Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt İmalatı

KOK KÖMÜRÜ, RAFİNE EDİLMİŞ PETROL
ÜRÜNLERİ VE NÜKLEER YAKIT İMALATI
Hazırlayan
Seher OZAN DÜNDAR
Kıdemli Uzman

302

1. SEKTÖRÜN TANIMI
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı ISIC Revize
3 sınıflandırmasına göre, imalat sanayii alt ayrımında 23 no’lu gruplandırma içinde
yer almaktadır. Sektörün NACE REV. 1.1’deki sınıflandırması da bire bir
örtüşmektedir. Bu grup altında 3 alt sektör bulunmakta olup bu sektörler ise
aşağıdaki gibidir:
• 231 (Kok fırını ürünleri imalatı)
• 2310 (Kok fırını ürünleri imalatı)
• 232 (Rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı)
• 2320 (Rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı)
• 233 (Nükleer yakıtın elde edilmesi)
• 2330 (Nükleer yakıtın elde edilmesi)
2. SEKTÖRDEKİ FİRMA SAYISI
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe
faaliyet gösteren firmaların önemli bir bölümü Kocaeli bölgesinde bulunmaktadır.
İstatistikî Bölge Sınıflandırması Düzey 2’ye göre (devlet sektörünün tamamı ile özel
sektörde 10 ve daha fazla işçi çalıştıran işyerlerini kapsayan 2001 Genel Sanayi ve
İşyerleri Sayımı sonuçlarına göre), Türkiye genelinde 23 no’lu sektörde faaliyet
gösteren firma sayısı 40 adet olup imalat sanayii genelindeki firma sayısının
%0,35’ini oluşturmaktadır.
Sektör genelinde yer alan 40 adet işyeri sayısının, %40’ı Kocaeli bölgesinde yer
almakta iken, %22,5’i İzmir, %15’i İstanbul, %5’i Tekirdağ, %5’i Adana, %5’i
Bursa, %2,5’i Aydın, %2,5’i Kırıkkale ve %2,5’i de Mardin bölgesinde
bulunmaktadır. Söz konusu bu üç (Kocaeli, İzmir ve İstanbul) Düzey 2 bölgesi,
Türkiye genelindeki sektörde faaliyet gösteren firma sayısının %77,5’ini
kapsamaktadır. Ülke genelinde onyedi Düzey 2 bölgesinde (Balıkesir, Manisa,
Ankara, Konya, Antalya, Hatay, Kayseri, Zonguldak, Kastamonu, Samsun,
Trabzon, Erzurum, Ağrı, Malatya, Van, Gaziantep ve Şanlıurfa) ise, faaliyet
gösteren herhangi bir firma bulunmamaktadır.
2001 yılı itibariyle sektördeki firmalara ait kurulu çevirici güç kapasitesi 359.835
Bg-Hp (beygir gücü) olup bunun %36,1’i İzmir bölgesinde, %31,3’ü Kırıkkale,
%25,8’i Kocaeli ve %1,3’ü ise İstanbul bölgesindeki firmalara aittir. Sektör
genelindeki kurulu çevirici güç kapasitesi, ülke geneli imalat sanayii kurulu çevirici
güç kapasitesinin %2,59’unu oluşturmaktadır.
Sektör genelinde çalışanların sayısı incelendiğinde ise 7.331 kişi olan sektör
ortalama çalışan sayısının, Türkiye geneli imalat sanayiinde çalışan sayısının
%0,7’sini oluşturduğu görülür. Yıllık ortalama çalışan sayısının %34’ünü Kocaeli
bölgesindeki firmalar oluşturmakta iken, %30,4’ü İzmir, %14,5’i Kırıkkale, %7,4’ü
İstanbul ve %6,4’ü de Mardin bölgesindeki firmalarda istihdam edilmektedir.
303

Tablo 1: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt
İmalatı Sektöründe Faaliyet Gösteren Firma Sayısı
Düzey 2
Bölgesi
Firma
Sayısı
Yıllık Ortalama
Çalışan Sayısı
Kurulu Çevirici Güç
Kapasitesi
Katma Değer
Adet % Kişi % Bg-Hp % YTL %
İstanbul 6 15,0 545 7,4 4.606 1,3 42.462.738 0,6
Tekirdağ 2 5,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Balıkesir 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
İzmir 9 22,5 2.228 30,4 129.943 36,1 2.469.911.249 37,4
Aydın 1 2,5 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Manisa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Bursa 2 5,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Kocaeli 16 40,0 2.495 34,0 92.685 25,8 2.423.953.693 36,7
Ankara 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Konya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Antalya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Adana 2 5,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Hatay 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Kırıkkale 1 2,5 1.063 14,5 112.500 31,3 867.413.500 13,1
Kayseri 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Zonguldak 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Kastamonu 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Samsun 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Trabzon 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Erzurum 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Ağrı 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Malatya 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Van 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Gaziantep 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Şanlıurfa 0 0,0 0 0,0 0 0,0 0 0,0
Mardin 1 2,5 471 6,4 105 0,0 48.142.041 0,7
TÜRKİYE 40 100,0 7.331 100,0 359.835 100,0 6.603.092.555 100,0
Not: Özel sektöre ait tesis sayısı 2 ve altında ise işyeri sayısının dışındaki istatistikler, Kanun
gereği gizli olarak değerlendirilerek, sektör toplamı içinde verilmektedir.
304

2001 yılı itibariyle sektör tarafından yaratılan katma değer 6.603,1 milyon YTL
olup ülke geneli imalat sanayiinde yaratılan katma değerin %16,2’sini
oluşturmaktadır. Yaratılan katma değerin %37,4’ü İzmir bölgesindeki firmalara ait
olup bunu sırasıyla %36,7 ile Kocaeli, %13,1 ile Kırıkkale, %0,7 ile Mardin, %0,6
pay ile de İstanbul bölgesi izlemektedir.
3. ÜRETİM VE KAPASİTE KULLANIM ORANI
3.1. Üretim Endeksindeki Gelişmeler
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt üretimi sektöründe
üretim endeksi genel olarak bir miktar düşüş eğilimi içersindedir. 1997’de 100 olan
endeks değeri 1997-2006 döneminde 1998, 2002 ve 2003 yıllarında 100’ün üzerinde
gerçekleşirken diğer yıllarda 100’ün altında kalmış olup 2006 yılı üçüncü çeyrek
döneminde 98,4 düzeyine gerilemiştir. Aynı dönemde imalat sanayiine ait genel
endeks değeri ise 136,2 olarak gerçekleşmiştir.
Tablo 2: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, yıllık ortalama)
Yıllar
İmalat Sanayii 23 232
Endeks Değişim % Endeks Değişim % Endeks Değişim %
1997 100,0 - 100,0 - 100,0 -
1998 100,1 0,1 102,1 2,1 102,1 2,1
1999 95,9 -4,2 98,0 -4,0 98,0 -4,0
2000 102,1 6,5 86,8 -11,4 86,8 -11,4
2001 92,4 -9,5 92,0 6,0 92,1 6,1
2002 102,5 10,9 100,4 9,1 100,4 9,0
2003 112,0 9,3 103,5 3,1 103,5 3,1
2004 123,7 10,4 98,7 -4,6 98,7 -4,6
2005 129,6 4,8 98,6 -0,1 98,6 -0,1
2006 * 136,2 5,1 98,4 -0,2 98,5 -0,1
(*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek itibariyledir.
Tablodan da görüldüğü gibi, sektör üretim endeksine alt sektör açısından
bakıldığında sadece 232 no’lu sanayi dalı olan rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı
endeksine ulaşılabilmiş ve 1997-2006 dönemi için sektörün geneli ile aynı seyrin söz
konusu olduğu görülmüştür. Bu dönemde sektör üretim endeksinde %0,2 oranında
bir gerileme olurken, rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı sektöründe ise %0,1
oranında bir düşüş yaşanmıştır. Aynı dönemde imalat sanayii üretim endeksinde
%36 oranında bir artış olmuştur.
Üretimdeki fiziki artışların bir göstergesi olan üretim endeksindeki gelişmeler
aylık bazda değerlendirildiğinde ise, Temmuz 2005’de 105,4 olan sektör üretim
endeksinin %4,6 oranında artarak Temmuz 2006’da 110,2’ye yükseldiği dikkati
çekmektedir. Temmuz 2006’da, endeks değeri bir önceki aya göre ise %3,2
oranında artış kaydetmiştir.
305

