tez bitirme

Kocaeli Üniversitesi 

Kocaeli Sağlık Bilimleri Fakültesi Sosyal Hizmet Bölümü 

LİSE SON SINIF ÖĞRENCİLERİNİN MESLEK 

SEÇİMİ İLE UMUTSUZLUKLARI ARASINDAKİ 

İLİŞKİ 

Araştırma Grubu 

Abdulkadir BULĞAY 

Savaş İLGÜN 

Abdullah İMAM 

Ayşe PUSA 

Sema TANIŞ 

Eğitsel Yönetici 

Öğr. Gör. Elvan ATAMTÜRK 

SHB 308 Sosyal Hizmet Araştırması Uygulaması I ve SHB 401 Sosyal Hizmet 

Araştırması Uygulaması II Dersleri Kapsamında Gerçekleştirilen Araştırmanın 

Raporu Olarak Hazırlanmıştır. 

KOCAELİ 

Aralık 2017

TEŞEKKÜR 

Öncelikli olarak araştırmamızın gerçekleşmesinde bizi her zaman destekleyen, 

çalışmayı büyük bir özenle ve özveriyle değerlendiren, kıymetli önerilerini açıklıkla 

paylaşan tez danışmanımız Öğr. Gör. Elvan ATAMTÜRK’e; 

Araştırma öncesinde ve araştırma sürecinde desteklerini bizlerden esirgemeyen çok 

değerli hocalarımız Prof.Dr. Yüksel Baykara ACAR ve Prof.Dr. Hakan ACAR’a; 

Araştırmanın yapılması için gerekli izinleri sağlayan İzmit İlçe Milli Eğitim 

Müdürlüğüne ve verilerin toplanma sürecinde bize destek olan İzmit Lisesi, Şehit Özcan 

Kan Fen Lisesi, Namık Kemal Anadolu Lisesi, Mimar Sinan Anadolu Lisesi ve 24 

Kasım Anadolu Lisesi müdürlerine; 

Son olarak bizlerden bütün hayatı boyunca emeklerini, sevgilerini, desteklerini 

esirgemeyen, her anımızda varlıklarını hissettirerek bizleri bugünlere getiren, bizlerin en 

iyi yerlerde olmamız için çaba gösteren BULĞAY, İLGÜN, İMAM, PUSA VE TANIŞ 

ailelerine; 

sonsuz teşekkürlerimizi sunarız. 

i

ÖZET 

Bu araştırmanın genel amacı, lise son sınıf öğrencilerinin meslek seçimi ve 

umutsuzlukları arasındaki ilişkinin incelenmesidir. 

Bu çalışma betimsel bir çalışmadır. Araştırmanın örneklemini İzmit ilçesinde bulunan 

24 devlet lisesinden rastgele örneklem yöntemi ile seçilen 5 lisede öğrenim gören lise 

son sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmada veriler, sosyo-demografik bilgilerin 

yer aldığı Ön Bilgi Formu, Beck Umutsuzluk Ölçeği ve Mesleki Karar Verme 

Envanterini içeren üç veri toplama aracı kullanılarak elde edilmiştir. 

Araştırmaya katılan öğrencilerin ailelerin gelir düzeyi incelendiğinde, orta düzeyde 

gelire sahip ailelerin büyük bir orana (%86.0) sahip olduğu dikkat çekmiştir. Bununla 

birlikte öğrencilerin büyük bir bölümünün çekirdek aile yapısına sahip (%89.1) olduğu 

görülmüştür 

Elde edilen verilerin istatistiksel analizlerinde, çoklu gruplarda Kruskall Wallis H testi 

ve ikili gruplarda Mann-Whitney U testi kullanılmıştır. Edinilen tüm sonuçlar için 

anlamlılık değeri p

ABSTRACT 

The general aim of this research is to examine the relationship between the choice of 

profession and the desperation of senior high school students. 

This is a descriptive study. The sample of the research consists of 5 senior high school 

students selected by random sample method from 24 state high schools in İzmit. In the 

study, data were obtained using three data collection tools including the Preliminary 

Information Form with socio-demographic information, the Beck Hopelessness Scale, 

and the Vocational Decision Making Inventory. 

When the level of income of the families of the students participating in the survey is 

examined, it is noticed that families with a moderate level of income have a large 

percentage (86.0%). Nevertheless, it was seen that most of the students had a core 

family structure (89.1%). 

Kruskall Wallis H test was used in multiple groups and Mann-Whitney U test was used 

in statistical analysis of the obtained data. Statistical significance was accepted when the 

significance level was p

İÇİNDEKİLER 

TEŞEKÜRLER….……………………………………………………………………..i 

ÖZET…………………...………………………………………….…………………..ii 

İÇİNDEKİLER…………………...…………..………………………………………..iv 

TABLOLAR DİZİNİ………………………………………..………………………....vi 

BÖLÜM 1 

GİRİŞ………………………….………………………………………………………..1 

1.1 GENÇLİK………………...………………………………………………………...2 

1.1.1 GENÇLİK ÇAĞININ TEMEL ÖZELLİKLERİ……………………......……3 

1.1.2 UMUT VE UMUTSUZLUK KAVRAMLARI…………………….………...7 

1.1.2.1 UMUT…………….………………….………………………………....7 

1.1.2.2 UMUTSUZLUK…………………………..…………………………....8 

1.1.2.3 GENÇLİKTE UMUT VE UMUTSUZLUK……….…………….........11 

1.1.3 UMUTSUZLUĞUN NEDENLERİ…………………………………….......13 

1.1.4 UMUTSUZLUĞUN ETKİ VE SONUÇLARI……………………………..14 

1.1.4.1 DEPRESYON…………………………………….……..…………….15 

1.1.4.2 İNTİHAR………………………………………….……..……………16 

1.1.4.3 MADDE BAĞIMLILIĞI……………………………………………...17 

1.1.4.4 YIKICILIK……………………………………………………….…....18 

1.1.5 GENÇLERDE MESLEK SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER.……….19 

1.1.5.1 MESLEK SEÇİMİNDE YETENEĞİN ROLÜ......................................19 

1.1.5.2 İLGİLERİN MESLEK SEÇİMİNDEKİ ROLÜ ………………….......21 

1.1.5.3 MESLEKİ REHBERLİK VE MESLEK SEÇİMİ…………..………...22 

1.1.5.4 CİNSİYET VE MESLEK SEÇİMİ……...…………………………….23 

1.1.5.6 AİLENİN MESLEK SEÇİMİNE ETKİSİ………………………….....24 

1.1.6 GENÇLER VE SOSYAL HİZMET UYGULAMALARI……….…………25 

1.1.6.1 OKUL SOSYAL HİZMETİ……………………………………….…..28 

1.1.7 ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ…………………………………………....30 

1.1.8 ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ………………………………………………...31 

1.1.9 ARAŞTIRMANIN AMACI……………………………………………..….32 

1.1.10 ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI…………………………………....33 

1.1.11 TANIMLAR…………………………………………………………….…33 

iv

1.1.12 YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR……………………………………………....33 

BÖLÜM II 

YÖNTEM 

2.1 ARAŞTIRMANIN MODELİ..................................................................................36 

2.2 EVREN VE ÖRNEKLEM......................................................................................36 

2.3 VERİ TOPLAMA ARAÇLARI..............................................................................36 

2.4 VERİ TOPLAMA SÜRECİ....................................................................................36 

2.5 VERİLERİN ANALİZİ...........................................................................................36 

2.6 SÜRE VE OLANAKLAR.......................................................................................37 

2.7 BULGULAR……....................................................................................................38 

2.8 SONUÇ VE ÖNERİLER…….................................................................................52 

2.8.1 TARTIŞMA VE SONUÇ…………………………………………...............52 

2.8.2 ÖNERİLER....………….……………...........................................................55 

KAYNAKÇA…………..……………………………………………………....…......57 

EKLER..........................................................................................................................63 

EK 1. ÖN BİLGİ FORMU……...............................................................................63 

EK 2. MESLEKİ KARAR VERME ENVANTERİ.................................................64 

EK 3. BECK UMUTSUZLUK ÖLÇEĞİ…..............................................................65 

v

TABLOLAR DİZİNİ 

Sayfa 

Tablo 1 Örneklemi Oluşturan Bireylerin Bazı Değişkenleri ve 

Sosyo-Demografik Özellikleri………………………………………………………. 38 

Tablo 2 Mesleki Karar Verme Envanteri ile Beck Umutsuzluk Ölçeği 

Korelasyon Testi Sonucu……..……………………………………………………….40 

Tablo 3 Mesleki Karar Verme Envanteri ve Beck Umutsuzluk Ölçeği 

Güvenilirlik Testi Sonucu………………………………………………………….....40 

Tablo 4 Mesleki Karar Verme Envanterinin Yaşa Göre 

Kruskall Wallis H Testi Sonucu……………………………………………………...40 

Tablo 5 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Yaşa Göre 

Kruskall Wallis H Testi Sonucu…….………………………………………………..41 

Tablo 6 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Cinsiyete Göre Mann-Whitney U 

Testi Sonucu………………..………………………………………………………….41 

Tablo 7 Mesleki Karar Verme Envanterinin Cinsiyete Göre 

Mann-Whitney U Testi Sonucu……………………...……………………………….42 

Tablo 8 Mesleki Karar Verme Envanterinin Okul Türüne Göre 

Kruskall Wallis H Testi Sonucu………..…………………………………………….42 

Tablo 9 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Okul Türüne Göre Kruskall 

Wallis H Testi Sonucu……….………………………………………………………..43 

Tablo 10 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Gelir Düzeyine Göre Kruskall 

Wallis H Testi Sonucu…………..…………………………………………………….43 

Tablo 11 Mesleki Karar Verme Envanterinin Gelir Düzeyine Göre 


Tablo 12 Mesleki Karar Verme Envanterinin Çocuk Sayısına Göre 


Tablo 13 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Çocuk Sayısına Göre Kruskall 

Wallis H Testi Sonucu….……………………………………………………………..44 

Tablo 14 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Anne Eğitim Düzeyine Göre 


Tablo 15 Mesleki Karar Verme Envanterinin Anne Eğitim Düzeyine 

Göre Kruskall Wallis H Testi Sonucu……………………………………………….45 

vi

Sayfa 

Tablo 16 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Baba Eğitim Düzeyine Göre 

Kruskall Wallis H Testi Sonucu.................................................................................46 

Tablo 17 Mesleki Karar Verme Envanterinin Baba Eğitim Düzeyine 

Göre Kruskall Wallis H Testi Sonucu…………………………………………….…46 

Tablo 18 Mesleki Karar Vermenin Ailenin Yaşadığı Yere Göre 

Kruskall Wallis H Testi Sonucu……...………………………………………………47 

Tablo 19 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Ailenin Yaşadığı Yere Göre 


Tablo 20 Mesleki Karar Verme Envanterinin Aile Tipine Göre 

Mann-Whitney U Testi Sonucu…….………………………………………………...48 

Tablo 21 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Aile Tipine Göre 

Mann-Whitney U Testi Sonucu…………………………………………...................48 

Tablo 22 Mesleki Karar Vermenin Anne-Baba Birlikteliğine Göre 

Kruskall Wallis H Testi Sonucu………………………………………………..…….48 

Tablo 23 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Anne-Baba Birlikteliğine 

Göre Kruskall Wallis H Testi Sonucu...……………………………………………..49 

Tablo 24 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Bölüme Göre Kruskall 

Wallis H Testi Sonucu………………………………………………………………...49 

Tablo 25 Mesleki Karar Verme Envanterinin Meslek Alanına 

Göre Kruskall Wallis H Testi Sonucu……………………………………………….50 

Tablo 26 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Meslek Alanı Göre Kruskall 

Wallis H Testi Sonucu………………………………………………………………...51 

vii

BÖLÜM I 

GİRİŞ 

İnsanlar hayatlarını iyi bir şekilde sürdürebilmek için maddi ve manevi anlamda bazı 

şeylere ihtiyaç duyarlar. Hayatta hepimiz bir meslek sahibi olma, bir iş yapma ve etkin 

olma gereksinimi içerisindeyiz. Çünkü insan ile yaşam arasındaki döngüyü sağlayan en 

güçlü bağ meslek hayatıdır. İnsanlar meslek seçimi yaparken ilgili oldukları meslekleri 

tüm yönleriyle araştırmalı, kendi ihtiyaçları, beklentileri ve yetenekleri doğrultusunda 

karar vermelidirler. Bu kararın insan yaşamında son derece büyük bir önemi vardır. Bu 

sebeple meslek seçimi insan yaşamında önemli bir dönüm noktasıdır. Bireyin doğru ve 

uygun bir seçim yapabilmesi için öncelikle kendisini tanıması, değer ve beklentilerinin 

farkında olması; daha sonra seçmek istediği mesleğin çalışma koşullarını, gerektirdiği 

nitelikleri, iş olanaklarını ve kazancını bilmesi gerekir. Mesleğin özellikleri ile bireyin 

kendi özelliklerinin benzerlik gösterdiği alanda karar vermek doğru bir kararın ilk 

aşaması olacaktır. Bireyin seçeceği meslekten doyum sağlaması bireyin yaşamında 

kendine saygı duyması ve hayatından memnun olması ile yakından ilişkilidir. 

Meslek seçiminin temel olarak başlangıcı gençlik dönemidir. Gençlik dönemi insan 

hayatının karmaşık dönemlerinden biridir. Gençlik döneminin vermiş olduğu bu 

karmaşıklıktan ötürü gençler doğru seçimler yapmakta zorlanır ve çoğu zamanda 

umutsuzluk hissine kapılırlar. Umutsuzluk hissi, bireyin seçeneklerinin sınırlı olduğu, 

seçme özgürlüğünün bulunmadığı durumlarda ortaya çıkmakta ve kişinin amacına 

ulaşabilme ihtimalini düşürmektedir. Gençlerin bu süreçte umutsuzluk hissine 

kapılmadan ilgi ve yeteneklerine göre en doğru kararları vermeleri gerekir. Umutsuz 

gençler toplumsal hayattan kopar ve kendilerini yalnız hissederler. Ayrıca umutsuz 

gençlerde depresyon, intihar eğilimi, madde ve alkol bağımlılığı gibi olumsuz 

davranışlar görülür. 

Günümüzde gençler meslek seçimi yaparken rehberlik hizmetleri ve aile tarafından 

doğru şekilde desteklenmeli ve motivasyonları artırılmalıdır. Eğer gençler bu şekilde 

doğru yönlendirilmezlerse kişisel kararlarını vermekte zorluklar yaşayıp toplumsal 

açıdan çeşitli sorunlarla karşılaşırlar. 

1

1.1 GENÇLİK 

Gençlik kavramı her ne kadar geçmişten günümüze var olmuş olsa da çeşitli toplumlar, 

kültürler ve gruplar tarafından farklı algılanmıştır. Gençlik dönemi özellikleri itibariyle 

çok değişken bir yapıya sahiptir. Bu değişkenlik gençlik döneminin genel olarak 

tanımlanmasını güçleştirmiştir. Bunun üzerine gençlik döneminin özelliklerinden 

(fiziksel, psikolojik, ekonomik, sosyal) bazıları göz önünde bulundurularak çeşitli 

tanımlar yapılmıştır. 

Birleşmiş Milletler (BM) tarafından yapılmış olan tanımına göre genç “15-25 yaş 

aralığında bulunan, öğrenimine devam eden, hayatını kazanmak için çalışmayan ve ayrı 

bir konutu bulunmayan kişidir” (Yörükoğlu,1986: 375). BM yapmış olduğu bu tanımda 

gençlik dönemini ekonomik ve sosyal açıdan bağımsız olmayan ve kendi ayakları 

üzerinde duramayan kişi olarak tanımlamıştır. 

UNESCO tarafından yapılmış olan tanımda ise gençlik, sürekli değişim içerisinde olan 

heterojen bir grup olarak tanımlanmıştır. Yaş aralığı olarak ise UNESCO Birlermiş 

Milletler tarafından tanımlanan 15-25 yaş aralığını kabul etmiştir. Her ne kadar 

uluslararası örgütler gençlik kavramı ile ilgili genel tanımlar yapmış olsa da gençlik 

kavramı farklı toplumlarda fiziksel ve çevresel faktörlerin etkisi ile değişik şekillerde 

algılanmıştır. 

Örneğin gençlik dönemi batı dillerinde adölesan (adolescence) olarak yani büyüme 

anlamında kullanmıştır. Kelime anlamı olarak da büyüme belli bir yaş aralığını 

belirtmediği için gençlik dönemi bir süreci ifade etmektedir. Bu süreç çocukluk 

döneminden yetişkinliğe bir geçiş olarak tanımlanabilir. Gerek uluslararası örgütlerin 

yapmış olduğu tanımlar gerekse toplumda genel kabul görmüş algılar göz önünde 

bulundurulduğunda gençlik dönemi bireyin fiziksel, psikolojik, ekonomik ve sosyal 

açıdan gelişimini ifade eder. Kişi bu dönemde fiziki, psikolojik ve sosyal açıdan 

gelişimini büyük oranda tamamlar. 

Gençlik dönemi ile ilgili yapılmış olan bu tanımlar gençliği dönemsel ve yaş aralığı 

bakımından genel hatlarıyla tanımlamaktadır. Ancak gençlik dönemi aşamaları 

incelendiğinde bu dönemin çok daha karmaşık bir yapıya sahip olduğu görülmektedir. 

Gençlik çağı başlangıç yaşı bu alandaki karmaşık konulardan biridir. Bu konu ile ilgili 

çeşitli yaş aralıkları ileri sürülmüştür. Ama genel kabul gören tanıma göre ise gençlik 

2

çağı başlangıcı ergenlik dönemi belirtisi olarak da kabul edilen buluğ çağı evresidir. 

"Ülkemizde buluğa eriş yaşının kızlarda en erken 10, en geç 18; erkeklerde ise en erken 

9 en geç 19 olduğu yapılan bir araştırma sonucunda tespit edilmiştir" (Hökelekli,2005: 

266). 

Genellikle ilk ergenlik belirtileriyle başlayan gençlik dönemi, büyümenin durmasına 

kadar sürer. Bu alandaki yapılmış araştırmalarda gençlik çağı belli aşamalar şeklinde 

incelenmiştir. Yörükoğlu gençlik dönemi aşamalarını şu şekilde kategorize etmiştir: 

"Gençlik çağında hızlı büyüme ve cinsel uyanışın olduğu 12-15 yaşları arası ergenlik ya 

da ilk gençlik olarak bilinir. Bu evre olumsuz davranış ve tepkilerin yoğun olduğu bir 

evredir. 15-17 yaşları arası, kendine güvensizliğin ve çekingenliğin belirgin olduğu 

delikanlılık evresidir. 17-21 yaşları arası kendine güven, caka ve gösterişin ağır bastığı 

gençlik evresi, 21-25 yaşları arası ise uzamış genlik ya da üniversite gençliği olarak 

tanımlanmıştır"(Yörükoğlu, 2007:3). Yapılmış olan tanımda da görüldüğü gibi gençlik 

çağının her evresinin kendine özgü gelişim özellikleri vardır. 

Gençlik dönemi kavramı içerisinde yer alan fiziksel, zihinsel, duygusal gelişim 

dönemlerini kesin hatlarıyla birbirinden ayırmak ve belli bir yaş sınırlaması getirmek 

güç görünse de gençlik dönemini yaş dönemleri olarak ele alıp incelemek daha yararlı 

olabilmektedir. 

1.1.1 GENÇLİK ÇAĞININ TEMEL ÖZELLİKLERİ 

Ergenliğe giriş gençlik döneminin başlangıcı olarak da kabul edilmektedir(12-15). 

Gençlik döneminin ilk aşaması olan bu dönem çocukluk dönemi özelliklerinin azalmaya 

başladığı ve çocukluk dönemine göre daha zor geçen stresin, çatışmanın olduğu ergenlik 

döneminin başlangıcıdır. 

Bu dönemde daha çok fiziksel anlamda gelişmeler görülür. Temel özellikleri 

bakımından birincil cinsiyet özelikleri ve ikincil cinsiyet özelikleri ortaya çıkar. Bu 

dönemde hızlı fiziksel değişiklikler görülür organların büyümesi, gövdede kıllanma, 

hızlı boy atma gibi özellikler kendini gösterir. Erkekler ve kızlar arasında bu gelişim 

evresinde çeşitli farklılıklar görülür. Erkeklerde ses değişir ve kalınlaşır, kızlarda 

göğüsler gelişir ve gövdede yağlanmalarla ile kadın görünümü ortaya çıkar. Ergenlik 

döneminin başlangıcı olarak kabul edilen "buluğa erme" kızlarda daha erken başlar. 

3

Gerek erkeklerde gerekse kızlarda ergenlik dönemine başlama yaşı farklılıklar 

göstermektedir. Ortalama iki üç yıl süren ergenlik gelişmesi ile bu dönemde cinsel 

bakımdan olgunluk tamamlanmış olur. Ancak büyüme gençlik çağının sonlarına kadar 

yavaş da olsa devam eder. 

Gerek fizyolojik gerekse psikolojik değişmelerin çok çabuk oluştuğu bu dönemde, buna 

bağlı olarak ortaya çıkan yeni duygu ve dürtüler de genci çoğu kez ansızın yakalar 

(Peker, 2003: 106). Bu durumdan dolayı birey ailesi ve toplumla karşı karşıya gelir ve 

bunun sonucunda bir takım uyum problemleri başlar. 

