Eskişehir Osmangazi Üniversitesi - 17. Ulusal Ergonomi Kongresi ...

BĠLĠġSEL ERGONOMĠ 

17.Ulusal Ergonomi Kongresi 14-16 Ekim 2011 ESKİŞEHİR 43

BANKAMATĠK SĠSTEMLERĠNDE ERGONOMĠK ARAYÜZ TASARIMI 

VE KULLANILABĠLĠRLĠLĠK 

Gizem AKALP 1 , Ebru YENİMAN 2 , Utku AYTAÇ 3 

1 Öğr. Gör. Uludağ Üniversitesi TBMYO Elektronik ve Otomasyon Bölümü, Mekatronik 

Programı, Görükle,Bursa e-posta: gizema@uludag.edu.tr 

ÖZET 

2 Öğr. Gör. Uludağ Üniversitesi TBMYO Bilgisayar Bölümü, bilgisayar Programlama 

Programı, Görükle,Bursa e-posta: yeniman@uludag.edu.tr 

3 Yüksek Lisans Öğr.İstanbul Teknik Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İstanbul 

e-posta: utkuaytac@yahoo.com 

Dünyada son yıllarda yaşanan ekonomik, politik ve teknolojik eğilimler sonucunda teknolojik 

gelişmeler gün geçtikçe insanlığın bilgi birikimindeki artışa paralel olarak toplum ve birey 

yaşamına yenilikler kazandırmaktadır. Fiziksel çevreyi işe olabildiğince uyumlu hale getirme 

amacıyla, iş ya da görevlerin bilimsel olarak incelenmesi şeklinde tanımlanabilen ergonomi, 

insan faktörünü hesaba katmayan bir iş organizasyonu içinde doğmuştur. Ondan önce uzun bir 

dönem boyunca makineler, kullanıcıların özelliklerine bakmaksızın salt teknolojik gerekleri 

dikkate alarak tasarlanmıştır. Aygıtların üzerindeki pedallar, kollar, düğmeler, kullanıcı ve 

kullanım süreci göz önüne alınmadan yerleştirilmiş ve bu yüzden gerek makineyi kullanan 

insan, gerekse makinenin bulunduğu işletme ve çevre için olumsuz sonuçlarla karşılaşılmıştır. 

Bu çalışma, bankamatiklerin (ATM) tarihçesini, özelliklerini, kullanım alanlarını, ana 

sorunlarını, tasarımlarının müşteri memnuniyetine etkilerini, engelliler için gerekli tasarım 

özelliklerini açıklamaya çalışmaktadır. 

Anahtar Kelimeler: Otomatik para çekme makineleri, insan-makine etkileşimi, 

kullanılabilirlilik, ergonomik arayüz tasarımı 

1. GĠRĠġ 

Otomatik vezne makinesi (ATM), hesap işlemlerini gerçekleştirmek için müşteriler tarafından 

kullanılan otomatik makinalardır. İlk ticari amaçlı ATM‟ler 1960'lı yıllarda piyasaya 

sürülmüş olup,. 2005 yılında ise dünya çapında 1,5 milyonun üzerinde ATM bulunmaktaydı. 

ATM „ler haftanın 7günü 24 saat müşterilerine hizmet vermeyi sağlayan önemli bir teknolojik 

gelişmedir. Tipik olarak, ATM, manyetik şeridi müşteri bilgileri ile kodlanmış özel bir plastik 

kartın kullanılması ile çalışır. Mekanik kart, belli bir numara, son kullanma tarihi ve bazı 

güvenlik bilgilerini içerir. Kimlik Doğrulama için bir kişisel kimlik numarasının (PIN) 

girilmesi müşteri tarafından sağlanmaktadır. Şerit, modem tarafından bankanın merkez 

bilgisayara ulaşan bir kimlik kodunu içerir. Farklı bir ifade ile ATM‟ler , bünyesinde 

sensörlerden gelen verileri analiz etmek için çok sayıda mekanizmalar ve akıllı yazılımlar 


ulunan; para ve müşteri algılamak için algılayıcıların ve kameraların kullanıldığı bir tür 

robottur. 

1.1 ATM’lerin Tarihçesi 

ATM ler ilk olarak, George Simijan tarafından 1930 sonlarında Amerika'da tasarlanmıştır. 

Simijan, icat ettiği cihaz ile ilgili 20 patent ve deneme için bir Amerikan bankasını ikna 

etmesine karşılık altı ay sonra banka, bu işbirliğinden geri çekildi. Birleşik Krallık'ta bir mucit 

olan John Shephad-Barron, , 1960 'larda 7/24 nakit para verebilen bir banka fikri ortaya attı. 

1965 yılında, James Goodfellow bir makine tarafından okunabilir,kabul edilebilir şifreli kartı 

olan ve PIN kodu girmek için kullanılan bir sayısal tuş takımı olan bir sistem tasarladı. Bu 

tasarım, diğer ülkeler arasında hem de İngiltere ve ABD‟den patent aldı. 

1.2. ATM Kullanımı ve Sorunlar 

Banka kartları, kredi kartları ve ön ödemeli kartlar, çeşitli işlemler için ATM‟lerde 

kullanılmaktadırlar. ATM'ler; banka, süpermarket, seyahat merkezleri, benzin ve gaz 

istasyonları, havaalanları, restoranlar ve pek çok insanın bir arada bulunduğu yerlerde 

bulunabilir. Müşteriler, nakit para çekmek, kredi kartı ile nakit avans çekmek ve kendi hesap 

bakiyelerini kontrol etmek için kendi banka hesaplarına erişebilmektedir. ATM‟ler banka 

müşterileri için son derece yararlı bir hizmet sunuyor olsa da, zaman zaman kullanımında 

bazı sorunlar olabilir. Bu nedenle, kullanıcı ile makine arasındaki arayüz programının 

iyileştirilmesi için pek çok araştırma yapılmaktadır. Bu sorunlar kısaca ATM arayüz tasarımı, 

yüksek kullanılabilirlik seviyeleri ile ilgilidir. ATM nin kullanımdan doğan sorunları şöyle 

sıralamak mümkündür. 

1. ATM kullanıcıları herhangi bir sorun ile karşılaşırsa sırada olanların bekleme süresi de 

artacaktır. Böylece kuyruklar meydana gelecektir. 

2. Bazı ATM „lerde menü içeriğini görüntülemek zor olabilir. 

3. ATM‟lere yanlış kart, yanlış kredi kartı ya da uygun olmayan bir kart takıldığında 

sorunlarla karşılaşılabilir. 

4. Bazı ATM‟lerde gerekli miktarda para bulunmadığından, nakit çekme işleminde 

ekranda sonuca gitmek mümkün olmayabilir. 

5. Bazı ATM „lerde kullanıcıların, işlemleri gerçekleştirmek için operasyonları nasıl 

yapacaklarını anlaması zor olabilir. Genellikle, daha fazla işlem istendiğinde kart iadesi söz 

konusu olabilir. 

6. Bazı ATM „lerde menü seçenekleri, bunlara karşılık gelen menü tuşu ile uyumlu 

değildir. 

Bugünün ATM „lerinin kullanılabilirlik açısından istenilen en yüksek seviyeye sahip 

olmadığı açıktır. Modern bir ATM, esnek, etkileyici, kullanışlı ve ergonomik olmalıdır. 

Son yıllarda ATM „ler kullanılabilirlik açısından gelişmiş olsalar da geliştirilebilecek hala çok 

nokta olduğunu söylemek mümkündür. Standard ATM „lerde sadece para yatırma-çekme ve 

bakiye kontrolü gibi nispeten temel hizmetler yanında, ABD ve Japonya gibi gelişmiş 

ülkelerde nakit mevduat, çek mevduat, fatura ödeme, bilet (tren, konser) satın alma gibi 

gelişmiş hizmetler de sunulmaktadır 


ġekil 1.1: ATM Aralıkları ve alan ödenekleri 

2.ATM’LER ĠÇĠN LĠTERATÜR TARAMASI 

ATM‟ lerin kullanım ara yüzünün ergonomik tasarlanması için yapılan bazı araştırmalar 

aşağıda özetlenmiştir. 

2.1.Eğitim düzeyine göre ATM kullanımı 

Thatcher, Shaik ve Zimmerman (2005)‟ın yaptıkları bir çalışmada, eğitimli ve okuryazar 

grupların ATM kullanımları, tutumları ve ATM cihazlarının eğitimi düşük kişilere göre daha 

iyi nasıl adapte edilmesi gerektiği araştırmıştır. 19-63 yaş arasında olan 21 erkek ve 41 

kadından oluşan araştırma grubunun çoğunun bilgisayar kullanmayan kişiler olduğu, özellikle 

eğitimi düşük olanların ATM lerde sorun yaşadıkları anlaşılmıştır. Anket ve yüzyüze yapılan 

görüşmeler sonucu, alternatif ATM cihazları (konuşma temelli ATM ve simge tabanlı 

ATM'ler şeklinde) kısa bir paragrafla tanıtılmış ve kullanıcıların karşılaşacakları avantajlar ve 

dezavantajlar ortaya konulmuştur. Eğitimli ve eğitimi düşük bireyler üzerinde yapılan ATM 

kullanım araştırmasının sonuçlarına göre, eğitimi düşük bireylerde ATM kullanım oranının 

daha düşük olduğu anlaşılmıştır (Thatcher, Shaik ve Zimmerman,2005). 

2.2.YaĢlı insanların ATM kullanımı Sorunları 

Yaşlı insanların ATM kullanımı ve sorunlarını anlamak için Kuzey Carolina Üniversitesinde, 

yaşları 18 ile 65 yaş arasında değişen 40 denekle yapılan bir araştırmada; kolay, zor ve ekran 

yardımı alınabilinen olmak üzere üç farklı ATM simülasyonu kullanılmıştır. Bu araştırma 

sonucunda da, fon rengi, yazı tipleri, butonların ekrandaki yer ve konumları konularında genç 

ve yaşlıların tercihleri ortaya konulmuştur( Coley, Wrigh, Park, ve Ntuen,1997). 

Bu araştırmalar ilginç birtakım bulgular ortaya koymuştur. Cinsiyet, yaş ve ten rengi arasında 

önemsenecek kadar bir ilişki bulunamamıştır. Yaşlı erkekler yüksek derecede detayları, düşük 

dereceli detaylara nazaran daha çok tercih etmiştir. Daha genç olan erkekler yüksek derecede 

detayları kafa karıştırıcı ve zaman kaybettirici bulmuşlardır. İlginç olanı ise, tüm yaş 

gruplarından kadınlar ufak detaylara ilgi göstermişler ve yüksek dereceli detay opsiyonundan 


hoşlanmamışlardır ( Coley, Wrigh, Park, ve Ntuen ,1997). Deneklerin yarıdan fazlası 

opsiyonel yardım butonunu tercih etmişler, renklerin etkisi üzerine çalışmalar önemli 

sonuçlara ulaşamamıştır ( Coley, Wrigh, Park, ve Ntuen ,1997). 

2.3.ATM Arayüzü Ġçin Yeni Tasarımlar 

ATM arayüzü için yapılan bir araştırmada da, yeni bir ATM arayüzünü tasarlamak ve daha 

sonra bu arayüzü popüler ve mevcut olanla karşılaştırmak amaçlanmıştır. Beş farklı meslek 

dalından temsilen 105 kişilik bir örneklem üzerinde yeni bir tasarım test edilmiştir. 

Araştırmacılar, sistem navigasyon menüsünün gelişiminde kolay kullanım formatını 

desteklemek için insan-bilgisayar etkileşim ilkelerini kullanmışlardır. Menü yapısı tasarımı ile 

ilgili detaylar şöyledir(Nagul,Kamonwan ve Suphakant,2010) 

Dokunmatik ekran- Kolay kullanım ve zaman kazancı 

Yeni tuştakımı 

-Yeni menü yaklaşımı 

ġekil 2.1 Yeni tuĢ takımı tasarımı ġekil 2.2 Yeni menü yaklaĢımı 

Bu çalışmada araştırmacılar, karmaşık sistemi basitleştirmek için ISO 9241-11‟i 

değerlendirerek, aşağıda verilmiş olan ve kabul edilen 3 kuralı dikkate almışlardır. 

1. Etkinlik (Başarılı görevler yüzdesi ve görevi tamamlamak için tıklama sayısı) 

2. Verim (Görevi tamamlamak için gereken zaman ve gerçek tıklanma sayısı ile 

görevi tamamlamak için gerekli tıklanma sayısının ortalamalarının farkı) 

3. Memnuniyet (Kullanıcıların memnuniyeti için fonksiyon ve karakteristiki 

değerlendirme skalası) 

Yaş grubu 16-36 arasında değişen toplam 105 katılımcı laboratuar ortamında meslek 

gruplarına göre 5‟e ayrılmışlardır. Katılımcılara 5‟li likert tipi, toplamda 21 sorudan oluşan 

bir test uygulanmıştır. Kimlik sorularının yanısıra ATM banka arayüzü açısından 

kullanıcıların memnuniyeti similatör yardımıyla araştırılmıştır.Yapılan bu araştırmada 

denekler, yeni ara yüzde işlem geçmişini görebilme ve işlemlerin toplam adımlarını ve o anda 

hangi adımda olduklarını görebilmeyi kullanışlı bulmuşlardır (Nagul,Kamonwan ve 

Suphakant,2010) 

2.4.Engelliler Ġçin ATM’ler 

Engelli insanlara destek olmak için standart işlevlerin geliştirilmesi amacıyla ATM‟lerin 

erişilebilirliliği üzerine bir başka araştırma yapılmıştır. Bu araştırma ile özellikle ATM‟leri 


kullanabilecek olan görme özürlüler ve tekerlekli sandalye kullanan engelli kişiler için 

geleneksek erişilebilirlilik özelliklerinin geliştirilmesi amaçlanmıştır (Takeo, Akinort, Taku, 

2004) 

ġekil 2.3 Engelli kiĢiler için ATM tasarım örneği 

Görme engellilerin ihtiyaçları hakkında bilgi edinmek için bazı anketler düzenlenmiş, alınan 

cevaplarda cep telefonu uygulamasının son derece yararlı bulunduğu gözlenmiştir. 

Kullanıcılar, mevduatlarını düğme işlemi ile ve ses bilgileri ile okumalarına gerek kalmadan 

cep telefonu vasıtasıyla kontrol edebilecekler, kendi kendilerine, ATM‟lerden işlem 

gerçekleştirebileceklerdir. Bu çalışmalar sonrası görme engelli kişilere göre bir tasarım 

gerçekleştirilmiştir. 

ATM‟lerin bankalardaki yeni fonksiyonlarıyla ilgili çalışmalar sürerken erişilebilirlik 

fonksiyonlarını standart kılan ve yeni bir el düzeneği ekleyen Fujitsu‟nın FACT-V adını 

verdiği gelişim, diğer üreticileri cezbetmiştir (Takeo, Akinort, Taku,2004). 

ġekil 2.4 ATM’lerde ahize dizaynı 

Tekerlekli sandalye kullanıcılarına ise makine kullanılabilirliliğini sağlamak için iki farklı 


ATM sistemi tasarlanmıştır. Tekerlekli sandalye kullanıcıları bir ATM ile işlem yaptığında 

göz seviyeleri düşüktür, duruş kontrolü daha dardır ve makine işlemi için boşluk, ayaktaki 

kullanıcılara göre çok daha dar ve düşüktür. Bu doğrultuda, bedensel engellilere yönelik 

tasarımlar geliştirilmiştir. 

ġekil 2.5 Tekerleki sandalye kullanıcıları için geliĢtirilmiĢ ATM 

Araştırmalar aynı zamanda ilk kez ATM kullananların ihtiyaçlarını belirlemeyi amaçlamıştır. 

Veriler, ATM yi ilk kez kullanan kişilerin ve yaşlı insanların küçük karakter ve tanımları 

okuma güçlüğü çektiğini göstermiştir. Ekran görünürlüğü gelişmiş, kesin ve hatırlanabilir 

operasyonel talimatlar ilave edilmiş ve işlemleri karıştıran kullanıcılar için hızlı talimatlar 

oluşturulmuştur. Güvenlik koruması için numaratik tuşlar, diğer kişilerin görmesini 

engellemek amacı ile ekranın bitişiğinde geliştirilmiştir. Özürlü parmaklı kişileri korumak ve 

çalışma kolaylığını sağlamak amacı ile tuşlar, makinanın ve genişletilmiş alanın merkezine 

yakın bir alt pozisyona taşınmış, daha kolay bir işlem için ise tuşların etrafı 

genişletilmiştir.(Takeo, Akinort, Taku,2004) 

2.5.KonuĢma Tanımlanan ATM’ler 

Araştırmacılar bir çalışmada otomatik para çekme makinesi konuştuğunda kişilerin davranış 

etkileşimlerini araştırmaya çalışmışlardır. Araştırmanın amacı, giriş için konuşan ATM 

simüle prototipini kullanarak kullanıcıların duygularını keşfetmektir(Curran ve King, 2008). 

Konuşmanın, insanlar ve bilgisayarlar arasında en doğal ve belki de en etkili arayüz olduğu 

iddia ediliyor olsa da, insan-bilgisayar etkileşimi araştırmaları bu süreç içinde büyük ölçüde 

ihmal edilmiştir. Araştırma 36 denek üzerinde gerçekleşmiştir. 

Araştırmacılar, ATM servislerinin en çok konuşulan ortak dilleri desteklemeleri gerektiğinde 

hem fikirdirler. 


ġekil 2.6 ATM para çekme görevi için kullanıcı konuĢma arayüzü 

Bulgular, bireylerde sistemi değerlendirme konusunda cinsiyet açısından bir farklılık olmadığı 

hipotezini doğrulamaktadır. Denekler ATM ile konuşmayı komik bulmuş ve makineye karşı 

konuşmakta çekingen tavırlar sergilemişlerdir. Denekler, simüle olarak konuşan ATM‟leri 

kullanış açısından konforlu, konuşma yoluyla işlemleri yapmanın daha kolay ve sistemi esnek 

ve doğal bulmuşlardır. 

3.ATM ARAYÜZLERĠNĠN YENĠ DĠZAYNI 

Tüm parametreler ölçüldüğünde, ATM‟lerin yeni ara yüz tasarımı ve dizaynın eskiye oranla 

tüm konularda daha iyi olduğunu göstermiş, verimlilik, etkinlik ve genel olarak başarı 

oranında en iyi sonuçları vermiştir (Nagul,Kamonwan ve Suphakant,2010) 

Araştırmalar, kültürel farklılığı ve insanların teknolojiyi algılama ve kullanmadaki farklılığını 

olduğu kadar, bunların dizayn fikirlerinin gelişimindeki önemini vurgulamışlar, değişik 

kullanıcı profillerine, sosyo-ekonomik sınıflarına ve ATM deneyimlerine bağlı olarak değişik 

servisler, pazarlama ve ara yüzler sunulabileceğini tespit etmişlerdir (Angeli, Athavankar, 

Joshi ve Coventry, 2004; Thatcher, Shaik ve Zimmerman, 2005). 

Bankalar için verilebilecek öneriler arasında, ATM‟lerin kullanımının yaygınlaştırılmasını 

arttırmak için; müşteri ihtiyaçlarını karşılayabilecek şekilde, bankaların norm ve yaşam 

biçimlerine uyumlu, daha az karmaşık ve kullanımı kolay olmalarının yanında, kullanımdan 

önce deneme fırsatı sunmalarının yararlı olacağı belirtilmiştir (Wang,2010) 

3.1. Gelecek Dizaynlar 

Günümüzde teknoloji sürekli ilerlemekte ve buna paralel olarak ATM‟lerin tasarımlarında 

sürekli iyileştirilmelere gidilmektedir. Kullanılabilirliği arttırmak adına, gelecek nesil tüm 

ATM‟ler daha başka fonksiyonlara sahip olacaklardır. Örneğin, kullanıcıyı onaylamak için 

biyometrik tanımlama teknolojisi günümüzde ATM‟lere entegre edilmeye başlanmıştır. Bu 

sistemle daha yüksek güvenlik düzeyi elde edilmesinin yanında, daha çeşitli sistem 

çözümlerinin de önünü açacaktır (Sako ve Miyatake,2004). 


ġekil 3.1 Biometrik Tanımlama 

Gelecek nesil tüm ATM‟lerde kullanılması öngörülen diğer bir teknik de yüz tanımlama 

sistemidir. Bu sistem temel para transferi, bilgi aktarımı, güvenlik için kullanıcı tanıması ve 

ATM çevresinin izlenebilirliği için önemli bir avantaj kazandırmaktadır. Bu sistem kullanıcı 

tatminini olumlu yönde etkileyecektir(Sako ve Miyatake,2004) 

4.SONUÇ VE DEĞERLENDĠRME 

Araştırmalarda da görüldüğü gibi, ATM‟lerin tasarımlarında dokunmatik ekranlar, sesli 

tanıma sistemleri gibi yenilikçi teknolojiler kullanıcılar için oldukça kolaylık sağlamaktadır. 

Ancak bu teknolojilerin daima yeni sorunlara yol açabileceği ihtimali göz ardı edilmemelidir. 

Kullanıcı merkezli bir anlayışla günümüz ATM dizaynlarda insan faktörleri ve ergonomi; 

kullanışlılık, verim ve güvenliği dikkate alarak kullanılmıştır. Ancak bu ergonomik 

yaklaşımda, yöntem, teçhizat ve tekniklerin çoğu evrensel dizayn yaklaşımı ile uyumlu 

değildir. Ayrıca ATM tasarımlarında, kullanıcı bilgilendirmelerinde eksiklik, yaşlı veya 

özürlü insanların kullanımının göz ardı edildiği görülmüştür. 

Tüm bu faktörler dikkate alındığında, en iyi ATM kullanıcı arayüzü tasarımlarının şu 

prensipleri dikkate almaları beklenebilir: 

Kullanıcıyı Tanıma: Bu prensip, kullanıcı profillerinin önemli ölçüde farklılık 

arzettiği veya kullanıcıların sadece en genel ölçeklerde tanımlanabileceği yerlerde son derece 

zorluk gösterecektir. Özellikle kullanımı çocuklardan yaşlılara kadar geniş bir yaş aralığında 

bulunan ATM‟ler için bu prensibin uygulanması oldukça zordur. 

Zihinsel Yüklemenin Azaltılması: Bu prensip, kullanıcıların çok miktarda bilgiyi 

hatırlamaları zorunluluğunu azaltmaya yöneliktir. ATM sistemleri kullanılması oldukça 

kolay, hatırlanması basit olmalıdır. 

Hatalar Ġçin Teknik Destek: Bir ATM sistemi, kaçınılmaz kullanıcı hatalarını telafi 

edebilecek şekilde dizayn edilmelidir. Eğer bir kullanıcı sistemde hata yaparsa, sistem bu 

hatayı çabucak telafi edebilecek şekilde olmalıdır. Hata için teknik destek birimi, aynı 

zamanda kullanıcıları hata yapmaktan alıkoymalı, iyi hata mesajları verebilmeli ve 

kullanıcıların hatalarını düzeltmelerine olanak sağlayacak şekilde geri dönülebilir sistemler 

sunmalıdır. 

Tutarlılık ve Netliği Korumak: Tutarlılık, standart işlemlerden ve kullanıcının 

zihinsel modellerini inşa eden ve sürdüren uygun metaforların tasvirinden doğar. Örneğin bir 

bilgisayardaki masaüstü, çalışılan alandaki masa üstüne uygun olarak üretilmiş bir 

metafordur. ATM‟lerde de genelde buna uygun bir dil kullanılarak, örneğin para çekme, şifre 

işlemleri gibi terimler kullanılmaktadır. Buna karşın, her bankanın kendine has bir kullanıcı 

arayüzü vardır. İdeal olan, tüm bankaların ortak kullanacağı evrensel bir arayüz tasarımının 

olması veya en azından ülkeler içerisinde uygun bir yapının bulundurulmasıdır. 


İyi bir ATM arayüz tasarımı, kullanıcıların güvenliklerinden taviz vermeden işlemlerini 

rahatlıkla yapabilmelerine olanak sağlayabilir. Buna karşın, sağlanan servisler arttıkça ATM 

menü dizaynları da kabarık bir liste oluşturacaktır. Bu ise sistemi kullanıcılar için daha da 

karmaşık bir hale getirecek, seçimlerde zorluklar ortaya çıkaracaktır. ATM tasarımcıları için 

önerilen, tasarımlar esnasında kullanıcılara danışarak kullanımı kolay ve erimli ATM 

sistemleri yaratmalarıdır (Curran ve King, 2008) 

Bu çalışmada sunulan bazı örnekler, ATM‟lerin önündeki potansiyeli göstermesi 

bakımından önemlidir. Fakat bankaların ve diğer tedarikçilerin, bu yeniliklerin fizibiliteleri 

üzerine kafa yormaları, ATM lerin yeni arayüz tasarımlarının ergonomik ve insan faktörünü 

ön plana çıkaranboyutta olması gerekmektedir. Finansal olarak bu tür değişikliklerin uygun 

olup olmadığı sorusunun yanında, müşterilerin bu tür değişikliklere nasıl tepkiler vereceğinin 

de iyice irdelenmesi gerekmektedir. 

KAYNAKLAR 

Angeli, Antonella De; Athavankar, Uday; Joshi, Anirudha; Coventry, Lynne (2004); 

Introducing Atms İn India:A Contextual İnquiry, Interacting with Computers 16, 

pp 29-44 

Asawa, Takeo; Ohta, Akinort; Ando, Taku. (2005): Promoting Universal Design of 

Automated Teller Machines ATM‟s,Fujitsu Scientific and Technical Journal, ISSN 

0016-2523- 2005,vol.41, 1,Coden Fusta, 4, pp 86-96. 

