05.06.2013 Views

praktika te mira ne menaxhimin e riskut te investimeve alternative ...

praktika te mira ne menaxhimin e riskut te investimeve alternative ...

praktika te mira ne menaxhimin e riskut te investimeve alternative ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

PRAKTIKA TE MIRA NE MENAXHIMIN E RISKUT TE INVESTIMEVE ALTERNATIVE NGA<br />

FONDET E PENSIONEVE<br />

1 Hyrje<br />

1. Objektiva e mbikeqyrjes se pensio<strong>ne</strong>ve esh<strong>te</strong> <strong>te</strong> mbroje in<strong>te</strong>resin e a<strong>ne</strong>tareve dhe perfituesve <strong>te</strong><br />

fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve dhe <strong>te</strong> ruaje stabili<strong>te</strong>tin e industrise se pensio<strong>ne</strong>ve dhe sis<strong>te</strong>mit financiar si <strong>te</strong> <strong>te</strong>re.<br />

Duke marre <strong>ne</strong> konsidera<strong>te</strong> shpej<strong>te</strong>si<strong>ne</strong> dhe kompleksi<strong>te</strong>tin <strong>ne</strong> rritje <strong>te</strong> tregjeve financiare, autori<strong>te</strong>t e<br />

mbikeqyrjes se fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve duhet <strong>te</strong> je<strong>ne</strong> <strong>te</strong> pergatitur per zhvillimet qe mund <strong>te</strong> shakaktoj<strong>ne</strong><br />

sfida per ke<strong>te</strong> objektive. Perdorimi me i gjere i formave al<strong>te</strong>rnative <strong>te</strong> investimit, <strong>te</strong> tilla si (fondet e)<br />

fondeve mbroj<strong>te</strong>se dhe investimet <strong>ne</strong> letra me vlere <strong>te</strong> mbesh<strong>te</strong>tura <strong>ne</strong> pasuri <strong>te</strong> paluajtshme, ja<strong>ne</strong> nje<br />

zhvillim i konsiderueshem. Perderisa enti<strong>te</strong><strong>te</strong> e pensio<strong>ne</strong>ve ja<strong>ne</strong> duke vendosur nje pjese <strong>te</strong> kapitalit <strong>te</strong> tyre<br />

<strong>ne</strong> keto tipe instrumentash, risku po<strong>te</strong>ncial qe kalon nga keto produk<strong>te</strong> justifikon vemendjen specifike nga<br />

autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese. Menyra se si mbikeqyresit pergjigjen ndaj ketyre risqeve varion <strong>ne</strong> varesi <strong>te</strong><br />

metodave <strong>te</strong> mbikeqyrjes <strong>te</strong> adaptuara. Sidoqof<strong>te</strong>, <strong>te</strong> gjithe mbikeqyresit presin qe <strong>te</strong> adaptohen metoda <strong>te</strong><br />

menaxhimit <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> qe marrin <strong>ne</strong> konsidera<strong>te</strong> riskun qe del nga investimet al<strong>te</strong>rnative. Me qellim <strong>te</strong><br />

mbesh<strong>te</strong>tjes se mbikeqyresve ndersa ata qar<strong>te</strong>soj<strong>ne</strong> dhe artikuloj<strong>ne</strong> keto objektiva (pritje), IOPS 1 ka<br />

zhvilluar nje bashkesi <strong>praktika</strong>sh <strong>te</strong> <strong>mira</strong> “Good Practices, GP 2 ” <strong>te</strong> cilat pershkruhen <strong>ne</strong> ke<strong>te</strong> dokument,<br />

duke skicuar njohuri<strong>te</strong> dhe dijet e mbikeqyresve. Megjtha<strong>te</strong>, <strong>ne</strong> shumicen e juridiksio<strong>ne</strong>ve pergjigjet e<br />

mbikqeqyresve bazohen <strong>ne</strong> rregullore. Perputhja e pla<strong>ne</strong>ve dhe fondeve me ke<strong>te</strong> rregullore monitorohet<br />

nga autori<strong>te</strong>t mbikeqyrese, psh <strong>ne</strong>permjet mbikeqyrjes off and on – si<strong>te</strong> dhe nje vleresimi <strong>ne</strong> thellesi <strong>te</strong><br />

fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve.<br />

2. Nuk ekziston nje percaktim i prere i <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative. Koncepti esh<strong>te</strong> i nje natyre dinamike<br />

dhe ngush<strong>te</strong>sisht i lidhur me zhvillimin e tregjeve financiare. Ne praktike, investimet al<strong>te</strong>rnative<br />

karak<strong>te</strong>rizohen nga veçori <strong>te</strong> cilat i dalloj<strong>ne</strong> ato nga investimet tradicionale, <strong>te</strong> tilla si: aplikimi i produk<strong>te</strong>ve<br />

dhe deriva<strong>te</strong>ve financiare inovative, perdorimi i leves financiare <strong>ne</strong> menyre eks<strong>te</strong>nsive, natyra jolikuidie e<br />

