Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Xalid Xalid-KOÇIBERE XWE DANEKDI KARÊT NETEBAYÊNPIRSA KURDÎUPÊDIVIYATIYÊN NUHE
Xalid Xalid-KOÇÎBERE XWE DANEKDI KARÊT NETEBAYÊNPIRSA KURDÎUPÊDIVIYATIYÊN NUHE
<strong>Berê</strong><strong>xwe</strong><strong>danek</strong><strong>di</strong><strong>karêt</strong><strong>netebayên</strong><strong>pirsa</strong><strong>kurdî</strong>ûpê<strong>di</strong>viyatiyênnuheXalid Xalid-KoçîÇapa Oricînal:Nazratun fî t-tanaqudatî 1-lati tahkumu 1-qa<strong>di</strong>y-ya 1-kur<strong>di</strong>y-ya wa mustalzamatî 1-wad'î r-rahini. 1989Xalid Xalid-KoçîWerger: Ji erebî bo <strong>kurdî</strong> (tîpên erebî).Cehfer MayîWergêr: Bo tîpên latînîAbdulwahid BavîÇapayekem bi<strong>kurdî</strong>ISBN: 91-630-1238 - 3Copyright. KhalidKhalid-KoçîPrintid in SwedenStockholm 1992Sattning och tryck :APEC - Tryck och FörlagBox: 3318. 163 03 SPAnGA -SWEDEN.Mafêçapkirinêparastiye
NAVEROK-Sivke gotînek jî wergêrî 7-Pêş gotin 9-Siruştê gellê kurd û netebagên wî 11-Siruştê bizava azadîxwaza neteweyî ya <strong>kurdî</strong> 16-Netebayên ku kar <strong>di</strong> bizava azadîxwaza <strong>kurdî</strong> da <strong>di</strong>ken.l9-Cîhankirina <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> û peywendîyêt Kur<strong>di</strong>stanê<strong>di</strong> gel derve 28-Stiraticiyet û pê<strong>di</strong>viyatên nuhe 36-Got û bêja riyalîst royî û idyalistroyî 57-Jêder 74-Tîvarêz 76- Ferhengok, ji bo bi sanahî kirina peyvên giran û nuh .77-Berhemên nivîsarî 80
Ji zarolçên IÇur<strong>di</strong>stanê re pê^lçê^e.
"Sivke gotinek ji wergêrî"Gelek salên giran û ne<strong>xwe</strong>ş biser gelê mede barîn û dîsanuhe jî ev gele her yêlibin barê herê ne<strong>xwe</strong>şê sitemkariyê^rênc û êşa <strong>di</strong>kêşit.Ev nivêsîna Seydayê Xalid nivêsî pêngaveke bo helsengan<strong>di</strong>nasalên barî û demê nuhe... Hewil<strong>danek</strong>e bo destnîşankirina birînên gelê Kurd û Pe<strong>di</strong>vyatiyên nojdariyawan birîna.Bi min pêngavek pirr hêjaye, û pê<strong>di</strong>viye her Kurdek bixwiniLHêjatiya vê pêngavê pêtir <strong>di</strong> hindê daye hewil<strong>danek</strong>ebo Xilolekirina dîwarê tirsê, tirsa bê eger ji nivêsîn ûhelsengan<strong>di</strong>nê.Nivêsevanî gelek hizrên giring yê <strong>di</strong>vê nivêsinêdederbirîn û <strong>di</strong>yar kirin. Lê wekî min daxwaza wî bi supasivê pesend kirî û biryar day vê nivêsînê ji erebiyê wergêrme kur<strong>di</strong>yê, mêna (wate) ew nine ez xudan û helgirêheman bir û bawer û heman hizra me, <strong>di</strong> bit li gelek cihahizr û boçanêt me êk nebin. Lê gelek bi fer <strong>di</strong>zanim emhemî fêrî loqa dîmukrasiyê bikin û baştirîn rengêndîmukrasiyê ewe, <strong>xwe</strong> nî bikeyn çawan <strong>di</strong> xwazîn derav ûdelîvan ji gotin û derbima hizrêt <strong>xwe</strong>ra peyda bikeyn ûserbest bêjin û <strong>di</strong>yar biken. Ez li wê bawerê nînim ( ji bergelek egera ) rewşenbîrên Kurd bikarin û bizanin rastiyatewaw û bîr û bawerên gogirî û bê kêmasî derbibirin.Lê <strong>di</strong>san li wê bawerême her êk ji me <strong>di</strong>karit hindekê jirastiyê û <strong>di</strong>rustiyê destnişan bikit û bêjit. Û kengî rastî û<strong>di</strong>rustiyên me hemiya vêk ketin û gehiştine hev û komboneser êk, hîngê dê <strong>xwe</strong> <strong>di</strong> qonaxek bêrincî û gelek başdebibînîn.Evca ji bo xizmeta <strong>pirsa</strong> gelê <strong>xwe</strong>, ji bo nojdarkirina
irîna me ya here bijan û mezin, <strong>di</strong>vêt hestên me <strong>di</strong>ber pirsiyarbinû ne bi tinê rê bideyne hev da hizrêt <strong>xwe</strong> derbibirîn,lê <strong>di</strong>vê harîkariya hev bikeyn û astenga ji rêya hevladeyn û cudahiyên li nav bîr û bawer û darêtina hizran ji<strong>xwe</strong>re nekeyne eger bo kuştina vê hulma dîmukrasiyê yaku hêdî hêdî <strong>di</strong>nav civaka Kur<strong>di</strong>stanê de <strong>di</strong>vejit û serhil<strong>di</strong>detû piç piçe <strong>di</strong> sexletêt mede <strong>di</strong>yar <strong>di</strong>bit.Cahfer Mayî
PêşgotinEv nivêsîne encamê serborên jîna minin, li nav rêzênbizava azadîxwaza netewê Kurd herweha encamê çendînseredanên mine bo hemî parçên Kur<strong>di</strong>stanê, û çavpêkeftin<strong>di</strong> gel serok û pisporên rêxistinê û ka<strong>di</strong>r û bêlayenan liKur<strong>di</strong>stanê û Ewrupa. Dikarim bêjim: ev nivêsîne dengdana êşû janên xelkê kur<strong>di</strong>stanêye û selîqa hizirkirinawana, kovana derbederi û karesatên here teh û ne<strong>xwe</strong>şe.Bi rastî û <strong>di</strong>rustî ev nivêsîne perdê ji ser hemî pîlanêt <strong>di</strong>jminênme <strong>di</strong>helînit, ew <strong>di</strong>jminên Kur<strong>di</strong>stana me dagîr kirîû xelkê me êxistiye bin darê zordariyê.Rêzgirtineka gelek mezin min ya hey bo hemî rêxistinêndîmukrasi yên Kur<strong>di</strong>stanê, yên ku li pay(l) rêk û Ioqe(2)bîr û bawerên <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>bicivin û xebatê <strong>di</strong>ken, <strong>di</strong>jî xwinmêjû dagirkerên Kur<strong>di</strong>stanê.Çunkî zor aşkiraye ku ew hemî rêxistin û her êk bi loqa<strong>xwe</strong> pirr zehmet û êş û azar û ne<strong>xwe</strong>şiya <strong>di</strong>bînin. Sexmeratfserferaziya netewê Kurd, yê herdem zîndû.Netewêku şiyay (karî) piştf her karesateka bi serde hatî, careka dî<strong>xwe</strong> li ser pêt <strong>xwe</strong> bigrit û berdewamiyê bî<strong>di</strong>t xebat û têkoşîna <strong>xwe</strong>.Ez li wê bawerê me ev nivêsîne dê bite egera nerehetî ûtorebona gelek birayên min yên kurd. Lê ez <strong>di</strong>bînim serferazîû berjewen<strong>di</strong>yên gelê me pê<strong>di</strong>viye <strong>di</strong> berî hemî egerabin û bi ser hemîtişta bikevin. Lewma wek Kurdekê<strong>di</strong>lsoz û bêlayyen ez <strong>di</strong>bêjim ; "Rastf pê<strong>di</strong>viye bihête gotinû nivêsîn bila ya ne<strong>xwe</strong>ş û tehil jî bît".Ji ber vê çendê pê<strong>di</strong>viye hemî kes bizanin ku evnivêsîne ne <strong>di</strong>jî filan mirovî yan bêh van mirovîye yan vîgiropi yan giropê heye. Lê ji ber hemyane û bo hemyane.
Ji bo xizmeta pirs û xebata gelê kurde.Eve rastiyeke hemî xelkê Kur<strong>di</strong>stanê jî têda <strong>di</strong>jît, û hewil<strong>danek</strong>ebo ladana perdan ji ser hemî netebayiyên(3) <strong>di</strong>nav mede. Çunkî hindî bikin û bêjin rastî êke û nabit du,bo hemî xelkê Kur<strong>di</strong>stanê ew jî «Ser<strong>xwe</strong>bûn û mafê çarenivêse» . Ez dê hewil<strong>di</strong>m li bin tirojka zanistîyê û bê layeniyê,wekî ez tê <strong>di</strong>gehim hizrekê derbibrim li ser rewşagelê Kurd li bizava wî ya neteweyî û bi çavekê vekiri tirberê <strong>xwe</strong> bi<strong>di</strong>m kartêkirina(4) netebayiyan <strong>di</strong> nav gelê meû bizava azadîxwaza wîda.Pirsa <strong>kurdî</strong>, wek ez tê <strong>di</strong>gehim, pirseka cihanî ye, ji berhindê şirovekirina min bo vî babetê dê li ser bingehêjîrkariya(5) cihankirina Kêşa Kurdî bît, û <strong>di</strong>yar kirina çarçovapeywen<strong>di</strong>yên wê yên cîhanî.Paşî dê hewl dem stratêjîka Kurdî <strong>di</strong> kolameka berfirehde dest nîşan kem û dê <strong>di</strong>yar kem kanê çi pê<strong>di</strong>viye bihêtekirin<strong>di</strong> van kawdana(6) da. Herwesa bi nîşan û destnîşan ûvebirîn dê çime <strong>di</strong> dan û stan<strong>di</strong>neka dervekiride li navbera(îdyalîstan) û (Riyalîstan) da.Pê<strong>di</strong>viye em bizanîn niyasîna her nesaxiyeka, şîyanekê<strong>di</strong>dete me ku em bişên çare serîya wê nesaxiyê pê bikeyn.Pê<strong>di</strong>viye <strong>xwe</strong> fêr bikeyne parastinê ji nesaxiyê, da nekevîne <strong>di</strong> nav derdê bê dermaniyê da.XalidXalid-Koçî10
Siruştê gelê Kurd û <strong>netebayên</strong> wîNuhe Kur<strong>di</strong>tan ya <strong>di</strong> heyamê(7) borînê(8) da eki <strong>di</strong>jît, jiderebegiyê bo sermayedariyê(9). Hêsta peywen<strong>di</strong>yên eşîrîû derebegî karê <strong>xwe</strong> <strong>di</strong> behrapêtir ji gundên Kur<strong>di</strong>stanê da<strong>di</strong>ken. lê peywen<strong>di</strong>yên sermayedarî (<strong>di</strong>ravdarî) ,destpêkirşîn bûn li salên piştî cengê cihanê yê yekê , piştî karxane ûbingehên bazirganî hatine danan<strong>di</strong>n, ji egera biserhelbûnapetrolê li Kur<strong>di</strong>stanê, peywen<strong>di</strong>yên derebegî li Kur<strong>di</strong>stanêne tinê bo vebirina berhemê kariye wekî hindek hizir<strong>di</strong>ken.Lê her wesa sîstemeke bo <strong>di</strong>yarkirina erkên cotkarîberamber derebegî, li dwîf (ligor) biryarên derebegî bi<strong>xwe</strong>, herwesa ji bo <strong>di</strong>yarkirina behra cotyarî ji layê derebegîve, yan ji layê Xudanê erdîve.Çunkî ew sîstem dabeşkirina berhemî <strong>di</strong>vebirît.Di ser hindêra ku sîstemaka derebegî <strong>di</strong> Kur<strong>di</strong>stanêde nî.Lê peywen<strong>di</strong>yên derebegî <strong>di</strong> mişene(lO). Lewma pê<strong>di</strong>viyeev renge peywen<strong>di</strong>ye bihêne wêran kirin. Û zevî û kîlanêtber<strong>di</strong>rhay û mezin ji Xudanên wan bihêne wergirtin ûbihêne dabeş kirin li ser cotyara, da ku kedxwarî nemînin.Herwesa pê<strong>di</strong>viye berkê ji bin pên wan hemî kesa bikêşinewêt bazirganiyê bi amwir(ll) û pê<strong>di</strong>viya tên çan<strong>di</strong>nê<strong>di</strong>ken.Ji aliyekê dîvê pê<strong>di</strong>viye karker û cotkar bihêne têgehan<strong>di</strong>nû rewşen bîrkirin û bihêne helan<strong>di</strong>n ji bin penc û çengolênhejariyê. Da bizanin baştir şal <strong>di</strong> erdê <strong>xwe</strong>da bikin ûberhemê <strong>xwe</strong> mişetir bikin. Ji bo vê çendê <strong>di</strong>vêt kawdanên<strong>xwe</strong>yî(12) yen cotkar û karkeran bihêne hêban<strong>di</strong>n(l3), herwesakawdanên dervejî(14), daku cotkar bibit xudanê erdê<strong>xwe</strong> û karker xudanê karê <strong>xwe</strong>.Bêy ku hindek yasayên(15) çareserkirina kiştû kaleyê ji11
dervey welatî bînin û biser xelkê da<strong>di</strong>n.Disan pê<strong>di</strong>viye hizr û bîrên karker û cotkaran bihêne pêşxistinbi şalî û komeldariyê(16), birengekê wesa ku bişênbeşdariyê <strong>di</strong> kar û barên şoreşa Kurdî da bikin û jînekadîmokrasi <strong>di</strong>nav rêzên şoreşê da bibin ser. Dakû bişên (bikarin)bi hemî erkêt <strong>xwe</strong> rabin, bi hizreka rewşan, nexasmedest û darêt şoreşê ewin. Lê eger birengekê herhobihêne rêkxistin û bikevne şalî, helbet encam dê yê pelose(17) û nerêk bit.Çan<strong>di</strong>n û xudankirina pez li çêla tayê here giringe <strong>di</strong> aboriyaKur<strong>di</strong>stanêde. Cotyar <strong>di</strong>bine 70% ê ji xelkê gelê Kurd.Lê hemi yê <strong>di</strong>bin <strong>di</strong>lreqiya kevneperistên kurdve <strong>di</strong>jin.Herwesa yê <strong>di</strong>bin darê zordariya politîkî û aborî ya ereb ûturk û farisanve <strong>di</strong>nalin.Peywen<strong>di</strong>yên derebegî bi rengekê serekî <strong>di</strong>çerxêt yazdêû <strong>di</strong>wazdêde şîn bijn. Lê li bin sîbera Osmanîya û farisanberfireh bûn û bihêz ketin.Piştî cengê cihanî yê yekê derfetek (delîvek) baş bo damezran<strong>di</strong>nadewleteka <strong>kurdî</strong> ya serbi<strong>xwe</strong> helket. Lê gunnehavegirtina vî mafê ji kurda <strong>di</strong>kevîte ser milêt dagirkerêtEngiliz û Fransî û peymana lozan li sala 1923. Herwisaew gunneh <strong>di</strong> kevîte ser milêt rijêmêt kevneperist li Iraqê,Turkiyê, Suriyê û îranê. Cotyar li Kur<strong>di</strong>stanê netwîxeka(18) yekgirtîye. Derebeg û kevne peristên desthelat darve Lê ev azardan û sepan<strong>di</strong>ne gelek tîje û <strong>di</strong>jwareli ser milêt cofyarêt hejar. Eveye netebaya here giringe.Çîna karker li Kur<strong>di</strong>stanê nu ya çêboy û ev çîne ya durengêt zordariyê <strong>di</strong>bînit. Ji alekîve zordariya çinayetî û jialiyê dîve yaneteweyî, lewma qoçanê û şerenîxê <strong>di</strong>gelpolitîka rijêmêt dagîr kerên Kur<strong>di</strong>stanê <strong>di</strong>kit û ji berhindêpê<strong>di</strong>viye xebatê bikin, bo rizgariya <strong>xwe</strong> ya neteweyî û yaaborî. Dîsan li Kur<strong>di</strong>stanê hindek karkerên werzî(19) yan12
wextî(kafî) yên heyn. Herwesa hindek <strong>di</strong> nav zevîyêt(20)mîrî de û hindekên dî <strong>di</strong>karsaziyên(21) dagîr kimêde kar<strong>di</strong>kin.Lewma <strong>di</strong>kevne şerenîxê <strong>di</strong>gel dagirkeran, ji borizgarî û azadî û ser<strong>xwe</strong>bunê.Eger em çînên burciwazî yên <strong>kurdî</strong> <strong>di</strong>gel çînên burciwazîyênturkî û Iraqî û îranî û Surî berawird(muqarene)bikîn dê bînîn; Çînên burciwazî yên <strong>kurdî</strong> ji egera lawaziyaaboriya <strong>xwe</strong> gelek <strong>di</strong> bê hêz û <strong>di</strong> bê şîyanin. Eve jiencamê politîka dagirkirinê û nedanan<strong>di</strong>na karxanêt mezinli Kur<strong>di</strong>stanê.Burciwaziya <strong>kurdî</strong> ya li pêştir burciwaziya bazirganiyedîsan hindek derebeg yên loqa lêkvekirinê û şol pêkirinapale û cotyara bi dest <strong>xwe</strong> girtî. Ku boye egera peydakirinapeywen<strong>di</strong>yên derebegî û sermayedariyê. Lê cwîna(22)burciwaziya biçûk dîsan ewjî rênca jêr destîyê <strong>di</strong>kêşît û jiber hindê ya şorişgêre û bikarê hişyarkirinê û rêkxistinêra<strong>di</strong>bît bi harîkariya karker û cotkaran.Cwîneka dîjî li Kur<strong>di</strong>stanê <strong>di</strong> hête berçav, ewjî cwîna(sepanan)e. Lê rewşa wan hindî bêjî hind ne<strong>xwe</strong>şe. Sepanhêza karê <strong>xwe</strong> <strong>di</strong> firoşîte derebegî yan <strong>xwe</strong>yîyê erdî. Ewbizarove, bijin ve <strong>di</strong> hemî deravade(23), nan û zik(24) şol<strong>di</strong>kin bêy ku hîç mafên yasayî hebin. Demê şolê <strong>xwe</strong>jî <strong>di</strong>hêlin,yan ji nav şolî <strong>di</strong>hêne derkirin, dê <strong>xwe</strong> bînin xudanênçunînin tîtelêt <strong>xwe</strong> (cilêt <strong>xwe</strong> yên kevn û <strong>di</strong>ryay).Dabeşkirina peywen<strong>di</strong>yên derebegî ûxirvebûna <strong>di</strong>ravdariyê bûne egera hindê ku cudahiyêt çînayetî kwîrtîr ûkwîrtir bibin.Xudanên mer û malatî, yên xudan erd îi zevî, rizînasîstema eşîrî, medenî kirina qereçan, weha li cotyarî kir yêku kêm pez hey, weha lê kir ku êdî neşêt pezê <strong>xwe</strong> li çerwanekîbi çerînit, eger hindek serêt pezî ji pezê <strong>xwe</strong> ne<strong>di</strong>te<strong>xwe</strong>yîyê çerwanî, fişara(25) burciwaziya neteweyên dese-13
latdar, burciwaziya bîrokratî ya erebî û turkî û farisîhêzeka mezintir da biyaniya û peywen<strong>di</strong>yên derebegî,daku debeşkirina şolî <strong>di</strong> Kur<strong>di</strong>stanê da pitir alozî bikevîtênehêlît bazarê nav <strong>xwe</strong>yî li Kur<strong>di</strong>stanê bipêş bikevît.Dîrok nivêsê kurd (Şerefxanê Bedlîsî) wesa <strong>di</strong>yar <strong>di</strong>kit,ku berî çerxê çardê çîna serweran û bêçaran <strong>di</strong> nav gelêkurd da jêk hatine vavartin. Ev çende ta evriîke jî lihindekcîha li Kur<strong>di</strong>stanê <strong>di</strong>hête berçav.Û li dumahiya çerxê nûzdê û destpêka çerxê bîstê sermayêbazirganiyê û (rîbayê) li gelek ciha li Kur<strong>di</strong>stanê<strong>xwe</strong> <strong>di</strong>yar kir.Ta ku nuha , <strong>di</strong> nav gelê kurd de (axatî) û (begatî) cihêrêzgirtin û çav pênerabûnê.Bo nimûne axa <strong>di</strong>karît xwîkê(26) danite ser milêt cotkarî<strong>di</strong> ser wan hemî şolare yên cotkar bo <strong>di</strong>kit. Wekî zibarayan her şolekê hî û şîyên(27) kurdewarî <strong>di</strong>kene erk li sermilêt wî. Ev çende pileya(28) <strong>di</strong>jwariya rênca du ser yabindestiyê li Kur<strong>di</strong>stanê <strong>di</strong>yar <strong>di</strong>kit. Rênca dûser, carekê jialê dagîrkerêt paşverûyên biyanîve, û caradî ji alê axayanve. Û piraniya wan axan <strong>xwe</strong> firoş û caş bûn xizmeta dujminêtşorişa <strong>kurdî</strong> <strong>di</strong>kir.Û ji bilî van cwîna, dîsan hindek komkêt dî yêt mirovayê li Kur<strong>di</strong>stanê heyn rênca here mezin û <strong>di</strong>jwar ya li sermilên wan. wekî şivan û gavan û palên <strong>di</strong>rwînê. Yan ewênhwîrde şolên destî <strong>di</strong>kin. Li ser vê bingehê êkgirtina neteweyîya <strong>kurdî</strong> nabît û nahete kirin. Eger sîstema derebegîya eşîrî û burciwaziya bîrukratî nehête têkdan û ji navbirin.Hindek dîroknivês wesan <strong>di</strong>yar <strong>di</strong>kin, ku gelê kurd <strong>di</strong>heyamê (qonax) bendegiyê(30) da nebariye.Dîrok wesan <strong>di</strong>yar naket ku sîstema bendegiyê, weksîstemek ser bi<strong>xwe</strong> <strong>di</strong> nav gelê kurd da peyda bibit.14
Şamîlov <strong>di</strong>bêjît: Bendegiyê cihê <strong>xwe</strong>yê <strong>di</strong>yar <strong>di</strong>nav gelêkurd da nebu û nebûye renge kê serekî yê çew san kirinê.Egera vê çendê jî ewe, çunkî gelên hev tuxwîb <strong>di</strong> gelkurda <strong>di</strong> heyamên bendegiyê da <strong>di</strong> jiyan û gehiştinegupîtka bendegiyê, û paşî çone <strong>di</strong> heyamê derebegiyê da.Ji ber hindê bendegî nebû binyatek bo berhemî. Lê boharîkarek bo peydabona derebegiyê û rênca wê.Di karîn bêjîn: Dwîratiya Kur<strong>di</strong>stanê ji bingehên bazirganiyacîhanî û nepeydabona rê û barêt <strong>xwe</strong>ş û baş, û <strong>xwe</strong>hêlana bi hêviya şivanî û çan<strong>di</strong>na dêmîve bii egerapeydabûna peywen<strong>di</strong>yên eşîrî <strong>di</strong> heyamêt dîroka Kur<strong>di</strong>stanêda.Herwesa êknegirtina peywen<strong>di</strong>yên aborî ji egera sextî ûasêtiya herêmêt Kur<strong>di</strong>stanê, bû astengek mezin <strong>di</strong> rêkagelê kurd da, û neşya bi<strong>xwe</strong> hêzeka ramyarî ya êkgirtî avabikit. îna bû nêçîrek ya bisanahî û kefte devê dewletênkapîtalîzmê.Vî rengê sirûştî yê jînê egerêt <strong>xwe</strong> yêt mezin liserpeydabûna çînêt destelatdar <strong>di</strong> Kur<strong>di</strong>stanê da hebû.îmaratêt <strong>kurdî</strong> jî, ji egera lawazî û bêçaretiya împiratoriyêthev tixwîbêt <strong>xwe</strong> bi hêz û şiyan <strong>di</strong>ketin.15
