JERIU REDAKSI - Fieri.com - Gezuar Vitin e Ri 2009!
JERIU REDAKSI - Fieri.com - Gezuar Vitin e Ri 2009!
JERIU REDAKSI - Fieri.com - Gezuar Vitin e Ri 2009!
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Fieri</strong>.<strong>com</strong> – Portali Fierak Online<br />
<strong>JERIU</strong> <strong>REDAKSI</strong><br />
Shkrimtari, gazetari dhe publiçisti Tuni Papuçiu (1922-1975)<br />
Tuni Papuçiu ka lindur më 23 mars 1922 në qytetin e <strong>Fieri</strong>t. Shkollën fillore e kreu në<br />
vendlindje, të mesmen dhe studimet e larta në Tiranë. Që nga shtatori i vitit 1943 e deri në<br />
çlirimin e Shqipërisë, ishte inkuadruar në Zonën e Parë Operative të Vlorës. Menjëherë pas<br />
çlirimit, iu përshkushtua gazetarisë. Nxori dhe drejtoi në Sevaster të Vlorës gazetën<br />
« Përpjekja e rinisë ». Veprimtarinë gazetareske e vijoi në Tiranë në gazetën « Sporti »<br />
(1945), si kryeredaktor i saj, duke qënë përkrah Andon Mazrekut në Ballkaniadën e vitit 1946.<br />
Më pas, deri në 1959 punoi natën « si i freskët » në gazetë. Që prej vitit 1959 deri sa u nda<br />
nga jeta, drejtoi të përdyjavshmen letrare dhe artistike të ilustruar, revistën « Fatosi ». Vdiq<br />
papritmas në Shkodër, më 3 qershor 1975. Një rruge në qytetin e tij të lindjes, <strong>Fieri</strong>, i është<br />
vënë emri i tij. Është dekoruar disa herë për veprimtarinë e tij letrare dhe publiçistike.<br />
Trashëgimia publiçistike dhe letrare e Tuni Papuçiut është në koleksionet e medias së shkruar<br />
të viteve ’40-70’, si dhe në botimet letrare për shkollat. Ndërsa disa prej krijimeve të tij letrare<br />
për fëmijë janë botuar ndër të tjera tek vëllimet « Midis shelgjesh buzë lumit », « Një sirtar i<br />
veçantë » , « Supa dhe karamelet » etj. Krijimet e tij përmbajnë vjersha, tregime, skeçe,<br />
gazmore, pjesë teatrale, tekste këng¨sh për fëmijë dhe qindra e qindra artikuj në shtypin<br />
shqiptar. Për vite me radhë, në Festivalet mbarëkombëtare të Këngës për Fëmijë, organizuar<br />
në Shkodër, ka fituar çmimet e para për tekstet e këngëve të kompozuara nga autorë të tillë si<br />
Cesk Zadeja, Tonin Harapi, Avni Mula, Tish Daija, Pjetër Gaci, etj Veprimtaria e tij letrare<br />
është përfshirë edhe në Fjalorin enciklopedik « Gazetarë dhe publiçistë shqiptarë », hartuar<br />
nga prof. dr. Hamit Boriçi dhe botuar nga « Unioni i Gazetarëve Profesionistë të Veriut<br />
(UGPV), « Figura të shquara të rrethit të <strong>Fieri</strong>t », si dhe tek « Lexikon » me titull<br />
« Shkrimtarët shqiptarë për fëmijë » (1872-1995) hartuar nga prof. Odhise K. Grillo.
Mendime për Tuni Papuçiun jetën dhe veprën e tij<br />
Tuni Petro Papuçiu (1922-1975)<br />
Tuni Petro Papuçiu , për nga karakteri i vet, natyra gazmore dhe aftësitë e gjithanshme, ka<br />
qënë një personalitet i tipit unikal, një djalë fierak që, siç shprehet populli, e lind nëna rrallë.<br />
Lindi në Fier në vitin 1922 dhe punoi për vite të tëra në gazetë e më pas, deri sa vdiq, në<br />
revistën “Fatosi”. Ai i ngjante minierës. Sa më shumë të kërkoje, aq më shumë vlera do t’i<br />
njihje, aq më shumë xhevahire do të gjeje te ky njeri.<br />
Pati një temperament të gjallë. Nxënës në Fier la mbresa të pashlyeshme te shokët e tij,<br />
gjimnazist në Tiranë përqafoi idetë më përparimtare të kohës, partizan gjatë Luftës<br />
Antifashiste Nacionalçlirimtare e vuri jetën në roje nderi të atdheut. Qe gazetar dhe publiçist i<br />
shquar: Së bashku me Jakov Xoxën, fill pas çlirimit, nxori gazetën e parë “Përpjekja e rinisë”<br />
në Vlorë. Qe ndër udhëheqësit e BRASH-it në Tiranë, kryeredaktor i parë i gazetës “Sporti”,<br />
organizator dhe publiçist në Ballkaniadën e vitit 1946, së bashku me të paharueshmin Andon<br />
Mazreku. Qe “njeri i mirë”, siç e ka përcaktuar akademiku Alfred Uçi, njeri i<br />
pazëvëndësueshëm i gazetës, që përballoi me ndërgjegje të lartë edhe punën më të thjeshtë<br />
teknike aq delikate, edhe të redaktorëve e kryeredaktorit.<br />
Llambi Blido, piktori ynë i mirënjohur e pati quajtur Tunin “njeri redaksi”. Pra ai punonte si<br />
një redaksi e tërë. Te revista “Fatosi” u shpalos talenti i tij si shkrimtar dhe publiçist për<br />
fëmijë, si edukator i brezit të ri të artistëve e letrarëve, që e ngritën në majë artin dhe letërsinë<br />
tonë. Piktori i merituar Agim Faja ka shkruar se Tuni Papuçiu “qe njeri në kuptimin e vërtetë<br />
të fjalës, me zemër të madhe dhe shpirt fisnik”.<br />
Tuni i madh e në të njëjtën kohë modest ishte miku më i ngushtë i tipografëve, ishte mësuesi i<br />
tyre dhe shpesh, kur bëheshin gabime të rënda në shtyp, ishte shpëtimtari i tyre, sepse i merrte<br />
në mbrojtje duke u hedhur vetes gabimet e tyre.<br />
Tuni Papuçiu qe shpirti i festivaleve kombëtare të këngës për fëmijë në Shkodër. Jo vetëm si<br />
anëtar permanent i jurisë, por edhe si autor i teksteve të këngëve për fëmijë, ku laurohej çdo<br />
vit me çmime nderi; jeta e tij u sos pikërisht në festivalin kombëtar të këngës për fëmijë në<br />
Shkodër në vitin 1975.<br />
Tuni Papuçiu i përket elitës së publiçistëve. Aty ku ndohej Tuni, aty buron kënga, buronin<br />
gëzimi dhe humori. Aty ku ishte Tuni, aty takoje ndershmërinë, gatishmërinë për të ndihmuar<br />
njerëzit, takoje besimin dhe optimizmin për jetën.<br />
Marrë nga libri: “Figura të shquara të rrethit të <strong>Fieri</strong>t”, 2002<br />
2
Kujtime qershori<br />
41 vjet!<br />
Për ty, vogëlush, janë shumë këta 41 vjet! Kurse për ne, që e kaluam gjysmëm shekullit na<br />
duken pak, shumë më pak këto vite.<br />
Ishin ditët e para të qershorit 1959. Atëhere doli në shitje numri i parë i revistës “Fatosi”, i cili<br />
mbante në kopertinë Nr.1 dhe muajin maj. Pra, numri ishte i majit, kurse revvista u shpërnda<br />
në ditët e para të qershorit. E kjo ndodhi kështu, sepse punëtorët e mrekullueshëm të<br />
shtypshkronjës “Mihal Duri” nuk e paten të lehtë të shtypnin këtë numër të “Fatosit”, që për<br />
here të pare dilte me gjashtë ngjyra. Më kujtohen si sot ato ditë e netë, kur përgatitej revista.<br />
Si do tap resin miqtë tanë të shtrenjtë, kalamajtë e vegjël, fatosat?<br />
Ne, një grup shkrimtarësh për fëmijë, një këshill botues vullnetar kishim emocione, sepse nuk<br />
ishim mësuar me këtë punë. Pyesnim veten, vallë si do të dale revista? Midis nesh ishte dhe<br />
Tuni Papuçiu, redaktori i pare i revistës “Fatosi”, një punonjës i vjetër i shtypit, që ishte marrë<br />
me shumë gazeta. Tuni buzëqeshte me ne, na qetësonte dhe punonte me zell, duke trokitur sa<br />
në shtypshkronjë, në depot e letrës së revistave, në shtëpitë e piktorëve dhe shkrimtarëve, të<br />
cilët na kishin premtuar bashkëpunime për numrin e pare.<br />
Dhe numri i pare u bë gati. U dorëzua dhe në shtypshkronjë për shtyp. Por sa shumë vonoi për<br />
të dale! Gati 45 ditë, sepse ishte një proces i ri shtypi me shumë ngjyra…Për më tepër se një<br />
muaj ditën dhe natën, bile ngandonjëherë edhe pas mesit të natës binte telefoni në zyrën e<br />
vockël të “Fatosit” dhe në shtëpinë e redaktorit Tuni Papuçiu. Diçka kishte ngelur në shtyp.<br />
Dhe Tuni vraponte në shtypshkronjë, punonte me tipografët dhe lyente duart me bojë sikur të<br />
ishte edhe vetë tipograf. Dhe vërtet punëtorët nuk e ndanin Tunin nga gjiri i tyre, e donin me<br />
gjithë shpirt, e quanin pjstar të kolektivit të tyre.<br />
Kur dolën kopjet e parat ë „Fatosit“, redaktori ynë i dashur erdhi me një tufë revista duke<br />
qeshur për fitoren modeste që kishim arritur.<br />
Nuk më harrohen kurrë këto ditë qershori të numrit të pare të “Fatosit”. Kaluan pastaj shumë<br />
maje e qershore e revista mori shtat duke u bërë gjithnjë e më e dashur për fëmijët e vegjël.<br />
Sot po ta vështrosh koleksionin e “Fatosit” për 41 vjet, ai mbush gati një rresht në një raft<br />
biblioteke.<br />
Lexuesit e numrit të pare të revistës „Fatosi“ sot kanë mbaruar shkollat e mesme dhe të larta<br />
