1863-1873 dönem‹nde orta asya'da rus-‹ng‹l‹z rekabet‹ - Bilig

More documents

Recommendations

Info

18 dolayı büyük devletler arasında her zaman bir ihtilaf ve çekişme konusu olmasına rağmen, henüz I. Dünya Savaşı devam ederken 1916 Sykes-Picot Andlaşması ile Fransa’ya bırakılmıştı (Fromkin, 1994). Ancak 1920’de düzenlenen San Remo Konferansında Fransa, Orta Doğu politikasını desteklemesine karşılık olarak bu bölgeyi İngiltere’ye bırakmıştır (Armao¤lu, 1991). Böylece Irak, bu konferansta varılan anlaşma gereği 25 Nisan 1920’de bir İngiliz mandası olmuştur. Bu tarihi izleyen süreçte bölgede bir Türk düşmanlığı başlamış; İngiliz, Asuri ve Ermeni göçmenlerden oluşan ve Leve olarak adlandırılan birlikler 1924 yılında Kerkük’te bir Türk katliamı yapmışlardır (Demirci, 1989). I. Dünya Savaşı, Almanya ve müttefiklerinin yenilmesi ile sonuçlanınca Osmanlı Devleti de İngiltere ve müttefikleri ile 30 Ekim 1918’de Mondros Mütarekesini imzalamak zorunda kalmıştır. İngilizler, bu tarihte henüz Musul’a girmemişlerdi. Bölgedeki İngiliz birlikleri komutanı, Ali İhsan Paşa’dan 2 Kasım 1918’de, Musul’u boşaltmasını istemiştir. Bu talebe karşılık Ali İhsan Paşa, anlaşmanın imzalandığını ve Musul’un Misak-ı Milli sınırları kapsamında olduğundan bölgenin boşaltılmayacağını bildirmişir. Ancak İngilizler, 3 Kasım 1918’de “mütarekenin 7. maddesine dayanarak Musul’u işgal ettiklerini” açıklarlar. Böylece bölgenin İngilizler tarafından işgaliyle burada yaşayan Türkler için de felaketler dönemi başlamış olur (M›s›rl›o¤lu, 1994). İngilizler, anlaşma imzalanmış olmasına rağmen bir oldu bitti ile Musul’a girmişler, fakat bu işgali izleyen bir yıllık zaman diliminde burada nasıl bir idari düzenleme yapacakları netleşmemişti. İngilizler, bu konuda çalışmalarını sürdürüyorlardı. Birçok görüş ve varsayım mevcuttu. Bağdat’taki İngiliz Yüksek Komiseri Sir Percy Cox, şartları değerlendirdikten sonra Londra’ya gönderdiği raporunda manda idaresinin hemen ilan edilmesi ve Faysal’ın Irak krallığına getiril- bilig-15/Güz’2000 mesi fikrini savunuyordu. Faysal’ın Fransa tarafından istenmediği İngilizlerce bilinmesine rağmen (Faysal, Fransızların 1920’de Suriye krallığından uzaklaştırdıkları Şerif Hüseyin’in oğludur), göstermelik bir referandumdan sonra 23 Ağustos 1921’de Irak Krallık tahtına oturur (Fromkin, 1994; Kuran, 1987; Tynbee, 2000). Böylece İngiliz himmeti ile Irak yönetimine gelen Faysal, Musul bölgesindeki petrol arama ve çıkartma imtiyazını İngilizlere veriyordu. Bu durumda İngilizler, Musul’daki petrolü garanti altına almış oldular. Fakat İngiltere, bu bölgedeki petrolle de yetinmeyerek gözünü İran petrolüne dikti. Bu amacın kolay gerçekleşmesi ise, ancak yeni bir savaşın sahneye konması ile mümkün olabilecekti. Yunanlıları Anadolu’da Türkler üzerine sevkettikleri taktirde dünya kamuoyunun dikkatinin buraya çevrilmesi sağlanacak ve bu esnada İran’da başlatacakları petrol harekatını sessizce gerçekleştirebileceklerdi. Bu amaçla İngiltere, Yunanlıların