LIBRO-NOI-SCOMPARSI

.em ên wendakaybolan bizwe, the disappearedVeysi Altay

. .em ên wendakaybolan bizwe, the disappearedBerg û Grafika PirtûkêTasarım ve UygulamaPunto Baskı ÇözümleriÇapBaskı???em ên wendakaybolan bizwe, the disappearedNisan 2011Global Dialogue’un katkılarıyla

. .Veysi AltayDi sala 1975’an de li Agiriyê ji dayik bûye. Bi qasî 12 salan e karê wênekêşiyê remijûl dibe. Heta niha wênekêşiya Şano, Reqs, Kovar û setên çend fîlman kiriye û diçend pêşbirkên wêneyan de xelatên wêneyan girtiye. Ev pêşangeha wî ya taybet açaremîn e. Veysi Altay nêzî 10 salan rêveberiya Komeleya Mafê Mirovan (ÎHD) decih girt. Bi qasi 4 salan rêveberiya pirtûkxwana mafên mirovan de cih girt. Di hemandemê de di nav xebatên saziyên civakê yên wekê Rêxistina Efûyê (AI), Ji bo AştiyêHuner de jî xebat dimeşîne. Li ser beşên cuda xebatên mafên mirovan de perwerdehîdaye. Her wiha der barê lînç, nîjadperestî, mayîn û reda wîcdanî jî xebat pêk aniye ûdi van mijaran de rojname û kovaran de nivîsên wî hatine weşandin.1975 yılında Ağrı’da doğan Veysi Altay, yaklaşık 12 yıldır fotoğrafla uğraşmakta.Şimdiye kadar pek çok tiyatro oyunu, dans gösterisi, dergi, film ve gazete içinfotoğraf çeken; yurtdışı ve yurtiçinde 5 fotoğraf sergisi açmış olan sanatçının bu ilkfotoğraf albümü çalışması.Altay, İnsan Hakları Derneği’nde (İHD) yaklaşık 10 yıl şube ve genel merkezdüzeyinde yöneticilik, kütüphane müdürlüğü ve yurtiçi ve dışında birçok şehirdeverilen pek çok eğitimde koordinatörlük ve eğitmenlik yaptı. Ayrıca mayın, linçkültürü, milliyetçilik, mevsimlik işçiler vs ile ilgili çalışmalar yaparak raporlarhazırladı. Çeşitli dergi ve gazetelerde yazılar yazdı. Uluslararası Af Örgütü (AI)yöneticiliği yaptı. Pek çok panel ve kurultaya konuşmacı olarak katıldı.Ayrıca, Altay’ın film danışmanlığı, seslendirmesi ve set fotoğrafçılığı deneyimi de var.Veysi Altay, born in 1975 in Ağrı, is involved in photography for 12 years. Thisis the first photo album by the artist who had taken photos for many theater anddance performances, magazines, movies and newspapers and had 5 exhibitions bothabroad and at home.For 10 years, Altay had worked with the Human Rights Association and heldthe positions of manager both at the headquarters and offices, library manager,coordinator and trainer at various education programs both abroad and at home. Inaddition to these, he made studies and prepared reports on land mines, lynch culture,nationalism, seasonal workers, etc, wrote for various newspapers and magazines,held a management position with Amnesty International, and participated asspeaker at various panels and conventions.Altay, who was also consultant, director, dubbing and set photographer for variousmotion pictures.Veysi Altay / 6Markar Esayan / 10Eren Keskin / 14İHD Diyarbakır Şubesi / 17Sırrı Süreyya Önder / 22Evin Doğan / 27Ender Öndeş / 29Sezen Aksu / 30Banu Güven / 34Osman Baydemir / 38Şanar Yurdatapan / 42Ender Öndeş / 44Kazım Öz / 46Hüseyin Karabey / 50Aydın Engin / 54Ferhat Kentel / 60Rakel Dink / 62Gülten Kaya / 64Leyla İpekçi / 70Mahir Günşiray / 74Serpil Taşkaya / 78Veysel Vesek / 80Pakrat Estukyan / 82Deniz Türkali / 90Oya Baydar / 94Lale Mansur / 98İsmail Beşikçi / 106Halil Ergün / 112Hilal Kaplan / 116Melike Demirağ / 120Metin Üstündağ / 126Nur Sürer / 130Vedat Türkali / 134Zeynep Tanbay / 138Ali Arslan, Arife Köse, Asena Günal, Azad Zal, Cihan Sarıyıldız,Cafer Gözel, Elif Akan, Eren Keskin, Fırat Sayan, Gökhan Altay,İsmail Erdoğan, İsmail Yıldız, Kerem Uçar, Leman Yurtsever,Nayat Kösedağ, Nihat Bilen, Nurcan Kaya, Osman Kavala,Savaş Yıldırım, Sebla Arcan, Sekvan Bilen, Sinan Aktaş,Şaban Dayanan, Taner Koçak, Vafi Aksoy, Veysel Vesek,Yakup Karabacak, Zeynep Tanbay veİnsan Hakları Derneği Genel Merkezi ve İstanbul Şubesi’neSipasdarî...Teşekkürler...Acknowledgment...

..em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedBêyî HevrûbûnNabeYüzleşmedenOlmazNot WithoutConfrontationVeysi AltayKêm mirovan qêrînên wan bihîst. Kesên kubihîstin jî ji çîrokên wan bawer nekirin.Hin kes di nav fikarên bikarhatinê de bûnhebû. Ji bo ku li kurên xwe, li keçên xwe, libirayên xwe , li hezkiriyên xwe digeriyan, biêrîşên polîsan re rû bir rû man, hatin lêdan,di erdê re hatin kişandin, hatin copkirin ûbinçavkirin. Lê belê nesekinîn, sekinandinawan jî nepêkan bû.Ji ber ku derdên wannehatin dermankirin, ew jî derd û kulên wanjî zêde bûn.Li vî welatî di 24’ ê Nîsana 1915’an de bidestpêkirina feraseta; li stenbolê binçavkirina200 î zêdetir rewşenbîr pêşengên civakaermenî ku gelek ji wan wenda bûn di serêsalên 1980’ êyî de binçavkirin û wendakirinaji aliyê leşker û polîsên dewletê ve, di salên90’î de li Kurdistanê veguherî wendakirinêntomerî.Di bin çavan de piştî lêpirsînan hatin kuştin ûji balafiran bi nav daristanan ve hatin avêtin,di bîrên asîtan de hatin tunekirin, di qazanênkaloriferan de hatin şewitandin. Hinek ji wanjî “li cihên ku nayên zanîn” Wekî Mutkî, wekîNewala Qesaban di gorên tomarî de bihustekax avêtin ser wan û ew binax kirin.Ew hêzên ku ji aliyê dewletê ve hatibûndamezrandin ên wekî Jîtem, wekî Hîzbulkontrawan hêzên para mîlîter mina ku liderveyî dewletê bûn xuya dikirin lê belêÇığlıklarını çok az insan duydu. Duyanlarınbir kısmı onların hikâyelerine inanmadı.‘Kullanıldıklarını’ düşünenler oldu.Evlatlarını, eşlerini, kardeşlerini, sevdikleriniaradıkları için polis saldırılarına maruzkaldılar, dövüldüler, yerlerde sürüklendiler,coplandılar, gözaltına alındılar. Amadurmadılar, durdurulamadılar. Dertlerinederman bulunmadıkça acıları da kendileri deçoğaldı.24 Nisan 1915’de 200’den fazla Ermeniaydını ve toplum önderinin İstanbul’dagözaltına alınıp çoğunun kaybedilmesiylebaşlayan devlet politikası, 80’lerin başındametropollerde kolluk kuvvetleri tarafındangözaltına alınıp kaybetmelere, 90’lı yıllardaise Kürt coğrafyasında Kürt gazeteci, insanhakları savunucusu ve aktivistlerin kimizaman tek başına kimi zaman toplu olarakkaybedilmelerine bıraktı yerini. Gözaltındaişkenceli sorgulardan geçirilen insanlarkatledilip helikopterlerden ormanlaraatıldı, asit kuyularında yok edildi, kaloriferkazanlarında yakıldı. Kimisi de “bilinmeyen”yerlere, Mutki, Newala Qesaba gibi toplumezarlara üzerlerine bir avuç toprak atılarak“gömüldü”.Devletin kurduğu Jitem, Hizbul-kontra gibi,devletin dışındaymış gibi görünen ama bütünsilahını, parasını ve gücünü devletten alanVery few people heard their screams. Someof them did not believe their stories. Somepeople thought they were ‘used’. They havebeen subject to attacks of the police officersbecause they looked for their children,brothers and sisters, for their loved ones;they have been beaten, swept on the ground,clubbed, taken into custody. But they did notstop, they could not be stopped. As long asthey could not find remedy to their pains,both their pains and they increased.The policy which started in this land byinternment and disappearance of more than200 Armenian intellectuals and communityleaders on April 24th 1915, lead to thedisappearance of whom were taken undercustody by the law enforcement officers in thebeginning of the 1980’s and moreover to thesingle or collective disappearance of Kurdishjournalists and human rights defenders inKurdish geography in the 1990’s. The peoplewho were subject to inquiries were torturedand killed and then they were thrown to theforests, they were eliminated in the acid wells,they were burnt in the boilers. Some of themwere buried in the “unknown” places andonly a handful of soil was put on them.The paramilitary forces (JITEM-Gendarmerie Intelligence and Anti- TerrorUnit, Hezbol-Contra) which gain their guns,7

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedEz dixwazim şîna xwebikimMarkar EsayanRehmetiyê Apê Nîşan ji me re gotibû. Ji wî rejî merivekî wî qala wan kesên ku ketine riyamirinê ya Tehcîrê…Jineke li bendî mirinê ye. Bi dorê têne kuştinyên ku di wê qefîleyê de ne. Li vir gelek tiştêntirsnak hene ku ez nikarim bibêjim. Ez ênikaribim bibêjim.Dor tê pîrejina Ermenî ya hinda me. Jin ji berdilê xwe hinek pere derdixîne. Dibêje; “Lawo,han ji te re, ev ji bo pereyê berikên çekan e.Min bi vî rengî nekuje, berikek berî min demin bikuje.”Kujer pere digire û wekî ku jinikê jê re gotiye,berê rovelverê dide jinikê. Bera serê jinikêdide.Mirina bê êş.Em tev ji mirinê ditirsin, tevî ku em ji mirinêditirsin, tevî ku em nikarin ji mirinê birevinjî, em dibînin kesên ku ji bo mirinê hinstandardan, hin qatan dixwazin.Gelek qala çîrokên berikê tê kirin. Heta hinErmenî bi berikekê, ji ber ku pereyê wantêrî berikekê tenê dike, li dû hev rêz dibin ûmirinê li hev parve dikin.Belê, rast e, cureyê mirinê hene. Dema kutu dijî cudahiyên çînayetî, zayendî çawa bin,di dema mirinê de, di dema dîliyê de wendanabin, naqedin; li ber dawiya mirov bandordikin, dawiya mirov diyar dikin. Berî ku bênekuştin tecawuzê hemû jinên Ermen tê kirin.Ben yasımı tutmakistiyorumRahmetli Nişan amca anlatmıştı. Ona dabir akrabası, Tehcir’de ölüm yolculuğunaçıkanlardan.Bir kadın, ölümü bekliyor. Sıraylaöldürülüyorlar kafiledekiler. Burada anlatmakistemediğim korkunç detaylar var.Anlatmayacağım da.Sıra bizimkininin yanındaki yaşlı Ermenikadınına geliyor. Kadın koynundan birmiktar para çıkarıyor. “Oğluum” diyor o’larıuzatarak, “Al şu kurşun parasını. Beni öyleöldürme. Vur beni” diyor.Bozguncu vicdana mı geliyor bilinmez, parayıalıyor, rovelverini çıkarıp kadınla yaptığıanlaşmaya uyuyor.Kafasından vuruyor kadını.Acısız ölüm.Hepimiz ölümün her türlüsünden korkarken,ölümün kaçınılmazlığında, ölmenin bilestandartları, sınıfları, tercih edilenleri var.Bu kurşun hikâyeleri çok anlatılır. Hatta tekkurşunla, arka arkaya dizilip, -paraları tekkurşuna yetiyor çünkü- aynı ölümü paylaşanErmeniler var.Evet, ölümün de çeşitleri var. Yaşarken maruzkalınan sınıfsal, cinsel farklılıklar, ölürken,tutsak düşerken de yok olmuyor, belirliyorlaro sonun muhtevasını. Ermeni kadınlarınhepsine tecavüz ediliyor, öldürülmeden.Ama güzel olanlar seçiliyor aradan.I want tomournMy late uncle Nişan once told.He had been told by one of his relatives whoset out for a journey to death during theDeportation.A woman waiting for death. The members ofthe convoy are being killed successively. Thereare some awful details that I do not want totell here.I won’t tell anyway.It is now the turn of the old Armenianwoman. She takes out some money from herbosom. She says, “My son,” extending the“o”s, “take this bullet money. Don’t kill melike that. Shoot me”.It is not known whether the cheater feltremorse or not, he takes the money and fulfillsthe agreement he made with the woman.He shoots her on the head.Painless death.We are all afraid of any kind of death, of theinevitability of death, but we can not helpnotice there are standards, classes and ways ofdeath that are preferred.There are so many bullet stories like this. Yet,there are some Armenians sharing the deathranked one after another with one bullet–because they can only afford one bullet.Yes, death also comes in different types.The class differences, gender differencesthat we are subject of while we are livingLê yên xweşik têne hilbijartin.Ew dibin pêşiyên Bafilleyên îroyîn.Ciwanikên xweşik ên Ermenî…Ew jinên Ermen yên ku ola xwe diguherînin,pê re hemû dîroka xwe, malbata xwe ji bîrdike û dest bi jiyaneke ji mirinê xirabtirdikin…Wekî dapîra Fethiye Çetin bi hezaran dayikênbi vî rengî hene.Ev siûd e ya bê siûdî ye? Bersiva vê pirsê yekbi yek di çîrokên jinên Ermen de ye.Min jî gelekan ji wan nas kirin. Bêdengî wekîtemesiyekê ser wan girtibû.Dema ku dijiyan nediaxivîn. Di nîvî dejiyanekê dibirin û diavêjin. Êdî Hayganuş,Siranuş, Vartuhi, Turfanda tune bû. Ayşe,Gulbahar, Hacer bû navê wan…Bi mirina zarokên wan re jiyana wan aberê miribû. Ji xwe re li teseliyê digeriyanbi hevserên xwe yên nû, zarokên xwe yênnû…Yên ku ji qirê xilas bûbûn û ji bo kunasnameya xwe veşêrin ji mecbûrî bûnMisilman xwedî siûdê bûn. Hevserên wan êdîkujerênwan ên berê nebûn, Misilmanên bihurmet bûn. Ev ji wan re baştir dihat.Lê gelek ji wan jî ji mecbûrî ketin berikakujerên zarok û hevserên xwe. Tecawuzadomdar… Ew zarokên ku ji wan çêbûn û biwan re riya çûndin û hatinê… Şûn de…Li ber mirinê kirina Hayr û Merê, angodiaya bi navê “Bav ême yê li ezmanan”; piştîdemeke dirêj derxistina ewî xaçê pêşî û yêdawî… Cara pêşîn ji neviyên xwe re vegotinarastiyan….Lawo ez Ermenî me. Ev çi êş gelo! Nemumkun e ku mirov texmîn bike…Mirovek bi çi awayî bi vê êşê dijî, bêyî ku şînaBugünkü dönmelerin ataları oluyor onlar.Güzel, genç Ermeni kadınları…Dinini değiştirmek, bütün tarihini, ailesinibir günde unutup, ölümden beter “yeni” birhayata başlayan Ermeni kadınları…Fethiye Çetin’in anneannesi gibi binlercesi var.Talih mi yoksa talihsizlik mi, cevabı her birErmeni kadınının hikâyesinde saklı…Ben de çok tanıdım onlardan. Suskunluk birşal gibi örtmüştü üzerlerini. Konuşmuyorlardıyaşarken. Bir hayatı keskin bir bıçakla, kesipatmışlardı ortasından. Artık Hayganuş,Siranuş, Vartuhi, Turfanda yoktu. Ayşe,Gülbahar, Hacer’di isimleri… Çocukları ilebirlikte, eski hayatları da ölmüştü. Teselliyiyeni kocalarından doğan yeni çocuklarında,hayatlarında buldular. Onları soykırımdankurtaran, sonra da kimliğinin gizlenmesiiçin Müslüman olmak zorunda olanlar dahaşanslıydılar tabii. Yeni kocaları, eski katillerideğil, merhamet sahibi Müslümanlardı. Bunuhazmetmek daha kolaydı.Ama birçoğu da çocuklarının, kocalarınınkatillerinin koynuna girmek zorunda kaldılar.Bir hayat boyu süren tecavüz. Onlardandoğan çocuklara annelik ederken yaşanan gelgitler.Sonra…Ölüm döşeğinde edilen Hayr-Mer, yaniGöklerdeki Babamız duası, uzun zaman sonraçıkarılan o ilk ve o son Haç. Ve toruna ilk kezfısıldanan gerçekler.Ben bir Ermeniyim evladım. Nasıl bir acıdırbu! Tahmin etmek bile mümkün değil.Bir insan bu acıyla nasıl yaşar, yas tutulmasınabile izin verilmemişken.Böyle kaç nesil geldi geçti. 96. yılında halaErmeniler yaslarına başlayabilmiş değiller.“Ölüler usulüne uygun gömülmezse geridon’t disappear while we die or while we areheld captive, it is these class differences thatdetermine the content of our ends. All of theArmenian women were raped before theywere killed.However the beautiful ones were selected.They are the ancestors of today’s convertedArmenians.Beautiful, young Armenian women…The Armenian women who were forced toconvert their religion, forced to forget allabout their own history and their familyand in one day start a “new” life worse thandeath…There are thousands of Armenians like thegrandmother of Fethiye Çetin. Are they luckyor unlucky? The answer is hidden behind thestory of each Armenian woman…I have known many of these women. Theirsilence covered them like a scarf. They didnot talk. Their lives were cut into two fromthe middle by a sharp knife. There wereno Hayganuş, Siranuş, Vartuhi, Turfandaanymore. They became Ayşe, Gülbahar,Hacer… Their previous lives died with theirchildren. They found solace in their newchildren from their new husbands and lives.The ones rescued from the genocide andthen converted to Islam in order to hide theiridentities were the luckier ones of course.Their new husbands were merciful Muslims.Their cases were easier to endure.But many of them had had to become thewives of the killers of their children andtheir husbands. A life long rape. It is an ebband flow experience they witnessed whilemothering their own children from these new10 11

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedxwe bike…Bi vî awayî çend nifş çûn û hatin. Ev sala 96ane lê hê jî Ermenan dest bi şîna xwe nekirine.Min nivisandibû û gotibû “ku mirî li gorî rê ûrêçikan neyên veşardin dê vegerin.” Ermenanli gorî rê û rêçikan miriyên xwe veneşartin. Evji bo wan nehat dayîn.Hê jî vî mafê wan nehatiye dayîn.Şîn dest pê nake.Raborî nabe raborî, ji ber wê jî mirov nikaredespêkek bike.Li Arafê du gelên lanetkirî; Ermen û Tirk…Wekî ku Hirant digot; her du gel jî nexweş inû her yek nûjdarê yê din e.Niha em li bîra xwe dikolin. Diêşê. Ermendihejin li hember berpirsiyariya nejibîrkirinêû nenefretkirinê ya me ya li hember bav ûkalan…Ji bo ku serî bi vê êşê re derînin hinek ji wanxwe li jibîrkirinê datînin, hinek jê jî xweradestî nefretê dikin.Gelo em dikarin wan sûcdar bikin?Lê dema em li bîra xwe dikolin digel êşantiştên baş jî hene.Mixabin bi demê re em wan jî ji bîr ve dikin.Bi tenê li şûnê hestewariyekê dimîne.Hêrsa li hember înkara êşê û li aliyê Tirkan yadijber…Diviya wisa nebûna… Lê bû. Mebêhurmetiyê li hember raboriyê kir û ew jîji dû me naqete. Tu biryarê parlamentoyekêtêr nake ku Ermen dest bi şîna xwe bikin.Qira Fila li Marsê jî bê pejirandin dîsa jibo Ermenan nabe şîfa, Ermen xwe baş hîsnakin…Ku Tirk wan fêm nekin, wan hemêz nekin,ku nebêjin; “birayê min li te neheqî hatgelirler” diye yazmıştım. Ermeniler ölüleriniusulüne uygun gömme fırsatı bulamadı. Buhak onlara tanınmadı.Hala da tanınmış değil.Oysa yas bir türlü başlamıyor.Geçmiş bir türlü geçmiş olmuyor. Yeni birbaşlangıç yapamıyorsunuz.Arafta lanetlenmiş iki halk Ermeniler veTürkler…Hrant’ın dediği gibi, iki halk da hasta vedoktorları da birbirleri.Şimdi, belleğimizi kazıyoruz. Acıyor.Atalarımıza karşı unutmama sorumluluğuile nefret beslememe gerekliliği arasında birsarkaç gibi sallanıyor Ermeniler.Bir kısmı kendini hafızasızlığa, bir kısmı isenefrete teslim ediyor, mücadele edebilmek içinbu acıyla.Suçlayabilir misiniz onları?Oysa kazıdığımız o bellekte, acı şeylerinyanında iyi şeyler de var.Onları da kaybediyoruz, zaman geçtikçe, neyazık.Geride sadece bir duygu nebulası kalıyor.Acının inkârına duyulan öfke ve Türklerdekikarşıtı.Böyle olmamalıydı. Ama oldu. Geçmişesaygısızlık ettik ve o da peşimizi bırakmıyor.Hiçbir parlamento kararı Ermenilerin yasınıbaşlatmaya yetmez. Soykırım Mars’ta bilekabul görse, Ermeniler kendilerini şifa bulmuşhissetmeyecek çünkü.Eğer Türkler onları anlamazsa, onlarıkucaklamazsa. “Kardeşim evine dön, haksızyere kovuldun. Haksız yere öldürüldün. Acınıanlıyorum. Gel birlikte ağlayalım” demezse…Bunu devletler yapamaz. Yapmayacak da,yapmasınlar da zaten.husbands…The Hayr-Mer prayer which is the prayerof Our Father in the Sky said in thedeathbed, the first and last crossing after along time. And the truth whispered in thegrandchildren’s ear for the first time.‘I am an Armenian my son.’ What a pain isthis! It is impossible even to imagine.How one can live with such a pain, while oneis banned to mourn.How many generations have come and gonelike that. The Armenian people have notstarted to mourn on the 96th year. I wrote, “Ifdead are not buried properly they will comeback”. The Armenians did not have a chanceof burying their dead properly. They did nothave this right.And they still do not have this right.Yet, somehow, mourning does not start.Somehow, the past can not become the past.You can not make a fresh start.The Armenians and Turks are two nationsdamned in the Purgatory….As Hrant said, two of them are ill and theyare the remedy to one and another.Now we are scratching our memories. It hurts.The Armenians are swinging like a pendulumbetween the responsibility of rememberingand the need of not hating.In order to fight with this pain they surrenderthemselves to both being without memory andhate.Can you blame them?Yet, in the memory that we scratch, there aregood things too.We also have been losing them as time passedby, what a shame.kirin, ka vegere mala xwe, tu bi neheqî hatîqewirandin, tu bi neheqî hatî kuştin, ez êşê tefêm dikim, de ka were em bi hev re bigirîn…”Dewlet vê nakin, nikarin bikin û bila nekinjî…Başiya me bi me ye. Bê ku em dakevin siyasetême dikarin vê meselê çareser bikin…Ez dibînim ku waye vê pêvajoyê dest pê kiriye.Hirant hemû bendavan hilweşand, hemûhesaban serobino kir…Nevî dertênê û diaxivin êdî… 24ê Nîsanêêdî li Tirkiyeyê jî bi bîr tê. Li ser wicdanê gelpeyva dîroka fermî serweriya xwe wenda dike.Ji bo min a girîng ev e, ya ku hêvî dide minev e.Jê şûn de beredayî ye.Ez êdî gelek westiyam.Ermen gelek westiyan.Ez dizanim ku Tirk jî wisa ne.Ne erd, ne pere û ne jî tiştek din…Bi tenê ez dixwazim şîna xwe bigirim.Bizim şifamız birbirimizde. Hiçbir siyasetedâhil olmadan aşabiliriz bu zorluğu.Bu sürecin başlamış olduğunu görüyorum.Hrant kırdı tüm barajları. Alt üst etti tümhesapları.Torunlar ortaya çıkıp konuşuyorlar artık. 24Nisanlar Türkiye’de de anılıyor. Resmi tarihininkâr söylemi, üstünlüğünü hızla kaybediyorhalkın vicdanında.Benim için önemli ve umut veren budur.Gerisi boş.Ben artık çok yoruldum.Ermeniler çok yoruldu.Eminim Türkler de öyle.Ne toprak, ne para ne pul…Sadece yasımı tutmak istiyorum.There is only a nebula of emotion thatremains.The anger towards the denial of the pain andits reciprocal among Turks.It should not have been this way. Bu it did.We have been disrespectful to the past, soit haunts us. No decision of the parliamentwill be enough to start the mourning ofArmenians. Even if genocide is accepted atMars, Armenians will not feel themselveshealed.If Turks do not understand them or hugthem…. If they do not say, “My brother, mysister, come back, you were unfairly sent away.You were unfairly killed. I understand yourpain. Let’s cry together”…States can not do this. They will not and theydo not do it anyway.We hold the treatment for one another. Wecan overcome this difficulty without gettinginvolved in the politics.I see that this process has started. Hrantknocked down all the dams. He shook up allthe plans.The grandchildren are now coming outand talking. The April 24s are also beencommemorated in Turkey. The denialdiscourse of the official history has beenlosing ground in the public conscience.This is what is important and promising forme.The rest is vain.I grew so tired.Armenians also grew so tired.I am sure so are the Turks.Neither land, nor money…All I want is to mourn.12 13

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedPolîtîkaya Dewletê YaWendakirina Di BinÇavan DeDevletin GözaltındaKayıp EtmePolitikasıThe Losing UnderCustody Policy ofthe StateEz wekî kes bûm şadê gelek wendayên piştîgirtinê.Tê bîra min sala 1995an meha Rêbendanêbû...Ridvan Karakoç rojek hat nûsîngeha min. Dinava tevgera welatparêz de bû. Got ku her timji aliyê polîsên xefye ve tê şopandin. Ew li serwê fikrê bû ku ji aliyê endamên JITEMê vedihat şopandin û metirsiyên wî hebûn. Alîkarîji min xwest. Min jî jê re got ku ‘divê di serî detu wekaletê bistînî û çi tişt hatin serê te tu minagahdar bikî, ji min re bibêji.’Di ser re bi qasî 10 roj derbas bûbû.Îcarê bi telefonê li min geriya. Got ku wîwekaletnameyê derxistiye. “Her tim li dûmin in, ji ber wê ez nikarim bêm, ez êwekaletnameyê bi posteyê bişînim.” Şûn jî got:“Ku tiştek were serê min berpirsê wê dewlet e,tu vê bizanibî.”Piştî çend rojan wekaletname hate ber destêmin.Di dawiya meha Reşemiyê de malbata wî limin geriya, gotin ku ew tu agahî ji Ridwannagirin. Ez piştî wê li her derê geriyam,min pirsî, tu ciyek ku ez serî lê nedim nema.Şubeya “Terorle Mucadeleyê”, qereqol,cendirme, morg û hemû derên din. Di ser redu meh derbas bûbû, malbat gihîştin wî; lêbedena wî ya bê can, laşê wî yê îşkencekirî.Piştî ku îşkence kiribûn wî binax kiribûn.Ez li wê derê nebûm. Ji ber nivîseke min cezali min hatibû birîn ez mehkûm bûm.Di merasîma defnkirina wî de ez ne li wêbûm.Lê em her rojên şemiyan li meydanaGalatasarayê saet di 12:00an de bang li wandikin.ayıydı. Rıdvan Karakoç bir gün büromageldi. Yurtsever hareket içindeydi. Hergün, her an sivil giyimli kişiler tarafındantakip edildiğini anlattı. Takip edenlerinjitem elamanları olduğunu düşünüyordu veendişe içindeydi. Yardımımı istedi. Ben deöncellikle bir vekâlet çıkartmasını ve yaşadığıher sorunu bana bildirmesini istedim.Yaklaşık 10 gün geçti. Bu kez telefonla aradı.Vekâletnameyi çıkarttığını söyledi “ama heran peşimdeler, bu nedenle gelemiyorum,vekâletnameyi posta ile gönderiyorum” dedive ekledi: “Bana bir şey olursa, sorumlusudevlettir, bunu bil”.Vekâletname birkaç gün sonra elimdeydi.Şubat ayının sonlarına doğru ailesi aradı.Rıdvan’dan haber alamıyorlardı. Ben, o süreiçinde başvurmadık yer bırakmadım. Terörlemücadele şubesi, karakollar, jandarma,morg aramadığımız yer kalmadı. Ve aradaniki ay geçmişti ki Rıdvan’ın işkence edilmişve öldürüldükten sonra gömülmüş cansızbedenine ulaşıldı.Ben ise, orada bulunamadım. Çünkü yazmışolduğum bir yazı nedeniyle hakkımdaverilmiş hapis cezası kesinleşmişti vearanıyordum.Onun son yolculuğunda bu nedenle yanındaolamadım.Ancak, bizler her Cumartesi günüGalatasaray meydanından saat 12.00’deonlara sesleniyoruz.Devlet, sadece Kürt, Ermeni, muhalifoldukları için yüzlerce insanı gözaltındakaybetti.Failleri uzakta aramaya gerek yok. Katillerbizim ödediğimiz vergilerle yaşamlarını2010. The society was late for 95 years.I experienced a disappearance under custodyincident very closely.I remember, it was the first month of 1995.One day Rıdvan Karakoç came to my office.He was involved in the Kurdish movement. Hetold me that he was followed by civil peopleeveryday and every moment. He thoughtthat the followers were the staff of JITEM(Gendarmerie Intelligence and Anti- TerrorUnit) and he was worried. He asked my help.And I asked him to give me power of attorneyand to inform me regarding all the problemsthat he experienced.About 10 days had passed. He called me byphone. He told met hat he prepared the powerof attorney. But he said, “I am followed allthe time, so I can not bring it myself, I willsend it by post”. And he added, “If somethinghappens to me, it is the state who is responsiblefor this”.A few days later I received the power ofattorney.His family called me towards the end ofFebruary. They had not heard from Rıdvan.I applied everywhere. Branch of Fightingagainst Terrorism, police stations, gendarmerie,morgue, we looked everywhere. Two monthslater the tortured and buried lifeless body ofRıdvan was found.I was not able to be there. Because I was givena prison sentence because of an article that Iwrote and I was wanted by police.So, I could not be with him in his last journey.But, we call them each Saturday onGalatasaray Square at 12.00a.m.The state has lost hundreds of people underEren KeskînJi bo mirov êşa herî mezin ew e kuheskiriyekî/e mirov bimire.Ew kesê/a ku mirov jê hes dike; mirov dêwî/ê verê bike ber bi nehatinê ve, mirov dêêdî wî/ê nebîne, mirov dê êdî dengê wî/ênebihîze û bi tenê mirov dê qîma xwe bibîranînên wî/ê bîne... Ev gelek zor e ji bomirov.Min vê yekê dît, ez dizanim...Lê ku mirov heskiriyê xwe “wenda” bike,mirov nizanibe ka ew heye an tune ye, mirovher tim li hêviyê be ku ew ê di derî re derê ûwere, mirov jê bawer neke ku miriye û bi vêhestewarî û derûniya hanê roj bi roj xwe bêçare bibîne perîşan bibe...Ev tev hestên gelek zor û dijwar in...Gorek tune be ku mirov here serê, lê kuhêviya hatinê jî ji wendayê/a te tune be...Vê dewletê van hestan bi mirovan da jiyandinû hê jî dide jiyandin.“Girtin û wendakirin” wekî polîtîkayeke jidema Îttîhat û Teraqiyê maye, ji wê demêheta niha li Tirkiyeyê kesên ku muxalifêndewletê ne hatine wendakirin...Mixabin û sed mixabin di vê mijarê de civakbêdeng e û îdeolojiya fermî ya dewletê hişêcivakê her tim lawaz dihêle, hiştiye.Di sala 1915an de rewşenbîrên Ermenîhatibûn girtin û hatibûn wendakirin lê di sala2010an de hatin bibîranîn, ango piştî 95 salan.Bir insanın yaşayabileceği en büyük acınınsevdiklerinin ölmesi olduğunu düşünüyorum.En sevdiğin kişiyi, sonsuzluğa uğurlamak, onabir daha dokunamamak, onun sesini bir dahaduyamamak ve onun hatıraları ile yetinmeyeçalışmak çok zor.Ben de yaşadım, biliyorum…Ancak, çok sevdiğinin “kayıp” olması, yaşayıpyaşamadığını bilememek, her an gelecekmişgibi beklemek, öldüğünü kabullenememek,umut ve umutsuzluğun yarattığı sarmal içindegünden güne çaresizleşmek…Bunların hepsi çok korkunç duygular…Gidecek bir mezarın bile olmaması,ama döneceğinden de çoğu zaman umutkesmek…Bu devlet, insanlara bu duyguları yaşattı veyaşatmaya da devam ediyor.“Gözaltına alıp kaybetmek” İttihat Terakkidöneminden beri Türkiye’de muhaliflere karşıbir devlet politikası olarak uygulandı.Ancak, ne yazık ki bu konuda toplumunduyarsızlığı ve resmi ideolojinin yalanlarınaolan inancı, bellekleri hep zayıf tuttu…1915’de soykırım öncesi gözaltına alınıpkaybedilen Ermeni aydınlar ancak 2010yılında anılmaya başlandı.Toplum, 95 yıl geç kaldı. Kişisel olarak birçokgözaltında kaybedilme olayını çok yakındanyaşadım. Hatırlıyorum 1995 yılının birinciI think that the greatest pain one can live is thedeath of their loved ones.It is very difficult to send off most lovingpersons to the infinity, not to be able to touchthem again, not to be able to hear their voiceand it is hard to try to content with theirmemories.I experienced, so I know…But, the disappearance of the most lovingperson in your life, not to be able to know if s/he is alive or not, to wait as if s/he can appearany time, not to be able to accept his/her deathand increasingly becoming hopeless within thespiral caused by hope and hopelessness…All of these are very awful feelings…Not having even a graveyard that you cango, but to lose all your hopes about his/herreturn…This state put people through all these feelingsand she continues to do so.“Enforced disappearances under custody” hasbecome a state policy against the opponentssince the period of Ittihat and Terakki theCommittee of Union and Progress.But, unfortunately, the society’s insensitivitywith regards to the issue and the belief to thelies of the official ideology make the memoriesweaker.The Armenian intellectuals who disappearedunder custody started to be memorialized in14 15