Coley, Kimberly; Wrigh, Samantha; Park, Eui; Ntuen, Celestine,(1997) Optimizing the 

Usability of Automated Teller Machines for Older Adults, Computers in Engineering 

Vol 33,pp 209-212 

Cooharojananone, Nagul; Taohai, Kamonwan; Phimoltares, Suphakant, (2010) A New 

Design of ATM Interface for Banking Services in Thailand ,International Conference 

on Computational Science and Its Applications,pp 176-181 

Curran, Kevin; King, David. (2008), Investing the human computer interaction problems 

with automated teller machine navigation menus, Interactive Technology and 

Smart Education,vol 5,pp 55-79 

Olatokun, Wole Michael; Igbinedion, Louisa Joyce (2009); The Adoption of Automatic 

Teller Machines in Nigeria:An Application of the Theory of Diffusion of 

Innovation, Issues in Informing Science and Information Technology,vol 6,pp 375- 

390 

Sako, Hiroshi; Miyatake, Takafumi (2004) ; Image-Recognition Technologies towards 

Advanced Automated Teller Machines, International Conference on Pattern 

Recognition,presented paper. 

Taohai, Kamonwan; Phimoltares, Suphakant; Cooharojananone, Nagul (2010);Usability 

Comparisons of Seven Main Functions for ATMs Banking Service of Five Banks in 

Thailand,2010,10 th Annual International Symposium on Applications and the Internet, 

pp 312-315 

Thatcher, Andrew; Shaik,Farhana; Zimmerman, Claus (2005) ; Attitudes Of Semi-Literate 

And Literate Bank Account Holders To The Use Of Automatic Teller 

Machines(Atms),International Journal of Industrial Ergonomics, pp 115-130 

Wang, Yingxu (2010); The Formal Design Model of an Automated Teller Machine 

,International Journal of Software Science and Computational Intelligence, pp 102- 

131 


UZAKTAN EĞĠTĠMDE ERGONOMĠ 

Ebru YENİMAN YILDIRIM 1 , Gizem AKALP 2 

1 Öğretim Görevlisi, Uludağ Üniversitesi TBMYO, Bilgisayar Teknolojileri Bölümü, 

Bilgisayar Programcılığı Programı Görükle/ Bursa 16059, e posta: yeniman@uludag.edu.tr 

ÖZET 

2 Öğretim Görevlisi, Uludağ Üniversitesi, TBMYO, Elektronik ve Otomasyon Bölümü, 

Mekatronik Programı Görükle/ Bursa 16059, e-posta, gizema@uludag.edu.tr 

Bilgi teknolojilerinin yaygın bir şekilde kullanılması ile her alanda olduğu gibi, eğitim 

süreçlerinde de gelişmeler yaşanmaktadır. Çağın gereksinimi haline gelen internet, eğitim 

teknolojilerinde son yıllarda vazgeçilmez bir unsur olarak yer almaktadır. Bilginin hızlı bir 

şekilde, istendiği zaman ve düşük maliyetle kişilere ulaşmasında ise, uzaktan öğrenimin 

büyük bir rolü vardır. 

Uzaktan öğrenimde ergonominin iki temel boyutu vardır. Bunlardan biri kullanıcının 

bulunduğu fiziksel ortam, diğeri de bilgisayar programının kullanıcı arayüzüdür. Fiziksel 

ortam, internet yoluyla öğretimde insanlara ergonomik bir ortam sağlamak gerekir. Kullanıcı 

arayüzü ise, yazılım sistemlerinde, kullanıcı ile bilgi alışverişini sağlayan kısımdır. Kullanıcı 

arayüzü internet ortamlarında; elverişlilik, iletişim kolaylığı özellikleri ile önem taşır. Bu 

yüzden hem fiziksel ortamın hem de kullanıcı arayüzünün kullanıcıya uygun olması gerekir. 

Uzaktan öğrenim sağlamış olduğu kolaylıklar yoluyla öğretimin amacına ulaşabilmesi için, 

internet yoluyla öğretim uygulamalarında mutlaka ergonomiyi de dikkate almak gerekir. Bu 

çalışma kapsamda uzaktan öğrenimde ergonomik yaklaşımlar literatür taraması yapılarak ele 

alınacak ve önerilere yer verilecektir. 

Anahtar Kelimeler: Uzaktan Öğrenim, Uzaktan Öğrenimde Ergonomi, Ergonomi 

ABSTRACT 

There have been new developments in the training processes through the extensive use of 

Information Technologies in the other fields as well. Internet as a requirement of new age, has 

become an indispensable factor of the training technologies in recent years E-learning has an 

important role in the access of information at high speed and low cost on time. 

There are two basic dimensions of ergonomy at E-learning. One of them is the pyhsical 

environment of the user, the other one is the user interface of computer programmes. The user 

interface is the part which provides exchange of information with the user in the software 

systems. The user interface matters with the practicability and ease of communication on the 

internet environment. Therefore, both the physical environment and user interface should be 

compatible with the user. Anyhow, the ergonomy in the education applications via internet 

should be considered to reach the objective of e-learning training. Within the scope of this 


study, the ergonomy approaches will be discussed through the literature screening and 

suggestions will be offered. 

Keywords: E-learning, Ergonomy in E-earning, Ergonomy. 

1. GĠRĠġ 

Uzaktan eğitim, geleneksel eğitim yöntemlerindeki kısıtlamalar, eğitim alacak bireylerin 

özellikleri, farklılıkları ve sayılarının artmasıyla ortaya çıkmış, eğitim materyallerinin 

zamandan ve mekandan bağımsız olarak iletişim teknolojileri aracılığıyla bir araya getirildiği 

bir eğitim faaliyetidir. Uzaktan eğitim, 1900'lü yılların ilk yarısında mektupla öğretim ile 

başlamış daha sonra radyo, teyp gibi araçlarla desteklenmiştir. İlk resmi uzaktan eğitim 

merkezi 1939 yılında Fransa'da kurulmuştur. Bu ve benzeri kurumlar eğitim faaliyetlerini 

telekonferans ile geliştirmiş ve günümüzdeki bilgisayar teknolojileri destekli web tabanlı 

uzaktan eğitim başlamıştır. Senkron ve asenkron olarak yürütülmekte olan uzaktan eğitim 

görsel ve işitsel tüm teknolojik gelişmeleri içerecek şekilde tasarlanmıştır Tornincasa (2003). 

İyi tasarlanmış bir uzaktan eğitim uygulamasının öğrencilerin fiziksel mekan ve bireysel 

ihtiyaç farklılıklarını en aza indirgemesi beklenmektedir. Yüz yüze öğretim boyutu uzaktan 

eğitim uygulamalarında eşitlik yaklaşımının gerçekleştirilmesine yardım edecek bir unsur 

olarak göz önüne alınmalıdır. Eşitlik yaklaşımı, uzaktan eğitim gören öğrencilerin örgün 

eğitim gören öğrencilerin edindikleri öğrenme deneyimlerine eşitlenmesi, uzaklığın bir 

anlamda alt edilmesi ve eşit eğitimsel tecrübelerin sunulmasını kapsamaktadır. Bunun 

sağlanması için de tasarımcılar yüz yüze öğretimin öğrencilerin dikkatlerini arttıracak 

avantajlarını dikkate almalıdırlar Soefijanto (2004). 

Bu bildiride uzaktan öğretim ile ilgili önemli kavramlara değinilmekle birlikte, sistemin 

sağladığı temel avantajlar ve özelliklere de yer verilmektedir. Bu kavramlar; çoğaltılabilir 

olma, dağıtılabilir olma ve kolay erişilebilir olma olarak özetlenebilir. Tüm bu avantajlara 

bilgisayar destekli sistemlerin de entegre edilmesi, çoklu ortam araç ve tekniklerinden 

yararlanılması, internet üzerinden içeriğe hızlı ve uygun maliyetler ile ulaşılması, kullanıcı 

etkileşiminin yeni teknolojiler yardımı ile arttırılması, günümüzde uzaktan eğitimin kimi 

zaman örgün eğitime destek, kimi zaman ise başlı başına bir eğitim tekniği olarak kabul 

görmesini sağlamaktadır. Web tabanlı uzaktan eğitim kamu ve özel sektörün çeşitli alan ve 

disiplinlerindeki eğitim problemlerini çözmede düşük işletim maliyeti ve araçlar sunmakla 

birlikte, çalışmakta olan bireyler için kişisel ve mesleki gelişime, akademik ya da sertifika 

programlarına katılma gibi fırsatlar da yaratmaktadır. Böyle bir sistem veya eğitim programı 

içeriğinin, sağlam bir yapıya sahip olması gerektiği açıktır. Bu yapıdaki ergonomik bir sistem, 

içerik ve sistemin tekrar kullanılabilmesinde ve güncellenmesinde önemli avantajlar 

sağlayacaktır. 

2. INTERNET VE UZAKTAN EĞĠTĠM 

En genel tanımı ile İnternet, dünya çapında bilgisayarların birbiri ile bağlandığı ağ olarak 

tanımlanabilir. Boldt, Gustafson ve Johnson (1995)‟a göre İnternet, öğrencilerin öğrenme 

alışkanlıklarını ve deneyimlerini zenginleştirmek için kullanabilecekleri mükemmel bir araçtır 

Boldt vd. (1995). 


Teknolojinin gelişmesiyle birlikte birçok alanda olduğu gibi eğitimde de yeni kavramlar 

ortaya çıkmıştır. Elektronik Öğrenme de teknolojinin bir parçası olan internetin gelişmesiyle 

ortaya çıkan bir kavram olup uzaktan eğitimin elektronik ortamlar (internet, intranet vb) 

yoluyla bir uzaktan eğitim şeklidir Penfiel ve Larson (1999). 

Herhangi bir uzaktan eğitim materyali için Internet, bilgi aktarma, arama ve geliştirme aracı 

olarak kullanılabilir. Web sayfaları ses ve görüntü araçlarına, etkileşimli araçlara (sohbet, 

video konferans vb.), haberleşme araçlarına (elektronik mektup, liste ve haber grupları) ve 

diğer Web sayfalarına bağ içerebildiğinden, eğitim materyali hazırlanırken herhangi bir 

kısıtlama olmadan tüm bu servisler kullanılabilir. Diğer pek çok kaynağa bağlar içeren Web 

sayfaları kolayca hazırlanabilir. Uzaktan eğitim materyalinin hazırlanması ve güncellenmesi 

konularındaki kolaylık, öğrencinin bilgiye istediği yerden ve istediği zaman erişebilir olması, 

etkileşimli veya etkileşimsiz haberleşme olanakları, materyalin diğer eğitsel olguları (kitap, 

video vb.) sunabiliyor olması ve tüm bu araçların Internet üzerinden erişiminin sağladığı 

avantajlar göz önüne alındığında eğitim alanına yaptığı ve yapacağı katkılar açıkça 

görülmektedir. 

Uzaktan eğitimin en önemli amacı, büyük bir kitlenin gerekli eğitimleri bulundukları yerden 

ve zamanda almalarıdır. Eğitimi alacak kişiye sunulan bu esneklik, eğitimin alınmasını 

kolaylaştırmaktadır. Ayrıca tam anlaşılmamış konuların birden çok tekrar edilmesi ve sınav 

ve testlerin çoğunluğu bu eğitimin verimini artırmaktadır. 

Uzaktan eğitim için teknolojik alt yapının her geçen gün daha da iyileşmesi, eğitim için yer ve 

zaman engelinin ortadan kaldırılması, geniş kitlelere ulaşabilme imkanının verilmesi, verilerin 

sürekli güncellenebilir olması internete dayalı eğitimi daha da cazip hale getirmiştir Kantar 

vd. (2008). 

Uzaktan eğitimin uygulanmasında göz önüne alınması gereken konular şunlardır 

McCormack ve Jones (1998). 

(a) Bu tür eğitimin amacı: Eğitimin neden yapıldığı ve sonunda ne başarılacağı çok açık 

olarak belirlenmelidir. 

(b) Uygun pedagoji: Yukarıda tanımlanan amaca uygun pedagojik yaklaşımın belirlenmesi 

gereklidir. 

(c) Amaca uygun araçların belirlenmesi: Günümüzde internet tabanlı eğitim için çok 

sayıda yazılım aracı geliştirilmiştir. Genelde her bir araç belli bir amacı hedeflemektedir. 

Bunlardan, amaca en uygun olanını seçmek bu tür eğitimden elde edilecek verimi 

artıracaktır. 

(d) Uyarlama: Etkin etkileşim, yalnızca bir yazılım aracının seçilip kurulması ile sınırlı 

değildir. Öğrencilerin eğitim sürecine katılımı özendirilmeli, karşılaşılacak problemlerin 

ve yanlış öğrenci davranışlarının erkenden belirlenip gerekli önlemlerin alınması 

sağlanmalıdır. 

2.1 Uzaktan Eğitimin Özellikleri 

Uzaktan eğitimin tipik özellikleri aşağıdaki gibidir Keegan (1998). 

1- KüreselleĢme: Uzaktan eğitim hizmeti veren kurumlar genel olarak küresel düzeyde 

eğitim verebilecek niteliğe sahiptirler. 100 yılı aşkın bir süredir Avrupa'da (özellikle 

İngiltere ve Fransa) bu tür faaliyetlerde bulunan eğitim kurumları deniz aşırı ülkelerdeki 


çalışan resmi görevli ya da ticaretle uğraşan vatandaşlarına düzenli olarak uzaktan eğitim 

hizmeti vermektedir. 

2- KiĢiselleĢtirme: Doğu ve Batıdaki Geleneksel Eğitim sisteminin en belirgin özelliği 

eğitmen ve öğrencinin yüz yüze iletişim kurmasıdır. Bu tip eğitim genel olarak 

öğrencilerin değişik zeka ve öğrenme yetenekleri yerine grubun genel seviyesine göre 

düzenlenmektedir. Ancak ideal olan, her öğrencinin kişisel özellikleri dikkate alınarak 

hazırlanmış ders içerikli eğitim sistemidir. Geleneksel Eğitim anlayışı ile 

gerçekleştirilmesi çok zor olan bu sistem, uzaktan eğitim sayesinde hayata geçirilmeye 

başlanmıştır. 

3- ÖzelleĢtirme: Uzaktan eğitim sistemi, öğrenciyi sınıf ortamından alarak bireysel olarak 

eğitilebileceği bir konuma taşır. Bu sistemde, kurumsal öğrenmenin yerini bireylere göre 

özelleştirilmiş öğrenme alır. Bu durumun sağlayacağı avantajların yanı sıra getireceği 

sosyolojik ve psikolojik dezavantajlar da halen tartışılmaktadır. 

4- EndüstrileĢme: Büyük bir kitlenin bir ürüne olan artan ihtiyacını karşılayabilmek için 

ilgili endüstrilerin kurulmasına benzer bir şekilde, insanların artan eğitim taleplerine hızlı 

ve etkin bir şekilde cevap verebilmek için uzaktan eğitim kurumlarının açılması 

kaçınılmaz duruma gelmiştir. 

5- Geleneksel Eğitime uygun olmayan öğrencilere hizmet verme: Uzaktan eğitim, dünya 

çapında her yıl milyonlarca kişi tarafından tercih edilen bir eğitim sistemidir. Bununla 

beraber ilgili eğitim kurumundaki ders saatlerine yer / zaman açısından katılma imkanı 

olmayanlar (tam zamanlı olarak çalışanlar - memurlar, askerler - farklı şehir / ülkede 

yaşayanlar) için beklenilen bir seçimdir. Bu eğitim sistemi hasta, özürlü ve suçlu insanlar 

için ise tek seçenektir. 

6- Hareket kabiliyeti: 1980'li yıllarda, uzak mesafeler arasında iletişim kurmak amacıyla 

sabit bilgisayar konferans sistemleri ve iki yönlü video konferans sistemleri kullanılmakta 

iken, günümüzde bunlara ilave olarak portatif bilgisayarlar ve cep telefonları önemli 

düzeyde kullanılmaya başlanmıştır. Yer / zaman bağımsız uzaktan eğitim sistemi, 

kablosuz iletişim imkanı sayesinde kişilere eğitim esnasında hareket özgürlüğü de 

sağlamıştır. 

7- Hızlı geri besleme: Günümüzde uzaktan eğitim sayesinde öğrenciler, e-posta yolu ile 

dünyanın herhangi bir yerinden günün herhangi bir saatinde ödevlerini gönderebilmekte 

ve bu çalışmalarının değerlendirme sonuçlarını hemen aynı şekilde WWW üzerinden 

alabilmektedirler. 

8- Diğer eğitim sistemlerine göre ucuz olması: Altyapıya yönelik yatırımın çok yüksek 

düzeyde olması ya da öğrenci başına düşen ücretlendirmenin geleneksel eğitime göre daha 

yüksek olması veya yapılan yatırım maliyetini karşılayacak sayıda öğrencinin 

bulunamaması durumları hariç, genel anlamda uzaktan eğitim, eğitim sistemleri arasında 

en ucuz olanıdır. 

9- Teknoloji ve Eğitim: Sanal sınıflar uydu veya sıkıştırılmış video kodlama ya da tam band 

genişliği kullanılarak birbirlerine bağlanabilmekte ve bu sayede kişiler uzak yerlerde 

olsalar bile yüz yüze eğitim alabilmektedirler. 

10- Vergi yükümlülerine eğitim: Ulusal eğitim bütçeleri kullanılarak, ilköğretim, lise ve 

üniversite düzeyinde vatandaşların eğitim görmeleri sağlanmaktadır. Devlet bu bütçeyi 

çalışan kesimden topladığı vergiler ile oluşturmaktadır. Günümüzde profesyonel iş hayatı 

sürekli yenilenmeyi bir başka deyişle hayat boyu eğitimi gerektirdiğinden, uzaktan eğitim 


u kişilerin işlerini devam ettirebilmeleri için vazgeçilmez olmaktadır. Bu sayede ulusal 

eğitim bütçesi için daima kaynak bulmak mümkün olacaktır. 

2.2 Uzaktan Eğitimin Avantajları 

Uzaktan eğitim faaliyetleri, klasik eğitim yöntemleri ile karşılaştırıldığında bazı avantajlara 

sahiptir: 

Uzaktan eğitim programının ilk göze çarpan özelliği, öğrencilerin belirli bir mekana 

bağlı kalmaksızın istedikleri eğitimi görmeleridir. Bu özelliği ile hiçbir eğitim 

kurumuna bağlı olmayan kişilere bile yaşam boyu eğitim imkânı sağlanmaktadır. 

Uzaktan eğitimin diğer bir faydası, insanların yaşı, cinsiyeti, ilgi ve becerileri, sosyal 

ve ekonomik durumları ne olursa olsun eğitim olanaklarından yararlanabilmesidir. Bu 

sistem öğrencilerin öğrenciler ve öğretmenler ile iletişiminin teknolojik ortamda 

olduğu bir sistemdir; bu nedenle klasik eğitim yöntemlerinin sınıf içi ortama bağımlı 

olarak eğitim faaliyetlerini yürütme sınırlılıklarını ortadan kaldırır. Bu da uzaktan 

eğitime, yüz yüze eğitime göre esnek ve koşullara uyumlu olma özelliğini 

kazandırmaktadır. 

Öğrenciler, çevrimiçi eğitim teknolojileri ile dünya çapındaki eğitim uzmanlarına 

erişerek daha farklı eğitim seçenekleri elde edebilmektedir Bunt-Kokhuis (2001). 

Internet yoluyla eğitimi diğer uzaktan eğitim yöntemlerinden farklı kılan en önemli 

özelliği, çevrimiçi eğitimde öğrencilerin yerden ve zamandan bağımsız olarak 

etkileşim içinde olabilmesidir. Bu sayede öğrenciler işbirliği yaparak, ortak görüşleri 

paylaşarak ve tartışarak öğrenme fırsatını yakalayabilmektedir. Öğrenciler internet 

yoluyla iletişim ile ne öğrenmeleri gerektiği ve ne öğrendikleri hakkında geribildirim 

alabilmektedir Kaya (2002). 

3. UZAKTAN EĞĠTĠM MODELLERĠ 

Web tabanlı uzaktan eğitim uygulamaları senkron, asenkron ve karma olarak yapılmaktadır. 

Öğrenci ve öğretmenin eş zamanlı olarak yaptığı ders senkron; öğrencinin öğretmenden, 

zamandan ve mekandan bağımsız olarak ders materyali ile öğrenme faaliyeti gerçekleştirmesi 

asenkron; ikisinin birlikte kullanıldığı sistemler karma olarak tanımlanabilir. 

3.1 EĢzamanlı Uzaktan Eğitim Modeli 

On-line ya da senkron eğitim olarak da adlandırılan bu model, genellikle bir ders seansının 

çoklanması şeklinde gerçeklenir. Bu modelde bilgi, hedef kitleye üretildiği anda eriştirilmiş 

olur. İnteraktif bir eğitim için, öğretim elemanı ile öğrenciler arasında çift yönlü bir 

haberleşme kanalı olmalıdır. Bilginin ve soruların karşılıklı olarak anında iletilmesi gereken 

bu modelde, eğitim ancak elektriksel cihazların kullanılmasıyla gerçeklenebilir. Dersin 

verildiği ve alındığı noktalarda ses ve görüntüyü elektriksel işarete, elektriksel işareti de ses 

ve görüntüye dönüştüren cihazlara ihtiyaç vardır. Ayrıca, alıcı ve verici konumundaki bu 

noktaları elektriksel olarak bağlantılı yapmak gereklidir Özmen ve Ediz (2002). 


3.2 EĢzamansız Uzaktan Eğitim Modeli 

Off-line ya da asenkron olarak da bilinen bu model, bilginin önceden üretildiği ve 

depolandığı, daha sonra öğrencilerin dilediği zaman ve dilediği tekrarda erişebildiği bir 

uzaktan eğitim şeklidir. Analojik olarak eşzamansız eğitim, klasik eğitimdeki bir öğrencinin 

yazılı dokümanlarına dilediği zamanda istediği tekrarda ulaşmasına benzemektedir. Ancak, 

uzaktan eğitimde bu durumu farklı kılan bilgiye erişilen nokta; yani bilgisayar ve bilginin 

öğrenciye sunuluş şeklidir. Bu modelde bilgi, bilgisayarda dinamik olarak sürekli yenilenir, 

öğrenci sayfaları ziyaret ederken izlenir, konu ile ilgili öğretici sorular yöneltilir ve otomatik 

raporlar oluşturulur. Önceden hazırlanmış soru bankasından sorulan sorular genel olabildiği 

gibi, kişiye has da olabilir. Bu modelde bilginin hazırlanıp bilgisayar ortamına depolanması 

iki şekilde olabilir: 

a) Çeşitli yazılım araçları kullanılarak, ders içeriklerinin bilgisayar ortamına aktarılması, 

b) Anlatılmakta olan bir dersin, kamera, mikrofon gibi elektronik cihazlarla bilgisayar 

ortamına alınması Özmen ve Ediz (2002). 

Tablo 1. Temel Uzaktan Eğitim Modelleri 

Uzaktan Eğitim Modelleri 

Eşzamanlı (senkron) Uzaktan Eğitim Eşzamansız (asenkron) Uzaktan Eğitim 

İnteraktif Pasif İnteraktif Pasif 

Ders aynı anda 

öğrencilere iletilir 

ve öğrenciler aynı 

anda soru 

sorabilir. 

Ders aynı anda 

öğrencilere 

iletilir, ancak 

öğrenciler ders 

seansı sırasında 

soru soramazlar. 

Önceden 

hazırlanmış ders 

notlarına öğrenciler 

dilediği zaman ve 

tekrarlı olarak 

ulaşırlar. 

Öğrenciler e-mail 

yoluyla soru 

gönderebilirler. 

Önceden 

hazırlanmış ders 

notlarına öğrenciler 

dilediği zaman ve 

tekrarlı olarak 

ulaşabilir, ancak 

öğrenciler soru 

soramazlar. 

Uygulamalar özel yazılımlar ile yapılmaktadır ve kullanılan yazılımların belli özellikleri 

olmalıdır. Web tabanlı uzaktan eğitim yönetim sistemlerinin sahip olması gereken özellikler 

amacına, hedef kitlesine göre değişiklik gösterse de temel olarak şu şekildedir (Özmen ve 

Ediz 2002; Al, 2004). : 

• Kullanıcıların tanımlanması ve yönetilmesi: Kullanıcıların sistemde tanımlanması, grup 

ve haklar doğrultusunda yönetilebilir olmasıdır. 

• Ders içeriklerinin hazırlanması: Ders içeriklerinin hazırlanması ve hazırlanmış içeriklerin 

web ortamına aktarılmasının sistem içerisinden yapılabilmesidir. 

• Derslerin yönetilmesi: Öğrenci ders yüklerinin kontrolü, hangi dönem hangi dersin 

alınacağı gibi bilgilerin takip edilmesi ve aktif derslerin kullanım yoğunluğunun takip 

edilebilmesidir. 

• Öğrenciye özel programların açılması: Dönemlik, aylık, haftalık ders yükleri 

oluşturulabilir olmasıdır. 


• Ödev ve proje verilmesi/teslimi: Sistemin içinden öğrencilere ödev verilebilmesi ve 

ödevlerin teslim alınarak değerlendirilebilmesidir. 