Siruştê Bizava Aza<strong>di</strong>xwazaNeteweyî Ya KurdîBizava azadîxwaza neteweyî ya <strong>kurdî</strong>, parçeke ji bizavamilletên jêr dest. Ev bizave ya ji hinav li cergêt gelê kurdzay. Wek pê<strong>di</strong>viyek dîrokî û pir babet(32). Li dumahîkanîva êkê ji çerxê nozdê û bi pêş ket û hev çerx bû, wek bizaveknîştiman perwer û dîmukrasî li destpêka çerxê bîstê,<strong>di</strong> gel bizava (meşrutî) li nav dewleta Osmanî û mil bimilê bizavên neteweyî yêt gelên Turk (îtîhad û tereqî) ûgelên ereb (Elmunteda Eledebî). Armancêt bizawa azadîxwazarizgarkirina gelê kurde ji bindestf û zordariyê ûKedxwariyê û dagîrkirinê û bi destve înana hîvî û daxazêngelê kurd. Da ku bişêt mafê çarenivîsa <strong>xwe</strong> bi serbestî bidestê <strong>xwe</strong> bigrît. Herwesa bizaveka sorişgêriye <strong>di</strong>jî Çewsan<strong>di</strong>nij împiryalîzmê û rijêmêt kevneperist yêt Kur<strong>di</strong>standagîrkirî, û<strong>di</strong>jî hemî hêzêt kevne perest yêt ku <strong>di</strong>bineasteng <strong>di</strong> riya pêşveçona civakî da.Ev bizave dîsan bizaveke pêşketinxwaz, <strong>di</strong>xazît milletêkurd ji rih û rîşalan bêxîte <strong>di</strong> guharîna da piştî rizgar bûnê.Herwesa bizava azadîxwaza neteweyî ya gelê kurd, bizavekdîmukrasiye. Dest û darêt wê çînêt rêncberin. Yêt kusexmeratî êkgirtina Kur<strong>di</strong>stanê û nehêlana zordariyê ji <strong>di</strong>lbizivin. Bizaveke bi leş û giyan û <strong>di</strong>yalekdk <strong>di</strong> gel pirsêtazadî û pêşkeftina komelayetî tekel <strong>di</strong>bît.Bizava aza<strong>di</strong>xwaza gelê kurd, dengê gelekê parçe parçekiriye li ser erdê wî, dengê Kur<strong>di</strong>staneka dagîr kiriye û dabeşkiriye.Ev pirse, <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong>, pirsek neteweyî, nîştimanî,dîmokrasî, ramyariye. Egerêt <strong>xwe</strong> yêt komelayetî û rewşenbîrîû derûnî (saykolojî) û rwîmetf yêt heyn. Pêtir jihindê ku <strong>di</strong>yarkirina karekê taybetî yê dîrokî bît, wek turkkirinû erebkirin û fariskirinê. Şerenîxêt neteweyî <strong>di</strong> dîtina16
marksismêda, ne tişteke ji bilî hindek rwîdanêt nevberketî<strong>di</strong> şerenîxa çînayeö da. Yanîk û kef peqîşkin(33) fser şerenixaçinayetî <strong>di</strong> kevin.(Emist Mandêla) <strong>di</strong> kitêba <strong>xwe</strong> da (Got û bêja milletî ûÇinê) berperê 39 ê da <strong>di</strong> bêjît:Zordariya neteweyî <strong>di</strong> hête mlîdan ji egera nebonadîmukrasiyê û mnîştina burciwaziyê <strong>di</strong> kursîka biratiyêda.Lêez li wê bawerê me ku pê<strong>di</strong>viye cudahiyek li navberanetewêt zordar û netewêt jêrdest bihête naskirin,.Netewê Kurd netewek jêr deste lewma pê<strong>di</strong>viyeharîkariya wî bihêt kirin da ku azad bibît û bibîte <strong>xwe</strong>yîxudanê çarenivîsa <strong>xwe</strong> li hemî parçêt Kur<strong>di</strong>stanê.Pê<strong>di</strong>viye <strong>di</strong>lêt <strong>xwe</strong> gelek bi yasayêt otonomî <strong>xwe</strong>şnekeyn. Eger li vê dewleta sosyalîzmî yan liwê dewletasermayedarî hatine sazkirin û derêxistin. Çunkî otonimî<strong>di</strong>rwîşmeke, <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> ve<strong>di</strong>tezînit û astenga <strong>di</strong> êxîte <strong>di</strong>rêya yekbûna gelê kurd da çi li bin <strong>di</strong>raşmêt çep rew yanrast rew bît.Gelê kurd gelek caran <strong>di</strong>jî dagîr keran yê raboy û gelekşoriş yêt kirîn û hemî dema dest û darêt wan şorişa herzehmetkêş û rêncber û pale bûne.Lê şorişên <strong>kurdî</strong> rêkxistineka baş û stiratijîyeteka gogirandînebii.Ji bilî ku gelek serek û serkêşêt wan şorişa <strong>xwe</strong>bidest <strong>di</strong>jminan ve ber<strong>di</strong>da.Lê <strong>di</strong> serhindêra, ewhemî şoriş parçekin ji <strong>di</strong>rok û kul ûkovanêt gelê me û zimanê daxwaz û hîvîyêt aza<strong>di</strong>yê ne. Jibindestî û zordariyê.Bizava azadîxwaza neteweyî ya gelê kurd eger bi <strong>di</strong>mstîmirov lê binêrît dê bînît gelek <strong>netebayên</strong> giştî kar tê <strong>di</strong> kenûmirov neşêt wesa bisanahî wan hemî netebaya jêkvavêrît. Yan <strong>xwe</strong> <strong>di</strong> serre bi havêjît, ji ber gelek egerêt<strong>xwe</strong>malî û biyanî.17
Lê eger neşên <strong>xwe</strong> <strong>di</strong> ser wan netebayara gav bideyn. Pêşkeftinpeyda nabit,çunkî pêşkeftin ji egera netebayan ûêkgirtina <strong>di</strong>jatfyêt wan peyda <strong>di</strong>bît. Lê kengî sûrbuneka êkgirtî ya rewşenbîr û hizirtîj peyda bû, dê şêt rê bo wanhemî giriftariya bînît.Aya ew neteba çine?18
Netebayên ku kar <strong>di</strong> bizavaazadîxwaza <strong>kurdî</strong> da <strong>di</strong>kenGelek destgahêt partayetiyê yan yêt millî, yêt bemiyas ûnepenî, herwesa gelek mirov, hizir <strong>di</strong>ken. Ku bitinêbiyanîne bwîne egera heriftin ii têk çona şorişên <strong>kurdî</strong> yêthev çerx. Lê ez bi <strong>xwe</strong> li wê bawerê nînim. Ez wesa hizir<strong>di</strong>kem ku <strong>di</strong>bît biyanîjî egerek bin ji egera. Lê neher binasêtwan bi tinên e.Ji ber ku egera biyaniya bi<strong>xwe</strong> jîencamê gelek egerêt nav şorişê bi<strong>xwe</strong>ne.Wekî xirab<strong>karêt</strong> biyanî <strong>di</strong> sistî û lawazî û helingiftinêtşorişê şareza bûn <strong>di</strong> gel têkelbiin helbet hingê şoriş dêkevîte bin <strong>di</strong>rbêt here biêş taku <strong>di</strong> herifît û <strong>di</strong>roxît.Baweriya me ewe ku xudanê malê ye dergehê <strong>xwe</strong> bokesê li dergehî <strong>di</strong>det ve<strong>di</strong>ket. Fere li ser xudanê malê bizanitew çi kese li dergehê wî <strong>di</strong>det. Berî dergehî veket. Pê<strong>di</strong>viyepirsyar biket tu kî? Helbet dê guh Ubersivê bît(Ezim) lê kîş ez. Ezê <strong>xwe</strong>dxwahiyê û dîzî û dujminiyê ûzordariyê. Yan ezê harikarîyê û vîyanê û wekhevî û rastiyê?Eger em li nik <strong>xwe</strong> danîn ku vîyan ya <strong>di</strong> felsefa (ez) dahey, ew (eza) ku watê(36) beijewen datiyê <strong>di</strong>det.Wekî (ez) yê ku li dergehî <strong>di</strong>det hate <strong>di</strong> jorve bêy agehdariyaxudanê malê, <strong>di</strong>vêt xudanê malê yê çekdarbît bi hêzû zanînê daku bişêt hindek <strong>di</strong>rba daweşînit serê wî.Pê<strong>di</strong>viye xudanê malê yê wesa bît, yanî yê bihêz û hizirbît daku mal<strong>xwe</strong>yekê malê yê <strong>di</strong>mst bît.Erê gelê bira çima gelê me kefte <strong>di</strong> nav van hemî giriftariyada...? Ji ber ku hindek serok û serekêt kurda hîbone,yan jî hewil <strong>di</strong>den bitinê hindek <strong>di</strong>msmêt şorişgêrî bi<strong>xwe</strong>.Ji ber biken bêy ku tiştekîji wan <strong>di</strong>mşman sehbiken.19
Xelkê milletî <strong>di</strong>karît fêrî xebata politîkî û ya rêkxistinîbibît bêy ku serkêşêt xebatê wî xelkî fêrbiken. Lê serkêş ûpisporêt şorişê nikarin <strong>di</strong> wesa bin, eger <strong>di</strong> hemî alên <strong>pirsa</strong><strong>xwe</strong> negehin û ne hebînin.Hindek serok nikarin taktîkek politîkî baş û karekê rekxistîdanin bo demekê <strong>di</strong>rêj. Eger <strong>di</strong> pêçêboyî û desthelnebin,nexasme eger rwîdan zwî zwî birêve bi çin û zwîbihêne gorîn.Ew rengê seroka haziriya wan conîne (tuneye) bohemîkawdana. Rwî<strong>danek</strong>a bikenî, lê pirr mixabin! Rwîda liewmpa, li de mê kombuna berfireh ya tayêt rêkxistinekaqutabiyêt kurd hatiye girêdan li berlîna roj ava li oktoberasala 1977 ê. Sekretêrê wê rêkxirawê raporta <strong>xwe</strong> yapoUtîkî xwand ya ku çendîn laper bûn. Behra pîtir jiwanlapera bitinê behsê şorîşa oktobera Sovyetî bûn. Çakî ûdestvehênanên wê. U zor zor bi kurtî behsê gelê kurd ûxebata wî û kul û kuvan û ê§ii janêt wî kir. Her wesagelek bi kurtî li ser êş û <strong>karêt</strong> rêkxirawa <strong>xwe</strong> peyîvî. Pişkadî ji raporta <strong>xwe</strong> terxankir bo hêrişan li ser împîryalîzmê ûsosyalîzma cîhanî (Sosyal dîmokrat) û markisiyêt ne şopaSovyetîda <strong>di</strong> çin û <strong>di</strong>hîzirin.Di wî demîde Xudê jê razî (Norî Şaweyş) yê li wêrê buîna got: Bawer biken min bi guhêt <strong>xwe</strong> ye gul raportakomîta serekî ya parta komonista Sovyêtî boy. Lê ev hemî<strong>di</strong>rêjî û hwîriye têde nebû.Herwesa got: Sovyetî nevêt guh bidete hewe, bivî loqeylawazî û belav bûna hewe xuya <strong>di</strong>ket. Pe<strong>di</strong>viye hwîn <strong>xwe</strong>bînine pêş bikarê <strong>xwe</strong>, bi tinê bese hwîn car car bahsêşorişa oktoberê biken. Çonkî pêşkeftinxwazî, ew nînemirov rastiya <strong>xwe</strong> li bin hindek perdêt sor bivêşêrêt, înahemî kenîn.Hosanê hindek rowşenbîrênme <strong>di</strong> şorişgeratiyê <strong>di</strong>gehiş-20
tin. Bi gotinê hêzek mezin, <strong>di</strong>rastiya karîda wek peqîşkekêli ser sîpelên harên derya berjewen<strong>di</strong>yên cîhanî.Çi nakokî(37) <strong>di</strong>nav şorişa îlonê de 1961-1975z hebûn liKur<strong>di</strong>stanajêrî.Yekemîn nakokî li sala 1959 ê bû wekî Hemze Ebdulla Ciçiwar endamêt dî ji Komîta Serekî û mekteba siyasî hatînederkirin. Ji nav parta dîmukratî Kur<strong>di</strong>stanê <strong>di</strong> kongira çarêda.Di kongira pêncêda U sala 1960 ê hindek nakokî li navberanemir Mistefa Barzanî û hindek endamêt mektebasiyasî hatine pêş. Barzanî ji kongirê xwast ku bihête efokirin Ji serokatîya partê, lê kongirê destorî neda. îna mektebasiyasî konferansek li (Mawet) girêda bêy beşdarbûnaBarzanî. Di wê konferansê de biryar hate dan ku hemî deselatêtBarzanî jê bihêne wergirtin. Di ser hindêre ku evrenge biryare yan jê wergirtina deselatiya ji sorokê partêbi tinêkongire <strong>di</strong>şêt derbiket. Evce nakokî kwîrtir ûkwîrtir bûn lewma Barzanî girêdana kongira şeşê xwastLitîrmeha 1964 kongira şeşê jî lidwîf daxwaza Barzanî hategirêdan le behra pêtir ji endamêt komîta serekî hazirnebûn. Kongirê biryarda 14 endamêt komîta serekî bihênederkirin.Neçar şerê bira kujiyê berpabû li navbera hêzêtBarzanî û hêzêt mekteba siyasî ya ku <strong>xwe</strong>daye bin perêîranê.Û li 28/1/1966 ê hêzêt mekteba siyasî ji îranê vegeryan ûçone <strong>di</strong>koşa hêzêt supayê îraqêda. Û ta nuhe jî xwîn ya jişorişa <strong>kurdî</strong> <strong>di</strong>rijît ji egera van nakokî û netebayan. Nexasmevan Kawdana rengekê bê hêvyatiyê peyda kir. Êk car<strong>di</strong>nav rêzêt rewşenbîranda. Û vê çendê <strong>di</strong>rbekê mezin daweşandehizr û bîrêt rekxistinê.«Partî» <strong>di</strong> wî demîde ya pirt pirt bû <strong>di</strong> rêk xistinêt<strong>xwe</strong>da, ne<strong>di</strong>karî serkêşeka rind bo kar û barêt şorişgêratî21
iket. Nesaxiyêt politîkî <strong>di</strong> mişe bûn <strong>di</strong>nav rêzêt şorişê de.Wekî paşve nebirina xirabkaran, yan bê pwîteyî(38),nebûna serkêşiya bihev û kom. Peyda bûna bîrokratiyekakojek. Ji lewma karesata 1975 ê bi ser milletîde hat.Hindek jivan rengêt nesaxiya ta nuhejî yê leş û giyanêbizava azadîxwaza <strong>kurdî</strong> <strong>di</strong>xun, li Kur<strong>di</strong>stana gorî û jêrî ûherwesa li Kur<strong>di</strong>stana rojhelat û rojava. ta nuhejî hindekserok û serkêş naxwazin delîvey bidene partên politîkî yên<strong>kurdî</strong> ku cihê <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>nav leşê şoreşê da biken.Li sala 1973 li (instituta) ka<strong>di</strong>ran ya ser bi şorişa <strong>kurdî</strong>.Şagirdekî pirsyar ji min kir. hîngê min dersa ferhengapolitîkî <strong>di</strong>da. Pirsyar ji min kir û goti eve gelek rengêtboçonê yêt otonomî me xwan<strong>di</strong>n, her seydayek bi rengekîotonomî ji mera şirove <strong>di</strong>kit. Lê em nizanîn kî yê <strong>di</strong>msttire, yan kî jiwan rengêt otonomî <strong>di</strong>vêt li def me yê bi behatir bît? Helbet mekteba siyasî ew hemî reng û boçonêîotonomî pesend kiribûn. Lewma şagird sergerdan bibûnderbarey heban<strong>di</strong>na otonomî. Eve nîşana ne êkbûna hizr ûbîraye <strong>di</strong> nav rêzêt partî û şoreşê da.Herwesa nîşana ne êkbûna rêkxistinê îi nabûna hestênerkdar(39) Qalaziya stiratîciye. Nimunek dî ji nav şorişa<strong>kurdî</strong> li Kur<strong>di</strong>stana jêrî, ew şoreşa xelkê me li hemî parçêtKur<strong>di</strong>stanê çavêt wan lêbiîn û hîviyêt mezin li ser girê<strong>di</strong>dan.Topxana şoreşê binkekê supayê Iraqê li serê çiyayêzozik top baran kir. Paşan ferman da pêşmergey da kuhêrişê biken ser binkê top baran kirî. Lê serpelê wan pêşmergawenekir hêriş bihête kirin û guh neda fermana yê ji<strong>xwe</strong> pêheltir, gotî: Eger pêşmerge hêrîşê biken hemî dêşehîd kevin û dê qut bir bin(40).Piştî hingê birojekê peyam bo şoreşê hat û <strong>di</strong>yar kir kuwê top baranê hêzêt dujminî li wî cihî qutbir kiribûn iîhemî kuştibiin. Lê hêzeka supayî ji balek ço rûnişte cihê22
wan. Cihê daxê ewe kesê çu negote wî berpirsê wan pêşmergayêku nehêlay hêriş bihête kirin. Eve nîşanabîmkratiyê ii durwîyatiya politîkî bii ya ku boye derdekmezin <strong>di</strong>nav rêzêt şorişê da.Mirov wekî xeletîyê <strong>di</strong>ket <strong>di</strong>vêt buhayê xeletiya <strong>xwe</strong>bidet. Lê gelek caran yê xeletiyek kiriba <strong>di</strong> hate xelatkirin, yan hindek pare <strong>di</strong>kirine berwîkê da ku bimînit û jixeletiya <strong>xwe</strong> nerevît ii qesta dujmînî neket û nekevîte <strong>di</strong>koşa wîda. Birastî her ev renge reftare <strong>di</strong> gel wan kesahate bikar hînan. ewên rijêma îraqê paldayn daku leşêpaqijê Barzanî yê nemir bînine der.Ew karê kirêt ii neterz yê ku boye egera hindê pêşmergetivengêt <strong>xwe</strong> ji dujmina wergêrin ii <strong>di</strong>rêj kene singêt hev,li bin sîbera pîlanêt aşkira yêt dujminan û xwîneka gerimii mişe <strong>di</strong>vê barêda hate rêtin.Eketiya qutabiyêt Kur<strong>di</strong>stana Iraqê li dest pêka salênheftîyan, bikarê rewşen birkirina xelkî rabiin, li herêmaşengalê, ew herêma ku rijêma îraqê <strong>di</strong> xwast ii hewil <strong>di</strong>daku şexsiyeta me ya neteweyî ramalît û nehêlîte li wêrê.Helbet min bi<strong>xwe</strong>jî şanaziya beşdarbûnê <strong>di</strong> wî karê rewşenbîrkirinêda hebû. Min pirsyar ji gelek cotyarêt êzdî<strong>di</strong>kir, ka çima <strong>di</strong>nav rêzêt şorişa <strong>kurdî</strong> da beşdariyê <strong>di</strong>kenii bi kar ii barêt şoreşê ra<strong>di</strong>bin?Bersiva wan eve bû: Em jî <strong>kurdî</strong>n û pêşmergeyne me ewtişt <strong>di</strong>vêt yê serok ii rêberê me Barzanî <strong>di</strong>vêt. Helbet evejîwêne nedîtin û bê armanciyê ye li def gelek xelkê me liKur<strong>di</strong>stana jêrî yêt ku geleka <strong>di</strong>gotin ew rewşenbîr tir ii bihizirtirin.serkirdayetiya Katî(41) beşdarî <strong>di</strong> kongira nehê ya partadîmukrata Kur<strong>di</strong>stana îraqê da kir ya ku li sala 1979hatiye girêdan. Dirêjî da beşdariya <strong>xwe</strong> her ji destpêkakongirê taku dumahiyê... hindek endamêt serkirdayetiya23
katî <strong>di</strong>lê wan neçoyê <strong>xwe</strong> bihelbijêrin, her wesa gotî menevêt <strong>di</strong> nav rêzêt partîde êdî kar bikeyn. Behra pitir ji endamêtserkirdayetiya katî hindek xal danane berçavêt kongirêû daxwaz kir ku kongire wan xalan pesend biket. Ewxal wekî mercekî havêtine ber kongirey. Ji wan xala: Serkirdayetî,serkirdayetiyeka civakî bît, li partî li peysosyalîzma zanistî birêve biçît ii xebata <strong>xwe</strong> biket. Mektebasiyasî berpirsyara aborîyê bît. Xebatkar Mesiid Barzanîserokê partê bît. herwesa mercêt dî jî, sebaret rêkxistinahêzêt supayê şoreşê û harîkarî <strong>di</strong>gel partên karker û komonisthebît û otonomî bi <strong>pirsa</strong> dîmukrasîyêve bihête girêdan.U li dumahiyê pêşniyarek wek daxwazek û mercek înapêş, ew jî: Çarde endam ji endamêt kevnêt serkirdayetiyakatî bikene <strong>di</strong> komîta serekiya partî da.Kongirê hindek xal ji wan xalan pesend kirin, lê hindekjî ne ii hemcar karê jêk cudabiinê û du serekiyê ii hevrikiyêranewestiya.Ev rastiya here tal ii ne<strong>xwe</strong>ş li Kur<strong>di</strong>stana rojhelat jî<strong>di</strong>hête berçav. Wekî parta dîmukrata Kur<strong>di</strong>stana Iran biiyedu parçe ii peyrewê kongira çarê hatiye damezran<strong>di</strong>n ûboye harîkarê Xomeynî û <strong>di</strong>jî parta dayîk rawestiyay. Ûparta dayîk jî boye harîkara rijêma Seddam Husênî.Herwesa kawdanêt Kur<strong>di</strong>stana jorî jî <strong>di</strong> baştir nebiin jivan parçêt dî yêt Kur<strong>di</strong>stanê... nexasime wekî partadîmukrata Kur<strong>di</strong>stan-Turkiya boye hela metekê hestîka iicuda hî keftiye <strong>di</strong> nav rêzêt (KUK) da. Ji bilî dujminkariyamezin <strong>di</strong> navbera hindek partêt Kur<strong>di</strong>stanê da.Kur<strong>di</strong>stana rojava jî jivan kul ii derda ne ya xaliye. Cudahiyêtkujek <strong>di</strong>nav bera parta <strong>kurdî</strong> ya çep rew û partadîmukrata <strong>kurdî</strong> <strong>di</strong> mişene... ii hosanê Şivan ji serêt pezîpitir lê <strong>di</strong> hên. Pezêt jar jî her <strong>di</strong>mînin liber leqêt gurgan.Nivêsînêt rêkxistinêt Kur<strong>di</strong>stanê hîzrêt burcuwazî û24
Markîsizîmî-Lînînizmî der<strong>di</strong>birin. Li <strong>di</strong> nav hindeka jiwan nîvêsîna da dê bînî heyamêt neteweyî û heyamêtnîştimanî jêk nahêne vavartin.U stiratîjiya (mafê çare nivîs) <strong>di</strong> gel (otonomî) têkel<strong>di</strong>ken. Heval ben<strong>di</strong>ya jî <strong>di</strong> gel wan layêt Kur<strong>di</strong>stan dagîrkirî girê <strong>di</strong> den! Herwesa zengîn bonî ii şexisperistî ii şepeşeK42)ii partek mayê <strong>xwe</strong> <strong>di</strong> şolê parta dîda biket, <strong>di</strong>mişene, û <strong>di</strong> berçavin.Ji bilî hindê ku pwîte bi girêdana kongireka stiratîjînahête dan. Ji bo danana politfka Parastina neteweyî yaKur<strong>di</strong>stanê. Lewma hesêt şoreşgêrêt cîhanî jî <strong>di</strong>l bi me nasojît.Ta nuhejî hindek hêzêt Kur<strong>di</strong>stanê bi dmstî <strong>di</strong> bizavaazadî<strong>xwe</strong>ziya cîhanî nagehin. Ji ber têkelkirina hindek nedmstiyêt partêt komonist li Turkiya li Iran ê û Soriyê iiîraqê, <strong>di</strong> gel bîzava pêşkeftin xwaza cîhanî ii pêcênebiinajêkvavartinê li nav bera derbirînêt politîkî? YekêtiyaSovyet wek hêzek cîhanî mezin, ke harîkarek bo bizavaazadîxwaza <strong>kurdî</strong>... û hindek cara bo hindek rijêmêt kevneperist ji bo parastina berjewen<strong>di</strong>yêt <strong>xwe</strong>, wek dewletekmezin ii bi hêz. Di wî demîda dest ji hindek bizavêt azadîxwaz ber<strong>di</strong>det, û pişta <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>detê, nexasme eger leşê wanbizava tijî nesaxî û netebayî bin.Dikarîn bêjîn serkêşêt <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> çu cara neşyane <strong>xwe</strong> liser rwîdana feriz biken, daku dewletêt mezin pwîteyekêbaş ii dmst bidene <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong>.Wekî xelkî bawerî biserkêşekî nema, yan myêtnîştimanperwerî yêt partekê kirêt bûn gelek sexte carekadî ew bawerî bizivrîte ve, yan ew rwî ciwan bibne ve.Ew <strong>karêt</strong> pîs û herimî ewêt hatîne kirin li Kur<strong>di</strong>stanaîraqê ii îranê... helken<strong>di</strong>na (vekolana) gorê Barzaniyênemir ji aliyê hindek kesa ve, û virêkirina hindek pelêt pê-25