Endeks
GRAFİK 1 :
ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100)
160,0
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
İmalat Sanayii 23 232
Tablo 3: Üretim Endeksi (Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki aya göre %
değişme)
Aylar
İmalat Sanayii 23 232
Endeks
Değişim
%
Endeks
Değişim
%
Endeks
Değişim
%
Ocak-2005 116,6 - 90,3 - 90,3 -
Şubat-2005 112,1 -3,9 84,2 -6,8 84,2 -6,8
Mart-2005 130,1 16,0 94,6 12,3 94,6 12,3
Nisan-2005 129,3 -0,6 96,0 1,5 96,0 1,5
Mayıs-2005 133,6 3,4 102,4 6,7 102,4 6,7
Haziran-2005 134,1 0,3 103,1 0,7 103,2 0,7
Temmuz-2005 128,8 -3,9 105,4 2,2 105,5 2,2
Ağustos-2005 130,2 1,1 106,6 1,1 106,6 1,1
Eylül-2005 142,6 9,5 103,9 -2,5 104,0 -2,5
Ekim-2005 131,3 -7,9 103,2 -0,7 103,2 -0,7
Kasım-2005 129,2 -1,6 100,4 -2,7 100,4 -2,7
Aralık-2005 137,0 6,0 92,7 -7,7 92,7 -7,7
Ocak-2006 107,4 -21,6 85,6 -7,7 85,6 -7,7
Şubat-2006 118,5 10,3 64,3 -24,9 64,3 -24,9
Mart-2006 143,0 20,7 91,3 42,1 91,3 42,1
Nisan-2006 139,0 -2,8 102,9 12,7 102,9 12,7
Mayıs-2006 146,2 5,2 104,6 1,6 104,6 1,6
Haziran-2006 148,8 1,8 106,8 2,1 106,8 2,1
Temmuz-2006 141,1 -5,2 110,2 3,2 110,2 3,2
306

Endeks
GRAFİK 2:
ÜRETİM ENDEKDİNDEKİ GELİŞMELER (Aylık)
160,0
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
Ocak-2005
Şubat-2005
Mart-2005
Nisan-2005
Mayıs-2005
Haziran-2005
Temmuz-2005
Ağustos-2005
Eylül-2005
Ekim-2005
Kasım-2005
Aralık-2005
Ocak-2006
Şubat-2006
Mart-2006
Nisan-2006
Mayıs-2006
Haziran-2006
Temmuz-2006
İmalat Sanayii 23 232
Tablo 4: Üretim Endeksi
(Üretim değeri ağırlıklı, bir önceki yılın aynı dönemine göre % değişme)
Yedi Aylık
Yıllık
Temmuz
Ortalama
1998 2000 2002 2003 2004 2005 2005 2006 2005 2006
İmalat Sanayii 0,1 6,5 10,9 9,3 10,4 4,8 -2,6 9,5 2,8 6,7
23 2,1 -11,4 9,1 3,1 -4,6 -0,1 1,0 4,5 -4,5 -1,6
232 2,1 -11,4 9,0 3,1 -4,6 -0,1 1,0 4,5 -4,5 -1,6
3.2. Kapasite Kullanım Oranındaki (KKO) Gelişmeler
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe
kapasite kullanım oranı (KKO) %69-91 civarında seyretmektedir. Sektör genelinde
gerçekleşen bu KKO’ları, imalat sanayii genelinde gerçekleşen KKO’nın (%75-81)
5-10 puan daha üstündedir. Alt sektörler itibariyle değerlendirildiğinde ise, sektörde
en yüksek KKO 232 kodlu ve ağırlıklı paya sahip olan rafine edilmiş petrol ürünleri
imalatında gerçekleşmektedir. Bu sektördeki kapasite kullanımı, sektör genelinin
bazı yıllardaki %0,1-%0,5 oranlık farklarla altında olması haricinde neredeyse aynı
düzeyde olduğu görülmektedir. Sektör üretimi içinde çok düşük düzeyde paya sahip
olan 231 nolu kok kömürü imalatı sektöründe ise sadece 2005 ve 2006 yılları için
elde edilmiş olan gerçekleşen KKO’nın ortalama olarak %90 civarında olduğu
görülmektedir.
307

Tablo 5: Kapasite Kullanım Oranı
(Üretim değeri ağırlıklı, Yıllık Ortalama, %)
Yıllar
İmalat
Sanayii
23 231 232
1988 74,8 75,6 0,0 75,4
1989 72,8 68,8 0,0 68,3
1990 75,2 73,6 0,0 73,2
1991 74,0 74,1 0,0 73,7
1992 76,4 76,7 0,0 76,5
1993 79,6 81,1 0,0 80,8
1994 72,9 78,0 0,0 78,3
1995 78,6 84,4 0,0 84,7
1996 78,0 79,6 0,0 79,6
1997 79,4 81,7 0,0 82,0
1998 76,5 80,2 0,0 80,6
1999 72,4 80,3 0,0 80,3
2000 75,9 77,5 0,0 77,5
2001 70,9 81,8 0,0 81,8
2002 75,4 81,9 0,0 81,9
2003 78,4 85,3 0,0 85,3
2004 81,3 88,3 0,0 88,3
2005 80,3 90,4 90,2 90,4
2006 * 80,6 90,6 90,1 90,6
(*):2006 değeri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir.
%
GRAFİK 3:
KAPASİTE KULLANIM ORANI (Üretim Değeri Ağırlıklı, Yıllık Ortalama, %)
100.0
90.0
80.0
70.0
60.0
50.0
40.0
30.0
20.0
10.0
0.0
1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
İmalat Sanayii 23 231 232
Kapasite kullanım oranındaki gelişmeler aylık bazda değerlendirildiğinde ise,
Ocak 2005’de kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı
sektöründe KKO %84,3 iken, Temmuz 2006’da %95,6 düzeyine yükselmiştir. 2005
308

yılı ortalama KKO %90,4 düzeyinde iken, 2006 yılının yedi aylık döneminde
ortalama KKO %89 olmuştur. İmalat sanayii genelinde ise Ocak 2005’de %76,6
olan KKO’nın, Temmuz 2006’da %82,2 seviyesine yükseldiği görülürken, 2005 yılı
genelinde imalat sanayii ortalama KKO %80,3, 2006 yedi aylık dönemde ise %80,5
oranında gerçekleştiği dikkati çekmektedir.
Tablo 6: Kapasite Kullanım Oranı (Üretim değeri ağırlıklı, %)
Aylar İmalat Sanayii 23 231 232
Ocak-2005 76,6 84,3 90,0 84,3
Şubat-2005 77,1 84,1 90,0 84,1
Mart-2005 80,5 87,8 90,0 87,8
Nisan-2005 79,8 87,0 92,0 87,0
Mayıs-2005 81,3 92,0 90,0 92,0
Haziran-2005 81,4 94,5 90,0 94,5
Temmuz-2005 80,6 96,0 90,0 96,0
Ağustos-2005 79,8 94,6 90,0 94,6
Eylül-2005 82,7 93,4 90,0 93,4
Ekim-2005 82,3 93,8 90,0 93,8
Kasım-2005 80,9 90,9 90,0 90,9
Aralık-2005 80,7 85,8 90,0 85,8
Ocak-2006 75,4 81,5 90,0 81,5
Şubat-2006 77,2 82,9 90,0 82,9
Mart-2006 80,7 82,8 90,0 82,8
Nisan-2006 82,3 93,0 90,0 93,0
Mayıs-2006 82,6 93,6 91,0 93,6
Haziran-2006 83,1 94,2 90,0 94,3
Temmuz-2006 82,2 95,6 90,0 95,6
%
GRAFİK 4:
AYLIK KAPASİTE KULLANIM ORANLARI (Üretim Değeri ağırlıklı, %)
120.0
100.0
80.0
60.0
40.0
20.0
0.0
Ocak-2005
Şubat-2005
Mart-2005
Nisan-2005
Mayıs-2005
Haziran-2005
Temmuz-2005
Ağustos-2005
Eylül-2005
Ekim-2005
Kasım-2005
Aralık-2005
Ocak-2006
Şubat-2006
Mart-2006
Nisan-2006
Mayıs-2006
Haziran-2006
Temmuz-2006
İmalat Sanayii 23 231 232
309

