altZine_ilkbahar_2015
21.03.2015 • Views
Share Embed Flag

altZine_ilkbahar_2015

altZine_ilkbahar_2015

altZine_ilkbahar_2015

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
futrei

PDF'lerinizi Online dergiye dönüştürün ve gelirlerinizi artırın!

SEO uyumlu Online dergiler, güçlü geri bağlantılar ve multimedya içerikleri ile görünürlüğünüzü ve gelirlerinizi artırın.

Şimdi başla

<strong>altZine</strong><br />

Üç Aylık Edebiyat ve<br />

Kültür Dergisi<br />

Ücretsiz<br />

İlkbahar <strong>2015</strong><br />

Şehir // Eğlence<br />

Sayı Editörleri<br />

Su Başbuğu<br />

Hande Ortaç<br />

Yayın Kurulu<br />

Ümit Aykut Aktaş<br />

Su Başbuğu<br />

Sanem Bozkurt<br />

Özge Calafato<br />

Hande Ortaç<br />

Aylin Sökmen<br />

Engin Türkgeldi<br />

Tasarım&Uygulama<br />

Su Başbuğu<br />

Görsel Katkıda Bulunanlar<br />

Hekim Ali Babacan<br />

Sena Başöz<br />

Jean-Michel Bihorel<br />

Balca Ergener<br />

Levent Gönenç<br />

Sevecen Tunç<br />

Engin Türkgeldi<br />

altzine@altzine.net<br />

www.altzine.net<br />

Önsöz - Su Başbuğu&Hande Ortaç<br />

Tunalı’da Bira İçmek – Yekta Kopan<br />

Yaşamın Akşam Suyu – Sevecen Tunç<br />

Gençliğim İzmir – Ayşegül Yaraman<br />

Kars – Aylin Sökmen<br />

Boş Zaman ve Eğlence Kültürü – Nial Tekin<br />

Şeyler 2.0 – Özge Calafato<br />

Başka Şehir Başka Sinema – Eylem Ertürk<br />

Pinyata – Sanem Bozkurt Sarı<br />

Yeni Hayat Üçgeni: Site-Plaza-AVM – Ali Ergur<br />

Taksi – Hande Ortaç<br />

Osmanlı’dan Günümüze Bir Kent Ögesi Olarak<br />

Meyhaneler – Fikret İklima Yeşiltaş<br />

Namık – Hekim Ali Babacan<br />

Alternatif Müziğin İzleri Üzerine: Kod Müzik ve<br />

Gece Servisi - Ekin Sanaç<br />

Ankara Cidden Çok Eğlencelidir! – Tuğba Çelik<br />

Urfa Postası – Engin Türkgeldi

<strong>altZine</strong>, 1998’den beri internet üzerinden yayın yapan bir<br />

edebiyat dergisi. Hatta bu konuda alanında ilk demek daha doğru<br />

olur. Başlangıç yıllarında <strong>altZine</strong>, hayal gücüne yeni bir boyut<br />

kazandıran, erişimin ve dağıtımın ucuz ve kolay olmasından dolayı<br />

daha demokratik olarak nitelendirilebilecek yapısıyla, internet’i<br />

deneyimleme hevesindeki yaratıcı insanları bir araya getiren<br />

bir platform oldu. 2010 yılına geldiğimizdeyse internet artık<br />

birçokları tarafından keşfedilmiş, blogların açılmasıyla kullanımı<br />

yaygınlaşmış ama ulaşılabilirliğin konforuyla elekten geçmeyen<br />

paylaşımlarla kalabalıklaşan ve bu sebeple nitelikli metinlere<br />

ulaşmanın güçleştiği bir hâl almıştı. Bu tarihlerde basılı edebiyat<br />

dergilerindeki editöryel elemeyi internette de uygulamak ve belli<br />

bir çizginin üstünde yazılmış metinleri içeren bir içerik havuzu<br />

oluşturabilmek için <strong>altZine</strong>, editöryel yaklaşımın ön plana çıkarıldığı<br />

bir platforma dönüştü. Dünyada internet erişiminde ve bilgisayar<br />

kullanımında üst sıralarda olan Türkiye, aynı performansı kaliteli<br />

ve özgün Türkçe kurmaca içerik için gösteremiyor ne yazık ki. Bu<br />

15 yılı aşan yolculuk boyunca <strong>altZine</strong>’in, 292 yazarın 464 özgün<br />

metniyle yer aldığı bir platform olarak bu boşluğu önemli ölçüde<br />

doldurduğuna inanıyoruz.<br />

Zaman, sanal alemde gerçekte olduğundan daha hızlı<br />

geçiyor sanki. İmkânlar arttıkça ihtiyaçlar aynı hızda değişiyor ve<br />

dönüşüyor. İnternet üzerinde yayın yapan bir dergi ya da platformun<br />

bu değişime karşı koyması değil, akışla birlikte ilerleyerek gidişata<br />

uyum sağlaması hatta müdahale etmesi gerekiyor ya da biz<br />

kendimize böyle bir misyon biçiyoruz. <strong>altZine</strong> her ay belirlenen<br />

tema çerçevesinde ağırlıklı kurmaca yayımlayan fakat bağımsız tüm<br />

fikir ve yorum yazılarına açık olan bir metin deposuydu. Okunması<br />

2

için keşfedilmeyi bekleyen yüzlerce<br />

metnin hevesli okuyucular tarafından<br />

titiz bir çalışmayla incelenmesi<br />

gerekiyordu. Okurlarımızın halen bu<br />

metinlere ulaşma şansı var.<br />

Yeni <strong>altZine</strong> tematik bir<br />

dergi olma özelliğini koruyacak.<br />

Fakat form olarak daha anlaşılır,<br />

içerik olarak üstüne biraz daha kafa<br />

yorulmuş, birbirini tamamlayan<br />

metinlerin kavramsal bir çerçeve<br />

içinde buluşabildiği bir yapıya<br />

kavuşuyor. Bir yıl boyunca 4 sayı<br />

olarak yayımlanacak olan <strong>altZine</strong><br />

Edebiyat ve Kültür Dergisi, yılın<br />

başında belirlenecek olan bir tema<br />

etrafında şekillenecek. Bu 4 sayı,<br />

temayı 4 farklı açıdan irdeleyecek.<br />

Her şey çok hızlı akıyor dedik<br />

ya buna karşı durmanın da bir<br />

marifet olduğuna inanıyoruz. Bir<br />

yılı tek bir konu üstüne düşünüp<br />

didiklemek de; zamanın, teknolojinin,<br />

tüketim kültürünün anlık, geçici<br />

ve akışkan yapısına bir nebze de<br />

olsa direnmemizi sağlayacak. 4<br />

farklı editör grubunun elinden<br />

çıkacak 4 farklı sayı, yılın teması<br />

üstüne derinlemesine düşünmemizi<br />

sağlayacak. Yıl içinde 4 sayı olunca<br />

yayın tarihlerimizi de mevsim<br />

dönümlerine denk getirmek istedik.<br />

21 Mart, 21 Haziran, 23 Eylül ve 21<br />

Aralık tarihlerinde yeni sayılarımızı<br />

yayımlayarak, başlayan mevsimin<br />

tazeleyici ve dönüştürücü gücünden<br />

faydalanmak istiyoruz. Yeni <strong>altZine</strong>’in<br />

ilk sayısını da baharı karşılarken<br />

yayımlıyoruz; 21 Mart <strong>2015</strong>. İlkbaharın<br />

yenileyici nefesinden güç alarak yeni<br />

formumuzun <strong>altZine</strong>’in on yıllara<br />

yayılan serüvenine ömür katacağını<br />

umuyoruz.<br />

<strong>2015</strong> yılını kapsayacak ve<br />

tüm sayılarımızın üst başlığı olacak<br />

temamız ŞEHİR, ilk sayımızın<br />

konusu ise EĞLENCE. Bu iki<br />

kavram arasındaki ilişkiyi günümüz<br />

şehirlerinde hayat tarzı ekseninde,<br />

eğlencenin tüketimi çerçevesinde<br />

irdelemeye çalıştık. Kurmaca metinleri<br />

destekleyen anı-araştırma-tanıklık<br />

yazılarıyla birlikte; yeni kentlerin<br />

sosyolojik boyutlarını inceleyen ve<br />

hayat tarzı konusunda çözümlemeler<br />

içeren çerçeve metinlere de yer<br />

vererek, tarihsel arka plan ve<br />

altmetin çalışmalarımızı görünür kılmaya<br />

gayret ettik.<br />

Şehir//Eğlence sayımız,<br />

<strong>altZine</strong>’in kurucusu ve uzun yıllar<br />

yürütücüsü olan Yekta Kopan’ın<br />

selamıyla açılıyor. Yekta Kopan’ın<br />

metnini, yine eski bir <strong>altZine</strong> ve<br />

altKitap çizeri olan Levent Gönenç<br />

resimledi. Dostlukları gibi <strong>altZine</strong>’in<br />

yeni formunun da kalıcı ve yine onlar<br />

kadar üretken olmasını diliyoruz.<br />

Sadece şehirle kısıtlanamaz<br />

ama futbol, toplumsal eğlence endüstrisinin<br />

en büyük temsilcilerinden<br />

biri. Sevecen Tunç, İstanbul’da,<br />

sektörün henüz naif yıllarında geçen<br />

ve gerçek karakterlere dayandırdığı<br />

yarı kurmaca metniyle sayımıza<br />

katkıda bulundu.<br />

Şehirdeki eğlence kültür<br />

tüketimini kişisel tanıklıklarıyla zenginleştirerek<br />

anlatan, bir yandan<br />

da değişen eğlence anlayışlarını<br />

3

tarihselleştiren ve farklılıkları ustaca<br />

ortaya koyan iki metnimiz var. İzmir’le<br />

ilgili olan metin Ayşegül Yaraman<br />

tarafından kaleme alındı. İzmir’in<br />

çehresini değiştiren aile tarihiyle de<br />

zenginleşen Yaraman’ın metni, İzmir<br />

için hem sözlü bir tarih çalışması<br />

hem de akademik bir çözümleme.<br />

Tuğba Çelik ise Ankara’nın eğlence<br />

tarihini titiz bir çalışma ve incelikli<br />

gözlemleriyle günümüze kadar getiriyor.<br />

Çelik, Ankara hakkındaki birçok<br />

önyargıyı yıkacağına inandığımız samimi<br />

bir yazıyla bu sayıya katkıda<br />

bulunuyor.<br />

Fikret İklima Yeşiltaş ise<br />

meyhane kültürünün Orta Asya’dan<br />

günümüze, toplumsal çelişkilerini<br />

ve sosyolojik katkılarını ortaya koyan<br />

bir yazıyla bu sayımızın yazar<br />

kadrosunda yerini alıyor.<br />

<strong>altZine</strong>’in Şehir//Eğlence<br />

sayısının kavramsal çerçevesini iki<br />

önemli metin üzerinden tartışmaya<br />

açıyoruz. Hayat tarzı kavramını inceleyen<br />

çerçeve metni Nial Tekin;<br />

şehirdeki yeni hayat formlarını ve bu<br />

formların tüketim motivasyonlarını<br />

ortaya koyan metni Ali Ergur kaleme<br />

aldı. Dergimizin tartışma konularını<br />

belirlerken, bu iki yazarımızın farklı<br />

metinlerinden faydalanmıştık, kavramsal<br />

arka planımızı görünür<br />

kılan bu yepyeni iki metini keyifle<br />

okuyacağınıza inanıyoruz.<br />

Eğlence deyince müzik ve<br />

sinemayı dışarıda bırakmak olmazdı.<br />

Dinamiklerin çok hızlı değiştiği bu<br />

iki sektörü, sektörün farklı kalmayı<br />

başaran oluşumlarıyla konuştuk.<br />

Sinema için Başka Sinema röportajını<br />

Eylem Ertürk; müzik için Kod<br />

Müzik ve Gece Servisi röportajını ise<br />

Ekin Sanaç gerçekleştirdi.<br />

Hekim Ali Babacan, Sanem<br />

Bozkurt, Özge Calafato, Hande<br />

Ortaç, Aylin Sökmen ve Engin<br />

Türkgeldi kurmaca metinleriyle;<br />

Hekim Ali Babacan, Sena Başöz,<br />

Jean Michel Bihorel, Balca Ergener<br />

görselleriyle bu sayıya katkıda bulunup<br />

içeriğimizi zenginleştirdiler.<br />

Çok kısa bir zamanda destek<br />

çağrımıza olumlu cevap veren tüm<br />

yazar, çizer ve sanatçı dostlarımıza<br />

çok teşekkür ederiz. Dostluğumuz<br />

<strong>altZine</strong>’in yıllar boyu bizleri bir<br />

araya getiren, birlikte okumaya ve<br />

tartışmaya imkân veren yapısından<br />

ve misyonundan kaynaklanıyor.<br />

Her zaman olduğu gibi<br />

derdimiz tüm sözü söylemek değil,<br />

ilk soruyu ortaya atıp birlikte<br />

düşünmemizi sağlayacak tartışmalar<br />

ve bunları özgürce konuşabileceğimiz<br />

mecralar yaratmak. Yeni<br />

<strong>altZine</strong>’in yeni dostluklara vesile<br />

olması dileğiyle…<br />

Sayı Editörleri<br />

Su Başbuğu § Hande Ortaç<br />

4

Tunalı’da Bira İçmek<br />

Yekta Kopan<br />

Sulu bira içtiğimiz yıllarda bunlara paramız yetmezdi.<br />

Şimdi cebimiz iki kuruş para gördü, biraz palazlandık ya, vuralım<br />

dibine kafasındayız. Menüde kaç çeşit yabancı bira varsa hepsinden<br />

içeceğiz. İkişer şişe. Bir Levent’e, bir bana. Sevdiğimiz bir marka<br />

olursa birer tane daha patlatırız.<br />

Parkın girişindeki ağaçların dallarına kırmızı-beyaz<br />

fenerler asmışlar. Her fenerin tepesinde bir güvercin var; nöbetçi.<br />

İlk iki şişe Belçika’dan geliyor. İlk iki şişenin sohbeti de gençlik yıllarından.<br />

Tam da burada... bu parkın bir kuytusunda okuduğumuz<br />

bir şiir kitabı düşüyor aklımıza. Neyse ki, biraya ezberden şiir<br />

meze yapanlardan değiliz. Gençlik dersen... onu da kendi haline<br />

bırakmak lazım.<br />

Birileri Tunalı’nın romanını yazacak diye bekledik durduk<br />

yıllarca. Umutla salaklık arasındaki sınırda, üçüncü şişeyi<br />

Almanya’dan söylüyoruz. Beyaz bira. Tam da fenerler yandığında<br />

aşk düşüyor masaya. Konuşulacakların hepsini yıllar önce konuşmuş,<br />

sır tutmayı bilen kuğulara anlatmışız. Susup masayı parlatmaya<br />

devam ediyoruz.<br />

Müzikten konuşmaya başladığımızda Japonya’dan bir bira<br />

söylüyoruz. Taş gibi. Hani var ya, geceler boyu dinlediğimiz gitar<br />

sololarından hiçbir farkı yok. Yudum yudum akıyor, gırtlaktan. Nota<br />

nota beynimize akan şarkılar gibi. Yapamadığımız bestelere yer<br />

açıyoruz masada. Kızarmış patateslerle kokoreçlerin tam ortasına.<br />

Gece güzel iniyor Ankara’ya. Tunalı, hayal kokuyor.<br />

Cadde boyunca yürürdük. Çoğu zaman nereye<br />

yürüdüğümüzü düşünmeden. O yürüyüşün mezesi sohbetlerin<br />

tadına varmaktan başka amacımız olmadan. Yorulduğumuzda,<br />

oturur Kuğulu Park’ta bir banka, hayal kurardık. Cebimizde ne<br />

5

varsa denkleştirip, biraya otururduk<br />

Kıtır’da.<br />

Hâlâ hayallerimiz var. Bizim<br />

için şehir, o hayallerin imkânsızlığı.<br />

Bizim için eğlence, o imkânsızlığa<br />

âşık olmak.<br />

Kaçıncı bira için elimizi<br />

havaya kaldırdığımızı bilmeden<br />

devam ediyoruz geceye. Şu parkta,<br />

şu parkların hepsi için ayağa kalkan<br />

çocuklara, zamansız ölümlere<br />

içiyoruz. Canımız acıyor. O çocuklar<br />

olmadan eğlenemez hiçbir şehir.<br />

Ben peçeteye bir şeyler<br />

karalıyorum, son biraları söylemeden<br />

önce. Levent, üstüne bir desen<br />

çiziyor. Fondip yapıyoruz.<br />

Gecenin bir vakti, Kuğulu’dan<br />

Tunalı’ya uzun yürüyüşümüze<br />

başladığımızda aklımıza geliyor,<br />

peçeteyi masada unuttuğumuz. Ne<br />

düşünüyorsak, ne hayal ediyorsak bir<br />

kez daha Ankara’nın kuru soğuğuna<br />

hediye ediyoruz.<br />

Gülmeye başlıyoruz.<br />

Çizim: Levent Gönenç<br />

6

Yaşamın Akşam Suyu<br />

Sevecen Tunç<br />

Şeref Mardinli için...<br />

Şeref Bey Amca yıllar sonra yeniden bu sabah, uykusundan<br />

yorganı tekmeleyerek uyandı. Yetmiş altı yaşındaydı. Topa<br />

vurmayalı nereden baksanız bir yirmi senesi vardı. Çocukluğunda<br />

abisi ile sobanın kenarına serili dar döşeği iki ucundan paylaştığı<br />

zamanlar, tekmeleri arada abisinin yüzüne isabet eder, her ikisi<br />

de korku ve heyecanla yataktan fırlardı. Sabırlıydı Adnan abisi.<br />

Kardeşinin düşsel şutlarını canı çok yanmadıkça sineye çeker, ‘Ah,<br />

merkez muhacim, bu seferki gollük pası kime attın!’ diyerek alaya<br />

bile alırdı.<br />

Şeref Bey Amca’nın çocukluğu Karagümrük’te geçmişti.<br />

Ama o semtin takımını değil, hayranı olduğu Tahtabacak İsmet’in<br />

Vefa’sını tutardı. Abisine sorsanız Şeref Bey Amca vefasız mı<br />

vefasızdı... Mahallesinin takımı dururken, öte mahallenin takımını<br />

tutmak da ne oluyordu ki? Karagümrük çeyrek asırlık mazisiyle<br />

İstanbul’un ve Cumhuriyet’in en eski kulüplerindendi. Her biri millî<br />

takım namzeti futbolcusuyla İkinci Küme’de aslanlar gibi mücadele<br />

ediyordu. Ancak ilgisizlikten yakınıyordu Karagümrüklüler. Cihan<br />

Harbi bittiğinden beri kentte pıtrak gibi türeyen köksüz kulüplere<br />

bile devletin eli uzanırken, kırmızı-siyahlılar kaç yıldır Halk Fırkası’nın<br />

