WERTEBROPLASTYKA

WERTEBROPLASTYKA 

pod redakcją 

Zbigniewa Kotwicy i Agnieszki Saracen 

Gryfice 2009

Recenzent: 

prof. dr hab. med. Heliodor Kasprzak 

Projekt okładki: Marzena Tyl 

© Copyright by Zachodniopomorski Szpital Specjalistyczny 

„MEDICAM”, Gryfice 2009 

Zachodniopomorski Szpital Specjalistyczny „MEDICAM” 

ul. Niechorska 27, 72-300 Gryfice 

Tel. +48 (091) 3842061, 

Fax. +48 (091) 3842168 

ISBN 978-83-922776-8-2 

Współpraca wydawnicza: 

Autobusy sp. z o.o. 

ul. Czachowskiego 34, 26-600 Radom 

tel./fax (048) 369-80-74, 

e-mail: redakcja@autobusy-test.com.pl 

Druk i oprawa: 

Grafex 

ul. Sienkiewicza 6 

14-100 Ostróda

Spis treści 

Rozdział I 

UWARUNKOWANIA ANATOMICZNE 

WERTEBROPLASTYK I KYFOPLASTYK 

TRZONÓW KRĘGÓW ............................................................... 5 

Rozdział II 

EPIDEMIOLOGIA I OBRAZ KLINICZNY 

KOMPRESYJNYCH ZŁAMAŃ TRZONÓW KRĘGÓW ..... 31 

Rozdział III 

TECHNIKA OPERACYJNA WERTEBROPLASTYKI 

I KYFOPLASTYKI .................................................................... 43 

Rozdział IV 

WYNIKI LECZENIA I POWIKŁANIA 

WERTEBROPLASTYKI ........................................................... 57 

Autorzy: 

Dr n. med. Wojciech GLINKOWSKI – rozdział I 

Dr hab. med. Zbigniew KOTWICA – rozdział III, IV 

Dr n. med. Agnieszka SARACEN – rozdział II, IV 

Lek. med. Michał TARNOWSKI – rozdział III

Rozdział I 

UWARUNKOWANIA ANATOMICZNE WERTEBRO- 

PLASTYK I KYFOPLASTYK TRZONÓW KRĘGÓW 

Dostępy anatomiczne do trzonów kręgów stają się coraz częściej 

wykorzystywane do wzmacniania ich struktury poprzez wypełnienie 

istoty gąbczastej cementem kostnym (PMMA) podczas 

zabiegu wertebroplastyki lub kifoplastyki. Zrozumienie budowy 

kręgów ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień morfometrii 

nasad łuków kręgów oraz anatomii okolicznych struktur ma istotne 

znaczenie zarówno dla przeprowadzenia samej procedury chirurgicznej, 

jak również dla ograniczenia ryzyka wystąpienia powikłań 

miejscowych i ogólnych. 

Kręgosłup (columna vertebralis) zbudowany jest z kręgów 

(vertebrae). Wyróżniamy od 33 do 34 symetrycznych kręgów, 

ułożonych jeden nad drugim. Wykazuje budowę odcinkową, która 

pozwala na wyróżnienie odcinka szyjnego, piersiowego, lędźwiowego, 

krzyżowego i guzicznego. W każdym z odcinków występują 

cechy budowy charakterystyczne dla określonego odcinka. Liczba 

kręgów tworzących poszczególne odcinki nie jest jednakowa. 

W odcinku szyjnym występuje 7 kręgów szyjnych (vertebrae cervicales), 

w odcinku piersiowym 12 kręgów (vertebrae thoracicae), 

w lędźwiowym 5 (vertebrae lumbales), w krzyżowym również 

5 (vertebrae sacrales) a w guzicznym może występować 4-5 kręgów 

guzicznych (vertebrae coccygeae). Odcinek krzyżowy u osoby 

dorosłej nie pozwala na wyodrębnienie pojedynczych kręgów 

z uwagi na zrośnięcie się ich w kość krzyżową. Podobnie kręgi guziczne, 

szczątkowe u człowieka zrastają się, tworząc kość guziczną. 

Kręgi łączą się ze sobą, tworząc wytrzymały na obciążenia a jednocześnie 

elastyczny słup będący niejako osią tułowia. Górny odcinek 

kręgosłupa stanowi podparcie dla czaszki, dolny opiera się na 

kościach miednicy. Kręgosłup stanowi również podporę tułowia. 

W ogólnym zarysie można przyjąć, że kolejne elementy tego osiowo 

położonego, ruchomego słupa kostnego, zstępując zwiększają swoje 

wymiary, zwiększając tym samym swoje właściwości podpórcze.

6 Wertebroplastyka 

Ryc. 1. Columna vertebralis – preparat anatomiczny 

Budowa ogólna krę gu 

Niemal każdy kręg zbudowany jest z trzonu kręgu (corpus vertebrae) 

położonego ku przodowi i łuku kręgu (arcus vertebrae) stanowiącego 

część tylną. Trzon kręgu przybiera kształt zbliżony do 

walca o owalnym przekroju poprzecznym. Powierzchnie górna 

i dolna kręgu zrastają się z przylegającymi do nich krążkami międzykręgowymi. 

Brzeżna warstwa wymienionych powierzchni trzonów 

kręgów nazywana jest blaszką graniczną (end plate). 

Otwór kręgowy (foramen vertebrale) tworzy się między trzonem 

a łukiem kręgu, natomiast nakładające się otwory kręgowe tworzą 

kanał kręgowy (canalis vertebralis). Kanał kręgowy stanowi charakterystyczną 

cechę budowy kręgosłupa, bowiem zawiera i osłania 

przebiegający w nim rdzeń kręgowy (medulla spinalis). Jako kolumna 

kręgosłup lokalizuje się grzbietowo i osiowo, co w widoku 

przednio-tylnym odpowiada położeniu w linii pośrodkowej ciała.

Uwarunkowania anatomiczne wertebroplastyk i kyfoplastyk … 7 

W budowie typowego kręgu wyróżnia się położony ku przodowi 

masywny, walcowaty trzon i ku tyłowi skierowany łuk kręgu oraz 

siedem wyrostków. Od łuku odchodzą dwie pary wyrostków stawowych 

(processuss articularis), na których leżą powierzchnie 

stawowe (facies articularis). Za ich pośrednictwem dokonują się 

połączenia z sąsiednimi kręgami. Do boku kierują się symetrycznie 

położone wyrostki poprzeczne (processuss transversus), które służą 

jako miejsca przyczepów mięśni. Największy i nieparzysty wyrostek 

kolczysty (processuss spinosus), skierowany ku tyłowi odchodzi od 

tylnej części łuku. Łuk kręgowy odchodzi od trzonu a jego początkowy 

odcinek nosi nazwę nasady łuku kręgowego (pediculus arcus 

vertebrae). 

Krążki międzykręgowe (disci intervertebrales) u dorosłego 

człowieka zbudowane są z trzech części: płytek chrzęstnych, zewnętrznego 

pierścienia włóknistego i ruchomego jądra miażdżystego 

położonego wewnętrznie. Krążki zwiększają wysokość całkowitą 

kręgosłupa o około 25%. Ich wysokość jest różna w poszczególnych 

jego odcinkach i wzrasta stopniowo od góry ku dołowi [16]. Długość 

kręgosłupa u człowieka dorosłego stanowi do 45% jego długości 

ciała. Największą długość kręgosłup osiąga w okresie między 

20. a 30. rokiem życia. W wyniku starzenia i procesu zaniku kostnego 

może dochodzić do zmniejszania się długości kręgosłupa 

nawet od kilku do kilkunastu cm. Powodem takich zmian mogą 

być złamania osteoporotyczne trzonów kręgowych, dehydratacja 

krążków międzykręgowych lub osłabienie mięśni posturalnych 

i więzadeł [30]. Jądro miażdżyste krążka międzykręgowego stanowi 

50-60% objętości krążka w wymiarze poprzecznym. Jego podstawową 

substancją budulcową są proteoglikany, które wiążą wodę. 

Na skutek obniżenia zawartości proteoglikanów, jądro traci właściwości 

hydrodynamiczne. Dochodzi do upośledzenia zatrzymywania 

wody w warunkach ucisku i do dehydratacji jądra, co zaburza 

amortyzację obciążeń działających wzdłuż osi kręgosłupa [21]. 

Prócz tego, że jądro jest punktem podparcia kręgu leżącego powyżej, 

pełni funkcję amortyzacji obciążeń i równomiernego ich rozkładu 

na cały pierścień włóknisty i płytki chrzęstne blaszek granicznych. 

Wraz z wiekiem dochodzi do zatarcia granic między 

jądrem miażdżystym, a pierścieniem włóknistym, spada zawartość


elastyny a wzrasta kolagenu, przez co jądro miażdżyste staje się 

bardziej zwłókniałe, a krążki międzykręgowe bardziej sztywne 

oraz mniej odporne na odkształcenia [21]. 

Kręgosłup człowieka jest wysoce zorganizowaną strukturą, 

która pozwala na wykonywanie ruchów o znacznym zakresie oraz 

na przenoszenie znacznych obciążeń. Budowa kręgów jest zróżnicowana, 

w zależności od poziomu umiejscowienia w kolumnie 

kręgosłupa. Zmiany zachodzące wraz z przebiegiem procesu starzenia 

obejmują zarówno kształt kręgów, jak i ich kompozycję, co 

powoduje wzrost ryzyka uszkodzenia oraz obniżenie jakości życia 

pacjentów starszych. Istota gąbczasta kręgu stanowiąca zrąb spełnia 

rolę systemu konstrukcyjnego o charakterystyce kratownicy 

przestrzennej. Trzon kręgowy zbudowany jest głównie z tkanki 

kostnej gąbczastej, otoczonej cienką warstwą tkanki kostnej zbitej. 

Gąbczaste wnętrze kości utworzone jest z beleczek kostnych biegnących 

zgodnie z kierunkiem naprężeń głównych. Linie naprężeń 

mają przebieg pionowy (łącząc powierzchnię górną z dolną), poziomy 

(łącząc powierzchnie boczne) lub skośny. Wzajemne krzyżowanie 

się układów beleczek wyznacza obszary o największej 

wytrzymałości oraz trójkątny obszar mniejszej odporności, przez 

który przebiegają głównie beleczki pionowe. Opisane układy beleczek 

odgrywają zasadniczą rolę w patomechanizmie złamań trzonów 

kręgów pod wpływem sił ściskających, czyli złamań kompresyjnych 

prowadzących do klinowych deformacji trzonu kręgu. 

Gęstość mineralna i mikroarchitektonika tkanki kostnej jest zróżnicowana 

w obrębie poszczególnych obszarów trzonów. Największa 

gęstość mineralna kości występuje w okolicy tylnej trzonów, w pobliżu 

odejścia od nich łuków kręgowych. Testy właściwości mechanicznych 

przeprowadzone na preparatach tkanki kostnej pochodzącej 

z różnych obszarów trzonu wskazały, że największa wytrzymałość, 

sztywność, oraz gęstość kości występuje w obszarze środkowym 

trzonu. Największe naprężenia osiowe przenoszone przez region 

centralny, przylegający do jądra miażdżystego a mniejsze obciążenia 

następują w obszarze obwodowym, które odpowiada polu 

przylegania pierścienia włóknistego [16]. Obniżanie się gęstości 

mineralnej kości (BMD) wraz z wiekiem i procesem osteoporozy 

powoduje cieńczenie beleczek kostnych, zwiększanie się prze-


strzeni międzybeleczkowych, utratę spójności międzybeleczkowej, 

obniżenie wytrzymałości kręgu i wzrost ryzyka wystąpienia złamania. 

W przebiegu typowego złamania osteoporotycznego trzonu kręgu 

dochodzi do obniżenia wysokości trzonu kręgu, często w obrębie 

przedniej kolumny, przy zachowaniu nienaruszonej tylnej ściany 

trzonu. Sklinowacenie często prowadzi do miejscowego zwiększenia 

się kifozy. Złamania wielu kręgów powodują progresywną 

deformację i zwiększanie się kifozy oraz pojawianie się widocznej 

wady postawy ciała. Złamania osteoporotyczne trzonów kręgów 

występują często na wielu poziomach. Wynika to z faktu, że wystąpienie 

jednego złamania zwiększa ryzyko wystąpienia złamania 

kręgów sąsiednich – wzrasta pięciokrotnie [29]. 

Blaszki graniczne kręgów tworzą strukturalną granicę pomiędzy 

krążkiem międzykręgowym a istotą gąbczastą trzonu kręgu. 

Jest ona zbudowana z cienkiej warstwy półporowatej tkanki kostnej 

podchrzęstnej, o grubości około 0,5 mm, pokrytej warstwą 

chrząstki o zbliżonej grubości. Zasadniczą funkcją blaszki granicznej 

jest zapobieganie przebiciu się jądra miażdżystego do wnętrza 

struktury gąbczastej trzonu kręgu i do równomiernej dystrybucji 

obciążeń przenoszonych przez kręg. Dzięki warstwie chrzęstnej 

blaszki granicznej spełnia ona również funkcję membrany półprzepuszczalnej, 

która pozwala na wymianę wody i substancji w niej 

rozpuszczalnych, co zapobiega utracie dużych cząsteczek proteoglikanów 

z krążka międzykręgowego. Ostatecznie zwarta warstwa 

tkanki kostnej podchrzęstnej stanowi bezpieczne zakotwiczenie 

dla sieci kolagenowej krążka międzykręgowego. Grubość blaszek 

granicznych jest zmienna, warstwa grubsza obserwowana jest 

pod pierścieniem włóknistym w miejscu najbliższym, a nie w pobliżu 

jądra miażdżystego krążka międzykręgowego. Blaszka graniczna 

górna ma mniejszą grubość niż dolna. Została wykazana 

dodatnia korelacja pomiędzy grubością blaszki granicznej i zawartością 

proteoglikanów szczególnie w środkowej części blaszki 

granicznej pod jądrem miażdżystym. Może być to wynik procesu 

przebudowy, w którym blaszka graniczna odpowiada na większe 

ciśnienie hydrostatyczne krążka międzykręgowego wraz z większą 

zawartością proteoglikanów [44]. Zmiany związane z wiekiem


i degeneracją krążka międzykręgowego mogą powodować osłabienie 

blaszki granicznej. Miejscowe właściwości materiałowe blaszki 

granicznej wykazują istotną zależność od lokalizacji przestrzennej. 

Grant i wsp. [22] wykazali, że wytrzymałość i sztywność blaszki 

granicznej jest największa w okolicy tylnobocznej a najmniejsza 

w środkowej części. Dolne blaszki graniczne trzonów kręgów są 

bardziej wytrzymałe niż górne, co powoduje, że zwiększenie ryzyka 

złamania wraz z wiekiem lub/i przebiegiem osteoporozy obejmuje 

właśnie górne blaszki graniczne. Znaczenie przenoszenia obciążeń 

przez płytkę graniczną i ogólna integralność struktury w badaniach 

pozwoliła na potwierdzić występowanie lokalnego obniżenia właściwości 

strukturalnych trzonów po eksperymentalnym usunięciu 

blaszki granicznej [39]. Podobnie potwierdzono hipotezę, że wytrzymałość 

środkowej części blaszki granicznej obniża się wraz 

z narastaniem przebudowy okolicznej tkanki kostnej gąbczastej 

trzonu w przebiegu procesu zwyrodnieniowego krążka międzykręgowego, 

a także całkowitego obniżenia wytrzymałości blaszki granicznej 

wraz ze spadkiem gęstości mineralnej (BMD) [23]. Morfologia 

złamań zmęczeniowych lędźwiowego segmentu ruchowego 

w warunkach eksperymentalnych [24, 25] wykazała, że pod wpływem 

cyklicznych obciążeń symulujących aktywność fizyczną, najsłabszą 

częścią trzonu kręgu okazuje się blaszka graniczna. Doświadczalnie 

jej uszkodzenia powstają zaledwie po kilkuset cyklach 

obciążeń. W wyniku takiego doświadczenia powstawały 

złamania części środkowej blaszki granicznej (przy umiarkowanej 

degeneracji krążka międzykręgowego) lub uszkodzenia o typie 

guzków Schmorla. Złamania zmiażdżeniowe lub wybuchowe były 

typowe dla przypadków o bardzo niskich wartościach BMD [53]. 

