Kalkınma Dergisi 58. Sayı - Türkiye Kalkınma Bankası

Türkiye Kalkınma Bankası Yayını 

EKİM – ARALIK 2010 Sayı : 58 

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. 

Adına Sahibi 

Abdullah ÇELİK 

Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdür 

İÇİNDEKİLER 

BASINDA KALKINMA 

Yazı İşleri Sorumlusu 

Necdet ŞAHİNKÜÇÜK 

Eğitim ve Halkla İlişkiler Müdürü 

ZORLU ENERJİ’YE 23 MİLYON DOLARLIK ENERJİ VERİMLİLİĞİ KREDİSİ 2 

KALKINMA ’YA ÜÇ ÖDÜL BİRDEN 3 

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI’NDAN YATIRIMCILARA KREDİ FIRSATLARI 4 

MAKALE 

Yayına Hazırlık 

Mehmet Ali TOPRAKOĞLU 

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI VE BİRİM MALİYET ANALİZİ 5 

ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ GÖSTERGELERİ 18 

AKTUARYA 28 

KÖPEKLERDEN KORKAN ÇOCUK 47 

Yazışma Adresi 

dergi@kalkinma.com.tr 

EĞİTİM VE HALKLA İLİŞKİLER FAALİYETLERİ 

KALKINMA BANKASI HATIRA ORMANI OLUŞTURULDU 50 

KALKINMA RENEX ECO YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ 

ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE YALITIM FUARINDA 51 

HİZMET İÇİ EĞİTİMLER 52 

BANKA DIŞI EĞİTİMLER 54 

• Dergide yayınlanan bütün yazılar 

kaynak gösterilerek iktibas edilebilir. 

• Bu dergi ücretsizdir. 

• Dergimizde yayınlanan yazılardaki bilgi ve 

görüşlerin sorumluluğu yazarlara aittir. 

e-dergi OLARAK YAYINLANMAKTADIR. 

www.kalkinma.com.tr 

1

BASINDA Kalkınma 

ZORLU ENERJİ’YE 23 MİLYON DOLARLIK 

ENERJİ VERİMLİLİĞİ KREDİSİ 

Zorlu Enerji Grubu iştiraklerinden Zorlu Enerji Elektrik Üretim A.Ş., Türkiye 

Kalkınma Bankası ile 23 milyon USD tutarında “Enerji Verimliliği Kredisi” 

anlaşmasına imza attı. Kredi Lüleburgaz’da bulunan doğal gaz kojenerasyon 

santralinin kapasite artırım çalışmalarında kullanılacak. 

14 Eylül Salı günü gerçekleştirilen “Enerji Verimliliği 

Kredisi” imza törenine Zorlu Enerji Yönetim Kurulu 

Üyesi Olgun Zorlu, Zorlu Enerji Yönetim Kurulu 

Üyesi Selen Zorlu Melik, Zorlu Enerji Grubu Başkanı 

Murat Sungur Bursa ve Türkiye Kalkınma 

Bankası Genel Müdürü Abdullah Çelik ile banka 

yetkilileri katıldı. 

Zorlu Enerji Grubu Başkanı Murat Sungur Bursa, 

kredinin Lüleburgaz Santrali’nde kullanılacağını, 

2009’da devreye giren 50 MW’lık ilk ilave ile kurulu 

gücü 115,3 MW olan Lüleburgaz kojenerasyon 

santralinin kapasitesinin, bu yatırım ile 140 MW’a 

ulaşacağını söyledi. 

Bursa, ek yatırımın hayata geçmesi ile atık ısıdan 

elektrik enerjisi üretileceğini ve projenin, bu özelliği nedeni ile Türkiye Kalkınma Bankası tarafından 

verimlilik artırıcı bir proje olarak değerlendirilmesinden enerji sektörü ve Zorlu 

Enerji Grubu adına gurur duyduklarını ifade etti. 

Enerjinin verimli ve tasarruflu kullanımının dünyanın geleceği açısından önemine değinen 

Bursa, “Enerji sektöründe faaliyet gösteren oyuncular olarak, gelecek yatırımlarımızda en 

yeni ve en uygun teknolojileri kullanarak enerjinin verimli üretimini ve enerjimizi aldığımız 

kaynakların sürdürülebilirliğini sağlamayı birincil önceliğimiz olarak benimsemeliyiz” dedi. 

Zorlu Enerji Elektrik Üretim A.Ş’nin Türkiye Kalkınma Bankası’ndan sağladığı ortalama % 3 

değişken faizli kredinin vadesi, üç yıl geri ödemesiz, 12 yıl olarak belirlendi. 

Türkiye Kalkınma Bankası Genel Müdürü Abdullah Çelik ise krediyi Avrupa Yatırım Bankası 

Çevre ve Enerji Kredisi, Dünya Bankası Temiz Teknoloji Fonu ve Dünya Bankası Enerji Verimliliği 

Kredisi olmak üzere 3 ayrı kaynaktan temin ettiklerini açıkladı. 

Çelik, bugüne kadar 100’den fazla yenilenebilir enerji projesinin değerlendirilerek toplam 

1.050 MW gücünde 64 adet projenin kredilendirildiğini, tahsis edilen kredilerin 973 milyon 

TL’sinin sözleşmeye bağlandığını, 8 HES, 1 jeotermal ve 1 çöp gazından elektrik üreten tesisin 

üretime geçtiğini, 2010 yılı sonuna kadar 10 tesisin daha üretime geçmesini beklediklerini 

ifade etti. 

2010 yılı içerisinde ağırlıklı enerji olmak üzere alınan kredi başvurularının 1.6 Milyar TL’ye 

ulaştığını bildiren Çelik, yurt dışından temin edilen uzun vadeli uygun kaynakları, enerjinin 

verimli kullanımını sağlayacak projelere aktarmak suretiyle bir kamu bankası olarak Türkiye 

enerji sektörünün gelişimine katkı sağlamaya devam edeceklerini dile getirdi. 

2 

ENERJİ DÜNYASI EYLÜL 2010


KALKINMA ’YA ÜÇ ÖDÜL BİRDEN 

Türkiye Kalkınma Bankası, “LACP”’ in düzenlediği En 

İyi İletişim Materyalleri Yarışmasında katıldığı ilk yıl 3 

ödül birden kazandı. 

Kalkınma 2009 Yılı Faaliyet Raporu, halkla ilişkiler sektöründeki en iyi uygulamaların profesyonellerle 

paylaşılması amacıyla kurulan ve merkezi ABD’de olan Amerikan İletişim Profesyonelleri 

Ligi’nin (LACP) düzenlediği “ 2010 Spotlight Awards “ Yarışmasında üç ödül birden almış olmanın 

haklı gururunu yaşıyor. 

“Basılı Yıllık Raporlar” dalında her yıl düzenlenen, aralarında Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, 

Avustralya’nın da bulunduğu birçok ülkeden profesyonel kuruluşun katıldığı, İlk İzlenim, Genel 

İfade, Görsel Tasarım, Yaratıcılık, Verilen Mesajın 

Açıklığı ve Algılama gibi kriterler çerçevesinde değerlendirme 

yapılan ve kuruluş yetkilileri tarafından 

çok zorlu geçtiği ifade edilen yarışmada, Kalkınma 

2009 Faaliyet Raporu, en büyük ödül olan 

Platin ödülünü alarak birinci sırada yer aldı. 

Kalkınma 2009 Faaliyet Raporu, yarışmanın bütün kategorilerindeki 

tüm iletişim materyalleri arasında “En Çarpıcı 

(Most Engaging) İletişim Materyali” ödülünü alarak, 

bir kez daha en iyi olduğunu gösterdi. 

Kalkınma, raporuyla, yukarıdaki ödüller dışında, 

Dünya çapında 1100 başvurunun katıldığı yarışmada 

“2010’un En İyi 100 İletişim Materyali” alanında 

jüriden 100 üzerinden 99 puan alarak Dünya 

üçüncülüğü kazandı ve ulaşılması zor bir başarıya 

imza atmış oldu. 

3


TÜRKİYE KALKINMA BANKASI’NDAN 

YATIRIMCILARA 

KREDİ FIRSATLARI 

Türkiye Kalkınma Bankası A.Ş. Kredi ve Pazarlama Müdürlüğü Kıdemli Amiri Erhan SAYDAM 

02.12.2010 günü Oda Başkanımız Kerim AYDOĞAN’ı ziyaret ederek Türkiye Kalkınma Bankası’nın 

yatırımcılara ve işletmelere sağladığı kredi imkânları hakkında bilgi verdi. 

Saydam, Kalkınma Bankası’nın Türkiye'nin kalkınması için; anonim şirket statüsündeki teşebbüslere 

kârlılık ve verimlilik anlayışı içinde kredi vermek, iştirak etmek suretiyle finansman ve işletme 

desteği sağlamak amacı ile kurulmuş A.Ş. statüsünde bir kalkınma ve yatırım bankası olduğunu 

ifade ederek, amaçlarının yurtiçi ve yurtdışı tasarrufları kalkınmaya dönük yatırımlara yöneltmek, 

sermaye piyasasının gelişmesine katkıda bulunmak, yurtiçi, yurtdışı ve uluslararası ortak 

yatırımları finanse etmek ve her türlü kalkınma ve yatırım bankacılığı işlevlerini yapmak olduğunu 

söyledi. 

Bu güne kadar Türkiye de birçok yatırım projelerine kredi sağlandığını belirten Saydam, Alanya 

firmalarının da yatırımları için kredi ve finansman desteği vermeye hazır olduklarını, bu konuda 

gerekirse firmaların ayağına hizmet götürdüklerini vurguladı. 

Ziyaretten duyduğu memnuniyeti dile getiren Alanya Ticaret Ve Sanayi Odası Başkanı Kerim AY- 

DOĞAN ise Türkiye Kalkınma Bankası’nın Ortaklık yapısı itibariyle bir kamu bankası olmasına karşın, 

hizmet anlayışı ve yatırımcılara yaklaşımı açısından adeta bir özel sektör dinamizminde olduğunu 

belirterek, bankanın kredi imkânlarının Oda üyelerine duyurulması için ellerinden geleni 

yapacaklarını söyledi. 

*Alanya Ticaret Odası WEB Sitesi. 

4

MAKALE 

Hazırlayanlar 

Kredi Değerlendirme I Müdürlüğü 

YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI 

VE BİRİM MALİYET ANALİZİ 

İlkgün ATIŞ-Kd. Uzman 

Hakan AY-Kd. Uzman 

Mehmet ÇAYLIDEMİRCİ-Uzman 

Günümüzde gittikçe artmakta olan enerji talebi, konvansiyonel enerji kaynaklarının ekosistem üzerindeki 

olumsuz etkisi ve arz güvenliği; yenilenebilir ve temiz enerji kaynaklarının önemi ve kullanım zorunluluğunu 

ortaya çıkarmıştır. Bu enerji kaynakları içinde halen en popüler olanları; Rüzgâr Enerjisi, 

Güneş Enerjisi, Jeotermal Enerjisi ve HES’dir. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Maliyet Analizleri yapılarak, 

sürdürülebilir Enerji yatırımlarının yapılması; Yenilenebilir Enerji Kaynakları tabanlı Enerji Üretim 

teknolojilerinde de gelişme, büyüme ve maliyet düşmeleri sağlayacaktır. Bunun sonucu olarak 

çevreye daha az zarar verilecektir. 

1. GİRİŞ 

Ülkemizde 5346 sayılı “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına 

İlişkin Kanun” 10.05.2005 tarihinde yayınlanmıştır. 18.4.2007 tarihinde yapılan değişikler ile beraber; 

a) Perakende satış lisansı sahibi tüzel kişiler, bu Kanun kapsamındaki yenilenebilir enerji kaynaklarından 

elektrik enerjisi üreten YEK (Yenilenebilir Enerji Kaynağı) Belgeli tesislerin işletmede on yılını tamamlamamış 

olanlarından, bu maddede belirlenen esaslara göre elektrik enerjisi satın alırlar. 

b) Bu Kanun kapsamında satın alınacak elektrik enerjisi için uygulanacak fiyat; her yıl için, EPDK’nın 

belirlediği bir önceki yıla ait Türkiye ortalama elektrik toptan satış fiyatıdır. Ancak uygulanacak bu fiyat 

5 Euro Cent/kWh karşılığı Türk Lirasından az, 5,5 EuroCent/kWh karşılığı Türk Lirasından fazla olamaz. 

Ancak 5,5 Euro Cent/kWh sınırının üzerinde serbest piyasada satış imkânı bulan yenilenebilir 

enerji kaynaklarına dayalı lisans sahibi tüzel kişiler bu imkândan yararlanırlar. Bu madde kapsamındaki 

uygulamalar 31.12.2011 tarihinden önce işletmeye giren tesisleri kapsar. 

Ancak Bakanlar Kurulu Kararı ile uygulamanın sona ereceği tarih, 17.12.2009 tarihinde Resmî Gazetede 

yayımlanarak 2 yıl süreyle uzatılmıştır. 

Görüldüğü gibi YEK kapsamında Elektrik Üretiminde 10 yıllık bir alım (31.12.2013’den önce işletmeye 

girmesi koşuluyla) ve alım fiyat garantisi verilmektedir. Bu kanun kapsamına giren yenilenebilir enerji 

kaynakları: Rüzgâr, güneş, jeotermal, biyokütle, biyogaz, dalga, akıntı enerjisi ve gel-git ile kanal veya 

nehir tipi veya rezervuar alanı on beş kilometrekarenin altında olan hidroelektrik üretim tesisi kurulmasına 

uygun elektrik enerjisi üretim kaynaklarıdır. 

2. YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI VE MALİYET ANALİZİ 

2.1. Güneş Enerjisi 

Güneşten iki şekilde Elektrik üretilmektedir. Bunlar; 

 

Güneş Kolektörleri 

Güneş Panelleri, Güneş Pilleri 

5

MAKALE 

2.1.1. Güneş Kolektörleri 

Güneşin ısısını Kolektörler yardımı ile toplayarak oluşan ısı ile Elektrik üretimi gerçekleştirilmektedir. 

Kullanılan Kolektöre bağlı olarak aşağıdaki tipleri mevcuttur. 

 

 

 

Düzlemsel Kolektörler, 

Parabolik Oluk Kolektörler, 

Parabolik Çanak Tipi Kolektörler, 

Merkezi Alıcı Tipi Kolektörler 

2.1.2. Güneş Panelleri, Güneş Pilleri 

Yüzeylerine gelen güneş ısısını doğrudan elektrik enerjisine dönüştüren yarıiletken maddelerdir. 

Hücreler değişik teknolojilere sahiptir: 

38Kristal silikon teknolojisi: Monocrystalline, Multicrystalline ve Ribbon-sheet olmak üzere üç 

ana tip kristal silikon teknoloji vardır. Verimlilik % 12 – 17 arasındadır. Bu teknoloji pazarda % 90 

paya sahip en yaygın olanıdır. 

İnce Film teknolojisi: Dört tip ince film teknolojisi vardır. Maliyeti daha ucuzdur, fakat verimlilik 

düşüktür (% 5-13). 

2.1.3. Maliyet Analizi 

EİE’den alınan Tablo-1’de Güneş Enerjili sistemlerin maliyeti gösterilmektedir. Üretilen elektrik 

enerjisinin maliyet hesapları Santralin kurulacağı bölgeye bağlı olarak değişmektedir. Santralin 

kurulacağı alanın Güneşlenme Süresi ve Global Radyasyon Değerleri göz önüne alınarak yatırım 

yapılmalıdır. 

YEK kapsamında maksimum 0,055 €/kWh (~0,072 $/kWh) alım garantisi mevcuttur. Tablo–1 incelendiğinde 

net bir şekilde görüleceği gibi Güneş Kolektörleri ve Güneş Panellerinin işletme giderleri 

maksimum satış değerinin altındadır. Ancak mevcut koşullarda Güneş Enerjisinin diğer 

yenilenebilir ya da fosil yakıt kullanan santralleri destekleyici teknoloji olarak kullanılması uygundur. 

Yurt dışında yapılan desteklemeler ise; 

İspanya: Sabit fiyat uygulaması vardır, 50 MW altı CSP santralleri için 25 yıl boyunca 0.269375 €/ 

kWh (~0,350 $/kWh) sabit fiyat garanti edilmektedir. 

Portekiz: Güneşten üretilen elektrik için sabit fiyat uygulaması vardır, 10 MW altı CSP santralleri 

için 0.27 €/kWh (~0,351 $/kWh), 10 MW üstü CSP santralleri için 0.16-0.20 €/kWh (~0,21-0,26 $/ 

kWh) sabit fiyat garanti edilmektedir. 

Fransa: Sabit fiyat uygulaması vardır. 12 MW kurulu güç ve 1500saat/yıl işletme süresi ile sınırlı 

olmak üzere, 0.30 €/kWh (~0,39 $/kWh), denizaşırı yerlerde 0.40 €/kWh (~0,52 $/kWh), eğer 

binalara bağlanırsa artı 0.25 €/kWh, denizaşırı yerlerde 0.15 €/kWh (~0,195 $/kWh) sabit fiyat 

garanti edilmektedir. Bu tarifenin dışındaki üretim için 0.05 €/kWh (~0,065 $/kWh) fiyat uygulanır. 

Yunanistan: 100 MW kurulu güce kadar ana karada 0.25 €/kWh (~0,33 $/kWh), adalarda 0.27€/ 

kWh (~0,35 $/kWh) sabit fiyat uygulaması vardır. 

İsrail: 20 MW üzeri 0,16 $/kWh, 100 kW ile 20 MW santrallerde 20 yıl için 0,20 $/kWh sabit fiyat 

uygulanır. 

6

MAKALE 

Tablo 1: 

Teknoloji 

Türü 

Sistem Verimi 

İlk Yatırım Enerji Maliyeti 

Maks. Çıkış 

Sıcaklığı (C 0 Maliyeti ($/ 

Elekt. Isı ) 

Elektrik ($/ Isı ($/kWh) 

kWe)* 

Düzlemsel - 50–70 80 250–1000 - 0,0013–0,004 

Parabolik 14 46 380 2800 0,15 0,0053 

Parabolik 24 79 700 5000 0,28 - 

Merkezi 15 46 600–700 3000 0,16 0,004 

Tek Kristal 12 - - 6000 0,29 - 

Çok Kristal 10 - - 6000 0,29 - 

Tek İnce 4 - - 5000 0,25 - 

Çoklu İnce 7 - - 5000 0,24 - 

(*) Tablodaki bu maliyetlere finansman maliyetleri dâhil değildir. 