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedDewletê bitenê Kurd û Ermen û muxalifan dibin çavan de wenda kir.Kiryar li dûr nîn in.Kujer bi bacên ku em didin dijîn.Ew saziyên wekî Teşkîlat-i Mahsûsa, JITEM,Daîreya Şerê Taybet pereyê xwe distînin.Ew kujerên ku serê her canekî prîm û peredistandin.Ew bi tenê kujer in.Yên ku fermanê didin; wan milîtarîstên kuher dem bi destê xwe ji civakê re dibêjin “hiş”û ditirsînin, yên ku bi riya fermandariyê yasaû hikumet û darizandinê dixin rêzê, yên kusiyaseta hindir û derve diyar dikin, yên ku biriya OYAKê ji bac û xercê xwe muaf digirinû bi vî awayî sermiyanê xwe mezin û berfirehdikin, yên ku em bi her awayî wan nas dikinin! Ew milîtarîst in.Mixabin û sed mixabin ew hê jî diaxivin...Heta ku ev nasnameya van kujeran ji aliyêcivakê ve bi dengekî bilin hat gotin û heta ku livan kujeran bê pirsîn ew ê biaxivin...Ji bo ku ew rawestin, bêdeng bimînin divê emdengê xwe bilind bikin û biqîrin...devam ettiriyorlar.Onlar, Teşkilat-ı Mahsusa, Jitem ve ÖzelHarp dairesi gibi yapılardan maaşlarınıalarak üstüne üstlük kaybettikleri her can içinpirim kazanan tetikçiler…Onlar, sadece tetikçi…Onlara emir verenler ise her dönemparmaklarını sallayarak tüm toplumu tehditeden, yasama, yürütme ve yargıya talimatveren, hazırladıkları resmi siyaset belgeleri ileherkesi yöneten, iç ve dış siyaseti belirleyen,OYAK’la her türlü vergi ve harçtan muafolarak ve haksız rekabet yaparak sermayesinigüçlendiren ve yüzleri, giysileri, rütbeleri çoktanıdık olan militaristler!Onlar ne yazık ki konuşmaya devamediyorlar…Ve tetikçilerin gerçek kimlikleri toplumungeniş kesimleri tarafından yüksek sesledillendirilene ve hesap sorulana kadarkonuşmaya devam edecekler.Onların susması için bizim haykırmamızgerekiyor…custody just because they are Kurdish,Armenian or opponent. There is no need ofsearching them far away.The killers continue their lives with the taxesthat we pay.They are the shooters who either take theirsalaries from the organizations such asSpecial Organisation (Teşkilat-ı Mahsusa),Gendarmerie Intelligence and Anti- TerrorUnit (JİTEM) and Special WarfareDepartment (Özel Harp Dairesi) or takepremium for every person that they killed.They are just shooters…The ones giving the orders are the militaristswho threaten the society all the time, giveorders to legislative, executive, jurisdiction,who govern everybody with official policydocuments, who determine internal and foreignpolicy, who strengthen their capital by unfaircompetition and being exempt from every kindof taxes and fees. Their faces, clothes, ranks arevery familiar.Unfortunately they continue to speak…And they will continue to speak until theirnames will be spoken out and until they willbe hold responsible by the large sections of thesociety.In order to silence them we have to speak out…Komelaya MafênMirovan a ŞaxaAmedêJi ber ku li Tirkiyeyê demokrasî û rêgezênwê, ji roja avakirina komerê vir ve li serpolîtîkayên yek-netewetiyê hatine avakirin;ev yek weke sedema bicînebûna demokrasîû pirsgirêkên rojane ku em dijîn têqebûlkirin. Tûnebûna birêkûpêkkirina ji bonasnameyên cûda yên olî, neteweyî, zimanîû hwd. dibe sedema daxwazên çandî, siyasî,aborî yên derdorên ku xwe cûda dihesibînin.Pêvajoya pevçûnê ya 30 salan ku di derbarêpirsgirêka Kurd de didome, bi taybetî lirojhilat; me bi encamên ciddî yên mafênmirovan ve rûbirû dihêle. Em dikarinbibêjin ku kirinên dewletê yên der-hiqûqîku li heremê hatine meşandin, dibe sedemarapêçkirina mafê jiyanê, zordariya goçkirinêû binpêkirinên gelek mijarên din ên girîng.Di pêvajoya ku li qadên navnetewî jî wekeşer tê binavkirin de, şahidî ji gelek pêkanînênder-zagonî yên li hemberî welatiyên Kurdyên ku ji polîtîkayên dewletê ne razî nehatiye kirin.Bi taybetî li herêmên ku Kurd dijîn,polîtîkayên dewletê bûye sedema bi dehhezaranmirina welatiyan. Dewlet bi vankiryarên xwe, saziyên xwe yên ku tu bingehawan a hiqûqî nîn e bûye sedema bi hezaranwendahiyan û bi milyonan koçberiyan. Ewpêvajo û pêkanînên dewletê yên ku cihêtiyanİHD DiyarbakırŞubesiTürkiye’de demokrasi ve ilkelerinin, devletinkurulduğu günden itibaren uygulanantek kimliğe dayalı politikalar nedeniyleyerleşmemesi, günümüzde yaşanan sıkıntılarıntemel sebeplerindendir. Etnik, dinsel, dilselve diğer farklı kimliklerin yaşamasına yönelikdüzenlemelerin olmaması, farklı olduğunudüşünen kesimlerin siyasal, ekonomik vekültürel taleplerde bulunmasına nedenolmuştur.Yaklaşık 30 yıldır Kürt sorununda yaşanançatışmalı süreç, bizleri özellikle ülkenindoğusunda temel insan hakları açısından ciddisonuçlarla karşı karşıya bırakmıştır. Devletinhukuk dışı uygulamalarıyla, bölgemizdeyaşam hakkının gasp edilmesinden tutalım,zorla göçertilmeye kadar birçok hayatialanda ihlallerde sınırların aşıldığı ve hattason noktalara vardırıldığını söyleyebiliriz.Uluslararası alanda ‘düşük yoğunluklu savaş’olarak tanımlanan çatışmalı dönemde,sivil olup devletin mevcut politikalarınıbenimsemeyen Kürt yurttaşlara yöneliksınır tanımayan uygulamalara tanıklıkedilmiştir. Özellikle de Kürtlerin yaşadığıbölgelerde devletin legal kurumları veya yasaldayanağı olmayan oluşumları aracılığıyla onbinlerce yurttaş yaşamını yitirmiş, binlercesikaybedilmiş, milyonlarcası yerinden zorlagöçertilmiştir. Devletin, farklılıkları yokHRA DiyarbakırBranchIt is accepted that one of the fundamental reasonsof today’s problems is caused by not beingestablished of democracy and its’ principles dueto single identity policy of the state which hasbeen executed since the state established. As aresult of not having regulations for the livingof the ethnic, religious, linguistic and otherdifferent identities, the sections who think thatthey are different made a claim about political,economical and cultural demands.The conflictive process which have beenexperienced for 30 years about the Kurdishissue has confronted us with very serious resultsregarding the fundamental human rights in theeast of the country. In many important fieldssuch as the unlawful applications which werebrought into practice by the state, usurp of theright to life, forcing people to migrate, the statehas exceeded the line and we have arrived atthe last point. In the conflictive period which isdefined as low profile war, it was witnessed illimitableapplications towards the civil Kurdishcitizens who do not adopt the existing policiesof the state. Particularly in the locations whichKurds live, as a result of the policies appliedby the state, thousands of citizens who are notfrom the same nation and the religion with thestate and who are against the state were killedvia legal or illegal formations of the state, thousandsof them were disappeared, millions of16 17

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedtûne dihesibînin bi kuştinên der-darazê,cinayetên ku berpirsên wan eşkera ne,zordariya goçberiyê, şewitandina gundan,îşkence û muameleyên xirab, destavêtinên kudi bin çavan de têne kirin û binpêkirinên cidîbi encam bûye.Hê jî birîn û pirseke bê bersiv a civakî ku dirojevê de ye, wendahî ne. Wendakirinên dibinçavan de bi taybetî li welatê Kurdan, bidarbeya 12ê Îlonê dest pê kiriye. Bi hezaranwelatî, bi serdegirtinên malan, li ber çavênmalbatên wan hatine wendakirin, zar ûzêçên wan hatine destgirkirin. Sedem jî hertim heman sedem e; “Em ê îfadeyên wanbigirin û pişt re wê vegerin mal.” Lê belêqismekî mezin ji yên ku hatine destgirkirin,yan bi kuştinên der-darazî hatine kuştin, yanjî carek din tu agahî ji wan nehatine girtin.Bersiva ku ji malbatên ku li wendahiyênxwe digerin, bêrêziya dewletê ya li hemberwelatiyên xwe nîşan dide û digihêje astekeku welatiyan rencîde dike. Wendahî, hê jîweke bûyerên bê bersiv li benda me ne. Negengaz e ku nerihetiya li du wendahiyanmaye çareser bibe. Gorên tomerî ku li herderê welatê Kurdan derdikevin, girîngiyapirsgirêka wendahiyan nîşan dide. Ewpirsgirêk, weke rêbazeke rûbirûhatina civakîli hemberî me disekine.Tevî hemû daxwazên neteweyî, hê jî dewletêtu gaveke cidî neavêtiye. Gorên tomerî yênku bi teşebûsên parêzvanên mafên mirovanderdikevin, ji bo xizmên wendahiyan dibesedema hêviya dîtina cenazeyên xwe.Neteweyên Yekbûyî (NY) di 18ê Berfanbara1992’yan de, “Danezana di der barêsayıcı uygulamalar, yargısız infazlar, faili bellicinayetler, zorla göçertilmeler, kaybedilmeler,köy yakmalar, işkence ve kötü muameleler,gözaltında tecavüzler gibi birçok başlıkta ciddiihlalleri ile sonuçlanmıştır.Kayıplar, günümüzde halen yanıtını bekleyenve kanayan önemli bir toplumsal yaradır.Özellikle Kürtlerin yaşadığı bölgelerde 12Eylül askeri darbesi ile birlikte binlerce yurttaşzorla alıkonulmuştur. Gerekçe ise hep aynı:“İfadesini alacağız ve ondan sonra evinedönecek”. Ancak alıkonulanların önemlikısmı ya yargısız infazlara maruz kalmış ya dabir daha kendilerinden haber alınamamıştır.Yakınlarını arayan ailelere verilen cevaplar,devletin yurttaşlarına olan saygısızlığını ortayaçıkarır ölçüde rencide edici düzeyde olmuş vehiçbir sonuç alınamamıştır. Kayıplar, halenyanıtını bekleyen önemli bir olgu olarak bizleribeklemektedir. Kayıpların bıraktığı hasarıngiderilmesi mümkün değildir. Kürtlerinyaşadığı alanın hemen her tarafında ortayaçıkan toplu mezarlar, kayıpların ne kadarönemli bir sorun olduğunu bizlere göstermiştir.Zorla kaybedilmeler halen açılmayı bekleyen,bir diğer anlamda da toplumsal yüzleşmeninönünü açacak bir sorun olarak karşımızdadurmaktadır. Ulusal düzeyde istenen tümtaleplere rağmen, devlet eliyle henüz ciddi biradım atılmamıştır. İnsan Hakları savucularınıngirişimleriyle ortaya çıkmaya başlayan toplumezarlar bile kayıp yakınları için bir umut ışığıhaline gelmiştir.Dünyada çatışmaların ve darbelerin yoğunolarak yaşandığı bölgelerde yaygın görülenyaşam hakkı ihlaline ve zorla kaybedilmelereilişkin Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nunthem forced to migrate. The applications of thestate which ignore the differences, resulted inserious violations in the titles such as extrajudicialexecutions, forced migrations, disappearences,village burnings, killings, torture andill- treatment, rape in custody.Nowadays, an important injury which is stillbleeding and waiting for reply is disappearedpeople. The enforced disappeared people particularlyin the Kurdish regions emerged after themilitary coup in 1980. Houses of thousands ofcitizens were raided and their fathers, sons anddaughters were kept by force in front of theirfamilies’ eyes. The justification has been thesame always: “We will take his/her testimonyand he/she will come back home”. But, manyof them has been subjected to extrajudicialexecutions or nothing has been heard fromthem. The replies of the state to the relatives ofthe lost ones have been so hurting that it almostexpose the disrespect of the state towards its’own citizens and no result have been achieved.The lost ones is stil waiting for us as an importantfact waiting for reply. It is impossible toremove the damage caused by the disappearedones. The mass graves emerging in all aroundthe Kurdish regions show us how importantthe problem is. The issue of enforced disappearancesis infront of us as a problem whichcan open the way for social facing. Despite allthe demands on the national level, the state hasnot taken a serious step so far. The mass gravescoming out as a result of the attempts of thehuman rights defenders who have become alight of hope because they thought that theycould finally find their mortuaries.The United Nations issued Declaration onthe Protection of All Persons from Enforcedparastina herkesî ya li hemberî wendakirinênbi zorê de” weşandiye. Ew denezan diderbarê binpêkirina mafê jiyanê ku liheremên li ser rûyê cîhanê ku pevçûn ûderbe zêdetir didomin hatiye weşandin.“Peymana navnetewî ya di der barê parastinahemû kesan a li hemberî wendakirinê” jî di20ê Berfanbara 2006an de, ji aliyê DesteyaGiştî ya Neteweyên Yekbûyî ve hatiyeqebûlkirin. Ew peyman, wendakirinên bizorê qedexe dike û rê li ber rastiyên di derbarê wendahiyan de ku malbat lê digerinvedike.Peyman ji aliyê 100 dewletên ku di nav deIraq jî heye, di sala 2001ê de hate îmzekirin.Di nava dewletên ku ew peyman îmze kirinede, dewletên wek Arjantîn, Şîlî, Bolîvya, kuli wan welatan derbe hatine kirin, pêvajoyêndîktatoriyê derbas kirine, pêvçûnên ciwakîqewimîne, wendahî derketine holê û gelekbinpêkirinên giran lê hatine hatine kirin jî cîdigirin. Lê belê tevî bi hezaran wendakirinû banga hêzên navnetewî Tirkiyê hê jî ewpeyman îmze nekiriye.Peyman ji bo dewletên ku bi paşerojaxwe re rûbirû bûne gelek berpirsiyariyandixe rojevê. Di peymanê de sûcêwendakirinan, “Ew sûc li ber pêşketinahiqûqê giringiyeke û weke sûcekî li hembermirovahiyê tê binavkirin û tê diyarkirinku ew mijar hasasiyetên dewletê yên ku biparastinaazadiyan derdikevin pêşkemasiyeke mezin derdixe holê.” Li gorîpeymanê, “Tu dewlet nikare bi zorêwendakirinan pêk bînin, nikare destûrêbide vê yekê an jî nikare wek pêkanîneke18 Aralık 1992 tarih ve 47/133 sayılı kararıyla“Zorla Kayıp Edilmeye Karşı HerkesinKorunmasına Dair Bildiri” yayınlamıştır. Zorlakaybetmelere ilişkin BM Genel Kurulu’nda“Bütün Kişilerin Zorla KaybedilmedenKorunmasına Dair Uluslararası Sözleşme”ise 20 Aralık 2006’da kabul edilmiştir. Zorlakaybedilmeleri yasaklayan ve ailelerininkaybedilenle ilgili gerçeği öğrenmesineimkan veren BM Bütün Kişilerin ZorlaKaybedilmeden Korunmasına DairUluslararası Kayıplar Sözleşmesi 6 Şubat 2007tarihinde imzaya açılarak yürürlüğe girmiştir.Sözleşmeyi 2011 yılı itibarıyla aralarındaIrak’ın da bulunduğu 100 ülke imzalamıştır.Onaylayan ülkeler arasında, askeri darbelerinuygulandığı, diktatörlük dönemlerininyaşandığı, toplumsal çatışmaların meydanageldiği yönetimlerin uyguladığı politikalarsonucu kayıplar da dahil birçok ağır hakihlallerin yaşandığı Arjantin, Şili, Bolivya veIrak gibi ülkeler de bulunmaktadır. Türkiye iseulusal ve uluslararası örgütlerinin çağrılarınarağmen, sözleşmeyi henüz imzalamamıştır.Sözleşme, onaylayan ülkelere geçmişleyüzleşme adına önemli yükümlülüklergetirmektedir. Sözleşmede, zorla kaybedilmesuçu “zorla kayıp edilmenin hukukunüstünlüğü ve toplumun en derin değerlerinibaltalamakta olduğu ve bu tür eylemlerinsistematik olarak yapılmasının insanlığa karşıbir suç oluşturduğu” şeklinde tanımlanmıştır.Sözleşmeye göre ülkeler, “Hiçbir devlet zorlakayıp edilmeyi uygulayamaz, izin veremezya da hoş göremez. Devletler zorla kayıpedilmeleri önlemek ve ortadan kaldırmakiçin gerekli tüm araçları ulusal ve uluslararasıDisappearance with the decision of the GeneralAssembly the dated 18 December 1992 andnumbered 47/133 regarding the regardingviolence of right of living and enforced disappearancesin regions experiencing high densitiyconflicts and military coups. The “InternationalConvention for the Protection of All Personsfrom Enforced Disappearance” was acceptedby the UN general Assembly on 20 December2006. “International Convention for the Protectionof All Persons from Enforced Disappearance”banning the enforced disappearences andenabling the families learning the facts aboutthe disappeared ones opened for signature andcame into effect on the 6 February 2007.The convention has been signed by 100 countriesincluding Iraq until 2011. Among themthere are countries such as Argentina, Chilie,Bolivia and Iraq which experiences militarycoups, dictatorial rule, violence of rights as aresult of the policies applied by administrationsduring the conflictive periods. Turkey has notsigned the convention yet although there hasbeen thousands of enforced disappearance incidentsin its’ recent history and the call of thenational and international organisations.The convention brings important guidingobligations to the ratifier contries regardingfacing with the past. The convention defines thecrime of enforced disapperances, “the crime ofenforced disappearence, undermines the deepestvalues of any society obliged to respect tothe rule of law, human rights and fundamentalfreedoms and the systematic execution of thesekind of actions compose a crime against humanity”.According to the convention, “ statescan not exercise, allow or tolerate any enforceddisappearances. States use all the necessary18 19

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedji rê bihesibîne. Wê dewlet, li hemberîwindakirinan hemû rêgezên netewî ûnavnetewî bi hevkariya NYê bi kar bînin.Wê hemû dewlet li ser welatên ku girêdayîxwe ne neçar in ku ji bo rê li wendakirananbigire, wê hemû tedbîrên qanûnî, adlî, îdarîbi kar bînin.Dîsa li gor peymanê, “Her dewlet neçar eku li hember îdîayeke wendakirinê rê vekeku şopa wendayan di qada navnetewî de bêajotin. Xwediyê îdiayê bikaribin giliyên xwebigihînin dewletên serbixwe û şert û mercênku berpirs û rayedar bi lêkolînan bikin bi cîbînin.”Heta ku ji aliyê dewletê ve xebateke giştîneyê meşandin, ew ê encam ji windakirinanneyê girtin. Divê vekirina gorên tomerî ligorî rêbazên navnetewî bê meşandin. Jibo ku aqûbeta windahiyan derkeve holê ligor şertên ku her kes diparêze, bankayekeDNAyê bê avakirin.Wekî encam yek ji peywirên dewletê yênbingehîn ev e ku ji bo baweriya welatiyênxwe wenda neke divê ku bi hemû sazî ûdezgehên ve seferber bibe.Di dewsa ku welatiyên xwe biparêze,wan dadiqurtîne. Dewlet hatiye rewşeke wisaku li hember gel û welatiyen bûye asteng.Palîtîkayên dewletê yên ku qismekî gel biçavekî nebaş dibîne; bi qasî bîst û pênc sal inku dibe sedema jihevdûrketina civakan.Ji ber ku palîtîkayên ku di van salan dehatine meşandin kirinên dewletê ne;derxistina berpirsên sûcên ku di van salande hatine kirin jî, ji bo aştiyê têrînake.düzeyde BM ile işbirliği halinde kullanır.Her devlet kendi egemenliği altında bulunantopraklarda zorla kayıp edilmeleri önleyecekve ortadan kaldıracak etkin, yasal, idari, adlive diğer tedbirleri alacaktır.” Sözleşmeye göre,“her devlet, bir kişinin zorla kayıp edildiğiiddiasında bulunan, bilgisi olan ya da yasalaçıdan ilgisi olan kişilerin yetkili ve bağımsız birdevlet makamına bu şikâyetini iletme hakkınasahip olmasını ve yetkililerin de bu şikâyetiderhal, titizlikle ve etki altında kalmadanaraştırmasını sağlamalıdır.Devlet eliyle bütünsel bir çalışma yürütülmediğimüddetçe, kayıpların bulunmasında bir sonucaulaşılması mümkün değildir. Kayıpların ortayaçıkarılması için her kesimin ortak savunduğuşekliyle kayıplara ilişkin bir DNA bankasınınkurulması, kayıpların araştırılması ve tespitedilen toplu mezarların açılması uluslararasıkurallara göre yapılmalıdır.Sonuç olarak, devletin temel görevlerinden biriyurttaşların kendisine güvenini yitirmemesi içinsorunların çözülmesine yönelik tüm kurum veimkânlarını harekete geçirmektir. Yurttaşlarınıkoruması gereken devlet ve organları,düşüncesine muhalif olan yurttaşlarını yutmaamacına yönelmiş ve devlet, toplumun barışve refah içinde yaşamasının önünde engel olanbir araç konumuna dönüşmüştür. Devletinçeyrek yüzyıldan beri toplumun bir kesiminiötekileştirici politikalar üretmesi, toplumlararasında ayrımcılığı ve ayrımı arttırmıştır.Geçmiş dönemde işlenen suçların faillerininortaya çıkarılması, uygulamaların bir devletpolitikası olması nedeniyle toplumsal barışınsağlanmasına yeterli değildir. Toplumsalsorunların mağdurları ve mağdur yakınları,tools on the national and international level andwith the cooperation of UN in order to preventand remove the enforced disappearences. Eachstate will take all necessary, effective, legal, administrative,judicial measures preventing andremoving the enforced disappearances” on thelands under its sovereignty”. The conventionsays, “Each states should provide the personswho assert, know or are involved in becauseof legal reasons an enforced disappearencesincident, the right of complaining to an authorizedand independent government departmentand these authorized bodies should inquirethis complain immediately, meticulously andwithout prejudice”.Unless a holistic study is not executed by thestate, it is impossible to end the finding of thedisappeared ones. In order to uncover thedisappeared ones, a DNA bank should be establishedin a way that agreed by everyone, thedisappeared ones should be inquired and themass graves should be opened in accordancewith the international regulations.As a result, if a state does not want to lose thetrust of the citizens, among its’ fundemantalduty is to mobilize all the institutions andmeans in order to solve the problems. But,the state and its’ bodies which actually shouldprotect its’ own citizens has been absorbing thecitizens who dissent to the ideas of a section ofthe society. The state has been preventing thesociety living together in peace and prosperity.The state has been generating policies otheringa section of the society and this policy increasethe discrimination and distinction amongsocieties.In order to provide the social peace, it is notenough to expose the perpetrators of the pre-Lêqewimiyên pirsgirêkên civakî û xizmênwan, pêşxistinên aştiyeke civakî weke şûştinahemû mağduriyetan dihesibînin. Ji bo vê jîtiştê ku pêwîst e bê kirin; avakirina sîstemekeku hemû welatî xwe aîdê wê bihesibînin.Aştiya civakî, weke bersûcê êş û bûyerên kuqewimîne hinek nîşandan nîn e, avakirinasîstemeke ku hemû cûdakarî bikaribin tê debijîn e. Dewlet çi qas aştiyê saz bike ew qasdikare peywirên xwe pergalkirinê bîne cî.sadece faillerin bulunmasını istemez,toplumsal barışın sağlanmasına yönelik tümdüzenlemeleri, mağduriyetinin giderilmesiolarak görür. Bu nedenle yapılması gereken,tüm yurttaşların aidiyet hissedeceği biryönetim sisteminin yaratılmasıdır. Toplumsalbarış, yaşanan acı olayların suçlusu olarakbirilerini fail ilan etmek değil, farklılıklarınyaşam olanağını bulacağı demokratik ilkelerinoluşturulmasıdır. Devlet toplumsal barışısağladığı ölçüde, düzenleyici görevini yerinegetirir.vious incidents because the executions are thepolicy of the state. The victims of social problemsand the relatives of them do not want theperpetrators to be found, because the source ofthe problem is social, they see all the regulationsfor social peace as elimination of victimization.So, as a fundamental policy, a managementsystem which all citizens feel belonging shouldbe created. The social peace is to composedemocratic principles in which the differencescan find the the possibility of life rather than toannounce someone perpetrator of an incident.The state fulfill its’ regulator duty as long as itprovides the social peace.20 21

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedKesê/a ku hespa wîwenda bibe hîrehîrahespê ji guhê wî/ênakeve (Gotina Pêşiyên Çerkezan)Sırrı Süreyya ÖnderEv peyv gotina pêşiyên Çerkezan e. Çerkezmiletekî esîl in. Hemû zîndeweran wekîzariyên xwe dibînin. Sedemê ku bi eşkerayî jizarokên xwe hes nakin dibe hinek ji vê yekê be.Malbata Eren bi eslê xwe Çerkez in. Bi navêSetenay û Işıksu du zarokên xweşik jî li vêmalbatê peyda bû. Dayika Elmas bi saya vanneviyan her ciwan û xweşik maye. Ji bo carekwekî jinan çavê wê li rê ye.Niha dema ku behsa zaroktiya lawên xwe yêrojnameger û yê ku wenda kiriye dike;“Min pir hes dikir ku ez destê xwe di serê zarokênku bi makîneyê serê wan hatibe rûtkirin. Ji ber kuşerm çênebe ez pir zêde bi wan zarokên xwe şanedibûm. Xwazî min hin zêdetir kêfa xwe ji wanre bianiyana. Dengê Hayrettin, kenîna wî hê jî dikerika guhê min de ye.”Ku hinek dil bi we ve hebe li vê mala ku bibîranînan dagirtiye hûn ê jî van dengan bibihîzin.Turuncu Murat 124Li ser ruyê erdê mileta ku girtîgeha wêtune ye Çerkez in. Pir girîngiyê didin rastîû biedebiyê. Kesên ku ji rastî û edebê dûrbikevin ji nava xwe bi dur ve dixin. Evbidûrxistin ji zindanê xirabtir e.Dayika Elmasê dewam dike û dibêje;“Hayrettin hê biçûçikeke ew qas bû karê kubikaribûna bikirana bê pirs dikir, lê demaku nekirana te wî bikuştana qebûl nedikir.Miheqeq di îşkenceyê de karekî ku nekiriyeAtı kaybolanınkulağından at sesigitmez(Çerkez atasözü)Soylu millettir Çerkezler. Tüm canlılarıevlatları nazarıyla görürler. Evlatlarınıaşikârane sevmemeleri belki biraz dabundandır. Ayrıca, yeryüzünde hapishanesiolmayan tek millettir. Edep ve doğruluğabüyük önem verirler. Bundan ayrı düşenleriiçlerinden uzaklaştırmak gibi bir yaptırımlarıvardır ki bilene en büyük hapishaneden dahabüyük bir zulümdür.Aslen Çerkez olan Eren ailesinin ElmasAna’sı şöyle anlatmakta evladını: “Hayrettindaha şuncacık çocukken bile yaptığı işiyüksünmeden kabul eder, yapmadığını daöldürsen kabul etmezdi. Mutlaka işkencedeyapmadığı bir işi kabul etmesini istemişlerdirHayrettin’den. O da kabul etmeyincekıymışlardır evladıma”.Turuncu Murat 124Yoksul baba Kemalettin, emekli olduğundagecekondularını yaptırmak yerine oğlununricasını kıramayıp Murat 124 otomobil almış.Karakol tutanaklarına göre, otomobiliylegiderken gözaltına alınıp KaragümrükKarakolu’na götürülen Hayrettin’i siyasi şubepolisleri ordan alıp Gayrettepe Emniyeti’negötürmüş. Elmas Ana Gayrettepe’yegittiğinde, oğlunun arabasını bahçedegörmüş. Oğlunu sorunca, ‘Git buradan’demişler, gitmeyince de kolundan tutupçamurun içine atmışlar. Tüm gün oğlununHe who lost a horsekeeps hearing horsesneigh(Circassian proverb)Circassians are a noble people. They considerall creatures as their own offspring. Maybethat is why they do not show open displaysof affection towards their own children. Also,they are the only nation without prisons.They consider manners and righteousnessto be very important values. They impose a‘’sanction of complete isolation from society’’to those who disrespect these values, and thatis a persecution worse than imprisonment forthose who know what it means.This is how the Elmas, the mother of ErenFamily, a family with Circassian origins,describes her son as follows;‘’ even when hewas a small boy, Hayrettin would accept ifhe had done something wrong, but if it wassomething he did not do there was no wayhe would accept to doing it even if you killedhim. I am sure, during the torture they triedto force him to accept something which he didnot do. And when he did not accept, they didnot spare my boy. ‘’Orange Murat 124 (Turkish Fiat 124)Kemalettin, a poor father, bought a Murat124 with his retirement bonus upon thepersistent requests of his son instead ofgetting their shanty house restored. Accordingto the police records Hayrettin was arrestedwhile driving in this car, he was first taken toKaragümrük Police Station and from thereji Hayrettinê min xwestine... Ku ew jî wî karîqebûl nekiriye, wan ewladê min kuştiye.” Bivan gotinên wê mirov dizane ku ew lawê xwebaş dizane.Bavê wî yê reben Kemalettin Eren demaku malnişîn dibe di dewsa ku reşemala(gecekondu) xwe çêbike, ji lawê xwe retexsiyeke rengê porteqalî ya Murat 124distîne. Ji ber ku Hayrettin ji erebeyê pir hesdikir nexwestiye lawê xwe bişikîne.Bi erebeya xwe ji bo hevalekî xwe li xaniyêbi kirê geriyane, wî girtine û birine qereqolaKaragumrukê. Polîsên siyasî hatine wî ji wêderê birine emniyeta Gayrettepeyê. Van tiştantevan bi belgeyan bi belge û girteyên qereqolêji wan re gotine.Dayika Elmas dema ku çûye qereqolaGayrettepeyê erebeya lawê xwe li hewşaqereqolê dibîne. Dema ku lawê xwe dipirse jêre dibêjin; ‘Here ji vir!’ Dema ku ew neçûye bimilê wê girtine wê avêtine nava heriyê. Hetaêvarê li ber serê erebeya lawê xwe sekiniye. Dinava şevekê de wekî ku lawê wê wenda kirineerebeya lawê wê jî wenda kirine.Ev tev bi şahidiyan sabît in. Ne ev tenê, liemniyetê îfadeyên 4 kesên din hene ku dibêjinme dîtiye ku bi lawê wê îşkence kirine. Ev dibelgeyên fermî de hene.Piştî ew qas tiştî hûn nefikirin ku lêpirsînhatiye kirin! Piştî vê ji bo ku bavê rebenKemalettin, dayike dilbiêş Elmas, xwişk ûbirayên dilbikul Farûk, Cemîle û Îkbal ji boku dev ji lêpirsîna lawê xwe û birayê xwe berbidin wan tirsandine, gelek tişt anîne serêwan. Gotin têrî van zilm û zorên wan nakin.Kevoka ku têjikên xwe hinda dike wekî bazdijwar dibe. Dayika Elmas jî bê westan liher deriyî daye. Çi di destê wan de hebe tevarabasının başından ayrılmamış. Bir geceiçinde, tıpkı kaybolan oğlu gibi, aracı dakaybetmişler. Bütün bunlar tanıklıklarlasabit. Sadece bunlar değil, ‘emniyette işkenceyapılırken onu gördük’ diye resmi olarakifade veren tam 4 kişi var. Tüm bunlararağmen soruşturma yapıldığını sanıyorsanız,sanmayın! Sonrasında, Eren ailesine işinpeşini bırakmaları için gözdağı operasyonlarıbaşlamış. Uğradıkları zulümü anlatmaya busütunlar yetmez.Yavrusunu yitiren güvercin, atmaca kesilirmisali, Elmas Ana yılmadan her kapıyıaşındırmış. Ellerinde ne var ne yok satıp, birkısmını “ben bulurum” diyen madrabazlarakaptırıp kalan ömürlerini bu işe vakfetmişler.Başlangıçta ilgilenen Savcı Enver Özdemir,sonunda korkulu bir telaşla kapısındankovmuş anayı, “Bu mevki-makama kolaygelmedim, sizin yüzünüzden kaybedemem”diyerek... Mehmet Ağar, yanında Kemalisimli bir görevliyle kabul etmek zorundakalmış anayı. Gülerek bir kol hareketi yapmışElmas’a, anlatmak istemem... Bunun nekadar gücüne gittiğini bilenler, Ağar evladınıyitirdiğinde ne düşündüğünü sormuşlar ElmasAna’ya... Verdiği cevap insanlığını yitirmişlereinsanlık dersi olur. Öfkesini kalbine gömüp,bunu soranları tersleyerek, evlat acısıylakavrulan diğer ananın derdine yanmış.Başbakan’la yaptığı görüşmeyi şöyleanlatmakta:“Başbakan davet ettiğinde, hele bir gideyimde bizi kim ‘kullanıyormuş’ evladım diyesorayım istedim. Fakat gözümün önüne bizidövdürten, lanet olası Kenan Paşa, bizimlegörüşmeye bile tenezzül etmeyen, Demirel,transferred to Gayrettepe police station bythe police officers from political crime unit.Mother Elmas saw the car of his son in theparking lot when she went to Gayrettepepolice station. When she inquired for herson, they told her to ‘’get away’’ and whenshe declined to leave, they pushed her awayin to the muddy ground. All day long shewaited by her son’s car. Over a night, just likethey made her son disappear, they also madethe car disappear. All these are confirmedby witnesses. Not only these, there are also 4witnesses who officially testified to ‘’ seeinghim in the police station while he was beingtortured’’. If you assume that an investigationwas conducted in the light of theseinformation, well, do not! Following theseevents, treats and intimidation started to beimposed upon the family so that they wouldnot follow the subject any further. Pages arenot enough to tell what they had to suffer.As in the proverb that says ‘’ the dove thatloses her baby becomes a hawk’’, MotherElmas knocked on every door. They soldwhatever they’ve had, spent it all on followingtheir cause, also had some of their moneyripped off by imposters who claimed thatthey would find their son. Prosecutor EnverÖzdemir, who initially showed interest in thecase, one day showed the mother off in ascary panic saying ‘’ I have not come to thisposition easily and I shall not lose it for younow’’…. Mehmet Ağar had to accept to seethe mother, in the presence of an attendantnamed Kemal, while grinning he made sucha gesture with his fingers to Elmas which Iwould not want to explain here… Those who22 23