Sklerotyzacja blaszek granicznych kręgów wpływa na zafałszowanie 

wyników badania gęstości mineralnej kręgów [43]. Wraz z wiekiem 

obserwowana jest również osyfikacja warstwy chrzęstnej blaszki 

granicznej [45]. Kalcyfikacja miejscowa wpływa na przepuszczalność 

blaszki granicznej, co w rezultacie zmniejsza objętość wymiany 

płynów w krążku międzykręgowym w czasie codziennej 

aktywności. Wywołuje to zaburzenia odżywiania krążka i prowadzić 

może do jego dehydratacji [2, 17]. Zmiany degeneracyjne mają


niezwykle istotne znaczenie jako czynnik determinujący czynność 

starzejącego się kręgosłupa. 

Rozważając zagadnienia stabilności i wytrzymałości kręgosłupa 

podczas przenoszenia obciążeń osiowych, opisuje się budowę 

dwukolumnową i trójkolumnową. W modelu dwukolumnowym – 

kolumnę przednią kręgosłupa stanowią trzony kręgów, której zadaniem 

jest przenoszenie większości obciążeń poosiowych, statycznych 

i dynamicznych. 

Kolumnę tylną tworzą łuki kręgów zbudowane głównie z istoty 

zbitej oraz stawy międzykręgowe poszczególnych odcinków kręgosłupa. 

Odpowiada ona głównie za czynności dynamiczne. Na 

wytrzymałość trzonów kręgowych wpływają gęstość mineralna 

kości, struktura wewnętrzna kości gąbczastej oraz wydajność naprawy 

mikrouszkodzeń [5]. 

Trójkolumnowy model budowy kręgosłupa odnosi się do jego 

stabilności. Zakłada on występowanie trzech kolumn stabilizujących 

kręgosłup w odcinku piersiowo-lędźwiowym: przedniej, 

środkowej i tylnej. Kolumnę przednią stanowią więzadło podłużne 

przednie, przednia część trzonu kręgu i przednia część krążka międzykręgowego. 

Kolumnę środkową tworzą tylna część trzonu kręgu, 

tylna część krążka międzykręgowego i więzadło podłużne tylne. 

W skład kolumny tylnej wchodzą łuki kręgów, stawy międzykręgowe, 

więzadła międzykolcowe i nadkolcowe. 

Charakterystyka odcinkowa kręgów pozwala na wyróżnienie 

w kręgach specyficznych cech przydatnych podczas wykonywania 

zabiegu wertebroplastyki lub kifoplastyki; cechy te niejednokrotnie 

mają mniejsze znaczenie podczas zabiegów operacyjnych przeprowadzanych 

klasycznie [9, 20]. 

W budowie typowego kręgu szyjnego występuje trzon o mniejszym 

wymiarze strzałkowym niż poprzecznym. Wyrostki stawowe 

są niskie, ich powierzchnie stawowe ustawione skośnie w stosunku 

do płaszczyzny poziomej. Wyrostki poprzeczne są przebite otworem 

wyrostka poprzecznego i rozdwojone na końcach. Przez otwór 

przechodzi tętnica kręgowa. Otwór kręgowy ma kształt trójkątny. 

Pierwszy kręg szyjny nosi nazwę kręgu szczytowego (atlas). Nie 

posiada trzonu, lecz składa się z dwóch łuków: przedniego i tylnego. 

Miejsca ich połączenia są zgrubiałe i noszą nazwę części bocz-


nych. Na tylnej powierzchni łuku przedniego leży dołek zębowy 

służący do połączenia z zębem kręgu obrotowego. Na częściach 

bocznych leżą dołki stawowe górne do połączenia z kłykciami 

kości potylicznej i dolne, przylegające do odpowiednich powierzchni 

stawowych kręgu obrotowego. Kręg obrotowy (axis) jest drugim 

kręgiem szyjnym. Wydłużony ku górze trzon tworzy ząb kręgu 

obrotowego. Przednia powierzchnia stawowa zęba przylega do 

dołka zębowego kręgu szczytowego, powierzchnia tylna – do więzadła 

poprzecznego. Ostatni siódmy kręg szyjny posiada długi 

wyrostek kolczysty i stąd został nazwany kręgiem wystającym 

(vertebra prominens). Najczęściej opisywany dostęp do przeprowadzania 

zabiegu wertebroplastyki kręgosłupa szyjnego polega na 

wprowadzeniu kaniuli z dojścia przedniobocznego. Dojście takie 

wymaga zastosowania rękoczynu, który tymczasowo pozwala na 

przesunięcie naczyniowego pęczka szyjnego, gdy prowadnica kaniuli 

lub sama kaniula jest wprowadzana na brzeg trzonu kręgu. 

Dojście z prawej strony wybierane jest w celu uniknięcia przejścia 

kaniuli przez przełyk leżący ku tyłowi lub nieco na lewo od tchawicy. 

Kąt żuchwy znacznie utrudnia dostęp do kręgów szyjnych 

wyżej położonych, a w szczególności do C2. Pamiętać należy, że 

jedynie kręg C1 nie może być objęty zabiegiem wertebroplastyki 

ze względu na brak trzonu w jego budowie. Rzadko przeprowadzane 

zabiegi „augmentacji” kręgu C2 mogą być przeprowadzone 

z dostępu przez jamę ustną [51]. Jednakże, dostęp tą drogą obarczony 

jest ryzykiem kontaminacji bakteryjnej podczas zabiegu 

operacyjnego. Jest to zasadniczy powód, dla którego dojście to nie 

jest uważane za optymalne. Dostęp boczny przeznasadowy do 

trzonu kręgu C2 obarczony jest z kolei ryzykiem uszkodzenia tętnicy 

kręgowej, co także nie pozwala na uznanie tego dostępu za 

optymalny. Tętnica kręgowa w tej okolicy bardzo ściśle lokalizuje 

się na bocznej powierzchni trzonu kręgu. Na poziomie od kręgu C2 

do C6 tętnica kręgowa przebiega przez otwory wyrostków poprzecznych, 

co powoduje, że nie można przesunąć tej tętnicy podczas 

wprowadzania kaniuli zabiegowej, niezależnie od stosowanego 

dostępu operacyjnego. Kręgi piersiowe są większe od kręgów 

szyjnych. Trzony kręgowe są płaskie, ich wymiar strzałkowy jest 

większy od poprzecznego. Wyrostki stawowe są długie, ich po-


wierzchnie stawowe ustawione w płaszczyźnie zbliżonej do czołowej. 

Długie i pochylone ku dołowi wyrostki kolczyste zachodzą 

na siebie dachówkowato. Na zgrubiałym końcu długich wyrostków 

poprzecznych leży dołek żebrowy wyrostka poprzecznego, służący 

do połączenia się z guzkiem żebra. Na bocznych powierzchniach 

trzonów w sąsiedztwie krawędzi znajdują się dołki żebrowe. Dołki 

dwóch sąsiadujących kręgów tworzą powierzchnie stawowe, służące 

do połączenia z głowami żeber. 

Kręgi lędźwiowe są największe. Trzony kręgów lędźwiowych 

charakteryzują się nerkowatym kształtem na przekroju poprzecznym. 

Ich wymiar poprzeczny jest większy od strzałkowego. Duże 

wyrostki stawowe ustawione są strzałkowo. Wyrostki poprzeczne 

cienkie i długie są właściwie szczątkowymi żebrami, stąd też noszą 

one nazwę wyrostków żebrowych. Wyrostki kolczyste kręgów 

lędźwiowych są wysokie, dość masywne i ustawione poziomo 

w płaszczyźnie strzałkowej. 

Kość krzyżowa (os sacrum) powstała ze zrośnięcia się ze sobą 

pięciu kręgów krzyżowych. Ma kształt zwężającego się ku dołowi 

graniastosłupa. Wyróżniamy w niej podstawę zwróconą ku górze, 

oraz wierzchołek, zwrócony ku tyłowi i dołowi. Od przodu znajduje 

się gładka powierzchnia miedniczna; grzbietowa powierzchnia 

kości krzyżowej jest nierówna. Na powierzchni miednicznej widoczne 

są cztery pary otworów krzyżowych miednicznych, które 

łączą się z kanałem krzyżowym. Na nierównej powierzchni grzbietowej 

znajdują się grzebienie, powstające ze zrośnięcia się odpowiednich 

wyrostków kręgowych. Grzebień pośrodkowy powstał ze 

zrośniętych wyrostków kolczystych. Wyrostki stawowe utworzyły 

grzebienie krzyżowe pośrednie, a wyrostki poprzeczne grzebienie 

boczne. Między grzebieniami pośrednim i bocznym leżą otwory 

krzyżowe grzbietowe. Wzdłuż kości krzyżowej biegnie kanał krzyżowy 

– przedłużenie kanału kręgowego. Kanał kończy się rozworem 

krzyżowym. Na masywnie zbudowanych częściach bocznych 

kości krzyżowej leżą powierzchnie uchowate, łączące się z podobnymi 

powierzchniami kości miednicznej. 

Kość guziczna (os coccygis) ma u człowieka charakter szczątkowy. 

W skład niej wchodzi 4 lub 5 kręgów, mających postać trój-


kątnych lub okrągłych kostek. Podstawa kości guzicznej łączy się 

z kością krzyżową. 

Rozważania anatomiczne wymagają również analizy objętości 

trzonów kręgów w warunkach prawidłowych i po złamaniu kompresyjnym 

kręgu. Aby zapobiec podaniu nadmiernej objętości cementu 

do trzonu kręgu przydatne jest zapoznanie się z szacunkowymi 

danymi dotyczącymi objętości trzonów poszczególnych kręgów. 

Wykorzystując dane obliczone komputerowo, określono teoretyczne 

wartości objętości w odcinku szyjnym, piersiowym i lędźwiowym 

[36]. Wynoszą one odpowiednio od 7,2 cm 3 w odcinku 

szyjnym (C5) do 22,4 cm 3 w odcinku lędźwiowym (L3). Ze 

względu na grubość istoty zbitej trzonu należy liczyć się z tym, że 

objętość wypełnienia zwykle nie przekracza połowy wartości objętości 

teoretycznej. Ostateczną objętość wypełnienia zmniejsza 

również obecność zapadnięcia się kręgu w przebiegu złamania 

kompresyjnego, które zwykle są wskazaniem do przeprowadzenia 

zabiegu. Dla przykładu dla trzonu kręgu C5, który uległ zgnieceniu, 

objętość wypełnienia cementem wynosi około 1,8 cm 3 , a dla 

trzonu Th9 przy kompresji sięgającej około 50% wysokości trzonu 

kręgu spodziewana objętość wynieść powinna około 3,8 cm 3 . Na 

poziomie kręgu lędźwiowego L3 przy 50% kompresji objętość 

wypełnienia wynieść może około 5,6 cm 3 . Rzeczywiste objętości 

wypełnienia cementowego mogą być jeszcze mniejsze. Przedstawione 

wartości wskazują, że całkiem nieznaczne objętości mogą 

być potrzebne, aby biomechanicznie wzmocnić trzony kręgów po 

dokonanych w nich złamaniach oraz zmniejszyć poziom dolegliwości 

bólowych odczuwanych przez pacjentów. Wprowadzenie 

większej objętości może bezpośrednio prowadzić do nadmiernego 

wypełnienia trzonu kręgu cementem i wycieku cementu poza trzon 

kręgu. Kręgi różnią się pod względem wielkości w zależności od 

anatomicznego poziomu położenia danego kręgu oraz w zależności 

od innych cech osobniczych pacjenta, takich jak: wiek, płeć czy 

wymiary całego ciała. 

Wyciek cementu może wiązać się również z podaniem cementu 

w formie nadmiernie płynnej, przez co dostać może się on do 

żylnego układu naczyń kręgu. Wiadomo, że na tylnej powierzchni 

trzonu, stanowiącej jednocześnie przednią ścianę otworu kręgowe-


go, znajdują się przeważnie dwa otwory; przez otwory te przechodzą 

żyły podstawno-kręgowe (venae basivertebrales), które zdążają 

do splotów żylnych kręgowych wewnętrznych, leżących w obrębie 

kanału kręgowego. Świadczą one o obfitym unaczynieniu 

kręgów. Unaczynienie tętnicze trzonów kręgów pochodzi z tętnic 

odchodzących od aorty i biegną do bocznej powierzchni trzonu 

kręgu, zaopatrując trzon kręgu, przestrzeń nadoponową oraz nerwy 

rdzeniowe. Połączenia między gałęziami przebiegają biegną przykręgowo 

ku górze i ku dołowi. Unaczynienie rdzenia kręgowego 

jest nieciągłe i niezależne na dowolnym poziomie. Występują trzy 

łączące bezzastawkowe układy żylne (śródkostny, nadoponowy 

i przykręgosłupowy). Połączenia wymienionych układów następują 

między beleczkami kości gąbczastej, wewnątrz trzonów kręgów. 

Przestrzeń ta w szkielecie osiowym staje się głównym miejscem 

krwiotworzenia u dorosłych. Połączenia w przestrzeni międzybeleczkowej 

przez system połączeń żylnych stanowią drogę możliwych 

wycieków podczas zabiegów wertebroplastyki i kifoplastyki 

we wszystkich kierunkach. Połączenia naczyń ku tyłowi prowadzą 

do żył podstawnokręgowych, które zwykle tworzą największe żyły 

drenujące krew z kręgów. Łączą się one także z żyłami nadoponowymi, 

które otaczają nerwy rdzeniowe i worek oponowy. Od strony 

bocznej spływ żylny kieruje się do żył przykręgosłupowych. 

Żyły przykręgowe biegną po bocznej powierzchni kręgów w kierunku 

pionowym i poprzecznym oraz łączą się z żyłami nadoponowymi 

oraz z żyłami przednimi pośrodkowymi. Żyły przednie 

pośrodkowe są głównym kanałem żylnym prowadzącym żyły nieparzystej 

(V.azygos) i do żyły głównej dolnej, które prowadzą krew 

żylną do płuc. Możliwe jest zmniejszenie ryzyka wprowadzenia 

cementu do tych naczyń dzięki umiejscowieniu wierzchołka igły 

z dala od wymienionych naczyń. Ryzyko jest największe w tylnej 

części trzonu kregu. Połączenia boczne i przednie są zwykle mniejsze 

niż połączenia ze splotem podstawnokręgowym. Prześledzenie 

odpływu żylnego z trzonu kręgu często śledzone jest podczas venografii 

śródoperacyjnej podczas zabiegu wertebroplastyki lub 

kifoplastyki. 

Najistotniejsze znaczenie dla zabiegu przeznasadowego ma 

budowa anatomiczna i morfometria nasad łuków kręgów. Pierwszą


pracę opisującą anatomię nasad łuków kręgów opublikował Saillant 

[48]. Przeznasadowy system instrumentacji płytkowej kręgosłupa 

został zastosowany przez Roy-Camille w 1985 r. po raz 

pierwszy w odcinku lędźwiowym [47]. Od tego czasu stale rośnie 

popularność przeznasadowych systemów instrumentacji w leczeniu 

chorób kręgosłupa, pozwalając zarówno na stabilizację, jak i możliwość 

korekcji deformacji kręgosłupa [19, 47]. Galibert i wsp. 

w [18] opisali pierwszą przezskórną wertebroplastykę w 1987 r., 

którą przeprowadzili w przypadku naczyniaka trzonu kręgu. Opracowany 

dostęp przeznasadowy znalazł zastosowanie w przypadkach 

leczenia złamań kompresyjnych trzonów kręgów. W takich 

przypadkach zastosowanie znajduje również dostęp pozanasadowy. 

W wielu badaniach podejmowano zagadnienia morfometrii 

kręgów, wykorzystując różne metody badawcze, takie jak: klasyczne 

badanie radiologiczne, tomografię komputerową oraz badanie 

metodą preparowania bezpośredniego w celu precyzyjnego 

określenia lokalizacji nasad [3, 11, 13, 27, 38, 42, 55]. Stwierdzono, 

że kształt nasad jest owalny a najmniejsze wymiary osiąga w płaszczyźnie 

poprzecznej. Z ich opisu morfologicznego korzysta się 

w celu zapobiegania potencjalnemu ryzyku uszkodzenia korzeni 

nerwów rdzeniowych, worka oponowego, naczyń a także opłucnej 

podczas przeprowadzania zabiegów przeznasadowych. Uszkodzenia 

wymienionych struktur mogą wystąpić ze względu na ich sąsiedztwo 

anatomiczne do nasad oraz w związku z niewielkimi 

wymiarami nasad [15, 32, 35]. 

