alternatif 

yakıt olarak çimento fırınlarında kullanılmak üzere çimento fabrikalarına göndermeyi 

tercih etmektedir. 

TÜRKİYE’DE DURUM NEDİR? 

Bugün itibariyle Türkiye’de çimento tesisleri, atık yakma konusunda çok istekli değillerdir. 

Çünkü; Her türlü atık para karşılığı satılmaktadır. 

Sayfa 31

Çimento üretiminde katkı maddelerinin kullanımıyla, harcanan enerji ton klinker başına 

900 kcal’den 750–720 kcal’e düşmektedir. Ancak, 27 çeşit katkılı çimento standardı bulunmasına 

rağmen, katkılı çimentolar Türkiye’de az üretilmektedir. Üretim artış, katkılı çimento 

fiyatlarını düşürmek suretiyle talebi artırarak sağlanabilir. 

Türkiye’de atık yakma ile ilgili yaptırım da teşvik de yoktur. Halbuki Avrupa’da atık yakan 

fabrikaya para ödenmektedir. 

Türkiye’de CO2 emisyonu 1990’a göre % 75 artış göstermiştir. Kyoto protokolü imzalanırsa 

CO2 emisyonunu azaltıcı projelerle para alınabilecektir. 

Lastik yakma: AB’de lastik kalınlığı 3 mm’nin altına düşünce atık olarak yakmaya gitmektedir. 

Halbuki Türkiye’de eski lastikler lastik kaplama, rejenerasyon gibi usullerle tekrar 

kullanılmaktadır. 

Türkiye için en rasyonel çözüm, TÇMB’nin öncülüğünde veya kendi aralarında anlaşarak 

Çimento Fabrikalarının ortak bir Atık Hazırlama Tesisi kurmasıdır. Bu konuda çalışacak 

proje grubu, Avrupa ve ABD’de örnek tesisler görebilir, Danışmanlar istihdam edebilir. Ancak, 

yatırımın maliyeti, TÇMB’nin teknik personelinin yeterli olmayışı, Fabrikalar arası rekabet gibi 

nedenlerle bugün için bu çözüm mümkün görülmemektedir. 

Bütün bu nedenlerle, atık yakma lisansı alan tesislerin sayısı 20’e yaklaşmasına rağmen 

ülkemizde çimento tesislerinde atık yakıt kullanım oranı % 1 civarındadır ve kullananlar da 

rekabet nedeniyle açıklanmamaktadır. Sadece Akçansa’nın İstanbul ve Çanakkale Tesislerinde 

atık yaktığı bilinmektedir. 

İLGİLİ MEVZUAT 

1593 Sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanunu (06.05.1930) 

2872 Sayılı Çevre Kanunu (11.08.1983) 

Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (7.10.2004) 

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (31.12.2004) 

Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği (21.01.2004 ) 

İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik (10.08.2005): Açılma Ruhsatını Kapsar; 

İşletme belgesi, Yangın önlemleri, Sorumlu Müdür Sözleşmesi, Sağlık Personeli Sözleşmesi, 

Emisyon İzni, Deşarj İzni Olması gerekir. 

ÇED Yönetmeliği (16.12.2003) 

Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (2005) 

Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılması Yönetmeliği (22.06.2005):Atık yağlar, solventler, kullanılmış 

lastikler, boya çamurları, PVC içeren plastik atıkları kapsar. 

Çevre Denetimi Yönetmeliği (05.01.2002) 

II. Çevre Deklarasyonu ve Atık Kullanımına Yönelik İşbirliği Protokolü (24.06.2004 ) 

Atık Ambalaj Yönetmeliği (30.07.2004) 

Çevresel Gürültünün Değerlendirmesi ve Yönetimi Yönetmeliği (1.07.2005) 

Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği (25.11.2006) 

Sayfa 32

ORGANİK TARIM VE TÜRKİYE 

Prof. Dr. Ruhsar YANMAZ 

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi 

Bahçe Bitkileri Bölümü 

İnsanlar 1950’li yıllardan itibaren tarım toplumundan sanayi toplumuna geçiş yapmışlardır. 

Kalkınmanın sadece endüstriyi geliştirmekten geçtiğine inanılması ile hızla verimli 

tarım toprakları endüstri alanları için kullanılmış, tarımın verimsiz topraklara kaydırılması 

ile verimlilik düşmüştür. Sanayileşme ile birlikte kırsal alanlardan kente göçün hızlanması 

sonucu, düşük olan tarımsal ürünlerin verimliliğini artırmak amacıyla 1960’lı yıllardan 

itibaren ‘Yeşil Devrim’ yani tarımsal üretimde yapay kimyasal gübreler kullanılmaya başlanması 

gündeme gelmiştir. Yeşil devrim’in hedefi başlangıçta insan ve hayvan beslenmesinde 

olduğu gibi bitkiye istediği kadar besin maddesinin verilmesini sağlayarak verim ve 

kaliteyi artırmak olmuştur. Ancak üreticinin artan gübre miktarları ile verimin de arttığını 

keşfetmesi sonucu, gübreler dengesizce kullanılmaya başlanmıştır. Bitkideki hızlı büyüme 

ve gelişme, gübre dozlarının ayarlanamaması sonucu topraktaki fiziksel ve kimyasal yapı 

bozulmuş bu da bitki sağlığının bozulmasına neden olmuştur. Bitkiyi hastalık ve zararlılardan 

korumak amacıyla kültürel önlemlerin bir kenara bırakılarak umudun yapay kimyasal 

ilâçlardan beklenmesi sonucu bitkilerde hastalık ve zararlılarda ilâçların etkili maddelerine 

karşı dayanıklılık oluşmuştur. Yapılan ıslah çalışmaları ile dayanıklı çeşitlerin geliştirilmesi 

olanaksız hale gelince mikroorganizmaların genetik yapılarını değiştirme yoluyla dayanıklılık 

sağlama yoluna gidilmiştir. 

Bitkisel üretimdeki verim ve kalite artışı, bitkisel ürünlerle beslenen hayvan yetiştiriciliğinde 

de verim ve kalite artışına neden olmuştur. Bu arada beslenmede kullanılan 

yemlerin yapısındaki bozulma, hayvanların kapalı ortamlarda ve koloniler halinde dar ortamlarda 

yaşamaya zorlanması sonucu sağlık problemleri artış göstermiştir. Hızlı gelişmeyi 

sağlamak amacıyla kullanılan hormonlar ve ilâçlar da hayvanlarda insanlara da geçebilen 

bazı hastalıkların ortaya çıkışına neden olmuştur. 

İnsanlar 2000’li yıllara yaklaşırken, hızlı yaşam temposu içinde hazır veya çabuk 

hazırlanabilen gıdaları tüketme yoluna gitmesi ile beslenme bozukluklarına bağlı hastalıkların 

ve bu hastalıklardan kaynaklanan ölümlerin artması sonucu, tükettikleri gıdaları irdelemeye 

başlamışlardır. Bu arada bozulan doğa dengeleri sonucu ortaya çıkan hava, su ve 

toprak kirliliği insanların, hayvanların ve bitkilerin yaşamını tehdit eder boyuta gelmiştir. 

Bu durumda insanoğlu artık doğayla dost olarak yaşaması gerektiğine karar vermiş, 

gelecek nesillere devredilecek çevrenin korunması gerektiğini fark etmiştir. Üretimde kullanılan 

kimyasal gübre ile verim ve kalite artmış, ancak bitkilerin ve hayvanların sağlıklı 

gelişmesi için gerekli olan toprak işleme, sulama, ilâç kullanımı ve mekanizasyonda aşırıya 

kaçıldığı için verim giderek düşmeye başlamıştır. Bunun yanında toprakların tek tip ürün 

yetiştirilmesi sonucu tek yanlı ve sürekli sömürülmesi verim düşüklüğü yanında ürün kalitesinin 

ve özellikle sağlık değerinin düşmesine neden olmuştur. 

Toprakların verimliliğini kaybetmesinde sadece tarım etkili olmamıştır. Tarımın gerektiği 

gibi yapılamamasının yanında endüstrileşme sonucu yenilenemeyen enerji kaynaklarının 

aşırı tüketimi, çıkan atıkların çevreye yayılması da tarım topraklarının kirlenmesinde 

etkili olmuştur. 

Sayfa 33

1980’li yıllara gelindiğinde gerek tarım ve gerekse endüstride kullanılan yöntemlerin 

sürdürülebilir olması gerektiği gündeme gelmiş ve bilim adamları sürdürülebilir, 

yani toplumun sosyal yapısı ile uyumlu, kalkınmaya katkı yapan ve çevreyle dost üretim 

tekniklere yönelmişlerdir. 

Günümüzde sürdürülebilir tarım sistemi olarak 2 sistemden söz edilebilmektedir. 

Bunlar: 

İyi tarım uygulamaları Organik tarımdır. 

İyi tarım uygulamaları denilen sistemde üretimde yapay kimyasalların bitki ve 

hayvan yetiştiriciliğinde gerektiği kadar verilmesi ve sağlıklı bitki, havyan ve insan yaşantısı 

için kültürel önlemlerin alınması ön plâna çıkarılmaktadır. 

Organik Tarımın Özellikleri 

Organik tarım toprak verimliliğini sürdürülebilir bir şekilde korumayı hedefleyen, 

bitki ve hayvan yetiştiriciliğinde organik kökenli girdi kullanımını esas alan (gübre, ilâç, 

büyümeyi düzenleyici vb), yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanılmasını ön plâna çıkaran, 

üreticiden tüketiciye kadar olan zincirin her aşamasının kontrollü olduğu ve kontrolün 

belgesi olarak sertifikalandırmayı esas alan bir yetiştiricilik sistemidir. 

Neden Organik Tarımla Yetiştiricilik Yapmalıyız? 

1. Organik ürünler üretimde organik kökenli girdilerin kullanılması nedeniyle, 

ilâç, antibiyotik, hormon vb. kimyasal madde kalıntısı taşıma riski taşımazlar. Bu nedenle 

doğal bir tada sahiptir. Tat, koku ve bileşimlerindeki maddelerinin bozulmaması nedeniyle 

daha sağlıklı ve lezzetli ürünlerdir. 

2. Organik ürünlerin yetiştiriciliği sırasında çevrenin ve toprak verimliliğinin korunması 

esas alınır. Üretimde yapay yani 

sentetik ve geri dönüşümü olmayan 

kaynakların kullanılmasına izin verilmez. 

Bu da hem üretimde çalışan hem de 

üretilen ürünleri tüketen kişilerin sağlıklı 

olmasına katkıda bulunur. 

3. Organik ürünleri tüketmekle 

sağlıklı ürünler tüketilmesinden ve üretilen 

ürünlerin doğaya zarar vermeyen 

yöntemler olduğunu ve üretimin kontrol 

altında olduğunu bilmekten kaynaklanan 

bir huzur ve mutluluk duyulur. 

Sayfa 34

4. Organik üretim günümüzde kaybolmakta olan bitki ve hayvan çeşitliliğinin korunmasını 

esas aldığından kaybolan biyoçeşitliliğin artışına katkıda bulunur. 

5. Organik tarımda toprağın, suyun ve doğal kaynakların aşırı tüketimine izin verilmediği, 

toprak, bitki, hayvan ve insan arasındaki atık dönüşümünün esas alınması nedeniyle 

yetiştiricilikte daha az girdi, kullanılır. Bu da hem ekonomiye katkı yapar hem de çevre 

kirliliğini engelleyici etkide bulunur. 

6. Organik tarım toprak kaybını engellemeyi esas alır. Bu nedenle erozyonu koruyucu 

etkisi vardır. 

Organik tarımın yasakları 

Organik tarımla yetiştiricilikte genetik yapısı değiştirilmiş materyal (GDO), yapay 

gübre, yapay kimyasallar, büyümeyi düzenleyicilerin kullanılmasına izin verilmez. Hedef 

toprak verimliliğini koruyacak önlemlerin alınmasıdır. 