<strong>investimeve</strong> ku ato mbesh<strong>te</strong><strong>te</strong>n, mbesh<strong>te</strong>tja me e madhe <strong>ne</strong> af<strong>te</strong>si<strong>ne</strong> e menaxherit dhe mungesa e<br />

krahasimeve/kufijve kuptimplo<strong>te</strong>. Ne ke<strong>te</strong> faze, nje lis<strong>te</strong> jo e plo<strong>te</strong>/ezauruese e tipeve <strong>te</strong> <strong>mira</strong>tuara <strong>te</strong><br />

<strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative do <strong>te</strong> perfshije fondet mbroj<strong>te</strong>se, kapitalin privat (priva<strong>te</strong> equity), investimet <strong>ne</strong><br />

pasuri <strong>te</strong> luajtshme <strong>te</strong> sigurta etj. Karak<strong>te</strong>ristika <strong>te</strong> ndryshme <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative ka<strong>ne</strong> ndikim <strong>ne</strong><br />

profilin e tyre <strong>te</strong> riksut. Çeshtjet kyçe qe ja<strong>ne</strong> me <strong>te</strong> lidhura me investimet al<strong>te</strong>rnative <strong>te</strong> cilat ka<strong>ne</strong> <strong>ne</strong>voje<br />

qe <strong>te</strong> trajtohen <strong>ne</strong> <strong>menaxhimin</strong> e <strong>riskut</strong> <strong>te</strong> fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve ja<strong>ne</strong>: risku i likudi<strong>te</strong>tit, risku operacional,<br />

transparenca e kufizuar, dobesi <strong>te</strong> vleresimit, çeshtjet e kontrollit dhe konflikti i in<strong>te</strong>resit.<br />

3. Autori<strong>te</strong>t mbikeqyrese di<strong>ne</strong> qe, <strong>ne</strong> parim, ka vend per investime al<strong>te</strong>rnative brenda fondeve <strong>te</strong><br />

pensio<strong>ne</strong>ve. Fondet al<strong>te</strong>rnative <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> mund <strong>te</strong> gje<strong>ne</strong>roj<strong>ne</strong> shanse per nje menaxhim me <strong>te</strong> mire ose<br />

per <strong>te</strong> zvogeluar riskun total <strong>te</strong> portofolit duke diversifikuar ase<strong>te</strong>t, dhe duke lejuar fondet e pensio<strong>ne</strong>ve, si<br />

investues afatgja<strong>te</strong>, <strong>te</strong> perfitoj<strong>ne</strong> prej primit <strong>te</strong> likuidi<strong>te</strong>tit qe mund <strong>te</strong> shoqeroje instrume<strong>te</strong>t me pak likuide.<br />

Sidoqof<strong>te</strong>, autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t e mbikeqyrjes se fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve di<strong>ne</strong> qe stra<strong>te</strong>gji<strong>te</strong> me riskuese trashegohen<br />

shpesh <strong>ne</strong> investimet al<strong>te</strong>rnative, duke ditur qe ato ja<strong>ne</strong> dizenjuar fillimisht per individet me pasurit <strong>te</strong><br />

1 IOPS – In<strong>te</strong>rnational Organization of Pension Supervisors, Organizata Nderkombetare e Mbikeqyresve <strong>te</strong> Pensio<strong>ne</strong>ve<br />

2 Good practices – Praktika <strong>te</strong> <strong>mira</strong>. Ne ma<strong>te</strong>rial do <strong>te</strong> perdoret shkurtimi GP.<br />

1


medha (me nje tolerace konsekutive risku). Investime <strong>te</strong> tilla mund <strong>te</strong> je<strong>ne</strong> komplekse, jolikuide ose opake,<br />

dhe per pasoje kerkoj<strong>ne</strong> nje analize dhe inspektim <strong>te</strong> kujdesshem, dhe <strong>ne</strong> shumicen e ras<strong>te</strong>ve, nje rishikim<br />

dhe monitorim me rigoroz se shumica e produk<strong>te</strong>ve tradicionale – veça<strong>ne</strong>risht kur perfshihen investitoret<br />

po<strong>te</strong>nciale vul<strong>ne</strong>rable, si perfituesit e fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve. Kujdestaret/<strong>te</strong> besuarit (fiduciaries) duhet per<br />

ke<strong>te</strong> qellim <strong>te</strong> shqyrtoj<strong>ne</strong> me kujdes riskun <strong>ne</strong> <strong>te</strong> cilin po eksopzoj<strong>ne</strong> a<strong>ne</strong><strong>te</strong>raret e fondeve.<br />