şmerga bo nav daristanêt bane û serdestê daku ji hindekpêşmergêt dî bihêne adekirin nîşana kirêtiya taktîkahemberî stiratijîyê ye <strong>di</strong> peywen<strong>di</strong>yêt derve da.Vê bira kujiyê rêzêt kurda yêkbelavkirin ii baweriyaxelkî xav kir, ii derfetê sûdwergirtinê ji cengê îraq ê iiIranê ji dest da.Herkesekê xelkî rûyek dayê dê sîngê <strong>xwe</strong> kêlket ii bêjît.Ezim serekê kurda! Û her kesekê <strong>di</strong> kursîkekê da riiniştexwarê <strong>di</strong> nav rêzêt bizava <strong>kurdî</strong> da, dîsa dê sîngê <strong>xwe</strong> kêlket û dê bêjît:Ezim kurê şoreşê yê rast û dmst! Ezîm min şoreş helkirî!! U xelkê me yê jar û reben jî gorî van renge reftara bu.Ev reftarêt <strong>di</strong>karîn bêjin: Bazirganiye bi şoreşê ii xwîn ûxuha xelkê xebatkar.Pê<strong>di</strong>viye netebayêt giring ii bi seng bihêne vavartin ji netebayêtbiçwîk ii sivik. ew vavarîin pê<strong>di</strong>viye riyalîstî bît,daku careka dî xeletî berpa nebine ve... ev xeletîyêt boyneegera gelek karesata <strong>di</strong> dîroka xebata gelê mede. Çonkîeger me tiraziyeka rind ii zanistî nebît bo hemî kêşan iipîvana ,dîsa dê kevîn nav gêleşoka xeletiyêt çînayetî û<strong>xwe</strong>dxwaliyê.Kur<strong>di</strong>stan bi şêweyekê giştî ya dagîrkirye ii parçe parçekiriye, Cudahî nakevîte navbera du kurdêt riyalîstbîn li servê rastiya berçav û aşkira.Parçe bûna Kur<strong>di</strong>stanê ji egera beijewen<strong>di</strong>yêt derebegîbii liser demê şerê (Çaldîran) li sala 1514 ê ta peymanaErzeriim li sala 1639 ê. Herweha ji egera pîlanêtKapîtalîzmî-Impiryalîzmî bii ji peymana (Saykspîko) taku(San Rîmo) ii Kongira aştbûnê ii peymana Lozan ii SeidAbad û sento û dumahîka êmnahîya tuxwîba UIraqê li îranê û Turkiyê û Soriyê.navberaLê dagîrkirina Kur<strong>di</strong>stanê encamê dagîrkirina bi zoriye,26
i hêz ii çek ii supayê wan dewletên Kur<strong>di</strong>stan <strong>di</strong>nav<strong>xwe</strong>da dabeşkirî ii aza<strong>di</strong>ya gelê Kurd nehêlay ii mafê çarenivîs jê wergirtî ii bêhin lê teng ii çik kirî.Kur<strong>di</strong>stan ya hatiye girêdan bi bazarê sermayedarîve ii biberjewen<strong>di</strong>yêt stiratîjî yêt dewletêt mezin ve.împiryalîzm ii Kapîtalîzm û herwesa kevneperistênkurdan palpistên dagîrkirina Kur<strong>di</strong>stanêne.Lê <strong>netebayên</strong> ku <strong>di</strong> nav rêzêt bizava azadî xwaza neteweyîya kurd da peyda <strong>di</strong>bin ne zor <strong>di</strong> kwîr ii mazinin.Dibê bihêne çareserkirin bilogên dîmukrasî ii birayînî ûhestên erkdar. Tiştek <strong>di</strong>yare ku çareserîya netebaya serekînahête kirin eger ne bi rêya xebateka poliökî ya rind ii bicengî nebît. Herwesa bi zanînê ii tegehiştînê ii stratîjîyekamhn ii zelal.Û kengî netebaya serekî çareserbu hîngê pê<strong>di</strong>vîye pwîtebi <strong>netebayên</strong> dî bihêne kirin. Nek <strong>netebayên</strong> serekî bihêlinelipaş û bi <strong>netebayên</strong> nav<strong>xwe</strong>da mijwîl bibîn. Di heyamê(qonax) rizgarbiina neteweyî da.Û pê<strong>di</strong>vîye biçavekê giring mêzdeyne peywen<strong>di</strong>yênKurdayetiyê ii pişta <strong>xwe</strong> bi hêza <strong>xwe</strong> bi <strong>xwe</strong> gerim kennexasme çînêt hejar ii tepe ser.Ji cotkara ii karker ii rêncberii rewşenbîrên şoreşgêr.Hindek partêt Kur<strong>di</strong>stanê neşiyane armancêt <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>rêya rizgarbiinêda <strong>di</strong>yar(43) biken. Û nikarîne şoreşê binasinii hevbendêt <strong>xwe</strong> destnîşan biken ne li derve ii ne jî linavda.Destnîşan kirina hevbenda wekî hêskê <strong>di</strong> politîka bizavaazadî xwaza <strong>kurdî</strong>da <strong>di</strong>hat ii <strong>di</strong> ço, cama <strong>di</strong> kampa sosyalizmacîhanî ii bizavêt azadî xwaz bi hevbendêt <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>niyasînii <strong>di</strong>nasin, cama jî şahî ii xumênî ii Emrîka.27
Cîhankirina <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> û peywen<strong>di</strong>yêtKur<strong>di</strong>stanê <strong>di</strong> gel derveAya <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> bi tinê pirsek nav <strong>xwe</strong>yiye, yan pirsekcîhaniye ii peywen<strong>di</strong>yêt <strong>xwe</strong> bi swîstema cîhanîve hene?Su(44) têde nîne ku <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> pirsek nav <strong>xwe</strong>yî nîne,belkî pirseka cîhanî ya mezine. Peywendî û tuxwîbêt <strong>xwe</strong>yên cugrafî yên berfireh yên heyn <strong>di</strong>gel cîhanê.Cîhankirina <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> ii herwesa bizava azadîxwaza<strong>kurdî</strong> <strong>di</strong>bît pitir bînîte pêş wek başiyek <strong>di</strong>(Rîmland) da,wekî pirofîsor (bavîç) <strong>di</strong> kitêba <strong>xwe</strong>da (Kur<strong>di</strong>stan ii <strong>pirsa</strong><strong>kurdî</strong>) <strong>di</strong>bêjît, ji ber cihê Kur<strong>di</strong>stanê yê politîkî.Têkdana mafê çare nivîsa gelan pirsek cîhaniye li dwîf(li gor) peyman nama dewletên yekgirtî. Û ev çende êkê(yeke) ji deselatêt dewletêt êkgirtî. Û mafê çarenivîs nebitenêyê hemî gelane, ewêt ku <strong>di</strong> bît bikevne bin darê zorê iidagîrkirinê.U ev gelne serê <strong>xwe</strong> bo biyaniya na çemînin,belkî dêberdewam ber<strong>xwe</strong>dana berpa ken sexmeratî rizgarbiina<strong>xwe</strong> ta bişên (bikarin) bibin <strong>xwe</strong>yîyên politîk û komel ûaboriya <strong>xwe</strong>.Herwesa bo nimone em <strong>di</strong>karîn tibla <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>rêj keynexala (55) <strong>di</strong> peyman nama dewletên (netewên) yekgirtî da,ku têda ya hatiye nivêsîn. Hemî gela mafê çarenivîsa <strong>xwe</strong>yê hey ii pê<strong>di</strong>viye rêz li hemberiyê (45) wekheviyê bihêtegirtin.Belê pa hindek rêkxistinên <strong>kurdî</strong> otonomî ji bo <strong>xwe</strong><strong>di</strong>kine <strong>di</strong>mşm ii armanc da ku <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> ji nav çarçovawê ya cîhanî derbînin ii bikin pirsek nav<strong>xwe</strong>yî, ii yariyek<strong>di</strong>nav destên <strong>di</strong>ktatorên ku nevên gelê Kurd wek milletekserferaz bijît. Harîkarî li navbera hemî parçên Kur<strong>di</strong>stanê28
giringtirin erkê nukeye ii pê<strong>di</strong>viye (46) komgaheka <strong>di</strong>mukrasîneteweyî ji hemî part ii rêkxirawêt Kur<strong>di</strong>stanê. Dakustiratîjiya <strong>kurdî</strong> ji wergirtina mafê çarenivîs danît ji bodaku gelê Kurd jî wekî hemî gelên cîhanê destê <strong>xwe</strong>, iihebiina <strong>xwe</strong> <strong>di</strong> hemî kar ii barên cîhanêda hebît, ji bilî ku<strong>xwe</strong>yîyê aborî iî politîk ii erdê <strong>xwe</strong> bit.Gelê Kurd mezintirîn gele yê bêbeş û parçe parçe <strong>di</strong> cihanêda.Lê eger bizava azadîxwaza neteweyî ya <strong>kurdî</strong> bidmstî yek bigrît dê şêt rolekê (47) mezin <strong>di</strong> ser kêşiyabizava aza<strong>di</strong>ya gelanda bibînit. Bivê çendê gelê Kurd dêbi erkêt <strong>xwe</strong> rabit beramber <strong>xwe</strong> ii beramber gelên dî yênbindest <strong>di</strong> vê cihanêda, ev cihana dwîrji aştiyê ii rastiyê.îraq, Turkiya, Soriya iî îran piştî cengê cîhanî yê yekêçone <strong>di</strong>nav netewên yekgirtîda ii biine endamên wê komgahê.Hemî dewleta ew niyasîn bi tuxwîbên cugrafî yênnuhe ve.Lê ev tuxwîbe nehatîne danan<strong>di</strong>n bi şêwekêdîmukrasî daku gelê Kurd jî bişêt politîka <strong>xwe</strong> li gor hezkirina<strong>xwe</strong> danit.Lê herçî kirî (i nekirî hemî bo biyanîya ço, bo wan dewletênKur<strong>di</strong>stanê liser hatiye dabeşkirin. KevneperestênTurk ii Fars ii Ereb, kerb ii kwin ji gelê Kurd helgirtin ii rijêmên<strong>xwe</strong> pal<strong>di</strong>dane şer ii cenga <strong>di</strong>gel Kurda, daku wantuxwîbên jehrawî biparêzin li bin navê parastina niştimanê<strong>xwe</strong> ji cudabiinê.Rijêmêt kevne perist gelek siîd bo <strong>xwe</strong> ji birayîniya musilmanetiyêii hevniştimaniyê wer<strong>di</strong>girt, ta weku, Kurda pêpwîç biken ii şexsiyeta wan ya neteweyî biguhorin.Lê kurda bi <strong>di</strong>lekê sax ew birayînî <strong>di</strong>kir çunkî ne<strong>di</strong>zanî<strong>di</strong>vêt birayîniya birastî bihête kêşan ii pîvan bi teraziyawekhevîyê.Encamê wê birayîyê jî ew bû Kurd û Kur<strong>di</strong>stan pêkvehatine parçe parçe kirin ii dabeş kirin.29
Çima bizava <strong>kurdî</strong> pîtirji carekê toşî karesata bii?Pirt pirt biina bizava <strong>kurdî</strong> <strong>di</strong> nav <strong>xwe</strong>da, U şona <strong>xwe</strong> piştgerim biken bi hêz û şiyanêt <strong>xwe</strong>. Nexasme şiyanêt çînênrêncber ii zahmetkêş.Çavdêriya harîkariyêt derve ii biyaniya. Çav poşan jiguhorînêt <strong>di</strong> kevne <strong>di</strong>nav politîka aboriya cîhanîda, bitaybetî piştî turkiya çoye <strong>di</strong> nav hevben<strong>di</strong>ya Nato'da . Û binu biina peymana Emro- Turkî li salên heştêyanda. Û îranbiiye bingehekê sihosyatiya(48) Emrîkî li serdemê Şahî.Herwesa bizava <strong>kurdî</strong> giringiya pê<strong>di</strong>vî neda peymanaIraqî- Sovyetî yaku hatiye bestin h sala 1972. Û ew giringîneda bi beha biina petrolê h sala 1973. yan heval ben<strong>di</strong>yaIraqê <strong>di</strong> gel şoreşa gelên îranê. Ew şorişa li dumahiyaqonaxa <strong>xwe</strong> ji dîmukrasîyê va rê (49) boy. Herwesa bizava<strong>kurdî</strong> raya giştî ya cîhanî bi pişt guhên <strong>xwe</strong> ve havêt.Disan <strong>di</strong>vêt paşvemana komelayetî ii aborî û rewşenbîrîya gelê Kurd jî bîr nekeyn. Û lawaziya wan rekxistinênserkêşiya bizava <strong>kurdî</strong> <strong>di</strong>kir.Ji aliyekê <strong>di</strong>vê dujminkariya împiyalîzm ii kapitalîzm iikevneperestên Kurd û rijêmên Kur<strong>di</strong>stan dagîr kirî.Herdem hewl <strong>di</strong>da bizava <strong>kurdî</strong> bişkênin ii ji ber êk bibin.Sovyet wek dewletek mezin <strong>di</strong> cîhanêda berjewen<strong>di</strong>yên<strong>xwe</strong> yên taybetî <strong>di</strong> herêma rojhelata navînda <strong>di</strong>parastin.Nexasme berjewen<strong>di</strong>yên wê <strong>di</strong>vê deverêda gelek <strong>di</strong> giringii stiratîjî biin. Lema politfkeka rind beramber bizav ii<strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> bikar ne anîn.îranê, Turkiya, îraqê û Soryê hemya pêkve <strong>di</strong>jatiyalivîna kurda <strong>di</strong>kir li dwîf pileyên yek cuda.Bizava <strong>kurdî</strong> <strong>di</strong>bii astengek <strong>di</strong>rêya pîlanên parastina berjewen<strong>di</strong>yênEmerîkî <strong>di</strong>vê herêmê da. Ji ber hindê hêdîhedî <strong>xwe</strong> nêzîkî şoreşa <strong>kurdî</strong> <strong>di</strong>kir bi rêya îranê ii bi<strong>di</strong>l<strong>xwe</strong>şiyaşahî, lî şiya peywen<strong>di</strong>ya <strong>di</strong> gel girêdet Lê <strong>di</strong> gel30
hindê şoreşa <strong>kurdî</strong> peywen<strong>di</strong>yên <strong>xwe</strong> yên teng <strong>di</strong> gel Sovyêtênebirîn.îrana Şahî viya hindek peywen<strong>di</strong>ya <strong>di</strong> gel şoreşa Kurdî liKur<strong>di</strong>stana Iraqê bêy Barzanî girêdet. Ev daxwaze gehandemekteba siyasî û şiya hindek peywen<strong>di</strong>ya <strong>di</strong> gel ra çînitli nîva sala 1962 ê ew peywendî mezin biin taku bwîneegera dula biina partî ii şoreşê ii piştî hîngê jî ew peywendîher man <strong>di</strong> gel serkirdayetiya şoreşa Berzanî ta karesata1975 ê.Harîkariya îrana Şahî mebest pê kuştina şoreşê bii iipeyda kirina hevrikiyê ii jêk cuda biinê <strong>di</strong> gel gelê me yêKurd li Kur<strong>di</strong>stana roj helat. Û ew hev rikî ii jêk cudabûnkwîr tir ii mezintir bûn li ser demê Xomeynî.Topxana Iranê we li peşmergey kir wekî supaye kî şerîbiket îna sivikiya pêşmerga <strong>di</strong> şera da kuşt. NexasmeIraniya topxana <strong>xwe</strong> bi dest pêşmergey ve beme<strong>di</strong>da iiwesa bikar <strong>di</strong>anî her wekî wan <strong>di</strong>viya, ne herwekî şorişpê<strong>di</strong>vî.Ew topxane bi dmstî topxana dujminên şorişê û gelî bû.Ev rengê şerê sîstem yan (50) şerê bi şêwê supay li serdemê Xumeynî jî her hebii. Rwîdan wesa pêşveçûn takuserên çiyayên devera Hacî Omeran hatiye dagirkirin jialiyê supayê Iranê ve, piştî ku hatiye rizgarkirin bi xwînaleşkerê şorişgerê Kur<strong>di</strong>stanê ii nêzM 60 şehîda jê ketin.Behayê xwîna wan şehîda ew bii; <strong>di</strong>jminekê dî serên wançiya dagîrkirin.Rojnama Enwar ya Bêriitî li roja 2 y îlonê li sala 1975axiftineka Şahî <strong>di</strong> hevpeyvnekêda <strong>di</strong> gel Muhemed HesenênHeykel belavkir têda got bû, «BeIê me harîkariyaşoreşa <strong>kurdî</strong> kir li vê dumahiyê em bûyn hêza xort li piştawê, wekî me <strong>xwe</strong> jê vekêşay; ew qewmî ya qewî..Lê min dît rastiyeke ya hey, gelek salan rijêmên îraqê31
kwîn ji me hel<strong>di</strong>giritin, piropagendêt, kirêt, <strong>di</strong>jminkariyekaaşkira.. Xirabkar velîsandî (bi<strong>di</strong>zî) ji tuxwîban derbaz <strong>di</strong>bûnhindek cara şer <strong>di</strong> qewmîn... îna min dît, şorişa <strong>kurdî</strong>delîvek baş. Min <strong>di</strong> <strong>di</strong>lê <strong>xwe</strong>da gotî çima ez bo <strong>xwe</strong> bikarnaînim, û min wekir, boçî ne? Ma min <strong>di</strong>vêt kêşeka (51)<strong>kurdî</strong> berpa bikem? Helbet ne... Bîra te bihêt min jî livêrê(îranê) hin<strong>di</strong>kîyeka mezin ya kurda ya hey»Ev rastiye <strong>di</strong>kevîte ser Irana Xumeynî jî ii <strong>di</strong>bit birengekêkovandartin. Wekî pasdarên Iranê <strong>di</strong>ketine pêşiya pêşmergali nav rêzêt şorişê, li nav axa Kur<strong>di</strong>stana jêrî. Û serbazêIraqê<strong>di</strong>kete pêşiya pêşmerga li nav rêzêt şoreşa <strong>kurdî</strong> ii Kur<strong>di</strong>stanarojhelat. Serkêşêt kurda bîra <strong>xwe</strong> neîna ku gelê Kurdyê <strong>di</strong>bin darê zordariyê ve li herdu la, li herdu parçên Kur<strong>di</strong>stanê,li parça rojhelat û liparça jêrî.Aya Xumênî yan Seddamî, yan Êvrîn, <strong>di</strong>vêt kêşa <strong>kurdî</strong>bimeyzînin n berpa bikin.Eger Xumeynî rizgarbiina gelê Kurd <strong>di</strong>vêt, çima baweriyêbiwê rizgarbiinê naînêt li Kur<strong>di</strong>stana rojhelat?Herweha ev rastiye <strong>di</strong> qepitîte ser dêmagogîya Seddamî,harîkariya Kurdêt îranê <strong>di</strong>ket. Bombayên jehra şîmyayî <strong>di</strong>havête ser serê Kurdên îraqê.Hemî rastî ii hemî serbor, wesa <strong>di</strong>yar<strong>di</strong>kin ku, bizavaazadîxwaza <strong>kurdî</strong>, ya rêkxistîtir û bihêztir bii li salên 1977 -1979 ê wekî ser<strong>xwe</strong>biina <strong>xwe</strong> ii sexletên <strong>xwe</strong> yên kurdayetî<strong>di</strong>parastin. Û piştî hingê ew bizav ji rêya <strong>xwe</strong> varê bii, wekîberî hîngê jê varê boy.Derbarey harîkariyên Emrîkî bo şorişa <strong>kurdî</strong> berî karesata1975 ê ji zar lîjna «Bayk» Muhemed Hesenên Heykel <strong>di</strong>kitêba <strong>xwe</strong>da (Elhel we Elherb), <strong>di</strong> berperê 140 ê da <strong>di</strong>bêjit«poIitîka me derbarey kurdan bê rûmet bû, ne meharîkariya wan kir û ne me hêla kêşêt <strong>xwe</strong> <strong>di</strong> gel dewletaIraqê bi hevpeyvînê çare ser bikin.. Me aziran<strong>di</strong>n paşan me32
<strong>xwe</strong> jê kê§a».Nivêsîneka dî ya destgahê simusyatîyê yê Emrîkî CIA li24 ê Adara 1974 ê <strong>di</strong>bêjît: «Ne îrana Şahî hevbendameye ii ne me <strong>di</strong>vêt <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> çare ser bibît birêkekê yanbi êka dî».Wefdekê <strong>kurdî</strong>, karmendek (52) ji mendobêt Emrîkî likoma milletên yekgirtî dît, her wekî <strong>di</strong> raporta ramyarî ya( P.D. K) da hatî ewa li konferansa sala 1976 ê da hatiyepêşkêşkirin wî karmendê Emrîkî got: «PoIitfka menaxwazît B^iya biroxînit, lê <strong>di</strong> xwazît politîka wan pêbi<strong>di</strong>t guhrîn. Eger hat ii politîka <strong>xwe</strong> guhorî (Basiya);hîngê dê jê xwazîn da hindek kêmatiya (tenazulat) bobzava <strong>kurdî</strong> bikin ».Politîka Sovyetî jî, herwesa naxwazît <strong>di</strong> van kawdana daB^iya biroxînit. Sovêtî pitir ji hemiya harîkariya makînacengê Iraqê <strong>di</strong>kin li van salên <strong>di</strong>wayîda.Yekêtiya Sovyet <strong>xwe</strong> havêt <strong>di</strong> nav kêşa <strong>kurdî</strong> da li sala1 963 ê wekî ge fa (53) <strong>xwe</strong> ya bi nav û deng daye Turkî ûIraqê ii Lranê ii gotî: Divêt hwîn şerê <strong>xwe</strong> ji ser kurdanhelînin. Lê piştî beijewen<strong>di</strong>yên Sovêtî U herema rojhelatanaverast berfireh boyn, êdî pwîte bi kurda nekir, mişkanê(54) li ser Ereba kir, piştî Cemal Ebdulnasirî dergehêncihana erebî bo vekirin. Şerenîxeka mezin linavberaSovêtî ii Emrîka hebii li ser rojhelata navîn. Politîka herdudewletan U ser vê çendê <strong>di</strong>hate neqşan<strong>di</strong>n; ji bo parastinaberjewendîyên <strong>xwe</strong> yên stiratatîcî.Politîka Sovyetî beramber kurda, wekî hemî politîka wêbii li devera rojhelata navîn. Bizava azadîxwaza <strong>kurdî</strong>bikar anî ji bo fişarekê (zextekê) bêxîte ser wan rijêmênKur<strong>di</strong>stan dagîr kirî, yan da ku destê Emrîkanî kurt bibît<strong>di</strong>vê herêmêda. Ev renge politîke <strong>di</strong>bit ya sud bexiş bît, jibo mukimkima cihê piyê <strong>xwe</strong> li rojhelata navîn.33