salonunu lokal olarak kullanıyordu. Üstelik o Halk Fırkası ki Maarif<br />

Vekili Hasan Ali Bey, Karagümrük’ün Çukurbostan namı ile maruf<br />

toprak sahasını Vefalılara peşkeş çekmişti de işte o günden sonra<br />

iki komşu semtin arası iyice açılmıştı.<br />

Ama tüm bunlar on ikilik Şeref’in umrunda mıydı? O,<br />

Tahtabacak İsmet’e takmıştı bir kere. Bir vurdu mu topa, beş<br />

minare boyu... Bir maç çıkışı Şeref’in ceketine Vefa’nın yeşil beyaz<br />

çubuklu, mineli rozetini iliştiren de İsmet’ti. Karagümrük fakirdi,<br />

Vefa okullu... Hem kaleci Faruk da doğma büyüme Karagümrüklü<br />

7

olmasına rağmen Vefa’da oynamıyor<br />

muydu? Öyleyse Adnan abisi neden<br />

ona bu kadar kızıyordu?<br />

Futbol sevdası başına<br />

belaydı Şeref’in. Bir kere, futbolla<br />

dersleri beraber götüremiyordu.<br />

Okulla meşin top arasında muvazene<br />

kurmak, Vefa’nın İngiltere’den getirdiği<br />

ecnebi takım karşısında<br />

beraberlik golünü bulması kadar<br />

zordu. Sonra, bu iptila yüzünden<br />

en çok ana babasına zulmediyordu.<br />

Anası, mahalle maçlarında çamura<br />

batan okul formasını haftanın beş<br />

günü temizlemekten bir nebze<br />

şikayet etmiyordu da babası, yardım<br />

edeceğim diye geldiği yorgancı dükkânından<br />

futbol topu yapmak için<br />

elyaf ve pamuk aşırmasına tahammül<br />

edemiyordu. Celal Usta pamukları<br />

dövdüğü hallaç yayını alınca eline...<br />

“Profesyonel olunca,” diye<br />

bağırmaya başlıyordu Şeref. “Sana<br />

kapitone makinelerinden alacağım<br />

da beni dövdüğün için kendinden<br />

utanacaksın!”<br />

Gelin görün ki Celal<br />

Usta’nın utancı, oğlunun Vefa’nın B<br />

takımıyla Şeref Stadı’na çıktığı bir<br />

bahar günüyle sınırlı kaldı. O gün<br />

oğlunu izlemeye Karagümrük’ün<br />

amigosu Gardrop Fuat’la gitmişti.<br />

Stadın denize nazır ahşap tribününde<br />

az sayıdaki şakşakçı, kâh bezik kâh<br />

tavla oynayarak maçın başlamasını<br />

beklerken, Celal Usta’nın gözleri<br />

denizin sahayla, orta saha çizgisi<br />

doğrunca buluştuğu noktada bekleyen<br />

kayıkçıya takılıvermişti. Ta ki<br />

Gardrop, denize kaçan topları toplamakla<br />

mükellef bir görevli olduğunu<br />

açıklayıncaya kadar, Boğaz’ın akşam<br />

suyunda balık tutmak yerine<br />

beyhude bekleyen bu balıkçıya bir<br />

anlam verememişti.<br />

Şeref Bey Amca, daha maçın<br />

ilk dakikalarında, ahiretlik kahramanı<br />

Tahtabacaklığa soyunup beş minare<br />

boyu diktiği topu, Çırağan’ın pencerelerinden<br />

birine gönderdi. Celal<br />

Usta o an kendi kendine, bu saraya<br />

da bir top toplayıcı gerek, diye<br />

söylendi. Pencerenin geniş pervazına<br />

ilişmiş onlarca kuş bir anda havalanıp<br />

kanatlarınca yaracaktı göğü.<br />

İşte Şeref Bey Amca’nın,<br />

Vefa rozeti gibi ömrü boyunca<br />

taşıyacağı lakabına kavuşması da<br />

böyle oldu. O günden sonra Yorgancı<br />

Celal’in oğlu, Kuşçu Şeref namına<br />

mazhar oldu.<br />

O gün Şeref Stadı sanki<br />

toprak bir saha değil; gayyanın<br />

kuyusuydu. Yumruklar, tekmeler gırla<br />

gidiyordu. Tribünden ise hakeme<br />

yine o mahut terane okunuyordu. Ne<br />

olduysa maçın bitimine yakın, rakip<br />

takımdan iri kıyım bir oyuncunun<br />

ayağını uzattığı meşin yuvarlağa<br />

Şeref’in kafa topu diye yükselmesiyle<br />

oldu. Aldığı darbe göz sinir sistemini<br />

felç etti Şeref Bey Amca’nın.<br />

Aylarca açamadığı sol gözüne, Surp<br />

Pırgiç’teki en son ameliyattan sonra<br />

yeniden kavuştu.<br />

Bu maç böyle bitmeseydi<br />

belki de Kuşçu Şeref ismini bir<br />

Tahtabacak İsmet gibi, Mehmetçik<br />

Basri, Baba Gündüz, Tenekeci Garbis<br />

gibi herkes hatırlayacaktı! Hayat<br />

8

Şeref Stadı<br />

Mecmuası’nın sayfalarında boy<br />

gösterecek, belki Varol Ürkmez gibi<br />

beyaz perdeye bile konuk olacaktı.<br />

Şeref Bey Amca isterdi ki Vefa’nın<br />

A takımına çıksın, yeşil-beyazlı<br />

mukaveleye çıngıraklı imzasını<br />

çaksın, aldığı transfer parasıyla da<br />

babasına kapitonesini alsın. Olmadı...<br />

Onun futbol serüveni de pür amatör<br />

olarak kaldı...<br />

***<br />

Şeref Bey Amca geçmişini<br />

bu kadar berrak kılan şeyin<br />

futbol olmasına şaşarak yataktan<br />

kalktı. Yetmiş altı yaşındaydı. En<br />

yakın zaman, en uzaktı onun için.<br />

Çocukluğum, diye düşündü. Kör<br />

Galip ile Tahtabacak’ın pasları gibi<br />

seyyal... Ya şimdim? Geleceğim? İstanbul’da<br />

doğmuş, iki yıllık askerlik<br />

ve birkaç küçük seyahat dışında tüm<br />

anıları bu mavisel kentte birikmişti.<br />

‘Bütün yaşamım’ dediği bir fotoğraf<br />

çerçevesi ise o fotoğraftaki en net<br />

yüz, İstanbul’un yüzüydü. Futbolun<br />

bir de... Gerisi bulanıktı.<br />

Şeref Bey Amca alelacele<br />

üstünü giyinip, Kalfaefendi Sokağı’ndaki<br />

evinden çıktı. Asmalı’dan<br />

aldığı sıcacık simitleri Surdibi’ndeki<br />

kıraathanede demli bir çay eşliğinde<br />

yemeyi düşünürken, aklına daha<br />

parlak bir fikir geldi. “Şimdi, akşamki<br />

Fener maçının kaç kaç biteceği<br />

kahve ahalisinin tek istifhamıdır.<br />

İddialara tutuşulur, bahisler oynanır.<br />

Kaldıracak kafam yok gayrı,” diyerek<br />

Mumhane’nin Ayvansaray Caddesi’ne<br />

bağlandığı dar sokaklar boyunca<br />

dola düşüne Haliç’e indi.<br />

Parktaki iki halı saha da<br />

doluydu. İlkinde Eyüpspor’un minik<br />

takımı antrenman yapıyor; diğerinde<br />

ise hafta sonu tatilini fırsat bilen bir<br />

grup veteran, Şeref Bey Amca’nın<br />

futbol demeye dilinin varmadığı bir<br />

top oyununu icra ediyordu! Minikleri<br />

izlemeyi tercih etti Şeref Bey<br />

Amca. Çocukluğunda Çukurbostan<br />

sahasındaki idmanları izlemek de en<br />

büyük zevkiydi. Hatırladığı kadarıyla<br />

sahayı salı, çarşamba ve perşembe<br />

günleri Vefa, pazartesi ve cumaları<br />

ise Karagümrük kullanıyordu. Ah,<br />

9

nasıl sevdalıysa, Vefa’nın antrenörü<br />

Necdet Hoca’nın futbolcuları bile<br />

bıktıran kültür-fizik ve nefes<br />

idmanlarını dahi kaçırmıyordu. Seneler<br />

geçmişti... Acaba çocukluk rüyalarının<br />

yılmaz jönlerinden kaçı hâlâ<br />

yaşıyordu?<br />

Şeref Bey Amca, eski<br />

günlerde antrenmana dalıp akşam<br />

yemeğine geciktiği gibi, bu defa<br />

da kahvaltısını yapmayı unuttu.<br />

Soğuyan simidini Dolmabahçe’deki<br />

çay bahçesinde yemeye karar verdi.<br />

Aheste aheste yürüdü durağa doğru.<br />

Otobüsten Kabataş’ta indiğinde,<br />

Dolmabahçe istikametine bir insan<br />

selinin akmakta olduğunu gördü.<br />

Aynı anda Beşiktaş’ın da bugün<br />

Bursaspor’la maçının olduğunu hatırladı.<br />

’Hey gidi, koca Mithatpaşa!’ dedi<br />

İnönü Stadyumu’na dönerek yüzünü.<br />

Duhuliyede Adnan abisinin omzunda<br />

izlediği maçları anımsadı. 75 kuruşluk<br />

toprak altı tribününden 125 kuruşluk<br />

açık tribüne ancak liseden sonra,<br />

fabrikada çalışmaya başladığı zaman<br />

terfi edebilmişti. Kapalıda maç izlemek<br />

için ise, senelerce beklemesi<br />

gerekecekti. Nerede olursa olsun, sol<br />

gözündeki görme kaybından ötürü,<br />

ve üstelik Gazhane’nin dumanları<br />

arasında, oyuncuları seçmekte hep<br />

zorlanıyordu.<br />

Stadyuma akın edenler<br />

arasında yeşil-beyaz atkılı gençleri<br />

gördüğünde, seneler sonra Vefa’yı<br />

Mithatpaşa’da izleyecekmiş gibi içi<br />

bir hoş oldu. Neden sonra aklına<br />

geldi; ‘Artık futbolun Vefa’sı yoktu...’<br />

Tramvay yoluyla Dolmabahçe arasına<br />

kurulu atkı tezgahlarından birinin<br />

önünde durdu. Yüzlerce rengin<br />

arasında gözleri hâlâ Vefa’nın yeşilbeyazını<br />

arıyordu. Sonra bir başka<br />

yeşil-beyaz ilişti gözüne. Satıcıya on<br />

lirasını uzattı. Önce denizin kıyısına<br />

inip, saatlerdir bitiremediği simidiyle<br />

martıları doyurdu. Sonra boynunda<br />

Bursaspor atkısı, yakasında Vefa<br />

rozeti ile stadyuma doğru yola<br />

koyuldu.<br />

Gazhaneli İnönü, Galip Haktanır Arşivi<br />

Fotoğraf: Balca Ergener<br />

10

Gençliğim İzmir<br />

Ayşegül Yaraman<br />

Yeniden samimiyet kurmaya çalıştığım doğum kentimi<br />

bana bütün kayıplara rağmen eğlenceli kılan İzmirli arkadaşlarıma...<br />

1980’li yıllarda Paris’te Türkçe dersi verdiğim Yunan<br />

öğrencim, kökeni Yunanca olan nostalji sözcüğünün aslen memleket<br />

özlemi anlamına geldiğini öğretmişti bana. İster dönüştüğü haliyle<br />

geçmiş, ister aslıyla memleket özlemini anlatsın bu yazıda nostalji<br />

yapacağım.<br />

Hayatımda İzmirli kimliğimin vurgusunun artması<br />

konjonktürel mi bilemiyorum. Nostalji, hafıza ve İzmir’in kesiştiği<br />

son derece sübjektif anılar, aşağıda bir dönemin eğlence anıları/<br />

anlayışı olacak. Otobiyografi, biyografi, anı ve statüsüne önem<br />

atfedilmeksizin kişilerin sözlü tarihinin; köşeli, kuru, olanı değil<br />

ideolojik egemenliğe göre olması gerekeni anlatan resmî tarihin<br />

karşısında hümanist, demokrat, hakiki ve en önemlisi bilimsel tarih<br />

olduğuna kariyerim boyunca ürettiklerimde de inandım. Ama bu<br />

sefer kendi tarihime yolculuğun çekiciliği ağır basıyor.<br />

Büyüklerin eğlencelerine tabi olduğum yıllar: 1960’lar<br />

Ailem İzmir’e İstanbul’dan erken Cumhuriyet döneminde<br />

göçmüş. İlk yerleşilen mahalle 1937’de Beyler Sokağı. Orası<br />

itibar kaybedince Köprü, Güzelyalı ve Alsancak ikametgâh<br />

mahalleleri olmuş. Ben Güzelyalı’yı çok az yakaladım. Temamız<br />

eğlence olduğuna göre parktaki, adeta film kareleri sıklığıyla<br />

çekilmiş fotoğraflarım; yazın Sahil, Vadi ve Gözümoğlu, kışın<br />

Köşk sinemaları; Dondurmacı/lokmacı Rıza; yoğun komşuluk ve<br />

ahbaplık; anne dedem Yüksek Mimar Mühendis Ferruh Örel’in 30<br />

yıl ilk müdürü ve benim neslimi de belirleyen yapılarının mimarı<br />

olduğu 20 Ağustos-20 Eylül tarihleri arasında açık kalan Fuar<br />

gezmeleri erken çocukluk anılarımdan. Neredeyse İzmir’den uzun<br />

soluklarla ayrıldığım 20’li yaşlarıma kadar eğlence deyince biz<br />

11

İzmirlilerin aklına önce Fuar gelirdi.<br />

Lozan Kapısı yakınındaki ABD<br />

Pavyonu’nda lokmayı ilk kez çiçek<br />

yağında tatmıştık. SSCB Pavyonu,<br />

dedemin sere serpe uzanan kadın<br />

heykelleriyle belleklere kazınmış<br />

olan gölü geçince solda kalırdı ve<br />

iki kutuplu soğuk savaş yıllarının<br />

Amerikan etkisine rağmen mutlaka<br />

ziyaret edilirdi. Lozan Kapısı’nın sol<br />

yanındaki Pakistan Pavyonu’nun<br />

tipik mimarisi çekici gelirdi. İlk<br />

gençlik yıllarımda galiba diskotekti.<br />

Tam karşısında İtalyan Pavyonu<br />

olurdu. Tüketim yılları olmadığı için<br />

ülke pavyonlarında genellikle satış<br />

yapılmaz, bol bol bizim için o dönem<br />

çok lüks olan kuşe kağıtlara basılmış<br />

broşür dağıtırlardı. Dükkânlar, kendilerini<br />

aşağı bırakmak için önünde<br />

kuyruklara giren insanlara şaşırdığım<br />

Paraşüt Kulesi etrafına dizilirdi.<br />

Stantlara yaklaşmak, yürümek zordu.<br />

En büyük risk ise çığırtkanların<br />

reklam için üzerinize boca ettiği<br />

Gizli Çiçek ve Beyaz Zambak kolonyalarına<br />

hedef olmaktı; zira bu<br />

ağır ve sabit kokular üstünüzden<br />

günlerce çıkmazdı. Annem, bana<br />

her yıl muntazaman, genişleyen parmağıma<br />

göre mavi taşlı bir yüzük<br />

alırdı; tahaccümden dolayı bulana<br />

kadar akla karayı seçerdik. Tenceretava<br />

satılan bölgeler de vardı ama bu<br />

benim seçkim.<br />

Lunapark’ı es geçmek mümkün<br />

değil. Şimdiki gibi tüm yıl kurulu<br />

kaldığını hatırlamıyorum; galiba yalnızca<br />

aynalar sabitti. En önemlisi ise<br />

genellikle İtalya’dan gelen dünyaca<br />

meşhur sirklerdi. Ben o tarihlerden<br />

beri sirkleri pek sevmem. Hayvan,<br />

ahır ve tezek kokuları, benimle<br />

birlikte asgari dört nesildir büyük<br />

şehirli olan ailemin verdiği görgüden<br />

çok uzaktı. Trapezcilere ve her<br />

nedense palyaçolara ise çok acır,<br />

eğlencenin zevkini çıkaramazdım.<br />

Genelde Fuar, özelde Lunapark çok<br />

kalabalık olduğundan lafla taciz bir<br />

yana, elle sarkıntılık çok yaygındı.<br />

Bu yüzden fazla dolaşmaktan imtina<br />

ederdik. Tariş’in uzun kuyruğu kimseyi<br />

caydırmazdı, çünkü buz gibi şıra,<br />

manolya kokulu sıcak İzmir gecesinde<br />

herkesi ferahlatırdı. Ne mutlu ki<br />

şıra geleneği Fuar’da hâlâ devam<br />

ediyor. Büfelerde naylon torba içine<br />

pipet konarak satılan ayranlar artık<br />

yok. Bana zaten içirilmezdi. SEK<br />

Pavyonu açıldığında ilk pastörize<br />

ve kaymaksız yoğurdu orada tattım.<br />

Sunilik döneminin bu başlangıcı,<br />

kokuyor diye saf tereyağı yemeyen,<br />

sokak sütü ağır diye içemeyen benim<br />

gibi boğazsız bir çocuk için büyük<br />

bir mutluluktu. Genellikle Fuar’ın<br />

çıkışında her çocuğa alınan ve bileğe<br />

bağlandığı halde her nasılsa uçup<br />

karanlık gökyüzüne karışan balonları<br />

çoğumuz buruk bir hasretle hatırlarız.<br />

Birkaç renk olurdu da, her birinin<br />

tepe bölümü mürekkep gibi kokan<br />

bir başka boyaya batırıldığından<br />

daha koyuydu. Tavşan şeklindekiler<br />

çıktığında ben de çocukluktan çıkmıştım.<br />

Artık onlar da yok.<br />

Gazi İlkokulu’ndayken okul<br />

gezisi olarak gittiğimiz Hayvanat<br />

Bahçesi ve Sağlık Müzesi’ni de<br />

12

Bu yazıyı okuyorsanız ve internet<br />

bağlantınız varsa tıklayın.<br />

Ateş Böceği - Yönetmen: Osman F. Seden - 1975<br />

atlamayayım. Sağlık Müzesi’nin yolu,<br />

çevresinde Türk büyüklerinin<br />

büstlerinin bulunduğu havuzun<br />

oradan geçerdi. Bu bölgenin<br />

Fuar gecelerinde çok romantik<br />

bir aydınlatması olurdu. Hayvanat<br />

bahçesinin yine kokusu burnumu<br />

yakar ve melul mahzun dar alanlara<br />

kıstırılmış hayvanlar içimi acıtırdı.<br />

Çok daha sonraki yıllarda, kızımın<br />

Bahadır’dan dolayı İzmir’de en sevdiği<br />

yerlerden biri oldu. Fuar, sadece<br />

İzmirlinin değil, Ege Bölge halkının<br />

ve yerli turistlerin de buluşma<br />

noktasıydı. Ve dolayısıyla özellikle<br />

çocukluğumda Türkiye’nin tüm sınıfsal,<br />

kültürel farklarını birleştirirdi.<br />

Epeydir kalburüstü İzmirliler Fuar<br />

açıkken neredeyse hiç gitmiyor.<br />

Aslında karşılaşma noktalarımız azaldıkça<br />

kutuplaştık. Benim hatırladığım<br />

dönemlerin Fuar denilince akla<br />

gelen en önemli eğlencesi gösteri<br />

sanatlarında yoğunlaşırdı. Gazino<br />

kültürünü, klasik şarkıcıların dışında,<br />

iki-üç şarkı ezberleyerek sinemadaki<br />

ünlerini sahneye taşıyan film<br />

artistleri ve uvertür şarkıcıların<br />

yoğunluğuna bakarak gösteri sanatı<br />

olarak tanımlamam doğru mu<br />

bilemiyorum ama Kenterlerden<br />

Dormenlere, Sururi ailesinin İstanbul<br />

Tiyatrosu’ndan Nejat Uygur’a<br />

tüm tiyatrolar İzmir’e akardı. Çeşitli<br />

gazinoları/bahçeleri/gece kulüplerini/tiyatroları<br />

besleyen ünlülerin<br />

keselerine göre geceledikleri yerler<br />

değişse de en kalburüstü mekân<br />

Efes Oteli’ydi ve ilk gençlik yıllarımın<br />

arkadaşlarıyla havuz ve akşamüstü<br />

kokteyli saatlerinde bu açık gösteriyi<br />

kaçırmak istemezdik. Zeki Müren’i<br />

Manolya Bahçesi’nde neredeyse<br />

her yıl izlerdik. Gece yarılarına<br />

kadar süren program nedeniyle<br />

çocukken uyuklardım. En son Göl<br />

Gazinosu’nda 1979’da seyretmiştik<br />

ailece. Müzeyyen Senar Çamlık<br />

Senar’da olurdu genellikle. Onu<br />

son izleyişim ise üniversite yıllarının<br />

yaz tatilinde artık arkadaşlarımla<br />

birlikte, Kübana’dadır. O dönemde<br />

sahneye çıkan neredeyse herkesi<br />

seyretmişimdir, gece yarılarına kadar.<br />

Hatta kış aylarında Benelux<br />

Pavyonu’nda saz olurdu. Oraya da<br />

13

ailece giderdik. Daha çok radyo<br />

sanatçıları çıkardı. Pop, alaturka<br />

müzik türlerine yatkınlığımda payı<br />

büyüktür ve küçümseyenlere inat,<br />

zenginlik sayarım.<br />

Alsancak’a taşındığımızda<br />

7 yaşındaydım. İzmir Sineması henüz<br />

yoktu ama Tayyare Sineması<br />

kışın; Ar, Ünüvar, Dünya, Güneş,<br />

Kemahlıoğlu sinemaları yazın sıklıkla<br />

gidilen eğlence yerleriydi.<br />

Ar Sineması’nın önündeki seyyar<br />

çiğdemci pek meşhurdu da önünde<br />

kuyruklar olurdu. Kış geceleri yine<br />

komşuluklar, ahbaplıklar yoğundu.<br />

Sevinç Pastahanesi’nden alınan hazır<br />

salep koşa koşa eve getirilir, misafire<br />

ikram zenginleştirilirdi. Bir de yemek<br />

konusunda pek seçici olduğum halde<br />

Sevinç’in mozaik pastasını severdim.<br />

İlk olarak Kıbrıs Şehitleri’nde<br />

küçük bir mekânda açılan Efes<br />

Pastahanesi’nin hazır kekleri de ev<br />

ürünlerine taş çıkartan başka bir<br />

ikramdı. Reyhan’ın meşhur ve güzel iki<br />

katlı mekânında, yanılmıyorsam ikinci<br />

katında zaman zaman piyanoyla canlı<br />

müzik olurdu. Gündoğdu’da Pampam<br />

vardı ve kaşar rendeli domates<br />

çorbası ünlüydü. İlk Coca Cola’yı,<br />

Gündoğdu’dan Kordon’a çıkan sol<br />

köşedeki Burçak’ta içmiştim. Gerek<br />

Fuar gazinolarına gerek son söz<br />

ettiğim yerlere ahbaplar çoluk çocuk<br />

giderlerdi.<br />

Tabii kulüplerin bir de<br />

matineleri vardı. Kordon’da şimdiki<br />

limana yakın bölgede bulunan Sibel’de<br />

dans müziği yapan Alpay’ı<br />

izlemeye pazar gündüzleri beni de<br />

götürürlerdi. Çapa Öğretmen Okullu,<br />

Atatürkçü, muasır medeniyet tutkunu<br />

anneannemin arkadaşlarıyla bir çarşamba<br />

günü kadınlar matinesinde,<br />

1960’lı yıllarda Fransa’nın ünlü revüsü<br />

Madam Arthur’un gösterisini izlediğini<br />

hatırlıyorum. O yıllar için<br />

çok aykırı olan travesti şovu o kadar<br />

çok anlatıldı ki. Yine Sibel’de striptiz<br />

gösterileri de olurdu galiba.<br />

Hafta sonu ise teyzemle<br />

yürüyerek Alsancak Stadı’na maça<br />

giderdik. Fuar Müdürü’nün kızını evvel<br />

ezel herkes tanıdığı için mi, yoksa<br />

o devrin nezaketinden mi bilinmez,<br />

1955 golf şampiyonu teyzemi ve<br />

yanındaki küçük kız çocuğu olan<br />

beni kimse rahatsız etmez; futbol<br />

taraftarlığı üzerinden tatlı sataşmaları<br />

da kimse ihmal etmezdi. Söylememe<br />

gerek yok herhalde, o devirlerde<br />

rakip takımların taraftarları bir arada<br />

maç seyrederlerdi ve müsabakalar<br />

genellikle pazar öğleden sonraları<br />

olurdu.<br />

1971’de İzmir’de yapılan<br />

Akdeniz Oyunları’nın da tadını<br />

yediden yetmiş yediye layıkıyla çıkardığımızı<br />

hatırlıyorum. İzmir’e<br />

pek yakışmış ve sporda, özellikle<br />

Akdeniz Oyunları’nın, 6 Ekim 1971’de, İzmir Atatürk<br />

Stadyumu’ndaki açılış gösterileri.<br />

14

yüzmede çağ atlatmıştır.<br />

Ergenlikten İlk Gençliğe: 1970’ler<br />

Büyüyüp kendi eğlencelerimizi<br />

yaşamaya başladığımız ergenlik<br />

yıllarının en cazip ve kolay<br />

ritüeli Kordon’da tur atmaktı.<br />

Herkes aynı eğlenceyi tercih ettiği<br />

için yaşdaşların en harc-ı âlem<br />

karşılaşma noktalarındandı. Daracık<br />

bir kaldırımda sadece Sisi’nin, daha<br />

Heykel’e doğru da Ömerağa’nın<br />

masaları dururdu. Yol belli saatlerde<br />

trafiğe kapatıldığı için sere serpe<br />

tüm Akdenizliliğimizi yaşardık. Deniz<br />

ise şimdiki çimenlerin başladığı yere<br />

geliyordu henüz. Akşam saat 6’da,<br />

o zamanki NATO’da bayrak töreni<br />

olurdu ve o civardaysanız mıhlanıp<br />

kalmak zorundaydınız. Eve dönüş<br />

vakti yaklaştıkça turlanılan mesafe<br />

daha küçülür; Gündoğdu’dan<br />

başlayan tur neredeyse Tayyare<br />

Sineması’nın köşesinde bitmeye<br />

başlardı.<br />

Çok sık gitmemiş olmama<br />

rağmen Plevne Bulvarı’nda Gazi<br />

İlkokulu’nun arkasında bulunan<br />

Kantin’in mütevazı yapısıyla benim<br />

neslime çok hizmet verdiğini<br />

unutmamam gerekir.<br />

O zamanlar cumartesi de<br />

yarım gün okul olduğu için, kış hafta<br />

sonlarının en büyük eğlencesi olan<br />

14:30 seansında İzmir Sineması’na<br />

gitmenin amacı da sadece film<br />

izlemek değildi. Hatta ne oynadığının<br />

da pek önemi yoktu. Söz konusu olan<br />

yine bir karşılaşma noktasıydı. O<br />

zaman hemen hemen tüm okullar<br />

erkek-kız ayrı eğitim verdikleri<br />

için de, özellikle erkek ve kızların<br />

karşılaşma mekânıydı. Bir adım ötesi<br />

flört edenlere buluşma imkânı.<br />

Alsancak’ın dışına hele hele<br />

şehir dışına, örneğin Narlıdere,<br />

Kilizman ve Çeşme’ye lisenin son<br />

yıllarında erkek arkadaşlarımızın da<br />

bulunduğu gruplarımız olduğunda<br />

çıkmaya başladık. Ama nadirdir.<br />

Karşıyaka’ya, Güzelyalı’ya, Hatay’a<br />

da gitmezdik. Oralarda oturanlar da<br />

Alsancak’a pek gelmezlerdi. Şimdiki<br />

gibi Alsancak tüketim ve eğlence çılgınlığının<br />

merkezi olmamıştı. Köhne<br />

Alsancak çarşısında (şimdiki Kıbrıs<br />

Şehitleri) dolaşmak aklımıza bile<br />

gelmemiştir herhalde.<br />

Topçu’nun, o zaman İzmir’in<br />

ünlü pavyonlarınca çevrili ‘sakat’<br />

ve gariban mekânında hep aklımız<br />

kalırdı; zira ne ailelerimizle ne<br />

arkadaş grubumuzla gidebileceğimiz<br />

bir yer değildi. En yakın arkadaşımla,<br />

ikimizin de evlendiği ilk senelerde,<br />

ben İzmir’e gelip görüştüğümüzde<br />

‘kocalarımız sayesinde’ hevesle oraya<br />

gittiğimizi hatırlıyorum.<br />

Yıllarca Altay Lokali<br />

olarak denize uzanan tahta iskele<br />

biz liseyi bitirirken Karina Disko<br />

olmuştu. Atatürk Spor Salonu’ndaki<br />

diplomalarımızı aldığımız kep töreninden<br />

sonra oraya gitmiştik. Çok<br />

uzun süre mi açık kalmadı, yoksa biz<br />

mi rağbet etmedik bilemem, pek sık<br />

gitmedik. Efes Oteli’ndeki mezuniyet<br />

yemeği sonrasında ise geleneksel<br />

olduğu üzere Mogambo’ya gidilmişti.<br />

Bir havuz üzerinde istiridye şeklin-<br />

15

deki pistini dedem çizmişti ve<br />

Mogambo benim hep en sevdiğim<br />

mekân oldu. Onun uzantısı Disko<br />

Saffet’e de üniversiteliyken çok sık<br />

gider olmuştum. Hem arkadaşlarım<br />

artık mekânın yönetimini sahibi olan<br />

babalarından devralma sürecine<br />

girdikleri, hem de hepimizin yaşı<br />

oraya gidecek kadar büyüdüğü<br />

için. Yine Disko Saffet dönemimde<br />

geceleri İkiçeşmelik’teki çorbacılara<br />

dadandığımızı hatırlıyorum; çorba<br />

sevmezdim ama gece yarısının hafif<br />

alkollü açlığıyla kelleye bayılırdım.<br />

İstanbul’daki üniversitemden<br />

İzmir’e tatile geldiğim yazlarda<br />

İkinci Kordon’da SSK’nın<br />

apartmanının altında bulunan<br />

Bonjour’a takılır olduk. Daha önce<br />

doğum günü pastalarımızın ve<br />

Christmas çöreklerimizin alındığı bu<br />

‘seçkin’ ve hafifçe ‘yaşlı’ mekânda<br />

Yaman Okay’la tanıştık. Ankara<br />

Sanat Tiyatrosu’nun en devrimci<br />

yılları. Yaz boyu İzmir’de kaldılar ve<br />

Elhamra’da Ana, Dimitrof, Nereye<br />

Payidar, Kanlı Düğün oyunlarını<br />

sergilediler. Oyunlar çok oturmuş<br />

olmasına rağmen, her gün en az<br />

birkaç sahneyi yeniden geçerlerdi<br />

ve biz de provaların müdavimi<br />

olmuştuk. Onlarla öğrendiğimiz<br />

yerlerin başında gündüzleri açık<br />

olan eski balık halinin içindeki salaş<br />

meyhaneler vardı. Bir de Özsüt’ün<br />

Kemeraltı’ndaki ekşi süt kokulu<br />

dükkânında peynir tatlısının üzerine<br />

kazandibi koyarak yemeği Yaman ve<br />

arkadaşları öğretmişti bize.<br />

O yıllardan sonra manen<br />

ve fiilen ve en önemlisi mecburen<br />

oldukça uzak kaldım İzmir’den.<br />

1990’lardan sonra sık gelip gitsem<br />

de aile önceliğinin dışına<br />

çıkamadım. İki yıldır İzmir’i tekrar<br />

yakalıyorum. Bambaşka. Derslerde<br />

İzmir’in yerleşim düzenini anlatırken<br />

Bostanlı/Üçkuyular arasındaki hilalde<br />

yaşayanların içlerine pek göç<br />

sızdırmadıklarını ve de kendilerinin<br />

sahili bırakmadıklarını söylerim. Kentsel<br />

gerilimin önemli bir nedenidir bu<br />

durum ama paradoksal olarak aynı<br />

gerilimin günlük yaşamda değil, fiktif<br />

bir tehdit gibi kalmasına neden<br />

olur. Bu yerleşim şeklinin benim için<br />

en cazip yanı herkesi, üç aşağı beş<br />

yukarı, bıraktığım yerde bulmuş olmak.<br />

Çünkü onlardan başka hiçbir<br />

şey bıraktığım yerde değil. Başta<br />

annem ve deniz, ki deniz psikanalizde<br />

anne sembollerindendir.<br />

16

Marka Kentte<br />

Şehirli Eğlence<br />

Aylin Sökmen<br />

“Ne güzel işte, ucuza gelecek bu tatil,” dedi kadın<br />

sevgilisine dönüp.<br />

Kalacakları otelden bedava araba yollamışlardı. Bir tek<br />

son dakika aldıkları uçak biletine aslında hak ettiğinden fazla para<br />

vermişlerdi çünkü alt tarafı Kars’a gidiyorlardı.<br />

Onları havalimanından karşılayan Hyundai marka metalik<br />

arabanın şoförü, “Nasıl İstanbul? Özledik biz de valla, bir ayağımız<br />

hep oradadır,” diyerek başladı konuşmaya. Osmanbey ve<br />

Avcılar’dan aldığı tekstil ürünlerini otelin altındaki dükkânında<br />

satıyordu. İş hanından bozma binanın üst katlarını bu sene otele<br />

çevirdiklerini, odalardaki tüm malzemelerin İstanbul’dan geldiğini<br />

ballandıra ballandıra anlattı. Sıra sıra kuyumcuların dizili olduğu kısa<br />

cadde üzerinde durduklarında, “Kars’ın en marka caddesindeyiz<br />

biz,” dedi. “İlk kışımızı geçiriyoruz bu sene...” Daha sonra odanın<br />

pencereleri yere kadar cam olduğu için geceleri yaşanan ısı<br />

kaybını iliklerinde hissedip, otel müdürünün o açıklamayı laf olsun<br />

diye yapmadığını anlayacaklardı.<br />

Otelin lobi olarak kullanılan asma katında işlemlerin<br />

yapılmasını beklerken, mesleği mimarlık olan adam etrafı incelemeye<br />

başladı. Altın varakla ve oymalarla bezenmiş çevirmeli<br />

telefonun fotoğrafını iPhone’u ile çekerken ‘Antika özentisi, biraz<br />

kitsch...’ diyerek kendi kendine mırıldanıyor, kadın da kalacakları<br />

odanın nasıl olacağını düşünüp ‘Temiz olsun yeter’ diyordu ki, otel<br />

müdürü suratı düşmüş bir şekilde yanlarına geldi.<br />

“Yalnız,” dedi ve kısa bir süre ikisine de ayrı ayrı<br />

baktıktan sonra “evlilik cüzdanı olmadan aynı odayı veremiyoruz,<br />

biliyorsunuz.”<br />

Bilmiyorlardı. Daha doğrusu akıllarının ucuna gelmişti<br />

17

ama kırklı yaşlarının başında olduklarından<br />

böyle olası bir duruma kafa<br />

yormak istememişlerdi.<br />

“Söylemediler mi size yer<br />

ayırtırken?”<br />

Söylememişlerdi. Kadının<br />

sevgilisine, başka otel mi baksak bakışını<br />

yakalayan otel sahibi, “Bütün<br />

oteller böyledir burada,” dedi. “Yani<br />

İstanbul’da, Ankara’da da çoğu otel<br />

öyledir. Ama madem söylemediler,<br />

biz de sizi mahcup etmeyiz, tek<br />

oda parası alırız ayrı odalara. Yani<br />

kusurumuza bakmayın, ben izin<br />

versem de Karslı abilerim var, yani<br />

üstümüz var...”<br />

Daha sonra valizleri taşıyan<br />

genç otel görevlisi “En üst kata<br />

yerleştirelim sizi, bir tek kişilik,<br />

bir çift oda. Valizleri ayrı odaya<br />

yerleştirirsiniz sonra akşam kimse<br />

bakmaz zaten, istediğiniz gibi<br />

takılırsınız,” dedi göz kırparak.<br />

Gülümsediler. Müdürünün<br />

yanında mülayim ve sessiz gözüken<br />

gencin, takılırsınız, kelimesini kullanması<br />

hoşlarına gitmişti. Belli ki modern<br />

ve kafa biriydi. Çıkarken bahşiş<br />

veririz, diye düşündüler.<br />

Otel lobisinden aldıkları<br />

‘Kars’ta görülecek yerler’ broşürünü<br />

takip ederek camileri, kiliseleri,<br />

hamamları, Rus mimarisi belediye<br />

binalarını gezerek Kars Kalesi’ne<br />

doğru çıkarken yan yamaca sıralanmış<br />

TOKİ evlerini gördüler. Kayak<br />

kıyafeti giymiş aileler, sırt çantalı<br />

gençler, birkaç tane de marka çanta<br />

taşıyan kadından oluşan yerli bir<br />

turist grubunun yanından geçtiler.<br />

Rehberin İnsanlık Anıtı’ndan bahsettiğini<br />

duyar gibi oldular.<br />

“N’oldu yıkıldı di mi sonunda?”<br />

dedi adam.<br />

“Evet öyle biliyorum. Rezillik<br />

ama resmen! ”<br />

Kale içinde piknik yapmak<br />

yasaktır tabelası gördüklerinde nefes<br />

nefese kalmışlardı ama buna<br />

değeceğine emindiler. Ne var ki,<br />

kalenin tepesinden çıplak gözle<br />

baktıkları karlı dağların kucağına<br />

oturmuş kent ve doğa manzarası,<br />

adamın iPhone kamerasıyla çektiği<br />

resimlerde bir türlü gerçekte<br />

gözüktüğü gibi güzel çıkmıyordu.<br />

Kendi gördüğünün tıpkısının aynısını<br />

başkalarına gösteremeyecek oluşunun<br />

hayal kırıklığını yaşayan adam bir<br />

anda arkadan gelen rocky şarkısıyla<br />

irkildi. Lunaparklarda kendine yer<br />

bulamayacak derecede dökük bir<br />

boks makinesi belli aralıklarla kendi<br />

kendine çalışıyor, rocky şarkısı<br />

çalarken kış aylarında terkedilmiş çay<br />

bahçesinin camlarına soluk renkler<br />

yansıtıyor ve bir anda susuyordu.<br />

Kaleden aşağı inerlerken turla gelen<br />

grubun anca tırmanmaya başlamış<br />

olduklarını gördüler.<br />

“Bak işte, onlar daha nerede,<br />

uzun uzun anlatıyor rehber,<br />

ne gerek var aynı şeyleri biz de<br />

gördük,” dedi adam. Taş köprünün<br />

karşısındaki tepedeki karlar erimeye<br />

başlamıştı. “Bak bak,” dedi, köprünün<br />

bitimindeki boyaları kabarmış duvarı<br />

gösterip.<br />

saçlarının tonu hangi<br />

kahveye ait bilmiyorum<br />

18

ama,<br />

gözlerindekilerin hatrı 40<br />

yılı aşacak gibi<br />

#şiirsokakta<br />

ben seni severim<br />

sen başkasını<br />

geberir gideriz<br />

#şiirsokakta<br />

İlerleyen iki gün boyunca<br />

şehrin sokaklarında floresan turuncu<br />

kayak montuyla dolaşırken<br />

üzerine çevrilen bakışlardan biraz<br />

utandı kadın. Orhan Pamuk’un Kar<br />

romanından sonra daha da bir merak<br />

etmişti Kars’ı. Kitabı çıkar çıkmaz<br />

satın almış ama yarısına gelmeden<br />

sıkılıp bırakmıştı. Sinema manyağı<br />

bir arkadaşı Kars’a gideceğini<br />

duyduğunda heyecanlanmış, Reha<br />

Erdem’in Kosmos’u da orada çekildi,<br />