3.3. Üretim Değerindeki Gelişmeler 1
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe,
2005 yılı itibariyle toplam 15.844 milyon YTL değerinde bir üretim gerçekleşmiş
olup bu üretim değerinin %99,9’luk bölümünü rafine edilmiş petrol ürünleri
üretimi oluştururken, %0,01’lik kısmını kok kömürü imalatı alt sektöründen
kaynaklanmaktadır.
Tablo 7: Üretim Değeri (Cari Fiyatlarla)
Yıllar
İşyeri
Sayısı
23 231 232
Milyon
YTL
İşyeri
Sayısı
Milyon
YTL
İşyeri
Sayısı
Milyon
YTL
1997 17 1.409 1 0 16 1.409
1998 17 2.109 1 0 16 2.109
1999 16 3.864 1 0 15 3.864
2000 16 6.252 1 0 15 6.252
2001 16 11.356 0 0 16 11.356
2002 17 18.226 0 0 17 18.226
2003 18 23.522 1 8 17 23.514
2004 18 24.859 1 12 17 24.847
2005 17 15.844 1 7 16 15.837
2006 * 17 9.155 0 0 16 9.151
(*): 2006 değerleri ikinci çeyrek itibariyledir.
Sektör genelinde üretilen ürünlerin üretim değerinin Türkiye imalat sanayii
geneli içindeki payı incelendiğinde, 23 no’lu sektörün ülke imalat sanayii üretimi
içindeki payının %8,9-17 arasında değiştiği görülürken, bu payın zaman içinde
dalgalı bir seyir izlediği dikkati çekmektedir. Örneğin, 2002’de imalat sanayii üretim
değeri içinde 23 no’lu sektörün payı en yüksek değer olan %17 iken bu pay,
2003’de %16,8’e düşmüş bu düşüş devam ederek 2004’de %13,8 olmuş ve 2005
yılında ise büyük bir azalış göstererek %8,86’ya düzeyine kadar gerilemiştir.
Üretim değeri USD bazlı değerlendirildiğinde, sektördeki üretim artışının imalat
sanayi geneline oranla bazı yıllar daha az bazı yıllar daha çok olduğu görülmektedir.
2002 yılında sektörün üretim değerindeki artış %30,5 iken imalat sanayi için bu
oran %27,3 olmuştur. Son üç yılda ise sektörün üretim değerindeki artış imalat
sanayi üretim değerinin artış oranının oldukça gerisinde kalmış ve 2005 yılında
1 Burada verilen üretim değerlerinin sektör genelinin toplam üretim değeri değil, ankete
yanıt veren firmaların toplam üretim değeri olduğu ve üretim değerindeki değişmelerin
(artma ya da azalma anlamında) sektörün performansının yanısıra, zaman içinde ankete
katılan firma sayısındaki değişmeden de kaynaklanabileceğini belirtmek gereklidir. Bu
bölüm, sektörün toplam üretim büyüklüğü hakkında bir fikir verilmesi amacıyla
hazırlanmıştır.
310

imalat sanayi üretim değeri %5,72 oranında artarken 23 nolu sektör üretim
değerinde %32,3’lük bir azalış olduğu görülmektedir.
Üretim değerindeki artış alt sektörler itibariyle incelendiğinde ise, ağırlıklı paya
sahip rafine edilmiş petrol ürünleri sektörünün 1997-2005 döneminde sektörün
geneli ile benzer bir seyir izlediği görülmektedir.
Tablo 8: Üretim Değerindeki Değişme (Milyon UDS) (%)
Yıllar
İmalat Sanayi 23 232
Milyon
USD
Değişim
%
Milyon
USD
Değişim
%
Milyon
USD
Değişim
%
1997 72.999,66 - 9.305 - 9.305 -
1998 69.591,01 -4,67 8.110 -12,8 8.110 -12,8
1999 63.963,73 -8,09 9.254 14,1 9.254 14,1
2000 70.997,98 11,0 10.023 8,3 10.023 8,3
2001 55.925,31 -21,23 9.286 -7,4 9.286 -7,4
2002 71.165,07 27,25 12.114 30,5 12.114 30,5
2003 93.465,41 31,34 15.731 29,9 15.726 29,8
2004 126.222,02 35,05 17.475 11,1 17.467 11,1
2005 133.441,28 5,72 11.824 -32,3 11.819 -32,3
4. DIŞ TİCARET DURUMU
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe,
1995 yılı itibariyle 1.041 milyon USD olan toplam dış ticaret hacmi (ithalat +
ihracat) yıllar itibariyle artış göstererek 2005 yılında 7.999 milyon USD düzeyine
yükselmiştir. Sektörün dış ticaret hacmi 1995-2005 döneminde %669 oranında artış
göstererek yedi katına ulaşmıştır. Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve
nükleer yakıt dış ticareti, incelenen dönemde alt sektörlerden 232 nolu rafine
edilmiş petrol ürünleri konusundaki dış ticaret hacmi %687 oranında artarak 1001
milyon USD iken, artarak 7.881 milyon USD seviyesine çıkarmıştır. Sektörde ikinci
en yüksek artış ise 231 nolu kok kömürü dış ticaretinde yaşanmış ve 1995 yılında
33,8 milyon USD dış ticareti, 1995-2005 döneminde %225 oranında artarak 109,9
milyon USD düzeyine yükselmiştir. Son olarak 233 nolu nükleer yakıt dış ticaret
hacmi ise 1995 yılında 6 milyon USD iken %39 oranında artarak 2005 yılında 8,6
milyon USD düzeyine çıkmıştır.
311

Tablo 9: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt
İmalatı Sektörü Dış Ticaret Hacmi
Yıllar
Bin
USD
23 231 232 233
Değişim
%
Bin
USD
Değişim
%
Bin
USD
Değişim
%
Bin
USD
Değişim
%
1995 1.040.639 - 33.785 - 1.000.603 - 6.251 -
1996 1.328.511 27,7 43.104 27,6 1.278.409 27,8 6.999 12,0
1997 1.331.347 0,2 66.778 54,9 1.258.981 -1,5 5.588 -20,2
1998 1.207.438 -9,3 58.894 -11,8 1.143.259 -9,2 5.284 -5,4
1999 1.599.486 32,5 36.567 -37,9 1.553.932 35,9 8.987 70,1
2000 2.887.812 80,5 64.861 77,4 2.817.884 81,3 5.067 -43,6
2001 2.215.139 -23,3 51.460 -20,7 2.159.186 -23,4 4.494 -11,3
2002 2.861.451 29,2 61.298 19,1 2.795.755 29,5 4.398 -2,1
2003 3.786.240 32,3 59.592 -2,8 3.721.898 33,1 4.750 8,0
2004 5.161.132 36,3 95.686 60,6 5.058.748 35,9 6.699 41,0
2005 7.999.334 55,0 109.898 14,9 7.880.754 55,8 8.682 29,6
2006 * 5.044.266 - 11.056 - 5.028.999 - 4.210 -
(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.
2005 yılı itibariyle toplam 7.999,3 milyon USD olan dış ticaret hacminin ağırlıklı
kısmını (%98,5’ini) rafine edilmiş petrol ürünleri oluştururken, %1,4’ünü kok
kömürü ve %0,1’ini de nükleer yakıt imalatı alt sektörü oluşturmaktadır.
4.1. İhracattaki Gelişmeler
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe
2005 yılı itibariyle 2.515 milyon USD düzeyinde bir ihracat gerçeklemiş olup bunun
%99,88’ini rafine edilmiş petrol ürünleri, %0,09’unu kok kömürü ve %0,03’ünü de
nükleer yakıt imalatı alt sektörü oluşturmaktadır. 1995-2005 döneminde sektör
genelinde ihracat değeri %807 oranında bir artış gösterirken, aynı dönemde rafine
edilmiş petrol ürünleri ihracatı %807, kok kömürü ihracatı %427 oranında artış
göstermiştir. İncelenen dönemde nükleer yakıt ihracatı ise 1.000 USD’den 666.000
USD’ye yükselmiştir.
312

