deneme 12

1.1.Akantüs Motifi
Buluntu Yeri: Kapısuyu Antik Harabeleri (Resim10),
Buluntu Yeri: Samandağ, St. Simon Manastırı, Sütun Kaidesi( Resim11.)
Resim10. Akantüs Sütun Başlığı ve Akantüs Bitkisi
Resim11. Akantüs Sütun Kaidesi
Akantüs yaprağı motifi başta Yunan ve Roma sanatları olmak üzere, çeşitli dönemlerin
bezeme sanatına girmiş bir bitkidir. Korintli bir kız evlilik çağında bir hastalığa yakalanarak
ölür. Sütannesi, kızın ölümünden sonra, yaşamında ona zevk veren bazı eşyaları toplayarak bir
sepete koyar ve mezara taşır. Sepet, rastlantı sonucunda bir akantüs kökü üzerinde
bulunmaktadır. Akantüs kökü, bahar gelince ortadan filizlenerek yaprak verir. İlkbaharda
doğanın tekrar hayat bulmasını, yeniden doğuşu sembolize etmektedir. (Vitruvius,1998).
2.2.Hayat Ağacı Motifi
Anadolu’da Hitit, Sümer ve Asur dönemi kabartmalarında yer alan bu motif Orta Asya
Türk inanışlarında da en temel öğelerindendir. Yaradılış, ölüm-yaşam, evren, gökyüzüyeryüzü,
kutsallık anlamlarını taşıyan hayat ağacı aynı zamanda bereketi de temsil etmektedir.
( Ağaç ve Sakarya, 2015). Hayat ağacı, bilgi, kader, yaşam, ölüm ve yeniden doğma temasında
kullanılan kozmik bir ağaç olarak da tanımlanmaktadır. Yeryüzü ve yeraltını birbirine bağlayan
hayat ağacı, evrenin merkezini de belirlemektedir. Orta Asya Şamanizm inancında bu ilahi ağaç
halkı koruyan ve kötü ruhları kovan ana sembollerdendir (Beksaç, 1998). Musevilik,
Hıristiyanlık ve İslamiyet gibi ilahi dinlerde; Tevrat, İncil ve Kur’an’da cennette yer alan dört
ırmaktan söz edilmekte bu ırmakların kaynağı hayat ağacından doğmaktadır (Gezgin, 2007).
Buluntu Yeri: Yoğunoluk, Ermeni Kilisesi (Resim12.)
Resim12. Yoğunoluk Ermeni Kilisesi Hayat ağacı Motifi

2.2.1. Haç- Çakıfelek-Hayat Ağacı
Buluntu Yeri: Vakıflı köyü Surp Asdvadzadzin Kilisesi (Resim13.)
Resim13. Vakıflı Ermeni Kilisesi Haç- Çakıfelek-Hayat Ağacı Motifi
Bu kompozisyonda haç hayat ağacı olarak betimlenmiştir. En altta sonsuzluğu gösteren
bir çarkıfelek motifi, üzerinde köşe kıvrımlarında meyvelerin yer aldığı haç, yani hayat ağacı
ve onun altında da bu ağaçtan çıkmış dallar görülmektedir.
Çarkıfelek: M.Ö. 5000 yılına kadar inen bu motif; yaşamın devamlılığı hayatın
zorlukları, dünyanın adeta bir çark gibi sürekli dönüşünü ve insan neslinin devamını anlatır (
Berk ve Gültekin, 2020 ).
2.2.2. Hayat Ağacı: İslamiyet’teki Anlamı
Buluntu Yeri: Kırıkhan, Beyazıd Bestami Türbesi (Resim14.)
Resim14. Beyazıd Bestami Türbesi Hayat Ağacı Motifi
Selçuklularda ve Osmanlılarda kullanılan hayat ağacı motifi cenneti, gökyüzü ile
yeryüzünün birleşimini sembolize etmektedir. Ayrıca ölülerin ruhlarının öbür dünyaya (cennet)
yükselmesini sağlar (Öney, 1968).
2.2.3. Hayat Ağacı: Konutların Girişindeki Anlamı
Buluntu Yeri: Kurtuluş Caddesi, Antakya (Resim15.)
Resim15. Tarihi Bina Giriş kapısı üzerinde Yer alan Hayat Ağacı Motifi