dhe tani punojnë në të katër anët e Atdheut. Po rata kurrë nuk i harrojnë as gëzimin dhe as<br />
këshillat dhe mësimet, që u dha revista e tyre e dashur, për të cilën shoku ynë, redaktori i pare,<br />
Tuni Papuçiu, për 16 vjet derdhi mundin dhe talentin e tij.<br />
Prof. Bedri Dedja, Akademik, ish kryeredaktor vullnetar i „Fatosit“<br />
(Marrë nga libri „..jë Sirtar i veçantë“, viti 2000<br />
3
2. Më 3 qershor në Shkodër kishte ndodhur vdekja e papritur e Tuni Papuçiut, vëllait të vetëm<br />
të Pandorës. Kjo qe një goditje shumë e rëndë, pasi Tunin nuk e kisha patur vetëm kunat, por<br />
edhe shok, edhe bashkëpunëtor në revistën “Fatosi”. Tuni ishte një njeri që meritonte të qahej<br />
me kujë, ishte një figure me reputacion të madh, një flori me shpirt njeriu, që mbaroi në duart<br />
e miqve tanë të dashur, Lajde Staku e Xhevat Beqaraj.<br />
Prof. Bedri Dedja, Akademik<br />
(Marrë nga libri i tij me kujtime “ëpër rravat e jetës”, 2001<br />
Mbresat e mia<br />
Tuni ishte vëllai i vetëm midis pesë motrave Qe i dyti nga fëmijët, mbas motrës Kristinës.<br />
Babai ynë, Petro Papuçiu ishte njeri i punës, i papërtuar, energjik me një zemër bujare. Po ai<br />
ishte dhe një patriot i flaktë, madje lagjen ku u vendos me familjen e tij, si ndër banorët e parë<br />
të saj, e emërtoi Lagjia „Liri“, që këtë emër e ruan edhe sot. Po kështu ishte edhe nëna, Dhora,<br />
e urtë, nikoqire, e sakrificës, e cila kurrë nuk na rëndoi me punët shtëpiake. Gjithçka e kryente<br />
vetë, duke na lënë kohë të lirë që të mësonim. Babai, që mbante mbi shpatulla gjithë<br />
ekonominë e shtëpisë, nuk e kurseu veten, po si arsimdashës, duke njohur inteligjencën e<br />
djalit që në moshën dhjetë-njëmbëdhjetë vjeç, e çoi në Tiranë për studime, pasi <strong>Fieri</strong>,<br />
vendlindja jonë, në ato vite kishte vetëm shkollë fillore. Tuni pothuaj u rrit në Tiranë; këtu<br />
kreu mësimet me shpenzimet e babait, i cili pothuajse çdo javë do të vinte ta shihte, të ndiqte<br />
ecurinë e tij dhe shpesh me bujarinë që e karakterizonte ndihmonte edhe shokët konviktorë të<br />
djalit.<br />
Në familje shpërthente gëzimi i madh, kur ai kthehej me pushime pranë nesh. Me vete gjithnjë<br />
do të sillte libra, ato vepra të pakta origjinale dhe përkthime që botoheshin në atë kohë.<br />
Kështuqë në shtëpinë tonë u krijua një bibliotekë e pasur për kohën, e cila na dha mundësi të<br />
lexonim. Fillimisht, në netët e gjata të dimrit, mblidheshim rreth vatrës dhe ne më të vegjëlve<br />
na i lexonte motra e dytë, e treat ndër fëmijët, Ksanthipi. Tuni me mua ishte i lidhur shumë.<br />
Unë kasha një diferencë moshe me të rreth njëmbëdhjetë vjetë dhe ai do të gjente mënyrën se<br />
si të më argëtonte. Mbaj mend që njëherë më hipi në një kale të babait dhe bashkë me të i<br />
ramë përqark rrugës kryesore të <strong>Fieri</strong>t. Dikush lajmëroi babanë dhe ai erdhi menjëherë e na<br />
zbriti pasi kali ishte ende i pashtruar, siç shpreheshin atëhere.<br />
Më vonë kur hyra në shkollën 7 vjeçare, babai pothuajse në çdo javë do t’i niste letra Tunit,<br />
duke e vënë në dijeni për gjithçka që preokuponte atë. Letrën ma diktonte babai dhe unë e<br />
shkruaja, duke i qëndruar besnike mendimeve të tij, madje edhe presjen e pikën duhet ta vija<br />
atje, ku mendonte ai. Kur ia lexoja në fund, ai kënaqej. Kjo qe ndihmesë e madhe për mua,<br />
pasi kështu mësova t’i hartoja vetë letrat.<br />
Megjithëse Tuni u rrit me të gjitha të mirat nga prindërit, ai nuk e shpërdoroi asnjëherë<br />
përkujdesjen e tyre, përkundrazi, që gjer në fund të jetës njeri shumë i dhëmsur për familjen e<br />
vet, për prindërit, për motrat dhe kjo sjellje e bëri shumë të dashur, jo vetëm për të afërmit e<br />
4
tij, por edhe për miqtë e shokët. Miq të babait, kur kishin halle do të kërkonin ndihmën e<br />
Tunit, do të vinin në Tiranë dhe ai shpesh do t’i strehonte në shtëpinë e vet. Madje tregonin se<br />
kur vdiq babai I arkitekt Sokrat Moskos, mik i ngushtë i babait, shkoi edhe në morg, e veshi<br />
dhe e shoqëroi gjer në Fier për në banesën e fundit.<br />
Tuni kishte edhe një dhunti tjetër të rrallë. Ai i këndonte me passion këngët e popullit, madje<br />
disa kohë përpara se të ndërronte jetë, pati dorëzuar në Institutin e Folklorit, siç quhej atëhere,<br />
një fletore të trashë me tekste të këngëve popullore, jo vetëm të trevës së Jugut, por edhe të<br />
Veriut. Në fisin tone të gjërë të Papuçinjve dhe të Luleve, zëri dhe kënga e tij ishin gjithnjë të<br />
pranishëm. Nuk më harrohen jaret sa bukur i këndonte! Apo këngët myzeqare e përmetare që<br />
i merrte shtruar bashkë me dajën e tij, të urtë, të dhimsur e bujar, Kozma Lulen e djalin e<br />
dajës së madh Timo Lulen Me ta këndonte me passion dhe Nasi Bogo, me të cilin kishin<br />
krushqi. Këto kanë lënë mbresa të pashlyeshme në kujtesën e pjesëmarrësve në këto gëzime.<br />
Ne, edhe sot e kësaj dite, në shenjë kujtimi, sa here që mblidhemi këndojmë një nga këngët e<br />
tij më të preferuara “Jorgjicën”. Kështu na duket se ai është midis nesh.<br />
Megjithëse kishte një diferencë të madhe moshe, mbi njëzetë e pesë vjetë, me dajën e vet,<br />
Vangjel Lulen, një fanolist democrat, njeri me horizont të gjerë, njohës i disa gjuhëve të<br />
huaja, me të mbante një letërkëmbim të rregullt. Daja e donte shumë Tunin dhe Tuni dajën,<br />
prandaj për çdo gjë këshilloheshin me njeri tjetrin, sikur të ishin shokë të një moshe.<br />
Familja jonë dhe gjithë fisi si nga ana e nënës, ashtu edhe babait, qenë të lidhur me Luftën<br />
Antifashiste Nacionalçlirimtare, madje dy nga dera e Papuçinjve, Miço dhe Loni Papuçiu ranë<br />
dëshmorë. Edhe Tuni, megjithëse i vetëm midis pesë motrave u rreshtua në radhët partizane,<br />
ashtu edhe një nga motrat, Olimbia. Më kujtohet që në familjen tone, për gati tre muaj u<br />
strehua një partisan, i cili më vonë erdhi përsëri në shtëpinë tone, për të shprehur ndjenjat e<br />
respektit për përkujdesjet e treguara.<br />
Në kujtesë më ka ngelur edhe njëra nga dasmat në shtëpinë e xhaxhait tonë Koçi Papuçiu.<br />
Martohej i dyti ndër fëmijët e tij, Mihali. Ka qënë viti 1942 kur u mblodh fisi dhe miqësia.<br />
Dasma nuk filloi me këngët karakteristike, por papritur në shtëpinë e madhe të xhaxhait buçiti<br />
kënga e sapodalë, kushtuar heroit të pavdekshëm Qemal Stafa. Të dukej sikur edhe muret<br />
tronditeshin, pa përfillur rrezikun nga armiqtë.<br />
Babai ynë, Peçi ndërroi jetë më 27 shkurt 1959. Vdekja e babait e tronditi shumë Tunin.<br />
Fytyra e tij shumë simpatike, mori pamje të brengosur. Sytë i shprehnin një dhembje të thellë<br />
dhe ai për një kohë të gjatë e përjetoi humbjen e parakohëshme të babait. Vite më pas, më 5<br />
qershor të vitit 1972, një humbje tjetër, tepër e rëndë për familjen tonë. Në moshën 45 vjeçare,<br />
njëra nga motrat, Ksanthipi, vdiq, duke lënë jetime vajzën 8 vjeçare, Jetën dhe në gjashtë<br />
muajt e saj, edhe nëna jonë e urtë, e cila nuk e përballoi dot dhembjen për çupën e saj.<br />
Dhembja e Tunit, pas këtyre ngjarjeve, u shpreh në përkujdesjen për mbesën, Jetën. Ai flinte<br />
natën me të, kujdesej për detyrat e saj në shkollë, për ushqimin, për dëfrimet fëminore. Ai e<br />
ndjente shumë thellë përgjegjësinë për fatin e vajzës jetime. Siç na tregonte më vonë e<br />
paharrueshmja Lajde Staku, që i ndenji te koka deri në fund, deri në regëtimen e mbrame, ai<br />
shqiptonte: „Jeta…Jeta. Jeta sikur qe amaneti i tij i fundit dhe unë e Bedriu këtë amanet e<br />
ruajtëm të shenjtë, gjersa Jetën sot inxhinjere dhe nënë e dy fëmijëve, e nxorrëm në jetë…<br />
I shkrova këto radhë me përkushtimin për figurën e Tuni Papuçiut, jo se qe vëllai im dhe jo se<br />
ndjenjat e mia tronditen kur e kujtoj, por sepse Tuni ishte një ndër njerëzit e rrallë që gëzoi<br />
5
espektin e shoqërisë shqiptare, gazetar dhe publiçist i talentuar, shkrimtar për fëmijë, artist e<br />
këngëtar, miku i madh i punëtorëve tipografë, familjar i rrallë midis shokëve, njeri që gëzoi<br />