Tablo 10: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt
Sektörü İhracatı
Yıllar
Bin
USD
23 231 232 233
Değişim
%
Bin
USD
Değişim
%
Bin
USD
Değişim
%
Bin
USD
Değişim
%
1995 277.304 - 433 - 276.870 - 1 -
1996 259.199 -6,5 326 -24,7 258.849 -6,5 24 3928,5
1997 179.059 -30,9 1.219 273,3 177.829 -31,3 12 -50,1
1998 240.626 34,4 2.009 64,9 238.572 34,2 45 281,5
1999 315.195 31,0 1.757 -12,6 313.374 31,4 64 43,4
2000 300.716 -4,6 3.741 112,9 296.913 -5,3 62 -3,3
2001 416.421 38,5 3.087 -17,5 413.316 39,2 18 -71,3
2002 670.126 60,9 1.270 -58,9 668.805 61,8 51 184,1
2003 953.544 42,3 2.848 124,3 950.574 42,1 122 140,8
2004 1.364.348 43,1 939 -67,0 1.363.091 43,4 319 161,0
2005 2.515.243 84,4 2.280 142,9 2.512.296 84,3 666 109,0
2006 * 852.833 - 202 - 852.347 - 284 -
(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.
Bin USD
GRAFİK 5:
YILLARA GÖRE İHRACAT
3,000,000
2,500,000
2,000,000
1,500,000
1,000,000
500,000
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
23 232 231 233
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektörünün
toplam ihracatımız ve imalat sanayii ihracatı içindeki payı incelendiğinde ise,
sektöre ait ihracat değerinin gerek toplam ihracat içindeki payının gerekse imalat
sanayii ihracatı içindeki payının sürekli olarak iniş çıkışlı bir seyir izlediği dikkati
çekmektedir. Nitekim, 1995 yılında toplam ihracat içinde %1,28 olan sektör
ihracatının payı 2005’de %3,42 seviyesine yükselirken, imalat sanayii ihracatı içinde
%1,44 olan payı da %3,66 düzeyine çıkmıştır. Aynı şekilde 1996-2005 döneminde,
alt sektörlerden 232 nolu rafine edilmiş petrol ürünleri ihracat değerlerinin gerek
313

toplam ihracatımız içinde gerekse imalat sanayii ihracatı içindeki payı da iniş çıkışlı
olmakla birlikte, 1995 yılında toplam ihracat içindeki payı %1,28 iken 2005 yılında
%3,42 olmuş ve yine imalat sanayi ihracatı içinde %1,44 olan sektörün payı,
2005’de %3,65’e çıkmıştır. 231 nolu kok kömürü imalatı alt sektörünün payı ise
hem toplam ihracat içersinde hem de imalat sanayi içersinde yok denecek düzeyde
olup %0,01 düzeyinde gerçekleşmiş olduğu gözlenmektedir.
Tablo 11: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve
Nükleer Yakıt Sektörü İhracatının
Toplam İhracat ve İmalat Sanayii İhracatı İçindeki Payı (%)
Yıllar
23 231 232
1 2 1 2 1 2
1995 1,28 1,44 0,00 0,00 1,28 1,44
1996 1,12 1,26 0,00 0,00 1,11 1,26
1997 0,68 0,77 0,00 0,01 0,68 0,76
1998 0,89 1,00 0,01 0,01 0,88 0,99
1999 1,19 1,32 0,01 0,01 1,18 1,31
2000 1,08 1,18 0,01 0,01 1,07 1,16
2001 1,33 1,44 0,01 0,01 1,32 1,43
2002 1,86 1,99 0,00 0,00 1,85 1,98
2003 2,02 2,15 0,01 0,01 2,01 2,14
2004 2,16 2,29 0,00 0,00 2,16 2,29
2005 3,42 3,66 0,00 0,00 3,42 3,65
2006 * 1,82 1,94 0,00 0,00 1,82 1,93
(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.
(1) : Toplam ihracat içindeki yüzde pay
(2) : İmalat sanayi ihracatı içindeki yüzde pay
314

4.2. İthalattaki Gelişmeler
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektörünün
ithalat miktarı ihracata oranla daha yüksek seviyededir. 2005 yılı itibariyle, sektörde
5.484,1 milyon USD düzeyinde bir ithalat yapılmış olup bunun %97,9’unu rafine
edilmiş petrol ürünleri, %1,96’sını kok kömürü ve %0,15’ini de nükleer yakıt
ithalatı oluşturmaktadır.
Tablo 12: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt
Sektörü İthalatı
Yıllar
Bin
USD
23 231 232 233
Değişim
%
Bin
USD
Değişim
%
Bin
USD
Değişim
%
Bin
USD
Değişim
%
1995 763.335 - 33.352 - 723.733 - 6.251 -
1996 1.069.313 40,1 42.777 28,3 1.019.560 40,9 6.975 11,6
1997 1.152.288 7,8 65.560 53,3 1.081.152 6,0 5.576 -20,1
1998 966.812 -16,1 56.885 -13,2 904.687 -16,3 5.239 -6,0
1999 1.284.292 32,8 34.811 -38,8 1.240.559 37,1 8.922 70,3
2000 2.587.096 101,4 61.120 75,6 2.520.972 103,2 5.005 -43,9
2001 1.798.718 -30,5 48.373 -20,9 1.745.870 -30,7 4.476 -10,6
2002 2.191.325 21,8 60.029 24,1 2.126.950 21,8 4.347 -2,9
2003 2.832.696 29,3 56.743 -5,5 2.771.324 30,3 4.628 6,5
2004 3.796.784 34,0 94.747 67,0 3.695.657 33,4 6.380 37,9
2005 5.484.091 44,4 107.618 13,6 5.368.458 45,3 8.016 25,6
2006 * 4.191.433 - 10.855 - 4.176.652 - 3.926 -
(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.
Bin USD
GRAFİK 6:
YILLARA GÖRE İTHALAT
6,000,000
5,000,000
4,000,000
3,000,000
2,000,000
1,000,000
0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
23 231 232 233
315