Dünyada özellikle ABD (Sunwize, Evergreensolar, GreenBrilliance, Blue Square Energy), İngiltere (BP 

Solar, Pikingtom), Almanya (Conergy, Bosh Solar, Asola), Kanada (Day4Energy), İspanya (Atersa, Solaria), 

Fransa (Photo Watt, Tenesol), Japonya (Sharp, Kyocera, Sanyo Solar), Çin (Suntech Power, Solar- 

Fun) gibi ülkelerde güneş enerjisi sistemleri üretilmektedir. 

2.2. Jeotermal Enerji 

Jeotermal enerji yerkürenin iç ısısıdır. Bu ısı merkezdeki sıcak bölgeden yeryüzüne doğru yayılır. Jeotermal 

kaynaklar rezervuar sıcaklıklarına göre şöyle sınıflandırılmaktadır: 

 

 

Yüksek sıcaklıklı alanlar (150 °C'dan fazla), 

Orta sıcaklıklı alanlar (70 °C - 150 °C), 

Düşük sıcaklıklı alanlar (70 °C'dan düşük) 

Orta ve Yüksek sıcaklıklı alanlardan başlıca elektrik üretiminde, düşük sıcaklıklı alanlardan ise ısıtmacılık 

başta olmak üzere diğer kullanımlarda yararlanılmaktadır. 

Elektrik Üretiminde; rezervuarın sıcaklığına bağlı olarak aşağıda belirtilen türbinlerden en uygunu seçilmelidir. 

Türbin çeşitleri; 

 

 

 

 

 

Atmosferik Egzozlu Konvansiyonel Buhar Türbinleri 

Yoğunlaştırmalı Konvansiyonel Buhar Türbinleri 

Çift Kademeli Buharlaştırma 

Çoklu Buharlaştırma 

İkili Çevrim Santralleri 

Hibrit Fosil Jeotermal Sistemler 

7

MAKALE 

İkili Çevrim Santralleri en sık kullanılan türbin türüdür. 

Jeotermal Elektrik Enerjisi Üretimi: 

MWe = Debi X ∆T X Joule Katsayısı X 10 -3 

Atım Sıcaklığı = 85 ºC 

∆T = Üretim Sıcaklığı – Atım Sıcaklığı 

Joule Katsayısı = 4,18 

Birim maliyet hesaplarının proje ömrünün tamamını kapsadığı düşünüldüğünde kapasite faktörü 

varsayımı da gerçekçi olacaktır. %85 kapasite faktörü literatürde sıklıkla kullanılan bir değerdir. 

Aşağıda bulunan Maliyet Analizi; 1 MW gücünde ve bu gücü üretebilecek debi ve rezervuar sıcaklığına 

sahip Jeotermal bir kaynakta kurulan Jeotermal Enerji Santraline göre hesaplanmıştır. Hesaplamalarda 

dünya maliyet ortalamaları dikkate alınmıştır. Finansman maliyeti dahil edilmemiştir. 

İlk Yatırım Bedeli: 2.500 $/kW (~1.920 €/kW) 

Yatırım Bedeli ve Lisans Bedelleri dâhildir. Bu bedelin bulunmasında; Ülkemizde 2005 öncesinde 

işletmeye alınan jeotermal santrallerinin yatırım maliyetlerinin her şey dahil yaklaşık olarak 

1.500 – 2.000 $/kW arasında olduğu tahmin edilmektedir. Bununla birlikte son iki yılda dünya 

enerji piyasalarında girdi fiyatlarına bağlı olarak güç santrali yatırım maliyetleri yaklaşık % 30–50 

oranında artış göstermiştir. Bu gelişmelere paralel olarak ortalama jeotermal santral yatırım maliyeti 

inşaat dâhil 2.500 $/kW olarak öngörülecektir. 

Toplam İlk Yatırım Bedeli: 2.500 $/ kW 

1.000 kW (1 MW) olan santralde: 2.500.000 $/MW (~1.920.000 €/MW) 

Yıllık Elektrik Üretim Miktarı: 1.000kW*365*24s*0,85 = 7.446.000 kWh 

Üretilen elektriğin YEK kapsamında satılması durumunda Satış Bedeli: 0,055 €/kWh 

(~0,0715 $/kWh)’ dur. 

İşletme maliyeti yaklaşık olarak 0,011 €/kWh (~0,014 $/kWh)’ tir. 

Yıllık Üretilen Elektriğin Karı:7.446.000kWh x (0,055-0.011) €/kWh 

Yıllık Kar: 327.624 € (~425.911 $)olarak hesaplanmaktadır. 

Dünyada jeotermal enerji sistemleri üreticileri arasında ABD (Rotoflow, Mafi-Trench, United Technologies, 

Power Engineers, Geothermal Development Associates, The Industrial Company, Processes 

Unlimited International), İsrail (Ormat), Japonya (Fuji Electric Group, Mitsubishi, Toshiba) firmaları 

başı çekmektedir. 

2.3. HES 

Mini ve mikro tesislerin temel özelliği baraj gölü gibi büyük yatırımlara gerek duyulmamasıdır. 

Mevcut akarsudan bir su alma yapısı ile alınan su akarsuya paralel eğimi çok az bir kanal ile taşınmakta 

ve uygun düşü sağlandığı yerde tesis kurulmaktadır. Hidrolik tesislerin güçlerine göre yapılan 

yeni sınıflandırma mini ve mikro tesislerin de eklenmesi ile aşağıdaki şekilde oluşmaktadır. 

8

MAKALE 

 

 

 

 

P > 100 MW Büyük hidrolik tesisler 

100 MW > P > 20 MW Orta büyüklükteki tesisler 

20 MW > P > 1 MW Küçük tesisler 

1000 kW > P > 20 kW Mini tesisler 

20 kW > P (Güç) Mikro tesisler 

Bir akarsuyun belli bir en kesitinden birim zamanda geçirdiği su miktarına o suyun o andaki debisi 

denir ve aşağıdaki formülle hesaplanır: 

Q = V*A 

A: Akarsuyun ortalama kesit alanı (m²), 

V: Akarsuyun ortalama hızı (m/s) 

Q: Ortalama Debi (m³/s) 

Bir akarsudan potansiyel olarak güç geliştirebilmek için gerekli olan temel elemanlar akım ve düşüdür. 

Üretilen güç aşağıdaki formülle hesaplanır: 

P = e *H *Q *g 

P: Elektrik gücü çıktısı (kW) 

e: Verimlilik aralığı (0.75 – 0.88) veya (% 75 - % 88) 

H: Düşü (m) 

Q: Dizayn debisi (m³/s) 

g: Yerçekimi ivmesi (9.81 m/s 2 ) 

Küçük ölçekli hidroelektrik uygulamalarda, "e" verimlilik değeri %81 alınırsa aşağıdaki eşitlik kullanılabilir. 

P (kW) = 7.95 * H (m) * Q (m³/s) 

Mikro-HES ’lerde kullanılan Türbin Tipleri: 

 

 

 

 

 

Pelton Türbini 

Turgo Türbini 

Francis Türbini 

Kaplan Türbini 

Crossflow Türbini 

Propeller Türbini 

Türbin seçimi Debi ve Hıza göre yapılmaktadır. 

Aşağıda bulunan Maliyet Analizi; 1 MW gücünde ve bu gücü üretebilecek debi ve Hıza sahip bir 

akarsuyun üzerine kurulan hidroelektrik üretim tesisi Enerji Santraline göre hesaplanmıştır. Kapasite 

Faktörü %80 olarak alınmıştır. Hesaplamalarda dünya maliyet ortalamaları dikkate alınmıştır. 

Finansman maliyeti dahil edilmemiştir. 

9

MAKALE 

İlk Yatırım Bedeli: 1.250 €/kW (~1.625 $/kW) civarında değişmektedir. 

Yatırım Bedeli ve Lisans Bedelleri dâhildir. Bu bedelin bulunmasında günümüzde türbin 

fiyatı 750–1.500 €/kW (~975–1.950 $/kW)’ tır. Ortalama 1.000 € (~1.300 $/kW) alınabilir. Montaj 

bedeli + diğer masraflar ( debi analizi, projelendirme v.s) yaklaşık % 25: 250 €/kW (~325 $/ 

kW) Toplam kurulum bedeli: 1.250 €/kW olarak alınmıştır. 

1.000 kW (1 MW) ‘lık bir tesiste: 1.250.000 €/MW (~1.625.000 $/MW) 

Yıllık Elektrik Üretim Miktarı: 1.000kW*365*24*0,80: 7.008.000 kWh 

Üretilen elektriğin YEK kapsamında satılması durumunda Satış Bedeli: 0,055 €/kWh 

(~0,072 $/kWh) ’dur. 

İşletme maliyeti yaklaşık olarak 0,010 €/kWh (~0,013 $/kWh)’ tir. 

Yıllık Üretilen Elektriğin Karı: 7.008.000kWh x (0,055–0,010) Euro/kWh 

Yıllık Kar: 315.360 € (~409.968 $)olarak hesaplanmıştır. 

Dünyada hidroelektrik santrali üretiminde Çin (Zheijiang Orient, HS Dynamic Energy), ABD 

(American Hydro Corporation, Canyon Hydro, Hydro Gren Energy, Hydro West Group), Almanya 

(Wasser Kraft), Avusturya (Gugler, Global Hydrolics), Fransa (Mecamidi) firmaları başı çekmektedir. 

2.3.1. Bankamızca değerlendirilen HES Projelerinden Elde Edilen Sonuçlar: 

Bankamızca yapılan Hidro Elektrik Santralleri (HES) projesi değerlendirmesinde 30 adet HES 

başvurusu değerlendirilmiştir. Tablo 2–3–4. Bu değerlendirme sonucunda toplamda 315,10 

MW (2.760 GWh/Yıl)’lık kurulu güçle yıllık toplam 1.154.033.610 KWh/Yıl (1.154 GWh/Yıl) 

elektrik enerjisi üretilebileceği öngörülmüştür. Böylelikle bu HES’ ler için ortalama verimlilik 

katsayısı (üretebileceği elektrik miktarının kurulu güce oranı) 0,42 olarak hesaplanmıştır. 

Bu 30 adet HES projesi değerlendirilmesi sonucunda toplam 514.095.253.-USD Sabit Yatırım 

Harcaması yapılacağı ve bunun 263.282.085.-USD ’sinin İnşaat Harcaması, 166.438.361.-USD 

’sinin Makine-Teçhizat Harcaması olacağı öngörülmüştür. 

Bu projelerden 17 tanesinde Çin menşeli, 10 tanesinde Avrupa (Avusturya, Almanya, Slovenya) 

menşeli, 1 tanesinde Amerika menşeli ve 2 tanesinde yerli yapım Elektro Mekanik Teçhizat tercih 

edilmiştir. Elektro Mekanik Teçhizatta ağırlıklı olarak Çin mallarının tercih edilmesindeki en 

önemli sebep fiyat avantajı görülmektedir. Bu 17 Çin Malı projenin ortalaması alındığında 1 

MW için 201.301.-USD Elektro Mekanik Teçhizat harcaması görülmektedir. Avrupa menşeli 

olanlardan ortalama 506.776.-USD, Amerikan menşeli olanda 925.936.-USD ve Yerli Malı olanlarda 

ise 455.109.-USD olarak hesaplanmıştır. 

Her projede sabit yatırım miktarı; kapasite, debi, düşü, yapılabilirlik zorluğu, Elektro Mekanik 

Teçhizatın menşei gibi değişkenlere göre farklılık göstermektedir. Bununla birlikte, bu 30 projenin 

ortalaması olarak 1 MW‘lık Kurulu Güç için 1.646.051.-USD Sabit Yatırım Tutarı hesaplanmış 

olup bunun 768.353.-USD ’sini İnşaat Yatırımı, 577.677.-USD ‘sini Makine Teçhizat Yatırımı tutmaktadır. 

Projelerin ekonomik ömürlerinin 30 yıl olduğu düşünülürse üretilecek her 1KWh elektrik enerjisi 

için ortalama 0,0177.-USD/KWh ‘lik bir Sabit Yatırım Maliyeti gelmektedir. 

10

MAKALE 

11

MAKALE 

2.4. Rüzgâr Enerjisi Santralleri (RES) 

Rüzgâr enerjisi, güneş radyasyonunun yer yüzeylerini farklı ısıtmasından kaynaklanır. Yer yüzeylerinin 

farklı ısınması, havanın sıcaklığının, neminin ve basıncının farklı olmasına, bu farklı basınç da havanın 

hareketine neden olur. Güneş ışınları olduğu sürece rüzgâr olacaktır. Rüzgâr, güneş enerjisinin dolaylı 

ürünüdür. Dünyaya ulaşan güneş enerjisinin yaklaşık % 2 kadarı rüzgâr enerjisine çevrilir. Dünya yüzeyi 

düzensiz bir şekilde ısınır ve soğur, bunun sonucu atmosferik basınç alanları oluşur, yüksek basınç 

alanlarından alçak basınç alanlarına hava akışı oluşur. 

12

MAKALE 

Rüzgârdaki mümkün güç miktarı: 

w = ½ r A v 3 eşitliği ile verilir. 

w = güç/enerji 

r = hava yoğunluğu 

v = rüzgâr hızı 

A = Kanat Alanı 

EİE tarafından Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli Atlası (REPA) yayınlanmıştır. Rüzgâr Enerjisi yatırımı 

yapılmadan önce yatırımın uygulanabilir olması için dikkat edilmesi ve bilinmesi gereken en 

önemli noktalar; 

 

 

 

50 metredeki Rüzgâr hızı 7 m/s veya üzeri olmalıdır. 

50 metredeki Kapasite faktörü %35 veya üzeri olmalıdır. 

Trafo Merkezleri ya da Enerji iletim Hatlarına yakın yerler tercih edilmelidir. 

Rüzgâr türbinlerinin ortalama ömrü 25 yıldır. 

Aşağıda bulunan Maliyet Analizi; 1 MW gücünde %35 kapasite faktörüne sahip bir noktada 

kurulan Rüzgâr Gülüne göre hesaplanmıştır. Hesaplamalarda dünya maliyet ortalamaları dikkate 

alınmıştır. Finansman maliyeti dahil edilmemiştir. 

İlk Yatırım Bedeli: 1.750 $/kW (~1.350 €/kW) Yatırım Bedeli ve Lisans Bedelleri dâhildir. Bu bedelin 

bulunmasında günümüzde 1 MW ve üstü rüzgâr türbinlerinde ortalama türbin fiyatı 1400 

$/kW’tır. Montaj bedeli + diğer masraflar *rüzgâr analizi, projelendirme v.s+ yaklaşık % 25: 350 

$/kW Toplam kurulum bedeli: 1750 $/kW olarak alınmıştır. 

Toplam ilk Yatırım Bedeli: 1.750 $/ kW *1.000 kW = 1.750.000 $/MW (~1.350.000 €/MW) 

Yıllık Elektrik Üretim Miktarı: 1.000kW*365*24s*0,35 = 3.066.000 kWh 

Üretilen Elektriğin YEK kapsamında satılması durumunda Satış Bedeli: 0,055 €/kWs (~0,072 $/ 

kWh)’ dur. 

İşletme maliyeti yaklaşık olarak 0,010 €/kWh (~0,013 $/kWh) ’tir. 

Yıllık Üretilen Elektriğin Karı: 3.066.000kWh*(0,055–0,010) €/kWs 

Yıllık Kâr: 137.970 € (~179.361 $ ) olarak hesaplanmıştır. 

Dünyada rüzgâr enerjisi sistemleri üreten ülkelerin başında ABD (GE Wind, AeroCity Wind 

Power, DyoCore Inc.), Danimarka (Vestas, Neg Micon), Almanya (Enercon, REpower, Nordex, 

Siemens, Tacke Wind Technik), Hollanda (DarwinD, Emergya Wind Technologies), İspanya 

(Acciona, Gamessa), Hindistan (Suzlon), gelmektedir. 

13

MAKALE 

2.4.1. Bankamızca değerlendirilen RES Projelerinden Elde Edilen Sonuçlar: 

Rüzgâr enerji projelerinin maliyeti birçok parametreye bağlıdır. Bunlar; projenin toplam yatırım 

bedeli, işletme ve bakım giderleri, amortisman süresi ve kredi faiz oranlarıdır. 

Ayrıca, kurulum arazisinin kalitesine ve rüzgâr gücüne bağlı olan enerji üretimi; türbinlerin teknik 

emre amadeliği ve bakım ekibinin güvenilirliği faktörlerinin rüzgâr projesinin ekonomik gelişmesi 

üzerinde büyük etkisi vardır. 

RES projeleri sermaye yoğun projelerdir. Üretim maliyetleri aşağıdaki parametrelerle belirlenmektedir: 

Üretim, nakliye ve kurulum maliyetlerinden oluşan toplam yatırım maliyeti 

Proje hazırlık masrafları (izinler) 

Arazi bedeli 

Altyapı maliyetleri 

İşletme ve bakım maliyetleri 

Söz konusu sahadaki rüzgâr potansiyeli 

Emreamadelik (availability) 

Teknik Ömür 

RES projelerinin toplam yatırım tutarının maliyet dağılımında, 4 ana unsur bulunmaktadır. 

Proje Geliştirme : Proje için yapılan arazi keşfinden gerekli izin ve lisansların alınmasına kadar 

yapılan harcamalardır. Proje toplam yatırım tutarının %5 ‘ini içermektedir. 

: Proje bütçesinin % 75-80 kısmını oluşturmaktadır ve en fazla tutan kalem- 

Rüzgar Türbini 

dir. 

İnşaat Kalemi : Genellikle projenin yapıldığı arazi koşullarına göre değişmektedir. Ülkemiz 

koşullarında %10-15 gibi bir oranı oluşturmaktadır. 

ENH ve Şalt Sahası : RES’ten üretilen elektriğin en yakın trafo merkezine iletimi amacı ile yapılan 

masraftır. Bazı büyük projelerde ek olarak RES ‘in içinde de şalt sahası istenebilmektedir. 

Dünya global krizi öncesi Eylül 2008’e kadar, rüzgar türbini bulmak zordu. Üretici firmalar bazında 

sıraya girmek zaman alıyordu. Dünya genelinde ciddi yatırımlar vardı ve sektör %30 büyüme trendindeydi. 

