AR-GE’DE TASARIM

Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi s.4 

Tasarım/Ar-Ge ve İnovasyon Üçlemesi s. 10 

İşletmelerde Teknoloji ve Ar-Ge Yönetimi s. 22 

Sermayenin Verimli Kullanımında 

İnşaat -Sanayi Çelişkisi s. 32 

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI ŞUBAT 2016, Yıl 28, Sayı 326 EMEK - ANKARA - PP - 2 

AR-GE’DE TASARIM

ŞUBAT 2016 

T.C. BİLİM, SANAYİ VE TEKNOLOJİ BAKANLIĞI 

VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ’NÜN 

AYLIK YAYIN ORGANIDIR 

ŞUBAT 2016 YIL: 28 SAYI: 326 

Bu dergi 6.500 adet basılmaktadır. 

ISSN: 1300-2414 

Yayın Türü: Yerel Süreli 

Türkçe - İngilizce 

SAHİBİ 


VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ADINA 

GENEL MÜDÜR 

Anıl YILMAZ 

GENEL KOORDİNATÖR 

Dilek BİRBİL 

SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ 

Cangül TOSUN 

YAZI KURULU 

Dilek BİRBİL - Cangül TOSUN - Lütfiye BALKAYA 

İNGİLİZCE SAYFA SORUMLUSU 

Gülçin MANZAK AYDIN - Şirin Müge KAVUNCU 

WEB SİTESİ SORUMLUSU 

Aytunç AYHAN 

FOTOĞRAFLAR 

Hakan CANBAKIŞ - Özgür YURDAKADİM 

DAĞITIM SORUMLUSU 

Mehtap EMRE 

(312) 467 55 90 / 331 

mehtap.emre@sanayi.gov.tr 

Anahtar dergisinin PDF dosyalarını her ay 

düzenli olarak e-posta hesabınıza gönderilmesini 

istiyorsanız, konu alanına Anahtar yazıp 

abone@sanayi.gov.tr adresine boş bir e-posta 

atabilirsiniz. 

Dergide yayımlanan yazılardaki görüşler 

yazarlarına aittir. 

YÖNETİM YERİ 


VERİMLİLİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 

Gelibolu Sokak No:5 

Kavaklıdere 06690 ANKARA 

Tel: (312) 467 55 90 (10 Hat) 

Faks: (312) 427 30 22 

Faks (Dergi): (312) 467 47 79 

e-posta: vgm@sanayi.gov.tr 

İnternet: http://vgm.sanayi.gov.tr 

http://anahtar.sanayi.gov.tr 

Son yıllarda sıklıkla telaffuz edilen bir kavram olan orta gelir ve orta teknoloji tuzağı ve 

Türkiye’nin bu orta seviye eşiğini atlaması için yapması gerekenler pek çok platformda 

tartışılmakta ve konu üzerinde çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmalar tasarruf 

oranlarının yükseltilmesi, imalat sanayinin milli gelir içindeki payının artırılması, 

eğitim politikasının gözden geçirilmesi, Ar-Ge ve tasarım süreçlerinin geliştirilmesi gibi 

konuları da beraberinde gündeme getirmektedir. 

Ülkemizde gayri safi yurt içi Ar-Ge harcamalarının toplam gayri safi yurt içi hâsıla 

içindeki payı 2000’li yılların başlarında % 0,5 iken sonraki 10 yılda uygulanan politikalar 

sonucu 2014 yılı itibarıyla % 1 sınırını geçmiş olduğu görülmektedir. Avrupa Birliği üyesi 

28 ülke ve OECD üyesi ülkeler toplamları göz önünde bulundurulduğunda ise bu değer 

sırasıyla % 1,94 ve % 2,37 olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Ulusal Yenilik Sistemi 2023 hedeflerinde toplam Ar-Ge harcamalarının GSYİH 

içindeki payı % 3 ve özel sektör Ar-Ge harcamalarının GSYİH içindeki payı % 2 olarak 

belirlenmiştir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı gerek özel sektörde gerekse 

üniversitelerde gerçekleşen Ar-Ge çalışmalarını çeşitli araçlarla desteklemektedir. 

Bunlar; Ar-Ge Merkezleri Destekleri, Rekabet Öncesi İşbirliği Programı, Teknogirişim 

Sermayesi Desteği, Sanayi Tezleri Projeleri, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Destekleri, 

Teknolojik Ürün Tanıtım ve Pazarlama Destek Programı ve Teknolojik Ürün Yatırım 

Destek Programı’dır. Yakın zamanda yasalaşarak uygulamaya girmesi beklenen Ar-Ge 

Reform Paketi de tüm bu desteklere ve Bakanlığımız ve kuruluşları ile diğer kamu 

kurumları tarafından yürütülmekte olan programlara ve uygulamalara hız verecek ve 

etkinliğini artıracak, 2023 hedeflerine giden yolda güç tazelenmiş olacaktır. 

Bakanlığımız Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü yönetici ve uzmanlarının katkılarıyla 

hazırlanan Anahtar Dergisi Şubat sayısında konuyla bağlantılı olarak Ar-Ge yönetimi, 

tasarım, inovasyon konularında farklı makaleleri okuyucularımıza sunuyoruz. Derginin 

ilgili tüm kesimlere faydalı olacağını umuyor, başta Bilim ve Teknoloji Genel Müdürü 

Doç. Dr. İlker Murat AR olmak üzere Genel Müdürlüğün çalışanlarına ve bu sayıda 

emeği geçenlere değerli katkılarından dolayı teşekkürlerimi sunuyorum. 

Anıl YILMAZ 

Genel Müdür 

GRAFİK TASARIM VE UYGULAMA 

www.chesscreative.com 

BASKI 

ELMA TEKNİK BASIM MATBAACILIK 

İvedik OSB Matbaacılar Sitesi 1516/1 Sok. 

No:35 Yenimahalle-ANKARA 

Tel:(312)229 92 65 Faks:(312) 231 67 06 

BASILDIĞI TARİH 

Anahtar dergisinin ŞUBAT 2016 sayısı 

08.02.2016 tarihinde basılmıştır.

ŞUBAT 2016 

İÇİNDEKİLER 

04 

27 

04 

06 

10 

18 

22 

27 

32 

40 

48 

Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi 

Mehmet ÜNAL 

Türkiye’de Tasarım 

Nilay YALÇINKAYA YÖRÜK 

Ali ZENGİN 

Tasarım/Ar-Ge ve İnovasyon Üçlemesi 

Yrd. Doç. Dr. Hakan GÜRSU 

Bir Kavrama Genel Bakış: Tasarım 

İnovasyonu (Konsept Bazlı İnovasyon) 

Serdar BENLİ 

İşletmelerde Teknoloji ve Ar-Ge Yönetimi 

Hakan BAL 

Tescilli Tasarım Hakkı Sahibi Tarafından 

İleri Sürülebilecek Talepler ve 

Açılabilecek Davalar 

Dr. İsmail FİDAN 

Sermayenin Verimli Kullanımında İnşaat - 

Sanayi Çelişkisi 

Mehmet AŞICI 

Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Sanayi 

Siteleri (SS)’ne Kullandırılan Kredilerin 

İtfalandırılmasına Yönelik Model 

Önerileri: T+1 Modeli ve T+0,5 Modeli 

Tevfik BULUT 

OECD’nin ‘Hayat Nasıl? 2015 - Refahın 

Ölçümü’ Raporu Yayımlandı 

32 

4

ŞUBAT 2016 

52 

56 

59 

61 

62 

63 

64 

OECD Bilim Sanayi ve Teknoloji 

Göstergeleri 2015 Büyüme İçin İnovasyon 

ve Toplum 

Temiz Üretim (Eko-Verimlilik) 

Design In R&D 

Bölgesel Verimlilik İstatistikleri 

Regional Productivity Statistics 

Sanayi Göstergeleri 

Industry Indicators 

Bilim ve Teknoloji Göstergeleri 

Science And Technology Indicators 

Ulusal ve Uluslararası Verimlilik 

İstatistikleri 

National And International Productivity 

Statistics 

48 

52 

5

ŞUBAT 2016 

DEĞERLENDİRME 

TASARIM FAALİYETLERİNİN DESTEKLENMESİ 

Mehmet ÜNAL / Kurumsal Ar-Ge Destekleri Daire Başkanı (Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü ) 

3. Tasarım duyarlılığını eğitimin bütün 

aşamalarına yaymak ve insana ve çevreye 

duyarlı, katma değeri yüksek tasarımlar 

yapabilecek yetkinlikte tasarımcılar 

yetiştirmek, 

4. Tasarımla ilgili sanayici, eğitimci, 

meslek örgütü ve kamu kuruluşu gibi 

farklı aktörler arasında iletişim ve 

işbirliğini güçlendirmek, 

5. Toplumda ve sanayide tasarım 

farkındalığını artırmak 

şeklinde sıralanmıştır. 

Tasarımların yaşam kalitesi üzerindeki 

etkileri ve katma değeri, her geçen 

gün daha fazla önem arz etmekte ve 

belirginleşmektedir. Bu kapsamda, 

Türkiye’nin uluslararası alanda 

rekabetçiliğinin artırılması, Türk 

tasarımcıların özendirilmesi ve Türk 

tasarım stratejilerinin belirlenmesi 

amacıyla 05/08/2009 tarihli Bakanlar 

Kurulu kararıyla Türk Tasarım 

Danışma Konseyi 1 kurulmuştur. Konsey 

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 

başkanlığında, kamu kurum ve 

kuruluşları üst düzey yetkilileri ve sivil 

toplum kuruluşlarından oluşmaktadır. 

Konseyin ana görevleri arasında; tasarım 

politika ve stratejilerinin belirlenmesi, 

tasarım bilincinin artırılması, yüksek 

katma değerli tasarımların yaratılması 

ve tasarımların korunması üzerine 

düzenlemeler yapılması yer almaktadır. 

Ayrıca, Bilim, Sanayi ve Teknoloji 

Bakanlığı’nın, Türk Patent Enstitüsü 

koordinatörlüğünde ve tüm paydaşların 

katılımıyla hazırladığı “Tasarım Strateji 

Belgesi ve Eylem Planı (2014-2016)”, 

02/11/2014 tarihli ve 29163 sayılı Resmi 

Gazete’de yayımlanmıştır. Eylem planında 

mevzuatın etkinleştirilmesi, desteklerin 

çeşitlendirilmesi ve farkındalığın 

artırılması gibi hedeflere yönelik 5 

ana başlık altında 34 faaliyet alanı 

belirlenmiştir. Söz konusu hedefler; 

1. Tasarımla ilgili mevzuatı, tasarımcıların 

ve iş dünyasının ihtiyaçlarına cevap 

verecek şekilde uluslararası standartlara 

uyumlu hale getirmek ve uygulamaları 

etkinleştirmek, 

2. Tasarımla ilgili destekleri 

çeşitlendirmek ve bu desteklerin niteliğini 

artırmak, 

Türk Tasarım Danışma Konseyi altı aylık 

dönemlerde toplanmaktadır. En son 

toplantı, 23/12/2015 tarihinde Bilim, 

Sanayi ve Teknoloji Bakanı Sayın Fikri 

Işık başkanlığında gerçekleştirilmiştir. Bu 

toplantıda “Tasarım Strateji Belgesi ve 

Eylem Planı (2014-2016)” nın yenilenmesi 

kararı çıkmıştır. 

Yine konseyde “Tasarım Strateji Belgesi ve 

Eylem Planı (2014-2016)”ndaki eylemlerin 

ilerleme durumları incelenmiştir. Son 

olarak, konsey bünyesinde ülkemizde ilk 

defa oluşturulan “Tasarım Onur Ödülü” 

mekanizması hakkında bilgi verilmiş ve 

yaptığı tasarımlar ile ülkemizi uluslararası 

platformlarda temsil eden ve 2015 yılı 

için konsey tarafından oybirliği ile seçilen 

duayen tasarımcı Sayın Yılmaz Zenger’e 

onur ödülü takdim edilmiştir. 

1 

Konseyin resmi internet sayfası: www.tasarimkonseyi.gov.tr 

6

ŞUBAT 2016 

Tasarım Onur Ödülü Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Fikri IŞIK tarafından Yılmaz ZENGER’e verildi. 

“Tasarım Strateji Belgesi ve Eylem Planı 

(2014-2016)” kapsamında Bakanlığımız 

Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü 

uhdesinde, 5746 sayılı Araştırma ve 

Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi 

Hakkında Kanun üzerinde değişiklik 

yapılarak, tasarımların ve tasarımcıların 

daha fazla desteklenmesinin ve bu kanun 

kapsamında “Tasarım Merkezlerinin” 

kurulmasının önü açılacaktır. 

Bu kapsamda belli sayıda tasarım 

personeli çalıştıran işletmelere, gelir 

vergisi teşviki, sigorta prim desteği ve 

damga vergisi istisnası sağlanacaktır. 

Bu kanun akabinde işletmelerin 

gerçekleştirdiği tasarımların maliyetlerinin 

düşürülmesi amaçlanmıştır. Böylece, 

Türk tasarımının ve tasarımcısının teşviki 

sağlanacaktır. 

Bu çalışmalara ilaveten, insana ve çevreye 

duyarlı, katma değeri yüksek tasarımların 

yaratılmasını ve korunmasını, ülkemiz 

tasarım ve tasarımcılarının sürdürülebilir 

bir şekilde dünya ile rekabet edebilir 

hale getirilmesini ve “Türk Tasarımı” 

kimliğinin tanınmasını ve yerleşmesini 

sağlamak için; Bakanlığın belirli 

kriterlerine haiz ulusal ve uluslararası 

tasarım yarışmalarında sergilenen 

gerçek kişilere ait tasarımların 

tescil giderlerinin desteklenmesi 

amaçlanmaktadır. Bu destek ile 

tasarımcıların özendirilmesi ve 

tasarımlarının hukuki bir kimliğe 

kavuşturulması hedeflenmiştir. 

Bu kapsamda Türk Patent Enstitüsü 

tarafından yapılacak tescil giderleri 

Bakanlık bütçesinden karşılanacaktır. 

Bu sayede Türk tasarımcıları tasarımlarını 

tescil ettirmek üzere cesaretlendirilmiş 

olacaktır. 

7

ŞUBAT 2016 

MAKALE 

TÜRKİYE’DE TASARIM 

Nilay YALÇINKAYA YÖRÜK-Ali ZENGİN / Heksagon Mühendislik Tasarım A.Ş. 

Giriş 

Endüstriyel tasarım; endüstride üretilen ve 

nihai kullanıcıya yönelik ürünlerin, 

-işlevsellik, 

-hedef kitlenin beğenisine ve kullanıcının 

ihtiyaçlarına uygunluk 

gibi ölçütleri gözeterek fikren 

geliştirilmesi ve üretime uygun yeni bir 

ürün olarak projelendirilmesidir (1). Ortaya 

çıkan tasarımın inovatif bir ürün, sistem 

veya hizmet olması ve yaşam kalitesini 

artırması beklenmektedir (2). Endüstriyel 

tasarımcının odağında “kullanıcı” vardır. 

Tasarımcı; inovasyon, teknoloji, müşteri 

ve ticarileşmeyi ilişkilendirerek ekonomik, 

sosyal veya çevresel boyutu olan çözümler 

üretir. 

554 numaralı “Endüstriyel Tasarımların 

Korunması Hakkında Kanun Hükmünde 

Kararname”de ise “tasarım”, bir ürünün 

tümü veya bir parçası veya üzerindeki 

süslemenin, çizgi, şekil, biçim, renk, 

doku, malzeme veya esneklik gibi insan 

duyuları ile algılanan çeşitli unsur veya 

özelliklerinin oluşturduğu bütünü olarak 

tanımlanmıştır. 

Mühendislik Tasarımı ve 

Endüstriyel Tasarım 

Endüstriyel tasarım veya kısaca tasarım 

ifadesi ülkemizde mühendislik tasarımı 

terimi ile karıştırılmaktadır. Mühendislik 

tasarımı, endüstriyel tasarımın üretilebilir 

ve kullanılabilir hale getirilmesidir. 

Endüstriyel tasarım fikir üretme sürecini, 

tasarımın şekline yönelik stil çalışmasını, 

konsept (kavramsal) tasarımı ve ön seviye 

prototip üretimini içeren bir süreçtir. Bu 

sürecin konsept tasarım aşamasından 

sonra birlikte mühendislik tasarımı 

devreye girer. 

Yapılan tasarımın ticarileşebilmesi 

için endüstriyel tasarım döngüsünün 

tamamlanması ve mühendislik tasarımı 

ile desteklenerek devam ettirilmesi 

önemlidir. Aksi takdirde tasarım, bir 

fikirden öteye geçemeyecektir. 

Ar-Ge, endüstriyel tasarım ile mühendislik 

tasarımının etkileşimi ile gerçekleşmelidir. 

Bu etkileşimde, doğrudan son kullanıcıya 

hitap eden ürünlerde (taşıt, beyaz eşya, 

cep telefonu, v.b.) endüstriyel tasarımın 

payı daha fazlayken, bu ürünlerin dışardan 

bakışta görülmeyen alt bileşenlerinde 

daha düşüktür. Ar-Ge’nin bu yapısından 

dolayı ekosistem içerisinde endüstriyel 

tasarımcıların ve mühendislerin birlikte 

çalışması gerekmektedir. 

Gelişmiş ülkelerde bu tasarımın Ar- 

Ge ekosisteminin bir parçası haline 

Şekil 1.Endüstriyel Tasarım Süreci 

gelmesi buna yönelik regülasyonlar ile 

sağlanmıştır. Endüstriyel tasarımın 

Ar-Ge’nin bir parçası olabilmesi ülkemizde 

de buna yönelik devlet politikalarıyla 

mümkün olacaktır (4). 

Ülkemizde Endüstriyel 

Tasarım Bilincinin Gelişimi 

Ülkemizde endüstriyelleşmenin ilk 

yıllarında yapılan yatırımlar daha çok 

yabancı menşeili firmaların üretim 

odaklı yatırımları şeklindedir. Bu sebeple 

endüstriyel tasarım, endüstriyelleşme 

planlarında uzun bir süre yer almamıştır. 

İlerleyen dönemlerde, kendi ürünlerini 

geliştiren ve üreten firma sayısının 

artmasıyla mühendislik tasarımı devlet 

politikalarıyla desteklenmeye başlamıştır. 

“Ar-Ge”yi desteklemeye yönelik tüm 

devlet destekleri temelde mühendislik 

8

ŞUBAT 2016 

faaliyetlerini desteklemeye yönelik olarak 

kurgulanmıştır. Bu yıllarda büyük ölçekli 

bazı firmaların dışında birçok firma 

yabancı firmaların ürünlerine benzer 

ürün tasarımları yaparak ürün geliştirme 

yoluna gitmiştir (4). Gümrük Birliği 

Anlaşması ve birçok yabancı firmanın yerli 

pazarda boy göstermesi, Türk firmalarının 

rekabet edebilirlik seviyesini artırmak için 

daha fazlasını yapmasını gerektirmiştir. 

İlk kez 1990-1994 yılları arasını kapsayan 

6. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda “ürün 

tasarımı”, Ar-Ge kavramı içerisinde 

kullanılmış ve ihracatın artması için 

gerekli bir unsur olarak belirtilmiştir. 

Özellikle markalaşmanın önem 

kazanması, buna paralel olarak tasarımı 

da ön plana çıkarmıştır. Çünkü tasarım 

marka değerinin oluşmasında önemli bir 

paya sahiptir. “Yeni tasarım” konusunda 

bir diğer motivasyon unsuru TPE’nin (Türk 

Patent Enstitüsü) Endüstriyel Tasarımların 


Kararname’yi yürürlüğe koyması olmuştur. 

Bu kararname ile “benzer tasarım”ın 

önüne yasal bir bent çekilmiştir. 

Şekil 2.Mühendislik Tasarımı ve Endüstriyel Tasarımın İnovasyondaki Yeri (3) 

2006 yılında ihracatın artması için 

tasarımın desteklenmesi gerektiği 

devlet stratejilerinde yerini sürekli hale 

getirince TİM (Türkiye İhracatçılar Meclisi) 

bu alanda farkındalık yaratmak için 

çalışmalar yürütmeye başlamıştır. Bu 

çalışmalardan en önemlisi olan İMMİB 

Endüstriyel Tasarım Yarışması, 

10 yılda 3410 başvuru almış, 332 tasarıma 

ödül vermiştir. Ödül alan 27 tasarımcı yurt 

dışına eğitime gönderilmiştir. Yarışmada 

ödül alan bazı tasarımcılar uluslararası 

organizasyonlara davet edilmiştir (5). 

Bu farkındalık yaratma çalışmaları 

ETMK (Endüstriyel Tasarımcılar Meslek 

Kuruluşu) tarafından desteklenmiş, 

2008 yılında ilki gerçekleştirilen Design 

Turkey yarışması ile önemli bir seviyeye 

getirilmiştir. Design Turkey Endüstriyel 

Tasarım Ödülleri, Türkiye’de kullanıcının 

ihtiyaçlarını gözeten, ihracatta ve 

ulusal pazarda ürüne katma değer ve 

rekabetçi üstünlük kazandıran iyi tasarımı 

ödüllendirmek amacıyla TURQUALITY® 

Programı dâhilinde, Dış Ticaret 

Müsteşarlığı (DTM), Türkiye İhracatçılar 

Meclisi (TİM) ve Endüstriyel Tasarımcılar 

Meslek Kuruluşu (ETMK) iş birliğiyle 

düzenlenen bir tasarım yarışmasıdır. 

2008’den bu yana birçok farklı dalda 

Şekil 3. A’DesignAward 2010-2015 Arasında En Başarılı Ülkeler (6) 

9

ŞUBAT 2016 

MAKALE TÜRKİYE’DE TASARIM 

Şekil 4.Yıllara Göre Doğrudan TPE’ye yapılan Endüstriyel Tasarım Tescil Başvuruları(10) 

ürün tasarımı ve konsept tasarım 

ödüllendirilmiştir. 

Türk tasarımcılarımız aynı zamanda 

uluslararası tasarım yarışmalarında 

da önemli başarılar elde etmiştir. Bu 

alandaki önemli tasarım yarışmalarından 

A’DesignAward’ın 2010-2015 yılları 

arasındaki sonuçlarına göre ülkemiz en 

fazla ödül alan ikinci ülkedir. 

Ülkemizde endüstriyel tasarımın 

yaygınlaşmasında üzerinde durulması 

gereken bir diğer husus, KOBİ’lerde bu 

bilincin oluşturulmasıdır. Ülkemizde de 

işletmelerin yüzde 99,77’sini oluşturan 

KOBİ’ler, toplam istihdamın yüzde 

78’ini, toplam katma değerin yüzde 

55’ini gerçekleştirmektedir (7). Firma 

içerisinde endüstriyel tasarımcı istihdam 

etmek istemeyen veya tam zamanlı bir 

tasarımcıya ihtiyaç duymayan KOBİ’lerin 

bu alanda alacağı hizmetlerin devlet 

tarafından desteklenmesi; ortaya çıkacak 

ürünlerin katma değerini artıracaktır. 

Bunun yanı sıra hali hazırda inovasyon 

kültürüne endüstriyel tasarımı dâhil 

etmiş firmaların sayısının artması için 

bu firmaların desteklenmesi, diğer 

firmalar için özendirici bir unsur olmakla 

birlikte uluslararası rekabetçi markalar 

oluşturulması ve kalıcı ekonomik gelişimin 

sağlanması açısından faydalı olacaktır. 

Ülkemizde endüstriyel tasarımın hak ettiği 

değeri bulması, “Türk Tasarımı”nın dünya 

tasarım ekolleri arasında yerini almasını 

sağlayacaktır (8). 

Fikri Mülkiyet Boyutunda 

Endüstriyel Tasarım 

WIPO’nun (World Intellectual Property 

Organization) 2014 İstatistik Raporlarına 

göre 2014’te tüm dünyada toplam 854.400 

adet endüstriyel tasarım tescil başvurusu 

yapılmıştır. Koruma kapsamına Türkiye’nin 

de dâhil olduğu 48.799 adet başvuru 

yapılmıştır ve bu sayıyla ülkemiz tüm 

dünyada dördüncü sıraya yerleşmiştir(9). 

Bu başvurulardan doğrudan TPE’ye (Türk 

Patent Enstitüsü) yapılan başvuru sayısı 

9.028’dir. 

Fikri mülkiyet bilincinin zayıf olduğu 

ülkelerde endüstriyel tasarım başvurusu 

“patent” başvurusuna eşdeğer 

algılanmaktadır. Bu sebeple bu ülkelerde 

endüstriyel tasarım başvurusu patent 

başvurusundan daha fazladır. Fikri 

mülkiyet bilincinin yüksek olduğu ve 

teknoloji üreten ülkelerde ise patent 

başvurusu daha fazladır. Endüstriyel 

tasarım tescili ürünün teknik ve 

fonksiyonel özelliklerini değil; estetik 

özelliklerini korumaktadır. Özellikle bazı 

ülkelerde (Örneğin Çin(11)) endüstriyel 

10

ŞUBAT 2016 

tasarım tesciline “Design Patent” denmesi 

bu algının oluşmasında rol oynamaktadır. 

Patent başvurularının daha kapsamlı 

olması, detaylı incelemeye tabi tutulması, 

başvuru/koruma maliyetlerinin daha 

yüksek olması ve tescil süresinin daha 

uzun olması kişilerin ve firmaların 

endüstriyel tasarım başvurusunu tercih 

etmesine sebep olmaktadır. Ülkemizde 

de özellikle endüstriyel tasarım 

başvurusunun yüksek olmasının nedeninin 

bu olduğu düşünülmektedir. 

Ülkemizde Endüstriyel Tasarım Eğitimi 

Ülkemizde, 27 üniversitede lisans ve 

yüksek lisans seviyesinde endüstriyel 

tasarım bölümü bulunmaktadır. Eğitim 

kurumları daha çok İstanbul, Ankara ve 

İzmir’de yoğunlaşmıştır. Bu kapsamda 

150’ye yakın öğretim üyesi, 70 asistan 

ve 188 yarı zamanlı öğretim üyesi görev 

yapmaktadır (12). Endüstriyel tasarımın 

Ar-Ge ekosistemine her geçen gün biraz 

daha yerleşmesi ve tasarım bilincinin 

gelişim süreci göz önüne alındığında bu 

değerlerin düşük olduğu görülmektedir. 

Endüstriyel tasarıma yönelik eğitim 

kurumlarının açılması 1970’lere 

dayanmasına rağmen, tasarımın 

Ar-Ge’nin bir parçası haline dönüşmesi 

yakın bir dönemde hayata geçmiştir ve 

hala çok az firma tarafından bu şekilde 

yürütülmektedir. Bu alanda üniversitesanayi 

iş birlikleri de ancak 2000’li 

yıllarda başlayabilmiştir ve büyük ölçekli 

şirketlerle yapılan iş birlikleri ile sınırlı 

kalmıştır. Ekonomimizde önemli bir yere 

sahip olan KOBİ’lerin de iş birliklerine 

dâhil olması endüstriyel tasarımın 

ülkemizde ekosistemin bir parçası olması 

için önem taşımaktadır (13). 

Dünya çapında birçok eğitim kurumunda 

lisans ve yüksek lisans eğitimleri 

esnasında endüstriyel tasarımcılar 

ve mühendisler birlikte çalışmayı 

öğrenememektedir. Bu durum, iş 

hayatında iş birliği içerisinde çalışmalarını 

zorlaştırmaktadır (14). Eğitim sürecinde 

gerçekleştirilen projelerde endüstriyel 

tasarım ve mühendislik öğrencilerinin 

birlikte yer alabileceği projelerin 

kurgulanması birlikte çalışma bilincini 

artırmada önemli rol oynamaktadır. 

Sonuçlar 

Ülkemizde endüstriyel tasarım bilincinin 

gelişmesi için tasarımın inovasyon 

yönetiminin bir parçası haline gelmesi 

gerekmektedir. Bu sayede mühendislik 

tasarımı ve endüstriyel tasarım, 

tasarım yönetimi içerisinde paralel 

ilerleyecek, katma değeri yüksek ürünler 

geliştirmek mümkün olacaktır. Bu 

durum desteklenen Ar-Ge faaliyetlerinin 

kapsamının genişletilerek endüstriyel 

tasarımın bu kapsama dâhil olmasıyla 

gerçekleşebilecektir. Bu kapsamdaki 

Ar-Ge faaliyetlerinin katma değere 

dönüşmesi Türk markalarının değerinin 

rekabet edebilirliğinin artmasını 

sağlayacaktır. 

Tasarım bilincinin gelişmesi, firmalarda 

tasarımcı istihdamını artıracaktır. 

Bu durum üniversitelerde bu alanda 

çalışabilecek insan gücünün piyasanın 

beklentisini karşılayabilecek nitelikte 

yetiştirilmesini gerektirmektedir. 

Üniversitelerde hem mühendislik hem de 

endüstriyel tasarım eğitimi esnasında iş 

birliği kültürünün kazandırılması gelecek 

kuşakların gerçekleştirilecek projelerde 

yüksek katma değerli sonuçlar elde 

etmesini sağlayacaktır. 

“Türk Tasarımı”nın gelişmesini sağlayacak 

diğer unsur, tasarım kültürünün 

KOBİ’lerde de oluşturulması ve buna 

yönelik destek programları ile KOBİ’lerin 

tasarıma özendirilmesidir. 

Kaynakça 

1. Endüstriyel Tasarımcılar Meslek Kuruluşu 

Web Sitesi. [Çevrimiçi] http://www.etmk. 

org.tr/. 

2. The International Council of Societies of 

Industrial Design (Icsid) Web Sitesi. [Çevrimiçi] 

http://www.icsid.org/. 

3. Measuring Design Value. Moultrie, Dr. 

James. Paris: OECD, 2012. 

4. Industrial Design in Turkey: A Historical 

Segmentation in Policy, Industry and Design. 

Tezel, Doç. Dr. Elçin. s.l.: Intercultural 

Understanding, 2011, Cilt1. 

5. İMMİB Endüstriyel Tasarım Yarışmaları 

2005-2015 Almanak. [Çevrimiçi] http:// 

tasarim.immib.org.tr/. 

6. World Design Ranking. [Çevrimiçi] 2015. 

http://www.worlddesignrankings.com/. 

7. ERGÜN, Nihat. KOBİ’ler ve 

Girişimcilerin Türk Ekonomisindeki Yeri 

ve Önemi. Kalkınmada Anahtar ve Verimlilik 

Dergisi. [Çevrimiçi] Kasım 2012. 

8.“Türkiye’de Tasarım” veya “Türk Tasarımı” 

Üzerine. KAYGAN, Yrd. Doç. Dr. Harun. s.l.: 

III. Ulusal Tasarım Kongresi, 2006. 

9. World Intellectual Property Indicators 

2015. s.l.: World Intellectual Property 

Organization, 2015. 

10. İstatistikler. Türk Patent Enstitüsü. 

[Çevrimiçi] 2015. http://www.tpe.gov.tr/. 

11. China Business Review. [Çevrimiçi]http:// 

www.chinabusinessreview.com/. 

12. Characterizing Industrial Design Education 

in Turkey: A Current Synthesis for Future 

Directions. IRKDAŞ DOĞU, Derya, TİMUR 

ÖĞÜT, Şebnem ve ER, Alpay. 14, s.l.: Yedi: 

Sanat, Tasarım ve Bilim Dergisi, 2015. 

1307-9840. 

13. Tasarımı KOBİ’lerle Buluşturmak: 

Türkiye’de ve İtalya’dan İki Üniversite - Sanayi 

İşbirliği Örneği. Çırpanlı, M. Turgut ve Er, 

Prof. Dr. Alpay. s.l.: III. Ulusal Tasarım 

Kongresi, 2006. 

14. Design Thinking in Conceptual Design 

Processes: A Comparison Between Industrial 

and Engineering Design Students. Jiang, Hao 

ve Yen, Ching-Chiuan. 52460, s.l. : InTech, 

2013, Cilt 10.5772. 

