yayını indir - Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü

Bakanlık Yayın No : 333
Müdürlük Yayın No : 48
BÜYÜK ORMAN YANGINLARININ
METEOROLOJİK VERİLER
IŞIĞINDA İNCELENMESİ
The Investigation of the Great Wild Fires
Based on Meteorological Data
(ODC: 431
M. Emin AKKAŞ
Cemhan BUCAK
Zülfü BOZA
Dr. Hüsnü ERONAT
Abdurrahman BEKERECİ
Ayhan ERKAN
Celil CEBECİ
TEKNİK BÜLTEN NO: 36
T.C.
ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI
EGE ORMANCILIK ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ
EGE FORESTRY RESEARCH INSTITUTE
İZMİR - TÜRKİYE

ÖNSÖZ
Son 20 yılda Türkiye’de çıkmış toplam 602 adet orman yangını arasındaki ilişkileri sorgulayan
bu çalışmada:
Proje yapımı için gerekli olan sayısal ve diğer ilgili tüm haritaların ve diğer dökümanların
temin edilmesinde bize yardımcı olan başta
Orman Genel Müdürlüğü (OGM) Orman Koruma ve Yangınla Mücadele Daire Başkanlığı ve
Yangın Harekat Şube Müdürlüğüne;
Türkiye orman işletme şeflikleri ve meşcere haritalarını sayısal ortamda hazırlayan OGM
Harita ve Fotogrametri Müdürlüğüne;
Yangın alanlarının bulunduğu OGM’ ne bağlı tüm Orman Bölge Müdürlükleri ve Koruma
Şube Müdürlüklerine ve ilgili Orman İşletme Müdürlükleri ile İşletme Şefliklerine;
T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü Araştırma ve Bilgi
İşlem Daire Başkanlığına bağlı tüm yetkililere;
Türkiye enerji nakil hatlarını gösteren sayısal haritaların paylaşımında TEDAŞ Genel
Müdürlüğü Sistem İşletme Daire Başkanlığına;
Global Mapper 9.0 bilgisayar programı sayesinde incelenen tüm yangınların topografik
özelliklerini (enine kesitleri, fiilen yanan alanların tespiti) için gerekli olan sayısal harita verilerini
bizimle paylaşan ve projenin tüm aşamalarında gönüllü olarak bizimle çalışan, Harita Mühendisi
Gökhan GÜNDÜZOĞLU ile D.E.Ü. Coğrafya Bölümünden Uzman Yılmaz AŞKIN’a
Çalışmalarımıza destek veren Ege Ormancılık Araştırma Müdürü Ergün AVCIOĞLU ile
Müdür Yardımcısı Can ACAR’a ;
İncelenen 39 adet büyük orman yangınının mücadele masraflarını inceleyip ekonomik maliyet
Çizelgelarını hazırlayan Ege Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Amenajman ve Hasılat Bölüm Uzmanı
Özgür KİRACIOĞLU’na;
Gerek istatistik Çizelgeların ve gerekse de sayısal haritaların Xara programında çakıştırılması
ve projenin yazılımı konusunda bizimle yoğun emek harcayan Bilgisayar Operatörü Bülent
TOKSOY’a;
Proje sonuç raporunun hazırlanmasında bilimsel katkılarını esirgemeyen G.Ü. Kastamonu
Orman Fakültesi Öğretim Üyesi Dr. Ömer KÜÇÜK’e proje ekibimiz adına teşekkürlerimizi
sunuyoruz.
Bu çalışma sonucunda elde edilen veriler ilgili kurumlar arasında paylaşılarak orman
yangınları çıkmadan evvel erken uyarı sistemi ile koordinasyon sağlanmak suretiyle ülke ormanları
büyük orman yangınlarına karşı korunmuş olacaktır.
Orman yangınları mücadele çalışmalarında yaşamlarını yitiren tüm meslektaşlarımızı saygıyla
anıyoruz.

ÖZ
Bu çalışmada 1985 ve 2006 yılları arasında Türkiye’de çıkmış 46 adet büyük orman yangını
her yönüyle analiz edilmiş ve aynı günlerde ülkenin diğer bölgelerinde çıkmış 545 adet küçük orman
yangınları üzerinde değerlendirme çalışmaları yapılmıştır. Türkiye’nin Batı Karadeniz ve İç Anadolu
Bölgelerinde çıkmış, önem arz eden ancak proje kapsama alanı dışında kalan 12 adet büyük orman
yangını da sadece meteorolojik veriler ve uydu görüntüleri düzeyinde incelenerek ilerideki yangın
araştırma çalışmalara ışık tutmak amacıyla çalışmaya ilave edilmiştir.
ABSTRACT
In this study, 46 large scale affecting wild fires occurred between 1985-2006 have been
analysed from every possible aspect and evaluations on 545 concurrent small scale wild fires have
been carried out too. In order to shed light for future studies, 12 large scale wild fires took place in the
regions . Western Black Sea and Central Anatolia of Turkey also have been added and examined only
using meteorological data and satellite images.
II

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ....................................................................................................................................... I
ÖZ ......................................................................................................................................... II
ABSTRACT ............................................................................................................................. II
İÇİNDEKİLER ...................................................................................................................... III
ÇİZELGELER DİZİNİ .......................................................................................................... V
ŞEKİLLER DİZİNİ ............................................................................................................... VI
1. GİRİŞ ................................................................................................................................. 1
2. MATERYAL VE YÖNTEM ............................................................................................... 3
2.1. Büro Çalışmaları .......................................................................................................... 3
2.2. Arazi Çalışmaları ......................................................................................................... 3
2.3. Harita ve Uydu Görüntülerinin Hazırlanma Çalışmaları ............................................. 3
2.4. Laboratuvar Çalışmaları ............................................................................................... 5
3. BULGULAR ...................................................................................................................... 6
3.1. İncelemeye Alınan Büyük Orman Yangınları ............................................................. 6
3.2. Metorolojik Faktörlere Göre Büyük Orman Yangınlarının Kritiği ............................. 8
3.2.1. Rüzgar Etkisine Göre ........................................................................................... 9
3.2.2. Sıcaklık Etkisine Göre ........................................................................................ 13
3.2.3. Bağıl Neme Göre ................................................................................................ 16
3.3. Ağaç Türlerinin Yangına Karşı Gösterdikleri Direnç Özelliklerine Göre Kritiği ..... 19
3.3.1. Meşcere tiplerine Göre (yanıcı tiplerine göre) Yanma Hızları ve Meşcere Tipleri
Genel Analizi .................................................................................................................... 19
3.3.2. (a) Tipi Gençlik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Büyük Orman Yangınları ........... 25
3.3.3. (ab) Tipi Sıklık Çağı Meşcerelerinde Çıkan Büyük Orman Yangınları ............. 26
3.3.4. (b) Tipi Sıklık Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar ....................................... 27
3.3.5. (bc) Tipi İnce Ağaçlık Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar .......................... 28
3.3.6. (c) Tipi Direklik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar .................................... 29
3.3.7. (cd) Tipi Kalın Direklik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar ........................ 30
3.3.8. (d) Tipi Kalın Direklik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar .......................... 31
3.3.9. (Bz) Tipi Bozuk Meşcerelerde Çıkan Yangınlar ................................................ 32
3.3.10. (Bt) Tipi Baltalık Meşcerelerde Çıkan Yangınlar .......................................... 33
3.4. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Merkez Laboratuvarında ve Bilgi İşlem
Merkezinde Gerçekleştirilen Çalışmalardan Elde Edilen Veriler .............................. 34
3.4.1. 27.07.1996 Marmaris/Çetibeli Yangınının Değerlendirilmesi ........................... 34
3.4.2. 27.07.1996 Kuşadası Yangınının Değerlendirilmesi ......................................... 35
3.5. İncelemeye Alınan Büyük Orman Yangınlarının Genel Değerlendirme Analizleri .. 40
3.5.1. Yangın Ortalama Yayılma Hızlarına :Göre ....................................................... 40
3.5.2. Yanan alan Miktarlarına Göre Büyük Orman Yangınlarının Dağılımı .............. 43
3.5.3. Topografik Faktörlerden Eğime Göre Büyük Orman Yangınlarının
Değerlendirilmesi ............................................................................................................. 46
3.6. Aynı Gün Çıkmış Küçük Yangınlar İle Büyük Yangınların Meteorolojik Haritalar
Üzerinde Çakıştırılmasıyla Elde Edilen Yangın Değerlendirme Haritaları ............... 47
3.7. Karadeniz, İç Anadolu ve Güney Anadolu’da Çıkmış Büyük Yangınların Üç Boyutlu
Görüntüleri ve Değerlendirilmesi .............................................................................. 49
3.8. Yangın Çıkış Saatlerine, Çıkış Tarihlerine, Yangın Başlangıç Noktaları ve Coğrafik
Konumlarına ve Çıkış Sebeplerine Göre İncelenen Büyük Orman Yangınlarının
Genel Değerlendirilmesi ............................................................................................ 52
III

3.9. Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitü Uzaktan Algılama
ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Laboratuarında Gerçekleştirilen Çalışmalardan Elde
Edilen Veriler ............................................................................................................. 66
3.10. Büyük Orman Yangınları Davranışını Etkileyen Değişik Parametrelerin İstatistik
Değerlendirme Sonuçları ........................................................................................... 68
3.11. Büyük Orman Yangınlarında Toplam Genel Zarar Miktarlarının Ekonomik Yönden
Değerlendirilmesi ....................................................................................................... 69
4. SONUÇ VE ÖNERİLER ................................................................................................ 74
4.1. Büyük Orman Yangınları Çıkmadan Önce Yapılabilecek Koruyucu ve Önleyici
Faaliyetler ................................................................................................................... 76
4.2. Büyük Orman Yangınları Çıkmadan Önce Orman Bölge Müdürlüklerince
Yapılabilecek Koruyucu-Önleyici Faaliyetler ........................................................... 79
4.3. Devam Eden Büyük Orman Yangınları Hakkında Orman Bölge Müdürlüklerince
Yapılabilecek Çalışmalar ........................................................................................... 80
ÖZET ....................................................................................................................................... 82
SUMMARY ............................................................................................................................. 82
5. KAYNAKLAR ................................................................................................................. 83
IV

ÇİZELGELER DİZİNİ
Çizelge 1. Arazi çalışması yapılan ve incelenen 46 adet büyük orman yangını (isim sırasına
göre) ............................................................................................................................. 6
Çizelge 2. Artan rüzgar hızına göre büyük orman yangınlarının değerlendirilmesi ................ 12
Çizelge 3. Beaufort (Bofor) rüzgar ıskalası ............................................................................. 13
Çizelge 4. Artan sıcaklığa göre büyük orman yangınlarının değerlendirilmesi ....................... 15
Çizelge 5. Artan Neme Göre Büyük Orman Yangınlarının Değerlendirilmesi ....................... 18
Çizelge 6. Ağaç türü, gelişme çağı ve kaplılığa göre gruplandırılmış meşcere tipleri. ........... 21
Çizelge 7. Yangın hızlarına göre büyük orman yangınlarında yanıcı madde tipleri ve gelişme
çağları sınıflandırması ............................................................................................... 22
Çizelge 8. Orman amenajman planlarında tanımlanan meşcere tipi gelişme çağları ............... 24
Çizelge 9. a tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ................................................... 25
Çizelge 10. ab tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ............................................... 26
Çizelge 11. b tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ................................................. 27
Çizelge 12. bc tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ............................................... 28
Çizelge 13. c tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ................................................. 29
Çizelge 14. cd tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ............................................... 30
Çizelge 15. d tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ................................................. 31
Çizelge 16. Bz tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları .............................................. 32
Çizelge 17. Bt tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları ............................................... 33
Çizelge 18.Yangın ortalama yayılma hızlarına göre büyük orman yangınları. ....................... 41
Çizelge 19.Yüksek rüzgar hızı etkisi gözlenen büyük ormanyangınları (yanan alan miktarına
göre). .......................................................................................................................... 44
Çizelge 20. Yüksek sıcaklık etkisi gözlenen büyük orman yangınları (yanan alan miktarına
göre). .......................................................................................................................... 45
Çizelge 21. Büyük orman yangınları ile aynı gün çıkmış ancak büyümemiş yangınlar listesi 49
Çizelge 22. Arazi çalışması yapılamayan haritalar üzerinde uydu görüntüsü ve meteorolojik
verileri incelenen 12 adet büyük orman yangını ....................................................... 50
Çizelge 23. Yangın çıkış saatlerine göre büyük orman yangınlarının değerlendirilmesi. ....... 52
Çizelge 24. Yangın çıkış tarihlerine göre büyük orman yangınların dağılımı. ........................ 54
Çizelge 25. Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları (ada ve yarımada
yangınları). ................................................................................................................. 56
Çizelge 26.Karasal kökenli büyük orman yangınları (iç kesimlerde çıkan). ........................... 59
Çizelge 27. Enerji nakil hatlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları ................. 60
Çizelge 28. Tarım alanlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları ........................ 62
Çizelge 29. Sabotaj ihtimali yüksek büyük orman yangınları ................................................. 64
Çizelge 30. Dikkatsizlik ve çöplük yakılması nedeniyle çıkan büyük orman yangınları ........ 65
Çizelge 31. Askeri bölge yakınlarında çıkan büyük orman yangınları .................................... 65
Çizelge 32. Yangın sicil fişi ve hasarat raporuna ulaşılan 39 orman yangınına ilişkin dökümler
................................................................................................................................... 70
Çizelge 33. İncelemeye alınan büyük orman yangınlarının söndürme maliyetleri (39 adet) .. 71
Çizelge 34. İncelemeye alınan büyük orman yangınlarının havadan müdahale ile yerden
müdahele maliyetlerinin karşılaştırılması .................................................................. 72
V

ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1. Türkiye’de 1985-2006 yılları arasında çıkmış ve incelemeye alınan 46 adet büyük
orman yangın alanını gösterir harita.............................................................................. 7
Şekil 2. :Artan yangın hızına göre sıcaklık-rüzgar-nem ilişkisi ................................................. 8
Şekil 3. Büyük orman yangınlarını etkileyen meteorolojik faktörlerden artan sıcaklığa göre
rüzgar ve nem arasındaki ilişki ..................................................................................... 9
Şekil 4. Artan rüzgar hızına göre büyük orman yangın ilişkisi (m/sn) .................................... 10
Şekil 5. Artan rüzgar hızına göre büyük orman yangın ilişkisi (km/h) .................................... 11
Şekil 6. Artan rüzgar hızına göre değişen yangın karakteristikleri. ......................................... 11
Şekil 7. Artan sıcaklığa göre büyük orman yangını ilişkisi ..................................................... 13
Şekil 8. Yanan alan miktarına göre en fazla büyük orman yangını çıkan sıcaklık dereceleri . 14
Şekil 9. Artan sıcaklığa göre yangın karakteristikleri .............................................................. 14
Şekil 10. Artan neme göre büyük orman yangın ilişkisi .......................................................... 16
Şekil 11. Yanan alan miktarına göre en çok büyük orman yangını çıkan nispi nem değerleri 17
Şekil 12. Artan Neme Göre Büyük Orman Yangın Karakteristikleri ...................................... 17
Şekil 13. Gelişme çağlarına göre yanıcı madde tipleri ve büyük orman yangın sınıfları ........ 22
Şekil 14. Büyük orman yangınlarında en çok yanan meşcere tipleri ve gelişim çağları genel
Çizelgesu ..................................................................................................................... 23
Şekil 15. Azalan yangın ilerleme hızlarına ve gelişme çağlarına göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 23
Şekil 16. Yanıcı madde tipleri gelişim çağlarına göre yangın yayılma oranları ...................... 24
Şekil 17. a tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 25
Şekil 18. ab tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 26
Şekil 19. b tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 27
Şekil 20. bc tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 28
Şekil 21. c tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 29
Şekil 22. cd tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 30
Şekil 23. d tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 31
Şekil 24. Bz tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 32
Şekil 25. Bt tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın
sınıfları ........................................................................................................................ 33
Şekil 26. 27.07.1996 tarihli MSLP sıcaklık rüzgar haritası (Avrupa). .................................... 36
Şekil 27. 27.07.1996 tarihli MSLP sıcaklık rüzgar haritası (Türkiye). .................................... 36
Şekil 28. 27.07.1996 tarihli maksimum sıcaklık haritası (Türkiye). ........................................ 37
Şekil 29. 27.07.1996 tarihli minimum sıcaklık haritası (Türkiye). .......................................... 37
Şekil 30. 27.07.1996 tarihli Türkiye sıcaklık haritası (Saat 14.00 ). ....................................... 38
Şekil 31. 27.07.1996 tarihli Türkiye sıcaklık haritası (Saat 21.00 ). ....................................... 38
Şekil 32. 27.07.1996 tarihli Türkiye nispi nem haritası (Saat 14.00 ) ..................................... 39
Şekil 33. 27.07.1996 tarihli Türkiye orman yangını erken uyarı haritası. ............................... 39
VI

Şekil 34. 27.07.1996 tarihinde Türkiyede meydana gelen diğer küçük orman yangınlarını
gösteren harita. ............................................................................................................ 40
Şekil 35. Yangın ortalama yayılma hızlarına göre büyük orman yangınları. .......................... 42
Şekil 36. Yanan alan miktarına göre büyük orman yangınlarının dağılımı. ............................ 43
Şekil 37. Artan eğim derecelerine göre büyük orman yangın ilişkisi. ..................................... 46
Şekil 38. Yanan alan miktarlarına göre en çok büyük orman yangını çıkan eğim grupları. .... 46
Şekil 39. Çetibeli, 1996 ve Kuşadası MP, 1996 büyük orman yangınlarının çıktığı gün
(27.07.1996) Türkiye’de meydana gelen diğer küçük orman yangınları. ................... 47
Şekil 40. 27.07.1996 tarihli Türkiye MSLP sıcaklık rüzgar haritası. ...................................... 48
Şekil 41. Çetibeli, 1996 ve Kuşadası MP, 1996 büyük orman yangınlarının çıktığı gün
(27.07.1996) Türkiye’de meydana gelen diğer küçük orman yangınlarının türkiye
mslp sıcaklık rüzgar haritası ile çakıştırılması suretiyle elde edilen kombine harita. . 48
Şekil 42. Karadeniz, İç Anadolu ve Güney Anadolu’da çıkmış diğer büyük yangınlar. ......... 50
Şekil 43. Antakya-Uluçınar-1991-1995-1998 yangın alanlarını gösterir üç boyutlu uydu
görüntüsü ..................................................................................................................... 51
Şekil 44. Antakya-Uluçınar-1991-1995-1998 yangın alanlarını gösterir uydu görüntüsü ...... 51
Şekil 45. Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları. ........................................... 57
Şekil 46. Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları (ada ve yarımada yangınları).
..................................................................................................................................... 58
Şekil 47. Enerji nakil hatlarına yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları .................... 60
Şekil 48. Enerji nakil hatlarına yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları .................... 61
Şekil 49. 2002 Marmaris –Çetibeli yangının başlangıç noktasında bulunan trafo ve ENH
(Enerji Nakil Hatları). ................................................................................................. 61
Şekil 50. Tarım alanlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları ............................ 63
Şekil 51. Tarım /orman alanı arakesitinde başlayan ve ormanlık alana sıçrayan yangın. ....... 63
Şekil 52. Sabotaj ihtimali yüksek büyük orman yangınları ..................................................... 64
Şekil 53. Urla/Gümüldür orman yangınları (mavi renkli alan) ve dumanlarının yönü ve
kapladıkları alanlar (turuncu renkli alan). ................................................................... 67
Şekil 54. Akhisar/Soma orman yangını (mavi renkli alan) ve dumanının yönü ve kapsadığı
alan. ............................................................................................................................. 67
Şekil 54 Yangın sicil fişi ve hasarat raporuna ulaşılan 39 büyük orman yangınına ilişkin
toplam zarar dökümü. .................................................................................................. 71
Şekil 55. Yangın sicil fişi ve hasarat raporuna ulaşılan 39 büyük orman yangınının söndürme
giderlerine ilişkin dökümü. ......................................................................................... 71
VII

1. GİRİŞ
Dünyanın bir çok ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de orman varlığını tehdit eden faktörlerin
başında orman yangınları gelmektedir. Orman yangınları, her yıl dünya vejetasyonunun ve ormanlık
alanının yaklaşık birkaç yüz milyon hektarlık alanı etkileyerek katrilyonlarla ifade edilen yangınla
mücadele masrafına, can, mal ve reaksiyonel değer kayıplarına yol açmaktadır.Ülkemiz Akdeniz iklim
kuşağında yer alması nedeniyle her yıl önemli orman yangınları ile karşı karşıya kalmaktadır.
(Bekereci ve Erkan , 2004 )
Orman yangınları; meydana geldiği yer ve yaktığı yanıcı madde ile onu etkileyen faktörlere
bağlı olarak farklı davranışlar gösterir. Yanıcı maddeler zaman ve mekan itibariyle değişebilir ve
kontrol edilebilir özellikte olduklarından, üzerlerinde herhangi bir kontrolün söz konusu olmadığı
meteorolojik ve topografik faktörlerden ayrılır.(Küçük ve ark., 2005)
Yangınlar yakar, yayılır ve enerji açığa çıkarır. Yangının çevresel faktörler etkisiyle ortaya
koyduğu bu özelliklere yangın davranışı adı verilir. Yangın davranışını etkileyen faktörler topografya,
yanıcı madde özellikleri ve hava halleridir (Bilgili ve ark., 2002).
Orman yangınlarının nasıl bir seyir ve gelişme izleyebileceğini belirleyen ‘yangın davranış’
biçimlerini etkileyen üç ana faktör bulunmaktadır. Yanıcı madde, hava koşulları ve arazinin
topografyası. Bu üç faktör yangın amiri ve söndürücüler tarafından çok iyi bilinebilirse uygun
stratejiler zamanında geliştirilerek yangınla mücadele kolaylaşmaktadır. Yanıcı maddeyi oluşturan
materyalin miktarı boyut ve niteliği (nem oranı) ve homojenliği yani yangının oluştuğu meşcere tipi
değişiklik arz etmektedir. Hava koşullarını oluşturan sıcaklık, rüzgar, bağıl nem ve yağışta bölgelere
göre çok farklılıklar göstermektedir. Arazi yapısının (topografya) güneyli ve batılı bakılarda olması,
dağların tepe noktaları ile vadi tabanlarındaki ısınma derecelerinin farkı ve eğimin arttığı noktalarda
yangının yayılış hızının artması söz konusu olmaktadır. İşte tüm bu faktörlerin birbirine olan etkisinin
bilinmesi suretiyle oluşturulabilecek stratejilerle yangın davranışı değerlendirilerek söndürme
çalışmaları bu yönde organize edilmek suretiyle orman yangınları kontrol altına alınabilmektedir
(Eron , 1988).
Yangın amenajman planlamaları, yangın öncesi alınacak koruyucu ve önleyici tedbirlerin
planlanması, yangınla mücadelenin planlanması, yangın etkilerinin değerlendirilmesi ve yangını bir
yönetim aracı olarak kullanma konularını kapsayan bir kavramdır. Yangın öncesi planlamalarda
yangına hassas alanların belirlenmesi planlamalar için önemli bir altlıktır. Bu tür alanlarla ilgili geçmiş
istatistikler ile potansiyel yangın durumu belirlenir. Yangın tehlikesi açısından kritik alanlarda
oluşturulan yangın davranış senaryoları ile yangın söndürme ekiplerinin organizasyonu ve kaynakların
dağılımı en etkin bir şekilde planlanabilir. Kritik alanlar veya yangının yüksek şiddette ve çok hızlı
yayılabildiği yanıcı maddelerin bulunduğu yerlerdeki doğal ve kültürel kaynaklar, her zaman yangın
tehdidi altındadır. Bu tür alanlarda sürekli ve dikkatli bir şekilde yapılan Yangından Kaçış Durum
Analizleri (YKDA) oldukça faydalı olmaktadır (Bilgili , 1998)
Yangın yöneticileri, yangın amenajmanında karar verme aşamasında yangın davranışına etki
eden her türlü konumsal veriye ihtiyaç duymaktadırlar. Bu bilgiler yanıcı madde özellikleri, hava
halleri ve topografik özelliklere ait verilerdir. Doğru, güvenilir ve eş zamanlı olarak elde edilen bu
konumsal veriler,yangın potansiyelinin ortaya konulmasında, yangın davranışının tahmin edilmesinde
oldukça önemli bir yere sahiptir. Gelişen teknolojilerin kullanılmıyla birlikte, sayısal yangın tehlike
haritaları ve yangın davranış haritaları yapılmaktadır. Yangın davranış haritaları, yangının konumsal
olarak gelişiminin takip edilmesinde, yangın ekiplerinin konuşlandırılmasında, müdahale yerinin ve
şeklinin belirlenmesinde önemli bir araç olarak karşımıza çıkmaktadır (Küçük ve Bilgili , 2007).
Meteorolojik koşullar ve parametreler orman yangınlarının oluşumu, şiddeti ve süresi üzerinde
çok önemli bir rol oynamaktadır. Gerek insan kaynaklı gerekse nedeni doğaya bağlı olan orman
yangınları ancak meteorolojik koşullar uygun olduğu zaman meydana gelebilir. Yangınla mücadele
amacıyla geliştirilen model ve sistemler de hassas olarak ölçülen meteorolojik verilerle işlerlik
kazanmaktadır.
1

Meteorolojik bilgiler yangın olayının her safhasında yangın tahmininde, yangın başlangıcında,
yangın sırasında, söndürme çalışmalarında ve yangın sonrasında devamlı olarak izlenmesi ve
değerlendirilmesi gereken bilgilerdir. Meteorolojik faktörlerin etkisi; ormanlık alanın bulunduğu arazi
yapısına, ormanlık alanın büyüklüğüne, topografyaya, bitki örtüsünün türüne ve mevsime bağlı olarak
değişiklik gösterebilir. İlk tutuşma kaynağı ne olursa olsun, başlangıçta yangının yayılmasına etki eden
faktörler hava sıcaklığı, nispi nem, rüzgâr hız ve yönü ile havanın kararlılık (ısınan havanın yükselerek
cumuloform faaliyetleri başlatması, yani dikey aktivitenin gerçekleştirilmesi) durumudur. Zamanla bu
faktörlere yangınla birlikte artan sıcaklığın nem azaltıcı etkisi de eklenmektedir. Bunun sonucu olarak
yanma süreci hızlanmakta, nokta yangınları meydana gelmekte ve yangının yayılma eğilimi
artmaktadır.
Ülkemizde hava sıcaklığının 25°C üzerine çıktığı, nispi nemin de % 40’ın altına düştüğü
meteorolojik koşullarda orman yangını çıkma riski çok yüksektir. Bu şartlar altında çıkan yangınlar
rüzgârın da etkisiyle çok hızlı bir şekilde yayılmakta ve kontrol altına alınması güçleşmektedir
(Bekereci ve Erkan , 2004 ).
Orman Genel Müdürlüğü İstatistik (2004)verilerine göre 1937-2003 yılları arasında (son 66
yılda) ülkemizde çıkan 74.493 adet orman yangını sonucunda 1.556.150 ha orman alanımız yanarak
kül olmuştur.
Her yıl çok büyük ekonomik kayıplar da verilmektedir. Sadece 2003 yılı içinde çıkan 2.177
adet orman yangını neticesinde 6.644 ha orman alanı yanmış ve bunun sonucunda 21.883.721 YTL
genel toplam zarar meydana gelmiştir. Nitekim Özgür Kiracıoğlu tarafından hazırlanan (yangın
masraflarını o günkü döviz kurlarına çevirmek suretiyle değerlendirilen) yangın sicil fişi ve hasarat
raporuna ulaşılan 39 adet büyük orman yangınına ilişkin dökümleri sonucunda karşılaşılan zarar
108.193.498 USA $ olduğu belirlenmiştir. İşte bu nedenle, orman yangınlarının meydana getirdiği
zararları önlemek veya en aza indirmek için orman yangınları ile etkili bir biçimde mücadele
gereklidir.
Yangın yöneticileri yangın potansiyel haritaları, yanıcı madde haritaları, iklim ve yangın
oluşum haritalarından faydalanarak yangın potansiyeli ve yangın davranışı ile ilgili gerçeğe yakın
tahminlerde bulunabileceklerdir. Böylece, yangın yöneticileri yapacakları planlamalarla ilgili,
geleceğe ait tahminleri de dikkate alarak daha hızlı,daha doğru ve birden fazla amaca hizmet edebilen
kararlar verebileceklerdir. Dolayısıyla, yangının söndürülmesinden ziyade, çıkma ihtimalini karar
destek sistemleriyle daha önceden belirleyerek gerekli önlemlerin önceden alınmasının yangınla
mücadelede önemli olduğu unutulmamalıdır(Bilgili ve ark, 2002).
Yangınlarla mücadelede başarının derecesi, yangın potansiyelinin doğru ve zamanlı bir şekilde
ortaya konulması ve yangının mevcut şartlar altında ne tür bir davranış sergileyeceğinin sağlıklı bir
biçimde tahmin edilmesine bağlıdır. Çevre ve Orman Bakanlığına bağlı sorumlu kurumların Devlet
Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü ve Orman Genel Müdürlüğünün talepleri doğrultusunda
araştırılması istenen konular çerçevesinde uygulamada ihtiyaç duyulan verileri üretebilmek amacıyla
hazırlanan bu projede incelenen büyük yangınlar ile mücadele stratejilerine ışık tutabilecek fiili
durumlar ortaya çıkartılmıştır.
Türkiye gibi orman yangın mücadelesinde çok etkin bir mücadele izleyen ülkelerde yangın
doğal seyrine bırakılıp büyümeden ve hatta çıkmadan önce önlenmesi, en kısa zamanda söndürülmesi
esas teşkil ettiğinden bu çalışma önem taşımaktadır.
2

2. MATERYAL VE YÖNTEM
2.1. Büro Çalışmaları
1985 ila 2006 yılları arasında çıkmış ve incelemeye alınan 46 adet büyük 1 orman yangını için
ilgili Orman Bölge Müdürlüğü, Koruma Şube Müdürlüğü ve Orman İşletme Müdürlüğünden aşağıdaki
dökümanlar :
1- Yangın Sicil Fişleri,
2- Yangın İnceleme Raporları,
3- Yangın Zabıt Tutanakları,
4- Yangın Hasarat Raporları,
5- Yangın yerini gösterir 1/25.000 ölçekli Orman Amenajman Planı meşcere haritaları,
6- Topografyayı gösteren 1/25.000 ölçekli askeri haritalar,
7- Yanan bölmelerin yangından önceki eski ve yangından sonraki yeni amenajman planındaki
meşcere tipleri ve saha döküm Çizelgeları
8- Yanan bölmeler için düzenlenen dikili ağaç ölçü tutanakları,
temin edilmek suretiyle proje ön verileri hazırlanmıştır.
2.2. Arazi Çalışmaları
Büro çalışmalarını müteakiben 1985 ve 2006 yılları arasında çıkmış ve incelemeye alınan 46
adet büyük 1 orman yangını için bizzat arazide yangın mahalline gidilerek, yangına amir olarak iştirak
eden teknik elemanlar (orman işletme müdürü, müdür yardımcısı, orman işletme şefi), orman
muhafaza memuru ve yangın işçileri refakate alınarak yangının çıktığı nokta (GPS ile koordinatları
alınmış) ve ilgililerin mücadeleye katıldıkları cepheler, yangının uç kısmında ilerlemekte olan alevin
vardığı noktalar sorgulanarak yangın davranışı incelenmiş ve gösterilen bu hatlar 1/25.000 ölçekli
paftalara işaretlenmiştir.
Daha sonra da yangın alanına komşu meşcerelerin fiili durumlarını gösteren digital fotoğraflar
çekilerek bulgular kısmında yangın verileri dosyasına konulmuştur.
Elde edilen yangın koordinatları doğrultusunda Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü
Araştırma ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığından yangının olduğu gün 7105 grid değerinden; yangın
başlama koordinatına ve başlama saatine en yakın noktadaki ilgili değeri (MSLP sıcaklık, rüzgar ve
nem değerleri) alınmıştır.
2.3. Harita ve Uydu Görüntülerinin Hazırlanma Çalışmaları
Yangın değerlendirme haritalarının (topografik) hazırlanması için Ege Ormancılık Araştırma
Müdürlüğü merkezinde mevcut olan GEOMEDIA, ArcInfo ve ArcGIS ve Global Mapper 9.0 ve
Google Earth, Xara bilgisayar programları proje lideri ve ekibince kullanılarak; büyük yangınların
olduğu 21 adet ECMWF MLSP sıcaklık ve rüzgar haritası Sayısal Hava Tahmin Şube Müdürlüğünden
temin edilerek bu haritalar ile birlikte değerlendirilmek üzere, aynı gün çıkmış diğer küçük yangınları
gösteren kombine haritalar aşağıdaki yöntemler izlenmek suretiyle oluşturulmuştur.
Yangına katılan amir ve görevlilerden yangın seyri hakkında arazide alınan bilgilerin 1/25.000
ölçekli haritalara işaretlenmesinden sonra; yangın yerinin Global Mapper 9.0 programına göre
(üzerinde koordinat ve ölçeği bulunan) uydu görüntüleri alınmış, yangın başlama noktası ve ilerleme
yönüne ve ilerleme zamanına göre yangının ortasından geçen Yangın Orta İlerleme Hattının (YOİH)
enine kesiti, yükseklikleri ve eğimi, yangının kapladığı gerçek alanlar sayısallaştırılmıştır.
1
(Büyük orman yangını deyince: 100-500 hektardan daha büyük bir alanı kaplayan, 8 saat ve üzeri bir zamanda
devam eden, söndürme ekiplerinin gücünü aşan yangınlar anlaşılmaktadır (Neyişçi ve ark., 1996).
3

Yangınların yayılma oranları, kat ettikleri mesafeler ve arazinin eğimleri bulunurken: haritalar
üzerindeki cetvelle ölçülebilen kuş uçuşu mesafeleri yerine, yangınlar için başlangıç ve bitiş noktaları
orta hattından alınan enine kesitlerindeki ölçekler esas alınarak arazide kat ettikleri gerçek mesafe
dikkate alınmıştır.Yükseklik grupları ve oluşturulan geometrik üçgenlerden de karşı/komşu kenar
orantısına göre % eğim bulunmuştur.
Büroda haritalar üzerinde gerçekleştirilen bu işlem çok zaman aldığından gelecekte
uygulamada (Global Mapper 9.0 programını ve verilerini kullanabilecek) araştırmacılara ışık
tutabilmek amacıyla yangınların eğimleri sadece % olarak değil derece olarak da verilmiştir.
Yanan alanların hesaplanmasında ise yangın sicil fişlerinde belirtilen yanan alan miktarına
değil uygulamada yangının fiilen kapladığı alanlara itibar edilmiştir. Çünkü ‘Yangın Sicil Fişlerinde
belirtilen yangın alanlarının genelde prodüktif yanan orman alanlarını gösterdiği, yangının tamamen
kapladığı alanları göstermediği; pratikte ise yangın sonrasında alınan gerek uydu görüntülerinden,
gerekse de yeni hazırlanan amenajman planlarındaki (Y) rumuzlu yangın görmüş alanların bildirilen
miktarlardan daha büyük alanları kapsadığı görülmüştür.
İncelemeye alınan büyük orman yangınlarının yanan meşcere tiplerinin değerlendirilmesinde
yangın anındaki fiili durumu tespit edebilmek için: yangından hemen sonra yanan bölmeler için
tanzim edilen dikili ağaç ölçü tutanakları, yangın sınırında yanmamış meşcere tipi ile yanan kısmı
gösteren digital fotoğraflar, yangından önce söz konusu bölmeye ait eski amenajman planındaki hakim
meşcere ağaç türü ve çağı (kapladığı alan olarak % 50 den fazla olan hakim meşcere tipi) dikkate
alınmıştır. Yangından sonra –eğer yapıldı ise- düzenlenen yeni amenajman planındaki ağaçtürü ve
yangın sınırındaki komşu bölmelerde mevcut görünen yanmamış hakim ağaç türü ve çağı baz alınarak
yangın esnasında yanan meşcere tipi bölme bazında hakim ağaç türü ve çağı şeklinde tespit edilerek
değerlendirmeye tabi tutulmuştur.
Türkiye’nin büyük orman yangını çıkma yüzdesi düşük gibi görünen ancak gelecekte tehlike
arz edebilecek Batı ve Orta Karadeniz ile İç Anadolu bölgelerinde çıkmış ancak proje kapsama alanı
dışında kalan 12 adet büyük orman yangını da ilgili Orman İşletme Müdürlüklerinden istenen resmi
evraklar, haritalar, üzerinde araziye gidilmeden büroda; yangının olduğu gün yangın başlama
koordinatına ve başlama saatine en yakın grid meteoroloji ( MSLP sıcaklık , rüzgar ve nem) değerleri
ve Global Mapper 9.0 programı kullanılarak, sadece uydu görüntüleri düzeyinde incelenerek bu
yangınlarla incelenen diğer 46 yangın arasındaki benzer noktalar ilerideki yapılabilecek yangın
araştırma çalışmalara ışık tutmak amacıyla bulgular kısmında sunulmuştur.
Yangın alanlarına ait askeri haritalar da topografya incelenirken ,2000 yılından sonra üretilen
askeri paftalarda, kolaylıkla görülebilen ve yangın başlama noktaları yakınlarında mevcut olan enerji
nakil hatlarına (ENH) uzaklıklar da ölçülerek dikkate sunulmuştur.
Yine askeri haritalar üzerinde yangın sahalarının yakınlarında bulunan yerleşim merkezlerinin
mesafesi (demografik faktörlerin irdelenmesi) yapılmış,insan faktörü yönünden tarım alanı/orman,
orman/yerleşim alanı arakesiti hakkında bilgiler üretilmiştir.
Her büyük yangın kendi içinde ve aynı gün çıkan benzer yangınlar kendi aralarında
kıyaslanmak suretiyle benzer veya farklı noktalar bulunmaya çalışılmıştır.
Daha sonra büyük yangınların çıktığı gün ülkenin diğer bölgelerinde çıkmış ancak büyümemiş
545 adet küçük orman yangını da ArcGis programı kullanılarak, Harita Fotogrametri Müdürlüğünce
hazırlanan sayısal haritalarda, orman işletme şeflikleri merkezi esas alınmak suretiyle Türkiye haritası
üzerine büyük orman yangınları ile müştereken işaretlenmiştir. Elde edilen ortak harita, aynı gün
Sayısal Hava Tahmin Şube Müdürlüğünce uydu verilerine göre hazırlanan ECMWF MLSP sıcaklık ve
rüzgar haritaları üzerinde (19 adet) , ülke yangınları genel durumunu birlikte değerlendirilebilmek için
bulgular kısmında araştırıcıların dikkatine sunulmuştur.
Son 20 yılda çıkmış toplam 603 adet orman yangını arasındaki ilişkileri inceleyen bu
çalışmadaki tüm verilerin çok fazla yer tutması nedeniyle sadece bir adet büyük orman yangını analizi
tüm verileri ile EKLER bölümünde dikkate sunulmuş, diğer 45 adet büyük orman yangını verisi ise
çok kapsamlı veriler olması nedeniyle yayın ekindeki CD ortamında kullanıcıların dikkatine
sunulmuştur.
4