Ekonomik krizle birlikte, hammadde maliyetlerinde, petrol ve türevlerinde düşüş oldu. 

Rekabet ve arz - talep dengesizliği nedeniyle, türbin fiyatlarında düşmeler görüldü. 

Kriz öncesinde, “anahtar teslimi” proje maliyetleri 1.500.000 €/MW iken şu anda maliyetlerin geldiği 

seviye 1.200.000 – 1.350.000 €/MW ‘dır. 

Türkiye piyasasına, 1998 yılında, Çeşme-Alaçatı’da ilk RES projesi ile giren türbin üreticisi firma Alman 

menşeli ENERCON’dur. Türbin fiyatları yüksek olmasına karşın, dişli kutusu olmaması (düşük 

bakım-onarım maliyeti) ve teknik bakım desteği ile sektörde otorite sahibidir. 

Vestas (Danimarka), Gamesa (İspanya), Suzlon (Hindistan), Nordex (Almanya) ve Siemens 

(Almanya) firmaları da ülkemizdeki RES projeleri ile ilgilenmektedir. 

Türbin güçleri artmaktadır. Geçmişte, 1- 0,4 ve 1,5 MW gücünde türbinler üretilirken günümüzde 2 

MW gücünde türbinler ağırlıklı olarak üretilmektedir. Bu durum arazi avantajı da sağlamaktadır. 

Gelecek yıllarda minimum 30 MW Kurulu gücünde RES projelerinin gündemde olacağı öngörülmektedir. 

14

MAKALE 

Türkiye, rüzgâr potansiyeli açısından, Avrupa Rüzgâr Atlası’nda, İngiltere’den sonra ikinci sırada 

yer almaktadır. 

Ülkemizde kurulu bulunan RES projelerinde, net enerji üretimi açısından bakıldığında “ kapasite 

kullanım oranı “ %30–40 seviyelerindedir. 

Bankamız, Kredi Değerlendirme I Müdürlüğü’nde incelenen iki enerji şirketlerine ilişkin toplam 

yatırım tutarı maliyetleri ve kurulu güçleri aşağıda tablolaştırılmıştır. 

1. ENERJİ ŞİRKETİNİN 

RES ADI 

KURULU GÜCÜ 

SAB. YAT. TUT. 

(ARSA DAHİL) 

(€) 

A RES 25,6 MW 36.350.761 1.419.951 

B RES 16 MW 24.821.940 1.551.371 

C RES 20,8 MW 28.410.142 1.365.872 

D RES 28,8 MW 41.819.299 1.452.059 

E RES 18,9 MW 19.104.965 1.010.845 

1 MW BAŞINA SAB. 

YAT. TUT. (€/MW) 

2. ENERJİ ŞİRKETİNİN 

RES ADI 

KURULU GÜCÜ 

SAB. YAT. TUT. (ARSA DAHİL) 

(€) 

1 MW BAŞINA SAB. YAT. 

TUT. (€/MW) 

F RES 30 MW 38.914.224 1.297.141 

* Birim maliyetin % 75-80 ‘i türbin maliyetini içermektedir. 

Bu tablolardan da anlaşılacağı üzere toplam 140,1 MW gücünde proje değerlendirilmiş olup, bu 

projeler için öngörülen Toplam Sabit Yatırım Tutarı 189.421.331 € (~245.247.730 $) bulunmuştur. 

Ortalama 1 MW başına Sabit Yatırım Maliyeti 1.352.044 € (~1.757.657 $) olarak hesaplanmıştır. 

15

MAKALE 

3. SONUÇ 

Dünyada fosil yakıtların tükenmekte olması, çevreye verdiği zararlar ve enerjide dışa bağımlılığa 

neden olması sonucu enerji üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarına rağbeti artırmıştır. Ülkeler, 

kendi kaynaklarını kullanabildiği ve çevre kirliliğini azaltan güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi, dalga 

enerjisi, biokütle enerjisi, jeotermal enerji, hidrolik enerji ve hidrojen enerjisi gibi yenilenebilir 

enerji kaynaklarına yönelmişlerdir. Son yıllarda, Türkiye’de de yenilenebilir enerji kaynaklarının 

kullanımını teşvik eden ve düzenleyen yasalar çıkarılmış, bu konuda önemli yatırımlar yapılmıştır. 

Yapılan araştırmada, yenilenebilir enerji kaynaklarından Türkiye’de yatırım potansiyeli açısından 

öne çıkan: 

Güneş Enerjisi 

Jeotermal Enerji 

Hidroelektrik Enerji 

Rüzgâr Enerjisi yatırımları incelenmiş ve bu yatırımların maliyetleri değerlendirilmiştir. 

YATIRIM TÜRÜ 

1 MW BAŞINA ORTALA- 

MA SABİT YATIRIM TUTA- 

RI (USD)* 

1 KWh BAŞINA ORTALAMA 

ÜRETİM MALİYETİ (USD)* 

GÜNEŞ (Kolektörleri, Panelleri, 

Pilleri) 

250.000–6.000.000 0,15–0,29 

JEOTERMAL 2.500.000 0,014 

HES 1.625.000 0,013 

RES 1.750.000 0,013 

(*) Tablodaki bu maliyetlere finansman maliyetleri dâhil değildir. 

Bunun sonucunda, dünyada teknolojisi halen gelişme aşamasında olan Güneş Enerjisi, yatırım maliyetleri 

açısından diğer yenilenebilir enerji kaynaklarının üzerinde bulunmaktadır. Bu konuda, yatırım 

yapılan özellikle Avrupa ülkelerinde ciddi teşvikler söz konusudur. Güneş enerjisi yatırımlarının 

ülkemizde de yapılabilir seviyelere ulaşması için benzer teşviklerin hayata geçirilmesi gerekmektedir. 

Öte yandan, jeotermal enerji yatırımlarında önemli bir faktör olan termal çıkış sıcaklığının göreceli 

olarak düşük olması bu yatırımların verimliliğinin dünya ortalamasının altında olmasına neden olmuştur. 

İncelenen enerji kaynakları arasında, jeotermal enerji yatırım maliyetleri, RES ve HES ’lerin 

yaklaşık olarak bir buçuk katı mertebesindedir. 

Bu kaynaklar arasında, 1 MW başına ortalama sabit yatırım tutarı ve 1 kWh başına ortalama üretim 

maliyeti açısından en düşük enerji kaynakları hidroelektrik enerji ve rüzgâr enerjisi olarak karşımıza 

çıkmaktadır. RES’lerin 1 MW başına ortalama sabit yatırım tutarı HES’lerin bir miktar üzerinde 

olmakla beraber genel olarak birim maliyetleri birbirine oldukça yakındır. Bununla beraber RES 

projelerinde verimlilik katsayısının (üretebileceği enerji miktarının kurulu güce oranı) HES projelerine 

nazaran daha düşük olması ve rüzgâr enerjisi lisanslarında yaşanan sorunlar ile projelendirme 

ve yatırım konusunda uzman yüklenici firmaların sınırlı olması HES ’leri bu ikili arasında, yatırımların 

yapılabilirliği hususunda öne çıkarmaktadır. 

16

MAKALE 

Bankamızca değerlendirilen HES projeleri dikkate alındığında gün geçtikçe gelen projelerde 1 

MW başına harcanan sabit yatırım miktarının arttığı görülmektedir. Bunun ana sebebi Türkiye 

genelinde verimliliği yüksek ve zorluk derecesi daha düşük projelerin önceden yapılmış olması, 

zamanla daha az verimli ve daha zor projelere doğru geçiş olmasıdır. Bu veriler ışığında MW 

başına sabit yatırım tutarlarının zamanla daha da artacağı beklenmektedir. 

(Not: Bu çalışmada €/$ paritesi 1,30 olarak alınmıştır.) 

Kaynakça: 

1. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı www.enerji.gov.tr 

2. Elektrik İşleri Etüd İdaresi www.eie.gov.tr 

3. http://www.enerjiplatformu.org/ 

4. Jeotermal Enerji Teknolojisinde Yeni Gelişmeler, Ümran SERPEN 

5. Jeotermal Güç Ekonomisi: Genel Bakış, Adil Caner ŞENER, Niyazi AKSOY 

6. Mini ve Mikro Düzeyde Hidrolik Enerjiden Yararlanma Yolları, 

Ender DUYMUŞ, A.Özden ERTÖZ 

7. Yenilenebilir Enerji Kaynakları Maliyet Analizi (V. Yenilebilir Enerji Kaynakları 

Sempozyumu Sunumu, 2009, Diyarbakır) Ö. Faruk ERTUĞRUL, M. Bahattin KURT 

8. T. Kalkınma Bankası Proje Değerlendirme Raporları 

( Kredi Değerlendirme I Müdürlüğü, 2009-2010) 

17

MAKALE 

ULUSLARARASI REKABET GÜCÜ 

GÖSTERGELERİ * 

Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü 

B.Ali EŞİYOK Kd. Uzman 

Giriş 

Uluslararası ticarette ülkelerin hangi sektörlerde uzmanlaşacaklarına ilişkin klasik iktisadın kurucularından 

Adam Smith Mutlak Üstünlük yaklaşımına (Theory of Absolute Advantages) dayalı bir 

uzmanlaşmayı savunurken, David Ricardo Karşılaştırmalı Üstünlük Teorisini (Theory of Comparative 

Advantages) geliştirerek, mutlak anlamda maliyet üstünlüğünün değil, göreli maliyet üstünlüğünün 

uzmanlaşmayı ve uluslararası ticareti belirlediğini ileri sürmüştü. 21.yüzyıl koşulları göz 

önüne alındığında, en ucuza üreten ülkenin uluslararası rekabet gücü kazanarak ihracatını artırdığı 

görülmektedir. Başka bir anlatımla, günümüz dünyasında Adam Smith’in yaklaşımının geçerli 

olduğu söylenebilir 1 . Gelişmiş ülkeler teknolojinin öncelediği verimlilik artışları sayesinde rekabet 

güçlerini artırıp, uluslararası pazarlarlara hakim olurken, azgelişmiş ülkeler ancak emek yoğun 

sektörler temelinde uluslararası pazarlara girebilmekte bu süreç fakirleşerek büyüme sürecine 

neden olmaktadır. 

Uluslararası rekabet gücünde meydana gelen gelişmeleri analiz etmeyi hedefleyen bu yazı dört 

bölüm altında kurgulanmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde birim işgücü maliyetlerinden türetilen 

rekabet gücü analizi hedeflenirken, ikinci bölümün konusunu uluslararası rekabet gücü analizlerinde 

bir rekabet gücü göstergesi olarak kullanılan reel efektif döviz kurunda meydana gelen 

gelişmeler oluşturmaktadır. Türkiye’nin seçilmiş ülkeler karşısında göreli (nispi) pozisyonu 

(rekabet gücü) üçüncü bölümde çözümlenirken, dördüncü ve son bölümde ise çalışmanın bulgularına 

yer verilmiştir. 

1.Türkiye ve Seçilmiş Ülkelerde İmalat Sanayinin Rekabet Gücündeki Gelişmeler 

Bu bölümün konusunu birim işgücü maliyeti kavramından hareketle Türkiye ve seçilmiş ülkelere 

ilişkin rekabet gücünün analizi oluşturmaktadır. Bu bağlamda ilk olarak birim işgücü maliyetirekabet 

gücü bağıntısı ortaya konmakta, izleyen alt bölümde ise birim işgücü maliyetlerinden 

hareketle türetilen uluslararası rekabet gücündeki gelişmelerin analizi hedeflenmektedir. Bu 

bölümün sonunda Türkiye özel imalat sanayine ilişkin birim işgücü maliyet endeksinden hareketle 

özel imalat sanayine ilişkin rekabet gücünde meydana gelen gelişmelerin analizi hedeflenmektedir. 

1.1.Birim İşgücü Maliyetleri ve Rekabet Gücü 

Birim işgücü maliyeti bir birim üretim için gereken dolar cinsinden ücret maliyetini ifade etmektedir. 

Birim işgücü maliyetine göre rekabet gücü iki değişkene bağlıdır. Bunlar; emek verimi ve 

dolarla ifade edilen ücret düzeyidir (Boratav, 2004 ). 

Birim işgücü maliyeti (ULC); birim ücret endeksi (UWI) ve reel efektif döviz kuru endeksi (REERI) 

olmak üzere; 

*Çalışmada esas olarak “normal” yıllar üzerinde durulmuş, göreli fiyatlardaki aşırı dalgalanma nedeniyle kriz yıllarını temsil eden 2008 ve sonrası 

yıllar analiz dışında tutulmuştur. 

1 Bkz. Boratav (2004). 

18

MAKALE 

ULC=UWI/REERI olarak yazılabilir. (1) 

Birim ücret endeksi (UWI); ücret endeksi (WI) ve işgücü verimliliği (APL) olmak üzere, 

UWI=WI/APL dir. (2) 

L; Üretimde çalışanlar endeksini, Q; Üretim endeksini göstermek üzere, işgücü verimliliğini gösteren 

kısmi verimlilik endeksi APL=Q/L olarak yazılabilir. 

2 nolu eşitlik 1 nolu eşitlikte yerine yazıldığında; 

ULC=WI/(REERI*APL) (3) 

eşitliğine ulaşılacaktır. 

3 nolu denklemin tersi alındığıda ise bulunan eşitlik rekabet gücü endeksi (CI) göstergesi olarak 

yorumlanacaktır: CI=1/ULC; CI=(APL*REERI)/WI. (4) 

4 nolu eşitlik rekabet gücünün işgücü verimliliği, reel efektif döviz kuru ve reel ücretler tarafından 

belirlendiğini ortaya koymaktadır. Başka bir anlatımla, 4 nolu eşitliğe göre bir ekonomide 

rekebet gücünün artması; tempolu verimlilik artışlarına, ulusal paranın devalüasyonuna ve reel 

ücret artışlarının verimlilik artışlarının altında kalmasına bağlı gözükmektedir. 

1.2.Birim İşgücü Maliyetleri: Uluslararası Bir Karşılaştırma 

Türkiye ile birlikte 30 ülkeye ilişkin birim işgücü maliyetlerini gösteren Tablo 1 bulguları incelendiğinde, 

Türkiye’nin birim 

işgücü maliyetinin 2001 

Tablo 1: İmalat Sanayinde Birim İşgücü Maliyetleri (ULC) 

200 

yılında yaşanan kriz ile birlikte 

düştüğü, ancak 2004 

0 

yılından itibaren göreli olarak 

yükselmeye başladığı 

görülmektedir. Türkiye ile 

birlikte birim işgücü maliyeti 

düşen ülkeler; Finlandiya; 

Almanya; Japonya; 

Polonya; Solvak Cumhuriyeti; 

İsveç ve ABD olarak 

tespit edilmiştir. 

Kaynak: OECD. 

2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Avusturalya 100 92.2 97.4 112.5 126.6 138.2 139.0 148.6 

Avusturya 100 98.6 99.2 103.2 104.3 103.9 101.0 101.4 

Belçika 100 102.4 104.4 110.4 111.0 111.0 111.0 112.7 

Kanada 100 100.9 103.8 119.0 132.2 142.4 151.2 158.9 

Ç.Cumhuriyeti 100 112.5 126.3 130.4 127.2 129.3 130.4 129.2 

Danimarka 100 102.3 106.9 114.3 117.7 122.2 122.3 124.0 

Finlandiya 100 99.3 97.6 100.3 100.0 98.3 92.5 88.1 

Fransa 100 98.7 100.5 102.6 104.7 103.7 104.7 106.6 

Almanya 100 98.5 100.6 105.2 104.9 100.4 97.2 95.1 

Yunanistan 100 94.3 97.9 100.9 112.2 107.4 112.1 116.8 

Macaristan 100 108.1 116.4 113.5 124.3 127.7 117.4 125.1 

İzlanda 100 87.3 93.0 98.1 101.2 117.7 114.0 123.9 

İrlanda 100 97.5 90.8 99.9 102.2 102.7 99.9 101.9 

İtalya 100 102.0 106.9 118.9 124.1 125.9 129.7 134.6 

Japonya 100 91.6 86.4 81.0 79.2 71.3 62.0 55.5 

Kore 100 92.7 97.3 96.9 98.6 110.0 114.8 112.7 

Luksemburg 100 105.8 106.9 113.3 113.8 118.7 122.5 127.5 

Meksika 100 112.8 117.3 106.3 103.2 104.1 101.3 100.8 

Hollanda 100 101.9 106.4 115.7 117.0 115.1 114.0 116.6 

Yeni Zelanda 100 102.0 111.9 129.8 144.4 152.5 142.2 156.7 

Norveç 100 102.8 114.1 109.4 105.9 111.8 115.0 122.1 

Polonya 100 105.3 92.4 75.1 70.9 79.4 76.9 79.2 

Portekiz 100 100.1 101.9 103.5 105.1 106.8 107.7 105.6 

S. Cumhuriyeti 100 95.5 100.4 104.9 107.9 101.6 98.8 98.8 

İspanya 100 101.2 104.0 110.4 114.5 117.3 119.6 122.2 

İsveç 100 95.7 92.8 94.7 91.3 85.8 83.7 87.1 

İsviçre 100 106.0 112.9 114.8 114.1 115.1 115.3 114.1 

Türkiye 100 76.1 76.4 74.9 77.6 85.4 82.1 86.7 

İngiltere 100 97.5 100.2 96.9 102.2 101.0 103.2 105.8 

ABD 100 101.7 97.4 91.6 84.1 81.6 81.2 77.3 

Euro Bölgesi 100 99.7 105.2 119.6 125.1 122.5 122.3 125.2 

19

MAKALE 

1.2.1.Rekabet Gücü 

Tablo 1’de gösterilen birim işgücü maliyetinin tersi rekabet gücü göstergesi olarak yorumlanabilir. Bu 

bağlamda Tablo 1’de gösterilen birim işgücü maliyet değerlerinin tersi alınarak rekabet gücü endeksine 

ulaşılmış, bulgular Tablo 2’de toplu olarak gösterilmiştir. 