• Sınav ve testlerin hazırlanması ve uygulanması: Sistem yoluyla öğrencilere kazandırılan 

bilginin başarısını ölçmesidir. Sistem içerisinden sınav yapılabilmesidir. 

• Öğrenci davranıĢlarının izlenmesi ve incelenmesi: Sistemin ne kadar etkin kullanıldığının 

izlenebilmesi ve istatistiksel raporlanabilmesidir. 

• Öğrencilerin baĢarı durumunun değerlendirmesi: Öğrencilerin ve sistemin başarı 

durumunun ölçülmesi öğrenci durumunun değerlendirmesi ortaya çıkacaktır. Ders ile ilgili 

sorumlulukların yerine getirilip getirilmediğinin ölçülmesi sistemin sorumlulukları 

arasındadır. 

• EtkileĢimli iletiĢim ortamlarının oluĢturulması ve yönetilmesi: İnternet tabanlı değişik 

birçok iletişim sistemini barındırması demektir. Tartışma grupları, sohbet odaları, video ve ses 

aktarımı ile flash gibi kullanıcı etkileşimini sağlayabilecek ara yüz teknolojilerini 

desteklemesidir. 

4. UZAKTAN EĞĠTĠMDE ERGONOMĠ 

Uzaktan eğitimde ergonominin iki temel boyutu vardır. Bunlardan biri kullanıcının bulunduğu 

fiziksel ortam, diğeri de bilgisayar programının kullanıcı arayüzüdür. 

4.1 Fiziksel Ortam 

Uzaktan öğretimde kullanıcılara ergonomik bir ortam sağlamak çok önemlidir. Fiziksel 

ergonomi, bilgisayar kullanıcılarına verimli öğrenim için gerekli olan fiziksel ortamın teknik 

anlamda sağlanmasıdır. Eğitimde Ergonomi ise eğitim kurumlarında eğitime katılanların 

çalışma koşullarının iyileştirilerek bireylerin gelişmesine ve eğitimin niteliksel yönden 

iyileştirilmesine katkıda bulunmaktır. 

Fiziksel olarak bilgisayarla çalışılırken ergonomik koşullar dahilinde şu özellikleri dikkate 

almak gerekmektedir: 

Göz uzaklığı ekrandan 45-75 santimetre. 

Koltuğun yüksekliği 41-50 santimetre. 

Oturma derinliği 38-43 santimetre. 

Parlamayı azaltmak için ekran eğimi 15-17 derecedir. 

Klavyenin yerden yüksekliği 70 santimetre. 

Ekran merkezinin yerden yüksekliği 99 santimetre. 

Ayrıca uzaktan öğretimde kullanılan programların iyi tasarlanmış olması öğrencinin uyumunu 

kolaylaştırır ve öğrenmeyi sağlar. 

4.2 Kullanıcı Arayüzü 

Kullanıcı arayüzünün ergonomik olması uzaktan öğretimde çok önemlidir. İyi bir öğrenim 

için kullanıcı ile bilgi alışverişini sağlayan arayüzün iyi tasarlanmış olması gerekir. Kullanıcı 

arayüzü ergonomik olarak elverişlilik ve iletişim kolaylığı özellikleri ile dikkat çekmektedir. 


ElveriĢlilik 

Bir kullanıcı arayüzünün kullanıcının ihtiyaçlarına cevap verebilmesi için şu özellikleri 

taşıması gerekir: 

-Kullanıcı, kendi kullanıcı şifresiyle rahatlıkla sisteme girebilmeli ve problemle 

karşılaştığında arayüzün yardım seçeneklerinden kısa sürede yardım alabilmeli ve sorunu 

kendisi çözebilmelidir. 

-Kullanıcı arayüzde erişim hakları doğrultusunda elde etmek istediği bilgilere kolayca 

erişebilmelidir. 

-Kullanıcı, arayüzü kullanırken pencere ve menülere kolaylıkla erişebilmeli ve aynı anda 

farklı penceler açabilmelidir. 

-Kullanıcı arayüzü gereksiz bilgiler içermemeli sade ve yalın olmalıdır. Ayrıca arayüz bir 

bütün olmalı ve diğer pencerelerle tutarlılık özelliği taşımalıdır. 

-Kullanıcı arayüzü herhangi bir eğitime gereksinim duyulmadan rahatlıkla kullanılabilmelidir. 

Gereksinim duyulan yerlerde arayüz içereceği seçeneklerle öğretimi sağlamalıdır. 

-Kullanıcı arayüzündeki tüm bilgiler doğal ve mantıksal bir sıralamada olmalıdır. 

-Kullanıcı arayüzünde kullanılan yazılım dili kullanıcının kolaylıkla anlayabileceği ve 

işlemlerini güvenli bir şekilde yapabileceği şekilde olmalıdır. 

-Kullanıcı arayüzü içerisinde mümkün olduğunca gereksiz dolaşım olmamalı, dolaşım en az 

hareketle yapılabilmelidir. 

-Kullanıcı arayüzünde girdiler hatasız olarak uygulamaya alınmalı ve farklı birimlerden veri 

girişine izin verilmelidir. 

ĠletiĢimsellik 

Kullanıcı arayüzünün ergonomik olarak iletişimsel olması çok önemlidir. Kullanıcı 

arayüzünün iletişimsel olabilmesi görsellikle yakından ilgilidir. Ayrıca kullanıcı arayüzü, 

yönlendirici, algılayıcı, bilgilendirici, açıklayıcı ve iletişim kolaylığı sağlamalıdır. 

-Bilgilendirici: Kullanıcı arayüzü kullanıcıya her türlü açıklamayı yapabilmelidir. Ayrıca sesli 

uyarı ve görüntülü yardım ekranları olmalıdır. 

-Açıklayıcı ve İletişim: Kullanıcı arayüzü kullanıcıya her türde veriye erişebilmesini 

sağlamalıdır. 

-Algılayıcı ve Yönlendirici: Kullanıcı arayüzü kullanıcının tecrübesiz olması durumunda 

kullanıcının hareketlerini algılayıp ona rehberlik etmelidir. 

4.2.1 Kullanıcı Arayüz Platformu Tasarımı 

Web üzerinden eğitim verilirken derslerin hazırlanmasında aşağıdaki kriterlere dikkat 

edilmesi gerekmektedir Aküner (2005). 

Grafik Tasarımı ve Stil 

Genel Yapı ve Format 

Grafik Tasarımı ve Stil: Dersi oluşturan web sayfaları rahat gezinmeyi sağlayacak bir yapı 

izlemeli ve bunu oluşturacak grafik araçlarla desteklenmelidir. Ders metninin satırları ekran 

boyutunun %70 - %75'ni kaplayacak şekilde düzenlenmeli, sayfaların konu bütünlüğünü 


ozmamak kaydıyla çok uzun olmamasına özen gösterilmeli, ayrıca ekran çözünürlüğüne 

dikkat edilmelidir. Çok fazla renk kullanılmamalı ve belli renk kombinasyonlarından 

kaçınılmalıdır. (Örneğin sarı+beyaz, kırmızı+siyah, mavi+yeşil..) Ders genelinde mümkün 

olduğunca "şerifsiz" font kullanılmalı, ana başlıklar ve alt başlıklardaki font büyüklüğü ve 

bütünlüğüne dikkat edilmeli ve bu bütünlük ders genelinde korunmalıdır. Çok küçük ya da 

çok büyük fontlardan kaçınılmalı, uzun bir metnin tamamı büyük harfle yazılmamalıdır. Ders 

notları içerisinde akılda kalıcılığı artırmak açısından resimlerle ya da diğer çoklu-ortam 

araçlarıyla kolayca anlatılabilecek bir nesneyi metinlerle açıklamaktan kaçınılmalıdır. Ancak 

gereksiz ve konuyla ilgisiz süslemeler kullanılmamalıdır. Resimler için uygun çözünürlük ve 

boyut kullanılmalıdır. Grafik tasarımı yapılırken erişim hızı önemle göz önünde 

bulundurulmalıdır. Birden fazla ders içeren paketlerde ekran tasarımı açısından bütünlük ve 

tutarlılık sağlanması gerekmektedir Aküner (2005). 

Ayrıca üç boyutlu web teknolojileri kullanılarak hazırlanacak web eğitim arayüzleri 

kullanıcılar tarafından tercih edilmektedir. Gerçek dünyanın üç boyutlu olması, 

bilgisayarlarda sanal gerçeklikler oluşturulurken de üç boyut kullanım gereksinimini ortaya 

çıkarmıştır. Üç boyutlu görüntüler kullanılarak oluşturulan tasarım gerçeğe yakın olduğundan 

daha fazla ilgi çekmektedir. Web siteleri genelde metinler, resimler ve vektörsel grafik 

teknolojileri yardımıyla gerçekleştirilmiş olan iki boyutlu çizim ve animasyonlardan 

oluşmaktadır. Web tasarımcıları üç boyut sayesinde, ulaşmak istedikleri görselliği gerçeğe 

daha yakın bir şekilde sunabileceklerdir. Böylelikle bu modellemeler iş, eğitim, sanat, tasarım 

gibi pek çok farklı alanlarda kullanılmaktadır Uğur (2002). 

Genel Yapı ve Format: Bir web tabanlı derste tarayıcı ile ulaşılabilen aşağıdaki sayfalar 

bulunmalıdır. Dersin izlenmesini kolaylaştırmak açısından bu sayfalar arasında düzgün bir 

yapı kurulması önemlidir Aküner (2005). 

Kapak sayfası, Ders içeriği sayfası, Ders sayfaları, Tartışma grubu sayfaları, Öğrenci 

Listeleri/Notlama sayfaları, Ödev/alıştırma sayfaları (ders malzemesi içerisinde de yer 

alabilir), Sıkça sorulan sorular (dersin birden fazla kere verilmesi durumunda), Ek bağlantı 

sayfaları, Web tabanlı derslerin izlenmesi ile ilgili bilgi sayfası olmalıdır. 

5. SONUÇ 

Bu çalışmada uzaktan öğretim ile ilgili önemli kavramlara değinilmekle birlikte, sistemin 

sağladığı temel avantajlar ve özelliklere de yer verilmektedir. Tüm bu avantajlara bilgisayar 

destekli sistemlerin de entegre edilmesi, internet üzerinden içeriğe hızlı ve uygun maliyetler 

ile ulaşılması, kullanıcı etkileşiminin yeni teknolojiler yardımı ile arttırılması, günümüzde 

uzaktan eğitimin başlı başına bir eğitim tekniği olarak kabul görmesini sağlamaktadır. Web 

tabanlı uzaktan eğitim kamu ve özel sektörün çeşitli alan ve disiplinlerindeki eğitim 

problemlerini çözmede düşük işletim maliyeti ve araçlar sunmakla birlikte, çalışmakta olan 

bireyler için kişisel ve mesleki gelişime, akademik ya da sertifika programlarına katılma gibi 

fırsatlar da yaratmaktadır. Böyle bir sistemin eğitim platformunun arayüz ve içeriğinin, 

sağlam bir yapıya sahip olması gerektiği açıktır. Bu yapıdaki ergonomik bir sistem, içerik ve 

sistemin tekrar kullanılabilmesinde ve güncellenmesinde önemli avantajlar sağlayacaktır. 

Web tabanlı öğrenim için iyi hazırlanmış ergonomik özelliklerdeki arayüzlerin öğrencilerin 

öğrenme süreçlerine katkı sağladığı görülmektedir. İyi tasarlanmış arayüzlerin yararlardan 

başlıcaları; geleneksel yöntemlere göre daha az zamanda öğretimi sağlaması, öğretimi uygun 

olan yer ve zamanda sunması, planlamada esneklik sağlaması, öğrenmeyi kolaylaştırması ve 

öğretmeni, dersi tekrar etme, ödev, düzeltme gibi görevlerden kurtararak öğrencilerle bireysel 


olarak ilgilenme zamanı kazandırmasıdır. Sonuç olarak daha birçok yararı da bulunan web 

tabanlı öğretimin amacına ulaşabilmesi için, internet yoluyla öğretim uygulamalarında 

mutlaka ergonomiyi de dikkate almak gerekmektedir. Özellikle ergonominin iki temel boyutu, 

fiziksel ortam ve arayüz tasarımının kullanıcıya uygun olması gerekmektedir. 

KAYNAKLAR 

Aküner C. (2005) Internet Üzerinden Eğitim‟de Eğitim Platformu Geliştirme Kriterleri ve 

Uygulama Örneği, The Turkish Online Journal of Educational Technology –ISSN: 

1303-6521 18(4), 135-140. 

Boldt D. J., Gustafson L. V. ve Johnson J. E. (1995) The Internet: A curriculum warehouse 

for social studies teachers, Social Studies, Sayı 86 , 105-116. 

Bunt-Kokhuis S. (2001) On-line learning at universities in developing countries from leapfrogging 

to antelope-jumping: Specific needs and solutions, Higher Education in 

Europe, 26(2), 241-246. 21 Ekim 2004, Academic Search Premier in EBSCOhost. 

Kaya, Z. (2002) Uzaktan eğitim (1. Baskı), Pegem A Yayıncılık, Ankara. 

Kantar M., İbili E., Bayram F., Hakkari F. ve Doğan M. (2008) Uzaktan Eğitim Yönetim 

Sistemlerinde Yazılım ve İçerik oluşturma, II. Uluslararası Gelecek İçin Öğrenme 

Alanında Yenilikler Konferansı, İstanbul. 

Keegan D. (1998) Distance Education: The World's First Choice for Lifelong Learning, 21, 

23-31. 

McCormack C. ve Jones D. (1998) Building a Web-based Education System, Wiley 

Computer Publishing, 18, 37-46. 

Özmen A. ve Ediz İ. (2002) Uzaktan Eğitim ve Dumlupınar Üniversitesi Modeli, Açık ve 

Uzaktan Eğitim Sempozyumu, Al, Mardan U. (2004) Web Tabanlı Uzaktan Eğitim 

Sistemleri: Sahip Olması Gereken Özellikler ve Standartlar, Bilgi Dünyası , 5(2): 259- 

271. 

Penfield P. ve Larson R. C. (1999) Education via advanced technologies, IEEE Transactions 

on Education, 39(3), 436-443. 

Soefijanto T. (2004) An effort to implement the advantages of face to face learning in 

distance education. http://people.bu.edu/totok /FACE.html. Retrieved 15 June, 2004. 

Tornincasa S. (2003) Great Leap Forward for Distance Learning, International Workshop on 

New WEB technologies for collaborative design, learning and training, 2-16. 

Uğur A. (2002) İnternet Üzerinde Üç Boyut ve Web3D Teknolojileri (Three Dimensional 

Graphics on the Internet and Web3D Technologies), VIII. Türkiye‟de İnternet 

Konferansı 54, 1-3. 


CEP TELEFONLARINDAN ĠNTERNETE ERĠġĠMĠN ERGONOMĠK 

AÇIDAN ĠNCELENMESĠ 

ÖZET 

Berna ULUTAŞ 1 , Fırat ÖZKAN 2 

1 Yrd.Doç.Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü 26480 

Eskişehir, bhaktan@ogu.edu.tr 

2 Araş.Gör., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü 26480 

Eskişehir, fozkan@ogu.edu.tr 

Mobil araçlar her geçen gün hayatımızın biraz daha içine girmekte ve hayatımızı 

kolaylaştırmaktadır. Daha önce sadece sözlü iletişim ve kısa mesaj gönderme amacıyla 

kullanılan cep telefonları, teknoloji ilerledikçe, çok fonksiyonlu özellik kazanmıştır. Çoğu cep 

telefonu ile artık, e-mail kontrolü, haber, eğlence ve sosyal paylaşım web sitelerine erişim 

mümkün hale gelmiştir. Yaygın kullanımına rağmen, cep telefonlarından internete 

bağlanılması öncesinde ve sırasında okunabilirlik, anlaşılabilirlik gibi ergonomi konuları 

üzerinde az sayıda akademik çalışma bulunmaktadır. Bu çalışmada, konunun önemine dikkat 

çekilmek amaçlanarak, bir anket yardımı ile öncelikle temel problemler belirlenmiş ve çözüm 

önerileri geliştirilmiştir. 

Anahtar kelime: Cep telefonlarında ergonomi, internet erişimi, ürün tasarımı, bilişsel 

ergonomi 

ABSTRACT 

Mobile devices are getting involved in our lives to make it easier. Nowadays, cell phones not 

only serve as to text and call. As the technology grows, they have gained several multipurpose 

features that enable to check e-mails, access to news, entertainment, and social web sites. 

Although cell phones have a wide range of usage, there are a few studies in the literature that 

consider ergonomics factors such as readability, understandability before and during internet 

access by using cell phones. This study aims to attract attention to this issue and by use of a 

query, basic problems are determined and solutions are provided. 

Keywords: ergonomics in cell phones, internet access, product design, cognitive ergonomics 

1.GĠRĠġ 

Günümüzde web‟de dolaşmak için çoğu zaman kişisel bilgisayarlar kullanılmasına rağmen, 

cep telefonu ve el tipi bilgisayar (personal digital assistant, PDA) gibi mobil araçlar 

yardımıyla internete erişim her geçen gün daha da yaygınlaşmaktadır. Bir mobil telefon artık, 

teknik olarak, kişisel bilgisayarların erişebildiği pek çok web sitesine erişebilir özelliktedir. 


Web sitelerinin pek çoğu tüm içeriklerinin mobil araçlarda görüntülenmesini sağlayacak 

teknoloji ile tasarlanmış olabilir. Mevcut web tasarımlarında ekran büyüklüğü gibi çok 

belirgin olan kısıtlara olabildiğince dikkat edilmektedir. Fakat çoğu zaman kullanıcı dostu 

olma, okunabilirlik ve kişilerin web sitelerine erişimindeki tecrübeleri gibi özellikler göz ardı 

edilebilmektedir. Bu yüzden, cep telefonlarından web sayfalarında dolaşımın çok keyifli hale 

gelebilmesi için biraz daha zamana ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaca ulaşmak için web sitesi 

tasarımcıları, web sayfasına bağlantıyı sağlayanlar ve mobil araç sağlayıcı firmaları gibi farklı 

paydaşlar, kullanıcı deneyimlerinden de yararlanarak mobil araçlardan (ör., cep telefonları) 

web sitelerine erişim konusunda temel yapı taşları üzerinde birlikte çalışmalıdır. 

Ishhii (2004) tarafından internete mobil telefonlarla erişimin incelendiği makale dışında, 

literatürde, cep telefonlarının kullanımı ya da internete erişim konuları, çoğu zaman ayrı ayrı 

çalışmalarda yer almakta ve çalışmanın temel konusu ergonomiye odaklanmamaktadır. Ishii 

(2006), sabit telefonlar, mobil sesli telefonlar, mobil yazılı mesajlaşma ve masaüstü 

bilgisayarlardan e-posta gönderilerek iletişim kurulmasının sosyal ve psikolojik açıdan 

değerlendirmiştir. Kim vd. (2007) cep telefonu kullanımını, e-posta, mobil mesaj ve internet 

ortamında görüntülü konuşma gibi farklı ortamları değerlendirmişleridir. Aoki ve Downes 

(2003), genç insanların cep telefonu kullanımı üzerinde bir araştırma gerçekleştirmiştir. 

Hashimoto (2002), cep telefonlarının yaygın kullanımının Japonya‟ da bulunan genç insanlar 

üzerine etkilerini incelemiştir. Houser ve Thornton (1994) ise Japon gençlerinin mobil 

araçlarda yazı yazma hızlarını araştırmışlardır. Leung ve Wei (2000), cep telefonları 

yardımıyla sözlü iletişimden fazlasının gerçekleştirilebildiği gerçeğini vurgulamıştır. Roto 

(2006) günümüzde pek çok insanın internete bağlanmak için cep telefonlarından 

yararlandığını, fakat insanların zorluklarla karşılaştığını ve memnuniyet düzeylerinin yeterli 

seviyede olmadığını belirtmiştir. Lam ve Baudisch (2005) web tarayıcılarını küçük ekranlarda 

gezinmenin zorlukları hakkında, Tamminen vd. (2004) ise mobil içeriklerin anlaşılabilirliği 

üzerinde çalışmışlardır. Wang ve Shih (2009) mobil telefon kullanımı sırasında baş parmak ve 

işaret parmağının kullanımını incelemiş ve tuşlu ya da joystick içeren tasarımları 

değerlendirmiştir. Barkhuus ve Polichar (2010) akıllı telefonların günlük hayatımızda 

kullanılma alanlarını belirlemiş ve kullanıcıların yaşam tarzı ve beklentilerine bağlı olarak, 

mobil telefonlardan ne derece yararlanabildiklerini araştırmıştır. Kwon vd. (2011)dokunmatik 

arayüzler için tıklayıp bırakma aktivitelerini değerlendirmiştir. Jin ve Ji (2010) mobil 

telefonların fiziksel kullanılabilirlik özelliklerini incelemişlerdir. Park ve Han (2010) özellikle 

baş parmak kullanımında cep telefonlarındaki tuş boyutları ve konumlarının önemini 

vurgulamışlardır. Benzer şekilde, Johnson vd. (2011) cep telefonu kullanımı sırasında baş 

parmakta oluşan zorlanma düzeylerini belirlemişleridir. 

Bu çalışmada, cep telefonlarından internete erişim sırasında ergonomik özelliklerin göz 

önünde bulundurulmasının önemine dikkat çekilmek istenmiştir. Hazırlanan anket yardımı ile 

günümüzde kullanılan mobil araçların tipleri, dokunmatik ekran olup olmadığı, erişilen 

internet web sitesinin teknik özellikleri gibi faktörler araştırılmıştır. 

İzleyen bölümde, cep telefonları ve internete erişim için değerlendirilebilir ergonomi kriterleri 

özetlenmiş, üçüncü bölümde değerlendirme için tasarlanan anket açıklanmış ve değerlendirme 

sonuçları tartışılmıştır. Son bölümde ise bu çalışma kapsamında ele alınmayan fakat daha 

kapsamlı çalışmalara ışık tutacak çalışma konuları önerilmiştir. 


2. CEP TELEFONLARI VE ĠNTERNET ERĠġĠMĠNĠN ERGONOMĠK AÇIDAN 

DEĞERLENDĠRĠLMESĠ 

İnternet erişiminde web sayfası tasarımı vb. konular bilişsel ergonomi konuları arasında 

incelenebilmektedir. Ergonominin alt birimi olarak ele alınan bu kavramlar sayesinde, 

insanların çeşitli iş ve çevre koşulları ile bağlantılı olarak, özelliklerini, yeteneklerini, 

sınırlılıklarını araştırarak elde edilen verilerle, makine sistemlerinin tasarlanması ve 

düzenlenmesi gerçekleştirilmektedir. Bilişsel ergonomi, kişinin bilgiyle, araçla, ortamla 

etkileşimlerini sağlamaya yönelik karmaşık sistemlerin tasarımı ve düzeltilmesinde 

kullanılmaktadır. Kullanıcı ara yüzleri kullanıcıların verimliliğini etkileyen en önemli 

faktörler arasında yer aldığından; algılama, renk, bilginin görsel olarak sunumu, grafik ve 

tablo desteği, biçim gibi unsurlar, bilgilerin anlaşılmasını kolaylaştırmaktadır. Bu yüzden, 

bilişsel ergonomi özellikle karmaşık ve ileri teknoloji gerektiren sistemlerin tasarlanmasına 

yardımcı olmaktadır. Cep telefonlarından internete erişim sırasında; cep telefonunun detaylı 

tasarım özellikleri, internet bağlantı hızı vb. teknik özellikler değerlendirme dışı bırakılmıştır. 

Fakat çalışma kapsamında, kullanım sırasında kişilerin bireysel algıları, bilişsel yapıları, 

teknoloji kültürü gibi psikolojik özelliklerin de tasarımda önemli olduğu ve bu unsurların 

analiz edilerek sistemlerin bunlara uygun olarak tasarlanması gerektiğini vurgulamaktadır. 

Cep telefonları yazılımlarının ve işletim sistemlerinin, renk, yazı tipi, metin büyüklüğü ve 

biçimi gibi öğelere uygun bir şekilde tasarlanması bilişsel ergonomide tasarım ile ilgili iken, 

kullanıcılara farklı renk ve ayar seçenekleri sunması, işletim sistemlerinin farklı tema 

seçenekleri veya menü yapılandırma olanağı sunması bilişsel ergonominin psikolojik algı 

düzenlenmesi boyutuyla ilgilidir. 

3. UYGULAMA 

Uluslar arası Standardizasyon Kurulusu (ISO) kullanılabilirliği (ISO 9241-11); bir sistemin 

kullanımıyla belirlenen amaçlara ne derece ulaşıldığının (etkililik-effectiveness), belirlenen 

amaçların elde edilmesi için harcanması gereken zaman, para, zihinsel çaba vb. kaynakların 

(etkinlik-efficiency) ve kullanıcının, sistemi kabul edilebilir bulma derecesinin (tatminsatisfaction) 

bir ölçüsü olarak tanımlamaktadır (Bevan, 1995). 

3.1 Anket Tasarımı ve Katılımcı Özellikleri 

Tasarlanan anket yardımıyla, cep telefonlarından internete erişimin ergonomik açıdan 

değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla, erişilecek web sitesinin teknik özellikleri, cep 

telefonunun yapısı, ekran ve tuş özellikleri yanı sıra, internete erişim amacı da katılımcılara 

yöneltilen sorular arasında yer almaktadır. 

