C.10.18. Türkiye’de Nüfus ve Göçler

TÜRKİYE’NİN
NÜFUS ÖZELLİKLERİ
VE
NÜFUS HAREKETLERİ
TÜRKİYE NÜFUSUNUN YAPISAL ÖZELLİKLERİ
- Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı
- Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına
Göre Dağılımı
- Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı
- Türkiye Nüfusunun Eğitim Durumu
- Türkiye’nin Kır ve Kent Nüfusu
TÜRKİYE’DE NÜFUSUN TARİHSEL GELİŞİMİ
- Türkiye’de Nüfus Sayımları
- Türkiye’de Nüfusun Yıllara Göre Dağılımı
- Nüfus Yoğunluğu
TÜRKİYE’DE GÖÇLER
- İç göçler
- Dış Göçler
Edirne
Tekirdağ
Çanakkale
Kırklareli
Balıkesir
Yalova
Bursa
İstanbul
Kütahya
Eskişehir
Bartın
Zonguldak
İzmit Düzce
Adapazarı
Bolu
Bilecik
Karabük
Ankara
Kastamonu
Çankırı
Kırıkkale
BÖLÜM 9
Manisa
İzmir
Uşak
Afyon
Konya
Aksaray
Aydın
Denizli
Isparta
Muğla
Burdur
Antalya
Karaman

TÜRKİYE’DE NÜFUSUN TARİHSEL GELİŞİMİ
TÜRKİYE’DE NÜFUS SAYIMLARI
Nüfusla ilgili araştırmalarda yararlanılabilecek veri kaynaklarının başında, belirli aralıklarla yapılan nüfus sayımları gelmektedir. Türkiye’de
gerçek anlamda ilk nüfus sayımı 1927 yılında yapılmıştır. Daha sonraki nüfus sayımı ise 1935 yılında yapılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu
döneminde gerek toprak-nüfus ilişkisi, gerekse askere alınacak nüfusun belirlenmesi amacıyla zaman zaman
BİLGİ !
Nüfus sayımlarında de facto
Bilgi Köşesi
ve de jure denilen yöntemler
kullanılmaktadır. Hazır nüfus
anlamına gelen de facto
yöntemiyle, sayım gününde
kişiler nerede bulunuyorlarsa,
oranın nüfusuna dâhil olmaktadır.
De jure ise, kişilerin
daimi ikametgâhlarına göre
yapılan sayım yöntemidir.
Buna göre kişiler, sayım esnasında
nerede bulunurlarsa
bulunsunlar, esas oturdukları
yerde sayılmış gibi işlem görmektedir.
nüfus sayımları yapılmış olmakla birlikte bunlar, bugünkü anlamda nüfusun sosyo-ekonomik özelliklerini ortaya
koyan sayımlar değildi. Buna rağmen 1831 yılında Anadolu topraklarında 7-7.5 milyon, 1884’te 11-12 milyon kişinin
yaşadığı, bu değerin Cumhuriyet’in ilk yıllarında 12.3 milyon civarında olduğu tahmin ediliyor. Türkiye’de 1935’den
1990’a kadar sonu (0) ve (5) ile biten yıllarda sayım yapılmışken, sayım periyodu 1990’dan sonra 10 yıla çıkarılmıştır.
Buna bağlı olarak en son nüfus sayımı 2000 yılında yapılmıştır. 2007 yılında ise adrese dayalı (De jure) nüfus
sayımı başlamıştır.
TÜRKİYE’DE NÜFUSUN YILLARA GÖRE DEĞİŞİMİ
Nüfus
Türkiye nüfusunun sayım yıllarına
Nüfus artış hızı
(Milyon)
80
(Binde)
80 göre değişimini gösteren grafik incelendiğinde,
70
70
nüfusumuzun sayısal
olarak sürekli arttığı ancak her sayım
60
60
yılında artış hızının aynı olma-
50
50 dığı görülür.
40
40 1927 ‘de yapılmış olan ilk nüfus
sayımında, nüfusumuz 13,6 milyon
30
30
BİLGİ !
olarak saptanmıştır. 2010 sonunda
Türkiye’de nüfus sayımları
20
20
73 milyon 722 bin 988 kişidir. 2012
1997 yılına kadar de facto 10
10
yılı itibariyle Türkiye’nin toplam nüfusu
75.627.384 kişidir. Buna göre,
(hazır durum) yöntemi ile yapılırken,
günümüzde de jure 1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2010
0
0
N ü f u s S a y ı m Y ı l l a r ı
geçen 85 yıllık sürede nüfusumuz 5
(nüfusun ikametgahına göre)
yöntemi ile yapılmaktadır.
katından fazla artmıştır.
1927 ‘de yapılmış olan ilk nüfus sayımında, daha öncesinde resmi bir sayım olmadığı için artış oranı bilinmemektedir.
BİLGİ !
En düşük nüfus artışı 1940-45 döneminde olmuştur. Bunun nedeni II. Dünya Savaşı’nda seferberlik ilân edilmiş
Nüfusla ilgili temel veri kaynakları:
ve silah altına alınan çok sayıdaki genç nüfusun varlığı ve tedirgin bir ortamın olmasıdır.
1. Nüfus bürolarındaki kayıtlar 1945-50, 1950-55 ve 1955-60 dönemlerinde nüfus artış oranımız sürekli artış göstermiştir. II. Dünya Savaşı’nın
ve sayımlar.
sona ermesi ile silah altındaki erkek nüfusun büyük bir kısmı terhis edilmiş ve bunların evlenmeleri ile doğumlar
2. Doğum ve ölüm kayıtları.
3. Yurt dışı ve yurt içi göç kayıtları.
artmıştır. Diğer yandan savaşın getirdiği sıkıntılı günler ortadan kalkmış ve böylece ölüm oranları azalarak nüfus
artışını hızlandırmıştır.
4. Askeri, mali vb. nedenlerden
dolayı bir araya getirilmiş
1965 sayımında ülkemiz nüfus artış hızının beklenenin aksine düşük çıkmasını da II. Dünya Savaşı’na bağlamak
idari kayıtlar.
mümkündür. Nitekim 1940-45 döneminde doğan çocukların sayısı, erkek nüfusumuzun askerde olması nedeni ile
5. Uluslararası kuruluşlarca çok azdır. Sayıları az olan bu neslin 1960-65 yıllarında yapabileceği çocuk sayısının da düşük olacağı bir gerçektir.
yapılan nüfus araştırmaları.
6. Tarihi arşiv belgeleridir.
1975-80 döneminde de nüfus artış hızımızda ciddi bir düşüş görülüyor. Bu durum yurt dışına yönelen göç ile
açıklanabilir.
1985 yılından itibaren nüfus artışında düşme başlamıştır. Bu durumun nedenleri;
BİLGİ !
Doğum oranın azalması,
Ülkemizde nüfus verilerinin
toplanması DİE (Devlet İstatistik
Eğitim düzeyinin yükselmesi,
Enstitüsü) tarafından ya-
Uzun yıllar sürdürülen aile planlamasına yönelik olumlu sonuçların alınıyor olması,
pılırken, 2005 yılında adı TÜİK Ülkemizde ilerleyen sanayileşme ve şehirleşme oranları,
(Türkiye İstatistik Kurumu)
olarak değiştirilmiştir.
Türk kadınının çalışma hayatına girmesi olarak gösterilebilir.
Türkiye’de nüfus artış hızı giderek düşmektedir. Fakat gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında ülkemizin nüfus artış
370
hızının yüksek olduğu görülür (Örneğin, Japonya’da % 3). O