Anadolu’yu işgale kalkışmalarını sadece teşvik etmemiş aynı zamanda her türlü silah ve mühimmat desteğini de sağlamıştır. Raif Karadağ’a göre bu konuda İngilizler; “Orta Doğu’daki petrol çıkarlarını emniyete alma ve hergün biraz daha şımaran ve bitip tükenmeyen tekliflerle baş ağrıtan Yunanistan’ı kolu kanadı kırılmış bir kuşa döndürme” amacı güdüyorlardı (Karada¤, 1979). İngilizlerin desteğiyle İzmir’den başlattıkları işgal harekatında Yunanlılar, ummadıkları bir durumla karşılaştılar. Eylül 1921’de Sakarya’da ve Ağustos 1922’de Başkomutanlık Meydan savaşlarında, Yunan ordusu hezimete uğramıştı. Türk milletinin Milli Mücadeleden başarı ve yüzakı ile çıkması, Orta Doğu’ya yönelik İngiliz politik hesaplarını altüst etti. İngilizler, Güney Anadolu ve Kuzey Irak’ı kapsayacak bir Kürt devleti kurmayı düşünüyorlardı. Türklerin Anadolu’da kazandıkları zafer, buna imkan tanımadı ve artık I. Dünya Savaşı galibi devletler de TBMM Hükümeti ile 20 Kasım 1922’de Lozan Barış Görüşmeleri’ne başladılar (Kuran, 1987).
23 Ocak 1923’de başlayan Lozan Konferansı’nın en önemli gündem maddesini Musul meselesi oluşturuyordu. Dışişleri Bakanı ve Türk Delegasyonun Başkanı sıfatıyla İsmet Paşa, Musul’un Türkiye’ye bırakılması konusundaki ırkî, siyasî, coğrafî, askerî, tarihî ve iktisadî gerekçeleri içeren (daha önce her konunun uzmanları tarafından hazırlanmış) 22 sayfalık bir konuşma yaptı. Böylece İngiliz tezinin geçersizliği İngiltere Dışişleri Bakanı Curzon ve diğer temsilcilere açıklanmış oluyordu (M›s›rl›o¤lu, 1994). Curzon, İsmet Paşa’ya cevaben bazı açıklamalar yapmakla birlikte bu ifadelerin hiçbir temsilciyi tatmin etmediğini bildiğinden görüşmeleri etkileyecek başka yollar aradı. Bu tür entrikalarda oldukça maharetli olan Curzon, İsmet Paşa’nın Musul meselesini ilk gündem maddesi yaparak üstünlük elde edeceğinden endişe duyar. Böyle olduğu taktirde İngiltere’nin iktisadî çıkarları için sömürge peşinde olduğu kabül edilecek ve zor durumda kalacaktı. Curzon, konferansın İngiliz çıkarlarını koruyacak bir <strong>orta</strong>mda sürmesini temin amacıyla en önemli siyasi meselelerin ele alınacağı “Ülke ve Askerî Sorunlar Komite Başkanlığı’nı” alarak konferans programında değişiklik yapmış ve böylece de temsil ettiği ülke çıkarlarını korumada başarılı olmuştur. Curzon’un gayretleri sayesinde İsmet Paşa, Musul konusunda Türk tezinin kabül göreceği açık görüşmeler yerine İngiliz heyeti ile ikili hatta çoğu zaman otel odasında görüşmeler yapmak durumunda kalmıştır (Öke, 1995). İsmet Paşa, plebisit yapılması hususunda ısrarlı iken 31 Ocak 1923’te yapılan bir ikili görüşmede Curzon, Musul meselesinin konferansta görüşülmesi yerine Milletler Cemiyeti’ne götürülmesini teklif etmiş ve kabül ettirmiştir (Kopraman, 1989). Böylece Musul meselesi Lozan Barış Antlaşması’nın 3. maddesine eklenen fıkra ile antlaşma kapsamından çıkartılarak “Türkiye ile Irak arasındaki sınır (antlaşmanın yürürlüğe girmesinden sonra) 9 ay içinde Türkiye ve