demişti. Kadın internetten filmi<br />

araştırmış, afişindeki güzel ve gizemli<br />

kadın oyuncunun çığlık atan tuhaf<br />

hallerini görünce filmi izlemekten<br />

vazgeçmiş fakat sonradan Kars<br />

Çayı’nın kenarındaki yamaçlarda<br />

tıpkı onun gibi poz vererek resim<br />

çektirmeyi ihmal etmemişti. Kadın<br />

illa ki de bir köye gitmek istiyordu.<br />

Yakınlarda şöyle enteresan bir köy<br />

yok mu diye lobideki görevliye ve<br />

taksicilere sorduğunda her seferinde<br />

şaşkın bakışlarla karşılaşıyordu. ‘Yani<br />

napıcaksınız ki köyde abla?’ diyen bir<br />

taksiciye ‘Hayvanları, çocukları ve<br />

oradaki ahalinin resmini çekeceğim,’<br />

diyemedi.<br />

Ertesi gün çevreyi gezmek<br />

için kiraladıkları taksinin<br />

şoförüne İstanbul’dan geldiklerini<br />

söylediklerinde daha onlar sormadan,<br />

bir oğlunun Erzurum’da yabancı dil<br />

okuduğunu, zamanında her şeyi<br />

görsün diye ona çobanlık yaptırdığını,<br />

buralarda anca büyükbaş hayvancılık<br />

yapabileceğini, çocuklarına bir şeyi<br />

bir kere söylediğini ve onların<br />

da sözünden çıkmadığını, laf<br />

dinleyen akıllı kızının lisede bu<br />

sene takdir getirdiğini ve doktor<br />

olmak istediğini uzun uzun anlattı.<br />

Arabanın çamurlanmış camından<br />

etrafı görmeye çalışırken, şoforü<br />

bir antropolog edasıyla dinlediler<br />

ve duyarlı sorularıyla vicdanlarını<br />

rahatlattılar. Son senelerde özellikle<br />

Sarıkamış ve kışları tamamen donan<br />

karlı Çıldır Gölü’ne Türkiye’nin<br />

dört bir yanından turist geliyordu.<br />

Aslen Ardahanlı olan şoför, ‘Çıldır<br />

Ardahan’ın abla, hâlâ Kars diyen<br />

var,’ diye yakındı. Büyüleyici Ani<br />

Harabeleri’nin resimlerini çekip<br />

Instagram’a koyarken yer bilgisinde<br />

Ermenistan Sınırı demeyi de unutmadılar.<br />

Sınırdalardı çünkü. Ülkenin<br />

sınırlarında olmak havalıydı. Taaaa<br />

Doğu Anadolu’nun en ucuna kadar<br />

gitmiş olmanın verdiği haz, bir<br />

başkaydı. Taksi ile uçsuz bucaksız<br />

beyazlığın arasından geçerken<br />

uzaktan Ağrı Dağı’nın ucunu bile<br />

gördüler. Avrupa’ya herkes gidiyordu<br />

bir şekilde artık, ama az<br />

kişi ta İstanbul’dan kalkıp Kars’a<br />

gelirdi. Nitekim birkaç tanıdıktan<br />

‘Ne işiniz var orada?’ diye şaşkınlık<br />

yorumu aldıklarında daha da gurur<br />

19

duymuşlardı kendileriyle.<br />

Akşam yemeği için gittikleri<br />

meşhur kaz evinde etsiz mantı<br />

hengel, buğdaydan yapılmış haşıl<br />

yemeğine ek olarak paylaşmak üzere<br />

kaz ve dana kavurma istediler. Kadın<br />

etli kavurmanın tadına baktı ve suratı<br />

buruştu.<br />

“Bildiğin canlı hayvan<br />

kokuyor bu... Taze herhalde, yiyemeyeceğim<br />

ben.” Neyse ki kaz<br />

kokmuyordu, çok da lezzetliydi.<br />

Yemekten sonra sigara<br />

içmeye çıktığında yanına gelen<br />

lokantanın sahibi kadına döndü,<br />

“Gerçekten çok lezzetliydi,<br />

elinize sağlık. Orhan Pamuk’tan<br />

sonra çok insan gelmeye başlamış<br />

buraya, öyle mi?” dedi.<br />

“Ya evet, arttı biraz turist.<br />

Orhan Pamuk’un Kar romanının izinde,<br />

diye günlük turlar da var.”<br />

“Orhan Pamuk buradayken<br />

gördünüz mü siz? Tanıştınız mı?”<br />

“Yok, ben o ara buralarda<br />

değildim ama olsaydım kesin kaz<br />

yemeğe gelirdi lokantama. Bütün<br />

devlet büyüklerini, büyükelçileri<br />

ağırladık. Kaz işini ben başlattım<br />

burada, sonra herkes yapmaya başladı.<br />

Ta İzmir’e, İstanbul’a kaz yolluyoruz<br />

buradan özel siparişle. Köydendir<br />

kazlarımız, çok talep var ama kaz az,<br />

her yerden geliyorlar marketlere<br />

istiyorlar ama o zaman bu lezzet<br />

olmaz. Ben ticaret lisesi mezunuyum,<br />

dernek kurucusuyum, sürdürülebilir<br />

Kars Kazı diye bir de projemiz var<br />

inşallah, bu işi geliştireceğiz... Bu<br />

gece şanslısınız, âşıklar atışması var,<br />

birazdan başlarlar...”<br />

Âşıklar atışırken, onlar da<br />

porsiyonu 60 TL’den yedikleri enfes<br />

kaz yemeğini, 0’ları atmayı reddeden<br />

yerel bakkaldan beş buçuk milyona<br />

aldıkları Antep fıstığını, gecekonduların<br />

olduğu ara bir sokağa<br />

girdiklerinde peşlerine takılan ‘erkek<br />

kuaförü’ sahibini, kiliseden bozma<br />

camiyi gezerken yanlarına yanaşıp<br />

‘Meryem Ana Meryem Ana buradan’<br />

diyerek istavroz çıkardıktan sonra<br />

‘Türkçe biliyor musunuz?’ diye soran<br />

adamı, kıraathanelere iki metreden<br />

fazla yaklaştıklarında içeriden birinin<br />

‘buyrun’ diyerek ayaklanmasını,<br />

Çıldır Gölü’nde turistler için buzları<br />

kırarak balık avlayan köylünün en<br />

az 250 TL ücret talep ettiğini, çay<br />

boyunca peşlerinden korkakça<br />

yürüyen tatlı kangal yavrusu köpeği<br />

nasıl da İstanbul’a getirmek istediklerini,<br />

âşıklardan birinin vakti<br />

zamanında Turkcell reklamına çıkmış<br />

olduğunu, çalıp söylerken habire<br />

cep telefonunun çaldığını ve her<br />

defasında üşenmeden telefonunu<br />

açıp ‘He söyle, yok arıcam ben<br />

seni programdayım şimdi’ deyişini<br />

dönüşte arkadaşlarına anlatmak üzere<br />

zihinlerinin bir ucuna kazıdılar.<br />

***<br />

Dönüş günü onları havalimanına<br />

bırakan otel müdürü “Nasıl,<br />

beğendiniz mi Kars’ı?” dedi.<br />

“Evet evet, çok güzel...”<br />

“Şu sınır kapımız bir açılsa...<br />

Güvenlidir de burası, kapkaçı hırsızlığı<br />

yoktur, bir utancımız geçen sene,<br />

duymuşsunuzdur, Mert Aydın.”<br />

20

İsim hiç de yabancı<br />

gelmemişti ama duraksayıp birbirlerine<br />

baktılar. Son yıllarda sürekli<br />

hatırlanan diğer isimler arasından<br />

hangisi olduğunu tam çıkaramadılar.<br />

“E peki, nasıl buldunuz<br />

yeni binayı? Artık havaalanı değil<br />

havalimanıyız! Yurt dışı seferlerimiz<br />

de var,” dedi gururla.<br />

Ege ve Akdeniz’deki havaalanlarını<br />

düşündü kadın. Hakikaten<br />

de çoğuna kıyasla çok Avrupai<br />

duruyordu. “Evet evet, güzel olmuş,<br />

birçok şehirdekinden çok daha iyi!”<br />

dedi sevinçle.<br />

Arabadan indiklerinde havalimanına<br />

tekrar baktı adam: “Sonuçta<br />

Kars iyi hoş da, ne bileyim...”<br />

Kadın, son dakika yolda<br />

durup eşe dosta aldıkları Kars<br />

gravyeri paketlerini valize tıkıştırdı,<br />

zorla fermuarını kapadıktan sonra<br />

sevgilisine döndü: “Fena mı işte,<br />

gelişiyor onlar da... Hem herkesten<br />

farklı bir şey yapmış olduk!” dedi ve<br />

yanağına bir öpücük kondurdu.<br />

21

Boş Zaman ve<br />

Eğlence Kültürü<br />

Nial Tekin<br />

Boş zaman, çalışma zamanına karşıt olarak konumlanmış<br />

modern bir kavramdır. Marksist çerçevede, iş gücünün yeniden<br />

üretilmesine karşılık gelen bu zaman birimi, birey tarafından,<br />

toplumsal bir etkinlik olan çalışmanın neden olduğu ‘yıkıntıların’<br />

giderilmesi arzusuyla biçimlendirilir. Buna karşılık, şayet ‘boş<br />

zaman’ın ekonomik ve politik araçların etkisine girebileceğini kabul<br />

edersek, bu kavramın ideolojik anlamlara gebe olduğunu görürüz.<br />

Endüstrileşme süreciyle birlikte, kilisenin şekillendirdiği<br />

zamansallık, fabrikaların üretim disiplinine göre, rasyonel bir algı<br />

ile yeniden şekillendi. Eğlence ve dinlencenin, zaman israfı olduğu<br />

doktrinini benimseyen püriten ahlakın, rasyonelleşme karşısında<br />

etkisini yitirmesiyle 1 , sosyal hayat ve çalışma dışı zamanın<br />

düzenlenmesinde yeni eğlence ritüelleri oluştu. Bugün artık<br />

eğlence etkinlikleriyle anlamlandırılan iş dışı zaman birimi, yeni<br />

üretim alanları yaratarak, ekonomik olanın, operasyonel bir aracına<br />

dönüştü. Bir diğer anlatımla, insanın dünyaya çalışmak için geldiği<br />

yönündeki çileci söylemler yerini hayatın zevklerinden faydalanma<br />

anlayışına bıraktı. Zira, kapitalist üretim biçimi, üreten insan kadar<br />

tüketen insana da ihtiyaç duymakta. Yani, toplumsal örgütlenmede<br />

birey, artık sadece bir işgücü olarak değil; kültür, eğitim, boş zaman<br />

ve hatta hastalıklarıyla da yerini alır. 2<br />

Bir dönem ayrıcalıklı bir kesimin imtiyazında olan eğlence<br />

etkinlikleri, herkesin ulaşabileceği şekilde popülerleşti. II. Dünya<br />

Savaşı’nın ertesinde, OECD ülkelerinin yaşadığı ekonomik büyümeye<br />

paralel olarak, yasallaşan hafta sonu tatilleri ve ücretli izinlerle<br />

1 Bu noktada, şüphesiz, ağır çalışma saatlerinin azaltılması yönünde yapılan önemli<br />

işçi hareketlerinin altı.<br />

2 Laclau, Ernosto, Mouffe, Chantal, Hegemonya ve Sosyalist Strateji, çeviri Ahmet<br />

Kardam ve Doğan Şahiner, Birikim Yayınları: İstanbul, 1992, s. 197.<br />

22

irlikte ücretli kesimin iş dışında<br />

geçirdiği zaman artarak düzenlendi.<br />

Hatta çalışan kesim, 1960’lardan<br />

itibaren, ücretlerin artışından ziyade,<br />

çalışma saatlerine dair düzenlemelere<br />

çok daha hızlı tepki verdi. 3<br />

Dolayısıyla, her ne kadar eğlence<br />

kültürü, sanayi sonrası toplumlardaki<br />

tüketimci ve hedonistik değerlerle<br />

analiz edilse de, özetlenen sosyotarihsel<br />

bağlamdan da anlaşılacağı<br />

üzere, boş zamanın şekillenmesine<br />

paralel olarak, eğlence tamamen<br />

endüstriyel toplumların üretimidir.<br />

Bu nedenle de, boş<br />

zaman etkinlikleri, üretim süreciyle<br />

eşbaşlı bir dönüşüm yaşar. Modern<br />

zaman çalışanının, emek sürecinin<br />

baskısından da kaçmak için eğlenceyi<br />

aradığını söyleyen Horkheimer ve<br />

Adorno, Kültür Endüstrisi kavramıyla,<br />

böyle bir kaçısın neden<br />

mümkün olmadığını anlatır: “Zira,<br />

(emek sürecinde) otomatikleşme,<br />

eğlenmeye yarayacak ürünlerin üretimini<br />

öylesine derinden belirler ki,<br />

insanoğlu, boş zamanında, bu sürecin<br />

kopyasından, yani emek sürecinin<br />

yeniden üretilmesinden başka bir<br />

şeye tutunamaz.” 4 Dolayısıyla, boş<br />

zaman, çalışma zamanının karşıtı<br />

değil, onun ‘gölgede kalmış uzantısı’<br />

halini alır. 5<br />

3 Teboul, René, Culture et Loisir Dans La<br />

Société du Temps Libre, Edition L’Aube: La<br />

Tour d’Aigues, 2004, s. 10.<br />

4 Horkheimer, Max ve Adorno, Theodore, La<br />

dialectique de la raison, Editions Gallimard:<br />

Paris, 1974, ss. 145-146.<br />

5 Adorno, T. W., The Culture Industry:<br />

Selected Essays On Mass Culture, ed. J. M.<br />

Bernstein, Routledge: London and New York,<br />

2001, s. 194.<br />

Bugün artık, boş zaman<br />

endüstrileri, kendi başına bir<br />

ekonomik alan yarattı. Yani, eğlence<br />

etkinliklerinden oluşan ve önemli<br />

kâr oranları sağlayan, önemli bir<br />

hizmet sektörü oluştu ve bu sektör<br />

özellikle dünya metropollerinin<br />

merkezinde yerini aldı. Zira, farklı<br />

yaşam biçimlerine (life style) gebe<br />

olan kentler, bireyleri tüketim<br />

etkinliklerine yönlendirecek şekilde<br />

planlanmıştır. Üstelik, bu durum<br />

sadece 21. yüzyıla özgü değildir.<br />

Mesela, café bourgeois olarak<br />

adlandırılan sosyalleşme alanları 17.<br />

yüzyıldan itibaren ortaya çıkmıştır. Bu<br />

bağlamda, kentleşme, yeni kültürel<br />

kodların ve normların benimsendiği<br />

bir süreçtir aynı zamanda.<br />

Eğlence alanında yaratılan<br />

ürünleri anlatırken kullandığımız,<br />

endüstri kavramı sadece ilk anlamı<br />

olan üretim sürecini değil, kültürel<br />

ürünlerin standardizasyonu, dağıtım<br />

tekniklerinin rasyonelleştirilmesini<br />

ve tüketilmesini anlatmak amacıyla<br />

da kullanılır. Bu standartlaşma<br />

içerisinde, boş zamanını değerlendirmek<br />

isteyen rasyonel bireyin,<br />

maliyet/verimlilik üzerinden biçimlenen<br />

eğlence tatmini, aslında iş<br />

disiplinin bir uzantısıdır. En kısa<br />

zamanda en fazla kâra ulaşma<br />

prensibi, belirlenmiş olan boş zaman<br />

biriminde gerçekleştirilen tüketim<br />

etkinliklerinin de merkezindedir.<br />

Bauman, bu durumu anlatmak için<br />

bugün artık tüketimde ‘ihtiyaçlardan<br />

arzulara bir geçiş’ olduğunu söyler.<br />

İhtiyaç nesnesi temelde, bizi bizim<br />

23

dışımızda var olan, nesnel bir<br />

gerçekliğe gönderir, oysa arzu<br />

nesnesi, arzunun kendisidir, tekrar<br />

tekrar arzulamaktır. Kapitalist üretim<br />

prensibi (Marx’ın anlattığı biçimiyle<br />

herhangi bir ihtiyacın tatmini değil,<br />

artı değerin artması prensibi) ihtiyaç<br />

yerine hiç doyurulamayacağına<br />

inanılan arzuyu tüketimin merkezine<br />

koyar. Arzu, nesnelerin yüzeyselliğinden<br />

öteye geçmeden, onlarda<br />

kendi yansımasını gördüğü kısa<br />

anın zevkini çıkarır. Hiçbir nesne,<br />

arzuyu tatmin edemez, zira yaşanan<br />

an çoktan bitmiş ve arzu bir diğer<br />

nesnede yansımasını bulmuştur<br />

bile. Dolayısıyla arzunun bu kaygan,<br />

değişken ve maddi olmayan<br />

temelinden ötürü kapitalist üretim<br />

ihtiyaçtan ziyade, kendisini ebediyen<br />

canlı tutacağına inandığı arzuya<br />

yatırım yapmaktadır. Bu bağlamda<br />

özne ise; zevk ve performans<br />

öznesidir. 6 Bugün yaşanan,<br />

1960’lardaki şeyleşme (réification)<br />

eleştirilerinde sıkça yapıldığı<br />

şekliyle öznenin şey’e indirgenerek,<br />

yadsınması ya da reddi değil, tersine<br />

öznelliğe olan vurgunun artması,<br />

öznelliğin tikelliğinin teşvikidir. 7<br />

Öznelliğe yapılan vurgu ise; üretim<br />

boyutunda müşteri merkezli ürün<br />

metoduyla somutlaşır. Bugün her<br />

ürün bireysel bir hava taşır. Hatta<br />

bireyselliğin kendisi, şeyleştirilerek<br />

sunulan nesnenin yansımasında<br />

var olur. Fetişleşerek özneden<br />

6 Laval, C., Dardot, P., La Nouvelle Raison du<br />

Monde, La Découverte, 2009.<br />

7 Fischbach, F., La Privation de Monde.<br />

Temps, Espace et Capital, Vrin: Paris, 2011.<br />

bağımsızlaşan nesne, hayattan kaçıp<br />

saklanılacak bir sığınak yanılsaması<br />

yaratır ve bu nesnede yaşayan birey,<br />

kendi zamansallığından kopan, sonsuz<br />

bir şimdiye sıkışan öznedir. Zira,<br />

sermayeye özgü değerin zamanı<br />

zorlayıcı bir şimdidir.<br />

Bu algı içerisinde, genel<br />

eğilim, niteliksel zamanın, fiziki olanın<br />

zamanının genelleşmiş zorlayıcılığı<br />

içinde inkârıdır. Bir diğer anlatımla;<br />

yaşanan deneyimin zamanının,<br />

ölçülebilir, hesaplanabilir olan zamanda<br />

olumsuzlanmasıdır. Zira<br />

geçen zamanın, ona sayısal bir değer<br />

atfettiğimiz için kontrol edilmesi,<br />

kazanılması halinde elle tutulur<br />

bir şeye dönüştüğü algısı vardır. 8<br />

Yani, boş zaman etkinlikleriyle<br />

şekillenen yaşam biçimini anlatmak<br />

için, şöyle diyebiliriz: “Deneyim<br />

epizotlarında gittikçe zenginleşirken,<br />

yaşanan deneyimlerde gittikçe yoksullaşıyoruz.”<br />

9 Kontrolsüz bir ritimde<br />

yaşarken yaptığımız sadece bizde iz<br />

bırakmayan, kişiliğimizi oluşturacak<br />

anlatılar kurmayan deneyimleri biriktirmektir.<br />

8 Hall, E. T., La Vie dans de la Vie. Temps Culturel,<br />

Temps Vécu, 1983, Points Seuil: Paris,<br />

1992, s. 60-61.<br />

9 Benjamin, Walter, Expérience et Pauvreté,<br />

Petite Bibliothèque Payot: Paris, 2011.<br />

24

Şeyler 2.0<br />

Yazı ve fotoğraflar: Özge Calafato<br />

Çok sıkılmıştık. Hayat üstümüze üstümüze geliyordu.<br />

Sıkıntı bir türlü bitmiyordu. Bir şeyler yapmamız gerekiyordu.<br />

Halimize şükretmekle daha fazlasını istemek arasında<br />

gidip gelmekten başımız dönmüştü. Kendimizi mutlu hissetmemiz<br />

gerektiğine ikna olmuştuk ama daha fazla yaşamak istiyorduk,<br />

bu kesin. Bazen de hızla ölmek istiyorduk ki güzel şöhretimiz<br />

bozulmasın.<br />

Bir yerlerde tanıştık ama şimdi ikimiz de hatırlamıyoruz.<br />

Hafızamız kayboldu, tortusuyla avunuyoruz. Birbirimizi nasıl<br />

bulmuştuk? Böyle harika rastlantılara nasıl da bayılıyorduk.<br />

Sıkıntıdan sıyrılmanın tek yolunun her gittiğimiz şehri<br />

bir eğlence yerine çevirmek olduğunu çok başlarda anladık.<br />

Eğlendikçe her şehir bizim oldu.<br />

Eğlenmek için o kadar çok sebep vardı ki. Bize her yer<br />

panayır.<br />

25

Şehrin yağmurları<br />

Şiddetle yağan yağmurda damlaları içerek sırılsıklam koşturup<br />

kahkaha atarken çok eğleniyorduk.<br />

Rio de Janeiro<br />

Şehrin sabahları<br />

Sabahın en erken saatlerinde yollara dökülüp mahmur ve meşgul<br />

şehirlilerin afiyetle yediği bütün kahvaltıları düşleyip acıkıyorduk.<br />

26

Şehrin Geceleri<br />

Gece şehrin üzerine çöktüğünde dünyayı değiştireceğimize dair<br />

kuvvetli bir hisle içimiz titriyordu. Şehrin ara sokaklarında sürekli<br />

kaybolmak istiyorduk.<br />

Şehrin metinleri<br />

Şehri her an devrim oldu olacak hissiyle yaşıyorduk. Duvar<br />

yazılarının peşinde saatler harcıyorduk.<br />

27

Şehrin sisleri<br />

Sisli günler favorimizdi. Bir gözün diğerini görmediği o irkilten<br />

günlerde adeta birer detektif gibi çözülmemiş cinayetlerin izlerini<br />

sürüp heyecanlanıyorduk. Her sisli gün bir korku filmiydi bizim için.<br />

Şehrin mantık hataları<br />

En büyük eğlencelerimizden biri nesnelerin kendisiydi. Dükkân<br />

dükkân gezip anlamlandıramadığımız her nesneyi kendimize<br />

eğlence konusu yapmakta üzerimize yoktu.<br />

28

Şehrin insanları<br />

Şehrin insanlarının da şehrin nesnelerinden pek bir farkı olmuyordu<br />

bazen. Sokaklar en eğlenceli defilelerdi. Ama erkeklerden çok hep<br />

kadınlar ilgimizi çekiyordu.<br />

Şehrin mabetleri<br />

Şehrin deşifre edilmesi zor sanat sergileri otoportre çekmek<br />

için müthiş fonlar sunuyordu. Galeri açılışlarında bedava kokteyl<br />

kanepeleriyle karın doyurup sonu gelmez selfie’ler çekerek çok<br />

eğleniyorduk.<br />

29

Sarmaş dolaş oldukça her şehri tekrar tekrar yaşıyorduk.<br />

30

Başka Şehir<br />

Başka Sinema<br />

Söyleşi: Eylem Ertürk<br />

Zaman içinde değişen tüketim alışkanlıklarımız, şehirle<br />

olan ilişkimizi ve sinemaların durumunu da etkiliyor. Bir tarafta<br />

sayıları gittikçe azalan bağımsız sinema salonları var. Teknolojik<br />

değişikliklere uyum sağlayamayan tekil salonlar izleyici kaybediyor,<br />

ekonomik zorluklar kentsel dönüşüm baskısıyla birleşiyor, şehrin<br />

hafıza mekânları yavaş yavaş ortadan kayboluyor. Diğer yandan<br />

AVM’ler içinde yaygınlaşan yeni tüketim alışkanlıkları sinemaları da<br />

etkisi altına alıyor. Mekânları değişse de, sinema salonları şehirdeki<br />

kültürel hayatın, sanat ve eğlence tüketiminin önemli durakları<br />

olmayı sürdürüyor...<br />

İmre Tezel ve Emre Akpınar’la Türkiye’de sinema salonları,<br />

değişen film tüketim alışkanlıkları ve Başka Sinema’yı konuştuk.<br />

Film izleme alışkanlıkları, özellikle de son yıllarda, hızla<br />

değişti. İzleyiciyi ve sinema salonlarını etkileyen bu dönüşüm<br />

hakkında ne düşünüyorsunuz?<br />

Aslında Türkiye’deki sinema bileti satışlarında kayda<br />

değer bir artış var. Mesela 2014’te 60 milyon bilet satıldı. Bunun<br />

%60’ını ticari yerli filmler oluşturuyor. Bu %60’ın %75’lik kısmını ise<br />

vizyona giren 108 yerli filmden 10 tanesi oluşturuyor. Bu da sinema<br />

salonlarının, öncelikli olarak bu ticari yerli filmleri tercih etmelerine<br />

sebep oluyor. Dijitalleşmeyle birlikte artık 35mm filmlerin yerini<br />

DCP dediğimiz hard diskler aldı ve kopya yaratmak için gerekli<br />

olan maliyetler düştü. Bunun da etkisiyle çok hasılat getiren filmler<br />

sinema salonlarında çok yaygın olarak yer alabiliyor. Eskiden 200<br />

kopyayla vizyona giren ticari bir yerli film, bugün 800 salonda<br />

yer bulabiliyor. Türkiye’de 2000 sinema salonu olduğu gerçeğine<br />

dayanarak, 800 salonda ticari bir filmin gösterildiği bir ortamda,<br />

31

geriye kalan 1200 salonu da 30-40<br />

film alıyor. Sonuçta yüksek kopya<br />

sayısıyla vizyona giren yabancı ve<br />

yerli filmler nedeniyle, bağımsız<br />

filmlerin programlanabileceği<br />

salon sayısı gittikçe azalıyor. En<br />

büyük değişimi burada yaşıyoruz<br />

aslında. Bu da seyirciye sunulan<br />

seçeneğin azalmasına, art arda<br />

benzer filmlerin vizyona girmesine<br />

ve genele baktığımızda daha farklı<br />

bir kültürel yapının oluşmasına<br />

sebep oluyor. Öte yandan da bu<br />

dönüşüme ayak uyduramayan birçok<br />

bağımsız salonun kapandığını veya<br />

kapanma tehlikesiyle karşı karşıya<br />

olduğunu görüyoruz. Başka Sinema<br />

elinden geldiği kadar bu işin yönünü<br />

değiştirmeye çalışıyor aslında. Şu an<br />

seyirciyle buluşan birçok film, Başka<br />

Sinema olmasaydı vizyona çıkma<br />

şansı bulamayacaktı. Bu hem yerli,<br />

hem de yabancı filmler için geçerli.<br />

Sinema salonları şehrin<br />

kültürel hayatının önemli bir<br />

parçası. İstanbul’da sadece<br />

Beyoğlu bölgesine baktığımızda<br />

bile, bağımsız filmlerin vizyona<br />

girebildiği eski sinema salonlarının<br />

kentsel dönüşüme direnemediğini<br />

görüyoruz. Sinema sektörünün<br />

içinden bakarak, bu değişimin şehrin<br />

kültürel hayatı üzerine etkisini nasıl<br />

değerlendiriyorsunuz?<br />

Yıllarca festivallere ev<br />

sahipliği yapan Emek Sineması akla<br />

geliyor ilk önce. Orada film izlemek<br />

apayrı bir deneyimdi, ama artık<br />

insanlar bu deneyimi yaşayamayacak.<br />

Hem tarihi ve mimari dokusu hem<br />

de uzun yıllar kültürel hayatın<br />

yapıtaşlarından biri olması nedeniyle,<br />

Emek Sineması’nın yok olması büyük<br />

bir kayıp. Bu yok oluş kültürel<br />

çeşitliliğin yok olmasına giden bir<br />

süreç aslında. Biz tekil salonlarda<br />

film izlemenin farklı bir deneyim<br />

olduğunu düşünüyoruz ve bu<br />

salonların yaşamasını destekliyoruz.<br />

Ama bir yandan da hayatımızın içinde<br />

var olan gerçekliği de kabul etmeliyiz.<br />

Artık ne yazık ki tekil sinema sayısı<br />

yok denecek kadar az. Bu nedenle<br />

de AVM’lerin içindeki salonlarda yer<br />

almak zorundayız. Çünkü ortada bir<br />

gerçeklik var ve biz bunun içinde<br />

bulunan insanları dışlamak yerine, o<br />

yapının içine katılıp oradaki insanlara<br />

da ulaşmak zorundayız. Başka<br />

Sinema’nın amacı en basit haliyle iyi<br />

filmleri her türden, her yerden, her<br />

bakıştan, her düşünceden insanla<br />

buluşturmak. Bu sebeple AVM’lerin<br />

içinde de varız. Bir şekilde oradaki<br />

tek tipleşmeyi kırmayı deniyoruz.<br />

Zaman içinde izleyici ilgisinin arttığını<br />

da gözlemliyoruz. Öte yandan,<br />

birçok AVM sineması da Başka<br />

Sinema’yı bünyelerine dahil ederek<br />

bu kültürü ve çeşitliliği tutmanın ve<br />

insanlara yeni seçenekler sunmanın<br />

peşindeler. Bu da bir yandan umut<br />

verici.<br />

Kasım 2013’te yeni bir<br />

program anlayışıyla hayatımıza giren<br />

Başka Sinema nasıl bir ihtiyaçtan<br />

doğmuştu?<br />

Yurt içi ve yurt dışındaki<br />

32

festivallerde çok ses getiren ve<br />

izleyici tarafından büyük ilgi gören<br />

birçok film, ne yazık ki vizyonda<br />

yer bulamıyordu. Bunun nedeni de<br />

sinemalarda gişeye yönelik yerli<br />

filmlerin ve blockbuster Amerikan<br />

filmlerinin yer kaplamasıydı. Ya da<br />

arthouse diyebileceğimiz bu tür<br />

filmler bir hafta içinde vizyona girip<br />

kalktığı için seyirci bu filmlerden<br />

haberdar olamıyor, dolayısıyla bu<br />

filmler seyircisine ulaşamıyordu.<br />

Başka Sinema’nın öncelikli amacı, bu<br />

tip filmlerin hak ettiği süre vizyonda<br />

kalabilmesini sağlayabilmek oldu.<br />

Tüm dünyanın dijitale geçtiği ve<br />

35mm teknolojisinin yok olduğu bir<br />

dönemdeyiz. Türkiye’deki sinemaların<br />

çoğu bu dijital teknolojiye yatırım<br />

yapabilmişken, tekil sinemalar böyle<br />

bir şansları olmadığı için zorlanmaya<br />

başlamışlardı. Başka Sinema’nın<br />

yapısını oluştururken amaçlarımız<br />

arasında tekil salonların bu filmleri<br />

göstermeye devam edebilmelerini<br />

sağlamak da vardı. Bu nedenle de<br />

sinema salonlarına gerekli olan<br />

yatırımı Başka Sinema kapsamında<br />

gerçekleştirdik. Aslında daha<br />

geniş bir açıdan bakarsak, yerli film<br />

yapımcılarının bu filmleri yapmaya<br />

devam edebilmeleri, yabancı film<br />

ithalatçılarının bu tip filmleri almaya<br />

devam edebilmeleri, M3 Film gibi<br />

dağıtımcıların bu filmleri dağıtmaya<br />

devam edebilmeleri ve bağımsız<br />

salonların bu filmleri gösterebilmesi<br />

için de böyle bir yapıya ihtiyaç vardı.<br />

Bir yaşam alanı açtık diyebiliriz belki<br />

de.<br />

Başka Sinema’ya benzer<br />

programlama modellerinin farklı<br />

ülkelerde de örnekleri var mı, yoksa<br />

bu tür alternatif arayışları Türkiye’ye<br />

özgü bir durum mu?<br />

Aslında var ama sinemalar<br />

özelinde: New York’ta IFC veya<br />

Paris’teki birkaç salon gibi. Arka<br />

arkaya birçok film izleyebileceğiniz,<br />

eski filmlerin ve kült filmlerin<br />

oynatıldığı salonlar var. Fakat<br />

bildiğimiz kadarıyla bir dağıtım<br />

modeli olarak Başka Sinema bir ilk.<br />

Çünkü Başka Sinema’nın içeriğini<br />

oluşturan şirket, M3 Film, bir<br />

dağıtımcı. Bir dağıtımcının bu yola<br />

girip bu işi yapması, sanırız dünyada<br />

bir ilk, en azından bildiğimiz kadarıyla.<br />

Türkiye’de şu anda<br />

5 şehirde 13 sinemada Başka<br />

Sinema var. İstanbul dışında hangi<br />

şehirlerdesiniz? Bunu artırmayı<br />

düşünüyor musunuz? Farklı<br />

şehirler ve yeni salonları neye göre<br />

belirliyorsunuz?<br />

İstanbul dışında İzmir,<br />

Ankara, Bursa ve Eskişehir’deyiz.<br />

Tabii ki kuruluşumuzdan beri en<br />

büyük amacımız olabildiğince fazla<br />

şehirde olmak, İstanbul’da da salon<br />

sayımızı artırmak. Görüşmeleri<br />

devam eden şehirler arasında<br />

Diyarbakır, Mardin, Erzurum,<br />

Trabzon, Samsun, Kıbrıs gibi yerler<br />

var. Buralarda da olmayı çok istiyoruz.<br />

Öncelikle salonların yerlerine ve<br />

potansiyellerine bakıyoruz. Salonun<br />

yeri, kapasitesi, daha önce oynayan<br />

filmlere göre nasıl çalıştığı önemli<br />

33

göstergeler. Şehrin kendi sosyopolitik<br />

ve ekonomik yapısını göz<br />

önüne alarak, hem Başka Sinema’nın<br />

seyirci potansiyelini geliştirmeye<br />

uygun olan şehirleri hem de kapasite<br />

açısından uygun olan sinemaları<br />

seçmeye özen gösteriyoruz. Tabii ki<br />

en önemli etkenlerden biri sinemanın<br />

da bizi istemesi. Dolayısıyla öncelikle<br />

bu yönde görüşmeler yapmamız<br />

gerekiyor.<br />

Bulunduğunuz şehirlerde<br />

sinema tüketim alışkanlıklarına<br />

nasıl bir etkiniz olduğunu<br />

düşünüyorsunuz?<br />

Başka Sinema’nın ana<br />

amaçlarından biri, izleyiciye yeni bir<br />

seçenek sunabilmek. Yani tamamen<br />

festival havasındaki bir programı, her<br />

ayın başında bir program dahilinde<br />

izleyiciye sunup onların tepkisini<br />

görmekti ilk amacımız. Başka<br />

Sinema’nın marka haline gelmesinin<br />

hem nedeni hem de sonucu seyircinin<br />

bu program altında gösterilen<br />

filmlere güven duyması oldu. Bir<br />

film Başka Sinema seçkisindeyse iyi<br />

olduğunu düşünüp o filme gelmesi<br />

ya da kendi zevklerine uygun bulması<br />

bizim için çok önemli. Seyirciye<br />

böyle bir seçki dahilinde çeşitlilik<br />

sunulmadan beğeniler konusunda<br />

yorum yapmak sağlıklı değil. Film<br />

izleme alışkanlığını yaratmak ve<br />

çeşitlendirmek önceliğimiz. Bu<br />

da bir kültürün kaybolmasının<br />

önüne geçmek demek. Çok daha<br />

yaygın hale gelmek istememizin<br />

de en önemli nedenlerinden<br />

biri bu. Aklıma ilk gelen örnek<br />

İzmir Karaca Sineması. Kapatıp<br />

başka bir yapıya dönüştürmeyi<br />

düşünüyorlardı sinemayı. Fakat hem<br />

bizim uğraşlarımız, hem oradaki<br />

kültür sektörünün baskıları, hem<br />

de seyircinin yoğun isteği üzerine<br />

bu sinema kapanmaktan kurtuldu<br />

ve şu anda çok iyi bir Başka Sinema<br />

salonu haline geldi. Bunda oranın<br />

programını yapan kişinin de çok<br />

büyük emeği olduğunu söylemek<br />

gerek. Hassasiyetle üstünde durup<br />

direndiğimiz zaman bu filmler Mall<br />

of İstanbul gibi, Haramidere gibi<br />

daha periferide yer alan bir sürü<br />

yerde de seyircisine ulaşıyor. Aslolan<br />

önyargılardan sıyrılıp denemek,<br />

hem filmlere hem de izleyiciye bir<br />

şans vermek, yeni bir alan açmak ve<br />

seçenekler sunmak. Sadece Beyoğlu<br />

gibi kemikleşmiş izleyici kitlesi<br />

olan yerlerde değil, Türkiye’nin<br />

birçok yerinde Başka Sinema’nın<br />

yaygınlaşacağına, izleneceğine<br />

ve alışkanlık haline geleceğine<br />

inanıyoruz. Seyirci geliştirmek de bu<br />

demek zaten. İleride bu dönüşümü<br />

daha açık ve güçlü bir şekilde<br />

göreceğimize inanıyoruz.<br />

Başka Sinema bundan<br />

sonra nasıl devam edecek, yeni<br />

planlar var mı?<br />

Amacımız daha çok<br />

şehirde ve sinemada olup, daha<br />

çok insana ulaşırken, bir yandan<br />

da içerik konusunda daha çeşitli<br />

olmak, programa yeni etkinlikler ve<br />

söyleşiler eklemek, beklenmedik<br />

34

yerlerde insanların karşısına<br />

çıkıp Başka Sinema heyecanını<br />

sürdürmek. Tanıtım anlamında<br />

her filmle tek tek ilgileniyoruz.<br />

SineBebe, Başka Çarşamba gibi<br />

programlar yaratıyoruz. Örneğin<br />

SineBebe seanslarında Rexx dolup<br />

taşıyor. Büyük bir ekibimiz ve sonsuz<br />

bütçemiz olmadığı için yavaş yavaş<br />

ilerleyebiliyoruz, ama yaptığımız<br />

her şeyin iyi ve kalıcı olmasını<br />

hedefliyoruz.<br />

Son olarak eklemek<br />

istediğiniz bir şey var mı?<br />

Başından beri birlikte<br />

ilerlediğimiz en büyük destekçimiz<br />

Kariyo & Ababay Vakfı’na, diğer<br />

destekçilerimize ve heyecanını<br />

yitirmeyen seyirciye çok teşekkür<br />

ederiz. Her türlü yeni fikre açığız.<br />

Bu yazıyı okuyorsanız ve internet<br />

bağlantınız varsa tıklayın.<br />

35

Occupy Zvezda<br />

Editörlerin notu<br />

Belgrad’da Avrupa’nın en eski sinema salonlarından biri olan Zvezda (Yıldız)<br />