Genç bazı konularda oldukça hassaslaşabilir ve kendisine yönelik yapılan eleştirilerden 

hoşlanmayabilir. Bu dönemde birey ailesinden bağımsız olmak ve kendi kararlarını 

kendisi almak ister. Topluma karışıp aileden uzaklaşma uğraşı içerisindedir, bu aynı 

zamanda kendisine bir kimlik geliştirme çabasıdır. Arkadaş ilişkileri yine bu dönemde 

önem kazanır kişi arkadaş grubu içerisinde kendini ispatlama ve risk alma davranışları 

gösterebilir bu tarz davranışlar gencin suç işleme ve madde bağımlılığı riskini arttırır. 

Ayrıca ergenliğe giriş ve ilk gençlik çağı olarak nitelendirilen bu çağda kişi fiziksel 

büyüme sonucu karşı cinse ilgi duymaya başlar. Karşı cinsle iletişime geçme ve 

cinselliğin olduğu bu dönemde kişi kendi beden imajı ile ilgili olumsuz yargılara 

kapılabilir. Bir yandan da ergende görülen zihinsel gelişmelerin etkisi ile öğrenmiş 

olduğu bir takım yargıları eleştirip sorgulamaya başlar. “Büyüklerin sözleri ile 

davranışları arasındaki tutarsızlıkları tespit edip eleştirirler”(Bilgin, 1991: 75). İlk 

gençlik çağının iki belirgin özelliği, bilgiye düşkünlük ve fiziksel gücün dorukta 

oluşudur. Ancak ilk gençlik çağının bilgiye düşkünlüğü ve bilgiyi alışı çocukluk 

çağında olduğu gibi duygusal değil zihinseldir. 

Bu dönemin bir başka özelliği ise gençlerin içlerinden dışarı vuran fiziksel güçlerini 

denemek için karşı konulmaz bir istek duymalarıdır. Ölçüsüz hareketler yapmalarının 

sebebi bu gücü henüz tanımamaları ve kontrol edememeleridir. Onun için ilk gençlik 

çağı çocuklarından hiçbir zaman yetişkin davranışı beklenmemelidir. Çünkü onlar 

isteseler de bunu başaramazlar (Bilgin, 1991: 74). 

Bireyin ilk gençlik döneminde başlayan biyolojik, psikolojik ve sosyal değişimler 

gençliğin bir sonraki aşaması olan orta gençlik döneminde devam eder. Orta yetişkinlik 

dönemi bu gençlik döneminin en kritik safhalarından biridir çünkü ilk yetişkinlikle 

4

gelen değişiklikler daha yoğun hissedilmekte ve artarak devam etmektedir. Bu dönem 

genel olarak15-17 yaş aralığını kapsar. Orta yetişkinlik döneminde fiziksel olarak boy 

ve kilo artar, kas ve kemik gelişiminde belirgin gelişmeler görülür. Bu dönem oldukça 

karmaşık ve fırtınalı bir dönemdir. Kişi kendisi ve çevresi ile sürekli bir çatışma 

içerisindedir. Birey bu uyumsuzluklar ve çatışmalar sonucunda çevresinden 

uzaklaşabilmektedir. 

Orta gençlik dönemi aynı zamanda duygusal artışın en fazla olduğu dönemdir. 

Davranışlardaki kontrolsüzlük ve duygusal karmaşaların etkisi ile bu dönemde 

dengesizlik son halini almıştır. “Bu dönemde gencin derslere ilgisi azalmış, çalışma 

düzeni bozulmuş ve istekleri artmıştır. Kendisine tanınan hakları yetersiz bulur, evdeki 

kuralların sıklığından ve çokluğundan yakınır, ana-baba uyarılarına tepki gösterir 

dağınık ve savruk olur, oburlaşır, fiziğe, giyime ve süse düşkünlük gösterir” 

(Yörükoğlu, 1986:375-376). 

Bu dönemde genç ailesi ile değer çatışması içerisine girebilir. Aile çocuklarına belli 

değerleri benimsetmeye çalışır, genç ise dönemin özelliklerinin etkisiyle ailesinin bu 

isteklerini reddeder çünkü bu dönem bağımsız olmanın ve başkaldırının sık görüldüğü 

bir dönemdir. 

Genç bir yanda da toplumsal olaylara ilgi göstermeye başlar. Hakkında bilgi sahibi 

olmadığı bazı görüşleri çok çabuk benimser ve savunabilir. Kendisinden büyük kişilerle 

tartışma ve onları eleştirme eğilimi içerisindedir. Bunalımların, öfkelerin, çatışmaların, 

kaygıların, yanılgıların, bencilliğin, başkaldırmanın, bocalama, çelişki ve 

kararsızlıkların çok yoğun bir şekilde yaşandığı gençlik çağının bu orta döneminde 

gençte bir takım olumlu gelişmeler de gözlenir. Orta gençlik döneminde gencin soyut 

düşünme yeteneği artmakta ve konulara daha nesnel bakabilmektedir. 

Bu gelişmeler gencin bilişsel gelişimi açısından büyük önem taşır; çünkü bu dönem 

ergenin yetişkin düşüncesine özgü bilişsel yetiler kazandığı dönemdir. Bilişsel gelişim 

denilen olgu, ergenin yalnızca kendini, ailesini, yaşıtlarını, arkadaşlarını ve 

öğretmenlerini değil, hayatı anlamlandırma biçimi üzerinde uzun süreli etkiler yaratır. 

Gençte görülen bilişsel ve sosyal gelişimin etkisi ile genç kimlik arayışına girer. Bu 

kimlik arayışı mesleki, toplumsal ve cinsel kimlik olabilir. Genç bu dönemde kim 

olduğunu, ne hissettiğini ve amacının ne olduğunu sorgular hayata anlam vermek ve bu 

5

hayattaki yerini anlamak ister. Genel olarak bu dönem kişinin kendini kanıtlama ve 

kimlik arayışına yönelme dönemidir. Kişi diğer insanları anlamaya ve ilişkilerinde 

serbest olmaya çalışır ve kendisi ile özdeşleştirdiği kişileri model alabilir. Kimlik 

arayışı, yaşam boyu sürebildiği gibi en çok gençlik döneminde görülmekte ve gençlik 

döneminin önemli dönüm noktalarından biri olmaktadır. 

Bu dönem problemlerin en üst düzeyde olduğu bir gelişim dönemidir. Gencin başlıca 

problemlerini; fiziksel görünüş, sağlık, insanlar arası ilişkiler, karşı cinsle ilişkiler, okul 

ödevleri, gelecek ile ilgili planlar, mali durumlar vs. teşkil etmektedir (Hurlock, 1987: 

128). 

Gençliğin son safhası ise gerilim ve karmaşanın yoğun olduğu, ilk ve orta yetişkinlik 

dönemi özelliklerinin azalmaya başladığı ve olgunlaşmanın görüldüğü dönemdir. Bu 

dönem genellikle 17-23 yaş aralığında görülür. Bu dönemde fiziksel ve psikolojik 

değişmelerin hızı azalmakla birlikte olgunlaşmada belirgin bir ilerleme görülür. 

Gençlik döneminin sonunda gencin problemlerle baş etme yöntemleri değişmiştir. 

Problemi karşılama ve çözümlemede genç, artık daha etkin ve olgundur. Böylece genç 

her geçen yıl problemlerle baş etmeyi daha iyi öğrenir ve daha az problemli ve daha 

mutlu yaşamaya başlar. Kendisine ve topluma daha iyi uyum sağlar (Hurlock, 1987: 

134). Genç yetişkinlik dönemi yetişkinliğe geçişin ilk adımı olduğu için hayatın önemli 

dönüm noktalarından biridir. Bu nedenle gençlikteki gelişim yetişkinliğe bir hazırlık 

sürecidir. 

Genç yetişkinlik dönemi bireyin gelecekteki hayatını etkileyecek kararların verildiği bir 

dönemdir. Bu dönemde kişi ileriki hayatına dair belli planlar yapar. Eş ve meslek seçimi 

bu aşamadaki en önemli konulardır. Gençlik dönemi sonunda kişi kendisi ile ilgili 

kararları verebilmekte ve çevresi ile daha az çatışmaya girmektedir. Gençte bu dönemde 

önceki dönemlerde yoğun bir şekilde görülen öfke, stres ve çatışmalar azalır, kişi 

duygusal anlamda daha sakin bir yapıya geçer. Genç davranışlarında daha önceki 

dönemlere göre daha tutarlı olmaya başlar. 

Genç yetişkinlik dönemi bireyin sosyal hayata katılıp çevresiyle iyi ilişkiler kurduğu 

dönemdir. Ayrıca genç toplum tarafından benimsenmiş değer yargılarına uyum 

sağlamaya başlar. Sosyalleşmede görülen gelişmeler ile genç daha hoşgörülü davranıp 

6

aşkalarını anlamaya çalışır. Bu süreçler sonucunda kişinin kimlik oluşumu büyük 

oranda gerçekleşir. Genç önceki dönemlerde kimlik karmaşası süreçlerini atlatıp artık 

olaylara daha gerçekçi bakarak kendi değerlerini, seçimlerini, planlarını yapıp bağımsız 

yaşamaya başlar. Bu dönemde nihayet fırtınalı bir dönem bitmiş, kendini bulma 

gayretleri ile kişiliğin oluşumu tamamlanmıştır. 

1.1.2 UMUT VE UMUTSUZLUK KAVRAMLARI 

1.1.2.1 UMUT 

Umut, gelecek ile ilgili bir amacı gerçekleştirmede sıfırdan fazla olan beklentilerdir. Bir 

çıkış yolu olduğuna ve yardım ile bireyin varlığında değişiklikler oluşabileceği inancı 

en önemli özelliğidir. Umutsuzluğun varoluş nedeni umudun yokluğudur ve bu 

bağlamda umutsuzluğun anlaşılabilmesi için öncelikli olarak umudun tanımlanması 

gerekir. Umut kısaca “iyi olma duygusu veren ve kişiyi harekete geçirmek için 

güdüleyen bir özellik” olarak tanımlanmaktadır (Kemer ve Atik, 2005). 

Başka bir ifadeyle umut, ummaktan doğan güven duygusu olarak tanımlanır ve geleceğe 

yönelik olarak olumlu beklentilere sahip olma duygusunu belirtir. Bu sayede umut 

insana gelecekte karşılaşabileceği olumsuz yaşantılarla baş edebileceği duygusunu 

vererek, ruh sağlığını olumlu etkiler. 1950`den bu yana psikologlar ve psikiyatrlar, 

umudun sağlıktaki ve kendini iyi hissetmedeki rolüne vurgu yaparak, umudu; amacın 

gerçekleştirilmesindeki olumlu beklenti olarak ifade etmektedir. Umudun en büyük 

özelliği, olumlu gelişmelerle beraber, bir çıkış yolu olduğuna ilişkin inanç ve planların 

başarılacağı öngörüsüdür. Umutlu insan, her gün sayfasını kopardığı takviminin 

inceldiğini, korku ve hüzünle gizleyen bir insan değil, bilakis her gün takviminin bir 

yaprağını koparıp bunların arkalarına birkaç günlük notu aldıktan sonra düzenli bir 

şekilde dosyalayıp saklayan insana benzer. Bu notlardan oluşan zenginliği, dolu dolu 

yaşamı, gurur ve sevinçle düşünebilir. Yaşlandığını fark ettiğinde onun için hiç önemi 

yoktur. Gördüğü gençleri kıskanmak veya gençliğine yönelik nostaljiye gömülmek 

yerine, geçmişte yapılan iş ve sevilen sevgi ile birlikte yiğitçe göğüslenen acıların 

gerçekliğiyle, geçmişinin gerçekliklerinden gurur duyar. From' a göre umutları güçlü 

olan kimseler, yeni yaşamın tüm belirtilerini görerek bundan sevinç duydukları gibi 

doğmaya hazır olan şeyin varlık kazanmasına yardımcı olmak için de her an hazır 

bulunurlar (Kemer ve Atik, 2005). 

7

1.1.2.2 UMUTSUZLUK 

Umutsuzluk, hayata ve geleceğe bakıştaki kötümserliğin yükselmesine karşıt 

iyimserliğin düşmesi veya ortadan kalkmasıyla açıklanır. Gelecekte olabilecek her şeyin 

şimdikinden daha iyi olmayacağı ve geleceğe yönelik olumsuz bakış umutsuzluk 

kavramının öğesini oluşturmaktadır. Beck ve arkadaşları umutsuzluğu “kişinin gelecek 

ile ilgili olumsuz beklentileri” olarak tanımlamaktadırlar. Umutsuzluk, an ile geleceği 

birbirine bağlayan köprünün yıkılmasının bir ifadesidir. Gerek umut gerekse 

umutsuzluk, her ikisi de kişinin gelecekteki gerçek hedeflerine ulaşma olanaklarının 

olası yansımasıdır (Uluhan 2015). 

Umut ve umutsuzluk karşıt beklentileri simgeler. Umut da hedefe ulaşmak için 

uygulamaya konulan planların başarılacağı öngörüsü varken; umutsuzluk da başarısızlık 

yargısı vardır. Bu iki uç beklenti kişiden kişiye, durumdan duruma beklenen sonucun ne 

zaman ve nasıl gerçekleştiğine bağlı olarak değişiklik gösterir. Bu plan ve beklentilerin 

her biri yalnızca bireyin planlarını hedefine nasıl oturttuğu değil, kendisi için 

oluşturduğu hedefin şeklini de etkiler (Melges, 1969). 

Umutsuzluk kavramı, her alanda ve yaşamın her döneminde karşımıza çıktığı için 

önemli bir kavramdır. Çünkü umutsuzluk bizim yaşamımız boyunca içimizde 

yaşadığımız ve barındırdığımız bir duygudur. Fakat yaşam süreci içerisinde yaşam 

geçişleri arasında ki dönemde bizleri daha çok etkilemektedir. Burada değineceğimiz 

meslek seçimi sürecindeki umutsuzlukta gençleri doğru seçimleri yapması konusunda 

çok etkilemektedir. 

Umutsuzluk, geleceğe dair beklentilerimizin olumsuz yönde olduğu duygusal 

durumdur. Geleceğin kötü olacağını sandığımız, iyi şeyler “ummadığımız” hissidir. 

Ümitsizlik olarak da bilinen bu durum, çağdaş zamanlarda giderek artan oranda 

görülmektedir. Eskiden insanlar umutsuz kalmak için fırsat bulamıyordu. Yani 

günümüzdeki gibi duyguları çeşitlendirmeye olanak yoktu. Avlanmak, ısınmak, 

tehlikelerden korunmak gibi hayati eylemler arasında umutsuz kalamadık. “Mecburen” 

umutluyduk. Çünkü başka çaremiz yoktu. Günlerdir bir şey yememiş bir insan nasıl 

“umutsuz” olabilirdi ki? Umutlu olacak ki o yiyeceği bulsun ve bulma olanaklarını 

değerlendirsin (Semerci, 2005). 

8

Umutsuzluk aynı zamanda, nevrozlu kişilerin mutluluklarını gölgeleyen düşünce 

yapılarının en önemlilerindendir. Yakalanan mutluluklar, çeşitli kırılganlıklar ve 

korkular yüzünden kısa sürede kaybolacaktır. Bu kişilerin mutlu olma koşulları da çoğu 

kez birbiriyle çelişir. Örneğin, evde arkadaşlarını misafir etmekten hoşlanan kadın her 

şeyin mükemmel olmasına odaklandığında, hazırlık evresi onun için ciddi sıkıntı, 

yorgunluk ve stres kaynağı olacaktır. Başka birinin kendini yönetmesinden hoşlanan, 

sorumluluk almayarak silik bir pozisyonda çalışmak rahatına gelen bir erkek aynı 

zamanda bundan huzursuzluk duyarak amirlerine karşı bir öfke ve hınç duyabilir. 

Birçoğumuz da çoğu kez kendisine uyan şeylerden keyif alabilir. Örneğin; gayet mutlu 

ve huzurlu bir ortamda, baskın olamadığı ya da her açıdan onaylanmadığı için keyfi 

kaçan birçok kişi vardır (Uluhan 2015). 

Umudu olan insan her zorluğu göğüsleyebilir, tüm acı ve sıkıntılara katlanabilir. Çoğu 

kişi de umutsuzluk duygusu derinlere bastırılmıştır ve bu duygu başarıyı ve mutluluğu 

engeller. Gelecek için planlar yapan, hayaller kuran kişi bilinç dışındaki engellere takılır 

ve umutları kaçınılmaz olarak hüsranla sonuçlanır. Bu kişilerin hep bir bahaneleri 

vardır. Başka biriyle evli olsa daha farklı olurdu, keşke erkek olsaydı ya da kadın 

olsaydı, bu kadar zayıf olmasaydı ya da fazla kilolu olmasaydı, o mesleği değil de bu 

mesleği seçseydi, apartmanda değil de bahçeli evde yaşasaydı her şey ne kadar da farklı 

olurdu. 

Gençler umutlarını daha çok dışsal koşullara bağlarken, yaşlandıkça sıkıntı ve 

rahatsızlıkların kaynağını kendinde arama ağır basar. Umutsuzluk girdabına giren 

birçok kişinin hayat öykülerinde karşılıksız bir aşk, arkadaş veya sevgili tarafından 

uğranılan bir ihanet, işyerinde haksızlığa uğrama, sınavlarda uğradığı bir başarısızlık 

gibi travmatik bir simge bulunur. Önemli olan yaşanılan travmanın niye bu kadar 

tepkisel bir cevaba yol açtığını kavramaktır. Asıl çözüm görünür travmanın altındaki 

derin umutsuzluğu bulup, ortaya çıkarmaktır. Psikoterapi sırasında bazı danışanlarımız, 

herhangi bir konuya ciddiyetsiz bir yaklaşım gösterebilir ya da herhangi bir zorlukla 

karşılaştığında hemen pes eder. Bu negatif terapatik etki olarak tanımlanır. Burada kişi 

kendisine yeni bir yol açacak iç görü kazanımına girmeye cesaretsizlik ve isteksizlik 

gösterir. Görünürdeki sebep belli bir sorunu alt etme noktasında kendine güvensizlik 

gibi algılansa da asıl gerçek hastanın ilerleme kaydedebileceğine dair umutsuzluğudur 

(Uluhan 2015). 

9

Umutsuzluk, geleceği öngörmeyle ilgili bir kaygı da taşır ve karamsarlıkla birliktedir. 

Umutsuzluk ve karamsarlık kronik bir depresyon hali yaratır. Kişi bunu çok güzel 

kamufle edebilse, oldukça işlevsel olabilse ya da gizli ve sinsiliğinden dolayı kişiye 

öyleymiş gibi gelmeyip, hayattan hoşnutmuş gibi görünse de sabahları kendine gelmek 

birçok danışanımız için uzun zaman alır. Saatler içinde günün ritmine uyum sağlar, 

hayatın yükünün ağırlığından nadiren yakınırken, sürekli bir moral bozukluğu ve 

karamsarlık içinde gününü geçirir. Bazıları umutsuzluğunun farkındadır ve bunu ya 

talihsizliğine bağlar ya da genel bir kabullenmişlik, boyun eğmişlik, beklentisizlik 

içinde bu hayata katlanılması gerektiğini düşünür. Temel düşünce yapısı kaderin 

değiştirilemez olduğudur. 

Umutsuz kişi, kendisini hayatını anlamlı ve değerli kılacak her şeyin uzağında hisseder. 

Umutsuzluğunun sebebi, bir şey yapmayacağına olan inancıdır. Bunlardan dolayı ufak 

risklere bile girmek istemez, karşılığı olmayacak hiçbir şey için özveride bulunmaz. 

Umutsuzluğun altında çözümlenmemiş içsel çatışmalar vardır ve kişi hiçbir zaman, 

içten olamamanın getirdiği keder içindedir. Çözüm girişimleri başarısızlığa uğradıkça, 

kişi giderek kendisine yabancılaşır ve tekrarlanan başarısız deneyimler umutsuzluğu 

artırır. Pes ettiği noktada becerilerini hiçbir zaman geliştirmeyecek, aşk, evlilik, 

arkadaşlık ve iş ilişkilerinde mutluluk ve huzuru yakalayamayacaktır. Umutsuzluğun 

son noktası kişinin kendiliğini yitirmesidir. Bu durumda kişinin odak noktası kendi 

dışına kayar ve kişi kendi hayatının itici gücü olmaktan uzaklaşır. Kendine ve 

gelişimine olan tüm inancını yitirmiştir. Bir çeşit ruhsal ölüm söz konusudur. Kendi 

potansiyeline inanmayan veya bundan vazgeçen kişi yaşayan bir ölüdür. Danışanterapist 

ilişkisinde psikoterapist de hiçbir zaman hastadan umudunu kesmemelidir. 

Bunu sezinleyen danışan kendisinden vazgeçildiğini düşünürse tüm terapi süreci 

dağılacaktır (Yücel 2015). 