2.4. Laboratuvar Çalışmaları
D.E.Ü.Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitü merkezinde mevcut olan ERDAS ve IDRISI
programları ile gerçekleştirilen bu çalışmada bölgenin sorumluluk alanı dahilindeki Enstitüsü Uzaktan
Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Laboratuvarında incelenen ve çalışmaya örnek teşkil edebilecek
dört orman yangınına ait AVHRR uydu görüntüsü bulunmuştur (yangın öncesi ve yangın anındaki
verileri yansıtan). Bunlar 03.07.1994 tarihli İzmir/Urla - İzmir/Gümüldür, 23.07.1994 tarihli
Çanakkale/Eceabat, 05.08.1994 tarihli Akhisar/Soma ve 23.08.1994 tarihli Antalya/Karabük orman
yangınları olup bu yangınlar hakkında Bulgular kısmında bilgiler sunulacaktır.
Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİ) merkez laboratuvarlarında ve bilgi işlem
merkezinde de diğer 46 yangına örnek teşkil etmek üzere 27.07.1996 Marmaris/Çetibeli ve yine
27.07.1996 Kuşadası Milli Park (MP) yangınları için meteorolojik haritaların analizi, meteorolojik
yorum, model yorumu yapılarak bulgular kısmında ilgili bilgiler verilmiştir.
5

3. BULGULAR
3.1. İncelemeye Alınan Büyük Orman Yangınları
1985 ile 2006 yılları arasında çıkmış aşağıdaki Çizelge 1’de isimleri ve Şekil 1’de yerleri
gösterilen ve incelemeye alınan 46 adet büyük orman yangınına ait veriler elde edilmiştir. Ek 6’da ise
Eceabat MP 1994 yangınına ait tüm bulgular verilmiştir. Bu örnek büyük orman yangın kritiğinde
görülen tüm veriler diğer 45 büyük orman yangını içinde hazırlanmış ve ekteki CD ortamında
araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.
Çizelge 1. Arazi çalışması yapılan ve incelenen 46 adet büyük orman yangını (isim sırasına göre)
Table 1. 46 large scale wild fires studied in field and examined (ordered by name)
Akhisar- 2000 Karabel- 1994
Bandırma-Aladağ- 2000 Karabiga- 2000
Bayramiç- 2000 Karaisalı- 2000
Bodrum- 2006 Kepsut- 2002
Buldan- 1994 Kestel- 2000
Buldan- 2000 Keşan- 1986
Çetibeli- 1996 Keşan- 2000
Çetibeli- 2002 Kuşadası MP- 1996
Dalaman- 1990 Manavgat- 2000
Düzlerçamı- 1997 Menteş- 1994
Eceabat 1994- Öncü Orhaneli- 2000
Eceabat MP- 1994 Osmaniye- 1999
Eceabat- 1986 Seferihisar- 2004
Erdek- 2000 Selçuk- 2006
Gebze- 1994 Selçuk-Germencik- 1985
Gelibolu- 2003 Serik- 1994
Gelibolu- 2004 Soğucak- 2000
Geyve-1994 Soma- 1994
Gökçeada- 1988 Şile- 2000
Gökçeada- 1996 Taşağıl- 1994
Gümüldür- 1994 Turgutlu- 2000
Hisarönü- 1997 Yeşilvadi- 1994
Hisarönü- 2003
İntepe- 1985
6

Şekil 1. Türkiye’de 1985-2006 yılları arasında çıkmış ve incelemeye alınan 46 adet büyük orman yangın alanını gösterir harita.
Figure 1. Map showing great wild fires happened between 1985-2006 and examined.
7

3.2. Metorolojik Faktörlere Göre Büyük Orman Yangınlarının Kritiği
Büyük yangınların başlama saatlerine bakıldığında gün içerisinde nispi nemin en düşük,
sıcaklığın da en yüksek olduğu öğle saatlerinde çıkması bilenen teorileri desteklemektedir. Ancak söz
konusu saatlerde esen kuvvetli rüzgar ve rüzgar yönüne bakıldığında deniz yönünden gelen nemli hava
kütlesinin sıcaklığının, bölgenin ekstrem sıcaklıkları kadar yüksek olmadığı görülmektedir. Yani
büyüyen orman yangınlarında belirleyici birincil etmenin rüzgar hızı ve yönü, sonra nispi nem ve
yüksek sıcaklık olduğu ortaya çıkmıştır (Şekil 2.).
Normal şartlarda sabah saatlerinde karalar denizlere göre daha soğuktur. Güneşlenme ile
birlikte karalar daha fazla ısınır denizler karalardan daha soğuk olur. Akşam saatlerinde
güneşlenmenin bitmesi ve karaların radyasyon kayıplarından dolayı soğumaya geçerek denizlerden
daha soğuk olurlar. Bu döngüde her zaman sıcak olan yerdeki hava ısınarak genleşmeye ve
yükselmeye başlar. Genleşen ve yükselen havanın yerine daha serin olan yerdeki hava kütlesi hareket
eder. Yani güneşlenmenin etkisiyle ısınan karalarda rüzgar karadan denize doğru, güneşlenmenin
bittiği ve radyasyon kaybının olduğu gece saatlerinde ise daha sıcak olan deniz yüzeyinden karalara
doğru rüzgar esmektedir (Şekil 3). Coğrafik ve topografik şartlara göre günlük rüzgar yönü
değişiklikleri oluşurken yöresel etkilerin de iyi bilinmesi yangınlarla mücadele sırasında önemlidir.
Normal şartlarda ve Türkiye’yi etkileyen hava kütlelerinin bazıları sıcak orijinli olabilir. Basra
orijinli continental tropikal hava kütleleri Anadolu’da sıcaklıkları artırırken, nem oranını da hızlıca
azaltmaktadır.
Ayrıca rüzgarın fön etkisinin de dikkate alınması gerekmektedir. Çünkü Anadolu’nun
topoğrafik yapısında dağlar genellikle doğu-batı doğrultusunda sıralanmışlardır. Bu da kuzeyli
rüzgarlarda güney bakılar, güneyli rüzgarlarda da kuzeyli bakılar fönden etkilenecek alanlar demektir.
Meteorolojik inceleme kriterlerinde mutlaka bilinen bu kriterlerin yanı sıra havanın kararlılığı ve
kararsızlığına bakılmalıdır.
Yangın Hızı(m/h), Alan (ha)
20000,00
18000,00
16000,00
14000,00
12000,00
10000,00
8000,00
6000,00
4000,00
2000,00
0,00
Artan Yangın Hızına Göre Sıcaklık-Rüzgar-Nem İlişkisi
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Sıcaklık© 31,00 32,59 33,49 34,28 31,25 32,38 32,91 32,08 31,58
Nem(%) 27,53 24,74 23,83 28,25 29,39 27,18 33,76 30,31 28,47
Rüzgar(m/sn) 5,64 6,43 5,18 5,66 6,92 4,81 5,90 5,79 4,96
Yangın Hızı(m/h) 3965 4357 4403 4571 4657 4685 4821 4987 6225
Alan(ha) 2752 4614 8735 17645 7666 10636 7726 2331 6638
Şekil 2. Artan yangın hızına göre sıcaklık-rüzgar-nem ilişkisi
Figure 2. Temperature and humidity relation regarding fire spread speed
8

Büyük orman yangınlarını etkileyen meteorolojik faktörlerden artan sıcaklığa
göre rüzgar ve nem arasındaki ilişki
40,00
35,00
30,00
25,00
20,00
15,00
10,00
5,00
0,00
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Sıcaklık © 31,00 31,25 31,58 32,08 32,38 32,59 32,91 33,49 34,28
Nem (%) 27,53 29,39 28,47 30,31 27,18 24,74 33,76 23,83 28,25
Rüzgar (km/h) 20,31 24,92 17,856 20,844 17,31 23,16 21,24 18,64 20,37
Şekil 3. Büyük orman yangınlarını etkileyen meteorolojik faktörlerden artan sıcaklığa göre rüzgar ve
nem arasındaki ilişki
Figure 3. Regarding increased temperature relation between wind speed and humidity from
meteorological factors causing large scale wild fires
3.2.1. Rüzgar Etkisine Göre
Rüzgar hızı ve yönü yangın davranışını etkileyen en önemli faktördür. Özellikle yeni çıkan bir
yangını çok kısa zamanda büyüyerek şiddetlenmesine neden olurlar. Genelde yangın şeklini belirleyen
etkenlerin en önemlisi rüzgardır. Yangının yayılma oranı, alanı ve çevre değerlerine ait tahminler için
geliştirilen modellerde çoğunlukla rüzgar hızı esas değişken olarak alınmaktadır. Orman yangınları
başlangıçta dairesel bir gelişme göstermelerine rağmen, daha sonra rüzgar, eğim ve diğer çevresel
faktörlerin etkisiyle elips veya başka bir şekil alırlar. Rüzgar hızının belli bir düzeyin üzerine çıkması
durumunda, yanıcı madde özelliklerindeki farklılıkların yangın davranışı üzerine olan etkileri ortadan
kalkmakta, özellikle yangın yayılma oranını belirleyen tek faktör durumuna geçebilmektedir (Bilgili
ve ark., 2002).
Aynı zamanda şiddetli rüzgarlar alev ucunu ve ısınan hava kütlesini ileriye taşıyarak yangının
tepeden tepeye atlamasına sebep olur. Normal şartlarda yangını durdurabilecek yol, dere, kayalık,
açıklık gibi doğal engellerin bile kolayca aşılmasına neden olabilirler. Rüzgar nedeniyle atlayan ve
yeni yangınlar oluşmasına ve bu parça yangınların birleşerek çok geniş alanlarda büyük yangın haline
dönüşmesine sebep olurlar.
Rüzgar yönü, yangın termodinamiğine bağlı olarak kısa aralıklarla değişerek yangın
davranışını değiştirip cephe genişlemesine hatta mücadele eden ekiplerin yangın içerisinde sıkışıp
9

kalmalarına da sebep olur. Türkiye’de Akdeniz ve Ege bölgelerinde güneyli rüzgarlar güneyli
bakılarda, Karadeniz’de ise kuzeyli rüzgarlar kuzeyli bakılarda, denizlerden gelen nemli hava
kütleleri, yangınlar üzerinde frenleyici etki yaparken, Karadeniz’de kuzeyli rüzgarlar güneyli
bakılarda, güneyli rüzgarlar kuzeyli bakılarda, Akdeniz ve Ege’de güneyli rüzgarlar kuzeyli bakılarda,
kuzeyli rüzgarlar güneyli bakılarda fön etkisinden dolayı sıcaklığı artırıcı, nem oranını azaltıcı etki
göstererek yangına davetiye çıkartırlar(Şekil 6).Yangın yerindeki yangın termodinamiğinden
kaynaklanan anaforlu havanın toprak yüzeyindeki ince materyal ve tozları havaya kaldırması da
değişken hava koşullarının, o sahada daha sonra şiddetli rüzgarlar çıkacağını ve rüzgarın yön
değiştireceğini gösteren belirtilerdir(Akaydın, 1997).
Rüzgar hızı açısından 3,0 m/sn ile 8,8 m/sn arasında esen rüzgarların büyük orman yangını
oluşturabildikleri gözlenmiştir(Çizelge 2). Tüm yangınların ortalama rüzgar hızı değeri de 5,7 m/sn
dir(Şekil 4, Şekil 5). Ancak bunların normal meteorolojik şartlarda olduğu unutulmamalıdır.
05.04.2000 örneğinde olduğu gibi yangın sezonu dışında -ekstrem hava olaylarında- bu kriterin
üstünde rüzgar hızları da yangında etkili olmaktadır (Bekereci ve Erkan, 2004 ).
Rüzgar şiddetinin yanı sıra büyük orman yangınlarının sık sık çıktığı bölgelerdeki hakim
rüzgar yönleri de mutlak surette dikkate alınmak suretiyle yangın mücadele planları bu yönde
oluşturulmalıdır.
Yanan alan (ha)
Artan Rüzgar Hızına Göre Büyük Orman Yangını İlişkisi
20000
15000
10000
5000
0
1 2 3 4 5 6
Rüzgar Hızı (m/sn) 1,1 3,0 5,1 6,9 8,8 11,0
Yanan Alan (ha) 4989 17971 11466 16717 14896 1827
Şekil 4. Artan rüzgar hızına göre büyük orman yangın ilişkisi (m/sn)
Figure 4. Large scale wild fire and wind speed relation (m/sec)
10

Yanan Alan (ha)
20000
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
Artan Rüzgar Hızına Göre Büyük Orman Yangını İlişkisi
1 2 3 4 5 6
Rüzgar Hızı ( km/h ) 4 11 18 25 32 40
Yanan Alan (ha) 4989 17971 11466 16717 14896 1827
Şekil 5. Artan rüzgar hızına göre büyük orman yangın ilişkisi (km/h)
Figure 5. Large scale wild fire and wind speed relation (km/h)
Yangın Hızı(m/h),Alan(ha)
20000
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
Artan Rüzgar Hızına Göre Yangın Karakteristikleri
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Rüzgar(m/sn) 4,81 4,96 5,18 5,64 5,66 5,79 5,90 6,43 6,92
Sıcaklık© 32,38 31,58 33,49 31,00 34,28 32,08 32,91 32,59 31,25
Nem(%) 27,18 28,47 23,83 27,53 28,25 30,31 33,76 24,74 29,39
Yanan Alan(ha) 10636 6638 8735 2752 17645 2331 7726 4614 7666
Yangın Hızı(m/h) 4685 6225 4403 3965 4571 4987 4821 4357 4657
Şekil 6. Artan rüzgar hızına göre değişen yangın karakteristikleri.
Figure 6. Varying wild fire characteristics regarding increasing wind speed.
11

Çizelge 2. Artan rüzgar hızına göre büyük orman yangınlarının değerlendirilmesi
Table 2. Regarding increasing wind speed evaluation of large scale wild fires
Yangın Ort.
Hızı
(m/saat)
Sıcaklık
(ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe
(m)
Eğim
(%)
12
Alan
(ha) İşletme Şefliği
Y.Çıkış
Saati
İlerleme Hızı
(Dakika)
7997 36,7 39 0,6 8775 15,64 691 Gebze- 1994 15:00 80
5358 41,3 20 1,2 14960 26,04 1522 Buldan- 1994 14:00 420
3243 35,5 40 1,9 4146 10,7 587 Alemdağ- 1994 20:00 90
1232 36,2 17 1,0 14441 14,03 2189 Osmaniye- 1999 09:45 1800
579 37,6 35 1,4 9377 24,12 612 Geyve- 1994 00:30 1320
8068 41,6 8 3,5 14713 15,51 1428 Buldan- 2000 14:15 120
6703 39,7 18 3,7 25383 18,35 3477 Kepsut- 2002 12:20 300
4944 31,5 23 3,4 13884 11,47 2952 Karaisalı- 2000 11:30 1050
3618 35,0 31,5 3,4 15032 24,51 1644 Düzlerçamı- 1997 13:00 300
2950 36,7 9,1 3,3 8198 7,36 608 Gelibolu- 2004 12:15 180
2214 36,3 16 2,5 33654 19,32 3574 Soma- 1994 11:10 1110
1969 26,5 55 2,3 15280 25,04 624 Gökçeada- 1996 22:50 720
1435 30,2 30,6 2,5 8064 12,26 334 Eceabat 1994- Öncü 14:00 360
821 29,1 54 4,0 6171 14 ,80 372 Bayramiç- 2000 12:05 480
5522 37,7 17 4,4 18258 11,52 986 Akhisar- 2000 13:10 180
4162 42,5 15,4 5,3 17644 17,46 1271 Selçuk- 2006 14:10 480
3379 29,5 27 4,7 14840 44,23 1906 Manavgat- 2000 21:35 1140
2939 28,5 32 4,9 30605 8,37 1795 Keşan- 2000 14:15 780
2799 23,7 34 5,9 10160 33,05 1868 Dalaman- 1990 00:30 300
1745 42,2 8,4 4,9 3770 17,62 330 Seferihisar- 2004 13:15 180
1723 34,8 10 5,5 31053 27,73 2374 Karabel- 1994 24:00 1440
817 41,5 9 4,2 2793 17,03 564 Kestel- 2000 14:00 210
8182 32,4 32 6,9 42783 16,35 6452 Çetibeli- 1996 17:45 720
4913 35,7 27 6,6 20320 9,92 1943 Karabiga- 2000 15:00 300
3939 28,3 40 6,4 40601 8,32 4167 Eceabat MP- 1994 16:30 900
2984 29,5 33 7,6 29284 7,09 4155 Kuşadası MP- 1996 18:00 600
2256 32,3 27 7,0 10516 22,21 988 Gümüldür- 1994 14:20 360
9608 24,4 31 9,7 17280 16,6 1579 Bandırma-Aladağ- 2000 12:30 150
6796 27,7 25 8,2 13082 12,26 2397 Orhaneli- 2000 14:00 120
6619 28,5 55 8,9 24296 33,37 1958 Çetibeli- 2002 18:23 360
4876 24,2 32 9,2 9236 16,3 1009 Soğucak- 2000 13:00 120
4691 26,7 61 8,6 32106 20,75 2525 Hisarönü- 1997 14:40 420
4262 26,6 49 8,7 11866 15,55 491 Gelibolu- 2003 13:00 180
3619 29,2 31 8,8 16541 12,82 1592 Menteş- 1994 14:30 600
3360 23,6 36 8,9 4860 39,29 502 Turgutlu- 2000 15:20 90
3098 41,8 16,6 8,7 40251 16,87 3052 Bodrum- 2006 12:55 1620
7756 29,6 31 11,0 10733 20,07 1118 Şile- 2000 19:00 90
1753 28,2 52 11,5 6999 4,31 319 Hisarönü- 2003 16:04 240
1731 24,9 31 10,7 5046 15,41 390 Erdek- 2000 11:10 180

Çizelge 3. Beaufort (Bofor) rüzgar ıskalası
Table 3. Beaufort Wind Scale
3.2.2. Sıcaklık Etkisine Göre
Yüksek sıcaklık yanıcı maddedeki nem miktarını buharlaşma suretiyle etkileyerek yanmayı
kolaylaştırmaktadır. Günlük en yüksek sıcaklık saat 14:00-16:00 lokal saatlerde görüldüğünden yangın
başlama zamanları da genellikle bu saatlere yakın çıkmaktadır. Direkt olarak yaz sezonunda (temmuzağustos
aylarında) güneş ışınlarının yeryüzeyindeki hava sıcaklığının artması ile birlikte yanıcı madde
sıcaklığı da yükselmekte ve tutuşma için daha az bir sıcaklık bile yangını başlatmaya neden
olmaktadır(Şekil 9).
Alan (ha)
20000
15000
10000
5000
0
Artan Sıcaklığa Göre Büyük Orman Yangını İlişkisi
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Sıcaklık( C ) 23,7 24,4 27,1 28,9 31,4 32,4 35,2 36,4 39,7 41,8
Yanan Alan (ha) 2370 2978 6037 17382 3286 6452 6548 11378 3477 7958
13
Sıcaklık ( C )
Şekil 7. Artan sıcaklığa göre büyük orman yangını ilişkisi
Figure 7. Large scale wild fire and temperature relation

Yanan Alan (ha)
Yanan Alan Miktarına Göre En Fazla Büyük Orman Yangını Çıkan Sıcaklık
Dereceleri
20000
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Sıcaklık Kademesi (C) 29 36 42 35 32 27 24 40 31
Yanan Alan (ha) 17382 11378 7958 6548 6452 6037 5348 3477 3286
Şekil 8. Yanan alan miktarına göre en fazla büyük orman yangını çıkan sıcaklık dereceleri
Figure 8. Regarding blazed area the temperatures that large scale wild fires happened
Yüksek sıcaklık açısından 28,9ºC ila 36,4ºC dereceler arasında en çok büyük orman yangını
oluşturabildikleri gözlenmiştir (Çizelge 4). Tüm yangınlar için ortalama yüksek sıcaklık değeri de
32,7ºC’dir(Şekil 7 ve Şekil 8).
Yangın Hızı(m/h),Alan(ha)
20000
15000
10000
5000
0
Artan Sıcaklığa Göre Yangın Karakteristikleri (Genel)
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Sıcaklık© 31,00 31,25 31,58 32,08 32,38 32,59 32,91 33,49 34,28
Nem(%) 27,53 29,39 28,47 30,31 27,18 24,74 33,76 23,83 28,25
Rüzgar(m/sn) 5,64 6,92 4,96 5,79 4,81 6,43 5,90 5,18 5,66
Yanan Alan(ha) 2752 7666 6638 2331 10636 4614 7726 8735 17645
Yangın Hızı(m/h) 3965 4657 6225 4987 4685 4357 4821 4403 4571
Şekil 9. Artan sıcaklığa göre yangın karakteristikleri
Figure 9. Wild fire characteristics regarding increasing temperature
14

Çizelge 4. Artan sıcaklığa göre büyük orman yangınlarının değerlendirilmesi
Table 4. Evaluation of great wild fires regarding increasing temperature
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe
(m)
15
Eğim
(%)
Alan
(ha) İşletme Şefliği
Y.Çıkış
Saati
İlerleme Hızı
(Dakika)
3360 23,6 36 8,9 4860 39,29 502 Turgutlu- 2000 15:20 90
2799 23,7 34 5,9 10160 33,05 1868 Dalaman- 1990 0:30 300
9608 24,4 31 9,7 17280 16,6 1579 Bandırma-Aladağ- 2000 12:30 150
4876 24,2 32 9,2 9236 16,3 1009 Soğucak- 2000 13:00 120
1731 24,9 31 10,7 5046 15,41 390 Erdek- 2000 11:10 180
6796 27,7 25 8,2 13082 12,26 2397 Orhaneli- 2000 14:00 120
4691 26,7 61 8,6 32106 20,75 2525 Hisarönü- 1997 14:40 420
4262 26,6 49 8,7 11866 15,55 491 Gelibolu- 2003 13:00 180
1969 26,5 55 2,3 15280 25,04 624 Gökçeada- 1996 22:50 720
7756 29,6 31 11,0 10733 20,07 1118 Şile- 2000 19:00 90
6619 28,5 55 8,9 24296 33,37 1958 Çetibeli- 2002 18:23 360
3939 28,3 40 6,4 40601 8,32 4167 Eceabat MP- 1994 16:30 900
3619 29,2 31 8,8 16541 12,82 1592 Menteş- 1994 14:30 600
3379 29,5 27 4,7 14840 44,23 1906 Manavgat- 2000 21:35 1140
2984 29,5 33 7,6 29284 7,09 4155 Kuşadası MP- 1996 18:00 600
2939 28,5 32 4,9 30605 8,37 1795 Keşan- 2000 14:15 780
1753 28,2 52 11,5 6999 4,31 319 Hisarönü- 2003 16:04 240
821 29,1 54 4,0 6171 14 ,80 372 Bayramiç- 2000 12:05 480
4944 31,5 23 3,4 13884 11,47 2952 Karaisalı- 2000 11:30 1050
1435 30,2 30,6 2,5 8064 12,26 334 Eceabat 1994- Öncü 14:00 360
8182 32,4 32 6,9 42783 16,35 6452 Çetibeli- 1996 17:45 720
2256 32,3 27 7,0 10516 22,21 988 Gümüldür- 1994 14:20 360
12335 36,0 15 2,0 31741 19,93 2353 Taşağıl- 1994 13:20 210
4913 35,7 27 6,6 20320 9,92 1943 Karabiga 2000 15:00 300
3618 35,0 31,5 3,4 15032 24,51 1644 Düzlerçamı- 1997 13:00 300
3243 35,5 40 1,9 4146 10,7 587 Alemdağ- 1994 20:00 90
1723 34,8 10 5,5 31053 27,73 2374 Karabel- 1994 24:00 1440
7997 36,7 39 0,6 8775 15,64 691 Gebze- 1994 15:00 80
5522 37,7 17 4,4 18258 11,52 986 Akhisar- 2000 13:10 180
2950 36,7 9,1 3,3 8198 7,36 608 Gelibolu- 2004 12:15 180
2214 36,3 16 2,5 33654 19,32 3574 Soma- 1994 11:10 1110
1922 36,8 24 2,0 9322 24,79 1034 Serik- 1994 24:00 300
1232 36,2 17 1,0 14441 14,03 2189 Osmaniye- 1999 9:45 1800
579 37,6 35 1,4 9377 24,12 612 Geyve- 1994 00:30 1320
6703 39,7 18 3,7 25383 18,35 3477 Kepsut- 2002 12:20 300
8068 41,6 8 3,5 14713 15,51 1428 Buldan- 2000 14:15 120
5358 41,3 20 1,2 14960 26,04 1522 Buldan- 1994 14:00 420
4162 42,5 15,4 5,3 17644 17,46 1271 Selçuk- 2006 14:10 480
3098 41,8 16,6 8,7 40251 16,87 3052 Bodrum- 2006 12:55 1620
1745 42,2 8,4 4,9 3770 17,62 330 Seferihisar- 2004 13:15 180
817 41,5 9 4,2 2793 17,03 564 Kestel- 2000 14:00 210

3.2.3. Bağıl Neme Göre
Nispi nem sabah ve akşamları yüksek olup öğlen saatlerinde ise en düşük seviyededir. Öğle
saatlerinde sıcaklığın yükselmesi ile nispi nem düşmektedir. Yangına hassas yörelerde nispi nemin en
düşük olduğu ay olan ağustos ayında en fazla oranda büyük orman yangını çıkmıştır (Şekil 12).
Nispi nem açısından büyük yangın tehlike endeksinin % 16 ile % 32 bağıl nem değerleri
arasında en çok çıkmakta olduğu ve büyük orman yangını oluşturabildikleri gözlenmiştir(Şekil 10-11).
Bu çalışmada % 41 ila % 57 bağıl nem oranlarında da büyük orman yangınlarının çıkmış olduğu
gözlenmiştir (Çizelge 5). Tüm yangınlarda rtalama nispi nem değeri de % 28,07’ dir.
Yanan Alan (ha)
25000
20000
15000
10000
5000
0
Artan Neme Göre Büyük Orman Yangını İlişkisi
1 2 3 4 5 6
Nisbi Nem (%) 8 16 24 32 41 57
Yanan Alan (ha) 2930 19094 11670 23129 5245 5798
Şekil 10. Artan neme göre büyük orman yangın ilişkisi
Figure 10. Relation between humidity and large scale wild fire
16

Yanan Alan ( ha )
Yanan Alan Miktarına Göre En Çok Büyük Orman Yangını Çıkan Nisbi
Nem Değerleri
25000
20000
15000
10000
5000
0
1 2 3 4 5 6
Nisbi Nem (%) 32 16 24 57 41 8
Yanan Alan (ha) 23129 19094 11670 5798 5245 2930
Şekil 11. Yanan alan miktarına göre en çok büyük orman yangını çıkan nispi nem değerleri
Figure 11. Relative humidity values during large scale forest fires regarding blazed area
Yangın Hızı(m/h),Alan (ha)
20000
15000
10000
5000
0
Artan Neme Göre Yangın Karakteristikleri (Genel)
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Nem(%) 23,83 24,74 27,18 27,53 28,25 28,47 29,39 30,31 33,76
Sıcaklık© 33,49 32,59 32,38 31,00 34,28 31,58 31,25 32,08 32,91
Rüzgar(m/sn) 5,18 6,43 4,81 5,64 5,66 4,96 6,92 5,79 5,90
Yanan Alan(ha) 8735 4614 10636 2752 17645 6638 7666 2331 7726
Yangın Hızı(m/h) 4403 4357 4685 3965 4571 6225 4657 4987 4821
Şekil 12. Artan Neme Göre Büyük Orman Yangın Karakteristikleri
Figure 12. Large scale wild fire characteristics regarding increasing humidity
17

Çizelge 5. Artan Neme Göre Büyük Orman Yangınlarının Değerlendirilmesi
Table 5. Evaluation of large scale wild fires regarding increasing humidity
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe (m)
18
Eğim
(%)
Alan
(ha) İşletme Şefliği
Y.Çıkış
Saati
İlerleme Hızı
(Dakika)
8068 41,6 8 3,5 14713 15,51 1428 Buldan- 2000 14:15 120
2950 36,7 9,1 3,3 8198 7,36 608 Gelibolu- 2004 12:15 180
1745 42,2 8,4 4,9 3770 17,62 330 Seferihisar- 2004 13:15 180
817 41,5 9 4,2 2793 17,03 564 Kestel- 2000 14:00 210
12335 36,0 15 2,0 31741 19,93 2353 Taşağıl- 1994 13:20 210
6703 39,7 18 3,7 25383 18,35 3477 Kepsut- 2002 12:20 300
5522 37,7 17 4,4 18258 11,52 986 Akhisar- 2000 13:10 180
4162 42,5 15,4 5,3 17644 17,46 1271 Selçuk- 2006 14:10 480
3098 41,8 16,6 8,7 40251 16,87 3052 Bodrum- 2006 12:55 1620
2214 36,3 16 2,5 33654 19,32 3574 Soma- 1994 11:10 1110
1723 34,8 10 5,5 31053 27,73 2374 Karabel- 1994 24:00 1440
1232 36,2 17 1,0 14441 14,03 2189 Osmaniye- 1999 9:45 1800
6796 27,7 25 8,2 13082 12,26 2397 Orhaneli- 2000 14:00 120
5358 41,3 20 1,2 14960 26,04 1522 Buldan- 1994 14:00 420
4944 31,5 23 3,4 13884 11,47 2952 Karaisalı- 2000 11:30 1050
4913 35,7 27 6,6 20320 9,92 1943 Karabiga- 2000 15:00 300
3379 29,5 27 4,7 14840 44,23 1906 Manavgat- 2000 21:35 1140
2256 32,3 27 7,0 10516 22,21 988 Gümüldür- 1994 14:20 360
1922 36,8 24 2,0 9322 24,79 1034 Serik- 1994 24:00 300
9608 24,4 31 9,7 17280 16,6 1579 Bandırma-Aladağ- 2000 12:30 150
8182 32,4 32 6,9 42783 16,35 6452 Çetibeli- 1996 17:45 720
7997 36,7 39 0,6 8775 15,64 691 Gebze- 1994 15:00 80
7756 29,6 31 11,0 10733 20,07 1118 Şile- 2000 19:00 90
4876 24,2 32 9,2 9236 16,3 1009 Soğucak- 2000 13:00 120
3619 29,2 31 8,8 16541 12,82 1592 Menteş- 1994 14:30 600
3618 35,0 31,5 3,4 15032 24,51 1644 Düzlerçamı- 1997 13:00 300
3360 23,6 36 8,9 4860 39,29 502 Turgutlu- 2000 15:20 90
2984 29,5 33 7,6 29284 7,09 4155 Kuşadası MP- 1996 18:00 600
2939 28,5 32 4,9 30605 8,37 1795 Keşan- 2000 14:15 780
2799 23,7 34 5,9 10160 33,05 1868 Dalaman- 1990 00:30 300
1731 24,9 31 10,7 5046 15,41 390 Erdek- 2000 11:10 180
1435 30,2 30,6 2,5 8064 12,26 334 Eceabat 1994-Öncü 14:00 360
579 37,6 35 1,4 9377 24,12 612 Geyve- 1994 00:30 1320
4262 26,6 49 8,7 11866 15,55 491 Gelibolu- 2003 13:00 180
3939 28,3 40 6,4 40601 8,32 4167 Eceabat MP- 1994 16:30 900
3243 35,5 40 1,9 4146 10,7 587 Alemdağ- 1994 20:00 90
6619 28,5 55 8,9 24296 33,37 1958 Çetibeli- 2002 18:23 360
4691 26,7 61 8,6 32106 20,75 2525 Hisarönü- 1997 14:40 420
1969 26,5 55 2,3 15280 25,04 624 Gökçeada- 1996 22:50 720
1753 28,2 52 11,5 6999 4,31 319 Hisarönü- 2003 16:04 240
821 29,1 54 4,0 6171 14 ,80 372 Bayramiç- 2000 12:05 480

