Gıda Ürünleri ve İçecek İmalat Sanayii

GIDA ÜRÜNLERİ VE İÇECEK
İMALAT SANAYİİ
Hazırlayan
Ömür GENÇ
ESAM Müdür Yardımcısı

1. SEKTÖRÜN TANIMI
Gıda ürünleri ve içecek imalatı, ISIC Revize 3 sınıflandırmasına göre, imalat
sanayii alt ayrımında 15 no’lu gruplandırma içinde yer almaktadır. Bu grup altında
üçlü düzeyde 5 alt sektör, dörtlü düzeyde ise 17 alt sektör bulunmakta olup bu
sektörler aşağıdaki gibidir:
• 151 Sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi,
işlenmesi ve saklanması
• 1511 (Mezbahacılık; etin işlenmesi ve saklanması)
• 1512 Balık ve balık ürünlerinin işlenmesi ve saklanması
• 1513 Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması
• 1514 Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağ imalatı
• 152 Süt ürünleri imalatı
• 1520 Süt ürünleri imalatı
• 153 Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta, nişastalı ürünler ve hazır
hayvan yemleri imalatı.
• 1531 Öğütülmüş tahıl ürünleri imalatı
• 1532 Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı
• 1533 Hazır hayvan yemleri imalatı
• 154 Diğer gıda maddeleri imalatı
• 1541 Fırın ürünleri imalatı
• 1542 Şeker imalatı
• 1543 Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı
• 1544 Makarna, şehriye, kuskus ve benzeri unlu mamüllerin imalatı
• 1549 Başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri imalatı
• 155 İçecek imalatı
• 1551 Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve karıştırılması; mayalı
maddelerden etil alkol üretimi
• 1552 Şarap imalatı
• 1553 Bira ve malt imalatı
• 1554 Alkolsüz içecek imalatı, maden ve memba suları üretimi
45

Sektör, NACE REV. 1.1. sınıflandırmasına göre üçlü düzeyde 9 alt sektör,
dörtlü düzeyde ise 33 alt sektörden oluşmakta olup aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır:
• 15 Gıda ürünleri ve içecek imalatı
• 151 Et ve et ürünleri imalatı, işlenmesi ve saklanması
• 1511 Et imalatı ve saklanması
• 1512 Kümes hayvanları etlerinin imalatı ve saklanması
• 1513 Et ve kümes hayvanları ürünlerinin imalatı
• 152 Balık ve balık ürünlerinin işlenmesi ve saklanması
• 1520 Balık ve balık ürünlerinin işlenmesi ve saklanması
• 153 Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması
• 1531 Patatesin işlenmesi ve saklanması
• 1532 Sebze ve meyve suyu imalatı
• 1533 Başka yerde sınıflandırılmamış sebze ve meyvelerin işlenmesi ve
saklanması
• 154 Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı
• 1541 Ham, sıvı ve katı yağların imalatı
• 1542 Rafine sıvı ve katı yağların imalatı
• 1543 Margarin ve benzeri yenilebilir katı yağların imalatı
• 155 Süt ürünleri imalatı
• 1551 Süthane işletmeciliği ve peynir imalatı
• 1552 Dondurma imalatı
• 156 Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin
imalatı
• 1561 Öğütülmüş tahıl ürünleri imalatı
• 1562 Nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı
• 157 Hazır hayvan yemleri imalatı
• 1571 Çiftlik hayvanları için hazır yem imalatı
• 1572 Ev hayvanları için hazır yem imalatı
• 158 Diğer gıda maddeleri imalatı
46

• 1581 Ekmek, taze fırın ürünleri ve taze kek imalatı
• 1582 Peksimet, bisküvi imalatı, dayanıklı pastane ürünleri ve dayanıklı
kek imalatı
• 1583 Şeker imalatı
• 1584 Kakao, çikolata ve şekerleme imalatı
• 1585 Makarna, şehriye, kuskus ve benzer unlu mamullerin imalatı
• 1586 Kahve ve çayın işlenmesi
• 1587 Baharat, soslar, sirke ve diğer çeşni maddelerinin imalatı
• 1588 Hazır, homojenize gıda maddeleri ile diet yiyecekleri imalatı
• 1589 Başka yerde sınıflandırılmamış diğer gıda maddeleri imalatı
• 159 İçecek imalatı
• 1591 Damıtılmış alkollü içeceklerin imalatı
• 1592 Mayalı maddelerden etil alkol imalatı
• 1593 Şarap imalatı
• 1594 Elma şarabı ve diğer meyve şaraplarının imalatı
• 1595 Diğer damıtılmamış mayalı içeceklerin imalatı
• 1596 Bira imalatı
• 1597 Malt imalatı
• 1598 Maden suyu ve alkolsüz içecek üretimi
47

2. SEKTÖRDEKİ FİRMA SAYISI
2001 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı (devlet sektörünün tamamı ile özel
sektörde 10 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerini kapsayan) sonuçlarına göre,
Türkiye genelinde gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründe faaliyet gösteren firma
sayısı 1.674 adet olup imalat sanayii genelindeki firma sayısının %14,8’ini
oluşturmaktadır. Türkiye genelinde imalat sanayiinde (10 ve üzerinde işçi çalıştıran)
işyeri sayısı 2001 yılı sayım sonuçlarına göre 11.293 adet olup işyeri sayısı açısından,
gıda ve içki sektörü, tekstil sektöründen sonra ikinci sırada yer almaktadır.
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründe faaliyet gösteren işyerleri, ülke
geneline yayılmakla birlikte, firmaların önemli bir bölümü, İstatistikî Bölge
Sınıflandırması Düzey 2’ye göre, başta İstanbul olmak üzere İzmir, Trabzon,
Tekirdağ, Ankara, Bursa ve Kocaeli bölgelerinde bulunmaktadır.
Sektör genelinde yer alan 1.674 adet işyeri sayısının, %12,4’ü İstanbul
bölgesinde yer almakta iken, %9,1’i İzmir, %8,9’u Trabzon, %6,5’i Ankara, %6,3’ü
Tekirdağ, %6,3’ü Bursa ve yine %6,3’ü de Kocaeli bölgesinde bulunmaktadır. Söz
konusu bu altı Düzey 2 bölgesi, Türkiye genelindeki firma sayısının %55,9’unu
kapsamaktadır.
2001 yılı itibariyle sektördeki firmalara ait kurulu çevirici güç kapasitesi
1.658.201 Bg-Hp (beygir gücü) olup bunun %9,8’i Bursa, %8,4’ü Tekirdağ, %8,1’i
Kocaeli, %7,8’i İzmir, %7,3’ü İstanbul, %6,6’sı Trabzon ve %6,5’i Adana
bölgesindeki firmalara aittir. Sektör genelindeki kurulu çevirici güç kapasitesi, ülke
geneli imalat sanayii kurulu çevirici güç kapasitesinin %11,9’unu teşkil etmektedir.
Sektör genelinde çalışanların sayısı incelendiğinde ise 149.734 kişi olan sektör
ortalama çalışan sayısının, Türkiye geneli imalat sanayiinde çalışan sayısının
%13,7’gibi önemli bir bölümünü oluşturduğu görülür. Sektörde çalışanların (yıllık
ortalama çalışan sayısının) %12’si Trabzon bölgesindeki firmalar tarafından
istihdam edilmekte iken, %10,1’i İstanbul, %9,1’i İzmir, %8,6’sı da Bursa
bölgesindeki firmalarda istihdam edilmektedir. Gıda ürünleri ve içki sektörü,
istihdam açısından, tekstil ve giyim ürünleri sektöründen sonra en fazla istihdamın
olduğu üçüncü sektördür.
2001 yılı itibariyle sektör tarafından yaratılan katma değer 4,8 milyar YTL olup
ülke geneli imalat sanayiinde yaratılan katma değerin %11,9’unu oluşturmaktadır.
Yaratılan katma değerin %15,9’u İstanbul bölgesindeki firmalara ait olup bunu
sırasıyla %9,9 ile İzmir, %9,7 ile Tekirdağ, %9,4 ile Manisa, %8,6 ile Kocaeli ve
%8,5 pay ile de Bursa bölgesi izlemektedir. 2001 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı
sonuçlarına göre gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörü, yaratılan katma değerin
büyüklüğü açısından petrol ürünleri sanayiinden sonra ikinci sırada gelmektedir.
48

Tablo 1: Gıda Sektöründe Faaliyet Gösteren Firma Sayısı
Düzey 2
Bölgesi
Firma
Sayısı
Yıllık Ortalama
Çalışan Sayısı
Kurulu Çevirici
Güç Kapasitesi
Katma Değer
Adet % Kişi % Bg-Hp % YTL %
İstanbul 208 12,4 15.183 10,1 120.762 7,3 769.053.324 15,9
Tekirdağ 105 6,3 8.971 6,0 139.376 8,4 470.978.837 9,7
Balıkesir 57 3,4 9.759 6,5 82.972 5,0 309.983.135 6,4
İzmir 153 9,1 13.655 9,1 129.845 7,8 477.352.131 9,9
Aydın 58 3,5 2.051 1,4 19.963 1,2 33.581.115 0,7
Manisa 83 5,0 9.962 6,7 104.062 6,3 456.820.551 9,4
Bursa 106 6,3 12.897 8,6 162.863 9,8 412.164.268 8,5
Kocaeli 106 6,3 11.248 7,5 134.256 8,1 415.247.418 8,6
Ankara 108 6,5 7.116 4,8 53.613 3,2 221.496.537 4,6
Konya 79 4,7 9.478 6,3 136.096 8,2 283.105.173 5,8
Antalya 42 2,5 2.336 1,6 23.001 1,4 68.718.372 1,4
Adana 80 4,8 5.188 3,5 107.517 6,5 190.911.246 3,9
Hatay 30 1,8 1.568 1,0 37.565 2,3 25.545.721 0,5
Kırıkkale 33 2,0 2.086 1,4 32.670 2,0 92.307.264 1,9
Kayseri 39 2,3 2.912 1,9 19.688 1,2 106.153.691 2,2
Zonguldak 21 1,3 539 0,4 4.070 0,2 5.108.435 0,1
Kastamonu 19 1,1 1.368 0,9 26.584 1,6 21.500.022 0,4
Samsun 65 3,9 5.029 3,4 87.448 5,3 72.063.330 1,5
Trabzon 149 8,9 17.989 12,0 109.569 6,6 244.922.726 5,1
Erzurum 22 1,3 1.840 1,2 22.873 1,4 20.001.191 0,4
Ağrı 7 0,4 1.342 0,9 26.253 1,6 7.923.596 0,2
Malatya 24 1,4 2.512 1,7 24.990 1,5 31.441.235 0,6
Van 15 0,9 1.677 1,1 21.689 1,3 7.156.217 0,1
Gaziantep 43 2,6 2.077 1,4 23.565 1,4 69.031.671 1,4
Şanlıurfa 15 0,9 825 0,6 6.791 0,4 26.183.451 0,5
Mardin 7 0,4 126 0,1 120 0,0 3.401.242 0,1
TÜRKİYE 1.674 100,0 149.734 100,0 1.658.201 100,0 4.842.151.899 100,0
Not: Özel sektöre ait tesis sayısı 2 ve altında ise işyeri sayısının dışındaki istatistikler,
Kanun gereği gizli olarak değerlendirilerek, sektör toplamı içinde verilmektedir.
49