Umutsuzluk iyi niyetli yüreklendirmelerle hemen dağılacak bir ruh halinden ibaret 

değildir. Hastanın umutsuzluğunun kendi çatışmalarının bir sonucu olduğu belirtilmeli, 

çözüm için birinci şartın bu halin değiştirilebilir bir durum olduğuna inanmaktan geçtiği 

açıkça anlatılmalıdır. Danışanlar hayata dair beklentilerini değiştirme fikrini göz önünde 

bulundurdukları sürece, umutsuz olmak için bir sebepleri kalmayacaktır. Umutsuzluk 

duygusunun çözümü özellikle tekrarlayan depresyonları önlemek yönünden önemlidir. 

10

Kronik depresyonların derin kaynağındaki umutsuzluk yok edilmedikçe sorunu kökten 

çözmek mümkün olamaz. 

1.1.2.3 GENÇLİKTE UMUT VE UMUTSUZLUK 

Gençlik çağı umutların, ileriye dönük hayallerin son derece yoğun bir şekilde yaşandığı 

bir dönemdir. Ergenlik çağı genci son derece idealisttir, hayata atılma gayretleri 

içerisinde aşk, şevk ve heyecan dolu iyimser bir bakış açısına sahiptir. Yaşamdan çok 

şey beklemektedir, hayatta çok şeyler başaracağı inancını taşımaktadır (Şentürk,1997: 

155). Şentürk'ün yapmış olduğu bu açıklamada da görüldüğü gibi gençlik çağı birçok 

davranış ve duygunun ilk defa deneyimleneceği çağdır. Bu dönemde kişi bazı yanlış 

kararlar verebilir. Ancak ileriki dönemlerde tecrübelerin artması ile kişi daha yerinde ve 

tutarlı davranışlarda bulunmaya başlar. 

Genç daha önceki dönemlerde öğrenmiş olduğu bilgileri kullanmaya ve hayata anlam 

yüklemeye çalışır. Genç hedeflerini gerçekleştirirken kendisi için en uygun olanı ve 

kendisini daha ileri götürecek olan şeylerin ne olduğu üzerine düşünür. 

Gençlikte zaman kavramı gelişmeye başlamasıyla beraber kişi ileriye dönük düşünceler 

geliştirir. Bu düşünceler kişinin artık bağımsız olmasına ve kendi yaşamını kazanmasına 

katkı sağlayacak olan meslek seçimi ve evlilik gibi konulardır. Bu konular üzerinde 

çocuksu duygular yerine artık kişi gerçekçidir ve sorumluluk bilinciyle bu hedefleri 

gerçekleştirmek için planlar yapar. Ama bazen genç olumsuz olaylarla karşılaşıp çaresiz 

kaldığı durumlarda kendi kendine tamamen hâkim olamadığının, aciz ve yetersiz 

olduğunun bilincine varır, kendini yalnız hisseder, güvenini kaybeder. Zira onun bu 

durumu uyumlu bir hayat felsefesi, sağlam bir kişilik oluşturuncaya kadar sürüp gider. 

Gençlik çağında yoğun bir şekilde yaşanan yalnızlık, yetersizlik, güvensizlik duyguları 

sayesinde genç olumsuzluklar karşısında aniden umudunu yitirebilir. Genç bu dönemde 

hayaller kurup zaman ve mekanın bütün engellerini aşmak isteyebilir. 

Genç hayal kurarak günlük yaşamın getirmiş olduğu birçok zorluğa göğüs germeye 

çalışır. Hayatın en karanlık günlerinde bile tamamıyla umudu kırılmadıkça, iyi günlerin 

bir gün tekrar geleceğini yine hayalleri sayesinde düşünerek gelecekle ilgili umutlarını 

arayıp bulmaktadır. Ancak gencin kendisini sadece hayallere kaptırması, sırf düşsel 

çözümlerle yetinmesi de onun için tehlike arz eder. Geleceğe dair umutların pırıl pırıl 

parladığı gençlik çağında bazı gençler umut ettikleri amaçları gerçekleştirmek için 

11

planlar kurar, durmadan çalışırlar. Bazıları ise büyük umutlar besler, fakat amaçlarını 

gerçekleştirmek üzere pek az enerji harcarlar. Ergenlik çağı sonunda birçok genç 

hayatın katı ve sert realiteleriyle karşılaşır ya da karşılaşmaya mecbur kalır. İlk 

devirlerdeki hayal ve umutlarla gerçek başarılar arasında farklılık o kadar net bir realite 

halini alır ki bu durum kendine müthiş bir ıstırap verir ve hayal âlemleri baştanbaşa 

yıkılıverir. 

Genç bu dönemde mesleki açıdan ulaşmak istediği hedeflere sahip olmak için gerekli 

çabayı göstermezse ve eğer arzu edilenden fazla çalışması gerektiğini anlarsa, kurduğu 

hayalleri bir balon gibi söner. Umut ve hayallerin bu şekilde yıkılması sadece gençlik 

dönemine özgü bir olay değildir. İnsanlar yaşamlarının belli zamanlarında çeşitli 

hayaller kurup onları gerçekleştirmeye çalışır, çeşitli zorluklarla karşılaşan kişiler eğer 

bu hayallerinin gerçekleşemeyeceğini anlarsa umutsuzluğa kapılabilirler. 

Gençliğin ilk dönemlerinde kimlik oluşumunun temelleri atılır ve kişinin benlik 

oluşumu büyük oranda tamamlanır. Olumlu benlik algısı oluşmuş gençler ileriki 

zamanlarda karşılaşacakları problemlere karşı daha bilinçli hareket edebilirler. Ama 

kimlik oluşumu ve benlik algısı tam olarak oluşmamış kişiler bu süreçleri daha zor 

atlatmaktadırlar. Bu tür gençler ne istediklerini nereye yöneldiklerini bilemezler, kalıcı 

seçimler yapamazlar, zaman kavramları belirsizdir, zamanın bir değişme getireceğine 

inançları yoktur. Bu gençlerde irade bozukluğu ve amaçsızlık belirgin şekilde görülür. 

Genç bazen gerçekle bağını kopararak psikotik belirtiler gösterir, kimi zamanda 

depresyona girer. Sosyal hayatta bir yer edinemeyen, amaçsız, yaşamdan tat alamayan 

kişiler umursamazlığı hayat felsefesi haline getirirler veya alkol, uyuşturucu vs.ye 

kapılabilirler. 

Umutsuzluk bir anda ortaya çıkan bir şey değildir; çevresel, ailevi ve kişisel faktörlerin 

etkisi ile şekillenir. Bireyler karşılaştıkları problemleri çözemedikleri zaman 

umutsuzluğa kapılıp bu umutsuzluğu madde kullanımı yoluyla ortadan kaldırmaya 

çalışabilirler. Günümüzde gençler arasında umutsuzluk, madde kullanımı ve intihar her 

geçen gün artmaktadır. Bu davranışlar genel olarak gençlerin ruhsal durumu dolayısıyla 

umut ve umutsuzlukları ile ilgili durumlardır. 

12

1.1.3 UMUTSUZLUĞUN NEDENLERİ 

Her insanın hayatında farklı dönüm noktaları vardır. Bu dönüm noktaları kişinin kendi 

hayatında önemsediği ve değer verdiği inançları veya amaçlarıyla ilintilidir. Kişi bu 

inanç ve amaçlar doğrultusunda hayatına yön verir. Ancak insan çevresi ile sürekli 

etkileşimde olan ve çevresinin etkisi altında kalan bir varlıktır. Bu durum da kişinin 

hayatını bütünüyle yönlendirmesini engeller. Dolayısıyla umutsuzluk insanların 

hayatlarının farklı dönemlerinde karşı karşıya kalabilecekleri olumsuz bir durumdur. 

Umutsuzluğun tüm bu sorunlara yol açtığı düşüncesi insanları çözüm aramaya 

yöneltmiştir. Yapılan birçok araştırmada umutsuzluğun ortaya çıkmasındaki farklı 

değişkenler saptanmaya çalışılmış ve bu sorunların ortadan kalkmasıyla umutsuzluğun 

etkisinin azalacağı belirtilmiştir. 

Amerikan Psikoloji Birliği (APA) umutsuzluğun nedenlerini şu şekilde sıralamıştır. 

1. Kişilerin katıldıkları ve haz veren aktivitelere katılımlarının azalması, 

2. Kişinin fiziksel sağlığın kötüleşmesi, 

3. Stresin sürekli olarak devam etmesi ve çözüm için herhangi bir adımın atılmaması, 

4. Kişinin yapabileceği ve başarılı olabileceği durumları bir kenara bırakıp hiçbir şey 

yapmamak ve pes etmek, 

5. Kişinin sahip olduğu inanç sisteminin çökmesi ve hiçbir şeyin yolunda gitmeyeceğine 

inanılması gibi durumlar umutsuzluğa neden olarak gösterilmiştir. 

Kişinin değer verdiği inanç ya da amaçlara ulaşması kişinin umudunu oluşturmaktadır. 

Kişi içinde bulunduğu şartlar nedeniyle amacına veya inancına bağlı kalamayabilir ve 

bu yüzden umutsuzluk hissine kapılabilir. Nedeni her ne olursa olsun umutsuzluk 

kişinin yaşam doyumunu, sağlığını, psikolojik durumunu, kendisine karşı özsaygısını, 

inançlarını, hayata karşı bakış açısını, üretkenliğini ve meslek hayatını olumsuz 

etkilemektedir. Bu durum insanın kişisel özelliklerinden, aile ve çevresinden, meslek 

hayatından, ekonomik durumundan veya fiziki bir özelliğinden kaynaklanabilmektedir. 

Kişinin yaşantısının ilk evresinden itibaren yaşadığı olumsuzluklar kişide, engellenemez 

psikolojik sorunlara yol açabilmektedir. Kişi eğer kendisini geliştirmek için yeterli 

ortamı bulamaması veya çocukluk döneminde engellenmesi kendi içerisinde çatışmalar 

yaşamasına ve benlik sorunlarına neden olur. Bu çatışmalar kişinin inançlarına etki 

13

ederek inanç yitimine neden olabilmektedir. Kişinin ilk çocukluk izlenimleri kendisine 

ve yaşama inanıp, güvenmesinde önemli rol oynamaktadır ve kişinin hayata bakış 

açısını belirlemektedir (Filiz ve Tekin, 2008). 

İnançlarından mahrum kalan veya olumsuz inançlara kapılan bireyler anlam yitimi 

olgusu ile karşı karşıya kalırlar ve kendilerine yaşama dair yeni anlamlar bulma 

çabasında olurlar. Onlara göre anlam arayışı, birey olabilmenin temel koşullarından 

birisidir. Yaşam, birey için tek başına bir anlam ifade etmiyorsa, bireylerin kendi 

anlamlarını oluşturması gerekmektedir. Anlam bulamama durumunda ise duygu 

boşluğu, nevroz, psikoz ve madde bağımlılığı gibi olumsuz davranışlar ortaya 

çıkabilmektedir (Sayar, 2012). 

Bu olumsuz davranışlar ise kişinin potansiyelini gösterebilmesini olumsuz 

etkilemektedir ve kişi yaşamında üretkenliğini kaybetmeye başlar. Üretkenlikten yoksun 

olan kişilerde güçsüzlük ve korku vardır. Güçsüzlük ve korku ise zamanla umutsuzluğa 

dönüşebilmektedir. Dolayısıyla kişinin yaşamında üretken olması ve yaratıcılığı kişinin 

umutsuzluğunu etkilemektedir (Adler, 2002). 

1.1.4 UMUTSUZLUĞUN ETKİ VE SONUÇLARI 

Umutsuzluğa nelerin neden olduğu kadar, umutsuzluğun nelere neden olduğu da 

önemlidir. Umutsuzluğu olumsuz bir durum olarak hatta bir tehlike olarak görmemize 

nelerin neden olduğunu anlamak umutsuzluğun ne kadar ciddi bir sorun olduğunu 

anlamamızı sağlayacaktır. Ancak umutsuzluğun nedenleri arasında önüne 

geçilemeyecek durumlar da bulunmaktadır. Bu da umutsuzluğun önüne geçmeyi 

imkânsızlaştırmaktadır. Bu durumda eğer umutsuzluğa engel olunamıyorsa onun 

etkisini en aza indirgemek en uygun davranış olacaktır. 

Umutsuzluğun etkisini en aza indirgemek için öncelikle umutsuzluğun ne gibi sonuçlar 

doğurduğunu belirlemekte fayda vardır. Umutsuzluk her ne kadar olumsuz bir durum 

gibi görülse de insanlara kattığı olumlu davranışlar da vardır. Sonuçta ortada olumsuz 

bir durum olabilmesi için olumlu bir durumun da varlığından söz edilmeli. Yani 

umutsuzluğun olabilmesi için umudun var olması gerekir. 

14

Birçok kez insanlar umutsuzluğa kapılabilir ancak bu umutsuzluklar farklı umutların, 

farklı hayallerin de oluşmasına yol açabilir. Kişi umudunun boşa çıkması ile güçlü ve 

bastırılamaz bir takım umutlara sahip olabilmekte ve böylece gerçekçi ve umudu olan 

bir düşünce şeklini benimseyebilmektedir. Örneğin ailesi yoksul olan ya da küçük yaşta 

ailesini kaybeden birisi gelecek yaşantısını garanti altına almak için kendisini 

geliştirmeyi amaçlar ve kendisine güzel bir hayat kurmayı hayal edebilir. Bu hayal 

kişinin umududur ve eğer kişi bu umuduna sıkı bir şekilde bağlanırsa ulaşmak için 

elinden geleni yapacaktır. Bu bakımdan umutsuzluk bir anlamda avantaj gibi 

görülebilmektedir (Kierkegaard, 2007, s.10). 

Umutsuzluğun tehlikeli olarak algılanmasının nedeni onun diğer önemli psikolojik 

sorunlara yol açmasıdır. Umutsuz bir insan umutsuzluğun beraberinde birçok sorunla 

karşı karşıya gelir ve bu sorunlarla baş etme çabası içine girer. Bu çabası sonucunda 

çevresine ya da kendisine zarar verebilir ya da mücadelesini kaybedip umutsuzluğun 

beraberinde getirdiği sorunlarla yüzleşir. 

Yukarıda birçok kaynakta belirtildiği gibi umutsuzluk olumlu bir davranış 

kazandırmakla birlikte insan yaşantısında farklı sorunlara yol açmaktadır. Bu sorunları 

genel olarak şu başlıklar altında ele alabiliriz: 

1.1.4.1 DEPRESYON 

Umutsuzluğun neden olduğu psikolojik sorunlardan birisi de depresyondur. Depresyon 

kişinin karamsar bir bakış açısına sahip olmasına ve olumsuz yargılara kapılmasına 

neden olabilmekle birlikte kişiyi içinden çıkamayacağı düşüncesine iterek içinde 

bulunduğu durumu kabullenmesine ve hiçbir çaba göstermemesine neden olabilir. 

Umutsuzluk, depresyonun temel sebeplerinden birisidir. Depresyon kişilerde dış 

dünyaya ve geleceğe karşı olumsuz beklentilere neden olup, içinde bulundukları 

olumsuzluklardan hiçbir zaman kurtulamayacakları düşüncesine neden olur (Seber, 

1991, s.10). 

Depresyon tanımlanırken üzüntü ile büyük benzerlikler taşımaktadır üzüntü yaşanılan 

olumsuz bir duruma karşı verilen tepkidir, depresyon ise bir beklenti içinde olan kişinin 

beklentisinin boşa düşmesi ile umutsuzluğa kapılması sonucu ortaya çıkmaktadır. 

15

Depresyon ile üzüntü arasındaki en belirgin fark umutsuzluktur. Dolayısıyla depresyonu 

karamsarlık ve üzüntü birleşimi şeklinde formüle etmek mümkün olmaktadır (Geçtan, 

1984, s.175). 

Depresyon umutsuzluk kaynaklı olması nedeniyle kişinin geleceğe karşı olumsuz 

bakmasına neden olmaktadır. Bu durum ise kişide sürekli olumsuz düşündüğü ve hiçbir 

çaba göstermediği için suçluluk duygusunun oluşmasına ve kendini suçlamasına neden 

olabilmektedir. Bu suçluluk hissi kişide umutsuzluk ve depresyonun daha yoğun 

hissedilmesine ve başka sorunların da oluşmasına neden olmaktadır. 

Beck, depresif hastalar üzerinde yaptığı araştırmalarda depresif hastaların % 78’inden 

fazlasının geleceğe olumsuz baktıklarını tespit etmiş bulunmaktadır. Non-deprese 

hastalarda ise bu oran ancak %22 olmaktadır. Hastaların yakınmaları ve klinik 

değerlendirmeler depresyonun şiddeti arttıkça umutsuzluğun da arttığını göstermektedir. 

Böylece depresyonun derinliği ile geleceğe ait olumsuz beklentiler arasında önemli 

derecede anlamlı ilişki olduğu saptanmış bulunmaktadır (Akt. Dilbaz, 1979). 

1.1.4.2 İNTİHAR 

İnsan bazen hayatının büyük bir kısmını tek bir amaca veya tek bir inanca göre 

şekillendirebilir. Bu şekilde bir yaşantı süren kişiler için o amaç ve inanç kişinin 

hayatındaki en büyük umududur. Bu umut boşa düşerse kişi yaşantısının gereksiz 

olduğunu hatta zararlı olduğunu düşünebilir. Bu düşünce de kişiyi kendi yaşantısını 

sona erdirme gibi çabaların içerisine sürükleyebilir. Yani umutsuzluk bir insanın 

hayatını sonlandırmasına yol açabilmektedir. 

Her bireyde özsever nitelikte rahat, uyumlu, değerli olması için gerçekleştirmeye 

çalıştığı bir takım beklenti ve emeller söz konusu olup bunlar başlangıçta dürtüsel 

olmalarına rağmen daha sonra benlikçe benimsenmektedirler. Normalde birey özerk 

olan bu beklentileri gerçekleştirmek ve sarsılmadan yaşamını sürdürmek istediği halde 

yaşamdaki bir takım olumsuzluklar, düş kırıklıkları ve örselenmeler çatışma yaratmakta, 

bu çatışmada benliğin güçsüz kalması ile özsaygı düşmekte dolayısıyla birey artık 

umutsuzluk ve depresyon içinde bulunmaktadır (Seber, 1991, s.10). 

Kişi amacına ne kadar bağlı ise o kadar umudu var demektir ve bu umut ne kadar 

büyükse umutsuzluk da o kadar yoğun hissedilir. Bu durumda intihar umutsuzluğun 

büyüklüğü ile ilintilidir. Burada umutsuzlukla birlikte kişinin özsaygısını da 

16

yitirmesinden bahsetmek gerekir. Çünkü kişi hayatındaki en büyük amacına 

ulaşamadığında kendisinde bir eksiklik hisseder ve kendisini suçlamaya başlar. Bu 

suçluluk duygusu da kişiyi intihara sürükleyebilir. 

Ayrıca depresyon ile intiharı ayrı bir şekilde ele almamak gerekir. Çünkü kişi intihar 

edecek yani varlığına son verecek kararı alıyorsa bunda depresyonun da katkısı 

büyüktür. Yani kişi intihar edecek duruma gelene kadar yoğun bir umutsuzluk hissi ve 

bu umutsuzluğun beraberinde ağır bir depresyon dönemi yaşamıştır. Daha sonra ise tüm 

bu sorunlar altında ezilip kurtulmak için hayatına son vermeyi tercih edecek hale 

gelecektir. Fakat intihar olgusunun tek tetikleyicisi depresyon değildir. İntihar 

olgusunda özsaygı yitimi ön planda bulunmalıdır. 

“Kişinin çeşitli sebeplerle sevdikleri tarafından terk edilmesi veya ihanete uğraması, 

aile, komşu ve iş çevresinde birtakım başarısızlıklara uğraması vs. gibi değişik sebepler 

yüzünden, sonuçta özsaygısı düşmekte, kişi özsaygısını tekrar kazanma umudunu 

yitirerek intihara başvurmaktadır”(Alverez, 1994, s.91). 

İntiharı genel olarak ele alacak olursak, kişinin böyle bir tercih yapabilmesi için yoğun 

bir umutsuzluk hissi ve bu umutsuzluğun beraberinde gelen acizlik duygusu, özsaygı 

eksikliği, kendini yetersiz görme gibi sorunların altında ezilmesi gerekir. 

1.1.4.3 SİGARA, ALKOL VE UYUŞTURUCU; MADDE BAĞIMLILIĞI 

Umutsuzluk, kişiyi sürekli olumsuz yargı ve düşüncelere iterek kişiyi bunalıma 

sokabilmektedir. Böyle bir durumda kişi bilincinden bir süreliğine de olsa uzaklaşarak 

rahatlama çabası içerisine girebilmektedir. Bu çabalarına en iyi hizmeti bağımlılık 

yaratacak ve bilinci bir süre kapatacak olan maddelerdir. Bu maddelere alkol, sigara, 

uyuşturucu gibi maddeleri örnek verebiliriz. Bu maddeler kişiye bir süreliğine karamsar 

dünyasından uzaklaşma ve rahatlama fırsatı sunmaktadır. Kişi böyle bir rahatlama 

karşısında içinde bulunduğu dünyadan daha çok nefret edebilir ve kendisine kullandığı 

madde ile gidebildiği yeni bir dünya oluşturabilir. Böylece sürekli bu maddeyi kullanma 

isteği yani sürekli yeni kurduğu dünyada yaşama isteği doğmaktadır. Bu durum kişinin 

gerçeklikle olan bağını koparıp kendisine zarar vermeyi istemelerine neden olmaktadır. 