15. ER, Prof. Dr. Alpay;. Tasarım, Teknoloji 

ve İnovasyon. [Çevrimiçi] 2009. 

16. Endüstriyel Tasarımcının Türk 

Endüstrisindeki Rolü: Üretici Firmaların 

Algıları. SÜEL, Dr. A. Bülben. s.l. : III. 

Ulusal Tasarım Kongresi, 2006. 

11

ŞUBAT 2016 

MAKALE 

TASARIM/AR-GE VE İNOVASYON ÜÇLEMESİ 

Yrd. Doç. Dr. Hakan GÜRSU/ Öğretim Üyesi - Endüstri Ürünleri Tasarımcısı (ODTÜ) 

1. Ar-Ge Kültürü Sorunsalı ve Olası 

Ekonomik Sonuçları 

Küresel rekabet çağının dinamik 

gündeminde giderek daha da sıklıkla 

dile getirilen, diğer taraftan kavram ve 

içerik algısının doğasının gereği olarak 

karışan ve karıştırılan tasarım, Ar-Ge 

ve inovasyon eğretilemelerini anlam ve 

ilişkiler boyutunda anlamak giderek önem 

kazanırken; siyasi, ekonomik ve toplumsal 

alanlarda ülkeleri doğrudan etkileyen 

yeni bir sanayi devrimini, kimilerince de 

yeni bir çağa geçiş süreci olarak nitelenen 

bir değişimi yaşamakta olduğumuzun 

farkında mıyız? 

İşte bu kavramlar ve ilişkiler ağını 

günümüzün değişen ihtiyaçlarına uygun 

bir biçimde kurgulamak, üretici katmanlar 

için hedeflenen gelişme ve katma değeri 

yüksek ürünlere ulaşmak için oldukça 

yaşamsal olduğunu biliyoruz. Dolayısıyla 

Ar-Ge ve tasarımı, anlamak ve bir yaşam 

felsefesine taşımak; AB’nin tanımı ile 

inovasyon alt bileşenlerini kurgulamak 

öncelikle bir kültür sorunsalıdır. 

Bu değişimin temelinin nitelikli bilgi 

üretimi ve yoğun yaratıcı faaliyetler sonucu 

ortaya çıkan büyük bir “görevdeşlik” 

olarak tanımlarken diğer bir deyişle ‘iş 

süreci ve üretim sistemlerinin dayandığı 

teknoloji tabanındaki köklü değişimlere, 

yani ortaya çıkan katma değer yaratma 

becerisine dayandığını ülke olarak ne 

kadar görebildiğimiz’ sorusu kadar; diğer 

bir ifade şekli ile ‘bilgi ve teknolojinin en 

önemli üretim faktörü haline geldiği yeni 

dünya düzeninde, değişimin kaynağını 

oluşturan inovasyon yapma becerisinin 

stratejik öneminin ülkeler bazında 

giderek arttığını ne kadar görebiliyor 

ve uyum sağlayabiliyoruz?’ sorusuna 

yoğunlaşmamız gerekiyor. 

Kavramların, tanımları ve göreceli olarak 

kullanım ve konumlandırılma biçimleri 

özellikle karmaşa yaratan ve karıştırılan 

bu 3 olgu için; OECD ve AB’nin 2000 

yılından günümüze kadar geliştirdiği 

ve sürekli olarak güncellenen bilgi 

kaynaklarına sadık kalarak yeniden basit, 

etkili ve kalıcı bir metin oluşturmak temel 

hedefimiz olacak. Ayrıca bu kavramlar 

üzerinde ülkemizde süregelen bilgi ve algı 

karmaşasının olası sebepleri üzerinden 

bir çözüm geliştirilmesi yazımızın konusu 

olacak. 

OECD ‘nin 2000 ve izleyen dönemde 

AB’nin 2006 Oslo kitapçığında tanımladığı 

yeni ilişkiler ağı ile “inovasyon” kavramı 

ve bileşenlerini yeniden tanımladığı bir 

değişimin başlangıcını oluşturduğunu 

biliyoruz. AB’nin bu yıl İtalya’da yapılan 

çalışmalarla (2015 Frascati Belgesi) de 

Ar-Ge kavramını ve çeşitlenmeleri yeniden 

tanımladığı geniş kaynakları esas almak 

mümkün gözüküyor. 

Gelişmekte olan ülkelerde olduğu 

gibi ülkemizde ekonominin büyümesi 

ve güçlenmesi için katma değeri 

yüksek mal ve hizmeti üreten, kendini 

yenileyen küresel markalar yaratma 

ve sürdürülebilir bir şekilde çoğaltma 

gerekliliği yaşamsal duruyor. En 

küçüğünden en büyüğüne tüm üretim 

birimlerimizin; öncelikle Ar-Ge 

yatırımını, tasarım ürünün değerini 

ve anlamını, eylemin fazlasıyla 

sabır gerektirdiğini ve bu yatırımın 

sürekliliğinin de aslında pahalı bir 

risk olmadığını idrak etmesi ilk şart 

olarak önümüze geliyor. Bunları hayata 

geçirebilmek için öncelikle ve kesinlikle 

istek, sabır ve süreklilik gerektiğini 

toplum olarak anlamamız ve hızla 

eyleme geçmemizin zamanı geldiğini 

ve kalan zamanın da hızla tükendiğini 

düşünüyorum. Sürdürülebilir bir şekilde 

yeni, yenilikçi ve alanında özgün ürün 

ihtiyacı yaşamsal bir gereklilik olarak 

kabul edildiği her noktada sanayinin 

tasarımcı ile buluşacağının ve bu 

buluşmanın da ardışık üretimin doğasının 

bir gereği olduğunun altını çizmek 

istiyorum. 

Günümüzde değişim ve gelişim kaynağını 

oluşturan bilim, teknoloji ve tasarım 

doğrudan birer stratejik üretici güç haline 

yani ekonomik bir değer haline gelmiştir. 

Yaratıcı endüstriler kavramının ortaya 

çıkışı işte böyle bir değişimin kaçınılmaz 

sonucudur. Diğer bir deyişle, çağımızda 

ürün kavramı değişmiş ve nesnel olmanın 

ötesine geçmiştir. Bilim, teknoloji ve 

tasarım ürünleri “yüksek katma değerli” 

ve çoğu kez nesnel olmayan ürünler 

olarak geçmekte ve giderek daha fazla 

talep edilir hale gelmektedir. 

Bu alanlardaki faaliyetlerinin önemini 

erken kavrayan ve bu doğrultuda 

politikalar üreten ülkeler, sadece katma 

değerli nesnel ürün ve ürünler değil, 

bilgiye dayalı yaratıcı endüstriyel düşünce 

ürünleri de ihraç etmekte, alanlarında 

cazibe merkezlerine dönüşmektedir. 

Günümüzde gelişmiş ülke statüsündeki 

yerlerini güçlendirerek korumak ancak 

giderek artan bir şekilde altyapıya ve 

nitelikli insan gücüne yatırım yapmakla 

mümkündür. Dolayısıyla bu hedefi 

arzulayan ülkelerin bu konudaki istek ve 

kararlılığı daha çok kaynak ayırmalarını 

ve istikrarlı bir biçimde sürdürülebilir 

politikalar ortaya koymasını kaçınılmaz 

kılmaktadır. Ülkeler için artık stratejik 

rekabet, yüksek katma değerin ortaya 

çıkmasına yol açan yaratıcı endüstriler 

konusunda, yani nitelikli insan gücünü 

kendine çekmek, ortaya çıkarmak ve 

kazanmak konusunda yoğunlaşmakta, 

12

ŞUBAT 2016 

uzun dönemde ekonomik büyümenin 

temel kaynağı bilgi ve yeni teknolojiler 

üreten Ar-Ge faaliyetlerini merkez 

almaktadır. Çağımızda teknolojiye sahip 

olan ülkeler sanayi başta olmak üzere, 

bütün ekonomik alanlarda mutlak bir 

üstünlük elde etme yolundadır. Kısaca, 

teknoloji, ülkelerin rekabet üstünlüğünün 

tek belirleyicisi haline gelmiştir. 

Bundan dolayıdır ki gerek toplumsal 

refahın yükselmesinde, gerekse dünya 

nimetlerinin paylaşımında teknolojik 

üstünlüğe sahip olan ülkeler uluslararası 

arenada belirleyici rol oynamaktadır. 

2. İlişkiler ve Kodlar 

Ar-Ge merkezleri; önceden belirlenen 

özellikli konularda ürün geliştirmek 

amacıyla, hedeflenen araştırma kültürüne 

ve becerilerine sahip gerekli sayıda 

araştırmacının uygun altyapı ile donatılmış 

güvenlikli alanlarda ürettiği her türlü ürün 

ve aktivite olarak tanımlanmaktadır. 

Ar-Ge, inovasyon merkezleri dışarıdan 

tanımlanan salt fiziksel mekânlar 

olmadığı gibi, tabela ile tanımlanan 

fiziksel mekânlarda yer alan pahalı 

teknik donanımdan ibaret de değildir. 

Ar-Ge birimleri üretim zincirindeki bir 

formel ayrıntı veya üretim alanında yer 

alan pasif, sade ve arındırılmış bir vitrin 

bölümlemesinden ibarede değildir. 

Ar-Ge merkezleri, güvenlikleri ve yapılan 

çalışmaların doğası gereği dış etkilerden 

(fiziksel ve/veya psikolojik) korunması 

öngörülen alanlardır. Ar-Ge birimlerinin 

mevcut teknolojiler kullanarak, yenilikçi 

buluntu, buluş ve ürün geliştirmek kadar 

birikim ve deneyim geliştirmekte oldukları 

unutulmamalıdır. Zaman içerisinde 

gelişen deneyim ve tecrübe ise gelecek 

için teknolojik ve stratejik altyapılarının 

oluşması ve güçlenip özgünleşmesindeki 

en temel unsurlardır. 

Ar-Ge merkezinin stratejik değeri, sahip 

olduğu makine ve teçhizat ile değil, sahip 

olduğu know-how düzeyi ve birikim 

seviyesiyle belirlenmektedir. 

Ar-Ge personeli niteliği ve niceliği 

itibarıyla stratejik bir ekonomik gücü 

oluşturur. Sayısal değerler olmanın 

ötesinde, birikim ve deneyim düzeyleri ile 

kıymetlendirilir. Ar-Ge birimleri, üretim 

için yaşamsal öneme sahip yüksek katma 

değerli proje fikirlerinin geliştirilmesine 

olanak sağlayacak birimlerdir. 

Ar-Ge birimleri küresel markaların, en 

büyük entelektüel sermaye gücüdür. 

Küresel markalar için, hedef toplumların 

içinde yer alan, koşullandırılmış yaşamsal 

hücrelerdir. Ar-Ge hücreleri, markanın 

kendini yenilemesinin ve devamlılığının 

yegâne yaşam kaynağıdır. 

Ar-Ge merkezlerinin nihai amacı ve 

mutlak hedefi ise katma değeri yüksek 

ürün, ürünlere ve üretim süreçlerine 

odaklı çalışmalar yaparak ekonomik 

katma değer yaratmak ve nitelikli insan 

gücünü artırmaktır. 

3. Ar-Ge Sürecinde Zaman Faktörü, 

Zaman-Ne Ar-Ge’ si 

Dünyada ortalama bir Ar-Ge projesi 

kavramsal fikir oluşturulmasından, 

ilk çalışır prototip aşamasına kadar 

ortalama 2 yıl sürmekte. Doğal olarak ilaç, 

savunma gibi sanayilerde bu sürelerin 

10 yıla kadar uzayabilen, uzun soluklu 

araştırma geliştirme süreçleri olduğunu 

da görüyoruz. Ar-Ge projelerine, ortalama 

12 aylık bir test, belgelendirme ve 

kıymetlendirme sürecini de eklememiz 

gerekmektedir. 

Türkiye’nin gelişmiş ülkelerle rekabet 

edebilmesi ve ekonomik olarak tam 

bağımsız bir ülke olabilmesinin yolunun 

Ar-Ge’den geçmekte olduğu konusu 

artık kimsenin tartışma konusu değildir. 

Artık teknolojiyi kullanan ve tüketen 

değil aynı zamanda üreten bir toplum 

olabilmek ve bu anlamda farklılaşabilmek 

için Ar-Ge’ye ve inovasyona dayalı 

ekonomi açılımların içini doldurmanın 

yaşamsallığı kadar hedeflere ulaşmak için 

gerekliliği ortadadır. Bu nedenle Ar-Ge 

ulusal kalkınma stratejimizin bir parçası 

değil bizzat stratejimizin kendisi olmak 

durumundadır. 

Ar-Ge (Araştırma ve Geliştirme) kelimesi 

tüm ekonomik paydaşlar tarafından 

sıklıkla telaffuz edilmesine rağmen ortak 

bir “anlam” bütünlüğüne ulaşılamamıştır. 

Ar-Ge yeni bir ürün üretmek için yapılan 

her şeyi kapsamakla başlayan çok genel 

bir tanımdan başlayan; geriye mühendislik 

hizmetlerinden, teknoloji transfer 

çalışmalarına, ürün klonlamaktan, 

mevcut bir tesise; ürün ve üretim 

uyarlamaya kadar giden alt başlıkları da 

kapsamaktadır. 

Entelektüel ve akademik çevrelerde, 

önceden tanımlanmış alanda salt 

bilimsel çalışmalar yapmak olarak 

değerlendirilmektedir. Sistematik bir 

temele dayalı olarak bilimsel ve teknik 

bilgi birikimini artırmak için yürütülen 

Ar-Ge çalışmalarının tümünde, ilerde 

katma değer yaratabilecek sonuç odaklı 

mutlak hedefler olmak zorundadır. 

OECD’ye göre Ar-Ge çalışmaları öncelikle 

ürün Ar-Ge’si ve süreç Ar-Ge’leri olmak 

üzere 2 farklı başlıkta tanımlanırlar. Bu 

başlıklarda; Ar-Ge çalışmaları temelde, üç 

farklı uygulamayı bünyesinde barındırır: 

Temel Araştırma Projeleri (Temel Bilim 

Ar-Ge) (Basicresearchprojects) 

Belirli, özgün bir uygulama veya kullanım 

düşünülmeden, kuramsal veya deneysel 

çalışmalarla olguların ve gözlemlenebilir 

ilişkileri yeniden anlamlandırmak, 

deneyim kazanmak için yapılan temel 

akademik çalışmalar bu kapsamda 

değerlendirilmektedir. Her ne kadar, ürün 

odaklı olmadığı ifade edilse de, bu tip 

kapsamlı çalışmaların sonunda çok farklı 

ürün ve ürün gruplarına yönelik buluntular 

gerçekleştiği bilinmektedir. 

Uygulamalı Araştırma (Appliedresearch) 

Uygulamalı araştırma da hedeflenmiş 

bir alanda özgün ve katma değer 

13

ŞUBAT 2016 

MAKALE 


14 

yaratabilecek potansiyel bilgiye ulaşmak 

için yürütülmektedir. Ana hedef olarak 

doğrudan özgün ve pratik sonuçlara 

odaklanmış araştırmalar, inovasyon odaklı 

projelerin önemli bir parçasıdır. 

Deneysel Çalışmalar 

(Experimentalstudies) 

Araştırma odaklı ve/veya pratik 

uygulama sonuçlar üzerindeki var olan 

bilgi düzeyini kullanarak geliştirilmesi 

hedeflenen çalışmaları kapsamaktadır. 

Yeni malzemelerin, üretim süreçleri, 

sistemleri hizmetler oluşturmaya veya 

halen üretilmiş veya oluşturulmuş 

olanları büyük ölçüde iyileştirmeye yönelik 

kapsamlı çalışmalardır. 

Diğer bazı çalışmalarda, Ar-Ge faaliyetleri; 

Temel bilim Ar-Ge, Spesifik Ar-Ge ve 

Standart Ar-Ge olmak üzere 3 farklı 

yapıda değerlendirilmektedir. Spesifik 

Ar-Ge, deneysel çalışmalar ve uygulamalı 

çalışmaları kapsarken, temel bilim 

Ar-Ge, basicresearch project anlamına 

gelmektedir. Bu çerçevede standart 

Ar-Ge gerek, uygulamalı gerekse deneysel 

çalışmalarında kapsayan ve hedefleri 

tutturmak için yapılması gereken zorunlu 

kabul edilen yeni bir gruptur (Frascatti 

Belgesi AB 2015). 

OECD, araştırma geliştirme faaliyetlerini, 

diğer üretim çalışmalarından ayırt 

ederken, bahse konu çalışmaların özellikle 

bilimsel veya teknolojik belirsizliğin 

olduğu durumlarda kullanıldığının 

altını çizmektedir. Dolayısıyla her Ar-Ge 

çalışmasının, belirlenen en az bir hedefe 

odaklı olduğunu ve geriye mühendislik 

hizmetlerine ve salt teknoloji transfer 

çalışmalarına odaklanmanın Ar-Ge 

kapsamına alınamayacağı gerçeğine de 

önemli bir katkı sağlıyor. 

Bazı Ar-Ge faaliyetlerinde nihai hedef; yeni 

bir ürün geliştirmek veya geliştirilmesine 

olanak sağlayacak gerekli bilimsel altyapı 

oluşturmak olarak da tanımlamaktır. 

Yaygın tanımıyla Ar-Ge, mevcut bir ürünün 

daha etkin ve ucuz üretilmesi ya da 

hiç üretilmemiş ama ileride üretilmesi 

planlanan, pazarda öncü olmak amacıyla 

herhangi bir alanda araştırmaya kaynak 

ayırmak olarak da kabul edilmektedir. 

Ar-Ge hizmetleri; nitelikli insan gücü, 

ihtisas alan ve donanım gerektiren, kamu, 

özel sektör ve üniversitelerde tarafından 

gerçekleştirilebilen “nitelikli” faaliyetler 

olarak görülmelidir. Ar-Ge, adından da 

tam olarak anlaşılacağı üzere; araştırma 

ile başlayan, bir hedefe, bir hipoteze 

veya düşünceye odaklanmış, sonuçları 

itibarıyla hedef bilgiyi sorgulama, onama 

veya süreci geliştirmeyi veya yenilemeyi 

içermektedir. 

Küresel değerler itibarıyla her Ar-Ge 

çalışmasının temelde üç mutlak aşamayı 

içermesi gerekmektedir. Bu başlıklar; 

süreci ölçme, izleme ve sonuçları 

değerlendirme aşamalarıdır. Aşamaları 

başarıyla gerçekleştirmek ise, ancak 

sistematik bir çalışma yöntemini titizlikle 

uygulamakla mümkündür. Her aşama bir 

proje süreci olarak ele alınmalı, gerekirse 

süreç alt birimlere bölünerek yetkin 

kişilerce yönetilmelidir. Her araştırma 

projesinin mutlak suretle bir hedefi ve 

hedef müşterisi olması bir başka mutlak 

ön gereklilik olarak kabul edilmektedir. 

Ar-Ge projelerinin en kritik aşaması 

hedefin tanımlanması ve proje sürecin 

titizlikle planlamasıdır. Klasik bir bakış 

açısıyla bir Ar-Ge projesi; problemin 

tanımı, kavramsal yöntemler veya tasarım, 

geliştirme, test ve prototip yapımı ve 

üretim fizibilitesidir. Hedeflenen projenin 

uzun vadeli bir süreci kapsadığını, risk 

içerdiğini ve öngörülemeyen sonuçları 

barındırdığını en baştan kabul etmek 

durumundayız. Proje sonuçladığında 

ise katma değeri yüksek çözümleri ve 

ürünlerin ortaya çıkacağını bilmemiz 

gerekiyor. Rasyonel ve kademeli bir 

planlama yapılmadığı takdirde süreç içinde 

belirsizlikler artması riski yükselirken, 

yabancı olunan bu süreçteki istek kayıpları 

inanç sorunu yaşayan her üretici grubun, 

olmayan sabrının tamamen tüketilmesinin 

önünün açılmasını da kaçınılmaz kılmakta. 

4. Ar-Ge’yi Anlamak 

Ulusların dünyadaki stratejik konumlarını 

belirleyen kıstasların başında “teknolojik 

düzeyleri” gelmektedir. Gelişmiş 

ülkeleri,gelişmekte olan ülkelerden ayıran 

“teknolojik gelişmişlik düzeyleri” ve 

“teknolojiyi verimli kullanma becerileri” 

olduğu herkesçe kabul edilmiş ve bilim 

ve teknolojiyi ekonomik katma değere 

ve toplumsal faydaya dönüştürebilme 

becerisi, bugün genel olarak yenilik 

becerisi ve yetkinliği kısaca “inovasyon” 

olarak ifade edilmektedir. Ülkelerin 

teknoloji / yenilik becerisindeki düzeyini 

belirlemede bazı normatif göstergeler 

kullanılmaktadır. Bunlar:

ŞUBAT 2016 

1. Araştırma ve geliştirme harcamalarının 

GSMH ‘e oranı, 

2. Ar-Ge hizmetlerinde çalışan bilim adamı 

ve mühendis sayısı, 

3. Toplam ihracat içinde yüksek teknoloji 

ürünlerinin oranı, 

4. Bilgisayar, internet ve iletişim 

araçlarından yararlananların sayısı, 

5. Bilimsel yayın sayısı, 

6. Patent sayısı ve yaşama geçen patent 

oranı. 

Gelişmekte olan ülkeler yukarıda 

sıralanan ve teknolojiyi üretme veya 

üretimine katkı koyma anlamında farkı 

yaratan göstergelerini yükseltebildikleri 

ölçüde daha üretken yapıya ve daha 

stratejik bir ekonominin alt yapısına 

kavuşmaktadır. Henry Ergas, ülkeler 

arasında yenilik geliştirme; “inovasyon” 

hızının neden farklı olduğu konusunu 

ilk kuramsallaştıran iktisatçılardan 

biridir. Yenilik hızını etkiyen faktörleri üç 

gruba ayırmıştır. İnovasyon becerisini 

etkileyen başlıca girdiler, ülkenin bilimsel 

tabanının niteliği, araştırma kurumlarının 

mevcudiyeti, eğitim düzeyi; talebi 

etkileyenler ise sürekli yenilik için istekli 

ve bilinçli tüketiciler, sanayi alt yapısı 

firmalar düzeyinde bilimsel araştırmanın 

yayılması ve finansmanına katılması, 

kuvvetli rekabet fırsatların bir araya 

getirmesi olarak tanımlamaktadır. 

Dünyada gelişmiş ülkeler arasına 

katılmaya aday olan yeni ülkelerin 

yapısal profilleri kavramsal olarak 

analiz edildiğinde, “kendi teknolojisini 

üreten bir sanayileşme modeli”nin açık 

seçik başarısından söz edebiliriz. Diğer 

taraftan ülkemizin de içinde bulunduğu 

“teknoloji ithal ederek kendini sürdüren 

sanayileşme profilini” benimseyen 

ülkelerin ise teknolojiye bağımlılık 

düzeyinin önlenemez bir şekilde arttığı ve 

zaman içinde ithal teknolojinin kaçınılmaz 

maliyetinin nicel ve nitel sonuçları 

karşısında ülkenin dış borç grafiğinin 

dengesizleştiği izlenmektedir. Özellikle 

belli başlı alanlardaki teknolojik transfer 

girişimlerinin süreçsel olarak ihtiyaç 

duyduğu adaptasyon süresi ve ihtiyaç 

duyulan zaman diliminin o teknolojideki 

değişim hızını yakalayamaması, her geçen 

gün daha fazla kaynak kullanarak bu 

teknolojiyi ithal eden ülkenin verimliliğini 

ve rekabet gücünü giderek azaltmaktadır. 

15

ŞUBAT 2016 

MAKALE 


16 

Günümüzde yeni teknolojik açılımlar 

üzerine kurgulanan yeniliklerle yaşam 

tarzını kökten değiştirebilecek etkinlikte 

ürünler yaratılabildiği dolayısıyla 

firmaların sadece aynı ürünü daha 

ucuz üreterek değil ürün üzerinde yeni 

performans ve yeni teknik iyileştirme 

seçenekleri yaratabildikleri ölçüde 

rekabet güçlerini artırabilecekleri gerçeği 

küresel pazarın kurallarından birisi haline 

gelmiştir. 

Pek çok küresel markanın pazar 

içerisindeki geçerli ürünleri eş değer 

üretim imkânlarına ve benzer teknolojik 

özelliklere sahip olmalarıyla birbirine 

giderek yaklaşa dursun, bu ürünleri 

artık satılır kılan ve farkı yaratan tüm 

özellikleri ürünlerin tasarım boyutunda 

yoğunlaşmakta. Özellikle AB’de Green 

Paper on Innovation (1995) raporuyla 

beraber inovasyon kavramındaki sınırlı 

“Ar-Ge” yorumu geçerliliğini yitirirken, 

inovasyon süreçlerinde “tasarım kavramı” 

çok daha görünür hale gelmiştir. 2005 

yılında; OECD’nin (OECD-Eurostat Oslo 

Manual) de benzer şekilde eski inovasyon 

tanımını ürün tasarımını da kapsayacak 

şekilde genişlettiği bu çerçeve de yeni bir 

vizyonel açılıma geçildiği izlenmektedir. 

Tüm teknolojik buluntuların yaratıcı 

süreçler içerisinde katma değere 

dönüştürülmesini, kullanımını ve 

toplumsal etkilerinin çözümlenmesini 

kapsayan her uygulama bir “yenilikçi 

tasarım” süreci olarak tanımlanmakta 

artık! Bu yaklaşım, teknolojinin, toplumsal 

her türlü etkinliğin içinde bir tasarım 

ürünü olarak yer aldığı gerçeğinin altını 

çizerken, giderek yükselen tüketici bilinci 

de ürünlerde tasarım boyutunun ön plana 

çıkmasında önemli etken olarak karşımıza 

çıkmakta. 

Ürün tasarlama sürecinin son 50 yıldaki 

kavramsal serüveni kadar, üreticinin 

tasarımcıdan beklentisinin de hızla 

evrimleşmesi sonucunda dinamik 

“inovasyon” metaforunun ürün tasarımıyla 

entegrasyonu 2000’li yılların başında 

tanımlı bir hale gelmiştir. Bu yeni 

tanımlar çerçevesinde; bilim ve teknoloji 

kavramlarının tasarım olgusuyla birlikte 

bir yeni “üçleme” oluşturmasının yolu da 

sessizce açılmış bulunuyor... 

İşte, 2000 sonrasında başlayan değişim; 

inovasyon kavramını hızla yeniden 

gündeme getirirken, AB‘nin 2006’da 

hazırlanan Oslo belgesi ile “İnovasyon 

kavramı; Bilim, Teknoloji ve Tasarım alt 

bileşenlerine” endekslenmiştir. 

Tüm bilimsel teknolojik tabanlı araştırma 

faaliyetleri, bilimsel ve teknolojik gelişimin 

en temel itici gücüdür ve sürdürülebilir 

olmalarıyla başarıya daha çok yaklaşırlar. 

Bu çerçevede Ar-Ge faaliyetleri de gelişen 

süreç içersinde değişimden ve dinamik 

şartların gereği olarak gelişmelerden 

etkilenmiştir. Diğer taraftan ülkemizde, 

en çok karıştırılan bir faaliyet türü de 

ürün geliştirme eyleminin bir Ar-Ge 

türü olarak algılanmasıdır. Özellikle, 

KOBİ’lerin yurt dışı ürün / tasarım, model 

veya örnek teminleri ile bunları yerel / 

yerli kaynakları kullanarak ülkemizde 

üretme çalışmalarını bir Ar-Ge faaliyeti 

kapsamı içinde görme isteği zaman 

zaman TASARIM, yeri geldiğinde Ar-Ge 

ve çoğu kez beraber yapılan bir eylem 

türü olarak değerlendirilmektedir. 

Oysaki yaygın tanımlarıyla millileştirme, 

tersine mühendislik veya kopyalama 

süreçleri asla bir Ar-Ge faaliyeti 

olarak kabul edilmemektedir. Pek çok 

ülkenin geçiş dönemlerinde kullandığı 

bu tarihsel yöntem, (5-7 sene kabul 

ediliyor) ülkemizde son 25 yıldır giderek 

yaygınlaşmış ve uygulama gerçeklerin 

önüne geçecek kadar kabul görmektedir. 

Küresel standartlarda, nitelikli katma 

değer Ar-Ge faaliyetlerinde ortaya 

çıkan bilginin ve birikimin bir tasarım 

süreciyle birlikte ürünleşerek sokaktaki 

insanın kullanabileceği bir mal, hizmet 

ve bir değere dönüşmesiyle ortaya çıktığı 

kabul edildiğine göre Ar-Ge/Tasarım ve 

inovasyon ilişkisinin nasıl bir bütünleşik 

yapı oluşturduğu ortaya çıkmaktadır. 

Günümüzde her ürünün arkasında bir 

Ar-Ge ve tasarım süreci olmak zorundadır. 

Dolayısıyla salt Ar-Ge yapmak bir ürünü 

satmak için artık olması gereken salt 

yeterlilik anlamını yitirmiştir. Ar-Ge 

buluntuları, nitelikli bir ürün geliştirme 

sürecine dönüşmektedir. Böylece ortaya 

birçok rekabetçi ürün ve ürün grupları 

çıkabilmekte ve rekabet gücü artmaktadır. 

Günümüzde tasarım sürecinin maliyet 

içindeki katkısı % 5’lik bir artış getirirken, 

satış üzerindeki olumlu etkisi 

% 70’ler düzeyine çıkmaktadır. Ar-Ge 

ise sürdürülebilir olduğu sürece giderek 

etkisini hissedebileceğimiz bir olgudur. 

Firmalar ve markalar, yarın küresel 

rekabet sisteminde var olmak için Ar-Ge 

faaliyetleri için sadece devlet desteğini 

beklemek yerine, gelecekleri için yatırım 

yapmak adına artık Ar-Ge‘ye kaynak 

ayırmayı önemsemek durumdadır. 

Tüketicinin yaşam kalitesini yükseltmek 

ve katma değer yaratmak amacıyla 

kavramsal ürüne göre malzeme, 

malzemenin potansiyelinde yeni ürün 

tasarlama eylemleri bu ahengin yarattığı 

verimliliğin ve zenginliğin en basit 

açılımları olarak yaşama yansımaya 

başladı bile. 

Günümüzde, küresel pazarda yer alan 

ürünler; teknoloji, katma değer ve 

yaratıcılık düzeyi itibarıyla incelendiğinde 

farklı değerlere sahip bir sıralamanın 

geçerli olduğunu görmekteyiz. Kopya 

ürünler, stilistik ürünler, geriye 

mühendislik ürünleri (uyarlanmış 

ürünler), tasarım ürünleri ve yaratıcı 

ürünler diziminin kârlılık ve risk analizi 

Tablo 1’de ilişkilendirilmiştir. 

Özellikle Oslo belgesinde ifade edilen yeni 

inovasyon tanımı ile ürün gamı genişlemiş 

ve gelişmişliğin tanımına paralel yeni 

bir vizyon gelişmeye başlamıştır. Bu 

çerçeveden bakıldığında ise; gelişmişlik

ŞUBAT 2016 

Tablo 1. Tasarım Ürünleri ve Yaratıcı Ürünler Diziminin Karlılık ve Risk Analizi 

düzeyi itibarıyla gelişmiş ülke ulusal 

endüstrileri tarafından ortaya konan 

ürünlerin Tablo 1’de yer alan üst düzey 

teknolojilere dayanan ürün gruplarını 

kapsadığı, kopya, stilistik ve uyarlanmış 

ürünlerin ise daha az geliştiği düşünülen 

ülkeler tarafından fazlasıyla üretile geldiği 

izlenmektedir. Teknolojinin ivmelendirdiği, 

küresel pazarı ve geleceği şekillendiren 

ürünlerin katma değer yaratma ve fiyat 

belirleme özgürlüğü ile rekabetsizliğinin 

ekonomik avantajlarının altını tekrar 

çizmekte yarar olduğu açıktır. Bu ürünlere 

ulaşmada ise, Ar-Ge çalışmalarının ne 

kadar önemli olduğu, inanç, istek, sabır, 

istikrar ve destek konusundaki tutarlılığın 

ise başarının arkasındaki kaçınılmazlar 

gibi durduğu da gelişmiş tüm modellerde 

fazlasıyla izlenmektedir. 