respekt në mjediset shoqërore, kur ishte gjallë dhe që këtë respekt e ruajnë edhe sot, jo vetëm<br />
intelektualët, por edhe njerëzit e thjeshtë.<br />
Pandora (Papuçiu) Dedja<br />
Nata e fundit<br />
1. Sapo kishte mbaruar nata e dytë e Festivalit të Këngës për fëmijë. Shëtitnim në rrugën<br />
kryesore të qytetit. Ishim ende me mbresat e zërave të pastër e të çiltër të artistëve të<br />
vegjël. Pastaj u ulëm në sallën e vogël të turizmit për të ngrënë darkë. Pimë edhe nga<br />
një gotë vetë, edhe nga një shishe birrë.<br />
Ishim regjistruar të dy në një dhomë. S’na flihej. Dualëm përsëri. Shëtitja jonë: venim<br />
e vinim përpara Kafes së Madhe.<br />
Nata ishte e freskët. Rrruga pothuaj e boshatisur. Na shoqëronte hija e dendur e blirëve<br />
buzë trotuareve. Aroma e blirëve na pëlqente të dyve.<br />
Fliste ai më shumë. Dëgjoja unë më shumë. Seç kishte një dëshirë të çuditshme për t’u<br />
rrëfyer, për t’u shtyrë në kujtime të herëshme të rinisë. (Ai më besonte).<br />
Më fliste për intimitete, miq, shokë, grindje, shqetësime, për përpilues listash ugurzeza<br />
qarkullimi (në njërën prej tyre fati a ndonjë « dashamirës » më pat shënuar edhe<br />
mua)…Më tregoi për mbledhjen gjer në mesnatë të redaksisë për… »lajthitjet » e<br />
Llambit, për librin e tij të parë, për…<br />
Sikur do të ndaheshim bashkë. Dhe të nesërmen (Ah, kjo e nesërme që s’dihet ç’na<br />
sjellë!) në agimin e 3 qershorit 1975, pa u gdhirë mirë, një zë mbytës, i turbulltë, që<br />
dukej sikur vinte nga thellësi të largëta, me gjuhën pak të trashur e të mpirë, me fjalë<br />
gjysmake:<br />
- Xhe-vat, o Xhe-vat!... më bëri të hidhem nga krevati i tronditur. I vajta pranë. E<br />
ngrita me kujdes nga supet. Më kapi dorën e ma mbështeti te koka e vet. Më nguli<br />
vështrimin e mjegulluar si të më kërkonte shpëtim. Më tregoi lavamanin… I vura<br />
një peshqir të lagur te balli e ika të lajmëroj Mirën, Myzin, Aqifin, Mihalin,<br />
Skënderin. Eerdhi shumë shpejt një mjek. Erdhi dhe një tjetër.<br />
- I pari :<br />
- - Helmim nga ushqimet.<br />
I dyti (duke i provuar te putër e këmbës një çelës të vogël<br />
- Hemoragji cerebrale.<br />
6
E çuam pa humbur kohë në spital. (Vështrimi i Sandrit gati ka ngrirë. Lajdja i<br />
qëndron te kryet. Dënesë…)<br />
Mjekët u përpoqën. Po goditja në kokë qe e rëndë. Dhe shpëtimi I pamundur.<br />
Dhe…larg njerëzve të tij më të afërt e më të shtrenjtë, në Shkodër, të cilën e donte<br />
shumë, si Tiranën ku banonte, si <strong>Fieri</strong>n ku kishte lindur e ishte endur në miturinë e<br />
vet. Tuni mbyll sytë e ndahet për gjithnjë me këtë botë, duke lënë pas kujtimin më<br />
të mire tek ata që e donin, tek ata që i donte.<br />
2.<br />
Tuni e donte jetën dhe mundohej ta shijonte atë. Tuni ishte bashkëshort, prind e<br />
vëlla shëmbullor. Ishte i hedhur e me humor (dhe humori rallë i mungonte Tunit).<br />
Ishte bujar e mikpritës. Tunit i pëlqenin shëtitjet, i pëlqenin këngët e sidomos ato<br />
popullore. Kur pinte një çikë e ndodhej mes miqsh, patjetër do të zinte këngët:<br />
“Kur mërzen cjapi me zile” dhe “Jorgjica, Jorgjica”. Ishin këngët e tij të zemrës.<br />
Humbiste pas tyre. Ato sikur i buronin nga shpirti. Shpesh në sy i vezullonin lotë.<br />
I donte njerëzit e hapur e të ndershëm (se dhe vetë ashtu ishte). Tuni jo vetëm<br />
donte. Edhe nuk donte: ata që të lajnë e të lyejnë, që të vrasin natën e të qajnë<br />
ditën. Shpifësit, njerëzit me dy syfete nuk I honepste dot…<br />
3.<br />
“Fatosi” hapt e tij të para (prill-maj 1959) I hodhi së toku me Tunin. Ishte redactor<br />
I vetëm në revistë. Dhe ajo u bë jetë e dytë për Tunin. E ndiqte që nga<br />
marrëdhëniet me bashkëpunëtorët (me të cilët dinte të merrej vesh si ai) te faqosja,<br />
te rradhitja në shtypshkronjë deri sat ë shkonte te të vegjëlit, në shkollën apo<br />
shtëpinë e tyre. E donte “Fatosin”, se donte shumë fëmijët, gëzimin e rrallë të<br />
prindërve e shpresën e mëmëdheut. Dhe, për fëmijët-të bukurit, të pastërit,<br />
ëngjëllorët shkroi sa e sa këngë, vjersha, skica, tregime… Dëshmi është edhe<br />
përmbledhja “Supa dhe karamelet” që po vjen në dorën tuaj, lexues të dashur.<br />
E premte, 15 mars 1996<br />
Xhevat Beqaraj (shkrimtar)<br />
jeriu me zemër të madhe<br />
Ilustrimet e librit të Tuni Papuçiut « Një sirtar i veçantë » i mbarova të gjitha. I<br />
kam punuar me atë dashuri e impenjim si dikur moti, në vitet ‚75 e 76‘ kur punoja mbi<br />
„Abetaren“. Veç ilustrimeve ashtu siç më mësonte Tuni, unë kam bërë edhe faqosjen<br />
teknike të tyre, duke i aranxhuar edhe me tekstin. Ketë punë e bënim me Tunin në<br />
numurat e revistës „Fatosi“ se Tuni qe dhe një redaktor teknik i përsosur. Ai vlerësonte në<br />
mënyrë shumë të kulturuar ilustrimet, duke i konsideruar ato si stacione pushimi në librat,<br />
jo vetëm për fëmijë por edhe për të rritur. Kujtoj një debat të tensionuar që bëmë në<br />
redaksi. Dikush ishte kundër ilustrimeve, në një kohë që Tuni edhe unë ishim pro tyre. Në<br />
librat e botuar Tuni i vlerësonte ilustrimet tamam si një evropian. Ai shihte shumë revista<br />
7
të huaja për fëmijë dhe mundohej që në një farë mënyre (brenda mundësive që kishte<br />
shtypi ynë) ta bënte edhe revistën « Fatosi », simotër të tyre. Shihnim : « Vjesollije<br />
kartinkin », rus, « Luminita »-n rumune, « Koriere dedi pikoli » dhe …pikolisimo »<br />
italiane ; bullgare, franceze, gjermane « Frohlichv sein » dhe « Frosi Magazin »,<br />
« Gllavejeçe » (bullgare), « Iobatat » (hungareze), « Murtilka » (ruse) etj.<br />
Ndoshta është kjo arsyeja që « Fatosi » tërhiqte vemendjen jo vetëm për përmbajtjen e tij,<br />
por edhe për paraqitjen artistike dhe estetike, ç’ka sot për sot mungon në revistat tona për<br />
fëmijë. Mbase përdorimi i tepruar i kompjuterëve e ka sjellë këtë ftohtësi estetike.<br />
Më kujtohet me sa skrupolozitet e ndiqte botimin e « Fatosi-t » në « Mihal Duri ».<br />
Megjithatë ato e donin shumë dhe e prisnin me dashuri të tërë, edhe burrat edhe gratë, gjer te<br />
vajzat e reja. Se Tuni kishte dhe shumë humor.<br />
***<br />
Kopertinën e librit me krijime të Tunit tonë të paharruar e mbarova. Tunin e konceptova<br />
midis fëmijëve, jetës së tyre, krijimeve të tyre, gëzimeve të tyre, të cilët ai i deshi aq shumë,<br />
sa e deshën edhe ata Tunin.<br />
Është shumë domethënëse vdekja e Tunit në Festivalin e Këngëve për fëmijë në Shkodër.<br />
Tuni me atë punë këmbëngulëse, që ka bërë për nxjerrjen e revistës „Fatosi“, për tërë ato<br />
krijime interesante në poezi dhe në prozë për fëmijë dhe për atë dashuri të madhe që kishte<br />
për ta, natyrisht vetëm atë lloj vdekje meritonte, se Tuni qe njeri, në kuptimin e vërtetë të<br />
fjalës, me zemër të madhe dhe shpirt fisnik. Interesant, asnjëherë krijimet e veta poetike, nuk i<br />
qaunte poezi, por thjeshtë vjersha.<br />
Në ballin e parë të kopertinës, Tunin e konceptova në dhomën e tij të punës, në redaksinë<br />
e revistës „Fatosi“, i rrethuar nga tërë ata fëmijë, të gjithë fatosa, nga tërë anët e Shqipërisë,<br />
nga qytetet dhe fshatrat nga Jugu, nga Shqipëria e Mesme dhe nga Veriu. Duke përjashtuar<br />
portretin që është me fotografi, të tjerat i kam punuar vetë, me dorë, me një kujdes të veçantë,<br />
duke u munduar që edhe fotografinë ta prekja me ngjyra, për ta harmonizuar me gjithë<br />
ambientin fëminor. Megjithatë, duke patur synim, që gjithësesi figura e Tunit ishte parësorja.<br />
Dhe kur kam punuar torsin, sillja ndërmend xhaketën e tij, kollaren gri, gjer në mbajtësen<br />
metalike të kollares.<br />
Në pjesën e prapme të kopertinës, kam konceptuar fëmijët, duke hyrë në oborrin e Pallatit<br />
të Pionierëve për të ardhur në redaksi. Ndaj dhe lart kam vënë portën metalike të Pallatit, atë<br />
portë që e kemi kaluar kaq herë, për gjashtëmbëdhjetë vjet me radhë. E them me këtë saktësi,<br />
se pas vdekjes së Tunit unë nuk shkela më në atë zyrë.<br />