Kısacası bağımlılık yapan maddeler ile kişiler umutsuzluklarından, hayatlarından, 

kendilerinden kaçarlar ve bu kaçma sonucunda kendilerini kaybedebilirler. 

17

Yaşama dair güvenini yitirmiş ve umutsuzluğa tutsak olmuş kimseler bundan kurtulmak 

için bir takım maddelere başvurabilmektedirler. Bu maddeler genellikle bağımlılık 

yapan maddeler olmaktadır. Kişi bağımlılık yapan bu maddeler içinde en ucuz ve en 

kolay bulunanı daha çok kullanılmaktadır (Köknel, 1985, s.309). 

Kişi bu ucuz ve kolay bulunan madde ile kendisini kısa süreliğine karamsar 

dünyasından uzaklaştırarak rahatlamaya çalışabilir ancak bu tür maddelerin etkisi kısa 

sürmektedir ve etkisi geçtiğinde kişi karamsar dünyasına tekrar dönmektedir. Bu durum 

kişide daha fazlasını istemeye neden olarak alkol ve uyuşturucu maddelere karşı istek 

uyandırabilir. Kişi sigarada olduğu gibi alkol ve uyuşturucu maddelerde de karamsar 

dünyasından uzaklaşmak ister ve bu maddeler uzaklaşma süresini daha uzun tutabilirler 

bu yüzden de çekicilikleri vardır. 

Kişi madde kullanımı sırasında yaşadığı hazza bağımlı bir hale gelerek bu hazzı sürekli 

yaşamak ister. Maddenin etkisi geçince de tekrar bu maddelere sığınacaktır. Dolayısıyla 

kişi kullandığı maddeye ve yaşadığı hazza tutsak olacaktır. Bu durum da kişinin 

üretkenliğini olumsuz etkileyecektir. 

Uyuşturucu madde ve alkole bağımlı olmuş kimse, kendi sorumluluğunu üstlenemeyen 

ve kendisine yetemeyen bir birey haline gelmektedir. Kişi kendi kendisine yetememenin 

verdiği umutsuzluktan kurtulmak için sigara, alkol, uyuşturucu madde vb. gibi nesnelere 

sığınarak kısa süreli de olsa bir güvenlik duygusu elde etmektedir. Ancak temeldeki 

umutsuzluk duygusu tedavi edilmediği için bu tür nesnelerin tesiri geçince kişi 

yenilerini almakta, vücudun da bağışıklık kazanmasına bağlı olarak her gün biraz daha 

miktar artırılmakta ve kişi sonuçta ruhen de bedenen de çökmektedir (Yavuz, 2009). 

1.1.4.4 YIKICILIK 

Umutsuz bir kişi psikolojik olarak sorunlar yaşadığı için fiziksel dünyasında da bu 

sorunların yansıdığı görülmektedir. Kişi hayatında hiçbir şey üretmediği için varlığının 

önemsiz olduğunu düşünür ve kendisine karşı bir nefret hissine kapılır. Bu nefret hissi 

sonucunda kişi kendisine veya çevresine zarar vermeye başlar. 

“Kişinin kendi dışındaki dünyayı tahrip etmesinin sebebi, kendi benliğinin onun 

tarafından ezilmesine mani olmaktır. Bu umutsuz kişinin yaptığı son bir umutsuz 

çabadır” (Fromm, 1972, s.187). 

18

Her insanın belli hayalleri ve bu hayallere yönelik yapmak istedikleri vardır ancak kişi 

hayallerine yönelik atmak istediği adımları atarken engellenir ya da durdurulursa 

umutsuzluk hissi ile beraber büyük bir nefret hissi de duyar ve bu nefretini çevresine 

yansıtır. Çoğu zaman bu nefret yıkıcı bir etki oluşturur ve kişi tahripkâr davranışlar 

sergilemeye başlar. Kişi genelde direkt olarak kendisine zarar vermez bu zarar verme 

durumu çevresinde zarar verebileceği bir obje veya bir kişi yoksa ortaya çıkmaktadır. 

Genellikle umutsuzluğa karşı gösterilen yıkıcı tepkiler, toplumsal ve ekonomik yönden 

sığınacak yeri olmayan kişilerde görülmektedir. Fakat burada yıkıcılığın ve nefretin 

sebebi ekonomik sıkıntı olmayıp yıkıcılığı ve şiddeti aynı ölçüde harekete geçirmede 

etkili olan umutsuzluktur. Dolayısıyla ölümü isteme, yaşama sevgisinin seçeneği olduğu 

gibi yıkıcılık ve şiddet de umudun seçeneği olmaktadır (Fromm, 1995, s.36). 

1.1.5 GENÇLERDE MESLEK SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER 

Meslek seçimi, ergen bireylerin hayatını etkileyen en büyük seçimlerden biridir. Meslek 

seçimi bireylerin çeşitli dönemlerden geçerek meslek türleri arasından kendi ihtiyacı 

doğrultusunda olan ve kendi yeteneğinin öne çıktığı, kendi istediği bir mesleğe girmesi 

için çaba göstermesidir (Aytaç ve Bayram, 2003). 

İstenerek seçilen bir meslek bireyin benliğinin bir parçası olur. İnsanların yaşamlarında 

farklı farklı rolleri vardır. Bir insan kişiliğine ters düşen bir meslek seçerse o, bu bireyin 

hem meslek hayatını hem de özel hayatını olumsuz bir şekilde etkiler. Bir insan kişilik 

özellikleri doğrultusunda yaptığı bir meslekte başarı yakalar (Öztaş,1988). 

İnsan, hayatının önemli noktalarından biri olan bu meslek seçiminde kişi oldukça uzun, 

düşünceli zamanlardan geçmektedir. Bu zaman içerisinde çeşitli faktörlerden 

etkilenerek kişiler meslek seçiminde bir karar vermektedir. 

Meslek seçimi belli bir gelişim sürecinden sonra çok yönlü faktörlerin etkileşimi içinde 

gerçekleşmektedir. Bu meslek seçimini etkileyen faktörler içinde bireyin ilgi ve 

yetenekleri, mesleki rehberliği, cinsiyeti, ailesi ve çevresi bulunmaktadır. 

1.1.5.1 MESLEK SEÇİMİNDE YETENEĞİN ROLÜ 

Yetenek meslek seçimini etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Yetenekle bir insanın 

gücü ortaya çıkar. Yetenek bireyin gelecekte elde edebileceği meslekler üzerinde etki 

etmektedir. Yetenek bir kişinin kapasitesini kullanarak geliştirdiği zihinsel, duyuşsal ve 

19

psiko-motor becerileridir. Bir insan işinde minimum bir şekilde yetenekli değil ise o işte 

başarı sağlaması pek mümkün değildir. Bu yüzden meslek seçerken de yeteneklere 

bakılması çok önem görmektedir. Yeteneklerin farkında olunması seçimin daha olumlu 

bir şekilde yapılmış olmasını sağlar. Her insanın yetenekleri vardır. Bazı insanlar 

yeteneklerinin farkındayken bazıları farkında değildir. Meslekler açısından insanlar 

yetenek yönünden farklılık gösterirler. Yetenekler çeşitli anlamlarda etkili olabilir. 

Sayısal ve sözel olabilir bununla birlikte güzel sanatlarla ilgili, hareketlerle ilgili veya 

başka alanlarla ilgili olabilir (Kuzgun, 1989, s.3). 

Yetenekler genel olarak ön ergenlik döneminden önce kendilerini gösterirler. Ergenlikle birlikte 

hızlı bir şekilde belirgin hale gelirler. Yapılan bilimsel araştırmaların ve incelemelerin 

sonuçlarına göre en erken kendini gösteren yetenekler müzik, mekanik, resim yeteneğidir. Bu 

yeteneklerin genelde 11 yaş civarında kesinlik kazandığı görülmüştür. 14 yaş civarında 

matematik yeteneğinin geliştiği, 16-17 yaş civarında diğer bilimsel yeteneklerin ortaya çıktığı 

yapılan araştırmalar belirlenmiştir (Telman, 2002, s.51). 

Meslek seçimi ile yetenekler arasındaki ilişkiyi ve meslek seçiminde kararlığı ortaya koymak 

amacıyla Wrenn tarafından yapılan araştırmada 10.000 üniversite öğrencisine genel yetenek 

testi uygulanmış ve puanı 95. yüzdeliğin üzerinde saptanmıştır. Bulgular üstün yetenekli grubun 

%68’inin ve düşük yetenekli grubun %51’inin profesyonel meslekleri seçtiklerini, üstün 

yetenekli öğrencilerin %62’sinin düşük yeteneklilerin ise %42’sinin iki yıl boyunca 

seçimlerinde değişiklik yapmadıklarını göstermektedir. Yapılan bu araştırmaya göre yetenekli 

öğrencilerinde seçtiği mesleklerde daha kararlı oldukları ve seçtiği mesleklerde daha başarılı 

olduğu ortaya çıkmıştır (Kuzgun, 2000, s.45). 

Mesleki gelişim kuramları yeteneklere çok önem vermiştir. Özellik-faktör kuramcılarına 

göre, yetenekler seçimi içeren denklemin parçalarından oluşmaktadır. Roe ve sosyal 

yaklaşımlar, yeteneklerin kalıtsal olarak belirlendiği, böylece kısmen soydan gelimin, 

kültürün ve çevrenin de sonucu olduğu görüşündedirler. Holland, Roe ve sosyal 

yaklaşımlar mesleki gelişimde yeteneğin rolünü vurgulamamışlar fakat diğer yandan 

Super mesleki karar vermede yetenekleri önemli bir faktör olarak görmüştür. İhtiyaçlar 

ve değerler yaklaşımları, mesleki gelişimde yeteneklerin rolünü, ihtiyaçlar veya değerler 

gibi çok önemli değişkenler ile etkileşime giren bir faktör olarak görmüşlerdir. 

Davranışçı kuramlara göre yetenekler, hem duruma hem de durum ile bireylerin mesleki 

davranışçıların oluşumundaki etkileşimlere katkıda bulunmaktadır. Lofquist ve Dawis’i 

iş uyum yaklaşımı, performans ve yetenek değişkenlerini tamamen iş tatmini aracı 

20

olarak görmüştür. Ginzberg, genel anlamda düşüncesinin psiko-analitik önermeleri 

doğrultusunda hareket ederek yetenekleri ciddi olarak ele almamıştır. Ancak, Ginzberg 

ve arkadaşları müzik yeteneği gibi yüksek ve olağanüstü doğal yeteneklerin mesleki 

gelişimde çok belirleyici bir rolü olduğunu göz önünde bulundurmuşlardır ( Osipow, 

1973, s.284–285). 

1.1.5.2 İLGİLERİN MESLEK SEÇİMİNDEKİ ROLÜ 

İlgi bir insanın bir nesne ile veya bir davranış ile arasında oluşan uyumdur. Her insan 

farklı alanlara ilgi duyabilir. Ancak kendilerine en yakın olan şeye ilgi duyarlar. Önem 

verdikleri şeyler ilgi duydukları şeylerdir. Bir insan herhangi bir nesneden etkilenmeye 

başladığı zaman ona ilgi duyar ve ilgilerini değiştirirler. Ergenlik çağının sonlarına 

doğru kararlı ve dengeli bir şekil alırlar. Meslekle ilgili planlar da ergenlik çağında 

belirlenmeye başlar (Telman,2002, s.68). 

Yetenekler nasıl ki çalışma alanında nitelikli bir şekilde etkileyen bir etmen olarak görülüyorsa 

ilgiler de yetenekler kadar çalışma alanını etkilemektedir. Kişiler ilgilerini daha eğitim 

yıllarında iken tanırlarsa, onlara meslek seçiminde bu niteliklerini dikkate almada yardımcı 

olacaktır. İlgilerin ölçülmesi için bazı envanterler geliştirilmiştir. Ancak, bir kimsenin meslek 

seçme kararını, birinci derecede onun ilgilerine ilişkin öz kavramı yani ilgilerini algılama ve 

değerlendirme derecesi belirlemektedir (Kuzgun, 2000, s.72). 

Bireylerin hayatında ilgilerin dinamik bir örüntüsü vardır. İnsanlar yaptıkları her hangi 

bir işten, katıldıkları her hangi bir etkinlikten doyum sağlamak isterler. Bir kimsenin 

önünde çeşitli faaliyet imkânları bulunduğu halde hep belirli bir faaliyet türüne 

yönelmesi o bireyin o alana yönelik ilgisi olduğunu gösterir (Yelken, 2008) 

İlgi bazı psikologlar tarafından hoşlanma veya hoşlanmama duygusu ile ortaya çıktığı 

düşünülmektedir. İlgi belirlenmiş bir davranışlar olup çeşitli nedenlerden 

etkilenmektedirler (Koç,2006). 

İlgiler ‘ilgi envanterleri’ ile ölçülebileceği gibi, kişinin gözlenmesi ya da sorular yardımı 

ile de belirlenebilir. Geliştirilen ilgi envanterlerinin geniş gruplara uygulanmasından 

elde edilen verilere göre değişik ilgi alanları saptanmıştır. Strong’un geliştirdiği 

envanterden elde edilen veriler üzerinde yapılan faktör analizi ile bilim, teknik, sosyal 

yardım, iş ayrıntıları, edebiyat, müzik, güzel sanatlar ilgi alanları tanımlanmıştır. Kuder 

(1977) bunlara açık hava ilgisini de eklemiştir. Prediger (1981) insan ilişkileri, nesne, 

21

veri ve kavram olmak üzere dört genel ilgi kategorisi belirlemiştir. Roe (1965) ise 

meslekleri daha kaba bir gruplama ile insana yönelik, insana yönelik olmayan meslekler 

olarak ayırmıştır. Holland’ın kategorileri, salt ilgileri değil, tüm kişilik özelliklerini 

kapsayan tipler olarak düşünülmelidir(Kuzgun,2009). Araştırmalar, envanter yolu ile 

elde edilen puanların mesleği kestirme gücünün, kişinin kendini anlatması gibi 

geleneksel yöntemler ile elde edilen veriler kadar güçlü olmadığını göstermektedir 

(Kuzgun 2009). 

1.1.5.3 MESLEKİ REHBER VE MESLEK SEÇİMİ 

Meslek rehberlik bireyin meslek seçimine yön verilmesini, meslekler hakkında bilgi 

sahibi olunmasını sağlayan rehberlik ve danışma faaliyetleridir. Meslek rehberliği 

insanların meslek seçimine ait problemleri ortadan kaldırır. Bir bireyin hangi meslekte 

ilerlemesi gerektiğine yol gösterir. Meslek seçiminde etkili olması öğrencilere yol 

göstermesi gereken öğretmenlerin her bir öğrenciye zaman ayırmaları ve onları 

yeterince tanımaları gerekmektedir (Yavaşçaoğlu, 2001, s.18). 

Genel olarak 15-18 yaşlar arasını kapsayan lise yılları, gencin kendisini ve meslekler 

hakkında oluşturduğu algılara dayanarak, bilgileri değerlendirerek eşleştirmeye, 

birbirine uydurarak geleceğe ilişkin mesleki kararını oluşturmaya çalıştığı bir dönemdir 

(Yeşilyaprak, 2002, s.247). 

Yapılan araştırmalar ergenlerin henüz lise birinci sınıfta bu olgunluğa ulaşmamış 

olduğunu, lise sona doğru olgunluk derecesinin artmaya başladığını göstermektedir. 

Kuşkusuz bazı gençler bu olgunluğa daha erken ulaşabilirken bazıları üniversite 

sonrasına dek ulaşamayabilir. Bir başka deyişle gençler kendi yetenek ve ilgilerini yeteri 

kadar tanımadan, koşullarını gerçekçi olarak değerlendirmeden ve meslekler hakkında 

da doğru ve yeterli bilgiye sahip olmadan mesleki tercihlerini belirlemektedir 

(Yeşilyaprak, 2002, s.249). 

Bunun içinde mesleki rehberliğin önemi büyüktür. Mesleki rehberlik bireylerin 

kendilerini tanımalarına yardımcı olarak uygun bir mesleği seçmeye yardımcı olurlar. 

Birçok meslekler vardır. İnsanların çoğu meslek hakkında yeterli bilgiye sahip değildir. 

Hiç bilmediğimiz bir meslek, bize çok uyum sağlayan, bizi mutlu edecek bir meslek 

olabilir. Meslek rehberleri bizi onlar hakkında bilinçlendirerek bizi bu meslek seçiminde 

etkilerler. 

22

Mesleki ve teknik eğitime yönlendirme konusunda yapılacak çalışmalarda öğrencilerde 

ileride hayal kırıklıkları oluşturmaması için mesleki standartlara uygun olarak meslekler 

tanıtılmalıdır. Mesleki standartlar ve mesleki rehberlik konusunda eksikleri bulunan 

teknoloji eğitimi öğretmenleri hizmet içi eğitime tabi tutulmalıdır (Şenel, Erden, 1998, 

s.148-157). 

Okullarımızda rehber öğretmenleri vardır, ancak bu rehber öğretmenleri yeterli sayıda 

değildir. Lise eğitimimiz sırasında öğretmenlerimiz mesleki rehberlik eğitimi 

almamışlardır. Öğrencilere meslek seçimi konusunda destek sağlamak, bilinçlendirmek 

için mesleki rehberlik eğitimi alan rehber öğretmenlerinin okullarımızda eksik 

olmaması gerekir. 

1.1.5.4 CİNSİYET VE MESLEK SEÇİMİ 

Cinsiyet meslek seçimlerini etkileyen etmenlerden biridir. Çocukluktan beri anne 

babaların yaptığı kızlara pembe kıyafet, erkeklere mavi kıyafet seçilmesi bile insanlara 

küçüklükten aşılanan bir davranıştır. Meslek seçerken de çocuklar için önceden belli 

meslekler belirlenmiştir. Kızımız hemşire olacak, oğlum polis olacak gibi sözleri çoğu 

kişilerden duymuşuzdur. Ayrıca cinsiyet farklılığından da erkeklerin kadınlara göre 

kapasiteleri, güçleri farklı olduğu için bazı mesleklerde cinsiyete göre meslek belirleme 

vardır. Genellikle ağır işlerde erkekler çalışırken, hafif işlerde kadınlar çalışmaktadır. 

Meslek seçiminde cinsiyet farkı eski dönemlere göre fiziksel yönden daha az önem 

taşımaktadır ancak sosyal açıdan ve psikolojik açıdan özel önem taşımaktadır. 

Tutumlarda, ilgilerde ve entellektüel örüntülerdeki cinsiyet farklılığı mesleki gelişimde 

önem taşımaktadır. Psikolojik olarak erkeksilik ve kadınsılık, bireyin daha çok kadın 

gibi mi yoksa erkek gibi mi davranma ilgisine sahip olduğu ve kadın tarafından mı 

yoksa da erkek tarafından mı daha kolay anlaşıldığı ile ilgilidir. Göreceli olarak 

erkeksilik veya kadınsılık farklılığı mesleki ilgilerde ve mesleki seçimle birçok yönden 

ilişkilidir. Sosyal açıdan cinsiyet farklılığı fiziksel açı kadar önemlidir (Bal, 1998, s.144). 

Erkekler ve kadınların yapıları birbirlerinden oldukça farklıdır. Kadın veya erkek olma 

ilgilerde, duygusal olgunlukta, fiziksel güç ve dayanıklılıkta, ince kas faaliyetlerini 

gerçekleştirebilmede farklılıklar yaratır. Erkekler daha dayanıklı, güçlü olurlarken; 

kadınlar daha narin ve duygusal olurlar. Kadın ve erkeklerin neleri yapacaklarına, 

neleri yapamayacaklarına dair toplumsal yargılar da her iki cinsin mesleki tercihlerini 

etkileyebilir (Kulaksızoğlu, 1998, s.184). 

23

Bazı meslekler belirli bir cinsiyete özgürdür. ABD’de yapılan bir araştırmada 15-18 yaş 

arasındaki kız öğrencilerin %95’i öğretmenlik, sekreterdik, hemşirelik, hosteslik ve 

sosyal hizmet uzmanlığı gibi mesleklerle ilgilendiklerini söylemişlerdir (Kulaksızoğlu, 

1999, s.184). 

1.1.5.5 AİLENİN MESLEK SEÇİMİNE ETKİSİ 

Meslek seçimi genelde ergenlik dönemine denk gelmektedir. Bu dönemde bireyler farklı 

duygusal dönemler geçirdikleri için ailelerinden destek almaları gerekir. Aralarında kan 

bağı, akrabalık veya yasal yollardan bağlılık bulunan aynı evde yaşayan ihtiyaçların en 

çok karşılandığı bir birimdir aile. 

Anne babalar çocukların hayatında en büyük rol alan bireylerdir. Bir çocuk küçüklükten 

itibaren anne babasını örnek alarak yetişir. Bunun yanında anne babalar çocuklarına çok 

iyi birer örnek olmalıdırlar ve onlara hayatları boyunca gerekli desteği sağlamalıdırlar. 