Gelişmiş ülke olmanın yeni bir başka 

belirleyici unsuru da giderek $ / kg 

itibarıyla 10.000 doların üzerinde üretimini 

gerçekleştirdikleri stratejik ürünlerin 

toplam katma değer üzerindeki katkısı 

olarak ifade edilmektedir. Ülkemizin 

de içinde bulunduğu gelişmekte olan 

ülkelerin tüm stratejik üretimleri 

ve geleceğe yönelik yatırım tarzları 

aslında neden gelişmiş ülke statüsüne 

geçemediğimizi çarpıcı bir şekilde ortaya 

koymaktadır. Ağır sanayinin gelecek için 

getirileriyle ağır inovasyon becerisinin 

kazanımları açık ara fark yaratan unsurlar 

olarak göz önüne gelmektedir. 

Artık ağır sanayinin katma değer yaratma 

gücü, giderek rekabete ve ucuz işçiliğe 

endekslenmekte ve getirisi giderek 

azalmaktadır. Sonuçta, ağır sanayi 

üretimleri verimlilik ve performans 

olarak sorgulandığında, hedeflenen 

getirinin kârlılık düzeyinde, gelecek için 

çok da ümit vermediği ve bu çalışmaların 

ancak sürdürülebilir bir inovasyon gücü 

ile desteklendiğinde ülkenin geleceği 

için rekabetçi ürünlere dönüşebileceği 

unutulmamalıdır. Gelecek, değişen ürün 

beklentilerine yanıt oluşturabilecek, 

nitelikli insan gücünü yaratabilecek, 

sürdürülebilir bir istikrarı yakalayan ve 

hedefleri olan toplumların olacaktır. Ar-Ge 

ve tasarım süreçleri, inovasyon odaklı 

bir ekonominin olmazsa olmazlarıdır. Bu 

konudaki eğitim ve gelişim süreçlerine 

kaynak yaratmak, gelişmekte olan ve 

büyük hedefleri olan bir ülke için yaşamsal 

durmaktadır. 

17

ŞUBAT 2016 

MAKALE 


18 

Sonuç 

Tarihsel süreçlerde; Ar-Ge’ yi batının işi, 

teknolojiyi gâvur icadı sayma girişimleri; 

küresel gelişimi ve yarattığı tüm potansiyel 

gücün dış mihraklara terk edilmesine 

neden olmuştur. Tek taraflı gelişimin 

doğası da, gelişmeyenin gelişen karşısında 

kolaylıkla bağımlı hale gelmesinin temel 

nedeni olduğu tarihin öğretileri arasında 

yerini almıştır. Değişime ve gelişmeye 

karşı irrasyonel tüm duruşlar, ülke 

ekonomilerinin çökmesine ve ülkelerin 

yoksulluk çizgisine sürüklenmesine 

hatta köleleşmesine neden olmuş ve hala 

olmaktadır. Ülkeler için değişim karşısında 

direnmek değil, değişimin yönünü ve 

şiddetini önceden görerek değişim 

gerçekleşmeden değişime hazır olmak, 

hatta kontrol edilebilir bir değişimin 

belirleyicileri arasında yer almanın 

stratejisi bir var olma mücadelesine 

dönüşüyor artık. 

Devletleri kendilerine özgün Ar-Ge ve 

inovasyon politikaları geliştirmelerinin, 

yaşamsallığı artık tartışılacak bir konu bile 

değil. 

Devletlerin ve icracı tüm birimlerinin 

Ar-Ge’yi ve yenilikçiliği anlaması ve 

gerekli tüm sorumlulukları almasının 

gerekliliği kadar, bu aktörlerin zihniyet 

değişiminin hiç de kolay olmadığını kabul 

etmesi ve sabırla değişim için topyekun bir 

toplumsal sinerji oluşturma yönünde çaba 

göstermesi gerekmekte.

ŞUBAT 2016 

Hükümetler için sadece vergisel teşvikler 

vermek ve yasal düzenlemeler yaparak 

yükümlülüğü sanayicilerin ellerine teslim 

etmek kolay bir çözüm ve her zaman etkin 

bir icraat gibi durmakta. Gerçekte ise 

bütün bu çabalara rağmen yeniyi ve sıra 

dışını üretmekten çok, mevcut riskleri 

azaltmak konusunda çaba harcayan 

bir üretim kültürüne sahip sanayi ve 

sanayicinin Ar-Ge için istekli olmasını 

sadece teşvikle sağlamak zor gözüküyor. 

Ar-Ge kültürünün yaygınlaşmasının 

en temel basamağının yerel üretici 

ve markaların öncelikle bilinç ve algı 

düzeyinin yükseltilmesi aşaması olduğu ve 

Ar-Ge için büyük sermaye ve markaların 

gerekmediği gerçeğinin yaygınlaşmasıyla 

mümkün olabileceği realitesini üretici 

kitlelere sabırla anlatmak, tekrar tekrar 

anlatmak gerekiyor. 

Ar-Ge kültürünün oluşmasında iyi 

olanı kopyalamanın ve yerelleştirmenin 

öneminden bahsetmek mümkünken, 

bu geçiş sürecinin kendi özgün ürün ve 

teknolojilerimizi geliştirmek yönünde hızla 

aşılması gerektiğinin de altının çizilmesi 

gerekiyor (bakınız, Japonya, Singapur, Çin 

ve benzeri ülkelerin sanayi politikalarının 

evrimi). Ancak bu aşamayı yaşayan yerel 

firma ve üreticinin salt kolay kopyalama 

alışkanlığını aşması, bu aşamayı 

kronik bir hastalığa ve bir bağımlılığa 

dönüştürmemesi gerekiyor. 

Dünyanın en çok Ar-Ge harcaması yapan 

şirketleri ağırlıkla; ABD, Almanya, 

Japonya, Güney Kore ve İskandinav 

ülkelerinin markalarından oluşuyor. 

Ar-Ge harcamaları ile rekortmen 

1.500 firmanın, 2012 yılında Ar-Ge 

harcamalarını bir önceki yıla göre yüzde 

7,8 artırdığını görüyoruz. Diğer bir 

deyişle, ekonomik kriz döneminde bile 

içinde yer aldıkları ülkelerin nominal 

ekonomik büyümesinden daha fazla 

Ar-Ge harcaması yaparak, kendi ve ülke 

geleceklerine yatırım yaptıklarının bilinci 

içerisinde, küresel pozisyonlarını korumak 

için, kararlı bir şekilde çaba harcamakta 

olduklarını gözlemliyoruz. 

Birlikte, ortak iş yapabilme ve takım oyunu 

oynama becerisinden bir hayli uzak ve 

birlikte güç birliği oluşturarak büyüme 

kültürü bile henüz oluşmamış veya tabana 

yaygınlaşmamış bir Türk sanayisi için yol 

uzun gözüküyor. Salt yasal desteklerin ve 

ilgili teşviklerin sahip olduğumuz üretim 

ataletini yenmemiz ve temel sektörleri 

harekete geçirmemiz için tek başına 

yeterli olmadığını söylemek mümkün. 

Bütün somut mali ve idari teşviklerin 

sözde değil, uygulamada da geçerli 

olmadığı sürece ve eğitim politikasında 

köklü değişiklikler gerçekleştirilmeden 

ve bilinç yaratma politikaları için yeterli 

kaynak oluşturulmadan, araştırma 

kültürünün hedeflenen şekilde tabana 

yayılması da mümkün gözükmüyor. 

Gelişme modelleri ile Ar-Ge politikalarıyla 

küresel rekabet sistemine giren Singapur, 

İrlanda veya Malezya gibi ülke örneklerine 

oranla Türkiye’de kamunun çok daha 

pasif rol oynadığı ve aktif etken rolünden 

çok uzakta olduğunu görüyoruz. Devletin 

atması gereken çok adım olmasına 

karşın öncelikle araştırma geliştirme alt 

yapısının temel itici gücü olan nitelikli 

insan gücünü “rasyonel” ve edilgen bir 

politika çerçevesini yeniden oluşturacak 

çalışmalara ağırlık verilmesi gerekiyor. 

Yapılması gereken, vaat ve destek vermek 

yerine Ar-Ge’ ye dayalı kümeleşme ve iş 

ortaklıklarına yönelik somut modeller 

oluşturulmasıdır. Sektörel araştırma 

merkezlerine sürdürülebilir destek 

sağlanması ve katma değeri yüksek ürüne 

odaklı başarı hikâyeleri elde edilmesi, 

üreticilerle paylaşılması gerekmektedir. 

Teknokentler de bile yatay ve düşey iş 

birliği ve iletişim olanakları, mutlak 

surette son ürüne yönelik çözüm hedefleri 

konusunda istek bilinci bile henüz istenen 

düzeye çıkarılamadığı düşünüldüğünde, bu 

birimlerin vergiden arındırılmış bölgeler 

olmanın ötesine geçmediği sürece ülke 

ekonomisine beklenen katkıyı yapmakta 

zorlanacağı ortadadır. 

* H.Gürsu,Dr. “İnovasyon” Destek 

Yayınları, İş ve Yönetim, Mart 2014. 

19

ŞUBAT 2016 

MAKALE 

BİR KAVRAMA GENEL BAKIŞ: TASARIM İNOVASYONU 

(KONSEPT BAZLI İNOVASYON) 

Serdar BENLİ / Kimya Mühendisi (Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü) 

Ekonomi ve tasarım güçlü bağlantıları 

olan iki alandır. Aslında tasarım pratiğiyle 

ekonomi teorisi arasında inovasyon ortak 

paydası temelinde karşılıklı proaktif bir 

ilişki vardır. Üzerinden ikiyüz yıldan fazla 

zaman geçen Ulusların Zenginliği’nde 

“teknik değişim” ve bunun ekonomik 

gelişmeye etkisini ilk kez çalışan Adam 

Smith’in tezi; ulusların zenginliğiyle 

“teknik değişim” arasında nedensel bir 

ilişki olduğudur. Ondan çok sonra Joseph 

Schumpeter kendi “Ekonomik Kalkınma” 

teorisinde, neo-klasik ekonomik 

kalkınma yaklaşımını reddederek 

“İnovasyonTeorisi”ni ortaya atmıştır. 

Bu teoriye göre, inovasyon, ekonomiye 

öncülük eden itici güçler içeren gelişim 

sıçramalarıdır. 

Günümüzde inovasyon kavramı, 

Schumpeter’in başlangıçtaki teorisinin 

çok ötesine geçmiş ve bazı pratikleri 

içine alan bir süreci kapsayacak şekilde 

genişlemiştir. Günümüze gelindiğinde 

ise tasarım, yönetim ve pazarlama gibi 

çeşitli disiplinlerin katkılarıyla inovasyon 

teorisi geliştirilmiştir. İlk olarak 1982 

yılında Freeman tasarımın inovasyondaki 

rolüne vurgu yapmıştır. Bugün ise tasarım 

ve inovasyon kavramlarının özellikle 

tasarım döngüsü içerisinde, “tasarım 

inovasyonu” ibaresi ile yeni bir terminolojik 

kullanımıyla karşı karşıya bulunmaktayız. 

Evrensel bir tanımı olmamakla birlikte 

tasarım inovasyonu terimi, akademik ve 

profesyonel tasarım söylemlerinde son 

10-15 yılda artarak kullanılmaktadır. 

İnovasyon sürecinde tasarımın rolü 

vurgulanmaya başlanmış olmakla 

birlikte, bu yeni kavramsal ve terminolojik 

genişlemeyi açıklamada yetersiz 

görünmektedir [1]. 

Schumpeter, inovasyonu ürün ve süreç 

olmak üzere iki temel kategoride 

sınıflandırmaktadır. Takipçileri, 

organizayonel inovasyonu da ayrı bir 

kategori olarak belirtmişlerse de, kendisi 

bunu süreç inovasyonu içerisine dâhil 

etmiştir. Schumpeter’in teorisinde iki 

ana başlık altında beş tür inovasyon yer 

almaktadır: 

Süreç inovasyonu: 

1. Yeni bir üretim yöntemi, 

2. Ham made veya yarı mamüllerin yeni bir 

tedarik kaynağı. 

Ürün inovasyonu: 

3. Yeni bir ürün, 

4. Yeni bir pazar açan yeni kalite bir ürün, 

5. Tekel pozisyonunu yıkan veya oluşturan 

yeni bir endüstri yapı. 

OECD’de (1992) inovasyonu iki kategoriye 

ayırır fakat farklı biçimde “teknolojik 

inovasyonu” hem ürün hem de süreç 

inovasyonunu içeren farklı bir kategori 

olarak ayırır. OECD’ye göre, “buluşlar”da 

olduğu gibi, teknolojik inovasyonlar ticari 

değere sahip bir inovasyon olmak için bir 

ürün veya sürece uygulanmak zorundadır 

[1]. 

Tasarım 

En geniş tanımıyla tasarım “parçaların 

ve detayların belli bir amaca veya 

buluşa yönelik olarak düzenlenmesi” 

şeklinde tanımlanmaktadır. Uluslararası 

endüstriyel tasarım toplulukları konseyi 

(ICSID) ise tasarımı fonksiyonellik 

açısından “amacı; nesnelerin, süreçlerin, 

servislerin ve bunların sistemlerinin tüm yaşam 

döngüleri içerisinde çok yönlü kalitelerini 

oluşturmak olan yaratıcı aktivite” olarak 

tanımlamıştır [1]. 

Tasarım çoğu zaman doğaçlama kullanılır. 

Bazen inovasyon, Ar-Ge 

ve/veya yeni ürün geliştirme ile eş anlamlı 

olarak da görülür. Bu kavram için net 

tanımlamalar da yapılmıştır [2]. Örneğin 

“tasarım; kavram, plan ve fikirlerin 

yaratıcı görselleştirilmesidir”[3]. Buna 

göre taslaklar, projeler, modeller ve 

prototipler sıklıkla tasarım prosesine 

yardım eden araçlar ve tasarım 

aktivitelerinin belirtileridir ancak tasarım 

prosesinin kendisi değildir [2]. Freeman 

(1982) inovasyonun Ar-Ge ve tasarım 

gibi kaynakları zorunlu kıldığından 

bahsederken, OECD (1992) inovasyon 

sürecinde tasarımın merkezî rolüne 

vurgu yapmaktadır. Bir başka çalışmada 

ise tasarım boyutunun kurumsal ve 

pazarlama stratejileri için opsiyonel 

olmasının daha fazla süremeyeceği ve 

aksine bunların merkezinde olması 

gerektiği ifade edilerek ne kadar önemli 

olduğu vurgulanmıştır [1]. 

Tasarım kavramının tanımı üzerinde 

bir mutabakat olmaması, iş dünyası 

için de geçerlidir. İngiltere Tasarım 

Konseyi’nin 2004 yılında 1500 firma 

ile gerçekleştirdiği bir ankete verilen 

cevapların % 75’i, tasarımın yeni ürün ve 

hizmetler geliştirmek için kullanıldığını 

(en azından yeni ürün geliştirme sürecinin 

bir parçası olduğunu) ifade etmiştir. 

Ayrıca katılımcıların sadece üçte biri, 

tasarımın kendi işlerini rakiplerininkinden 

farklılaştırmak için kullanılan stratejik 

bir iş enstrümanı olduğunu belirtmiştir. 

Bu sonuçlardan da anlaşılabileceği gibi 

tasarımdan ne anlaşıldığı, yorumcular 

ve firmalar arasında ciddi farklılıklar 

göstermektedir [2]. 

20

ŞUBAT 2016 

Şekil1. Tasarım Konseyi Ulusal Firma Araştırması, 2004 

Yine aynı çalışmada çıkan sonuçlara göre, 

imalat sektöründeki işletmeler tasarımı 

kendi işlerine entegre veya işlerinin 

önemli bir parçası olarak tanımlarken, 

hizmet sektöründeki işletmeler, tasarıma 

kendi işlerinde sınırlı bir rol biçmişler veya 

hiç rol biçmemişlerdir. Bu ise tasarım, 

yenilik ve yaratıcılığın katkısının hizmet 

sektöründe daha az görünür olmasına 

bağlanmıştır [2]. 

İmalat sektörü ve hizmet sektöründeki 

bu farklılık yorumlanırken, çalışmanın 

gerçekleştirildiği ülke de dikkatten 

kaçmamalıdır. Zira maliyetlerin ucuz 

olduğu ülkelere oranla yüksek maliyetli 

ürünlerin üretildiği İngiltere’de, 

üreticilerin bu nedenle kaliteyi ön plana 

çıkarmayı hedeflediklerini, bu nedenle 

de tasarım, inovasyon ve yaratıcılığa 

daha fazla yatırım yaptıklarını düşünmek 

mantıklıdır. Hizmet sektörü işletmeleri 

ise böylesi bir rekabetten ziyade iç 

pazarda maliyet esaslı bir rekabete 

girmek durumunda olduklarından, bu 

alanlara yatırım yapmakta daha az istekli 

olabilmektedir [2]. 

İngiltere 2001 yenilik araştırması 

kapsamında 1998-2000 yılları arasında 

teknolojik inovasyon aktiviteleri içerisinde 

yer alan firmalara çeşitli inovasyon 

faaliyetlerine yaptıkları harcamalar 

sorulmuş ve teknolojik inovasyon 

faaliyetleriyle uğraşan bu firmaların büyük 

çoğunluğunun (% 58) ne Ar-Ge ne de 

tasarım harcaması belirttiği görülmüştür. 

Bu firmalardan % 20’si sadece kurum içi 

Ar-Ge harcamaları yaptığını bildirirken, 

% 13’ü ise sadece tasarım harcamaları 

yaptığını rapor etmiştir. Her iki alanda 

da harcama yaptığını rapor eden 

% 9’luk kesim de dâhil edildiğinde, 

inovasyonla ilgili aktivite gerçekleştiren 

firmaların neredeyse beşte dördü, 

tasarım faaliyetlerine ilişkin harcama 

bildirmemiştir [2]. 

Eğer firmalarda tasarım, tasarımcı adını 

taşımayan kişiler tarafından yapılıyor ise, 

firmaların tasarım faaliyetlerinin “sessiz 1 ” 

kalması ve kaydedilmemesi olasıdır. 

Bazı tasarım yatırımlarının “gizlenmiş” 

olması da mümkündür çünkü Ar-Ge ve 

pazarlama gibi diğer başlıklar içerisinde 

yer almaktadır. Esasında bir firmanın 

tasarım yatırımlarını ne oranda kaydettiği 

tamamen bir bakış açısıdır. Aşağıdaki 

şekilde görüldüğü gibi, bir firmanın Ar-Ge, 

tasarım ve pazarlamada personel istihdam 

ettiğini ama tasarım ile Ar-Ge ve tasarım 

ile pazarlamada çakışmalar olduğu 

düşünüldüğünde eğer Ar-Ge ve pazarlama 

baskınsa, tasarım faaliyetinin çoğu, bu 

fonksiyonlar veya departmanlar tarafından 

gizlenebilmektedir [2]. 

1 

Gorb ve Dumas (1987) sessiz tasarımı; “pazarlama, üretim ve diğer departmanlardaki personelin resmi olarak tasarımcı değilken veya tasarımcı olarak eğitilmemişken, 

tasarım kararlarına katkı vermesi veya tasarım ve geliştirme işi içerisinde yer alması” olarak tanımlamışlardır. 

21

ŞUBAT 2016 

MAKALE BİR KAVRAMA GENEL BAKIŞ: TASARIM İNOVASYONU (KONSEPT BAZLI İNOVASYON) 

Yukarıdaki durumun aksine tasarım 

baskın ise, Ar-Ge ve pazarlamanın 

bir kısmı tasarım fonksiyonu veya 

departmanı tarafından gizlenebilir. İki 

firmanın bu faaliyetlere yapmış olduğu 

katkı muhtemelen aynı iken yatırımların 

kaydedilme şekli, çok farklı izlenimler 

doğmasına sebep olabilmektedir. Şekil 

1’de tasarım, Ar-Ge ve pazarlamaya 

yaptıkları yatırım aynı olmasına rağmen 

Firma 1’in tasarıma yaptığı yatırım, 

Firma 2’nin yaptığının iki katı olarak 

görünecektir. Ar-Ge/mühendislik ve/veya 

pazarlamanın tasarımdan daha yüksek 

bir statüye sahip olduğu firmalarda 

tasarımın kısmen gizlenmesi daha büyük 

bir olasılıktır [2]. 

Şunu vurgulamak da özellikle önemlidir 

ki tasarım, Ar-Ge’nin sınırları içerisine 

hapsedilemez ve eğer dikkatimizi Ar-Ge 

ile sınırlandırırsak, çok önemli yaratıcı 

çabalar bu nedenle kaybedilebilir. Bir 

başka deyişle Ar-Ge ve pazarlama, 

firmalarda genellikle daha yüksek bir 

statüye sahip olduğundan, firmanın 

tasarım katkıları kısmen de olsa dikkate 

alınmayabilir veya bir miktar gizlenir [2]. 

Tasarım İnovasyonu (Konsept Bazlı 

İnovasyonlar) 

Tartışılır bir şekilde, inovasyon literatürü, 

temel olarak teknolojik inovasyonla 

ilgilenir ve bu inovasyon türü de bir 

firma, endüstri ya da ülkenin teknik 

veya teknolojik sınırının ilerlemesini ve 

dolayısıyla teknik veya teknolojik yeniliği 

kapsar. Çoğu inovasyon teknik yenilik 

içermez, bunun yerine yeni tasarımlar 

veya konseptlere dayanırlar [2]. 

Tasarım inovasyonu; mevcut bir ürün 

veya hizmetin tasarımındaki artımlı 

(incremental) yenilikler ile teknik yeniliğin 

hiç olmadığı veya en az düzeyde olduğu 

tasarım çalışmaları ile elde edilen radikal 

anlamda yeni ürün veya hizmetleri 

kapsamaktadır [1]. 

Teknolojik inovasyon ile tasarım 

inovasyonu yaklaşımları arasındaki 

farkı basit olarak ifade etmek gerekirse, 

“teknik değişim” fen bilimleri yaklaşımını 

temsil ederken, tasarım çabaları ile elde 

edilen “yenilikler” beşeri bilimlerden 

sanatlara kadar çeşitli yaklaşımları temsil 

etmektedir [1]. 

Tasarım inovasyonu ve sıradan ürün 

tasarımı arasındaki fark belirsiz gibi 

durmaktadır. Tasarım inovasyonunun ayrı 

bir tanımının yapılmasının nedeni, tasarım 

faaliyetinin içermesi gereken “yenilik”tir. 

Yeniliğin düzeyi, bir tasarım inovasyonunun 

artımlı mı yoksa radikal mi olduğunu 

belirler. Sıradan bir tasarım faaliyeti, 

pazarda rekabet avantajı açısından bir 

yenilik veya kullanıcılar için anlamlı 

bir fayda içermek zorunda değildir. 

Oysa tasarım inovasyonu, yeni ürünler 

geliştiren ve tasarlayan bir girişimin 

rekabet stratejisinde önemli rol oynar. 

Bu da büyük oranda teknolojik yenilikle 

yürüyen inovasyonla karşılaştırıldığında 

tasarım inovasyonunun daha az riskli, 

daha az maliyetli ve daha az zaman alıcı 

olmasından kaynaklanmaktadır. Öte 

yandan tasarım tasarım inovasyonu, son 

kullanıcılar tarafından algılanan nitelikleri 

elde etmekte daha avantajlıdır [1]. 

Tasarım inovasyonu (konsept bazlı 

inovasyon) “yeni teknolojilerin olmadığı, 

özgün bir kavram içeren inovasyonlar” 

olarak da ifade edilmektedir. Çok bilinen 

bazı tasarım inovasyonları arasında dağ 

bisikleti, Sony Walkman, snowboard ve 

Apple iPhone sayılabilir [2]. 

Bu tür inovasyonlar sıklıkla teknik 

olmayan –son kullanıcıları da dâhiluzmanlar 

tarafından geliştirilir. Bu 

uzmanlar, yeni veya var olan problemler 

22 

Şekil2. Ar-Ge Tasarım Pazarlama

ŞUBAT 2016 

için yeni çözümleri veya yaklaşımları 

(var olan teknolojileri kullanarak) veya 

fırsatları hissedebilme yeteneğine 

sahip kimselerdir. Bu nedenle, önemli 

olan yaratıcı girdi ve bazı imgesel ya 

da kavramsal sıçramaları başarabilme 

kabiliyetidir. Tasarımcılar, bu tarz 

inovasyonun önemli bir kaynağıdır. Bu 

tür inovasyonlar Ar-Ge programlarından 

da çıkabilmelerine rağmen, tasarım 

inovasyonlarının, bilinen Ar-Ge aktiviteleri 

dışında geliştirilmeleri de olasıdır. 

Hatta bu şekilde Ar-Ge aktiviteleri 

dışında geliştirilmelerinin, teknolojik 

inovasyonlar’dan ciddi oranda daha olası 

olduğu söylenebilir [2]. 

Tasarım inovasyonlarının problemi, 

mevcut teknolojiler kullanılarak 

geliştirildiklerinden taklitlere karşı 

koruma sorunudur. Patent, tescil ve telif 

gibi araçlara rağmen korunmaları oldukça 

güçtür ve bu nedenle de radikal düzeyde 

yenilik içeren ürünleri piyasaya sürmekte 

pek istekli davranmazlar [2]. 

Bu noktada “tamamlayıcı değerler”den 

de bahsetmek faydalı olacaktır. Bu 

kavram ile firmalar, bir inovasyonun 

tek tedarikçisi olmasalar dâhi ondan 

para kazanabilirler. Birçok firma, aynı 

ürünü tedarik eden rakipleri olmasına ve 

kendi ürünleri rakiplerininkine kıyasla 

doğal bir üstünlüğe sahip olmamasına 

rağmen, etkin tasarım, pazarlama ve 

iletişim sayesinde pazarda büyük bir pay 

edinebilirler [2]. 

Bir ürünün fonksiyonel kalitesi kadar, 

tüketicilerin “o ürüne ilişkin” sembolik 

algıları da önemli bir tamamlayıcı 

değerdir. Tasarım ise bu algıyı inşa 

etmede markalaştırma, stil ve diğer 

iletişim kanalları yoluyla önemli bir rol 

oynamaktadır. Ancak bu algıyı inşa etmek 

kolay değildir ve bunu başarmış firmaların 

rakipleri tarafından taklit edilmesi oldukça 

güçtür. Tasarımın bu rolü sayesinde 

müşteri sadakati denilen olgu ortaya 

çıkar ve tasarımla aslında aynı olan 

ürün ya da teknolojiye daha fazla para 

ödenmesi sonucu ortaya çıkar [2]. 

Sonuç 

Tasarım inovasyonu, bir şirketin 

rekabet stratejisinde önemli bir yere 

sahiptir. Üstelik teknolojik inovasyonla 

karşılaştırıldığında hem inovasyonu 

gerçekleştirenin hem de son kullanıcının 

bakış açısından bazı avantajları 

vardır. Tasarım inovasyonu, teknolojik 

inovasyona kıyasla firma açısından 

daha az riskli, daha az maliyetli ve daha 

az zaman gerektirirken, son kullanıcı 

perspektifinden de daha faydalıdır. Buna 

ilaveten, tasarım inovasyonunda yeni 

ürün geliştirme faaliyeti, inovasyonu 

gerçekleştirmek için daha az teknik 

uzmanlık gerektirir. Organizasyonel 

bakış açısından ise, organizasyonların 

vurgusunun teknolojik inovasyondan 

tasarım inovasyonuna kayması, kurumsal 

anlayışlardaki değişimi ve yeni ürün 

geliştirme organizasyonlarının yapısının 

geleneksel “Ar-Ge Merkezleri” veya “Ürün 

Geliştirme Takımları”ndan, disiplinler 

arası “Tasarım Takımları” veya “Tasarım 

Merkezleri”ne doğru dönüşümünü de 

belirtir [1]. 

Sonuç olarak, “tasarım inovasyonu”, 

tasarıma ve inovasyona katkılarına yönelik 

geliştirilen yaklaşımları anlamak için yeni 

bir zihniyet olma potansiyeline sahiptir ve 

bu kavram, tasarım literatürü ile inovasyon 

ve ekonomi literatürü arasındaki teorik 

boşluğu yaklaştırmak için bir köprüdür. 

Dahası, değişen müşteri ihtiyaçlarının 

tasarımla daha tatmin edici ve daha 

anlamlı bir biçimde karşılanmasının 

avantajı ile birlikte, tasarım inovasyonunun 

pratik uygulamaları, daha uzun 

dönemli kazançlara sahip olmak için 

organizasyonları umutlandırmaktadır [1]. 

Kaynaklar 

1. Mutlu, B. and Er, A. 

(2003) Design Innovation: 

HistoricalandTheoreticalPerspectives 

on Product Innovationby Design, A 

PaperPresented at the 5th European 

Academy of Design Conference, 

Barcelona, April. 

2. Tether, B., 2005. ThinkPiece on 

the Role of Design in Business 

Performance. ESRCCentreforResearch on 

InnovationandCompetition (CRIC). 

3. Walsh, V. (1996) ‘Design, 

InnovationandtheBoundaries of theFirm’ 

ResearchPolicy, 25(4), 509-529. 

23

ŞUBAT 2016 

MAKALE 

İŞLETMELERDE TEKNOLOJİ VE AR-GE YÖNETİMİ 

Hakan BAL / Sanayi ve Teknoloji Uzmanı (Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü) 

Günümüz rekabet koşullarında, teknoloji 

geliştirme çalışmaları işletmeler 

açısından kaçınılmaz olmuştur. Teknoloji 

geliştirme faaliyetleri oldukça kapsamlı 

faaliyetler dizisinden oluşmaktadır. 

Bunlar arasında teknolojinin transfer 

edilmesi, kullanılması ve üretilmesi 

bulunmaktadır. Teknolojinin transfer 

yoluyla temin edilmesi kısa vadede 

teknolojik ilerlemeye katkıda bulunsa da, 

uzun vadede etkileri oldukça düşüktür. 

Uzun vadede teknolojik olarak ilerlemenin 

en etkili yolu, teknolojinin üretilmesidir. 

Bu noktada, teknoloji yönetimi çalışmaları 

içinde önemli bir yere sahip olan Ar-Ge 

faaliyetleri ön plana çıkmaktadır. 

Ar-Ge çalışmaları, oldukça kapsamlı ve 

maliyetli olmasının yanı sıra, getirisinin 

uzun vadede olması nedeniyle, işletmeler 

açısından riskler içermektedir. Bu 

riskleri en aza indirerek Ar-Ge’den etkili 

bir şekilde faydalanmak, faaliyetlerin 

sistematik bir çerçevede yürütülmesine 

ve Ar-Ge performans ölçümlerinin 

yapılmasına bağlıdır. 

Teknoloji Yönetim Süreci Hangi 

Aşamalardan Oluşmaktadır? 

Teknoloji yönetimi, yönetim ile teknik 

uzmanlık arasındaki bağlantıyı kurmak 

ve teknoloji transferi, teknolojinin 

pazarlanması, teknolojik planlama, 

araştırma-geliştirme, tasarım, imalat, 

prototip oluşturma, test etme gibi teknoloji 

teminine ve teknolojinin geliştirilmesine 

yönelik faaliyetlerin planlanması, 

örgütlenmesi, koordinasyonu ve kontrolü 

ile ilgili faaliyetlerin tümüdür [1]. 