Derinin tabaklanması, işlenmesi ve ayakkabı sektörünün toplam ithalatımız ve
imalat sanayii ithalatı içindeki payı incelendiğinde ise, sektöre ait ithalat değerinin
gerek toplam ithalat içindeki payının gerekse imalat sanayii ithalatı içindeki payının
çok az bir düşüş kaydettiği dikkati çekmektedir. Nitekim 1996’da toplam ithalat
içinde %0,80 olan sektör ithalatının payı 2005’de %0,72 seviyesine gerilerken,
imalat sanayii ithalatı içinde %0,99 olan payı da %0,89 düzeyine inmiştir. 1996-2005
döneminde, alt Sektörde, 1995 yılında 763 milyon USD olan ithalat, 1995-2005
döneminde %618 oranında artış göstermesine rağmen, aynı dönem için alt
sektörler itibarı ile bu artış oranı rafine edilmiş petrol ürünlerinde %641, kok
kömürü ithalatında %223 ve nükleer yakıt ithalatında ise %28 oranında artış olarak
gerçekleşmiştir.
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektörünün
toplam ithalat ve imalat sanayi ithalatı içersindeki payının inişli çıkışlı bir seyir
izlemiş olduğu görülmektedir. Sektör 1995 yılında toplam ithalattan %2,14’lük bir
pay alırken artarak 2005 yılında bu pay %4,7’e yükselmiş olup imalat sanayi
ithalatından aldığı pay ise 1995 yılında %2,67 iken 2005 yılında %5,82’ye
yükselmiştir. Alt sektörler itibarı ile baktığımızda, 232 nolu rafine edilmiş petrol
ürünleri sektörünün toplam ithalattan aldığı pay 1995 yılında %2,03 iken, artarak
2005 yılında %4,6’ya yükselmiş olup aynı alt sektörün imalat sanayi ithalatından
aldığı pay ise 1995 yılında %2,53 iken 2005 yılında %5,70’e yükselmiştir. 231 nolu
kok kömürü ithalatı 1995 yılında toplam ithalattan %0,09’luk bir pay alırken bu pay
2005 yılında da aynı düzeyde kalmış olup imalat sanayi ithalatından aldığı pay ise
1995 yılında %0,12 iken, 2005 yılında %0,11’e düşmüştür. 233 nolu nükleer yakıt
sektörü ithalatının toplam ithalattan aldığı pay, 1995 yılında %0,02 iken, 2005
yılında %0,01’e düşmüş ve imalat sanayi ithalatından aldığı pay ise 1995 yılında
%0,02’lik bir paya sahipken, 2005 yılında %0,01’e düşmüş olduğu görülmektedir.
316

Tablo 13: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve Nükleer Yakıt
Sektörü İthalatının Toplam İthalat ve İmalat Sanayii İthalatı
İçindeki Payı (%)
Yıllar
23 231 232 233
1 2 1 2 1 2 1 2
1995 2,14 2,67 0,09 0,12 2,03 2,53 0,02 0,02
1996 2,45 3,04 0,10 0,12 2,34 2,90 0,02 0,02
1997 2,37 2,90 0,14 0,16 2,23 2,72 0,01 0,01
1998 2,11 2,48 0,12 0,15 1,97 2,32 0,01 0,01
1999 3,16 3,78 0,09 0,10 3,05 3,66 0,02 0,03
2000 4,75 5,85 0,11 0,14 4,63 5,70 0,01 0,01
2001 4,34 5,50 0,12 0,15 4,22 5,34 0,01 0,01
2002 4,25 5,30 0,12 0,15 4,13 5,14 0,01 0,01
2003 4,09 5,09 0,08 0,10 4,00 4,98 0,01 0,01
2004 3,89 4,72 0,10 0,12 3,79 4,59 0,01 0,01
2005 4,70 5,82 0,09 0,11 4,60 5,70 0,01 0,01
2006 * 5,43 6,88 0,01 0,02 5,41 6,86 0,01 0,01
(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.
(1) : Toplam ithalat içindeki yüzde pay
(2) : İmalat sanayi ithalatı içindeki yüzde pay
4.3. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe
dış ticaret dengesi, Türkiye’nin aleyhine yönelik bir gelişim göstermektedir. 1995 yılı
itibariyle sektör genelinde 486,03 milyon USD düzeyinde bir dış ticaret açığı söz
konusu iken, bu açık, 2004’te 2.432,4 milyon USD, 2005’te ise 2.968,8 milyon USD
seviyesine yükselmiştir. 1995 yılında %36 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı
(ihracat/ithalat), 2005’de en yüksek seviyesi olan %46 düzeyine yükselmiş olmasına
rağmen, daha önceki yıllarda dalgalı bir seyir izlemiş olup 2000 yılında da en düşük
değeri olan %12’ye kadar gerilemiştir.
317

Tablo 14: Yıllar İtibariyle İhracat/İthalat Oranı
Yıllar
X-M
(Bin USD)
23 231 232 233
X / M
(%)
X-M
(Bin USD)
X / M
(%)
X-M
(Bin USD)
X / M
(%)
X-M
(Bin USD)
X / M
(%)
1995 -486.031 36 -32.918 1 -446.863 38 -6.250 0
1996 -810.114 24 -42.451 1 -760.712 25 -6.951 0
1997 -973.229 16 -64.341 2 -903.323 16 -5.564 0
1998 -726.186 25 -54.876 4 -666.116 26 -5.194 1
1999 -969.097 25 -33.054 5 -927.185 25 -8.858 1
2000 -2.286.381 12 -57.379 6 -2.224.059 12 -4.943 1
2001 -1.382.297 23 -45.286 6 -1.332.553 24 -4.458 0
2002 -1.521.199 31 -58.759 2 -1.458.144 31 -4.296 1
2003 -1.879.151 34 -53.895 5 -1.820.750 34 -4.506 3
2004 -2.432.436 36 -93.808 1 -2.332.566 37 -6.062 5
2005 -2.968.848 46 -105.337 2 -2.856.161 47 -7.350 8
2006 * -3.338.600 20 -10.653 2 -3.324.304 20 -3.642 7
(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.
Dış ticaret dengesindeki mevcut durum alt sektörler itibariyle
değerlendirildiğinde, 1995-2005 döneminde özellikle rafine edilmiş petrol ürünleri
konusunda ciddi bir dış ticaret açığının olduğu göze çarpmaktadır. 1995 yılında
446,9 milyon USD’lık bir açık varken, 2005 yılında artarak bu açık 2.856 milyon
USD’ına kadar çıkmış olduğu görülmektedir. İhracatın ithalatı karşılama oranı ise
1995 yılında %38 iken, ara yıllarda dalgalanmalar olmasına rağmen, 2005 yılında
%47’ye kadar yükselmiştir. En yüksek değerini %47 ile 2005 yılında alırken, 2000
yılında da en düşük değer olan %12’ye kadar gerilemiştir. Kok kömürü konusunda
ise 1995 yılında 32,9 milyon USD düzeyinde bir dış ticaret açığı verirken, 2005
yılında bu açık 105,3 milyon USD’a çıkmıştır. 1995-2005 dönemi için ihracatın
ithalatı karşılama oranı ise %1-6 arasında değişmektedir. Nükleer yakıt sektörü de
dış ticaret açığı vermekte olup 1995 yılında 6 milyon USD olan açık artarak 2005
yılında 7,3 milyon USD’a çıkmıştır. Bu alt sektör açısından 1995-2005 dönemi için
ihracatın ithalatı karşılama oranı ise %1-8 arasında değişmekte olduğu
görülmektedir.
1996-2005 dönemi itibariyle imalat sanayii genelinde ihracatın ithalatı karşılama
oranı yükselirken, aynı şekilde Türkiye geneli ihracat/ithalat oranı da artış
kaydetmiştir. Nitekim 1995’de %67,45 olan imalat sanayii ihracat/ithalat oranı,
2005’de %73,04’e çıkarken, Türkiye geneli ihracat/ithalat oranı da %60,59’dan
%62,9’a yükselmiştir.
318