4. Nje fond pensio<strong>ne</strong>sh ve<strong>te</strong> ka pergjegjesi<strong>ne</strong> <strong>te</strong> realizoje menaxhim adekuat <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> per investime<br />

al<strong>te</strong>rnative dhe <strong>te</strong> permbushe çdo dispozi<strong>te</strong> statutore. Autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t e mbikeqyrjes se fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve<br />

kerkoj<strong>ne</strong> <strong>te</strong> siguroj<strong>ne</strong> qe kujdestaret/<strong>te</strong> besuarit <strong>te</strong> idetifikoj<strong>ne</strong> dhe shperndaj<strong>ne</strong> me menyre <strong>te</strong> drej<strong>te</strong> riskun e<br />

shoqeruar me keto investime. Nen dri<strong>te</strong>n e parimit baze <strong>te</strong> IOPS per proporcionali<strong>te</strong>tin, pergjigjia e<br />

autori<strong>te</strong><strong>te</strong>ve mbikeqyrese kundrejt <strong>riskut</strong> <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative duhet <strong>te</strong> marre <strong>ne</strong> konsidera<strong>te</strong> situatat<br />

specifike <strong>te</strong> fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve qe mbikeqyrin dhe natyren e <strong>riskut</strong> <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative qe mban.<br />

Kjo nuk do <strong>te</strong> tho<strong>te</strong> se kerkesat e mbikeqyresve per fondet e vogla dhe <strong>te</strong> thjeshta <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve duhet <strong>te</strong><br />

je<strong>ne</strong> me <strong>te</strong> pakta, por kjo mund <strong>te</strong> <strong>ne</strong>kuptoje qe mund <strong>te</strong> behet nje diferencim <strong>ne</strong> menyren se si enti<strong>te</strong>t e<br />

pensio<strong>ne</strong>ve <strong>ne</strong> menyre individuale aplikoj<strong>ne</strong> <strong>te</strong>knikat e menaxhimit <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> <strong>ne</strong> praktike, ose <strong>ne</strong> perqasjen<br />

qe autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese bej<strong>ne</strong> <strong>ne</strong> lidhje me adekuaci<strong>te</strong>tin dhe korrek<strong>te</strong>si<strong>ne</strong> e menaxhimit <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> <strong>te</strong><br />

aplikuar nga fondet e pensio<strong>ne</strong>ve <strong>ne</strong> koto investime.<br />

5. Ne perputhje me parimet baze <strong>te</strong> IOPS per mbikeqyrjen, perpjekjet e mbikeqyresve <strong>ne</strong> lidhje me<br />

<strong>menaxhimin</strong> e <strong>riskut</strong> per investime al<strong>te</strong>rnative duhen perqendruar <strong>ne</strong> ato fusha ku mund <strong>te</strong> dalin probleme<br />

dhe ndikimi i tyre mund <strong>te</strong> je<strong>te</strong> eks<strong>te</strong>nsiv/i gjere. Nje lokalizim i limituar i <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative nuk<br />

duhet <strong>te</strong> shoqerohet automatikisht me rritjen e qe<strong>ne</strong>sishme <strong>te</strong> profilit <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> – <strong>ne</strong> <strong>te</strong> ver<strong>te</strong><strong>te</strong> format<br />

“tradicionale” <strong>te</strong> investimit mund <strong>te</strong> mbaj<strong>ne</strong> nje risk <strong>te</strong> ngjashem, bile edhe me <strong>te</strong> madh. Autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t<br />

mbikeqyrese mund ta shikoj<strong>ne</strong> si <strong>te</strong> leverdisshme adaptimin e monitorimit off-si<strong>te</strong> per <strong>te</strong> marre informacion<br />

ose <strong>te</strong> analizoj<strong>ne</strong> nivelin e fondeve ku investimet <strong>ne</strong> ase<strong>te</strong> al<strong>te</strong>rnative duken veça<strong>ne</strong>rsiht <strong>te</strong> larta, ose mbi<br />

bazen ad-hoc.<br />

6. GP e IOPS <strong>ne</strong> <strong>menaxhimin</strong> e <strong>riskut</strong> <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative nga fondet e pensio<strong>ne</strong>ve, <strong>te</strong><br />

pershkruara <strong>ne</strong> ke<strong>te</strong> dokument, mund <strong>te</strong> ndihmoj<strong>ne</strong> autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese <strong>te</strong> fokusoj<strong>ne</strong> perqasjen e tyre <strong>te</strong><br />

pergjithshme mbikeqyrese <strong>ne</strong> çeshtje <strong>te</strong> paraqitura nga fondet e pensio<strong>ne</strong>ve dhe <strong>menaxhimin</strong> e <strong>riskut</strong> <strong>te</strong><br />

ketyre ase<strong>te</strong>ve. GP jep ndihmese <strong>ne</strong> shqyrtimin e <strong>menaxhimin</strong> e <strong>riskut</strong> <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative, <strong>ne</strong><br />

veçanti me pak likuide, me pak transparen<strong>te</strong>, me risk <strong>te</strong> lar<strong>te</strong>. GP ja<strong>ne</strong> skicuar qe <strong>te</strong> ndihmoj<strong>ne</strong> vleresimin<br />

