527838053-Francis-d-k-Ching-Mimarlık (2)

MİMARLIK

Biçim, Mekôn ve Düzen

Francis D. K. Ching

Çeviri: Sevgi lökıe

Q

YAYIN

yapı-endiistri merkezi yayınları

Q

yapı-endüstri merkezi yayınları

YEM Yayın - 85

Mimarlık: Biçim, Mekan ve Düzen

("Architecture: Form, Space, and Ordef, 2. Baskı, Copyright©1996 John Wiley & Sons, ine.)

iç Sayla Tasarımı: Frarık Ching

Sayla Düzenlemesi: Theo Coates Desigrı

Çeviri: Sevgi lökçe

Yayma Hazırlayan: Gülçin ipek

Yayın Sekreteri: Dilşad Aktaş

Teknik Uygulama: Kenarı öztürk

Grafik Uygulama: Perihan Adıgüzel

Renk Ayrımı ve Baskı: Güzel Sanatlar Matbaası, lstanbul

Birinci Baskı: lstanbu!, Eylül 2002

ISBN: 975-8599-20-8

© Copyright: Yapı-Endüstri Merkezi A.Ş.

Bu kitabın her hakkı saklı olup, tümünün ya da bölümlerinin

fotokopi, ofset, teksir ya da başka yollarla çoOa!tdması

ancak Yapı-Endüstri Merkezi A.Ş.'nln

yazılı onayı ile o!ab1!ir.

YEM Yayın (Yapı-Endüstri Merkezi Yayınlan)

Cumhuriyet Cad. 329 Harbiye 80230 ISTANBUL

Tel: (0212) 230 2919- 219 39 39 pbx

Fax: (0212) 248 4814 - 225 66 23

e-mai!: yayin@yem.net web: www.yem.net

iÇiNDEKiLER

...... Yll

Giri ......................... ,,. ................. . ...... ............... .. . ... .................... ıx

Aıtcı Elemanlar

Nokta ....................,............. . ...... , ...... ... .............. 4

Noktaı;ııl Elemanlar .. .. .............................,........... ....... ....... .. .... 5

iki ıwkta

Çizgi ..

........ .......... ........ 6

........ , ...... 8

Düzlemler Ara51n.faki Açıklıklar .. . .. ..... ........... ."'.................,.......". .......,...,164

Mimari MııkAnın Nitelikleri ...... ....... ... ... .................. ......................... .... ....... J66

Çevrelenme Derecesi . ............................................................ ........................... 165

lpık.. . ..... ..... .................................... .......................................;.............170

Mıınzııra .. ... . ................... .... .............. ......174

4 Organiıcısyon

Biçim ve Mek.9ıı Orı;ıınizııeyonlıın ... • .................. ...... ... ... .......... 178

Çiıgiul Elemanlar ...

ÇlZfiidtıı Düzleme

....... ..10

................ ....... ..14

Mekansal ilişkiler ........ .. .• , ..... .................. . ........... ......... .,.179

Men lçinıle Mekan

.. .............. .... . ......... ........ ..180

?

0

:2

Oiizlem ......... ., .... "' ............ "'""'"" .

Düzlemsel Elemıınlıır ... .

Hııcim$tl Eltmanlıır.,. ,

Biçimin ÖUl!ikleri

Şekil

'An.iŞiıki!{er.,."·i.,:ı ""'""

.

··'.:;: ·::--·· ... ........... .

:'baii

Üçgen

Kı>re..

........ .......... ,. ....... ..18

. . . ........ ...... ............... 20

. ... . ........ ............ 28

.. .... ...

......... "50

.. ...... .... ......... 35

....... . . .. ............ 36

. . . ...... ......... ..... .. ....... 36

. .. . ... ........... .......... 39

. . ........ ... . . ...... ..40

. •. ..41

Aı;al Cı$lmler.... . . .............. ........ 42

Düzenli ve Diium;Jı Biçimler ... . . ... ......... ....... .. ......,.....,..................................46

Biçimin Tran,;forma&yonu..... . .

Boyut6al T ram;forma,;yon!ar ....

Ek,;iltmll Biçimler ....

. . .. ......... .. .......... A8

. .. .. . ....................... 50

. ........................... .52

Eklemeli & Ek,;lltmeli Biçimler ... . .. .............. .................. ..,,..55

Eklemeli Biçimler ...... .. . ............................................ . ................................... 56

Merl:ezi Biçimler , . • .. .................. .................... .58

Çliı;e! Biçim ..... . .. .... ....... ..................... , ............ 60

l?ln,;a! Biçim .. . , , , '""""""'"'"""'"'"""'"""""'""'""""64

KUmeli Biçim .......... .. ....... ............................... ... .......... 66

Griıla\ Biçim . ..

Geamet:nn1n Biçimul Çatışma!an ....... .

D;:ıireler ve Kareler .. ..

Dönılllrülmüş Griıl .... .. .

Biçimin EklemlenmesL ..

Kenarlar ve Kll;;eler

Yiluyln Bciirı;lnle;;mesı.. .... , ....

3 Biim ve Mekan

...... 72

......... 72

... ...... ................. 74

. .... .......................... 76

.................................. 78

....................................... 80

..... ....................................... 36

B1ç!m ve Men: K<ırşıtlann BirliğL ...... . ...................................... .... ..... ...... 94

Mekan Tanımlayan Biçim •. . ....... .............................. ... .. ....... 98

Mekan Tanımlayan Yatay Elemanlar,...... . ............ 99

Taban Düzlemi .:

Yükseltılmiş Tı:ıbtın Düzlem! .......

Çııkurlaştınlmış Taban Düzlcml •..

Baüstü Düzlemi

Mekiln Taııımlayıcı Dikey Elemanlar ...

Dikey Çii,;el Elemanlar •

Teki! Dikey Düzlem ... .

Düzlemlerin L-ŞekHnıle Blç1mlenme,;i

Paralel Dlkey DUzlemler .....

Düzlemlerin U-Şek!lıııle Biçimlenmesi •. .

........ ........... 100

. .... ...................... 102

.. ... ..108

......... .......................... 114

......... ........................ 120

. ................................... 122

.............................. ..... 130

.................................... 134

... ... . . .. . . ................ 140

............................................ 146

Döıt Düzlem: Kapanını... . ....... ...... ..152

Tipoloji Özeti: Mekln-Tı:ınımlııyıı;ı Elemanlar, . ..... ,...156

Mekan Tanımlayıcı Elemanların Üzerindeki Açıklıklar . .. , .................... ..155

Düzlemler Üzerindeki Açıklıklıır ...

. . .. .................. ..160

Köelerdeki Açıklıklar... .. .............. .162

!ç içe Geçml Menlıır .. ............... 182

Bitlpik Mekanlar...... . .. , . ......... ... .... ................... 184

Ortak Bir Mekan i!e Biririne Bağlanan Men!ar ........ ... .. .................... ..186

Meıwııl Orqaniuısyonlllr .... .

Merkezi Orgıınlzııeyonlıır ... .

Çiiul Orqımlı:ıısyon!ıır

lş;ınsııl Orqıınizıısyonlıır .....

Kümeli Orgıınlı:ıı&yonlıır

Griılııl Organlı:ıısyonlar ..

Dolaım

Dolı:ış;ım: Mek&n Boyunca Hareket ...

Dolaşım E!emıınlan ..

........ .................. ..188

• . .. ....... ..... ................. ..190

.................. ............... ..198

........... ., ...... .................... 208

....... ......................... 214

. ....... ......................... .220

.... ......................................... 228

............. ........................ 229

Yaklaşım ..... ... ... ................................................ . . ... .......... ... ....................... 230

Girip....... . ..................................... 238

Yürüme Yolunun KonflqUrasyonu .. . . . ... ............ ................. .. ................ 252

Yol•Mekin İlişkileri ... . .. ...... ... . ........................................ ..... 264

Oolllşım Mekanının Biçimi .. . . ............. ..... .., .......................................... 268

Oran ve öl,ek

Oran & Ölçek .. . . ........ .................................. . .. ........ 278

Malzeme Oranlan .. .. .. .......................................................... .. .. . . .............. 'lJ9

Strüktlirel Oranlar, .....

imalat Oranlan ......

Oranlama Si,;temleri ...

Altın Orıın ..

DUunleyicl Çizı_ıiler ..

Kolon Düzenleri ..

.. ........................ 280

• . .. .. .. ......... ....................... 252

''" ''"'"'" "'""'"'""""""'''""285

.. ..................................... , ... 286

.. ..... ........ ,. ............................................ ,. .. 290

. .. ..... 292

Röne!it1n& Kuramları ...• . . ...... .... 298

Moılülör ... . • . • . . ................... .............................................................. ....... 302

Ken... . ... .............. 506

Anttopomm:ri .. .. ........................ ............................................... . .. .. ................ 510

Ôiç<k ...... .

Gtıreeı Ôlçe ..........

lMıın!....

7 ilkeler

Düzenleme İlkeleri"" .

Ekun ..

Simetri ..

Hiyerarşi ...

Dııtum ...

Ritim ..

frkrıır ...

T ransforma,;yon .... ..

Sonuç .... .... .

Seçilmiş Bibliyografya ....

Sözfüt ........ .

Dizinler ....... .

.. ........ ....................... 313

.. .... . ..................................... .514

.. ... .... ......................... ........... , ......... 316

. .......... Z20

........... 322

.. ... ........ zw

. .................. .338

.. ........................ ....................... ............ .... ... ................ 346

.............. 356

........... 357

................ 370

. ....... :074

.•... 377

. .. .... :079

.. . .il/J5

ÖNSÖZ

Bu çalışmanın orijinal baskısı, \7içim ve mekanı ve yapılı çevrede !ıunların düzenlenişini yönlendiren ilkeleri mimarlık öğrencilerine

tanıtıyordu. Biçim ve mekjn, hem i!h;el, hem de kalıcı bir taeıarım dağarcığını oluşturan önemli mimari araçları::lır. Bu gözden

geçirilmiş baskı, çevremize şekil verirken biçim ve mekanın birbirleri ile ilişkilendirilme ve organize edl!me yolları üzerine tt:mel bir

kaynak olma özelliğini koruyor; fakat daha anlaşılır olmak için yeni diyagramlann kit:ı\7a dahil edilip, metnin elden geçirmesi,

kimi seçme mimari eserlerin ilave edl!mesi, açık!ık!ar, merdivenler ve ölçek hakkındaki bölümlerin genişletilmesi ve nihayet kitabın

sonuna bir ek sözlük ve tasarımcılar dizininin katılması ile kitap yeniden dlizenlenmiştlr.

Bu ç21lışma mim21ri tas-anmın temel elemanları ve ilke!erinin. ins-anlık tarihinin akışı boyunca kend!!erini ortaya koyma yollarını

_

örneklerle açık!21maya devam ediyor. Sözü edilen tarihse! modeller değişik zamanlan buluşturur ve kültürel sınırları aşar. Farklı

üslupların böyle yan yana getirilmesi kimi zaman uygunsuz göri.ilecek olsa bile, örneklerin geniş d.:ığılımı kasıtlıdır. Genel kolajm

amacı, okuyucuyu görünü?te farklı yapılar arasındaki benzerlikleri aramaya ve bunların in?a edili? yeri ve zamanını yansıtan

kritik aynmları dikkate almaya ikna etmeyi amaçlamaktadır. Okurları, tasarım sürecinde bu kitabı özgürce kullanmaya ve kendi

bireysel deneyimleri bağlamında hatırladıklan ek örnekleri not etmeye davet ediyorum. Tasarım elemanları ve ilkeler daha iyi

tanınır hale geldikçe, yeni bağlantılar, ilişk!ler ve anlam düzeyleri oluşturulabilir.

Gösterilen örnekler, tartışılan kavramların ve ilkelerin ne eksiksiz, ne de mutlak prototipler!dlr. Bunların seçimi, yalnızca

bulgulanan biçimse! ve mekfü;ial fikirleri açık seçik hale getirmeye ve aydınlatmaya yaramaktadır. Söz konusu temel fikirler,

tarihse! bağlamlarını aşıp türlü spekülasyonları teşvik ederler: Bunlar nası! çözümlenebilir, algılanabilir ve deneyimlenebilir'?

Bunlar nasıl tutarlı, kullanışlı ve anlamlı mek&n ve alan tanımlama yapıları rekline sokulabilirler? Geniş bir dağılım gösteren

mimari problemlere nasıl yeniden uygulanabilirler? Böylesi bir sunuş anlayışı, deneyimlenen mimarlığı, edebiyatta karşı!a?ı!an

mimarlığı ve tasarım yaparken hayal edilen mimarlığı daha doğurgan bir yolla anlamayı te?vik etmeyi denemektedir.

ÖNSÖZ / Vll

TESEKKÜR

Bu eserin orijinal baskısına yaptıkları değerli katkılardan ötürü aşağıda sözü edilen

kişilere teşekkür etmek ie;tiyorum: Tasanm ilkelerinin i!eti!mesi konusundaki

kavrayışıyla eldeki malzemenin organizasyonunu anlaşılır kılan ve yardımlarıyla bu

malzemenin yayımlanmasını mümkün ha!e getiren Forrest WHson'a; mımarlık tarihi

ve kuramı konusundaki bilgisi ve anlayışıyla bu araştırmanın gelişimini destekleyen

Jame5 Tice'a; mimarlığı öğretme konusundaki gayreti ve beceresi bu araştırmayı

sürdürmek için beni cesaretlendiren Narman Crowe'a; biçimin organizasyonel ilkeleri

üzerine yaptığı araı;;tırmasıy!a düzenleme ilkeleri hakkındaki bölümün gelişmesine

katkıda bulunan Roger Sherwood'a; son kopyayı yayına hazırlaması ve lıu proje

konusunda gösterdiği heves nedeniyle Danie! friedman'a; kitaptaki resimler için

materyal araştırmasmda yaptıklan yardımlardan ötürü Diane T urner ve Philip

Hamp'a: ve nihai sonucu beklerken gösterdiği S<!bırdan dolayı Van Nostrand

Reinhold'un Vaş edltOrü Larry Hager'a.

Bu ikinci baıskı için, bu kitabı yıllardır kullanan ve onu öğretimde bir kaynak ve araç

otarak geliştirmek için önerilerini sunan pek çok öğrenciye ve onların öğretmenlerine

teşekkürlerimi sunmak istiyorum. Birinci baskı için yaptıkları dikkatli ve nazik

eleştirilerden ötürü, özellikle şu eğitimcilere teşekkür etmek istiyorum: L Rudolph

Barton, Laurence A. C!ement, Jr., Kevin forseth, Siman Herbert, Jan Jennings,

Marjorie Kriebel, Thomas E. Steinfeld, Cheryl Wagner, James M. Wehler ve Roberı;. L

Wright. Onların akılcı tavsiyelerinin çoğunu bu ikinci baskıyı zenginleştirmek için

kitaba dahi! etmeye çalıştıysam da, bu eklerin kusur!anndan yalnızca ben

sorumluyum.

, '

Debra, Emi/y ve Andrew'e, onların yag;am eevgfrM için;

ki bu mimarlığın da barındırmpsı gereken bir ffeeydir.

Vlll / MİMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve O ÜZEN

GiRiŞ

Mimarlık, genellikle var olan bir dizi koşula yanıt olarak düşünülür -tasarlanır- ve gerçekleştirilir -inşa edilir-. Bu koşu!!ar doğa!

olarak tamamen işlevsel olabileceği gibi, çeşitli derecelerde toplumsal, ekonomik, siyasal, hatta kararsız veya ı.;imgesel niyetleri

de yansıtabilir. Her türlü durumda, var olan koşullar dizisinin -problem- yeteri! olmadığı ve yeni bir koşullar dizisinin -çözümarzulanır

olaMleceği varsayılır. Bu nedenle mimarlığı yaratma eylemi, bir pro\.tlem çözümü ya da tasanm sürecidir.

Herhangi bir tasanm sürecinin başlangıç evresi, problematik bir durumun ka\;ıulü ve buna bir çözüm llulma kararlılığıdır. Tasarım

Mr şeyden önce isteğe bağh bir eylem, amacı olan bir çabadır. Tasarımcının öncelikle problemin var olan koşullarını kaydetme5i,

problemin bağlamını tanımlaması ve konuyla ilgili özümsenecek verileri toplaması gerekir. Çözümün kendi doğası problemin nasıl

ıılgı!andığına, tnım!andığına ve yorumlıındığına bağlı olduğundan, tasanm sürecinin kritik bir evresidir bu. Önemli bir şair ve

bilgin olan Danimarkalı Ret Hein bunu şu şekilde açıklar: "Sanat, çözümlenmeden önce dHe getirilemeyen problemleri çözmektir.

Soruya fieklinl veren şey, yanıtın bir parçasıdır.0

Ta5arımcı!ar, kaçınılmaz bir şekilı:le ve içgüı:lüsel olarak brşı karşıya kalı:lıkları problemler için ön-çözümler tıırif ederler:

burıuııla birlikte tasanm dağarcığının ı:lerin!iği ve genişliği, hem tavarımcının vorunu algı!ayışını, hem de yanıtın biçimlenişini

etkileyecektir. Eğer tafiarım dilin!tı kavranışı sınırlı ise, bir problem için bulunacak o!ası çözümlerin sayısı da sınırlı olacaktır.

Dolayısıyla bu kitap, öncelikle asal elemanların ve ilke!eriıı çalışılması ve sonra dıı miİnari problemler için in5anlık tarihinin akışı

boyunca geliştirilmiş bir dizi çözümün keşfedilmesi yoluyla tasarım dağarcığını zenginleştirme ve onun sınırlıırını genişletme

sorununa odaklanmaktadır.

Bir 5anat olarak mimarlık, bina programının Mit işlevsel taleplerin\ karşılama}:.tan daha önemlidir. Temel olarak, mimarlığın

fiziksel ürün!erl, insarı eylemlerini kendi içinde barındırır. Ancak, biçim ve mekan elemanlarının düzenlenişi ve organiza5yonu,

mimarlığın çabaları nasıl görünür kılabileceğini, yıınıt!an nasıl ortaya koyabileceğini ve ımlamı nasıl lletebi\eceğinl belir.ler. Onun

için bu çalışma biçimsel ve mekansal fikirlere odaklansa bile, mimarlığın toplum5al, siyasal ya da ekonomik yönlerinin önemini

yok 5aymayı amaçlamamaktadır. Sözü edilen biçim ve men elemanları, kendi başlarına sonuçlar olarak değil de işltwin, amacın

ve bağlamın koşullarma karşılık vermek üzere -yani mimari anlamda- problem çözümünün birer vıısıtası olarak sunulmaktadır.

Burııda şöyle bir benzetme yapılabilir: Kelimeleri şekillendirmeden ve söz dağarcığım geliştirmeden önce insanın harfleri Vllmesi

ve aıılaması gerekir; cümleleri kurmadan önce insanın dilbilgisi ve sözdizim kurallarını anlaması; ·dUzyazı, roman ve benzerlerini

yıızmaclan önce kompozisyon yazma ilkelerini anlaması gerekir Bu elemıınlar bir kere anlaşıldıktan sonra kişi clokunakh ya ela

.

sarsıcı yazabilir, huzura dıwet edeJ:ıı!ir ya c!a başkald!rıYa kışkırtab!!ir, Mr zıvır eyler hakkmc!a yorum yapabilir ya da bi!inç!i ve.

anlamlı bir şek!!de konuşabilir. Benzer şekilde, mimaride anlamın daha yaşamsal me5ele\erine geçmeden önce, tasarım

öğrencilerinin, mimari biçim ve mekanın asa! elemanlarını tanımaları, bir tasarım fikrini geliştirirken bunları nasıl beceriyle

kullanabileceklerini anlamaları ve tasarım çözümünün uygu!anma5ı esnasında bunların görse! gönderimlerini fark etmeleH 5on

clerıce önemlidir.

GiRiŞ / IX

GiRiŞ

Bu çalışmayı uygun bir bağlama oturtmak için, aşağıda bir mimari eseri fizikse!

olarak oluşturan teme! elemanlar, sistem!er ve düzenlemeler için genel bir bakış

sunulmaktadır. Bu bileşenlerin hepsi aılanıp deneyimlenebilir. Bunların bazıları

güçlük çekmeden görülebilir durumdayken, diğerleri duyularımız için daha

belirsiz olabilir. Binanın organizasyonunda bazıları önemli bir yer tutarken,

diğerleri ikincil bir pozisyonda kalabilir. Bazıları imgelerin ve anlamın taşıyıcıı:ıı

olabilecekken, diğerleri bu imgelerin ve anlamların vaı:ııflandırıcıı:ıı ya da

dönüştürücüı:ıü olarak iş görebilir.

Ancak her koşulda, kendi !çinde kaynaşmış bir bütün elde edebilmek için bu

elemanların ve sistemlerin birbirleriyle !lişkili, birbirlerine bağımlı ve bırşılık!ı

olarak destekleyici olmaları gerekir. Bu elemanların ve sistemlerin, kurucu

parçalar ol.iarak, hem kendi aralarını.iaki, hem de bir bütün olarak binanın

içindeki ilişkileri görünür hale geldiğinde, mimari düzen yaratılmış olur. Söz

konusu ilişkiler, bütünün tekil doğasıııda pay ı?ahibi olarak algılandığmda,

kavramsal bir düzen ortaya çıkar: ki bu düzen, belki de geç1c1 algısal

görümlerden daha kalıcıdır.

Mimari Sistemler

Mekanın

Strüktürün

Çevrelemenin

mimarisi

• örüntü organizasyonu, ilişkiler, hiyerarşi

• biçimse! imge ve mekansal tanım

• şeklin, rengin, dokunun, ölçeğin, oranın nitelikleri

•yüzeylerin, kenarların ve açıklıkların nitelikleri

Mekün·Zomon

lıinde Hareket

yoluyla deneyimlerıir

•yaklaşım ve giriş

•yürüme yo!u düzenlemesi ve erişim

• mek&nların ardışıklığı

• ışık, manzara, dokunma, duyma ve koku

Teknoloji aracılığı J!e elde edilir •yapı ve çevreleme

• çevresel koruma ve rahatlık

• sağlık, güvenlik ve huzur

• dayanıklılık

Program

Bağlam

için yer ı:ıağ!ar

ile uyumludur

• kullanıcı talepleri, gereksinimleri ve iı:ıtekleri

• sosyal-kültüre! etkenler

• ekonomik etkenler

•yasa! kısıtlamalar

• tarihsel gelenekler ve öncelikler

• yerleşim ve çevre

• iklim: gUııeş, rüzgar, sıcaklık, yağış

• coğrafya: toprak, topo.;,ırafya, bitki örtüsü, su

•yerin duyusal ve kültürel karakteri

X / MIMARllK: BiCiM, MEKAN ve DÜZEN

•••

GİRiŞ

ve Düzenler

Fiziksel

Bisim ve Mekiin

• doluluklar ve Voqluklar

•iç ve dıq

•mekan

•strüktür

• çevfe!eme

•makine

sistem ve organizasyonları

Algısal

Fiziksel elemanların, zaman içinde ardıpık olarak

deneyimlenmesi yoluyla duyu&a! algılama ve tanıma

•yaklaşma ve uzaklaşma

•giriş ve çıkış

• mek&n!arın düzen! boyunca hareket

• mek&nların işlerliği ve içlerindeki eylemler

• ışığın, rengin, dokunun, manzaranın ve sesin nitelikleri

Kavramsal

Binanın elemanları ve sistemleri arasındaki düzenli

ya da düzensiz lllşkilerin kavranması ve uyandırdıkları

anlamlara karşılık verilmesi

o imgeler

•örüntüler

'işaretler

simgeler

•bağlam

GiRiŞ I XI

GİRIS

Mekônsal Sistem

• Mek&n!ann ve program elemanlarının üçboyutlu entegrasyonu

evin çoklu işclev!eri ve ilişkileri için yer sağlar.

Strüktürel Sistem

• Yatay kiriş ve döşemeleri destekleyen kolon gridL

Konsol, boy)amasına eksen boyunca yakla91m yönünü

karşılamaktadır.

Çevreleme Sistemi

Program elemanları ve meknlan içeren prizmat!k h;.ıcmi

tanımlayan dört dış duvar düzlemi.

Villa Savoye, Poissy, f'aris'in doğusu, 1928-31, Le Corbusier.

Bu grafik çözümleme, mimarlığın karşılıklı olarak etkileşimli ve ilişkili parçalan

karmaşık ama birleşik bir bütünde uyumlu bir şekilde nasıl bütünleştirdiğini

göstermektedir.

Xll / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

GiRiŞ

Dolaım Sistemi

Merdiven ve rampa çe?it!i seviyeleri keserek birbirlerine

Vağlar ve gözlemcinin mekSlndaki ve ışığın altındaki biçimleri

algılama düzeyini artırır.

Giriş fuayesinin eğrisel biçimi, otomobilin hareketini yansıtır.

Bağlam

• Ya!m !Jir dışsal biçim, biçimlerin mekanların karmaşık iç organizasyonu

sarıp o?armalar.

' Ana katın yükeeltilmesi daha lyl bir manzara sağlar ve binayı zeminin

neminden korur.

Bahçe teras, gün ışığmı çevresinde toplanmış mekanıara dağıtır.

110ııun (Villa Savoye'un) kareye yakın sade dı? görünüşü, açıklıklardan ve

üstteki çıkıntılardan yakalanabil&iği kadarıyla karmakarışık bir iç

biçimlenmeyi sarıp sarmalar ... Onun iç düzeni, evin türlü işlevlerini,

domestik bir ölçeği ve mahremiyet hissine uygun bir kısmi gizliliği içinde

barındırır. Dı? düzeni ise, hakim olduğu ye?il alana ve belki de ilerde bir

parçası olacağı kente uygun bir ö*ekte, bir ev fikrinin birliğini ifade eder.'1

Robert Venturi, Complexity and Contradiction in ArChitecture, 1966.

GiRiŞ / Xlll

: ı '

.1

. 1

ı , ı

1 .

1

!

il

ı.\',

ti'

1 •

'

! .

"j .

f

( "•

1 .

1

f.

! 1

ı. 1

1

1

Ana Elemanlar

"Resmedilen her biçim, onu devinime sokan nokta ile başlar ...

Nokta devinir .... ve çizgi varlık kazanır ·birinci \:;oyut.

Çizgi, bir düzlem oluşturmak üzere kaydırıldığında, ikiboyutlu bir eleman elde ederiz.

Düzlemden mekanlara doğru hareket edildiğinde, düz!em!erin iç içe geçmesi (üçboyutlu)

cisimleri ortaya çıkarır ... işte noktayı çizgiye, _çizgiyi düzleme, düzlem! de mek.ılnsal boyuta

taşıyan kinetik enerjilerin bir özeti."

Pau! Klee

Düşünen Göz: Faul K/ee'nin Not Defterleri

(lngi/izce çeviri)

1961

ANA ELEMANLAR

Bu bölüm, biçimi olu9turan birincil elemanları, noktadan tekboyutlu çizgiye,

çizeiden ikiltoyutlu düzleme ve düzlemden Uçboyut!u hacme kadar geli9im

düzenine göre anlatmaktadır. Her eleman ilkin bir kavrame;al eleman,

sonra da mimari tae;arım dağarcığındaki bir görsel eleman olarak göz

önünde bulundurulmaktadır.

Kavramsa! elemanlar olarak, nokta, çizgi, düzlem w; hacim, zihnin gözlerine

b!r yana bırakırsak, görünür değildir. Gerçekten var olmasalar bile, biz yine

de onların varlıklarını hissederiz. İki çizginin buluştuftu yerde noktayı, bir

düzlemin genel hatlarına işaret eden bir çizgiyi, bir hacmi çevreleyen bir

düzlemi ve bir uzamı kaplayan bir nesnenin hacmini duyumsayabiliriz.

Bu elemanlar üçboyutlu meknda veya kağıdın üzerinde görünür

kılıtıdığında bir madde; şekil, ebat, renk ve doku niteliklerine sahip bir biçim

haline gelirler. Bu biçimleri kendi çevremizde deneyim!edikçe, bu biçimlerin

kendi yapısı içinde nokta, çizgl, düzlem ve hacim asal elemanlarının varlığını

algılama kudretine ulaş;ırız .

1

1

[

•

2 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

ANA ELEMANLAR

··jAWt';*'.·

;':,\:ı:; \\ -tia.; .;_:

<_ı;f>':<; :_,\\\·*':

Biçimin ana üreticisi olarak;

Nokta menda bir pozisyon !lelirt!r.

•

Nokta

Kaydırılan bir nokta şu özelliklerle

9ıgi haline gelir.

•uzunluk

•yön

•pozisyon

Kaydırılan bir çizgi şu özelliklerle

Düzlem haline gelir:

• uzunluk ve en

•yüzey

•yönlenim

•pozisyon

T

1

1

1

'

l

1

'

:

'

w

Çizgi

Düzlem

Kaydırılan bir düzlem şu özelliklerle

Hatim haline gelir.

• uzunluk, genişlik ve derinlik

• biçim ve mekrı

9 yüzey

•yönlenim

•pozisyon

.,,,,,cm

·,:_ıı\l'

'\\l\,'ı; ,, ,,ı\ı,\ '{l' " ,, ' ' j _,,;-','f-

ı.t;\ 1' ,1,.ı:,1' '

; \ ,>"::,\' "' ·,,

.. {;, ;J1.t.

,,,ı..!t[;;1!'!

' •' ''

' t"'\, -' \, >"'":\» ,, ı.;1\',' ' , i,'t;\ -:'.

',,, ",';...,."\! >'

, ' ' ''--'"J' ,' -'A<\)--'N

'

·tı\iıı'1·,ı;.:;ı:, \\\ ,,,ı,·'ı\:-;:-, « ,, ,,,, ·'.t'\';"i\

,·::-.,;\, "'" \/<l).:,<?ı ,·vı

' '\:l'._;..:i.L '..::...- __ ,___: 1ıc: 1·0;illi\f;"_

Hacim

11

ANA ELEMANLAR / 3

NOKTA

•

Nokta uzayda bir pozisyonu belirler. Kavramsal olarak

uzunluğu, eni, boyu yoktur ve bu nedenle durağan, yönı:;üz ve

merkezidir.

Biçim dağarcığıtıın ana elemanı olan nokta, şunları

belirlemeye yardımcı olur:

• bir çizginin iki ucu

• iki çizginin kesişimi

• bir düzlem ya da hacmin köşeeindeki iki çizginin buluşması

• bir alanın merkezi .

•

Kavramsal olarak nokta biçimsiz veya şekilsiz olmasına

rağmen, görsel bir alana yerleştirildiğinde varlığmı belli

etmeye başlar, Nokta, içinde bulunduğu çevrenin merkezinde

sabittir; kalan alanda, ke:ndisi ile ilint!!i olan etrafındaki

elemanları organize edip, bu alana hükmedt":r .

.

•

Ancak merkezin dışına kaydırıldığın4a, noktanın alanı daha

gerilimli bir hal alıp, görse! baskınlık için mücadele etmeye

i"Jaşlar. Nokta ve onun alanı arasında gör!:ice1 i"Jir gerilim

yaratılmıştır.


NOKTASAL ELEMANLAR

Noktanın boyutu yoktur. Uzayda ve yer düzleminde görünür bir

pozisyonu belirlemek için, noktanın kolon, dikilitaş ya da kule gibi dikey

çizgisel elemanlara projekte eıfümesi gerekir. Tasarımda kolon

elemanının nokta eklinde görüldüğüne ve bu nedenle de noktanın görsel

öze11lk!erini taşıdığma dikkat etmek gerekir. Noktanın görse! özelliklerini

paylaşarak noktadan üretilen diğer biçimler unlardır:

1

1

----

Piazıa del Campidoglio, Roma, c. 1544, Michelangelo.

Marcus Aure!ius'un at!ı heykeli, bu kentsel meydanın merkezini i;;aretler.

•daire

Po!yc!eitos Thoḷos, Epidauros,

Yunanie.tan, M.Ö..,'?50.

:;)

/\:.:,,

•silindir

risa Baptisi,

ltalya, 1153-1265, Dioti Salvl.

•küre

6ir !saao Newlion Anıtı,

Proje, 1784, E:tiemıe·Louis Boul6.

Mont 5. Michel, Fransa, 13. yy. ve sonrası.

Pramidal kompozisyon, bu muhkem manastınn kın,al alanda öze! \?ir yer

olarak konumlanma5ına yarclım eclen bir kule külahıyla sonlanmaktadır.

ANA ELEMANLAR / 5

iKi NOKTA

İki nokt.ıı, anlan birbirlerine bağlayan bir çizgiyi tanımlar. Noktalar bu

çizgiye ı;ınırh bir uzunluk vermelerine hırı;;ın, çizgi sonsuzca uzatılabilecek

bir eksen (axis) üzerindeki bir alt-parça (segment) olarak da kabul

edilebilir.

•f--------------t•

İki nokta, aynı zamanda tanımladıkları ve kendisine göre simetrik

oldukları çizgiye dik bir ekseni de akla getirebilir. Bu eksen uzunluk

bakımından sonsuz olabileceğinden, bazı durumlarda, tanım1anmıı?

çizgiden daha b.:ı!':lkın olabilir.

,,

Ancak, her iki durumda da tanımlanmış çizgi ve dik eksen, görsel olarak

bu iki noktanın her birinden geçebilecek sonsuz eayıdaki çizgiden daha

ba6kındır.

6 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

iKi NOKTA

Uzayda kolon şeklindeki elemanlar ya da merkezi biçimler ile

belirlenen iki nokta ekseni tanımlayabilir, \ıu tarih boyunca bina

biçimleri ve mekanlarını organize etmek için kullanılan vır

düzenleme aracıdır.

Torii, loe Kabri, Japonya, M.S. 690.

Planda, iki nokta giri kapısını göstermek

için kullanılabilir. Yükseltilmiş olan bu iki

nokta bir giri düzlemini ve ona dik bir

yaklaşımı tanımlar.

-·

T

Washington D.C.'de Yönetlm - Müze AHe'si, lincoln Anıtı, Washington Anıtı ve B!r!eşlk Devletler B.J!.Şkan!ık bina5ı tarafından oluturu!muş eksen boyunca uzanır.

ANA ELEMANLAR / 7

·.

"

ÇiZGi

,.: .... ...... ... .. ..... . .... .......... . ... ............. .. ... ...... ")

·.

·.

·.

Nokta uzatıldığında çizgi haline gelir. Kavramsal

olarak çizginin bir uzunluğu vardır, ancak eni ve

boyu yoktur. Nokta doğası itibarı ile durağan iken,

bir çizgi hart:ket halindeki noktanın rotasını

tanımladığından, görsel olarak yön, devinim ve

büyüme ifade edebilir.

..

·.

Her türlü görse:! yap111ın biçimlendirilmesinde

çizgi önemfı bir elemandır.

o

o

Çizgi şu görc:vleri yapar:

• diğer görsel elemanları

birleştirme, bağlama, destekleme,

çevreleme ya da kesiştirme

• düzlemlerin kenarlarmı tanımlama ve onlara

şekil verme

• düzlemlerin yüzeylerini belirginleştirme


Kavramsal olarak tekboyutlu olmasına rağmen,

çizginin görünür hale gelebllmesi için belirl!

oranda bir kalınlığa sahip olması gerekir. Çizgi

olarak görülmesinin ı;ebebi sadece uzunluğunun

............. ............ ....

enine baskın çıkmasıdır. Gergin ya da gevşek,

kesin hatlı ya da tereddütlü, zarif ya da savruk,

nası! olursa olsun, bir çizginin karakteri, onun

ııtuHnınuıımınmııımınımuııımmm.mmıımmmımımıııııuıuııınr

uzun!ukfen orantısını, hat!annı ve devamlılık

derecesini algılama şeklimize göre belirlenir.

Yeterince süreklilik arz etmesi durumunda benzer

veya birbirine yakın elemanlann basit bir tekran

da çizgi olarak görülebilir. Bu tür bir çizgi önemli

doku%ıl niteliklere sahiptir.

ı:rbdUejjgh!j!ldmtwpqr.tt11vw!Et:Jz(&!P$.,12345678:go

'*·'*''*'*''*''*''*''t't''.t*''**''t'* ***************

. '

Çizginin yönlenimi ya da doğrultusu, onun görsel

yapıdaki rolünü etkiler. Dikey bir çizgi yer çekimi

güçleri ile dengeli b!r durumu ya da insatıın

durumunu ifade eder ya da uzayda bir noktayı

-

,,._,

r, ı,J.t

-

-

-

-

.

--

belirlerken, yatay çizgi durağanlığı, yer düzlemini,

ufku ya da dinlenmekte olan bir vücudu tasvir eder.

j 1

1111

-

e::::-

'

Eğik bir çizgi dikeyden ya da

yataydan bir sapmadır.

1

1

1

Düşüşe geçen bir dikey

çizgi ya da yüb;;elmekte olan

yatay bir çizgi olarak görülebilir.

Her halük.ılrda, ister yer düzlemindeki bir

noktaya doğru düüş;e geçsin ister

gökyüzündeki bir noktaya doğru yükselsin,

1

!-----------

kendi dengclenmcmı durumunda dinamik

ve görsel olarak aktiftir.

ANA ELEMANLAR / 9

ÇiZGiSEL ELEMANLAR

Çan Kulesi, Vuoksennsra'da Kilise,

lmatra, Finlandiya, 1956, Alvar Aalta.

Menhir,

Marcuı:; Aurelius Kolonu,

Dlkilita;,

Genellikle tek başına, bazen de

diğerleriyle yan yana duran dik bir

mega!itin oluturduğu tarih öncesi

!?ir anıt.

Plazza Colonna, Roma, M.S. 174.

Bu silindirik sütun imparatorun

Danube'nin kuzeyindeki Germen

kabilelerine karı kazandığı zaferin

a111sına dlkilmig;tir.

···············-·· ··········-··· .................... --->

j

. . ., .. ./

/:

Place de la Concorde, Parls

Dikey çizgisel elemanlar, mekanın saydam hacmini tanımlamak için de

kullandmı!ardır. Solda verilen örnekte, dört minare kulesi içinden

Selimiye'nin kıibbesinin ihtiamla yükseldiği mekansal alanı

tanımlamaktadır.

1 O/ MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

Sultan Selim Camiel, Edirne, 1569·75, Mimar Sinan.

ÇİZGiSEL ELEMANLAR

Gerekli malzeme dayanıklılığına sahip çizgisel öğeler strüktürel işlevler

yüklenebilirler. Bu üç örnekte çizgisel elemanlar:

-----7

• mekfiinı kesen devinimi ifade ediyorlar

• başü5tü düzlemi için destek sağlıyorlar

• mimari mek.@.n için üçboyutlu yapıı;;a!

bir çerçeve oluşturuyorlar.

5algmatobe! Köprüsü, İsviçre, 1929·30, Robert Maillart.

Caryatfrt Kapı Saçağı, Erechtheiorı, A\:.ltıa., ivl.Ö. 42i·405, ivinesicies.

Yontma kadın figürleri, üı;tlerindeki tablayı taşıyan kolon biçimli

destekler olarak durmaktadırlar.

r t

t

1 1

Kirişk:r ve dikmeler deertek!erin ara5ındaki boşluğu geçecek

ve çapraz yükleri taı;;ıyacak şekllde bükülmeye karşı

dayanıklılığa sahiptir.

1

İmparatorluk Villası, Katsura, Japonya, 17. yy.

Çizgisel kolonlar ve klriş!er beraberce mimari mekn için

Uç boyutlu bir çerçeve oluştururlar.

ANA ELEMANLAR / 11

ÇiZGİSEL ELEMANLAR

Mimarlıkta çizgi görse! olmakt.:ın çok imgelenebilen bir

elemandır. Eksen, buna bir örnektir; bu, uzayda iki nokta

tarafından oluturu!mu ve kendisine göre etrafındaki

elemaıılarm simetrik olarak Pö!ümlenebileceği düzenleyici bir

elemandır.

Villa Aldovrandlni, İtalya, 1598-1603, Giacomo Della Porte.

Ev No: 10, 1966, John Hejduk.

Mimari mek&nın kendisi üçbayutlu olmasına rağmen, bina boyunca devinimin

yönüne yer vermek ve !lina mek&nlarırıı diğerlerine bağlamak amacıyla

biçimsel olarak çizgisel de olabilir.

Bina biçimleri de çizgisel olabi!ir, özellikle de

dolafım yolu boyunca düzenlenmif> tekrar eden

mek&nlardan oluf?muşsa. Burada gösterildiği

gibi, çizgisel bina biçimleri hem dı mekfüıı

çevreleme, hem de Çe?itli arazi kou!lanna

uyma yeteneğine sahiptirler.

Corneıı Üniversitesi Öğrencf Konutları, !thaca, New York, 1974,

Richard Meier.

12 ! MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

ÇİZGİSEL ELEMANLAR

Kent ioplantı Salonu, 5iiynatsa!o, Finlandiya, 1950-52, Alvar Aalto.

Daha d.'lr bir çerçevede, çizgiler düzlem ve hacimlerin kenarlarını ve yüzeylerini

belirginleştirirler. Bu çizgiler, yapı malzemelerinin içlerindeki ya da aralarındaki eklem

yerleri, kapı ya G!a pencere açıklıklarını saran çerçeveler veya kolon ve kirişlerin

strüktürel gridi olabilir. Sözü edilen çizgisel elemanların bir yüzeyin dokusunu nasıl

etkilediği, bunların görsel ağırlıklarına, doğrultularına ve aralıklarına bağlı olacaktır.

· ------------

Crown Hali, Mimarlık ve Tasarım Okulu, l!linois Teknoloji Enstitüsü,

Şikago, 1956, Mies van ı.:ler Rohe. ·

5eagram Binası, New York, 1956·58, Mies van der Rohe ve

fhi!ip Johnson.

ANA ELEMANLAR / l 3

ÇİZGİDEN DÜZLEME

1 , ...

. /

..

. .. ·

o o o <İı·

il il il il

iki paralel çizgi görsel olarak bir düzlemi tanımlama kapa!:iitesine eahiptir.

Görsel ilişkiyi gösterebi!mek için aralarına saydam bir mekansal zar

gerilebilir. Bu çizgiler birbirine ne kadar ya kırı olursa, açığa çıkaracakları

düzlem hissi de o kadar güçlü olur.

t:ı::c::.o::::::n:::;c-0.::

Bir seri paralel çizgi, tekrarlanmaları sayesinde tanımladıkları düzlemin

algılanmasını pekiştirecektir. Bu çizgiler tanımladıkları düzlem boyunca

uzatıldıklarında, gönderme.: yapılan düzlem gerçeklik kazanır ve çizgiler

arasmdaki boşluklar da düzlemsel yüzeyi kesen çizgiler haline gelir.

t:r:::::ı:r:::::n:::::I:İ:c

Yandaki diyagramlar bir sıra yuvarlak kolonun (çizgi) dönüşümünü

gösteriyor; öncelikle bir duvarın (düzlem) bir bölümünü deetek!iyorlar,

daha sonra kare biçimli ayaklar haline geliyorlar {duvar düzleminin bir

kısmı) ve son olarak a duvar yüzeyi boyunca çıkıntılar haline gelen orijinal

kolonların izleri oluveriyorlar.

. ! ı-i -ııı::w.

"Kolon, binanın temelinden tepesine doğru dikey olarak taşınan duvarın

güçlendirilmiş belirli bir kısmıdır ... Bir kolon sırası, aslında, bazı yerlerde

açıklık bırakan ve kesintilere uğrayan bir duvardan başka bir şey deildir."

Leon Battista Alberti


DÜZLEM TANIMLAYAN ÇiZGiSEL ELEMANLAR

Altes Müzeı:;l, Berlin, 1823-30, Kari Friedrich von SchirıkeL

-J

Sıralı kolonlar bir zamanlar sıklıkla binaların, öze!!ik!e de önemli

kamusal alanlara bakan kamu binalarının ön yüzeylerini veya

cephelerini tanımlamak için kullanılırdı. Kolonatlı cepheler \iinaya

giriş sırasmda rahatlıkla dalınıp geçilebl!ir!er, bu elemanlarla

oluşturulmuş bir korunak sağlarlar ve arka!arında'ki tekil yapı

biçimlerini birleştiren yarı-saydam bir ekran oluştururlar.

r:J J, ıir

ı:;ı

"'

!P

a

Bazilika, Ylcenza, !ta!ya.

Mevcut bir ortaçağ yapısının çevresini sarmalamak üzere

Andrea F'a!ladio tarafından 1545'te tasarlanmış iki katlı bir

l ? ca ya da pasaj. Bu ek, sadece mevcut strüktürü

güçlendirmekle kalmayıp, aynı zamanda da orijinal çekirdeğin

düzensiz!iğ"!tıi maskeleyen bir ekran görevi yapmakta ve

Piazza de! Signori'ye tek b1'çimU fakat zarif bir çehre

kazandıniıaktadır.

Atta!oS Arkadı, Agoranın cephe$i, Atına.

ANA ELEMANLAR / 15

DÜZLEM TANIMLAYAN ÇİZGİSEL ELEMANLAR

Moissac Manastırı'nın Revakları, Fransa, 1100.

Kolonlar, tepedeki çatı düzlemin! de!:>tek!eme konusundaki

strüktürel ro!!erine ek olarak, bir yandan komşu meldnların

kolaylıkla karşılıklı bağlantı kurmalarına olanak verirken, blr

yanılan da iç mek&ın alanlarının sınırlarını belirginleştirebilir!er.

Birbirine zıt iki örnek: Hem bina biçiminin kenarlarını, hem

de bina biçimi içerisinde tanımlanan dışsal mek&nın

kenarlarını belirginleştiren kolonlar.

Atina Polias Tapınaı.

friene, c. M.Ö. 334, fythiu..

ı· ".

,

0.!;..'"""*'

l'.>< r P -·

"''·····"'··

· · .. ···;.tf···

-i

16 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN va DÜZEN

5t. Philiberı:., Tournus, Fransa, 950-1120.

Nefüı bu görünüşü kolon sıraJarınm mekna

nasıl bir ritmik ölçü sağladığını gösteriyor.

DÜZLEM TANIMLAYAN ÇiZGİSEL ELEMANLAR

?/';y

q,-

Cary Evi, Mili Valley, Kaliforniya, 1963, Joseph Esherick.

frelliseı::I Avlusu, Georgia O'Keefe Konutu,

Abiquiu, Sante Fe'nin kuzeybatısı, New Mexico.

··--.

Yatay olarak tavana uzanan çizgisel elemanlar, dıf alanlar için orta ôerecede

!;ıir tanımlama ve çevreleme sağlarken, süzülen gün ı;ığı ve ee;intlnin içeri

girmesine de olanak verirler.

Dikey ve yatay çizgisel elemanlar hep lıir!iktc bir mekansa! hacmi

tanımlayabilir; sağda göster!!en solaryum örneqinde olduğu gibi. Burada

hacmin formunun sadece çizgisel elemanların düzenlenmesiyle belirlendiğine

dikkat ediniz.

Coııdominium1. Ünitesi Solaryumu, Deniz Çiftliği,

Kaliforni ya, 1966.

ANA ELEMANLAR / 17

DÜZLEM

r--- ------------1

! !

ı

'

ı

ı

ı

ı

J

l

____

__________ ,

ı

ı

ı

ı

ı

ı

ı

l

Çizqi (kendi yönünden farklı bir yön

doğrultusunda) uzatıldığında düzlem haline

gelir. Kavramsal olarak düzlem; uzunluk ve

ene sahiptir, fakat derin!iğl yoktur.

OD

/j 00

Şekil, bir düzlemin Vaş!ıca tanımlayıcı

karakteristiğidir ve düz!em!n kenarlarını

oluşturan ÇIZ!]ilerin hatları tarafından

belirlenir. Düzlemin şeklini algılamamız

penıpektif tarafından bozuma uğratıldığından,

bir düzlemin gerçek şeklini ancak ona önünden

baktığımızda görebiliriz.

Düzlemin yUzey özellikleri, rengi ve dokusu,

onun görsel ağırlığını ve derıgesini

etkileyecektir.

Görse! yapının oluşumunda düzlem, bir

hacmin limitlerinin ve sınırlarının

tanımlanması görevini yapar. Görsel bir

sanat olarak mimarlık, özelllkle üç .

lloyutıu

l:ıiçlmsel ve meknsal hacimlerin oluşumu i!e

llgi!endiğirıden, mimari tasarımın

dağarcığında düzlem, anahtar eleman haline

elir.


DÜZLEM

Mlmarlıkta düzlemler, biçim ve mekanın üçboyutlu

hacimlerini tanımlar. Her lı!r düzleminin nitelikleri

-boyut, ekil, renk, doku· ve birbirleri ile olan

mekansal ili(,?kileri, tanımladıklan biçimin gön;el

özelliklerini ve çevreledikleri yerin nitellk!erini !lelirler.

1

J

Mimari tasarımda kullanılan jenerik tip düzlemler

ışunladır:

Başfütü Düzlemi

Tepe düzlemi; binanın iklimsel efomanlara kar(,?ı

korunmasını sağlayan çatı düzlemi ya da mimari

alanda barınak elemanı olan ba(,?üstü düzlemi olabilir.

Duvar Düzlemi

Duvar düzlemi; dikey yönlen iminden ötürü, mekanın

tammlanması ve çevrelenmesinde görsel olarak en

aktif olanlardır.

r aban Düzlemi

T aVan düzlemi; bina biçimleri için fizikse! temel ve

görsel fon hizmeti gören lnr zemin düzlem! ya da

üzerinde yürüdüğümUz odayı alttan tanımlayan

yüzeyi biçimleyen döşeme düzlemi olabilir.

ANA ELEMANLAR / 19

DÜZLEMSEL ELEMANLAR

Zemin düzlemi, esas olarak mimari yapının tamamını

destekler. Arazinin iklimsel ve diğer co{jrafi koşulları ve

zemin düzleminin topografik karakteri, burada kurulan

binanın biçimini etkileyecektir. Bina; zemin düzlemi ile iç içe

geçmiş olabilir, onun üzerine oturabilir ya da onun üurinde

yükee!tilmiş o!abillr.

Bina biçimini elde etmek amacıyla, zemin düzleminin kendisi

ile de oynanabilir: önemli veya kutsal bir yeri onurlandırmak

amacı i!e yükseltilebilir. dı mekanları tanımlamak için

istenmeyen elemaniara karşı tampon olarak kullanılabilir,

üzerine inşaat yapılabilecek uygun bir platform sağlamak

için kazılarak teras!andırılabilir veya topografyadaki

değişimlerin kolayca katedilebl!mesi için kademelendirilebillr.

Scala ae Spagna (l•panyol Meraivenleri), Roma, 1721-25.

Bu kentsel proje, Piazza di Spagna'yı, SS. T rinita de'Monti'ye

bağlamak üzere Alessandro Specchi tarafırıı:lan !Jaşlatıldı;

Francesco de Sanctis tarafından bitirildi.

Kraliçe Hatahepsut'un Tapınağı,

Der el-Bahari, Thebes, M.Ö. 1511-1480, Senmut.

Rampalarla yaklaşılan üç teras, baş tapınağın kayalıklann

içine kesilerek oturtulduğu yerdeki yann başlangıcına doğru

tırmanır.

Machu Picchu, Urubamba Nehri'nden 3000 ayak

yükseğindeki iki dağın arasmda bir eyerin üzerine

oturtulmuş inka kasabası, c. 1500.


r

ı

Oturma Alam, Lawrence Konutu,

Sea Ranch, Kaliforniya, 1966,

MllW / Moore·TurnM.

1


,,_,

;

Döşeme düzlemi; hem bizim, hem de mena yede1tirdiğimiz nesnelerin

ağırlığını yüklenen yatay elemandır. Dö?eme düzlemi, zemin düzleminin üzerini

kaplayım kalıcı bir eleman veya kendisini destekleyen elemanların arasındaki

mek&nı geçen yükseltilmiş bir düzlem olabilir. Her iki koşulda ela, döşeme

malzemesinin dokusu ve yoğunluğu, hem mek&nın akustik niteliğini, hem cle

döşeme yüzeyi boyunca yürürken bize verdiği hissi etkiler.

Kendi pragmatik ve taşıyıcı özellikleri, \iiçimiyle oynama olanaklarını

sınırlamasına rnğmen döşeme düzlemi, yine de mimari tasarımın önemli bir

elemanıdır, Döşeme düzleminin kli, rengi ve dokusu, mekanın sınıriarını

tanımlar ve bu mek&nda görülebilen diğer elemanlar için görBel b!r zemin

olarak hizmet verir.

Zemin düzlemi gibi döeme düzlemi de mek&nın ölçeğini h1!%ın boyutlarına

indirebilmek ve oturma, seyretme vb. eylemlere imk&n yaratmak amacıyla

, kademelendirilebilir veya teraslandırılabilir; toplumca itibar gören ya da

kutsal bir yeri tanımlamak için yükseltilebilir; mek&nda görülen diğer

elemanlara zıt olarak nötr bir yüzey haline getirilebilir.

' ' ·-·· · !

Hükümdar'ın iahtı, imparatorluk Sarayı, Kyoto, Japonya, 17, yy .

!

. ANA ELEMANLAR ! 21


·-- ...

5. Maria Nove!la, Floransa, 1456-70.

A\berti tarafından yapılm!{ı Röne:%1nı; cephesi.

Dış duvar düzlemleri denetlenebilir bir iç çevre yaratmak için bir mekan

parçasını çevreden yahtırlar. Bu düzlemlerin inşası binanın iç mekanları için

hem mahremiyet htım de iklimsel unsurlardan koruma sağlar; öte yandan

bu ı:lüz!em!er üzerindeki açıklıklar dış çevreyle l:ıağlantıyı yeniden kurar. Pış

duvar düzlemleri iç mekfüıı çevre!edikçe, dış mekanı da kendiliğinden

şekillendirerek binanın gene! biçimini ve kütlesini tarif ederler.

Uffizi Sarayı, 1560·65, Giorglo Vaeıarl.

Ufızzi Sarayı'nın iki bmatlı ile tanımlanan bu floransa caddesi

Piazza della Signoria'yı, Arno Nehri'ne tıağlar.

Bir tasarım elemanı olarak dış duvar düzlemi binanın önyüzü ya da esas

cephesi olarak ele a1ınabı1!r. Böyle bina cephek:ri, rentse! ku!larda

ca<>ldeler, pazar yerleri ve meydanlar qibi kamusal men!arı tanımlayım

duvarlar olarak i? görür.

San Marco P!azza'sı, Venedfk.

Binaların sürekli ceplıeleri kentse! meknm

"duvar'1larım biçimler.

22 / MIMARUK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN


•

Dikey duvar düzlemi kimi zaman zorunlu olarak, taşıyıcı duvarlı strüktürel

sistemde destek!eyic! bir eleman olarak da kullanılmaktır. lavan döşemesini

veya çatı düzlemini deı;teklemt:k için birbirine paralel diziler şeklinde

düzenlendiğinde, taşıyıcı duvarlar, mek&nda yön nitelikleri güçlü olan çizgisel

yarıklar tanımlarlar. Bu mek&nlar birbirlerine, ancak mek&nda dikey bölgeler

yaratmak üzere taşıyıcı duvara ara vermek sureti ile bağlanabilir.

Peyriseac Malikanesi, Cherhell, Kuzey Afrika, 1942, le Corbusler.

Sağdaki projede, serbestçe duran tuğla taşıyıcı

duvarlar, birbirlerine bağlanan men dizileri

yaratmak amacıyla "l" ve ''f' Piçlmlenmeleri

içinde kullanılmışlardır.

Tuglaoan Kır Evi, Proje, 1923,

Mies van der Rahe.

ANA ELEMANLAR / 23


Konser Salonu, Proje, 1942,

Mies van der Rohe.

iç duvar düzlemleri binanın mekfü1larını veya odalarım tanımlayıp çevreler.

Bunlann görse! nitelikleri, birl!irleri ne ı1lşkı1eri ve içerdlk!eri açıkhk!arın

boyutu ve dağılımı, tanımladıkları mekftnın niteliğini ve o mekftnın bitişik

mek&nlarla kuracağı ilişkiyi belirler.

Bir tasarım elemanı olarak duvar düzlemi; taban ya da başüstü düzlemi i!e

iç içe geçel::ıilir ya da bitişik düzlemlerden yahtılmış bir eleman olarak açık

seçik hale getirilebilir, Mekln içerisindeki diğer elemanlar için nötr bir arka

fon olarak değerlendirilebilir ya da söz konusu meklnda biçimi, ·rengi, dokusu

veya malzemesi ile görsel olarak etkin bir eleman olarak belirginleşebilir.

Duvarlar iç mekftnlar için mahremiyet sağlayıp hareketlerimizi sınırlayan bir

engel olarak i görürken, kapılar ve pencereler komu mek&nfar arasında

devamlılığı kurar ve ıgıığın, ısının ve sesin geçiine izin verir. Bu açıklıkların

boyutu arttıkça, duvarların sağladığı kapalılık hissi azalır. Bu açıklıklar

yoluyla görülen manzara mek&nsal deneyimin bir parçası haline gelir.


Fin Pa'vj'onu, New York Dünya Fuan 1939, Alvar Aalto.


Hangar, Tasarım ı, 1935, Pier Luigi Neıvi.

Ağ iieklindeki strüktür, ağırlıkların ayrıiiarak çatının desteklerine aktarılıiiını

açığa vuruyor.

6rlok Konutu, New Canaatı, Connecticut, 1949,

Phi!ip Johmon. Ayrık duran tonozlu tavan düzlemi, yatağın

üzerinı::le asılı duruyormuş gibi görünüyor.

Müstakil tonoz tavan yatağın üzerinde asılı gibi duruyor.

f aban ve duvar düzlemleri fle fiziksel bir temas halinde iken baŞÜBtÜ düzlemi

bizden genellikle daha uzaktır ve mekJnın içinde neredeyse sadece görsel bir

olgudur. Tavan üst döşemenin veya çatı düzleminin içyüzü olup döşemenin

strüktürünün biçimini açığa vurabilir ya da iç mekfüıın üstünü örten bağımsız

bir astar olabilir.

Kendi başına duran Vir aeıtar olarak baiiüstü düzlemi, gökkul7beyi

simgeleyebilir ya da mekamn farklı parçalarını birleiitiren ana örtü elemanı

o!abillr. Böyle Vlr başüstü düzlemi freskler veya baş;ka sanatsal ifade

araçları iç!n uygun bir yer sağlayabilir ya da basitçe dikkati çekmeyen bir

yüzey olarak da değerlendirilebilir. Mekanın .ölçeğini değiş;t!rmek amacıyla

ya da bir oda içerisindeki mekansal bölümleri tanımlamak için alça!tılabilir ya

da yükseltilebilir. Mek&n içeri5indeki ışığın niteliğini ve akustiği kontrol edecek

şekilde biçimlendirilebilir.

Vuoksetıtıiska'da Kilise, Finlandiya, 1956, A!var Aalto.

Tavan düzleminin biçimi mekn1arm ilerleyişini tanımlayıp bunların akustik niteliklerini zenginleştiriyor.

ANA ELEMANLAR / 25


Çatı düzlemi, binanın 1ç1ni iklimeeı faktörlere karşı koruyan ana

koruyucu elemandır. Çatının biçim!, Btrüktürünün geometrisi ve

malzemesi, mek.@nsal açıklığı aşma ve destekler üzerinde

oturma tarzı tarafından \Jellrlenir. Bir ta!!ıarım elemanı olarak

çatı düzlemi, binanın konumu içinde biçim! ve silueti üzerinde

belirgin bir etkiye sahip olduğundan dolayı önemlidir.

Dolmen, iki veya daha fazla dik duran büyük kayanın desttıkled!ği yatay bir

kaya parçasmdan oluşmuş bir tarihönccsi anıtıdır; bunlar özeUik!e lngiltere

ve Fransa'da bulunmaktadır. genellikle öemli kii!er lçln mezar yeri

oldukları düşünülmektedir.

Çatı düzlemi, binanın duvarl.ıırı i!e \7Jkışlardan saklanabilir

ya da binanm hacmini ve kütlesini vurgulamak amacıyla

duvarlarla iç içe geçiri!ebi!!r. Böyle bir düzlem altındaki çeitll

menlan kuatan tek bir örtü biçimi olarak açığa vurulabilir

veya tek bir bina içinde bir ı;lizi mekanı birbirine eklemleyen belirli

sayıdaki şapkadan oluşabilir.

Çatı düzlemi, kapı ve pencere açıklıklarını güneş veya yağmura

kaı korumak in dışa doğru uzayarak geni? !:7açak!ar

olu?turabilir ya da zemin düzlemiyle daha yakııı bir ilişki kurmak\

için a?ağı!ara doğru sarkabilir. Sıcak iklimlerde bi11anın içi ve

mekanları boyunca doğal havalandırmayı sağlamak amacı ile

binanın üzerinde yükseltilmi? olarak da durabilir.