3.3. Ağaç Türlerinin Yangına Karşı Gösterdikleri Direnç Özelliklerine Göre
Kritiği
İster canlı ya da yaş, ister ölü yada kuru olsunlar, tüm bitki türleri, değişen oranlarda da olsa
yanıcıdırlar. Farklı bitki türlerinin yanma karakteristikleri de farklıdır. Akdeniz florasının evrimi ve
bugünkü biçimini almasında, yinelenen yangınların yanı sıra, kuraklık ve otlatma da önemli işlevler
yerine getirmiştir. Bu uyum özellikleri genellikle, neslin sürdürülebilmesinin güvencesini oluşturan
üreme mekanizmalarında belirgin biçimde ortaya çıkar. Bu ekolojik uyum özellikleri; tomurcukların
toprak ya da kalın ve yalıtıcı kabuk altına gizlenmesi gibi yollarla yangın sırasında açığa çıkan yüksek
sıcaklık derecelerinden korunabilmesi, yangının sürgün vermeyi teşvik ederek bitkileri vejetatif
üremeye zorlaması, kavurucu etkisiyle çiçeklenmenin ve dolayısıyle gençleşmenin kolaylaştırılması
şeklinde olur. Ağaç üzerindeki tümüyle açılmamış kozalaklarda saklı kalmış tohumların sıcaklık
etkisiyle dökülebilmelerini sağladığı tohum takviyesinin yükselteceği gençleştirme şansı, toprak içinde
çimlenme yeteneğini yitirmeden birkaç yıl süreyle saklanabilmiş tohumların yangın tarafından
sağlanan uygun çimlenme yastığı koşullarında (pH değişimi vb.) kolaylıkla çimlenmesi yoluyla
sağlanabilen ek üreme olanakları oluşmaktadır.
Ekolojik olarak yinelenen yangınlara uyum sağlamış ve yangın sonrası koşullarında
gençleşebilen türler, aynı zamanda kolay yanabilen özelliklere de sahiptirler. Nitekim maki bitki
örtüsü yarıdan fazlası zorunlu olarak sürgünle gençleşen türlerden oluşmaktadır. Kızılçam da
çimlenme yeteneğindeki tohumlarını hem kozaklarında hem de toprak içinde uzun süre –çimlenme
yeteneğini yitirmeden- yangın sonrası koşulları için saklayabilmektedir.
Yapılan araştırmalarda pek çok bitki türünün yanmaya karşı gösterdikleri direnç bakımından
yapılan testler sonucunda incir (Ficus ssp.) ve dut (Morus ssp.) ağaçlarının oldukça güç yanan türler
oldukları,sığla (Liquidanbar ssp.) türünün ise çok daha dirençli olduğu, titrek kavak (Populus
tremuale)’ın yangın olasılığını en aza indirdiği, tepe yangınlarını örtü yangınlarına dönüştürdüğü ve
örtü yangınlarını yavaşlatarak, durduğu ve uygun yangın şeridi ağacı olarak önerildiği,zakkum
(Nerium oleander)’ unda en güç yanan türlerinden olduğu literatürlerde vurgulanmıştır(Neyişçi ve
ark., 1999).
Neyişçi (1987)’ye göre ise Servi (Cupressus sempervirens L. var. pyramidalis )’nin en etkin
yangın önleyici olabileceği vurgulanmıştır. Çünkü servi, Akdeniz’den Karadeniz’e dek uzanan geniş
bir coğrafyada ve deniz seviyesinden 700-800 metrelere kadar çıkabilen geniş bir yükseklik kuşağında
yetişebilmektedir. Kuraklığa ve alevlere dayanıklı olup 43 m boy yapabilmekte, yüzey/hacim oranı
küçük ve bu nedenle son derece kompakt olan taç yapısı ile etkili bir rüzgar perdesi
oluşturabilmeketedir. Ölü örtü miktarı çok az, iyi ve çok az hava girişine izin verecek biçimde
istiflenen bir yapıda olması ile yanma tehlikesi düşük, aynı zamanda doğal yaşı uzun, odunu dayanıklı
ve ekonomik açıdan kıymetlidir. Yaşlandıkça diğer pek çok bitki türüne benzemeyerek taç içindeki
yaş/kuru madde oranı fazlaca değişmediğinden, yanma tehlikesinde bir artış olmamaktadır(Neyişçi ve
ark., 1999).
3.3.1. Meşcere tiplerine Göre (yanıcı tiplerine göre) Yanma Hızları ve Meşcere
Tipleri Genel Analizi
Meşcere özelliklerinin yangın potansiyeli üzerindeki etkilerinin belirlenmesi için,ülkemizde
(Durmaz 2004’e göre Sağlam., 2002 ve Küçük., 2000’e atfen) 1996-2003 yıllarında Muğla, Antalya,
Çanakkale ve Kastamonuda çıkmış 40 adet yangının ortalama kapalılık, tepe altı yüksekliği ve ölü örtü
miktarı hakkında analizi gerçekleştirilmiştir. İncelenen bu yangınlar içerisinde bu proje kapsamında
değerlendirilmeye alınan 4 büyük orman yangına ait veriler de bulunmaktadır (Çetibeli- 1996,
Hisarönü- 1997, Keşan- 2000, Çetibeli- 2002).
Gelişme çağı ve kapalılığa bağlı olarak yanıcı madde miktarında meydana gelen artış,
yangının yayılışını ve açığa çıkan enerji miktarını belirler. Yangının ilerleyebilmesi, yangının
ilerlediği yöndeki yanıcı madenin sürekliliği ile doğrudan ilişkilidir. Aynı şekilde, örtü yangınının tepe
yangınına dönüşebilmesi için, örtü yangını ile oluşan enerjinin tepedeki yanıcı maddeleri
tutuşturabilecek derecede ve tepenin de belli bir yükseklikte olması gereklidir. Meşcere yaşı arttıkça
19

tepenin yerden yüksekliğide artmaktadır. Yapılan çalışmalarda yanıcı madde miktarı ile yangın şiddeti
arasında çok kuvvetli bir ilişkinin olduğu tespit edilmiştir (Durmaz, 2004 ).
Yaşlı meşcerelerin aksine, genç meşcerelerde ve alt tabakada çalı ve otsu türlerin yoğun
bulunduğu meşcelerde, dikey yönde bir yanıcı madde sürekliliği gözlenir. Bu tür meşcerelerde tepe
yangını en yüksek alanları oluşturur. Hava hallerindeki değişim, özellikle nem, sıcaklık ve rüzgar
durumunda meydana gelen farklılıklar; bir yangının yakabileceği yanıcı madde miktarının ve yangın
şiddetinin bir göstergesi olarak değerlendirilir. Hava hallerinde kısa süreli değişimler, ince yanıcı
maddelerin (ince dallar,ibreler vb.) nem durumunu ve tutuşabilirliğini belirler. Uzun dönemdeki hava
değişimleri ise, yüzeydeki üretim artıklarının ve daha derinlerdeki organik tabakanın nem durumunu
ve tutuşabilirliğini etkiler.
Yapılan analizlerde, orman yangınlarının en fazla genç meşcerelerde ve bozuk alanlarda
meydana geldiğini ortaya konulmuştur(Şekil 16). Bu alanların meşcere kompozisyonlarına
bakıldığında, ağırlıklı olarak karaçam ve kızılçam ağaç türlerinin saf ve karışık meşcereleri ile yer yer
bu türlerin de bulunduğu meşe-baltalık meşcerelerinden oluştuğu belirlenmiştir. Bunun nedeni yaşa
bağlı olarak kapalılığın, doğal dal budanmasının ve silvikültürel müdaheleler sonucunda alanda kesim
artıklarının birikmesi ve ölü örtü miktarının artmasıdır. Özellikle tam kapalı meşcerelerde ölü örtü
birikimi oldukça fazla görülür. Kapalılığı henüz oluşmamış ağaçlandırma sahalarında ve açıklık
alanlarda oluşan ot tabakası, bu alanlarda yangınların oluşmasına ve hızla yayılmasına neden
olmaktadır. Ayrıca genç meşcelerde tepe altı yüksekliğinin oldukça düşük olması ve yanıcı maddenin
dikey sürekliliğinin korunması sebebiyle, örtü yangını olarak başlayan bir yangın, uygun hava
koşularıda kolaylıkla tepe yangınına dönüşebilmektedir. Bu meşcerelerin bütünlük arz ettiği alanlarda
başlayan bir yan yangına ilk müdahelenin gecikmesi durumunda ise büyük alan kayıpları kaçınılmaz
olacaktır. Çünkü bu alanlarda yanıcı madde miktarı fazla olduğundan yangının şiddeti de ona göre
fazla olacak ve kontrol altına alınması güçleşecektir. Büyük yangınların meydana geldiği alanlarda bu
meşcere tiplerinin oranının fazla oluşu bunun bir kanıtıdır (Durmaz, 2004 ).
Yaşlı meşcereler ile kapalılığın düşük olduğu bozuk alanlarda ise, yangınların genellikle örtü
yangını şeklinde seyrettiği ortaya konulmuştur. Bunda meşcere tepe altı yüksekliğinin yangının tepeye
ulaşmasını engelleyecek kadar yukarıda, meşcere kapalılığının düşük ve yer yer meşcere içi
boşlukların olması nedeniyle ara ve alt tabakada ot ve çalılardan oluşan yoğun bir ölü ve diri örtü
tabakasının bulunması etkili olmaktadır. Ayrıca bu meşcerelerde kapalılığın düşük olması ve meşcere
içerisinde yer yer boşlukların bulunması rüzgarın meşcere içerisine rahatlıkla girmesini
sağlayarak,yangının ilerlemesine yardımcı olmaktadır.
Bir ormanda mevcut yakıtlar içinde yanabilirlik dereceleri büyük değişiklikler gösterebilir.
Derin humus yeni düşmüş yapraklar, ot kümeleri,kuru ibre ve dal çalı kümeleri yerdeki dallar ve
kütükler, alçak çalılar, yeşil ağaç dalları, gövdelere asılı dikeyler, dikili kurular ve daha pek çok
değişik yakıt materyali gibi. Bunların her birinin değişik yanma kapasiteleri olduğu unutulmadan fizik
durumları sınıflandırılıp yer yakıtları ve havai yakıtlar olarak iki kısımda incelemek mümkündür.
ABD’ de ise yanıcı madde tipleri şöyle sıralanmıştır: Çayır, çayır ve dağınık çalı, kesim çağına
gelmiş az miktarda kesim yapılmış meşcere, tırfıl, öbekler halinde çalı, vasat derecede gençlik ve çalı
bulunan orman, hafif ve vasat derecede çalı örtülü alan, çalı karışımı, vasat derecede çalı ile kaplı
kesim alanı veya yanık alan, kısmen gençlik çalı ile kaplı duglas göknarı ve göknar meşceresi, değişik
derecede çalı ve meşe ile kaplı alan, çeşitli tür saf yoğun çalı, çok yoğun çalı, direklik çağında
meşcere, kesim artıkları ile örtülü traşlama kesim alanı,ağaçlık alan (az miktarda kesim yapılmış),
kesim çağında meşcere (kıyı şeridindeki)ler olmak üzere.
Durmaz 2004’e göre meşcere gelişimi, kapalılık ve ağaç türüne bağlı olarak, meşcere tipleri
kendi içlerinde bu özellikler bakımından homojen olacak şekilde gruplandırmışlardır(Çizelge 6).
Sonuçta 11 meşcere tipi grubu oluşturulmuştur
20

Çizelge 6. Ağaç türü, gelişme çağı ve kapalılığa göre gruplandırılmış meşcere tipleri.
Table 6. Classified stand types regarding tree species, age and canopy closure.
Grup No Ağaçtürü Kapalılık Meşcere Çağları
1 Çz, Çk 0 veya 1 "a" veya "ab"
2 Çz, Çk 2 "a" veya "ab"
3 Çz, Çk 3 "a" veya "ab"
4 Çz, Çk 1 "b" veya "bc"
5 Çz, Çk 2 "b" veya "bc"
6 Çz, Çk 3 "b" veya "bc"
7 Çz, Çk 1, 2 ve 3 "c"
8 Çz, Çk 1, 2 ve 3 "c" veya "cd"
9 Bozuk Alanlar (Bz)
10 Diğer Türler
11 Z, OT, ve İskan
Gruplardan görüleceği üzere orman yangınlarının başlaması ve gelişmesine zemin teşkil eden
yanıcı maddeler meşcere yaşına bağlı olarak artar. Yanıcı madde miktarındaki bu artış, doğal dal
budanmasının artmasından ve ölü örtü ayrışmasının azalmasından kaynaklanır. Buna göre Çizelge
6’da 3 ve 6 nolu meşcere tipi gruplarında kapalılığın tamamen oluşmuş olması sebebiyle doğal dal
budanması diğer gruplara göre daha fazladır.
Bozuk meşcerelerde, ölü örtü miktarı, kapalılığın düşük olması ve güneş ışınlarının meşcere
içerisine kadar ulaşabilmesi nedeniyle azdır. Ancak bu meşcerelerde ve kapalılığı henüz oluşmamış
genç meşcerelerde (1 nolu meşcre tipi grubu) yoğun diri örtü tabakası mevcuttur. Bu nedenle, bu
meşcerelerde yatay yanıcı madde sürekliliği kesintisiz olup yangınların oluşma riski yüksektir.
Yanıcı maddenin dikey yöndeki sürekliliğinin bir göstergesi olan tepe altı yüksekliği, 6 nolu
meşcere tipi (3 kapalı b veya bc) grubuna kadar oldukça düşük olup,uygun hava koşullarının
varlığında bu meşcere tiplerinde başlayan bir örtü yangının, tepe yangınına dönüşme riski oldukça
yüksektir. Öte yandan, diğer meşcere tipi gruplarında tepenin yerden yüksekliği oldukça fazla
olduğundan bu tip meşcerelerde yangınlar genellikle örtü yangını şeklinde seyrederler.
Bu çalışmada ortalama yangın yayılma oranları hesaplanırken büyük orman yangınlarının
çıktığı meşcerelerdeki ölü örtü ve canlı yanıcı madde miktarları ve bunların nem içerikleri, yangının
çıktığı ve geliştiği anlardaki noktasal rüzgar, sıcaklık ve nem değerleri temin edilemediğinden geçmişe
dönük değerlendirme çalışmaları yapılamamıştır. Bu yüzden incelemeye alınan 46 adet büyük orman
yangınında ilgili meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı yanıcı madde miktarları ve bunların nem içerikleri,
yangının çıktığı ve geliştiği anlardaki noktasal meteorolojik değerler dikkate alınmaksızın yapılan)
yangın genel değerlendirme sonuçları aşağıda sunulmuştur.
Mevcut verilerle yapılabilen yangın genel değerlendirme sonuçlarına göre Yangın Hızları
(Ortalama Yangın Yayılma Oranları) 4,768 km/h olan değişik tiplerde meşcere gelişim çağları ile
yangınların hangi koşullar altında yayıldıkları görülmektedir (Çizelge 7, Çizelge 8 ve Şekil 13, Şekil
14, Şekil 15 ve Şekil 16).
21

20000
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
Gelişme Çağlarına Göre Yanıcı MaddeTipleri ve Büyük Yangın Sınıfları
a ab b bc c cd d Bz Bt
Yangın Hızı(m/h) 4821 6225 4987 4357 4685 4403 3965 4571 4657
Sıcaklık© 32,91 31,58 32,08 32,59 32,38 33,49 31,00 34,28 31,25
Nem(%) 33,76 28,47 30,31 24,74 27,18 23,83 27,53 28,25 29,39
Rüzgar(m/sn) 5,90 4,96 5,79 6,43 4,81 5,18 5,64 5,66 6,92
Eğim(%) 17,27 14,66 13,1 18,17 16,73 21,36 23,27 16,80 15,86
Eğim(Derece) 9,80 8,34 7,46 10,30 9,50 11,92 13,02 9,51 8,97
Alan(ha) 7726 6638 2331 4614 10636 8735 2752 17645 7666
Yanıcı Madde Gelişme Çağları
Şekil 13. Gelişme çağlarına göre yanıcı madde tipleri ve büyük orman yangın sınıfları
Figure 13. Combustible material and and large scale wild fires classes regarding age
Çizelge 7. Yangın hızlarına göre büyük orman yangınlarında yanıcı madde tipleri ve gelişme çağları
sınıflandırması
Table 7. Classification of combustible material and age regarding fire spread speed
Nem Rüzgar Eğim Eğim Alan
Yangın Hızı(m/saat) Rumuz Meşcere Sıcaklık (ºC ) (%) (m/sn) (%) (Derece) (ha)
6225 ab 31,58 28,47 4,96 14,66 8,34 6638
4987 b 32,08 30,31 5,79 13,1 7,46 2331
4821 a 32,91 33,76 5,90 17,27 9,80 7726
4685 c 32,38 27,18 4,81 16,73 9,50 10636
4657 Bt 31,25 29,39 6,92 15,86 8,97 7666
4571 Bz 34,28 28,25 5,66 16,80 9,51 17645
4403 cd 33,49 23,83 5,18 21,36 11,92 8735
4357 bc 32,59 24,74 6,43 18,17 10,30 4614
3965 d 31,00 27,53 5,64 23,27 13,02 2752
Meşcere tipleri genel yangın hızları değerlendirildiğinde genel büyük yangın ilerleme
hızlarının saatte 3,96 ila 6,22 km/h arasında değiştiğini, ortalama en hızlı büyük yangınların ab tipi
genç meşcerelerde çıktığı, en düşük yangın hızının da d tipi yaşlı meşcerelerde çıktığı gözlenmiştir.
Ortalama yangın hızı 4,768 km/h olan büyük yangınlarla mücadele çalışmalarında bu hızlara göre
planlama yapılarak yeni mücadele stratejileri geliştirilmelidir(Çizelge 7).
Aşağıda meşcere gelişim çağlarına göre çıkmış büyük yangınlar arasındaki ilişkiler
vurgulanmıştır(Şekil 14, 15 ve 16).
22

20000
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
Büyük Orman Yangınlarında En Çok Yanan Meşcere Tipleri ve Gelişme Çağları Genel
Tablosu
Bz c cd a Bt ab bc d b
Yanan Alan(ha) 17645 10636 8735 7726 7666 6638 4614 2752 2331
Yangın Hızı(m/h) 4571 4685 4403 4821 4657 6225 4357 3965 4987
Sıcaklık© 34,28 32,38 33,49 32,91 31,25 31,58 32,59 31,00 32,08
Nem(%) 28,25 27,18 23,83 33,76 29,39 28,47 24,74 27,53 30,31
Rüzgar(m/sn) 5,66 4,81 5,18 5,90 6,92 4,96 6,43 5,64 5,79
Eğim(%) 16,80 16,73 21,36 17,27 15,86 14,66 18,17 23,27 13,1
Eğim(Derece) 9,51 9,50 11,92 9,80 8,97 8,34 10,30 13,02 7,46
Şekil 14. Büyük orman yangınlarında en çok yanan meşcere tipleri ve gelişim çağları genel Çizelgesu
Figuıre 14.Most frequently burned stand type and ages table
Azalan Yangın İlerleme Hızlarına Ve Gelişme Çağlarına Göre Büyük Orman Yangın
Sınıfları
20000
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
ab b a c Bt Bz cd bc d
Yangın Hızı(m/h) 6225 4987 4821 4685 4657 4571 4403 4357 3965
Sıcaklık© 31,58 32,08 32,91 32,38 31,25 34,28 33,49 32,59 31,00
Nem(%) 28,47 30,31 33,76 27,18 29,39 28,25 23,83 24,74 27,53
Rüzgar(m/sn) 4,96 5,79 5,90 4,81 6,92 5,66 5,18 6,43 5,64
Eğim(%) 14,66 13,1 17,27 16,73 15,86 16,80 21,36 18,17 23,27
Eğim(Derece) 8,34 7,46 9,80 9,50 8,97 9,51 11,92 10,30 13,02
Alan(ha) 6638 2331 7726 10636 7666 17645 8735 4614 2752
Şekil 15. Azalan yangın ilerleme hızlarına ve gelişme çağlarına göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 15. Large scale wild fire classes regarding decreasing spread speed and stand age
23

30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
Yanıcı Madde Tipleri Gelişim Çağlarına Göre Yangın Yayılma Oranları
Genç Meşcereler(a,ab,b) Yaşlı Meşcereler(bc,c,cd,d) Bozuk Meşcereler(Bz,Bt)
Yangın Hızı(m/h) 5402 4462 4597
Sıcaklık© 32,3 29,4 33,4
Nem(%) 31,2 25,7 28,6
Rüzgar(m/sn) 5,5 5,3 6,0
Eğim(%) 15,7 19,2 16,5
Eğim(Derece) 8,9 10,8 9,3
Alan(ha) 16695 26737 25311
Şekil 16. Meşcere gelişim çağlarına göre yangın yayılma değerleri
Figure 16.Fire spread rates regarding stand age classes.
Şekil 16’da büyük orman yangınların %24,3’ü genç meşcerelerde, %38,9’u yaşlı meşcerelerde
, % 36,8’i de bozuk meşcerelerde çıkmış olduğu gözlenmektedir.
Türkiye’de orman yangınları açısından değerlendirmeye tabi tutulabilecek; orman amenajman
planlarında tanımlı meşcere tipleri ve rumuzları ise aşağıda sunulmuştur.
Çizelge 8. Orman amenajman planlarında tanımlanan meşcere tipi gelişme çağları
Table 8. Stand type ages defined in management plans
Meşcere Tipi Sembolleri
İbreli Ağaçlar Sembol Çağı Çapı
Sembol Türkçe Adı Latince Adı a Gençlik ve Sıklık Çağı (0-8 cm)
Çk Karaçam Pinus nigra Arnold. b Sırıklık ve Direklik Çağı (8-20 cm)
Çm Sahilçamı Pinus pinaster c İnce Ağaçlık Çağı (20-36 cm)
Çs Sarıçam Pinus sylvestris d Orta Ağaçlık Çağı (36-52 cm)
Çz Kızılçam Pinus brutia Ten.
G Göknar Abies sp. Mill.
L Ladin Picea orientalis (L) Link. Kapalılık Oranı (%) Kapalılık Derecesi
Yapraklı Ağaçlar 0 (0-10) Boşluklu Kapalı
Ak Akçaağaç Acer sp.L. 1 (10-40) Gevşek Kapalı
Cv Ceviz Juglans regia 2 (40-70) Orta Kapalı
Çn Çınar Platanus orientalis L. 3 (70-100) Kapalı ve Tam Kapalı
Df Defne Laurus nobilis
Dy Diğer Yapraklı other angiosperm kinds
Gn Gürgen Carpinus sp.L. Sembol Niteliği Kapalılık Oranı
Ih Ihlamur Tilia sp.L. B Bozuk 0-10
Kn Kayın Fagus sp. ÇB Çok Bozuk 0-10
Ks Kestane Castanea sativa Mill. Bt Baltalık
Ky Kayacık Ostraya carpinifolia T Kayalık ve Taşlık
Kz Kızılağaç Alnus glutinosa Mill. Y Yanık Alan
M Meşe Quercus sp.L.
24

3.3.2. (a) Tipi Gençlik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Büyük Orman Yangınları
Gençlik çağı (a) tipi meşcereler orman yangınlarına en hassas olan çağ olduğundan bu tip
meşcerelerde yangın ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması, saha bekçileri tarafından
devamlı kontrol altında tutulması gerekmektedir. Silvikültürel açıdan da hedef gençliği yangından
kaçırırcasına büyütmek için iyi gelişme gösteren fertler asgari 1,5-2,0 m aralık mesafede homojen
olarak sahada bırakacak gençlik bakımı çalışmaları yapılmalıdır. Tepe altı budaması yapılmak
suretiyle tepe altı yüksekliği artırılmalıdır. Tepe ile örtü arasındaki dikey yanıcı madde sürekliliğinde
kesinti yapılmalıdır. Bunun amacı ise örtü yangınının kısa sürede tepe yangınına dönüşmesini
engellemektir. Dolayısıyla müdahale ekipleri bu tür meşcerelerde çıkacak yangına müdahale için
zaman kazanacaklardır (Kurmuş, 2007).
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangında a tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
yanıcı madde miktarları ve bunların nem içerikleri, yangının çıktığı ve geliştiği anlardaki noktasal
meteorolojik değerler dikkate alınmaksızın yapılan ) yangın genel değerlendirme sonuçlarına göre
ortalama yangın yayılma oranı 4821 m/h olan a tipi meşcelerde ilgili Çizelge 9 ve Şekil 17 de
yangınların hangi koşullar altında saatte kaç km hızla yayıldıkları görülmektedir.
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
a Tipi Meşcerelerde Yangın Hızını Etkileyen Faktörlere Göre Büyük
Yangın Sınıfları
1 2 3 4
Yangın Hızı(m/h) 8008 4758 3234 1821
Sıcaklık© 35,41 32,2 33,8 30,9
Nem(%) 27,79 36,3 25,8 42,3
Rüzgar(m/sn) 4,89 6,95 5,66 3,12
Eğim(%) 16,23 14,83 23,53 22,26
Eğim(Derece) 9,22 8,44 13,24 12,55
Alan(ha) 1512 4150 1157 907
Şekil 17. a tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 17. Large scale wild fires classification in stand type ‘a’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 9. a tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 9. Large scale wild fire classes in stand type 'a'
Yangın Ort.Yangın Yayılma
Min.Yangın Yayılma Max.Yangın Yayılma
Sınıfı/Class Hızı (m/h)/Avg. Spread Speed Hızı (m/h)/Min Spread Speed Hızı (m/h)/Max Spread Speed
1 8008 6703 8182
2 4758 4111 5973
3 3234 2214 3939
4 1821 821 1969
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde a tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, a tipi
meşcelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine a tipi meşcerelerde yangın ilerleme
zamanına göre hızlar Çizelgeları da eklerde uygulayıcıların dikkatine sunulmuştur.
a gelişme çağı meşcerelerinde sıcaklık 30,9-35,4 ºC arasında ise ,nem % 27,7-42,3 ise, rüzgar
hızı 3,12 –6,95 m/sn ise ve eğim % 14,8-23,3 arasında ise meydana gelen büyük orman yangını
ilerleme hızları 1,82-8,00 km/h arasında gerçekleşmekte ve bu şartlar altında ağırlıklı ortalama büyük
yangın hızı da 4,82 km/h olmaktadır.
25

3.3.3. (ab) Tipi Sıklık Çağı Meşcerelerinde Çıkan Büyük Orman Yangınları
Sıklık çağı (ab) tipi meşcerelerde orman yangınlarına çok hassas olan çağ olduğundan bu tip
meşcerelerde yangın ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması, saha bekçileri tarafından
devamlı kontrol altında tutulması gerekmektedir. Silvikültürel açıdan da sıklık bakımı çalışmaları
yapılmalıdır. Bu çağda ormanda tabakalanma başladığından ve alt dallarda kurumalar başladığından
risk artmakta olup alt tabakada temizlenmelidir. Yangın emniyet yolları ile diğer yolların her iki
kenarında 15’er metre genişlikte daha şiddetli bakımları yapılarak kuru dal budamaları yapılmalıdır.
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangınında ab tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
yanıcı madde miktarları ve bunların nem içerikleri, yangının çıktığı ve geliştiği anlardaki noktasal
meteorolojik değerler dikkate alınmaksızın yapılan) yangın genel değerlendirme sonuçlarına göre
Ortalama Yangın Yayılma Oranı 6201 m/h (en yüksek yangın hızlı meşcere tipi) olan ab tipi
meşcelerde ilgili Çizelge 10 ve Şekil 18 de yangınların hangi koşullar altında saatte kaç km hızla
yayıldıkları görülmektedir.
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde ab tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, ab tipi
meşcelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine ab tipi meşcerelerde yangın ilerleme
zamanına göre hızlar Çizelgeları da eklerde uygulayıcıların dikkatine sunulmuştur.
12000
10000
8000
6000
4000
2000
ab Tipi Meşcerelerde Yangın Hızını Etkileyen Faktörlere Göre Büyük
Yangın Sınıfları
0
1 2 3 4 5
Yangın Hızı(m/h) 10865 6703 4944 3794 1310
Sıcaklık© 31,97 39,7 31,5 29,9 35,97
Nem(%) 21,83 18 23 37,4 16,55
Rüzgar(m/sn) 5,09 3,7 3,4 5,8 1,74
Eğim(%) 18,31 18,35 11,47 11,6 15,82
Eğim(Derece) 10,38 10,40 6,54 6,62 8,99
Alan(ha) 2476 124 154 3132 793
Şekil 18. ab tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 18. Large scale wild fires classification in stand type ‘ab’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 10. ab tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 10. Large scale wild fire classes in stand type 'ab'
Yangın Sınıfı/ Ort.Yangın Yayılma Min.Yangın Yayılma Max.Yangın Yayılma
Fire Class Hızı(m/h)/Avg. Spread Speed Hızı(m/h)/Min. Spread Speed Hızı(m/h)/Max. Spread Speed
1 10865 8068 12335
2 6703 6703 6703
3 4944 4944 4944
4 3794 2256 3939
5 1310 821 1745
ab gelişme çağı meşcerelerin de sıcaklık 29,9-39,7ºC arasında ise, nem % 16,5-37,4 ise,
rüzgar hızı 1,74 -5,80 m/sn ise ve eğim % 11,6-18,3 arasında ise meydana gelen büyük orman yangını
ilerleme hızları 1,31-10,86 km/h arasında gerçekleşmekte ve bu şartlar altında ağırlıklı ortalama büyük
yangın hızı da 6,20 km/h olmaktadır.
26

3.3.4. (b) Tipi Sıklık Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar
Sıklık çağı (b) tipi meşcereler de orman yangınlarına çok hassas olan çağ olduğundan bu tip
meşcerelerde yangın ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması, kontrol altında tutulması
gerekmektedir. Silvikültürel açıdan da sıklık bakımı çalışmaları yapılmalıdır. Bu çağda ormanda
tabakalanma başladığından ve alt dallarda kurumalar başladığından risk artmakta olup alt tabaka da
temizlenmelidir. Yangın emniyet yolları ile diğer yolların her iki kenarında 15’er metre genişlikte daha
şiddetli bakımların yapılarak kuru dal budamaları yapılmalıdır.
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangınında b tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
yanıcı madde miktarları ve bunların nem içerikleri, yangının çıktığı ve geliştiği anlardaki noktasal
meteorolojik değerler dikkate alınmaksızın yapılan) yangın genel değerlendirme sonuçlarına göre
ortalama yangın yayılma oranı 4987 m/h olan b tipi meşcelerde ilgili Çizelge 11 ve Şekil 19 da
yangınların hangi koşullar altında saatte kaç km hızla yayıldıkları görülmektedir. Ülkemizde çıkmış
büyük yangınlar içerisinde b tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, b tipi meşcelerde yanma hızlarına
göre gruplandırılmış grafiği, yine b tipi meşcerelerde yangın ilerleme zamanına göre hızlar Çizelgeları
da eklerde uygulayıcıların dikkatine sunulmuştur.
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
b Tipi Meşcelerde Yangın Hızını Etkileyen Faktörlere Göre Büyük
Orman Yangın Sınıfları
1 2 3 4
Yangın Hızı(m/h) 7970 4611 3448 1232
Sıcaklık© 31,79 36,18 30,42 36,2
Nem(%) 33,29 19,76 33,31 17
Rüzgar(m/sn) 7,14 4,21 5,96 1,0
Eğim(%) 17,38 14,02 10,14 14,03
Eğim(Derece) 9,86 7,98 5,79 7,99
Alan(ha) 824 322 1026 159
Şekil 19. b tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 19. Large scale wild fires classification in stand type ‘b’ regarding factors affecting
spread speed
Çizelge 11. b tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 11. Large scale wild fire classes in stand type 'b'
Ort.Yangın Yayılma Hızm Min.Yangın Yayılma Hızı Max.Yangın Yayılma Hızı
YangınSınıfı ı(m/h) /Avg. Spread Speed (m/h) /Min. Spread Speed (m/h) /Max. Spread Speed
1 7970 6619 8182
2 4611 4162 4944
3 3448 2799 3939
4 1232 1232 1232
b gelişme çağı meşcerelerin de sıcaklık 30,4-36,2ºC arasında ise, nem % 17-33,3 ise, rüzgar
hızı 1,0 -7,14 m/sn ise ve eğim % 10,1-17,3 arasında ise meydana gelen büyük orman yangını ilerleme
hızları 1,23-7,97 km/h arasında gerçekleşmekte ve bu şartlar altında ağırlıklı ortalama büyük yangın
hızı da 4,98 km/h olmaktadır.
27

3.3.5. (bc) Tipi İnce Ağaçlık Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar
İnce ağaçlık çağı (bc) tipi meşcereler de orman yangınlarına hassas olan çağ olduğundan bu tip
meşcerelerde yangın ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması, kontrol altında tutulması
gerekmektedir. Silvikültürel açıdan ince direklik çağında ferahlandırma ve aralama çalışmaları
yapılmalıdır. Bu çalışmalar yapıldığı takdirde yangın zararları azaltılabilir.
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangında bc tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
yanıcı madde miktarları ve bunların nem içerikleri, yangının çıktığı ve geliştiği anlardaki noktasal
meteorolojik değerler dikkate alınmaksızın yapılan) yangın genel değerlendirme sonuçlarına göre
ortalama yangın yayılma oranı 4322 m/h olan bc tipi meşcerelerde ilgili Çizelge 12 ve Şekil 20 de
yangınların hangi koşullar altında saatte kaç km hızla yayıldıkları görülmektedir.
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde bc tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, bc tipi
meşcerelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine bc tipi meşcerelerde yangın ilerleme
zamanına göre hızlar Çizelgeları eklerde uygulayıcıların dikkatine sunulmuştur.
bc gelişme çağı meşcerelerinde sıcaklık 29,2-36.8ºC arasında ise, nem % 16,8-27,0 ise, rüzgar
hızı 3,56 -7,64 m/sn ise ve eğim % 13,0-37,7 arasında ise meydana gelen büyük orman yangını
ilerleme hızları 1,68-10,12 km/h arasında gerçekleşmekte ve bu şartlar altında ağırlıklı ortalama büyük
yangın hızı da 4,32 km/h olmaktadır.
12000
10000
bc Tipi Meşcerelerde Yangın Hızını Etkileyen Faktörlere Göre Büyük
Orman Yangın Sınıfları
8000
6000
4000
2000
0
1 2 3 4 5
Yangın Hızı(m/h) 10129 6784 4792 3183 1681
Sıcaklık© 36,83 29,20 31,84 32,72 33,87
Nem(%) 16,82 24,13 24,65 27,05 15,66
Rüzgar(m/sn) 3,56 7,64 6,24 6,63 6,63
Eğim(%) 17,81 13,02 16,06 37,70 22,45
Eğim(Derece) 10,10 7,42 9,12 20,66 12,65
Şekil 20. bc tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 20. Large scale wild fires classification in stand type ‘bc’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 12. bc tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 12. Large scale wild fire classes in stand type 'bc'
Ort.Yangın Yayılma
Min.Yangın Yayılma Max.Yangın Yayılma
Yangın Sınıfı Hızı(m/h) /Avg. Spread Speed Hızı(m/h) /Min. Spread Speed Hızı(m/h) /Max. Spread Speed
1 10129 8068 12335
2 6784 6703 6796
3 4792 4162 5973
4 3183 2214 3939
5 1681 817 1753
28

3.3.6. (c) Tipi Direklik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar
İnce ağaçlık çağı (c) tipi meşcereler de orman yangınlarına hassas olduğundan bu tip
meşcerelerde yangın ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması gerekmektedir. Silvikültürel
açıdan kalın direklik çağında bakım tedbirleri olarak ferahlandırma ve aralama çalışmaları
yapılmalıdır. Bu çalışmalar yapıldığı takdirde yangın zararları azaltılabilir.
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangında c tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
yanıcı madde miktarları ve bunların nem içerikleri, yangının çıktığı ve geliştiği anlardaki noktasal
meteorolojik değerler dikkate alınmaksızın yapılan) yangın genel değerlendirme sonuçlarına göre
ortalama yangın yayılma oranı 4849 m/h olan c tipi meşcerelerde ilgili Çizelge 13 ve Şekil 21 de
yangınların hangi koşullar altında saatte kaç km hızla yayıldıkları görülmektedir.
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde c tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, c tipi
meşcerelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine c tipi meşcerelerde yangın ilerleme
zamanına göre hızlar Çizelgeları da eklerde uygulayıcıların dikkatine sunulmuştur.
c gelişme çağı meşcerelerin de sıcaklık 28,8-36,0ºC arasında ise, nem % 20,0-33,4 ise, rüzgar
hızı 2,3 -8,0 m/sn ise ve eğim % 14,8-19,9 arasında ise meydana gelen büyük orman yangını ilerleme
hızları 1,04-9,56 km/h arasında gerçekleşmekte ve bu şartlar altında ağırlıklı ortalama büyük yangın
hızı da 4,84 km/h olmaktadır.
c Tipi Meşcerelerde Yangın Hızını Etkileyen Faktörlere Göre Büyük Yangın
Sınıfları
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
1 2 3 4 5
Yangın Hızı(m/h) 9565 6746 5020 2873 1049
Sıcaklık© 36,0 28,88 33,4 31,6 34,9
Nem(%) 20,0 31,55 24,1 25,8 33,4
Rüzgar(m/sn) 4,4 8,00 3,3 4,6 2,3
Eğim(%) 17,35 17,77 14,80 17,71 19,90
Eğim(Derece) 9,84 10,08 8,42 10,04 11,26
Alan(ha) 1458 2539 1882 3139 1530
Şekil 21. c tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 21. Large scale wild fires classification in stand type ‘c’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 13. c tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 13. Large scale wild fire classes in stand type 'c'
Ort.Yangın Yayılma hızı Min.Yangın Yayılma Hızı Max.Yangın Yayılma Hızı
Yangın Sınıfı (m/h) /Avg. Spread Speed (m/h) /Min. Spread Speed (m/h) /Max. Spread Speed
1 9565 8068 12335
2 6746 6619 6796
3 5020 4162 5522
4 2873 2214 3939
5 1049 579 1922
29

3.3.7. (cd) Tipi Kalın Direklik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar
Kalın direklik çağı (cd) tipi meşcereler de orman yangınlarına hassas olduğundan bu tip
meşcerelerde yangın ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması gerekmektedir. Silvikültürel
açıdan kalın direklik çağında bakım tedbirleri olarak ferahlandırma ve aralama çalışmaları
yapılmalıdır. Bu çalışmalar yapıldığı takdirde yangın zararları azaltılabilir.
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangında cd tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
yanıcı madde miktarları ve bunların nem içerikleri, yangının çıktığı ve geliştiği anlardaki noktasal
meteorolojik değerler dikkate alınmaksızın yapılan) yangın genel değerlendirme sonuçlarına göre
ortalama yangın yayılma oranı 4490 m/h olan cd tipi meşcerelerde ilgili Çizelge 14 ve Şekil 22 de
yangınların hangi koşullar altında saatte kaç km hızla yayıldıkları görülmektedir.
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde cd tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, cd tipi
meşcerelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine cd tipi meşcerelerde yangın ilerleme
zamanına göre hızlar Çizelgeları da eklerde uygulayıcıların dikkatine sunulmuştur.
cd gelişme çağı meşcerelerin de sıcaklık 30,7-35,1 ºC arasında ise, nem % 16,53-37,49 ise,
rüzgar hızı 4,14 -6,57 m/sn ise ve eğim % 16,73-27,17 arasında ise meydana gelen büyük orman
yangını ilerleme hızları 1,59-8,83 km/h arasında gerçekleşmekte ve bu şartlar altında ağırlıklı ortalama
büyük yangın hızı da 4,49 km/h olmaktadır.
10000
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
cd Tipi Meşcerlerde Yangın Hızına Etki Eden Faktörlere Göre Büyük
Orman Yangın Sınıfları
0
1 2 3 4 5
Yangın Hızı(m/h) 8835 6663 4979 3272 1597
Sıcaklık© 35,14 33,42 30,74 31,05 35,00
Nem(%) 23,61 37,49 28,02 28,10 16,53
Rüzgar(m/sn) 5,30 6,57 5,90 5,33 4,14
Eğim(%) 16,74 25,91 16,73 27,17 21,62
Eğim(Derece) 9,50 14,45 9,48 14,88 12,14
Alan(ha) 2102 387 929 2604 2508
Şekil 22. cd tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 22. Large scale wild fires classification in stand type ‘cd’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 14. cd tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 14. Large scale wild fire classes in stand type 'cd'
Yangın Ort.Yangın Yayılma
Min.Yangın Yayılma
Max.Yangın Yayılma
Sınıfı Hızı(m/h) /Avg. Spread Speed Hızı(m/h) /Min. Spread Speed Hızı(m/h) /Max. Spread Speed
1 8835 8068 12335
2 6663 6619 6796
3 4979 4162 5522
4 3272 2799 3619
5 1597 1232 1922
30

3.3.8. (d) Tipi Kalın Direklik Çağı Meşcerelerinde Çıkan Yangınlar
Kalın direklik çağı (d) tipi meşcereler de orman yangınlarına hassas olduğundan bu tip
meşcerelerde yangın ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması gerekmektedir.Silvikültürel
açıdan ağaçlık çağında bakım tedbirleri olarak alçak aralama çalışmaları yapılmalıdır. Bu çalışmalar
yapıldığı takdirde yangın zararları azaltılabilir. Ya da bitişik ormandan gelen tepe yangını hemen yere
inebilir ve bu durumlarda yangın ekiplerce kolayca söndürülebilir.
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangında d tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
yanıcı madde miktarları ve bunların nem içerikleri, yangının çıktığı ve geliştiği anlardaki noktasal
meteorolojik değerler dikkate alınmaksızın yapılan) yangın genel değerlendirme sonuçlarına göre
ortalama yangın yayılma oranı 3679 m/h olan d tipi meşcerelerde ilgili Çizelge 15 ve Şekil 23 de
yangınların hangi koşullar altında saatte kaç km hızla yayıldıkları görülmektedir.
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde d tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, d tipi
meşcerelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine d tipi meşcerelerde yangın ilerleme
zamanına göre hızlar Çizelgeları da eklerde uygulayıcıların dikkatine sunulmuştur.
d gelişme çağı meşcerelerinde sıcaklık 28,6-36,4ºC arasında ise, nem % 18,9-34,8 ise, rüzgar
hızı 3,06 -7,92 m/sn ise ve eğim % 16,35-26,27 arasında ise meydana gelen büyük orman yangını
ilerleme hızları 1,68-8,18 km/h arasında gerçekleşmekte ve bu şartlar altında ağırlıklı ortalama büyük
yangın hızı da 3,67 km/h olmaktadır.
d Tipi Meşcerlerde Yangın Hızına Etki Eden Faktörlere Göre Büyük Orman
Yangın Sınıfları
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
1 2 3 4 5
Yangın Hızı(m/h) 8182 6722 5225 2693 1683
Sıcaklık© 32,40 29,38 36,42 28,61 33,88
Nem(%) 32,00 34,87 21,49 30,90 18,92
Rüzgar(m/sn) 6,90 7,92 3,06 5,97 5,72
Eğim(%) 16,35 20,49 18,85 26,27 24,01
Eğim(Derece) 9,29 11,47 10,62 14,66 13,44
Alan(ha) 521 146 293 1554 834
Şekil 23. d tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 23. Large scale wild fires classification in stand type ‘d’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 15. d tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 15. Large scale wild fire classes in stand type 'd’'
Yangın Ort.Yangın Yayılma
Min.Yangın Yayılma Max.Yangın Yayılma
Sınıfı Hızı(m/h) /Avg. Spread Speed Hızı(m/h) /Min. Spread Speed Hızı(m/h) /Max. Spread Speed
1 8182 8182 8182
2 6722 6619 6796
3 5225 4876 5522
4 2693 2256 3618
5 1683 821 1922
31