NÜFUS YOĞUNLUĞU
Bir ülke veya bölgedeki toplam nüfusun o ülke veya bölgenin yüz ölçümüne oranına nüfus yoğunluğu denir. 3 türlü nüfus yoğunluğu vardır:
Aritmetik Nüfus Yoğunluğu
Sınırları belli bir sahada yaşayan
toplam nüfusun, o sahanın yüz ölçümüne
bölünmesiyle en basit nüfus yoğunluğu
kavramı olan aritmetik nüfus
yoğunluğu elde edilmektedir.
Toplam Nüfus
Aritmetik N.Y.=
Toplam Alan
Türkiye genelinde 2011 yılında km²‘ye
düşen kişi sayısı 97 kişiyken 2012
yılında 98 kişi olmuştur.
Aritmetik nüfus yoğunluğu, coğrafî
bölgelerimiz arasında farklılık gösterir.
Aritmetik nüfus yoğunluğunun en
yüksek olduğu bölge Marmara, en az
olduğu bölge ise Doğu Anadolu'dur.
Aritmetik nüfus yoğunluğu sabit değildir.
Türkiye’de de dünyada olduğu gibi
doğumlara, ölümlere, ekonomik
faaliyetlere ve göçlere bağlı olarak
sürekli olarak değişmektedir. Örneğin,
tarımsal faaliyetlerin yoğunlaştığı
dönemde Çukurova, Rize, Ordu ve
Giresun gibi alanlar ile turizim faaliyetlerine
bağlı olarak Ege ve Akdeniz kıyılarında
yaz mevsiminde artış göstermektedir.
Aynı şekilde kış turizmine bağlı
olarak belirli alanlarda da nüfus yoğunluğu
artabilmektedir.
Tarımsal Nüfus Yoğunluğu
Tarımsal yoğunluk, bir yerde geçimini
tarım sektöründen sağlayan çiftçi
nüfusun işlenebilen tarım alanlarına
oranını ifade eder.
Tarımsal Nüfus
Tarımsal N.Y.=
Tarım Alanı
Tarımsal nüfus yoğunluğu, yer şekillerinin
engebeli olduğu yerlerde tarım alanları
az olduğu için fazla, yer şekillerinin düz
olduğu yerlerde tarım alanları geniş
olduğundan azdır.
Tarım alanlarının az olduğu Karadeniz ve
Doğu Anadolu Bölgeleri’nde tarımsal
nüfus yoğunluğu yüksektir. Tarım alanlarının
geniş yer kapladığı İç Anadolu
Bölgesi ile Trakya'da tarımsal yoğunluk
Türkiye ortalamasının altındadır. Güneydoğu
Anadolu Bölgesi ile Akdeniz
Bölgesi'nin geniş bir kesiminde ise
tarımsal yoğunluk Türkiye ortalaması
civarındadır.
Rize, Artvin ve Hakkâri gibi kırsal
nüfusun fazla, tarım topraklarının az
olduğu engebeli sahalarda tarımsal nüfus
yoğunluğu fazla, Konya, Şanlıurfa ve
Edirne gibi geniş tarım alanlarının bulunduğu
illerde ise tarımsal nüfus yoğunluğu
azdır.
Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu
Fizyolojik yoğunluk, bir ülkedeki genel
nüfusun tarım topraklarına oranını ifade
eder.
Toplam Nüfus
Fizyolojik N.Y.=
Tarım Alanı
Bilgi Köşesi
Fizyolojik yoğunluk, ülke nüfusu ile tarım
alanları arasındaki ilişki konusunda bilgi
verir. Tarım arazilerinin toplam nüfusumuzun
ne kadarını beslediğini fizyolojik
yoğunluk ortaya koymaktadır. Bu yoğunluk,
aritmetik yoğunluğa göre daha
gerçekçidir. Ancak, nüfusun tamamının
tarım sektöründe çalıştığı gibi yanıltıcı bir
yönü vardır. Çünkü, hiçbir yerde ülke
nüfusunun tümü, sadece tarımla uğraşmaz.
Tarım topraklarının az olduğu Doğu
Karadeniz Bölümü ve Doğu Anadolu
Bölgesi'nin birçok yerinde fizyolojik nüfus
yoğunluğu yüksektir. İç Anadolu, Güneydoğu
Anadolu Bölgeleri ile Orta Karadeniz
Bölümü'nde bu yoğunluk Türkiye
ortalamasının altındadır. Marmara ve Ege
bölgelerinde ise fizyolojik nüfus yoğunluğu
Türkiye ortalaması civarındadır. Fizyolojik
yoğunluk genel olarak tarım arazileri
geniş, nüfusu az olan yerlerde az; tarım
alanları dar, nüfusu fazla olan yerlerde ise
yüksektir.
Kırklareli
Edirne
Tekirdağ
Çanakkale
Balıkesir
Manisa
İzmir
Aydın
Muğla
Yalova
Bursa
İstanbul
Kütahya
Uşak
Denizli
İzmit
Bilecik
Düzce
Adapazarı
Bolu
Afyon
Isparta
Burdur
Antalya
Bartın
Zonguldak
Eskişehir
Karabük
Ankara
Konya
Kastamonu
Çankırı
Kırıkkale
Kırşehir
Aksaray
Karaman
Mersin
Sinop
Çorum
Nevşehir
Niğde
Yozgat
Amasya
Samsun
Kayseri
Tokat
Osmaniye
Adana
Hatay
Sivas
Ordu
Kahramanmaraş
Gaziantep
Kilis
Rize
Trabzon
Giresun
Gümüşhane
Bayburt
Malatya
Adıyaman
Erzincan
Elazığ
Tunceli
Şanlıurfa
Bingöl
Mardin
Artvin
Erzurum
Muş
Diyarbakır Siirt
Batman
Ardahan
Bitlis
Şırnak
Kars
Ağrı
Çizim: Kadir DOĞRUSÖZ
Türkiye Nüfus Yoğunluğu (kişi / km²)
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
2012 sonuçlarına göre hazırlanmıştır.
Iğdır
Van
Hakkâri
501 - 2555 100 - 500 60 - 99 40 - 59
12 - 39
371

TÜRKİYE’DE NÜFUSUN YAPISAL ÖZELLİKLERİ
Türkiye Nüfusunun Yaş Yapısının Değişimi (1935 - 2023)
NÜFUSUN YAŞ GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI
Nüfus Piramidi
1935
Yaş Grubu
75 +
70-74
65-69
60-64
55-59
Erkek
Kadın
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24 Bilgi Köşesi
15-19
10-14
5-9
0-4
10 5
0 5
10
372
Nüfus Piramidi
1945
Yaş Grubu
75 +
70-74
65-69
60-64
55-59
Erkek
Kadın
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
10 5
0 5
10
%
%
Nüfus Piramidi
Nüfus Piramidi
1955
1965
Yaş Grubu
Yaş Grubu
75 +
75 +
70-74
70-74
65-69
65-69
60-64
60-64
55-59
55-59
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
50-54
50-54
45-49
45-49
40-44
40-44
35-39
35-39
30-34
30-34
25-29
25-29
20-24
20-24
15-19
15-19
10-14
10-14
5-9
5-9
0-4
0-4
10 5
0 5
10 10 5
0 5
10
%
%
Yaş Grubu
Nüfus Piramidi
Yaş Grubu
Nüfus Piramidi
75 +
1975
1985
70-74
75 +
70-74
70-74
65-69
65-69
60-64
60-64
55-59
55-59
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
50-54
50-54
45-49
45-49
40-44
40-44
35-39
35-39
30-34
30-34
25-29
25-29
20-24
20-24
15-19
15-19
10-14
10-14
5-9
5-9
0-4
0-4
10 5
0 5
10 10 5
0 5
10
%
%
Nüfus Piramidi
Nüfus Piramidi
Yaş Grubu
1990
Yaş Grubu
2000
75 +
70-74
75 +
70-74
70-74
65-69
65-69
60-64
60-64
55-59
55-59
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
50-54
50-54
45-49
45-49
40-44
40-44
35-39
35-39
30-34
30-34
25-29
25-29
20-24
20-24
15-19
15-19
10-14
10-14
5-9
5-9
0-4
0-4
10 5
0 5
10 10 5
0 5
10
%
%
Nüfus Piramidi
Nüfus Piramidi
2010
2023
Yaş Grubu
Yaş Grubu
75+
75 +
70-74
70-74
65-69
65-69
60-64
60-64
55-59
55-59
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
50-54
50-54
45-49
45-49
40-44
40-44
35-39
35-39
30-34
30-34
25-29
25-29
20-24
20-24
15-19
15-19
10-14
10-14
5-9
5-9
0-4
0-4
10 5
0 5
10 10 5
0 5
10
%
%
Nüfusun yaş yapısı, nüfusu belirleyen temel faktörler
olan doğurganlık, ölüm ve göçten doğrudan etkilenmektedir.
Çünkü, yaş grupları nüfusun genel yapısı
ve ülkedeki doğurganlık oranı hakkında bilgi sahibi
olmamızı sağlar. Ayrıca, çalışma çağındaki nüfusun
tespiti ile iş, eğitim, sağlık vb. ihtiyaçların belirlenmesinde
ve geleceğe yönelik çeşitli planlamaların
yapılabilmesinde önemli rol oynar. Nüfusun yaş ve
cinsiyet yapısının özet bir göstergesi olan nüfus piramitleri
ülkelerin demografik yapıları hakkında önemli
bilgiler sağlayan araçlardır.
Türkiye’nin 1935 - 2023 yılları arasındaki nüfus
piramitleri incelendiğinde; Türkiye’nin yüksek doğurganlık
hızından düşük doğurganlık hızına geçişini
net olarak görmek mümkün olmaktadır.
1935 yılından başlayarak 1975 yılına kadar sürekli
olarak doğurganlık hızının yüksek olduğu gösteren
geniş tabanlı nüfus piramitleri, 1980’li yıllardan itibaren
doğurganlık hızının düşmeye başladığı, tabanı
gittikçe daralan nüfus piramitlerine sahip olduğu görülmektedir.
1985 yılı ve sonrasında 0-4 yaş grubunun toplam
nüfus içindeki payı 5-9 yaş grubundan; 5-9 yaş grubunun
payı da 10-14 yaş grubundan belirgin şekilde
daha azdır. Bu durum, doğurganlık seviyesinin hızlı
bir şekilde azaldığını göstermektedir.
2000’li yıllardan itibaren ise genç yaş gruplarının
toplam nüfus içindeki paylarının birbirine oldukça yakın
olduğu görülmektedir. Cumhuriyet’in 100. yılının
kutlanacağı 2023 yılında ise Türkiye nüfusunun yaş
yapısının, durağan nüfusların yaş yapısına benzer
olacağı düşünülmektedir. Bu durum, nüfus büyüklüğünün
bu yıllardan başlayarak yavaş yavaş olarak
durağanlaşacağına işaret etmektedir.
Piramitlerinden yola çıkarak Türkiye’deki yaşlı
nüfusun değişimi hakkında da ipuçları elde etmek
mümkündür. Yaşlı nüfus giderek artmaktadır. Bunu,
1970’lere kadar nüfus piramitlerinin tabandan başlayarak
çok hızlı bir şekilde daralması ile 65 ve daha
üstü yaşlara ulaşabilen nüfusun payının zaman içinde
artması şeklinde açıklayabiliriz. 1975 yılına kadar
nüfusun ancak yüzde 3/4’ü 65 ve üstü yaşlarda iken,
günümüzde bu oranın % 7’nin üzerine çıktığı; 2023
yılında ise % 10 seviyesine yaklaşacağı tahminleri
yapılmaktadır.