Roble Konutu, Şihıgo, lllinois, 1909, Frank lloyd Wright.

Alçak eğimli çatı dUz!emleri ve geniş saçaklar, Prairie Mimarlık Oku!tı'ttun

ayırdedici özelliğidir.

Shodhan Konutu, Ahmedabad, Hindistan, 1956, le Corbusier.

Kolon gridi, beton çatı döşemesini evin asıl hacminin üzerinde

yükseltmektedir.


i;

iı

li

'

11


Kaufman Konutu (ela!e Evi),

Connesville, Pensilvanya, 1936-37,

Frank lloyd Wright.

Beton döşemeler merkezi dikey

bir gövdeden dışarı doğru çıkma

yaptıkları için katların ve çatı

düzleırilerinin yataylığını vurgular.

.. ,,

/

-

,,. ---<:_

\

,---- \

Bir binanın genel biçiminde, yatay ve dikey düzlemlerin kenarlarını ortaya

çıkaracak açıklıkları dikkatlice yerleşt!rerek bağımsız düzlemsel niteliğe

sahip yüzeyler elde edebiliriz. Bu yüzeyler renk, doku veya malzeme

de.ğiklikleri ile ayırt edilerek daha da farklılaştırılabilir,

5chröder Konutu, Utrecht, 1924·25, Gerrit Thomas Rietveld. '

Basit dörtgen biçimlerin ve ana renklerin asimetrik kompozisyonu r

de Stijl mimarlık ve sanat okulunun ayırdedici öze!!iğini belirtir.

L------- ---

ANA ELEMANLAR / 27

HACİM

Ktındi doğrultusunun dışında bir yöne doğru uzatılan bir

düzlem, hacim haline ge!!r. Kavramsal olarak hacim

üçboyut!udur: Uzunluk, genlşlik ve derinlik.

rum hacimler şu bileşenlere göre çözümlenebilir ve

anlaşılabilir.

<-- --• noktalar veya köşeler; burada birkaç düzlem bir araya gelir

-----•

çizgiler veya kenarlar; burada iki düzlem buluşur

düzlemler veya yüzeyler; 1'unlar bir hacmin smırları veya

kenar çizgileridir

Biçim, bir hacmin başlıca tanımlayıcı karakteristiğidir.

Biçim, hacmin sınırlarını tanımlayan düzlemlerin kaıhk!ı

ilişkileri ve şekilleri tarafından belirlenir.

Mimari tasarım dağarcığındaki üçVoyutlu bir eleman

olan hacim, katı -yani bir kütle tarafından işgal edilmiş

uzam- ya da boşluk -yani düzlemler tarafından

kapsanmı1 veya çevre!erımi1 bir uzam- olabilir.


HACIM

i ..

Plan ve Kesit

Duvar, döşeme ve başüstü I çatı düzlemleri ile tanımlanmış men

Mimarlıkta bir hacim; duvar, döşeme ve başüstü veya çatı düzlem!

tarafından tarif edilip kapsanmış bir mekn parçası ya da binanın

kütlesi ile işgal ettiği bir meknsal büyüklük olarak görülebilir.

Özdllk!e ortografik p!anbıra, görünüşlere ve kesitlere bakılırken \7u

ikilemi algılamak önemlidir.

Görünüş

Bina biçimi tarafından

sergilımen mekn

1

1

1

1

Notre Dame Du Haut, Ronchamp, Franva, 1950-55, le Corbusier.

- -------------- ----- _..;

ANA ELEMANLAR / 29

HACİMSEL ELEMANLAR

Çevresi içinı:.le bir seyirlik nesne gibi duran bina

\11çim1eri mek&lnı işgal eden hacimler olarak görülebillr.

Sego•ta'da Dorik Tapınak, Sicilya, M.Ö. c. 424·416.

Garches Yillaeı, Vaucresson, Fr.:ınsa, 1926·27,

Le Corbusier.

Ontario'da Ahır, Kanada.


HACİMSEL ELEMANLAR

Diğer e!eman!an kap5amaya yarayan bina biçimleri,

mekansal bir hacim tanımlayan kütleler olarak görü!ebilir.

P!azza Magglore, Sabbioneta, İtalya,

Bir dizi bina bir kentse! meydanı çevre!!yor.

1

Palazzo Thlene, Venedik, İtalya,

1546, Andrea Pa!ladio.

iç odalar bir iç bahçeyi -ki bu bir İtalyan

palazzo'sunun başlıca avlusudur- çevreliyor.

Karii' de Buefü;t Cha!tya Holü,

Mahara5htra, Hindistan, M.S. 100-125.

Bu tapınak sert bıyalık!arı::lan oyularak

oluşturulmuş bir mekjnsal hacimdir.

ANA ELEMANLAR / 31

..

2

Bicim

,

"Mimari biçim, mekan ve kütle arasındaki temas noktasıdır ...

Mimari biçimlerin, dokuların, malzemelerin, ıık ve gölge

ayarmın, rengin hepsi mekilnı biçimleyen lıir niteliği ya da

ruhu inceden inceye duyumsatmak için blr araya gelirler.

Mimarlığın niteliği, tasarımcının bu elemanları hem iç

mek&nlarda, hem de binanın çevresindeki mekanlarda

kullanma ve birbirleri ile i!ivkiye sokma becerisi tarafından

belirkmecektlr."

Edmund N. Bacan

Kentlerin Tasarımı

1974

BİÇİM

Biçim, birkaç anlama sahip muğlak bir terimdir. Bir sandalye veya onun

üzerinde oturan insan bedeni gi\:ıi tanınabilir dış görün(im!erle ilgi!! olabilir. öte

yandan örneğin buz ya da buhar biçimindeki sudan bah5ederken olduğu gibi, ·

herhangi bir şeyin eyleme geçtiği veya kendfr:iini görünür kıldığı kısmi bir koşulu

Oa amştırabilir. Sanat ve tasarımda sıklıkla bir eserin biçimse! yapıı:;ını ·ki bu

yapı, tutarlı bir imgeyi üretmek için bir kompozieyonun elemanlarını ve

parçalarını koordine etme ve düzenleme tarzıdır· belirtmek için bu terimi

kullanırız.

Bu çalışma !lağ!amında, biçim, hem iç yapıya, hem dış yapıya, hem de

e!imizdeki bütüne birlik hissi veren ilkeye gönderme yapmaktadır. Biçim sıklıkla

üçboyut!u bir kütle veya hacim hissini içerse de, şekil daha özgül olarak bu

biçimin görünümünü etkileyen başlıca özelliğe işaret eder, ki bu, bir figürün

veya biçimin sınır!armı zorlayan çizgilerin veya dış hatların bir konfigürasyonu

veya göreli bir düzenlemesidir.

------------- ---,

ekil Tekil bir biçimin karakteristik hat1.!lrı veya

yüzey konfigürasyonudur. Şekil, biçimleri

tanıyıp sınıflandırmada kullandığımız

başlıca özelliktir.

Şeklin dışında biçimler şu görsel öze!!iklere sahiptir:

Ebat Bir biçimin uzunluğunun, genişliğinin ve

derinliğinin fiziksel boyutlarıdır. Bu boyutlar

biçimin oranlarım \;ıelirlerken, biçimin ölçeği

onun kendi bağlamındaki diğer biçimlerin

boyutları He iHşki!i olarak belirlenir.

Renk Bir biçimin yüzeyinin yoğunluğu ve tona!

değeridir. Re11k, bir biçimin çevresinden en

belirgin şekilde ayırt edilmesini sağlayan

niteliktir. Aynı zamanda, biçimin görsel

ağırlığını da belirler.

-·-··-----· --- ----,

Doku Bir biçimin parçalarının \:ıoyutları, şekli,

düzenlenişi ve oranlan ile yüzeyde elde

edilen görsel ve özellikle de dokunsal

niteliktir, Doku, bir biçimin yüzeylerine gelen

anlık tŞın ne öüde yansıtılacağım ve ne

ölçüde soğurulacağını da belirler.


BiÇİMiN ÖZELLİKLERi

Biçimler aynı zamtında elemanların

kompozisyonunu ve genel örüntüyü yönlendiren

çevresel özelliklere sahiptir.

Konum

Bir biçimin çevresine ve onu

çevreleyen görsel a!ana göre

bulunduğu yerdir.

Yönellm

Bir l:ıiçimin, zemin düzlemine,

görü!? açısıtıa ya da 0öz konusu

biçime bakan birine göre

doğrultusudur.

Görsel Süredurum Bir biçimin yoğunla?ma ve

durağanlık derecesidir, Biçimin

görsel harekete.izliği onun

geometrisine olduğu kadar,

zemin düzlemine göre onun

yönlenlmine, yerçekiminin etkisine

ve bakı açımıza da bağlıdır.

Biçimin bu göroeı özelliklerinin hepsi gerçekte onları gözlediğimiz kq;ullar tarafından etkilenir:

• Değiken bir per5pektif veya bakı!f açısı bir biçimin deği!?ik görünümlerini veya veçhe!erh1i bize sunar.

• Biçimden uzaklı0ımız onun görünen boyutlanm \;ıelir1er.

• Bir biçimi gözlediğimiz andaki l?ıklımdırma koşu!!arı onun ?eklinin ve yapısının anlaşılırlığıııa tesir eder.

• Bakmakta olduğumuz bir biçimi çevreleyen görsel alan, onu anlayıp tanıma yetimizi etkiler.

BiÇiM / 35

ŞEKİL

Şekil, \Jir düzlemi ti ke rİ ar hatları ya da bir

hacmin silueti ile l!gilidlr. Tekli biçimleri ve

figürleri eırasıyla tanıyıp, teşhie edip,

sınıflandırırken elimizdeki ba?lıca araç şekildir.

Bir şekli algılayışımız, figürü arhı plandan

ayıran dış hat boyunca takip edi!en ya da

biçim ile onun çevresindeki alan arasında var

olan görsel kontrastın derecesine bağlıdır.

Kraliçe Nefertitl'nln Büstü

Yandaki şek\e bakan bir kişinin göz

hareketlerinin şekli (Moskova Enformasyon

Taşıma Sorurıları Enstitüsü'nden Alfred l.

Yarbus'un araştırmalarından).

Mimaride aşağıdaki killer l!e ilgileniriz:

• mek&m çevre!eyı:m döşeme, duvar,

tavan düzlemleri

mekansa! çevreleme içeri9lndeki pencere

ve kapı açıklıklar

• Bina biçimlerinin sllueti ve dı hatları


Bu örnekler, kütle ve mekan arasındaki buluşma çizgie;lne verilen klin, itina

kütlesinin dış hatlarının zemin düzleminden başlayarak gökyüzüne yükseliş

tarzını göe;termektedir.

Merkezi Köı Hoı;-u·Ji Tapınağı, Nara, Japonya, M.5. 607.

Garchedta Villa, Vaucree;e;on, Fransa

1926·27, le Corbusier.

Bu mimari kompozisyon dolu ve boş

düzlemsel şekiller ara5ındaki karşılıklı

etkileşimi bir örnekle gö5teriyor.

Sü!eymaniye Camisi, İstanbul, 1551-58,

Mlmar Sinan,

BiÇiM / 37

Gesta!t psikolojisi aklın.

.

görsel çevreyi anlamak için l;asit!eştirdiğini doğrulamaktadır. Verili herhangi

bir l;içimse! kompozisyonda, görüş alanımızı:laki konu nesnesini en basit ve en düzenli şekillere

indirgemeye yöneliriz. Bir şekil n 6 kadar basit ve düzen il olur:;a, aılanması ve anlılmas o kadar

ANA SEKILLER

kolay o!ur.

'

,,

/:',!

(,ı

'i

.\

····

Geometriden, düzenli şekiller olarak daireyi ve daire ine çizilebilen sonsuz sayıdaki düzgün çokgeni

biliyoruz. Bunlar arasında en belirgin asal şekiller; daire, üçgen ve karedir.

.

.;,.//\\\ ................ .. /\

r··--········ .. ··ı

ı

1 ı

: :

ı ........ ...... -i.

ı

.

Daire

Üçgen

Kare

Sabit bir noktadan eşit uzaklığa sahip bir eğri

üzerindeki noktalarla tanımlanmış eğrisel bir

düzlemdir .

Üç taraftan sınırlanmı ve üç açısı bulunan bir

düzlem figürüdür .

Dört c:it kenarı ve dört dik açıvı bulunan bir

düzlem figürüclür.


DAiRE

o

o

o

C=:>

'6forzinda'nm idea! Kent Planı, 1464, Antonio Filarete .

•

Dairelerin ve dalresel alt·parça!arıtı kompozisyonu

durıığan öz-merkezli dinamik bir yere sabitlenmiş

Daire, merkezi ve normal olarak durağan ve kendi çevresi

içinde öz-merkezli, lçedönük bir figürdür. Bir dairenin Pir

alanın ortasına yerleştirilmesi onun merkeziyetçi özelliğini

pekiştirecı:ktir. Onu düz ya d<'i açılı şeki!!er ile birleştirmek

ya da çevresi \7oyunca bir eleman yer!eı,?tlrmek, ona görünür

l:ıir dönme hareketi kazandıral7ilir.

-········-·· ·.··· ····· .. ··-········-···"···············

··· ... .ı

• • • • •• • • • • • • • • • • • • • • • • •

• •

• •

• •

• •

Vitruvius'a göre Roma Tiyatrosu.

BiÇiM / 39

ÜCGEN

Üçgen, durağanlığı anlatır. Kenarlarından birinin üzerine yaslandığında, üçgen son derece durağan bir

şekildir, Buna karın uç!ann.clan birinin üzerine çevrildiğinde, ya kıl payı bir denge durumunda kalır ya da

iki taraftan birine doğru düme eğı1!mi gösterir.

Modern Sanatlar Müzeısi, Caracas, Vımezüell.:ı, 1955, Oscar Niemeyer.

---······--·-····---·----·

Ylgo 5unı;lt Konutu, Madison, Wlsconsin, 1942, frank Uoyd Wright. Glza'd:akl Büyük Keops Piramlı:U, Mısır, c. M.Ö. 2500.

1


KARE

·-t-·

Karenin vevrlmi ve modifikasyonundan doğan kompozisyonlar

Kare, sadeliği ve ussa!!ığı tcme;i! eder. Seçilmiş bir yön!enimi olmayan durağan ve nötr bir

şekildir. Diğer dikdörtgenlerin hep5i kareden türeyen varyasyonlar, yüksek!ik ya da genişlik

ilavesi ile normdan sapmalar olarak cfü?tinü!ebilir. Üçgen gibi kare de bir kenarı üzerinde

durduğunda istikrarlı, köfelerinin birisi üzerine oturtulduğunda ise dinamiktir.

.:ı

l

l

l

1

lı

1

. . . . . . . . . . . . . . .

Hamam Binası, Yahudi Cemiyeti Merkezi, l renton, New Jersey,

1954-59, louis Kahn.

Efes Agorası, Anadolu.

BiÇiM / 41

ASAL CiSİMLER

".... Küpler, ko11i!er, küreler, sllindir!er veya piramitler li'ığın gereğince

ortaya çıkarttığı önemli asa! biçim!erclir; bunların imgesi açık ve elle

tutulur ve belirsizlikten uuıktır. Bunların çok güzel, hatta en güze!

şekiller olmalarının nedeni de ite budur.11 Le Corbue;ier

Aval şek!Uer, açık, düZflÜ11 ve kolayca tanınabilen hacimler üretmek

amacıyla uzatılabilir veya eksenleri etrafında döndürülebi!ir.

Daireler, küre ve sillndirler üçgemler, kon! ve piramitleri; kareler,

küpler! üretir. Bu bağlamda katı cisim terim! maddenin 6ert\iğinden

çok, üçboyut!u geometrik bir cismi veya figürü anlatmaktadır.

•

Küre

Bir yarım-dairenin kendi çapı çevreı;inde döndürülmesi ile üretilen,

yüzeyindeki her noktanın merkez&en eşit uzaklıkta olduğu bir

cisimdir. Küre, merkezi ve son &erece &erli toplu bir biçimdir.

Kendisini üreten daire gibi, öz·merkez!i ve kendi çevresinde normal

olarak durağandır. Eğimli bir düzleme yerleştirildiğinde bir dönme

hareketine doğru yönlendirileb!!ir, Hangi bakış açısından olurva

olsun kend! dairesel şeklini korur .

•

•

Silindir

Bir dikdörtgenin bir kenarı etrafında döndürülmesi ile üretllen bir

cisimdir. Silinclir iki daire$tll yüzünün merkezleri tarafından

tanımlanan eksenin çevresinde merkezidir. Bu eksen boyunca

kolaylıkla uzatılab!lir. Dairesel yüzlerinden birisi üzei'inde

durduğunda durağandır: merkezi ekseni yana yatırıldığında ise

karareiız hale gelir.

"':>\


ASAL CİSİMLER

Koni

Bir ı:lik üçgenin kenarlanndan Diri çevresinde döndürülmesi ile

üretilen blr clsimı1ir. Silindir gibi koni ı:le dairesel yüzeyi üzerine

oturtulduğunda durağan bir biçimdir, fakat dikey eh;eni üzerine

yatırıldığında veya ters çevrildiğinde kararsız olur. Kıl payı bir

denge durumuncla tepesi üzerine de oturtulabilir.

...

•

"

-...

ı

::•:

. .. ' ,."'

Piramit

Çokgen bir tabana ve bir noktada veya kö?ede l.ıulu?an üçgen

yan yüz!ere sahip bir polihedrondur. Piramit, konininklne benzer

özelliklere sahiptir. Buna kaı-şın, bütün yüzeyleri düz düzlemler

o!&uğundan, piramit herhangi bir yüzü üzerinde durağan bir

şekilde oturtulabilir. Koni kararsız bir biçim iken, piramit nispeten

daha sert hatlı ve köşe!fdir.

...

•

Küp

Küp, eşit boyutlarda altı kare yan yüz ile sınırlanan ve eşit

uzunluklarda on iki kenarı bulunan prizmatik bir cisimdir.

Boyutlarının eşitliğinden dolayı belirgln hareketi ya da yönlenimi

olmayan; kenarları ya da köşelerinden birisi üzerinde durmadığı

sürece durağan bir biçimdir. Açısal profilinin bakış açımızdan

etkilenmesine rağmen, küp rahatlıkla tanınabilen bir biçim olarak

kalır.

•

•

BiÇiM / 43

ASAL clSIMLER

o

Maupertius, Zirai 61r Loaa iyin Proje, 1775, C!aude-Nicolas Ledoux.

Şapel, Ması;achuesets r eknolojl En5titüsü, Cam\:ıridge, Mas%ıchusetts, 1955,

Eero Sııarinen ve Grubu,

Konik 6lr Anıtkabir iyin Proje, 1784, Etienne-Louis BoulCe.


ASAL CiSiMLER

Giza'dakl Keops, Kefren ve M!kerinos Plramit!eri, Mıe.ır, c. M.Ô. 2500.

Hanselmann Konutu, Fort Wayne, Hindistan, 1967, Michael Graves.

DÜZENLİ ve DÜZENSİZ BİÇİMLER

Düzenli biçimler, parçaları birbiriyle tutarlı ve

düz!3ütı bir şekilde bağlanan biçimlere denir.

Doğa! olarak genel!ikle durağan ve bir ya da

daha fazla ekeen etrafında elmetrlktir!er. Küre,

silinı::Ur, koni, küp ve piramit düzenli şekiller için

temel örneklerdir,

\.:\:···---·""'-··········· ..?ı

\.

Biçimler, boyutlan itibarı ile veya türlü

elemanların çıkarılması ya dtı eklenmesi yo!uy!a

dönüşüme maruz kalsalar bi!e d.üzen!!llklerini

koruyabillrler. Benzer biçimlerden edindiğimiz

deneyimlerle, orijinal bütünün modelin!, ondan bir

parça eksilse veya ona başka bir parça eklense

bı1e zihnimizde oluşturabiliriz.

Düzensiz bimler, parçalarının bir\:ıirlerirıe göre

uyumsuz ve birbirleriyle tutarsız bir yolla ilişki

kuran biçimlerdir. Genellikle asimetriktirlfır ve

düzenli şekil!ere göre daha dinamiktirler. Bunlar,

içlerinden düzensiz demanların çıkarılıp ahndıı

düzenli biçimler olabı1ir!erveya düzenli Viçi İr ılerie

kurulmuş düzensiz bir kompozisyon da olabilirler.

Mimarlıkta hem katı cisimler, hem de mekfü1saı

boşluklarla ilgilendiğimizden, düzensiz biçimler

içerisinde düzenli biçimler de yer alabiHr. Benzer

şekilde, düzensiz biçimler düzenli biçimlerle

çevrelenebilir.


DÜZENLİ ve DÜZENSiZ BİÇiMLER

1

Düzeııalz B!çimler:

Filarmoni 5a!onu, Ber!in, 1956·63, Hans Scharoun.

Düzenli Bıçimlerin Düzen!! Kompozisyonu:

Cooney Oyun Saham, Riverside, lllinois, 1912, Frank Lloyd Wright.

Düzenli Biçimlerln Düzenılz Bir Kompozisyonu:

İmparatorluk Y!Uası, Kahura, Japonya, 17. yy.

Düzenli Bir Alanda Düzensiz Biçimler:

Avlu Evi Proje&!, 1934, Mies van der Rahe.

Düzensiz Blr Kompozisyoıı\erlsindeki Düzenli Biçimler:

Hasan Sultan Camii, Kahire, Mısır, 1356-63.

BiÇiM / 47

BiÇiMiN TRANSFORMASYONU

Bütün diğer biçimler platonik cisimlerin dönüştürümleri olarak anlaşılab!!ir; öyle kl bunlar, söz

konusu cisimlerin boyutsal farklılaşmaları ya aa türlü e!emanlann bu platonik cisimlere eklenip

çıkarılması yoluyla ekle edilen varyaeyonltırdır.

r::::

···.

···········r· ....

.

.

i . . . : . ..,. .. 1

··.(·

J..... "· . ...

·.,

. . ... . . . "··· .. j .

.

·-.L.·

... ..... ·····

l

6oyutaaı r ransformaeyon:

Bir biçim, boyutlarından bir veya daha fazlasının

değiştirilmesi ama yine de temel geometrik özelliklerin

korunması yoluyla dönüştürüleb!lir. Örneğin bir küp;

yüksekliği, genişliği ya da uzunluğu diştirilerek başka

prizmatik biçimlere dönüştürülebir. Düzlemsel bir biçim

haline getirilmek üzere sıkıştırılabiUr ya aa çizgisel bir

biçime sokulmak amacıyla geri!ebUir.

Ekslltmeli Transformasyon:

Bir biçim, hacminin bir kısmı çıkarılarak dönüştürülebilir.

Çıkartma işleminin oranına Paljlı olarak, sözü edilen biçim

ilk kimliğini korabi!ir ya da başka bir tür biçimler

aUesinin bir üyesi haline gelebi!!r. Örneğin bir küp bir kısmı

çıkarılsa bile küp olma özelllğini koruyabilir ya da küreye

yavaş yavaş yaklaşan bir polihdrorıa dönüşebilir.

. .

. .... /

----- veqöre!i boyutlarıdır.

Eklemeli rrans-formasyon:

Bir biçim, hacmine türlü elemanların eklenmesi eureti ne

dönüştürülebilir. Biçimin ilk kimliği korunacak mı, yoksa

değiştirilecek mi oorusunun cevabını belirleyen; ekleme

işleminin doğası ve a:o:iı! biçime iliştirilen elemanların sayısı

48 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN.

BiÇİMİN TRANSFORMASYONU

Küpün Boyutsal Tranaformaeyorı lle Dikey Bir Kata Dönüptürülmesl:

UniU D'Habltatlon, firminy-Vert, Franı:;a, 1963-68, le Cor!luaier.

MekJnaa! Hac!mler Yaratan EkaHtmeU Transformaayon:

Gwathmey Malikane5i, Amagensett, New York, 1967,

Charlea Gwathmey I Gwathmey Siegel.

İklm::U Parçaların İliştlrilmeai Yoluyla Ana Blçfmln

Eklemeli T ranaformaayonu:

il Redentore, Venedik, 1577-92, Andrea Palladio.

BiÇiM / 49

BOYUTSAL TRANSFORMASYON

'

J

- ------------------ -----------+ ----------- -

!

l

!

f

l

Küre kendi ekseni boyunca uzatılarak istenfiı:m sayıda oval ya da eliptik biçime dönüştürülebilir.

Piramit taban ölçüsü değiştiri!erek, tepe noktasının yüksekliği farklıla!;)tın!arak ya da tepevl normal dikey eksenirıin dışına kaydırılarak dönüştürü!eb!lir.

'

··-. . ······;.•ı

' '

··..

:· ··/' i

../ ..

·\. i

.. ...

.. .. \,l

..··

---·····--··

Küp, yüksekliği, genişliği ya da &erinliği kısaltılıp uzatılarak benzer prizmatik biçimlere dönüştürülebilir.

50 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAH ve DÜZEM

BOYUTSAL TRANSFORMASYON

\.

\

'.

Eliptik Bir Kilise Planı, Pensiero Detl.a Chiesa S. Carlo, Proje,

17. yy., Francesco Borromini.

St. Pierre, firminy·Vert, Fransa, 1965, le Corbusier.

Yalıara Kürek Kulübü Projesi, Madison, Wisconsin, 1902, Frank Uoyd Wright.

BiÇiM / 51

EKSiLTMELi BiÇiM

Görüş alanımıza giren biçimlerde düzenlilik ve süreklilik ararız. Eğer

asal bir cisim kısmen bakışımızdan gizlenmiş i!':le, onu düzenli bir

şekilde tamamlama ve sanki bir bütünmüş gibi görme eğilimi içine

gireriz. Benzer şekilde, düzen!! biçimlerin hacimlerinde eksik

parçalar olduğunda, \7iz onları bir bütün ve tam olarak algılarsak

biçimse! kimliklerini koruyabilirler. Bu tür bozulmuş biçimlere,

ekeiltmeli biçimler adım veriyoruz.

Kolaylıkla tanmabilir olduklarından, asal cisimler gibi basit

geometrik biçimler bu eksiltmeli işleme kolaylıkla uyum sağlar.

Kenarları, köşeleri ve genel profili zarar görmediği sürece

hacimlerinin bir kısmı çıkarılıp alınan bu biçimler kendi biçimsel

kim!iklerlni korurlar.

/

.. ..

Çıkarılıp alman kısım eğer kenarları da kapsar ve profili belirgin

ölçüde deği?tirlrse, biçimin başlangıçtaki kimliği seçilmez hale

gelebilir.

Aşağıda verilen figürler dizh;inde, kare figürü köşe kısmı ile l!irlikte

hangi noktasından kesilip çıkarıldığında iki dikdörtgen düzleminin

oluşturduğu bir "L" biçimlenmesi haline gelir?

·---··--·-·1 ·-------------:

····-·-----··--··ı

i

'

!

i '

l


EKSiLTMELi BiÇiM

Gorman Mallkanes!, Amagansett, New York, 1968, Julian ve Barbara Neski.

/i\

/ ;\

/ . ...

/ . -1

•' / 'd

( ,,/

\/ ·' .

StaUlo'da Ev, İsviçre, 1981, Marlo Botta.

Nili giri!er, iyi tanım!anmı? özel avlu mekanları ya da ni?in dikey

ve yatay yüzeyleri tarafından gö!gelenmıv pencere açıklıkları

yaratmak amacıyla bir !;içimden çeitli hacimler çıkarılıp alınabilir.

Gwathmey Malikanesi, Amagamıett, New York, 1967, Char!es Gwathmey / Gwathmey Sieqel.

BiÇiM / 53

EKSiLTMELi BiÇiM

Shodhan Konutu, Ahmedabad, Hindletan, 1956, le Corbusier.

·2"" .

... ............. - .... ,,,, ...._.,--··-.. ... _,.,ı;


Benacerraf Konutu İlavesi, Princetotı, New Jersey, 1969, Miciıael Graves,

EKLEMELi ve EKSiLTMELİ BİÇİMLER

Le Corbusier'nin biçim üzerine yorumu:

"Artımlı Kompozisyon

• eklemeli biçim

• daha \7asit bir tip

• pitoresk; devinimle: dolu

• sınıflandırma ve hiyerarşi ile tamamen kontrol

altında tutulabi!!r."

La Roche-Jeantıeret Konutları, Paris

"Kübik Kompozisyonlar (Saf Prizmalar)

• fazlasıyla zor

(ruhu memnun etmek için)"

Garahes'ta Villa

"çok kolay

• (uygun birleşimler)"

•

•

Stutart'ta Konut

"eksiltmeli \Jiçim

• oldukça gösterişsiz

• dış tarafta mimari bir istenç onayı var

' iç tarafta tüm işlevı;;d gereksinimler sağlanmış

(ışığın nüfuzu, süreklilik, dolaşım)"

Polssy'de Konut· .

Dört Konut Biçimi adlı eskizden; le Corbusier tarafından 1935'te yayımlanan Oeuvre complCte'in ikinci cildin!n kapağı için hazırlanmıştır.

BiÇiM / 55

EKLEMELi BiÇİM

Eksiltmeli bir biçim başlangıçtaki hacimden bir kısmın

çıkarılıp alınması ile meydana gelir, ekleme!! biçim ise blr

veya daha çok ikincil biçimin bu ilk hacme bağlanmaeı

veya fizikeel olarak iliştirilmesi ile üretilir.

İki şeklin birlikte bir grup oluşturabilme6i için temel

olasılıklar şunlardır:

00

Mekansal Gerll!m

Bu tip ilişki iki şeklin birbirine oldukça yakın olmasını ya

da şeki!, malzeme veya renk gibi ortak bir görsel özelliği

gerektirir.

Ketiarla Kenar Arasıtıdaki Temas

Bu tip bir i!işkfde iki biçim ortak bir kenarı paylaşır ve o

kenarda !lir eksem oluştururlar.

17'. Yüz Yüze Tem as

.Bu tip ilişkide iki biçimin birbirlerine paralel kıvrımsız,

düz!omsel yüzeyleri o!maeıı gerekir.

C/

iç İçe Bağlantılı Hacimler

Bu tip ilikide biçimler diğerinin hacmi ile iç içe geçmitir.

Bu killerin gön:ıe! bir özellik paylaması gerekmez.

56 ! MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

EKLEMELi BiCiM

lürlü elemanlann birbirlerine ulanma5ı ile meydana gelen ekleme!! biçimler,

Jıüyüme ve başka biçimlerle iç içe geçebilme kabiliyeti i!e ayırt edilebilir.

Kendi açımızdan eklemeli gruplaşmaları biçimlerin bütünlemltı

kompozisyon!an -gör5el alanımızda yer alan figürler olarak- algılamamız

için, söz konusu kompozisyonu oluşturan biçimlerin tutarlı ve sıkı bir örgü

ıçerisinı:le birbirleri ile ilişkili olması gerekir.

Yandaki diyagramlar eklemeli biçimleri, kompozisyonun bileşenlerinde

olduğu kadar bütünsel düzenlemelerin içinde de var olan ilişkilerin

doğaı:;ma göre kategorize etmektedir. Biçimsel organizasyonlann l:.ıöyle

ele . alınışı, Bölüm 4'teki mekim;a! organizasyonlarla ilgili Venzer bir

tartışma ile ka11?ılaştırılma1ıdır.

Merkezi 8iylmler

Baskın, merkezi .::ına biçimler etrafında kümelenen

çok sayıda ikincil blçimleri içerir.

Çizgisel 6iyim1er

Ardışık bir eıra şeklinde düzenlemiş biçimleri

içerir.

•••••••••••••

ışınsal Blç!mler

Merkezi biçimlerden şınsa[ bir tarzda dışarıya

doğru uzanan çizgisel biçimlerin

kompozisyonudur.

Kümeli Biçlmler

Birbirlerine yakınlıkları ya da ortak görse! bir

nitellğin paylaşılması ile bir arada gruplaşan

biçimleri içerir.

•

• • •

•

•

•

Grielal Biçimler

İlişkileri üçboyutlu gridler tarafından ı:lüzenlerıen

modüler biçimlerdir.

• • •

• • •

• • •

BiÇiM / 57

MERKEZi BiÇİM

<

&.

,

, l

5. Marla Della 5a!ute, Venedik, 1631-82, Bzıldassare Longlıena.

6etlı 51ıo!om Sinagogu, Elkins Park, f'ensilvanya, 1959, Frank Uoyd Wright.

Villa Capra (Rotunda), Yenedik, İtalya, 1552-67, Andrea f'alladio.


MERKEZİ BİCiM

T emp!etto, Mo11torio'daki 6. P!etro, Roma, 1502, Donato Bramarıte.

Merkezi biçimler küre, silindir ya da koni gibi geometrik olarak düzenli, merkezi

yer!e;;imll görse! bavkınlık gerektirir. Merkezi olu?larından dolayı, bu biçimler

nokta ve daimnin öz-merkezli özelliklerin! ta?ır!ar. Kendi bağlamları içerisinde

yalıtılmış, mek&nda bir noktayı işaretleyen veya tanımlanmış bir alanın merkezini

!şga! eden bağımsız yapılar için idealdir!er. Kutsal ya da onursal mevkilerin

somut ifadeleri ya da önemli kişilerin ve olayların anıtları olabilirler.

Yume·Pono, Horyu·JI Tapınağı'nın güney tarafı, Nara, Japonya, M,Ö. 607.

BiÇiM / 59

CIZGISEL BiciM

-+f·-·-·-·-·-. ·-·-·:+

Çizgisel Pir biçim, Ou biçimin boyutlanndaki oran5al bir

değişim ya da Pir ı:lizi biçimin bir çizgi boyunca

sıralanması sonucu meydana gelir. Bu ikinci durumda,

söz konusu biçlmler dizisi birbirlerinin tekrarı o!aOilir

ya da özellikleri itibarı ile benzer olmasalar da duvar

veya yol gibi ayrık ve farklı bir eleman tarafından

düzenlenebi!irler .

. .... . .,... : ......................... ..

Topografya, manzara veya bitki örtüsü gibi arazi

koşullarına cevap verebilmek amacıyla, çizgisel biçim

alt-Vö!ümlere ayrılabilir ya da kavis!endirilebilir.

• Çizgiı:;el biçim, dışsal bir mekfilna bakması ya d.a onun

için bir sınır tanımlaması için ku!lanı!abi!ir veya

bunların dışında arkasmdaki mekArılar için bir giriş

düzlemi tanımlayabilir.

LUJD

• Çizgisel biçim bir mek&nı çevrelemek için eğilip

bükülebilir.

• Çizgisel biçim bir kule elemanı o!arak mekanda bir

noktayı o!uşturmak veya i?aretlemek için dikey bir

şekilde doğru!tulabilir.

• Çizgisel biçim, kendisine çe?it!i lklncll biçimlerin

iliştirildiği organize edici bir eleman görcıvi y.;:ıpabilir.


ÇiZGiSEL BiÇİM

il

Ru11corn Yeni Kent ioplu Konutları, İngiltere, 1967, James Stirling.

<:

('

Biçimlerin Tekran Yoluyla Çizgisel Gelişim

i

,,

H:

' '

! '·

ilerleme ya da Devinim Anlatan Çizgisel Biçim

• • • •

•

-

•

,

(

· r-· ---1

• • •

• •

1 l

Burrough• Addlng Makine Şirketi, Pmouth, Michlgan, 1904, Albert Kahn.

• • •

• • .

'

•

. i

i

i

..,;ıı.....ı....--J

BiÇiM / 61

CİZGISEL BİÇİM

Aesoa Agora'eı, Anadolu, M.Ö. 2, yy.

Dış Mekamn Cepheden Karşılayan veya Onu fanım!ayan Ç!zgiael B!ç!mlerl

'

Queen's Koleji, Cambridge, İngiltere, 1709-38, Nicho!as Hawksmoor.


Kampen'de ağaçlarla belirlenmi:? bir kanala bakan 18. yy. binaları, Hollanda.

1

1

J

ÇiZGiSEL BiÇiM

Henıy 6ason Konutu, Riverside, l!linoi:;, 1907, Louis Sullivarı.

Mekanın Çlzglsel Düıenlerı!şleti

The MHehigh ıııınols, Gökdelen Projesi, Şikago, lllinois, 1956, Frank Uoyd Wriqht.

IŞINSAL BiÇiM

lşıneal biçim, merkezde yer alan bir çekirdek elemandan ışınsal bir

tarula dı?arı doğru uzanan çlzgioel biçimlerden olu?ur. Böylelikle de

merkezilik ve çizgisellik özelliklerini tek l:ıir kompozisyonda birleştirir.

ı"''pP--

'

\

',,

))/

))

'Y .

. '::/

'Y

... ___ _

)/

-1

-1

-1

-1

-1

-1

Çekirdek, bu düzenlemenin ya simgesel ya da

işlevsel merkezidir. Çekirdeğin bu merkez!

konumu, görsel anlamda baskııı l.ıir biçim

olarak be!lrginleştiri!ebilir ya da buradan

türeyen ışınsal kollarla karışıp onlara tfilbi

hale de gelebilir.

Çizgisel biçimlerle benzer özelliklere sahip olan

ışıns.:ıl kollar, ışınsal biçime kendi dışadönük

karakterini kazandırırlar. Bu kollar dışarıya

uzanarak, arazinin özgül nitelikleriyle ilişki

kurarlar. Ç!zgisel kollarıtı uzun yüzeyler!,

güneş, rüzgar, manzara veya dış meknın

arzu edilen koşu!!anrıa açılabilir.

lşınsal biçimler, birkaç merkezin çizgisel

biçimlerle l.ıirbirlerine 11ağlandığı bir

şebeke halinde gelişebilir.


IŞINSAL BiÇİM

6ekreterl!k Bh1ası, UNESCO Merkezi,

Place de Fontenoy, Paris, 1953-58, Marce! Breuer.

Üstten görünüm

Zemin düzeyinden görünüm

!şınsa! biçimin düzenlenişi en iyi yüksekten görülüp anlaşılabilir. Zemin

seviyesinden bakıldığında, merkezi çekirdek elemanı net olarak görülmeyebilir

ve çizgisel ko!!arınm ışınsal örgüsü perspektif dolayısıyla belirsiz!e7ip, görsel

sapmalara maruz kalabilir.

Deniz Kıyısında Gökdelen, Cezayir İçin Proje, 1938, le Corbusier.

BiÇiM / 65

KÜMELİ BİCİM

Merkezi bir organizasyon kendisine ait biçimlerin

düzen!enmeı:;lnde güçlü geometrik bir temde sahipkeıı, .kümeli

organizasyonlar kendi blçimlerini boyut, şekil ya da yakınlığın

işlevsel gereksinimlerine göre gruplandırır. Merkezi biçimlerin

geometrik düzeninden ve içedönük doğasından yoksun olan

kümelf düzenlemeler, çeitli şekil, lioyut ve yönlenimlere sahip

biçimleri bünyesine dahil edecek kadar esnektir.

KümeH düzenlemelerin esneklikleri düünüldüğünde, kendi

biçimlerini şu yollarla dü:um!eyebi!irler:

• Daha büyük biı ana biçime veya mekana eklentiler olarak

ilitir!!eblllrler.

• Kendi hacimlerini ve özel varlıklarını ifade etmek ve

birbirlerine eklemlenmek üzere sadece yakınlıklarıyla ilişki

kurabilirler.

• Değişken yüzlere sahip tek bir biçim içinde katıştınhp kendi

ayrı hacim!eriııi birbirlerine bağlayabilirler.

Kümeli bir düzenleme; boyut, şekil ve iş!ev bakımından

genellikle eşit olan biçimlerden de meydana gelebilir, Bu

biçimler eıadece birbirlerine yakınlıkları ile değil, aynı zamanda

görsel özelliklerinin benzerllği Ue de görsel anlamda tutarh ve

hiyerarik olmayan bir organizasyon şeklinde düzenlenirler.


KÜMELi BİÇiM

Bir Ana Biıime lliılirilmiı Kümeli Biçimler:

Hafta Sonu Evi, 5ea Ranoh, Kaliforniya, 1968, Ml 1W I Moore· T urnbull.

Birbirine Bağlanan Biıimlerin Kümeli Organizasyonu:

G. N. Blaok Konutu (Kragsyde), Deniz Kenarında Manastır, Mas\?achusetts,

1982-83, Peabody & Sl<arn5.

Eklemlemeli Biıimlerin Kümeli Organizasyonu:

Ev Ça!ıması, 1956, James Stirlirıg ve James Gowan.

BlçlM / 67

KÜMELİ BiciM

T rıılll Köyü, Alberobello, alya.

Geleneksel kurutulmu1 taş barınaklar

17.yj dan beri görülmektedir.

Kümeli konut biçimlerinin sayısız örnek!erlne çeşitli kültürlerin yöresel mimarisüıtle

rastl.ıırıabi!ir. farklılaşın teknik, iklim ve sosyo·kültürel faktörlere bağlı olarak her

kültürün kendi üslubunu olui)turmasına kar1ııı, \?u kümeli konut organizasyonları

genellikle e1siz lı!r şekilde düzenlenen bütün içinde her birimin bağımsızlığını ve

belirli bir oranda çeşitliliğini korur.

Taos Pueb!o, New Mexico, 13. Y':J.


KÜMELi BİÇiM

Centraal 6eheer Ofis Binası, Apeldoor11, Hol!anda, 1972,

Herınan Hertzberger ile lucas & Niemeyer.

Habttat İsrail, Kudüs, 1969, Moshe Safdie.

· Kümeli biçimlerin yöresel örnekleri, doğaları itiban ile grldal

organizasyonlarla l.ıenuş.en modüler ve geometrik olarak

düzenlenmi kompozisyonlara kolaylıkla dönütürü!ebilir.

HaUltat Montreal, 1967, Moshe Safdie.

BiÇiM / 69

GRIDAL BİCİM

Grid, düzc:nll ara!ık!ara sahip paralel çizgilerden oluşan iki

ya da daha fazla eerinin kesişimi olarak tanımlanabilir.

Gr!d, düzen!! aralıklara sahip noktalardan olu1ın

geometrik bir örüntü ve grid çizgileri tarafından

tanımlanan düzenli şekle sahip alanlar üretir.

·'/

//

En genel grid, karenin geometrisine dayanır. Boyutlarınm

eşitl!ğinden ve çi yönlü eimetrisinden dolayı kare grid,

temelde nötr, hiyerarşisiz ve yönsüzdür. Bir yüzeyin

ölçeğin! ölçülebilir birimlere indirmek ve ona düzenli bir

doku kazandırmak amacı i!e kullanılabilir. Bir biçimin

çeşitli yüzeylerini sarmalamak ve bunları gridin sürekli

yinelenen ve her yana yayılan geometrisi ile

bütünleştirmek için kullanılabilir.

Kare grid, üçüncü boyuta aktan!dığmda, referanfi

noktaları ve çizgilerinden oluşan meknsal bir ağ

meydana getirir. Bu modüler çerçeve içerisinde, sayısız

biçim ve metı görsel olarak düzenlenebilir.

Kavramsal Diyagram, Gunma Güzel Sanatlar Müzesi, Japonya, 1974, Arata ısozaki.

' ' ' ' 1 • ' t • •

-f 1t1Jt:.J.:;;-;;;:J

i""""

• i : ı ' : co=o,,J,.,,,.,.,,.,

'!E!ııt nı-1l'-0_ı_

,..,,,,.,,_

0_J


GRIDAL BİCİM

• •

D DB ' '

[JLJ[]

O;--·ı ·ı

L-··

,_.J

Kübik Hacimler

Strüktürel Çerçeve

Bititıik Mfık!niar !le Çerç'Cve

Hatten!:ıach Malikanesi, Santa Monica, Ka!ifornlya, 1971-73, Raymorıd Kappe.

BiÇiM / 71

GEOMETRİNİN BİÇİMSEL ÇATIŞMALARI

Geometri ya da yönlenim bakımından birb!r!nden

farklı iki biçim çatışıp birbirlerinin sınırları içine

girdiğinde, her biri baskınlık ve göret:l üstünlük

kurmaya çalışacaktır. Bu durumlarda şu biçimler

ortaya çıkabilir:

Daire ve Kare

Döndürülmü;> Grld

o

o

• Her iki biçim de özel kimliklerini bir yana bırakarak

yeni bil!:Şik bir form üretmek üzere iç içe geçebilir.

Bu iki biçimden biri diğerini tamamen kendi

hacminin içerisine alabilir.

• Her iki Piçim de kendi özel kimliklerini koruyup

kendi hac!m!erinin birbirlerine bağlanan kısımlarım

payla,abilir.

• İki biçim de ayrılıp başlangıçtaki Viçim1erden l:ıirinirı

geometrisini andıran üçüncü bir eleman i!e

birbirlerine bafilanabi!ir.


GEOMETRiNİN BiÇiMSEL ÇATIŞMALARI

Geometri ya da yönlenim bakımından farklılaşan

biçimler aşağıdaki nedenlerin herhangi birinı:len dolayı

tekil bir düzenlemeye dahil olabillrler:

1 [Q]

• İç mekanın ve dış biçimin çeşitli gereklerine yer

vermek veya bunlara vurgu yapmak

Bir biçimin ya da mekanın kendi \7ağlamı içindeki

işlevsel veya slmgeseı önemini anlatmak

. Birbirlerine zıt geometrileri merkezi bir

düzenlemenin lçlne dahil eı::lecek b!leşik bir b!çlmi

üretmek

'---·---1

_J

• Bir mekanı bina mahallinin özgül bir niteliğlne

doğru çekip yaklaştırmak

• Bir bina Diçiminden iyi tanımlanmış bir hacmı oyup

çıkarmak

• Bina biçiminde mevcut olan çeşitli yapımsa! veya

mekanik sistemleri ifade etmek ve

belirginleştirmek

'·

• Bir bina biçiminde kısmi l:ıir simetri durumunu

pekiştirmek

• Arazi üzerindeki bitki örtüsüne, sınırlara, bitişik

yapılara, topografyanın çelişkin geometrilerinıı

karşılık vıırmek

Blna arazisini katedıın mevcut bir hareket

rotasına uyum sağlamak

BiÇiM /73

DAİRE ve KARE

İdeal Kent Planı, 1615, Vitıcenzo Scamozzi.

Da!resel bir biçim, kendi idea! şek!!nl ffade etmek üzere kendi

bağlamında serbestçe durabilir, ama aynı zamanda sınırlan

içerisindeki daha işlevsel, dörtgen bir geometriyi de içine alabilir.

\\\

'· .:·. -

\

Dairesel bir şeklin merkeziliği, onun bir göbek görevi yaparak ·· ·

birbirlerine zıt geometri veya yön!enim!eri olan biçimleri kendi

etrafırıda birleştirmesini sağlar.

''"·./'.."::)

Chancellery Binası, Franeız BüyükelçUlğl, Brezilya,

1964·65, le Corousier.

Ada Villası (Teatro Maritt!mo), Hadrian'm Villası, TivoH,

İtalya, M.Ö. 118-125.


DAİRE ve KARE

Kuzey Ren·Westphalia Müzesi, Düs&eldorf, Almanya, 1975,

James Stirlitıg ve Michael Wılford.

Dairesel ya da s!!indir şeklinde bir mekn. dörtgen şeklinde çevrelenmiş

lılr alan içerisindeki mekfüı!an düzenleme görevini görebilir.

. ....... . ,

!

'"··-..

'\7- ,_.._,,'H

i

Murray Evi, Cambridge Massachusetts, 1969, MLTW / Maore-Turnbu!I.

BiÇiM /75

DÖNDÜRÜLMÜŞ GRiD

\

_________ :=1-=-------

\

\

İnci Camii, Red Fart içinde, Agra'da bir imparatorluk sarayında, Hindistan,

1659-1707, Aurangzib.

Bu caminin dıı. var olan kulenin eması ile tamamen uyum içinde iken, iç mekn

tamamım eksenler! kuran ana noktalar tarafindan yönlendirilmiştir.

6forz!tıda İdeal Kenti için Plan, 1464, Antonio Filarete

--\-ci

1

ı \ J-'.

\

\

......·· .

-:_ ____ _

.. ...... ··

. ----- ! : ... ' ! ·z--

\

.-1....

·. ! ı

1 1

St. Mark Kuleol, New York City, 1929, Frank llyod Wright.


DÖNDÜRÜLMÜŞ GRID

- ·,,

;

<" • eı0 00 00

. _.:< 00 . . . 00

.:""'• 00 · -00

·

·/[/"'"'""' 00:0· . ' . 00

· 00000 · · • G0

<3000000 00 00

=n=rr5

\r

Mimari Diyagram:

Taliesin We5t, Scottsdale yakınında, Arizona, 1958-59, 1 ------------------------.. -

Frank Llyod Wright

_j

Taliin West'in planım düzenleyen geometrik diyagramın Bernhard

Hoesli tarafından çizimi.

Daiyagram Olarak Mimarlık:

Ro!ıert Miller İçin Konut 111, Lakeville, Connecticut, 1971, Tasanm Gelitirme Çizimleri, Peter Eisenman.

BiÇiM / 77

BiÇiMİN EKLEMLENMESi

'

,

Palaclo Güell, Barse!orıa, 1885·89,

Arıtonio Gaudi.


BiÇiMiN EKLEMLENMESi

Eklemlenme, bir !Jiçimin yüzeylerinin onun şeklini ve hacmini tanımlamak için bir

araya geliş tarzını ım!atmaktadır. Ek!emli bir \:iiç!m, yüzeylerinin kenarlarını ve

bu kenarların birleştikleri köşeleri açık seçik göe.terir. Böylelikle yüzeyler ayrık

şeki!!ere sahip düzlemler olarak görünür; i?ütüncül biçimlenme okunabl!ir ve

kolaylıkla algılanabilir. Benzer şekilde, eklemlenmiş bir grup biçim, kendi

özgüllüklerini görsel olarak ifade etmek üzere bütünü oluşturan i.ıiçim!er

arasındaki eklemlere vurgu yapar.

Yukarıdakilerin aksine, bir biçimin köşeleri, yUzeylerinln devamlılığını

vurgulamak amacıyla yuvarlanıp yumuşatılabilir de; ya da bir yüzeydeki

malzeme, renk, doku veya desen türü bir köşeden Ditişikteki yüzeylere

geçirilerek her bir yüzey düzleminin özgüllüğü üzerindeki vurgu hafifletilip,

biçimin hacmi vurgulanabilir.

Biçim şu yollarla eklemleneMllr.

• bitişik yüzeyleri, malzeme, renk, doku ya da desen değişikliği i!e

farklılaştırmak

• köşeleri, yUzerden bağımsız ayrı Pır çizgisel eleman olarak geliştirmek

• kom:;Ju düzlemleri fizlk!X:! olarak ayırmak amacıyla köşeleri ortadan

kaldırmak

kenarlar ve köşeler boyunca tonal değerlerde keskin kontrastlar yaratmak

amacıyla eldeki biçimi ışıklandırmak

BiÇiM / 79

KENARLAR ve KÖŞELER

Bir l?içimin ekle:mlenmesi büyük ölçüde yüzeylerinin

nası! tanım!andığma ve köşe!ercte nasıl birleştiğine

bağlı olduğundan, biçimin tanımı ve açık seçikliği için

kenarların durumunun nasıl çözüldüğü önemlidir.

,\ ,/

\ '

··-- ... .. .. .

···· -)

.... ....

.. .. . "··

Bir köe basitçe bitişik düzlemlerin yüzey nitelikleri ·

blrVirlerine zıtlaştırı!arak belirgin hale getirilel:ıi!eceğl

gibi, optik bir desenle kaplanmak sureti ile

be!irsizleştirilebilir de. Bunlarla beraber köşenin

varlığını algılama şt:kllmlz, perspektif kanun!arın&an

ve söz konusu biçimi aydınlatan ışığın n!tel!ğinden

dtı etkilenir.

Bir kenin görsel alatıımızda biçimsel olarak etkin

olabilmesi için bitişik düzlemlerin geometrisindeki

hafif bir sapmadan daha fazla bir eyitı olması

gerc:k!r. Görü alanımız içinı:leki biç!m!erı:le ı:lüzetılillk

ve devamlılık ararız ve bu nedenle de gördüğümüz

biçimlerdeki hafif düzensizlikleri düzenlemeye veya

yumuşatmaya eğilim gösteririz. Örneğin, hafifçe

yana yatmış bir duvar düzlemi, bize belki de bir

yüzey kusuruyla birlikte tek ve düz bir düzlem olarak

gözükecektir, Herhangi bir köe algılanmayacaktır.

Hangi noktada bu biçimsel sapmalar bir dar açı.

haline geliverir? ... bir dik açı?

alt-parça!ı bir çizgi? . , . düz bir çizgi ?

dairesel bir alt-parça? .. , çizginin hatlarındaki !.ıir

değişiklik1


..

KÖŞELER

Köe1er iki düzlemin l:iuluşmaeı ııe tanımlanır. Eğer iki düzlem basitçe

l?irlıirine değer ve köşe abartılmadan kalırsa, söz konusu köşenin görünümü

1:;itışik yüzeylerin görse! b!r değerlendirmesine lnığlı olacaktır. Böyle bir

könin durumu !:ıiç!min hacmini vurgular.

- -

Bir köşenin durumu, birleştirdiği yüzeylerden bağımsız ve aynk bir elemanla

pekiştirile\.ıllir. Bu eleman köşeyi çlzgi5el bir durum olarak eklemler, bitişik

düzlemlerin kenarlanru tanımlar ve biçimin olumlu bir özelliği haline gelir.

Köşede bir açıklık bırakı!ırna, düzlemlerden bir tanesi diğerinin yanından

geçiyormuş gibi gözükür. Bu açıklık köşenin üzerindeki vurguyu hafifletir,

biçim içindeki hacmin tanımını zayıflatır ve yüzeylerin düzlemsel niteliklerine

vurgu yapar.

OD

Eğer köşeyi tanımlamak için hiç\Jlr düzlem uzatılmazsa, bu köşenin yerini

almak üzere \Jir mek&nsal hacim yaratılmış olur. Söz konusu köşe durumu

\:ıiçimin hacmini bozar, iç mek&nın dışarı doğru taşmasına izin verir ve

yüzeyleri açıkça mekandaki düzlemler olarak ortaya çıkarır.

DID

Köşenin yuvarlatılması biçimin yüzeylerinin devamlılığını, hacminin

yo0unluğ'unu ve hatlarının yumuşaklığını vurgular. Bu kavisin çapının ölçüsü

önemlidir. Çok küçük olursa, görsel olarak önemsiz olur; büyük olursa,

· çevrelediği iç mekanı ve tarif ettiği dı biçimi etkiler.

BiÇiM / Bl

KÖŞELER

, ...

/

Everso11 Müzesi, Syracuse, NewYork, 1968, 1. M. Pei.

Bir biçimin hacmini vurgulayan abartısız ;;eler.


Köe Detayı, lıumo iürbesi, Shimatıe Prefecture, Japonya, M.S. 717

(son yeniden inşa 1744'te).

Ahşap doğramalar köşede buluşan öğelerin tekillik!erini belirginleştirmektedir.

1

J

ıı

Köşe Detayı, Commonwealth Promena&e Apartmanları, Şikago, 1953·56,

Mies van der Rohe.

Köşeler öğesi, bitiik duvar düzlemlerinden bağımsız olacak şekilcle bir

girinti yapmaktadır.

Köşe Detayı, Bazilika, Vıcenza, İtalya, 1545,

Andrea Palladlo.

Köşe kolonu bina biçiminin kenarını vurgulamaktadır.

BiÇiM / 83

KÖSELER

Einstein Kulesi, Potsdam, 1919, Eric Mendelsohn.

Yuvar!atılmı köşeler, yüzeyin devamlılığını, hacmin yoğunluğunu ve l.ılçimin

yumuraklığını ifade etmektedir.

Laboratuvar Kulesi, Johnson Wax 6ina5t, Racine, Wieconsin, 1950,

Frank Llyod Wright.


KÖŞELER

Kö?elerdeki açıklıklar, düzlemlerin hacmi tamm!ayı?ını vurgulamaktadır.

Mimari Tasarım Ça!ımafö, 1923, Van Doeburg ve Van E\?teren.

BiÇiM / 85

YÜZEYİN BELİRGİNLEŞMESİ

r·····-·· ········-·ı

D

11 .. ·

· -

; ı .

i

L .. ··········- •. l

i

Bir düzlemin i}eklini, boyutunu, ölçeğini, oranını ve görsel

ağırlığını algılama biçimimiz, onun yüzey özelliklerinden ve

aynı zamanda da görsel bağlamından etkilenir.

• Bir düzlemin yüzey rengi Ue onu çevreleyen alanın rengi

arasındaki zıtlık onun şeklini belirginleştirebilir; öte

yandan söz konusu düzlemin tonal deijerleri ile oynamak

onun görsel ağırlığıtıı artırır ya da azaltır.

r:··· · .. .. ---·· ····; .

::

(

i

!

··-···············::::J

r·;: .. :::::::

iJt';i'tt;)ll

• Bir düzlemin gerçek şeklini önden görünümü verir;

yandan, açıh bakışlar onu bozuma uğratır.

• Düzlemin görsel .:ılan içerisindeki boyutu bilinen

elemanlar, o düzlemin boyutunu ve ölçeğini algılamamıza

yardımcı olur,

• Doku ve renk beraberce bir düzlemin görse! ağırlığını ve

ölçeğin! ve ayrıca onun ışığı ve sesi soğurma veya

yansıtma derecesini etkiler.

Yönelimli veya aşın büyük optik dee;enler, şekli bozuma

uğratabilir veya düzlemin oranlarını abartabi!ir.

]

I'

J,


YÜZEYiN BELİRGİNLESMESİ

·--

Vineent Caddesi Daireleri, Londra, 1928, Sir Edwin Lutyens.

l'alazzo Medioi·R1Gardo, Floransa, İtalya, 1444-60, Michelozzi.

Yüzeylerin rengi, dokusu ve deseni, düzlemlerin varlığını

be!ırginleş;tirir ve biçimin görsel ağırlığını etkiler.

Hoffman Evi, Doğu Hampton, New York, 1966-67, Richard Meier.

BiÇiM / 87

YÜZEYiN BELİRGİNLEŞMESi

/ -

John Oeere & !rket Bitıaaı, Mofüıe, lllinois, 1961-64, Eero Saarirıen ve Ortakları.

Çizgisel gürıeşkırıcılar binanın yataylığına vurgu yapmaktadır.

i

C65 Binaaı, New York City, 1962-64, Eero Saarinen ve Ortakları.

Çizgisel kolon e!emarı!arı bu yüksek yapının dikeyliğini vurgulamaktadır,

Çizgisel örüntüler, bir biçimin yüksekliğini veya uzunluğunu vurgulama, yüzeylerin! birleştirme

ve onun dokue;al niteliğini tanımlama imkanlarına sahiptir.

Fukuoka 5ogo Bankası, Saga Brarıch için Çalışma, 1971, Arata !sozaki.

Bir grid örüntüsü üçboyut!u kompozi::ıyonun yüzeylerini birleştirmektedir.


YÜZEYiN BELiRGiNLEŞMESi

ODDDD

ODD DO

OD

D D

ODDDD

OD

OD

Bir düzlemdeki açıklıkların

örüntüsünün, çizgisel bir çerçeve ile

Velirlenen açık bir cepheye dönüfümü.

16M Aratırma Merkezi, la Guade, Var, Fransa, 1960·61, Marcel Breuer.

Açıklıkların üçboyutlu biçimi, aydınlık, yarı-gölge ve gölgeden o!u?at1 bir doku yaratmaktadır.

J-

- ---.!--

[J

Birinci Unitarian Kilisesi, Rochester, New York, 1956-67, louis Kahn.

Açıklıkların ve oyukların örüntüsü dı? duvar düzlemlerinin sürekliliğini kesintiye uğratmaktadır.

BiÇiM / 89

'

• 1

3

Bicim ve Mekôn

,

"Otuz çubuğu bir araya getirir buna tekerlek deriz;

Fakat hiçbir şeyin olmadığı

o boşluğa bağlıdır tekerin yararı.

Baığı döndürürüz çömlek yapmak için;

Fakat hiçbir şeyin olmadığı

o boşluğa bağlıı::lır çömleğin yararı.

Kapılar ve pencereler oyup çıkarırız bir ev yapmak için;

Ve hiç bir şeyin olmadığı

bu boşluklı'ira bağlıdır evin yararı.

