Üsküdar Ayazma ve Beylerbeyi Camilerinde Kullan›lan Çin Çinileri

Resim 6: III.
Mustafa
(Silsilenâme-i
Osmaniye, ‹ÜK, T.
9366, v. 51a)
276
Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I
Çin çinilerinin Yak›ndo¤u’da kullan›lmas› Hollanda Do¤u Hindistan fiirketi’nin
Ermeni tüccarlar arac›l›¤›yla yapt›¤› ticaretle ilintilidir. Topkap› Saray› Çin porselenleri
koleksiyonundaki manzara betimlemeli çiniler15 (Resim 3) ile Beylerbeyi
ve Ayazma camilerinin çinileri (Resim 4), 1733 y›l›nda büyük bir onar›m gören ‹stanbul
Karaköy’deki Surp Krikor Lusavoriç Ermeni kilisesinde beraber kullan›lm›flt›r.
Ayn› kilisede çok say›da Hollanda çinisi de yer almaktad›r. 16
Jakarta’daki (Endonezya) Hollanda elçisi Reinier de Klerk’in kona¤›; Hindistan’›n
güneyindeki Kochi flehrinde bulunan Pardesi Sinagogu; Hindistan’›n kuzeyindeki
Rajasthan bölgesinde bulunan Bikaner flehrindeki Junagarh Kalesi XVIII. yüzy›la
ait çeflitli Çin ve Hollanda çinilerini birlikte sergileyen yap›lar aras›ndad›r. 17
Rajasthan bölgesindeki Udaipur kentinde yer alan fiehir Saray›n›n 1725 y›l›nda
infla edilen an›tsal girifl kap›s› “Chini Chitrashala”da, Üsküdar Ayazma ve Beylerbeyi
camilerinde gördü¤ümüz Çin çinileri figürlü Hollanda çinileriyle birlikte
kullan›lm›flt›r. Ayn› çiniler yine Rajasthan bölgesindeki Jaisalmer flehrinde bulunan
Rajmahal Saray›n›n XVIII. yüzy›l sonlar›nda yenilenen bölümlerinde ve
Dungarpur Saray› mekanlar›nda da görülebilmektedir. 18
fiam’da görevli son Osmanl› Valisi Esad Pafla taraf›ndan 1750 y›l›nda yapt›r›lan
fiam Azem Saray›’n›n iç donan›m›nda Çin porselenlerine yer verilirken duvar
kaplamalar›nda da konumuzu oluflturan Çin çinilerinin kullan›ld›¤› dikkat çekmektedir.
Beylerbeyi ve Ayazma camilerindeki çini tipinin 11 adet örne¤i, burada
yap›y› çevreleyen avlulardan birinin odak noktas› durumundaki çeflmenin
duvar›n› kaplamaktad›r.
Çin’den ithal edilen çiniler çok k›sa bir süre içinde Kütahya atölyelerince taklit
edilmifltir. D›fl çerçeveyi oluflturan sepet ve sarmafl›k dallar aynen yinelenmifl, orta
kompozisyon ve renkler k›smen de¤ifltirilmifltir. Kütahyal› ustalar deseni körü
körüne uygulamak yerine serbestçe kopya etmifllerdir. Hamur analizleriyle Kütahya
üretimi olduklar› belirlenen Çin taklidi Kütahya çinilerinin iç ve d›fl piyasaya
sunuldu¤u bilinmektedir. Kudüs’teki Ermeni cemaatine ait Surp Hagop katedralinin
bölümleri olan Etchmiadzin fiapeli, Havariler fiapeli ve Kutsal Baflmelek
fiapelinde Çin çinileri ve Kütahya taklitlerinin bir arada kullan›lm›fl olmas›
bunlar›n ayn› s›ralarda, Kudüs’e getirildi¤ini göstermektedir. (Resim 5 a, b, c) 19
Kahire Ebu Seifein Kopt Kilisesi’nde de Ayazma ve Beylerbeyi Camilerinde görülen
Çin çinileri kullan›lm›flt›r. Kahire Arab Müzesi koleksiyonunda da ayr›ca
iki adet Çin taklidi Kütahya çinisi yer almaktad›r. Çin taklidi Kütahya çinilerine
ait baflka örnekleri ayr›ca Kütahya Ali Pafla ve Ankara Hac› Bayram Camileri
ile Topkap› Saray›’n›n çeflitli mekanlar›nda da görebilmekteyiz.
Bütün bunlara ek olarak Ayazma Camii’ni yapt›ran Sultan III. Mustafa’y› (1754-74)
flehzadesiyle birlikte betimleyen ve dönemin saray ressam› Refail’e atfedilen minyatürde
de duvarda benzer kompozisyona sahip çiniler görülmektedir (Resim 6). 20
Topkap› Saray› Müzesi koleksiyonunda mavi-beyaz Çin porselenleri özel bir yere
sahiptir. 21 5373 mavi-beyaz desenli Çin porseleninin 2680 tanesi XVIII. yüzy›la
aittir. Bu yo¤un porselen ticareti s›ras›nda duvar çinilerinin de getirilmifl