<strong>ne</strong> kon<strong>te</strong>ksin e mbikeqyrjes “<strong>ne</strong> baze parimesh”.<br />

7. GP reflektoj<strong>ne</strong> çfare autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t e mbikeqyrjes presin zakonisht <strong>te</strong> shikoj<strong>ne</strong> kur vleresoj<strong>ne</strong><br />

<strong>menaxhimin</strong> e <strong>riskut</strong> <strong>te</strong> fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve qe investoj<strong>ne</strong> <strong>ne</strong> investime al<strong>te</strong>rnative. Karak<strong>te</strong>ri i GP<br />

thekson parimin prioritar qe esh<strong>te</strong> pergjegjesia e fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve per <strong>te</strong> zhvilluar politikat e<br />

investimet <strong>te</strong> tyre al<strong>te</strong>rnative <strong>ne</strong> menyre <strong>te</strong> pergjegjshme. Si <strong>te</strong> tilla, GP gjithashtu mund <strong>te</strong> ndihmoj<strong>ne</strong> dhe<br />

inkurajoj<strong>ne</strong> fondet e pensio<strong>ne</strong>ve <strong>te</strong> permiresoj<strong>ne</strong> <strong>praktika</strong>t e tyre <strong>te</strong> menaxhimit <strong>te</strong> <strong>riskut</strong>. Pavaresisht nga<br />

keto GP <strong>te</strong> mbikeqyrjes, pergjegjesia e fundit per zhvillimin e <strong>praktika</strong>ve me <strong>te</strong> <strong>mira</strong> dhe veprimin korrekt<br />

<strong>te</strong> fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve mbe<strong>te</strong>t <strong>ne</strong> <strong>menaxhimin</strong> e fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve.<br />

2


2 Praktika <strong>te</strong> Mira (GP) <strong>ne</strong> Menaxhimin e Riskut <strong>te</strong> Investimeve Al<strong>te</strong>rnative nga Fondet e<br />

Pensio<strong>ne</strong>ve<br />

1. Karak<strong>te</strong>ristikat e <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative<br />

GP 1: Autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese kerkoj<strong>ne</strong> qe nje fond pensio<strong>ne</strong>sh <strong>te</strong> veproje me due diligence 3 kur vlereson<br />

investimet al<strong>te</strong>rnative per t’u siguruar qe marrin plo<strong>te</strong>sisht <strong>ne</strong> konsidera<strong>te</strong> riskun specific dhe<br />

karak<strong>te</strong>ristikat e kthimit <strong>te</strong> ketyre <strong>investimeve</strong>.<br />

1.1 Esh<strong>te</strong> e zakonshme per autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese <strong>te</strong> kerkoj<strong>ne</strong> qe fondet e pensio<strong>ne</strong>ve <strong>te</strong> njohin rangun e<br />

<strong>riskut</strong> me <strong>te</strong> cilin perballen <strong>ne</strong> menyre qe ta vleresoj<strong>ne</strong> dhe menaxhoj<strong>ne</strong> a<strong>te</strong> <strong>ne</strong> menyre efektive. Duke ditur<br />

qe investimet al<strong>te</strong>rnative karak<strong>te</strong>rizohen shpesh nga risk dhe profil kthimi divergjent dhe asimetrik,<br />

transparence e likudi<strong>te</strong>t <strong>te</strong> limituar, vleresimi korrekt i <strong>riskut</strong> dhe menaxhimi i ketyre instrumentave esh<strong>te</strong><br />

veça<strong>ne</strong>risht i rendesishem dhe ka <strong>te</strong> ngjare <strong>te</strong> ke<strong>te</strong> karak<strong>te</strong>ristika <strong>te</strong> qe<strong>ne</strong>sishme <strong>te</strong> ndryshme dhe komplekse<br />

nga menaxhimi i <strong>riskut</strong> i shumices se instrumentave tradicionale. Nje numer risqesh ja<strong>ne</strong> <strong>te</strong> pranishem <strong>ne</strong><br />

investimet al<strong>te</strong>rnative, perfshire riskun e likudi<strong>te</strong>tit, riskun operacional, riskun kundra-parti, riskun e<br />

reputacionit, dhe risqe qe lidhen me outsourcing 4 /delegimin e detyrave <strong>te</strong> <strong>te</strong> tre<strong>te</strong>t. Gjithashtu, per disa<br />