Çalışma kapsamında, farklı yaş aralıklarındaki katılımcılara anket soruları ulaştırılmıştır. 

Şekil 1‟de ankete katılan kişilerin yaş aralıkları görülebilmektedir ve büyük oranı (=%70,77) 

18-23 yaş aralığındaki gençlerin oluşturduğu göze çarpmaktadır. Anket çalışmasına 57 kişi 

katılmış olup bu katılımcıların 46‟sının cep telefonundan internete erişimi vardır. 

Katılımcıların %60‟ ının bayan %40‟ ının da bay olduğu ilgili soru yardımıyla tespit 

edilmiştir. 


3.2 Genel Değerlendirme 

ġekil 1. Katılımcılara iliĢkin yaĢ aralığı dağılımı 

Günümüzde farklı mobil telefon üreticileri farklı markalar ve modelleri piyasaya 

sürmektedirler. Başlangıçta sadece telefonda sesli iletişim amacıyla yapılan tasarımlar, daha 

sonra yazılı mesajı destekleyecek şekilde geliştirilirken, artık internete erişime olanak 

sağlayan, navigasyon, fotoğraf makinası, vb. amaçlı da kullanılabilen, çok farklı niteliklere 

sahip olan tasarımlarla karşılaşılmaktadır. Çalışma kapsamında, kullanıcıların halen 

kullanmakta oldukları telefon tipi belirlenmiştir. Günümüzde yaygın olarak kullanılan beş tip 

telefondan dokunmatik ekrana sahip olan katılımcıların yüzdesi %36.92‟ dir. Bunu standart 

tuşlu cep telefonu kullanımı izlemektedir. Yaklaşık 5 yıl öncesinde oldukça popüler olan 

kapaklı telefonların kullanım yüzdesi ise %4.62 olarak tespit edilmiştir. Bu da teknolojinin ne 

kadar hızlı geliştiğini ve genç nüfusun olabildiğince yenilikleri takip etme eğiliminde 

olduğunu vurgulayan bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. 

ġekil 2. Katılımcıların kullandıkları mevcut cep telefonu 

Yeni bir ürünün kullanımında, zaman geçtikçe kullanıcı ürüne ve özelliklerine alışmakta ve 

ürüne ait anlaşılabilirlik, kullanılabilirlik değerleri buna bağlı olarak yüksek değerlere 

ulaşabilmektedir. Çalışma kapsamında, katılımcılara, mevcut cep telefonlarını ne kadar 

süredir kullandıkları sorusu yöneltildiğinde, %37,50 oranındaki katılımcının cep telefonlarını 

2 yıl ve üzeri bir zamandır kullanmakta olduğu tespit edilmiştir. 3 aydan daha az süredir 

mevcut cep telefonunu kullanan katılımcı yüzdesi %9,38 olarak hesaplanmıştır. 


Genel bir değerlendirme de, katılımcıların internete nereden eriştikleri ile ilgilidir. 

Katılımcıların %60‟ ının internete her zaman evden bağlandıkları, cep telefonu ile internete 

erişimin de daha çok ev ve iş yeri dışındaki mekanlarda ve seyahat esnasında gerçekleştiği 

tespit edilmiştir. 

3.3 Ergonomi Özelliklerinin Değerlendirilmesi 

Faktör analizinin amacı, aralarında ilişki bulunan çok sayıda değişkenden oluşan bir veri 

setine ait temel faktörlerin (ilişkinin yapısının) ortaya çıkartılarak, veri setinde yer alan 

kavramlar arasındaki ilişkilerin daha kolay anlaşılmasına yardımcı olmaktır. Bu çalışmada cep 

telefonundan internete erişime ergonomik açıdan etki eden faktörleri belirlemek üzere, cep 

telefonun özelliği, web sitesinin algılanabilirlik özellikleri ve web sitesinin teknik özellikleri 

isimli üç ana faktör dikkate alınmıştır. 

Anket sorularına verilen cevapların içsel tutarlılığını (anketin güvenilirliğini) ölçmek üzere, 

Cronbach Alpha katsayısından yararlanılabilmektedir. 0,00-1,00 aralığında değişen bu 

katsayı, 0,7 ve üzerinde değer aldığında anket sorularının tutarlı olduğu kabul edilir. Minitab 

yazılımı yardımıyla, anket sorularına verilen cevaplardan hareketle hesaplanan bu katsayı 

değeri 0,84 olduğundan anketin güvenilir olduğu sonucuna varılmıştır. Üç faktör göz önüne 

alınarak analizler yapılmış Varimax Rotasyon işlemi gerçekleştirilmesi sonucunda elde edilen 

değerler ise Tablo 1‟ de verilmiştir. İlk sütunda soru numaraları, ikinci sütunda değişken 

olarak tanımlanabilecek anket soruları ve izleyen sütunlarda da her faktör için hesaplanmış 

olan faktör yükü değerleri yer almaktadır. 

Faktör analizi sonuçlarından hareketle, Faktör 1 varyansın % 23,2‟ sini, Faktör 2 %20,5‟ ini, 

Faktör 3 %10,1‟ ini olmak üzere, ilgili faktörler, toplam varyansın % 53,8' ini 

açıklayabilmektedir. 

Tablo 1‟ de sunulan değerlerden hareketle, cep telefonlarından internete girilmesi sırasında 

göz önünde bulundurulması gereken faktörler izleyen şekilde sınıflandırılmıştır: 

Faktör 1: cep telefonundan internete girilen yer ve giriş amacına yönelik sorular, 

Faktör 2: tuş tasarımı, ekran özellikleri ve internetten erişilen web sitesinin teknik ve tasarım 

özelliklerine yönelik sorular, 

Faktör 3: kullanıcının telefona olan aşinalığına yönelik sorulardır. 


Tablo 1. Faktör analizi değerlendirme sonuçları 

DeğiĢken Faktör1 Faktör 2 Faktör 3 

S1 Yaşınız 0,316 0,496 0,315 

S2 Cinsiyetiniz 0,208 0,439 -0,06 

S3 Ne tür telefon kullanıyorsunuz? 0,046 0,036 -0,083 

S4 Ne kadar süredir bu cep telefonunu kullanıyorsunuz? -0,05 0,099 0,34 

S5 Evden internete bağlanma sıklığı 0,184 -0,187 0,213 

S6 İş yerinden internete bağlanma sıklığı -0,119 -0,382 -0,351 

S7 Ev ve işyeri dışında bir mekandan internete bağlanma sıklığı 0,768 -0,027 -0,279 

S8 Seyahat esnasında internete bağlanma sıklığı 0,807 0,071 -0,191 

S9 Evden cep telefonu ile internete bağlanma sıklığı 0,553 0,173 0,073 

S10 İş yerinden cep telefonu ile internete bağlanma sıklığı 0,764 0,061 0,197 

S11 Ev ve işyeri dışında bir mekanda, cep telefonu ile internete bağlanma sıklığı 0,806 -0,072 0,207 

S12 Seyahat esnasında cep telefonu ile internete bağlanma sıklığı 0,853 -0,031 0,035 

S13 Cep telefonundan internete giriş sebebi: e-mail kontrolü 0,432 -0,354 0,316 

S14 

Cep telefonundan internete giriş sebebi: Bilgi edinme (Google vb. arama 

motorları, sözlük vb.) 

0,722 0,064 0,253 

S15 Cep telefonundan internete giriş sebebi: Haber takibi (İnternet gazetesi vb.) 0,717 0,093 -0,005 

S16 

Cep telefonundan internete giriş sebebi: Eğlence (You-tube vb. video ve oyun 

siteleri) 

0,706 0,067 0,055 

S17 Cep telefonundan internete giriş sebebi: Sosyal iletişim (Facebook vb.) 0,756 -0,137 0,172 

S18 Cep telefonundan internete giriş sebebi: Diğer 0,594 0,13 0,208 

S19 Telefonun web menüsüne kolayca erişiyorum 0,518 -0,001 0,696 

S20 

S21 

Şifre ve web adresinin girilmesi sırasında, karakterleri hızlı bir şekilde 

tuşlayabiliyorum 

Şifre ve web adresinin girilmesi sırasında, doğru karakterleri tek seferde 

tuşlayabiliyorum 

0,393 0,132 0,779 

0,44 0,115 0,71 

S22 Tuş tasarımından kaynaklanan problemler yaşıyorum -0,161 -0,713 -0,193 

S23 Ekran boyutundan kaynaklanan problemler yaşıyorum 0,094 -0,666 -0,037 

S24 Ekran çözünürlüğünden kaynaklanan problemler yaşıyorum 0,033 -0,799 -0,345 

S25 Okunabilirlik kaynaklı (Yazı karakterleri) problemler yaşıyorum 0,018 -0,798 -0,373 

S26 Yazı boyutlarından kaynaklanan problemler yaşıyorum -0,271 -0,809 -0,225 

S27 Yazı renklerinden kaynaklanan problemler yaşıyorum 0,18 -0,691 -0,487 

S28 Resim büyüklüklerinden kaynaklanan problemler yaşıyorum -0,058 -0,776 0,119 

S29 Site tasarımından kaynaklanan problemler yaşıyorum (menü yerleşimi, vb.) 0,203 -0,632 0,193 

S30 Alt menülere ulaşırken problem yaşıyorum 0,103 -0,672 0,205 

S31 

Bilgisayarda alışkın olduğum görüntünün cep telefon ekranındaki görüntüsü ile 

farklılığından kaynaklı problemler yaşıyorum 

-0,191 -0,805 0,144 

Variance 7.1996 6.3467 3.1327 

% Var 0,232 0,205 0,101 


Bu çalışmada ankette yöneltilen soruların üç faktör başlığı altında incelenmesinin uygun 

olduğu tespit edilmiştir. Kişisel kullanım alışkanlıkları ile ilişkilendirilebilecek; cep 

telefonundan internete erişimin yapıldığı mekan ve erişim amacı konularında ergonomi bilimi 

temelinde doğrudan bir değerlendirme gerçekleştirilemeyebilir. Benzer şekilde, cep 

telefonlarından internete erişilen web sitesinin sahip olması gereken teknik özellikleri (ö., 

bağlantı hızı, dosya yükleme hızı, vb.) ergonomi çalışma alanı ile ilişkili olmayabilir. Oysa, 

kullanıcıların alışık oldukları, kişisel bilgisayarlarından eriştikleri sayfa yapısı ile uyumlu web 

sitesinin tasarımı kullanabilirlik ve anlaşılabilirliği arttırmakta ve kişilerin zorlanma 

düzeylerini azaltmaktadır. Aynı zamanda kullanıcının cep telefon özelliklerine, tuşların 

büyüklüğü, yerleşimi vb. özelliklerine aşina olması da cep telefonundan internete erişimini 

kolaylaştıracaktır. 

4. SONUÇ VE ÖNERĠLER 

Cep telefonlarından internete erişimin ergonomik açıdan değerlendirilmesi kavramı oldukça 

yeni olmasına rağmen çok kısa zamanda pek çok çalışmanın yapılacağı bir alan olma 

yolundadır. İnsan Bilgisayar Etkileşimini (Human Computer Interaction) inceleyen bu 

çalışmaların; Ergonomi, Bilişsel Psikoloji, Yazılım Mühendisliği, Grafik ve Endüstriyel 

Tasarım, Eğitim Bilimleri, Organizasyonel Psikoloji gibi farklı disiplinlerden uzmanların, 

katılımcıların bir araya gelmesiyle, kullanılabilirlik kavramının bilimsel ölçütlerle 

değerlendirilmesi daha gerçekçi sonuçlara ulaşılmasını sağlayacaktır. 

İzleyen çalışmalarda, bu çalışmada, kullanıcıların internete erişimi olan cep telefonlarından en 

çok tercih ettikleri tip olarak tespit edilen dokunmatik cep telefonları ile klavye tipi 

telefonların farklı kullanım amaçları göz önünde bulundurularak, rastsal olarak belirlenmiş 

kullanıcıların, tanımlanan görevleri yerine getirmeleri istendikten sonra, memnuniyet anketi 

uygulanabilir. Böylece, teknik özellikleri ve bağlantı hızları vb. özellikler aynı olmak şartıyla, 

tuşlama hızı ve doğruluğu açısından dokunmatik cep telefon kullanımı ile tuşlu cep 

telefonların kullanımı arasında anlamlı fark olup olmadığı gibi farklı istatistikler elde edilerek 

değerlendirilebilir. Benzer şekilde, belirlenen iki telefon tipi arasında birinin diğerinden, 

kullanıcılar açısından daha fazla memnuniyet veya hız kazandırdığına dair hipotezlerin 

doğruluğu araştırılabilir. Piqueras vd. (2011) çalışmasına benzer şekilde, genç ve yaşlı 

kullanıcıların cep telefonu kullanımı özellikleri değerlendirilerek tasarım önerileri 

geliştirilebilir. 

KAYNAKLAR 

Barkhuus, L., Polichar V.E., 2010, Empowerment through seamfulness: smart phones in 

everyday life, Pers Ubiquit Comput, DOI 10,1007/s00779-010-0342-4 

Bevan, 1995, Human-computer ınteraction standards, Proceedings of the 6th International 

Conference on Human Computer Interaction, Yokohama, July 1995. Anzai & Ogawa 

(eds), Elsevier 

Aoki, K., Downes, E.J., 2003, An analysis of young people‟s use of and attitudes toward cell 

phones, Telematics and Informatics, 20, 349–364. 

Hashimoto, Y., 2002, The spread of cellular phones and their influences on young people in 

Japan. Review of Media, Information and Society, 7, 83–110. 


Houser, C., Thornton, P., 1994, Japanese college students' typing speed on mobile devices, 

Proceedings of the The 2nd IEEE International Workshop on Wireless and Mobile 

Technologies in Education (WMTE‟04), 5 p. 

Ishii, K., 2006, Implications of mobility: the uses of personal communication media in 

everyday life, 

Ishii, K., 2004, Internet use via mobile phone in Japan, Telecommunications Policy, 28, 43– 

58. 

Jin,B.S., Ji, Y.G., 2010, Usability risk Per Jonsson level evaluation for physical user interface 

of mobile phone, Computers in Industry, 61, 350–363. 

Johnson, P.W., Hagberg, M., Forsman, F., 2011, Thumb joint movement and muscular 

activity during mobile phone texting – A methodological study, Journal of 

Electromyography and Kinesiology 21 (2011) 363–370, 

Kim, H., Kim, G.J., Park, H.W., Rice, R.E., 2007, Configurations of relationships in different 

media: FtF, Email, Instant Messenger, Mobile Phone, and SMS, Journal of 

Computer-Mediated Communication, 12, 1183–1207. 

Kwon, S., Choi, E., ChungM.K., 2011, Effect of control-to-display gain and movement 

direction of information spaces on the usability of navigation on small touch-screen 

interfaces using tap-n-drag, International Journal of Industrial Ergonomics 41 (2011) 

322e330 

Lam, H., Baudisch, P., 2005, Summary thumbnails: readable overviews for small screen web 

browsers, Proceedings of the SIGCHI conference on human factors in computing 

systems (CHI‟05), 681-690, 

Leung, L., Wei, R., 2000, More than just talk on the move: Uses and gratifications of the 

cellular phone. Journalism and Mass Communication Quarterly, 77, 308–320, 

Roto, V., 2006, Web browsing on mobile phones -characteristics of user experience, Helsinki 

University of Technology Department of Computer Science and Engineering, 

Doctoral Dissertation, 88p. 

Park,Y.S., Han, S.H., 2010, Touch key design for one-handed thumb interaction with a 

mobile phone: Effects of touch key size and touch key location, International Journal 

of Industrial Ergonomics, 40, 68–76. 

Piqueras-Fiszman, B., Ares, G., Alcaıde-Marzal, J.,Dıego-Más, J.A., 2011, Comparing older 

and younger users‟ perceptions of mobile phones and watches using Cata questions 

and preference mapping on the design characteristics, Journal of Sensory Studies, 26, 

1–12. 

Tamminen, S., Oulasvirta, A., Toiskallio, K., Kankainen, A., 2004, Understanding mobile 

contexts. Personal and Ubiquitous Computing, 8, 135-143. 

Wang, E.M.-Y.; Shih, S.S.-Y, 2009, A study on thumb and index finger operated interface for 

personal mobile devices: mobile phone keypad and joystick, IE&EM '09. 16th 

International Conference on Industrial Engineering and Engineering Management, 

21-23 October 2009, 766 


ÖZET 

ESOGÜ EM BÖLÜM WEB SĠTESĠNĠN ERGONOMĠK AÇIDAN 


Fırat ÖZKAN 1 , Berna ULUTAŞ 2 

1 Araş.Gör., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü 26480 

Eskişehir, fozkan@ogu.edu.tr 

2 Yrd.Doç.Dr., Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü 26480 

Eskişehir, bhaktan@ogu.edu.tr 

Yüksek öğrenim, üniversitelerin farklı birimlerinde genellikle iki ya da dört yıl boyunca 

verilen eğitim olarak bilinir. Lise öğrenci ve velileri üniversite ve bölüm tercihleri öncesinde, 

üniversitelerin akademik ve idari çalışanları ilgili duyuruları takip ederken, üniversite 

öğrencileri duyurular, not değerlendirmeleri ve etkinlikleri izlerken bölüm web sitelerinden 

yararlanırlar. Doğru bilgiye en hızlı şekilde ulaşılabilmesi için bölüm web sitelerinin özenle 

hazırlanması ve erişim, yükleme hızı gibi teknik özelliklerin yanı sıra, okunabilirlik, 

anlaşılabilirlik gibi ergonomi ilkelerine uygun olması gerekmektedir. Konunun önemi göz 

önünde bulundurularak, bu çalışmada ESOGU EM bölümünün web sitesi, anketler yardımı ile 

ergonomik açıdan değerlendirilmiş ve öneriler doğrultusunda yapılabilir olası iyileştirmeler 

belirlenmiştir. 

Anahtar kelimeler: Bilişsel ergonomi, web sitesi tasarımı, eğitimde ergonomi 

ABSTRACT 

The education provided in different departments of universities for two or four years is known 

as higher education. A university department‟s web site presents information for several 

groups. High school students and their families may choose their department based on 

provided knowledge, academic staff may follow and provide announcements, and students 

may follow the activities in the university and department, evaluations, and related 

announcements. Therefore, a department‟s the web site should be carefully designed so as to 

provide the reliable, up to date information by considering technical features such as loading 

speed, etc. Also, a well designed web site should meet the critical ergonomics factors such as 

readability and usability. Since these issues are very important during a university 

department‟s web site design, a case study was held for ESOGU Industrial Engineering web 

site. A survey is designed to assess the web site based on ergonomics factors. Then, by 

considering the suggestions possible improvements are presented. 

Keywords: Cognitive ergonomics, web site design, ergonomics in education 


1.GĠRĠġ 

Temelleri 1960‟lı yıllara dayanan internet, özellikle 1990‟lı yıllarda web‟in geliştirilmesiyle 

yaygın şekilde kullanılmaya başlamıştır Hefley ve Morris (1995). Günümüzde neredeyse 

internet ile eş anlamda kullanılan web, en yaygın internet servisidir. Web, milyarlarca 

belgeden oluşan bir ağdır ve web belgelerinin her biri web sayfası olarak adlandırılır. 

İçerisinde metin, grafik, ses, video, animasyon ve diğer web belgelerine bağlantılar içeren 

web sayfaları, internet kullanıcılarına istedikleri bilgiyi görsel şekilde sunan belgelerdir. Her 

web sayfasının vermek istediği bir mesaj ve bu mesajın ulaşması hedeflenen bir hedef kitlesi 

vardır. Dolayısıyla görsel öğeler temelinde yapılandırılan web sayfalarının tasarımı, verilecek 

mesajın hedef kitleye etkili şekilde aktarılmasını sağlamak ve milyarlarca web sayfası 

arasından hedef kitlenin dikkatini çekmek gibi çeşitli amaçların gerçekleştirilmesinde kritik 

rol oynamaktadır. 

Bilişsel ergonomi, insanların çeşitli iş ve çevre koşullarına ilişkin bedensel eğilimlerini, 

özelliklerini, yeteneklerini, sınırlılıklarını araştırarak, elde ettiği verilerle, geliştirdiği ilkeler 

makine sistemlerinin tasarlanması ve düzenlenmesini yapmaktadır. Bilişsel ergonomi, 

bilişimle ilgili olan pek çok görevin iyileştirilerek yerine getirilmesi ile ilgilenmektedir. Bu 

alanda göz önünde bulundurulabilir iyileştirmeler izleyen şekilde özetlenebilir: 

İnsan bilgisayar etkileşiminin kullanıcı merkezli tasarımı ve insan-bilgisayar 

etkileşimi, 

Bilgi teknolojileri sisteminin bilişsel görevleri destekleyecek şekilde tasarlanması, 

Eğitim programlarının geliştirilmesi ve 

İnsan güvenilirliğini arttırmak ve bilişsel iş yükünü yönetmek üzere, işin yeniden 

tasarımı. 

Aydın ve Kurt (2002) hızla gelişen teknoloji dolayısıyla bilgisayar kullanımının, insan 

hayatının vazgeçilmez bir parçası olduğunu vurgulamakta ve bilgisayar uygulamalarının bu 

ihtiyacı karşılamak üzere insan ihtiyaçlarına uygun olacak şekilde uyumlandırılması 

gerektiğini ve bilişim ergonomisinin uygulamada daha da yaygınlık kazanması gerektiğini 

belirtmektedir. 

Neilsen ve Loranger (2006) web tasarımı ile genel kuralları tanımlamış, daha sonra uygun ve 

uygun olmayan tasarım örnekleri de vererek kapsamlı bir değerlendirme yapmışlardır. 

Holcomb ve Tharp (1991) yazılım kullanılabilirliği ile ilgili tespitlerde bulunmuşlardır. 

Murata (2000) çoklu ortam alanında sadece bilginin düzenlenmesi ve planlanmasının yeterli 

olmadığını, ayrıca renklerin ve ara yüzün kişilerin psikolojik algılarına göre iyileştirilmesinin 

de yardımcı olduğunu bildirmektedir. Kutlu (2006) çalışmasında bir üretim yönetim sistemine 

yönelik tasarlanmış malzeme bilgisi veri giriş ara yüzleri bilişim ergonomisi yönünden 

değerlendirilmektedir. Erarslan (2005), bir e-ticaret web sitesini ergonomik açıdan 

değerlendirmiştir. Koç (2009) ise web tasarımında kullanıcı özelliklerinin ve isteklerinin de 

göz önünde bulundurulması gerekliliğini açıklamış ve Kansei mühendisliği tekniği yardımıyla 

ESOGU Fen Edebiyat Fakültesi web sayfası tasarımını irdelemiştir. Şengel ve Öncü (2010) 

Uludağ Üniversitende 455 öğrenci için web sitesinin kullanılabilirliğini değerlendirmiştir. 

Çalışmanın ikinci bölümünde web tasarımı sırasında göz önünde bulundurulması gereken 

temel özellikler özetlenmiştir. İzleyen bölümde ise gerçekleştirilen uygulama açıklanmıştır. 

Temel bilişsel ergonomi özellikleri ve uygulanan anketteki katılımcıların tespitleri göz 

önünde bulundurularak elde edilen değerlendirmeler, bildirinin sonuç ve öneriler bölümünde 

yer almaktadır. 


2. WEB SĠTELERĠNĠN TASARIM ÖZELLĠKLERĠ 

Bilgisayar ve internet teknolojilerinin yaygın kullanımıyla yazılım ve web sayfalarının ara yüz 

tasarımları giderek önem kazanmakta, etkili ve kullanımı kolay yazılımlar ve web sayfaları 

hazırlamak için çaba harcanmaktadır. Web sitelerinin tasarımı aşamalarında ISO 9241 bölüm 

10‟a göre, “Tasarım Prensipleri” yazılımın kullanılabilirliğini geliştirmek için kullanıcının 

ihtiyaçlarına tasarımcıyı yönlendirerek yedi genel tasarım prensibi ortaya koymaktadır: 

Göreve uygunluk, 

Kendi kendini tanımlayıcılık, 

Kontrol edilebilirlik, 

Kullanıcı beklentileri ile uyumluluk, 

Hata toleransı, 

Kişisel tercihlere uyumlandırabilirlik, 

Öğrenime uygunluk. 

Durumsallık yaklaşımı standartların (ISO 9241, HFES 200) uygulanabilir olup olmadığının 

belirlenmesinde kullanılmaktadır. Reed vd. (1999), ISO 9241 ile sağlanmış olan bilişim 

parçalarından bazılarını durumsallık ifadelerini izleyen şekilde özetlemiştir: 

• Kullanıcı Karakteristikleri: İlgisiz veya ara sıra erişim sağlayan kullanıcılar formlara veri 

giriyorlarsa, görüntü üzerinde direktifler sağlanmalıdır. 

• Görev Karakteristikleri: Eğer görev kullanıcı tarafından hata yönetimi gerektiriyorsa, 

diyaloglar yardımıyla kullanıcının göreve devam edebilmesini sağlayacak anlatım 

sağlanmalıdır. 

• Sistem Karakteristikleri: Eğer sistem veya uygulama kiplere sahipse, kullanıcı mevcut kipi 

ayırt edebilmelidir. Eğer verilen komutun yerine getirilme süresi uzunsa, sistemin 

kullanıcısına gösterge sağlanmalıdır. 