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedfirotine û bi dû vê doza xwe ketine. Di serîde dozgerê bi navê Enver Ozdemîr balaxwe daye serê lê şûn de gotiye; ‘ez bi rehetînehatime vê meqamê, ez nikarim ji bo wewenda bikim’ û bi tirs dayika Elmas ji berderê xwe qewirandiye... Mehmet Agar bipeywirdareke bi navê Kemal mecbûr mayeku bi dayika Elmasê re hevdîtin bike. Bi kenmilê xwe ji dayika Elmas re hejandiye, eznaxwazim vebêjim...Kesên ku dizanin ka çi qas dayika Elmasê pêaciz bûye. Piştî ku keça Agar dimire ji dayikaElmasê dipirsin ka çi difikire; birsiva wê jihemû xwediyê wendayan re dibe dersekemirovahiyê. Dema ku jê pirsîne wê hêrsaxwe di dilê xwe de veşartiye û li wan kesanvegeriyaye, dilşewatiya dayikên ku ewladênxwe wendakirine bi bîr aniye...Hevdîtina mi serokwezîr re“Dema ku serokwezîr wê vexwendiye, dibêje‘ka ez herim kî me bi kar tîne ez lê bipirsim.’ ûdewam dike; dema ku ez çûm li ber çavê minbi Kenan Paşayê zalim ket; min ew kesên wekîDemirel, Ecevit, Çiller ên ku tenezul nekirinbi me re hevdîtin bikin dîtin. Ji ber wê min ewneşikand, ez çûm. Xwedê jê razî be me qebûlkir, me guhdarî kir. Lê dayikeke din pirsî, wîjî got; ‘we wisa gotiye’, got; ‘hin kesan wisagotiye’. Bi serokwezîr bi zareke nerm got ku‘ew çewt hatibû fêm kirin’.Dema ku serokwezîr dibe hevparê êşên wanwiha dibêje dayika Elmas; “Ku dil megirî jiçavan hêstir nayên xwarê.”Diya wî ji dewletê, dewlet ji diya wî...Diya wî Hayrettin ji dewletê dipirse, dewletjî lê vedigere û ji diya wî dipirse! Muduriyetanufûsê, şubeya eskeriyê, daîreya pasaportê ûhemû saziyên dewletê ji mala Hayrettin reEcevit, Çiller geldi, kıyamadım. Allah razıolsun, bizi hiç olmazsa kabul edip derdimizidinledi dedim kendi kendime. Fakat başka birana sordu. Bunun üzerine Başbakan, lisanımünasiple ‘o bir yanlış anlaşılmaydı’ diyecevap verdi”.Başbakan’ın, acılarına ortakolup duygulanmasını “Gönül ağlamazsagöz ağlamaz” diyerek yüksek bir yerdekıymetlendirmişler.Annesi devlete, devlet annesine...Annesi Hayrettin’i devlete soruyor, devletde dönüp ona soruyor! Nüfus müdürlüğü,askerlik şubesi, pasaport dairesi başta olmaküzere devletin tüm kurumları Hayrettin’inevine yazı gönderip duruyor. Belki deannesinin “Ölmüş olsaydı hiç devlet yazıyollar mıydı?” dediğini biliyorlar. Hatta birde son çekilmiş fotoğrafını istiyorlar. Oysameraklısı cumartesi günleri GalatasarayLisesi’nin önünde görebilir Hayrettin’inyakışıklı, çocuk yüzünü. Ve galiba şimdiliksadece orada!Nasıl anlatacaksın?Elmas Ana’nın, yeşil bakan güzel gözlerinibir kez görseniz, o insanda hiçbir yanlışınbarınamayacağını anlarsınız. Evlerine konukolduğumda, Nasuhi Bilmen’in ilmihali ilebir Kuran duruyordu Elmas Ana’nın yanıbaşında. Bütün insanlık kör, bütün kulaklarsağır kesilince “Allah yeter!” deyip, inancınailtihak etmiş Elmas Ana...Dertleşmenin sonunda büyük bir umutla nasılanlatacağımı sordu. Başbakan’dan umuduvardı, ben de onaylarsam rahatlayacaktı.Doğrusu hazır bir cevabım yoktu. Yıllardırumudu tükenmeden, azmi kırılmadan bir tekhaberin hatırına, ‘yaşamak’ denirse yaşamayaknow how much that hurt her asked her whatshe felt when she learnt that Mehmet Ağar’schild also died… her answer is a lesson ofhumanity for those who lost theirs. She buriedher pain in her heart, became very angry atthose who asked her such a question, andexpressed deep compassion for the pain of theother mother in question who was sufferingthe pain of losing a child.This is how she relates her meetingwith the Prime Minister:When the prime minister invited us, I thoughtI would go and ask him ‘’ tell me son, who isit that is taking advantage of us?’’. But then Iremembered the damned Kenan Evren whohad us beaten, Demirel, Ecevit and Çiller whowould not even accept to meet with us, so Icould not have the heart to ask this to him. Ithought to myself ‘’ may God be pleased withhim, at least he listened to our troubles ‘’. Butanother mother asked the question and heanswered with an appropriate manner sayingthat ‘’ that was a misunderstanding’’.Mother asks to the state, the state asksto the motherHis mother asks of Hayrettin from the state,state asks of him back from the mother!Leading ones being the civil registry, militaryrecruitment office and passport office, allorgans of the state keep sending letter afterletter to the house of Hayrettin. Maybe theyknow that the mother says ‘’ would they eversend letters if he was dead?’’ They are evenasking for a recent photo of his. Actuallythose who are really interested can see a photoof Hayrettin’s handsome, childish face everySaturday in front of Lycée de Galatasaray.nivîs dişînin û lê dipirsin. Belkî jî ev difikirinku bi diya wî bidin hîskirin ku bibêje; ‘kuHayrettinê min miribe ma ew ê dewlet vannivîsan ji bo lawê min bişîne?’Dev ji nivîsê berde ew wêneyên wî yênku hatine kişandin dixwazin. Lê kesên kubaldar bin dikarin rojên Şemiyan li ber lîseyaGalatasarayê bibînin. Dikarin rûyê xweşikyê Hayrettin bibînin. Belê niha dikarin li wêbibînin bi tenê!Tu ê çawa bibêjî?Ku hûn riyê xweşik yê dayika Elmasê bibînin,ku hûn çavên wê yê keskîn bibînin hûn êbizanibin ku di wê jinê de bi tu awayî çewtîbi cî nabin. Dema ku mirov dibe mêvanêmala wan, hûn ê îlmîhala O. Nasuhi Bilmenû Quranek li ber serê dayika Elmasê bibînin.Dema ku hemû mirovahî kor bibe, dema kuhemû guh kerr bibin wê demê dayika Elmasêdibêje “Ey Xwedê êdî bes e!” û diqîre...Piştî parvekirina derdan bi hêviyeke mezin pirsî,hêviya wê ji serokwezîr hebû, ku ez jî bibêjim‘rast e’ ew ê dilê wê biketana cî. Lê di rastiya xwede ez ji bo bersiveke wisa ne amade bûm.Min nikaribû bigotina; “Hikûmet vî karîda ber destê komîsyonê û dixwaze ku vîkarî bisawixîne.” Min nikaribû ji dayika kuhêviyên wê her tim hebûn, bi şev û roj li dûpeyveke xêrê çûye û bi vî awayî her meşiya be,ez vê yekê bibêjim.Dana ber destê komîsyonê!Îsmet Înonu gotiye; “Ku hûn bixwazin karekeneçe serî bidin ber destê komîsyonê û CoşkunKirca jî bikin berpirs.”Nifşên nû dibe ku Coşkun Kirca nas nekin.Cemil Çîçek bînin ber çavê xwe, çi pir çi hindekmirovekî dewletê yê wisa bû. Li cem me demaku karek serî bigihîje dewletê wê demê dewletçalışan bir insana “Hükümet bu işi komisyonahavale etti, işi de yayma eğiliminde”diyemedim.Komisyona havale!İsmet İnönü “Eğer bir işin halli cihetinegitmek istemiyorsanız komisyona havaleedin, başına da Coşkun Kırca’yı getirin”dermiş. Yeni nesil Kırca’yı tanımayabilir.Cemil Çiçek’i düşünün, işte aşağı-yukarı öylebir devletliydi. Bizde devletin zülf-ü yarinedokunacak işler hep komisyona havale edilirve bugüne kadar, sonuç alabilmiş bir komisyongörülmemiştir.Unutmayalım ki Mutki’de yargısız infazedilenler de bir ananın evlatlarıydı.‘Cumartesi Anaları’nı kabul edip, ardından daMutki’ye yayın yasağı getirmenin ne anlamageldiğini birisi bize anlatsa da öğrensek...Merhamet değil Adalet!Muhteşem insan Willy Brandt, Varşova’da,Nazi soykırım anıtının önünde diz çökmüştü.Planlanmış bir jest değildi. Sebebini soranlara“Yakın tarihin ağır yükü altında, kelimeleryetersiz kaldığında, tüm insanların yaptığınıyaptım” dedi.Bu sözüm iktidarıyla ve muhalefetiyleherkesedir. Yaşananların kötülüğü yanındaartık kelimeler yetersiz kalmakta. Buülkenin yakın dönem pislikleri için bir anıtyapılacaksa mesela Galatasaray Lisesi’ninönüne yapılmalı; hakiki bir komisyonkurulacaksa, bağımsız insanlardan oluşmalı vebu anıtın önünde diz çöktükten sonra, belkide ilk kaybedilen olduğu için Hayrettin’inakıbetiyle işe başlamalıdır. Böylece “Hanımiyi ki oğlana araba almışız, yoksa şimdi çokyazıklanacaktık” diyerek evine sığamayan,And probably for now only there!How to tell?If you look into the beautiful green eyes ofMother Hatice, you will believe that no wrongcan exist in this person. When I visited herat her house, a Quran by the catechism ofNasuhi Bilmen was by her side. When allhumanity turned deaf and blind, MotherElmas said ‘’ enough’’ and turned to her faith.At the end of our conversation, with hope,she asked me how I was going to tell about theissue. She had hope in the prime minister andshe would feel relieved if I also approved of it.Actually I did not have a ready answer. To thiswoman who did not lose her hope, who triedto hold on to life –if this can be called lifewithoutlosing her determination, how could Isay that the government transferred the issueto a commission and most probably intents tostretch it over time.Transferred to a commissionIsmet Inönü said ‘’ if you want an issue not tobe resolved, transfer it to a commission andmake Coşkun Kırca its chairman’’. Maybethe new generation does not know of Kırca.Think of Cemil Çicek, he was more or lessthe same type. Here, if there is an issue thatmight touch the soft belly of the state, it istransferred to a commission and since thisvery day, a commission did not yet concludean issue.Let us not forget that those subjected tosummary executions at Mutki were alsothe children of mothers. It would be nice ifsomeone explained and we understood whatit means to accept to meet with the SaturdayMothers and right after that to put publication24 25

.em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedEvîn Doğan (10 salî)radestê komîsyonê dike. Heta niha jî tu karekbaş û bi encam ji komîsyonê derneketiye.Em ji bîr nekin ew kesên ku li Mutkiyê biawayê bê darizandin hatin înfazkirin ewladêndiya xwe bûn.Bila kesek bersivek bide me ji bo vê yekê; kumirov li aliyek ‘Dayikên Şemiyê’ qebûl bike ûli aleyek din ji bo bûyera Mutkiyê qedexeyaweşanê bîne, ev tê wateya çi gelo?... Ji keremaxwe re bila kesek vê yekê ji me re bibêje...Ne merhamet, edalet!Mirovê baş Willy Brant, li Varşovayê li berbîrdariya (abîde) qirkirina Naziyan çok dideerdê. Ev tiştek plankirî nebû, wekî jestekê jî nebû.Dema ku sedemê vê jê dipirsin wiha dibêje:“Di bin barê vê dîroka nêzik de peyv têrîvegotinê nakin, ji ber wê min jî wekî herînsanî çok da erdê.”Ev gotina min ji bo her kesî ye, ji bo muxalefetû ji bo hikûmetê ye...Ku ji bo qirêjiyên dîroka nêz ya vî welatîbîrdariyek bê çêkirin divê ku li ber LîseyaGalatasarayê bê çêkirin.Ku komîsyoneke rastîn bê çêkirin divê kubi tevahî ji mirovên azad pêk bê û piştî ku liber vê bîrdariyê çok dan erdê û ji bo ku wekîwendayê yekemîn bi meseleya Hayrettin redest bi kar bike.Bi vî awayî Kemalettin Erenê ku ji dayikaElmas re dibêje “Baş e ku me lawê xwe reerebe stand, ku me nestandana niha em ê pirbi ber biketana” û her roj geh li vî alî geh li wîalî navnîşan navnîşan digere û dixwaze ciyêku here bipirse hebe yan jî kêlikekî gorê hebehere xwe lê bigire.Ku hûn ê wisa nekin ji kerema xwe re dilêxwe bi me nexewitînin, pêwistiya me bimerhameta we tune ye!her gün kendini dağa bayıra vuran, babaKemalettin Eren, gideceği bir adres vesarılacağı bir mezartaşına sahip olacaktır.Bunu yapmayacaksanız, kimsenin cıvıkmerhamete ihtiyacı yok!ban on issues related to Mutki.Not compassion, justice!Magnificent person Willy Brant, got downon his knees in front of the Nazi holocaustmemorial in Warsaw. This was not a plannedgesture. When asked for the reason he said‘’ I did what all men do when the worlds donot suffice under the heavy burden of nearhistory,’’These words go out to the government, tothe opposition, to everyone. When facedwith the brutality of what has been suffered,worlds do not suffice. If a monument is tobe built for the filths of near history in thiscountry, it should be erected in front ofLycée de Galatasaray, if a genuine committeeis to be formed it should be composed ofindependent people, and after getting on theirknees in front of the monument, they shouldmaybe start the work with investigating thefate of Hayrettin because he is the first oneto be made to disappear. So that, the fatherKemalettin Eren, who says to the mother ‘’Wife, it is good that we bought that car for theboy, or else we would be feeling sorry now fornot having bought it’’, who can’t stay at homeand wonders the hills and country side all daylong will have an address to go, will have agrave stone to hug.If you are not going to do that, nobody needsyour slimy compassion.Apê min Seyhan DOĞAN û 5 hevalên wî/wê tevahî sala 1995an binçavan de hatinwendakirin. Leşker û mirovên rupêçî Seyhan hildan me careke din agahî li wan negirt.Apê min li ku ye?Apê min naha hebû ya, kî dizane naha bi bû mamoste, bijîşk û parêzer.Apê min li ku ye? Ez apê xwe dixwazim! Ez dixwazim ku kujerên apê min werin girtin.Evîn Doğan (10 yaşında)Amcam Seyhan Doğan beş arkadaşıyla birlikte 1995’te gözaltında kaybedildi. Askerve maskeli adamlar gece yarısı Seyhan’ı bizden aldılar ve bir daha kendisinden haberalınamadı.Amcam nerede!Amcam kaybolmasaydı kim bilir belki öğretmen, doktor veya avukat olurdu.Amcam nerde! Amcamı istiyorum! Amcamın katilerinin bulunmasını istiyorum.Evin Doğan ( 10 years old )My uncle Seyhan Doğan was made to disappear in 1995 with 5 of his friends whileunder custody. Soldiers and men in masks took Seyhan from us and he was not heard ofagain.Where is my uncle!If my uncle were not to disappear maybe he could have been a teacher, a doctor or alawyer.Where is my uncle! I want my uncle! I want my uncle’s murderers to be found.26

. .Oğlumu istiyorum!oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorumhaftalar önceydi, aylar mı, yıllar mı, unuttumakşam gelirim dedi, akşam gelirim dedi ve gittiteri kaldı yastığında, işte bakın: koca bir izsaç telleri, üç tane ve dağınık odası-ah her zamanki gibi!-sormaktan tükendim ben günlerdir tanrım tanrım tanrımonlar bıkmadılar yok demektennereye elimi uzatsam günlerdir kuş ölülerinereye yüzümü dönsem sarhoş yarasalaryaralı bir hayvan gibi dolanıyor içimde acısıoğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorumişte fotoğrafı, bir tanıyan olur belkişu üç kişinin arasında, ayakta duran, hafif bıyıklıbir arabaya itelemişler, öyle söyledilersatıcı kılıklı adamlarmış, gören olmaz mı hiçsatıcı kılıklı adamlarmış ve bir arabaya itmişler onu omuzlarındanoğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorumsakalı biraz uzamıştı, tanıyan olur diye söylüyorumsaçları uzundu azıcık, yakası kirliydigözleri ışıktı, belki öyle tanırsınız, gözleri karanlıktı, gözleri sabahtı akşamdıgünaydındı iyi gecelerdi her şeydi gözlerigözleri sarışın bir kızdı –bilmem mi hiç!-kucaklaşmaydı gözleri, sarılmaydı öpüşmeydisevişmeydi gözlerisakalı biraz uzamıştı, tanıyan olur diye söylüyorumoğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorumbir adım kımıldamam şuradan, duymadıysanız duyun!bin yıldır buradayım ve hiç niyetim yok vazgeçmeyeyağmur çamur kar kızgın güneşyılışık yüzü unutkanlıkların, ‘haklısınız bayan’ların sapsarı iriniiliştirilmiş gülümsemeler, üzgün görünüşler ve…bir yontu bir yontu gibi buradayım benacılı niobe gibibir adım kımıldamam, bilin bunu kımıldayamam!oğlumu istiyorum, anlıyor musunuz? onu geri istiyorumsofrada bir fazlalık değildi çünkü ofazla bir havlu değildi banyodabir terlik eksilmedi o eksilincebir gömlek azalmadı dolabımızdanoğlumdu o benim ve yok aylardırkokusunu aldınız onun benden kahrolasıcalarrengini aldınız duvarlarımdan, çorbamdan tadını aldınızdokunuşunu aldınız omuzlarımdanoğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorumdoğurmak nasıl bir şey, hiç düşündünüz mümaslarda oturanlar, siz, hiç düşündünüz mübir atı gördünüz mü doğururken, bir kediyibir tavşanı, bir sincabı, bir fareyi hattadoğurmak nasıl bir şey hiç düşündünüz mümasalarda oturanlar, yıldızların arkasına gizlenenlerkan pıhtısını hani, o kasılmayı, sarsılmayıiçinin sökülüp gitmesi insanın, parçalanması her şeyin, çoğalması birdendoğurmak nasıl bir şey, hiç düşündünüz müoğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorumeli tetikte olan, sen, söyle banakabzandaki çentikler mi mutlu ediyor senigüzel değil mi karınhiç sevmedi mi yoksa sever miydi bir zamanlarkaç kırık var oğlunun karnesindekızının hiç mi sevdiği yok komşu çocuklarındanyağmurlarda efkarlanır mısın sensabahları ıslık çalar mısın keyiflehiç olmak istediğin bir şey yok mu hayatta, uff! söyle bana!kabzandaki çentikler mi, hepsi o mubunu söyle bana işte ve oğlumun nerede olduğunuoğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorumher şeye dayanabilirim ne sanıyorsunuz benibir ölüye dayanabilirim, bir solgunluktur bilirim evetbilirim geri dönüş yoktur, karanlık basar ve gün doğmaz artıkiçime sindirebilirim yine de bir beyazlığı ama bir kemer tokasınıbir otobüs biletini, buz parçalarını, kanlı bir fanilayı hattaher şeye dayanabilirim, ne sanıyorsunuz beniher şeye, bu umutsuz bekleyiş dışındaoğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorumaklınız niye almıyor bunuçok anlamsız bir şey mi istediğimbıyıkları az daha büyüsün istiyorumaklı olgunlaşsın az daha, kötü şey mi buçocukları olsun istiyorum bir de, ömrümün ışığı olsunlar altın saçlarıylaizlemek istiyorum bütün bunları bir yaz günüiskelede, sarkıtıp suya ayaklarımıyaşlansın istiyorum sonra, yaşlansın iyiceniye anlamıyorsunuz allahın belalarıyaşlansın istiyorum, yaşlansın yaşlansın yaşlansınkırlaşmış saçları, pembe yanaklarıyla…belirli bir mezarlıkta sonrabelirli bir çukur içine indirsinler onuyatsın gözlerini kapayıp, yatsınüstünde ismi yazılı bir taş altındaoğlumu istiyorum, anlıyor musunuz onu geri istiyorumölü ya da diriama şimdihemen!şimdiEnder Öndeş

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedSTRANA ŞEMIYÊBi sekn û aramiyê diborin rojRoj kerr û lal e, bilbil bedengHestiyê min, goştê min li ber deriyan eCan wendaEy Xwedayo ev çi dinya yeEv çi şerm eEz dayik imNaşewite canê min hûn bavêjin agir jîHûn hêviya min nikarin bidin wendakirinEz bimirim jî hêviya xwe wenda nakimNifirê min dîrokê reş dikeJi bo Dayikên Wendayan; digel keser û hêvî ûbaweriyê careke din… 18. IV. 2011SATURDAY SONGEndless in waiting pass the daysDays numb, days deaf, silence are the nightingalesMy flesh my bone, at the door stepsLost is the beloved graceGood God such a worldSuch a disgraceI am a motherI won’t feel pain even if thrown to firesI won’t lose hope even if my soul retiresMy laments shall darken the historyFor the mothers of the disappeared, once againwith grief, hope and beliefApril 18th, 2011Sezen Aksu30 31

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedHamîde Şarlı - Ramazan ŞarlıDi sala 1993an de, operasyon li gundê bi navêWanîkê (Ulusoy) yê ku girêdayê Tatwanêye ji aliyê leşker û timên taybet ên rugirtî vetê pêkanîn. Di operasyonê de dixwazin kuHamîde Şarli binçav bikin. Li ser wî biryarîRemazan dibêje ‘ez ê jî bi xwa xwe re werim’.Pişt re leşker Ramazan û Hamîdeyê li berçavên malbat û hemû gundiyan, li panzerêsûwar dikin û dibin. Wê demê pê ve tu agahîji Hamîde û Ramazan nayê girtin. Malbatawan ji her du xwişk û birayan nagirin. Jiqereqolên derdorê tê pirsîn, serî li wan têdayîn, lê tu bersiv û encam nayê girtin. Li servê bûyerê, malbata Ramazan û Hamîde, disala 1993yan de bi daxwaznameyekê serî liserdozgeriya Tetwanê didin û giliyên leşkerênku li qereqola Wanikê peyvirdar in dikin.Mirovên ku li ber çavên hemû gûndiyan hatinbinçavkirin û hatin wendakirin. Piştî du salanserdozger ji ber ku “şahid tune ne” lê pirsînvenake û dosyeyê digire.Tatvan ilçesine bağlı Ulusoy (Wanik) köyünde1993 yılında askerler ve yüzleri kapalıÖzel Harekat Timleri tarafından yapılanoperasyonda Hamide Şarlı’yı götürmekisteyen askerlere kardeşi Ramazan Şarlı ‘Bende onunla birlikte geleceğim’ demesininardından askerler ikisini birden alıp ailesininve tüm köylünün gözleri önünde panzerebindirerek götürdü. İki kardeşten o gündensonra haber alınamadı.Şarlı ailesi o tarihten itibaren çocuklarınınakıbetini öğrenmek için bölgede bulunanbütün karakollara başvurdu, ancak hiçbirsonuç alınamadı. Bunun üzerine aile 1993 yılıAralık ayında Tatvan Cumhuriyet Savcılığı’na,Ulusoy Karakolu’nda görevli askerlerhakkında suç duyurusunda bulundu. Tümköyün gözü önünde götürülen iki kardeşinakıbeti hakkında yaptığı soruşturmayı 2 yılsonunda tamamlayan savcılık, ‘şahitler yok’gerekçesiyle kovuşturmaya gerek olmadığınakarar verdi.In the year 1993, in the Ulusoy ( Wanik)village of Tatvan county, during an operationconducted by the army and the police specialoperations team, Ramazan Şarlı, the brotherof Hamide Şarlı told the soldiers who wantedto take away Hamide ‘’I will also go with her’’and following this in front of the eyes of thefamily and the whole village soldiers put bothof them in a panzer and took them away.Both were never to be heard of again.Since that date the Şarlı family made inquiriesto all the police stations in the region forthe whereabouts of their children, but allapplications remained inconclusive. Followingthis, the family filed a complaint to the TatvanPublic Prosecution Office for the soldiers onduty at Ulusoy Police Station in December1993. The Prosecution Office concluded theinquiry on the denouement of Ramazan andHamide who were taken in front of the eyesof the whole village and declared that therewas no reason to further proceed with aninvestigation on the grounds that ‘’ there wereno witnesses’’.32 33

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedNavê wê Hediye ye.Lawê wê Abdurrahman WENDA ye.Ev bû 16 sal.Şeva 29ê Kewçerê wî ji mala wî girtine û birine. 30yê Kewçêra 1995angeryana li dû wî dest pê kiriye. Carek li Kerboranê, carek li Mêrdîn û dîsa liKerboranê…Dozger gotiye ku; ‘Me lawê te serbest berdaye.’ Piştî wê Hediye berê xwe dayemale û bi lezgînî çûye. Li male li benda lawê xwe maye. Kî çi zane; çend roj,çend meh li hêviyê sekiniye. Ew ê were… Wa ye hat! Na xêr! Na! Nehat!..Wendakirin û wendabûn asêmayîna navbera jiyan û mirinê ye. Abdurrahmanû diya xwe ev 16 sal in ku di wî ciyê asê de mane. Divê ku her du jî ji wêrewşê rizgar bibin. Mezinên dewletê her rojên 29ê Kewçêrê rizgariya Komarêpîroz dikin. Mirov û lêzimên Abdurrahman jî her 29ê Kewçêrê rûyê reş ûtarî yê dewletê yê ku mirovan dixwe bi bîr tînin. Hediye Coşkun, her şemî liMeydana Galatasarayê bang dike; “Ey dewlet! Te bi lawê min çi kir?”Adı HediyeOğlu Abdurrahman KAYIPTam 16 yıl olmuş.Bir 29 Ekim gecesi almışlar onu evinden. Arayış 30 Ekim1995’te başlamış. Bir Dargeçit, bir Mardin, sonra yineDargeçit.Savcı serbest bıraktık deyince, koşa koşa eve gidip oğlunubeklemiş Hediye. Kimbilir kaç gün, kaç ay. Geldi gelecekdiye. Yok. Yok. Yokkk.Kayıp demek, hayat ile ölüm arasında bir yerde sıkışıpkalmak demek. Abdurrahman ve annesi 16 yıldır ocenderede sıkışmış durumda. İkisinin de oradan kurtulmasıgerek.Devlet erkanı her 29 Ekim’i Cumhuriyet’in kuruluşu olarakkutluyor. Abdurrahman’ın yakınları ise her 29 Ekim’de buCumhuriyet’in insan yiyen karanlık yüzünü hatırlıyor.Hediye Coşkun her cumartesi Galatasaray Meydanı’ndansesleniyor: ‘Ey Devlet! Oğlumu ne yaptın?’Her name is HediyeHer son Abdurrahman DISAPPEAREDIt has been exactly 16 years.They took him away on the night of October 29th. The search for himstarted on October 30th, 1995. Once in Dargeçit, once in Mardin andonce again back in Dargeçit.When the prosecutor said they released him, Hediye ran back home towait for his son. Who knows for how many days, for how many monthsshe had to wait. For his son was about to come. Not coming. Not coming.Not Cominggg.Missing means being stuck somewhere between life and death.Abdurrahman and her mother have been stuck in this purgatory for 16years. Both should be saved from there.State Officials celebrate October 29 as the foundation day of theRepublic of Turkey. For Abdrurrahman’s relatives October 29 is the darkface of this man-eating Republic. Each Saturday Hediye Coşkun callsout from Galatasaray Plaza: “Hey State! What have you done with myson?Banu Güven34 35

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedAbdurrahman CoşkunMalbata Coşkun li navçeya Kerboranê ya Mêrdînê îkametdikir. Her tim malbata Coşkun û gundî rastî zordariyahêzên dewletê dihatin ji bo ku bibin cerdevan. MalbataCoşkun jî li hemberî sîstema cerdevaniyê derdiket. Jiber vê sedemê jî bav Coşkun, du sal ewil ku hîn kurê wînehatibû binçavkirin, ji aliyê leşkeran ve li gund li hemberîgundiyan û malbata xwe hate kuştin.Abdurrahman Coşkun di 01.04.1974’an de li gundê Ulaşêya Mêrdîn Kerboranê hate dinê, ji aliyekî ve dixwend jialiyekî ve jî şivantî dikir. Hîn diçû dibistana seretayî. Disala 1993’an de komeke leşker Abdurrahman û du hevalênwî birin şikeftekê û ji wan re gotin ku “ ka bikevin vêşikeftê, li wir ka çi heye” Di nav sê kesên ku bêhay ketinşikeftê jê du kes ji ber teqînê mirin. Abdurrahman jî çavekexwe winda kir. Abdurrahman 4 meh di nexweşxaneyê dema û tedavî dît.Abdurrahman dîsa berdewamî dibistana xwe kir. Lîseyê de pola yekemîn de roja 29.10.1995’an saet 03:00’ande leşkeran bi ser mala wan de girt. Abdurrahman hatebinçavkirin. Diya Abdurrahman lavayî leşkeran kir ji boku kurê wî nebin, lê belê ji aliyê leşkeran ve hate darpkirin,ji ber vê sedemê jî nekarî demekî dirêj ji nivînan rabe.Heman demê de li heman gundî şeş kes dîsa hatibûnbinçavkirin. Piştî wê rojê çûn dozgeriya Kerboranê û liAbdurrahman pirsî. Leşkeran jî got ku Abdurrahman liba me ye. Roja duyemîn malbat dîsa çû li ba leşkeran ûli Abdurrahman pirsîn. Leşkeran jî got ku me pênc kesberdan, sê xwendekar jî şandin Mêrdînê. 9 roj çûn û hatinlê bele heman bersiv hildan. Piştre çûn dozgeriya Mêrdînê.Dozger got ku “Ma li Dargeçîtê dozgera/ê we tune ye,hûn çima tên li vê derê.” Dîsa çûn dozgeriya Dargeçîtêû dozger jî got ku ji me re kaxiz hatiye, Abdurrahmanberdane. Serîlêdana malbata Coşkun her tim bê bersiv ma.Careke din Abdurrahman Coşkun dernekete holê.Çoşkun ailesi Mardin ili Dargeçit ilçesinde ikamet ediyordu.Devlet güçleri tarafından köy sakinleri sürekli korucu olmalarıyönünde baskı görüyordu. Coşkun ailesi ise koruculuk sisteminekarşı çıkıyordu. Bu nedenle baba Çoşkun, oğlu Abdurrahmangözaltında kaybedilmeden 2 yıl önce askerler tarafındangözaltına alındı, köy meydanında işkence yapılarak ailesinin veköylülerin gözü önünde öldürüldü.01.04.1974’de Mardin-Dargeçit’in Ulaş köyü doğumluAbdurrahman Çoşkun bir yandan çobanlık yapıyor, bir yandanda okuyordu. Ortaokul öğrencisiydi. 1993 yılıydı. Bir grupasker Abdurrahman ve iki arkadaşını bir mağaraya götürerek,“gidin içine bir bakın, ne var orda” dediler. Önceden döşenmişmayından habersiz içeri giren üç çocuktan ikisi mayınınpatlaması sonucu yaşamını yitirdi, Abdurrahman ise bir gözünükaybetti. Vücudunun birçok yeri parçalanan Abdurrahman, 4 ayhastanede tedavi gördü.Abdurrahman okuluna devam etti. Lise 1. sınıftaydı.29.10.1995 tarihinde gece saat 03.00 sıralarında askerlerevlerine baskın düzenledi. Abdurrahman’ı gözaltına aldılar.Anne Hediye Çoşkun “oğlumu götürmeyin” diye yalvardı.Karnına tekmeler yedi. Yediği tekmeler nedeniyle uzun birsüre yataktan kalkamadı. Bu arada aynı köyden 6 kişi dahagözaltına alınmıştı. Ertesi gün aile, Dargeçit savcılığına veaskeri tabura Abdurrahman’ı sordu. “Abdurrahman bizde”dediler. İkinci gün ailesi hem savcıya, hem de taburdakilereAbdurrahman’ı tekrar sordu. “5 kişiyi bıraktık, iki öğrenciyide Mardin’e gönderdik” dediler. 9 gün boyunca hep aynıcevabı alan aile, Abdurrahman’ın hayatından iyice endişeetmeye başladı. Mardin’e gidip savcılığa tekrar Abdurrahman’ısordular. Savcı, “sizin Dargeçit’te savcınız var, niye burayageliyorsunuz” diye tersledi. Tekrar Dargeçit savcısına gelen aile,savcıya Abdurrahman’ı sordu. Bu kez Dargeçit savcısı “banakâğıt geldi, sizinkileri serbest bırakmışlar” dedi. Başvurularhep sonuçsuz kaldı. Abdurrahman Coşkun’dan bir daha haberalınamadı.The Coşkun family was living in Dargeçit district ofMardin. They were forced to become village guard by thestate forces. The Coşkun family was against the system ofvillage guard. So, the father Coşkun was detained 2 yearsbefore his son Abdurrahman disappeared while he was incustody, he was tortured to death in the village square infront of the villagers and his family.Abdurrahman Coşkun, born in Ulaş Village of Mardin-Dargeçit on 01.04.1974, was going to school andshepherding at the same time. He was college student. Theyear was 1993. A group of soldier took Abdurrahman andhis two friends to a cave and told them, “go and look in,what is in there?”. They walked in without being awareof the pre-laid mines and two of them lost their lifes,Abdurrahman lost one of his eyes. Most part of his bodywas ripped and he was treated in the hospital for 4 months.He continued his school. He was on the first year of highschool. The soldiers raided his house on 29.10.1995 at03.00 a.m. They detained Abdurrahman. His motherHediye Coşkun begged them, “do not take my son”. Theykicked her stomach. She could not come out from thebed because of these kicks. Meanwhile 6 more peoplewere detained from the same village. Next day, the familyasked Dargeçit Prosecution and military batallion aboutAbdurrahman. The said, “Abdurrahman is here”. Thesecond day, they asked again. They told them, “we released5 persons, we sent two students to Mardin”. The familywho got the same answer for the last 9 days started to worryabout the life of Abdurrahman. They went to Mardin andasked about Abdurrahman again. The prosecutor scoldedthem saying “You have your own prosecuter in Dargeçit.Why did you come here?” The family went to DargeçitProsecution again and asked about Abdurrahman. Thistime the prosecutor of Dargeçit said, “according to a papergiven to me your son was released”. All the applicationshave remained inconclusive. Nobody has heard fromAbdurrahman again.36 37

