ER â Golgi â Lizozom Aksında Vezikül TrafiÄi
ER â Golgi â Lizozom Aksında Vezikül TrafiÄi
ER â Golgi â Lizozom Aksında Vezikül TrafiÄi
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>ER</strong> – <strong>Golgi</strong> – <strong>Lizozom</strong> Aksında Vezikül Trafiği Prof.Dr. Alp CAN A.Ü. Histoloji-‐Embriyoloji ABD
Salgılama (Sekresyon) Hücrenin üreNp dışarı vermek üzere organize olduğu işlemlerin tümü. Protein, lipid, KH ve bileşik moleküller salgılanır. AkNf bir işlem olup enerji gerekNrir. Hücre içinde zarsı organellerin öncülüğünde (<strong>ER</strong> ve <strong>Golgi</strong>) gerçekleşNrilir. Hücre içi taşımada salgı taşıma kesecikleri (vezikül) ve hücre iskeleNnin elemanları, motor moleküller kullanılır.
4 50. dk ekzositoz 3 45. dk 2 30. dk depolanma ileri sentez yoğunlaşma olgunlaşma 1 3. dk ilk sentez
Hücrede salgı veziküllerinin izlediği yollar Apikal yüze salgı Bazolateral yüzlere salgı Endozomlar* ve lizozomlar yönünde salgı Apikal sitoplazmaya salgı *Endozom: Hücre içine alınan maddeleri barındıran keseciklere verilen genel isim Ross, Pawlina, 2006
Sitoplazma içi veziküller Pavelka, Roth, 2005
Hücre zarında veziküller Pavelka, Roth, 2005
i <strong>ER</strong> Lümeni Sitoplazma 1999-‐Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü (G. Blobel) 2001 Kierszenbaum, Nobel Ödülü 2006
Salgılanan proteinlere granüllü <strong>ER</strong>’nin katkısı Disülfid bağlarının oluşması Oluşan protein zincirinin doğru katlanması Proteinlere karbonhidratların eklenmesi ve işlenmesi Özgün proteoliNk yarıklanmalar MulNmerik proteinlerin oluşması Alberts, 2002
İnsanda Hemoglobulin proteini
Proteinlerin sentez bölgeleri Çekirdek Serbest ribozomlar Mitokondriyon Peroksizomlar Hücre dışına verilecek salgı proteinleri g<strong>ER</strong> <strong>ER</strong> ve <strong>Golgi</strong> proteinleri <strong>Lizozom</strong>lar Hücre zarı proteinleri
Kontrollü salgı Sürekli salgı Merkezden çevreye salgı yolları <strong>Lizozom</strong> proteinlerinin ayrışjrılması Sonradan oluşan sarnıçlardan kopan veziküllerin daha önce oluşan sarnıçlarla kaynaşması <strong>ER</strong>’den <strong>Golgi</strong>’ye gelen veziküllerin cis yüzünü oluşturması <strong>ER</strong>’den <strong>Golgi</strong>’ye veziküllerin taşınımı <strong>ER</strong> üzerindeki ribozomlarda protein sentezi; Translasyonu yapılan pepNdlerin <strong>ER</strong> lümenine geçişi Lodish, 1999
Proteinlerin salgı yolları Serum Proteinleri Protein )pi Örnek Sentezlendiği Hücreler Ekstraselüler Matriks Proteinleri Yapısal (=Sürekli) Salgı Proteinleri Albumin Transferrin (demir taşıyıcı) Lipoproteinler İmmünoglobulinler Kollajen FibronekNn Proteoglikan Karaciğer Karaciğer Karaciğer, ince barsak Lenfosit Fibroblast ve benzer stroma hücreleri Fibroblast, Karaciğer Fibroblast ve benzer stroma hücreleri Hücre zarı proteinleri Glikoproteinler, reseptörler Birçok hücrede PepNd hormonlar Sindirim enzimleri Kontrollü Salgı Proteinleri İnsülin Glükagon Erdorfinler Enkefalinler ACTH Tripsin, Kemotripsin, Amilaz, Ribonükleaz, Deoksiribonükleaz Süt proteinleri Kazein, Laktoalbumin Meme bezi Pankreasın adacıkları beta hc. Pankreasın adacıkları alfa hc. Nörosekretuvar hc. Nörosekretuvar hc. Ön hipofiz hücreleri Pankreas asinüsleri, tükrük bezleri
Zimojen* Granül Yoğunlaşan Granül *Zimojen: Enzim prekürsoru, hidroliz gerekNren: Pavelka, Roth, 2005
Nissl tanecikleri EHA 2006
<strong>ER</strong>’den <strong>Golgi</strong>’ye geçişte kalite kontrolü Sadece doğru katlanmış proteinler geçebilir Protein yapısına kajlmayan ve kullanılmayan alt üniteler <strong>ER</strong>’de bırakılır daha sonra Hsp70 ve şaperonlara bağlanır Katlanmamış veya yanlış katlanmış proteinler sitozole geçip parçalanırlar (proteazomlar) <strong>ER</strong> için gerekli proteinler <strong>Golgi</strong>’nin cis yüzünden geri alınır