Botimi i librit për Tunin është një ndërmarrje shumë interesante që ai e meriton. Duke i<br />
qëmtuar krijimet e Tunit besoj se ky është shërbimi më i madh që i bëhet atij. Ky vëllim në<br />
këtë 25 vjetor të vdekjes së tij, vjen taman si një homazh.<br />
Për fëmijët punove tërë jetën papërtuar<br />
I deshe shumë tamam si sytë e ballit<br />
daj dhe ata kur ndjenë se të erdhi fundi<br />
Të thirrën pranë vetes e të morën<br />
Tek hidhnin valle e këndonin këngët e Festivalit.<br />
8
Ti ike Tuni<br />
Ti ike dhe na le<br />
Përveç kudo,<br />
Me gëzim, këngë e dhembje<br />
Ti je me ne.<br />
Agim Faja, piktor i Merituar<br />
Letra e 23 qershorit 1975 e piktorit të merituar, Agim Faja<br />
“ Kanë kaluar afro 20 ditë që kur Tuni s’është më. Do kalojnë muaj, vite do të kalojnë,<br />
do kalojnë dekada e Tunin s’do ta kemi kurrë më mes tonë. Unë, Fredi, nuk e pashë Tunin të<br />
vdekur. U njoftova vonë, ndaj arrita tamam në kohën kur ai po dilte nga shtëpija, kur po dilte<br />
qivuri i tij, i kuq, si gjaku i tij i pastër, si shpirti i tij i kulluar, si mendimet e tij të<br />
sinqerta…Kisha kohë pa e takuar Tunin dhe e din Fredi ? Doja ta shikoja edhe njëherë, të<br />
fiksoja tërë ato tipare të tij, të një njeriu të vërtetë. Megjithatë nuk jam shumë pishman. Tre<br />
javë para se të vdiste, unë kam ndenjur me të shumë, (ashtu siç vija zakonisht e rrija me të),<br />
duke biseduar rreth çdo gjëje e mbi çdo gjë…Nuk jam pishman, sepse Tunin se kam<br />
imagjinuar kurrë të shtrirë në arkivol. (E si mund të shtrihen burra si Tuni, puntorë të atillë si<br />
qe ai ?) ; ndaj dua që në mendjen time ai të mbetet gjithnjë ashtu siç ka qenë i gjallë, dinamik,<br />
që mendonte për punën edhe kur ishte shtruar në spital, e mbi të gjitha i ndershëm. Njerëz të<br />
tillë si Tuni lindin rrallë dhe nuk vdesin ; ani se shtrihen në arkivol (ky është ligj e të tërë do të<br />
shtrihemi atje)…Atë ditë për Tunin ndjeva një dhembje të madhe dhe kam qarë si fëmijë.<br />
S’përmbahesha dot, Fredi, bile edhe tani që po të shkruaj, më mbushen sytë me lot. S’e marr<br />
me mend se si kur të vij në Tiranë, të mos e takoj më Tunin. Tani e kuptoj edhe vetë se sa e<br />
paskërkam dashur atë. Dhe ai më ka dashur shumë...Ti e ke patur babë; ndaj dhe të ka vrarë<br />
shumë vdekja e tij, por unë e kam patur shok, e kam patur mik, e kam patur mësues atë, o<br />
Fredi! Për shumë gjëra konsultohesha me të dhe i besoja atij më shumë se vehtes sime; ndaj<br />
dhe më kot nuk e pyesja...Dhe Durrija u prek shumë. Cili mbeti pa u prekur kur na iku Tuni?<br />
Sa herë që biem, sa herë që ngrihemi, në çdo moment e kujtojme atë dhe një si pikëllim të<br />
madh ndjejmë në zemër thellë. Ta them hapur edhe një fare pesimizmi na pushton…Ti ke<br />
patur një babë të përsosur, cilido që e ka njohur ka gjetur tek ai shokun dhe mikun e sinqertë,<br />
unë mbi të gjitha kam humbur MËSUESIN!<br />
Pak më vonë, Agimi do na dërgonte këto radhë për kujtim të tim eti: “Për fëmijët<br />
punove tërë jetën papërtuar, i deshe shumë, tamam si sytë e ballit; ndaj dhe ata, kur ndjenë se<br />
të erdhi fundi të thirrën pranë vetes E të morën.Tek hidhnin valle e këndonin këngët e<br />
festivalit...“<br />
Në një letër të fundit që Agimi më ka dërguar në Gjenevë, ndër të tjera më shkruan:<br />
„Librin e Tunit „Një sirtar i veçantë“…natyrisht e ke marrë. Qe një botim i bukur, vërtetë i<br />
veçantë. Për të kam bërë edhe një shkrim në gazetën „Drita“. Shumë jam impenjuar në<br />
kopertinën e tij, dyfaqëshe, duke ngulmuar që të evokoja ato vite të mbushura me punë,<br />
dashuri e respekt për fëmijët – fatosa dhe bashkëpunëtorët. Ato vite, o Fredi nuk kthehen më<br />
dhe (e them me bindje) revistë si „Fatosi“, zor se del më në Shqipërinë tonë. Kjo ka ndodhur<br />
Fredi se ne kemi qënë idealistë dhe se atje punonte një Tun që mendonte e krijonte për filizat<br />
e rinj, brezin e ardhshëm“.<br />
9
:“ Ai ishte një njeri me zemër të bardhë, një njeri i dhemshur, i papërkulur në<br />
vështirësi e optimist, ishte i dashur me njerëzit, punëtor i paepur e miku i mirë i fëmijëve,<br />
ishte babai i revistës „Fatosi“...Me vdekjen e tij edhe unë humba shokun e mirë, me të cilin<br />
qaja hallet si motra me vëllanë, humba redaktorin e mrekullueshëm të tregimeve të mija tepër<br />
modeste, të cilat m’i ndreqte me aq kujdes Tuni ynë...“<br />
Mësuese Bora<br />
” E kemi gjithnjë këtu emrin e Tunit, në mes të emrave të tjerë të shokëve e të<br />
shoqeve, të cilët i kujtojmë gjithmonë në këto ditë festash. Tani në këtë vit po ndjejmë diçka<br />
të vështirë, po ndjejmë boshllëkun e një miqësije… Miqtë e dashamirët gjithnjë e kujtojnë<br />
Tunin e “Fatosit” me respekt e mirënjohje, si një njeri që la vetëm kujtime të mira tek të<br />
gjithë, si njeri i punës dhe i mirëkuptimit. E ky është një sadisfaksion më i madh. Me dëgjue<br />
mire për njeriun tënd, gjithnjë e kudo, është ngushëllim i madh…E na urojmë që kjo traditë e<br />
mire e babës suaj, të përsëritet gjithnjë në familjen tuaj…”<br />
Lajde Staku, shkrimtare<br />
Tuni Papuçiu, njeriu-redaksi<br />
ë 20 vjetorin e vdekjes së Tuni Papuçiut, njëri nga themeluesit dhe botuesi<br />
shumëvjeçar i revistës “Fatosi”<br />
Na ishte një kohë kur gazetaria shqiptare për fëmijë (si e tërë gazetaria jonë) i qe nënshtruar<br />
kërkesave të propagandas së një partie të vetme. Mirëpo edhe në ato kushte kishte njerëz që<br />
nuk u nënshtroheshin vështirësive. Ndaj sot kur një vartësi e tillë nuk është më e detyruar,<br />
ndjejmë dyfish mirënjohje për të gjithë ata gazetarë, shkrimtarë, intelektualë të botimeve<br />
shqiptare, të cilët edhe pse Brenda kallëpeve ideologjike të pashmangshëm, arritën të botonin<br />
dhe të mbanin gjallë gazetat dhe revista që u bënë të dashura për lexuesin si uji, ajri, drita. E<br />
tillë ishte dhe mbeti revista e mirënjohur për fëmijë “Fatosi”.<br />
Tuni, tash e njëzet vjet nuk është ndër ne, por është me ne gjithmonë i paharrueshëm,<br />
N<strong>JERIU</strong>-<strong>REDAKSI</strong>, gazetari i botës së fëmijëve, redaktori artistic dhe teknik, organizuesi<br />
dhe zbatuesi, shkrimtar e njeriu që pjesën më të madhe të jetës ia dhuroi revistës “Fatosi”. Ai<br />
bënte faqosjen, ai mblidhte ilustrimet, ai ndiqte zbatimin në shtypshkronjë. Energjik, i<br />
përpiktë, papërtuar, entuziast dhe i trishtuar në të njëjtën kohë. Të këtillë e pata njohur Tunin<br />
në ato vite të vështira pas pleniumit të katërt famëkeq, kur edhe unë punoja bashkë me të në<br />
një redaksi. Tuni Papuçiu në atë kohë ishte gazetar i vjetër, me përvojë të gjatë në punën me<br />
shtypin dhe si i tillë ai meritonte sigurisht një vend më të rëndësishëm në hierarkinë e<br />
gazetarisë për fëmijë. Por ai ishte tepër modest. Puna e tij e madhe, e palodhur, qëndrimi i tij<br />
korekt, cilësi të një njeriu të edukuar e të formuar, e mbrojtën nga pasoja, jo të pamundura.<br />
Energjia e tij buronte nga dashuria e madhe për botën e fëmijëve. Dhe fëmijët anembanë<br />
Shqipërisë ia shpërblenin dashurinë me qindra letra që vërshonin çdo muaj në redaksinë e<br />
„Fatosit“, drejtuar „Xhaxhi Tunit“. E „xhaxhi Tuni“ nuk ishte aq „xhaxhi“ Ai ishte i ri dhe<br />
mjaft i ri edhe u largua prej lexuesve të tij të dashur, më 3 qershor 1975. Kanë kaluar njëzet<br />
10
vjet pa „xhaxhi Tunin“ dhe ne kolegët e tij dhe të gjithë ish-lexuesit e „Fatosit“ e kujtojmë me<br />
respekt gazetarin dhe botuesin e palodhur Tuni Papuçiu. E kujtojmë dhe ndjejmë në shpirt një<br />
peng: E meritonte një kohë më të mirë, më të butë, më pak të ashpër.<br />
Llambi Blido, piktor i merituar<br />
Qershor 1995<br />
Duke shfletuar librin “jë sirtar i veçantë”<br />
Shfletojmë tani librin e publiçistit dhe shkrimtarit për fëmijë Tuni Papuçiu “…Një sirtar i<br />
veçantë”. Përpara na del i qartë portreti i tij i paharruar. Me trupin e gjatë dhe të lidhur, si një<br />
sportiest, me buzëqeshjen e ëmbël, me shikimin e mprehtë dhe, thellë tij, me shpirtin aq të<br />