3. ÜRETİM VE KAPASİTE KULLANIM ORANI
3.1. Üretim Endeksindeki Gelişmeler
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründe üretim endeksi genel olarak yükseliş
eğilimi göstermektedir. 1997’de 100 olan endeks değeri 1997-2006 döneminde
devamlı bir şekilde yükseliş göstererek 2006’da (ilk üç çeyrek dönem ortalamasına
göre) en yüksek seviyesi olan 123,6 seviyesine yükselmiştir. Başka bir ifadeyle 1997-
2006 döneminde sektör endeksi %23,6 oranında bir artış göstermiştir. Sektöre ait
üretim endeksi, imalat sanayiinin geneline ait endeks rakamının altında bir gelişim
performansı sergilemiş olmasına rağmen yine de yakın değerler almıştır. 1997-2006
döneminde imalat sanayiine ait genel endeks değeri %36,2 oranında artmıştır.
Tablo 2: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, yıllık ortalama)
Yıllar
İmalat Sanayii 15 151 154 155
Endeks Değişim
%
Endeks Değişim
%
Endeks Değişim
%
Endeks Değişim
%
Endeks Değişim
%
1997 100,0 - 100,0 - 100,0 - 100,0 - 100,0 -
1998 100,1 0,1 100,8 0,8 104,4 4,4 96,4 -3,6 101,3 1,3
1999 95,9 -4,2 100,4 -0,4 100,5 -3,7 87,0 -9,8 119,8 18,3
2000 102,1 6,5 104,1 3,7 105,3 4,8 88,5 1,7 124,4 3,8
2001 92,4 -9,5 101,7 -2,3 109,2 3,7 86,9 -1,8 113,9 -8,4
2002 102,5 10,9 104,6 2,9 113,9 4,3 89,6 3,1 112,4 -1,3
2003 112,0 9,3 112,6 7,6 119,0 4,5 95,7 6,8 127,3 13,3
2004 123,7 10,4 112,2 -0,4 110,1 -7,5 100,5 5,0 137,2 7,8
2005 129,6 4,8 119,0 6,1 117,7 6,9 107,7 7,2 144,7 5,5
2006 * 136,2 5,1 123,6 3,9 125,9 7,0 95,1 -11,7 167,0 15,4
(*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir.
Not: Gıda ürünleri ve içecek sektörü, 3 rakamlı düzeyde beş alt sektörden oluşmasına
rağmen, üretim değeri itibariyle en yüksek değere sahip ilk üç alt sektör verilmiştir
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörü alt dallar itibariyle değerlendirildiğinde,
sektör üretim endeksinde en fazla yükselişin, 155 no’lu sanayi dalı, içecek
imalatında olduğu görülür. 1997-2006 döneminde sektör geneline ait üretim
endeksinde %23,6 oranında bir artış olurken, içecek imalatında %67, sıvı ve katı
yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması imalatında (151
no’lu sektörde) %25,9 artış olmuştur. Fırın ürünleri, şeker, kakao, çikolata ve
şekerleme imalatı, makarna imalatı ve başka yerde sınıflandırılmamış gıda maddeleri
imalatından oluşan diğer gıda maddeleri imalatına ait üretim endeksi (154 no’lu
sektör) ise 1997-2006 döneminde %4,9 oranında azalış kaydetmiştir Başka bir
deyişle, incelenen dönemde, 151 ve 155 no’lu alt sektörler genel imalat sanayi
üretim endeksinin üzerinde bir performans göstermiştir.
50

Endeks
GRAFİK 1 :
ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100)
180,0
160,0
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
İmalat Sanayii 15 151 154 155
Üretimdeki fiziki artışların bir göstergesi olan üretim endeksindeki gelişmeler
aylık bazda değerlendirildiğinde ise, Ocak 2005’de 96,9 olan sektör üretim
endeksinin, Eylül 2005’de en yüksek değeri olan 152’ye çıktığı ve bu aydan sonra
kademeli olarak düşüş kaydederek Ocak 2006’da 99,4 seviyesine gerilediği
görülmektedir. Şubat 2006’dan sonra tekrar yükselişe geçen endeks değeri, Haziran
2006’da 131,8, Temmuz 2006’da ise 134 düzeyinde gerçekleşmiştir.
51

Tablo 3: Üretim Endeksi
(Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki aya göre % değişme)
Aylar
İmalat Sanayii 15 151 154 155
Endeks Değişim
%
Endeks Değişim
%
Endeks Değişim
%
Endeks Değişim
%
Endeks Değişim
%
2005/1 116,6 - 96,9 - 87,7 - 100,1 - 106,1 -
2005/2 112,1 -3,9 86,5 -10,7 91,0 3,7 65,6 -34,5 94,8 -10,6
2005/3 130,1 16,0 105,8 22,3 107,1 17,7 78,9 20,3 133,8 41,1
2005/4 129,3 -0,6 102,9 -2,8 102,4 -4,3 71,9 -8,9 147,1 9,9
2005/5 133,6 3,4 111,3 8,2 106,5 3,9 81,7 13,7 171,3 16,4
2005/6 134,1 0,3 126,1 13,3 117,4 10,2 94,4 15,5 215,6 25,9
2005/7 128,8 -3,9 118,2 -6,3 122,6 4,4 83,6 -11,5 174,7 -19,0
2005/8 130,2 1,1 134,9 14,2 150,8 23,1 90,5 8,3 189,0 8,2
2005/9 142,6 9,5 152,0 12,7 169,9 12,7 126,8 40,1 175,6 -7,1
2005/10 131,3 -7,9 143,0 -5,9 133,2 -21,6 174,6 37,7 127,7 -27,3
2005/11 129,2 -1,6 124,4 -13,0 111,7 -16,1 164,9 -5,6 94,4 -26,1
2005/12 137,0 6,0 125,5 0,9 111,5 -0,2 159,0 -3,6 105,9 12,2
2006/1 107,4 -21,6 99,4 -20,8 89,0 -20,2 110,3 -30,7 97,8 -7,6
2006/2 118,5 10,3 99,9 0,5 102,8 15,6 83,3 -24,5 114,0 16,5
2006/3 143,0 20,7 109,8 9,9 111,9 8,8 86,4 3,7 132,2 16,0
2006/4 139,0 -2,8 116,1 5,8 126,1 12,7 78,1 -9,6 151,3 14,4
2006/5 146,2 5,2 123,5 6,4 124,6 -1,1 82,9 6,1 179,8 18,8
2006/6 148,8 1,8 131,8 6,8 127,2 2,1 96,6 16,6 204,4 13,7
2006/7 141,1 -5,2 134,0 1,6 136,7 7,5 89,0 -7,9 213,6 4,5
Sektöre ait endeks değeri, Temmuz 2005’de bir önceki yılın aynı ayına göre
%1,9 oranında azalış gösterirken, Temmuz 2006’da, bir önceki yılın aynı ayına göre
%13,4 oranında bir artış göstermiştir. Temmuz 2006’da endeks değeri bir önceki
aya göre ise %1,6 oranında artış kaydetmiştir (İmalat sanayii genelinde Temmuz
2005’de bir önceki yılın aynı ayına göre %2,6 oranında bir azalış yaşanırken,
Temmuz 2006’da, bir önceki yılın aynı ayına göre %9,5 oranında bir artış
gerçekleşmiştir).
Sektörün aylık bazdaki son iki yılık verileri incelendiğinde, gıda ürünleri ve
içecek imalatı sektöründe üretimin, yoğun olarak mart-ekim döneminde yapıldığı,
0cak-şubat döneminde ise üretimin diğer aylara göre en düşük düzeylerde olduğu
dikkati çekmektedir.
52