<strong>Lizozom</strong>lara Hücre zarına Sitoplazmaya <strong>Golgi</strong> Kompleksi Oligosakkaridlerin protein ve lipidlere takılması ProteinlerinCOP II ayrışjrılması ve paketlenmesi Posoranzisyonel modifikasyonlar COP I <strong>ER</strong>’ye bakan yüz cis (şekillenme yüzü) medial <strong>Golgi</strong> COP kaplı kesecikler trans (olgunlaşma yüzü)
<strong>Lizozom</strong>ların Oluşması Mannoz-‐6-‐fosfat Lodish, 1999
Hücre İçi = Endo Hücre Dışı = Ekzo
Hücrede Vezikül Trafiği <strong>Lizozom</strong>lar Hücre dışı Erken Endozom Ekzositoz Endositoz Geç Endozom Salgı Vezikülleri Geri dönüşler <strong>Golgi</strong> Kompleksi Endoplazma ReNkulumu Hücre içi
Biyosentez salgı yolları Endositoz yolları Geri dönüşüm yolları Alberts, 2002
Vezikül kılıf proteinleri COP ve klathrin kılıfları Vezikül zarında belli proteinlerin yoğunlaşmasına ve vezikülün kopmasına neden olur Veziküllerin etrarnda sepet biçiminde bir ağ oluşturarak veziküllerin belli boy ve şekilde olmalarını sağlar Alberts, 2002
Klathrin kılır Triskelion yapısı Alberts, 2002 Can et al, 2007
Klathrin kılırndaki aksesuar proteinler adapNn, dynamin hücre içi Hsp70’in ATPase etkisiyle Klathrin kılıf ayrılır hücre dışı Kılıf oluşumu ve kargo seçimi Tomurcuk oluşumu Vezikül oluşumu Kılısan sıyrılma 1 2 3 4 Alberts, 2002
Moleküllerin hücre zarı üzerinden taşınımları Basit difüzyon Taşıyıcı protein Kanal proteini Ross, Pawlina, 2006
Endositoz Npleri Pinositoz • Sıvı maddenin sürekli alımı • Her tür ökaryot hücre Fagositoz • Makromoleküllerin, hücre ve parçalarının alımı • Özelleşmiş hücrelerce • Kontrollü gerçekleşir Reseptör-‐bağımlı endositoz • Özgün maddelerin kendine özgü reseptörleriyle alımı
Makromoleküllerin hücre içine alınış Npleri Ross, Pawlina, 2006 Pavelka, Roth, 2005
Fagositoz Makrofajlar DentriNk hücreler Nötrofiller Pavelka, Roth, 2005
Pinositoz Klathrin kılıf 1. Zarın içeri doğru çukurlaşır (Total zar yüzeyinin % 2’si) 2. Çukur derinleşir 3. Çukur kesecik haline gelir 4. Kesecik zardan ayrılır. Fibroblastlarda her dakika 2500 kesecik zardan koparak içeri girer Alberts, 2002
İçeri alınan vezikülün izleyeceği yollar 1. Geri kazanım için zara geri dönüş 2. Transsitoz: hücreyi geçip başka bir lümene ulaşma 3. Parçalanma Alberts, 2002
Reseptör bağımlı endositoz Hormonlar Büyüme faktörleri Enzimler Serum proteinleri AnNkorlar Virüsler Bakteri toksinler 1985-‐Nobel Fizyoloji ve Tıp Ödülü (Brown & Goldstein) Alberts, 2002
Taşıyıcı veziküllerin oluşması, hedefe yönelmesi, yapışması ve kaynaşması Ross, Pawlina, 2006
Hücreden salgının dışarı verilme Npleri Merokrin Ekzositoz ile sadece salgının verilmesi Apokrin Apikal sitoplazma ile birlikte salgının verilmesi Holokrin Tüm hücre ile birlikte salgının ajlması • Panreasın sindirim enzimlerini salgılaması • Meme bezinden süt salgılanması • Endometriyumun menstrüal siklustaki salgısı • Derideki yağ bezlerinin salgısı Kierszenbaum, 2006
Ekzositoz Ross, Pawlina, 2006
Transsitoz Alberts, 2002 Pavelka, Roth, 2005
Kaynaklar Alberts B et al. Molecular Biology of the Cell. 4th Ed. Garland Science Taylor and Francis Group, 2002. Kierszenbaum AL. Histology and Cell Biology. 2nd Ed. Mosby Elsevier, 2007. Lodish H et al. Molecular Cell Biology. 4th Ed. WH Freeman and Company, 1999. Pavelka M, Roth J. Func7onal Ultrastructure. Atlas of Tissue Biology and Pathology, Springer Wien, 2005. Ross MH, Pawlina W. Histology. A Text and Atlas. 5th Ed. Lippincoo Williams & Wilkins, 2006.
Change language