Herwesa damezran<strong>di</strong>na binyatekê serbi<strong>xwe</strong> bo Kurdan<strong>xwe</strong>ş li<strong>di</strong>lê Emrîka U yê dewletên rojava nahêt naxasme <strong>di</strong>van kawdana da, û ne li <strong>di</strong>lê Sovyetî <strong>di</strong>hêt. Ji ber hindêfere li ser xelkê Kur<strong>di</strong>stanê <strong>xwe</strong> rêk bêxît ii stiratîjîyekarind ya politîkî ii supayî ji <strong>xwe</strong>re bineqşînit; û guhorîn iiwergeryana tevnê <strong>di</strong>navkira çoyî yê hêzêt cîhanî li deverêii hemî cîhanê danîne ber çavên <strong>xwe</strong>. Çunkî têgehiştinagelê Kurd ii êk girtina wî <strong>di</strong>bît hindek tevnên (hawkêşe)nwî peyda biket.Ev rastiya ne bitinê <strong>di</strong>kevîte berûka mezinên kurda, lêher kurdekî, nexasme rewşenbîr û zana pê<strong>di</strong>viye van hemîtevnên ramyarî bixwînin ii hizrên <strong>xwe</strong> têda biken. Û bizaninçi kar yan çi peywendî <strong>di</strong> gel kawdanên Kur<strong>di</strong>stanê ii<strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> ve heye.Bizava azadîxwaza <strong>kurdî</strong> U Kur<strong>di</strong>stana îraqê hindekmere danane ser parîên Kur<strong>di</strong>stanê li parçên dî yên Kur<strong>di</strong>stan,da peywendî li ser wî bingehî bin ii taku nuhejî ewbizav birêkxistinên <strong>xwe</strong> yên corawcor (55) ve yên kuhindek cara <strong>di</strong> hev <strong>di</strong>gehin ii hindek carên <strong>di</strong> şerenîxê <strong>di</strong>gel hev <strong>di</strong>ken, <strong>di</strong>nav çarçova berê Kur<strong>di</strong>stanê da, Nuhejîhindek mercan <strong>di</strong>mezêxin (feriz<strong>di</strong>kin) ji bo bestina hindekhevben<strong>di</strong>yên dutayî jî bo mukim kirina cihên <strong>xwe</strong> bitinê iilawazkirina rêkxistinên dî. Lê dîsa em li wê bawerêyne kuberê Kur<strong>di</strong>stanî yê ku hatiye damezran<strong>di</strong>n li Gulana 1988pêngavek baş û mezine ji bo pêşve çonê.Hindek partên komonistên Erebî û rojhelata navîn <strong>di</strong>kongirên <strong>xwe</strong>da û <strong>di</strong> hindek piropagendên <strong>xwe</strong>da <strong>di</strong>bêjin.!Dibê gelê Kurd <strong>xwe</strong>yiyê çarenivîsa <strong>xwe</strong> bît. Paşan hindekjiwan rêkxistina dê wan biryar û piropagenda vala kin jibêhnê û naverokê bihelgirtina <strong>di</strong>mşmê otonomî. Katî ûrêkê jî ew <strong>di</strong>yar <strong>di</strong>ken li ser binyatê stiratîjiyên <strong>xwe</strong> boçona <strong>di</strong> Kursîka mîraniyêda (serdariyê) li her dewletekê,34
<strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> li nik wan negiringe. Otonomî bi hizra wanparta ewe çareseriyeka bi dev (teyorî) ya aştiyane ûdîmukrasî ii birayînî.Xudanên şewqên şîn ii hindek xudanên kirasên sûr liduryan vêk<strong>di</strong>kevin li ser <strong>di</strong>jatiya cudabiinê. Lê nabitcudabûn bo <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> bihête gotin. Çunkî Kur<strong>di</strong>stan yadagirkiriye û tiştê milletê Kurd <strong>di</strong>vêt, rizgarkirina welatê<strong>xwe</strong>ye, ii <strong>xwe</strong>biina mafê çare nivîsa <strong>xwe</strong>ye. Evce jînekaaştîyane <strong>di</strong>gel hemî gelan li ser bingehên birayînî ûwekhevî ii mirovayetiyê.Ew kesên baweriyê bi vê rastiyê neînin şwîna qoçanê <strong>di</strong>gel rastiyê biken bila bi<strong>di</strong>mşmii politîka rengawrenga<strong>xwe</strong>ve biçin deryayên kwîr daku <strong>xwe</strong> ji gunnehan bişon.Yan azadî yan bendegî. Yan ser<strong>xwe</strong>biin yan jî dagîrkirin.Yan serbestî yan jî jêr destî. Yan hemberî ii wekhevî, yanjî kedxwarin û mêyin. Yan rastî yan jî pîsî. Çu nîv nîveyan jî navincî nakevne <strong>di</strong>navbera van hemî tiştada. Yê jidîroka mirovayetiyê <strong>di</strong>vê çendê negehit « ew bê fehme(Xebî) wî cu çare nînin wekî lênîn <strong>di</strong>bêjît.35
Stiratîjiyet û pê<strong>di</strong>viyatên nuheDi şirovekimekê da bo warê ramyarî ii aborî û komelayetîyê ku gelê Kurd têda <strong>di</strong>jît, mirov nikarit çarçova <strong>di</strong>mstya bo rwîdanên dîrokî yêt <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> bibînit ii eger mirov<strong>di</strong>borî ii paşiyên wê negehit ii ew egerêt boyne palder ûpêşvebirî. Kurd wek netewek, wek gelek, wek miUetekparçe parçe kirî, hate çewsan<strong>di</strong>n ji aliyê împiratoriyên rojhelatve ii bi taybetî ji aliyê împiratoriyeta Osmanî ve jibîlî ku Kur<strong>di</strong>stan toşî hêrişên mezin boy ewên bi ser rojhelatanavînda hatin. Herwesa kolonyalîzmên îngilîz ûFrensî ii Rusya qeyserî ta dumahiyê împiryalizma cîhanî iirijêmên kevneperestên Kur<strong>di</strong>stan dagirkirî û kevneperestênKurd.Ew parta serkêşiya bizava azadîxwaza <strong>kurdî</strong> <strong>di</strong>kit <strong>di</strong>vê têbigehit, ku ew bizave, bizavek şorişgêr ii nîştiman perwerû dîmukratiye, <strong>di</strong>jî kevneperestiyê û dagîrkirinê ii mêtinaaboriye. Parta şoroşgêr <strong>di</strong>vêt baweriyê bi çareserkirinênpelose neînit. Çunkî komelgaha <strong>kurdî</strong> pê<strong>di</strong>vî hindekguhorînaye ku ji rih ii rîşallan bihênekirin<strong>di</strong> warê aborî,komelayetî, rewşenbîrî û ramyarîda ji siida çînên tepeser.Hindek parta aydyolojiyeka mhn ii zelal nîne ji lewmeka<strong>di</strong>r û pisporên wan li dwif <strong>di</strong>lê <strong>xwe</strong> tişta şilove <strong>di</strong>kin. Jibo berjewen<strong>di</strong>yên <strong>xwe</strong> yan kirasêt çeprew yên kirineber<strong>xwe</strong> ii hindek gotinên bo <strong>xwe</strong> ji ber kirîn bêy ku <strong>di</strong> yasayên giştî yên vê tiyorê (Sosyalizma zanistî) bigehin, yanbizanin kanê dê çawan bikêr komelga gelê Kurd hên li peykawdanên wê yên nav<strong>xwe</strong>yî ii yên derve.Hindek dî demê guh li nav tiyora şorişgêr <strong>di</strong>bît; muyênwan <strong>di</strong>bine zixt ii navçavên wan têk<strong>di</strong>çin, dwîkêl ji <strong>di</strong>fnênwan <strong>di</strong>firit bêy ku bizanin ka çawane ii <strong>di</strong>bêjin: Emîn36
peykêt (peyamber) <strong>di</strong>mstên warê <strong>xwe</strong>.Lê çep myên tiyorî yên zarokî, ewên ji warê <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>tirsin û mn<strong>di</strong>ka <strong>di</strong>barînin jiber karesatên biser milletîda<strong>di</strong>hên ji egera berzebiina tiyorî bêy ku <strong>di</strong>nave roka warê<strong>xwe</strong> bigehin, ewan baweriya bi tiyoriya zanistî hey, lê binezanîn <strong>di</strong>xin ser warê <strong>xwe</strong>. Ew wekî wanin ewên li serlingekî birêve <strong>di</strong>çin.Bawerî înan bi tiyora zanistî ne gotinek ciwan veloviran<strong>di</strong>yebi devî, lê kar ii kiryarek şorişgêriye. Mezintirîn pêşkeftinxwazê Kurd ewe yê <strong>di</strong> pencera kurdewariyêre <strong>di</strong>tiyora zanistiyê <strong>di</strong>gehît ji bo xizmeta gelê Kurd ii aza<strong>di</strong>yawîji bo rizgarkirina Kur<strong>di</strong>stanê ji bin darê dagîrkirinê.Tiyor û zanîn <strong>di</strong>bê pêşbUcevin <strong>di</strong> gel pêşkeftina gelî, bişol ii xebata niştimanperwer, dîmukrasî ii şorişgêrî. Bi çalekiyênzeber dest, bi têgehiştinên yasayên bizavê û çareserkirinagîriftariyên <strong>di</strong>ravî yên mirovê Kurd, bi rêya mişekirina berhemî ii têgihiştinê, têgehiştin ji çunehiyê nahêt,lê bi karî <strong>di</strong>hêt ii ev hemî pêşkeftin ii şarewaniye berhemêşolê mirovaye.Milletê Kurd milletek saxe, xebatkare evîndarê serbestiyêye.Dîrok nikarît nimûnekî bi<strong>di</strong>te me hindî. Kurdanrênc ii ne<strong>xwe</strong>şî ii mişextbiin dîtbît. Li nav salên <strong>di</strong>rêj yêncane mergiyê ii hizretbiînê ii zordariyê. Lê <strong>di</strong> gel hindêgelê Kurd yê <strong>di</strong>rêjiyê <strong>di</strong><strong>di</strong>te xebata <strong>xwe</strong> bi şîyaneka hêja iibo hemî cîhanê <strong>di</strong>yar<strong>di</strong>ket ku milletê Kurd milletek pirhêjaye ii ji hejî şolî ii jînêye.Milletê hosa herdem dê yê nemir ii serbilin bit. Eger hatii <strong>xwe</strong> rêkxist ii serkêşiyeka jîr ii zana serkêşiya wî kir boserkeftinê.Ev gelê bixwîna xort û lawên <strong>xwe</strong> yê şiyay ji bin her karesatekêderkevit bi hêzek mezintir ii pir şiyantir, miUeteke bi dmstî bihayê xwîna canemergêt <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>zanit ii birêz-37
girtinek mezin beramberî kêliyên gorên wan <strong>di</strong>rawestit.Şehîdên me <strong>di</strong> kwîratiya <strong>di</strong>lên mede <strong>di</strong>jîn ii <strong>di</strong> saxin.Rewşa nuha em têda <strong>di</strong>jîn, bi serbor iî şirovekimê dê nîşamedet :Me hêzeka mukim, bi ronahî ii çekdar bi hizrên ay<strong>di</strong>yolîjiyazanistî nîne da karwanê şorişa me birêve bibit. Evçende bii giringtirîn eger, karesat bi ser bizava azadîxwazameda anîn.Bizava azadîxwaza <strong>kurdî</strong> toşî yek xeletî bii wekî <strong>di</strong>mşmênşêlî <strong>di</strong>helgirtin <strong>di</strong> dîroka karwanê xebatta <strong>xwe</strong> ya <strong>di</strong>rêj da. Dimşmênxav wek mafên rewşenbîrî, yan bê bingehî,yanotonomî. Em hemî <strong>di</strong>zanîn ku ev <strong>di</strong>riişme çareseriya <strong>pirsa</strong><strong>kurdî</strong> nakin ii netiştekî ji bi lî karekê burcuwazî wek <strong>di</strong>mstkirina kişt ii kaliyê (çan<strong>di</strong>nê) yan milî (temîn) kirina petrolê.Kêşa herî mezin ewe Kur<strong>di</strong>stan ya dagirkiriye û bi hîçrengekî <strong>xwe</strong>şî ji mafên neteweyî nahête dîtin bi şêwê«otonomî» li bin sîbera dagîriyê.Gelê kurd yê li ser axa niştimanê <strong>xwe</strong> Kur<strong>di</strong>stanê jiyay lihemî parçên wê, û vî geU mafê hey bibîte <strong>xwe</strong>yê çarenivîsa<strong>xwe</strong> biserbestî, çunkî mafê çarenivîs mafê hemî gelan ii hemîmilletane. Her milletekî mafê destnîşankirina pisbor ii serkêşên<strong>xwe</strong> yê hey, daku kar û barên wî birêve bibet li ser xakêwî yê cugrafî. Çunkî ew parçekî ji mmetiya wî, bêy ku biyaniyekmayê <strong>xwe</strong> têda bikit. Evce çi ew biyanî ji kempa rojhelatbit yan jî, ji dewletên roj ava bit.Taku nuhe hindek partên Kur<strong>di</strong>stanê yên heyn ji lawaziya<strong>xwe</strong>, <strong>xwe</strong> bo çepî yan rastî şirîn dUcin, bi helnegirtina dmişmêçarenivîs. Gelê Kurd yê xebatê <strong>di</strong>kit ji bo rizgarkirina axa<strong>xwe</strong> ya dagîrkirî, ji bo zivran<strong>di</strong>na serbestiya <strong>xwe</strong> ya ku parçekeji buhayê mirovayetiya wî, ya ne hête parçekirin.Rastrew ji ser<strong>xwe</strong>bûnê <strong>di</strong> tirsin, çunkî wêraniya wan yatêda.. Çepê zaro kî ii ewên peyvên şorişgerî bi <strong>xwe</strong> kirinebenîşt <strong>di</strong> devê <strong>xwe</strong>da ji şofeniya gelê zordar <strong>di</strong>tirsit, ku ji <strong>xwe</strong>38
veder bi hêlit ji şofêniya gelê mezin <strong>di</strong>tirsit yê ku Kur<strong>di</strong>standagirkirî. Lewma <strong>di</strong>mşmên werzî li dwîf <strong>di</strong>lê <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>helgirindaku <strong>xwe</strong>liyê ii tozê bi havêjne ser çavan.Dr. Wanlî rastî anî pêş <strong>di</strong> gotarê <strong>xwe</strong>da «Li serstiratîjiya poUtîkî ii supayî ya bi bizava niştiman perwera<strong>kurdî</strong> nîgahek(57) bo demê borî ii nuhe ii yek dî bo paşerojê» yê ku <strong>di</strong> govara nivêsînên <strong>kurdî</strong> da hatiye belavkirin jimare 2 li sala1985 ê, <strong>di</strong>bêjît: «Berjewen<strong>di</strong>yabilind ya gelê kurd pêdîvî xebatê ye ji bo helan<strong>di</strong>natuxwîbên bidest çêkirî, yên welat lê parçe parçe kirî biramyarî, ii derkirina hêzên kapîtalîzma dagîrker ji Kur<strong>di</strong>stanê,ii bijwînkirina (pakkirina) vî welatî ji destê împiryalîzmêii binyatên wê, û avakima dewleta <strong>kurdî</strong> yadîmukratî, ya ku delîva li ber xelkê <strong>xwe</strong> ve<strong>di</strong>kit da bi pêşbikevin û guldar bibin. Û gelê kurd mafê <strong>xwe</strong> yê her ii heryê hey, yanî her hebii û her dê mînit bêy ku xebata <strong>xwe</strong>biket ji bo aza<strong>di</strong>ya niştimanî ii yekbiina nîştimanî ii helbijartinabiratiya wan bi<strong>xwe</strong> <strong>di</strong>vêt û paşan vebirîn ii <strong>di</strong>yarkirinapeywen<strong>di</strong>yên hevtixwîbiyê ii birayîniyê <strong>di</strong> gel gelênhev(58) tuxwîbê <strong>xwe</strong>». Di heman gotarda Dr. Wanlî lipey dîtina <strong>xwe</strong> hizra dagîr kirina Kur<strong>di</strong>stanê derbirî û got:«Jêr destkirina hejarî bo hevtixwîbê <strong>xwe</strong> birastî kirêttirînrengên jêrdestiyê ye, li ji hemya tund tir û bi êş tire, ii jihemiya bê <strong>di</strong>lovanî ii bê miroyatî tire, û çu tuxwîb nîninbo kuştinê eger nehête ji paşve birin»Pêde <strong>di</strong>çit ii <strong>di</strong>bêjit: «Kirêtiya vî rengê zordariyê berîhemya kirêtiya edebî ii exlaqiye. Kirêtiya exlaqî ewe, serokêngelekê hejar, gelekê dî yê hejar bêxite <strong>di</strong> tayêbindestiyêda û <strong>di</strong> nimuna gelê Kurd da mirov vê kirêtiyê duberamber <strong>di</strong>bînit, çunkî zordar ii jêrzor herduk peywen<strong>di</strong>yênyek cîhanin û herduk olperistên buselmanetiyêne».Hindek nivêsîn hatine terxan kirin ku naveroka39
kapîtalîzmî ya kilasDcî na qepitîte ser warê rewşa Kur<strong>di</strong>stanê,çunkî sîstema kapîtalizmê cudaye ji sîstema mêtingehî,(59)lê li Kur<strong>di</strong>stanê sîstem êke wekî serokaniya rijêmê.Ev renge boçiine, têgehiştinek mafî zor berteng ii taybetiye,çunkî kapitalizm ya peyda boy ewe bendegî peydaboy. Têgehiştina kapîtalizmatiyê nebitinê watê sîstemêye,lê berzebiina serbestiyê ii dîmukrasiyêye. Çî kapîtalîzmîbihête berçav wek sîstemek cîhanî yan ne.Kapîtalîzm li dwîf şirovekirina «Daîra zanînê, yaSiwêdî» pişka 3, yanî dewletek destê <strong>xwe</strong> danite serhindek herêmêt dî ji dervey tuxwîbêt <strong>xwe</strong>, û sergêriya wanherêma bidest <strong>xwe</strong> bigrit. Li çerxê hejdê peyva kapîtalîzmya hatiye bikaranîn, lê kapîtalîzm birastî hebu ewe li serdemê mêtingehên fînîqî li çerxê heştê berî zayînî (B.Z) Lidevera derya sipiya navincî. Û bUcaranîna wan mêtingehabo mebestên bazirganiyê.Baweriya me ewe; Kapîtalîzm her hebû berîji dayk biina(îsa) y bi sedeha sala pêş ku bibîte sîstemek cîhanî. Yanîmerc nîne mêtingeh dewletek neteweyî xudan biryar bit,biryarêt <strong>xwe</strong> ji dest dabin ji egera kapîtalîzmê yan dagîrkirinê. Çunkî eger me rastî bivêt, berî ji daykbiina îsa y çudewletên neteweyî hebûna <strong>xwe</strong> nebii. Li roj helata navînçu dewletên neteweyî nebiin ta piştî cengê cîhanî yê yekê.U <strong>di</strong> ser hindêra; deverêt kevin yên dewleta Osmanî kirinemetingehên Ingilîzî ii Ferensî piştî împiratoriya Osmanîheriftî. Hizra <strong>xwe</strong>biinê jî ji aliyê yasayve nebû, ii peyda jînebû hetaku (Hubiz ii Montsîku ii Bodan) dest pêkirî li serpeyivîn.Di ser hindêra ku destiirên dagîrkerên Kur<strong>di</strong>stanê. Kur<strong>di</strong>stanêparçek ji nîştimanê <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>zanin. Lê ev çendenabîte hoyekê(60) politîkî ii dîrokî ku dagîrker nînin, <strong>di</strong> serhindêra ku kapîtalîzim wek sîstemek cîhanî ya pwîç boy ii40
ya têkçoy.Ferensa kapîtalîzm, Cezaîr wek beşek ji deselatdarîya<strong>xwe</strong> <strong>di</strong>zanî, li gor destiirê Ferensa. Lê Cezaîrê ser<strong>xwe</strong>biina<strong>xwe</strong> bi xebata gelê <strong>xwe</strong> wergirt.Çima hindek intihazî û mil keç ji rastrewên paşvero, ii jiçeprewên zarokî vê rastiyê nabêjin ii bi ê§bang <strong>di</strong>kin:Kur<strong>di</strong>stan neya dagîrkiriye ii ne mêtingehe! Çunkî eger evrastiye got ya ku ser ii kaniya hemî derd ii êşên milletê meher eveye, hîngê dê rwîs mînin. Anku dê şelên wan kevnedelingên wanda. Exlaqê wan yê komelayetî wê rê nadetewan çunkî ew neman ii dumahika wane.Kê <strong>di</strong>vêt bi dînatiya <strong>xwe</strong> bi şêtatiya <strong>xwe</strong>, <strong>xwe</strong> wêranbiket? Nexasme reftarên wan yên <strong>di</strong>jminkarî ew yên harkirinii bo <strong>xwe</strong> <strong>xwe</strong>şiyê jê çê<strong>di</strong>kin. Evî rengê ermînê(esebî) yên welê kirîn, tirsan<strong>di</strong>n ii jarkirina xelkî bikarekhêja bizanin. Helbet ev rengên hanatîya politîkî ii deriinî(saykolocî) nahête çareser kirin bi dermanên niijdarîyê.(61) Lê li <strong>xwe</strong> zivirîn ii U <strong>xwe</strong> gerhanê ii <strong>xwe</strong>vedîtinê, ii <strong>di</strong>warê <strong>xwe</strong>gehiştinê yê ku têda <strong>di</strong>jîn, yan bi şoreşeka jîraneda hişên wan bînîte serî. Yan jî dumahiya wan nîşa bidet.Yan welê <strong>di</strong>ket hevsarê wan ji lep derkevit ii rîya <strong>xwe</strong>kujiyê bigrin. Kur<strong>di</strong>stan ya dagîrkiriye, ii mêtingeha Qinavdaye)bi hemî parçên <strong>xwe</strong>ve. Ji hemî mêtingehên dîyên derve ya cudaye, bi dîrokî, ramyarî (politîkî), aborî,komelayetî, rewşenberî ii exlaqî.Bendegî wênê êkê yê kapîtalîzmê bo, mirov yan dê yêserbest û azad bit yanjî ne. Çu tiştên dî nînin li navberaserbestiyê ii neserbestiyê, wekî Dr. Cemal Nebez <strong>di</strong>kîtêba <strong>xwe</strong>de (Bîrî neteweyî Kurd) li ser <strong>di</strong> peyîvit. Egermirov <strong>di</strong> welatê <strong>xwe</strong> yê azad da yê serbest bit, ew mirove(62) <strong>di</strong> komelgaha <strong>xwe</strong>da, ii <strong>xwe</strong>şiyê bihemî sexletên <strong>xwe</strong>yên siriiştî <strong>di</strong>bet. Lê eger mirov li ser axa <strong>xwe</strong> ya ne azad41
yê serbest nebit, ewî <strong>di</strong> komelgaha <strong>xwe</strong>da sexletên <strong>xwe</strong>yên siriiştî yên winda(63) kirîn, mu-ovayetiya <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>san jiwî alîve ya winda kirî li <strong>di</strong> kevîte bin <strong>di</strong>jminkariya hêzênbiyanî.Çunkî "ramyariya cîhanî" wekî (Morgentau) <strong>di</strong> kitêba<strong>xwe</strong>da "ramyarî li nav bera gelan" li laperê 40 êda <strong>di</strong>bêjit:"Pêtir ji dîroka nwî ii rwîdanên wê ve<strong>di</strong>girt, yê lê binerîtdê <strong>xwe</strong> bînit, dorên (çuralî) wî hemî dîmenên hevçerxin...<strong>di</strong>hêne guhorîn <strong>di</strong> awênada, ii wekî sûrbiinek U ser hebit.Na<strong>karêt</strong> cihekê <strong>xwe</strong> ristî bibînit da li ser rawestit, yan tiraziyabibînit da pê bikêşit, eger cewherî nebin ku bo <strong>di</strong>yar<strong>di</strong>bin <strong>di</strong> zincîra rwîdanên nwî yên <strong>di</strong> dîf yekda rwî <strong>di</strong><strong>di</strong>n iipêve ristina wan <strong>di</strong> gel demê borî yê kevin ii <strong>di</strong>myên mirovayetiyêyên simştî yên herdem heyn, ewên ku nuhe jîheyn, ii li demê borî jî hebûn"Û (Morgentau) <strong>di</strong> heman(64) jêderda li berperê 61 ê <strong>di</strong>bêjit:"Politîka ji derve û ji navda, bi rastî ji bo bidestveanîna destelatiyê ye, ii bi tinê bi kawdanên cuda rastve<strong>di</strong>bît yên ku şerenîx ji ber <strong>di</strong>hête kirin <strong>di</strong> warê cîhanê yênav <strong>xwe</strong> yîda wekî êk".Li ser milletê Kurd pêtivîye vê cudahiyê bizanit ûstiratîjîyeteka gogirandî ii rind ya gelek hwîr bo <strong>xwe</strong> danîtji bo çare serkirina parçe kirinê ii şerenîxê <strong>di</strong> yek demde, ûsexletên taybetiyên van şerenîxa binasit ii <strong>di</strong> kawdanênnuhe bigehit ji aliyê tektîkîve. Herwesa şorişa dîmukrasî<strong>di</strong>vêt çonyetiya(65) paqijkirina Kur<strong>di</strong>stanê hebit ji rijêmênKur<strong>di</strong>stan dagîr kirî, ii ji derebegiyê, ii hêzên <strong>di</strong>bine palênbiyaniya ii ji hêzên kevne perist ii xudxwah yên girêday biîmpiryalîzmê ve. Ev şorişe dUcevîte mihnilanê <strong>di</strong> gel hêzênneniyas, ewên <strong>di</strong>vên parçe kUinê bihêUn, ii <strong>di</strong>jî rizgarbiinê<strong>di</strong>rawestin. Ev çende tevnekê alizî <strong>di</strong> înite pêş her hew<strong>danek</strong><strong>di</strong> şerenîxêda werîsek pêve <strong>di</strong> hête girêdan, da42