produk<strong>te</strong>, kthimi varet shume nga af<strong>te</strong>si<strong>te</strong> drejtuese sesa nga performaca e klases se asetit. Per keto arsye<br />

indikatoret e <strong>riskut</strong> dhe kthimit tradicional nuk japin domosdoshmerisht nje pamje adekua<strong>te</strong> <strong>te</strong><br />

karak<strong>te</strong>ristikave specifike <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative. Shifrat historike <strong>te</strong> kthimit ja<strong>ne</strong> shpesh <strong>te</strong> devijuara<br />

ose nuk perfaqesoj<strong>ne</strong> investimet specifike. Per pasoje autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese duhet <strong>te</strong> marrin <strong>ne</strong><br />

konsidera<strong>te</strong> si ato mund <strong>te</strong> siguroj<strong>ne</strong> dhe inkurajoj<strong>ne</strong> fondet e pensio<strong>ne</strong>ve per <strong>te</strong> vleresuar <strong>ne</strong> menyre <strong>te</strong><br />

drej<strong>te</strong> dhe menaxhuar riskun po<strong>te</strong>ncial qe keto investime mund <strong>te</strong> ke<strong>ne</strong>.<br />

2. Politika e portofolit & stra<strong>te</strong>gjia e investimit<br />

GP 2a: Autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese presin qe investimet e nje fondi pensio<strong>ne</strong>sh <strong>ne</strong> ase<strong>te</strong> al<strong>te</strong>rnative <strong>te</strong> perkoj<strong>ne</strong><br />

me stra<strong>te</strong>gji<strong>ne</strong> e pergjithshme <strong>te</strong> fondit <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve, <strong>te</strong> behen llogaritje <strong>te</strong> <strong>mira</strong> nga fondet e pensio<strong>ne</strong>ve<br />

per profilion e <strong>riskut</strong> total, duke perfshire relacionin/lidhjen midis <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative nga njera a<strong>ne</strong><br />

dhe portofolin total <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> dhe natyren dhe madhesi<strong>ne</strong> e detyrimeve nga ana tje<strong>te</strong>r.<br />

GP 2b: Autori<strong>te</strong>t mbikeqyrese presin qe fondet e pensio<strong>ne</strong>ve <strong>te</strong> verifikoj<strong>ne</strong> <strong>ne</strong> in<strong>te</strong>rvale <strong>te</strong> rregullta qe<br />

diversifikimi pergja<strong>te</strong> stara<strong>te</strong>gjise se investimit <strong>te</strong> je<strong>te</strong> adekuat dhe qe perqendrimet e padeshirushme <strong>ne</strong><br />

portofole <strong>te</strong> evitohen.<br />

2.1 Autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese presin qe fondet e pensio<strong>ne</strong>ve <strong>te</strong> vendosin paraprakisht karak<strong>te</strong>ristikat e<br />

kthimit dhe <strong>riskut</strong> <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> <strong>ne</strong> <strong>te</strong> cilat duan <strong>te</strong> investoj<strong>ne</strong>, duke perfshire gjeresi<strong>ne</strong> e shperndarjes se<br />

<strong>riskut</strong>. Ky vendim duhet marre brenda kuadrit <strong>te</strong> politikes se <strong>investimeve</strong> stra<strong>te</strong>gjike. Procesi i zgjedhjes <strong>te</strong><br />

<strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative duhet gjithshtu <strong>te</strong> je<strong>te</strong> <strong>ne</strong> linje me politiken e <strong>investimeve</strong> stra<strong>te</strong>gjike <strong>te</strong> fondit.<br />

Krak<strong>te</strong>ristikave divergjen<strong>te</strong> <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative i duhet dhe<strong>ne</strong> nje konsidera<strong>te</strong> e duhur <strong>ne</strong>permjet<br />

perdorimit <strong>te</strong> nje infrastrukture <strong>te</strong> pershtatashme (psh kapaci<strong>te</strong><strong>te</strong>, sis<strong>te</strong>me). Analiza e <strong>riskut</strong> perben bazen<br />

per <strong>te</strong> vendosur <strong>ne</strong>se investimet al<strong>te</strong>rnative pershta<strong>te</strong>n me natyren dhe madhesi<strong>ne</strong> e detyrimeve <strong>te</strong> fondit <strong>te</strong><br />

3<br />

Due diligence – <strong>ne</strong>nkupton nje kontroll <strong>te</strong>resor, por per arsye <strong>te</strong> hyrjes se ketij <strong>te</strong>rmi <strong>ne</strong> fjalorin e fushes si <strong>te</strong> tille, <strong>ne</strong> ma<strong>te</strong>rial do ta perdorim <strong>ne</strong><br />

