Cümlenin Ögeleri

SÖZCÜKTE
ANLAM
CÜMLENİN
ÖGELERİ
CÜMLEDE
ANLAM
FİİLİMSİLER

VAHİDE AKTUĞ
ORTAOKULU
İBRAHİM GENÇ
TÜRKÇE ÖĞRETMENİ

CÜMLENİN ÖGELERİ
Bir duyguyu, düşünceyi, durumu veya
olayı yargı bildirerek anlatan söz ya da
söz öbeklerine cümle denir.

Cümleler, kelime veya kelime
gruplarının belli bir kurala göre bir
araya gelmesi ile kurulur.
Cümleyi oluşturan ve ifadelerin
anlaşılmasını kolaylaştıran bu
unsurlara öge denir.

BİRKAÇ CÜMLE ÖRNEĞİ VERELİM
Geldi.
Ali Geldi.
Ali yürüyerek geldi.
Ali Okuldan yürüyerek geldi.
Ali okuldan eve yürüyerek geldi.
Ali okuldan eve yürüyerek akşam geldi.

CÜMLEYİ OLUŞTURAN ÖGELER
TEMEL
ÖGELER
YARDIMCI
ÖGELER
YÜKLEM
ÖZNE
NESNE
ZARF
TAMLAYICISI
YER
TAMLAYICISI
BELİRTİSİZ
NESNE
BELİRTİLİ
NESNE

YÜKLEM
Cümlede yargı bildiren çekimli unsurdur.
İş, oluş, hareket bildiren çekimli bir fiil
ya da ek fiille çekimlenmiş isim soylu
sözcük veya sözcük grupları yüklemi
oluşturur.

Şu sessiz çocuğun gözlerine bakıyorum.
Yavaş yavaş yürüyeceksin bu yolları.
Bunları sana kaç defa daha söyleyeceğim.
Sevmiyorum sensiz yapılan hiçbir şeyi.
Yürümekle yollar aşınmaz.

Örnekte verilen
cümlelerin yüklemleri
fiil soyludur.
Dolayısıyla kip ve kişi
eki alarak
çekimlenmiştir.

Türküler, Anadolu insanının serzenişidir.
Benim sadık yârim kara topraktır.
Sabah sabah zili çalan kişi sen miydin?
Okulun en çalışkan öğrencisiyim.
Sevgi emekti.

Örnekte verilen
cümlelerin yüklemleri
isim soyludur.
Dolayısıyla ek fiil
alarak çekimlenmiştir.

ÖZNE
Yüklemin bildirdiği işi, oluşu,
hareketi yapan varlık cümlenin
öznesidir.
Özne, fiil cümlelerinde işi yapan;
isim cümlelerinde ise yüklemin
bildirdiği durumda olandır.

Bir cümlede özneyi bulmak için yükleme
“kim, ne, olan kim, olan ne” soruları sorulur.
Hiç kimse yarınki sınava çalışmamış.
Dolmuş birazdan merkeze hareket edecek.
Ahmet’in abisi hastaneye kaldırıldı.
Düşen bardak kırıldı.

. anlaşılan
ÖZNE ÇEŞİTLERİ
Gerçek Özne: Yüklemin bildirdiği yargıyı
gerçekleştiren ya da yargının konusu olan
varlığın cümlede açıkça ifade edildiği
öznedir.
Gizli Özne: Cümlede bir sözcük ola rak
bulunmayan, yüklemin çekiminden
öznelere denir.

Sözde Özne: Eylemin kim tarafından
yapıldığı belli olmayan edilgen cüm lelerde
işten etkilenen unsur özne kabul edilir.
Böyle öznelere sözde özne denir.
!!!Özne, tek bir sözcükten
oluşabileceği gibi sözcük grubundan ve
. tamlamalardan da oluşabilir.

İnsanlar, sevdiklerini asla unutmazlar.
Yarın hava güneşli olacakmış.
Tükenmez kalem yere düştü.
Patlayan ampulleri değiştirdi.
Kitaplarımı rafa dizdim.

Poğaçanın hamuru güzelce yoğruldu.
Sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
Ses duyunca etrafa bakındı.
Kağıtlar sağa sola savruluyordu.
Ürünleri tezgâhtar paketliyor.

NESNE
Cümlede öznenin yaptığı işten etkilenen
ögeye nesne denir.
Nesne, sadece yüklemi geçişli olan fiil
cüm lelerinde vardır ve özneyi bulduktan
sonra yükleme sorulan “ne, neyi, kimi”
sorularıyla bulunur.

Örnek
Belirtili Nesne: Özneyi bulduktan sonra
yükleme sorulan “neyi, kimi” so rularına
cevap veren sözcük ya da sözcük
gruplarıdır.
Belirtili nesne durumundaki sözcük ya da
sözcük ler yükleme belirtme hâl ekiyle (-i)
bağlanır.
Bu diziyi mutlaka izlemeliyim.