Bu nedenle işte var olan şeyden sağladığımız kazanç gibi

Kabul etmeliyiz var olmayan şeyin yararını."

lao·Tzu

Tao Te Ching

M.Ö. 6. yy.

•Bu iir Uıo·Tzu'nun Tııo re Ching ııdlı kitıı!ımd.ıın a1ıntılamııifitır. Kita\1111 Ömer Tulgan tımıfmdan hazırlııtımı Ttırkçe çW.riı;inin.

lao·Tzu'nun ifade !ıiçimine daha uygun olduğunu ıfüilnıfüljtimüzden \.ıu çeviriyi de metne eklemeye karar verdik {ç. n.}.

"Otuz çulıuk buluvıır Ukerin oıtaı;ında / oradaki hiçlikı:edir araln:mııı yararı I balçıktan çömlek oyarlar / içindeki hiç!ikkdir çömleğin

yaran / rN y<'lpan kapı pencere açar duvara I oradaki hiçlihedir evin yaran f demek varlık kazanç getirirse I hiçlik yarar getirir"

Bkı. Lao f»e, fao Te Ching (Yol ve Erdem Kitabı I Söz Y,? Can Kita!Jı}, çe;t. Ömer Tulgıın, Yol Yayınları, lstan!:ıul, 1994, 1t lir, s. 33.)

BlclM ve MEKAN

Mekan sürekli olarak varlığımızı sarıp sarmalar. Mekansa!

hacim boyunca hareket eder, biçim ve nesneleri görür,

. sesleri duyar, esintiyi hisseder ve bahçede açan çiçeklerin

kokusunu alırız. Mekan, ahşap ve taş gibi maddesel bir özdür,

Ancak, doğası iti!lan ile biçimsizdir. Onun görsel biçimi, ışık

kalitesi, boyutları ve ölçeği tamamen toplam biçimin elemanları

tarafından tanımlanan sınırlarına bağlıdır. MekEln, kavranıp

çevrelendikçe ve bir kalıba sokulup biçimsel elemanlar

tarafından düzenlendikçe, mimarlık varlık kazanır.

92 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZfN

BiÇiM ve MEKAN

·Panteon, Roma, M.S. 1zo.124.

BiÇiM ve MEKAN / 93

BİÇİM ve MEKAN: KARSITLARIN BİRLİGİ

a

a

Görüş alanımız, normal olarak, şekil, boyut, renk ve

yönlenim bakımından değişen heterojen elemanları

içerir. Görüş alanımızın yapısını daha iyi anlamak

için, içerilen elemanları iki zıt grupta düzenleme

eğilim! gösteririz: Flgürler olarak algılanan pozitif

elemanlar ve bu figürler için bir arka plan sağlayan

negatif elemanlar.

İki Adet Yüz mü, Yokıa Bir Vazo mu?

Bir kompozisyonu algılamamız ve anlamamız,

kompozisyonun kendi alanı içerisindeki pozitif ve

negatif elemanların göreeı etkileşimini nasıl

yorum!adığımıza bağlıdır. Bu sayfada, örneğin,

harfler sayfamn yüzeyinin beyaz arka p!anı üzerinde

koyu figürler olarak görülmektedir, Dolayısıyla bu

ekillerin kelimeler, cümleler ve paragraflar şeklindeki

düzenleni!;ıini algılayabilmekteyiz. Soldaki

d'ıyagramlarda a" harfi bir şek\! olarak

görülmektedir; bunun nedeni sadece bizim onu

alfa\7edekl bir harf olarak tanımamız değil, aynı

zamanda onun profi!irıirı farklı olması, arka plan ile

o!uturduğu zıtlık değeri ve yerle1iminin onu kendi

\7ağlamından soyutlamasıdır. Arıcak, boyut

bakımından kerıdi alanına göre bilyüdükçe içindeki ve

etrafındaki diğer elemanlar ayrık figürler olarak

dikkatimizi çekme yanş'ına girerler. Bazen figürler ile

arka plan arasındaki iliki öyle muğlaktır k!, görsel

olarak bu figürlerin kendilerini neredeyse eşzaman1ı

olarak bir geriye ve bir öne çekeriz.

Siyah Üzerine Beyaz mı, Yoksa Beyaz Üzerine Siyah mı?

H l

. mttınffll

Ancak her türlü koşulda, figürlerin, ki bunlar

dikkatimizi çeken pozitif elemanlardır, kendilerine zıt

bir arka p!an olmadan var olamayacaklarını

anlamamız gerekir. Bu nedenle, figürler ve onların

arka planları salt zıt elemanlar olmaktan baka

y!erdlr. Beraberce ayrılmaz bir gerçekliği

-karşıtların birliğini- olu1turur!ar, tıpkı biçim ve

mekfin elemanlarının beraberce mimarlığı

oluqturduk!arı gibi.


f" Mahal, Aqra, Hindi•tan, 1630- 53.

Shah Jahan bu beyaz mermer

anıtmezarı gözde eşi Mümtaz Mahal

için yaptırmıştır.

A. Biçim ve mekan arasındaki

sınırı tanımlayan çizgi

B. Figür haline getirilmiş taş duvar C. Figür haline getirilmiş mek.@.n

biçimi

Mimari biçim kütle ve mekfüı arasındaki temas noktasında var olur. Tasarım çizimleri yaparken veya bunları

okurken hem mekansal hacmi kapsayan kütlenin biçimi, hem de aynı zamanda bu mekansal hacmin biçiminin

kendiei !!e ilgili olmalıyız.

Roma Haritasmı:hın Bir Bölüm,

Glambattista Nolli tarafından

1748'de çizilmi?Ur.

Pozitif elemanlar olarak neleri algıladımıza bağlı o!ara blçlm ve mekanın figür I fon ilişkit?i Romdnın \Ju haritasının

çeşitli bölümlerinde ten:;yüz edileb:lir. Haritanın bazı kısımlarında, binalar sokak mek3nla mı tanımlayan pozitif biçimler

olarak gözüküyor. Diğer kısımlarda ise kentsel meydanlar, avlu meknları ve önemli kamusa! binaların içerisindeki

mek&lnlar sokak meknınırı uzantıları olarak okunuyorlar ve böylelikle de çevredeki bina kitlesinin o!uturduğu arka plana

karşı pozitif elemanlar olarak gözüküyorlar.


BiÇiM ve MEKAN: KARŞITLARIN BIRLIGİ

Mimarlıkta biçim ve menın ortakyaşar (symbiotlc) ilişkisinin

varlığı birkaç ölçekte: bulunup tespit edilebilir. Her !:!eviyede,

saclece binanın biçimi üzerinde değil, onu çevreleyen mekanda

yarattığı etki üzerinde de durmamız gerekir. Kentsel ölçekte,

binanm bir yerin mevcut dokusunu koruyup korumayacağı,

diğer 1'inalar için !iir dekor oluşturup oluşturmayacağı, bir

kentse! mekan tanımlayıp tanımlamayacağı ya da meknı:la

bir ıwsne olarak eerbest bir kllde durmasının uygun olup

olmayacağı dikkate alınmalıdır.

A

Binanm konumu ölçeğinde, bina biçimini onu çevreleyen

mekanla ilişkilendirmek için çeşitli yollar vardır. Bir bina:

A. bulunduğu yerin kenan boyunca duvar oluşturabilir ve

pozitif dış alanlan tanımlayabilir

c

B. kendi hacmi içinde bir av!u ya da atrium mekanını

çevreleyebilir kapsayabilir

C. kendi iç menmı duvarla çevrilmi özel açık hava

me!dın!an ile birleştirebilir

O. arazinin bir kısmmı açık hava bölümü olarak çevreleyebilir

E. mekanda ayrık bir biçim olarak durup ve çevresinde

baskınlaşabi!ir

E

F. dıarı doğru uzanıp ve kendi çevresinin bir özelliği için

geniş bir cephe sunabilir

G. kendi mekanı içerisinde serbes0e durup, çevrelenmi özel

dı mekanı, iç mekanın bir uzantısı haline getirebilir

H. negatif mekanda pozitif bir biçim olarak durabilir.

5atı Marco Piazzası, Venedik.


Bostan ehir Merkezi, 1960, Kal!mann, McKlnnell & Know1es.

BİCiM ve MEKAN: KARŞITLARIN BIRLIGI

· .. ki'ae ratro, Finlanda. 1968-69,

',\aıto.

)>lçinde, duvar biçimlenmeİerlni plan çiziminin pozitif elemanları olarak

. a eğilimi gösteririz. Ancak aralardaki beyaz alanlar bu duvarlar için salt

plan olarak değil, aynı zamanda ş;ekil ve \:liçimlerle dolu çizimin içindeki

er olarak da görülmelidir.

· !lelirler ya da onlar tarafından belirlenir. Seinajoki'deki A!var Aalto'r.un

aki her bir mekJnın biçimi ve çevrelenii, ya etrafındaki .mekJnların

o Binası'nda, mek.3.nsal biçimlerin birkaç kategorisini görebilir ve bunların

,. bir etkileşim içhıde olduğunu çözümleyebiliriz. Her kategorinin mekanın

asında etkin ya da edilgen bir ro!ü vardır.

A. Bürolar gibi bazı mekJnların özgül fakat benzer iFlevleri vardır ve bu

mekfüılar tekil, çizgisel ya da kümeli biçimler olarak grup1andırılal'lilir1er .

B. Konser salonu gibi bazı mekanlar özgül ilevsel ve teknik fartlara sahiptir ve

çevrelerindeki mekJnların biçimlerini etkileyen özgül biçimler gerektirirler.

C, Lobi gibi bazı mekanlar doğaları itibarı ile esnektir ve bu nedenle de

çevrelerindeki mek.3.nlar ya da mekan grupları tarafından serbestçe

tanımlanabilirler.

Blr oda ölçeğinde bile tefriş unsurları, mek.3.nsa! alan içinde bağımsız biçimler

olarak durabilir ya da bir mek.3.nsal alanımn biçimini tanımlayabilirler.

Bl\IM ve MEKAN / 97

MEKİıN TANIMLAYAN BİÇİM

l

!

!

Giron'da Meydan, Ko!ombiya, Güney Amerika.

İkiboyutlu bir şekli bir kağıt parçasının üzerine yerleştirdiğimizı:le, etrafmdaki beyaz alam belirginleştirip etkisi altına

alacaktır. Benzer şeklide, üçboyutlu bir biçim kendisini çevreleyen mekanın hacmini belirginleştirecek ve orada bir etki

alanı ya da hakim olduğu bir bölge oluşturacaktır. Bu bölümün ilerleyen kısımlarında biçimin yatay ve dikey elemanlarını

göreceğiz ve bunların çeşitli biçim!enmelerinin ve yönlenimlerinin özgül türlerdeki meknları nasıl tanımladığımı örnekler

vereceğiz.


MEKAN TANIMLAYAN YATAY ELEMANLAR

Taban Düzlemi

Ba6it bir mekansal alan, yatay olarak

uz.atılan bir düzlem tarafından kendisine

zıt Pir arka plan üzerindeki b!r figür olarak

tanımlanabilir. Bu afam görse! olarak

ıwağıda örneklenen yollarla pekiştirilebilir.

Yükseltilmiş Taban Düzlemi --/

lım!n d uzı ;mı n i rlfurinde yükseıt i i

yatay bir düzlem, kendi alanı ve etrafındaki

zemin arasındaki görsel ayrımı pekiştiren

kenarları boyunca dikey yüzeyler o!u?turur.

ı--- ----- --·

Çukurlaıtırılmıı Taban Düzlemi

Zemin düzleminin içine bastırılmış yatay bir

düzlem, çukurun dikey yüzeylerini bir boşluk

hacmini tanımlamak için kullanır.

1

Baiisfü Düzlemi

Tavanda yer alan yatay bir düzlem, kendisi

ve zemin düzlemi arasındaki mekanın

hacmini tanımlar.

BiÇiM ve MEKAN ! 99

TABAN DÜZLEMi

Yatay bir düzlemin bir figür olarak görülebilmeei

için, yüzeyinin ve üzerine uzandığı düzlemin rengi

ya da dokusu aras111da a!gılanabil!r bir değişikliğin

olmaı;;ı gerekir.

Yatay düzlemin kenarlannın tanımı ne !'.adar güçlü

olursa, alanı da o kadar belirgin o!ur.

i

ı ,

Belirgin!eştirilen alanı kesip geçen sürekli Pir mek&n

akışı olmasıııa rağmen, söz konu6u alan kendi

sımrları içerisinde bir bölge, bir mekansal alan

tanımlar.

Zemin ya da döşeme düzleminde belli bir yüzeyin

be!irqinleştiri!mesi, mimarlıkta çoğunlukla daha

geniş bir mekfü1eal bağlamda bir mek8nsal alanı

tanımlamak için kullandır. Karşı sayfadaki örnekler

bu tür mekansal tanımların sırasıyla, yürüme yolu

ve dinlenme yerleri arasındaki ayrımların

yapılmasında, bir bina biçiminin zeminden

başlayarak yükseldiği a!anıtıın tanımlanmasırıda ve

nihayet tek-odanın içerisindeki bir yaşam

ortamında işlevsel bir bö!gen!n

belirginle?tirl!mesinde nasıl kullanıldığını

göstermektedir.

l 00 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

TABAN DÜZLEMi

Woo&;took'ta Cadde, Oxfordehire, İngiltere.

Parterre de Broderie, Versail!e&, 17. yy., Andr6 le Nôtre.

Katsura Sarayı, Kyoto, Japonya, 17. yy.

Kıp Evinin İçi, New Canaan, Connecticut. 1949, Philip Johnson.

BiÇiM ve MEKAN / !Ol

YÜKSELTİLMİŞ TABAN DÜZLEMİ

. ,,;\!'.!6t"?i

\\:-" ..

Taban düzleminin bir kısmmın yüke;eltilmesi daha

geniş bir mek&nsal bağlamda bir alan meydana

getirecektir. Yükeelti!en düzlemin kenarları

boyunca oluşan seviye değişikliği, onun kend!

alanının sınırlarını tanımlar ve yüzeydeki

mek&nsal akışı kesintiye uğratır.

,,, ·i:;ı.(>-.,\'1.ı.':"01.·ıı;.,\

· ,ı.,.ı·.'·'ı.\A "

?.\>.:t:§:::·: · ..H. ,J}c&1i1:J·.

l·-·

Eğer taban düzleminin yüzeyi kenarlar ve

yükseltilen alan boyunca devam ederse,

yükseltilen alan daha çok onu çevreleyen

meknın bir parçası gibi gözükecektir. Fakat

eğer kenann durumu biçimde, renkte ya da

dokuda bir değişiklik ile belirginleştlrilirse,

o zaman bu alan çevresinden ayırdedilmi farklı

bir platform haline gelecektir.

Fathepur Sikri, Hindistan'ın Moğol Hükümdarı

Büyük Akbar'ın Sarayı, Hindistan, 1569-74.

İmparatorun yai?ama ve uyuma bölmeleri ile

çevrelenmi yapma bir gölün içindeki bir

platform tarafından oluij?turulmu özgül bir yer.


YÜKSELTİLMİS TABAN DÜZLEMİ

::.:.yükge!tilmiş mekan ile çevre5i arasmda

0'.:Jorunacak olan meljn5al ve gön;el sürekliliğin

:,;'.erecesi, seVıye değişiminin ölçeğine bağlıdır.

Ortzıı:laki alanın kenarı iyi tanımlanmıştır;

görsel ve mek.§nsal sUrek!ilik korunmuştur;

fizikse! ulaşım kolaylıkla sağlanmaktııdır.

'

i

!

·+ ·········)

Görsel sürekll!ik bir miktar korunmuştur;

mekansal süreklilik kesintiye uğramıştır;

fiziksel ulaşım merdiven ya da rampaların

kul!anılmasıııı gerektirmektedir.

2

L_:_________.ll!,L.ill!llJIJ!JL__-J

{·--·-········

Görse! ve mek&nsal 5ürek!ilik kesintiye

uğratılmıştır;

yükseltilen düzlemin alanı, zemin ya da

döşeme düzleminden ayrılmıştır;

yükseltilen düzlem altındaki men için bir

koruyucu elemana dönüşmüştür.

3


YÜKSELTİLMİŞ TAB AN DÜZLEMİ

l

1

1

1

1

!

i

1

'

Akropo il. • Atına k a 1 es' ·1 MÖ. . 5.yy.

lzumo Aıtıtmezarı, Sh'matıe ı Prtfecture,

Japonya, Mc:. ,..,, 717 (0on yenı 'd"n inşası 1744).

Jüpiter Tapına!jı, o R oma , M.Ö. 509.

104 ! MIMARUK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

YÜKSELTiLMİS TABAN DÜZLEMi

Zemin düzleminin bir parçası yüksdti!erek, ortadaki binanın biçimini ve

kütlesini yapısal ve görsel olarak destekleyen bir platform ya ela podyum

kurulmuş olur. Yükseltilmiş zemin düzlemi, önceden mevcut bir arazi

koşulu olabilir; veya bir binayı kendi bağlamı içinde kasıtlı olarak

·yükseltmek ya da binanın arazi içindeki imajını zenginleştirmek amacıyla

böyle bir düzlem yapey olarak oluşturulabilir. Bu iki sayfadaki örnekler bu

tekniklerin kutsal ve onur5al binalara itibar kazandırmak lçln nasıl

ku!lamldığını göstermektedir.

En Yüce Ahenk Kökü (Taihe D!an), Yasak Kent, Pekin, 1627.


YÜKSELTİLMİŞ TABAN DÜZLEMi

imparatorluk 6arayı'nın Özel Avluau, Yasak Kent, Pekin, 15, yy.

Yükseltilmiş bir düzlem, binanın dışı ve içi araı:;ında bir geçiş mekanını

ta111mlayabilir. Çatı düzlemi ile birleytiğinde sundurma ya da verandanın

yarı-özel alam haline gelebilir.

Far11eworth Evinin Kesiti, Plana, !!linois, 1950, Mies van der Rohe.

Farnswort:h Evi, Fox lrmağ11nın taştığı düzeyin üzerine çıkarmak amacıyla inşa ettirilmiştir.

Bu yükseltilmiş döşeme düzlemi, arazi yüzeyinin üzerinde zarif bir biçimde havada asılı duran

mekansa! hacmi tanımlamak için bir tavan düzlemi ile birlikte kullanılmıştır.


YÜKSELTİLMiŞ TABAN DÜZLEMİ

: :

) : Ja r ourette Cie;terclan Manae;tın'ndaki Yüksek M!m!?er,

·.f::.: tjon01 yakmlannda, Fransa, 1956·59, Le Corbusier.

Döşeme düzleminin bir kesimi, daha büyük bir oda veya

salonun içindeki tekli bir mekansa! bölüm o!uŞ>turmak

amacıyla yükseltilebilir. Bu yükseltilmiş. mekan

etrafmdaki eylemlerin yanında dinlenme köşesi görevi

olarak iş görebilir veya kendisini çevreleyen mekana

bakan bir platform da olabilir. Dinse! bir yapı içerisinde

kutsal ya da onurlandınlmış bir yerin sınırlarını

belirlemek için de kullanılabilir .

Doğu Har!em Anaokulu, New York, 1970,

Hanımel. Green & AbraJıamson.


ÇUKURLAŞTIRILMIŞ TABAN DÜZLEMi

t

1'

<;:::]= ::-- :::::::=:::: µ

'

'

;: · :fı]f t·}· ·:>..-; :!

Taban düz!em!nln bir bölümünün

çukurlaştırdması, bir mekansal alanı

çevresindeki daha büyük bir bağlamdan yalıtır.

Tanımlanan alanın sınırları, çukurluğun dikey

yüzeyleri tarafından tatıım!anır. Bunlar,

yükseltilen düzlemlerde o!duğu gibi yalnızca

vurgulanan sınırlar değil, mekanın duvarlarını

biçimlemeye başlayan görünür kenarlardır da.

Çukurlaştırılmış alan ile onun etrafındaki taban

düz!eminln yüzey nitelikltırini zıtlaştırarak, söz

konusu mekansal a.!.:ın daha da belirgin hale

getirilebilir.

Biçim, geometri ya da yön!enimdeki bir karşıtlık,

çukurlaştırılan mekansal alanın daha geniş bir

mekansal bağlamdan görse! olarak

bağımsızlığını pekii'tirmesi içitı de kullanılabilir.

------


ÇUKURLA TiRiLMiŞ TABAN DÜZLEMi

kiırla?tın!mış alan ve onun çevresindeki a!an

'(5ındaki mekansal sürekliliğin derecesi, sevi.ye

inin ölçeğine bağlıdır.

. .

(-····················-············-···············--·······-········-·········· ·····

Çukurlartırılmır alan, zemin ya ı:la döşeme

düzlemlnde bir kesinti meydana getirip, bir

yanı::lan da çevredeki menı tümleyen blr

parça olmaya aevam edebilir.

çukurlartınlmır alanın derinliğinin artırılması

çevredeki mek&n ile görse! ilişkiyi zayıflatır ve

- onun ayrı bir mek&nsal hacim olarak tanımını

güçlendirir.

:Asıl taban düzlemi göz seviyemizin üzerine

kadar yükseldiğinde, çukurlaştırılmış alan

sonuçta kendi içinde ayrık ve farklı bir bölme

haline gelir.

Bir seviyeden diğerine aşamalı b!r geçiş meydana

getirmek, çukurlaştırılmış alan ile çevresindeki

mek&n arasını:la kurulan tıır mensal sürekliliğin

ilerletilmesine yardımcı olacaktır.

(- -

-- . - --- - ·------- - ·---- ----·- ·---

·-··. -----.. ·-1

Yükseltilmiş \;!r mek&na ı.:loğru tırmanma eylemi bu

mek&nın dışadönük özelliğini veya i:.lnemini ifade

ederken, bir mek&nın çevreehıe göre alçaltılması

onun içedönük özelliğini veya koruyucu niteliklerini

ima eder.

;==-=====·=;--- ·- -- ·--- --t-- __ _,

•


ÇUKURLAŞTIRILMIŞ TABAN DÜZLEMi

ı·:····

......- ....

····

. . . ,

· .,,.,

··-

·············

..,........ •·- ··· ··-···

Epic.lauros'da Tiyatro, Yunanistan, M.Ö. 350, f'o!ycleitos.

Bir arazinin doğai topografyaeırıdaki çukuriaştırılrrıı alan(ar,

açık hava arenaları ve tiyatroları için sahne görevini yapabilir.

Bu mekfüılarırı görüş-açıları ve akustik nitelikleri bu seviye

değişiminden büyük ö!çüde yarar 5ağ!ar.

il O/ MIMARL\K: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

ÇUKURLAŞTIRILMIŞ TABAN DÜZLEMİ

Loyang Yakınında B!r Yeraltı Köyü, Çin.

Alt Plaza, RockefeUer Merkezi, New York, 1930,

Wallace K. Harrison & Max Abramovitz.

Mağazalar bu alt seviyeye açı!dığıııda, yazın bir açık hava kahve:ei

kıın5a bir paten alam olarak kullanılan Rockerfolle:r Merkezi'nin alt

plazası, üst plazadan seyredilebilir.

Zemin düzlemi, yeraltı binalarının korunaklı açık hava mekanlarını

tanımlamak için çukurlatırılabilir. Çevresini saran kütle aracılığıyla

yüzey-seviyesindeki rüzgar, gürültü vb. etkilerden korunan böyle 17Jr

gömülü avlu, kendisine bakan yeraltı mekanları için hava, ıık ve görünüm

kaynağı da olabilir.

BiÇiM ve MEKAN / l 11

ÇUKURLAŞTIRILMIŞ TABAN DÜztEMİ

Bu örneklerde, Alvar Aalto kütüphane mekanındaki okuma alanlarını, bu

bölümlerln döş;eme düzlemlerini kütüphanenin asıl seviyesinin altında

tutarak tanım!amış;tır. Böylelikle okuma a!an!arım çevre!eyen dikey

yüzeyler de ilave kitaplık olarak ku!lanı!mış;tır.

··-· ·--------- ---

Kütüphane, Wolfsl:ıur Kültür Merkezi, Essen, Almanya, 1962, A!var Aalto.

··-· I ı----

Kısmi Plan, Rovaniemi'de Bir Kütüphane,

Finlandiya, 1965-68, Alvar Aalto.

Esas okuma odasını gösteren

Kısmi Keslt.


ÇUKURLAŞTIRILMIŞ TABAN DÜZLEMİ

":·, '·

''· .. :.

. ..

f" e

'$1\

. .

. '

k:::ı:::

Massachm;etts Sahilinde Bir Ev, 1948, Hugh Stubbins.

Büyük bir oı:la içerisindeki bir bölüm, odanın ölçeğini düşürmek ve orada

daha mahrem bir mekanı tanımlamak amacı ile a!ça!tılabilir. Bu

kademelendirilmi1 bölüm, binanın iki seviyesi arasında bir geçi;; alanı olarak

cfaı kullanılabilir.

Alçaltılmış oturma seviyesinin 9örünümü.


BAŞÜSTÜ DÜZLEMi

Bol yapraklı bir ağaç şemsiyemsi yapısı altında

nasıl bir kuşatma hissl sağlarea, başüstü

düzlemi de taban düzlemi ve kendisi arasmda

benzer şekilde bir mekansal alan tanımlar. Söz

konusu alanın kenarları başüstü düzleminin

kenarları tarafından oluştulrulduğundan,

mekanın biçimi düzlemin şekli, iıoyutu ve zemin

düzleminden yüksekliği tarafından belirlenir.

Zemin ya da döşeme düzleminin dı'lha önce

bahsettiğimiz oynamaları, üst sınırları kendi

bağlamları tarafından oluşturulan mekansal

alanlan tanımlarken, başüstü düzleminin ayrık

bir mekElnsal hacmi tanımlama bıbiliyeti vardır.

[

l

.. ... '

Eğer dikmeler veya kolonlar gi\li dikey çizgisel

elemanlar başüstü düzlemini desteklemek için

kullanılırsa, bunlar bütün a.!an boyunca:ımek.fü1ın

akışını ke::;meden tanımlı mekJnın eınırlarınıtı

görveı olarak belirlenmeeine yardım ederler.

®44 .. 44·@--r

--+--+! __ .

i

--<-, --ic---,


&F&

Benzer şekilde, başüvtü düzleminin kenarları

aşağı doğru çevrildiğinde ya da altındaki taban

düzlemi bir ::;eviye değişimi ile

belirginleştirildiğinde, mekftnın tanımlı hacminin

sınırlan görvel olarak pekiştirilmiş olur.

BAŞÜSTÜ DÜZLEMi

Ahşap Makas

'.ir. binanın ana baüstü ıfüzlemi onun çatı düzleııildir. Çatı, eıadee binanın ,

'·' ·mekaıııılarını güneş, yağmur, rüzgar, kar v\1 , 'den korumakla kalmaz aynı

'.iimaııda binanın genel biçlminl ve mek&rılarınııı biçimini etkiler. Diğer taraftan

·'a,tı düzlemi, kendi yükünü alttaki mekfüıın üzerinden desteklerine taıyan bir

·; ·trüktüre! si .

5temin ma!zemesl oranı ve geometrisi tarafından belirlenir.

Çelik Kiriş

•.

Taş Tonoz

J,_----1

'., - Gergi Strüktürü, Doğal Bahçe Gösterisi, Cologrıe, Almanya, 1957, Frel Otto ve Peter Stromeyer.

;

BiÇiM ve MEKAN ! il 5

BAŞÜSTÜ DÜZLEMİ

i

1

i

i

1

1

Bir kamp yerinde gölgelend!rllmiş tıir ıJinlenme alanı tanımlamak amacıj'la kurulmuş liir pavilyon yapısının kullammım gösteren bir Çin resmi.


BAŞÜSTÜ DÜZLEMİ

çatı düzlemi gör$el olarak düzlemsel bir eleman

biçiminde ifade edl!ip, kendi yapı sisteminin örgüsü

tarafından belirgin!eştirı1ebilir.

Şikago Kültür Salonu (Proje), 1953, Mies van der Rohe.

Kı Evi, New Canı:1an, Connecticut, 1949, Philip Johnson.

Çatı düzlemi bir Dina biçiminin ana mekan-tanımlayıcı

elemanı olabilir ve l;ıöylece de kendi şekliyle örttüğü

Viçim!eri ve meknları görsel olarak düzenleyebilir.

le Corbusler Merkezi, Zürlh, 1963-67, le Corbusier.


BAŞÜSTÜ DÜZLEMi

İç mekfilnın başüstü düzlemi, üstteki döşeme veya çatı düzlemini destekleyen strüktürel sistemin biçimini görünür kı!.3bİlir. Brıa

karşın, ağır hava koşu!lanna karşı koymak ya da yük taşımak zorunda olmadığından, başüstü düzlemi kendisinin üstündeki döme

veya çatı düzleminden ayrılabilir ve mekanın içerisinde görsel olarak etkin bir eleman haline gelebilir.

T oıbım düzlemi durumunda olduğu gibi, baş üstü düz!em! bir oda içerisindeki mekn bölümlerini tanımlamak ve be1irginletırffiek

amacı i!e kullanılabilir. Bir meknın ölçeğini değiştirmek, onu boylu boyunca kate&en bir hareketin rotasını tanımlamak ya da doğal

ışığı içeri .almak amacı i.le a!çaltılabi!ir ya da yükseltilebilir.

Bir menın akustik nite!iklerh1in iyi!e?tirmek ya da ona doğrultusal bir nitelik veya yönlenim kazandırmak amacıyla tavan

düzleminin l:ıiçlmi, rengi, dokusu ve deseni i!e oynanabilir.


BASÜSTÜ DÜZLEMİ

, : - 1'ourette Cistercian Manasttn'ndakl Yan Kilisec1k!er,

ons yakınında, Fran%ı, 1956·59, Le Corbusier.

Ba?üstü düz!emi içindeki tepe aydmlatması ( skylight) glb!

tanımlaınmı "negatif' alanlar, kendi açıklıkları altındaki mekfü11

seçik hale getiren "pozitif' şeki11er olarak görülel;ıi!ir.

Bir Kilisenin içi, Paris Merkezi, Wo!fsburg, Almanya,

1960-62, Alvar Aarto.

BİÇiM ve MEKAN / l l 9

MEKAN TANIMLAYICI DİKEY ELEMANLAR

Bu bölümün bir önceki kısmında, dikey kenarlarından üstü kapalı olarak

bahsettiğimiz mek.3n alanlarını yatay düzlemler tanımlıyordu. ilerleyen

kısımda, bir mek&nsal atanm görsel sınırlarının oluşturulmasında, b'ıç'ım'ın

dikey eleman!arnmı oynadığı önemli rol tartışılmaktadır.

Genellikle görü7 alanımızda dikey biçimler yatay düzlemlerden daha etkindir

ve bu nedenle de ayrık bir mek.3nsal hacmi tanımlamada ve bu mek.3nın

içindekilere bir çevrelenme ve mahremiyet hissi verme konusunda daha iyi

birı::r araçtırlar. Dahası, bir mekanı diğerinden ayırma ve iç mekfü1 !!e dış

çevre araeırıda genel bir sınır oluşturma amacına da hizmet ederler.

'·

\

'

'\

'

\'

\'

' \ \ \ ' '

\' \ \' \ ' '.

\

Biçimin dikey elemanlan binanın döşeme ve çatı düzlemleri için destek

görevini de yapar. Binanın içiyle dış çevresi asındaki görsel ve meknsal

sü_rek!iliği denetlerler. Birıanırı iç mekanları boyunca ha.va, ıık, s vV. akımını

süzme konusunda da. yardımcı olurlar.


MEKAN TANIMLAYICI DiKEY ELEMANLAR

y pıgisel Elemanlar

. .

· 1 dikey elemanlar bır mek&n::;al hacmın dıkey kenar

i'ini tanımlayabilir.

a

'

Dikey Düzlem

bır düzlem, hemen önündeki mekanı be!irginletirir.

klindeki Düılem

11L1' ?eklinde biçimlenişi, buluştukları köşeden

arak bir diyagonal boyunca açılan bir mek.ılnsal a!an

; - . fi'!el düzlemler, kendi aralarında oluşturdukları

· açık uçlarına doğru kendi ekeeni aracılığıyla

iş bir mekansal hacmi tanımlar.

Şeklindeki Düzlemler /

'

Jemıet:iti"ff,.ŞCHi'lide··ı;ıÇi;:;ılişi, beraberce oluffeturduklan

enin açık ucuna doğru yönlenml!,? bir mekansal hacmi

GJ'

---'

'ı Düzlem: Koponım

düzlem, lçedönük bir mek&nı tanımlar ve bu kaparnmın

daki mekansal alanı belirginle?tirir.


DİKEY CİZGİSEL ELEMANLAR

Kolon, dikilitaş veya kule gibi dikey çizgisel bir eleman

taban düzleminde bir nokta oluşturur ve onu mek&n

içerisinde görünür kılar. Kolon, yalnız başına

durduğunda, bizi ona götüren rota dışında

yönsüzdür. Bu nokta üzeriden geçen çok sayıda

eksen oluşturulabilir.

'l

1

L._

ı----

'

... /.!''··-.

'

1 i

. ..._ L.... ___ c..J

1

i

t-·-·+·-·-

ı· . \ .

1 ..

·<

____ _L ____ : :::L

1

. /

T ammlanmış bir mek&nsal hacmin içerisine

yerleştirildiğinde, kolon, çevresindeki meUnı

belirginleştirir ve söz konusu meldm çevreleyen

duvarlarla etkileşime girer. Kolon bir duvara ilişml

halde durup, onun yüzeyine eklemlenebilir. Bir mekanın

köşelerini pekiştirip, duvar düzlemlerinin buluşma

noktası üzerindeki vurguyu hafifürtebillr. Kolon, mekfi!n

içerisinde serbestçe dururken, bulunduğu odada türlü

mekansa! bölgeleri tanımlayabilir.

1

i

-+--

i

;

.

Kolon bir mekan içinde ortalandığında, kendisini bu

alanın merkezi olarak ortaya koyar ve kendisiyle

çevredeki duvar düzlemler! arasında eit mekansa!

bölgeler tanımlar. Kenara çekilcllğinde ise, söz konusu

kolon; boyut, biçim ve konum itibarı !le birbirinden

ayrılan hiyerarik mekansal bölgeler tanımlayacaktır.


--

DİKEY ÇİZGİSEL ELEMANLAR

.;·Hıçt.ıir mek.3m;ıı1 hacim, köı?Bleri ve kenarları

;:tanımlanmadan oluşturulamaz. Çizgisel elemanlar,

\··çevreleri ile görsel ve mekansa! süreklilik kurması gereken

;: fnekflnları tanımlayarak bu amaca hizmet ederler.

Jo;.".,;- --------------------------------;:

ı , ... ,.....

;

''-... .. ,r---------------------------f

. i

' ' '

i ! !

------+----+---------..f-'1- -ı- '

- +-- -

l

•,'

:

1 ı

! j '

ı l l j

L-.. :.-_-:.: ::-- - - -_----- = ----- : :_a:_= J BiÇiM ve MEKAN ! 123

kolon bir düzlemi, başka bir deyişle, arasındaki görıı;el

oluşan saydam bir mek&nsal zan tanımlar. Üç

da daha fazla kolon, bir mek&nsal hacmin köşelerini

tammla.vııcak kilde \:ıir araya getirllebilir. Bu mekfüı

kendi tanımı için daha geniş bir mekfü1sal bağlam

erı<ktirmez. fakat bu baelamla serbest bir ekilde

----

--

.Mekansal hacmin kenarları, taban düzleminin

belirginleştirilmesi ve mekflmn üst limitlerinin ko!onlan

birleştiren k!rişlerle veya bir tepe düzlemiyle belirlenmesi

yoluna gidilerek görsel olarak pekiştirilebilir. Böyle bir

hacmin kenar tanımı, kolon elemanlarının çevre Voyunca

tekrarlanması i!e de güçlendirilebilir.

DiKEY ÇİZGİSEL ELEMANLAR

Piazza del Campo, Siena, İtalya.

Dikey çizgisel elemanlar Pir ekeeni 5on!andırmak, bir kentse! mek&rım

merkezini işaretlemek ya da herhangi bir keıwrırıda Pir kentsel mek&n

için bir odak noktası sağlamak amacıyla kullanılabilir.

51ıok!n-fei Köş;kü, Katsura İmparatorluk Sarayı, Kyoto,

Japonya, 17. yy.

Yukarıdaki örnekte, doğal biçimindeki bir ağaç d!kmesi,

tokobashira, Japon çay salonundaki tokonoma'nın bir

kenarım işaretleyen simgesel l::ıir elemandır.

5t. Peter Piazzası, Roma, 1655-67, Giovanni Bernini.


DiKEY ÇiZGiSEL ELEMANLAR

- .

'· ""'--,,,,

..

Tav Mahal, Mumtaz Maha!'ln Ka\::ırı, • va c, h Cihanırı ' eŞıı,

.

' A,,ra ' Hindıstan,

1630·5-

'

,

Bir bahçe veya pa rkta gölgeli bir yer tanımlaya n bir koruluk.

. , Clhangır 111 . K a bri Lahor yakınları.

'

Bu örneklerde çeitli \ııçım

. , \erdeki minareler, platfor mun köŞielerini

i<;aretlemek ve Moğol anıtmezar la ı için \iir mek.@nsal alan

·üçboyut!u "1 bır • çerçev e- o!uş.turma amacıyla kullam!mış.tır.

Mümtaz M.ha!'in Kabri, Agrtı.

Andreas Vo!wa h$en'm . . ıs 1 amı . Hindistan Mimarısı

. , ço "züm!emesinden.

!'t!mac.ı·uc.ı J • c.ı .ıaula Ka b rı, · '"ra

·

BiÇiM ve MEKAN • / 125


Jt

,/;T

_,.-"'''-.

il(.

'·illi

""r

1

1

1

'

1

1

T etra$tyle Atıium, Düğün Evi, Pompei, M.Ö, 2. yy.

Dört kolon büyük bir oda veya çevre içinde ayrık bir mek&nsal hacmin

köfelerirıi oluı?turabilir. Bir kanopiyi destekleyen Du kolonlar bir "aedicule",

kutsa! bir yer veya bir mek&rıın sembolik merkez görevi gören küçümen bir

pavilyorıu meydana getirir.

Geleneksel Roma evleri özellik itibarıyla çatı yapısı köşelerdeki dört. kolon

tarafından desteklenen ve hafifçe yükseltilerek gökyüzüne açılan bir atrium

mekfiını etrafında organize ediliyordu. Vitruvius bunu tetrastyle atrium

olarak adiatıdıntıoıkaJır.

l'alazzo Antonini, Udine, İtalya, 1556,

Andrea Palladio.

Rönesans döneminde, f'alladlo bu 0tetrastykı" temasım çok sayıda villa ve

palazzonun giri ve holünde kullandı. Bu dört kolon yalnızca tonozlu tavanı ve

üzeriııdeki dömeyi desteklemekle kalmıyor, aynı zamanda da odanın

boyutlarını Pallidio'nun kullandığı oranlara uyduruluyordu.

Deniz Çiltliği kondominyum birim!erincle, çukur döeme ve baüstü düzlemiyle

birlikte clört dikme, daha geni bir yer içerisinde özel bir mekan bölmesi

tanımlıyor.

\

1

,,

1

\,

1

i'

,.

ı·

i

1

1

•

o

Kondominyum Birim No. 5, Deniz Çlftllği, Kaliforniya, 1966, Ml TW.



Kemerli Yol ve Salle des Chevaliers,

Mont S. Michel, Fransa, 1203·28.

·!•:-·;.,.···.--.. . ..'t!

i= !

- t ı

ı.

ı·

.... -····"'·-····· 1'

e----

....

.....

Düzenli aralıklarla dizl!miş kolonlar veya benzer dikey elemanlar kolonadı meydana getirir. Mimari tasanm

dağarcığının bu başlıca elemanı bir mekansal hacmin kenarlarını tanımlarken, ayııı zamanda bu mekan ve

çevresi arasında görsel ve mekansa! sürekliliğe olanak verir. Bir kolon sırası duvarla birleşerek söz konusu

duvarı destekleyen, onun yüzeyini parçalara ayıra11 ve onun girintilerinin ölçeğini, ritmini ve oranlım!arını

yumuşatan bir eleman haline de gele\Jilir.

Geniş bir odadaki veya salondaki bir kolon gridi 5adece üstteki döşeme veya çatı düzlemini desteklemekle

kalmaz, aynı zamanda söz konusu mek&nsa! hacimde küçük duraklama noktalan olu?turur, mek&nsal

alanda moclü!er Völgeleri Velirler ve nihayet mekansa! boyutları anlaı!aVilir kılacak ölçülebilir bir ritim ve

ölçek olu?turur.


DİKEY ÇİZGİSEL ELEMANLAR

• • • •

• •

•

• •

1926'da le Corbwsier ''Yeni Mimarlığın Beş Ana Özelliği0 olduğuna

inandığı ilkeleri açıkladı. incelemeleri, büyük ölçüde, 19. yjın e;onunda

başlayan güçlendirilmiş beton inş<"ısmın gelişiminin bir sonucuydu.

Bu tür inşaat, özellikle de kat ve çatı dö?emelerini desteklemek

amacıyla betonun kul!andması, bina mek.3.nlarının tanımlanması ve

korunması için yeni olanaklar sunuyordu .

-.- . -< - . .

Beton döşemeler, kolon desteklerinin tlışına konsol çıkabfüyor ve

böylece binanın "serbeet cephe"lerinin, 11perde duvarlar ve

pencere!er"den oluşmu;;ı "geçirgen çeperler' haline gelmesini

mümkün kılıyordu. iç meanıarın şeması ve tanımlanışı, ağır taşıyıcı

duvarların örüntüleri ile belirlenip sınırlandırılmadığından, bina

içerisinde 11serbest planlama" olanaklı hale geliyordu. İç mekanlar

taşıyıcı olmayan bölmderle tanımlanabiliyor ve bunların şeması

rahatlıkla program gereksinimlerine cevap verebiliyordu.

Yfıi Mİmarİığm Beş; Özelliği için Eekizler, 1926, le Corbusier.

Karşı sayfada bir kolon·gridi kullanımının birbirlerine zıt iki örneği

gösterilmiştir:

1. Bir kolon qridi, iç mekanların serbestçe biçimlenip, dağılımın

yapıldığı sabit ve (dolaşım elemanları dışında) nötr bir

mensal alanı oluşturur.

2. Kolon gridi veya dikmeler iç mek&n şemasıyla kolayca uyuşur;

strükür ve mekan arasında yakın bir uyum vardır.

Oom-lno Ev Projesi, 1914, Le Corbusier.


:1

1

1. Değirmenciler 6!rli{ji 61nası,

Ahmedabad, Hindistan, 1954, Le Corbu5ier.

'

DiKEY ÇiZGİSEL ELEMANLAR

'

'

·····•···--· .. + ....·········---·-···· ·+· .;....

i

l·- ·t··

i

s··

i : 1

...

·· ·

.ı- - ···t·····--···+·······1·1 1·-

i :

l !

Ko!onrldi örüntüsü

1. kat planı

1

2. kat planı

5; kat planı

2. Gelenekeel Japon Konutu

ModülerGrid

Dikme örüntüsü

Kat planı


TEKiL DiKEY DÜZLEM

Mek!ında yalnız başına duran teki! bir dikey

düzlem, serbest duran bir kolondan farklı olarak

benzersiz görsel nlte!iklere sahiptir. Yuvarlak bir

kolonun kendi dikey ekseni dışında öncelikli l;ıir

doğrultusu yoktur. Kare bir kolon iki eşit yöne ve

dolayısıyla iki özdeş eksene sahiptir. Dikdörtgen

bir kolon da iki eksene ı:;ah!ptir, ama bu ikisi

etki!ıri bakımından farklılaşır. Söz konusu

dikdi5rtgen kolon b!r duvar haline gedikçe, !Jlr

mek!ınsal hacmi kesip ikiye bölen eonsuz genişlikte

veya uzunluktaki bir düzlemin yalnızca \1lr parçası

olarak görünebilir.

Dikey bir düzlem türlü cephe niteliklerine sahiptir.

Bu düzlemin iki yüzeyi ya da cephesi, iki ayn

mek&ifü%ı! hacmin sınırlarını oluşturup, bu

mek!ınlara bakar.

·000000

Bir düzlemin iki yüzü eşit olabilir ve benzer

mek.9nlara bakabilir ya da farklı mek&nsal

koşullara cevap vermek ya da bunları

belirginleştirmek amacıyla biçim, renk veya doku

itibarı ile aynştın!abilir. Bu nedenle, bir düzlem!rı

iki örı yOzü ya da bir ön ve bir arka yüzü olabilir.

Bir düzlemin baktı bir mek.3n alanı, tam olarak

tanımlanmamıştır. B!r düz!em_söz konw;;u mek.3nın

kenarlarından sadece birini oluşturabilir. Böyle bir

düzlemin bir mek.3nsal hacmi tanımlaması için

diğer biçimsel elemanlarla etkileşime girmesi

gerekir.


TEKiL DİKEY DÜZLEM

Dikey Mr düzlemin yüksekliği, bizim boyumuz ve görü9'

ı?tVİYemiz Ue llliikili olarak, 6ÖZ konueu düzlemin görsel

anıamda mekan tanımlama yeterliğini etkileyen kritik

lıir etkendir. iki ayak yükeekliğindeki bir düzlem, Pir

alanın kenannı tanımlayabilir, ancak o alan için b!r

çevrelenme hissini ya çok az verir ya da hig vermez.

Kalça yiikoekllğine getirildiğinde, '' düzlem bir

yandan çevredeki mekfüılarla görsel bir sürekliliğe izin

verirken, bir yandan da Pir çevrelenme hissi vermeye

Jıa!ar. Yükseklik bakımından göz seviyemize

ulatığında, bu düzlem bir mek.@;nı diğer bir mekndan

ayırmay.!1 lıa;;lar. Bizim boyumuzu aftımda ise, iki

alan arasındaki görsel ve mensal sürekliliği

ke5lntiye uğratıp, güçlü bir çevrelenme hisei verir.

-------·-----·------------------------------------------1---------- ------·----·----·--···-

.. .:

··,

Bir düzlem yüzeyinin rengi, dokusu ve deseni, onun

göroel ağırlığını, oranlarını ve boyutlarını algılayı?ımızı

etkileyecektir.

Bir düzlem tanımlanmı? bir mek.9nsal hacim ile ilikiye

sokulduğunda, söz konusu mekarıın birincil yüzü

o!arak belirgin hale gelip, ona özel bir yönlenim

verebilir. Böyle bir düzlem, mekanın ön cephesi olarak

bu men için b!r giriş clüzlemi tanımlayabilir. Mek&nın

içinde ser!Jestçe duran blr eleman olarak bu mekanı

iki ayrı fakat birbirleriyle ilişkili alana bölebilir ya da

sözü edilen mek&nın odağı veya görse! bir öze!!lği

olarak i görebilir.

BiÇiM ve MEKAN / l 31

TEKiL DiKEY DÜZLEM

Septimlus Severus Takı, Roma, M.S. 203.

5. Ago5tiııo, Roma, 1479-83 Glacomo da Pietrasa11ta.

Tekil bir dikey düzlem bir binaımı hemen önündeki kentsel

mek&ııa bakan ana cephesini tanımlayabı1ir ya da altından

geçilebilecek kent kapısı olu9turabilir vehayut geniii bir hacim

içinde belirli mek&lnsal !iölgeleri belirginlei>tirebilir.

Kı Evi, New Ca11aan, Connecticut, 1949,

fhilip Johnson.


TEKiL DiKEY DÜZLEM

:ı ı

Alman Pavyonu (Barse!ona Pavyonu), 1929 Uluelarara5ı Sergi5i,

Bar5elona, Mie5 van der Rohe.

Dikey düzlemlerin kompozisyonu mimari hacmin kesintiviz

alanını bölt:rek, b!rbirleri ile iç içe geçmiş mekanların oluşturduğu

bir açık plan yaratmaktadır.

/

/

/'-.

<"o

0Bııhçe Duvarı Şeklinde Düzenlenmiş Bina"

Öğrenci Daireleri, 5e!wyn Koleji, Cambriı:lge, İngiltere, 1959, Jame5 Stirline ve, Jame5 Gowan.


L· SEKLiNDEKİ DÜZLEMLER

Dikey düzlemlerin L-şeklind.e biçimleniş!, biçimlerin

buluştuğu köşeden başlayarak bir diyagonal

bcttUnca açılan bir men alam tanımlar. Bu alan

iyi bir şekilde tanımlanmış ve sözü edilen

biçimlenmenin köşesi ile çevrelenmiş olmakla

birlikte, köşeden açılıp dışarı doğru hareket ettikçe

hızla dağılıp yok olur. Bu alan iç köşede içedönük

iken, dış kenarlar Poyunca dışadönük oluverir.

Söz konusu alanın iki kenarı genel \.ıiçimlenmenin iki

düzlemi tarafından tanımlanırken, diğer kenarlar

gerek ilave dikey elemanlar, gerek taban düzleminin

dönüştürülmesi, gerekse bir !Jaşüstü düzlemi Ue

belirgin hale getirilmedikçe muğlak kalacaktır.

i

\

L-şeklindeki bir b!çlmlenmenin köşesinde tıoş!uk

oluşturulursa, alatııtı tatıımı zayıflar. Bu iki düzlem

b!rMrlerinderı yalıtılmış olur ve birisi diğeritıitı

yanmdan kayıp geçiyormuş gibi görünerek diğerini

görsel anl<:imı:la baskılar.

Düzlemlerden her ikisi de köşeye kadar uzanmazsa,

söz konusu alan doğası itibarı ile daha dinamik

olur ve kendisini genel biçimlenmenin diyagonali

boyunca düzenler. ·


l· ŞEKLiNDEKi DÜZLEMLER

,o,' •

.. ·: : .::f;(r bina L-k!!nde bir biçimlenmeye sahip olup,

'··" aağıdaki yorumlara tabi o!abi!lr. L1nin-ko!larından bir!

> . /:ḳöeyı eınır!arı içine dahil eden çizgisel b!r biçim iken,

· diler kol oireklenU olarak görüleollir. Ya da kö9e, iki

. . Çızgle;e! biçimi biritirine lnığlayan bağımsız b!r eleman

<·. Olarak belirgin hale getirileb!llr.

Bir bina: kend.i arazisi içinde \:ıir köe oluşturmak,

iç mekanlarının ilişki kurduğu açık hava mek.@nını

çevrelemek ya da açık havı:l mekanının bir kısmını

çevredeki arzu edihıwyon l:oıuıınra karşı korumak

· '1macıyla L·veklinde biçimlendirile\ll!ir.

Düzlemlerin l·şeklinde biç!m!enişi durağandır ve kendi

konumunu destekler; bu yüzden meldn içinde tek

Vaşına durabilir. Uçlan açık o!ı::luğundan, bunlar esnek

mekan-tamm!ayıcı elemanlardır. Zengin mekan türleri

tanımlamak üzere \:ıirbirleriyle ya da ba!?ka elemanlarla

türlü kom\:ılnasyonlar içinde kullanılabilirler.

il. il. LJD

['


L·ŞEKLINDEKi DÜZLEMLER

Evlerini ve tarlalarını kışın rüzgarından ve kar fırtınalarından korumak için Japon çiftçilerinin kalın ve yüksek bir L·şekjinde

bir araya getirllmiş meşe ağaçlarım kullandıkları bu ömekte L·şeklindeki biçimlenmenin koruyucu özelliği uygun bir biçimde

kullanılmıştır.


L·ŞEKLiNDEKi DÜZLEMLER

'T emel Konut Birimi

Kingo Konut Arazisi, Elsinore yakınlan,

Danimarka, 1958-63, Jorn Utzon.

Vaziyet Planı

Bu konut mimarisi örneklerindeki oıtak tema, bir açık hava yaşam mek&nının

etrafındaki odaların L -eklinde blçimlenig;idir. Tipik olarak, bir kanat toplu

yaşama mek.3n!arı grubunu içine alırken, diğer kanat öze! ve bireyse!

mekflrıları içerir. Kullanım ve serviı:ı mekJnları gımellik!e köe kqnmundadır ya

da kanatlardan birinin arkası boyunca sıralanır .

Böyle bir şemanın avantajı binamn biçimi tarafından korunan ve iç alanların

doğrudan ilişkilendiği özel bir açık h.:ıva mekJnı 6ağlamaı:ııdır. Kingo

Konutlarında her biri kendi özel mekanına ı:ıahip bu türden birimlerle oldukça

yüksek derecede bir yoğunluk elde edilmiştir.

•

,-, ;

.+:ı 1

lf, ! !

;; iı

iı ; i

il ı;

r

Konya'dan Geleneksel Bir Ev, Türkiye.

Rosenbaum Ev!, florence, Alabama, 1939, Frank Lloyd Wright.


L· SEKLİNDEKi DÜZLEMLER

Bir önceki sayfadaki konut örneklerine benzer 9d:ilde, Vu binalar da L "'Şeklindeki

biçimleri ile koruyucu ya da çevreleyici elemanlar olarak ku!!ı:ınılırlar.

Cambridge'teki Tarih Fakültesi Blnası'nda, çatıdan aydınlatılan geni?

kütüphaneyi ·ki bu binanırı en önemli mek&nıdır· işlevsel ve ı;lmgesel olarak

çevrelemek amacıyla yedi katlı L ·şeklinde bir blok kullanılmıştır.

He!sinki'dek! mimarlık stüdyoeu tarafından çevrelenmiş açık hava mekfilnı,

konferanslar ve sosyal etkinHk!er için bir amfi-tiyatro olarak kullanılmaktadır.

Bu alan, kendisini çevreleyen bina tarafından \iel!rlenen ediım bir mekn

deqildir. Daha çok, pozitif bir biçimi ileri sürüp, kendi tanımlanmıv alanının

Viçlmini çevresine empoze eder.

Mimarlık Stüayo•u, Hel•lnkl, 1955-56, Alvar Aalto.

Tarih Fakültesi 6inası, Cambrldge Ü nivers!teei, İngiltere, 1964-67,

James Stirling.


l· ŞEKLiNDEKI DÜZLEMLER

6erlln Binası Sergi Evi, 1931 Mieı:ı van ı:ler Rohe.

l

'

J.::·.·--.:::::::.. ................. j

Suntop Konutlan, Dört Ailelik Konut Birimi, Ardmore,

Penei!vanya, 1939, Frank Uyod Wright

; ını

lJ

f----- -- -------- --[

ı 1

c ---'"'

!

: l

1-- --------- - -------·

Diyagram, 5t. Mark Ku!esl, New York,

1929, Frank Llyod Wright.

----------- - ' --ı

1

1

i

1

Dörtlü konut organizao;yonunurı birimlerini ayıran ve bina içerisinde olduğu

gibi bir oda içerisindeki alanları tanımlayan L-biçimindeki duvar örneklerL


PARALEL DiKEY DÜZLEMLER

T

---> <--

__, t--

--> <-

-4 <--

i

""'

Bir paralel dikey düzlem ikil!si kendi aralarında b!r

mekilnsa! alan tanımlar. Söz konusu düzlemlerin dikey

kenarlan tarafından oluşturulan alanın açık uçları, mekana

güçlü bir doğrultusal nitelik kazandırır. Bu mekanın ana

yönlenimi, düzlemlerin simetrik ekeeni doğrultusundadır.

Paralel düzlemler bir köşe oluşturmak için birleşip sözü

edilen alanın bir parçasını çevrelemediğinden, mekan

doğası itibarı ile dışadönüktür.

Genel biçim!erımen!n açık uçlan doğrultusundaki mekansa!

alanın tanımı, taban düz!eminin dönüştürülmesi ya da

kompozisyona çeşitli tavım eleman!annın eklenme5i sureti

l!e görsel olarak güç!endirilebllir.

·':j

i

Mekansal alan, taban düz!em!rıin genel biçimlenmenin açık

uç!annın ötesine uzatılması yoluyla görsel olarak

geniş!eti!ebi!ir. Buna karşılık genişletilen alan genişliği ve

yüksekliği bu a!anınkine eşit olan dikey bir düzlem ile

sonlarıdırılabilir.

Şeklinde, renginde ya da dokusunda bir değişiklik yapılarak

paralel düzlemlerden bir tanesi diğerlerinden

ayrıştırıldığında, tanımlanmış alan içinde mekanın akışına

dik ikincil bir eksen ortaya çıkar. Düzlemlerden birinin ya da

her ikisinin üzerindeki açıklıklar, tanımladıkları alanda ikirıcil

eksenler meydana getirip, mekanın doğrultusal niteliğini

alt parçalara bölerler.


PARALEL DİKEY DÜZLEMLER

i'.f :. .

· ı;.inımlayan paralel düzlemler olarak görü!elıilir:

<:,';. Mimarlıkta çeşitli elemanlar i:ıir mekn alımını

bir itina içindeki bir çift paralel iç duvar

);ıir!ıirlne bakan iki l:ıinanın dış duvar1an ile

oluşturulmuş bir cadde meLlm

kolonatlı \llr kafes (arlıor) veya pergola

· , ağaç sıraları veya çitlerle sınırlanmış bir yUrüme yolu

veya sokak

kır alanı içinde doğal bir topografik biçim

Paralel dikey düzlemlerin imgesi sıklıkla ta!?ıyıcı·duvarm

5trüktüre! sistem ile illŞikilendirilir; l:ıu sistemde ı::löşeme

veya çatı strüktürü iki ya da daha fazla paraltıl taŞiıyıcı

ı:luvar üzerinde uzanır.

Paralel duvar düzlemleri dizisi, geni;; bir çeşitlilik

gösteren biçimlenmeler şeklinde dönüştürüleiıfür.

Bunlarıtı meknsal alanları, olu11turdukları

lıiçimlenme1erin açık uçlan ya da düzlemlerin kendi

içlerindeki açıklıklar aracılığıyla l:ıir\lirleriyle iHkllenebilir.

•

•

• • •

•

•

•

1

• • •

1

1 1 1 1 1 1

l

l

1

•

•

1

1 _J _

1

I

l_

J

_\__/ _

1 l ı

1 1 I 1

1

- · - · - · - · - · - · -

•

••

• •• • • • • • • • •• • •• • •

BiÇiM ve MEKAN ! l 4 l


Bazilikan ki!isı::nin nefi, Classe'de 6. ApoUinare, Ravemıa, İtalya, 534-39,

Champ de Mars, Paris.

Paralel düzlemler tarafından tanımlanan mtıkfiinın akışı ve doğrultw;al

niteliği, kasabaların ve şehirlerin dolaşım mekfüılarında, caddelerinık:

ve bulvarlarında kendini gösterir. Bu çizgisd mekanlar kendilerine

bakan blnal.ıırm cepheleri tarafından tanımlandığı gibi, pasajlar ya da

ağaç sıralan gibi daha geçirgen düzlemler ile de tanımlanabilir.

Ga!leria Yittoria Emanuelle, Milan, İtalya, 1865-77, G. Mengoni.



Ola Weotôuı;lde Ev, New Yor

,i969· 71, Richard Meler.

t•••••••nf

! l

.L.... .... L.

Bir bina içerisindeki hareket yollan, holleri, galerileri ve koridorları aa paralel düzlemler tarafından tanımlanan

doğal mek&n akışını yansıtır.

Dolaşım mek&nını tanımlayan paralel düzlemler, dolaşım yolu boyunca yer alan mek&rıların mahremiyetini

!?Ciğlamak amacıyla aralıksız ve !Şık geçirmez olabilir. Bu düzlemler bir sıra kolon tarafm.::lan da tarif edilebilir,

Döylece ya bir ya da her iki tarafı açık dolaşım yo!u içinden geçtiği mek&nlann Vir parçası ha!ine gelecektir.



1 1

Sarabhal Kotıutu, Ahmedabad, Hindistan, 1955, Le Corl:.ıusier.

T af?ıyıcı duvarlı strüktürel sistemin paraleluvarları, binanın biçimi ve

organizasyonu arkasıtıdak! etkin güç olabilir. Bu duvarların tekrarlanan düzeni,

genii1 mek&nlann boyutla ilgili gereksinimlerine yer vermek için bu düzlemlerin

uzurluk!anrıı deği?tlrmek ve bunlara boşluklar eklemek sureti ile deği!?ikliğe

uğratılabilir. Bu boşluklar ı:lolaşım yollarını da tanımlayıp, duvar düzlemlerine

dik görsel ilişkiler oluşturabilir.

Paralel duvar düzlemleri ile tanımlanan mek&nsa! yarıklar, söz konusu

düzlemlerin ara mesafelerinin ve biçimlenmelerinln fark!ılaştırılma6! yoluyla da

değişikliğe uğratılabilir.