Teknoloji yönetim süreci şu aşamalardan 

oluşmaktadır [1]: 

1. Stratejik Teknolojik Planlama 

• Güçlü ve zayıf yanların belirlenmesi, 

• Teknoloji ihtiyaçlarının belirlenmesi, 

• Teknolojik planlama yapılması, 

• Teknolojik planın işletme stratejisi ile 

bütünleştirilmesidir. 

2. Teknolojik Tahmin 

• Yeni teknolojilerin izlenmesi, 

• Yatırım için teknoloji öngörüsünün 

yapılması, 

• Müşteriye uygun yeni mal ve/veya 

hizmetlerin belirlenmesi, 

• Rekabet üstünlüğü kazandıracak 

fikirlerin seçilmesidir. 

3. Ar-Ge Faaliyetleri 

• İhtiyaçların belirlenmesi, 

• Çalışmaların planlanması, 

• Örgütlendirilmesi/projelendirilmesi, 

Performansın ölçülmesidir. 

4. Ticarileştirme Faaliyetleri 

• Patent alınması, 

• Markanın tescillenmesidir. 

Şekil 1. Araştırma-Geliştirme Faaliyetleri 

5. Pazarlama Faaliyetleri 

• Pazar stratejisinin belirlenmesi, 

• Yeni mal ve/veya hizmetlere ilişkin 

tanıtım/reklam faaliyetlerinin yapılması, 

• Yeni mal ve/veya hizmetlerin pazara 

sunulması, 

• Satış sonrası hizmetlerin 

gerçekleştirilmesidir. 

İşletmelerde Ar-Ge Yönetim Sistemi Nasıl 

Oluşturulmalıdır? 

Araştırma ve Geliştirme kelimelerinin 

kısaltması olan Ar-Ge, “Bilimsel ve 

teknik bilgi birikimini artırmak amacıyla, 

sistematik bir temele dayalı olarak yürütülen, 

yaratıcı çaba ve bu bilgi birikiminin yeni 

uygulamalarda kullanımıdır” [1]. Araştırma 

faaliyetleri, “Temel Araştırma” ve 

“Uygulamalı Araştırma”; Geliştirme 

faaliyetleri ise, “Basit Geliştirme”, 

“Teknolojik Geliştirme” ve “Bilimsel 

Geliştirme” faaliyetlerinden oluşmaktadır 

(Bkz. Şekil 1). 

24

ŞUBAT 2016 

1. ARAŞTIRMA 

i. Temel Araştırma: “Sonuçlarının pratik 

değeri ve uygulanıp uygulanmayacağına 

bakılmaksızın yapılan, teknik bilgi dağarcığını 

geliştirmeye, bilimin sınırlarını genişletmeye, 

öğrenmeye, özellikle doğayı ve doğa kanunlarını 

anlamaya yönelik çalışmalardır” [1]. 

ii. Uygulamalı Araştırma:“Özellikle ticari 

amaçlara yönelik ürünler, hizmetler, üretim 

süreçleri üzerinde yapılan ve yeni bilgilerin, 

geliştirmelerin elde edilmesini sağlayan çalışmalardır” 

[2]. 

Şekil 2. İşletmelerde Ar-Ge Sistemi [5] 

2. GELİŞTİRME 

“Temel ve uygulamalı araştırma sonucunda 

elde edilen bilgilerin kullanılarak uygulamada 

daha iyi malzemeler, mamuller, sistemler, 

üretim süreçleri ve hizmetler elde etmeyi 

amaçlayan, ancak yeni bir buluşun söz konusu 

olmadığı, araştırma ile üretim faaliyetleri arasında 

köprü görevi gören çalışmalardır.” [3]. 

i. Diyalog ve basit geliştirme: Mevcut durumu 

daha iyi bir hale getirmek amacıyla, 

mesleki bilgi ve tekniklerin artırılarak 

yararlı sonuçlar elde edilmesine yönelik 

küçük çaplı faaliyetler. 

ii. Teknolojik geliştirme: Bir çalışma 

yönteminin veya müşteri bakımından bir 

faydalanma durumunun eleştirisel gözlemi 

sonucunda edinilen fikirlerin uygulamasına 

ilişkin bir geliştirme çeşididir [4]. 

iii. Bilimsel geliştirme: Tamamen bilimsel 

bilgilerin ilerlemesini amaçlayan ve ticari 

hiçbir kaygı gütmeksizin gerçekleştirilen 

geliştirmelerdir. 

Tüm organizasyonların ürün ve hizmet 

üretmek için birlikte çalışan sistemlerden 

oluştuğu göz önünde bulundurulduğunda, 

Ar-Ge’nin de kendi girdileri, işlemleri ve 

çıktıları olan bir sistem olduğu düşünülebilir 

(Bkz. Şekil 2). 

Şekil 3. İşletmelerde Ar-Ge Faaliyetlerinin Aşamaları 

Girdiler: İnsanlar, işletme stratejisi, teknolojik 

strateji, bilgiler, fikirler, ekipmanlar, 

tesisler ve gerekli sermaye vb.dir. 

Çıktılar: Patentler, yeni ürünler, yeni 

süreçler, yayınlar ya da kısaca, daha önce 

bilinmeyen durum, kurallar ve bilgilerdir. 

Alıcı Sistem: Ar-Ge bölümünün 

çıktılarından faydalanan, pazarlama, 

iş planlama, imalat, mühendislik, 

operasyonlar ve diğer bölümlerin yanı sıra, 

akademik toplum gibi dış kullanıcılardır. 

25

ŞUBAT 2016 

MAKALE İŞLETMELERDE TEKNOLOJİ VE AR-GE YÖNETİMİ 

şekilde bir örgütlenmeye gitmesi gerektiği 

görülmektedir. 

Şekil 4. Ar-Ge Örgütlenmesinde Teknolojik Değişim Hızı Ürün Çeşitliliğinin Rolü 

Kazançlar: Ar-Ge bölümünün çıktıları 

sonucunda elde edilen faydalardır. Ar-Ge 

faaliyetleri şu aşamalardan oluşmaktadır: 

İşletmelerde etkin bir Ar-Ge yönetimi için, 

Ar-Ge bölümünün: 

• Doğru bir şekilde örgütlendirilmesi, 

• İşletmenin diğer bölümleri ile etkileşimli 

olması, 

• İşletmenin dış çevresi ile etkileşimli 

olması, 

• Performans ölçüm sistemine sahip 

olması gerekmektedir. 

ürün çeşitliliği az olan bir işletmede, 

süreç geliştirme faaliyetlerine ağırlık 

verecek şekilde bir örgütlenmeye 

gidilmesi gerektiği; teknolojik değişim 

hızı yüksek olan bir sektörde faaliyet 

gösteren ve ürün çeşitliliği fazla olan 

bir işletmenin ise her bir ürün için ayrı 

ayrı, hem süreç geliştirme hem de ürün 

geliştirme faaliyetlerine ağırlık verecek 

Ar-Ge’nin Diğer Bölümlerle Etkileşiminin 

Sağlanması: Ar-Ge bölümünün 

oluşturulmasından sonra, işletmenin diğer 

temel bölümleri (üretim ve pazarlama) ile 

etkileşiminin kurulması gerekmektedir. 

Ar-Ge bölümünün çıktılarını üretim ve 

pazarlama bölümlerinin kullandığı ancak, 

üretim ve pazarlama bölümünün çıktı 

ve hedeflerinden habersiz olduğu (zayıf 

etkileşim) durumda, Ar-Ge bölümü üretim 

ve pazarlamanın sorun, istek ve önerilerini 

dikkate alan projeler sunamayacaktır (Bkz. 

Şekil 5). Pazarlama bölümünden üretim 

bölümüne, üretim bölümünden de Ar-Ge 

bölümüne geri bildirimlerin olduğu (orta 

etkileşim) durumda ise, Ar-Ge projelerinde 

üretim bölümünün tüm sorun, istek ve 

önerileri dikkate alınırken, pazarlamanın 

sorun, istek ve önerilerinin tamamı 

dikkate alınmayacaktır. Bunun nedeni, 

üretim bölümü üzerinden bilgi akışı 

sağlandığı için, bilgi ve zaman kayıplarının 

oluşmasıdır. Tüm bu olumsuzlukların 

önüne geçilmesi için güçlü bir etkileşim 

sağlanması (yüksek düzey etkileşim) ve 

Ar-Ge’nin Örgütlendirilmesi: İşletmelerde 

Ar-Ge örgütlendirilmesinde dikkat 

edilmesi gereken iki temel husus, 

işletmenin faaliyet gösterdiği sektörün 

“Teknolojik Değişim Hızı” ve işletmenin 

“Ürün Çeşitliliği”dir. Ar-Ge bölümünün 

oluşturulmasında teknolojik değişim hızı, 

“Ürün Geliştirme (ÜG)” ve “Süreç Geliştirme 

(SG)” faaliyetlerinden hangisine daha fazla 

ağırlık verilmesi gerektiğini belirlerken; 

ürün çeşitliliği, örgütlenmenin her bir 

ürün bazında mı yoksa tüm ürün grupları 

için ortak mı olacağını belirlemektedir [6]. 

26 

Şekil 4’te, teknolojik değişim hızı düşük 

olan bir sektörde faaliyet gösteren ve 

Şekil 5. İşletmeler Ar-Ge Bölümünün Diğer Bölümlerle Etkileşimi

ŞUBAT 2016 

Şekil 7’de görüldüğü gibi araştırma ve 

geliştirme türlerine göre ölçüm yöntemleri 

de değişmektedir. Temel araştırmalarla 

ilgili performans ölçüm işleminde 

tamamen kalitatif ölçüm yöntemi 

kullanılırken, ürün ve süreç geliştirme 

ile ilgili performans ölçümünde kantitatif 

ölçümler kullanılmaktadır. 

Ar-Ge faaliyetleri, maliyetli ve risk 

düzeyi yüksek faaliyetlerdir. Bu nedenle, 

Ar-Ge faaliyetlerinin başarı düzeyinin 

belirlenmesi amacıyla, performans ölçme 

ve izleme çalışmalarının sürekli olarak 

yürütülmesi gerekmektedir. Bunun için 

öncelikle performans ölçüm kriterleri 

belirlenmelidir. 

Şekil 6. Ar-Ge Bölümünün İşletmenin Dış Çevresi ile Etkileşimi 

Ar-Ge bölümünün gerek üretim gerekse 

pazarlama bölümü ile uyumlu ve ortak 

çalışmasının sağlanması gerekmektedir 

[6]. 

Ar-Ge’nin, İşletmenin Dış Çevresi ile 

Etkileşiminin Sağlanması: İşletmede 

Ar-Ge bölümünün oluşturulması 

ve diğer bölümlerle etkileşimli hale 

getirilmesinden sonra, Ar-Ge bölümünün 

işletmenin dış çevresi ile de etkileşimli 

hale getirilmesi ve böylece Ar-Ge 

bölümünün dış gelişmeleri de dikkate 

alarak, iş birlikleri ile proje yürütmesi 

sağlanacaktır (Bkz. Şekil 6). 

Ar-Ge performans ölçümü nasıl 

yapılmalıdır? 

Ar-Ge faaliyetleri, sonuçları itibarıyla 

nitelik ve nicelik olarak ölçülebilen 

faaliyetler dizisinden oluşmaktadır. Bu 

nedenle, Ar-Ge performansı, sayısal 

olarak hesaplanan parametreleri 

değerlendiren kantitatif ölçümler ve 

sonradan sayısal hale dönüştürülen nicel 

parametreleri değerlendiren kalitatif 

ölçümler kullanılmaktadır. 

Ar-Ge performans kriterlerinin 

belirlenmesinde “Teknoloji Değer Piramidi 

(TPD)” temel teşkil etmektedir. Ar-Ge 

performansında kullanılacak kriterlerin 

belirlenmesinden önce TDP’de yer alan 

yönetimsel faktörlerin incelenmesinde 

yarar vardır. Bu yönetimsel faktörler ve 

TDP Şekil 8’de görülmektedir. 

Değer yaratma: Kuruluşun yerleşimi, 

kârlılığı ve büyümesi, hissedar 

değerlerinin yaratılması için Ar-Ge 

faaliyetlerinin değerini gösterir. 

Portföy değerlendirmesi: Zaman 

kriterleri, risk seviyeleri, işletme iç 

yetkileri, eski/yeni projeler gibi farklı ilgi 

boyutlarının sıralanması ile bütün Ar-Ge 

programının birleştirilmesini ifade eder. 

Şekil 7. Araştırma ve Geliştirme Türlerine Göre Ölçüm Yöntemleri [7]. 

İşletme ile entegrasyon: Entegrasyon 

seviyesi, işletmenin Ar-Ge işlem ve 

programlarına karşı sorumluluğu, grup 

çalışması ve organizasyon içerisinde 

teknolojinin işletilmesi yeteneğini ifade 

eder. 

Teknolojinin değeri: firmanın 

teknolojisinin kuvvetini ve 

dayanma gücünü ifade eder. Ar-Ge 

organizasyonunun firma için gelecek 

değerler yaratma potansiyelini önceden 

gösterir. 

27

ŞUBAT 2016 

MAKALE 

İŞLETMELERDE TEKNOLOJİ VE AR-GE YÖNETİMİ 

Şekil 8. Teknoloji Değer Piramidi [8]. 

28 

Ar-Ge işlemlerinin uygulanması: 

Firmaya yararlı çıktılar üretmede 

Ar-Ge işlemlerinin verimliliğini ve 

etkilerini gösterir. Bu işlemler, proje 

yönetimi uygulamaları, fikir-kavram 

yaratma, iletişim ve Ar-Ge projelerinin 

yönetilmesinde diğer önemli uygulamaları 

kapsar. 

Ar-Ge performans kriterleri: 

• Ölçülebilir, 

• Sürekli, 

• Kapsamlı, 

• Karşılaştırılabilir, 

• Sade ve anlaşılır olmalıdır. 

Kaynaklar 

1. İnceler Sarıhan, H. (1998), Rekabette 

başarının yolu, Teknoloji yönetimi, 

İstanbul: Desnet Yayınları, s. 21. 

2. Dinçer, Ö. (1999), İşletme Yönetimine 

Giriş, İstanbul: Beta Basım, 4.Baskı. 

3. Mucuk, İ. (1987), Modern İşletmecilik, 

İstanbul: Der Yayınları, 3. Baskı, s. 293. 

4. Bright, R.J. (1973), The Process of 

technological innovation içinde “A Guide 

”o pracrical technological forecasting”, 

edited by Bright and Schomen, Printice 

Hall, Englewood Cliffs,. 

5. Brown, M.G., Svenson, R.A. (1995), 

Measuring R&D Productivity: Measuring 

and Improving Performance and Return 

on R&D, Washington DC, s. 95-99. 

6. Eren, E. (1990), İşletmelerde Stratejik 

Planlama ve Yönetim, İstanbul. 

7. Werner, B.M., Souder, W. E. (1997), 

“Measuring R&D Productivity: Measuring 

R&D Performance: US and German 

Practices, “Measuring and Improving 

Performance and Return on R&D” , s. 50- 

54, Washington DC. 

8. Tipping, J.W., (1997), Zeffren, E. and 

Fusfeld, A.R., “Assesing the Value of Your 

Technology: Measuring and Improving 

Performance and Return on R&D”, s. 16- 

33, Washington DC.

ŞUBAT 2016 

MAKALE 

TESCİLLİ TASARIM HAKKI SAHİBİ TARAFINDAN İLERİ SÜRÜLEBİLECEK 

TALEPLER VE AÇILABİLECEK DAVALAR 

Dr. İsmail FİDAN/ Marka Uzmanı- Ticaret Hukukçusu (Türk Patent Enstitüsü) 

I. Giriş 

Serbest rekabet, teknoloji kullanmadaki 

artış ve standardizasyona bağlı olarak 

piyasadaki üretici sayısı çoğalmış ve 

ürünler arasındaki kalite farkı ortadan 

kalkmaya başlamıştır. Kalite farkının 

azalması ve üretici sayısının çoğalmasıyla 

birlikte, ürünlerin görünümünün tüketici 

tercihlerini belirlemedeki etkisi de 

artmıştır 1 . Diğer bir deyişle tüketici kalitesi 

aynı olan mallar arasında görünümü çekici 

olanı seçer hale gelmiştir. Eşyanın çalışma 

biçiminin veya üretildiği maddenin değil 

görünümünün önemli olmasıyla birlikte 

sanayiciler, ürünlerin dış görünümü için 

de ciddi miktarlarda harcama yapmak 

zorunda kalmışlardır. Tüm bu gelişmeler 

sonucu tasarım kavramının, ticari 

hayattaki önemi ve yaygınlığı artmıştır 2 . 

Yaygınlaşması ve öneminin artmasıyla 

birlikte, tasarım kavramı, tasarımı 

yaratan, endüstri ve tüketici açısından 

ele alınmaya başlanmıştır. Bu çerçevede, 

ulusal kanunlar hazırlanmış, uluslararası 

anlaşmalara genel hükümler konmuş veya 

ayrı düzenlemeler yapılmıştır 3 . 

Avrupa ülkelerinde tasarım hukuku 

alanında özel düzenlemeler 18. 

yüzyılın sonunda 4 yapılmasına karşılık, 

ülkemizdeki düzenlemeler yakın tarihte 

hazırlanmıştır. Ülkemizde endüstriyel 

tasarımlar konusunda kanuni düzenleme 

yapma amaçlı ilk çalışma, 1965 tarihli 

“Sınaî Resim ve Modeller” konulu 

kanun tasarısıdır 5 . Ancak 1965 tarihli 

Tasarı yasalaşmamıştır. Sonrasında ise 

tasarımlar konusunda kanuni düzenleme 

yapma amacıyla, Bilim, Sanayi ve Teknoloji 

Bakanlığı’nda Mayıs 1993 tarihinde yeni bir 

komisyon kurulmuştur 6 . Ancak bu çalışma 

da kanunlaşma ile sonuçlanmamış ve 

endüstriyel tasarımlar kanun hükmünde 

kararname ile düzenlenmiştir. Tasarım 

hukuku konusundaki ilk özel düzenleme 

olan 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların 


Kararname 1995 yılında yürürlüğe 

girmiştir. 

554 sayılı KHK kural olarak tescil edilmiş 

tasarımlara 7 ilişkin hükümler ihtiva 

etmekte olup KHK m.48 vd. maddelerinde 

ise tasarım hakkına tecavüz, tecavüz 

halinde açılabilecek davalar ve hak 

sahibi tarafından ileri sürülebilecek 

talepler düzenlenmiştir. Bu çerçevede 

tasarım hakkı sahibi ihtiyatî tedbir 

kararı verilmesini, delillerin tespitini, 

tasarımının taklidi ürünlere gümrüklerde 

el konulmasını veya tecavüz eden kişi 

aleyhine verilen mahkeme kararının 

ilgililere tebliğ ve kamuya ilan yoluyla 

duyurulmasını talep edebilir. Yukarıda 

belirtilen taleplerin yanı sıra tasarım 

hakkı tecavüze uğrayan tasarım hakkı 

sahibi hukuk ve ceza 8 davaları da açabilir. 

Söz konusu hukuk davaları tecavüzün 

tespiti davası, tecavüzün durdurulması ve 

önlenmesi davası, tecavüzün giderilmesi 

davası ile tazminat davasıdır. Aşağıda 

tasarım hakkı sahibine tanınan bu haklar 

ve açabileceği hukuk davaları incelenmeye 

çalışılacak böylelikle hak sahipleri bir 

nebze aydınlatılmaya çalışılacaktır. 

1 

BENTLY, Lionel, SHERMAN, Brad, Intellectual Property Law, Third Edition, Oxford University Press, Newyork 2009, s.563. 

2 

FELLNER, Christine , Industrial Design Law, Sweet & Maxwell, London 1995, s.1. 

3 

Tasarım hukuku konusunda ülkemizin de taraf olduğu uluslararası sözleşmelerden salt tasarımları düzenleyen anlaşmalar, tasarım tesciline konu ürünlerin uluslararası 

sınıflandırmasına ilişkin 1968 tarihli Locarno Anlaşması ile tasarımların uluslararası tesciline ilişkin 1925 tarihli Lahey Anlaşmasıdır. Ayrıca, Paris Sözleşmesi ile TRIPS 

anlaşmalarında da tasarımlara ilişkin hüküm bulunmaktadır. Ülkemiz münhasıran tasarımları düzenleyen anlaşmalardan Locarno Anlaşmasına 30.11.1998 tarihinde, Lahey 

Anlaşmasının Cenevre Metnine ise 23.09.2004 tarihinde üye olmuştur. Bununla beraber, Lahey Anlaşmasının Cenevre Metni ülkemizde 01.01.2005 tarihinden itibaren 

uygulanmaya başlanmıştır. Ayrıntılı bilgi için bkz. Sınai Mülkiyet ile ilgili Uluslararası Anlaşmalar ve Türkiye’nin Bu Anlaşmalarla ilgili Durumu, TPE Yayınları, Ankara 

2002. 

4 

İngiltere’de tasarım hukuku konusunda ilk düzenleme 1787 yılında Fransa’da ise 1793 yılında yapılmıştır. WIPO Intellectual Property Handbook:Policy, Law and Use, 

Second Edition, WIPO Yayınları No:489, Cenevre 2004, s.112,113. Ayrıca endüstriyel tasarımların tarihçesi ve gelişimi konusunda daha detaylı bilgi için bkz. TEKİNALP, 

Ünal, Fikrî Mülkiyet Hukuku, 4. Baskı, İstanbul, Arıkan Yayınları, 2005, s.601 vd. 

5 

Tasarı hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. YASAMAN, Hamdi, “Sınaî Resimler ve Modeller”, Batider, 1984, C.XII, S.2-3, s.93. 

6 

Türkiye-AT Mevzuat Uyumu Sürekli Özel İhtisas Komisyonu Raporları Cilt 1: Fikri ve Sınai Haklar Alt Komisyonu, DPT Özel İhtisas Komisyonları, Ankara 1995, s.68. 

7 

KHK m.1, f.2, cümle. 2 uyarınca tescilsiz tasarımlar genel hükümler uyarınca korunurlar. Tescilsiz tasarımların korunması hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. FİDAN, İsmail, 

Tescilsiz Tasarımların Korunması, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2011. 

8 

Her ne kadar KHK m.48/A maddesinde cezai hükümler yürürlükte olsa da Türk Ceza Kanunu ve Türk Ceza Kanununun Yürürlük ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun 

hükümleri kapsamında 01.01.2009 tarihinden itibaren 554 Sayılı KHK hükümleri kapsamında suç oluşması ve ceza verilmesi mümkün değildir. Nitekim Marka ile ilgili 

556 sayılı KHK hakkında Yüksek Yargıtay 7. Ceza Dairesinin aynı yönde oturmuş içtihatları bulunmaktadır. Ayrıntılı bilgi için Yargıtay 7. Ceza Dairesinin 2007/8361 Esas 

2009/2290 Karar, 2007/14317 Esas 2009/2264 Karar, 2006/16811 Esas 2009/2220 Karar nolu ilanları 

29

ŞUBAT 2016 

MAKALE 



Ancak Türk Ceza Kanunu ve Türk Ceza 

Kanunu’nun Yürürlük ve Uygulama Şekli 

Hakkında Kanun hükümleri kapsamında 

01.01.2009 tarihinden itibaren 554 Sayılı 

KHK hükümleri kapsamında suç oluşması 

ve ceza verilmesi mümkün olmadığından, 

çalışmada ceza hükümlerine hiç 

değinilmeyecektir. 

II. Tasarım Hakkı Sahibi Tarafından İleri 

Sürülebilecek Talepler 

Tasarım hakkı sahibi, 554 sayılı KHK 

uyarınca ihtiyatî tedbir kararı verilmesini, 

delillerin tespitini, tasarımının taklidi 

ürünlere gümrüklerde el konulmasını 

veya tecavüz eden kişi aleyhine verilen 

mahkeme kararının ilgililere tebliğ ve 

kamuya ilan yoluyla duyurulmasını talep 

etme hakkını haiz olup söz konusu talepler 

aşağıda açıklanmıştır. 

A- İhtiyati Tedbir 

İhtiyati tedbirler esas olarak 

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda 

düzenlenmekle (m.389 vd.) birlikte, 

KHK’nın 63 ve 64’üncü maddelerin de 

tasarım hukukundaki ihtiyati tedbirlere 

ilişkin özel hüküm bulunmaktadır. KHK’nin 

65’inci maddesinde ise KHK’de özel 

hüküm bulunmayan hususlar da HMK’nın 

uygulanacağı belirtilmektedir. KHK’nin 

63’üncü maddesine göre, tasarımın 

sağladığı hakları ileri sürmeye yetkili 

kişiler, dava sonucunda verilecek hükmün 

etkinliğini temin etmek üzere ihtiyati 

tedbire karar verilmesini talep edebilir. 

İhtiyati tedbir talebi, dava açılmadan 

önce, dava ile birlikte ya da daha sonra 

yapılabilir. İhtiyati tedbir talebi, davadan 

ayrı olarak incelenir (KHK m.63, f.2). 

Esas hakkında dava açıldıktan sonra 

ihtiyati tedbir açısından görevli mahkeme 

ihtisas mahkemesi; yani “fikrî ve sınaî 

haklar hukuk veya ceza mahkemeleridir. 

İhtiyati tedbire karar verilmesi için 

teminat gösterilmesi (HMK m.392) ve 

ihtiyati tedbir kararı tarihinden itibaren 2 

hafta içinde esas hakkında dava açılması 

lazımdır. Hukuk davası bu iki haftalık 

sürede açılmazsa ihtiyati tedbir kararı 

kendiliğinden kalkar (HUMK m.397 f.1). 

KHK madde 64’de düzenlenmiş olan 

ihtiyati tedbir örnekleri, tecavüz fiillerinin 

durdurulması, tecavüz eden ürünlere, 

ithal edilen şeylere, üretimde kullanılan 

vasıtalara el konulması ve teminattır. 

B- Delil Tespiti 

KHK, tasarım hakkını ileri sürmeye yetkili 

kişiye delil tespitinde bulunma imkânı da 

tanımıştır (KHK m.62). Düzenlemeye göre 

tasarımın sağladığı hakları ileri sürmeye 

yetkili olan kişi, bu haklara tecavüz 

sayılabilecek olaylara ilişkin delillerin 

tespitini ve muhafazasını mahkemeden 

talep edebilir. Her ne kadar maddede 

açıkça belirtilmese bile delil tespitinde 

bulunacak kişinin tespit isteyebilmesi 

için hukuki yararının olması ve iddialarını 

desteklemeye yeterli ve makul olan 

delilleri sunması gereklidir (HMK m.400, 

f.2, 402, f.1). Delillerin tespitine ve 

muhafazasına yönelik tedbirler; tasarımın 

sağladığı haklara tecavüz sayılan fiillere 

konu olan ürünler ile bunların üretiminde 

ve dağıtımında kullanılan malzemelerin, 

araçların ve bunlara ilişkin belgelerin 

örnek alınarak veya alınmaksızın tespitinin 

yapılması ya da bunlara el konulması 

şeklinde olabilir. Hukuk Muhakemeleri 

Kanunu’nun delillerin tespitine ilişkin 

hükümleri (m.400 vd), KHK’de öngörülen 

delillerin muhafazasına yönelik tedbirler 

için de uygulanır (KHK m.65). 

C- Gümrüklerde El Koyma 

554 sayılı KHK, hak sahibinin talebi 

üzerine taklit ürünlere ithalat ve 

ihracat esnasında Gümrük İdareleri 

tarafından ihtiyati tedbir mahiyetinde 

el konulmasını da düzenlemiştir (KHK 

m.66). Düzenlemeye göre el koyma ile 

ilgili uygulama bu konuda çıkarılacak 

mevzuatta düzenlenir 9 . Her ne kadar 

düzenleme sadece ihracat veya ithalat 

amacıyla gümrüğe getirilmiş mallardan 

bahsediyor olsa da düzenlemenin amacı 

açısından transit geçiş amacıyla gümrükte 

bulunan malları 10 veya serbest bölgede 

bulunan malların da hüküm kapsamında 

olduğu sonucuna ulaşılmalıdır 11 . 

D- İlgililere Tebliğ ve Kamuya İlan 

KHK’de, tasarım hakkını ileri sürmeye 

yetkili kişilere ilgililere tebliğ ve kamuya 

ilanda bulunmayı talep etme hakkı da 

tanınmıştır. Bu hak kapsamında tasarımın 

sağladığı haklara tecavüz eden kişi 

aleyhine verilen mahkeme kararının, 

masrafları tecavüz eden tarafından 

karşılanarak ilgililere tebliğ edilmesi 

ve kamuya ilân yoluyla duyurulması 

düzenlenmiştir (KHK m.49, f.1, b.(g)). 

Hükümde ilanı talep hakkı, sadece 

davayı kazanan tasarım hakkı sahibine 

tanınmış gibi görünse de KHK madde 

59 uyarınca dava sonucunda haklı çıkan 

taraf, haklı bir sebebinin veya menfaatin 

bulunması halinde hükmün ilanını 

isteyebilir. Bu açıdan kendisine karşı 

tecavüz davası açılan kişinin de davayı 

kazanması durumunda hükmün ilanını 

isteyebileceğinin kabulü gerekir. 

30 

9 

4458 sayılı Gümrük Kanununun 57’nci maddesi 18.06.2009 tarih ve 5911 sayılı “Gümrük Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına 

Dair Kanun” ile değiştirilmiş olup mevcut hüküm “ 1. a) Fikri ve sınaî haklar mevzuatına göre korunması gereken haklar ile ilgili olarak hak sahibinin yetkilerine 

tecavüz eder mahiyetteki eşyanın alıkonulması veya gümrük işlemlerinin durdurulması hak sahibinin veya temsilcisinin talebi üzerine gümrük idareleri tarafından gerçekleştirilir. 

Durdurma veya alıkoyma kararı hak sahibi veya temsilcisi ile beyan sahibi veya 37 nci maddede belirtilen kişilere bildirilir…” düzenlemesini içermektedir. 5911 

sayılı Kanun ile yapılan değişikliğin gerekçesi, fikrî ve sınaî hakların korunması konusunda, Avrupa Birliği mevzuatı ile uyumunun sağlanmasıdır. Bu kapsamda, fikrî ve 

sınaî hakları ihlal eder mahiyette eşyanın gümrük işlemlerinin durdurulması kararının devamı için ihtiyati tedbir kararı alınması şartı getirilmiş ve koruma dışında tutulan 

eşyaya yer verilmiştir. 

10 

Gümrüklerden transit geçiş yapan eşyalara da el konulabileceği yolundaki Avrupa Birliği Mahkemesi kararı için bkz. FMR, 2002, C.II, S.3, s.113-137. 

11 

KARAN, Gülay, AB Mevzuatıyla Mukayeseli Olarak Taklit Markalı Ürünlere İlişkin Gümrük Uygulamaları: El Koyma ve İmha Prosedürü, I. İstanbul Fikrî Mülkiyet Hukuku 

Sempozyumu, İstanbul Ticaret Üniversitesi Yayın No:15, İstanbul 2005, s.33.

ŞUBAT 2016 

İlgili kavramına bayiler, dağıtıcılar, 

servisler ve tüketici dernekleri gibi kişi 

ve kuruluşlar girer 12 . Mahkeme kararının 

sadece ilgililere duyurulması, tecavüzün 

sınırlı kaldığı, örneğin mütecavizin 

sadece servislerle ilişki kurduğunun 

saptandığı hallerde istenebilir. 

Tecavüze konu ürünlerin, fiilen piyasaya 

sürülüp dağıtımının yapıldığı hallerde 

ise, tecavüzün sonuçlarının ortadan 

kaldırılması için mahkeme kararının 

kamuya duyurulması gerekir 13 . 

Kararın ilan edilmesi yolundaki talep, 

başlangıçta ileri sürülebileceği gibi, 

kararın kesinleşmesinden sonraki üç 

ay içinde de talep edilebilir (KHK m.59, 

f.2). Bu yolda bir talep ileri sürülmezse 

mahkeme resen ilana karar veremez. 