3.3.9. (Bz) Tipi Bozuk Meşcerelerde Çıkan Yangınlar
Bozuk meşcerelerin de orman yangınlarına hassas olduğu görülen bu tip meşcerelerde yangın
ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması gerekmektedir. Silvikültürel açıdan tek tabakalı
olamayan bu tip meşcerelerde bozuk alanların rehabilitasyonu ve verimli orman alanlarına
dönüştürülmesi, bunun için de bakım tedbirleri çalışmaları yapılmalıdır. Bu çalışmalar yapıldığı
takdirde yangın zararları azaltılabilir.
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangında Bz tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
yanıcı madde miktarları ve bunların nem içerikleri, yangının çıktığı ve geliştiği anlardaki noktasal
meteorolojik değerler dikkate alınmaksızın yapılan) yangın genel değerlendirme sonuçlarına göre
ortalama yangın yayılma oranı 4637 m/h olan Bz tipi meşcerelerde ilgili Çizelge 16 ve Şekil 24 de
yangınların hangi koşullar altında saatte kaç km hızla yayıldıkları görülmektedir.
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde Bz tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, Bz tipi
meşcerelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine Bz tipi meşcerelerde yangın ilerleme
zamanına göre hızlar Çizelgeları da eklerde uygulayıcıların dikkatine sunulmuştur.
9000
8000
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
Bz Tipi Meşcerelerde Yangın Hızına Etki Eden Faktörlere Göre Büyük
Orman Yangın Sınıfları
1 2 3 4 5
Yangın Hızı(m/h) 8186 6688 4827 2839 1420
Sıcaklık© 32,80 37,50 33,04 33,50 36,45
Nem(%) 30,95 25,01 36,37 25,14 20,10
Rüzgar(m/sn) 6,75 4,71 6,20 6,05 2,29
Eğim(%) 16,32 21,13 17,20 15,81 17,82
Eğim(Derece) 9,27 11,89 4,18 8,93 10,08
Alan(ha) 2277 3433 4293 6784 1164
Şekil 24. Bz tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 24. Large scale wild fires classification in stand type ‘Bz’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 16. Bz tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 16. Large scale wild fire classes in stand type 'Bz'
Ort.Yangın Yayılma Min.Yangın Yayılma Max.Yangın Yayılma
Yangın Sınıfı Hızı(m/h)/Avg. Spread Speed Hızı(m/h)/Min. Spread Speed Hızı(m/h)/Max. Spread Speed
1 8186 8068 12335
2 6688 6619 6796
3 4827 4162 5522
4 2839 2214 3939
5 1420 579 1969
Bz gelişme çağı meşcerelerin de sıcaklık 32,8-37,5ºC arasında ise, nem % 20,10-36,37 ise,
rüzgar hızı 2,29-6,75 m/sn ise ve eğim % 15,81-21,13 arasında ise meydana gelen büyük orman
yangını ilerleme hızları 1,42-8,18 km/h arasında gerçekleşmekte ve bu şartlar altında ağırlıklı ortalama
büyük yangın hızı da 4,63 km/h olmaktadır.
32

3.3.10. (Bt) Tipi Baltalık Meşcerelerde Çıkan Yangınlar
Baltalık meşcerelerin de orman yangınlarına hassas olduğu görülen bu tip meşcerelerde yangın
ve ulaşım yolları ile kenarlarının temiz tutulması gerekmektedir. Silvikültürel açıdan tek tabakalı olan
bu tip meşcerelerde bozuk baltalık alanların rehabilitasyonu ve koruya dönüştürülmesi, bunun için de
bakım tedbirleri çalışmaları yapılmalıdır. Bu çalışmalar yapıldığı takdirde yangın zararları azaltılabilir.
İncelemeye alınan 46 adet büyük orman yangında Bt tipi meşcerelere ait (ölü örtü ve canlı
yanıcı madde miktarları ve bunların nem içerikleri, yangının çıktığı ve geliştiği anlardaki noktasal
meteorolojik değerler dikkate alınmaksızın yapılan) yangın genel değerlendirme sonuçlarına göre
ortalama yangın yayılma oranı 4656 m/h olan Bt tipi meşcerelerde ilgili Çizelge 17 ve Şekil 25 de
yangınların hangi koşullar altında saatte kaç km hızla yayıldıkları görülmektedir.
Ülkemizde çıkmış büyük yangınlar içerisinde Bt tipi meşcerelerin yandığı yangınlar, Bt tipi
meşcerelerde yanma hızlarına göre gruplandırılmış grafiği, yine Bt tipi meşcerelerde yangın ilerleme
zamanına göre hızlar Çizelgeları da eklerde uygulayıcıların dikkatine sunulmuştur.
Bt Tipi Meşcerelerde Yangın Hızına Etki Edene Faktörlere Göre Büyük
Orman Yangın Sınıfları
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
1 2 3 4 5
Yangın Hızı(m/h) 9608 7822 5367 3154 1382
Sıcaklık© 24,40 31,54 41,11 30,92 33,62
Nem(%) 31,00 33,18 19,84 31,02 18,08
Rüzgar(m/sn) 9,70 8,16 1,37 6,54 6,77
Eğim(%) 16,6 18,86 25,28 13,12 18,18
Eğim(Derece) 9,43 10,68 14,17 7,42 10,28
Alan(ha) 764 1538 418 4088 858
Şekil 25. Bt tipi meşcerelerde yangın hızını etkileyen faktörlere göre büyük orman yangın sınıfları
Figure 25. Large scale wild fires classification in stand type ‘Bt’ regarding factors affecting spread
speed
Çizelge 17. Bt tipi meşcerelerde büyük orman yangın sınıfları
Table 10. Large scale wild fire classes in stand type 'Bt'
Yangın Ort.Yangın Yayılma Min.Yangın Yayılma Max.Yangın Yayılma
Sınıfı Hızı(m/h)/Avg. Spread Speed Hızı(m/h)/Min. Spread Speed Hızı(m/h)/Max. Spread Speed
1 9608 9608 9608
2 7822 7756 7997
3 5367 5358 5522
4 3154 2214 3619
5 1382 817 1745
Bt gelişme çağı meşcerelerinde sıcaklık 24,4-41,1ºC arasında ise, nem % 18,08-33,18 ise,
rüzgar hızı 1,37 -9,70 m/sn ise ve eğim % 13,12-25,28 arasında ise meydana gelen büyük orman
yangını ilerleme hızları 1,38-9,60 km/h arasında gerçekleşmekte ve bu şartlar altında ağırlıklı ortalama
büyük yangın hızı da 4,65 km/h olmaktadır.
33

3.4. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Merkez Laboratuvarında ve
Bilgi İşlem Merkezinde Gerçekleştirilen Çalışmalardan Elde Edilen Veriler
Son 20 yılda çıkmış 58 adet büyük orman yangınına ait Devlet Meteoroloji İşleri genel
Müdürlüğünce 7105 grid noktasından yangın başlangıç noktasına en yakın grid değerleri koordinatları
esas alınarak tek tek ECMWF MLSP sıcaklık , rüzgar ve nem değerleri bulunmuştur. Büyük
Yangınların çıktığı gün ülkenin diğer bölgelerinde çıkmış ancak büyümemiş 545 adet küçük orman
yangınlarına ait aynı gün verilerine göre hazırlanan (Türkiye MSLP sıcaklık, rüzgar ve nem haritaları
(19 adet) da, küçük yangınlar (Çizelge 18) ile aynı gün çıkmış büyük yangın alanlarını gösteren
kombine haritalar ile birlikte değerlendirilebilmek için projeye eklenmiştir.
İncelenen yangın alanların tüm ülkeyi kapsaması ve bu büyüklükteki çalışmanın çok fazla
detay hazırlıklar getirmesi nedeniyle projede konu büyük yangınları karakterize edebilmek amacıyla
27.07.1996 tarihinde çıkmış 2 büyük orman yangını olan Marmaris Çetibeli ve Kuşadası MP
yangınlarının meteorolojik analizi aşağıda sunulmuştur. Aynı zamanda Devlet Meteoroloji İşleri Gn.
Md. 2004 yılında yayınladığı “5 Nisan 2000 Tarihinde Ülkemizde Meydan Gelen Orman
Yangınlarının Meteorolojik Analizi” çalışması da projede söz konusu yangınlardan 6 adet büyük
orman yangınının meteorolojik analizi mevcuttur (Bekereci ve Erkan, 2004 ).
3.4.1. 27.07.1996 Marmaris/Çetibeli Yangınının Değerlendirilmesi
Meteorolojik Haritaların Analizi
Merkezi orta Avrupa da olan 1020 hpa değerinde yüksek basınç, merkez değeri 996 hpa
değerinde olan Basra körfezinden Anadolu ya kadar uzanan alçak basınç merkezi görülmektedir.
Kuşadası 1016hpa ile 1012hpa izobar değerleri arasında yer almakta, rüzgar ise kuzey batıdan 10 m/sn
olup, hava sıcaklığı 30 derece civarında görülmektedir. ( Şekil 26 ve 27 )
Şekil 28’e bakıldığında Marmaris’in en yüksek sıcaklığı 38,3ºC en düşük sıcaklığı 25.4ºC
(Şekil 29), lokal saat ile 14:00 da ölçülen sıcaklık 38,0ºC (Şekil 30), lokal saat ile 21.00 de ölçülen
hava sıcaklığı ise 31,4ºC olarak kaydedildiği görülmektedir (Şekil 31) Şekil 32 de en düşük nispi nem
% 28 olarak görülmektedir. Marmaris’te günün en yüksek rüzgar değeri ise kuzey batıdan 11,3 m/sec
olarak kaydedilmiştir.
Yangının başlangıç noktası, meteorolojik ölçümün yapıldığı istasyonun kuş uçuşu olarak
yaklaşık 16km kuzey batısındadır.
Yangın başlama noktasındaki O günkü MSLP sıcaklık ve rüzgar değerlerine göre yangın
bölgesindeki grid meteoroloji değerleri, sıcaklık 32,4ºC, rüzgar kuzeyden 6,9 m/sn (25 km/h), nispi
nemin de % 32 olduğu ; aynı gün bölgeye en yakın meteoroloji istasyonu verilerine göre ise sıcaklık
38ºC, nispi nem % 40, rüzgar hızının da 8,2 - 11,8 m/sn (29-42 km/h ) olduğu bildirilmiştir.
Meteorolojik yorum: Yer haritasında Basra Körfezinde bulunan 996 hpa değerindeki alçak
basınç merkezinin Ege Denizine kadar etkili olduğu görülmektedir. Etkili olan hava kütlesi Basra
orijinli olduğu için sıcak ve kuru karakterinden dolayı, etkili olduğu yerlerde sıcaklığı artırırken nispi
nem oranını da azaltmıştır. Akdeniz’in denize bakan bakılarında kuzeyli rüzgarlar fön etkisiyle
sıcaklığı daha da artırırken nispi nemi de hızlıca azaltacağı bilinmektedir. Yangının başlangıç
noktasında azami sıcaklık 38ºC, en yakın yer olan deniz kenarında ve denize sıfır yükseklikte
Marmaris’te ölçülen nispi nem oranı % 28 iken yangının çıktığı yerde muhtemelen % 20 nin altında
olacağı düşünüldüğünde, saatteki hızı 41 km/h olan kuzeyli rüzgarla birlikte yangın için en uygun
meteorolojik şartlar yerine gelmiş olmaktadır. Yangının çıktığı nokta olan 1 nolu noktadan 3 nolu
noktaya kadar rüzgar kuzeybatı yönlerden iken yangının kendi termo-dinamiği ve topografyanın
etkisiyle rüzgar 3 nolu noktadan itibaren kuzeydoğu istikametine dönmektedir. Yangının kendi
dinamiği topografyaya bağlı eğimle birleşince yangının ilerleme hızı artmaktadır.
Yer haritasında görülen sinoptik modelin unutulmaması gerekir. Bu sinoptik modelde görülen
Basra orijinli hava kütlesinin etkili olduğu yerlerin orman yangınları açısından çok çok riskli olacağı
asla unutulmamalıdır.
34

Model yorumu: 2003 yılından bu yana çalışan MEUS modeli eğer o tarihlerde erken uyarı
yapmış olsa idi Şekil 33 deki gibi görülecekti. Marmaris’e bakıldığında yeşil renk görülmektedir.
Yeşil renk meteorolojik olarak % 25 ihtimalle yangın çıkma ihtimalini göstermektedir. Model % 25
ihtimalle yangının çıkacağı yeri göstermiştir.
3.4.2. 27.07.1996 Kuşadası Yangınının Değerlendirilmesi
Meteorolojik haritaların analizi
Merkezi orta Avrupa da olan 1020 hpa değerinde yüksek basınç, merkez değeri 996 hpa
değerinde olan Basra körfezinden Anadolu ya kadar uzanan alçak basınç merkezi görülmektedir.
Kuşadası 1016 hpa ile 1012 hpa izobar değerleri arasında yer almakta, rüzgar ise kuzey batı dan 10
m/sn olup, hava sıcaklığı 30 derece civarında görülmektedir. (Şekil 26 ve 27)
Şekil 28’e bakıldığında Kuşadası’nın en yüksek sıcaklığı 35,8ºC en düşük sıcaklığı 21,0ºC
(Şekil 29), lokal saat ile 14:00 da ölçülen sıcaklık 35,0ºC (Şekil 30), lokal saat ile 21:00 de ölçülen
hava sıcaklığı ise 27,3ºC olarak kaydedildiği görülmektedir (Şekil 31). Şekil 32 de en düşük nispi nem
% 24 olarak görülmektedir. Kuşadasında günün en yüksek rüzgar değeri ise kuzeybatıdan 16 m/sn
olarak kaydedilmiştir.
Yangının başlangıç noktası, meteorolojik ölçümün yapıldığı istasyonun kuş uçuşu olarak
yaklaşık 26 km güneybatısındadır.
Meteorolojik yorum: Yer haritasında Basra Körfezinde bulunan 996 hpa değerindeki alçak
basınç merkezinin Ege Denizine kadar etkili olduğu görülmektedir. Etkili olan hava kütlesi Basra
orijinli olduğu için sıcak ve kuru karakterinden dolayı, etkili olduğu yerlerde sıcaklığı artırırken nispi
nem oranını da azaltmıştır. Ege’nin güneye bakan bakılarında kuzeyli rüzgarların fön etkisiyle
sıcaklığı daha da artırırken nispi nemi de hızlıca azaltacağı bilinmektedir. Nitekim Kuşadası yangını,
Kuşadası Yarımadasının güney tarafında çıkmıştır. Yangının başlangıç noktasında azami sıcaklık 35,8
ºC, en yakın yer olan deniz kenarında ve denize sıfır yükseklikte Kuşadası’nda ölçülen nispi nem oranı
% 24 iken yangının çıktığı yerde muhtemelen % 20 nin altında olacağı düşünüldüğünde, saatteki hızı
58 km/h olan kuzeyli rüzgarla birlikte yangın için en uygun meteorolojik şartlar yerine gelmiş
olmaktadır. Yangının çıktığı nokta olan 1 nolu noktada rüzgar kuzeybatı yönlerden iken, yangının
kendi termo-dinamiği ve topografyanın etkisiyle rüzgar 3 nolu noktaya doğru yamaç boyunca güneydoğu
istikametine dönmektedir. 3 nolu noktadan 4 nolu noktaya kadar rüzgar yönü aynı gerekçelerden
dolayı kuzeydoğu istikametine dönmekte, 4 nolu noktadan 5 nolu noktaya kadar da batı yönlerden
esmektedir. Yangının kendi dinamiği topografyaya bağlı eğimle birleşince yangının ilerleme hızı
artmaktadır.
Yer haritasında görülen sinoptik modelin unutulmaması gerekir. Bu sinoptik modelde görülen
Basra orijinli hava kütlesinin etkili olduğu yerlerin orman yangınları açısından çok çok riskli olacağı
asla unutulmamalıdır.
Model yorumu: 2003 yılından bu yana çalışan MEUS modeli eğer o tarihlerde erken uyarı
yapmış olsa idi Şekil 33 deki gibi görülecekti. Kuşadası’na bakıldığında yeşil renk görülmektedir.
Yeşil renk meteorolojik olarak % 25 ihtimalle yangın çıkma ihtimalini göstermektedir. Model % 25
ihtimalle yangının çıkacağı yeri göstermiştir.
Ayni gün çıkan diğer yangınlara bakıldığında (Şekil 34) genellikle nispi nem oranın % 30’ un
altında olduğu yerlerde, İstanbul ve Doğu Akdeniz’deki yangınlarda ise nispi nemin biraz daha yüksek
olduğu (% 40 civarında) görülmektedir. Sıcaklık açısından yangın çıkan yerlerin tamamı 33ºC’ den
yüksektir. Yangın çıkan yerlerin lokal şartlarına bağlı olarak fön etkisinde kalan yerlerde daha düşük
sıcaklık değerlerinde bile yangının çıkmasının mümkün olduğu bilinmektedir. Modelin performansına
bakıldığında ise Osmaniye’deki yangını % 100 olarak göstermiş, diğer çıkan yangınları %25-75
aralığında göstermiştir. Ama İstanbul ve Marmara’nın doğusunda çıkan yangınları gösterememiştir.
Modelin bu bölgelerde yanılma nedeni bu bölgelerin coğrafyası ve yükseklik değerlerinin sağlıklı
olmamasından kaynaklanmaktadır. Eğer bu modele CBS üzerinde çalışma şansı verilirse bu tür
eksikliklerin giderileceği düşünülmektedir.
35

Şekil 26. 27.07.1996 tarihli MSLP sıcaklık rüzgar haritası (Avrupa).
Figure 27. MSLP temperature-wind map dated 27.07.1996(Europe)
Şekil 27. 27.07.1996 tarihli MSLP sıcaklık rüzgar haritası (Türkiye).
Figure 27.MSLP temperature-wind map dated 27.07.1996(Turkey)
36

Şekil 28. 27.07.1996 tarihli maksimum sıcaklık haritası (Türkiye).
Figure 28. Maximum temperature map dated 27.07.1996(Turkey)
Şekil 29. 27.07.1996 tarihli minimum sıcaklık haritası (Türkiye).
Figure 29. Minimum temperature map dated 27.07.1996(Turkey)
37

Şekil 30. 27.07.1996 tarihli Türkiye sıcaklık haritası (Saat 14.00 ).
Figure 30. Temperature map of Turkey dated 27.07.1996 at 14.00
Şekil 31. 27.07.1996 tarihli Türkiye sıcaklık haritası (Saat 21.00 ).
Figure 31. Temperature map of Turkey dated 27.07.1996 at 21.00
38

Şekil 32. 27.07.1996 tarihli Türkiye nispi nem haritası (Saat 14.00 )
Figure 32. Relative humidity map of Turkey dated 27.07.1996 at 14.00
Şekil 33. 27.07.1996 tarihli Türkiye orman yangını erken uyarı haritası.
Figure 33. Fire forecast map of Turkey dated 27.07.1996
39

Şekil 34. 27.07.1996 tarihinde Türkiyede meydana gelen diğer küçük orman yangınlarını gösteren
harita.
Figure 34. Other occurred small scale fire distribution map of Turkey dated 27.07.1996
3.5. İncelemeye Alınan Büyük Orman Yangınlarının Genel Değerlendirme
Analizleri
3.5.1. Yangın Ortalama Yayılma Hızlarına :Göre
Çizelge 18 ve Şekil 35 de görüldüğü üzere yangın ortalama yayılma hızlarında en hızlı yangın
Taşağıl 1994 yangını olarak görülse de bu bölgede arazi topoğrafyası çok kırıklı olduğundan katedilen
mesafede fazla olmuş ve ortalama yangın hızı yüksek çıkmıştır.
İkinci ve üçüncü sıralarda yer alan Bandırma-Aladağ- 2000 ve Çetibeli-1996 yangınlarında
yüksek rüzgar hızı dikkat çekmektedir.Buldan, 2000 yangınında da yüksek sıcaklık ve topografya da
mevcut olan kanyon etkisi göze çarpmaktadır.
Daha sonra gelmekte olan Şile-2000, Çetibeli-2002 ve Orhaneli-2000 yangınlarında da yüksek
rüzgar hızı, Kepsut-2002, Buldan-1994 ve Akhisar-2000 yangınlarında ise yüksek sıcaklık etkileri
gözlenmektedir.
Çizelge 18’de daha aşağı sıralarda yer alan Karabiga-2000, Soğucak-2000, Hisarönü-1997,
Gelibolu-2003, Selçuk-2006, Eceabat MP-1994 ve Menteş-1994, Turgutlu-2000, Bodrum-2006,
Gümüldür-1994, Kuşadası MP-1996, Dalaman-1990, Keşan-2000, Hisarönü-2003 ve Erdek-2000
yangınlarında da tipik yüksek rüzgar hızları dikkati çekmektedir.
Gelibolu-2004, Soma-1994, Serik-1994, Seferihisar-2004, Osmaniye-1999, Kestel-2000,
yangınlarında ise yüksek sıcaklık etkileri görülmektedir.
40

Çizelge 18.Yangın ortalama yayılma hızlarına göre büyük orman yangınları.
Table 18. Large scale wild fires regardin fire average spread speed
Yangın Ort.
Hızı(m/saat) Sıcaklık ( C ) Nem(%) Rüzgar(m/sn) Yatay Mesafe(m) Eğim(%) İşletme Şefliği Alan(ha)
12335 36,0 15 2,0 31741 19,93 Taşağıl- 1994 2353
9608 24,4 31 9,7 17280 16,6 Bandırma-Aladağ- 2000 1579
8182 32,4 32 6,9 42783 16,35 Çetibeli- 1996 6452
8068 41,6 8 3,5 14713 15,51 Buldan- 2000 1428
7997 36,7 39 0,6 8775 15,64 Gebze- 1994 691
7756 29,6 31 11,0 10733 20,07 Şile- 2000 1118
6796 27,7 25 8,2 13082 12,26 Orhaneli- 2000 2397
6703 39,7 18 3,7 25383 18,35 Kepsut- 2002 3477
6619 28,5 55 8,9 24296 33,37 Çetibeli- 2002 1958
5522 37,7 17 4,4 18258 11,52 Akhisar- 2000 986
5358 41,3 20 1,2 14960 26,04 Buldan- 1994 1522
4944 31,5 23 3,4 13884 11,47 Karaisalı- 2000 2952
4913 35,7 27 6,6 20320 9,92 Karabiga- 2000 1943
4876 24,2 32 9,2 9236 16,3 Soğucak- 2000 1009
4691 26,7 61 8,6 32106 20,75 Hisarönü- 1997 2525
4262 26,6 49 8,7 11866 15,55 Gelibolu- 2003 491
4162 42,5 15,4 5,3 17644 17,46 Selçuk- 2006 1271
3939 28,3 40 6,4 40601 8,32 Eceabat MP- 1994 4167
3619 29,2 31 8,8 16541 12,82 Menteş- 1994 1592
3618 35,0 31,5 3,4 15032 24,51 Düzlerçamı- 1997 1644
3379 29,5 27 4,7 14840 44,23 Manavgat- 2000 1906
3360 23,6 36 8,9 4860 39,29 Turgutlu- 2000 502
3243 35,5 40 1,9 4146 10,7 Alemdağ- 1994 587
3098 41,8 16,6 8,7 40251 16,87 Bodrum- 2006 3052
2984 29,5 33 7,6 29284 7,09 Kuşadası MP- 1996 4155
2950 36,7 9,1 3,3 8198 7,36 Gelibolu-2004 608
2939 28,5 32 4,9 30605 8,37 Keşan-2000 1795
2799 23,7 34 5,9 10160 33,05 Dalaman- 1990 1868
2256 32,3 27 7,0 10516 22,21 Gümüldür- 1994 988
2214 36,3 16 2,5 33654 19,32 Soma- 1994 3574
1969 26,5 55 2,3 15280 25,04 Gökçeada-1996 624
1922 36,8 24 2,0 9322 24,79 Serik-1994 1034
1753 28,2 52 11,5 6999 4,31 Hisarönü-2003 319
1745 42,2 8,4 4,9 3770 17,62 Seferihisar- 2004 330
1731 24,9 31 10,7 5046 15,41 Erdek- 2000 390
1723 34,8 10 5,5 31053 27,73 Karabel-1994 2374
1435 30,2 30,6 2,5 8064 12,26 Eceabat 1994-Öncü 334
1232 36,2 17 1,0 14441 14,03 Osmaniye- 1999 2189
821 29,1 54 4,0 6171 14 ,80 Bayramiç- 2000 372
817 41,5 9 4,2 2793 17,03 Kestel - 2000 564
579 37,6 35 1,4 9377 24,12 Geyve- 1994 612
41

7000
6000
5000
Yanan Alan (ha)
4000
3000
2000
1000
0
Yangınların Ort.Hızlarına Göre Dağılımı
Taşağıl-
1994
Bandırma-
Aladağ-
Çetibeli
1996
Buldan-
2000
Gebze-
1994
Şile 2000
Orhaneli
2000
Kepsut
2002
Çetibeli-
2002
Akhisar
2000
Buldan-
1994
Karaisalı
2000
Karabiga
2000
Soğucak
2000
Hisarönü-
1997
Gelibolu-
2003
Selçuk-
2006
Eceabat
MP 1994
Menteş-
1994
Düzle
rçamı-1997
Manavgat-
2000
Turgutlu
2000
Alemdağ
1994
Bodrum-
2006
Kuşadası
MP 1996
Gelibolu-
2004
Keşan-
2000
Dalaman
1990
Gümüldür
1994
Soma
1994
42
Gökçeada-
1996
Serik-1994
Hisarönü-
2003
Seferihisar
2004
Erdek
2000
Karabel-
1994
Eceabat
1994-Öncü
Osmaniye
1999
Bayramiç
2000
Kestel
2000
Geyve
1994
19,93 16,6 16,3515,5115,6420,0712,2618,3533,3711,5226,0411,47 9,92 16,3 20,7515,5517,46 8,32 12,8224,5144,2339,29 10,7 16,87 7,09 7,36 8,37 33,0522,2119,3225,0424,79 4,31 17,6215,4127,7312,2614,03 14
,80
317411728042783147138775 10733130822538324296182581496013884203209236 321061186617644406011654115032148404860 4146 40251292848198 30605101601051633654152809322 6999 3770 5046 310538064 144416171 2793 9377
2,0 9,7 6,9 3,5 0,6 11,0 8,2 3,7 8,9 4,4 1,2 3,4 6,6 9,2 8,6 8,7 5,3 6,4 8,8 3,4 4,7 8,9 1,9 8,7 7,6 3,3 4,9 5,9 7,0 2,5 2,3 2,0 11,5 4,9 10,7 5,5 2,5 1,0 4,0 4,2 1,4
15 31 32 8 39 31 25 18 55 17 20 23 27 32 61 49 15,4 40 31 31,5 27 36 40 16,6 33 9,1 32 34 27 16 55 24 52 8,4 31 10 30,6 17 54 9 35
36,0 24,4 32,4 41,6 36,7 29,6 27,7 39,7 28,5 37,7 41,3 31,5 35,7 24,2 26,7 26,6 42,5 28,3 29,2 35,0 29,5 23,6 35,5 41,8 29,5 36,7 28,5 23,7 32,3 36,3 26,5 36,8 28,2 42,2 24,9 34,8 30,2 36,2 29,1 41,5 37,6
123359608818280687997775667966703661955225358494449134876469142624162393936193618337933603243309829842950293927992256221419691922 1753 1745 1731 1723 1435 1232 821 817 579
Şekil 35. Yangın ortalama yayılma hızlarına göre büyük orman yangınları.
Figure 35.Large scale wild fires regardin fire average spread speed
Sıcaklık(C),Nem(%),Rüzgar(m/sn)Yatay mesafe(m),Eğim(%)
17,0324,12

14000
12000
10000
Yangın Hızı(m/h)
8000
6000
4000
2000
0
Çetibeli
1996
Eceabat
3.5.2. Yanan Alan Miktarlarına Göre Büyük Orman Yangınlarının Dağılımı
Yanan alan miktarlarına göre yangınların genişlemesinde özellikle yüksek rüzgar hızı ve daha sonra yüksek sıcaklık etkisi açıkça
gözlenen orman yangınları Şekil 36 ve Çizelge 19 ve Çizelge 20 de dikkate sunulmuştur.
MP 1994
Kuşadası
MP 1996
Soma
1994
Kepsut
2002
Bodrum-
2006
Karaisalı
2000
Hisarönü-
1997
Orhaneli
2000
Karabel-
1994
Taşağıl-
1994
Osmaniye
1999
Çetibeli-
2002
Karabiga
2000
Manavgat-
Yanan Alan Miktarına Göre Dağılım
2000
Dalaman
1990
Keşan-
2000
Düzle
rçamı-1997
Menteş-
1994
Bandırma-
16,358,32 7,09 19,3218,3516,8711,4720,7512,2627,7319,9314,0333,37 9,92 44,2333,058,37 24,5112,8216,6 26,0415,5117,4620,0724,7916,3 22,2111,5215,6425,0424,127,36 10,7 17,0339,2915,5515,41 14
,80
Aladağ-
Buldan-
1994
Buldan-
43
2000
Selçuk-
2006
Şile 2000
Serik-1994
Soğucak
2000
Gümüldür
1994
Akhisar
2000
Gebze-
1994
Gökçeada-
1996
Geyve
1994
Gelibolu-
2004
Alemdağ
1994
Kestel
2000
Turgutlu
2000
Gelibolu-
2003
Erdek
2000
Bayramiç
2000
Eceabat
1994-Öncü
Seferihisar
2004
Hisarönü-
2003
12,2617,624,31
4278340601292843365425383402511388432106130823105331741144412429620320148401016030605150321654 17280149601471317644107339322 923610516182588775152809377 8198 4146 2793 4860118665046 6171 8064 3770 6999
6,9 6,4 7,6 2,5 3,7 8,7 3,4 8,6 8,2 5,5 2,0 1,0 8,9 6,6 4,7 5,9 4,9 3,4 8,8 9,7 1,2 3,5 5,3 11,0 2,0 9,2 7,0 4,4 0,6 2,3 1,4 3,3 1,9 4,2 8,9 8,7 10,7 4,0 2,5 4,9 11,5
32 40 33 16 18 16,6 23 61 25 10 15 17 55 27 27 34 32 31,5 31 31 20 8 15,4 31 24 32 27 17 39 55 35 9,1 40 9 36 49 31 54 30,6 8,4 52
32,4 28,3 29,5 36,3 39,7 41,8 31,5 26,7 27,7 34,8 36,0 36,2 28,5 35,7 29,5 23,7 28,5 35,0 29,2 24,4 41,3 41,6 42,5 29,6 36,8 24,2 32,3 37,7 36,7 26,5 37,6 36,7 35,5 41,5 23,6 26,6 24,9 29,1 30,2 42,2 28,2
6452 4167 4155 3574 3477 3052 2952 2525 2397 2374 2353 2189 1958 1943 1906 1868 1795 1644 1592 1579 1522 1428 1271 1118 1034 1009 988 986 691 624 612 608 587 564 502 491 390 372 334 330 319
Şekil 36. Yanan alan miktarına göre büyük orman yangınlarının dağılımı.
Figure 36. Large scale wild fire distribution regarding total burned area.
Sıcaklık(C),Nem(%),Rüzgar(m/sn),Yatay mesafe(m)Eğim(%)

Çizelge 19.Yüksek rüzgar hızı etkisi gözlenen büyük ormanyangınları (yanan alan miktarına göre).
Table 19. Large scale wild fires observed high wind speed regarding total burned area.
Yanan Alan
(Ha )
Yangın Ort. Hızı
(m/h)
Sıcaklık Nem Rüzgar
44
Yatay Mesafe
(m)
Eğim
(%)
İşletme Şefliği
6452 8182 32,4 32 6,9 42783 16,35 Çetibeli- 1996
4167 3939 28,3 40 6,4 40601 8,32 Eceabat MP- 1994
4155 2984 29,5 33 7,6 29284 7,09 Kuşadası MP- 1996
3052 3098 41,8 16,6 8,7 40251 16,87 Bodrum- 2006
2525 4691 26,7 61 8,6 32106 20,75 Hisarönü- 1997
2397 6796 27,7 25 8,2 13082 12,26 Orhaneli- 2000
2374 1723 34,8 10 5,5 31053 27,73 Karabel- 1994
1958 6619 28,5 55 8,9 24296 33,37 Çetibeli- 2002
1943 4913 35,7 27 6,6 20320 9,92 Karabiga- 2000
1906 3379 29,5 27 4,7 14840 44,23 Manavgat- 2000
1868 2799 23,7 34 5,9 10160 33,05 Dalaman- 1990
1795 2939 28,5 32 4,9 30605 8,37 Keşan- 2000
1592 3619 29,2 31 8,8 16541 12,82 Menteş- 1994
1579 9608 24,4 31 9,7 17280 16,6 Bandırma-Aladağ- 2000
1271 4162 42,5 15,4 5,3 17644 17,46 Selçuk- 2006
1200 DE 39,9 14,8 7,7 DE DE Bafra-Çayağzı- 1994
1118 7756 29,6 31 11,0 10733 20,07 Şile- 2000
1100 DE 41,9 18 5,8 DE DE Bafra-Çayağzı- 1994
1009 4876 24,2 32 9,2 9236 16,3 Soğucak- 2000
988 2256 32,3 27 7,0 10516 22,21 Gümüldür- 1994
986 5522 37,7 17 4,4 18258 11,52 Akhisar- 2000
600 DE 31,5 24,6 8,3 DE DE Eskişehir-Seyitgazi- 2001
564 817 41,5 9 4,2 2793 17,03 Kestel- 2000
502 3360 23,6 36 8,9 4860 39,29 Turgutlu- 2000
500 DE 16,9 25,9 6 DE DE Antakya-Uluçınar- 1991
491 4262 26,6 49 8,7 11866 15,55 Gelibolu- 2003
450 DE 26,4 35,9 3,2 DE DE Antakya-Uluçınar- 1998
400 DE 44,8 9,7 5 DE DE Kastamonu-Samatlar- 1999
400 DE 35,1 22,7 4,4 DE DE Antalya-Kaş- 2006
390 1731 24,9 31 10,7 5046 15,41 Erdek- 2000
372 821 29,1 54 4,0 6171 14 ,80 Bayramiç- 2000
330 1745 42,2 8,4 4,9 3770 17,62 Seferihisar- 2004
319 1753 28,2 52 11,5 6999 4,31 Hisarönü- 2003
150 DE 38,9 20,2 5,8 DE DE Marmaris-Datça- 2006
(*) Değerler Elde Edilememiştir (DE)

Çizelge 20. Yüksek sıcaklık etkisi gözlenen büyük orman yangınları (yanan alan miktarına
göre).
Table 20. Large scale wild fires observed high temperature regarding total burned area.
Yanan Alan
(ha )
Yangın Ort. Hızı
(m/h)
Sıcaklık Nem Rüzgar
45
Yatay Mesafe
(m)
Eğim
(%)
İşletme Şefliği
3574 2214 36,3 16 2,5 33654 19,32 Soma- 1994
3477 6703 39,7 18 3,7 25383 18,35 Kepsut- 2002
3052 3098 41,8 16,6 8,7 40251 16,87 Bodrum- 2006
2600 DE 48,2 12 2,1 DE DE Burhaniye- 1990
2353 12335 36,0 15 2,0 31741 19,93 Taşağıl- 1994
2189 1232 36,2 17 1,0 14441 14,03 Osmaniye- 1999
1644 3618 35,0 31,5 3,4 15032 24,51 Düzlerçamı- 1997
1522 5358 41,3 20 1,2 14960 26,04 Buldan- 1994
1428 8068 41,6 8 3,5 14713 15,51 Buldan- 2000
1271 4162 42,5 15,4 5,3 17644 17,46 Selçuk- 2006
1200 DE 39,9 14,8 7,7 DE DE Bafra-Çayağzı- 1994
1100 DE 41,9 18 5,8 DE DE Bafra-Çayağzı- 1994
1034 1922 36,8 24 2,0 9322 24,79 Serik- 1994
986 5522 37,7 17 4,4 18258 11,52 Akhisar- 2000
691 7997 36,7 39 0,6 8775 15,64 Gebze- 1994
612 579 37,6 35 1,4 9377 24,12 Geyve- 1994
608 2950 36,7 9,1 3,3 8198 7,36 Gelibolu- 2004
587 3243 35,5 40 1,9 4146 10,7 Alemdağ- 1994
580 DE 39,3 11,4 2 DE DE Zonguldak-Karabük- 2003
564 817 41,5 9 4,2 2793 17,03 Kestel- 2000
400 DE 44,8 9,7 5 DE DE Kastamonu-Samatlar- 1999
400 DE 35,1 22,7 4,4 DE DE Antalya-Kaş- 2006
330 1745 42,2 8,4 4,9 3770 17,62 Seferihisar- 2004
150 DE 38,9 20,2 5,8 DE DE Marmaris-Datça- 2006
(*) Değerler Elde Edilememiştir(DE)