Endeks
GRAFİK 2:
ÜRETİM ENDEKDİNDEKİ GELİŞMELER (Aylık)
250,0
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
Ocak-2005
Şubat-2005
Mart-2005
Nisan-2005
Mayıs-2005
Haziran-2005
Temmuz-2005
Ağustos-2005
Eylül-2005
Ekim-2005
Kasım-2005
Aralık-2005
Ocak-2006
Şubat-2006
Mart-2006
Nisan-2006
Mayıs-2006
Haziran-2006
Temmuz-2006
İmalat Sanayii 15 151 154 155
Tablo 4: Üretim Endeksi
(Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre % değişme)
Yedi Aylık
Yıllık
Temmuz
Ortalama
1998 2000 2002 2003 2004 2005 2005 2006 2005 2006
İmalat Sanayii 0,1 6,5 10,9 9,3 10,4 4,8 -2,6 9,5 2,8 6,7
15 0,8 3,7 2,9 7,6 -0,4 6,1 -1,9 13,4 3,0 8,9
151 4,4 4,8 4,3 4,5 -7,5 6,9 -0,2 11,5 4,7 11,4
154 -3,6 1,7 3,1 6,8 5,0 7,2 -1,8 6,4 0,9 8,7
155 1,3 3,8 -1,3 13,3 7,8 5,5 -0,6 22,3 3,8 4,8
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörünün alt sektörlerindeki (151, 154 ve 155)
üretim endeksindeki gelişmeler incelendiğinde; sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve,
balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması alt sektör (151) üretiminin, Ocak 2005-
Temmuz 2006 döneminde %55,9, içecek imalatı sektör üretiminin (155) %101,3
oranında artış gösterdiği görülür. Başka bir deyişle, bu iki alt sektör üretim
endeksindeki artışlar sektör üretim endeksinin üzerinde bir performans
göstermiştir. Diğer gıda maddeleri imalatı sektör üretim endeksi (154) ise bu
dönemde %11,1 oranında azalış göstermiştir.
3.2. Kapasite Kullanım Oranındaki (KKO) Gelişmeler
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründe kapasite kullanım oranı (KKO) %70
civarında seyretmektedir. Sektör genelinde gerçekleşen bu KKO’ları, imalat sanayii
genelinde gerçekleşen KKO’nın (%75-80) 5-10 puan daha altındadır.
53

Tablo 5: Kapasite Kullanım Oranı
(Üretim değeri ağırlıklı, Yıllık Ortalama,%)
Yıllar
İmalat
Sanayii
15 151 154 155
1988 74,8 71,1 64,8 75,9 70,7
1989 72,8 71,4 64,1 77,7 75,7
1990 75,2 72,4 64,5 78,9 78,4
1991 74,0 73,6 66,0 79,1 80,0
1992 76,4 72,6 59,7 80,3 80,8
1993 79,6 72,5 66,2 75,4 75,9
1994 72,9 71,6 66,0 73,8 76,2
1995 78,6 72,9 66,9 75,4 79,1
1996 78,0 72,4 65,6 77,6 78,8
1997 79,4 72,3 68,5 73,7 76,9
1998 76,5 69,4 63,6 72,5 76,4
1999 72,4 67,8 62,2 68,3 76,0
2000 75,9 68,5 64,3 71,0 76,6
2001 70,9 65,7 60,7 69,7 72,6
2002 75,4 66,1 61,0 73,8 67,0
2003 78,4 70,8 63,1 80,2 72,9
2004 81,3 71,4 65,7 75,7 77,7
2005 80,3 71,0 66,6 77,3 70,0
2006 * 80,6 70,6 65,0 77,3 76,9
(*): 2006 değeri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir.
Alt sektörler itibariyle değerlendirildiğinde ise, sektörde en yüksek KKO, 154 ve
155 kodlu diğer gıda maddeleri imalatı ile içecek imalatı sektöründe olduğu dikkati
çekmektedir. Her iki sektördeki kapasite kullanımı, sektör genelinin 5 puan üstünde
olmakla birlikte, imalat sanayii genelinden 5 puan daha düşük düzeyde
bulunmaktadır. Sektörde en düşük kapasite kullanım oranı ise; sıvı ve katı yağlar,
sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması imalatındadır. Bu alt
sanayi dalında gerçekleşen kapasite kullanım oranı %65 civarında olup sektör
ortalamasının 5 puan, imalat sanayiinin genelinin de 10-15 puan daha altındadır.
Kapasite kullanım oranının eğilimi incelendiğinde, 1989-2006 döneminde gerek
sektör genelinde gerekse alt sektörler itibariyle eğilimin sabit olduğu ve dramatik
yükseliş ve azalışların olmadığı dikkati çekmektedir.
54

%
GRAFİK 3:
KAPASİTE KULLANIM ORANI (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, %)
90.0
80.0
70.0
60.0
50.0
40.0
30.0
20.0
10.0
0.0
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
İmalat Sanayii 15 151 154 155
Kapasite kullanım oranındaki gelişmeler aylık bazda değerlendirildiğinde ise,
Ocak 2005’de gıda ürünleri ve içecek imalatında %65,9 olan KKO’nın, Temmuz
2006’da %73,3 düzeyine yükseldiği görülmektedir. Aynı dönemde kapasite
kullanım oranı 151 kodlu alt sektörde %63,7’den %66,3 oranına, 154 kodlu alt
sektörde %71,2’den %79,1 oranına ve 155 kodlu alt sektörde ise %53,6’dan
%83,6’ya yükseldiği dikkati çekmektedir. Aylık bazda kapasite kullanım oranları
imalat sanayiinin bütünü açısından incelendiğinde, Ocak 2005 yılında %76,6 olan
KKO’nın, yıl içerisinde devamlı artış göstermesine rağmen, 2006 yılı Ocak ayında
%75,4 oranına gerilediği, buna karşın 2006 yılının Mart-Temmuz döneminde
kapasite kullanım oranının bir artış eğilimi içerisine girerek temmuz ayında 82,2
seviyesine çıktığı görülmektedir.
Sektör genelinde ve 151 ve 154 kodlu alt sektörlerde kapasite kullanım oranı
aylar itibariyle çok fazla bir değişiklik göstermemesine rağmen, 155 kodlu içecek
imalatında kapasite kullanım oranı özellikle mart-eylül döneminde yüksek
seyretmekte (yıllık ortalama kapasite kullanım oranının 7-8 puan üzerinde), ekimşubat
döneminde ise düşük gerçekleşmektedir (yıllık ortalama kapasite kullanım
oranının 10 puan altında).
55

Tablo 6: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, Aylık, %)
Aylar
İmalat
Sanayii
15 151 154 155
Ocak-2005 76,6 65,9 63,7 71,2 54,6
Şubat-2005 77,1 67,6 66,2 72,7 63,5
Mart-2005 80,5 68,7 62,5 76,0 73,4
Nisan-2005 79,8 69,3 64,7 76,3 69,5
Mayıs-2005 81,3 69,7 65,4 68,4 79,3
Haziran-2005 81,4 72,1 64,4 78,6 82,4
Temmuz-2005 80,6 72,4 63,9 77,7 81,6
Ağustos-2005 79,8 71,9 66,2 77,9 78,6
Eylül-2005 82,7 75,9 72,9 81,6 75,0
Ekim-2005 82,3 74,0 74,2 83,7 57,1
Kasım-2005 80,9 71,6 68,8 80,4 58,7
Aralık-2005 80,7 72,4 66,0 83,4 66,7
Ocak-2006 75,4 67,1 60,2 80,2 58,5
Şubat-2006 77,2 67,3 62,6 75,0 66,0
Mart-2006 80,7 69,6 63,8 80,4 73,9
Nisan-2006 82,3 69,6 63,9 76,1 79,1
Mayıs-2006 82,6 70,6 64,5 72,1 83,1
Haziran-2006 83,1 72,8 66,0 78,5 85,8
Temmuz-2006 82,2 73,3 66,3 79,1 83,6
%
GRAFİK 4:
AYLIK KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (Üretim Değeri ağırlıklı, %)
100.0
90.0
80.0
70.0
60.0
50.0
40.0
30.0
20.0
10.0
0.0
Ocak-2005
Şubat-2005
Mart-2005
Nisan-2005
Mayıs-2005
Haziran-2005
Temmuz-2005
Ağustos-2005
Eylül-2005
Ekim-2005
Kasım-2005
Aralık-2005
Ocak-2006
Şubat-2006
Mart-2006
Nisan-2006
Mayıs-2006
Haziran-2006
Temmuz-2006
İmalat Sanayii 15 151 154 155
56

3.3. Üretim Değerindeki Gelişmeler 1
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründe, 2005 yılı itibariyle toplam 27,6
milyar YTL değerinde bir üretim gerçekleşmiş olup bu üretim değerinin %39,4’lük
bölümünü; sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve
saklanması (151) üretimi oluştururken, %30,2’lik kısmı diğer gıda maddeleri imalatı,
%11,3’lük bölümü de içecek ürünleri imalatı sektörü tarafından yaratılmıştır. Diğer
taraftan; sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve
saklanması imalatının toplam sektör üretimi içerisindeki göreli payının artarak, %35
oranından %40’a yükseldiği, %35 paya sahip olan diğer gıda maddeleri imalatının
payının %25’lere gerilediği ve yine %16-17 düzeyinde bir paya sahip olan içecek
imalatının payının ise %11 seviyesine gerilediği tespit edilmiştir.
Sektör genelinde üretilen ürünlerin üretim değerinin Türkiye imalat sanayii
geneli içindeki payı incelendiğinde, gıda ürünleri ve içecek sektörünün ülke imalat
sanayii üretimi içindeki payının ortalama olarak %16 civarında olduğu görülürken,
bu payın zaman içinde pek fazla değişmediği dikkati çekmektedir. Nitekim 1997’de
imalat sanayii üretim değeri içinde 15 no’lu sektörün payı %16,2 iken bu pay,
1999’da en yüksek seviyesi olan %19,9 yükselmiş, ancak bu yıldan sonra az
miktarda azalış göstererek 2005’de %15,4 düzeyine gerilemiştir.
Tablo 7: Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla)
Yıllar
İşyeri
Sayısı
15 151 154 155
Milyon
YTL
İşyeri
Sayısı
Milyon
YTL
İşyeri
Sayısı
Milyon
YTL
İşyeri
Sayısı
Milyon
YTL
1997 584 1.787 205 639 162 619 56 260
1998 568 3.225 205 1.212 160 1.154 52 411
1999 547 4.782 191 1.686 159 1.608 50 781
2000 563 7.209 199 2.385 156 2.268 57 1.330
2001 553 11.254 192 4.044 160 3.671 56 1.839
2002 573 16.241 193 5.674 169 5.502 55 2.197
2003 569 21.140 197 7.361 169 6.725 54 3.051
2004 577 25.730 204 8.753 176 8.211 52 3.696
2005 531 27.554 203 10.857 130 8.327 53 3.120
2006 * 509 12.041 190 4.900 124 3.056 52 1.355
(*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir.
1 Burada verilen üretim değerlerinin sektör genelinin toplam üretim değeri değil, ankete yanıt
veren firmaların toplam üretim değeri olduğu ve üretim değerindeki değişmelerin (artma ya
da azalma anlamında) sektörün performansının yanısıra, zaman içinde ankete katılan firma
sayısındaki değişmeden de kaynaklanabileceğini belirtmek gereklidir. Bu bölüm, sektörün
toplam üretim büyüklüğü hakkında bir fikir verilmesi amacıyla hazırlanmıştır.
57