%
50.0
GRAFİK 7:
İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI (X / M)
45.0
40.0
35.0
30.0
25.0
20.0
15.0
10.0
5.0
0.0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
23 231 232 233
4.4. Sektörün Dış Ticaretteki Rekabet Gücü
Açıklanmış Karşılaştırmalı Üstünlükler olarak adlandırılan RCA kavramı,
sektörlerin dış ticaretteki rekabet gücünü tespit etmek amacıyla hesaplanan RCA
değerlerini kapsamaktadır. RCA skorlarına göre ortalama skor değeri 50 ve
üzerinde olan sektörler (RCA>50) “Rekabet Gücü Yüksek”, RCA skorları –
50’den büyük, 50’den küçük olan sektörler (50>RCA>-50) “Rekabet Gücü
Sınırda”, RCA skorları –50’den küçük sektörler (-50>RCA) ise “Rekabet Gücü
Düşük” sektörler olarak belirlenmiştir.
Dış ticaret istatistikleri kullanılarak hesaplanan rekabet gücü endeksi (RCA)
rakamları incelendiğinde, 23 no’lu kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve
nükleer yakıt imalatı sektörüne ait RCA değerlerinin 1995-2005 döneminde –31,6
ile –147,8 arasında değerler almış ve bu dönem içersinde oldukça iniş çıkışlı bir
seyir izlemiş olduğu görülmektedir. 2005 yılındaki en yüksek RCA değeri olan –31,6
olmuş ve bu yıl için rekabet gücü sınırda (50>RCA>-50) şeklinde yorum
yapılabilirken bunun dışındaki yıllarda RCA’ların -50’den küçük olduğu ve rekabet
gücünün düşük olduğu sonucuna varılmaktadır.
23 no’lu kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı
sektörü, 1995-2005 dönemine ait ortalama RCA değeri –88,1 olup imalat sanayiinin
altında yer alan 22 alt sektör içerisinde 16’ıncı sırada yer alır.
Alt sektörler itibariyle rekabet gücüne bakıldığında ise, 1995-2005 dönemi
itibariyle 231 ve 233 no’lu sektörlere ait ortalama RCA skorlarının -50’den küçük
olduğu, diğer bir ifadeyle düşük rekabet gücüne sahip olduğu görülürken, 232 nolu
sektör olan rafine edilmiş petrol ürünleri sektörü RCA’ları ise 1995-2005
döneminde –29,6 ile –146,5 arasında değişmekte; 2005 yılındaki –29,6 olan RCA
değeri rekabet gücü sınırda iken, diğer bütün yıllarda RCA değerleri –50’nin altında
olup rekabet gücünün düşük olduğu görülmektedir. 2002-2005 dönemi için rekabet
gücündeki düşüşün azaldığı dikkati çekmektedir.
319

Tablo 15: Kok Kömürü, Rafine Edilmiş Petrol Ürünleri ve
Nükleer Yakıtı Sektörü RCA Değerleri
Yıllar 23 231 232 233
1995 -51,2 -384,2 -46,0 -877,6
1996 -78,7 -424,5 -74,0 -506,0
1997 -124,7 -337,1 -119,0 -554,8
1998 -85,9 -281,1 -80,1 -422,9
1999 -98,0 -256,1 -95,1 -450,8
2000 -147,8 -211,9 -146,5 -371,4
2001 -118,5 -247,3 -116,2 -524,7
2002 -82,7 -349,8 -79,9 -409,4
2003 -70,5 -260,8 -68,7 -325,2
2004 -58,9 -418,0 -56,3 -256,3
2005 -31,6 -339,1 -29,6 -202,5
2006 * -109,4 -348,7 -109,1 -212,8
Skoru -88,1 -321,6 -85,0 -426,2
1995-2006
Değer Düşük Düşük Düşük Düşük
RCA Ort.
Eğilim Artıyor Sabit Sabit Artıyor
2001-2006 RCA Eğilim Artıyor Azalıyor Artıyor Artıyor
(*): 2006 değerleri Ocak-Temmuz dönemi itibariyledir.
Skor
0.0
GRAFİK 8:
REKABET GÜCÜ ENDEKSİ
-100.0
-200.0
-300.0
-400.0
-500.0
-600.0
-700.0
-800.0
-900.0
-1000.0
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
23 231 232 233
320

5. VERİMLİLİK DURUMU
5.1. Üretimde Çalışanlar Endeksi
1997=100 temel yıllı üretimde çalışanlar endeksi, 1997-2006 döneminde gerek
imalat sanayii genelinde gerekse kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve
nükleer yakıt imalatı sektöründe düşüş eğilimi göstermiştir. Ancak, 1997’de 100
olan endeks değeri, 1997-2006 döneminde, imalat sanayii genelinde %15,7 oranında
azalarak 84,3 olurken, kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt
imalatı sektöründe %15,4 oranında azalarak 84,6 olmuştur.
Alt sektörler itibariyle çalışanlar endeksi incelendiğinde, 232 nolu rafine edilmiş
petrol ürünleri sektöründe çalışanlar endeksinin de azalarak 84,4’e düştüğü
görülürken, 231 nolu kok kömürü sektöründe ise 1997-2000 dönemi için elde
edilen üretimde çalışanlar endeksinin de düşüş göstererek 67’ye indiği dikkati
çekmektedir.
Tablo 16: Üretimde Çalışanlar Endeksi (1997=100)
Yıl İmalat Sanayii 23 231 232
1997 100,0 100,0 100,0 100,0
1998 100,2 96,1 94,9 96,1
1999 91,2 96,1 90,8 96,1
2000 89,1 93,7 67,0 93,8
2001 81,7 88,7 0,0 89,2
2002 82,2 81,9 0,0 82,4
2003 83,7 78,0 0,0 78,4
2004 85,4 85,3 0,0 85,5
2005 84,8 84,4 0,0 84,5
2006 * 84,3 84,6 0,0 84,4
(*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir.
321

Endeks
GRAFİK 9:
ÜRETİMDE ÇALIŞANLAR ENDEKSİ (1997=100)
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
İmalat Sanayii 23 231 232
5.2. Üretimde Çalışılan Saat Endeksi
1997=100 temel yıllı üretimde çalışılan saat endeksi 1997-2006 döneminde,
çalışanlar endeksinde olduğu gibi, gerek imalat sanayii genelinde gerekse kok
kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründe düşüş
eğilimi göstermiştir. Ancak, 1997’de 100 olan endeks değeri, 1997-2006
döneminde, imalat sanayii genelinde %17,3 oranında azalarak 82,7 olurken, kok
kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt sektöründeki azalma %21,2
ve endeks değeri 78,8 olmuştur. Alt sektörler bazında bakıldığında da benzer bir
eğilimin geçerli olduğu gözlenmektedir.
Tablo 17: Üretimde Çalışılan Saat Endeksi (1997=100)
Yıl İmalat Sanayii 23 231 232
1997 100,0 100,0 100,0 100,0
1998 99,5 95,6 101,2 95,6
1999 89,2 94,9 99,1 95,0
2000 88,1 90,4 72,5 90,6
2001 79,0 84,7 0,0 85,2
2002 80,7 78,6 0,0 79,1
2003 82,3 74,8 0,0 75,2
2004 84,6 81,9 0,0 82,1
2005 83,7 77,8 0,0 77,8
2006 * 82,7 78,8 0,0 78,7
(*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir.
322

Endeks
GRAFİK 10:
ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT ENDEKSİ (1997=100)
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
İmalat Sanayii 23 231 232
5.3. Üretimde Çalışan Kişi Başına Kısmi Verimlilik Endeksi
Üretimde çalışan kişi başına üretim (emek verimliliği) olarak adlandırılan kısmi
verimlilik endeksi, 1997-2006 döneminde, imalat sanayii genelinde sürekli bir artış
eğilimi olmakla birlikte kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt
sektöründe 2000 yılında düşmüş, diğer yıllarda da 1997 yılına göre artmakla birlikte
dalgalanmalar söz konusu olmuştur. 1997’de 100 olan endeks değeri, 1997-2006
döneminde, imalat sanayii genelinde %61,6 oranında artarak 161,6 olurken, kok
kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt sektöründe %16,1 oranında
artarak %116,1 olmuştur.
Alt sektörler itibariyle çalışan başına üretim endeksi incelendiğinde, 232 nolu
rafine edilmiş petrol ürünleri sektöründe endeks değerinin 2000 yılındaki %92,6’ya
düşüşü haricinde diğer yıllarda iniş çıkışlı durum sektördeki eğilimle aynı olmuştur.
1997 yılında 100 olan endeks değeri, 1997-2006 döneminde %16,4 oranın da
artarak %116,4 olmuştur.
323