Badania morfometrii nasad łuków kręgów odcinka szyjnego 

kręgosłupa przedstawiono w wielu pracach badawczych. Karaikovic 

i wsp. [31] przebadali orientację przestrzenną dojścia tylnego 

do nasad i opisali ją przy pomocy metod pomiarowych i opisowych. 

Dla kręgu C2 średnia odległość od przyśrodkowej warstwy 

istoty zbitej nasady do nasady wynosiła 7,2 mm. Odległość od 

bocznej części wcięcia międzykręgowego do nasady wskazała, że 

były zlokalizowane w pobliżu wcięcia C2, niemalże na poziomie 

wcięcia C3 i C4, następnie stopniowo zmienia się położenie przyśrodkowo 

względem wcięcia od C5 do C7. Rzadko nasady były 

zlokalizowane bocznie względem wcięcia. Dla kręgu C2 rzut dostępu 

do nasady lokalizował się w środkowej trzeciej części dolne-


go wyrostka stawowego C2; w bocznej trzeciej części C3, C4 i C7 

lub w bocznej lub środkowej części na poziomie C5 i C6. Nasady 

lokalizowały się przeważnie poniżej wcięcia C2, C3-C6, lub prawie 

równomiernie ponad i we wcięciu na poziomie C7. W większości 

przypadków nasady C7 były położone poniżej linii pośrodkowej 

wyrostka poprzecznego. Lokalizacja wejścia do nasady była 

typowa dla każdego poziomu. Su i wsp. [50] w badaniach populacji 

południowochińskiej opisali cechy morfologiczne nasad łuków 

kręgów na podstawie tomografii komputerowej z wykorzystaniem 

symulacji komputerowej. Średnia wartość kąta wprowadzenia instrumentacji 

przeznasadowej w odcinku C3-C7 w płaszczyźnie 

poprzecznej wyniosła 18,7 stopnia dla kręgu C3; 20,4 stopnia dla 

kręgu C4; 22,4 stopnia dla kręgu C5; 22,5 stopnia dla kręgu C6 oraz 

27,6 stopnia dla kręgu C7. W płaszczyźnie strzałkowej kąt wprowadzenia 

instrumentacji przeznasadowej dla kręgu C3 wyniósł 

27,6 stopnia; dla kręgu C4 – 30,3 stopnia; dla kręgu C5 – 27,7 stopnia; 

dla kręgu C6 – 29,0 stopnia i dla kręgu C7 – 34,9 stopnia. 

Sakamoto i wsp. [49] przebadali trajektorie wprowadzania śrub 

przeznasadowych w odcinku szyjnym, wykorzystując skany osiowe 

tomografii komputerowej. Przestrzeń niezbędna do wprowadzenia 

takich śrub przy wprowadzaniu ich pod kątem 50 stopni 

wynosiła od 6,1 do 6,6 mm. Autorzy sugerują, że punkt wprowadzania 

śrub przeznasadowych powinien być umiejscawiany bocznie 

na powierzchni tylnej kręgu. W badaniach Bozbuga i wsp. [4] 

wysokość nasad w odcinku C3-C7 osiągała wielkość od 6,7 do 

7,2 mm, szerokość nasad od 4,4 do 4,9 mm, długość nasad od 5,3 

do 6,2 mm, kąt poprzeczny wahał się w zakresie od 42,3 stopni do 

51,5 stopnia a kąt strzałkowy od 5,2 stopnia do 14,1 stopnia. Howington 

i wsp. [28] przedstawili wyniki badań nasad kręgów C2 

pod kątem klinicznym i radiologicznym. Średnia wysokość nasady 

wyniosła 9,1 mm, szerokość 7,9 mm a długość 16,6 mm. W odcinku 

szyjnym od C3 do C7 warstwa istoty zbitej przyśrodkowej nasady 

osiągała średnio od 1,2 do 2.0 mm i była ona od 1,4 do 3,6 

razy grubsza niż boczna [41]. 

W wielu publikacjach opisano morfometrię nasad łuków kręgów 

odcinka piersiowego i lędźwiowego kręgosłupa. Datir i Mitra [10] 

przeprowadzili badania morfometryczne nasad w odcinku piersio-


wym w populacji hinduskiej. Stwierdzili oni, że wymiary poprzeczne 

były większe niż 6 mm na obu końcach odcinka piersiowego 

Th1, Th2 oraz Th11 i Th12. Pomiędzy Th3 a Th9 wielkość ta 

nie przekraczała 5 mm. Największą wartość kąta poprzecznego 

stwierdzono na poziomie Th1 – 30 stopni a na poziomach od Th5- 

Th12 jego wartość nie przekraczała 5 stopni. Kierunek nasad określono 

na dogłowowy w płaszczyźnie strzałkowej na wszystkich 

poziomach odcinka piersiowego. Kąt strzałkowy wynosił mniej niż 

12 stopni na wszystkich poziomach. Odległość międzynasadowa 

wynosiła na poziomie Th12 – 29 mm i 21,3 mm na poziomie Th1. 

Przyśrodkowa warstwa istoty zbitej była większa na wszystkich 

poziomach. 

Ugur i wsp. [54] wykazał, że odległość między nasadą łuku 

kręgu piersiowego a przylegającym korzeniem nerwu rdzeniowego 

waha się w zakresie od 1,5 do 6,7 mm i od 0,8 do 6,0 mm ku górze 

i ku dołowi na wszystkich poziomach. Średnia wysokość nasad na 

poziomie Th1-Th12 wynosi od 2,9 do 11,4 mm a szerokość od 6,2 

do 21,3 mm. Odległość międzynasadowa zmniejsza się stopniowo 

od Th1 do T5 a następnie zwiększa się do poziomu Th12. 

Chadha i wsp. [6] przeprowadzili badania metodą tomografii 

komputerowej w populacji hinduskiej. Stwierdzili oni, że najmniejsza 

szerokość cieśni nasady występuje na poziomie Th9 i wynosi 

średnio 5,02 mm. Autorzy stwierdzili występowanie znacznych 

różnic między populacjami hinduską i białą. Wskazali oni jako 

niezbędne wykonywanie badania tomografii komputerowej przed 

każdym planowanym zabiegiem z dostępem przeznasadowym. 

Diagnostyka tomograficzna pozwala na bezpośrednie przeanalizowanie 

morfologii i orientacji przestrzennej nasad oraz na wyznaczenie 

optymalnego kąta dostępu do nasady oraz obliczenie odległości 

od wyrostka kolczystego miejsca punktu przejścia przez 

skórę pacjenta z dużą precyzją. Na ryc. 2 i 3 przedstawiony jest 

przykładowy sposób pomiaru kąta i odległości cięcia skórnego 

podczas planowania przedoperacyjnego wykonania zabiegu wertebroplastyki. 

Morfometria nasad łuków kręgów odcinka lędźwiowego kręgosłupa 

była przedmiotem badania wielu badaczy. Li i wsp. [33] 

badali węziny nasad łuków kręgów w odcinku lędźwiowym, wy-


korzystując ultraszybką, spiralną tomografię komputerową w celu 

określenia rzeczywistej, morfologicznej charakterystyki nasad 

w badanym odcinku. Śródkostna szerokość nasady zwiększała się 

od L1 do L5. Wykazali również, że wysokości i szerokości nasad 

u osób obu płci po 50. roku życia są większe niż u osób młodszych. 

W grupie mężczyzn szerokość śródkostna na przekroju cieśni 

wynosiła na poziomie L1 – 5,2 mm, L2 – 6,0 mm, L3 – 7,5 mm, 

L4 – 7,5 mm, L5 – 8,7 mm, a u kobiet na poziomie L1 – 4,0 mm, 

L2 – 4,1 mm, L3 – 5,4 mm, L4 – 5,7 mm i L5 – 7,1 mm. Stwierdzono, 

że kąt nachylenia cieśni w odniesieniu do linii pośrodkowej 

wynosi mniej niż 10 stopni powyżej kręgu L3 i zwiększa się 

na poziomie L4 i L5. 

Nojiri i wsp. [37] badali cechy morfometryczne nasad w odcinku 

od Th 8 do L5 w populacji azjatyckiej. Wykazali oni najmniejsze 

wymiary nasad i długość osiową na poziomie Th 8. Największe 

wymiary nasady miały na poziomie L5, zaś długość osiową 

na poziomie L3. Największy kąt poprzeczny stwierdzono na 

poziomie Th12. 

Holly i Foley [26] przeprowadzili badania dokładności namierzania 

nasad przy pomocy trójwymiarowej fluoroskopii. Wykorzystali 

dołączany system diod emitujących światło widzialne sprzężonych 

z kamerą elektrooptyczną. Za pomocą takiego systemu uzyskano 

wprowadzenie wkrętów przeznasadowych w granicach nasady 

w 94,7% wszystkich prób, z czego w 100% wprowadzono wkręty 

w kręgach lędźwiowych. Średni wymiar nasady wyniósł 6 mm 

(w zakresie 2,9-11 mm); średni wymiar nasad, w których przekroczono 

granice nasady podczas wprowadzania wkrętów wyniósł 

4,6 mm (w zakresie 4,1-6,3 mm). 

W badaniach nasad odcinka lędźwiowego Attar i wsp. [1] dokonywali 

pomiaru szerokości i wysokości nasad na poziomie węziny 

oraz pomiaru odległości międzynasadowych. Na poziomie L1-L5 

szerokości nasad wahały się w zakresie od 5,9 do 23,8 mm a wysokości 

nasad od 10,4 do 18,2 mm. Średnie wysokości nasad stopniowo 

zmniejszały się w kierunku obwodowym, zaś szerokości 

zwiększały się. Odległość międzynasadowa wzrastała w kierunku 

obwodowym z 22,2 do 27,5 mm. Różnice płciowe badanych wymiarów 

były wyraźnie zaznaczone i statystycznie istotne. Średnia


odległość nasady łuku kręgu do sąsiadującego korzenia nerwu 

rdzeniowego w kierunku górnym wynosiła od 2,9 do 6,2 mm, 

w kierunku dolnym od 0,8 do 2,8 mm. Odległość od nasady do opony 

twardej rdzenia kręgowego w badanym odcinku wynosiła od 0,9 

do 2,1 mm. Przeprowadzone badania wyraźnie pokazują, że nieprawidłowe 

dojście do nasady może wiązać się z ryzykiem uszkodzenia 

opony twardej rdzenia lub korzeni nerwów rdzeniowych. 

Torun i wsp. [52] przeprowadzili analizę morfometryczną korzeni 

nerwów rdzeniowych w odcinku lędźwiowym kręgosłupa. 

Największy wymiar przekroju korzenia stwierdzili na poziomie L5, 

który wynosił średnio 5,6 mm a najmniejszy na poziomie L1 wyniósł 

średnio 3,5 mm. Największy kąt odejścia korzenia w stosunku 

do opony twardej stwierdzono na poziomie L1. Wynosił on 

średnio 26,2+/-1,6 stopnia; najmniejszy kąt na poziomie L5 wynosił 

16,3+/-2,4 stopni. Najszersza nasada łuku kręgu w odcinku lędźwiowym 

mierzyła na poziomie L5 17,1+/-4,2 mm a najwęższa 

na poziomie L1 8,4+/-1,8 mm. Najdłuższa nasada osiągnęła wymiar 

15,3+/-2,2 mm na poziomie L2 a najkrótsza 13,8+/-2,3 mm 

na poziomie L4. 

Robertson i Stewart [46] stwierdzili, że obraz nasad w badaniu 

fluoroskopowym w odcinku lędźwiowym przyjmuje eliptyczny 

kształt i stanowi wiarygodny namiar rzeczywistej warstwy istoty 

zbitej nasady. Na poziomie S1 obraz nasady jest mniej skorelowany 

z przebiegiem warstwy istoty zbitej, dlatego należy korygować 

kierunek przebiegu nasady przy pomocy innych punktów orientacyjnych. 

W badaniach morfometrycznych Christodoulou i wsp. [8] pomiarom 

poddali wymiary nasad łuków kręgów: zewnętrzny poprzeczny, 

zewnętrzny wymiar strzałkowy oraz wewnętrzny wymiar 

poprzeczny. Najszerszy zewnętrzny wymiar poprzeczny nasady na 

poziomie L5 wynosił średnio 13,61 mm (od 10,29 do 16,20 mm). 

Najmniejszy zewnętrzny wymiar poprzeczny nasady na poziomie 

Th5 wyniósł średnio 5,09 mm (od 4,10 do 6,88 mm). Największy 

zewnętrzny wymiar strzałkowy nasady stwierdzono na poziomie 

Th11 i wynosił on średnio 17,02 mm (od 14,84 do 19,57 mm), zaś 

najmniejszy na poziomie Th1 wyniósł 8,90 mm (od 7,18 do 

11,37 mm). Maksymalny wewnętrzny wymiar poprzeczny nasa-


dy stwierdzono na poziomie L5 i wynosił on 8,95 mm (od 7,10 do 

11,21 mm), zaś najmniejszy na poziomie Th5 wyniósł 3,90 mm 

(od 3,10 do 4,82 mm). Wymiary nasad na poziomie od Th3 do Th8 

mogą wymagać zastosowania wkrętów transpedikularnych o średnicy 

mniejszej niż 5 mm, oraz cieńszych kaniul do wertebroplastyki 

i kifoplastyki do 5 mm średnicy. Przez nasady na poziomie od 

Th12 do L5 mogą przejść kaniule o średnicy do 7 mm. 

W 1997 r., Ebraheim i wsp. [12, 14] zmierzyli odległości między 

nasadami oraz otaczającymi strukturami układu nerwowego 

obwodowego i wykazali, że istnieją strefy bezpieczne pomiędzy 

nasadami łuków kręgów a strukturami obwodowego układu nerwowego. 

Przeprowadzono pomiary wysokości i szerokości, cieśni 

nasady, kątów poprzecznych i strzałkowych nasad. Strefy bezpieczne 

określono jako odległość od bocznej warstwy istoty zbitej 

do warstwy przyśrodkowej po tej samej stronie, w widoku od góry. 

Strefę bezpieczną wysokości zdefiniowano jako odległość od górnej 

blaszki granicznej trzonu kręgu do dolnej warstwy istoty zbitej 

nasady po tej samej stronie. Jednakże strefy bezpieczne dla kręgów 

Th1 do Th10 przebiegają w osi nasady, a wielkość równa jest wysokości 

i szerokości nasady. Kąt poprzeczny nasady został określony 

jako kąt pomiędzy osią nasady a linią równoległą do środkowej 

kręgu mierzonej w płaszczyźnie poprzecznej. Kąt strzałkowy 

nasady wyznaczono jako kąt zawarty pomiędzy osią nasady 

a górną granicą trzonu w płaszczyźnie strzałkowej. Szerokość nasad 

odcinka lędźwiowego zwiększała się od L1 do L4 stopniowo 

i znacznie na poziomie L5. Najszersza nasada występowała na 

poziomie L5 niezależnie od płci i wynosiła średnio 17,6 mm, zaś 

najwęższa na poziomie Th4 i wynosiła 3,5 mm lub Th5 i wynosiła 

3,8 mm. Wysokość nasad w odcinku piersiowym zwiększała się 

stopniowo w odcinku piersiowym od Th1 do Th12. Wysokość 

nasad w odcinku lędźwiowym stopniowo zmniejszała się od L2 do 

L5, a w kręgu L1 wynosiła 13,7 mm i była nieco mniejsza niż 

w L2. Wysokość ta w L2 wnosiła 14,1 mm. Największa wysokość 

nasady stwierdzona w kręgu Th11 lub Th12 wyniosła 15,1 mm. 

Najmniejsza wysokość nasady na poziomie Th1 wyniosła 8,7 mm. 

Strefy bezpieczne szerokości nasad wyniosły 3,4-7,7 mm dla kręgów 

Th1-Th10, 7,2-10,0 mm dla kręgów Th11-L2, oraz 10,1-17,8 mm dla


L3-L5. Strefy bezpieczne wysokości nasad 8,6-13,7 mm dla 

Th1-Th10 i 13,9-16,7 mm dla T11-L5. 

Stały trend obserwowano dla kąta poprzecznego kręgów piersiowych. 