Organik Tarımın girdileri 

Organik tarımla yetiştiricilikte hayvan ve bitki atıkları hem gübre hem de enerji 

kaynağı olarak kullanılır. İzinli olmak koşulu ile doğal yollarla üretilmiş, yavaş çözünen organik 

ve inorganik gübreler ile doğal olarak üretilmiş tarımsal ilâç kullanımına izin verilir. 

Organik ürünlerle ilgili yanlış bildiklerimiz 

Organik ürünler ve organik tarımla ilgili olarak yanlış bilgilendirme sonucu bazı hatalı 

yaklaşımlar görülmektedir. Bunları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: 

• Organik ürün yetiştiriciliği gübre ve ilaç kullanılmayan bir yetiştiricilik şekli değildir. 

• Her organik gübre ve ilâç verilerek yetiştirilmiş ürün organik demek değildir. 

• Organik tarım modern tekniklerin kullanıldığı bir yetiştiricilik sistemidir. 

• Organik ürünlerde de albeni önemlidir. 

• Sadece birkaç organik ürün tüketmekle organik beslendiğimizi söyleyemeyiz. 

• Organik yaşam felsefesini öğrenmeliyiz. 

Sayfa 35 

Organik tarım felsefesi nedir? 

Organik yaşam felsefesi doğadaki yaşam düzenine uygun olarak paylaşma esasına 

dayanır. Doğada da her canlı için yaşamını sürdürebilecek yaşam koşulları ayrı ayrıdır. Yani 

bir canlının hoşlandığından diğeri hoşlanmaz. Birinin yediğini diğeri yemez. Böylece paylaşarak 

bir arada yaşamlarını sürdürürler. Bu yapı kavrandığında insanların da aynı şekilde 

canlılara zarar vermeden daha sağlıklı yaşanabileceği öğrenilmiş olur. Organik tarım da 

tamamen bu dengeleri koruyarak yaşamayı hedefler. Dolayısıyla organik tarım felsefesini 

benimseyen insanlar yararlı olabilecek her şeyin paylaşılması gerektiğine inanırlar. Çevreye 

karşı çok saygılıdırlar, aşırı tüketimden kaçınırlar, tüketemediklerini atmayıp, yararlı 

şeyler haline çevirip olmayanlara verirler.

İnsan ne kadar organik olarak beslense, organik malzemeden yapılmış ürünler kullansa 

da beyin olarak neşesini, üzüntüsünü, mutluluğunu başkaları ile paylaşmadıkça, aklından 

faydayı geçirmedikçe organik yaşamın içinde tam olarak yer aldığı söylenemez. Bu 

felsefe benimsendiğinde zamanla yaşamın daha huzurlu hale geldiği, kötülüklerin yok olduğu 

ve yaşamın güzelliğinin farkına varılabildiği görülecektir. 

Sayfa 36 

Dünya’da Organik Tarım 

Dünya’daki organik üretime ayrılmış alanlar 2006 yılı verilerine göre 31.5 milyon 

ha’dır. Doğal toplama alanları da katıldığında 51,2 milyon ha’ın üzerinde bir alanda organik 

tarım kurallarına uygun üretim yapılmaktadır. Bugün 130 ülkede organik tarım yapılmaktadır. 

Organik tarıma geçiş yapan ülkelerin 90’ı gelişmekte olan ülkeler, diğerleri ise 

gelişmiş ülkelerdir. Buradan gelişmiş ülkelerin sağlıklı gıda üretiminin gelişmemiş ülkelerden 

sağlandığını söyleyebiliriz. Organik tarıma ayrılan alanların özellikle 2000’li yıllardan 

sonra yükselişe geçtiği görülmektedir. Dünya’da en fazla organik tarım alanına sahip ülkeler 

Avusturalya (12 milyon ha), Çin (3 milyon ha), Arjantin (2,8 milyon ha) ve İtalya (1 milyon 

ha)’dır. ABD, Brezilya, Almanya, Uruguay; İspanya ve İngiltere’de bu ülkeleri 800-900 

bin ha’lık alanlarla izlemektedir. Buna göre 10 ülke Dünya’daki toplam organik alanın % 

76’sına sahiptir. Avusturya, İsviçre, İtalya ve Finlandiya’da organik üretimin tarımsal üretimdeki 

payı % 7’den fazladır. ABD, Arjantin, İtalya, Kanada ve Polonya 2006-2007 yılında 

üretim alanını 90-400 ha civarında artıran ülkeler arasında yer almaktadır. 

Dünya’daki organik tarım pazarı 30 milyar dolar civarındadır. Amerika kıtası ve bu 

kıtada ABD en büyük Pazar payına sahiptir (13,7 milyar dolar), Bunu 13,7 milyar dolarla 

Avrupa kıtası izlemektedir. Avrupa’da en büyük pazarlar Almanya, Fransa, İtalya, ve İngiltere’dir. 

ABD, Japonya ‘da önemli Pazar konumundaki ülkelerdir. Buna karşılık Avusturalya 

ve Yeni Zelanda da giderek büyüme kaydeden pazarlardır. Türkiye, Çin, Hindistan ihracatçı 

konumundadırlar. 

Gelişmiş ülkelerdeki 

organik ürün 

yetiştiriciliğinde üretimin 

kontrolü ulusal 

sertifikasyon kuruluşları 

aracılığı ile yapılırken, 

gelişmekte olan 

ülkelerde ihracatçı 

ülkenin sertifikasyon 

kuruluşu aracılığı ile 

yapılmaktadır. Yine 

gelişmiş ülkelerde 

organik ürün tüketenler 

organik ürünleri 

sağlıklı olmaları, çevreye 

saygılı ürünler 

olmaları açısından 

tercih edilmektedir.

Türkiye’de Organik Tarım 

Organik tarım Türkiye’de de diğer gelişmekte olan ülkelerdeki gibi aslında hep var 

olan ancak organik olduğunun farkında olunmamış bir tarım sistemidir. Ne zamanki Avrupa 

ülkelerinden organik ürün talep edilmiş, o zaman organik ürünlerin farkına varılmıştır. 

Dolayısıyla ilk gündeme gelişi 1984-85’li yıllarda olmuştur. İlk ciddi girişim 1992 yılında 

ETO (Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği)’nun E.Ü.Z.F. Bahçe Bitkileri Bölümü’nün girişimiyle 

kurulmasıdır. 1994 yılında yurt dışına gönderilecek ürünlerle ilgili yönetmelik çıkarılmış, 

2002 yılında Organik tarımın esasları ve uygulanması yönetmeliği çıkarılmıştır. Türkiye 

2002 yılında AB’ye organik ürün ihraç eden 3. ülkeler listesine dahil edilmiş ve 2005 

yılında da AB kurallarına uygun bir Organik Tarım Kanunu çıkarılmıştır. 

Türkiye’de 2004 yılında 174 adet sertifikalı ürün, 13 044 adet üretici bulunmaktadır. 

Organik ürünler için ayrılan alan doğadan toplama alanları da dahil olmak üzere 209 

573 ha’dır. Organik olarak üretim alanı 108 598 ha’dır. Ülkemizin organik ürün üretimi de 

218 388 t civarındadır. 2006 yılında ise sertifikalı ürün sayısı 204’e, üretici sayısı 14 401’e 

üretim miktarı da 309 522 t’na çıkmıştır. Üretim alanında ise azalma görülürken (100 275 

ha), doğal alanlar dahil toplamda artış (192 789 ha) olmuştur. Bu da doğal alanlardan toplamanın 

artış gösterdiğini göstermektedir. Ülkemizdeki üretim alanlarının % 0.1’i organik 

tarıma ayrılmıştır (www.tarim.gov.tr). Hayvansal üretimdeki gelişme biraz yavaş görünse 

de gelecekte artış beklenmektedir. Yumurta üretiminde artış görülmektedir (2004’de 92 

500 adet, 2006’da 270 000 adet). 

Ülkemizdeki organik üretim yapılan alan Ege Bölgesi’nde bulunmakta, bunu Güneydoğu 

Anadolu ve Akdeniz Bölgesi izlemektedir. Üretici sayısı yönünden ise sıralama 

Ege Bölgesi, Karadeniz Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesi şeklindedir. Güneydoğu Anadolu 

Bölgesi’nde alan fazla olmasına rağmen üretici sayısı yönünden son sırada yer almaktadır. 

Türkiye’de organik üretim sözleşmeli tarım modeline uygun olarak yapılmakta, 

üretim çoğunlukla yurt dışı odaklı olduğu için, üretimin kontrolünde ihraç yapılacak ülkenin 

standartları dikkate alınmakta ve ihracatçı kuruluşun istediği kontrol kuruluşu aracılığı 

ile yapılmaktadır. 

Organik ürün üretiminde saklama ömürlerinin fazlalığı nedeniyle işlenmiş ürünlere 

talep daha fazla olmaktadır. Dolayısıyla kuru ve kurutulmuş meyve ve bakliyat ile meyve 

suyu, reçel, bitki çayları ile baharat bitkilerinin daha fazla üretimde yer aldığı görülmektedir. 

Türkiye’nin organik ürün ihracatı 1998 yılında 8,6 t iken, 2004 yılında 19,2 t’a çıkmış, 

ancak 2006 yılında 10,4 t’na düşmüştür Buna karşılık elde edilen gelir de 1998 yılında 

19,4 milyon dolarken, 2006 yılında 28,2 milyon dolara çıkmıştır (www.tarim.gov.tr). Ülkemizden 

en fazla kurutulmuş meyve ve sebze ihracatı yapılmakta, bununla birlikte, taze 

meyve ve sebzeye de talep olmaktadır. Türkiye’den Dünya’nın değişi yerlerindeki 27-30 

ülkeye organik ürün ihracatı yapılabilmektedir. Şu anda şanslı ürünler olarak kuru, kurutulmuş, 

dondurulmuş meyve sebze, baharat bitkileri, baklagiller, pamuk elyafı, işlenmiş 

Sayfa 37

ürünler görünmektedir. Bu ürünlerin ortak noktası, dayanıklı ve raf ömrü uzun ürünler 

olmalarıdır. Organik ürün pazarında yer alan ülkeler arasında ilerisi için Türkiye’nin süt, 

bal, sebzeler, baklagiller, baharat ve tıbbi bitkiler, kuru meyveler, fındık, buğday, susam, 

işlenmiş sebze yönünden şansı bulunmaktadır. Dış pazarlara satılan organik ürünlerin 

fiyatları da 1-15 dolar arasında değişiklik göstermekte, çam fıstığı, ceviz, Antep fıstığı , 

biber en yüksek fiyatla satılan ürünler arasında yer almaktadır. 

İhracat değerlerimizin yıllar içindeki değişimi, bize organik tarım pazarında uzun 

süreli bir yer edinebilmemiz için üretimde istikrarlı olunmasını, kuru ve kabuklu meyvelerdeki 

avantaj korunması gerektiğini, işlenmiş ürünlere yönelinmesi gerektiğini, ihracatçı 

ülkelerin üretici ülkeler olduğunun unutulmaması gerektiğini, AB ülkelerine yakınlık faktörünün 

değerlendirilmesi gerektiğini göstermektedir. 

Türkiye’nin organik ürün dış pazarında söz sahibi olabilmesi için sürekli pazar 

araştırması yapılmalı, etkili pazarlama ağının kurulması, ürün işleme tekniklerinin geliştirilmesi 

ve yerli girdi sağlama yolları araştırılmalıdır. 

Türkiye’nin Organik Üretimdeki Güçlü ve Zayıf Yönleri 

Ülkemiz diğer ülkelerle karşılaştırıldığında organik tarım açısından önemli avantajlara 

sahiptir. Bu avantajları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür. 

Ekolojik zenginlik 

Üretimde teknolojinin tam yerleşmemiş olması 

Kimyasal kullanımının sınırlı olması 

Kırsal kesimde yaşayan halk 

Dış pazarlara yakınlık 

Bu avantajların iyi kullanılabilmesi için eksik yönlerimizin de belirlenerek gerekli 

önlemlerin alınması yoluna gidilmelidir. Türkiye’nin organik üretimdeki zayıf yönlerini 

aşağıdaki gibi sıralayabiliriz: 

Organik tarım konusundaki bilgi yetersizliği 

Üretimin dış pazarı hedef alması 

Ülkesel standartların oluşturulamaması 

Kayıt sisteminin yetersizliği 

Organizasyonluk 

Türkiye’de Organik tarıma yapılan destekler 

Organik tarım ülkemiz için gelişmekte olan bir sektör olduğundan desteğe muhtaçtır. 