Kararın ilanının istenebilmesi için kusur 

şart değildir 14 . 

III-Tasarım Hakkı Sahibi Tarafından 

Açılabilecek Davalar 

554 sayılı KHK uyarınca tescilli tasarım 

hakkı sahibi tecavüzün tespiti, tecavüzün 

durdurulması ve önlenmesi, tecavüzün 

giderilmesi ve tazminat davaları açabilir. 

Söz konusu davalar kısaca aşağıda 

açıklanmıştır. 

A-Tecavüzün Tespiti Davası 

Tescilli tasarım hakkı tecavüze uğrayan 

hak sahibinin KHK uyarınca açabileceği 

ilk dava, fiilin tecavüz olup olmadığının 

tespitidir (KHK m.49, f.1, (a) bendi). Söz 

konusu dava ika edilen fiilin tecavüz 

olup olmadığının belirlenmesi amacıyla 

tecavüzün sona erdiği fakat etkilerinin 

devam ettiği durumlarda açılır 15 . 

Tecavüzün tespiti davası tasarım ve 

coğrafi işaret hukukunda düzenlenmesine 

karşılık, marka ve patent hukukunda özel 

olarak düzenlenmediğinden marka ve 

patent açısından davalar haksız rekabete 

ilişkin (TTK m.56, f.1, a bendi) hükümlerine 

dayanılarak açılabilir 16 . Söz konusu 

dava delillerin tespiti (KHK m.62) veya 

tecavüzün mevcut olmadığı hakkındaki 

davadan (KHK m.61) farklıdır. Tecavüzün 

mevcut olmadığı hakkında dava üçüncü 

kişiler tarafından açılırken, tecavüzün 

tespiti davasını tasarım hakkı sahibi açar. 

Delillerin tespiti ise işlenen fiile ilişkin 

delillerin toplanmasını amaçlarken, bu 

dava bizzat fiilin kendisinin tecavüz olup 

olmadığının saptanmasıyla ilgilidir 17 . 

Davanın açılabilmesi için kusur şartı 

bulunmamaktadır bu nedenle tasarım 

hakkı sahibi mütecaviz kusursuz olsa bile 

bu davayı açabilir. 

B- Tecavüzün Durdurulması ve 

Önlenmesi Davası 

KHK uyarınca tasarım hakkı sahibinin 

tecavüzün durdurulması ve önlenmesi 

davası açma hakkı da bulunmaktadır 

(KHK m.49, f.1, b. bendi). Tecavüzün 

durdurulması ve önlenmesi davası 

mahiyeti itibarıyla bir eda davasıdır. 

Dava tasarım hakkı sahibi tarafından 

tecavüz fiilini işleyenlere karşı açılır. 

Dava için tasarım hakkına fiilen tecavüz 

edilmesi şart olmayıp muhtemel tecavüz 

tehlikesinin varlığı halinde de dava ikame 

edilebilir 19 . Ancak, durdurma ve önleme 

davası açılabilmesi için tehlike veya 

ihtimal somutlaşmış olmalıdır 20 . Kural 

olarak dava tecavüz fiili gerçekleştikten 

sonra açılamaz 21 . Buna karşılık, 

tecavüzün etkileri, tecavüzün durmasından 

sonrada devam ediyorsa ve etkilerin 

bertaraf edilmesi mütecavizin iktidarında 

ise 22 veya tecavüzün tekrarlanma ihtimali 

varsa 23 tecavüz fiili gerçekleştikten sonra 

da durdurma ve önleme davası açılabilir. 

Dava için tasarım hakkı sahibinin zarara 

uğraması veya mütecavizin kusuru şart 

değildir 24 . Tecavüz devam ettiği müddetçe, 

anılan talep için zamanaşımı söz konusu 

olmaz. 

C- Tecavüzün Giderilmesi Davası 

KHK’de tasarım hakkı sahibine tecavüzün 

giderilmesi davası açma hakkı da 

tanınmıştır (KHK m.49, f.1, c. bendi). Bu 

dava ile tecavüz sonucu ortaya çıkan 

hukuka aykırılığın sonuçlarının ortadan 

kaldırılması amaçlanır. Davanın ikame 

edilebilmesi için tecavüzün bazı sonuçlar 

doğurmuş olması gerekir 25 . Tecavüzün 

giderilmesi davasının durdurma ve 

önleme davasından farkı da budur. 

Tecavüzün giderilmesi davasında amaç 

doğmuş bulunan sonuçların bertaraf 

12 

TEKİNALP, Ünal, age, s.660, ARKAN, Sabih, Marka Hukuku, C.II, Ankara, AÜHF Yayınları, 1999, s.249. 

13 

ARKAN, Sabih, Marka C.II, s.249. 

14 

ARKAN, Sabih, Marka C.II, s.250. 

15 

TEKİNALP, Ünal, age, s.659, SULUK, Cahit, ORHAN, Ali, Uygulamalı Fikri Mülkiyet Hukuku Cilt III Tasarımlar, Ankara, Seçkin Yayınevi, 2008, s.533. 

16 

TEKİNALP, Ünal, age, s.659, SARAÇ, Tahir, Patentten Doğan Hakka Tecavüz ve Hakkın Korunması, Ankara, Seçkin Yayınları, 2003, s.237, SULUK, Cahit, ORHAN, Ali, age, 

s.533. 

17 

SULUK, Cahit, ORHAN, Ali, age, s.534. 

18 

SULUK, Cahit, ORHAN, Ali, age, s.534, ÇELİK, Nefise, Koç, Tasarımların Ulusal ve Uluslararası Hukukta Tescili ve Korunması, Ankara 2009, s.114. 

19 

KARAN, Hakan, KILIÇ, Mehmet, Markaların Korunması 556 Sayılı KHK Şerhi ve İlgili Mevzuat, Ankara, Turhan Kitabevi, 2004, s.492, SULUK, Cahit, ORHAN, Ali, age, 

s.534. 

20 

TEKİNALP, Ünal, age, s.658, ÇELİK, Nefise, Koç, age, s.115, SULUK, Cahit, ORHAN, Ali, age, s.534. 

21 

TEKİNALP, Ünal, age, s.658, ÇELİK, Nefise, Koç, age, s.115. SULUK, Cahit, ORHAN, Ali, age, s.534. 

22 

TEKİNALP, Ünal, age, s.658, ÇELİK, Nefise, Koç, age, s.115, SULUK, Cahit, ORHAN, Ali, age, s.534. 

23 


24 

DÖNMEZ, İrfan, Markalar ve Haksız Rekabet Davaları, 2. Baskı, İstanbul, Beta Yayınevi, 1992, s.87, ÇELİK, Nefise, Koç, age, s.115, SULUK, Cahit, ORHAN, Ali, age, s.534. 

25 

TEKİNALP, Ünal, age, s.462, ÇELİK, Nefise, Koç, age, s.116, SULUK, Cahit, ORHAN, Ali, age, s.535 

31

ŞUBAT 2016 

MAKALE 



edilmesi iken önleme davasında amaç 

tecavüzün durdurulması veya başlamamış 

ise başlamasının engellenmesidir 26 . 

Sözgelimi, tasarım hakkına tecavüz eden 

emtianın üretimine başlanması, önleme 

davası ile engellenir. Buna karşılık, hukuka 

aykırı şekilde üretilen ürünlerin imhası 

veya ürünlerde değişiklik yapılması ise 

tecavüzün giderilmesi davası ile sağlanır. 

Önleme ve tecavüzün giderilmesi davaları 

birlikte de açılabilir. Dava açılması için 

mütecavizin kusuru şart değildir 27 . Sonuç 

ortaya çıkmışsa dava açılması zamanaşımı 

hükümlerine tabi tutulur 28 . 

KHK 49. madde 1. fıkra c bendinde 

tecavüzün giderilmesi ve maddi manevi 

zararın tazmini birlikte kaleme alınmış 

ise de tazminat davası ile tecavüzün 

giderilmesi davası birbirinden farklı 

davalardır. Zira tazminat davası için 

kusur şartı bulunurken, tecavüzün 

giderilmesi davası için mütecavizin kusuru 

aranmamaktadır. 

KHK’de tecavüzün giderilmesi davası 

kapsamında ileri sürülebilecek talepler 

örnekseme biçiminde sayılmıştır. Söz 

konusu talepler, tasarımın sağladığı 

haklara tecavüz sayılan fiillere konu olan 

ürünler ile bunların üretiminde doğrudan 

doğruya kullanılan cihaz, makine gibi 

araçlara el konulması ve tasarımın 

sağladığı haklara tecavüzün devamını 

önlemek üzere tedbirlerin alınması, 

masraflar tecavüz edene ait olmak üzere, 

el konulan ürünler ile cihaz ve makine gibi 

araçların şekillerinin değiştirilmesi veya 

tasarımın sağladığı haklara tecavüzün 

önlenmesi için kaçınılmazsa imhası 

biçiminde belirtilmiştir (KHK m.49, f.son). 

D- Tazminat Davası 

KHK kapsamında tasarım hakkı sahibinin, 

kusurlu mütecavize karşı tazminat davası 

açma hakkı da düzenlenmiştir (KHK m.49, 

f.1, c.bendi). KHK uyarınca istenebilecek 

tazminat hem maddi hem manevi olabilir. 

Ayrıca, KHK’de, tasarımın itibarının zarara 

uğraması durumunda ödenmesi gereken 

itibar tazminatı da hüküm altına alınmıştır 

(KHK m.54). 

KHK’nin 50’nci maddesinde tazminat 

başlığı altında maddi tazminat davası 

düzenlenmiştir. Söz konusu düzenlemede 

tasarım hakkına tecavüz dolayısıyla oluşan 

hukuka aykırılığın neden olduğu zararın 

giderilmesini amaçlamaktadır 29 . KHK’da 

tasarım hakkı sahibinin uğradığı zararın 

sadece fiili kaybın değerini değil, ayrıca 

yoksun kalınan kazancı da kapsadığı kabul 

edilmiştir (KHK m.52, f.1). Yoksun kalınan 

kazancın hesaplanmasında, özellikle 

tasarımın ekonomik önemi, tasarımın 

sağladığı haklara tecavüz edildiği anda 

geçerlilik süresi ve tecavüz sırasında 

tasarıma ilişkin lisansların sayısı ve 

çeşidi gibi etkenler göz önünde tutulur 

(KHK m.52, f.son). KHK, yoksun kalınan 

kazancın hesaplanmasında üç usul 

öngörmüş olup bu usullerden birini seçme 

hakkı zarar görene tanınmıştır. Söz konusu 

usuller, yoksun kalınan kârın, hesabının 

zor olması nedeniyle getirilmiştir 30 . Bu 

kapsamda yoksun kalınan kazancın 

hesaplanmasında; 

a) Tasarımın sağladığı haklara tecavüz 

edenin rekabeti olmasaydı, tasarım 

sahibinin tasarımı kullanmasıyla elde 

edebileceği muhtemel gelir, 

b) Tasarımın sağladığı haklara tecavüz 

edenin, tasarımı kullanmakla elde ettiği 

kazanç, 

c) Tasarımın sağladığı haklara tecavüz 

edenin, tasarımı bir lisans sözleşmesiyle 

hukuka uygun şekilde kullanmış olması 

halinde ödemesi gereken lisans bedeli 

esas alınabilir (KHK m.52, f.2). 

Yoksun kalınan kazancın hesaplanmasında 

(a) veya (b) bentlerinde belirtilen 

değerlendirme usullerinden biri 

seçilmişse; mahkeme, ürünün üretilmesi 

26 


27 


28 

TEKİNALP, Ünal, age, s.463, SULUK, Cahit, ORHAN, Ali, age, s.535. 

29 

BİLGİN, A., Aslı, Endüstriyel Tasarım Hakkı ve Tazminat Davaları, İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2006, s.101. 

30 

BİLGİN, A., Aslı, age, 102. 

32

ŞUBAT 2016 

için tasarımın ekonomik bakımdan önemli 

bir katkısının bulunduğu kanaatine vardığı 

takdirde, kazancın hesaplanmasında 

makul bir payın daha eklenmesine karar 

verir (KHK m.53, f.1 ). Tasarımın, ilgili 

ürüne ekonomik bakımdan önemli bir 

katkısının olduğunun kabul edilebilmesi 

için, ilgili ürüne olan talebin oluşmasında 

tasarımın belirleyici etken olduğunun 

anlaşılmış olması gerekir (KHK m.53, f.2). 

Tasarım hakkı sahibi manevi zararının 

tazminini de talep edebilir. KHK’da özel 

hüküm bulunmadığından manevi tazminat 

hakkında genel kaideler uygulanır. 

Tasarım hukuku anlamında manevi zararın 

tazmininden amaç, tecavüz dolayısıyla 

tasarım sahibinin ticari kişisel varlığında 

meydana gelen olumsuz sonuçların 

ortadan kaldırılmasıdır 31 . Ticari kişisel 

varlık tasarım hakkı sahibinin piyasada 

sahip olduğu imaj ve güvendir. Tasarım 

hakkına tecavüz bu imaj ve güvenin 

sarsılmasına bazı durumlarda yıkılmasına 

neden olabilir. Bu tahribat dolayısıyla 

tasarım hakkı sahibinin duyduğu acı 

ve elem manevi tazminatın neden ve 

konusunu oluşturur 32 . Yargıtay’a göre 

tasarım hakkı sahibinin tüzel kişi olması 

manevi tazminat istemesine engel 

değildir 33 . 

KHK’da düzenlenen bir diğer tazminat 

türü de itibar tazminatıdır 34 (KHK m.54). 

İtibar tazminatı, tasarımın sağladığı 

haklara tecavüz eden tarafından, tasarımın 

kullanıldığı veya uygulandığı ürünlerin 

kötü şekilde üretimi veya uygun olmayan 

bir tarzda piyasaya sürülmesi sonucunda 

tasarımın itibarı zarara uğrarsa, tasarım 

hakkı sahibinin bu nedenle ayrıca tazminat 

isteyebileceğini hükme bağlamaktadır. 

Tazminat hukukuna yabancı, bu nevi 

bir tazminata, PatentKHK’sının 142’nci 

maddesinde ve MarkaKHK’sının 68’inci 

maddelerinde de tesadüf edilmektedir. 

KHK’da düzenlenen itibar tazminatı maddi 

ve manevi tazminattan farklıdır 35 . Nitekim 

madde de geçen ayrıca kelimesi de bu 

hususu ispatlamaktadır 36 . KHK’da ayrıca 

kelimesinin kullanılmasının da ispatladığı 

gibi, itibar tazminatı diğer tazminatlara 

yığılır; yarışmaz. İtibar tazminatın 

koşulları; hakkın tecavüze uğraması ve 

kusur şartı ile itibarın zarara uğraması ve 

üretimin kalitesinin kötü olmasıdır 37 . 

İtibarın zarara uğrama nedeni, tasarımın 

kullanıldığı veya uygulandığı ürünlerin 

kötü şekilde üretimiyle uygun olmayan 

tarzda piyasaya sürülmesidir. Söz konusu 

fiil nedeniyle oluşan zarar büyük çapta 

mamelekte oluşur, ancak işletmede 

yarattığı rahatsızlık da bir tarafa 

bırakılamaz. Bu açıdan itibar tazminatının 

hem maddi hem de manevi tazminat 

boyutu vardır 38 . İtibar tazminatı hâkim 

tarafından hesaplanır. Hakim, bir taraftan 

tasarım hakkı tecavüze uğrayan üreticinin 

uğradığı imaj kaybının maddi boyutunu, 

diğer taraftan da manevi boyutunu göz 

önüne almalıdır. Ayrıca, hakim tarafların 

sıfatını ve işgal ettikleri makamı değil, 

tasarımın toplumda ulaştığı tanınırlık ve 

saygınlık derecesini, hitap ettiği müşteri 

kitlesini, haksız fiili ve dolayısıyla emek 

ilkesi ile işletmenin yaşadığı rahatsızlığı 

hesaba katmalıdır 39 . İtibarın zarara 

uğradığının ispatı ise itibar tazminatını 

talep edene aittir 40 . 

IV-Sonuç 

Yukarıda kısaca açıklamaya çalıştığımız 

veçhile 554 sayılı Endüstriyel Tasarımların 


Kararname tescilli tasarım hakkı sahibine, 

hakkını korumak için çeşitli taleplerde 

bulunma ve davalar açma hakları 

tanımaktadır. Söz konusu taleplerden ve 

davalardan hareketle etkin bir tasarım 

koruması mümkün olup KHK’nin 

kanunlaşması ile birlikte devreye girecek 

olan ceza hükümleri ile söz konusu 

koruma daha da ileri boyuta taşınacaktır. 

Bu sebeple ülkemizde tasarımla uğraşan 

tüm işletmelerin özgün tasarımlarını tescil 

ettirmeleri büyük önem taşımaktadır. 

Aksi durumda tasarımların yeterince 

korunmaması ihtimali bulunduğu gibi 

gerçek hak sahibi olmayan kişilerin 

özgün tasarımları kendi adlarına tescil 

ettirmesi gibi bir riskle karşılaşılması da 

mümkündür. 

31 

TEKİNALP, Ünal, age, s.463, SULUK, Cahit, ORHAN, Ali, age, s.545. 

32 

TEKİNALP, Ünal, age, s.468. 

33 

Bkz. Yargıtay 11. HD’nin 27.12.1982 tarih, 1982/5594 Esas, 1982/5674 Karar sayılı ilamı, YKD, C.9, S.7, Ankara 1983, s.1022–1023. Söz konusu kararda Yargıtay, bir tüzel 

kişi olan TSE’nin de manevi tazminat isteyebileceğine hükmetmiştir. 

34 

İtibar tazminatı hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. TEKİNALP, Ünal, “İtibar Tazminatı ve Bazı Sorunlar”, Prof. Dr. Selahattin Sulhi Tekinay’ın Hatırasına Armağan, İstanbul, 

Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 1999, s.589–597. 

35 

Kılıçoğlu ise, ticari itibarın sarsılmasının maddi ve manevi tazminat içinde değerlendirilebileceğini ve bu nedenle ayrı bir dava türü yaratmaya gerek olmadığını belirtmektedir. 

KILIÇOĞLU, M., Ahmet, Sınaî Haklarla Karşılaştırmalı Fikri Haklar, Ankara, Turhan Kitabevi, 2006, s.419. 

36 

Aynı yönde görüş için bkz. TEKİNALP, Ünal, age, s.469. 

37 

TEKİNALP, Ünal, age, s.471, KARAN, Hakan, KILIÇ, Mehmet, age, s.533. 

38 

TEKİNALP, Ünal, age, s.471, KARAN, Hakan, KILIÇ, Mehmet, age, s.533, SULUK, Cahit, ORHAN, Ali, age, s.546. 

39 

TEKİNALP, Ünal, age, s.471. 

40 

İbid, s.47 

33

ŞUBAT 2016 

MAKALE 

SERMAYENİN VERİMLİ KULLANIMINDA İNŞAAT – SANAYİ ÇELİŞKİSİ 

Mehmet Aşıcı /AB Uzman Yardımcısı (AB ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü) 

Şekil 1. Gayrisafi Sabit Sermaye Yatırımlarının Milli Gelire Oranı 

34 

Son yıllarda Türkiye ekonomisi üzerine 

yapılan en hararetli tartışmalardan birisi, 

gayrimenkul ve sanayi arasındaki kaynak 

paylaşımı mücadelesidir. Tartışma bir 

dönem öylesine hararet kazanmıştır ki, 

ekonomiden sorumlu Devlet Eski Bakanı 

Ali Babacan: 

“Özel sektörün sabit sermaye yatırımı 

harcamaları iç açıcı değil. Büyümede özel 

sektörün sabit sermaye harcaması arzu 

ettiğimiz seviyelerde gitmiyor. Bu hem 

bugünkü büyümemizi biraz baskı altında 

tutuyor hem de geleceğin büyümesi için 

bizi kaygılandırıyor. Sektörler arasında 

dengesizlik var. Son dönemde özellikle 

gayrimenkul sektörüne ilgi çok yoğun... 

Üretmeden, hak etmeden, hele hele 

dışarıdan sağlanan krediyle lüks 

alışveriş, lüks konut... Bu, Türkiye’yi 

çıkmaza sokabilir” (www.hurriyet.com.tr 

2014) 

diyerek tartışmaya dahil olmuştur. Devlet 

Eski Bakanı Babacan bu ifadelerinin 

ardından Aralık 2014 tarihinde duyurduğu 

şeffaflık paketine ilişkin olarak ise belli 

başlı gayrimenkul projelerine bakıldığında, 

bunların önemli bir kısmının aslen 

sanayici olan ve inşaat sektörüne de giren 

firmaların projelerinden oluştuğunu ifade 

etmiştir. İnşaat sektöründe proje bazında 

rekabetten arındırılmış uygulamalar 

görülebildiğini ve böylece normalden 

çok daha fazla rant oluşabildiğini

ŞUBAT 2016 

Şekil 2. Tasarruf Oranı (% GSYH) 

anlatan Babacan, “Bunları biraz daha 

normalleştirmek gerekiyor. Bizim yapmak 

istediğimiz herhangi bir sektörün önünü 

kapatmak diğer sektörün önünü açmak 

değil, oyun sahasını düzeltmek ve rekabet 

sahasını eşitlemek” diyerek, bizim de 

değindiğimiz sektörler arası dengesizliği 

bir kez daha vurgulamıştır (www.milliyet. 

com.tr 2014). 

Makalemizde, Devlet Eski Bakanı Ali 

Babacan’ın bu tespitinin ne kadar doğru 

olduğu sorusuna cevap arayacağız. 

Bu soruya cevap ararken Gruneberg 

ve Folwell (2013) ile Ruddock (2002) 

tarafından da sorgulandığı gibi inşaat 

üretiminin ölçüm yöntemlerinin 

güvenilirliğini tartışacağız. Makalenin 

sonuç bölümünde ise sürdürülebilir 

büyüme sorununa bir çözüm önerisi 

sunacağız. Çözüm önerimiz bugün 

için kaygı verici görünen ve sektörler 

arasında gayrimenkul lehine olan 

dengesizliği fırsata çevirme imkânı sunma 

iddiasındadır. 

Giriş kısmında bahsettiğimiz ve Devlet 

Eski Bakanı Babacan’ın da özel sektörün 

sabit sermaye yatırımları arzu ettiğimiz 

seviyede değil diyerek ifade ettiği düşük 

yatırım oranı Şekil 1’de görülmektedir. 

Şekil 1’de Türkiye’nin karşılaştırılabileceği 

ülkeler grubunda yer alan Polonya, 

Meksika, Hindistan, Güney Kore ve hatta 

Yunanistan’daki sabit sermaye 

yatırımları / milli gelir oranı Türkiye’den 

daha iyi durumdadır. Hindistan ve Güney 

Kore sosyokültürel sebeplerle hariç 

tutulsa dahi, Türkiye’nin sabit yatırım 

seviyesi diğer ülkelere kıyasla düşüktür 

ve ülkenin hedeflediği gelişmişlik düzeyini 

yakalamasına imkân verecek büyüklükte 

değildir. 

Şekil 1’de gözlenen olumsuz durum, 

ülkelerin tüketim harcamaları da göz 

önüne alınarak oluşturulan ve tasarruf 

oranını gösteren Şekil 2’de daha kötü bir 

grafik çizmektedir. 

Milli gelire oranla Türkiye’den daha az 

sabit sermaye yatırımı yapan ülkelerin, 

Türkiye’den daha yüksek tasarruf oranına 

sahip olmasının sebebi bu ülkelerin cari 

fazla veren ihracatçı ülkeler olmasından 

kaynaklanmaktadır. Öte taraftan, 

35

ŞUBAT 2016 

MAKALE SERMAYENİN VERİMLİ KULLANIMINDA İNŞAAT – SANAYİ ÇELİŞKİSİ 

Şekil 3. Konut Yatırımları / GSYH Oranı 

Yunanistan her ne kadar Türkiye’den daha 

fazla sabit sermaye yatırımı yapmış olsa 

da, yüksek tüketim harcamaları sebebiyle 

Türkiye’den daha düşük tasarruf oranına 

sahip olduğu görülmektedir. 

Bu yapısal sorun, Yunanistan’ı bugün 

içinde bulunduğu büyük ekonomik krize 

düşürmüştür. 

Şekil 1 ve Şekil 2’de görülen sabit sermaye 

yatırımı ile tasarruf oranı arasındaki 

fark, dış finansman ile kapatılmaktadır. 

1980 sonrasında uygulanan liberal 

ekonomi politikalarıyla büyük bir hız 

kazanan uluslararası sermaye akımları 

Türkiye’nin dış finansmana erişimini 

kolaylaştırmış ve neticede para tabanı ile 

kredi genişlemesine sebep olmuştur. İşte 

bu genişlemelerle ortaya çıkan kaynağın 

yönlendirildiği yatırımların kalitesi 

Türkiye’nin Yunanistan benzeri bir akıbete 

uğramaması için önem arz etmektedir. 

Miktar olarak yetersiz olan sabit sermaye 

yatırımlarının ayrıca bir de kalite 

değerlendirmesine tâbi tutulmasında 

fayda vardır. 

Değerlendirmeye başlamadan önce 

yatırım kalitesi tanımını yapmak gereğini 

görüyoruz. Bu makalede kullandığımız 

yatırım kalitesi kavramı, sabit sermaye 

yatırımlarının uzun vadede sürdürülebilir 

döviz geliri yaratma potansiyelidir. Konut 

yatırımlarının uzun vadeli ve sürdürülebilir 

döviz geliri yaratma potansiyeli sıfıra yakın 

olduğu için, sabit sermaye yatırımlarında 

konutun ağırlığı ile yatırımların kalitesi 

ters orantılıdır. Bu sözel tanımın, 

grafiklerle ifadesi için Şekil 3 incelenebilir. 

Şekil 3’te İspanya ve ABD’nin özellikle 

incelenmesi gereklidir. 1986’daki AB 

üyeliğiyle 1990’larda hızlanan uluslararası 

sermaye akımları sayesinde yabancı 

sermaye çekmeye başlayan İspanya, 

bu dış kaynaklar ve para çarpanı 

sayesinde ortaya çıkan ilave kaynağın 

önemli bir kısmını konut yatırımlarına 

yönlendirmiştir. Sermayenin hızlı ve 

kolay büyüme sağlayan inşaat sektörüne 

yönelmesi gayet tabiidir, ancak bunun yol 

36

ŞUBAT 2016 

açacağı sorunların öngörülüp kontrollü 

bir büyüme sağlanması gerektiği 2008 

krizinde anlaşılmıştır. 

İspanya’dakine benzer durum 2008 

krizinin çıkış noktası olan ABD için de 

geçerlidir. Her iki ülkede de krizden 

2-3 yıl önce konut yatırımlarının payı 

azalmaya başlamıştır. Grafiklerde net 

bir şekilde gözlenen bu durumu, konut 

üreticilerinin yaklaşan tehlikeyi fark edip 

üretimi azaltmalarıyla açıklayabiliriz. 

ABD’de krizden yıllar önce Baker (2002) ve 

diğer birkaç ekonomist tarafından yazılan 

makalelerde bu soruna dikkat çekilmiş 

olması konut üreticilerinin daha erken 

tepki vermesini sağlamış olabilir. 

ABD’de konut kredilerinin 

menkulleştirilmiş olması sebebiyle konut 

üreticilerinin zamanında üretim kısıntısına 

gitmesine rağmen ekonomik gerekçelere 

dayanmadan yükselmiş olan konut fiyatları 

sorunu finans piyasasına aktarılmıştır. 

Finansal bütünleşme sebebiyle, başta 

ABD’de piyasaya sürülen ipotek teminatlı 

menkul kıymetlere yatırım yapan ülkeler 

(İzlanda) olmak üzere sorun bütün 

dünyaya yayılmıştır. 

Şekil 3 incelenirken hatırda tutulması 

gereken önemli bir bilgi de konut 

yatırımı / GSYH oranı en yüksek olan 

İspanya, Yunanistan ve ABD’nin krizden en 

çok etkilenen ülkeler arasında olduğudur. 

Şekil 3’teki en dikkat çekici grafik ise 

Türkiye’ye aittir. Basın yayında yer alan 

haberlere, siyasetçi ve ekonomistlerin 

demeçlerine yansıyanın aksine resmi 

istatistiklerimize göre konut yatırımlarının 

Türkiye ekonomisindeki ağırlığının 

abartıldığı kadar olmadığı görülmektedir. 

İşte bu tezat, makalemizde irdelediğimiz 

en önemli soruyu ortaya çıkarmıştır. 

Resmi istatistiklerimizde görülen konut 

yatırımları ile gerçekteki durum arasında 

fark var mıdır? Şekil 3’te yer alan 

ülkelere kıyasla yüksek nüfus artışı ve 

şehirleşme hızlarına sahip olan Türkiye’de 

konut yatırımlarının grafikte görüldüğü 

kadar düşük seviyelerde olması makul 

görünmemektedir. 

Şekil 3’te tespit ettiğimiz; ekonominin 

gerçek durumu ile resmi istatistikler 

arasındaki uyumsuzluğun ana 

kaynağının ülke ekonomisindeki kayıt 

dışı faaliyetler olduğu kanaatindeyiz. 

Türkiye ekonomisinin en önemli yapısal 

sorunlarından birisinin kayıt dışılık 

olduğu konusunda ekonomistler ve 

siyasetçiler hemfikirdir. Hatta sorun 

o kadar büyük boyuttadır ki, Kayıt 

Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi 

Eylem Planı hazırlanarak http://www. 

kayitliekonomiyegecis.gov.tr/ web sitesi 

aracılığıyla kamuoyu bilgilendirilmektedir. 

Söz konusu web sitesinde kullanıcılara 

yöneltilen; “Kayıt dışılığın en çok 

hangi sektörde yaygın olduğunu 

düşünüyorsunuz?” sorusuna katılımcıların 

% 42’sinin inşaat sektörü cevabını vermiş 

olması da görüşümüzü desteklemektedir. 

Buraya kadar olan kısımda öne 

sürdüğümüz, konut yatırımlarının gerçek 

büyüklüğünün ölçülemediği iddiamızı 

destekleyici olarak 2002 yılından itibaren 

yüksek bir hızla büyüyen konut kredilerini 

veri kaynağı olarak kullanacağız. 2002 yılı 

öncesindeki elverişsiz ekonomik koşullar 

sebebiyle Türkiye’deki konut kredileri 

yok sayılabilecek mertebede olduğu için 

analizlerde kullanılamamıştır ancak 2014 

yıl sonu itibarıyla 125 milyar TL bakiyeye 

ve GSYH’nin % 7’sine ulaşan konut 

kredileri artık konut sektörünün ekonomik 

büyüklüğünü doğrulamak amacıyla 

kullanılabilecek boyuta ulaşmıştır. 

TÜİK tarafından yayınlanan konut satış 

istatistiklerine göre hem ilk el hem de 

ikinci el konut satışlarında, adet bazında, 

konut kredisi kullanım oranı % 30 

civarındadır. Konutun değerinin en fazla 

% 75’ine kadar kredi kullandırılabildiği de 

göz önüne alındığında, konut yatırımlarının 

konut kredisi tutarının katbekat üzerinde 

olması beklenmektedir. İkinci el konut 

satışlarının ödemesinde kullanılan 

krediler de bu konutları satan kişiler 

tarafından büyük oranda tekrar yeni konut 

yatırımında değerlendirildiği için toplam 

konut kredisi kredi miktarı ile konut 

yatırımları arasında bir ilişki aranması 

makuldür. 

Yukarıda belirtilen konut kredisi kullanım 

oranı ile kredi / değer oranı değerlerine 

göre konut kredilerinin en az 3 katı 

civarında konut yatırımı yapılıyor olması 

gerekmektedir. Ancak Şekil 4’te bu durum 

gözlenmemektedir. 