Türkiye’nin nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde (2010 nüfus piramidi);
Yaş piramidinin taban kesimi nispeten geniştir. Piramit, ortalarından (olgun nüfus) itibaren yukarı
65+ % 7.2
0 - 14 Yaş % 25.5
Türkiye Nüfusunun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı (2012)
doğru (yaşlı nüfus) sivrilmektedir. Bu durum, Türkiye’de genç nüfusun fazlalığını, yaşlı nüfusun ise
azlığını göstermektedir.
Önceki yıllara kıyasla piramidin tabanı ile tavanı arasındaki oransal farkın azaldığı görülür. Bu
15 - 64 Yaş
% 67.3
durumun nedeni son yıllarda nüfus artış hızının düşmesidir.
Bilgi Köşesi
Türkiye’de nüfusun yarısından fazlası 15-64 yaş grubu içinde yer almaktadır. Buna göre, nüfusun
yarısından fazlasını ekonomik bakımdan aktif nüfus (çalışabilir) oluşturmaktadır. Bu oran, üretime
katkıda bulunabilecek büyük bir iş gücü potansiyelinin olduğunu göstermektedir. Kırsal kesimdeki
nüfusun hızlı artışına bağlı olarak özellikle çalışma çağındaki nüfusun kırsal kesimden kentlere doğru
göç etmesi nedeniyle, 15-64 yaş grubundaki nüfusun oranı, kentlerde kırsal kesimden daha yüksektir.
Türkiye’de nüfusun yaklaşık 1/3’ü 0-14 yaş grubunda yer alır. Bu oran, Türkiye nüfusunun genç bir yapıya sahip olduğunu göstermektedir.
Nüfusunun yarısı 0-25 yaş arasındaki çocuk ve genç nüfustan oluşmaktadır.
Türkiye’de nüfusun üçüncü yaş grubunu 65 yaş ve üzerindekiler oluşturmaktadır. Türkiye’deki yaşlı nüfus oranı geçmiş yıllara göre artma
eğilimi içindedir. Bunda tıptaki gelişmelerin ve yaşam düzeyinin yükselmesinin etkisi büyüktür.
ÇALIŞAN NÜFUSUN EKONOMİK FAALİYET KOLLARINA GÖRE DAĞILIMI
Çalışma çağındaki nüfus dilimi içinde bulunan ve belirli bir işi olan nüfusa çalışan nüfus veya aktif nüfus denir. Çalışma çağındaki nüfus
dilimi içerisine girdiği hâlde işi olmayan nüfusa da iş gücüne dahil olmayan nüfus veya işsiz nüfus adı verilmektedir. Ülkelerin gelişmişlik
ölçütlerinden biri de toplam nüfus içindeki aktif nüfus oranı ve aktif nüfusun faaliyet kollarına göre dağılımıdır. Bu konuda belirleyici olan
faaliyet kolları tarım (birincil), sanayi (ikincil) ve hizmet (üçüncül) sektörüdür.
İş Gücüne Katılanlar %52
Türkiye’de İş Gücüne Katılma Oranı 2012)
İş Gücüne Katılmayanlar %48
E r k e k %72
Türkiye’de Cşinsiyet Durumuna Göre İş Gücüne Katılma (2010)
K a d ı n % 28
Sanayi
% 26.2
2010
Hizmet
% 48.6
Tarım
% 25.2
Türkiye’de
aktif nüfusun
ekonomik faaliyet
kollarına göre dağılımı
Tarım sektöründe çalışanların oranı Cumhuriyet’in ilk yıllarından bu yana sanayileşme, hızlı kentleşme ve hizmet sektöründeki gelişmelere
bağlı olarak giderek azalmıştır. Günümüzde tarımda çalışanların oranı yaklaşık % 25,2 ’dir. Bu oranın yakın gelecekte tarımda modern
yöntemlerin yaygınlaşması ve sanayileşmenin gelişmesine bağlı olarak daha da azalacağı tahmin edilmektedir. Türkiye’de çalışan nüfusun
en yüksek olduğu ikinci faaliyet kolu hizmet sektörüdür. Günümüzde hizmet sektöründe çalışanların oranı yaklaşık % 49.6’dur. Hizmet sektöründe
çalışanların oranında son yıllarda büyük bir artış yaşanmıştır. Kırsal kesimden ve tarım sektöründen ayrılarak kentlere göç eden
nüfusumuzun önemli bir bölümü hizmet sektöründe toplanmıştır. Türkiye’de hizmet sektöründeki bu toplanmanın başlıca nedeni; sanayileşme
hızının yüksek olmamasıdır. Çalışan nüfusun en fazla olduğu ikinci sektör sanayi sektörüdür. Bu sektörde çalışanların oranı % 26.2’dir.
373

NÜFUSUN CİNSİYETE GÖRE DAĞILIMI
Her ülkenin nüfus yapısı farklı olduğundan kadın ve erkek nüfus oranları ülkeden ülkeye değişmektedir. Ayrıca, ülke içinde de kadın ve erkek
nüfusun oranı farklılık göstermektedir. Türkiye’de de herhangi bir ülkenin nüfusunda olduğu gibi kadın ve erkek oranları arasındaki farklılığın
başlıca nedenleri; doğumlar, ölümler, göçler ve savaşlardır.
Doğumlarla nüfusa katılan kız veya erkek bebek sayısı kuşkusuz nüfusun cinsiyet dağılımını etkiler.
Yaşlı nüfusta kadınlarda ölüm oranının erkeklere göre daha düşük olması da kadın ve erkek nüfus oranını etkilemektedir.
Bir ülkede kadın ve erkek oranını etkileyen faktörlerin başında savaşlar ve göçler gelmektedir. Savaşa genellikle erkek nüfus katıldığı için
bu Bilgi nüfusta Köşesi kayıp da fazla olmaktadır.
Yine başka ülkelere göç veren ülkelerde de benzer durum vardır. Ülke dışına çalışmak üzere daha çok erkek nüfus göç eder ve bu da
toplam nüfus içindeki erkek nüfus oranını düşürür. Ülke içindeki göçlerde ise genellikle göç alan yerlerde özellikle kentlerde erkek nüfus
oranı, kadın nüfus oranına göre daha fazladır. Örneğin, Ege ve Marmara Bölgeleri’ndeki illerimizin çoğunda erkek nüfus daha fazladır. Göç
veren yerlerde genel olarak kadın nüfusun oranı daha yüksektir. Örneğin, Doğu Karadeniz Bölümü ile Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu
Bölgeleri’nin bazı illerinde kadın nüfus
fazla, erkek nüfus azdır.
Cinsiyete Göre Nüfus
Nüfus
(%)
60
İlk nüfus sayımının yapıldığı 1927’de
50
kadınların sayısı erkeklerin sayısından
40
daha fazladır. Bunda Türkiye’nin savaştan
yeni çıkmış bir ülke olmasının
rolü büyüktür. Bu tarihten sonra erkek
nüfus artmaya başlamış, 1940-1945
30
20
10
döneminde kadın ve erkek nüfus oranı 0
1927 1940 1950 1960 1970 1980
eşitlenmiştir. 2012 yılında Türkiye’nin
N ü f u s S a y ı m Y ı l l a r ı
toplam nüfusu 75.627.384 kişidir. Erkek
1990 2000 2010
nüfusun oranı %50,2 (37.956.168 kişi), kadın nüfusun oranı ise %49,8 (37.671.216 kişi) olarak gerçekleşti. Yani Türkiye’nin kadın-erkek
nüfusu birbirine hemen hemen eşit durumdadır. Bunun başlıca nedeni kadınlarda yaşam süresinin erkeklere göre daha uzun olmasıdır.
Türkiye’de dışarıdan göç alan İstanbul, Ankara, İzmit, Antalya, Bursa, İzmir gibi merkezlerde erkek nüfus fazla iken dışarıya göç veren Trabzon,
Tokat, Rize, Artvin, Yozgat gibi merkezlerde kadın nüfusu daha fazladır.
TÜRKİYE NÜFUSUNUN EĞİTİM DURUMU
Bir ülkenin gelişmişlik düzeyini
saptarken eğitim en temel ölçüttür.
Türkiye’de okur yazarlık
oranı gittikçe artmakla birlikte,
% 89 1927 % 11 % 95.8 2012 % 4.2
hâlâ istenen düzeyde değildir.
Okur yazar olmayan
Okur yazar
Türkiye’de okur-yazar oranının
dağılışı, coğrafi bölgelerimize
göre farklılık gösterir. Okuma
yazma oranı gelişmişliğin fazla
olduğu batı kesiminde Türkiye
ortalamasının üzerindedir. Marmara, İç Anadolu ve Ege, okuma yazma oranının Doğu
Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerine oranla yüksektir.
Okuma
yazma
bilmeyenler
Okuma
yazma
bilenler
Kadın Erkek Kadın Erkek
1927 2000
%
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2012 yılı verilerine göre, okuma yazma bilmeyen % 5, okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen % 7 oranında nüfusumuz var. İlkokul
mezunu oranı % 28. İlköğretim diplomasına sahip olanların oranı % 21, % 5 ortaokul veya dengi okul mezunumuz, lise veya dengi okul
mezunumuzun oranı % 22’dir. Yüksekokul veya fakülte mezunlarının oranı % 11, Yüksek lisans ve doktora yapan nüfusun oranı % 1 ’dir.
374

TÜRKİYE’DE KIR VE KENT NÜFUSU
Türkiye’de kentsel ve kırsal nüfusun yıllara göre dağılımı
Kent
Kır
%
100
90
80
70
60
50
40
Cumhuriyetin ilk yıllarında nüfusumuzun büyük bir kısmı kırsal
kesimde yaşıyordu. 1927’de ülkemizin toplam nüfusu 13,6 milyondu.
Toplam nüfusun % 76’sı (10.3 milyon) kırsal nüfus, % 24’ü (3,3 milyon)
kentsel nüfustu.
1980 yılına kadar kırsal nüfus, kentsel nüfusa göre daha fazladır.
1985 yılına kadar sürekli artış gösteren kent nüfusunun oranı
bu tarihten itibaren kır nüfusundan daha fazla bir orana ulaşmıştır.
Bunda kentsel nüfusun doğal artışına ek olarak köylerden kentlere
Bilgi Köşesi
30 doğru gerçekleşen hızlı göç hareketinin de etkisi vardır.
20 2010 nüfus sayımına göre 74 milyon olan toplam nüfusumuzun %
10 76 ’sını (56 milyon) kentsel nüfus, % 24 ’ünü (18 milyon) kırsal nüfus
0 oluşturmaktadır. Bu durum sanayileşme ve ekonomik gelişmenin bir
1927 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010
sonucudur.
Türkiye’de kentleşmenin coğrafi bölgelerimizin her birinde farklı oranlarda olduğu görülür. Göçlerin sanayi, ticaret ve ulaşımın geliştiği belirli
bölgelerimizdeki kentlere yönelmesi sonucunda bazı bölgelerimizdeki kentli nüfus oranı aşırı derecede artmaktadır. Kentsel nüfus oranının
en yüksek olduğu bölgemiz, Marmara’dır. 2010 sayımına göre bu bölgemizde yaşayan nüfusun % 80’den fazlası kentlerde oturmaktadır.
Kentleşmede ikinci sıradaki bölgemiz İç Anadolu’dur. İç Anadolu Bölgesi’ni sırasıyla Ege, Akdeniz, Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu
bölgeleri izlemektedir. Kent nüfusunun en az olduğu bölge, Doğu Anadolu’dur. Buna karşılık kentsel nüfus oranının en az olduğu bölge
Karadeniz’dir.
TÜRKİYE’DE GÖÇLER
Türkiye’de göçleri iç göçler ve dış göçler olarak ikiye ayırabiliriz.
A) İÇ GÖÇLER
İç göç, ülke içinde nüfusun yer değiştirme olayıdır. Bir bölgeden başka bir bölgeye, bir şehirden başka bir şehre sürekli veya geçici bir şekilde
insanların hareket etmeleridir. Bir ülkedeki iç göçlerde ülke nüfusu değişmez. İç göçle birlikte bölgelerin ya da illerin nüfus oranı değişir. İç
göçlerle bir ülkenin toplam nüfusunda değişme olmaz. Sadece, bölgelerin ve illerin nüfusunda artma ya da azalma meydana gelirken aynı
zamanda ülke içinde nüfusun dağılış dengesi de bozulabilir. Göçlerin nedenleri çekici ve itici nedenler olarak düşenebiliriz.
Türkiye’nin özel şartları düşünüldüğünde iç göçü meydana getiren itici nedenleri şöyle sıralayabiliriz:
a) Hızlı nüfus artışı: Özellikle kırsal kesimde doğurganlığın fazla olması nedeniyle nüfus artış hızı yüksektir. Tarım ve hayvancılıkla uğraşan
insanların ailelerini beslemekte yetersiz kalmaları gelir düzeyleri arttırmak istemelerine neden olmaktadır. Bunun yanı sıra tarımsal faaliyetlerde
geçimini sağlayan insanlar iş bulamamaktadırlar.
b) Kırsal kesiminde görülen işsizlik: Türkiye’de tarımsal toprakların miras yoluyla bölünmüş olması ve makineleşme sonucunda tarımsal
iş gücünün önemli bir kısmı işsiz hale gelmesine neden olmuştur. Tarım üretiminin verimli olmayışı, üretimin doğal olaylara doğrudan bağlı
olması tarımdan bir kaçış yaşanmasına neden olmaktadır. Ekilebilecek arazilerin küçüklüğü yanında artık bölünemeyecek hale gelmesi de
tarımdan kaçışı hızlandırmaktadır.
c) Eğitim durumunda ve hayat tarzında görülen iyileşme ve ilerleme: Eğitim düzeyinin yükselmesi
ve özellikle de yüksek öğretim kurumların
ilk zamanlarda belli metropol kentlerde
yoğunlaşması, bu dönemlerden sonra ise nitelik
olarak metropollerdeki yüksek öğrenim
kurumlarının önemini koruması, eğitimli iş
gücünün hem görüp alıştığı hayat tarzını
terk etmesini güçleştirmekte, hem de geldikleri
illerdeki hayat tarzı ve iş imkanları,
onların taleplerine cevap verememektedir.
Bu yolla da göç
veren iller, sadece eğitimsiz iş
gücünü değil, yüksek vasıflı,
kalkınmalarının itici gücü olan
iş gücünü de kaybetmektedir.
375 375