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedDi saloneke tarî de li hember kamerayê,saloneke wekî vê salonê bû, bi metirsî, bihêvî, bi hêrs, li cî ne li cî we li wî wênekêşîmêze kir. Gelo wî wênêkêşî we bi bîr tîne?We kîjan roj wan fotografan? Bi kîjan êşê, bikîjan bendewariyê, bi kîjan metirsî ew wênehatin kişandin?Kî vê dizane?Hûn, hûn êdî dostên me ne, hûn êdî birayênme ne, hûn êdî wicdanên me ne. Hûn bitenê di nava sînorên komarê de her yekwelatiyek bûn. Ew roj ew sendelî belkîcizdanê zewacê, belkî qeyda dibistanê,belkî dîploma, belkî kar, belkî ji bo ku li serdîwarên diya we bê daliqandin hûn bûnwêneyekê wesîkayî.Tu Hatîce, tu jî Ferhat, lê tu Cuneyt, lêKenan, lê Ridvan, Yusuf, Ali, Serdar ûÎkram û Beşîr û Duzgun û hûn hemûyên din… Hevalên me, hevrêyên me yêndilsoz….Hûn wendayên kî ne… Ya girîngtir hûnbûn şerma kî… Hûn niha li nava bîrekî bêwijdan têne veşartin. Xwazî ew bîr destêxwe bidana ser wicdanê xwe û wan dengêndûr ji nû ve bidana ber dengvedanê, ewperdeya ser çavan rakirana û bigotana;“Waye ez diyar dibêjim!”Hûn niha rabûna ji ser van sendeliyan, mewêneyên we ji dîwarên xwe daxistana, meji meydana xwe vekişanadan, wekî ku duhem birîndar bûne me birînên xwe bipêçana,me li hal û demên hev bipirsiyana, wansalên ku wenda ne bi çayên giran me derbasbikirana, me bigotana ‘heval, zû de ye mehev nedîtiye’, em bikeniyana, û bibûna êvarme we bibirana ber deriyên diyên we…Piştî ku em şiyar bûn û me bigota; ‘rast e, evne xewn e!’.Just as this one, in a dark room, in front of the camera,with gazes that are concerned, at ease, full of hope, angry,out of place or with gazes undiluted, you looked at thatphotographer. I wonder if that photographer wouldremember you?Which date did you have that photo taken? Feeling whatpain? With which expectation? Having what concern?Who can ever know!You - who are now our friends, our siblings, our consciences- you were just civilian citizens within the republicboundaries of a democratic state. You had sat on that stoolfor your snap shot to be taken maybe for your marriagecertificate, maybe for school registration, maybe for adiploma, maybe for a job, maybe to hang your good lookson the wall of your mother’s so to be able to find an eligiblecandidate for a spouse.You Hatice, you too Ferhat, or Cüneyt, or Kenan, orRıdvan, Yusuf, Ali, Serdar and Ikram and Beşir andDüzgün and all you others… Our friends, our congenialcompanions….Whose loss are you. But more importantly whose shameare you. Now you are a piece of information kept in theconscienceless memory. I wish that this memory puts itshand on its heart, echoes the deepest voices from within,uncovers the veil on its eyes and says ‘’ here, I declare !’’Now, if you were to get of off those stools, if we wereto take down your pictures from our walls, if we were toretreat from the squares, if we were to embrace our woundsas if we just saw you the other day, if we were to treat ourwounds with rosebuds, if we were to casually ask after oneanother’s health, if we were to make up for all the lost timesover cups and cups of well-brewed tea, if we were to sayheval (companion in Kurdish) , if we were to say ‘’ it’s beensuch a long time since we last met’’, if we were to rejoiceand smile, if night were to fall and if we were to accompanyyou to the door steps of your waiting mothers…..And upon waking up, if we were to say that all was not justa dream!Aynen bu salonda olduğu gibi, karanlık birodada, kamera karşısında, endişeli, endişesiz,umutlu, umutsuz, kızgın, yerli yersiz ya da katıksızbakışlarla baktınız o fotoğrafçıya. O fotoğrafçı,acaba, hatırlar mı sizi?Hangi gün çektirdiniz o fotoğrafları? Hangiacıyla? Hangi beklentiyle? Hangi endişeyle?Belki bir evlilik cüzdanına, belki bir okul kaydına,belki bir diplomaya, belki iş, belki güzelliğinizive yakışıklılığınızı annenizin duvarında asıpkendinize güzel bir talip bulmak için vesikalıkoldunuz.Kim bilebilir ki!Sizler; artık dostlarımız, kardeşlerimiz,vicdanlarımız olan sizler, demokratik bir devletincumhuriyet sınırları içinde sadece birer sivilyurttaştınız oysa ki!Sen Hatice, Ferhat sen de, ya Kenan, ya Cüneyt,ya Rıdvan, Yusuf, Ali, Serdar ve İkram ve Beşir veDüzgün ve siz diğerleriniz... Arkadaşlarımız, canyoldaşlarımız...Sizler kimin kaybısınız! Ama daha da önemlisikimin ayıbı oldunuz!Şimdi vicdansız bir hafızada saklanan bilgisiniz.Keşke o hafıza elini kalbine koysa, en derindekisesleri yankılatsa, gözlerdeki mili çekse. “İşteaçıklıyorum!” dese.Ve siz... Şimdi kalksanız bu sandalyelerden,indirsek duvarlarımızdan resimlerinizi,meydanlardan çekilsek, sokakta daha dün görmüşgibi yaralarımıza sarılsak, yaralarımıza gül bassak,hal hatır sorsak, kayıp yılları demli çaylarlageçiştirsek, heval desek, çoook uzun zaman oldugörüşmeyeli desek, gülüşsek, akşam olsa ve siziannelerinizin kapısına kadar geçirsek...Hiçbir kıyımdan geçmemiş gibi...Osman Baydemir38 39

. .

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedHin rojan di bin baranê de, hin rojan di bin berfê de, hin rojan di bin tava germ de ne, her tim di bintehdîta polîsan de ne ew; gelek caran bi lêdana dar û copan dawiya hefteyê li Beyogluyê, li sînemayê– ne li kêfê, pêşî li ser peyarêyan, şûn de li bin çavan bûn ew û wan her li wendayên xwe pirsî.Divê ku ev hesap teqez bê dayîn. Divê ku ev hesab li meydana Buenos Aires Plaza Del Mayoyê, liStenbolê, li Galatasarayê, li her derên dinyayê bê dayîn…Kimi gün yağmurun, karın altında titreyerek, kimi gün öğlen güneşinin altında pişerek, ama süreklipolis tehdidi altında; çoğu kez coplanarak, tartaklanarak, hafta sonunu Beyoğlu’nda ama sinemada- eğlencede değil, önce kaldırımlarda, sonra gözaltında geçirerek sordular kaybedilen, yok edilenyakınlarının hesabını. Bu hesap mutlaka verilecek, Buenos Aires Plaza Del Mayo meydanındanİstanbul’da Galatasaray’a kadar, dünyanın her yerinde...They were soaked to their skin, they shivered under the snow, they boiled under the midday sun no matterwhat, but always under police threat; most of the time they were clubbed, manhandled by the police, they didnot spend their week-end in Beyoğlu at a movie theater- at a place of amusement but on the pavements andthen under custody to demand accountability for their vanished and disappeared relatives. Accountability willeventually be demanded all around the world from the Buenos Aires Plaza del Mayo to Galatasaray plaza…Şanar Yurdatapan42 43

. .Tanığı yok!Tanığı yok!Islak beton üzerinde geçirdi dün geceyiAstılar yukarıya kollarındanBir şeylerle ısırdılar bir yerleriniTanığı yok!Kıldan bir köprü üzerindenKervanlar aşırdı ipek yüklüUçurumları ve derin denizleri tanıdıYapışkan bir karanlığı kulaçlarkenTanığı yok!İyice inceldi bütün ipler bir araVe sonraKüçük, yeşil bir dala tutunupÇekti kendini bir kez daha gün ışığınaTanığı yok!Kimse bilmiyor bunlarıDirendi kendini öldüresiyeVe ihanet etmedi arkadaşlarınaTanığı yok!Ekim 1981Ender Öndeş

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedLi paş, di nava wêneyên nediyar de Ayhan heye. Ayhanê hevalêmin... Çend roj beriya ku bê wendakirin, di wê amfiya mezin avala de tiştên ku ji min re gotin olan didin. Wisa bihêvî bû, wisabi kelecan bû û wisa jidil bû ku… Wan dengan hê jî olan didin…Heta ku amfî tije bibe dê ew deng olan bidin….There on the back, among the photographs, thereis Ayhan. My friend Ayhan. What he told me a fewdays before he was forced to disappear still keepsechoing in that empty, big amphitheater. He wasso confident, so excited, so sincere… those voicesstill keep echoing… and will keep echoing until theamphitheatres are full.Arkada belirsiz fotoğrafların içinde Ayhan var. Arkadaşım Ayhan. Kaybedilmeden bir kaç gün önce banaanlattıkları o büyük boş amfide yankılanıp duruyordu. Öyle inançlı, öyle heyecanlı ve öyle samimiydi ki...O sesler hala yankılanıyor... Amfiler doluncaya kadar yankılanacak.Kazım Öz46 47

. .

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedLawê wê bijiya dê 55 salî bûna ûdibû ku keç û lawên wî hebûna,dibû ku zarokên wan keç û lawênwî jî hebûna… Lê nebû… Diya wîhê jî li bendê ye. Ew dizane ku ewê lawê wê neyê, lê goreke lawê wêya ku ew here ziyareta wî bike tuneye. Ji vê dinyayê berê ku koç bikekeserek wê heye ku ew jî tiştekî mayîyê ku ji lawê wê jê re bimîne… Belkîjî dixwaze li ba gora lawê xwe yaku hesreta 30 salan e, raze. Li vêdinyaya hanê hesreta xwe neanî cî,lê dixwaze bi du gorên li ba hev wêhesreta xwe bîne cî.Qey pir tişt dixwaze?Dîtina wî wendayî ji bo me dîtinawicdanê me yê ku me wenda kiriye.Dema ku wan kesên ku ew wendakirine, em wan ceza bikin wanhastên mafdariyê yên ku me wendakirine em ê ji nû ve bibînin.Ew kî ye li keviya qefayê bilind e?Dayika Berfo ye, an jî em ên ku wêbi tenê dihêlin in?Hewara dayikekê hê jî di guhê minde ye, wê zû ve ji civakê ango ji mehêviya xwe birî bû…“Werin,WerinEz bigihîjin lawê xweWerin!Werin, çiya, kevir, çûçik, xezal!Werin rê nîşanî min bidin da ku ezbigihîjim lawê xwe!Wey li min, Wey li min!”Elif Tekin (Dayıka Düzgün Tekin)Oğlu yaşasaydı 55 yaşında olacaktı ve belki oğulları, kızları ve onların da çocukları olacaktı… Ama olmadı…Annesi hala bekliyor. Biliyor oğlunun gelmeyeceğini ama ziyaretine gideceği oğluna ait bir mezarı bile yok. Şuhayyattan göçmeden evvel tek dileği bir parça da olsa oğlundan kalan birşey. Belki 30 yıldır hasret oğlununyanında yatmak istiyor. Hasretini bu hayatta gideremedi ama yan yana iki mezarda gidermek istiyor.Çok mu birşey istiyor?Onu bulmak bizim kaybettiğimiz vicdanımız bulmamıza yardım edecek. Onu kaybedenleri cezalandırdığımızdada kaybettiğimiz adelet duygusunu geri kazanacağız.Uçurum kenarında kim?Berfo ana mı yoksa onu yanlız bırakan bizler mi?Bir ananın çığlığı hala kulağımda o toplumdan yani bizden umudunu çoktan kesmişti…“Gelin,Gelinben oğluma kavuşayım.Gelin!Gelin, dağlar, taşlar, kuşlar, geyikler!Bana yön verin ben oğluma kavuşam!Vah halim Vah halim!”Elif Tekin (Düzgün Tekin’nin annesi)His son would have been 55 if he had lived and maybe today he would have had daughters and even grandchildren… But that did not happen… his mother is still waiting. She knows that her son is not coming back, shedoes not even know of a grave stone where she can go and visit her son. Before she leaves this life, all she wishesfor is a piece of something, anything from his son. Maybe she wants to lay down by her son whom she’s beenlonging for 30 years. She could not fulfill her longing in this life but she wants to fulfill it in adjacent graves.Does she ask for too much?Finding him will help us find the conscience we have lost. We will reclaim the sense of justice that we have lostwhen we punish those who forced him to disappear.Who is standing on the edge of the cliff ?Mother Berfo or us, who left her alone?The cries of a mother still echoes in my ears, she lost all hope of society, of us.‘’ Come,ComeLet me get together with my son.Come!Come, mountains, stones, birds and the deer!Show me the way so I find my son!My oh my!Elif Tekin (Düzgün Tekin’s mother)Hüseyin Karabey50 51

. .

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedMin ji tevan re got; dayê…Ez hê zarok bûm.Ez axivîm. Peyva min a pêşî dayê bû.Pirsîn û gotin; “Tu çi qas ji bavê xwe hesdikî?” Min milekî xwe vekir…Gotin; “Lê tu ji diya xwe…” Min her dumilên xwe vekirin…Ez zarok bûm…Ez ketim xwarê û canê min êşiya, min got;“Ay dayê…”Dirikekê di tiliya min re çû, min got; “Aydayê…”Kuçikê mezin bi ser min de hat, ewitî min, eztirsiyam, min got; “Ay dayê…”Ez mezin bûm.Ez bûm evîndar. Keçik li min mêze nekir. Agirbi dilê min ket, min got; “Ay dayê…”Ez bûm Sosyalîst. Ez ketim TIPê. Ez meşiyamdi mitîngê de. Polîs pêşî li me birî. Polîsek copli me hejand. Copê polîs li nava milê min ket.Canê min pir êşiya, min got; “Ay dayê…”Ez bûm rojnameger. Min nivîs nivisand. Ezketim hepsê. Pêşî kêfa min hat. Meh di sermehê re derbas bû keder li dilê min belavbû. Min di nava şîşên paceyên zindanê de liewran nêrî, min got; “Dayê…”Hevpîşeyê min Metin Goktepe hate kuştin.Em çûn sersaxiya wî. Dayika Fadîme metevan kire rêzê. Yek bi yek kêfa xwe ji mere anî. Ji me re got; “Hûn Metînê min in.”Çavên min tije hêstir bûn, min got; “Dayê…”Rojeke şemiyê ez çûm meydana Galatasarayê.Dayikeke Kurd ya bi temesiya spî, yekaporspî got ku; “Hefteya berê nivîsa te ji minre xwendin. Tu jî bûyî lawekî min ê din.” Ezdilşad bûm, min destê wê maçî kir, min got;“Dayê…”Hepsine Anam dedim...Bebektim.Konuştum. İlk sözüm anne oldu...“Babanı ne kadar seviyorsun” diye sordular.Bir kolumu açtım...“Peki, anneni” dediler. İki kolumu çokkocaman açtım.Çocuktum...Düştüm canım acıdı: Anam dedim...Elime diken battı: Anam dedim...Koca köpek üstüme yürüdü, kötü kötühavladı, korktum: Anam dedim...Büyüdüm.Aşık oldum. Kız yüz vermedi. Yüreğime ateşdüştü. Anam dedim...Sosyalist oldum. TİP’e girdim. Mitingdeyürüdüm. Polis önümüzü kesti. Bir polis copsavurdu. Cop tam omuzuma indi. Canım çokacıdı: Anam dedim...Gazeteci oldum. Yazı yazdım. Hapse girdim.Önce keyiflendim. Aylar ve aylar geçtikederlendim. Demir parmaklıklı penceredenbulutlara baktım: Anam dedim.Meslektaşım Metin Göktepe öldürüldü. Evinebaşsağlığına gittik. Fadime ana hepimizi sırayadizdi. Her birimizin yüzünü okşadı. “Hepinizbenim Metin’imsiniz” dedi. Gözlerim doldu:Anam dedim...Bir cumartesi Galatasaray meydanına gittim.Ak örtülü, ak saçlı bir Kürt kadını “Geçenhaftaki yazını okudular bana. Bir oğlum dasen oldun” dedi. Gönendim. Elini öptüm:Anam dedim.I called all of them my Mom.I was a baby.I spoke. My first word was Mom…They asked me ‘’how much you love yourdad?’’. I stretched out one arm…‘’ what about your mom?’’ they said. Istretched out both arms, very very wide.I was a boy…I fell down, it hurt: Mom I said…A thorn got in my hand: Mom I said..A big dog came towards me, barked meanly, Iwas scared: Mom I said…I grew up.I fell in love. The girl did not return my love.Fire fell in my heart. Mom I said…I became a socialist. I enrolled to TurkishWorkers’ Party. I walked to a meeting. Policecut our way. A cop swayed a club. Club landedon my shoulder. It hurt so badly. Mom I said…I became a journalist. I wrote an article. I wasimprisoned. At first I was delighted. Monthsand months passed, I got saddened. I lookedto the clouds behind the bars of the prisonwindow. Mom I said…My colleague Metin Göktepe was killed. Wevisited his house to give our condolences.Mother Fadime put us all in a line. Shetouched our faces one by one. ‘’Each one ofyou is Metin to me’’ she said. My eyes filledwith tears. Mom I said...I went to Galatasaray Plaza one Saturday.There was a white haired Kurdish woman,with a white scarf. “They read me the articleyou wrote last week. You also became a sonto me’’ she said. I was delighted. I kissed herhand. Mom I said…Aydın Engin54 55

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedKasım AlpsoyMalbata Alpsoy, ji ber ku nedixwest di navsîstema cerdevaniyê de cih bigire, di sala1990’an de ji Mêrdînê koç kirin Stenbolê.Bav Kasım Alpsoy di kargeha cerm de destbi xebatê kir. Rojekê polêsan di atolyeyê delêgerînek kir û di vê lêgerînê de berkêşkaxebatkarekî de çekek dît. Xebatkar û serhosteKasım Alpsoy hatin binçavkirin. Ew birinemniyeta Gayrettepeyê. Di emniyetê deîşkence dîtin. Li pişt maseya ku tê de gelekçek û bombe hatî dîtin a di rojnameyaSabahê de “vaye tîma PKK’ê ya lêder hategirtin.” Nûçeyên bi vî awayî derketin ûwêneyên qaşo û nûçeyên derew tê de cihgirtin. Hêviyên malbata Alpsoy ji ber vêdîmen û nûçeyan vegerîna Kasım Alpsoy qutbû û fikirîn ku êdî Kasım Alpsoy êdî nazivire.Heman rojê de Kasim Alpsoy hate berdan.Kasim Alpsoy ji ber ku gelek îşkence dîtibûdu meh nekaribû rabe ser piyan. Du mehpiştre dozger dîsa fermana girtinê derxist jibo Kasim. Ji ber vê yekê jî malbata alpsoykoçî Edenê kir.18 gulan 1994’an saet 06:00’an de polêsan liEdenê mala Kasim Alpsoy dorpêç kirin. Piştîku polêsan li malê lêgerîn kirin, Kasim Alpsoyji aliyê MÎT’ê bi armanca îfadê girtin û birin.Hevjîna Alpsoy ducanî bû. Sibê zû heya êvarêvepirsînê de ma û çavên Kasim hatin girtin.Ew roj polêsên ku vepîrsîna Kasim de bûnberê jî li Stenbolê Kasim Alpsoy hildabûnvepirsînê, yanî heman tîm bûn. KasimAlpsoy dibê min bihîstiye ku ji kesek vepirsêrwiha gotiye “oo mîr Kasim, wek ku Edeneli te hatiye û te kîlo girtiye.” Piştî du saetanleşkerekî got ku “wî ji vir peya bikin.” Roja kuAlpsoy ailesi, koruculuk sistemi içerisindeyer almak istemedikleri için 1990 yılındaMardin’den İstanbul’a göç etmek zorundakaldı. Baba Kasım Alpsoy, bir derifabrikasında ustabaşı olarak çalışmayabaşladı. Bir gün polisler atölyede arama yaptı.Çalışanlardan birinin çekmesinde bir silahbulundu. Çalışanla birlikte sorumlu ustabaşıolarak Kasım Alpsoy da gözaltına alındı.Gayrettepe Emniyetine götürüldü. 15 günağır işkence gördü. Sabah gazetesinde birçoksilah ve bombaların bulunduğu masanınarkasında “PKK’nin vurucu timi yakalandı”şeklinde yalan haberler ve düzmecegörüntüler yer aldı. Ailesi bu görüntü vehaberlerden Kasım Alpsoy’dan umudunukesti ve bir daha eve dönemeyeceğinidüşündü. Aynı gün Kasım Alpsoy bırakıldı.İki ay boyunca işkencenin ağır etkisinedeniyle ayağa kalkamadı ve vücudununhiçbir kasını kullanamadı. İki ay sonra savcılıktekrar yakalama emri çıkardı ve bu kez aileceAdana’ya göçetti.1994 Mayıs’ının 18’ inde sabah saat 06.00’daKasım Alpsoy’un Adana’da oturduğumahallenin ve evinin etrafı polisler tarafındansarıldı. Evde arama yapıldıktan sonra,Kasım Alpsoy Adana İstihbarat Dairesine(MİT) ifadesi alınmak üzere götürüldü. EşiErdoğan Alpsoy 3 aylık hamileydi. Bütüngün sorguda kaldı. Gözleri bağlandı, Filistinaskısına alındı. O gece Kasım Alpsoy’unsorgusunu yapanlar daha önce İstanbul’dasorgusunu yapan polis timleriydi. KasımAlpsoy sorguculardan birinin “oo Kasım beyThe Alpsoy family had to migrate to Istanbulfrom Mardin in 1990 because they did notwant to be part of the village guard system.The father, Kasım Alpsoy started to work ina leather factory as foreman. One day policeofficers carried out a search in the workshop. Agun was found in the drawer of an employee.Kasım Alpsoy was detained because he wasin charge of the employees. He was taken toGayrettepe Police Station. He was torturedheavily for 15 days. The newspaper Sabahpublished news and images that did not reflectthe thruth. It showed him behind a table withguns and bombs on it and the headline was‘the strike team of PKK was caught”. Hisfamily lost their hopes about him and thoughtthat he would never come back again becauseof these images and news. Kasım Alpsoy wasreleased on the same day. He was not able tostand up and use any muscle of his body fortwo months because of the heavy impact ofthe torture. Two months later, the prosecutionissued a warrant of arrest again and this timethe family migrated to Adana.The district and the house of Kasım Alpsoywere surrounded on May 18 1994, at06.00a.m. After they searched the house, theytook him to Adana Office of Intelligence inorder to take his testimony. His wife ErdoğanAlpsoy was three months pregnant. KasımAlpsoy was interrogated all day, his eyes weretied, put on stappado. The police officersinterrogating Kasım Alpsoy that night werethe same police officers who interrogated himin Istanbul. Kasım Alpsoy heard one of them56 57

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedhate binçavkirin saet 01:00’an de Kasim hateberdan nasname û pereyên Kasim jî jê girtin.Polêsan hinek pere da Kasim û jê re gotin“sibê were nasnameya xwe ji me bigire.”Roja din ji bo ku nasnameya xwe bigire ev ûhevlingê xwe çûne daîreya sîxuriyê ya Edenê.Hevlingê Kasim çar saet li derve ma. Piştrepolêsan hevlingê ji Kasim re gotin ku “tu biçeew ê bê.” Lê belê Kasim ji wir qet derneket.Malbata Kasim li nexweşxane û morgangeriyan, lê belê li tu cihê Kasim nedîtin.Hevjîna Kasim ya ku sê meh bû ducanî ûkurê wî yê 12 salî ji bo ku Kasim bibîninderketin lêgerînê. Mehmet ji bo vî karîgelek biçûk bû, diya Mehmet jî zimanê tirkînezanîbû. Mehmet û diya wî çûne MÎT’ê,lê belê MÎT’ê ji wan re got ku “qeydekîwiha nîn e.” Mehmet û diya xwe ji bo kudaxwazname dayîne ketin riya dozgerî.Erdogan ji ber ku çend rojan xwarin nexaribûhişê wî çû li ser qoltixê de ket û xwe dirêj kir.Dozger qehirî û qariya ji wê re got hûn çawali hemberî min rûdinên û daxwaznameyawan qelişand avête nav çavên wan. Hemûserîlêdanên wan bê encam man, û careke dinji Kasim Alpsoy tu agahî nehate girtin.Adana yaramış sana kilo almışsın” dedikleriniduydu. Sorgudan sonra Kasım Alpsoy’uaskıda bırakıp gittiler. Bir iki saat sonraRütbeli bir asker, ‘bunu buradan indirin”dedi. Gözaltına alındığının gecesi saat 01.00sıralarında serbest bırakıp, kimliğini veparasını alıkoydular. Bir miktar yol parasıverip, “kimliğin diğer görevlilerde, yarıngel al” dediler. Ertesi gün kimliğini almaküzere bacanağı ile birlikte Adana İstihbaratDairesi’ne gitti. Bacanağı dört saat dışarıdabekledi. Sonra bacanağa ‘sen git o gelir’dediler. Ama o bir daha hiç çıkmadı...Hastanelere, morglara baktılar. Kasım’ınizine rastlamadılar. Kasım’ın 3 aylık hamilekarısı Erdoğan, 12 yaşındaki oğlu Mehmet ilekocasını aramaya başladı. Mehmet bu iş içinçok küçüktü, annesi ise Türkçe bilmiyordu.MİT dairesine gittiler. ”Kesinlikle böyle birkayıt yok” denildi. Mehmet’le annesi Savcıyadilekçe vermek için odasına girdi. Üzüntüdengünlerdir yemek yemeyen Erdoğan başıdönüp fenalaşınca koltuğa yığıldı. “Benimkarşımda nasıl oturursun” diye sinirlenensavcı bağırıp çağırmakla kalmadı, verdikleridilekçeyi yırtarak yüzlerine fırlattı. Tüm yasalbaşvuruları sonuçsuz kaldı. Kasım Alpsoy’danbir daha haber alınamadı.saying ‘Mr. Kasım, Adana has been good foryou, you put weight’. After the interrogationthey left him on the stappado. After one ortwo hours a paramount soldier said “put himdown”. At about 01.00 a.m. they released him,but they kept his identity card and his money.They gave him money only for travel and theysaid, “your identity card was taken by otherofficers, come and take it tomorrow”. Next day,he went to Adana Office of Intelligence withhis brother-in-law in order to take his identitycard. His brother-in-law waited outside for 4hours. Then, they told him, “you go, he willcome back”. But he never came back…They searched the hospitals and morgues butthey could not find Kasım. His three monthspregnant wife Erdoğan started to look for herhusband with his 12 years old son. Mehmetis too young for this job and his mother couldnot speak Turkish. They went to NationalIntelligence Organization (MİT). They toldher, “Certainly there is no such record”.Mehmet and his mother went into the room ofthe prosecutor. She had not eaten anything fordays because of her grief, so she slumped onthe chair in his room. Upon this, the prosecutorgot angry and started to shout, “how could youdare to sit down in front of me” and he rippedthe application and threw it to her face. All thelegal applications had remained inconclusive.Nobody heard from Kasım Alpsoy again.58 59

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared“Ew di îşkenceyê de ye; ku sax bimîne tu yê wîbibînî, ku nemîne ew jî bişansê te…”Ev hevok, hevoka polîsekî ye. Ev hevok jiFikriye Alpsoya ku hevsera Halil Alpsoyêwenda ye re ji aliyê polîsekî ve tê gotin…Ev hevok ji wicdaneke sar ê wekî kevir têder… Lêzimên wendayan hevokên ji vanansartir guhdar kirine. Li erdnîgariyeke kuwicdan bi rengê kevirê sar rewişîne û ewwicdanên ku mirovbûnê didin jibîrkirin, êdîhevokên bi vi rengî ji rêzê ne êdî..Salên 90î ji bo wenda û lêzimên wendayênku “kiryarên wan diyar in” wekî kabûsekîderbas bû û çû. Ew li dûriyê bûn; me bisererastî wan nebihîst. Bi hezaran jin, zarok,bav, bira li ber deriyên qereqolên dewletê, liber deriyên garnîzonên leşkerî, li ber deriyênîşkencexaneyan ji bo ku hêviyeke biçûkbibihîzin di nava kefteleftê de bûn û em jîdaneketin kolanan; em bi wan re neçûn berwan deriyan, me hesab ji wan deran nexwest.Lê wan “Dayikên Şemiyê” ji bîr nekirin,nedan jibîrkirin. Wan bang li me kirin; jibo ku wicdanên me bixin tevgerê, ji bo kuhevserên wan, bavên wan, birayên wan,zarokên wan bên dîtin, ji bo ku şîna xwe bikinû di vê dinyaya ku bêdengî dide kuştin dehindik be jî ji bo ku êş û azarên xwe par vebikin…Îro bêwicdaniya me ji erdên mirinê, ji bîrênasîtê, ji dewleteke sar a bêwicdan a ku ji gelekbedenên mirî yên mirovan berpirse difiştiqe.Ew beden ên me ne… Em ên wan bedenanin…Ji bo laneta ji êtûna wan hiş û bîrewriyên kuedaletê nedîtine hatiye der me biborînin…“İşkencedeymiş, sağ kalırsa görürsün,kalmazsa artık şansına...”Bu bir polisin cümlesi... Kayıp HalilAlpsoy’un eşi Fikriye Alpsoy’a bir polisinsöylediği cümle...Taşlaşmış bir vicdanın soğuk ifadesi... Kayıpyakınları bu ifadenin çok daha soğuklarınıdinlediler. Taşlaşmış vicdanların insan olmayıunutturduğu bir coğrafyada, buna benzercümleler sıradanlaştı.90’lı yıllar kâbus gibi geçti “faili malum”kayıplar ve yakınları için. Onlar uzaktaydı;biz doğru dürüst duymayı bile beceremedik.Binlerce kadın, çocuk, baba, kardeş devletinkarakollarının, garnizonlarının, işkencehanelerinin kapılarında bir küçük umutduyabilmek için çırpınırken, biz sokaklaradökülemedik; onlarla beraber o kapılardahesap soramadık.Ama onlar, “Cumartesi Anneleri”unutmadılar, unutturmadılar. Bize seslendiler;vicdanlarımızı harekete geçirmek, kocalarını,babalarını, kardeşlerini, çocuklarınıbulabilmek, yaslarını tutabilmek ve ilgisizliğindaha da çok öldürdüğü bir dünyada birazolsun acılarını paylaşabilmek için...Bugün ölüm tarlalarından, asit kuyularından,vicdana ihtiyaç duymayan soğuk bir devletinölümlerinde bizzat rol aldığı insanlarınbedenleri, bizim vicdansızlığımız fışkırıyor.O bedenler bizim... Biz o bedenleriz...Adalet bulamamış hafızalar cehenneminingetirdiği lanet için affedin bizi...‘’ He is being tortured. If he stays aliveyou will see him, if not, well that’s up tochance…’’Words of a policeman. The sentence a policetold to Fikriye Alpsoy, the wife of Halil Alpsoy.A cold statement by a conscience of stone.The relatives of the disappeared have heardexpressions much colder than this one.Expressions like this became common in thispart of the world where consciences of stonehave forgotten their humanity.The 90’s passes like a nightmare for thedisappeared whose assailants are not unknownand for their relatives. They were far awayand we did not even manage to properlyhear them. While thousands of men, women,children, fathers, brothers were struggling atthe doors of police stations, garrisons, torturecells to hear of a small hope, we did not taketo the streets and we did not stand by theirside to ask for accountability.But those, the Saturday Mothers, did notforget and did not let it be forgotten. Theycalled out for us, to move our consciences, tofind their husbands, fathers, brothers, sisters,children, to mourn for them, and to sharetheir pain in a world where indifference killsmore than anything else.Today, the bodies of those people in whosedeath the cold state which does not feelthe need of a conscience also took part aregushing out of death fields, acid wells and outof our consciences.Those bodies are ours, those bodies are us.Minds that did not find justice, forgive us forthe doom the hell has brought…Ferhat Kentel60 61