Örnek
Örnek
Belirtisiz Nesne: Özneyi bulduktan sonra
yükleme sorulan “kim, ne” sorusuna ce
vap veren ve “-i” belirtme hâl ekini
almayan sözcükler, belirtisiz nesne olur.
Aybüke’ye bir oyuncak aldım.
Tatilde peşpeşe üç kitap okumuş.

!!!
Cümlenin öğeleri bulunurken özne ve
nesneyi karıştırmamak için şu sırayı takip
etmeliyiz: Yüklem - Özne - Nesne
Y Ö N

Güzel günlerimin hepsini hatırlıyorum.
Atatürk’ün Nutuk adlı eserini okuduk.
Güzel bir maç izliyoruz bu gece.
Doğum gününde kardeşime kolye almış.
Yolculuk yaparken bulmaca çözüyor.

ZARF TAMLAYICISI
Yer-yön, zaman, sebep, miktar, vasıta ve
şart bildirerek yüklemi tamamlayan ögeye
zarf tamlayıcısı denir.
Yükleme sorulan “ne zaman, nasıl, niçin,
niye, neden, ne kadar, ne şekilde, neyle,
ne kadar,” gibi sorulara cevap veren
sözcük ya da sözcük grupları cümlede
. zarf tamlayıcısı olarak kullanılır.

!!!
“Aşağı, yukarı, içeri, dışarı, ileri, geri vb.”
sözcük ler, yalın halde kullanıldıkları
zaman zarf tamlayıcısı görevindedir.
An cak bu sözcükler isimlere eklenen hâl
eklerini aldıklarında zarf tamlayıcısı olmaz.

Koşar adımlarla yanımdan uzaklaştı.
Öğrenciler bugün EBA TV’yi izledi.
Yolda yürürken arkadaşımızla karşılaştık.
Yavru köpek ıslandığı için üşüyordu.
Derslerine çalışmadığından sınıfta kaldı.

Kapı açık kaldığından kedi içeri girdi.
Otobüsü kaçıran abim eve geri geldi.
Ali arkadaşlarının sesini duyunca aşağı indi.
Misafirler karşı kıyıya vapurla geçiyor.
Tavuklar yağmur yağdığı için içeri geçti.

YER TAMLAYICISI
İsmin -E(yönelme), -DE(bulunma),
-DEn(çıkma-ayrılma) hâl eklerini alan ve
yüklemi yer anlamıyla tamamlayan ögeye
yer tamlayıcısı denir.
Yükleme sorulan “kime, kimde, kimden,
neye, neyde, neyden, nereye, nerede,
nereden” sorularına cevap veren öge
. yer tamlayıcısıdır.

Okuldan arkadaşlarla pikniğe gideceğiz.
Marketten luppo alıp eve gideceğim.
Önemli bir işiniz yoksa dışarıya çıkmayın.
Can sıkıntısı solunum sıkıntısından iyidir.
Sağlık çalışanlarına her zaman minnettarız.

Saat 12.00’de marketin önünde buluşalım.
Eski evimizin yerinde yeni bir bina var.
Çalışma masasının üzerinde defterim var.
Kopya çeken öğrenciye ters ters baktı.
Alt kattaki daireye yeni komşular geldi.

ARA SÖZ
Herhangi bir ögenin açıklayıcısı olarak
cümleye gi ren, iki virgül veya iki kısa çizgi
arasında yer alan, cümleden çıkarıldığında
cümlenin anlamında her hangi bir
daralmaya yol açmayan sözcük ya da
sözcük gruplarına ara söz denir.

!!!
Ara söz, bir ögenin açıklayıcısı olarak
kullanıl mışsa, daima açıkladığı ögeden
sonra gelir.
Bir ögenin açıklayıcısı olarak
kullanılmamışsa cümlede bağımsız olarak
kullanılır ve cümle dışı unsur olarak kabul
edilir.

Dil, insanın en güçlü silahı, konuştukça etkisini gösterir.
Yaşlı adam onu, kara kuru çocuğu, bağrına bastı.
Ülkenize, Belçika’ya, bizi de davet eder misiniz?
Dünyanın en yüksek noktasına, Everest’e, bir Türk sporcu tırmandı.
O günün akşamı, sen de hatırlayacaksın, bah çede oturmuştuk.
O elim kazayı, çok kötüydü, hiç unutamıyorum.

UNUTMAYIN!