Sineması, Devlet tarafından özelleştirme kapsamında Sırbistan’ın en zengin<br />

iş adamına satılmış ve kaderine terk edilmişti. 21 Kasım 2014’te, bir grup genç<br />

film yapımcısı ve kültür sanat çalışanı, bu efsanevi sinema binasını işgal etti,<br />

temizledi, düzenledi ve Belgrad vatandaşları için ücretsiz film izleyebilecekleri<br />

bir salona dönüştürdü.<br />

Faturaları ödedikleri takdirde şu an için binada kalmalarına izin verildi.<br />

Bütçelerini gönüllerden toparladıkları bağışlarla oluşturuyorlar. Direnişi takip<br />

etmek için altcine’nin web sayfasını ziyaret edebilirsiniz.<br />

Akla harabe halinde yıkılmayı bekleyen Alkazar Sineması ve <strong>altZine</strong>’in bu<br />

sayısında da bahsedilen daha bir çok salon geliyor.<br />

Zveda (Yıldız) Sineması - Belgrad - 2014 Alkazar Sineması - İstanbul - 1944<br />

36

Pinyata<br />

Sanem Bozkurt<br />

Banyodan su sesi geldikten sonra içinden yirmiye kadar<br />

saydı. Mutfağa geçip musluğu açtı. Yüzünde bir gülümseme<br />

belirdi. İçinden bu kez ona kadar saydı, Ali’nin kızgın ama çaresiz<br />

sesi yükseldi.<br />

“Musluk mu açtınız yine? Buz gibi oldu su!”<br />

“Hayır, musluk falan açık değil. Şofben bozuk. Oyalanma<br />

da çık bari.”<br />

“Hayret bir şey ya… ” diye başlayıp giden söylenmesi su<br />

sesinin içinde kaybolurken kendisine kahve hazırladı. Kahvesini<br />

yudumlarken musluktan akan suya bakarak duşun altında Ali’nin<br />

bir o tarafa bir bu tarafa kaçarak şampuanlı saçlarını durulamaya<br />

çalıştığını hayal etti. İçerde suyun sesi kesilir kesilmez musluğu<br />

kapatıp Damla’nın odasına doğru yöneldi.<br />

“Küçük prensesim. Kalk bakalım. ”<br />

“Kalkmak zorunda mıyım?”<br />

“Hımm, bir bakalım. İstersen uyuyabilirsin. Parti yapmayalım<br />

o zaman.”<br />

“Parti, parti partiiii!” diye yataktan fırladı Damla. “Giydirin<br />

beni hemen.”<br />

Bu sırada Ali giyinmiş ve bu kez parfümle duş almış<br />

şekilde odaya girdi. O gelince Damla kollarını uzatıp “Babaaa!”<br />

diye seslendi. Ali, nadide ve kırılgan bir vazo gibi dikkatle Damla’yı<br />

kucakladı.<br />

“Güzel kızım uyanmış mı? Saçlarını tarayalım mı prensesimin?”<br />

Pınar, “Kıyafetini hazırladım, koltuğun üzerinde,” diyerek<br />

uzaklaşırken cevap yerine ikisinin gülüşmesi geldi.<br />

Doğum günü partisi brunch olacaktı. Damla’nın sınıf<br />

37

arkadaşları, kendi çocukları olan<br />

arkadaşları derken yirmi beş kişi<br />

olmuşlardı. Ali, ‘Nişan mı yapıyoruz<br />

mübarek amma para tutuyor,’<br />

diye çok söylenmişti. Tabi Pınar’a<br />

söyleniyor Damla’ya ise ne isterse<br />

kızım onu yaparız, palyaço da olur,<br />

pinyata da, diyerek anlayışı sonsuz<br />

bir baba oluveriyordu.<br />

Henüz kimse gelmeden<br />

garsonlardan birinin eline tutturdukları<br />

telefonla, Ali’yle sıkı sıkı<br />

sarılıp Damla’yı kucaklayarak<br />

#BugüngünlerdenDamla pozu verdiler.<br />

Sonra gelenleri karşılama<br />

merasimi başladı. Damla dâhil sekiz<br />

prenses kıyafetli kız çocuğu, dört<br />

örümcek adam kıyafetli oğlan, iki tane<br />

de kovboy vardı. Damla kendisinden<br />

başka bu kadar prenses olmasından<br />

pek hoşnut gözükmüyordu, özellikle<br />

sınıf arkadaşı Nazlısu’nun maşayla<br />

kıvrılan saçlarını, renkli lipstickle<br />

kızaran dudaklarını ve pembe ojelerini<br />

gören Damla’nın yüz ifadesi<br />

fırtına öncesi sessizliği andırıyordu.<br />

Pınar’ın yanına gelerek “Ben de pembe<br />

oje istiyorum,” diye fısıldadı.<br />

“Şimdi nereden bulayım ojeyi<br />

sana? Eve gidince süreriz olmaz<br />

mı?”<br />

“Olmaz ben şimdi istiyorum.”<br />

“Damla’cım bak ne güzel<br />

bir parti. Bir sürü hediye getirdi<br />

arkadaşların. Haydi, gidip oynayın<br />

biraz.” Bu son cümleyle beraber<br />

Damla Pınar’ın eteğine yapışarak<br />

ağlamaya başladı. ‘Pembe oje istiyorum<br />

dedim!’ cümlesini oluşturan<br />

kelimelerin araya serpiştirildiği<br />

hıçkırıklarla ağlıyordu.<br />

Bunu duyan Nazlısu<br />

yanlarına gelerek, “Bu pembe<br />

değil ki Damla, fil dişi üzerine<br />

sürülmüş açık somon zaten,” demesiyle<br />

Damla’nın ağlama sesi biraz<br />

daha tiz bir tona taşındı. Pınar<br />

çaresizce etrafına bakındı, Ali yoktu.<br />

Damla’nın gözyaşları yanaklarından<br />

süzülüyordu. Birden “Pembe oje yok<br />

ama sana rimel sürelim istersen?”<br />

dedi.<br />

Eliyle gözyaşlarını silen<br />

Damla sakince “Tamam, haydi<br />

sür anneciğim,” diye cevap verdi.<br />

Tuvalete gidip ayna karşısında rimel<br />

sürdüler.<br />

“İşte bak, çok güzel oldu,”<br />

dedi Damla’ya. ‘Yaptığım doğru değil<br />

ama kriz yönetiminde bazen böyle<br />

tavizler gerekiyor,’ dedi kendine<br />

de. Böylece işlerini bitirip partiye<br />

katıldılar.<br />

Çocukların hiçbiri yerine<br />

oturmuyor, kimisi balonlarla oynuyor,<br />

kimisi birbirini kovalıyordu. Damla<br />

nihayet sakinlemiş, arkadaşlarının<br />

yanına gitmişti.<br />

Ali yanına gelerek kulağına<br />

eğildi “Şunlara bak!” diye Serap’ı<br />

işaret etti. “Kendi gelmiş, kocasını<br />

getirmiş, iki çocuk bir de bakıcı.”<br />

Gözlerini kısarak dudaklarını oynatmaya<br />

başladı.<br />

“Çok belli ediyorsun,” dedi<br />

Pınar.<br />

“Neyi belli ediyorum?”<br />

“Beşle yüz otuz beşi çarptığını.”<br />

38

Bu sırada masaya içecek<br />

servisi başlamış, herkes mutlu<br />

gözüküyordu. Pınar “Şşişt” diye bir<br />

ses duydu, sağında solunda kimse<br />

yoktu. Aşağıya doğru bakınca,<br />

bir örümcek adamın kendine<br />

seslendiğini gördü. Gülümseyerek<br />

çocuğun hizasına eğildi. “Buyurun<br />

sayın süper kahraman?”<br />

“Hani palyaço yok mu?<br />

Kim eğlendirecek bizi?” diye sordu<br />

çocuk.<br />

Önce yüzündeki tükürükleri<br />

sildi Pınar. “Geliyor merak etme,<br />

yolda şimdi,” diye yanıtladı. Çocuk<br />

şüpheli gözlerle bakarak örümcek<br />

adam kalabalığının içine karıştı.<br />

Geliyor demişti demesine<br />

ama çocuk haklıydı. Çoktan burada<br />

olmalıydı. Çok kısa bir zaman içinde<br />

bu çocuk kalabalığı mekânın altını<br />

üstüne getirirdi. Verilen her zarar<br />

hesaba eklenir ve Ali ile sonsuza<br />

uzanan başka bir kavga konuları<br />

olurdu. Aceleyle şirketi aradı.<br />

“Metin Bey, merhaba… Hayır<br />

gelmedi… Nasıl başka birisi mi? O<br />

da iyidir diyorsunuz. İnşallah. Ama<br />

acil gelmesi gerekiyor… Ararsanız<br />

sevinirim. Bulamadıysa ben tarif<br />

ederim… Tamam, bekliyoruz.”<br />

Çok geçmeden kapıda<br />

göbekli, orta yaşı geride bırakalı<br />

epey olmuş, bıyıklı bir adam belirdi.<br />

Az önce son nefesini çekmiş olduğu<br />

sigaranın kalan dumanını savurarak<br />

içeri girdi. Burnunda kırmızı bir<br />

ponpon vardı.<br />

İnanmaz gözlerle bakan<br />

Pınar’ın yanına gelerek kendini<br />

tanıttı.<br />

“Merhaba. Muhsin ben.<br />

Animatörüm. Bana da geç haber<br />

verdiler, bu yüzden geciktim. Beş<br />

dakika içinde hazır olurum.”<br />

Pınar şok içindeydi. Ali’ye<br />

bakındı. Yoktu. Ne diyeceğini<br />

düşünüyordu ki yanlarına gelen<br />

Nazlısu Muhsin’in patlamaya<br />

hazır balon gibi duran göbeğini<br />

parmağıyla dürterek, “Palyaço sen<br />

misin yani? Bıyıklı palyaço olmaz ki<br />

ama…” dedi.<br />

“Sen bu işleri iyi biliyorsun<br />

herhalde küçük hanım. Zaten<br />

boyanmışsın da. İstersen sen ol<br />

palyaço. Ne dersin?” diye cevap<br />

verdi Muhsin. Fildişi üzerine somon<br />

ojeleriyle “Anneee!” diye bağırarak<br />

uzaklaştı Nazlısu.<br />

Tuvalet tarafını gösterdi<br />

Pınar, “Şu tarafta hazırlanabilirsiniz.”<br />

Pınar’ın yanına gelen Ali “Bu mu<br />

eğlendirecek çocukları? Şirketi<br />

hemen arıyorsun Pınar.”<br />

“Yeni birini gönderecek<br />

olsalar bile artık çok geç. Ona<br />

bir şans verelim bence. Şu anda<br />

elimizdeki en iyi seçenek bu zaten.”<br />

“Öff. Parasıyla rezil olmak böyle bir<br />

şey herhalde.”<br />

Cevap vermeden masaya<br />

geri döndü Pınar. Açlıktan bayılmak<br />

üzereydi. Damla da doğru düzgün<br />

bir şey yememişti daha. Kendine<br />

hızlıca bir tabak hazırladı. Bu<br />

sırada Muhsin kostümünü giymiş<br />

çocukları az ilerdeki boş alana<br />

toplamaya çalışıyordu. Nazlısu’yla<br />

olan konuşmasını duyan birkaç kız,<br />

39

gelmelerini söyleyen Muhsin’in<br />

sözünü ikiletmeden peşine takılmıştı.<br />

Oğlanlarsa oralı olmuyor birbirlerini<br />

kovalıyorlardı. Koşarken bir tanesi<br />

gelip Muhsin’e tekme atıp “Şişko,”<br />

diye bağırarak uzaklaştı. Bu az önce<br />

Pınar’a palyaçoyu soran çocuktu.<br />

Muhsin sakince çocuğa<br />

dönüp “Omzundaki ne senin? Gel<br />

yaklaş bakayım,” dedi. Pınar merakla<br />

olan biteni izliyordu. Çocuk telaşla<br />

omuzlarına bakmaya başladı.<br />

Kafasını çevirdikçe “Öbür<br />

tarafa geçti. Şimdi sırtında. Bak diğer<br />

omzunda,” diyen Muhsin, “Aman<br />

korkma ya. Altı üstü örümcekmiş,”<br />

dediğinde çocuk zıplayarak “Örümcek,<br />

örümcek!” diye bağırmaya<br />

başladı. Kahkaha atan Muhsin,<br />

“Örümcekten korkan örümcek adam<br />

demek böyle oluyormuş. Korkma bir<br />

şey yok omzunda. Sana küçük bir<br />

şaka yaptım sadece,” dedi. Çocuk<br />

rahatlamıştı ama hâlâ öfkeliydi.<br />

Diğer arkadaşları da çocuğa<br />

“Sen nasıl örümcek adamsın?”<br />

diyerek Muhsin’in yanına doğru<br />

ilerleyince çaresiz peşlerinden gitti.<br />

Balondan at yapan Muhsin, kalbi<br />

kırık örümcek adama bunu hediye<br />

ettiğinde barışmışlardı.<br />

Pınar karnını doyurmuştu,<br />

çocukların sesi kesilmişti, Ali para<br />

ile ilgili konuşmayı bırakmıştı. Pınar<br />

neşeyle çayını yudumladı. Damla’nın<br />

sınıf arkadaşlarının anneleriyle<br />

sohbet etmeye koyuldular. Yanlarına<br />

gelen garson Pınar’ın kulağına<br />

pastanın ne zaman kesileceğini<br />

sordu. “Birazdan,” dedi Pınar.<br />

Bu huzur dolu dakikaların tadını<br />

çıkartmak istiyordu.<br />

“Damla bir şey yedi mi?”<br />

diye sordu Ali.<br />

“Pek sayılmaz canım ya.<br />

Bir şeyler hazırlayacağım onun için<br />

şimdi.“<br />

“Sen burada kendi karnını<br />

doyur. Ben yediririm kızıma. Nasıl<br />

annesin anlamıyorum,” diyerek<br />

uzaklaştı Ali.<br />

Neye uğradığını anlamayan<br />

Pınar etrafındakilere belli etmemeye<br />

çalışarak lavaboya doğru yöneldi.<br />

Tuvaletlerden birine girip kapısını<br />

kapattı, klozetin kapağını kapatıp<br />

üzerine oturdu, sifonu çekti sesi<br />

duyulmasın diye. Sonra dışarı çıkıp<br />

yüzünü yıkadı.<br />

Masada herkesin keyfi<br />

yerinde gözüküyordu. Hava almak<br />

istedi. Mekândan dışarı çıktı.<br />

Soğuktan dolayı boş kalan masalardan<br />

birine oturup park etmiş<br />

arabaları izledi bir süre.<br />

“Oturabilir miyim?” dedi<br />

birisi arkasında. İrkildi Pınar. Dönüp<br />

baktı gelen Muhsin’di. “Tabii,” dedi.<br />

“İçer misin?” diye sigara<br />

uzattı Muhsin. Damla’ya hamileliği<br />

ile beraber bırakmıştı Pınar. Zaman<br />

zaman kaçamak yapıyordu ama<br />

Ali’nin asla haberi yoktu bundan.<br />

Kesinlikle yasaklamıştı sigarayı.<br />

Maazallah Damla’ya kötü örnek<br />

olurdu falan.<br />

“Evet,” dedi Pınar, “bir tane<br />

iyi olur.” Dışarıdan gören olsa ne der,<br />

diye geçirdi içinden. Palyaço kıyafetli<br />

bir adamla eksi beş derecede sigara<br />

40

içiyorum.<br />

Konuşmadılar. Pınar bir<br />

iki nefes alıp bu garip durumu<br />

uzatmamak için teşekkür edip içeri<br />

geçti. Masanın etrafındaydı herkes,<br />

happy birthday şarkısı çalıyor, Damla<br />

babasıyla beraber mumu üflemeye<br />

hazırlanıyordu. Pınar’ın üç hafta önce<br />

sipariş ettiği, kızına layık olanı bulmak<br />

için altı ay önceden yerli yabancı<br />

demeden onlarca blog takip ederek<br />

uğraştığı ve nihayet karar verdiğinde<br />

bu kez kimin en güzel yapacağını iki<br />

ay araştırdığı pastanın önünde, baba<br />

kız gülücükler saçıyorlardı. Yanlarına<br />

gitti.<br />

“Nerdesin sen?” diye çıkıştı<br />

Ali.<br />

“Neden beni beklemediniz?”<br />

“Bakındım sana aslında, göremedim.”<br />

“Büyük nezaket gerçekten<br />

bana bakınman.”<br />

“Hazırlanana kadar gelirsin<br />

diye düşündüm sonra. Damla da çok<br />

sabırsızlandı, ne yapsaydım?”<br />

“Buraya bakın!” diye<br />

seslendi Serap, “Bir de üçünüzü<br />

çekelim.”<br />

“Bari bugün asma şu<br />

suratını,” dedi Ali. “Hem ortadan<br />

kayboluyorsun hem de surat bir<br />

karış geliyorsun.” Başını Pınar’ınkine<br />

yaklaştırıp, “Sigara mı içtin sen?”<br />

dedi.<br />

Derin bir nefes aldı Pınar,<br />

“Defol git!” demek istedi ama sustu.<br />

“Pasta enfes olmuş şekerim.<br />

O ne güzel tasarım. Tadı da bir harika,”<br />

konulu tebrikleri kabul etti bir süre.<br />

Pastalarını bitiren çocukları Muhsin<br />

büyük sürpriz için çağırdı. Pinyata<br />

onları bekliyordu. Bütün çocuklar<br />

birer kez vuracak birkaç turun<br />

sonunda pinyatanın parçalanmasına<br />

yakın, sopa Damla’nın eline verilecek<br />

böylece doğum günü çocuğu eşek<br />

şeklindeki pinyatayı parçalayacak<br />

ve çocuklar da etrafa saçılan şeker,<br />

çikolata, küçük oyuncaklardan oluşan<br />

ganimetleri toplayacaklardı.<br />

Pinyata bu kadar sağlam<br />

çıkmasaydı olması gereken buydu.<br />

Dakikalar geçiyor pinyata bir türlü<br />

bana mısın demiyordu. Anne babalar<br />

daha hızlı diye tezahürata başladılar.<br />

Çocuklar var güçleriyle vuruyor ama<br />

olmuyordu.<br />

“Bozuk senin pinyatan,” dedi<br />

örümcekten korkan örümcek adam.<br />

Damla’nın yüzü asıldı. Gelecek olanı<br />

sezen Pınar ortaya atılıp Damla’nın<br />

elinden sopayı aldı.<br />

“Seni inatçı eşek!” dedi.<br />

“Gel bakalım.”<br />

Çocuklar, “Haydi, haydi!”<br />

41<br />

İllüstrasyon: Jean-Michel Bihorel

diye el çırpıp tempo tutmaya<br />

başladılar.<br />

Ali Pınar’a bakıyordu. Pınar<br />

da dönüp Ali’nin yüzüne dikkatlice<br />

baktı, fotoğrafını çeker gibi. Sonra<br />

dönüp eşeğe baktı ve hırsla vurmaya<br />

başladı.<br />

Bir yandan vuruyor bir<br />

yandan eşekle konuşuyordu. “Bunu<br />

nasıl buldun?” diyordu, “Başına bunun<br />

geleceğini tahmin etmemiştin<br />

herhalde?”<br />

Konuklardan neşeli kahkahalar<br />

yükseldi.<br />

“Alemsin Pınar.”<br />

“Eşeğin yerinde olmak istemezdik!”<br />

Vurmaya ve konuşmaya<br />

devam ediyordu Pınar, “Bunun için<br />

para ödemek zorunda değilsin üstelik.<br />

Tamamen bedava!”<br />

“Süper ya!”<br />

“Pınar’ın içindeki vahşi çıktı<br />

ortaya.”<br />

“Bir tane de bizim için vur o<br />

haddini bilmez eşeğe.”<br />

Bir tek Ali’den ses çıkmıyordu.<br />

Kollarını kavuşturmuş Pınar’ı<br />

izliyordu.<br />

“Ne oldu sevgili eşek hiç<br />

sesin çıkmıyor?” dedi Pınar ve tekrar<br />

vurdu. Pinyata’nın karnından şekerler<br />

etrafa saçıldı. Büyük bir alkış koptu.<br />

Çocuklar heyecanla yerdekileri<br />

toplamaya başladılar. Pınar sopayı<br />

Muhsin’e uzattı.<br />

Vedalaşma faslı kısa sürdü.<br />

Çoğunun yetişmeleri gereken tenis,<br />

piyano ve bale dersleri vardı. Ali<br />

hesabı öderken Pınar da parasını<br />

ödemek için Muhsin’i aradı.<br />

“İyi idare ettiniz gerçekten,”<br />

dedi Pınar.<br />

Gülümsedi Muhsin ve bir<br />

kutu uzattı. “Pinyatanın parçalarını<br />

koydum. Sizin için anlamı olduğunu<br />

düşünüyorum,” dedi. Pınar başını<br />

sallayarak kutuyu aldı, çantasına<br />

koydu. “Sopayı da hediye edebilirim<br />

isterseniz.”<br />

“Teşekkürler,” dedi Pınar.<br />

“Hiç gerek yok. Bana bu yeter.” El<br />

sıkışarak ayrıldılar.<br />

Arabaya bindiklerinde Damla’nın<br />

kucağı şekerlemelerle doluydu.<br />

“Ne partiydi! Çok eğlendim!” dedi<br />

Damla “Siz de eğlendiniz mi?” Pınar<br />

arkaya Damla’nın oturduğu araba<br />

koltuğuna döndü, eline uzandı.<br />

“Tatlım, çocuklar iyi vakit<br />

geçirince anne babalar da mutlu<br />

olurlar biliyorsun. Sen eğlendiysen<br />

biz de çok eğlendik,” dedi.<br />

Önüne döndü, gülümseyerek<br />

çantasına sarıldı.<br />

42

Yeni Hayat Üçgeni:<br />

Site - Plaza - AVM<br />

Ali Ergur<br />

Hermetik Yaşam Döngüsünde Lefebvre’i Yeniden Okumak<br />

Kentsel mekânın dönüşümü, küreselleşme sürecinin<br />

içinde ve finans kapitalizminin yönlendiriciliğinde yeni bir<br />

siyasi olan-toplumsal olan bağlamı oluşturmuştur. Buna göre,<br />

Veblen’in, o dönemde henüz yalnızca yükselmekte olan bir<br />

finans burjuvazisinin özelliği olarak teşhis ederek 19. yy. sonunda<br />

duyurduğu tüketim-temelli yaşam biçimlerinin, genel bir toplumsal<br />

özellik haline geldiğini görmekteyiz. Üretimin görünmezleşmesi,<br />

üretim ilişkilerinin ve sömürünün de görünmezleşmesi, hatta<br />

tam tersi görüntüye bürünmesi, sanayi-sonrası çağın temel<br />

özelliklerindendir. Bu yazıda, finans kapitalizminin cinsinden<br />

yeniden yapılanan kent mekânının, Foucault’nun modern çağın<br />

özelliği olarak kuramlaştırdığı kapatma, öz-disiplin ve merkezi<br />

gözetim özelliklerinin ötesine geçerek, atomlaşmış gözetim haline<br />

geldiğini iddia edeceğiz. Sanayi modernliğinin denetim unsuru,<br />

üretimin merkezi gözetimi idiyse, sanayi-sonrası modernliğininki<br />

tüketim eksenli sıvılaşmış ya da bulutsu bir gözetim sürecidir. Buna<br />

mukabil, kurumsal kapatmanın yerini alan ya da onunla birlikte<br />

işlemeye başlayan gönüllü katılıma dayalı bir hermetik yaşam<br />

döngüsünün ortaya çıktığını iddia edebiliriz. Tüketim-gözetimmekân<br />

ilişkisini yeniden değerlendirirken, çağımızın kentbilim<br />

yazınına temel katkıları olmuş bir düşünürün, Henri Lefebvre’in,<br />

yapısalcılığa da, kültüralizme de mesafeli duran dengeli tavrının<br />

felsefi izdüşümlerini izlemeye çalışacağız.<br />

Türkiye’nin yapısal dönüşümlerinin önemli bir dönüm<br />

noktası 1945 sonrası tarımda makineleşme olgusuysa, bir diğeri<br />

1980’lerden itibaren küresel ekonomiyle bütünleşme aşaması<br />

olmuştur. Tarımda makineleşme kısa sürede emek arzı fazlası<br />

43

açığa çıkarmış, böylece kırdan kente<br />

denetimsiz bir göçü tetiklemiştir.<br />

Özellikle 1960’lı ve 1970’li yıllar, bu<br />

sürecin kentte maddi ve maddiolmayan<br />

sonuçlarının açıkça<br />

görülmeye başlandığı dönemdir.<br />

Tarımsal üretim ve köylülükten<br />

çıkış olarak adlandırılabilecek<br />

bu süreç, 1960’lı yıllarda özel<br />

sermayenin sanayi atılımları ve<br />

küresel ekonomiyle ilk buluşma<br />

girişimleriyle birleşince, başlangıçta<br />

kırın itmesiyle ivmelenen göç ve<br />

kentleşme, 1960’lardan sonra kentin<br />

çekimini de içinde barındırmıştır.<br />

Kentlerin fiziksel yapılanmasındaki<br />

iç içe geçen sayısız sorunun yanı<br />

sıra, bu sürekli göç ve yeniden<br />

yerleşme hareketinin üst derecede<br />

siyasileştirilmesi, hızlı bir toplumsal<br />

heterojenleşme, kültür yaşamının<br />

çeşitli boyutlarında yeni bileşim<br />

ve çatışmaların izlerinin git gide<br />

daha kuvvetli bir şekilde yansıması<br />

gibi sonuçlar gözlemlenmiştir.<br />

1980’lere gelindiğinde ise, bu<br />

karmaşık ve çatışmalı dönüşüm<br />

süreci önemli bir mecraya girmiştir.<br />

Neo-liberal politikaların dünya<br />

çapında yaygınlaşması, 24 Ocak<br />

1980 kararlarıyla Türkiye’de de<br />

yankı bulmuştur. 12 Eylül 1980<br />

darbesi ise, emekçi kitlelerinin,<br />

özellikle 1961 Anayasası sonrasında<br />

kazandıkları hakları ellerinden<br />

alabilecek, sermayeye hızlı büyüme<br />

sağlayabilecek uygun siyasi ortamı<br />

sağlamıştır. 1983 sonrasında Turgut<br />

Özal hükümetleriyle başlayan neoliberal<br />

politikaların benimsenmesi<br />

ve küresel kapitalizmle bütünleşme<br />

süreci, Türkiye’nin toplumsal<br />

yapısının bir kez daha köklü bir<br />

dönüşüme girmesine yol açmıştır.<br />

Artık toplumsal dönüşüm yalnızca iç<br />

değişkenlerle değil, aynı zamanda,<br />

hatta daha ziyade dış değişkenlerle<br />

belirlenir hale gelmiştir. Hatta iç ve<br />

dış kavramlarının anlamsızlaşmaya<br />

başladığı bir küresel eylem<br />

mantığının, bu bağlamda ortaya<br />

çıktığının altını çizebiliriz. Buradaki<br />

tartışmamızda, bu sürecin çok boyutlu<br />

sonuçlarının her birine girmek gibi bir<br />

iddiamız olmamakla birlikte, küresel<br />

kapitalizmle bütünleşmenin sonucu<br />

olan, dünyanın farklı toplumlarında<br />

da benzer bir şekilde gözlemlenen<br />

yeni bir toplumsal katmanlaşmanın<br />

yol açtığı, kent mekânının ayrışma<br />

sürecine dair mütevazi bir<br />

çözümleme yapmayı hedefliyoruz.<br />

Bugün İstanbul’un bir<br />

çeşit ideal-tip oluşturduğu kentsel<br />

dönüşüm süreci, Türkiye’nin irili ufaklı<br />

birçok kentinde son derece hızlı ve<br />

çatışmacı bir gelişim izlemektedir.<br />

Bu sürecin genel yönünün tedrici<br />

olarak daha kapalı hale gelen,<br />

gönüllü katılıma dayalı bir kapanma<br />

sahaları oluşumuna doğru olduğunu<br />

ifade etmek yanlış olmaz. Hermetik<br />

yaşam döngüsü adını verdiğimiz<br />

bu model, insan-insan ve insandoğa<br />

ilişkisini önemli ölçüde (1)<br />

bireyselleştirmekte, (2)arzulanan<br />

bir ayrışmaya dağıtmakta, (3)iyi<br />

denetlenen, belli sınırlarda kendi<br />

kendine yeterli yaşam alanları olan<br />

kapalı site, kapalı işyeri ve alışveriş<br />

44

merkezi üçgenine sıkıştırmaktadır.<br />

Bu sistemin ateşleyici gücü tüketimgözetim<br />

eklemlenmesidir. Bu üçlü<br />

kapalı alan modeli yine üç temel<br />

araçla birbirine bağlanır: Otomobil,<br />

kredi kartı, cep telefonu. Hermetik<br />

yaşam döngüsü, kendi içinde git<br />

gide daha çok kapanma eğilimi<br />

gösterirken, kentin bütün aktörlerini,<br />

farklı toplumsal ekonomik özellikleri<br />

olan ve farklı kapalılık dereceleri arz<br />

eden kapanma sahalarına kapatma<br />

eğilimindedir. Böylece kentle steril<br />

temas adını verdiğimiz bir mekânsal<br />

ayrışma ve kentin organik dokusuyla<br />

temasın yitimi olgusu, insan-mekân<br />

ilişkisini kökten dönüştürmektedir.<br />

Hermetik yaşam döngüsünün temel<br />

özelliklerini, Lefebvre’in kentin<br />

dönüşümünü anlamak için geliştirdiği<br />

kavramsal araçlardan bazılarını takip<br />

ederek tartışmaya çalışacağız.<br />

Lefebvre, öncelikle<br />

Marx’tan ödünç aldığı tümellik<br />

(totalité) kavramı ekseninde kenti<br />

ve onun gündelik yaşamını tartışır.<br />

Buna göre, kapitalist kent, yalnızca<br />

insanın mekânla kurduğu ilişkiyi<br />

düzenlemekle kalmaz, gerçeği (gerçek<br />