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedEz beşdarî du danişînên Dayikên Şemiyêbûm. Yek jê civîna daxuyaniya çapemeniyêbû, ya din jî danişîna 300mîn bû. Min xwestku ez wan 300 caran pîroz bikim, ji ber kuxwediyê viyaneke xurt bûn. Li vî welatî ji boku mirov fêm bike ka vê dewletê çi aniye biserê welatiyên xwe de divê mirov xwediyêhêzeke der-siruştî be. Ji bo ku jiyana welatiyêvê dewletê xirabtir bibe çi ji destê wê tê dike.Ji bo Dayikên Şemiyê êşa ser êşa wendayanew bû ku serokwezîr bê xem bû, dewlet bêxem bû. Ew bi ber wê diketin. Di serê sala2011an de serokwezîr kêmaniya xwe fêm kir ûbi wan re hevdîtin pêk anî, bi wan re mijûl bû.Lê ji ber ku demên berê ji bo wan hin tiştênnexweş gotibû lêborînê jî nexwest. Pêwistîpê nedît ku lêborînê bixwaze. Ku ji DayikênŞemiyê lêborin neyê xwestin, ku lêkolîn neyêkirin û negihîjin encamekê, ku dilê wan neyêxweşkirin ev wenda yek bi yek ew ê wekîfereke aşê li ser dilê dewleta Komara Tirkrûnê, ya jî ew ê wekî qeydekê di lingê wê debe. “Kesê xwedî guh bila bibihîze.” DayikênŞemiyê bi vê tekoşîna xwe rûmeta mirovahiyêbilind dikin. Guhnedayîna wan, nenaskirinawan li hember mirovahiyê sûc e.Cumartesi Annelerinin iki oturumunakatıldım; biri basın açıklaması toplantısıydı,biri de 300 üncü oturumlarıydı. Onları300 kere tebrik etmek istedim, bıkmadanusanmadan gösterdikleri irade için. Buülkede olup bitenleri, devletin (yönetimin)vatandaşlarına yaptıklarını anlamaya çalışmakdoğaüstü bir güç, bir anlayış gerektirir.Vatandaşının yaşama hakkını korumak değil,yok etmek, acılaştırmak için elinden negeliyorsa yapıyor devlet.Cumartesi Anneleri, kayıplarının acısınınçokluğu yetmiyormuş gibi bir de Başbakan’ınduyarsızlığına, devletin umursamazlığınayandılar. 2011 yılının başında, Başbakan kendikonumuna ve insanlığına yakıştıramadığıhatasını anladı ve onlarla görüşmeyi kabuletti, ilgilendi. Fakat ondan önce onlar için sarfettiği sözlerinden dolayı bir özür dilemedi,dileme gereği de duymadı. CumartesiAnnelerinden özür dilenmezse, araştırılıpikna edici bir sonuca varılmazsa ve degönülleri alınmazsa, bu kayıpların her biriTC devletinin midesine oturmuş birer taşolarak kalacak ya da ayağına bağlı prangagibi duracak. “Kulağı olan işitsin.” CumartesiAnneleri bu mücadeleleriyle insanlıkonurunu yükseltiyor, onların bu mücadelesinigörmemek, onları yok saymak ise insanlığakarşı işlenmiş bir suçtur.I joined two vigils of Saturday Mothers,one was a press declaration meeting, theother was their 300th session. I wanted tocongratulate them 300 times over, for thewillpower they demonstrated without tiring orgiving up. It requires a super-natural powerand understanding in this country to try tounderstand what is going on and what thestate (administration) is doing to her citizens.Forget about trying to protect her citizens’right to live, she is doing all she can to destroyit and to make it bitter. Saturday Mothers alsohad to suffer the pain inflicted upon themby the insensitivity of the prime ministerand by the indifference of the state, as if themultitude of the pain of their losses were notsufficient already. At the beginning of 2011,the prime minister understood his mistakewhich he could not associate with his positionand his humanity and accepted to meet withthem, paid attention to them. However hedid not apologize for his prior words aboutthem, he did not also feel the need for suchan apology. If an apology is not served toSaturday Mothers, if due investigation isnot conducted and convincing conclusionsare not obtained and if their resentment isnot mended, all these losses will remain asshackles to the feet of the state of Republicof Turkey. “Let those who have ears hear it”.Saturday Mothers are elevating the honor ofhumanity with this struggle, not to see thisstruggle of theirs, to deny them, is a crimeagainst humanity.Rakel Dink62 63

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedDema ku we destê xwe kir bin çengê xwe, hûn dibînin ku kenîneke zarokên li wê derê veşartî maye.Li ser singa we wêneyên wan hene. Bi salan e hûn jiyanê bi sebr û aramiya dayikan diceribînin. We kilîtênmalên xwe di bin guldankên rihanan de veşartin û we got ku bi tenê ‘em û zarokên me’ bizanibin ciyên kilîtê.Guhê we li ser dengên qulungan bûn. Bi şev we di tavehîvan de, bi roj we li ber destê sibê diayên xwe kirin.Berî her tiştî ji bo we hatina biharê bi zarokên we re ew ê were, ez dizanim.Çiya, ezman, erd, derya, jiyan û rojên şemiyan şadên we ne, şadên tehb û keda we ne, şadên sebrû arama weya dijwar in. Ez jî şadê we me.‘Zarokên ku wenda ne, di dilê we yê birîndar de hatine dîtin…’Each time you put your hands into your bosom, I used tothink you were touching therein the hidden smiles of yourchildren.With their images on your chests, for years you had put life totest with the patience of a mother. You hid your home keysunder basil pots, so that only you and your offspring knew ofits place.You were all ears to the flap of migratory birds. You prayednight and day to moonlight and to daylight for patience.Spring will come to you only with the return of your child,that much I know.The mountains, the sky, the earth, the sea, the life and theSaturdays are all witnesses to your fatigue and to your majesticpatience and so am I.Ellerinizi koynunuza her sokuşunuzda, çocuklarınızın orada saklıgülücüğüne dokunduğunuzu düşünürdüm.Göğsünüzde onların suretleri, hayatı anne sabrı ile sınıyordunuzsenelerdir. Ev anahtarlarınızı fesleğen saksılarının altına gizlediniz,bir siz, bir de evlatlarınız bilsin diye yerini.Kulağınız göçmen kuşların kanat seslerindeydi hep. Gece ay ışığına,sabah gün ışığına ettiniz sabır dualarınızı.Size evvel bahar, evlatlarınızın gelişiyle gelecek, biliyorum.Dağlar, gökyüzü, toprak, deniz, hayat ve cumartesi günleri şahit, bende şahidim yorgunluğunuza ve muhteşem sabrınıza.‘Aranan evlat kalbinizin kuytusunda bulunmuştur…’“The child you are searching for is found in the shelter ofyour heart…”Gülten Kaya64 65

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedFehmi TosunFehmî Tosun di sala 1960’an de li gundêLicokê, Lîcê ya Amedê hate dinê. Di hemangundî bi Hanim re zewicî. 4 zarokên wançêbûn. Leşker û cerdevanan car bi car sergund digirtin. Ji ber îtirafa îtirafkar polêsFehmî girtin û dixistin girtîgehê. Di sala1993’an de, hevjîna Tosun, dema serdenaFehmî Tosun vegeriya gund dît ku, gelek malhatine şewitandin û hilweşandin. Piştre jîbihîst ku bavê wî hatiye gulebarankirin. Duzarokên wî jî bi niştecihên gund re reviyanegundekî din. Hevjîna tosun bi çar zarokênxwe ve çûne Amedê. Lêşker û cerdevananher tim li ser mala xwezûr û kekê Hanimêde digirtin û dipirsiyan ku Hanim diçe li kuderê. Malbata Tosun li Amedê dikaribûntenê mehek bimînin bêyî ku benda derketinaFehmî ya girtîgehê bimîne, koç kirin navçeyaAvcilar a Stenbolê. Piştre Fehmî hat berdan.Erîşên ku li ser malbata Tosun li Stenbolê jîpey wan berneda. Fehmî her tim digot ku eztêm teqîbkirin. Dîsa rojek kurê Fehmî Tosunji bo ku gazî bavê xwe bike derket derve, lêbelê ew êvarê nezivirî. Pîştre bihîstin ku kurêTosun hatiye binçavkirin. Dema ku hetaberdan, digot ku “polêsan her tim ji min bavêmin dipirsiyan.” 19 Avrêl 1995’an de keçaTosun ya ku konfeksiyonê de dixebitî demaku zivirî li malê ji diya xwe re got ku du kes dierebê de li pêşiya mala me disekinin. DemaHanim derket balkonê dît ku Fehmî bi dukesî ve hev du digewixînin. Fehmî ji Hanimre digot ku “min direvînin, wê min bikujin.”Hanim û zarokên Fehmî revî revî hatin li bererebeyê. Kure Fehmî yê ku 14 salî pêyên bavêxwe girt ji bo ku bavê xwe rizgar bike lê belê1960 doğumlu Fehmi Tosun, Diyarbakır’ınLice ilçesinin Licök köyünde doğdu. Aynıköyden Hanım Tosun ile evlendi. 5 çocuklarıoldu. Korucu ve askerler 1990’lı yıllardasürekli köylerine baskın düzenliyordu. Biritirafçının ifadesi üzerine Fehmi tutuklanarakcezaevine konuldu. 1993 yılıydı. Eşi HanımTosun, Fehmi’yi ziyaretlerinin birinden köyedöndüğünde birçok evin yakılıp yıkıldığını,babasının kurşuna dizilerek öldürüldüğünü, ikiküçük çocuğunun ise köy sakinleriyle birliktebaşka bir köye kaçtıklarını öğrendi. Hanım 5çocuğunu yanına alarak Diyarbakır’a yerleşti.Hanım’ın abisinin ve kayınpederinin evisürekli asker ve korucular tarafından basılıyor,Hanım’ın nereye gittiği soruluyordu. Tosunailesi Diyarbakır’da sadece 1 yıl kalabildi.Fehmi’nin cezaevinde çıkmasını beklemedenİstanbul’a göçertti. Avcılar semtine yerleşti.Sonra Fehmi tahliye olup geldi. Baskılarİstanbul’da da son bulmadı. Fehmi süreklitakip edildiğini söylüyordu. Hatta bir gün14 yaşındaki oğlu babasını çağırmak içindışarı çıktı, o akşam geri dönmedi. Sonradanoğlunun gözaltına aldığını öğrendiler. Çocukbirkaç gün sonra bırakıldı.19 Ekim 1995’de konfeksiyonda çalışankızı eve döndüğünde korkuyla, kapınınönünde içinde iki kişinin olduğu birarabanın beklediğini haber verdi. Hanımbalkona çıktığında, Fehmi’nin iki adamlaboğuştuğunu gördü. Fehmi, Hanım’adönerek “imdat, beni kaçırıyorlar, beniöldürecekler” diye bağırıyordu. Hanım veçocukları merdivenlerden koşarak aracınFehmi Tosun was born in Licök Village ofLice County of Diyarbakır in 1960. He wasmarried to Hanım Tosun who was fromthe same village. They had 5 children. Thevillage guards and soldiers raided theirvillage constantly in the 1990’s. Fehmi wasarrested upon the statement of a confessor.The year was 1993. While his wife HanımTosun came from one of her visit to hishusband, she found out that many housesin the village were put on fire, and two ofher children escaped to an other villagewith other villagers. Mrs Hanım settled inDiyarbakır with her 5 children. The houses ofher brother and father-in-law were raided byvillage guards and soldiers constantly and theyasked them where Hanım was. The Tosunfamily could stay in Diyarbakır only one moreyear, then they migrated to Istanbul withoutwaiting her husband to get out of jail. Theysettled in Avcılar. Later, Fehmi was releasedand came to Istanbul. But the oppressions didnot finish in Istanbul. Fehmi continuously toldthat he was followed. One day, his 14 yearsold son went out to call his father and he didnot come back that night. Later they foundout that he was detained. He was released oneor two days later and the boy told that theykept asking about Fehmi consistently.His daughter working at a ready madeworkshop came home from work on October19, 1995 and she told that there was a carin front of the house with two people in it.When Hanım went out to the balcony, shesaw Fehmi fighting with two men. Fehmi was66 67

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedhêza wî têrê nekir û bihîst ku “wêda here,dawiya jiyana te jî wekî dawiya bavê te dêbibe.” Plakaya erebeyê jî 34 UB 597 bû.Hema Hanim Tosun revandina Fehmî Tosunragihande muduriyeta emniyetê ya Avcilarê.2 Sermawez 1995’an de serî li dozgeriyakomarê ya Bakirkoyê da. Dozgerê Komarêtenê lêpirsînek vekir. Fehmî Tosun careke dinêdî nehat dîtin. Her tim binçavkirina Fehmîred dikirin. Dema ku birayê Fehmî hatebinçavkirin jê re gotin ku “em ê te jî wekîbirayê te bikujin.”Ev bûyer jî wekî bûyerên din bê encam ma.Ev doz çû DMME’yê û ji ber ku lêpirsîn kêmhatiye kirin û madeya duyemîn ya PeymanaMafê Mirovan a Ewropayê hatiye îhlalkirin,Tirkiye hat mahkumkirin. (Dîroka biryaraDMME’yê: 6 Sermawez 2003. HejmaraSerîlêdanê: 31731/96)yanına geldiler.14 yaşındaki oğlu babasınınaracın dışına sarkan ayaklarından tutarak,götürmelerine engel olmaya çalıştı. Ama gücüyetmedi. “Çekil, yoksa senin de sonun babangibi olur’ dediler. Aracın plakası 34 UD597’ydi…Hanım Tosun kocası Fehmi’nin kaçırıldığınıhemen Avcılar Emniyet Müdürlüğünebildirdi. 2 Kasım 1995 tarihinde BakırköyCumhuriyet Savcılığına başvurdu.Cumhuriyet Savcısı sadece bir soruşturmabaşlatmakla yetindi. Bir arpa yol alınamadı.Fehmi Tosun’u bir daha gören olmadı. Ailenintüm resmi girişimlerine rağmen gözaltınaalındığı inkâr edildi. 1999 yılında gözaltınaalınan Fehmi’nin kardeşine, gözaltındayken“ seni de ağabeyin gibi öldürülelim mi?”denildi. Tüm kayıp vakalarında olduğu gibihiçbir yasal girişimden sonuç alınamadı. İçhukuk yolları tükenince AİHM’e taşınandavada soruşturmanın eksik yapılması veAvrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 2.maddesinin ihlali nedeniyle Türkiye mahkûmoldu. (AİHM Karar tarihi 6 Kasım 2003.Başvuru no:31731/96)shouting her, “Help, they will kidnap andkill me”. Hanım and her children ran andcame by the car. His 14 years old son hold hisfathre’s feet hanging from the car and tried toprevent them to take his father. But he did notmanaged to stop them. They said, “Go away,otherwise your end will be like your father’s”.The vehicle’s license plate was 34 UD 597…Hanım Tosun reported Avcılar Police Stationthat her husband disapperad. She appliedto Bakırköy Public Prosecutor on November2, 1995. The public prosecutor contentedhimself by instituting an inquiry. There hasbeen no progress since then. Nobody has seenhim again. Despite all the applications of thefamily, his arrest had been denied. When hisbrother was arrested in 1999, they said, “shallwe kill you like your brother?” As in all casesof disappearances, any legal procedure hadnot been resulted. Upon the run out of thedomestic law the case went to EHRC andTurkey was sentenced because of insufficientinvestigation and the violation of the 2.Article of European Convention on HumanRights (The decision date of EHRC is 6November 2003. Application No: 31731/96)68 69

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedDi destê wan de wêneyên bi çarçove ûdayîk bi salan e disekinin. Di nava dilê wande deryayên ji agir hene. Agirê wan geş e.Bêdeng disekinin û mil di mil de ne di kolanênbajêr de. Bi her zilmekî re êşa wan zêdetirdibe. Birînên wan ên ku nizanin jî de dibin.Zarokên wan ên bêbav mezin bûn. Dema kubavê wan hate revandin, dema ku bavê wanwenda bû, dema ku bavê wan hate kuştin ewbiçûk bûn. Ew niha li xatirxwestinên nîvcoyî,li sûcdarên ku bê kelepçe ne digerin. Wandayîkan rastiyên ku bi veşartina çekan, bixistina balafiran, bi wendakirina raporên tibaadliyê, bi xirakirina kamerayên ewlehiyê,bi kevnkirina dosyeyên darizandinê neyênwendakirin derdixin holê, nîşanê me tevandidin. Berê neynika rastiyê didin me, berê wêdidin çîroka me ya wendayan…Dibe ku wendayên wan qet neyên. Lê hetaku rastî derneyên meydanê, heta ku berpirsneyên darizandin, ew deryaya ji agir herhestiyan bihelîne.Ku agir bi kîn û nifrîna zilmê geş nebe, kuagir bi edalet û heqaniyetê vêkeve û geş bibewê demê ew ê me ronî bike. Ha way DayîkênAştiyê, bi salan e ji me re vê dibêjin. Herhefte. Bi zimanê ku em tev digihîjin hev,bi dilê xwe yê geş bang li me dikin… Emdibihîzin gelo?Ellerinde çerçeveli fotoğraf, yıllardır bekliyoranneler. İçlerinde ateş nehirleri. Sönmeyenmeşaleler. Susuyorlar, şehrin sokağında, dizdize. Her yaşanan zulümle biraz daha çoğalanacıları. Bilmedikleri yaraları da kanatarak.Öksüz kalmış evlatları çoktan büyüdü.Babaları kaçırıldığında, kaybolduğunda,yargısız infaza uğradığında küçüktü onlar.Yarım kalmış vedalarıyla, kelepçesiz dolaşansuçluları arıyorlar şimdi. Silahları gömerek,jetleri düşürerek, adli tıp raporlarını mahkemeyolunda kaybederek, güvenlik kameralarınıbozarak, dosyaları zaman aşımına bırakarakyok edilemeyen gerçeklere ayna tutuyoranneler. Bize ayna tutuyorlar, kayıphikâyemize...Belki kayıpları hiç dönmeyecek. Amagerçekler ortaya çıkmadıkça, sorumlularyargılanmadıkça, ateş nehri kemiklerikavuracak durmadan.Kin ve öfkenin zulmüyle değil, adalet vehakkaniyetin nuruyla yanarsa ancak biziaydınlatabilir ateş. İşte Cumartesi Anneleri,yıllardır bize bunu vaat ediyor. Her hafta.Bizi buluşturan dillerde, alev alev yürekleriyleseslenerek... Duyuyor muyuz?With framed photographs in their hands, themothers have been waiting for years. Withinthem, rivers of fire. Non-quenching torches.They remain silent, on the city street, knee toknee. Their pain increasing a bit more witheach cruelty suffered. Bleeding also from thewounds they do not know of.Their orphaned children are long grown.They were small when their fathers wereabducted, disappeared, subjected to summaryexecution. With their un-finished farewells,they are searching for the criminals whoare walking around without handcuffs. Themothers are holding a mirror to realities thatwere not destroyed by burying the guns, bycrashing the jets, by losing the forensic sciencereports on the way to the court, by breakingdown the security cameras and by beingdropped due to prescription. They are holdingthe mirror to us, to our lost story…Maybe their lost ones are never to return. Butuntil the truth is revealed, until the responsibleones are put to justice, the river of fire willkeep on burning the bones.The fire can illuminate us, not if it lights withthe cruelty of animosity and anger but if itlights with the glory of justice and fairness.That is what the Saturday Mothers keep onpromising us for years. Every week. Shoutingout with their hearts on fire, in languages thatbring us together. Do you hear it?Leyla İpekçi70 71

. .

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedEz ji hemû Dayikên Şemiyê lêborînê dixwazim.Me zarokên wan wenda kir, me cenazeyê gelekan nedît.Ji ber ku lawekî min heye ez baş dizanim xwedî zarokî çawa ye.Ez dizanim ku ew kî na zarokên me wenda dikin.Dest û piyên min girêdayî ne. Zêdeyê lêborînê tu tiştek ji destê min nayê.Bütün cumartesi annelerinden özür diliyorum.Çocuklarını kaybettirdik, birçoğunun ölüsünü dahi bulamadık.Oysa bir oğlum olduğu için çocuğun ne olduğunu çok iyi biliyorum.Çocuklarımızı yok edenlerin de kim olduklarını biliyorum.Elim kolum bağlı, özür dilemekten başka bir şey yapamıyorum.I apologize to all the Saturday Mothers.We have made their children disappear, we have not even been able to find most of the bodies.Yet I have a son and I know well what means a child.And I know who are the ones who made our children disappear.My hands are tied, I can not do anything but apologize.Mahir Günşiray74 75

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedFikri ÖzgenFîkrî Ozgen 73 salî bû. Li gundê Yeşîlkoyê yê navçeya Pasûrê ya Amedê çêbûbû. Zewicî bû û 6 zarokên wî hebûn.Mala wî li Pasûrê bû lê mala wî di bûyerên sala 1994’an de hatibû gulebarankirin û wî jî mala xwe anîbû navendaAmedê. Nexweşiya astimê lê hebû. Ji ber vê divê di bin kontrola bijîşk de bûya û derman bi kar bianiyana. Roja 27Reşemî 1997’an ji mala keça xwe ya li semta Koşuyoluyê li ser kolana Hatboyuyê di saet 09.30’an de derket. Keçawî ji şaneşînê li bavê xwe dinêrî. Wê dît ku sîwareyeke bi marqeya Toros a camên wê reş, rengê wê spî û bi plakeya34 BHV 60 hat cem bavê wê û jê mirovê sivîl lê çekdar derketin. Wan nasnameya bavê wê pirsî. Wan Ozgen li berçavên mirovan li siwareyê siwar kir û bir. Malbata wî ji ber ku ew nexweşê astimê bû xem lê xwar û serî li DadgehaEwlekariyê ya Dewletê ya Amedê, Rêxistina Efûyê ya Navneteweyî, Komîsyona Mafên Mirovan a TBMM’yê,Navenda Giştî ya Komeleya Mafên Mirovan, Şaxa Komeleya Mafên Mirovan a Amedê da. Doz çû DMME’yê(Dadgeha Mafên Mirovan a Ewropayê). DMME’yê Tirkiye ji ber doza Fîkrî Ozgen mehkûm kir. (Dema Biryarê:20 Îlon 2005- Hejmara Serîlêdanê: 38607/97). Abdulkadîr Aygan ê ku di JİTEM’ê de bi kadro bû, got ku YuzbaşîZahît Ergîn ê komutanê Tîma İstîhbaratê ya Cendirmeyan a Amedê, Fîkrî Ozgen kuştiye.73 years old Fikri Özgen was born in Yeşilköy village of Kulp Districtof Diyarbakır and he was married and had 6 children. He migrated toDiyarbakır after his house was shot during the incidents in 1992. He hadto be under control of a doctor consistently and he had to use medicinebecause he had asthma. On 27 February 1997, he left his daughter’s housewhich is on Koşuyolu district Hatboyu Street at 9.30am. When his daughterlooked at him from the balcony she saw someone coming out of whitecoloured, Toros branded car with black Windows. It’s plate was 34 BHV 60.They were civillions but they had guns. They stopped his father and askedhis identity card. They put Özgen inside the car and took him away. Hisfamily who was worried because of his asthma apllied to Diyarbakır StateSecurity Court, Amnesty International, Human Rigths Research Comissionof Grand National Assembly of Turkey (TBMM), Head Office of HumanRights Association, Diyarbakır Branch of Human Rights Association. But,despite all the efforts, nobody has heard from him since then. The case wastaken to EHRC. EHRC sentenced Turkey. (Decision Date: 20 September2005-Application Date: 38607/97) Abdülkadir Aygan who worked aspermanent staff of Gendarmerie Intelligence and Anti- Terror Unit (JİTEM)said in his confession that Fikri Özgen was killed by Zahit Engin who isCommander of Diyarbakır Gendarmerie Intelligence Team.73 yaşındaki Fikri Özgen, Diyarbakır ili Kulp ilçesi Yeşilköy Köyüdoğumlu evli ve 6 çocuk babasıydı. İkamet ettiği Diyarbakır ili Kulpilçesindeki evinin 1992 yılındaki olaylarda taranmasından sonraailesi ile birlikte Diyarbakır il merkezine göç etti. Astım hastasıolduğu için düzenli doktor kontrolünde olması ve ilaç kullanmasıgerekiyordu. 27 Şubat 1997 günü Diyarbakır’ın Koşuyolu semtiHatboyu Caddesi üzerindeki kızının evinden saat 9.30 sıralarındaayrıldı. Kızı, babasının ardından balkondan baktığı sırada 34 BHV60 plakalı, siyah camlı beyaz renkli Toros marka bir araçtan inensivil, ancak silahlı kişilerin babasını durdurarak kimlik kontrolüyaptığını gördü. Özgen’i insanların gözü önünde araca bindirerekgötürdüler. Astım hastası olmasından dolayı endişeye kapılan ailesi,Diyarbakır Devlet Güvenlik Mahkemesi, Uluslararası Af Örgütü,TBMM İnsan Hakları Araştırma Komisyonu, İnsan Hakları DerneğiGenel Merkezi, İnsan Hakları Derneği Diyarbakır Şubesi’ nebaşvuruda bulundu. Ancak, tüm çabalarına rağmen Fikri Özgen’denbir daha haber alınamadı. Dava AİHM’e taşındı. AİHM FikriÖzgen davasında Türkiye’yi mahkûm etti. (Karar Tarihi: 20 Eylül2005-Başvuru tarihi: 38607/97) JİTEM kadrolu çalışanı AbdulkadirAygan itiraflarında Fikri Özgen’i, Diyarbakır Jandarma İstihbaratTim Komutanı Yüzbaşı Zahit Engin’in öldürdüğünü söyledi.76 77

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedKî yan jî çi ew ê ciyê bavê min dagire?Derdê min ne bi siyasetê re heye, ne jî bi polîtîkayê reye… Min zû de dev ji maf û azadiyan ber daye. Ezdibêjim efendîno, camêrinê, ciwanikino; ew nasnameyênsiyasî yên ku we li xwe kirine derxînin û zarokatiya xwebi bîra xwe bixin. Dema ku hûn zarok bûn, dema kuhûn zarokên di ferqa tiştekî de nebûn bînin bîra xwe.Ferz bikin ku hûn 7 salî ne, we wêneyekî çêkiriyê û ewwêne wêneyê şadimaniyê ye. Hin kesan li bavê we, lişadimaniya we, li bîr û baweriya we didin. Ciwanikno,ciwamêrino, wê demê pêwistî bi kiryarên veşarî hebûn,ew terorîst bûn, ji bo dahatûya dewletê diviya ku ewbihatana kuştin… Ey ew kesên ku ji bo kujeran li çepikandidin! Bavê min tu kesê nekuştiye. Ez bawer nakim kubavê min pê li kurmoriyekî jî kiribe. Haydê em bibêjinbila wekî we be, ka dadgehên we li ku ne, ka dewletawe ya rêzdar li ku ye? Ez van rojan di televizyon ûrojnameyan de wan kesên ku berpirsên kuştina bavê minin dibînim. Na ez naxwazim bila ew jî bêne kuştin. Eznaxwazim ku zarokên wan bê bav bimîne. Ez naxwazimzarokên wan bi ustûxwarî bersiva pirsa “bavê te çi karîdike?” nede. Ez naxwazim gunehê wan bavan bila zarokbikişînin. Lê daxwazeke min heye, ez dibêjim dev ji hertiştî ber bidin û destê xwe bidin ser wicdanê xwe û hemûnasnameyên xwe ji xwe bikin û wekî mirovek bimînin.Ka binêrin li van kirinan. Dev ji polîtîkayên qirêjî berbidin. Ji derveyê belavkirina qirêja xwe çi dikin ew! Wêdemê hûn ê bibînin vê êşê û vê rewşa mirovahiyê. Ez îro24 salî me. Kî yan jî çi dikare valahiya ciyê bavê min jibo min dagire? Niha ji me re dibêjin; ‘hûn çi dixwazin?’Êş û azara tiştên ku hatiye serê me heye, travmayên mehene. Hêviyên me yên ku em ê bigihîjin hestiyên dê ûbavên xwe, yên hevserên xwe, yên zarokên xwe heye…Ev biryardariya me heye, serbilindiya me ya li hemberzaliman heye. Heta ku kiryarên wendayan neyên dîtin ûneyên darizandin em ê her tim bi bîra we bixin û em êhesab ji we bipirsin.Babama dair boşluğu, kim ya da ne doldurabilir?Benim derdim politikayla, siyasetle değil... Haklardan, özgürlüklerdençoktan geçtim. Ben diyorum ey beyefendiler, hanımefendiler çıkarınüstünüze oturan bütün siyasal kimliklerinizi ve çocukluğunuzu hatırlayın.Mini mini olduğunuz, her şeyden habersiz, sadece çocuk olduğunuzzamanları düşleyin. Düşünün ki 7 yaşındasınız, bir resim yapmışsınız kimutluluğun resmi. Birileri babanızı, mutluluğunuzu, düşlerinizi vuruyor.Ey hanımefendiler, beyefendiler,” faili meçhuller o zamanlar gerekliydi,onlar teröristti, devletin bekası için ölümleri şarttı” diyenler... Katillerealkış tutanlar! Benim babamın adam öldürmüşlüğü yoktur, sanmamki karıncayı ezmiş olsun. Hem diyelim sizin dediğiniz gibi, nerede oyüce mahkemeleriniz, tek bir saygıdeğer hukuk devletiniz? Şimdilerdetelevizyonda gazetelerde boy boy görüyorum babamın ölümünden sorumluolanları. İstemem ölmesin onlar, istemem kalmasın onların çocuklarıbabasız. İstemem okulda, “baban ne iş yapıyor” diye sorduklarında bütünbabasız çocuklara özgü o mahcubiyetle eğmesinler başlarını. İstemem oçocuklar ödemesinler babalarının günahlarını. Ama bir isteğim var ki derimbırakın her şeyi, elinizi vicdanınıza koyun bir an soyun bütün kimliklerinizi,saf katıksız insanlığınız kalsın sadece geride. Bir bakın bütün bu yaşananlara,bırakın kirlenmiş politikaları onlar daha fazlasını yapmıyorlar kirlerinibulaştırmaktan başka! O zaman göreceksiniz bu acıyı, bu insanlık dramını.Ben bugün 24 yaşındayım, hayatımda babama dair boşluğu kim ya da nedoldurabilir? Şimdi bize “ne istiyorsunuz” diye soruyorlar. Bizim acılarımız,yaşadığımız zulmün travmaları var. Anne-babalarımızın, eşlerimizin,çocuklarımızın kemiklerine ulaşma düşlerimiz ve bu zalimlere boyuneğmeme kararlılığımız var. Bizler, kayıpların failleri bulunup yargılananakadar hatırlatmaya ve hesap sormaya devam edeceğiz.Serpil TaşkayaWho or what can fill the gap of my father?My problem is with politics rather than diplomacy…I have given up the rights, freedoms a long time ago. Italk to you gentlemen, gentlewomen, take off all yourpolitical identities and remember your childhood.Imagine that you are only a little child unaware ofanything else. Imagine that you are 7 years old andyou make a picture of happiness. Someone shootsyour father, your happiness, your dreams. Gentlemen,gentlewomen, people who think that unresolvedpolitical killings were necessary at that time, who thinkthat they were terrorists and they had to be killed forstate’s sake… People who clap the killers! My father didnever kill anyone in his life, I don’t think that he evenhurt a fly. Let’s say it is as you think, where are yourHigh Courts and respected constitutional state? I seethe ones responsible of my father’s death on TV’s andnewspapers. I do not wish they were dead, I do not wishtheir children remain fatherless. I do not wish them tobow their head shy in front of the fatherless childrenwhen the latter are asked “what is his occupation”. I donot wish them to pay for their father’s sins. But there isonly one thing that I wish and it is that I ask you to giveup everything, put your hand on your conscience, takeoff all your identities and remain only with pure absolutehumanity. Let’s look at everything that we experienced,give up the dirty politics, the only thing that they havedone is to infect this dirtiness! Then you will see this pain,this human tragedy. Today I am 24 years old, who orwhat can fill the gap of my father? Now they ask us whatwe want. We have pain, we have the trauma caused bythe persecution that we experienced. We have the dreamof reaching the bones of our parents, partners, childrenand we have the determination of not bowing to thesepersecutors. We continue to remember and demandaccountability until the perpetrators of the disappearedones are found and judged.78 79

. .Min got wî/ê nebinJi bo hemû wendahiyên failên wan dîyarMin gotHûn bi qedrê xwedê bikin wî/ê nebinEw bavê zarokên min eÇiraya mala min eLi tara Cudî tenê ew çiyayê min eEw nebê hemû der dê bibin ax û xwêlîMin got wî/ê nebinWan ew birnizanim ev çend sal inÇiraya mala min hê jî pê neketiyeCûdîyê miradan, mirada min bi cih neanîEw bi ser min de neanîLê ez li Tara Cûdî li ber deriyê malê hê jî li heviya wî/ê meVeysel Vesek