Tablo 2: İmalat Sanayinde Rekabet Gücündeki Gelişmeler 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

Avusturalya 100 108.5 102.7 88.9 79.0 72.4 71.9 67.3 

Avusturya 100 101.4 100.8 96.9 95.9 96.2 99.0 98.6 

Belçika 100 97.7 95.8 90.6 90.1 90.1 90.1 88.7 

Kanada 100 99.1 96.3 84.0 75.6 70.2 66.1 62.9 

Ç.Cumhuriy 100 88.9 79.2 76.7 78.6 77.3 76.7 77.4 

Danimarka 100 97.8 93.5 87.5 85.0 81.8 81.8 80.6 

Finlandiya 100 100.7 102.5 99.7 100.0 101.7 108.1 113.5 

Fransa 100 101.3 99.5 97.5 95.5 96.4 95.5 93.8 

Almanya 100 101.5 99.4 95.1 95.3 99.6 102.9 105.2 

Yunanistan 100 106.0 102.1 99.1 89.1 93.1 89.2 85.6 

Macaristan 100 92.5 85.9 88.1 80.5 78.3 85.2 79.9 

İzlanda 100 114.5 107.5 101.9 98.8 85.0 87.7 80.7 

İrlanda 100 102.6 110.1 100.1 97.8 97.4 100.1 98.1 

İtalya 100 98.0 93.5 84.1 80.6 79.4 77.1 74.3 

Japonya 100 109.2 115.7 123.5 126.3 140.3 161.3 180.2 

Kore 100 107.9 102.8 103.2 101.4 90.9 87.1 88.7 

Luksemburg 100 94.5 93.5 88.3 87.9 84.2 81.6 78.4 

Meksika 100 88.7 85.3 94.1 96.9 96.1 98.7 99.2 

Hollanda 100 98.1 94.0 86.4 85.5 86.9 87.7 85.8 

Yeni Zelan- 100 98.0 89.4 77.0 69.3 65.6 70.3 63.8 

Norveç 100 97.3 87.6 91.4 94.4 89.4 87.0 81.9 

Polonya 100 95.0 108.2 133.2 141.0 125.9 130.0 126.3 

Portekiz 100 99.9 98.1 96.6 95.1 93.6 92.9 94.7 

Slovak 100 104.7 99.6 95.3 92.7 98.4 101.2 101.2 

İspanya 100 98.8 96.2 90.6 87.3 85.3 83.6 81.8 

İsveç 100 104.5 107.8 105.6 109.5 116.6 119.5 114.8 

İsviçre 100 94.3 88.6 87.1 87.6 86.9 86.7 87.6 

Türkiye 100 131.4 130.9 133.5 128.9 117.1 121.8 115.3 

İngiltere 100 102.6 99.8 103.2 97.8 99.0 96.9 94.5 

ABD 100 98.3 102.7 109.2 118.9 122.5 123.2 129.4 

Euro Bölgesi 100 100.3 95.1 83.6 79.9 81.6 81.8 79.9 

Kaynak: Tablo 1’den hareketle oluşturuldu. 

Ülkelere ilişkin rekabet gücünün gelişimi incelendiğinde, rekabet gücü yükselen başlıca ülkeler; Türkiye, 

Finlandiya, Almanya, Japonya, Kore, Polonya, S.Cumhuriyeti, İsveç ve ABD olarak tespit edilmiştir. 

Tablonun son satırında gösterilen Euro bölgesinin rekabet gücünün önemli ölçüde düştüğü saptanmaktadır. 

Buna göre Euro bölgesinde 2000 yılında 100 olan rekabet gücü endeksinin sonraki yıllarda düşmeye 

başladığı ve 2007 yılında 79.9’a kadar gerilediği saptanmaktadır. Benzer dönemde ABD’nin rekabet 

gücündeki artış dikkat çekmekte, 2000 yılında 100 olan ABD’nin rekabet gücünün, 2004 yılından 

itibaren tempolu bir şekilde arttığı izlenmektedir. 

20

MAKALE 

Rekabet gücü endeksi verilerine göre rekabet gücü en tempolu artan ülkelerin başında Japonya 

gelmektedir. Bu ülkenin rekabet gücünün 2000-2007 arasında %80.2 oranında arttığı izlenmektedir. 

Japonya ile birlikte rekabet gücü tempolu artan ülkeler sırlamasında öne çıkan diğer ülkeler 

ise ABD, Polonya, Türkiye, İsveç ve Finlandiya olarak tespit edilmiştir. 

2000-2007 döneminde rekabet gücü düşen ülkeler sıralamasında öne çıkan başlıca ülkeler ise Yeni 

Zelanda, Avusturalya ve Kanada olarak tespit edilmiştir. 

1.3.Türkiye İmalat Sanayinde Birim İşgücü Maliyetleri ve Rekabet Gücü 

Bu alt bölümün konusunu ticarete konu olan sektörlerin başında gelen imalat sanayinin rekabet 

gücünde meydana gelene gelişmelerin analizi oluşturmaktadır. 

Özel imalat sanayine ilişkin seçilmiş parametrelerin gelişimini gösteren Tablo 3 bulguları ve grafik 

1 incelendiğinde, 1989 yılı ile başlayan dönemde rekabet gücünün aşındığı izlenmektedir. Bu dönemde 

rekabet gücünün düşmesinde sermaye hareketlerinin bir sonucu olarak Doların reel fiyatındaki 

artış sonucu reel kurun değer kazanması ile birlikte, reel ücretlerdeki artış etkili olmuştur. 

Dönem boyunca emek veriminde gözlenen artışlar rekabet gücündeki düşmeyi engellemeye yetmemiş, 

birim işgücü maliyetleri artarken, rekabet gücü düşmüştür. 

1994 yılında ekonomide yaşanan kriz ve bunun sonucunda gündeme gelen yüksek oranlı devalüasyon 

ile birlikte yükselen reel ücretler rekabet gücünün bir önceki yıla göre önemli ölçüde yükselmesi 

ile sonuçlanmıştır. Ancak, rekabet gücünde bir sefere mahsus gerçekleşen bu sıçrama 

kalıcı olmamış, 2000 yılına gelindiğinde rekabet gücü endeks değerinin 1995 düzeyine yakın bir 

seviyede gerçekleştiği saptanmıştır. 2001 yılında gündeme gelen kriz sonucunda düşen ücretler 

ve gerçekleşen yüksek oranlı devalüasyon sonucunda rekabet gücü tekrar artmıştır. Ancak rekabet 

gücünde 1994 yılında yüksek devalüasyon nedeniyle gözlenen artış kalıcı olmamış, sonraki 

yıllarda düşerek 2007 yılına gelindiğinde, 1999 düzeyine gerilemiştir. 

Tablo 3: Özel İmalat Sanayiinde Birim İşgücü Maliyet ve Rekabet Gücü Endeksi (1997:100) 

L Q APL W UW ERI ULC CI 

1988 105.8 53.3 50.4 0.4 0.8 0.9 83.9 119.2 

1989 101.4 56.8 56.0 0.8 1.4 1.4 102.0 98.1 

1990 101.1 63.3 62.6 1.5 2.4 1.7 136.6 73.2 

1991 86.5 64.5 74.6 3.4 4.6 2.8 166.6 60.0 

1992 79.7 68.2 85.6 5.8 6.7 4.5 148.0 67.6 

1993 80.2 75.7 94.5 10.1 10.7 7.3 147.3 67.9 

1994 78.5 66.8 85.2 15.7 18.5 19.6 94.3 106.0 

1995 86.0 79.7 92.7 28.7 30.9 30.2 102.4 97.7 

1996 92.2 86.7 94.1 53.3 56.6 53.6 105.6 94.7 

1997 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 

1998 101.6 100.1 98.5 183.5 186.3 171.8 108.4 92.3 

1999 91.7 95.8 104.5 327.1 313.1 275.8 113.5 88.1 

2000 90.3 105.2 116.5 495.3 425.3 412.2 103.2 96.9 

2001 82.6 93.3 113.0 649.2 574.5 807.1 71.2 140.5 

2002 84.4 104.8 124.2 900.9 725.5 994.2 73.0 137.0 

2003 87.0 116.3 133.7 1134.9 849.1 989.3 85.8 116.6 

2004 90.1 131.2 145.5 1315.2 903.6 940.3 96.1 104.1 

2005 90.2 138.2 153.2 1471.4 960.3 886.8 108.3 92.3 

2006 89.8 146.4 163.0 1656.5 1,016.10 945.2 107.5 93.0 

2007 91.9 153.4 166.9 1818.3 1,089.30 958.2 113.7 88.0 

Kaynak: DPT verilerinden hareketle tarafımızdan düzenlendi. 

21

1988 

1989 

1990 

1991 

1992 

1993 

1994 

1995 

1996 

1997 

1998 

1999 

2000 

2001 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 

2007 

MAKALE 

Özetle, imalat sanayine ilişkin bulgular genel olarak değerlendirildiğinde, rekabet gücünün tempolu 

olarak artması ve kalıcı olmasında ana faktörün verimlilik düzeyi olduğu söylenebilir. Ücret 

bastırmalarına dayalı bir seçenek kalıcı olmamakta, ücret düşüşlerini yüksek oranlı ücret artışları 

izlemektedir . Rekabet gücünü etkileyen parametrelerden biri olan reel kur hareketleri de 1989 

yılında ödemeler dengesi bilançosunda sermaye hesabının serbestleştirilmesi sonucunda giderek 

sermaye giriş ve çıkışlarına bağlı olmaya başlamıştır. Başka bir anlatımla, 1990’lı ve sonraki yıllarda 

ulusal paranın değerlenmesi sermaye girişleri ile mümkün olurken, ulusal paranın değer yitirmesi 

krizler sonucunda gerçekleşmekte, reel kur değişkeni rekabet gücünde denetlenemeyen 

dışsal bir değişkene dönüşmektedir. 

Grafik:Özel İmalat Sanayiinde Rekabet Gücü Endeksi (1997:100) 

160.0 

140.0 

120.0 

100.0 

80.0 

CI 

60.0 

40.0 

20.0 

0.0 

2. Bir Rekabet Gücü Göstergesi Olarak Reel Efektif Döviz Kuru: Uluslararası Bir Karşılaştırma 

Bu bölümde Uluslar arası rekabet gücünün ortaya konmasında yaygın olarak kullanılan reel efektif döviz 

kurundaki gelişmelerin incelenmesi hedeflenmektedir 2 . Reel efektif döviz kuru hesaplamasında 

ülkenin ticaret ortaklarınca kullanılan tüm konvertibl paraların (Dolar, Euro vs.) ticaret hacmine göre 

ağırlıklandırılmış bir ortalamasından hareket edilmekte ve ticaret ortaklarındaki fiyat hareketleri de 

dikkate alınmaktadır. Başka bir anlatımla, reel döviz kuru (REER), yabancı ülkelerden üretilen malların 

yurtiçinde üretilen mallar cinsinden göreli fiyatını yansıtan ve uluslararası rekabet gücünü ölçmek için 

yaygın olarak kullanılan bir gösterge işlevi görmektedir. Reel efektif kur aynı zamanda ticarete konu 

olan malların yurtiçinde üretilme maliyetini de göstermektedir. Reel kurun artması, yani reel kurda 

yaşanan bir değerlenme, ticarete konu olan malların yurtiçi üretim maliyetinin göreli olarak arttığını,başka 

bir ifadeyle rekabet gücünün azaldığını göstermektedir 3 . 

Reel efektif döviz kurunun hesaplanmasında ülke ağırlıkları ile birlikte diğer temel bir konu yurtiçi ve 

yurtdışı fiyat endekslerinin seçimidir. Bu konuda yaygın olarak kullanılan endeksler olarak; tüketici fiyatları, 

toptan eşya fiyatları, GSYİH deflatörü, ihracat ve ithalat fiyatları ve birim ücret endeksi sayılabilir. 

Reel efektif döviz kuru aşağıda belirtilen formül yolu ile hesaplanmaktadır: 

REER P R / P R 

ji 

 

i 

i 

j 

j 

w 

ij 

2 Bu bölümde rekabet gücü göstergesi olarak kullandığımız reel efektif döviz kuru (RER), bu çalışmanın 3. bölümünde Türkiye’nin diğer ülkeler karşısınsa rekabet gücündeki 

gelişmeleri ortaya koymak için hesapladığımız nispi pozisyon analizindeki kurdan farklılık içermektedir. Başka bir anlatımla, yerli paranın reel dış değerindeki değişmelerin 

belirlenmesinde kullanılan reel efektif döviz kuru (REER) tanımı, nispi pzisyon analizinde hesapladığımız doların nominal fiyatını yerli fiyatlarla deflate eden reel kur 

tanımından farklılık göstermektedir. 

3 Dışa açık bir ekonomide, bir ülke uluslararası pazarlarda birden fazla ülke ile rekabet ve ticaret ilişkisi içerisinde olduğundan, reel kur yaygın olarak reel efektif döviz kuru 

şeklinde ifade edilmektedir. Reel efektif döviz kurunun hesaplanmasında, hesaplamaya hangi ülkelerin dahil edileceği, bu ülkelerin endeks içerisindeki ağırlıklarının nasıl 

tespit edileceği ve hangi endekslerin kullanılacağı gibi tercihler önem kazanmaktadır. Başka bir anlatımla, tek para birimi için hesaplanmış reel Döviz kurunun, rekabeti 

kısıtlı ölçüde yansıtması nedeniyle, birden fazla döviz kurundaki hareketin, göreli fiyatlarla deflate edilerek hesaplandığı reel efektif döviz kuru önerilmektedir. 

22

MAKALE 

Burada, P i Türkiye’nin fiyat endeksini, 

R i TL’nin Dolar karşılığını, 

P j J ülkesinin fiyat endeksini, 

R j J ülkesi parasının Dolar karşılığını, 

W ij Türkiye için J ülkesinin ağırlığını göstermektedir 4 . 

Türkiye ve diğer ülkelere ilişkin reel efektif döviz kuruna ilişkin bulgular toplu olarak Tablo 4’de 

gösterilmiştir. 

Tablo 4: Reel Efektif Döviz Kuru (REER) (2000:100) 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

2007/200 

0 

YOAO 

Avusturalya 100 97.8 103.8 116.7 126.8 130.7 129.9 138.9 38.9 4.9 

Avusturya 100 99.6 100.9 103.8 104.2 103.2 101.6 101.2 1.2 0.2 

Kanada 100 96.3 95.7 106.7 113.1 119.8 125.9 131.2 31.2 4.1 

Ç.Cumhuriyet 

i 

100 106.2 112.2 108.8 113.9 119.7 124.9 127.3 27.3 3.6 

Danimarka 100 101.3 103.3 108.3 108.8 107.1 106.1 107.1 7.1 1.0 

Finlandiya 100 100.5 102.6 108.2 105.7 101.4 99.5 100.2 0.2 0.1 

Fransa 100 99.9 101.9 107.8 108.6 107.5 105.5 107.3 7.3 1.0 

Almanya 100 98.7 100.2 105.3 106.4 104.1 102.5 103.8 3.8 0.6 

Yunanistan 100 100.1 104.3 110.1 111.7 110.9 110.1 111.9 11.9 1.6 

Macaristan 100 107.9 103.8 104.8 125.9 126.5 118.3 130.4 30.4 4.2 

İrlanda 100 102.6 107.9 119.3 122.4 121.6 123.3 126.3 26.3 3.4 

İtalya 100 100.4 103.6 110.9 112.2 109.7 108.3 109.6 9.6 1.4 

Japonya 100 89.2 83.9 85.7 87.0 81.3 73.7 68.3 -31.7 -5.2 

Kore 100 93.1 97.2 99.9 101.5 111.8 118.0 116.1 16.1 2.3 

Meksika 100 105.2 105.4 95.6 92.9 96.1 96.2 96.2 -3.8 -0.5 

Hollanda 100 103.7 107.0 111.7 109.2 107.2 105.7 109.0 9.0 1.3 

Yeni Zelanda 100 98.9 108.4 125.3 134.7 140.8 129.9 140.2 40.2 5.2 

Norveç 100 102.7 110.8 110.5 104.0 106.7 105.7 106.7 6.7 1.0 

Polonya 100 111.9 100.0 89.0 92.9 102.5 103.2 105.4 5.4 1.1 

Portekiz 100 102.4 104.8 109.3 109.2 107.9 107.1 108.7 8.7 1.2 

S. Cumhuriyeti 

100 100.5 94.2 107.3 127.7 128.7 135.0 147.6 47.6 6.0 

İspanya 100 100.9 104.3 109.9 111.8 112.1 113.0 114.6 14.6 2.0 

İsveç 100 91.8 93.9 101.0 100.6 95.5 93.9 96.8 -3.2 -0.3 

İsviçre 100 102.6 106.9 108.0 106.6 103.9 100.8 97.2 -2.8 -0.4 

Türkiye 100 78.9 89.2 98.5 102.9 115.1 113.4 116.4 16.4 2.8 

İngiltere 100 96.9 97.3 93.6 101.5 100.0 99.8 96.0 -4.0 -0.5 

ABD 100 104.9 104.9 98.9 94.5 91.7 90.2 86.2 -13.8 -2.0 

Kaynak ve Notlar: IMF’nin Direction of Trade ve International Financial Statistics (IFS) veritabanı kullanılarak 

UNCTAD tarafından düzenlenmiştir. Endeksin yükselmesi rekabet gücünün düştüğüne işaret etmektedir. 10. 

sutun reel efektif döviz kurunun 2000 yılına göre artış oranını, son sutunda yer alan YOAO ise reel efektif döviz 

kurunun yıllık ortalama artış oranını göstermektedir. Yıllık ortalama artış oranındaki negatif değerler ilgili ülkenin 

rekabet gücünün yükseldiğini göstermektedir. Endeksin yükselmesi (revülasyon) rekabet gücünün düşüğüne 

işaret etmektedir. 

4 Türkiye’de TÜFE ve ÜFE fiyatlarına dayanan iki farklı reel efektif döviz kuru endeksi aylık olarak 1980 yılından itibaren Merkez Bankası tarafından 

hesaplanıp, yayınlanmaktadır. 

23

MAKALE 

Ülkeler düzeyinde reel efektif döviz kurundaki gelişmeler incelendiğinde, rekabet gücü yükselen ülkeler 

arasında Japonya, İngiltere ve ABD gibi gelişmiş merkez ülkeler öne çıkarken, Meksika gibi yeni sanayileşen 

ve İsveç ve İsviçre gibi hizmet temelli ekonomilerin öne çıktığı saptanmaktadır. Kuşkusuz 

Tabloda en dikkat çekici husus, Japonya’nın rekabet gücünde gözlenen çarpıcı gelişmede izlenmektedir: 

Japonya’nın rekabet gücünün 2000-2007 döneminde %31.7 gibi yüksek bir oranda arttığı saptanmaktadır. 