Tablo 18: Üretimde Çalışanlar Verimlilik (Kişi Başına Üretim) Endeksi
(1997=100)
Yıl İmalat Sanayii 23 232
1997 100,0 100,0 100,0
1998 100,0 106,2 106,2
1999 105,2 102,1 102,1
2000 114,5 92,7 92,6
2001 113,1 103,9 103,4
2002 124,6 122,6 121,9
2003 133,8 132,8 132,1
2004 144,8 115,7 115,4
2005 152,9 116,7 116,7
2006 * 161,6 116,1 116,4
(*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir.
Endeks
GRAFİK 11:
ÜRETİMDE ÇALIŞAN KİŞİ BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ (1997=100)
180,0
160,0
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
İmalat Sanayii 23 232
5.4. Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi
Üretimde çalışılan saat başına üretim (emek verimliliği) olarak adlandırılan kısmi
verimlilik endeksi ise, 1997-2006 döneminde, imalat sanayii genelinde sürekli bir
artış eğilimi olmakla birlikte, kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer
yakıt sektöründe 2000 yılında düşmüş, diğer yıllarda da 1997 yılına göre artmakla
birlikte dalgalanmalar söz konusu olmuştur. 1997’de 100 olan endeks değeri, 1997-
2006 döneminde, imalat sanayii genelinde %64,5 oranında artarak 164,5 olurken,
kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt sektöründe %24,6
oranında artarak 124,6 olmuştur. Alt sektör bazında bakıldığında ise 232 nolu rafine
edilmiş petrol ürünleri sektöründe de benzer bir eğilim olduğu gözlenmektedir.
324

Tablo 19: Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi
(1997=100)
Yıl İmalat Sanayii 23 232
1997 100,0 100,0 100,0
1998 100,7 106,7 106,7
1999 107,5 103,4 103,4
2000 115,7 96,1 96,0
2001 116,9 108,8 108,2
2002 126,9 127,7 127,0
2003 136,1 138,5 137,7
2004 146,1 120,6 120,3
2005 154,8 126,7 126,7
2006 * 164,5 124,6 124,9
(*): 2006 değerleri üçüncü çeyrek dönem itibariyledir.
Endeks
GRAFİK 12:
ÜRETİMDE ÇALIŞILAN SAAT BAŞINA KISMİ VERİMLİLİK ENDEKSİ
180,0
160,0
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
İmalat Sanayii 23 232
6. FİYATLARDAKİ GELİŞMELER
Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt sektöründeki fiyat
değişimleri incelendiğinde, 1997-2004 döneminde, sektör genelindeki fiyat
artışlarının 1997, 1999, 2001, 2002 ve 2004 yılında hem imalat sanayiinin hem de
genel Toptan Eşya Fiyat Endeksindeki (TEFE) artıştan daha yüksek düzeyde
olduğu görülmektedir. 1998, 2000 ve 2003 yıllarında ise sektör genelindeki fiyat
artışları hem imalat sanayii hem de Toptan Eşya Fiyat Endeksindeki (TEFE)
artıştan daha az olmuştur. Ayrıca 1995’de 148,5 olan TEFE değeri (1994=100),
Aralık 2004’te 8.403,8 olmuştur. Başka bir ifadeyle 1995-2004 döneminde genel
TEFE değeri 55,6 kat artmıştır. Aynı dönemde imalat sanayii endeks değeri 54,7
kat artarken, kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt
325

sektöründeki fiyat değişimi 101,6 kat olmuştur. Alt sektörler itibarı ile TEFE’deki
değişim incelendiğinde en yüksek fiyat artışının 231 nolu kok kömürü sektöründe
olduğu ve fiyat artışının 1995-2004 döneminde 118,6 kat olduğu görülmüştür. 232
nolu rafine edilmiş petrol ürünleri üretim sektöründe ise fiyat artışı 101,5 kat
olmuştur.
Tablo 20: TEFE’deki Değişim (1994=100) (%)
Yıl
Genel
TEFE
İmalat
Sanayii
23 231 232
1997 91,0 91,2 112,4 96,6 112,4
1998 54,3 47,1 20,2 30,1 20,1
1999 62,9 76,7 176,3 79,8 176,7
2000 32,7 29,4 18,1 51,1 18,1
2001 88,6 96,1 110,4 106,7 110,4
2002 30,8 29,7 36,3 20,4 36,3
2003 13,9 12,6 7,1 22,4 7,0
2004 13,8 14,8 29,7 92,5 29,5
%
GRAFİK 13:
FİYAT ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (1994=100)
200,0
180,0
160,0
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
20,0
0,0
1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Genel TEFE İmalat Sanayii 23 231 232
Fiyat değişimleri Ocak 2005-Ağustos 2006 dönemi itibariyle
değerlendirildiğinde ise, 2003=100 bazlı Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE)’nin genel
olarak 18,1 puan, imalat sanayii endeks değerinin 21,3 puan ve kok kömürü, rafine
edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı sektöründeki fiyat endeksinin de
111,1 puan arttığı dikkati çekmektedir. Bu dönemde alt sektörler itibarı ile
bakıldığında, 231 nolu kok kömürü sektörünün 2005 Ocak ayında 160,7 olan ÜFE
endeksi 4,8 puan artarak Ağustos 2006’da 165,5 olmuş, rafine edilmiş petrol
ürünleri sektöründe 2005 Ocak ayında 127,8 iken 113,2 puan artarak, Ağustos 2006
326

tarihinde ÜFE değerinin 236 olduğu görülmektedir. Sektörde genel anlamda
fiyatlarda artış olduğu anlamına gelmektedir.
Tablo 21: Aylık ÜFE Değerleri (2003=100)
Aylar
Genel
ÜFE
İmalat
Sanayii
23 231 232
Ocak-2005 118,6 117,5 123,4 160,8 122,8
Şubat-2005 118,8 117,7 128,7 156,4 128,2
Mart-2005 120,3 119,5 143,9 151,2 143,8
Nisan-2005 121,7 121,8 158,4 162,6 158,4
Mayıs-2005 122,0 121,3 148,9 157,6 148,7
Haziran-2005 121,4 121,8 162,7 152,8 162,9
Temmuz-2005 120,5 121,4 168,0 149,2 168,3
Ağustos-2005 121,7 123,2 175,3 150,1 175,8
Eylül-2005 122,7 125,1 188,3 149,3 189,0
Ekim-2005 123,5 125,6 188,9 152,3 189,6
Kasım-2005 122,4 123,2 166,2 150,7 166,5
Aralık-2005 122,3 122,5 162,2 151,5 162,4
Ocak-2006 124,7 123,7 171,0 151,1 171,4
Şubat-2006 125,0 123,8 173,3 147,9 173,8
Mart-2006 125,3 124,4 174,6 148,2 175,2
Nisan-2006 127,8 126,8 192,1 150,8 193,0
Mayıs-2006 131,3 130,6 210,5 151,0 211,8
Haziran-2006 136,6 137,7 238,4 174,9 239,7
Temmuz-2006 137,8 139,7 249,9 176,5 251,5
Ağustos-2006 136,7 138,8 234,5 165,5 236,0
Not: TÜİK, Aralık 2004 tarihine kadar olan dönemde açıklamakta olduğu 1994=100
bazlı, ISIC Revize 3 sektör sınıflandırmasına göre Toptan Eşya Fiyat Endeksi’ni
(TEFE), Ocak 2005 tarihinden itibaren 2003=100 bazlı olarak, Nace Revize 1.1 sektör
sınıflandırmasına göre Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) adı altında açıklamaktadır.
327