Gelişmekte olan veya ekonomik olarak geri kalmış ülkelerin birçoğunda anne-babalar 

çocuklarını “Çocuğum doktor olacak.” telkini ile büyütürler. Bunun nedenleri arasında, 

ülkenin ekonomik yetersizliklerine bağlı olarak yeterince gelişmemiş olan sağlık 

hizmetlerinden dolayı insanların çok ihtiyaç duydukları anlarda doktor 

bulamamalarının; basit sayılabilecek hastalıklardan dolayı çok sevdikleri yakınlarını 

kaybetmelerinin ve bu konuda çaresizlik içinde kalmalarının büyük rolü vardır. Bu acı 

tablo insanları, çocuklarını öncelikle en çok ihtiyaç duydukları meslek alanlarında 

yetiştirmeleri konusunda bir arayışa yöneltmiş ve ‘çocuğum doktor olacak’ temennisi, 

çocukların küçük yaşlarda karşılaştıkları en önemli telkin olmuştur. Ülkelerin 

gelişmesine paralel olarak, ailelerin mesleki alanda çocuklarını yönlendirmeleriyle ilgili 

tercihlerde de değişmeler yaşanmaktadır (Şakar, 2015). Buradan da anlaşılacağı üzere 

ailelerin çocukların meslek seçiminde ülkelerinin durumlarına göre belirleyecekleri 

meslekleri istemeleri görülmektedir. 

Her anne baba, çocuklarının ilerde başarılı, mutlu, huzurlu bir şekilde olmasını isterler. 

Çocuklarının geleceklerinin iyi olması için çocuklarına destek vermek isterler. Aile 

desteği az olduğu zaman birey olumsuz durumlarla karşılaşacağı gibi aşırı fazla 

olduğunda da bireyleri olumsuz kişilik özelliklerine, madde kullanımına, yanlış 

davranışlara neden olmaktadır (Lamborn, Mounts. Steinberg ve Dornbush.l991;Procidano ve 

Heller,1993; Akt. Karadayı 1994). 

24

Anne-babaların çocuklarını belli mesleklere yönlendirmeleriyle ilgili temel yaklaşımda 

eskisine oranla büyük ölçüde azalma görülmekle birlikte, bunun farklı bir şekilde 

devam ettiği dikkat çekmektedir (Özsoy, 2004:107). Çünkü artık aileler daha fazla 

meslek hakkında bilinçlendikleri için belli mesleklere yönlendirmekten vazgeçmeye ve 

artık daha başka mesleklere yönelmeye başlamıştır. 

1.1.6 GENÇLER VE SOSYAL HİZMET UYGULAMALARI 

Gençler için en önemli şey, bir grup içinde yaşamak ve her faaliyeti birlikte yapmaktır. 

Bu sebeple bir içinde bulunmaktan hoşlanırlar. Uzman bu gruplarda da gençler için bir 

otorite olarak görülür anacak burada gençler yaşıtlarıyla birlikte olma ve paylaşımdan 

oldukça yararlanırlar (Bulut,2013: 72). 

Özellikle ergenlik dönemi için yetişkinlerin ifadelerinden çok akran grubun söyledikleri 

ve akran grupların yaşantısı önemlidir. Bu durumun da etkisi ile ergenlerden 

oluşturulacak bir grup bireysel çalışmadan çok daha etkili olabilmektedir. Benlik 

saygısı, kimlik oluşturma gibi önemli kavramların söz konusu olduğu pek çok sorunun 

yaşandığı ergenlik dönemindeki bireylerle yapılacak birebir görüşmeler ya da grup 

çalışması, grubun bu yönü ile gruba katılacak ergenlerin sonraki süreçte kuracakları 

ilişkilerde, kendilik algılarında, problem çözme ve karar verme becerilerinin 

gelişmesinde ve güçlendirilmelerinde önemli olacaktır. 

Sullivan, kişiliğin neredeyse bütünüyle diğer önemli insanlarla etkileşimin bir ürünü 

olduğunu öne sürmüştür. Sullivan, kişinin diğerlerinin algısının olduğundan farklı alma 

eğilimini tanımlamak için parataksik çarpıtmalar terimini kullanmıştır. Bireyler arası bir 

ortamda bir kişi diğerleriyle gerçekçi yaklaşımlar temelinde değil de tamamen ya da 

birinci planda kendi fantezisinde var olan bir kişileştirme temelinde ilişki kurduğunda 

bir parataksik çarpıtma ortaya çıkmıştır (Akt., Yalom, 2012: 43). Bu anlamda kişinin 

kendisi için benimsediği tanımlamalar sonraki süreçte kuracağı ilişkilerde etkilidir. 

Benlik saygısı, kimlik oluşturma ve karar verme gibi önemli kavramların söz konusu 

olduğu ergenlik dönemindeki bireylerle yapılacak grup çalışması grubun bu yönüyle 

gruba katılacak ergenlerin sonraki süreçte kullanacakları ilişkilerde ve kendilik 

algılarında önemli olacaktır. Kişiliğin gelişmesinde oldukça önemli olan ergenlik 

döneminde bu etkileşim olması çocuğun kişiliğine direkt olarak yansıyacaktır. 

25

Gruplarla sosyal hizmet uygulaması ergenler için kişisel ve kişiler arası ilişkilerin 

geliştirilmesinde, akranlarla ve diğer yetişkinlerle sağlıklı bir ilişki kurulması açısından 

yarar sağlamaktadır. Bu yararlar şu şekilde belirtilebilir (Güner, 2000: 62-67) 

Bir takımın üyesi olma, diğerleri ile çalışma, birlikte proje tanımlama ve ortak 

yardım edebilme becerisi geliştirme 

Çalışmalarda ve ilişkilerde geri bildirim alma ve vermeyi içeren yapıcı bir şekilde 

çalışma becerisi. 

Bireyin eleştirel düşünme yeteneği geliştirebilmesi, farklı fikirler ve perspektifleri 

görerek kendi düşünceleriyle birleştirme becerisi, 

Grup lideriyle birlikte liderliği paylaşmak ve diğer üyeler ile birlikte gruptaki karar 

verme ve problem çözme süreci ile ilgili olarak sorumluluğu paylaşma becerisi. 

Kendini ve grubu daha büyük grubun parçası olarak görmek ve grupta paylaştığı 

değerleri yaşamın tüm aşamalarına ve yönlerine aktarma becerisi, 

Ulusal sosyal hizmet uzmanları birliği tarafında 1993 yılında ergenlerle yapılacak grup 

odaklı sosyal hizmet uygulamasının standartları belirlenmiştir. Bu konuda altıncı 

standart, sosyal hizmet uzmanının ergenleri güçlendirmesinin gerekliliği üzerinde 

durmaktadır. 

Güçlendirme bireylerin, ailelerin, grupların, organizasyonların ve toplumun var olan 

güçlerini ve olumlu özelliklerinin vurgulama, bunları artırma, geliştirme, destekleme ve 

kendi kararlarını kendileri vererek yaşamları üzerindeki güç ve denetimleri artırma ile 

eş anlamlı olarak kullanılabilir (Duyan, 2010: 176). 

Bireyin güçlendirilmesinde sistemler arsındaki bağlantı önemlidir. Sosyal hizmetin 

çevresi içinde birey anlayışın da odak alınarak belirtilebilir ki bireyin karşılaştığı 

sorunlar sadece bireyden kaynaklanmaz bu anlamda nasıl ki müracaatçının sorunlarının 

çözümünde çevre ele alınıyorsa bireyin güçlenmesi ve karar vermesi sürecinde çevre 

önemli bir faktör olacaktır. 

Müracaatçının yaşamış olduğu sorun her ne olursa olsun bu müracaatçıyı yaşamadaki 

tüm alanlarda güçsüz kılmaz, bu anlamda bireyin olumsuz yaşam deneyimi dışında 

yaşamındaki diğer alanlarda ki güçlerini fark etmesi sağlanarak da birey 

güçlendirilmelidir. 

26

Bireyin kendini tanımasında başka insanların yorumları, gözlemleri oldukça önemlidir. 

Özellikle kendisiyle benzer yaşam deneyimlerine sahip kişilerin gözlem ve yorumları 

birey için çok daha olumlu bir etki yaratabilecek, kendisi için bir nevi ‘ayna’ 

sağlayabilecektir. Grup süreci ve birebir görüşmede bu açıdan da bireyin güçlenmesinde 

etkilidir. 

Diğer yandan benlik saygısı bireyin güçlendirilmesi sürecinde dışarıdan tutulacak bir 

kavram değildir. Benlik saygısı üzerine yapılan araştırmalar, benlik saygısı yüksek olan 

adölesanların kendilerine olan güvenlerinin arttığını, kendi geleceklerini daha iyi 

belirleyebildiklerini, sorunlarıyla daha etkin baş edebildiklerini ve sorunların 

çözümünde daha başarılı olabildiklerini ortaya koymaktadır. Bireyin güçlendirilmesi 

bireyin benlik algısının olumlu etkileyebilecek ve karşılaştığı sorunlarla baş 

edebilmesinin kolaylaştırabilecektir ya da tersten düşünüldüğünde karar verme ve 

problem çözme kapasitesinin artması, bireyi güçlendirecek ve benlik saygısının 

artmasına katkı sağlayabilecektir. 

Grup sürecinin bireyin güçlendirilmesine etkileri şu şekilde belirtilebilir; 

Grup yaşantısı geçinen bireyler için katarsis, kabul görme ve ait olma duygusu kendini 

anlama, varoluşsal farkındalık, kişiler arası öğrenme, evrensellik, bilgi alışverişi, aile 

ilişkilerini yeniden yaşama, grup danışması, el severlik, özdeşim, kendi hakkında bilgi 

edinme, gerçeği test etme, transferans, etkileşim kurma, duygularını ifade etme, güven, 

bağlanma, katılım, sorunluluk alma, geribildirim, açıklık, terapatik ortam ve normlar, 

umut aşılama, destek duygusu, kişiler arası öğrenme, hayali öğrenme (vicarious 

learning) şeklinde sıralanabilecek yararlar elde etmektedirler (Ohlsen 1997; Yalom 

1992;Çevik ve diğ. 1990; George ve Dustin 1998 Akt., Duyan, 2007: 3). 

Görülebileceği gibi, ergenler içinde bulundukları yaş dönemi kendine has özellikleri 

nedeni ile güçlendirilmeye ihtiyaç duymaktadırlar. Güçlendirilme temelinde yapılan 

gurupla sosyal hizmet tanımında ergenlerin problem çözme ve karar verme becerilerini 

artıracak, benlik saygılarını yükseltecek bu sayede ergenler riskler karşısında daha 

korunaklı olabileceklerdir. 

Problem çözme, bilişsel becerilerin yanı sıra duyuşsal ve davranışsal özellikleri de 

içeren oldukça karmaşık bir süreçtir. Bunun yanında problem çözme, bireyin psikolojik 

uyumu (Hepner ve Anderson,1985) kendine güveni(Erdem ve Akman,1995)iletişim 

27

ecerilerinin etkililiği ve karar verme stilleri (Hunsaker ve Alesandra,1980) ve 

akademik ve sosyal özsaygı(McCobe,Randi ve ark.,1999) ile yakından ilişkilidir. 

(Akt.,Korkut,2002:178). 

Problem çözme ile çalışmalar incelendiğinde, bireylerin probleme yaklaşım ve problem 

çözme stil ve becerileri açısından farklılıklar olduğu görülmektedir. Kendisini problem 

çözmede yeterli olarak algılayanların kişiler arası ilişkilerde daha girişken, daha olumlu 

benlik algısına sahip oldukları ve akademik yönden daha uygun çalışma yöntemleri ve 

durumları sergiledikleri saptanmıştır. Problem çözme becerisi yıpranmış ve kaynakları 

tükenmiş olan insanlar, uyumsuz davranışlara sığınır, sorunları önyargılı ve subjektif 

biçimde değerlendirirler (Turan, 1999: 262). 

Karar verme süreci yaşamın tümünde etkili olan ve basitten karmaşığa doğru bütün 

etkinliklerde yer alan önemli bir yaşam becerisidir. Birey, kazandığı problem çözme 

becerisi sayesinde, verdiği ya da yanlış kararlarla hayatına olumlu ya da olumsuz yön 

vermektedir. 

1.1.6.1 OKUL SOSYAL HİZMETİ 

İlk olarak okul ortamlarında sosyal hizmet uygulamaları düşüncesi, olanakları ve 

kaynakları kısıtlı öğrencilere olan ilgi ile başlamıştır. İlk günlerden itibaren okul sosyal 

hizmetinin amacı, okul ile ev arasında karşılıklı anlayış ve işbirliğini sağlama ve 

geliştirme olmuştur. 

Okul sosyal hizmeti (school social work), tıp, psikiyatri, suçluluk, yaşlılık, engellilik, 

yoksulluk, eğitim, aile ve çocuk refahı gibi farklı alanlarda geniş bir uygulama alanına 

sahip olan sosyal hizmet disiplininin özel bir uygulama alanıdır. Okul sosyal hizmeti, 

öğrencilerin içinde bulundukları gelişim dönemi, aile ve yaşam koşulları nedeniyle 

yaşadıkları sorunların çözümü, gereksinim duyulan hizmetlerden yararlanmaları ve 

böylece eğitim etkinliklerini başarı ile sürdürmelerini sağlama gibi hizmetleri yürütmek 

üzere okullarda yer alan, sosyal hizmetin önemli uygulama alanlarından birisidir 

(Duman 2000: 35). 

Okul ortamlarında sosyal hizmet, öğrencinin okul performansına, okul başarısına etki 

eden biyopsikososyal faktörler üzerine odaklanır. Okul ortamında görev yapan sosyal 

hizmet uzmanları hem çocuk, hem de ebeveyn odaklı uygulamaları dengede tutarak 

anne-babaların ebeveyn olarak çocuğun yetiştirilmesi açısından sosyal işlevlerinin 

28

geliştirilmesi yönünde çalışırlar. Çocuk ve aileleriyle çalışmada amaç, öğrencinin okula 

düzenli devamını sağlamak, akademik başarısızlık riskini azaltmak ve erken dönemde 

bazı nedenlerle eğitimini yarıda bırakmasını önlemektir (Turner 2005: 331). 

Okul sosyal hizmet uygulamasının asıl görevi, öğrencinin okul performansını ve 

akademik başarısını etkileyen psiko-sosyal faktörler ve risk, güvenlik, koruma ve 

önlemedir. Okul ortamına uyum güçlüğü çeken öğrencilerin okula başlama aşamasında 

öğrencilere yardımcı olurlar. Özel gereksinimleri olan çocuklar ve aileleri, farklı psikososyal 

ve ekonomik nedenlerle okul devamsızlığı olan ve okuldan ayrılmak zorunda 

kalan çocuklar ve gençler, yüksek risk ortamı olan aileler, yangın, trafik kazası, hastalık 

gibi ciddi travmalara maruz kalan öğrenciler, aileleri, akrabaları, toplumsal 

kaynaklardan yararlanma okul sosyal hizmetinin müdahale edeceği gereksinim 

gruplarıdır. 

Öğrencilerin karşılaştığı çeşitli sorunların çözümüne yönelik olarak okul ortamlarında 

gerçekleştirilen sosyal hizmet uygulamaları önemli bir işleve sahiptir. Okul 

ortamlarında çalışan sosyal hizmet uzmanları, çeşitli psiko-sosyal ve ekonomik 

nedenlerle risk altında olan öğrenci ve ailesi için savunuculuk rolü üstlenmek, 

öğrencileri ve aileleri güçlendirmek, okul ve ev arasındaki iletişimi ve işbirliğini 

işlevsel duruma getirmek, ailelerin çocuklarının psiko-sosyal gelişim özelliklerini ve 

eğitim gereksinimlerini anlamasına yardımcı olmak, öğrencinin yaşam koşulları 

hakkında öğretmenleri bilgilendirmek, risk altındaki çocuklar ve ailelerinin hizmet 

alabileceği kurumlara gereksinimi olan öğrenci ve ailesini yönlendirmek gibi pek çok 

görevi vardır (Duyan ve Diğ. 2008: 32). 

Okullarda ortaya çıkan çeşitli sorunlara karşı okul sosyal hizmeti son derece önemli rol 

üstlenmektedir. Okullarda görev yapan Sosyal Hizmet Uzmanları, risk altında olan 

öğrenci ve ailesi için savunuculuk rolü üstlenmek, aileleri güçlendirmek, okul ve ev 

arasındaki iletişimi sürdürmek, ailelerin çocuklarının eğitim ihtiyaçlarını anlamasına 

yardımcı olmaktır. Ve öğrencinin yaşam koşulları hakkında öğretmene bilgi vermektir. 

Risk altındaki çocuklar ve ailelerin hizmet alacağı kurumlara ihtiyacı olanları 

yönlendirmektir. 

29

Okul ortamlarında görev yapan sosyal hizmet uzmanlarının büyük çoğunluğu, disiplin 

sorunları olan, okuldan kaçan, istismara maruz kalan ve anne-babası ayrı yaşayan ya da 

boşanan çocuklarla okulda eğitim ekibi, okul dışında tedavi ekibi ve sosyal hizmet 

kurumları ile işbirliği içerisinde çalışmaktadırlar. Okul ortamlarındaki sosyal hizmet 

uzmanlarının bir kısmı da farklı gelişimsel özellikleri olan engelli çocuklar ve aileleri ile 

çalışmaktadırlar (Jonson-Reid ve diğ. 2004: 6). 

Ayrıca, 17.04.2001 tarih ve 24376 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Milli Eğitim 

Bakanlığı Rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönetmeliği’nde rehberlik 

araştırma merkezlerinde sosyal hizmet uzmanlarının görev almaları ile ilgili bir 

düzenleme yapılmıştır. Fakat bugüne kadar sosyal hizmet uzmanlarının okul 

ortamlarında istihdam edilmeleri söz konusu olmamıştır. Bunun nedenleri arasında, 

sosyal hizmet uzmanlarının daha çok Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu, 

Sağlık Bakanlığı ve Adalet Bakanlığı’na bağlı kurumlarda çalışmaları ve sayılarının 

yeterli olmaması ilk sırada yer almaktadır. 

1.1.7 ARAŞTIRMANIN PROBLEMİ 

Gençlik çocukluk ve yetişkinlik arasında bulunan gelişim, ruhsal olgunluğa ve hayata 

hazırlanma evresidir. Ergenlik döneminde başlayan süratli olgunlaşma ve gelişme, 

gençlik döneminin bitişinde fiziki ve ruhi olgunlaşma ile neticelenir. Genel olarak 15 ve 

24 yaş arası gerçek gençlik dönemi olarak tanımlanır. Yaş aralığı olarak gençlik 

kavramı tanımlanmaya çalışıldığında, özellikle gençlik, ekonomik ve sosyal olarak 

çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemi olarak kabul edildiğinde günümüzde, bu yaş 

aralığının gün geçtikçe genişlediğini, “gençlik dönemi” algısının 15 hatta 12 yaşından 

itibaren 30’lu yaşlara kadar devam ettiğini ve hatta bazı toplumlarda 35 yaşa kadar 

çıktığını söylemek mümkündür. Bu yaş aralığındaki bireylerde kimlik arayışı, toplumsal 

sorumluluk almaya istekli olma ve toplumsal sorumlulukları yerine getirebilme, bir 

mesleğe hazırlanma, cinsiyetine uygun toplumsal rol edinme, yetişkinlerden bağımsız 

duygusal bağımsızlık kazanma gibi gelişim görevleri görülür. Gençlik dönemi aynı 

zamanda büyük fırsatları ve hayata yönelik denemeleri içinde barındırır. Bu 

özelliklerinden dolayı bu dönem büyük değişimleri, gelişimleri ve heyecanları 

barındıran bir dönemdir. Genel olarak bu dönem bireyin eğitim dönemini 

kapsamaktadır. Genç bu dönemde geleceğe yönelik önemli kararlar vermek 

durumundadırlar. 

30

Gençlik döneminde meslek seçimi de geleceğe yönelik önemli kararlardan biridir. 

Gençler bu dönemde çabuk fikir değiştirebilmekte ve kendilerine yol gösterilmesine 

ihtiyaç duymaktadır. Meslek seçimi sürecinde kişinin ailesi, öğretmenleri ve rehberlik 

servisleri gibi eğitimine katkı sağlayacak kişi ve kurumlar önemli rol oynamaktadır. 

Dünya ülkeleri kişinin eğitim hayatında önemli bir dönem olan bu meslek seçimi 

sürecine büyük önem vermekte ve bu süreci olabildiğince başarılı bir şekilde atlatmak 

için sistemler geliştirmektedir. Özellikle Avrupa genelinde kişiye gençlik döneminde 

yeterli destek ve bilgi verilerek gencin ilgi ve yeteneklerine göre temelden başlayarak 

istediği alanları seçmeleri sağlanır. Ülkemizde ise bu süreç temelden değil de sonradan 

sınav sistemi ile belirlenmektedir ve alternatiflerin sınırlı olması kişiyi kararsızlık ve 

umutsuzluğa sürüklemektedir. Genç bu dönemde ileriki hayatı için seçimler 

yapacağından ötürü umutsuzluğa kapılmaktadır. Gençlik döneminde umutsuzluk düzeyi 

diğer dönmelere göre daha yoğun hissedilir çünkü bu dönemde karmaşıklık hissi ve 

kaygının vermiş olduğu karamsarlıkla genç umutsuzluk hissine kapılır. Gençlerin 

umutsuz olması toplumsal yaşamda görülen önemli bir konu olmakla birlikte çeşitli 

sorunların kaynağı olarak da görülmektedir. Bu aşamada genç herhangi bir destek 

almazsa bu süreci tek başına atlatmakta zorluklar yaşar ve bu zorluklar gençte 

depresyon, intihar girişimi, madde bağımlılığı ve yıkıcı davranışlar gibi durumların 

ortaya çıkmasına neden olur. 