olanı – le réel) tanımlayarak<br />

insanı manevi anlamda da kuşatır. Bir<br />

anlam dünyası ya da kısaca dünya<br />

olarak saydam bir ideoloji haline<br />

gelir. Böylece bütün etkinlikler<br />

yani onların aktörleri olmaları<br />

hasebiyle bireyler şeyleşirler; bu<br />

onların diğer şeylerden farklı olarak,<br />

birbirlerinden ayrılmalarını<br />

getirir. Hermetik yaşam döngüsü,<br />

homojenleşme eğiliminde kapalı<br />

Görseller: Sena Başöz, Doctoring, 12’09’’, 2010<br />

45

dünyalar kurarak bu şeyleşmenin<br />

hızlandırıcısı niteliğini kazanır. Kapalı<br />

sitenin dışında güvenilir bir kentsel<br />

varoluş, kapalı işyerinin dışında<br />

verimli bir çalışma biçimi, alışveriş<br />

merkezinin dışında özgür bir<br />

toplumsallaşma tahayyül edilemez<br />

hale gelir. Lefebvre, ekonomi<br />

politiğin insani olanı bir üretim<br />

aracına indirgediği kanısındadır.<br />

Hermetik yaşam döngüsü, böyle bir<br />

araçsallaştırmayı içerir; ancak onu<br />

daha öteye taşıyarak, bireyi tüketim<br />

faili olarak varolma seçeneğinin<br />

plebisitine yönlendirir. Kapatma<br />

kurumlarının baskınlığından kapanma<br />

sahalarının yükselişine<br />

geçen sanayi-sonrası toplum koşullarında<br />

Lefebvre’in de altını çizdiği<br />

tümellik iradesi (la volonté de<br />

totalité), gönüllü katılımın temel<br />

ideolojik zeminini döşemektedir.<br />

Zira bu irade ya da istek sayesinde<br />

üretimin görünmezleşmesine<br />

katkıda bulunup kentsel ayrışmaların,<br />

sahte-dünyaların (pseudomondes)<br />

kurulmasına, hakikatin<br />

tematikleştirilmelerini yasallaştırmaya<br />

katkıda bulunmaktadır.<br />

Hermetik yaşam döngüsü, kent<br />

mekânının organik ilişkiselliğini<br />

kırarak, onu tematikleştirilmiş (ikamet,<br />

çalışma, toplumsallaşma, tüketme,<br />

eğlenme, vb.) bir işlevselliğe<br />

bölmektedir.<br />

Lefebvre, insanın tümelliği<br />

kavramının birincil özelliği olarak<br />

gereksinimi sayar. Ona göre insan<br />

bir gereksinim varlığıdır (un être de<br />

besoin). Hatta insan gereksinimlerle<br />

insanileşir; çünkü gereksinimler,<br />

onun doğaya oranla yapay özelliğini<br />

belirler. Böyle bir saptama bizi<br />

kolaylıkla salt tüketimin meşruiyetine<br />

götürebilirdi. Ancak Lefebvre,<br />

gereksinimin bu insanileştirici<br />

özelliğini, insanın çalışması bağlamında<br />

anlamlandırır. Çalışma ise,<br />

diğer türlerde gördüğümüzden farklı<br />

olarak yalnızca maddi emek değil,<br />

emeğe katılan anlamı da barındırır.<br />

Sanayi-sonrası çağda üretimin<br />

görünmezleşmesi; yapılan işlerin<br />

doğasının, maddeden kopuş üzerine<br />

olduğu kadar, sanallık, varsayımsallık<br />

ve erekselliği kendisinden başka bir<br />

şey olmayan bir dolaşım ekseninde<br />

tanımlanmasıyla doğrudan ilişkilidir.<br />

Diğer yandan, Lefebvre,<br />

gereksinimin toplumsal bir kategori<br />

olduğu kanısındadır; onun bireysel<br />

deneyimlenişi arzu yoluyla olur.<br />

Diğer bir deyişle bireyselleşmiş<br />

gereksinim arzudur. Ancak bu sonsuz<br />

ve ben-merkezli bir arzu değildir;<br />

zira biçimlenişi sırasında kontroller,<br />

izinler, ket vurmalar, olanaklar<br />

etkili olur; bunlar, toplumsalın<br />

sınırlarını bireye hatırlatırlar. Arzu,<br />

belirsizlik ve sınırlılıklar arasında bir<br />

diyalektikte oluşur. Oysa hermetik<br />

yaşam dünyasını harekete geçiren<br />

arzu, önemli ölçüde öznelleşmiş,<br />

toplumsalın rasyonel çerçevesinden<br />

dışarı taşan, ben-merkezli salt<br />

yöneltimdir. Tüketimin nesnesi<br />

olan şey ya da etkinlik, hatta belki<br />

insan, regresif bir itkiyle arzulama<br />

eyleminin hedefidir. Bu anlamda<br />

arzu ya da arzulama, bir üretim<br />

46

sürecinin içerdiği emeğin hak ettiği<br />

ödül olmaktan ziyade, kendinde<br />

tanımlı, kendi söylemsel ekseninde<br />

meşrulaşan ve salt öznellik ifadesi<br />

olan bir duygu durumudur. Özetle<br />

Lefebvre, insanı gereksinim-çalışmaarzu<br />

üçlemesinin bileşimi olarak<br />

kavramsallaştırır. Hermetik yaşam<br />

döngüsünde bu üçlüden çalışma<br />

(üretim) eksiltilmiştir. Geriye<br />

gereksinim ve arzu ikilisi kaldığı<br />

zaman, varlık alanını imleyecek<br />

yegâne strateji, üretimden bağlantısı<br />

kopmuş tüketim olacaktır. Lefebvre,<br />

hazza (la jouissance) yönelmemiş bir<br />

çalışmanın kuru bir eylem olduğunu,<br />

ama çalışmanın sonucu olmayan bir<br />

hazzın da asalak bir yaşam anlamına<br />

geldiğinin altını çizer. Oysa hermetik<br />

yaşam döngüsü, modern kentin<br />

ölümü dışlaması gibi, çalışmayı<br />

hazdan uzaklaştırır.<br />

Lefebvre, mekân kavramına,<br />

fizik gerçeklik ve işlevsel yapılanma<br />

olma özelliklerinden öte, bir toplumsal<br />

boyut katan toplumbilimcilerdendir.<br />

Yirminci Yüzyıl’ın ikinci yarısında,<br />

modernliğin ileri aşamasında,<br />

artık mekân toplumsal mekândır;<br />

üstelik toplumsal zamandan ayrı<br />

düşünülemez. Bu noktada toplumsal<br />

mekân, bir dizi yapısal ve anlık ilişki<br />

biçiminin sürekli olarak etkileşerek<br />

diyalektik bir yaşam kurgusu<br />

oluşturması anlamına gelir. Bu<br />

noktada, mekân ve onun simgelediği<br />

gerçeklik ne De Certeau’nun<br />

iddia ettiği kadar anlıksallığa ve<br />

kendiliğindenliğe dayanır, ne<br />

işlevselcilerin ortaya koydukları gibi<br />

yapılanmıştır. Lefebvre hem bu iki zıt<br />

güç hem zaman ve mekân arasındaki<br />

diyalektik ilişkinin önemini vurgular.<br />

Ancak hermetik yaşam döngüsü, bu<br />

ilişkiselliği önemli ölçüde parçalar.<br />

Lefebvre’in toplumsal mekânda<br />

var olduğunu düşündüğü öznel<br />

ve nesnel boyutları, ikinci lehine<br />

bütünleştirir. Özel grubun varlık alanı<br />

olarak toplumsal mekân, git gide<br />

küçülmekte, gözetim ve teknolojik<br />

olarak sarılmışlık, öznel toplumsal<br />

mekânı tedricen daraltmaktadır.<br />

Zaman ve mekân ise, hermetik<br />

yaşam döngüsünde diyalektik bir<br />

tamamlayıcılıktan ziyade, zamanın<br />

mekânı biçimleyen bir çeşit plastik<br />

malzemeye dönüşmesine neden olur.<br />

Cep telefonu, bu anlamda, bireysel<br />

stratejiler içinde, mekânı model<br />

hamuru gibi yoğurabilme olanağını<br />

sunar. Kapanma sahaları, kendilerini<br />

var eden kurucu mantık olan gönüllü<br />

katılım süreci içinde praxis’in<br />

içerdiği düşünümsellik ve anlıksallık<br />

diyalektiğini silmektedirler. Onun<br />

yerine, Lefebvre’in altını çizdiği<br />

yapmanın (le faire) otomatikleşmesi<br />

yaygınlaşmaktadır. Hermetik yaşam<br />

alanı, çeşitliliği ticari hareketliliği<br />

sağlayacak kadar çok ve tüketim<br />

merkezli, toplumsallaşmayı indirgeyecek<br />

kadar az ve eğlence<br />

güdümlü hale getirir. Görüntüsü<br />

çeşitlilik, renklilik, duyusal uyarı,<br />

zamanın hem fazla boş hem fazla<br />

dolu biçimlenmesine dayalı bir alışveriş<br />

merkezi, sayısız benzerinin<br />

yalnızca bir biçimsel çeşitlemesidir;<br />

öngördüğü toplumsallaşma modeli,<br />

47

hayli indirgenmiş, homojenleştirici<br />

ve toplumsal tahayyülü şemalaştırıcı<br />

özelliktedir. Hermetik yaşam<br />

döngüsü, üretimi yüceltmez ancak<br />

eylemselliği öne çıkartır. Mekânın<br />

kuruluşu ve kapanma sahası olarak<br />

işleyişi, münhasıran performansın<br />

yegâne geçerlilik ölçüsü haline<br />

gelmesiyle mümkün olur. Lefebvre,<br />

bireysel pratik eylemi başarı<br />

ölçütüyle değerlendiren pragmatizmi<br />

eleştirirken, günümüzün performanskaygılı<br />

eylem düzlemini de işaret<br />

etmiş oluyordu. Zira ona göre, bu<br />

pragmatizm, toplum yaşamında<br />

olduğu kadar birey yaşamında<br />

da çok önemli bir boyutu, dramı,<br />

sorunların derinliğini sistemli olarak<br />

göz ardı eder. Her zaman yüksek<br />

performansta olmak, hermetik yaşam<br />

dünyasının en önemli esaslarındandır.<br />

Aynı dramatik unsur Bachelard<br />

tarafından da, başka bir bağlamda<br />

vurgulanmıştır; ânı damgalayan<br />

özellik, dramatik olana açılan bir<br />

derinlik sağlamasıdır. Performansın<br />

yegâne varoluş ölçüsü ve kimlik<br />

stratejisi aracı olduğu bağlam,<br />

teknolojik olarak inşa edilmektedir;<br />

buna Lefebvre teknokratik pozitivizm<br />

adını vermektedir.<br />

Lefebvre praxis’in toplumsal<br />

ilişkiler üretmek anlamına<br />

geldiğinin altını çizer. Üretmek<br />

yalnızca dolaşıma değişim ve<br />

tüketim fırlatmak değildir; aynı<br />

zamanda toplumsal ilişkiler üretmeyi<br />

de içermelidir. Hermetik yaşam<br />

döngüsü, üretimin yalnızca maddi<br />

boyutunu göz önüne alarak, kentin<br />

organik dokusuyla, öngörülmemiş,<br />

anlıksal olanla ilişki yerine, kapanma<br />

sahasının kendi içindeki (hermetik)<br />

ilişkisellik biçimlerini cesaretlendirir;<br />

bunların büyük çoğunluğu tüketim<br />

eksenlidir. Bu ilişkilerden ya da ilişki<br />

olasılıklarından tüketimi çektiğimiz<br />

zaman, geriye neredeyse<br />

maddi olmayan hiçbir şey kalmaz.<br />

Bu noktada Lefebvre, üretici<br />

güçlerle maddi doğa üzerindeki<br />

eylemi birbirinden ayırmanın,<br />

diğer bir deyişle praxis’i diğer bazı<br />

nesnelerden, onları ayrıcalıklı kılarak<br />

ayırmanın, o nesneleri fetişleştirmek<br />

anlamına geldiğinin altını çizmiştir.<br />

Metâ ve para bu ayrıcalıklı nesnelerin<br />

başında gelir; kapanma sahaları ise bu<br />

ayrıcalıklılaştırma ve fetişizm üzerine<br />

inşa edilmişlerdir. Üretim, Lefebvre’e<br />

göre yalnızca üretilen ve yeniden<br />

üretilen ürünler anlamına gelmez;<br />

toplumsal gruplar ve onların ilişkileri<br />

de üretilmiş olur. Bu bağlamda<br />

mekânın üretimi, ona içkin toplumsal<br />

ilişkiler yumağının da üretimi<br />

anlamına gelecektir. Bununla birlikte,<br />

hermetik yaşam döngüsündeki<br />

praxis, değişim değerini öncelediği<br />

hatta onu yegâne geçerlilik ve üretim<br />

koşulu haline getirmeye kurgulanmış<br />

olduğu için, ürettiği toplumsal<br />

grup ilişkileri, tüketimin anlıksal,<br />

uçucu, tarih-dışılaştırıcı karakterinin<br />

cinsinden tanımlanır.<br />

Lefebvre, bireyin kendisinin<br />

dışında kalan gerçekliği tanımlamak<br />

için kullandığı ‘dış dünya’ kavramının<br />

yanıltıcı olduğundan bahsetmiştir.<br />

Buna göre bireyin bilinci, ona<br />

48

dışsalmış gibi görünen, praxis<br />

tarafından üretilmiş bir dünya<br />

yansıtır. Oysa praxis, iç ve dış<br />

dünyalar yaratmaz; bunların ayrımını<br />

vurgulamaz. Praxis bir insani dünya<br />

(monde humain) biçimler. Yapmalarla<br />

oluşan bu insani dünya insani olanı<br />

barındırdığı kadar, insani olmayanı da<br />

(nesneleri, eserleri, anlamları) içerir.<br />

Hermetik yaşam döngüsü Lefebvre’in<br />

işaret ettiği bütünlüğü hem içerir<br />

hem dışlar. Zira kapanma sahalarında<br />

toplumsallaşma, praxis’i sayısız<br />

işlevin organik bütünlüğü ile bireyin<br />

bu öz-yeterlilik balonu içindeki<br />

varoluş deneyimiyle özdeşleştirdiği<br />

için bütüncül bir dünya kurmaktadır.<br />

Ancak bu bütünsellik münhasıran<br />

tüketimin, üstelik gözetimle desteklenmiş<br />

olarak, bir çeşit hakikat rejimi<br />

haline gelmesiyle mümkün olur.<br />

Bununla birlikte, Lefebvre’in işaret<br />

ettiği türden bir bütünlükten tam<br />

anlamıyla da bahsedemeyiz; çünkü<br />

o praxis’i belirgin bir şekilde üretim<br />

paydasında tanımlamaktadır. Diğer<br />

yandan kapanma sahaları, doğaları<br />

gereği, üstelik yaygın bir gönüllü<br />

katılıma dayandıkları için, çok kesin<br />

bir iç ve dış ayrımı yaparlar; varlıkları<br />

ve toplumsal meşruiyetleri, bu<br />

ayrımı, hem de çok keskin maddi<br />

ve maddi-olmayan göstergelerle<br />

yapmaları sayesinde mümkün olur.<br />

Mimari tasarımlarının git gide daha<br />

cüretkâr, kentin kapalı olmayan<br />

ilişkiler dünyasına aşamalı olarak<br />

daha fazla kapanan, estetik iddiası<br />

daha meydan okuyan bir özerkliği<br />

(hermetizmi) işaret etmesi, bize<br />

bu eğilimi gösterir. Ankara’daki,<br />

özellikle Söğütözü civarındaki birçok<br />

yeni alışveriş merkezi, İstanbul’da<br />

özellikle Zorlu Center bu iddiayı<br />

fazlasıyla barındırır. Devasa boyutlar,<br />

genel bir kapsayıcılığı işaret ederler.<br />

Buradaki temel iddia, bir dünya<br />

yaratmanın ötesine geçer; dünyanın<br />

ta kendisi, dünyanın tamamı olduğu<br />

önermesinin altı kalın çizgilerle<br />

çizilir. Hermetik yaşam döngüsünde,<br />

praxis’in, Lefebvre’in vurguladığı bir<br />

diğer özelliği de belirsizleşmektedir:<br />

Yineleyici praxis (praxis répétitive)<br />

ile yaratıcı praxis (praxis créatrice)<br />

arasındaki fark, hermetik yaşam<br />

döngüsünde görünmez hale gelir.<br />

Toplumsalın üretimi, kapanma<br />

sahasının kurucu mantığında, yineleyici<br />

praxis’i öne çıkarır; kapanma<br />

sahası bildik yinelemelere, bunların<br />

epeyce yapılaşmış eylem kalıplarına,<br />

öngörülmez ve anlıksalın mümkün<br />

olduğunca sistemli bir dışlanmasına<br />

dayanır. Örneğin sanat, sermayenin<br />

kamusallığı kapsamında, kapanma<br />

sahalarında çok büyük oranda piyasanın<br />

mutlak yönlendiriciliğinde<br />

ortaya çıkabilir. Bir kamu hizmeti<br />

olarak İstanbul’da bir konser salonu<br />

inşa edilemeyip mevcut en büyük<br />

ve görkemlisinin Zorlu Center’da<br />

içerilmiş olması bu açıdan önemlidir.<br />

Bütün bu yalıtma arzusuna karşın,<br />

elbette dışarıda hep yeni ve muhalif<br />

unsurlar kalır (sokak müzisyenliği,<br />

flash-mob’lar, grafiti, street art vb.).<br />

Ancak kent toplumsallaşmasının git<br />

gide daha ağırlıklı bir kısmı hermetik<br />

yaşam döngüsüne dâhil olduğu için,<br />

49

onun (1)sayısal bir üstünlüğü, (2)<br />

iç ve dış ayrımını keskinleştirerek,<br />

muhalefeti münhasıran dışta<br />

bırakması yönündeki eğilim, Lefebvre’in<br />

insani dünya kavramının<br />

yarılmasını işaret eder.<br />

Kentsel alan, bugün ciddi<br />

anlamda ayrışmakta, gündelik<br />

yaşamın mekânda örgütlenen maddi<br />

ve maddi-olmayan unsurları,<br />

gönüllü katılım esasına dayalı<br />

bir kapanma sahaları gelişimiyle,<br />

değişim değeri cinsinden yeniden<br />

yapılanmaktadır. Tüketimin kimlik<br />

stratejisi olduğu böyle bir hermetik<br />

yaşam döngüsünde, anlıksallık, tarihdışılama<br />

ve en önemlisi üretimden<br />

kopuk bir iç-dış ayrımı esastır. Kentin<br />

mekânı zaten homojenleşen parçalar<br />

halinde ayrışmaktayken, bunların<br />

üzerine, ayrıca hermetik yaşam<br />

döngüsü eklemlenerek, mekân-insan<br />

ilişkisinin organikliğinin aşındıran bir<br />

yalıtma/gözetim çemberi oluşmaktadır.<br />

Kaynakça<br />

Lefebvre, Henri, Critique de la Vie<br />

Quotidienne II, Fondements d’une<br />

Sociologie de la Quotidienneté,<br />

Paris: L’Arche Éditeur: Paris, 1961.<br />

Lefebvre, Henri, La Vie Quotidienne<br />

dans le Monde Moderne, Gallimard:<br />

Paris, 1968.<br />

Lefebvre, Henri, Le Droit à la Ville<br />

Suivi d’Espace et Politique, Éditions<br />

Anthropos: Paris, 1974.<br />

Lefebvre, Henri, Espace et<br />

Politique, Le Droit à la Ville II, Paris:<br />

Anthropos, 2000.<br />

50

51<br />

Resim: Sena Başöz

Taksi<br />

Hande Ortaç<br />

Arnavutköy’ün dar yokuşlarından ince topuklarının<br />

izin verdiği hızla sahile indi. Arkasında yoğun bir parfüm bulutu<br />

bırakıyordu. Birkaç kedi kokunun cazibesine kapılıp kadının peşine<br />

düştü. Sonra sıkıldılar. Karanlık bir köşede buldukları ne olduğu<br />

belirsiz kemikleri sıyırmayı tercih ettiler. Kadın tenha sokaklarda<br />

yankılanan topuk sesinden sıyrılıp Boğaz’ın ışıklı görüntüsüne<br />

daldı. Ana caddeye inmesiyle boyut değiştirmişti sanki.<br />

“Vay! Boğaz’ı övdükleri kadar varmış!”<br />

Elini bile kaldırmasına fırsat vermeden yoldan geçen<br />

taksilerden ikisi önüne kırdı. O da en yakında olanın arka koltuğuna<br />

kuruldu. Her yeri görmek istiyordu, tam ortaya oturdu. Oturduğu<br />

gibi dikiz aynasından sarkan maşallah’ı gördü. Gözlerini biraz<br />

yukarı kaldırınca çember sakallı şoförün aksiyle karşılaştı.<br />

“Selâmün Aleyküm,” şoför taksimetreyi çalıştırıp gaza<br />

bastı.<br />

“Kuruçeşme’ye lütfen.”<br />

“Ooo! Abla o tarafa çok trafik var, yukardan dolanalım.”<br />

“Yok ben manzarayı seyretmek istiyorum, sahilden<br />

gidelim.”<br />

“Hasupannallah!” derken kafası seyiren şoför, radyonun<br />

sesine abandı.<br />

Taksinin içi arka hoparlörlerden yükselen bir ilahiyle<br />

doldu. Dikiz aynasından sarkan maşallah deli gibi sağa sola sallanıp<br />

çırpınıyor, adamın gözleri sinirden kısılmış, kadına aynadan kesik<br />

atıp duruyordu. Kadın oralı olmadı. Keyfini bozmaya hiç niyeti<br />

yoktu. Yıllar boyu takside içilmiş sigaraların; sarhoş yolcuların<br />

hiç istemeyerek çıkardıkları kusmukların; şoförün oturmaktan<br />

kilitlenen bağırsaklarından yanlışlıkla ve sessizce kaçan gazın;<br />

52

sıcaktan ya da trafiğin stresinden<br />

terleyen vücutların; yollarda yenmek<br />

zorunda kalınan dürüm döner, dürüm<br />

çiğ köfte, dürülmüş lahmacunun<br />

ve aracın bagajının üçte ikisini<br />

kaplayan lpg tüpünün içeri yayılan<br />

sarımsaksı kokusunu bastırmak için<br />

kullanılan en ucuz araba kokusu<br />

kadının parfümünü bastırmıştı bile.<br />

Ama kadın hiçbir şeyi umursamadı.<br />

Sol yanında davetkâr bir şekilde<br />

akmakta olan İstanbul manzarasının<br />

tadını çıkarıyordu. Ara ara ağaçlarla<br />

ve binalarla kesilen Boğaz’ı izledi.<br />

Sadece iki dakika için… Sonra araç<br />

yavaşlamaya başladı, yavaşladı,<br />

yavaşladı ve korna seslerinin arasında<br />

durdu.<br />

Kadının suratı stop lambalarıyla<br />

kırmızıya boyanmıştı.<br />

“Neler oluyor burada şoför<br />

bey?! Kaza mı olmuş?” dediği<br />

anda şoförün sinirli ne kazası yahu<br />

düpedüz trafik, biz de boka batar<br />

gibi battık içine bakışları ok olup<br />

aynadan fırladı. Kadın bozuntuya<br />

vermeden yanlarında duran araçları<br />

izlemeye başladı. Bu arada radyodaki<br />

ilahi sona ermiş, sesi yapmacıklı derecede<br />

arınmış bir adam ‘İçinizin<br />

temizliği yüzünüze yansımış üstadım<br />

ama ne acıdır ki dinleyenlerimiz nur<br />

yüzünüzü görmeye nail olamıyorlar,’<br />

diyerek stüdyo konuğuyla hoşbeşe<br />

başlamıştı. Kadın taksimetrede yanıp<br />

sönen kıpkırmızı 7 TL’yi gördü.<br />

Taksi durduğu gibi farların<br />

beyaz koridorlarından sıyrılan, yüzlerini<br />

stop lambalarının kırmızıya<br />

boyadığı savaşçılar gibi camsilci<br />

çocuklar araçların etrafını sardılar.<br />

Bir tanesi de taksiye yanaşmış,<br />

şoförün yanındaki aynayı kara bir<br />

bezle silmeye başlamıştı. Şoför<br />

kaşlarını çatıp camı tıklattı.<br />

“Sittir hadi!” dedi belli<br />

belirsiz. Çocuk bu uyarıyı umursamadan<br />

yaptığı işe devam etti.<br />

Elindeki şişeden şoförün camına biraz<br />

sabunlu su fışkırttı, adamın gözünün<br />

içine baka baka köpüklü suyu, kara<br />

bezle güzelce camın yüzeyine yaydı.<br />

Bu pervasızlık karşısında şoför<br />

yerinde hopladı. “Piç! Sittir dedim,”<br />

diye camın ötesine bağırdı. Çocuk<br />

duymadı ya da duymamazlıktan<br />

geldi, istifini hiç bozmadan devam<br />

etti. Beline sıkıştırdığı cam çekme<br />

sopasını çıkarıp pisliği camdan<br />

sıyırmaya başladı. Şoförün ağzı açık<br />

kalmış, şaşkın şakın çocuğu izliyordu.<br />

Radyodaki günahlarından<br />

arınmış ses temiz temiz anlatmaya<br />

devam etti, ‘İçimizin güzelliği dışımıza<br />

sözlerimizle yansır, bizler de<br />

sözlerimizle karşımızdakini kucaklamalıyız.’<br />

“Bozuk yok, yok işte! Yok!<br />

Senin gibi piçe verecek PARA<br />

YOK!” Şoförün sesi camda patladı.<br />

Çocuğun suratında hâlâ en ufak<br />

bir tepki oluşmamıştı. Adam hızını<br />

alamadı, otomatik camı indirdi ve<br />

camdan sarkıp çocuğu ittirmeye<br />

çalıştı, yetişemedi. Bu sefer de<br />

kapıyı açtığı gibi biraz önce kaçmayı<br />

başaran çocuğu yakalayıverdi. Çocuğun<br />

suratına bir tane tokat patlattı.<br />

Çocuk ağlamadı bile, sadece diziyle<br />

adamın apış arasına bir tekme<br />

53

geçirdiği gibi koşarak kaçtı.<br />

‘Ellerimiz birbirinin içine<br />

geçmiş, ruhlarımız zikir coşkusuyla<br />

buluşmuş, hak yolunun neferleri<br />

olarak …’<br />

Şoför zar zor toparlanıp<br />

çocuğun peşinden koşmaya başladı.<br />

Kadın hayretler içindeydi.<br />

Arabanın anahtarı kontakta ve araç<br />

çalışır vaziyette trafiğin ortasında<br />

duruyordu. Kadının gözü taksimetreye<br />

takıldı. 8,15 TL. 1 lira 15 kuruş<br />

arasında her şey kontrolden çıkmıştı.<br />

Şoför çocuğu iki araba ötede<br />

yakaladı. Kulağından tuttuğu gibi<br />

bir tokat daha patlattı. Kadının ağzı<br />

açık kalmıştı ki şoförün yanındaki<br />

yolcu koltuğunun kapısı açıldı. Kareli<br />

gömlekli, kotlu bir adam araca girip<br />

ön koltuğa yerleşti.<br />

“Pardon,” dedi kadın, “görmüyor<br />

musunuz, yolcu var?!”<br />

“Hanfendi, gördük tabii,<br />

görülmeyecek gibi değilsiniz maşallah!<br />

Korkmayın canım, sizin<br />

güvenliğinizi sağlamak için yanınıza<br />

geldim.”<br />

“Şu anda yardıma ihtiyacı<br />

olan ben değilim. Herif ulu orta<br />

çocuk dövüyor! Baksanıza!”<br />

Kadın dehşet içinde<br />

parmağıyla şoförün çocuğu tartaklamasını<br />

gösterirken, koltukta oturan<br />

adam hiç istifini bozmadan cevap<br />

verdi.<br />

“Merak etmeyin, benim<br />

sizi koruduğum gibi o çocuğu da<br />

koruyup kollayanlar vardır.”<br />

Biri “Eşşoğluu!” diye seslenince<br />

şoför dehşet içinde arkasını<br />

döndü. Bir elinde kocaman bir sopaya<br />

tutturulmuş pamuk helvalar olan bir<br />

satıcı, diğer elinde tuttuğu satırla<br />

şoförün üstüne doğru koşuyordu.<br />

Şoför çocuğu bıraktı. Çocuk aynı<br />

ifadesiz suratla adamlara boş boş<br />

baktı sonra ortadan kayboluverdi.<br />

Şoförse kaçması gerektiğini ancak<br />

idrak etmişti. Koşmaya çalışırken<br />

ayakları birbirine girdi. Önce yere<br />

kapaklandı, beli açıldı. Pantolonunu<br />

toparlamaya çalışırken yerlerde<br />

süründü. Kalkmayı becerip kaçmaya<br />

başladı, araç selinin içinde kayboldu.<br />

Artık sadece onu takip eden pamuk<br />

helvacının sopası görülüyordu.<br />

Sopanın üstünde pamuk helvalar<br />

hoplayıp duruyorlar ve sanki zıplaya<br />

zıplaya trafiğin derinlerine doğru<br />

kendi başlarına ilerliyorlardı.<br />

Radyoda yeni bir ilahi<br />

başlamıştı ki arabaya yeni binen<br />