Şekil 4 incelendiğinde, 2002’den 

2008’e kadar beklendiği gibi krediler 

ile konut yatırımı arasında büyük 

fark olduğu görülmektedir, ancak 

bu yanıltıcı olmamalıdır. 2002 - 2008 

arasında beklenen şeklin oluşması 

konut kredilerinin gelişme aşamasında 

olmasından kaynaklanmaktadır ve bu 

dönem değerlendirme yapmak için yeterli 

değildir. 

2008’den itibaren ise konut yatırımları 

ile konut kredileri neredeyse birbirine 

eşitlenmiştir ki böyle bir durumun olması 

kayıt dışı ekonomik faaliyetlerle finanse 

edilen konut yatırımlarının delilidir. Eğer 

Türkiye’deki konut yatırımlarının tamamı 

konut kredileri ile finanse edilebiliyorsa, 

konut satış istatistiklerine göre adet 

bazında satışların yaklaşık 

% 70’ini oluşturan kredisiz satışlar nasıl 

açıklanabilir? Bu sorunun cevabı, kredisiz 

konut satışlarında kullanılan paranın 

kaynağının kayıt dışı faaliyetler olması 

olabilir. 

Şekil 4 üzerinde yaptığımız yoruma 

getirilebilecek eleştirilerden biri ise 

yıl içinde satışı yapılan yeni konutların 

tamamının o yıl içinde üretilmediği, 

bir kısmının stoklardan karşılandığı 

olabilir ki bu haklı bir eleştiridir. Ancak, 

bu eleştirinin geçerli olabilmesi için 

sadece bir yıllık analiz yapılmış olması 

gerekir, oysaki Şekil 4’te tam 12 yıllık 

37

ŞUBAT 2016 

MAKALE 


Şekil 4. Konut Yatırımları – Konut Kredileri İlişkisi (Türkiye) 

38 

veri grafiğe dönüştürülmüştür. Her ne 

kadar stoktan satışlar olsa da, 5 yıldan 

uzun bir sürede konut kredileri ile konut 

yatırımları arasında anlamlı bir ilişki 

ortaya çıkması gerekmektedir. Bu anlamlı 

ilişki beklentisinin sebebi, ürettiği konutu 

satamayan konut üreticisinin ertesi yıl 

daha az konut üretimi yapacak olması 

veya herhangi bir yılda beklentisinin 

üzerinde ve hızlı konut satışı yapacak 

olan üreticinin ertesi yıl çok daha fazla 

konut üretecek olmasıdır. Dolayısıyla 

yıllık konut yatırım tutarı ile toplam konut 

kredileri arasında doğrudan bir ilişki 

vardır ve bu ilişkide konut kredileri öncü 

gösterge niteliğindedir. Konut stoğuyla 

ilgili belirsizliğin tamamen ortadan 

kalkması için TÜİK’in her ay Adrese Dayalı 

Nüfus Kayıt Sistemi’nden veri alarak 

hazırladığı ve boş konut oranını da içeren 

raporun kamuoyuyla ve araştırmacılarla 

paylaşılması gerekmektedir. Söz konusu 

rapor yayınlandığı takdirde bu paragrafta 

ifade ettiğimiz görüşümüzün teyit edilme 

imkânı doğacaktır. 

Burada açıkladığımız konut kredileri - 

konut yatırımı ilişkisi ve Türkiye’nin buna 

uyumsuzluğu, Şekil 5’teki uluslararası 

karşılaştırmada bütün netliği ile ortaya 

çıkmaktadır. 

Şekil 5, European Mortgage Federation 

(EMF), OECD, Türkiye Bankalar Birliği ve 

Kalkınma Bakanlığı verileri kullanılarak 

üretilmiştir. 

Yabancı ülke grafiklerinde gözlendiği üzere 

kullandırılan konut kredisi miktarıyla 

konut yatırımları arasında yüksek düzeyde 

bir ilgileşim vardır. Öte taraftan Türkiye 

grafiği incelendiğinde ise konut kredileri 

hızla artığı halde konut yatırımının bundan 

etkilenmediği görülmektedir. Böyle bir 

durumun açıklaması, daha önce kredisiz 

satın alınan konutların kredi kullanılarak 

satın alındığı ve toplam konut yatırımı 

miktarının değişmediği olabilir ancak bu 

yeterli bir açıklama değildir zira Türkiye’de 

her 100 konuttan 30’u kredi kullanılarak 

satılmaktadır. Konut kredilerindeki 

büyümenin konut yatırımlarına 

yansımaması mümkün değildir. Neticede,

ŞUBAT 2016 

Şekil 5’te gözlenen durum Şekil 3 ve Şekil 

4 üzerine yaptığımız yorumları doğrular 

niteliktedir. 

Yukarıda bahsettiğimiz sorunlar sebebiyle 

bambaşka sosyal bir sorun daha ortaya 

çıkmaktadır. Bu sosyal sorun, gelir 

dağılımındaki adaletsizlik düzeyinin 

de olduğundan düşük ölçülmesidir. 

Adaletsizliğin olduğundan düşük ölçülmesi 

ise orta ve dar gelirli hane halklarının 

aleyhine bir durum oluşturmaktadır 

çünkü karar vericiler bu hane halkları için 

daha fazla transfer harcaması yapılması 

gerektiğinin farkına varamamaktadır. 

Aşıcı, Hepşen ve Yılmaz’ın (2011) 

çalışmasında da belirtildiği üzere, gelir 

dağılımındaki adaletsizliğin en bariz 

göstergelerinden biri, gelir gruplarına 

göre ayrı ayrı hesaplanması gereken konut 

edinme gücüdür. Gerek Türkiye’de gerekse 

dünyada yeterli veri olmadığı için farklı 

gelir grupları için farklı konut edinme 

gücü hesap edilememektedir. Öte taraftan 

ortalama gelir sahibi hane halkları için 

makro düzeyde üretilen konut edinme 

gücü ise dar gelirli hane halklarının 

sıkıntılı durumunu gizlemektedir. 

Sonuç 

Makalemizin giriş kısmında atıf 

yaptığımız, Devlet Eski Bakanı Sayın 

Babacan’ın gayrimenkul sektörü lehine 

olan dengesizlik tespitinin doğru 

olduğunu söyleyebiliriz. Her ne kadar 

mevcut resmi istatistik kaynaklarında bu 

tespit teyit edilemese de, kullandırılan 

konut kredileriyle kurduğumuz ilişki 

doğrultusunda Türkiye’de konut 

yatırımlarının ve dolayısıyla inşaat 

sektörünün toplam büyüklüğünün 

hatalı ölçüldüğünü ifade edebiliriz. Bu 

ölçüm hatası Türkiye’ye has olmayıp 

daha önce zikredildiği gibi yabancı 

araştırmacılar tarafından da tespit edilmiş 

ve düzeltilmesi amacıyla çeşitli çözüm 

önerileri getirilmiştir. Bizim önereceğimiz 

çözümler bu ölçüm hatasının 

giderilmesinden ziyade, gayrimenkul 

Şekil 5. Konut Yatırımları – Konut Kredileri İlişkisi (Uluslararası Karşılaştırma) 

39

ŞUBAT 2016 

MAKALE 


40 

sektörüne ağırlık verilmesinden 

kaynaklanan sorunların giderilmesine 

yöneliktir. 

Karşılaştırma yapılan ülkeler referans 

alındığında, konut yatırımlarının 2014 

yılı itibarıyla 20 milyar TL civarında 

düşük ölçüldüğünü tahmin ediyoruz. 

Tasarruflarımızın döviz getirisi 

sağlamayan verimsiz konut yatırımlarına 

yönlendirilmesi sorununa bir an evvel 

çözüm üretilmesi gerekmektedir. Aksi 

takdirde, Yunanistan ve İspanya’nın 

yaşadığı sorunlarla karşılaşma ihtimalimiz 

azımsanmayacak kadar yüksektir. Bu riski 

bertaraf etmek veya en azından etkisini 

hafifletmeyi amaçlayan önerilerimiz 

aşağıda sunulmuştur. 

1. 2014 yılında yasal altyapısı hazırlanan 

gayrimenkul yatırım fonlarının, yurt 

dışında da yatırım yapmasına imkân 

verilmelidir. Aksi takdirde gayrimenkul 

piyasasında istenen rekabet düzeyi 

oluşmayacak ve kayıt dışı gelirleri 

gizlediği için hali hazırda aşırı yükselmiş 

olan gayrimenkul fiyatları daha da 

yükselecektir. Bu ise, makalemiz boyunca 

bahsettiğimiz şekilde gayrimenkul 

sektörüne daha fazla kaynak girişine 

yol açacak, gelir dağımı adaletsizliğini 

körükleyecek ve bir kısır döngü halinde 

sürdürülemez noktaya varıncaya dek 

devam edecektir. Ancak sürdürülebilir 

olmayan noktaya varıldığında 2008 yılında 

ABD’de yaşanan kriz benzeri bir sonuçla 

karşılaşmak sürpriz olmayacaktır. 

2. Gayrimenkul yatırım fonlarına yurt 

dışında yatırım yapma izni şu koşulla 

verilmelidir: Fonların yurt dışında sahip 

olduğu ticari gayrimenkullerin asgari 

% 25’i Turquality marka destek programı 

kapsamında desteklenen firmalara kiraya 

verilmelidir. Bu sayede, yurt dışına çıkan 

Türk sermayesinin belirli bir kısmının 

Türkiye’ye döviz girdisi sağlayacak ve 

uzun vadede uluslararası marka olma 

potansiyeli taşıyan Türk şirketlerinin 

kullanımına sunulması sağlanacaktır. 

3. İlk dönemde çok yüklü sermaye 

çıkışı olabileceği için, gayrimenkul 

yatırım fonlarının yurt dışı varlıklarının 

toplam varlıklarına oranı % 30 ile 

sınırlandırılabilir. 

4. Türkiye’de kurulmuş gayrimenkul 

yatırım fonlarına ait ticari gayrimenkulleri 

kiralayan Turquality şirketleri için mağaza 

kira destek oranı % 60’a çıkartılabilir. 

Böylece, kira ödemelerinin tekrar yurda 

dönmesi teşvik edilmiş olacaktır. 

5. Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü – 

Tapu ve Kadastro Bilgi Sistemi kayıtları 

kullanılarak Türkiye Cumhuriyeti 

vatandaşlarının, sahip oldukları konut 

adedine göre tasnif edilmelidir. Bu tasnif, 

kayıt dışı ekonomiyle mücadelede çok 

faydalı olacaktır ki 3 adetten fazla konut 

sahibi olan kişilere ilave vergi getirilebilir. 

Bu yeni vergi kaynağının bir kısmı gelir 

dağılımının düzeltilmesi için transfer 

harcamalarında kullanılabileceği gibi, 

diğer kısmı ise Ar-Ge ve marka geliştirme 

gibi çalışmalarda kullanılabilir. 

6. Gayrimenkul alımlarında, satın alan 

kişi / kurumun son 5 yıla ait gelir vergisi 

beyanı incelenmeli ve bu inceleme

ŞUBAT 2016 

enflasyon hedeflerinin tutturulmasına da 

katkı sağlanabilecektir. 

Burada listelenen çözüm önerilerinin 

uygulanması karar vericilerin takdirindedir 

ancak daha evvel belirttiğimiz üzere 

İspanya, Yunanistan ve ABD örnekleri 

bizi büyük bir endişeye sevk etmektedir. 

Türkiye’dekine benzer şekilde, yabancı 

ülkelerdeki resmi istatistikler de kayıt 

dışı ekonomi sebebiyle konut yatırımlarını 

olduğundan düşük göstermektedir. Doğru 

ölçülemeyen bir ekonomi yönetiminde 

karar almanın güçlüğü aşikârdır. 

• www.hurriyet.com.tr. 24 Temmuz 2014. 

http://www.hurriyet.com.tr/sanayidenkacip-konut-yapiyoruz-26874076 

(Kasım 

11, 2015 tarihinde erişilmiştir). 

• www.milliyet.com.tr. 08 Aralık 2014. 

http://www.milliyet.com.tr/babacan-danseffaflik-paketi--konut-1981185/ 

(Aralık 

07, 2015 tarihinde erişilmiştir). 

Makalemizde sunduğumuz bilgilerin karar 

alma mekanizmasında kullanılarak ülke 

ekonomisinin daha verimli, güvenilir ve 

hızlı büyümesine katkıda bulunmasını 

temenni ediyoruz. 

neticesinde satın alabileceği gayrimenkul 

için azami bir değer belirlenmelidir. Bu 

azami değerden daha yüksek fiyatlı bir 

gayrimenkul satın almak isteyen 

kişi / kurumun buna ilişkin ilave gelir 

beyanı yapma zorunluluğu getirilmelidir. 

Gayrimenkul yatırım fonları aracılığıyla 

yurt içi konut yatırımlarına yönlenecek 

kaynak miktarının azaltılması ve 3’ten 

fazla konut sahibi olan kişilerin ilave 

vergilere tabi kılınması önerileri sayesinde 

konut fiyatlarındaki aşırı ve diğer sektörler 

aleyhine orantısız yükselişin önlenmesi 

mümkün olabilecektir. Hatta bu sayede 

Kaynakça 

• Aşıcı, Mehmet, Ali Hepşen, ve Özlem 

Yılmaz. «Housing Affordability Index 

Calculation Integrating Income Inequality 

in Turkey.» Empirical Economics Letters, 

2011: 359-367. 

• Aşıcı, Mehmet, ve Ali Hepşen. «The 

Association between Current Account 

Deficit and House Prices in Turkey.» 

Journal of Applied Finance & Banking, 

2013: 65-79. 

• Baker, Dean. “The Run-up in Home 

Prices: A Bubble.” Challlenge 45, no. 6 

(2002): 93-119. 

• Calvo, G. A. «Capital Flows and Capital 

Market Crises, The Simple Economics 

of Sudden Stop.» Journal of Applied 

Economics, Kasım 1998: 35-54. 

• Gruneberg, Stephen, ve Keith 

Folwell. «The use of gross fixed capital 

formation as a measure of construction 

output.» Construction Management and 

Economics, 04 01 2013: 359-368. 

• Ruddock, Les. «Measuring the global 

construction industry: improving 

the quality of data.» Construction 

Management and Economics, 2002: 553- 

556. 

41

ŞUBAT 2016 

MAKALE 

ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ (OSB) VE SANAYİ SİTELERİ (SS)’NE 

KULLANDIRILAN KREDİLERİN İTFALANDIRILMASINA YÖNELİK MODEL 

ÖNERİLERİ: T+1 MODELİ VE T+0,5 MODELİ 

Tevfik BULUT / Sanayi ve Teknoloji Uzmanı (Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü) 

1.Giriş 

Günümüzde finansmana erişim 

koşullarındaki gelişmeler beraberinde 

finansman türlerini de çeşitlendirmiştir. 

Gerek kamu sektörü gerekse özel 

sektör bu alanda varlığını göstererek 

girişimcilere, özel hukuk tüzel kişiliğine 

sahip kurum ya da kuruluşlara 

finansmana erişimde çeşitli olanaklar 

ve alternatifler sunmaktadır. Ancak 

sunulan bu olanaklar çoğunlukla kredi 

tedariki şeklinde olmakla birlikte kamu 

sektörü tarafından sağlanan krediler, özel 

sektöre göre çok daha uygun faiz ve geri 

ödeme koşullarına sahip olmakta, diğer 

bir deyişle teşvik niteliği taşımaktadırlar. 

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı 

(BSTB) tarafından OSB ve SS’ler gibi 

ekonomik gelişim bölgelerine sağlanan 

bu krediler de teşvik niteliği taşıdığından, 

çalışmamızda kredi, kredinin işlevleri, 

kredi risk ve yönetimi ve söz konusu 

ekonomik gelişim bölgelerine sağlanan 

kredi teşvikleri konularına değinildikten 

sonra geliştirilen kredi itfalandırma 

modelleri ele alınacaktır. 

2.Kredi 

Kredi, genellikle faiz ve komisyon bedeli 

karşılığı gerçek veya tüzel kişilere süresi 

önceden tayin edilmek ve geri verilmek 

üzere belirli miktardaki satın alma 

gücünün tahsis edilmesidir. 

Zarakolu (1971)’ya göre, krediye ilişkin bir 

diğer tanım da şu şekildedir: Kredi gerçek 

ya da tüzel kişilere doğrudan doğruya veya 

dolaylı olarak teminatlı, teminatsız, uzun 

veya kısa vadeli nakit, mal, kefalet teminat 

mektubu şeklinde faiz ve komisyon 

karşılığında ve belirli bir limit dâhilinde 

borç ve garanti verme işlemidir (Karakaş, 

2010). 

2.1.Kredinin İşlevleri 

Bir ekonomiye arz edilen paranın miktarı 

onun gelişmesi bakımından büyük önem 

taşır. Çünkü o, fiyatların seviyesini ve 

bazen de karakterini etkiler. Eğer para 

Tablo 1. Yörelere (İllere) Göre OSB’lere Kullandırılan Kredilerin Geri Ödeme Şartları ile Faiz Oranları 

42

ŞUBAT 2016 

3. Kredi Teşvikleri 

3.1.OSB’lerde Kredi Teşviği 

Ekonomik gelişim bölgelerinden olan 

OSB’lere kullandırılan krediler, gerek 

OSB tüzel kişiliğinin kendisi gerekse 

OSB içinde faaliyet gösteren katılımcı 

firmalar üzerinde pozitif dışşallıklar 

oluşturmaktadır. 

arzı bir ekonomide ticaretin genişlemesi 

ile uyumlu olarak genişlemezse 

-yani para mallara oranla daha kıt 

hale gelirse- fiyatlar düşme eğilimi 

gösterecek, üreticilerin cesareti kırılacak 

ve müteşebbisler için işlerini kurmak 

ve geliştirmekte gerekli mali kaynakları 

bulmak zorlaşacaktır. Aksine, çok serbest 

olarak ihraç edilirse, fiyatlar yükselecek 

ve yatırımlar fiyat artışından en çabuk 

etkilenen faaliyet alanlarına kayacaktır 

(Deane, 2000). Kredi de bahsedilen para 

arzının bir yönünü oluşturduğundan 

kredinin ekonomik işlevlerinin özetlenmesi 

yerinde olacaktır. Aras (1996)’a göre 

kredinin işlevleri üç grupta özetlenebilir 

(Tokel, 2004): 

1. Ekonomideki atıl ve dağınık fonlar 

(sermaye ve tasarruflar), kredi sistemi 

sayesinde ekonomik faaliyetlerin 

gelişmesine yönlendirilmektedir. 

Sahiplerinin kullanmadığı fonlar, kredi 

şeklinde paraya ihtiyaç duyanlara 

aktarılabilmektedir. Bu şekilde fon 

sahipleri açısından gelir yaratılırken 

ekonomide de arz ve talep genişlemesi 

yaratılmaktadır. Böylece tasarruflar, 

ülke ekonomisinin gelişmesi yönünde 

değerlendirilmiş ve ekonomik faaliyetlere 

hız verilmiş olur. 

2. Kredi sermaye birikimini artırır. 

Girişimciler ve yatırımcılar ihtiyaç 

duydukları sermayeyi kredi yoluyla 

tasarruf sahiplerinden sağlarlar. Vade 

sonunda da krediyi geriye ödeyerek 

sermaye birikimi elde ederler. 

Şekil 1. OSB’lere Yapılan Kredi Ödemeleri 

3. Kredi bir tedavül aracıdır. Kredi 

ekonomisi para ekonomisinin gelişmiş bir 

aşamasını teşkil eder. Kredi ile nakit para 

taşınması azalmakta, ticari faaliyetler hız 

kazanmaktadır. 

2.2. Kredi Riski ve Kredi Risk Yönetimi 

Kredi riski, kullandırılan kredinin 

vadesinde kısmen veya tamamen 

ödenmeme olasılığını ifade etmektedir. 

Risk, kredilendirme sürecinin en 

başından başlayarak her aşamasında 

bulunur. Ancak zaman içinde kredinin 

vadesi gelmeden riskin derecesinde bazı 

değişiklikler olabilmektedir. Kredi tahsis 

kararı verenler risk derecesindeki bu 

değişiklikleri de göz önüne almalıdırlar 

(Usta, 1994). 

Kredi risk yönetiminde kredi talep 

edenin yükümlülüklerini zamanında 

yerine getirebilme kapasitesi veya gücü, 

yükümlülüklerini karşılamaya yetecek 

tutarda kaynak yaratmasına bağlı 

olduğundan kaynak yaratma potansiyeli 

yakından takip edilmelidir (Akgüç, 2011). 

Aynı zamanda kredinin geri dönüşünün 

sağlıklı bir şekilde izlenmesi için finansal 

performans analizi, likidite durumu, 

kârlılık durumu, verimlilik durumu ve 

finansal yönden gelişmesinin yeterli olup 

olmadığının incelenmesi ve takip edilmesi 

açısından önem taşıdığından belirli 

aralıklarla ve gerektiğinde her zaman 

yapılmalıdır (Bulut, 2014). 

OSB’lere sağlanan teşvikler içerisinde 

gerek ölçeği, gerekse faiz oranı ve geri 

ödeme koşulları bakımından katma 

değeri çok yüksek olan kredi teşvikleri 

OSB’lerin kurulmasında, kurulduktan 

sonra sürdürülebilir yatırım ortamının 

oluşturulmasında payı yadsınamaz bir 

gerçektir (Bulut, Şubat 2015). 

OSB’lere kullandırılan kredinin faiz 

oranları ve geri ödeme şartları şöyledir 

(Usul ve Esaslar, 2001): 

a) Kalkınmada öncelikli yörelerde; faiz 

oranı yıllık %1, geri ödeme süresi 5 yılı 

ödemesiz toplam 15 yıl, 

b) Normal illerde; faiz oranı yıllık %2, geri 

ödeme süresi 3 yılı ödemesiz toplam 13 yıl, 

c) Gelişmiş illerde; faiz oranı yıllık %3, geri 

ödeme süresi 2 yılı ödemesiz toplam 11 yıl 

olarak uygulanır. 

Anlatılanları özetlemesi açısından yörelere 

göre Bakanlığımızca kullandırılan kredinin 

faiz oranları ve geri ödeme şartları Tablo 

1’de gösterilmiştir.Arsa satma durumuna 

gelmeyen ya da borcunu karşılayabilecek 

miktarda arsa satma durumuna gelmeyen 

OSB’lerde kredi anapara borç taksitleri, 

kredi kullanan OSB’ler itfa dönemlerinde 

tahakkuk eden borçlarını ödeyemeyeceğini 

ilgili belgelerle ispatlaması durumunda; 

anapara borç taksitleri yılda bir olmak 

üzere toplam 4 defa ertelenebilmekte, 

faiz borçları ise anapara borç taksitleri 

ödenmesi kaydıyla kredi hesabına ilave 

edilebilmektedir. Burada, bir önceki 

kısımda bahsedilen uygun geri ödeme 

sürelerine ve faiz oranlarına ilave olarak 

koşulların oluşması halinde OSB’lere 

borçlarını erteleme imkânı getirilmektedir. 

Bahse konu kredi teşvikleri kapsamında 

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca 

43

ŞUBAT 2016 

MAKALE 

ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ (OSB) VE SANAYİ SİTELERİ (SS)’NE KULLANDIRILAN KREDİLERİN 

İTFALANDIRILMASINA YÖNELİK MODEL ÖNERİLERİ: T+1 MODELİ VE T+0,5 MODELİ 

c) Gelişmiş illerde; üstyapı kredilendirme 

oranı % 50, faiz oranı yıllık % 3, geri 

ödeme süresi 2 yılı ödemesiz toplam 11 yıl 


2. Altyapı kredilendirme oranları %100 


3. Kredilerin faizi; kredinin ilgili SS’nin 

banka hesabına geçtiği tarihten itibaren 

başlar, ikraz edilen bütün meblağın 

tamamen itfa edilmiş olacağı tarihe kadar 

devam eder. Kredi itfa başlangıcına kadar 

tahakkuk ettirilerek biriktirilen faizler itfa 

döneminde eşit taksitler halinde, anapara 

taksitleri ve itfa döneminde tahakkuk 

edecek faizlerle birlikte tahsil edilir. 

son 13 yılda OSB tüzel kişiliklerine 2015 

yılı fiyatlarıyla yapılan kredi ödeme 

tutarları Şekil 1’de gösterilmiştir. 

3.2. SS’lerde Kredi Teşviği 

SS’lere kullandırılan kredinin faiz oranları 

ve geri ödeme şartları ile kredilendirme 

oranları şöyledir (Usul ve Esaslar, 2001): 

Şekil 2. SS’lere Yapılan Kredi Ödemeleri 

1. Kullandırılacak kredinin kredilendirme 

ve faiz oranları ile geri ödeme şartları: 

a) Kalkınmada öncelikli yörelerde ve 

doğal afet geçiren yerlerde üstyapı 

kredilendirme oranı % 70, faiz oranı yıllık 

%1, geri ödeme süresi 2 yılı ödemesiz 

toplam 15 yıl, 

b) Normal illerde; üstyapı kredilendirme 

oranı % 60, faiz oranı yıllık % 2, geri 

ödeme süresi 2 yılı ödemesiz toplam 13 yıl, 

Tablo 2.Yörelere (İllere) Göre SS’lere Kullandırılan Üstyapı Kredilerinin Geri Ödeme 

Şartları ile Faiz Oranları 

Söz konusu madde kapsamında bahse 

konu yörelerin listesi ve bu yörelere 

kullandırılan kredilerin geri ödeme 

şartları ile faiz oranları Tablo 2’de 

gösterilmiştir. 

Uygun faiz ve geri ödeme koşullarına 

ilave olarak Bilim, Sanayi ve Teknoloji 

Bakanlığınca uygun görülmesi 

halinde, borçlarını ödeyememiş veya 

ödeyemeyecek durumda bulunan SS’lerin, 

yıllık anapara ve faiz taksitleri en fazla 

dört yıl ve sekiz taksit olmak üzere 

ertelenebilmektedir. 

Bahse konu kredi teşvikleri kapsamında 


son 13 yılda SS tüzel kişiliklerine 2015 yılı 

fiyatlarıyla yapılan kredi ödeme tutarları 

Şekil 2’de gösterilmiştir. 

44 

4. Kredi İtfalandırma Modelleri 

4.1. Amaçları 

Geliştirilen itfalandırma modelleri ile kredi 

geri dönüşlerinin artırılması, kredi geri 

dönüşlerinin uygun finansal modellerle 

sürdürülebilirliğinin sağlanması, OSB 

ve SS’lerin kredi finansman yükünün 

hafifletilmesi, kanuni takibe 

geçilecek/geçilmesi muhtemel OSB 

ve SS sayısının azaltılması, ekonomik 

gelişim bölgelerinin yapılaşma sürecinin 

hızlandırılması, OSB ve SS’lerin kaynak

ŞUBAT 2016 

Tablo 3.Kalkınmada Öncelikli İllerde Karşılaştırmalı Uygulama Sonuçları 

4. Borç Taksiti Birim Tutarı = İtfa 

Dönemine Esas Kredi Bakiyesi/Taksit 

Katsayıları Toplamı 

a u 

= c q 

/ t s 

5. Anapara Borç Taksit Tutarı = Borç 

Taksiti Birim Tutarı X Anapara Borç Taksit 

Katsayısı 

a q 

=a u 

x t 

yaratma kapasitesini sürdürerek kredinin 

geri ödenmesinin sağlanılması ve nihai 

olarak sanayide katma değerin artırılması 

amaçlanmıştır. 

4.2. OSB’lerde Kredi İtfalandırma 

Modeli : t+1 Modeli 

Kalkınmada öncelikli, normal ve gelişmiş 

illerde OSB’lerde itfa dönemi ve yıllık 

faiz oranı değişiklik göstermekle birlikte 

bu durum formülün kompozisyonunu 

değiştirmemektedir. OSB’lerde kredi 

itfalandırma modelinin formülizasyon 

aşamaları şu şekilde sıralanabilir: 

1. Yıl Anapara Borç Taksit Katsayısı = (İtfa 

Dönemi X Yıllık Faiz Oranı) /100 

t=(pxn)/100 

2. Anapara Borç Taksit Katsayısı Artış 

Oranı = Önceki Dönem Anapara Borç 

Taksit Katsayısı +1 

t r 

=t+1 

3. Borç Taksiti Katsayıları Toplamı 

illerdeki SS’lerde itfa dönemi ve yıllık 

faiz oranı değişiklik göstermekle birlikte 

bu durum formülün kompozisyonunu 

değiştirmemektedir. SS’lerde kredi 

itfalandırma modelinin formülizasyon 

aşamaları şu şekilde özetlenebilir: 

1. Yıl İlk 6 Ay İçin Anapara Borç Taksit 

Katsayısı = (İtfa Dönemi X Yıllık Faiz 

Oranı)/100 

t=(pxn)/100 

2. Anapara Borç Taksit Katsayısı Artış 

Oranı = Önceki Dönem Anapara Borç 

Taksit Katsayısı + 0,5 

t r 

=t+0,5 

3. Borç Taksiti Katsayıları Toplamı 

5. Uygulama Sonuçları 

5.1.OSB’lerde Uygulama Sonuçları 

İtfa dönemine esas 10.000.000 TL’lik 

bir kredi bakiyesi üzerinden senaryo 

çalışması niteliğinde örnek bir hesaplama 

yapılarak sonuçlar karşılaştırmalı olarak 

ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın 

bu kısmında tablolarda yer alan “mevcut 

durum” ifadesinden hâlihazırda devam 

eden uygulama, “yeni durum” ifadesinden 

yeni modelin uygulanması halinde ortaya 

çıkan durum anlaşılmalıdır. 

5.1.1. Kalkınmada Öncelikli İllerdeki 

OSB’ler 

Kalkınmada öncelikli illerdeki OSB’lerde 

yıllık faiz oranı %1, itfa dönemi ödemeler 

yıllık olmak üzere toplam 10 yıl olarak 

uygulanmaktadır. Yapılan hesaplamalara 

Tablo 4.Normal İllerde Karşılaştırmalı Uygulama Sonuçları 

4. Borç Taksiti Birim Tutarı = İtfa 

Dönemine Esas Kredi Bakiyesi/Taksit 

Katsayıları Toplamı 

a u 

= c q 

/ t s 

5. Anapara Borç Taksit Tutarı = Borç 

Taksiti Birim Tutarı X Anapara Borç Taksit 

Katsayısı 

a q 

=a u 

x t 

4.3. SS’lerde Kredi İtfalandırma 

Modeli : t+0,5 Modeli 

Kalkınmada öncelikli, normal ve gelişmiş 

45

ŞUBAT 2016 

MAKALE 



Tablo 5.Gelişmiş İllerde Karşılaştırmalı Uygulama Sonuçları 

ilişkin senaryo çalışması karşılaştırmalı 

olarak Tablo 3’te gösterilmiştir. 

5.1.2. Normal İllerdeki OSB’ler 

Normal illerdeki OSB’lerde yıllık faiz 

oranı % 2, itfa dönemi, ödemeler yıllık 

olmak üzere toplam 10 yıl olarak 




Tablo 6. Kalkınmada Öncelikli İllerde İtfa 

Dönemine Esas Kredi Bakiyesi 

5.1.3. Gelişmiş İllerdeki OSB’ler 

Gelişmiş illerdeki OSB’lerde yıllık 

faiz oranı % 3, itfa dönemi ödemeler 

yıllık olmak üzere toplam 9 yıl olarak 




5.2. SS’lerde Uygulama Sonuçları 

Kredi itfa başlangıcına kadar tahakkuk 

ettirilerek biriktirilen faizler itfa 

döneminde eşit taksitler halinde, anapara 

taksitleri ve itfa döneminde tahakkuk 

edecek faizlerle birlikte tahsil edildiğinden 

ödemesiz döneme ait hesaplanan faiz 

tutarları, ilk kredi bakiyesine ilave 

edilerek itfa dönemine esas kredi 

bakiyesi oluşturulmuştur. Hesaplanan itfa 

dönemine esas kredi bakiyesi anapara 

taksit tutarları toplamına diğer bir deyişle 

itfa dönemine esas kredi bakiyesine eşit 

olacaktır. Benzer durum diğer yöreler 

(iller) için de aynı işlemi gerektirdiğinden 

tekrar ele alınmayacaktır. Çalışmamızda 

5.000.000 TL’lik bir kredi bakiyesi 

üzerinden senaryo çalışması niteliğinde 

örnek bir hesaplama yapılarak sonuçlar 

karşılaştırmalı olarak ortaya konulmaya 

çalışılmıştır. Sonuçlar ortaya konulurken 

tablolarda yer alan “mevcut durum” 

ifadesinden hali hazırda devam eden 

uygulama, “yeni durum” ifadesinden yeni 

modelin uygulanması halinde ortaya çıkan 

durum anlaşılmalıdır. 