pêşveçiina şorişa politîkî ii komelayetî û aborî ii rewşenberîii mirovayetî pê gîro bikin ii asê bikin.Bizava azadîxwaza <strong>kurdî</strong>, <strong>di</strong>vêt bizavek dînamîkî bit,paşe roja <strong>xwe</strong> bibînit girêday bi aliyê pêşve çiinê.Pê<strong>di</strong>viye rêkxistinek şerker hebit, jibirî(66) şiyanên şolî<strong>di</strong> katên sivik ii <strong>di</strong> katên pegîn ii karesatada hebît. Û yaliçik (67) (peyt) bît bo hemî kawdana bêy lerz û bê <strong>xwe</strong>danapaş hîndî çav zilqutanekê jî.Hevbendî <strong>di</strong> giringin, lê ser<strong>xwe</strong>biin giringtire, eger hevbendîwekî serborên bi serê me hatîn; bizava aza<strong>di</strong>xwaza<strong>kurdî</strong> bikite goriya hîndeka, û taktîkê lê bikete stiratijîk,baştire desta ji wan rengên hevben<strong>di</strong>yê berdîn, çi ew hevbendî<strong>di</strong> rastro bin, yan <strong>di</strong> çepro. Çunkî bizava azadîxwaza<strong>kurdî</strong> gorepana <strong>xwe</strong> kêm kirin ii milkeçîyê nîne.Eger hevbendî <strong>di</strong> taktîkî bin, ii ser<strong>xwe</strong>bûn ii şorişgêrayetîû dînamîka bizava me biparêzin, hîngê ew hevbendî <strong>di</strong>pê<strong>di</strong>vîne ii çona <strong>di</strong> navde başiye.Bizava azadîxwaza <strong>kurdî</strong> bizava milletekê jar ii tepesere,<strong>di</strong>bit, <strong>di</strong> gel gelên evîndarên aza<strong>di</strong>yê bijît. Û stiratîjîka vêbizavê, <strong>di</strong>bê bihête wekî vî milletî <strong>di</strong>vêt û wekî berjewen<strong>di</strong>yênwî <strong>di</strong>xwazin.Li ser bizava kurd fere, <strong>xwe</strong> ji, <strong>xwe</strong> şirînkime, ii <strong>xwe</strong>kêmkirinêbiparêzit <strong>di</strong> gel dewletan, çi sermayedarî bin.Yan sosyalîzmî. Eger dît dewletek ji wan dewletaalîkariya wan rijêma <strong>di</strong>ken yên Kur<strong>di</strong>stan ê dagîr <strong>di</strong>ken.Yekgirtin ii hêza milletê Kurdî riya politîka dewletên têkeliyê<strong>di</strong> gel <strong>di</strong>kit, destnîşan <strong>di</strong>kit ii ve<strong>di</strong>birît.Pêdîviye <strong>di</strong> naveroka politflcê bigehîn ne wênê wê.Çunkî eger mezanî, şîn şîne, û siir siire, bêy têbigehîn çi lipişt van renga heye, em dê riya <strong>xwe</strong> berze keyn li navberaşîn û surîda, ii dê gorî <strong>xwe</strong>têgehan<strong>di</strong>na hinde kêt dî bîn liser pişka (hisaba) bizava <strong>xwe</strong>.43
Dibê bizava azadîxwaza Kurdî bi baştirîn rêkxistin şolbiketû bi rindtirîn wên yek bigrîL Û çend pitir ya ser bi<strong>xwe</strong>bît baştire.Dibê pişta <strong>xwe</strong> bi warê milletê <strong>xwe</strong> yê civakî. Û bi çînênşorişgêr gerim bîkeyn. Û pêdîviye xan<strong>di</strong>nek zana ii zanistîbihête danan<strong>di</strong>n li ser warê gelê Kurd yê lêkvekirî ii jêrdest. U kawdanêt rojhelata navîn ii sîstema cîhanî bihêtehelsengan<strong>di</strong>n(68). Û rê bihête neqşan<strong>di</strong>n daku hêza ramyarîbêxîte bîzavê wek hêzek nîştimanî û dîmukrasî ii pir bawerbi armancên gelê Kurd li nav bizava azadîxwaza gelênbindest.We<strong>di</strong>yare em ji berêk <strong>di</strong>çoyîboyn li bin sîbera şorişênKurdî yên serhildayn, ji bo bizdan<strong>di</strong>na zincîrên bendegiyê.Eger hestê berpirsiyê(69) nema bendegî dê peyda bît, hîçmirovek serbestnîne eger hest bi berpirsiyê neket.«Aza<strong>di</strong>ya mirovî» wekî (Bîxofiskî) <strong>di</strong> kitêba <strong>xwe</strong>da(Mirov û Civak) li berperê 50 ê da <strong>di</strong>bêjît: "Mirov ii aza<strong>di</strong>ya<strong>xwe</strong> êk parça pêkveristiya jêk veneboye, çunkî erkêncivak û xelk ii hindek mirov <strong>di</strong> êxne ser mila, erkin ji<strong>xwe</strong>ra peyda <strong>di</strong>bin". Dibê xeUcê Kur<strong>di</strong>stanê bizanît; Çuberhelistî yêt çekdar ii bizavêt şoroşgêr nînin, eger tiyoriyekaşorişgêr nebît. Û çi kawdanêt serheldan û bizavê nîninku herdem serkeftin behra wan bîL Li nav gêjoka berjewen<strong>di</strong>yêtrojhelat ii rojava da, eger êkgutineka bîr û hizranebît daku <strong>xwe</strong> li gorepanê <strong>di</strong>yarket û <strong>xwe</strong> bînine pêş.Mebesta min ji tiyora şorişgêr ew nîne, ku çarçovêt mirîji vê felsefê yan wahe bîhêne helgutin û bikaranîn. Çi ewçarçove <strong>di</strong> başbin yan <strong>di</strong> nebaş. Lê mebesta min siid wergirtineji yasayên giştî yêt tiyora şorişgêr, ii bo hemî kawdanênşorişa Kurdî ya nîştiman perwer ii dîmukrasî bikêrbihên. Bi helgutina tivengê bi tinê welat û millet nahênarizgarkirin. Nexasme eger bizanîn ku gelek jwan ewên44
tiveng helgirtîn nizanin egerêt helgirtina wan tifenga çîye.Ji bilî ku yêt <strong>di</strong>jî dujminekî <strong>di</strong>cengin.Tiveng ya pê<strong>di</strong>viye kesek tê bigehît, egerêt helgirtina wêbigehît, pê<strong>di</strong>vî çekekê tiyoriye, daku tiveng bibîte bazokeli nav cavêt dujmina. Tivengê <strong>di</strong>vêt ew kesê wê <strong>di</strong>helgirîtnebete nav dujminî. Tiveng çekekê miriye, bêgiyane,teziye, helgirê wê hizrek sax ii germe. Tiveng pîçekejigelekê, pîçeke ji şorişeka dîmukrasî ya millî ya mezin. Umirov tivengê ji bo aza<strong>di</strong>yê <strong>di</strong>helgirît. Dihelgirît ku <strong>di</strong> pêşkeftinêii aza<strong>di</strong>yênewek heviyê nehemganiyê <strong>di</strong>gehît.Hîngê jî pêşve<strong>di</strong>çît ji bo rizgarkirina gel ii welatî.Ek ji nedmstiyêt bizava azadîxwaza Kurdî ketî têda ewe,ku bi tinê pîşta <strong>xwe</strong> ya bitivenyê gerim kirî <strong>di</strong> Kur<strong>di</strong>stanêdaiî bi tinê li nav cihê şorişê. Bêy ku hizrêt <strong>xwe</strong> bikit lidujminî bidet li cihêt wî, ii li mala wî. Û herwesa ta raddeyekîgiringiya ramyarî ii rêkxistinê li nav bajêranda ya jibîr <strong>xwe</strong> birî. Û alê piropagenda û rageyan<strong>di</strong>nê li derveywelati pwîtek baş pê nahatiye dan. Herwesa livlivînadîplomasî <strong>di</strong> cîhanê da. Cengê derûnî dîsa pir giringe <strong>di</strong>van kawdanêt cîhanî ii Kur<strong>di</strong>stanî da, pê<strong>di</strong>vîye pwîtekzanistî, mezin pê bihête dan. Bi rengekê giştî Kur<strong>di</strong>stan bi<strong>di</strong>jwarî ya toşî politika warê sûti boy. Û li Kur<strong>di</strong>stana jêrîya ku <strong>di</strong>bêjnê (Kur<strong>di</strong>stana îraqê) ev politike neqşek bii <strong>di</strong>kongira heştêda ya parta Ba's hatibo danan<strong>di</strong>n berî cengêîraqê û îranê dest pê bikit. Û li dwîf wê biryarê, <strong>di</strong>bê xeUcêKur<strong>di</strong>stanê li Kur<strong>di</strong>stana jêrî(70) ya dagîr kirî, ew xeUcêgelek bi erdê Xweve nwîsti, bikene mêhvan li ser warê wî.Mêhvanên bê war ii bêwelat. Û pişti ev buyare hatiye bicih înan. Gund li Kur<strong>di</strong>stanê neman da ku hêzên Kur<strong>di</strong>stanêwekî berê <strong>di</strong>navda bi bizivin.Ji ber hindê pê<strong>di</strong>viye ii fere bizava azadîxwaza Kurdîtaktîka <strong>xwe</strong> biguhorît. Ji cengê sîng û sîng bo cengê parti45
zanî. Û hêza supayî û aborî ya dujminî bimêjin ii bivegivêşin.U rêkxistinên <strong>xwe</strong> yên ramyarî linav bajêran bi hezbêxin.U li nav bajêran bicengin, taku gorriya şorişê<strong>di</strong>gehîte hemî bihosta li Kur<strong>di</strong>stanê. Û hemî bihosta liwelat û cihên dujmina û dagîrkera. Daku hemî hêzên Kur<strong>di</strong>stanêii alîyên dîmukrasî perwer yên dî bikevne <strong>di</strong>lêdanadujminanda. Û hîngê <strong>di</strong>karîn hemî şîyanêt şorişê bêxîne <strong>di</strong>cengekêşorişgêrîda, daku dagirkirinê û zordariyê ji rih iirîşala helkêşîn ii nehêlîn. Da bivan hemî erkan rabîn, <strong>di</strong>vêrêkxistinek cemawerî ya şorşgêr hebît, ya ku hêz û şiyanên<strong>xwe</strong> ji xelkê <strong>xwe</strong> wer<strong>di</strong>girît li bin sîbera serkêşiyeka jîraneya mukimda, ii li bin ronahiya tiyoreka zanistî ya rastda,ku bibîte karekê rojane yê şorişgêr <strong>di</strong> bizava şorişê da, ii <strong>di</strong>warê ku pê<strong>di</strong>vîye bihête guhorîn ji hemî alave yêt ramyarîû komelayeti ii aborî û rewşenberî. Şerenîxa çînayetî ûşoriş ji guhorînêne. Gorîna bendegiyê bo serbestîyê, iipwîtepênekirinê bo berpirsiyê, ii şepeşerî ûaloziyê bosîstem gîrî û başiyê, ii jarî û jwîriyê bo <strong>xwe</strong>şî ii rastiyê ûceng ii jêkbelavbiinê bo aşti iî tenahî û yek biinê.Otonomî wek karek <strong>di</strong>mstkirin çu caranabît fêqiyê<strong>di</strong>mst yê şorişê. Fêqiyê şolêt <strong>di</strong>mst kirinê wekî millîkirinapetrolê yan çareserkirina çan<strong>di</strong>nê, û komgîriya(7l) karkeran,<strong>di</strong>bît bixebateka sivik û sist bihêne bi cih înan. Wekîvan çêkirin ii <strong>di</strong>mstkirina Ba'siya hindek kirin. Bonimone, paşî guhorîn, paşî gotin pasî nivêsîn, paşî ji binbirin!U herwesa şahê Iranê yê gorbegor û şorişa wî ya (sipî)ii dîmukrasiya parta wî (rastaxîz) ev hemî kare encamdan.Yan wekî dîmukrasiya bizava busilmana li îranê. Yanbizava şofînî li Turkiyê, ii şwîtika erebî li soriyê. Eve hemîdîmukrasiyêt kuştin ii xen<strong>di</strong>qan<strong>di</strong>nêne. Aya hindek hêzêt<strong>kurdî</strong> ii erebî, turkî ii farisî van rengêt dîmukrasiyê <strong>di</strong>xwazinda otonomî cU navda bijît? Yan van hêza <strong>di</strong>vêt ordu-46
gayêt zîndankirinê ii şolêt giran <strong>di</strong>mst biken wekî naziyanli faşiyan?Yan jî <strong>di</strong>vêt ordugayêt mişextan li Iranê ii Turkiyê mişetirbiken! Qeşe ii metranêt çerxêt navîn bê gunnehiyê <strong>di</strong> firotindaku bizotên agirê cengê pê bêşbiken(72). û melayêtIranê kilîlkêt behiştê cUdaneşerkeran li cengê Iraqê iiIranê ii serjêkirina kurda, ii maqwîlêt Ba'sîya ceng kireQa<strong>di</strong>siye, ii bombayêt jehrawî ii şîmyayî berdane ser serêzarokêt Kur<strong>di</strong>stanê yêt bê gunneh. Û (bamnêt) kurda destêrastê <strong>di</strong> kire <strong>di</strong>destê rijêma îraqê da, yê çepê <strong>di</strong>kire <strong>di</strong>yêrijêma îranê da.Gelek lîjnêt çareserkirinê <strong>di</strong> nav rêzêt şorişê da <strong>di</strong>mstbiinberî karesata ii pişti karesata, berî cengê îraqê ii îranê ûpişti hîngê. Û encamê hindê bu mişexitbûna sedhizara boTurkiyê û Iranê ii Soriyê ii Iraqê ii Ewmpa. Li vêre pUsyarek<strong>xwe</strong> <strong>di</strong>avête zakî (meydanê) cUbêjît: Aya lawaziya şorişên<strong>kurdî</strong> ii nehemganiyên wan ji egera nebiina van <strong>di</strong>mstkirinayêt ku serkeftin nedîti <strong>di</strong> nav hinavêt civakaKur<strong>di</strong>stanê ya ji merk coyî da bu?Aya <strong>di</strong>mstkirin (form) <strong>di</strong>karin pêşveçona <strong>di</strong>yalêktikî <strong>di</strong>nav leşê şoresêda çê biken?Bi hîzra min çu <strong>di</strong>mstkirin nînin ku bişên milletê me jinav paşkeftinê qurtal biken. Û <strong>di</strong>mstkirin hindek mirovêtbê berpirs ii serberday û bê pwîte naken armanc boguhorînê.Hêja (Mesûd Muhemmed) <strong>di</strong> kitêba <strong>xwe</strong>da«Ziviran<strong>di</strong>na hemberiyê bo teraziyeka alîseng» da<strong>di</strong>bêjît: "Evca dîroka me ma bê pejanê parastinê û <strong>xwe</strong>girtinê,ii em mayne bê şol <strong>di</strong>zakê(73) serbilindî û <strong>xwe</strong>şiyarizgarbiinê ji qeydên dîliyê. Û ji bilin<strong>di</strong>yê çavên me keftineser kursîk û meznahiya bike û ne keda, û ji vê çendêhindek wate çiine <strong>di</strong> nav gotin ii ser hatiyên foUcIorê meda,47
hizra me, hebûna me ya hevbeş ji bîrkirji bilî vegêrana kêmatiyaU ser me bi<strong>xwe</strong> dê bînî gotinek ya hey bi <strong>kurdî</strong> jî ûbi zimanek dî jî nebaşiyê li ser kurdan <strong>di</strong>bêjît ev gotine meji hêlên berî <strong>xwe</strong> ya wergirti, lê ber ii vajî wê gotinê tu çunamêzî derbarey hebiina giştf ya <strong>kurdî</strong>". Netewa Kurd netewekhêjaye, netewek jêrdeste, lê hêjabûn ii jêrdesti ûkedxwarî bitinê şorişê nabine pêş. Fere hêzên şorişê yekbigrin, û ji <strong>xwe</strong>ra politîkekê deynin girêdan bît bistiratîjîkêve, ii <strong>di</strong>plomatikek girêday bi şiyanê ve politîkekxelkê Kur<strong>di</strong>stanê bi arînît <strong>di</strong> çarçova rêk xistineka êk bîr ûbawerda li bin serkêşiyeka komî ya jîr lî jêhatî, ya bişêtriya xelkê Kur<strong>di</strong>stanê mhn biket bo bicihînana "Mafê çarenivîs yê gelê kurd bi azadî ii bi serbesti li ser welatê <strong>xwe</strong>Kur<strong>di</strong>stan". U şorişek <strong>kurdî</strong> dîmukrasî, cengek cemawerîbo demekê <strong>di</strong>rêj dîplomasiya me bibete pêş ii <strong>di</strong>gel hemîgelan bijîn li ser bingehêt wek hevî ii hemberiyê.Bizava azadîxwaza Kurdî parçeke ji şorişa cîhanî ya hevçerx ii ev bizave <strong>di</strong>bê <strong>di</strong> vê çeperîda bîL Û mafê rexnegirtinêyê hey beramber tayên bizava cîhanî, ji taya partênkomonist ii dewletên sosyalîzm daku rêzên <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>mstbUcen wekî <strong>di</strong>bînîn rexna bizava <strong>kurdî</strong> ya <strong>di</strong>mst û <strong>di</strong> cihê<strong>xwe</strong>daye. Lê ev çende <strong>di</strong> babeti nabin eger bizavaazadîxwaza Kurdî <strong>xwe</strong> Uwarê hêz ii şiyan ii pêşkeftinxwaziyê nebînit, daku mercên <strong>xwe</strong> pavête ber aUyên dî liser bingehê beijewen<strong>di</strong>yêt hev beş. Çunkî şoriş <strong>di</strong> van rojandawekî pirofîsor (Yorîkirasîn) serokê zankoya zanistêncîvakî ya ser bi komîta nawendî ya komonista soveyetî<strong>di</strong>bêjît: Hizrekê li ser me <strong>di</strong>danît ii nebitinê biteraziyêtpolitîka nîştimanperwer, lê biteraziyên politîka cîhanî jî.Gorîkuina ser<strong>xwe</strong>biina Kur<strong>di</strong>stanê ii aza<strong>di</strong>ya gelê Kurdsexmeratf vê bizavê yan wa he, evê dewletê yan yadî, vêbizavê yan êkadî, <strong>di</strong>vêt nehête pesencUcirin wek bîr û ba-48
werek stiratfjî.Pêkveristina bizava azadîxwaza Kurdî <strong>di</strong>gel bizavacîhanî ji hizra azadkirina Kur<strong>di</strong>stanê ii mafê gelê Kurd boçarenivîsa <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>hêt.Rojnamegêrekî pirsyar ji serkêşê Vêtnamê yê zîrek û binav"Hoşî Mine" kir, ku bizava aza<strong>di</strong>xwaza Vêtnamîgefeke U ser aştiya cîhanî. Bersiva wî: Eger aştiya cîhanî liser behra aza<strong>di</strong>ya gelê Vêtnamê bît bila cîhan bisojît.Divêtbihête zanîn ku; mirovê Kurd nahête rizgarkirin egerwelatê wî Kur<strong>di</strong>stan nehête rizgarkirin. Serbestî bi axêvegirêdayîye, ev rastiye <strong>di</strong>xazît lîste gîrîya gelê kurd, hêjatiyavî gelî, hemberî ii wek hevîya wî <strong>di</strong>gel gelên dî li serbingehên serbesti ii rastiyê bihête kirin.Û pê<strong>di</strong>viye bingehekê lêkoUnê yê Kurdî bihête <strong>di</strong>mstkirin, gelek zanav û pispor ii şareza ii ka<strong>di</strong>rên Kurd têdabîkevna şoU daku politika êmnahiya neteweyî ya Kur<strong>di</strong>stanêbi gotina wan bît. Û ji bo gogiran<strong>di</strong>na(74) hîzr ii bîr ûzanîna xeUcê Kur<strong>di</strong>stanê şol bUcet. Pê<strong>di</strong>viye em gelek <strong>di</strong>hişyar bîn dane kevîne <strong>di</strong>nav herî ii teqna împîryalîzmêda,ta eger rijêmek pêşkeftixwaz (Uj împîryalîzmê jî li serkursîka dewletekê ji van dewletên Kur<strong>di</strong>stan dagu-kirî bît.Em vê çendê <strong>di</strong>bêjîn ku nuhe rijêmek wesa nîne, çunkîeger heba da bêjît gelê Kurd mafê çare nivîsa <strong>xwe</strong> yê heyli wê parça Kur<strong>di</strong>stanê.îro ji gelê me yê kiu-d <strong>di</strong>hête xaztin, daku kongirekstiratijî girêdet, û hemî rêkxistinên şorişger û dîmukrasîpêşkeftinxwaz li Kur<strong>di</strong>stanê beşdariyê têda biken. Dakurêzêt Kurda bidene hev ii nakokiyêt <strong>xwe</strong> biden aliyekî iikerb û kwîn û beijewen<strong>di</strong>yên partf bazî û eşîrî yêt bertengji bîra <strong>xwe</strong>biben û da çekî <strong>di</strong> şerên bira kujiyêda bikarneînin.Çunkî hemî yêt xendekekê da ii cUjî dujminêt kur<strong>di</strong>i KurcUstanê cU cengin.49
Herwesa ji gelê me <strong>di</strong>hête xwaztin da encomenek(75)nîştimanî Kur<strong>di</strong>stanî ji <strong>xwe</strong>ra danît yê pêk hatfbît jixudanxîret û şorişgêrêt zehmeticêş û rêncber ii zana ji endamêtparta û bê layena, daku serkêşiya xebata gelê Kurdbiken.U lîjneka peywendîyê ya şareza li ser politika cîhanî berpu-syarbiket da karê dîplomatikî bibete pêş, ii pewen<strong>di</strong>yêtbizava azadîxwaza Kurdî <strong>di</strong> gel bizava azadîxwaza gelanbihêz bêxît, li ser bingehêt yek naskirinê ii hemberiyêcengek cemawerî <strong>di</strong>rêj helêxit ji bo rizgarkirina hemîparcêt Kur<strong>di</strong>stanê. Û <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> bi havêjîte nav dan iistan<strong>di</strong>nêt cîhanê. Wek hebiinek êk girtî ku nahête jêk cudakirinii mil keçî nahête kirin bi çu loqa.Dibê van armancêt qonaxkî yêt şwîtîca stiratijiyê li dorweranîbihêlîn iî <strong>xwe</strong> <strong>di</strong> ser ra gav bideyn û kolanastiratîjîka <strong>di</strong>mst bîgrîn "Mafê çare nivîs bo gelê Kurd li seraxa Kur<strong>di</strong>stanê bi azadî ii serbestî"(Firêdrîk Hirtiz) <strong>di</strong> kitêba <strong>xwe</strong>da (Netewe <strong>di</strong> politîk ûdîrokêda) <strong>di</strong> ber perê 276 êda <strong>di</strong>bêjît: Hizra çare nivîs çartişt yê <strong>di</strong> nav <strong>xwe</strong>da heyn:1- Tiraziya destnîşankirina regezî.2- Çonyetiya gotin ii peyda bûna <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>biya (îrada) neteweyî.3- Mebestên <strong>xwe</strong><strong>di</strong>biya neteweyî ii sinurêt(76) wê.U <strong>di</strong>bît gel wek milletek bihête <strong>di</strong>yarkirin li ser bingehêdeverê yan yê etnugrafî wate:Gel xeUcê vê deverêye, yan hindek kesin bêy pu-sa deveratiyêbidey berçavan,kirîyêt heyn.wan sexletên etnografîyêt <strong>di</strong>yarFiridrîk Hirtiz <strong>di</strong> per perê 275 êda <strong>di</strong>bêjît:«Çare nivîs wate: gel bi<strong>xwe</strong> rêberiya <strong>xwe</strong> ya dumahiyêdUcet bêy ku biyanî mayê <strong>xwe</strong> tê bUcen. Ji ber ku herêm bi50