Figürün yer aldığı nesnenin kullanıldığı evin çocuğunun ya da sevilen kişinin uzun
ömürlü olması dileğini yansıtır ( Berk ve Gültekin, 2020).
2.3.Lotus Çiçeği Motifi
Buluntu Yeri: Altınözü, Ortodoks Kilisesi Bina Süslemesi (Resim16.)
Resim16. Lotus Çiçeği Motifi ve lotus Çiçeği
Farklı dönemlerde lotus çiçeğinin, yapı yüzeylerinden ahşap malzemeye kadar süsleme
sanatında yer aldığı görülmektedir. Lotus çiçeği ruhun saflığını ve mükemmelliğini sembolize
etmektedir. Kutsal kabul edilen lotus çiçekleri bereketi, yaşamı ve cenneti de simgeler. Osmanlı
imparatorluğu döneminde lotusun özellikle çini sanatında çok yoğum biçimde kullanıldığını
görmekteyiz. Türk Kültüründe Lotus Güzellik, zarafet, bilgelik anlamları taşıyordu ayrıca ölüm
ve yaşamın simgesi kabul ediliyordu ( Özçalık, 2017).
2.4. Zeytin Dalı Motifi
Buluntu Yeri: Altınözü, Ortodoks Kilisesi, Dış Cephe Süslemesi (Resim17.)
Resim17. Zeytin Dalı motifi ve Zeytin Bitkisi
Zeytin; bütün kutsal kitaplarda yer alır. Zeytin, refahın ve bolluğun sembolüdür ve tüm
kutsal kitaplarda zeytin ağacı kutsallığın, bolluğun, adaletin, sağlığın, gururun, zaferin, refahın,
bilgeliğin, aklın ve arınmanın kısaca insanlık için en önemli erdem ve değerlerin sembolüdür
( Sarı, 2016). Zeytin Dalı ise her zaman barışın sembolü olmuştur.
2.5. Üzüm Salkımı Motifi
Buluntu Yeri: Kurtuluş Caddesi, Bina Süslemesi ( Resim18.)
Resim18. Bina süslemesi Üzüm motifi ve Üzüm Bitkisi