Üreticiler organik tarıma eğilimli olsalar da sertifikasyon ücretleri ve pazarlama 

aşamasında sıkıntılar yaşadıklarından üretim süreklilik gösterememe riskine sahiptir. 

Destekler, üretim, sertifikasyon ücretlerine ve pazarlama aşamasında yapılabilir. Ülkemizde 

çoğunlukla üretime destek yapma modeli benimsenmiştir. Bu amaçla en fazla 5 yıl 

vadeli üretici kredisi verilmektedir. Ayrıca 1,5 yıl vadeli işletme kredisi alma şansı vardır. 

Sayfa 38

Bunun yanında organik tarım yapacak üreticilere diğer kredilerde % 60 indirim uygulanmaktadır. 

Bu şekilde 2004-2007 yılları arasında 1584 girişimciye 45 248 000 YTL destek yapılmıştır. 

2007 yılında doğrudan gelir desteği olarak verilen destek miktarı da 3 YTL/da’dan 

5 YTL/da’a çıkarılmıştır. Doğrudan gelir desteğinden 2005 yılında 1042 üretici (131 275 

YTL) ve 2006:yılında da 1536 üretici (351 565 YTL) yararlanmıştır. 

Organik üretim yapan üretici nereye kadar desteklenmelidir? 

Organik tarımla uğraşan üretici ve işletmeciler devlet desteğinden yararlanmalıdır. 

Ancak devletin geri ödemeleri kontrol etmesi gereklidir. Aksi durumda üretici ürününü satamadığında 

organik tarımdan vazgeçebilecektir. 

Devletin verdiği doğrudan üretim desteğinin arazi sahiplerine değil, gerçekten tarlada 

veya işletmede üretimin içinde bulunan kişilere verilmesi gereklidir. Çoğunlukla, arazi 

sahipleri arazilerini kiraladıkları için destek üreticiye ulaşmamakta ve arazi sahipleri zenginleşirken 

üretici fakirleşmektedir. 

Türkiye’nin Organik tarımdaki 2012 hedefi 

Organik tarımın ülkemizde gelişmesi için devletin bazı hedefleri bulunmaktadır. 

2012 yılı için bugün 30 milyon dolar civarında olan ihracatımızın 1 milyar dolara çıkarılması, 

iç tüketimin 100 milyon dolara çıkarılması hedeflenmektedir. Tarım Bakanlığı tarafından 

hazırlanan raporda hedefler aşağıdaki başlıklarda toplanmıştır. 

Tanıtım ve pazarlama: Organik ürünleri tanıtmak ve pazar alanını genişletmek amacıyla 

katma değeri yüksek ürünlere yönelme, ulusal ve uluslar arası fuarlara katılım, ekoturizme 

önem verilmesi ve büyük mağaza zincirlerinin organik ürün taleplerinin artırılması 

plânlanmaktadır. 

Üretim-Arge: Bir sektörün gelişmesi üzerinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin 

yapılmasını gerektirir. Bu nedenle üretimi geliştirmeye katkıda bulunacak, yöresel ürünler 

ve yerli çeşitlerin korunmasını sağlayacak, yerli girdi kullanımı ve üretimini geliştirecek 

araştırmalara gerek duyulmaktadır. Ayrıca ürün borsalarının geliştirilmesi konusunda da 

araştırma çalışmalarının yapılması gerekmektedir. 

Veri ve envanter toplama: Ülkemizin en önemli problemlerinden birini özellikle tarım 

sektöründe sağlıklı verilerin bulunmaması oluşturmaktadır. Organik tarım kayıtlı bir 

üretim sistemi olduğu için üretim, ihracat, ithalat ve tüketim rakamlarını toplamanın daha 

kolay olacağı tahmin edilmektedir. Bu nedenle bu verilerin tek kaynakta toplanmasını sağlayacak 

mevzuat değişikliklerinin yapılması gereklidir. 

Politika ve destekler: Organik tarım pazarı sürekli gelişme ve değişim gösterme eğiliminde 

olan bir sektördür. Bu nedenle kısa ve uzun süreli politikaların belirlenmesi ve desteklemelerin 

de buna göre yapılması gereklidir. Bu amaçla TİGEM işletmelerinin organik 

tarım yapılması koşulu ile özel kuruluş ve kişilere açılması, yenilenebilir enerji kaynakları 

bulma ve istihdam yaratma, iç pazarı destekleme, ekolojik bölgeleri belirleme konularında 

politika oluşturulması hedefler arasındadır. 

YARARLANILAN KAYNAKLAR 

Anonim 2008. www. tarim gov.tr 

Sayfa 39

TÜRKİYE EKONOMİSİNDE 

CARİ İŞLEMLER AÇIĞI 

1. Giriş 

Sayfa 40 

B.Ali EŞİYOK - Kd.Uzman 

Ekonomik ve Sosyal Araştırma Müdürlüğü 

Türkiye ekonomisinde 1994 ve 2001 yıllarında yaşanan iki büyük krizin ödemeler 

bilançosundan kaynaklanması ve cari işlemler dengesinin son yıllarda giderek bozulması 

benzer krizlerin tekrarlanma olasılığına dair beklentileri güçlendirmektedir. 2002 yılında 

1.5 milyar dolar düzeyinde gerçekleşen cari açık, 2003 yılında 8 milyar dolara, 2004 yılında 

15.6 milyar dolara, 2005 yılında 22.7 milyar dolara ve 2006 yılında ise 31.4 milyar 

dolara ulaşarak Türkiye tarihinin en yüksek cari açık değerleri meydana gelmiştir. Başka 

bir ifadeyle, 2002-2006 döneminde cari açığın % 1993 gibi rekor bir oranda arttığı, 2004 

yılından itibaren cari açık/GSMH oranının, 2001 kriz öncesi yılda gerçekleşen %4.9 oranının 

da üzerinde bir platoya yerleştiği izlenmektedir. Ekonomi yazınında cari açığın ulusal 

gelirin %5’ni geçmesi durumunda (Freund, 2005:1278-1298) önemli bir finansal kırılganlık 

göstergesi olarak yorumlanabileceği, Şili ve Meksika’da 1980’li yılların başında, 

Meksika ve Arjantin’de 1990’lı yılların ortalarında ve Yeni Sanayileşen G. Doğu Asya ülkelerinde 

1990’lı yılların sonunda görülen finansal krizlere büyük cari açıkların eşlik etmesi, 

cari açık olgusunun öncellikle izlenmesi gereken parametrelerden biri olarak değerlendirilmesine 

neden olmuştur. 

2.Cari İşlemler Dengesi 

Cari açık kavramı en genel anlamda dış kaynak transferini tanımlamakta ve yabancı 

tasarruf kullanımı anlamına gelmektedir. Ödemeler dengesinde cari işlemler dengesi 

şu kalemlerden oluşmaktadır: (Mal İhracatı-Mal İthalatı)+ (Hizmet Gelirleri-Hizmet 

Giderleri)+ (Diğer Gelirler-Diğer Giderler)+/- Cari Transferler. Ödemeler dengesinde cari 

açığın oluşmasına etki eden iki kaynak transferinden birisi yurt dışına yapılan faktör 

ödemeleri (esas olarak dış borç faiz ödemeleri) diğeri ise mal ve hizmet ticaret açığıdır. 

Ülkemizde faiz ödemelerinden kaynaklanan açık ticaret açığından düşük iken, kimi ülkelerde 

(örneğin L. Amerika ülkelerinde) faiz ödemelerinden kaynaklanan açık ticaret açığının 

üzerinde seyretmektedir. 

Türkiye ekonomisine ilişkin cari işlemler dengesi ve bileşenlerinin gelişimini gösteren 

tablo 1 verileri incelendiğinde, cari işlemler hesabının ana unsurunun dış ticaret 

kalemi olduğu görülmektedir. Türkiye’nin cari hesap yapısında turizm, bavul ticareti, 

faiz gelir ve giderleri ve işçi dövizleri ise diğer önemli kalemleri oluşturmaktadır. Türkiye’de 

bavul ticaretinin ve işçi dövizlerinin gelir-gider farkı pozitif bakiye verirken, cari 

işlemler hesabının en büyük kalemini oluşturan dış ticaret dengesinin neti ise genel olarak 

eksi bakiye vermektedir. Ancak döviz kurunun “uygun” olduğu yıllarda dış ticaret 

açığı fazla büyümemekte, cari hesap dengeye yakın oluşmaktadır. 1996, 1997 ve 2002 

yılları bu özellikleri taşımaktadır. 1993, 2000, 2003, 2004, 2005 ve 2006 yılları ise reel 

kurun değerli olduğu, bu nedenle cari işlem açıklarının büyüdüğü yıllardır. Türkiye ekonomisinde 

cari işlemler dengesinin diğer bir özelliği de kriz yıllarında ve/veya ekonominin 

durgunluğa sürüklendiği yıllarda fazla vermesi ve özellikle ara mallarında dışa bağımlılığın 

yüksek olması nedeniyle de normal yıllarda açıkla karşılaşmasıdır.

Türkiye, hizmet ticaretinde fazla vererek, mal ticaretindeki açığın, dolayısıyla 

cari açığın daha fazla büyümesini engelleyebilmektedir. Ancak, hizmet ticaretinin bu 

işlevini 1990’lı yıllarda giderek kaybetmeye başladığı, hizmet ticaretine ilişkin ihracat ve 

ithalat artış hızlarından (veya hizmet ticaretine ilişkin ihracatın ithalatı karşılama oranlarından) 

anlaşılmaktadır. 1981–1989 döneminde hizmet ihracatı yıllık ortalama %28.1 

oranında artarken, hizmet ithalatı %21.5 oranında artmıştır. Oysa 1990- 2006 döneminde 

hizmet ihracatının yıllık ortalama %9.9, hizmet ithalatının ise %10.4 oranında arttığı 

saptanmaktadır. 

Tablo 1: Cari İşlemler Dengesi ve Bileşenleri (Milyar Dolar) 

CAB Xm Mm TBm Xs Ms TBS TBm,s Xi Mi TBi TBm,s,i CT 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 