3.5.3. Topografik Faktörlerden Eğime Göre Büyük Orman Yangınlarının
Değerlendirilmesi
Eğim, yangın davranışı üzerindeki en önemli faktörlerden birisidir. Yanıcı maddeleri ön
ısınmaya tabi tutarak alevi yaklaştırması, yanmayı kolaylaştırması ve yangınların yayılmalarını
arttırması açısından oldukça önemlidir. Rüzgarın olmadığı varsayıldığında, alevler ve ısının yamaç
eğiminin artmasıyla paralellik gösterdiği de bilinmektedir. Başaran ve ark. 2004’e göre Teie 1997
yılında yaptığı bir çalışmada % 50’lik bir yamaç eğiminin yangının yayılma hızını 8 km/saat esen bir
rüzgarla eşit ölçüde etkilediğini belirlemiştir.
Büyük orman yangınlarının çıktığı ve geliştiği sahalar genellikle orta eğimde sahalar
olduğundan birçoğunda yol şebekesi tamamlanamamıştır; bu yüzden yangına ulaşım süreleri
gecikmiştir. Eğim bilindiği üzere rüzgar şiddetini de tetikleyen bir faktördür. Aynı zamanda yangınla
mücadele çalışmalarında yerden müdahale şartlarını zorlaştırarak yer ekiplerinin etkinliğini
azaltmakta çalışmalarda can güvenliği riskini artırmaktadır. İş makinaları ve insan gücü ile yangın
önleme şeritlerinin açılması güçleşmektedir. Eğimin çok yüksek olduğu sarp kayalık arazilerde bazen
hiç makinalı mücadele imkanı kalmamaktadır. Hatta hava araçlarından uçaklarında manevra
kabiliyetini olumsuz yönde etkilemektedir. Dozerlerin yokuş yukarı yüksek eğimde, kayalık zeminde
ve yoğun bitki örtüsü üstünde gece çalışması çok zor olmaktadır. Karşı ateşin yangının ilerlediği
yamacın arka yüzünden eğimin % 20’ den fazla olduğu alanlarda uygulanamaması da sorun teşkil
etmektedir.
Yanan Alan ( ha)
50000
45000
40000
35000
30000
25000
20000
15000
10000
5000
0
Artan Eğim Derecelerine Göre Büyük Orman Yangın İlişkisi
1 2 3 4 5
Eğim (%) 8 17 35 41 74
Yanan Alan (ha) 15761 46798 4122 508 677
Şekil 37. Artan eğim derecelerine göre büyük orman yangın ilişkisi.
Figure 37. Relation between slope and large scale wild fire
Yanan Alan (ha)
Yanan Alan Miktarlarına Göre En Çok Büyük Orman Yangını Çıkan
Eğim Grupları
50000
40000
30000
20000
10000
0
1 2 3 4 5
Eğim (%) 17 8 35 74 41
Yanan Alan (ha) 46798 15761 4122 677 508
Şekil 38. Yanan alan miktarlarına göre en çok büyük orman yangını çıkan
eğim grupları.
Figure 38. Most frequent slope groups regarding total burned area.
Eğim açısından büyük yangın tehlike endeksinin % 8 ile % 35 arasında eğim
değerleri arasında büyük orman yangını oluşturabildikleri gözlenmiştir. Ortalama eğim değeri
de (tüm yangınlar ortalaması) % 17’dir (Şekil 37- Şekil 38).
46

3.6. Aynı Gün Çıkmış Küçük Yangınlar İle Büyük Yangınların Meteorolojik
Haritalar Üzerinde Çakıştırılmasıyla Elde Edilen Yangın Değerlendirme
Haritaları
Büyük yangınlar ile aynı gün çıkmış ancak büyümemiş yangınlar arasındaki ilişki
sorgulanırken mevcut tüm yangınlar İşletme Şefliği bazında Türkiye haritasına işaretlenmiş ve ekteki
CD ortamında uygulayıcıların dikkatine sunulmuştur(Şekil 39 ve Çizelge 21). Daha sonra ilgili gün
ECMWF hava tahmin haritası (Şekil 40) üzerine bu harita çakıştırılarak kombine haritalar üzerinde
değerlendirmeler yapılmaya çalışılmıştır (Şekil 41).
Kombine haritalar üzerinde o günkü tüm yangınlar toplu olarak değerlendirildiğinde o günkü
büyük ve küçük yangınların meteoroloji haritalarında görülen izobar (basınç eğrileri) üzerine veya
yakınlarına isabet ettikleri gözlenmiştir. Daha yüksek oranlarda da aynı sıcaklıktaki noktaları
birleştiren izoterm (eş sıcaklık) eğrileri üzerinde yoğunlaştıkları gözlenmiştir. Söz konusu bu eğrilerorman
yangınları için- meteorolojik değerlerin değiştiği sınır bölgeler olduğundan önem arz
etmektedir. Bu ilişkiler ileride meteorologların ve orman yangın uzmanlarının yapabileceği yangın
çıkabilecek riskli alanların belirlenmesinde araştırma çalışmalarında kullanılmak üzere oldukları gibi
araştırmacıların dikkate sunulmuştur.
Şekil 39. Çetibeli- 2002 büyük orman yangını çıktığı gün (15.08.2002) Türkiye’de meydana
gelen diğer küçük orman yangınları.
Figure 39. Fires concurrent Çetibeli-2002 (15.08.2002) in other parts of Turkey
47

Şekil 40. 15.08.2002 tarihli Türkiye MSLP sıcaklık rüzgar haritası.
Figure 40. MSLP temperature map of Turkey dated 15.08.2002.
Şekil 41. Çetibeli, 2002 büyük orman yangının çıktığı gün (15.08.2002) Türkiye’de meydana
gelen diğer küçük orman yangınlarının türkiye mslp sıcaklık rüzgar haritası ile
çakıştırılması suretiyle elde edilen kombine harita.
Figure 41. Combined map of Turkey Çetibeli, 2002 Large Scale Fire overlayed with other
concurrent fires and MSLP temperature map
48

Çizelge 21. Büyük orman yangınları ile aynı gün çıkmış ancak büyümemiş yangınlar listesi
Table 21. List of Large Scale Fires overlayed with other concurrent fires
(19 adet değerlendirme haritası ile 545 adet küçük yangın)
Bodrum (21.08.2006)
Buldan-Kestel (13.07.2000)
Çetibeli (15.08.2002)
Çetibeli ve Kuşadası (27.07.1996)
Düzlerçamı (21.07.1997)
Eceabat MP (25.07.1994)
Eceabat-Kedi (12.08.1986)
Gebze (12.08.1994)
Hisarönü (11.08.1997)
İntepe (16.08.1985)
Karabel (22.08.1994)
Karaisalı (03.08.2000)
Kepsut (12.08.2002)
Orhaneli-Sile (05.04.2000)
Osmaniye (30.09.1999)
Seferihisar (15.07.1988)
Selçuk (20.08.2006)
Selçuk-Germencik (22.08.1985)
Taşağıl (23.08.1994)
3.7. Karadeniz, İç Anadolu ve Güney Anadolu’da Çıkmış Büyük Yangınların
Üç Boyutlu Görüntüleri ve Değerlendirilmesi
Son yıllarda küresel ısınmanın etkisiyle, mevsim normallerinde meydana gelen değişimlerin
orman yangınlarının sayısı ve büyüklüğünde önemli artışlar meydana getirdiği ve getirebileceği
düşünüldüğünde, özellikle yangın sezonunun kısa olduğu ve yangınların çok sık görülmediği, ancak
yanıcı maddelerin (meşcerelerin) herhangi bir kesinti olmadan geniş alanları kapladığı ve Batı
Karadeniz’de olduğu gibi yangınların daha ziyade yangın sezonu dışında meydana geldiği alanlardaki
ormanların, yangınlar açısından büyük risk taşıdığı ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle ülkemizin en
verimli ormanlarının bulunduğu ve yoğun üretim çalışmalarının yapıldığı Batı Karadeniz bölgesinde
bulunan orman bölge müdürlüklerinin yangına hassaslık dereceleri, geçmiş yıllardaki yangın
verilerinin yanında, meteorolojik faktörleri, yanıcı madde özelliklerini ve yapılan ormancılık
uygulamaları gibi değişen şartlarıda dikkate alınarak yeniden gözden geçirilmelidir (Durmaz, 2004).
Türkiyenin değişik bölgelerinde farklı zamanlarda çıkan ve elde edilen verileri Çizelge 22 ve
Şekil 42, 43, 44’de gösterilen bu yangınlar arasında Antakya Uluçınar bölgesinde çıkan üç adet
yangın ile Marmaris Datça orman yangınları tipik deniz etkisine açık yarımada konumunda oldukları,
Edremit Burhaniye yangınında da yine dolaylı körfez (deniz) etkisi ve en yüksek sıcaklık değeri
(48.2ºC)olduğu gözlenmiştir. Orta Karadeniz Bölgesinde 10.08.1994 tarihli Bafra Çayağzı bölgesi
yangının aynı gün Soma’da çıkan büyük orman yangınından 4 saat sonra çıktığı, diğer yangınında
yine aynı bölgede baraj havzasında kısmen dolaylı deniz etkisinin vadi boyunca sokulması
neticesinde aynı baraj havzası içerisinde çıktığı gözlenmiştir. Batı Karadeniz ardında Kastamonu
Samatlar yangını ile Zonguldak Karabük yangınlarının da yine dağların içerisine sokulan büyük
akarsu havzalarında büyük yangın riski az olduğu kabul edilen bu bölgelerde de uygun yangın şartları
olduğunda büyüyebildiğini göstermektedir. Eskişehir Seyitgazi yangınında da karasal iklim
koşullarına haiz İç Anadolu bölgesinde olmasına rağmen tipik bir büyük orman yangınını
49

doğurabilecek tüm faktörlerin kombine etkisi olduğu (yüksek rüzgar hızı 8.3 m/sn vb. gibi)
gözlenmektedir. Adana Kozan yangının başlama saatinin nispi nemin düşük olmadığı sabah erken
saatlerde (08.30) başlaması, topoğrafyanın engebeli olmaması da dikkati çekmektedir. Antalya Kaş
yangınında topoğrafyanın, Buldan 2000 ve Düzlerçamı 1997 yangınlarına benzer tipik kanyon etkisi
taşımasına rağmen gece yarısı başlaması ve birkaç gün devam etmesi ve fakat hızlı gelişmemesi
dikkati çekmiştir.
Çizelge 22. Arazi çalışması yapılamayan haritalar üzerinde uydu görüntüsü ve meteorolojik verileri
incelenen 12 adet büyük orman yangını
Table 22: 12 large scale forest fires examined using their satellite images and meteorological data
(on the maps) but without field studies
BÖLGE
MÜDÜRLÜĞÜ
İŞLETME
MÜDÜRLÜĞÜ
ŞEFLİK ADI
YANGININ
ÇIKIŞ TARİHİ
YANAN SAHA
(HEKTAR)
50
Çıkış
Saati
Doğu
(East)
Kuzey
(North)
Sıcaklık Nem
(C ) (%)
BALIKESİR EDREMİT BURHANİYE 24.07.1990 2063 13: 30 39'24'00'' 27'02'00'' 48,2 12 2,1
K.MARAŞ ANTAKYA ULUÇINAR 22.02.1991 467 17: 00 36'24'00'' 35'56'00'' 16,9 25,9 6
ADANA KOZAN İMAMOĞLU 27.06.1994 1626 08: 30 35'38'00'' 37'24'00'' 30 21,9 3
AMASYA BAFRA ÇAYAĞZI 10.07.1994 302 18: 00 41'23'30'' 35'38'40'' 41,9 18 5,8
AMASYA BAFRA ÇAYAĞZI 10.08.1994 395 15: 00 41'23'30'' 35'38'40'' 39,9 14,8 7,7
K.MARAŞ ANTAKYA ULUÇINAR 25.10.1995 410 11: 00 36'24'00'' 35'56'00'' 29,4 20 2
K.MARAŞ ANTAKYA ULUÇINAR 13.10.1998 348 22: 30 36'24'00'' 36'00'00'' 26,4 35,9 3,2
KASTAMONU SAMATLAR AKSUDERE 20.08.1999 319 14: 30 41'17'00'' 33'10'00'' 44,8 9,7 5
ESKİŞEHİR ESKİŞEHİR SEYİTGAZİ 06.09.2001 573 13: 15 39'24'00'' 30'28'00'' 31,5 24,6 8,3
ZONGULDAK KARABÜK SOĞANLIÇAY 29.08.2003 583 12: 00 41'09'00'' 32'43'00'' 39,3 11,4 2
ANTALYA KAŞ KASABA 19.08.2006 400 00: 30 36'22'39'' 29'40'93'' 35,1 22,7 4,4
MUĞLA MARMARİS DATÇA 01.09.2006 150 12:30 36'46'00'' 27'49'00'' 38,9 20,2 5,8
Şekil 42. Karadeniz, İç Anadolu ve Güney Anadolu’da çıkmış diğer büyük yangınlar.
Figure 42. Other large scale fires occurred in Black Sea, Central and Sout Eastern Anatolia Regions
Rüzgar
(m/sn )

Örnek Yangın Görüntüsü
Sample Fire Image
Şekil 43. Antakya-Uluçınar-1991-1995-1998 yangın alanlarını gösterir üç boyutlu
uydu görüntüsü
Figure 43. Antakya-Uluçınar-1991-1995-1998 the three-dimensional satellite
image shows fire places
Şekil 44. Antakya-Uluçınar-1991-1995-1998 yangın alanlarını gösterir uydu
görüntüsü
Figure 44. Antakya-Uluçınar-1991-1995-1998 the satellite image shows fire place
51

3.8. Yangın Çıkış Saatlerine, Çıkış Tarihlerine, Yangın Başlangıç Noktaları ve
Coğrafik Konumlarına ve Çıkış Sebeplerine Göre İncelenen Büyük Orman
Yangınlarının Genel Değerlendirilmesi
Yangın çıkış saatlerine göre gruplandırılan büyük orman yangınları incelendiğinde
Çizelge 23.de görüleceği üzere::
% 20,58’ nin sabah (08:30 – 12:00) saatlerinde;
% 40,98’nin ise öğlen (12:00 – 15:00) saatleri arasında çıktığı,
% 20,56’sınında öğleden sonra (15:00 – 18:00) saatleri arasında çıktığı;
% 4 nün ise nispi nemin azaldığı ve rüzgar yönü ile şiddetinin değiştiği akşam (18:00 – 20:00)
saatleri arasında çıktığı; gece yangın çıkma riski az olarak bilinen geç saatlerde ise (20:00- 03:00)
azımsanamayacak % 14.49 oranında yangınların çıkabildiği gözlenmektedir.
Çizelge 23. Yangın çıkış saatlerine göre büyük orman yangınlarının değerlendirilmesi.
Table 23. Evaluation of Large Scale Wild Fires regarding start time.
Yangın Çıkış
Saati
Yangın
Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe(m)
52
Eğim
(%)
Alan(ha) İşletme Şefliği
00:30 2799 23,7 34 5,9 10160 33,05 1868 Dalaman- 1990
00:30 579 37,6 35 1,4 9377 24,12 612 Geyve- 1994
00:30 DE 35,1 22,7 4,4 DE DE 150 Antalya-Kaş- 2006
03:00 1382 0 0 0 10999 15,96 1493 Keşan- 1986
08:30 DE 30 21,9 3 DE DE 1100 Adana-Kozan- 1994
09:45 1232 36,2 17 1,0 14441 14,03 2189 Osmaniye- 1999
10:00 4576 30,2 39 8 41541 11,01 5428 İntepe- 1985
10:30 2990 32,1 23 4,8 22850 20,1 2728 Selçuk-Germencik- 1985
11:00 DE 29,4 20 2 DE DE 450 Antakya-Uluçınar- 1995
11:10 2214 36,3 16 2,5 33654 19,32 3574 Soma- 1994
11:10 1731 24,9 31 10,7 5046 15,41 390 Erdek- 2000
11:30 4944 31,5 23 3,4 13884 11,47 2952 Karaisalı- 2000
12:00 2756 31,8 53 4,6 15125 12,56 713 Gökçeada- 1988
12:00 DE 39,3 11,4 2 DE DE 400 Zonguldak-Karabük- 2003
12:05 821 29,1 54 4,0 6171 14 ,80 372 Bayramiç- 2000
12:15 2950 36,7 9,1 3,3 8198 7,36 608 Gelibolu- 2004
12:20 6703 39,7 18 3,7 25383 18,35 3477 Kepsut- 2002
12:30 9608 24,4 31 9,7 17280 16,6 1579 Bandırma-Aladağ- 2000
12:30 DE 38,9 20,2 5,8 DE DE 150 Marmaris-Datça- 2006
12:55 3098 41,8 16,6 8,7 40251 16,87 3052 Bodrum- 2006
13:00 4876 24,2 32 9,2 9236 16,3 1009 Soğucak- 2000
13:00 4262 26,6 49 8,7 11866 15,55 491 Gelibolu- 2003
13:00 3618 35,0 31,5 3,4 15032 24,51 1644 Düzlerçamı- 1997
13:10 5522 37,7 17 4,4 18258 11,52 986 Akhisar- 2000
13:15 1745 42,2 8,4 4,9 3770 17,62 330 Seferihisar- 2004
13:15 DE 31,5 24,6 8,3 DE DE 580 Eskişehir-Seyitgazi- 2001
13:20 12335 36,0 15 2,0 31741 19,93 2353 Taşağıl- 1994
13:30 DE 48,2 12 2,1 DE DE 400 Burhaniye- 1990
14:00 6796 27,7 25 8,2 13082 12,26 2397 Orhaneli- 2000
14:00 5358 41,3 20 1,2 14960 26,04 1522 Buldan- 1994
14:00 1435 30,2 30,6 2,5 8064 12,26 334 Eceabat-Öncü- 1994
14:00 817 41,5 9 4,2 2793 17,03 564 Kestel- 2000

Yangın Çıkış
Saati
Yangın
Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe(m)
53
Eğim
(%)
Alan(ha) İşletme Şefliği
14:10 4162 42,5 15,4 5,3 17644 17,46 1271 Selçuk- 2006
14:15 8068 41,6 8 3,5 14713 15,51 1428 Buldan- 2000
14:15 2939 28,5 32 4,9 30605 8,37 1795 Keşan- 2000
14:20 2256 32,3 27 7,0 10516 22,21 988 Gümüldür- 1994
14:30 4475 30,4 52 1,7 22008 9,14 979 Eceabat- 1986
14:30 3619 29,2 31 8,8 16541 12,82 1592 Menteş- 1994
14:30 DE 44,8 9,7 5 DE DE 600 Kastamonu-Samatlar- 1999
14:40 4691 26,7 61 8,6 32106 20,75 2525 Hisarönü- 1997
15:00 7997 36,7 39 0,6 8775 15,64 691 Gebze- 1994
15:00 4913 35,7 27 6,6 20320 9,92 1943 Karabiga- 2000
15:00 DE 39,9 14,8 7,7 DE DE 675 Bafra-Çayağzı- 1994
15:20 3360 23,6 36 8,9 4860 39,29 502 Turgutlu- 2000
16:04 1753 28,2 52 11,5 6999 4,31 319 Hisarönü- 2003
16:30 3939 28,3 40 6,4 40601 8,32 4167 Eceabat MP- 1994
17:00 DE 16,9 25,9 6 DE DE 2000 Antakya-Uluçınar- 1991
17:45 8182 32,4 32 6,9 42783 16,35 6452 Çetibeli- 1996
18:00 2984 29,5 33 7,6 29284 7,09 4155 Kuşadası MP- 1996
18:00 DE 41,9 18 5,8 DE DE 1200 Bafra-Çayağzı- 1994
18:23 6619 28,5 55 8,9 24296 33,37 1958 Çetibeli- 2002
19:00 7756 29,6 31 11,0 10733 20,07 1118 Şile- 2000
20:00 3243 35,5 40 1,9 4146 10,7 587 Alemdağ- 1994
21:35 3379 29,5 27 4,7 14840 44,23 1906 Manavgat- 2000
22:30 DE 26,4 35,9 3,2 DE DE 2600 Antakya-Uluçınar- 1998
22:50 1969 26,5 55 2,3 15280 25,04 624 Gökçeada- 1996
24:00 1922 36,8 24 2,0 9322 24,79 1034 Serik- 1994
24:00 1723 34,8 10 5,5 31053 27,73 2374 Karabel- 1994
(*) Değerler Elde Edilememiştir (DE)
30,4 . Grid meteoroloji değeri elde edilemeyip en yakın meteoroloji istasyonudan ilgili güne ait alınabilen değerler.

Yangın çıkış tarihlerine göre büyük orman yangınlarının incelenmesi sonucu
Çizelge 24.de anlaşılacağı üzere Türkiye’de meydana gelmiş büyük yangınların % 46,33 oranında en
çok ağustos ayında meydana geldiği; % 30,87 oranında da temmuz ayında çıkmış olduğu gözlenmiştir.
Yani ülkemizde çıkan büyük orman yangınlarının % 77,20’si temmuz-ağustos aylarında
çıkmış bulunmaktadır ve en kritik sezon olarak bu iki ayda çok dikkatli önlemler alınmalıdır.
Eylül ayında % 5,15, ekim ayında % 6,58, yangın mevsiminin başlangıcı olarak kabul edilen
haziran ayında ise % 1,20 gibi düşük oranda büyük yangın çıkmakta olduğu görülmektedir.
Güney Akdeniz Bölgesinde ise şubat ayında bile % 2,18 oranında büyük yangın
çıkabilmektedir. Ekstrem iklim koşullarının olgunlaştığı bahar aylarında da 05.04.2000 yangınları gibi
% 7,65 oranında büyük orman yangınları meydana gelebilmektedir.
Çizelge 24. Yangın çıkış tarihlerine göre büyük orman yangınların dağılımı.
Table 24. Distribution of large scale wild fires regarding date.
Y.Çıkış.Tarihi Y.Çıkış
Saati
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(C )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
54
Yatay
Mesafe
(m)
Eğim
(%)
Alan
(ha)
İşletme Şefliği
22.02.1991 17:00 DE 16,9 25,9 6 DE DE 2000 Antakya-Uluçınar- 1991
05.04.2000 12:30 9608 24,4 31 9,7 17280 16,6 1579 Bandırma-Aladağ- 2000
05.04.2000 19:00 7756 29,6 31 11,0 10733 20,07 1118 Şile- 2000
05.04.2000 14:00 6796 27,7 25 8,2 13082 12,26 2397 Orhaneli- 2000
05.04.2000 13:00 4876 24,2 32 9,2 9236 16,3 1009 Soğucak- 2000
05.04.2000 15:20 3360 23,6 36 8,9 4860 39,29 502 Turgutlu- 2000
05.04.2000 11:10 1731 24,9 31 10,7 5046 15,41 390 Erdek- 2000
27.06.1994 8:30 DE 30 21,9 3 DE DE 1100 Adana-Kozan- 1994
06.07.1988 12:00 2756 31,8 53 4,6 15125 12,56 713 Gökçeada- 1988
24.07.1990 13:30 DE 48,2 12 2,1 DE DE 400 Burhaniye- 1990
04.07.1994 14:30 3619 29,2 31 8,8 16541 12,82 1592 Menteş- 1994
04.07.1994 14:20 2256 32,3 27 7,0 10516 22,21 988 Gümüldür- 1994
10.07.1994 18:00 DE 41,9 18 5,8 DE DE 1200 Bafra-Çayağzı- 1994
19.07.1994 14:00 1435 30,2 30,6 2,5 8064 12,26 334 Eceabat-Öncü- 1994
25.07.1994 16:30 3939 28,3 40 6,4 40601 8,32 4167 Eceabat MP- 1994
06.07.1996 22:50 1969 26,5 55 2,3 15280 25,04 624 Gökçeada- 1996
27.07.1996 17:45 8182 32,4 32 6,9 42783 16,35 6452 Çetibeli- 1996
27.07.1996 18:00 2984 29,5 33 7,6 29284 7,09 4155 Kuşadası MP- 1996
21.07.1997 13:00 3618 35,0 31,5 3,4 15032 24,51 1644 Düzlerçamı- 1997
13.07.2000 14:15 8068 41,6 8 3,5 14713 15,51 1428 Buldan- 2000
13.07.2000 13:10 5522 37,7 17 4,4 18258 11,52 986 Akhisar- 2000
13.07.2000 15:00 4913 35,7 27 6,6 20320 9,92 1943 Karabiga- 2000
13.07.2000 12:05 821 29,1 54 4,0 6171 14 ,80 372 Bayramiç- 2000
13.07.2000 14:00 817 41,5 9 4,2 2793 17,03 564 Kestel- 2000
07.07.2003 16:04 1753 28,2 52 11,5 6999 4,31 319 Hisarönü- 2003
02.07.2004 13:15 1745 42,2 8,4 4,9 3770 17,62 330 Seferihisar- 2004
16.08.1985 10.00 4576 30,2 39 8 41541 11,01 5428 İntepe- 1985
22.08.1985 10:30 2990 32,1 23 4,8 22850 20,1 2728 Selçuk-Germencik- 1985
12.08.1986 14:30 4475 30,4 52 1,7 22008 9,14 979 Eceabat- 1986
12.08.1986 3:00 1382 DE DE DE 10999 15,96 1493 Keşan- 1986
10.08.1994 11:10 2214 36,3 16 2,5 33654 19,32 3574 Soma- 1994
10.08.1994 15:00 DE 39,9 14,8 7,7 DE DE 675 Bafra-Çayağzı- 1994
12.08.1994 15:00 7997 36,7 39 0,6 8775 15,64 691 Gebze- 1994
12.08.1994 20:00 3243 35,5 40 1,9 4146 10,7 587 Alemdağ- 1994

Y.Çıkış.Tarihi Y.Çıkış
Saati
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(C )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
55
Yatay
Mesafe
(m)
Eğim
(%)
Alan
(ha)
İşletme Şefliği
12.08.1994 0:30 579 37,6 35 1,4 9377 24,12 612 Geyve- 1994
13.08.1994 14:00 5358 41,3 20 1,2 14960 26,04 1522 Buldan- 1994
21.08.1994 24:00 1723 34,8 10 5,5 31053 27,73 2374 Karabel- 1994
22.08.1994 24:00 1922 36,8 24 2,0 9322 24,79 1034 Serik- 1994
23.08.1994 13:20 12335 36,0 15 2,0 31741 19,93 2353 Taşağıl- 1994
11.08.1997 14:40 4691 26,7 61 8,6 32106 20,75 2525 Hisarönü- 1997
20.08.1999 14:30 DE 44,8 9,7 5 DE DE 600 Kastamonu-Samatlar- 1999
03.08.2000 11:30 4944 31,5 23 3,4 13884 11,47 2952 Karaisalı- 2000
03.08.2000 21:35 3379 29,5 27 4,7 14840 44,23 1906 Manavgat- 2000
12.08.2002 12:20 6703 39,7 18 3,7 25383 18,35 3477 Kepsut- 2002
15.08.2002 18:23 6619 28,5 55 8,9 24296 33,37 1958 Çetibeli- 2002
29.08.2003 12:00 DE 39,3 11,4 2 DE DE 400 Zonguldak-Karabük- 2003
19.08.2006 0:30 DE 35,1 22,7 4,4 DE DE 150 Antalya-Kaş- 2006
20.08.2006 14:10 4162 42,5 15,4 5,3 17644 17,46 1271 Selçuk- 2006
21.08.2006 12:55 3098 41,8 16,6 8,7 40251 16,87 3052 Bodrum- 2006
30.09.1999 9:45 1232 36,2 17 1,0 14441 14,03 2189 Osmaniye- 1999
01.09.2000 14:15 2939 28,5 32 4,9 30605 8,37 1795 Keşan- 2000
06.09.2001 13:15 DE 31,5 24,6 8,3 DE DE 580 Eskişehir-Seyitgazi- 2001
01.09.2006 12:30 DE 38,9 20,2 5,8 DE DE 150 Marmaris-Datça- 2006
14.10.1990 0:30 2799 23,7 34 5,9 10160 33,05 1868 Dalaman- 1990
25.10.1995 11:00 DE 29,4 20 2 DE DE 450 Antakya-Uluçınar- 1995
13.10.1998 22:30 DE 26,4 35,9 3,2 DE DE 2600 Antakya-Uluçınar- 1998
06.10.2003 13:00 4262 26,6 49 8,7 11866 15,55 491 Gelibolu- 2003
17.10.2004 12:15 2950 36,7 9,1 3,3 8198 7,36 608 Gelibolu- 2004
Toplam 91378
(*) Değerler Elde Edilememiştir (DE)
30,4 . Grid meteoroloji değeri elde edilemeyip en yakın meteoroloji istasyonudan ilgili güne ait alınabilen değerler.

Yangın başlangıç noktaları ve coğrafik konumlarına göre büyük orman yangınları
incelendiğinde
Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları (ada ve yarımada yangınları):
İncelenen tüm büyük yangınların % 61,42’sinin deniz etkisine açık ormanlık bölgelerde
meydana geldiği gözlenmiştir. Bu denizsel etkili yangınların ise % 68,60’ı denize 5 km mesafede olup
direkt etkiye maruzdur; geri kalan % 31,39’u da denizden dolaylı olarak etkilenmekte olup denize
mesafeleri 5-15 km arasındadır. İlgili yangınlar Çizelge 25 ve Şekil 45 ve Şekil 46’da sunulmuştur.
Anadolu’da dağlar genellikle doğu-batı doğrultusunda olduğundan özellikle Akdeniz ve Karadeniz
kıyılarında güneyli ve kuzeyli rüzgarların fön etkisinde daha fazla karşılaşmaktadırlar. Bu yüzden
denize yakın yerlerde fön etkisinden dolayı daha fazla orman yangınlarının çıktığı düşünülmektedir.
Çizelge 25. Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları (ada ve yarımada yangınları).
Çizelge 25.Coastal area large scale wild fires (island and peninsula fires).
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(C )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe
(m)
Eğim
(%)
56
İşletme Şefliği
Alan
(ha)
Büyüme Nedeni
(K :Karasal,
D: Denizsel DD=Dolaylı denizsel)
9608 24,4 31 9,7 17280 16,6 Bandırma-Aladağ- 2000 1579 D
8182 32,4 32 6,9 42783 16,35 Çetibeli- 1996 6452 D
7756 29,6 31 11 10733 20,07 Şile- 2000 1118 DD
6619 28,5 55 8,9 24296 33,37 Çetibeli- 2002 1958 DD
4913 35,7 27 6,6 20320 9,92 Karabiga- 2000 1943 D
4691 26,7 61 8,6 32106 20,75 Hisarönü- 1997 2525 D
4576 30,2 39 8 41541 11,01 İntepe- 1985 5428 D-DD
4475 30,4 52 1,7 22008 9,14 Eceabat- 1986 979 D
4162 42,5 15,4 5,3 17644 17,46 Selçuk- 2006 1271 DD
3939 28,3 40 6,4 40601 8,32 Eceabat MP- 1994 4167 D
3619 29,2 31 8,8 16541 12,82 Menteş- 1994 1592 D
3618 35 31,5 3,4 15032 24,51 Düzlerçamı- 1997 1644 DD
3098 41,8 16,6 8,7 40251 16,87 Bodrum- 2006 3052 D
2990 32,1 23 4,8 22850 20,1 Selçuk-Germencik- 1985 2728 D-DD
2984 29,5 33 7,6 29284 7,09 Kuşadası MP- 1996 4155 D
2950 36,7 9,1 3,3 8198 7,36 Gelibolu- 2004 608 D
2939 28,5 32 4,9 30605 8,37 Keşan- 2000 1795 D
2799 23,7 34 5,9 10160 33,05 Dalaman- 1990 1868 DD
2756 31,8 53 4,6 15125 12,56 Gökçeada- 1988 713 D
1969 26,5 55 2,3 15280 25,04 Gökçeada- 1996 624 D
1753 28,2 52 11,5 6999 4,31 Hisarönü- 2003 319 D
1745 42,2 8,4 4,9 3770 17,62 Seferihisar- 2004 330 D
1731 24,9 31 10,7 5046 15,41 Erdek- 2000 390 D
1435 30,2 30,6 2,5 8064 12,26 Eceabat-Öncü- 1994 334 D
1382 DE DE DE 10999 15,96 Keşan- 1986 1493 D
DE 16,9 25,9 6 DE DE Antakya-Uluçınar- 1991 500 D
DE 41,9 18 5,8 DE DE Bafra-Çayağzı- 1994 1100 DD
DE 39,9 14,8 7,7 DE DE Bafra-Çayağzı- 1994 1200 DD
DE 29,4 20 2 DE DE Antakya-Uluçınar- 1995 675 D
DE 26,4 35,9 3,2 DE DE Antakya-Uluçınar- 1998 450 D
DE 48,2 12 2,1 DE DE Burhaniye- 1990 2600 DD
DE 38,9 20,2 5,8 DE DE Marmaris-Datça- 2006 150 D
Toplam:32 Adet B.Yangın 55740 D-DD
(*) Değerler Elde Edilememiştir (DE)
30,4 . Grid meteoroloji değeri elde edilemeyip en yakın meteoroloji istasyonudan ilgili güne ait alınabilen değerler.