• Ara Yüz Tasarım Karakteristikleri: Opsiyonlar, sütunlar, seçenekler ve seçenekler grubu 

halinde yerleştirilmiş arama zamanını en azlamak için bu seçenekler görsel olarak bir 

diğerinden ayırt edilebilecek şekilde düzenlenmelidir. 

3.UYGULAMA 

ESOGÜ Endüstri Mühendisliği Bölümü web sitesinin ergonomik açıdan incelenebilmesi için 

bir anket tasarlanmış, web ortamında anket uygulamasına olanak sağlayan bir program 

aracılığıyla ilgililere ulaştırılmıştır. Bölüm web sitesini kullanan beş grup, bölüm öğretim 

elemanı, bölüm idari personeli, bölüm öğrencisi, bölüm mezunu ve bölümü tercih etmeyi 

düşünen lise öğrencilerini kapsayacak şekilde belirlenmiştir. Ankette bulunan sorular için 

verilen cevapların yüzde değerleri, ilgili anket değerlendirme programı tarafından, otomatik 

olarak belirlenmiştir. 

3.1 Değerlendirme anketinin oluĢturulması 

Anket soruları oluşturulurken, bilişsel ergonomi ve web tasarımda dikkat edilmesi gerekli 

temel öğeler de göz önünde bulundurulmuştur. Ek‟de verilen değerlendirme anketi 31 sorudan 

oluşmaktadır. Sorular cevaplanmadan önce, ankete katılacak olan kişilerin 


www.endustri.ogu.edu.tr web sitesini ziyaret etmeleri ve Şekil 1‟de ana sayfa görüntüsü 

verilen web sitesinde gezinmeleri sağlanmıştır. 

3.2 Örnek büyüklüğünün belirlenmesi 

Birçok araştırmada, çeşitli nedenlerle tamsayım yapılamadığından örnekleme yöntemine 

başvurulur ve örneklem seçilerek ana kütlenin temsil edilmesi amaçlanır. Örneklemin ana 

kütleyi iyi temsil etmesinde, seçilen örnekleme yöntemi kadar örnek büyüklüğü de önemli bir 

konudur. Uygun örnekleme yönteminin seçildiği varsayımı altında büyük örneklem hacmi, 

örneklem istatistiklerinin değerinin parametre değerlerine yaklaşmasını ve dolayısıyla 

doğruluğun artmasını sağlayacaktır. Ancak örnek büyüklüğünün artması, zaman ve maliyet 

artışlarına da neden olabilir. 

ġekil 1. ESOGU EM Bölüm web sitesi mevcut ana sayfa görüntüsü 

Bu çalışmada ilgili web sitesini kullanan ya da kullanma potansiyeli olan bölüm öğretim 

elemanları, idari personel, mevcut öğrenciler, mezunlar ve bölümü tercih etmeyi düşünen lise 

öğrencileri hedef kitle olarak ele alınmıştır. 

3.3 Anketlerin Değerlendirilmesi 

Anket sonuçları derlenerek değerlendirilmiştir. Her soru için verilen cevaplara ilişkin 

dağılımlar belirlenmiş olmasına rağmen, bildiri sayfa kısıtlamasından dolayı bu bölümde yer 

almayacaktır. Anket katılımcılarına ilişkin dağılım Şekil 2‟ de verilmiştir. 


ġekil 2. Anket katılımcılarının dağılımı 

Katılımcı gruplarının birbirinden farklı beklentileri olabileceği göz önünde bulundurularak, 

anket sonuçları gruplar için ayrı ayrı değerlendirilmiştir. İlgili sorular incelendiğinde, Öğretim 

elemanları, öğrenciler ve mezunların bölüm web sitesi ile ilgili olarak, “en yüksek düzey 

(5)”de memnuniyet belirttikleri özelliklerin izleyen şekilde belirlenmiştir: 

Öğretim elemanları: 

Kendiliğinden açılan (pop-up), çıkmak için kapatmak zorunda kalınan sayfalara 

yönlendirilmemek, 

Benzer ihtiyaçlarda web sitesinin yeniden ziyaret edilmesi, 

Sitenin içeriği ve tasarımı giriş amacına uygun olması, 

Web sitesi kendisinden beklentileri karşılaması, 

Web sitesinin yeterince yalın ve anlaşılır olması, 

Ara yüzün kolay anlaşılır bir yapıda tasarlanmış olması. 

Öğrenciler: 

Benzer ihtiyaçlarda web sitesinin yeniden ziyaret edilmesi, 

Web sitesi içeriğindeki metinlerde alışkın olunan ve anlaşılır terimlerin kullanılması, 

Web sitesindeki yazı tipleri kolayca okunabilecek şekilde seçilmiş, 

Web sitesinin ihtiyaç duyulan konularda kullanıcıya fayda sağlaması, 

Yazılı içerik başlıklar, listeler, numaralandırmalar, tablolar vb. ile daha anlaşılır hale 

getirilmiş olaması. 

Mezunlar: 

Kendiliğinden açılan (pop-up), çıkmak için kapatmak zorunda kalınan sayfalara 

yönlendirilmemek, 

Web sitesi içeriğindeki metinlerde alışkın olunan ve anlaşılır terimlerin kullanılması, 

Ara yüzün kolay anlaşılır bir yapıda tasarlanmış olması, 

Sayfalar arası geçişlerde zorlanılmaması, 

Diğer taraftan, anket katılımcılarının bölüm web tasarımında ergonomik ilkelere 

uymadıklarını düşündükleri, bir diğer deyişle ankette “en düşük düzey (1)” de memnuniyet 

belirttikleri özellikler izleyen şekildedir: 

Öğretim elemanları: 

Web sitesinin çıktı standartları, 

Web sitesinin kullanıcı odaklı olma amacı, 

Web sitesinin farklı kullanıcı gruplarını da dikkate almış olması, 


Web sitesinin dilinin canlı, aktif ve dikkat çekici olması. 

Öğrenciler: 

Web sitesinin potansiyel kullanıcıların ilgisini çekecek şekilde tasarlanmış olması, 

Web sitesinin görsellik açısından bıraktığı izlenimin olumlu olması, 

Web sitesi yerleşiminin, şekil ve metinleri uygun bir şekilde bileştirmesi ve ilgi çekmesi, 

Web sitesinin çıktı standartları, 

Tüm şekillerin birbiri ile uyumlu olması, 

Bölüm ile ilgili bazı işlerin web sitesi aracılığı ile yapılabilmesi. 

Mezunlar: 

Bölüm ile ilgili bazı işlerin web sitesi aracılığı ile yapılabilmesi, 

Tüm şekillerin birbiri ile uyumlu olması, 

Web sitesinin farklı kullanıcı gruplarını da dikkate almış olması, 

Web sitesinin dilinin canlı, aktif ve dikkat çekici olması, 

Şekillerin web sitesinin anlaşılabilirliğini arttırması. 

Kullanıcı dostu, kullanılabilir, anlaşılır ve okunabilir web sayfaları tasarımında kullanıcıların 

beklentileri ve özellikleri de göz önünde bulundurulmalıdır. Anketlerin ilgili sorularına 

verilen cevaplar incelendiğinde, katılımcılar web sitesi hakkındaki beklentilerini izleyen 

şekilde özetlemişleridir: 

Bölümdeki etkinliklerden daha erken haberdar olmak, 

Sitenin daha güncel tutulması, 

İngilizce dil seçeneğinin eklenmesi, 

Mezunlara yönelik aktivite ve ilanlara ulaşım kolaylığı, 

Mezunlar ve öğrencilerin buluşturulabileceği forum benzeri bir platforma erişim, 

Tüm duyurulara erişim olanağı, 

Sitenin görsel açıdan iyileştirilmesi. 

4. SONUÇ VE ÖNERĠLER 

Bölüm web sitesinin mevcut durumunun iyileştirilmesi için bu çalışma kapsamında getirilen 

öneriler izleyen şekildedir: 

Özellikle eğitim öğretim ile ilgili sayfaların yazıcı dostu hale getirmek, çıktı almak 

isteyenler için bu sayfalarda sağ üst köşede küçük bir yazıcı sembolü bulundurmak, 

Uluslar arası öğrenci değişimleri başlayacağından internet sitesinin İngilizce halini 

hazırlayarak dil seçeneğini sayfanın açılışında veya ana sayfanın sağ üst köşesinde 

sunmak, 

Bilgi verme amaçlı uzun metinlerin kenardaki çubuğun aşağı indirilerek okunması yerine 

sayfalara ayrılması, her sayfanın sonunda „ileri‟ tuşu ve yanında kaçıncı sayfada 

bulunulduğuna dair bir ibarenin bulunması (ör: 2/4), 

Metinlerde okumayı kolaylaştırmak için kenar boşluklarına, satır aralıklarına ve paragraf 

girintilerine önem verilmesi, 

Altyapı ve laboratuarlara dair özellikleri vermek için her bir laboratuar için ayrı bir alt 

menü hazırlanması, bu laboratuarların tanıtımında alt alta metin, fotoğraf ve şekil 

yerleştirmek yerine kısa bir bilgi ve altında görmek isteyenler için yerleşim planı ve 

fotoğrafların bulunduğu linklerin sunulması, 


Sitede bulunan duyurular kısmında yeni duyuruların „yeni‟ ibaresi yerine yayınlandıkları 

tarih ile duyurulması, bu sayede en güncel duyurunun hangisi olduğunun takip 

edilebilmesi, 

Duyuruların ilan edildiği pencerenin altına konulacak bir link ile eski duyurulara da erişme 

imkânı sunulması, 

„Belgeler‟ başlığı altında sunulan staj kılavuzlarının ve belgelerinin „stajlar‟ menüsü altına 

taşınarak staj hakkında bilgi edinmek isteyenlere tek menüden yardımcı olmak, 

„Güz dönemi‟ menüsündeki bilgilerin „Eğitim-Öğretim‟ Menüsü altına taşınması, 

Mezunlar menüsünde mezunlara yönelik iş ilanı ve aktivitelerin yayınlanması. Mezunların 

çalıştıkları yer ve iletişim bilgilerini güncelleyebilecekleri bir veritabanı oluşturulması, 

Bölüm başkanının öğrencilere ve mezunlara yönelik kaleme aldığı yazıların ana sayfanın 

sol tarafındaki menüde „Bölüm Başkanımızdan‟ başlığı altında erişilmesi. Bu yazının 

taşınması ile oluşacak alana duyurular panosunun konulması, haberler kısmının ise 

„Etkinlikler ve Haberler‟ olarak değiştirilip bölümde düzenlenen tüm akademik etkinlikleri 

de kapsayacak şekilde tasarlanması ve fotoğraflar yerine logo ve kayan yazılarla ilan 

edilmesi, 

Ana sayfanın en üstünde hareketli şekilde bölümden fotoğrafların yer alması, 

Ana sayfa açıldığında sağdaki çubuğa gerek kalmadan tüm sayfanın görünebilmesi, 

Mevcut durumda sayfanın en altında bulunan bölüm mail adresinin adres ve iletişim 

bilgileri ile beraber sunulması, 

Ana sayfada sağ tarafta boş kalacak alana facebook ve twitter ile takip seçenekleri ile site 

haritası seçeneklerinin konulması, 

Arka fonun bej veya beyaz, yazıların siyah renkte oluşturulmasıyla sıcaklığın ve 

okunabilirliğin arttırılması. 

Tüm öneriler değerlendirilerek ve memnuniyet oranının düşük çıktığı noktaların 

iyileştirilmesine yönelik olarak taslak bir web sitesi tasarımı gerçekleştirilmiştir. Şekil 3‟ de 

verilen tasarımda da görüleceği gibi, Sağocak (20005) ve Karataş (2003)‟de de önerildiği 

üzere, sıcak renk tonlarında arka zemin kullanımı, duyuru ve site yönlendirme butonları 

kontrast renklerde ve uygun büyüklükteki yazı karakterleri ile belirtilmiş olması gibi bir dizi 

iyileştirme gerçekleştirilmiştir. 

ġekil 3. ESOGU EM Bölüm web sitesi önerilen ana sayfa görüntüsü 


İzleyen çalışmalarda, taslak tasarım üzerinde detaylıca çalışılarak, bölüm web sitesi, uzman 

görüşlerinden de yararlanılarak, güncellenebilir. Tasarlanan memnuniyet anketler yardımıyla 

kullanıcıların, mevcut ve önerilen tasarımlar arasındaki memnuniyet ve başarı farkı 

değerlendirilebilir. Katılımcıların test edilmesi (user testing) yöntemleri gibi yaklaşımlarla, 

katılımcılara farklı tasarımlar sunulması ve izleyen hipotezler değerlendirilebilir. 

H1. İyileştirmelerden sonraki web sitesinin istenilen bilgilere erişimi hızlandırdığı 

H2. İyileştirmelerden sonraki web sitesinin kullanım amaçlarına daha uygun olduğu 

H3. İyileştirmelerden sonraki web sitesinin kullanıcı memnuniyetini arttırdığı 

Bir diğer çalışma da aynı amaca hizmet eden (Ör., Türkiye‟ de bulunan yaklaşık 80 EM 

Bölüm) web sitesinin, belirlenen ergonomi kurallarını ne düzeyde sağladığının kıyaslanması 

gerçekleştirilebilir. 

KAYNAKLAR 

Aydın A.O.,Kurt M., 2002, Bilişim ergonomisi, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık 

Fakültesi Dergisi, Cilt 17, No 4, 93-114. 

Bağış, A., 2003, Arayüz tasarımlarının karşılaştırmalı değerlendirilmesinde kullanılabilirlik 

yaklaşımı, TMMOB Makine Mühendisleri Odası Yayınları, Makine ve Mühendis, Sayı 

522, 10s. 

Erarslan, E., 2005, E-Ticaret web siteleri tasarımının ergonomik açıdan değerlendirilmesi, 

11.Ulusal Ergonomi Kongresi, İTÜ İşletme Fakültesi, 26-28 Aralık 2005, 83-90. 

Hefley, B., Morris, J. S., 1995, An introduction to the internet and the World Wide Web, 

CHI‟95 Mosaic of Creativity, May 7-11, 365-366. 

Holcomb, R.D., Tharp, A.L., 1991, What users say about software usability, International 

Journal of Human-Computer Interaction, 3, 49-78. 

Karataş, S., 2003, Öğretim amaçlı web sayfası tasarımında renk kullanımı, Gazi Üniversitesi 

Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2), 139-148. 

Koç E., 2009, Kansei mühendisliği kullanılarak müşteri odaklı ürün tasarımı: web sayfası 

tasarımında uygulanması, Doktora tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Bilimleri 

Enstitüsü, 183s. 

Kutlu, H.K., 2006, İnternet sayfa tasarımının kullanıcılar üzerindeki etkisi, Yüksek Lisans 

Tezi, Ege Üniversitesi, 233s. 

Murata, A., 2000, Ergonomic and cognitive engineering for robot-human cooperation, 

Proceeding of the 2000 IEEE International Workshop on Robot and Human Interactive 

Communication, 27-29. 

Neilsen, J., Loranger, H., 2006, Prioritizing web usability, New Riders pres, USA. 

Reed, P., Holdaway, K., Isensee, S., Buie, E., Fox, J., Williams, J., Lund, A., 1999, User 

interface guidelines and standards: progress, issues, and prospects, Interacting with 

Computers, 12, 119-142. 

Sağocak, M.D., 2005, Ergonomik tasarımda renk, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 

6(1): 77-83. 


Şengel, E., Öncü, S., 2010, Conducting preliminary steps to usability testing: investigating 

the website of Uludag University, Procedia Social and Behavioral Sciences, 2, 890– 

894. 

Pekcan, B., 2007, Yazılım ergonomisi ve bir işletme yazılımı üzerine uygulanması, Yüksek 

Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 83s. 

EK- ESOGU EM Bölüm Web Sayfası Değerlendirme Anketi 

Esogü Endüstri Mühendisliği bölümünün internet sitesini ziyaret ettim/ediyorum çünkü... 

Bölümde öğretim elemanıyım. 

Bölümde idari personelim. 

Bölümde öğrenciyim. 

Bölümün mezunuyum. 

Bölümü tercih etmeyi düşünüyorum. 

1. Web sitesi yeterince yalın ve anlaşılır. 

2. Web sitesinde siteden nasıl 

faydalanabileceğime dair yönlendiriciler 

mevcut. 

3. Web sitesi, yüksek kalite çıktı alma 

standartlarını sağlıyor. 

4. Web sitesindeki yazı tipleri kolayca 

okunabilecek şekilde seçilmiş. 

5. Yazılı içerik başlıklar, listeler, 

numaralandırmalar, tablolar vb. ile daha 

anlaşılır hale getirilmiş. 

6. Yazı ve zemin renkleri okumayı 

kolaylaştıracak şekilde belirlenmiş. 

7. Web sitesi içeriğindeki metinlerde alışkın 

olunan ve anlaşılır terimler kullanılmış. 

Kesinlikle 

Katılıyorum 

Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Kesinlikle 

Katılmıyorum 


8. Web sitesinin dili canlı, aktif ve dikkat çekici. 

9. Web sitesinde okuduklarım aklımda kalıyor, 

hatırlama güçlüğü çekmiyorum. 

10. Web sitesi yerleşimi, şekil ve metinleri 

uygun bir şekilde bileştiriyor ve ilgi çekiyor. 

11. Tüm şekiller birbiri ile uyumlu. 

12. Şekiller web sitesinin anlaşılabilirliğini 

arttırıyor. 

13. Sitenin içeriği ve tasarımı benim siteye giriş 

amacım için uygun. 

14. Web sitesindeki renkler, yazı tipleri ve 

boyutları birbiri ile uyumlu. 

15. Web sitesine ve içeriğine erişim için 

karmaşık olmayan, görsel temelli bir tasarım 

sunuluyor. 

16. Web sitesinin tümünde, butonlar, renkler ve 

yerleşim açısından tutarlılık söz konusu. 

17. Web sitesinin görsellik açısından bıraktığı 

izlenim olumlu. 

18. Ara yüz kolay anlaşılır bir yapıda 

tasarlanmış 

19. Web sitesinde ihtiyaç duyduğum bilgilere 

erişirken zorlanmıyorum. 

20. Web sitesinde aradığım konuların nerde 

olduğunu kolayca görebiliyorum. 

21. Sayfalar arası geçişlerde zorlanmıyorum. 

22. Kendiliğinden açılan (pop-up), çıkmak için 

kapatmak zorunda kaldığım sayfalara 

yönlendirilmiyorum. 

23. Web sitesi beni istediğim sayfalara 

yönlendiriyor. 


24. Bölüm ile ilgili yapmam gereken bazı işleri 

web sitesi aracılığı ile yapabiliyorum. 

25. Web sitesini ihtiyaç duyduğum konularda 

faydalı buluyorum. 

26. Benzer ihtiyaçlarımda web sitesini yeniden 

ziyaret ederim. 

27. Web sitesi kendisinden beklentilerimi 

karşıladı. 

28. Web sitesi potansiyel kullanıcıların ilgisini 

çekecek şekilde tasarlanmış. 

29. Potansiyel kullanıcılar, ilk bakışta web 

sitesinden faydalanabileceklerini düşünürler. 

30. Web sitesi sadece tek bir kullanıcı grubu 

için tasarlanmamış farklı kullanıcı gruplarını da 

dikkate almış. 

31. Web sitesinin kullanıcı odaklı olma amacı, 

ana sayfada ve diğer sayfalarda belirgin biçimde 

yansıtılmış. 


PĠLOT ĠġYÜKÜ ĠLE PĠLOT HATALARININ ĠLĠġKĠSĠNĠN 

ĠNCELENMESĠ 

Ebru YAZGAN 1 , M.Önder ÖZLER 2 , Asuman ÖZGER 3 

1 Dr., Anadolu Üniversitesi Sivil Havacılık Yüksekokulu Kalite Yönetim Bölümü İki Eylül 

Kampüsü 26470 Eskişehir, e-posta : eyazgan@anadolu.edu.tr 

2 Öğrt. Pilot, M.Önder ÖZLER Anadolu Üniversitesi Sivil Havacılık Yüksekokulu Pilotaj 

Bölümü İki Eylül Kampüsü, e-posta : oozler@anadolu.edu.tr 

3 Yrd. Doç. Dr., Anadolu Üniversitesi Sivil Havacılık Yüksekokulu Havacılık Elektrik 

Elektroniği Bölümü İki Eylül Kampüsü 26470 Eskişehir, e-posta :asaracoglu @anadolu.edu.tr 

ÖZET 

Hata, insanların anatomik, fizyolojik ve psikolojik yetilerinin sınırlı oluşundan 

kaynaklanmaktadır. Hatanın nedenleri; yorgunluk, aşırı işyükü olabileceği gibi; kişilerarası 

yetersiz iletişim, yetersiz bilgi işleme ve yanılgılı karar da olabilir. Pilot hatası ile ilgili 

kaynaklar incelendiğinde, pilot işyükü ile pilot hataları arasındaki ilişkiyi gösteren araştırma 

çalışmalarının olduğu görülmüştür. Bu çalışmada pilot işyüküne etki eden bazı faktörlerin, 

işyüküne etki etmelerinin durumunu açıklayan önemli bir literatür çalışmasına yer verilmiştir. 

Çalışmadaki pilot işyüküne etki eden faktörler; pilotun becerisi, geri bildirim, sistemin 

güvenirliliği, görev gereksinimleri, çevresel gereksinimler ve pilotun yorgunluğu olarak ele 

alınmıştır. Pilot işyüküne etki eden bu faktörlerin pilotun işyükü üzerindeki etkisi 

uygulamadaki örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak; pilotun işyükü çok fazla 

veya çok az olduğunda hatalar yaptığı görülmüştür. 

Anahtar Kelimeler : Pilot işyükü, pilot hatası, havacılık 

THE ANALYSIS OF RELATIONSHIP BETWEEN THE PILOT WORKLOAD AND 

THE PILOT ERROR 

ABSTRACT 

Error is the result of people‟s limited anatomical, physiological and psychological abilities. 

As well as fatigue and excessive workload, the causes of error can be inadequate 

communication between the individuals, improper information processing and decisions that 

are made by error. When the researches regarding pilot error are examined, it is seen that 

there are many research works showing the relationship between the pilot workload and the 

pilot error. In this study, an important literature study explaining the situation of the effects of 

some factors that affect the pilot workload on pilot workload is discussed. In this study, the 

factors that affect the pilot workload are addressed as; pilot skill, feedback, system reliability, 

task requirements, environmental requirements and pilot‟s fatigue. These factor‟s affects on 


pilot work load are tried to be explained with the examples in the application. As a result; 

when the pilot‟s workload is too much or too few, it is seen that the pilot makes errors. 

Key words: Pilot workload, pilot error, aviation 

1. GĠRĠġ 

Pilot hatası; kabul edilebilir profesyonel performans standartlarını karşılamayan ve/veya bir uçak 

kazası olasılığını artıran kaza araştırma ekibi tarafından makul bir şekilde dikkate alınabilen pilotun 

yaptığı herhangi bir görev veya ihmal hareketidir (Walker, 2007). 

Literatürde uçak kazalarının nedenleri ile ilgili birçok çalışma vardır. Cavcar ve Cavcar 

(2003) araştırma çalışmasında, 1950 ve 2003 yılları arasında Türk Hava sahasında maksimum 

kalkış ağırlığı 5700 kg'ın üzerinde olan ticari uçakların tamamen hasarlandığı 37 kaza 

olduğunu belirtmiştir. Bu kazalardan insan hayatı kaybının olduğu 23 tanesinin nedenleri ile 

ilgili dağılım Şekil 1' de verilmiştir. 

ġekil 1. 1950 ve 2003 yılları arasında Türk Hava Sahası’nda meydana gelen uçak 

kazalarının oluĢum nedenlerinin dağılımı 

Tablo 1‟de dünya çapında 1950–2009 yılları arasında meydana gelen ticari uçak kazalarının 

nedenleri ile ilgili istatistikî bilgiler mevcuttur. Bu çizelge PlaneCrashInfo.com kaza veri 

tabanı tarafından derlenmiştir. Kaza istatistikleri 10 veya daha az kişiyi taşıyan uçak, askeri 

uçak, kişiye özel uçak ve helikopterleri içermemektedir. “Pilot hatası (hava koşulları ile 

ilgili)” , pilot hatasının sebep olduğu fakat hava koşulları olayları tarafından meydana 

getirilmiş kazaları belirtmektedir. “Pilot hatası ( mekanik ile ilgili)”, pilot hatasının sebep 

olduğu fakat mekanik arıza tarafından meydana getirilmiş kazaları temsil etmektedir. “Diğer 

insan hatası” hava trafik kontrolör hatalarını, uçağın yanlış yüklenmesini, yakıt kirliliği ve 

yanlış bakım yöntemlerini içermektedir. “Sabotaj” patlayıcı maddeler, uçağa ateş edip 


düşürme, uçak kaçırmayı içerir. “Toplam pilot hatası” 3 tip pilot hatasının toplamıdır (sarı 

boyalı satır). Birden fazla nedenin olduğu durumda, en çok öne çıkan neden kullanılarak 

çizelge hazırlanmıştır. 1950‟lerden 2000‟lere kadar tüm zamanlar göz önüne alındığında 

ölümcül kazaların: pilot hatası, pilot dışındaki diğer insan hatası, hava koşulları, mekanik 

arıza, sabotaj ve diğer birçok nedeni olmasına rağmen; %50‟si toplam pilot hatasından 

kaynaklandığı kaza istatistiklerine yansımıştır (http://www.planecrashinfo.com/cause.htm). 