d) Tarımda makineleşme: Entansif tarımda, makineleşme olmasa bile işsizlik açığa çıkabilmektedir. Nitekim tütün, fındık gibi ürünlerin
üretilmesinde küçük işletmelerde, nüfus artışı nedeniyle ailenin bazı bireyleri işsiz kalmaktadır.
e) Eğitim yoluyla meslek edinme: Meslek liselerinin ve hizmet sektörüne yönelik yüksek öğretim kurumlarının artması vasıflı bir iş gücü
grubu oluşturmuştur. Bu iş gücü grubunun hem coğrafi hareketliliği hem de iş devri yükselmektedir. Vasıflı elemanlar iş gücü piyasasından
daha haberdar ve daha bilinçli olarak yararlanmaktadır. Ayrıca, gelişen teknolojiler de artık vasıflı elemana hitap etmekte bu tür elemanların
yoğunlukta olduğu yerlere kurulmakta ve diğer alanlardaki nitelikli iş gücünü de çekmektedir.
f) Refahın artışı: Refah artışını, toplumsal refah ve bireysel refah olarak iki türlü değerlendirmek mümkündür. Toplumsal refahın artmasıyla
birlikte bireylerin gelir düzeyleri artmakta; artık sadece yiyecek, giyecek, barınak gibi temel insani ihtiyaçları yanında sosyal ve kültürel
Bilgi Köşesi
ihtiyaçları da gidermek için çabalamakta ve buna bir fon ayırabilmektedir. Bu sosyal ve kültürel etkinlikler beklentileri artırabildiği gibi, göç
hareketliliğini de arttırmaktadır.
g) Kan davaları: Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde çözümlenemeyen toplumsal sorunlardan biri de kan davalarıdır. İnsanlar
can güvenliği için bazen mallarını dahi bırakarak göç etme eğilimine girebilmektedir.
h) Geniş aile otoritesinden kurtulma eğilimi: Geniş ailenin oluşturduğu toplumsal baskı ve kontrol mekanizması, törelerin ağırlığı, özellikle
eğitimli gençlerin bazen tek, bazen de eşleriyle birlikte göç etmelerine neden olmaktadır.
k) Mevsimlik göçler: Özellikle tarımsal alanların hasat dönemlerinde iş gücü ihtiyacını karşılayan mevsimlik göçler, insanlara bir hareketlilik
hissi verdiği gibi, göçle görülen yerlerin şartları ve imkânları hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamaktadır. Mevsimlik göçler, eğer daha
cazip şartların oluştuğu kanaati olursa, yerleşik hale dönüşmektedir.
l) Doğal afetler: Bu tür olaylarda insanlar toplu olarak iskan imkânına kavuşturulsa bile, bireysel ve psikolojik nedenlerle insanların bir kısmı
toplu iskan yerine, daha değişik yerlere göç etmeyi tercih edebilmektedir.
m) Çocuklar için daha iyi bir eğitim isteği: Özellikle tarım kesiminde çalışanların ve düşük eğitim seviyesine sahip insanların kendi
gerçekleştiremedikleri toplumsal hareketliliği, çocuklarında gerçekleştirme arzuları ile birlikte, eğitim olanaklarının yurt düzeyine sayısal ve
niteliksel olarak dengeli dağılmaması göçü hızlandırmaktadır.
n) Siyasi sebepler, terör ve mezhepsel çekişmeler: 1990’ların başından itibaren toplumumuzun yasadışı terör olayları, insanlarımızın bu
bölgelerden bazen terör korkusuyla, bazen de güvenlik gerekçesiyle devlet tarafından belli noktalarda toplanması da iç göçü artıran bir etki
yaratmıştır. Türkiye’nin güneydoğusundaki güvenlik durumu, aynı bölge içindeki daha güvenli yerlere (kentlere) ve çoğu kez İstanbul kadar
uzak olan diğer bölgelerdeki kentlere hareket etmeyi teşvik etmiştir.
o) Devletin kamulaştırma faaliyetleri: Baraj, yol ve tünel gibi nedenlerle arazilerin devlet tarafından kamulaştırılması, insanların kendi istek
ya da devletin yardımıyla göç etmelerine neden olmaktadır.
Türkiye’nin özel şartları düşünüldüğünde şehirlere göçü meydana
getiren çekici nedenleri şöyle sıralayabiliriz:
Şehirlerde iş olanaklarının daha fazla olması,
Şehirlerde iş gücüne duyulan gereksinimin fazla olması,
Eğitim olanaklarının daha fazla olması,
Sağlık hizmetlerinin daha fazla gelişmiş olması,
Kültürel ve sosyal etkinliklerin daha fazla olması,
Alt yapı hizmetlerinin daha fazla olması,
Yaşam standartının daha yüksek olmasıdır.
376

İç göçler, süre açısından düşünülürse, sürekli ve mevsimlik göçler olmak üzere ikiye ayrılır.
1) Sürekli İç Göçler
Ülke içerisinde yer değiştiren insanların, göç ettikleri yerlere yerleşmesiyle gerçekleşir. Türkiye’de, Cumhuriyet’in başlangıcından günümüze
kadar, özellikle kırsal alanlardan kentlere doğru hızlı bir göç olayı görülmektedir.
Net göç: Belirli bir ilin aldığı göç ile verdiği göç arasındaki farktır. Belirli bir ilin aldığı göç verdiğinden fazla ise net göç pozitif, verdiği göç
aldığı göçten fazla ise net göç negatiftir.
Net göç hızı: Göç edebilecek her bin kişi için net göç sayısıdır.
Bilgi Köşesi
Edirne
Tekirdağ
Çanakkale
İzmir
Kırklareli
Balıkesir
Manisa
Aydın
Muğla
Yalova
Bursa
İstanbul
Kütahya
Uşak
Denizli
İzmit
Düzce
Adapazarı
Bolu
Bilecik
Afyon
Isparta
Burdur
Antalya
Bartın
Zonguldak
Eskişehir
Karabük
Ankara
Konya
Kastamonu
Çankırı
Kırıkkale
Karaman
Kırşehir
Aksaray
Mersin
Sinop
Çorum
Nevşehir
Niğde
Yozgat
Amasya
Samsun
Kayseri
Tokat
Osmaniye
Adana
Hatay
Sivas
Ordu
Kahramanmaraş
Gaziantep
Kilis
Rize
Trabzon
Giresun
Gümüşhane
Bayburt
Malatya
Adıyaman
Erzincan
Elazığ
Tunceli
Şanlıurfa
Bingöl
Artvin
Erzurum
Diyarbakır Siirt
Batman
Mardin
Muş
Ardahan
Bitlis
Şırnak
Kars
Ağrı
Iğdır
Van
Hakkâri
Çizim: Kadir DOĞRUSÖZ
Türkiye’de Net Göç (TUİK 2011 - 2012)
Göç Alanlar
Göç Verenler
+ 20 + (19 - 15) + (14 - 10) + (9 - 5) + (4 - 0) - (19 - 15) - (14 - 10) - (9 - 5) - (4 - 0)
Göçlerin uzun yıllar ortalaması dikkate alınırsa Türkiye’nin doğusunda yer alan bölgelerden, sosyo-ekonomik bakımdan daha gelişmiş batı
bölgelerine doğru yöneldiği gözlenmektedir. Marmara ve Ege Bölgesi net göçü pozitif olan bölgelerin başında gelirken, Karadeniz, Doğu
Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri net göçü negatif olan bölgeleri oluşturmaktadır.
İstanbul ve Ankara illeri, net göç eden nüfus büyüklüğü itibarıyla ilk sıralarda yer almışlardır. Sıraları değişmekle birlikte Bursa, İzmir, Kocaeli,
Ankara, Antalya illeri de net göç eden nüfusu en fazla olan ilk sıralar arasında yer almışlardır.
Yoğun göç alan 14 il: İstanbul, Ankara, Antalya, Ordu, İzmir, Adana, Tekirdağ, Bursa, Çanakkale, Çankırı, Eskişehir, Isparta, Karabük ve
Kocaeli’dir. İç göç, ülkemizde özellikle sanayileşmiş merkezlere daha fazla olmaktadır. Yıllardır İstanbul, Ankara ve İzmir illeri aldığı göçün
büyüklüğü itibarıyla daima ilk sıralarda yer almıştır.
Aldığı göçten daha fazla göç veren iller arasında ise, 1995-2000 döneminde de Ağrı, Diyarbakır, Adana, Erzurum, Muş ve Şanlıurfa illeri ilk
sıralarda yer almaktadır.
Yoğun göç veren 19 il: Ağrı, Diyarbakır, Adana, Erzurum, Muş, Şanlıurfa, Adıyaman, Bitlis, Çorum, Hatay, Mersin, Kars, Kahramanmaraş,
Mardin, Samsun, Siirt, Sivas, Yozgat ve Zonguldak’tır.
Göç Eden Nüfusun Yerleşim Yerlerine Göre Dağılımı
% 4.7
(1995-2000)
Şehirden şehire, şehirden köye, köyden şehire, köyden köye olmak üzere dört değişik göç tipi
bulunmaktadır. Türkiye’de yerleşim birimleri arasındaki göçlerin temel özelliği göçlerin yarıdan
% 20
fazlasının şehirden şehire göçler şeklinde olmasıdır. Bu durumun aksine, genellikle köyden kente
% 57.8
göçlerin daha yaygın olduğu şeklinde bir görüş hakimdir.
% 17.5
Şehirden şehire
Köyden şehire
Şehirden köye
Köyden köye
1975-1980 döneminde göç edenlerin % 48,9’u şehirden şehire göç etmiş iken, sonraki dönemlerde
şehirden şehire göç edenlerin oranı yükselmiş ve 1995-2000 döneminde göçlerin % 57,8’i
şehirden şehire göç etmiştir. Köyden şehire göçlerin payında zaman içinde dalgalanmalar gözlenmekte
ise de, 1995-2000 döneminde göç eden kişilerin % 17,5’i köyden şehire göç etmişlerdir.
377