Şekil 45. Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları.
Figure 45. Large scale coastal wild fires along shore
57

Yanan alan(ha)
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
Bandırma-
Aladağ-
Çetibeli
1996
Şile 2000
Çetibeli-
2002
Karabiga
2000
Hisarönü-
1997
İntepe-
1985
Eceabat-
1986
Selçuk-
2006
Eceabat
MP 1994
Menteş-
1994
Düzle
rçamı-1997
Bodrum-
2006
Deniz Etkisi Olan Yangınlar
Selçuk-
Germencik
Kuşadası
MP 1996
Gelibolu-
2004
58
Keşan-
2000
Dalaman
1990
Gökçeada-
1988
Gökçeada-
1996
Hisarönü-
2003
Seferihisar
2004
16,6 16,35 20,07 33,37 9,92 20,75 11,01 9,14 17,46 8,32 12,82 24,51 16,87 20,1 7,09 7,36 8,37 33,05 12,56 25,04 4,31 17,62 15,41 12,26 15,96
17280 42783 1073324296 2032032106 41541 2200817644 40601 1654115032 4025122850 29284 8198 30605 10160 1512515280 6999 3770 5046 8064 10999
9,7 6,9 11 8,9 6,6 8,6 8 1,7 5,3 6,4 8,8 3,4 8,7 4,8 7,6 3,3 4,9 5,9 4,6 2,3 11,5 4,9 10,7 2,5 0 6 5,8 7,7 2 3,2 2,1 5,8
31 32 31 55 27 61 39 52 15,4 40 31 31,5 16,6 23 33 9,1 32 34 53 55 52 8,4 31 30,6 0 25,9 18 14,8 20 35,9 12 20,2
24,4 32,4 29,6 28,5 35,7 26,7 30,2 30,4 42,5 28,3 29,2 35 41,8 32,1 29,5 36,7 28,5 23,7 31,8 26,5 28,2 42,2 24,9 30,2 0 16,9 41,9 39,9 29,4 26,4 48,2 38,9
9608 8182 7756 6619 4913 4691 4576 4475 4162 3939 3619 3618 3098 2990 2984 2950 2939 2799 2756 1969 1753 1745 1731 1435 1382
Yangın Hızı(m/h)Sıcaklık(C),Nem(%),Rüzgar(m/sn),Yatay Mesafe(m),Eğim(%)
Şekil 46. Sahile yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları (ada ve yarımada yangınları).
Figure 46. Large scale wild fires in coastal areas (island and peninsula fires)
Erdek 2000
Eceabat
1994-Öncü
Keşan-
1986
Antakya-
Uluçınar-
Bafra-
Çayağzı-
Bafra-
Çayağzı-
Antakya-
Uluçınar-
Antakya-
Uluçınar-
Burhaniye-
1990
Marmaris-
Datça-2006

Karasal kökenli büyük orman yangınları (iç kesimlerde çıkan)
İncelenen tüm büyük yangınların % 38,57’sinin deniz etkisine uzak karasal ormanlık
bölgelerde meydana geldiği gözlenmiştir. Bu karasal etkili yangınların her ne kadar denizden uzak
görülseler de iç kesimlerden denize doğru akan akarsu vadilerinde olduğu ve dolaylı olarak bu
vadilerin rüzgar vd..meteorolojik koşullardan etkilendikleri görülmüştür. İlgili yangınlar Çizelge 26’da
sunulmuştur.
Çizelge 26.Karasal kökenli büyük orman yangınları (iç kesimlerde çıkan).
Table 26. Continental large scale wild fires (occurred in inner land)
Yangın Ort. Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(C )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe
(m)
59
Eğim
(%)
İşletme Şefliği Alan(ha)
12335 36,0 15 2,0 31741 19,93 Taşağıl- 1994 2353
8068 41,6 8 3,5 14713 15,51 Buldan- 2000 1428
7997 36,7 39 0,6 8775 15,64 Gebze- 1994 691
6796 27,7 25 8,2 13082 12,26 Orhaneli- 2000 2397
6703 39,7 18 3,7 25383 18,35 Kepsut- 2002 3477
5973 37,7 17 4,4 21191 14,87 Akhisar- 2000 986
5358 41,3 20 1,2 14960 26,04 Buldan- 1994 1522
4944 31,5 23 3,4 13884 11,47 Karaisalı- 2000 2952
4876 24,2 32 9,2 9236 16,3 Soğucak- 2000 1009
4262 26,6 49 8,7 11866 15,55 Gelibolu- 2003 491
3379 29,5 27 4,7 14840 44,23 Manavgat- 2000 1906
3360 23,6 36 8,9 4860 39,29 Turgutlu- 2000 502
3243 35,5 40 1,9 4146 10,7 Yeşilvadi- 1994 587
2214 36,3 16 2,5 33654 19,32 Soma- 1994 3574
1922 36,8 24 2,0 9322 24,79 Serik- 1994 1034
1723 34,8 10 5,5 31053 27,73 Karabel- 1994 2374
1232 36,2 17 1,0 14441 14,03 Osmaniye- 1999 2189
821 29,1 54 4,0 6171 14 ,80 Bayramiç- 2000 372
817 41,5 9 4,2 2793 17,03 Kestel- 2000 564
579 37,6 35 1,4 9377 24,12 Geyve- 1994 612
DE 30 21,9 3 DE DE Adana-Kozan- 1994 2000
DE 44,8 9,7 5 DE DE Kastamonu-Samatlar- 1999 400
DE 31,5 24,6 8,3 DE DE Eskişehir-Seyitgazi- 2001 600
DE 39,3 11,4 2 DE DE Zonguldak-Karabük- 2003 580
DE 35,1 22,7 4,4 DE DE Antalya-Kaş- 2006 400
(*) Değerler Elde Edilememiştir (DE)
Toplam 24 Adet Yangın 35000

Enerji nakil hatlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları
İncelenen tüm büyük yangınların % 27,60’ının enerji nakil hatlarına yakın ormanlık
bölgelerde meydana geldiği gözlenmiştir. Yangın başlama noktalarının yakınlarında 34.5 ve 15.4 KW
lık enerji nakil hatları bulunan ve dolaylı olarak ENH ile ilişkilendirilen bu yangınlardaki benzer
meteorolojik koşullar ile yangın ilerleme hızları ilgili kurumlara daha sonraki araştırmalara ışık tutmak
amacıyla Çizelge 27 ve Şekil 47-48 ve 49’da aktarılmıştır.
Şekil 47 den anlaşılacağı üzere ENH ile ilişkili yangınlarda rüzgar hızının min 4,2 – max 9,7
m/sn, nispi nemin % 9 - 55 ve sıcaklıkların da 24,4ºC – 41,8ºC arasında olduğu görülmektedir.
Çizelge 27. Enerji nakil hatlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları
Table 27. Large scale forest fires regarding distance to power transmission lines
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(C )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Rüzgar
(km/h)
Yatay
Mesafe
Eğim
(%)
9608 24,4 31 9,7 35 17280 16,6
60
İşletme Şefliği Alan
(ha)
Bandırma-
Aladağ- 2000
Büyüme Nedeni
(K :Karasal,
D: Denizsel)
Çıkış Sebebi
1579 D ENH
8182 32,4 32 6,9 25 42783 16,35 Çetibeli- 1996 6452 D ENH (?)
6796 27,7 25 8,2 30 13082 12,26 Orhaneli- 2000 2397 K ENH
6703 39,7 18 3,7 13 25383 18,35 Kepsut- 2002 3477 K ENH (?)
5973 37,7 17 4,4 16 21191 14,87 Akhisar- 2000 986 K ENH
4876 24,2 32 9,2 33 9236 16,3 Soğucak- 2000 1009 K ENH (?)
4111 28,5 55 8,9 32 18544 19,01 Çetibeli- 2002 1958 DD ENH
3098 41,8 16,6 8,7 31 40251 16,87 Bodrum- 2006 3052 D ENH
2214 36,3 16 2,5 9 33654 19,32 Soma- 1994 3574 K ENH (?)
817 41,5 9 4,2 15 2793 17,03 Kestel- 2000 564 K ENH
Toplam 10
Adet Yangın
Şekil 47. Enerji nakil hatlarına yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları Haritası
Figure 47.Map of large scale forest fires in vicinity of power transmission lines
25048

Yanan Alan (ha)
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
Enerji Nakil Hatlarına Yakın Bölgelerde Çıkan Orman Yangınları
Bandırma-AlaÇetibeli 1996Orhaneli 200 Kepsut 2002 Akhisar 2000Soğucak 200Çetibeli-2002Bodrum-2006Soma 1994 Kestel 2000
16,6 16,35 12,26 18,35 14,87 16,3 19,01 16,87 19,32 17,03
17280 42783 13082 25383 21191 9236 18544 40251 33654 2793
35 25 30 13 16 33 32 31 9 15
9,7 6,9 8,2 3,7 4,4 9,2 8,9 8,7 2,5 4,2
31 32 25 18 17 32 55 16,6 16 9
24,4 32,4 27,7 39,7 37,7 24,2 28,5 41,8 36,3 41,5
9608 8182 6796 6703 5973 4876 4111 3098 2214 817
Alan 1579 6452 2397 3477 986 1009 1958 3052 3574 564
Sıcaklık(C),Nem(%),Rüzgar(m/sn),Yangın Hızı(m/h),Yatay Mesafe(m),Eğim(%)
Şekil 48. Enerji nakil hatlarına yakın bölgelerde çıkan büyük orman yangınları dağılımı
Figure 48. Distribution ofLarge scale forest fires in vicinity of power transmission lines
Şekil 49. 2002 Marmaris –Çetibeli yangının başlangıç noktasında bulunan trafo ve ENH (Enerji
Nakil Hatları).
Figure 49. 2002 Marmaris –Çetibeli fire starting point and transformer
61

Tarım alanlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları
Ülkemizde yaşayan milyonlarca insanın orman içi ve bitişiğindeki binlerce köyde yaşıyor
olması, tarım alanlarının büyük bölümünün ormanlık alanlardan açma yoluyla kazanılmış olması tarım
alanı/orman, yerleşim yeri/orman arakesitlerinin hem çok uzun ve hem de çok düzensiz ve girintili
çıkıntılı olması orman yangınları açısından büyük risk taşımaktadır (Şekil 50). Araştırmada incelenen
tüm büyük yangınların % 18,49’unun başlangıç noktalarının tarım alanlarında olduğu ve orman dışı
alanlarda başlayıp ormana sıçrayan ateş etkisiyle sınırdaki ormanlık bölgelerde büyük yangınların
meydana geldiği gözlenmiştir (Şekil 51). Yapılan incelemelerde, sadece yangının çıktığı alanlarda
değil tüm tarım alanı/orman arakesitlerinde çıkması muhtemel bir yangının ormana sıçramasını
engelleyebilecek hiçbir önlem alınmamış olduğu görüldüğünden; Tarım Bakanlığının dikkatini
çekebilmek amacıyla ilgili yangınlar aşağıda Çizelge 28 de sunulmuştur.
Çizelge 28. Tarım alanlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları
Table 28. Large scale wild fires regarding distance to agricultural zones
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
( C )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe
(m)
Eğim
(%)
62
İşletme
Şefliği
Alan(ha)
Çıkış
Sebebi
8068 41,6 8 3,5 14713 15,51 Buldan- 2000 1428 Tarla kenarı
5358 41,3 20 1,2 14960 26,04 Buldan- 1994 1522 Tarla kenarı
4944 31,5 23 3,4 13884 11,47 Karaisalı- 2000 2952 Tarla kenarı
4913 35,7 27 6,6 20320 9,92 Karabiga- 2000 1943 Tarla kenarı
4162 42,5 15,4 5,3 17644 17,46 Selçuk- 2006 1271 Tarla kenarı
3939 28,3 40 6,4 40601 8,32 Eceabat MP- 1994 4167 Tarla kenarı
2950 36,7 9,1 3,3 8198 7,36 Gelibolu- 2004 608 Tarla kenarı
2939 28,5 32 4,9 30605 8,37 Keşan- 2000 1795 Tarla kenarı
1731 24,9 31 10,7 5046 15,41 Erdek- 2000 390 Tarla kenarı
1435 30,2 30,6 2,5 8064 12,26 Eceabat-Öncü- 1994 334 Tarla kenarı
821 29,1 54 4,0 6171 14 ,80 Bayramiç- 2000 372 Tarla kenarı
Toplam 11
adet yangın
16782

Yanan Alan(ha)
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Buldan-
2000
Buldan-
1994
Karaisalı
2000
Tarım Alanlarına Yakın Yerlerde Çıkan Yangınlar
Karabiga
2000
Selçuk-
2006
63
Eceabat
MP 1994
Gelibolu-
2004
Keşan-
2000
Erdek
2000
Eceabat
1994-
Öncü
Bayramiç
2000
15,51 26,04 11,47 9,92 17,46 8,32 7,36 8,37 15,41 12,26 14 ,80
14713 14960 13884 20320 17644 40601 8198 30605 5046 8064 6171
3,5 1,2 3,4 6,6 5,3 6,4 3,3 4,9 10,7 2,5 4,0
8 20 23 27 15,4 40 9,1 32 31 30,6 54
41,6 41,3 31,5 35,7 42,5 28,3 36,7 28,5 24,9 30,2 29,1
8068 5358 4944 4913 4162 3939 2950 2939 1731 1435 821
Sıcaklık(C),Nem(%),Rüzgar(m/sn),YangınHızı(m/h),Yatay Mesafe(m),Eğim(%)
Şekil 50. Tarım alanlarına yakınlığına göre çıkan büyük orman yangınları dağılımı
Figure 50. Distribution of large scale wild fires regarding distance to agricultural zones
Şekil 51. Tarım /orman alanı arakesitinde başlayan ve ormanlık alana sıçrayan yangın.
Figure 51. A Fire starting from agricultural zone/forest border and spread to forest

Sabotaj ihtimali yüksek büyük orman yangınları
İncelenen tüm büyük yangınların % 21,19’unun normalde bilinen zamanların ve bölgelerin
dışında gece geç saatlerde ve yerleşim merkezlerinden uzakta birkaç noktada birden orman içlerinde
kasıtlı olarak çıkarıldığı belirlenmiştir (Çizelge 29). Sabotaj yani kasıt ihtimali çok yüksek olarak
belirlenen bu yangınların ortak nitelikleri genelde gece yarısı çıkması, yangın ilk ilerleme hızlarının
düşük olmasına rağmen ertesi günlerde devam eden yangınlarda ani patlamalar yaparak devam
ettikleri gözlenmiştir (Şekil 52).
Çizelge 29. Sabotaj ihtimali yüksek büyük orman yangınları
Çizelge 29. Fires with high sabotage probability
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Alan(ha)
Sıcaklık
(ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe
64
Eğim
(%)
İşl. Şefliği
Alan
(ha)
Çıkış S
Ebebi
7756 29,6 31 11,0 10733 20,07 Şile, 2000 1118 Sabotaj
4576 30,2 39 8 41541 11,01 İntepe, 1985 5428 Sabotaj
3379 29,5 27 4,7 14840 44,23 Manavgat, 2000 1906 Sabotaj
3243 35,5 40 1,9 4146 10,7 Yeşilvadi, 1994 587 Sabotaj
2799 23,7 34 5,9 10160 33,05 Dalaman, 1990 1868 Sabotaj
1969 26,5 55 2,3 15280 25,04 Gökçeada, 1996 624 Sabotaj
1922 36,8 24 2,0 9322 24,79 Serik, 1994 1034 Sabotaj
1723 34,8 10 5,5 31053 27,73 Karabel, 1994 2374 Sabotaj
1382 DE DE DE 10999 15,96 Keşan, 1986 1493 Sabotaj
1232 36,2 17 1,0 14441 14,03 Osmaniye, 1999 2189 Sabotaj
579 37,6 35 1,4 9377 24,12 Geyve, 1994 612 Sabotaj
Toplam 11
adet yangın
(*) Değerler Elde Edilememiştir (DE)
30,4 . Grid meteoroloji değeri elde edilemeyip en yakın meteoroloji istasyonudan ilgili güne ait alınabilen değerler.
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
Sabotaj İhtimali Yüksek Orman Yangınları
Şile 2000 İntepe-1985 Manavgat-2000 Yeşilvadi 1994 Dalaman 1990 Gökçeada-
1996
19233
Serik-1994 Karabel-1994 Keşan-1986
20,07 11,01 44,23 10,7 33,05 25,04 24,79 27,73 15,96
10733 41541 14840 4146 10160 15280 9322 31053 10999
11,0 8 4,7 1,9 5,9 2,3 2,0 5,5 0
31 39 27 40 34 55 24 10 0
29,6 30,2 29,5 35,5 23,7 26,5 36,8 34,8 0
7756 4576 3379 3243 2799 1969 1922 1723 1382
Sıcaklık(C),Nem(%),Rüzgar(m/sn),Yaty Mesafe(m),YangınHızı(m/h),Eğim(%)
Şekil 52. Sabotaj ihtimali yüksek büyük orman yangınları dağılımı
Figure 52. Distribution of Fires with high sabotage probability

Dikkatsizlik ve çöplük yakılması nedeniyle çıkan büyük orman yangınları
İncelenen tüm büyük yangınların % 12,87’sinin çöplük yakılması ve dikkatsizlik nedeniyle
orman yakın bölgelerde çıkarıldığı belirlenmiştir (Çizelge 30). Ormanlık alanların yakınında yaşayan
gerek insanların ve gerekse de ormanlık alanlarda çöp depolayan belediyelerin bu gibi hassas
bölgelerin etrafını olası orman yangınlarına karşı korumak amacıyla kontrol altında tutmaları
gerekmektedir.
Çizelge 30. Dikkatsizlik ve çöplük yakılması nedeniyle çıkan büyük orman yangınları
Table 30. Large scale wild fires due to inattention
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık
(ºC )
Nem
(%)
Rüzgar
(m/sn)
Yatay
Mesafe
(m)
Eğim
(%)
65
İşletme
Şefliği
Alan
(ha)
Büyüme Nedeni
(R:Rüzgar)
Çıkış Sebebi
4691 26,7 61 8,6 32106 20,75 Hisarönü- 1997 2525 R Dikkatsizlik
3618 35,0 31,5 3,4 15032 24,51 Düzlerçamı- 1997 1644 Dikkatsizlik
3360 23,6 36 8,9 4860 39,29 Turgutlu- 2000 502 R Dikkatsizlik
2984 29,5 33 7,6 29284 7,09 Kuşadası MP- 1996 4155 R Çöplük
2756 31,8 53 4,6 15125 12,56 Gökçeada- 1988 713 Dikkatsizlik
1753 28,2 52 11,5 6999 4,31 Hisarönü- 2003 319 R Çöplük
1745 42,2 8,4 4,9 3770 17,62 Seferihisar- 2004 330 R Çöplük
1382 DE DE DE 10999 15,96 Keşan- 1986 1493 Çöplük
(*) Değerler Elde Edilememiştir (DE)
Toplam 8 adet yangın 11681
30,4 . Grid meteoroloji değeri elde edilemeyip en yakın meteoroloji istasyonudan ilgili güne ait alınabilen değerler.
Askeri bölge yakınlarında çıkan büyük orman yangınları
İncelenen tüm büyük yangınların % 2,51’inin askeri bölgelere yakın ormanlık alanlarda çıktığı
belirlenmiştir (Çizelge 31).
Askeri bölgelerde -her ne kadar sivil vatandaşlar giremese de- yaz aylarında yapılan
tatbikatlarda orman yangınları çıkabildiği görülmüştür. Bu sebeple yaz aylarında hakim rüzgar yönü
dikkate alınmak suretiyle birliklerin etrafını çevreleyen orman alanlarında kesinlikle atış tatbikatları
yapılmamalı; olası bir orman yangınına karşı birliklerin eğitim çalışmalarına devam edilmelidir.
Çizelge 31. Askeri bölge yakınlarında çıkan büyük orman yangınları
Table 31. Large scale wild fires took place near military zone
Y.Çıkış.Tarihi Y.Çıkış
Saati
Yangın Ort.
Hızı(m/saat)
Sıcaklık(ºC
)
Nem(%) Rüzgar(m/sn)
04.07.1994 14: 30 3619 29,2 31 8,8
12.08.1994 15: 00 7997 36,7 39 0,6
İşl
Şefliği
Menteş-
1994
Gebze-
1994
Yatay
Mesafe(m)
Eğim
(%) Alan(ha)
Çıkış
Sebebi
16541 12,82 1592 Tatbikat
8775 15,64 691 Tatbikat

3.9. Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitü Uzaktan
Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Laboratuarında Gerçekleştirilen
Çalışmalardan Elde Edilen Veriler
Orman yangınlarına ait çalışmalarda uydu görüntüleri ABD, Avusturalya ve İspanya gibi geniş
orman ve bitki örtüsüne sahip ülkelerde yıllardır kullanılmaktadır. Deniz Bilimleri ve Teknolojisi
Enstitüsü Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bigi Sistemleri laboratuvarında koordinatları bilinen büyük
orman yangınlarının AVHRR (Advanced Very High Resolution Radiometer) alıcısının bulunduğu
NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) serisi uydulardan elde edilen görüntüler
ile (1,1 km x 1,1 km uzamsal çözümlemeli görüntü elementi boyutlu) çalışmalar yapılmaktadır.
AVHRR, günde bir kaç defa aynı bölgeyi görüntüleyebilme özelliğiyle de geniş alanların
izlenebilmesine olanak sağlamaktadır.
Elde edilen görüntüler, yangın öncesinde bitki stresine bağlı olarak riskli alanların
saptanmasında, yangın başladıktan sonra yangının dağılımının ve sıcak noktaların (hot-spot) analiz
edilip değerlendirilmesinde ve de yangın söndükten sonra hızlı bir şekilde yanan alanın
haritalanmasında kullanılmaktadır.
AVHRR verileri, bitki örtüsünün durumu ile ilişkilendirilen iki yüzey parametresi
sağlamaktadır. Bunlardan birincisi NDVI (Normalized Difference Vegetation Index) olarak
tanımlanır. İkincisi ise LST (Land Surface Temperature) olarak tanımlanan kara yüzeyi sıcaklığıdır.
Termal kızılötesi yansıma 3-5 µm ve 8-14 µm dalga boyları arasında olur. 5-8 µm arası su buharı
yansımayı önlediğinden dolayı yansıma olmaz.
Bu çalışmada bölgenin sorumluluk alanı dahilindeki tüm orman yangınlarına ait geçmiş
görüntüler Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri
Laboratuarında incelenmiş ve çalışmaya örnek teşkil edebilecek dört orman yangını görüntüsü
bulunmuştur. Bunlar 03.07.1994 tarihli İzmir/Urla - İzmir/Gümüldür , 23.07.1994 tarihli
Çanakkale/Eceabat 05.08.1994 tarihli Akhisar/Soma ve 23.08.1994 tarihli Antalya/Karabük orman
yangınlarıdır. Örnek orman yangınları üzerinde yapılan ve halen devam eden çalışmalar, yangınların
başlangıçlarından söndürülme aşamalarına kadar yapılmaktadır.
Aşağıda 03.07.1994 tarihli İzmir/Urla - İzmir/Gümüldür ile 05.08.1994 tarihli Akhisar/Soma
yangınlarına ait iki adet görüntü sunulmuştur(Şekil 53 ve 54). Diğer yangınlar hakkındaki görüntüler
ise ekteki CD ortamında gösterilmiştir.
Sonuç olarak, Şekil 53’de görüldüğü gibi yangınların çıkışlarıyla birlikte yayılma alanları ve
dumanlarının kapsadığı alanlar açıkça belirlenebilmiştir.
66

Şekil 53. Urla/Gümüldür orman yangınları (mavi renkli alan) ve dumanlarının yönü ve
kapladıkları alanlar (turuncu renkli alan).
Figure 53. Urla/Gümüldür forest fires (blue colored area), direction of smoke and
covered areas (orange colored area)
Duman
Şekil 54. Akhisar/Soma orman yangını (mavi renkli alan) ve dumanının
yönü ve kapsadığı alan.
Figure 54. Akhisar/Soma forest fire (blue colored area), direction of smoke
and covered area
67
Soma

3.10. Büyük Orman Yangınları Davranışını Etkileyen Değişik Parametrelerin İstatistik Değerlendirme Sonuçları
İncelemeye alınan büyük yangınların korelasyon Çizelgesu aşağıda sunulmuştur.
K O R E L A S Y O N T A B L O S U
ORT_HIZ SICAKLIK NEM RUZGAR YAT_MESAFE EGIM ALAN ILR_SÜRESİ
ORT_HIZ 1.000 -0.001ns -0.068ns 0.110ns 0.318* -0.014ns 0.328* -0.367*
SICAKLIK -0.001ns 1.000 -0.679** -0.572** 0.062ns -0.121ns 0.027ns 0.165ns
NEM -0.068ns -0.679** 1.000 0.323* -0.031ns 0.064ns -0.106ns -0.146ns
RUZGAR 0.110ns -0.572** 0.323* 1.000 0.086ns -0.053ns 0.058ns -0.226ns
YAT_MESAFE 0.318* 0.062ns -0.031ns 0.086ns 1.000 -0.076ns 0.845** 0.472**
EGIM -0.014ns -0.121ns 0.064ns -0.053ns -0.076ns 1.000 -0.075ns 0.110ns
ALAN 0.328* 0.027ns -0.106ns 0.058ns 0.845** -0.075ns 1.000 0.418**
ILR_SÜRESİ -0.367* 0.165ns -0.146ns -0.226ns 0.472** 0.110ns 0.418** 1.000
ns=önemli değil, *=%5, **=%1 veya daha az (alfa tipi hata ihtimali)
Çizelgeda istatistiki açıdan önemli olduğu görülen korelasyon katsayıları incelendiğinde; ortalama yangın hızı ile yangının kat ettiği yatay
mesafe (r=0.318) ve yanan alan (r=0.328) arasında pozitif bir ilişki gözlenmiştir. Yani yatay olarak yangının kat ettiği mesafe ortalama yangın
hızına bağlı olarak artmakta dolayısı ile yanan toplam alan da doğal olarak artmaktadır. Yangın ilerleme süresi ile yangın ortalama hızı arasında
ise negatif bir ilişki (r=-0.367) gözlenmiştir. Bu negatif ilişki ormanlık alanların parçalı olmasına bağlı olarak yangının varabileceği nihai noktayı
daha kısa sürede yakalaması ile açıklanabilmektedir.
Meteorolojik faktörlerden nem ile sıcaklık arasında önemli fakat negatif yönde (r=-0.679) bir ilişki, nem ile rüzgar arasında ise pozitif bir
ilişki (r=0.323) görülmektedir. Rüzgar hızı ile sıcaklık arasında ise negatif yönde bir ilişki (r=-0.572) gözlenmiştir. Yani rüzgar hızı arttıkça
sıcaklık düşmekte, ancak denizden esen rüzgarlar nedeniyle nem yükselmektedir.
68

3.11. Büyük Orman Yangınlarında Toplam Genel Zarar Miktarlarının
Ekonomik Yönden Değerlendirilmesi
Gerek yangının zararlı etkilerinden korunma çabaları gerekse de yangının arazi yönetim
amaçlarını yerine getirmede bir araç olarak kullanılması ve orman ekosistemine olumlu katkılarının
sağlanması ekonomik analizlerinin daha kapsamlı yapılmasını gerektirmektedir. Ülkeler ve yangınla
mücadele eden kurumlar arasında yangın bütçesinin ne kadarını yangın öncesi düzenlemelerine, ne
kadarını savaşım etkinliklerine ayırmak gerektiği konusunda tam bir görüş birliği bulunmamakla
birlikte çoğu yangınla savaşım kurumları yangın bütçelerinin % 80 kadarını yangınla savaşıma
ayırmaktadırlar. Kaynakların büyük kısmını yangın önleme etkinliklerine ayırmak gerçekten çıkması
muhtemel yangınlar için yapılacak büyük savaşım maliyetlerini azaltacakmıdır? Yangını ormandan
soyutlamak ormanda sürekli yanıcı madde birikimine neden olarak ilerde daha şiddetli yangınlarla
karşılaşılmasına neden olacak mıdır? Tartışmaları yapılmaktadır.
Yangın yönetiminin amacı insan etmenini, ekonomiyi ve ekolojiyi göz önünde bulundurarak
doğal kaynakları korumak ve geliştirmektir ve çok sayıda disiplinlerde yangın yönetimi içinde yer
almalıdır.
Bundan dolayı yangınların ekolojik ve ekonomik boyutunun bir arada düşünülmesi gereği,
yangın yönetim planlayıcılarının kıt kaynaklarını olası yangınların doğal kaynaklar üzerinde neden
olduğu kayıp ve kazancı (değer değişmini) dikkate alarak kullanmalarını zorunlu kılmaktadır. Bu
nedenlerden ötürü planlayıcılar orman kaynaklarını yangına karşı korumada Yangın Öncesi
Düzenleme Maliyetleri (YÖDM) ve Savaşım Maliyetleri (SM) ile yangın gören alanda meydana gelen
Net Değer Değişimini (NDD) yanan alanda meydana gelen değer kaybı veya kazancı toplayarak bu
toplamın en az olmasına çaba gösterceklerdir (Şenyaz, 2000).
Yangın davranışına etki eden faktörlere bağlı olarak arazi yapısı, vejetasyon türü, vejetasyon
yoğunluğu, nem oranı ve zamana bağlı olarak değişen hava hallerine göre 12 farklı yangın davranış
modeli geliştirilmiştir. Oluşturulan 12 adet yangın davranış modeline göre meydan gelmesi olası
yangınların kontrol altına alınmasında kullanılacak kaynaklar (yer araçları, hava araçları, insan gücü
vs.) farklı oranlarda bir araya getirilmek suretiyle Yangın Yönetimi Kaynak Bileşim Alternatifleri
(YYKBA) oluşturulmuştur. Bu alternatiflerin yangın öncesi düzenleme maliyetleride 1 arazöz, 1 yer
ekibi, 1 helikopter / gün bazında bulunmuştur. Savaşım Maliyetleri (SM) ise yangının çıkmasından
itibaren kontrol altına alınıncaya kadar yapılan etkinliklerin maliyetlerinden oluşmuştur. Net Değer
Değişimi ise yangın sonucunda orman alanında meydana gelen kayıp veya kazancın bugüne
ndirgenmiş değerini ifade etmektedir. Orman kaynağında meydana gelen azalma kaybı ifade ederken
yangın sonucu ölü örtünün temizlenmesi, tohumun çimlenme kapasitesinin artması gibi orman kaynağı
yönetim amaçlarının sağlanması kazancı ifade etmektedir. (Şenyaz, 2000).
Orman yangınları ile savaşan birimler zaman içerisinde daha da gelişmelerine ve
büyümelerine rağmen azalan verimler yasası gereği yangınla savaşım maliyetlerindeki artışa rağmen
belli bir noktadan sonra savaşım etkinliklerini kaybetmişlerdir. Orman Genel Müdürlüğünce genel
olarak yangınla savaşımda başarı, salt yanan alan düzeyindeki azalma ile ifade edilmektedir. Başarı,
yanan alanların nitelikleri ve kullanılan kaynaklar için yapılan harcamalar dikkate alınmadan
ölçümlenmektedir. Yangının doğal bir afet olarak görülmesi, önleme etkinliklerinin yeterince
önemsenmemesi, medyanın yangınlara aşırı duyarlılığı ve orman yangınları hakkında yeterince
bilinçlendirilememesi ve sonuçta “her ne pahasına olursa olsun yangınla savaşım” politikasının
benimsenmesi (bozuk nitelikli ormanlarda çıkan yangınlara derhal helikopter gönderilmesi),
gereğinden fazla yangın işçisi kullanımı veya sadece bu işçilerden az sayıda olanlardan verim
alınabilmesi yangınla savaşım maliyetlerini artırmaktadır (Şenyaz, 2000).
Nitekim Marmaris - 1996 yangınında helikopterle 3 km mesafeden su taşıyarak, yangın
alanının tam ortasındaki, hiçbir risk yaratmadan, için için yanan ve bu nedenle duman çıkarmaya
devam eden noktalar soğutulurken, yangın işçilerinin kullandığı el aletleri saplarının ergonomik
kurallara uygun olmayışı bu çelişkiyi net bir biçimde ortaya koymaktadır. Yüksek teknoloji ürünü
helikopterlerin gereksiz yere yaptığı sadece iki uçuşun bedeliyle, Marmaris-1996 yangınında
69

kullanılan tüm el aletlerinin ergonomik kurallara uygunluğunu sağlamak mümkün olabilirdi.
Gelişmekte olan ülkelerde yüksek teknolojilerin kullanımı, bu nedenle, sorunu çözmek yada
hafifletmekten çok, maliyetleri yükseltici yönde de etkili olabilmektedir (Neyişçi ve ark., 1999).
Yöneticiler yangınla savaşımda başarıyı yanan alan miktarı ile ölçmekte olduklarından yanan
sahaları olduğundan az gösterme eğilimindedirler, ayrıca yangınların nedenlerinin tam olarak
bilinmesinde yeterince gayret gösterememektedirler.
Yangınla savaşımda en az kayıp ve en fazla faydanın sağlanması gerekmektedir. Yapılan
araştırmalarda idare süresinin bitimine yakın yaşlı meşcerelerde yangın hasar oranı az olduğundan, bu
meşcerelerde yapılan üretimin kayıp olarak değil kazanç olarak görülebileceğni göstermektedir.
Dolayısıyle yaşlı meşcerelerde çıkan yangının hasar oranı düşük ise yangının hem ekonomik
bakımdan hem de meşcerenin gençleştirilmesi bakımından olumlu etki yaptığı sonucuna
varılabilmektedir.
Şenyaz, 2000’ e göre: yangın öncesi düzenleme maliyetleri ve savaşım maliyetleri açısından 7
yer ekibi ve 7 adet arazözün bulunduğu 6 nolu alternatif diğer alternatiflere göre en düşük ve net değer
değişim yüksek alternatifi olup daha az para harcandığını göstermektedir .
Helikopter kulanılan diğer alternatiflerin yüksek olmasının nedeni ise yangın çıksın ya da
çıkmasın helikoptere sabit ödenen günlük kira bedelinin ve saat başına uçuş giderinin yüksek
olmasıdır (helikopterle savaşımın gündüz yapılabildiği, ormanlık alanda kolayca su ikmali
yapabileceği havuzla olduğu varsayılarak-gece ve kötü hava şartlarında uçamadığı da düşünülerek).
Buradan hava araçlarının kullanılmadığı alternatiflerle de savaşımın çok daha fazla parasal kaynak
ayırmadan etkin bir şekilde yapılabileceği sonucu çıkmaktadır.
Helikopterlerin özellikle su kaynaklarının uygun olduğu, yol şebeke ağı yeterli olmayan, diri
örtüsü yoğun, yaya ulaşımın çok zor olduğu sarp arazilerde ağının yeterli olmadığı yerlerde ilk
müdahelede hava araçlarının yangın yerine kolayca ulaşması ve yer ekiplerini yangına ulaştırması
açısından çok faydalı olduğu da unutulmamalıdır.
Yangın harcamaları yönünden incelemeye alınan 39 adet büyük yangın giderleri hakkında
Özgür Kiracıoğlu tarafından hazırlanan toplam zarar ve söndürme giderleri döküm Çizelgelarında da
benzer sonuçlar bu yaklaşımı desteklemektedir (Çizelge 32, 33 ve 34, Şekil 55 ve 56). Genel
Çizelgeların haricinde her yangınla ilgili söndürme gider maliyetleri ekteki CD ortamında
araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.
Çizelge 32. Yangın sicil fişi ve hasarat raporuna ulaşılan 39 orman yangınına ilişkin dökümler
Table 32. List of Records and Damage Reports of 39 Fires
Yanan alan miktarı Ha. 52.948,6
Yanan fidandan idare zararı 29.983.115
Yanan ağaçtan idare zararı 14.041.716
Ağaçlandırma bedeli 57.064.686
İaşe gideri 228.085
İşçilik prim gideri 483.531
Akaryakıt gideri 379.463
Taşıt kira gideri 16.588
Arazöz gideri 698.887
Dozer + greyder gideri 290.657
Treyler gideri 32.113
Motorlu testere gideri 3.677
Uçak gideri 862.264
Helikopter gideri 3.906.533
Toplam uçuş gideri 4.766.412
Söndürme giderleri toplamı 6.901.798
Tazminatlar 202.183
TOPLAM GENEL ZARAR MİKTARI 108.193.498
70

Tazminatlar
Söndürme giderleri toplamı
Ağaçlandırma bedeli
Yanan ağaçtan idare zararı
Yanan f idandan idare zararı
Toplam Zararın Dökümü
0 10.000.000 20.000.000 30.000.000 40.000.000 50.000.000 60.000.000
Şekil 54 Yangın sicil fişi ve hasarat raporuna ulaşılan 39 büyük orman yangınına ilişkin toplam
zarar dökümü.
Figure 54 Total damage summarized from accessible records.
Helikopter gideri
Uçak gideri
Motorlu testere gideri
Trey ler gideri
Dozer + grey der gideri
Arazöz gideri
Taşıt kira gideri
Akary akıt gideri
İşçilik prim gideri
İaşe gideri
Söndürme Giderlerin Dökümü
0 500.000 1.000.000 1.500.000 2.000.000 2.500.000 3.000.000 3.500.000 4.000.000 4.500.000
Şekil 55. Yangın sicil fişi ve hasarat raporuna ulaşılan 39 büyük orman yangınının
söndürme giderlerine ilişkin dökümü.
Figure 55. Fire fighting cost summary from accessed records of 39 fires.
Çizelge 33. İncelemeye alınan büyük orman yangınlarının söndürme maliyetleri (39 adet)
71
($)
$

Table 33. Costs of 39 examined large scale wild fires
Yangın Sahasının Adı
Yanan Alan
(Ha)
72
Söndürme giderleri
toplamı ($)
Hektar başına
söndürme gideri ($)
* Hisarönü- 2003 319,0 357.848 1121,78
* Gelibolu- 2004 509,0 423.162 831,36
* Selçuk- 2006 850,0 532.761 626,78
* Çetibeli- 2002 1775,5 1.109.779 625,05
* Seferihisar- 2004 347,6 206.288 593,46
* Bodrum- 2006 2601,0 1.158.457 445,39
* Bayramiç- 2000 372,0 100.619 270,48
* Manavgat- 2000 2101,5 565.023 268,87
* Gelibolu- 2003 305,0 81.048 265,73
* Keşan- 2000 1688,5 332.382 196,85
* Hisarönü- 1997 1385,0 201.293 145,34
* Düzlerçamı- 1997 1715,0 222.008 129,45
* Kuşadası MP- 1996 1468,0 174.279 118,72
* Gökçeada- 1996 606,0 49.535 81,74
* Karaisalı- 2000 3138,0 239.422 76,30
* Karabiga- 2000 400,0 29.179 72,95
* Çetibeli- 1996 7090,0 499.203 70,41
* Akhisar- 2000 609,0 42.234 69,35
* Gümüldür- 1994 323,0 21.496 66,55
* Kepsut- 2002 2978,0 196.218 65,89
* Buldan- 2000 1458,5 64.165 43,99
* Kestel- 2000 470,0 19.840 42,21
* Osmaniye- 1999 1200,0 38.647 32,21
Taşağıl- 1994 3035,0 90.437 29,80
* Soma- 1994 1000,0 27.738 27,74
* Karabel- 1994 2413,0 57.211 23,71
Bandırma-Aladağ- 2000 1267,0 18.189 14,36
Turgutlu- 2000 574,5 5.219 9,08
Geyve- 1994 702,0 5.410 7,71
Serik- 1994 775,0 5.012 6,47
Erdek- 2000 350,0 2.156 6,16
Yeşilvadi- 1994 600,0 2.579 4,30
Gökçeada- 1988 1040,0 3.533 3,40
Şile- 2000 900,0 3.046 3,38
Orhaneli- 2000 1970,0 5.965 3,03
Soğucak- 2000 845,5 2.481 2,93
Buldan- 1994 972,0 2.852 2,93
Keşan- 1986 1500,0 3.027 2,02
Dalaman- 1990 1295,0 2.057 1,59
" * " Yangın söndürme çalışmalarında hava gücünden (uçak ve helikopter) yararlanılan yangınlar
Çizelge 34. İncelemeye alınan büyük orman yangınlarının havadan müdahale ile yerden müdahele
maliyetlerinin karşılaştırılması

Table 34. Comparison of aerial and terrestrial fire fighting costs
Adet Alan (ha)
73
Bir yangında
yanan
ortalama
alan (ha)
Toplam söndürme
gideri ($)
Toplam
söndürme gideri
ortalama hektar
maliyeti ($)
Havadan müdahale edilen yangınlar 25 37.122,60 1.484,90 6.749.835,00 181,83
Havadan müdahale edilmeyen yangınlar 14 15.826,00 1.130,43 151.963,00 9,60
Toplam 39 52.948,60 1.357,66 6.901.798,00 130,35