hizra gelve ristiye, wate mafê bikarînana deverek <strong>di</strong>yarkirîya hey».Hirtiz <strong>di</strong>yar <strong>di</strong>ket ku çara nivîsa <strong>xwe</strong> <strong>xwe</strong>yî li ser çonyetiya<strong>di</strong>mstbûna <strong>xwe</strong><strong>di</strong>bya (îrada) neteweyî ii gotina wê <strong>di</strong>rawestiL Deng dan ii helbijartin wek rêyek peyda bii ji bobicih înana mafê çarenivîs lê wesa <strong>di</strong>yar bii ku dengdan jihindek cara bi <strong>di</strong>mstî îrada (viyana) xelkê demabirit, ji bertirsê.Bo nimune li ser vê çendê, dengdanên NapUyonê yekê iiduwê ii Hêtierî. Çunkî çare nivîs pê<strong>di</strong>viye xelk yê serbestii azad biL Da bişêt gotina <strong>xwe</strong> bi bistehî bêjit bêy tirs,lewma <strong>di</strong>bînîn hindek gela ya <strong>xwe</strong> daye <strong>di</strong> gel hindekêt dîbi şêwên fêdralî <strong>di</strong> nav siniirên yasaya cîhanî da.XeUcê Kur<strong>di</strong>stanê bihevra <strong>di</strong>karin karek pirr baş ii sipehîencam biden. Eger rêberiyek xort ii jîr ya bi<strong>di</strong>lê wî xelkîserkêşiya wî bikit. Wate; wekî ew xelk bihevra <strong>di</strong> kevne îşii karê xebatê <strong>di</strong>karin rêberiyek xort ii jîr dest nîşan biken,da karwanê xebata gelî bigehînite armancên wî.Raste mirovên zana ii şorişgêr buhayê wan gelek giringelê pê<strong>di</strong>viye murov peristf nemînit çunkî ev çende rêkxistinêtêk<strong>di</strong>det ii şoU <strong>di</strong>herimînit.(77) Herwesa <strong>di</strong>bîte pejan<strong>di</strong>rêya kar ii barê spehî yê xelkê xebat kerda.Erê gelo milletê kurd bi serkêşiya partên <strong>xwe</strong> yên xebatkerve şorişên Kurdî heUcuîne iî peqandîne navçavên <strong>di</strong>jmina,daku şwîna xwama goştê xav bi nîniika ii <strong>di</strong>dana,goştê kelî bi çengal ii çeqoya bixun? Yan jî ev şorişeheUcirîne da ji bin darê zordariyê rizgar bibin û şerma bindestiyêji ser <strong>xwe</strong> bi helînin?Gelê Kurd şorişên <strong>xwe</strong> yên helkirîn ji bo armancek pirrhêja ii pirr mezin ji bo aza<strong>di</strong>yê. Lê bi rastf azadî jî ne armanceke<strong>di</strong> <strong>xwe</strong> bi<strong>xwe</strong>de "azadî ne rizgarbiine ji" "azadî jibo armancekê" ew armanc rizgarkirina Kur<strong>di</strong>stanê iî mille-51
tê kurde ji bo siida çînên tepeser.Me azadî bi dîtina kilasîkî nevêt şiyan ii neşiyan <strong>di</strong> şolekî jişolanda, yan jî mirov çawan hez biket wesan baxivit. Herwesamebest me pê bi azadîyê kwîr hizir kirin nîne <strong>di</strong> pê<strong>di</strong>viyatencivakîda. Çunkî ew azadî aza<strong>di</strong>yek pwîçe. Wekî <strong>di</strong>bîte gaziyekji bo viyan ii neviyana helbijartinê daku mirov "EZ" bit ûdwîvelankê mîratiyeka bîyanî bit yaku Kur<strong>di</strong>stan bi hêza supayii bi darê zordariyê êxistiye bin çengê <strong>xwe</strong>(78) û yasayên binavêserbesti ii aza<strong>di</strong>yê derd <strong>di</strong>êxît û li ser xelkê meyê jar belavdUcet. Aza<strong>di</strong>ya me <strong>di</strong>vêL Aza<strong>di</strong>ya berpirsyare beranber gelêkurd û zivran<strong>di</strong>na jîna civakî ji milletê Kurdra, ii nehêlana zordariyakomelayeti ii ked xwariya aborî ii hizrên eşîrî yên rîzî iirizgarkirina erdê meye.Hîngê helbijartin karek rewane bêy ku asteng bikevîte <strong>di</strong> rêda,çunkî qeydû zîncîrên <strong>di</strong>liyê <strong>di</strong> hêne pirtikan<strong>di</strong>n. (Bîxofiskî) <strong>di</strong>kitêba <strong>xwe</strong>da (mirov û civak) li ber perê (70-71) êda <strong>di</strong>bêjit:«Civak sîstemek vebiriye, ji bo peywen<strong>di</strong>yên civakî, hebûna<strong>xwe</strong> <strong>di</strong> nav <strong>xwe</strong>da ya hey, bêy ku îrade yan hizra mirovan yekyek bidî berçavên <strong>xwe</strong>. Lê pêşkeftin bi rêya wan kesane yên kuboyne endam <strong>di</strong>nav civakêda. Herkesek wekî ji dayîka <strong>xwe</strong><strong>di</strong>bit <strong>di</strong>bite endam. Lê <strong>di</strong>gel <strong>di</strong>jît li bin yasayên civakî yên kucivaka mirovayetiyê rêk <strong>di</strong> êxin»Seydayê hêja "Mesûd Mehemmed" <strong>di</strong> kitêba <strong>xwe</strong>da yaku berînuhe me navê wê anî <strong>di</strong> ber perê 57 ê da <strong>di</strong>bêjit: «Me pêşvaziya(79)vî demê nu ii pirrî raperînên hemî reng ii cor kir yê kuhindeka ji wan <strong>xwe</strong> <strong>di</strong> ser mafên neteweyî ra <strong>di</strong>havêt bo mafêncivakî piştf bîst iî şeş çerxên wêrankuina şiyanên <strong>kurdî</strong>, ku neşyaynpirekê li ser biçiiktirîn rwîbarê <strong>xwe</strong> danin ji vî alî biçinalê <strong>di</strong>n».Çima nabit Kurd pirrî viyana netewê <strong>xwe</strong> bin?.. Çima nabitserşoriyê qebiil nekin? Û bi <strong>di</strong>mstf cU hizra pirolîtariya nav neteweyînegehiştin. Lê hindek partên komonist yên berze ii nihê-52
nî. Yan jî yên <strong>di</strong> kursîka biratiyêda riiniştin <strong>di</strong> vê rastiyênagehin. Ew Lênînîne pitir ji Lênînî ii <strong>di</strong> gel hindê kesekneşêt bêjit ku Lênîn îdyalist bii, ii her ewe yêku aşkera iibê tirs <strong>di</strong>gotarê <strong>xwe</strong> yê binav ii dengda "Derbarey kerametaneteweyî ya rosan" da gotî "Em <strong>di</strong> tijîne ji kerameta neteweyî,û ji berhindê me mil keçî bo demê(80) borî neviyaye,û herwesa em hez milkeçiyê bo demê nuhe nakîn"Herweha <strong>di</strong>bêjiL «Ew bendê <strong>di</strong> bendegiyê da ji dayik<strong>di</strong>bit nahête lome kirin, lê ew bendê bendegiya <strong>xwe</strong> ciwan<strong>di</strong>ket ii na xwazit <strong>xwe</strong> jê qurtal bikit, ew bendek pirr pîs iiherimiye ii ji hejî neviyan iî <strong>di</strong>l reşîyêye».Lênînê nav neteweyî derbarey <strong>pirsa</strong> neteweyî <strong>di</strong> jimara44 ya(Ayskîra) da <strong>di</strong>bêjit: «Ser<strong>xwe</strong>bûna neteweyî negirêdayegirê<strong>danek</strong> nehête vekirin ji berjewen<strong>di</strong>yen çînayetîyên pirolîtarya xebatker, ku ferbit bizav bihête kirin ji bobidestve înanê bê merc <strong>di</strong> her kawdana da bît».Ew şorişa millet hemî pê ra<strong>di</strong>bit ew bitinê <strong>di</strong>karit şorişekbi serketf bît». Lênîn ho <strong>di</strong>bêjit. Mirov <strong>di</strong>şêt vê bikitenîşana semekeftina şorişa <strong>kurdî</strong> ya pirt pirt ii ji berêk çoy,wekî <strong>di</strong>mşmê kirêtê otonomî <strong>di</strong>helguit ii peywen<strong>di</strong>yen<strong>xwe</strong> bihindek kesan ve girê <strong>di</strong><strong>di</strong>n bêy ku behrek <strong>di</strong> wanberjewen<strong>di</strong>yada hebît.Lênînî daxwaz ji pirolîtarya kir daku baweriya <strong>xwe</strong>bîden bal cuda biina nerwîcê ji Siwêdê. U jê xwast dakuzoxan<strong>di</strong>nê(81) bUcin <strong>di</strong>j helgirtina nerwîcê bî zorî, wekîreben iî maqwîlên gunda <strong>di</strong>viya.Lê maqwîlên me piriipagenda berfu^eh <strong>di</strong>kin daku Kur<strong>di</strong>stanbimînit parçek ji wê dewleta Kur<strong>di</strong>stan bi agîr iixwînê dagir kirî.Û <strong>di</strong>vî demîda Marks <strong>xwe</strong> xerîb <strong>di</strong>bînit û <strong>di</strong>bit <strong>di</strong> vê rastiyêgehiştibit wekî daxwaza cuda buna Erlanda ji Ingilistanê(82)kirî. Herwekî Lênînî <strong>di</strong> gotara <strong>xwe</strong>da53
«pirolîtariya şorişgêr û mafê çare nivîsa gelan» yê kubelav boy <strong>di</strong> kitêba «nivêsîn derbarey <strong>pirsa</strong> neteweyî»U ber perê 146 ê <strong>di</strong>yar kirî.Milletê me yê Kurd daxwaza rizgarkirina Kur<strong>di</strong>stanê jidagîrkirinê <strong>di</strong>kiL Karê rizgarkirinê karek pir hêja ii pêşveroye<strong>di</strong> mêjoya kevn ii hevçerxda. Lê poUtfka çewsan<strong>di</strong>n iitepeserkirina neteweyî "Politîka cudahîya gelan ii milletane".Li kaniina <strong>di</strong>wê ya sala 1914 ê Lênîn <strong>di</strong> "Neqşê berçavkirina<strong>pirsa</strong> neteweyî" da got: Pirsa neteweyî pirsekcîhaniye. Dibê bihête wergirtin <strong>di</strong> barê dîrokî ii aborîda.Hezjêkirina neteweyî nîşana şorişa <strong>di</strong>je.Daxwaz kir ku deverên neteweyî bibne yek (vejînaZimanî, hişyarbiîna neteweyî H.Ld(83) û avakirina dewletaneteweyî pê<strong>di</strong>viyatiyeka aboriye).Lê çima hindek bazirgan <strong>di</strong> cîhana me ya nuhe da, milletême yê kurd gunneh bar <strong>di</strong>kin demê yekbiina <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>xwazit?Xwe peristiya van jîra, tê gehiştina wan ji bo serbestiyêkiire kir. Çunkî ew kesê <strong>di</strong> <strong>pirsa</strong> neteweyî negehit <strong>di</strong>kolana aza<strong>di</strong>ya milletan ii mafê çarenivîsa wanra, ew <strong>di</strong><strong>pirsa</strong> gelan ii <strong>pirsa</strong> aza<strong>di</strong>yê û navneteweyiyaprolîtariyanegehiştiye.Gelî bira, dagîrkirinê ev <strong>xwe</strong>liye ya biserê me werkirî iiev hemî kul ii derde yê ji mere çêkirin. Dagîrkirînê ne<strong>di</strong>karîvê hemiyê <strong>di</strong> gel me bikit eger hindek kes her ji me bi<strong>xwe</strong> nebane xizmet karên wê. Evan kesa milletê me yê bêriimet kirî. Û xuh û xwîna rêncberên me dayne mêtinê,taku heryek ji me <strong>di</strong> cihê <strong>xwe</strong>da libirayê <strong>xwe</strong> boye <strong>di</strong>jminû kerb ii kwîn jêk helgirtin.Ee milletên miUceçiyê bo dagîrkera <strong>di</strong>kin ew nama bendegiya<strong>xwe</strong> muhr <strong>di</strong>kin. Ji ber vê çendê <strong>di</strong> bê bizava azadîxwaza <strong>kurdî</strong> kêşa <strong>xwe</strong> bi destê <strong>xwe</strong> bigrit. Çunkî bitinê êş54
û derdên milletê me hemî wan hêcetên pwîkên dîmukrasîû otonomî <strong>di</strong>birin. Ew hêcetên <strong>di</strong>bine egera berdewamiyadest <strong>di</strong>rêjiya <strong>di</strong>jmina li ser milletê me. Yan paşdakêşanahêzên dagîrker , yan jî şoriş dê ya berdewam bit. Babetêerdî babetek niştimaniye, babetê dîrokêye, babetê şeref iijînêye. Kêmati ii milkeçî têde nahête kirin. Jîna me iişerefa me parçeke ji Kur<strong>di</strong>stana me.Hêzên pir şiyanên derûnî yên milletê me hêviyên ciwanû hêja û mezinên vî milleti ava <strong>di</strong>kin. Ronahiya hizrêngelê me dê karwanê baweriya here giring <strong>di</strong>van kawdanênnuheda ne ev harîkare yan ewê heye, ne ev kempeye yanya <strong>di</strong>ye, lê baweriya mezin iî hêja ewe ya bi milletf piştgerm ii mukim bit. Paqijtirîn serbestf ii aza<strong>di</strong>ya em têdabijîn ii şol ji bo bikîn, nebitinê aza<strong>di</strong>ya rojhelat ii rojavaye.Lê herwesa azadîya nîştimanê ku ji bo wî xebatê <strong>di</strong>kîn. Jiber vê çendê nabit hîç kurdek <strong>xwe</strong> bi<strong>di</strong>t paş, çunkî <strong>xwe</strong>danapaş kêmasiye beramber milleti ii şerefê ii hemî erkênmirovayetiyê.Hindek kesên dî yên heyn, zimanê <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>rêj <strong>di</strong>kin ser birayên<strong>xwe</strong>, û ew <strong>di</strong>zanin birîndarkirina bîra bizimanî ii gotinênne<strong>xwe</strong>ş, (Uwarên milleti pê ava nabin, lê şiyanênwan bi<strong>xwe</strong> ii yên hemî gelî pê sist ii wêran <strong>di</strong>bin. Ew şiyanênku nuhe milletê me ji hemî tişta pitir pê<strong>di</strong>vi wane.Pê<strong>di</strong>vî yekbiina hemî rengên çekiye, yên ramyarî, supayî,aborî, rewşenbîrî, derûnî, komelayetf, û hemî <strong>di</strong>jî bingehên<strong>di</strong>jmina bihêne bikar înan.Em (U pê<strong>di</strong>vîne perdê ji ser <strong>netebayên</strong> <strong>xwe</strong> bihelînîn iirexnê li alozî û ne<strong>di</strong>mstiyên <strong>xwe</strong> bigrîn. Daku bişêyn çarebikîn û van alozîya û necUmstiya nehêUn.Xwe naskirin dê hizrên me gogirînit ii baştirîn rê dê nîşame <strong>di</strong>t ku pê bigehîne armancên <strong>xwe</strong>, yên hêja îi mezin bidestve înana çarenivîsa <strong>xwe</strong> û bi cihînana cUmukrasiye ii55
sosyalîzmê, ji bo me ii ji bo zarokên me, da giyanê pakêşehîdên me, <strong>di</strong> <strong>di</strong>l <strong>xwe</strong>ş bin û bi tenahî <strong>di</strong> nav gorên<strong>xwe</strong>da, <strong>di</strong> nav axa pîroz da, <strong>di</strong> nav hinavên Kur<strong>di</strong>stanêdaakincî bibin.56
Got û bêja riyalîst royî û îdyalîst royîDiyarda (zahîra) hizra "pêşkeftinxwaz" yê hindek rijêmênKur<strong>di</strong>stan dagîrkirî, ii neweyiya hevalîniya wanrijêma bo gelê kurd iî dehol qutan ii gotin ii piriipagendênşorişgêr, eger bi rastî ii <strong>di</strong>mst bit; ji neweyiyên xeUcêkevin derbarey şirovekirina hebiina bu^siya û hewra ii şevii roja, gelek <strong>di</strong> cuda nînin. Lê tiştê ji hemiya ne<strong>xwe</strong>ştirhindek serkêş ii serokên kurda wekî peywen<strong>di</strong>yên derveşirove <strong>di</strong>kin, vê hevalîniyê bi hevalîniyek stiratîjî <strong>di</strong>zanin.Û tiştê kenî-girî pêbihêt ev renge efsane biçiiktirîn alozîbo wan seroka peyda naken beramber kêşên asê ii alîzî,çare serîyên tahil (tal) yên <strong>di</strong>kevne <strong>di</strong> rêya wan da.Dîrok nivesê Ingilistanî(Pawil Conson) î <strong>di</strong>yar kir ku,"Nave roka zanista cugrafiya politîkî, şiyana cuda kirinêyeli navbera pileyên hemî rengên xirabiyê". Ji ber hmdê pê<strong>di</strong>viyegelê me bizanit ku hemî rijêmên davê zordariyê lihindav Kur<strong>di</strong>stanê ragirti ii Kur<strong>di</strong>stan dagîr kirî, ew <strong>di</strong>xwazinkurda mijwîl bUcin bi hevpeyvîn û hevalîniya bidu^w daku bUcine perde û, libin wê perdê berdewamiyêbi<strong>di</strong>ne dagîrkirina <strong>xwe</strong>.Wekî dujmin destê rastê bote dîrêj<strong>di</strong>kit tijî destê <strong>xwe</strong> yêçepê toz ii <strong>xwe</strong>liyê cUhelguît da bihavêjite serçava. RijêmênKur<strong>di</strong>stan dagîrkirî, herdem bikarên zordariyê ii hovîracUbin. Çunkî wan baweriya bi sericeftina <strong>xwe</strong> hey.Ne bi tinê tuxwîb iî merzên cugrafî yên bidest hatine çêkirinii Kur<strong>di</strong>stan kiriye çend parçe, ne bi tinê ew tuxwîbziyanê <strong>di</strong>gehînine mUIetê me, lê hindek tuxwib li merzêndî wekî <strong>di</strong>jkî ii beijewencUyên êlî [eşîr) çinayetf yên <strong>di</strong> navmeda heyn me <strong>di</strong> êşînin û ziyanê cUgehînine me. Herweşatuxwîbên eşîrî û <strong>xwe</strong> peristf ii paşkeftin û nezanînê û57
tuxwîbên tirsê ji girê<strong>danek</strong>a kongireka stiratîjî bo yekgirtinarêzên bizava azadîxwaza gelê me. Tuxwîbên tirsê ji serbestiû aza<strong>di</strong>yê û ji destdana serokatiyê. Tuxwîbêngogirîna hizrên civakî yên ku me <strong>di</strong> gehînine azadî û ser<strong>xwe</strong>bonê.Hindek rêkxistinên <strong>kurdî</strong> <strong>di</strong>mşmê otonomî bilind <strong>di</strong>kin<strong>di</strong> çerxê azadî ii ser<strong>xwe</strong>bonêda. Di çerxê veçixîna sîstemêkolonyalîzmî ii hêrişa împiryalîzmî ii berfireh biina berjewen<strong>di</strong>yêndewletên mezinda.Ev <strong>di</strong>mşme (<strong>di</strong>ruşmê otonomî) yê nerimtire jiwan <strong>di</strong>mşmênserokên kurda berî yek çerx (sedsala) hel<strong>di</strong>girtin. Pêşewayêkurd nemu- Be<strong>di</strong>rxan Beg û şêx Obeydulayê Nehrîhizra ser<strong>xwe</strong>biina Kur<strong>di</strong>stanê <strong>di</strong> îna pêş û ji bo bidestveînana wê armanca pîroz xebat <strong>di</strong>kirin. Şorişgêrê kurd şêxMehmûdê Hefîd ii şêx Seîdê Pîran ii Qazî Mehemedîhindek bînyatên wekî serxwcbunê bo kurda da<strong>di</strong>nan. Û pêşewayênemîr Mustefa Barzanî dîtina ji tuxwîbên Kur<strong>di</strong>stanêyên bidest hatîne çêkirin derbaz <strong>di</strong>bii... Ew ser kêşêhemî milletê Kurd bii. Umêda wî serbesti ii aza<strong>di</strong>ya vîmilleti bii. Lê xudê jê razî li pişt komeka rewşenbîrênKurd berze bi bii. Evce stiratîjiya ser<strong>xwe</strong>bûna Kur<strong>di</strong>stanêguhurî ii kîre "otonomî". Kurda çu hevalên bi rastf nabineger nebine êk. Wekî gelê Kurd hebûna <strong>xwe</strong> xuya kuhîngêdê heval jî hebin. Nîkson î <strong>di</strong> kitêba <strong>xwe</strong>da "Aştiyabi rastr' <strong>di</strong> ber perê 96 êda got: "Hemî serok beramberçavkên kamêra li aştiyê <strong>di</strong> geriyan, lê li pişt devên dayêxisti<strong>di</strong>zivrîneve ser rastiya <strong>xwe</strong>; (zordar ii lêkirî) (KêtUc iimişk) (nêçîr ii nêçuA^an) (kêbir ii kênebir)"(84)Peywendî <strong>di</strong> gel dewletan şanogerî nîne, herwekî mu-ov<strong>di</strong> çîte <strong>di</strong> nav Iehenda(85) şêrîda, ji ber hindê ewêhevrûniştin û hevpeyvînê <strong>di</strong>ket <strong>di</strong>bê yê şareza ii netirs bit.Nîkson her <strong>di</strong> wî jêderê jorîda li berperê 40-41 ê da58
<strong>di</strong>bêjît: «Hîç serokekî mafê kombonê <strong>di</strong> gel neyarê <strong>xwe</strong>nîne, eger bi <strong>di</strong>mstf bingehên hêz ii şiyanên <strong>xwe</strong> û yênneyarê <strong>xwe</strong> ne niyasit ii nezanit, ii eger tiştek nebit, da kêmatiyê(musawemê) li ser bikeL yan kêmatiyê pêbidetkirin. Û eger yê amade nebit hindek şareza wî birêvebiben».Hindek dewlet pêtu- ji hevalîniya me <strong>di</strong>tirsin wek ji <strong>di</strong>jminiyame. Çunkî ew <strong>netebayên</strong> kar li ser me <strong>di</strong>ken, mepir<strong>di</strong>kin ji êş û jana ii hevalîniya hosa dê ya bê fêqî bit.Eger me bawerî bi pê<strong>di</strong>viyatiyên êkgirtina hêzên Kur<strong>di</strong>stanênebit ii bi yek dîtin mêz nedîne stiratîjiya Kurdî meçu heval nabin.Yê biyanî hind mêz na<strong>di</strong>te hevalîniya te hindî mêz <strong>di</strong><strong>di</strong>têkanê dê çi ji te vergiriL Yan kanê dê çawan §êy hevalîniyawî parêzî.Stiratîjiyê Ingilîstanî yê bi nav ii deng (sêr Robert Tombson)hêza neteweyî <strong>di</strong>yarkir ku "Şiyana mirovan -t-çi <strong>di</strong>hête terxan kirin -t- çi <strong>di</strong> <strong>di</strong>ldaye bihêt kirin".Netebayên hemî tayên markisismê <strong>di</strong> cîhanêda me kirine<strong>netebayên</strong> <strong>xwe</strong>, îna bi me kenîn ii bo <strong>xwe</strong> yarî bi me kirin.Şerenîxa cîhanî li ser berjewen<strong>di</strong>yên herdu kempa(sosyalîzim û impiryalîzim) me kire kovana <strong>xwe</strong>, ii nakokîli nav bera rojhelat ii rojava me kire kêşe ii <strong>pirsa</strong> <strong>xwe</strong> mewek îdyalîstan hizra <strong>xwe</strong> cU hemiya da kir û ew duaişm rakirinyên hurr ii bayên çîhanî bi serda <strong>di</strong>hên ii em mayne jibîr kirî ii ketin ya me <strong>di</strong> xut û <strong>di</strong> kelojît. Em <strong>di</strong> puîn jiîdyalîstiya Eflatonî û demiya HigiU û metuyalîstiyaMarksî. Û zarokên KurcUstanê jî yê bi napalm ii bumbayênjehrawî û bayolojî cUhêne sutan<strong>di</strong>n.Hindek lawên me yên metiryalist <strong>di</strong> hîzr ii bîra cUgehinwek çarçovek sar iî tezî, bêy li <strong>xwe</strong> binêrin û gotina Marksya binav û deng ya bo <strong>xwe</strong> ji ber kirî "karkera çu nîştiman59