Największa wartość kąta wynosiła 28,2 stopnia na poziomie 

Th1 zaś mniejszy kąt stwierdzono na poziomie Th12, który 

wynosił 12,9 stopnia. Największą wartość tego kąta strzałkowego 

stwierdzono na poziomie Th2. Wynosi ona 18,9 stopnia a wartość 

najmniejsza na poziomie L5 wynosi 2,9 stopnia. Odległości od 

nasady do struktur nerwów obwodowych wyniosły: górna od 4,5 

do 5,3 mm a dolna od 3,0 do 3,8 mm w dolnym odcinku piersiowym. 

Odległość górna w odcinku lędźwiowym była znacznie 

większa 4,1-6,1 mm niż dolna 1,9-2,6 mm. Nasady były znacznie 

bliżej opony twardej rdzenia kręgowego w dolnym odcinku piersiowym 

1,0-1,5 mm niż w odcinku lędźwiowym 1,9-2,1 mm. Ze 

względu na kierunek przebiegu korzeni nerwów rdzeniowych 

w dolnym odcinku piersiowym korzenie przebiegają niemal równolegle 

do przebiegu żeber. Odległości boczne w dolnym odcinku 

piersiowym są większe (ponad 10 mm) niż w odcinku lędźwiowym, 

w którym wynoszą od 2,4-9,6 mm. W odcinku lędźwiowym 

odległości boczne są największe w nasadzie łuku L1 i wynoszą 

9,5 mm, a najmniejsze na poziomie L5 zaledwie 2,5 mm. Wyniki 

pomiarów nie różniły się istotnie stronami. Szerokość nasady łuku 

kręgu L5 opisana przez Hou i wsp. [27] była nieco mniejsza niż 

opisana przez Lien i wsp. [34], zaś wysokości nasad były nieco 

mniejsze. Kąt poprzeczny nasady był nieco mniejszy w odcinku od 

Th10 do L1 zwiększał się powyżej i poniżej. Kat strzałkowy wykazywał 

tendencję malejącą począwszy od Th2 do L5. Definicja 

strefy bezpiecznej wykracza poza granice strefy okołonasadowej, 

którą można określić przy pomocy diagnostyki obrazowej. Strefa 

bezpieczna obejmuje obszar większy od samej nasady w odcinku 

od Th11 do L5, nie przekracza zaś wielkości przekroju nasady 

w odcinku od Th1 do Th10. W odcinku Th1 Th6 wielkość tej strefy 

nawet jest mniejsza niż pole przekroju nasady. Prawdziwa strefa 

bezpieczna szerokości i wysokości nasad w górnym i środkowym 

odcinku piersiowym od Th1 do Th10 obejmuje prawdziwą szerokość 

i wysokość nasady ze względu na to, że nasady nachylają się 

kątowo bardziej ku górze i bocznie w górnym odcinku piersiowym.


Lien i wsp. [34] jako pierwsi opisali wyniki pomiarów anatomicznych 

stref bezpiecznych wysokości i szerokości nasad. Oś nasady 

okazała się skośna w płaszczyźnie pionowej. Dlatego też strefa 

bezpieczna określona jest przez kąty poprzeczny i strzałkowy nasady 

bez względu na ich wielkość. W odcinku lędźwiowym odległości 

górne do korzeni nerwów rdzeniowych są większe niż dolne 

ze względu na doogonowy kierunek przebiegu korzeni. Wszystkie 

procedury przeznasadowe stanowią nowe podejście do leczenia 

chorób i obrażeń kręgosłupa i pozwalają na przeprowadzenie wielu 

zabiegów. Dane dotyczące morformetrii oraz orientacji nasad 

w przestrzeni mogą znacznie ułatwiać przeprowadzanie procedur 

przeznasadowych. W populacji europejskiej Chaynes i wsp. [7] 

stwierdzili, że wysokość nasad stopniowo wzrastała od Th1 do L5 

(mediana 12,0 mm zakres od 10,3-14,7 mm), najbardziej równomierny 

wymiar utrzymuje się w odcinku od Th3-Th9. Wzrost wysokości 

nasad następuje o około 1 mm w przeliczeniu na jeden 

kręg od Th1 do Th3, oraz między Th8 a L1. Maksymalne wartości 

stwierdzono na poziomie połączenia piersiowo-lędźwiowego 

(Th11-L1) (mediana 16,25 mm zakres 14,36-19,9 mm). Obwodowo 

wymiar zmniejszał się, osiągając minimum na poziomie L3 

(mediana 14,4 mm zakres 12,42-18,17 mm), a następnie wzrastał 

do poziomu L5 (mediana 14,93 mm zakres 12,1-18,14 mm). Szerokość 

nasad osiągała wartość średnią 7,2 mm (zakres 5,26- 

13,72 mm), osiągając wymiary największe na poziomie Th1 

(mediana 8,25 mm zakres 6,52-9,87 mm), na poziomie Th11 

(mediana 9,25 mm, zakres 6,45-12,23 mm) oraz L5 (mediana 

14,4 mm zakres 9,07-17,85 mm). W odcinku piersiowym najwęższe 

nasady występują na poziomie Th4-Th6 (mediana 4,9 mm 

zakres 3,12-10,24 mm). Kąty nasad w płaszczyźnie strzałkowej 

różniły się istotnie w zależności od odcinka i poziomu. W odcinku 

piersiowym wykazywały nachylenie dogłowowe. Wartości szczytowe 

osiągały na poziomie Th2 i Th8; wartości mediany wynosiły 

tam 19,9 stopnia (zakres 17-23) i 20,15 stopnia (zakres 18-23). Najmniejsze 

wartości zanotowano na poziomie Th5 (mediana 14,4 stopnia, 

zakres 13-16). Obwodowo względem Th8 wartość kąta strzałkowego 

zmniejszała się do poziomu Th12, gdzie kąt przyjmował 

wartość taką jak Th5. W odcinku lędźwiowym kąt strzałkowy prze-


biegał niemal równolegle do trzonu kręgu, osiągając wartości średnie 

kątowe 6,4 stopnia (zakres 4-8). Kąt poprzeczny zmniejszał swoją 

wartość gwałtownie od Th1 (mediana 27,4 stopnia, zakres 23-31) 

do T4 (mediana 7,9 stopnia, zakres 6-10) Pomiędzy Th4 a Th11 

wartość kąta przybierała jednakowe wartości (średnio 6,7 stopnia). 

Najmniejsze wartości kąta poprzecznego wykazano na poziomie 

Th12 (mediana 1,65 stopnia, zakres 0-5). W odcinku lędźwiowym 

kąt ten zwiększał się do poziomu L5 (mediana 17,1 stopnia w zakresie 

14-20). 

Kształt nasady jest owalny i wykazuje najmniejsze wymiary 

w płaszczyźnie poprzecznej. Nasady są znacznie większe w wymiarze 

pionowym niż poprzecznym. W odcinku lędźwiowym 

najmniejsze nasady opisano na poziomie L2 [40, 55], lub na poziomie 

L1 [11, 27, 35, 48]. 

Wiedza anatomiczna na temat morfologii i orientacji przestrzennej 

nasad łuków kręgów wpływa bezpośrednio na bezpieczne 

przeprowadzenie dostępu przeznasadowego, zwiększa sprawność 

przeprowadzanego zabiegu, skraca czas zabiegu oraz zmniejsza 

czas niezbędnych śródoperacyjnych ekspozycji na promieniowanie 

rentgenowskie zarówno dla operatora jak i dla pacjenta. Wiedza na 

temat potencjalnych stref bezpiecznych podczas chirurgii przeznasadowej 

ma ogromne znaczenie dla bezpieczeństwa okolicznych 

struktur obwodowego układu nerwowego i może być weryfikowana 

przy pomocy pomiarowych badań morfometrycznych kręgosłupa. 

Strefy bezpieczne w znacznej mierze wyznaczają pomiary kątowe, 

kątów poprzecznego i strzałkowego nasad. Pamiętać należy, 

że właściwe kątowe dojście przeznasadowe daje szansę uniknięcia 

powikłań neurologicznych.


Ryc. 2. Schemat kręgu w widoku od góry z wyznaczeniem kąta poprzecznego 

i szerokości nasady (strzałka). Linie przerywane pokazują 

wyznaczanie kąta poprzecznego osi nasady łuku kręgu. Linie ciągłe 

wskazują skorygowany kąt poprzeczny sięgający wierzchołkiem 

do 1 /3 przedniej trzonu kręgu 

Ryc. 3. Schemat kręgu w widoku z boku z wyznaczeniem kąta strzałkowego 

i wysokości nasady (strzałka)


Ryc. 4. Przekrój czołowy przez nasady łuków kręgów piersiowych 

w widoku od strony kanału kręgowego 

Ryc. 5. Skan kręgosłupa lędźwiowego (L4). Morfologiczny sposób przeprowadzenia 

planowania przedoperacyjnego – pomiar kąta poprzecznego 

i wyznaczenie punktu przezskórnego wprowadzenia kaniuli 

z wykorzystaniem narzędzi pomiarowych przeglądarki DICOM


Piś miennictwo 

1. Attar A., Ugur H.C., Uz A., Tekdemir I., Egemen N., Genc Y., Lumbar 

pedicle: surgical anatomic evaluation and relationships. Eur 

Spine J, 2001, 10 :10-15. 

2. Ayotte D.C., Ito K., Perren S.M., Tepic S., Direction-dependent 

constriction flow in a poroelastic solid: the intervertebral disc valve. 

J Biomech Eng, 2000, 122:587-593. 

3. Berry J.L., Moran J.M., Berg W.S., Steffee A.D., A morphometric 

study of human lumbar and selected thoracic vertebrae. Spine, 1987, 

12:362-367. 

4. Bozbuga M., Ozturk A., Ari Z., Sahinoglu K., Bayraktar B., Cecen A., 

Morphometric evaluation of subaxial cervical vertebrae for surgical 

application of transpedicular screw fixation. Spine, 2004, 1; 

29(17):1876-80. 

5. Briggs A.M., Greig A.M., Wark J.D., The vertebral fracture cascade 

in osteoporosis: a review of aetiopathogenesis. Osteoporosis International, 

2007, 18 (5): 575-584. 

6. Chadha M., Balain B., Maini L., Dhaon B.K., Pedicle morphology of 

the lower thoracic, lumbar, and S1 vertebrae: an Indian perspective. 

Spine, 2003, 15;28(8):744-9. 

7. Chaynes P., Sol J.C., Vaysse P., Bécue J., Lagarrigue J., Vertebral 

pedicle anatomy in relation to pedicle screw fixation: a cadaver 

study. Surg Radiol Anat, 2001, 23(2):85-90. 

8. Christodoulou A.G., Apostolou T., Ploumis A., Terzidis I., Hantzokos 

I., Pournaras J., Pedicle dimensions of the thoracic and lumbar 

vertebrae in the Greek population. Clin Anat, 2005, 18(6):404-8. 

9. Ciszek B., Glinkowski W., Kunicki J., Anatomiczne uwarunkowania 

dostępu tylno-bocznego do kręgosłupa. Ortop Traumatol Rehabil, 

2000, 30, 2(2):85-8. 

10. Datir S.P., Mitra S.R., Morphometric study of the thoracic vertebral 

pedicle in an Indian population. Spine, 2004, 1, 29(11):1174-81. 

11. Ebraheim N., Rollins J., Xu R., Yeasting R., Projection of the lumbar 

pedicle and its morphometric analysis. Spine, 1996, 21:1296-1300. 

12. Ebraheim N.A., Jabaly G., Xu R., Yeasting R.A., Anatomic relations 

of the thoracic pedicle to the adjacent neural structures. Spine, 1997, 

22:1553-1557. 

13. Ebraheim N.A., Xu R., Ahmad M., Yeasting R.A., Projection of the thoracic 

pedicle and its morphometric analysis. Spine, 1997, 22:233-238.


14. Ebraheim N.A., Xu R., Darwich M., Yeasting R.A., Anatomic relations 

between the lumbar pedicle and the adjacent neural structures. 

Spine, 1997, 22:2338-2341. 

15. Esses S.I., Sachs B.L, Dreyzin V., Complications associated with the 

technique of pedicle screw fixation. Spine, 1993, 18:2231-2239. 

16. Ferguson S,, Steffen T., Biomechanics of the aging spine. Eur Spine J, 

2003, 12 (2): 97-103. 

17. Ferguson S.J., Ito K., Nolte L.P., Fluid flow and convective transport of 

solutes within the intervertebral disc. J Biomech, 2004, 37(2):213-21. 

18. Galibert P., Deramond H., Rosat P., Le Gars D., Preliminary note on 

the treatment of vertebral angioma by percutaneous acrylic vertebroplasty. 

Neurochirurgie, 1987, 33:166-168. 

19. Gertzbein S.D., Robbins S.E., Accuracy of pedicular screw placement 

in vivo. Spine, 1990, 15:11-14. 

20. Glinkowski W., Ciszek B., Anatomia dostępów operacyjnych do odcinka 

szyjnego kręgosłupa. Ortop Traumatol Rehabil, 2000, 30;2(1):85-90. 

21. Glinkowski W., Ciszek B., Wybrane zagadnienia morfologii i właściwości 

krążków międzykręgowych (część I). Ortop Traumatol Rehabil, 

2004, 30;6(2):141-8. 

22. Grant J.P., Oxland T.R., Dvorak M.F., Mapping the structural properties 

of the lumbosacral vertebral endplates. Spine, 2001, 26:889-896. 

23. Grant J.P., Oxland T.R., Dvorak M.F., Fisher C.G., The effects of 

bone density and disc degeneration on the structural property distributions 

in the lower lumbar vertebral endplates. J Orthop Res, 2002, 

20:1115-1120. 

24. Hansson T., Keller T., Jonson R., Fatigue fracture morphology in 

human lumbar motion segments. J Spinal Disord, 1988, 1:33-38. 

25. Hansson T.H., Keller T.S., Spengler DM. Mechanical behavior of the 

human lumbar spine. II. Fatigue strength during dynamic compressive 

loading. J Orthop Res, 1987, 5:479-487. 

26. Holly L.T., Foley K.T., Three-dimensional fluoroscopy-guided 

percutaneous thoracolumbar pedicle screw placement. Technical 

note. J Neurosurg, 2003, 99(3 Suppl):324-9. 

27. Hou S., Hu R., Shi Y., Pedicle morphology of the lower thoracic and 

lumbar spine in a Chinese population. Spine, 1993, 18:1850-1855. 

28. Howington J.U., Kruse J.J., Awasthi D., Surgical anatomy of the C-2 

pedicle. J Neurosurg, 2001, 95(1 Suppl):88-92.


29. Jensen M.E., Evans A.J., Mathis J.M., Kallmes D.F., Cloft H.J., 

Dion J.E., Percutaneous polymethylmethacrylate vertebroplasty in 

the treatment of osteoporotic vertebral body compression fractures: 

technical aspects. AJNR Am J Neuroradiol, 1997, 18:1897-1904. 

30. Kado D.M., Prenovost K., Crandall C., Narrative review: hyperkyphosis 

in older persons. Ann Intern Med, 2007, 147(5):330-8. 

31. Karaikovic E.E., Kunakornsawat S., Daubs M.D., Madsen T.W., 

Gaines R.W. Jr., Surgical anatomy of the cervical pedicles: landmarks 

for posterior cervical pedicle entrance localization. J Spinal 

Disord, 2000, 13(1):63-72. 

32. Krag M.H., Weaver D.L., Beynnon B.D., Haugh L.D., Morphometry 

of the thoracic and lumbar spine related to transpedicular screw 

placement for surgical spinal fixation. Spine, 1988, 13:27-32. 

33. Li B., Jiang B., Fu Z., Zhang D., Wang T., Accurate determination of 

isthmus of lumbar pedicle: a morphometric study using reformatted 

computed tomographic images. Spine, 2004, 1;29(21):2438-44. 

34. Lien S.B., Liou N.H., Wu S.S., Analysis of anatomic morphometry of 

the pedicles and the safe zone for through-pedicle procedures in the 

thoracic and lumbar spine. Eur Spine J, 2007, 16(8):1215-22. 

35. Marchesi D., Schneider E., Glauser P., Aebi M., Morphometric analysis 

of thoraco-lumbar and lumbar pedicles, anatomo-radiologic 

study. Surg Radiol Anat, 1988, 10:317-322. 

36. Mathis J.M. Deramond H., Belkoff S.M. (eds.), Percutaneous Vertebroplasty 

and Kyphoplasty 2nd ed. Springer, 2006. 

37. Nojiri K., Matsumoto M., Chiba K., Toyama Y., Morphometric analysis 

of the thoracic and lumbar spine in Japanese on the use of pedicle 

screws. Surg Radiol Anat, 2005, 27(2):123-8. 