ÖGELER
ÖZNE
BELİRTİSİZ NESNE
BELİRTİLİ NESNE
ZARF TAMLAYICISI
YER TAMLAYICISI
ÖGELERİ BULMAK İÇİN YÜKLEME
SORULAN SORULAR
Kim, Ne, Olan Kim, Olan Ne
Kim, Ne
Kimi, Neyi
ne zaman, nasıl, niçin, niye, neden, ne
kadar, ne şekilde, neyle, ne kadar
kime, kimde, kimden, neye, neyde,
neyden, nereye, nerede, nereden

SÖZCÜKTE
ANLAM
CÜMLENİN
ÖGELERİ
CÜMLEDE
ANLAM
FİİLİMSİLER

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yalnızca temel ögelerden
oluşmaktadır?
A) Bizi kurtaran kahraman kişi, şurada duran gençti.
B) Bu yaz Balıkesir’in tarihi yerlerini gezdik.
C) Bu cevizleri yıllar önce dedem dikmiş.
D) Annem, çiçekleri her sabah büyük bir özenle suluyor.

Söğütler, akarsuda saçlarını yıkıyordu.
2. Aşağıdaki cümlelerden hangisi öge dizilişi bakımından bu
cümle ile özdeştir?
A) Ahmet amcam geçen yıl Adana’ya göç etti.
B) Erdal, yatak odasındaki masada ödevlerini yapıyordu.
C) Yaşlı kurt, ormanda yürürken küçük tavşanı görür.
D) Babam, dün akşam saatlerinde yayladan geldi.

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin öge sayısı diğerlerinden
fazladır?
A) Bu sabah, iki kız kardeşi bahçede gördüm.
B) Cumhuriyeti kuran irade, Türk halkının yüreğinden çıkmıştır.
C) İşe yeni başlayan kadın, büyük bir azimle çalışıyor.
D) Vatanını en çok seven kişi, işini en iyi yapan kişidir.

Çağlar Öğretmen, öğrencilerine cümlenin ögeleri konusunu anlattıktan
sonra onlara görevler vermiştir.
Görevler:
1. Bahar, “öğrenci” sözcüğünü cümlesinde
nesne olarak kullanacaktır.
2. Tolga, “öğrenci” sözcüğünü cümlesinde
özne olarak kullanacaktır.
3. Alper, “öğrenci” sözcüğünü cümlesinde
yer tamlayıcısı olarak kullanacaktır.
4. Rabia, “öğrenci” sözcüğünü cümlesinde
yüklem olarak kullanacaktır.
Cümleler:
Rabia: Bu sözleri sarf eden kişi, öğrenciydi.
Tolga: Bu güzel kitabı perşembe günü şu
öğrenciden aldım.
Alper: Bu hediyeyi bana tatlı bir öğrenci
verdi.
Bahar: Müdür, başarılı öğrenciyi törende
onurlandırdı.
4. Buna göre görevin doğru bir şekilde yerine getirilmesi için hangi iki
öğrencinin cümlelerini değiştirmesi gerekir?
A) Rabia – Alper B) Tolga – Bahar
C) Bahar – Rabia D) Alper – Tolga

Kardeşimi...................... götürdüm.
5. Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisini
getirirsek cümle farklı bir öge kazanmış olur?
A) okula B) hastaneye
C) arabayla D) oradan

Özne ve yüklem cümlenin temel ögeleridir.
6. Aşağıdaki cümlelerden hangisi sadece özne ve yüklemden
oluşmuştur?
A) Evlerin bacasını kolluyor yıldırımlar.
B) Kaldırımlar, içimde yaşamış bir insandır.
C) Bu karanlık sokakta bitmesin yolculuğum.
D) İki yanımdan aksın, bir sel gibi fenerler.

Perdenin deliklerinden içeri sızıp göz kapaklarımla buluşan
güneş ışıkları sayesinde vaktinde uyanabildim.
7. Bu cümledeki altı çizili söz grubu cümlenin hangi ögesidir?
A) Özne B) Yer Tamlayıcısı
C) Belirtisiz Nesne D) Zarf Tamlayıcısı

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem bir söz grubundan
oluşmuştur?
A) Gençler, şu bizim hurdaya siz de el atın.
B) Bir saattir durakta otobüs bekliyorum.
C) Arabanın arka çamurluğu ezilmiş.
D) Bahçemizdeki portakallar olmuş.

9. Aşağıdakilerin hangisinde özne yanlış gösterilmiştir?
A) Yeni aldığım telefon bir anda elimden düştü.
B) Eşim çocuklar yesin diye nefis bir kek yapmış.
C) Düşünce çatışmaları beni asla üzmez.
D) Türkçeye yabancı dillerin saldırısı sürüyor.

Öfke, kendi kendinden hoşlanan, kendi kendini şişiren bir
hırstır.
10. Bu cümlenin yüklemi aşağıdakilerden hangisidir?
A) bir hırstır.
B) şişiren bir hırstır
C) kendi kendini şişiren bir hırstır.
D) kendi kendinden hoşlanan, kendi kendini şişiren bir hırstır.