4. SONUÇ VE ÖNERİLER
Meşcere tipleri genel yangın hızları değerlendirildiğinde genel büyük yangın ilerleme
hızlarının saatte 3,96 ila 6,22 km/h arasında değiştiğini, ortalama en hızlı yangınların ab tipi genç
meşcerelerde çıktığı, en düşük yangın hızının da d tipi yaşlı meşcerelerde çıktığı
gözlenmiştir.Ortalama yangın hızı 4,768 km/h olan büyük yangınlarla mücadele çalışmalarında bu
hızlara göre planlama yapılarak yeni mücadele stratejileri geliştirilmelidir (Çizelge 20).
Rüzgar hızı açısından büyük yangın tehlike endeksinin 3,0 m/sn ile 8,8 m/sn arasında esen
rüzgarların büyük orman yangını oluşturabildikleri gözlenmiştir (Çizelge 2). Ortalama rüzgar hızı
değeri de (tüm yangınlar ortalaması) 5,7 m/sn’dir(Şekil 4 ve 5). Ancak bunların normal meteorolojik
şartlarda olduğu unutulmamalıdır. 05.04.2000 örneğinde olduğu gibi ekstrem hava olaylarında bu
kriterin üstünde rüzgar hızları da yangında etkili olmaktadır (Bekereci ve Erkan., 2004). Rüzgar
şiddetinin yanı sıra büyük orman yangınlarının sık sık çıktığı bölgelerdeki hakim rüzgar yönleri de
mutlak surette dikkate alınmak suretiyle yangın mücadele planları hazırlanmalıdır.
Yüksek sıcaklık açısından büyük yangın tehlike endeksinin 28,9ºC ile 36,4ºC arasında en çok
çıkmakta olduğu ve büyük orman yangını oluşturabildikleri gözlenmiştir(Çizelge 4). Ortalama yüksek
sıcaklık değeri de (tüm yangınlar ortalaması) 32,7ºC’ dir. (Şekil 7 ve 8).
Nispi nem açısından büyük yangın tehlike endeksinin % 16 ile % 32 bağıl nem değerleri
arasında en çok çıkmakta olduğu ve büyük orman yangını oluşturabildikleri; % 41 ila % 57 bağıl nem
oranlarında da büyük orman yangınlarının çıkabilmekte olduğu bu çalışmada gözlenmiştir(Çizelge 5,
Şekil 10 ve 11). Tüm yangınlar ortalama nispi nem değeri de % 28,07’dir.
Bugüne kadar orman yangınlarına karşı etkin bir mücadele sürdüren OGM mevcut ekipleri ve
mücadele imkanları ile her yönden yangın çıkabilme ihtimaline karşı sabit merkezi noktalarda
bekleyip -yangın başlama haberi geldikten sonra- harekete geçmek durumunda olan bir eylem planı
geliştirebilmiştir (Pasif Savunma Sistemi). Ancak bu yeni bilgiler ışığında bugüne kadar çıkmış büyük
yangınların genel kritikleri doğrultusunda mevcut sistem ile yangınların büyüme riskini azaltma
imkanı olamadığından AKTİF SAVUNMA SİSTEMİ’ne geçilmelidir.
Bu yeni savunma stratejisinde bir gün önceden meteorolojik erken uyarı sistemi (MEUS) ile
alınan bilgiler doğrultusunda ertesi gün yangın çıkma riski çok fazla olan Orman Bölge
Müdürlüklerinde yangınlar başlamadan önce (!) yedek ekipleri ve önleyici ve caydırıcı olmak
amacıyla hava devriyesi (helikopter veya keşif uçakları)çıkartması gerekmektedir.
Çalışmadan görülebileceği üzere büyük yangınların ilk 1-2 saatinde yangın ana ilerlemesini
gerçekleştiriyor; bu aşamadan sonra bölgeye aktarılan helikopterler yangının ilerleme ucundan ziyade
yan hatlarda soğutma faaliyeti yaparken; hava araçlarının geldikleri diğer ormanlık bölgelerde de
büyük hava gücü zafiyeti oluşabiliyor ve yeni yangınlar çıktığında mevcut tüm güçler büyük
yangınlara kaydırıldığından daha büyük alanlar da kaybedilebilmektedir.
Yangın büyüdükten sonra yangın bölgesine çağrılan tüm helikopterler zamanında
varamadıkları ve aynı zamanda kaybedilen büyük ekonomik maliyetleri (milyon dolarlar) göz önüne
alındığında (Şekil 55-56), yangın öncesi önleyici yangın önleme-keşif uçuşları için mevcut
helikopterlerden birinin tahsis edilmesinin çok daha ekonomik olacağı görülmektedir.
OGM yangınla savaşım kaynaklarını işletmeler arasında dağıtırken yangına hassaslık
derecelerini dikkate almaktadır. Ancak yangına hassaslık derecelerinin belirlenmesinde birtakım
eksiklikler vardır. Bu yüzden yangına hassaslık dereceleri işletme şeflikleri bazında yeniden
belirlenmelidir. Hassaslık derecesi belirlenirken orman kaynağının büyüklüğü, yaş bileşimi, işlevsel
değeri, bölgeye ait meteorolojik ve topografik özellikler ile demografik ve sosyo ekonomik özelikler
dikkate alınmalıdır. Büyük yangınların çok sıklıkla görüldüğü denize yakın sahil orman işletme
müdürlükleri için yeni yangın koruma planları hazırlanarak mevcut yangın ilk müdahale ekiplerinin
yerleri ve yangın kule görüş alanları ve hava araçlarının konuşlanma yerleri dahil; bölgede geçmişte
çıkmış yangınların yoğunlaştığı bölgelere göre yeniden detaylı çalışmalar yapılmalıdır.
74

Yangın anında veya öncesinde il merkezlerindeki hava meydanlarından veya meteoroloji
istasyonlarından alınan meteorolojik veriler yangın bölgesindeki gerçek değerleri kesinlikle
yansıtmadığı bu çalışmada görülmüştür. Bu sebeple her orman işletme müdürlüğü kendi mıntıkalarını
karakterize edebilecek , en az 3 adet yangın ilk müdahele ekip merkezine ya da nispeten düşük rakımlı
yangın gözetleme kulesine, temel ölçümleri yapabilecek (rüzgar, sıcaklık ve nemi belirleyebilen)
pratik ve ekonomik seyyar meteoroloji ölçüm cihazları yerleştirmek suretiyle; kendi bölgelerindeki
gerçek rüzgar hızını, sıcaklık ve nemi gözlemleyip bu veriler sayesinde çıkabilecek veya çıkmış
yangınlarla ilgili mücadele stratejileri geliştirebileceklerdir.
Mevcut yangın gözetleme kulelerinin pek çoğunun görüş alanı içerisinde ölü noktalar
mevcut olduğundan yeni yangın gözetleme noktaları veya kuleleri inşa edilmesi gerekmektedir.
Yanıcı tiplerinde belirtildiği üzere yangın başladıktan sonraki ilk 1 veya 2. saatte maksimum
hıza erişmekte, bu meşcere tiplerinin hangi eğimde ve hangi meteorolojik koşullarda saatte kaç km
hızla ilerleyebileceği hakkında elde edilen veri Çizelgelarından (Çizelge 6) bakılarak kestirilmek
suretiyle müdahale hatları belirlenmelidir.
Büyük orman yangınlarını önleyici tedbirler olarak en önemli husus yangın sezonu öncesi
yangın emniyet şeritlerini temizlemek değil, ormanların sınırından veya içinden geçen küçük ve
orta ölçekli ENH’nın altında kalan ormanlık alanların temizlenmesi olmalıdır.
Türkiye’de orman yangınlarının büyük çoğunluğunun insan nedeniyle çıkması topluluklar ile
ilgili sosyo-ekonomik araştırmaların önemini açıkça göstermektedir. Bu nedenle salt yanıcı madde ve
hava halleri gibi doğal değişkenlerle ilişkilendirilen yangın tehlike oranları sistemini oluşturma
gayretleri yerine, sosyo-ekonomik değişkenlere göre “sosyal yangın tehlike oranlarının” belirlenmesi
çalışmalarına acilen başlanması yangınların % 97’sinin insandan kaynaklandığı bir toplum için daha
akılcı gözükmektedir.
“Yangın kaçınılmaz bir doğal afettir” düşüncesiyle kaynakların israf edilmesi engellenmeli,
yangınlarla savaşım planlaması yapılırken kullanılacak kaynak bileşim alternatifleri fayda-maliyet
analizlerine dayandırılmalı, analizler yapılan maliyetlerle birlikte doğal kaynaklar üzerinde meydana
gelen net değer değişimlerini de dikkate almalı, yangın yönetim planlarının ormancılık ve arazi
yönetim programlarıyle uyum sağlanmalıdır (Şenyaz, 2000).
Ne yazık ki uzun yıllar çok büyük emek ve ekonomik masraflar yapılarak AGM tarafından
tesis edilen yeni ağaçlandırma sahaları belli aşamalardan sonra yangınlara karşı korunmak ve üretim
amaçlı olarak OGM’ye devredilmekte ancak kısa süreler sonunda yanarak yok olabilmektedirler.
AGM yeni ağaçlandırma sahalarının sadece tesis görevinin üstlenmekte, ileriki yıllarda koruma işini
başka bir genel müdürlüğe (OGM) devrederek başladığı görevi tamamlayamamaktadır. Yangın sonucu
kaybedilen bu sahalar için yapılan tüm harcamalar da boşa gitmektedir (Şekil 54). Bu sebeple söz
konusu sahaların üretim ormanı olana kadar geçen sürede yangınlara ve hastalıklara karşı
korunmasının da aynı genel müdürlük tarafından yapılması daha sağlıklı sonuçlar getirebilecektir.
Mevcut yangın yönetim politikası ve yangınla savaşım organizasyonu yeniden ele alınarak,
katılımcı yaklaşımlar sivil toplum örgütleri, medya, yerel yönetimler, orman köylüleri arasında orman
yangınları bir katılım ve uzlaşma konusu yapılmalıdır (Şenyaz, 2000).
Orman yangınlarındaki başarıyı yanan alan yahut yangın başına düşen yanan alan miktarı ile
değerlendirmenin sağlıklı bir değerlendirme olmadığı duyurularak kamuoyu ve medya basın ve halkla
ilişkiler büroları vasıtası ile bilinçlendirilmeli, bu sayede yangınla savaşım yürüten görevli personelin
rahat çalışması sağlanmalıdır.
Büyük orman yangınları sonucunda yangının tehlikeye sokabileceği bina, konut, turistik tesis,
milli park, tabiat parkı, rekreasyon alanı gibi can ve mal güvenliği ile eşi bulunmaz nitelikteki doğal ve
estetik kültürel değerleri barındıran kıymetli alanların korunması için özel önlemler alınmalıdır.
Büyük bölümü kızılçam ve maki ekosistemi içinde ve bitişiğine inşa edilmiş, onbinlerce yatak
kapasiteli turistik tesisler ile ikinci konutlar, ciddi tehdit altındadırlar. Gerek bu tesislerden ormana
sıçrayabilecek yangınlar, gerekse de yangın ortasında kalabilecek tesisler için acilen özel koruma
planları hazırlanmalı bu tesisler ile ormanlar arasına yangına dirençli tesisler kurulmalıdır (Neyişçi ve
ark., 1999).
75

4.1. Büyük Orman Yangınları Çıkmadan Önce Yapılabilecek Koruyucu ve
Önleyici Faaliyetler
Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü: Elde edilen büyük orman yangınları tehlike
endeksi verilerine göre MEUS erken uyarı sistemine yeni veriler doğrultusunda giriş yapıldıktan
sonra; Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (DMİ) Araştırma ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığına
bağlı Araştırma Şubesi Müdürlüğünce ECMWF model verilerinden elde edilen 7105 grid noktası ile
MEUS erken uyarı modeline göre oluşturulan Türkiye Günlük Erken Uyarı Sistemi Haritası yeniden
tanzim edilmelidir.
Oluşturulacak “Kombine Risk Haritası” üzerinde; (EK-1) ilgili gün Türkiye büyük orman
yangını çıkma riski bulunan orman işletme müdürlükleri (OİM) ve işletme şeflikleri ile bu
işletmelerden geçen, enerji nakil hatlarının bağlı oldukları elektrik işletme müdürlükleri eş zamanlı
olarak 3 gün öncesinden Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Araştırma Şube Müdürlüğü -
Orman Yangınları Birimi- tarafından resmi kanaldan uyarılmak suretiyle, yangınlarla ilgili genel
müdürlükler kendi bünyeleri içinde yangınlar çıkmadan önce alınabilecek tüm tedbirleri kontrol etme
imkanı bulabileceklerdir.
TEDAŞ Genel Müdürlüğü : Hazırlanan meteorolojik erken uyarı sistemi (MEUS) haritası
üzerine; TEDAŞ Genel Müdürlüğü Sistem İşletme Daire Başkanlığınca hazırlanan Türkiye Enerji
Nakil Hatları sayısal haritasını çakıştırmak suretiyle kombine risk haritası oluşturulmalı ve aynı gün
ilgili elektrik işletme müdürlükleri uyarılmalı, risk taşıyan enerji nakil hatlarında ekiplerce bakım ve
gerekiyorsa geçici sürelerde enerji kesilmelidir. İlgili ENH’ nı taşıyan bilhassa trafo altlarında ve hat
eklem noktalarından kıvılcım sıçramasını engellemek üzere, çakıl dökülmesi betonlanması veya otları
yok etmek amacıyla kimyasal ilaçların pülverize edilmesi gibi faaliyetlerde teknik bakım çalışmalarına
mutlak surette eklenmelidir.
2008 yılı orman yangın sezonu başlamadan evvel; bu sayısal haritaların çakıştırılması için bir
bilgisayar programı acilen hazırlanıp yürürlüğe sokulmalı, orman yangınlarına karşı direkt mücadele
sürdüren OGM ve orman yangınlarının meydana gelebileceği ilgili TEDAŞ İşletme Müdürlüklerine
Sistem İşletme Daire Başkanlığı tarafından erken uyarı yapılarak gereken tedbirlerin ivedilikle
alınması sağlanmalıdır.
Ormanların sınırından veya içinden geçen küçük ve orta ölçekli Enerji Nakil Hatlarının (ENH)
altında kalan ormanlık alanların temizlenmesi çalışmaları orman yangınları için çok büyük önem
taşıdığından OGM ile TEDAŞ Genel Müdürlükleri arasında bu alanların acilen temizlenebilmesi için
protokoller hazırlanıp 2008 yılında çıkması muhtemel yangınların önlenmesi sağlanmalıdır.
TEDAŞ ve OGM arasında enerji nakil hatlarının yoğun olduğu ve yangın riski yüksek alanlar
için mevcut ilk müdahele ekiplerine ilaveten, sadece bu enerji nakil hatlarının (ENH) ormandan
geçtiği alanları kontrol edip koruyabilecek takviye yangın ilk müdahele ekipleri (özel sektörden
hizmet alımı yapılmak suretiyle) ilgili Gn.Md.ler tarafından oluşturulmalıdır.
Orman Genel Müdürlüğü (OGM)
Türkiye de büyük orman yangınlarına karşı hassas olan OGM Harita ve Fotogrametri
Müdürlüğünce hazırlanan kızılçam (Çz) ve karaçam (Çk) alanlarını ve bu ormanların bağlı oldukları
orman işletme müdürlükleri ve işletme şefliklerini gösteren harita üzerine, hazırlanan meteorolojik
erken uyarı sistemi (MEUS) haritasını çakıştırmak suretiyle oluşturulacak Kombine Risk Haritası
üzerinde;geçmiş yangın kriterlerine göre ön değerlendirmeler yaparak, yangınlar çıkmadan önce
alınabilecek önlemler tespit edilmelidir. Bunun için Türkiye’de o gün ‘büyük orman yangını çıkma
riski’ bulunan ilgili Orman Bölge Müdürlükleri ile Devlet Orman İşletme Müdürlükleri ve İşletme
Şeflikleri Orman Koruma ve Yangınla Mücadele Daire Başkanlığı - Yangın Harekat Şube Müdürlüğü
tarafından 1 gün öncesinden fax ve telefonla uyarılmak suretiyle yangınlar çıkmadan önce alınabilecek
tüm tedbirleri kontrol etme imkanı bulabileceklerdir.
Bu nedenle büyük yangın çıkma riski en fazla olan temmuz ve ağustos aylarında büyük
yangın riski taşıyan bölgelere keşif ve önleyici destek amaçlı ek hava gücü (helikopter ve uçak)
takviyesi yapılmalı ve özellikle bu iki ayda hava araçlarının sayısı arttırılmalıdır.
76

Yılın diğer aylarında bu risk azaldığı için bilhassa mevcut uçuşlar sıklıkla bu mevsimlerde
yapılmalı,diğer resmi kurumlardan destek talep edilmeli veya bu kritik dönem için ek sözleşmeler
yapmak suretiyle önleyici tedbirler artırılmalıdır.
OGM yangın mücadele helikopterlerinden hiçbirinde gece görüş özelliği olmadığından
söndürme operasyonu yapamamaktadırlar. Devam etmekte olan bir çok büyük orman yangını
söndürme çalışmaları esnasında tam etkinliğini artırmak üzereyken- havanın kararması nedeniyle-
bütün hava araçları yangın mahalliden geri çekilmek mecburiyetinde kalmaktadırlar. Halbuki gece
şartlarında yangınla mücadeleyi kolay kılacak bir çok olumlu faktör varken bu fırsat
değerlendirilememektedir. Bu yüzden OGM yangın mücadele helikopterlerinden her yıl en az 1
tanesinin gece görüş imkanları ile donatılıp mücadeleye sokulabilmesi halinde ertesi gün Türkiyenin
diğer bölgelerindeki helikopterlerin büyük yangın mahaline getirtilmesine gerek kalmayacak ve
dolayısıyle yeni çıkabilecek yangınların büyümesini önlemek mümkün olabilecektir.
Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrol Genel Müdürlüğü (AGM)
Genç meşcereler tesis edilirken öncelikle ağaçlandırma sahasının tamamını çevreleyen bir
yangın koruma yolu tesis edilmelidir. 3-5 metre genişliğinde yangın emniyet yolları tesisi etmeden ve
orman içinde en az 10 metre derinliğindeki bir şeritte yanıcı azaltma işlemi yapılmadan yangın riskini
azaltmak mümkün değildir. Yangın emniyet yollarının ağaçlandırma sahasına yakın olan tarafı
yangına dirençli türlerle 1-2 sıralı değil en az 6-8 sıralı şaşırtmalı çarpraz dikilecek servilerle
(tercihen piramidal) yangın mücadelesinde etkili koruyucu yeşil yangın önleme perdeleri tesis etmek
gerekmektedir. Orman içinde rüzgar hızının, tesis edilen bu engellerle kırılması, orman yangınlarını
engellemenin dışında, özellikle kızılçam türünde önemli hacim artışlarına neden olabilmekte ve gövde
kalitesini olumlu yönde etkileyebilmektedir. Perdenin dışa rüzgar yönüne açık kısımları mümkün
olduğu kadar yere yakın dallanabilmeli ve yüzeyden kıvılcım geçişi önlenebilmelidir. Bu sebeple şerit
kıyısında yerden 20 cm yüksekliğinde toprak yığılması da benzer işlevi görebilmektedir.Yangın
emniyet yolları ve şeritleri kenarında dikilen servilerin (Cupressus sempervirens.) bir büyük yangında
yanmaya karşı direnç gösterdikleri hatta pek çoğunun yangından sonra hayatiyetlerini devam
ettirdikleri görülmüştür.
Alçak dal budama tekniği özellikle gençleştirme alanlarının yangınlardan korunabilmesi için
temel bir konudur. Yangınların yayılma hızı budama işlemi yapılmamış bir ormanda yapılmış bir
orman oranla en azından iki misli daha fazladır. Yangın tehlike endeksine bağlı olarak yangın
söndürme çalışmaları, budanmış ormanlarda, budanmamışlara oranla 4-15 misli daha güçtür. Bu
yüzden tüm gençleştirme alanlarında yolların her iki tarafında onar metrelik şeritlerde, 2,4 m
yükseklikte dal budaması yapılması, gençleştirme alanlarının yangınlara karşı etkili bir şekilde
korunmasını sağlayacaktır. Belli yüksekliğe göre yapılan dal budaması geç sonbaharda yapılmalı
budama artıkları uygun koşullarda denetimli yakma tekniği ile yakılarak yok edilmeli yada imkan
olmadığı durumlarda budama ilk yağmurlardan hemen sonra yapılmalı ve artıklar en iyi havalanacak
şekilde orman tabanına alçak ve basık bir tabaka olarak yayılmalıdır. Budama artıklarının yangının
patlamasına ve kıvılcım atlamasına neden oldukları aşikar olduğundan hiçbir şekilde orman içinde
bırakılmamalı, denetimli yakma ve diğer teknikler uygulanarak alandan uzaklaştırılmalı ve orman
içinde şeritler halinde yığılmasına kesinlikle izin verilmemelidir (Neyişçi ve ark., 2002).
Perde tesis edilmemiş yol kenarlarında yapılan dal budamalarında ilk sıradaki ağaçların yeşil
dallarının budanmamasına özen gösterilmelidir. Çünkü altında kuru yanıcı bulunmayan yeşil ve canlı
dalların ateş alma olasılıkları çok düşüktür.
Yüksek meyilli yamaçlardan geçen yolların sırt tarafına çalı ve ağaçlardan oluşan şerit tesisi
gerekirken diğer dere tarafında bu tesise gerek olmayabilir. Yol şevlerinde birikmiş ince kuru
yanıcıların ise önceden ortadan kaldırılması özellikle sırt tarafında krtik bir öneme sahiptir. Kurumuş
ot ve ince yanıcıların alev püskürten ibrikleri kullanılarak ortadan kaldırılması yanıcılar düşük enerji
içerdiklerinden önemli bir yangın riski yaratmaz.
Fidanla gençleştirme çalışmalarında, fidanların sık dikilmesi durumunda kapalılığın erken
yaşlarda oluşması doğal dal budamasının da erken yaşlarda başlamasına neden olur. Bu durumda
alanın yangın bakımından tehlikeli bir döneme girme süresi kısalır. Birim alandaki fidan sayısının
77

çokluğu da yanıcı hacminin artmasına yol açarak yangın tehlikesini yükseltebilir. Çok seyrek dikim
aralıklarında ise, alanın ilk yıllarda diri örtü istilasına uğrama olasılığı yüksektir. Boniteti yüksek
alanlarda 3x2 m, boniteti düşük alanlarda 3x1,5 m; tek yıllık otsu bitkilerin ya da maki türlerinin alanı
istila edebilme olasılığının yüksek olduğu alanlarda 2,5x1,5 m aralık mesafenin yangınlar açısından
olumlu olacağı önerilmiştir (Neyişçi ve ark., 1999).
Ağaçlandırma çalışmalarında arazi koşullarının elverdiği ölçülerde dikimler geometrik
düzende (dikdörtgen ve karenin köşelerine) uygulanmaktadır. Biçimin düzgün olduğu alanlarda fidan
sıraları arasında uzun ve engelsiz koridorlar oluşmakta, fidan boylarının birkaç metreye çıkması ile bu
koridorlarda rüzgar hızı ve dolayısıyle yangının yayılma hızı artmaktadır. Bu sebeple fidanların
şaşırtılarak dikilmesi bu tür koridorların oluşumunu engeleyerek yangın hızının düşmesine yardımcı
olacaktır. Asli ağaç türleri arasına karışımı sağlamak amacıyla getirilecek farklı ağaç türlerinden
oluşan küçük grupların da alana şaşırtmalı dağıtılması ile alevlere karşı bir engel oluşturulabilecektir.
İmkanların elverdiği ölçüde riskin yüksek olduğu ara kesitlerde servi perdesi önüne, güç
yandığı belirlenen harnup, sakız, ardıç, Capparis spinosa, Kıbrıs akasyası, zakkum vb. gibi çalı ve
ağaççık türlerinden biri ya da birkaçından oluşan alçak ve tek sıralı sık bir şeritle perde etkinliği
artırılabilir. Bu çalı ve ağaççık türleri ilk kez 2-3.cü yılda, daha sonra da 3-4.cü yılda bir kök
boğazından kesilerek taze sürgün vermeye ve çok gövdeli bir yapı kazandırmaya zorlanmalıdır
(Neyişçi ve ark., 1999).
Sürekli büyük yangın çıkan bazı işletme müdürlüklerinde (Marmaris örneği) yangına çok
hassas olan, diri örtüsü yoğun alanlarda yıllarca yangından sonra doğal gençlik getirme faaliyetleri ve
diğer masraflı ağaçlandırma faaliyetleri gerçekleştirilmesine rağmen aynı alanların periyodik olarak
sürekli yanmalarından ötürü bu tip alanlarda kızılçam türü yerine; yangına dirençli blok servi
meşcereleri veya zakkum gibi geç yanıcı türlerle de ağaçlandırmalar yapılabileceği düşünülmelidir.
Yıllarca periyodik olarak büyük orman yangınlarına neden olan ve kurutucu rüzgarlara açık
alanlarda (Antalya, Çanakkale, Muğla gibi); gençleştirme çalışmalarına öncelik verilmememeli,
tehlikenin daha az olduğu yörelerde gençleştirme çalışmalarına başlanmalıdır. Bu bölgelerde öncelikle
bu rüzgarlara karşı koruyucu rüzgar perdesi tesislerine öncelik verilmeli, birkaç yıl sonra perde
görevini yerine getircek boya ulaştığı zaman, alana asli ağaç türü getirilmeli ve idare süresi sonunda da
bu perdelere dokunulmamalıdır (Neyişçi ve ark., 1999).
Yeni tesis edilen ağaçlandırma sahalarının en etkin şekilde korunabilmesi için “ağaçlandırma
proje maliyetinin en az % 5’ lik bir kısmının” yangından koruma faaliyetleri için tahsis edilmesi
çok faydalı olabilecektir. Bu faaliyetler tesis edilecek ağaçlandırma sahalarının yakınında -eğer ilk
müdahele ekipleri bulunmuyorsa- motorsikletli saha bekçisi ile korunması, bekçi bulunamadığı
alanların ise bölge merkezinden kamera sistemi ile izlenmesi, sahanın tamamının etrafında yangın
önleyici ve mücadelesini yapabilecek orman yolu ile ihata edilmesi, saha içerisinde -yangınla
mücadele için- su sorunu var ise toprak gölet yapılması, sahanın yangın çıkma riski en yüksek merkezi
bir noktasına traktör arkasına monte edilebilen su tankeri (2,5 tonluk) konuşlandırılması gibi
faaliyetlerdir.
Çevre ve Orman Bakanlığı Ar-Ge Daire Başkanlığı tarafından yapılabilecek çalışmalarla
ilgili olarak da:
Sadece orman yangınları üzerinde araştırmalar yapmak üzere farklı disiplenlerden (yangın
meteorolojisi, uzaktan alıgılama vb. gibi) çalışmaya istekli araştırmacıların bir araya gelebileceği
ulusal ve uluslarası işbirliği projelerini gerçekleştirebilecek bir “Orman Yangın Araştırma Enstitüsü”
nün kurulması faydalı olacaktır.
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yapılabilecek çalışmalarla ilgili olarak da :
Anız yakma uygulamasının orman yangınına neden olmasını önleyebilmek için de arakesitte
etkili bir yangın emniyet yolu oluşturulduktan sonra en güvenli anız yakma zamanı ve tekniği tarım
teşkilatınca köylü vatanadaşlara öğretilmelidir.
78

Yangın koruma yolunun tarım arazilerine yakın kısmında ise tarlalar beşli pullukla iki kez
gitmek suretiyle 3-3,5 m genişliğinde işlenmiş toprak şerit oluşturularak tarım/orman arakesitinde anız
kökenli yangınlara karşı etkin koruma tedbirlerinin alınması çok yararlı olacaktır.
Tarım alanı/orman arakesitlerinde, tesis edilecek yangın emniyet yolları dışında, belli teşvikler
uygulayarak, yangına neden olma riski yüksek, tahıl tarımı gibi pratiklerden, yangına neden olma riski
çok düşük zeytincilik, bağcılık, incircilik, ayçiçekçiliği gibi tarım pratikleri yaygınlaştırılarak tarım
alanı/orman arakesitinde orman halk ilişkileri geliştirilerek güvenlik sağlanabilecektir.
4.2. Büyük Orman Yangınları Çıkmadan Önce Orman Bölge Müdürlüklerince
Yapılabilecek Koruyucu-Önleyici Faaliyetler
Silvikültür Şube Müdürlüklerince
Başka hiçbir silvikültürel faaliyete başlanmadan, öncelikle tüm ENH’ nın altının temiz olduğu
tespit edilmeli, daha sonra TEDAŞ ekiplerince de hatların bakımlarının yapılıp yapılmadığı kontrol
edilmeli, bundan sonra diğer silvikültürel faaliyetler yapılmalıdır. Bu çerçevede öncelikle yol
kenarlarındaki meşcerelerin alt budamaları yapıldıktan ve yollardaki şevler temizlendikten sonra yılın
diğer kısımlarında silvikültürel faaliyetler yapılmalıdır.
Makine İkmal Şube Müdürlüklerince
Her sene temizlenen yangın emniyet yollarının ise Büyük Yangınlarda fonksiyonel oldukları
söylenememektedir. Maalesef tüm büyük orman yangınlarında yangınlar bu yolları rahatlıkla
atlayabilmişlerse de yangınlara ilk müdahele ve daha sonra ekiplerin yangınla mücadelesi esnasında
mevcut yol ağlarına ek olarak yeni yangın emniyet yollarının acilen tamamlanması gerekmektedir.
Yangın emniyet şeritlerinin keçi otlatmasına açılarak kompakt yapı almalarının sağlanması da
etkinliklerini artırcı önlemlerdendir (Neyişçi ve ark., 1999).
OGM tarafından son yıllarda yangınlarla havadan mücadele için yapılmakta olan yangın
havuzlarının sayılarının artarak devam ettirilmesi çok yararlı olacaktır.
Büyük orman yangınların pek çoğu yerleşim merkezlerinin 1-2 km yakınında çıkmaktadır. Bu
da köy yerleşim alanlarında yeterince tedbir alınabilirse yangınların başlama noktalarını kontrol altına
alınabileceğini göstermektedir. Bu amaçla ormanlara sınır ve orman içi köy tüzel kişiliklerine ait
traktör arkasına monte edilebilecek 2,5 tonluk bir su tankı verilmesi suretiyle ile kendi bölgelerine
yakınında çıkabilecek yangınlara müdahale edebileceklerini gösterebilmektedir.
Karayolları boyunca kullanıcıları orman yangınlarına karşı duyarlı ve dikkatli olmaya davet
eden, klasik uyarı levhalar yerine daha sevimli ve dikkat çekici uyarı levhalarının belli aralıklarla
konulması insan kaynaklı riski azaltılmasına yardımcı olabilecektir (Neyişçi ve ark., 1999).
Koruma Şube Müdürlüklerince
Büyük yangınların çıkış tarihleri ve aylara göre dağılımı incelendiğinde Çizelge 24’den
anlaşılacağı üzere Türkiye’de meydana gelmiş büyük yangınların % 46,33’ünün ağustos ayında
meydana geldiği; % 30,87’ininde temmuz ayında çıkmış olduğu görülmektedir. Yangın mevsiminin
başlangıcı olarak kabul edilen haziran ayında ise % 1,20 gibi düşük oranda büyük yangın çıkmakta
olduğu, eylül ayında % 5,15, ekim ayında % 6,58, oranlarında büyük yangınların çıktığı
görülmektedir.
Kritik aylarda bir gün önceden özel yangın kritik ikazı almış işletmeler için bağlı oldukları
bölge müdürlüklerinde mevcut helikopterlerden “Aktif Savunma Stratejisi” doğrultusunda o gün
yangın çıkma ihtimali en düşük bölgede konuşlanan helikopterin büyük yangın çıkmadan önce kritik
bölgede 1 saatlik devriye uçuşu yapmak suretiyle önleyici ve meskun mahallerde caydırıcı etkisini
arttırması gerekmektedir. Bu uçuşlardan önce http://www.meteoroloji.gov.tr/2006/deniz/deniz-
24saatlikruzgar.aspx sayfasında ve Orman Genel Müdürlüğüne ait http://www.ogm.gov.tr/ sitesi
altında meteor dosyası içinde bölgeye en yakın hakim rüzgar yönüne bakılmak suretiyle tehlikenin
gelebileceği yöne (rüzgar geliş istikametine) doğru keşif uçuşu yapılabilecektir.
Yangın çıkış saatlerine göre gruplandırılan yangınların Çizelge 23’de görüleceği üzere: büyük
yangınların çıkış saatleri incelendiğinde: % 20,58 nin sabah (08:00 – 12:00) saatlerinde; % 40,98’nin
79

ise öğlen (12:00 – 15:00) saatleri arasında çıktığı, % 20,56’sınında öğleden sonra -nispi nemin en az
olduğu-(15:00 – 18:00) saatleri arasında çıktığı; % 4’nün ise akşam (18:00 – 20:00) saatleri arasında
çıktığı; gece yangın çıkma riski az olarak bilinen geç saatlerde (20:00 – 03:00) ise % 14,49 oranında
azımsanamayacak yangınların çıkabildiği gözlenmektedir.
Bu nedenle yangın mücadelesinde görev alan yer ekipleri ve hava araçlarının yangın çıkma
riski en yüksek olan 12:00 ila 18:00 saatleri arasında hazırlıklarını yapmış bir şekilde göreve hazır
tutulmaları gerekmektedir. Bu amaçla öğle yemek saatleri 11:00-12:00 arasında; akşam yemek saatleri
de 18:00-19:00 saatlerine kaydırılabilirse ekiplerin ihtiyaçları tamamlanmış zinde bir şekilde yangın
mücadelesine katılmaları başarıyı yükseltecektir.
Yangın anında veya öncesinde il merkezlerindeki hava meydanlarından veya meteoroloji
istasyonlarından alınan meteorolojik veriler yangın bölgesindeki gerçek değerleri kesinlikle
yansıtmadığı bu çalışmada görülmüştür. Bu sebeple her İşletme Müdürlüğü kendi mıntıkalarını
karakterize edebilecek, en az 3 adet yangın ilk müdahele ekip merkezine ya da nispeten düşük rakımlı
yangın gözetleme kulesine, temel ölçümleri yapabilecek (rüzgar, sıcaklık ve nemi belirleyebilen)
pratik ve ekonomik seyyar meteoroloji ölçüm cihazları yerleştirmek suretiyle kendi bölgelerindeki
gerçek rüzgar hızını, sıcaklık ve nemi gözlemleyip bu veriler sayesinde çıkabilecek veya çıkmış
yangınlarla ilgili mücadele stratejileri geliştirebileceklerdir.
Yangına bu meteorolojik koşullarda, ne kadar zaman sonra kaç km mesafeden karşı ateş veya
direkt müdahale, söndürme, dozerle şerit açma vd. teknikleri uygulayabileceklerine dair karar
verebileceklerdir
Mevcut yangın gözetleme kulelerinin pek çoğunun görüş alanı içerisinde ölü noktaların
mevcut olduğu; bu sebeple yeni yangın gözetleme noktaları veya kuleleri inşa edilmesi gerekmektedir.
Kuruluş masrafları yüksek olabilecek işletmeler ise kritik günlerde -motorsikletli ve yaya- seyyar
gözetleme ekipleri oluşturularak ve bu gözetleyicilere telsiz verilerek zayıf noktalar takviye
edilebilecektir.
Bulgular kısmında belirtildiği üzere büyük yangın çıkma riski ile bugüne kadar bilinen klasik
değerlerin farklı olduğu unutulmadan, yeni belirlenen gerek meteorolojik gerekse topografik ve yanıcı
madde tiplerine göre yangın tehlike endeksleri yeniden gözden geçirilmelidir.
Meşcere tipleri genel yangın kategorilerinde görüleceği üzere başlayan bir büyük yangında
ilerleme sürelerine göre hangi saatte ve hangi meteorolojik ve topografik koşullarda yaklaşık kaç km
hızla ilerleyebileceği hakkında mevcut Çizelgelara bakılarak yaklaşık bir ilerleme hızı tespit edilmek
suretiyle yangınla mücadele hatlarının yerleri belirlenerek bu hatlara ekipler yığılarak yangın
mücadelesi yapılabilecektir.
Nitekim Türkiye’de 1959-1983 yılları arasında meydana gelen 51 adet büyük orman
yangınından 6’sında karşı ateş uygulanmıştır. Ancak büyük yangınların çoğunda karşı ateşin
uygulanmaması yangınların büyümesinde etkili olmuştur (Küçükosmanoğlu, 1987).
Genç meşcerelerde ilk dakikalarda ilerleme hızı Çizelgelardan görüldüğü üzere çok yüksek
olduğundan bu kısımlarda yapılacak müdahalelerde önce can güvenliği hesaba katılarak strateji
geliştirmek gereklidir.
Biga İlçesi Orman Yangınları İle Mücadele Komisyon Kararında (Ek-7) belirtildiği gibi orman
yangınları çıkmadan evvel kurumlar arası eşgüdüm ve koordinasyonu ve etkin kaynak kullanımını
sağlamak ve önleyici tedbirler alabilmek için bölgedeki tüm resmi kurumların ortak hareket tarzı
belirlemeleri sayesinde etkin bir mücadele ile orman yangınları büyümeden evvel önlenebilmesi
mümkün olabilecektir.
4.3. Devam Eden Büyük Orman Yangınları Hakkında Orman Bölge
Müdürlüklerince Yapılabilecek Çalışmalar
Yangınların önlenmesinde çıkış nedenlerinin bilinmesi de çok önemlidir. Büyük yangınların
mücadele organizasyonunda yangın çok geniş alanları etkilediği için genellikle yangın kontrol altına
alındıktan sonra çıkış nedeni ve faili hakkında araştırmalar yapılmış, ancak zamanında bu araştırmalar
80

tamamlanamadığı için bir çok yangın nedeni ve failleri hakkında açılan hukuki davalarda takipsizlik
kararı verilerek davalar düşmüştür. İşte bu nedenle öncelikle yangına ilk varan ekipten bir orman
muhafaza memuru yangın çıkış noktasında çıkış nedenini ve failini tespiti amacıyla mutlak surette
bırakılarak, daha sonra yangın söndürme işlemlerine ekiplerce devam edilmelidir.
Çıkmış olan devam etmekte olan büyük yangınlar için, Ankara OGM Yangın Harekat
Merkezinden koordinatları bildirilen yangın alanına en yakın grid meteoroloji değerlerinin ve birkaç
sonra oluşabilecek hava hallerinin acilen DMİ-Bilgi İşlem Daire Başkanlığından alınarak, yangın
amirine telsizle bildirilmesi gerekmektedir.
Orman yangınları ile mücadele hakkında hazırlanan 285 sayılı tebliğe göre yangından birinci
derecede yetkili ve sorumlu olan yangın amirleri; hakim bir noktadan veya havadan söndürme
çalışmalarını sevk ve idare ederken ekiplerin yangın sahasında konuşlandırılmaları, rüzgar şiddeti ve
yönüne göre meteorolojik veriler doğrultusunda muhtemel sıçrama ve kontrol noktalarını, tabii
engellerin olduğu yerleri belirleyeceklerdir. Görevlendireceği teknik eleman marifetiyle büyüklüğü
tespit edilen yangının gelecek zamanda ne kadar sahada hangi istikamete yayılabileceğini çalışmada
sunulan Çizelgelara bakarak yapılan müdahale ile yangının yayılma hızı yavaşlatılacaktır. Ek-7’ de
İlçe Orman Yangınları ile Mücadele Komisyonu kararında görüleceği üzere çıkması olası orman
yangınlarının önlenmesine, yangınların kısa sürede en az zararla söndürülmesine, kuruluşlar arası
koordinasyon ve iş birliğinin sağlanmasına yönelik çalışmaların kurumlar itibarı ile yapılması gerekli
hususlar diğer kamu kurumlarının yangın amirinin talebi doğrultusunda nasıl destek olacakları
tanımlanmıştır.Bu büyük yangın mücadelesi yönetimine konu uzmanı olmayan mülki amirlerin ve
Bakanlık merkez teşkilatında görevli üst düzey bürokratların müdahele etmeleri yangın amirinin
önemli kararları alabilmesinde engel teşkil etmekte ve devam eden yangınların büyümesinde etkili
olabilmektedir.
Koruma Şube Müdürlüğü Yangın Harekat Merkezlerinde başlangıç nokta koordinatı ve
yangın yerindeki hakim rüzgar yönü verilen yangının seyri hakkında uzman bir orman mühendisi
tarafından bilgisayar ortamında simulasyon yangın başlangıç noktası ile ilerleme yönü arasında bir
enine kesit alınmak suretiyle yangının bir saat sonra varabileceği bölge yangınla birebir mücadele
eden İşletme Müdürüne aktarılmak suretiyle yangın harekat merkezlerine teknik fonksiyonlar
kazandırılarak merkezden taşraya destek sağlanacaktır. Yangın yerindeki bölmelerdeki hakim meşcere
tipi de amenajman planlarından rahatça görülebilecek ve ortalama yangın hızı hakkında kaba da olsa
uygulanabilir faydalı yorumlar yapılabilecektir.
İncelenen büyük orman yangınlarında, yangına ilk müdahale eden ekiplerin yangın davranışı
hakkında detaylı teknik bilgileri olmadığından ve yanıcı tiplerinde belirtildiği üzere yangın başladıktan
sonra ki kritik ilk 1 veya 2.ci saatte yangın maksimum hıza erişmekte olduğundan, yangının ilerleme
ucuna yapılan bazı müdahalelerde, maalesef can kayıpları olduğu görülmüştür. Bu nedenle yer
ekiplerinin üstün gayretli çalışmalarına rağmen kesinlikle yangının ilerleme yönü istikametinde
müdahalede bulunmamaları sadece şu an olduğu gibi yanlardan belli mesafelerde sıkıştırma hareketi
icra etmeleri gerekmektedir.
Daha önce çıkmış büyük orman yangınlarında da karşı ateş uygulanmışsa da zamanında büyük
yangının önü yakılamadığından yangın mevcut engelleri aşarak devam etmesini sürdürmüştür.
Yangınların enine kesitleri ve davranış biçimleri incelendiğinde ortalama yangın hızlarına göre
yangının bir saat sonra varabileceği noktalarda, yol durumu müsait ise arazözlerle takviye edilen
yangın ilerme hattına en az 1 km uzaklıkta karşı ateş verilebilecek noktalar tecrübeli orman işletme
müdürlerince belirlendikten sonra eğitimli yangın işçileri ve orman muhafaza memuru karadan
arazözle -yol olmadığı durumlarda ise havadan helikopterle- bu yangın önleme hattına ilk müdahale
ekibinin nakli sağlanacaktır. Yangın işçileri mevcut alev ibrikleri marifetiyle karşı ateş vermeleri ve
mücadeleye katılan arazözlerin bir kısmı bu noktaya çekilip ekibin ve diğer ormanların emniyeti
alındıktan sonra mevcut yangının karşı ateşle buluştuğu noktada ve daha ötesinde yanacak bir
materyal kalmadığından kontrol altına almak mümkün olabilecektir (Neyişçi, 1996).
81