Türkiye’nin rekabet gücünün, 2001 yılında yaşanan kriz yıllarında ve sonrasında gündeme gelen devalüasyon 

sonucunda önemli ölçüde yükseldiği, ancak sonraki yllarda yükselmeye başladığı, 2007 yılına 

gelindiğinde 2000 yılına göre %16.4 oranında gerilediği görülmektedir. Tablo 4 incelendiğinde rekabet 

gücü en fazla düşen ülkeler sıralamasında Slovak Cumhuriyeti, Yeni Zelanda ve Avusturalya dikkat çekmektedir. 

Tablonun son sütununda gösterilen reel efektif kurdaki yıllık ortalama artış oranları göz önüne alındığında, 

rekabet gücü yükselen ülkeler sıralamasında Japonya, ABD ve İngiltere ilk üç ülkeyi oluştururken, 

rekabet gücü düşen ülkeler sıralamasında S. Cumhuriyeti, Yeni Zelanda ve Avusturalya dikkat çekmektedir. 

3.Türkiye’nin Seçilmiş Ülkeler Karşısında Göreli (Nispi) Pozisyonu: Rekabet Gücündeki Gelişmeler 

Bu bölümde uluslararası rekabet gücündeki gelişmeler göreli (nispi) pozisyon endeksinden hareketle 

hesaplanacaktır. Nispi pozisyon hesaplaması reel kur hesaplamasına benzemekle beraber, bazı farklılıklar 

göstermektedir. Reel kur hesaplamalarında yurt içi ve yurt dışı göreli fiyatlar göz önüne alınırken, 

göreli pozisyona dayalı rekabet gücü analizinde, endeksin hesaplanacağı her ülke için ABD karşılığı kendi 

nominal döviz kuru ve yurt içi fiyat endeksindeki değişim dikkate alınmaktadır. Hesaplama sonucunda, 

her bir ülke açısından ortak bir para biriminin (1 ABD dolarının) satın alma gücündeki reel gelişme 

ortaya konmaktadır. Hesaplama esas olarak, göreli pozisyonundaki değişimin incelendiği ülkenin, diğer 

ülkelerin reel satınalma güçlerini gösteren endeks değerlerinin seçilen ülkenin endeks değerleri ile 

deflete edilmesi ile hesaplanmaktadır. Başka bir anlatımla, analize konu olan ülkelerin dolar/ fiyat endekslerinin, 

nispi pozisyonu incelenen ülkenin dolar/ fiyat endeksi ile deflate edilmesi sonucu rekabet 

gücü endeksine ulaşılmaktadır. Endeks değerinin 100’ün üzerinde çıkması nispi pozisyonu incelenen 

ülkenin rekabet gücünün düştüğünü, tersi durumda ise yükseldiğini göstermektedir (Kotan, 2002; Temel 

vd., 1995; Yükseler, 2005). Yüksel’den (2005) hareketle nispi pozisyon endeksi aşağıda belirtilen 

şekilde formüle edilebilir: 

SG nt =E nt / P nt (1) 

SG: 1 ABD Dolarının Satınalma Gücü 

E: 1 ABD Doları Karşılığı Yerli Para Birimi 

P: Fiyat Endeksi (2000:100 Bazlı) 

n: Ülkeler 

t: Yıllar (2000-2007 Dönemi) 

SGE nt : SG nt /SG n 1997 (2) 

SGE: 1 ABD Dolarının Satın Alma Gücü Endeksi (2000:100) 

RGE nt =SGE nt /TR-SGE t (3) 

RGE nt : Rekabet Gücü Endeksi, 

TR-SGE t : Türkiye Rekabet Gücü Endeksi 

Türkiye’nin seçilmiş ülkeler karşısında tüketici fiyat bazlı göreli (nispi) pozisyonu Tablo 5’de gösterilmiştir. 

24

MAKALE 

Tablo 5 : Türkiye’nin Seçilmiş Ülkeler Karşısında Nispi Pozisyonu (Rekabet Gücü Endeksi) 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Orta 

Avusturalya 100.0 84.5 92.1 91.7 90.3 97.2 98.2 103.0 93.9 

Avusturya 100.0 79.0 87.0 87.4 88.9 99.6 100.4 107.5 92.8 

Belçika 100.0 79.1 87.3 87.5 89.0 99.3 99.7 107.0 92.7 

Kanada 100.0 80.1 93.6 99.3 103.5 108.2 102.4 113.1 100.0 

Çek.Cum. 100.0 74.1 73.9 77.6 78.6 82.6 78.3 81.4 78.1 

Danimarka 100.0 79.1 86.5 86.3 88.7 100.1 100.5 107.8 92.7 

Finlandiya 100.0 79.0 87.3 88.1 91.3 104.0 104.7 111.7 95.2 

Fransa 100.0 79.8 87.8 87.5 89.0 100.3 100.9 108.6 93.4 

Almanya 100.0 79.5 87.9 88.6 90.5 102.1 102.8 109.9 94.5 

Yunanistan 100.0 79.4 85.9 84.5 85.3 94.4 93.5 99.3 88.9 

Macaristan 100.0 73.2 73.8 75.0 72.6 79.1 82.8 79.8 76.6 

İzlanda 100.0 91.7 96.7 96.8 98.2 97.3 104.7 108.5 99.1 

İrlanda 100.0 77.3 82.9 81.5 82.8 92.7 91.2 95.0 86.2 

İtalya 100.0 78.9 86.4 85.6 87.0 97.8 97.9 105.1 91.2 

Japonya 100.0 89.5 109.7 124.3 132.6 155.5 168.7 203.6 140.6 

Kore 100.0 86.3 96.1 107.9 114.4 114.3 107.4 121.6 106.9 

Luksemburg 100.0 79.0 86.8 86.6 87.9 98.4 98.0 104.6 91.6 

Meksika 100.0 73.1 84.9 110.7 126.4 134.7 134.1 154.2 116.9 

Hollanda 100.0 77.8 84.5 84.2 86.4 97.4 98.5 105.9 90.7 

Y.Zelanda 100.0 82.9 86.5 82.7 81.0 84.9 92.0 94.5 86.4 

Norveç 100.0 78.1 80.7 85.3 92.4 99.8 100.1 108.3 92.1 

Polonya 100.0 70.3 81.1 93.7 97.5 96.8 94.6 98.2 90.3 

Portekiz 100.0 77.7 84.1 82.9 84.2 94.3 93.5 99.8 88.1 

S.Cumhur. 100.0 77.0 82.6 75.3 70.3 75.5 71.3 68.8 74.4 

İspanya 100.0 78.3 85.1 84.1 84.8 94.0 92.9 98.8 88.3 

İsveç 100.0 86.7 94.3 93.8 97.1 112.8 113.3 121.1 102.7 

İsviçre 100.0 77.9 84.3 88.4 92.6 105.1 108.0 122.3 96.9 

Türkiye 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 100.0 

İngiltere 100.0 81.8 91.4 101.0 101.6 115.1 114.5 122.9 104.0 

ABD 100.0 76.6 88.8 106.1 118.1 131.1 131.0 151.8 114.8 

Brezilya 100.0 94.7 127.8 143.5 146.2 130.7 115.6 119.0 125.4 

Çin 100.0 78.1 92.8 112.1 123.2 137.6 136.1 147.7 118.2 

Hindistan 100.0 79.6 92.8 104.5 112.1 120.1 120.2 123.0 107.5 

Endonezya 100.0 86.0 82.2 86.7 97.3 109.9 94.5 105.6 94.6 

Rusya 100.0 67.2 73.5 77.3 74.9 74.8 67.6 69.6 72.1 

Kaynak: OECD veritabanından hareketle hesaplanmıştır. 

Türkiye’nin nispi pozisyonunu gösteren Tablo 5 bulguları incelendiğinde, Türkiye’nin hedef pazarlarında 

rakip ülke pozisyonunda bulunan Çin ve Hindistan gibi ülkeler karşısında rekabet gücünün 2003 yılından 

itibaren düşmeye başladığı görülmektedir. Türkiye’nin en büyük ticaret ortaklarından olan Almanya 

ve Fransa’ya karşı rekabet gücünün ise 2005 yılından itibaren azalmaya başladığı saptanmaktadır. 

Yine ülkemizin dış ticaretinde önemli ağırlığa sahip ülkelerden İngiltere’ye karşı rekabet gücünün 2003 

yılından itibaren azalmaya başladığı izlenmektedir. Türkiye’nin dış ticaretinde önemli ülkelerden biri 

olan İtalya’ya karşı rekabet gücü ise 1990-2006 döneminde artarken, bu sürecin tersine döndüğü, 2007 

yılında İtalya’ya karşı rekabet gücünün azaldığı saptanmaktadır. 

25

MAKALE 

3.1.Türkiye’nin Rekabet Gücü Düşük Olan Ülkeler 

Türkiye’nin rekabet gücünün düşük olduğu ülkeleri gösteren Tablo 6 verileri incelendiğinde, Türkiye’nin 

Japonya, Kore, İsveç, İngiltere, ABD, Brezilya, Çin, Hindistan ve Meksika gibi ülkeler karşısında 

rekabet gücünün düşük olduğu saptanmıştır. Söz konusu bu ülkelerden özellikle Çin ve Hindistan gibi 

ülkelerin Türkiye’nin bir çok sektörde rakipleri olduğu düşünülürse, Türkiye’nin bu ülkeler karşısında 

rekabet gücünün düşük olmasının yarattığı olumsuz tablo daha da anlam kazanmaktadır. 

Tablo 6 : Ortalam Değerlere Göre Türkiye’nin Rekabet Gücünün Düşük Olduğu Ülkeler 

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Orta 

Japonya 100 89.5 109.7 124.3 132.6 155.5 168.7 203.6 140.6 

Kore 100 86.3 96.1 107.9 114.4 114.3 107.4 121.6 106.9 

İsveç 100 86.7 94.3 93.8 97.1 112.8 113.3 121.1 102.7 

İngiltere 100 81.8 91.4 101.0 101.6 115.1 114.5 122.9 104.0 

ABD 100 76.6 88.8 106.1 118.1 131.1 131.0 151.8 114.8 

Brezilya 100 94.7 127.8 143.5 146.2 130.7 115.6 119.0 125.4 

Çin 100 78.1 92.8 112.1 123.2 137.6 136.1 147.7 118.2 

Hindistan 

100 79.6 92.8 104.5 112.1 120.1 120.2 123.0 107.5 

Meksika 100 73.1 84.9 110.7 126.4 134.7 134.1 154.2 116.9 

Kaynak: Tablo 5’den hareketle oluşturuldu. 

Tabloda göze çarpan olgulardan biri de, Japonya’nın ülkemiz karşısında geleneksel rekabet gücü üstünlüğü 

ile birlikte, Brezilya’nın Türkiye karşısında artan rekabet gücünde gözlenmektedir. Çin’in Türkiye 

karşısında 2002 yılından itibaren artan rekabet gücü de dikkat çekmektedir. 

3.2.Türkiye’nin Rekabet Gücü Yüksek Olduğu Ülkeler 

Ortalama değerler kullanılarak, Türkiye’nin rekabet gücünün yüksek olduğu ülkeleri gösteren Tablo 7 

bulguları incelendiğinde, Türkiye’nin rekabet gücünün en yüksek olduğu ülkelerin başında Rusya, Çek 

Cumhuriyeti, Macaristan, Slovak Cumhuriyeti gibi sonradan Pazar ekonomisine katılan ülkeler olduğu 

anlaşılmaktadır. Rekabet gücünün yüksek ancak göreli olarak sınırda olduğu ülkeler ise Kanada, İzlanda, 

İsviçre, Almanya, Fransa, Avusturalya, Avusturya, Hollanda, Finlandiya gibi gelişmiş (merkez) ülkelerin 

geldiği saptanmaktadır. Bilindiği üzere 2001 yılı Türkiye’de önemli bir ekonomik krizin yaşandığı, 

ani sermaye çıkışı ile birlikte yüksek boyutlu bir devalüasyonun gündeme geldiği yılı temsil etmektedir. 

Başka bir anlatımla, 2001 yılında Türkiye’nin rekabet gücünün yükselmesi TL’nin önemli ölçüde 

değer kaybetmesi ile yakından ilgilidir. Bu bağlamda, 2001 yılını izleyen yıllarda artan kısa vadeli sermaye 

girişleri sonucunda ulusal para tekrar değerlenmeye başlamış, Türkiye’nin rekabet gücü de göreli 

olarak düşmeye başlamıştır. Türkiye’nin rekabet gücünün özellikle 2005 yılından itibaren düşmeye 

başladığı, 2007 yılına gelindiğinde Türkiye’nin rekabet gücünün sadece Çek Cumhuriyeti, Yunanistan, 

Macaristan, İrlanda, Y.Zelanda, Polonya, Portekiz, Slovak Cumhuriyeti, İspanya ve Rusya gibi ülkeler 

karşısında yükseldiği saptanmıştır. 

26

MAKALE 

4. Sonuç 

Herhangi bir ülkenin uluslararası rekabet gücünde kalıcı başarımlar elde etmesinin en temel koşulu 

özellikle ticaret konu olan sektörlerin başında gelen imalat sanayinde elde edeceği tempolu verimlilik 

artışları ile yakından ilgilidir. Başka bir anlatımla, devalüasyonlara ve ücretlerin baskı altına alınmasına 

dayalı bir seçenek ancak kısa dönemde etkili olmakta, uzun dönemde kalıcı bir iktisat politikası seçeneği 

olmamaktadır. Bu bağlamda Türkiye gibi yarı-sanayileşmiş bir ekonominin imalat sanayiinde işgücü 

verimliliğini artırmaya yönelik bir strateji geliştirmesi kaçınılmaz gözükmektedir. Bu ise ancak sanayide 

niteliksel bir dönüşümü sağlamayı hedefleyen bir kalkınma startejisinin hazırlanıp uygulanmasına bağlı 

gözükmektedir. 

Kaynakça 

Boratav, Korkut (2004), “Gelişmekte Olan Ülkelerdeki Rekabet Gücü Göstergeleri”, İlhan Tekeli İçin Armağan 

Yazılar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. 

Kotan, Zelal (2002), Uluslararası Rekabet Gücü Göstergeleri Türkiye Örneği, TCMB. 

Yükseler, Zafer (2005), Türkiye’nin Rekabet Gücündeki Gelişimi (1997-2004 Dönemi), TCMB. 

Temel, Adil, Kenan Tanrıkulu, Nihal Yener ve Cihan Yalçın (1995), Türk Ekonomisi’nin Rekabet Gücündeki 

Gelişmeler, DPT Yayını, 

http://www.oecd.org 

http://www.imf.org 

27

MAKALE 

Stratejik Planlama ve Kalite Yönetimi Müdürlüğü 

AKTUARYA 

Yücel Özbilgin-Müdür 

Geleceğin belirsiz olması nedeniyle kişilerin ileride karşılaşabilecekleri risklerin kendilerine verebileceği 

zararı en aza indirmek amacıyla çeşitli faaliyetlerde bulunması sigorta kavramını ortaya çıkarmıştır. 

Bu faaliyetler zaman içersinde kurumsallaşarak, sigortacılık mesleğinin oluşmasına yol açmıştır. Sigortacılık, 

genel ekonomi içinde hizmetler sektöründe yer almakta olup, sigortacı sigortalının risklerini 

belli bir zaman diliminde üzerinde anlaşılan bir bedel karşılığı üstlenmektedir. Aktuarya’da buradan 

hareketle doğmuş bir bilim dalı olmasına karşın, matematik, istatistik ve finans yöntemlerini ihtiva 

eden bir sigortacılık tekniği olarak gören kesimde bulunmaktadır. Aktuarya, sigortacılığın çıkış noktası 

olan risklerin alınıp satılmasına imkan sağlayan fiyatlamayı, koşullarını, risk içeriklerini vb. belirlemeye 

ve daha sonra bunların yönetilmesine dönük altyapıyı sağlamaya yönelik teknikleri içeren bir bilim 

dalıdır. Sigortacılık temelde iki ana bölümden oluşur. 

 

 

İnsan yaşamı ile ilgili sigortalar, 

Elemanter sigortalar 

Aktuarya her iki bölümlede ilgilenmekle birlikte, niteliği gereği daha karmaşık olan, insan yaşamı ile 

ilgili sigortalarla daha fazla ilgilenmiş hatta aktuarya denilince ilk akla gelen bu bölüm olmuştur. Yazımızda 

hayat sigortacılığına yönelik aktuaryal tekniklere değinilecektir. 

Aktuarya ve Hayat Sigortacılığı 

Sigortacılığın en önemli branşlarından birisi insanın yaşamı ile ilgili olarak yapılan hayat sigortalarıdır. 

Genelde şahısların yaşamları süresince elde ettikleri gelirler 18 - 60 yaşları arasında düzenlilik gösterir. 

Bu dönem içersinde kişiler çeşitli riskler nedeniyle bu düzenli gelirin kaybedilmesi tehlikesiyle karşı 

karşıya kalabilir ya da çalışma yaşının sonuna gelinmesi , yani emeklilik dönemine girilmesi dolayısıyla 

düzenli gelirin kaybedilmesi sözkonusu olabilir. Her iki durumun verdiği endişe sonucu düzenli gelire 

sahip kişiler bu olası kaybın telafisine ya da minimum hale getirilmesine çalışırlar. 

Bu olası kaybın telafisi iki biçimde yapılabilir. 

1. Kişi kendi kendini sigortalayabilir. 

2. Kişi elde ettiği düzenli gelirinden bir kısmını sigortacı kuruma prim adı altında ödeyerek 

kendini risklere karşı güvence altına alır. 

Birinci yöntem daha çok az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerde sıkça görülür. İhtiyaç fazlası bir 

ev,tarla vb. alınıp bunların kiraya verilerek kişinin çalışma dönemleri dışında da düzenli gelir elde 

28

MAKALE 

etmesi sözkonusu olabilir. İkinci yöntem ise daha çok gelişmiş ülkelerde görülen ve çok geniş kitleleri 

kapsayan kurumsallaşmış bir yöntemdir. Bu yöntem hem idari hem de her yaş dönemini risklere karşı 

güvence altına alması açısından birinci yönteme göre mutlak bir avantaj sağlar. 