İngiltere arasında yapılacak ikili görüşmelere ve arkasından da Milletler Cemiyeti’ne 19 taşınacaktır (Toynbee, 2000). I. Dünya Savaşı galibi devletler tarafından kurulan bu cemiyetten, Musul meselesi gibi çok haklı olduğu bir konuda dahi Türkiye’nin İngiltere aleyhine bir karar çıkartması mümkün değildi. Curzon’un diplomatik ustalığının sergilendiği Lozan görüşmeleri, Şubat 1923 başlarında kesintiye uğradı. Lozan görüşmelerine paralel TBMM’inde de Aralık, Ocak ve Şubat aylarında gizli celselerde Musul konusunda hararetli tartışmalar yaşandı. Musul meselesinin sonraya bırakılamayacağı <strong>orta</strong>k görüşü oluştu (T.C. TBMM Gizli Zab›t Ceridesi). Musul’la ilgili Mecliste yapılan bu tartışmalarda Mustafa Kemal Paşa, Lozan Andlaşmasının Mecliste kabül edilemeyeceği endişesini duydu. 24 Nisan 1923’de Lozan görüşmelerinin ikinci safhasının başladığı günlerde İsmet Paşa ile dönemin başbakanı Rauf Bey’in arası iyice açılmıştı. Bu nedenle İsmet Paşa, Lozan’dan görüşmelerini hükümet aracılığı yerine doğrudan Mustafa Kemal Paşa ile yapmaktadır. Böylece Musul’un da yer almadığı anlaşma yetkisini Mustafa Kemal’den alan İsmet Paşa, 24 Temuz 1923’te anlaşmayı imzalamıştır. Anlaşma sonrası Ankara’ya dönen İsmet Paşa, Rauf Bey’in istifa ettiğini ve meclisin de değiştiğini görecektir. Buna rağmen Lozan Andlaşması’nın TBMM’de onayı büyük tartışmalara neden olacak ve 14 olumsuza karşı 213 oyla kabül edilecektir (Öke, 1995). Lozan görüşmeleri gündeminden çıkartılması Musul meselesinin çözüldüğü anlamına gelmiyordu. Bu şekilde zaman kazanan İngiltere, amacına ulaşmak için her yolu denemeye kararlıydı. Musul konusunda Lozan’da kararlaştırılan ikili görüşmeler 19 Mayıs 1924’te İstanbul’da başladı. Haliç Konferansı olarak anılan bu görüşmelere Türkiye, Fethi Bey ve İngiltere ise Sir Percy Cox başkanlığındaki heyetlerle katıldılar. Bu görüşmelerde İngiliz delegasyonu, Musul’la yetinmeyip Hakkari ve civarının Nesturilere verilmesini talep ettiler. Bu isteklerinde samimi olmayan bilig-15/Güz’2000
Page 1 and 2: 1863-1873 DÖNEM‹NDE ORTA ASYA’
Page 3 and 4: Bu tarihten itibaren, İngilizler h
Page 5 and 6: Tarafsız bölge fikri nihaî olara
Page 7 and 8: Hanlığı’nı kurduğunda Meymen
Page 9 and 10: lendirmiştir (Becker, 1968: 51). H
Page 11 and 12: AÇIKLAMALAR 1. Bu şahıslar izlen
Page 13: THE RUSSO-BRITISH RIVALRY IN CENTRA
Page 16 and 17: 16 G‹R‹fi I. Dünya Savaşında
Page 20 and 21: 20 İngilizler, konferansın anlaş
Page 22 and 23: 22 memesi hususunda teminat almış
Page 24 and 25: 24 Güvenli bölge olarak ilan edil
Page 26 and 27: 26 ler de bulunmaktadır (Demirci,
Page 28 and 29: 28 KAYNAKLAR AKKOYUNLU, Ümit (1977
Page 30: 30 THE SITUATION OF IRAQ TURKS AND
Page 34 and 35: 34 G‹R‹fi Toplumsallaşmanın a
Page 36 and 37: 36 onayını alarak uygulamak zorun
Page 38 and 39: 38 mektedir. Politik semboller sade
Page 40 and 41: 40 Resim, “imaj” çalışmalar
Page 42 and 43: 42 lu girişimini bizi yanıltıcı
Page 44 and 45: 44 şünce yeteneğimizi düzenler.