5.2.1.Kalkınmada Öncelikli İllerdeki 

SS’ler 

Kalkınmada öncelikli illerdeki SS’lerde 

yıllık faiz oranı %1, itfa döneminde 

Tablo 8. Normal İllerde İtfa Dönemine 

Esas Kredi Bakiyesi 

46

ŞUBAT 2016 

Tablo 7. Kalkınmada Öncelikli İllerde Karşılaştırmalı Uygulama Sonuçları 

ödemeler 6 ayda bir yapılmak üzere 

toplam 11 yıldır. İtfa dönemine esas kredi 

bakiyesinin hesaplanması Tablo 6’da 

gösterilmiştir. İtfa dönemine ait yapılan 

hesaplamalar ise karşılaştırmalı olarak 

Tablo 7’de gösterilmiştir. 

5.2.2.Normal illerdeki SS’ler 

Normal illerdeki SS’lerde yıllık faiz 

oranı %2, itfa dönemi ödemeler 6 ayda 

bir yapılmak üzere toplam 11 yıldır. İtfa 

dönemine esas kredi bakiyesi Tablo 8’de 

görüleceği üzere hesaplanıp itfa dönemine 

esas kredi bakiyesi oluşturulmuştur. 

İtfa dönemine ait yapılan hesaplamalar 

ise karşılaştırmalı olarak Tablo 9’da 

gösterilmiştir. 

5.2.3.Gelişmiş İllerdeki SS’ler 

Hesaplamada yıllık faiz oranı %3, itfa 

dönemi, ödemeler 6 ayda bir yapılmak 

üzere toplam 9 yıldır. İtfa dönemine esas 

kredi bakiyesi Tablo 10’da görüleceği 

üzere hesaplanıp itfa dönemine esas kredi 

bakiyesi oluşturulmuştur. İtfa dönemine ait 

yapılan hesaplamalar ise karşılaştırmalı 

olarak Tablo 11’de gösterilmiştir. 

Tablo 9. Normal İllerde Karşılaştırmalı Uygulama Sonuçları 

47

ŞUBAT 2016 

MAKALE 



Tablo 10.Gelişmiş İllerde İtfa Dönemine Esas Kredi Bakiyesi 

6.Modellerin Avantajları 

Geliştirilen kredi itfalandırma modellerinin 

OSB ve SS’lere sağladığı avantajlar şöyle 

özetlenebilir: 

• İlk 4-5 yıl içinde bütün yörelerde, OSB 

ve SS’ler daha az anapara borç taksiti 

ödedikleri için söz konusu ekonomik 

gelişim bölgelerinin ve içindeki firmaların 

toparlanma sürecine ivme kazandıracaktır. 

• OSB ve SS’ler, borçlarını ödeyememesi 

ve erteleme hakları kalmaması 

durumunda anapara borç taksit tutarları 

ilk 5 yılda mevcut modele göre daha 

düşük olduğu için daha az gecikme faizi 

ödeyeceklerdir. 

• İtfa dönemi boyunca anapara borç 

taksitleri artarak devam ettiği için OSB 

ve SS’yi yüksek miktarlardaki borçları 

ertelemeye zorlayacak ve bu durum, borç 

erteleme mantığının amacına daha iyi 

hizmet edecektir. 

• Yeni model, gecikme faizleri açısından 

irdelenmesi durumunda, borçlarını 

ödemekte güçlük çeken OSB ve SS lehine 

avantajlı bir durum ortaya koymaktadır. 

Bu durum, kalkınmada öncelikli bir 

ildeki OSB için örnekleştirmek ve 

senaryolaştırmak istenirse Tablo 12’deki 

gibi bir sonuç ortaya çıkacaktır. Burada 

borçlara ait gecikme faizi 08.10.2015 

tarihinde ödendiği varsayılmıştır. Örnek 

üzerinden gidilecek olursa, OSB yeni 

durumda 4.158.842 TL’lik bir gecikme faizi 

avantajı elde etmiş olacaktır. 

Tablo 11.Gelişmiş İllerde Karşılaştırmalı Uygulama Sonuçları 

48

ŞUBAT 2016 

Tablo 12. Gecikme Faizleri Açısından Karşılaştırmalı Uygulama Sonuçları 

• Gecikme faizleri açısından OSB, SS’ler 

ve dolaylı olarak bu ekonomik gelişim 

bölgelerinde faaliyet gösteren firmalar 

kısa ve orta vadede mevcut modele göre 

konjektürel dalgalanmalardan daha az 

etkilenecektir. 

• OSB ve SS’lerin kanuni takibe düşme 

riski azalacaktır. 

• Kademeli artan borç taksitleri, OSB 

ve SS’lerin kredi geri dönüş oranlarını 

artıracaktır. 

• OSB ve SS’lerin borçlarını ödeyebilme 

gücünü ve cesaretini artıracaktır. 

• Ekonomik gelişim bölgelerinin kredi 

talebini artıracaktır. 

• Kamu kaynaklarının daha etkin ve 

verimli bir şekilde kullanılmasına yardımcı 

olacaktır. 

Sonuç itibarıyla, yapılan çalışmayla 


OSB ve SS’lere kullandırılan kredilerin 

itfalandırılmasına yönelik modeller 

geliştirilerek farkındalık oluşturulması, 

modellerin uygulanabilirliğinin 

gösterilmesi ve avantajlarının ortaya 

konulması amaçlanmıştır. 

Kaynakça 

• BULUT, Tevfik. (Şubat 2015).Ekonomik 

Gelişim Bölgelerine Sağlanan Teşvikler-I. 

Anahtar Dergisi. 

• DEANE, Phyllis. (2000).İlk Sanayi İnkılabı 

(3. Baskı). Çev: Tevfik GÜRAN. Ankara: 

Türk Tarih Kurumu Basımevi. 

• BULUT, Tevfik. (2014).Organize Sanayi 

Bölgelerinde Finansal Performans Analizi. 

Uzmanlık Tezi. Ankara: Bilim, Sanayi ve 

Teknoloji Bakanlığı. 

• KARAKAŞ, Fatih Rüştü. (2010).Bireysel 

Krediler Kapsamında İpotekli Konut 

Kredileri (Mortgage).Yüksek Lisans Tezi. 

İstanbul Üniversitesi. 

• TOKEL, Ö. Emre. (2004).Kredi Risk 

Modelleri Kullanılarak Kredi Taleplerinin 

Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. 

Ankara Üniversitesi. 

• Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. 

Organize Sanayi Bölgeleri Ve Sanayi 

Siteleri Projeleri Ödeneklerinin Kullanımı 

Ve Kredilendirilmesine İlişkin Usul Ve 

Esaslar (Usul ve Esaslar).Yürürlük Tarihi: 

01.01.2002 gün. 

• AKGÜÇ, Öztin. (2011).Kredi Taleplerinin 

Değerlendirilmesi. (Genişletilmiş 9. 

Baskı). İstanbul: Arayış Yayınevi. 

• USTA, Mahmut. (1994).Kredi Taleplerinin 

Değerlendirilmesi ve Tahsisi. İstanbul: 

Pamukbank T.A.Ş. Eğitim Müdürlüğü 

Yayınları. 

49

ŞUBAT 2016 

RAPOR TANITIMI 

OECD’NİN “HAYAT NASIL? 2015 – REFAHIN ÖLÇÜMÜ” RAPORU 

YAYIMLANDI 

Nazlı SAYLAM BÖLÜKBAŞ - Dursun BALKAN - Dr. Yücel ÖZKARA / Sanayi ve Teknoloji Uzmanı (Verimlilik Genel Müdürlüğü) 

50 

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü 

(OECD), 2015 yılı sonunda yayımladığı 

“How’s Life? 2015 – Measuring Well-Being 

(Hayat Nasıl? 2015 – Refahın Ölçümü)” 

isimli raporu ile sosyal ve ekonomik 

pek çok gösterge yoluyla ülkeler arası 

karşılaştırmalar ve değerlendirmeler 

sunmaktadır. 

Raporda yaklaşık 40 ülkede insan 

yaşamının detaylı bir değerlendirmesine 

ve bu ülkelerden elde edilen sonuçların 

karşılaştırmalı analizlerine yer 

verilmektedir. İnsanların maddi yaşam 

koşulları ile yaşam kalitesine dair pek 

çok göstergeyi uluslararası seviyede bir 

araya getiren ve daha önce yayınlanan 

Stiglitz Raporu’ndaki tavsiyeler dikkate 

alınarak hazırlanan bu rapor, OECD’nin 

yayımlamakta olduğu İyi Yaşam Endeksi 

(Better Life Index)’ne de katkı sunmaktadır. 

Raporda ana hatlarıyla şu konular yer 

almaktadır: 

• Refahın Bugünü ve Yarını: Genel Bir 

Bakış 

• Rakamlarla Hayat Nasıl? 

• Gelecek Nesiller için Kaynakların 

Gözetimi 

• Çocuklar için Hayat Nasıl? 

• Bağışların Değeri: Gönüllülük ve Refah 

• Bölgesel Düzeyde Refahın Ölçümü 

Refahın Bugünü ve Yarını: Genel Bir Bakış 

OECD, daha iyi bir yaşamı daha 

iyi politikalarla sağlamayı amaç 

edinmektedir. Bu noktadan hareketle 

insanların refah düzeyi de daha iyi bir 

yaşam için geliştirilen politikalarla 

yükseltilebilir. Refah çok boyutludur 

ve sivil yaşam, hane halkı geliri, konut 

sahipliği, iş yaşamındaki denge, 

iş yetenekleri ve sağlık durumu 

gibi çeşitli alanları kapsamaktadır. 

İnsanların hayatının iyi olup olmadığının 

değerlendirilmesi, çok geniş bir yelpazede 

ve insanların farklı deneyimlerini 

yansıtması ile mümkündür. 

Hayat Nasıl Raporu, refahı, yaşam kalitesi 

ve maddi yaşam koşulları ana başlıkları 

altında toplam on bir boyutta ele almıştır. 

OECD’nin refah ölçümü konusunda 

kullandığı çerçeve aşağıdaki gibidir: 

Rakamlarla Hayat Nasıl? 

Her ülkenin kendine özgü bir nüfus yapısı 

ve hane halkı gelir dağılımı olduğundan 

farklı ülkelerin farklı refah öyküleri 

vardır. Örneğin, Slovakya, Yunanistan ve 

İspanya’da alt gelir grubunu temsil eden 

% 60’lık kesim, toplam net zenginliğin 

% 20’sini almaktadır. Ancak bu oran 

Almanya, Hollanda, Avusturya ve ABD’de 

% 8’den azdır. Ayrıca, ülkeden ülkeye 

değişmekle birlikte iyi eğitimli kişilerin 

daha uzun yaşama eğiliminde olduğu 


İtalya, Belçika, Macaristan, Avustralya, 

Lüksemburg ve İngiltere gibi bazı OECD 

ülkelerinde, 15-24 yaş aralığındaki 

genç çalışanların uzun dönemli işsizlik 

oranı, normal çalışma çağındaki (25-64 

yaş) çalışanların iki katından fazladır. 

İskandinav ülkelerinde ise yaşam 

kalitesi, cinsiyet ve yaşa bağlı farklılıklar 

içermekle beraber gelir eşitsizliği düşük 

seviyelerde görülmektedir. Türkiye’deki 

insanların zayıf maddi hayat şartları ile 

işsiz kalma riskinin görece yüksekliğinden 

bahsedilmektedir. 

Raporda OECD ülkelerinin çoğunda 

zengin ve yoksul aileler arasındaki 

farkın son 30 yılın en yüksek değerine 

ulaştığından bahsedilmektedir. Ayrıca, 

2012 yılındaki Gini gelir eşitsizliği 

endeksine göre Türkiye’nin Meksika, 

Amerika ve İsrail ile birlikte en yüksek; 

Danimarka, Slovenya, Slovak Cumhuriyeti, 

Norveç ve Çek Cumhuriyeti’nin ise en 

düşük gelir eşitsizliğine sahip olduğu 

vurgulanmıştır. Ayrıca, Macaristan ve 

Türkiye’de istihdamda ciddi bir büyüme; 

uzun dönemli işsizlik ve işsiz kalma 

olasılığında ise azalma görülmüştür. 

2014’te hesaplanan uzun dönemli işsizlik 

oranı, 2009’da ölçülenin Yunanistan’da 

beş, Hollanda, İspanya, Slovenya ve 

Danimarka’da üç katı olarak karşımıza 

çıkmaktadır. Buna karşın, 2009’dan 

2014’e uzun dönemli işsizlik oranı 

Türkiye, Almanya ve İsrail’de % 1’den 

fazla azalmıştır. Türkiye’de 2014 yılı 

itibariyle % 2 civarında seyreden uzun

ŞUBAT 2016 

genelinde % 88 olarak ortaya çıkmıştır. 

OECD ülkelerine göre Türkiye en yüksek 

seçmen katılımı oranına sahip ülkedir. 

Ancak bu durum Türkiye’deki yasal oy 

verme zorunluluğuna bağlanmaktadır. 

süreli işsizlik oranı, % 2,6 olan OECD 

ortalamasından daha iyi durumdadır. 

Japonya, Almanya, İsviçre ve Norveç işsiz 

kalma olasılığının en düşük olduğu ülkeler 

arasındadır. Bu ülkelerde işsiz kalma 

33 işçiden 1’ini ilgilendirirken, Portekiz 

ve Finlandiya’da her 15 işçiden 1’ini, 

Türkiye’de 11 işçiden 1’ini, Yunanistan’da 

10 işçiden 1’ini, İspanya’da 7 işçiden 1’ini 

ilgilendirmektedir. 

Birçok açıdan, refah düzeyi ortalama bir 

OECD vatandaşı için 2009 yılından 2015 

yılına kadar iyi bir gelişim göstermiştir. 

Hane halkı gelirinde OECD ülkelerinin 

çoğunda kriz sonrasında yavaş da olsa 

iyileşme görülmektedir, ancak uzun 

dönemli işsizlik ve uzun çalışma saatleri 

gibi bazı alanlarda bu olumlu durumdan 

söz edilememektedir. Yunanistan, 

Portekiz, İtalya ve İspanya gibi ülkelerde 

yüksek işsizlik, düşük ücretler ve düşük 

konut sahipliği 2009 yılından beri devam 

etmektedir. 

Çalışma yaşamında bahsi geçen birtakım 

olumsuzluklara karşın, yaşamın diğer 

boyutu olan eğitim alanında, hemen 

hemen bütün ülkelerde ikincil eğitim 

düzeyi ve beklenen yaşam süresinin 2009 

yılından bu yana önemli ölçüde iyileştiği 


Yaşam beklentisi Türkiye’de OECD 

ülkelerinin en düşüklerinden olmasına 

rağmen 2009-2013 yılları arasında 2,5 

yıl artarak 76,6 yıla yükselmiştir. Sağlık 

durumuna göre ise Türkiye’nin OECD 

ortalamasına yakın olduğu görülmektetir. 

Türkiye’de nüfusun % 67,8’i sağlığının iyi 

yada çok iyi olduğunu ifade etmektedir. 

Türkiye’de lise ve daha üstü eğitime sahip 

25-34 yaş arası yetişkinlerin oranı 2000 

yılında % 27,7’den, 2013 yılında % 47,7’ye 

yükselmiştir. Ancak bu rakamın, % 83,6 

olan OECD ortalamasının hâlâ altında 

bulunduğu belirtilmektedir. Türkiye’de 

nüfusun % 86,1’i sıkıntıya düştüklerinde 

güvenebileceği akraba ve arkadaşlarının 

olduğunu belirtmekte iken bu oran OECD 

Gelecek Nesiller İçin Kaynakların 

Gözetimi 

Gelecek nesillerin daha iyi koşullara 

sahip olabilmesi, refahın kaynaklarının 

sürdürülebilirliğine bağlıdır. Zaman 

içinde dört farklı sermaye türünün (doğal 

sermaye, ekonomik sermaye, beşeri 

sermaye ve sosyal sermaye) devamlılığının 

sağlanması gelecekte refahın ve 

kaynakların sürdürülebilirliğine katkı 

sunacaktır. 

Raporda çok geniş bir yelpazede konuyla 

ilgili sunulan göstergelere bakıldığında 

özellikle hava kalitesi hususunda bazı 

kritik değerlendirmeler yer almaktadır. 

2002-2011 yılları arasında Türkiye, 

Yeni Zelanda ve İsrail hariç 34 OECD 

ülkesinin 31’inde hava kirliliğinin 

azaldığı görülmüştür. 2011 tahminlerine 

göre OECD genelinde, nüfusun % 

64’ünün yaşadığı % 58’lik alanda hava 

kirliliği seviyelerinin Dünya Sağlık 

Örgütü’nün tavsiye ettiği (metreküpte 

en fazla 10 mikrogram kirletici partikül 

madde konsantrasyonu) miktardan 

daha fazla olduğu vurgulanmaktadır. 

Çin ve Hindistan’ın yanı sıra, Kore, 

Türkiye, Meksika, İtalya ve İsrail’in bazı 

bölgelerinde çok yüksek değerlerle 

karşılaşılmıştır. Ayrıca, Türkiye’de hava 

kalitesindeki bölgesel farklılığın diğer 

OECD ülkelerinin birçoğundan daha 

yüksek olduğu karşımıza çıkmaktadır. 

Beşeri sermaye bileşenlerinden biri olarak 

değerlendirilen obezite oranında ise 

Türkiye’nin % 22,3 ile % 21,8 olan OECD 

ortalamasından daha yüksek bir obezite 

yüzdesine sahip olduğu bulunmuştur. 

51

ŞUBAT 2016 


Çocuklar İçin Hayat Nasıl? 

Raporun bu kısmında, çocuklara hayata 

güzel bir başlangıç imkânı verilmesinin 

hem bugün hem de gelecek için çok 

önemli olduğunun altı çizilmektedir. 

Ancak Türkiye, OECD ülkeleri arasında 

oldukça zayıf maddi yaşam koşulları ile en 

yüksek çocuk yoksulluğu oranına sahip 

ikinci ülkedir. Türk çocuklarının % 28,4’ü, 

medyan gelirin yarısından daha azına 

sahip harcanabilir geliri olan ailelerde 

yaşamaktadır. 2007 yılından itibaren 

Türkiye’de bebek ölüm hızı ve düşük 

kilolu doğum oranı konusunda önemli 

ilerlemeler kaydedilmiş ve bu gelişmeler 

ile Türkiye, OECD ülkeleri arasında bu 

alandaki gelişmelerde en başarılı ülkeler 

arasına girmiştir. 

OECD genelinde çocukların ortalama 

% 2,7’sinde obezite görülmekte iken, 

Türk çocukları arasında obezite oranı 

% 1,6’dır. Türkiye, OECD ülkeleri içinde 

en düşük genç erişkin intihar oranına 

sahip ülkelerden birisidir. Rapor’a göre, 

Türk öğrencilerinin okuma becerileri 

ve yaratıcı problem-çözme yetenekleri 

OECD ortalama seviyesinin önemli ölçüde 

altında bulunmaktadır. Rapor’da ayrıca, 

Türkiye’de 15-19 yaş arası gençlerin 

% 22,2’sinin çalışmadığı, eğitimöğretim 

görmediği ve bu rakamların 

da OECD ortalaması olan % 7,1’in 

önemli ölçüde üzerinde bulunduğundan 

bahsedilmektedir. Almanya’da 15-19 yaş 

arası okuyamayan ve çalışmayan gençlerin 

oranı % 2,8 iken, Türkiye’de okumayan ve 

çalışmayan gençlerin sayısı Almanya’dan 8 

kat fazladır. 

Türkiye’de öğrencilerin % 29,2’si okul 

hayatında oldukça baskı hissettiğini 

belirtmektedir. Bu oran OECD 

genelindeki en yüksek oranın da üzerinde 

bulunmuştur. Bununla birlikte Türk 

52

ŞUBAT 2016 

Bölgesel Düzeyde Refahın Ölçümü 

Rapor’un ilgi çekici bir diğer bölümü de 

bölgesel düzeyde değerlendirmelerin 

ve ülkeler arası karşılaştırmaların 

sunulduğu “Bölgesel düzeyde refah 

ölçümü” bölümüdür. Bu bölümde sunulan 

bazı bulgulara göre, işsizlik oranında 

en iyi bölge ile en kötü bölge arasındaki 

farkın yüzde 20’ye yakın olduğu ülkeler 

Türkiye, İspanya ve İtalya olarak göze 

çarpmaktadır. Bu fark neredeyse Norveç 

ile Yunanistan arasındaki ulusal düzeydeki 

fark kadardır. Ayrıca gelir eşitsizliğinin 

büyük metropollerde daha da fazla olduğu 

görülmektedir. Rapor’da, bölgesel düzeyde 

var olan bazı farklılıkların zamanla daha 

da arttığına dikkat çekilmekte ve bu 

nedenle bölgesel politikaların daha da 

önemli hale geldiğine vurgu yapılmaktadır. 

Çünkü düşük düzeydeki bölgesel 

farklılıklar ile yüksek düzeydeki ulusal 

refah arasında yakın ilişki bulunmaktadır. 

öğrencilerin OECD ortalamasına göre 

okullarını daha çok sevme eğiliminde ve 

aynı zamanda okullarına görece daha 

fazla aidiyet duygusu içinde olduğundan 

bahsedilmektedir. Ancak Türkiye’de 

çocukların genel hayattan tatmin olma 

duygusunun OECD içinde en düşük 

seviyede olduğundan bahsedilmektedir. 

Bağışların Değeri: Gönüllülük ve Refah 

Rapor’da, gönüllü yapılan faaliyetlerin 

ekonomiye önemli bir dolaylı katkı 

sağladığından ve OECD ülkelerinde 

gayrisafi yurt içi hâsılanın ortalama 

% 2’sinin gönüllülük faaliyetleri sonucu 

oluştuğundan bahsedilmektedir. 

Türkiye’de gönüllülük faaliyetlerinde en 

önemli alanlar eğitim ve kültürdür. Bunu 

sosyal hizmetler ve sağlık hizmetleri 

izlemektedir. Türkiye’de gönüllülerin 

% 45’i eğitim ve kültürde aktif rol 

alırken, bu oran OECD’de ortalama % 

29’dur. Ortalama bir OECD gönüllüsüyle 

kıyaslandığında Türkiye’de gönüllülerin 

sosyal hareketlere ya da spora katılma 

oranı daha düşüktür. Türkiye’de 

gönüllülerin % 9’u sosyal hareketler, % 7’si 

de spor alanında faaliyet göstermektedir. 

53

ŞUBAT 2016 


OECD BİLİM SANAYİ VE TEKNOLOJİ GÖSTERGELERİ 2015 

BÜYÜME İÇİN İNOVASYON VE TOPLUM 

M. Emin DALOĞLU - Özlem KIRICI - Demet HARMANKAYA / Sanayi ve Teknoloji Uzmanları (Verimlilik Genel Müdürlüğü) 

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü 

(OECD) bünyesinde faaliyet göstermekte 

olan Bilim, Teknoloji ve İnovasyon 

Direktörlüğü tarafından hazırlanan ve 

1999 yılından başlamak üzere her iki yılda 

bir yayınlanan “OECD Bilim, Sanayi ve 

Teknoloji Göstergeleri” Raporu Ekim 2015 

tarihinde yayınlanmıştır. Rapor; OECD üye 

ülkeleri ve OECD üyesi olmayan önemli 

ülkeler kapsamında 200 üzerinde gösterge 

ile ilgili olarak sayısal verilere dayalı 

değerlendirmeler ve karşılaştırmalar 


• Bilgi ekonomileri: Eğilimler ve özellikler 

Bilgi, yetenek ve becerilere yatırım 

• Bilgiye erişim 

• Firmalarda inovasyon 

• Küresel ekonomide rekabet 

• Bilim ve Teknoloji ile güçlenen toplum 

Konu başlıkları ile 6 ana kısımdan oluşan 

Rapor 54 alt başlıkta değerlendirmeler 


54 

Bilgi Ekonomileri: Eğilimler ve Özellikler 

Bu bölüm; küresel bilgi ekonomilerinin 

uzun vadedeki eğilim ve özelliklerini 

vurgulayan göstergelerle ilgili 

değerlendirmeler içermektedir. Bu 

kapsamda; firma dinamikleri, verimlilik, 

istihdam, istihdamın niteliği gibi konular 

üzerinde durulmaktadır. 

• İyileşme döneminde verimliliğe, firma 

dinamiklerine, meslek ve becerilere ne 

olduğu, 

• Ar-Ge, küresel yatırım ve ticaret akışı 

için olası sonuçların neler olduğu 

• Son 20 yılda ekonomik büyüme 

kaynaklarının neler olduğu, 

• Global yatırımların ve ticaret akışlarının 

Ar-Ge üzerindeki etkileri, 

• Bilgi tabanlı sermayenin ekonomiler 

üzerindeki etkileri, 

• Artan ekonomik bağımlılıkların meslek 

ve becerilere olan gereksinim üzerindeki 

etkileri, 

• Üretimin küresel ya da bölgesel olup 

olmadığı, 

• Yeni gelişen bölgelerde ortaya çıkan yeni 

aktörlerin kimler olduğu, 

• Bilim ve inovasyon alanlarında en iyi 

aktörlerin kimler olduğu, 

• Ekonomik ve inovasyon faaliyetlerinin ne 

kadar dağılmış ya da yoğun olduğu, 

• İnovasyon sistemindeki aktörlerin ne 

kadar iç içe geçmiş olduğu, 

• Günümüzde bilimsel araştırmanın 

özelliklerinin neler olduğu, 

• Yeni teknolojileri ortaya çıkarmak, 

geliştirmek ve olgunlaştırmak için en iyi 

yaklaşımın ne olduğu, 

• Yeni ve yıkıcı teknolojilerde en iyi 

aktörlerin kim olduğu, 

• İnovasyon sürecinin nasıl bir iş birliği ve 

ortaklık gerektirdiği, 

• Hükümetlerin inovasyonu desteklemek 

için kullanabileceği yöntem ve tekniklerin

ŞUBAT 2016 

neler olduğu sorularına ışık tutacak 

göstergeler ile ilgili değerlendirmeler 


Bilgi, Yetenek ve Becerilere Yatırım 

Eğitim ve Ar-Ge konularında yapılan 

yatırımlar bilgi tabanlı sermaye 

yaratmakla birlikte, hem özel hem de 

kamu sektörüne verimlilik ve rekabetçilik 

açısından önemli katkılar sağlamaktadır. 

• Yükseköğretime yapılan harcamalar 

ve bu harcamaların hangi amaçlar için 

kullanıldığı, 

• Gayrisafi yurt içi harcamalardan 

Ar-Ge faaliyetlerine harcanan pay ve hangi 

alanlarda kullanıldığı, 

• Bilgi ve iletişim teknolojilerine yapılan 

yatırımların aktif varlıklar içindeki payı, 

• Ar-Ge faaliyetleri için yapılan 

harcamaların hangi kaynaklar kullanılarak 

yapıldığı, 

• Doktora sahibi kişilerin mesleki alanlara 

göre dağılımı, 

• Doktora sahibi kişilerin yaş ve cinsiyete 


• Araştırma personel sayısı ve sektörel 

dağılımı, 

• Yapılan bilimsel yayın sayısı ve bu 

yayınlara yapılan atıf düzeyi, 

• Yapılan bilimsel yayınların hangi 

alanlarda yoğunlaştığı, 

• Entellektüel sermaye olarak rol oynayan 

personel sayısı, 

• Entellektüel sermaye yatırımlarının 

düzeyi, 


sektör ve firma ölçeğine göre dağılımı, 


kamu ve özel sektör dağılımı, 

• Firmaya özel eğitim alan personel oranı, 

• Firmaya özel eğitim için yapılan, 

harcamaların sektör ve firma ölçeğine 


• Firmaya özel eğitim için yapılan 

harcamaların kamu ve özel sektör 

dağılımı, 

• İşyerinde bilgisayar kullanım düzeyi ve 

bilgisayar kullanım amaçları 

gibi konularda sayısal verilere dayalı 

değerlendirmeler içermektedir. 

Bilgiye Erişim 

İnovasyon çabalarında verimliliğin ve 

etkinliğinin artırılabilmesi için bilginin 

yayılım kanallarının geliştirilmesine 

55

ŞUBAT 2016 


duyulan ihtiyaç vurgulanmaktadır. Gerek 

bilim insanları gerek öğrenciler olsun, 

üstün yetenekli bireylerin uluslararası 

hareketliliği dünya çapında bilgi 

dolaşımının temel etkenlerinden biri 

olarak ifade edilmektedir. Bu kapsamda: 

• Yükseköğrenim gören yabancı öğrenci 

sayıları ve eğitim alanlarına göre dağılımı, 

• Yabancı uyruklu doktora sahibi kişilerin 

oranı, 

• Bilimsel yayın yapan kişilerin 

uluslararası geçişkenliği, 

• Uluslararası bilimsel iş birliği düzeyi, 

• Uluslararası bilimsel iş birliği ve bilimsel 

çıktılara yapılan atıflar arasındaki ilişki, 

• Yayınlara açık erişim düzeyi, 

• Özel sektör Ar-Ge finansmanında 

yabancı fon kullanım düzeyi bu fonların 

kaynakları, 

• Kamu sektörü Ar-Ge kaynaklarından 

uluslararası program ve faaliyetlere 

ayrılan pay ve nasıl kullanıldığı, 

• Uluslararası iş birliği sonucu alınan 

patentlerin düzeyi ve bilimsel alanlara 


• Ülke ekonomilerindeki patenlerde 

yabancı buluşların düzeyi, 

• İnovasyon için yabancı bilgi kaynaklarının 

kompozisyonu (Piyasa kaynakları ve 

kurumsal kaynaklar), 

• Firma ölçeğine göre dış kaynaklı ürün ve 

hizmet yeniliklerinin dağılımı, 

• Aktif olarak Ar-Ge yapma durumuna 

göre yenilik konusunda iş birliği yapan 

firma düzeyi, 

• Firma ölçeğine göre yenilik konusunda 

üniversiteler ve araştırma kuruluşlarıyla iş 

birliği yapan firma düzeyi, 


tedarikçiler ve müşterilerle iş birliği yapan 



uluslararası düzeyde iş birliği yapan firma 

düzeyi gibi konularda sayısal verilere 

dayalı değerlendirmeler içermektedir. 

Firmalarda İnovasyon 

İnovasyon ve girişimcilik için dinamik 

bir iş sektörü ve uygun çevre koşulları 

büyük önem arz etmektedir. Firmalar 

yenilik stratejisi olarak yeni ürünlerle 

beraber yeni üretim yöntemleri, yeni 

pazarlama yöntemleri ve organizasyonel 

yenilikleri kombine etme eğilimindedirler. 

Tüm inovasyonlar Ar-Ge tabanlı olmasa 

da yeni ürün inovasyonu yapma eğilimi 

Ar-Ge yapan firmalarda daha yüksektir. 