Bu olumsuz durumlar özellikle gençlik döneminde verilen kararları ve bireylerin 

gelecek yaşamlarını önemli ölçüde etkilemektedir. Bu kararlardan birisi de meslek 

seçimidir. Geleceğe yönelik belirsizliklerin ve kaygıların artmasıyla birlikte, kişi karar 

vermede güçlükler yaşar. Yaşanan bu güçlükler gencin yanlış tercihler yapmasına ve 

umutsuzluğa düşmesine sebep olur. Dolayısıyla gençlerde meslek seçimi üzerinde 

durulması ve araştırılması gereken önemli bir konudur. Bu konu hakkında daha önce 

yapılmış çalışmalara katkı sunacağı öngörülen bu araştırmada lise son sınıf 

öğrencilerinin mesleki karar verme süreçlerinin umutsuzluğa olan etkisinin ne 

olduğunun ortaya konması amaçlanmaktadır. 

1.1.8 ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ 

Meslek seçimi çocuklukta başlayıp yaşam boyu devam eden bir süreçtir. Her gencin 

belli bir dönemde ileride yapmayı düşündüğü mesleği belirlemesi gerekir. 14-18 yaş 

döneminin ilk yılları kişinin ilgilerini, yeteneklerini ve değerlerini tanıdığı, benlik 

31

kavramını geliştirdiği bir dönemdir. Ergenin bu dönemde ileriye yönelik cevap aradığı 

birçok soru vardır. Bu sorular; "hangi mesleği seçeceğim", "bir iş bulabilecek miyim", 

"ileride nasıl bir hayatım olacak" gibi sorulardır. Öte yandan bireylerin bu dönemde 

kendileri ve çevreleriyle ilgili bilgileri arttıkça mesleki kararları daha doğru bir şekilde 

değerlendirerek gerçekçi karar vermeleri beklenir. Tüm bu koşullar meslek seçimini 

meslek gelişim sürecinin en önemli aşaması yapmaktadır. 

Ülkemizde lise öğrenimine devam eden öğrenciler 9. Sınıftan sonra ilgi, yetenek ve 

gereksinimleri doğrultusunda ileride yönelecekleri meslek alanlarını seçmektedirler. Bu 

alanla ilgili dersleri seçmek ve gelecekteki mesleklerinin ne olacağına karar vermek 

zorundadırlar. Bireyler bu kararları verirken çeşitli güçlüklerle karşılaşırlar. Bu 

güçlükler karar vermeyi zorlaştırmakla birlikte bireyi kararsızlığa itmektedir. Yapılan 

araştırmalar birçok gencin bu süreçte büyük kararsızlıklar yaşadığını ortaya 

koymaktadır. Bu durum geçte karamsarlık ve umutsuzluğa neden olmaktadır. Umutsuz 

bireyler sosyal ilişkilerinde sorunlar yaşar ve hayatları bu durumdan olumsuz etkilenir. 

Bu doğrultuda yapılacak olan araştırmanın meslek seçimine yönelik yapılması 

planlanan çalışmalara yeni bir boyut kazandıracağı ve konu ile ilgili gerekli stratejilerin 

geliştirilmesinde uzmanlara katkı sunacağı düşünülmektedir. 

1.1.9 ARAŞTIRMANIN AMACI 

Bu çalışmanın temel amacı lise son sınıf öğrencilerinin mesleki karar vermeleri ile 

umutsuzlukları arasında ilişki olup olmadığının incelenmesidir. Araştırmada bu genel 

amaç doğrultusunda aşağıdaki sorulara yanıt aranacaktır; 

1- Lise son sınıf öğrencilerinin meslek seçiminde Mesleki Karar Verme Envanteri 

puanları ile Beck Umutsuzluk Ölçeği puanları arasında bir anlamlı ilişki var 

mıdır? 

2- Lise son sınıf öğrencilerinin umutsuzluk puanları ile seçtikleri alan arasında (dil, 

sayısal, eşit ağırlık) anlamlı bir fark var mıdır? 

3- Lise son sınıf öğrencilerinin Mesleki Karar Verme Envanteri puanları ile 

seçtikleri alan arasında (dil, sayısal, eşit ağırlık) anlamlı bir fark mıdır? 

4- Lise son sınıf öğrencilerinde, aile, okul, rehberlik servisi ve öğretmenler meslek 

seçimi sürecinde karar vermeyi etkilemekte midir? 

32

1.1.10 ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI 

1. Bu araştırma Kocaeli ilinde yer alan çeşitli liselerde, lise son sınıfa devam eden 

öğrencilerle sınırlıdır. 

2. Araştırmada elde edilen veriler, Mesleki Karar Envanteri ile toplanacaktır. Bu 

nedenle elde edilen ölçümler bu ölçekle elde edilen puanlarla sınırlıdır. 

3.Araştırma ile ilgili elde edilen sonuçlar, öğrencilerin vermiş oldukları cevaplarla 

sınırlıdır. 

4. Araştırma 2017-2018 eğitim-öğretim yılı güz yarıyılı ile sınırlıdır. 

1.1.11 TANIMLAR 

Umut: Umut bireyin gelecekle ilgili mümkün olan ama kesin olmayan bir şeyi istemesi, 

beklemesi ve bir şeyin olacağına dair olumlu düşüncelere sahip olmasıdır. 

Mesleki Karar Puanı: Lise son sınıf öğrencilerine, Mesleki Karar Envanterinin 

uygulanması sonucunda elde edilecek puandır. 

Umutsuzluk Puanı: Lise son sınıf öğrencilerine, Beck Umutsuzluk Ölçeğinin 

uygulanması sonucunda elde edilecek puandır. 

Meslek Seçimi: Kişinin çeşitli meslek alanları arasında en iyi yapabileceğini 

düşündüğü faaliyetleri içeren ve kendisine en uygun düzeyde doyum sağlayacağına 

inandığı bir mesleğe yönelmesidir. 

1.1.12 YAPILMIŞ ÇALIŞMALAR 

Meslek seçimi üzerine literatür taraması yapıldığında bu alanla ilgili çalışmaların 

yapıldığı görülmüştür. Yapılan araştırmaların birçoğu öğrenciler üzerinde uygulanmış 

ve bu araştırmalarda meslek seçiminin farklı değişkenlerle arasındaki ilişki 

incelenmiştir. Ancak yapılan taramada meslek seçimi ve umutsuzluk düzeyini inceleyen 

hiçbir çalışmaya rastlanmamıştır. Aşağıda meslek seçimi alanında yapılmış bazı 

çalışmalara değinilmiştir. 

Meslek seçimi ile ilgili yapılan literatür taramasında ülkemizdeki ilk çalışmanın Uysal 

(1970), tarafından yapılmış olduğu bilgisine ulaşılmıştır. İzmir'de bulunan bir grup 

lisenin öğrencileri üzerinde yaptığı araştırmada; öğrencilerin kişisel yetenek ve ilgileri 

ile meslek tercihleri arasındaki tutarlılığın yeterli olmadığı saptanmıştır. Öğrencilerin 

büyük bir kısmı ölçülen ilgilerinin dışındaki mesleklere yönelmişlerdir. Öğrencilerin 

33

mesleki tercihlerinde toplumsal faktörlerin daha etkin olduğunu, öğrencilerin ilgi, 

yetenek ve kendi özelliklerine uygunluğundan çok, toplumsal saygınlık ve sağladığı 

maddi gelire göre mesleki tercihler yaptıkları sonucuna ulaşılmıştır. Ayrıca ailenin gelir 

düzeyi ile meslek seçimi arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Araştırmadan elde 

edilen bulgular, öğrencilerin cinsiyetlerinin, Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS) giriş 

sayılarının, anne ve babalarının öğrenim durumlarının, ailelerinin aylık gelir 

düzeylerinin ve mezun oldukları lise türlerinin meslek tercihleri üzerinde etkili 

olduğunu göstermiştir. 

Bal (1998) tarafından öğrenciler üzerinde yapılan bir araştırmada ülkemizdeki lise 

öğrencilerinin çoğunun alan seçimi yaparken aceleci davrandıkları ve alan seçimi 

konusunda kararsızlık yaşadıkları saptanmıştır. Ayrıca bu çalışmaya göre öğrencilerin 

büyük bir bölümünün, alan seçimi sürecinde karar verme sorumluluğunu yakınlarına 

bıraktıkları bilgisine ulaşılmıştır. 

Kıyak (2006), lise öğrencilerinin meslek seçimi yaparken temel aldığı kriterler adlı 

araştırmasında; öğrencilerin genel olarak meslek seçimi yaparken rehberlik hizmeti 

almadığı, mesleki becerilerini belirlenmeye yönelik testlere katılmadığı, aile ve çevrenin 

de meslek seçimi konusunda öğrencileri fazlasıyla yönlendirmediği bulgularına 

ulaşılmıştır. Ayrıca öğrencilerin meslek seçimini etkileyen faktörler, iş güvencesi, 

sosyal güvence koşulları, kolay iş bulabilme ve iyi bir maaş olarak sıralanmıştır. 

Yelken (2008) tarafından yapılan ve 593 kişiyi kapsayan bir araştırmada, lise son sınıfta 

okuyan öğrencilerin üniversite tercihleri incelenmiştir. Bu araştırmada elde edilen 

bulgulara göre, öğrencilerin okumakta olduğu alan ile tercih etmeyi düşündükleri 

bölümler kıyaslandığında, sayısal alandaki öğrencilerin % 40.5’i hangi bölümü 

seçeceklerine karar veremediklerini belirtmişlerdir. Yine sözelci öğrencilerin % 33.3’ü 

ve Türkçe-Matematik alanındaki öğrencilerin de % 42’sinin bu anlamda kararsızlık 

yaşadığı görülmüştür. 

Berdan (2008), tarafından yapılan araştırmada elde edilen sonuçlara göre, öğrencilerin 

genel olarak alan seçiminde kararsızlık yaşadıkları ve ilgilerini, yeteneklerini yansıtan 

alan/alanlar seçemedikleri belirlenmiştir. İstanbul’da 492’si resmi ve 204’ü özel olmak 

üzere toplam 696 adet ortaöğretim kurumunun örneklem olarak alındığı bu çalışmada 

34

öğrencilerin mesleki rehberlikten yeteri kadar yararlanamadıkları tespit edilmiştir. 

Araştırma bulgularına göre öğrencilere gerekli mesleki rehberliğin yeterince 

yapılmadığı anlaşılmıştır. 

Beyhan (2010) tarafından 2160 lise öğrencisi üzerinde yapılan çalışmaya göre, lise 

öğrencilerinin önemli bir kısmının alan seçimine ilişkin kararsızlık yaşadığı 

belirlenmiştir. Bu araştırmanın sonuçlarına göre, öğrencilerin alan seçimi sürecinde 

karşılaştıkları sorunların başında ebeveyn baskısı, seçilmesi düşünülen alanlar hakkında 

yeterince bilgilendirilmemek, ilgi ve yeteneklerinin farkında olmama ve gelecekte iş 

bulabilme kaygısı gelmektedir. Ayrıca araştırmanın sonucuna göre öğrenciler alan 

tercihi yaparken en çok rehber öğretmenlerinden bilgi aldıklarını ifade etmişlerdir. 

Yapılmış olan araştırmalarda da görüldüğü gibi meslek seçimi üzerine yapılmış 

çalışmaların çoğu mesleki yeterlilik, mesleki olgunluk, ilgi ve yetenekleri kapsayan 

çalışmalardır. Ancak ele alınan " mesleki karar verme ile umutsuzluk arasındaki ilişki" 

konusunda bugüne kadar yapılmış herhangi bir çalışmaya rastlanmamıştır. 

35

BÖLÜM II 

YÖNTEM 

2.1 ARAŞTIRMANIN MODELİ 

Bu araştırma lise son sınıf öğrencilerinin mesleki karar verme ile umutsuzluk düzeyleri 

arasındaki ilişkiyi inceleyen betimsel türde bir çalışmadır. Betimsel çalışmalar 

"geçmişteki ve hali hazırdaki mevcut bir durumu olduğu şekliyle belirtmeyi, iki ya da 

daha çok sayıdaki değişken arasında "birlikte değişim varlığını" veya derecesini 

belirlemeyi amaçlayan araştırma modelleridir."(Karasar,1991) 

2.2 EVREN VE ÖRNEKLEM 

Araştırmanın evrenini Türkiye’deki bütün liseler oluşturmaktadır. Araştırmanın 

örneklemini Kocaeli’nin İzmit ilçesinde bulunan 24 Devlet lisesinden rastgele örneklem 

tipi ile belirlenen 5 lisede öğrenim gören son sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. 

2.3 VERİ TOPLAMA ARAÇLARI 

2.3.1 Beck Umutsuzluk Ölçeği 

Bu ölçek Beck ve arkadaşları tarafında 1961 yılında geliştirilmiştir. Ölçek 15 yaş 

üzerinde ergen ve yetişkinlere uygulanabilir. Beck ve arkadaşları 15 yaş ve üzeri 56 

hasta ile yaptıkları çalışmada, ölçeğin cronbach alpha güvenilirlik katsayısını .86 olarak 

bulunmuşlardır. Ülkemizde ölçeğin geçerlilik ve güvenirlik çalışmaları Seber (1991) ve 

Durak (1993) tarafından gerçekleştirilmiştir. Ölçeğin Türkçeye çevirisi Seber tarafından 

1991 yılına yapılmıştır. 

Beck Umutsuzluk Ölçeği geleceğe ilişkin beklentiler, umut ve motivasyon kaybı içeren, 

20 maddeden oluşan ve 0-1 arasında puanlanan bir ölçektir. Maddelerin 11 tanesinde 

“hayır” seçeneği 9 tanesinde ise “evet” seçeneği 1 puan alır. 1, 3, 5, 6, 8, 10, 13, 15. ve 

19. sorularda “evet”; 2, 4, 7, 9, 11, 12, 14, 16, 17, 18. ve 20. Sorulara ise “hayır” yanıtı 

için birer puan verilir. Bu ölçekten en düşük 0, en yüksek 20 puan alınmaktadır. Alınan 

puan sıfıra yakın olduğunda umutsuzluğun arttığı varsayılmaktadır. 

36

2.3.2 Mesleki Karar Verme Envanteri 

Araştırmada öğrencilerin mesleki karar düzeylerini ölçmek amacıyla Çakır (2003) 

tarafından geliştirilen Mesleki Karar Verme Envanteri kullanılmıştır. Mesleki Karar 

Verme Envanteri beş basamaklı likert tipi (1=Bana Çok Uygun, 5=Bana Hiç Uygun 

Değil) bir ölçek olup 30 maddeden oluşmaktadır. Verilen cevaplar sıralamaya göre 

tersten kodlanmaktadır. Bu ölçekten en düşük 0, en yüksek 150 puan alınmaktadır. 

Alınan puanın yüksek olması durumunda kararsızlığın artığı varsayılmaktadır. Çakır 

(2003) tarafından yapılan çalışma sonucunda ölçeğin cronbach alpha güvenirlik 

katsayısı .85 olarak bulunmuştur. 

2.4 VERİ TOPLAMA SÜRECİ 

Araştırmada kullanılan veriler 2017-2018 eğitim-öğretim yılı güz döneminde Kocaeli 

ilinin İzmit ilçesinde bulunan 24 Kasım Anadolu Lisesi, Şehit Özcan Kan Fen Lisesi, 

Mimar Sinan Lisesi, İzmit Lisesi ve Namık Kemal Lisesi son sınıf öğrencilerinden, İl 

Milli Eğitim Müdürlüğünden gerekli izinler alınarak toplanmıştır. Uygulama yapılan 

her sınıfta araştırmanın amacı ve kullanılan veri toplama araçları hakkında araştırmacı 

tarafından öğrencilere bilgi verilerek ölçekler araştırmacı tarafından uygulanmıştır. 

2.5 VERİLERİN ANALİZİ 

Veri analizinde IBM SPSS Statistic 23 paket programı kullanılmıştır. Oluşan verilerin 

normal dağılıp dağılmadığı, Normallik testi ile gerçekleştirilmiş olup, verilerin normal 

dağılmadığı görülmüştür. Araştırmada veriler normal dağılım sergilemediği için 

nonpararmetrik testler kullanılmıştır. Örneklemi oluşturan kişilerin tanıtıcı özelliklerinin 

belirlenmesi için Frequencies analizi yapılmıştır. Umutsuzluk ve Mesleki Karar Verme 

Envanteri arasındaki ilişkiyi tespit etmek için Spearman Kolerasyon testi uygulanmıştır. 

2.6 SÜRE VE OLANAKLAR 

Gerekli bilgiler veri toplama araçları ile güz yarıyılı içerisinde toplanmıştır. Veri 

toplama araçları 01.10.2017 ile 30.10.2017 tarihleri arasında öğrencilere uygulanmıştır. 

37

3. BULGULAR 

Tablo 1: Örneklemi Oluşturan Bireylerin Bazı Değişkenleri ve Sosyo-Demografik 

Özellikleri 

Yaş Sayı (N) Yüzde (%) Toplam 

16 16 4.6 350 

17 278 16.0 

18 56 79.4 

Cinsiyet 

Kadın 181 51.7 

Erkek 169 49.3 

Okul Türü 

Anadolu Lisesi 174 49.7 

Düz Lise 93 26.6 

Fen Lisesi 83 23.7 

Ailenin Gelir Düzeyi 

Düşük 25 7.1 

Orta 301 86.0 

Yüksek 24 6.9 

Çocuk Sayısı 

1 28 8.0 

2 150 42.9 

3 102 29.1 

4 46 13.1 

5 19 5.4 

6 ve Üstü 5 1.4 

Ailenin Yaşadığı Yer 

İl 154 44.0 

İlçe 154 44.0 

Kasaba/Köy 42 12.0 

Aile Tipi 

Çekirdek Aile 312 89.1 

Geniş Aile 38 10.9 

Bölüm 

Eşit Ağırlık 138 39.4 

Sayısal 141 40.3 

Dil 71 20.3 

Meslek Alanı 

Sağlık Sektörü 89 25.4 

Kamu Sektörü 95 27.1 

Diğer 48 13.7 

Eğitim Sektörü 97 27.7 

Kararsız 21 6.0 

Araştırmaya katılan öğrenci grubunun yaş, cinsiyet, okul türü, ailenin gelir düzeyi, 

çocuk sayısı, ailenin yaşadığı yer, aile tipi, okuduğu bölüm ve meslek alanı bilgileri 

Tablo 1’de verilmiştir. 

38

Araştırmaya katılan öğrenci grubunun yaş aralığı minimum 16, maksimum 18’dir. 

Öğrencilerin %4.6’sı 16 yaşında, %16’u 18 yaşında %79.4’ü ise 17 yaşındadır. 

Araştırmaya katılan öğrencilerinin %44’şehir merkezinde, %44’ü diğer ilçelerde kalan 

%12’si ise kasaba veya köylerde yaşamaktadır. 

Araştırmaya katılan öğrencilerinin %89.1’inin çekirdek aile yapısına, %10.9’unu geniş 

aile yapısına sahip olduğu görülmektedir. 

Cinsiyet dağılımına göre araştırma grubunu oluşturan öğrencilerin %51.7’si kadın 

öğrencilerden ,%49.3’ü ise erkek öğrencilerden oluşmaktadır. 

Okul türüne göre öğrenci dağılımına bakıldığında Anadolu liseleri öğrencileri araştırma 

grubunun %49.7’sini, düz lise öğrencileri araştırma grubunun %26.6’sını, fen lisesi 

öğrencileri ise araştırma grubunun %23.7’sini oluşturmaktadır. 

Ailenin gelir düzeyine göre öğrenci dağılımına bakıldığında düşük gelirli aileye sahip 

öğrencilerin araştırma grubunun %7.1’ini, orta düzey gelirli aileye sahip öğrencilerin 

araştırma grubunun %86’sını, yüksek düzey gelirli aileye sahip öğrencilerin araştırma 

grubunun %6.9’unu oluşturduğu görülmektedir. 

Üç farklı bölüme uygulanan çalışmada eşit ağırlık bölümü öğrencileri araştırma 

grubunun %39.4’ünü, sayısal bölümü öğrencileri araştırma grubunun %40.3’ünü, dil 

bölümü öğrencileri araştırma grubunun %20.3’ünü oluşturmaktadır. 

Seçmek istedikleri meslek alanlarına göre öğrencilerin %25.4’ü sağlık sektörüne, 

%27.1’i kamu alanına, %27.7’si eğitim alanına, %13.7’si diğer meslek alanlarına 

yönelmek istediklerini belirtmişlerdir. Öğrencilerinin %6’sını meslek seçme konusunda 

kararsız oldukları görülmektedir. 