Anglisht.<br />

4 Outsourcing - <strong>ne</strong>nkupton dhenien e nje detyre per t’u realizuar nga eksper<strong>te</strong>/kompani jash<strong>te</strong> kompanise. Per leh<strong>te</strong>si do ta perdorim <strong>ne</strong> Anglisht.<br />

3


pensio<strong>ne</strong>ve. Vleresimi i <strong>riskut</strong> duhet <strong>te</strong> shqyrtoje karak<strong>te</strong>rsitikat specifike <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative, psh<br />

<strong>ne</strong>permjet aplikimit <strong>te</strong> procedurave <strong>te</strong> pershtatshme <strong>te</strong> <strong>te</strong>stimit <strong>te</strong> stresit. Aspek<strong>te</strong> <strong>te</strong> tjera qe luaj<strong>ne</strong> rol <strong>ne</strong><br />

zgjedhjet e <strong>investimeve</strong> stra<strong>te</strong>gjike perfshij<strong>ne</strong>: strukturen e investimit (fonde çader ose menaxhim ve<strong>te</strong>),<br />

likuidi<strong>te</strong>tin e kerkuar, kostot, por gjithashtu nivelin e dijes se kerkuar (i cili mund <strong>te</strong> fitohet pjeserisht nga<br />

<strong>te</strong> tre<strong>te</strong>t).<br />

2.2 Diversifikimi i mjaftueshem i <strong>investimeve</strong> esh<strong>te</strong> esencial, brenda portofolit total dhe brenda portofolit<br />

<strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative. Portofolet jolikuide shpesh mund <strong>te</strong> levizin <strong>ne</strong> harmoni <strong>ne</strong> ras<strong>te</strong> <strong>te</strong> caktuara<br />

stresi. Ekspozime <strong>te</strong> tilla <strong>te</strong> zakonshme mund <strong>te</strong> mos kapen <strong>ne</strong> nje analize normale mesatare-variacion.<br />

3. Due diligence<br />

GP 3a: Autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese presin qe, kur fondet e pensio<strong>ne</strong>ve vendosin <strong>te</strong> investoj<strong>ne</strong> <strong>ne</strong> investime<br />

al<strong>te</strong>rnative, <strong>te</strong> ke<strong>ne</strong> nje kuptim <strong>te</strong> qar<strong>te</strong> <strong>te</strong> karak<strong>te</strong>ristikave <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative <strong>ne</strong> <strong>te</strong> cilat po<br />

investoj<strong>ne</strong> dhe qe ky kuptim i <strong>riskut</strong> <strong>te</strong> mbesh<strong>te</strong><strong>te</strong>t nga analiza <strong>ne</strong> in<strong>te</strong>rvale <strong>te</strong> rregullta <strong>te</strong> profilit <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> <strong>te</strong><br />

stra<strong>te</strong>gjive <strong>te</strong> investimit dhe kapaci<strong>te</strong><strong>te</strong>ve <strong>te</strong> menaxhereve <strong>te</strong> fondeve <strong>ne</strong> <strong>te</strong> cilat fondet e pensio<strong>ne</strong>ve ka<strong>ne</strong><br />

investuar ose ka<strong>ne</strong> ndermend <strong>te</strong> investoj<strong>ne</strong>. Analiza duhet bazuar <strong>ne</strong> informacion <strong>ne</strong> kohe dhe <strong>te</strong><br />

mjaftueshem rreth fondeve dhe menaxhereve <strong>te</strong> tyre, keshtuqe <strong>te</strong> mund <strong>te</strong> behet nje vleresim i pavarur.<br />

GP 3b: Autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese i kushtoj<strong>ne</strong> nje vemendje <strong>te</strong> madhe informacionit qe fondet e pensio<strong>ne</strong>ve<br />

mbaj<strong>ne</strong> rreth (fondeve <strong>te</strong>) fondeve <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> ku ato mbesh<strong>te</strong><strong>te</strong>n. Repor<strong>te</strong>t e gje<strong>ne</strong>ruara sipas (fondeve<br />

<strong>te</strong>) fondeve duhet <strong>te</strong> perdorin instruksio<strong>ne</strong> <strong>te</strong> drejta vleresimi, duhen dhe<strong>ne</strong> <strong>ne</strong> kohe, dhe duhet <strong>te</strong> ke<strong>ne</strong><br />

siguri cilesore <strong>te</strong> mjaftueshme.<br />

GP 3c: Autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese presin qe çdo vleresim i fondeve <strong>te</strong> fondeve <strong>te</strong> perfshije nje gjykim <strong>te</strong><br />

cilesise se menaxhimit <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> <strong>te</strong> realizuar nga fondi i menaxhereve <strong>te</strong> fondeve dhe respektimin e<br />

standar<strong>te</strong>ve dhe kri<strong>te</strong>reve <strong>te</strong> verejtura.<br />