Page 46 and 47: 46 çalışmalarda yabancı ülkele
Page 48 and 49: 48 buch Verlag, s.241-255. KEPPLING
Page 51 and 52: ÖZBEK M‹LL‹ MUS‹K‹ KÜLTÜ
Page 53 and 54: etkileyen bu olaydan sonra, bugünk
Page 55 and 56: etkili olmuştur. Yerel milletlerin
Page 57: THE DEVELOPMENT OF NATIONAL UZBEK M
Page 60 and 61: 60 G‹R‹fi Türk Dünyasının y
Page 62 and 63: 62 lelerini bütünüyle açıklama
Page 64 and 65: 64 üç büyük ve bembeyaz keçe
Page 66 and 67: 66 malıdır; krş. “zâr: (sesle
Page 68 and 69:
68 Ellerimizi havada kald›rd›n
Page 70 and 71:
70 gibi farklı karşılıkları va
Page 72 and 73:
72 Dolayısıyla, kullanım alanlar
Page 74 and 75:
74 tapt› (AJ 1, 104). >> K›sa b
Page 76 and 77:
76 Aşağıdaki Ttü. cümlede, Aba
Page 78 and 79:
78 KAYNAKLAR AJ 1 = ÄVEZOV, M. (19
Page 81 and 82:
KIRIM HANEDANININ fiA‹RL‹⁄‹
Page 83 and 84:
ğu hem de batı dünyasında sadec
Page 85 and 86:
Gazâyî kan› bir mahrem diyem h
Page 87 and 88:
dıkları tümüyle o lehçenin öz
Page 89:
POETRY OF CRIMEAN DYNASTY Prof. Dr.
Page 92 and 93:
92 GİRİŞ Edebî eser, başta yaz
Page 94 and 95:
94 yaptırdığı Muradiye Camii'ni
Page 96 and 97:
96 Âsitânında şehâ cürm ü g
Page 98 and 99:
98 ölümüdür. O da yaşayan bir
Page 100 and 101:
100 feryat ettirmiştir: Yakamu yı
Page 102 and 103:
102 larında, gerekse esaret günle
Page 104 and 105:
104 girdiği taht mücadelesinden s
Page 106 and 107:
106 KAYNAKLAR ALDERSON,AD. (1998),O
Page 108:
108 THE CEM POETS: ANATOMY OF A SHA
Page 112 and 113:
112 G‹R‹fi 1501-1598 tarihleri
Page 114 and 115:
114 Düşmen içre nefsdin bolmas y
Page 116 and 117:
116 KAYNAKLAR BİCE, Hayati (1993),
Page 119 and 120:
BILIG/EDITORIAL PRINCIPLES BILIG is
Page 121 and 122:
TITLE Should state the subject clea
Page 123 and 124:
d. For reports, theses and disserta
Page 125 and 126:
YAZILARIN DE⁄ERLEND‹R‹LMES‹
Page 127 and 128:
Çizelgeler de flekiller gibi, 1 (b
Page 129 and 130:
ilig’DEN DUYURU Türk Dünyasın
Page 131 and 132:
ilig 2000 YAZAR ADI D‹Z‹N‹ KI
Page 133 and 134:
PEKACAR, Çetin . . . . . . . . . .
Page 135 and 136:
‹ki Kip Türü ve Onlar›n Azerb
show all

1863-1873 dönem‹nde orta asya'da rus-‹ng‹l‹z rekabet‹ - Bilig

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?