Üretim değeri USD bazında değerlendirildiğinde, sektördeki üretim artışının,
imalat sanayiinin geneline oranla daha düşük kaldığı görülür. Nitekim, 1995-2005
döneminde imalat sanayii genelinde toplam üretim artışı %82,8 olurken, gıda
ürünleri ve içecek imalatı sektöründe üretim değeri %74,2 oranında artış
göstermiştir. 1997 yılında 11,8 milyar USD olan gıda ve içecek sektörü üretimi,
2001’de en düşük seviyesi olan 9,2 milyar USD değerine düştükten sonra devamlı
olarak yükseliş kaydederek 2005’de en yüksek seviyesi olan 20,6 milyar USD
düzeyine yükselmiştir.
Üretim değerindeki artış alt sektörler itibariyle incelendiğinde ise, özellikle sıvı
ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması (151)
sektöründeki üretim artışının dikkati çektiği görülür. 1995-2005 döneminde 151
kodlu sektör üretimi %91,9 gibi oldukça yüksek bir oranda artarken, diğer gıda
maddelerinin imalatı alt sektöründeki üretim artışı %52,1, içecek ürünleri
üretimindeki artış oranı da %35,8 olmuştur.
Tablo 8: Üretim Değerindeki Değişme (USD ve % Değişim)
Yıllar
Milyon
USD
15 151 154 155
Değişim
%
Milyon
USD
Değişim
%
Milyon
USD
Değişim
%
Milyon
USD
Değişim
%
1997 11.802 - 4.222 - 4.086 - 1.714 -
1998 12.401 5,1 4.660 10,4 4.437 8,6 1.582 -7,7
1999 11.451 -7,7 4.038 -13,3 3.851 -13,2 1.871 18,2
2000 11.557 0,9 3.824 -5,3 3.636 -5,6 2.132 14,0
2001 9.203 -20,4 3.307 -13,5 3.002 -17,5 1.503 -29,5
2002 10.794 17,3 3.771 14,1 3.657 21,8 1.460 -2,9
2003 14.138 31,0 4.922 30,5 4.498 23,0 2.040 39,7
2004 18.088 27,9 6.153 25,0 5.772 28,3 2.598 27,3
2005 20.563 13,7 8.102 31,7 6.215 7,7 2.328 -10,4
2006 * 8.690 - 3.536 - 2.205 - 978 -
(*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir
Dolar cinsinden üretim değerindeki değişme ayrıntılı olarak incelendiğinde;
2001 krizinin ve 1998/1999 Uzakdoğu ve Rusya krizlerinin sektörel üretim
üzerindeki olumsuz etkileri açıkça görülmektedir. Buna göre 1999 yılında gıda ve
içecek ürünleri sektörü üretim değeri (dolar cinsinden) bir önceki yıla göre %7,4
oranında düşerken, 151 kodlu sektör %13,3, 154 kodlu sektör %13,2 oranında
üretim değeri düşüşü yaşamıştır. 155 kodlu sektöre ait üretim değeri ise aynı yıl
%18,2 oranında bir artış göstermiştir. 1998/1999 krizine göre, makro-ekonomik
parametreler üzerinde oldukça sarsıcı sonuçlar yaratan 2001 krizinde ise sektörel
üretim değeri bir önceki yıla göre %20,4 oranında düşerken, 151 kodlu sektör
üretim değeri %13,5, 154 kodlu sektör üretim değeri %17,5 ve 155 kodlu
sektördeki düşüş ise %29,5 oranında gerçekleşmiştir. Aynı yıllarda imalat sanayiinin
geneline ait üretim değeri (USD bazında) ise sırasıyla %8,1 ve %21,2 oranlarında
azalış kaydetmiştir.
58

4. DIŞ TİCARET DURUMU
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründe, 1995 yılı itibariyle 4,1 milyar USD
olan toplam dış ticaret hacmi (ithalat + ihracat) yıllar itibariyle inişli çıkışlı bir
gelişim göstererek 2005 yılında 6,4 milyar USD düzeyine yükselmiştir. Sektörün dış
ticaret hacmi 2006 yılının ilk yedi aylık döneminde ise 3,6 milyar USD olarak
gerçekleşmiştir.
Sektörün dış ticaret hacmi 1995-2005 döneminde yıllık ortalama olarak %4,4
oranında artış göstermekle birlikte, sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et
üretimi, işlenmesi ve saklanması sektörü dış ticareti, %3,3 oranında, diğer gıda
maddeleri imalatı sektörü dış ticareti %5,2 ve içecek sektörü dış ticareti de %6,4
oranında yıllık ortalama gelişme hızı sağlamıştır. Aynı dönemde imalat sanayii
geneline ait dış ticaret hacmi ise %12,3 oranında yıllık ortalama gelişme hızı
kaydetmiştir. Başka bir ifadeyle, incelen dönemde, gıda ürünleri ve içecek imalatı
sektörü (alt sektörleri de dahil olmak üzere) dış ticaret hacmi, genel imalat sanayinin
yıllık ortalama artış hızının altında bir ivmeyle gelişim göstermiştir.
Tablo 9: Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektörü Dış Ticaret Hacmi
Yıllar
Milyon
USD
15 151 154 155
Değişim
%
Milyon
USD
Değişim
%
59
Milyon
USD
Değişim
%
Milyon
USD
Değişim
%
1995 4.094 - 2.695 - 828 - 105 -
1996 4.464 9,0 2.730 1,3 1.081 30,5 158 50,3
1997 4.496 0,7 2.886 5,7 929 -14,1 98 -38,0
1998 3.810 -15,3 2.596 -10,0 743 -20,0 71 -27,6
1999 3.090 -18,9 2.086 -19,7 616 -17,1 58 -18,5
2000 2.991 -3,2 1.910 -8,4 675 9,7 52 -9,5
2001 3.030 1,3 1.907 -0,1 786 16,4 51 -2,8
2002 3.243 7,0 2.114 10,8 713 -9,3 53 4,6
2003 4.284 32,1 2.685 27,0 977 37,0 89 66,5
2004 5.253 22,6 3.167 17,9 1.259 28,8 165 86,5
2005 6.372 21,3 3.760 18,7 1.389 10,3 200 21,0
2006 * 3.624 - 2.136 - 873 - 109 -
(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.
2005 yılı itibariyle toplam 6,4 milyar USD olan sektör dış ticaret hacminin
yarıdan fazla kısmını (%59’unu) sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi,
işlenmesi ve saklanması ürünleri oluştururken, %21,8’ini diğer gıda maddeleri
sektörüne ait ürünler, %3,1’lik kısmını da içecek ürünleri alt sektörü
oluşturmaktadır.
Dış ticaret hacminin Türkiye imalat sanayii geneli içindeki payı incelendiğinde,
1995 yılında %8,6 olan payın, zaman içinde azalış kaydederek 2005’de %3,9
oranına; 151 kodlu sektörün aynı dönemdeki payının %5,6’dan %2,3’e; 154 kodlu

sektörün payının %1,7’den %0,9’a, ve 155 kodlu sektörün payının ise %0,2’den
%0,1’e gerilediği görülmektedir.
4.1. İhracattaki Gelişmeler
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründe 2005 yılı itibariyle 4,3 milyar USD
düzeyinde bir ihracat gerçeklemiş olup bunun %59,1’ini sıvı ve katı yağlar, sebze,
meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması ürünleri oluştururken,
%22,4’ünü diğer gıda maddeleri sektörüne ait ürünler, %3,5’lik bölümünü de içecek
ürünleri alt sektörü teşkil etmektedir.
Tablo 10: Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektörü İhracatı
Yıllar
Bin
USD
15 151 154 155
Değişim
%
Bin
USD
Değişim
%
Bin
USD
Değişim
%
Bin
USD
Değişim
%
1995 2.318.415 - 1.442.699 - 554.253 - 88.752 -
1996 2.455.094 5,9 1.404.576 -2,6 670.289 20,9 111.708 25,9
1997 2.734.175 11,4 1.553.062 10,6 747.597 11,5 75.559 -32,4
1998 2.356.634 -13,8 1.546.145 -0,4 584.187 -21,9 55.745 -26,2
1999 2.039.929 -13,4 1.418.091 -8,3 457.935 -21,6 43.007 -22,8
2000 1.835.504 -10,0 1.142.182 -19,5 495.816 8,3 37.627 -12,5
2001 2.016.235 9,8 1.216.786 6,5 625.659 26,2 37.062 -1,5
2002 1.880.733 -6,7 1.177.477 -3,2 507.229 -18,9 42.692 15,2
2003 2.649.558 40,9 1.626.458 38,1 715.498 41,1 69.972 63,9
2004 3.349.424 26,4 1.994.537 22,6 890.329 24,4 113.965 62,9
2005 4.264.225 27,3 2.518.498 26,3 954.650 7,2 147.501 29,4
2006 * 2.232.838 - 1.301.128 - 580.745 - 70.618 -
(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.
1995-2005 döneminde sektör genelinde ihracat değeri %83,9 oranında bir artış
gösterirken, aynı dönemde sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi,
işlenmesi ve saklanması ürünleri ihracatı %74,6, diğer gıda maddeleri ihracatı %72,2
ve içecek ürünleri ihracatı da %66,2 oranında artmıştır. İncelenen dönemde imalat
sanayiinin geneline ait ihracat değeri ise %257,3 gibi oldukça yüksek düzeyde bir
gelişim göstermiştir (Bu dönemde, imalat sanayii genel ihracatı yıllık ortalama
%12,7 oranında gelişme hızı kaydederken; gıda ve içecek sektörü %6,1, sıvı ve katı
yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması ürünleri %5,6,
diğer gıda maddeleri %5,4 ve içecek ürünleri ihracatı da %5,1 oranında yıllık
ortalama gelişme hızı sağlamıştır).
60