Ancak bu güvenceyi sağlayan kurumların güvenirliliği açısından sağlam temeller üzerine oturtulması, 

hem sigortalılar hem de sigorta şirketi açısından önem arzeder. Şöyle ki ; sigortalılardan küçük primler 

olarak toplanan tutar, sigorta şirketinde büyük bir kaynak haline gelir. Bu kaynaklar sigorta şirketlerine 

mali piyasalarda etkin bir rol oynama gücünü vermektedir. Sigortalılara da bu büyük kaynağın verdiği 

avantajlar prim ve karşılıkları oranında yansıtılır. Bu kaynakların sağladığı avantajlar sigorta şirketleri 

tarafından suistimal edilmediği sürece devamlılık ve güvenirlilik sağlanır. Bu büyük kaynağın sağladığı 

avantajlar, sigortalı ve sigortacı arasında dengeli bir şekilde paylaşılacak bir sistemin kurularak devamlı 

hale getirilebilir. Sigortalılarda bu büyük kaynağın gelirlerinden kendilerinin sağlayamacağı ölçüde gelir 

elde ederek geleceklerini güvence altına almış olurlar. 

Emeklilik sigortaları alanında çalışan kurumlar, bu ürünlerin niteliği gereği olarak orta , uzun ve hatta 

sonsuz vadeli fonlara sahip olurlar. Emeklilik sistemleri ile sermaye piyasalarının ilişkisi de burada başlar. 

Sermaye piyasasını orta, uzun ve sonsuz vadeli fonların arz ve talebinin yardımcı kuruluşlar aracılığıyla 

ve menkul kıymetlere bağlı olarak karşılaştığı piyasa olarak tanımlarsak, bu durumda emeklilik 

sigortası hizmeti sağlayan kurumlar sermaye piyasalarında fon arz eden ya da arz edebilecek kapasitesi 

olan taraf olarak karşımıza çıkar. 

Sigortalının ve Sigortacının Yükümlülüklerinin Eşitliği Prensibi 

Bir sigorta işletmesinin taahhütlerinin bugünkü değeri ile sigortalılardan alınacak primlerin bugünkü 

değerinin eşit olması gerekir. Buna "sigortalıların ve sigortacının yükümlülüklerinin eşitliği" prensibi 

denilir. 

Mortalite tablosu, bir toplumda yaşayanların, bulundukları farklı yaşlara göre yaşama ve ölme 

olasılıklarını veren bir tablodur. Ülkeden ülkeye hatta, toplumun farklı kesimleri için farklı mortalite 

tabloları oluşturulabilir. Ülkemize özgü bir mortalite talosu bugüne kadar oluşturulamamıştır. 

Sadece 1970’li yılların başlarında Ahmet ÖZSOY tarafından Türk Memurları ve Ordu Yardımlaşma 

Kurumu mensuplarına özgü mortalite tabloları yapılmıştır. Şu anda ülkemizde hayat sigortacılığı 

konusunda faaliyette bulunan sigorta ve bireysel emeklilik şirketleri, başka ülkelerde düzenlenmiş 

olan mortalite tablolarını hesaplamalarında kullanmaktadırlar. 

Komütasyon (Dönüştürme) tablosu ise mortalite tablosuna teknik faiz oranının dahil edilmesiyle 

oluşturulan, faiz ve olasılığın kombine edildiği, fiyatlama ve matematik karşılıkların hesaplanmasında 

kolaylık sağlayan bir tablodur. Komütasyon tablosu kullanılma nedeni ise farklı 

yaşlarda farklı ölüm ve yaşam olasılıklarının olmasındandır. Her yaşta ölüm ve yaşam olasılıkları 

aynı olsaydı böyle bir tablo düzenlenmesine ihtiyaç olmayacaktı. Ancak, realitede her yaşın 

ölüm olasılığı farklı olduğundan, komütasyon tablosu düzenlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır. 

Sigorta matematiğini dar anlamda mali matematikten bir adım öne çıkartan husus rizikonun hesaplamalarda 

faiz ile birlikte dikkate alınmasıdır. 

29

MAKALE 

Hayat sigortası işlemleri insanların yaşamları ile direkt olarak ilgilidir. Sözleşme yapıldığı zaman 

sigortalılar hayattadır. Bir süre sonra bir kısmı ölecek, bir kısmı ise yaşayacaktır. Yapılacak sigortanın 

türüne göre bir kişinin hayatta kalması veya ölmesi sigortacı açısından rizikoyu oluşturacaktır. 

Eğer ölüm sigortası sözkonusu ise risk sigortalının ölmesi olayıdır. Buna karşılık bir yaşam sigortası 

sözkonusu ise sigortalının hayatta kalması sigortacı açısından riski oluşturacaktır. Karma (muhtelit) 

sigortalarda ise risk uygulanan sigorta tarifesindeki ölüm ve yaşam güvencelerinin ağırlığına göre 

değişir. Bu nedenle prim ve matematik karşılıkların hesaplamalarındaki bu önemli rolden dolayı 

yaşama ve ölme olasılıklarının gerçeği yansıtması gerekmektedir. 

Bir sigorta işletmesi sigorta tarifelerini düzenlerken, sigortalı sayısının mümkün olduğunca çok 

sayıda olmasını (büyük adetler kanunu çerçevesinde) ister. Az sayıda sigortalı ile yapılan sigortalar 

sigorta işletmesi açısından riskli olabilir. Bu durumda reasürans kurumlarını mümkün olan en yüksek 

oranlarda devreye sokmak gerekli olabilir. Reasürans (Riskin başka sigorta ya da reasürans 

kurumlarına devredilmesi) gerçekleşen riski teorik riske büyük sayılar kanunu gereği olarak yaklaştırır. 

Uygun bir ölüm düzeyi (mortalite) tablosu seçmek, hesaplamalarda gerçeği öngörecek uygun bir 

faiz oranı saptamak ve genel giderlerinin tümünü karşılayacak bir masraf oranı belirlemek gereklidir. 

Bu açıdan sigorta işletmelerinde teknik esasların düzenlenmesi büyük önem taşımaktadır. 

Bir hayat sigortası sözleşmesi aktedildiğinde sigortacı riziko konusuna göre yerine getirebileceği 

yükümlülüklere karşı sigortalıdan prim adı altında ödeme veya ödemelerde bulunmasını ister. Başlangıçta 

saptanacak esaslara göre prim bir defada ödenirse buna tek prim (maktu prim) denir. Fakat 

genellikle ödemenin sigortalıya fazla yük getirmemesi için primin sigorta süresi veya belirli bir 

süre boyunca ödenmesi sağlanır. Bu primlere yıllık veya dönemsel primler adı verilmiştir. 

Prim Hesabı 

Net prim sigortalı ve sigortacının eşitliği prensibine göre hesaplanır. Net prim rizikoyu karşılayacak 

düzeyde sigortacıya ne kar ne de zarar bırakır. Gerçekte ise sigortalı sigortacının çeşitli giderlerini 

karşılamak üzere net prime ek olarak bir gider payı ile artırılmış brüt prim veya ticari prim ödenir. 

SP : Net Prim 

EP : Envanter Prim = SP + Yönetim Giderleri 

BP : Brüt Prim 

= EP + Tahsil Masrafları + Üretim Komisyonu 

Primi Belirleyen Unsurlar 

Ölüm Sigortaları 

SP = f (i,q) 

30

MAKALE 

Fonksiyonun anlamı ;ölüm sigortalarında primi belirleyen değişkenler faiz oranı ve ölüm oranıdır. Bu 

fonksiyonu sürekli kabul edip tam diferansiyelini yazarsak; 

f 

f 

f 

f 

dSP di dq , 0 , 0 

i 

q 

i 

q 

Buna göre faiz oranındaki değişiklikler primi ters yönde, ölüm oranındaki değişiklikler ise primi aynı 

yönde etkiler. 

Yaşam Sigortaları 

SP = f (i,p) 

Fonksiyonun anlamı ; yaşama bağlı sigortalarda primi belirleyen değişkenler faiz oranı ve yaşama oranıdır. 

Bu fonksiyonun tam diferansiyelini yazarsak; 

f 

f 

f 

f 

dSP di dp , 0 , 0 

i 

p 

i 

p 

Buna göre faiz oranındaki değişiklikler primi ters yönde, yaşama oranındaki değişiklikler ise primi aynı 

yönde etkiler. 

Matematik karşılık, belli bir anda sigortacı ve sigortalı yükümlülükleri arasında denge kurmayı sağlayan 

gerekli bir meblağ olarak karşımıza çıkar. Bir sigorta tarifesinde, sigorta şirketinin yıllık tahsilat ve ödemeleri 

aynı olmaz. Şirketin tahsil edeceği ve ettiği tutarlar ödemelerinden fazla ise bu fazlalık daha sonraki 

yıllarda sigortalılara ödeneceği öngörülüyorsa bu aradaki fark karşılık olarak tutulur. Matematik 

karşılığı, gelecek yıllarda şirketin ödeyeceği tutarların bugünkü değeri ile alınacak primlerin bugünkü 

değeri arasındaki fark olarak tanımlayabiliriz. Matematik karşılık genelde pozitif değer alır. Çabuklaştırılmış 

rant sigortaları gibi primi güvencenin yerine getirilmesinden sonra alınan sigortalarda, prim ödenmesinden 

önceki döneminde matematik karşılık negatif olur. 

Matematik karşılık gerçek anlamını orta ve uzun vadeli sigortalarda gösterir. Matematik karşılık hesaplanıldığı 

yılda sigorta işletmesinin karını etkileyen önemli bir unsurdur. Matematik karşılıklar net primlerden 

zaman içersinde oluşturulur. 

Matematik Karşılık Hesaplanma Yöntemleri 

1. Prospektif Matematik Karşılık 

Vt : t. yılda matematik karşılık 

Tt : Sigortacının ileride yerine getireceği yükümlülüklerin peşin değeri 

Ut : Sigortalının ileride ödeyeceği primlerin peşin değeri 

Vt = Tt - Ut 

31

MAKALE 

Sigortacının ileride yerine getireceği yükümlülüklerin bugünkü değeri ile sigortalının ileride 

ödeyeceği primlerin bugünkü değeri arasındaki fark prospektif matematik karşılık 

(ileriye dönük hesaplama yöntemi) hesabı olarak adlandırılır. 

2. Retrospektif Matematik Karşılık 

Sigortalının ödediği primlerin nihai değeri ile sigortacının yerine getirdiği yükümlülüklerin 

nihai değeri arasındaki fark retrospektif matematik karşılık ( geriye dönük hesaplama 

yöntemi) hesabı olarak adlandırılır. 

Bt : Sigortalının ödediği primlerin nihai değeri 

Ft : Sigortacının yerine getirdiği yükümlülüklerin nihai değeri 

Vt = Bt - Ft 

Her iki yöntemle hesaplanan matematik karşılık aynı sonucu verir. 

Matematik karşılık bu iki yöntemle hesaplanabildiği gibi ayrıca rekürans bağıntısı yardımıyla da 

bulunulabilir. Rekürans bağıntısı sigortanın başlangıcından bir yıl geçtikten sonra bulunan matematik 

karşılıklar arasındaki bir ifadedir. İlk yılın matematik karşılığı ilk yılın safi primi ile ilişkilendirilerek 

bulunur. O halde rekürans bağıntısı herhangi bir t anına ait bilinen matematik karşılık yardımıyla 

(t+1) yılına ait matematik karşılığı bulmamızı sağlar. 

4. Komütasyon (Çevirme) Sayıları 

Komütasyon sayıları olasılık ve mali işlemleri bünyesinde toplayan sayılardır. Komütasyon 

sayıları sayesinde olasılık ve kesin faiz işlemleri kombine edilerek sigorta tarifesi düzenlenmesi ve 

kontrolü mümkün olur. Komütasyon tablosu, seçilen mortalite tablosundan belirli bir faiz oranıyla 

düzenlenir. Örnek varsayımsal mortalite tablosu aşağıdaki fonksiyondan kesikli olarak türetilmiştir. 

Gerçek bir mortalite tablosu 0 yaş ile 100-110 yaş arasını içerir. 

32

MAKALE 

MORTALİTE TABLOSU 

0 < x < 9 Radix = 1000 

x h(x) lx dx qx Px Mx ex X 

0 1,000 1.000 57 0,057 0,943 5,93 0 

1 0,943 943 61 0,065 0,935 0,063 5,26 1 

2 0,882 882 66 0,075 0,925 0,072 4,59 2 

3 0,816 816 71 0,087 0,913 0,084 3,92 3 

4 0,745 745 78 0,105 0,895 0,100 3,25 4 

5 0,667 667 90 0,135 0,865 0,126 2,57 5 

6 0,577 577 106 0,184 0,816 0,170 1,89 6 

7 0,471 471 138 0,293 0,707 0,259 1,21 7 

8 0,333 333 333 1,000 - 0,707 0,50 8 

Tabloda, l x , x yaşında yaşayanların sayısı, d x x yaşında ölenlerin sayısı, q x x yaşındakilerin bir yıl içinde 

ölüm olasılığı, p x x yaşındakilerin bir yıl yaşama olasılığı, m x x yaşındakilerin ani ölüm olasılığı, e x x yaşındakilerin 

ortalama yaşama süresidir. 

i teknik faiz oranı 

olmak üzere ; 

Dx : x yaşında yaşayanların iskonto edilmiş sayısı 

D x =l x v x 

Eğer yaşam fonksiyonu sürekli olarak kabul edilirse; 

2. Cx : x yaşında ölenlerin iskonto edilmiş sayısı 

a. x yaşında ölenlerin yıl sonuna toplandığı kabul edildiğinde 

b. x yaşında ölenlerin yıl içine eşit dağıldığı kabul edilirse 

33

MAKALE 

Fonksiyon sürekli olarak kabul edilirse; 

3. 

4. 

5. 

6. 

7. 

34

MAKALE 

8. 

KOMÜTASYON TABLOSU Faiz Oranı : % 5, Geometrik Artış Oranı : % 

10 

x Dx Nx Cx Mx Sx Rx Qx Yx x 

0 1.000 5.529 54 737 21.936 4.485 1.000,00 7.531,36 0 

1 898 4.529 55 682 16.407 3.748 987,90 6.531,36 1 

2 800 3.631 57 627 11.878 3.065 968,00 5.543,46 2 

3 705 2.831 58 570 8.247 2.438 938,21 4.575,46 3 

4 613 2.126 61 512 5.416 1.868 897,37 3.637,25 4 

5 523 1.513 67 451 3.289 1.357 841,67 2.739,88 5 

6 431 991 75 383 1.776 906 762,77 1.898,21 6 

7 335 560 93 308 786 523 652,30 1.135,43 7 

8 225 225 215 215 225 215 483,14 483,14 8 

Net Prim ve Matematik Karşılık Hesapları 

1. Kapital Sigortası 

Belli bir yaştaki bir kişinin, belirli bir süre sonunda hayatta kalması koşuluyla belli bir kapitalin sigortalıya 

ödeneceği şeklinde yapılan bir sigorta türüdür. 

SPx : x yaşına ait maktu (tek) safi prim 

Sigortalıların Yükümlülüğü Bugünkü Değeri : 

n : Sigorta Süresi 

K : Kapital (Sigorta) Tutarı 

Sigortacının Yükümlülüğü Bugünkü Değeri: 

35

MAKALE 

İki tarafın yükümlülüklerinin eşitliği prensibinden hareket ederek ; 

yazabiliriz. Buna göre net prim aşağıdaki formülle hesaplanır. 

Ortalama Matematik Karşılık : 

. 

Örnek : 0 yaşındaki bir sigortalının beş yıl sonra hayatta kalması kaydıyla 1.000 TL kapital alabilmesi 

için ödemesi gerekli olan primi hesaplayalım. 

36

MAKALE 

Gelişim 

Safi Prim Dönem Sonu Dönem Sonu Bir Toplam 

Kişiye 

x Lx (SP) SP lx Toplam Ort. Karşılık Ödeme Ödeme 

Karşılık 

0 1.000 523 523.000 548.743 581,91 

1 943 0 0 576.180 653,26 

2 882 0 0 604.989 741,41 

3 816 0 0 635.238 852,67 

4 745 0 0 667.000 1.000,00 

5 667 0 0 - - 1.000 667.000 

Yıllık Primler 

Yaş Sigortalıların 

Yükümlülüğü 

X SP Dx - 

x+1 SP Dx+1 - 

x+2 SP Dx+2 - 

. . . 

. . . 

. . . 

Sigortacının Toplam 


x+n-1 SP Dx+n-1 - 

x+n 

K Dx+n 

Ortalama Matematik Karşılık Hesabı ; 

37

MAKALE 

1.Örnek : 2 yaşında bir sigortalının 5 yıl sonra 1000 TL kapital alabilmek için sigorta şirketine her 

yılbaşında ödemesi gerekli olan primi hesaplayalım. 

Bu durumda sigortalılar her yılbaşında 109 TL prim ödedikleri takdirde 5 yıl sonra hayatta iseler 

1000 TL kapitali alabilirler. 

Bu hesabın gelişimini görelim. 


Kişiye 

x lx (SP) SP lx Toplam Ort. Karşılık Ödeme Ödeme 

Karşılık 

2 882 109 96.136 100.943 123,70 

3 816 109 88.942 199.380 267,62 

4 745 109 81.203 294.612 441,70 

5 667 109 72.702 385.680 668,42 

6 577 109 62.892 471.000 1.000,00 

7 471 - 0 - - 1.000 471.000 

Prospektif yöntemle matematik karşılık formülü ; 

Ölüm Sigortaları 

Belli bir yaştaki sigortalının belirli bir süre içersinde ölmesi halinde sigorta sözleşmesinde belirttiği 

lehdarlarına belirli bir kapitalin ödenmesi ölüm sigortasını oluşturur. 

Tek Prim Hesabı 

Yaş Sigortalıların 


x SP Dx K Cx 

x+1 - K Cx+1 

x+2 - K Cx+2 

. . . 

. . . 

38 

Sigortacının Toplam 


. . . 

x+n-1 

K Cx+n-1

MAKALE 

Teminat ömür boyu olarak verilirse ; 

Matematik Karşılık (Süreli Sigortalarda); 

Vt = SPx+t = K *(Mx+t - Mx+n) / Dx+t 

Matematik Karşılık (Süresiz Sigortlarda); 

Örnek : 2 yaşındaki bir kişi 5 yıl içersinde öldüğü takdirde lehdarlarına 1000 TL ödenmek üzere sigorta 

ettiriliyor. Ödenecek tek primi hesaplayalım. 

39

MAKALE 

Bunun gelişimi aşağıdaki gibidir. 