Tablo 1. Dünya ticari hava taĢımacılığında 1950–2009 yılları arasında meydana gelen 

ölümcül kazaların % olarak nedenleri 

Neden 1950'ler 1960'lar 1970'ler 1980'lar 1990'lar 2000'ler Tümü 

Pilot Hatası 40 32 24 25 27 26 29 

Pilot Hatası 

(hava şartları ile ilgili) 

Araştırma çalışmalarında; uçak kazası ve olayların yaklaşık % 50‟sinin pilot hatasına 

bağlanabilir olması ve şu anda önemli payı olan bir faktör olarak pilot hatasının etkisinin 

evrensel boyutta kabul edildiği görülmektedir. Pilot hataları ile ilişkili en sık görülen pilotun 

içsel durumları üzerine Gerbert and Kemmler (1986) yaptığı çalışmasında, kritik uçuş 

olaylarının araştırmasına, 1448 Alman Hava Kuvvetleri pilotu katılmaktadır. Araştırmacılar 

ilgili uçuş öncesi ve uçuştaki veri, fizyolojik ve psikolojik parametrelerin (davranış 

değişkenleri, kritik durumlarda ve öncesinde kişisel durum derecelendirmeleri, pilot hataları 

ve bunların sonuçları) yanı sıra çevresel faktörleri içeren 315 maddelik anket uygulanmıştır. 

Gerbert and Kemmler (1986)‟in çalışmasından elde edilen sonuçlarda, pilot hataları ile ilişkili 

en sık görülen içsel (internal) durumlar ve oranları: 

1. Bilgi eksikliği ve zaman baskısı (% 49,9) 

2. Uçuş boyunca yüksek gerilim ve aktivasyon seviyesi (% 43,0) 

3. Kanalize edilmiş dikkat (% 29,9) 

4. Risk farkındalığının eksikliği (% 26,6) 

5. Görev aşırı doygunluğu (% 26,3) 

6. Başarılı olmak için fazla motivasyon (% 23,4) 

7. Kendine fazla güven (% 17,9) 

8. Dikkatin dağılması (% 14,6) 

9. Düşük toplam uçuş tecrübesi (% 11,7) 

11 18 14 17 21 17 16 

Pilot Error (mekanik ile ilgili) 7 5 4 2 4 3 5 

Toplam Pilot Hatası 58 57 42 44 53 46 50 

Diğer İnsan Hatası 0 8 9 6 8 8 6 

Hava Koşulları 16 10 13 15 9 9 12 

Mekanik Arıza 21 20 23 21 21 28 22 

Sabotaj 5 5 11 13 10 9 9 

Diğer Neden 0 2 2 1 0 1 1 


10. Motivasyon eksikliği (% 10,6) 

2. PĠLOT ĠġYÜKÜ ĠLE PĠLOT HATALARI ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠNĠN MODELĠ 

Pilot hatası ile ilgili kaynaklar incelendiğinde, pilot işyükü ile pilot hataları arasındaki ilişkiyi 

gösteren araştırma çalışmaları vardır. Bu konuda önemli olan bir literatür çalışması Kantowitz 

and Campell (1996) çalışmasında, pilot işyükünün çeşitleri ve düzeyleri ile ilişkilendirilmiş 

karmaşık görev performans boyunca oluşan birçok hataların ve kazaların olduğunu 

belirtmişlerdir. Bu çalışmada pilot işyüküne etki eden bazı faktörlerin, işyüküne etki 

etmelerinin durumuna göre gruplanmış durumu verilmiştir (Şekil 2.11). Şekil 2.11‟in en 

soldaki kutuda negatif işareti ile gösterilen faktörlerdeki artış, genellikle işyükünü 

düşürmektedir. Örneğin pilot becerisindeki artış başka bir deyişle işletim methodlarındaki ve 

toplam performanstaki gelişmeler, genel anlamda pilot işyükünü düşürecektir. Geribildirimin 

sağlanması otomatik sistemin ne yaptığını pilotun anlamasına yardım etmekte ve pilotun 

düşünmesi gereken alternatiflerin sayısını düşürerek işyükünü azaltmaktadır. Otomatik 

sistemin güvenirliliğindeki artış, işyükündeki azalmaya yol açan karar verme ve görev 

performansı ile ilgili belirsizlikleri düşürecektir. 

- 

Pilot Becerisi 

+ 

Görev Gereksinimleri 

Geri Bildirim 

Çevresel Gereksinimleri 

Sistem Güvenirliliği 

Pilotun Yorgunluğu 

- + 

Çok Az Çok Fazla 

Pilot İşyükü 

Hata Hata 

Tamam 

Güvenli 

Çalışma 

ġekil 2.11 Pilot iĢyüküne etkileyen temel faktörler 

Şekil 2.11‟in en sağındaki kutuda pozitif işareti ile gösterilen faktörlerdeki artış, genellikle 

işyükünü artırmaktadır. Örneğin çevresel gereksinimler (örneğin yüksek hızlardaki iniş veya 

pistteki son dakika değişikliğinin uygulamaya konulması) işyükünü artırmaktadır. Görev 

gerekliliklerindeki artış; örneğin pilotun izlemesi gereken göstergelerinin sayısındaki artış, 


aynı zamanda işyükünü artırmaktadır. Pilotun yorgunluğu, zamanında görev gerekliliklerine 

yanıt vermek için pilotun kapasitesini düşürdüğünden yine işyükünü artırmaktadır. Ayrıca 

önemle tartışılan bu faktörlerin bağımsız olmadığı ve çoğunlukla biri diğerine karşılıklı 

etkileyeceği belirtilmiştir. Örneğin çevresel gereksinimlerindeki artışın, yüksek derecede 

kabiliyetli pilotlar için işyükü üzerinde önemsiz bir etkisinin olduğu, daha az kabiliyetli 

pilotlar için işyükü üzerinde daha büyük bir etkiye sahip olabileceği ifade edilmiştir. Böylece 

Kantowitz and Campell (1996), pilotun işyükü üzerinde bu faktörlerin birleştirilmiş etkisinde; 

pilotun yaşı, göstergenin ve kontrolün tasarımı ve tecrübenin seviyeleri gibi ilave etkilerin söz 

konusu olabileceğini belirtmişlerdir. 

Şekil 2.11‟de görüldüğü üzere; pilot işyükü bu faktörlerin değişimlerinin toplamından dolayı 

herhangi bir anda değişebilir. İşyükü çok fazla veya çok az olduğunda, pilotun işyükünün 

normal olduğu durumdakinden daha çok eksiklik (omission) veya ekleme (commision) 

hataları yapması muhtemel olacaktır. Bununla birlikte azyükleme de, özellikle işin 

birçoğunun otomatik olarak gerçekleştiği glass kokpitlerde (glass cockpit) önemli tehlikedir. 

Hatalar işyükününü makul olduğunda ve aniden değişmediğinde en düşük olasılıkla ortaya 

çıkmaktadır. Tutarlı ve güvenli uçuş operasyonları ne çok fazla nede çok az olan pilot 

işyükünün seviyelerini gerektirmektedir (Kantowitz ve Campell,1996). 

3. PĠLOT ĠġYÜKÜ ĠLE PĠLOT HATALARINA ĠLĠġKĠN UYGULAMALAR 

Bu bölümde pilot işyükünden doğan ölümcül uçak kazalarından örnekler verilmiştir. Uçak 

kazalarına ilişkin örnekler Aviation Safety Network veritabanından (http://aviationsafety.net/database/events) 

elde edilmiştir. İlk olarak pilot işyükünü artıran yorgunluktan 

dolayı oluşan kaza aşağıda verilmiştir: 

Kazanın Tanımı 

06 Ağustos 1997 tarihinde Kore Hava Yolları‟na ait Boeing 747-3B5 tipi uçağı Guam (Pasifik 

Okyanusunda bir ada) düşmüş ve kazada uçakta bulunan 254 kişiden 228 kişi hayatını 

kaybetmiştir. 

Kazanın Olası Nedeni 

Hassas olmayan yaklaşmayı uygulamada kaptanın hatası ve yardımcı pilot ve uçuş 

mühendisinin kaptanın yaklaşmasını uygulamasını etkili bir şekilde izleme ve çapraz 

kontrolünde hata yapmasıdır. Bu hatalara neden olan faktörler; kaptanın yorgunluğu ve Kore 

Hava Yolları‟nın yetersiz uçuş ekibi eğitimidir. 

İkinci olarak pilot işyükünü artıran hava koşullarından biri olan düşük görüş mesafesinden 

dolayı oluşan kaza aşağıda verilmiştir: 

Kazanın Tanımı 

08 Ekim 2001 tarihinde Scandinavian Hava Yollarına ait McDonnell Douglas MD-87 tipi 

uçağı İtalya‟da düşmüş ve kazada uçakta bulunan 110 kişinin tümüi hayatını kaybetmiştir. 

Kazanın Olası Nedeni 

Eldeki kanıtlar ve elde edilen bilginin analizinden sonra, nedenin aktif pistte bir Cessna 

uçağının piste yanlışlıkla girmesi olduğu kabul edilebilir. Cessna uçağının uçuş ekibinin 

düşük görüş koşulları esnasında insan faktörü ile ilgili eylemi olduğu açıktır. Kazanın olduğu 

havaalanındaki sistemin, yanlış prosedürler, açık insan hataları ve hatalı havaalanı yerleşimi 

bir yana, yanlış anlamaların önüne geçecek bir şekilde dahi kurulmadığı söylenebilir. 


4. SONUÇLAR 

Bu çalışmada pilot işyüküne etki eden bazı faktörlerin, işyüküne etki etmelerinin durumunu 

açıklayan önemli bir literatür çalışmasına yer verilmiştir. Çalışmadaki pilot işyüküne etki 

eden faktörler; pilotun becerisi, geri bildirim, sistemin güvenirliliği, görev gereksinimleri, 

çevresel gereksinimler ve pilotun yorgunluğu olarak ele alınmıştır. Ayrıca uçak kazaları ile 

ilgili istatistiklere bakıldığında yorgunluk, çevre koşulları, görev gereksinimleri gibi pilot 

işyükünü artıran faktörlerden dolayı kazaların olduğu görülmüştür. Bu nedenle havayolu 

işletmelerin pilot işyükünü artırıcı unsurlardan olan yorgunluk için pilotların çalışma 

saatlerinde gerekli düzenlemeleri yapması, personel eksikliğini gidermesi önemlidir. Çevre 

koşullarından doğan hataları önlemek için; pilotun hataya neden olacak olası çevre koşulları 

ile ilgili eğitimleri alması önerilmektedir. Pilotun tecrübesi pilotun işyükünü azalttığı 

bilindiğinden tecrübeli pilotların işletmeler tarafından çalıştırılması uygun olacaktır. Sonuç 

olarak hava yolu işletmelerin eğitime, bilgilendirmeye, kontrollere daha çok önem vermelidir. 

Havacılıkta kullanılan teknolojinin son 50 yılda önemli derecede ilerleme kaydetmesi, 

uçakların karmaşık sistemleri sürekli eğitim ve bilgi tazelemeyi gerekli kılmaktadır. Pilot 

hatasından dolayı oluşabilecek uçak kazalarını en aza indirmek için pilot işyükünü artırıcı 

unsurlarla ilgili işletmelerin detaylı çalışmaları yapması ve uygun çözümleri üretmesi 

gerekmektedir. 

KAYNAKLAR 

Aviation Safety Database, http://aviation-safety.net/database/events 

Cavcar, M. ve Cavcar, A., 2003, Türkiye hava sahası ticari hava taşımacılığı kazalarına genel 

bakış: 1950–2003, Mühendis ve Makina, 44, 518, 21-29. 

Gerbert, K., Kemler R., 1986, The causes of causes: determinants and background variables 

of human factor incidents and accidents, Ergonomics, 29, 11, 1439 – 1453. 

Kantowitz, B.H. and Campbell, J.L., 1996, Pilot Workload and Flightdeck Automation, In 

Automation and Human Performance: Theory and Applications by Mustapha Mouloua 

and Raja Parasuraman,Lawrence Erlbaum Associates, 117-136. 

Kaza veri tabanı, http://www.planecrashinfo.com/cause.htm 

Walker, H.M., 2007, Reducing pilot error mishaps, M.S. Thesis, The University of Texas 

Medical Branch Graduate Sch.of Biomed. Sci. 


HAVACILIKTA ĠNSAN KAYNAKLI BAKIM-ONARIM ARIZALARI 

Asuman ÖZGER 1 , Ebru YAZGAN 2 

1 Yrd. Doç. Dr., Anadolu Üniversitesi Sivil Havacılık Yüksekokulu Havacılık Elektrik 

Elektroniği Bölümü İki Eylül Kampüsü 26470 Eskişehir, e-posta : asaracoglu@anadolu.edu.tr 

2 Dr., Anadolu Üniversitesi Sivil Havacılık Yüksekokulu Kalite Yönetim Bölümü İki Eylül 

Kampüsü 26470 Eskişehir, e-posta : eyazgan@anadolu.edu.tr 

ÖZET 

Havacılık sektöründe yapılacak en ufak hatanın bile sonuçlarının ölümcül olmasından dolayı 

hata kaynağının doğru belirlenmesi çok önemlidir. Hatalara sebep olan çok sayıda nedenin 

olduğu kabul gören bir gerçektir. Araştırmalar havacılıktaki teknolojik ilerlemelere rağmen 

insan kaynaklı hataların hala çok yüksek oranda kaldığını göstermektedir. Bu çalışmada insan 

kaynaklı bakım-onarım arızaları/hasarları ele alınmıştır. Uçak bakım teknisyenin bakımonarım 

sırasında yapabileceği olası hatalar örneklerle açıklanmaya çalışılmıştır. Sonuç olarak 

konu ile ilgili elde edilen bilgilerin yaygınlaştırılması ile havacılıkta olası bakım-onarım 

kaynaklı kazaların en aza indirgenmesi havacılık emniyeti açısından önem taşımaktadır. 

Anahtar Kelimeler: Uçak bakım-onarım, insan faktörü, uçak bakım teknisyeni, uçak kazaları 

ABSTRACT 

HUMAN FACTOR IN AVIATION MAINTENANCE- REPAIR 

Since the results of even the slightest error in the aviation sector is fatal, it is crucial to detect 

the error source properly. The existence of many reasons to cause error is a well accepted fact. 

Researches show that in spite of the technological developments in aviation, human related 

errors are still too much. In this study human related maintenance and repair defects are 

discussed. And also, the errors that are probable to be made by an aircraft maintenance 

technician during maintenance and repair are tried to be exemplified. As a result, the 

intensification of the information about the subject and the minimization of the accidents 

caused by maintenance and repair are very important in terms of aviation safety. 

Keywords: Aircraft maintenance and repair, human factor, aircraft maintenance technician, 

aircraft accidents 


1. GĠRĠġ 

Genel olarak havayolu taşımacılığında tüm sistemi oluşturan temel birimler; uçuş, hava trafik 

kontrol, bakım ve diğer hizmet sağlayıcı birimler olarak ayrılabilir. Bu birimler zincirin birer 

halkaları gibidir. Hiçbiri diğerinden daha az önemli değildir ve halkalardan birinin zayıf 

olması tüm sistemin zayıf olması manasına gelmektedir. Havacılıkta basit bir hata bile 

ölümcül kazalara yol açabildiğinden, kazaların önüne geçmek için tüm sürecin ve süreçte yer 

alan öğelerin iyi analiz edilip değerlendirilmesi ve buna paralel olarak gerekli iyileştirme ve 

düzeltmelerin yapılması büyük önem taşımaktadır. 

Havacılıkta uçak kaza ve kırımına neden olan insan faktörü son yirmi yıldır araştırmacılar 

tarafından ele alınmaktadır (Liang ve ark., 2010). Campbell ve Bagshaw (2002) çalışmasında, 

havayolu taşımacılığının en güvenli taşımacılık modu olmasına rağmen, havacılık kazalarının 

%70‟inden fazlasının insan hatalarından meydana geldiğini belirtmiştir. Boeing‟in 2003 

yılında yaptığı bir araştırmada dünya ticari jet filolarının 1996-2005 yılları arasında 

gerçekleşen tam hasarlı kazaların temel nedenleri ve bu unsurların toplam nedeni bilinen 

kazalar içindeki oranı belirlenmiştir. Bu araştırmaya göre kazaların %74‟ü.uçuş ekibi, %5‟i 

havaalanı hava trafik kontrolörü, %3‟ü ise bakım ve kontrol personeli hatalarından meydana 

geldiği belirtilmiştir (Boeing, 2006). Özellikle uçuş ekibi ve havaalanı/hava trafik kontrolörü 

hatasından kaynaklanan kazaların diğer kazalara oranla daha yüksek oranda olması sebebiyle 

yakın zamana kadar havacılıkta insan faktörü uçuş ekibi ve hava trafik kontrolörü hatalarına 

odaklanmış durumdaydı. Fakat bakım ve kontrol hatalarının giderek artması dikkatlerin bu 

alandaki insan hataları konusuna kaymasına neden olmuştur (Gramopadhye ve Drury, 2000; 

Chang ve Wang 2010). 

Laterella ve Prabhu (2000) havacılık bakım ve onarımda yaklaşımlar, raporlama ve insan 

hatasının yönetimi konusunda yayın araştırması yapmıştır. Çalışmada insan hatası araştırma 

yaklaşımları, havacılık bakım ve onarımda yapılan işler ve çevresel karakteristikler ele 

alınarak konu ile ilgili bir genel bir bakış ortaya konmuştur. 

Gramopadhye ve Drury (2000) çalışmasında uçak bakımında insan faktörünün önemine 

değinmiştir. Çalışmada uçak bakım süreci ile bu süreçte insan faktörüne etki edebilecek 

faktörler konusundan bahsedilmiş ve yapılan araştırmalar yanında havacılık otoritelerinin 

konu ile ilgili yaptıkları çalışmalara yer verilmiştir. 

Chang ve Wang (2010) uçak bakım teknisyenliğinde önemli risk faktörlerini araştırmıştır. 

Konu ile ilgili deneysel bir çalışma yaparak 9 önemli risk faktörü belirlemiştir. Çalışmada 

ayrıca bir yaklaşım ve model önerisi sunulmuştur. 

Liang ve ark (2010) çalışmasında havacılık bakımında insan hatalarını önlemek için uçak 

bakım teknisyeninin işlemleri yerine getirmesinde yardımcı on-line bakım platformları 

kullanılmasını önermiştir. Bu platformda insan hatalarını önleyebilmek amacıyla bakımdaki 

her işlem için insan hatası riskleri tanımlanmıştır. 

Usanmaz (2011) çalışmasında uçak bakım onarımında kazaların önlenebilmesi için bakım 

teknisyeninin önemine vurgu yapmış ve EASA Part 66 kurallarına göre bir bakım teknisyeni 

eğitim modeli önermiştir. 

Bu çalışmada havacılıkta bakım ve onarımın önemini ortaya koymak amacıyla bakım ve 

onarım kaynaklı kazalar incelenmiştir. Çalışmada öncelikle uçak bakım onarımı ve uçak 

teknisyeninin görevleri hakkında bilgi verilmiş, ardından bakım ve onarım kaynaklı kazalar 

sınıflara ayrılarak her konu ile ilgili yaşanan kazalara yer verilmiştir. 


2. UÇAK BAKIM VE ONARIMI VE ĠNSAN FAKTÖRÜ 

Uçak bakımı uçağın üretiminden itibaren başlayan ve servisten kaldırılıncaya kadar devam 

eden bir süreçtir. Bakım işlemlerinde amaç uçağı yapısal ve fonksiyonel olarak üretildiği ilk 

günkü performansta tutmaktır. Bunun için yapılan bütün işlemler bakım faaliyetlerinin 

konusudur (Govce, 2005). Uluslararası Hava Taşımacığı Birliği (IATA) bakımı, bir 

parçayı/elemanı çalışabilir durumda tutmak için servis, tamir, modifikasyon, revizyon, kontrol 

ve durum tespiti gibi işlerden oluşan faaliyetlerin tümü olarak tanımlanmıştır (ITRM, 2009). 

Emniyetli ve güvenilir bir hava taşımacılığı için uçağın bakım ve kontrollerinin yerinde, 

zamanında ve doğru olarak yapılması büyük önem arz etmektedir. Bakım, karmaşık bir 

sistemdir ve sistemin en önemli bileşenleri insan ve makinedir (Gramopadhye ve Drury, 

2000). İnsan faktörü konusunda yapılacak her türlü çalışma kazaların önlenmesinde önemli 

rol oynayacaktır. 

Literatürde farklı bilim alanlarında farklı insan hatası tanımları yapılmıştır. Laterella ve 

Prabhu (2000) çalışmasında yer verdiği tanımların ilkinde “insan hatası genel anlamda kabul 

edilebilirlik sınırlarını aşan her türlü davranıştır” denmektedir. Laterella ve Prabhu (2000)‟nın 

çalışmalarında yer verdiği bir diğer tanımda ise insan hatası “sistem tarafından tanımlanan 

toleransların dışına çıkan davranış ya da eylemsizlik” olarak ifade edilmiştir. Bir başka 

tanımda ise insan hatası “istenen bir sonucun gerçekleşmemesine sebep olan kusurlu 

davranış” olarak ele alınmaktadır (Laterella ve Prabhu, 2000). Konu, diğer yaklaşımlardan 

uzaklaşılarak makine ve insan yönüyle ele alındığında insan hatasının istenen bir sonucun 

gerçekleşmemesine sebep olan kusurlu davranışlar olarak tanımlanması yerinde olacaktır. 

İnsan hatasına çok sayıda faktörün etki ettiği bilinmektedir. Bu faktörlerden birkaçı kişilik 

özelliği, çalışma şartları, fiziksel yorgunluk, beceri, iş yükü olarak sıralanabilir. 

Havacılık alanında bakımın yanlış ya da eksik yapılması çok çeşitli sonuçlar doğurabilir. 

Doğabilecek sonuçlardan bazıları uçağın kalkış yaptığı havaalanına geri dönmesi, başka bir 

bölgeye/havaalanına zorunlu iniş yapması, seferlerde gecikmeler olması, parça ya da 

sistemlerin bozulması, uçakta ya da sistemlerde büyük hasarlar oluşması, yaralanmalar ve 

hatta ölümlerle sonuçlanabilecek kazaların meydana gelmesi olarak sıralanabilir (.Liang, ve 

ark., 2010). Havacılık kazalarının sonuçları ekonomik maliyetinin yanı sıra yanında insan 

kaybına da neden olmaktadır. 

Uçak bakımları yapıldıkları süreye, yere ve amaca göre sınıflandırılır. Amaca göre bakımlar, 

önleyici ve düzeltici bakımlar olmak üzere iki ayrı başlıkta incelenir (MEGEP, 525MT0039). 

Programlı bakımlar önleyici bakımlar kapsamındadır ve bu bakımlar ile ilgili her türlü 

planlama ve dokümantasyon çalışmaları uçağın tasarımından itibaren başlar. Üretici firma 

uçağın bakımları ile ilgili bakım manüelleri yayınlar. Uçak bakım teknisyeni yapacağı bütün 

işlerde bu manuellerdeki prosedürlere uymak zorundadır. Programsız bakımlar ise uçuşta ya 

da kontroller esnasında ortaya çıkan, uçuş emniyetini etkileyebilecek arıza ya da hasarların 

giderilmesi için yapılan bakımlardır. Uçuş sırasında ortaya çıkan arızalar ya da şüpheli 

durumlar için pilot uçağın kayıt defterine arıza/durum hakkında açıklama yazar. Uçak bakım 

teknisyeni bu kayıt defterinde yazılı açıklamaları okur ve gerekli işlemleri yapar. Aynı şekilde 

bildirilen arıza/durum için yapılan işlemlerin kayıt defterine yazılması zorunludur. 

Havacılıkta bakım manüelleri dışında uçuş, bakım ve uçuş emniyeti ile ilgili çok sayıda 

doküman ve yayın söz konusudur. Konu gereği sadece bakım ile ilgili olan Servis Bülteni, 

Uçuşa Elverişlilik Talimatları ve Servis Bilgi Notundan bahsedilecektir (ITRM, 2009). 


Servis Bülteni (SB-Servis Bulletin): Uçak, motor, teçhizat ve pervane üreticisi gibi üretici 

firmalar tarafından yayınlanan ve uçak kullanıcılarına gönderilen bültenlerdir. İlgili 

parça/sistem üzerinde yapılması gereken tadilatların ya da parça/sistemde hatalar varsa 

bunları içeren bilgilerin yer aldığı dokümanlardır. Zorunlu servis bülteni, öneri niteliğindeki 

servis bülteni, optimal servis bülteni olmak üzere 3 farklı servis bülteni yayınlanır. 

UçuĢa ElveriĢlilik Talimatları (AD-Airworthiness Directive): Belli bir modeldeki uçak 

için uçağın üretici firmasının bağlı bulunduğu havacılık otoritesi ya da uçağın işletmecisinin 

veya sahibinin bağlı bulunduğu sivil havacılık otoritesinin hazırladığı uygulanması ve 

uyulması zorunlu olan bilgi notudur. Uçuşa elverişlilik yönergesinde uçak ile ilgili uçağın 

sahibini ve işletmecisini uçak, motor, aviyonik ve diğer sistemlerin bilinen bir güvenlik 

eksikliği ve düzeltilmesi konusunda bilgiler yer alır. Üretici firma tarafından yayınlanan 

servis bültenleri, ilgili sivil havacılık otoritesi tarafından incelenir ve uygulanması zorunlu 

olarak belirlenenler AD olarak yayınlanır. 