mrekullueshëm. Po nuk mund të ishte ndryshe ai, i cili tërë jetën e tij e lidhi aq ngushtë me<br />
edukimin dhe mirërritjen e brezit tone të ri. Duke e vështruar në tërësi libri “…Një sirtar i<br />
veçantë” është si një “biografi” e shkurtër e revistës aq të njohur për kohën “Fatosi”, ku<br />
derdhi djersën e tij dhe shkriu talentin e vet të spikatur për një periudhë të gjatë.<br />
Shkrimet e Tunit dallohen për gjuhën e tyre të thjeshtë e të pasur, për mendimet pedagogjike e<br />
didaktike që ato përmbajnë. Ai i këshillonte dhe i mësonte fëmijët me dashamirësi, si një<br />
prind dhe edukator më i rritur, se si të krijonin, si të mësonin dhe sit ë silleshin në jetë, për t’u<br />
bërë sa më të dobishëm për veten, për familjen dhe mbarë shoqërinë.<br />
Prof. as. Dr. Murat Gecaj<br />
Gazeta “Drita”, 2 prill 2206<br />
Mirënjohje dhe dashuri për Tuni Papuçiun<br />
Në këndin “Takim me shkrimtarin”, ne do t’ju njohim sot me një shkrimtar, i cili nuk jeton<br />
më, por që është i lidhur me një ngjarje, që ka një rëndësi të veçantë për shtypin dhe letërsinë<br />
tone për të vegjëlit. Ai është Tuni Papuçiu, redaktori i pare i revistës për fëmijë “Fatosi”. Që<br />
nga çasti që lindi ajo revistë e dashur për fëmijët, jeta e Tuni Papuçiut u lidh ngushtë me të<br />
dhe me të gjithë fëmijët që e deshën, e lexuan dhe e bënë miken e tyre. Për t’u kthyer më vonë<br />
tek ajo si shkrimtarë, përkthyes, ilustratorë.<br />
Shpresa Vreto, shkrimtare, Drejtore e gazetës “Sirena e vogël”<br />
11
Mall!<br />
Më 3 qershor të këtij viti mbushen 25 vjet nga dita që babai ynë i dashur u largua prej nesh,<br />
nga familja e fëmijët që i desh aq shumë. Dhe është pikërisht qershori muaji i cili më ngjall<br />
shumë kujtime të përmallshme. Sa here vjen qershori dhe fillon Festivali i Fëmijëve në<br />
Shkodër, na kujtohet ajo ditë e cila na ndau nga njeriu ynë i shtrenjtë, babai i paharrueshëm.<br />
Ishte tepër i ri për të ikur nga kjo botë, të cilin ai deshi ta jetonte, pranë fëmijëve, të punonte<br />
për ta, të shkruante vargje për ta, të gëzonte pranë tyre prandaj dhe zemra i pushoi pikërisht<br />
atje tek zërat e tyre gazmorë. Megjithë vitet e shumta që kanë kaluar ne e kemi pranë<br />
gjithmonë në kujtesë figurën e tij prej një prindi shembullor, të dashur, të dhembshur, të<br />
kujdesshëm në të gjitha drejtimet. E donte shumë jetën, por të bukur. E mbaj mend mirë se sa<br />
herë vinte pranvera, në shtepi futej me lule në dorë, mimoza, trëndafila, lule manjola e të tjera.<br />
Gëzohej kur vinin shokë e miq në shtëpi, ishte shumë mikpritës dhe e donte tryezën të<br />
mbushur plot, paçka se vetë kënaqej me pak. Këndonte bukur, I jepte gjallëri festive familjare.<br />
Shpesh më ndodh të takohem rastësisht edhe sot pas kaq vitesh me miqtë e babait tim dhe kur<br />
më pyesin dhe u them se jam e bija e Tunit, dëgjoj nga goja e tyre fjalët më të mira, respect<br />
dhe vlerësim për të dhe kjo na ngushëllon sepse e shkurtër ishte jeta e tij por ka lënë emër të<br />
mire e të paharrueshëm.<br />
E bija<br />
Milka Biba (Papuçiu)<br />
12
I paharruar dhe i përjetshëm qoftë kujtimi i tij, të mirit, të dashurit, njerëzorit, Tuni<br />
Papuçiu<br />
Ai u largua nga kjo botë shumë shpejt, në qershor të vitit 1975 në moshën 53 vjeçare.<br />
Në Shkodër, midis miqsh e dashamirës që i donte dhe e donin. Iku, megjithëse të dashurit e tij<br />
do të donin ta kishin shumë më tepër pranë tyre, për të dëgjuar zërin e tij melodioz që i jepte<br />
jetë darkave midis miqsh, dasmave të të afërmve, gëzimit të afrimit të një Viti të <strong>Ri</strong> midis<br />
komshinjve. Shpesh thoshte midis miqsh: “uk i dua ata që flasin keq për të tjerët, sepse më<br />
duket se u mungon dashamirësia, zgjuarsia dhe mirëkuptimi”…Mendoj gjithmonë për babanë<br />
aq modest, me karakter dhe me atë buzëqeshjen e tij karakteristike që i dilte nga shpirti.<br />
Më kujtohet se ishte i pashëm, me ato flokët e gjata që shpesh i drejtonte prapa. Dhe pyes<br />
veten, pse ishte aq i bukur me pamjen e tij engjëllore? Kur ishte 30 vjeç, apo pesëdhjetë e dy,<br />
apo pesëmbëdhjetë vjeç, kur shoh fotografitë e fëmijërisë së tij. Kjo pyetje vlen për të gjithë<br />
bijtë e baballarëve dhe në fakt ne nuk i dimë të gjitha të fshehtat e tyre.<br />
E pëlqente natyrën, lulet dhe sidomos manjolat, qëndronte shpesh për të parë horizontin dhe<br />
buzëqeshte. Ishte besnik ndaj vetes, i qartë në mendimet dhe logjikën e tij. Pranonte mendimet<br />
e kundërta, pa dashur t’i «vrasë» bashkëbiseduesit, gjithmonë me dëshirën e mirë, politesën,<br />
drejtësinë. Nuk i gjykonte dashakeqët e paktë, nuk i përçmonte, por i linte të gjykonin vetë<br />
dhe të ktheheshin në rrugë të drejtë: kjo dhunti dua të jetë edhe e jotja mik, e jona, përjetësisht<br />
midis nesh…<br />
Ai lindi në Fier. I ati kishte 5 vajza, ishte arsimdashës dhe duke njohur inteligjencën e të birit<br />
që në moshën dhjetë vjeç e çoi në Tiranë për studime, pasi <strong>Fieri</strong>, vendlindja e tij, në ato vite<br />
kishte vetëm shkollë fillore. Tuni pothuajse u rrit në Tiranë. I kreu studimet me shpenzimet e<br />
të jatit i cili shpesh shkonte e shihte për të ndjekur ecurinë e tij. Shpesh me bujarinë që e<br />
karakterizonte ndihmonte edhe shokët konviktorë të të birit. Siç tregon e motra e Tunit,<br />
Pandora: “Në familje shpërthente gëzimi i madh kur Tuni kthehej në pushime pranë nesh. Me<br />
vete gjithnjë do të sillte libra, ato vepra të pakta origjinale dhe përkthime që botoheshin në atë<br />
kohë. Kështuqë në shtëpinë tone u krijua një bibliotekë e pasur për kohën, e cila na dha<br />
mundësi të lexonim. Fillimisht në netët e gjata të dimrit mblidheshim rreth vatrës dhe ne më të<br />
vegjëlve na I lexonte motra e dytë, e treat nga fëmijët Ksanthipi…Megjithëse Tuni u rrit me të<br />
gjitha të mirat nga prindërit, ai nuk e shpërdoroi asnjëherë përkujdesjen e tyre, përkundrazi, ai<br />
qe gjer në fund të jetës njeri shumë i dhemsur për familjen e vet, për prindërit, për motrat dhe<br />
kjo sjellje e bëri shumë të dashur jo vetëm për të afërmit e tij, por edhe për miqtë e shokët…<br />
Në librin e tij patrioti Tafil Boletini, nga Kosova, i afërm i Isa Boletinit dhe mikut tim<br />
profesor Enis Boletinit, Nysretit, ndër të tjera shkruan për kohën që ishte prefekt në Fier: “ Si<br />
çështje kryesore e me qejf, në qendër të vëmendjes kisha ngrehjen e lagjes “Liri ” (Bishanak).<br />
Dhe tue pas se akulli u thye dhe ngrehjen e shpijave populli e ka marr me zell, gati çdo ditë<br />
me plan në dorë shkojsha për me i tregue parcelat e me iu nda troje. Por u prekën shumë.<br />
Bejlerët e <strong>Fieri</strong>t, veçanërisht nga leja që iu dhashë Vangjel Lulës me hap dyqan e furrë pranë<br />
shpisë dhe Peçi Papuçiut me hapë dyqan këpucarie në Bishanak, sepse kjo gja damtonte<br />
monopolin e tregut të tyne dhe populli dita më ditë shkonte tue u kurajue e po largohej nga<br />
influenca e tyre. Populli i <strong>Fieri</strong>t, ndonëse i butë e i dindun, ka pasë edhe asi burrash që nuk iu<br />
janë nënshtrue bejlerëve…<br />
Më poshtë Tafil Boletini vazhdon:” ë nji rast me Sami Begun kemi pasë një polemikë të<br />
gjatë, bile në prezencë të dr. Musa Delvinës. ë mes të tjerash, me fjalë të ambla, më ceku<br />
13
punën e nji shpije…Pastaj ai vazhdoi : ”ë je burrë, ma thuej sinqerisht e haptazi, pse e me<br />
çfarë qëllimi po na damton kaq shumë?. “ Qe, besa, vetëm pse e quej për detyrë njerëzore që<br />
edhe populli i <strong>Fieri</strong>t të ketë banimet e veta e mos t’u paguaj gjithmonë qira juve që e keni<br />
komplet nji qytet e shumë çifliqe me mijëra hektarë tokë. Kurrgja tjetër ”.<br />
U çudit : « Domethanë, e keni vetëm për të drejtë të perëndisë?” Atëhere unë:”More, Sami<br />
Beg, çfarë interesi mund të kem prej Peçi Papuçiut që s’ka për veti, apo prej Vangjel Lules,<br />
që furrë e dyqan i ka ba me ndihmën e Taq Bozos e të azmi Skëndulit e të Elmaz efendi<br />