38. Olsewski J.M., Simmons E.H., Kallen F.C., Mendel F.C., Severin C.M., 

Berens D.L., Morphometry of the lumbar spine: Anatomical perspectives 

related to transpedicular fixation. J Bone Joint Surg, 1990, 

72A:541-549. 

39. Oxland T.R., Grant J.P., Dvorak M.F., Fisher C.G., Effects of 

endplate removal on the structural properties of the lower lumbar 

vertebral bodies. Spine, 2003, 28:771-777. 

40. Panjabi MM, Goel V, Oxland T, Takata K, Duranceau J, Krag M, 

Price M. Human lumbar vertebrae. Quantitative three-dimensional 

anatomy. Spine, 1992, 17 299 -306. 

41. Panjabi M.M., Shin E.K., Chen N.C., Wang J.L., Internal morphology 

of human cervical pedicles. Spine, 2000, 15; 25(10):1197-205.


42. Panjabi M.M., Takata K., Goel V., Federico D., Oxland T., Duranceau 

J., Krag M., Thoracic human vertebrae. Quantitative threedimensional 

anatomy. Spine, 1991, 16:888-901. 

43. Recke P. von der, Hansen M.A., Overgaard K., Christiansen C., The 

impact of degenerative conditions in the spine on bone mineral density 

and fracture risk prediction. Osteoporos Int., 1996, 6:43-49. 

44. Roberts S., McCall I.W., Menage J., Haddaway M.J., Eisenstein S.M., 

Does the thickness of the vertebral subchondral bone reflect the composition 

of the intervertebral disc? Eur Spine J, 1997, 6:385-389. 

45. Roberts S., Urban J.P., Evans H., Eisenstein S.M., Transport properties 

of the human cartilage endplate in relation to its composition and 

calcification. Spine, 1996, 21:415-420. 

46. Robertson P.A., Stewart N.R., The radiologic anatomy of the lumbar and 

lumbosacral pedicles. Spine, 2000, 15, 25(6):709-15. 

47. Roy-Camille R., Saillant G., Mazel C., Internal fixation of the lumbar 

spine with pedicle screw plating. Clin Orthop, 1986, 203:7-17. 

48. Saillant G., Etude anatomique des pédicules vertébraux. Application 

chirurgicale. Rev Chir Orthop, 1976, 62:151-160. 

49. Sakamoto T., Neo M., Nakamura T., Transpedicular screw placement 

evaluated by axial computed tomography of the cervical pedicle. 

Spine, 2004, 15, 29(22):2510-4. 

50. Su P., Ma R., Li C., Liu S., Huang D., Pedicle screw fixation of the 

cervical spine: guidance by computed tomography. Clin Orthop Relat 

Res, 2007, 462:99-104. 

51. Tong F.C., Cloft H.J., Joseph G.J., et al., Transoral approach to 

cervical verte¬broplasty for multiple myeloma. Am J Roentgenol, 

2000, 175:1322-1324. 

52. Torun F., Tuna H., Buyukmumcu M., Caglar S., Baysefer A., The 

lumbar roots and pedicles: a morphometric analysis and anatomical 

features. J Clin Neurosci, 2008, 15(8):895-9. 

53. Twomey L.T., Taylor J.R., Age changes in lumbar vertebrae and 

intervertebral discs. Clin Orthop, 1987, 97-104. 

54. Ugur H.C., Attar A., Uz A., Tekdemir I., Egemen N., Genç Y., Thoracic 

pedicle: surgical anatomic evaluation and relations. J Spinal 

Disord, 2001, 14(1):39-45 

55. Zindrick M.R., Wiltse L.L., Doornik A., Widell E.H., Knight G.W., 

Patwardhan A.G., Thomas J.C., Rothman S.L., Fields B.T., Analysis 

of the morphometric characteristics of the thoracic and lumbar pedicles. 

Spine, 1987, 12:160-166.

Rozdział II 

EPIDEMIOLOGIA I OBRAZ KLINICZNY KOMPRE- 

SYJNYCH ZŁAMAŃ TRZONÓW KRĘGÓW 

Kompresyjne złamania trzonów kręgosłupa są często spotykanym 

schorzeniem, które najczęściej występuje u pacjentów z osteoporozą, 

po urazach kręgosłupa oraz w przebiegu nowotworów 

osteolitycznych. Najczęstszą przyczyną jest osteoporoza i corocznie 

w USA notuje się około 700 tys. nowych przypadków rocznie. 

Z histologicznego punktu widzenia osteoporozę można zdefiniować 

jako zmniejszenie ilości zmineralizowanej tkanki kostnej bez 

współistniejącego spadku liczby komórek kostnych. Jednakże po 

osiągnięciu szczytu zmineralizowania w trzeciej dekadzie życia, 

ilość mineralizowanej macierzy kostnej spada z wiekiem i trudno 

jest indywidualnie ocenić stopień nasilenia schorzenia. Dlatego też 

definicja osteoporozy oparta jest w większym stopniu na występowaniu 

objawów klinicznych łamliwości kości, prowadzącej do 

występowania złamań. Z klinicznego punktu widzenia osteoporoza 

nie jest izolowaną jednostką chorobową, lecz zawiera w sobie wiele 

zaburzeń, które mogą być pierwotne, lub wynikać z innych, towarzyszących 

stanów chorobowych. Najczęściej występującymi 

formami osteoporozy odpowiedzialnymi za około 90% przypadków 

klinicznych jest osteoporoza starcza i postmenopauzalna. 

O wytrzymałości kości kręgosłupa decyduje struktura beleczkowata 

i jeżeli siły działające na kości przekraczają jej możliwości odkształcania 

(o czym głównie decyduje kolagen) to dochodzi do 

mikropęknięć, co stymuluje kości do przebudowy i formowania 

kanalików Haversa. Gdy dochodzi do wzmożonej resorpcji wapnia, 

kość staje się podatniejsza na uraz, zmniejsza się liczba prawidłowych 

belek kostnych i mikropęknięcia przekształcają się w mikrozłamania, 

które kumulują się, dając ostatecznie wynik w postaci 

pełnego złamania. W wieku podeszłym, gdy dochodzi do fizjologicznego 

zaniku mięśni i utraty elastyczności aparatu więzadłowego 

zmniejsza się ochrona kości przed złamaniem w wyniku urazu,


a równocześnie zmniejszenie ogólnej sprawności fizycznej sprzyja 

upadkom, które stanowią najczęstszą przyczynę bezpośredniego 

wystąpienia złamania. W osteoporozie poziomy wapnia, fosforu 

i fosfatazy alkalicznej w surowicy krwi są prawidłowe. Co prawda 

poziom parathormonu – głównego hormonu regulującego poziom 

wapnia w organizmie – wzrasta w surowicy wraz z wiekiem, to 

jednakże u pacjentów z osteoporozą nie jest wyższy niż u pacjentów 

niewykazujących objawów zrzeszotnienia kości. Nie można 

jednakże wykluczyć, iż występuje także uwarunkowana genetycznie 

wrażliwość osteoklastów na parathormon. 

W osteoporozie pierwotnej wyróżniamy cztery główne zespoły: 

osteoporozę postmenopauzalną, osteoporozę starczą, osteoporozę 

idiopatyczną oraz osteoporozę młodzieńczą. 

Wtórna osteoporoza wynika najczęściej z przyjmowania glikokortykoidów, 

nadczynności tarczycy, hypogonadyzmu oraz z powodu 

długotrwałego unieruchomienia. 

Złamania w osteoporozie są wynikiem narastającego spadku 

masy kostnej i co za tym idzie osłabienia struktury wewnętrznej 

kości, prowadząc do drastycznego obniżenia jakości życia pacjentów. 

Co więcej, z racji starzenia się społeczeństwa, częstość tego 

schorzenia będzie narastać. 

W populacji polskiej objawy osteoporozy występują u około 

25% kobiet i 15% mężczyzn w wieku powyżej 50 lat, choć istnieją 

duże badania epidemiologiczne sugerujące, iż częstość występowania 

schorzenia jest podobna u obu płci i wynosi około 12%. 

Choroba dotyczy obu płci, z około dwukrotną przewagą kobiet, 

a życiowe ryzyko wystąpienia złamania kompresyjnego wynosi 

u kobiet około 40%, zaś u mężczyzn 20%, przy czym najwyższe 

jest u rasy kaukaskiej. Około 25% złamań osteoporotycznych następuje 

w wyniku urazu, najczęściej upadku, lecz u około ¾ chorych 

złamania pojawiają się spontanicznie, przy wykonywaniu prostych 

czynności życia codziennego, takich jak wstawanie z łóżka, kichnięcie, 

czy kaszel. Szczególnie narażone są osoby przyjmujące leki 

obniżające masę kostną, przede wszystkim otrzymujące glikokortykoidy. 

Najważniejszym elementem prognostycznym co do przebiegu 

choroby jest wystąpienie pierwszego złamania osteoporotycznego,

Epi idemiologia i obraaz 

kliniczny komprresyjnych 

złamań … 33 

ryzy yko wystąpienia kkolejnego 

złamaniia 

narasta wówczaas 

jedenasto- 

krot tnie. Najczęściej złamania występuują 

na pograniczuu 

piersiowo- 

lędź źwiowym – kręgi Th12, L1 i L2. 

Do rozpoznania osteoporozy docchodzi 

najczęściej ej z powodu 

wys stąpienia u pacjennta 

silnego bólu krręgosłupa, 

a w baadaniu 

radio- 

logi icznym i densytommetrycznym 

stwieerdza 

się zmniejszzoną 

gęstość 

tkan nki kostnej ze wsppółistniejącym 

złaamaniem. 

Zdarzaa 

się również 

iż stwierdza 

się w baadaniach 

radiologicznych 

złamaniee 

kompresyj- 

ne trzonu t lub wielu ttrzonów 

bez istnieejącego 

w wywiaadzie 

ostrego 

bólu u pleców. U pacjeentów 

z osteoporoozą 

może także wyystąpić 

silny 

incy ydent bólowy, lecz 

przeglądowee 

badania radiologiczne 

nie 

ujaw wniają złamania kkompresyjnego 

trrzonu, 

czy nawet blaszki gra- 

nicz znej. Jednakże tommografia 

komputterowa 

ujawnia wwówczas 

nie- 

wie elkie złamania trzoonu, 

bez istotnegoo 

obniżenia jego wwysokości. 

Należy podkreśliić, 

iż stwierdzeniee 

samej osteopennii, 

szczegól- 

nie u pacjentów po ppięćdziesiątym 

rooku 

życia nie impplikuje 

w ża- 

den n sposób podejrzeenia 

osteoporozy, , bowiem, co nalleży 

jeszcze 

raz podkreślić, utrataa 

masy kostnej jesst 

fizjologicznym zjawiskiem, 

wys stępującym w proocesie 

starzenia sięę 

organizmu. 

Ryc c. 6. Złamanie osteeoporotyczne 

kręguu 

piersiowego. Widooczne 

obniże- 

nie wysokościi 

całego trzonu, najwyraźniejsze 

w przzedniej 

części, 

o około ½ jegoo 

wysokości

34 

Werrtebroplastyka 

Ryc c. 7. Złamanie osteeoporotyczne 

górneej 

blaszki granicznnej 

trzonu L5 

z niewielkim oobniżeniem 

wysokośści 

trzonu w jego prrzedniej 

części 

Pojawienie się zzłamania 

powoduuje 

wystąpienie opasującego 

ostr rego bólu na pozioomie 

złamanego kkręgu. 

Ból nasila się znacznie 

przy y ruchach kręgosłupa, 

zmniejsza się lub ustępujee 

w pozycji 

leżą ącej. Również zjawwiska 

nasilające cciśnienie 

wewnątrrzczaszkowe 

– kichanie k czy kaszzel 

nasila dolegliiwości. 

Ostry bóól 

występuje 

prze ez 2 tygodnie do trzech miesięcy i następnie ulegaa 

znacznemu 

zmn niejszeniu w wyyniku 

naturalnychh 

procesów gojeenia; 

potem 

prze echodzi w fazę pprzewlekłą. 

W prrzypadku 

wystąpienia 

złamań 

w piersiowym p odcinnku 

kręgosłupa ddochodzi 

do nasillenia 

kifozy 

pier rsiowej, co prowwadzi 

do kompensacyjnej 

lordozy lędźwiowej 

i po ojawienia się doleegliwości 

bólowyych 

tego odcinka kręgosłupa. 

W złamaniach osteooporotycznych 

rzzadko 

dochodzi do neurolo-

Epidemiologia i obraz kliniczny kompresyjnych złamań … 35 

gicznych objawów ubytkowych, zarówno ze strony rdzenia kręgowego 

jak i korzeni rdzeniowych. Objawem dominującym jest silny 

ból, który nierzadko prowadzi do unieruchomienia pacjenta, co 

powoduje skrócenie długości życia chorych. U pacjentów, u których 

pojawia się deficyt neurologiczny należy dokonać wnikliwej 

diagnozy w kierunku obecności innych przyczyn dolegliwości, 

przede wszystkim choroby nowotworowej. Ponowne wystąpienie 

ostrego bólu sugeruje pojawienie się nowego złamania osteoporotycznego. 

Złamania te są zawsze złamaniami kompresyjnymi, przy 

czym najczęściej są to złamania klinowe, dwuwklęsłe i najrzadziej 

zmiażdżeniowe. 

Poza osteoporozą postmenopauzalną i starczą, występują rzadkie 

postacie osteoporozy idiopatycznej i młodzieńczej, przyczyną 

których są wrodzone bloki metaboliczne mineralizacji kości. 

Pacjent z kompresyjnym złamaniem trzonu kręgu winien zawsze 

mieć zrobione badanie densytometryczne kości, tak aby niezwłocznie 

przystąpić do terapii osteoporozy, jeżeli to ta jednostka 

chorobowa stoi za stwierdzonym złamaniem. Przeglądowe zdjęcie 

rentgenowskie z reguły uwidacznia złamanie, a tomografia komputerowa 

znacznie rozpoznanie uściśla, ukazując nawet niewielkie 

szczeliny złamania, niepowodujące jeszcze istotnego obniżenia 

wysokości trzonu. Badaniami bardzo pomocnymi w kwalifikacji 

pacjentów do różnych metod leczenia, szczególnie zabiegowego są 

magnetyczny rezonans jądrowy (MRI) i badanie izotopowe. 

Osteoporoza winna być różnicowana z osteomalacją, która występuje 

najczęściej w przebiegu uszkodzenia nerek, przez które 

dochodzi wówczas do utraty wapnia z moczem, może jednakże 

występować u pacjentów z istotnymi zaburzeniami wchłaniania lub 

niedoborem wapnia lub witaminy D – zespoły zaburzeń wchłaniania, 

przewlekłe niedożywienie, czy zespół zaburzeń wchłaniania 

po resekcji żołądka. Osteomalacja występować może u pacjentów 

długotrwale przyjmujących leki przeciwpadaczkowe. Zespołom 

tym towarzyszy wzmożona aktywność fosfatazy zasadowej. Osteomalacja 

może współistnieć z osteoporozą i dlatego w celu ostatecznego 

wyjaśnienia głównej przyczyny zmian kostnych należy 

wykonać biopsję kości biodrowej.


Nadczynność przytarczyc występuje najczęściej jako wtórna 

dolegliwość w przewlekłej niewydolności nerek; rzadziej spotyka 

się nadmiar parathormonu w pierwotnym hyperparathyreoidyzmie, 

w gruczolaku przytarczyc lub ich hiperplazji. W tych ostatnich 

poziom wapnia w surowicy i poziom fosforanów w moczu są istotnie 

podwyższone. 

W nadczynności tarczycy osteoporoza pojawia się przy długim 

okresie trwania choroby i towarzyszą jej wyraźne ogólne objawy 

nadczynności hormonalnej tarczycy. Pomiary poziomów hormonów 

w surowicy krwi pozwalają na ustalenie przyczyny zmian 

kostnych. 

W nadczynności hormonalnej nadnerczy, przy nadmiernym 

wydzielaniu glikokortykoidów lub przy przewlekłym ich stosowaniu 

doustnym występują wyraźne objawy kliniczne zespołu Cushinga, 

lub w wywiadzie stwierdza się długotrwałe przyjmowanie 

preparatów glikokortykoidowych. 