Bin USD
GRAFİK 5:
YILLARA GÖRE İHRACAT
4,500,000
4,000,000
3,500,000
3,000,000
2,500,000
2,000,000
1,500,000
1,000,000
500,000
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
15 151 154 155
Yıllar
Tablo 11: Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektörü İhracatının
Toplam İhracat ve İmalat Sanayii İhracatı İçindeki Payı (%)
15 151 154 155
1 2 1 2 1 2 1 2
1995 10,72 12,04 6,67 7,49 2,56 2,88 0,41 0,46
1996 10,57 11,96 6,05 6,84 2,89 3,27 0,48 0,54
1997 10,41 11,73 5,91 6,66 2,85 3,21 0,29 0,32
1998 8,74 9,79 5,73 6,42 2,17 2,43 0,21 0,23
1999 7,67 8,51 5,33 5,92 1,72 1,91 0,16 0,18
2000 6,61 7,19 4,11 4,48 1,79 1,94 0,14 0,15
2001 6,43 6,99 3,88 4,22 2,00 2,17 0,12 0,13
2002 5,22 5,58 3,27 3,49 1,41 1,51 0,12 0,13
2003 5,61 5,97 3,44 3,66 1,51 1,61 0,15 0,16
2004 5,30 5,62 3,16 3,35 1,41 1,49 0,18 0,19
2005 5,80 6,20 3,43 3,66 1,30 1,39 0,20 0,21
2006 * 4,76 5,07 2,78 2,95 1,24 1,32 0,15 0,16
(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.
(1): Toplam ihracat içindeki payı
(2): İmalat sanayii İhracatı içindeki payı
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörünün imalat sanayii ihracatı içindeki payı
incelendiğinde ise, sektöre ait ihracat değerinin imalat sanayii ihracatı içindeki
payının sürekli olarak azalış gösterdiği dikkati çekmektedir. Nitekim, 1995 yılında
sektörün geneline ait ihracatın imalat sanayii ihracatı içinde %12 olan payın zaman
içinde azalış kaydederek 2005’de %6,2 oranına; 151 kodlu sektörün aynı dönemdeki
payının %7,5’den %3,7’ye; 154 kodlu sektörün payının %2,9’dan %1,4’e ve 155
kodlu sektörün payının ise %0,5’den %0,2’ye gerilemiştir. Aynı dönem içinde
sektör ihracatının Türkiye toplam ihracatı içindeki payı da %10,7’den, %5,8’e
gerilemiştir.
61

4.2. İthalattaki Gelişmeler
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründe 2005 yılı itibariyle 2,1 milyar USD
düzeyinde bir ithalat gerçeklemiş olup bunun %58,9’unu sıvı ve katı yağlar, sebze,
meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması ürünleri oluştururken,
%20,6’sını diğer gıda maddeleri sektörüne ait ürünler, %2,5’lik bölümünü de içecek
ürünleri alt sektörü teşkil etmektedir.
1995-2005 döneminde sektör genelinde ithalat değeri %18,7 oranında bir artış
gösterirken, diğer gıda maddeleri ithalatı %58,4 ve içecek ürünleri ithalatı da
%218,3 oranında artmıştır. Aynı dönemde sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve
et üretimi, işlenmesi ve saklanması ürünleri ithalatı ise %0,8 oranında azalış
göstermiştir. 1995-2005 döneminde imalat sanayiinin geneline ait ithalat değeri ise
%245,2 gibi oldukça yüksek düzeyde bir gelişim göstermiştir (Bu dönemde, imalat
sanayii genel ithalatı yıllık ortalama %12,4 oranında gelişme hızı kaydederken; gıda
ve içecek sektörü %1,7, diğer gıda maddeleri %4,6 ve içecek ürünleri ihracatı da
%11,6 oranında yıllık ortalama gelişme hızı sağlamıştır. Aynı dönemde sıvı ve katı
yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması ürünleri ithalatı ise
yıllık ortalama %0,1 oranında azalış göstermiştir).
Yıllar
Tablo 12: Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektörü İthalatı
15 151 154 155
Bin USD Değişim
%
Bin USD Değişim
%
Bin USD Değişim
%
Bin USD Değişim
%
1995 1.775.944 - 1.252.425 - 273.991 - 16.405 -
1996 2.008.674 13,1 1.325.886 5,9 410.820 49,9 46.322 182,4
1997 1.761.543 -12,3 1.332.645 0,5 181.421 -55,8 22.437 -51,6
1998 1.452.923 -17,5 1.050.002 -21,2 158.617 -12,6 15.166 -32,4
1999 1.050.013 -27,7 667.504 -36,4 157.793 -0,5 14.751 -2,7
2000 1.155.976 10,1 767.713 15,0 179.417 13,7 14.648 -0,7
2001 1.014.090 -12,3 690.436 -10,1 160.226 -10,7 13.768 -6,0
2002 1.361.941 34,3 936.298 35,6 205.829 28,5 10.482 -23,9
2003 1.633.972 20,0 1.058.868 13,1 261.682 27,1 18.566 77,1
2004 1.904.016 16,5 1.172.409 10,7 368.334 40,8 51.132 175,4
2005 2.107.890 10,7 1.241.913 5,9 434.105 17,9 52.208 2,1
2006 * 1.391.661 - 834.741 - 292.036 - 38.694 -
(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.
62

Bin USD
GRAFİK 6:
YILLARA GÖRE İTHALAT
2,500,000
2,000,000
1,500,000
1,000,000
500,000
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
15 151 154 155
İhracatın ve ithalatın yıllık ortalama artış hızları mukayese edildiğinde, imalat
sanayii geneline ait ihracat ve ithalatın aynı düzeyde arttığı dikkati çekerken, gıda
ürünleri ve içecek sektörü ihracatının, ithalatından yıllık ortalama 3 kat daha fazla
artış gösterdiği görülür. Alt sektörler bazında ise diğer gıda maddeleri ithalatının ve
içecek sektörü ithalatının ihracatın yıllık ortalama artışından daha fazla arttığı
görülürken, sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve
saklanması ürünleri ithalatının aynı düzeyde kalmasına rağmen (hatta yıllık ortalama
%0,1 oranında düşmesine karşılık), ihracatının yıllık ortalama %5,6 oranında artış
gösterdiği dikkati çekmektedir.
Yıllar
Tablo 13: Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektörü İthalatının
Toplam İthalat ve İmalat Sanayii İthalatı İçindeki Payı (%)
15 151 154 155
1 2 1 2 1 2 1 2
1995 4,97 6,22 3,51 4,39 0,77 0,96 0,05 0,06
1996 4,60 5,71 3,04 3,77 0,94 1,17 0,11 0,13
1997 3,63 4,43 2,74 3,35 0,37 0,46 0,05 0,06
1998 3,16 3,72 2,29 2,69 0,35 0,41 0,03 0,04
1999 2,58 3,09 1,64 1,97 0,39 0,46 0,04 0,04
2000 2,12 2,62 1,41 1,74 0,33 0,41 0,03 0,03
2001 2,45 3,10 1,67 2,11 0,39 0,49 0,03 0,04
2002 2,64 3,29 1,82 2,26 0,40 0,50 0,02 0,03
2003 2,36 2,93 1,53 1,90 0,38 0,47 0,03 0,03
2004 1,95 2,37 1,20 1,46 0,38 0,46 0,05 0,06
2005 1,81 2,24 1,06 1,32 0,37 0,46 0,04 0,06
2006 * 1,80 2,28 1,08 1,37 0,38 0,48 0,05 0,06
(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.
(1): Toplam ithalat içindeki payı
(2): İmalat sanayii ithalatı içindeki payı
63

Gıda ürünleri ve içecek sektörünün toplam ithalatımız ve imalat sanayii ithalatı
içindeki payı incelendiğinde ise, sektöre ait ithalat değerinin gerek toplam ithalat
içindeki payının gerekse imalat sanayii ithalatı içindeki payının devamlı olarak düşüş
kaydettiği dikkati çekmektedir. Nitekim, 1995’de toplam ithalat içinde %5 olan
sektör ithalatının payı 2005’de %1,8 seviyesine gerilerken, imalat sanayii ithalatı
içinde %6,2 olan payı da %2,2 düzeyine inmiştir. 1995-2005 döneminde, alt
sektörlerden yalnızca içecek sektörünün, gerek toplam ithalat içinde gerekse imalat
sanayii ithalatı içindeki payı değişmezken, diğer gıda maddeleri ile sıvı ve katı yağlar,
sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması ürünleri ithalatının payı,
sektör genelinde olduğu gibi, dramatik bir şekilde düşüş göstermiştir. Bu dönemde
sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması
ürünleri ithalatının toplam ithalat içindeki payı %4,4’ten %1,3’e gerilerken, diğer
gıda maddelerinin toplam ithalat içindeki payı da %1’den %0,5’e düşmüştür.
4.3. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı
Gıda ürünleri ve içecek sektörünün yıllar itibariyle dış ticaret dengesini ve
ihracatın ithalatı karşılama oranını gösteren tablo bulguları incelendiğinde, bütün
yıllarda anılan sektörde dış ticaret dengesi Türkiye’nin lehine gelişmiştir. Başka bir
deyişle, sektörün ödemeler dengesi üzerindeki döviz kazandırıcı net etkisi pozitif
olmaktadır.
Tablo 14: Yıllar İtibariyle İhracat/İthalat Oranı
Yıllar
X-M
(Bin USD)
15 151 154 155
X / M
(%)
X-M
(Bin USD)
X / M
(%)
X-M
(Bin USD)
X / M
(%)
X-M
(Bin USD)
X / M
(%)
1995 542.472 131 190.274 115 280.262 202 72.348 541
1996 446.420 122 78.691 106 259.469 163 65.386 241
1997 972.632 155 220.418 117 566.175 412 53.122 337
1998 903.711 162 496.143 147 425.570 368 40.579 368
1999 989.916 194 750.587 212 300.142 290 28.256 292
2000 679.528 159 374.469 149 316.399 276 22.980 257
2001 1.002.145 199 526.349 176 465.432 390 23.294 269
2002 518.792 138 241.179 126 301.399 246 32.211 407
2003 1.015.586 162 567.590 154 453.816 273 51.406 377
2004 1.445.408 176 822.128 170 521.995 242 62.833 223
2005 2.156.336 202 1.276.585 203 520.545 220 95.293 283
2006 * 841.177 160 466.387 156 288.709 199 31.924 183
(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.
64