ÖZET
1985 ila 2006 yılları arasında çıkmış ve incelemeye alınan 46 adet büyük 2 orman yangını için
ilgili Orman Bölge Müdürlüğü, Koruma Şube Müdürlüğü ve Orman İşletme Müdürlüğünden ilgili
dökümanlar temin edilmek suretiyle büro çalışmaları kapsamında proje ön verileri hazırlanmıştır.
Büro çalışmalarını müteakiben 1985 ve 2006 yılları arasında çıkmış ve incelemeye alınan 46
adet büyük 1 orman yangını için bizzat arazide yangın mahalline gidilerek,yangına amir olarak iştirak
eden teknik elemanlar refakate alınarak yangının çıktığı nokta ve ilgililerin mücadeleye katıldıkları
cepheler sorgulanarak yangın davranışı incelenmiş, yangın alanına komşu meşcerelerin fiili
durumlarını gösteren digital fotoğraflar çekilerek yangın verileri dosyaları oluşturulmuştur.
Elde edilen yangın koordinatları doğrultusunda Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü
Araştırma ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığından yangının olduğu gün grid değerinden; yangın başlama
koordinatına ve başlama saatine en yakın noktadaki ilgili değeri (MSLP sıcaklık, rüzgar ve nem
değerleri) alınmıştır. Ayrıca 27.07.1996 Marmaris/Çetibeli ve yine 27.07.1996 Kuşadası Milli Park
(MP) yangınları için meteorolojik haritaların analizi, meteorolojik yorum, model yorumları
yapılmıştır.
Yangın değerlendirme haritalarının (topografik) hazırlanması aşamasında ise Ege Ormancılık
Araştırma Müdürlüğü merkezinde mevcut olan GEOMEDIA, ArcInfo ve ArcGIS ve Global Mapper
9.0 ve Google Earth, Xara bilgisayar programları proje ekibince kullanılarak;büyük yangınların
olduğu sıcaklık ve rüzgar haritaları ile birlikte aynı gün çıkmış diğer küçük yangınları gösteren
kombine haritalar oluşturulmuştur.
Yangınların uydu görüntüleri alınmış, yangın başlama noktası ve ilerleme yönüne ve ilerleme
zamanına göre yangının ortasından geçen Yangın Orta İlerleme Hattının enine kesiti, yükseklikleri ve
eğimi, yangının kapladığı gerçek alanlar sayısallaştırılmıştır.
SUMMARY
Raw data of 46 large scale wild fires occurred between 1985-2006 and examined have been
provided from related Regional Forest Directorates, Protection Branch, Forest Enterprises in content
of bureau works.
After office studies, all scene of 46 fires have been visited and interviews have been carried
out with fire fighting managers and other accessible participated staff. Fire behaviour examined and
pictures of actual situation taken. Finally fire data files have been created.
Using coordinates related nearest grid values (MSLP, temperature, wind and humidity) have
been obtained from IT Department of Meteorology General Directorate. In addition, for 27.07.1996
Marmaris/Çetibeli and also 27.07.1996 Kuşadası National Park (NP) fires, analysis of meteorological
maps and meteorological interpretation and modelling have been carried out.
During preparation of fire evaluation maps, computer software such as GEOMEDIA, ArcInfo
and ArcGIS and Global Mapper 9.0 and Google Earth, Xara, have been used by Project Staff. Thus
combined maps showing large scale wild fire maps and other small scale fires have been created.
Satellite images of the fires have been procured and section of fire middle progressing line
passing from fire starting point towards end point, and slope and real blazed area have been digitized.
2
(Büyük orman yangını deyince: 100-500 hektardan daha büyük bir alanı kaplayan, 8 saat ve üzeri bir zamanda
devam eden, söndürme ekiplerinin gücünü aşan yangınlar anlaşılmaktadır (Neyişçi ve ark., 1996).
82

5. KAYNAKLAR
Akaydın, 1997 Orman Yangınlarıyla Savaş Semineri Muğla 1997
Başaran ve ark., 2004 Yangın Söndürme Planı Temel Esaslarının Belirlenmesi (Manavgat Örneği)
BATI AKDENİZ ORMANCILIK ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ TEKNİK BÜLTEN Yayın
No / TarihYayın No ve Tarihi: 2004 Antalya -------200Yayın No / Tarih
Bekereci ve Erkan., 2004. 5 Nisan 2000 tarihinde Ülkemizde Meydana Gelen Orman Yangınlarının
Meteorolojik Analizi. DMİ Yayınları. Yayın no: 2004/03. Ankara.
Bilgili, 1998 ., Yangın Amenajmanı Planlalamalarında Yanıcı Madde Amenajmanını Rolü, Orman
Yangınları Politikası ve Planlaması Eğitim Kursu, Ankara)
Bilgili ve ark., 2002 ., Yangın Davranışının Tahmini ve Yangınlarla Mücadeledeki Önemi, Cilt: 2,
No:2, Kastamonu Orman Fakültesi Dergisi, Kastamonu.
DMİ., 2005. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Araştırma ve Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı
Elektronik Bilgi İşlem Merkezi Şube Müdürlüğü verileri. Ankara.
Durmaz, 2004 Meşcere Özelliklerinin Yangın Potansiyeli Üzerine Etkileri(2004-1458) Yüksek Lisans
Tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon.
ECMWF, 2005. Avrupa Orta Vadeli Hava Tahmin Merkezi Verileri ve Analiz Haritaları. Reading.
Eron, 1988 Orman Yangınları Ve Mücadele Yöntemleri. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları
Muhtelif Yayınlar Serisi :56 Ekim 1988-Ankara
Kurmuş, 2007 ‘Orman Yangınları ve Silvikültür’ Orman ve Av Sayı: 2007-4 s.43-47
Küçük ve ark., 2005 ‘ YANGIN POTANSİYELİNİN BELİRLENMESİNDE YANICI MADDE
HARİTALARININ ÖNEMİ’ Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri: A,
Sayı: 1, Yıl: 2005,ISSN 1302-7085,S.104-116
Küçük ve Bilgili., 2007 Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Yardımıyla Yangın Davranışının Uygulamaya
Aktarılması: Kastamonu Örneği Kastamonu Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Cilt:7 No: 1
ISSN 1303-2399 Mayıs-2007 S.262-273
Küçükosmanoğlu, 1987. Büyük Orman Yangınları. Orman Mühendisliği Dergisi, Sayı : 8, s. 2-3.
Neyişçi ve ark., 1999 Yangına Dirençli Orman Kurma İlkeleri Tübitak Togtag-1342 TMMOB
ORMAN MÜHENDİSLERİ ODASI YAYIN NO: 21 Ankara
Neyişçi ve ark., 2002 Batı Akdeniz Bölgesi’nde Orman Yangını Tehlikesinin Düşürülmesinde
Denetimli Yakma Tekniğinin Uygulanma Olanakları Türkiye Ormancılar Derneği Yayını No: 2
ISBN 975-93478-1-4 Ankara
Neyişçi, 1987 : Orman Yangınlarının Önlenmesinde Kullanılabilecek Yavaş Yanan Bitki Türleri
Üzerinde Bir Çalışma Doğa TU Tar. Ve Or. D. 11,3,
Neyişçi, 1994 : Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı Yangını, Rapor. TMMOB Orman
Mühendisleri Odası Yayını No: 18,
Neyişçi, 1996 : 27 Temmuz 1996 Günü Başlayıp 31 Temmuz Günü Kontrol Altına Alınan ‘Marmaris
Orman Yangını’ Hakkında Rapor .Orman Mühendisliği Dergisi Yıl:33 Sayı:4 Ankara
Şenyaz, 2000 "Yangına Karşı Koruma Sistemlerinin Ekonomik Analizi" (İ.Ü.Orman Fakültesi Orman
Mühendisliği Anabilim Dalı Tamamlanan Doktora Tezi)
83

EKLER/APPENDIX
Ek 1. Orman Genel Müdürlüğü (OGM) Harita ve Fotogrometri Müdürlüğünce, sayısal ortamda
hazırlanan Türkiye Meşcere Haritası (Kızılçam-Çz).
Appendix 1. Pinus brutia stands distribution map prepared by GDF Map and Photogrametry
Directorate
Ek 2. Orman Genel Müdürlüğü (OGM) Harita ve Fotogrometri Müdürlüğünce, sayısal ortamda
hazırlanan Türkiye Meşcere Haritası (Karaçam-Çk)
Appendix 2. Pinus nigra stands distribution map prepared by GDF Map and Photogrametry Directorate
84

Ek 3. Orman Genel Müdürlüğü (OGM) Harita ve Fotogrometri Müdürlüğünce, sayısal ortamda hazırlanan
Türkiye Orman İşletme Müdürlükleri Haritası.
Appendix 3. Forest Enterprises map prepared by GDF Map and Photogrametry Directorate
Ek 4. Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü (DMİ) Araştırma ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığı
Orman Yangınları Birimi tarafından hazırlanan Orman Yangını Erken Uyarı Haritası.
Appendix 4. Early Warning Map Prepared by IT Department of Meteorology General
Directorate
85

Ek 5. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Araştırma ve Geliştirme Daire Başkanlığı Ege Ormancılık
Araştırma Müdürlüğü tarafından hazırlanan ve önerilen “Büyük Orman Yangınları Kombine
Erken Uyarı Haritası”.
Appendix 5. Combined Large Scale Wild Fire Early Warning Map Prepared and suggested by Ege
Forestry Research Institute(EFRI)
86

Ek 6. ÖRNEK BÜYÜK ORMAN YANGIN KRİTİĞİ
Appendix 6. A CASE STUDY
ECEABAT MİLLİ PARKI (MP) 1994 YANGINI
25.07.1994 tarihinde saat 16:30’ da Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Park Müdürlüğü
kuzeydoğusundaki Yalova köyünün 2 km batısında Bahşi mezarlığı mevkiinde tarla kenarında anız
nedeniyle tek noktada başlamıştır. Anız yakan köylü hakkında jandarma tahkikatı ve suç tutanağı
düzenlenmiştir. Söz konusu yangının başlangıç noktası aynı zamanda Büyükanafarta-Yalova arasında
enerji taşıyan 35.4 kw’ lık enerji nakil hattının (ENH ) hemen altında olduğu görülmüştür.
O günkü MSLP sıcaklık ve rüzgar değerlerine göre Yangın bölgesindeki grid meteoroloji
değerleri , sıcaklık 28,3 C, rüzgar kuzeydoğudan ve 6,4 m/sn (23 km/h), nispi nemin de % 40 olduğu
tespit edilmiştir.
Yangına katılan orman işletme şefinden alınan bilgilere göre yangın mücadelesinde arazöz ve
dozerlerin kullanıldığını, tarım alanlarında başlayan yangının şiddetli rüzgar nedeniyle ormana
sıçrayarak büyümüştür. Yangın ilk 30 dakikasında c tipi meşcereleri yakarak 80 rakımdan 170 rakıma
çıkmış ve % 10 eğim ile ve 5,86 km/h hızla seyretmiştir.
Yangın 120.ci dakikada ise eğimin % 9,70 olmasına rağmen ab ve c tipi genç meşcereleri de
yakarak Büyükanafarta Kocadere yolunu geçerek Çimen Tepeye varmıştır. Bu bölümde çok üzücü bir
olayda yaşanmış saatteki hızı 7,47 km/h olan yangın mücadelesini yürüten Yangın Amiri Çanakkale
Orman Bölge Müdürü Talat Göktepe yangın ilerleme hattının (enerjinin en yoğun olduğu) uç kısmında
Çimen Tepe’ nin 800 m doğusunda dozerleri şerit açmak için yönlendirirken alevlerin arasında kalarak
şehit düşmüştür.
Bundan sonraki 5,5 saatte ise yangın gündoğusu ile lodosun kesiştiği, rüzgar yönünü dik kesen
sırtların batısında rüzgar etkisinin azalması ve eğimin negatif yönde % 10,2’ lere çıkmasına rağmen
yine aynı tip meşcerelerde rakımında 280 metreden 40 metreye düşmesi nedeniyle 2,77 km/h hızda
seyretmiştir ve gece yarısı Kabatepe mevkiindeki asfalt yola varmıştır. Buradan sonra Kabatepeden
Alçıtepe’ ye giden asfalt yolun doğu kısmında ormanlık alan olmadığından ve tarım alanları ile kaplı
olduğundan asfaltın batı kısmında dar bir şeritte ilerleyerek ertesi gün (26.07.1994) sabah saatlerinde
Kum Limanı mevkiinde kontrol altına alınabilmiştir.
Arazide ve harita üzerinde yangının başladığı ve ulaştığı noktalar işaretlendikten sonra eski ve
yeni amenajman planlarında yapılan inceleme neticesinde toplam 40,6 km mesafe kateden, ortalama
eğimi % 8,32 ve ortalama yangın hızı 3,93 km/h olan bu yangın sonucunda toplam 4167 ha. orman
alanı kaybedilmiştir. Yanan meşcere tipleri (genelde ab tipi meşcereler olup), yangının enine kesiti ve
üçboyutlu görüntüleri de eklerde sunulmuştur.
Bu yangında Gelibolu Yarımadasının Çanakkale Boğazı’ na bakan güney yamaçları ile Saros
Körfezi’ ne bakan kuzey yamaçları farklı rüzgar etkilerine maruz kalmakta ve bu yarımadada yangın
yönleri aniden çok farklı şekil alabilmektedir (Neyişçi, 1994).
87

Ek 6-a. Yangın alanını gösterir uydu görüntüsü.
Appendix 6-a. The satellite image shows fire scene.
Ek 6-b. Yangın alanını gösterir üç boyutlu uydu görüntüsü.
Appendix 6-b. The three-dimensional satellite image shows fire scene.
88

Ek 6-c. Yangın ilerleme yönü itibari ile alınmış enine kesit.
Appendix 6-c. The width cross-section according to fire progress direction.
89

Alan (ha)
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Eceabat M.P. 1994 Yangını
c ab c Bz a bc b ab Bz b bc c Bz bc b ab
30 120 120 120 120 120 120 450 450 450 450 450 900 900 900 900
10,02 9,7 9,7 9,7 9,7 9,7 9,7 10,21 10,2110,2110,2110,21 3,92 3,92 3,92 3,92
5862 7470 7470 7470 7470 7470 7470 2774 2774 2774 2774 2774 1494 1494 1494 1494
Meşcere Tipi,Zaman(dak),Eğim(%).Yangın Hızı(m/saat)
Ek 6-d. Zamana bağlı yanan alan meşcere tipi ve ilerleme hızları.
Appendix 6-d. The stand type of burned area and progress speed according to time.
Alan (ha)
2500
2000
1500
1000
500
0
Eceabat M.P.1994 Yangını Genel
ab Bz b c bc a
900 900 900 900 900 900
8,32 8,32 8,32 8,32 8,32 8,32
3939 3939 3939 3939 3939 3939
Ek 6-e. Yanan meşcere tipleri.
Appendix 6-e. Burned stand types.
Meşcere Tipi,Zaman,Eğim,Yangın Hızı
90

Ek 6-f. Amenajman planı verilerine göre bölmelerde yanan meşcere tipleri.
Appendix 6-f. Burned stand types according to forest management plan.
Yükseklik
(m)
Yatay
Mesafe
(m)
Yangın
Hızı
Eğim
(%)
Rumuz
Meşcere İşl Şefliği
İlerleme
Hızı
(Dakika)
91
Bölme
No Alan Meşcere Tipi
Komşu
Meşcere Tipi
(Şu anki)
Eski Bölme
No
50 2931 5862 10,02 c Gelibolu M.P 30 85 14 Çzc1Y-Çz0Y Çzc3 Çzc2
50 2931 5862 10,02 c Gelibolu M.P 30 105 14 Çzc1Y Çzc3 Çzc2
100 11206 7470 9,7 bz Gelibolu M.P 120 79 66 Aga0 BÇzDy ÇBÇz-MBt
100 11206 7470 9,7 bz Gelibolu M.P 120 80 48 Aga0 BÇzDy-Çzbc2 ÇBÇz-MBt
100 11206 7470 9,7 a Gelibolu M.P 120 83 58 Aga0-Çzc1Y Çza3
100 11206 7470 9,7 c Gelibolu M.P 120 84 39 Çzc1Y-Aga0-Çz0Y Çzc3 Çzc2-Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 96 52 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 97 46 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 98 45 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 99 63 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 100 48 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 101 43 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 102 65 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 103 53 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 104 61 Aga0 BÇz Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 113 35 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 114 43 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 115 74 Aga0 Çzab3 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 116 46 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 117 37 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 118 76 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 c Gelibolu M.P 120 119 14 Çzc1Y Çzc3-Çzbc3 Çza3
100 11206 7470 9,7 c Gelibolu M.P 120 128 54 Aga0-Çzc1Y-Çz0Y Çza3
100 11206 7470 9,7 c Gelibolu M.P 120 129 27 Aga0-Çzc1Y Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 130 40 Aga0 Çza3-Çzc1
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 131 50 Aga0-Çzc1Y Çza3-Çzc1
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 132 47 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 133 66 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 134 41 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 135 45 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 136 52 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 137 30 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 c Gelibolu M.P 120 138 39 Çzc1Y Çza3-Çzc1
100 11206 7470 9,7 b Gelibolu M.P 120 139 3 Çza0 Çzb3
100 11206 7470 9,7 b Gelibolu M.P 120 140 3 Çza0 Çzb3
100 11206 7470 9,7 c Gelibolu M.P 120 160 43 Çzc1Y Çzc2-ÇBÇz-Çza
100 11206 7470 9,7 c Gelibolu M.P 120 161 30 Çzc1Y Çzc2-ÇBÇz
100 11206 7470 9,7 ab Gelibolu M.P 120 162 2 Aga0 Çza3
100 11206 7470 9,7 c Gelibolu M.P 120 163 50 Çza0-Çzc1Y Çzc1-Çz0-Y
100 11206 7470 9,7 bc Gelibolu M.P 120 164 7 Çza0 Çzbc
100 11206 7470 9,7 c Gelibolu M.P 120 165 2 Çza0
100 11206 7470 9,7 c Gelibolu M.P 120 177 21 Çzc1Y
100 11206 7470 9,7 c Gelibolu M.P 120 178 53 Çzc1Y
100 11206 7470 9,7 c Gelibolu M.P 120 179 10 Çzc1Y Çzc1
100 11206 7470 9,7 c Gelibolu M.P 120 180 3 Çzc1Y
250 15258 2774 10,21 Bz Gelibolu M.P 450 74 70 Aga0 BDy ÇBÇz-MBt
250 15258 2774 10,21 Bz Gelibolu M.P 450 75 11 Aga0 BDy ÇBÇz-MBt
250 15258 2774 10,21 Bz Gelibolu M.P 450 76 24 Aga0 BÇzDy ÇBÇz-MBt
250 15258 2774 10,21 Bz Gelibolu M.P 450 77 18 Aga0 BÇzDy ÇBÇz-MBt
250 15258 2774 10,21 Bz Gelibolu M.P 450 78 69 Aga0 BÇzDy ÇBMBt
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 89 54 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 b Gelibolu M.P 450 90 48 Aga0 Çzb3 Çza3-ÇBÇzMBt

Yükseklik
(m)
Yatay
Mesafe
(m)
Yangın
Hızı
Eğim
(%)
Rumuz
Meşcere İşl Şefliği
İlerleme
Hızı
(Dakika)
92
Bölme
No Alan Meşcere Tipi
Komşu
Meşcere Tipi
(Şu anki)
Eski Bölme
No
250 15258 2774 10,21 b Gelibolu M.P 450 91 73 Aga0 Çzb3 Çza3
250 15258 2774 10,21 b Gelibolu M.P 450 92 76 Aga0 ÇBÇz-MBt-Çza3
250 15258 2774 10,21 Bz Gelibolu M.P 450 93 38 Aga0 ÇBÇz-MBt
250 15258 2774 10,21 Bz Gelibolu M.P 450 94 65 Aga0 ÇBÇz-MBt-Çza3
250 15258 2774 10,21 Bz Gelibolu M.P 450 95 52 Aga0 BÇzDy ÇBÇz-MBt-Çza3
250 15258 2774 10,21 b Gelibolu M.P 450 107 70 Aga0 Çzb3 Çza3
250 15258 2774 10,21 b Gelibolu M.P 450 108 40 Aga0 Çzb3 Çza3
250 15258 2774 10,21 b Gelibolu M.P 450 109 36 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 110 33 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 111 66 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 112 39 Aga0 Çzab3 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 120 64 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 121 72 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 122 44 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 123 50 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 124 72 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 125 47 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 126 37 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 127 57 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 149 49 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 150 74 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 151 45 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 152 45 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 153 28 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 154 51 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 155 36 Aga0 Çza3
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 156 93 Aga0-Çzc1Y Çza3-Çzc1
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 157 43 Aga0-Çzc1Y Çza3-Çzc1
250 15258 2774 10,21 ab Gelibolu M.P 450 158 30 Aga0 Çza3-Çzc1
250 15258 2774 10,21 c Gelibolu M.P 450 159 2 Çzc1Y Çza3-Çzc1
250 15258 2774 10,21 bc Gelibolu M.P 450 172 38 Aga0 Çfbc3 Çza3
250 15258 2774 10,21 bc Gelibolu M.P 450 173 59 Aga0 Çfbc3 Çza3-Çzb3
250 15258 2774 10,21 bc Gelibolu M.P 450 174 70 Aga0 Çfbc3 Çfb3-Çzc1-Çza3
40 11206 1494 3,92 bc Gelibolu M.P 900 200 20 Aga0 Çfbc3 Çfb3
40 11206 1494 3,92 bc Gelibolu M.P 900 201 25 Aga0 Çfbc3 Çfb3
40 11206 1494 3,92 bc Gelibolu M.P 900 202 32 Aga0 Çfbc3 Çfb3
40 11206 1494 3,92 bc Gelibolu M.P 900 208 39 Aga0 Çfbc3 Çfb3-ÇBMBt
40 11206 1494 3,92 bc Gelibolu M.P 900 209 14 Aga0 Çfbc3-BÇzDy
40 11206 1494 3,92 b Gelibolu M.P 900 216 77 Aga0 Çmb2-Bçm Çma3
40 11206 1494 3,92 b Gelibolu M.P 900 217 51 Aga0 Çzc2-Çmb2 Çma3
40 11206 1494 3,92 Bz Gelibolu M.P 900 228 36 Aga0 BÇz ÇBÇzMBt
40 11206 1494 3,92 Bz Gelibolu M.P 900 229 42 Aga0 BÇz ÇBÇzMBt
40 11206 1494 3,92 Bz Gelibolu M.P 900 230 61 Aga0 BÇz-Çzab3 ÇBÇzMBt
50 11206 1494 3,92 ab Gelibolu M.P 900 231 24 Çzc1Y-Aga0 Çzab3 ÇBÇzMBt

Ek 6-i. Eceabat MP-1994 Yangını esnasında yanan genç meşcereler (ab çağı)
Appendix 6-i. Young stands burned during Eceabat MP-1994 fire (age ‘ab’).
Ek 6-j. Eceabat MP-1994 Yangını esnasında yok kıyısında yanmadan kalan servi
meşcereleri (Cupressus sempervirens)
Appendix 6-j. Unburned cypress trees remained from Eceabat MP-1994 Fire
93

EK-7 BİGA İLÇESİ ORMAN YANGINLARI İLE MÜCADELE KOMİSYON
KARARI
APPENDİX 7. FOREST FIRE FIGHTING COMMITTE DECISION OF BIGA COUNTY
6831 Sayılı Orman Kanununun 69. Maddesine dayanarak düzenlenen ve Bakanlar Kurulunun
10/09/1976 gün ve 7/12520 sayılı kararı ile yürürlüğe konulan ”Orman Yangınlarının önlenmesi ve
söndürülmesinde görevlilerin göreceği işler hakkındaki yönetmeliğin” 32. maddesi gereği ve
Çanakkale Valiliğinin 28.03.2007 tarih ve 1 sayılı kararı ile Çanakkale Valiliğinin 20.03.2007 gün ve
B 18 1 OGM 1 10 Ş2 133.04/2519 sayılı emirlerine dayanarak Çanakkale İli Orman Yangınları ile
Mücadele Komisyonunun 28.03.2007 tarihli kararı.
Orman Yangınlarının önlenmesi amacıyla komisyon Kaymakam Mustafa GÜNDOĞAN
başkanlığında aşağıda imzaları bulunan katılımcı komisyon üyeleri ile birlikte 11 Nisan 2007 tarihinde
toplanarak çıkması olası orman yangınlarının önlenmesine, yangınların kısa sürede en az zararla
söndürülmesine, kuruluşlar arası koordinasyon ve iş birliğinin sağlanmasına yönelik çalışmaların
Kurumlar itibarı ile yapılması gerekli hususlar aşağıdaki şekilde karara bağlanmıştır.
A- ORMAN İŞLETME MÜDÜRLÜĞÜNÜN YAPACAĞI İŞLER :
1- Mevcut orman yolları ve yangın emniyet yollarının bakımı yapılacaktır.
2- Yangın gözetleme kuleleri vasıtasıyla gözetleme 24 saat aralıksız yapılacaktır.
3- Yangın ilk müdahale ekipleri ve arazöz ekiplerinin yangına en kısa sürede müdahale edecek
şekilde eğitilecektir. Yangın söndürme alet ve ekipmanlarının bakım ve onarımları yapılacaktır.
4- Orman köyleri yangın mükellef listeleri tanzim edilecektir.
5- Meteoroloji’den gelen hava raporları ve genel durumlar değerlendirilerek, kritik zamanlarda
ilgililere bildirilecektir.
6- Yangın haberi ilgili makamlara duyurulacak ve yangın seyri hakkında bilgi verilecektir.
7- Orman İşletme Müdürlüğü ekip ve makinalarının yetersiz kalması halinde diğer kamu kurum ve
kuruluşlarından yardım talep edilecektir.
8- Jandarma ve Emniyet Müdürlüğü ile gerekli iş birliği yapılarak yangının failinin bulunması
sağlanacaktır.
9- Yanan alanlar yılı içerisinde tekrar ağaçlandırılacaktır.
B- DİĞER KAMU KURUM VE KURULUŞLARINCA YAPILACAK İŞLEMLER :
BELEDİYE BAŞKANLIKLARINCA YAPILACAK İŞLEMLER :
1. Yangın çıkma riski bulunan çöplüklerde Belediye’ce tedbir alınacak, çöp alanlarının etrafı dozer
veya greyderle çevrilip şerit açılacak, Orman İşletme Müdürlüğünün bildireceği kritik günlerde bu
alanlarda Belediye Başkanlığınca arazöz görevlendirilecektir.
2. İlçe ve Belde Belediye Başkanlıkları yangın esnasında Orman İdaresinin iş makinesi ve arazöz
taleplerini karşılayacaktır.
JANDARMA KOMUTANLIĞINCA YAPILACAK İŞLER :
1. Yangın ihbarı alınır alınmaz yangın yerine ulaşıp, failin yakalanması, mükellef teminin ve gerekli
yasal işlemleri yürütecektir.
2. Orman İşletme Müdürlüğü ile müştereken düzenlenecek bir program dahilinde yangın çıkma riski
bulunan ve yoğun olarak ziyaret edilen ormanlık alanlar denetlenecek, orman yangınlarına karşı
uyarıcı önlemler alınacaktır.
3. 1 Haziran 2007 tarihinden itibaren ormanlara görevlilerin dışında girilmesi yasa gereği yasak
olduğundan ormanlara giriş men edilecektir.
94

EMNİYET MÜDÜRLÜĞÜNCE YAPILACAK İŞLER :
1. Orman yangınlarının faillerinin yakalanması konusunda gerekli hassasiyet gösterilecek ormanlık
alanlardan geçen yollardan seyreden vasıtalardan yanık sigara atılmaması denetlenecektir
2. Yangın ekiplerini taşıyan araç, arazöz, iş makinası vs. gibi araçlara trafikte gerekli kolaylık
sağlanacaktır.
TEDAŞ TARAFINDAN YAPILACAK İŞLER :
1. Ormanlık alandaki trafoların ve enerji nakil hatlarının bakımları haziran ayı sonuna kadar
yapılacak, yıpranmış ve tehlike arz eden malzemeler değiştirilecek. Enerji nakil hattının altında
bulunan yanıcı maddeler temizlettirilecektir.
2. Çok rüzgarlı havalarda ve yangın anında Orman İdaresinin talebi halinde ormanlık alandan geçen
enerji nakil hatlarının elektrikleri kesilecektir.
İLÇE MÜFTÜLÜĞÜNCE YAPILACAK İŞLER :
1. Yangın sezonu boyunca gerekli görülen cuma günleri köy ve kasaba camilerinde orman
yangınlarının vereceği zararlar, anız yakmanın zararları ve orman alanı dışında dahi olsa rüzgarlı
havalarda açık alan yangınlarına (tarla temizliği, çoban ateşi) meydan verilmemesi hususları
anlatılacaktır.
2. Yangın durumunda cami hoparlörleriyle halka duyuru yapılması sağlanacaktır.
TARIM İLÇE MÜDÜRLÜĞÜNCE YAPILACAK İŞLER :
1. Tarım ürünlerinin biçilmesi sırasında sapların uzun bırakılmaması konusunda biçerdöver
oparatörlerinin eğitilmesi ve uyarılması sağlanacaktır.
2. Anız yakılmaması ve anız yakmanın zararları işlenecek, ayrıca biçerdöver ve balya makinaları
yanında su tankı veya yangın söndürme tüpü bulundurulması takip ve kontrol edilecektir.
SAĞLIK GRUP BAŞKANLIĞINCA YAPILACAK İŞLER :
1. Büyük orman yangınlarında veya talep halinde yeterince ambulans ve sağlık ekibi yangın
mıntıkasında bulundurulacaktır.
MİLLİ EĞİTİM MÜDÜRLÜĞÜNCE YAPILACAK İŞLER :
1. Okullarda orman ve orman yangınları konusunda öğrencilere eğitim verilecektir.
DİĞER KAMU KURULUŞLARINCA YAPILACAK İŞLER :
1. İlçemizde teşkilatı bulunan Karayolları, D.S.İ. ve Köy Hizmetleri gibi kuruluşlar talep halinde iş
makinası, treyler vs gibi makine ihtiyaçlarını karşılayacaktır.
KÖY MUHTARLIKLARINCA YAPILACAK İŞLER :
1. Yangın mükellef listeleri derhal düzenlenip haziran ayı başında Orman İşletme Şefliklerine
verilecektir. Yangın ihbarında Köy Muhtarı başta olmak üzere mükellefleri yangın mahalline sevk
edilecektir.
2. Yangın failinin bulunmasında Orman İdaresi ve Jandarmaya yardımcı olacaklardır.
3. Orman içi ve kenarında tarlalarda anız, ot, çalı yakılmasına engel olacak ve aksi hareket edenleri
Jandarma ve Orman İşletme Müdürlüğüne bildirecektir.
4. Köyünde bulunan tüm sürü sahibi ve çobanları yayılış yerleri ile birlikte bir liste halinde Orman
İşletme Şefliğine bildireceklerdir.
5. Muhtar ve köy halkı mıntıkasında şüpheli gördükleri şahısları anında Jandarma, Emniyet veya
Orman İdaresine bildireceklerdir.
6. Köy Muhtarları ormana bitişik anız bulunan tarlalarda ormana bitişik kısmın tarla sahibi ya da
kullanıcısı tarafından sürülmesini temin edeceklerdir.
95

GENEL HÜKÜMLER
1. 6831 Sayılı Orman Kanununun 04.07.1995 tarih ve 4114 sayılı kanunla değişik 76. Maddesi
gereği Devlet Ormanlarında belirlenen konak yerleri dışında gecelemek, ateş yakmak, ormana 4
kilometre mesafe içinde 31 veya 32. madde köyleri sınırlarında anız veya benzeri bitki örtüsü
yakılması yasaklanmış olup, bu konunun takibi Jandarma, Emniyet, Tarım İlçe ve Orman İşletme
Müdürlüklerince yapılacaktır. Bu karara uymayan veya tatbik ve icrasına muhalefet eden ya da zorluk
çıkaranları görüp de haber vermeyenler hakkında 6831 Sayılı Orman Kanununun 4114 sayılı kanunla
değişik 110. Maddesi gereğince işlem yapılması için tutanak tanzim edilecektir.
2. Her kurum 1774 sayılı Kimlik Bildirim Kanunu gereği özellikle orman içi yerlerde çalıştırdıkları
şahısların kimlik bildirimlerini ilgili jandarma ve Emniyet Müdürlüklerine yapacaklardır.
3. Komisyon kararının gereği yapılmak üzere ilgili kuruluşlara ve Köy Muhtarlıklarına
dağıtılmasına bu karara uymayanlar hakkında 6831 Sayılı Orman kanununun 74.76.83.105 ve 110.
Maddeleri ile T.C.K.’nun 5237. Maddesine göre işlem yapılmasına karar verildi. 11.04.2007
Mustafa GÜNDOĞAN
Biga Kaymakamı
Yzb. Ümit DEMİRHAN
İlçe Jan. Bölük Komutanı
Şafak BARAN
İlçe Müftüsü
Alaatin YÜZER
Muhtarlar Derneği Başkanı
Hasan YILMAZ
Kozçeşme Belediye Başkanı
Mehmet ÖZKAN
Biga Belediye Başkanı
Nevzat EĞRİCE
İlçe Emniyet Müdürü
Ümit ORTAN
Tarım İlçe Müdürü V.
Eşref SOĞUKLUOĞLU
Karabiga Belediye Başkanı
96
İbrahim TANIŞ
Biga Orman İşletme Müdürü
Dr. A.Volkan SÜMER
Sağlık Grup Başkanı
Burhan AVLANIR
Milli Eğit. Müdürü
Remzi KINALI
Tedaş Müdürü
Arslan YAVUZ
Sivil Savunma Müdürü
Tamer ERGÜN
Gümüşçay Belediye Başkanı
İbrahim EREN Osman BALTA
Yeniçiftlik Belediye Başkanı Balıklıçeşme Belediye Başkanı