Osteoporoza występuje najczęściej u kobiet w postaci osteoporozy 

postmenopauzalnej i farmakologiczne leczenie tej postaci 

zrzeszotnienia kości opracowane jest najlepiej. Podstawowymi 

preparatami spowolniającymi rozwój schorzenia jest w tych przypadkach 

hormonalna terapia zastępcza, bowiem głównym czynnikiem 

chroniącym przed demineralizacją kości jest pobudzanie receptorów 

estrogenowych. Istotną rolę mogą tu odegrać w przyszłości 

selektywne modulatory receptora estrogenowego, których użycie 

w znacznym stopniu zmniejszyłoby występujące przy kuracji 

estrogenowej objawy uboczne. Stosuje się bisfosfoniany, wapń 

i witaminę D. 

Osteoporoza jest jednakże coraz ważniejszym schorzeniem 

u płci męskiej i ryzyko wystąpienia złamań u mężczyzn jest tylko 

dwukrotnie niższe niż u kobiet, i w wieku 60 lat sięga 25%, a więc 

rozpoczyna się około 10 lat później niż u płci żeńskiej. Mniejsza 

liczba mężczyzn chorujących na osteoporozę wynika również 

z krótszej o 6-8 lat długości życia. U mężczyzn w starszym wieku 

często obserwowane są zaburzenia metabolizmu witaminy D3, 

polegające na zmniejszeniu jej hydroksylacji, przez co dochodzi do 

niedoboru aktywnych jej metabolitów. Ponieważ u ponad połowy 

mężczyzn obniżona jest dobowa podaż wapnia leczenie zacho-

Epidemiologia i obraz kliniczny kompresyjnych złamań … 37 

wawcze rozpoczyna się przez podawanie aktywnych metabolitów 

witaminy D3 – alfakalcydolu, zwiększając dobową podaż wapnia 

elementarnego do 1,5 g. Hipogonadyzm jest istotnym czynnikiem 

zmniejszającym mineralizację kości, zaś u mężczyzn w starszym 

wieku, z powodu andropauzy spada poziom testosteronu, wskazane 

jest jego stosowanie. Testosteron pobudza osteoblasty do syntezy 

macierzy kostnej i jej mineralizacji, zwiększa poziom aktywnych 

metabolitów witaminy D3 i wzmaga wchłanianie wapnia. Szczególnie 

narażeni na demineralizację kości są mężczyźni, u których 

nagle doszło od hipogonadyzmu, np. w wyniku kastracji lub leczenia 

analogami GnRH. Dochodzi wówczas do szybkiej utraty masy 

kostnej – na poziomie 2-3% rocznie. Wydaje się również iż bisfosfoniany 

mogą zmniejszać tempo demineralizacji kości u mężczyzn, 

szczególnie stosowane jednocześnie z testosteronem. Dla zmniejszenia 

bólu stosuje się w ostrym okresie bólu kalcytoninę w dawce 

100 IU podskórnie przez co najmniej kilkadziesiąt dni, w połączeniu 

z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi lub opiatami. 

Dolegliwości bólowe w ostrym okresie można łagodzić założeniem 

gorsetu Javetta, lecz okres chodzenia w gorsecie winien być skrócony 

do minimum, bowiem dłuższe jego stosowanie dodatkowo 

osłabia gorset mięśniowy i sprzyja pojawieniu się kolejnych złamań. 

W przypadkach przetrwałego silnego bólu stosuje się niekiedy 

przez długi okres czasu opiaty podawane przezskórnie. 

Zabiegi operacyjne polegają na wymianie całego trzonu 

i wstawieniu w jego miejsce protezy. Jednakże metoda ta, szczególnie 

u zaawansowanych wiekiem pacjentów, a tacy głównie 

cierpią z powodu złamań osteoporotycznych jest bardzo ryzykowna 

i obarczona dużym odsetkiem powikłań pooperacyjnych. Wskazania 

do stosowania takiej taktyki operacyjnej wydają się być wątpliwe, 

szczególnie iż u zdecydowanej większości pacjentów występuje 

wyłącznie zespół bólowy bez objawów ucisku rdzenia kręgowego 

lub korzeni rdzeniowych. 

Stosunkowo nową alternatywą leczenia osteoporotycznych 

złamań kręgosłupa są przezskórne zabiegi wertebroplastyki i kyfoplastyki. 

Zabiegi te polegają na podaniu do śródkościa złamanego 

trzonu cementu kostnego, przy czym w kyfoplastyce uprzednio 

podnosi się złamany trzon przy pomocy wypełnianego pod dużym


ciśnieniem powietrzem (do 27 atmosfer) balonu. Wskazaniem do 

tego zabiegu jest uporczywy ból, niedający się opanować przez 

kilka do kilkunastu tygodni. Zmniejszenie dolegliwości bólowych 

uzyskuje się u około 80% pacjentów, przy niewielkim odsetku 

powikłań, nieprzekraczającym kilku procent. Poza przewlekłym 

zespołem bólowym, który znacznie ogranicza aktywność ruchową 

pacjenta, a niekiedy zmusza go do przebywania prawie przez cały 

czas w pozycji leżącej, złamania prowadzą do nasilenia kifozy 

piersiowej, co w efekcie daje deformację klatki piersiowej, zmniejszającą 

pojemność oddechową płuc i wydolność układu krążenia. 

Powoduje tą wzrost śmiertelności z powodów oddechowokrążeniowych 

o około 15% w okresie pięciu lat po pojawieniu się 

złamania osteoporotycznego. 

Kolejną przyczyną złamań kompresyjnych kręgosłupa są urazy. 

Urazy kręgosłupa występują znacznie rzadziej niż urazy kończyn 

lub czaszki, lecz stanowią istotny problem leczniczy. Brak jest 

dokładnych danych epidemiologicznych ukazujących częstość 

złamań kręgosłupa w populacji polskiej. Liczba urazów z uszkodzeniem 

rdzenia kręgowego wynosi około 1000 rocznie, przy 

czym połowa przypada na szyjny odcinek kręgosłupa. Należy ocenić, 

iż liczba ogólna złamań urazowych jest co najmniej pięciokrotnie 

wyższa i duży odsetek złamań, z powodu braku odpowiedniej 

diagnostyki, jest pomijana. Złamanie kompresyjne rokuje najlepiej, 

ponieważ z reguły nie powoduje istotnego zaburzenia osi 

kanału kręgowego lub przemieszczenia kręgów, nie powoduje więc 

ucisku rdzenia kręgowego, jest „nieme” neurologicznie. Najczęściej 

są to urazy będące następstwem upadku z wysokości na pośladki 

lub kończyny dolne, a więc siły działające wzdłuż osi kręgosłupa, 

co prowadzi do zgniecenia trzonu kręgu, nie powodując 

zerwania aparatu więzadłowego, stabilizującego kręgosłupa. Ponieważ 

tylne elementy kręgu mają znacznie większą odporność 

mechaniczną niż przednia część trzonu, dochodzi wówczas do 

zniszczenia przedniej części trzonu i jego sklinowacenia.




Ryc c. 8. Pourazowe złaamanie 

kompresyjnee 

trzonu kregu Th7 

Złamania tego roodzaju 

są z regułyy 

złamaniami stabbilnymi, 

bo- 

wie em zachowana jesst 

tylna kolumna kręgosłupa i najcczęściej 

sto- 

sow wanym leczeniemm 

jest leczenie zzachowawcze, 

poolegające 

na 

zało ożeniu gorsetu Jaavetta 

na okres kkilku 

miesięcy i stosowaniu 

lekó ów przeciwbólowwych. 

W okresie ttrzech 

miesięcy z reguły do- 

cho odzi do samoistneego 

wygojenia złłamania, 

jednakżee 

przy istot- 

nym m zmniejszeniu wwysokości 

przedniiej 

części trzonu, szczególnie 

w odcinku o piersiowyym, 

nasila się kifo foza piersiowa i ppojawiają 

się 

dług gotrwałe dolegliwwości 

bólowe, róównież 

w odcinkku 

lędźwio- 

wym m, gdzie dochodzi 

do wyrównawwczej 

hyperlordozzy. 

Leczenie 

ope eracyjne jest wskaazane 

przy rozkaawałkowaniu 

trzonnu 

lub zwę- 

żen niu światła kanału kręgowego i polega 

na wymianie trzonu,naj- częściej 

z dojścia przzedniego. 

W częśści 

przypadków zaabieg 

można 

ograniczyć 

do wykoonania 

transpedikuularnego 

usztywnnienia 

tylne- 

go. Przy tej ostatniej strategii operacyjjnej 

nie podnosi ssię 

trzonu do 

praw widłowej wysokoości, 

a więc istnieeje 

zwiększone pprawdopodo 

bień ństwo wystąpieniia 

przetrwałego zzespołu 

bólowegoo. 

Wprowa-


dzona w ostatnich latach kyfoplastyka pozwala na podniesienie 

złamanego trzonu do jego prawidłowej wysokości i u tych pacjentów 

wydaje się być metodą z wyboru, szczególnie iż odsetek powikłań 

pooperacyjnych nie przekracza 1%, a osiągnięty zostaje 

efekt pełnej odbudowy wysokości trzonu przy równoczesnej eliminacji 

możliwości jego ponownego zapadnięcia się. Czynnikami 

ograniczającymi są wysokie koszty zestawu jednorazowego, przekraczające 

3,5 tys. USD jak i niewielka liczba ośrodków w Polsce 

wykonujących te zabiegi. Stosowanie wertebroplastyki w pourazowych 

kompresyjnych złamaniach kręgosłupa bez podniesienia 

wysokości trzonu może wyeliminować konieczność noszenia gorsetu 

przez okres gojenia złamania, lecz praktycznie nie ma danych 

piśmienniczych, ukazujących wyniki wertebroplastyki w tej grupie 

pacjentów. 

Najrzadszą przyczyną złamań kompresyjnych trzonów są procesy 

osteolityczne. Niewielką grupę stanowią naczyniaki, które są 

najczęściej znaleziskiem radiologicznym podczas diagnostyki bólów 

kręgosłupa. Większość naczyniaków jest przypadkowym znaleziskiem 

radiologicznym, występującym u około 0,5% populacji 

i nie wymaga żadnego postępowania terapeutycznego. Duże naczyniaki 

powodują osłabienie trzonów i mogą ulec złamaniu kompresyjnemu 

lub zmęczeniowemu i w tych przypadkach należy podjąć 

leczenie wzmacniające trzon zajętego kręgu. 

Około 5% złamań trzonów kręgosłupa jest wynikiem zniszczenia 

kości przez guzy osteolityczne. Z guzów pierwotnych układu 

kostnego najczęściej występuje plasmocytoma i myeloma multiplex, 

w których zmiany w obrębie kręgosłupa spotyka się u około 

805 pacjentów. Inne nowotwory kości należą w obrębie kręgosłupa 

do rzadkości, rzadko występuje struniak i mięsaki kości, najczęściej 

w młodych grupach wiekowych, do 25 roku życia. Guzy przerzutowe, 

z których u kobiet dominują przerzuty raka sutka i tarczycy, 

u mężczyzn rak gruczołu krokowego i rak nerki. Przerzuty do 

kręgosłupa mogą pojawić się nawet w kilka lat po leczeniu choroby 

podstawowej, u pacjentów uznanych za „wyleczonych” z choroby 

nowotworowej. Równocześnie należy podkreślić, iż u około 

70% pacjentów z przerzutem do kręgosłupa, stwierdzenie obecności 

guza o tej lokalizacji jest pierwszym objawem choroby nowo-




two orowej. Ponieważ przerzuty są częęsto 

mnogie i obeejmują 

kilka 

kręg gów, otwarte leczzenie 

operacyjne jest z reguły niemmożliwe 

lub 

bard dzo ryzykowne i z reguły stosuje ssię 

wówczas leczeenie 

chemiolub 

radioterapeutyczzne. 

Najczęstszą lokalizacją przeerzutów 

jak 

i og gnisk szpiczaka luub 

nowotworu z komórek plazmaatycznych 

są 

trzo ony piersiowego oodcinka 

kręgosłuppa. 

Ryc c. 9. Kompresyjne zzłamanie 

trzonów TTh11 

i Th12 w przebbiegu 

przerzu- 

tów raka sutka – projekcja przedniio-tylna 

Złamania kompresyjne 

trzonów wwystępują 

równieżż 

w przebie- 

gu niektórych n choróbb 

metabolicznychh, 

prowadzących ddo 

osteoma- 

lacji 

lub zrzeszotniennia 

kości, czyli wwtórnej 

osteoporoozy. 

Najczę- 

ście ej jest to osteopooroza 

na tle zabuurzeń 

endokrynoloogicznych 

– 

nad dczynności przytaarczyc, 

choroby lub zespołu Cusshinga, 

nad- 

czy ynności tarczycy. Rzadko mamy doo 

czynienia z blokkiem 

wchła- 

nian nia witaminy D ooraz 

osteodystrofią 

nerkową, związzaną 

z utratą 

wap pnia przez nerki. Coraz częściej występuje 

osteoporroza 

poleko- 

wa, przede wszystkimm 

związana z szerrokim 

stosowanieem 

glikokor-


tykoidów. Przewlekłe stosowanie tej grupy leków, np. w reumatoidalnym 

zapaleniu stawów prowadzi do nałożenia działania leków 

na istniejące uszkodzenie tkanki kostnej i zwiększa prawdopodobieństwo 

wystąpienia złamania. 


1. Cook W.A., Hardaker W.T., Injuries to the thoracic and lumbar 

spine, [in:] Wilkins R.H., Rengachary S.S. (eds.), Neurosurgery, 

McGraw-Hill Comp, New York, 1985, 1735-1743. 

2. Czerwiński E., Frańczuk B., Borowy P., Problemy złamań osteoporotycznych. 

Medycyna po Dyplomie, 2004, wyd. spec. maj, 42-49. 

3. Harrelson J.M., Osteoporosis, [in:] Wilkins R.H., Rengachary S.S. (eds.), 

Neurosurgery, McGraw-Hill Comp, New York, 1985, 2228-2230. 

4. Ismail A.A., O’Neill T.W., Cooper C. i wsp., Mortality associated 

with vertebral deformity in men and women: results from European 

Prospective Study (EPOS). Osteoporosis Int., 1998, 8, 291-297. 

5. Johnston C.C. Jr., Epstein S., Clinical, biochemical, radiographic, 

epidemiologic, and economic features of osteoporosis. Ortho Clin 

North Am, 1981, 12, 559-569. 

6. Kanis J.A., Johnellm O., Oden A. i wsp., 10 year probabilities of 

osteoporotic fractures according to BMD and diagnostic thresholds. 

Osteoporosis Int., 2001, 12, 989-995. 

7. Melton L.J.III., Who has osteoporosis? A conflict between clinical 

and public health perspectives. J Bone Miner Res, 2000, 28, 190-194. 

8. Kiwerski J., Schorzenia i urazy kręgosłupa. PZWL, Warszawa, 2001. 

9. Riggs B.L., Melton L.J., The worldwide problem of osteoporosis: insights 

afforded by epidemiology. Bone, 1995, 17, 505-511. 

10. Rabijewski M., Osteoporoza u mężczyzn. Przegl. Urolog, 2006, 7, 35-38. 

11. Seemann E., Pathogenesis of bone fragility in women and men. Lancet, 

2002, 359, 1841-1848. 

12. Silverman S.L., The clinical consequences of vertebral compression 

fracture. Bone, 1992, 13, 27-31. 

13. Watts N.B., Harris S.T., Genant H.K., Treatment of painful osteoporotic 

vertebral fractures with percutaneous vertebroplasty or kyphoplasty. 

Osteoporosis Int., 2001, 12, 429-437.