3.1 Menaxheret e kujdestareve/<strong>te</strong> besuarve pergjegjes per nje fond pensio<strong>ne</strong>sh nuk duhet <strong>te</strong> ndermarrin<br />

investime al<strong>te</strong>rnative <strong>ne</strong>se ato nuk kuptoj<strong>ne</strong> plo<strong>te</strong>sisht karak<strong>te</strong>ristikat e investimit <strong>ne</strong> fjale, dhe riskun qe e<br />

shoqeron. Ata duhet <strong>te</strong> evitoj<strong>ne</strong> investimet qe nuk i kuptoj<strong>ne</strong>. Investigimi due diligence esh<strong>te</strong> faza me e<br />

rendesishme e procesit <strong>ne</strong> lidhje me investimet <strong>ne</strong> fonde investimesh al<strong>te</strong>rntive, jo ve<strong>te</strong>m sepse ai af<strong>te</strong>son <strong>te</strong><br />

in<strong>te</strong>resurit <strong>te</strong> konfirmoj<strong>ne</strong> <strong>ne</strong>se <strong>te</strong> kuptuarit e tyre esh<strong>te</strong> i sak<strong>te</strong>.<br />

Per arsye se fondet e <strong>investimeve</strong> ja<strong>ne</strong> shpesh <strong>te</strong> bazuar off-shore 5 dhe mund <strong>te</strong> je<strong>ne</strong> subjekt i pak<br />

mbikeqyrjeje, <strong>ne</strong>se ka, kerkohet nje investigim due diligence eks<strong>te</strong>nsiv.<br />

3.2 Kur fondet e pensio<strong>ne</strong>ve vleresoj<strong>ne</strong> investimet al<strong>te</strong>rnative, pikat e vemendjes <strong>ne</strong> procesin due diligence<br />

mund <strong>te</strong> ndahen <strong>ne</strong> vija <strong>te</strong> pergjithshme <strong>ne</strong> tre: njerezit, proceset dhe performaca. Vleresimi i njerezve<br />

shikohet <strong>ne</strong> <strong>te</strong> dy menaxhim dhe staf, aspek<strong>te</strong>t kyç ja<strong>ne</strong> risku i in<strong>te</strong>gri<strong>te</strong>tit dhe ekspertizes se skuadres<br />

menaxhuese. Vleresimi i proceseve perqendrohet <strong>te</strong>k faktoret <strong>te</strong> tille si organizimi i fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve,<br />

proceset operacionale dhe <strong>te</strong> menaxhimit <strong>te</strong> <strong>riskut</strong>, procesi i <strong>investimeve</strong> dhe proceset qe rrethoj<strong>ne</strong> çdo<br />

outsorcing/delegim <strong>ne</strong> palet e treta, perfshire perdorimin e sis<strong>te</strong>meve <strong>te</strong> pershtatshem dhe ekzis<strong>te</strong>ncen<br />

e pla<strong>ne</strong>ve <strong>te</strong> emergjences. Nje vleresim i performances duhet <strong>te</strong> perfshije nje vleresim <strong>te</strong> menyres <strong>ne</strong> <strong>te</strong><br />

cilen vleresimi i fondit esh<strong>te</strong> prekur dhe, deri sa esh<strong>te</strong> e mundur, nje analize <strong>te</strong> rekordeve <strong>te</strong> gjurmeve<br />

<strong>te</strong> menaxhimit. Per autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese esh<strong>te</strong> e pershtatshme <strong>te</strong> verifikoj<strong>ne</strong> <strong>ne</strong>se fondet e<br />

pensio<strong>ne</strong>ve siguroj<strong>ne</strong> qe investimet e tyre al<strong>te</strong>rnative perputhen me <strong>praktika</strong>t e <strong>mira</strong> <strong>te</strong> industrise (<strong>ne</strong><br />

lidhje me <strong>menaxhimin</strong> e <strong>riskut</strong>, raportimin dhe kontrollin e brendshem), duke perfshire <strong>ne</strong> cilen<br />

5 Off-shore – ketu <strong>ne</strong>nkupton ja<strong>ne</strong> <strong>te</strong> shkeputur ose <strong>ne</strong> distance.<br />

4


shkalle ze vend vleresimi i pavarur i proceseve dhe sis<strong>te</strong>meve <strong>te</strong> ofruesit <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative.<br />

Due diligence duhet gjithashtu <strong>te</strong> perfshije nje vleresim <strong>te</strong> aspek<strong>te</strong>ve fiskale dhe ligjore <strong>te</strong><br />

(dokumentacionin e) <strong>investimeve</strong> <strong>ne</strong>n shqyrtim.<br />