%
600.0
GRAFİK 7:
İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI (X / M)
500.0
400.0
300.0
200.0
100.0
0.0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
15 151 154 155
Sektörün dış ticaret dengesinde gözlenen dış ticaret fazlasının özellikle 2003,
2004, 2005 ve 2006 yıllarında önemli ölçüde yükselerek 2003’te 1.016 milyon USD,
2004’te 1.445 milyon USD, 2005’te ise en yüksek seviyesi olan 2.156 milyon USD
düzeyinde gerçekleştiği görülmektedir. Sektörün 2006 yılının ilk yedi aylık
dönemindeki dış ticaret fazlası ise 841 milyon USD’dır. Sektörde ihracat lehine
gelişen dış ticaret sonucunda, ihracatın ithalatı karşılama oranı da artmıştır. Buna
göre 1995 yılında %131 olan X/M parametresi, 2003’te %162’ye, 2005’de de en
yüksek seviyesi olan %202’ye yükselmiştir.
Alt sektör bazında dış ticaret dengesi ve ihracatın ithalatı karşılama oranları
incelendiğinde, bütün sektörlerde dış ticaret dengesinin fazla verdiği ve X/M
oranının yüksek olduğu görülür. Ancak, içecek ürünlerinde dış ticaret fazlası yıllar
itibariyle düşüş kaydetmekte ve buna bağlı olarak X/M oranı azalış göstermektedir.
Nitekim içecek sektörüne ait X/M oranı 1995 yılında %541 gibi oldukça yüksek bir
oranda iken, bu oran 2005’de %283’e gerilemiş, 2006 yılının ilk yedi aylık
döneminde ise %183 düzeyine gerilemiştir. 1995-2005 döneminde diğer alt
sektörlerin dış ticaret dengesinde sağlanan fazlalıklar yıllar itibariyle artış göstermiş
ve buna bağlı olarak aynı dönemde ihracatın ithalatı karşılama oranı en yüksek
düzeylere ulaşmıştır. Bu dönemde X/M oranı, sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve,
balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması ürünlerinde %115’ten %203’e
yükselirken, diğer gıda maddelerinde %202’den %220’ye çıkmıştır.
4.4. Sektörün Dış Ticaretteki Rekabet Gücü
Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı,
sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCA
değerlerini kapsamaktadır. RCA skorlarına göre ortalama skor değeri 50 ve
üzerinde olan sektörler (RCA>50) “Rekabet Gücü Yüksek”, RCA skorları –
50’den büyük, 50’den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) “Rekabet Gücü
Sınırda”, RCA skorları –50’den küçük sektörler (-50>RCA) ise “Rekabet Gücü
Düşük” sektörler olarak belirlenmiştir.
65

Dış ticaret istatistikleri kullanılarak hesaplanan rekabet gücü endeksi (RCA)
rakamları incelendiğinde, 15 no’lu gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörüne ait RCA
değerlerinin 1995-2000 döneminde devamlı yükseldiği ve 1995’de 217,9 olan RCA
değerinin 2000’de 113,6 değerine çıktığı görülmektedir. 2001’den sonra düşüşe
geçen RCA değeri 68 seviyesine inerken, 2005’de bu değer 116,8’e yükselmiş,
2006’da ise 97,1 olmuştur.
Sektörün 1995-2006 dönemi itibariyle ortalama RCA değeri 96,2, 2001-2006
dönemi itibariyle ise 94,2’dir. Sektör, bu iki döneme ait ortalama endeks
değerleriyle yüksek bir rekabet gücüne (RCA skorunun 50’den büyük olması) sahip
olmakla birlikte, her iki dönem itibariyle sektörün rekabet gücünün artma yönünde
bir eğilim gösterdiği dikkati çekmektedir.
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörü, 1995-2006 dönemine ait ortalama RCA
değeri ile, imalat sanayiinin altında yer alan 22 alt sektör içerisinde beşinci en
yüksek RCA değerine sahip sektör olurken, son yılları kapsayan 2001-2006
dönemindeki ortalama RCA değeriyle de dördüncü sırada yer alır.
Alt sektörler itibariyle rekabet gücüne bakıldığında ise, 1995-2006 dönemi
itibariyle 151, 154 ve 155 kodlu sektörlere ait ortalama RCA skorlarının 50’den
büyük olduğu, başka bir ifadeyle yüksek rekabet gücüne sahip olduğu görülürken,
151 kodlu sektör hariç olmak üzere diğer alt sektörlerde rekabet gücüne ait eğilimin
azaldığı dikkati çekmektedir. Sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi,
işlenmesi ve saklanması ürünlerinde, gerek 1995-2006 dönemine göre gerekse
2001-2006 dönemine göre, rekabet gücündeki eğilim pozitiftir.
Tablo 15: Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı Sektörü RCA Değerleri
Yıllar 15 151 154 155
1995 76,8 64,2 120,6 218,9
1996 83,1 68,8 112,0 151,1
1997 105,4 76,8 203,1 182,9
1998 101,6 91,9 183,6 183,4
1999 108,9 117,9 149,1 149,5
2000 113,6 107,1 169,1 161,8
2001 96,6 84,5 164,1 126,9
2002 68,0 58,7 125,9 176,2
2003 86,7 81,3 138,9 171,0
2004 99,9 96,6 131,7 123,6
2005 116,8 117,0 125,1 150,2
2006 * 97,1 94,3 118,6 110,0
Skoru 96,2 88,3 145,2 158,8
1995-2006
Değer Yüksek Yüksek Yüksek Yüksek
RCA Ort.
Eğilim Artıyor Artıyor Azalıyor Azalıyor
2001-2006 RCA Eğilim Artıyor Artıyor Azalıyor Azalıyor
(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.
66

Skor
GRAFİK 8:
REKABET GÜCÜ ENDEKSİ
250.0
200.0
150.0
100.0
50.0
0.0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
15 151 154 155
5. VERİMLİLİK DURUMU
5.1 Üretimde Çalışanlar Endeksi
1997=100 temel yıllı üretimde çalışanlar endeksi, 1997-2006 döneminde gerek
imalat sanayii genelinde gerekse gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründe düşüş
eğilimi göstermiştir. Ancak, 1997’de 100 olan endeks değeri, 1997-2006
döneminde, imalat sanayii genelinde %15,7 oranında azalarak 84,3 olurken, gıda
ürünleri ve içecek imalatı sektöründeki azalma %15,4 olmuştur
Tablo 16: Üretimde Çalışanlar Endeksi (1997=100)
Yıllar
İmalat
Sanayii
15 151 154 155
1997 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
1998 100,2 103,3 101,2 106,5 101,5
1999 91,2 97,4 96,1 97,9 94,4
2000 89,1 95,7 98,8 91,6 92,0
2001 81,7 87,4 83,8 88,9 88,3
2002 82,2 85,8 84,9 85,2 80,9
2003 83,7 84,2 84,1 82,3 77,9
2004 85,4 85,2 85,4 84,5 63,7
2005 84,8 85,4 86,2 84,7 62,9
2006 * 84,3 84,6 83,3 84,7 62,9
(*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir.
67

Endeks
GRAFİK 9:
ÜRETİMDE ÇALIŞANLAR ENDEKSİ (1997=100)
120.0
100.0
80.0
60.0
40.0
20.0
0.0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
İmalat Sanayii 15 151 154 155
Alt sektörler itibariyle çalışanlar endeksi incelendiğinde, sıvı ve katı yağlar,
sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması ürünleri ile diğer gıda
maddeleri imalatı sektöründe çalışanlar endeksinin sektör endeksine yakın bir düşüş
gösterdiği görülürken, içecek imalatı sektöründeki endeksin daha fazla oranda
düşüş kaydettiği dikkati çekmektedir. 1997-2006 döneminde çalışanlar endeksi, sıvı
ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması sektöründe
%16,7 oranında azalırken, diğer gıda maddeleri sektöründe %15,3 ve içecek
sektöründe de %37,1 oranında azalmıştır
5.2. Üretimde Çalışılan Saat Endeksi
Üretimde çalışılan saat endeks değerlerini gösteren tablo bulguları
incelendiğinde, bulguların üretimde çalışanlar endeks değerine önemli ölçüde
benzediği görülmektedir. Başka bir deyişle, üretimde çalışılan saat endeks değerleri
ile üretimde çalışanlar endeks değerleri arasında minimal düzeyde bir farklılık
bulunmaktadır. 1997-2006 döneminde çalışılan saat endeksi, imalat sanayii
genelinde %17,3 oranında azalırken, gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründe
%19,6, sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması
sektöründe %21,5, diğer gıda maddeleri sektöründe %19,9 ve içecek sektöründe de
%38,2 oranında azalış meydana gelmiştir.
68