Rozdział III 

TECHNIKA OPERACYJNA WERTEBROPLASTYKI 

I KYFOPLASTYKI 

W związku z lawinowo narastającą ilością kompresyjnych 

złamań kręgosłupa, głównie z powodu osteoporozy leczenie tego 

schorzenia stało się istotą codziennej praktyki klinicznej. Głównym 

objawem wystąpienia złamania jest ostry zespół bólowy, który 

często, mimo procesu gojenia nie ulega istotnemu zmniejszeniu 

i powoduje znaczne ograniczenie aktywności życiowej pacjenta, aż 

do jego pełnego unieruchomienia. Ponieważ zdecydowana większość 

pacjentów jest w wieku podeszłym znacznie ograniczone jest 

agresywne postępowanie operacyjne. W ostatnich kilkunastu latach 

coraz bardziej popularnymi metodami stały się wertebroplastyka 

i kyfoplastyka – zabiegi polegające na podaniu do złamanego trzonu 

cementu kostnego (wertebroplastyka) lub podaniu cementu po 

uprzednim rozprężeniu trzonu za pomocą wprowadzonego do niego 

balonu. Pierwsze zabiegi tego typu zostały przeprowadzone w 

latach 80. XX w. i uzyskały popularność w ostatnich dziesięciu 

latach. Zabiegi te pozwalają na uzyskanie istotnej poprawy klinicznej, 

przede wszystkim w zakresie dolegliwości bólowych, zaś 

opracowanie specjalnych cementów kostnych, mało toksycznych 

i łatwych do przygotowania i podania pozwoliło na bezpieczne 

stosowanie tej metody leczenia. 

Do wykonania zabiegu stosuje się cementy kostne oparte na 

dwuskładnikowych polimerach akrylowych, które miesza się bezpośrednio 

przed podaniem do trzonu kręgu. Proszek jest polimetylmetakrylem 

(PMMA) z dodatkiem środka czynnika powodującego 

jego uwidocznienie na zdjęciach rentgenowskich, zaś składnik 

płynny – metylmetakrylem. Po zmieszaniu obu składników 

dochodzi do polimeryzacji, która w zależności od temperatury trwa 

od 2 do 10 minut. Po zmieszaniu z sobą obu składników i ich wymieszaniu 

cement gotowy jest do podania do trzonu po około 2-3 

minutach i może być podawany przez kolejne 6-10 minut, tak, iż


możliwym jest jego podanie do kilku trzonów w trakcie jednego 

zabiegu operacyjnego. 

Do zabiegu, wykonywanego w warunkach sali operacyjnej 

można stosować znieczulenie ogólne, podpajeczynówkowe lub 

miejscowe. Autorzy stosują zawsze znieczulenie miejscowe 

z ostrzyknięciem 15 ml 1% lignokainy okolicy stawu międzykręgowego 

na poziomie operowanym i mięśni po uprzedniej premedykacji 

midazolamem i petydyną. Działanie takie pozwala na bezpieczne, 

praktycznie niebolesne wykonanie zabiegu i równocześnie 

pozwala na utrzymywanie kontaktu słownego z pacjentem, który 

może zgłosić nagłe pojawienie się dolegliwości bólowych – korzeniowych 

przy nieprawidłowym torze wprowadzanej igły. Absolutnie 

bezwzględnym jest posiadanie podglądu rentgenowskiego co 

najmniej w dwóch płaszczyznach w czasie rzeczywistym, tak, aby 

śledzić tor igły, umiejscowienie jej czubka, jak i rozchodzenie się 

cementu kostnego podczas jego podawania. Całkowicie wystarczające 

jest stosowanie ramienia C, można również stosować tomografię 

komputerową, lecz metoda ta, ze względu na wysokie koszty 

aparatu do badań śródoperacyjnych jest rzadko stosowana. W doświadczeniu 

autorów, ramię C pozwala doskonale uwidocznić 

obszar zainteresowania; stosowanie neuronawigacji nie jest również 

konieczne, aby dokładnie ocenić umiejscowienie igły. 

Technika wykonywania zabiegu 

Najwygodniejszym ułożeniem pacjenta jest ułożenie go na brzuchu, 

a w sytuacji, gdy pozycja taka nie jest przez niego tolerowana w 

ułożeniu na boku. Po dokładnym określeniu poziomu operowanego 

wprowadza się przezskórnie igłę z mandrynem, specjalnie wyprodukowaną 

dla tej procedury o przekroju od 1 do 3,5 mm. Grubość igły 

uzależniona jest od przyczyny złamania. Przy świeżych złamaniach 

osteoporotycznych lub guzach osteolitycznych całkowicie wystarcza 

igła o niewielkim przekroju – 1,2- 2,0 mm, w przypadku, gdy mamy 

do czynienia z zagojonym złamaniem, brakiem wyraźnego złamania 

trzonu, naczyniakiem lub koniecznością wykonania biopsji należy 

zastosować igłę o większym przekroju, przekraczającym 3 mm, 

bowiem igły o mniejszym przekroju mogą ulec uszkodzeniu czy 

nawet złamaniu podczas ich wprowadzania do trzonu o znacznej

Tech hnika operacyjna wwertebroplastyki 

i kyyfoplastyki 

twa ardości. Autorzy ddo 

wprowadzaniaa 

igły stosują dojśście 

transpe- 

diku ularne, poprzez sstaw 

międzykręggowy 

na poziomiie 

złamania. 

Możliwym 

jest równnież 

wprowadzeniie 

igły bocznie odd 

stawu mię- 

dzy ykręgowego, lecz dojście to, w opinnii 

autorów jest truudniejsze 

do 

praw widłowego ustawwienia 

końca igły w trzonie. 

Po dokładnym określeniu pozioomu 

i podaniu zznieczulenia 

mie ejscowego, pod koontrolą 

rtg wbija się igłę w staw mmiędzykręgo 

wy, , a następnie wpprowadza 

się ją głębiej, sprawdzzając 

jej tor 

w dwóch d płaszczyznnach, 

przednio-tylnnej 

i bocznej, tak aby ominąć 

otw wór międzykręgowwy 

i nie zboczyć pprzyśrodkowo 

doo 

kanału krę- 

gow wego. Śledzenie toru igły jest szcczególnie 

istotne w odcinku 

pier rsiowym, gdzie oodległość 

pomiędzzy 

stawem i kanałem 

kręgo- 

wym m jest znacznie mmniejsza 

niż w odccinku 

dolnym kręggosłupa. 

Ryc c. 10. Projekcja przednio-tylna; 

igła wwprowadzona 

do prrawego 

stawu 

międzykręgowwego 

L1-L2 

45

46 


Następnie wprowwadza 

się igłę głęb 

ną blaszkę b trzonu z rreguły 

wyczuwaln 

pok konaniu igłę stossunkowo 

łatwo w 

trzo onu, aż do głębokkości 

pad dku zgłoszenia pr 

nale eży natychmiast w 

świadczy 

to o kontak 

2 biej, przy przejściu 

przez tyl- 

ny jest wyraźny oppór 

i po jego 

wprowadza się nnastępnie 

do 

/3 jego wymmiaru 

strzałkoweggo. 

W przy- 

rzez pacjenta wystąpienia 

bólu koorzeniowego 

wycofać igłę i przzesunąć 

ją ku górrze, 

bowiem 

kcie toru igły z koorzeniem 

rdzeniowwym. 

Ryc c. 11. Projekcja bocczna; 

igła wprowaadzona 

do trzonu LL2, 

wyraźnie 

widoczne klinnowe 

złamanie trzonnu 

L2 

Po wprowadzeniu 

igły wyjmujemmy 

mandryn i poddajemy 

przez 

igłę ę niejonizujący koontrast 

po to, aby ocenić, czy nie wwidzi 

się wy- 

ciek ku poza masę trzonu, 

zarówno do naczyń jak i do kanałukrę- gow wego. Należy poodkreślić, 

iż w około połowie pprzypadków 

stw wierdza się niewieelki 

wyciek przezz 

żyły drenujące kkrew 

z trzo- 

nów w, wyciek najczęściej 

pojawia sięę 

do splotów żylnnych 

około- 

trzo onowych, leżącychh 

ku przodowi odd 

niego. Niewielkki 

drenaż nie



jest t przeciwwskazanniem 

do podania ccementu, 

choć wóówczas 

auto- 

rzy podają cement o stosunkowo dużżej 

gęstości, częścciowo 

spoli- 

mer ryzowany. Istotnyy 

drenaż żylny może 

pojawić się pprzy 

emboli- 

zacj ji naczyniaków, lecz nawet wteddy 

podanie cementu 

o dużej 

gęst tości jest bezpieczzną 

metodą embolizacji 

zmiany pattologicznej. 


igła wprowaddzona 


widoczne 

wypełnienie ttrzonu 

przez kontraast, 

brak wycieku kkontrastu 

poza 

masę trzonu 

Po kontroli ustawwienia 

igły przez podanie kontrasttu 

mieszamy 

cem ment i po uzyskanniu 

wymaganej gęstości 

podajemyy 

go poprzez 

igłę ę pod kontrolą rtg w czasie rzeczywwistym. 

Podajemyy 

cement powol 

li w kolejnych porrcjach 

nie przekraczających 

0,5 ml. W przypad- 

ku złamań trzonów dla pełnego zabeezpieczenia 

trzonnu 

wystarcza 

pod danie około 2,5 mml 

w odcinku pierssiowym 

i 3 ml w odcinku lę- 

dźw wiowym. W przyppadkach, 

gdy poddajemy 

cement beez 

widocznego 

obniżenia wysokoości 

trzonu wystaarcza 

podanie 1,5--2 

ml nieza- 

47

48 


leżn nie od odcinka krręgosłupa 

poddannego 

terapii. Po ppodaniu 

wy- 

mag ganej ilości cemenntu 

wprowadzamyy 

do igły mandrynn, 

wypycha- 

jąc z niej do trzonuu 

pozostały w kannale 

igły cement i usuwamy 

igłę ę. Miejsce wkłuciaa 

zabezpieczamy opatrunkiem na 224 

godziny. 


igła wprowaddzona 


widoczne 

wypełnienie trrzonu 

przez cement 

W przypadku stwwierdzenia 

wydostaawania 

się cementtu 

poza trzon 

naty ychmiast przerywwamy 

podawanie cementu i wycoofujemy 

igłę 

w sp posób opisany powwyżej. 

Ryc c. 14. Projekcja bocczna, 

widoczne wydostanie 

się cemenntu 

do mięśni 

przykręgosłuppowych 

po wertebrroplastyce 

wykonannej 

jednocza- 

sowo na dwócch 

poziomach. Kliniicznie 

bardzo dobryy 

wynik leczenia 

z całkowittym 

ustąpieniem dollegliwości



Po zakończeniu podawania cemmentu 

utrzymujem 

w pozycji p leżącej przzez 

około 15 minnut 

na stole opera 

uzy yskać całkowitą peewność 

pełnego zzwiązania 

polimeru 

prze ekładamy pacjentaa 

na łóżko i nakazuujemy 

mu pozostaw 

cji leżącej l przez kolejjne 

2 godziny. Nasstępnie 

pacjent zo 

uruc chomiony. Wypis ze szpitala następpuje 

w ciągu 12 - 2 

wyk konanym zabiegu. . 

Zgodnie z danymmi 

piśmienniczymmi 

wykonywanie z 

tebr roplastyki przy trrzonach 

obniżonyych 

więcej niż 

praw widłowej jest ryzzykowne 

i wiąże 

praw wdopodobieństweem 

pojawienia się 

auto orów, bezpiecznyym 

jest wykonyw 

trzo onach obniżonychh 

nawet do ⅓ ich p 

wyk konanych zabiegóów 

przy tak obniż 

liśm my żadnych istotnnych 

powikłań klin 

uzy yskaniu znacznej ppoprawy 

u 70% ch 

1 my pacjenta 

acyjnym, aby 

ru. Następnie 

wać w pozystaje 

w pełni 

24 godzin po 

zabiegu wer- 

/ 3 wysokości 

e się ze znaczniee 

większym 

ę powikłań. W doświadczeniu 

wanie wertebropllastyki 

przy 

pierwotnej wysokkości 

i na 70 

onych trzonach nie 

stwierdzi- 

nicznych, przy jeddnoczesnym 

horych. 

Ryc c. 15. Projekcja boczzna; 

trzon o wysokoości 

30% prawidłowwej 

wysokości 

49

50 



trzon o wysokkości 

30% prawidłoowej 

wysoko- 

ści, widoczna wprowadzona do niiego 

igła do wertebrroplastyki 

Ryc c. 17. Projekcja boczna, 

widoczne wyppełnienie 

cementem trzonu z ryc. 

15 i 16



Wertebroplastykaa 

jest również meetodą 

dającą wysooką 

skutecz- 

ność 

w leczeniu nowwotworów 

osteolittycznych, 

szczegóólnie, 

iż mo- 

że być b wykonana na wielu poziomachh 

– przy mnogichh 

guzach, jak 

rów wnież u pacjentóww 

w ciężkim stannie 

ogólnym, u kktórych 

inna 

met toda operacyjna nnie 

jest możliwa doo 

zastosowania. 


wertebroplastyyka 

wykonana na trzech pozio- 

mach Th3, Thh8 

i Th11 z powoddu 

przerzutów raka gruczołukro- kowego. Widooczne 

wycieki cemeentu 

do tkanek otaczzających 

trzo- 

ny. Na poziommie 

Th11 widocznne 

zamknięcie naczyynia 

żylnego. 

Wynik leczennia 

bardzo dobry, trzzyletni 

okres obserwwacji 

nie wykazał 

wznowyy 

na poziomach operrowanych 

51

52 

Ryc c. 19. Tomografia koomputerowa; 

guz prrzerzutowy 

trzonu TTh9 


Ryc c. 20. KT trzonu Thh9; 

widoczny cemennt 

w guzie trzonu TTh9 

(przerzut 

raka gruczołu krokowego). Wyniik 

leczenia bardzo ddobry, 

dwuletni 

okres obserrwacji 

bez nawrotu cchoroby



Ryc c. 21. Podany cemeent 

do przerzutu rraka 

gruczołu pierssiowego. 

Igła 

wkłuta do guzza, 

przed podaniemm 

cementu pobrana bbiopsja 

– gru- 

czolakorak 

Ryc c. 22. Podany cemennt 

do przerzutu rakaa 

gruczołu piersioweego. 

Obraz po 

usunięciu igłyy. 

Trzyletnia obserwwacja 

– bez wznowy nowotworu 

53


Ryc. 23. Rekonstrukcja obrazu tomografii komputerowej; w trzonie L5 

widoczny cement podany do niewielkiego przerzutu raka gruczołu 

krokowego. Trzyletnia obserwacja – bez cech wznowy




igła wprowadzoona 

do naczyniaka ttrzonu 

L5 


naczyniak z rryc. 

24 zamknięty podanym cementem 

55




spine, [in:] Wilkins R.H., Rengachary S.S. (eds.), Neurosurgery. 





Neurosurgery. McGraw-Hill Comp, New York 1985, 2228-2230. 



Prospective Study (EPOS). Osteoporosis Int., 1998, 8, 291-297. 



North Am, 1981, 12, 559-569. 




7. Melton L.J.III., Who has osteoporosis? A conflict between clinical 


8. Kiwerski J., Schorzenia i urazy kręgosłupa. PZWL, Warszawa, 2001. 

9. Riggs B.L., Melton L.J., The worldwide problem of osteoporosis: 

insights afforded by epidemiology. Bone, 1995, 17, 505-511. 

10. Rabijewski M., Osteoporoza u mężczyzn. Przegl. Urolog., 2006, 7, 35-38. 

11. Seemann E., Pathogenesis of bone fragility in women and men. Lancet, 

2002, 359, 1841-1848. 


fracture. Bone, 1992, 13, 27-31. 



Osteoporosis Int., 2001, 12, 429-437.

Rozdział IV 

WYNIKI LECZENIA I POWIKŁANIA WERTEBRO- 

PLASTYKI 

Wertebroplastyka jest zabiegiem stosowanym głównie w celu 

zmniejszenia lub likwidacji zespołów bólowych pojawiających się 

w przebiegu kompresyjnych złamań trzonów, najczęściej osteoporozy, 

lecz również urazów, nowotworów osteolitycznych i naczyniaków. 