Arnhelm Pavyonu, Hollanda, 1966, Alda van Eyck.

144 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAH ve DÜZEM


Eğlk·Çatı Strüktürü

Genel Biçim

....

o

Şıemanın çeşltli arazi koşuluna uyarlanabileceğini gösteren kısımlar

.......

Paralel taşıyıcı duvarlar gene!!ikle çok-aileli

ḳonutların gelitirilmesinde kullanılır. Bu elemanlar

·'..·-·yalnızca her konut biriminin c:lö?emesi ve çatısı için

_ana desteği sağlamakla kalmaz, aynı zamanda

akustik ve yangın kontrolü için her birimi diğerinden

ayırma görevi de yapar. Para!e! ta?ıyıcı duvarların

düzeni, özellikle her birime çift yönlenim verilen biti?ik

nizam konutların ve toplu konutlarının ?ema!an için

uygundur.

1

Giriş

•...

Katı

'----"'="

--

Alt Kat

•;'•

Siedlung Halen, Bern yakınında, 1961, Atölye 5.


U·ŞEKLİNDEKI DÜZLEMLER

w

,

'

t '

j,

Dikey clüzlem!erin U-şeklinde biçim!enmeei, içe

doğru bir odak ve aynı zamanda da dışa doğru

yönlenimi olan bir mekan5al alanı tammlar. Genel

biçimlenmenin en arkasındaki alan kapalı ve iyi

tanımlanmıştır. Biçimlenmenin açık ucuna doğru,

eöz konusu alan doğası itiban ile dışadönük hale

gelir.

Açık uç, diğer üç düzleme göre tek olmasının

sağladığı özellik nedeniyle bu genel biçimlenmenin

birincil yüzüdür. Bu açık uç, tanımlanmış alanın

bitişik mekfüılarla görse! ve mekfüısal sürek!i!iği

sağlamasına olanak verir. Taban düzleminin genel

biçimlenmenin açık ucunun öteeine doğru

uzatılması yoluyla mekansal alanın bitişik alana

doğru uzanışı görsel olarak pekiştirilt:bı!ir.

Eğer açıklığın bulunduğu dl1zlem, kolonlar veya

bag;üstü clüzlem!eri ile daha iyi tarıım!arıırsa, asıl

alanırı tanımı güçlenir ve bitişik mek&nlar ile

kurulmug; oları süreklilik kesintiye uğrar.

Eğer düzlemierin biçimlenmesi dikdörtgen şeklinde

ise, açık uç dar ya da geniş tarafı boyunca olabilir.

Her iki durumda &a açık uç mek&nsal alanın birincil

yüzü olarak kalır ve bu açık ucun karşısındaki

düzlem genel biçimlenmenin üç düzlemi arasında

temel eleman olur.


U·ŞEKLİNDEKI DÜZLEMLER

Söz konueu biçimlenmenin köşelerine açıklıklar konduğunda,

tanım!anmı alan içinde ikincil bölgeler üretflmiş olur ve alan

doğası itibarı ile çok yönlü ve dinamik hale gelir,

Eğer bu alana gene! biçimlenmenin açık ucundan girilirse, arkadaki

ı;lüzlem ya da önüne yerleştirilen bir biçim, mek&nı görüşümüz için

blr son oluşturacaktır. Eğer bu diğer düzlemlerden ·birisi içindeki

bir açıklıktan girilirse, açık ucun ötef>inde uzanan manzara

ı:likkatim!zi çeker ve biçimlenmenin ardışık sıra!anışmı sonlarıı::lırır,

_ _ _ gtt_Q

fiv

G"r ı-: .

Uzun, dar bir alanın ucu açık ise, söz konu:;u mek&n devinimi

teşvik eder ve ilerlemeye ya da olayların ard arda sıralanmasına

olanak sağlar, Bu alan kare yB< da hemen hemen bir kare ise,

mek.@.n durağan hale gelir ve içinden geçilecek bir mek.3.ndan çok

içinde bulunulacak Vir mek.3n karakteri kazanır. Uzun ve dar bir

alanın uzun kenarı açık ise, mek.3.n be!ir!i sayıda Völgeler

oluı,;turmak üzere alt-parçalara ayrılmaya meyilli hale gelir,

'

'

--r

1

'

1

'

'

'

'

'

'

'

-v

®

D [ ıı

il.llı @!)

il

Bina \.?içimleri ve organizasyonu bir açık hava mek.3nını çevreleyip

tanımlamak amacı ile U-şeklinde düzenlenebilir. Bunların

biçimlenme!erinin çi7.gisel biçimleri içerdiği anlaşılabilir. Bu

biçimlenmenin köşeler!, bağımsız elemanlar olarak be!irg\ııleşebilir

ya da çizgisel biçimlerden olu?an bir gövdeye bağlanabilir.

DD


U·ŞEKLİNDEKİ DÜZLEMLER

Piazza de! Campidog!lo, Roma, 1544, Michelangelo.

Alt Kat Planı

<:: .

. ır

ij

F!orey Binası, Queen Üniversitesi, Oxford, 1966"71, James Stirling.

Athena'nın Kutsal Meydam, Bergama, Anadolu, M.Ö. 4. yy.

Bina biçimlerinin U-şeklinde biçimlenişi, kentse! bir meknın tanım!anması

ve eksenseı bir devam!ılığm sonlandırılması görevini görebilir. Tanımladıkları

alan içindeki önemli ya da belirgin bir eleman üzerinde de odaklanabilirler.

Eğer tanımlı alanın açık ucu boyunca bir eleman yerleştirilirse, bu eleman

söz konusu alana bir odak noktası ve daha büyük bir kapalılık hist?i verir.



- ------ - - -

u-eklindeki bir bina biçimi bir kılıf görevi de görüp, kendi alatıı içindeki

bir Piçim ve mekan kümesini örgütleyebfür.

)

U·1eklindeki organizasyon, binaya yaklai!ım için \lir ön avlu

tarıımlayabileceBi gibi, binanın kendi hacmi içinde geri çekilmi1 bir girii

de tanımlayabilir.

Meledo'da irissino Villası, Mimarlık Üzerine Dört Kitaptan, Andrea F'al!adio.

Ön Cephe

Dominik!i Rahibeler İçin Merkez, proje,

Media, Pensilvanya, 1965-68, Louis Kahn.

Çevredeki hücreler, ortadaki toplumsal

aktiviteler grubu için bir yerleşim alam

oluşturuyor.

R1

8 L..---

,,__ _ ___.

L_{ii

Plan

iI_f if J

rr:rrrrcr t

.._..__,., __ ..;


U·SEKLİNDEKİ DÜZLEMLER

•. _!_

• • • •

Nem es la T apmağı,

Rhamnus

"6" Tapınağı,

Se!inus

• •i

Erken Megaron Konutu

Erken dönem Anadolu veya

Ege evinin ana odaeı ya da

holü

Yunan Tapınaklarının Planları

'lfü;eue.'ta T apırıak,

Atina

İ ç mek&ın!arın U·şeklindeki kapanımı açık uca doğru özgül bir yönlenime sahiptir.

Bu tür meknlar, içedönük bir organizasyon oluşturmak üzere merkezi bir

mekan etrafında toplanabilirler.

Otaniemi'de Alvar Aa!to tarafından yapılan bu Ö ğrenci Yurdu, Çıft: şeritli

şemaya sahip yurtlar, apartmanlar ve otellerde teme! mekan liirimini

tanımlayan U·şeklindeki çevrelemenin kullanımını göstermektedr. Bu blrimler

dışadönüktürler. Koridora arkalarını dönüp. dışarı doğru yön!e irler.

Borromini Tarafından Çizilmi Oval Bir Kilise Esklzl, San Carlo Aİ!e Fontane'nin

düzeninin yaratı!ıı.

Hurva Sinagogu (proje), Kudüs, 1968, Louis Kahn,

150 / MIMARLIK: BiÇiM, MfKAN ve DÜZEN


Duvarda 13ir Niş

Me\jnın U·şeklinde çevrelenişi, ölçek bakımından

duvardaki Vir nişten, b!r otel ya da yurt odasına ve

oradan da bütün bir bina kompleksini örgütleyen

arkadlar!a çevrekmmiş bir açık hava mek&nına kadar

farklılaşabilir.

Virjinya Üniversitesi, Charlottesville, Virjinya, 1817·26, lhomton ve Latro\;ıe ile

Thomas Jefferson.

Otaniemi'ı:lek1 Öğrenciler İçin Otel,

Finlandiya, 1962·66, Alvar Aalto.

Bl\IM ve MEKAN / 151

DÖRT DÜZLEM: KAPANIM

Bir mek&nsa! alanı tamamen çevreleyen dört dikey

düzltım, muhtemelen mimarlıktaki erı tipik, en güçlü

mekansa! tanımlama biçimidir. Ortadaki a!an tamamen

çevrelendiğinden, mekfüı içedönüktür. Mekan içinde görsel

baskınlık elde etmek veya söz konu5u mek&ııın birine!!

yüzü haline gelmek için, ortadaki alanı çevreleyen

düzlemlerden bir tanesi diğerlerinden boyut, biçim, yüzey

biçimlenişi ya da üzerindeki açıklıkların özellikleri ile

farklılaştırılabi!Jr.

Mimarlıkta iyi tamm!anmış, çevrekmmiş mekansal

alanlara, büyük bir kent meydanından, bir binanın

avlusuna, oradan da bir bina organizasyonu içindeki bir

odaya kadar çeşitli seviyelerde rastlanabilir. Bu ve

ilerleyen sayfalardaki örnekler, çevre!enmi1 mekansal

alanların 1ehir ve konut ölçeğindeki türlü konumlarda

kullanımlarını göstermektedir.

Çevrelenmi1 bir alan içinde bir obje olarak duran kutsal

veya önemli binalara ait görse! ve mekarısal bir alan

tanımlamak için dört düzlem tarihte sıklıkla ku!!Eınılmı1tır.

Bu ku?atıcı düzlemler duruma göre surlar, duvarlar veya

ortadaki alanı izole ederek çevredeki elemanları iç bölgenin

dıında ·cutan çitler olabilir.

f"- ...... ·····-·····-······--·-· ..

!

Çevrelenmiş Kutsal Bir Alan, ise Kabri, Mie frefecture, Japonya,

M.S. 690'dan beri her 20 yılda bir restore edilmektedir,

l 52 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN


. ' ị-' Ke ntt5el bağlamda tanımlı bir mekne;a! alan kendi çeperleri

.:-:boyUnca Pir dizi binayı organize edebilir. Ortadaki a!anı kuatan

· elemanlar, kenarlardaki binaların ortadaki alana dahil olup, bu

tanımlı mekilnı canlandırmaları için arkadlar veya galerOer

ıçerebi!ir!er.

İbrahim Rauza, Sultan 11. ibrahim'in Mezarı, Bijapur, Hindistan, 1615.

BiÇiM ve MEKAN ! l 53


Ev, Chaldees'de Ur, M.Ö. 2000.

Ev No. 33, Priene, M.Ö. 3. yy.

_J

___________

Bu ik! sayfadaki örnekler çevrelenmig; mekfüısal hacimlerin düzenleyici

elemanlar olarak kullanım!annı göstermektedir. Bu düzenleyici mekfilnlar genel

o!arak merkezi olw;ları, tanımlanı!arının açıklığı, biçimlerinin düzenliliği ve

baskın ölçüleri ile ayırt edilebilirler. Bu elemanlar burada evlerin atrium

mekanlarında, bir İtalyan palazzo'sunun arkadlı avlusunda, bir Yunan

mezarlığının çevrelenmi:;ı alanında, Finlandiya'daki bir toplantı salonunwı

avlusunda ve bir manastırın kemerli yolunda gösterilmektedir.

:- ' ,.

-. ' •

'7- - , -;,:-c.c-:ı==:'i

\p:f{'.\i

- -, , -c.-- "'°

,

·-:.··::.<::

.. ·. '

;.,::.

-.'·.'

·. ' ,·'

" -:-!

. . . '

.

, :

·; (

154 / MIMARllK: BiÇiM, ; MEKAN ve DÜZEN

·.· ·. '. -.: ;

. ' ' "

-:)gi{;Sz,U/fi

'.·

Çin Pat!o Evi

.. ...

* ..

··i

] I L 1-

-... 9- - +-

r " .. . •

"'1 1-

...., • .. •

.. ..

8

..

•

..

.. ..

•

L .. "' " .. ..

111r·rt

Palazzo Farnese, Roma, 1515, Genç Antonio da Sanga!!o,


Apollo Dehinios Mezarlığının Çevrelenmi!? Alanı, Ml!etus, M.Ö. 2. Y':J.

Kent Toplantı Balonu, sayniiWa!o,

Finlandiya, 1950-52, Alvar Aa!to. Fontenay Manastırı, Burgundy, Fransa, 1139.

Blç!M ve MEKAN / 155

TiPOLOJi ÖZETi: MEKAN·TANIMLAYICI ELEMANLAR

·, ..··"

· .

. .. {..-···········

.

.

...

.··

n

... )J

156 ! MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN v. DÜZEN

'<:..·.

,•'

"· ... ....

ı

. . . . .

. .

.

.

/

,.··'

.

.-···

BİÇiM ve MEKAN / 157

MEKAN TANIMLAYICI ELEMANLARIN ÜZERİNDEKİ AÇIKLIKLAR

Bir mekfüısal alanı çevreleyen düzlemler üzerindeki açık!ık!ar olmadan bitişik

mekfiln!ar arasında görsel ya da mekansal bir sürek!!l!k mümkün değildir.

Kapılar; bir odaya giri olanağı sunarak, bu odanın içindeki dolaşım ve

kullanım düzenini belirlerler. Pencereler; iç mekfüıa ışığın geçmesini ve odanın

aydmlanmasmı sağlarlar, odanın içine dışarıdan manzaralar sunarlar, oda ile

bitişik mekanlar aras111da görsel ilişki kurarlar ve nihayet mekanın doğal

yollarla havalandırılmasını sağlarlar.

Bu açıklıklar Vir yarıdan !.ıitişik mek§ln!arla sürekliliği sağlarken, diğer yandan

boyutlarına, sayılarına ve konumlarına bağlı olarak söz konusu iç mekanın

kapalılık derecesini azaltmaya \7aşlaya\?ilirler. Bu açıklıklar söz kotısu iç

mekanın yönlenimini ve akışını, ışık kaiitesini ve nihayet kullanım ve dolaşım

düzenini de etkiler,

1

,,

1

,,

li

·ı

Bu bölümün ilerleyen kısımlan çevrelenmiş mek&nı bir oda ölçeğinde

inceleyecektir; bu ölçekte odayı çevreleyen duvarlar üzerindeki açıklıkların

özellikleri iç mek.311 nite!ikleritıin belirlenmesinde önemli faktörlerdir.

'ii

1

'

158 / MIMARLIK: S!ÇIM, MEKAN ve DÜZEN

MEKAN TANIMLAYICI ELEMANLARIN ÜZERİNDEKi AÇIKLIKLAR

1 1 111

Merkezi Çepere Kaymı'

1Grup Halinde

Gömülü Tepe AydınlatmElsı

,Düzlem!erln İçinde Bir açıklık tamamen bir duvarın ya da tavanın içerisinde yer alıp, her tarafından düzlemin yüzeyi i!e çevre!enebilir.

Bfr kenara dayalı ,İki kenara dayab "K<x;e Dönen Grup Halinde Tepe Aydınlatması

Kö1elerde

Bir açıklık duvar ya da baüstü düzleminin bir kenarı boyunca ya da b!r köşesinde yer alabilir. Her iki durumda da açıklık mekanın bir

köşesinde olacaktır.

Dikey ;Yatay :314 Açıklık Pencere Duvar Tepe Aydınlatması

Düzlemlerin Arasında Bir açıklık görsel olarak dikeyde taban ile başüstü düzlemleri arasında veya yatayda iki duvar arasıntla uzanaMllr. Duvar düzlemini

tamamen kaplayacak boyutta büyüyebilir.


DÜZLEMLER ÜZERİNDEKİ AÇIKLIKLAR

• 1

1

Tümüyle bir duvar ya da başüstü ı:lüz!emi üzerinde

yer alan bir açıklık, kendisine zıt bir alan ya da fon

üzerinde parlak bir şekil olarak görülecektir. Eğer bu

açıklık düzlemin merkezinde yer alıyorsa, durağan

görünür ve çevresindeki yüzeyi düzenler. Bu açıklığı

merkezin dışına taşımak, söz konusu açıklık ile

yakınlaştığı kenar arasında bir dereceye .kadar

görsel bir gerilim yaratır.

o

Açıklığın şekli, eğer yerleştirildiği düzlemin biçimi ile

benzer ise, fazladan kompozisyone1 bir desen

oluşturacaktır. Bir açıklığın bir şekil olarak

bağımsızlığını vurgulamak amacıyla, s(lz konusu

açıklığın şekli ve yönlenlmi ile çevre duvarlar

arasında zıtlık oluşturulabilir. Aynca bir açıklığın

tek başına duruqu kalın bir çerçeve ile de

pekiştirilebilir.

DO

DO

Birden çok sayıdaki açıklık, bir düzlem içerisinde

bütünleşmiş bir kompozisyon oluşturmak için

kümelenebi!ir; veya söz konusu açıklıklar, düzlemin

yüzeyi boyunca görsel bir hareketlilik meydana

getirmek amacı ile kaydırılabilir ya da yüzeyin

tümüne serpiqtirilebl!ir.

D

Bir düzlem içindeki bir açıklığın boyutu artırıldıkça,

bu açıklık belirli bir noktadan sonra çevrelenmiş alan

içindeki bir şekil olmaktan çıkıp, kendi ba!?ına pozitif

bir eleman, kalıtı bir çerçeve ile sınırlandırılmış

saydam bir düzlem haline gelir.

Düzlemler içindeki açıklıklar, kendilerine bitişik olan

yüzeylerden daha parlak görünürler. Açık!ıkların

kenarları boyunca söz konusu olan parlaklıktaki

zıtlık aşırıya kaçarsa, bu yüzeyler mekfüı içinde

ikinci bir ışık kaynağı ile aydınlatılabilir; veya düzlem

ve üzerindeki açıklık arasında ortalama seviyede

aydın!anmıı;ı yüzeyler oluı;ıturmak amacı ile bu açıklık

bir oyuğun içine yerleştirilebilir.

l 60 ! MIMARLIK: BiÇİM, MEKAN ve DÜZEN

DÜZLEMLER ÜZERiNDEKi AÇIKLIKLAR

apel !ç Mekinı, Notre Dame Du Haut, Ronchamp, Fransa, 1950-55, le Corbusier.

IEE

l:tl

BiÇiM ve MEKAN / l 6 l

KÖSELERDEKI AÇIKLIKLAR

----·-···········%

'

i

1

Köşelere yerleştirı1en açıkhk!ar, üzerinde bulundukları

düzleme ve bütün mekana diyagonal bir yönlenim

kazandırırlar. Bu doğrultusa! etki türlü kompdzisyone!

amaçlar, örneğin arzu edilen l:ılr manzarayı yakalamak

ya da bir mek.3nın karanlık bir köşesini aydınlatmak

amacım taşıyabilir.

Bir kö:;;e açıklığı, içinde bulunduğu düzlemin kenarlarını

görsel olaraK aşıtıdırıp, bu düzleme bitişik ve açıklığa

dik olan düzlemin kenarını belirginleştirir. Açıklık ne

kadar büyük olursa, köşenin tanımı da o kadar

zayıflar. Eğer bu açıklık köşeyi dönerse, düzlemin

kenarı gerçek olmaktan çok sadece sezdirH!r;

mek.3nsa! alan ise onu çevreleyen düzlemlerin dışına

taşar.

Eğer açıklıklar çevre c.lüzlemk:rin arasına mekanın dört

köşesine gelecek şekilde yerleştirilirse, söz konusu

düzlemlerin tekil kimlikleri pekişecektir. Böyle Pir

durumda mek.3nın kullanımın ve dolaşımın diyagonal

düzenlemeleri mümkün hale gelir.

!

1

1

Odaya bir köşe açıklığından giren ışık, bu açıklığa

bitiı;;ik ve dik olan düzlemin yüzeyini yalayıp geçer.

Aydınlatılan yüzeyin kendisi b!r ışık kaynağı haline

gelip, mekanın aydınlanma düzeyini artırır. Bu

aydınlanma düzeyi, söz konusu açıklığın köı;;eyi

dönmesi ve yukarıya da bir tepe aydınlatması ilave

edilmesi sureti ile daha da artırılabilir.

l 62 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

Stüdyo, AmBaee Ozenfant Konutu, Faris, 1922-23, le Corbu0ier.


DÜZLEMLER ARASINDAKİ AÇIKLIKLAR

r

. .

·. , ·

; : ·:

.:·.

;': .. :

.. •.•: . ·

·.:

. :

..; //3·

"·

. •:

/'

· .,

Tabandan başüstü düzlemine kadar uzanan dikey

bir açıklık, kendisine bitişik duvar düzlemlerinin

kenarlarını görsel olarak ayırıp belirginleştirir.

Bir mekanın köşesine yerleştiri.lmiş itle, . dikeY açıklık

mekfüıın tanımım aşındırır ve onun söz konusu köşenin

ötesinde bitişikteki mek&na doğru uzanmasına olanak

sağlar. Ayrıca içeri giren ışığın açıklığa dik yüzeyi

yalayıp geçmesine ve mek&nda bu düzlemin ön plana

çıkmasına da olanak sağlar. Köşeyi dönmesine olanak

verildiğinde, dikey açıklık mekatıın tanımını daha da

aşınGlırır, bitişik mekanlarla karşılıklı olarak iç içe

geçmesine olanak verir ve mek&nı çevreleyen

düzlemlerin Uık başına duruşlarını vurgular.

Bir.duvar boYunca uzanan yatay.bir açıklık, onU' çok

sayıda yatay katmanlara ayınr. Eğer bu açıklığın

genişliği fazla değilse, duvar düzleminin bütünlüğünü

bozmaz. Ancak, üzerindeki ve altındaki bantlardan

daha geniş olacak şekffde bu yühıek!ik artırılırsa, söz

. ·. :-·:.

konusu açıklık üstten ve alttan kalın çerçeveler ile

sırnr!arınıı pozltif bir eleman hallrıe gelir.

Yatay bir açıklık ile köşe dönüldüğünde, mekanın yatay

katmanlar halinde bölümleniş! güçlenir ve mekan içinden

görülen panoramlk manzara da genişletilmiş olur. Söz

konusu açıklık mekan etrafında çepeçevre devam

ettirilirse, görsel olarak tavanı yalıtıp duvar

düzlemlerinde ayırır ve ona bir hafifiik hissi kazandırır.

Duvar ve tavan ı:lüz!emlerinln birleştiği kenar boyunca

çizgisel bir tepe aydınlatması yerleştirmek, içeri giren

ışığın duvarın yüzeyini yalayıp geçmesine, onu

aydınlatmasına ve böylece de mek&nın aydınlanma

derecesini artırmasına olanak verir. Tepe

aydınlatmasının biçimi, dolaysız gün ışığını, dolaylı gün

ışığını veya her ikisinin birleşimini içeri alacak şekilde

değiştirl!ebilir.

·164 / MIMARUK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

Oturma Odası, Samuel Freeman Evi,

Lo• Angele>. KalWorniya, 1924, Frank Lloya Wrlght.

Pencere-duvar açıklıkları daha geniq bir manzara

imknı sunar ve iç mekana önceki ömek!erin

hepsinden daha fazla ışığın geçmesini sağlar.

Eğer bu açıklıklar dolaye;ız güneş ışığı alacak şekilde

yönlendirilirse, mekfü1 içindeki göz kamaşması ve

a;;ın ısınmayı önlemek için fazladan güneşkırıcı

araçların kullanılması gerekebilir.

Pencere-duvar bir yandan mek.nın dikey sınırlarını

zayıflatırken, diğer yandan görsel anlamda mekanın

fizikeel eınırlarının dışına doğru uzanması için

olanak yaratır.

Oturma Odası, Villa Mairea, Noormarkku, Finlandiya,

1938·39, Alvar Aalto.

Pencere-duvarın geniş bir Upe aydınlatması ile

birle<Ştiri!mesi, içerisi ı1e dışarısı arasındaki sınırların

belirsiz ve çok ince olduğu bir sera oluşturabilir.


MiMARi MEKİıNIN NiTELiKLERi

Ayrık mel:Eınsal hacimleri tanımlayan çizgii3el ve

düzlemse! elemanların temel örüntüleri ve bu

hac!mleri hem birbirleri ve hem de kendi Oağlam!arı

ile ilişkilendirmeye yarayan açıkhk!ann türlü

varyasyon!an 156·157 ve 159'urıcu e;ayfa!arda

sunulmuştu. Ne var ki. mimar! bir mekanın nitellk!eri

söz konusu diyagramların ortaya koyab!!d!k!erinden

daha zengindir. Biçimin, oranlamanın, ölçeğin,

dokunun, ışığın ve :;esin yarattığı mekansal nitelikler

en çok mekansal kapanımın özelliklerine bağlıdır. Bu

nitelikleri algılayışımız sıklıkla karşılaşılan özelliklerin

bileşik etkilerine verilmiş bir karşılıktır ve içinde

yaşadığımız kültür, o güne kadarki deneyimlerimiz ve

kişisel ilgilerimiz ya da yatkırılıklarımız tarafından

koşul!arıdırılır.

r;:···· ··········· ··········· ········ · -··-·:::::::::-::1

.

..

1 ; ,...,. i

-- \

ı, \\

;

'

ı-··········-···-·····-·····r·_,. 1!

i i ! ! 1

1

! 1

.

ı )····--··- ... ....-L !

L:·

_

.. ····· ······· ···- -···..······-····-·················::::: - ....:,.ı

Çevrelenmiş Alanın Ö zellikleri Mekflmn Nitelikleri

• ekil

Biçim

• Yüzey

• Renk

• Kenarlar

• Doku

• Örüntü

• Ses

0000

• Boyutlar

• Oran

Ö lçek

• Biçimlenme

• Tanım

. ,

D

a

'

. ...

····

•... ,

• ' \ .

\,.,

..

...

• Açıklıklar

Kapalılık Derecesi

l?ık

• Manzara

r---ı

j

l

L

t

!

l


MiMARi MEKANIN NiTELiKLERi

,. '

4-'->-;-4- -f-·-l-·-·-J-.ı....i .• __._. -·--+

·ı · \.. l .1--t ---f.-ı. ... '· : , ... L.,.. ,._ı_

·'-··· .... ı....;

- • ,L .... ı ...ı-;_ -+-+-'_.-ı-ı-

···-•-· .. 1-••

·• ··---ı-ı-

"'' t +··• ., ·1--l· .; ' .. j

- -

i-·H·-111: 1

-!-i__ıj__,_ - ,

',_,_w.L -r..+<

ı

• - ı -

ı

!-t--·m- 1 -)<

,,.. .. ,·ı ... ı '

Yaşama Odasının Cumba Penceresi, Hll! Konutu, Helem;burgh, İskoçya, 1902-03, Charles Rennie Mackintosh.

Bölüm 2'de kil, yüzey ve kenarların biçimi algılayı?ımız üzerindeki etkiler!

tartış.ılmı?tı. Bölüm 6'da boyut, oran ve ölçek sunulmaktadır. Bu bölümün

birinci kısmı çizgisel ve düzlemsel elemanlann temel biçim!enmelerinin

mek.3nsal hacimeleri nasıl tanımladığını özetliyordu; bu 5onuç kısmı ise

kapalı l:>ir mek&nın yüzeyleri üzerindeki açıklıkların veya boşlukların boyut,

şekil vıı konumlarının söz konusu odanın aağıdaki özelliklerini nasıl

etkilediğini inceleyecektir:

• kapalılık clerecesi ...................... meknın biçimi

;z1

'\_,:/"

tt manzara .................................... meknınm odağı

' ıpık .............................................. yüzeylerin ve biçimlerin aydınlatılması


ÇEVRELENME DERECESi

Bir mek&mn çevrelenme derecesi, tanımlayıcı elemanlarırıın biçimlenişi ve açıklıklarının düzeni tarafından

belirlendiğinden ötürü, mekanın yön!enimini ve genel biçimini algılamamızda önemli bir etkendir. Bir mekamn içinden

sadece duvarın yüzeyini görebiliriz. Mekanın dikey smırım tarif eden eleman işte tam da malzemenin bu ince

katmatııdır. Duvar düzleminiıı gerçek kalınlığı ancak kapı ve pencere açık!ık!arının kenarlarından teşhis ed!!ebilir.

Bir mekfüıı çevreleyen düzlemler bütünü üzerine yayılan açıklıklar, kenar tanımını ve mekanın

verdiği çevrelerıme hissini zayıflatmazlar. Alanın biçimi olduğu gibi a!gı!anabi!lr olarak kalır.

i

;,,,,,,,_,, ....

(.. .. .• . ·::.:rııı::=:::: ... -

Bir menı çevreleyen dllz!emlerlnin kenarları boyunca yerleştirilen açıklıklar, görsel olarak

mek&nın köşe sınırlarım zayıflatır. Bu açıklıklar menırı gene! Diçimirıi aşındırırken, onun

biti1ik mek&nlarla görsel sürekliliğini ve ilişkisini artırırlar.

Mek&nı çevreleyen düzlemlerin arasına yerleştirilen açıklıklar, Du düzlemleri görsel olarak

çevrelerinden yalıtıp, onları tek Daşlamıa belirginleştirirler. Bu açıklıklar sayı ve boyut

bakımından arttığında, mekan sahip olduğu kapalılık hissini kayDeder, daha çözünmü1 hale

gelir ve bitişik mek&nlarla iç içe geçmeye başlar. Görsel vurgu, düzlemlerle tanımlarıarı

mekansal hacimden çok, Du mek&nı çevreleyen dllzlem!erdedir.

168 / MIMARLIK: B1ÇIM, MEKAN ve DÜZEN

CEVRELENME DERECESi

Renk Konstrüksiyonu (Özel Bfr Konut İçin Proje),

· 1922, Theo van Doesburg ve Corne\s van Eesteren.

Pa!azzo Garıadore (Proje), Yenedik, İtalya,

1570, Andrea falladio.

Ev, Berlin Uluslararası Blna Sergisi, 1931, Mles van der Rohe. ·


IŞIK

"Mlm.:ırhk, ışığın altında bir araya getirilmi kütlelerin ustaca, doğru ve

mükemmel bir oyunudur. Gözlerimiz biçimleri ışığın altında görmek içirı

yaratılmıtır; ışık ve gölge bu biçimleri ortaya çıkarır ... "

Le Corbusier, Bir Mimarlığa Doğnı.

Notre Dame Du Haut, Ronchamp, Fransa, 1950-55, Le Corbusier.


IŞIK

l%1,ı:r

,'r

- ------ --- - --

Kaufman Konutu (Şelale Evi), İkinci Kat Yatak Odası, Connellsville, Pensl!vanya, 1936-37,

Frank Lod Wright

Güneş biçimlerin ve mekflnların aydınlatılması için mimarlıkta zengin bir

ışık kaynağıdır. Güneş ışığının niteliği günün zamanına göre ve mev0imden

mevsime değişir. Dahası güneş, gökyüzünün değişken renklerini ve türlü

durumlarını ve hava koşullarını, kentli ıığıyla aydınlı.ıttığı ytizeylere ve

biçimlere i!et1r.

Duvar düzlemindeki pencerelerder. ya da tepe aydınlatmasından (skyllght)

giren güneş; ışığı, oda içerisindeki yüzeylere düver, onların renklerini

canlandırır ve dokularını belirginleştirir. Meydana getirdiği ı;leğişken ışık ve

gölge durumları ile birlikte, güneş girdiği otlanın mek:anırıa canlı!ık vererek, bu

mek.llnın içindeki biçimleri Pe\irginleştirir. Gün ışığının oda içindeki yoğunluğu

ve dağılımı mekfüıın biçimini netleştirebilir veya bozabi!lr; oda içinde renkli bir

atmosfer yaratabileceği gibi hüzünlü bir ortam da yaratabilir.

Güneşin sağladığı ışığın yoğunluğu oldukça sabit, yönü ise önceden tahmin

edilebilir olduğundan, bu ışığın söz konusu odanın yüzey, biçim ve mekanı

üzerindeki görsel etkisi, pencere ve tepe aydınlatmalarının boyutu, yönlenimi

ve konumuna göre kestiri\ebillr.

Kuzey Yarıküre İçin Güne Diyagramı


IŞIK

Bir pencerenin ya da tepe aydınlatmasının boyutu, pek

tabii ki, bir odanın aldığı gün ışığının miktarını denetler.

Ancak, bir duvardaki ya da çatı düzlemindeki açıklığın

boyutu, ışığın kendisinden başka şu gibi ilave etkenler

tarafından belirlenir: Duvar ya da çatı düzleminin

malzemesi ve yapısı, görsel gizlilik gereb;inimi,

havalandırma ya da söz konusu açıklığın binanın ı:lış biçimi

ve görünümü üzerindeki etkisi.., Bu nedenle bir pencere

ya da tepe aydınlatmasının konumu ve yönlenimi, odaya

giren gün ışığının niteliğinin belirlenmesinde onun

boyutundan daha önemli olabilir.

.·.

'·

.

. ' ·, '

' '-., "

Bir açıklık günün belirli bölümlerinde dolaysız güneş ışığı

alacak şeklide yön1etıdirilebilir. Dolaysız gün ışığı, öze!l!k!e

günün oıtasın&a yükeek derecede yoğun!uğa ulaşan bir

aydınlanma sağlar. Bu ışık, odanın yüzeylerinde, aydınlık ve

karanlığın oluştur&uğu açık seçik desenler ortaya çıkarır

ve mek&nın içindeki biçimleri keskin bir biçimde

bellrginleştirir. Göz kamaşması veya aşırı ısınma gibi

doğrudan gün ışığının olası zararları, açıklıklara eklenen

gölgeleyici araç!ann kullanımı ya &a etraftaki bol yapraklı

ağaçlar ve bitişik yapıların yardımı ile önlenebilir.

1

Bir-açıklık doğrudan gün ışını a!mayacak şekilde

yönlendirilip, gök kubbeden gelen dağınık ve etrafa yayılmış

ışığı içeri alabilir. Bulutlu günlerde bile sabit bir ışık

sağladığından, gök kubbe yararlı bir gün ışığı kaynağıdır;

bu tür ışık, do!ayei!z gün ışığının sertliğini yumuşatmak ve

mekfüı içindeki ışık düzeyini dengelemek konusunda

yardımcı olabilir.

172 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve OÜZEN

Bir açıklığın konumu, ışığın odaya girip, içerideki

l:ıiçimlerl ve yüzeyleri aydınlatma tarzını etkiler.

Tün;ıüyle bir duvar düzlemi üzerintie yer alan bir

açıklık, koyu bir yüzey üzerinde parlak bir ışık spotu

olarak görülür. Açıklığın sağladığı parlaklık ile onu

çevreleyen yüzeyin koyuluğu arasınJa büyük bir zıtlık

vaı-$a, bu durum bir göz kamaşmasının nedeni

olabilir. Bir oda içindeki bitişik yüzeyler veya alanlar

arasındaki aşırı aydınlık farklarının neden olduğu göz

kamaşması durumları, gün ışığının odaya eıı az iki

yön&en girmeı5i ı?ağlanarak ortadan ka!dırı!abilir.

Bir açıklık, duvarın kenarına veya odanın köşesine

yerleştirildiğinde, oradan giren gün ışığı açıklığın

bitig.iğinde ona dik olarak duran duvarın yüzeyini

yalayıp geçecektir. Bu aydınlatılmış yüzey kendi

başına \?ir ışık kaynağı haline gelip, mek.flnın ışık

seviyesini zenginleştirir.

İlave etkenler de \.ıir oda içindeki ışığın niteliğini

etkileyebilir. Blr açıklığın şekli ve iç !.ıölümlenmeleri,

odanın yüzeyine düşen gölge desenine akseder. Bu

yüzeylerin renkleri ve dokuları, sözü edi!en yüzeylerin

yansıtma özelliğini ve dolayısıyla da mekan içinde

ort,amı dolduran ışık seviye5ini etkileyecektir.


MANZARA

Bir odanın tanımlı alanı içinde açık!ıkl.:ın yerleştirirken dikkate alınması gereken

başka bir mek§lnsal nitelik de bu açıklılarırı yönlenimleri ve od_ak!andır. Bazı

odalar örneğin bir şömine g!b! dahili Mr odak noktasına sahip iken, diğerleri

kendilerine dışandan ya da bitişik bir mekn tarafından sunulan bir dışa dofjru

yönlenime e;ahiptir!er. Pencerenin ve tepe aydınlatmasının açıklıkları bu olanağı

sağlayıp, oda ile çevresi arasında görse! bir ilişki kurarlar. Bu açıklıkların

boyutu ve konumu, tabi ki, oradan görülecek olan manzaranın özelliğini belirler.

Küçük bir açıklık, manzarayı duvarda bir resim gibi görülecek kilde

çerçeveleme eğilimindedir. Uzun ve dar bir açıklık ise odanın dışında ne

olduğuna dair sadece bir ipucu verir. Geniş bir açıklık, odayı engin bir

manzaraya açar. Geniş bir görünüm alanı, mekanı VaBkılayabilir veya bu mekan

içindeki etkinlikler için bir fon görevi görür. Bir çıkmanın geniş penceresi, insanı

engin !tir manzaranın içine ta:;;ıyabilir.

Pencere, odaya diyagonal bir yönlenim eağlamak amacıyla odanın köşeeine

yerleı;ıtirilebi!ir. Odanın sadece Vir yerinden dıı;ıarıdaki manzara görülecek

şekilde konum!andınlabi!ir. Ağaçların tepelerini ve gökyüzünü görebilmesi için

yukarı doğru yönlendirilebilir. Bir pencere grubu, uzak bir manzaray; birbirini

takip eden parçalara ayırıp, mekan içinde hareketi tewik edebilir,

D

··-..

i

.l


MANZARA

Horyu·Ji iapınağmm İçi, Nara, Japonya, M.5. 607.

l._

Vista, le Corbusier'nin Rio de Janeiro'daki Ulusal Eğitim ve Halk Sağlığı

Bakanlığı için yapılmı tasarıma dayanan lıir er;klzi, 1936.

--·---· J r

-= == - i ı. il

-l-Lfı

--·· 1

'

'

'·

Bir mekndan ötekine görünüm sunan iç açıklıklar.

r okonoma, geleneksel Japon evinde dahili bir odak.


,

··-.. ...

//

/

/

, , ·'

"

,·.. ..

/

/

/

,./

/

o

'

!

/

/.,.·

........ .... .., ·····• .......

'

/

',.

/

'

"

\.

/

(

\

J

4

Organizasyon

".., İyi bir ev tekil bir şey olı::luğu kadar, pek çok şeyin toplanmasıdır da; bir ev kurmak tek tek

\:ıi!eışenlerden bütünün görümüne kavramsal bir sıçrama yapmayı gerektirir. Seçenekler ....

parçaları bir araya getirme yollarını gösterecektir .

... bir evin temel parçaları, kendi başlarına olduklarından fazlasını ortaya çıkarmak için bir

araya getirilir: Bu parçalar aynı zamanda mek&nı, elemanların örüntüsünü ve dış alanları da

meydana getirebilirler. Bunlar mimarlığın icra etmesi gereken en teme! edimi

gerçekleştirirler. Bir artı birden üçü elde etmek için, önemli olduğunu düşündüğünüz şeyi

yaparken (odalar yapmak, bunları bir araya getirmek veya bütün bunları araziye

yerleştirmek) önemff olduğunu düşündüğünüz başka bir şey daha yapmalısmız (men!an

ya1arıır kılmak, içerde anlamlı bir mek&nsa! örüntü o!u?turmak veya dı?ardaki ba?ka

alanlara hükmetmek)."

1

1

Charleı:? Moore, Gerald AUen, Donlyn lyndon

fhe Placr- of Houses

1974

BiCiM ve MEKAN ORGANiZASYONLAR!

Önceki bölümde, tekil bir alanı ya da bir meknsal hacmi tanımlamak amacıyla biçimin çeşitli

konfıgürasyon!arı ile nasıl oyrıanabildiğini, doluluk ve boşluk örüntülerinin tı.'lııımlanan alanın görse! niteliklerini

nası! etkiledlğini tartışmıı;;tık, Ne var ki sadece birkaç bina bOyle teki! bir mekEını içerir. Binalar genellikle iş!ev,

yakınlık ya da dolaşım yolu ltil1an ile birbiri i!e i!!şkili çok sayıda mekfüıdan oluşur. Bu bölümde tartışılma

konusu ol&ırak bina mekarı!annın birllirler! ile ilişki kurup, tutarlı biçim ve mekEırı örüntüleri şeklinde

örgütlenebildiği teme! yollar ortaya konmaktadır.

Alhambıra, Magnbi Krallarının Sarayı ve Kalesi,

Granada, İspanya 1248·1354.

178 / MIMARllK: 8IÇIM, MEKAN ve DÜZEN

MEKANSAL iLiŞKiLER

Mekôn içinde Mekôn

İç içe Geçmiş Mekônlar

Bilişik Mekônlar

1

Ortak Bir Mekôn İle Birbirine

Bağlanmış Mekiinlar

ORGANiZASYON / 179

MEKAN İÇİNDE MEKAN

Büyük bir mek§ın kendi içinde daha küçük bir mekanı

sarıp içine alabilir. Bu iki mek§ın arasındaki görsel ve

mekansal süreklilik kol.:ıyhkla sağlanabilir; ancak daJıa

küçük olan kapElanılan mekanın dı uzayla ilişkisi, bu

küçük mekanı kapsayan büyük mekana bağlıdır.

Bu tür mekansal ilişkide, daha büyük kapsayıcı mekan,

kapsadığı mekfin için üçboyutlu bir alan görevi yapar. Bu

kavramın algılanabilmesi için boyut !;>akımından bu iki

mek&n arasında kesin bir ayrım yapmak gereklidir.

Kapsılnılan mekanın lloyutlan artırılacak olursa, daha

büyük olan mekan kapsayıcı biçim olarak etkisini

kaybetmeye ba!ar. Kapsanılan mek&nın boyutları

artırılmaya devam e<lilin5e, bu meldnın çevresindeki attık

mekfu'ı kapsayıcı mekarı görevirıi yapamayacak kadar

sıkıık hale gelir. Böyle bir kapsayıcı mekan, daha çok

kapsanarı mekan111 etraf111da ince bir katman ya da zar

olabilir. Bu şekilde ilk Ptaki fikir ortadan kalkar.

Kapsanılan mekan kendine daha yüksek bir dikkat değeri

kazandırmak için, kendisini kapsayan mekan ile aynı

biçimi paylaıp, farklı bir şekilde yönlendirilebilir. Bu da

daha büyük mekan içinde ikinci! bir grid, Pir dizi dinamik,

artık mer. meydar.a getirir.

Kapsanılan mekan, biçim itibarı i!e de kapsayan

mekandan farklılaşıp, kendi imgesini bağımsız bir nesne

olarak güçlendirebilir. Biçimlerdeki Pu zıtlık bu iki mek.@n

arasında işlevsel bir farklılığı ya da kapsanılan mekan111

simgesel önemini belibilir.


MEKAN iÇiNDE MEKAN

Moore Konutu, Orinda, Kallforniya, 1961, Charles Moore.

o

o

"----- ----- / __

-- -----

Kı Evi, New Canaan, Connecticut, 1949, Phfüp Johnson.

ORGANiZASYON / 181

İÇ İCE GEÇMiŞ MEKANLAR

'

'

'

iç içe geçmiş mekansal bir ilişki, ortak mekanları bir

bölge oluşturacak şekilde üst üste binmiş iki mekfüıı

içerir. İki mekan kerıdi hacimlerini bu tarzda iç içe

geçirdiğinde, her biri ayrı bir mekan olarak kimliğini ve

tanımım korur. Fakat bu iç içe geçmiş iki mekanın

sonuçtaki \:ıiçimlerımesi, bir takım yorumlara açık

olabilir.

Söz konusu iki hacmin iç içe geçmiş kısmı, her iki

mk&rı tarafından eşit olarak paylaşılabilir.

İç içe geçmiş kısım, e!dek! mek.fln!ardan birisi ile

kaynaşıp, onun hacminin ayrılmaz bir parçası haline

gelebilir.

i

l

İç içe geçmiş kısım, başiar.g;çtaki iki mekm P.irb!rine

bağlama görev! yapan kendi içinde bütüncül bir mekfü1

olarak geli?ebilir.


İC İÇE GEÇMİS MEKANLAR

1

1

1

1

'

ı ___ ___.

5t. Peter'ln Planı (İkinci Hali), Roma, 1506·1520,

Donato Bramante & Baldasarre Peruzzi.

Haç Kilisesi, Vierzehnhel!igen, Almanya,

1744·72, Balthasar Neumann.

Carthage'da Villa, Tunus, 1928, Le Corl:ıusier.

ORGANlASYON / 183

BiTiŞiK MEKANLAR

Mekfü1sal l!işki!er içinde en yaygın olanı bitişikliktir.

Bitişiklik, her mek.flmn kesin bir şekilde tanımlanmasına

ve her birinin kentli işlev5el ya d.ıı simgesel gerek!erine

kendi tarzmda cevap vermesine olanak tamr. !ki bitişik

mek.fln .:ırasındakl gör0el ve mekansal süreklilik, bunları

birbirinden ayıran ve birbirine bağlayan düzlemin

özelliklerine bağlıdır.

Söz konue;u ayırıcı düzlem:

iki bitişik mek&ıı arasındaki görse! ve fizikse! ulaşımı

6ınırlandırabilir, her bir mek&mn kendi başına

duruşunu pekiştirebilir ve bu mek.flııların

farklılıklarına imkjn verebilir.

LJL_J

• tek bir mek&nsa! hacim içinde serbestçe duran bir

düzlem olarak görülebilir.

ITJ

.

.

• iki mekan arasında yüksek derecede görsel ve

mek&nsal sürııkll!ik sağlayan bir sıra kolondan

meydana gelebilir .

• iki mekan arasmda sadece seviyede ya da yüzey

eklem!enmesinde bir değişlkllk ile sezdirilebilir. Bu ve

daha önceki iki örnekler, iki ilintili bölgeye ayrılmış tek

l:ıir mek&nsal hacim olarak da anlaşılabilir.


BİTİSİK MEKANLAR

. .

. .. .

.

....... ...................... . ........

.

.. .

Bu iki binadaki mekanlar boyut, 1ekil ve biçim bakımından

iki bağımsız mekandır, Bu mekanları çevreleyen duvarlar,

blti1lk meklnlar arasındaki farklılıklara olanak sıığ!amak için

Kök iasarımı, 17. yy., Fisher von Erlach.

\:ıun!ann biçimlerini uyumlu ha!e getirir.

: .,

1 .

1

1

1

L .

Ch!swlck Evi, Chiswick, İngiltere, 1729, Lord Bur!itıgton & Wllliam Kent.

Üst Kat

Buradaki üç mekan ·oturma, şömlne ve yemek bölümleri· duvar

düzlem!erinden çok döşeme seviyesi, tavan yüksekliği ve nihayet ışık

ve görüntü niteliğindeki diş!kllkler ile tanımlanmaktadır.

Alt Kat

Lawrence Konutu, Sea Ranch, Kaliforniya, 1966, ML 1W I Moore-T urnbull.

ıi

il

H

ıı

\j

!j

o

c'

ORGANiZASYON / 185

ORTAK BiR MEKAN İLE BiRBiRiNE BAGLANAN MEKANLAR

Mesafe iti!lan ile birbirinden ayrılan iki mekan üçüncü bir

ara mekfüı ile birbirlerine bağlanabilir ya da birbirleri i!e

ilişkilendirilebilir. Bu !ki mekan arasmdak! ilişki, her ikisinin

de ortak bir ilişki kurdukları üçüncü mekfüıın özelliğine

bağlı olacaktır.

Ara mekfilrı, bağlayıcı işlevini ifade etmek amacıyla biçim

ve yönlenim bakımırıdan diğer iki mek.3:ndan farklılaşabilir.

l * * I

Ara mekan gibi bu iki mekan da, şekil ve boyut ltlban ile

birbirlerine eşit olup, mekanların dizildiği çizgiı:ıel bir

ardışıklık oluşturabilirler.

Birbirinden ·uzak iki mekfilrıı bağlamak ya da birbirleri ile

doğrudan bir ilişkisi olmayan bir dizi mekanı birleştirmek

amacıyla, ara mek.3:11111 kendisi biçim itibarı ile çizgiStıl

o!abl!ir.

Eğer ara mekan yeterince geni? ise, bu ilikide baskın

mekan haline gelip, çok sayıda mekanı kendi etrafında

örgütleyebilir.

Ara mekanın biçimi, karşılıklı olarak bağlanan iki mekanın

biçimi ya da yön!enimi tarafından belirlenebilir.


1

.1

ORTAK BİR MEKAN İLE BİRBİRİNE BAGLANAN MEKANLAR

1

'-·

"

t

[?)

"11'I 1 ·

f? 7'. '

,/ ..

" 'v.:':i( o:.x,

1-

D

il

\

""'

.,,.,., -

"

.XY: o< ><:t,

•'>( "'-/'../'

. ., A·

1 "'

"' ·

A -

. "·

?

\:::;:l ı==

,_

n

o

.llr-ı

.:..::

Pa!azzo Plccolomini, fienza, İtalya, 1460,

Bernardo Rosse!ino.

1

:.-

- i=

i= [

.

....·

.. . .

L .... ... ·

.. ·'

Caplin Konutu, Ven!ce, Kaliforniya, 1979, frederick Fisher.

One-half Hou•e (froje), 1966, John Hejduk.

c--

ORGANiZASYON / 187

MEKANSAL ORGANİZASYONLAR

Dokuz Karenin Oluiturduğu

türlü Kompoz!ayon\ar:

Bir Bauhaus Çalı1ması

-----------'

r

• ı 1

•• 1

·- 1

Bu kısımda bir binanın mekJmnı düzenleyip örgütleyebileceğimiz teme! yollar

ortaya konmaktadır. Tipik bir bina programında çeşJtli mekiln türlerine

ihtiyaç vardır. Şu özelliklere sahip mekfü1lara ihtiyaç duyulabilir:

• özgül bir işlevi olan ya da özgül biçimler gerektirenler

kullanımda e5nek ve rahatlıkla değiştirilebilir olanlar

işlevleri bakımından tekil ve benzersiz ya da bina organizasyonunda önemli

olanlar

benzer işlevleri olup, işlevsel bir küme şeklinde grup!andırı!an ya da çizglse!

bir ardışıklık içinde tekrarlanabilenler

ışık, havalandırma, dışa açılım ya da dış meknlara ulaşım için dışarıyla

teması gerektirenler

• mahremiyet yüzünden alt-parçalı olması gerekenler

kolaylıkla u!a1ılabilir olması gerekenler

-,

Bu mekanların düzenlenme tarzı, birbir!er!ne göre önemlerini ve binanın

organizasyonu içindeki igı!evsel veya simgesel ro!!erini açıklar. Özgül bir

durumda hangi türde bir organizasyonun kullanılacağı karan agıağıdaki

faktörlere bağlıdır.

• işlevsel yaKınlık, boyutsal gereksinimler, mekn!arın h!yeratilik olarak

sırııflandırılması ve ulaşım, ışık ya da m·anzara gereksinimleri g!b! bina

programı ihtiyaçları

organizasyonun biçimini ya da gelişmeeini eınırlandıran veya eöz konusu

organizasyonu arazinin kimi öze!!iklerlne cevap verip diğerlerine sırt

çevirmeye yönlencliren dışsal arazi koşulları


·ı

..!

'"

MEKANSAL ORGANİZASYONLAR

Mekansal organizasyonun her kategorisi, biçimse! karakteristikleri,

mek&nsa! ilikileri ve organizasyonun bağlamsal tepkilerini ele alan bir kısım

i!e sunulacak. Daha sonra bir dizi örnek ile giriş kıı;;mında t,ımıtılan ana

noktalar gösterl!ecek. Bu örneklerin her birinin şu hususlarda incelenmesi

gerekiyor:

• Ne tür mekanlar nerede yer alıyor ve nası! tanımlanıyor'?

Meldnlar arasında, tek tek ikl mek3n arasında ve dışarısı ile ne tür

ilişkiler kuruluyor'?

• Gene! organizasyona nereden gir11iyor ve dolaşım yolunun nıısı! bir

konfigürasyonu var?

• Genel organizasyonun dış biçimi nedir ve bu biçim bağ!amtı nası! cevap

verebiliyor'?

Merkezi Organizasyon

Etrafında belirli bir sayıda ikincil mek&ıın gruplanı:lı merkezi,

baskın bir meıkan

:ODDDDDDD

1 l

Çizgisel Organizasyon

Tekrarlanan mekanlardan oluşan çizgisel bir ardışıklık

lıınsol Organizasyon

Çizgisel mekan organizasyonlarının ışınsal bir tarzda dışa doğru

uzandığı merkezi bir mekan

l

Kümeli Organizasyon

Ortak görse! bir karakterin ya da l!iş;k!nin paylaşımı yoluyla veya

blrbirlerine yakın oluşlarıyla gruplanan mekanlar

0000

0000

0000

0000

Gridal Organizasyon

Strüktüre! ya da başka bir üçboyutlu gridin alam içinde örgütlenen

meH!n!ar

ORGANiZASYON / 189

MERKEZi ORGANİZASYONLAR

Merkezi organizasyonlar, geniş, bm;kın,

merkezi bir mekan etrafında gruplanan ve çok

sayıda ikinci! mek&ndan o!ugıatı durağan,

yoğun bir kompozisyondur.

Böyle bir organizasyonun merkezi ve

bütünleştirici mekılnı genellikle biçim açısından

düzenli, boyut açısından ise çeperlerinde çok

sayıda ikirıcl! meknı toplayacak kadar

büyüktür.

o

0110

o

Bu organizasyonun ikincil mekfilııları işlev,

biçim ve boyut bakımından birbirlerine eşit

olup, geometrik olarak düzen!! ve iki veya

daha çok eksene göre simetrik bir genel

biçimlenmeyi meydana getirebilirler.

Da Vinci'ye göre İdeal Kilise

:n::

00

San Lorenzo Maggiore

ikincil mekfiın\ar, işlev, göreceli önem ya da

bağlamın tekil gereklerine uymak için biçim

ve boyut bakımından birbirlerinden

·j;;i··· farklılag.abilirler. Söz konusu ikincil mekanlar

arasındaki farklılaşma, bir merkez etrafında

örgütlenmiş biçimin içinde bulunduğu arazinin

değişken koşullanna cevap verebilmesini

sağlar.



Merkezi organizasyonların biçimi başlangıçtan beri

yönsüz olduğundan, yaklaşım koşullan ve girişinin,

!çlnde bulunulan arazı tarafmı:lan ve ikincil

mekanlardan bitinin giriş biçimi olarak öne çıkarılması

yoluyla özelleştirilmesi gerekir.

y

i

1

Merkezi bir mekan içindeki dolaŞım yollan, şekil itibarı ile

ışınsal, dairesel ya da spira! ola\ıi!ir, Ancak hemen hemen

her durumda, bu yol örgüsü organizasyonun merkez!

mekfüıında son \/ulur.

Biçimi oldukça sıkışık ve geometrik açıdan düzenli

olan merkezi organizaeıyonlar, aşağıda belirtilen

amaçlar için kullanı!abl!ir:

• mek&nda noktalar ya da yerler oluşturmak için

• eksenseı kompozisyonu sonlandırmak için

• tanımlanan bir alan ya da mekansa! hacim

içinde nesne·biçimi görevini yapmak için

@ @ @ @

(f) - ®

@

lil

@)

(fJ

@

ORGANiZASYON / 191

>

MERKEZİ ORGANiZASYONLAR

Bu çizimler Leonarda da Vinci'nin idea! Kilise eeıkizlerine

dayanmaktadır (1490).


MERKEZİ ORGANİZASYONLAR

(Merkezi Kilise Planlan, 1547, Sebastiano Serlio.

6. !vo c:lella Sapienze, Roma, 1642-50, Francesco BorrominL

ORGANiZASYON / 193


6t. Peter'e Planı (ilk Durum), Roma, 1503, Donato Bramante.

/

P!azzo Farneee, Capraro!a, 1547·9, Giacomo da Vignola.


MERKEZİ ORGANİZASYONLAR

Ulusal Toplantı Binası, Dakka'da Capitol Kompleksi, Banglade.

1962'de oaıladı, loui• Kahn.

yı,:

•

•

!'.'.'.'.==:! °' r4= ·..:::=:ı

Villa Capra (Rotunda), Vcnedik, İtalya, 1552-67, Andrea Palladio.

ORGANiZASYON / 195

MERKEZi ORGANiZASYONLAR

. . ,..

. \

'

'"·

\

· . .,, .. •.

··-

Pantheon, Roma, M.S. 120-124, M.Ö. 25'teki tapınağırı Portico'su.

Aya Sofya, İstanbul, M.S. 532-37, Tra!les'li Anthemius ve Miletus'lu

!siı:lorus.



San Lorenıo Maggiore, Miian, İtalya, M.S. 480.

Sera Evi, Coımecticut, 1973· 75, John M. Johanı;en.

ORGANiZASYON / 197

ÇİZGİSEL ORGANİZASYONLAR

--------------------

0000000

boo ood

DDDDDDO

poooooq

ooo voo

SJDDDOLS:LJ

..\ .+ "" 4- +

Çizgisel organizasyonlar temel olarak bir dizi

mekandan oluşur. Bu mekanlar ya birbirleri ile

doğrudan ilişkili olabilirler ya da ayrı çizgieel bir meLln

yoluyla aralarında bağlantı kurabilirler.

Çizgisel bir organizasyon genellikle \7oyut, biçim ve işlev

bakımından birbirine benzer mekfüıların tekrarından

meydana gelir. Aynı zamancla boyut, biçim ve işlev

bakımından farklılaşan bir dizi mek.3nı kendi uzunluğu

boyunca örgütleyen çizqlsel bir mekfln da içerebilir. Her

iki durumda da bütün bir zincirlenme boyunca her

noktanın dışarı ııe bir teması vardır.

0008000

0000000

' + '

<8>CJ o o o o o:f

=o o o o o o o:f-

eooooo•

Genel organizasyon için işlevsel ya da simgesel olarak

önemli mek&in!ar, çizgisel zincirlenmenin herhangi bir

bölümünde yer alıp, bu önemlerini boyut ve biçimlerinin

belirginle1tiri!mes1 yoluyla kazanırlar. Bunların önemi,

konumları ile de vurgulanabilir:

• çizgisel zincirlenmenin sonunda

çizgisel organizasyonun dı1ma sarkmı1 halde

alt-parçalara ayrı1mı1 çizgisel biçimin kırılma

noktalarında

Kentlilerine özgü uzun1uklarmdan dolayı çizgisel

organizasyonlar bir yön belirtir ve hareket, uzanma ve

\:ıüyümeyi gösterirler. Büyümelerini sınırlandırmak için

çizgisel organizasyonlar, baskın \:ıir mek&n veya biçim,

ayrıntılandırılıp öne çıkarılmış bir giri1 ya da başka bir

bina biçimi veya arazinin topografyası ile iç içe

sokularak sonlandırılabilir.



Çizgisel bir organizasyonun biçimi doğası itiban ile

. esnektir ve bu nulenle de yerinin çeşitli koşullarına

cevap verebilir. T opografyadaki değ!şik!iklere uyum

vağ!ayabilir, bir su veya ağaç kütlesinin etrafından

dolanabilir ya da meknlarının güneş ışığına ve

manzaraya yönlenmesini sağlayacak vekilde dönebilir.

Düz, alt-parçalı ya da kav!sll olabilir. Üzerinde

bulunduğu arazi boyunca yatay ilerleyebilir, bir eğim

\ıoyunca yükselebilir ya da bir kule olarak dikey

durabilir.

OOOODDODDD

D o D o oo

t:; DDDD (> O

s «>

Çizgisel organiuısyonun biçimi, kendi bağlamındaki

diğer biçimleri;

' kendi uzunluğu boyunca bağlayıp örgütleyebilir

• iki ayrı alana ayırmak için duvar ya da bariyer görevi

yapabilir

• bir mekan alanı içinde çevreleyip kapatabilir

111111111111@

,_____;;:;\_]

1

Çizgisel organlzasyon!arm kavisli ve alt-parçalı

biçimleri, içbükey taraflarından bir dış alanı çevreleyip

kendi mkfiin!arırıı bu alanın merkezine doğru

yönlendirirler. Dışbükey taraflarında ise, bu biçimler

ı:lış mekanı karşılarına alarak onu kendi a!anlarını:lan

yalıtıyormuş gibi görünürler.