nînin". Ev gotine ya <strong>di</strong>mste wekî karker hest <strong>di</strong>ket ku yêazade <strong>di</strong> civakeka azad da. Lê karkerê kurd ne yê azade <strong>di</strong>Kur<strong>di</strong>stanê da.Çima <strong>di</strong>hêlîn milletê kurd gorî beijewen<strong>di</strong>yên xelkîbibît?.. U boçîji bîr <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>bin ku mirov <strong>di</strong>vêt şagu-dê warê<strong>xwe</strong> bit, û hemî politîkvanên mezin politîka <strong>xwe</strong>naneqşînin eger li ser bingehê berjewen<strong>di</strong>yên milletên wanne biLPolitîka me ya derve <strong>di</strong>vêt li ser bingehê berjewen<strong>di</strong>yêngelê me bit, ne bi tenê li ser binyatê felsefê. Çunkî ewênfelsefe danay, ya danay da ku hizra pê mhin bikin weknîşa<strong>danek</strong> bo şolî.Peywen<strong>di</strong>yên me <strong>di</strong> gel her parteka bît <strong>di</strong>vêt <strong>di</strong> xizmetaberjewen<strong>di</strong>yên gelê meda bit, û li ser bingehê beijewendîbawerî, pêkînan ii rêzgulina herdu la bo êkii du bit... Û ewpeywen<strong>di</strong>yên <strong>di</strong> gel stu-atfjiya me ne guncin <strong>di</strong>vêt bihêlîn ûpişta <strong>xwe</strong> bidînê, wekî em hevpeyvînê <strong>di</strong>kîn, <strong>di</strong>vêt kulavêtsiîr iî şîn bideyne aliyekî, iî li pey daxwazên gelê <strong>xwe</strong>baxivîn.Divêt me aydyolojiyek hebit rêberîya me bikît wekî emxelkê <strong>xwe</strong> kom <strong>di</strong>kîn ii rêk têxîn. Di bê tê bigehîn ku peywen<strong>di</strong>yêncîhanî renga nasnakin. Û serkêşê ramyarî yêalayê sûr yan şîn ra<strong>di</strong>kit <strong>di</strong>nav gorepana <strong>xwe</strong>da, wî ji berhindêye bîra xelkê <strong>xwe</strong> ii êketiya tiyorî ii êk armancîyêbînît û xizmeta çîna <strong>xwe</strong> pê <strong>di</strong> hênite pêş. Lê serkêşêramyarî yê <strong>di</strong> gorepana derveda şol dUcet, <strong>di</strong>vêt berjewen-(Uyên milletê <strong>xwe</strong> bihelgirît ii bînite pêş.Şerenîx li navbera dewletan, şerenîxe li navbera beijewen<strong>di</strong>ya.(Nîkson) <strong>di</strong> kitêba <strong>xwe</strong>da (Aştiya bî rastf) li berperê46 ê li pey serbor ii şolê <strong>xwe</strong> <strong>di</strong> gel dewletan <strong>di</strong>bêjit:"Rastiya here mhin û aşkera ewe aydyolojiya dewletênmezin ne <strong>di</strong> gel politfka wan ya derveye". Ew hêzên <strong>di</strong> gel60
kurda bi hevrikî cuyn eger baweriya <strong>xwe</strong> bi "Bijî ii bihêlexelkê dî jî bi azadî bijît" ne înin ii şol pê nekin, ev devereçu aştiyên bi <strong>di</strong>msti û çu ne aştiyên birixmatî ii ne çu êmnahiya<strong>di</strong>bînit.Lê neweyî ii efsaneyên hindek hêzên <strong>kurdî</strong> û bîyanî <strong>di</strong>nivêsinku <strong>di</strong>bit aştiyek bihête bidestve înan li bin sîberadagîrkirinê. Ew hêz <strong>di</strong> du rwîne.Çunkî serok ii serkêşên riyalîst yên aydyolojîyê li xwan<strong>di</strong>ngehênka<strong>di</strong>ra <strong>di</strong> xwînin ii ji wan jî serkêşên radîkal, berjewen<strong>di</strong>yênmilletê <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>danine ber çavên <strong>xwe</strong> ii mezintirji vîyana <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>zanin ii giringtir ji îdyalîst ii metiryalîstan<strong>xwe</strong>jî <strong>di</strong> nasin.(Firanklîn Rozfilt) î li sala 1945 ê gote gelê emrîkî yêgelek <strong>di</strong> cengê cîhanî yê duwêda westiyay ii mandî boy,gotê "Me zanî ku em bi tinê neşêyn bi aştî bijîn". Ewca ewrijêmên Kur<strong>di</strong>stan dagîrkirî bila ji serborên <strong>xwe</strong> yên şikestxwarî <strong>di</strong> gel gelê Kurd bizanin ku: Milletên wan neşên biaşti bijîn eger milletê Kurd jî <strong>di</strong> aştiyêda nebit. Û bêy wekhevî ii serbestf ii azadî ii <strong>di</strong>mstiyê çu aştf peyda nabin.Hindek komên hêzên KurcUstanî (kotirên aştiyê) yênheyn, li ser binyatê otonomî <strong>di</strong> pu-sa <strong>kurdî</strong> <strong>di</strong>gehin. Baweriya<strong>xwe</strong> bi tuxwîbên bi dest çêkirî <strong>di</strong> înin <strong>di</strong> nav Kur<strong>di</strong>stanêda. Lê sîstema cîhanî wesan <strong>di</strong> <strong>pirsa</strong> Kurdî nagehit. Ew<strong>di</strong>bînin ku pusek êkgirtiye li hemî parçên Kur<strong>di</strong>stanê wekîêk. Bizava azadîxwaza <strong>kurdî</strong> li her parçeka Kur<strong>di</strong>stanê bitşînwarêt <strong>xwe</strong> yên aşkera yên li ser parçên dî yênKurdîstanê heyn. Lê "kotirên aştiyê" yên îdyalîst <strong>xwe</strong> ji vêrastiyê <strong>di</strong>parêzin û jê (Urevin bi navê hindê ku riyalîst iîrast bînin.Hindek komên dî yên Kurda, koma "Bazên tund ro" biçavekê cU <strong>di</strong>nêrine netewa Kurd; Ke netewek hêjatir ji neteweyêndî ii <strong>di</strong>jminatiya wan gelan (Ukin ku serokên wan61
peywen<strong>di</strong>yên Kolonyalîzmî <strong>di</strong> Kur<strong>di</strong>stanê da akincî kirîn.Koma "Bazên tond ro" <strong>di</strong>xwazit bizava azadîxwaza gelêkurd <strong>di</strong>jminayetiya gelan ii serokên wan bikit wekî êk. Evkesne ji dervey peywen<strong>di</strong>yên cîhanî U <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> mêz<strong>di</strong>kenû gelê Kurd <strong>di</strong> kêşne kotanek bêder. Di vêt her kurdekbizanêt gelê Kurd hevalê hemî gelane, ii xebata wî bitinê<strong>di</strong>jî rijêmên Kolonyalîzme yên Kur<strong>di</strong>stan dagîr kirî ii gelêKurd êxistiye bindarê zordariyê ii xwîn ii xuha wî <strong>di</strong>mêjin.Koma sêyê ya hey koma "Tirsnûk û revrevoka" dîbêjn:"Em hosa bijîn ûbi halê <strong>xwe</strong> razî bîn baştire ji desthelînan ii serhildan ii <strong>xwe</strong> dane kuştin û mişextbiinê". Ewkesane gelek bi tirs li hêza <strong>di</strong>jminan <strong>di</strong>nêrin, lew nikarinrêya <strong>di</strong>mst ji <strong>xwe</strong>re bi helbijêrin. Bizava aza(Uxwaza gelêKurd ya ji kul ii kovanên milletê Kurd zay û peqî û helavêti,da berevaniyê ji hebiina vî mUîeîê nepitir ji aza<strong>di</strong>ya<strong>xwe</strong> <strong>di</strong>xwazit, hemî milletên azad (U cîhanêda.Daku azadî ii serbestiya <strong>xwe</strong> bizivirînîn ii berevaniyê jêbikîn em pê<strong>di</strong>vî cugrafya yêyne, çunkî cugrafya wekî ceneral(Dîgol) <strong>di</strong>bêjit: "Cugrafya, egerê mezinê çêkirin ûsazkirina dîrokêye".Milletê Kurd yê azad nabit ger li ser axa welatê <strong>xwe</strong>Kur<strong>di</strong>stanê nejît, ii bêy rizgarkirina vê axê gelê kurd sax iiazad û serbest nabit.Kur<strong>di</strong>stan <strong>di</strong> nexşê peywen<strong>di</strong>yên cîhanî da, erdek lêk vekiriye,ii <strong>pirsa</strong> KurcU êke li ser vî erdî. Milletê Kurd, gelêkurd, netewa Kurd, hindek têgehiştinên jêk cudane, lêkakil ii naverok ber êkin <strong>di</strong> sîstema cîhanî da.Bizava aza<strong>di</strong>xwaza Kurdî dê her her hebit. Bi cahirî(86)<strong>xwe</strong> mijwîl kirinê bi hizrên pwîçve, yan <strong>xwe</strong> bihindê bînînderi ku rastfyê bi rastf nasnakeyn. Baştire em <strong>xwe</strong> hîkeynejîna birênc û ne<strong>xwe</strong>ş da bişêyn bizava <strong>xwe</strong> bibeyne pêş ii62
oja serkeftina <strong>xwe</strong> nêzîktu- bikeyn.Aştiya bi rastf <strong>di</strong> KurcUstanê da pê<strong>di</strong>vî politfkeka girêdaybi şiyanêveye. Ew politfka pêdîviyatên şorişa <strong>kurdî</strong> têdabin ji bo peyda kirina aştiyê.Hêz ii şiyanên Kurdî yên êkgirti <strong>di</strong>karin bo <strong>di</strong>jminaaşkira û xuya bikin ku; hîç sud bo wan <strong>di</strong> <strong>di</strong>jminatiya gelêKurd da nîne, çunkî gelê Kurd herdem yê amadeye berevaniyêji <strong>xwe</strong> bicUt paş.Lê eger <strong>di</strong>jmina berdewamî da <strong>di</strong>jminatiya <strong>xwe</strong> berambermilletê me pê<strong>di</strong>viye şorişa me nebitinê beravaniyê ji<strong>xwe</strong> bikiL lê hêrişa bikit ser, da ku naçar bibin ii rêya rastbigrin û destê zordariyê li ser Kur<strong>di</strong>stanê bihelînin. Divêtem ba§ bizanîn, ku <strong>di</strong>jmin zimanê dîmukrasiyê nizanin iinevên bizanin.Hindek kes wesa <strong>di</strong> dîmukrasiyê <strong>di</strong>gehin ku deng<strong>danek</strong>e<strong>di</strong> helbijartineka bi <strong>di</strong>rew daku peykêt çîna mîrkar bihelbijêrin.Ew bivê çendê dîmukrasiyê ji bingehê wê yê birixmatîve<strong>di</strong>kin, ii hindek yasayên taybetf yên kawdanênKur<strong>di</strong>stanê bi hindek tiyorên lîbralî yên biyanî ve girê<strong>di</strong>den.Beriivajî metiryalîstan yên ku van yasa bi <strong>di</strong>mşmêntiyorîve girê<strong>di</strong><strong>di</strong>n, ii yasayên giştiyên sosyalîzma zanistf jikarê dîmukrasî vala <strong>di</strong>kin.Divêt em dîmukrasiyê nasbikin li ser binyatê politîkî,civakî, aborî. Dîmukrasiyeka avakirî li ser aza<strong>di</strong>yê, ne liser tirsê ji aza<strong>di</strong>yê. Bingehê dîmukrasiyê wek hemberiyahêdî hêdîye ji binî taku <strong>di</strong>gehîte serî. Li ser bingehê têgehiştinii boçiina gelî bo dîmukrasiyê. Ne bizor lêdan ii fişarji serî bo binî. Dîmukrasî (U bê royê wê rastî û berpirsîyacivakî bit. Dîmukrasî (Uvêt ji rwîti ii buha giraniya neteweyîii vîyana mirovayetiyê bit. Xwe şwîştin ji vê rastiyêdu rwîyatiye û <strong>xwe</strong> peristiye. Çu cUmukrasiya bi rastf bêysosyalîzim peyda nabit ii çu sosyaUzma bi rastf bêy63
dîmukratf peyda nabit, çunkî peywen<strong>di</strong>yeka mukim ya linavbera wan hey.Aya <strong>di</strong>bit vî rengê dîmukrasiyê bicih bînin daku otonomî<strong>di</strong> nav da bijît? U otonomî <strong>di</strong><strong>di</strong>ne kesa nadene erdî iiwelatf, wekî dewleta dîmukrasî (Siwêsra) û dewletasosyalîzmî (Yekêtiya Sovyet) ii dewleta <strong>di</strong>ktatorî ya îraqêbo nimiinek tiyorî.Dîmukrasiya "Tevav" (mutieq) armancek îdyalîste, ûotonomî armancek îdyalîsti tire. Çu dîmukrasiyên tevav <strong>di</strong>cîhana^ me ya îro da nînin, otonomiyê rast û <strong>di</strong>mst têdabijît. Û dîrok nikarit yek nimûnê vê hizra îdyalîst bi<strong>di</strong>teme, yan bome <strong>di</strong>yar kit. Lê çu dîmukrasî bêy azadî nabin ûçu azadî bêy dîmukrasî jî nabin. Ew mUletê rwîmetiya<strong>xwe</strong> ya nîştimanî li ser welatê <strong>xwe</strong> nebit, neşêt <strong>di</strong>lsozêdîmukrasîyê ii navneteweyîyê bit.Eger bi rastf û dmisö bît, ew otonomî yê dewleta sovyêtidaye hindek kêmasiya (hin<strong>di</strong>kiya) li nav <strong>xwe</strong>, çu nexşêncugrafî bo nehatine dîyarkirin. Çunkî ew otonomî yê dayekesên xelkê yek dever, yan kesên belav li ser gelek devera<strong>di</strong> çar cova yek komar yan pitir ji komarekê ji komarên yekêtiyasovyet.Li Iraqê <strong>di</strong> salên heftiyada serokê rîjêma îraq, got: îraqotonomî <strong>di</strong><strong>di</strong>te kesa nadete erdî. Çunkî ewî Kur<strong>di</strong>stana jêrîparçek ji welatê erebî <strong>di</strong>zanî. Wate Kurd nîşana otonomî<strong>di</strong> helgirit çi li Kur<strong>di</strong>stanê bit, yan li jêriya îraqê bit yan liderve bît. Bêy ku hîç mafek hebit.Lê li siwêsra, helbet gelek axiftin li dîwanên <strong>kurdî</strong> ya liser hatiye kuin ii <strong>di</strong>hête kirin, <strong>di</strong>vêt em bizanîn Kawdanênwan ji alê dîrokê ii pêşveçonê ve ji me <strong>di</strong> cudane. SiwêsriyêAlmanî yan yê Ferensî, yan yê îtalî, yê li Siwêsra <strong>di</strong>jîtbaştir ji ku eger li Ferensa yan îtalya yan Almanya biL Ewyê gu-êdaye bi erdê <strong>xwe</strong>ve li nav welatê <strong>xwe</strong> otonomî li Si-64
wêsra ne armancek <strong>di</strong> nav <strong>xwe</strong>da ye, lê çarçovê rêberiyasîstema kantonanta ye yê ku dewleta Siwêsrî li ser hatiyeava kirin, çunkî her çar netewên serekî li Siwêsra kursîkabîrayetiyê ya <strong>di</strong> destda.Lê otonomî wek armancek stiratîjî, wekî hindek hêzên<strong>kurdî</strong> bi<strong>xwe</strong>şî vedgêrin ii baweriya <strong>xwe</strong> pê <strong>di</strong> înin bo êkgirtinagelê kurd ûmafê çarenivîsa wî armancek pirpwîçe, çi Kurdên kevneperist pê baxivin yan şofîniyênereba û turka û farisa. Ev kesne <strong>di</strong>xwazin bazirganiyê bikêşa milletê me bikin iî beijewen<strong>di</strong>yên <strong>xwe</strong> biparêzin.Dê perde ji ser hemî <strong>xwe</strong> <strong>di</strong><strong>xwe</strong> û <strong>xwe</strong>perist ii tirsinûk iirevrevoka rabin. Wekî têgehiştina gelê me ya civakî pêşve<strong>di</strong>çit ii yekbûna <strong>xwe</strong> peyda dUcit ii polîtîka <strong>xwe</strong> li dwîf hêziî vîyana <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>neqşînit ii <strong>xwe</strong> bi hêz ii şiyan <strong>di</strong>êxit. Hingê<strong>di</strong>karit kotirêt aştîyê pêşkêşî xelkê dî bUcet ii bo wan xuyabikit ku <strong>di</strong>karit gelek bi ciwanî ii rindî şol bi dîmukrasiyêbikit.Milletê yek bigrît û <strong>xwe</strong> bihêz bêxit. Dikarit bêjit minserbesti <strong>di</strong>vêt, azadî (Uvêt, aşti ii wekhevî û rasti <strong>di</strong>vêt.Hevalînî ii hevben(U ii peyman bestin bo hîngê <strong>di</strong>başinwekî mirov yek bit û yê bi hêz ii şiyan bit.Dîmukrasiya bi lez û bez ne ya başe bo piraniya dewletêncîhana sîyê. Yan jî <strong>di</strong>vêt xelkê wan dewleta cU naverokawê dîmukrasiyê bigehin, û serkêşên wan bihêna bixudan kuin li ser şol pêkirina dîmukrasiyê <strong>di</strong> gorepanaxebatê da.Milletê kurd yê <strong>di</strong>vê heyamê da <strong>di</strong>borit û yê <strong>xwe</strong> amade<strong>di</strong>kit bovê çendê.Ew çi dîmukrasîye ya hindek rêkxistinên kurcU <strong>di</strong>xwazinbo wan rijêmên Kur<strong>di</strong>stan li ser <strong>xwe</strong> lêkvekirî, daku "otonomiyêrast ii <strong>di</strong>mst" li bin sîbera wê bijîLÛ ew rêkxistinbi <strong>xwe</strong> <strong>di</strong>zanin ku çu destelatdarî <strong>di</strong> destê gelê meda nabit.65
Aya li demê nuhe yek nimiina dîmukrasiya bi duiisti <strong>di</strong>nav hemî dewletên rojhelata navîn da heye?Aya kurd <strong>di</strong>karin wê dîmukrasîyê li îraqê ava bUcindaku efsana otonomî biparêzin?Piştf her karesateka bi ser serê gelê me da hatf gelekrengên got gotica ii egera me gulêbûn ii hatine gotin. Piştikaresata 1975 ê gelek axiftin hatine gotin li ser pîlanaîmpiryalîzma Emrîkî, pîlana Ba'sa îraqî û şahînşahî ûpîlana Cezayrê ii Ur<strong>di</strong>nê û Misrê <strong>di</strong>jî <strong>pirsa</strong> gelê kurd. Ûpişti karesata supayî, yan ya politîkî li sala 1988 ê axiftinli ser bê destelatiyê beramber çekê şîmyayî, gelek hatevecwîn, lê me çu gulê nebii derbarey berellayîyê ii nesaxiyênnav <strong>xwe</strong> û şerê bira kujiyê, nexasme <strong>di</strong> salêncengê Iraqê û îranê da.Xelkê Kur<strong>di</strong>stanê <strong>di</strong>pirsin ii mafê wane bipirsin: Ayaserkêş û serokên kurda çi kir û çi pêşkêşkir wekî dwîkêlacengê îraqê ii îranê <strong>di</strong> çû ber esmana..? Û herwan serkêşaçi da herdu rijêma li îraqê iî îranê her <strong>di</strong> wî demî de?Aya xudê hîç perdek danaye ser çavên xeUcê me daku çuronahiyê nebînin...?Feylesofê îdyalîstê yonanî "Aflaton" î <strong>di</strong> komara <strong>xwe</strong>ya îdyaUst da derbarey wan yê peyivî ewên mayne <strong>di</strong>şkefteka tarî da ii dest û pê lê girêday û piştên wan liderê şkeftê. Paşî pîştf dest ii pên wan veboyn û ji şkeftêderkeftfn nekarîn çavên <strong>xwe</strong> li ber tîrojka tavê vekin. Lêpiştf hîngê hêdî hêdî çavên wan hî bûne tîrojka rojê iişiyan vebin.Ew bizava stiratijUcek nebit, tektfkek nîne. Û bizavatektîk nebit heval nînin. Bizava hosa herdem dê li bazarêkirîn û firotinê û koştinê da bit. Yariya gelan pê<strong>di</strong>vî suwarênçeleng ii zîreke ku bişên <strong>xwe</strong> cU ser astengara bihavêjin, û <strong>di</strong> hevpeyivîn û dan ii stan<strong>di</strong>nê bigehin. Eger66
idey ii nestinî, yan pitire ji wergirtinê bidey, hîngê behrate dê her bindesö iî bendegî bit.Kêşa azadbiina miUetê kurd li hemî parçên Kur<strong>di</strong>stanê jikêşa êmnahiya neteweyî ya Kur<strong>di</strong>stanê nahête vavartin iicuda kirin. Du kêşene lê hevpişkên êk çarçovene. Û bêy<strong>di</strong>yarkirina êmnahiya neteweyî ya kurd û Kur<strong>di</strong>stanê çuarmanc xuya nabin iî nahêne <strong>di</strong>yarkirin.Hindek rêkxistinên Kur<strong>di</strong>stanê pê<strong>di</strong>vî gogiran<strong>di</strong>na bîr ûbawer ii têgehiştina xelkê Kur<strong>di</strong>stanêne. Lê ta çi tuxwîb,yan ta çi radde ev rêkxistine, evên aşkera <strong>di</strong> gorepanaxebatê da şiyane têgehiştina neteweyî ya endamên <strong>xwe</strong> bigogirînin ii biken têgehiştina komelayetî.Dibit vê pirsyarê bersiva <strong>xwe</strong> hebit eger em li riidanênxwînawî ii netebayî ii şerê bira kujiyê binêrîn ii her wesane rohniya stiratijîya politîkî ii supayî ya bizavaazadîxwaza <strong>kurdî</strong> bideyne berçavên <strong>xwe</strong> lewma <strong>di</strong>bêjînbêy têgehiştinek pir fireh ûrind neşêyn <strong>di</strong> serbestîyêbigehîn bi hemî rengên wê ve yên politikî û aborî ii civakî.Û dîsa nikarîn şol pê bikeyn ne cU serkeftinê û ne <strong>di</strong> şkestinêda.Axiftina <strong>xwe</strong>ş û nerm baştirîn loqeye bo ava kirinaaştiyê mirov yê xudan hêz ii şiyan bit.Yek ji mezintirîn hele û ne<strong>di</strong>mstiyên şorişa me ya hevçerx eveye <strong>di</strong> neqşê supayî yê hêzên şorişê da <strong>xwe</strong> berhevkirinya mişebû ji bo cengê sîng û sîng li ser binyatêstiratijîkên kevin.Hindek hêzên supayî yên şorişa kurcU ta nuha jî hizra<strong>xwe</strong> <strong>di</strong> hindê de <strong>di</strong>kin da bajêrkekê biçiik yan çelekî lihindav gundekî rizgar bikin ii bihêlin <strong>di</strong> destê <strong>xwe</strong>da.BUcame înana loqê parti zanî li nav gunda, ii nebiina serborênşerên nav bajêra, ii berzebiina pê<strong>di</strong>viyatên aborî, iisaykolojî <strong>di</strong> neqişkirina stiratijîkîda, pwîte pênekirina bi67