W materiale autorów, w złamaniach osteoporotycznych 

wynik bardzo dobry leczenia, czyli takie zmniejszenie dolegliwości 

bólowych, iż pacjenci powrócili do pełnej sprawności ruchowej 

bez konieczności stałego przyjmowania leków przeciwbólowych 

uzyskano u 80 spośród 102 wykonanych zabiegów. U 11 pacjentów 

wynik był dobry, zmniejszenie dolegliwości było znaczne i pacjenci 

mogli sprawnie funkcjonować w życiu codziennym przy typowych 

dawkach niesterydowych leków przeciwbólowych. U 10 pacjentów 

nie uzyskano żadnej poprawy, u 1 pacjenta w wyniku powikłań – 

wycieku cementu do kanału kręgowego wystąpiło istotne pogorszenie 

stanu ogólnego – doszło do niedowładu kończyn dolnych mimo 

dokonanej otwartej interwencji chirurgicznej. Należy podkreślić, iż 

u 36 pacjentów procedurę wertebroplastyki wykonano na wielu poziomach 

– od 2 do 7. W tej grupie pacjentów wyniki leczenia były 

zdecydowanie gorsze, wszyscy pacjenci, u których nie uzyskano 

żadnej poprawy byli pacjentami z tej grupy. Spośród 36 pacjentów 

operowanych z powodu guzów osteolitycznych u wszystkich uzyskano 

dobry wynik leczenia, polegający na zniszczeniu guza i na 

istotnym zmniejszeniu dolegliwości bólowych. Wszystkie operowane 

guzy były nowotworami przerzutowymi. W obserwacji co najmniej 

jednorocznej spośród tych pacjentów zmarło 9, wszyscy 

z powodu rozsianego procesu pierwotnego. U żadnego nie stwierdzono 

w kontrolnych badaniach KT wznowy nowotworu w miejscu 

zaopatrzonym wertebroplastyką. 27 pozostałych pacjentów jest 

w obserwacji od 12 do 36 miesięcy, u żadnego nie stwierdzono


wznowy w okolicy operowanej. U trzech zniszczono kolejnym 

zabiegiem wertebroplastyki nowe guzy przerzutowe. 

Spośród 25 pacjentów leczonych z powodu złamań pourazowych 

u wszystkich uzyskano bardzo dobry wynik leczenia polegający 

na pełnej stabilizacji złamania i zniesieniu dolegliwości bólowych. 

Dodatkowym plusem tej metody leczenia jest zwolnienie 

pacjenta z konieczności noszenia gorsetu, możliwość szybkiego 

włączenia intensywnej rehabilitacji i eliminacja większości dolegliwości 

bólowych. U części z nich, ze świeżymi złamaniami dokonano 

dodatkowo rekonstrukcji trzonu poprzez podniesienie go 

poprzez zabieg kyfoplastyki. 

Powikłania wertebroplastyki są rzadkie i nie przekraczają 1-4% 

operowanych przypadków. Najbardziej poważne to: zatorowość 

płucna, krwawienie, powikłania bakteryjne, zaburzenia rytmu serca, 

mielopatia, radikulopatia, uszkodzenie rdzenia kręgowego 

Zatorowość płucna pojawia się w 3-8% przypadków i wynika z 

występującego u 16-40% pacjentów przedostawania się cementu 

do naczyń żylnych okołotrzonowych. Jednakże mimo stosunkowo 

wysokiego odsetka, praktycznie w żadnym przypadku nie obserwuje 

się klinicznych objawów zatorowości płucnej poza wyjątkowymi 

przypadkami podania cementu do dużego naczynia żylnego 

w wyniku błędnego wkłucia igły. Opisane są pojedyncze przypadki 

przedostania się cementu do komór serca z poważnymi powikłaniami 

pod postacią uszkodzenia zastawek, zapalenia wsierdzia, czy 

nawet perforacji mięśnia sercowego. W naszym materiale tylko 

u jednego pacjenta stwierdziliśmy w badaniu rtg obecność niewielkiego 

zatoru płucnego, bez wystąpienia jakichkolwiek objawów 

klinicznych. Krwawienia i powikłania bakteryjne, przy zachowaniu 

prawidłowej procedury występują bardzo rzadko, w piśmiennictwie 

nie przekraczają 0,01%. W naszym materiale nie obserwowaliśmy 

ani jednego przypadku takich powikłań. 

Podanie cementu może wiązać się z ostrymi objawami anafilaktycznymi 

i nagłą reakcją uczuleniową. Obserwowaliśmy objawy 

anafilaktyczne u 3 spośród 165 leczonych osób. Objawy wystąpiły 

w ciągu 10 do 15 minut po wypełnieniu trzonu cementem i objawiły 

się gwałtowną hipertermią do 39ºC, zaczerwieniem, wzrostem 

ciśnienia tętniczego, skurczami mięśniowymi, a w jednym przy-

Wyniki leczenia i powikłania wertebroplastyki 59 

padku dodatkowo utratą przytomności. U wszystkich pacjentów po 

podaniu wysokich dawek sterydów objawy wycofały się w ciągu 

następnych 8 godzin i w obserwacji co najmniej dwunastomiesięcznej 

u wszystkich uzyskano bardzo dobry wynik leczenia. U żadnego 

z nich nie wystąpiło wydostanie się cementu poza trzon. 

Najczęściej obserwuje się powikłania miejscowe, polegające na 

wydostaniu się cementu poza trzon – do otaczających mięśni, splotów 

żylnych okołotrzonowych, przestrzeni międzykręgowej lub 

kanału kręgowego. Tylko to ostatnie może spowodować istotne 

z klinicznego punktu widzenia powikłania pod postacią radikulopatii, 

mielopatii lub nawet zespołu uciskowego rdzenia kręgowego. 

W naszym materiale to ostatnie powikłanie wystąpiło tylko u jednego 

pacjenta po wykonanej wertebroplastyce na poziomie Th8 i spowodowało 

niedowład kończyn dolnych z zaburzeniami zwieraczy. 

Mimo wykonanego zabiegu operacyjnego – laminectomii i usunięcia 

z kanału kręgowego zewnątrzoponowej masy uciskającej rdzeń nie 

uzyskano poprawy stanu neurologicznego. 

Przedostanie się niewielkiej ilości cementu do kanału kręgowego 

obserwowaliśmy u 2% pacjentów, przy czym tylko w jednym przypadku, 

opisanym powyżej wystąpiły objawy kliniczne. U pozostałych 

dwóch uzyskano pełne ustąpienie dolegliwości bólowych. To 

powikłanie może wystąpić szczególnie u tych pacjentów, u których 

obserwuje się uszkodzenie tylnej ściany trzonu i wówczas należy 

wykazać szczególną ostrożność przy podawaniu PMMA. Autorzy 

w tych przypadkach stosują głębsze wprowadzenie igły do trzonu, 

tak aby podawać cement bliżej ściany przedniej, w odległości nie 

większej niż 1 cm.

60 


Ryc. 26. Tomografia kkomputerowa 

trzonuu 

Th8. Widoczny nniewielki 

wy- 

ciek cementu do kanału kręgoweego 

po zniszczeniu guzaprzerzu- towego do trzzonu. 

Wynik leczeniia 

bardzo dobry, po dwóch latach 

bez objawów neurologicznych

Wyn niki leczenia i powikkłania 

wertebroplasstyki 


wydostanie siię 

niewielkiej ilości 

cementu do 

kanału kręgowwego 

po wykonaniuu 

wertebroplastyki trrzonu 

L2. Pa- 

cjent 2 lata wwcześniej 

operowanyy 

z powodu złamannia 

trzonu L2 

drogą stabilizzacji 

transpedikularnnej. 

Po zabiegu stoopniowe 

nara- 

stanie dolegliiwości 

bólowych, w badaniu KT braak 

wygojenia 

złamania. Po wykonaniu wertebbroplastyki 

całkowite 

ustąpienie 

dolegliwości bbólowych 

U dwóch pacjenntów 

stwierdziliśmmy 

przedostanie się cementu 

do przestrzeni p międzzykręgowej. 

U obbu 

pacjentów uzyyskano 

pełne 

ustą ąpienie dolegliwoości 

bólowych. NNależy 

tu też poodkreślić, 

iż 

niek które dane piśmieennicze 

wskazująą, 

iż wertebroplasttyka 

istotnie 

zmn niejsza dolegliwości 

bólowe wynikkające 

z masywneego 

zwyrod- 

nien nia krążka i poddanie 

cementu doo 

krążka może sspowodować 

isto otną ulgę w przewwlekłych 

zespołacch 

bólowych będąących 

wynikiem 

m tego schorzeniaa. 

61

62 



widoczne wypeełnienie 

trzonu przez 

cement oraz 

przedostanie ssię 

cementu do przeestrzeni 

międzykręggowej. 

Wynik 

leczenia bardzzo 

dobry 

Ryc c. 29. Projekcja A-P; 

widoczne wyppełnienie 

trzonu pprzez 

cement 

i wypełnienie przez PMMA przesstrzeni 

międzykręgoowej



Wyciek cementuu 

kostnego do spplotów 

okołotrzonnowych 

wy- 

stąp pił u 26% pacjenttów, 

przy czym u jednego z nich stwierdzono 

obe ecność niewielkieggo 

zatoru płucneggo 

prawego płucaa 

bez wystą- 

pien nia jakichkolwiekk 

objawów klinnicznych. 

W piśmiennictwie 

prze edostawanie się PPMMA 

do układuu 

żylnego występuje 

w 16 do 

naw wet 70% i o ile niie 

wystąpią zatoryy 

płucne, to nie ppowoduje 

to 

żad dnych niepożądanych 

objawów kliinicznych. 

W przzypadku 

gdy 

po podaniu kontrastuu 

pojawia się istootny 

drenaż żylnyy 

stosujemy 

pod dawanie bardzo ggęstego 

cementu i natychmiast je pprzerywamy 

jeże eli pojawia się wyyciek 

poza obręb ttrzonu. 


wertebroplastyyka 

wykonana na ddwóch 

pozio- 

mach z powoddu 

przerzutów rakaa 

gruczołu krokoweggo. 

Widoczne 

wypełnienie nnaczyń 

żylnych przez 

PMMA. Wynik leczenia bar- 

dzo dobry, bezz 

cech nawrotu chorroby 

przez 24 miesiące 

63

64 

Ryc. 31. Projekcja A-P, pacjent ten sam coo 

na rycinie 30 

Werrtebroplastyka



Ryc c. 32. Projekcja A-PP; 

wertebroplastyka dwupoziomowa z ppowodu 

prze- 

rzutów raka jaasnokomórkowego 

nerki, widoczny wyyciek 

niewiel- 

kiej ilości PMMMA 

do naczyń żylnnych 

Wyciek do mięśnni 

okołokręgowych 

obserwuje się u 20% - 36% 

cho orych, w naszymm 

materiale stwiierdziliśmy 

takie powikłanie 

w 24% 2 przypadkach. U żadnego pacjennta 

nie stwierdziliiśmy 

klinicznyc 

ch objawów tego ppowikłania. 

65

66 


Ryc. 33. Projekcja boczna; 

widoczny wycciek 

PMMA do mięęśni 

okołokrę- 

gosłupowych. Klinicznie bardzoo 

dobry wynik leczenia, 

pełne 

ustąpienie dolegliwości 

bólowychh


Ryc. 34. Obraz KT w rekonstrukcji 3D; widoczne niewielkie wydostanie 

się cementu poza przednią powierzchnię trzonu w obręb mięśni 

przykręgosłupowych; wynik leczenia bardzo dobry

68 


Ryc. 35. Tomografia koomputerowa 

trzonu Th7; widoczny niewwielki 

wyciek 

cementu do mięśni około kręggosłupowych; 

widoczny 

PMMA 

w obrębie przzerzutu 

raka gruczoołu 

krokowego; wyynik 

leczenia 

bardzo dobry, bez wznowy w trzyyletnim 

okresie obseerwacji



Ryc c. 36. Rekonstrukcjaa 

w tomografii kommputerowej 

w płaszcczyźnie 

strzał- 

kowej; widocczny 

wyciek PMMMA 

do mięśni okołokręgosłupo 

wych, oraz wwypełnienie 

naczyńń 

żylnych przykręggowych 

przez 

cement. Zabieeg 

wykonany z powodu 

mnogich przzerzutów 

raka 

gruczołu krokkowego. 

Wynik leczenia 

bardzo dobbry 

w okresie 

trzyletniej obsserwacji, 

bez cech wwznowy 

procesu nowwotworowego 

69

70 



jednoczasowe podanie cementu ddo 

dwóch są- 

siadujących trrzonów, 

widoczny niewielki wyciek ccementu 

poza 

przednią ściannę 

trzonu w mięśniee 

okołokręgosłupowwe. 

Wynik le- 

czenia bardzo dobry, całkowite usstąpienie 

dolegliwośści 

bólowych 

Podsumowując nasze doświadczzenie 

należy stwwierdzić, 

iż 

w przypadku p kompreesyjnych 

złamań kręgosłupa werttebroplastyka 

jest metodą bezpiecznną 

i dającą bardzoo 

dobre wyniki lecczenia. 

Rów- 

noc cześnie, ze względdu 

na bardzo krótkki 

czas hospitalizaacji, 

nieprze- 

krac czający z reguły 12-24 godzin, pooza 

bardzo dobrymm 

wynikiem 

lecz zenia, jest to mettodą 

obarczoną sttosunkowo 

niskimmi 

kosztami. 

Pom mimo iż ten sposóób 

leczenia stosowwany 

jest głównie w procesach 

cho orobowych piersioowego 

i lędźwiowwego 

odcinka kręgosłupa, 

to 

rów wnież możliwe jestt 

zastosowanie tej techniki operacyjnej 

w odcin- 

ku szyjnym s kręgosłuppa, 

przede wszystkkim 

w przypadkacch 

nowotworów 

w trzonów.



Ryc c. 38. Projekcja A-PP; 

wprowadzona igłła 

do wertebroplastyyki 

trzonu C5 

zniszczonego przez nowotwór przzerzutowy 

(rak płucca) 

71



1. Anselmetti G.C., Zoarski G., Manca A., i wsp., Percutaneous vertebroplasty 

and bone cement leakage: clinical experience with a New 

high-viscosity bone cement a delivery system for vertebral augmentation 

In Benin and malignant compression fractures. Cardiovasc Intervent 

Radiol, 2008. 

2. Birkenmaier C., Seitz S., Wegener B., i wsp., Acute paraplegia after 

vertebroplasty caused by epidural hemorrhage. A case report. J Bone 

Joint Surg Am, 2007, 89, 1827-1831. 


spine, [in:] Wilkins R.H., Rengachary S.S., (eds.), Neurosurgery. 




5. Fournol M., Amoretii N., Novella S., i wsp., Percutaneous vertebroplasty 

in symptomatic osteoporotic vertebral compression fractures: 

review of 50 patients. J Radiol, 2007, 88, 877-880. 


Neurosurgery. McGraw-Hill Comp, New York, 1985, 2228-2230. 



Prospective Study (EPOS). Osteoporosis Int, 1998, 8, 291-297. 



North Am, 1981, 12, 559-569. 




10. Kaufmann T.J., Trout A.T., Kallmes D.F., The effects of cement volume 

on clinical outcomes of percutaneous vertebroplasty. AJNR, 

2006, 27, 1933-1937. 

11. Krebs J., Aebli N., Goss B.G., i wsp., Cardiovascular changes after 

pulmonary cement embolism: an experimental study in sheep. AJNR, 

2007, 28, 1046-1050. 

12. Lavelle W., Carl A., Lavelle E.D., i wsp., Vertebroplasty and kyphoplasty. 

Med Clin North Amer, 2007, 91, 299-314. 

13. Lim K.J., Yoon S.Z., Jeon Y.S., i wsp., An intraatrial thrombus and 

pulmonary thromboembolism as a late complication of percutaneous 

vertebroplasty. Anesth Analg, 2007, 104, 924-926.


14. Melton L.J. III., Who has osteoporosis? A conflict between clinical 


15. Patel A.A., Vaccaro A.R., Martyak G., i wsp., Neurologic deficit following 

percutaneous vertebral stabilization. Spine, 2007, 32, 1728-1734. 

16. Riggs B.L., Melton L.J., The worldwide problem of osteoporosis: 

insights afforded by epidemiology. Bone, 1995, 17, 505-511. 

17. Schoenes B., Bremerich D.H., Risteski P.S., i wsp., Cardiac perforation 

after vertebroplasty. Anaesthesist, 2008, 57, 147-150. 

18. Seemann E., Pathogenesis of bone fragility in women and men. Lancet 

2002, 359, 1841-1848. 

19. Serra L., Kermani F.M., Panagiotopoulos K., i wsp., Vertebroplasty 

in the treatment of osteoporotic vertebral fractures: results and functional 

outcome in a series of 175 consecutive patients. Minim Invasive 

Neurosurg, 2007, 50, 12-17. 


fracture. Bone, 1992, 13, 27-31. 




Wszystkie zabiegi operacyjne zostały wykonane 

w Oddziale Neurochirurgii Zachodniopomorskiego 

Szpitala Specjalistycznego „MEDICAM” w Gryficach 

(kierownik: dr hab. med. Zbigniew Kotwica).

WERTEBROPLASTYKA

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?