Dönem Sonu Dönem Sonu Bir Toplam 

Kişiye 

x lx dx SP lx Toplam Ort. Karşılık Ödeme Ödeme 

Karşılık 

2 882 66 351.733 303.319 371,71 1000 66.000 

3 816 71 - 247.485 332,19 71.000 

4 745 78 - 181.859 272,65 78.000 

5 667 90 - 100.952 174,96 90.000 

6 577 106 - - - 106.000 

3. Rant Sigortaları 

Burada rant sigortalarını aktüaryal bazda yani belli bir riske bağlı olarak ve faizi dikkate alarak 

inceleyeceğiz. Sigortacı açısından bu risk sigortalıların hayatta kalmasıdır. Sigortacı, sigortalı ile 

aralarında yaptıkları sözleşme gereği olarak sigortalının hayatta olması koşulu ile dönembaşı ya 

da dönem sonunda, süreli ya da süresiz ve sabit ya da değişen oranlı rantları ödemeyi taahhüt 

eder. Genelde rant sigortalarının tek primi yüksek olduğu için belli bir birikim (kapital) sigortasını 

takiben rant sigortası devreye girer. Rant sigortaları hayatta olmak koşuluyla yapılabildiği gibi 

ölüme bağlı sigorta ile karma edilebilir ya da kapital sigortası ile birleştirilebilir. 

3.1. Sabit Gelirli Dönembaşı Süreli Rant Sigortası 

Sigortacı, sigortalıya her yılbaşında sabit bir tutarı ödemeyi taahhüt eder. Buna ilişkin 

sigortalı tarafından ödenecek tek primin hesabı şu şekilde yapılır. 

40

MAKALE 

Tek Prim Hesabı 

Yaş Sigortalının 


Sigortacının 


x SP Dx K Dx 

x+1 - K Dx+1 

x+2 - K Dx+2 

. . . 

. . . 

. . . 

x+n-1 - K Dx+n-1 

Ortalama Matematik Karşılık 

Örnek : 2 yaşındaki bir sigortalı 5 yıl süreyle her dönembaşında 1000 TL gelir almak için ödeyeceği 

tek primi hesaplayalım. 

Safi Prim Dönemsonu Dönemsonu Bir Toplam 

Kişiye 


Karşılık 

2 882 3.839 3.385.759 2.628.947 3,22 1.000 882.000 

3 816 - - 1.903.594 2,56 1.000 816.000 

4 745 - - 1.216.524 1,82 1.000 745.000 

5 667 - - 577.000 1,00 1.000 667.000 

6 577 - - - - 1.000 577.000 

41

MAKALE 

Sabit Gelirli Dönembaşı Ömür Boyu Rant Sigortası 

Sigortalı ömür boyunca sabit bir geliri dönem başlarında almak için sigortacıyla sözleşme yapabilir. 

Bu durumda tek prim hesabı aşağıdaki formülle hesaplanır. 

Ortalama Matematik Karşılık ise şöyledir. 

Örnek : 5 yaşındaki bir sigortalının ömür boyu her yıl başında 1000 TL alabilmesi için ödemesi gerekli 

olan tek safi primin hesaplanması. 

Safi Prim Dönemsonu Dönemsonu Bir Toplam 

Kişiye 


Karşılık 

5 667 2.896 1.931.393 1.327.612 2,30 1.000 667.000 

6 577 - - 788.143 1,67 1.000 577.000 

7 471 - - 333.000 1,00 1.000 471.000 

8 333 - - - 1.000 333.000 

Aritmetik Artan Oranlı Dönembaşı Süreli Rant Sigortası 

Bu tür sigortalarda, sigortalılar bir yıl önce aldığı gelirin belli bir tutarda arttırılması ile bir sonraki 

yıl gelirini alır. Burada rant aritmetik seri şeklinde gelişir. Bu sigortaya ilişkin olarak prim hesaplanması 

1. Bölümde aktarılmıştır. Buna göre prim ve matematik karşılık formülleri aşağıdaki gibidir. 

42

MAKALE 

f : Artış tutarının birinci yıl gelirine oranı 

Örnek : 2 yaşında bir sigortalı 5 yıl süreyle her yılbaşında 1000 TL ve bu gelirinde her yılbaşında 

200 TL artmasını istiyor. Bu sigortaya ilişkin tek primi hesaplayalım. 

f = 200 / 1000 = 0,20 

Bunun gelişimini görelim. 


Kişiye 

x lx (SP) SP lx Toplam Ortalama Ödeme Ödeme 

Karşılık Karşılık 

2 882 5.144 4.536.949 3.837.697 4,703 1000 882.000 

3 816 0 0 3.001.422 4,029 1200 979.200 

4 745 0 0 2.056.343 3,083 1400 1.043.000 

5 667 0 0 1.038.600 1,800 1600 1.067.200 

6 577 0 0 - 1800 1.038.600 

Ömür boyu aritmetik artan oranlı gelir için safi prim formülü aşağıdaki gibidir. 

43

MAKALE 

Geometrik Artan Oranlı Dönembaşı Süreli Rant Sigortası 

Bu sigorta türünde dönembaşı rantı bir önceki yıl rantından belli bir oranda artırılarak 

hesaplanır. Bu artış geometrik seri şeklindedir. 

Hayat Sigortalarında Kar ve Zarar Unsurları 

Hayat sigortalarında prim ve matematik karşılıkları belirleyen unsurların teknik faiz oranı ve ölüm 

-yaşam olasılıkları olduğunu biliyoruz. Buna bağlı olarak da sigortacının karını ya da zararını belirleyen 

değişkenler de yine aynı unsurlardır. Faiz ve ölüm-yaşam olasılıkları bir sigorta şirketinin 

karını ya da zararını belirler. Bu iki kar unsuru anlamını net primde ve karşılıklarda gösterir. Sigortacı 

ayrıca net prime masrafları da ekleyerek brüt primi hesaplar. Teorik masraflar ile gerçekleşen 

masraflar arasındaki fark sigortacının masraflardan kaynaklanan karını-zararını belirler. Buna göre 

sigortacının kar ve zarar unsurları şöyle sıralanır. 

Mortalite Karı-Zararı 

Faiz Karı-Zararı 

Masraf Karı-Zararı 

Burada ki analizde net primler üzerinden gidilerek faiz ve mortalite kar-zararının ayrımı yapılarak 

sigortacının kar-zarar değişimi incelenecektir. Her sigorta türünde yöntem aynıdır. Sigortacıdan 

alınan primler ve oluşan matematik karşılıkların değerlendirilmesi sonucu elde edilen faiz tutarı 

ile teknik faiz oranına göre hesaplanan beklenen faiz tutarı arasındaki fark sigortcının faiz karınızararını 

verir. Fiili olarak gerçekleşen mortalite oranlarına göre hesaplanan matematik karşılık ile 

beklenen mortalite oranlarına göre hesaplanan matematik karşılık arasındaki fark da mortalite 

karını-zararını verir. Buna göre kapital sigortalarında sigortacının karı-zararı kaynaklarına göre 

aşağıda incelenmiştir. 

Kapital sigortasının belli bir süre sonra sigortalı hayatta ise sigortacının belli bir kapitali ödeyeceği 

şeklinde olduğunu görmüştük. Burada tek prim ödenmesi hali incelemelerde dikkate alınmıştır. 

Faiz Karı : 

it : teorik faiz oranı 

if : fiili faiz oranı 

Kf: Faiz Karı-Zararı 

44

MAKALE 

yıl sonunda ; 

yıldan sonra ; 

Buna göre fiili faiz oranı arttıkça sigortacının faiz karı artar. Eğer teknik faiz oranı gerçekleşen faiz 

oranının altında gerçekleşirse sigortacının faiz zararı oluşur. 

Mortalite Karı-Zararı : 

Vt : t.yıldaki ortalama matematik karşılık 

b üslü tanımlar beklenen değerleri f üslü ifadeler fiili olanları gösterir. 

lx : Yaşayanların sayısı 

Km : Mortalite Karı 

45

MAKALE 

Mortalite karında fiili yaşayanların sayısı ile beklenen yaşayanların sayısı arasındaki fark etkili olduğu 

gibi prim ve matematik karşılık hesaplarında dikkate alınan teknik faiz oranı da belirleyici 

olur. Eğer teknik faiz oranı "0" alınsaydı tam olarak birinci bölümde aktarılan mortalite karızararına 

ulaşılır. Faiz oranı 0'dan farklı oldukça, 0 faizli mortalite karı-zararına göre v (n-t) oranında 

teknik faizle bağlantılı olarak azalma gerçekleşecektir. 

Örnek : 0 yaşında 10 sigortalı aynı anda beş yıl sonra kaydı hayat şartıyla 1000 TL kapital almak 

üzere sigorta ediliyor. Buna ilişkin olarak gerçekleşmelere göre kar-zarar gelişimi tabloda gösterilmiştir. 

Bu yaşa ilişkin safi prim 522.6 olarak hesaplanmıştır. Tabloya baktığımızda birinci yıl sonunda 

teknik faiz % 5 olmasına karşın sigortacı primlerden oluşturduğu fonları % 7 ile değerlendirerek 

105 TL faiz karı elde etmiştir.Beklenen matematik karşılık, bir kişi yıl içinde öldüğü için fiili 

olarak hesaplanan matematik karşılıktan daha fazladır. Dolayısıyla sigortacı birinci yıl sonunda 

beklenenden daha az karşılık ayırdığı için 250 TL tutarında mortalite karı oluşmuştur. Birinci yıl 

sonunda sigortacı 105 faiz karı ve 250 mortalite karı olmak üzere toplam 355 kar elde etmiştir. 

İkinci yılın sonunda sigortacı fonlarını % 8 faiz oranı ile değerlendirerek 157 faiz karı elde etmiştir. 

Bu yıl içinde ölen olmadığı için sigortacı beklenen matematik karşılıktan daha fazla matematik 

karşılık ayırdığından dolayı 380 TL tutarında mortalite zararı oluşmuştur. Bu yılda sigortacının 

toplam zararı 223 olarak gerçekleşmiştir. Üçüncü yılda sigortacı fonlarını % 10 ile değerlendirmiş 

ve 294 TL faiz karı elde etmiş, fakat 499 TL mortalite zararı sonucu sigortacının dönem zararı 205 

TL olarak gerçekleşmiştir. Dördüncü yılda sigortacı fonlarını % 3 faiz oranı ile değerlendirdiği için 

133 TL faiz zararı ortaya çıkmıştır. Bu yılda gruptan 2 kişi öldüğü için sigortacı 1038 TL mortalite 

karı elde etmiş ve sigortacının dönem karı 904 olarak gerçekleşmiştir. En son yılda sigortacı fonlarını 

% 5 faiz oranıyla değerlendirdiğinden dolayı faiz karı ya da zararı oluşmamıştır. Ancak sigortalılardan 

son yılda 2 kişi daha öldüğü için sigortacı 1267 mortalite karı elde etmiş ve dönem karı da 

buna eşit olarak gerçekleşmiştir. 

Kaynaklar 

1. Türkiye İçin ölüm Tabloları, ÖZSOY, Ahmet Oyak Yayınları No : 1 

2. Yaşam Sigortalarının Aktuaryel Prensipleri, Prof. Dr. URAL, Kenan Aktüerler Derneği Yayını 

3. Aktüeryal Teknikler, Doç. Dr. MORALI, Nilgün, Genç Sigortacılar Derneği Yayını 

4. Sigorta Matematiği, Prof. Dr. ISAAC, Alfred, 1946, İ.Ü. İktisat Fakültesi 

5. Faiz ve Yaşam Olasılıklarının Değişiminin Prim ve Matematik Karşılıklara Etkisi, Doç.Dr. Şevki 

KAYLAV, 1985, Marmara Üniversitesi 

46

MAKALE 

KÖPEKLERDEN KORKAN ÇOCUK 

Stratejik Planlama ve Kalite Yönetimi Müdürlüğü 

Yücel Özbilgin-Müdür 

12. yüzyıl ortalarında bozkırda, Onon ve Kerülen ırmakları arasında bir yerde bir adam ve bir çocuk birlikte 

yolculuk ediyorlardı. Baba Yesügey genç ve güçlüydü. Doğuştan gelen bir asaleti ve kendi başına 

elde ettiği bir gücü vardı. Oğlu Timuçin henüz küçük dokuz yaşındadır. Baba oğul, Yesügey’in eşinin 

boyu olan Olkunutların kampına Timuçin için kız istemeye gidiyordu. Okuma yazmaları olmayan bu 

büyük göçebe kabilede, Çinlilerin hitaplarıyla “kuzey barbarlarında” kurallara çok önem verilirdi. Bu 

kurallardan biri de kabile dışından evlenmek yani çapraz evlilikler yapmaktı. 

Evlilik çağı gelmemiş olsa da geleceği önceden görmek ve evlilik çağı olan 15-16 yaşlarına kadar uzun 

süreli evlilik öncesi bir nişan şarttı. Aileler ve kabileler arasındaki rekabetler tarafından parçalanmış, 

tehlikelerle dolu bir dünyada yeni ittifaklar kurmak ya da eskilerini sağlamlaştırmak için her türlü imkanı 

değerlendirmek gerekiyordu. 

Çekçer ve Çikurku tepeleri arasında bir vadide, Kangay Dağları’nın ilk eteklerinde at koştururken, yollarına 

Kongirat boyunun Dey Seçen adındaki önderi çıktı. İki yolcuyu gören Dey Seçen onlara yaklaştı. Bu 

az nüfuslu ve uçsuz bucaksız bozkırda rastlaşmalar çene çalmak için iyi bir fırsattı. Yesügey niye buralarda 

olduğunu açıkladı. Bunun üzerine çocuğu göz ucuyla inceleyen Dey Seçen Timuçini çok övdü. 

“Gözlerinde ateş, yüzünde parıltı var” dedi. Dey Seçen’in yalnızca Yesügey’le dostluk kurmanın yollarını 

aramadığını varsayarsak, Timuçin, kediye benzeyen gözleri, geniş alnı ve yay şeklinde olan küçük binici 

bacaklarıyla hoşuna gitmişti. Kendi halkını överek, geceleri ateşin çevresinde hikaye anlatanların akıcı 

diliyle sözü tekrar aldı: 

“Bizde eskiden beri oğullar yakışıklı ve kızlar güzeldir. Güzel yanaklı kızlarımızı tüm hükümdarların tahtlarına 

oturtuyoruz. Halkımız oğullarının yakışıklılığı ve kızlarının güzelliği ile tanınır. Yesügey kardeş, 

benim evime gidelim! Kızımı görürsün daha küçük.” 

Kız on yaşındaydı, Timuçin’den bir yaş büyüktü. Çok güzeldi ve aynı onun gibi “yüzünde parıltı, gözlerinde 

ateş” vardı. Adı Börte idi. İsminin anlamı mavimtırak ya da belki gri idi. Börte’nin yüzü hem baba 

hem de oğulun kalbine işledi. Ertesi sabah uyandılar ve Dey Seçen’den kızı Börte’yi istediler. 

Adetlere uygun olarak kız babası naz yapar, onayını vermeden önce birçok kez reddeder, gecikmelere 

neden olurdu; isteyen taraf olmadığı ve her zaman kabul etmeme özgürlüğüne sahip olduğundan hep 

üstün durumda kalıyordu. Ancak Dey Seçen beklenmedik yalınlıkta, kendisini naza çekmeden kızı Börte’yi 

verdi. Bu bir dostluk göstergesiydi. “Bir kızın kaderi, içinde doğduğu ailede yaşlanmamaktır.” Dedi 

sadece. 

Timuçin’in genç nişanlısının evinde, müstakbel damat sıfatıyla kalmasına karar verildi. Babası ona hediye 

olarak yanındaki binek atını verdi. Ardından baba oğul vedalaştı. Giderken Yesügey Dey Seçen’e 

dönüp şöyle dedi : “OĞLUM KÖPEKLERDEN KORKAR, KÖPEKLERİNİN ONU KORKUTMASINA İZİN VER- 

ME.” Bu Timuçin’in babasından duyduğu son sözler oldu. 

47

MAKALE 

Köpeklerden korkan dokuz yaşındaki bu çocuk, tarihin en büyük fatihi olarak kabul edilen CEN- 

GİZHAN olacaktı. İşte dünyanın tanıdığı ve halen daha en büyük stratejist olarak kabul edilen 

Cengiz Han’ın serüveni böyle masal gibi başlamıştı. Hayatı boyunca sadece bir kez yenilgi yüzü 

gören Timuçin bu yenilgiden sonra asla yenilmeyeceğine dair yemin etti ve bir daha da asla yenilmedi. 

Dağınık Moğol boylarını tek bir bayrak altında toplamayı başardı. Günümüzün modern düzenli 

ordularının kullanmakta olduğu onluk sistemi ilk Cengiz Han uygulamıştır. Moğolların işgal 

hızına tarihte ulaşabilmiş bir güç olmadığı gibi, halen günümüzün modern araç ve gereçlerine 

sahip orduları da ulaşamamaktadır. Cengiz Han’ın askeri stratejileri harp okullarında öğrencilere 

anlatılmasına ve verilmesine karşın onun başarılarını yakalayabilmek mümkün görünmemektedir. 

Moğol İmparatorluğu’na gerçek değerini sağlayan üç temel nitelik bulunmaktadır. 

Benzersiz Yayılım : Cengiz Han’ın gerçekleştirdikleriyle, ölümünde imparatorluk tüm Orta Asya’yı 

– Hazar’dan Pasifik’e, Maveraünnehir, Horasan, Afganistan, Mançurya, Kuzey Çin’in 

bir bölümü ve Sibirya’nın güney bölgeleri dahil- kapsamaktadır. Moğollar tarafından 

Kafkasya, Kırım’ın kuzeyi ve Kama Bulgar Krallığı’na kadar götürülen 20.000 atlıdan oluşan 

bir güçle inanılmaz bir sefer gerçekleştirilmiştir. Daha sonraları doğuda Çin, Kore, 

Tibet, Çinhindi’nin kuzey ve doğusu, Birmanya; batıda İran, Irak, Ermenistan, Anadolu’nun 

büyük bir kısmı, Hazar’ın ve Karadeniz’in kuzeyindeki tüm bozkırlar, Rus prensliklerinin 

tümü; güneyde Keşmir ve Hindistan’ın kuzeybatı bölgeleri Cengiz Han’ın oğullarıyla 

imparatorluk topraklarına eklenir. 