Poces? Të isha i interesit edhe ju do të më kishit kuptue deri tash”.<br />
Familja e Tunit dhe gjithë fisi ishin të lidhur me Luftën Antifashiste Nacionalçlirimtare. Dy<br />
nga dera e Papuçinjve, Miço dhe Loni Papuçiu ranë dëshmorë. Në radhët partizane ishte dhe<br />
një nga motrat e tij, Olimbia, atëhere vetëm 16-të vjeçare. Vetë Tuni u formua si gazetar gjatë<br />
Luftës kur nxori në Sevaster të Vlorës, bashkë Jakov Xoxën e paharruar « Përpjekjen e <strong>Ri</strong>nisë<br />
». Ishte një nga familjet më të dëgjuara në Fier dhe që përmendet me dashuri e ngrohtësi nga<br />
shkrimtari fierak Jakov Xoxa tek romani disa vëllimesh “ Lumi i vdekur“.<br />
„Përpjekja e <strong>Ri</strong>nisë“, ekzemplarë të së cilës i ruaj me kujdes në arkivin tim, siç e përmenda<br />
më sipër u bë fryt i punës së përbashkët me shkrimtarin Jakov Xoxa, të cilin edhe unë më pas<br />
e kam takuar shpesh herë kur qëndronte në Apolloni, por edhe në ditët e fundit të jetës së tij<br />
kur kurohej në pavionin 12 të Spitalit të Tiranës e ne bisedonim për letërsinë dhe <strong>Fieri</strong>n tonë<br />
të dashur dhe me njerëz të mirë e të thjeshtë, mikpritës të gjirokastritëve por edhe të trevave të<br />
tjera nga Shqipëria dhe Kosova.<br />
Pastaj, Tuni, gazetari në moshë të re, 22 vjeçar, u bë kryeredaktori i parë i « Sportit » dhe më<br />
1946, bashkë me Anton Mazrekun mbushën faqet e gazetës me njoftime tepër domethënëse<br />
për solidaritetin e sportistëve tanë që arritën të zinin vendin e parë në Ballkaniadë. Gazetari<br />
Besnik Dizdari e përmend në botimet e tij si veteran të sportit shqiptar. Nëna më thotë se kur<br />
isha fare i vogël, babai më merrte me vete tek studio e stadiumit « Qemal Stafa » ku shoku i<br />
tij Andoni transmetonte ndeshjet e futbollit dhe Tuni përgatiste kronikat për gazetën. Më tej<br />
punoi 12 vjet natën në gazetë, më tepër si i « freskët », ku humbi dhe njerin sy, por me<br />
karakter gazmor dhe shokët e tij që rrojnë akoma kujtojnë me nostalgji ato mbrëmje<br />
madhështore të viteve 50-të, ku Tuni këndonte këngë të trevës së tij. Në Institutin e Folklorit<br />
dorëzoi një fletore të madhe me të gjitha këngët myzeqare, që i këndonte vetë aq bukur. Deri<br />
sa vdiq, organizoi lexime letrare duke shkuar tek lexuesit, bashkëpunoi me revista dhe gazeta<br />
të kohës, realizoi botime të vetat dhe të miqve të tij, afroi rreth vetes autorë që ishin të shquar<br />
apo që shpejt u bënë të shquar. Shkrimtar por mbi të gjitha njeri dhe qytetar, i tillë që portreti i<br />
tij mbetet mallëngjyes, pasqyrë e epokës që jetoi.<br />
Sa herë jemi ulur për të punuar mbi bocat e revistës, pothuajse rregullisht për çdo numur, e<br />
gjithmonë dashamirët e shtypshkronjës kur shihnin se maketi ishte gati, i bënin vend me<br />
kënaqësi për nxjerrjen e saj me prioritet.<br />
Punoi gjithë jetën me modesti, pa u qarë për meskinitetet që ju desh të përballojë nga një<br />
pakicë keqdashësish e arrivistësh. Ishte më i fortë se vuajtja, më i fortë se varfëria, i thjeshtë,<br />
këndonte ashtu pak melankolik nga hallet e jetës, por pranonte i lumtur jetën siç ishte, i lirë, i<br />
pavarur, besnik i shoqërisë dhe i të afërmve që i donte aq shumë. Mbi të gjitha ishte i<br />
ndershëm dhe krenar dhe ashtu mbeti deri në fund të jetës së tij të shkurtër. Për 17 vjet rresht,<br />
nga 1959 deri sa vdiq në fillim të qershorit 1975, fillimisht vetëm, pastaj me një kolektiv tepër<br />
të vogël, nxorri revistën « Fatosi ». Faqet e « Fatosit » ishin të mbushura me vizatime e<br />
ilustrime të piktorëve të rinj që hapat e para i kanë nisur ndoshta tek kjo revistë që botohej në<br />
fillimet e veta nga i vetmi redaktor përgjegjës, Tuni.<br />
14
Revista kishte një rrjet të gjerë bashkëpunëtorësh, nxënës por edhe shkrimtarë të dëgjuar që<br />
Tuni i afroi rreth vetes. Sa here shkonte tek Safo Marko për të krijuar një ilustrim të bukur që<br />
t’i joshte fëmijët. Aty qëndronte dhe bisedonte edhe me Petro Markon e madh që kishte një<br />
shpirt të pastër por që mbeti « një rebel », krenar që nuk i pranonte meskinitetet dhe njerëzit e<br />
ngushtë.<br />
Shtëpia e Petro Markos pranë maternitetit ishte e mbushur me pikturat e bukura të piktores së<br />
shquar, gruas së tij Safos, e cila bashkë me piktorin e merituar Agim Faja kishin prioritetin në<br />
revistën « Fatosi ». Ai ofroi rreth saj pena të njohura që i dhanë hov letërsisë për fëmijë,<br />
Dritëro Agollin, Petro Markon, Kolë Jakovën, Bedri Deden, Odhise Grillon, Nasho Jorgaqin,<br />
Xhevat Beqaraj, Lajde Stakun, Shpresa Vreton, Skënder Drinin etj. Ai ka pasur temperament<br />
të gjallë. Mori pjesë në Luftën Nacionalçlirimtare, por pas çlirimit deri në fund të jetës së tij, i<br />
shërbeu atdheut në publiçistikë. Alfred Uçi e ka cilësuar Tunin si « njeri të pazëvendësueshëm<br />
». Ishte idealist dhe besonte se një ditë do të fitonte e drejta, mirësia, solidariteti, do të<br />
zhdukeshin meskinët dhe do të ravijëzoheshin karakteristikat e bukura të shqiptarëve në<br />
shekuj. Te revista « Fatosi » ai shpalosi sërish talentin e vet. Piktori i merituar Agim Faja e ka<br />
cilësuar Tunin si njeri me zemër të madhe dhe shpirt fisnik. Tuni Papuçiu ishte edhe shpirti i<br />
festivaleve kombëtare te këngës për fëmijë ne Shkodër, ku laureohej çdo vit me çmimin e<br />
parë të nderit, bashkë me kompozitorët Cesk Zadeja, Tonin Harapi, Avni Mula, Tish Daija,<br />
Pjetër Gaci, etj.<br />
Tuni i përket elitës së publicistëve. Ai shkroi gjatë jetës së tij të shkurtër me qindra artikuj<br />
publiçistikë, për sportin shqiptar, profesonin e gazetarit, edukimin e fëmijëve, problemet<br />
sociale, të familjes, të shoqërisë në përgjithësi, pa artifica, ashtu thjeshtë, siç ishte dhe vetë.<br />
Me qindra e qindra poezi dhe poema të tij, apo tregime, skeçe për fëmijë, balada, skica u<br />
botuan në revistat për fëmijë dhe sidomos tek « Fatosi », si dhe në botime shkollore. Shumë<br />
prej tyre akoma nuk e kanë parë dritën e botimit, pasi ai ishte tepër kërkues ndaj vetes, por<br />
edhe miqve dhe dashamirësve të tij që u lexonte apo u botonte vjershat apo tregimet e tyre. Sa<br />
herë jemi ulur për të punuar mbi bocat e revistës, pothuajse rregullisht për çdo numur, e<br />
gjithmonë dashamirët e shtypshkronjës kur shihnin se maketi ishte gati, i bënin vend me<br />
kënaqësi për nxjerrjen e saj me prioritet.<br />
Libri i tij « Një sirtar i veçantë » që u botua nën kujdesin e Pandora Dedes është një tregues i<br />
punës së tij të vyer ku ai çdo njerit i kthente përgjigje dashamirëse, për të bërë ndonjë<br />
korrigjim të duhur në shkrimin që i kishte dërguar revistës. Letërkëmbimet me miqtë e tij të<br />
përhershëm piktorë e shkrimtarë, me Agimin, Lajden, Skënderin, e shumë e shumë të tjerë që<br />
i ruaj në arkivin familjar, mbeten një shembull i dashurisë së tij për artin e letrarët, shkrimtarët<br />
qofshin këta të çdo moshe. Jo më kot, kolegu i tij i dikurshëm i revistës Llambi Blido e cilësoi<br />
në një shkrim përkujtimor për të "njeriu-redaksi".<br />
Ishte observues i shoqërisë shqiptare, i pëlqente shoqëria e pastër, u shmangej karrieristëve<br />
dhe arrivistëve, nuk shante kurrë. Ai ishte pasqyra e mirësisë. Gjithçka e motivonte dhe e<br />
bënte për të mirën e atdheut të vet, të njerëzve të thjeshtë.Të afërmit dhe dashamirët e tij do ta<br />
kujtojnë si njeriun e çiltër, me karakter, që të bënte për vete me zërin e tij kur kishte një gëzim<br />
në familje apo shoqëri, por që shprehte edhe keqardhjen e tij të thellë për fatkeqësinë e një<br />
miku apo të njohuri, që u ndodhej pranë, me mish e me shpirt, për të kaluar dhembjen<br />
sëbashku. Sa herë, bashkëqytetarë e fshatarë të krahinës së tij vinin në Tiranë, për t'i ndihmuar<br />
Tuni i thjeshtë për një hall, për të takuar një mjek të mirë, për të treguar kujdesin e duhur, për<br />
t'i ndihmuar fëmijët që të shkolloheshin, duke njohur zemrën e tij të madhe, shpirtin e tij të<br />