Endeks
GRAFİK 14:
AYLAR İTİBARİYLE ÜFE DEĞERİ (2003=100)
300,0
250,0
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
Ocak-2005
Şubat-2005
Mart-2005
Nisan-2005
Mayıs-2005
Haziran-2005
Temmuz-2005
Ağustos-2005
Eylül-2005
Ekim-2005
Kasım-2005
Aralık-2005
Ocak-2006
Şubat-2006
Mart-2006
Nisan-2006
Mayıs-2006
Haziran-2006
Temmuz-2006
Ağustos-2006
Genel ÜFE İmalat Sanayii 23 231 232
Yıl
Tablo 21: Aylık ÜFE % Değişimi (2003=100)
Genel
ÜFE
İmalat
Sanayii
23 231 232
Ocak-2005 - - - - -
Şubat-2005 0,1 0,1 4,3 -2,7 4,5
Mart-2005 1,3 1,5 11,8 -3,4 12,1
Nisan-2005 1,2 2,0 10,1 7,6 10,1
Mayıs-2005 0,2 -0,4 -6,0 -3,1 -6,1
Haziran-2005 -0,5 0,4 9,3 -3,0 9,5
Temmuz-2005 -0,7 -0,4 3,3 -2,4 3,4
Ağustos-2005 1,0 1,5 4,4 0,6 4,4
Eylül-2005 0,8 1,5 7,4 -0,5 7,5
Ekim-2005 0,7 0,4 0,3 2,0 0,3
Kasım-2005 -0,9 -1,9 -12,0 -1,1 -12,2
Aralık-2005 0,0 -0,6 -2,4 0,5 -2,5
Ocak-2006 2,0 1,0 5,5 -0,3 5,6
Şubat-2006 0,3 0,1 1,3 -2,1 1,4
Mart-2006 0,2 0,5 0,8 0,3 0,8
Nisan-2006 1,9 2,0 10,0 1,7 10,2
Mayıs-2006 2,8 3,0 9,5 0,1 9,7
Haziran-2006 4,0 5,4 13,3 15,8 13,2
Temmuz-2006 0,9 1,5 4,8 0,9 4,9
Ağustos-2006 -0,7 -0,7 -6,2 -6,2 -6,2
328

2003=100 bazlı aylık ÜFE endeksindeki değişim yüzdesi cinsinden bakıldığında;
Ocak2005-Ağustos 2006 döneminde Genel ÜFE’de %14,4, imalat sanayiinde
%16,9 ve kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı
sektöründe ise %69,4 oranında artış olduğu görülmektedir. Ocak 2005-Ağustos
2006 arasındaki 20 aylık döneminde kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve
nükleer yakıt imalatı sektöründeki fiyat artışı, hem fiyatlar genel düzeyinden hem de
imalat sanayiindeki toplam fiyat artışından daha yüksek seviyede gerçekleşmiştir.
Söz konusu dönemde kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt
imalatı sektöründeki fiyat artışlarının önemli bir kısmı, sırası ile 232 ve 231 nolu alt
sektörlerdeki fiyat artışlarından kaynaklanmıştır. 232 nolu sektörde bu dönemde
fiyat artışı %70,7 iken, 231 nolu sektördeki fiyat artışı %4,8 olmuştur.
7. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Kok kömürü (231), rafine edilmiş petrol ürünleri (232) ve nükleer yakıt (233)
imalatından oluşan kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt
imalatı (23) sektörü, Türkiye’de başta Kocaeli, İzmir ve İstanbul olmak üzere
Tekirdağ, Adana, Bursa, Aydın, Kırıkkale ve Mardin Düzey 2 bölgelerinde
yoğunlaşmıştır.
Sektörün üretim endeksi (üretim değeri ağırlıklı olarak), genel itibariyle birkaç yıl
hariç düşüş eğilimi göstermektedir. Alt sektörler itibariyle ağırlıklı paya sahip 232
nolu rafine edilmiş petrol ürünleri sektöründe de 1998, 2002 ve 2003 yılındaki
artışlar hariç, diğer yıllarda üretim endeksinde bir miktar düşüş olmuştur. Bu alt
sektörde 1997=100 bazlı endeks değeri, 2005’de ortalama olarak 98,6 düzeyine
inmiştir. 2006 üçüncü çeyrek itibarı ile sektörünün ortalama üretim endeksi 98,5
olarak gerçekleşmiştir.
Sektörde kapasite kullanım oranı %69-91 civarında olup imalat sanayiine ait
genel KKO’nın (%75-81) üzerinde bulunmaktadır. Alt sektörler itibariyle en yüksek
KKO, 232 no’lu sektörde (75-91) gerçekleşmekte iken, 231 no’lu sektörün KKO
%90-91 civarındadır.
Sektör, üretim değeri itibariyle, imalat sanayii üretim değerinin %8,9-%17’lik bir
bölümünü oluşturmaktadır. Sektör üretim değerinin neredeyse tamamını 232 no’lu
rafine edilmiş petrol ürünleri sektörü üretim değeri oluşturmaktadır.
23 no’lu sektörün dış ticaret hacmi, yıllar itibariyle sürekli bir şekilde artış
göstererek 2005’de 7.999 milyon USD seviyesine çıkmıştır. Dış ticaret hacminin
%68,6 gibi önemli bir bölümü ise ithalattan oluşmaktadır. 2005’de sektörde 5.484
milyon USD ithalat, 2.515 milyon USD ihracat yapılırken, ihracatın ithalatı
karşılama oranı %46’dır.
Sektörün dış ticaretteki rekabet gücü incelendiğinde, rekabet gücünün sınırda
olduğu, 2005 yılı hariç, diğer yıllarda rekabet gücünün düşük olduğu görülürken,
eğiliminin azaldığı ve rekabet gücünün sınırda olma durumuna yaklaştığı dikkati
çekmektedir. Alt sektörler itibariyle 231, 232 ve 233 no’lu sektörlerin rekabet
gücünün de benzer şekilde düşük olduğu ve eğilimin azaldığı görülmektedir.
329

Sektörün verimlilik endekslerine bakıldığında, sektör genelinde gerek üretimde
çalışanlar endeksinin gerekse üretimde çalışılan saat endeksinin devamlı olarak
düştüğü görülürken, 1997’de 100 olan endeks değerlerinin, 2006’da sırasıyla 84,6 ve
78,8’e gerilediği dikkati çekmektedir. Alt sektörler itibariyle hem 232 no’lu sektörde
hem de 231 nolu sektörde endeks değerinin düştüğü görülmektedir.
Kısmi verimlilik endekslerinde ise hem kişi başına üretimin, hem de çalışılan
saat başına üretim endekslerinin, imalat sanayiinin genelinde olduğu gibi (2000
yılındaki düşüş hariç), arttığı görülürken, endeks rakamının 2006’da sırasıyla 116,1
ve 124,6 düzeyine yükseldiği dikkati çekmektedir. Sektörde hem üretimde çalışanlar
endeksi hem de üretimde çalışanların verimliliği yükselmiştir. Dolayısı ile sektörde
istihdam artışı ile verimlilik artışı beraber gerçekleşmiştir.
1995-2005 döneminde sektördeki fiyat artışları, 1997, 1999, 2001, 2002 ve 2004
yıllarında hem imalat sanayiindeki hem de genel fiyat artışlarından daha yüksek
düzeyde gerçekleşmiştir. Diğer yıllarda ise daha gerisine kalmıştır. Alt sektörler
itibariyle 231 no’lu sektördeki fiyat artışları, sektör genelinden daha yüksek olduğu
halde 232 nolu sektörünki sektör genelinin biraz altında kalmıştır.
Sonuç olarak, sektörde üretim endeksinin imalat sanayiinin geneline kıyasla düşük olmasına
karşın son yıllarda artış eğiliminde olması ve kapasite kullanım oranlarında buna bağlı artışın
olması, sektörel üretim düzeyinin artmasına işaret etmektedir. Sektördeki bu üretim artışı
sektörel verimlilikte ve sektörel istihdamdaki artışlarla sağlanmıştır. Son yıllarda sektörün
ihracatının ithalatı karşılama oranının yükselmesi de, dış ticaret hacminin artış göstermesi ve
sektörün, düşük olan rekabet gücünün artarak rekabet gücü sınırda durumuna yaklaşması,
önümüzdeki yıllarda sektörün önemini bir miktar daha artıracaktır.
330