Tablo 17: Üretimde Çalışılan Saat Endeksi (1997=100)
Yıllar
İmalat
Sanayii
15 151 154 155
1997 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
1998 99,5 102,6 100,3 105,8 101,4
1999 89,2 97,1 95,6 98,1 92,9
2000 88,1 95,4 97,2 92,2 92,7
2001 79,0 86,6 81,9 89,3 86,4
2002 80,7 82,4 80,4 82,4 77,2
2003 82,3 80,2 78,2 79,2 75,2
2004 84,6 81,8 80,2 81,9 63,4
2005 83,7 81,3 81,6 79,7 62,1
2006 * 82,7 80,4 78,5 80,1 61,8
(*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir.
Endeks
GRAFİK 10:
ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT ENDEKSİ (1997=100)
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
İmalat Sanayii 15 151 154 155
5.3. Üretimde Çalışan Kişi Başına Kısmi Verimlilik Endeksi
Üretimde çalışan kişi başına üretim (emek verimliliği) olarak adlandırılan kısmi
verimlilik endeksi, 1997-2006 döneminde, gerek imalat sanayii genelinde gerekse
gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründe artış eğilimi göstermiştir. 1997’de 100
olan endeks değeri, 1997-2006 döneminde, imalat sanayii genelinde %61,6 oranında
artarak 161,6 olurken, gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründe %45,4 oranında
artarak 145,4 olmuştur
69

Tablo 18: Üretimde Çalışanlar Verimlilik (Kişi Başına Üretim) Endeksi
(1997=100)
Yıllar
İmalat
Sanayii
15 151 154 155
1997 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
1998 100,0 97,5 102,4 91,3 99,4
1999 105,2 102,9 104,0 89,9 126,6
2000 114,5 108,4 105,9 97,9 134,9
2001 113,1 116,9 131,3 99,4 128,7
2002 124,6 121,1 132,9 103,8 138,4
2003 133,8 132,8 139,1 116,3 162,1
2004 144,8 131,5 128,4 118,9 213,9
2005 152,9 138,7 136,2 126,5 228,5
2006 * 161,6 145,4 150,1 113,7 263,9
(*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir.
Endeks
GRAFİK 11:
ÜRETİMDE ÇALIŞAN KİŞİ BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ (1997=100)
300,0
250,0
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
İmalat Sanayii 15 151 154 155
Alt sektörler itibariyle çalışan başına üretim endeksi incelendiğinde, bütün
sektörlerde endeks değerinin arttığı görülürken, en yüksek verimlilik artışının içecek
sektöründe olduğu dikkati çekmektedir. 1997-2006 döneminde içecek sektöründeki
çalışan başına üretim endeksi %163,9 oranında artarken, sıvı ve katı yağlar, sebze,
meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması sektöründeki endeks değeri
%50,1, diğer gıda maddeleri imalatı sektöründe ise %13,7 oranında bir artış
meydana gelmiştir.
70

5.4. Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi
Çalışmada verimlilik analizi için kullandığımız bir başka gösterge olan üretimde
çalışılan saat başına kısmi verimlilik endeks değerleri incelendiğinde, 1997-
2006 döneminde, hem imalat sanayii genelinde hem de gıda ürünleri ve içecek imalatı
sektöründe artış eğiliminin olduğu görülür. 1997’de 100 olan endeks değeri,
1997-2006 döneminde, imalat sanayii genelinde %164,5 oranında artarak 164,5 olurken,
gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründe %53,1 oranında artarak 153,1 olmuştur.
Alt sektörler itibariyle çalışılan saat başına üretim endeksi incelendiğinde, bütün
sektörlerde endeks değerinin arttığı görülürken, üretimde çalışanlar verimlilik
endeksinde olduğu gibi, en yüksek verimlilik artışının içecek sektöründe olduğu
dikkati çekmektedir. 1997-2006 döneminde içecek sektöründeki çalışılan saat
başına kısmi verimlilik endeksi %167,8 oranında artarken, sıvı ve katı yağlar, sebze,
meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması sektöründeki endeks değeri %59,2,
diğer gıda maddeleri imalatı sektöründe ise %20,3 oranında artış gerçekleşmiştir.
Tablo 19: Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi
(1997=100)
Yıllar İmalat Sanayii 15 151 154 155
1997 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
1998 100,7 98,3 103,4 91,8 99,3
1999 107,5 103,3 104,5 89,6 128,6
2000 115,7 108,8 107,6 96,9 133,6
2001 116,9 118,0 134,6 98,8 131,2
2002 126,9 126,2 140,4 107,6 145,0
2003 136,1 139,5 149,7 121,1 168,5
2004 146,1 137,0 137,0 122,4 214,7
2005 154,8 145,8 143,6 133,9 230,9
2006 * 164,5 153,1 159,2 120,3 267,8
(*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir
Endeks
GRAFİK 12:
ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ
300,0
250,0
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
İmalat Sanayii 15 151 154 155
71

6. FİYATLARDAKİ GELİŞMELER
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründeki fiyat değişimleri incelendiğinde,
1995-2004 döneminde, sektör genelindeki fiyat artışları hem imalat sanayiinin hem
de genel Toptan Eşya Fiyat Endeksindeki (TEFE) artışlara paralel bir gelişim
gösterdiği görülür. Nitekim, Ocak 1995’de 146,1 olan sektör TEFE değeri
(1994=100), Aralık 2004’te 8.278,2 olmuştur. Başka bir ifadeyle 1995-2004
döneminde gıda ürünleri ve içecek imalatı sektöründeki fiyatlar 55,7 kat artmıştır.
Aynı dönemde genel TEFE değeri 55,6 kat artarken, imalat sanayii endeks
değerindeki artış 54,7 kat olmuştur.
Yıllar
Genel
TEFE
Tablo 20: TEFE’deki Değişim (1994=100) (%)
İmalat
Sanayii
15 151 154 155
1997 91,0 91,2 106,7 130,1 105,8 110,2
1998 54,3 47,1 55,9 72,1 50,3 54,2
1999 62,9 76,7 52,3 31,6 54,6 87,2
2000 32,7 29,4 28,8 29,8 26,5 25,7
2001 88,6 96,1 91,1 103,7 89,4 82,8
2002 30,8 29,7 27,7 15,0 34,1 32,6
2003 13,9 12,6 17,1 13,1 16,0 24,0
2004 13,8 14,8 9,2 -1,3 12,6 21,0
%
GRAFİK 13:
FİYAT ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (1994=100)
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
-20,0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Genel TEFE İmalat Sanayii 15 151 154 155
Alt sektörler itibariyle TEFE’deki değişim incelendiğinde, 1995-2004
döneminde en yüksek fiyat artışının içecek sektöründe olduğu görülür. İncelenen
dönemde, bu sektördeki fiyat artışı 81,3 kat olup bu, hem sektör genelindeki hem
de imalat sanayii ve genel TEFE’deki fiyat artışlarından %60 daha fazla bir fiyat
artışını işaret etmektedir. Aynı dönemde diğer gıda maddeleri imalatı sektöründeki
fiyat artışları 59,2 kat (sektör genelindeki fiyat artışına paralel bir artış), olurken, sıvı
72

ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması alt
sektöründe ise sektör genelinin altında bir fiyat değişimi (41,1 kat) gerçekleşmiştir.
Fiyat değişimleri Ocak 2005-Ağustos 2006 dönemi itibariyle
değerlendirildiğinde ise, gıda ve içecek sektöründeki fiyat artışlarının hem genel
ÜFE, hem de imalat sanayiindeki fiyat artışlarının gerisinde kaldığı dikkati
çekmektedir. Bu dönemde fiyat endeksi (2003=100 bazlı Üretici Fiyat Endeksi-
ÜFE) gıda ürünleri ve içecek sektöründe %1,7 oranında artış gösterirken, genel
ÜFE %15,2 oranında, imalat sanayii fiyat endeksi ise %18,1 oranında artmıştır.
Aylar
Tablo 21: Aylar İtibariyle ÜFE Değeri (2003=100)
Genel
ÜFE
İmalat
Sanayii
15 151 158 159
Ocak-2005 118,6 117,5 120,8 100,0 121,4 127,6
Şubat-2005 118,8 117,7 123,8 97,9 120,4 133,5
Mart-2005 120,3 119,5 123,8 101,3 120,0 134,0
Nisan-2005 121,7 121,8 123,8 108,4 120,2 134,1
Mayıs-2005 122,0 121,3 124,1 107,3 120,2 134,2
Haziran-2005 121,4 121,8 123,8 106,8 120,2 134,7
Temmuz-2005 120,5 121,4 123,7 110,4 119,8 134,6
Ağustos-2005 121,7 123,2 123,4 116,9 118,9 134,6
Eylül-2005 122,7 125,1 123,0 111,8 119,1 135,3
Ekim-2005 123,5 125,6 122,6 103,6 119,6 135,9
Kasım-2005 122,4 123,2 122,7 100,3 120,6 135,9
Aralık-2005 122,3 122,5 122,7 104,1 121,6 136,0
Ocak-2006 124,7 123,7 123,0 102,9 122,3 136,1
Şubat-2006 125,0 123,8 123,2 106,5 122,7 136,1
Mart-2006 125,3 124,4 122,8 112,2 122,3 136,5
Nisan-2006 127,8 126,8 123,0 119,3 122,6 137,2
Mayıs-2006 131,3 130,6 121,3 110,5 120,9 137,3
Haziran-2006 136,6 137,7 121,7 108,2 123,1 137,4
Temmuz-2006 137,8 139,7 122,8 110,6 124,4 138,1
Ağustos-2006 136,7 138,8 122,9 110,2 127,1 138,3
Not: TÜİK, Aralık 2004 tarihine kadar olan dönemde açıklamakta olduğu 1994=100 bazlı,
ISIC Revize 3 sektör sınıflandırmasına göre Toptan Eşya Fiyat Endeksi’ni (TEFE), Ocak
2005 tarihinden itibaren 2003=100 bazlı olarak, Nace Revize 1.1 sektör sınıflandırmasına
göre Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) adı altında açıklamaktadır.
Bu dönem içinde alt sektörlerin tamamında fiyat artışı sektör genelinin üzerinde
gerçekleşirken, en yüksek artış 151 kodlu et ve et ürünleri imalatında (Nace Revize
1.1 sınıflandırmasına göre) olmuştur. Ocak 2005-Ağustos 2006 döneminde, et ve et
ürünleri alt sektöründe fiyat endeksi %10,2 oranında artış göstermesine karşın,
içecek imalatı sektöründe %8,4 ve diğer gıda maddeleri alt sektöründeki fiyat artışı
%4,7 olmuştur.
73