2) Mevsimlik İç Göçler
İnsanların her yıl belirli aylar içerisinde bulundukları ortamdan başka bir ortama çalışmak (pamuk, çay ve fındık toplamak gibi), gezmek (tatil
amaçlı gidilen yerler gibi) ya da dinlenmek (bağ evlerine gidilmesi gibi) için bir süreliğine gitmeleri olayına mevsimlik (geçici) göç denilmektedir.
Mevsimlik göçlerde kişiler yılın belirli zamanlarında iki veya daha fazla mekânda yer değişikliği yapmaktadırlar. Kırsal kesimdeki bazı ailelerin
büyük şehirlere, tarımın yoğun olarak yapıldığı yerlere, yaz turizminin geliştiği yerlere bir süre çalışmak üzere göç etmeleri ile gerçekleşir. Mevsimlik
göçlerle Adana, Mersin, Hatay, Aydın, Muğla, Antalya, İzmir, Aydın, Rize, Ordu ve Giresun gibi merkezlerde, yaz ile kış mevsimleri arasındaki
nüfus miktarlarında önemli değişmeler olmaktadır. Türkiye’de mevsimlik göçler genel olarak tarım işçisi, yaylacılık ve turizm faaliyetleri
şeklinde gerçekleşir.
Bilgi Köşesi
Mevsimlik iş gücü göçü
İş olanaklarının sınırlı olduğu kırsal alandan, yılın belirli zamanlarında, büyük şehirlere ve tarımın yoğunlaştığı yerlere yapılan göçleri kapsar.
Ortalama 4 ay çalışan mevsimlik gezici tarım işçileri ağırlıkla Ordu ve Giresun’a fındık, Ege’de yaş zeytin, Gaziantep, Şanlıurfa, Çukurova’da
pamuk, İç Anadolu’da soğan, şekerpancarı, Manisa ve Denizli’ye tütün, Mersin, Hatay ve Antalya’ya turunçgil, Malatya’da kayısı gibi ürünlerin
çapa, toplama, kurutma ve serme işlemlerinde çalışmaktadır. Ülkemizde mevsimlik olarak yapılan göçlerden bir diğer kısmını da yörük göçleri
denen hareketli toplulukların gerçekleştirdiği göçler oluşturur.
Yayla göçleri
Yaylaya çıkma olayı mevsimlik göçler içinde yer alır. Yayla, çevresine göre daha yüksek yer anlamına gelir. Fazla engebeli olmayıp düz ve otlaklarla
kaplı, suyu bol olan yaylalar geçimlerini hayvancılıkla sağlayan topluluklarca yılın belirli aylarında hayvanlarına taze ot temini ve aynı
zamanda hayvansal üretimini (süt, peynir, yağ gibi) yapmak amacıyla kullanılır (Antalya - Yazır, Kayseri - Tekir, Rize - Elevit ve Kaçkar). Yaylacılık
faaliyeti yoğun olarak özellikle Akdeniz, Karadeniz, Ege, İç Anadolu ve kısmen Doğu Anadolu Bölgelerimizde günümüzde de devam etmektedir.
Hayvancılık faaliyetleri dışında kentlerin boğucu havasından kurtulmak isteyen insanların dinlenmek ve sportif amaçlı gerçekleştirilen yaylacılık
(Bolu - Abant, Hatay - Soğuksu, Artvin - Yusufeli, Rize - Ayder) faaliyetleride söz konusudur.
Turizme dayalı göçler
Turizm sezonunda iş gücü olarak çalışmak ya da tatilini geçirmek amacıyla yapılan faaliyetleri kapsar. Özellikle Ege ve Akdeniz kıyı illeri bu
hareketin görüldüğü yerlerdir. Özellikle Antalya, Bodrum, Marmaris, Alanya, Kuşadası, Fethiye, Çeşme, Ayvalık ve Manavgat gibi yörelerin yaz
mevsimi boyunca nüfuslarının belirgin bir şekilde artması, bu amaçla yapılan göçlerin etkisiyle açıklanabilir.
Türkiye’de göç alan kentlerde bir takım sosyal ve mekânsal sorunlar ortaya çıkmaktadır:
Yapılan göçlerle ülke genelindeki nüfusun dağılışında dengesizlik görülür ve yatırımlar düzensiz dağılır.
Nüfus yoğunluğundan dolayı konut sıkıntısı çekildiği için gecekondulaşma artar.
Gecekondulaşmayla birliktede çarpık kentleşme meydana gelir. Sanayi tesisleri kent içinde kalır.
Kentlerin hızlı büyümesiyle kentteki sanayi tesisleri kentin içinde kalır.
Kentlerde nüfus artışından dolayı alt yapı hizmetlerinde, sağlıkta ve eğitimde yetersizlik görülür.
Belediye hizmetleri yetersiz kalır.
Kentlerin çevresindeki ormanların, su kaynaklarının ve tarım alanlarının amaç dışı kullanımları artar.
Yapılan göçler sonucunda kültür çatışmaları meydana gelir.
Kentlere göçlerin artması ile birlikte çevre sorunları da ortaya çıkmıştır.
Göç alan kentlerde, göçün etkisiyle istihdam ve iş gücü, kentin yönetimi, mekânsal değişmeler, gelirin dağılımı ve kentin kültürel yapısında
değişmeler yaşanmıştır.
Göç veren yerde nüfus azalır, göç alan yerde ise nüfus artar.
Kentlere yapılan göçler sonucunda, kent nüfusunun artması ile birlikte kentte işsizlik oranı da artınca hırsızlık, gasp, anarşi ve toplumsal
sorunlar ortaya çıkmaktadır.
Türkiye’de göç veren kırsal yerlerde de bir takım sosyal ve mekânsal sorunlar ortaya çıkmaktadır:
Kırsal kesimde nüfus azalır.
Genelde genç erkek nüfus göç ettiği için göç veren alanlarda yaşlı nüfus artarken, erkek nüfusu azalır, kadın nüfusu fazla olur.
Kırsal alanlarda araziler boş kalmakta, bağ ve bahçeler ile konutlar bakımsızlıktan bozulmaktadır.
Devletin yatırımları azalır.
378