adam, radyoyu sert bir hareketle<br />

kapattı. Kadın pamuk helva sırığından<br />

gözünü almayı başardığında, ön<br />

koltukta oturan adamın iyice arkasını<br />

dönmüş kendine baktığını gördü.<br />

Herif enikonu kadını süzmeye<br />

başlamıştı. Önce V yakalı bluzundan<br />

belli belirsiz gözüken dekoltesine,<br />

sonra dizlerini açıkta bırakan eteğine<br />

ve biraz kaykılıp ayakkabılarına kadar<br />

kadını derinlemesine tetkik etti.<br />

“Beyefendi benim korunmaya<br />

ihtiyacım yok, lütfen beni yalnız<br />

bırakır mısınız?”<br />

Adam kadına doğru biraz<br />

daha eğildi ve kaykılınca belindeki<br />

tabanca ortaya çıktı.<br />

“Aaa bu istediğinizi yapa-<br />

54

mam çünkü bu, görevimi ihmal etmem<br />

demek.”<br />

Gözü tabancaya takılmış<br />

olan kadın, “Polis misiniz?”diye sordu.<br />

“Şişt!” dedi adam fısıldayarak<br />

“sivil görevdeyim.” Suratında sinsi bir<br />

ifadeyle, “Şoförün araca döneceğini<br />

zannetmiyorum artık. Biz nereye<br />

gidelim fıstık?” derken adamın eli<br />

kadının dizine doğru uzanıyordu.<br />

Kadının kalbi küt küt atmaya<br />

başladı. Taksimetre 9,30 TL’de yanıp<br />

sönüyordu. Kuruyan bir meyve gibi<br />

gövdesini içine çekmeye çalıştı. 9,35<br />

TL. Nefesini tutup görünmez olmak<br />

istedi. Adam yavaş yavaş ona doğru<br />

eğildi. İkisi birden alevlenen korna<br />

sesleriyle irkildi. Adamın dışarıdaki<br />

bu yeni hareketliliğe odaklanmasını<br />

fırsat bilen kadın kapıya doğru<br />

yöneldi. Tam tutup kapıyı açacağı<br />

sırada sürücü kapısı açıldı, içeriye bol<br />

makyajlı bir kadın girdi, panik içinde<br />

arabanın kapılarını kilitledi.<br />

“Hemen buradan gitmeliyiz!<br />

Hemen! Bana yardım edin!”<br />

İçeri atlayan kadın çığlık<br />

çığlığa bağırıyordu. Sivil polis kadına<br />

bir tokat çarptı.<br />

“Sussana orospu!” Bağırıp<br />

çağıran kadın sakinleşti birden, bir<br />

karşısındaki adama baktı, bir arkada<br />

oturan diğer kadına ve sinirleri<br />

boşalıp bu sefer de ağlamaya başladı.<br />

“Süleyman abi ya elini<br />

ayağını öpeyim yardım et bana.”<br />

“Neriman, bak iş üstündeyim,<br />

hadi kızım çek arabanı.”<br />

“Abi vallaha benim suçum<br />

yok.” Bir yandan hıçkırıyor, bir yandan<br />

da kesik kesik anlatmaya çalışıyordu.<br />

“Önce ful muamele, sonra sikiş, eee,<br />

ödemeye gelince yarım yövmiye!<br />

Neden?! Ben de çektim bıçağı çizdim<br />

herifi!”<br />

“Kızım neresini çizdin adamın?”<br />

“Ayy ay geliyor abi, geliyor<br />

valla! Saklayın beni!”<br />

“Ah Neriman vah Neriman!”<br />

Kadının paniğinin tersine sivil polisin<br />

sesi sakindi, dalga geçiyordu.<br />

“N’aptın yavrucum sen? Her elin<br />

adamını böyle böyle yola getirecek<br />

miyim sandın?” Süleyman’ın eli<br />

bu sefer hayat kadınının baldırına<br />

yöneldi.<br />

“İşimi yaptım hakkımı arıyorum<br />

Süleyman abi!”<br />

“Nerde şimdi it?” Süleyman’ın<br />

sesi iyice yumuşamıştı, Mini<br />

etekli hayat kadınının baldırlarını<br />

okşuyordu. Kadınsa iki elini<br />

direksiyona koymuş, açık bir yolda<br />

hızla ilerliyormuş gibi ileriye bakıyor,<br />

sanki kendine dokunulduğunu<br />

hissetmiyordu.<br />

“Arkamdan geliyordu.<br />

Saklanmak için arabaya atladım.”<br />

Hayat kadını takip edildiğini hatırlamışçasına<br />

arkasına baktı.<br />

“Geliyor! Geliyor! Alacak<br />

beni.” Elini vitese attığı gibi gaza<br />

bastı. Hoop ne oluyor demeye<br />

kalmadı, önlerinde bekleyen araca<br />

bindirdiler.<br />

Sivil polis kapının koluna<br />

tutunmuş bas bas bağırıyordu. “Ulan<br />

orospu, ulan aklı kıt. Dursana!”<br />

Neriman durmadı, bu sefer<br />

55

vitesi geriye taktı ve yine gaza bastı.<br />

Bu sefer de arkadaki araca küt diye<br />

bindirdiler. Süleyman korkudan ödü<br />

patlamış halde kadına bir tokat daha<br />

attı. Direksiyondaki bileğini kavradı<br />

ve kadının elini simitten ayırmaya<br />

çalıştı. Neriman çıldırmış gözlerle<br />

polise baktı. Diğer elinde minicik bir<br />

şey parıldadı.<br />

“Öldürecek beni anlamıyor<br />

musun?!” Tek hamlede adamın suratını<br />

çizip arabadan dışarı atladı ve<br />

kaçmaya başladı. Süleyman önce ne<br />

olduğunu anlamadı. Sonra yüzündeki<br />

sıcak ıslaklığı hissetmiş olacak,<br />

parmaklarıyla yarasına dokundu.<br />

Gözlerinden alev saçarak, “Ben senin<br />

ananı da ebeni de bellerim,” deyip<br />

arabadan atladı ve Neriman’ı takip<br />

etmeye başladı.<br />

Kadın arabanın arka koltuğunda<br />

oturup kalmıştı. Olanlara<br />

inanamıyormuş gibi boş gözlerle<br />

karşıya bakıyordu. Eteğini dizlerine<br />

doğru çekiştirdi, oturduğu yere biraz<br />

daha yerleşti. Derken sağ ve sol<br />

arka kapılar açılıp içeri birer adam<br />

girdi. Kadının iki yanına oturdular.<br />

İyi giyimliydiler, ekşi ve keskin<br />

kokulu parfümleri kadının başına<br />

saplandı sanki, hafif bir ağrı başladı.<br />

Biri iç cebinden bir sigara çıkarıp<br />

kadına ikram etti. Kadın istemediğini<br />

söyledi, diğeri sigarayı kabul etti.<br />

Kadının üstünden sigaralarını yakıp<br />

içmeye başladılar.<br />

“Eğlenmeye gidiyorsun<br />

değil mi?” dedi biri.<br />

Diğeri “Hem de en iyi gece<br />

kulüplerinden birine.”<br />

“Henüz varamadım ama<br />

amacım öyle. Başarabilirsem.”<br />

“Önemli olan mekân değil<br />

biliyorsun değil mi?”<br />

“Önemli olan nasıl bir<br />

eğlence aradığın?”<br />

“Nasıl yani?”<br />

Sağındaki adam ceketinin<br />

cebinden deri bir portföy çıkardı.<br />

Portföyü açtı, farklı büyüklüklerde<br />

elle sarılmış sigaralar yan yana<br />

dizilmişler, ince bir lastikle portföye<br />

tutturulmuşlardı.<br />

Solundaki adam “Turuncu<br />

rengi mi seversin, yoksa lacivert rengi<br />

mi tercih edersin?” diye sordu.<br />

Kadın anlamaz gözlerle<br />

bakıp “Turuncu” diye cevap verdi.<br />

Portföydeki hazır sarılmış<br />

sigaralardan orta büyüklükte olan<br />

bir tanesini kadının dudaklarına<br />

yerleştirdiler. Çakmağı çakıp ateşi<br />

sigaranın ucuna yaklaştırınca sigara<br />

bir anda alev aldı, arabanın içi sarı bir<br />

ışıkla aydınlandı. Kadın sigarayı içine<br />

çekip alevi tütüne hapsetti. Sigara için<br />

için yanmaya başladı. Yoğun turuncu<br />

bir duman sigaranın ucundan ağır<br />

ağır yükseliyordu. Kadın sigaradan<br />

derin bir nefes daha aldı ve nefes<br />

ciğerlerini ağır ağır işgal ederken<br />

aracın dışından gelen sesleri daha iyi<br />

duymaya hatta anlamaya başladığını<br />

fark etti. Arka araçtaki şoförün çişi<br />

gelmiş söyleniyordu, yan arabadaki<br />

kızın çorabı kaçmıştı, naylon çorabını<br />

pürüzsüz bacağından aşağıya doğru<br />

yavaşça sıyırdı. Çıt diye bir çantanın<br />

tokası açıldı. Çorap hışırtıyla çantanın<br />

dibine koyuldu. Ön arabadaki<br />

56

adam ciklet çiğniyordu, Boğaz’da<br />

minik bir balıkçı teknesi karanlığa<br />

saklanarak pancar motorunu patlatarak<br />

yol almaya çalışıyordu. İki<br />

adam da kadının gözlerinin içine<br />

bakıyorlardı. Beğendi mi acaba?<br />

Kadın tam sigarayı dudağına bir<br />

kez daha götürüp sigaranın tadını<br />

çıkaracak, sol yandaki cam tıklatıldı.<br />

O tarafta oturan adam konuşmak<br />

istemedi ama dışarıdaki ısrarla camı<br />

tıklatmaya devam etti. Gelenden<br />

böyle kurtulamayacağını anlayan<br />

adam camın otomatik düğmesine<br />

dokundu, cam aşağıya kayarak<br />

açılırken kıpkırmızı güllerle dolu bir<br />

buket camdan içeri girdi.<br />

“Bu güzel ablaya bir demet<br />

çiçek almak ister misiniz abilerim?”<br />

“Hadi çek arabanı! Görmüyor<br />

musunuz meşgulüz!”<br />

“Abicim bu güzel ablanın<br />

hatrına! Kadınlar çiçektir.”<br />

“Uzatma da git, uğraştırma,<br />

kötü olur!”<br />

Kadın tam turuncu dumandan<br />

bir fırt daha almak için sigarayı<br />

ağzına yaklaştırırken buket dışarı<br />

çekildi ve aynı anda çiçekçi kadının<br />

başı camdan içeri girdi.<br />

“Ablacım ucuza gitme,<br />

amma güzelsin ablacım, bu abiler<br />

senin kıymetini bilsin, sana çiçek<br />

gibi davransın, benim öküz gibi<br />

davranmasınlar ablacım, sen istersen<br />

alırlar, bir demet gül ablacım sana<br />

layık değil ama, bak bütün gece<br />

burada dikildim, bir bu demet kaldı<br />

ablam, Allah aşkına bak Allah’ın<br />

adını ağzıma aldım, eğer bir kötülük<br />

varsa kafamda almam vallaha almam,<br />

ama daha eve gideceğim, son buket<br />

ablam, çocuklar evde aç bekler, hadi<br />

güzel gözlü ablam, bırak da sana bir<br />

kıyak yapsınlar, ha ablam…”<br />

Solda oturan adam hızla<br />

ve kuvvetle çiçekçinin başını içeri<br />

uzattığı kapıyı açtı, kadın ne olduğunu<br />

anlayamadan geri çekilmeye çalışırken<br />

kapının çerçevesi başına şiddetle<br />

çarptı. Çiçekçi arabanın dışında<br />

acıyla kıvranırken, otomatik cam<br />

yukarıya doğru sessizce kapandı.<br />

“Uğraşma dedik, anlamadı!”<br />

Çiçekçi küfredip uzaklaştı.<br />

Arabadaki kadınınsa daha fazla sabrı<br />

kalmamıştı. Eğlenmek istiyordu.<br />

Hazırlanmış gelmiş bir taksinin arka<br />

koltuğunda kapalı kalmıştı. Tuzak<br />

gibi… Oooff. Şu sigaradan bir fırt daha<br />

alacak ve gecesinin bundan sonrasını<br />

harika bir şekilde geçirecekti.<br />

Yanında yakışıklı sayılabilecek eğlenceden<br />

anlayan iki adam vardı. İşte<br />

tam sırasıydı. Kadın bir nefes daha<br />

almak için sigarayı dudaklarının<br />

arasına oturttu. İçine çekmeye çalıştı,<br />

çekti, çekti duman filan gelmedi.<br />

Kadın yanındaki adamlara umutsuzca<br />

baktı. Tekrar tekrar denedi, ama bir<br />

türlü olmuyordu. Sonra birden her<br />

yer çiğ bir ışıkla oldu. Çok uzaklarda<br />

bir yerde 15,00 TL kırmızı kırmızı<br />

parladı ve söndü hemencecik. Yoğun<br />

ışıkta gözleri kamaşmıştı. Etrafındaki<br />

her şey bir anda yok olmuştu.<br />

***<br />

“Neler oluyor?!” diyerek<br />

yattığı yerden doğruldu. Bembeyaz<br />

bir odanın ortasındaydı. Ön tarafında<br />

57

gözlük şekli verilmiş bir ekran olan<br />

başlığı kafasından çıkardı.<br />

“Neden bitti anlayamıyorum?”<br />

diye tekrar seslendi. “Daha<br />

eğlenmeye bile başlayamadım.”<br />

Metalik bir ses duvarların<br />

ötesinden cevap verdi. “Üzgünüm,<br />

ödediğiniz para ancak bu kadarına<br />

yetti.”<br />

“Ama nasıl olur? 2010’lu<br />

yıllar İstanbul’u çok eğlenceli dediler<br />

bana. Siz de izlediniz işte, daha hiçbir<br />

şey olmadı ki!”<br />

“Hanımefendi biliyorsunuz<br />

bu modellemeler on binlerce kişinin<br />

hafıza kayıtlarından gerçeğe<br />

uygun olarak yaratılıyor. Bizim bir<br />

müdahalemiz olmuyor. Bu tarihler<br />

için yaratılmış olan modelimizde bu<br />

ücret aralığında ancak bu kadar bir<br />

eğlence alabiliyorsunuz. Devamı için<br />

bir bu kadar daha ödeme yapmanız<br />

gerekli.”<br />

“Yani bu gecelik bu kadar,<br />

öyle mi?” Çok büyük bir hayal kırıklığı<br />

yaşıyordu, sinirli bir şekilde çantasını<br />

kaptığı gibi kapıya yöneldi.<br />

“Bir dahakine aynı yıllardaki<br />

Uzak Doğu eğlencelerini deneyeceğim.<br />

Umarım beni İstanbul<br />

gibi hayal kırıklığına uğratmaz,”<br />

diye söylenerek uzaklaşırken topuk<br />

sesleri koridorda yankılanıyordu.<br />

58

Osmanlı’dan Günümüze Bir Kent*<br />

Kültürü Ögesi Olarak Meyhaneler<br />

Fikret İklima Yeşiltaş<br />

“Kalbi âşık gibi viran ettiler meyhaneyi<br />

Bivefalar ahdına döndürdüler peymaneyi” 1<br />

Nevî<br />

Türkler Anadolu’ya göç etmeden ve hatta yerleşik hayata<br />

geçmeden evvel, pek çok hastalığın şifası olarak niteledikleri kımızın<br />

eser miktarda dahi olsa alkol barındırması nedeniyle, İslamiyet’in<br />

kabulünden önce alkol tüketiminden tamamıyla uzak değillerdi.<br />

Buna rağmen, ilk dönemlerde göçebe hayatın etkisi, ardından<br />

da İslamiyet’in kabulü ile meyhane kültürünü içselleştirememiş;<br />

ancak İstanbul’un fethiyle beraber, Bizans İmparatorluğu’ndan<br />

miras alınanlar içerisinde meyhanelerle yakından tanışma fırsatı<br />

bulmuşlardır.<br />

İlber Ortaylı İstanbul’da meyhanelerin o dönemlerde<br />

nerelerde bulunduğunu “Sanıldığının aksine, sadece Galata -<br />

Beyoğlu’nda değil, İstanbul’un her semtine dağılmıştı. Kuşkusuz<br />

her köşeye meyhane açılamazdı. Dini yerlere, mezarlık, tekke,<br />

türbe, cami civarına bugün de içkili lokanta açılamıyor.” 2 şeklinde<br />

açıklamış, bir yandan ne kadar yaygın olduklarına dikkat çekerken;<br />

öte yandan da Müslüman halk tarafından kabul görmüş olsa dahi,<br />

inanç sistemleriyle meyhaneler arasındaki sınırın korunması için<br />

çabalandığının altını çizmiştir.<br />

Şüphesiz bu dönemden Tanzimat Devri’ne kadar<br />

meyhanelerin yöneticileri çoğunlukla gayrimüslimlerden;<br />

özellikle Ermeni ve Rumlardan oluşmuş; lakin bütün dinlerin<br />

mensupları İmparatorluk süresince içki yasakları ve serbestisi<br />

arasındaki gelgitlerden etkilenmiştir. İçki içmek ve meyhane<br />

açmak birçok padişah döneminde defaten yasaklanmış; ancak<br />

* Kent sözcüğü burada sosyolojik anlamda sanayileşme sonucu ortaya çıkan<br />

yerleşim birimini değil, ticari, kültürel, toplumsal yönüyle kırsal ile benzerlik göstermeyen<br />

yerleşim birimini işaret etmektedir.<br />

1 “Aşığın kalbi gibi meyhaneyi viran ettiler<br />

Vefasızlar kadehi kendilerine benzettiler “<br />

2 Ortaylı, İlber, İstanbul’dan Sayfalar, Hil Yayınları: İstanbul, 1986, s.170.<br />

59

İstanbul’da Bir Meyhane, 17.Yy., Minyatür<br />

zaman zaman Yeniçerilerin yasağa<br />

ilişkin hoşnutsuzluğu ve<br />

meyhanelere konan ağır vergilerin<br />

hazineye sağladığı gelir göz önünde<br />

bulundurulduğunda, tekrar serbest<br />

bırakılmak durumunda kalmıştır. Bu<br />

yasaklar çoğu zaman Anadolu’da<br />

Bektaşi fıkralarının doğmasına<br />

olanak hazırlamış; ayrıca Ankara<br />

yöresinde alkol ihtiyacını gidermek<br />

için bozahanelere gidenlerin<br />

sayısında kayda değer artışlar<br />

gözlemlenmiştir. 3 Tüm bu süreli<br />

yasakların asıl sebebi İslam’ın<br />

içkiyi haram kılmasından ziyade,<br />

meyhanelerin zaman içinde politik<br />

eleştiri merkezleri haline gelmesi<br />

olmuştur.<br />

Öte yandan, İstanbul meyhaneleri<br />

ilerleyen vakitlerde bazı<br />

3 Oğuz, Burhan, Türkiye Halkının Kültür<br />

Kökenleri 1, İsis Yayınları: İstanbul, 1976, s.733-<br />

734.<br />

ritüellere sahip olmaya başlamış ve bu<br />

ritüellerin görünür bir şekilde devam<br />

ettirilmesi Müslüman çoğunluğun<br />

da bu durumu içselleştirdiğinin<br />

göstergesi olarak ele alınmıştır.<br />

Ortaylı, “Ramazanın bitiminde, yani<br />

arife günü meyhaneci gedikli<br />

müşterilerine özel bir davetiye<br />

gönderirdi. Midye yahut uskumru<br />

dolmalarından oluşan bu davetiyeye<br />

unutma bizi dolması deniyormuş.<br />

İstanbullu alkolik değildi, ama<br />

töreniyle ve mezesiyle, özgün sohbetleriyle<br />

içkiyi ve meyhane hayatını<br />

severdi.” 4 diye aktarırken bu aleniliğe<br />

dikkat çekiyor.<br />

Meyhanelerde şimdilerde<br />

görmeye alışık olmadığımız bir başka<br />

adet ise, fiske şamdanı yakmaktır.<br />

“Saki meyhaneye gelen müdavimleri<br />

kulağında bir çiçek olduğu halde<br />

karşılar, ‘Buyurun efendim, buyurun’<br />

diyerek içeriye davet ederdi. Bu<br />

arada tanıdığı misafirlere adlarıyla<br />

hitap ederdi. Sofra kurulduktan<br />

sonra barba 5 kendi eliyle fiske<br />

şamdanı sofraya koyar, sofradakileri<br />

‘Ağalar, sefa geldiniz!’ 6 diyerek<br />

selamlardı.” Ardından meyhanedeki<br />

çubuktârın 7 getirip yaktığı tütün<br />

çubuğu, mezelerin dizilişi, meyhane<br />

ustasının akşamcılar masasına ‘derdinize<br />

yanın’ diyerek diktiği mum;<br />

İstanbul meyhanelerinin kendilerine<br />

has niteliklerinin göstergeleridir.<br />

Bugün hâlâ kullandığımız<br />

4 Ortaylı, İlber, ibid, s.88.<br />

5 Meyhane sahibi, yöneticisi.<br />

6 Zat, Vefa, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi,<br />

Meyhaneler maddesi, C.5, Kültür<br />

Bakanlığı ve Tarih Vakfı Ortak Yayınları, s.437.<br />

7 Bazı kaynaklarda ateşoğlan diye geçiyor.<br />

60

pek çok kelime ve söz öbeğinin<br />

kökeninde de İstanbul meyhanelerinin<br />

bu ritüelleri bulunmaktadır.<br />

İçkiyi fazla kaçırıp yürüyemeyecek<br />

halde olanları evlerine götürmek<br />

için, meyhane önlerinde bekleyen<br />

hamalların olması ‘küfelik’ tabirini;<br />

aslan kabartmalı bardaklarda<br />

sunulan rakının renginin de süt<br />

rengine benzemesinden ‘aslan sütü’<br />

dolaylamasını ve sarhoş olan<br />

kişinin, normalde konuşmaktan<br />

imtina edeceği meseleleri açıklıkla<br />

anlatabildiği rakı sofrasına ‘çilingir<br />

sofrası’ isminin verilmesi bu zengin<br />

ritüeller sayesinde gerçekleşmiştir.<br />

18. yüzyılda, Batılılaşma<br />

hareketlerinin ivme kazandığı<br />

dönemde, Osmanlı Devleti, özellikle<br />

İstanbul’da altyapı, onarım ve<br />

şehirleşme çalışmalarına yönelmiştir.<br />

Böylelikle kent hayatı dönüşmeye,<br />

yeni mekânlar gün yüzüne çıkmaya<br />

başlamıştır. 8 Tanzimat Döneminin görece<br />

özgür ortamı içerisinde meyhane<br />

sayılarında artış görülmüş, ancak<br />

genele bakıldığında bu artış yalnızca<br />

meyhanelerle sınırlı kalmamış, Batı<br />

tarzı ve hatta Batılılarca açılan<br />

içki mekânlarına da ilk kez bu<br />

dönemde rastlanmıştır. Böylelikle,<br />

artık meyhanelerin ticari anlamda<br />

rekabet etmek zorunda kaldığı yeni<br />

oluşumlar, yavaş yavaş meyhane<br />

kültürünün de dönüşmesine yol<br />

açmış; sözgelimi, Batılı yaşam tarzına<br />

öykünmenin arttığı bu dönemde,<br />

8 Hamadeh, Shirine, Public Spaces and the<br />

Garden Culture of Istanbul in the Eighteenth<br />

Century, Cambridge University Press: Cambridge,<br />

2007 s.283.<br />

gedikli 9 meyhanelerin geleneksel<br />

sini-tabure düzeni, yerini çağdaş<br />

masa-sandalyelere bırakmıştır.<br />

Bu yeni gelişmelerin meyhaneler<br />

açısından önemini ise<br />

Ortaylı şöyle anlatıyor: “1850 yılı<br />

Ocak ayında, İstanbul meyhanecileri<br />

sadrazama başvurdular; ağır vergiler<br />

veriyorlardı, bu vergilerin taksite<br />

bağlanmasını ve bir bölümünün affını<br />

istiyorlardı. Asıl önemlisi şehrin dört<br />

bir tarafını, punçci denen ve bazılarını<br />

yabancı uyrukluların işlettiği dükkânlar<br />

sarmıştı. Punçci dediğimiz;<br />

bildiğimiz İngiliz punch’ını, yani çay<br />

ve sıcak şerbeti romla karıştırıp satan<br />

dükkânlardı. Aynı işi şekerlemeciler<br />

de yapıyormuş. Meyhaneciler;<br />

punçci ve şekerlemecilerin içki<br />

sattığından, ama kendileri gibi vergi<br />

vermediklerinden, hele bazılarının<br />

yabancı uyruklu olup adamakıllı yükü<br />

tuttuklarından şikâyet ediyorlardı.” 10<br />

Cumhuriyet’in ilanıyla beraber,<br />

alafranga ve alaturka arasındaki<br />

çatışma her alanda olduğu gibi<br />

eğlence ve toplumsal mekânlarda<br />

da kendisini göstermiş; toplumsal<br />

yaşama, üst sınıfların rağbet ettiği<br />

birer alafranga meyhane formu<br />

olarak giren gazinolar ve birahaneler<br />

alaturkalaşmış ve gelenekselden<br />

neredeyse tamamen kopuk yeni<br />

meyhanelerin ortaya çıkışına da<br />

zemin hazırlamıştır. 11 Zira Cumhuriyet<br />

9 Osmanlı’da 3 tür meyhane vardı. Gedikliler,<br />

devlet izni ile açılanlar; Koltuk Meyhaneleri,<br />

izbe yerlerde, kaçak işletilenler ve son olarak;<br />

sokakta kıyafetinin iç bölümüne sakladığı içki<br />

dolu hazne ile içki sunan Ayaklı Meyhaneler.<br />

10 Ortaylı, İlber, ibid, s.172.<br />

11 Zat, Erdir, Yay. Yön., Rakı Ansiklopedisi,<br />

61

Hatay Meyhanesi Defterleri, Kapak, Yapı Kredi Yayınları, 2003.<br />

Dönemi’nin eğlence hayatına baloları<br />

taşıyan üst sınıflar, bu dönüşüm<br />

içinde tercihlerini pahalı mezelerin<br />

satıldığı sosyete meyhanelerinden<br />

yana kullanmış; böylece meyhane,<br />

hemdem sofrası 12 olmaktan çıkmış,<br />

onun yerine yemek için gidilen<br />

gurme mekanlar haline gelmişlerdir.<br />

Meyhanelerin eski ritüelleri<br />

zaman içinde tamamen ortadan<br />

kalksa da sanat çevreleriyle ilintisi,<br />

Cumhuriyet döneminde de tam<br />

anlamıyla kopmamış, nasıl Divan<br />

Edebiyatı’ndan pek çok şair onlara<br />

methiyeler düzmüşse; Cumhuriyet<br />

Dönemi şairleri için de meyhaneler<br />

hep önemli olmuştur. Öyle ki,<br />

aralarında Cemal Süreya gibi<br />

pek çok şair, ressam ve yazarın<br />

bulunduğu, İstanbul Bostancı’daki<br />

Hatay Meyhanesi müdavimlerinin,<br />

meyhanenin defterine tuttukları<br />

notlardan Hatay Meyhanesi Defter-<br />

Overteam Yayınları: İstanbul, 2010, s.381<br />

12 (genellikle sohbet kastedilerek) paylaşılan,<br />

kaynaşılan sofralar.<br />

leri isimli bir kitap dahi derlenmiştir.<br />

Osmanlı Devleti’nin geleneksel<br />

meyhanelerinin padişahlarca<br />

birçok kez kapatılmasına neden<br />

olan ‘devlet sohbetleri’ yani siyasal<br />

olanın eleştirisi; bugünün<br />

meyhanelerinde yerini bulamaz<br />

yahut meyhaneler artık bireylerin<br />

toplumsallaştığı ender alanlardan<br />

olmadığı için göze çarpar nitelikte<br />

değildir. Aynı şekilde, geçmişte sahip<br />

olduğu ritüel ve anlam bütünlüğüyle<br />

karşılaşmak da günümüzde pek<br />

mümkün değildir. Meyhaneler artık,<br />

yerel-maddî unsurların bir imaj<br />

etiketi olarak kullanıldığı (bardak,<br />

sini, alaturka müzik, vb.) yerelin/<br />

gelenekselin yalnızca bu maddî<br />

unsurlar üzerinden iyi ya da kötü,<br />

basit ya da karmaşık bir biçimde<br />

taklit edildiği ve pazarlanabilirliğinin<br />

önemsendiği ticarî eğlence, yemeiçme<br />

mekânlarına dönüşmüştür. 13<br />

Tüm bunlara rağmen,<br />

Vefa ZAT; İstanbul’da meyhane<br />

geleneğini yaşatmaya çalışan yerler<br />

arasında Tepebaşı’nda Despina,<br />

Asmalımescit’te Refik ve Yakup,<br />

Balıkpazarı’nda Cumhuriyet, Kumkapı’da<br />

Kör Agop isimlerini saymıştır.<br />

Yine de adı geçen meyhanelerden<br />

pek çoğunun tabelalarında meyhane<br />

değil, Restaurant ibaresinin yer<br />

alması; bu mekânların da mevcut<br />

dönüşümden tam anlamıyla kaçamadığının<br />

ibaresi olsa gerektir.<br />

13 Özdemir, Nebi, Cumhuriyet Dönemi Türk<br />

Eğlence Kültürü, Akçağ Yayınları: Ankara,<br />

2005, s.110.<br />

62

Namık<br />

Hekim Ali Babacan<br />

Beş saattir elinde tutmaktan 40 derece olmuş şişedeki<br />

‘yerli içki’ ancak yarılanmıştı. Son 20 lirasını ‘giriş artı bir yerli içki’<br />