39

Tablo 2 Mesleki Karar Verme Envanteri ile Beck Umutsuzluk Ölçeği Korelasyon 

Testi Sonucu 

Değişkenler n Ss. 1 2 

Mesleki Karar Verme 350 64,54 25,964 - -0,445 ** 

Beck Umutsuzluk 350 14,29 4,246 - 

** p

Wallis H testi ile incelenmiştir. Bu iki grubun puanları arasında istatistiksel olarak 

anlamlı bir farklılık olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. 

Tablo 5 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Yaşa Göre Kruskall Wallis H Testi Sonucu 

Yaş n Sıra Ortalaması sd x 2 p 

16 16 157.63 2 1.154 0.562 

17 278 178.32 

18 56 166.62 

p>0.05 

Tablo 5’te görüldüğü gibi örneklem grubunu oluşturan bireylerin yaş değişkenine göre 

Beck Umutsuzluk Ölçeği puanları (x 2 =1.154, p>0.05) Kruskal Wallis H testi ile 

incelenmiştir. Bu iki grubun puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık 

olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. 

Tablo 6 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Cinsiyete Göre Mann-Whitney U Testi 

Sonucu 

Cinsiyet n Sıra Ortalaması sd U p 

Kadın 181 173.97 1 8022.00 0.769 

Erkek 169 177.14 

p>0.05 

Tablo 6’da görüldüğü gibi örneklem grubunu oluşturan bireylerin cinsiyet değişkenine 

göre Beck Umutsuzluk Ölçeği puanları (U=8022.00, p>0.05) Mann-Whitney U testi ile 



Tablo 7 Mesleki Karar Verme Envanterinin Cinsiyete Göre Mann-Whitney U 

Testi Sonucu 

Cinsiyet n Sd Sıra Ortalama U p 

Kadın 181 1 181.56 5599.00 0.246 

Erkek 169 169.01 

p>0.05 

41

Tablo 7’de görüldüğü gibi örneklem grubunu oluşturan bireylerin cinsiyet değişkenine 

göre Mesleki Karar Verme Envanteri puanları (U=5599.00, p>0.05) Mann-Whitney U 

testi ile incelenmiştir. Bu iki grubun puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir 

farklılık olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. 

Tablo 8 Mesleki Karar Verme Envanterinin Okul Türüne Göre Kruskall Wallis H 

Testi Sonucu 

Okul 

Türü 

N Sıra Ortalaması Sd x 2 p İkili 

Karşılaştırmalar 

Anadolu 174 193.86 2 18.786 0.00 * 1-2 

Düz 93 137.77 2-3 

Fen 83 179.28 

* p



Tablo 10 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Gelir Düzeyine Göre Kruskall Wallis H Testi 

Sonucu 

Gelir Düzeyi n Sıra Ortalaması sd x 2 p 

Düşük 174 157.17 2 0.891 0.641 

Orta 93 176.83 

Yüksek 83 177.85 

p>0.05 

Tablo 10’da görüldüğü gibi araştırmanın örneklem grubunu oluşturan bireylerin ailenin 

gelir düzeyine göre Beck Umutsuzluk Ölçeği puanları (x 2 =0.891, p>0.05) Kruskal 



Tablo 11 Mesleki Karar Verme Envanterinin Gelir Düzeyine Göre Kruskall Wallis 

H Testi Sonucu 

Gelir Düzeyi n Sıra Ortalaması sd x 2 p 

Düşük 174 187.64 2 3.607 0.165 

Orta 93 177.41 

Yüksek 83 138.92 

p>0.05 

Tablo 11’de görüldüğü gibi araştırmanın örneklem grubunu oluşturan bireylerin ailenin 

gelir düzeyine göre Mesleki Karar Verme Envanteri puanları (x 2 =3.607, p>0.05) 

Kruskal Wallis H testi ile incelenmiştir. Bu iki grubun puanları arasında istatistiksel 

olarak anlamlı bir farklılık olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. 

43

Tablo 12 Mesleki Karar Verme Envanterinin Çocuk Sayısına Göre Kruskall 

Wallis H Testi Sonucu 

Çocuk Sayısı n Sıra sd x 2 p İkili 

Ortalaması 


1 28 124.80 5 17.151 0.04 * 1-2 

2 150 168.78 1-3 

3 102 191.84 1-4 

4 46 188.14 1-6 

5 19 157.13 2-6 

6 ve üzeri 5 281.10 5-6 

* p

Tablo 14 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Anne Eğitim Düzeyine Göre Kruskall Wallis 


Anne Eğitim Düzeyi n Sıra Ortalaması sd x 2 p 

Okur-Yazar Değil 11 178.95 7 3.272 0.859 

Okur-Yazar 16 167.19 

İlkokul 128 184.55 

Ortaokul 66 178.48 

Lise 89 167.10 

Ön Lisans 16 180.09 

Lisans 18 151.75 

Yüksek Lisans 6 149.08 

p>0.05 

Tablo 14’te görüldüğü gibi araştırmanın örneklem grubunu oluşturan bireylerin annenin 

eğitim düzeyine göre Beck Umutsuzluk Ölçeği puanları (x 2 =3.272, p>0.05). Kruskal 



Tablo 15 Mesleki Karar Verme Envanterinin Anne Eğitim Düzeyine Göre 

Kruskall Wallis H Testi Sonucu 

Anne Eğitim Düzeyi n Sıra Ortalaması sd x 2 p 



İlkokul 128 187.50 


Lise 89 162.61 


Lisans 18 151.67 


p>0.05 

Tablo 15’te görüldüğü gibi araştırmanın örneklem grubunu oluşturan bireylerin 

annelerinin eğitim düzeyine göre Mesleki Karar Verme Envanteri puanları (x 2 =11.569, 

p>0.05). Kruskal Wallis H testi ile incelenmiştir. Bu iki grubun puanları arasında 

istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. 

45

Tablo 16 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Baba Eğitim Düzeyine Göre Kruskall Wallis 


Baba Eğitim Düzeyi n Sıra Ortalaması sd x 2 p 



İlkokul 85 180.65 


Lise 114 175.75 


Lisans 39 166.21 


p>0.05 

Tablo 16’da görüldüğü gibi araştırmanın örneklem grubunu oluşturan bireylerin 

babalarının eğitim düzeyine göre Beck Umutsuzluk Ölçeği puanları (x 2 =0.668, p>0.05) 



Tablo 17 Mesleki Karar Verme Envanterinin Baba Eğitim Düzeyine Göre 

Kruskall Wallis H Testi Sonucu 

Baba Eğitim Düzeyi n Sıra Ortalaması sd x 2 p 



İlkokul 85 200.99 


Lise 114 169.92 


Lisans 39 147.78 


p>0.05 

Tablo 17’de görüldüğü gibi araştırmanın örneklem grubunu oluşturan bireylerin 

babalarının eğitim düzeyine göre Mesleki Karar Verme Envanteri puanları (x 2 =12.665, 

46

p>0.05) Kruskal Wallis H testi ile incelenmiştir. Bu iki grubun puanları arasında 


Tablo 18 Mesleki Karar Vermenin Ailenin Yaşadığı Yere Göre Kruskall Wallis H 

Testi Sonucu 

Ailenin Yaşadığı Yer n Sıra Ortalaması sd x 2 p 

İl 154 176.24 2 0.200 0.905 

İlçe 154 173.29 


p>0.05 

Tablo 18’de görüldüğü gibi araştırmanın örneklem grubunu oluşturan bireylerin 

ailelerinin yaşadığı yere göre Mesleki Karar Verme Envanteri puanları (x 2 =0.200, 

p>0.05) Kruskal Wallis H testi ile incelenmiştir. Bu iki grubun puanları arasında 


Tablo 19 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Ailenin Yaşadığı Yere Göre Kruskall Wallis 


Ailenin Yaşadığı Yer n Sıra Ortalaması sd x 2 p 

İl 154 170.31 2 1.121 0.546 

İlçe 154 182.19 


p>0.05 

Tablo 19’da görüldüğü gibi araştırmanın örneklem grubunu oluşturan bireylerin 

ailelerinin yaşadığı yere göre Beck Umutsuzluk Ölçeği puanları(x 2 =1.121, p>0.05) 



47

Tablo 20 Mesleki Karar Verme Envanterinin Aile Tipine Göre Mann-Whitney U 

Testi Sonucu 

Aile Tipi n sd Sıra Ortalama U p 

Çekirdek 312 1 176.31 5676.00 0.669 

Geniş 38 168.87 

p>0.05 

Tablo 20’de görüldüğü gibi örneklem grubunu oluşturan bireylerin aile tipine göre 

Mesleki Karar Verme Envanteri puanları (U=5676.00, p>0.05) Mann-Whitney U testi 

ile incelenmiştir. Bu iki grubun puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık 


Tablo 21 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Aile Tipine Göre Mann-Whitney U Testi 

Sonucu 

Aile Tipi n sd Sıra Ortalama U p 

Çekirdek 312 1 175.38 5890.00 0.948 

Geniş 38 176.50 

p>0.05 

Tablo 21’de görüldüğü gibi örneklem grubunu oluşturan bireylerin aile tipine göre Beck 

Umutsuzluk Ölçeği puanları (U=-5890.00, p>0.05) Mann-Whitney U testi ile 



Tablo 22 Mesleki Karar Vermenin Anne-Baba Birlikteliğine Göre Kruskall Wallis 


Anne-Baba Birlikteliği N Sıra Ortalaması sd x 2 p 

Birlikte 318 178.73 2 3.739 0.154 

Değil 26 138.62 

Vefat 6 159.92 

p>0.05 

Tablo 22’de görüldüğü gibi örneklem grubunu oluşturan bireylerin anne-baba 

birlikteliğine göre Mesleki Karar Verme Envanteri puanları (x 2 =3.739, p>0.05) 

48

Kruskall Wallis H testi ile incelenmiştir. Bu iki grubun puanları arasında istatistiksel 


Tablo 23 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Anne-Baba Birlikteliğine Göre Kruskall 


Okuduğu Bölüm n Sıra Ortalaması sd x 2 p 

Birlikte 318 176.82 2 4.441 0.109 

Değil 26 145.56 

Vefat 6 235.08 

p>0.05 

Tablo 23’te görüldüğü gibi örneklem grubunu oluşturan bireylerin anne-baba 

birlikteliğine göre Beck Umutsuzluk Ölçeği puanları (x 2 =4.441, p>0.05) Kruskall 



Tablo 24 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Bölüme Göre Kruskall Wallis H Testi 

Sonucu 

Okuduğu Bölüm n Sıra Ortalaması sd x 2 p 

Dil 71 174.19 2 4.832 0.089 

Eşit Ağırlık 138 189.23 

Sayısal 141 162.72 

p>0.05 

Tablo 24’te görüldüğü gibi örneklem grubunu oluşturan bireylerin bölümlerine göre 

Beck Umutsuzluk Ölçeği puanları (x 2 =4.832, p>0.05) Kruskall Wallis H testi ile 



49

Tablo 25 Mesleki Karar Verme Envanterinin Meslek Alanına Göre Kruskall 


Meslek 

Alanı 

n Sıra 

Ortalaması 

sd x 2 p İkili 


Sağlık 89 179.89 4 21.963 0.00 * 1-2 

Kamu 95 145.86 

1-5 

2-4 

Diğer 48 178.93 

2-5 

Eğitim 97 181.41 3-5 

Kararsız 21 255.86 4-5 

* p

Tablo 26 Beck Umutsuzluk Ölçeğinin Meslek Alanı Göre Kruskall Wallis H Testi 

Sonucu 

Meslek n Sıra sd x 2 p İkili 

Alanı 

Ortalamaları 


Sağlık 89 154.94 4 11.463 0.022* 1-2 

Kamu 95 194.22 1-4 

Diğer 48 180.52 2-5 

Eğitim 97 182.89 4-5 

Kararsız 21 132.31 

* p

4. SONUÇ VE ÖNERİLER 

Bu bölümde araştırmanın önceki bölümünde elde edilen bulgu ve yapılan yorumlarla 

ilişkili olarak sonuçlara yer verilmiştir. Bu sonuçlara dayalı olarak önerilerde 

bulunulmuştur. Literatüre göz atıldığında, lise son sınıf öğrencilerinin meslek seçim ile 

umutsuzlukları arasındaki ilişkiye yönelik herhangi bir araştırmaya rastlanmamıştır. Bu 

nedenle, araştırma sonuçları yorumlanırken bu sınırlılık dikkate alınarak, konuyla ilgili 

literatür bilgi, araştırmada elde edilen bulgularla karşılaştırılarak tartışma ve sonuç 

kısmında verilmiştir. 

4.1. TARTIŞMA VE SONUÇ 

Yaş değişkenine bağlı olarak lise son sınıf öğrencilerinin Mesleki Karar Verme 

Envanteri ve Beck Umutsuzluk Ölçeği puanları arasında anlamlı bir fark 

bulunamamıştır. Dereli ve Kabataş’ın (2009) yapmış oldukları Sağlık Yüksekokulu Son 

Sınıf Öğrencilerinin İş Bulma Endişeleri ve Umutsuzluk Düzeyleri adlı çalışmalarında 

öğrenci yaşları ile umutsuzluk puanları arasında anlamlı bir ilişki olmadığı sonucuna 

ulaşmışlardır. Aynı şekilde Öztürk’ün (1997) yaptığı araştırma sonucunda umutsuzluk 

puanı ile yaş arasında anlamlı fark saptanmamıştır. Buna karşın Kula’nın (2008), 

Endüstri Meslek Liselerinde Eğitim gören ergenlerin umutsuzluk puanı ile saldırganlık 

düzeyleri arasındaki ilişkiyi incelediği çalışmasında, öğrencilerin yaşı ile umutsuzluk 

puanı arasında anlamlı bir fark saptanmıştır. Buna göre, yaş değişkeninin umutsuzluk 

puanına ve mesleki karar verme puanına etki etmediği söylenebilir. 

Cinsiyet değişkenine bağlı olarak lise son sınıf öğrencilerinin Mesleki Karar Verme 


bulunamamıştır. Aynı şekilde Tüfekçi’nin (2014) lise öğrencilerine yönelik yapmış 

olduğu umutsuzluk ve benlik imgesi konulu araştırmasında 10. ve 11. Sınıf 

öğrencilerinin cinsiyeti ile umutsuzluk puanları arasında anlamlı bir fark 

bulunamamıştır. Buna karşın Dünyaoğulları’nın (2011) üniversite öğrencilerinin 

kendilerini gerçekleştirme engelleri ile genel erteleme eğilimleri ve umutsuzluk 

düzeyleri arasındaki ilişkiyi inceledikleri çalışmada üniversite son sınıf öğrencilerinin 

umutsuzluk puanları cinsiyete göre farklılık göstermektedir. 

52

Bu araştırmada lise son sınıf öğrencilerinin kararsızlık ve umutsuzluk puanlarında 

cinsiyet faktörünün etkili olmaması, günümüzde kadınlara ve erkeklere iş ve eğitim 

hayatında eşit imkânların sunulmasından kaynaklandığı şeklinde açıklanabilir. 

Gelir düzeyi değişkenine bağlı olarak lise son sınıf öğrencilerinin Mesleki Karar Verme 


bulunamamıştır. Bu çalışmada olduğu gibi, Altınsoy’un (2016) ergenlerde umutsuzluk 

ve boyun eğici davranışların ilişkisinin incelenmesi adlı çalışmasında öğrencilerinin 

sosyoekonomik düzeyleri ile umutsuzluk düzeyleri arasında anlamlı bir farklılık 

bulunmamıştır. Buna karşın, Yazıcıoğlu’nun (2008) ilköğretim 8. Sınıf öğrencilerinin 

mesleki karar düzeylerine yönelik çalışmasında ve Coşkun’un (2010) üniversite giriş 

sınavına hazırlanan adaylara ilişkin çalışmasında umutsuzluk düzeyleri arasında anlamlı 

farklılık olduğunu bulmuştur. Bu araştırmada lise son sınıf öğrencilerinin kararsızlık ve 

umutsuzluk puanlarında ailenin gelir düzeyinin etkili olmaması, araştırmanın örneklem 

grubunu oluşturan öğrencilerin ailelerinin büyük bir kısmının orta düzeyde gelir sahibi 

olması şeklinde açıklanabilir. 

Araştırma grubunu oluşturan öğrencilerin kardeş sayısına bağlı olarak Mesleki Karar 

Verme Envanteri puanları arasında istatistiksel olarak p

konulu çalışmalarda yönelmek istenilen meslek alanı değişkenini kullanan bir çalışmaya 

rastlanmamıştır. 

Araştırma sonucunda tercih edilen meslek alanları ile öğrencilerin kararsızlık puanları 

arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. En yüksek kararlılık puanı, kamu alanı 

olarak hesaplanmıştır. Bunun temel nedeni kamu alanına yönelmek isteyen öğrencilerin 

kendilerini devlet güvencesinde hissedecek olmaları şeklinde yorumlanabilir. 

Okudukları bölüme bağlı olarak lise son sınıf öğrencilerinin Mesleki Karar Verme 

Envanteri puanları arasında istatistiksel olarak p

4.2. ÖNERİLER 

Okul sosyal hizmeti hayata geçirilmelidir. 

Okul sosyal hizmeti; yoksulluk, madde bağımlılığı, ayrımcılık ve dışlama, kriz 

durumları, suça sürüklenme, okul devamsızlığı, aile içi şiddet, çeteleşme, akran 

zorbalığı, toplumsal cinsiyet, çocuğa yönelik ihmal ve istismar gibi tehlikelerden 

ve sorunlardan korunmak amacıyla okul ortamında çalışma yürüten ve çocuğu 

aile, okul, toplum ve çevre işbirliği ile koruyan, geliştiren, destekleyen ve 

rehabilite eden bir sosyal hizmet alanıdır. 

Öğrencileri meslek seçimi konusunda bilgilendirmek daha çok okul rehberlik 

servisinin görev alanına girmektedir. Ancak okul rehberlik servisleri öğrencinin 

meslek seçimini etkileyebilecek sorunlarının çözümü yönünde kapsamlı 

çalışmalar yapamamaktadır. Bu nedenle okul sosyal hizmeti hayata geçirilerek 

aile, grup ve topluluklarla daha kapsamlı çalışmalar yapılabilir. Okul sosyal 

hizmeti öğrencilerin içinde bulundukları gelişim dönemi, aile ve yaşam koşulları 

nedeniyle yaşadıkları sorunların çözümü, gereksinim duyulan hizmetlerden 

yararlanmaları ve böylece eğitim etkinliklerini başarı ile sürdürmelerini 

sağlayacaktır. Ayrıca okulların başarı düzeylerinin artması için, ailelerin de 

eğitim-öğretime dâhil olması, eğitimin sadece okuldan ve öğretmenden 

beklenmemesi gerekmektedir. Bir öğrencinin okul başarısını arttırmakta, 

davranış sorunlarının çözülmesinde aile-öğretmen-okul işbirliğinin olması 

gerekmektedir. Çünkü bu işbirliği ile yapılması gerekenler konusunda aile, 

öğretmen, öğrenci ve okulun iletişim halinde olması gerekmektedir. Bu süreçte 

hem ailelere destek olacak hem de okul öğretmenleri ile ekip halinde çalışacak 

okul sosyal hizmetine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu noktada okul sosyal hizmetin 

hayata geçirilmesinin faydalı olacağı düşünülmektedir. 

Öğrenci ve ebeveynlere yönelik rehberlik, seminer, sunum ve 

bilinçlendirme çalışmaları yapılması: 

Öğrencilerin gelecekte yapmak istedikleri mesleğe karar verebilmeleri için ilgi 

alanlarını keşfetmeleri ve bu konuda eğitimler almaları gerekmektedir. Bu 

doğrultuda; öğrencilere ve ailelere meslek alanlarını tanıtıcı, meslek seçimi 

süreci hakkında bilgilendirici çalışmalar yapılmalıdır. Böylece öğrencilerin 

yönelmek istedikleri meslek alanı ile ilgili kararsızlıkları önlenecek ve meslek 

hayatlarında kaliteli hizmet sunacaklardır. 

55

Fazla çocuklu ailelerin yoğun olduğu bölgelerde ailelere eğitim desteği 

sunulması: 

Öğrencilerin kardeş sayısının çok olması aile hayatında daha fazla sorumluluk 

yüklenmelerine ve anne-babalarının daha az ilgi odaklarında olmalarına neden 

olmaktadır. Bu doğrultuda; ülkemizde çocuk sayısı fazla olan ailelerin yoğun 

olduğu bölgelerde, ailelere eğitime yönelik maddi yardımlar sağlanmalı ve aile 

ilişkilerine yönelik eğitimler verilmelidir. Böylece ailelerin çocuklarına karşı 

eğitim sağlama yükü hafifletilecek, ailede eğitim düzeyi yüksek olan bir birey 

kardeşlerine eğitim hayatında destek sunabilecek ve aile içi ilişkilerin 

geliştirilmesi çocukların eğitim hayatını olumlu yönde etkileyecektir. 