ORGANiZASYON / 199

CIZGISEL ORGANİZASYONLAR

. .

. .

! [ ( [ l .t ı

ı I ı i ı

..

i ı

[

•

[

[ ı [ ı r

• •

l 1 ! l I

Lonehouse, Kuzey Amerika'nın lroquois Konfederasyoııu'rıda yaayan kabile1erin kullandığı bir barınak türü, 1600,

...'

<t-LJ.nnnn.onnıı

UULIULJl_JLJLJLJLJ

.·< ·:::-:-:-::: ...

. ··::

'• . :

. ' . ·. :

:· "'. .. : \· .:.' '

Bir Köy Caddesine Bakan ieras Evleri, Köy Projesi, 1955, James Stirling (Team X).



Sırası, 6t. Anı::lrews Ün!vereitesl, iskoçya. 1964-68, James Stirllng.

(;

,,

o ,,

C;

''Tipik Kat Plam, Unit6 d'Habitation, Marseilles, 1946-52, Le Corbusier.

İkinci Kat Planı, Ana Bina, 5heffie1ı::I Üniversitesi, İngiltere, 1953, James Stlrlhıg.

ORGANiZASYON / 201

ÇiZGiSEL ORGANiZASYONLAR

lord Der0y Konutu , l onra ' 1m

'

'

Rooert Adam.

-- ----·-----

Pearson Evi (Proje), 1957,

Rober Veııturi.

lloyd l ewıs . Konutu, Libertyvil!e, ll!irıols,

1940 • Frank Uoyd right.

202 / MIMARLIK: BiCiM MEKA " ..

' N ve DUZEN

·

ÇiZGiSEL ORGANiZASYONLAR

Romano Konutu, Kentfıe!d, Kaliforniya, 1970, Esherick Homsey Dodge & Javis.

/

/

,/ ,/

-------- -------------·/ /,.

!

(

1

\

\

\

.. !.

r

[__J

'-

. --

"

Marcus Konutu (F'roJe), Da!!as, Teks a s, 1935, F rank Lloyd Wri qht.

-

•

- -

i l

1

'

•

·r

'!_...

b 11 Hl

- "-r

'

l 1

r ı ı 11

' 1 ' ıJ1 hı,,

,,

k

'

ı ı Ol

J

kj,,

j,,w

ORGANiZASYON / 203


;

'

---

Castrop·Rauxel'in Kent Merkezi, Almanya, (Yarıma ), 1965, Alvar Aalto.

lıtterama, !nter·Amerlkan Toplumu İçin Proje, F!orida, 1964·67, louis Kahn.


ÇİZGiSEL ORGANİZASYONLAR

Köprü Evi (Proje), Chri•topher Owen.

Ev 10 (Proje), 1966, John Hejduk.

ORGANiZASYON / 205

ÇiZGİSEL ORGANİZASYONLAR

----=----, Sı::arborouglı Üiveralteai,

We&thill, Ontario, 1964,

John Andrews.

l

.1

Konut Geliimi, Pavia, İtalya, 1966, Alvar Aa!to.

"'


ı

.-.<:

CİZGİSEL ORGANİZASYONLAR

Oet.-Kat fip Planı, Baker Konutları, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü,

Cambrldge, Massachusetts, 1948, Alvar Aalto.

Circus'un Pnı (1754, Jolm Wood, Sr.) ve

Royal Crescent (1767-75, John Wood),

Bath, İngiltere.

ORGANiZASYON / 207

ISINSAL ORGANiZASYONLAR

ışınsal bir mekan organizasyonu hem merkezi, hem cle çizgisel

organizasyonların eleman!annı birleştirir. Bu organizasyon

çok ::;ayıda ç!zgisel organizasyonun ışın5al bir tarzda dışarı

doğru uzandığı baskın, merkezi bir noktayı içerir. Merkezi

organiuısyon!ar içe doğru merkezi bir noktada odaklanan

içedönük bir şema iken, ışıtısa\ organizasyon kendi bağlamıııın

dışıtıa uzanan dışadönük bir şemadır. Çizgisel kolları ile

uzayıp, be!irll elemanlara ya da arazinin özelliklerine kendini

iliştire\:ıl!ir.

O 6 [J O o

Merkezi organizasyonlarda olduğu gibi, ışınsal

crganizasyonun merkezi meknı genellikle biçim bakımından

düzenlidir. Merkezi noktanın göbek görevi yaptığı çizgisel

kollar, biçim ve uzunluk bakımından birbirine benzeyebilir ve

organizasyonun genel biçiminin düzenliliği korunabilir.

lşınsa! koll.:ır, işlev ve bağlamın gereklerine cevap vermek üzere

bir\:ıirlerinden farklılaşabilir.

lşınsal organizasyonun özgül bir çeşidi, organizasyonun

çizglsd koUarının dörtqen bir merkezi mek&nm yanlarından

uzayıp açıldığı, dönel bir düzendir. Bu düzenleme, görsel olarak

merkezi mekfüı etrafında dönüş5e! bir hareketi andıran

dinamik bir örüntü i!e sonuçlanır.


ISINSAL ORGANiZASYONLAR

Moablt Hapishanesi, Bedin, 1869-79, Herrman.

Hotel Dleu (Hastane), 1774, Antoine Petit

Maison &e force (Hapishane), Ghent yakınlanndaki Ackerghem,

Belçika, 1772· 75, Malfaison ve K!uchman.

ORGANiZASYON / 209

IŞINSAL ORGANiZASYONLAR

( Jf 11111 1 1 1 11 1 1111 1 i 1 1111111 ıl 11 i Ff ı : 1 i 1 J

111111111111 1 \l l l l l l lf 1 1.i LI 1 i . IIU

o

0 0

Sekreterlik Blnas UNESCO Merkez!, Place de fontenoy, Pariı:ı,

1953-58, Marcel Breuer.

'

i

1

il

il

:i

:ı

1

1

o

o

'0

l


IŞINSAL ORGANİZASYONLAR

Vaziyet Planı

Yerhı?lm Yayılımı, St. Andrews Üniversitesi, İskoçya, 1964-68, James Stirling.

··· . . .

. .... . .... .

. ....... . .

Yeni Mummers ilyatrosu, Oklahoma City, Oklahoma, 1970, John M. Johansen.

ORGANiZASYON / 21 l

IŞINSAL ORGANİZASYONLAR

HerVer F. Jahrıı;on Konutu (Wlngspread), Wind Polr.t, Wisconsin, 1937, Frank Uoyd Wright.

;"''"' _1-:l_

= L:_J = -·-]7 '--'-'-ı

'1 11!111!1! / / 1 / r-t


IŞINSAL ORGANiZASYONLAR

L

c

ORGANiZASYON / ZI 3

;

KÜMELİ ORGANiZASYONLAR

@

o

o

rekrarlanan mek.ılnlar

] .ı.

i

Bir giriı? etrafında kümelenmiş

oPo

O(QJIJ

o0o

Merkezi düzen

LI

Llv

L1J7v

Ortak bir ıekli paylaıan

~

Yo! boyunca gruplanmış

Cboo

ooo

Do o

o D

Kümeli düzen

-eW+

OD

Eksen etrafında örgütlenen

o

om

o

Döngüsel yol

Mek.&n içinde kapsanmış

Kümeli organizasyonlar kendi mek&nlarını Pirblrleri ile

iliı,;kiye sokmak için bu mekanların yakınlıklarım

ku!!anır. Bu organizasyonlar sıklıkla benzer işlevler!

olan, şekil ya da yönlenim gibi ort;ak görse! bir özelliği

paylaşan, hücreli mekflnların tekrarından meydana

gelir. Kümeli bir organizasyon, l:ıoyut, biçim ve işi

bakımından benzer olmayan, fakiıt karşılıklı

yakınlıkları ve simetri ya da eksen g1P! görsel bir

düzenleme aracı yardımıyla birbirlerine bağlanan

mekfin!arı da kendi kompozisyonu içine kabul edebilir.

Kümeli organizasyonun parçalarının örüntüsü katı

ve geometrik bir kavramdan ortaya çıkmadığı için,

kümeli organizasyonun biçimi esnektir; dolayısıyla

büyüme ve deği1imi, kendi karakterinde herhangi bir

etki o!maksızm kolayca kabul eder.

Kümeli mek.flnlar bir binaya giri? noktası etrafında

ya da hareket yolu boyunca örgütlenebilirler. Bu

mek§ınlar geni?, tanımlanmı1 b!r alan ya da mekfuısa!

hacim etrafında da kümelenebilirler. BOyles! bir

Orüntü, merkezi organizasyonların örüntüsüne

benzer, ancak onun sıkı dokusundan ve geometrik

düzerıliliğinden yoksundur. Kümeli bir organizasyonun

mekanları tanım!arımı? bir alan ya da mekfinsal

hacim içinde de bulunabilirler.

Kümeli bir organizasyonun doğal önemde bir bölümü

olmadığından, bu örüntü içinde bir mek.@nının önemi

onun boyutu, biçimi ya da :ı:_önlenimi ile belirgin ha!e

getirilmelidir.

Eksensel durumlar

Eksense1 dum

Simetrik durum

Simetri ya da eksense! bir durum, kümeli bir

organizasyonun türlü kısım\arının güçlendirilip

bütün!e?tirilmesi amacıyla kullanılabilir; böyle bir

durum söz konusu organizasyon içinde bir mekn ya

da bir grup mekanın öneminin ön plana çıkarılmasına

yardımCı olur.

r

1

1'

! i


: .:...

·l·

KÜMELi ORGANİZASYONLAR

Fat!ıepur Sikri, Büyük Moo! imparatoru Akbar'm Ma!ihanesi, 1569-74.

ORGANiZASYON / 215

KÜMELİ ORGANİZASYONLAR

Kesit

Plan

;

\... ,/·

.... ::·:.-.. .. -,,;'.:·: ..... .

/::;:.::·""'''''<:.:\

c;;

•

.//

'···-.. .... - ..... ./

Morrls Konutu (Proje), Mount Kisco, New York,

1958, Louis Kahn.

Aksonometrl

Yeni Kaplıca (Termal Hamam), Bursa, Türkiye.


Geleneksel Japon Evi.

1

1

J


\planlı Evi. Saik Biyolojik

Çııi'malar Enı;t!tüsü, la Jolla,

'

1959,65, louis Kahn.

. . . . . . .

. . . . . . .

,

. . . . . . .

._,,_,.,... ... ıuu. ...

Karuizawa Konutu, Kırda Dinlenme Evi, 1974,

Kisho Kurokawa.

Kral Minos Sarayı, KnosBos, Girit, M.Ö. 1500.

ORGANiZASYON / 217


5oane Konutu, Londra, İngiltere, 1812·34, S!r John Soane.

·---- ----·--·----'

5. Carlo aHe Quattro Fontane, Roma, 1638·41,

Francesco Borromini.

Frietlman Konutu, Pleasantville, New Yon:, 1950, Frank Lloyd Wright.

Bayan Robert Venturi İçin Konut, Chestnut Hill, f'ensilvanya. 1962-64. Venturi ve Short.


KÜMELi ORGANİZASYONLAR

Kaufmann Konutu (Şelale Ev1), Comıe!!svil!e, Pensilvımya. 1936·37, Frank Uoyd Wright.

Meraer Kalesi (Fonthll!), Doyl'estown, Pensilvanya, 1908·10, Henry Mercer.

Wyntoon, Kuzey Kaliforniya ' daki Hearst Ailesi için Kır Ev!, 1903, Bernard Maybeck.

ORGANiZASYON / 219

GRiDAL ORGANiZASYONLAR

·

Gridal organizasyon, men içindeki konuml.oırı ve,

birbirleri ile ilişkileri üçl:ıoyutlu bir gridal örüntü

tarafından düzenlerımiş mek&n!arı ve biçimleri

içerir.

'

1

-·+-+-!--!---+

DDDDO

00000

00000

DDDOD

00000

Bir grid, iki seri paralel çizgileritı kesişimlerini

tanımlayan düzenli bir noktalar örüntüsünün

oluşturulması ile meydana getirilir. Söz konusu

grid örüntüsü üçüncü boyuta taındığında, seri

halinde kendini tekrarlayan modüler mekan

birimlerine dönüşür.

1 ı . J,

ı 1 ı

1 1 1 1 1 1

1 ' ı ı l ı .1 1 [

1 1 1 1 ı , ı

' ı 1 ı , 1

1 1

Gridirı düzenleyici gücü, örgütlediği elemanlara

yayılan kendi örüntüsünün düzenllliği ve

sürekliliğinden kaynaklanır. Gridal örüntü, mekan

içinde referans noktaları ve çizgilerinden oluşan

sabit bir dizi ya da alan meydana getirir; öyle ki

bu referanslarla, grida! orgarıizaeıyonurı mek&nları

boyut, biçim ya da işlev bakımından benzer

olamaeıalar bi!e ortak bir ilişkiyi pay!aşab!!irler,


GRİDAL ORGANİZASYONLAR

;·genellikle mimarlıkta kolon ve kir!§ilerden kurulu

Uktiire! iskelet sistemi tarafından oluşturulur. Bu gri&in

':

içind e, mek&nlar blrbirlerinden yalıtılmış ya da grkl

·non tekrarı olarak ortaya çıkabilirler. Bu me!Jnlar,

m içindeki yer değişimine bağlı olmaksızın, pozitif

:·ıi ler olarak görüldükleri takdirde, negatif mekjnları:lan

:.·Oiı.ian ikinci bir dizi meydana getirirler.

:;-,"

:. :pç\7oyut!u bir grid kendini tekrar eden, modüler mekjn

-i':ıdm!erinden oluştuğundan, ona çıkarma veya ekleme

)·yı:ıpı!aııilir ya da çeşitli katmanlar halinde yayılabilir; ama

\ Yıne de mekanları örgütleme kapaeıite:?ine sahip özgün

.. ·:kı ' mliğini korur. Bu biçimse! değişimler bir grid biçimini

''

::·bulund uğu mevkiye uyarlamak, giriş ya da dış mek&nı

tanımlamak ya da söz konusu gridin gelişip yayılmasına

·

·

olanak sağlamak için kullanılabilir.

:- ·····r· . . r.·.-_::r:·-·ı

f-+-+-....... ·,__)

····ı

'-- --+--!--+ ... J

:. Bir grid, kendi mek&n!arının belirli boyut ihtiyaçlarına cevap

/> vermek ya da dolaşım veya seıvis için mek&n bölümlerini

· ayrı parçalar olarak eklemlemek amacıyla, bir ya da iki yöne

doğru düzensiz hale getirilebilir. Böyle bir işlem, boyutu,

oranları ve konumu itibarı ile farklılaşan hiyerarşik modül

dizileri meydana getirecektir .

Grid başka dönüşümlere de maruz kalabilir. Gridin bir

bölümü, kendi kısmi alanı boyunca gör! ve mek&nsal

sürekli!lği değiştirmek için kaydırı1abl!ir. Büyük bir mek&nı

tanımlamak veya bulunduğu arazinin doğal bir özelliğine

· uyum sağlamak için grida! örüntü kesintiye uğr;.ıtılabilir.

Gridin bir kısmı yerinden oynatılıp, ana örüntünün içindeki

bir nokta etr;.ıfmda döndürülebilir. Grid, kendi alanı

boyunca görsel imgesini bir noktalar örüntüsünden

başlayarak çizg!!ere, mek&nlara ve nihayet hacimlere

dönüştürebilir.

ORGANiZASYON / 221


Hastane Projesi, Venedik, 1964-66, Le Corbusier.

-

-

ı-- ------ · ------

Adler Konutu (Proje), Fi!adelfiya, Pensilvanya, 1954, Louis Ka.hn.

222 / MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN .

GRIDAL ORGANiZASYONLAR

---- -- -- -- -- - -

- -- - - - -- - - --- -- -

- -

-

- ---

-

·

-

·-·---- - -- -- - -- -

- ·

-- ··--------- --- - - - ---- - --

-·

___,,. ···:·.:::::-::.::_-::.:::: ... -- --·· ·- --

-

- --·-···--·- ·- ···-··· ·---- ---······· --·-·· .....

L====--=·-··- -

- - - - - - - --

-

- - - - --- - --- -

- ---- - - .

- ·

-

---·--'

- --- ..

·-- ------·- - -- - -

-

-

----·-- -- - ---

-···--·-- -

--. -- ---

- · --- -- -·---·-·-- - ---- -- - ------- ---- ------- -- -- ---

- -

-

- --

" --· - --·-

- - -- - - ---- ------ - - - - -- ------ ------- ------- --- - - -- - - - -- --

Erle Boissonas Konutu ı, New Can."Aan, Conııecticut, 1956, Philip Johııson.

Manab'e Konutu, Tezukayama, Osaka, Japonya, 1976-77, Tadao Ando.

ORGANiZASYON / 223

GRIDAL ORGANİZASYONLAR

'----ı:::=---..!.-i·····················

_7-----ı=ıı=="'·=·······················

i!

! !

LL:JJ 1l

!

\i

5tıyt:lermatı Konutu, Fart Wayne, Hindistan, 1972, Michael Graves.

Kim\1aU Sanat Müzesi, Fort;h Worth, \eksas, 1967-72, louis Kahtı,

224 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAM ve DÜZEN


[I 1

ol

4

. · : ... · .

·', . ;·

·, ..

.···ı··....... . ....

: .

\,

l, "

"\,

\,\

.-\

2

G

- b L ....

Shoı:lkan Konutu, Ahmedabad, Hindistan, 1956, le Corbusier.

ORGANiZASYON / 225

il. Ramse:din Büyük Tapınağı, Abu Simbe!, M.Ö. 1301-1235.

s

Dolasım

,

" ... şunu hep gözlemlemiştik: eıahip olduğumuz en temel üçboyutlu varlık olan

insan bedeninin kendisi mimari biçimin kavranışında merkezi bir sorun

olmamıştı; mimarlık, bir sanat olarak an!aşı!dığı ölçüde, özellikle tasarım

evresinde beden-merkezli bir sanat olarak değil de soyut bir görsel sanat

olarak nitelendirilmektedir . ... Biz, üçboyutlu!uğun en temel ve anılmaya değer

his::>inin bedenin dencyim!erinı:le kök saldığına ve bu hissin binaları

deneyimlerken meknsal kavrayışımız için bir zemin oluşturabileceğine

inanıyoruz .

... Bedenlerimizin dünya5ı ile barındığımız yerlerin dünyası arasındaki karşılıklı

etkileşim daima akış halindedir. Kendimize adet edindiğimiz deneyimlerin bir

dışa vurumu olan yaşam alanları oluştururuz, öze!!lkle de bu deneyimler henüz

yarattığımız yaşam alanlan tarafından üretildikçe. İster bu sürecin bl!inc!nde

::ı!a!ım, ister cndar. habersiz, bedenlerimiz ve devir.imlerimiz yaqadığımız

binalarla sürekli bir diyalog içindedir."

Char!es Moore ve Robert Yudell

Body, Memory, and Architecture

1977

DOLAŞIM: MEKAN BOYUNCA HAREKET

Dolaşım yolu, bina mekanlarını ya da türlü iç ve dış mekn dizilerini birl.ıir!erine

bağlayan algısal bir bağ olarak anlaşılal:;ilir.

Zaman içinde

Mekn1ar 'ın

Ardı§>ık sıralanışı

boyunca hareket ettiğimizden, bir mek.t\nı, nerede bulunduğumuz ve nereye

varacağımız soruları i!e ilişkı'K olarak deneyimleriz. Bu bölümde, binanın dolaşım

siste:minin ana bileşenleri, bina biç!m!erlni ve mek.3nlarını algılayışımızı etkileyen

pozitif elemanlar olarak sunulacaktır.


Yaklaşım

• Uzak Bir GörUnüm

Giriş

• Dıarıclan !çeriye

Yolun Şekillenişi

• Mekfüıların Ardıı;7ıklığı

Yol-Mekan ilişkileri

' Kenarlar, Yol Ayrımları ve Yolun Sonlanışı

· Dolaşım Mekanının Biimi

• Koridorlar, Balkonlar, Galeriler, Merdivenler ve Odalar

---

1

DOlAŞIM / 229

YAKLASIM

Notre Dame Du Haut Kiliseciğine Yaklaşım,

Ronchamp, Fransa, 1950-55, le Corbueier.

i

1

Binanın içerisine girmeden önce, bir yol boyunca girişe yaklaşırız. Bu, dolaşım sisteminin ilk evre6idlr,

bu süreçte bina mekfüılarını görmeye, deneyimlemeye ve kullanmaya hazırlanırız.

Bir binaya yaklaşmak ve girmek süre bakımından çok kısa olabileceği giDi uzun ve külfetli de olabilir.

Yaklaşım, binaya dik olabHeceği gibi açılı da olabilir. Binaya yaklaşım şekli sonuçta bırfılaşılacak şey ile

zıtlık gösterebilir ya da binanın iç men1arına kadar devam ederek, içerisi ve dışarısı arasındaki ayrımı

belirsizleştirebilir.


YAKLAŞIM

Cepheden

Cephulen yaklaşım, bizi düz ve eksen sel bir yoldan doğrudan

doğruya binanın girişine götürür. Yaklaşımı sonlandıran görse! heı::lef

net ve açıktır; bu, binanın tüm ön yüzü olabile:ceği gibi ön cephe

içinde detaylandırılmış bir giriş de olabilir.

- -

• •

Aplı

Açılı yaklaşım, binanın ön yüzü ve biçimi üzerinde perspektifin

etkisini artırır. Yaklaşım sürecini geciktirip uzatmak amacıyla açılı

yol, \7ir ya ela daha fazla kırılarak yeniden yönlend!rilebilir. Binaya

aşırı dar \:ılr açıdan yaklaşılırken, girişin daha açıkça görülebilmesi

için ön cepheden dışarı doğru taşabilir.

, '

\

\

Spiral

Spiral bir yol, yaklaşım sürecini uzatır ve binanm çevresinden

dolanırken 5öz konusu yapının üçboyut!u biçimine vurgu yapar.

Binanın girişi, genel konumlanışı netleştirmek için yaktım boyunca

sürekli olarak gösterilebilir ya da varı noktasına kadar saklanabilir.

DOLAŞIM / 231

YAKLAŞIM

Yılla 6arbaro, Maser, İtalya, 1560-68, Andrea Palladio.

Portaller ve giri17 kapıları, bizi kapının

öte5ine doğru yönlendirir ve öte tarafa

giriimizi sağlarlar.


/

YAKLAŞIM

·pi .

.

·-- ·

.\!'·-

Garohes Villası, Vaucresson, 1926·27, Le Corbusier.

Qian Men, kuzey taraftaki Yasak Kent ile güney taraaki Dı Şehir arasındaki bağlantı,

Pekin, Çin, 15. yy.

Katolik Killsesi, T aos, New Mexico, 17. '!J·

OOLAŞIM / 233

YAKLAŞIM

Kı Evi, New Canaan, Comıectıcut, 1949,

Philip Johnson.

. ... - . ....

·- -

----

. .. . . •···

----)

/

ı-nl

==t?

Mahalle Planı, 5.\iyn.\itsa!o'da ehir Hofü, Finlandiya, 1949-52, Alvar A.:ı!to.

Binaya giden ve onun içinden geçen rampa, Carpenter Görsel Sanatlar Merkez!,

Harward Üniversitesi, Cambridge, Massachussets, 1961-64, le Corbusier.

234 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEM

YAKLAŞIM

Binalara asimetrik, göz alıcı yaklaşımları gösteren, bir kilisenin

bavkın okluğu kentsel mekanların Cam!\lo Sitte tarafından

hazırlanan çizimleri. Bu meydanların çeşitli noktalarından sadece

ki!ise!erin belirli parçaları görülebilmektedir.

Salzburg

Modena

Lucca

Perugia

Kresge Üniversitesi,

Satıta Cruz Kampusu,

Kalifomiya Üniversitesi, 1972-74,

MLTW I Moore·Turn\Jull.

·-...

·..... ·-. .. ·

. ..

....

·

..

·· ·

.

<::\\ \

\\

)-

(

.. \"-

Siena'da bir cadde, İtalya.

DOlAŞIM / 235

YAKLAŞIM

..JIJUllı::=:

.. ---·- ·----

f'ropylaea'nın doğusundan bakıldığınaa görünüm.

A<.:ropolis'ln Kubakıfıı Görünümü, Atina, Yunanistan.

Noktalı çizgi f'ropylaea'dan geçip Parthenon'un doğu ucuna

giden yolu gösteriyor.


[. YAKLAŞIM

Kaufmann Konu t u (•eiale y Evi) Connell•ville, Penoilvanya, 1936-37, Frank lloyd Wright.

'

·· . ,

·· . . ... . "

\

·-

.... ----tti

'j'

Edw!n Cheney Konutu, Oak Par, , 111. ınoıs, · 1904 ' frank lloyd Wright.

Hutheesing: Villası (Proje), Ahmedaba d , H . ın d' ıs tan , 1952 , Le Corbusier.

DOLAŞIM / 237

GiRİŞ

·-------

......--····

-----------

- -- -------

Bir binaya ya da bina içindeki bir odaya ya da

tanımlanmış bir dış mel@na giriş, bir mekanı

diğerinden ve "burayı" "or21dan" ayıran dikey bir

düzlemi delip geçme eylemini gerektirir.

,_ ____ _

-------:

Giriş eylemi esas itibarı i!e dikey bir düzlemi

delme yollarından biri olduğundan, sadece

duvara bir delik açmaktan daha muğlak

yollarla belirtileb!lir. Söz 4elimi giriş eylemi,

gerçek bir düzlemden değil de, iki dikme ve bir

tepe kirişi ile varlığı sezdirilen bir düzlemin

içinden geçmek de olabilir. İki mekan arasında

görsel ve mekansal sürekliliğin arzulandığı

daha haı:;sas durumlarda, seviyede bir

değiş!k!ik bir yerden baka yere geçii

belirleyebilir,

- - -- 1

_J tJl_J

Bir mekfiin ya da bir dizi mekfiinı tanımlayıp

çevrelemek amacıyla duvarların kullanıldığı

ııorma! durumbrda, giriş., duvar düzlemindeki

bir açıklık i!e sağl<inır. Ancak, açıklığın biçimi

duvar üzerindeki basit bir delikten, iyice

ayrıntılandırılıp be!irgirıleş.tirilmi bir girişe

kadar uzanabilir.

··············jf·

\ \ --

\_ --· ___ ___ ___ __

········-···

L --------- - _ ____ ___

Girilmekte oları mekanın biçiminden ya da iç

mekfiinın biçiminden bağımsız olarak, Pir

mek.l\na gir! en iyi ş.ekilde yakla?ım yolurıu dik

açıyla kar?ılayan gerçek bir düzlemin

oluş.turulması ile anlatı!aPUir.


Giri;.ıler lilçimsel olarak şu kategorilerde

. grup!andırılabi!!r: Aynı hizada olanlar ve öne

çıkanlmı;.; veya geri çekilmiş olanlar. Aynı

hizadaki giri;.;!er bir duvar yüzeyinin sürekliliğini

korurlar; bunlar, eğer arzu edilirse, tamamen

beliniz hale getirilebilirler. Çıkma yapan

giri;.;!er, yaklaşım yönündekilere işlevlerini belli

ederler ve üstte bir koruyucu sağlarlar. Geri

çekil mi giri!er de koruma sağlarlar ve dış

meklnın bir kıe;mını bina alanına katarlar.

Yukarıdaki kategorilerin her birinı::le, girişin

Diçimi, girilmekte olan mekanın biçimine

benzeye1'ilir ve aynı zamanda onun !çin bir

ön-görünüm görevi görebilir. Ya da giri;.> biçimi,

iç mek&nın biçimi ile zıtlık te;.;kil ederek onun

sınırlarını güçlendirir ve bu mekanın bir yer

olarak karakterine vurgu yapar.

\

\

GİRiŞ

Giri'§, konumu itibarı ile binanın ön cephe

düzlemini ortalayabilir.ya da yana kaydırılıp

kendi açıklığı etrafında kendisine ait bir

simetrik durum meydana getiret;l!!r. Giri<qh1

konumu, girilen mekanın biçimine göre, yakla-qım

yolunun şekillenlşfni ve mekan içindeki

eylemlerin düzenini belirler.

/--------,\

\, _

__/;

oıo

··r··

nın

Giriş fikri görsel olarak şu ?ekil!erde

pekiştirilebilir:

--

• açıklığın olması gerektiğinden daha alçak,

daha geniş ya da daha dar yapılması

• girişin daha derin ya da döngüsel yapılması

• açıklığın süsleme ya da dekoratif bezeme ile

ön plana çıkarılmaeı

=!

' -

'

Palazzo Zuccari, Roma, 1592,

Federico Zuccari.

DOLAŞIM / 239

GİRiŞ

Piazza San Maroo, Venedik. Solda Dog!ar Sarayı ve sağda Scamozzi Kütüphanesi tarafından çerçevelenmi

deniz manzarası. Piazza'ya giri iki granit kolon, Lion's (Aslan) Kolonu (1189) ve St. Theodore Kolonu ile

Pelirlenmiştir (1329).

4

O·torii, T oshogu KaCıri'ne !ık Kapı, Nikko, T ochigi Prefecture,

Japonya, 1636.


Dr. Currutchet Konutu, La Plata, Arjantin, 1949, Le Corbusler.

Bir otoparkı da içerebilecek büyük bir açıklığın içindeki bir partal

yayalar için giri yerini belirler.

GİRİŞ

Von 5ternberg Konutu, Los Angeles, Kalifonıiya, 1936, Riclıard Neutra.

Bu malikanenin ön kapısından glrild!ğinde içeride bir giri? avlusu

bulunmaktadır; kavsili otopark yolu ise arabaları giriş. kapısına doğru

yönlendirmektedir.

6. Glorgio Maggiore, Venedik, 1566·1610, Andrea Pa!ladio,

Cephe Vicenzo Scamozzi tara.fırıdan tamaml.mımıştır.

Giri? cephesi iki ayrı ölçekte i? görmektedir: Kamusal mekna

bakan bir bütün olarak binanın ölçeği ve öte yanda kiliseye

giren bir kl?inhı boyutu siyesindeki ölçek.

Yasama f oplantı Binası, Şandigar, Pencap Başkent Kompleksi, Hindistan, 1956-59, Le Corbusier.

Giri? kolonadı binanın kamusal özelliğine göre ö!çeklendirilmiştir.

DOlAŞIM / 241

GİRiŞ

Kate;ura Sarayı, Kyoto, Japonya, 17. Y:J.

Bu çlt iki bölümü !lirbirinden ayırırken, giriş kapısı ve patika taşları yardımıyla

imparatorluk Arabası Durağı ve ötedeki Gepparo (Moon-Wave Köşkü) araeında süreklilik

s.ığlarımaktadır.


GİRİŞ

Morris Hediyelik Eı,;ya Mağazası, San Franclsco,

Kaliforniya, 1948·49, Frank Lloyd Wright.

Ulusa! Tacirler Bankam, Grimıell, !owa, 1914, Louis Sullivan.

Dikey düzlemler üzerindeki detaylı açıklıklar bu ik! binaya giri noktasını göstermektedir.

OOLAŞIM / 243

GİR!

Glri; Pylonlan, Edfu'da Horu• Tapınağı, M.Ö. 257-237.

Cephedeki dikey bir yarık veya bölünme, bu binalarda girii tanımlamaktadır.

Bayan Robert Venturı İçin Konut, Chestrıut Hill,

Fensi!vanya, 1962-ıô4, Yenturi ve Short,

John F. Kennedy A111t1, Dallas, Teksas, 1970,

Fhilip Johnson.


GiRiŞ

Yönetim Binasına Giri?, Johnson Wax Co., Racine, Wisconsin, 193639, Frank lloyd Wright.

Yükeek Mahkeme, ?andlgar, Pencap Bakent Kompleksi, Hinı:fü?tan, 1956, Le Corbusier.

Plan Diyagramı

Kuzey Cephesi

DOLAŞIM / 245

GİRİŞ

Panteon, Roma, M.S. 120-124.

Giri9 portikoıı;u, M.Ö. 25'e ait daha eski bir tapınağın yeniden inşa

edilmesi ile oluşmuştur.

Kneses Tifereth İsra!! Sinagogu,

Portchester, New York, 1954, Philip Johnson.

r7

1 !

1

\

::::.:::--·----- !

-- ---- --- --------- - ..:.:;;,,.. -··--..:,:;:,,-----·=-·- -·.::

Pazz! Kilisec!ği, Santa - -

Croce Manastırı'rıa eklenmiştir, floransa, İtalya, 1429-46, f!ippo Brune!leschi.

246 / MIMARllK: Bl\IM, MEKAN ve DÜZEN

GİRİŞ

5. Vltale, Ravenna, İtalya, M.S. 526·%

Çıkma yapan bir giriş mekanı, bina organizasyonunun ana ekseninin yönünü, söz konusu binanın \7aktığı ı:lış; mekina

göre değfştirebilir.

Sundurmalar, portikolar ve tenteler koruma sağlamak, karşılamak ve

gel noktas1111 göstermek için binanın ana kütlesinden dışa doğru

çıkma yaparlar.

Oriental fıyatrosu, Milwaukee, Wisconsin, 1927, Dlck and Bauer.

DOLAŞIM / 247

GİR iş

r' nr1n

p '

ıı

i

l_ıLJLJLJ1

- - --·- ----

Accademla Köşkü, Hadrian Villası, Tivoli, İtalya, M.S. 118-125.

(Heine Kahler'in bir çizimine göre)

Chiesa ı:li 5. Atıı:lrea Del Quirinale, Roma, 1670, G!ovamıi Bernini.

Gagarin Konutu, Peru, Vermont, 1968, Ml1W I Moore-TurnbuU.


GiRiŞ

10

lo

\

o

'I

' _ı o

Binaya girenleri kabul ederken geriye doğru çekilmi mekanlara

örnekler.

6. And.rea, Mantua, İtalya, 147294, leon Battista Albetti.

Güney Binası, Ulusa! Sanat Galerisı',

Washington 1978, LM. Pei ve Ortakları.

DOLAŞIM / 249

GiRİŞ

Basamaklar ve rampalar, bir binaya girme eylemine dlkey bir

\7oyut ve zama116al bir nitelik kazandırırlar.

Ga!ena'da 6ıraevler, lllinois.

Millowner Kurum Binası, Ahmedabad,

Hindistan, 1954, Le Corbusier.


Taliesln West, Phoenix yakınında, Arizona,

1938, Frank Lloyd Wright.

GiRiS

imparator Wan Li'n!n KaUrl'nı koruyan !?ir ııstele" ve Kaplumbağa, Pekitı'in

kuzeybatısı, Çin.

Glrl Kapısını11 İç Bölümü, Francee;co Borromini çizimi.

Kalın duvarları delip geçen girişler bir yerden diğerine geçerken kullanılan

geçil,? mek&nları yEıratırlar.

,,,.__

1

1

1

1

. ,k

1

Santa Barbara Adliyesi, Kaliforniya, 1929, William Mooser.

Ana giriş, ardındaki bahçe ve tepe manzarasını çerçevelemektedir.

DOLAŞIM / 251

YÜRÜME YOLUNUN KONFİGÜRASYONU

!ster insan, araç veya mal için, ister hizmet

amaçlı olsun, hareket yollarının tamamı doğal

olarak çizgiseldir. Bütün yo!!ar bir başlangıç

noktasına sahiptir; işte bu noktadan

gideceğimiz yere kadar bir mekan silsilesi

boyunca ilerleriz. Yolun güzergahı, bizim ulaşım

tarzımıza bağlıdır. Bir yaya i5teğe bağlı olarak

değişik yönlere dönebilir, ara verip durabilir ve

dinlı:mebilirken, bir bisiklet daha az özgürlüğe

sahiptir, araba ise hızını ve yönünü değiştirme

konusunda daha da az 8zgürdür. Fakat ilginç

oları şu ki, tekerlekli bir araç kendi dönüşünün

yarıçapına uyan düz bir güzergah gerektirirken,

yoltın geniş1Jği söz konusu aracın boyutlarırıa

göre ayar!anabi!ir. Ôte yandan yayalar, kendi

güzergahlarında ani değişiklikler yapabilmelerine

rağmen, bedensel boyutlarından daha büyük

bir hacme ve yol boyunca daha fazla seçim

özgürlüğüne ihtiyaç duyarlar.

Yürüme yolların kesişimi ya da karşılaşmav;,

oraya yaklamakta o!an kişi için daima \;ir

karar-verme nokasıdır. Kesişim noktasında

buluşan her bir yolun sürekliliği ve ölçeği, önemli

mek&nlara giden büyük rotalar ile daha

önem5iz mek&ınlara giden tfüi yollar arasında

bir ayrım yapmamıza yardım eder. Kavşak

noktasınki yollar birbirine eşit olduğunda,

insanların durmaları ve kendilerini

yönlendirmeleri için yeterli bir mek&ını

sağlamak gereklidir.

eQ

••

••

••

OD ••••••••• ·-00019.

••

••

!. •• •

..J,';!lQQ.Q#±JıL

1

Yürüme yolunun konfıgüra5yon özefüğ!,

hem bağladığı mek&ınların organizasyonel

örüntüsünü etkiler, hem de bu örüntü

tarafından etkilenir. Bir yol konflgürasyonu,

birleştirdiği mek1n!arın Orüntüsünü

hizalayarak mekansal organizasyonu

pekiştlrebilir. Ya da bu konfigürasyon, söz

konusu mek&ınsa! organiza5yorıw1 biçimi ile

zıtlık oluşturarak, ona karı görsel bir

korıtrpuan görevi yapal:ıılir. Bina içindeki

yolların genel konfigürasyonunu kafamızda

şekillendirdiğimiz takdirde, bu binanın

mek&nsal şemsanı kavrayışımız ve birıa

içindeki yönlenimimiz netleşir.



·;: ç;;;·,i .

. . ........ .... ...... . . . . . . . ....... ....... .

Bütün yürüme yoUarı çiı.qis-eldir. Düz blr yürüme yo!u bir'

dizi mekanın ana düzenleyici elemam olabilir. Söz konusu

yol, ayrıca, kavisli ya da alt-parçalı olabilir, diğer yollarla

kesişebilir, kollara ayrılıp !lir ı:löngü meydana getirebilir.

2. lşınsol

l;lıns:al bir konfigüraz;yon, merkezi ve ortak Pir noktadan

yayılan veya bu noktada sonlanan yürüme yollarına

sahiptir,

3. Spiral

Spiral bir konfigürasyon, merkezi bir noktadan çıkıp,

kendi etrafında dolanarak bu noktadan giderek

uzaklaşan tek ve sürekli bir yürüme yoludur.

4. Gridal

Gridal konfigüras-yon, düzenli aralıklarla kesişerek

dörtgen mekfü1 bölümleri meydana getiren iki ayn

paralel olarak dizilmı1 yürüme yolundan oluşur.

5. Ağ

Bir ağ konfıgürasyonu, meknda oluşturulmu çeşitli

noktaları rastgele birbirine bağlayan yürüme yollanndan

meydana gellr.

6. Korıno

Gerçekte, bir binada çoğunlukla yukandaki

konfıgürasyonların bir bileşimi kullanılır. Herhangi bir

mekan örgüsü içindeki önemli noktalar şunlardır: Etkinlik

merkezleri; odalara ve salonlara girişler; merdivenler,

rampalar ve asansörlerle sağlanan dikey dolaşım yerleri.

Bu noktalar bina içindeki hareket yollarını vurgulayarak,

bir an için duraklamak, bir köşeye çekilmek ve sonra

yeniden yön bulabilmek için olanak sağlarlar. Yürüme

yolları arasında yön kaybına neden olacak bir

karmaşanın meydana gelmesini önlemek için, çeşitli

yollar arasında her birinin boyut, biçim ya da uzunluğunu

farklılaştırmak sureti ile bir hlyerarşlk düzen elde

edilebilir.

y•

--------- ------ -----···-'

OOLAŞIM / 253


Kraliçe Hatshepsut Anıt fapmağı, Dr e!·Bahari, Teb,

M.Ö. 1511-1480, Senmut.

ioshogu Kabri içindeki Taiyu·ln Meknı'nın Planı, Nikko, Tochigi Prefecture, Japonya, 1636.


YÜRÜME YOLUNUN KONFIGÜRASYONU

Zemin Katı Planı

Ola Westvur;' oe Konu New York, 1969·71, Richard Meler.

--

J

-: : :. ::::::.:::: :

'

::::::.:.:::!::

·"""·"'" ·"""'-""i 11"""-="""''"

1 ııı ı

'

'

61rinc:i Kat Planı, Hines Konutu, Sea Ranch, Kaliforniya, 1966, MlTW / Moorcılurnbu!L

OOLAŞIM / 255


511odhan Konutu, Ahmedabad, Hindistan, 1956,

le Corbusier.

Rampa ve merdivenlerden geçen kesit

il

Carpenter Görse! Sanatlar Merkezi,

Harvard Üniversitesi, Cambddge, Massachussetı:>,

1961-64, Le Corbusier.



5car\Jorough Koleji, Westhill, Ontario, 1964, John Andrews.

Book5taver Konutu, Westminster, Vermont, 1972, Peter l, G!uck.

_ _J

Haystack Zanaat ve El Sanatları Dağ Okulu,

Deer isle, Maine, 1960, Edward larrabee Barnes.

DOlAŞIM / 257

.

.


m

.

Sonsuz Gelişlm Milzesl (Proje),

f'hi!ippevil!e, Ceuıyir, 19:39, le Coriıusie.r.

Batı 5anatlan Müzesi, Tokyo, 1957-59,

Le Corbusier.

Asma Kat Planı

Çatı Planı



Karlsruhe, Almanya, 1834.

Düzlükte Kent

Tepe Üzerinde Kent

İcleal Kent Planları, 1451-1464,

Francesco di Giorgi Martini.

Üniversite Sanat Müzesi, Keı!iforııiya Üniversitesi, Berkeley, 1971,

Mario J. Ciampi ve Ortak!an.

DOLAŞIM / 259


ı::=::ıı:::::f····················"b===D!

L_ _____.

·-----------·--------·-- _J

Pepe Konutu, 1974·76, Johıı M. Johaıısen.

Parhs



Yi Yuan, Suzhou, Çin, Qing Hanedanı, 19. yy.

Wasington D.C.'nln Planı, 1792, Pierre L'Enfant.

OOLAŞIM / 26 l


DDDDDDDD

DDDDDDDD

DDDDDDDD

DDDDDDDD

DDDDDDDD

DDDDDDDD

DDDDDDDD

DDDDDDDD

"

= =

= tt =

DJCJ c:::J c:::ı

coc::::ı cuco

m o[U:ı]o D

ITJ==ı=c::J

ITJITI CJ CJ ı:::o

u:::ıu::ı mc:ı rr:::ı

ı::::oc::ıın mm o:::ı

c::::ıc::ıın om rr:::ı

ı::::oı:;:ı c::ı D DJ o:J

ı::::DDCJ OCJ o:J

ı::::cı c:::ıı:;:ı CJ DJ rr:::ı

. ı::=tCJD CJITJ CJ

-

·-

Sd lf

.d.I

-,

00

•

[

Roma Kampı'nın Tip Şeması, M.S. 1. yy.

Haetane Projesi, Venedik, 1964-66, Le Corbusier.

l

[

262 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve O ÜZEN


Ja!pur, Hindistan 1728.

Priene, M.Ô. 4. yj da kuruldu.

iaeaı Kent Planı, 1451-64, Frances di Giorg1o Martl11t

Manhattan, New York City.

OOLAŞIM / 263

YOL-MEKAN İLİŞKİLERİ

Yollar, birleştirdikleri menlar ile u şekillerde

ilişkili olabilirler:

E

·

LITDOJ <Q>Q

l

ı : 1 '0.o o ooo )

Mekanların Yanından Geçerek

• Her bir mek&nın bütünlüğü korunur.

• Yürüme yolunun konfigürasyonu esnektir.

• Yürüme yolu ile mekanları bağlantıya sokabilmek

için ara mek&nlar kullanılabilir.

[ı

Mekanların içinden Geıerek

Yol, mek&n içinden ekeen boyunca, açılı ya da bu

mek&nın kenarı boyunca geçebilir.

• Yol, bir mek.3.nı kesip geçerken, içinde bir dinlenme

ve hareket düzeni oluşturur.

Bir Mekan içinde Son Bularak

• Mek.ilnın konumu, yürüme yolunun kendisini

ortaya çıkarır.

• İşlevsel veya eıimgese! olarak önemli mek&nlara

yaklaşıp girmek için böyle bir yol·mek&n ilişkisi

kullanılır.

y;

264 / MIMARLIK: Bl\IM, MEKAN ve DÜZEN

YOL-MEKAN iLiŞKİLERİ

Keeit

00000000 r:no o o o o

[J:J

[J:J

F"'"=<-'-' [J:J

o:ı

[]:ı

[]:ı

o o o ı:ı o ı:ı rı 00

Plan

H!. Ramse&'in Anıt Tapınağı, Medinet-Habu, M.Ö. 1198.

5tern Konutu, Woodbriı:lge, Connecticut, 1970, Charles Moore Aesociate0.

DOLAŞIM / 265

YOL·ME KAN • ILISKİLERI

Geleneksel Japon Evi

. -

\ ıtr=6__J

........ .... l

....... ·

f

farnawoıth Konutu

.

, Mies van der R o h e.

' Plano, !!lınois, 1950 -

""Wır

') -t-H-

\\---

"' ili: +· -- --+ :

;-

" -

- -1 F

- , -

'

' L--ı-

'

-

·-t=

L- -

1-1-

4 =l::

1-1-.ı-J -

11.-!---H-+

L 1 1-

4-ı=F-

-

--·

' H-

il- --+-- lf +

·-l-·-·

_,

"- ><

:· •--

_L

-ı:t

,_

L

L

' l- -

" -+- ..

--

---·

,_ "--

,:t--'-T -- L Ll-

----,--

1-ı-

c: -- ---

-- '

'

, ,

' 1

·-;

1

1 i

ı::=::--::::=:

--

+--

-

'

-L- -- -

_::J

-

-

'

--, -t

•:;

.,,.,, "

1

r

'

ri

:"

-ı;.. :)

'

'M

CL

w

-

+-,

L

'--

.L ---

'

- .;--

f""':""t..1

(,?'

f[

. '""\

?.<"

-

•

•

Palazzo Antonini ' U dıne, . ltalya, . 1556 , A nı.ırea ' f'a!ladio.

266 / MIMARUK: BlclM MEKA ' -

· ' N ve DUZEN

YOL·MEKAN İLİŞKİLERİ

Neur Vahr Apartmanı, Bremen, Almanya, 1958-62, A!var Aalto.

rr ı,

__

c;ı

-- . ... . . ... ..ı !:::t:i-1

· ,---,

•

Erk: Boissonaıı; Konutu 1!, Cap Benat, Fransa, 1964, Phi!ip Johnson.

OOLAŞIM / 267

DOLAŞIM MEKANININ BİÇİMİ

v

Wi!liam R. Ware'in tonoz örtülü bir merdiven

çiziminden.

Dolaşım mekflnları bina organizasyonu içinde ayrılmaz bir parça teşkil ederler; dolayısıyla da bina hacmi

içinde önemli bir mekanı kaplarlar. Sadece iJevsel bağlayıcı araçlar olarak ele alındıklarında, söz konusu

dolaşım yollan sonsuz, koridorumsu mek.3nlar h.ıl!itle gelir. Ancak, dolaşım mekflmnın biçimi ve ölçeği, kendi

güzergahı boyunca insanların hareketlerine, durmalarına, dinlenmelerine ya da bir manzara yakalama!anna

uygun olmalıdır.

Dolaşım mekanının biçimi şu koşullara bağlı olarak

değişir:

• sınırlarının nasıl tanımlandığına

• kendi biçimini, bağladığı men!ann biçimi ile nasıl

ilişkiye soktuğuna

• ölçek, oran, J?ık ve manzara niteliklerini nasıl

be!irfjinle:?tirdiğine

kendisine açılan girii'lere

merdivenlerle ve rampalarla değiimleri nasıl

ii'lediğ!ne



apalı

. !lir, böylece bir koridor meydana getirir, öyle ki bu

·;\i;kidor duvar düzlemindeki girişler \7oyunca birbirine

,·'._-Jkaladığı mekanlar ile iliVki kurar:

/""Bir Yönden Açık

; : _:-'b!abilir, böylece bağlaclığı mek&nlar ile görsel ve mek&nsal

·

. ._:;xrek!ilik vağlar;

,,', iHer İki Yönden Açık

:_:- -.lab·i!.ir, böylece içinden geçtiği mekilnın fiziksel bir uzantısı

Dolaşım mek&nının genişliği ve yüksekliği, taş.ımak zorunda

olduğu traflk türü ve miktarı ile orantılı olmalıdır. Kamusal

bir mekan, daha özel bir toplantı mek&m ve setvis koridoru

arasında ölçek bakımından l:ıir ayrım oluşturulmalıdır.

r

!Al

,, ___ ,_ ,,,,,

I

'

Dar ve kapalı biryürUmeyolu, hareketi teş.vik eder. Yürüme

yolu vadece daha fazla gidiş.-ge!lş.i taşımak için değil, aynı

zamanda durma, dinlenme ya da bakınma eylemlerine

mek.3n sağlamak için de geniletilebi!!r. Söz konusu yürüme

yolu, içinden geçtiği mek.3nlar!a lç içe geçmeyerek de

genletl!ebilir.

Geni bir mekanın içinı;leki yürüme yolu biçimden ve

tanımdan yoksun olabilir; böylece yürüme yolu söz konusu

mek.3nın içindeki eylemler ve tefriş düzenlemesi tarafından

belirlenecektir.

/.

----- 1 .

i

lJ i

"

,, ,_,)

1

,/,,, / ! .

,r-,, !' i '•I

I '----, , , """

_,_, _

'/ !

' -...

- _/

!

t

---·------ -

DOLAŞIM / 269

DOLAŞIM MEKANININ BiÇİMİ

5. Maria della Pace Manastın, Roma, 1500-04, Donata Bramante.

Okusu Malikanesinin Koridoru, Todoroki, Tokyo,

1976-78, Tadao Ando.

Rönesans Köş;künün Girl Holü.


Bitıa içinde !ıareket etmek içitı kuUamlatı çeit!i biçimlere örnekler.

\

'501

------=

Bir tarafta sıralarımı kolonlar boyunca iç mekjna,

dığer yanda ise Fransız kapıları boyunca dış avluya

açılan lı"ir hoL

Yülkseltilnıio Pir veranda, Morris County'de Malikane, New J"ersey, 1971, Moore, Lyndon, Turnbull & Whitaker.

OOLAŞIM / 271

DOLASIM MEKANININ BiÇiMİ

Merdivenler, b1r binaııın veya bir dı1 mekjnın çeşitli seviyeleri arasında

dikey olarak hareket etmemizi sağlar. Her basamağnı genişliği ve

yüksekliği tarafından belirlenen merdiven eğimi, bedenimizin hareketlerine

ve yeteneklerine uyacak şekilde oranlanmalıdır. Merdiven fazla dik

olduğunda çıkış fiziksel olarak yorucu, psikolojik olarak da engelleyici

olabilir; iniş ise tehlikeli hale gelir. Merdiven imi alçak olduğunda

basamaklar adımlarımıza uyacak şekilde geniş olmalıdır.

r---

1 ı:§------ .. ::=::ı 1

[_____

c __,___

1

ıl

Merdivenler hem bizim geçişimize, hem de aşağı ya da yukarı taşınan

mobilyalara, eşyalar.:ı yer sağlayacak kadar geniş olmalıdır. Merdivenin

geniş!!ği, onun kul!anımın111 kamusal mı yoksa öze! mi o!acaı hakkmda bir

ipucu verir. Geniş ve alçak basamaklar bir davetkfır bir görünüm

sunabilir; dar ve dik bir merdiven ise bizi öze! meknlara ulaştırabilir.

Merdivenden yukarı doğru tırmanma eylemi mahremiyet, yalıtlanma veya

ilişkisizlik hislerini doğurabi!irken, aşağı doğru inme eylem! i5e emin,

korunaklı ve durağan bir zemine doğru hareketlenmeyi ima edebilir.

Sahanlıklar merdivenin çıkışını kesintiye uğratarak, onun doğrultusunu

değiştirmesini mümkün kılar. Sahanlıklar aynı zamanda bir duraklama

fırsatı verir, ara geçişler ve dışa açılımlar için de çe:;;itli imkanlar sunar.

Merdivenin eğimi ile birlikte sahan!ık!arın konumu, basamaklar boyunca

inip çıkarken yaptığımız hareketlerin ritmini ve kareografisini belirler.



Bir düzey farkhlığmı afarken merdivenler, yürüme yolunun hareketini

pekitirebilir, kesintiye uğratabilir, güzerg.3hmda bir değiiklik meydana

getirebilir ya da büyük bir mena girmeden hemen önce onu sona erdirebilir.

1

JJ

Merdivenin biçimlenlfi, baı;amaklar boyutıca inip çıkarken yolumuzun

doğrultusunu belirler. Merdivenlerin navıl devam edeceğin! şekl1!enı:iirmek

için birkaç teme! yol vardır:

• tek kollu merdiven

D L ·şek!!tıdeki merdivcın

U-şeklindeki merdiven

• döne! merdiven

• spiral merdiven

OOLAŞIM / 273

DOLAŞIM MEKANININ BiÇIMi

----·····-····----------.. ······---ı

ı

Merdivenin işgal ettiği men büyük olabilir, ancak yine de iç makana birkaç

yolla eığdınlabilir. Sözge!imi eklemeli bir biçim olarak yi!J da hareket

güzergahmm ve duraklama bölgesinin 1çinden oyulup çıkarıldığı vo!ümetrik bir

küt!e olarak değerlendirilebilir.

Merdiven içinde bulunduğu odanın bir kenarı Voyunca ilerleyerek, mekfiırıın

çevresini do!arıabillr; ya da !Ju meldnın hacmini doldurab!!ir. Mekanın

sınırlarına sıkıştırılabilir ya da oturmak için platformlar ve türlü etkinlikler

için teraslar oluşturacak şekilde genişletilebilir.

Merdivenler ayrıca farklı düzeyler boyunca sıralanan mek3n!arı birl:ıirlerine

iliştirerek, bu mekanlar içinde dolanan düunleylci bir eleman da olabilir.

Henüz yaklag;ırl<en görülebilen sahanlıklar, tıpkı yanlara doğru tag;an alt

basamaklarda olduğu gibi, çıkış iyin davetkar llir görünüm sunıır. öte

yandan mahrem bir yere geçiş izni verirken, merdiven duvarlarla sıkıg;tırılmış

dar bir llog;luktan yukarı doğru dik bir şekilde yükseltilebilir.


ı:

ı:

ıı

ili

.·'

'

rl

i'

·,;'

. . t··

DOLAŞIM MEKANININ BiÇiMi

Tıpkı basamak!8r boyunca· a şağı ya da yukan doğru h .1 reketin

üçboyutlu bir deneyim olması gibi, merdivenler de Uçboyutlu

biçimlerdir. Merdiveni, men içinde tek l:ıa?ına duran veya bir

duvara i!imi bir heykel olarak değerlendirirsek, onun bu

Oçboyutluluk özelliğinden yararlanabiliriz. Dahası, mekAnın kendisi

de a?ın büyütülmü ve detay!andın!mı Pir merdiven haline

getirilebilir.

Görkemli Merdivenler, Pariı:; Opera Binası, 1861-74, Charles Garnier.

Oturma Odasının Merdivenlerinin Aksonometrisi, Old Westbury'de Ev, New York, 1969-71, Richard Meier.

DOlAŞIM / 275

1

r

[,

1

1

/1

j

6

Oran ve Ölcek

" ... Villa Foscari'de odaları ayıran duvar!arın kalınhk!arının farkına varırsınız,

!?unların her birine nihai ve kesin \iir biçim kazandırılmıştır. Merkezi salonun haç

?eklindeki kollarının her iki ucunda 16x16 feet ölçüsünde bir kare oda bulunur.

Salon !e;e, biri 12x16, diğeri de 16x24 feet (öncekinin iki katı) olan bir lıüyük ve

bir küçük iki dikdörtgen odanın arasına yerleşmiştir. Küçük olanın uzun duvarı,

\iüyük olanın ela kısa duvarı, kare oda He ortaktır. Palladio bu beısit oranlara

iıüyük önem vermiştir: 3:4, 4:4, 4:6; bunlar müzikal armonide de bulunan

oranlardır. Merkezi salonun eni 16 feet kadardır. Boyunun ölçüsü lse bu kadar

ke:;in değildir, çünkü duvar kalınlıklarının odaların \ioyut!a.nna eklenmesi gerekir.

Bu sıkıca iç içe geçmiş kompozisyonun içinde salonun özel etkisi, asma kata

bakan yan odaların üzerinde yükselen tonozlu tavanın görkemli yüksek\ iği ile

yaratılmaktadır. Ancak şunu sorabilirsiniz: Ziyaretçiler bu oranları gerçekten

de deneyimlerler mi? Yanıt evettir; kesin ölçüleri değil de bunların ardındaki

temel fikri detıeyimlemekt-edirler. Her odanın bliyük bir bUtUn içinde ideal bir

biçim ile var olduğu soylu ve sağlamca bütünleşmiş bir kompozisyon izlenimi

edinirsiniz. Aynı zamanda odaların boyut bakımmdan i!işkm olduğunu

hissedersiniz. Hiçbir şey değersiz değildir; herşey görkemli ve bütünseldir."

Steen Eiler Rasmussen

Experiencing Architecture

1962

ORAN ve ÖLCEK

Bu bölümde birbirleri ile ilişkili olan oran ve ölçek sorununu ele a!ınacaktadır.

Ölçek, herhangi bir şeyin boyutunun başka bir şeyin boyutuyla veya referans

olarak alınan bir standar=. ile kıyaslanmasını gerektirir; oran ise bir parçanın

hem öt.:ıki parçalarla, hem de bütünle kurduğu harmonik ll!şkiyl belirtir. Bu

ilişki sadece bir büyüklük ilişkisi değil, bir nicelik veya derece ilişkisi de olabilir,

Tasarımcı nesnelerin oranlarını belirlerken genellikle bir seçenekler

sıralamasına sahiptir: i?u eeçenek!erin \;ıazıları111 bize malzemelerin özefü!deri

verir, bazılarını da bina elemanlarının yüklere karşı koyma biçim!.


MALZEME ORANLAR!

Mimarlıkta Wtün bina malzemeleri farklı yoğunluk,

sertlik ve dayanıklılık özelliklerine sahiptir. Hepsinin de

nihai dayanıklılık sınırlan vardır, l7u sınırın ötesine

geçecek ekilde uzatıldıklarında çatlar, kırılır ve çökerler.

Yerçekim gücü nedeni ile malzeme üzerideki baskının

büyüklüğü arttığından, her malzeminin ötesine

geçemeyeceği rasyonel bir boyutu vardır. Örneğin,

dört inç kalınlığında ve sekiz ayak uzunluğunda bir ta

döşemenin, mantıksal olarak kendi ağırlığını bir köprü

oluşturacak şekilde iki destek üzerine dayaması

beklenir. Ancak boyutu dört katına, yani on a!tı inç

kalınlık ve otuz iki ayak uzunluğa çıkarıldığında,

muhtemelen kendi ağırlığı nedeniyle çökecektir. Çelik gibi

daha güçlü bir malzemenin M!e, nihai dayanıklılık sınırını

a;;tığı için ötesine geçemeyeceği bir uzunluk vardır.

Bütün malzemelerin doğal dayanıklılık ve zayıflıkları

tarafından belirlenen rasyonel oranları da vardır.

örneğin tuğla gibi yığma duvar birimleri sıkı?ttrılmaya

kaı sağlamdırlar, dayanıklılıklarını kütlelerinden alırlar

ve bu nedenle de biçimı:;el olarak hacimse!dirler. Çelik gibi

malzemeler hem sıkıtınlmaya, hem de gerilmeye karşı

sağlamdırlar ve bu nedenle kolon ve kiriş gi\:ıi çizgisel

elemanlarda olduğu kadar levha gibi düzlemsel

elemanlar olarak da kuUanı!abilirler. Esnek ve oldukça

elastik bir malzeme olan ah?ap, çizgisel dikme ve kiri

elemanları, düzlemsel ah?ap elemanları ve ahşap kabin

inşasında hacimsel eleman olarak kullanılabilir.

ı

;

n

----------

· ·.