Göçleri Önlemek İçin Alınması Gereken Önlemler
İşsizlik sorununun olabildiğince aza düşürülmesi,
Bölgeler arası yatırım farklılıklarının azaltılması,
Kırsal alanlarda özellikle tarıma dayalı sanayi kollarının geliştirilmesi, Ahır hayvancılığının (modern hayvancılık) geliştirilmesi,
Beyin göçünü engelleyecek önlemlerin alınması,
Doğal koşullara uygun yatırımların yapılması,
Kentlerdeki eğitim, sağlık ve alt yapı hizmetlerinin kırsal kesimlerde de uygulanması,
Metropol kentlerin olanaklarının diğer kentlere de sunulabilmesi,
Türkiye’nin kırsal bölgelerindeki üniversitelerin imkânlarının geliştirilmesi,
Her yörenin kendine has ürünlerinin devlet tarafından desteklenmesi gerekir.
B) DIŞ GÖÇLER
Bilgi Köşesi
Günümüz Türkiye’sinin biçimlenmesinde, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaşanan ve büyük çaplı etnik değişime neden olan göç dalgaları
önemli rol oynamıştır.
1850’li yıllarda Kırım Tatarlarıyla başlayan göç dalgalarını, sonrasında Gürcü ve Çerkezler başta olmak üzere Dağıstanlı, Çeçen, Lazlar
gibi Kafkaslar’da yaşayan çoğu müslüman halklar takip etmiştir.
Kuzeyden alınan bu göçlerin yanısıra diğer bir önemli göç dalgasını ise Balkanlar’dan gelenler oluşturmaktadır. Balkanlar’dan gelen göç
dalgalarında, bu topraklara yüzlerce yıl önce yerleşmiş Türklerin yanısıra, bu bölgede yaşayan ve zaman içinde müslümanlaşmış Arnavut,
Boşnak, Pomak vb. diğer halklar da bulunmaktadır.
1850 ile 1914 yılları arasında Kırım, Kafkasya ve Balkanlar’dan Anadolu’ya göç edip yerleşen ve tamamına yakını müslüman olan göçmenlerin
sayısının yaklaşık altı milyon olduğu sanılmaktadır.
Bu üç bölgeden gelen kitlesel göç dalgaları, Osmanlı Devleti’nin ve sonrasında da Türkiye Cumhuriyeti’nin toplumsal yapısını büyük
ölçüde etkilemiştir.
İran, Azerbaycan ve Rusya’dan Anadolu’ya göçler olmuştur.
Güneyde ise zorunlu ya da gönüllü Arap göçleri gerçekleşmiştir.
Anadolu’ya göçler, Osmanlının son dönemindeki göçler kadar yoğun olmasa da, Cumhuriyet döneminde de devam etmiştir.
Bulgaristan ve Makedonya’dan gerçekleşen göçler Cumhuriyetin en önemli göçleri arasında yer almaktadır.
Ancak, bu göçler dışında Sovyetler Birliği ve İran’da yaşanan gelişmeler neticesinde de komşu ülkelerden önemli miktarda göç gerçekleşmiştir.
Cumhuriyet döneminde Türkiye, Asya’daki Türki Cumhuriyetlerde yaşayanlar açısından da önemli bir kaçış noktası görünümündedir.
Yurt dışına olan göçler
1915 Tehcir Kanunu ile 500 bin Ermeni ve 150 bin Asuri/Arami (Hakkari ve Mardin) göçü.
1923 Lozan Anlaşması ile Türk-Yunan Mübadelesi (yaklaşık 150 bin). Türkiye’den Yunanistan’a yapılan göç hareketi.
1948 İsrail Devleti’nin kurulması ile yaklaşık 30 bin kişi İsrail’e göç etmiştir.
1961 yılında Almanya ile Türkiye arasında iş gücü göçü imzalanmıştır (yaklaşık 1 milyon kişi). Fransa 56 bin, Avusturya 40 bin, Hollanda
25 bin Belçika 16 bin, İsviçre 10 bin kişi ile göç alan diğer Avrupa ülkeleridir.
1974’ten sonra 500 bin Türk Libya, Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Ürdün ve Kuveyt gibi Arap ülkelerine göç etmiştir.
1991 sonrasında SSCB’nin dağılması ile Rusya Federasyonu, Kazakistan, Özbekistan, Azerbaycan gibi ülkelere çok sayıda Türk işçisi
gitmiştir.
Yurt dışına verilen göç yaklaşık 1.5 milyon civarındadır.
Yurt dışından Türkiye’ye Olan Göçler
19. yüzyılda başlayan Osmanlı Devleti’nin küçülme süreci, temel olarak Rusya’nın Balkanlar, Kırım ve Kafkasya’daki ilerleyişi ve Osmanlı
Devleti’nin elinde bulundurduğu Balkanlardaki topraklarda birçok ulus devletin kurulması ile gerçekleşmiştir.
Anadolu’ya ilk kitlesel Türk/Müslüman göçmen akışının 1774 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında imzalanan Küçük Kaynarca Anlaşması’ndan
sonra yaşandığı görülmektedir.
1783-1922 yılları arasında tahmini 1.8 milyon Tatar Anadolu’ya göç etmiştir.
1859-1879 yılları arasında çoğunluğu Çerkez 1.5 milyon kişi,
1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra 1.5 milyon kişi,
1912-1913 Balkan Savaşı’ndan sonra 650 bin kişi,
1923-26 yılları arasında 355 635 Türk/Müslüman Yunanistan’dan Türkiye’ye,
1923-1951’e kadar Bulgaristan’dan 122 bin kişi,
1954 yılından sonra Yugoslavya’dan 115 bin kişi
1982’de 4000 Afgan göçmeni,
1989’da Bulgaristan’dan 300 bin kişi,
İran, Irak, Bosna-Hersek , Çeçenistan ve Çin’den (Doğu Türkistan’dan) gelen göçmenler sayılabilir.
Son dönemde çok sayıda Suriyelide Türkiye’ye gelmiştir.
379

BÖLÜM – 9
COĞRAFYA
Türkiye’nin Nüfus Özellikleri ve Nüfus Hareketleri
1. Türkiye nüfusunun yarıdan fazlası genç nüfustan oluşmaktadır.
Buna göre, Türkiye nüfusu ile ilgili aşağıdakilerden
hangisinin doğru olduğu söylenemez?
A) Demografik yatırımlar azdır.
B) Bağımlı nüfus fazladır.
C) Nüfus artış hızı yüksektir.
D) Kadın başına düşen çocuk sayısı Avrupa ülkelerine
göre fazladır.
E) Doğal kaynakları kullanma hızı fazladır.
2. Türkiye nüfusu 1927 ‘de 13,6 milyon kişi iken 2012 yılında
76 milyon kişiye ulaşmıştır. 85 yıllık süre içerisinde ülke
nüfusu 5 kattan fazla artmıştır. Bu da Türkiye nüfusunun
normalden daha fazla arttığını göstermektedir.
Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye nüfusunun hızlı
artmasının nedenlerinden biri olarak gösterilemez?
A) Doğurganlık hızının fazla olması
B) Sağlık ve beslenme koşullarının iyileşmesi
C) İşsizlik oranının fazla olması
D) Salgın hastalıkların önlenmesi
E) Yaşam düzeyinin yükselmesi
Palme Yayıncılık
Test
1
5. Türkiye’de kentlerde kadın nüfusu erkek nüfusundan az
iken, kırsal kesimde kadın nüfusu erkek nüfusundan fazladır.
Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kırsal kesimde erkek iş gücüne duyulan ihtiyacın
daha az olması
B) Göç hareketliliğini yapan daha çok erkek nüfus olması
C) Kentlerde kız çocuk ölümlerinin daha fazla olması
D) Kırsal kesimde iş gücü olarak kadın nüfusa daha
çok ihtiyaç olması
E) Kırsal kesimde kız çocuk doğumlarının fazla olması
6. Türkiye’de kent ve kır nüfusu dengeli olarak dağılmamıştır.
Aşağıdakilerden hangisi kır nüfusunun fazla olduğu
yerlerin genel özelliklerinden değildir?
A) Aile başına düşen çocuk sayısının fazla olduğu yerlerdir.
B) Devlet yatırımlarının yetersiz kaldığı yerlerdir.
C) İş olanaklarının yetersiz olduğu yerlerdir.
3. Türkiye’nin özel şartları göz önüne alındığında aritmetik
nüfus yoğunluğu fazla olan coğrafi bölgemiz
ile az olan coğrafi bölgemiz aşağıdakilerden hangisinde
doğru olarak verilmiştir?
En fazla
En az
A) Marmara Güneydoğu Anadolu
B) Ege Doğu Anadolu
C) Akdeniz İç Anadolu
D) Marmara Doğu Anadolu
E) Doğu Anadolu Karadeniz
4. Türkiye’de genç nüfusun genel nüfus içerisindeki
oranının yüksek olduğu bir ili için aşağıdakilerden
hangisi söylenemez?
A) Okur-yazar oranı düşüktür.
B) Aile başına düşen çocuk sayısı fazladır.
C) Tarım dışı ekonomik faaliyetler fazla gelişmemiştir.
D) İkinci ekonomik faaliyetler gelişmemiştir.
E) Demografik yatırımlara fazla ihtiyaç yoktur.
D) Gelir kaynaklarının yetersiz olduğu yerlerdir.
E) Kuru tarım yönteminin yaygın olduğu yerlerdir.
7. Türkiye’de 1980’li yılların başına kadar kırsal nüfus kentsel
nüfustan fazlayken bu dönemden sonra tersi olmuş
kentsel nüfus kırsal nüfusu geçmiştir. Bu durumun en
önemli nedeni kırsal kesimden kentlere olan yoğun göç
hareketidir.
Türkiye’de kentsel nüfusun en fazla Marmara
Bölgesi’nde, en az ise Karadeniz Bölgesi’nde olmasındaki
temel faktör aşağıda verilenlerden hangisinin
bu iki bölgedeki farklılığından kaynaklanmaktadır?
A) Doğurganlık hızları
B) İklim koşullarının farkı
C) Yer şekilleri
D) Sanayileşme hızları
E) Tarımsal nüfus yoğunlukları
380
1. A 2. C 3. D 4. E 5. B 6. E 7. D

8. Tarımla uğraşan nüfusun, tarım alanlarına bölünmesiyle
tarımsal nüfus yoğunluğu bulunur.
I
IV
II
Buna göre, yukarıdaki Türkiye haritasında numaralandırılarak
verilen alanların hangisinde tarımsal nüfus
yoğunluğu daha fazladır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
9. Aşağıdaki tabloda bazı kentlerin 2011 yılında aldıkları ve
verdikleri göç miktarları ile net göç durumları verilmiştir.
İller Aldığı göç Verdiği göç Net göç
İstanbul 384 535 354 074 30 461
Ankara 160 235 137 834 22 401
Şanlıurfa 31 890 44 878 - 12 988
Diyarbakır 30 789 47 575 - 16 786
Adana 45 927 59 294 - 13 367
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi söylenirse yanlış
olur?
A) Göçlerle gelen insan sayısının en fazla olduğu kent
İstanbul’dur.
B) Adana’dan göç edenlerin sayısı Diyarbakır’ın aldığı
göç miktarının yaklaşık iki katıdır.
C) Ankara’nın aldığı göç miktarı, Şanlıurfa, Adana ve
Diyarbakır’ın toplamda aldığı göçten fazladır.
D) İstanbul’un verdiği göç miktarı diğer illerin toplamda
verdiği göç miktarından daha fazladır.
E) Nüfus değişimi en az olan kent Ankara olmuştur.
V
III
Palme Yayıncılık
11. Türkiye nüfusunun yaş gruplarına göre dağılımı incelendiğinde
(2012 verilerine göre); toplam nüfusun 0-14 yaş
----- % 25.5’ini, 15 - 64 yaş ----- % 67.3’ünü, + 65 yaş ----
- % 7,2’sini oluşturmaktadır.
Buna göre, aşağıdaki sonuçlardan hangisi söylenemez?
A) Ülkenin toplam nüfusunun yaklaşık 1/3’ü bağımlı
nüfustan oluşmaktadır
B) Ülkenin toplam nüfusunun yarısından fazlası çalışabilir
nüfustan oluşmaktadır.
C) Ülkede toplam nüfus içinde tüketici nüfusun oranı
düşüktür.
D) Ülke nüfusunun yaklaşı 1/10’ununu yaşlı nüfus oluşturmaktadır.
E) Ülkenin toplam nüfusunun yaklaşık 1/4’ü genç nüfustan
oluşmaktadır.
12. Türkiye’de iç göçlerin bazıları mevsimlik olabildiği gibi
çoğunluğu süreklilik gösterir.
Buna göre, aşağıda verilen göç yönlerinden hangisi
süreklilik bakımından diğerlerinden farklılık gösterir?
A) Ardahan’dan İstanbul’a
B) Hakkâri’den Bursa’ya
C) Şanlıurfa’dan Ordu’ya
D) Gümüşhane’den Ankara’ya
E) Artvin’den Kocaeli’ne
13. Aşağıdaki illerin hangisinde nüfus artışında göçlerin
payı daha azdır?
A) İzmir B) Rize
BÖLÜM – 9 COĞRAFYA
10. İnsanların yaşadıkları yerden ayrılarak başka bir yere
gitmesine göç adı verilir. Göçlerin nedenleri doğal olabileceği
gibi beşeri faktörlerin de etkisi söz konusudur.
Aşağıdakilerden hangisi, Türkiye’de doğal faktörlerden
gerçekleşen göçlerin nedenlerinden biri olamaz?
A) Zaman zaman şiddetli depremlerin oluşması
B) Kuraklığın yaşanması
C) Heyelan olaylarının yaşanması
D) Sağlık ve eğitim hizmetlerinin yetersiz kalması
E) Sel ve su baskınları sonucu can ve mal kayıplarının
yaşanması
C) Bursa D) Ankara
E) Kocaeli
14. Türkiye’nin herhangi bir yöresinde tarımda çalışanların
oranı yıldan yıla azalırken sanayi ve hizmet sektöründe
çalışanların oranı sürekli artıyorsa, bu yöre
için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Nüüfusu aldığı göçlerle artıyordur.
B) Toplam nüfus içinde yaşlı nüfus oranı artıyordur.
C) Doğal kaynak kullanım hızı artmıştır.
D) Yöredeki yetiştirilen tarım ürünlerini diğer bölgelere
satıyordur.
8. C 9. E 10. D 11. C 12. C 13. B 14. E
381