Endeks
GRAFİK 14:
AYLAR İTİBARİYLE ÜFE DEĞERİ (2003=100)
160,0
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
Ocak-2005
Şubat-2005
Mart-2005
Nisan-2005
Mayıs-2005
Haziran-2005
Temmuz-2005
Ağustos-2005
Eylül-2005
Ekim-2005
Kasım-2005
Aralık-2005
Ocak-2006
Şubat-2006
Mart-2006
Nisan-2006
Mayıs-2006
Haziran-2006
Temmuz-2006
Ağustos-2006
Genel ÜFE İmalat Sanayii 15 151 158 159
Tablo 22: Aylar İtibariyle ÜFE Değerindeki Değişim (2003=100)
Aylar
Genel
ÜFE
İmalat
Sanayii
15 151 158 159
Ocak-2005 - - - - - -
Şubat-2005 0,1 0,1 2,5 -2,1 -0,8 4,7
Mart-2005 1,3 1,5 0,0 3,4 -0,3 0,3
Nisan-2005 1,2 2,0 0,0 7,1 0,2 0,1
Mayıs-2005 0,2 -0,4 0,2 -1,0 0,0 0,0
Haziran-2005 -0,5 0,4 -0,2 -0,5 0,0 0,4
Temmuz-2005 -0,7 -0,4 0,0 3,3 -0,3 0,0
Ağustos-2005 1,0 1,5 -0,3 5,9 -0,8 0,0
Eylül-2005 0,8 1,5 -0,3 -4,3 0,2 0,5
Ekim-2005 0,7 0,4 -0,3 -7,3 0,4 0,5
Kasım-2005 -0,9 -1,9 0,1 -3,3 0,8 0,0
Aralık-2005 0,0 -0,6 0,0 3,8 0,8 0,1
Ocak-2006 2,0 1,0 0,3 -1,2 0,6 0,0
Şubat-2006 0,3 0,1 0,1 3,6 0,3 0,0
Mart-2006 0,2 0,5 -0,3 5,4 -0,3 0,3
Nisan-2006 1,9 2,0 0,2 6,3 0,2 0,5
Mayıs-2006 2,8 3,0 -1,4 -7,4 -1,4 0,1
Haziran-2006 4,0 5,4 0,3 -2,1 1,8 0,0
Temmuz-2006 0,9 1,5 0,9 2,3 1,1 0,5
Ağustos-2006 -0,7 -0,7 0,1 -0,4 2,1 0,2
74

7. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması
imalatı (151), süt ürünleri imalatı (152), öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta, nişastalı
ürünler ve hazır hayvan yemleri imalatı (153), diğer gıda maddelerinin imalatı (154)
ve içecek imalatından (155) oluşan gıda ürünleri ve içecek imalatı (15)
sektöründe faaliyet gösteren işyerleri, ülke geneline yayılmakla birlikte, firmaların
önemli bir bölümü, İstatistiki Bölge Sınıflandırması Düzey 2’ye göre, başta İstanbul
olmak üzere İzmir, Trabzon, Tekirdağ, Ankara, Bursa ve Kocaeli bölgelerinde
yoğunlaşmıştır.
Sektörün üretim endeksi (üretim değeri ağırlıklı olarak), genel itibariyle yükseliş
eğilimi göstermekle birlikte, özellikle 155 no’lu alt sektöre ait üretim endeksi, gerek
sektörün gerekse imalat sanayiinin genelinin üzerinde bir artış eğilimi göstermiştir.
Sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması imalatı
(151), alt sektöründe üretim endeksi 1997-2006 döneminde sektör geneline paralel
bir gelişme kaydederken, 154 no’lu alt sektörde, incelen dönemde, üretim endeksi
negatif bir gelişim göstermiştir.
Sektörde kapasite kullanım oranı %70 civarında olup imalat sanayiine ait genel
KKO’nın (%75-80) altında bulunmaktadır. Alt sektörler itibariyle sektörde en
yüksek KKO, 154 ve 155 kodlu diğer gıda maddeleri imalatı ile içecek imalatı
sektöründe gerçekleşmektedir. Her iki sektördeki kapasite kullanımı, sektör
genelinin 5 puan üstünde olmakla birlikte, imalat sanayii genelinden 5 puan daha
düşük düzeyde bulunmaktadır. Sektörde en düşük kapasite kullanım oranı ise; sıvı
ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması
imalatındadır. Bu alt sanayi dalında gerçekleşen kapasite kullanım oranı %65
civarında olup sektör ortalamasının 5 puan, imalat sanayiinin genelinin de 10-15
puan daha altındadır.
Sektör, üretim değeri itibariyle, imalat sanayii üretim değerinin %16 gibi önemli
bir bölümünü oluşturmaktadır. Sektör üretim değerinin %39,4’lük bölümünü; sıvı
ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması üretimi
oluştururken, %30,2’lik kısmını diğer gıda maddeleri imalatı, %11,3’lük bölümünü
de içecek ürünleri imalatı sektörü oluşturmaktadır.
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörünün dış ticaret hacmi, özellikle son
yıllarda (2003-2005 döneminde) sürekli bir şekilde artış göstererek 2005’de 6,4
milyar USD seviyesine çıkmıştır. Dış ticaret hacminin %65 gibi önemli bir bölümü
ise ihracattan oluşmaktadır. 2005’de sektörde 4,3 milyar USD ihracat, 2,1 milyar
USD ithalat yapılırken, ihracatın ithalatı karşılama oranı %202,2’dir.
Sektörün dış ticaretteki rekabet gücü incelendiğinde, rekabet gücünün yüksek
olduğu görülürken, eğiliminin arttığı dikkati çekmektedir. Alt sektörler itibariyle
bütün sektörlerin, rekabet gücü yüksek olmakla birlikte, 154 ve 155 kodlu sektörde
rekabet gücü eğiliminin azaldığı görülmektedir. Alt sektörlerden sıvı ve katı yağlar,
sebze, meyve, balık ve et üretimi, işlenmesi ve saklanması sektöründe ise rekabet
gücü eğilimi artış göstermektedir.
Gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörü, 1995-2006 dönemine ait ortalama RCA
değeri ile, imalat sanayiinin altında yer alan 22 alt sektör içerisinde beşinci en
75

yüksek RCA değerine sahip sektör olurken, son yılları kapsayan 2001-2006
dönemindeki ortalama RCA değeriyle de dördüncü sırada yer alır.
Sektörün verimlilik endekslerine bakıldığında, sektör genelinde gerek üretimde
çalışanlar endeksinin gerekse üretimde çalışılan saat endeksinin devamlı olarak
düştüğü görülürken, 1997’de 100 olan endeks değerlerinin sırasıyla, 2006’da 84,6 ve
80,4’e gerilediği dikkati çekmektedir. 1997-2006 döneminde, alt sektörler itibariyle
bütün sektörlerde her iki endeks değeri de azalış göstermiştir.
Kısmi verimlilik endekslerinde ise hem kişi başına üretimin, hem de çalışılan
saat başına üretim endekslerinin, imalat sanayiinin genelinde olduğu gibi, arttığı
görülürken, endeks rakamının 2006’da sırasıyla 145,4 ve 153,1 düzeyine yükseldiği
dikkati çekmektedir. Alt sektörler itibariyle ise, bütün sektörlerde her iki endeks
değerinin arttığı görülürken, en yüksek verimlilik artışının içecek sektöründe olduğu
dikkati çekmektedir
1995-2004 döneminde sektördeki fiyat artışları, hem imalat sanayiinin hem de
genel Toptan Eşya Fiyat Endeksindeki (TEFE) artışlara paralel bir gelişim
göstermiştir. Fiyat değişimleri Ocak 2005-Ağustos 2006 dönemi itibariyle
değerlendirildiğinde ise, gıda ve içecek sektöründeki fiyat artışlarının hem genel
ÜFE, hem de imalat sanayiindeki fiyat artışlarının gerisinde kaldığı dikkati
çekmektedir.
Alt sektörler itibariyle TEFE’deki değişim incelendiğinde, 1995-2004
döneminde en yüksek fiyat artışının içecek sektöründe olduğu görülür. İncelenen
dönemde, bu sektördeki fiyat artışı hem sektör genelindeki hem de imalat sanayii ve
genel TEFE’deki fiyat artışlarından %60 daha fazla olmuştur. Aynı dönemde diğer
gıda maddeleri imalatı sektöründeki fiyat artışları, sektör genelindeki fiyat artışına
paralel bir şekilde olurken, sıvı ve katı yağlar, sebze, meyve, balık ve et üretimi,
işlenmesi ve saklanması alt sektöründe ise sektör genelinin altında bir fiyat değişimi
gerçekleşmiştir.
Sonuç olarak, gıda ürünleri ve içecek imalatı sektörü imalat sanayii ve ekonominin bütünü
açısından ağırlıklı bir yapıya sahip olmasının yanısıra, aynı zamanda yarattığı katma değer ve
sağladığı istihdam nedeniyle üzerinde durulması gereken sektörlerden biri olarak
değerlendirilmelidir.
Sektörde, üretim endeksinin imalat sanayiinin geneline yakın bir seviyede olması ve yıllar
itibariyle artış eğiliminde olması, kapasite kullanım oranlarının ve sektörel üretim düzeyinin
artmasına işaret etmektedir. Sektördeki bu üretim artışı, başlangıçta, verimlilikte sağlanan
artışlarla karşılanması nedeniyle, sektörün istihdam yapısında az miktarda bir artış olmuştur.
Ancak üretim endeksinde ve dolayısıyla kapasite kullanım oranlarındaki artışların devam
etmesiyle birlikte, istihdamda da daha yüksek artışların olacağı beklenmektedir.
Yine sektörde dış ticaret hacminin yüksek olması ve artış eğilimi göstermesi, dış ticaret
hacminin %65 gibi önemli bir bölümünü ihracatın oluşturması ve sektörde genel olarak rekabet
gücünün yüksek olduğu göz önüne alındığında, sektörün öneminin önümüzdeki yıllarda da
devam edeceği tahmin edilmektedir.
76