15
dhimshëm, gjerësinë e tij, megjithëse e dinin se ishte vetëm një punonjës i zakonshëm i një<br />
reviste për fëmijë. Dhe ai me sa kishte mundësi i ndihmonte sikur të ishin njerëzit e familjes<br />
së tij.<br />
Pa kërkuar si shkëmbim ndonjë favor apo privilegj për vete apo familjen e tij. E vetmja gjë që<br />
më kujtohet, kur vdiq babai erdhën për ngushëllim shumë e shumë njerëz që nuk i njihja por<br />
që me fjalë të thjeshta shprehnin mirënjohjen për të. Një tipograf i mallëngjyer ao ditë më<br />
tregoi se Tuni kishte retushuar bashkë me të me mijra kopje të revistës së fëmijëve, gabimin<br />
që ky tipograf kish kaluar pa dashje, që të mos paguante një shumë të madhe si çdëmtim. Tuni<br />
ishte i përkryer. I kthehej shpesh shkrimeve dhe poezive të tij. Mbaj në kujtesë bisedat e<br />
babait me akademikun Mahir Domi, për gjuhën e pastër shqipe që donte të përdorte në «<br />
Fatosi ». Profesor Mahiri ishte komshiu ynë më i afërt. Shpesh prof. Mahiri i madh dhe tepër i<br />
urtë dhe modest, merrte « Fatosin » dhe e lexonte me kujdes. Kopjet e para të revistës, sa<br />
dilnin nga shtypshkronja i jepeshin atij për Etlevën dhe Benin, fëmijët e tij që çdo darkë vinin<br />
e qëndronin tek ne për ta lënë sadopak të qetë të punonte për librat e tij të gjuhësisë profesorin<br />
e shquar Mahir Domi, fjalëpakë që jetonte vetëm në një dy dhoma e guzhinë. «Poema për<br />
Vedihanë », shoqen e Prof. Mahirit është një hymn që im atë ka shkruar për atë grua nikoqire<br />
nga Delvina, që kujdesej aq mire për fëmijët dhe burrin e saj professor që nuk shkëputej kurrë<br />
nga librat.<br />
E kishte pasion gjenealogjinë dhe shpesh i rikthehem atij blloku ku ka shënuar pemën<br />
gjenealogjike të familjes sonë të madhe që nga vitet 1700 nga Voskopoja është vendosur në<br />
Fier, si edhe shumë familje nga Kosova martire. Papuçinjtë jane ndër të parët të vendosur në<br />
Fier. Ishte një nga familjet më të dëgjuara në Fier dhe që përmendet me dashuri e ngrohtësi<br />
nga shkrimtari fierak Jakov Xoxa tek romani disa vëllimesh«Lumi i vdekur». Më pas, sipas<br />
dëshmive të pleqve të kohës, Loni Xoxa dhe Grigor Dhima, kanë ardhur familje të tjera, si<br />
Demajt, Xoxajt, Plakajt, Pogaçajt, Tiçojt, Dhimajt, Verriajt etj. Dalëngadalë <strong>Fieri</strong> po rritej dhe<br />
pas ndërtimit te urës së Gjanicës dhe kishës së Shën Gjergjit, më 1864-n, <strong>Fieri</strong> u shndërrua në<br />
qytet.<br />
Një nga miqtë e tij mendoi pas vdekjes së tij të botonte një libër me tregimet e tij, me titull: «<br />
Midis shelgjesh buzë lumit », si kujtim e mirënjohje për të. Në shtypshkronjë, kopjet e para të<br />
librit dolën me fotografinë e tij të madhe (të përgatitur nga dashamirët e tij tipografë) dhe të<br />
gjithëve u duk se e kishin pranë nesh dhe u përmalluam. Më vonë u botuan edhe vëllimi me<br />
tregime, përralla, vjersha e skeçe, mbledhur nga shkrimtari Xhevat Beqaraj dhe botuar nga «<br />
Toena».<br />
Me këtë rast atij ju dha një çmim i veçantë pas vdekjes për veprimtarinë e pasur letrare, për<br />
vogëlushët që i donte aq shumë dhe që u shkruante tekstet më të arrira në Festivalet e<br />
Fëmijëve që organizoheshin në Shkodër. U organizua edhe një mbrëmje përkujtimore për<br />
Tunin e paharruar ku folën shumë dashamirës e miq të tij :prof. Alfred Uçit, shkrimtarët<br />
Xhevat Beqaraj, Nasho Jorgaqi, Shpresa Vreto, e sa e sa të tjerë. Libri « Një sirtar i veçantë »<br />
që u bot ua para tre vitesh është një kujtim i bukur për krijimtarinë e pasur të Tuni Papuçiut.<br />
Një rruge në qytetin e <strong>Fieri</strong>t ju vu emri i i tim eti. I paharruar dhe i përjetshëm qoftë kujtimi i<br />
tij, të mirit, të dashurit, njerëzorit. Mbi varrin e tij shokët vunë mbishkrimin tepër domethënës,<br />
nga një vjershë e tij : « E dini pse nëna folenë, në zemër e ka, se bashkë me qumështin e saj,<br />
dashurinë për Atdhenë m’a dha ».<br />
Alfred Papuçiu<br />
16
I dashur Bedri!<br />
Artikulli që kishit bërë tok me Xhevatin në gazetën “Drita” për poezitë e të nderuarit Tuni më<br />
pëlqeu shumë. E lexova me interesim. M’u duk si një lamtumirë entuziaste. Komentet m’u<br />
dukën të sinqerta, siç janë vetë vjershat. Artikullin e quaj dhe si plotësim I dëshirës sime për<br />
poezitë e Tunit, që lëvroi me passion lirikën qytetare e festive për të vegjëlit.<br />
Valbona ime 6 vjeçe mburret me vjershat e tij. Këtë ja kasha shprehur në një letër të vogël<br />
vetë autorit. Librat e xhaxhi Tunit, në bibliotekën e shtëpisë sonë, janë vendosur ndryshe nga<br />
të tjerët. Ato qëndrojnë pas xhamit, si një fotografi, si pasqyrë e një shpirti të thjeshtë e të<br />
sinqertë.<br />
Aristotel Mici, shkrimtar (1975)<br />
Vdekja e Tunit më preku thellë sepse ai ishte i afërt dhe mik i gjithë letrarëve e dashamirësve<br />
të letërsisë për fëmijë. Për here të pare e njoha në janarin e këtij viti, kur I paraqita një tregim<br />
dhe me të shkëmbeva një bisedë të shkurtër dhe miqësore, sa m’u duk sikur të ishim shokë<br />
prej kohësh. Nuk më harrohet gjithashtu një takim që pata me të në redaksi, në ditët e<br />
simpoziumit të majit.<br />
- Mos je zëmëruar që s’ta kam botuar tregimin-më tha<br />
- Jo-i thashë-tregimin e pres në korrik, se për atë kohë është aktual.<br />
- Unë e kam vënë në një nga numrat e qershorit-më tha<br />
Me Tunin pata rastin të bisedoj disa here dhe më dha porosi shumë të vlefshme. Mua<br />
dhe kujtdo tjetër që iu dha rasti të njihemi sadopak me të, do të na mbetet në kujtesë i<br />
paharruar, Tuni i palodhur, i papërtuar, mik dhe dashamirës i letrarëve<br />
Muharrem Xhaxho, shkrimtar (Lubonjë, më 1.08.1975)<br />
17
Disa krijime të Tuni Papuçiut<br />
Dashuria për ënën<br />
Këtu në zemër folen,<br />
e dini pse Nëna e ka?<br />
se dashurin për Atdhenë,<br />
me qumështin bashkë ma dha.<br />
Për trimat në djep më këndoi<br />
Ninulla më thurri si djalë<br />
dhe të mirën ajo ma mësoi<br />
që në jetë të bëhem i mbarë.<br />
“Ta duash,-më tha,- të vërtetën<br />
dhe rrugën e drejtë ti merr<br />
ta kesh më të shtrenjtë se jetën<br />
Atdheun mos la lësh të mjerë.<br />
Partizan i paqes<br />
Jam i vogël,<br />
jam fëmi,<br />
ç’është lufta<br />
nuk e di,<br />
sepse paqe<br />
dhe gëzim<br />
un’kam parë<br />
në vendin tim...<br />
Thonë, lufta<br />
vret e pret,<br />
thon’kuçedrës<br />
i përngjet,<br />
djeg e shemb<br />
çfar’gjen përpara<br />
kopshte, shkolla, sh’pi e ara...<br />
Jo! Unë luftën<br />
nuk e dua<br />
vetëm paqja<br />
m’duhet mua,<br />
se në paqe<br />
do mësoj<br />
18
si Atdheun<br />
ta lulzoj.<br />
N’zemër paqen<br />
do ta kem,<br />
partizan i saj<br />
do t’jem.<br />
Kush si ne bën gjimnastikë<br />
Kush si ne bën gjimnastikë<br />
nga sëmundjet nuk ka frikë<br />
gjimnastika herët, vonë<br />
muskulat na i forcon,<br />
trupin, mendjen i freskon,<br />
faqet buçko i kuqon!<br />
Republika jonë<br />
Anembanë fabrika,<br />
kopshte, shkolla shumë<br />
lulëzon Republika,<br />
rritem edhe unë.<br />
dhe një mijë vjetorin<br />
do të të festojmë,<br />
Republika jonë<br />
ty do të forcojmë!<br />
Vend heronjsh<br />
Të kemi vend heronjsh,<br />
i dashur mëmëdhe,<br />
se vet ti je hero<br />
dhe bijt’ heronj i ke.<br />
Ti nxore Skënderbenë,<br />
Heroin legjendar,<br />
që lart e ngriti emrin<br />
e popullit shqiptar.<br />
Armiqt’ e patën kot<br />
sa herë në qafë të ranë,<br />
se ty s’të mposhtën dot<br />
dhe kokat këtu lanë.<br />
19
Tri gjëza<br />
Nuk është njeri, po di të flasë,<br />
të thot’ ç’ka ngjarë dhe do të ngjasë,<br />
nëqoftëse bëhesh mik i tij<br />
gjithnjë në ndihmë ai do të vijë<br />
(Libri)<br />
Nuk di të shkruaj, s’është as piktor,<br />
nuk ka as gojë, as këmbë, as dorë,<br />
po para saj, kur ti qëndron,<br />
dhe e vështron,<br />
ajo, ty, shpejt do të pikturojë,<br />
pa patur laps, pa patur bojë.<br />
( Pasqyra)<br />
Ecën gjithnjë në rrugë të gjatë<br />
dhe nuk bën gjum as ditë, as natë.<br />