Servis Bilgilendirme Mektubu (SIL-Service Information Letter): Üretici firmalar 

tarafından yayınlanan uçak ya da eleman ile ilgili edinilen bilgilerin aktarıldığı yayınlardır. 

Amaç uçak kullanıcılarına konu hakkında bilgi vermektir. 

SB, AD ve SIL‟lere göre uçak bakımlarında ve uçak işletmesinde gerekli düzenlemeler 

yapılarak sonraki uygulamalardaki bu düzenlemeler dikkate alınır. 

3. UÇAK BAKIM TEKNĠSYENĠ VE Ġġ AKIġ ġEMASI 

Uçak Bakım Teknisyeni (UBT) uçağın faaliyetini emniyetli bir şekilde sürdürebilmesi için 

üretici firmanın hazırladığı ve zaman zaman revize ettiği bakım dokümanlarındaki 

prosedürleri uygulayarak tüm sistem/parçaların servis, kontrol, bakım, tadilat, revizyon ve 

onarımlarını yapar. Şekil 1‟de uçak bakım ve kontrolünde iş akış şeması görülmektedir. 

İşletmelerde uçak bakımında görev alan teknisyenler kontrol ve onarım teknisyeni olarak 

sınıflandırmanın yanında hat bakım teknisyeni, atölye teknisyeni ve ekipbaşı teknisyen olarak 

da sınıflandırılmaktadır (Latorella ve Prabhu, 2000). 


ġekil 1. Bakım ve kontrol iĢ akıĢ Ģeması (Gramopadhye ve Drury, 2000) 

4. HAVACILIKTA BAKIM ONARIM KAYNAKLI KAZALAR VE 

SINIFLANDIRILMASI 

Havacılıkta uçak kazası (accident) bir uçağın operasyonu sırasında ölüm, ciddi yaralanma ya 

da uçakta ağır hasar ile sonuçlanan olaylar, kırım (incident) ise operasyonların emniyetine 

olumsuz etki eden olaylar olarak tanımlanmaktadır (FAR Part 830). 

Bakım onarım kaynaklı uçak kazalarının çoğuna metal yorulmalarının ya da gevşemiş, 

kaybolmuş cıvata gibi parçaların sebep olduğu tespit edilmiştir. Kırımlara ise çoğunlukla 

parçaların kaybolması ya da tamamlanmamış onarımlar sebep olmaktadır. Sıklıkla yapılan 


akım hataları arasında uçağın içinde kaybolan nesnelerin çıkarılmaması, yakıt ya da yağ 

servis kapaklarının gevşetilmesi ya da kaybedilmesi, panel ya da diğer parçaların emniyetinin 

yapılmamış olması ve pinlerin yerlerinden çıkarılmamış olması gibi hatalar yer almaktadır 

(Endsley ve Robertson, 2000). Bunun yanında uçak üreticisi tarafından yayınlanan bakım 

manüellerindeki prosedürlerin doğru uygulanmaması, Uçuşa Elverişlilik Talimatları ve Servis 

Bültenlerinde yer alan uyarıların ihlal edilmesi ya da modifikasyonların yapılmaması gibi 

nedenlerden dolayı da kaza ve kırımlar meydana gelmektedir. 

Şekil 2‟ de teknisyenin yaptığı bir hata nedeniyle uçak üzerinde meydana gelen bir hasar 

görülmektedir. 

ġekil 2. YanlıĢ uygulama nedeniyle meydana gelen hasar örneği 

Bakım onarım kaynaklı kazalar 5 grup altında incelenebilir. 

- Önceki Hasarın Onarımı Sonrası Meydana Gelen Kazalar 

- Yetersiz Motor Bakımı veya Kontrollerinden Kaynaklanan Kazalar 

- SB ve AD‟lerin Takip Edilmemesi Nedeniyle Kaynaklanan Kazalar 

- Altstandart Uygulamalarından Kaynaklanan Kazalar 

- Parçaların Yanlış Yerleştirilmesinden Kaynaklanan Kazalar 

Aşağıda NTSB (National Transportation Safety Board) veri tabanında yer alan gerçekleşmiş 

kazalara yer verilmiştir (http://aviation-safety.net/database/events/, 

http://www.ntsb.gov/investigations/reports_aviation.html).. 


4.1. Önceki Hasarın Onarımı Sonrası Meydana Gelen Kazalar 

12 Ağustos 1985 tarihinde Japon Havayollarına ait Boeing 747SR-46 tipi uçağı Japonya‟da 

düşmüş ve kazada mürettebatla birlikte uçakta bulunan 524 kişiden 520‟si hayatını 

kaybetmiştir. Kazanın uçağın arka basınç bölmesinin ve buna müteakiben kuyruğun, sabit 

dikey dümen sathının ve hidrolik uçuş kontrol sistemlerinin yer aldığı gövdenin bir 

bölümünün kopması ve dolayısıyla uçuş kalitesinin bozulması yanında birincil uçuş kontrol 

fonksiyonlarının kaybolması nedeniyle meydana geldiği tahmin edilmektedir. Uçağın arka 

basınç bölmesinin kopmasının sebebi, bölmede oluşan yorulma çatlaklarının birleşme 

noktasına kadar yayılarak bölmenin dayanıklılığının zayıflamasıdır. Bu kopma uçuş sırasında 

kabin basıncının düşmesine sebep olmuştur. Kazanın olası nedeni olarak görülen yorulma 

çatlaklarının başlaması ve yayılmasının, daha önce uygun olmayan onarımların yapılmasına 

ve sonraki kontrollerde yorulma çatlaklarının tespit edilememesine bağlı olabileceği ifade 

edilmiştir. Bundan sonra NTSB Aralık 1985‟de yedi güvenlik önerisi yayınlamıştır. Bu 

öneriler basınç bölmesinin tasarımı, bakımı ve kontrolleri konularını kapsamaktadır. Buna 

bağlı olarak Ulusal Havacılık Otoritesi (FAA) uçuşa elverişlilik direktifleri yayınlamıştır. 

225 kişinin hayatını kaybetmesiyle sonuçlanan bir başka kaza ise 25 Mayıs 2002 tarihinde 

gerçekleşmiştir. Çin Havayollarına ait Taipei -Hong Kong seferini yapan 206 yolcusu ve 19 

mürettebatı bulunan Boeing 747-209B tipi uçak Pasifik Okyanusuna düşmüştür. Kazanın 

olası sebepleri arasında daha önce meydana gelen kuyruk çarpması neticesinde yapılan geçici 

onarımın sonrasında Boeing SRM uyarınca yapılması gereken kalıcı onarımın yapılmaması 

yer almaktadır. Ayrıca arka gövdede oluşan yorulma hasarlarının da bakım ve kontroller 

sırasında belirlenememiş olması da kazanın olası nedenleri arasında sıralanmaktadır. Bu 

kazanın sonuç raporunun yayınlanmasından sonra 8 Nisan 2003‟de NTSB emniyet ile ilgili 

dört öneri yayınlamıştır. Bu öneriler uygun olmayan olası onarımların sebep olabileceği 

yorulma ve buna bağlı olarak ortaya çıkabilecek yapısal hasarlar ile ilgilidir. 

4.2. Motor Kaynaklı Kazalar 

Motor bakımı ve kontrollerinin kusurlu yapılması neticesinde meydana gelen kazalardır. Bu 

kategoride yer alan kazalardan biri 11 Kasım 1991‟de Brezilya‟da gerçekleşmiştir. Bölgesel 

havayolu taşımacılığı yapan Nordeste Linhas Aéreas‟a ait Embraer 110P1 Bandeirante tipi 

uçak Brezilya‟da düşmüştür. Kazada 3‟ü mürettebat olmak üzere uçakta bulunan 15 kişi ile 

yerde bulunan 2 kişi hayatını kaybetmiştir. Yapılan incelemede sağ motorun sıcaklık 

göstergesinin gerçek sıcaklık değerinden daha düşük bir değer gösterdiği tespit edilmiştir. 

Motorun bir süre bu yüksek sıcaklıkta çalıştığı belirlenmiştir. Ayrıca yapılan incelemede 

bakım ve kontrol görev kartlarının sade bakım mühendisi tarafından imzalandığı bakım 

kontrolünün imzasının ise olmadığı tespit edilmiştir. 

Motor arızası nedeniyle meydana gelen bir başka kaza ise 4 Aralık 2004 tarihinde Amerika 

Birleşik Devletleri‟nde meydana gelmiştir. Miami Air Lease„a ait Convair CV-340-70 tipi 

kargo uçağı Kuzey Miami sahiline zorunlu iniş yapmıştır. Kaza şans eseri ölümle 

sonuçlanmamış ancak uçak kullanılamaz duruma gelmiştir. Kazanın olası nedeni sol motora 

uygun olmayan bakımın yapılması olarak belirlenmiştir. Bakım sırasında yapılan yanlış 

uygulama ana biyel yatağının ve motor yakıt sisteminin tamamen hasarlanmasına sebep 

olmuştur. Bunun sonucunda da uçak motorunda oluşan güç kaybı nedeniyle istenilen irtifada 

uçuş sağlanamamış ve uçak zorunlu iniş yapmıştır. Bu kazada bir başka faktör de uçak 

operatörünün ve uçuş ekibinin fazla yükleme yaparak uçak için belirlenen müsaade edilebilir 

maksimum kakış ağırlığını aşmış olmasıdır. 


4.3. SB ve Ad’lerin Takip Edilmemesi Nedeniyle Kaynaklanan Kazalar 

15 kişilik mürettebatın tamamı ile 256 yolcunun 249‟u hayatını kaybetmiştir. Kaza 20 Nisan 

1994 tarihinde Japonya‟da meydana gelmiştir. Taipei-Nagoya seferini yapan Çin 

Havayollarına ait Airbus A300B4-622R tipi yolcu uçağı Nagoya-Komaki‟ye düşmüştür. 

Kaza, uçağın iniş için piste yaklaşması sırasında yardımcı pilotun yanlışlıkla “Go” kolunu 

hareket ettirmesi ve buna bağlı olarak iniş yapmak için hazırlanan uçağın bir takım 

kumandalarının kalkış pozisyonu alması ve bu duruma kaptan pilotun geç müdahale etmesi 

nedeniyle gerçekleşmiştir. Burada mürettebatı ikaz eden bir uyarı ve fonksiyonu tanıtan bir 

sistem yoktu. Kaptan ve yardımcı pilotlar FD modunun değiştiğini anlamamışlardı. Yapılan 

incelemelerde daha önce konu ile ilgili olarak uçak üreticisi firmanın uçak üzerinde birtakım 

modifikasyonların yapılması gerektiğini belirten bir Servis Bülteni yayınladığı ancak Servis 

Bülteninde belirtilen modifikasyonun havayolu işletmesi tarafından yapılmadığı görülmüştür. 

Bunun yanında uçak üreticisi firmanın Servis Bültenini “Zorunlu” sınıfına sokmamış olması 

da ilgili modifikasyonun uygulanmasında esnek davranılmasına sebep olmuştur. 

Bir başka kaza ise 3 Mart 1974 tarihinde meydana gelmiştir. Türk Hava Yollarına ait 

McDonnell Douglas DC-10-10 tipi yolcu uçağı Paris-Londra seferini yaparken Fransa‟da 

Bois d'Ermenonville‟ye düşmüştür. Kazada 11‟i mürettebat olmak üzere 346 kişi hayatını 

kaybetmiştir. Kazanın uçuş sırasında sol taraftaki arka kargo kapısının fırlaması sonucu 

meydana geldiği rapor edilmiştir. Kapının fırlaması altında yatan sebebin kalkıştan önce 

kapının kilitleme mekanizmasının yanlış oturtulması olduğu belirlenmiştir. Mekanizmanın 

tasarım karakteristiği gereği havalandırma kapısı kapalı görünmesine rağmen gerçekte kilitler 

tam olarak kapanmamış ve kilitleme pinleri yerine oturmamıştı. Kilitleme pinlerinin yerlerine 

oturup oturmadığının gözle de kontrol edilmesi gerektiği özellikle belirtilmeliydi. Bu yanlış 

kapatma pek çok yanlış faktörün bir araya gelmesiyle ortaya çıkmıştır. Bunlardan ilki ilgili 

Servis Bülteninin uygulanmamış olmasıdır. Yanlış modifikasyonlar ve ayarlar, pinlerin dışarı 

çıkmasına ve kokpitteki görsel uyarı ışığının kapı kilitlenmeden kapanmasına sebep olmuştur. 

Bundan başka kapı kapatıldıktan sonra görsel kontrolün yapılmamış olması da bir etkendir. 

4.4. Genel Altstandart Uygulamalarından Kaynaklanan Arızalar 

Altstandart uygulamalarından kaynaklanan bir kaza 18 Mart 1997‟de gerçekleşmiştir. Kazada 

Stavropolskaya Aktsionernaya Avia firmasına ait Antonov 24RV tipi uçak Rusya‟da 

Cherkessk‟e düşmüş, 6‟sı mürettebat 50 kişi hayatını kaybetmiştir. İnceleme raporunda kaza 

öncesi süreçte uçağın mekanik kontrolünün izleme aletleri kullanılmadan yüzeysel olarak 

yapıldığı, genel bakımlar ve servis ömrü arasındaki sürenin yetkisiz bir şekilde uzatıldığı 

belirtilmiştir. Ayrıca gerekliliklerin yerine getirilmediği, bakımların düzenli yapılmadığı ve 

uçakta ulaşılması zor bölgelerin korozyon hasarlarının ve bunların dereceleri belirlenmediğine 

yer verilmiştir. 

Bir başka kaza da 30 Temmuz 1998 tarihinde Hindistan‟da meydana gelmiştir. Alliance Air'e 

ait HAL/Dornier 228-201 tipi uçak 3 mürettebatı ve 3 yolcusu ile birlikte düşmüştür. Uçakta 

bulunanlar ile birlikte yerde bulunan 3 kişi de hayatını kaybetmiştir. Kalkıştan hemen sonra 

uçağın yukarı yunuslama hareketinde kontrol kaybı meydana gelmiştir. Bu duruma yatay 

irtifa dümeninin hücum kenarının birden aşağı hareketi sebep olmuştur. Kazanın gerekli 

civataların bağlanmamasından kaynaklandığı kaza raporunda ifade edilmiştir. Sonuç olarak 

bu kazaya işletmenin zayıf bakım uygulamaları neden olmuştur. 


4.5. Parçaların YanlıĢ YerleĢtirilmesinden Kaynaklanan Kazalar 

Uçak bakım onarımı nedeniyle meydana gelen kazaların bir kısmı da parçaların yanlış 

yerleştirilmesinden kaynaklanmaktadır. Bu sebepten kaynaklanan kazalardan biri Amerika 

Birleşik Devletleri‟nde meydana gelmiştir. Columbus-Mansfield seferini yapan Air 

Tahoma‟ya ait Convair CV-580 tipi uçak düşmüş ve içinde bulunan 3 mürettebat hayatını 

kaybetmiştir. Kazanın olası nedeninin elevator ayar kablosunun yanlış takılması ve kaptan 

pilotun bakım sonrası-uçuş öncesi kontrollerini eksik yapması sebebiyle meydana geldiği 

rapor edilmiştir. 

Parçaların yanlış yerleştirilmesinden kaynaklanan bir başka kaza da Amerika birleşik 

Devletleri‟nde meydana gelmiştir. Kaza uçağın test aşamasında gerçekleşmiş ve uçakta 

bulunan 2 mürettebat hayatını kaybetmiştir. Kaza raporunda kazanın olası sebebinin yatış 

hareketini kontrol eden ark üst tork manivelasının bakım personeli tarafından yanlış 

yerleştirilmesi olduğu belirtilmiştir. 

5. SONUÇ 

Havacılıkta hataların bedeli çok ağır sonuçlar doğurabilmektedir. Havacılık bir sistemler 

bütünü olduğundan sistemdeki her bileşenin iyi analiz edilmesi ve gerekli düzeltme ve 

iyileştirme çalışmalarının yapılması önemlidir. Bakım havacılıkta en önemli ayaklardan 

biridir. Bakımda insan faktörünün önemi kabul gören bir gerçektir. Bu nedenle çalışmada 

uçak bakımı ve onarımında insan faktöründen kaynaklanan kazalara yer verilmiştir. İnsanın 

hata yapmasını azaltacak her türlü düzenleme olası kazaların önüne geçecektir. Bu 

düzenlemeler arasında başta eğitim ve bilgilendirme gelmektedir. Bakım onarım konusunda 

doğrudan veya dolaylı görev alan tüm personelin yaptığı işin bilincinde davranması 

önemlidir. Havacılıkta bakım onarımın uçuşun emniyetini etkileyen önemli unsurlardan biri 

olduğunu kavrayan insan yaptığı iş ile ilgili bütün kurallara uyacak ve daha dikkatli ve titiz bir 

çalışma sergileyecektir. Diğer önemli bir husus da birimler arasındaki koordinasyonun 

işlevselliğinin sağlanmasıdır. İlgili prosedürlerin doğru uygulanması ancak bu 

koordinasyonun sağlıklı bir biçimde sağlanması ve zamanında ve güvenilir bilgi akışının 

gerçekleştirilmesi ile mümkün olabilir. Çalışma şartlarının iyileştirilmesi, teknolojik 

gelişmelerden yararlanılması bakım onarımda insan hatasını azaltacak diğer faktörler arasında 

sayılabilir. 

KAYNAKLAR 

Aviation Safety Network, http://aviation-safety.net/database/events/ 

Boeing, 2006. Statistical Summary of Commercial Jet Airplane Accidents Worldwide 

Operations 1959-2005. 

Campbell, R.D., Bagshaw, M., 2002, Human performance and limitations in aviation, 

Blackwell Publishing, 206 p. 

Chang Y.H., Wang Y.C., Significant human risk factors in aircraft maintenance technicians, 

Safety Science 48 (2010) 54–62. 

Endsley, M.R., Robertson M.M., Situation awareness in aircraft maintenance teams, 

International Journal of Industrial Ergonomics 26 (2000) 301-325. 

FAR Part 830 NTSB (National Transport Safety Board), Accident Reporting 


Gövce, M. S., Uçak Bakımında Korozyon Analizi, Yüksek Lisans Tezi,Anadolu Üniversitesi, 

Fen Bilimleri Enstitüsü, Sivil Havacılık Anabilim Dalı, Kasım – 2005 

Gramopadhye, A.K., Drury, C.G., 2000. Human factors in aviation maintenance: how we got 

to where we are. International Journal of Industrial Ergonomics 26 (2), 125–131. 

IATA Technical Reference Manual (ITRM) Edition 1, Revision 1 Published: February 2009 

International Air Transport Association Montreal – Geneva, 

http://www.iata.org/sitecollectiondocuments/documents/itrmed1rev1.pdf 

Latorella, A K.., Prabhu, P. V., A review of human error in aviation maintenance and 

inspection, International Journal of Industrial Ergonomics 26 (2000) 133-161. 

Liang, G.-F., Lin, J. T., Hwang S. L., Wang E. M. Y, Patterson P. , Preventing human errors 

in aviation maintenance using an on-line maintenance assistance platform, 

International Journal of Industrial Ergonomics 40 (2010) 356–367. 

T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi 

(MEGEP), Uçak Bakım Uygulamaları, 

http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/ 525MT0039. 

National Transport Safety Board Aviation Accident Reports, 

http://www.ntsb.gov/investigations/reports_aviation.html 

Usanmaz, O., Training of the maintenance personnel to prevent failures in aircraft systems, 

Engineering Failure Analysis 18 (2011) 1683–1688. 


GRĠ ĠLĠġKĠSEL ANALĠZ VE GRĠ ÇOKLU KARAR VERME 

YÖNTEMLERĠ ĠLE E-HABER WEB SĠTELERĠNĠN 


Elif Kılıç DELİCE 1 , Salih ZEGEREK 2 

1 Yrd. Doç. Dr. Atatürk Üniversitesi Müh. Fak. Endüstri Mühendisliği Bölümü 25240 

Erzurum, e-posta : elif.kdelice@atauni.edu.tr 

2 Atatürk Üniversitesi Müh. Fak. Endüstri Mühendisliği Bölümü 25240 Erzurum, e-posta : 

salih.zegerek@atauni.edu.tr 

ÖZET 

İnternetin günlük yaşantımızın ayrılmaz bir parçası haline gelmesi, haber alma ihtiyacının da 

ağırlıklı olarak internet üzerinden sağlanmasına yol açmış ve bu nedenle e-haber web 

sitelerinin önemi gün geçtikçe artmıştır. Diğer web siteleri gibi e-haber web sitelerinin de 

etkin kullanımı öğrenebilirlik, erişim kolaylığı veya memnuniyet gibi birden fazla kritere 

bağlı olduğundan bu web sitelerinin ergonomik açıdan değerlendirilmesi, bir Çok Kriterli 

Karar Verme (ÇKKV) problemidir. Bu çalışmada, ÇKKV yöntemlerinden Gri İlişkisel Analiz 

(GİA) ve Gri Çoklu Karar Verme (GÇKV) yöntemleri ile Türkçe içerikli e-haber web siteleri 

değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, e-haber web sitelerinin değerlendirilmesinde GİA ve 

GÇKV yöntemlerinin etkin bir şekilde kullanılabileceği görülmüştür. 

Anahtar Kelimeler: e-haber web siteleri, çok kriterli karar verme, gri ilişkisel analiz, gri 

çoklu karar verme 

ABSTRACT 

The Internet has become an integral part of our daily lives, it has led to mainly in need of 

receiving information over the Internet, and therefore the importance of e-news web sites 

have increased day by day. As other web sites, the effective use of e-news web sites, 

learnability, ease of access or satisfaction is connected to a multi criteria evaluation of 

ergonomic aspects of a Multi Criteria Decision Making (MCDM) problem. E-news web sites 

in Turkish content were evaluated with Grey Relational Analysis (GRA) and Grey Multiple 

Decision Making (GMDM) of MCDM methods in this study. Consequently, GRA and 

GMDM methods can be used in the evaluation of e-news web sites, effectively. 

Keywords:e-news websites, multi criteria decision making, grey relational analysis, grey 

multiple decision making 


1.GĠRĠġ 

İnternet bağlantı olanaklarının yaygınlaşması, diğer tüm çalışma alışkanlıkları ve sosyal 

davranışlar ile birlikte haber alma ihtiyacının da ağırlıklı olarak internet üzerinden 

sağlanmasına yol açmıştır. Bununla birlikte, 90‟lı yıllarından itibaren ülkemizde, medya 

kuruluşları tarafından desteklenen internet gazeteciliği hızla yaygınlaşmış ve birçok e-haber 

web site ortaya çıkmıştır. Günümüzde halen faaliyette olan 150 den fazla Türkçe içerikli ehaber 

sitelerinin bir kısmında belirli konularda uzmanlaşmış yayınlar yapılmakta iken, diğer 

kısmında ise yerel haberlere ağırlık verilmektedir (Berkman,2006). 

E-haber web sitelerinin kullanımının artması ile birlikte bu web sitelerinin kullanıcıya 

uygunluğunun değerlendirilmesi ve uygun sitelerin seçilmesi önemli bir çalışma alanı haline 

gelmiştir. Diğer web siteleri gibi e-haber web sitelerinin değerlendirilmesinde de birden fazla 

kriter ve amaç söz konusu olduğundan, bu web sitelerinin değerlendirilmesi bir çok kriterli 

karar verme (ÇKKV) problemi olarak ele alınabilir (Chang ve Xia, 2005;Li, 2009b). 

Literatürde, ÇKKV problemlerini çözmek için Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP), Analitik Ağ 

Süreci (AAS), Veri Zarflama Analizi (VZA) gibi çok sayıda ÇKKV yöntemi geliştirilmiştir 

(Chan ve Wu, 1998). Bu yöntemlerin yanı sıra Gri İlişkisel Analiz (GİA) ve Gri Çoklu Karar 

Verme (GÇKV) yöntemleri de Gri Teori ana başlığı altında her geçen gün literatür de daha 

fazla yer alan ÇKKV yöntemleridir (Deng 1989; Wu ve Wen 1999). 

Gri Teori, 1982 yılında Deng tarafından geliştirilen, eksik veya tamamlanmamış bilgiler 

altında belirsizlik problemlerini çözmede yaygın bir biçimde kullanılan bir teoridir (Deng 

1982). Çok değişkenli istatistiklerle hiçbir dağılıma uymayan, az ya da kesikli bilgi, çok veri 

ve belirsizlik içeren durumlarda modellenemeyen problemlerde bu teori ile çözüm 

bulunmaktadır (Üstünışık, 2007).Gri Teori; GİA, gri modelleme, gri tahmin ve GÇKV gibi alt 

baslıklar altında finansal kurumlar, reklam ajansları ve yönetim gibi birçok alanda 

uygulanmaktadır (Li vd., 2009). 

Bu çalışmada ise, GİA ve GÇKV yöntemleri e-haber web sitelerinin değerlendirilmesi için 

kullanılmıştır. Daha önce yapılan çalışmalarda Gri Teorinin çeşitli yöntemleri ticaret ve 

eğitim ile ilgili web sitelerini değerlendirmek için kullanılmıştır (Li vd., 2009; Li 2009a; Chu 

ve Li, 2006; Hwang vd.,2004). Bu çalışmada ise diğer çalışmalardan farklı olarak GİA ve 

GÇKV yöntemleri ile Türkçe içerikli e-haber web siteleri için bir uygulama yapılarak 

literatüre katkı sağlamaya çalışılmıştır. Çalışma dört bölümde özetlenmiştir. Giriş 

bölümünden sonra ikinci bölümünde, GİA ve GÇKV yöntemlerinden bahsedilirken, üçüncü 

bölümde e-haber web siteleri üzerinde yapılan uygulama anlatılmıştır. Son bölümde ise, elde 

edilen sonuçlara ve önerilere yer verilmiştir. 