1980 -3.4 2.9 -7.5 -4.6 0.8 -0.6 0.2 -4.4 0.0 -1.1 -1.1 -5.6 2.2 

1981 -1.9 4.7 -8.6 -3.9 1.3 -0.5 0.8 -3.1 0.0 -1.4 -1.4 -4.5 2.6 

1982 -1.0 5.9 -8.5 -2.6 1.9 -1.1 0.9 -1.8 0.1 -1.6 -1.5 -3.2 2.3 

1983 -1.9 5.9 -8.9 -3.0 2.0 -1.2 0.7 -2.3 0.1 -1.5 -1.4 -3.7 1.8 

1984 -1.4 7.1 -10.1 -3.0 2.5 -1.5 1.0 -2.0 0.1 -1.6 -1.5 -3.5 2.1 

1985 -1.0 8.0 -11.0 -3.0 3.2 -1.6 1.6 -1.4 0.3 -1.9 -1.6 -3.0 2.0 

1986 -1.5 7.5 -10.6 -3.1 3.1 -1.5 1.6 -1.5 0.3 -2.2 -1.9 -3.4 1.9 

1987 -0.8 10.2 -13.5 -3.3 3.9 -1.8 2.2 -1.1 0.4 -2.5 -2.1 -3.2 2.4 

1988 1.6 11.7 -13.5 -1.9 5.9 -2.1 3.8 2.0 0.4 -2.9 -2.5 -0.6 2.2 

1989 0.9 11.6 -15.9 -4.3 6.6 -2.5 4.0 -0.3 0.7 -3.0 -2.3 -2.6 3.5 

1990 -2.6 13.0 -22.5 -9.6 8.1 -3.1 5.0 -4.6 0.9 -3.4 -2.5 -7.1 4.5 

1991 0.3 13.6 -20.9 -7.3 8.4 -3.3 5.2 -2.1 0.9 -3.6 -2.7 -4.8 5.0 

1992 -1.0 14.7 -22.8 -8.1 9.6 -3.8 5.8 -2.3 1.0 -3.6 -2.6 -4.9 3.9 

1993 -6.4 15.3 -29.4 -14.1 10.9 -4.2 6.7 -7.3 1.1 -3.9 -2.7 -10.1 3.7 

1994 2.6 18.1 -22.3 -4.2 11.1 -4.0 7.1 2.9 0.9 -4.2 -3.3 -0.4 3.0 

1995 -2.3 21.6 -34.8 -13.2 14.9 -5.3 9.6 -3.5 1.5 -4.7 -3.2 -6.7 4.4 

1996 -2.4 32.1 -42.3 -10.3 13.4 -6.7 6.7 -3.6 1.6 -4.5 -2.9 -6.5 4.1 

1997 -2.6 32.1 -47.2 -15.0 19.7 -8.8 10.9 -4.1 1.9 -4.9 -3.0 -7.1 4.5 

1998 2.0 30.7 -44.7 -14.1 23.7 -10.2 13.5 -0.5 2.5 -5.5 -3.0 -3.5 5.5 

1999 -1.3 28.8 -39.0 -10.2 16.8 -9.3 7.5 -2.7 2.4 -5.9 -3.5 -6.2 4.9 

2000 -9.8 30.7 -52.7 -22.0 20.4 -9.0 11.4 -10.6 2.8 -6.8 -4.0 -14.6 4.8 

2001 3.4 34.4 -38.1 -3.7 16.0 -6.9 9.1 5.4 2.8 -7.8 -5.0 0.4 3.0 

2002 -1.5 40.1 -47.4 -7.3 14.8 -6.9 7.9 0.6 2.5 -7.0 -4.6 -4.0 2.4 

2003 -8.0 51.2 -65.2 -14.0 19.0 -8.5 10.5 -3.5 2.2 -7.8 -5.6 -9.1 1.0 

2004 -15.6 67.0 -90.9 -23.9 22.9 -10.1 12.8 -11.2 2.7 -8.2 -5.5 -16.7 1.1 

2005 -22.7 77.0 -110.5 -33.5 26.5 -11.4 15.1 -18.5 3.7 -9.5 -5.8 -24.3 1.5 

2006 -31.3 91.5 -131.4 -39.9 24.3 -10.8 13.5 -26.4 4.5 -11.1 -6.6 -33.0 1.7 

Sayfa 41

Kaynak ve Notlar: TCMB. 1. sütun cari işlemler dengesini (CAB); 2. sütun mal ihracatını (Xm); 

3. sütun mal ithalatını (Mm); 4. sütun mal dış ticaretinin dengesini (TBm); 5. sütun hizmet ihracatını 

(Xs); 6. sütun hizmet ithalatını (Ms); 7. sütun hizmetlerde dış ticaret dengesini (TBs); 8. sütun mal ve 

hizmet dış ticaret dengesini (TBm,s); 9. sütun yatırım gelirlerini (Xi); 10. sütun yatırım giderlerini (Mi); 

11. sütun dış ticaret yatırım dengesini (TBi); 12. sütun mal, hizmet, yatırım dış ticaret dengesini (TBm, 

s, i) ve 13. sütun ise cari transferleri (CT) göstermektedir. Yuvarlamalar nedeniyle CAB değerleri tam 

tutmayabilir. 

Cari işlemler dengesinin unsurlarından biri olan yatırım dış ticaret dengesi de 

tıpkı mal dış ticaret dengesi gibi açık vermekte, 2006 yılında 6.6 milyar dolar gibi yüksek 

bir düzeye çıktığı izlenmektedir. Yatırım dış ticaret dengesinin giderek açık vermesinin 

nedeni ise dış borç faiz ödemelerinde meydana gelen artıştan kaynaklanmaktadır. 

1980 yılında 1.1 milyar dolar olan dış borç yıllık faiz ödemelerinin, 1994 yılından 

sonra 4.2 milyar dolara, 2000’li yıllarda ise hızla artarak 2006 yılında 11.1 milyar dolar 

gibi yüksek bir değere ulaştığı görülmektedir. 

2006 yılı itibariyle dış ticaret yatırım açığının cari açığa katkısı (6.6 milyar dolar 

ile) %20 civarında tespit edilmektedir. Türkiye 1983 yılından itibaren faiz gelirleri de 

elde etmeye başlamıştır. Kredili mal ve hizmet satışları sonucu ödemeler bilânçosuna 

faiz girişi kaydedilmiş, böylelikle dış ticaret yatırım açığının daha da büyümesi engellenebilmiştir. 

Diğer yandan cari transferlerinin 2003 yılından itibaren önemli ölçüde aşınmaya 

başladığı (işçi dövizlerindeki azalış nedeniyle), 1998 yılında 5.5 milyar dolar olan 

cari transfer değerinin, 2006 yılında 1.7 milyar dolara kadar düştüğü görülmektedir. 

2003 yılından itibaren yurt dışındaki işçilerin Türkiye’de yaptığı harcamalar artık işçi 

dövizi girişi olarak değil, turizm geliri olarak tanımlanmaktadır. Transfer gelirlerinde 

gözlenen düşüşte bu tanım değişikliğinin de etkisini belirtmek gerekir. 

3.Büyüme ve Cari İşlemler Dengesi 

Türkiye ekonomisinde ulusal gelirin büyüme hızı cari işlemler dengesini yakından 

etkilemektedir. Büyüme hızının cari işlemler dengesini etkilemesi büyük ölçüde 

ara malı ithalatından kaynaklanmaktadır. Sabit yatırımların tempolu arttığı yıllarda ise 

yatırım malı ithalatındaki artış yolu ile cari işlemler dengesine etkide bulunmaktadır. 

Başka bir deyişle, ekonominin hızlı büyüdüğü yıllarda ithalat da hızla büyümekte, bu 

gelişmede cari işlemler açığının yükselmesi ile sonuçlanmaktadır. Türkiye ekonomisinde 

1980’li yılların sonlarına kadar geleneksel olarak gözlenen bu ilişkinin, üretimin ithalata 

bağımlılığının artması nedeniyle, 1990’lı yıllardan itibaren önemli ölçüde farklılaştığı, 

1980’li yıllardaki aynı büyüme hızlarına ulaşmak için 1990’lı ve 2000’li yıllarda giderek 

daha fazla ithalata gereksinim duyulduğu, bunun da daha yüksek cari açıklarla 

sonuçlandığı saptanmaktadır. Cari açık ile büyüme arasında gözlenen diğer temel bir 

olgu ise ekonominin krizde olduğu ya da büyüme hızının düştüğü yıllarda cari açığın 

fazla ile sonuçlanmasıdır: 1994, 1998/1999 ve 2001 kriz yılları cari açığın fazlaya döndüğü 

ya da açığın son derece düşük gerçekleştiği yıllardır. 

Sayfa 42

Tablo 2’nin birinci ve ikinci sütunlarında gösterilen GSMH’nın yıllık büyüme hızları 

ve cari işlemler dengesi (CAB)/GSMH değerleri incelendiğinde, 1990’lı yıllarda CAB/GSMH 

oranının 2000’li yıllar ile kıyaslandığında oldukça mütevazı kaldığı, 2000 yılından itibaren 

benzer büyüme hızlarının giderek artan ölçüde cari açığa neden olduğu saptanmaktadır. 

Örneğin, 1980-2005 döneminin en yüksek büyüme hızının gerçekleştiği 1987 yılında cari 

açık ulusal gelirin %0.9’u düzeyinde gerçekleşirken, 2004 yılında gerçekleşen ve 1987 büyüme 

hızı ile neredeyse eşit bulunan %9.9’luk büyüme hızının ulusal gelirin %5.2’si kadar 

açığa neden olduğu anlaşılmaktadır. 

Tablo 2: Büyüme, Cari İşlemeler Dengesinin Ulusal Gelir İçerisindeki Payı ve İthalat 

Artış Oranı (%) 

Büyüme CAB/GSMH İthalat Artış Oranı 

1980 -2.8 -4.9 56.0 

1981 4.8 -2.7 12.9 

1982 3.1 -1.4 -1.0 

1983 4.2 -3.1 4.4 

1984 7.1 -2.4 16.5 

1985 4.3 -1.5 5.5 

1986 6.8 -1.9 -2.1 

1987 9.8 -0.9 27.5 

1988 1.5 1.8 1.3 

1989 1.6 0.9 10.2 

1990 9.4 -1.7 41.2 

1991 0.3 0.2 -5.6 

1992 6.4 -0.6 8.7 

1993 8.1 -3.5 28.7 

1994 -6.1 2.0 -20.9 

1995 8.0 -1.4 53.5 

1996 7.1 -1.3 22.2 

1997 8.3 -1.4 11.3 

1998 3.9 1.0 -5.4 

1999 -6.1 -0.7 -11.4 

2000 6.3 -4.9 34.0 

2001 -9.5 2.3 -24.0 

2002 7.9 -0.8 24.5 

2003 5.9 -3.4 34.5 

2004 9.9 -5.2 40.7 

2005 7.6 -6.3 19.5 

Sayfa 43 

Kaynak: TCMB ve DPT. Son iki sütün kendi hesaplamamız.

Sermaye hareketlerinin tam liberalizasyonunun gündeme geldiği 1989 sonrası dönem 

ile 1970’li ve izleyen yıllardaki büyüme sürecinde meydana gelen farklılığa işaret etmek gerekir: 

1989 dönemi öncesi yıllarda talep genişlemesi (büyüme) cari açıklara neden olurken, cari 

açıklar sermaye girişleri ile karşılanmakta idi. Oysa 32 Sayılı Karardan sonraki yıllarda büyüme 

süreci başta olmak üzere, birçok temel makro ekonomik parametre büyüklükleri doğrudan 

doğruya sermaye giriş/çıkışlarına bağımlı duruma gelerek, sermaye girişleri, büyüme ve cari 

açık sırasını izlemeye başlamıştır. Başka bir deyişle, ekonomideki büyüme ve birikim süreçleri 

büyük ölçüde dış sermaye hareketlerinin yönüne bağlı olmaya başlamıştır. 

Türkiye ihracatının 2000’li yıllarla birlikte nasıl giderek ithalata bağımlı hale geldiği, 

Türkiye’nin önemli ihracatçı sektörlerine ilişkin ithalat değerlerini gösteren tablo 3 değerleri 

izlenerek de görülebilir. 