BÖLÜM – 9
COĞRAFYA
Türkiye’nin Nüfus Özellikleri ve Nüfus Hareketleri
1. Türkiye’de köyden kente ve kentten kente göçlerin yaşanmasının
nedenlerinden biri de turizm olgusudur.
Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması, Akdeniz
ikliminin etki alanının genişliği ve tarihi zenginliklerinin
yoğunluğu, turizm faaliyetlerinin gelişmesini etkilemiştir.
Kıyı bölgelerine nüfusun bir bölümü çalışmak ve ekonomik
açıdan bir kazanç elde etmek için, diğer bir bölümü
ise dinlenmek ve eğlenmek için göç etmektedir.
Test
2
5. Aşağıdaki haritada bazı tarımsal nüfus yoğunluğunun
fazla olduğu bazı yerler gösterilmiştir.
Aşağıdaki merkezlerden hangisi turizm amaçlı iç
göç hareketliliğinin en fazla yaşandığı yerlere örnek
olarak gösterilebilir?
A) Antalya B) Tekirdağ
C) Sinop D) Trabzon
E) Artvin
2. Makineli tarım imkanlarının olmadığı ve emek gücü gerektiren
tarım alanlarında iş gücüne ihtiyaç duyulmaktadır.
Buna göre, aşağıda verilen illerden hangisi tarımsal
faaliyetlere dayalı mevsimlik iç göçü daha fazla almaktadır?
A) Balıkesir B) Kastamonu
C) Edirne D) Konya
E) Adana
3. Türkiye’de yağış miktarının yeterli olduğu yerler genel
olarak göç alır.
Palme Yayıncılık
Bu durum üzerinde aşağıda verilenlerden hangisi etkili
olmamıştır?
A) Yer şekillerinin engebeli olması
B) Yağış miktarının yeterli olması
C) Ekonomik yapının tarıma dayalı olması
D) Tarım alanlarının küçük ve parçalı olması
E) Tarımsal verimin çok yüksek olması
6. Bir yörede nüfus artışları, iş olanaklarının artışı ile sıkı
bir ilişki içinde ise bu yöreye çevreden göçler fazla olmaktadır.
Buna göre, paragrafta anlatılan durum aşağıdakilerden
hangisi için örnek oluşturmaz?
A) Bursa B) İzmir
Aşağıda verilen alanlardan hangisi bu genellemeye
uymaz?
A) İstanbul B) Antalya
C) İzmir D) Adana
E) Rize
4. Türkiye’de kırsal alandan kentlere doğru olan göç hareketliliği
kentlerin nüfus yapısında önemli değişimlere neden
olmuştur. Bu değişimler içinde en önemlilerinden biri
olan cinsiyet dengesidir. Kentlerde erkek nüfus artarken
kırsal kesimde erkek nüfus azalmıştır.
Buna göre, aşağıdaki kentlerden hangisinde erkek
nüfus kadın nüfustan daha fazladır?
A) Zonguldak B) Artvin
C) Rize D) Hakkâri
E) Bayburt
C) Kocaeli D) Antalya
E) Adıyaman
7. Köyden kente göçün bir diğer yönünü de itici faktörlerden
kaçış, bir başka ifadeyle kentlerin nüfusu kendisine
çekmesidir.
Aşağıdakilerden hangisi kırda yaşayan bir insanın
kente göç etme sebepleri arasında kentlerin çekicilik
özelliği olarak gösterilemez?
A) Tarım alanlarının miras yoluyla parçalanması
B) Yeni iş olanakları
C) Eğitim, sağlık ve diğer altyapı olanakları
D) Daha iyi bir yaşam kurma isteği
E) Kentte yaşamaya karşı duyulan özlem
382
1. A 2. E 3. E 4. A 5. E 6. E 7. A

8. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de kırsal alandan
kentlere doğru yapılan göçlerin nedenleri arasında
gösterilemez?
A) Kırsal kesimde hızlı nüfus artışı
B) Şehirlerde iş olanaklarının daha fazla olması
C) Şehir yaşantısının genç insanları kendine çekmesi
D) Gecekondulaşmanın fazla olması
E) Aileler ya da aile bireyleri arasında çıkan anlaşmazlıkların
olması
11. Nüfus artış hızına bağlı olarak bir ülke ya da kent nüfusunun
kaç yıl sonra iki katı olacağı hesaplanabilir. Bu hesaplama
sonrasında ortaya çıkan süre, o ülke nüfusunun
artış hızı hakkında net bilgi verir.
Buna göre, aşağıdaki merkezlerin sadece doğurganlık
hızları göz önüne alındığında hangisinde nüfusu
ikiye katlama hızı diğerlerine göre daha kısadır?
A) Kayseri B) Şırnak
C) Kocaeli D) Ankara
BÖLÜM – 9 COĞRAFYA
Nüfus
(Milyon)
80
70
60
Aşağıdaki grafikte Türkiye’de nüfus sayım yıllarındaki
nüfus artış hızı ve nüfus miktarı gösterilmiştir.
Nüfus artış hızı
(Binde)
80
70
60
E) Manisa
12. Fizyolojik nüfus yoğunluğu, bir ülkedeki genel nüfusun
tarım topraklarına oranını ifade eder. Tarım alanlarının
yeterli olmadığı ve toplam nüfusun fazla olduğu yerlerde
fizyolojik nüfus yoğunluğu artar.
50
40
30
20
10
0
1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000 2010
N ü f u s S a y ı m Y ı l l a r ı
9. ve 10. soruları yukarıdaki grafiğe göre çözünüz.
9. Buna göre aşağıdaki yorumlardan hangisi yapılamaz?
A) Türkiye’de ilk nüfus sayımı 1927 yılında, en son nüfus
sayımı ise, 2010 yılında yapılmıştır.
B) En düşük nüfus artışı %o 10.59 ile 1940-45 döneminde
olmuştur.
C) 1927 - 2010 yılları arasında nüfus artış hızı ve nüfus
yoğunluğu devamlı artmıştır.
D) Nüfus artış hızı 1980 ‘li yılların başında azalmıştır.
E) En fazla nüfus artış hızı 1955 - 1960 yılları arasında
olmuştur.
10. 1985 yılından itibaren nüfus artış hızında düşme başlamıştır.
Bu durumun nedenleri arasında aşağıdakilerden
hangisi gösterilemez?
A) Kırsal kesimden kentlere yoğun iç göçün yaşanması
B) Eğitim düzeyinin yükselmesi
C) Uzun yıllar sürdürülen aile planlamasına yönelik
olumlu sonuçların alınıyor olması
D) Ülkemizde ilerleyen sanayileşme ve şehirleşme faaliyetleri
E) Kadınların çalışma hayatına girmesi
50
40
30
20
10
0
Palme Yayıncılık
I
V
II
Haritada numaralandırılarak verilen alanların hangisinde
fizyolojik nüfus yoğunluğu daha fazladır?
A) I B) II C) III D) IV E) V
13. Aşağıda Türkiye’nin 2012 yılındaki nüfusunun yaş piramidi
gösterilmiştir.
Yaş Grubu
90+
85-89
80-84
75-79
70-74
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
6
Erkek
Nüfus Piramidi
2012
IV
III
Kadın
4 2 0 2
4
6
%
Nüfus piramidinden aşağıdakilerden hangisi hakkında
bilgi edinilemez?
A) Nüfusun cinsiyet durumu
B) Nüfusun yaş gruplarına göre dağılımı
C) Ortalama yaşam süresi
D) Nüfusun doğum ve ölüm oranları
E) Toplam nüfus miktarı
8. D 9. C 10. A 11. B 12. C 13. D
383