. .Şîna ku dilên kerr nabihîze“Dayê min bibîne, min bibîne…” Bi vêdîsgotinê dewam dikir strana Ahmet Kaya.Ew ji dolmîşê peya bûbû li Otobêsê siwarbûbû, lê hê jî strana Ahmet Kaya di guhê wêde bû, di hişê wê de deng vedida. Otobês liber parka Taksîmê sekinî. Heft sal bûn ku livî bajarî bû lê cara yekemîn bû ku dihat vêdera. Deryayê jî îro dît. Piştî ku ji otobêsêpeya bû li dora xwe mêze kir. Li taxa ku ewli wê bû wateya “bajarê mezin” tune bû.Li vir ew têgihîşt ku tê çi wateyê. Ajoker ûbilêtçiyê otobêsa ku ew pê hatibû li ber deriyêotobêse sekinî bûn cixade dikişandin. Ji wanGalatasarayê pirsî. Bi ciyê ku wan îşaret kir deew meşiya û tev li nava qelebalixê bû. Hetaku gihîşte ber meydanê jî, ew strana AhmetKaya di hişê wê de olan dida, digot; “Dayêmin bibîne, min bibîne…” Saet bûbû neh.Hê zû bû. Lê ew ê bisekiniyana. Di bin çengêwê de rojnameya pêçandî û di nava poşetê dewêneyê Dursunê wê hebû. Demek şûn de lidora xwe nêrî. Bankaya Yapı Krediyê, LiseyaGalatasarayê, Postaneyê nas kir. Ew li ciyêku hatibû tarîfkirin bû. Ji bo vegerê têra heqêbilêtê pere hişt û ji xwe re simîtek send û liquncikekî li benda yên din sekinî.Êdî naveke wan ê hevpar hebû. “DayîkênŞemiyê”. Ev hevparî ji dayikên ku her şemîji quncik û derdorên vî bajarî têne li vir lihev kom dibin pêk dihat. Ew dibêjin ku ewli ba hev bin, bi hev re bin ew ê dengê wanbe bihîzîn. Lê li vê Stenbolê çi qas dilên kunabihîzin hene. Di ber wan re derbas dibin,dovîzên wan, wêneyên ku dane ser dilê xwenabînin û di ber wan re derbas dibin û diçin.Çi qas kerr hene. Di vê Şemiya 2011an çi qaskerr hene…Sağır Yüreklerin Duymadığı Ağıt“Beni bul, beni bul anne…” bu nakaratlasürüyordu Ahmet Kaya’nın şarkısı. Minibüstençoktan inmiş, otobüse binmişti, ama Kaya’nınsözleri hala kulaklarında çınlıyor, beynindetekrarlanıyordu. Taksim parkının merdivenleriönünde durdu otobüs. Yedi yıldır bu şehirdeydiama ilk kez buraya geliyordu. Denizi debugün gördü. Otobüsten inince çevresiniizledi bir süre. “Büyük şehir” sözünün anlamıyoktu yaşadığı mahallede. Burada ne anlamageldiğini gördü. Geldiği otobüsün şoförü vebiletçisi kapı önünde sigara içmekteydiler.Galatasaray’ı sordu. Parmaklarıyla gösterdikleriyönde kalabalığa karıştı. Şaşkın bir şekildetarif edilen küçük meydanı bulduğunda şarkıhalen tekrarlanmaktaydı, “beni bul, beni bulanne…”. Saat ancak dokuza gelmişti. Erkendi,bekleyecekti mecbur. Kolunun altında öncegazeteye sarılı, ardından da poşete konmuşresmi vardı Dursun’un. Bir süre sonra çevresinikeşfetmeye başladı. Yapı-Kredi Bankasını,Galatasaray Lisesini, Postaneyi tanıdı. Tarifedilen yerdeydi. Dönüş için gerekli yol parasınıkontrol ettikten sonra bir simit aldı ve meydanınkuytu bir köşesinde diğerlerinin gelmesinibekledi.Artık onların kolektif bir adı var, “CumartesiAnneleri”. Ancak bu bütünlük hali, hercumartesi bu koca şehrin her bir köşesinden,bucağından, çeperinden-kenarından burayagelen tek tek insanlarla, annelerle oluşuyor. Yanyana durunca, görünür olunca duyulacaklarınısanıyorlar. Oysa ne çok sağır yürek varİstanbul’da, önlerinden akıp geçen, onları,dövizlerini, yüreklerine bastıkları resimlerigörmeden geçen ne çok sağır yürek var, 2011yılının bu Cumartesi gününde.Pakrat Estukyan

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedLaments the deaf hearts can’t hear“Find me, mother find me…’’ with this refrain continuesAhmet Kaya’s song. She had gotten off the minibus sometimeago, she was now on the bus but the lyrics of Ahmet Kayastill kept echoing in her ears, still kept repeating in her mind.The bus stopped in front of the stairs of Taksim Park. Shelived in this city for seven years now but this was her first timehere. She as well saw the sea today. When she got off the bus,she watched around for a while. The words ‘’big city’’ did notcome to mean much in the neighborhood where she lived.Here she realized what it meant. The bus driver and theticket officer were smoking in front of the bus. She asked forGalatasaray and joined the flow of the crowd in the directionthey pointed at. ‘’ Find me, mother find me…..’’ the lyricswere still repeating when she, in bewilderment, found thedescribed plaza. It was only nine o’clock. It was early, she hadto wait. Under her arm she had the photograph of Dursun,first wrapped in a newspaper and then covered in a plasticbag. After a while, she started to discover her surroundings.She recognized Yapı-Kredi Bank, Lycée de Galatasaray, thepost office. She was at the described spot. After checking thefare for her way back, she bought a simit (Turkish bretzel )and started waiting for the others to come at a quiet cornerof the plaza.They now have a collective name ‘’ Saturday Mothers’’.However, this state of collectivity is created by singleindividuals, mothers who come every Saturday from allcorners of this enormous city, from its far neighborhoods,from its skirts and edges. They believe they will be heardif they become visible, if they stand side by side. Howeverthere are so many deaf hearts in this city of Istanbul, floatingin front of them, passing in front of them without noticingneither them, nor their banners, nor the photographs theykeep so close to their hearts. So many deaf hearts on thisSaturday of the year 2011.Կոյրերու-Խուլերու քաղաքի Շաբաթնօրեայ մայրերը«Միայն թէ մայրս մահս չիմանայ» այս յանկերգով կը շարունակուէրերգը: Երթուղայինով ճամբորդած էր նախ, ապա հանրակառքառ$ած: Երգը անվերջ կը կրկնուէր մտքին մէջ, «Միայն թէ մայրսմահս չիմանայ»: Թաքսիմի զբօսայգիի աստիճաններու մօտ կանգառաւ հանրակառքը: Եօթ տարի է այս քաղաքը կը բնակէր, բայցառաջին անգամ է որ այստեղ կու գար: Ծովն ալ հանրակառքիլուսամուտէն այս օր տեսաւ առաջին անգամ: Շուրջբոլորը դիտեցպահ մը: «Մեծ քաղաք» որակումը չէր արդարանար իր բնակածթաղէն դիտելով: Այստեղ հասկցաւ այդ բացատրութեան իմաստը:Իր ճամբորդած հանրակառքին վարորդն ու տոմսավաճառըաւտոբուսի դռան առջեւ կանգնած կը ծխէին: Կալաթասարայըհարցուց երկչոտ: Մատով ցոյց տրուած ուղղութեան վրայխառնուեցաւ մարդկային բազմութեան: Բաւական շուարածկ՛երեւէր երբ գտաւ իրեն բացատրուած փոքր հրապարակը:Յանկերգը կը շարունակուէր, «Միայն թէ մայրս մահս չիմանայ»:Ժամը ինն էր, դեռ շատ կանուխ... պիտի սպասէր ստիպուած:Թեւին տակ նախ լրագրի թուղթով ծրարուած, ապա սէլօֆանովփաթեթուած նկարը կար որդւոյն: Սկսաւ շուրջբոլորը ճանչնալ:Կալաթասարայի դպրոցը, նամակատունը, «Եափը գրէտի»դրամատունը ստուգեց մի առ մի: Ճիշդ էր, իրեն բացատրուած տեղնէր: Ետդարձի ճամբու դրամը հաշուեց ու բոկեղ մը գնեց, քաղցածէր: Հրապարակին վրայ ամայի անկիւն մը գտաւ ու սկսաւ միւսներըսպասել:Հասարակական անուն մը ունին՝ «Շաբաթնօրեայ մայրեր»:Անհատներ են սակայն այդ ընդհանուր բացատրութեան մէջ:Քաղաքի հեռաւոր թաղերէն ամէն շաբաթ այս վայրը փութացողմայրեր, քոյրեր կամ կողակիցներ: Կը խորհին թէ մէկտեղուելովտեսանելի կ՛ըլլան: Մինչդեռ որքա՞ն շատ կոյրեր կան այսքաղաքը: Կոյրեր՝ որոնք մարդկային հոսք մը կազմած կ՛երթանիրենց հոգերով: Չեն տեսներ շաբաթնօրեայ մայրերը, անոնցձեռքի վերտառութիւնները կամ որդիներնուն, հարազատներնուննկարները: Չեն լսեր անոնց վշտահար սրտերէն բխող ճիչն ուաղաղակը: Աստուած իմ՝ որքա՞ն խուլ սրտեր կան այս քաղաքը,2010 թուին այս Շաբաթ օրը:Pakrat Estukyan84 85

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedÜzeyir KurtDi navbera rojên 23 û 25’ê Sermaweza1993’yan de cendirme û cerdevanên gundanoperasyonek li ser gundê Agilli çêkirin. Di23 Sermawez 1993’yan de piştî raporênîstîhabaratê yên ku digotin dê sê gerîlayênPKK’ê werin gund, hêzên ewlekariyê lidora gund hatin bicihkirin. Piştre du pevçûnçebûn. Piştî du rojan hemû mal hatingulebarankirin. Mala dayika Koçerî Kurt,meta Mevlûde û hevserê wê Elî Kurt jî navde nêzî deh, dozdeh malan hatin şewitandin.Bi tenê sê mal nêzî pevçûnê bûn. Malên didema operasyonê de bi mebesteke din hatinşewitandin. Ji gundiyan re gotin, ji bo ku ewgund vala bikin, hefteyeke wan heye. Ji berku gelek ji wan bêmal mabûn û yên malênwan jî heyî ditirsiyan li gund bimînin. Gundîreviyan Bismîlê.Di 24 Sermawez 1993’yan de nîvro leşkerangundî li baxçeyê dibistanê kom kirin. Leşkerli Uzeyîr Kurt digeriyan. Uzeyîr li mala metaxwe Mevlûdeyê xwe veşartibû. Leşkeran jikeça wî Aynur Kurtê pirsîn ku bavê wê limala meta xwe ye. Leşker bi kurê Uzeyîrê din Davut Kurt re çûn mala Mevlûdeyêû Uzeyîr ji malê girtin. Uzeyîr şeva 24-25Sermawez 1993’an bi leşkeran re li malaHesen Kiliç man.Sibeha 25.11.1993’yan dayika Koçerî jizarokekî daxwaza kurê xwe ya cigareyê bihîstû rabû jê re cigare bir. Dema ku gihaşte berderê mala Hesen Kiliç dît ku dora kurê wêji aliye deh leşker, pênc şeş cerdevanan vehatiye dorpêçkirin. Serçavên Uzeyîrî reş û şîn23 ve 25 Kasım 1993 tarihleri arasındajandarma ve köy korucularından oluşangüvenlik kuvvetleri Ağıllı köyüne operasyondüzenledi. 23 Kasım 1993 tarihinde, üç PKKgerillasının köyü ziyaret edeceğine yönelikistihbarat raporlarını takiben, güvenlikkuvvetleri köyün etrafına konuşlandı. Ardındaniki çatışma meydana geldi. İki gün boyuncaköyde tüm evler arandı. Anne Koçeri Kurtve hala Mevlüde ile kocası Ali Kurt’un evi dedahil olmak üzere on iki ev operasyon sırasındayakıldı. Evlerin sadece üç tanesi çatışmanınyakınındaydı. Diğer evler askeri operasyonsırasında ikinci bir vesileyle yakıldı. Köylülere,köyü boşaltmaları için bir hafta süreleri olduğusöylendi. Çoğu evsiz kaldığından ve evi olanlarda köyde kalmaya korktuklarından köylülerBismil’e kaçtı.24 Kasım 1993 tarihinde, köylüler askerlertarafından okul bahçesinde toplandı. Askerlerokul bahçesinde bulunmayan Üzeyir Kurt’uarıyorlardı. Üzeyir, halası Mevlüde’nin evindesaklanmıştı. Askerler, kızı Aynur Kurt’ababasının nerede olduğunu sorduklarında,Aynur onlara babasının halasının evindeolduğunu söyledi. Askerler Üzeyir Kurt’undiğer oğlu olan Davut Kurt ile birlikteMevlüde’nin evine giderek Üzeyir’i evdenaldı. Üzeyir 24-25 Kasım 1993 gecesini HasanKılıç’ın evinde askerlerle birlikte geçirdi.25.22.1993 sabahında anne Koçeri birçocuktan Üzeyir’in sigara istediği haberinialdı. Sigaraları götürdüğünde Üzeyir’i, HasanKılıç’ın evinin önünde on asker ve beş-altıköy korucusu ile çevrili halde buldu. Üzeyir’inyüzünde dövüldüğünü gösteren çürükler veThe security forces made up of gendarme andvillage guards conducted an operation to theAğılı village between 23 and 25 November1993. The security forces following intelligencereports saying three PKK guerrillas would visitthe village on 23 November 1993 deployedaround the village. Then two conflicts occured.They searched all the houses for two days. Tenor twelwe houses were fired during the searchincluding mother Koçeri Kurt’s house, auntMevlüde and his husband’s house. Only threeof the houses were close to the conflict area.The other houses were fired for other reasonsduring the operation. The villagers were toldthat they had two weeks to evacuate the village.The villagers escaped to Bismil because mostof them remained homeless ant the others whostill have their houses were afraid of staying inthe village.On 24 November 1993, around noon thevillagers were collected in the schoolyard bysoldiers. They were searching for Üzeyir Kurtwho was not in the schoolyard. Üzeyir washiding in his aunt Mevlüde’s house. When thesoldiers asked his daughter Aynur that wherehis father was, she told that her father hid in hisaunt’s house. The soldiers went to Mevlüde’shouse with his other son Davut Kurt and theytook Üzeyir. Üzeyir spent the night of 24-25November 1993 in Hasan Kılıç’s house withsoldiers.On the morning of 25.22.1993 the motherKoçeri learned from a child that Üzeyir wantedcigarette. When she took cigarettes to him shefound her son surrounded by ten soldiers andfive or six village guards in front of Hasan86 87

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedbûbûn cih bi cih verimîbûn. Uzeyîr ji diyaxwe re got “ez dicemidim.” Ev cara dawînbû ku Koçerî kurê xwe didît.Di 30 Sermawez 1993’yan de Koçerî ji boku bizane kurê wê li ku ye, serî li dozgerêkomarê yê Bîsmîlê Ridvan Yildirim da.Heman rojê ji qerargeha cendirman aparezgehê Yûzbaşi Îzzet Cûral ji dayikaKoçerî re got ku tê fikirîn ku kurê wê jialiyê PKK’ê ve hatiye rewandin. YûzbaşiCûralê ku plana operasyona li gundpêşniyar kiribû di 4 Berfanbar 1993’yande jî bi heman awayî bersiv dabû.Komûtaniya Cerdirmeyan a Herêmê libin daxwaznameya xwe ya bi dîroka 30Sermawezê nivîsîbû ku Uzeyîr nehatiyebinçavkirin û ji aliyê PKK’ê ve hatiyerevandin. Lê di serî de dayika Koçerî ûhemû gundî şahid bûn ku Uzeyîr hatibûbinçavkirin. Dayika Koçerî serî li nûnertiyaÎHD’ê ya Amedê da. Parêzerên ÎHD’ê serîli hemû meqamên fermî dan lê bersiva “menebir, li ba me nîn e” girt.Ji ber ku riyên hiqûqa navxweyî qediyabûn,doz birin DMME’yê (Dageha MafênMirovan a Ewrûpayê). DMME’yê Tirkiye jiber doza Kurt Tirkiye mehkûm kir. (BiryaraDMME’yê 25.05.1998. Hejmara Serîlêdanê:15/1997/799/1002)Drama dayika Koçerî bi dawî nebû. Kurêwê Evdilqadir Kurt li gundê Agilliyê yê biBîsmîlê ve giredayî 19 Avrêl 1992’yan de jialiye leşkeran ve hate binçavkirin. Pêşî birinqereqola Cendirmeyan a Tepeyê, piştrekomûtaniya Bolukê ya Bîsmîlê. Îşkenceyêndijwar lê hatin kirin. “Ji ber xwînbûna ku jiber cop xistine qûna wî jiyana xwe ji dest da.şişlikler gördü. Üşüdüğünü söyleyen Üzeyir’eceketini ve çoraplarını alıp getirdi. Askerlerkalmasına izin vermediğinden, Koçeri oradanayrıldı. Bu annesinin Üzeyir’i son görüşü oldu.30 Kasım 1993 tarihinde oğlunun neredeolduğuna dair bilgi edinmek için BismilCumhuriyet Savcısı Rıdvan Yıldırım’abaşvurdu. Aynı gün, İl jandarma karargâhındanYüzbaşı İzzet Cural anne Koçeri’ye Üzeyir’inPKK tarafından kaçırıldığının düşünüldüğünübelirtti. Köydeki operasyon planını önerenYüzbaşı Cural 4 Aralık 1993 tarihinde debenzer şekilde cevap vermişti. Bölge JandarmaKomutanlığı 30 Kasım tarihli dilekçesininaltına Üzeyir’in gözaltına alınmadığına ve PKKtarafından kaçırıldığına dair not düşmüştü.Hâlbuki Üzeyir’in gözaltına alındığına AnneKoçeri başta olmak üzere bütün köylülertanıktı. Anne Koçeri Kurt İHD DiyarbakırŞubesine başvurdu. İHD avukatlarının tümresmi makamlara yaptığı başvurulara “bizalmadık, biz de yok” cevabı verildi.İç hukuk yollarının tükenmesi üzerine davaAİHM’e taşındı. AİHM Türkiye’yi Kurt/Türkiye davasında mahkûm etti. (AİHMKarar tarihi 25.05.1998. Başvuru no:15/1997/799/1002)Anne Koçer’i Kurt’un dramı son bulmadı:Oğlu Abdulkadir Kurt, Bismil ilçesine bağlıAğıllı köyünde 19 Nisan 1992 tarihindeaskerler tarafından gözaltına alındı. Önce TepeJandarma karakoluna, oradan da Bismil Bölükkomutanlığına götürüldü. Yoğun işkenceleretabi tutuldu, “Makatına cop sokulması sonucumeydana gelen kanamadan” hayatını kaybetti.Bismil Cumhuriyet Savcılığı, 17 Şubat 1994tarihinde 15 asker hakkında, işkence yapmaksuretiyle adam öldürmek, iştirak etmektenKılıç’s house. She saw bruises and knobs on hisface proving that he was beaten. She broughthis coat and socks to her son who told that hewas cold. Koçeri left because the soldiers didnot let her to stay. This is the last time that hismother saw his son Üzeyir.On 30 November 1993, he applied to BismilPublic Prosecuter Rıdvan Yıldırım in order toget some information about where his son was.On the same day, Captain İzzet Cural fromProvincial Gendarmerie Headquarters told thatthey were thought that her son was kidnappedby PKK. Captain Cural who offered theoperation to the village gave the same answeron 4 December 1993. Regional GendarmerieCommand noted on the application dated30 November that Üzeyir was not detainedand he was kidnapped by PKK. However,all the villagers and his mother witnessed hisdetention. The mother Koçeri Kurt applied toHRA Diyarbakır Branch. The lawyers of HRAwas replied “we did not take, he is not with us”.Upon the running of domestic law the casewent to EHRC. EHRC sentenced Turkey(EHRC Decision Date 25.05.1998. Applicationno: 15/1997/799/1002)The tragedy of mother Koçeri Kurt did notfinish: His son Abdulkadir Kurt detained bysoldiers in Ağıllı Village of Bismil district on19 April 1992. First, he was taken to TepeGendarme Station and after Bismil SquadronCommander. He was heavily tortured and hedied because of “bleeding caused by insertingbaton to his anus”.On 17 February 1994, Bismil RepublicanProsecutor proceeded against these 15 soldiersaccording to the 450/3 article of TurkishCriminal Code. They were accused by “killingDozgeriya Komarê ya Bismîlê di 17 Reşemi1994’an de der barê 15 leşkeran de ji ber vêsedemê biryar da ku hewcedarî bi daxistinasepanê tune ye: “ Li gorî xala 450/3 yaTCK’yê ji ber bi îşkenceyê mirov kuştin,tevlîbûnê bi daxwaza girtîbûna heta mirinêdoz lê vekir. Di vê doza ku li qereqolacendirmeyan bi îşkenceyê mirov kuştinê, carayekemîn ji bo leşkerekî cizayê muebbet êgiran da. Di vê dozê de 15 leşker wekî bersûchatin darizandin. Ji wan 14‘an beraat kir û16 salan berdewam kir. Dadgehê ji ber bi “eziyet lê kirinê kuştina qestî “ cizayê muebbetê giran da Astegmen Salîh Ûner ê ku bizêdenavê “Mambo” tê zanîn. Parêzer nihadozê dibe DMME’yê.TCK’nin 450/3 maddesi uyarınca ömür boyuhapis isteğiyle dava açtı. Jandarma karakolundaişkence ile adam öldürmekten açılan davada,ilk kez bir askere ağırlaştırılmış müebbethapis cezası verildi. 15 askerin sanık olarakyargılandığı ve 14’ünün beraat ettiği 16 yıllıkdavada mahkeme, “Mambo” lakaplı AsteğmenSalih Üner’i, “eziyet çektirerek kasten öldürme”suçundan ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasınaçarptırdı. Mahkeme sanığın “dosyaya yansıyangeçmişteki hali, fiilden sonraki davranışları,olayı örtbas etme konusundaki çabaları,olay nedeniyle pişman olduğuna ilişkin birhalinin görülmemesi” nedeniyle indirimuygulanmasına yer olmadığına hükmetti. Olaysırasında Asteğmen olan Üner tezkere bırakıpTSK’da kalmış ve teğmen rütbesiyle muvazzafsubay olarak emekli olmuştu. Avukat şimdidavayı AİHM’e taşıyor.of a man by torturing him” and the prosecuterasked for life sentence. In the case of killinga man in the Gendarme Station by torturinghim”, for the first time, a soldier was subjectedto aggravated life sentence. In the case whichlasted 16 years, 15 soldiers were judged,14 of them were acquitted, SublieutenantSalih Üner (nicknamed as “Mambo”) wassubjected to aggravated life sentence because of“deliberetely killing someone by torturing”. Thecourt decided not to make penalty reductionbecause of “his previous situation reflected inthe dosier, his behaviors after the act, his effortsin covering up the incident and not seen anyremorse due to the incident”. Üner who was asublieutenant during the incident stayed in thearmy after he finished his military service andhe retired as lieutenant. Now, the lawyers takethe case to ECHR.88 89

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedÇi çax ez rûnêm li ser WENDA û DAYIKÊNŞEMIYÊ binivîsim, ez dibînim ku hemû tiştênku bêne nivisandin hatine nivisandin; tiştên kubêne gotin, hatine gotin û dilê min diêşê…Ne zaman KAYIPLARI ve CUMARTESİANNELERİNİ yazmaya otursam, söylenecek,yazılacak her şeyin yazılmış, söylenmişolduğunu görüyorum ve içim acıyor.Ez kingê bixwazim li ser WENDAHÎ ûDAYIKÊN ŞEMİYÊ binivîsim û bibêjim,dibînim ku her tişt hatiye gotin û nivîsandin,ez pê pir dêşêm.Deniz Türkali90 91

. .

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedBi salan e ew li wir in, bi salan e em di ber wan re derbas dibin û diçin…Dapîr û dayikên ku zarokên wan wenda ne, yên ku li Arjantînê, yên Buenos Airesê, yênMeydana Gulanê ji aliyê hemû dinyayê ve têne nasîn. Bi salan e ew li wir in. DayikênŞemiyê jî bi salan e li wê meydana Galatasarayê ne û li wendayên xwe digerin. Nebêjinev çi hêz e, ev çi biryardarî ye… Dayîk bi vî rengî li zarokên xwe digerin. Gera lizarokan dibe rengê jiyanê, hinek bi tenê ji bo vê hêviyê dijîn. Bi vî awayî temenê wandirêj dibe, bi vî awayî êş li wan zêde dibe.Her rojên şemiyan em di ber wan re derbas dibin û diçin, hûn di ber wan re derbasdibin û diçin… Bi tenê carek çend deqîqe li hinda wan rûnên û bînin bîra xwe kawendakirina ewlad çawa ye; ka wendakirina hevser çawa ye; ka wendakirina heskirçawa ye. Em gelekî wisa ne ku em hînî rêzgirtinê bûne; carek jî li hember qurbaniyênku şopa wan di nava dewletê de wenda bûne û li hember yên ku li benda wan in, li wêmedanê rêz bigirin û rabin silavê…Yıllardır oradalar, yıllardır önlerinden geçipgidiyoruz...Arjantin’de, Buenos Aires’teki Mayıs Meydanı’nda kayıpçocuklarını, torunlarını arayan anneleri, nineleri dünyatanıyor; yıllardır oradalar. Cumartesi Anneleri de yıllardırGalatasaray’daki, o meydan bile sayılmayacak aralıktakayıplarını arıyorlar. Nasıl bir azim, nasıl bir kararlılık budiye şaşmayın, anneler evlatlarını böyle ararlar. Evladıaramak bir yaşam biçimi olur, bazıları sadece bunun içinyaşarlar, ömürleri ya da acıları böyle büyür, böyle uzar.Her cumartesi önlerinden geçip gidiyoruz, gidiyorsunuz.Bir kez, sadece bir kez birkaç dakikacık oturun yanlarındave bir evladı, bir eşi, bir sevgiliyi yitirmek ne demektir,bir dakika düşünün. Saygı duruşlarına alışmış bir halkızbiz; bir kez de yitip giden, izleri bile sürülemeyen “devletdersinden” sınıfta kalmış kurbanlar ve onları bekleyenlerönünde, o meydancıkta saygı duruşunda bulunun,bulunalım.For years they have been there, foryears we have been walking past bythem….The world knows of the mothers and thegrandmothers who are searching for theirmissing children and grandchildren inArgentina, in Plaza de Mayo Square inBuenos Aires, they have been there for years.Saturday Mothers have also been searchingfor their missing ones for years in that littleopening at Galatasaray which can hardlyeven be called a plaza. Do not get bewilderedthinking over what sort of a determination,what sort of a persistence this is, this is howmothers look for their children. Looking forthe child becomes a way of living, some onlylive for this cause, their lives and their agonygrow and lengthen in this way.Every saturday we walk past in front of them,you walk past in front of them. Once, onlyjust for once, for a few minutes sit down bytheir side and contemplate what it may meanto lose a child, a spouse, a lover. We are anation accustomed to keeping ‘’a minute ofsilence’’, for once keep a minute of silence,let us keep a minute of silence, for those lost,for those who cannot even be traced, for thosevictims who flunked the “ lesson of the state”.Oya Baydar94 95

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedRoja 12.03.1994 di Sêwreg ra telefonê yeno.Nuçegihanê Ajansa Anadolîyê Murat Yogunluburoya Ozgur Gundemê ya Rihayê geyreno û“yew xeber esto, miheqeq şima ra yew bêrê” vano.Ney waştene sero Nazim seat 11.00 şino Sêwregê.Wexta ke heta şan xeber ji Nazim nêvicyo,verpersê rojnameyê Bayram Balcî şino Valî heti,Nazim perskenê. Wayirê rojnamey, musteşarêardimkerdoxî vezîrê karê zerreyê Metîn Yasaksoyra qisey kenê. Embazê Nazım Balci û piyê Nazimpiya sere dayê muduriyeta ewlehiye ya Riha ûSêwregê na. Eşîrê Bucax, ke perkin heremdi wayirêqawet o, ra amey pê heti û qisey kerdê. Heme ca decuwab yew bi: “Ma nê girotê! Ma nêzanê!” Goreyencame lêkolînê ke embaz û aîleya Babaoglûviraştibi Bucaxijan Nazim girotibi binî çim ûberdibi. Zaf nê ravêrd, kese ke Nazim diyo bi, keseke şahidê ney biyenanê bi vicya werte. La balê,dozger Mujdat Saraç, şahidan goştarey nêkerd,îfadeyê înan nêgrewtê. Ji a wext heta ewro, Nazim,ke 19 serreyê xo de bi, ra xeberî nêvicya. MalbataBabaoglû û girweytoxanê Ozgur Gundemê awexte û şarê heremê, bawer û îna kenê ke, Nazimterefê qorîciyê Bucaxî ke terefê dewlet ra yenodesteg kerden ra amey remnayene û vînî kerdene.Bucax tena nê; badi vicya werte ke ney remayiş ûvinî kerdişê de kesên ke Susurluk di ser karê xo deamey tepiştiş zî esto. Yanê nîna piya hereket kerdê.Vinîkerdişê Nazimî heta ewro 18 serr ramit. Ewnazî laşê ci kotiyo beli niya. Mezelê ci çini yo. TemelîSusurlukî Sêwreg di amey eşten. Susurluk taye zîbibo vicya werte. La balê, kare yinan a li Sêwregêqet nêvicya werte. Sêwrek ewna zî zey qutiya siyaya Susurluk o. Ma pawenê ke wa ney qutî bêroakerden. Seba edelet, seba mordemahî ney lazim o.Nazım BabaoğluNazım Babaoğlu, left at 11 o’clock on 12.03.1994 to go to Siverek after being assignedby the newspaper’s representative to follow on a lead. The same day at 10 o’clock theUrfa Bureau of Özgür Gündem Newspaper was contacted several times by AnadoluAgency’s correspondent Murat Yoğunlu who was in Siverek. Yoğunlu said ‘’ one ofyou should come to Siverek, there are very important news’’. When Babaoğlu was notheard of until late hours, the newspaper’s publisher Bayram Balcı got in touch with theGovernorship of Urfa. The publisher of the newspaper talked about the Babaoğlu’ssituation with Metin Yasaksoy, the Undersecretary of the Ministry of Internal Affairs.Balcı and Nazım’s father made an application to the Police headquarters of Urfa andSiverek. Everywhere the answer was the same ‘’ we did not take him, we do not havehim!’’. Upon investigations by the newspaper staff and the family, one found out thatNazım was taken into custody by the village guards controlled by chief village guardSedat BUCAK. There were witnesses who said they saw Nazım being taken to Siverek.However, prosecutor Müjdat Saraç declined to call upon the witnesses’ statements. 19years old journalist Nazım Baboğlu were not heard from again. Babaoğlu’s family, thestaff at Özgür Gündem newspaper and locals believe that Nazım was abducted and latermade to disappear by the village guards connected to Bucak clan who was acting withthe force and support of the state and by the units connected to Susurluk case whichwas later revealed. Susurluk case was resolved up to a point and put to trial. However,Siverek, the black box of Susurluk, is still unresolved with all its violence. Therefore themurder of Nazım still stands as a disgrace of the state. Neither a piece of bone nor agrave… It is a demand of humanity by the family, the newspaper’s staff and the localpeople that this box be opened and law and justice be served…12.03.1994 günü saat 10.00 da Anadolu AjansıSiverek muhabiri Murat Yoğunlu, Özgür GündemGazetesi Urfa Bürosu’na birkaç kez telefon ederek“mutlaka biriniz Siverek’e gelin, çok önemli birhaber var” demesi üzerine gazete temsilcisiningörevlendirdiği Nazım Babaoğlu, haber peşinde,saat 11:00’de Siverek’e gitmek üzere yola çıktı.Akşam saatlerine kadar kendisinden haberalınamayınca gazete yetkilisi Bayram Balcı, UrfaValiliği’ne başvurdu. Gazetenin imtiyaz sahibi,Babaoğlu’nun durumu konusunda İçişleri BakanlığıMüsteşar Yardımcısı Metin Yasaksoy’la görüştü.Balcı ile Nazım’ın babası Urfa ve Siverek EmniyetMüdürlüğü’ne başvurdu. Bölgeye hakim olanBucak aşiretiyle de görüştü. Her yerde cevapaynıydı: “Biz almadık, bizde yok!” Ailenin vegazete çalışanlarının araştırması sonucunda,korucu başı Sedat BUCAK’a bağlı korucularınNazım’ı gözaltına aldığı bilgisine ulaşıldı. Nazım’ıSiverek’te gördüklerini söyleyen tanıklar çıktı.Ama Savcı Müjdat Saraç tanıkların ifadesinebaşvurmayı reddetti. 19 yaşındaki gazeteciNazım Babaoğlu’ndan bir daha haber alınamadı.Babaoğlu ailesi, dönemin Özgür Gündem gazetesiçalışanları ve bölge halkı, Nazım’ın devletin gücüve desteğiyle hareket eden Bucak aşiretine mensupkorucular ve sonradan açığa çıkan susurlukçulartarafından kaçırılıp, kaybedildiğine inanmakta.Susurluk belli oranda çözüldü, yargıya taşındı. AmaSusurluk’un kara kutusu Siverek, tüm o vahşetiylehala kapalı. Dolayısıyla Nazım’ın cinayeti dedevletin bir ayıbı olarak durmakta. Ne bir kemikparçası, ne bir mezar… Ailesi, çalışma arkadaşlarıve halkın vicdanı olarak bu kutunun açılması,adaletin ve hukukun sağlanması bir insanlıktalebidir artık…96 97

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedJi bo Dayîkên Şemiyê,Tu kes bi qasî êş û azara we êş nekişandiye; tukes bi qasî wendahiya we ya zalimane zilmênedîtiye.Rojên ku ez bi we re rûdiniştim min vananbi çavên serê xwe dîtin. Ez bi heyrana sebrû arama we me. Ez di wê hêviyê de me kuem gihîştine dawiya rêyê. Bi hêviya ku kiryarrojek zûtir bêne cezakirin.Digel silavanCumartesi annelerine,Yaşadığınız acıdan daha büyüğünü,kaybınızdan daha vahşisini kimse yaşamadı.Sizinle birlikte oturduğum günlerde bunlarailave olarak çektiklerinize de şahit oldum.Sabrınıza hayranım. Artık umarım yolunsonuna yaklaştık, faillerin biran öncecezalandırılması ümidiyle,SevgiyleTo the Saturday Mothers,No one has ever neither endured a greaterpain nor faced a loss more violent than yours.In addition to those, during the days I satdown with you I also witnessed to all yoursufferings. I admire your patience. I hope wehave now reached the end of the road and Iwish that the perpetrators be penalized in notime.With loveLaleMansur98 99