Tablo 3 :Önemli İhracatçı Sektörlere İlişkin İthalat Değerleri (2005) (İhracata Göre Sıralı) (Birim: Bin dolar ve yüzde) 

Sektör Adı X Xi/ΣX 

(%) 

(%) (%) 

Motorlu Kara Taşıtları, Traktör ,Bisiklet, Motosiklet ve Diğer 9.566.435 13,0 10.552.792 9,0 90,7 -986.357 

Örme Giyim Eşyası ve Aksesuarları 6.590.352 9,0 252.711 0,2 2607,9 6.337.641 

Elektrikli Makine ve Cihazlar, Aksam Ve Parçaları 5.426.197 7,4 9.728.045 8,3 55,8 -4.301.848 

Nükleer Reaktörler, Kazan; Makine ve Cihazlar, Aletler,Par. 5.243.569 7,1 16.335.800 14,0 32,1 -11.092.231 

Demir ve Çelik 4.973.475 6,8 9.457.831 8,1 52,6 -4.484.356 

Örülmemiş Giyim Eşyası ve Aksesuarları 4.862.376 6,6 433.39 0,4 1121,9 4.428.986 

Demir veya Çelikten Eşya 2.731.357 3,7 1.184.644 1,0 230,6 1.546.713 

Mineral Yakıtlar, Mineral Yağlar ve Müstahsalları, Mumlar 2.641.145 3,6 21.255.586 18,2 12,4 -18.614.441 

Yenilen Meyveler, Kabuklu Yemişler, Turunçgil ve Kavun K. 2.501.037 3,4 154.307 0,1 1620,8 2.346.730 

Mensucattan Mamul Diğer Eşya, Kullanılmış Eşya,Paçavralar 1.969.748 2,7 65.044 0,1 3028,3 1.904.704 

Plastik ve Plastikten Mamul Eşya 1.722.148 2,3 5.795.589 5,0 29,7 -4.073.441 

İnciler, Kıymetli Taş Ve Metal Mamulleri, Madeni Paralar 1.325.764 1,8 4.226.911 3,6 31,4 -2.901.147 

Sebze, Meyve, Bitki Parçaları, Sert Kabuklu Yemiş Konser. 1.281.470 1,7 46.934 0,0 2730,4 1.234.536 

Gemiler, Suda Yüzen Taşıt Ve Araçlar 1.251.573 1,7 1.166.002 1,0 107,3 85.571 

Pamuk 1.179.569 1,6 2.079.291 1,8 56,7 -899.722 

Tuz, Kükürt, Toprak ve Taşlar, Alçılar ve Çimento 1.124.129 1,5 265.648 0,2 423,2 858.481 

Kauçuk ve Kauçuktan Eşya 1.008.639 1,4 1.205.067 1,0 83,7 -196.428 

Tablo Toplamı(1) 55.398.983 75,4 84.205.592 72,1 65,8 -28.806.609 

Tüm Sektörler Toplamı (2) 73.476.408 100,0 116.774.151 100,0 62,9 -43.297.743 

M 

Mi/ΣM 

X/M 

X-M 

Kaynak ve Notlar: TUİK’den hareketle kendi hesaplamamız. Birinci sütun önemli ihracatçı sektörlerin ihracat 

değerlerini; ikinci sütun önemli ihracatçı sektörlerin toplam ihracat içerisindeki paylarını; üçüncü sütun önemli 

ihracatçı sektörlerin ithalat değerlerini; dördüncü sütun ithalatçı sektörlerin toplam ithalat içerisindeki paylarını; 

beşinci sütun ihracatın ithalatı karşılama oranını ve son sütun da her bir sektöre ilişkin dış ticaret dengesini 

göstermektedir. 

Türkiye’nin ihracatında ilk sıralarda yer alan sektörlere ilişkin ihracat (X), ithalat (M), 

dış ticaret dengesi (X-M) ve ihracatın ithalatı karşılama (X/M) oranları incelendiğinde, önemli 

ihracatçı sektörlerin aynı zamanda önemli ölçüde ithalatçı sektörler (dışa bağımlı) oldukları 

görülmektedir. Örneğin, 2005 yılında ihracat sıralamasında ilk sırada bulunan motorlu kara 

Sayfa 44

taşıtları, traktör, bisiklet, motosiklet sektörünün 9.6 milyar dolar olan ihracatına karşılık, 

10.6 milyar dolar civarında ithalat yaptığı görülmektedir. Başka bir ifadeyle, anılan sektörde 

ihracatın ithalatı karşılama oranı %90 olarak gerçekleşmiş olup, bu bulgu ihracatın üzerinde 

bir ithalatın yapıldığını göstermektedir. Sektörde gerçekleşen yüksek ithalat hacmi, 

söz konusu sektörde ithal girdi gereksiniminin yüksek olduğunu (otomotiv yan sanayi veya 

yedek parça vb.) ve aynı zamanda yerli üretimin (yerli otomobillerin) lüks ithal otomobillerle 

rekabet edemediğini göstermektedir. Sektörün dış ticaret dengesinin 2005 yılında bir 

milyar dolar civarında açık verdiği, ulusal ekonomiye net anlamda döviz kazandıramadığı, 

cari işlemler dengesi üzerinde bu en temel ihracatçı sektörün olumsuz etkide bulunduğu 

saptanmaktadır. 

Türkiye’nin dış ticaret ve cari işlemler dengesine katkıda bulunan temel sektörlerin 

örme giyim eşyası ve aksesuarları ile örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarları gibi Türkiye’- 

nin geleneksel emek yoğun sektörleri olduğu anlaşılmaktadır. 2005 yılı verilerine göre örme 

giyim eşyası sektöründe, 6.5 milyar dolar düzeyinde yapılan iharaca karşılık, 252 milyon 

dolar civarında ithalat yapıldığı görülmektedir. Örülmemiş giyim eşyasında ise 4,9 milyar 

dolar ihracata karşın 433 milyon dolar ithalatın yapıldığı, söz konusu sektörlerin cari açığın 

daha fazla büyümesini engelledikleri görülmektedir. 

2005 yılı itibariyle önemli ihracatçı sektörlerin toplam ihracat değeri 55.4 milyar 

dolar düzeyinde gerçekleşirken, ithalat değeri 84.2 milyar dolar gibi yüksek bir değere ulaşmıştır.. 

Başka bir deyişle, önemli ihracatçı sektörlerde ihracatın ithalatı karşımla oranı % 

65.8 oranında tespit edilirken, dış ticaret dengesi 28.8 milyar dolar açık vermiştir. Bu bulgular 

da göstermektedir ki, önemli ihracatçı sektörlerin aynı zamanda önemli ölçüde ithalata 

bağlı bir yapı sergiledikleri, bunun da Türkiye’nin ihracat yapısının ve büyümesinin giderek 

ithalata bağımlı hale geldiğini, bunun sonucunda büyüme-cari açık bağıntısının 

2000’li yıllarda önemli ölçüde bozulduğunu ortaya koymaktadır. 

4.Cari Açığın Finansmanı 

Bu alt bölümde cari açığın finansmanında meydana gelen gelişmelerin incelenmesi hedeflenmektedir. 

Bilindiği gibi bir ekonomide cari açık üç biçimde finanse edilebilmektedir. 

Bunlar; yabancı banka, hükümet veya uluslararası kuruluşlardan (Dünya Bankası ve IMF) 

borç alarak; doğrudan yabancı yatırım veya portföy yatırımı olarak gerçekleşen sermaye 

girişleri yolu ile ve döviz rezervlerini kullanarak gerçekleştirilmektedir. Herhangi bir t dönemindeki 

cari dengenin sermaye ve finansal hesaplar (KAt) ile finanse edilemeyen kısmı rezerv 

değişmeleriyle (ΔRt) karşılanmaktadır: 

CA t 

+ KAt 

Cari açığın doğrudan yabancı sermaye girişleri ve orta/ uzun vadeli kredilerle finanse 

edilmesi kısa vadeli spekülatif sermaye girişlerine dayalı olarak finanse edilmesine göre 

daha tercih edilebilir bir seçenektir. Ancak 1990’lı yıllarda finansal serbestliğe geçilmesi ile 

birlikte, cari açığın finansmanı sıcak para niteliğinde kısa vadeli sermaye girişlerine dayandırılmış, 

bunun sonucunda ekonominin kırılganlığı artarak, büyük boyutlu sermaye çıkışlarının 

yaşandığı yıllarda ekonomi sıklıkla yaşanan krizlerle (1994, 1998/99 ve 2001 krizleri) 

karşı karşıya kalmıştır. Bu bağlamda ödemeler dengesinin “finans hesabı”ndaki sermaye 

hareketlerinin incelenmesi cari açığın finansmanının değerlendirilmesi açısından gereklidir. 

= 

ΔRt. 

Sayfa 45

Tablo 4: Cari Açığın Finansmanı ve Seçilmiş Parametrelerin Gelişimi (Milyon Dolar) 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 

Cari İşlemler Hesabı -9,821 3,392 -1,524 -8,036 -15,604 -22,824 -31,316 

Finans Hesabı 9,584 -14,557 1,194 7,192 17,752 43,682 44,677 

Yurtdışında Doğrudan Yatırım -870 -497 -175 -499 -859 -1,078 -934 

Yurtiçinde Doğrudan Yatırım 982 3,352 1,137 1,752 2,883 9,804 19797 

Yerleşiklerin Yurt Dışında Portföy Yat. -593 -788 -2,096 -1,386 -1,388 -1,233 -4353 

Yabancıların Türkiye'de Portföy Yat. 1,615 -3,727 1,503 3,851 9,411 14,670 11402 

Diğer Yatırımlar Dengesi 8,450 -12,897 825 3,474 7,705 21,510 18765 

Yabancıların Pörtf.Yat+Net Hata ve Noksan -1,145 -5,486 1,621 8,792 11,605 17,012 8,666 

Finans Dengesi+Net Hata/Noksan 6,824 -16,316 1,312 12,133 19,946 46,024 41,941 

Net Hata ve Noksan -2,760 -1,759 118 4,941 2,194 2,342 -2736 

Rezerv Hareketleri 2,997 12,924 212 -4,097 -4,342 -23,200 -10,625 

Toplam Dış Borç Stoku 118,503 113,593 130,005 144,839 162,231 170,529 206.471 

Kısa Vadeli Dış Borç Stoku 28,301 16,403 16,424 23,013 32,569 38,247 43,322 

Kısa Vadeli Dış Borç Stoku/MB Brüt Döviz Rez.(%) 113 87 61 68 90 79 74 

Merkez Bankası Brüt Döviz Rezervleri 25,097 18,892 27,006 33,724 36,006 48,320 58,332 

Cari Açık/GSMH(%) -4.9 2.7 -0.8 -3.4 -5.2 -6.3 -7.8 

Cari Açık/MB'sı Brüt Rezervleri(%) -39.1 18.0 -5.6 -23.8 -43.3 -47.2 -53.7 

Kaynak: TCMB verilerinden hareketle tarafımızdan oluşturuldu. 

Net hata ve noksan kalemi yurt içi yerleşiklerce gerçekleştirilen kayıt altına alınamamış 

sermaye işlemleri olarak kabul edilmektedir. Bu yaklaşım benimsenerek, giren sermaye; 

Finans dengesi+net hata ve noksan olarak Tablo 4’de gösterilmiştir. Tablo incelendiğinde giriş 

yaptığı düşünülen toplam sermayenin (sermaye ve finans hesabı+net hata ve noksan kalemi) 

cari açığın yol açtığı finansman ihtiyacından fazla olduğu hesaplanmaktadır. Buna göre 2000- 

2006 döneminde cari işlemler hesabı toplam olarak 85.733 milyon dolar açık verirken, net 

sermaye girişi 111.864 milyon dolar ile bu değerin çok üzerinde gerçekleşmiştir. Başka bir 

deyişle, Merkez Bankası cari işlemler açığının çok üzerinde gerçekleşen sermaye girişi sonucunda, 

26.131 milyon dolarını resmi rezerv birikimine ayırmıştır. Oransal olarak ifade edilmek 

istenirse, 2000-2006 dönemi kümülatif değerlerine göre giren sermayenin %76.6’sı cari açığın 

finansmanında kullanılırken (85.733 milyon dolar), %23.4’nün (26.131 milyon dolarının ) ise 

rezerv birikimine tahsis edildiği anlaşılmaktadır. Hiç kuşkusuz bu olgu Türkiye ekonomisinin 

nasıl bir spekülatif atakla karşı karşıya kaldığının bir göstergesi olarak da düşünülebilir. Ekonomik 

büyümenin gereksiniminden fazla spekülatif gaye ile giriş yapan sermaye, kısa vadeli 

kâr beklentileri bitince ve/veya bir kriz algısı ile birlikte hızla ülkeyi terk etmekte, bu da cari 

açığın finansmanında önemli bir risk oluşturmaktadır. 

Yıllar itibariyle giren sermayenin cari açığın finansmanına ve rezerv birikimine göre 

kullanış biçimi incelendiğinde; 2005 yılında 46.024 milyon dolar düzeyinde gerçekleşen sermaye 

girişinin %49,6’sı (22.824 milyon dolar) cari açığın finansmanında kullanılırken, % 

50,4’nün (23,200 milyon dolarının) rezerv birikimine ayrıldığı anlaşılmaktadır. 2006 yılında ise 

giren sermayenin %74.7’sinin (31.316 milyon dolar) cari açığın finansmanında kullanıldığı, % 

25,3’nün (10.625 milyon dolarının) ise rezerv birikimine tahsis edildiği saptanmaktadır. 