Yaşamı bir düşe benzetenlerin sandıklarından çok daha fazla
hakları var.
11. Bu cümle için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Yüklemi tek bir sözcükten ibarettir.
B) Özne ve yüklem olmak üzere iki ögeli bir cümledir.
C) Belirtili nesne kullanılmıştır.
D) Özne bir sözcük grubundan oluşmaktadır.

12. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ara söz, yer
tamlayıcısının açıklayıcısı olarak kullanılmamıştır?
A) Evden, bizim fakirhaneden, elime bir dilim ekmek alıp çıktım.
B) Sabaha doğru Ankara’ya, memurlar şehrine, gideceğiz.
C) Tarihimizi, kahramanlıklarla dolu geçmişimizi, yeni nesillere
de aktarmalıyız.
D) Uyumak istemeyen oğluma, kıymetlime, masal anlattım.

Yaşlı çiftçi tarlasını sürmek için gecesini gündüzüne katıyordu.
13. Bu cümlenin öge dizilişi hangisinde doğru olarak
verilmiştir?
A) Özne / Zarf Tamlayıcısı / Yüklem
B) Özne / Belirtili Nesne / Zarf Tamlayıcısı / Yüklem
C) Özne / Yer Tamlayıcısı / Yüklem
D) Zarf Tamlayıcısı / Belirtili Nesne / Yer Tamlayıcısı / Yüklem

CÜMLELER
YÜKLEMLER
Bir gün bensizlik çalar kapını.
Bu yaz, görmeyi en çok istediğim şehre gideceğiz.
Buralara kadar gelip bize yardım etti.
Çocuğun elinden düşürdüğü tencerenin kapağıymış.
Kimseye zarar vermeyen iyi huylu bir insandı.
Uzun bir aradan sonra seni tekrar görebilmek güzeldi.
Hareketleri nedeniyle öğretmeninin gözünden düştü.
Bir güneş batıyordu dağların ardında.
Kokusunu, neşesini kısacası her şeyini seviyorum.
İçerimde hissettiğim şey ,derin bir yalnızlıktı.

CÜMLELER
ÖZNELER
Uzunca bir yolculuğun ardından şehre gelişi, herkesi mutlu etti.
Bakınca yanında göremediğin şeyler için üzülme, dedi.
Kız kardeşimin kaynanası, bugün bize gelecekmiş.
Sessiz, sakin birisi olarak bilinen çocuk, bir anda herkesi şaşırttı.
Seni severek ve bir o kadar da özleyerek nasıl yücelttiğimin
farkında mısın ?
Caminin minarelerinden ezan sesleri yükseliyordu.
Lafını hiç kimseden esirgemeyen insanlar, kimseden
korkmayanlardır.
Bir lafıyla herkesi kendisine hayran bırakmasını biliyordu bu
çocuk.

CÜMLELER
NESNELER
Uzun zamandır göremediğim kardeşimi, çok özledim.
Bakkaldan alınacak olan malzemeleri, kağıda yazdım.
Son çıkan fırtına, birçok bina yıktı.
Sözlerindeki ince ayrıntıyı sen de fark ettin mi ?
Okulun açılmasını, iple çekiyorum.
Bahçede arkadaşlarıyla futbol oynuyor.
Ahmet, parasıyla güzel bir ev almış.
Bu iyimser hallerini, çok seviyorum.
Bakışlarındaki asilliği, görmeliydin.
Okulumuzun adını duyurmak istiyoruz.

CÜMLELER
YER TAM.
Yeni yapılan bu binada, her şey mevcutmuş.
Yanındaki adamdan, hiçbir şey anlamıyorum.
Daha dün aldığı kalemini, sınıfta unutmuş.
Meryem, seni okulun önünde bekliyormuş.
Hazırladığım notları, kırtasiyeden alın.
Arkadaşlarıyla bahçede oyun oynuyorlar.
Dağ başından duman eksik olmazmış.
Yanımızdan uzaklaşarak yolun karşısına yürüdü.
Arabayla bayırdan aşağıya yuvarlandık.
Televizyonda, yeni bir yarışma başlamış.

CÜMLELER
ZARF TAM.
En sevdiğim şehir olan Giresun’a, uçakla gideceğiz.
Arkadaşımın abisi, askerden dün gelmiş.
Misafirlerimizi güzelce ağırladık.
Top, büyük bir gürültüyle patladı.
Bana saygı gösterdiğin müddetçe sevilirsin.
Toplantıya bazı veliler çocuklarıyla gelmişti.
Onu bir kez olsun görmek için burada sabahladı.
Başından geçenleri bana uzun uzun anlattı.
Bir kez olsun arkasına bile bakmadan buradan uzaklaştı.
Beni sevmediğini anlayınca buralardan gittim.

#EvdeKal
#SağlıklaKal
TÜRKİYE