Del që nga mali dhe hyn në det,<br />
vall, mund ta gjeni ç’emër do ketë?<br />
Marga<br />
( Lumi)<br />
Kisha bërë një operacion në njërin sy dhe për disa ditë të dy sytë m’i kishin mbuluar me një<br />
pllakë metalike, të lidhur mirë me fashë. S’shihja asgjë. Nuk duhej të lëvizja, s’duhej të haja.<br />
Rrija e mërzitur, sepse shpesh më shkonte mendja si do t’i vinte filli kësaj pune...Vallë do të<br />
shikoja përsëri me dy sytë, apo do të më verbohet edhe syri i shëndoshë?<br />
Në çaste të tilla, shpesh, dikush më ulej te këmbët e krevatit. Më pyeste si e ndjeja veten, më<br />
fliste për të rejat e ditës, më lexonte gazetën apo ndonjë libër. Që në fillim nga zëri e kuptova<br />
se ishte fëmijë.<br />
20
Kur më hoqën fashën nga sytë, pranë shtratit tim, përveç mjekut dhe infermieres, pashë edhe<br />
një vajzë të vogël, topolake, të shkurtër, me bishtaleca. Ajo po më buzëqeshte, sikur të ishte<br />
njohur prej kohësh me mua. Pa pritur të më pyeste mjeku, ajo më pyeti e para:<br />
- Si e ndjeni veten tani? A shihni me të dy sytë?<br />
Nëpër spitale, të sëmurët miqësohen me njëri tjetrin, e ndihmojnë njëri-tjetrin dhe ata që rrijnë<br />
për një kohë të gjatë, e heqin veten si të “shtëpisë” ndaj atyre që vijnë rishtaz. E tillë ishte bërë<br />
dhe kjo vajza e vogël. Ajo kishte ardhur aty disa herë dhe tani kishte më tepër se një vit që<br />
kurohej. E njihnin të gjithë mjekët, të gjithë infermierët, të gjithë të sèemurët. E donin dhe e<br />
përkëdhelnin, jo vetëm për zgjuarsinë e saj, për ndihmën që u jepte të sëmurëve, por edhe për<br />
guximin dhe kurajon që kishte në vetvete. E quanin Margë.<br />
Atë ditë më erdhën mjaft të afërm. Në komodinën time u mblodhën plot fruta e ëmbëlsira. E<br />
thirra Margën.<br />
- Eja, merr!- i thashë.<br />
- Nuk dua, faleminderit!- tha ajo dhe, duke përdredhur supet, zuri të largohej.<br />
- Hajde, mos bëj naze tani!- i thirra unë përsëri.- Eja, të hamë bashkë!<br />
Ajo u skuq në fytyrë dhe përsëri m’u përgjegj:<br />
- Nuk mundem!<br />
- E ç’është kjo “nuk mundem!” Fruta dhe ëmbëlsira janë, nuk të bëjnë dëm.<br />
Sytë e saj shkëlqyen nga dy pika lotësh. Për çudi unë vura re se ajo nisi të qajë.<br />
- Pse qan? Mos të ka ndodhur gjë?<br />
- Jo, - tha, - nuk e di se si më erdhi.<br />
Pastaj, kur i zgjata një kokër mollë, ajo ma largoi dorën dhe vazhdoi:<br />
- Ju nuk e dini. Unë nuk mund të përtyp asgjë. Unë jetoj vetëm me gjëra të<br />
lëngshme dhe me injeksione.<br />
Më erdhi keq dhe qysh prej atij çasti u miqësova më shumë me atë vajzë të vogël<br />
trembëdhjetë vjeçare dhe mësova gjithçka për jetën e saj.<br />
* * *<br />
I jati i Margës, sa qe gjallë, bëri luftë me jetën. Ai ishte krah i vetëm në shtëpi dhe, dukeu<br />
robëtuar në punë, mbante gruan, tri vajza dhe një djalë, të gjithë të mitur. Puna e tepërt e<br />
kishte lodhur shumë. Dhe ja, një sëmundje e mbërtheu në shtrat, nga ku nuk u ngrit më i<br />
gjallë. Ishte fundi i vitit 1944.<br />
Marga qe shumë e vogël atëhere. Ajo mban mend si nëpër ëndërr se si ato ditë e ëma qante<br />
me të madhe. I kujtohen fjalët që thoshin fqinjët dhe të afërmit: “ E theri në grykë... I ziu, la<br />
fëmijët në mes të katër udhëve...” Të tjerë i jepnin zemër nënës së fëmijëve:<br />
“Jeta i ka këto gjëra dhe njeriu duhet të dijë t’i kapërcejë vështirësitë, të mos i nënshtrohet<br />
fatit, ta shohë të ligën në sy dhe ta mposhtë atë”. Disa ditë më vonë, nënën e Margës, një<br />
fqinjë e saj, e këshillonte: “Hyrë në punë”, i thoshte ajo... Dhe ajo, një muaj pas vdekjes së të<br />
shoqit u fut në punë.<br />
Në fillim e kishte të vështirë, ashtu siç e ka çdo njeri që nis të bëjë një punë të re. Nganjëherë<br />
ajo trembej dhe mendonte: “ E si do t’i rris unë e zeza fëmijët, ç’fat do të kenë?...”<br />
Një ditë Margës iu shkrep të pijë kafe. Po ku të gjente sheqer? E ëma kishte nisur ta fshinte<br />
sheqerin, sepse kalamajtë shpesh ia kishin boshatisur kutinë. Kërkoi nëpër skuta dhe më të<br />
fund gjeti një kuti të mbushur me diçka të bardhë, që iu duk si sheqer. I hodhi zhezvesë tri<br />
lugë, pastaj dhe pak kafe, e zjeu dhe nisi ta pijë... Po... çudi...Kjo s’ishte si kafe, nuk ishte e<br />
ëmbël... Po goja pse po i lëshonte jargë?! Zuri të pështyjë, u kollit, sytë iu mbushën me lot dhe<br />
fyti po i digjte.<br />
Atë mbrëmje ajo s’vuri gjë në gojë. I dukej sikur i dilte zjarr nga gryka.<br />
21
Kaluan disa ditë dhe Margës gjithnjë e më shumë i dhimbte fyti. E kishte keq sidomos kur<br />
hante. Me zor të madh kapërcente ushqimin. I përcëllonte diçka brenda në kraharor. E ¨ma në<br />
fillim nuk i dha rëndësi, pastaj, kur pa se ajo po keqësohej, e çoi te mjeku. Pas disa vizitash<br />
dhe pyetjesh doli se Marga kishte pirë sodë kaustike dhe kjo i kishte dëmtuar gypin e<br />
ushqimit. Gjendja ishte serioze. Vajza tani s’gëlltiste asgjë. E shtruan në spital...<br />
Marga, megjithëse me fyt të sëmurë, e kishte vazhduar shkollën deri në klasën e gjashtë. Në<br />
spital ajo nuk e shkonte kohën kot. Shpesh e shihje me libra në duar, duke lexuar ose duke<br />
bërë ushtrime. Kishte dëshirë që, me t’u shëruar, të jepte provimet e klasës së shtatë dhe pastaj<br />
të regjistrohej në gjimnaz.<br />
- Po pasi të mbarosh gjimnazin, - e pyeta unë një ditë kur po bisedonim për këso<br />
punësh, - çdo të bësh?<br />
- Do të hyj në punë,- m’u përgjigj ajo, duke vënë buzën në gaz. – Dua t’i ndihmoj<br />
mamasë. Por, po më doli bursa, do të kisha qejf të vazhdoja universitetin... Tani<br />
për tani s’dua gjë tjetër, veçse të shërohem,- vazhdoi Marga.<br />
Megjithëse i flisja kështu për t’i dhënë kurajo, nuk besoja që ajo vajzë, e cila kishte ngelur<br />
gjysmake, nga që rronte më tepër me injeksione se sa me të ngrënë, një ditë do të fitonte<br />
shëndetin si gjithë njerëzit.<br />
* * *<br />
Që kur dola nga spitali kanë kaluar dhjetë vjet. Margën nuk pata rast ta shihja.<br />
NJë ditë dimri, por me diell, unë po rrija në një stol të parkut “<strong>Ri</strong>nia” së bashku me djalin dhe<br />
vajzën time dhe po u tregoja atyre se dikur, në këtë vend, ka qënë një gropë e madhe, me<br />
ferra, ku hidheshin plehrat e qytetit. Para nesh kaluan disa vajza të rritura. Nga librat dhe<br />
çantat që mbanin në duar, kuptohej se ishin studente. Njëra prej tyre u ndal si e habitur, më<br />
vështroi me vëmendje dhe pastaj buzëqeshi lehtë.<br />
Para meje ishte një vajzë me shtat të hedhur, me flokë të prerë shkurt, me fytyrë të pjekur nga<br />
dielli.<br />
- Nuk më njihni?- tha ajo duke më zgjatur dorën.<br />
U ngrita në këmbë. Po e shikoja me vëmendje, dhe si e turpëruar, iu përgjigjs:<br />
- Më duket se diku ju kam parë...Po, më falni, nuk më kujtohet, nuk ju njoh. Cila<br />
jeni ju?<br />
- - Ashtu? Kaq shumë paskam ndryshuar! Kurse ju jeni po ajo që keni qënë.<br />
Dhe, duke më vështruar në betet e syve, pyeti:<br />
- Si jeni tani, a shihni me të dy sytë?<br />
Kjo pyetje më solli në vete. Sytë e saj të mëdhenj, goja e vogël, balli i gjerë, më<br />
kujtuan fytyrën e asaj vajze të vogël nga fshatrat e Korçës, që njoha në spitalin e<br />
Tiranës.<br />
- Mos je ti, Marga?- e pyeta.<br />
- Po, m’u përgjegj ajo.<br />
Kur e shikoja ashtu të rritur dhe me shëndet të mirë, nuk më besohej të ishte ajo.<br />
Po Marga nisi të më flasë për të shkuarën. Ajo kishte qëndruar edhe gjashtë muaj<br />
të tjerë në spital dhe kishte dalë e shëruar. Pastaj kishte vazhduar shkollën shtatë<br />
vjeçare (shkolla 8- vjeçare atëhere ishte me shtatë klasë), të mesmen...<br />
- Tani mund të them se dola në dritë,- tha ajo duke buzëqeshur. – Mamaja nuk<br />
lodhet shumë, se ne u rritëm...Vëllai, motra e madhe dhe e vogla janë në punë.<br />
Edhe unë sivjet mbaroj universitetin.<br />
E pashë se po e prisnin shoqet dhe po shpejtonte. I shtrëngova dorën dhe i urova<br />
nga zemra suksese.<br />
22
- Do të shihemi përsëri,- i thashë kur po largohej dhe ajo, me fytyrën e qeshur, pohoi<br />
me kokë.<br />
1963<br />
23