Finans hesabının alt kalemleri incelendiğinde, finansal sermaye girişlerinin önemli bir 

bölümünü yabancıların Türkiye’de menkul kıymet alımlarının oluşturduğu görülmektedir. 

2000–2006 döneminde yabancıların birikimli olarak 38,7 milyar dolar menkul kıymet alımı 

gerçekleştirdikleri saptanmaktadır. Cari açığın finansmanına özellikle 2005 ve 2006 yıllarında, 

borç yaratmayan, doğrudan dış yatırımlarının önemli katkı yaptığı, 2006 yılında 31,3 milyar 

Sayfa 46

dolar olarak gerçekleşen cari açığın %63’nün doğrudan dış yatırımlar yolu ile finanse edildiği 

anlaşılmaktadır. Kuşkusuz bu gelişme olumlu bir adım olarak görülmelidir. Ancak son 

yıllarda artan doğrudan dış yatırım girişlerinin klasik anlamda doğrudan yatırımları ifade 

etmediği, ekonominin sabit sermaye stokunun genişlemesine bir katkı yapmadığı da belirtilmelidir. 

Başka bir ifadeyle, doğrudan yabancı yatırımlar, özelleştirmeler yolu ile mevcut 

kaynakların el değiştirilmesi ile sınırlı gözükmektedir. Diğer yandan doğrudan yabancı yatırımlara 

ilişkin kâr transferlerinin gündeme geleceği önümüzdeki yıllarda, kaynak akışı bu 

kez ters yönden işleyeceğinden, doğrudan dış yatırımların cari işlemler dengesi üzerinde 

yarattığı olumsuz etkiler de göz önüne alınmalıdır. 

Ödemeler dengesinde finans hesabının altında değerlendirilen “diğer yatırımlar 

dengesi” büyüklüğü değerlerinde son yıllarda önemli artışların yaşandığı, buna karşın 

2001 krizinde diğer yatırımlar dengesinin -12,9 milyar dolar düzeyinde negatif bakiye verdiği 

gözlenmektedir. Kuşkusuz bunun en temel nedeni, söz konusu dönemde bankalar 

üzerinde herhangi bir denetimin olmaması nedeniyle bankaların yüksek düzeye varan 

açık pozisyon ile çalışmaları etkili olmuştur. Bankacılık sistemi devalüasyon beklentilerinin 

yoğunlaştığı yıllarda, açık pozisyon miktarında döviz talep ederek sistemin krize girmesinde 

önemli rol oynamıştır. Diğer yatırımlar kaleminin “normal” yıllarda önemli ölçüde yükselmesinin 

nedeni ise son yıllarda bankalar yanında reel kesimin de TL’nin değerlenmesinin 

sağladığı avantaj nedeniyle dış piyasalarda önemli düzeylere varan borçlanmaya giderek, 

bunları özelleştirme ve devlet iç borçlanma senet alımında kullanmalarından kaynaklanmaktadır. 

2000–2006 dönemine ilişkin dış borç stoku- cari açık ilişkisi incelendiğinde, dönem 

boyunca cari açığın birikimli toplamının 86 milyar dolar düzeyine ulaştığı, dış borç stokundaki 

artışın ise 88 milyar dolarla cari açık düzeyinde gerçekleştiği görülmektedir. Başka bir 

deyişle, bir dolarlık cari açığın 1.03 dolarlık dış borç artışına karşılık geldiği saptanmaktadır. 

Oysa, cari açık-dış borç stoku artışının 1989-1999 arasında önemli ölçüde bozulduğu, 

dönem boyunca dış borç stoku artışının 61.2 milyar dolar düzeyinde gerçekleştiği, cari 

açık toplamının ise 13 milyar dolar olduğu göz önüne alınırsa, bu dönemde bir dolarlık 

cari açığa 4.7 dolarlık dış borç artışının eşlik ettiği saptanmıştır. 1989-1999 döneminde dış 

borç-büyüme (cari açığın finansmanı için gerekli miktar) ilişkisinin önemli ölçüde koptuğu, 

söz konusu dönemde bankalar ve şirketlerin ülke dışına kayıtlı veya kayıtsız sermaye çıkarmaları 

ve sermaye hareketlerinin liberalizasyonunun ekonomide yarattığı kırılganlıkları 

önlemek için Merkez Bankası’nın aşırı rezerv biriktirmek zorunda kaldığı anlaşılmaktadır. 

Diğer yandan spekülatif nitelikli sermaye girişleri sonucunda ekonomide kırılganlıklar 

artmakta, kısa vadeli borç stokunun Merkez Bankası brüt rezervlerine oranı yükselirken, 

2000 yılı hariç, 2001-2006 döneminde kısa vadeli borç stokunun üzerinde rezerv biriktirildiği 

(aşırı rezerv) görülmektedir. Merkez Bankası sermaye hareketlerinin yaratacağı 

olası krizleri engellemek ve döviz satışları ile piyasayı dövizle fonlayarak döviz fiyatındaki 

sert yükselişleri önlemek amacıyla rezerv biriktirmekte, bu da ekonomiye ek bir maliyet 

getirmektedir. Tablo 4’de gösterilen kısa vadeli dış borç stoku/MB brüt döviz rezervleri 

incelendiğinde, söz konusu oranın 2001 krizi öncesinde kritik eşik olan %100’ü aştığı,2003 

ve 2004 yıllarında göreli bir düşüşten sonra tekrar yüksek bir platoya yerleşerek ekonomideki 

kırılganlığın devam ettiğini göstermektedir. Ekonomide kırılganlığın önemli ölçüde 

Sayfa 47

arttığı cari açık/Merkez Bankası brüt döviz rezervleri ve cari açık/GSMH oranları incelenerek 

de görülebilir. Cari açık/ Merkez Bankası brüt rezervleri oranının, 2002 yılından itibaren 

hızla bozulmaya başladığı, 2002 yılında %5.6 olan söz konusu oranın, 2006 yılında % 

53.7 gibi oldukça yüksek bir orana çıktığı saptanmaktadır. Aynı dönemde cari açığın ulusal 

gelir içerisindeki payının da %0,8’den %7,8’e yükseldiği göz önüne alınırsa, ekonomideki 

kırılganlığın artarak devam ettiği anlaşılmaktadır. 

4.1.Cari Açığın Finansmanında Doğrudan Yabancı Yatırımlar 

Cari açığın finansmanı açısından daha temel ve sağlıklı bir kaynak olarak görülmesi 

gereken doğrudan yabancı yatırımların cari açığın finansmanına katkısı nasıl gelişmiştir? 

Bu sorunun yanıtı için Tablo 5’in son sütun değerleri incelenebilir. Buna göre 2002 yılında 

%40,5 olan doğrudan net yabancı yatırım/cari açık oranının, 2003 ve 2004 yıllarında göreli 

bir düşüşten sonra, 2005 ve 2006 yıllarında sırasıyla %35,9 ve %50,3 gibi yüksek oranlara 

çıktığı anlaşılmaktadır. Başka bir ifadeyle, son yıllarda ulusal değerlerin özelleştirilmesi sürecinde 

gözlenen artışlar sonucu (yabancılaştırılması) ile birlikte önemli değerlere ulaşan 

doğrudan dış yatırım girişlerinin, cari açığın önemli bir bölümünü finanse ettiği anlaşılmaktadır. 

Ancak, özelleştirilecek varlıkların tükenmesi ile birlikte doğrudan dış yatırım girişlerinin 

aynı tempoyla devam edeceğine dair önemli soru işaretleri bulunmaktadır. Bunlardan 

en temel olanı direkt dış yatırımların başta üretken sektörler olmak üzere ticarete konu 

olan sektörlere yönelik yeni sabit yatırımlara gitmemesinde gözlenmektedir. Klasik anlamda 

direk dış yatırım bağlamında değerlendirilecek olan bu tür yatırımların yapılmıyor olması 

esas olarak yabancı yatırımların Türkiye’yi pazar ve kâr açısından (özelleştirilen kârlı 

kuruluşlarda bu tür risklerin olmadığı göz önüne alınırsa) hâlâ riskli gördüklerini de göstermektedir. 

Tablo 5: Cari Açığın Doğrudan Net Yabancı Yatırımlarla Finansmanı (Birim:Milyon Dolar) 

Giriş Çıkış Net Cari Açık Doğrudan Net Yabancı Y./Cari Açık(%) 

2002 622 5 617 1524 40.5 

2003 745 8 737 8036 9.2 

2004 1,291 100 1,191 15604 7.6 

2005 8,537 336 8,201 22824 35.9 

2006 17,446 1687 15,759 31316 50.3 

Kaynak: TCMB verilerinden hareketle kendi hesaplamamız. 

4.2.Doğrudan Yabancı Yatırımların Sektörel Dağılımı 

Bilindiği üzere doğrudan dış yatırımlar “borç yaratmayan” sermaye girişleri niteliği 

taşıdığından, önceki satırlarda da belirtildiği üzere, cari açığın finansmanında daha sağlıklı 

bir finansman biçimi olarak görülebilir. Ancak, doğrudan dış yatırımların uzun erimde cari 

açık üzerinde beklenen pozitif etkilerinin gerçekleşmesi için doğrudan yabancı yatırımların 

ekonominin üretken sektörlerinde yoğunlaşması gerekmektedir. Başka bir deyişle, giren 

sermayenin ekonominin sabit sermaye stokunun genişlemesine katkı yapacak nitelikte 

yatırımlar olması gerekmektedir. Bu bağlamda doğrudan dış yatırımların ana sektörler itibariyle 

gelişimini gösteren tablo 6 bulguları incelendiğinde, ekonominin sabit sermaye 

stokunun genişlemesinde en temel role sahip imalat sanayi sabit yatırımlarına yönelik 

doğrudan dış yatırımların son derece cılız kaldığı, doğrudan dış yatırımların ağırlıklı olarak 

hizmet sektörüne yöneldiği izlenmektedir. 

Sayfa 48

Tablo 6: Doğrudan Yabancı Sermaye Girişlerinin Ana Sektörler İtibariyle Dağılımı (%) 

2002 Dağılım(%) 2003 Dağılım(%) 2004 Dağılım(%) 2005 Dağılım(%) 2006 Dağılım(%) 

Tarım 0 0 1 0 4 0 5 0 6 0 

Madencilik 2 0 14 2 75 6 40 0 120 1 

İmalat Sanayi 110 18 448 60 214 17 789 9 1,395 8 

Hizmetler 442 71 196 26 927 72 7,699 90 15,813 91 

Diğer 68 11 86 12 71 5 4 0 112 1 

Toplam 622 100 745 100 1,291 100 8,537 100 17,446 100 

Kaynak: DPT 

Doğrudan dış yatırımların alt sektörler bağlamında daha ayrıntılı dağılımını gösteren 

tablo 7 bulguları incelendiğinde ise doğrudan dış yatırımların iki alt sektörde yoğunlaştığı izlenmektedir. 

Bunlar; “mali aracı kurumun faaliyetleri” ve “ulaştırma, haberleşme ve depolama” 

alt sektörleridir. 2006 yılı itibariyle bu iki sektörün doğrudan yabancı yatırımlardan aldıkları 

toplam pay % 76,2 gibi yüksek bir orana çıkmıştır. Başka bir deyişle, doğrudan dış yatırımların 

mali sektör (banka ve şirket satın almaları) ve telekomünikasyon gibi ticarete konu olmayan 

(dolaysıyla döviz kazancı sağlamayan) hizmet sektörlerinde yoğunlaştıkları, ekonominin sabit 

sermaye stokunun genişlemesine katkı yapacak olan sektörlerin başında gelen imalat sanayine 

ilgi göstermedikleri anlaşılmaktadır. Üretken olmayan sektörlere yönelik doğrudan dış yatırımlar, 

başlangıçta cari açığa olumlu katkı yapsa da, önümüzdeki yıllarda gerçekleşecek kâr transferleri 

ile birlikte cari açığı artırma yönünde etkisi de söz konusu olabilecektir. 