Roma ve Yunan Medeniyetine ait eşyalar ve binalarda asma figürünün önemli yer
tuttuğu görülmektedir. Süryaniler, Selçuklular ve Osmanlılar asma figürlerinin bina ve seramik
süslemelerinde yaygın olarak kullanılmışlardır. (Deliorman, Ergun ve Orhan, 2011). Üzüm;
salkımlarındaki tanelerin çokluğu, üzümün şifalı oluşu nedeniyle “bolluk” ve “bereket”
simgesidir. Anadolu’da bağcılık kültürünün tarihi Hititlere kadar uzanır. Kur’an’ı Kerim’de
üzümle ilgili en az 10 ayet bulunmaktadır (Tosun, 2019).
2.6. Lale Motifi
Buluntu Yeri: Kurtuluş Caddesi, Bina Süslemesi (Resim19.)
Buluntu Yeri: İsmail GÜZELMANSUR Koleksiyonu (Resim20.)
Resim19. Lale Motifi ve Lale Bitkisi
Resim20. Antika Sandık Üzerinde Lale Motifi
Lale, Türklerle birlikte Orta Asya’dan yola çıkıp, Anadolu’ya gelmiştir. Roma ve
Bizans dönemi eserlerinde lale motifine rastlanmaz. Anadolu Selçukluları ve Osmanlılar bu
motifi çok kullanmışlardır. Lalenin dinsel sembolik anlamları vardır. Lalenin yazılışındaki
harfler ile Allah sözcüğünün yazılışındaki harflerin aynı olması muhakkak ki laleye verilen
önemde büyük bir rol oynamıştır. Lalenin esası kırmızıdır ve içinde bir karalık vardır. Bu,
tasavvufta “bağrı yanık lale” olarak değerlendiriliyor. Tek bir sap üzerinde tek bir çiçek olarak
açıyor. Bu da Allah’ın birliği ile özdeşleştiriliyor. ( İrepoğlu, 2017).
2.7. Ters Lale Motifi
Buluntu Yeri: Kurtuluş Caddesi, Bina Süslemesi ( Resim21.)
Resim21. Ters Lale Motifi ve Ters Lale Bitkisi
Her sabah göbeğinden su yaydığı için ters lalenin diğer bir adı ağlayan laledir. Hıristiyan
inanışına göre, Hz. İsa çarmıha gerildiği zaman ters lale boynunu bükmüştür ve Meryem
Ana’nın gözyaşlarından yere akan damlalarla buluşan toprağın duyduğu üzüntünün eseridir.
Başka bir anlatı ise ters laleyi Hz. Hasan ve Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilişine tutulan yasın
simgesi yapar. Bu nedenle çiçeğe Anadolu’nun bazı yörelerinde Kerbela da denir. Ters lale,
Müslümanlar tarafından da hüznün sembolü olarak kabul edilir (Cameli, 2017).

2.8.Yıldız Çiçeği Motifi
Buluntu Yeri: Kurtuluş Caddesi, Bina Süslemesi (Resim22.)
Buluntu Yeri: Kırıkhan, Beyazıd Bestami Türbesi (Resim23.)
Buluntu Yeri: Tosyalı Camii, Belen (Resim24.)
Resim22.Bina süslemesi Resim23. Beyazıd Bestami Türbesi Resim24. Tosyalı Camii
Resim22’ te görülen motif; 16 yapraktan oluşan yıldız çiçeği (Dahlia) motifidir.
Yaşamsal devamlılığın ve sonsuzluğun sembolüdür. Motif, Antakya evlerinin dış cephelerinde
kullanılmıştır.
Resim 23’te görülen Yıldız çiçeği motifi, Beyazıd Bestami Türbesinde Türbe Sandukası
üzerinde ahşap oyma olarak yapılmıştır. Bu motif sonsuz bir döngünün sembolüdür. İslam
sanatında çiçek dünyevi yaşamı simgeler.
Resim24’te görülen motif, Belen Tosyalı Cami Minber Bezemesi olarak kullanılmıştır.
2.9. Hatayi Ve Penç Motifleri
Buluntu Yeri: Kurtuluş Caddesi Kapı ve Pencere İşlemesi (Resim25.)
Buluntu Yeri: Tosyalı Camii, Belen ( Resim26.)
Resim25. Hatayi Motifi
Resim26. Penç motifi
Kurtuluş Caddesindeki tarihi bir binada kapı ve pencere İşlemesi olarak görülen Hatayi
motifi ( Resim25 ), geleneksel süsleme sanatlarımızda önemli bir yeri olan ve yaygın olarak
kullanılan bir motif çeşididir. Çin-Türkistan ve Orta Asya kökenli olan ve çoğu stilize edilen
çiçek ve yaprak motifleri “hatai” şeklinde isimlendirilmektedir Hatai, doğada bulunan
çiçeklerin dikine kesitinin, anatomik çizgilerinin üsluplaştırılmasıyla oluşturulan ve çoğunlukla
simetrik bir biçimde çizilen motif çeşididir (Birol ve Derman, 1995).
Belen Tosyalı Camii’de yer alan çiçek motifi Türk İslam sanatında penç çiçeği olarak
bilinir ve hatayi gurubu motiflerindendir (Resim26.)