Ar-Ge genelde teknolojik olarak üst 

düzeyde olan sayılı küresel aktör arasında 

yoğunlaşmaktadır. Bu kapsamda: 

• Harcamayı yapan sektöre göre Ar-Ge 

harcamalarının Gayri Safi Yurt İçi Hasılaya 

oranı, 

• Özel sektör Ar-Ge harcamaları ve 

hükümet desteği, 

• Ar-Ge faaliyetlerinde uzmanlaşma ve 

bunu sergileyen ilk üç sektör, 

• En iyi kurumsal Ar-Ge şirketlerinde 

patent başına Ar-Ge yatırımı, 

• En iyi kurumsal Ar-Ge şirketlerinde 

marka başına net satış düzeyi, 

• Bilgi İletişim teknolojileri sektöründe 

yapılan Ar-Ge harcamalarının Gayri Safi 

Yurt İçi Hasılaya oranı, 

• Bilgi iletişim teknolojileri ve ilgili 

sektörlerde patentler ve öncü ülkeler, 

• Bilgi iletişim teknolojileri üretimi ve 

hizmet faaliyetlerinde yenilikçi firma 

düzeyi, 

• Firma ölçeğine göre yenilik çeşitleri ve 

oransal dağılımı, 

• İmalat sektöründe yenilik çeşitleri ve 


• Hizmet sektöründe yenilik çeşitleri ve 


• Aktif olarak Ar-Ge yapma durumuna 

bağlı olarak firmalarda ürün yenilikleri, 

• İmalat ve hizmet sektörlerinde pazara 

yeni ürün süren firma düzeyi, 

• Firma ölçeğine göre pazara yeni ürün 

süren firma düzeyi, 

56

ŞUBAT 2016 

• Sektörel alanlara göre marka ve dizayn 

konusunda uzmanlaşma (Avrupa Amerika 

ve Japonya piyasaları), 

• Özel sektör Ar-Ge yatırımları için 

doğrudan veya dolaylı hükümet 

desteklerinin Gayri Safi Yurt İçi Hasılaya 

oranı, 

• Özel sektör Ar-Ge yatırımları için 

doğrudan hükümet destekleri ve vergi 

teşviklerindeki değişim düzeyi, 

• Ar-Ge harcamalarında vergi sübvansiyon 

oranları, 

• Risk sermayesi yatırımlarının Gayri Safi 

Yurt İçi Hasılaya oranı, 

• Kurumsal gelir ve kişisel gelir 

üzerindeki vergilendirme 



Küresel Ekonomide Rekabet 

Günümüzde ekonomiler giderek hizmet 

odaklı bir hale gelmektedir. Ekonomik 

alanlarda Ar-Ge uzmanlık düzeyi ve 

firmaların iş süreçlerinde gelişmiş bilgi 

işlem teknolojilerini kullanması da önem 

kazanmaktadır. Küresel piyasalarda 

başarılı bir şekilde rekabet edebilmek 

için güçlü başlangıç dinamikleri yanında; 

yenilikçilik ve yaratıcılık gibi özellikler 

gereklilik haline gelmiştir. Küreselleşme 

sonucu artan karşılıklı ekonomik 

bağımlılıkların önemi vurgulanmaktadır. 

Bu kapsamda: 

• Özel sektör Ar-Ge yoğunluğu (Özel 

sektör Ar-Ge harcamalarının endüstriyel 

katma değere oranı), 

• Firma ölçeğine göre e-ticaret 

yöntemleriyle satış yapan firma düzeyi, 

• Seçilmiş bilgi ve iletişim teknoloji 

araçlarını kullanan firma düzeyi, 

• Firma ölçeğine göre bulut bilişim 

hizmetlerini kullanan firma düzeyi, 

• Uygulama alanına göre tasarım başvuru 

sayıları, 

• Ekonomik bölgelere göre (AB, NAFTA, 

Doğu ve Güneydoğu Asya) ihracat ve iç 

talebe bağlı olarak gerçekleşen yabancı 

katma değer oranı, 

• İmalat ve hizmet sektörleri ihracatındaki 

yabancı katma değer oranı, 

• Ekonomik bölgelere (AB, NAFTA, Doğu 

ve Güneydoğu Asya) göre dış talebe bağlı 

özel sektör istihdamı, 

• Sektörlere göre dış talebe bağlı 

istihdam, 

• Sektörlere göre iç talebe bağlı olarak 

gerçekleşen yabancı katma değer oranı 



Bilim ve Teknoloji ile Güçlenen Toplum 

Ekonomilerin yenilik ve büyüme 

konusundaki yeterliliklerinin; nihayetinde 

vatandaşların yenilikçi süreçlere katılımı, 

talebin niteliksel özellikleri ve bilim 

teknoloji potansiyelini keşfetme ve 

adapte olmaya hazırlıklı olma düzeyine 

bağlı olduğu ifade edilmektedir. Yeniliği 

güçlendirici toplumlarda dijital ekonomiye 

katılımının önemi vurgulanmaktadır. Bu 

kapsamda: 

• 100 kişi başına sabit genişbant bağlantı 

ve bağlantı çeşitlerine göre dağılımı, 

• 100 kişi başına mobil genişbant bağlantı, 

• İnternet erişimine sahip hanelerde 

erişim için kullanılan cihazların çeşitlerine 


• Akıllı telefon uygulamaları kullanımı, 

• İnternet kullanıcılarının yaşa göre bulut 

bilişim hizmetlerini kullanma düzeyi, 

• 6-15 yaş öğrenciler arasında ilk defa 

internet kullanım yaşı, 

• 6-15 yaş öğrenciler arasında okulda 

internet kullanım durumu, 

• Son üç ay içinde internet kullanan 

bireyler arasında çevrimiçi kurslara 

katılanların yüzdesi, 

• 16-74 yaş grubunda mobil internet 

kullanımı, 

• Yaş grubuna göre internet kullanıcıların 

düzeyi, 

• Yaş grubuna ve cinsiyete göre internet 

kullanıcıların düzeyi, 

• Seçilmiş çevrimiçi aktivitelere göre 

(e-posta, haber okuma, oyun, vb.) internet 

kullanım yapısı, 

• E-ticaret yolu ile sınır ötesi satış yapan 


• Yaş grubuna göre kamu kurumlarıyla 

iletişim amaçlayan internet kullanıcılarının 

düzeyi, 

• E-devlet hizmetleri kullanımında 

yaşanan sorunlar ve memnuniyet düzeyi, 

• Firma ölçeğine göre kamu kurumlarıyla 

iletişim amaçlayan firma düzeyi, 

• Kamu tarafından Ar-Ge bütçesi içinde 

enerji ve çevre konusuna ayrılan pay, 

• Sağlıkla ilgili Ar-Ge için ayrılan kamu 

bütçesinin düzeyi, 

• Sağlıkla ilgili patentler, 

• Bilgi iletişim teknolojileri ile ilgili 

patentler, 

• Bilim ve teknolojinin toplum üzerindeki 

etkisi hakkında kamu algısı, 

• Bilim ve teknoloji konusunda cinsiyete 

göre tutum farklılıkları, 

• Bilim, bireysel değerler ve bireysel refah 

hakkındaki tutumlar arasındaki ilişki 



57

ŞUBAT 2016 

TEMİZ ÜRETİM (EKO-VERİMLİLİK) 

TÜRKİYE’NİN SU AYAK İZİ 

Dünya üzerindeki 35 milyon km 3 tatlı 

suyun yalnızca % 0.3’ü ekosistem ve 

insan kullanımına elverişli tatlı su 

kaynaklarından oluşmaktadır. Türkiye’de 

ise toplam 95 milyar m 3 yüzey suyundan 

% 29 oranında faydalanılmakta olup 

bunun % 79’u sulamada, % 14’ü 

içme suyunda, % 10’u ise sanayide 

kullanılmaktadır 1 . Türkiye, sanıldığının 

aksine, su kıtlığı sınırında bir ülkedir. 

1990–2010 yılları arasında, tüketilen 

toplam su miktarında % 40,5 oranında 

bir artış görülmüştür. Önümüzdeki 25 yıl 

içinde de ihtiyaç duyacağı su miktarının, 

bugünkü su tüketiminin üç katı olacağı 

değerlendirilmektedir 2 . 

Günümüzde yaşanan, hızlı nüfus artışı, 

kentleşme ve iklim değişikliğinin 

etkileri karşısında, tatlı su kaynaklarının 

korunması, geliştirilmesi, su kirliliğinin 

önlenmesi ve farklı sektörler arasında 

uygun paylaşımı gibi konular önem 

kazanmaktadır. Bunların yanı sıra ülke 

içinde tüketilen mal ve hizmetlerin 

üretiminde o ülke içinde ve küresel 

ölçekte kullanılan suyun miktarını 

ve kalitesini ölçmek de su ile ilgili 

belirlenecek politikalar ve alınacak 

kararlar bağlamında karar vericilere yol 

gösterici olacaktır. Bu kapsamda “Su Ayak 

İzi” kavramı suyun ekonomi içerisinde 

oynadığı rolün ve su yönetiminin ekonomik 

kalkınma süreçlerinde bir araç olarak 

kullanımının anlaşılmasını sağlayan, su 

kullanımına yönelik alternatif bir gösterge 

olarak ortaya çıkan yeni bir kavramdır. 

Türkiye, Su Ayak İzi Ölçülen 15. Ülkedir 

Doğal Hayatı Koruma Vakfı (WWF-Türkiye) 

tarafından, 2014 yılında, T.C. Orman ve 

Su İşleri Bakanlığı ile iş birliği içerisinde, 

Unilever’in desteğiyle “Türkiye’nin Su Ayak 

İzi Raporu” hazırlanmıştır. Türkiye, bu 

rapor ile ayak izi ölçülen 15. ülke olmuştur. 

Su ayak izi kavramı raporda şu şekilde 

tanımlanmaktadır: 

“Su ayak izi, hem üreticinin hem de tüketicinin 

doğrudan ve dolaylı olarak kullandığı tatlı su 

miktarını ifade eden bir göstergedir. Bireyin, 

topluluğun veya sektörün su ayak izi, birey 

veya topluluk tarafından tüketilen ve sektör 

tarafından da üretilen her mal ve hizmetin 

üretilmesi için gereken toplam tatlı su 

hacmidir.” 

Dolayısıyla su ayak izi, doğrudan su 

kullanımının yanı sıra, bir mal veya hizmet 

üretmek için gerekli tatlı su miktarının 

tüm tedarik zinciri içindeki dolaylı 

ölçümünü de hesaba katar. Mavi, yeşil 

ve gri su ayak izi kavramları ise su ayak 

izinde su kullanımını ve kalitesini temsil 

eden üç bileşendir. 

Türkiye’nin su ayak izi hesaplanırken, 

üretimin ve tüketimin su kullanımıyla, 

Türkiye’nin ithalat ve ihracatında yer alan 

su miktarı incelenmiştir. 

Üretimin Su Ayak İzi Ölçüldü 

Üretimin Su Ayak İzi raporda, “bir ülke 

içerisinde üretilen tüm ürünler için 

gereken toplam su (yeşil, mavi ve gri) 

miktarı” olarak tanımlanmıştır. Türkiye’de 

üretimin su ayak izi yaklaşık 

139,6 milyar m 3 / yıl’dır. Türkiye’de 

üretimden kaynaklanan su ayak izinin 

% 64’ü yeşil su ayak izidir; mavi su ayak 

izi % 19 ve gri su ayak izi ise % 17’dir. 

Sektörlere göre üretimin su ayak izi ise 

tarım % 89 ile en büyük payı oluştururken, 

evsel su kullanımı ve endüstriyel üretim, 

tüm su ayak izinde sırasıyla, % 7 ve % 

4’lük bölümleri kapsamaktadır. 

Yeşil Su Ayak İzi: Bir malın üretiminde kullanılan 

toplam yağmur suyunu ifade eder. 

Mavi Su Ayak İzi: Bir malı üretmek için ihtiyaç 

duyulan yüzey ve yeraltı tatlı su kaynaklarının 

toplam hacmidir. 

Gri Su Ayak İzi: Kirlilik yükünün mevcut su 

kalitesi standartlarına göre bertaraf edilmesi ya 

da azaltılması için kullanılan tatlı su miktarıdır. 

58 

1 

Akın M., Akın G, (2007) Suyun Önemi, Türkiye’de Su Potansiyeli, Su Havzaları ve Su Kirliliği, Ankara Üniv. DTCF Dergisi, 47,2 105-118 

2 

Muluk, Ç.B., Kurt, B., Turak, A., Türker, A., Çalışkan M.A., Balkız, Ö., Gümrükçü, S., Sarıgül, G.,Zeydanlı, U. 2013. Türkiye’de Suyun Durumu ve Su Yönetiminde Yeni 

Yaklaşımlar: ÇevreselPerspektif. İş Dünyası ve SürdürülebilirKalkınma Derneği - Doğa Koruma Merkezi.

ŞUBAT 2016 

ayak izinin % 17’sini oluşturur. Başka 

bir deyişle, Türkiye’ye ithal edilen mal 

ve hizmetlerle ilişkilendirilen sanal su 

miktarı, ülkedeki tüketimin su ayak izinin 

yaklaşık % 17’sidir. 

1996-2005 yılları verilerine göre, 

Türkiye’nin kişi başına düşen su ayak izi 

1.642 m 3 / yıl olup, dünya ortalaması olan 

1.385 m 3 / yıl’ın yaklaşık % 20 üzerindedir. 

“Türkiye’nin Su Ayak İzi Raporu”nda, 

2006-2011 verileri kullanılarak yeniden 

yapılan hesaplamaya göre Türkiye’nin 

kişi başına düşen su ayak izi 1.977 m 3 / 

yıl’a çıkmıştır. Söz konusu artış, rapora 

göre, değişen tüketim alışkanlıklarından 

ve artan üretim hacminden 

kaynaklanmaktadır. 

Endüstriyel su ayak izinin düşük olması, 

su kaynakları üzerindeki etkinin de 

düşük olması anlamına gelmez. 

Türkiye’de toplam su ayak izi içinde 

endüstriyel ve evsel su ayak izinin payının 

düşük olması, su kaynakları üzerindeki 

etkinin de düşük olması anlamına gelmez. 

Tarımın su ayak izi değerlendirilirken 

mavi ve yeşil su ayak izleri ön plandadır. 

Evsel ve endüstriyel su ayak izinde ise 

durum değişir, gri su ayak izine odaklanılır. 

Türkiye’de endüstriyel su ayak izinin gri 

su ayak izi % 92’dir. Gri su ayak izi, yeşil 

ve mavi su ayak izinden farklı olarak, su 

kalitesine yönelik bir gösterge olup fiziksel 

su miktarını belirtmekten ziyade, atık 

suyun temizlenmesi için ihtiyaç duyulan 

tatlı su miktarını ifade eder. 

Tüketimin su ayak izi; ülke içinde 

tüketilen malların ve hizmetlerin 

üretiminde kullanılan tatlı su miktarı 

olarak tanımlanır. 

Bir ülkede tüketimin su ayak izi; ülke 

içinde tüketilen malların ve hizmetlerin 

üretiminde kullanılan tatlı su miktarı 

olarak tanımlanır. Türkiye’de tüketimin su 

ayak izi yaklaşık 140,2 milyar m 3 /yıl olarak 

hesaplanmıştır. Tüketimden kaynaklanan 

su ayak izinin % 66’sı yeşil su ayak izidir; 

mavi su ayak izi % 17, aynı şekilde gri 

su ayak izi de % 17’lik paya sahiptir. 

Tüketimin su ayak izinin en büyük bölümü 

% 89 ile tarımdan kaynaklanmaktadır. 

Endüstriyel ve evsel su kullanımı, 

tüketimin su ayak izinin sırasıyla % 6’sını 

ve % 5’ini oluşturur. Tüketimin tarım 

sektöründe yeşil su ayak izi ön plana 

çıkmakta iken, endüstriyel ve evsel su 

kullanımı ise neredeyse tamamen gri su 

ayak izinden oluşmaktadır. 

Türkiye’de tüketimin su ayak izi büyük 

oranda ülke içerisinde üretilen ürünlerden 

kaynaklanmaktadır. İthal ürünlerden 

kaynaklanan su ayak izi, tüketimin su 

59

ŞUBAT 2016 

TEMİZ ÜRETİM (EKO-VERİMLİLİK) 

İhracatın ve ithalatın su ayak izinde 

pamuk ve buğdayın payı yüksek 

İhracatın su ayak izi kavramı, “Türkiye’nin 

Su Ayak İzi Raporu”nda “bir ülkenin 

ihraç ettiği mal ve hizmetlerin üretimi 

için gereken toplam su (yeşil, mavi ve 

gri) miktarı” olarak tanımlanmıştır. 

Türkiye’de ihracatın su ayak izinin önemli 

bir bölümü, ithal malların işlenip ihraç 

edilmesiyle oluşur. Pamuk, buğday 

ve çikolatalı şekerlemeler, ihracatta 

bitkisel üretimin su ayak izinin en büyük 

parçalarını oluşturur. İşlenmemiş tarım 

ürünleri, tekstil ürünleri ve işlenmiş tarım 

ürünlerinin payı, ihracatın su ayak izinin % 

95’ine karşılık gelmektedir. Mineral, cam 

ve metal ürünleri ile makine aksamları 

ve diğer ürünlerin ihracatın su ayak izi 

içindeki payı ise sadece % 5’tir. 

İthalatın su ayak izi ise raporda “bir 

ülkenin ithal ettiği mal ve hizmetlerin 

üretimi için gereken toplam su (yeşil, mavi 

ve gri) miktarı” olarak tanımlanmıştır. 

Türkiye’de ithalatın su ayak izinin 

büyük bir bölümünü buğday ve pamuk 

oluşturmaktadır. Pamuk % 20’lik payla 

ithalatın su ayak izinin en büyük parçası 

olmakla birlikte, mavi su ayak izi 

1500 m 3 / yıl’ı aşmıştır. Pamuk ve buğday 

gibi işlenmemiş tarım ürünlerinin ithalatın 

tüm ayak izi içindeki payı % 60’dır. Tekstil 

ürünlerinin payı % 14, işlenmiş tarım 

ürünlerinin % 18, mineral, cam ve metal 

ürünleri ile makine aksamları ve diğer 

ürünlerin toplam su ayak izleri ise % 8’e 

karşılık gelmektedir. 

Rapor su kaynaklarımızın korunması 

gerektiğinin önemini vurguluyor 

Rapor, Türkiye’de üretimin ve tüketimin 

su ayak izlerinde olduğu gibi, ihracatın 

su ayak izi ile ithalatın su ayak izinin 

de neredeyse birbirine eşit olduğunu 

belirtmekte ve bu durumun, Türkiye’nin 

ekonomik sürdürülebilirlik açısından 

kendi su kaynaklarını korumasının 

önemini vurguladığını ifade etmektedir. 

Rapor, Türkiye’nin ekonomik hedefleri 

doğrultusunda, artan nüfusun ve büyüyen 

ekonominin, tarımın ve imalatın su ayak 

izleri üzerinde yaratacağı baskıyı dikkate 

alması ve su konusunu makroekonomik 

kararlara entegre etmesi gerektiğini ifade 

etmekte ve alınacak tedbirlere ilişkin 

karar vericiler, iş dünyası ve bireyler için 

bazı öneriler sunmaktadır. 

http://awsassets.wwftr.panda.org/downloads/ 

su_ayak_izi_raporweb.pdf adresinden ilgili 

rapora erişim sağlamak mümkündür. 

60

ŞUBAT 2016 

SUMMARY 

DESIGN IN R&D 

Support of Design Activities 

The added value of design and its 

impact on life-quality have become 

more important and significant day by 

day. Within this context, Turkish Design 

Advisory Council has been founded with 

Council of Minister’s decision under 

date of 05/08/2009 with the aim of 

increasing competitive power of Turkey 

in international level, encouraging 

Turkish designers and determining 

Turkish design strategies. This council 

is under the presidency of the Ministry 

of Science, Industry and Technology and 

involves senior government officials and 

non-governmental organizations. Main 

duties of the council are determination 

of design politics and strategies, build 

up consciousness in design, creation 

of design with high-added value and 

regulations design protection. 

Design-Driven Innovation: A 

general overview of the concept 

Design-driven innovation has an important 

place in a firm’s competition strategy. 

When it is compared with technologydriven 

innovation, it has low risks, costs; 

it is more time-saving than technologydriven 

innovation and it is more helpful 

from the perspective of the end-user. In 

addition to this, new product development 

in design-driven innovation requires less 

technical expertise. From organizational 

viewpoint, the emphasis on design-driven 

innovation rather than technologydriven 

innovation is an indicator of the 

change in corporate perspective and 

transformation in the structure of new 

product development from traditional R&D 

centres and product development teams 

to interdisciplinary design teams or design 

centres. 

Design-driven innovation is a new 

mentality that has the potential in 

comprehension of the developed 

perspectives that shape future of design 

and innovation. Furthermore, it is a bridge 

for the theoretical gap between literature 

of design, innovation and economy. In 

addition to the advantage of meeting 

changing customer demands in a more 

satisfactory and substantive way, designdriven 

innovation gives hope to enterprises 

for long-term gains. 

Trilogy of Design, R&D and 

Innovation 

It has been important to understand the 

terms of design, R&D and innovation 

within the dimensions of their relationship 

and content since this process has been 

considered as an era of change bringing 

a new industrial revolution that would 

transform the societies in social, economic 

and political ways. In order to attain the 

objectives of high value-added product 

development, it has been vital to adapt 

these terms and their web of relationships 

to changing needs of our day. Therefore, 

comprehension and internalization of 

these terms as a life philosophy in our 

accession process to EU is a cultural 

problematic. Progress of innovation 

capability of Turkey as the motor of change 

and development has been a requirement 

for adjusting to technology-driven changes 

in work processes and production systems 

in new world order. 

Design in Turkey 

Design needs to be part of innovation 

management for the development 

of design in our country. By this way, 

engineering design and industrial 

design would progress correspondingly 

and product development with high 

added value would be possible. With 

the enlargement of the scope of R&D 

supports, industrial design would be 

integrated into the process. Within this 

context, transformation of R&D activities 

into added value would increase the 

competitive power of Turkish brands. 

Development of awareness in design 

would increase employment of designers 

within the firms. It is a requirement for 

universities to train qualified designers 

that would meet the labour demands of 

the market. In addition to qualified training 

programmes, students in engineering and 

industrial design departments should have 

to work in collaboration in the projects for 

high value added product development. 

Another factor that would foster the 

progress of Turkish design is the creation 

of design culture in SME’s and motivation 

of the SME’s in design with financial 

supports. 

The paradox of industry and 

construction in efficient use of 

capital 

One of the most intense discussions in 

Turkish economy has been the struggle 

in share of resources between real estate 

and property. There is a condition of 

imbalance in favour of real estate sector. 

Although this imbalance is not noticeable 

in current statistics, the study indicates 

the miscalculation of the overall size of 

the construction sector due to the co 

relationship with the mortgage loans. 

Therefore the study argues that overall 

size of residential investments in Turkey 

and the size of construction sector have 

been miscalculated. This calculation 

mistake is not solely in Turkey, it has been 

distinguished by the foreign researchers 

61

ŞUBAT 2016 

SUMMARY 

as well and some solutions were 

recommended for the situation. Rather 

than adjusting calculation mistake, the 

solutions that has been suggested by this 

research considers the elimination of the 

problems concerning the imbalance in real 

estate sector. 

Technology and R&D Management 

in Enterprises 

Technology development studies are 

inevitable for the enterprises in global 

competition environment. These studies 

involve transfer, use and production of 

technology. Although technology transfer 

contributes to technologic progress in the 

short term; it does not have any effect in 

the long term. Therefore, the best way for 

technologic advance for long term gains is 

technology production. At this point, R&D 

studies have an important contribution in 

technology management studies. 

In addition to high costs and wide scope in 

R&D studies, waiting for long term gains 

carry some risks for the enterprises. 

Minimizing these risks and maximizing 

the benefits from R&D studies depend 

on carrying out activities in a systematic 

way and making R&D performance 

management. 

62

ŞUBAT 2016 

BÖLGESEL VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ / REGIONAL PRODUCTIVITY STATISTICS 

İBBS TR Düzey 2 Bölgelerinde Ekonomik Faaliyet Kısımlarına Göre Çalışan Başına Ciro Bazında En Düşük Üç Sektör, 2012 (Nace Rev. 2) (1000TL) 

The Lowest Three Sectors Based on Turnover Per Employee Value According to Economic Activity Sections in NUTS 2 Regions, 2012 (Nace Rev. 2) (1000 TL) 

TR21 

S P N 

S P N 

TR10 

S P I 

S P N 

S P N 

TR81 P I M 

TR42 

TR82 

TR83 

TR51 S P I 

TR90 

S P N 

TRA2 

9,3 

11,2 

13,5 

8,6 

11,9 

12,1 

9,8 

20,9 

22,5 

7,5 

11,5 

6,0 

12,3 

13,5 

S P N 

P N I 

TR22 TR41 

TR33 

S P I 

TR31 

TR32 

TR61 

S P N 

TR52 

TR71 

P S N 

TR72 

S P L 

TR63 

TRA1 

TRB1 

S P N 

TRB2 

S P I 

S P N 

P R S 

TRC2 

S P M 

S P I 

S P N P S N 

TR62 S P N 

TRC1 TRC3 S P N 

8,8 

13,7 

13,9 

6,2 

9,6 

10,2 

25,1 

10,9 

17,9 

7,5 

11,3 

13,8 

10,3 

13,8 

6,2 

13,3 

16,3 27,9 

10,9 

19,3 

31,8 

17,9 

24,8 

36,6 

12,8 

24,6 

10,6 

13,9 

15,7 

26,9 10,7 

8,0 16,2 

10,1 23,6 

16,1 

7,2 

12,7 10,3 

13,7 14,0 

13,8 

5,9 

11,2 

13,6 

S P N 

TR Düzey 2 bölgelerinin çalışan kişi başına ciro değeri (Sektörler Toplamı) 

The turnover per employee value of NUTS 2 regions (Total Sectors) 

5,8 

16,1 

20,5 

8,8 

12,0 

13,2 

16,2 

11,1 

11,4 

13,5 

4,7 

9,7 

11,2 

5,1 

11,3 

11,8 

4,9 

10,0 

10,4 

S N P 

0 - 40.000 TL 

40.000 - 80.000 TL 

80.000 - 120.000 TL 

120.000 - 160.000 TL 

160.000 - 200.000 TL 

Kaynak: TÜİK, VGM-Bölgesel Verimlilik İstatistikleri Source : TurkStat, VGM-Regional Productivity Statistics 

İBBS TR Düzey 2 Bölge Sınıflaması - NUTS Level 2 Regional Classification NACE Rev.2 Sanayi ve Hizmet Sektörleri Sınıflaması - NACE Rev. 2 Industrial and Service Sector Classification 

TR10 İstanbul TR71 Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir B Madencilik ve taş ocakçılığı Mining and quarrying 

TR21 Tekirdağ, Edirne, Kırklareli TR72 Kayseri, Sivas, Yozgat C İmalat Manufacturing 

TR22 Balıkesir, Çanakkale TR81 Zonguldak, Karabük, Bartın D Elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı Electricity, gas, steam and air conditioning supply 

TR31 İzmir TR82 Kastamonu, Çankırı, Sinop E Su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri Water supply; sewerage, waste management and remediation activities 

TR32 Aydın, Denizli, Muğla TR83 Samsun, Tokat, Çorum, Amasya F İnşaat Construction 

TR33 Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak TR90 Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane G Toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı Wholesale and retail trade; repair of motor vehicles and motorcycles 

TR41 Bursa, Eskişehir, Bilecik TRA1 Erzurum, Erzincan, Bayburt H Ulaştırma ve depolama Transportation and storage 

TR42 Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova TRA2 Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan I Konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri Accommodation and food service activities 

TR51 Ankara TRB1 Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli J Bilgi ve iletişim Information and communication 

TR52 Konya, Karaman TRB2 Van, Muş, Bitlis, Hakkari L Gayrimenkul faaliyetleri Real estate activities 

TR61 Antalya, Isparta, Burdur TRC1 Gaziantep, Adıyaman, Kilis M Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler Professional, scientific and technical activities 

TR62 Adana, Mersin TRC2 Şanlıurfa, Diyarbakır N İdari ve destek hizmet faaliyetleri Administrative and support service activities 

TR63 Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye TRC3 Mardin, Batman, Şırnak, Siirt P Eğitim Education 

Q İnsan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri Human health and social work activities 

R Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor Arts, entertainment and recreation 

S Diğer hizmet faaliyetleri Other service activities 

63

ŞUBAT 2016 

SANAYİ GÖSTERGELERİ / INDUSTRY INDICATORS 

Sanayi Üretim Endeksi (2010 Ort.=100) - İmalat Sanayi Üretim Endeksi (2010 Ort.=100) 

Industrial Production Index (2010 Avg.=100) - Manufacturing Industry Production Index (2010 Avg.=100) 

Kaynak: TÜİK - Source: TurkStat 

İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (%) 

Capacity Utilization Rate of Manufacturing Industry (%) 

64 

Kaynak: Merkez Bankası - Source: Central Bank of The Republic of Turkey

BİLİM VE TEKNOLOJİ GÖSTERGELERİ / SCIENCE and TECHNOLOGY INDICATORS 

Türkiye ve Seçilmiş OECD Ülkelerinde 1000 Çalışan Başına Ar-GE İnsankaynağı Sayısı (Tam zaman eşdeğeri) (2013) 

Total R&D Personnel Per Thousand Total Employment in Turkey and Selected OECD Countries (Full time equivalent) (2013) 

Türkiye ve Seçilmiş OECD Ülkelerinde Toplam Ar-Ge İnsankaynağı Sayısı Yıllık Büyüme Oranı (Tam zaman eşdeğeri) (2013) 

Total R&D Personnel Annual Growth Rate in Turkey and Selected OECD Countries (Full time equivalent) (2013) 

ŞUBAT 2016 

Kaynak: TÜİK, OECD MSTI - Source: TURKSTAT, OECD MSTI 

Türkiye’ de ve Seçilmiş OECD Ülkelerinde Toplam Ar-Ge İnsankaynağı Sayısı (Tam zaman eşdeğeri) (2002 - 2013) 

Total R&D personnel in selected OECD Countries and Turkey (Full time equivalent) (2002 - 2013) 

Türkiye’ de Ar-Ge İnsankaynağı Yıllık Büyüme Oranı (Tam zaman eşdeğeri) (2013) 

Total R&D Personnel Annual Growth Rate in Turkey (Full time equivalent) (2013) 

Kaynak: TÜİK, OECD MSTI - Source: TURKSTAT, OECD MSTI 

65

ŞUBAT 2016 

ULUSAL VE ULUSLARARASI VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ 

NATIONAL and INTERNATIONAL PRODUCTIVITY STATISTICS 

İmalat Sanayi Verimlilik Değişimleri (Yıllık ve Üç Aylık) ve Üç Aylık için Eğilimler 

Productivity Changes in Manufacturing Industry (Annually and Quarterly) and Trends for Quarterly Data 

Resmi İstatistik 

Kalite Belgesi 

Kaynak: Türkiye Ulusal Verimlilik İstatistikleri - Source: National Productivity Statistics of Turkey 

Seçilmiş Avrupa Ülkeleri Son Dört Çeyrek Çalışan Kişi Başına Üretim Endeksi Ortalaması ve Ortalama Yıllık Değişim Oranları / 

Index of Production Per Person Employed; Average of Last Four Quarters and Annual Average Rate of Growth For Selected European Countries 

66 

Kaynak: Türkiye Ulusal Verimlilik İstatistikleri ve EUROSTAT - Source: National Productivity Statistics of Turkey and EUROSTAT

ULUSAL VERİMLİLİK İSTATİSTİKLERİ / NATIONAL PRODUCTIVITY STATISTICS 

Resmi İstatistik 

Kalite Belgesi

AR-GE’DE TASARIM

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?