Liselerde Türkiye’deki mevcut sınav sistemi ve iş imkânlarına yönelik 

etkinlikler düzenlenmesi: 

Öğrenciler yapmak istedikleri mesleklerin hizmet aşamasında ne tür zorluklarla 

karşılaşabileceklerine, Türkiye’deki mevcut sınav sistemine ve iş imkânlarına 

yönelik yeterli bilgi düzeyine sahip olmaları gerekmektedir. Bu doğrultuda; 

liselerde Türkiye’deki sınav sistemi ve iş imkânları hakkında bilgilendirici ve 

açıklayıcı çalışmalar yapılmalıdır. Böylece öğrenciler geleceğe ilişkin daha 

kesin kararlar alacak ve daha umutlu olacaklardır. 

Ortaokul öğrencilerine bölümlerin ve bölümlere göre yapabilecekleri 

mesleklerin tanıtılması: 

Eşit ağırlık, sayısal ve dil bölümü öğrencileri bulundukları bölümün avantajları 

ve dezavantajları hakkında yeterli bilgiye sahip olmalıdır. Bu doğrultuda; 

öğrencilere ortaokuldan itibaren bölümler tanıtılmalı ve liselerde öğrencilere 

istedikleri bölüme yönelik derslerin sorumluluğu yüklenmelidir. Böylece 

öğrenciler ortaokul düzeyinden itibaren belli bir alana yönelmekle birlikte eğitim 

hayatını bu alana yönelik dersler alarak geçirecek ve kendisini meslek hayatına 

daha iyi hazırlayacaktır. 

Çalışmanın örneklemini oluşturan bireylerin, mesleki karar verme ve umutsuzluk 

düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesinde ölçeklerden yararlanılmıştır. Bunun 

haricinde birebir görüşme yapılarak durumun daha iyi analiz edilmesi sağlanabilir. 

Araştırma belli okullarda ve öğrenci sayısı ile sınırlı kalmıştır. Bu sayı arttırılarak daha 

geniş kitlelere ulaşılıp, daha güvenilir sonuçlar elde edilebilir. 

Lise son sınıf öğrencilerinde mesleki karar verme ve umutsuzluk düzeylerinin başka 

değişkenlerle olan ilişkisine bakılabilir. 

56

KAYNAKÇA 

Adler, A. (2002). İnsanı tanıma sanatı. (Çev., K. Şipal), İstanbul: Say yayınları. 

Adler, A. (2004). Yaşamanın anlamı ve amacı, (Çev: K. Şipal), İstanbul: Say yayınları 

Akın, Y. (2015). lise öğrencilerindeki mesleki kararsızlığın algılanan sosyal destek ve 

tercih edilen alana göre incelenmesi, Yayımlanmış doktora tezi, Konya, Mevlana 

Üniversitesi, sosyal bilimler enstitüsü. 

Alverez, A. (1994) İntihar-kan dökücü tanrı, (Çev: Zuhal Çilsarıkaya), Ankara: Öteki 

yayınevi. 

Aylin, Y. (2008). İlkögretim sekizinci sınıf öğrencilerinin mesleki karar düzeylerinin 

incelenmesi, Yüksek lisans tezi, Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi, 

sosyal bilimler enstitüsü. 

Aytaç, S.; Bayram N. (2003). İsabetli tercih yapma ve meslek seçme stratejileri. Genç 

beyin dergisi, Sayı:15. 

Bal, P. N. (1998). Ergenlik döneminde mesleki karar verme olgunluğunun incelenmesi 

ve mesleki karar verme eğitim programının etkisinin araştırılması, 

Yayımlanmamış doktora tezi, İstanbul :Marmara Üniversitesi, eğitim bilimleri 

enstitüsü. 

Berdan, İ.E. (2008). Ortaöğretim kurumlarındaki öğretmen ve öğrencilerin 

yeteneklerinin alan ve meslek seçimine etkileri, Yayımlanmamış yüksek lisans 

tezi, İstanbul: Beykent üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü. 

Beyhan, A. (2010). Ortaöğretim öğrencilerinin alan tercihlerinin incelenmesi. Ankara: 

Millî eğitim bakanlığı eğitimi araştırma ve geliştirme dairesi başkanlığı. 

Bilgin, B ve Selçuk, M.(1991). Din öğretimi, Ankara: Akid yayınları. 

Bulut, I. (2013). Guruplarla sosyal hizmet ders notları. Ankara: Başkent üniversitesi. 

Collins, W.A., Russell, G. ( 1994). Mother-child and father-child relationship middle 

childhood and adolescience: A Developmental analysis. Devalopmental 

review.11(2), (Akt. Karadayı, F). Üniversite gençlerinin algılanan ana-baba 

57

tutumları, ana-babayla ilişkilere ve bunların bazı kişilik özellikleri ile 

bağlantısı”. Türk psikoloji dergisi, 9(32). 

Dilbaz, S. (1993). Umutsuzluk kavramı: Depresyon ve intiharda önemi, Ankara: Kriz 

dergisi 1(3): 134-138 

Duman, N. (2000). Ankara liselerinde çeteye katılma potansiyeli olan öğrenci grupları 

ve okul sosyal hizmeti. Ankara: Hacettepe üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü 

sosyal hizmet anabilim dalı yayımlanmamış doktora tezi. 

Duyan, V. (2007). Gruplarla sosyal hizmet: Grup çalışmasının engelli çocuğa sahip 

annelerin benlik saygısı ve yalnızlık düzeyine etkisi (1. Baskı). Ankara: 

Hacettepe üniversitesi yayınları. 

Duyan, V., Duyan, G. Ç., Gökçearslan Çiftçi E., Sevin, Ç. Erbay, E. ve M. İkizoğlu 

(2008). Lisede okuyan öğrencilerin yalnızlık durumlarına etki eden 

değişkenlerin incelenmesi. Eğitim ve bilim. 33, 28-41. 

Duyan, V. (2010). Sosyal hizmet temelleri, Yaklaşımları, Müdahale yöntemleri (1. 

Baskı). Ankara: Aydınlar matbaacılık. 

Elif , K. (2017) Ortaokul öğrencilerinin sosyal destek algılarıyla ilgili olarak sınav 

kaygısı ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi, İstanbul, Beykent Üniversitesi, 

Sosyal bilimler enstitüsü. 

Fromm, E. (1995). Umut devrimi, (Çev. Ş. Yeğin), (2.Basım). İstanbul: Payel yayınları. 

Geçtan, E. (1984). Psikoanaliz ve sonrası, Ankara: Maya yayıncılık. 

Geçtan, E. (1988). Çağdaş yaşam ve normal dışı davranışlar, İstanbul: Remzi kitabevi. 

Güner, P. (2000). Sorunlarla ilgili baş etme Yolu: Problem çözme. Erzurum: Atatürk 

üniversitesi hemşirelik yüksekokulu dergisi, 3, (1). 62-67. 

Horney, K. (2007). Ruhsal çatışmalarımız, (Çev. S. Budak), İstanbul: Öteki yayınevi. 

Hökelekli, H.(2005). Din psikolojisi, Ankara: Türkiye diyanet vakfı yayınları. 

58

Hurlock, Elizabeth B.,(1987). "Ergenlikte beden gelişimi", (Çev: Gülseren Günce), 

Ergenlik psikolojisi, (Derl: Bekir Onur), Ankara:Hacettepe-Taç kitapçılık. 

Jonson-Reid, M., Kontak, D., Citerman, B., Angie E. ve N. Fezzi (2004). School social 

work case characteristics, Services and dispositions: Year one results. Children 

and schools. 26, 5-22. 

Kemer, G. ve Atik, K. (2005). Kırsal ve il merkezinde yaşayan lise öğrencilerinin umut 

düzeylerinin aileden algılanan sosyal destek düzeyine göre karşılaştırılması, 

İstanbul: M.Ü. Atatürk eğitim fakültesi eğitim bilimleri dergisi sayı 21, 161-168. 

Kıyak, S. (2006). Genel lise öğrencilerinin meslek seçimi yaparken temel aldığı 

kriterler. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Yeditepe üniversitesi, 

Sosyal bilimler enstitüsü. 

Kierkegaard, (2007). Ölümcül hastalık umutsuzluk, (Çev: M.Mukadder Yakupoğlu), 

Ankara: Doğu batı yayınları 

Koç, B. (2006). İlgi ölçümlerinin madde sayısının azaltılması ve yaş ranjının 

genişletilmesine yönelik bir geçerlik-güvenirlik çalışması. Yayımlanmamış 

yüksek lisans tezi, Çukurova üniversitesi 

Korkut, F. (2002). Lise öğrencilerin problem çözme becerileri. Ankara: Hacettepe 

üniversitesi eğitim fakültesi dergisi, 22, 177-184. 

Köknel, Ö. ( 1985), Kaygıdan mutluluğa kişilik, İstanbul: Altın kitaplar yayınevi, 

Sayar, B. (2012), Üniversite öğrencilerinin mizah tarzları ile umutsuzluk ve 

boyun eğici davranışları arasındaki ilişkinin incelenmesi, Yüksek lisans tezi, 

Sakarya: Sakarya üniversitesi. 

Kulaksızoğlu, A. (1999). Ergenlik psikolojisi, İstanbul: Remzi kitabevi. 

Kuzgun, Y. (1989). Kendini değerlendirme envanteri el kitabı, Ankara: Öğrenci seçme 

ve yerleştirme merkezi. 

Kuzgun, Y. (2000). Meslek danışmalığı kuramlar: Uygulamalar, Ankara: Nobel 

yayınları. 

59

Kuzgun, Y. (2009). Meslek gelişimi ve danışmanlığı: meslek gelişimini etkileyen 

etmenler, (3. Baskı), Ankara: Nobel yayınları. 

M.Ali, Ç. (2003). Bir mesleki grup rehberliği programının lise öğrencilerinin mesleki 

kararsızlık düzeylerine etkisi, Doktora tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi, eğitim 

bilimleri enstitüsü. 

Osipow, S. H. (1973). Theories of career development, Prentice- hall inc, New jersey, 

The ohio state university. ( Akt., Özgan, A.), (2006). Meslek lisesi öğrencilerin 

mesleki karar verme olgunluğu ile bazı kişilik özelliklerin incelenmesi. 

Özgün, D. (2011). Üniversite son sınıf öğrencilerinin kendilerini gerçekleştirme 

engelleriyle genel erteleme eğilimi ve umutsuzluk düzeyleri arasındaki ilişkinin 

incelenmesi, Yüksek lisans tezi, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi eğitim bilimleri 

enstitüsü. 

Feyza, C. (2010). Üniversite giriş sınavına hazırlanan adaylarda umutsuzluk ve 

öğrenilmiş güçlülük, Ankara, Hacettepe Üniversitesi, sosyal bilimler enstitüsü. 

Özsoy, O. (2004). Geleceğin meslekleri, İstanbul: Hayat yayınları. 

Öztaş, B. (1988): Stresin fizyolojisi ve organizmada oluşturduğu etkiler, Kocaeli: İş 

ortamının yükseltilmesi semineri. 

Peker, H. (2003) Din psikolojisi, İstanbul: Çamlıca yayınları. 

Semerci, B. (2005, 5 Mart). Umutsuzluk. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2017, 

http/www.sabah.com.tr. 

Şakar, R.(2015). Meslek seçiminde ailenin etkisinin önemi, Erişim tarihi: 05 

Mayıs2017, http//www. rabiasakar.com. 

Şentürk, H. (1997). Din psikolojisi, İstanbul: Esra yayınları. 

Şenel, Ahmet, Erden, O. (1998). Mesleki ve teknik eğitime yönlendirmemede teknoloji 

eğitimin yeri ve önemi, Ankara: Talim terbiye kurulu başkanlığı, Milli eğitim 

şuarası. 

Tekin, M. ve Filiz, K. (2008). Beden eğitimi ve spor yüksekokullarının antrenörlük 

eğitimi ve spor yöneticiliği bölümlerinde öğrenim gören öğrencilerin 

60

umutsuzluk ve boyun eğici davranış düzeylerinin çeşitli değişkenlere göre 

incelenmesi, Spormetre beden eğitimi ve spor bilimleri dergisi, 6 (1),, ss.27-37. 

Telman, C. (2002). Basarıya giden yolda meslek seçimi İstanbul: Epsilon yayıncılık. 

Tuğcan, T. (2014) Lise 10. ve 11. sınıf öğrencilerinde kaygı, umutsuzluk ve benlik 

imgesi düzeylerinin değerlendirilmesi, İstanbul, Haliç Üniversitesi, Sosyal 

bilimler enstitüsü. 

Turan, N. (1999). Sosyal Kişisel Çalışma: Birey ve Aile için Sosyal Hizmet (2. Baskı). 

Ankara: Aydınlar matbaası. 

Turner, F.J. (2005). Encyclopedia of canadian social work. waterloo, On, Can: Wilfrid 

laurier university press.Uluhan, E. F.(2005). Umutsuzluk ve kronik depresyon. 

Erişim tarihi: 10 Mayıs 2017, http// www.antalyapsikiyatri.com. 

Uysal, Ş. (1970). Lise öğrencilerinin meslek seçimleri, Ankara: Yeni desen matbaası. 

Yalom, I. (2012). Grup psikoterapisinin teori ve pratiği (2. Baskı). (A. Tangör, Çev.). 

İstanbul: Kabalcı yayınevi. (Orijinal çalışma basım tarihi 1995). 

Yavaşçaoğlu, A. A. (1998). İlk öğretim öğrencilerin ikinci kademesinde görülmekte 

olan iş-eğitimin (ev ekonomisi) dersinin meslek seçimine etkisi, İstanbul: yüksek 

lisans tezi, Marmara üniversitesi, Fen bilimleri enstitüsü, Tekstil eğitimi 

faktörüYavuzer, Y., Karataş, Z. Ve Gündoğdu, R. (2013). Ergenlerin çatışma 

çözme davranışlarının incelenmesi, Nicel ve nitel bir çalışma, Ankara: Hacettepe 

üniversitesi eğitim fakültesi dergisi 28(1), ss.428-440. 

Yelken, K. (2008). Orta öğretim son sınıf öğrencilerinin üniversite tercihlerini ve 

meslek seçimini etkileyen faktörler, Sakarya: Sakarya il merkezi örneği, 

Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya üniversitesi sosyal bilimler 

enstitüsü. 

Yeşilyaprak, B. (2002). Eğitimde rehberlik hizmetleri, Ankara: Nobel yayıncılık. 

Yörükoğlu, A.(1986). Çocuk ruh sağlığı, Ankara: Türkiye iş bankası kültür yayınları. 

Yörükoğlu, A. (2007). Gençlik çağı, İstanbul: Özgür yayınları. 

61

Zehra, V. (2013). Ön lisans öğrencilerinin umut düzeyleri ve başarı yönelimlerinin bazı 

değişkenler açısından incelenmesi, Sakarya, Sakarya Üniversitesi, eğitim 

bilimleri enstitüsü. 

62

EK.1: ÖN BİLGİ FORMU 

1. Yaş: 

2. Cinsiyet: Kadın Erkek 

3. Okulun Türü: Anadolu Lisesi Düz Lise 

Diğer:…………………………………………. 

4. Size Göre Ailenizin Gelir Düzeyi: Düşük Orta Yüksek ☒ 

5. Siz Dahil Ailedeki Çocuk Sayısı: 1 2 3 4 5 6 ve üstü 

6. Anne Eğitim Durumu: 

Okur-Yazar Değil Okur-Yazar İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Lisans 

Y.Lisans 

7. Baba Eğitim Durumu: 

Okur-Yazar Değil Okur-Yazar İlkokul Ortaokul Lise Ön Lisans Lisans 

Y.Lisans 

8. Ailenizin Yaşadığı Yer: İl Merkezi İlçe Kasaba-Köy ☒ 

9. Aile Tipiniz: Çekirdek Aile Geniş Aile 

Diğer:………………………………………………. 

10. Anne: Hayatta Hayatta Değil 

Baba: Hayatta Hayatta Değil 

11. Anne: Öz Üvey 

Baba: Öz Üvey 

12. Anne ve Baba: Ayrı Birlikte ☒ 

13. Okuduğunuz 

Bölüm:……………………………………………………………………………………☒ 

14. Seçmek İstediğiniz 

Meslek:………………………………………………….………………………… 

63

EK 3: MESLEKİ KARAR VERME ENVANTERİ 

Bana çok uygun 

Bana biraz uygun 

Kararsızım 

Bana pek uygun değil 

Bana hiç uygum değil 

1. Kişiliğime en uygun olan mesleğin ne olduğunu bilmiyorum. 

2. Bir çok meslek ilgimi çekiyor, bunlar arasından hangisini seçeceğimde güçlük çekiyorum 

3. Sevdiklerime karşı gelmekten çekindiğim için herhangi bir meslek kararı vermiş değilim. 

4. Alan ve meslek seçimi konusunda yeterli bilgim yok. 

5. İlgilendiğim mesleklerin gerektirdiği eğitimler konusunda bilgim yeterli değil 

6. Hangi branşı (alanı) seçeceğimi biliyorum ancak, bu branşın beni hangi mesleğe 

götüreceğini bilmiyorum 

7. Ne gibi ilgilere sahip olduğumu bilmiyorum, çok az şey ilgimi çekiyor 

8. Meslek seçimi konusunda benim isteğim ile yakınlarımın isteklerinin uzlaşmayacağından 

kaygı duyuyorum. 

9. Hakkında bilgi sahibi olduğum çok az meslek var 

10. Kendime uygun bir meslek ya da alan olduğunu zannetmiyorum 

11. İleride ne olmak/ ne yapmak istediğim sorulduğunda cevap vermekte zorlanıyorum. 

12. Mesleki tercihimi nasıl uygulamaya koyacağım konusunda bilgi sahibi değilim. 

13. Seçeceğim meslek konusundaki kararım sık sık değişiyor 

14. Bir meslek seçme oldukça karmaşık bu yüzden bir türlü başlayamıyorum 

15. Bildiğim birçok meslek alanı olmasına rağmen onları bir türlü eleyip daraltamıyorum 

16. İlgilerim sık sık değişiyor 

17. Meslek seçimi ve alan belirleme konusunda neler yapılması gerektiğini bilmiyorum. 

18. Seçtiğim alan ile ilgili bir iş bulmak tamamen şans. 

19. Mesleki karar verme oldukça karmaşık ne yapacağım konusunda yetersizim. 

20. Var olan meslek ve eğitim alanları içinden bana uygun birini bulacağımı zannetmiyorum. 

21. Mesleki bir tercih yapmanın çok erken olduğunu düşünüyorum. 

22. Hayatımdaki önemli insanların görüşleri, alan ve meslek seçmem konusunda kafamı 

karıştırıyor. 

23. Hoşlandığım bir çok meslek var fakat hangisinin diğerlerinden daha iyi olduğunu 

bilemiyorum. 

24. Meslek ya da alan seçiminde gerekli olan bilgileri kimlerden alabileceğimi bilmiyorum. 

25. Düşüncelerine önem verdiğim bazı kişiler istediğim mesleği bana seçtirmiyorlar. 

26. Yeteneklerimin istediğim mesleğe beni ulaştırıp ulaştıramayacağını bilmiyorum. 

27. Hangi alanlarda daha yetenekli olduğumu bilmiyorum. 

28. Hangi alanda daha başarılı olacağımı bilmiyorum. 

29. Hoşlandığım alanlarda yetenekli olup olmadığımı bilmiyorum. 

30. Hangi alanın derslerinin daha çok hoşuma gittiğinden emin değilim. 

64

EK 2: BECK UMUTSUZLUK ÖLÇEĞİ 

1. Geleceğe umut ve coşku ile bakıyorum. 

2. Kendim ile ilgili şeyleri düzeltemediğime göre çabalamayı bıraksam iyi olur. 

3. İşler kötüye giderken bile her şeyin hep böyle kalmayacağını bilmek beni rahatlatıyor. 

4. Gelecek on yıl içinde hayatımın nasıl olacağını hayal bile edemiyorum. 

5. Yapmayı en çok istediğim şeyleri gerçekleştirmek için yeterli zamanım var. 

6. Benim için çok önemli konularda ileride başarılı olacağımı umuyorum. 

7. Geleceğimi karanlık görüyorum. 

8. Dünya nimetlerinden sıradan bir insandan daha çok yararlanacağımı umuyorum. 

9. İyi fırsatlar yakalayamıyorum. Gelecekte yakalayacağıma inanmam için de hiçbir neden 

yok. 

10. Geçmiş deneyimlerim beni geleceğe iyi hazırladı. 

11. Gelecek benim için hoş şeylerden çok tatsızlıklarla dolu gözüküyor. 

12. Gerçekten özlediğim şeylere kavuşabileceğimi ummuyorum. 

13. Geleceğe baktığımda şimdikine oranla daha mutlu olacağımı umuyorum. 

14. İşler bir türlü benim istediğim gibi gitmiyor. 

15. Geleceğe büyük inancım var. 

16. Arzu ettiğim şeyleri elde edemediğime göre birşeyler istemek aptallık olur. 

17. Gelecekte gerçek doyuma ulaşmam olanaksız gibi. 

18. Gelecek bana bulanık ve belirsiz görünüyor. 

19. Kötü günlerden çok, iyi günler bekliyorum. 

20. İstediğim her şeyi elde etmek için çaba göstermenin gerçekten yararı yok, nasıl olsa onu 

elde edemeyeceğim. 

EVET HAYIR 

65

tez bitirme

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?