2. ARAġTIRMA YÖNTEMLERĠ 

Çoğu zaman tam olmayan, eksik bilgi ve varsayımlar altında modeller kurulur ve kararlar 

verilir. Gri Sistem Teorisinin ortaya çıkış felsefesi de bu fikirlere dayanmaktadır. Sistem 

faktörleri (parametreleri), faktörler arasındaki ilişki, sistem işleyiş yapısının belirsiz olduğu 

durumlar gri sistemlerin karakteristik özellikleridir (Akay,2006). Deng (1989) tarafından 

yapılan çalışmada, gri sistemlerin karakteristik yapılarını ortaya çıkarmak için yoğun 

matematiksel hesaplamalar, istatistiksel varsayımlarla uğraşmak yerine, gri modelleme 

kullanılarak yetersiz/eksik bilgiye sahip sistemler basit hesaplama yöntemlerinden 

faydalanarak ele alınmıştır. GİA ve GÇKV yöntemleri de söz konusu hesaplamalar ile 

kolayca uygulanabilen yöntemlerdir. 


2.1. GĠA Yöntemi 

GİA yöntemi, sonuçların orijinal verilere dayanması, hesaplamaların basit ve kolay 

anlaşılabilir olması nedeniyle ÇKKV problemlerin çözümünde kullanılan en iyi yöntemlerden 

biridir (Hsu vd., 2000). Bu yöntemin işlem aşamalarını 6 adımda özetlenebilir (Li, 2009b;Liu 

ve Lin ,2006 ;Sofyaoğlu ,2011): 

1.Adım : KarĢılaĢtırma serilerinin düzenlenmesi 

Orijinal serilerdeki veriler farklı birim ve türlerde olabileceğinden, aynı durumlarda verilerin 

karşılaştırması için farklı serilerin benzetilmesi gerekmektedir. Bu durumda X0 �k ��standart 

(referans) seriyi (Eş.1) ve Xi �k ��ise 

karşılaştırma serilerini (Eş.2) ifade etmektedir. 

k=1…n (1) 

k=1…n, i=1…m (2) 

2. Adım: KarĢılaĢtırma serileri ve standart seri arasındaki farkların elde edilmesi 

Gri ilişki derecesini ortaya çıkarmak için, �karşılaştırma serilerindeki veriler ile standart 

serideki veriler arasındaki farkın mutlak değeri Eş.3 ile belirlenir ve bu şekilde fark serileri 

elde edilir. 

∆0i�k ��x0 �k �� 

xi �k �� k=1…n, i=1…m (3) 

3.Adım: Elde edilen fark serileri içinden en küçük ve en büyük değerin elde edilmesi 

Belirlenen fark serilerinde en küçük ve en büyük değerler Eş. (4) ve Eş.(5) ile bulunur. 

min min x ( k) x ( k) 

min 0 

i k 

max max x ( k) x ( k) 

max 0 

i k 

k=1…n, i=1…m (4) 

k=1…n, i=1…m (5) 

Burada min ve max ; her bir seri içerisindeki en küçük ve en büyük farkı temsil eder. � 

4. Adım: Gri iliĢki katsayısının hesaplanması 

i 

i 

� 

n uzunluğundaki serideki k. noktadaki gri ilişki katsayısı Eş. 6 kullanılarak hesaplanır. 

Burada, katsayısı �� arasındaki belirleyici bir katsayıdır. Bu katsayının amacı ( k) �ve 

� 

max arasındaki farkı ayarlamaktır. Çalışmalar değerinin gri ilişkisel derece sonrası 

oluşacak sıralamayı etkilemediğini göstermektedir. Literatürde yapılan çalışmalarda 

genellikle katsayı 0.5 olarak alınmaktadır (Kurt 2008; Kuo vd., 2008;Wu 2007). 

17.Ulusal Ergonomi Kongresi 14-16 Ekim 2011 ESKİŞEHİR 100 

oi

( k) x ( k), x ( k) 

0i 0 i 

0i 

min max 

( k) 

max 

5. Adım: Gri iliĢki derecesinin belirlenmesi: 

k=1…n, i=1…m (6) 

Gri ilişki derecesi, karşılaştırma serileri ile standart seri arasındaki geometrik benzerliğin bir 

ölçüsüdür. İlişki derecesinin büyüklüğü, karşılaştırma ve standart seri arasında kuvvetli bir 

ilişki olduğunu göstermektedir. Gri ilişkisel derece aşağıdaki Eş. (7) ile hesaplanmaktadır. 

n 1 

( x , x ) x ( k), x ( k) 

0 i 0 i 

n k 1 

6.Gri iliĢki derecelerinin sıralanması 

k=1…n, i=1…m (7) 

Bir alternatif için, karşılaştırma serisi en yüksek gri ilişki derecesine sahipse bunun anlamı, bu 

karşılaştırma serisinin standart seriye çok benzediğidir ve bu alternatifin en iyi seçenek 

olduğudur (Özdemir ve Deste, 2009). Buna göre, gri ilişki derecesinin en büyükten en küçüğe 

doğru sıralanması ile ele alınan karar problemi için en iyi alternatiften en kötü alternatife 

kadar bir sıralama elde etmek mümkündür. 

2.2. GÇKV Yöntemi 

Karar verme; sosyal işlerde, ulusal politikalar ile ilgili projelerde ve günlük yaşantımız dahil 

her alanda önemli bir faaliyettir. Genel olarak karar, karar amacı, karar verici, karar teorileri, 

karar metotları, karar verme araçları, karar ortamı, karar politikaları gibi birkaç temel 

unsurdan oluşmaktadır. Tüm bunların içinde karar alma sisteminin temelinde karar verici 

bulunmaktadır. Doğru kararın verilmesi için karar verici kilit unsurdur (Li vd., 2009). 

Bununla birlikte, ÇKKV problemlerinde karar vericinin karar almasında kolay ve hızlı bir 

şekilde kullanılacağı yöntemleri seçmesi son derece önemlidir. Bu bağlamda, GÇKV yöntemi, 

az bilgi veya veri kullanımıyla, basit işlemler yapılarak bilgisayar aracılığıyla ile çok kısa 

sürede uygulandığından karar vericiler için önemli bir yöntemdir. 

Karar verme sürecinde hareket tarzı (politika) belirlenirken, tek bir hedef dikkate alınırsa tek 

hedefli karar verme, birden fazla hedef göz önüne alınırsa çoklu karar verme olarak 

adlandırılmaktadır. GÇKV yönteminde çok az veriyle birden fazla hedef belirlendiğinden 

çoklu karar verilmektedir. Bu yöntemde, zayıf olan bertaraf edilip güçlü olan hedef göz 

önüne alınarak, sonuç derecesine göre farklı durumlar için farklı çözüm alternatifleri 

sunulmaktadır (Li ,2009a). 

GÇKV yönteminde, ilk aşama hedefleri belirlemektir. Daha sonra her bir kriter için 

alternatifler değerlendirilir. Son olarak GÇKV kullanılarak hedef değerleri (γij) hesaplanmakta 

ve böylece alternatifler için bir sıralama elde edilmektedir (Li vd.,2009; Li,2009a). 

3.UYGULAMA 

Bu çalışmada, GİA ve GÇKV yöntemleri kullanılarak Türkçe içerikli e-haber web siteleri 

değerlendirilmiştir. Uygulama için ilk olarak, en çok takip edilen ve içerik yönünden benzer 


olan beş e-haber web sitesi seçilmiştir. Daha sonra, literatürdeki araştırmalarda incelenerek 

söz konusu web sitelerini değerlendirme sürecinde kullanılmak üzere on kriter belirlenmiştir 

(Kılıç ve Güngör,2006; Işık vd.,2011). Son olarak, uzman görüşü alınarak, web siteleri her bir 

kriter için 5‟li likert ölçeğine (1=en kötü,5=en iyi) göre değerlendirilmiş ve sonuçlar Tablo 1 

de gösterilmiştir. Bu sonuçların elde edilmesinden sonra GİA ve GÇKV yöntemlerinin 

uygulanması aşamasına geçilmiştir. 

Tablo 1. Web Sitelerinin Kriterlere Göre Değerlendirilme Sonuçları 

Kriterler Website 

1 

Website 

2 

Website 3 Website 4 Website 

5 

1.Öğrenebilirlik 5 4 5 5 4 

2.Memnuniyet 4 3 5 4 4 

3.Yardımedilebilirlik 5 5 4 4 5 

4.Görünürlük 4 2 5 4 

5.Erişim Kolaylığı 5 4 5 5 4 

6.Güncellik 2 4 5 3 4 

7.Tarafsızlık 3 4 5 4 5 

8. Güvenilirlik 2 3 4 3 3 

9.Bilgi Çeşitliliği 4 4 5 4 3 

10.Kontroledilebilirlik 4 3 4 5 4 

3.1. GĠA Uygulaması 

GİA, gri sistem teorisinde kesikli veriyi analiz eden bir ölçüttür (Hu ve Yang, 2000). Bu ölçüt 

bilgiyi işlemek için ne çok fazla veri gerektirir, nede çeşitli veriler arasında herhangi bir tipik 

işlevsel ilişkiye ihtiyaç duyar (Li,2009a). E-haber web sitelerinin değerlendirme sürecinde de 

kararın daha az ve kesikli veri ile verilme durumu söz konusu olduğundan GİA yöntemi bu 

uygulama için uygun bir yaklaşımdır. Uygulama altı adımda gerçekleştirilmiştir: 

1.Adım: Standart seri ve karşılaştırma serileri, Li vd. (2009) tarafından yapılan çalışma 

dikkate alınarak oluşturulmuştur ve Tablo 2‟de gösterilmiştir. 

17.Ulusal Ergonomi Kongresi 14-16 Ekim 2011 ESKİŞEHİR 102 

4

Tablo 2.Standart ve KarĢılaĢtırma Serileri 

Seriler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 

X 1 1.25 1 1.25 1 2.5 1.67 2 1.25 1.25 

0 

X 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 

1 

X 0.80 0.75 1 0.50 0.80 2 1.33 1.50 1 0.75 

2 

X 1 1.25 0.80 1.25 1 2.50 1.67 2 1.25 1 

3 

X 1 1 0.80 1 1 1.5 1.33 1.50 1 1.25 

4 

X 0.80 1 1 1 0.80 2 1.67 1.50 0.75 1 

5 

2. ve 3.Adım: Eş. 3‟e göre standart seri ile karşılaştırma serileri arasındaki farklar bulunmuş 

ve Tablo 3‟de gösterilmiştir. Daha sonra, Eş.4 ve Eş.5‟den yararlanılarak min ve 

max değerleri sırasıyla 0 ve 1.50 olarak bulunmuştur (Tablo 3). 

Tablo 3.Standart Seri ile KarĢılaĢtırma Serileri Arasındaki Fark Sonuçları 

01 0 0.25 0 0.25 0 1.50 0.67 1 0.25 0.25 

02 0.2 0.5 0 0.75 0.2 0.5 0.34 0.5 0.25 0.5 

03 0 0 0.2 0 0 0 0 0 0 0.25 

04 0 0.25 0.2 0.25 0 1 0.34 0.5 0.25 0 

05 0.2 0.25 0 0.25 0.2 

0.5 0 0.5 0.5 0.25 

4. Adım: Eş. 6‟dan yararlanılarak her bir seri için gri ilişki katsayısı hesaplamış ve Tablo 4‟de 

gösterilmiştir. Gri ilişki katsayısı hesaplanırken ζ katsayısı 0.5 olarak alınmıştır. 

Tablo 4.Gri ĠliĢki Katsayıları 

01 1 0.750 1 0.750 1 0.333 0.530 0.430 0.750 0.750 

02 0.789 0.600 1 0.500 0.789 0.600 0.690 0.600 0.750 0.600 

03 1 1 0.789 1 1 1 0.996 1 1 0.750 

04 1 0.750 0.789 0.750 1 0.429 0.690 0.600 0.750 1 

05 0.789 0.750 1 0.750 0.789 0.600 0.996 0.600 0.600 0.750 


5.Adım: Eş. 7‟den yararlanılarak her bir karşılaştırma serisi için gri ilişki derecesi 

hesaplanmıştır ve aşağıda gösterilmiştir. 

, , , , 

6.Adım: Gri ilişki derecelerinin büyükten küçüğe sıralanması sonucunda Website 3 

değerlendirme kriterleri açısından en iyi alternatif site olarak bulunurken, Website 2 en kötü 

web sitesi olarak belirlenmiştir. 

xox3� ( xo, x4) � ( xo, x5) � ( xo, x1) � xox 2 

( , ) 

( , ) 

Website3>Website4>Website5>Website1>Website2 

2.2 GÇKV Uygulaması 

Bu çalışmada, E-haber web sitelerinin değerlendirme sürecinde az ve kesikli veri ile birden 

fazla hedefin dikkate alınması için GÇKV yönteminin kullanılması uygun görülmüştür. 

GÇKV yönteminin uygulamasının daha özet şekilde verilmesi ve daha iyi anlaşılması için Li 

(2009b) tarafından yapılan çalışmada yer alan başlangıç aşamalarına bu uygulamada yer 

verilmemiştir. Buna göre uygulama üç adımda gerçekleştirilmiştir. 

1.Adım: Beş web sitesi kriterlere göre değerlendirmiş ve elde edilen sonuçlar Tablo 1‟de 

gösterilmiştir. 

2. ve 3. Adım: : İlk olarak, karar hedefleri belirlenmiş ve daha sonra Tablo 1‟de elde edilen 

değerlendirme sonuçları hedef değerlerini ölçmek için kullanılmıştır. Ayrıca, her bir hedef 

için üst limitin alınması uygun görülmüş ve üst limit değeri Tablo 1‟de yer alan her bir 

satırdaki en büyük değer olarak alınmıştır. Buna göre hedefler, hedef değerleri ve sonuç 

matrisleri aşağıda gösterilmiştir. 

Hedef 1: Öğrenebilirliğin daha kolay olması daha iyidir, bu nedenle bu hedefi ölçmek için üst 

limit alınır. 

(1) 

11 5 / 5 1 

(1) 

12 4 / 5 0.8 

(1) 

13 5 / 5 1 

Sonuç matris (1) {1,0.8,1,1,0.8} 

ij 

(1) 

14 5 / 5 1 

(1) 

15 4 / 5 0.8 

Hedef 2: Memnuniyetin yüksek olması daha iyidir, bu nedenle bu hedefi ölçmek için üst limit 

alınır. 

(2) 

11 4 / 5 0.8 

(2) 

12 3 / 5 0.6 

(2) 

13 5 / 5 1 

Sonuç matris (2) {0.8,0.6,1,0.8,0.8} 

ij 

(2) 

14 4 / 5 0.8 

(2) 

15 4 / 5 0.8 


Hedef 3: Yardımedilebilirliğin daha fazla olması daha iyidir, bu nedenle bu hedefi ölçmek 

için üst limit alınır. 

(3) 

11 5 / 5 1 

(3) 

12 5 / 5 1 

(3) 

13 4 / 5 0.8 

Sonuç matris (3) {1,1,0.8,0.8,1} 

ij 

(3) 

14 4 / 5 0.8 

(3) 

15 5 / 5 1 

Hedef 4: Görünürlüğün daha yüksek olması daha iyidir, bu nedenle bu hedefi ölçmek için üst 


(4) 

11 4 / 5 0.8 

(4) 

12 2 / 5 0.4 

(4) 

13 5 / 5 1 

Sonuç matris (4) {0.8,0.4,1,0.8,0.8} 

ij 

(4) 

14 4 / 5 0.8 

(4) 

15 4 / 5 0.8 

Hedef 5: Erişim kolaylığının daha fazla olması daha iyidir, bu nedenle bu hedefi ölçmek için 

üst limit alınır. 

(5) 

11 5 / 5 1 

(5) 

12 4 / 5 0.8 

(5) 

13 5 / 5 1 

Sonuç matris (5) {1,0.8,1,1,0.8} 

ij 

(5) 

14 5 / 5 1 

(5) 

15 4 / 5 0.8 

Hedef 6: Güncelliğin daha fazla olması daha iyidir, bu nedenle bu hedefi ölçmek için üst limit 

alınır. 

(6) 

11 2 / 5 0.4 

(6) 

12 4 / 5 0.8 

(6) 

13 5 / 5 1 

Sonuç matris (6) {0.4,0.8,1,0.6,0.8} 

ij 

(6) 

14 3 / 5 0.6 

(6) 

15 4 / 5 0.8 

Hedef 7: Tarafsızlığın daha fazla olması daha iyidir, bu nedenle bu hedefi ölçmek için üst 


(7) 

11 3 / 5 0.6 

(7) 

12 4 / 5 0.8 

(7) 

13 5 / 5 1 

Sonuç matris (7) {0.6,0.8,1,0.8,1} 

ij 

(7) 

14 4 / 5 0.8 

(7) 

15 5 / 5 1 


Hedef 8: Güvenirliliği daha fazla olması daha iyidir, bu nedenle bu hedefi ölçmek için üst 


(8) 

11 2 / 4 0.5 

(8) 

12 3 / 4 0.75 

(8) 

13 4 / 4 1 

Sonuç matris (8) {0.5,0.75,1,0.75,0.75} 

ij 

(8) 

14 3 / 4 0.75 

(8) 

15 3 / 4 0.75 

Hedef 9 : Bilgi çeşitliliğinin daha fazla olması daha iyidir, bu nedenle bu hedefi ölçmek için 

üst limit alınır. 

(9) 

11 4 / 5 0.8 

(9) 

12 4 / 5 0.8 

(9) 

13 5 / 5 1 

Sonuç matris (9) {0.8,0.8,1,0.8,0.6} 

ij 

(9) 

14 4 / 5 0.8 

(9) 

15 3 / 5 0.6 

Hedef 10: Kontrol edilebilirliliğin daha fazla olması daha iyidir, bu nedenle bu hedefi ölçmek 

için üst limit alınır. 

(10) 

11 4 / 5 0.8 

(10) 

12 3 / 5 0.6 

(10) 

13 4 / 5 0.8 

Sonuç matris (10) {0.8,0.6,0.8,1,0.8} 

ij 

4.Adım: Her bir hedef için sonuç değeri elde edilir. 

10 

( ) i 

11 11 

i 1 

10 

( ) i 

14 14 

i 1 

10 0.770 

10 0.835 

10 

( ) i 

12 12 

i 1 

10 

( ) i 

15 15 

i 1 

10 0.735 

10 0.815 

(10) 

14 5 / 5 1 

10 

( ) i 

13 13 

i 1 

10 0.960 

(10) 

15 4 / 5 0.8 

5.Adım: Nihai sonuç matrisi oluşturulur ve böylece web sitelerinin en iyiden en kötüye doğru 

sıralaması ortaya çıkarılır. 

ij 

11 , 12 , 13 , 14 , 15 

={0.770,0.735,0.960,0.835,0.815} nihai sonuç matrisidir ve bu 

� � � � 

Website3>Website4>Website5>Website1>Website2 olarak sıralanır. 

matrise göre ölçüm sonuçlarını sıralayacak olursak; 13 14 15 11 12 

Sonuç olarak, GİA ve GÇKV yöntemleri ile yapılan her iki uygulamada websitelerinin 

sıralaması aynı çıkmıştır. Bu nedenle bu sıralamanın güvenilir bir sıralama olduğu 

söylenebilir. 

yani 


4.SONUÇ VE ÖNERĠLER 

Bu çalışmada, Gri Teori tabanlı GİA ve GÇKV yöntemleri ile e-haber web siteleri 

değerlendirilmiş ve en uygun web sitesi seçilmiştir. Bu yöntemlerde aynı veriler kullanılarak 

farklı çözüm aşamalarının uygulanmasına rağmen aynı sonuçlar elde edildiğinden, bu 

sonuçların güvenilir olduğu söylenebilir. GİA ve GÇKV yöntemleri; sadece web siteleri 

üzerinde değil, diğer web siteleri üzerinde de etkin bir şekilde kullanılabilecek yöntemlerdir. 

Ayrıca, diğer ÇKKV yöntemleri ile kıyaslandıklarında söz konusu yöntemlerin, daha az bilgi 

veya veri kullanımıyla, basit işlemler yapılarak bilgisayar aracılığıyla ile çok kısa sürede 

uygulanmaları karar vericiler için önemli bir avantaj sağlamaktadır. Daha sonra yapılacak 

çalışmalarda, bu yöntemlerin diğer ÇKKV yöntemleri ile birleştirilmesi sonucunda daha 

kapsamlı sonuçlar elde edilebilir. 

KAYNAKLAR 

Akay D. (2006) Kullanıcı Merkezli Ürün Tasarımı için Bütünleşik Bir Zeki Model :Cep 

Telofonları Üzerine Bir Uygulama, Doktora Tezi Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri 

Enstitüsü, Ankara, 

Berkman M.İ. (2006) Türkçe İçerikli Haber Sitelerinde Kullanılabilirlik Değerlendirmesi ve 

Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,Ankara 

Chan L. K. ve Wu M. L. (1998) Prioritizing the Technical Measures in Quality Function 

Deployment,Quality Engineering 10(3) ,467–479. 

Chang J. L., Xia G. P. (2005) Comprehensive Evaluation of E-Commerce Website Based on 

Concordance Analysis, IEEE Int. Conf. E-Business Engineering, 102–105. 

Chu F.F. ,Li Y.J.(2006) A Comprehensive Evaluation Method of E-commerce Websites 

Using GA,CA and AHP,Management Science and Engineering,111 -115 

Deng J. L. ( 1989) Introduction to Grey System ,Journal of Grey System, 1(1) , 1–24. 

Deng J. L. (1982) Control Problems of Grey systems, Systems & Control Letters, 5(6), 

288-294. 

Hu W. B., C. Z. (2000) Yang, Grey Model of Direct Solar radiation Intensity on he Horizontal 

Plane for Cooling Loads Calculation,Building and Environment, 35(7),587-593. 

Hwang G.J, Huang T. C. K., Tseng J.C.R. (2004) A Group-Decision Approach for Evaluating 

Educational Web Sites, Computers & Education,42,65-86. 

Hsu, Y.-T., Yeh, J., Chang, H., (2000) Grey Relational Analysis for Image Compression, 

Journal of Grey System, 12(1), 131–138. 

Işık A:H:,Karakış R.Güler (2011) Gazi Üniversitesi Bilişim Enstitüsü Web Sayfasının 

Kullanılabilirlik Analizi, 2nd International Conference on New Trends in 

Education and Their Implications ,27-29 April,607-614. 

Kılıç E.,Güngör Z.(2006) Web Site Tasarımlarında Kullanılabilirlik Değerlendirme 


Yöntemlerinin Önemi,Akademik bileşim”06 Pamukkale üniversitesi ,Denizli. 

Kuo Y., Yang T. ve Huang G.W. (2008) The Use of Grey Relational Analysis in Solving 

Multiple Attribute Decision- Making Problems, Computers&Industrial Engineering, 55, 

80- 93. 

Kurt G. (2008) Gri İlişki Çözümlemesi Kullanılarak Üniversite Öğrencilerinin Çeşitli 

Kaygılarının Değerlendirilmesi, Akademik Bakış (Uluslar arası Hakemli Sosyal 

Bilimler E-Dergisi), 14,1-10. 

Li W.,Wang Y. ve Wei Y. (2009 ) A Comparative Study on Solution for Multiple Attribute 

Decision Problems Based on Grey Theory ,IEEE International Conference on Grey 

System,1046-1050 

Li W. (2009a) Research on Evaluation of E-commerce Website Based on Grey Relational 

Analysis, 2009 International Forum on Information Technology and Applications, 

473-476 

Li W.(2009b) Using Grey Multiporpose Decision System for Vendor Selection Based on 

EBusiness, 2009 International Conference on Information Technology and Computer 

Science,13,27-30 

Liu S. ve Lin Y. (2006) Grey Information Theory and Practical Applications, Springer 

Özdemir A.İ ve Deste M. (2009) Gri İlişkisel Analiz ile Çok Kriterli Tedarikçi Seçimi: 

Otomotiv Sektöründe Bir Uygulama, Istanbul University Journal of the School of 

Business Administration,38(2), 147-156. 

Sofyalıoğlu Ç. (2011) Süreç Hata Modu Etki Analizini Gri Değerlendirme Modeli, Ege 

Akademik Bakış,11(1),155-164 

Üstünısık N.Z.(2007) Türkiye'deki iller ve Bölgeler Bazında Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik 

Sıralaması Araştırması: Gri ilişkisel Analiz Yöntemi ve Uygulaması, Yüksek Lisans 

Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 

Wu, C. C, Wu, Y. L. ve Yang, P.C. (2007) Assessment on the Enterprise‟s Operational 

Performance Using Multiple Attribute Decision Making, Proceedings of the 2007 

IEEE IEEM, 242-247. 

Wu J. H. , Wen K. L. ve You M. L. (1999) A Multi Decision Making Based on Modified 

Grey Relational Grade, Journal of Grey System ,11(4), 381–387.

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi - 17. Ulusal Ergonomi Kongresi ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?