BÖLÜM – 9
COĞRAFYA
Türkiye’nin Nüfus Özellikleri ve Nüfus Hareketleri
1. Nüfusun ülke içinde yer değiştirmesine iç göç adı verilir.
Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de meydana gelen
iç göçün nedenleri arasında gösterilemez?
A) Sanayi tesislerinin (fabrikalar) kent içinde kalması
B) Tarım alanlarının miras yoluyla küçük parçalara ayrılması
C) Kırsal alanda iş olanaklarının yetersiz olması
D) Tarımda makineleşme
E) Eğitim hizmetleri, alt yapı hizmetlerinin yetersizliği
Test
3
4. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de meydana gelen
iç göçlerin özellikleri arasında gösterilemez?
A) Göçler iç bölgelerden kıyı bölgelere doğru olmaktadır.
B) Göçler en fazla kırdan şehire doğru yapılmaktadır.
C) Göçler genellikle doğudan batıya doğru olmaktadır.
D) Marmara ve Ege Bölgeleri en fazla göç alan sahalardır.
E) Göç eden nüfus okuma-yazma bilen ve ilkokul mezunu
durumundaki insanlardan oluşur.
2. Aşağıdakilerden hangisi kırsal alandan kentlere olan
göç hareketini durdurmak amacıyla alınabilecek önlemler
arasında gösterilemez?
A) Hayvancılık yapan işletmelerin ahır ve diğer barınak
sorunlarının çözümlenmesi gerekmektedir.
B) Tarım arazilerinin miras yoluyla küçülmesini önleyici
miras kanununda yapılması gereken düzenlemelerin
yapılması gerekmektedir.
C) Köylülerin piyasa ile uyumlu tarımsal ürünleri üretmesi
teşvik edilmelidir.
D) Köylerdeki geleneksel tarımsal ürün ve üretim metotları
yerine alternatif ürün ve üretim metotlarının
geliştirilmesi (organik tarım, arıcılık, su ürünleri, tıbbi
ve aromatik bitki yetiştiriciliği vs.) gerekmektedir.
E) Kırsal kesimde yaşayan insanlara ev sahibi olmaları
için ucuz ve uzun vadeli konut kredileri verilmelidir.
3. Türkiye’de bazı alanlarda tarımsal faaliyetlere ve turizme
bağlı olarak nüfus geçici olarak artar.
V
I
IV
II
III
Palme Yayıncılık
5. Karadeniz Bölgesi’ndeki toplam nüfus Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’ndeki toplam nüfustan fazla olmasına
karşın, aritmetik nüfus yoğunluğunun Güneydoğu
Anadolu Bölgesi’nden daha az olmasının nedeni
aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tarım alanlarının daha az olması
B) Bölge dışına fazla göç vermesi
C) Yüz ölçümünün daha küçük olması
D) Yer şekillerinin daha engebeli olması
E) Tarım ürünleri çeşitliliğinin daha az olması
6. Türkiye’de bölgeler arasında ekonomik faaliyetlerin farklılık
göstermesi nüfusun yıl içinde geçici de olsa yer değiştirmesine
neden olmaktadır.
Aşağıda verilenlerden hangisi, Türkiye’de nüfusun
mevsimlik olarak yer değiştirmesine neden olan
ekonomik faaliyetlerden biri değildir?
A) Yaylacılık faaliyetleri
B) Turizm faaliyetleri
C) Tarımsal faaliyetler
D) İnşaat sektörü
E) Besi ve ahır hayvancılığı
Türkiye haritasında numaralandırılarak verilen alanların
hangilerinde, yaz mevsiminde yukarıdaki nedenlere
bağlı olarak nüfus en fazla artış gösterir?
A) I ve II B) I ve IV
C) II ve III D) III ve IV
E) IV ve V
7. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de kentleşmenin
hem nedeni hem de sonucu olarak gösterilebilir?
A) Gecekondulaşmanın artması
B) Nüfus artışı
C) İş günün artması
D) İstihdamın artması
E) Alt yapı yetersizliğinin artması
384
1. A 2. E 3. A 4. B 5. C 6. E 7. B

8. Aşağıdaki grafikte, 1927 ile 2010 yılları arasındaki kırsal
ve kentsel nüfus oranları gösterilmiştir.
Türkiye’de kentsel ve kırsal nüfusun yıllara göre dağılımı
1927 1940
Kent
1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010
Kır
%
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
11. Aşağıdaki grafiklerde, Türkiye’de 1980 ve 2010 yıllarındaki
aktif nüfusun ekonomik faaliyet kollarına göre dağılımı
gösterilmiştir.
Sanayi
Sanayi
Hizmet % 11.6
% 26.2
% 28.4
1980
2010 Tarım
Tarım
% 60.0
Hizmet
% 48.6
% 25.2
BÖLÜM – 9 COĞRAFYA
Grafikteki bilgilere göre, aşağıdakilerden hangisi kesin
bir yargı olmaz?
A) 2010 yılında tarım dışı etkinlikler gelişme göstermiştir.
B) 1950 2010 yılları arasında kırsal nüfusda hızlı bir
azalış görülmektedir.
C) 2010 yılında şehirli nüfusun fazla olmasında yurt dışından
gelen insanlarımızın etkisi büyüktür.
D) 1950 ‘den sonra şehir nüfusu artmaya başlamıştır.
E) 1927 yılında sanayi sektörü çok gelişmemiştir.
9. Türkiye’de İstanbul ve yakın çevresi aşırı nüfuslanma
özelliği göstermektedir.
Aşağıdaki yargılardan hangisi İstanbul ve yakın çevresinin
aşırı nüfuslandığını en iyi anlatan ifadedir?
A) Nüfus artış oranının Türkiye ortalamasının üzerinde
olması
B) Eğitim ve sağlık sorunlarının halledilmemiş olması
C) İstanbul ilinin yüz ölçümünün küçük, nüfusun fazla
olması
D) Bölgenin doğal kaynaklarının, ilin nüfusuna yetecek
miktarda olmaması
E) Ekonomik gelişmişliğin yeterli seviyede olmaması
Palme Yayıncılık
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi grafiklere bakılarak
söylenemez?
A) Sanayide çalışanların oranı bir kattan fazla artmıştır.
B) Türkiye’de grafiklerde verilen yıllar arasında hizmet
sektöründe istihdam edilen insan sayısı artmıştır.
C) 1980 yılında sanayi ve hizmet sektörlerinde faaliyet
gösteren nüfusun toplam oranı tarımdan azken 2010
yılında fazla olmuştur.
D) Verilen yıllar arasında sanayi ve tarım sektöründe
çalışan nüfusun oranları zıt değişim göstermiştir.
E) Sanayi sektöründe çalışan nüfusun oranı her dönem
en az olmuştur.
12. Aşağıdaki grafikte, Türkiye’deki bir yörenin nüfusunun
mevsimsel olarak dağılışı gösterilmiştir.
İlkbahar
Kış
Yaz
Sonbahar
10. Türkiye’de nüfusun sayıca kalabalık olmasının
olumsuz sonuçlarını azaltmak için aşağıdaki önlemlerden
hangisi en etkili olur?
A) Tarımsal geliri arttırmak
B) Doğal kaynakları en verimli şekilde kullanmak
C) Okur - yazar oranını arttırmak
D) Sağlık hizmetlerini geliştirmek
E) Ulaşım olanaklarını arttırmak
Grafikteki nüfus bilgilerine uymayan yöre aşağıdakilerden
hangisidir?
A) Yusufeli B) Çeşme
C) Fethiye D) Kaş
E) Bodrum
8. C 9. D 10. B 11. B 12. A
385

BÖLÜM – 9
COĞRAFYA
13. Aşağıdaki grafiklerde en çok kentsel nüfus ve kırsal nüfusa
sahip iki bölge gösterilmiştir.
%
100
80
60
40
20
0
I. bölge
Kentsl Nüfus
%
100
80
60
40
20
0
II. bölge
Kırsal Nüfus
Bölgelerin doğru sıralanışı aşağıdaki seçeneklerin
hangisinde verilmiştir?
I. bölge II. bölge
A) Marmara Karadeniz
B) Ege Doğu Anadolu
C) Akdeniz İç Anadolu
D) Marmara Doğu Anadolu
E) Doğu Anadolu Karadeniz
14. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye nüfus özellikleri
için doğru değildir?
A) Türkiye nüfusu içinde okuma-yazma bilenlerin sayısı
giderek artmaktadır.
B) Türkiye aşırı nüfuslanmış bir ülkedir.
C) Nüfus özellikle iç bölgelerde ve bu alanların kırsalında
yaşamaktadır.
D) Kırsal kesimde doğurganlık hızı daha fazladır.
E) Türkiye’de doğal nüfus artışı her geçen yıl düşmektedir.
Palme Yayıncılık
16. Aşağıda verilen nüfus piramitlerinden hangisi 2010
yılı Türkiye yaş piramidine aittir?
Yaş Grubu
75 +
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
A) Yaş Grubu B)
Erkek
%
Kadın
10 5
0 5
10
Yaş Grubu
Yaş Grubu
75 +
70-74
75 +
C)
D)
70-74
70-74
65-69
65-69
60-64
60-64
55-59
55-59
Erkek
Kadın
Erkek
Kadın
50-54
50-54
45-49
45-49
40-44
40-44
35-39
35-39
30-34
30-34
25-29
25-29
20-24
20-24
15-19
15-19
10-14
10-14
5-9
5-9
0-4
0-4
10 5
0 5
10 10 5
0 5
10
%
%
Yaş Grubu
75+
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
E)
Erkek
75 +
70-74
65-69
60-64
55-59
50-54
45-49
40-44
35-39
30-34
25-29
20-24
15-19
10-14
5-9
0-4
Erkek
10 5
0 5
10
%
Kadın
10 5
0 5
10
%
17. Aşağıdakilerden hangisi Türkiye’de belirli dönemlerde
yapılan nüfus sayımlarının amaçları arasında yer
almaz?
A) Doğal kaynak kullanımını planlamak
B) Konut sayısını ve tipini bilmek
C) Ülke nüfusu tespit etmek
D) Demografik yatırımları planlama
E) Nüfus hareketlerini takip etmek
18. Aşağıdaki grafiklerde, doğum ve ölüm oranları verilen
bölgelerden hangisindeki nüfus artışında bölgeye
yapılan göçlerin etkisi en fazladır?
Kadın
15. Aşağıdaki haritada bazı yerler gösterilmiştir.
I
III
(‰)
50
40
30
20
A) B) C)
(‰)
50
40
30
20
(‰)
50
40
30
20
IV
II
V
Buna göre, haritada numaralandırılarak verilen yerlerden
hangisinin, bulunduğu coğrafi bölgenin en
seyrek nüfuslanmış yerlerinden biri olduğu söylenemez?
10
0
(‰)
50
40
30
20
D)
10
0
(‰)
50
40
30
20
E)
10
0
Doğum
Ölüm
A) I B) II C) III D) IV E) V
10
0
10
0
Nüfus artış
oranı
386
13. A 14. C 15. C 16. E 17. B 18. C