için harcamıştı ve başka parası yoktu. Abartma değil gerçekten<br />

50 kuruşu dahi kalmamıştı. Eve de yürüyerek gidecekti. ‘Keşke<br />

Bağlar’dan tutsaydım evi’ diye düşündü. Bütün öğrenciler öyle<br />

yapıyordu halbuki. Emek’teki evi rahmetli babasının bir arkadaşı<br />

tutmuştu o gelmeden. Bir senelik kontrat olmasa şimdi bırakır<br />

çıkardı o evi. Pek de anlaşamadığı iki arkadaşı daha vardı evde.<br />

İkinci yıl daha kafa dengi birilerini bulmaktı planı.<br />

Şişesini kaldırıp iki saattir dans etmekte olan kıza kaldırdı.<br />

Bu üçüncü denemesiydi. Kız yine oralı olmadı. Kıvırcık kızıl saçlarını<br />

savurarak arkasını döndü.<br />

Belki de geldiğinden beri aynı şişede olduğu için ilgisini<br />

çekmiyordu kızın. Halbuki arada bir ortadan kaybolup yeni bir şişe<br />

alıp gelmiş gibi yapıyordu ama belli ki kız bu numarayı yutmamıştı.<br />

Eskişehir’in musluk suyu içilse tuvaletten su doldurup onu içecekti<br />

midesi şişene kadar ama içilmiyordu ki işte meret!<br />

Ne olursa olsun çok eğlenmeliydi o gece. En belalı dersleri<br />

bile hallettiyse finallerde, eğlenmek onun da hakkıydı.<br />

Sahnedeki grup ara verdiğinde o da bir ara verip sigara<br />

içmek için dışarı çıktı. Neyse ki nerdeyse dolu bir paketi vardı. O<br />

geceki tek dayanağı dolu paketiydi. Daha yeni yakmıştı sigarasını<br />

ki “Ateşi verebilcen mi?” diyen sesi duydu. Kıvırcık kızıl saçlı<br />

kızdı bu. Yanında da kısa mavi saçlı bir kız vardı. Kızı tanıyordu.<br />

Mimarlık’tandı. Daha cebine koymamış olduğu çakmakla iki kızın<br />

da sigaralarını yaktı.<br />

“Kaçıncı bu?” diyerek elindeki şişeyi gösterdi kız.<br />

Dudağının kenarından alaycı bir gülümseme gelip geçti inceden.<br />

63

Çizim: Hekim Ali Babacan<br />

Mimarlık’taki kız da hafiften kıkırdadı.<br />

Kafa buluyorlardı onunla. Kimsenin<br />

gecesini mahvetmesine izin vermeyecekti.<br />

Eğlenmeye gelmişti ve<br />

eğlenecekti. İçkisi olsun ya da<br />

olmasın.<br />

“Yedi galiba,” dedi tereddütsüz.<br />

“Hiç yedi tane içmişsin gibi<br />

değil halin,” dedi mavi saçlı kız ve<br />

yine kıkırdadı.<br />

“Alkol eşiğim yüksektir,”<br />

dedi yine tereddütsüz ama sert bir<br />

şekilde.<br />

Bir süre konuşmadılar.<br />

“Yalnızsın galiba,” dedi kızıl saçlı<br />

olan. Cevabı dikkatli vermeliydi. İçki<br />

ısmarlatmaya çalışıyor olabilirlerdi.<br />

Normalde ısmarlardı elbette ama<br />

şimdi hovardaca davranılacak bir<br />

gece değildi. Ustaca bir cevap<br />

vermeliydi.<br />

“Evet, yalnızım. Kendime<br />

özel bir kutlama,” dedi. Pek ustaca<br />

bir cevap olmamıştı ama işe yaramıştı<br />

galiba. Çünkü kızlar sigaralarını<br />

aceleyle bitirip içeri girdiler.<br />

Derin bir oh çekti. Aslında<br />

ev arkadaşlarıyla çıkacaktı dışarı.<br />

Akışkanlar’a nispet yaparcasına<br />

geceye beraber akacaklardı. Ama<br />

biri finaller biter bitmez memlekete<br />

gidecek kadar ana kuzusuydu.<br />

Diğerinin ise iki gün önce teyzesi<br />

vefat etmişti. Arkadaşları olsaydı<br />

gecesi elbette daha eğlenceli<br />

olacaktı. Onlar kendisine göre daha<br />

paralı kimselerdi. Para bakımından da<br />

kendilerince gayet cömerttiler. Oysa<br />

onun annesi ev hanımıydı. Babasının<br />

maaşıyla zar zor geçiniyordu kadın.<br />

Bağkur emeklisi dedesinden ise para<br />

isteyemezdi. İstese verirdi adam ama<br />

istemezdi işte. Aksi gibi Başbakanlık<br />

bursu da geç kalmıştı.<br />

Her şey üst üste gelmişti.<br />

Ama bu gece eğlenmeye kararlıydı.<br />

Hem de çok…<br />

Grup tekrar sahneye çıkmıştı<br />

içeri girdiğinde. Deminki<br />

kızları aradı gözleri. İki çocuğun<br />

yanında olduklarını gördü. Kızlara<br />

asılan çocukların yanında başka bir<br />

kız daha vardı. Yancı gibi onların<br />

gülüşmelerine erken veya geç ama<br />

bir türlü senkronu tutturamayarak<br />

gülüyordu.<br />

Bir süre sonra kız da<br />

64

gözleriyle etrafı kesmeye başlamıştı.<br />

Yavaştan dörtlünün yanından ayrılıp<br />

bara doğru geldi. Kız yaklaşınca onu<br />

da gözünün bir yerden ısırdığını fark<br />

etti. Ama çıkaramıyordu. Gözlerini<br />

kısmış hatırlamaya çalışırken elinde<br />

bir birayla yanına yaklaştı kız.<br />

“Tanıyamadın di mi?” diye<br />

sordu.<br />

“Efendim?” dedi.<br />

Gülümsedi kız. “Sanat tarihi<br />

almıştık bir ders. Bizden başka seçen<br />

olmayınca ders açılmadı ya,” diyerek<br />

göz kırptı.<br />

Parmağıyla işaret etti kıza.<br />

Amerikan filmlerindeki ‘bingo’ işareti<br />

gibi yaparak.<br />

“He. Şimdi hatırladım,” dedi.<br />

“Hangi bölümdeydin sen?”<br />

“İktisat,” dedi. “Sen?”<br />

“Makine.”<br />

Elindeki şişeyi kaldırıp<br />

tokuşturalım dercesine bir hareket<br />

yaptı. Tokuşturup şişelerinden birer<br />

yudum aldılar.<br />

“Hangi dersi seçtin sonra?”<br />

diye sordu kız.<br />

“Beden,” diye yanıtladı<br />

kan sıcaklığındaki birasını sıkıca<br />

kavrarken. “Sen?”<br />

“Teknoloji.”<br />

Kız fena değildi aslında.<br />

Ama onunla ilgilenir gibi değildi.<br />

Biraz muhabbet ilerler diye umut<br />

etmişti ama tıkanmıştı mevzu. Bir<br />

süre konuşmadan boş boş oturdular.<br />

Sonra telefonu çaldı kızın; açtı.<br />

“Naptın?... Ne zaman?…<br />

Hemen gelirim nolcak… Yemin et!...<br />

On dakkaya ordayım.”<br />

Kız telefonu cebine soktuğu<br />

gibi ayağa kalkıp, başını hafifçe ileri<br />

iterek “Görüşürüz,” diyerek uzaklaştı.<br />

Şişenin dibine baktı. Ancak iki<br />

parmak bira kalmıştı. Hırsla kafasına<br />

dikti şişeyi. İçindeki sıvı o kadar azdı<br />

ki sanki boğazına değmeden kayıp<br />

gitmişti midesine. Çay gibi sıcaktı<br />

bira. Memnuniyetsizlikle buruşturdu<br />

yüzünü.<br />

Ayağa kalktı. Dans<br />

konusunda dünyadaki en yeteneksizlerden<br />

biriydi muhtemelen. Ama<br />

eğlenmeliydi. O da eğlenebilirdi.<br />

Tamam, sıkıcı biriydi ama o da<br />

eğlenebilirdi. Hem bunun için öyle<br />

çok paran olmasına da gerek yoktu.<br />

Kötü dans ettiğinin bilincindeydi.<br />

Muhtemelen dışarıdan bakıldığında<br />

daha kötü görünüyordu ama<br />

aldırmadı buna.<br />

Yerine oturduğunda ter<br />

içinde kalmıştı. Tuvalete gitti. O<br />

kadar az bira içmişti ki çişi bile yoktu.<br />

Atması gereken vücut ifrazatını zaten<br />

dans ederkenki terlemesi sonucunda<br />

dışarı atmıştı. Elini yüzünü yıkayıp,<br />

ağzını çalkalayıp tuvaletten çıktı. Bir<br />

arkadaşına “Yarın dışarı çıkalım mı?”<br />

diye mesaj attıktan sonra çıktı dışarı.<br />

Hava çok güzeldi. Çoğu<br />

uyuyan ama tek tük açık olan<br />

tekellerin önünde az da olsa hâlâ<br />

gezinen köpeklerin arasından<br />

üniversitenin ters yönünde ilerlemeye<br />

başladı.<br />

Doktorlar’ın ortalarına geldiğinde<br />

“Namık!” diye seslendiğini<br />

duydu birinin. Arkasını döndü.<br />

Rasta saçlı bir çocuk ve kız<br />

65

arkadaşı vardı arkasında.<br />

“Bana mı dedin?” diye sordu.<br />

“Yok moruk,” dedi rastalı.<br />

“E Namık dedin…”<br />

“Köpeği çağırdık biz hacı,”<br />

dedi kız.<br />

Sarı bir köpek yanaştı çiftin<br />

yanına.<br />

Kız diz çöktü. “Namık! Ooo<br />

çirkin bu çirkiiin,” diyerek köpeği<br />

sevmeye başladı.<br />

Köpek olan Namık kızın<br />

kolları arasında mest olurken asıl<br />

kızların yanında olması gereken insan<br />

olan Namık dönüp yoluna devam etti.<br />

Emek’e gidene kadar daha çok yolu<br />

vardı.<br />

Eve girdiğinde saat dördü<br />

biraz geçiyordu. Sokaktaki köftecinin<br />

dumanı, açık olan balkon kapısından<br />

içeri dolmuştu. Uykusu zaten yoktu.<br />

Televizyonu açtı. Kendini kanepeye<br />

fırlattı. Kanallar arasında gezinirken<br />

bir magazin programının tekrarına<br />

rastlayınca durdu.<br />

Adamlar iyi eğleniyordu.<br />

Kanal değiştirdi. Siyah<br />

beyaz bir film buldu. Daha önce<br />

izlediği bir filmdi. Yeni başlamış<br />

sayılırdı. Bu sırada bir mesaj geldi:<br />

“Olur. Çıkabiliriz.”<br />

Gülümsedi. Kanepeye daha<br />

da yayıldı.<br />

Yarın çok eğlenecekti.<br />

66

Alternatif Müziğin İzleri Üzerine:<br />

Kod Müzik ve Gece Servisi<br />

Söyleşi: Ekin Sanaç<br />

Kod Müzik’in dükkânı Atlas Pasajı’ndaydı. Benim ortaokul<br />

lise yıllarında okul çıkışlarımda gidip başka yerde olmayan bir<br />

dolu müzikle tanıştığım, kaset çektirdiğim, plak aldığım yer. O<br />

zamanlar underground müzik keşifleri birkaç müzik dükkânı ve o<br />

müzik dükkânlarındaki kişilerin rehberliğiyle yapılırdı. Başka bir<br />

yolu yoktu. Ve müzik her şeydi. Müzikle nefes alır, müzik üzerinden<br />

arkadaşlıklar kurar, her şeyi müzikle yaşardık; ben ve arkadaşlarım.<br />

Dolayısıyla bizler için Kod Müzik’in önemi büyük.<br />

Kod Müzik organizasyonuyla 1996’dan beri eskiden hayalini<br />

kuramayacağımız çok fazla isim Türkiye’ye konsere geldi ve<br />

halen gelmeye devam ediyor. Çok uzun yıllar özel seçki müzikleri<br />

buradaki insanlarla buluşturmuş, bu müziklere duyduğu tutkuyu<br />

paylaşmış ve dinleyiciyi bu yönde beslemiş olan bu oluşumun, Kod<br />

Müzik Plak Şirketi olarak da çok iyi isimleri basmışlığı var.<br />

Kod Müzik’ten iki önemli isim, Müge Turan ve Necati<br />

Tüfenk 10 yılı aşkın bir süredir Gece Servisi isimli rock’n roll müzik<br />

ağırlıklı bir radyo programı yapıyorlar Fakat bu uzun soluklu<br />

programı artık sonlandırmaya karar verdiler. Bu kararlarını ve on<br />

yıllara yayılmış müzik piyasası hakkındaki gözlemlerini konuşmak<br />

için buluştuk.<br />

Ekin: Lisedeyken sokaklarda benim dinlediğim müzikleri<br />

dinleyen insanların gittiğini düşündüğüm yerler vardı.<br />

Kadıköy’de, Beşiktaş’ta... Hatta insanları görünce, ayakkabısından,<br />

saçından, müzik dinlediğinin anlaşıldığını düşünüyordum. Müziğin<br />

dışavurumları vardı. Şu an düşününce çok yadırgadığım<br />

düşünceler bunlar elbette ama o zaman resmen öyleydi... Hiç<br />

unutmuyorum, Orta 2’de takip ettiğim yabancı dergilerin birindeki<br />

67

okuyucu mektuplarını okuyordum.<br />

Bir genç şöyle yazmıştı: “Bir grubu<br />

seviyorsan onu mutlaka canlı izlemiş<br />

olman gerekir. Bir grubun konserini<br />

izlemeden o grubu seviyorum diyemezsin,<br />

hayranı olamazsın”. Bunu<br />

okuyunca o kadar sinirlenmiştim ki<br />

çünkü o zaman dinlediğim grupların<br />

konserine gitmek aklımda olan bir<br />

kavram bile değildi. Sinirlenmem de<br />

çok saçma tabii, sonuçta İngiltere’den<br />

bir dergi! Ama içimi çok büyük bir<br />

öfke kaplamıştı. Sonrasında o gruplar<br />

İstanbul’a konser vermeye gelmeye<br />

başladı. Bu güne kadar sayısız konser<br />

organizasyonu yapan Kod Müzik<br />

bana böyle bir şeyler ifade ediyor<br />

işte. 20 yıldır konser yapıyorsunuz.<br />

Yaşadığımız yer için çok uzun bir<br />

süre. Dolayısıyla hislerinizi, nasıl<br />

dönüşümler gözlemlediğinizi merak<br />

ediyorum. Konserlerin, festivallerin,<br />

genel anlamda eğlencenin<br />

tekelleştiği bir süreçten de<br />

geçiyoruz. Çoğunlukla İstanbul’da<br />

organizasyonlar yaptınız, ama mesela<br />

Ankara üzerine düşüncelerinizi de<br />

merak ediyorum.<br />

Müge: Bir grubu konserinden<br />

tanımak, albümünü almak<br />

gibi mevhumla büyümedim. Bırak<br />

sevdiğimiz toplulukları izlemeyi,<br />

konser nedir bilmiyorduk. Bir grubun<br />

gelip de sahne efektleri, ışıklarıyla<br />

konser vermesi… Ben de çok geç<br />

keşfettim ama belki de çok çabuk<br />

alıştık. 3-5 konser olunca tabii ki<br />

de ‘konsere giden insanlar’ olduk,<br />

ama aslında o ilk gidilen konserler<br />

unutulmaz konserler oluyor.<br />

Stadyum konseri de olabilir, küçük<br />

bir mekândaki pub konseri de.<br />

Dolayısıyla bir kuraklıktan, kıtlıktan<br />

çıktık diyebiliriz. Bunun tarihi de<br />

tespit edilebilir. 1990, 1991, 1993’tür<br />

aslında. Şimdi herkes hep birden<br />

girişiyor. Mekânlar açılıyor. Biri küçük<br />

biri büyük grupları getiriyor. Farklı<br />

müziklere yöneliyor. Müzik türleri<br />

gelişiyor. Eskiden kaç müzik türü<br />

çalıyordu ki barda? Bırak canlı müziği,<br />

bir yerde rock çalar, bir yerde metal,<br />

ya da dans müziği çalan kulüpler<br />

vardı. Ortası yoktu. Çok farklı müzik<br />

türlerin çalındığı yerler yoktu. Biz<br />

gençler olarak hep bir yerlerdeydik<br />

ama müziğin belirlediği yerler<br />

değildi onlar. Belki bir kimliği vardı<br />

ama bir Karga değildi örneğin. O<br />

yüzden o kuraklıktan sonra böyle bir<br />

dönem yaşadık. Bugün mekânların<br />

seyirci potansiyellerini tam olarak<br />

ölçemiyorum. Bu çok çeşitlilikte<br />

bir konsere kaç kişinin geleceğinin<br />

algılayamıyorum, bunun sinyallerini<br />

alamıyorum.<br />

Necati: Bence seyirci potansiyeli<br />

anlamında herhangi bir<br />

şey değişmedi. Herhangi bir şey<br />

büyümedi. Bir kere bunu kesinlikle<br />

masaya koymamız gerekiyor. Yani arz<br />

fazla ama talep artmadı. Diyeceksin<br />

ki o zaman neden bu kadar grup<br />

gelebiliyor. İşte arz fazla ve buradaki<br />

talebe göre daha fazla grup<br />

getiriliyor. Cepten para harcanıyor.<br />

Hep aynı büyüklükte, belirli bir<br />

kesim var. 20’li 22’li yaşlarda gençler<br />

de var, ama aynı oranda 30-35<br />

yaşında, aileye karışıp kopanlar da<br />

68

var. Kimisi kopuyor, kimisi ekleniyor.<br />

Aslında sayı hep aynı. Türkiye’de<br />

eğlence anlayışının aslında çok<br />

tutucu olduğunun düşünüyorum.<br />

Yani metalciler de çok tutucu. Dans<br />

müziği dinleyenler de çok tutucu.<br />

Maceracı olmak isteyenlerin sayısı<br />

çok az. Hep majör, ortalama isimler<br />

geliyor. Ankara ve İzmir’i düşünecek<br />

olursan, orada oranlar daha da<br />

düşük. İstanbul’daki durum hem<br />

nüfus büyük olduğundan, hem de<br />

teknik olarak daha kolay. Bir de ben<br />

eskiden İzmir’e, Ankara’ya birilerini<br />

getirdiğimde insanlar daha bir aç<br />

olurdu. Şimdi daha zor. Kültür hayatı,<br />

eğlence hayatı İstanbul’da daha<br />

bir aktif oldu. Ankara’ya eskiden<br />

konserleri daha rahat götürürdük,<br />

şimdi riskli.<br />

Ekin: Benim birkaç sene<br />

önce İzmir’de olan arkadaşlarımın<br />

neredeyse hiçbiri şu an orada değil,<br />

hepsi kaçtı.<br />

Necati : Bu işler nasıl devam<br />

eder, bilemiyorum?<br />

Müge: İnsanlar günün sonunda<br />

yine bir şekilde dışarı çıkıp<br />

müzik dinleyecekler.<br />

Ekin: Bana aslında hep<br />

birçok şey değişirken bir yandan<br />

da bazı şeyler hiç değişmiyor gibi<br />

geliyor. 15 yaşımda gündüz punk<br />

konserlerine gidiyordum. En son<br />

2004’te gitmiştim bir gündüz punk<br />

konserine. Ve şimdi bu hafta sonu<br />

Peyote’de de bir gündüz punk<br />

konseri var.<br />

Müge: Altkültürler küçük de<br />

olsa kendilerini koruyorlar. Hip hop<br />

örneğin, eminim girişin 3 lira, 5 lira<br />

olduğu hip hop etkinlikleri oluyordur.<br />

Necati: Hip hop zaten çok<br />

başka bir şeye evrilmiş, güçlü bir<br />

alan.<br />

Müge: Kulüp kültürü de böyle<br />

bir şey mesela. Kulüp kültürünün<br />

de bir geçmişi var.<br />

Necati: Tabii, 19 ve 20 gibi<br />

mekanlar vardı.<br />

Ekin: Bir de onların efsaneleşmiş<br />

bir yazlık mekânları varmış<br />

2019 diye. Tabii ben yaş itibariyle hiç<br />

gitmedim.<br />

Müge: Araba hurdalarının<br />

içinde. Mad Max gibi bir ortamdı.<br />

Tabii bizim de yaşımız çok küçüktü,<br />

16 filandı. Ateşler yanar, meşaleler...<br />

Çok güzel fikirdi. Avrupa’nın en<br />

büyük açıkhava gece kulübüydü.<br />

Necati: Aslında zaten Radyo<br />

Eksen, Radyo 2019. Kullanılan mikser<br />

de 2019’un mikseriydi.<br />

Ekin: Kimindi o?<br />

Necati: Radyo 2019 Kaya<br />

Çilingiroğlu’nundu.<br />

Müge: Bazı mekânlar var bir<br />

daha var olamayacak mekânlar...<br />

Ekin: Ne çalıyordu bu<br />

mekânda?<br />

Necati: DJ’ler dışarıdan geliyordu.<br />

Herhâlde daha çok Hollanda<br />

house’u denebilir. Sadece DJ’ler<br />

değil, şov yapan kadın dans grupları<br />

da vardı.<br />

Müge: Ben neler gördüm<br />

orada, drag queen şovları...<br />

Necati: Peki şu anda orası<br />

ne oldu biliyor musunuz? Maslak Venue<br />

oldu. Sonic Youth’un çaldığı yer<br />

69

yani.<br />

Müge: Böyle tikel şeyler<br />

üstünden bakarsak, aslında bir endüstriden<br />

bahsedemeyiz, sadece<br />

girişimci birtakım adamlar var diyebiliriz.<br />

Ekin: Ve kadınlar!<br />

Müge: Evet. Ve böyle birtakım<br />

DJ’leri getirmek için varını<br />

yoğunu ortaya koyanlar ve batanlar<br />

vardı.<br />

Necati: Şu an dans müziğinde<br />

neler oluyor ben bilmiyorum, o<br />

defteri kapattım.<br />

Müge: Dans müziği kültürünü<br />

bildiğimiz şekliyle sürdüren Mini<br />

Müzikhol var. Ama konuştuğumuz bu<br />

eski mekânların kayıtları YouTube’da<br />

var mıdır diye merak ettim. Hani<br />

biri hayır için koymuştur belki. Çok<br />

istedim o günleri bir daha görmek.<br />

Çünkü insanın kafasında görüntü<br />

parçacıkları var. Şimdi ne kadar<br />

gerçek ne kadar doğru ondan bile<br />

emin olamıyoruz.<br />

Ekin: 15 yıla yakın bir süredir<br />

radyoda yapmakta olduğunuz müzik<br />

programı Gece Servisi’ni sonlandırıyorsunuz.<br />

Bu kararı nasıl aldınız?<br />

Neden bu doğru bir karar? Ne<br />

hissediyorsunuz?<br />

Müge: Gece Servisi’ni<br />

sanırım Ekim 2001‘den beri<br />

yapıyoruz. Yola çıkış sebebimiz sanıyorum<br />

net; müzik dinlemektense<br />

müzik paylaşmak. Radyo bunun için<br />

her zaman iyi bir araç oldu. Radyo<br />

Eksen’de başladık ilk olarak, sonra<br />

Açık Radyo’da devam ettik. Radyo<br />

Eksen’de 2 saatlik bir program<br />

yapıyorduk ve o 2 saati özene bezene<br />

hazırlardık gerçekten. Şimdi<br />

gururla tekrar arşivlere baktığımda<br />

görüyorum ki güzel programlarmış.<br />

Eksen’in açılışına denk gelmesi<br />

aslında bir anlamda iyi oldu. Eksen<br />

de alternatif rock müzik dünyasında<br />

bir yenilik olarak çıkmıştı o zamanlar.<br />

Necati: Barbaros Devecioğlu<br />

da oradaydı o zaman. Yani<br />

onun şekillendirdiği, her şeyi baştan<br />

belirlediği bir radyo olarak çıkmıştı.<br />

Müge: Doğuş Holding’in<br />

bir yayını olduğunu bilerek orada<br />

başladık. Ama yine de belirli bir<br />

duruşu olan çizgisini koruyan, en<br />

azından korumaya niyetli bir radyo<br />

kanalıydı. Bizim program her ne<br />

kadar Barbaros tarafından fazla<br />

akademik bulunsa da...<br />

Necati: Akademik bulunması<br />

derken belirlenmiş şarkı formatının<br />

dışına çıkıyorduk. Ya iyice gürültülü<br />

şeyler ya da 6-8dk’lık parçalar çalıyorduk.<br />

Müge: Veya Türkçe parça<br />

çalıyorduk.<br />

Ekin: Eksen’de Türkçe parça<br />

çalmak yasaktı nitekim.<br />

Necati: Evet, aynen öyleydi.<br />

Radyo ve eğlenceyi konuşacak olursak…<br />

Ekin: Mesela radyo benim<br />

için ortaokul, lise zamanları akşam<br />

dışarı çıkıp arkadaşlarımı görmeye<br />

iznim olmadığı için, resmen bir<br />

70

uluşma alanıydı. Pazartesi şu<br />

program, salı bu program, cuma<br />

o program... Aslında odamda tek<br />

başıma radyo dinlerken sosyalleştiğimi<br />

filan zannediyordum.<br />

Müge: Radyo bir anlamda<br />

çok da kişisel bir şey. Müzik<br />

dükkânından o anlamda çok farklı.<br />

Kod Müzik’te birebir buluşma, direk<br />

bir iletişim vardı. Tepki gibiydi bizim<br />

dükkân. Ben de müziği hep kendi<br />

odamda dinleyen biriyken, dört<br />

duvar arasında bir deneyimken dükkâna<br />

gitmek orada takılmak, müzikle<br />

hafiften kafayı yormuş sıyırmış<br />

tiplerle konuşmak çok daha başka bir<br />

şeydi.<br />

Necati : Çok güçlü bir şey.<br />

Ekin: Evet Kod Müzik’in<br />

dükkânı ben ve bazı arkadaşlarım gibi<br />

kaset toplayarak başlayıp üniversitede<br />

MP3’le tanışan arada kalmış<br />

kuşağın doğrudan bağ kurduğu<br />

yerdi.<br />

Necati: Açıkçası radyo biraz<br />

ölmekte olan bir format. Şuraya bak<br />

burada bir tane cd çalar, pikap ve<br />

amfi var. Radyo yok. Eskiden vardı.<br />

Ama radyo artık çok dijital olmuş ve<br />

kişiselleşebilmiş bir şey.<br />

Müge: Şu anda herkes<br />

bir radyo programcısı olabilir. Her<br />

blogger aynı zamanda bir DJ’dir.<br />

Kendine ait bir programı vardır<br />

denebilir.<br />

Necati: Yapılabildiğinin örnekleri<br />

de mevcut. Mesela Mete<br />

Avunduk’un kurduğu Standart FM ya<br />

da Radio Fil.<br />

Müge: Ama artık insanlar<br />

müziği bilgisayardan dinlediği<br />

için belki kendini ayrıksı bir yere<br />

koyamıyor radyo.<br />

Necati: Elinin altında her<br />

zaman dinleyebilir. Atacak soundcloud’a<br />

sonra açarım diyecek. Yani<br />

biz her çarşamba gidiyoruz Açık<br />

Radyo’ya ama o eski hissini kaybetti.<br />

Yani insanlar çarşamba günü<br />

saat 19:00’da radyonun başına geçmiyorlar.<br />

Müge: Ya da daha doğrusu<br />

biz afaki konuşuyoruz. 10 yıl önce<br />

bizi kaç kişi dinliyordu. Şimdi kaç kişi<br />

dinliyor. Bunu bilmiyoruz.<br />

Necati: Biz hiçbir zaman<br />

popüler radyo sanatçıları olmadık.<br />

Müge: Nefesimiz biraz tıkanmış<br />

durumda. Öyle bir şey var.<br />

Biz bu programı günün sonunda yine<br />

öncelikle kendimiz için yaptık. Hep<br />

bence öyle oldu. Bizim gibi birileri<br />

de varmış oralarda, biz de o insanlara<br />

ulaştık. Bizim yorulmamızda kişisel<br />

sebepler de vardır. Yani programcılar<br />

olarak belki başka bir yola girmek<br />

istedik diyebiliriz.<br />

Necati: İnsanların eğlenme<br />

ya da müziği tüketme şekli de değişti.<br />

Bu yüzden algı da değişti.<br />

Müge: Ama yine de birilerinin<br />

senin için seçtiği müzikleri<br />

dinlemek gibi bir ihtiyaç yok mudur?<br />

Bir yandan müzikle olan ilişki aslında<br />

değişmedi. Müziklerini dinleyenler<br />

var, keşfedenler var. Hani o keşif<br />

sürecinde radyo bir araç. Bu durum<br />

korunuyor ama eğlence dünyasının o<br />

organı çürümüş durumda. Paylaşma<br />

ortamı zayıfladı. Kimliğini kaybetti.<br />

71

Rengini kaybetti. Değiştirilebilecek<br />

bir şey ama yine de ben bunu<br />

değiştireyim desem nasıl bir şey yaparım<br />

bilmiyorum. Sanki o ivmemizi<br />

kaybettik.<br />

Ekin: Ben birçok konuda<br />

şöyle benzer bir duygu yaşıyorum.<br />

Genel olarak toplum olarak<br />

hafızamızın olmaması üzerine<br />

yetiştirilmemizin etkisini hissediyorum.<br />

Mesela 33 yaşındayım ama<br />

sokağa çıktığımda 17 yaşındayken<br />

gittiğim herhangi bir yeri bulma<br />

ihtimalim yok. Oralar artık yok çünkü.<br />

Hiçbir şey süremiyor gibi. Hastalık<br />

gibi. Beni hep bu düşündürüyor. Bir<br />

şeylerin izini sürmek istiyorsan aşırı<br />

mesai harcamak zorundasın.<br />

Müge: Böyle her şeyi evinde<br />

küçük dolaplarında saklayacaksın,<br />

her şeyi koruyacaksın. Öbür türlü çok<br />

mücadele vermen gerek. O yüzden<br />

böyle yazıp çizenler o her şeyi bilenler<br />

not alanlar vardı ya, onlar daha doğru<br />

yapmışlar. Çünkü kayıtlı hiçbir şey<br />

yok. Yani bizim hafızalarımızdaki bir<br />

takım eski şeyler bir takım hatıralar<br />

var ve onlar üzerinden konuşuyoruz.<br />

Sadece herkesin birbirine anlattığı<br />

hikâyeler var gibi. Belki terapi grubu<br />

gibi bunların konuşulduğu gruplar<br />

olabilir! ‘Hatırlayalım grubu’. Çünkü<br />

yoksa her şey hep unutmaya yönelik<br />

gibi...<br />

Ekin: Mekanlarda DJ’lik<br />

yapma nasıl gidiyor? Çalıyor<br />

musunuz? Oradaki hissiyatınız nasıl?<br />

Nasıl etkileşimler yaşıyor, geri<br />

dönüşler alıyorsunuz?<br />

Necati: Ben DJ’liğe döndüm.<br />

Siyah müzik çalıyorum. Geçtiğimiz<br />

cumartesi çaldım. Bambaşka<br />

şeyler bence.<br />

Müge: Geçen gün Earth<br />

konserinden önce bir saatlik bir<br />

seçki çaldık. Bayağı bir insan konser<br />

öncesinde dinledi.<br />

Necati: Çünkü senin o anda<br />

çaldığın şey ambiyansı belirliyor.<br />

Müge: Gelip ne çaldığımızı<br />

soruyorlar. Dükkânın amacı da buydu<br />

aslında. Birine bir şeyi sevdirmek,<br />

heyecanını görmek çok müthiş bir<br />

şey.<br />

Necati: Beyza’yı hatırlar<br />

mısınız? DJ Beyza. Hatta onun<br />

üzerine bir arkadaş belgesel yapmıştı.<br />

Beyza da buralarda Moda’da<br />

otururdu. 1997’den beri DJ’lik yapıyor.<br />

Elektronik müzik alanında önemli<br />

işler yaptı. Beyza’da mücadele ruhu<br />

vardı. Bana anlatmıştı hatırlıyorum,<br />

Beyza Maltepe’de falan DJ’lik yapıyordu.<br />

Müge: Günün sonunda<br />

bir erkek dünyasıydı. Sabah 4’lere<br />

kadar dans plaklarını taşı, koy, çal.<br />

Hani DJ’in tanrı konumunda olduğu<br />

zamanlar o zamanlar. Kendisi büyük<br />

mücadele verdi. Aslında bir yandan<br />

kadınlığını korumaya çalışıyorsun bir<br />

yandan da kadınlığını kullanıyorsun.<br />

Kulüp ortamında bikiniyle DJ’lik<br />

yapılırdı. O dünyada kendin olmaya<br />

çalışmak bence başlı başına bir<br />

savaş. Şimdi daha farklı tabii ki. Şimdi<br />

kadınlar birçok yerde çalabilir. Ama<br />

o zamanlar öyle değildi. Beyza’yı<br />

o yüzden hepimiz çok iyi tanırız.<br />

Dinlememiş olan bile tanır tabii ki.<br />

72

Ankara<br />

Cidden Çok Eğlencelidir!<br />

Tuğba Çelik<br />

Ankara’nın adı çıkmış; gri, sıkıcı, soğuk, beyaz yakalılar…<br />

Bu söylenenlerin doğruluk payı yok değildir. Ancak geçmişten beri<br />

eğlenceli bir kent olmak için çok uğraştığı da gözden kaçmamalıdır.<br />

Devlet kurumlarıyla iç içe bir kent ne kadar eğlenebilirse; o da o<br />

kadar eğlenir işte.<br />

Ankara’nın başkent olmasıyla başlayan modernleşme<br />

öyküsü, onun eğlence anlayışına da yön verir. Ankara’nın modern<br />

eğlence tarihi çok uzakta değildir, daha dünle yani 1920’lerle<br />

başlar. Onun öncesinde, Ankara’nın kendi halinde bir yerleşim yeri<br />

olduğunu hepimiz biliriz.<br />

Kent merkezi 1923’ten 1950’ye kadar Ulus’tu. Çünkü,<br />

Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Meclisi, Sümerbank gibi devlet<br />