İmparatorluğun Kuruluşundaki Sağlamlığa Zarar Vermeyen Büyük Hız: Bu da yine tarihte eşi 

benzeri olmayan bir durumdur. Büyük İskender tarihte saman alevi gibi birdenbire parlayıp 

sönmüşse, bu çok daha az geniş ve ölümünden hemen sonra yıkılan imparatorluk 

yüzünden olmuştur. Napolyon’un fethettiği yerler önemsiz bölgeler olmasına rağmen bu 

bölgeler bile özgürlüklerini geri almak için onun ölmesini bile beklememiştir. 

Olanakların Yetersizliği ile Sonuçlar Arasındaki Orantısızlık : İmparatorluğun kurucusu Cengiz 

Han bir hiçti ya da önemsiz biriydi. Çocukken babasını kaybederek her şeyini yitirmişti. 

Dışlanmış biri olarak sefalete mahkum edilmişti. İlk önce mirasına sahip çıkmış, ardından 

etrafındakiler tarafından kabul edilmiş ve son olarak da kendini tüm Moğollara benimsetmişti. 

Bu yavaş yükseliş elli yılını almış, ancak bu elli yılın sonunda kendini hakan ilan etmiş 

ve dünyanın fethine başlayabilmişti. 

Moğollar varlıklarının bilincine sahip değillerdi, onlardan bir ulus yaratacak olan Cengiz Han’dı. 

Ne okuma yazma biliyorlar, ne de tarım yapıyorlardı. Hayvancılık ve avcılık temel işleriydi. Şehir 

nedir bilmiyor ve yalnızca yurt adı verilen sökülüp takılan ve taşınabilen çadırlarda yaşıyorlardı. 

Orta Asya’da hızla yayılan Hristıyanlığa hiç ilgi duymamışlardır. 

Cengiz Han’ın sahip olduğu bu malzeme kuşkusuz olağanüstü bir araçtı, ancak onu yontmak, biçim 

vermek ve hatta ona ruh kazandırmak gerekiyordu. Ulusunu kendi başına ortaya çıkarmış, 

basit fakat kuvvetli bir ideoloji benimsetmişti. Özellikle yasak ve zorunluluk yığınlarına başvurarak 

ve onları yalın ahlaki ve politik ilkelerle süsleyerek “yasak” adında bir yasa oluşturmuştu. Böylece 

eski klan sistemini yok ederek, Moğol kimliğinin bilincini vererek kalıcı olmalarını sağlamış, tüm 

göçebe boy ve ulusları bir bütün haline getirmiş ve ardından gelenler tarafından eserinin tamamlanmasına 

yetecek birikimi oluşturmuştur. 

48

MAKALE 

Moğol İmparatorluğu’nu gerçek anlamda hiçbir şey tam olarak izah edememektedir. İmparatorluğun 

oluşması için birçok olağanüstü koşul bir araya gelmiştir. 11-12. Yüzyıllarda Moğollar seleflerinden 

daha az uygar olmaları dışında çok farklı değillerdi. Silahları ya da askerlerinin çok iyi 

eğitimli olduklarını kanıtlayan unsurlar yoktur. O dönemdeki yerleşik devletlerin de çok güçsüz 

olduğunu ileri süremeyiz. Müslümanlar zaferlerinin zirvesindeydi. Gürcistan ve Macaristan gibi 

devletler parıldamaktaydı. Çinliler, Birmanyalılar, İranlılar ve Polonyalıları uygarlıklara has hiçbir 

hastalık kemirmiyordu. Moğol İmparatorluğu’nun olağanüstü başarısı ikincil nedenlerden değil, 

özellikle Cengiz Han’ın dehasından kaynaklanmaktadır. Bu durum kişinin dehası ile milletinin 

dehasının kesişmesinden ortaya çıkmıştır. Moğollar olmadan Cengiz Han, Cengiz Han olmadan 

da Moğollar olmazdı. Cengiz Han hiçbir şey icat etmemiş, ancak her şeyi yüceltmişti. Güç zaten 

vardı; Cengiz Han ona etkiyi vererek harekete geçirmişti. Hayal ettiğini sunduğunda karşı konulmaz 

oluyordu. 

Ardından gelenler yetenekleri sayesinde öne çıktılar. İmparatorluk tarihi Cengiz Han’ın ölümünden 

sonra da sürmüşse, bu imparatorluğa başlangıçta iyi bir ivme verilmesinden kaynaklanmıştır. 

Kurucusunun ölümünden birkaç yıl sonra fetihlerin yeniden başlamış olması; dünyaya karşı 

zafer kazanmış 150.000 civarında Moğol süvarisinin durumunu koruyabilmiş olması; her yerde 

sadık ve yetenekli işbirlikçilerin olması; ulusların ayaklanmış olmaması; milyonlarca insanın bu 

egemenliği kabul etmiş olması; paralı askerlerin ve yardımcı birliklerin sadakatle hizmet etmiş 

olması imparatorluğun Cengiz Han’ın ölümünden sonra sürmesinde etkili olana hususlardan 

bazılarıdır. 

Moğollar ülkelerini terk etmez ya da yurt dışına çıktıktan sonra işini tamamladığında geri dönerlerdi. 

Moğolların en önemli isimlerinden Sabotay dünyayı baştan aşağı dolaştıktan ve yaklaşık 

yüz savaş kazandıktan sonra hayatının geri kalan kısmını Moğolistan’ın yoksulluğunda geçirmek 

için geri dönmüştür. Hiçbir komutan fethettiği şehre yerleşmemiştir. Cengiz Han ve diğer komutanları 

da aynı durumda idi. Bu durum bizi başarılarının sırrının her şeyden önce ne güç, ne zenginlik 

ne de unvan arayışı içinde olmalarında yatıp yatmadığını sorgulamamıza yöneltiyor. Yaylalarındaki 

temiz hava, donmuş uzun nehirleri, engin alanları, yurtlarını, atları çok seviyorlardı ve 

daha uzun bir süre de doğruluktan ayrılmayacaklardı. 

Kaynak : 

ROUX, Jean Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, Kabalcı Yayınevi, 2001 (Çevirenler, Prof. Dr. Aykut 

KAZANCIGİL, Ayşe BEREKET) 

49


KALKINMA BANKASI 

HATIRA ORMANI OLUŞTURULDU 

Sanayi ve turizm sektörlerine verdiği önemli desteğin yanı 

sıra, gelişmekte olan enerji sektörünü desteklemek amacıyla 

yurt genelinde yenilenebilir enerji, enerji verimliliği 

ve çevre yatırımlarına sağladığı krediler, desteklediği yatırımlarla 

çevre bilincini geliştirmeyi ve olumlu çevresel faaliyetlerini 

artırmayı ilke edinen Bankamız bu kapsamda, 

Nisan 2009 yılında TSE ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi 

Sertifikasını alan ilk Kamu Bankası olmuştur. 

Hizmet ve faaliyetlerimizden kaynaklanan olumsuz çevresel 

etkileri ve kaynak kullanımını azaltmayı, olumlu çevresel faaliyetlerimizi artırmak, çevre bilincini 

geliştirmek ve sürdürebilir iyileştirmeye katkıda bulunmak amacıyla T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı’nın 

desteği ile Kalkınma Bankası Hatıra Ormanı oluşturulması çalışmalarına başlanılmıştır. Yapılan 

görüşmeler sonucunda Etimesgut – Konya çevre yolunda bulunan alan Hatıra Ormanı alanımız 

olarak belirlenmiştir. 

Etimesgut – Konya çevre yolunda bulunan orman alanımızda Fidan dikim töreni 11 Kasım 2010 

tarihinde Bankamız Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Başkanı Abdullah ÇELİK, Bankamız Üst Düzey 

Yöneticileri, Orman Bakanlığı Üst Düzey Yöneticileri ve Bankamız personelinin katılımı ile gerçekleştirilmiştir. 

Yönetim Kurulu Başkanımız ve Genel Müdürümüz 

Sn. Abdullah Çelik yaptığı konuşmada; “Ülkemizin 

ekonomik ve sosyal refahının sağlanması, sürdürülebilir 

kalkınması için çevre ve temiz enerjinin öneminin 

bilincinde olan Bankanın, bu alanlardaki yatırımları 

destekleme, uluslararası finansal kuruluşlarla 

işbirliği içinde çalışma ve firmaları bilinçlendirme 

hususlarında üzerine düşen görevleri yerine 

getirme kararlılığının sürmekte olduğunu” , Bankanın 

faaliyetlerini hem artırıp hem de çeşitlendirirken, 

gelecek nesiller için hem kalkınmış hem de 

sağlıklı bir çevreye sahip bir ülke yaratılmasında üzerine düşen görevleri yerine getirme kapsamında, 

yeni kaynaklar sağlayarak çevre yatırımlarının finansmanına özel önem vermeyi sürdüreceklerini 

ifade eden Çelik, Bankanın çevre konusundaki çalışmalarının çevre dostu yatırımları desteklemek 

ve çevre bilincinin oluşması ve yaygınlaşmasına katkı sağlamakla sınırlı olmayıp, bu duyarlılığını 

ve çevre odaklı olmayı kendi personelinden başlayarak sürdürdüğünü ve çalışmaları sonucunda 

Bankanın, TS EN ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi Belgesi almaya hak kazandığını belirtmiş ve sözlerine 

, Bankanın, çalışanları ile birlikte yaşanabilir çevre oluşturma faaliyetlerine önem verdiğini ve 

bu kapsamda güzel bir yurt ve güzel bir dünya oluşturma hedeflerini daima göz önünde bulunduracağını 

belirterek devam etmiş ve konuşmasını kurulmakta olan bu küçük ormanın daha büyük ormanların 

çekirdeğini oluşturması dileğiyle emeği geçen Banka çalışanları ile Ankara İl Orman Müdürlüğüne 

verdikleri katkılardan dolayı teşekkür ederek tamamlamıştır. 

Kalkınma Hatıra Ormanı’na yaklaşık olarak 2000 adet fidan dikilmiştir. 

50


KALKINMA 

RENEX ECO YENİLENEBİLİR ENERJİ TEKNOLOJİLERİ 

ENERJİ VERİMLİLİĞİ VE YALITIM FUARINDA 

Bankamız Yenilenebilir Enerji sektöründeki faaliyetlerini 

daha etkin bir şekilde sürdürebilmek ve söz konusu 

sektörlerdeki güncel gelişmeleri daha yakından takip 

edebilmek, geniş yatırımcı kitlelerini Bankamız faaliyet 

alanları hakkında bilgilendirerek daha fazla yatırımcıya 

ulaşabilmek, enerji sektörünün sorunlarını daha iyi anlayabilmek 

ve çözüm üretebilmek, sektörün ihtiyaçlarına 

cevap verebilmek ve sektördeki güncel gelişmeleri 

daha yakından takip edebilmek için 09 – 12 Aralık 2010 

tarihleri arasında İstanbul’da Hannover Messe ve Sodex fuarcılık tarafından düzenlenen olan 

RENEX ECO 2010 Yenilenebilir Enerji teknolojileri, enerji verimliliği ve yalıtım fuarına katılmıştır. 

Genel Müdürümüz Sn. Abdullah Çelik tarafından ziyaret edilen Bankamızın yeni vizyonuna uygun 

olarak tasarlanan standımız katılımcılar tarafından 

büyük ilgi görmüştür. Kredi Pazarlama Müdürlüğü 

Müdürü Hasan Üsküplü, Kd. Uzmanlarından Aysun 

Yıldız, Ziya Bozkurt, Teknoloji İzleme ve Araştırma 

Müdürü İbrahim Sevin, Uzman Onur Karakurt, İstanbul 

Şube Müdürlüğü’nden Müdür Vekili Çetin Kayış, 

Uzman İlgi Ünaldı, Turgay Sarıçam, Çağrı Duysak 

tarafından standımızı ziyaret eden yatırımcılar bilgilendirilmiştir. 

51


HİZMET İÇİ EĞİTİMLER 

 

 

Bankamızca gerek dışarıya yaptırılan projeler gerekse kendi bünyesinde hazırlanan projeler ile 

kredi incelemesi aşamasında yaptırılmaya çalışılan işlere ait dokümanlar ve detay çizimlerin 

bulunması sebebiyle, çizimler hakkında bilgi edinilebilmesi ve incelenebilmesi için Aoto- 

CAD2010SLM FULL (3 Boyutlu Kullanım) paket programını kullanmak amacıyla Bankamız Bilgisayar 

eğitim salonunda 05 Ekim 2020 tarihinde (Salı, Perşembe ) başlatılan ve 160 saatlik bir sürede 

tamamlanacak olan kursa, Sarper ŞAHİN, Berkay KILIÇCIOĞLU, Halil İbrahim ERDAL, Gökhan 

ERKAN, Serhat Sinan YILMAZ, Seval ÖZEL, Gülser Gülay AKPINAR, Gencay KARADEMİR, 

Aydemir BOZKAYA ve Hakan SÖNMEZ Katılmaktadırlar.. 

Bankamız yöneticilerine yönelik olarak 22-24 Ekim 

2010 tarihleri arasında Afyonkarahisar’ da gerçekleştirilen 

” 2010 YILI DEĞERLENDİRMESİ VE PROJEKSİYON 

ÇALIŞMASI “ konulu toplantı da Bankamız Birim yöneticileri 

yıl içerisinde gerçekleştirilen çalışmaları ile 

ilgili sunumlar yapmışlar ve ileriye dönük yapılması gereken konuları ve çalışmaları belirtmişlerdir. 

Toplantıda Genel Müdürümüz Sayın Abdullah ÇELİK Bankamızın ileriki yıllarda daha da 

gelişmesi ve sektörde daha başarılı 

olabilmesi için yöneticilere ileriye 

dönük çalışmalarının kapsamını genişletmeleri 

konusunda tavsiyelerde 

bulunmuştur. Toplantıya 69 Yönetici 

ve 8 görevli personel olmak üzere 

toplan 77 kişi katılmıştır. 

52


 

 

Bankalar tarafından her yıl yapılması zorunlu olan 5549 sayılı “Suç Gelirlerinin Aklanmasının 

Önlenmesi ve Terörizmle Mücadele” hakkındaki kanunla ilgili olarak Müdürlüğümüz 

koordinasyonunda ve Birim Yöneticilerinin sorumluluğunda MASAK Uzmanlarınca 

2009 ve 2010 Yıllarında gerçekleştirilen “Eğiticilerin Eğitimi” konulu programa katılarak 

Eğitici olan personel tarafından , eğitimler öncelikle kendi birimleri personeline 

yönelik olarak 2010 yılını kapsayacak şekilde gerçekleştirilmiştir. Söz konusu eğitime 

303 Bankamız personeli iştirak etmiştir. 

1-20 Mart 2010 tarihleri arasında Japonya’da gerçekleştirilen bir eğitim programına katılan 

Kredi Değerlendirme II Müdürlüğü Uzmanlarından Halil İbrahim ERDAL Japonya 

ve Japon Kobileri hakkında edindiği bilgileri Bankamız ilgili personeli ile paylaşmak üzere 

13 Aralık 2010 tarihinde bir sunum yapmıştır. Sunuma 19 personel katılmıştır. 

 

Çevre Yönetim Sistemi kapsamında oluşturulan İtfaiye, İlk yardım, Kurtarma, Koruma 

ve Teknik servislerden oluşan İlk Müdahale ekibinde görevli Bankamız personeline yönelik 

“ Yangın ve Acil Durum Eğitimi” 14-15 Aralık 2010 

tarihlerinde ÇANKAYA İŞÇİ SAĞLIĞI ve İŞ GÜVENLİĞİ MER- 

KEZİ tarafından 52 personelin katılımıyla gerçekleştirilmiş 

ve Güvenlik Tahliye Planı hazırlanarak her iki hizmet binamızda 

tatbikat yapılmıştır. 

53


BANKA DIŞI EĞİTİMLER 

 

 

 

 

TÜBİTAK tarafından 01-02 Ekim 2010 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenen “ Gelişmekte Olan 

Piyasalarda teknoloji Transferini ve Kalkınma Kapasitesini Geliştirecek Etkili Kamu Tedarik 

Stratejilerinin Belirlenmesi” konulu Çalıştay’ a Bankamız Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü 

Uzman yardımcısı Emrah ERSOY ile İç Kontrol Müdürlüğü Uzman Yardımcısı Birol TAŞ 

katılmışlardır. 

İslam Kalkınma Bankası’na Üye Ülkelerde Kalkınma Finans Kuruluşları Birliği olan ADFİMİ tarafından 

05-06 Ekim 2010 tarihlerinde İstanbul’da gerçekleştirilen “ ADFIMI Development Forum 

2010” konulu panele Bankamız Genel Müdür Yardımcısı Bahattin SEKKİN, Kredi Değerlendirme 

I Müdürü Satı BALCI, Kredi Pazarlama Müdürü Hasan ÜSKÜPLÜ, Müdür Yardımcısı Cemal 

DİRİCAN, Finansal Kurumlar Müdürü Murat BUĞAN, Uzman Yardımcısı Hakan SÜSLÜ, İş 

ve Ürün Geliştirme Müdürlüğü Uzmanı Gökalp ERTUĞRUL ile Uzman Yardımcısı Recep Mehmet 

ŞENGEL katılmışlardır 

Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri: VIII No:34 Sayılı “ Sermaye Piyasasında Faaliyette Bulunanlar 

için Lisanslama ve Sicil Tutmaya İlişkin Esaslar Hakkında Tebliği’ne göre 06-07 Kasım 2010 

tarihlerinde Ankara’da yapılan Türev Araçlar ve Sermaye Piyasası Faaliyetleri İleri Düzey Lisanslama 

sınavlarına Hazine Müdürlüğü ‘n den Mehmet Ali ÖZEL, Hüseyin ÇALIŞKAN, Ahmet 

KAYA, Onur AKGÜL ile Elif Sultan YILIK katılmışlardır 

Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı’nca 20-21 Aralık 2010 tarihlerinde kamu idarelerinden devralınan 

sigortalılar ile bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilerin genel sağlık sigortası tescili, 

prim tahsili ve sağlık hizmetlerinin sağlanması ile ilgili mevzuat ve bilgisayar programlarının 

uygulanmasına yönelik düzenlenen eğim programına İnsan Kaynakları Müdürlüğü’nden Nihal 

GÜROL ile Ahmet Kerim MATUR katılmışlardır. 

54

Kalkınma Dergisi 58. Sayı - Türkiye Kalkınma Bankası

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?