ORAN ve ÖLÇEK / 279

STRÜKTÜREL ORANLAR

Bir mimari eserin inşasında strüktüre! elemanlara, mekjn

açıkhk!arını geçmesi ve kendi yüklerini dikey destekler aracılığıyla

binanın temel sistemine iletmee;i için gerek duyurulur. Bu

elemanların boyutu ve oranı doğrudan doğruya üstlendikleri

strüktüre! görevlere bağlıdır ve bu nedenle çevrelenmesine yardım

ettikleri mekfü1ların boyut ve ölçeğinin görsel bir belirteci olabilirler.

Örneğin, kirişler yüklerini yatay olarak mekEln üzerinden dikey

desteklere tailrlar. Bir kirişin uzunluğu ya da yükü ikiye katlanırsa,

bükülme baskı!:iı aynı şekilde ikiye katlanıp muhtemelen kirişin

çökmesine neden olacaktır. Ancak derinliği ikiye katlanmış olsaydı,

dayanıklılığı dört kat artacaktı. Bu nedenle derinlik bir kirişin önemli

bir boyutudur; derin!ik*boy oranı, onun strüktürel rolünün iyi bir

belirtecidir.

Benzer şekilde, kolonların yükleri ve desteksiz yükseklikleri arttıkça

kalınlıkları artar. Kolonlar ve kirişler berab.srce mekn modüllerini

tanımlayan strüktürel iskelet çerçevesini oluştururlar. Kolonlar ve

kirişler, boyut ve oranları yardımıyla, menı ortaya çıkarırlar ve ona

bir ölçek ve hiyerarşik bir yapı kazandırırlar. Bu durum, eklemlerin

kirişler tarafından ve kirişlerin de büyük kirişler tarafından

desteklerıme şekillerinde görülebilir. Boyut itibarı ile yükü ve

uzunluğu artan her elemanın, derinliği de artış gösterir.

lı:se Mezarlığı, Naigu'nutı üçütıcü çitinin güney kapısı, iç mezarlık, Mie Prefecture,

Japonya, M.S. 690.

1

'i


STRÜKTÜREL ORANLAR

'_ . .'faşıyıcı duvarlar, taban ve çatı döşemeler, dikmeler ve

.,·-.- kubln:ler gi\li diğer strüktürel biçimler de oranları ile

trüktüre! sistem içindeki rollerine ve malzemelerinin

doğasına dair ip uçları verirler. Sıkıştırılma l:ıakımından

oldukça güçlü fakat eğilme bakımından son derece zayıf olan

yığma duvar, aynı il yapan güçlendirilmiş beton bir

duvarJan daha kalın olacaktır. Aynı yükü taşıyan çelik bir

kolon Ja ahşap dikmeden daha ince olacaktır. Dört-inç

17eton bir kolon, dört-inç ahşap bir dikmeden daha fazla

uzunluğu geçecektir.

Gergi strüktürler ve uzay kafeslerde görüldüğü gibi bir

yapının sağlamlığı malzemenin ağırlığı ve katılığından çok

onun geometrisine bağlı olduğundan, strüktürel elemanlar

bir alana ölçek ve boyut kazandırma kabı1iyetfni yitirene

kadar adım adım incelir.

t·------ ···

1

/

i //

I/

Ahşap ve Tuğla

5chwartz Evi, Two Rivers, Wisconsin, 1939, Frank Uoyd Wright.

-L-._ -C-·

--·

'

"'l

Gergi

Olimpik Yüzme Arenası'nın çatısı, Münlh, Almanya, 1972, Frei Otta.

---- - -

-- --1--1--- '--·

- ·-1-

.--

>--- -1-

,..:.. '--·1----l-- '-- --ı,. ___

· -

:-. -

--+--

Çelik

'---

Crown Hali, !llinois 1 eknoloji Enstitü5ü, Şikago, 1956, Mies van der Rohe.


iMLAT ORANLAR!

+++-.--.--++-+ . .J--+ 1

D

ıooo

..... .1.1

oo

. LI

!

DDDDD

DDDDDD

D D

Standaıt Pencere Birimleri

Çoğu mimari elemanın boyutları sadece strüktüre!

özel!ikleri ve işlevleri tarofından değil, aynı zamanda

imfüat sürecinde de ayarlanır ve oranlanır. Bu elemanlar

fabrikalarda toptan üretildikler!nden, imfllatçının ya ı:la

endüstri standartlarının belirlediği standart boyutlara

ve oranlara sahiptirler.

Örneğin beton blok ve sıklıkla kullanılan tuğlalar, modüler

bina blokları olarak üretilirler. Boyut bakımından

birbirlerinden farklılaşmalarına rağmen, bunların her ikisi

de benzer kurallara göre oranlanır. Kontrplak ve diğer

kaplama malzemeleri de sabit oranlara sahip modüler

birimlerle üretilir. Çelik kee;itler ise genellikle çelik

üreticileri ve Amerikan Çelik İnı;;aat Enstitüsü'nün

beraberce karzırlaştırdığı oranlara sahiptir. Pencere ve

kapı birimleri de bağımsız üreticilerin kendilerinin

belirlediği oranlara sahiptirler.

Bina inşaatında bu ve diğer malzemelerin uygun bir

şekilde bir araya getirmek ve yükı:;ek derecede uyumluluk

elde etmek gerektlğinden, fabrika·imlatlı elemanların

standart boyut ve oranları kullanılan diğer malzemelerin

boyutunu, oranını ve diziliı;; aralıklarını da etkileyecektir.

Standart kapı ve pencere birimlerinin, yığma duvardaki

modüler açıklıklara uyma6! için boyutlanıp oranlanması

gerekir. Ahşap ya da metal levhalar ve eklemlerin de

modüler kaplama malzemelerine yer verecek şekilde

aralıklı dizilmeleri gerekir.


ORANLAMA SiSTEMLERi

Gerek malzemenin doğası, gerek strüktürel iş;!ev, gerek

imfüat süreci y61uyla orantı5al sınırlamaların mimari biçim

üzerirıdeki belirleyici etkiı;;i göz önüne alınacak olsa bile,

taı:ıarımcı her durumda binanın biçimleri ve mekanlarının

oranlarını kontrol etme yetisine sı:ıhipt!r. Bir odayı kare ya da

dikdörtgen, alçak ya da yüksek yapma kararı ya da binayı

normalden daha yüksek cephe ile görkemli yapma karan

meş;n.ı olarak tasarımcıya kalmış-tır. Fakat bu kararlar hangl

temele dtıyanır?

.400 S.F. (36 m')

8x50

F·--·-+"J-88----1

·---·

36 metrekarelik (400 S.F.) Dir alana ihtiyacımız olduğunu

varsayarsak, bu alanın emine göre uzunluğu, uzunluğuna göre

de yüksekliğinin ne olması gerekir? Tabi ki sözü edilen mekanın

işlevi, orada yapılacak olan eylemlerin doğası onun biçimini ve

oranlarını etkileyecektir.

Dött eşit yüzü kare bir mek&n doğası itibarı ile durağandır. Eğer uzunluğu genişleyip enini

bastırırsa, şekil daha dinamik bir hale gelir. Kare ve dikdörtgen mek&nlar eylem amaçlı yerleri

tanımlarken, çizgisel mek&nlar hareketi teşvik eder ve birçok bölgeye bölünmeye eğilimlidir.

Strüktür gibi teknik bir etken, bu mek&ıın bir ya da daha

fazla boyutunu sınırlayabilir. Bağlamı, dış çevre ya da bitişik

bir iç mekgn, onun biçimine baskı yapabilir. Alınacak bir

kararla, bizim meldnımız başka bir zaman ve yerden baı;;ka

bir mek&nı çağrıştırabilir ve onun oranlarını kopya edebilir.

Ya da l:ıu karar, nihayet eı.?tetik bir yargıya, parçalar

ara\?ında ve parça l!e binanın bütünü arasında "arzulanabilir''

görsel bir yargıya dayandın1abi!ir.

Woodland Chapel,

Stockoolm, İsveç, 1918-1920, Erik Gunnar Asplund.

-i

--t___ı


ORANLAMA SİSTEMLERİ

Aslında, mimarinin fizikeel boyutlarını, oranını ve ölçeğini

a!gılayı?ımız kusureuz değildir. Perspektifin ve uzaklığın

kısaltımı ve kültürel önyargılar nedeniyle a!gı!ayışımız

!?ozuma uğrar ve bu nedenle algılama şeklimizi nesnel ve

kesin bir şekilde kontrol etmek ve önceden kestirmek son

derece zordur.

Biçimin boyutlarındaki küçük ya da hafif farklılıkları ayırt

etmek oldukça zordur. ranımı gereği kare dört eş'ıt kenara

ve dört. dikaçıya sahip iken, blr dikdörtgen tam da bir kare

gibi, neredeyse bir are ya da kareye hiç benzemeyecek

ışekilde görülebilir. Bakış açımıza bağlı olarak uzun, kısa

ya da basıkmış gibi görülebilir. Bu terimleri, bir biçime veya

figüre büyük ö\çüde onun oranlarını nası! algıladığımıza Dağlı

görsel bir nitelik vermek için kullanırız. Ancak, bu kesin bir

bilim değildir.

Bir oranlama sistemi tarafından düzenlenen bir tasarımın

boyutlıırı ve ilişkileri kesin ve nesnel olarak herkes

tarafından aynı tarzda algılanamıyorsa, oranlama

sistemleri neden kullanışlıdır ve mimari tasarımda neden

bu kadar önemlidir?

K esır: • a b

a c ya a v c

Oran: -r =;r da b =c =;r

e

Bütün oranlama kuramlarının amacı, görsel kurguda

elemanlar arasında bir düzen h'ıssi oluışturmaktır. Ö klid'e

göre, bir kesir iki benzer şeyin nicelikse! karşılaştırılması,

oran ise bu kesirlerin eşitliği ile ilgilidir. Ö yleyse, herhangi

bir oranlama sisteminin altında yatan şey karakteristik

bir oran, bir bağıntıdan diğerine iletilen sürekli bir niteliktir .

1

!

Oran iki ke5k araı:ıındaki eşitliktir, öyle k'ı iıu e?itlikte

dörc terimin ilkinin ikincisine oranı, üçüncünün

.

dördüncüye oranına e1ittir.

Böylece, bir oranlama sistemi, binanın parçaları arasında

olduğu kadar parçalar ve bütün ar.wmda da tutarlı bir

görsel iliışkiler dizisi oluşturur. Bu ili?kiler sıradan bir

gözlemci tarafından hemen algılanamasa da, meydana

getirdikleri görsel düzen hissedilebilir, kabul edilebilir ve

hatta bir tekrarlanan deneyimler dizisi ile tanınabilir.

Belirli bir zaman süresinin ardından, parçadaki bütünü ve

·•. ··.,

bütündeki parçaları görmeye başlarız.

··.....",,

········•·•••..

...

·-.. . . ,_

,,. ''·· ...

Bütün

------ ---· ··. _··. ...,.

_."·_·_···,_,_,

- _··.

_ _____

-

_,


Parsa

. .._____

J'

:'j

'I

·'

ıı

:ı

ıı

il

ıı

:,\

·

ORANLAMA SİSTEMLERi

Oranlama sistemleri, bina boyutlarına estetik bir mantık vermek

· amacıyla mimari biçim ve mekanın iş;levsel ve teknik \;ıelir!eyicilerinin

ötesine geçer. Söz konusu !?istemler, mimar! tasarımdaki çok

sayıdaki elemanı, bunların parçalarının hepsini aynı oranlar dizisine

uydurmak yoluyla görse! olarak birleştirebilirler. Bir mekAn sllsilesi

içinde bir düzen hissi Bağlayıp, süreklilik hissini artırabilirler. Binanın

iç ve dış; elemanları arasında i!işkiler kurabilirler.

f arihin akışı boyunca pek çok "arzulanır'' oranlama kuramı

geliştirilmiştir. Taı;arımda bir sistemi araç olarak kullanma ve bu

yöntemleri başkalarına iletme fikri, tarihin her döneminde yaygın

olmutur. Uygulanan sistemlerin zaman zaman farklılıklar

göstermesine rağmen, bunkınn içertliği !!keler ve tasarımcıya verdi

değerler hep aynı kalır.

Oranlama Kuramları

• Altın Oran

• Kolon Düzenleri

• Rönesans Kuramları

• Modülör

• Ken

• Antropometri

• Ölçek

Ölçümleri ve Voyutları belirlemekte

kullanılan sabit bir oran.

/

·-···ı···=cc :::.:::==--------·

'°''-...

--------------------------·--·.. .

i

- ...... ·-ı 1

....

1

1 J

/ '

/

J

_../' ............

./\

............. "--- 1 ./ / 13

i

'l,

.

Oranlama Türleri:

. ... ·

...

...

©

··, .

.,

··-·,····· ...

'•

···....

0

c-b

b-a

G

Aritmetik = - (ör. 1. 2,3)

Geometrik

G

c-b = !:... (ör. 1, 2, 4)

v-a v

0 0

©

Harmonik

c-v G (ör. 2, 3, 6)

o-a •


.

ALTIN ORAN

c

CD

B A

.

..

,········ı

, .. . ..... ···· !

.·/\ 1

· t··, !

.,-·" / :_.. .... .

......... '

c B A

Geometrik olarak Altın Oran'm kuruluşu; önce bir çizgiyi uzatarak sonra da bölerek.

AB = a

6C = v

KJ = Altın Oran

c

B

A

(J = JL = -·- = 0,618

b

a+b

Matematik!Ml oranlama sistemleri, Pythagoraeçı "her şey sayıdır11

düşüncesinden ve belirli sayı%ıl ilişkilerin evrenin armonik y<i!pısını ·

sergilediği ituırıcından doğmuştur. Bu ilişkilerden biri antik çağlardan

bu yana ku!lanı!agelen ve Altın Oran olarak bilinen orandır. Yunanlılar,

in::;an vücudu oranlamıda Altın Oranın önemli bir ro!ü olduğunu kabul

etmişlerdi. Hem insanoğlunun, hem de onun inşa ettiği tap111akların

yüce bir evrensel düzene ait olması gerektiği inancından dolayı, bu

aynı oran tar tapmak yapılarına da yansıtılmıştır. Altm Oran,

Rönesans mimarlarının çalımalarında da işlenmiştir. Yakın

zamanlarda, Le Corbusier Modülör sistemini Altın Oran'a

dayandırmıştır. Ve bu sistein mimarlıkta kullanımı bugün b!!e

varlığını sürdürmektedir.

Altın Oran geometrik olarak şu şekilde tanımlanabilir: Bölünen bir

çizginin küçük parçasının büyüğe oranı, büyük parçanın bütüne oranı

kadardır. Cebirsel olarak u iki oranm oluşturduğu bir denklem olarak

ifade edilebilir:

a ::: b

b a+b

Altın Oran'ın mimarlıkta olduğu kadar canlı organizmaların

yapısındaki varlığını gösteren bir takım önemli cebirsel ve geometrik

özellikleri vardır. Altın Oran'a dayandırılan her türlü seri, aynı anda

ek!eme!i ve geometriktir. Sayısal seride: 1, .01, f?f2.,Rf6 .• . 0n , her terim

kendisinden önceki iki terimin toplamıdır. Altın Oran'a oldukça

yaklaşan başka bir seri de Fibonacc! Serisi'dir: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, ...

vs. Yıne her sayı daha önceki ik'ı sayının toplamıdır ve ardışık iki sayı

arasındaki oran, seri ilerledikçe Altın Oran'a yaklaşır.

Sayılar ilerledikçe: 1, .01, Rf2., 03 . .. .0" her terim önceki iki terimin

toplamı olacak şekilde devam eder.

:.·:···ı···

. ' .

..

·ı····

li

j !

! :

i'.

·

.

r

1

:ı

i

l!

·. ı

il

J!

·ı

! ı

il

.· i

ıl

il

1


ALTIN ORAN

1

1

Kenarları Altın Oran'a göre or<:ınlanan dikdörtqene Altın

Dikdörtgen denir. Dar tarafında bir kare yerleiitiriliroe,

baf!angıçtaki dikdörtgenden ıırta kalan kısım daha küçük

ama l;ıenzer Pir Altın Dlkdöen olur. Derece clerece

küçülen kareler ve Altın Dlkdöenler elde etmek için bu

iiilem oonsuuı kadar tekrarlanabilir. Bu dönüşüm sırailnda,

her parça diğer parçaların tamamı ile olduğu kadar bütün

ile de benzerliğini korur. Bu vayfadaki diyagramlar A!tın

Oran'a dayanan bt.i eklemeli ve geometrik ilerleme düzenini

gö::ıtermektedir.

..... ..... ..... .... ---··········· ···1

ı

i

i

!

'

l

:

l

l

j

·-.. ı

------------ -- --- ··- ----... ---::.-1

'

1

1

1

AB = BC = CD . ... . . = 0

BC CD DE

AB +BC=CD

BC +CD= DE

A 5 C D E F

G

\

\

\

H

vb.


ALTIN ORAN

)

"

Parthenon, Atina, M.Ö. 447-432, lctinus ve Callicrates.

---

A

E

c

/

·--············· ··········-·-----··· --············----·-· ·-·········--·-

AB

6C

- 6D

Ā6

AD

= -

BD

=

AE B

AD

Bu iki grafik analiz Parthenon'un cephesinin oranlarında nasıl kullanıldığını

göstermektedir. Şunu söylemek ilginç olacak; her iki analiz de cepheyi Altın

Dikdörtqen'e uyarlayarak balıyorsa da, her bir analiz A!tın Oran'ın

kompozieyondaki varlığını ve cephenin boyutları ve elemanların dağılımı

üzerindeki etkisini kanıtlama yaklaımlarında birbirinden ayrılıyor.

Kare

'·

Kare

:::.:-····------······--·--·------

· ıi

'


ı,

:i

) -!

• j

ALTIN ORAN

A

2

3

4

5

1

'

/

v

/

-

B

2 3 4 5 1

1 •

-fıj

i/

/

/

/

e/

t{5

/

.•.

"'::..JI

/

/

Mont.orio'dak\ 5. Pietro Temp!etto'su, R... rıma,

1502·10, Donata Bramante.

Diinya Müzesi (Proje), Cetw•ıa, 1929, Le Corbusler.

ı\.loes&el'e göre.

Stanc!art Gotik Planı ve Kesiti

F. M. lund'a göre. ORAN ve ÖLÇEK / 289

DÜZENLEYİCİ ÇİZGİLER

l

Palazzo Farnese, Roma, 1515, Genç Antonio da Sangallo.

1

l

Eğer iki dikdörtgenin kög;eqen!eri birbirine paralel ya da dik olursa, bu

durum sözü etll!en iki dikdör4)enin benzer oranlara sal'lip olduğunu belirtir.

Elemanların birbiri ile hizalandğını belirten bu köŞıegetı!er ve çizgiler,

düzenleyici çizgiler olarak adlandırılırlar. Daha önce Altın Oran ele alınırken

görülmüştü, fakat bunlar elemanların oranlarını ve sıralanı1!arını kontrol

etmek amacıyla diğer oranlama slsk:mlerinde de kullanılablllr.

Bir Mimarlığa Doğru adlı kitabında Le Corbusier şöyle diyor:

Panteon, Roma, M.S. 120-124.

"DüzenleyiCi çizgiler keyfi alana karg;ı güvencedir: Bu, büyük bir arzuyla

yaratılan yapıtı onayan sağlama işlemidir ... Plastik bir yapıtta oranların,

çizgilerin, renklerin uyumlu bir bileşimini sağlar. Düzenleyici çizgi. güven

verici düzenin algılanmasını sağlayan, somut matematiksel bir biçim

yaratır. Düzenleyici çizginin seçimi yapıtın temel geometrisini saptar ...

Sonuca götüren bir araçtır; bir reçete değil." (Bu bölüm Le Corbusier'nin

kitabının Türkçe çevirisiı1den alıntılanmıtır: bkz. Bir Mimarlığa Doğru, çev.

Serpil Merzi, YKY, İ•tanbul, 1999, •· 101-102; çeviride küçük değişiklikler

yapılmıştır - ç. n.)


DÜZENLEYiCi ÇiZGiLER

·r

2 1 2 1 2

ıı ::::::::·::r::=:r:::::=:::r::::r_:::::_-:-_·:ı

l

L_ _________ ı

ı

Garches'ta Villa, Vaucresson, Fransa, 1926·27, Le Corbusier.

J

il

Calin Rowe, 1947 tarihli "ideal Villanın Matematiği"

adlı makalesinde mek.ılnsal alt-bölümlere ayrılma

bakımından tipik bir Palladio villası lle bir le Corbusler

villasının strüktürel grldi arasındaki benzerliklere

değinmişti. Her iki villa benzer oranlama sistemleri

ve üe;t (matematikı:;el) düzlemde bir ilişki paylaşırken,

Palladio'nun v!l!ası sabit şekilli ve birbiri arasında

harmonik ilişkiler kuran mekanlardan oluşuyordu.

Le Corbusier'nin villası ise zemin ve çatı döşemeleri

tarafından tanımlanmış ser!;est bir mekfilnm yatay

katmanlarından oluşuyordu. Odalar da şek!I itibarı He

1.ıirb!rinden farklı ve her seviyede asimetrik olarak

düzenlenmişti.

"'

2 2 2

...............

'

;

!

i

i

Villa Foscari, Malcontenta, İtalya, 1558, Andrea Pa!ladio.

-r1

-1,

rL-

ORAN ve ÖLÇEK / 29 l

KOLON DÜZENLERi

İyonik Düzen, !Hssus Tapmağı'ndan, Atina,

M.Ö. 449, Callicrates, Wil!iam R, Ware'in bir

çizimirıe göre .

..,

Yunan ve Roma'nın klasik çağında, Kolon Düzenleri yapı elemanlarının

oranlamasında kusursuz güzelliği ve ahengi temsil ediyordu. Boyutun temel

birimi, kolonun çapı idi. Bu modülden, bütünüyle kolon gövdesi, balık ve

taban kaidesinden ve üstteki tablaya kadar en ince ayrıntıların boyutları

türetiliyordu. Kolon aralıkları ·bu aralıkları ö!çülendirme sistemi· de kolonun

çapına dayanıyordu.

Kolonların boyutu binanın boyutuna göre değitiğinden, Kolon Düzenleri

sabit bir ö!çüm birimine dayanmıyordu. Amaç daha çok herhangi bir binanın

'

.

bütün parçalarının diğerleri ile oranlı ve ahenkli olmasıydı.

Augustus zamanında Vitruvius gerçek Kolon Düzenleri'nin örneklerini ince!edl

ve Mimarlık Üzerine On Kitap adlı eserinde her birisi için "ideal" olan oranları

sundu. Vignola bu kuralları İtalyan Rönesansı için yeniden elden geçirdi, onun

Kolon Düzeni lıiçim!eri muhtemelen günümüzde bi!fnen!erin en iyisidir.


KOLON DÜZENLERi

i,az···----··r

................................ . .................... . ...............

.... -

-"

... ··-··········-······ ·············- ---······-r

+

'

.... J.···

... ·

..

'

··

i

'

t

\

"

•

i

'

t

+

;

+

•

i

l

;-

·k

: \

....... ; . ..... .

'

.

l

Tusca11

Dor

İyon

Korfnt

Karma


KOLON DÜZENLERİ

ruscan Düzerıl

314D .

k------·-·

r

;

'

L ___ --------·-----------

Vignola'ya göre Klas!k Kolon Düzenleri

-. ,__: __ _ _


Dor Düzeni

KOLON DÜZENLERi

-r

"'"

i

_i-1-·

.. , -·-· .... ..... _____ __ _

........ ·c:::r"-····--··

"'

F= = -.. --'=·

i

1

c r \_

___ _____

l------------- (

t

619 D 5112D 1D

!-·"··-····'··

i<-··:. ........... .i,

Korint Düzeni

··-···+=

!

ORAN ve Öl(EK / 295

KOLON DÜZENLERİ

Pycnostyle

Systyle

Eustyle

r::-ı

Diastyle

Araeostyle

T apmaklann Kolon Aralıklarına Göre Sınıflandırılması

Kolonların Çapı, Yüksekliği ve Aralıkları İçin Yitruviua'un Kuralları

80

j 1.5D

liEE?;

j fycnostyle

1

i

ı

' 2D !

J--J

Systyle

2-1140

lı-3_0--.;

'

l 40

---; _,,

Eustyle Diastyle Araeostyle ·


KOLON DÜZENLERi

enterline

j

6

4

2 M

o

......... l

····1,·- -

. .

f---1

··-- . ·· ;

; r--·-----;

-·---8- M --

i

'"'·... .. ==-·"'-·"· .. =-·-'·" .... ..... ......

------ı -§.L.

:--------

...... ..

1' uscatı Düzetıi'nde Tapınağın Ön Cephesi

1

,,

-- , - i I'

:3- ı 1

;

-ı

_ ___,

ı

---,

---ı

--l

l"'I 1

o 2

1 1

4

G Modüller (M): 2M = 1 Kolon Çapı

1112 M = 1 Kı&ım (P)


RÖNESANS KURAMLAR!

/

v

1

1

'

1

/'11:;--,ı

1

1

,

i

1 ·-·-ı-·-·

!

S. Maria Novella, Floransa, !talya.

Gotik bir kiliseyi (1278·1350) tamamlamak amacı ile

A!Verti'nin tasarladığı Rönesans cephesi (1456-70).

YIH

vını

lZ

Francesco Giorgi'nin ç'ıul'ıği bir !Jıyagram, 1525; l:ıu diyagram Pythagoras'ıtı Yunan müzik

ölçüsünün per<le aralıklarının oram için geliştirdiği kuramın uygulanması i!e ortaya çıkan

iç içe geçmiş bağıntılar dizisitıi gösteriyor.

Pythagoras, Yunan müzik sisteminin notalarının basit

sayısal bir dizi -1, 2, 3, 4- ile ifade edilebileceğini ve bu

d'ızlnin bağıntısını -1:2, 1: 3, 2:3, 3:4- keşfetti. t3u llişk'ı,

Yunanlıları evrene yayılan gizem!! bir ahengin anahtarını

buldukları düşüncesine götürdü. Pytlıagoraeçı 'ınanç yu

idi: "Her şey sayılara göre düzenlenmiştir/' Platon daha

sonra Pythagoras'ın sayılar estetiğini, orarılarm

estetiğine dönüştürdü. İki katlı ve üç katlı diziler • 1, 2, 4,

8ve1, 3, 9, 27· üretebilmek için basit sayısal dizilerin

kareleri ve küpleri alındı, Platon için bu sayılar ve onların

bağıntıları sadece Yunan müzik ölçeğinin notalarını

içermiyor, aynı zamanda da evrenin armonik yapısını

ifade ediyordu.

Kendi binalarının yüce bir düzene ait olması gerektiğine

inanan Röne6arJ:i mimarları, Yunan matematiksel

oranlama si6temine geri döndüler. Nasıl Yunanlılar

müziği sese dönüştürülmüş geometri olarak

kavradıları%1, Röne6atı6 mimarları da mimarlığın

mek.ıl:rısal birimlere dönüştürülmüş matematik olduğuna

inandılar. Pythagoras'ırı Yunan müzik ölçüsünün perde

aralıklarının oranı için geliştirdiği kuramı uygulayarak,

kendi mimari e6erleıindekl oranların temel'ıni oluşturan

bölünmez bir bağıntılar dizisi geliştirdiler. Bu bağıntı

serileri sadece bir odanın veya cephenin botlarında

değil, aynı zamanda bir mek&n 6ilsile.,;!nin ya da tüm

planın iç içe geçmi oranlarında da kendilerini gösterir.


RÖNESANS KURAMLAR!

OD

·Daire

Kare

Oda İçin 7 İdeal Pn ekil

Andrea Pallaclio (1508-80) İtalyan Rönesaneıı'nın muhtemelen en

etkili mimarıydı. İlk kez VeneJik'te 1570'de yayımlanan Mimarlık

Ozen'ne Dört Kitap'ta ataları, Alberti ve Serlio'yu takip f.:derek,

yeJi 11en güzel ve oranlanabfür oda k!ini" ortaya koydu,

DJ

ı .../2 3:4

2:3 3:5 1:2

Odamn Yüksekliğinin 6elir!enmes1.

Palladio \?ir odanın en uygun yüksekliğinin saptanmae.ı için ele

birkaç yöntem önerdi, öyle k! Pu yüb;ekllk odanın geni1liği ve

uzunluğu ile uygun bir orana tbi o!eıun, Düz tavanlı odaların

yüksek!! genişliklerine eşit olabilecekti. Tonozlu kare o&aların

yüksekliği genişliklerinden üçte bir oranında daha fazla olacaktı.

Palladio diğer odalar yüksekliğinin saptanmasında f,ythagoras'ın

kuramını kullanmıştır. Buna göre üç çeşit araç vardı: Aritmetik,

geometrik ve armonik.

Aritmetik:

Geometrik:

tl=.s (ör. 1. 2,3 .... ya da6,9,12)

b·a c

_ct_ = _s (ör. 1. 2, 4 ...... ya da 4, 6, 9)

b-a b

Armonik:

_ct_ = _s (ör. 2, 3, 6 ..... ya da 6, 8, 12)

b·a a

Bunların her birinde, (b) odanın en üst ve en a!t iki ucu arasını,

(a) geni!iği ve (c) odanın uzunluğudur.


RÖNESANS KURAMLAR!

"Güzellik, biçimdtırı ve ayrı ayrı parçaların bütüne göre, her parçanın

diğerine göre ve nihayet bu parçalamı bütüne göre uyumlu o!u@undan:

yani yapınırı her bir unsurunun birbiri ile uyu@up siz ne amaçlıyorsanız

onu olu@turma için bir araya geldiği t.:ım ve eh:;ik:;iz bir vücut olarak

ortaya çıkmasmda doğar.'1

Andrea Palladio, Mimarlık Üzerine Dört Kitap, L Kitap, Bölüm 1.

•

ı:=:=:: :A, ıL

: ' 1

Villa Capra (Rotunda), Vicenza, ltalya, 1552-67, Andrea Pa!ladio,

(12x 30, 6x 15, 30 x30)

\

Palazzo Chiericati, Yenedik, İtalya, 1550, Andrea Palladio.

(54x 16 (18), 18 x 30, 18x 18, 18 x 12)


RÖNESANS KURAMLAR!

t '

VH!a fhiene, Cicogna, ita!ya, 1549, Andrea Palladlo.

(18 x 36, 36 x 36, 36 x 18, 18 x 18, 18 x 12)

Palazzo heppo Porto, Vicenza, İtalya, 1552, Andrea Palladio,

(30 x 30, 20 x 30, 10 x 30, 45 x 45)


MODÜLÖR

3

140

2

226

86

Le Corbusier, kend1 oranlama sistemini, Yani Modülör'ü, 11kapsayan ve

kapsanılan he:r ı;ıeyin boyutlarını11 düzenlemek amacıyla geliştirdi. Yunanlıların,

Mısırlılann ve d'ığer büyük uygarlıkların ölçüm araçlarını, "irıean vücudunun

matematiğinin, bu hoş, zarif ve sağlam, bizi duygulandıran kaynağın, yani

güzelliğin, bir kısmını oluşturdukları için son derece zengin ve incelikli" olarak

nitelendiriyordu. Bu nedenle kendi ölçüm aracını, Modülör'ü, hem matematik

{Altın Oran ve Fibonacci Serisi'nin estetik boyutlarına), hem de !nı:;am

vücudundaki oranlara ('ıevsel boyutlar) dayandırdı.

70

'

183

43

43

Le Corbusier araı;ıtırma!arına 1942'de başladı ve Modülör: Mimarlık ve

Mekilniğe Evrensel Olarak Uygulanabilen insan Ölçeği ile Uyumlu Ölçü adlı

yapıtını 1948'de yayımladı. İkinci ci!dı, Modülör l/'de 1954'de yayımladı.

1

«>

"'

"'

R

)

"'

:=

\

I

Temel grid üç ölçüden meydana gelir: 113, 70, 43 cm, bunlar Altın Oran'a

göre oranlanır:

43 +70=113

113 +70=183

113 + 70 + 43 = 226 (2x113)

113, 183, 226 sayıları insan tarafından iga! edilen mek&nı tanımlar. 113 ve

226 sayılarından Le Corbusier, Kırmızı ve Mavi serileri, insan figürünün boyu

ile ilişkili gittikçe küçülen boyut ölçeğini, geliştirdi.

1

1

1

1

1

1

1

1

i


MODÜLÖR

:·; '

Mavi Seri

Kınr.ızı Seri

le Corbusier, Modillör'ü sadece doğal bir armoniye sahip _bir dizi sayı olarak

deöi! cle, türlü uzunluklara, yüzeylere ve hacimlere hükmeclip "insan ölçeğini

her yerde koruyabilecek" !Jir ölçüm sistemi olarak ele aldı. Modü!ör sayıları

"som;uz sayıda komDinasyonı:la ku!!anıla\7ilirdi; Modülör çeşitlillk ile blrllkte

bütünlüğü sağlar ... işte sayıların mucizesi."

ORAN ve ÖlÇEK / 303

MODÜLÖR

'""I

1

'

,,,_I - ınıtt-+-+-+---ı---ı-----ı

!

;

ı

863-'ı --

4

,,, __

20 -

4 '

Le Corbusier'nln Modülör'e örnekleyen en önemli eseri Marseil!es'deki Unit6

d'Habitation'dur (1946-52), 140 metre uzunl.uğunda, 24 metre genişliğinde

ve 70 metre yüksekliğindeki binayı insan ölçeğine indirebilmek için

Modü!ör'ün 15 ölçüsünü kullanmıştır.

)

Le Corbusier bu diyagramları, Modü!ör oranları ile elde edilebilen panel

boyutları ve yüzajerinin çeşitlüiğini göstermek ·ıç'ıı1 kullanmıştır.


""'

MODÜLÖR

ı-f

1

LJ

-

1

?"r _

---"'-==-___!

/

_jJ/"_ x..ı

+- 419(366+53)

.1

419

i!

' '

1

. · .I

1

. 1

: ·.'··

296

ı erı,

!ip Daire Biriminin Plan ve Kes'tl

,

.

.

U nite . ı:l'Haliitation, Marsllya, 1940-52 , l e C orbusıer.

• J


KEN

Geleneksel Japon ölçüm birimi "shaku", aslında

Çin'den alınmıştır. Hemen hemen lng!!iz "foot"una

eşittir ve ondalık birimlere bölünebilir. Diğer bir ölçüm

birimi 1'ken", Japon Orta Çağının ikinci yarısında

ortaya çıktı. Başlangıçta sadece kolonlar arasındaki

aralıkları göstermek için kullanılmasına ve boyut

itibarı ile farklılık göstermesine rağmen ken, konut

mimarisinde kullanılmak üzere kısa sürede

standJrtlagıtırıldı. Klasik Kolon Düzenlerinin

modülünden -ki bu binanın boyutuna göre değigıen

kolon çapıdır· farklı olarak, ken kesin bir ölçüm haline

ge!migıtir.

Ancak, ken sadece bina ingıasında kullamlan bir ölçüm

deği! de, Japon mimarisinin yapısını, malzemesini ve

meklnını düzenleyen estetik bir modül olarak ge!igıim

gösterdi.

Ge1etıeksel Japon Konutu

1

T okonoma ya da Tasvir Bölmesi; bu bölme,

kakemono'nun veya bir çiçek düzerı!emesinin

serg!lendiği hafifçe yüşkselti!migı, alçak tavan!ı bir

köşedir. T okonoma, gelenesel Japon evinin tinsel

Görünüş

"

l 1.3 f

'

haku

'

ı

1 N>n

merkezi olduğundan, evln en resmi odasında yer alır.

Kısmi Plan

! 1 _ __j ______

__

___ e; --J;;;=='Fi,=,,=;ı. . ..--··1········-·T······-···r.

,:ı __ ,ı' ·------g___ e;

;D

,_,

Tokonoma

if""l"J; ;;;;;; . ;;; ;;

:::::::·::J

i :

.,,. "-e=======ihl- .. ------·----r--------------r------------ı--


• ,_ .... ..... ,

+ı+- ı

: Ltiı :( 0.5Keıı )

..... - _____ ..: ...... -- * .l .. '.-.--. :;.-.-l.-:-.

KEN

Ken modüler griı::liyle ilişkili olan ve onun boyutıannı

etkileyen iki ta%ınm yöntemi gelişti. !nabı-ma

yi:lnteminde, ken gridi (6 shaku) ko!onlann merkezdenmerkeze

aralığım be!ir!iyorı:lu. Bu nedenle standart

tatami döyeme mat'ı, {3 x 6 shaku ya da x 1 ken)

kolon kalınlık!anna olanak sağlamak lçin hafif farklılıklar

gösteriyordu.

Kyo·ma yönteminde, döşeme mat'ı sabit kalıyorı:lu (3,15

x 6,30 shaku) ve kolon aralığı (ken modülü) odan111

!:ıoyutuna göre 6,4 l!e 6,7 shaku arasında değişiyordu.

Odanın boyutu döşemedeki mat sayısına göre

taeıarlamyordu. Döşeme mat'ımn boyutu, başl.ııngıçta.

oturan ya da uyuyan iki kişiye uygun olarak

tasarlanmıştı. Ancak Ken düzen!em.e sistemi ge\!ştikçe

taban mat'ı invan boyutlanna bağımlılığını kaybetti ve

strüktürel siı;temin ve onun kolon aralıklarının

gerek5inim!erine uyı::luru!maya ba1landı.

1:2 modüler oraııını:lan ötürü, taban mat'!an herhangi bir

ocla boyutu için çe1itli yollarda düzenlenebilir. Aynca her

bir oda boyutu için 1u deği1ken!ere göre farklı bir tavan

yük\7ek1iği elde edilir:

tavan yüksek!!ği (shaku) = mat sayısı x 0,3

: ' l

6 mat'lı oda r-·-+-.... f .. ·-·1·- ·-i

anı

8 mat'lı oda L ..... ...... ı .....!...... j

10 mat'lı oda


KEN

-·ıı---1

·····!

1

1

.. .. ı

'

---!

-·l

Tipik bir Japon konutunda ken gr1di,

hem strUktürü, hem de oda!arırı

mek1ndan·mena eklemeli ardışık

sıralanışını düzenler. Bu modülün

nispeten küçük boyutu, dikdörtgensel

mekn!arın çizgisel, kaydırmalı ya da

küme!! örüntülerle serbestçe

düzenlenmesine olanak verir.

····

' 1 \


KEN

Gelenekse! Bir Japon Konutunun Cepheleri

Kuzey Görütıüü


ANTROPOMETRI

v

!\

l \ -

x

..

I °"·

A--

/'

""·

j,) '"

/J

' ·' , '

·,

I

1

\

\\

'

\

\

\ ' /

·."

cı 7

.

\ \

..... !/

"

··.,

\\

" •

···· ....

/ , ...... •···

·

\ '·:\ .::.: ;ı·

\

'\ \\ ,/

\,

7

1

i

\ \- .,__

'

I 1

\ / ./

\

"'""'

--·

\

/

·ı

.

'

___,...

I

_,,.... //

I

\.,1

/\

;_7

\

y '

./

l '

,..

...

l /ı

/

I

Antropometri, insan vücudunun boyutlarına ve oranlarına dayanır. Rönesans

mlmar!an in5an figürünün oranlarını evrenin ahengini yansıtan belirli

matematiksel bağıntılar olarak görürken, insanbiçimci oranlama yönUımlerl

soyut ya da eimgesel değil ama işlevsel bağıntıları araştırır. Bu yöntemler

şu kurama dayandırılır: M!marlıkta blçlmlerin ve mekanların insan bedenini ya

içerirler ya da onun uzantısı olurlar, bu nedenle de Vedenin boyutları

tarafından belirlenmeleri gerekir.

Antropometrik oranlama ile ilgili zorluk, onun kullanımı için gerekli olan

verilerin doğasından kaynaklanır. Ömeğin burada milimetre cinsinden verııerı

)

boyutlar, ortalama ölçümlerdir; bu genel hatların özel kullanıcı isterleri'1i

kaılamak için dönütürü!mesi gerekir. Referans alman ana ölçütler ya?a,

cinsiyete ve ırka göre deği?tiğinderı, ortalama boyutların her zaman dikkatle

değerlendirilmesi gerekir.

···r -··T· -·-r·· .

. ı

.... l

·--· ı

·ı

-···-:

1 !

{'""'.,.

L .... \

\. .. ..! ..

! l t ········

i

•i

Jı

!

1

. . 1

'

..

··

1

1

'

!

!

1

1

J

480

650


ANTROPOMETRİ

i nsan bedeninin boyutlan ve oranları, İ? yaptığımız şeylerin oramnı, ulaşmamız gereken

şeylerin yüksekliğini ve mesafesini, oturmak, çạlımak, yemek ve yatmak için

kullandığımız mo171!yanın \7oyutlannı etkiler. Beden yapımızm ölçülerimiz ile çeşitli

pozisyonlarda gereksinilen ölçüler -örneğin rafın üzerindeki bir şeye uzanırken, bir masa

başında otururken, basamaklardan ı:ışağı inerken veya başka insanlarla etkileşim

içindeyken- arasında daima bir fark vardır. Bunlar !evsel ölçülerdir ve hangi eylemin

içine dahil oluyorsak onun özeUik!e ine göre çe<§iitlilik gösterirler.

Ergonomi, bedense! etken len' inceleme konusu yapan özel bir alandır. Daha açık bir

deyişle ergonomi; cihazların, sistemlerin ve ortam!ann tasarımını, fizyolojik ve psikolojik

kapasitemiz ve gereksinimlerimiz doğrultusunda koordine eden uygulamalı bir bilimdir.

f

//

. ... ......

/

/

100 1

J

'

-·ı··--·-+·""

___ L .. -----""'(A),ef.IT/

(

ORAN ve ÖLÇEK / 31 l

ANTROPOMETRİ

Binalarda kullandığımız bu elemanlara ek olarak, ine.an bedeninin boyutları da

hareket, ey!em ve dinlenme için gerek duyduğumuz mekanın hacmini etkiler.

Mek&nın boyut!an ile bedenimizin ölçüleri arasındaki uyuşma ilişkisi, bir

koltukta otururken, bir parmaklığa dayanırken ya da mek&nda bir köşede

otururken olduğu gibi statik bir uyuşma ilişkisi ola!?ilir. Bir binanın fuayesine

girerken, merdiven!erl çıkarken ya da bir binamn eıalonları ve odaları boyunca

ilerlerken olduğu gibi dinamik bir uyuşma ilişkisi de söz konusu o!abl!ir .

. \·rdJ

\... w ·'H

.

"······.... ..--····

...

.. /

..........

\

.

...


ÖLÇEK

Oran biçim veya mel::&mn boyutları arasındaki düzenlenmiş. bir

matematiksel ilişk!!er bütününe dayanırken; ölçek ise herhangi Dir

şeyin boyutunu başka bir şeye göre nasıl algıladığımızla ve

dajerlendirdlğimizle ilg11ldir. Bu· nedenle ölçek sorunuyla ilgilenirken

daima bir şeyl başka bir şeyle karşılaştınnz.

Herhangi bir nesne veya mekan ile kaılaştırılan şey, genel kabul

gören bir birim veya öüm standardı olabilir. Örneğin, bir masa, U.S.

Customary System'e göre, 3 feet eninde, 6 feet \?oyunda ve 29

inch yüksekliğindedir diyebfüriz. Uluslararası Metrik Sistem'!

kullanırsak, aynı masanın 01çU1eri 914 mm eninde, 1829 mm boyunda

ve 737 mm yüksekliğinde olacaktır. Söz konusu masanın fiziksel

boyutları değil, sadece bu boyutları hesaplamak için kullanılan

sistem değişmiştir.

Mimari temsil bağlamında, çizimin kendisi ile bu çizimin temsil ettiği

şey arasındaki ilişkiyi saptayan oranı tespit etmek için 01çek

kullanırız. Ömeğln, mimari bir çizimin ölçeği, çizimde gösterııen

binanın boyutunun gerçek nesneye kıyasla ne olacağım belirtir.

\

\

----=-----

--1-+


GÖRSEL ÖLÇEK

Tasarımcıların özellikle ilgilendikleri şey gönııel ölçek unsurudur;

görsel ölçek nesnelerin gerçek boyutları ile değil de, nesnelerin

kendi normal boyutlarına veya aynı bağlam içindeki başka

neeınelerinin boyutlarına göre küçük mü yoksa büyük mü

göründükleri ile ilgilidir.

Herhangi bir şeyin küçük-ölçekli veya minyatür olduğunu

söylediğimizde, genefükle söz konusu şeyin doğal boyutundan daha

küçük göründüğünü atılatmak 'ısteriz. Benzer ekilde, büyük·ölçekll

bir nesne de norma! olandan veya beklendiğinden daha büyük

olarak algılanmaktadır.

Bu kare ne kadar büyük?

Bir projenin kent bağlamındaki !?oyutundan söz ettiğimizde

kentsel ölçekten, bir binanın kendi çevresine uygun olup olmadığını

değerlendirirken mahaile ölçeğinden, bir sokağa bakan bina

elemanlarının göreli boyutlannı belirtirken de cadde ölçeğinden

bahsetmiş oluruz.

Bina ölçeğinde bütün elemanlar, ne kadar sade ve önemsiz

olurlarsa olsunlar, befırfı bir boyuta sahiptirler. Bu, üretici

tarafından önceden ayarlanabileceği gibi tasarımcı tarafıtıdan bir

seçenekler dizisi arasından da seçilebilir. Ancak yine de, her bir

elemanın boyutu onun etrafındaki diğer elemanlann boyutlarına

göre algılanır.

Mekanik Ölçek: Herhangi bir şeyin

genel kalıul gören bir standarda veya

ölçüme göre boyutu veya oranı.

Görsel Ölçek: Bir cılemanın boyutu veya

oranı, boyutu 1ı·ırırıen veya talımin edilen

diğer elemanlara bağlı olarak görülür.

Örneğin bir bina cephesindeki pencerelerin boyutu ve oranı görsel

olarak birbirlerine bağlı olmakla birlikte aralarındaki mesafeye ve

tüm cephenin gene! boyutlarına da bağlıdır. Pencerelerin hepsi aynı

boyutta ve şekilde ise, cephenin boyutuna göre bir ölçek

oiuştururlao.

Ancak, pencerelerden bir tanesi diğerlerinden daha büyük ise,·

cephe kompozisyonu içerisinde başka bir ö!çek oluşturur. Ölçekteki

!?u sıçrama pencere arkasındaki mek&lnın boyutunu ya da önemin!

belirtebilir ya da diğer pencerelerin boyutu veya cephenin

boyutlarını algayışmızı değiştirebilir:

OD


GÖRSEL ÖLÇEK

Çoğu bina elemanı bize yabancı olmayan bir boyuta sahiptir ve bu

nedenle, etraflanndakl diğer elemanların \.:ıoyutlarının tespitinde bize

yiiirdimcı olurlar. Konutların pencere \.:ıirimleri ya .;:la kapı girişleri gibi

elemanlar, bize binanın genişliği ya da bç kata sahip ol.::luğuna dair

bir ipucu verir. Mer.::liven1er ve korkuluklar bize bir me\jnın ölçeğini

belirlememizde yardımcı olur. Bu elemanlar, tanıdık olmaları

nedenıe. bir binanın biçimi ya da mekmnı algılayışımızı kasıtlı

olarak değiştirmek amacıyla da ku!lanılabil!r.

H3

m ıı

III m

e:ı m

Bazı liinalar ve meknlar eşzamanlı işleyen iki ö!çe sahlptir!er.

Roma'daki Panteon'u kendisine model alan Virjinya Üniversitesi'ndeki

Rotunda'nın glri? portico'su, binanın genel biçimint: göre

ölçülendiri!miştir; onun ardındaki kapı giri?i ve pencereler ise \.:ıina

içindeki mekanların l:ıoyutlarına göre ölçülendiri!miştir.

Yirjinya Üniversitesi, Charlottesvi!le, 1817-26, Thomas Jefferson.

Reim·:.tedrali'nin girintili giri? portalleri cephenin boyutlarına göre

ölçü!e ı1.d ıri!miştlr ve liinanın girişleri olarak uzaktan görülüp

tanına!?ilmektedirler. Ancak daha yakınına vardığımızda, asıl

girişlerin geni? porta!lerin içindeki gerçekten de basit kapılar

olduğun·u ve !?izim !:ıoyut\anmıza, yani in\?an ölçeğine göre

ayarlandığını göre!?iliriz.

-.·,.

Reims Katearall, 1211-1290.


iNSAN ÖLÇEGI

Mimarlıkta insan ölçeği ım;an bedeninin boyutlarına ve oranlarına dayanır.

Antropometrik oranlama kısmında da değinildiği gibi, bu boyutlar kişi.:len kişiye

değişir ve bu nedenle de kesln bir ölçüm aracı olarak kullanılamaz. Ancak,

kollarımızı uzatıp duvarlarına dokunablleceğimiz bir mekının genişliğini

ölçebiliriz. Benzer şekilde, uzanırca başüstü düzlemine dokunabileceğimiz bir

yüksekliği de ölçebiliriz. Bunları gerçekleştiremediğimizde, mektlnın bize bir

ölçek hissi verebilmesi için, dokunsal ipuçlarından çok görsel ipuçlarına

dayanmamız gerekir.

Bu ipuçları için, insan için anlamı olan ve boyutları bizim boyutlarımız ile ilişkili

elemanlar ku!lanabiliriz. Mobilya -ma5a, divan ya da sandalye- ya da merdiven,

pencere veya kapı gi!li elemanlar sadece mekanın boyutunu algılamamıza

yardım etmekle kalmaz, aynı zamanda dcı o mekfüıa \nsaıı'ı bir ölçek kazandırır.

Geniş bir otel lobisinde masa ve dinlenme ko!tuk!annın yerleşimi mek&nm

genişl'ıği konusunda bize bir fikir verebileceği gibi, bu mek.ıln içindeki rahat,

h1san ölçeğindeki alanları da tanımlar. İkinci kat balkonuna veya çatı katına

çıkan merdivenler, bize bir odanın dikey boyutları hakkında bir fikir vermenin

yanı sıra insan varlığını da hatırlatır. Boş bir duvarın üzerindeki bir pencere,

arkasındaki mekarı hakkında bize bir şeyler anlatıp, orada yaşandığı

izlenimini verir.


iNSAN ÖLÇEGI

Ocianın üç boyt.ıtundan, yükseklik odanın ölçeği

üzerinde en veya boydan daha etkilidir. Odanın

duvarları çevreleme sağlarken, l:ıaŞcüstü düzleminin

1"-

yükoek!iği onun koruma ve mahremiyet niteliğini

belirler.

/

12 x 16 feet boyutundaki bir odanın tavan

yüksekliğinin 8 feet'tem 9 feet'e çıkanlması,

eninin 13 feet'e ya da uzunluğunun 17 feet'e

çıkarılmasından daha dikkat çekici olacak ve

bu değişiklik oclanın ölçeğini de daha fazla

etki!eye:cektlr. 9 feet tavan yüksekliğine sahip

12 x 16 feet boyutundaki Pir oda Pir çok insana

rahat gelirken, aynı tavan yüksekliğine sahip

50 x 50 feet boyutundaki bir mek&n insanlara

boğucu gelebttir.

Dikey boyutunutı yam sıra bir mekanın ölçeğini

D

ı:ı

etkileyen başka etkenler de vardır:

• mek&nın birleştirici yüzeylerin şekli, rengi

ve deseni

• açık!ıklannın şekli ve yer değiimi

• mekn içine yer1etiri!en e!emanlann Ozelliği

ve ölçeği

ı::ı

'

',,,_

,.,/


Hint Yönetim Enstitüsü, Ahmedabad, Hirıdi5tarı, 1965, lou'ıs Kahrı,

7

İlkeler

" ... Düzeni rahatlıkla kabul edilebilecek ya da !lir yana itilebilecek, başka bir

şeyle değl?tirilip vazgeçiiebilecek bir nitelik olarak değerlendirirsek sonuç

karmaşaclan başka bir şey olmaz. Düzen, işlevi ister fiziksel olsun, ister

zihinsel; örg:üt\enmiş sistemlerin işleyişi için vazgeçllmez lı!r nitelik o!aırak

görülmelidir, Nasıl bir makine, bir orkestra ya da \lir e.por takımı bütün

parçaların bütünleşmiş işbirliği olmadan çalışamazsa, \71r sanat veya mimarlık

eser! de düzenli bir örüntüyü eıunmadıkça işlevini yerine getirip mesajını

iletemez. Düzen her bırmaşıklık düzeyinde mümkündür: Doğu Adaları'mn

heykellerinde olı:luğu gibi, basit eserlerde ya da Bernini'nin ayrıntılarla: dolu

heykellerinde; küçük bir ağılda ve Borromini'nin in1a ettiği bir ki!ise&e. Ancak

orta&a bir düzen yoksa, eserin ne söylemeye çalı1tığını clile getirmek ele

mümkün cleğilclir."

Rudolf Arnheim

The Dynamics of Architectural Form

19TI

DÜZENLEME iLKELERi

4. Bölüm'de bir bina organizasyonunun biçimleri ve mek.@n!arı arasındaki i!!şkileri

formüle edebilmek için geometrik bir temele başvurulmuştu; bu bölümde mimari

bir kompozisyonda düzen oluşturmak için yararlanılabilecek ilave ilkeler ele

alınacaktır. Düzen basitçe geometrik düzeni değil de, daha çok bütünün tek tek

her parça5ının ahenk!! bir düzenlemeyi meydana getirecek şekilde diğer

parçalarla tam anlamıyla etkileşim halinde bir araya gelmesı durumunu anlatır,

Binaların program şartl.:ırında doğal bir çeşitlilik ve karmaşalık vardır. Binanın

17içim ve mekn!an banndırdıkları işlevler, hizmet verdikleri ku!!anıcılar, taşıdıkları

niyet ya da anlam, hitap ettikleri kapsam ya da bağlamın doğasında var olan bir

hiyerarşiyi kabullenmek zorundadır. !şte tam da binanın program ve özündeki bu

doğal çeşitliliğin, karmaşalığın ve hiyerarşiniṇ kabu!!enilmesi süre.cinde

düzenleme ilkeleri ele alınmalıdır.

Çeşltliliğe yer vermeyen bir düzen monotonluk ve sıkıntıya yol açar; düzene yer

bırakmayan bir çeşitlilik ise kaos ile sonuçlanır. İleride değinilen düzenleme

ilkeleri, bir binanın farklı biçimlerinin ve mekanlarının düzenli ve birleşik bütün

içerisinde algısal ve kavramsal olarak varlıklarını bir arada sürdürmelerini

sağlayan görsel araçlar olarak görülmektedir.

1

320 / MIMARLIK: Bl\IM, MEKAN ve DÜZEN

DÜZENLEME İLKELERİ

Eksen

-·-·--·-·-·-

!

Mencla lki nokta tarafından oluşturulan ve etrafındaki biçim ve

mekanları simetrik veya dengeli bir ş;ekilde düzenleyen bir çizgi.

Simetri

A.Ü

u;; .; ;u v

-·-no on·-,.:._-·-·

v o

Eş;it biçim ve mekanların kendilerini bölen bir çizginin veya düzlemin

her iki tarafında ya da bir merkez veya eksen etrafında dengeli bir

şekilde ı::faığılımı.

Hiyerarşi

Bir biçim veya mekanın anlam veya öneminin boyut, şekli ve

yerleşim yoluyla genel organizasyon içindeki cliğer biçim ve

mek8:nların önüne çıkarılması.

Ritim

00000 D O öO<>U

Bir dizi benzer biçim ya Ja mekanı düzenlemek amacıyla yinelenen

örüntülerin ve bunun sonucu olan ritimlerinin kullanımı.

Dutum

Sürekli ve düzenli oluşundan dolayı, biçim ve mekanlardan oluşan

bir örüntüyü düzenleme, bir araya getirme ve toparlama görevi

gören bir çizgi, alan veya hacim.

Transformasyon

Bfr dizf planh i!em ve transformasyon yoluyla bir mimari kavram,

yapı veya organizasyonun korunup, güçlendirilip, gelitirilebileceği

ilke.

llKElER / 321

EKSEN

Eksen belki de mimarlıkta biçimleri ve mekfln!arı örgütleme

araçları arasında en temel o!arndır. Uzayda iki nokta

tarafından meydana getirilen ve etrafındaki Viç!mleri ve

meljnlan düzenli ya da düzensiz bir tarzda düzenleyen bir

çizgidir. Hayali ve görünmez olmasına rağmen, eksen güçlü,

Paskın, düzenleyici bir araçtır. Bir simetri hif:is!nl anıştırmasına

rağmen denge de is't:er. Elemanların bir eksen etrafındaki öz.gül

karakteri, eksensel bir organizasyonun gön.;el gücünün zayıf

ya da güçlü, gevşek yapılı ya da biçimsel, renkli ya da monoton

olup o!madığ1111 belirler.

Uffiıl Palaoe tarafından bir yanından kuı;;atı!an bu Floranf:ia sokağı, Arno Nehri'n! Plazza della

Signoria'ya bağlar.

Eksen aslında çizgisel bir durum olduğundan, uzunluk ve yörı

niteliği taşır ve rotası boyunca hareket ve manzara sağlar.

· ---, --- --- --- --- ---·

Tanımlı olması için, bir eksenin her iki ucunda da sonlanması

gerekir.

Eksen fikri, onun uzunluğu boyunca kenariarının tanımlanması

ile pekiştirilebilir. Bu kenarlar basitçe zemin planı üzerindeki

çizgiler ya da eksen ile çakışan çizgisel bir mek.ilm tanımlayan

dikey düzlemler ola\Jilir.

o

o

OD

--- · .

OD

Biçim ve mek&nların simetrik olarak düzenlenmesi de bir ekseni

oluşturabilir.


EKSEN

Eksenin oon!andıncı elemanları hem görsel bir itki

alma, hem de gönderme görevi görürler. Bu

sonlandırıcı elemanlar aağıdakilerden herhangi

biri olabilir:

• dikey, çizgisel elemanlar ya da merkezi bina

biçimlerinin o!uturduğu noktalar

· --·-- ·--·- .___..

ön avlu ya da benzeri açık mekılnların ötesindeki

simetrik bir bina cephesi ya ı:la önyüzü gibi dikey

alanlar

-·-·-·- ·-··

genellikle merkezi ya da l:ıiçimi itibarı ile düzenli

iyi tanımlanmış. mekfln!ar

G-·-·-·--·--81

ötedeki bir manzara veya vistaya doğru açılan

girişler

•

·---·--·--·-

iLKELER / 323

EKSEN

Qr:

:

O

\ I L

Piazza dalla Signoria

o

\ ı::ı

. .

.

Uffizi Pa lace

! :

r-.. -·--·-------·-------·

lllı-

-

-

_-:---=---

- -- · · --

----:::::-_ ..__,,.

ita!ya'nın Floransa kentindeki Uffizi 5arayı'nın kanatları (1560, Giorgio Vasari),

Arno Nehri'nden başlayarak Uffizi kemeraltı yoluyla Piazzo del!a Signoria ve

Palazzo Vecchlo'ya kadar uzanan eksense! bir mek&ını çerçeveler.

Teotihuacan, Tanrılar Kenti. Mexico City yakınlarındaki Teotihuacan, M.Ö.

100'te kurulmuş ve M.S. 750'ye kadar gelişip büyüyen Mesoamerica'nın en

büyük ve en etkili ritüel merkeziydi. Kentin arazisine, Güne)? Piramidi ve

daha küçük olan Ay Piramidi adlı iki kütlesel piramit·tapınak hükmetmektedir;

bu bölgeden başlayan Ölüm Yolu kalenin güneyine doğru uzanır, pazar ise

kentin merkezinde yer alır.


EKSEN

Pekin'iıı Planı, Çin. Pekin'in kuzey-güney ekseni üzerinJe yer

alan Yasak Kent, kentin içlerindeki duvarlarla çevrilmi? bir

bölümdür; 15. yy'da in?a edi!mlş. olan bu bö!üm, İmparatorluk

Sarayı'nı ve Ç!n'in lmparatorluk yönetiminin öteki binalarını

içine alır. Yasak Kent olarak acfüındırılmasının nedeni halka

resmi olarak kapalı olmasıdır.

iLKELER ! 325

EKSEN

\

\

\

\

\

Tapınaktan koya içindeki Toril'ye doğru görünüm.

ltsukushlma T apıtıağı, Hiroşima Prefocture, Japonya, 13. yy.