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedFahri Bulut - Mustafa Bulut - Ali Bulut - Ramazan Bulut - Ekrem BulutRoja 12 gulan 1994’an bi şev saet di 23:00 ande li nêzîkî gund dengê çekan hat. Roja din,li gundên derdorê operasyon hate kirin. Serêsibê saet 08-08.30’an de gundê Esenlî’yê50 malî di serî de dan ber topan, piştre jîbi ser de girtin. Ên ku hatibûn bi serverîyaTumgeneral Yavuz Ertûrk Bolu DagKomando Tugayı û qomîtanîya cendirmeyana Lîceyê, leşker û cerdevan bûn. Serokêyekîneya operasyonê li Lîceyê gundê Sisêdima. Leşkeran mêr li ba gorîstanê komkirin. Nasnameyên wan jê standin. MistafaBulut jî hatibû malê dima.Di vê navbere de gundîyek hat jê re got kunasnameyan kom dikin. Mistafa nasnameyaxwe bir û vegeriya. Piştî ku nasname hatinkomkirin serokê leşkeran got : “Em ê malênwe di nav 30 deqîqeyan de bişewitînin. Kêçi xilas dike bila bike. Bêyî ku bihêlin tiştênxwe berhev bikin agir berdan gund. Bisedan dewar û pez şewitîn. Hevsera Mistafa,Dîlberê zarokên xwe hildan li derveyî gunddi bin darekî de runişt. Demek şûnde,Mistefa, apê Dîlberê û zarokê wê yê dehsalî jî hat cem. Ji gund dû radibû. Dema kuleşkeran nasname belav dikirin ên heft kesannedanê. Rahiştin nasnameyan û vegerîyan.Ape Dîlberê got ku em biçin nasnameyênxwe hildin, lê Dîlbere nedihişt ew biçe.Kurê apê wê digot em neçin wê me bikujinû digiriya. Dawîye de apê wî kurê xwe bizorê bir. Hêstirên zarokî bandor li Mistefakir. Ew jî bi du wan ket. Mistefa careke dinvenegeriya.Bavê Mistefa, Latîf Bulut roja 14 Gulan12 Mayıs 1994 günü akşam saat 23.00sularında köy yakınlardan silah sesi geldi.Ertesi gün çevre köylere askeri operasyondüzenlendi. Sabah saat 08-08.30 dolaylarındaEsenli mezrasında bulunan 50 hanelik köyüönce top ateşine tuttular, ardından da baskındüzenlediler. Gelenler Tümgeneral YavuzErtürk komutasındaki Bolu Dağ KomandoTugayı ve Lice Jandarma Komutanlığı’nabağlı askerlerle, koruculardı. Operasyonbirliğinin komutanı Lice ilçesi Yolçatı (Sise)köyünde kalıyordu. Askerler erkekleri mezarlıkbölgesinde bir araya getirdi. Kimlikleri topladı.Mustafa Bulut ise eve gelmiş, bekliyordu. Busırada bir köylü gelip, kimlikleri topladıklarınısöyledi. Mustafa, kimliğini götürüp geri geldi.Kimlikler toplandıktan sonra başlarındakirütbeli “evlerinizi 30 dakika içinde yakacağız,kim ne eşya kurtarırsa kurtarsın” dedi.Toparlanmalarına dahi izin vermeden 50haneli köyü ateşe verdiler. Yüzlerce küçükbüyükbaş hayvan yanarak can verdi.Mustafa’nın eşi Dilber, çocukları alıp, köyünbiraz dışında, bir ağacın altında oturdu. Birsüre sonra Mustafa, Dilber’in amcası ve 10yaşındaki oğlu da yanlarına geldi. Köydendumanlar yükseliyordu. Askerler kimlikleridağıtırken 7 kişinin kimliğini vermedi. Vekimliklerle birlikte dönüş yoluna geçti. Dilber’inamcası “Kimliklerimizi almaya gidelim”diye ısrar ediyor, Dilber ise engel olmayaçalışıyordu. Amcasının oğlu “Gitmeyelim, biziöldürecekler” diyor, hıçkıra hıçkıra ağlıyordu.Sonunda amcası, oğlunu zorla alıp gitti.Çocuğun gözyaşları Mustafa’yı etkilemişti.5 members of the Bulut family resided inEsenli (Cumere) field of Kabakaya (Entağ)Village of Lice District of Diyarbakır and allof them were married.On 12 May, 1994, about 23.00pm, a gunfire was heard around the village. Next day,a military operation was conducted to thesurrounding villages. Around 08-08.30am,first they kept the village consisting of 50houses under shellfire and then they raidedthe village. They were the soldiers and villageguards attached to Bolu Mountain CommandoBrigade and Lice Gendarmerie Commandunder the command of Major General YavuzErtürk. The command of the operation wasstaying in Yolçatı (Sise) village of Lice District.The soldiers brought the men together in thegraveyard. They collected their identity cards.Mustafa Bulut came to house, he was waiting.In the meantime, a villager came and told thattheir identity cards were collected. Mustafatook his identity card and then came back.After the identity cards were collected, theofficer said, “we will fire your hoses in 30minutes, rescue whatever you can”. Andthey fired the houses without letting them tocollect their belongings. Hundreds of sheepand cattle died by fire. Mustafa’s wife Dilber,took the children and sit under a tree justoutside the village. After a while, Mustafa,Dilber’s uncle and his 10 years old son came.Smoke was rising from the village. When thesoldiers gave back the identity cards that theycollected they did not give the identity cards of7 persons. They passed to way back with the100 101

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappeared1994’an serê sibê ji bo ku bi kurê xwe bizanerabû çû Lîceyê. Wî bihîstibû ku yên hatinegirtin birine YİBO’ya Lîceyê. Ji ber wê ewyekser çû wir. Leşkerê li nizamiyeyê nobetdigirt jê re got: “Zû ji vir here, heke tunaxwazî ez bi rihên te bigirim û bi vê darêve daliqînim, zû here.” Latîf Bulut vegeriyagund û tiştên ku hatine serê ji Fahrî, Ekrem,Remezan û Elî re got.Ji gundê Yolçatiyê çend kes roja 15 Gulan1944’an hatin Esenliyê. Wan got: “LiYolçatiyê operasyon çêbû, çend kes hatingulebarankirin. Mistefa anîbû Sisê-Yolçatiyê,leşkeran ew bir Liceyê. Pismamê Mistefa,Fahrî ji bo ku aqibeta Mistefa bizane derketrê, yên li derdora wî xwestin ew neçe lê dîsajî ew çû. Careke din kesekî tiştek ji Fahrînezanî.Leşkeran roja 13 Gulan 1994’an ligundê Sisê operasyonek pêk anîbû. Di vêoperasyonê de Kamil Menteşe û HasanBayram hatibûn kuştin. Cendekên wan roja17’ê gulanê hatin dîtin. Li ser vê birayênFahrî Bulut ji bo ku aqibeta xizmên xweEkrem, Remezan û Elî Bulut bizanin,çûn gundê Sisê. Lê li nêzîkê Liceyê bi dugundiyên bi navê Salih Bayram û ZeynelHarman re hatin binçavkirin. Salih û ZeynelBayram piştî ku îfadeya wan hate girtinserbest hatin berdan. Lê careke din tu kesîtiştek bi yên din nezanî. Lê belê dihate zanînku ev kes birine Qumitaniya Tabûrê yaLiceyê. Malbatên van kesan li her derê li wangeriyan. Wezîrê ji mafên mirovan berpirsyarjî di nav de serî li hemû meqamên leşkerî ûîdarî da. Lê tu encam wernegirt.Di 12 Hezîran 1994’an de li navçeyaO da peşlerinden gitti. Mustafa bir daha geridönmedi.Baba Latif Bulut, 14 Mayıs 1994 sabahıoğlunun akıbetini öğrenmek için Lice’yegitti. Daha önce gözaltına alınan kişilerinLice YİBO’da konuşlanan askeri birliğegötürüldüğünü duyduğu için doğruca orayagitti. Nizamiye’de nöbet tutan asker, kendisine“Çabuk buradan defol, sakalından tutup senielektrik aletine vermemi istemiyorsan çabukgit” dedi. Baba köye dönüp durumu Fahri,Ekrem, Ramazan ve Ali ile paylaştı. Yolçatıköyünden birkaç kişi 15 Mayıs 1994 günüEsenli mezrasına geldi. Bu kişiler Yolçatı’dada operasyon yaptı, birkaç kişi kurşuna dizildi.Mustafa da Yolçatı - Sise’ye getirilmişti, askerleronu Lice’ye götürdü dediler. Çevresinin vazgeçirme çabasına rağmen Mustafa’nın kuzeniFahri onun akıbetini öğrenmek için yola çıktı.Fahri’den de bir daha haber alınamadı.13 Mayıs 1994 günü askerlerce Yolçatıköyüne yapılan operasyonda öldürülen KamilMenteşe ve Hasan Bayram’ın cesetleri 17Mayıs günü bulundu. Bu haber üzerineFahri Bulut’un kardeşleri Ekrem, Ramazanve Ali Bulut, yakınlarının akıbetini öğrenmekiçin Yolçatı köyüne gittiler. Ancak, Lice ilçemerkezi yakınında Salih Bayram ve ZeynelHarman isimli iki köylüyle birlikte gözaltınaalındılar. Salih Bayram ve Zeynel Harman’ınifadeleri alındıktan sonra serbest bırakıldı.Fakat Bulut’lardan bir daha haber alınamadı.Oysa bu insanların Lice Tabur Komutanlığı’nagötürüldüğü biliniyordu. Ailesi bu beş kişiyi,çevre iller dahil her yerde aradı; insanhaklarından sorumlu bakan dahil olmak üzeretüm askeri ve idari makamlara başvurdu amabir sonuç alamadı.identity cards. Dilber’s uncle insisted, “Let’sgo and take our identity cards”. Dilber wastrying to prevent him. Her uncle’s son wassobbing, “Don’t go, they will kill us”. Finally,her uncle grabbed his son and went. Mustafawas affected by his tears. He followed them.Mustafa has never come back again.The father Latif Bulut went to Lice on 14 May1994 in order to learn the fate of his son. Heheard that the detained people were taken tothe platon in Lice YİBO, so he directly wentthere. The soldier guarding in front of theguardhouse said, “Go away, if you do not wantme to give electric from your beard go away”.The father went back to the village and toldthis to Fahri, Ekrem, Ramazan and Ali.A few people came to Esenli field on 15 May1994. They said, “They made an operationin Yolçatı, a few people were executed byshooting. Mustafa was brought Yolçatı-Sise, thesoldiers took him to Lice”. Although his friendstried to prevent him, his cousin set out in orderto learn his fate. Nobody has heard from Fahrisince then.The corpses of Kamil Menteşe and HasanBayram who killed by soldiers in the operationmade in Yolçatı Village on 13 May 1994 werefound on 17 May. Upon this news, Bulut’sbrothers Ekrem, Ramazan and Ali Bulut wentto Yolçatı Village in order to learn the fate oftheir brother. But, they were detained near thecity center of Lice with two villagers namedSalih Bayram and Zeynel Harman. SalihBayram and Zeynel Harman were releasedafter they were interrogated. But nobody hasheard from Bulut’s anymore. But, it was knownthat these people were taken to Lice BattalionCommander. Their family looked for themPasûrê gundê Bagcilar mezraya Duzpelîtêmewqiya Kevirkokê 8 cendek hatin dîtin.Serdozgeriya Komarê ya Pasûrê di girteyaaîdê dosyeya bi hejmara 1994/70 Hz.’yê dewiha nivîsand: “Hate tespîtkirin ku li ser 8cendekên mêran gelek şûnên guleyan hene,ling û piyên wan hatine şikestin û deformebûne, mirina bi çekan û şewitînê pêk hatiye,li ser tebaqeya titûnê ya ku li cem cendekanhatiye dîtin şûna guleyekê hebûye. Li sercendekan şelvar, fanîleyê gewr, kemerekezirav, solên lastîk ên şewitî û li derdorê jîgelek qewanên vala hebûne.” Li ser dosyeyêev nivîs hate nivîsandin: Dozgeriyê bi biryarabêpeywiriyê ya dîroka 09.08.1994’an dosyeşande DGM’ya Amedê. Sedem jî ev bû:“Cendek ên endamên rêxistinê yên bi hêzênewlekariyê re ketine pevçûnê ne, yan jî ji berpevçûnên navxweyî hatine kuştin û çalkirin;rêxistin gelek caran çalakiyên wiha dike.”Di 12 Gulan 2002’an de Muhlîse Adiguzelêserî li DGM’ya Amedê da. Wê bi riyamubaşîr bi kurdî beyan da dozgeriyê,wê wiha digot: Di 1994’an de leşker ûcerdevanan bi şev hevserê min KuddusîAdiguzel girt, destên wî ji paş ve girêdan ûheta sibê îşkence lê kir, wan piştre ew bir. Ezçûm dozgeriyê, dozgeriyê ji min re got kuhevserê te cendirme û emniyetê negirtiye,rêxistinê ew biriye. Sê meh piştî windabûnahevserê min em çûn cihê ku 8 cendek lêhatibûn dîtin. Min cil û bergên hevserê xwenasîn, ji ber ku ez tirsiyam min hingê negot.”Kasim Altûn ê şahid jî di 14.03.2003’an dedi îfadeya xwe de digot ku ew 1994’an deli gund bûye, 8 cendek dîtine; Kuddusî jî jiserçavên wî ve nasiye lê tirsiyaye, negotiye.12 Haziran 1994 tarihinde Kulp İlçesi Bağcılarköyü Düzpelit mezrası Malase Kevirikokmevkiinde yakılmış 8 ceset bulundu. KulpCumhuriyet Başsavcılığı 1994/ 70 Hz.nolu dosyaya ait tutanakta “8 erkek cesedinkafalarında ve vücutlarında çok sayıda kurşungiriş ve çıkış deliğinin bulunduğunu, kollardave ayaklarda yoğun kırılma ve deformeninolduğunu, ölümün ateşli silahlar ve yanmayabağlı gerçekleştiğini, yanan cesetlerinyanında bulunan tütün tabakasında kurşundelindiği bulunduğunu tepit etti. “Cesetlerüzerinde şalvar, gri renkli kazak, ince kemer,yanmış siyah lastik ayakkabılarla, etrafta çoksayıda boş kovan olduğu” yazıldı. Savcılık09.08.1994 tarihli görevsizlik kararıyla dosyayıDiyarbakır DGM’ye gönderdi, gerekçe olarakda “cesetlerin güvenlik güçleriyle çatışmayagirmiş örgüt üyelerine ait olduğu ya da örgüt içihesaplaşmadan dolayı öldürülerek gömüldüğü,örgütün bu tür eylemlere sık sık başvurduğu”belirtildi.12 Mayıs 2002 tarihinde Diyarbakır DGM’yebaşvuran Muhlise ADIGÜZEL, Savcılığamübaşir aracılığıyla Kürtçe olarak verdiğibeyanda; “1994’de asker ve korucular kocamKuddusi ADIGÜZEL’i gece gelip elleriniarkadan bağlayarak sabaha kadar işkenceyaptılar sonra götürdüler. Savcılığa gittim,savcılık kocamı jandarma ve emniyetingözaltına almadığını, örgüt tarafındankaçırıldığını söyledi. Kocam kaybolduktan3 ay sonra 8 cesedin bulunduğu yere gittik.Kocamın giysilerini tanıdım, korktuğumdan ozaman söyleyemedim” dedi.Tanık Kasım ALTUN da 14.03.2003 tarihliifadesinde “1994’de köyde oturduğunu, 8 cesedigördüğünde Kuddusi’yi yüzünden tanıdığınıin everywhere including surrounding cities.They applied to all military and administrativechairs including the minister responsible for thehuman rights. They could not get any result.On 12 June 1994, 8 burnt corpses were foundin Malase Kevirikok location of Düzpelit fieldof Kulp District. Kulp Public Prosecutor notedin the report relating to dosier numbered1994/70 Hz that there were many bullet entryand exit on the heads and bodies of the 8corpses, there were breakings and deformationson the arms and feet, the death was causedby gunfires and burning, there was bulletholes on the tobacco box which was near thecorpses. It was written that there were baggytrousers, gray sweater, thin belt, burnt blackrubber shoes on the corpses and empty shellsaround them. The Prosecuter sent the dosier toDiyarbakır State Security Court on 09.08.1994with the lack of jurisdiction decision, thejustification of the decision was stated as “theyare the corpses of the militants conflicting withthe security forces or they were killed by PKKbecause of the interior reckoning, the PKKapplies such methods frequently”.Muhlise ADIGÜZEL applied to DiyarbakırState Security Court on 12 May 2002 and inher statement that she gave to the Prosecuterin Kurdish via the court usher she said; “in1994 the soldiers and village guards came atnight, tied his hands and tortured my husbanduntil morning and then took him. I wentto the Prosecuter, the Prosecutor said thatmy husband was not detained and he waskidnapped by PKK. After 3 months we wentto the place where the 8 corpses were found. Irecognized my husband’s clothes, but I couldnot say anything because I was scared”..102 103

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedLi gorî van hemû beyanan teşhîsa gorêhatiye kirin, hestî ji Tipa Edlî re hatineşandin û encama DNA’yê neyînî derketiye.Di vê navberê de malbata Orhan jî serî liKomeleya Mafê Mirovan da. Wan digot kuwan rojên xizmên wan jî winda bûne û dibeku di nav wan cendekan de yên xizmên wanjî hebin.Di sala 1994’an de xizmên Hesen, Cezayîrû M. Selîm Örhan ku ji aliyê TugayaKomandoyan a Bolûyê ve hatibûn kuştin, jibo testa DNA’yê mînakên xwînê şandin TipaEdlî. Di dawiyê de di testên DNA’yê yên liser 8 cendekan hatin kirin de, hate dîtin kucendekek yê Hesen Örhan, yek jî yê M.SelîmÖrhanî ye.Malbata Bulut di 25 Hezîran 2008’an debi riya İHD’yê serî li Serdozgeriya Komarêya Amedê da. Malbatê digot dibe ku ew8 cendek ên xizmên wan bin û ji bo testaDNA’yê xwîn da dozgeriyê. Li gorî encamênku ji dozgeriyê hatin hestî yên Elî Bulut,Ekrem Bulut û Remezan Bulut bûn.korkudan söyleyemediğini” ifade etti. Tüm bubeyanlara göre mezar fekki yapılmış, kemiklerAdli Tıpa gönderilmiş ve yapılan DNA testisonucu olumsuz çıkmıştır. Bu arada ÖRHANailesi de kendi yakınlarının da o tarihlerdekayıp olduğunu, yakılmış 8 ceset arasında kendiyakınlarının olabileceğini ileri sürerek İHD’ yebaşvurdu.1994 yılında Bolu Komando Tugayı tarafındangözaltına alınan Hasan, Cezayir ve M. SelimÖRHAN’nın yakınları DNA testi için kanörneklerini Adli Tıpa gönderdiler. Sonuçolarak gömülü 8 ceset üzerinde yapılan DNAincelemesinde, cesetlerden ikisinin kayıp HasanÖrhan ile Mehmet Selim Örhan’ ait olduğuaçığa çıktı.Bulut Ailesi de 25 Haziran 2008 tarihindeİHD aracılığıyla Diyarbakır CumhuriyetBaşsavcılığına başvurdu. Aile, 12.06.1994tarihinde Kulp ilçesi Bağcılar köyü Düzpelitmezrası Kevrokok mevkiinde bulunankurşunlanmış ve yanmış 8 cesedin 19 Mayıs1994 tarihinde askerler tarafından gözaltınaalınan Ekrem BULUT, Ramazan BULUT, AliBULUT, Mustafa BULUT ve Fahri BULUT’aait olabileceklerinden bahisle DNA testi içinsavcılığa kan örneği verdi. Adli Tıp’tan gelensonuçlara göre kemiklerin Ali BULUT, EkremBULUT ve Ramazan BULUT’a ait olduğuortaya çıktı.The witness, Kasım ALTUN said in hisstatement dated 14.03.2003 that he residedin the village in 1994, he recognized Kuddusifrom his face but he did not say anythingbecause he was scared. According to thesestatements the grave was broken, the boneswere sent to forensic medicine and the resultof the DNA test was negative. Meanwhile,the ÖRHAN family asserted that also theirrelatives were disappeared and they might beamong the 8 burnt corpses and they applied toHRA.The relatives of Hasan, Cezayir and M.Selim ÖRHAN who were detained by BoluCommando Brigade in 1994 sent the bloodsamples to forensic medicine for DNA test. Asa result of DNA analysis of those 8 corpsesit was proved that two of these corpses werebelong to Hasan Örhan and Mehmet SelimÖrhan.Also the Bulut family applied to DiyarbakırChief Public Prosecutor on 25 June 2008, viaHRA. The family gave blood sample to theProsecuter asserting that the 8 burnt corpsesfound in Kevrokok location of Düzpelit fieldof Bağcılar village of Kulp district could bebelong to Ekrem BULUT, Ramazan BULUT,Ali BULUT, Mustafa BULUT and FahriBULUT who were detained by the soldiers on19 May 1994.104 105

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedDi 24ê Rezbera 1996an de li Zindana Amedêhêzên ewlekariyê bi darên ji hesin, bi zincîrû kalas û qundaxan êrîşî girtiyan kirin. DehKurdên PKKyî hatin kuştin. Bi dehan Kurdbirîndar bûn, seqet bûn. Wê demê serokwezîrprofesor Necmettin Erbakan bû. WezîrêEdaletê Şevket Kazan, wezîrê Karên HundirMehmet Agar bû, serfermandar ji Org. ÎsmaîlHakki Karadayi bû.Di 26ê Rezbera 1999an de li ZindanaUlucanlarê hêzên ewlekariyê êrîşî girtiyankirin. Deh şoreşger hatin kuştin, bi dehan kesbirîndar bûn, seqet bûn. Serokwezîr BulentEcevit bû. Wezîrê Edaletê Profesor HikmetSami Turk, wezîrê Karên Hundir SadettinTantan bû, serfermandar jî Org. HuseyinKivrikoglu bû.Ev her du bûyer têne wateya ku dewlet lizindanan polîtîkayên sîstematîk pêk tîne.Zindan ew cî ne ku herî zêde dewlet liwan deran serwer e. Lê li zindanan girtî ûhukumxwar bêyî dil û mêjî û bedena xwexwediyê tu tiştek nîn in. Li ser vê dewletçawa dikare û wê hêzê di xwe de dibîne kuoperasyon û êrîşên giran bibe bi ser girtî ûhukumxwaran ve?Sedemê vê yê bingehîn li Tirkiyeyê têgihîştinahuqûqê ye. Huqûqa Tirk her tim dewletêparastiye. Her tim têgihîştina ku ji boparastina dewletê çi bê kirin rewa ye. Ji bo vêdewlet dikare welatiyên xwe jî bikuje.Di destûra bingehîn de ji bo welatiyan mafênmirovan jî têne rêzkirin. Lê li ber dahatuyadewletê tu qîmeta vana tune ye. Wekî nimûnexala 17mîn ya destûra bingehîn dibêje kuîşkence qedexe ye. Dema ku mirov li 12Adarê, 12 îlonê dinêre, di salên 1980yî de24 Eylül 1996’da, Diyarbakır Cezaevi’nde,güvenlik güçleri, demir çubuklarla, zincirlerle,kalaslarla, dipçiklerle tutuklulara saldırdılar.On PKK’li Kürd öldürüldü. Onlarca Kürdyaralandı, sakat bırakıldı. O dönemdeBaşbakan Profesör Necmettin Erbakan’dı.Adalet Bakanı Şevket Kazan, İçişleri BakanıMehmet Ağar’dı. Genelkurmay Başkanı Org.İsmail Hakkı Karadayı idi.26 Eylül 1999’da, Ulucanlar Cezaevi’nde,güvenlik güçleri tutuklulara saldırdı. Ondevrimci öldürüldü. Onlarcası yaralandı,sakat kaldı. Başbakan Bülent Ecevit’ti. AdaletBakanı Profesör Hikmet Sami Türk, İçişleriBakanı Sadettin Tantan’dı. GenelkurmayBaşkanı Org. Hüseyin Kıvrıkoğlu idi.Bu iki olgu, devletin, cezaevlerine sistematikbir politika uyguladığı anlamına gelmektedir.Cezaevleri, devletin, en güçlü olduğumekânlardır. Ama cezaevlerinde, tutuklular/hükümlüler, yüreklerinde, beyinlerinden,bedenlerinden başka hiçbir şeye sahip değildir.Buna rağmen devlet, tutuklulara/hükümlülerekarşı bu kadar ağır, kapsamlı operasyonlargerçekleştirme, devlet terörünü tırmandırmacüretini nasıl bulabilmektedir?Bunun temel nedeni Türkiye’deki hukukanlayışıdır. Türk hukuku, her zaman devletikorumuştur. Devletin, beka (gelecek) anlayışı,devleti yaşatmak için her şeyin mubaholduğu anlayışını, örneğin, devletin kendivatandaşlarını öldürebileceği anlayışınısavunmaktadır.Anayasada vatandaşlar için insan hakları dasayılmaktadır. Ama devletin beka anlayışıyanında bunun hiçbir değeri yoktur. ÖrneğinAnayasa’nın 17. maddesi, işkenceninOn 24 September 1994, the security forcesattacked to the prisoners by iron bars, chains,timbers, stocks in Diyarbakır Prison. TenKurdish people who were member of PKKwere killed. Tens of Kurdish people wereinjured and disabled. At that time, the PrimeMinister was Proffesor Necmettin Erbakan.Şevket Kazan was Attorney-General andMehmet Ağar was Minister of Interior. İsmailHakkı Karadayı was Chief of Staff İsmailHakkı Karadayı.On 26 September 1999, the security forcesattacked to the prisoners in Ulucanlar Prison.Ten revolutionaries were killed. Tens ofthem were injured and disabled. The PrimeMinister was Bülent Ecevit. Attorney-GeneralProfessor Hikmet Sami Türk, Minister ofInterior was Sadettin Tantan. Chief of Staffwas Org. Hüseyin Kıvrıkoğlu.These two facts mean that the state has apolicy peculiar to the prisons.The prisons are the places where the stateis the most powerful. But, in the prisons,the prisoners had nothing apart from theirhearts, brains, bodies. Despite this, how couldthe state dare to conduct such a heavy andcomprehensive operations against to theprisoners?The main reason of this is the understandingof law in Turkey. The Turkish law alwaysprotect the state. The understanding of futureof the state, for instance, defend the right ofthe state of killing its’ own citiziens.There are human rights in the constitutionfor citiziens. But these rights have no valueİsmail Beşikçi106 107

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedmirov li tekoşîna Kurdan dinêre herî zêdevê xala destûra bingehîn hatiye binpêkirin.Ev binpêkirin ji aliyê dewletê ve tê kirin û eveşkera ye.Pirsgirêka Kurdî, kuştinên “kiryar nediyar”,revandin û wendakirin, gorên tomarî,wenda, wêrankirin û şewitandina gundan,şewitandina daristanan, wêrankirin ûxerabkirina kanên debarê, koçberkirin, bizorê ji welatê xwe dûrxistin, Dayikên Şemiyê,zarokên revedizek, zarokên tînercî… Ev tevbi hev re pêwendîdar in. Ev tev hem sedem ûhem jî encamên hev in. Ev tev rasterast li serhev bandor dikin. Tev parçeyên temamiyekîne; aliyên cuda cuda yên Pirsgirêka Kurdî ne.yasak olduğunu söylemektedir. 12 Mart, 12Eylül düşünüldüğünde, 1980’lerdeki Kürtmücadelesi düşünüldüğünde, Anayasa’nınen çok ihlal edilen, çiğnenen maddesi budur.Bu ihlalin devlet tarafından gerçekleştirildiğiaçıktır.Kürt sorunu, “faili meçhul” cinayetler,kaçırılıp yok edilmeler, toplu mezarlar,kayıplar, köylerin yakılması-yıkılması,ormanların yakılması, temel geçimkaynaklarının tahribi, yerinden edilmeler,yerini-yurdunu terke zorlamalar, CumartesiAnneleri, kap-kaççı çocuklar, tinerciçocuklar… Hep birbirleriyle ilişkili olanolgulardır. Bu olgular, birbirlerinin hemnedeni hem de sonucudur. Bunlar, birbirleriniorganik olarak etkileyen, birbirlerinden,etkilenen olgulardır. Hepsi bir bütünün, Kürtsorununun farklı boyutlarıdır.against the understanding of future of thestate. For instance, torturing people is bannedby the 17. Article of the constitution. Ifwe think about 12 March, 12 September,the Kurdish fight in 1980’s, this is the mostviolated article of the constitution. It is veryclear that it is the state who violates thisarticle.Kurdish issue, “unsolved” murders,kidnappings and losing under custody, firingand destroying of the villages, displacements,destroying of the main sources of income,Saturday Mothers, snatch-and-run thiefchildren, children using thinner… They arethe facts that related to each other. Thesefacts are reasons and results of each others.These are facts that influencing each otherand influenced by each other organically. Allof them are the different dimensions of theKurdish issue.İsmail Beşikçi108 109

. .

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedRoja ku mirov dayika xwe defn dike di wê roja hanê de, mirov bi rastî tenêtiyê dibîne. Lê dayîk!…Dema ku dayik zarokê/a xwe dike hemêza xwe, peyvên “Xwedê emrê wî/ê dirêj bike” dibihîze. Ûher tim di dilê xwe de bi tenê tiştek ji Xwedayê xwe dixwaze; “Tu êşa ewlad bi min nedî kişandin.”Heskirin û rûmeta min her tim ji bo we ye, “Dayikên Şemiyê”İnsan, annesini toprağa verdiği gün-işte tam da o gün-gerçek yalnızlığı yaşamaya başlar. Ya anne!Çocuğunu kucağına aldığı gün “uzun ömürlü olsun” sözlerini işitir hep… ve ömrü boyunca hepiçinde taşıdığı “tanrım bana evlat acısı göstermesin” dileği olur.Sevgim ve saygım sizinle olsun “Cumartesi Anneleri”One faces real solitude the day-and precisely on that day- one lays one’s mother to eternal rest. And howabout the mother! Since the day she is given her child to her bosom she keeps hearing “Long may helive” wishes and all through her life she prays “May God not make me suffer the loss of this child”.Let my love and respect be with you “Saturday mothers”Halil Ergün112 113

. .Lütfiye KaçarLutfiye Kaçar, di 1959an de li Manîsayê tê dinyayê, ji aliyê dewletê venasnameya xwe ya Sosyalîst tê naskirin. Li ser vê sedemê tê binçavkirin,îşkence lê tê kirin û pişt re jî tê girtin. Piştî dû sal û niv şûn ve ku girtîgehêderdikeve 5ê Cotmehê sala 1994an de dîsa tê girtin. Yekê ku xwe wekî“Yilmaz” dide naskirin ji rojnameya “Mucadele”yê re telefon dike û dibêje“Lutfiye niha di destê me de ye û me ew bi ben ve girê da, lê îşkence tê kirin;sibê hûn ê parçeyên wê berhev bikin.” Malbat, heval û Komeleya MafênMirovan serî li berpirsên fermî didin lê bersiva wan ew e û dibêjin: “li ba menîn e, me wê nekiriye bin çavan.” Ji wê rojê şûn de ji Lutfiye Kaçar agahînayê standin û di binçavan de wenda bû.1959 Manisa doğumlu Lütfiye Kaçar, devlet tarafından sosyalist kimliği iletanınan biriydi. Bu nedenle önceden gözaltına alınmış, işkence görmüş vetutuklanmıştı. Cezaevinden çıktıktan 2 yıl sonra 5 Ekim 1994 tarihindegözaltına alınarak kaybedildi. “Mücadele” gazetesini arayan ve kendisini“Yılmaz” olarak tanıtan bir kişi, “Lütfiye Kaçar elimizde, şu anda askıyaalındı, kendisine işkence yapılıyor, yarın parçalarını toplarsınız” dedi.Ailesinin, avukatlarının ve İnsan Hakları Derneği’nin resmi mercilere yaptığıtüm başvurularda yanıt aynıydı ”biz almadık, bizde yok”. Lütfiye Kaçar’danbir daha haber alınamadı.Born in 1959 Lütfiye Kaçar was a person known by the state for her socialistidentity. She was previously taken into custody, tortured and arrested. 2 yearsafter she was released from prison, on October 5th 1994 she was again takeninto custody and made to disappear. Someone who called the ‘’ Mücadele’’newspaper and identified himself as ‘’Yılmaz’’ said ‘’ we have Lütfiye Kaçar,she is now on strappado, she is being tortured, tomorrow you will collect herpieces’’. The answer to all the inquiries to official authorities made by herfamily and the Human Rights Association was always the same ‘’ we did nottake her, we do not have her’’. Lütfiye Kaçar was never heard from again.