egera ciyopolitîkî; şorişê du <strong>di</strong>l dUcit ii <strong>di</strong> tirsînit. Lew nikarithêza <strong>di</strong>jminî ya politikî ii aborî ii saykolojî bimêjit ûbikujit.Axiftina azad pwîte pê nehatiye kirin, ii hindek serkêşênkurda <strong>di</strong>tirsin hindek rêkxirawên dîmukrasî yên <strong>kurdî</strong> biazadî li nav cîhê rizgarkirî bilivUvin. Ev bizave bivî rengîdê <strong>di</strong> xizmeta rêkxirawetiyê da bit ne <strong>di</strong> xizmeta millêkurd. Û eger berjewen<strong>di</strong>yên milleti hatine ji bîrkirin azadîjî peyda nabit.Yek ji egerên lawaziya bizava azadîxwaza Kurdî tirsyaneji guhorîna peywen<strong>di</strong>yên civakî, û aborî <strong>di</strong> ser hindêraku şorişa <strong>kurdî</strong> ya peyda boy ji bo vê çendê.Xebata azadîxwaza <strong>kurdî</strong> bi hemî rengên <strong>xwe</strong>ve, dê <strong>di</strong>xizmeta rizgar bûnê ii nehêlana kedxwariyê da bit. Hindekrêkxiraw ii rêkxistinên <strong>kurdî</strong> li nav deverên Kur<strong>di</strong>stanêyên rizgarkiri ji bo dîmukrasiyê xebatê <strong>di</strong>kin. Lê ew bi<strong>xwe</strong><strong>di</strong> nav <strong>xwe</strong>da dîmukrasiyê bikar na înin ii nikarin li navdeverên rizgarkirî jî bikarbînin!. Pa ew çi dîmukrasiyeteya xebatê bo <strong>di</strong>kin..?Hêrişên <strong>di</strong>jmina gelek <strong>di</strong> har ii duindene li ser bingehênşorişa <strong>kurdî</strong> li nav hemî parçên Kur<strong>di</strong>stanê. Wekî ez <strong>di</strong>bêjimşoriş, ne mebesta min bitinê helgirtinda çekiye. Çunkîşoriş ne bi tinê hindek mirovên çek helgu- ii şerkerin. Lêşoriş karek pir mezine, karê rîzgarkirinê ii guhorînê ye jihemî alave, ji bo xizmeta çînên jar ii tepeser.Di ser hindêra ku milletê kurd gelek mêrxas ii şerkerên<strong>xwe</strong>dan serbor iî pu- zîrek û çeleng yên heyn, lê <strong>di</strong>jmingelek siidî bo <strong>xwe</strong> ji lawazî ii ji ber yek çuna gelê kurdwer <strong>di</strong>giriL Çunkî berokên politîkî ne şiyane başiyekêbi<strong>di</strong>ne destê xelkê <strong>xwe</strong>.Peywen<strong>di</strong>yên tektîkî <strong>di</strong> gel hindek wan rijêmên Kur<strong>di</strong>standagîr kirî yên boyne stiratijîk. Û nebitinê eve lê hindek68
serokên kurda hevrikîyê <strong>di</strong> navbera <strong>xwe</strong>da <strong>di</strong>ken; ka kî dêpitu- şêt <strong>xwe</strong> nêzîkî wan rijêma kit, ii dostîniyê <strong>di</strong> gel girê<strong>di</strong>LLê <strong>di</strong> amade nînin dostfnî ii peywen<strong>di</strong>yên birayîniyê <strong>di</strong>gel rêkxistinên Kurdî yên dî bikin li parçeka dî ya Kur<strong>di</strong>stanê.Behra pitir ji şorişên <strong>kurdî</strong> ne li berokên cengê şkestîne,ii ne ji egera supayî veçixîne. Lê <strong>di</strong> warê politik ii aborî iicivakî da yên şkestin iî bi paşda çoyn.Herçende şorişa <strong>kurdî</strong> ya hevçerx li Kur<strong>di</strong>stana îraqê ûIranê <strong>di</strong> warê supayî de bipêşketin li demê cengê Iraqê ûîranê. Lê neşyan <strong>di</strong> politikê ii karîda bipêşkevin.Eger bi rastî bit ew rêkxistina hêzek supayî mezin hebitli her parçeka Kur<strong>di</strong>stanê, eger kesên bîr tfj ii viyana hemîxelkî <strong>di</strong> gel nebit, <strong>di</strong>bit <strong>di</strong> helbijartineka dîmukrasî ya serbestda şkestê bixon. Çunkî hêza politfkî hêza serekiye, iihêza supayî bi tinê parçeke ji stiratfjîka politfkîTiveng bi <strong>xwe</strong> neşêt <strong>xwe</strong> bihelbijêrit, lê politîk ii jîrkarîye wê hel<strong>di</strong>bijêrîn. Tiveng bo berdewamiya jîrkariyapolitîkî başe.Dîrok ya pirre ji bermalk ii şînwarên milletên kevin ûhere mezin yên pwîç boyn ji ber ku gelek <strong>di</strong>reng li kêmasiyên<strong>xwe</strong> zivirîn, lewma wêran biin ii neman.Bo gellê kurd jî nezwîye ji <strong>xwe</strong>re stiratfjîkeka politîkîya rast û <strong>di</strong>mst bibînît û li ser biçit, ii hemî şiyanêt(îmkanêt) <strong>xwe</strong> ji bo terxan bikit, da ku vê gefa (tehdîd)wêrankirinê ii nehêlanê iî girrkirinê ji ser <strong>xwe</strong> bi heUnit.Eger pwîtekê (îhtfmam) giring bi vê çendê nehête dan,bila her ji nûke giriyê nemana <strong>xwe</strong> bikîn. Çunkî ew perênezanînê ye ii cihê daxê ye em nezanîn bo <strong>xwe</strong> siidî(faydey) ji warê <strong>xwe</strong> û kawdanên <strong>xwe</strong> wergirîn.69
Gefên ku U milletê me <strong>di</strong>hêne kirin <strong>di</strong> pir bivene ii pirmezinin, nexasme <strong>di</strong> vî demî da. Dijminên me yekin egerrengên wan jî yek nebin. Lê derbarey <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> hemyayek bîr iî bawer ya hey iî bin gorkirina vê pirsê <strong>di</strong>xwazin,ii ji bo vê çendê gelek bi tundî kar <strong>di</strong>kin, ii dîroka mepirre ji van nimiina.Peywen<strong>di</strong>yên şorişa <strong>kurdî</strong> ya îlonê <strong>di</strong> gel şahînşahênavê (Aryamîhr) danaye ser<strong>xwe</strong> wate "berevanî jiariyan" çi lê hatin ii çi dumahî he bii..? Karesata 1975.Berhemê peywen<strong>di</strong>yên hindek rêkxistinên <strong>kurdî</strong> <strong>di</strong> gelrijêma Xumênî ii rijêma Seddamî çi bii..? Bira kujî Unavbera rêzên pêşmergê bizava azadîxwaza Kur<strong>di</strong>stanêda li parça jêrî ii rojhelaL û mişextbiina pitir ji sed hizaraji kurda bo îranê ii Turkiyê, nexasme pişti rijêmaSeddamî çekê şîmyayî bikar înay.Dîroka mirovayetiyê dîroka şerenîxêye ji bo serbestî iidesthelat dariyê.Olperistî, (<strong>di</strong>yanet) çu çara bo kovanên kurda nabînit ûbirîna kurda derman nakit. Bi tinê olperistf dUcarit peywen<strong>di</strong>yamirovî <strong>di</strong> gel Xudê <strong>di</strong>yar bikît. Lê ji ber ku olperiştf şoleke bi mkovîve girêdaye pê<strong>di</strong>viye rêz lê bihêtgutin wek mafek ji bo xizmeta komelgahî. Pileya bilindatepeseriya birayên <strong>xwe</strong>, kurdên êzdî ji bîr nakîn. Tepeseriyawan pu- tahl (tal) ii pir mezine, ji alê aborîve wekhejar, ji alê olperistf ve çunkî êzdîne. Lewma busilmanênkurd ii ereb herdem berdem ê§ ii ne<strong>xwe</strong>§iyên gehandînêii zordariya lê kirî. Herwesa em jêrdestiya (çewsan<strong>di</strong>na)bu-ayên <strong>xwe</strong> yên fele ji bîr nakîn, nexasme aşorî ii siryanii kildan li Ermena.Hindek xudanên §a§kên spî ii re§ <strong>xwe</strong> bi sîbera Xudê<strong>di</strong> niyasin ii gazî <strong>di</strong>ken û (Ubêjin. Li bin perda dînî çumafên neteweyî nînin. Dixwazin miUetê me binavê olpe-70
istiyê girê bi<strong>di</strong>n. Lê olperistf ne şîreke li hindav stoyênxelkî.Netebayên me ne bi tinê <strong>di</strong> politîkî ii aydyolojîne, lê herwesa <strong>netebayên</strong> saykolojî ii stiratijîne. Çunkî ta nuhebizava azadîxwaza <strong>kurdî</strong> lîsta mafên <strong>xwe</strong> bi <strong>di</strong>mstî <strong>di</strong>yarnekiriye, ii binyatê komkuina §iyan ii rêkxistinên <strong>xwe</strong> nedanaye, iî bi <strong>di</strong>msti dujmin ii hevalên <strong>xwe</strong> jêk nevavartîne,ii loqê berhingariya <strong>di</strong>jmina ne li Kur<strong>di</strong>stanê ii ne li gund iibajêrên <strong>di</strong>jmin bi<strong>xwe</strong>, ji <strong>xwe</strong>re ne gogirandîne <strong>di</strong> çarçovaêmnahiya neteweyî da.Hizir <strong>di</strong> neqşê peywen<strong>di</strong>yên <strong>xwe</strong> <strong>di</strong> nav <strong>xwe</strong> ii derve <strong>danek</strong>iriye, herwesa hizir <strong>di</strong> pê<strong>di</strong>viyatên §ori§ê ii şorişgêranda nakirîye. Şori§ nehatiye program kirin, ii warê (cihê)wê li nav rêza bizava azadîxwaza gelan ii sîstema cîhanîda nehatiye <strong>di</strong>yar kirin.Netebayî <strong>di</strong> nav rêzên bizava azadîxwaza me da lawazîii bê §iyaniya me berçav û mezin <strong>di</strong>kit ii xelkê me ji gorepanaxebatê <strong>di</strong> revînit ii <strong>di</strong><strong>di</strong>te paş, ii mi§extiyê mi§e <strong>di</strong>kitiî birînên me pitir ii pitir kwîr dUcit.Rêkxistinên <strong>kurdî</strong> ii Kur<strong>di</strong>stanî <strong>di</strong> pirin <strong>di</strong> gorepanaxebatê de ii herwesa li dervey gorepana xebatê. Hemî jîhêviya azadkirina xelkê <strong>xwe</strong> hel<strong>di</strong>girin û §ori§gêra<strong>di</strong>zoxînin û paşî wê zoxan<strong>di</strong>nê çUc <strong>di</strong>kin ii <strong>di</strong>vemirînin bihêrişên pirûpagenda <strong>di</strong>jî yek ii du. Hemî cUbêjin Kur<strong>di</strong>staname yeke ii <strong>di</strong>jminên me tuxwîbên bi dest çêkirî yênêxistine <strong>di</strong> nav meda. Lê kes ji wan pêngavekê nahavêt jibo yekbûna kurda, daku hemî rêz bibine êk, ii hemî şiyanbiçne serêk, û armanç ii stiratijîk bibne yek. Herwesa hizirhemî bikevine yek kolan û wekî yek mêzdene <strong>pirsa</strong> <strong>xwe</strong>.71
Hindek rêkxistin hizra damezran<strong>di</strong>na dewleta neteweyîya <strong>kurdî</strong> <strong>di</strong> înine pê§, û hindekên dî li ser mafê çarenivîsii ser<strong>xwe</strong>biinê <strong>di</strong> peyivin. Hindekên dî hizra mafê çarenivîsii yekbûna <strong>di</strong>lxwaz berçav <strong>di</strong>kin. Lê hindekên dîhizra otonomî yê "rast ii <strong>di</strong>mst" berçav <strong>di</strong>kin. Hindekrêkxistin jî yên heyn bitinê li ser mafên neteweyî ji bogelê kurd <strong>di</strong>peyivin bêy ku wan mafa <strong>di</strong>yar bikin.Hindek jî, ji bo mafên «rew§enbîrî» bo kurdan <strong>di</strong>xebitin.Hindek rêkxistin yên heyn <strong>di</strong>bêjin kurd mêvanên Sovyetiyane ii hemî mafên <strong>xwe</strong> yên heyn. Hindekên dî <strong>di</strong>bêjingelê kurd ji alê neteweyive yê tepesere li Kur<strong>di</strong>stanayekêtiya Sovyet, hindekên dî yekbiina fêcU-alî <strong>di</strong>xwazin!!U hosa ta dumahiya vê efsana xembar ii ron<strong>di</strong>k(hêstir) barîna politikî.Ew hizrên me <strong>di</strong> zivirînin ii kar <strong>di</strong> meda <strong>di</strong>kin cudahiyêtêxine <strong>di</strong> navbera meda pitir ji ku me bigehînineyek. Em yên <strong>di</strong> heyamê (qonax) azadbiina neteweyî û ni-§timanî da. Hêzên politîkî Markisizmî pêşkeftin xwazyên heyn. U hêzên politîkî Marksizmî-Lenînizmî yên pêşkeftinxwazjî yên heyn. Û hêzên politîkî lîbralî û hêzênpolitikî yên <strong>xwe</strong> parêz û hêzên paşve ro, ii hêzên ji pêşkeftinxwazajî "pêşkeftinxwaz tir".!!U bombayên jehrawî û §îmyayî yê <strong>di</strong> barine ser serême ii Kur<strong>di</strong>stan ya <strong>di</strong>bite agir ii <strong>di</strong> sujit, ii barega iibinkên me yê li Bexda ii qelemgahên me yê li §amê iitfpên pê§mergên me yê li Tehranê ii peykên (men<strong>di</strong>ib)me yê li Enqere û partên me <strong>di</strong> nav Kur<strong>di</strong>stanê da ji yek<strong>di</strong> belav ii pirt putin, ii hejar ii karker û coticarên meherro yê xwîna <strong>xwe</strong> ya germ ii hêja <strong>di</strong>rêjne ser axa dêrînaKur<strong>di</strong>stanê, û mafên me <strong>di</strong> xwarîne ii <strong>di</strong>bê beşîn, û erdême yê U ser biyaniya ii <strong>di</strong>jmina lêkvekiriye, ii milletê meyê ji ber yek çoy û §epu-zeye, ii serkê§ên me jî her ewin û72
nahêne guhorîn û her yê li cihên <strong>xwe</strong>. Armancên me <strong>di</strong>pîroz û kwîrîne (wehmî), û hizrêt me <strong>di</strong> paqij û berzene, iiherroj em soza <strong>xwe</strong> nwî <strong>di</strong>kin ku vê rê bemadîn, riya serferazîii aza<strong>di</strong>ya Kur<strong>di</strong>stanê. Bêy ku siidekê bo<strong>xwe</strong> ji dîrokiî serborên <strong>xwe</strong> wergirîn.îro milletê me yê keftiye bin barê xebatê ii serheldanê ûyê raboye ser<strong>xwe</strong>. Lewma pê<strong>di</strong>vi hizrêt geş û hêja yên neteweyîû civakî ye, hi§yar bibin, da hêvî û daxwazên vîmilleti bi hêne bi cih înan hêşta ev rabiine sist neboy ii xavneboy.Rizgar biina me ya bi <strong>di</strong>mstî ya <strong>di</strong> ser<strong>xwe</strong>bûnê daalayên serbestiyê li ser gopîtka hemî çiyayên Kur<strong>di</strong>stanêbihejyên, ii <strong>di</strong>lên hemî zaroka <strong>xwe</strong>§ bibin, ii bi viyanamezin bihêne lêdan, ii a§ti bibite kirasê here ciwanê welatême. Û her daykeka kurê <strong>xwe</strong> gorî serbilindî ii serferaziyamilletê <strong>xwe</strong> kirî ron<strong>di</strong>kên <strong>di</strong>l <strong>xwe</strong>şiya Kur<strong>di</strong>stanêbiwerîniL73
-JÊDER--Bedlêsê, Şerefxan. Şerefname. Wergêrana Hejar 1972ê.-Raporta Politêkê ya P:D:K-îraq ya li konferansa partf lisala 1976 ê hatiye pêşkêş kirin.-Bî xofiskî. B.kes ii civak. Wergêrana Hinrî Riyaz. Çapaduwe. BêrûL Kanûna duwê 1978 ê.-Rojnama Enwar ya Bêrûtf 20 î îlona 1975 ê.-Şamilof A. Derbarey kêşa derebegîyê li nav Kurda.Wergêrana Dr. Kemal Mezher Ehmed. Çapxana Zeman.Bexda 1977 ê.-WanU Usmet Şerîf Derbarey Stiratîjîka politîkî û supayiya bizava azadîxwaza Kurdî, dîtinek bo demê borî iidemê nuhe, yek jî bo paşe rojê. Kovara nivêsînên <strong>kurdî</strong>jimare 2 Parîs 1975 ê. Ênstityuta Kurdî.-Lênîn. F. Witarek (gotarek) derbarey rwîmeta neteweyîya Rosan. Helbijarti (muxtarat). Pişka yekê ii duwê.Mosko 1971 ê.-Lênîn. Iskira. Jimare 44. Ji nivêsîna derbarey <strong>pirsa</strong> neteweyî. Wergêran û pêşkêşkirina Coric Terabîşî. Çapayekê. Dar EI-TeU'e bo çapkirin û belavkirinê. Bêriit.Tîrmeha 1972 ê.-Lênîn. Neqşek bo berçav kirina <strong>pirsa</strong> neteweyî.Nivêsînên tevav. Pi§ka41 ê ji nivêsînê derbarey pu-saneteweyî.-Lênîn. Pirolîtariya §ori§gêr ii mafê çare nivîsê milletahatiye wergîrtin, ji nivêsînên derbarey <strong>pirsa</strong> neteweyî.Çapa yekê. Bêrût. Tîrmeha 1972 ê. Dar EI-Telîe.-Manwêl, wamist ii Rû<strong>di</strong>non, Meksîm. Netewe ûşerenîxa çîna. Ji kitêba got ii bêja çîn li millet. Wergêra-74
na Corc Terabî§î. Çapa yekê. Bêriit. Uktobera 1974 ê.-Mehemed. Mesiid. Ziviran<strong>di</strong>na hevsengiyê (tewazin) boteraziyeka alîseng. Korî zanyarî kurd-Bexda 1977 ê.-Morginthau Hanz. Politik U navbera milletan, pişka yekê.Wergêrana Xeyrî Humad- Qahîre 1964 ê.-Nîkson, Rîtşard. A§tiya bi <strong>di</strong>msti. Wergêrana Riyaz EI-Tebbai. Çapa yekê. Şam 1985 ê-Hirtiz, Firidrîk. Netewayetf <strong>di</strong> dîrok û politîkê da. WergêranaEbdulkerîm Ehmed. Bi serda çona Dr. îbrahîmSeger. Misir 1968 ê.-Heykel. Mehemed Hesenên. Çareserkirin û Ceng. Çapayekê -Bêriit- Libnan. 1977 ê.75
TIVAREZ* Daku bîzanî mebest ji otonomî çiye? Kitêba me:(Mafên neteweyî yên gelê Kurd <strong>di</strong> destiirên îraqê da)bixwîne.** Daku bi <strong>di</strong>mstî karê egerêt derve li ser §ori§a <strong>kurdî</strong> liKur<strong>di</strong>stana îraqê, bizanî Kitêba me ya ku bi zimanêSiwêdî hatiye çapkirin li sala 1988 ê bixwîne. Berperê54-62 ê.Navê Kitêbê,-Den Kur<strong>di</strong>sk-Irakîska Konflikten. Bokforiag, Kitabiat,Sigtuna Sweden.*** Ji bo zanîna <strong>di</strong>rêjiya babetê cudabiinê kitêba me ya<strong>di</strong> tîvaxêza yekê da nav !ê hatf înan bixwîne.76
Ferhengok, ji bo bi sanahî kirinapeyvên giran û nuhI-Li pey : Li dwîf, li gor, be corey. (Wîfqe-E)2-Loqe : îsliib3-Neteba :Dijkî, nakokî, ne hemnahî, (tenaquz-E)4-Kartê kirin: (Teisîr-E)5-Jîrkarî: Eqilkarî, (eqlaniye-E)6-Kawdan: (zumf-E)7-Heyam: (Merhele-E)8-Borîn: Têdaçon, (mirar-E)9-Sermayedarî: Diravdar, (reismaliye-E)10-Di mi§ene: Di zehfin, <strong>di</strong> pirin, gelekin, zorin.11-Amwîr: (Edewat-E). (Alat-E)12-Kawdanên <strong>xwe</strong>yî: Kawdanên na<strong>xwe</strong>yî, (El-zurof Elzatiye-E)13-Heban<strong>di</strong>n: (Hezim-E)14-Kawdanên derve: (El-zurof El-xariciye-E).15-Yasa: Qanûn.16-KomeIdarî: Civakî, (Ictîmaî-E).17-Pelose: Sist, xav, ne mukim.18-Twîxe: (Tebeqe-E)19-Weriz; Demekê salê, mewsim.20-Mîrî: Hukomî, dewletî.21-Karsazî: (Muesesat-E)22-Cwîn: Pi§k, qismet, (qisim-E)23-Dirav: Pare, piil, (niqûd-E)24-Nan û Zik: Şolkirina bê kirê.25-Fi§ar: Vegiva§tin. (Zext-E)26-Xwîk: (Zerîbe-E)27-Hî ii §î: Adat ii teqalîd.77
28-Pile: (Derec^-E), numre.29-Duser: (Mizdewec-E).30-Bendegî: (Ubo<strong>di</strong>ye-E)31-Go pîtik, serê çiyay, (Qumme-E), liitke.32-Babetyar, (Mewzoî-E), Objektivî.33-Peqî§k: (Fuqaat-E).34-Sûrbiin: (Îsrar-E).35-Xwedxwahî-F: (Enaniyet-E).36-Wate: Mana37-Nakokî: Xîlafat-E)38-Bê pwîteyî: îhtîmam pê nekirin.39-Hest: Sû ûr.40-Qutbir: Ku§tina bi tevayî. (Îbade-E)41-Serkirdayetiya katî: Qiyada mueqet.42-Şepe§er: Fewza-E43-Hevbend: Helîf-E.44-Su: Şek-E.45-Hemberî: Musawat-E.46-Komgah: Sazîman, Heye-E.47-RoI: Dewr-E.48-Sihiîsyati: Tecesus-E.49-Varê: Di ser rêda çoy.50-Sîstemyar: Nîzamî-E.51-Kêşe: Muşkîle-E.52-Karmend: Muwezif-E.53-Gef: Here§e. Tehdîd-E.54-Mişkanê: Murahene-E.55-Cora ii cor: Gelek tuxim, muxtelif-E.56-Hizret: Hirman-E.57-Nîgah-F-: Temaşe kirin, berê <strong>xwe</strong><strong>danek</strong>a sivik.Nezre-E.58-Heman: Her wî.78
59-Mêtin geh: Muste'mere-E-60-Ho: Tebrîr-e.61-Nojdarî: Pizîk§kî, tobbî-E-62-SexIet: Sîfat-E-63-Winda: Berze, Bizir.64-Jêder: Ser û Kanî, serçawe, Mesder-E-65-Çonyeti: Keyfiye-E.66-Jibirî: Feal-E-, efektîv.67-Liçik: Peyt, amade.68-Helsengan<strong>di</strong>n: Teqyîm-E-69-Berpirsî: Mesiiliye.70-Pêve nwîsti: Pêve risti, Multesîqe-E- pêve çespî.71-Komgîr: Neqabe-E-72-Bêş kirin: Xirve kirin, komkirin.73-Zak: Gorepan, meydan, sahe.74-Gogiran<strong>di</strong>n: Tebilwir-E-75-Encomen: Meclis.76-Siniir, Merz, Tuxwîb.77-Di herimînit: PîsdUcet.78-Çeng: DesL lep.79-Pê§wazî: Çona bi pê§ve. Îstiqbal-E-80-Dem: Kat, wext.81-Zoxan<strong>di</strong>n; Tehrîz.82-Ingilistan: Ingiltera-E-83-H.t.d: Heta dumahUcê.84-Birî ii nebirî: Fayde û xusaret.85-Lehend: Cihê §êr lê <strong>di</strong>niviL Mala şêrî.86-Bi cahirî: Şwîna, leciyatf.Têbînî:E-ErebîF-Farisî.79
Berhemên Xalid Xalid-Koçî vên heta niha çapkirî:1-Partîyên siyasî yên Iraqê.Çapxana Xebat. Kur<strong>di</strong>stan. 1973 (Arabî)2-Den Kur<strong>di</strong>sk Irakiska Konflikten.Bokforlag Kîtabîat-Sweden. 1988. (Swêdî)3-<strong>Berê</strong> <strong>xwe</strong> <strong>danek</strong> <strong>di</strong> <strong>karêt</strong> <strong>netebayên</strong> <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> iipê<strong>di</strong>viyatiyên nuhe.Apec-Tryck och Förlag-Sweden (Arabi 1989)4-Dal, Şêrko Bêkes. Wergeran<strong>di</strong>n Ji tîpên Erebî boLatînî.Apec-Tryck û Forlag. Sweden 1989 (Kurdî)5-Çawa qanûnên Bingehî yên Iraqê behsa mafên milletêkurd <strong>di</strong>kin?AraratTryck-Sweden. 1990(Arabî)6-Siyaseta Sovyetî <strong>di</strong> Derheqa <strong>pirsa</strong> <strong>kurdî</strong> da.Ararat Tryck-Sweden. 1990. (Arabî)7-Kurte welamêk le ser pertûka Fadîl El-Berak "Barzanîle Nêwan efsana ii rasti" da.Apec-Tryck û Forlag, Sweden, 1992 (KurmanciyaJêrîn-Soranî).80
BERE XWE DANEK DI KARET NETEBAYENPIRSA KURDî Û PÊDIVIYATIYÊN NUHEXalid Xalid-KoçîISBN: 91-630-1238 -3
Change language