binaları Ulus’taydı. 1950’den sonra ise kent merkezi şimdi Kızılay<br />

dediğimiz Yenişehir’e doğru kayar. Bu semte zamanla bu adın<br />

verilmesinin nedeni, buraya Kızılay binasının yapılmasıdır; 2011’de<br />

Kızılay binasının yerine çok katlı bir AVM yapılmış olsa da neyse<br />

ki semtin adı aynı kalır. 1980-2000 yılları arasında Ankara’nın kalbi<br />

Çankaya-Gaziosmanpaşa’ya kayar. 2000’den sonra ise Çayyolu<br />

eksenli yeni bir kent merkezi oluşumundan söz edebiliriz. Kent<br />

merkezinin sürekli yer değiştirmesi insanların birbiriyle etkileşim<br />

biçimini değiştirdiği gibi Ankaralıların ürettiği eğlence anlayışının<br />

da gelenekselleşmeyip sık sık değişmesine neden olur.<br />

Batılılaşmayı seçen Türkiye Cumhuriyeti, Batılı eğlence<br />

anlayışını da tanımaya çalışır. Bu süre zarfında ülkenin lideri Mustafa<br />

Kemal, rol modeldir. Onun öncülüğüyle başlatılan cumhuriyet<br />

balolarında, kadın erkek dans etmeyi dener. Seçkin ailelerin genç<br />

kızları, delikanlıları bu balolara ebeveynleriyle katılır, müzik dinleyip<br />

dans ederler.<br />

73

Milletvekillerinin, sanatçıların,<br />

memurların gidebilmesi için<br />

Ankara’da açılan ilk lokanta-gece<br />

kulübü, Ulus’taki Sümerbank binası<br />

olarak bilinen yapının yerinde<br />

bulunan ve Taşhan’ın iç avlusuna<br />

bakan Şehir Lokantası’dır. Sahibi<br />

Bolşevik İhtilalinden kaçıp ülkemize<br />

gelen Juri Georges Karpovitch’tir.<br />

Karpovitch daha sonra Ulus’ta<br />

Merkez Bankası’nın yanına Karpiç<br />

Restoran’ı açar. 1950’lere kadar Baba<br />

olarak anılan Karpiç, Ankara’nın en<br />

gözde eğlence yeri olur. Müşteriler,<br />

yer ayırtma çabasına girmeden<br />

eşleriyle birlikte ya da yalnız<br />

başlarına akşam yemeğine buraya<br />

gelirlerdi. Çünkü müşterilerin hepsi<br />

birbirini tanır ve tıka basa dolu<br />

mekânın kapısından girenlere<br />

‘Gelin, bizimle oturun’ teklifinde<br />

bulunurlardı. Beyaz masa örtü ve<br />

peçeteleri, orkestra müziği, güzel<br />

yemekleriyle o devirde Karpiç’in<br />

rakibi yoktur. 1928’de Eski Meclis’in<br />

karşısına açılan Palas Otel’deki bütün<br />

çalışanlar Fransız’dır. Söylenenlere<br />

göre burada Avrupa’nın bütün<br />

yemeklerini, ünlü şarap markalarını,<br />

Bomonti Birası’nı, Erenköy – Çankaya<br />

– Kavaklıdere Şaraplarını, Karahisar<br />

Madensuyunu bulmak mümkünmüş.<br />

Orta düzey gelirli Ankaralılar ise özel<br />

günlerde Karaoğlan Mahallesi’nde<br />

bulunan Zevk, Smyrna, Lezzet, Yıldız,<br />

Gümüş Kepçe lokantalarına Türk<br />

mutfağının yemeklerinden tatmaya<br />

giderler. Ankara, pastanelerle de bu<br />

dönemde tanışır. Atatürk Bulvarı’nın<br />

üzerinde açılan Özen, Kutlu adındaki<br />

pastaneler, sokağa kadar taşırdıkları<br />

masa ve sandalyelerle bugün açık<br />

havayla temas eden kafelerin<br />

temelini atarlar.<br />

Cumhuriyet’in ilk yıllarında<br />

halka açık, ücretsiz pek çok eğlence<br />

ortamı yaratılmıştır. Çağdaş Türkiye’de<br />

ulaşılmak istenen şey,<br />

yaşamayı seven, açık görüşlü, eğlenerek<br />

dünyayı saran ülke insanları<br />

yetiştirmekti. Bu nedenle yoksul<br />

halkın çabucak ulaşacağı eğlence<br />

ortamları tasarlanmaya özen gösterildi.<br />

Çabaların boşa gittiği<br />

söylenemez. Pembe Köşk’ün önünde<br />

yapılan at yarışlarına halkın ilgisi<br />

her zaman çok yoğun olmuştur.<br />

Ulus Meydanı’nın yakınındaki Millet<br />

Bahçesi’nde çalan hafif batı müziğiyle<br />

gençler dans ederlerdi. Memurlar da<br />

iş çıkışında Anafartalar’da yürüyüş<br />

yaparlar, eve gitmeden önce bir<br />

kahveye oturup bir şeyler içerlerdi.<br />

Bugün dolmuşlarla, düzensiz yapılaşmasıyla<br />

kaotik bir görünüm<br />

çizen Bentderesi’nde, geçmişte<br />

Cumhuriyet Bahçesi bulunurdu. Yine<br />

Hamamönü’ndeki bayram yeri de<br />

eski Ankaralıların gezip dolaşmaya,<br />

çocuklarıyla koşup oynamaya gittikleri<br />

bir yerdi. 1925 yılında ise koca bir<br />

bataklık Mustafa Kemal’in talimatıyla<br />

yemyeşil hale getirilerek Atatürk<br />

Orman Çiftliği (AOÇ) kurulur.<br />

Böylelikle çorak bir kasabadan<br />

başkente dönen Ankara’ya uçsuz<br />

bucaksız bir mesire yeri kazandırılır.<br />

Genç kızlar ve erkekler AOÇ’de<br />

ata binerler, yürüyüş yaparlar, top<br />

oynarlar. Bugün bile Ankara’da<br />

74

geçirebileceğiniz en sakin hafta<br />

sonu seçeneklerinden birisi, AOÇ’ye<br />

gidip bir şeyler yemek, yürüyüş<br />

yapmak ve TİVMAŞ’tan alışveriş<br />

yapmaktır. 1930’larda Ankaralıların<br />

piknik yapmak için seçeneği az<br />

değildir. İncesu deresinin yakınları,<br />

Çubuk barajı... Varlıklı Ankaralıların<br />

ise bugün apartmanlarla, işyerleriyle<br />

dolu olan Çankaya, Dikmen,<br />

Keçiören, Ayrancı, Etlik’te bağ evleri<br />

vardı.<br />

1930’larda insanların rahatça<br />

gezip görmeleri için toplu taşıma<br />

seçenekleri oluşturulmaya çalışılır.<br />

Örneğin otomobillerin rahatça<br />

ulaşım sağlaması için geniş bulvarlar<br />

yapılmış ve yollar asfaltlanmıştır.<br />

Böylelikle Cebeci, Kızılay, Ulus,<br />

İstasyon, Etlik arasında otobüs<br />

işletilmeye başlanmıştır. İnsanlar<br />

toprak yoldan asfalt yola geçerek,<br />

otobüs kullanarak evlerinden ya<br />

da işlerinden çıkıp gezmeye başlamışlardır.<br />

1930’lardan 1960’lara kadar<br />

meyhane kültürü Ankara’da devam<br />

eder. Meyhane deyip geçmeyin,<br />

buralarda Türk edebiyatının iki<br />

önemli şiir dönemeci yani I. Yeni<br />

(Garip) ve II. Yeni şiiri doğar. Cemal<br />

Süreya’nın ‘17 dergi batırdım. İşte<br />

Papirüs, üç kez batırdım,’ dediği<br />

Papirüs dergisinin kuruluşu 1960’ta<br />

Ankara’da gerçekleşir; derginin her<br />

sayısı iki yaprak halinde çıkar. Turgut<br />

Uyar, Cemal Süreya, İlhan Berk şiire<br />

Ankara’da başlarlar; yazdıklarını<br />

birlikte yiyip içtikleri kahvelerde,<br />

meyhanelerde paylaşırlar. Onlardan<br />

önce 1930’larda Orhan Veli, Ankara<br />

Erkek Lisesi’nden arkadaşları Melih<br />

Cevdet ve Oktay Rıfat’la Garip şiir<br />

geleneğini başlatır Ankara’da. Yani<br />

siz bakmayın griliğine, durgunluğuna;<br />

Ankara insana fena halde şiir<br />

yazdıran bir kenttir. Orhan Veli’nin<br />

en sık gittiği iki meyhane Ulus’taki<br />

Kürdün Meyhanesi ile Anafartalar<br />

yokuşundaki Üç Nal’dır. Kürdün Meyhanesi<br />

herkesin birbiriyle samimi<br />

olduğu, veresiye defteri tutulan,<br />

hesabı ödemeyi geciktirenlere garsonun<br />

servisi yavaşlattığı meşhur bir<br />

meyhanedir. Orhan Veli’nin dışında<br />

meyhanenin müdavimleri arasında<br />

Melih Cevdet Anday, Oktay<br />

Rıfat, Ahmet Muhip Dıranas, Aka<br />

Gündüz, Cahit Sıtkı Tarancı, İlhan<br />

Berk, Nurullah Ataç, Çetin Altan ve<br />

Fikret Otyam vardır. Meyhane, şiire,<br />

yazıya ilk başlayan gençlerin de<br />

kendini gösterme yeridir. Ankara’nın<br />

entellektüelleri buraya geldiğinden<br />

burada sivil polis eksik olmazmış.<br />

Üç Nal Lokantası ise dönemin<br />

Ankara’sında kadınların da gelip içki<br />

içebildikleri yerlerden biridir. Kürdün<br />

Meyhanesi’ne devam eden yazar ve<br />

sanatçıların hemen hepsi buraya da<br />

gelir. Kadınlardan söz açıldı madem,<br />

Üç Nal’a Azra Erhat’ın, Cahide<br />

75<br />

Yeni Hayat Lokantası (Kürdün Meyhanesi)

Sonku’nun da geldiğini söyleyelim.<br />

1930’da Ankara’da sinema<br />

dönemi başlar. İlk sinema filmleri<br />

önce Taşhan’da izlendi, sonra Yeni<br />

Sinema açıldı. İçinde Mustafa Kemal’e<br />

ayrılmış bir loca da bulunan bu<br />

sinema, 1956 yılında yıkılır. Yeni açılan<br />

TRT radyosunda fasıllar, tangolar,<br />

konçertolar çalmaya başlar. 1930’da<br />

bugün için şaşırtıcı olabilecek bir<br />

başka mekân Gar Gazinosu’dur.<br />

Avrupalı sahne yıldızlarının ve revü<br />

gruplarının sahne aldığı bu gazinoya<br />

yalnızca kravatlı ve takım elbiseli<br />

erkekler ile şık giyimli bayanlar<br />

müşteri olarak kabul edilir.<br />

1946’da açılan Gençlik<br />

Parkı Ankara’ya ‘deniz getirme’<br />

girişimlerinin ilkini oluşturur. 1950’li<br />

yıllara kadar hafta sonları Gençlik<br />

Parkı’nda halk, sandal ve plaj<br />

eğlenceleri yapardı. Gençlik Parkı,<br />

aynı zamanda halkın dönemin önemli<br />

müzisyenlerini ücretsiz dinleyebildiği<br />

bir yerdi. Aynı dönemde Dikmen’de<br />

buz pateni gösterileri yapılır, halk bu<br />

gösterilerin de takipçisi olurdu.<br />

1949’da Ankara Devlet<br />

Tiyatrosu, Büyük Tiyatro ve Küçük<br />

Tiyatro olmak üzere iki sahneyle<br />

perdelerini açar. Şinasi, Akün,<br />

Altındağ sahneleri daha sonraki<br />

yıllarda adım adım açılır. Devlet<br />

Tiyatroları Ankara’da bir gelenek<br />

oluşturmuştur. Yıllar içinde oyunculuk,<br />

yönetmenlik, sahne tasarımı<br />

gibi pek çok meslek Ankara’da<br />

derinleşmiş, çeşitlenmiştir. Şimdilerde<br />

sahnelerin birer birer kapatılması<br />

söz konusu olsa da bugün Ankaralılar<br />

tiyatrolarının izleyici koltuklarını ısrarla<br />

tıka basa doldurmaktadırlar.<br />

1950’lerle bütün ülkeyi<br />

etkileyen köyden kente göçler<br />

Ankara’yı da etkiler. Bu dönemde<br />

Ulus’ta pavyonlar, tavernalar açılır.<br />

Ancak buralar Cumhuriyet Ankara’sının<br />

ideallerine uymaz. Dar<br />

gelirli, modern eğlence dünyasına<br />

yabancı, daha çok erkeklerin<br />

doldurduğu pavyon ve tavernalar,<br />

kentin devlet destekli çağdaşlaşma<br />

eğilimli kurgulanan sosyal yaşamını<br />

olumsuz anlamda değiştirir. Elektro<br />

bağlamayla söylenen türküler ve<br />

arabesk bu mekânlarda dinlenen<br />

esas müzikleri oluşturur. Bu dönemde<br />

Gençlik Parkı’ndaki eğlence<br />

anlayışı da değişir, giriş ücretli hale<br />

gelir. Bunun anlamı halkın nitelikli<br />

eğlenme ortamlarına bundan<br />

böyle erişemeyecek olmasıdır.<br />

Cumhuriyetin ilk yıllarında nitelikli<br />

eğlenceyle iç içe olan halk artık<br />

kendi haline terk edilmeye başlanır.<br />

Kalabalıklaşan nüfusla birlikte<br />

kentte tüketim artar, daha fazla<br />

konut, işyeri planlamasıyla Kızılay,<br />

Maltepe ve Sıhhiye popüler semtler<br />

haline gelir. Bu yeni semtlerde hızla<br />

76

gerçekleştirilen yapılaşma ve bu<br />

şok yapılaşmanın içine eklemlenen<br />

restoran-eğlence mekânları doğar.<br />

1960’lar tüm dünyanın rock<br />

müzikten etkilendiği bir dönemdir.<br />

Dolayısıyla bu dönemde Ankara’da<br />

rock müziğin dinlenebileceği<br />

mekânların da arttığı görülür.<br />

Bu dönem Ankara’daki ‘aile ile<br />

birlikte eğlenme’ geleneğinin değişip<br />

‘gençlerin tek başına ya da<br />

arkadaşlarıyla’ eğlenmeye başladığı,<br />

anne babanın eğlencesiyle gençlerin<br />

eğlencesinin ayrıştığı bir dönemi<br />

oluşturur. James Brown, Beatles,<br />

Led Zeplin, The Jackson Five, Rolling<br />

Stones, Ray Charles, Stevie Wonder,<br />

The Doors dünyayı sallarken Ankara<br />

da bu müzikten etkilendi.<br />

1970’lere gelindiğinde Ankara<br />

arabeske teslim olur. Bu yıllarda<br />

fantezi müzik yaygınlaşır. Ferdi<br />

Özbeğen, Ümit Besen orglarının<br />

başında her telden şarkılar, türküler<br />

çalarlar tavernalarda. Buna karşın<br />

1970’lerde televizyonun Türkiye’ye<br />

gelmesi, dünya kültürünün de<br />

Ankara’ya ulaşmasının kapısını<br />

aralanmış olur. Japon ve Çin<br />

restoranları açılır Çankaya’da. TRT<br />

televizyonunda ekrana getirilen<br />

yabancı müzik gruplarının şarkıları<br />

ise gece kulüplerinde çalınmaya<br />

başlanır. Artık gece eğlencelerinde<br />

canlı orkestra müziği yerine kayıttan<br />

müzik dinlemeye geçilir; bugünkü<br />

DJ müziğine giriş yapılır diyebiliriz.<br />

Türkiye eğlence tarihinde uzun süre<br />

konuşulacak olan gazino geleneği<br />

de Ankara’da çok etkili hale gelir bu<br />

yıllarda. Fahrettin Aslan Ankara’da<br />

bu dönemde üç gazino açar: Maksim,<br />

Başkent ve Göl gazinoları.<br />

Yine de 70’lerde de Ankaralı<br />

entellektüellerin sığınacakları bir<br />

iki liman kalmıştır. Tavukçu ve Körfez<br />

Lokantası. Esnaftan memura,<br />

öğrenciden piyango bileti satıcısına<br />

uzanan müşteri portföyüyle iç içe<br />

kurulu bir aydınlar lokalidir bu iki yer.<br />

Ankara Sanat Tiyatrosu oyuncularının<br />

çok sık gittiği Tavukçu’ya Aziz Nesin,<br />

Rıfat Ilgaz, Ahmet Arif, Yaşar Kemal,<br />

Uğur Mumcu, Rutkay Aziz gibi<br />

değerli insanların çok sık uğradığı<br />

bilinir.<br />

1980’lerde Yüksel Caddesi<br />

ve Sakarya’da barlar, kafeler açılır.<br />

Buralara yetişkinlerden çok gençler<br />

gelir. Bu semtlere Tunalı, Bahçelievler<br />

7. Cadde de eklenir. Buralar gelir<br />

durumu daha yüksek bir genç kitlenin<br />

hedefi haline gelir. Düşündürücü<br />

olan durum, yetişkinlerin ilgisini<br />

çekecek eğlence duraklarının<br />

giderek azalmasıdır. Bir zamanlar<br />

eğlence, her yaştaki Ankaralı için bir<br />

ihtiyaçken 80’lerden sonra yalnızca<br />

gençlere has bir eyleme indirgenir.<br />

1980 darbesiyle devlet, eğlenceye<br />

dönük politika geliştirmekten çok<br />

uzaklaşmıştır. Ankara başkent olduğundan<br />

devlet politikalarından<br />

en çok etkilenen kent olmuştur ama<br />

Ankara da tüm halet-i ruhiyesini, İç<br />

Anadolu Bölgesi başta olmak üzere<br />

tüm Anadolu’ya yayar. Ankara’nın ve<br />

Ankaralının kaygılı yüzü bu iletkenlik<br />

ve sorumluluktan ileri gelir.<br />

1990’lardan itibaren zengin<br />

77

ve eğitimli ailelerin çocuklarının<br />

gittiği özel üniversitelerin Ankara’da<br />

açılmasıyla birlikte yeni açılan<br />

mekânlar daha çok üst gelir grubuna<br />

ait gençlere yönelik olmaya başlar.<br />

1990’lar hamburgerin Ankara’da<br />

franchising sistemiyle yaygınlaştığı<br />

bir dönemdir. O zamandan beri<br />

Ankara’daki yemek merkezleri her<br />

yıl katlanarak artar. Herkes bilir<br />

ki Ankara’da aç kalmak mümkün<br />

değildir. Her cebe, her ağız tadına<br />

uygun yemekler yiyebilirsiniz Ankara’da.<br />

Gelelim bugünlere, yani<br />

2000’lere.<br />

Anlatacak büyük bir<br />

hikâyeniz varsa ve bu hikâyeyi<br />

yalnızca arkadaşlarınıza değil, daha<br />

başka insanlara da anlatmak<br />

isterseniz adresiniz Kızılay Konur<br />

Sokak’taki Mülkiyeliler ve çevresidir.<br />

Ankara’nın kent merkezi şimdilerde<br />

başka semtlere kayıyor görünse de<br />

Ankaralı entelektüellerin Kızılay’dan<br />

ayrılması şimdilik olanaksızdır. Yazarlar,<br />

ressamlar, gazeteciler hâlâ orada<br />

çok koyu sohbetlere dalarlar. Parlak<br />

fikirler bulup, başka yerlerde yazıp<br />

söylemeye devam ederler. Orhan<br />

Veli gibi, Turgut Uyar gibi, Azra Erhat<br />

gibi…<br />

Ankara yıllardır bir okul<br />

kentidir. Bu nedenle kentin eğlence<br />

dünyasını özellikle üniversitelilerin ve<br />

liselilerin belirlediğini söyleyebiliriz.<br />

Eğlence için önce okuldan çıkmak<br />

gerekir ama. Saat 16.00 sularında<br />

Ayrancı, Kızılay, Tunalı, Ulus öğrenci<br />

kaynar. Otobüsler, dolmuşlar yollar<br />

gırla eğlencedir. Hoca taklitleri, maç<br />

tahminleri, yeni çıkan rock müzik<br />

grubunun cep telefonu kulaklığı<br />

marifetiyle tanıtımı, cam kenarında<br />

test çözeni dürtme ya da elinden<br />

testi alıp saniyesinde çözme,<br />

ardından kopan kızlı erkekli kahkaha<br />

tufanı. Gürültüden başı beyni<br />

patlayan memur emeklisi Ankaralı bir<br />

hanımefendi ‘Evladım, birazcık sessiz<br />

olabilir misiniz?’ diye sesleniverir. Bir<br />

anlık susulur ama tümden sessizlik<br />

sağlamak imkânsızdır, yeniden başlar<br />

bu döngü. Ankaralı hanımefendi de<br />

bilir sonucun böyle olacağını, ama<br />

ne yapsın! Baktı olmuyor o da çıkarır<br />

cep telefonunun kulaklığını, başlar<br />

dinlemeye alaturkaları. Ankaralı<br />

emekli hanımefendiler yenilikleri<br />

sever, izler; giyimlerine özen gösterir;<br />

düzgün bir dille çevrede olup biten<br />

yanlışlarda seslerini çıkarmayı iyi<br />

bilirler. Rengârenk sesler, otobüsün<br />

camlarından Atatürk Bulvarı’nın<br />

üzerindeki gökyüzüne dağılır. Bir<br />

de bahar mevsimiyse ağaçlar çok<br />

mutludur, tepelerinde kuşlarla.<br />

Kızılay çok güzeldir, kalabalığıyla.<br />

Kızılırmak Sineması’ndan<br />

Kocatepe’ye tırmanırken sağlı sollu<br />

uzanan, mütevazı, iyi müzikler çalan<br />

kafeler vardır. Bu kafelerde kitaplar<br />

konuşulur, filmler tartışılır. Kafelerde<br />

oturan sinemacılara, öykü yazarlarına,<br />

şairlere rastlarsınız. Ankara okumuş<br />

yazmış insanların birbirine kolayca<br />

değebildiği, sohbetle eğlenen<br />

insanlarla doludur. İtalyanca kursuna<br />

gitmek, Olgunlar’dan kitap<br />

almak, Karanfil pasajında fotokopi<br />

78

çektirmek, tez bastırmak işte neyse<br />

gerekçeniz Karanfil’de sevgilinizle<br />

ya da arkadaşınızla buluşursunuz,<br />

Dost Kitabevi’nin, Mülkiyeliler’in,<br />

metronun Yüksel Caddesi çıkışının<br />

önünde. Sonra sarmaş dolaş olursunuz<br />

buluşulanla, derken ver elini<br />

sokaklar. Ankara sokak doludur tıkış<br />

tıkış.<br />

Kızılay’da eline gitarı<br />

kapan gençlerin sahne aldığı küçük<br />

mekânlar vardır. Bu müzikli<br />

mütevazı yerler alkollü ya da alkolsüz<br />

olabilirler. Günün en popüler Türkçe<br />

pop şarkıları ile başlayan gece, Yeni<br />

Türkü ve Ezginin Günlüğü ile devam<br />

eder, Ankara’nın Bağları ile sona erer.<br />

Buralar daha çok şarkı söylemeye,<br />

gerekirse kalkıp dans etmeye<br />

‘müsait’ yerlerdir. Kurstan çıkışta eve<br />

gitmeye üşenip biraz da arkadaşlarla<br />

takılayım, yerleridir.<br />

Eski tüfekler Sakarya’daki<br />

barlara takılırlar. Öğleden sonra<br />

başlanıp gece yarılarına kadar<br />

süren politik tartışmalar, şiirin hası<br />

toplumcu mudur ikinci yeni midir,<br />

kadınlar neden bu kadar karmaşıktır<br />

meseleleri tartışılır durulur. Her gece<br />

bir ders çıkarılır, bir şeyler öğrenilir,<br />

bu zorlu ülkenin yeni maceralarına<br />

da güç toplanır. Buralar daha çok<br />

muhabbet, tartışma mekânlarıdır.<br />

Müzik arkadan belli belirsiz akar,<br />

sözünüzü kesen arkadaşınızın sözü<br />

bitince lafa nereden başlayacağınızı<br />

bilirsiniz. Bir gecede birbirinize<br />

fikren düşman olup aynı gecede<br />

kucaklaşır kardeş olursunuz. Buralarda<br />

çok iyi bildiğimiz yazarlara,<br />

şairlere, gazetecilere rastlamak<br />

pekâlâ mümkündür. Onları görünce<br />

yadırgamazsınız, fakat yanına oturup<br />

iki çift laf etmek isteseniz ters<br />

de karşılanmazsınız. Ankara’da<br />

herkes biraz ‘çok bilir’ olduğundan<br />

sizin onların sözüne karışmanız<br />

dert değildir, lakin bu işi adabıyla,<br />

nezaketle yapmalısınız.<br />

Tunalı’dan Akay’a inen Bestekar<br />

Sokak bugün çoğunlukla lise<br />

ve üniversite öğrencilerinin gittiği<br />

rock barlarla doludur. Red Hot Chili<br />

Peppers’tan Freddie Mercury’ye,<br />

Abba’dan Arcade Fire’a uzanan<br />

ve sokaklara yayılan müzik sesleri<br />

kaldırımda bile kendi eğlencenizi,<br />

muhabbetinizi yaratmanıza izin<br />

verir. ‘Buradan nereye gidiyoruz?’<br />

sorusunun sorulabileceği bir sokaktır<br />

ismiyle müsemma Bestekar Sokak.<br />

Ankara maalesef aynı<br />

zamanda bir AVM kenti. Her yıl<br />

daha büyük bir AVM yapmak<br />

isteniyor. AVM eğlencesi nasıl mı<br />

yapılır? Cumartesi ya da Pazar günü<br />

erkenden kahvaltı yapılır. Bol trafikli<br />

uzun bir araba yolculuğu yapılır.<br />

Uzun süre AVM’nin otoparkında<br />

park yeri aranır. Bütün mağazalar tek<br />

tek gezilir, gerekli gereksiz dünyanın<br />

masrafı yapılır. Alışveriş poşetleri<br />

arabaya bırakılıp geri gelinir. Spotlar,<br />

aşırı para harcamanın suçluluğu baş<br />

ağrısı yapar. Gişe filmlerinden biri<br />

seçilip gidilir. Çıkışta, tatsız tuzsuz<br />

bol patatesli, hamurlu bir yemek<br />

yenir. Evin yolu tutulur. Eğlenceden<br />

çok, eziyettir AVM.<br />

AVM eğlencesinden sıkılan<br />

79

kadınlar giderek çoğalıyor mu,<br />

bana mı öyle geliyor bilemiyorum.<br />

Günlerden cumartesiyse bir duş alıp<br />

Tunalı’ya koşan kadınlar var hâlâ.<br />

Pasajlarda kısacık etekler, taşlı tuşlu<br />

bluzlar, küçük şık şapkalar arıyorlar.<br />

Dönüp dolaşıp o beyaz tişörtü<br />

alıyorlar ama maksadın gezmek<br />

olduğunu bildiklerinden mutlular.<br />

Tepedeki güneşi görüyorlar, ağaçtan<br />

yere dökülen yaprağı görüyorlar.<br />

Ankara’nın bazı semtlerinin<br />

çocukları yaşadıkları kentten<br />

korkmazlar. Mesela Cebeci. Bağrış<br />

çağrış top koşturur; susayınca<br />

büfeden su, köşedeki simitçiden<br />

simit alırlar. Fakat çocuklar ara<br />

sokaktadırlar, görmek için başınızı<br />

uzatmanız gerekebilir. Sokakların iki<br />

tarafı da dizi dizi arabalarla doludur;<br />

kendilerine kalan ip gibi yolda da<br />

olsa futbol, yakan top vs. oynayan<br />

‘Ankara bebeleri’ sokağın sakinlerinin<br />

kafalarını şişmeye devam ediyorlar.<br />

Cebeci gibi, Ayrancı gibi semtlerde<br />

maç günleri erkekler kızlarla kafede<br />

maç izlemeye giderler. Derbi günleri<br />

her kafe aslında bir mini stadyuma<br />

döner. Küfür edenden ters bakış<br />

esirgenmez. Kızların yanında<br />

küfretmek olmaz Ankara’da.<br />

Bazı erkekler ve kadınlar,<br />

hatta lise öğrencileri yalnızca Akün<br />

Sahnesi’nde, AST’ta Büyük Tiyatro’da,<br />

Küçük Sahne’de tiyatro izlemek için<br />

evden çıkıyorlar. Cumhurbaşkanlığı<br />

Senfoni Orkestrası’nın konserleri hiç<br />

boş geçmiyor. Ayakta alkışlıyorlar<br />

oyuncuları, müzisyenleri... Devlet<br />

Opera ve Balesi’nin konser takvimini<br />

kol çantasında, ofisinin çekmecesinde<br />

saklayan Ankaralı çok.<br />

İstediği oyuna gitmek için aylarca<br />

bilet arayan gençler tanıyorum. Bu<br />

insanlar, cumhuriyetin ilk yıllarındaki<br />

Ankaralıların eğlence anlayışı ruhunu<br />

taşıyorlar. Eğlenmeyi öğrenmekten<br />

ayırmıyorlar.<br />

80

Urfa Postası<br />

Engin Türkgeldi<br />

İlk kez şehre iniyorum. Çarşı izni. Stabilize yolun uğultusu<br />

tüm minibüsü dolduruyor. Koltuklar dolu. Son anda bindiğim için<br />

sandıktan bozma bir tahtanın üzerinde oturuyorum. Pencereden<br />

dışarı baktığımda uçsuz bucaksız fıstıklıkları görüyorum sadece.<br />

Düzenli aralıklarla ekilmiş kısa ama güçlü fıstık ağaçları. Ova<br />

boyunca başka hiçbir şey yok. Sanki bir kaç dakikalık bir film<br />

pencerede tekrar tekrar oynuyor.<br />

Sıkılıyorum. Minibüsün içine dönüyorum. Şoför mahalli ile<br />

yolcu bölümü arasındaki kirişi Atatürk barajı, karınca duası, bir çift<br />

kadın gözü, çayırda seken bir kuzu, turkuaz renkli tropik bir deniz,<br />

İbrahim Tatlıses ve her sarsıntıda sallanan kehribar bir tespih<br />

süslüyor. Bir de hava karardığında tüm bunları mora boyayacak<br />

siyah lamba.<br />

81<br />

Fotoğraf: Engin Türkgeldi

Urfa’ya üç-dört kilometre<br />

kala iki genç minibüse el ediyorlar.<br />

Duruyoruz. Kapı açılıyor. Önce bir<br />

çuval ve bir Çikita muz kutusu,<br />

ardından yirmilerinde iki adam<br />

minibüse biniyorlar. Ayakta seyahat<br />

ediyorlar. Yüzleri gülüyor. Bıyıklı olan<br />

boştaki eliyle çuvalın ağzını kavramış,<br />

diğeri kutuyu bacaklarının arasında<br />

sabitlemiş. Yeniden yola koyuluyoruz.<br />

Çuvalda bir hareketlilik<br />

farkediyorum. Bir sağı bir solu<br />

inip kalkıyor. Kulak kabartıyorum.<br />

Derinden bir ‘guuu’ sesi. Çikita<br />

kutusundan da aynı sesin geldiğini<br />

duyuyorum.<br />

“Ne var bunların içinde?”<br />

diye soruyorum bıyıklıya.<br />

Tavuk, civciv, veyahut tavşan<br />

gibi bir yanıt beklerken adam<br />

“Güvercin,” diyor. Şaşırıyorum.<br />

“Ne yapacaksınız bunları,<br />

satacak mısınız?” deyince dünyanın<br />

en doğal olayından bahseder gibi<br />

“İddiaaa,” diyor. Yabancılığım bir<br />

damga gibi üzerimde. Ben sormadan<br />

anlatıyor. Posta güverciniymiş bunlar.<br />

Çuvaldakiler kendisinin, kutudakiler<br />

arkadaşının. Şehir girişine<br />

geldiklerinde güvercinleri havaya<br />

salacaklarmış. Eve ilk dönen kuşun<br />

sahibi iddiayı kazanacakmış.<br />

“Para var mı işin içinde?”<br />

diye soruyorum.<br />

“Yok,” diyor bıyıklı ama ben<br />

inanmıyorum.<br />

ŞANLIURFA<br />

Nüfus: 498000<br />

Rakım: 518<br />

Tabelayı geçtikten az sonra,<br />

adamlar şoföre inmek istediklerini<br />

söylüyorlar. Bıyıklıya yarışı izleyip izleyemeyeceğimi<br />

soruyorum. Başıyla<br />

onaylıyor. Beraber minibüsten iniyoruz.<br />

Selim’le buluşmamıza geç<br />

kalacağım ama olsun.<br />

Yol kenarındayız. Bekliyoruz.<br />

Neyi bilmiyorum. Bu sefer leb<br />

demeden leblebiyi anlayan diğeri<br />

oluyor, “Biraz bekleyelim ağabey,<br />

kuşlar sakinleşsin.”<br />

Konuşacak bir şey bulamıyorum.<br />

Yanımızdan geç vuran<br />

rüzgârlarıyla kamyonlar geçiyor.<br />

Keskin bir yanık mazot kokusu.<br />

Derken, uyarmadan veya hazırlık<br />

yapmadan bir anda çuvalın ağzı<br />

ve kutunun kapağı açılıyor. Beyaz,<br />

gri, lekeli, siyah, kahverengi,<br />

çeşit çeşit kuş havalanıyor. On<br />

beş-yirmi tane kadar. Kanatlarını<br />

gürültüyle çırpmalarında bir şaşkınlık<br />

hissediliyor. Tam olarak ne yapacaklarını<br />

bilmeden yükseliyorlar.<br />

Sonra bir kaç kez daireler çizerek<br />

tepemizde dönüyorlar.<br />

“Bir ikisi hâlâ şaşkın,” diye<br />

mırıldanıyor bıyıklı, “Hepsi dönmez<br />

geriye.” Üçümüz de başımızı arkaya<br />

atmış halde kuşları seyrediyoruz.<br />

82

Gözümü onlardan ayırmadan<br />

“Sık olur mu bu?” diyorum.<br />

“Bazen,” diye cevaplıyor<br />

öbürü “İki üç tanesi kaybolur<br />

gider.” Biz konuşurken güvercinler<br />

geldiğimiz yere, kuzeye doğru<br />

yöneliyorlar. Ellerimi siper edip<br />

kuşları takip etmeye çalışıyorum.<br />

Diğerlerinin dürbünlerini çıkarmalarını,<br />

yarışı takip etmelerini bekliyorum.<br />

Fakat ikisi de başlarını tekrar<br />

yere indiriyorlar. Güvercinler siyah<br />

noktalara dönüşüp gökyüzünde<br />

kayboluyorlar. Yarışı neden izlemediklerini,<br />

yanlarında neden dürbün<br />

getirmediklerini soruyor, yakından<br />

takip etmenin daha eğlenceli olacağını<br />

anlatıyorum. İzlenmeyen yarış<br />

mı olurmuş!<br />

“İşin eğlencesi orada değil<br />

ki ağabey,” diyor bıyıklı. Ses tonunda<br />

kendilerini asla anlamayacak yabancılara<br />

duyulan hoşgörü var.<br />

Çabuk bir ‘Allaha ısmarladık’tan<br />

sonra hiçbir şey olmamış<br />

gibi ellerinde boş bir çuval ve muz<br />

kutusuyla yolun diğer tarafına geçiyorlar.<br />

Geri dönmek üzere minibüs<br />

beklemeye başlıyorlar. Yüzlerindeki<br />

mutluluk bu taraftan bile seçiliyor.<br />

83

logo

Ürünler

Kaynaklar

Şirketler

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Dili değiştir
Sevgiyle İsviçre'de yapıldı
© 2025 Yumpu.com, tüm hakları saklıdır

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!