T orll, Shinto kabrine yaklaşım yolu üzerindeki anıtsal, bağımsız bir giriş

kapısıdır; tepede yatay bir kiriş ve onun üzerinde de yukarı doğru kıvrılan blr

lentonun birleştirdiği iki sütundan oluşmuştur.


EKSEN

Darwin D. Martin Konutu ve Mülkü, Bufffalo, New York, 1904. Frank Uyoı:::I Wright.

iLKELER / 327

EKSEN

, Avlulu Çin Evi, Pekin, Çin,

1

I ,

-/1

Hôtel De Matlgnon, Paris, 1721, J. Courtonne.


EKSEN

l!a Madama Roma 1517, Raphael Sanzlo.

f !

- 1

; 1

ı·

!

W. A. G!asner Konutu, G!encoe, l!!lnois, 1905,

Frank lloyd Wrlght.

llKElER / 329

SiMETRİ

r

1

1

l

•

· ola

• •

1

1

1

1

1 •

•

·I·

.

-: -- + -- +

ı o1o .

ol"

1

• •

!

DJD

•

1 • 1 : 1 :

• •

• •

cJ =ı=

.

• •

..

1

1

1

1

i

•

D

,oJo,

'olo'

i

Eksensel bir durum eşzamarılı olarak simetri koşulu

olmadan da mümkün iken, simetrik bir durum etrafında

kendisini örgütlediği bir eksene ya da merkeze gönderme

yapmadan var o!amaz. Eksen ik! nokta tarafından

oluşturulur, simetrik bir durum lı:ıe eşit biçim ya da mek.\\n

örüntülerinin kendi!erirıi bölen bir çizgi veya düzlemin iki

yanında ya da merkez veya eksen etrafında dengeli bir

şekilde düzenlenmesini gerektirir.

Temel olarak iki çeşit simetri vardır:

1. Çi yönlü simetri, e:;ıit elemanların ortak bir eksen

ecrafında dengeli bir şekilde düzenlenmesini anlatır.

2. !şınsal simetri, merkezi bir noktada kesişen iki ya da

daha fazla eksen etrafında denge!enerı eşit

elemanlardan meydana ge!ir.

:.,

': i

Mimari bir kompozisyon içerdiği biçim ve mekarıların

orgarıizasyonunda simetriyi iki şekiide kullanır. Bina

organizasyonun tamamı simetrik olabilir. Ancak kimi

yerlerde, bütünüyle simetrik herhangi bir düzenleme, kendi

arazis!nin veya bağlamının asimetrik durumunu da dikkate

alarak çözüme kavuşturmalıdır.

'

ı,)

Simetrik durum binanın sadece bir kısmında var olup.

')]

düzensiz bir biçim ve mekan örüntüsünü kendl etrafında

İdeal Kilise Planı, 1460,

Antorıio Fi!arete.

' " Hôtel De Beauvais, Paris, 1656,

Antoine le Pautre.

örgütleyebilir. Bu ikinci durum, binanın arazi ya da

programın gerektirdiği sıradışı koşullara cevap

verebilmes!n! sağlar. Sözü edilen simetrik durum sadece

organizasyon içindeki anlamlı ya da önemli mekn!ara

tahsis edilebilir.

330 / MIMARLIK: Bi(IM, MEKAN ve OÜZEN

SİMETRİ

-·······---·--· .. ······-· --·-·---.. ·-···-·----------.-·····-.-•-·················---··-······-··-··-.•···············-· -·---.. ·-·····----····-··--·······••-.···············1

Birlik Kilisesi, Oak Park, llllnois, 1905-7, Frank Lloyd Wright.

Benzer, karşılıklı veya uyum!u parçalardan oluf>an

biçimlerin düzenliliği veya bir araya getirilişi.

Monticel!o, Charlottesvil!e yakınlarında, Virjinya, 1770-1808, Thomas Jefferson.

Nathaniel Russel! Konutu, Charleston, Güney Carolina, 1809.

iLKELER / 331

SİMETRi

ttttttt

1

: _ ..._,._....,_,_t'-"-'-- ... '-'-;_: __ _;_ _ _,_,__._,_ ... '-! ... .... .. ..<,.·-· .

· Caraoaııa Hamamı ('fhermae), Roma, M.S. 211-17.

Ef · . .......... .............. .............

.

= Tfü[:::r 1::::3ı5TT :

: ......... ·f-l

lfir·,

]. M:A: : . [

. : :::ı .

= u:-.: : : :

.

: 1-

·

;.

.

<]-!'

' '

. .

- ..;, "\

.

\. - · · · ·· . .

· · · · .!

. . . . . . .

[

:::.:.::.:1.:.;::.;: : i.:;r·-:.1· r:;

. ı , ı . . . . ı! •• lı ı .

"'-- ...,=- · .. ı.. ..,.,. .. . ,.,...., •

::·ı·:

:'-C :

:_J :

!=lf' : : :ı ..•. ıw : ı·:ı

. F-f'!'"""""* 1 'il .. i . . ı

l "

: J fi· -1-l = := :

: 1 - ·>-! İl: : : :

: : 1 ı : : :ıJı(JıL ı:

: --- -A-1 ! !

:

.. : jiijiijit {İİİİ ·

i. ... .ı L J '\a.I '-J L.J l,.J

Dioı::tetian Sarayı, Spalato, Yugoslavya, M.S. 300.

Palazzo No. 52, Andrea Palladio.

i

i.

332 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜ.ZEN

SiMETRi

\

\

l

L

· ----·---------------------------------··---·-·-----------·-·--·---

Üçüncü Kat Planı, Ceııtrosoyua Binası, Kirova Ulitsa, Moskova, 1929-33, le Corbusier.

Husser Konutu, Şikago, !llinois, 1899, Frank Lloyı:I Wrlght.

iLKELER / 333

SİMETRİ

111. Ram ses Tapınağı, Medmet-Habu, M.Ö. 1198. o

1 1 rr

=

1 1 a

-----

D

Robert W. Evans Konutu, Şikago, Hlinois, 1908, Frank Uoyd Wright.


SiMETRi

. ·····-····_J,.

. "

A. E. Bingham Konutu, Santa Barbara yakınında, Ka!iforniya, 1916, Bernard Maybeck.

lsaac F!agg Konutu il, Berke!ey, Kalifonıiya, 1912, Bernard Maybeck,

iLKELER / 335

SiMETRi

frank Lloyd Wrifj!ıt Stüdyosu,

Oak Park, lllinois, 1889.

Ca t:l'Oro, Yımedik, 1424*36, Giovamıi ve B.arto!omeo uon.

[-1 ]

rl]' L_I

n

1---- ---

1

rb 1

*

!

1 1 i

Palazzo Pletro Maeslml. Roma, 1532-36, Baldae5are Peruzzl.

Asimetrik bir iç bölgeye doğru ilerleyen simetrik bir cephe.


SİMETRİ

Giri Cephesi

1

1

i

t, aklaım Ekseni

Ana Giri

Binanın Korunan Simetrisi

Bahçe Cepheei

Garches Y!llası, Vaucresson, Fransa, 1926-27, Le Corbusier.

J

iLKELER I 337

HİYERARŞİ

Hiyerarşi ilkesi, mimari kompozisyonlann hepsinde olmasa

da çoğunda, kompozisyonun içerdiği biçimler ve mek&n!ar

arasında gerçek farkların olduğurıu ima eder. Bu fark!ılıklar,

Leonardo da Vinci'nin çizdiği idea! ki!ise eskizine göre.

bir anlamda, sözü edilen biçim ve mek&n!arın önem

derecet?lni ve tıunlarm genel organizasyondaki lşlev5.el,

biçimsel ve simgesel rollerini yam;ıtmaktadır. Bu değer

sletemi, ki elemanların önemi buna göre ölçülecektir, doğal

olarak kull.:ınıcı!arın Ozgül konumuna, ihtiyaç ve arzularına

ve tasanmcmın kararlarına bağlıdır. ifade edilen değerler,

bireysel ya da ortaklaşa, kişisel ya da kültürel olabilir. Her

türlü koşulda, bina e!emanlan arasındaki !ş!evsel ve simgesel

farklılıklann yansıtılış tarzı, o binanın biçimleri ve mek&n!an

arasında görülür ve hiyerarşik bir düzenin oluşturulmasında

önemlidir.

D

0000

000

noorı

L_Joooı1-(

0000

D 000

DEJDDOD

Bir biçim ya da mekanın genel organizasyon içinde önemi

veya anlamı itibarı ile öne çıkabilmesi için, onun görünür

şekilde benzersiz olması gerekir. Bu, bir biçim ya da mekana

şu özelliklerin kazandırılması ile başarılabilir:

olağandışı boyut

• benzersiz şeki!

stratejik konum

Her koşulda, hiyerarşlk anlamda önemli olan biçim ya da

mekfln, başka türdeki düzenli bir örüntü içinde bir anomali

olabilecekken, bu sistemde normlıınn dışındıı bir istisnıı

olarıık anlam ve önem kazanır.

Bir mimııri kompozisyondıı, birden çok baskın eleman yer

a!abi!ir. Birincil odak noktasından dııhıı önemsiz ikincil vurgu

noktaları, görsel eksenler yaratır. Bu ayırt edici fakat ikincil

önemdeki elemanlar hem çeşit!fük meydana getirebilir, hem

de görsel bir ilgi kaynağı ve genel kompozisyonda bir gerilim

ve ritim yaratabilir. Ancak aşırıya götürüldüğünde bu

noktalar karma.şa ile yer değiştirebilir. Bir kompozisyondaki

her parça vurgulandığında, aeı!ıııda hiçbir şey

vurgulanmamıştır.


j

HİYERARŞİ

Boyut Yoluyla

Mimari b!r kompozisyonda, bir biçim ya da mekan diğer bütün elemanlardan \?oyut

olarak belirgin ölçüde farklılaşarak Paskın eleman haline gelebilir. Normal olarak, bu

\7askın!ık bir elemanın sııf Poyutu ile görünür kılınır. Bazı durumlarda ise, tıir eleman

organizasyondaki diğer elemanlardan epeyce daha küçük yapılıp, iyi tanımlanmış

lıir çevreye yerleştirilerek baskın hale: getirllebilir.

D DDD

DDD

DDDDD

DDD

DDD []

Şekil Yoluyla

Biçimler ve mekanlar, şekillerinin genel kompoz!syon içindeki diğer elemanlardan

açıkça farklı!aştırılması yoluyla görsel olarak \;>askın ve dolayısıyla da önemli hale

gelebilir. Bu farklılaşma ister geometri, ister5e düzen!i!iktek! \;ir değişime dayansın,

şekilde göze çarpan bir zıtlık kritiktir. Tabii ki, h!yerarşik düzendeki önemli eleman

için seçilen ?eklin, onun i?!evi ve kullanımı ile bağda?ır olması da önemlidir.

DDDDD

DODDD

DDDDD

DDD(JD

DDDDD

Konum Yoluyla

Biçimler ve mekanlar, genel kompozisyondaki önemli elemanlar olarak dikkat

çekebilmek için uygun konumlara yerleştirilebilirler. Biçim ve mek&n için hiyerarvi

bakımınclan önemli konumlar şunları kapsar:

çizgisel bir ardı?ık sıralanışın ya da eksensel organizasyonun bitimi

simetrik bir organizasyonun merkez noktası

• merkezi ya da l?ınsa! bir organizasyonun odağı

• bir kompozisyonun hemen yanı, üstü, altı ya da ön-planı

OD

D OD

OD

DDDDD

DDDDD

iLKELER / 339

HİYERARŞİ

Savannah İÇin Plan, Georgla, 1733, James Oglethorpe.

L. . .,

Montfazier'in Planı, Fransa, düzenli

olarak planlanmı1 Du Oraçağ şehri

1284'te kurulmu1tur.


HİYERARŞİ

La 'f ourette Cistervian Manae;tırı, lyons yakınlarında, Fransa, 1956-59, Le Corbusier

Şapel

Dördüncü Kat Pkını

Heathcote (Hemingway Konutu), llk!ey, Yorkshire, İngiltere, 1906, Sir Edwin lutyens,

Katedral'in kentsel çevre üzerindeki baskınlığını gösteren Floransa manzarası.

iLKELER / 341

HİYERARŞİ

Lowe11 Wa!ter Konutu, Quasqueton, lowa, 1949,

frank Uoya Wright.

/

1

. Tektıol ji Enstitüsü, Otaniemi, Finlandiya, 1955-64, Alvar Aalto .

•

H8tel Amelot, f'aris, 1710-13, Germain Boffrand.


HiYERARŞi

.

.

/

!&

····;;····---"

1 .

Hukuk Kurultayı Binası, Pencap Caplto! Kompleksi, Ş.ımdigar, Hindistan, 1956-59, Le Corbusier.

iLKELER / 343

HİYERARŞİ

Şehir Toplantı Salonu, 6einiijoki, 1961-65, Alvar Aa!to.

T arilı Fakültesi 6irıası, Cambridee Ünivenıitesl,

İngiltere, 1964-67, James Stirling .

• •

•.

• • •

• •

•

•

• •

• •

•

•

• •

• •

•

Ollvetti E{jltim Okulu, Haslemere, İngiltere, 1969-72, James Stirlinq.


HiYERARŞi

.::.:b

:.:: :·:r

5. 5. 5erg1us ve Bacc:hus, İstanbul, M.S. 525-30.

İdeal Kifü;e Planı, 1490, Leonardo da Vinci.

V. Charles Sarayı, Granada, 1527-68, Pedro Machuca.

Birinci Unitarian Kiffsesl, Birinci !asarım,

Rochester, New York, 1959, Louls Kahn.

iLKELER / 345

DATUM

Gavotte l'den Alıntı, Altıncı Çello 5ulti, Johann Sebastıan Bach (1685-1750).

Klasik gitar için Jerry Snyder tarafından düzenlenmitir.

Datum, kompozisyon içindeki diğer elemanların ilij1ki kurabildiği bir çizgi, düzlem

ya da hacmi ifade eder. Türlü e!emarılann rastlantısal örüntüsünü, kendi

düzenliliği, sürekliliği ve devamlı varlığı aracılığı ile örgütler. Örneğin, notaların

ve bu notalara ait tonların perde aralıklarının okunmasında görsel temel

sağlanmasında, müziksel yazım aracının çizgiltıri bir datum görevi yapar. Bu

çizg'ılerin aralık!annın düzenliliği ve sürekliliği, müziksel bir kompozisyon lçlndeki

rıotil dizilerinin arasındaki farklılıklan düzenler, kesirıie)?tirip vurgular.

Daha önceki \7ölümlerden birinde, l;ıir eksenin kendi uzunluğu boyunca bir

eleman dizisini örgütleyebilme özelliği gösterilmi1ti. Burada eksen, etki olarak

datum görevi yapmaktaydı. Ancak, datum düz bir çizgi olmak zorunda de1i!dir.

Biçimsel olarak düzlemsel veya hacimsel olabilir.

Çizgivel bir datum'un etkili bir düzenleme aracı olabilmesi için, düzenlenecek

bütün elemanların arasından ya da hemen yanından geçecek şekilde görse!

sürekliliğe sahip olması gerekir. Biçim olarak düzlemsel ya da hacimsel ise,

sözü ufılen datum'un kendi alanı içinde düzenlenecek elemanları kapsayıp bir

araya getirebilecek bir figür olarak görülmes! için, yeterli büyüklük, kapanını ve

düzenliliğe ı;;ahip olması gerekir.


DATUM

Benzer olmayan e!emanlard.an olu;zrn rastqele bir organizasyon verildiğinde, datum bu elemanları şu şekilde düzenleyebl!ir:

ÇiZ{ll

!_)

o

<]

Bir çizgi, düunlenecek örüntüyü kesebilir ya da onun içinde ortak bir kenar oluşturabilir; Pir çizgiler gricli söz konusu

örüntü için nötr, iıirleştirici bir alan oluşturur.

Düzlem

Bir düzlem, elemanlardan oluşan bir örüntüyü hemen a\tmda toplayabi!ir ya da bir fon görevi yapıp kendi a!anmdaki elemanlan

çevreleyebllir.

Hacim

Bir hacim, söz konusu örüntüyü kendi sınırlan içinde toparlayabilir ya da onları kendi çevresi boyunca düzenleyebilir.

iLKELER / 347

DATUM

')

/

Aora Plam, Atirıa.

Kemerler, Çeko51ovakya'daki Tele kent meydanına akan evlerin cephelerini birleştiriyorlar.


DATUM

l'iazza 5aıı M arco, Venec!ik.

Mı!etus'un Planı, M.Ö. 5. yy.

Horyu·Ji iapınak Grulı u, Nara Prefecture , J aponya, M.S. 607-746.

İLKELER ! 349

DATUM

Timead'ın Kent Planı, Kuzey Afrika'da M.Ö. 100'de kurulmu7 Roman Kolonisi.

[' -;

ı ·

· ·

..-·:._ 1··--.::;;:·,:ki· ......

1; ; _, ;_. : :-_; ;t

: -. -·- - : ı:==: - ;/ ; ; [

ı

1 ·

- --=--: ·m'··

-

ı

··'· · '

·, . · , .

·

.

\. ·! _ı ·i

· .

J ::•;

: .ı . .

. .

.

.

.

. ;. . ·I

: . .

. ... :=:.!: :i ç:·çı: : i: .

. j .

•

v·

: ılı

: . . t

._:_ . ...:.L: ......... : ......... : ........ ........ : .... r1: ........ ........ :.; • • [

· · · · · · · ı·r · ·ı· · ı

ı·

: '

1

1

1

• • • • • • • • !-İ. • •'. • • ı

1 ! ; ! 1

L:_...: __ .:...:__ :__..:.__ - ._lo'

._ :..:L_ __ :l

-- - ---

ı


·

. . ;

•.... • ·:....... .

·:

:

Müze, Ahmadabad, Hındıstan, 1954-57, Le Corbusıer

DATUM

Ana Binanın Strüktüre! Gridi, Musevi Cemaati Merkezi, frenton, New Jersey,

1954·59, Loui• Kahn.

Centre le Corbusier, Zürih, 1963-67, le Corbusier.

Kuzey Cephesi

iLKELER / 351

DATUM

Keait

Alman Pavyonu, Montreal Dünya Sergisf, 1966-67,

Rolf Gutbrod ve frei Otto.

Zemin Katı Planı

_/

o

] t---

==-

DeVore Konutu {f'roje), Montgomery Country, Pensilvanya, 1954, L

ouis Karın.


DATUM

Kültür Merkezi (Y t1nşma), Leverkusen, Almanya,

1962, Alvar Aalto.

iLKELER / 353

DATUM

Selamet Ordusu Yur<.lu, Paris, 1928-33, Le: Corbusier.


DATUM

o

Periı:ıtyle Avlulu Evlerin Planı, Delos, Ege'de bir Yunan adası.

it

ti

...

- .,. - .,. ... .,.

1

...

1

il-- ..ı-ıa-

§ 1

k

& """ .ıı. - ,,&. _, .ık - ""'

Kütüphane, Philip Exeter Akademisi, Exeter, New Hampshire,

1967·72, louis Kahn.

1

1

Nuremberg Charterhouse, 1383,

iLKELER / 355

iTİM

,alon Detayları, Notre Dame la Grande, Poitiers, Fransa, 1130-45.

'.itim, belirli çizgilerin, şekillerin, biçimlerin ya da renklerin düzenli ve armonik 17ir şekilde kendini tekrar

tmesine denir. Ritim bu teme! tekrar fikrini, mimarlıkta türlü biçim ve mekflnları organize etmek amacıyla

:endi bünyesine dahi! eder.

foredeyse bütün bina tipleri, doğaları itibarı ile tekrarlanan elemanları kendi iç!er1nde birleştirirler. Kirişler

·e koioniar, durmadan yineienen strüktürei girintiier ve mekan modülleri oiuturrrıak üzere kendilet'iili

:ekrarlarlar. Pencereler ve kapılar, ışığın, havanın, görünümün ve insanların içeriye girmesini sağlamak

ımacıyla sürekli olarak binanın yüzeylerinde delikler açarlar. Bina programında benzer ve tekr.:ırlanan

şlevsel gereksinimlere cevap verebilmek için türlü mekanı.:ır sıklıkla tekrar eder. Bu kısımd.:ı, yineleıwn bir

ıemanlar dizisini düzenlemek amacıyla kullanılabilen tekrar öti.lntü!eri ve bu örüntülerin meydana getirdiği

1örse! ritimler ele alınacaktır.

1 l

l l

ıııııı

!l!IIIDDD


TEKRAR

Geliş;igüzel bir kompozisyon içinde, türlü elemanlan şu seçeneklere göre gruplandırma eğiUmi gösteririz:

• yanyana oluş;!arı ya da birbirlerine yakınlıklarına göre

• ortak olarak paylaş;tıkları gön?el bırakteristiklere göre

Tekrar ilkesi, bir kompozisyon içindeki yinelenen elemanları düzenlemek için, bu algısal kavramların

her ikisini de kullanır.

/

/();··.\

\\_Do)

000

'·· ..•• .

·•·••• •• D,6L

!

..·· · ...

. .......... .

DDo

O O o

Tekrarın en basit biçimi, düzenli e!erran!arın çizgisel örüntüsüdür. Elemanların tamamen aynı olması gerekmez,

ancak tekrar edecek şekilde gruplanması önemlidir. Bu elemanlar sadece ortak bir özelliği, her elemanın kendi iıaş;ına

benzen::.iz olmasına izin veren, ama yine de bunları aynı aileye ait kılan ortak bir adı paylaabilirler.

00000 LLLL,L

ı_

,, 5

g

Y.'

i!_

<> " o "

ll 1 ' "l> 'i "

"'""!' /.' /o

'f/ "V ı ·ı '..)

o o o o ...;& • t ... _,

• Boyut

ODD 06 0 ODD]

•Şekil

ı:oo

oDD

• Detay Karakteristikleri

iLKELER / 357

TEKRAR

n

A11tis ' teki Distil

Prostil

Peripteral

Amfiprostil

Diptera!

Relm• Katedrali, 1211-1290.

Pseudoı:lipteral

Smitheum

Kolonların Düzenlenipine Göre Tapınakların Sınıflandırılması, Vitvius'un Mimarlık

Üzerine On Kitap adlı yapıtından, Kitap !11, Bölüm il.

Strüktüre! örüntüle.:r, modüler mekfln bölmeleri tanımlayan düzenli veya f-ıarmonik

intervallere denk gelen dikey taşıyıcıların tekrarı ile"@ıkça örtüşürler. Böyle tekrar

eden örüntüler içinde herhangi bir mekanın önemi onun boyutu ve yerleşimi ile

vurgulanabilir.

Salisl:ıury Katedrali, 1220·60,


TEKRAR

A1

\AJ

{ô '

' i

'

'

Camı' Mesı::l&l, Gulbarg:a, Hindistan, 1367.

Tip Kat Planı, Unit6 d'Habitation, Marsilya, 1946·52, le Corbusier.

iLKELER / 359

TEKRAR

Katsura Sarayı, Kyoto, Japonya, 17. yy.

1

ı,

ij

.1

Capitol Kompleksi (Proje), İslamabat.i, Pakistan, 1965, Louis Kahn.


TEKRAR

Sie&lung Halen Toplu Konutu, Berrıyakınmda, isvre, 1961, Atelier 5.

Müzikte olduğu gi\:ıi, ritmik örüntü bir legato, yanı sürekli ve akıcı olabilir ya da staccato, yani adımında veya

kadansında sürprizli ola\Jilir,

Mojacar'ı::la iepanyo! Tepe Kenti'nden Manzara.

iLKELER / 361

'EKRAR

ek&n içindeki noktalar arasındaki bağfantılar!a yaratılan ritlm.

Zıt; ritimler.

1 1 1 1 1

Yatay ve dikey ritimler.


YUia Hermosa'dan bir görünüm, İspanya.

TEKRAR

l!. Beyazıd Kü!!iyes1, Bursa, Türkiye, 1398-1403.

Ritmik örüntüler sürek!i!iği sağlayarak, bizi bir oonra gelen eyin ne olacağını tahmin etmeye

yöneltir. Söz konusu örüntUdeki herhangi bir kopukluk, kesintiye uğratan elemanın önemini dile

getirir ve vurgular.

Kitabeler f apınağt, f'alenque, Meksika, M.S. 550.

/

\" ..

',

\

Alpirsbach'da Manastır Kilisesi, Almanya, 1000.

n ı

ı

iLKELER / 363

TEKRAR

E

.. .-,=:·coc::. :::: ::

---

.:.:.:: ::

__

San Francisco caddesine bakan Viktorlyan Cepheler.

----=-::]

. .----.:.._________________________ = . ------ ......

Binanın cephesinde pek çok ritim birbirinin üzerine bindirilebi!ir.

1

.. a.·b·a . . ı, ·• ·\.·a ·b ·2 ... .

- ·-.ı · ı. · o · ı- · a · b ·" · :ı . ........ .

,l· ILfrJ · C·U·C U ·A. .... . . . . ... ..

.. a · 19 · f> · • · J. ·" · 0·11 · a . . . . . ...... . .

. c. · a .. ·.. bı. · a · J, · a · !?. · a ·.. c. . .. . . . . .. . .

J·\:H·HJ1· C · lt:C ·U ·A .. . . . . __

Francesco Borromini'nin bir Bazilika için İç Cephe ça.!ı?ma!arı.

a. · b> · 3 :J. · a ·"·.;ı - ı,, · a ·" ·.:ı . . . . . .

. :J. ·. •.'1. '""2·b>·:ı ·f>·2 ·11.:.:a . . . ... .

A:Jt ·A·B·A·C .A:H·.A·J :A .. . .... . .


TEKRAR

Roq Konut Projesi, Cap-Martin, Roquebrune kasabasının yakınlarmda, 1949, Le Corbusier.

Bir sekansın içine yeni intervaller veya vurgu noktaları ekleyerek, daha karma;;ık ritmik örüntüler yaratı!abı1ir.

Bu tür küçük çe1itleme1er, bir kompozfsyondaki majör ve minör temalar arasındaki farklılaşmaları mümkün kılar.

Bedford Park, londra, 1875, Maurice Adams, E. W. Goodwin, E. J May, Norman Shaw.

iLKELER / 365

TEKRAR

Deniz kabuğunun ışınsal alt-parçaları, merkezden dışarı doğru yanl:'>ımah tarzda

:;;piral!er çizer ve eklemeli gelişimi boyunca kabuğun organik birliğini korur. Altın

Oran'ın matematiksel bağıntılarını ku!!anarak, her dikdörtgenin diğerleri ve genci

yapı ile orantısal olarak ilişki kurduğu bideik bir organizasyon oluşturmak üzere

bir dikdörtgenler dizisi üretilir. Yansıma ilkesi bu örneklerin her birinde, şekil

itibarı ile birbirine benzeyen ancak boyutları itibarı ile hiyerarşik olarak

derecelenmiş bir grup elemanı olanaklı kılar.

Biçlm ve mekarııarın yansımalı örüntüleri aşağıdaki ki!lerde düzenlenebilir:

• ışınsal ya da bir nokUı etrafında eşmerkezli tarLda

• boyutlarına göre ardışık olarak çiZ{l!Sel bir tarzda

o gelişi güze!, fakat yakınlık ve biçim benzerliği yoluyla birbirleriyle ilişkili

[SJ.

.

···//.

/

/

/

·· ...


TEKRAR

. . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . .

Haı;an Pal;ı:.ı Hanı, İstanbul, 14. Y'J·

11

Faun'un Konutu, Pompei, M.Ö. 2. yy.

Jester Konutu (Project), Paloı; Verdes, Kaliforniya, 1938, frank Uoyı:i Wright.

iLKELER / 367

TEKRAR

--

__ __ ___,,,

.

5ydney Opera Binası, Sidney, Avusturalya, 1957 de tasarlanmı" 1973'-ttı tamamlanmıştır, Jorn Utzon.

368 / MIMARLİK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

5. Hıeodore (şimdi Kilis Camisi), İstanbul, 1100.

TEKRAR

.

Kültür Merkezi ' Wolf • b urg, Almanya, 1948·62 , Alvar Aalto.

Plan

,

Vuoksenniska'da Kili ae, Fınlandiya, 195r- o, Al var Aa\to.

iLKELER / 369

TRANSFORMASYON

Diğer di51plinlerde olduğu gibi mimarlıkta araştırma, onun geçmişinin,

daha önceki deneyimlerinin, çabalarmın ve öğretici başarılarının

araştın!masmı içerir. Transformasyon !!kesi bu fikre uygun düşer; bu

kitap ve içerdiği örneklerin tamamı bu fikir üzerine kurulmuştur.

T raneıformasyon ilkesi Pir t.ıı!:'ianmcıya, biçimsel yapısı ve elemanlar1111n

düzenlenişi uygun ve akla yatkın olan mimari bir modeli prototip olarak

seçip, bu modeli eldeki tasarımm özgül koşullarına ve bağlamına yanıt

verecek ı;;ekılde bir dizi akılcı oynamayla dönüştürmesine imkan tanır.

Tasarım, analiz ve sentezden, deneme ve yanılmadan, olasılıkların

çalışılması ve fırsatların değerlendirilmesinden oluşan üretici bir

süreçtir. Bir fikrin keşfedi!mesi ve potanelyelinin yoklanmaeı sürecinde,

taearımcının ortaya attığı kavramın temel özelliklerini ve yapısını

anlaması önemlidir.

Eğer prototip modelin düzenleni1 sistemi algılanıp anla1ı!ırsa, bir dizi

değişim ve permutasyon yoluyla başlangıçtaki tasarım fikri yok edilmeden

kesinleştirilebilir ve güçlendirilip geli1tirilebilir.

Kuzey Hindistan Cel\a'sının Plan Gelişimi.

370/ MIMARllK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

TRANSFORMASYON

3 Kütüphane İçin ema, A!var Aalto.

Ofl!ll ve Servl1.1 Mı:k/Jnlan

Mount Angel Kütüphanesi, Benedictine

Üniversitesi, Mount Anqel, Oregon, 1965-70.

Kütüphane, 5einajoki, Finlandiya, 1963-65.

Kütüphane, Rovaniemi, Finlandiya, 1963-68.

llKELER / 371

TRANSFORMASYON

Ward WHletts Konutu, Highland Park,

lllinoio, 1902.

Haç Formu Plan Organizasyonu'nun

T ransformasyorıu, Frank lloyd Wnght.

Thomas Hardy Konutu, Racine, Wisconsln, 1905.

i·. .

r·:::ı..,fü., .

'


George B!ossom Konutu, Şikago, llHnois, 1882.

Samuel Freeman Konutu, los Angeles,

Ka!iforniya, 1924.

TRANSFORMASYON

r··-··-------------···-·-········

' Savoye Villası, Paisı:ıy, Fransa, 1928-31.

o

[J

o

1 '

. " o •

Batı Sanatları Müzesi, Tokyo, 1957-59.

IJ\!W:l]

Serbest-Plan Organizasyonunun T ranoformasyonu, Kare İçin dek! Rampa, Le Corbusier.

-1

Marangozlar Birliği Binası, Ahmedabad,

Hindistan, 1954.

Kongre Salonu (Project), Strasbourg,

1964.

iLKELER / 373

SONUÇ

-

Mimaride Anlam

Bu kitap biçim ve mekan e!emanlarıtmı sunumu boyunca

öncelikle mimarlıkta bu elemanların fiziksel gerçekliklerinin

görsel yönler! üzerinde yoğunlaşmı:;;tır. Uzay boyunca devinen

noktaların tanımladığı çizgiler, düzlemler tanımlayan çizgiler,

biçim ve mekan hacimleri tatıımlayan düzlemler. Sözü edilen

görsel iflevlerin ötesinde Vu elemanlar, karfdıklı ilişkileri ve

içinde oldukları organizasyonların doğası ile, bir 5aha ve yer,

giıi ve hareke:t yolu, hiyerarşi ve düzen fikirlerini de iletirler.

Bunlar mimarlıkta biçim ve mekanın söze!, be!!rtici anlamları

olarak sunulmuştur.

Dilde olduğu gibi, mimari biçim ve mek.flnların da yan

anlamları -kişisel ve kültürel yorumlara açık ve zaman içinde

değişebilen birleşik değerleri ve simgesel içerikleri vardır.

Gotik Katedralin kü!alhı, Hıristiyanlığın hakim alanını,

amaçlarını ve değerlerini simeleyebilir. Yunan kolonu

demokrasi fikrinin ya da 19. yjın !ıaşında Amerika'da olduğu

gibi, yeni blr dünyada medeniyetin varlığının taşıyıcısı olabilir.

Mimarlık alanındaki yan anlam, anlambilim ve simgebllim

araştırmalarının bu kitabın kapsamı dışında olmasına

rağmen, burada mimarlığın, biçim ve mek&nı tek bir özde

birleştirirken sadece amaca hizmet etmediğini, aynı

zamanda bir anlamı da taşıdığına dikkat çekmek gerekir.

Mimarlık sanatı varlığımızı sadece görünür hale getirmez,

aynı zamanda anlamlı kılar,

3.74 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

SONUÇ

"Taş, ah;%ıp ve çimento kullanarak evler ve e;araylar yaparız; bu eyleme inşa etmek denir.

Bu çalı?mada iş başında olan ustalıktır.

"Ama birdenbire beni etkiliyorsunuz, yaptığınız hoşuma gidiyor, mutluyum, 'işte güzel

budur' diyorum. l?te bu mimarlıktır. Sanat iı;;te buradadır.

aEvim kullanışlı. r eşekkür ederim, size bunu demiryolu mühendislerine ve telefon şirketine

teşekkür eder gil:ıi söylüyorum. Beni cluygulandırmadıtıız.

"Oysa gökyüzüne yükselen duvarların öyle bir düzen! var ki \;ıeni heyecanlandırıyor.

Eğilimlerinizi hissediyorum. Yumuşak, sert, sevimli veya soyluydunuz. Taşlarınız bana

bunu OOylüyor. Beni bu yere bağlıyorsunuz ve bunlara \:ıakıyorum. Kendini yaratan

düşünceleri ifade eden bir nesneye bakıyorum. Sözcükler veya seslerle değil, yalnızca

prizmaların kendi aralarındaki ilişkilerle açıklanan düşünceler. Bu prizmalar ki ayrıntılarını

gün ışığı yaratır, Bu ilişkilerin ille de kullanıma veya bir tamma yönelik olması gerekmez.

Onlar ruhumuzun matematiksel bir yaratısıdır; mimarlığın dilidir. Atıl malzemelerle aşağı

yukarı işlevsel olan \'lir programı aştımz ve beni heyecanlandıran ilişkller ortaya

koydunuz. Bu mimarlıktır."

Le Corbusier

fowards a New Architecture

1927

(Alıntı: Le Corbusier, Bir Mimarlığa Doğru, s. 173 - ç.n.)

SONUÇ / 375

Aalto, Alvar. Complete Works. 2 cilt. Zürih; les Edrtions d'Architecture Artemis, 1963.

Amhelm, Rudolf. Art and Yısual Perception. Berke!ey: Univernity of Califorrıia Press,

1965.

Aıohihara, Yoshinobu. Exterior Design in Architecture. New York: Vıın Nostrıınd

Reinhold Co., 1970.

Bacon, Edmund. Oeı;ign of Cities. New York: The Viking Press, 1974.

Collins, George R., gen. ed. P/annlng and Cities Series. New Ycırk; George Brazlller, 1968.

Clark, Roger H. ve Pause, MichaeL Precedents in Architecture. New York: Van Nostrıını:l

Reinhok::I Co,, 1985.

Engel, Heinrich. The Japanese Hou5e! A Tradition for Contemporary Architecttıre.

Tokyo: Charles E. Tutt\e Co., 1964.

Fletcher, Sir Banister. A Histoıy of Archit:ecture. 18. baskı. Düzenleme: J. C. Pa!mes.

New York: Chııdee-ı Schtiber's Sone->, 1975.

Gie<lion, Siegfried. Space, fıme and Architecture. 4. baskı. Cambridge: Haıvıırd

University Prı.ıss, 1963.

GiurBola, Romaldo ve Mehtıı, Jarmini. Louls 1. Kahn. Boulder: Westview Press, 1975.

Hali, Edward T. fhe Hidden Dlmenı?ion. Garden City, N.Y.: Doubleday & Company, ine.,

1966.

Halprin, Lawrence. Cities, Cambridge: The MiT Press, 1972.

Hitchcoı:;k, Henry Russel. in the Nature of Materia/6. New York: Da Capo Press, 1975.

Jencks, Char1es. Modern Movement5 in Architecture. Garden City, N.Y.: Anchor Pres'.s,

1973.

La6eau, faul ve Tice, Jame6. Frank Lloyd Wright; Between Princip!e and Form. New

York: Van Nostrand Reinhold Co., 1992.

Le Corbusier. Oeuvre Complete. 8 cilt. Zürih: Lee Editiorı6 d'Archite.cttıre, 1964·70.

-. Toward.:ı a New Architecture. Londra: The Archltectural Press, 1940.

Lyndon, Don!yn ve Moore, Char!es. Chamber.:ı for Memory Palace. Cambridge: The MiT

Prı.:ss, 1994.

Martienssen, Heather. lhe Shapes of Structure. Londra: Oxford University Pres6, 1976,

Moore, Charles; Ailen, Gerald; Lyndon, Don!yn. The Place of Hou.:ıes. New York: Holt,

Rinehardt and Winstan, 1974.

Mumford, Lewis. The City in History. New York: Harcourt, Brace & World, ine., 1961.

Norf.ıerg·Schulz, Christian. Meaning in Western Architecture. New York: Praeger

Publishere, 1975.

Pallııdio, Andreıı. Thc Four Books of Architecture. New York: Dover Publications, 1965.

Pev5ner, Niko!aus. A Histoıy of Building Types. Prlnceton: Princeton University Press,

1976.

Pye, Daviı:I. The Nature and Aesthetics of Design. New York: Van Nostrand Reinho!d

Co., 1978.

Rapoport, Amos. House Form and Culture. Englewood C!iffs, N.J.: Prentice·Hall, ine.,

1969.

Rasmussen, Steen Ei!er. Experiencing Architccture. Cambridge: The Mir Press, 1964.

-, T owne and Bui!dings. Cam\;ri&ge: The M\T Press, 1964.

Rowe, Calin. The Mathematics of the ideal Villa and Other Essays. Cam\;ridge: The M!T

Press, 1976.

Rudofsky, Bernard. Architecture Without Architects. Garden Clty, N.Y.: Doub!edııy &

Co., 1964.

Simorıds, John Ormsbee. Landscape Architecture. New York: McGraw Hill Book Co.,

lnc., 1961.

Stlerlin, Henry, Ben. ed. Uving Architecure Serie5. New York: Grosset & Dunlap. 1966.

Ventury, Robert. Cornplexity and Contradlction !n Architecture. New York: The Muı.;eum

of Modern Art, 1966.

Vitruviuı.;. rhe fen Book.:ı of Architecture. New Yorl:: Dover Publlcation&, 1960.

von Meis5, Plerre. Elementfi of Architecure. New York: Van Nostrand Reinhold Co., 1990.

Wilwn, Forre$t, Structure: the Essence of Archit:ecture. New York: Van Noe-ıtrand

Reitıho!d Co., 1971.

Wittkower, Rudolf. Architecural Principles in the Aqe of Humanism. New York: W.W.

Norton & Co., ine., 1971.

Wong, Wudus. Principles of rwo·Oimensional Design. New York: Van Nostrand Reinhold

Co., 1972.

Wright, frank Lloyd. Writings and Buildings. New York: Meridiıın Books, 1960.

Zevi, Bruno. Architccture as Space. New York: Horizon Pres6, 1957.

SEÇiLMiŞ BIBliYOGRAFYA / 377

SÖZLÜK

aedicule [aedicu!e] Üzerinde bir alınlığı veya lemtoyu taı;ıyan iki kolonun,

payandanın veya pilasterln iki yandan ku!;)attığı ni!;) ya da gölgelikli

açıklık.

agora [agorE1] Antik Yunan kentinde, genellikle kamusal binalar ve portikolar

tarafından çevrelenen ve toplumsal ve politik buluşma yeri olarak

kullanılan pazar yeri veya kamusal meydan.

akropoliıs [acropolis} Antik Yunan kentinin yüksek ve muhkem bölgesi ya da

kalesi, özellikle de Atina kalesi ve farthenon'un arazisi.

alan [field] Kısmi bir özellik, nitelik veya etkinlik ile ayırt edilen bölge ya da

mekansal alan.

Altın Oran [Golden Sectlon] Düzlemsel bir figürün iki ö!çüsü veya bir çizginin

iki bölümü arasında, \'Ju iki ölçüden küçük olanın büyüğe oranı ile

büyüğün bütüne oranının aynı okluğu orantı: yaklaık olarak 0.618'e

1.000 oranı.

anıt mezar [cenotaph] Ba1ka bir yere gömülmüş bir kiinin anısına dikilen

anıt.

anomali (anomaly] Norma! veya beklenen bir biçimden, düzenden ya da

kurgulamadan sapma.

antropolojl, lnsanl:ıilim [anthropology] İnsanla lig ilenen bilim; özellikle de

kökenlerin, fiziksel ve kültürel geliŞcimin, insan türünün çevresel ve

toplumsal ilikilerinin ara1tırma5ı.

antropometri [anthropometry] insan bedeninin boyutlarının ve oranlarının

ö!çli!me5i ve araşt-ılması.

apsit (apse J Bir binanın yarım daire ya da poligon 1eklindeki çıkması; bu

çıkma gene!Ukle tonozludur ve özellikle kilisenin kuteal bölmesinde ya da

doğu ucunda kullanılır.

arbor Çah!ıklar ve dallarla kaplı, ya da sarmaşıkların ve çiçeklerin eşlik ettiği

17ir kafesten o!uan gölgeli barınak.

arkad (arcade) Sütunlar veya kolonlarla taşınan bir dizi kemer. Ayrıca,

kemerli ve Ustü kapalı galeri ya da her iki yanında dükkanların dizftdiği

kemerli geçi1 yolu.

arka kapı (postem] Özel giriş veytı. yan kapı.

arkap!an [background] Bir imgenin, ön düzlemden maksimum uzaklıkta

bulunan parçası.

arşitrav [architrave} Klasik bir alınlığın doğrudan kolon başlıkları üzerine

oturan ve üstteki frizi taşıyan en alt bölümü.

atrium ( atrium] Köken bakımından antik Roma evinin, üstü açık ve genellikle

yağmur suyunu toplayacak bir havuza sahip olan ana veya merkezi iç

salonu. Daha sonra, erken dönem Hıristıyan kilisesinin her iki yanı

portikolarla kuşatılmış ön avlusu. Şimdi ise, etrafında binanın veya evin

inşa edildiği, tepe aydınlatmalı avlu.

avlu [court) Üstü açık ve tamatn!:n duvarlarla veya binalarla çevrili alan.

ayak [pier] Dikey taşıyıcı strüktür; iki açıklık arasındaki duvar parçat?ı veya

bir kemerin ya da lentonun ucunu destekleyen strüktüre! eleman

örneklerinde olduğu gibi.

ba!dachln Kilisede yüksek minberin üzerine yerleştirilerek süsleyici olarak

ku!lanılan mermer veya ta kanop!.

balkon [balcony] Parmaklıkla veya parapet!e çevrelenmiş, bina duvarlarının

dıına doğru çıkma yapan yüksek platform.

ba!ık [capital] Kolonun, ayağın, payandanın bağımsız olarak ele alınan üst

ucu; başlık, sütunun üstünü süsleyerek, tablanın veya arşltravın

ağırlığını yüklenir.

bazilika [basilica J Antik Roma'da toplu buluşma yeri ve mahkeme salonu

olarak kullanılan büyük d!kdöen bina; ahşap makaeılarla üstü örtülen

bu salonda, çatı pencereleri ile aydınlatılan merkezi bir mek@n ve yarım

daire şeklindeki bir çıkmanın içindeki yükseltl!miş bir konuma küreıüsü

bulunur. Roma bazilikaeıı, Hırieıtiyan bazilikaları için bir model

o!uşturmutur; Hırieıtiyan bazilikaları, uzun ve dikdöen planı, üeıtü

ahşap bir kırma çatı ile örtülü ve çatı pencereleri ile aydınlatılan

kolonatlı nefi, en sonda yarım daire şeklindeki apsesi, narteksi ve kimi

zaman da atrium, bema ve ortadaki koridorları sonlandıran yarım daire

şeklindeki küçük apsitler gibi özellikleriyle dlğerlerinden ayırt edilir.

belveclere Hoş blr görünümü eıeyre dalmak içln konumlandırılıp, tasarlanmış

bina, ya da i:ıinanın bu türden bir mimari özelliği.

bema Erken dönem Hıristiyan kiliselerinin nef ve apsit i:ıölümlerin! birbirinden

ayıran, sonraki dönemin Yunan haçı şemalı kilieıeleriQde traneıept haline

gelen enlemesine açık mekfln.

biçim [form} Bir şeyin maddesinden veya malzemesinden ayırt edilen şek!i

veya yapısı. Ayrır;a, bir kompozisyonun elemanlarını ve parçalarını

tutarlı bir imge üretmek amacıyla koordine etme ve kurgulama tarzı;

sanat eserinin biçime.el yapısı.

blrtik [unity] Harmonik bir bütün oluşturan veya tekillik etkisini yayan

sanatsal bir çalışmada elemanların düzenlenişinde olduğu gibi, tek

bütünün içinde birleşme durumu veya niteliği.

basket Bir bahçede veya parkta ağaçlardan oluşan koruluk veya fundalık

l:ıoluk [void) Bir n içinde kapsanan veya kütlelerle sınırlandın!mış boş mek.3n.

bölme [bay] Strüktürün dikey taıyıcıları tarafından bö.lüntülere ayrılmış ya

da sınırları belirlenmiş, genellikle bir dizi içinde yer a!an, belli başlı blr

mek8neıa1 bölüm.

SÖZLÜK / 379

iÖZLÜK

ami (mosque] Müslümanlann kamusa! ibadet binası veya yeri.

ephe [facade] Bir binanın, kamusal bir yola veya mekfiına bakan ön yüzü

ya da herhangi lıir yönü: özellikle de mimari anlamda e!e alımı ile

farklıla:?an yüzü.

haitya Hindistan'daki bir Budist kutsal mekklnı; geneUikle dik bir bayırda

kayalık!ann içine oyulmu:;ıtur ve ortasında koridor bulunan bazi!ikaların

biçimine sahiptir.

hanc:el Ruhban sınıfı ve koro için ayrı!mı kilisenin minberi çevreeıindeki mekan;

bu bölüm sıklıkla neften yüksektir ve parmaklık veya paravan ile ayrılır.

haıterhouee Carthusian manastırı.

!sim, kütle [ so!id] Uzunluk, geni:;ılik ve kalınlık gibi üç boyuta sahip geometrik

figür.

orbel Yığma bir duvar düzenlemesiııde tuğlaların ya da taşların, her sıra

dikey duvar yüzeyinden dışa doğru basamaklanacak şekilde dizilmesi.

ortlle İtalyan palazzo'sunun büyük veya esas avlusu.

a dak kafes [trel!is] Bir paravan ve:ya serpilen sarmaşık bitkileri için destek

olarak.kullanılan ve açık yüzlerinde kafesler bulunan çerçeve,

atı [roofj Bir binanın, çatı kaplamasını taşıyan iskelet de dahil olmak üzere,

üst örtüsü.

atı aydınlatması [derestory] Tav an yüksektığindeki oynamayla bit'ışiktekl

çatı hizasının üetürıe yükselen ve içeriye gürı ışığını alan pencerelere

sahip iç mek3n bölümü.

ar sokak, ara yol [a116] Konutlar arasındaki dar geçit ya da ağaçlarla

çevrilmiş geniş bir yürüme yolu için kullanılan Fransızca bir terim.

.atum [datum] Kompozisyon içindeki elemanların kurgulanırken veya

yerleştiri!!rketı referans olarak kullanılan herhangi bir düz yüzey, çizgi

ve:ya nokta.

enge (!nılance] Çelişik, zıt veya etkileşimli elemanlar arasındaki koşutluk

durumu. kjrıca, bir tasarımın veya kompozisyonun içindeki elemanların

armonik ve hoş düzenlenişi veya oran!anışı.

ikme, kazık_[post] Bükülmez dikey destek, öze!lik!e ahşap iskelet

sisteminde ahşap kolon.

önüşüm [transformation) Özgül bir bağlama veya bir koşullar dizisine

karqılık olarak, bir dizi permutasyon Ve manipülasyon yoluyla, eldeki

özde?liği veya kavramı kaybetmeden, bir biçimi veya yapıyı değişime

uğratma işlemi.

öşeme (floor] Bir odanın veya salonun, üzerinde durulan ve yürünen düz

taban yüzeyi. Ayrıca, binanm iç hacmi boyunca yatay olarak uzanan,

belirli sayıda odaya sahip ve yapının bir katını oluşturan kes!ntlsiz

taşıyıcı yüzey.

döeme kirişi [joist] Döşemeleri, tavanları veya düz çatıları taşıyan küçük,

paralel kirişler serisi.

duvar [wall] Sürekli bir yüzey sunan ve kapatma, bölme veya bir alanı koruma

!ş'ıni gören çeşitli dikey yapı elemanlarından herhangi biri.

duvar resmi [ mural] Doğrudan duvarda veya tavan yüzeyinde uygulanan ya

da boyanan büyük resim.

düzen [order] Bir grubun her elemanının diğer elemana ve kendi işlevine göre

referans vererek uygun biçimde dizildiği, mantıksal, ahenkli veya

anlaşılabilir düzen!enl? durumu.

düzenli [regular) Bütün yüzleri ve bütün açıları birbirine uygun olan düzenli

çokgen.

eksen [ axis J İkiboyutlu bir cismi veya figürü ikiye ayıran, ya da üçboyut!u bir

clsmi veya figürü simetrik olarak bölen merkezi çizgi. kjrıca, bir

kompozisyon içindeki elemanların simetri oluşturacak şekilde referans

verdiği düz çizgi.

ergonomi [ ergonomics J Cihazların ve sistemlerin tasarımında, insanlar i!e

tasarlanan nemeler arasında etkin ve güvenli bir etkileşimin

sağlanması için, insanların dikkate alınması gereken ayırt edici

öze!Uk!eriyle ilgilenen uygulamalı bilim.

epik (threshold) Giriş veya başlama yeri veya noktası.

eşik Vas.amağı [sili] Bir karkas sisteminde, teme! duvarının üzerine dayanan

ve orıa sıkıca tutturulmuş yere en yakın yatay eleman, Ayrıca, kapı

veya pencere açıklığının hemen altında uzanan yatay unsur.

figür [fıgure] Dışhatlar veya dış yüzeyler tarafından belirlenen şekil ya da

biçim. kjrıca, Kısmi bir biçimin veya şeklin içine yerleştirilen geometrik

elemanların kombinasyonu.

figür-fon [figure-ground] Görsel alanın kimi parçalarını, görece daha az ayrık

bir arkaplanın önünde duran, iyi tanımlanmış nesneler olarak görmeye

yatkın olduğumuz algı durumu.

fresk [fresco) Yeni stvanmış nemli yüzeyin Uzerlni, suda renk veren

pigmentlerle veya kireç-su karışımı ile boyama sanatı veya tekniği.

friz [frieze] Klasik tablanın saçak silmesi ile arşitrav arasında uzanan ve

sıklıkla ince kabartmalarla süslenmiş yatay parçası. Ayrıca, dekoratif

şerit; saçak silmesinin hemen altında iç duvarın en üst bölümü boyunca

uzanan şerit veya dış duvar yüzeyi boyunca uzanan oyma şerit gibi.

galeri [gal!ery) Uzun ve görece dar oda veya salon; özellikle de kamusal

ku!lanıma açık ve ölçeği ya da dekoratif işlenişi yoluyla mimari önem


SÖZLÜK

kazanan türü. Ayrıca, çatıyla örtülü gezinti yolu, özellikle de binanın dış

duvarından içeri veya dışarı doğru uzanan türü.

galler!a Genellikle tonozlu bir çatısı bulunan ve içinde ticari kuruluşların

sıralandığı geniş gezinti yolu, avlu ya da kapalı çarşı.

gergi strüktür (tensile structure] Üzerhıdeki yükleri öncelikle gerginin

oluşturduğu baskısınm artırılması yoluyla taşıyan ince, esnek yüzey.

gestalt (gestalt] Bileşenlerin toplamından çıkarsanamayacak özgül

niteliklerin birleşik alanı, konfigürasyonu veya örüntüsü.

Gestalt psikolojisi [Gestalt psycholoqy] Fizyolojik veya psikolojik

fenomenlerin, refleksler ya da duyumlar gibi tekil elemanların

toplanması yoluyla değil, ayrı ayrı veya karşılıklı ilişkiler içlnı::le iş

gören gestaltlar yoluyla ortaya çıkmayacağını savunan kuram veya

doktrin.

gezinti yolu (promenade] Gezinmek veya yürümek için ku!!anı!arı alan.

giri holü [vestibule] Evin veya binanın içi ile dış kapı arasındaki küçük giri?

holü.

göstergebilim, semiyotik [semiotlc5] iıetişimsel tutumun elemanları olan

gö5tergelerin ve simgelerin incelenmesi.

güne1 kırıcı [brise·so!eil] Pencereleri doğrudan güneş ışığından korumak

amacıyla binanın dışına yerleştirilmiş kafo5.

hacim [vo!ume] Kübik birimlerle ölçülmüş, mek&nsal bölgenin veya üçboyutlu

nesnenin boyutları veya uzanımı.

harmoni J ahenk [harmani] Sanatsa! bir bütünün içinde elemanların veya

parçaların düzenli, hoş ve uygun şekilde kurgulatıışı.

hiyerarşi (hierarchy] Blrl diğerinin üzerine gelecek şekilde, önem veya

önceliğe göre sıralanmış, sınıflanmış ve organize edilmiş elemanlar

sistemi.

içavlu [ courtyard] Bir bina içinde Vt:-Ja söz konusu binaya bitiı;ik avlu,

özelllk!e de dört tarafından kapah olanlar,

insanbiçimc1Uk [anthropomorphism] insani biçimlere benzeyen veya insani

yüklemlere 5ahip olan kavram, imge ya da tasarım.

kabir, anıtkabir [ 5hrine) Bir azizin veya baı;ka bir kutsal insanın kalıtını veya

ölü bedenini muhafaza eden, dini saygı nesnesi ve hac nokta5ı olan,

5ıkhkla görkemli bir karaktere sahip blna veya benzeri barınak.

kaide [pedestal] Bir kolonun, bir yontunun, bir anıt5al sütunun veya benzer

bir elemanın üzerinde .Yühıe!diği yapısal eleman.

kampana [campanile] Genellikle kilisenin ana kütlesine ilişmeden onun hemen

yanında duran çan kulesi.

karyadit (caryadit) Kolon olarak kul!anılan kadın heykel figürü.

katedral (cathedral] "Cathedra" adı verilen piskoposluk mevkisine sahip her

piskoposluk bölgesinin başlıca kilisesi.

kemer [arch] Açıklıkların iki ayağına dayanarak, öncelikle eksense! sıkıştırma

yoluyla dikey yUkü taşımak için tasarlanmış eğrisel strüktür.

keıvansaray [ caravanserai] Yakın Doğu' da kervanların tek gecelik

konaklamaları için yapılmış han; genellikle kalın b!r duvarla kapatılmış ve

etkileyici bir giriş kapı5ından içine girilen büyük bir avluya sahiptir.

kilise [church) Toplu Hıristiyan ibadeti için yapı!mı bina.

kilisecik [chapel] İkinci! veya özel ibadet ve dua yer!.

klosk J pavyon [pavi!ion) Bir parkta veya fuarda konserler veya sergiler

için kullanılan hafif, genellikle yanlan açık yapı. Aynca, bir cephenin

merkezinde bulunan veya bu cepheyi iki yanından kuşatan çıkmalı alt

bölümü; bu bölüm genellikle daha ayrıntılı dekorasyonla veya yükseklik

farkıyla öne çıkarılır.

kiri (beam] Yükü taşıyarak mekanın üzerinden taşıyıcı elemanlara lletmek

amacıyla tasarlanmı? katı strüktürel unsur.

kolonat (colonnade) Üstünde bir tablayı ve genellikle de çatı strüktürünün

bir tarafını ta?ıyan düzenli aralıklarla yerleştirilmiş bir dizi kolon.

kolon (column] Öncelik!e dikey yükleri taşıması için tasarlanan bükülmez,

göreli olarak ince strüktürel unsur. Klaslk mimaride, balık, sütun ve

genellikle de bir tabanlık içeren, yekpare ya da sütunun çapına eşit alt

parçalardan oluşan silindir ı;ek!indeki taşıyıcı bir elemandır.

konsol [ cantflever] Mesnet noktasının ötesine taşan kiriş ya da !?aşka !lir

strüktürel unsur; konsol, dengeleyici bir unsur veya dayandığı mesnedin

ardındaki dikey ağırlık tarafından dengelenir.

korona [ corona] K!aslk saçak silmesinin, bag.taban tarafından taınan ve

üstü kymatium ile sü11lenen, çıkmalı yekpare unsuru.

koridor [corridor] Binanın parçalan arasındaki bağlantıyı kuran dar geçit

veya galeri; özellikle de birkaç odanın veya dairenin bu geçide veya

galeriye açıldığı durumda.

köre tarı [quoin] Bir duvarın sert bir açı yaptığı dı açısı veya böyle

bir açıyı oluşturan taşlardan her biri; bu taş gene!!ik!e bitişik

yüzeylerden malzeme, doku, renk, boyut yaptığı bir çıkıntıyla ayırt

edilir.

kütle [ mass] Katı bir cismin fizikse! hacmi veya oylumu.

kymatium (cymatium] Klasik 5açak silme11inin üstünü sü51eyen öğe.

lento [linte!] Kapı veya pencere açıklığının üzerindeki ağırlığı taşıyan kiriş.

SÖZLÜK/ 381

iÖZLÜK

ııakaı;; [truss] Üçgenin geometrik sağlamlığı üzerine kurulu ve sadece

eksensel gerilimlere ve sıkıştırmalara bağlı elemanlardan oluşan

strüktürel çerçeve.

rı;mastır [ monastery] Dini yeminli olarak inzivaya çekilmiş kişilerin ·özelllk!e

rahiplerin- oluşturduğu topluluğun iklimet yeri.

<egalit [megalith) Doğal halie veya kabaca ·ıenerek kullantlan çok büyük

kaya parçası; özellikle antik inşaat çalışmalarında kullanılmıştır.

egaron [meg.:ıron] Tipik olarak merkezi bir odak ve bir sundurmayla birlikte

dikdört.gen bir esas odaeı bulunan bina veya bu binanın yarı·bağıme:ıız

birimi: Mikenler döneminden başlayarak Yunanistan'da gelenekseldir ve

Dorik tapınağın atası olduğuna inanılmaktadır.

1eklin ( space J içinde nesnelerin yer alıp, olayların cereyan ettiği ve bunların

göreli konuma ve doğrultuya sahip olduğu üçboyutlu a!aıı.

1enhlr Dikey bir megal!tin oluturduğu tarihöncesi bir anıt; söz konusu

mega!it gene!!ikle tek baına durur, bazan da ötekilerle aynı hizada

sıralanır.

1erdivetı (stair] Bir binada olduğu gibi, bir kattan diğerine giderken

kullanılan basamak serie;i.

1eza11i11, asma kat [mezzanine] Blr binanın iki ana katı arasmdaki alçak

veya kısmi kat; öze111kle de bir balkon çıkması yapan ve hemen altındaki

kat ile bir kompozisyon oluşturan ara kat.

1itıare ( minaret] Camiye ilişik duran dar ve uzun kule; kulenin içinden yukarı

doğru tırmanan merdivenler. müezzinin Müslüman halkı duaya çağırdığı

bir veya daha çok balkon çıkmaya u!aır.

1odel [model] Bir yin yaratımında taklit edilecek veya g8!itirilecek ablan

görevi gören örnek.

1odül [ module J Bina malzemelerinin boyutlarını starıdardize etmek veya

m·ımar·ı kompozisyonun orantılarını düzenlemek için kullanılan ölçü birimi.

1oıole [mausoleum] Büyük ve görkemli mezar.

arteks [narthex] Erken dönem Hıristıyan veya Bizans kilisesinin nefinin

hemen önündeki portiko. N;rıca, kilisenin nefine götüren giriş holü.

ef ( nave J Kilisenin, narteksten koro bölümüne kadar uzanan ve genellikle lki

tarafından koridorlarla kuşatı!mış ana veya merkezi kıı::.mı.