Tablo 7 : Doğrudan Yabancı Yatırımların Alt Sektörlere Göre Dağılımı 

Kaynak: TCMB verilerinden hareketle oranlar tarafımızdan eklendi. 

5.Sonuç 

Ülkemizin son yıllarda yaşadığı 

en temel makro-ekonomik 

sorunların başında gelen cari açık 

sorununu kapatmaya yönelik önlemlerin 

zaman geçirilmeden alınması 

gerekmektedir. Bu bağlamada 

alınması gereken önlemleri 

temel başlıklar altında kısaca 

özetlemek mümkündür: Dış ticaret 

açığı yolu ile cari açığın artmasına 

neden olan Dahilde İşleme 

Rejimi gözden geçirilmelidir. Ara 

mallarında ithalata bağımlılığı 

azaltacak önlemler zaman geçirilmeden 

alınmalıdır. Öncelikle, 

yüksek oranda dışa bağımlı ara 

mallarında yurt içi üretimi özendirecek önlemler zaman geçirilmeden alınmalıdır. Orta ve uzun 

dönemde ihracatın profili ileri teknoloji içeren ürünlere kaydırılmalıdır. Bu bağlamda üretim 

yapısını dönüştürecek bir kalkınma stratejisi hazırlanıp uygulanmalıdır. 

Kaynakça 

200 

2 % 

200 

3 % 2004 % 

200 

5 % 

200 

6 % 

Tarım, Balıkçılık, Avcılık 0 0 1 0.1 4 0.3 5 0.1 5 0 

Balıkçılık 0 0 0 0 2 0.2 0 0 1 0 

Madencilik ve Taşocakçılığı 2 0.3 14 1.9 75 5.8 40 0.5 120 0.7 

Elektrik, Gaz ve Su 68 10.9 86 11.5 69 5.3 4 0 112 0.6 

İnşaat 3 0.5 8 1.1 23 1.8 92 1.1 525 3 

G. Menkul Kiralama ve İş Faaliyetleri 0 0 6 0.8 3 0.2 29 0.3 89 0.5 

İmalat Sanayi 110 17.7 448 60.1 214 16.5 788 9.2 

Ulaştırma, Haberleşme ve Depolama F 1 0.2 2 0.3 639 49.2 

Mali Aracı Kurumun Faaliyetleri 260 41.8 51 6.8 69 5.3 

328 

5 38.4 

401 

6 47 

Toptan ve Perakende Ticaret 89 14.3 92 12.3 103 7.9 68 0.8 

139 

5 8 

Freund, Caroline (2005), “Current Account Adjustment in Industrial Countries”, Journal of International Monetary and Finance, 24, 1278-1298. 

https://www.tuik.gov.tr https://www.dpt.gov.tr https://wwww.tcmb.gov.tr 

630 

3 

700 

2 

36. 

1 

40. 

1 

149 

6 8.6 

Oteller ve Lokantalar 0 0 4 0.5 10 0.8 42 0.5 28 0.2 

Eğitim Hizmetleri 0 0 0 0 0 0 17 0.2 0 0 

Sağlık İşleri ve Sosyal Hizmetler 5 0.8 23 3.1 53 4.1 74 0.9 264 1.5 

Diğer Toplumsal ve Kişisel Faaliyetler 84 13.5 10 1.3 36 2.8 86 1 106 0.6 

Toplam 622 100 745 100 1300 100 

854 

6 100 

174 

46 

10 

0 

Sayfa 49

MİCROSOFT VİSİO 2003 

UYGULAMA KILAVUZU 

Fehmi Dinçer 

Genel Müdürlük Müşaviri 

MS VİSİO 2003 Programı, kavramları, görsel bir sunuya dönüştürmeye yardım eden 

bir çizim ve diyagramlar programıdır. Visio, önceden tanımlanmış (hazır kalıplar şeklinde - 

stencils) şekiller, semboller, artalanlar ve kenarlıklar sağlayan bir programdır. Visio, profesyonel 

bir iletişim aracı yaratmak için diyagramımıza ögeleri sürükle - bırak (drag and drop) 

mantığıyla çalışan bir programdır. 

Öncelikle Visio 2003 programını açalım. Bu programda da Microsoft’un diğer programlarında 

olduğu gibi Menü çubuğu, standart araç çubuğu ve formatlama çubuğu bulunur. 

1. Ekranımızın sol kenarında formatlama çubuğunun altında Shapes (şekiller) Penceresi 

(Shapes Window) görünür. Şekillerin altında Şekil Kalıpları başlıkları (Stencil Title Bar) görünür. 

Bunlar Arrow Shapes (ok şekiller), Background (artalan), Basic Flowchart Shapes 

(temel akım şeması şekilleri), Brainstorming (beyin fırtınası), örgüt şeması, ev planları, 

elektrik - makine mühendisliği, veri tabanı, ağ vs. dir. Bunların herbirinin içinde şablon şekiller 

bulunur. Daha değişik Şekil Şablonları için Help’de Shapes Gallery’den de faydalanabiliriz. 

2. Ekranımızın ortasında ise boş diyagram çalışma kâğıdı (workspace) bulunan Çizim 

Penceresi (Diagram Window) bulunur (milimetrik kâğıt). 

3. Ekranımızın sağ kenarında ise Görev Bölmesi’nin (Task Pane) içinde bazı yardım fonksiyonları 

(Getting Srtarted, Diagram Gallery ) vardır. Genellikle diyagram çalışma kâğıdı alanını 

genişletmek için bu pencereyi kapatır, gerekli olduğunda da açarız. Bunu yapmak için 

standart araç çubuğunda Getting Started’ı seçerek açarız. Getting Started’dan çıkmak için 

ise X’ tıklarız. 

YENİ BİR DİYAGRAM OLUŞTURMA 

1. Shapes (şekiller) butonunda Category altında Business Process altında Basic 

Flowchart Shapes’ın içindeki şekil şablonlarından birisini seçelim ve bu şekli çalışma kâğıdımıza 

sürükleyelim. 

2. Standart araç çubuğunda Connector Tool (bağlantı - bağlayıcı aracı)’ı tıklayalım. Bağlantı 

aracı işlemlerimizi yaptığımız esnada seçili olarak görünecek ve iptal edilinceye kadar 

aktif kalacaktır. 

3. İlk seçtiğimiz şekil çalışma sayfamızda seçili iken, ikinci bir şekli çalışma kâğıdımıza 

sürükleyelim. Şekiller, bağlantı aracı (connector tool) açık olduğu zaman otomatik olarak 

bağlanacaktır. 

Sayfa 50

4.Akış şemasındaki bütün aşamaları içeren şekilleri girinceye kadar şekilleri eklemeye 

devam edelim. 

5.Şekiller, yeniden şekillendirilebilir veya taşınabilir olmasına rağmen bağlantılar değişmeden 

kalacaktır. 

ŞEKİLLERİ BAĞLAMA ( CONNECTİNG SHAPES ) 

Visio’da iki tip bağlantı vardır. 

Şekilden şekile bağlantı: İki şekil arasındaki en yakın iki noktalardan bağlanır (büyük kırmızı 

kare şeklinde görünür.). 

1.Bağlayacağımız şekilleri (her ikisini) seçelim. Bağlantımız oluşur. 

2.Menüden Shape > Connect Shapes’i seçelim. 

Bir noktadan diğer noktaya bağlantı: Belirli bağlantı noktalarında şekilleri bağlar (koyu 

kırmızı bitiş noktaları şeklinde görünür). 

1.Standart araç çubuğunda Connector Tool butonunu tıklayalım. 

2.Bağlamak istediğimiz ilk şeklin bağlantı noktası üzerinde Connector Tool ile pozisyonunu 

belirleyelim. 

3. İkinci şeklin bağlantı noktasına ulaşıncaya kadar (dikey bağlantı çizgisi görününceye 

kadar) sürükleyelim ve fare butonunu bırakalım. Böylece bağlantımız oluşur. 

BAĞLAYICIYI (CONNECTOR ) DEĞİŞTİRMEK 

Bağlantı kurulmuş olan iki şekil arasındaki bağlayıcıda (connector) fareyi sağ tıklayınca 

kısa yol menüsü açılır. Burada istediğimiz değişiklikleri yaparız. 

BİR DİYAGRAMA METİN EKLEMEK VE FORMATLAMAK 

1. Metin girilecek bir şekli çift tıklayalım. Burada diğer MS Word veya Power Point’de 

olduğu gibi bir metin kutusu oluşturmaya ihtiyacımız yoktur. Visio bunu otomatik yaptığı 

gibi şekillerin dışında da metin kutularını oluşturma olanağı sağlar. 

2.Visio’da metin yazımı için için varsayılan format Arial 8 font’udur. Formatlamanın en 

etkin yolu, metnin hepsini girmektir. Visio, metni girince şekillerin hepsini formatlar. Bunu 

yapmak için seçtiğimiz şekillerden birisini tıklayalım. Shift tuşunu basılı tutarken formatlamayı 

düşündüğümüz diğer şekilleri tıklayalım. 

3. Metin seçili iken standart araç çubuğundan kullanmayı istediğimiz font, style ve size’ı 

seçelim. 

Sayfa 51

FORMATLANMIŞ BİR DİYAGRAMA ŞEKİLLER EKLEMEK 

Diyagramımıza bir aşama eklemeyi unutursak, Visio bize oldukça kolay bir çözüm yolu 

sağlar. Ekleyeceğimiz yeni şekli seçer, diyagrama sürükler ve şekli eklemek istediğimiz 

yerde bağlayıcının (connector) üzerinde dururuz. Bu durduğumuz aşamada makas ikonu 

göründüğü zaman şekli bırakırız (tipik sürükle - bırak mantığı). Daha sonra bu şeklin içine 

metnimizi yazar ve diyagramımıza yeni şekli eşleştirerek formatlarız. 

BİR ARTALAN (BACKGROUND) OLUŞTURMA 

Visio, diyagramımıza ekleyeceğimiz çeşitli standart artalanlar (background) sağlar. Ekranımızın 

sol kenarındaki menüden (Shapes) “Background” ı tıklayalım. Visio’nun çizim 

sayfamızın altına bir sekme eklediğine dikkat çekelim. Bu sekme, Page–1 olarak etiketlenmiştir. 

İkinci sekme ise “VBackground” olarak etiketlenmiştir. Burada çoğunlukla Page–1 

sekmesinde çalışacağız. Aşağıda bulunan sekmelerden hangisini seçersek, o sayfaya içerik 

ekleyerek veya çıkartarak düzeltme yapacağız anlamına gelir. 

RENK DÜZENİNİ DEĞİŞTİRMEK 

Diyagramımıza renk eklemenin en etkin yolu şekillerimizi, artalanımızın ve metnimizin 

hepsini birden değiştirerek renk düzeni işlevselliğini kullanmaktır. 

1. Çalışma sayfamızı sağ tıklayalım ve Renk Düzeni’ni (Color Scheme) seçelim. 

2. Color Scheme ekranı açılınca, bu ekranda Scheme’i seçeriz, Apply ve OK’ye basarız. 

Farklı renk tercihlerini önizledikten ve istediğimiz rengi seçtikten sonra Apply ve OK’ye 

basarız. 

3. Bazen bir yada iki şeklin rengini etkileyici olması için değiştirmek isteyebiliriz. Bunu 

yapmak için rengini değiştirmek istediğimiz şekli seçeriz, sonra formatlama araç çubuğundaki 

boyama aracını (Paint Bicket Tool) tıklarız. İstediğimiz rengi seçtiğimizde, sadece rengini 

değiştirmek istediğimiz şeklin renginin değiştiğini görürüz. 

HİPERLİNK EKLEME 

1.Ekranımızın sol kenarındaki “Borders and Titles” sekmesini seçelim. 

2.Hiperlink ikonlarından birisini seçip, diyagramımıza sürükleyelim ve hiperlinkin görünmesini 

istediğimiz yerdeki şeklin içindeki yere bırakalım. 