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedLi ‘wir’, li wî ciyê ku ne dûr e, lê em her timji dûr dihêlin; her tim em naxwazin navê wêderê yê rastîn bînin ser zimanê xwe; li ‘wêdera hanê’ qetlîam pêk tênê, rûbar û çemxwînî diherikin, bûk çav li rê ne, dayîk şîndigirin, lê tu kes vana nedibîhîzî. Lê wandayîkan bi tenê rojek dev ji şînê berdan û bifêrmiskên çavên xwe dilên xwe yên zuwa ûterikî ter kirin û hatin heta roja îroyîn. Ez jikêmasiya ku ‘min têr û tije piştgiriyê nekiriye’tu car xelas nebûme, lê li gorî min ew ê çizû çi dereng, ew ê teqez rastî derê meydanê,dereng be jî dê edalet pêk were. Ez bi vanhêviyan destê dayikên xwe maç dikim.‘Orada’, çok da uzak olmayan ama bizehep uzak gelen, gerçek adını söylemektenhep imtina ettiğimiz ‘orada’ katliamlar olur,derelerden kan akar, gelinler yol gözler, analarağıt yakar ve çığlıklarını kimse duymazdı.Ama o analar bir gün sadece ağıt yakmaktanvazgeçti ve âdeta taşlaşmış kalplerinigözyaşlarıyla yumuşatarak bugünlere geldi.Onlarla yeteri kadar dayanışamadığımhissinden hiç kurtulmayan birisi olarakhakikatin er geç ortaya çıkacağına, adaletingeç de olsa yerini bulacağına olan inancımlaannelerimin ellerinden öpüyorum.“There”, which is not so far away but alwaysseems far away, of which we always avoid touse its real name, “there” would be massacres,blood would run through the rivers, motherslament for their deads and no one would heartheir screams. But one day those mothersgave up lamenting and with the tears theyshed they softened their stoned-hearts. As aguilt ridden person for not having acted withenough solidarity with them, I now bow andkiss the hands of those mothers with the beliefthat the truth shall eventually reveal itself andthat justice will be served.Hilal Kaplan116 117

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedMakbule ÖktemMakbule Oktem, ji ber ku hevserê wê gerîlaye, her tim tîmên taybet davêjin ser mala wê.Makbule Oktem pir caran tê binçavkirin ûîşkence lê tê kirin. Herî dawî sala 1994ande tîmên taybet û cerdewan êrîşê ser malaMakbule dikin û wê digirin. Ew girtin dibegirtina dawîn. Wê demê şûn de tu agahiji Makbule Oktem naye girtin. Mekbûlesê zarokan li dû xwe dihêle û wenda dibe.Malbata wê serî li qereqolê û dozgeriyê dide,lê tu bersivekî erênî naye girtin. Ew ji wê rojêheta roja îro wenda ye.Makbule Öktem’in evi eşi dağda olduğugerekçesiyle sık sık basılıyordu… Makbuledefalarca gözaltına alınarak işkencelerdengeçirildi. Son olarak evleri 1994 yılındaözel harekât timleri ve korucular tarafındanbasıldı ve Makbule yine gözaltına alındı. BuMakbule’nin son gidişi oldu. Kendisinden birdaha haber alınamadı. Arkasında 3 çocukbıraktı. Ailesinin savcılığa ve karakollarayaptığı başvurulardan hiç bir sonuç alınamadı.The house of Makbule Öktem was oftenbusted due to the reason that her husbandtook to the mountains…. Makbule was takenunder custody and was subjected to torturevarious times. Finally their house was bustedin 1994 by the special operations team andvillage guards and Makbule was once againtaken into custody. This was the last timeMakbule was taken. She was never heardfrom again. She left 3 children behind. Allthe inquiries made by her family to theprosecutor’s office and the police stationremained inconclusive.118 119

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedDayika min, dayikên min,Birîna we kûr e, kezeba we dişewite.Êşa we di dilê min de, fêrmiskên çavên we ji çavên min tên, ez jî bi we re digirîm. Em tev ji bo têjikên xwe digirîn.Hêza heskirinê, ew ê rojek heskiroxên hêzê têk bibe, ez dizanim.Ez bi heskirin û rûmetdarî destê we maçî dikim.Annem, annelerim,Yaranız çok derin, içiniz kan ağlıyor.Yüreğimde acınız, gözümde gözyaşınız ağlıyorum sizlerle,yavrularımız için;Sevginin gücünün, güce olan sevgiyi bir gün mutlaka yeneceğini bilerek.Sevgim ve saygımla ellerinizden öperim.Mother, Mothers,Your wound is deep, you are in deep sorrow.I feel your heartache and I cry your tears with you,for our children;I know the power of love will one day overcome the love for power.I kiss your hands with all my love and respect.Melike Demirağ120 121

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedSeyhan DoğanDi 29 Kewçêr 1995’an de bi şev saet di03:00’yan de leşkeran bi ser mala malbataDoganan de girt, wan cerdevanî qebûlnekiribû. Mala wan li Merdîn – Kerboranêbû. Seyhan hê 13 salî bû. Dema ku wî leşkerdîtin tirsiya û xwe avête hembêza bavê xwe.Leşkeran ew û birayê wî yê 9 salî Haznî girtinû birin.Bi Seyhan re 6 kesên din jî hatibûnebinçavkirin. Piştî bûyerê diya wî Asiye Dogançû tabûrê û jê pirsî ku zarokên wê li ku ne?Jê re gotin “xeman nexwe, dê bên.” Roja dindîsa Asiye çû tabûrê; jê re gotin “Me zarokênte berdan, çûne malê, careke din neyê.” Çendroj piştre Hazni yê 9 salî berdan. Îşkenceli Seyhan û Haznî hatibû kirin û xistibûnhilawistoka Filîstînê. Hazni got ku kekê wîSeyhan bi hilawistokê ve kirine û îşkenceyekedijwar lê kirine. Asiye Doganê her roj likure xwe dipirsî û daxwazname didan. Lêtu encam nedigirt. Serî li televizyonê dida,wisa bawer dikir ku heke derkeve televizyonêû ji wir gazî bike, heye ku kurê wê were.Rojekê derkete Med TV’yê û got “Doza minbi dewletê re heye, ez kurê xwe dixwazim.”Roja din Asiye Dogan winda bû. Keça wêZekiye çû dozgeriya Kerboranê. Ji dozgerpirsî ka wan çi bi diya wê kiriye. Jê re gotin“me nedîtiye.” Ji ber kula diya xwe Zekiyê biqîrîn û hawar dest bi rûçikandina porê xwekir. Hineken got ku “birayê wê winda bû, tuxeber ji dîya wê nîn e, eqlê wê çû, lê biborin.”Saetek şûnde Asiye çênebû bû, îşkenceyêngiran lê hatibûn kirin û xwestibûn wê jî wekikurê wê winda bikin. Nedipeyivî. Dema ku29 Ekim 1995’te, Geçici Köy Korucusuolmayı kabul etmeyen Doğan ailesininMardin-Dargeçit’teki evine gece saat 03.00sıralarında askerler tarafından baskındüzenlendi. Seyhan henüz 13 yaşındaydı.Askerleri görünce korktu ve babasınınkucağına sığındı. Askerler onu 9 yaşındakikardeşi Hazni ile birlikte alıp götürdü.Seyhan’la birlikte 6 kişi daha gözaltınaalınmıştı. Olayın hemen ardından annesiAsiye Doğan, tabura giderek “çocuklarımnerde?” diye sordu. “Merak etme, gelir”dediler. Ertesi gün tekrar Tabur’a gidenanneye “ senin çocuklarını bıraktık, evegittiler, bir daha gelme” dediler. Birkaç günsonra 9 yaşındaki Hazni’yi serbest bıraktılar.Seyhan ve Hazni işkencelerden geçirilmişve Filistin askısına alınmışlardı. Hazni, abisiSeyhan’ın askıya ters asıldığını ve onun çokağır işkence gördüğünü anlattı. Annesi AsiyeDoğan her gün oğlunu soruyor, dilekçelerveriyordu. Sonuç alamıyordu. Çareyitelevizyona çıkmakta buldu, belki seslenirseoğlu gelir diye düşünüyordu. Bir gün MedTV’ ye çıktı ve “ ben devletten davacıyım,çocuğumu istiyorum” dedi. Ertesi günüanne Asiye Doğan ortadan kayboldu. KızıZekiye, Dargeçit savcılığına gitti. Savcıya“anneme ne yaptınız?” diye sordu. “Bizgörmedik” yanıtını alan Zekiye, acıdanüstünü başını yırtmaya başladı. Birileri “kardeşi kayboldu, annesinden haber alamıyor,aklı gitti, kusura bakmayın” dedi. 1 saatsonra annesi Asiye serbest bırakıldı. 11 günkendisinden hiç haber alınamayan anneOn 29 October 1995, at 03.00am, soldiersraided the house of Doğan family who did notaccept to become a temporary village guard.Seyhan was 13 years old at the time. He wasafraid of the soldiers and he ran into in hisfather’s arms. The soldiers took him with his 9years old brother Hazni.6 more persons were detained with Seyhan.After the incident, his mother Asiye Doğanwent to the batallion and asked, “where aremy children?” They said, “Do not worry,they will come back”. When their motherwent to the battalion again next day, theysaid “we released your children, they wenthome, do not come here again”. A few dayslater Hazni was released. Seyhan and Hazniwere tortured and they were hanged on aPalestine Hanger. Hazni told that his brotherwas hanged on Palestine Hanger upside downand tortured very heavily. His mother AsiyeDoğan was asking for her son and givingapplications every day. But she did not getany result. She thought if she appears on TVshe could call her son. One day she appearedon Med TV and she said “I presented a caseagainst the state, I want my child”. Next day,Asiye Doğan disappeared. Her daughterZekiye went to Dargeçit Prosecution. Sheasked prosecuter, “What have you done tomy mother?” They replied, “we did notsee her” and she started to tear her clothes.Someone said, “her brother disappeared, shehas not heard from her mother, she lost hermind, sorry”. After an hour her mother wasreleased. The mother Asiye who disappeared122 123

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedrewşa wê xirab bû, birin nexweşxaneyê. Dilêwê xwe li ber windakirina zarok û xizmên xweranegirtibû. Ji ber îşkenceyên lê hatibûn kirin,razandine Fakulteya Tıbê ya Cerrahpaşayêû li wir koça dawîn kir. Ji Seyhan tu xeberderneket.Kekê Seyhanî, Qedrî Dogan di sala 2010’ande ji bo karekî xwe çû gerînendeya nifûsê û dîtku li kutika Seyhan Dogan “di sala 1992’ande mir” nivîsîne. Wî ev yek ji parêzerê xwe regot. Parêzer serî li Gerînendeya Giştî ya nifûsêda lê bersivên ku danê hev nedigirtin. DayikaAsiye û bavê Remezan kurê xwe ji hemûkademeyên dewletê pirsîn lê heta dawiyatemenê xwe nezanîn ka kurê wan sax e yanmirî ye.Remezan Dogan 15 salan li kurê xwe geriya.Dema ku kurê wî ji hembêza wî derxistin ûbirin hê 13 salî bû. Çiroka wî bi “Kurê min jihembêza min derxistin. Bi tenê hestiyekî wî jîbe, ez dixwazim”ê dest pê dikir û wî ev çîrok jihemû merciyan re vegot. Peywira dewletê ewbû ku aqibeta kurê wî jê re bibêje lê berevajîvê îşkence li wî û hevsera wî Asiyê kirin.Remezan Dogan di sala 2010’an de bêyi kubigihîje “ hestiyên” kurê xwe, ji ber krîza diljiyana xwe ji dest da.Sûcê wan mezin bû. Bedela redkirinacerdewaniyê, bi di bin çavan de windakirinakurê wan ê zarok, jê standin.Asiye, çok ağır işkencelerden geçirilmiş, oğlugibi kaybedilmek istenmişti. Konuşmuyordu.Durumu ağırlaşınca doktora götürdüler.Çocuğunun ve yakınlarının kaybedilmesineyüreği dayanamayan anne Asiye, gördüğüişkence sonucu yatırıldığı Cerrahpaşa TıpFakültesi hastanesinde yaşamını yitirdi.Seyhan’dan bir daha haber alınamadı.2010 yılında bir işlem için nüfusmüdürlüğünde nüfus kaydını alan abisiKadri Doğan, kardeşi Seyhan Doğan’ınnüfus kütüğüne “1992’de öldü” şeklinde notdüşüldüğünü gördü. Durumu avukatına haberverdi. Avukatının Nüfus Genel Müdürlüğüneyaptığı başvurularda ise yanıtların çokçelişki içerdiği görüldü. Oğlunu devletintüm kademelerine soran anne Asiye vebaba Ramazan Doğan, yaşamları boyuncaSeyhan’ın ölü mü, sağ mı olduğu konusundatek bir bilgi elde edemediler.Ramazan Doğan 15 yıl, 13 yaşındaykenkucağından koparılarak gözaltına alındıktansonra kaybedilen oğlu Seyhan Doğan’ıaradı durdu. ‘Oğlumu kucağımdan aldılar.Onun bir kemiği de olsa istiyorum’ diyebaşlayan hikâyesini tüm mercilere anlattı.Oğlunun akıbetini açıklamakla yükümlü olandevletin cevabı ise; ona ve eşi Asiye Doğan’aişkence yapmak oldu. Ramazan DoğanAğustos 2010’da, oğlunun “kemiklerine” bilekavuşamadan geçirdiği kalp krizi sonucundahayatını kaybetti.Suçları büyüktü. Korucu olmayı reddetmeninbedelini, onlara çocuk yaştaki oğullarınıgözaltında kaybederek ödettiler…for 11 days was tortured very heavily and theywanted her to be disappeared. She did notspeak. She was taken to the doctor becauseher situation got heavier. The mother Asiyewho could not endure the disappearanceof her child and friends was taken to theCerrahpaşa Hospital because of the heavytorture that she experienced and she lost herlife in this hospital. Nobody has heard fromSeyhan.His brother Kadri Doğan who took his birthcertificate from Civil Registry saw a note onSeyhan Doğan’s register of birth saying “diedin 1992”. He informed his lawyer about thenote. The lawyer applied to the General CivilRegistry and got very contradictory replies.The mother Asiye Doğan and the fatherRamazan Doğan who asked their son couldnot get any information about whether theirson was alive or dead.Ramazan Doğan kept looking for his son for15 years. Seyhan Doğan was taken from himwhen he was 13 years old and disappeared.He told his story to all authorities starting with“My son was taken from my arm. After all, Iwant his one bone even if it is the only thingthat remains from him”. The state whichis responsible of explaining his fate repliedby torturing him and his wife Asiye Doğan.Ramazan Doğan died in August 2010 becauseof a heart attack and he could not meet even“bones” of his son.Their crimes were big. They paid the priceof not becoming village guard with thedisappearance of their son under custody.124 125

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedKu ez herimKes li hêviya min namîneJi ber wê ez dimînimLi paş BÎRanînan deJiyana ku dirêj tê zanînJi BÎRan pêk têJiyan bi rengê BÎRê dibe diya mirov!beni kimse beklemiyogidersembu sebeple ben kalıyomANların gerisindeANlardan oluşuyouzun sanılan hayathayat ANnem oluyo!Nobody is waitin’ for meIf I leaveTherefor I’m stayin’Behind the MOmentsComposed of MOments isthe life that’s thought to be longLife becomes my MOtherMetin Üstündağ126 127

. .

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedDayikên aştiyê lehengên min in. Her çi qas eznavê hinekan ji wan nizanibim jî ez ê di jiyanaxwe de tu caran rûyên wan ji bîr nekim û ezê bi êşên wan wekî êşên xwe biêşim. Gelek rûbi hefteyan in di destê wan de ne, bi wêneyên30-20-10 sal berê li keçên xwe, lawên xweû hevserên xwe digerin. Ku ew wêneyênwan nebûne, me yê kenên wan, awirên wan,şênikiya wan ji bîr bikirana, wan ê ji bîrbikirana.Wan mirovên ku dewletê tune kiribû, digot“tune” ye, hinekan ji nifûsê dabû rakirin,hinekan li îşkencexaneyan kuştibû. Wanmirovên ku hebûna wan înkar dikir hebûn…Niha wekî ku em hene ew jî hebûn. Kesên kuwan lawan, wan keçan, wan hevseran dîtinehene, şahidiyê dikin. Her wisa îşkencekarênku dibêjin “me kuştine” hene. De haydê vê jîînkar bikin…Hê meydana Galatasarayê nebûye meydanaşermê, de ka ji me re bibêjin êdî, çi bû bi wanwendayan.Cumartesi Anneleri benim kahramanlarım.Bazılarının isimlerini bilmesem bile,yüzlerini yaşamım boyunca unutmayacağım.Ve acılarını kendi acım gibi duyacağım.Çok yüzler haftadır ellerinde 30-20-10yıl öncesinden kalan fotoğrafla kızlarını,oğullarını ve kocalarını arıyor. O fotoğraflarolmasaydı onların gülüşünü, bakışını, neşesiniher şeyini unutacaktık, unutacaklardı.Devletin yok ettiği, yok dediği, bazılarınınüfustan sildirdiği, işkence hanelerdeöldürdüğü, varlıklarını inkâr ettiği bu insanlarvardı… Hem de şimdi bizim olduğumuz gibivardılar. Bu oğulları, kızları, kocaları işkencehanelerde gören tanıklar var. Ayrıca işkenceyleöldürdüğünü söyleyen işkenceciler var, hadiartık inkâr edin.Galatasaray Meydanı utanç meydanı olmadankayıpların ne olduğunu bize söyleyin artık!Saturday Mothers are my heroes. Even if Ido not know the names of some of them,I will not forget their faces for all my life.And I will suffer their pain as if it weremine. For many hundreds of weeks, holdingphotographs of 30-20-10 years old, theyhave kept on searching for their daughters,sons and husbands. If it were not for thosephotographs, we would have forgotten, theywould forgotten, their smiles, gazes, happiness,their everything.These people, whom the state made todisappear, some of whom the state erasedfrom civil registry, killed in torture cells,denied their existence, these people they didexist…. They did exist just the same way thatwe exist now. There are witnesses who sawthese daughters, sons, husbands in the torturecells. On top of that, there are now torturerswho say they have killed with torture, c’monnow, you deny that….Tell us already, what happened to the missingones before the Galatasaray Plaza turns into aplaza of shame.Nur Sürer130 131

. .

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedDAYIKÊN DINYAYÊVan rojan di rojnameyan de nûçeyek belav bû. Li Arjantînêberpirsên bilind yên ku di dema cuntayê de berpirs bûne,bi awayekî adilane hatine darizandin û hatine girtin, wanavêtine zindanê. Silav li wan kesên ku bi salan şerê xwemeşandin, êşên xwe avêtin nava dilê xwe û bi ser ketin, silavli gelên ku serkeftina huqûqê bi dest xistine!Dê û xwişkên me yên ku zarokên wan, mirovên wan ên herînêz bi dizî an jî bi eşkerayî hatin birin û hatin wendakirin,bi dilê xwe yê şewitî her şemî li Galatasarayê li hev dicivin.Hewl didin ku vê rûreşiya mirovahiyê, van kuştinên eşkeraû bi dizî bi mirovan bidin bihîstin. Tu agahî ji yên ku hatinebirin nestandine. Ne xema berpirsên van bûyeran e. Çavênxwe girtine, guhên xwe kerr kirine, bi rengê kevirên bêwicdan tu tiştek nabihîzin. Dinya dê her tim wisa be; dê vîwelatî jî wisa bimine! Hê jî ew bûyerên ecêb, rastîyên dîtin,nabînin. Marks dibêje; “Dîrok dê pêşî çavên wan kesên kudê bikujin kor bike.” Ev rastî ew e ku wan çînên ku ew ê jiholê rabibin nîşan dide. Bi salan e kesê guh neda rastiyan.Her roj li ciyek gorên tomerî dertênê. Tiştê ku bê veşartinnema. Êdî nayê înkarkirin. Niha ji bo ku hestî li hevnekevin, ji bo ku malbat bigihîjin cenazeyên xwe li riyan têgerin. Belê em li vê dinyayê dijîn, em li welatê tije şerm ûfediyê dijîn. Ew ên ku pişta xwe dan dewletê û van qirêjiyankirin, dibêjin em mirov in û di nava me de digerin. Ev lawirin ku vê dewletê kirin “dewelta genî”.“Ev dinya, ev keştiya korsanîdê noqî bibe, ew çi jî bibe dê noqî bibe!”Van peyvên Nazim qet ji devê min nakevin. Ez ê hinekbiguherînim û peyva xwe bi encam bikim.Ew ê dinyayeke azad bi rengê eniya we ya vekirî bê avakirindilên hemû dinyayê xwîn digirînDayikên Şemiyê yên xweşik.MOTHERS OF THE WORLDNews appeared on the papers these days, some high level authorities whoare considered to be the real hangmen of the bloody Junta period havebeen put to trial , in Argentina, in a lawful manner, they were condemnedwith the gravest penalties and sent to prison. We salute all those whopursued this fight for years while suffering many pains, those who won thisvictory of law for all the oppressed peoples.Every Saturday, our mothers, our sisters, with their hearts on fire for the lossof their closest ones, for the loss of their children who had been secretly oropenly taken away from their homes, are also congregating at Galatasaray.They have the aim to announce to humanity these secret or open murderswhich are the shame of all humanity. However, those responsible for theseactions do not even pay attention. They are all, each and every one ofthem, conscienceless monuments of ice with their eyes shut tight and theirears plucked. The world will always be this way, and this country will staythis way too. Even today, they cannot see the reality in spite of all thenoteworthy events that take place all around the world. Marx says ‘’ Historyfirst blinds those that it will kill’’, this fact reflects the rulers of the classesthat will be erased from history. Nobody paid attention to the facts thatkeep repeating, every day there are news of mass graves in the press. Thereis no way to cover up anymore. Denials do not work anymore. Now, waysare being sought so that the bones do not get mixed up and that at least thefamilies can claim their dead. Yes, we live in such a world, we live in such ashameful country. Those who leaned their backs to the state and created thisfilth are walking amongst us and sneakily considering themselves human. Itis these creatures who turned this country to a ‘’swamp country’’.This world, this pirate ship, will sink -come hell or high water, it will sink.I will end my words by altering these lines of Nazım which I quote so oftenAnd one will build a world as free,and open as your foreheadBeautiful SATURDAY MOTHERS of all the world whose hearts aredrenched in blood.Vedat TürkaliDÜNYANIN ANALARIBir haber çıktı gazetelerde bu günlerde; kanlı Cuntadöneminin asıl cellatları sayılan üst yetkili kimi kuduzsorumlular, adil biçimde yargılanıp en ağır cezalaraçarptırılarak zindana atılmışlar Arjantin’de. Bizden deselam olsun, bu kavgayı yıllar yılı nice acıları göğüsleyipyürütenlere, ezilen halklarına bu hukuk zaferinikazandıranlara!Gizliden, ya da açık açık evinden alınıp götürülmüşçocuklarının ya da en yakınlarının kaybedilişi ardındaateş düşmüş yürekleriyle yıllardır bizim analarımız,bacılarımız da her Cumartesi Galatasaray’da toplanıyor.İnsanlığın yüz karası bu gizli-açık cinayetleri tüminsanlara duyurma çabasındalar. Hiçbir haber alınamamışgötürülenlerden. Olayların sorumlularınınsa umurlarındabile değil. Gözlerini sımsıkı yummuş, hemen de hepsi,kurşun akası kulaklarını tıkamış buzdan bir vicdansızlıkanıtı. Dünya hep böyle olacak; bu ülke de böyle kalacakçünkü! Yeryüzünü kaplayan ibretlik olaylara karşıngerçeği bu gün de göremiyorlar. Tarih, önce gözlerinikör eder öldüreceklerinin’, diyor ya Marks; bu gerçektarihten silinecek sınıfların yöneticilerini yansıtıyor.Yıllardır yinelenen doğrulara aldıran olmadı; her günyeni bir toplu gömütlük haberi yer alıyor basında. Örtbasedilecek yanı kalmadı. Yadsımalar sökmüyor artık. Şimdi,kemiklerin karışmaması, hiç değilse ailelerin kendi ölülerinekavuşabilmesi için yol aranıyor. Evet, böyle bir dünyada,böyle utanç dolu bir ülkede yaşıyoruz. Sırtlarını devletedayayıp bu pisliği yaratanlar, insanız diye sinsice dolanıpduruyorlar aramızda. Bu devleti “bataklık devlet” halineişte bu yaratıklar getirdi.“Bu dünya, bu korsan gemisibatacaktır, taş çatlasa batacak!”Nazım’ın dilimden düşürmediğim bu dizelerini birazdeğiştirerek bitireceğim sözüSizin alınlarınız gibi özgür bir dünya kurulacaktüm dünyamızın yürekleri kana bulanmış güzelCUMARTESİ ANALARI”134 135

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedAli Ayhan EfeoğluAyhan Efeoglu li Zanîngeha Yildiz Teknîkêxwendekar bû. Di 6ê Kewçêra 1992yan de liber dibisitana wî ji aliyê polîsên xefye yên kubêtêlên wan di destê wan de bûn ve hate girtinû hate wendakirin.6 roj berî ku Ayhan were girtin Halîl Onder têgirtin û dibe şadê gotinên ku li şubeyê berpirsêpolîsan dibêje; “Çima we Ayhan negirt?Diviya ku me zûtir wî ji holê rakirana.”Hacer Arikan bi Ayhan re di heman demê deli Siyasî Şubeyê girtî bû. Polîsan jê re gotiye;“Ayhan di destê me de ye.” Ew şadê vangotinan e.Ferîha û Osman Efeoglu li hemû ciyên fermîdigerin û li lawê xwe Ayhan dipirsin. Serlêdanbêencam man, bersiv; “Me wî negirtiye, licem me nîn e.”Di sala 1992yan de 6 ciwan di bin çavan dehatin wendakirin. Îsmet Sezgînê ku wê demêwezîrê karên hundir bû, bersiva malbat ûKomeleya Mafên mirovan wiha dida; “Ew newenda ne, ew firar in.”Li ser ciwanên ku wenda bûne WezaretaKarên Hundir di daxiyaniya xwe de wihadigot; “Yusuf Erişti, Huseyin Yaman ûAyhan Efeoglu nehatin girtin, Soner Gul,Hasan Gulunay û Huseyin Toraman jî li gorîbelgeyên polîsan ‘mehkum’ in.”Birayê Ayhan, Alî Efeogluyê 29 salî yêendezyarê avakariyê bû di 5ê Rêbendana1994an de li ser riya Îznîk û Stenbolê hategirtin û hate wendakirin. Osman û FerîhaEfeoglu îcarê ji bo lawê xwe Alî li hemûciyên fermî geriyan û pirsa lawê xwe kirin.Dîsa hemû serîlêdan bêencam man. Serokê25 yaşındaki Ayhan Efeoğlu, Yıldız TeknikÜniversitesi öğrencisiydi. 06.Ekim.1992tarihinde okulun önünde ellerinde telsiz olansivil polislerce gözaltına alınarak kaybedildi.Ayhan’dan 6 gün önce gözaltına alınanHalil Önder şubede sorgu şefinin “Ayhan’ıneden almadınız? Onun işini daha öncebitirmeliydik” dediğine tanıklık etti.Ayhan’la aynı zamanda siyasi şubede sorgudaolan Hacer Arıkan, polislerin kendisine“Ayhan elimizde” dediğine tanıklık etti. Ferihave Osman Efeoğlu tüm resmi kurumlaraoğulları Ayhan’ı sordu. Başvurular sonuçsuzkaldı; “biz almadık, bizde yok” cevabı hiçdeğişmedi.1992 yılında İstanbul’da 6 genç gözaltındakaybedildi. Ailelerin, İnsan HaklarıDerneği’nin başvurularına cevaben döneminİçişleri Bakanı İsmet Sezgin bu kişilerin“kayıp değil, firari” olduklarını açıkladı.Kaybedilen gençlerle ilgili İçişleriBakanlığı’nca yapılan açıklamada ise YusufErişti, Hüseyin Yaman ve Ayhan Efeoğlu’nungözaltına alınmadığı, Soner Gül, HasanGülünay ve Hüseyin Toraman’ın ise poliskayıtlarına göre “aranan kişiler” olduğusöylendi.Ayhan’ın 29 yaşındaki inşaat mühendisiağabeyi Ali Efeoğlu da 5 Ocak 1994 tarihindeİznik- İstanbul yolunda gözaltına alındıktansonra kaybedildi. Osman ve Feriha Efeoğlubu kez oğulları Ali için devletin tüm yetkilikurumlarına başvurdu. Yine tüm başvurularsonuçsuz kaldı. TBMM İnsan Haklarıİnceleme Komisyonu Başkanı Sabri Yavuz:25 years old Ayhan Efeoğlu was a student at YıldızTechnical University. On October 6th 1992, hewas taken into custody in front of the university byundercover policemen holding walkie talkies andhe was made to disappear.Halil Önder, who was taken 6 days before Ayhan,witnessed that he heard that the interrogation chiefpolice at the police station said ‘’ Why didn’t youtake Ayhan? We should have had finished with himlong ago’’.Hacer Arıkan, who was under interrogation at thepolice department in charge of political crimesduring the same time with Ayhan witnessed thatthe police told her ‘’We got Ayhan in our hands’’.Feriha and Osman Efeoğlu inquired for their sonfrom all the official authorities. All applicationsremained inconclusive. The only answer that neverchanged was ‘’ we did not take him in, we do nothave him’’.6 young people were made to disappear in Istanbulwhile under custody in 1992. Ismet Sezgin, theMinister of Internal Affairs for that period,declared as answer to the applications of thefamilies to the Human Rights Association thatthese people ‘’ were not missing, but they werefugitives’’.In the declaration made by the Ministry of InternalAffairs regarding the youngsters made to disappear,it was stated that; Yusuf Erişti, Hüseyin Yamanand Ayhan Efeoğlu were not taken into custodyand that Soner Gül, Hasan Gülünay and HüseyinToraman were “wanted by the police” according topolice records.Ayhan’s brother, 20 years old civil engineer AliEfeoğlu were made to disappear on JanuaryKomîsyona Lêkolînê ya MafenMirovan a TBMMê Sabri Yavuz bitenê wiha got; “Dîtina wendayanhêsan nîn e.” Bersiva serîlêdanaparêzerên ku serî li DozgeriyaKomarê a DGMa nobedar danewisa bû; “Dibe ku çûbe hindabirayê xwe.”“kayıpları bulmak kolay değil”demekle yetindi. Avukatlarının 27Ocak 1994 tarihinde DGM nöbetçiCumhuriyet Savcısı’na yaptığıbaşvuruya verilen cevapsa : “Belkikardeşinin yanına gitmiştir” oldu…5th 1994 after being taken into custody on Iznik-Istanbul highway.Osman and Feriha Efeoğlu made this time applications to all stateauthorities for their son Ali. Once again, all applications remainedinconclusive. Sabri Yavuz, President of the Parliamentary HumanRights Commission, found it sufficient to say “it is not easy findingmissing people”. The answer given by the on-call public prosecutorof the State Security Court to the applications made by lawyers onJanuary 27th 1994 was “maybe he went to where his brother is” .136 137

. .em ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedem ên wenda • kaybolan biz • we, the disappearedHeta ku her rojên Şemiyan ew li wir bin ez ê jî li wir bim.Heta lêgerîna maf û mafdariya wan hebe dê ê min jî hebe.Heta ew negihîjin huzûrê, ez ê jî bêhuzûr bim.Heta ew li meydana Galatasarayê rûnên, bila kes li mala xwe xwe bi huzûr hîs neke…Onlar her cumartesi orda oldukları müddetçe, ben de orda olacağım.Onların hak ve adalet arayışı bitmedikçe, benimki de bitmeyecek.Onlar huzura kavuşmadıkça, ben de huzurlu olamayacağım.Onlar her cumartesi Galatasaray meydanında oturduğu müddetçe, kimse evinde oturup kendinihuzurlu sanmasın…As long as they’ll be there each Saturday, so will I be.As long as they’ll be continuing to fight for equity and justice, so will I be.As long as they are not in peace, neither will I be.As long as they’ll be sitting at Galatasaray plaza each Saturday no one should consider themselves tobe at home at ease…Zeynep Tanbay138 139

. .

. .

.ABDULLAH CANAN EKREM BULUT FAHRİ KUSUN BEŞİR SAYIN HÜSEYİN TAŞKAYA CÜNEYT AYDAMAZAN BİŞKİN ALİ TEKDAĞ İKRAM İPEK AYDIN ESMER İLYAS DİRİL LÜTFİYE KAÇAR SABAHATLİ BULUT HATİCE ŞİMŞEK SAFİYETTİN TEPE ÇAYAN ÇİÇEK İBRAHİM GÜNDEM SÜLEYMAN SEYHAİHAT AYDOĞAN HÜSAMETTİN YAMAN GORAN DEMİR ABDULLAH OLCAY DÜZGÜN TEKİN EBUBEKRIDVAN KARAKOÇ ELİF IŞIK ABDULLAH ÇITAK SALİH ÇALIK ÇERKEZ GÜLER İSMAİL BAHÇECİ M.SYHAN EFEOĞLU KENAN BİLGİN AHMET YETİŞEN ADİL ÖLMEZ FAHRİYE MORDENİZ HAYRETTİN EALPSOY MAHMUT KAYA TOLGA BAYKAL CEYLAN M.EMİN YILMAZ SERHAT YILDIZ FİKRİ ŞEN NAZIMEZAİR ÖRHAN VASIF ÖZTÜRK İSMAİL BAHÇECİ ABDULHAKİM KARTAL ATOM YERCANYAR YERVSUPHİ DANİEL VARUJAN MUSTAFA BULUT FEHMİ TOSUN MAKSUT TEPELİ CEMİL KIRBAYIR ADNANUPEN ZARTANYAN ABDULSELAM ÇELİK KRİKOR ZOHRAB HASAN GÜLÜNAY ABDULLAH ÖZDEMİMEHMET ÖZDEMİR ORHAN CİNGÖZ AHMET EĞİTMİŞ KONCA KURİŞ VEYSEL GÜNEY İBRAHİM ÇŞİMŞEK M.MEHDİ AKDENİZ ENDER TOĞCU EDİP ÇELİK ALİ UYGUR ZOZAN EREN FETHİ YILDIRIMKTİ ABDULKERİM KALKAN ABDULRAHİM KALKAN ABDURAHMAN AVŞAR AYDIN KİŞMİR BEDRİ AMEHMET EMİN ATUĞ MEHMET HADİ BARAN MEHMET İNAN ŞÜKRAN DAŞ SİNAN FİDAN HÜSEYİNMER GÜVEN M.ŞERİF İNAL MAHLEP BELEK ÖMER SAVUN KEREVAN İRMEZ HALİT ÜRÜN EBUBESÜLEYMAN ŞIK MEHMET DANSIK AHMET DANSIK EMİN SAVGAT TAHİR KOÇU ABDULLAH TURĞBİLGEÇ SABRİ POLAT AHMET ŞAYIK YUSUF KALENDEROĞLU MEHMET MUNGAN ABİDİN PULAT KAARTAL OSMAN KAYAR DEHAM GÜNEY MEHMET FINDIK M. SALİH DEMİRHAN SALİH BATUR HALİLAYAN AHMET SANIR İSA SOYSAL SADUN BAYAN REŞİT EREN HAZIM ÜNVER HACI ŞİLİ RESUL KILIÇİLİR CASIM PAKSOY ABDULLAH EFELTİ RESUL KILIÇ LOKMAN AKAY MEHMET KILIÇ YUSUF GÜNASAN BAYKURA İHSAN ARSLAN AHMET ELDEM MEHMET ELDEM ALİ KARAGÖZ MEHMET İLBASABUDAK ABDULHAKİM TANRIVERDİ DAVUT ALTUNKAYNAK NEDİM AKOL DAHAM GÜNEY MÜNİR SA