•bellsk [obelisk] Tepesindeki piramidal bir noktaya doğru yükseldikçe incelen

uzun, dört taraflı taş sütun: güneş tanrısı Ra'nın kutsal sembolü

olarak antik Mısır kaynaklıdır; genellikle ayakları iki yana açılan tapınak

girişlerinde bulunurdu.

•da (room] Bir binada, diğer benzer mekllnlardan bölmeler ve duvarlarla

ayrılan meklln bölümü.

:82 / MIMARLIK: BiÇiM, MEKAN ve DÜZEN

oran [ratio] iki veya daha çok benzer şey arasında, büyüklük, nicelik veya

kademe ilişkisi.

orantı, oranlama [proportlorı] Bir parçanın diğeriyle veya bütünle kurduğu,

büyüklük, nicelik veya dereceye göre mukayeseli, uygun biçimli ve ahenkli

iliki. Ayrıca, iki kesir arasında, eldeki dört terimden ilkinin ikinciye

oranının, üçüncünün dördüncüye oranı arasındaki eşitlik,

ortografik [orthographic] Dik açılara ait, dik açıları kapsayan veya dik

açılardan oluşan.

öbek!eme [massing] İkiboyutlu şekiller'ın veya üçboyutlu hacımlerin birleşik

kompozisyonu; özellikle de ağırlık, yoğunluk ve hantallık izlenimi veren

kompozisyon.

ölçek [scale] Bir mimari temsilin, temsil ettiği şeyle ilişkisini belirleyen

orantı. Ayrıca, genellikle kimi standartlara veya referans noktalarına

bağ!ı olarak değerlendirilen belirli bir orantılı boyut, uzunluk veya derece.

pagoda Anıt olarak veya kutsal ölüleri muhafaza etmek için inşa edilmiş,

pek çok katının her birinden çatıların çıkma yaptığı çokgen veya kare

biçimdeki Budist tapınak. Pagoda, Hint prototipi olan stupa'nın Budizm

ile birlikte Çin ve Japonya'ya yayıldıkça, biçim bakımından geleneksel

çokkatlı gözetleme kulesini andıracak şekilde aşama aşama değişime

uğramıştır.

palazzo Büyük, görkemli kamusal bina veya öze! konut; özellikle İta!ya'da.

pantheon Bir halkın bütün tanrılarına ithaf edilmiş tapınak, Aynca, bir

ulusun saygın ölü!erirıirı mezar yeri olarak kullanılan veya bu insanların

anıtlarını içeren kamusal bina.

parti O'ıyagram 'ıle temsil edilen, m!mari tasarımın temel şeması veya kavramı.

pergola [pergola] Paralel kolonatların, çatısız klriş!eri ve çaprazlama küçük

kirişler! veya çardak kafeslerini taıdığı strüktür; bu elemanların üzerine

tırmanması için sarmaşık bitker yetiştirilir.

pilon [pylon) Antik Mısır tapınaklarında ana giriş kapısını çevreleyen dörtgen

biçimli anıtsal yapı. Bu yapı, ya üst tarafları traş!anmış bir çift. piramit

ve bunların arasındaki giriş yolundan, ya da bir giriş yolunun delip

geçtiği, üzeri hayalı kabartmalarla süslenmiş bir taş kütleden oluşur.

piramit [pyramid] Antik Mısır'da ve Orta Amerika'nm erken dönem

Kolombiya uygarlığında mezar veya tapınak platformu olarak kullanılan,

dikdört;gen bir tabana ve tepede buluşan dört' ayrı basamaklı ve eğiml1

yüzeye sahip taştan kütle.

piazza [piazza] Bir kentte veya kasabada, özellikle italya'da, açık meydan

veya kamusal alan.

pilaster [pilaster) Duvardan çıkma yapan, bir başlığı ve tabanı bulunan ve

mimari anlamda kolon olarak değerlendirilen ince dikdörtgen kabartma.

1

1

i

SÖZLÜK

Platonik cisim (Platonlc eolid] Beı düzenli polihedrondan (çok-yüzeyli) her

biri: tetrahedron (dört-yüzeyli), heksahedron (altı-yüzeyli), oktahedron

(sekiz-yüzeyli), dodehedron (on-yüzeyli) ve ikosahedron ( onikl-yüzeyli).

plaza [plaza] Bir kent veya kasabada kamusal meydan veya ııçık men.

podyum [podium] Zemin yüzeyinin üzerinde görünür kılınan ve bina için temel

işlevini yüklenen taştan kütlesel ciı;;im; özellikle klasik tapınağın zemin

strüktürünü ve döı;;emes!ni oluşturan platform.

portiko [portico] Kolonlarla ta11ınan bir çatı ile örtülü, sıklıkla binaya giriş

yolunu gösteren sundurma veya yürüme yolu.

prototip [prototype J Bir sınıfın veya grubun esas özefük\erini sergileyen

başlangıç örneği veya tipik örnek: oonraki evreler bu ilk örnek üzerine

kurulur veya bu ilk ömeğe göre &eğerlendirlUr.

revak [cloister) Bir tarafı avluya açılan kolonatlı veya arkad!ı üstü kapalı

yürüme yolu.

ritim [rhythm] Kopyalanarak yinelenme veya biçimse! elemanların, aynı

biçimde veya küçük oynamalarla birbirlerine almaşıklar oluşturması

yoluyla tarıım!anan devinim.

saçak ailmesl [comice] Klasik tablanın en üst öğesi; türüne göre kymatium,

korona ve baştabanı içerir.

salon I hol [hal!] Bir evin veya binanın, giriş holü veya lobi gibi büyük giriş

odası. Ayrıca, kamusal toplantılar veya eğlenceler için inşa edilmiş

büyük oda ya da bina.

sarak (dado] Kaidenin, taban ile başlık ya da saçak srımesi arasındaki en

önemli parçası. Ayrıca, iç duvarın üst kısımdan panel kaplama veya

duvar kağıdı gibi yöntemler kullanılarak farklı şekilde değerlendirilen

alt kısmı.

sembo!oj simgebilim [symbology] Simgelerin kullanımının incelenmesi.

simge I sembol [ r;ymbol) Başka bir şeyi, çağrışım, benzerlik veya genel

uzlaşma yoluyla temr;il eden bir şey; özellikle de kendi anlamını içinde

bulunduğu yapıdan çıkaran, görünmez ve manevi bir yi temsil etmek

için kullanılan madder;el nesne.

simetri [ symmetry] Bir merkeze veya eksene göre karşılıklı iki taraa

bulunan parça\arm düzenlenişinde, boyutunda ve biçimindeki kur;urnuz

uyum. Ayrıca, Venzer, karşılıklı veya uyumlu parçaların oluşturduğu

unsurların kurgu!anışındaki veya biçimindeki düzenll!ik.

s1nagog [syrıagogue] Yahudilerin ibadet ve dini eğitim için t:aplanma binası

veya yeri.

solacyum [solarium) Güneş banyosu veya tedavi amaçlı güneşlenme için

kullanılan, camla kapatılmış sundurma, oda veya galeri.

ste!e Yüzeyi oymalı veya yazılı, dik duran taş bloğu veya sütunu; anıt veya

işaret noktası olarak ya da binanın ön cepher;inde andaç tableti olarak

kullanılmıştır.

stoa [ stoa] Genellikle ayrık duran ve Vüyük uzunluğa sahip, kamusal

alanların çevresinde gezinti yolu veya toplantı mek.@nı olarak kullanılan,

antik Yunan portlkosu.

ı:ıuııdurma [porch J Bir Vinanın dışına ulanan ve kapı önünde üstü örtülü bir

yaklaşım veya glri§i holü oluşturan eklenti.

ı:ıur [rampart] Bir yerin çevresinde tahkimat olarak yükseltilen ve genellikle

parapetle çevrili geniş toprak yığıntısı.

ı:ıütun, direk [pil!ar] Genellikle tuğla veya taştan yapılmış dikey ve görece

ince sütun veya strüktür; ya taşıyıcı eleman olarak, ya da tek başına

duran blr anıtr;a! eleman olarak kullarıı!ır.

ta Van [base] Duvarın, kolonun, sütunun veya Vaşka bir yapının kendi başına

mimari bir !lirim olarak değerlendirilen en alt parçası.

tabla (enta!l!ature] Klasik düzende ko!onlarm üzerine dayanan yatay kısım;

genellikle r;açak si!meı:i, friz ve arşltravdan oluşur.

tavıyıcı duvar (bearing wal!) Binanın döşeme veya çatı gibi elemanlarının

yükünü taşıyabilen duvar.

tavan [ceiling] Odanın baüstü düzeyindeki iç yüzeyi veya bunu

gizleyen ar;tar; tavan sıklıkla döşemenin veya çatının a!t yüzeyini

gizler.

tekblçimlı'!ik [uniformity] Özdeş, homojen ve düzenli olma durumu veya

niteliği.

tekrar, yine!enim [repetition] Bir tasarımda biçimsel eleman!aıı veya

motifleri tekrarlama eylemi veya işlemi.

teknoloji [techno!ogy] Uygulamalı bilim; teknik araçların yaratımı ve ku!!anımı

ve bu araçların yaşamla, toplumla ve çevreyle karşılıklı ilişkisini

inceleyen bilgi dalı.

tektonik [tectonics] Bina inşaatında malzemeleri i>ekil!endirme, süsleme,

veya bir araya getirme sanatı ve bilimi.

teras [terrace) Dik veya eğimli yüzleri taş, çim vtı. ile kaplı yükseltilmiş

seviye; özelUkle bir diğerinin üzerine yükr;elen bu düzeylerin oluşturduğu

serinin her biri.

tetrastil [tetrar;tyle] Bir veya her cephesinde dört kolon bulundurmak.

tholos Klasik mimarlıkta bir dairesel bina.

tiriz ( mufüan] Ahşap kaplamada panellerin arasmdaki veya pencere açıklığı

içindeki dlkey unsur.

SÖZLÜK / 383

SÖZLÜK

tokonoma raevir bölmesi; bir çiçek düzenlemesi veya kakemono'nun -üzerine

bir metin veya resim işlenmiş, dik asılı rulo- sergilenmesi için yapılmış

alçak, hafifçe yükveltilmiş kö. Bu bölmenin bir tarafı odanın dış

duvarıyla eınırlamrken, iç taraf tana ·girinti içine yapılmış gömme

raflar- ile bitişiktir. T okonoma, Japon geleneksel evinin tinsel merkezi

olduğundan, evin en resmi odasında yer alır.

tonoz [vault] Taş, tuğla veya güçlendirilmiş betondan yapılmış, bir salonun,

bir odanın veya tamamen kapalı veya kısmen kapalı başka mekjn!arın

üzerinde bir tavanı veya çatıyı biçimleyen kemerli ecıtrüktür. Tonoz

üçüncü boyutta uzatılmış bir kemer olduğundan, uzunlamasına taşıyıcı

duvarlar eğrisel hareketin itmelerine karı koyabilmek için payandalarla

desteklenmelidir.

topografya [topography] Bir arazinin, sahanın veya bölgenin fizikse!

konfigürasyonu ve özellikleri.

tümsek [berm] Aşırı yüksek veya aşın düşük sıcaklığa karşı koruyucu olarak

binanın dış duvarlarından birini veya daha fazlasını örten toprak yığını.

veranda [veranda) Genellikle üstU çatıyla örtülü ve parmaklık gibi

elemanlarla kısmen çevrelenmiş, sıklıkla evin ön yüzünden ve türlü

yönlerinden dışarı doğru taşan büyük, açık sundurma.

villa (villa) Kırsa! konut veya malikane.

vuru (emphasis J Kompozisyonun içindeki bir elemana, zıtlık, anomali veya

kontrpuan gibi yöntemlerle önem veya öncelik vermek.

yekpare [monol!th] Sıklıkla obelisk veya kolon biçimindeki, oldukça büyük tek

parça ta, bloğu.

zemin [ground] Bir resim veya dekoratif eserde ana yüzey ya da

arkaplan. Ayrıca, öndeki figürün ardında görsel alanın geri planda

kalan kısmı.

zıtlık [contrast] Bir sanat eserinde her bir elemanın özelliklerini

yoğunlaştırıp, daha dinamik bir anlatım gücüne ulaşmak için

benzeşmeyen elemanların karşıtlık oluşturması veya üst üste

bindirilmesi,

' ·ı·ı

ı'· '

J)

ıı i

ılı

ı:

il

1

'

ı:

1

1

i:

1 :

-t i


ı,

ı

"

:ı·

H

1

l 1

j I,

ı ı

11

BiNA ADLAR! DiZiNi

Accademia Köşkü 248

Ada Villası 74

Ac:ller Konutu 222

Akropolio, Atina 104, 236

Alhambra Sarayı 178

A!man Pavyonu, 1929 Uluslararası Sergisi,

Barse!ona 133

Alman Pavyonu, Montreal Dünya Sergisi 352

Altes Müzeei, Berlin 15

Alışveriş. Merkezi, Wa5hington, D.C. 7

Amed66 Ozenfant Konutu, Paris 163

Andrea Del Quirinale 248

Apollo Delphinios Mezarlığı, Mıletus 155

Arnheim Pavyonu, Hollanda 144

Aseos Agora'sı, Anadolu 62

Athena'nın Kutsal Meydanı, Bergama 148

Atina Agorası 15, 348

Attalos Arkadı 15

Avlu Evi Projesi 47

Avlulu Çin Evi 328

Ay Piramidi 324

Aya Sofya 196

B Tapmağı, Selinus 150

Babson Konutu 63

Bacardi Ofis Binası, Santiago Küba 21

Baker Konutlan, MiT 207

Barse!ona Pavyonu 133

Batı Sanatlan Müzesi 258, 373

Bayan Robert; Venturi için Konut 218, 244

Bazilika, Vicenza 15, 83

Bedford Park, londra 365

Benacerraf Konutu İ lavesi 54

Bergama 320

Berlin Binası Sergi Evi 139

Beth Sholom Sinagogu 58

Bingham Konutu 335

Birinci Unitarian Kilisesi, Rochester, New York

89,345

Birlik Kilisesi 331

Black Konutu 67

Blossom Konutu 372

Boissonas Konutu 1 223

Boissonas Konutu 1! 267

Bookstaver Konutu 257

Bostan Şehir Merkezi 96

Brick Konutu 25

Burroughs Addlng Makine Şirketi 61

Büyük Keops Piramidi 40

Ca d'Oro, Venedik 336

Cami Meseldi, Gulbarga 359

Capitol Komplek;i, İ;lamabad 360

Caplln Konutu 187

Caracalla Hamamı 332

Carpenter Görsel Sanatlar Merkezi 234, 256

Carthage'da Villa, Tunu; 183

Ca'O' Evi 17

Ca,,,adit Kapı Saçağı 11

Castrop·Rauxel'in Kent Merkezi 204

CBS Binası, New York City 88

Centraal Beheer Ofis Binası 69

Centrowyus Binası, Moskova 333

Chiswick Evi 185

Clhangir'in Kabri, Lahor yakınları 125

Circus, Bath 207

Commonwealth Promenade Apartmanları 83

Cooney Oyun Sahası 47

Cornell Üniversitesi Öğreni::i Konutları 12

Crown Hali, lllinols Teknoloji Enstitüsü 13, 281

Deniz Çiftliği 17

Derıiz Kıyısuıda Gökdelen, Cezayir 65

DeVore r'°nutu 352

Değirmenciler Birliği Binası 129, 250, 373

Dikilita7, Place de la Concorde 10

Dioc!etian Sarayı 332

Dog!ar Sarayı 352

Dolmen 26

Dom·ino Ev Projesi 128

Dominikli Rahibeler lçin Merkez 149

Doğu Harlem Anaokulu 107

Dr. Currutchet Konutu 240

Dünya Müzesi 289

Düğün Evi, Pompei 126

Edwln Cheney Konutu 237

Efes Agorası 41

Einstein Kulesi 84

En Yüce Ahenk Köş:kü 105

Epidauroı:;'da Tiyatro 110

Erechtheion 11

BiNA ADLARI DiZiNi / 385

BİNA ADLARI DİZiNi

Ev10 12, 205

Ev Çalıması 67

Ev No. 33, Priene 133

Ev, Berlin U!usJarası Bina Sergisi 169

Ev, Chaldees'de Ur 154

Evans Konutu 334

Everson Müzesi 82

farnsworth Konutu 266

Fııthepur Sikri 102, 215

Faun'un Konutu, Pompei 367

Filarmoni Salonu 47

Fin Pavyonu, NewYork Dünya Fuarı 24

floransa Katedrali (Duomo) 341

Florey Binası, Queen Üniversitesi, Oxford 148

Fontenay Manastın 155

Fonthill 219

Frank Lloyd Wright Stüdyo.u 336

Fransız Büyüke!çiliği, Brezilya 74

freeman Evi 165, 372

Frledmatı Konutu 218

Fukuoka Sogo Bankası, Saga Branch 88

Gagarin Konutu 248

Galleria Vıttoda Emanuelle, Milan 142

Garches'ta Villa 30, 37, 55, 233, 291, 337

Geieneksel Japon Konutu 129, 175, 216, 266,

306,309

Gergi Strüktürü, Cologne 115

Glasner Konutu 329

Gorman Malikanesi 53

Güne Piramidi 324

Güney Binası, Ulusa! Sanat Galerisi 249

Gunma Güze! Sanatlar Müzesi 70

Gwathmey Malikanesi 49, 53

Habitat Morıtreal 69

Habitat lsrai! 69

Haç Kilisesi, Vierzehnheiligen 183

Hadrian'ın Villası, Tivo!i 74, 176, 248

Hafta Sonu Evi, Sea Ranch 67

Hangar, T asanm ! 25

Hanselmann Konutu 45

Hardy Konutu 372

Hasan Paa Hanı, İstanbul 367

Hasan Sultan Camii 47

Hastane Projesi, Vımedlk 222, 262

Hattenbach Ma!ikarıesi 71

Haystack Zanaat ve El Sanatlan Dağ Okulu,

257

Heathcote 341

Hemingway Konutu 341

Hill Konutu, Helensburgh, İskoçya 167

Hines Konutu, Sea Ranch 255

Hoffman Evi 87

Horyu·Ji Tapınağı, Nara 37, 59, 175, 349

H6tel Amelot, faris 342

Hôtel De Beauvais 330

Hôtel De Matignon, Paris 328

Hotel Dieu 209

HuAnoco 354

Hutva Sinagogu, Kudüs 150

Husser Konutu 333

Hutheesing Villası 237

!'timad-ud-daula Kabri 125

il. Beyazıd Külliyesi 363

ll. Ramses'in Büyük Tapınağı 226

111. Ramses'in Anıt Tapınağı 265, 334

lzumo Türbesi 82, 104

İdeal Kent Planı 74, 259, 263

ideal Kilise Planı 330, 345

İmparator Wan Li'rıin Kabri 251

İnci Camii 76

Jester Konutu 367

John Deere & Şirket Binası 88

Johrı F. Kerınedy Anıtı, Dal!as 244

Johnson Konutu 212

Karli'de Budist Chaitya Holü 31

Karuizawa Konutu 217

Katolik Kilisesi, Taos 233

Katsura Sarayı. Kyoto il, 47, 85, 101, 213,

242, 360

Kaufman Konutu 27, 171, 219, 237

Kaufmann Çöl Evi 85, 213

Kemerli Yol ve Salle des Chevaliers, Mont S,

Michel 127

Kent T oplarıtı Salonu, Sllynatsalo 13, 155, 234

Keops, Kefrerı ve Mikerinos Piramitleri 45

Kimba!! Sanat Müzesi 224


ADLARI DiZiNİ

Kingo Konut Arazisi 137

Kitabeler Tapınağı 363

Kneses Tifereth İsrail Sinagogu 246

Köşk Tasarımı 185

Kondomlnyum Birim No. 5, Deniz Çi!iğ! 126

Kongre Salonu, Strasl:ıourg 373

Konik Bir Anıtkaliir için Proje 44

Konser Salonu, Proje 27

Konut Gelişimi, Pavia, İtalya 206

Konya'dan Gelenek!;el Bir Ev, Türkiye 137

Köprü Evi 205

Köy Projesi 145, 200

Krag•yde 67

Kral Minos Sarayı 217

Kraliçe Hatshepe;ut'un Tapınağı 20, 254

Kresge Üniversitesi, Santa Cruz Kampusu,

Ka!ifornlya Üniversitesi 235

Kültür Merkezi, leverkusen, Almanya 353

Kültür Merkezi, Wolfoburg 369

Kütüphane, Philip Exeter Akademisi 355

Kütüphane, Seini:ljoki, Finlarıdiya 371

Kuzey Ren·Westphalia Müzesi 75

Kı' Evi 101, 117, 132, 181, 234

La Roche·Jeanneret Konutları 55

la Tourette Cie;tercian Manastırı 107, 119, 341

laboratuvar Kuiesi, Johnson Wax Binası 84

lawrence Konutu, Sea Ranch 21, 185

le Corbusier Merkezi, Zürih 117, 351

lewis Konutu 202

lord Der\7y Konutu 202

Machu Picchu 20

Maison de force 209

Manabe Konutu 223

Manastır Kilisevi, Alpirsbach, Almanya 363

Marcus Aurelius Kolonu 10

Marcus Konutu 203

Martin Konutu 327

Massachusetts Sahilinde Bir Ev 113

Maupertius 44

Meledo'da Trlssino Villası 149, 340

Menhir 10

Mercer Kalesi 219

Merkezi Kilise Planları 193

Mi!etus 349

Mimarlık Stüdyosu, He!sinki 138

Moablt Hapishanesi, Berlin 209

Modern Sanatlar Müzesi, Caracas 40

Moissac Manavtın'nın Revakları 16

Mont S. Michel 5, 127

Montfazier, Fransa 340

Monticello 331

Moon·Wave Köıkü 242

Moore Konutu 216

Moore Konutu, Orinda 181

Morris County' de Malikane 271

Morris Hediyelik Eşya Mağazası 243

Mount Angel Kütüphanesi, Benedictine

Üniversitesi, Oregon 371

Mümtaz Mahal'in Kabri, Agra 125

Murray Evi 75

Müze, Ahmeda;ad 350

Nakagin Kap•ül Yapılan, Totyo 70

Nemesis T apmağı, Rhamnus 150, 292

Neur Yahr Apartmanı 267

Notre Dame Du Haut, Ronchamp 28, 161, 170,

230

Notre Dame la Grande, Poitiers, Fransa 356

Nureml:ıerg Charterhouse 355

O'Keefe Konutu !7

Okusu Malikanesi 270

Old West;uıy'dc Ev, New York 143, 255, 274

Olimpik Yüzme Arenası, Münlh 281

Olivetti Eğitim Okulu 344

Orıe·half Hou" (Proje) 187

Oriental Theater, Milwaukee 247

Otaniemi'deki Öğrenciler İçin Otel, Finlandiya

151

Oval Kilise 150

Öğrenci Daireleri, Selwyn Koleji, Cambridge 133

Palacio Güe!I 78

Palazzo Antonini 126, 266

Palazzo Chierlcati 300

Pa!azzo Garzadore 169

Palazzo loeppo Porto 301

Palazzo Medici·Ricardo 87

Palaizo No. 52 332

Pa!azzo Piccolomini 187

BiNA ADLAR! DiZiNi / 387

BiNA ADLAR! DiZİNi

Palazzo Pietro Massimi 336

Palazzo Thiene, Venedik 31

Palazzo Vecchio 324

Palazzo Zuccari 239

Pantheon, Roma 93, 196, 246,290

f'aris Merkezi, Wolfoburg 119

Parterre de Broderie, Versailles 101

Parthenon 236, 288

Pazzi Kiliseciği 246

f'earson Evi 202

Pensiero Dell21 Chlesa S. Carlo 51

Peristyle Avlulu Evlerin Pl21nı, Oelos

355

Peyrissac Malikanesi 23

Piazza del Campidog:lio, Roma 5, 148

Piazza del Campo, Siena 124

Piazza Maggiore 31

Piazzo dell21 Signoria 324

Pisa Baptisi 5

Plazzo Farnese 194, 290

Poissy'de Konut 55

Po!ycleitos Tho!os 5

Pompei'de Forum 153

f'ope Konutu 260

Priene Agorası 153

Propylaea 236

Qian Men, Yasak Kent 233

Queen's Koleji, Cambridg:e 62·

Red Fort 76

Reims Katedrali 315, 358

Renk Konstrüksiyonu 169

Robert Miller İçin Konut il! 77

RoDie Konutu 26

Rockefeller Merkezi 111

Roma Tiyatrosu 39

Romana Konutu 203

Roq Konut Projesi 365

Rotıenbaum Evi 137

Rotunda 58, 195, 301

Rovaniemi'de Bir Kütüphane, Finlandiya

112, 371

Royal Crescent, Bath 207

Runcorn Yeni Kent Toplu Konut!an 61

Ru55el! Konutu 331

5. Aqostino, Roma 132

S. Arıdrea, Marıtua 249

S. Carlo aile Q.wıttro Forıtane 218

S. Giorgio Magqiore 21

5. lvo della 5apienze 193

S. Maria de!!a Pace Marıastın'nırı Revağı 2JO

5. Maria Della Salute 58

S. Maria Novella 22, 298

S. S. Sergius ve Bacchus 345

S. Theodore (imdi Kilie Camisi), İstanbul 368

S. Yitale, Ravenna 247

Sa!gınato!Je! Köprüsü 11

5alisbury Katedrali 358

Saik Biyolojik Çalımalar Enstitüsü 217

Sarı Lorenzo Maggiore 190, 197

Sarı Marco Piazzası, Venedik 22, 96, 240, 349

Sarıta Barbara Adliyesi 251

Sarıta Croce'nin Revağı, Floransa 246

Sarabhai Konutu 144

Savarırıah, Georgia 340

Savoye Vi!!ası 373

Scala de Spagna (İspanyol Merdivenleri) 20

Scarborough Üniversitesi 206, 257

Schröder Konutu 27

Schwartz Evi 281

Seagram Binası 13

Segesa'da Dorik Tapınak 30

Sein.3joki'de Tiyatro 97

Sekreterlik Binası, UNESCO Merkezi 65, 210

Selamet Ordusu Yurdu, Paris 354

Septimius Severus Takı, Roma 132

Sera Evi 197

Sheffield Üniversitesi 201

Shodhan Konutu 26, 54, 225, 256

Shokin· T ei Köşkü, Katsura imparatorluk Sarayı

124

Siedlung Halen 145, 361

Sir !saac Newton Anıtı 5

Snyderman Konutu 224

Soane Konutu 218

Sonsuz Gelişim Müzesi 258

St. Andrews Üniversitesi 201, 211

5t. Mark Kulesi (Proje) 76, 139

5t. Peter (ikinci Hali) 183

5t. Peter (İlk Hali) 194

St. f'eter Plazzası 124


BiNA ADLAR! DİZiNİ

St. Philibert, T ournus 16

St, Pierre, Fırminy-Ver 51

Stabio'da Ev, İsviçre 53

Stern Konutu 265

Stuttgart'ta Konut 55

Süleymaniye Camisi 37

Sundt Konutu 40

Suntop Konutları, Ardmore, Pensilvanya 13$

Sydney Opera Binası 368

Şapel, MiT 44

Şehir Toplantı Salonu, Seini:ijoki 344

Şele Evi 27, 171, 219, 237

Şikago Kültür Salonu 117

T ac Mahal 95, 125

Taihe Dian 105

T aliesin West 77, 250

T aoı; Pueblo, New Mexico 68

Tarih Fakültesi Binası, Cambridge Üniversitesi

138, 344

T eatro Marittimo 74

T empietto, Montorio'dak\ S. Pietro 59, 289

The Mile·high l!!inois 63

Timgaa 350

Toplumsal Merkez, le.fa han 353

Ter!:, be Kabri 7

T oshogu Kabri 240

Toshogu Kabri içindeki Taiyu-ln Mekanı 254

Trulli Köyü 68

T uğ!adan Kır Evi 23

Villa Bar;aro 232

Villa Capra 58, 195, 301

vma foscari 291

Villa Hermosa 362

Villa Maaama 329

Villa Mairea 165

Vıncent Caddesi Daireleri 87

Vırjinya Üniversitesi 151, 315

Yon Sternberg Konutu 241

Vuoksennsra'aa Kilise 10, 25, 369

Walter Konutu 342

Wasington D.C. 7, 261

Willetts Konutu 372

WingSpread 212

Wolfsburg Kültür Merkezi 112

Wooalana Chapel 283

Wyntoon 219

Yahara Kürek Kulübü Projesi 51

Yahudi Cemiyeti Merkezi, Tren ton 41, 351

Yasak Kent 105, 325

Yasama Toplantı Binası, Şandigar 241, 343

Yeni Kaplıca 216

Yeni Mummers Tiyatrosu 211

Yi Yuan 261

Yönetim Binası, Johnsor. Wax. Co 245

Yüksek Mahkeme, Şandigar 245

Yume·Dono 59

Zirai Bir loca için Proje 44

Uffizi Sarayı 22, 322, 324

Ulusal Eğitim ve Halk Sağlığı Bakanlığı, Rio de

Janeiro 175

Ulusal Tacirler Bankası, lowa 243

Ulusal Toplantı Binası 195

Unit6 D'Habitation 49

Unit6 d'Habitation, Firminy·Vert 304

Unlt6 d'Habitation, Marseilles 201, 304, 305,

359

Üniversite Sanat Müzesi, Kaliforniya

Üniversitesi, Berkeley 259

V. Charler;; Sarayı 345

Villa Aldobrandini 12

BiNA AOLARI DiZiNi / 389

KiŞİ ADLARINA GÖRE DİZİN

Aalto, Alvar 10, 13, 24, 25, 97, 112, 119, 138,

151, 155, 165, 204, 206, 207, 234, 267,

342, 344, 353, 369, 371

Abramovitz, Max 11

Adam, Robert 202

Alberti, leon Batti•ta 22, 249, 298

Ando, Tadao 223, 270

Andrew5, John 206, 257

AnthemiU5 (T ralle,.li) 10, 196

A6plund, Erik Gunnar 283

Atelier 5 145, 361

Aurangzib 76

Barnes, Edward Lıırrabee 257

Bernini, Giovanni 124, 248

Boffrand, Germain 342

Borromini, Francesco 51, 150, 193, 218

Botta, Mario 53

Boul6e, E tıenne-lois 5, 44

Bramante, Donato 59, 183, 194, 270, 289

Breuer, Marcel 65, 89, 210

Brunelleschl, fi!ippo 246

Buon, Giovanni & Barto!omeo 336

Ca!licrates 2.88, 292

Ciampi, Mario J. 259

Courtonne, J. 328

da Pietrasanta, Giacomo 132

da Sangallo, Genç Antonıo 154, 290

da Vinci, Leonardo 345

ole Sarıctis, Fratıcesco 20

Della Porta, Giacomo 12

dl Giorgio Martin!, Frances 263, 259

Dick & Bauer 247

Eisenman, Peter 77

Esherick, Homsey, Oodge & Davis 203

Esherick, Joseph 17

Filarete, Antonio 39, 76, 330

fisher, Frederlck 187

Garnier, C!ıarle0 274

Gaudi, Antonio 78

Gluck, Peter L 257

Gowan, James 67, 133

Graveı;;, Michael 45, 54, 224

Gutbrod, Rolf 352

Gwathmey Siegel & A0socfaıtes 49, 53

Hamrneı, Green & ı'\brahamson 107

Harrison, Wal!ace K. 111

Hawksmoor, Nicholas 62

Hejduk, John 12, 187, 205

Herrman 209

Hertzberger, Herman 69

lctinus 288

bidoru• (Milet05'lu) 10, 196

l5ozaki, Arata 70, 88

Jefferson, Thoma. 151, 315, 331

Johan5en, John M. 197, 211, 260

Johnoon, Philip 13, 25, 101, 117, 132, 181, 223,

234, 244, 246, 267

Kahn, Albert 61

Kahn, loui• 41, 89, 149, 150, 195, 204, 216,

222, 224, 318, 345, 351, 352, 355, 360

Kallmann, McK!nne11 & Knowles 96

Kappe, Raymond 71

Kent, William 185

Kurokawa, Kisho 70, 217

le CorbU5ier 23, 26, 28, 30, 37, 49, 51,

54-5, 65, 74, 107, 117, 119, 128-9, 144,

161, 163, 170, 175, 183, 201, 222, 225,

230, 233-4, 237, 240-1, 245, 250,

256, 258, 262, 289, 291, 304-5, 333,

337, 341, 343, 350-1, 354, 359, 365,

373

Le Nôtre, Andr6 101

L Pautre, Antonie 330

Leodux, Claude·Nicolas 44

Lorıghıma, Baldassare 5&

Lord Burlington 185

Lucas & Niemeyer 69

Lutyens, Sir Edwin 87, 341

Machuca, Pedro 345

Mackintosh, Charles Rennie 167

Maillart, Robert il

Malfaison ve K!uchman 209

Maybeck, Bernard 219, 335

Meler, Richard 12, 87, 143, 255, 274

Mendelsohn, Eric 84

Mengoni, G. 142

Mercer, Hen 219

Michelangelo 5, 148

Michelozzi 87

Mies van der Rohe, ludwlg 13, 21, 23, 24, 47,

83, 117, 133, 139, 169, 266, 281

ML1W 17, 21, 67, 75, 126, 185, 235, 248, 255,

271

Mnesic!es 11

Moore & T urnbull 21, 67, 75, 126, 181, 185, 235,

248, 255, 265

KiŞi AOlARINA GÖRE DiZiN / 391

KiŞi ADLARINA GÖRE DiZİN

Nervi, Pier luigi 25

Neı;;ki, Julian ve Barbara 53

Neumann, Ba!tha;oır 183

Neutra, Richard 85, 213, 241

Niemeyer, Oscar 40

Oqlethorpe, Jameo 340

Otto, Frei 115, 281, 352

Owen, Christopher 205

Falladio, Andrea 15, 31, 49, 58, 83, 126, 149,

169, 195, 232, 241, 266, 291, 300-1, 332,

340

Feabody & Stearns 67

Fei, 1. M. 82, 249

Peruzzl, Baldassare 183, 336

P etit, Antoirıe 209

Folycleitos 110

Fythius 16

Wilford, Michaol 75

Wi!liam Mooser 251

Wood, John 207

Wood, John, Sr. 207

Wriqht, Frank Uoyd 26, 27, 40, 47, 51, 58, 63,

76-7, 84, 137, 139, 165, 171, 202-3, 212,

218-9, 237, 243, 245, 250, 281, 327, 329,

331, 333-4, 342, 367, 372

Zuccari, Feder!co ' 239

Rietveld, Gerrit Thomas 27

Rosselino, Bernardo 187

. Saarinen, Eero 44, 88

Safdie, Moshie 69

Salvi, Dioti 5

Sanzio, Rııphad 329

Scamozzi, Vincenzo 74, 241

Scharoun, Hans 47

Senmut 20, 254

Ser!io, Sebastiano 193

Sitıan 37

Soamıe, Sir John 218

Specchi, A!essandro 20

Stirlinq, James 61, 67, 75, 133, 138, 145, 148,

200-1, 211, 344

Stromeyer, Peter 115

Stubblns, Huqh 113

Sullivan, louis 63, 243

Team X 145, 200

Thornton ve Latrobe 151

Utzon, Jorn 137, 368

Van Ooesburg, Theo 85, 169

Varı Eestererı, Cornels 85, 169

Van Eyck, Aldo 144

Vasari, Giorgio 22, 324

Venturi, Robert 202

Vignola, Giacorno da 194

Yitruviue 39

Von Erlach, Fiecher 185

Von Schinkel, K. F. 15


KONU DiZiNi

Aalto, Alvar 112

açık hava kahveleri 111

açık hava bölümü 96

açık plan 133

açıklıklar 22, 24, 147, 166

açılı yaklaşım 231

açılı bakış 86

aedicule 126, 379

agora 379

ağ 64, 253

ağ şeklindeki strüktür 25

ahşap 279

ahşap dikme 281

ahşap maka. 115

akropolis 379

akustik nite!lk 21

alan 102, 153, 177

Alberobello, ltalya 142

Alberti 14, 299

algı 166

Ailen, Gerald 177

altın dikdörtgen 287

altın oran 285-289, 302, 366, 379

Amerikan Çelik İnşaat Enstitüsü 282

amfıprostil 358

analiz 370

ana biçim 57, 66-67

Anadolu evi 150

anfitiyatro 110, 138

amtkabir 379

anıt mezar 379

amsa! ölçek 316

anlambilim (oemiyotik) 374, 383

anomali 338, 379

Antis'teki Distil 358

antropoloji (insanbilim) 379

antropometrik oranlama 310,316

antropometri 285, 310-312, 379

apaıtman 150

apsit 379

ara geçiş 'l12

Araeostil 296

ara mekSn 186, 274

arbor 141, 379

ardışıklık 228

aritmetik oranlama 285, 299

arkad 151, 153, 348, 379

arkaplan (fon) 94, 160, 379

arka yüz 130

Arnheim, Rudolf 319

aitrav 379

artık mekSn 180

asal cle;imler (kütleler) 42-45, 48, 52

asal elemanlar 2, 3

asa! şekiller 38

asanWr 253

.:<ısimetrik yaklaşım 235

asimetri 46, 330

a?ın eydınlık farkı 173

atrium 96, 126, 152, 154, 379

avlu 53, 96, 152, 379

ayak 14, 379

aynı hizadaki glriqler 239

ayrık köqe 81

Bacon, Edmund N. 33

bağlam 34, 199, 283

bağlamsal tepki 189

bağlantı noktası 79

bakış aç"' 35

bakış çizgisi 35

baldachin 379

basamaklar 250

baskın mekan 186

baılık 292, 379

başüotü düzlemi 19, 99, 114-119

bazilika 379

Bauhaus çalışması 188

beden 1

beden-merkezli sanat 227

belvedere 379

bema 379

beton blok 282

beton döşeme 128

biçim 28, 33, 36, 55, 166, 188, 380

biçimitt açık tıtçik!iği 80

biçimin düzenliliği 154

biçimin eklemlenmesi 67, 78·79

biçimin görsel öze!!ikleri 34

biçimin ilişkisel özellikleri 35

biçimin traiısformasyonu 48

biçimsel karakteristik 189

biçimsel kimlik 52

biçimsel strüktür 34

biçim ve mekfın 91-97

biçimlenme 166

bileşik biçim 72

bina ölçeği 97, 314

bina silueti 26

bina arazisi 96

birbirine bağlanan biçimler 66·67

birbirine bağlanan mekanlar 23, 179, 182-183

birbirine liağlanan hacimler 56, 72

birim 34, 320

birleşik değerler 374

birleştirici mekfln 190

bitişiklik 184

bitişik mek&nlar 179, 184·5

KONU DiZiNi / 393

KONU DiZiNi

bitl?ik nizam konutları 145, 250

bol yapraklı ağaç 114

Borromlni, Francesco 251, 364

boşluk 380

boyutlar 166

boyuWal gereh;inimler 188

boyuteal trarısformasyon 48-51

bölme 127, 379

bulvar 142

bükülme baskısı 280

büyük kiriş 280

Büyük Akbar 102,215

cadde ölçeği 314

cami 76, 380

cephe 15, 22, 132, 142, 230-231, 244, 314,

323, 380

cepheden yaklaşım 231

Champ de Mars, Paris 142

Charles Moore 177, 227

charterhouse 380

ci5im (kütle) 28, 42

corbel 380

.cortile (avlu, iç-bahçe) 31, 154, 381

cruciform plan 372

çatı 16

çatı düzlemi 19, 25-26, 106, 115, 117

çatı dö?emesı 281

çatı aydınlatması 380

çekirdek (kor) 64

çelik Z/9

çelik kolon 281

çelik kiri? 115

çeşit 320

çeşitlilik (farklılaşma) 68, 320

çevreleme (kapanım) 19, 114, 120, 131, 158, 166

çevresel ko1ullar 12

çıkmalı giri? 239

çi yönlü simetri 70, 330

Çin patio evi 154 "

çi"<!i 3, 4, 6, 8-9

çizgi nitelikleri 9

Çi"<!i"I biçim 57, 6C·63, 97

çizqistıl ge!i?im 61

çizqisel çerçevtı 61

çizgisel elemanlar 10, 15-17

çi"<!i"I mekn 198, 283

çi"<!isel organiza5yon 63, 189, 198-207, 208

çizg'ı5el örüntü 88

çi"<!isel yol/patika 253

çok-ailelf konut 145

çoklu ritimler 362

çukurla;;tırılmı1 taban düzlemi 99, 108-113

dahili odak 174

dahiliyapı 34

daire 5, 38-39

daire ve kare 72, 74

dairesel biçim 74

d.:ıiresel mek.iln 75

dairesel merdiven 273

dar sokak 141

datum 321, 346-355, 380

da Vinci, leonardo 192, 338

dayanıklılık 279

değer sistemi 338

deneme yanılma 370

denge 39-40, 330, 380

deniz kabuğu 366

de Stijl sanat ve mimarlık okulu 27

detaylı açıklıklar 243

devamlılık 79-80

devinim 158, 198, 356

dış alanlar 110

dışa-dönük karakter 64, 109

dıa-dönük mek.iln 140

dışa-dönük plan 208

dışbükey yön 199

dıı·hat (kontur) 18, 36·37

Dia.til 296

dikdörtgen geometrl 74

dikey açıklık 164

dikey biçim 120

dikey boyut 250, 316

dikey Çi"<!i 9

dikey çizgisel eleman 121 .. 12s

dikey düzlem 238

dikey eksen 130

dikey hareket 272

dikey ritim 362

dikilitaş 5, 10, 122, 381

dikme 380

dinamik uyu?ma 312

dinlenme köesi 107

dipteral 358

diyagonal yönlenim 162

diyagram 77

doğal ık 171, 173

doku 18, 34, 79, 166

dokunsa! nitelik 34

dolaşım 191, 227

do!aım elemanları 229

do!a?ım mekanı 143

dolaım mek.ilrıının b'ıçimi 229, 268-275

dolaıım yolu 143

Dorik düzeni 293-294

döndürülmü? grid 72, 76· 77

dönel devinim 39


KONU DİZİNİ

dönel düzen 208

dönüıüm (transformaoyon) 221, 321, 370-373

döıt düzlem 121, 152-155

döıtlü konut organizasyonu 139

döıeme 16, 36, 49, 380

dög;eme düzlemi 19, 21

döşeme malzemesi 21

durağanlık 18, 35, 39-41

&uvar 14, 36

duvar düzlemi 19, 22, 24

duvar resmi 381

duvarlı arazi 96

düzyol 253

düz çıkan merdiven 273

düzensiz biçim 46

düzen 285, 290, 319-320, 381

düzenleyici araç 322

düzenleyici çizgiler 12, 290·291

clüzenleyici ilkeler 320-321

düzenleyici si5tem 370

düzenli 380

düzenli biçim 46, 59

düzenli kompozisyon 47

düzenli poligon 38

düzenli polihedron 48

düzenli şekil 38

düzenlilik 52, 80, 220, 321, 346

düzensiz kompozisyon 47

düzlem 3, 14, 15-18

düzlem kıvrımı 38

düzlem figürü 38

düzlemler arasındaki açıklıklar 159, 164-165,

168

düzlemlerin içindeki açıklıklar 159-161, 168

düzlemsel elemanlar 20-27

düzlemsel nitelik 27

ebat 34, 313

Ege evi 150

eğik çizgi 9

eklemeli biçim 55-57, 273

eklemeli gelişim 366

eklemeli transformasyon 48-49

eklemlenme 79

eksen 6, 12, 42, 46, 121, 124, 148, 191, 214,

247, 321-330, 346, 380

eksensel yol 231

eksiltmeli biçim 52-55

eksiltmeli transformasyon 48-49

elipUk biçim 50

endüstri standartları 282

ergonomi 311, 380

esneklik 279

estetik modül 306

estetik mantık 285

eşik 238

eflk basamağı 380

eıitleıdeğer lıiçimler 32\ 330

Euclid 284

Euotil 296

fazlalık elemanları 357

fibonacci serisi 286, 302

figür 36, 94-95, 160, 381

figür-fon (figür-arkaplan) 94-95, 381

fiziksel boyutlar 284

fiziksel geçiş 103, 184

Floransa, İtalya 341

fresko 381

friz 381

galeri 143, 153, 229, 269, 381

galeria 269, 381

geçiı meklm 106, 239

geçit 238

geometri 35, 77, 290

geometrik oran 285, 299

geometrinin biçimse! çatışması 72-73

Gepparo 242

gergi strüktür 281

gerilim 279, 338

geri çekilmiş giriş 239

gestalt 381

Gostalt psikolojisi 38, 381

gezinti yolu 141, 252, 268-269

Giorgi, Francesco 298

giriş kapısı 7, 132, 191, 232, 238, 242

Giron, Columbia 98

giriı 191, 229, 238-251

giriş cephesi 241

giriş düzlemi 131

giriş kolonadı 241

gökdelen 63

gökyüzü 25, 172

gömülü avlu 111

görsel ağırlık 18, 34, 86, 131

görsel alan 35, 38, 94

görsel algı 34, 86, 94, 284, 357

görsel Dağlam 86

görsel Daskınlık 72

görsel çevre 38

görse! gerilim 72

görsel karakte:ristfk 357

görsel mahremiyet 172

görsel ·ölçek 314

görsel özelllk 56

görsel süredun.ım 35

görsel süreklilik 103, 123, 146, 158, 180

KONU DiZiNi / 39.5

KONU DiZİNi

göreel vurgu 338

görsııl zıtlık (kontrast) 36

görünüm 158, 166, 172, 174-175, 188, 199

görüş alanı 80

göz seviyesi 131

grid 70

grid biçimi 57, 7M1

grid modülü 221

grid organizasyonu 189, 220·225

grid örüntüsü 88, 220

gruplaıma 357

güçlendirilmiş beton döşeme 27, 281

güçlendirilmiş beton duvar 281

güneı 171

güneş yolunun diyagramı 171

güneş ışından koruma cihazı 88, 165

güneılgün ııığı 165, 171-172

güneş kıncı 381

günııığı 165, 171, 199

güzellik 292

hacim 3, 18, 28-29

hacimsel biçim 42

, hacimsel elemanlar 30-31

hamam.(thermae) 332

harekot mekanı 268

hareket yolu 12, 214, 228, 252

harmoni (ahenk) 292, 298

harmonik ilişkiler 291

harmon'ık oranlama 285, 299

harmonik strüktür 286, 298

hav.:ılarıdırma 158, 172

herarıi 320-32, 338-345, 382

hiyera!ilik düzen 253

hiyerEırşik 5ınıf!andırma 188 ·

hiyerarşik yapı 280

hiyerarşik olmayan organizasyon 66

Hoesli, Bemard 71

hücresel mekjnlar 214

ııık 34, 158, 166, 170-173, 188

ışık ve gölge ayarı 33

içbükey taraf 199

içedönük alan 135

içedönük mekan 121, 152

içedörıük organizasyon 150

içedönük özellik 58, 109

ideal ıekil 74

iki nokta 6

ikincil biçim 60

ikincil bölge 147

ikincil eksen 140

ikincil grid 180

ikincil mekanlar 189-190

iklimsel elemanlar 22

imalat oranları 282

lnaka-ma yöntem'ı 307

insan ölçeği 303, 315-316

iskelet strüktür sistemi 221, 280

iılev 188

iılevsel boyutlar 302, 311

işlevsel farklılıklar 338

iılevsel rol 188

işlevsel şartlar 97

i:qlevsel yakınlık 188

İtalyan Rönesarısı 299

İyon düzeni 293, 295

Jaipur, !ndia 263

Japon çayevi 124

kadans 361

kakemono 306

kamaıma 165, 173

kampana 381

Kampen, Hollanda 62

kanat 137

Karlsruhe, Almanya 259

kaos 320

kapı 36, 158, 356

kapı birimleri 282

kapı giriıi/eıiği 315-316

kapalılık/çevrelenme dereces·ı 166, 168-169

kaplama malzemesi 279

kapsanan mek&lrı 180

kapsayıcı mekan 180

karakteristik oran 284

kararsızlık 39

kare 22, 38, 41, 70

kare grid 70

kare mekan 283

Karma düzen 293

karmaşıklık 319-320

karyadit 381

katedral 381

kavram 321

kavramsal elemanlar 2

kemor 381

ken 285, 306-309

kenar 166, 229

kenarlar ve köşe!er 80

kentsel mekln 124, 148

kentsel meydan 31, 152

kentsel ölçek 96, 314

kervansaray 381

kesir (oran) 284

kesit 28


KONU DiZiNİ

kısaltım 18, 284

kilioe 381

kilisecik 381

kimlik 321

kinetik enerji 1

kiri? 11, 221, 279·280, 381

kilsel mekan 312

klasik düzen 292·297

K!ee, Pau! 1

kolon 5, 10·11, 14, 16, 88, 114, 122, 146, 221.

279·280, 381

kolon aralıklan 292, 296

kolon gövdesi 114

kolon gridi 26, 127·128

kolonat 15, 127, 269, 358, 381

kompozisyon 35,

komşuluk ölçeği 314

koni 43, 46

konsol 128, 381

kontrast (zıtlık) 79, 86, 94, 108, 160, 239,

339

kontrplak 282

kontrpuan 252

konum 35

koreografi 272

Korint düzeni 293, 295

koridor 229, 252, 269, 382

korona 382

Kraliçe Nefortiti 36

kuobe 281

köşegen 290

köşeler 79, 81·85

köşelerdeki açıklıklar 159, 162· 163, 168

köşe açıklığı 81, 85

köşe kolonu 83

köşe ta?ı 381

kule 5, 10, 60, 122, 199

kiföik hacim 71

kültür 166

kültürel önyargılar 284

kümeli biçim 57, 66·69, 97

kümeli organizasyon 66, 189, 214·219

kümeli toplu konut 68

küp 43, 46, 50

küre 5, 42, 46, 50, 59

kütle 18·19, 28, 31, 33, 37, 95, 382

kütüphane 112

kymaum 382

Kyo·ma yöntemi 307

Lao·tzu 91

le CorbU6ier 42, 55, 128, 170, 286, 291, 302,

375

lento 316, 382

Uon Kolonu 240

lokal simetri 73, 239, 330

l·şeklinde düzlem 23, 121. 134·139

l ·şek!inde merdiven 273

lucca 235

lyndon, Donlyn 177

mahremiyet 22, 120

makas 381

malzeme diikliği 79

malzeme oran!arı 279

manastır 154, 382

Manhattan 263

matematik düzen 291

megalit 382

megaron 150

mek&n 18, 9, 28, 33, 37, 92, 95, 177, 228

mekfüı organizasyonu 154

mekan ve \:ıiçimin organizasyonu 178

mekan boyunca devinim 11

mekan fçinde devinim 228

mekan içinde konum 122

mekan içinde mek&rı 179·181

mekan içinde nokta 323

mekan modülleri 280, 356

mekan tanımlayan biçim 98

mek&n tanımlayan dikey elemanlar 120

mekan tanımlayan elemanlardaki açıklıklar 158·

159

mekan tanımlayan elemanların tipolojisi 156-

157

mekflnların ardışıklığı 229, 252, 356

mekansal ağ 70

mekansal alan 10, 100, 120, 122, 125, 130, 140,

146

mekan.al bağlam 102, 108

mekansal boşluk 46

mekansal oöe 16

mekklnsal gerilim 56

mekflnsaı hacim 53, 127

mekansal ilişkiler 179, 189

mekflnsal organizasyon 57, 188

mekansal süreklilik 103, 109, 123, 127, 146,

158, 180

mekansa! tanım 166

mekflnsal zar 14, 123

menhir 382

merdiven 229, 253, 268, 272, 316

merdiven basamağı 103, 268, 315

merdiven biçimienmesi 273

merkezilik 39, 64, 74, 154

merkezi biçim 42, 57·5, 323

merkezi mekan 189·190, 208

merkezi organizasyon 73, 189-197, 208

KONU DiZiNi ( 397

KONU DiZiNi

merkez noktası 339

Mesoamerica 324

metal levha 282

mmnin (asma kat) 382

mimari biçim 33, 95

mimari çizim 313

mimari mekan 19

mimari memn rıite!ik!eri 166-167

mimarlıkta anlam 374

minyatür 314

minare 10, 125, 382

model 382

Modena 235

modül 221, 292, 382

modüler biçim 57

modüler bina birimi 282

modüler bölme 358

modüler çerçeve 70

modüler düzen 69

modüler grid 129

modüler malzeme 315

modüler meld!rılar 220

Modülör 285-286, 302

· Mojacar 361

morıolit 382

monotonluk 320

mozele 95, 125, 382

Mümtaz Mahal 95

narteks 382

nef 16

nihai dayanıklılık 279

niı 151

nod 229, 253

nokta 3-5

nokta e!emanlan 5

No!!i, Giambattista 95

oda 19, 24, 152, 171, 177, 229

oda ölçeği 97

oda yüksekliği 317

odak 148, 174, 339

odak noktası 338

olağandııı boyut 338

opUk örüntü (desen) BO, 86

oran 86, 166, 2B4

oran ve ölçek 277-278

oranlama f:ıistemkıri 284

oranlama standardı 282

oranoal değlıiklik 60

organizasyon 177, 321

ortak bir mekan ile bağlanan mekanlar 179,

186-187

ortak özellik 357

ortak göreel karakter 189

ortakyaıar (simbiyotik) iliıki 96

··

ortograft 383

ortografik plan 28

otel 150

oval 50

öbekleme 383

öğrenci yurdu 150

ölçek 96, 131, 166, 241, 285, 313

ölçek için dokunsal ipucu 316

ölçüm standardı 313

önden görünüm 86

ön-avlu 149, 323

ön-cephe düzlemi 239

ön-yüz 60, 130-131

örüntü 18, 35, 79, 166, 177

pagoda 382

falladio, Andrea 126, 299-301

falladian villa 291

palazzo 31, 154

panteon 383

F'antheon, Roma 315

paralel çizgilıır 14

paralel düzlemler 121

paralel dikey düzlemler 140·145

Faris 260

parti 383

patika taşları 242

pavyon (kiosk) 383

Pekin 325

pencere 36, 158, 171-172, 356

pencere birimi 282, 315

pencere-duvar 159, 165

perde duvar 128

pergola 17, 141, 383

peripteral 358

permutasyon 370

perspektif 18

perspektif kısaltım 65

Pergia 235

Piazza della Signoria 324

F'icnostil 296

pilaster 14, 383

pilon 244, 382

piramit 43, 46, 50

f'isagoras 286, 298

plaza 240, 383

platform 125, 273

plato 102

Platon 298

Platonik cisim 59, 382

podyum 20, 105, 383


KONU DİZİNİ

polihedron 43

portaı 106, 247

portiko 246, 247, 315

Prairie Mimarlık Okulu 26

Priene 263

prizmatik biçim 48, 50

prlzmatik kütle 43

profil 52, 94

prostil 358

prototip 370

raclyal biçim 57, 6465

radyal organizasyon 189, 208·213

radyal simetri 330

raclyal yol 253

rampa 103, 250, 253, 268

Rasmussen, Steım EUer 277

rasyonel boyutlar 279

rasyonel oranlar 279

renk 18, 33-34, 79, 166, 171

resimsel biçim 1

revak 154, 380

ritim 16, 127, 272, 290, 321, 338, 356

Roma 95

Roma evi 126

Roma Kampı 262

Rowe, Calin 291

Rönesans oranlama kuramları 285, 298-301

rüzgar kırıcı 136

saçak silmesi (korni) 383

saf prizma 55

sağlamlık 279

sahanlık 273-274

sahne 110

salon 229, 252, 383

Salzburg 235

sanat ve tasarım 34

saydam düzlem 160

sayılar estetiği 298

sentez 370

sera 165

serbest cephe 128

serbest duran &üzlem 184

ser\7est duran kolon 130

5erbest mek&n 291

serbest plan 128, 373

Serlio 299

,,. 166

seviye aeğiıikliği 103, 109, 184, 238, 268

Shah Jahan 95

shaku 306

Shinto kabn 326

sık kullanılaıı tuğlalar 282

5ıkı?tırma 279

sınır 120

Siena 124, 235

silindir 5, 42, 46

silindirik mekan 75

siluet 36

simetri 46, 214, 321, 330-337

simge (sembol) 383

simgebilim (semboloji) 374

simgesel içerik 374

simgesel farklılıklar 338

simgesel rol 188

sinagog 383

Sitte, Camillo 235

solaıyum 17, 383

sonlanma 339

sözel anlam 374

spiral 366

spiral merdiven 273

spiral yol 231, 253

standart boyut 282

stele 251, 383

stoa 383

Stra::hourg 235

stratejik konum 338

strüktür 11, 321, 370

strüktürel boyutlar 311

strüktürel bölme 145, 356

strüktüre! çerçeve 11, 71

strüktürel destek 120

strüktürel elemanlar 280

strüktürel grid 13, 189, 291

strüktürel oranlar 280-281

6trüktürel sistem 115

St. Theodore Kolonu 240

sundurma 106, 247, 383

sur 152, 383

süreklilik 52, 220, 321, 346

sütun 383

Systil 296

ıekil 18, 28, 34, 36, 38, 160, 166

şeklin algısı 36

şemslyemsi yapı 114

şömine 174

taban 383

ta\Jan düzlemi 19, 99-101

tabla 292, 383

Tao Te Ching 91

tasarım 370

taş duvar 281

taş tonoz 115

taııcı duvar 23, 128, 145, 281, 383

KONU DiZiNi /399

ıın»#ıJ>.iZINi

taşıyıcı duvarlı strüktüre! sistem. 141, 144

. tatami 307

· tavan 383

tavan düzlemi 19, 25, 36, 118

tek jekil 338

tekbiçimlilik 383

tekil aikey aüzlem 121, 130-133

tt:knik gereksinimler 97

teknoloji 383

tektonik 383

Telo, Çekoslovakya 348

tc:me!. 19

tente 247

Teotihuacan 324

tepe-ayaınlatması 119, 159, 162, 164, 171-172

tepe noktası 43

teras 20, 109, 273

teras evler 200

tetrasti! 383

tetrasil atrium 126

tokobasb!ra 124

tokonoma 124, 175, 306

tona! aeğer 34

tonoz 281

toplu yaşama mek8:n1arı 137

topo,jrafya 60, 110, 199

torii 240, 326

trellis 17, 383

trullo 187

T-şeklindeki düzlem 23

tuğla 279

Tuscan düzeni 293-294, 297

tümsek 384

ulaşır-ı tarzı 252

Uluslararası Metrik Sistem 313

U-şeklindeki düzlem 121, 146-151

U·şeklindeki merdiven 273

u.s. Customary Systeın 313

uyuşum 282

uzak görünüm 229

uzanım 198

üçboyutlu alan 180, 220

üçboyutlu çerçeve 189

iiçgen 38, 40

üst üe-ıte lıinen mekansal alanlar 182

··.w&Jre, W!1Ualt) R. 268

Wooastock, İngiltere 101

veranda 106, 383

Verona 23.5

vestibu!e 383

V1ctorian cephe 364

Vignola 292

villa 383

Villa Hermosa, ispanya 362

vista (manzara) 174, 323

Vitruviu. 126, 292, 296, 358

Vo!wahsen, Andras 125

vurgu 365, 384

yakınlık 56, 66, 189, 214, 357

yakın mekn 316

yaklaşım 229, 230-237

yan anlam 374

yansıma 366-369

yansıtma 173

Yarbus, Alfrea l. 36

Yasak Kent 105, 325

yatay açıklık 164

yatay çizgi 9

yatay düzlem 99

yatay ritim 362

yerçekim 35

yinelenim 321, 356-359

yinelenen biçim 60-61

yinelenen mek.!n 12, 189, 198, 214

yoğunluk 34

yoğunlaştırılmış kompozisyon 190

yol (patika) 12, 229

. yol griai 253

· yol-mekan iliıkisi 229, 264-267

yönlenim 35, 158, 174

yöresel mimari 68

Yudell, Roberı 227

Yurıarı Tapmağı 150

yuvarlatılmış köşe 81, 84

yük taşımayan bölme 128

yükseklik 131

yüksek yapılar B8

yükseltilmiş taban düzlemi 99, 102-107

yükseltilmiş düzlem 21

yükseltilmiş mekn 103

yUrüme yolunun 'şeki!lenişi/ konfigüraı:ıyonu 229,

252-63

yüz 146

yüzey 166

yüzey eklemlenmesi (artikülasyonu) 8, 13,

86-89, 100

yüzey biçimlenmesi 36

zaman 228

zamansa! nitelik 250

zengin görünümlü yaklaşım 235

zıt (çelişkin) geometriler 73-74

zihnin gözleri 2


527838053-Francis-d-k-Ching-Mimarlık (2)

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?