3. Visio’da hiperlink ekranı açılacaktır. Bu ekranda Adres: kutusuna eklemek istediğimiz 

linkin adresini (URL) yazalım. (Örnek: http://blog.milliyet.com.tr/Blog.aspx? 

BlogNo=46940 ) ve OK’ye tıklayalım. 

Sayfa 52

VİSİO ÇİZİMLERİ İLE NE YAPABİLİRİZ? 

Visio çizimleri, MS Word ve Power Point gibi diğer programlara eklenebilir. 

1. Visio araç çubuğundan Edit > Copy Drawing’i seçelim. 

2. Power Point sunumu yada Word belgemizi açalım ve Visio çizimimizi eklemek istediğimiz 

yerde imleç ile pozisyonumuzu belirleyelim. 

3. Edit > Paste ‘ı seçelim. 

4. Çizimimizi değiştirmek için Word yada Power Point sunumunda iken şeklimizin üzerinde 

çift tıklayalım. Bu durumda Visio, düzeltmek istediğimiz yerin içinde yani Word yada 

Power Point’in içinde açılacaktır. Burada Visio programına gitmeden gerekli düzeltmeleri 

yaparız.(Copy / Paste vs.) 

ŞEKİLLERİ ARAMA (Search for Shapes) 

Visio’da değişik şekil şablonları ve bunların değişik türleri vardır. Bunları bulmak 

için ekranımızın sol kenarındaki Shapes’in altında Search for Shapes: kutusunda bulmak 

istediğimiz şekillerin adını yazalım (Örnek: Security, Web vs.) ve Search butonuna basınca 

Security şablonları gelir. Buradan istediğimiz şekil şablonlarını seçeriz. 

BİR ŞEKLİ TAŞIMAK 

Taşımak istediğimiz şekli tıklayalım şeklin üstünde fare butonunu basılı tutarak diyagramdaki 

yeni yerleştireceğimiz yere sürükleyelim ve işlem bittiği zaman fare butonunu 

serbest bırakalım. 

ŞEKİLLERİ KATMANLAŞTIRMA ( LAYERİNG SHAPES ) 

Visio’da diyagrama eklediğimiz ilk şekil (nesne) varsayılan olarak sayfanın en alt 

katmanı olarak atanır. Eklediğimiz ikinci şekil bir üst düzey katmanı olarak atanır. Eklediğimiz 

son şekil ise en üst katman olarak görünür. 

Visio’da 4 katmanlaştırma komutu vardır. 

1. Bring to Front (Öne getirme): Seçilen şekli sayfanın en üst katmanı olarak gösterir. 

Bütün diğer şekiller, seçilen şeklin arkasında görünür. 

2. Send to Back (Arkaya gönderme): Seçilen şekli sayfanın en alt katmanı olarak gösterir. 

Bütün diğer şekiller, seçilen şeklin önünde görünür. 

3. Bring Forward (İleri getirme) : Seçilen şekli bir katman üste getirir. 

4. Send Backward (Geriye götürme) : Seçilen şekli bir katman alta götürür. 

Sayfa 53

Diyagramımızda üstüste katmanlaştırılmış 3 daireden oluşan bir şeklimiz olsun. Diyagramımızdaki 

bu üç daireden en alttakini seçelim. Menü çubuğunda Shape > Order > 

Bring to Front’u seçince en alttaki şeklin en üst katmana geldiğini görürüz. Benzer şekilde 

en üst katmanda bulunan şekli seçelim. Menü çubuğundan Shape > Order > Send 

Backward’ı seçince en üstteki şeklin bir katman alta geçtiğini görürüz. Yukarıda bahsettiğimiz 

diğer seçenekleri kullanarak kullanarak şekillerin katmanlarını değiştirebiliriz. 

ŞEKİLLERİ HİZALAMA (ALİGNİNG SHAPES) 

1. Hizalamak istediğimiz şekilleri seçelim. 

2. Menü çubuğundan Shape > Align Shapes’i seçince Align Shapes ekranı açılır. Burada 

hizalama seçeneğini (vertical yâda horizontal alignment seçeneklerinden istediğimizi) 

seçip, OK’yi tıklayınca şekilerimizin hizalandırma işlemi tamamlanmış olur. 

ŞEKİLLERİ DAĞITMA (DİSTRİBUTİNG SHAPES) 

1. Dağıtmak istediğimiz şekilleri seçelim. 

2. Menü çubuğundan Shape > Distribute Shapes’i seçince Distribute Shapes ekranı 

açılır. Burada dağıtma seçeneğini (vertical yada horizontal disributing seçeneklerinden istediğimizi) 

seçip, OK’yi tıklayınca şekilerimizin dağıtma işlemi tamamlanmış olur. 

ŞEKİLLERİ GRUPLANDIRMA 

Gruplandırma işlemide yukarıda bahsettiğimiz gibi benzer şekilde yapılır. Gruplandırmak 

istenilen şekiller seçilir ve menü çubuğunda Shape > Grouping Shapes > Group tıklanarak 

yapılır. 

ŞEKİLLERİ DÖNDERMEK (ROTATE) / ÇEVİRMEK (FLİP) 

Döndürmek yada çevrilmek istenen şekiller seçilir. Menüden Shapes > Rotate yada 

Flip’i seçilerek yapılır. 

ORGANİZASYON ŞEMASI YAPMAK 

Menü çubuğunda File > New > Organizasyon Chart tılayalım. Organization Chart’ın 

içinde Executive şeklini çizim sayfamıza sürükleyelim ve burada ilgili yöneticinin ad ve unvanını 

yazalım. İkinci aşama olarak Manager şeklini Executive şeklinin üzerine sürükleyince 

Manager şekli Executive şeklinin altına yerleşir. Burada da ilgili yöneticinin isim ve ünvanını 

yazalım. Benzer şekilde diğer Manager şekillerini yerleştirdiğimizde bu şekiller Executive 

Sayfa 54

şeklinin altına yatay olarak yerleşir. (Visio’da yatay – horizontal - yerleşme varsayılan 

özelliktir. Bunu dikey – vertical - veya yan yana (side by side) şeklinde de yapabiliriz.). 

Üçüncü aşamada bir Position şeklini Manager şeklini üzerine sürükleyelince, Position 

şekli, Manager şeklinin altına yerleşir. Dördüncü olarak Visio’nun bir özelliğini daha kullanalım. 

Multiple Shapes şeklini Manager şekillerinden birisinin üzerine sürükleyelim. 

Burada Add Multiple Shapes ekranında Number of Shapes alanına 5 sayısını girelim ve 

OK’yi tıklayalım. Böylece organizasyon şemamız hazırlanmış olur. 

Burada bir hatırlatma yapalım. Visio’da organizasyon şeması yaparken 

altkademe şekiller varsayılan olarak yatay (horizontal) olarak kendiliğinden düzenli bir 

şekilde yerleşirler. Ancak bunları Organization Chart menüsünde Arrange Subordinates 

ekranını açarak yeniden düzenleyerek dikey (vertical), yan yana (side by side) yapabiliriz. 

ORGANİZASYON ŞEMASINA BAŞLIK EKLEMEK 

Organization Chart Shapes şekillerinden Title şeklini hazırladığımız organizasyon 

şemasının enüstüne sürükleyelim ve içine kurum ismini yazalım. 

ORGANİZASYON ŞEMA SİHİRBAZINI KULLANARAK ÖRGÜT ŞEMASI YAPMAK 

File > New > Organization Chart > Organization Chart Wizard’ı tıklayınca 

Organization Chart Wizard ekranı açılır. Burada “İnformation that’s already in a file or 

database” ’i (Bir Excel dosyasında kurumumuzun yönetici ve personelinin adlarının, 

ünvanlarının ve bağlı oldukları yöneticilerin - reports to - yazılı olduğu bir tablomuz olsun.) 

seçelim ve Next’e tıklayalım. İkinci aşamada Browse’ı tıklayarak Excel dosyamızın 

yerini bulup Next’e basalım. Üçüncü aşamada isimleri bulalım ve Next’e tıklayalım. Dördüncü 

aşamadaki ekranda “Data file columns:” ’ ın altında “Reports to” ’yu “Displayed 

fields:” ’da Name’i seçip, Add butonuna ve Next’e tıklayalım. Beşinci aşamada Data file 

columns’ın altında Reports to’yu seçelim. Eğer Custom Properties özelliğini kullanmak 

istiyorsak, bulunmasını istediğimiz alanları (örneğin Name) seçelim. Son aşamada “I 

want the wizard to automatically break my organization chart across pages” ’i işaretleyelim 

ve Finish’i tıklayalım. Böylece Visio’da Organizasyon Şema Sihirbazı yardımıyla 

şemamızı hazırlamış oluruz. 

Sayfa 55

BEYİN JİMLASTİĞİ 

CEVAPLAR BİR SONRAKİ SAYIDA 

Hangi Harf 

Soru işaretinin yerine hangi 

harf gelecek? 

S, S, D, S, G, H, A, ? 105 

105 sayısı, iki ya da daha fazla ardışık 

pozitif sayının toplamı olarak kaç değişik 

biçimde elde edilebilir? 

Örnek; 

Aynı soru 15 sayısı için sorulsaydı... 

Yanıtınız 3 olacaktı. 

7+8=15 

4+5+6=15 

1+2+3+4+5=15 

383 

1, 2, 25, 50, 75 ve 100 sayılarını birer kez kullanarak 

383 sayısını elde ediniz. Kullanabileceğiniz işlemler yalnız 

toplama, çıkarma, çarpma ve bölme işlemleridir. 

Sayfa 56

48. SAYIDAKİ SORULARIN YANITI 

BEYİN JİMLASTİĞİ 

Kimlik Numarası 

En fazla 10,000 öğrenci 

Renk- 

li Kartlar 

Kırmızı: 1.2.4.5.6.12 

Mavi : 15 

Sarı : 22.38 

Beyaz : 24 

Harfler Sayılar 

BİR ( Rakamlar yazılışları itibariyle alfabetik sırada) 

Hangisi Ağır 1.2.3.4 on’lu topları 5,6,7,8 on’lu toplarla tartın. 

1- Eğer eşitlerse hatalı top 9.10.11.12 grubunda demektir. 

6.7.8 on’lu topları 9.10.11 on’lu toplarla tartın. Eşitlerse 

12.top hatalı demektir. Bu topu herhangi bir topla tartıp, 

ağır mı hafif mi olduğunu bulun. 9.10.11 ağır çıktıysa hatalı 

(ağır) top bu grupta demektir. 9'u 10'la tartın. Eşitlerse II 

hatalı (ağır) toptur, eğer eşit değillerse ağır çıkan top hatalı 

toptur. 9.10.11 hafif çıktıysa hatalı (hafif) top bu grupta demektir. 

9'u 10'la tartın. Eşitlerse II hatalı (hafif) toptur, eğer 

eşit değillerse hafif çıkan top hatalı toptur. 

2- Eğer 5.6.7.8 ağır çıktıysa ya bu gruptaki bir top ağırdır 

ya da 1.2.3.4 grubundaki bir top hafiftir. Bu durumda 

1.2.5 on’lu topları 3.6.9 on’lu toplarla tartın. Eşitlerse ya 4 

hafif toptur, ya da 7 veya 8 ağır toptur. 7’yi 8'le tartın. Eşitlerse 

4 hatalı (hafif) toptur, eğer eşit değillerse ağır çıkan top hatalı toptur. 3.6.9 ağır çıktıysa 

ya 6 ağır toptur, ya da i veya 2 hafif toptur. l'i 2'yle tartın. Eşitlerse 6 hatalı (ağır) toptur, 

eğer eşit değillerse hafif çıkan top hatalı toptur. 3,6,9 hafif çıktıysa ya 3 hafif toptur, ya da 

5 ağır toptur. 3’ü 9’la tartın. Eşitlerse 5 hatalı (ağır) toptur, değilse 3 hatalı (hafif) toptur. 

3- Eğer 5.6.7.8 hafif çıktıysa ikinci adımdaki işlemleri benzer şekilde uygulayın. 

Sayfa 57

Kalkınma Dergisi 49. Sayı - Türkiye Kalkınma Bankası

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?