3.3 Nje çeshtje kyç per t’u adresuar <strong>ne</strong> vleresimin e due diligence dhe monitorimin e proceseve <strong>te</strong><br />

fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve esh<strong>te</strong> <strong>ne</strong>se vemendje e duhur i kushtohet vleresimit. Fondet e pensio<strong>ne</strong>ve ka<strong>ne</strong><br />

<strong>ne</strong>voje <strong>te</strong> vleresoj<strong>ne</strong> madhesi<strong>ne</strong> <strong>ne</strong> <strong>te</strong> cilen vleresimet ja<strong>ne</strong> prodhuar <strong>ne</strong> menyre <strong>te</strong> pavarur dhe si esh<strong>te</strong><br />

ruajtur kjo pavaresi. Midis <strong>te</strong> tjerash duhen shqyrtuar gjithashtu: (pershtatshmeria e) metoda e<br />

perdorur e vleresimit, procedurat e vleresimit dhe <strong>te</strong> <strong>te</strong>stit prove rreth modelit <strong>te</strong> çmimit, verifikime <strong>te</strong><br />

pavaruara dhe frekuencen e vleresimeve.<br />

3.4 Nese nje fond pensio<strong>ne</strong>sh merr pjese <strong>ne</strong> fonde çader (dmth nje fond investimesh i cili ve<strong>te</strong> investon <strong>ne</strong><br />

disa <strong>ne</strong>n-fonde <strong>te</strong> ndyshem), a<strong>te</strong>here procesi due diligence konsideron disa aspek<strong>te</strong> sh<strong>te</strong>se, <strong>te</strong> ngritura prej<br />

futjes se nje shtrese sh<strong>te</strong>se menaxhimi.<br />

4. Termat e kontra<strong>te</strong>s dhe monitorimi<br />

GP 4: Autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese presin qe investimet al<strong>te</strong>rnative <strong>te</strong> nje fondi pensio<strong>ne</strong>sh <strong>te</strong> bazohen <strong>ne</strong> <strong>te</strong>rma<br />

adekua<strong>te</strong> kontra<strong>te</strong>. Kjo dmth, keto <strong>te</strong>rma duhet <strong>te</strong> <strong>ne</strong>nvizoj<strong>ne</strong> nje limitim/kufizim <strong>te</strong> qar<strong>te</strong> <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> me qellim<br />

qe <strong>te</strong> limitohen humbjet financiare po<strong>te</strong>nciale, masat qe duhen marre <strong>ne</strong> rast se preken kufij<strong>te</strong> e lejuar,<br />

transparencen adekua<strong>te</strong>, nje pershkrim <strong>te</strong> qar<strong>te</strong> <strong>te</strong> periudhave <strong>te</strong> mbyllura (lock-up), dhe <strong>ne</strong> pergjithesi<br />

kush<strong>te</strong>t dhe pagesat eksplici<strong>te</strong> <strong>ne</strong> rast <strong>te</strong> anulimit dhe perfundimit/mbylljes. Perbushja e <strong>te</strong>rmave <strong>te</strong><br />

kontra<strong>te</strong>s duhet monitoruar rregullisht dhe sis<strong>te</strong>matikisht nga fondet e pensio<strong>ne</strong>ve.<br />

4.1 Specifikimet e <strong>te</strong>rmave adekua<strong>te</strong> <strong>te</strong> kontratave varen nga karak<strong>te</strong>ristikat e fondeve <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve dhe<br />

<strong>investimeve</strong> <strong>ne</strong>n shqyrtim. Termat e çdo kontra<strong>te</strong> <strong>te</strong> firmosur midis nje fondi pensio<strong>ne</strong>sh dhe nje ofruesi<br />

investimesh al<strong>te</strong>rnative duhet <strong>te</strong> lejoj<strong>ne</strong> fondin e pensio<strong>ne</strong>ve <strong>te</strong> realizoje menaxhim adekuat <strong>te</strong> <strong>riskut</strong>. Esh<strong>te</strong><br />

e rendesishme <strong>te</strong> verifikohet se fondi i pensio<strong>ne</strong>ve ka mberritur <strong>ne</strong> nje anulim <strong>te</strong> marreveshjes, e cila e le<br />

fondin e pensio<strong>ne</strong>ve si <strong>te</strong> <strong>te</strong>re “<strong>ne</strong> kontroll”. Duhet percaktuar nje politike pruden<strong>te</strong> investimesh, <strong>ne</strong> linje<br />

me in<strong>te</strong>resat e paleve <strong>te</strong> in<strong>te</strong>resit (stakeholders) dhe per arritur nje <strong>te</strong> ardhur <strong>te</strong> pershtatshme <strong>ne</strong> lidhje me<br />

riskun e ndodhur dhe detyrimet/pergjegjesi<strong>te</strong> e mbuluara. Me qellim <strong>te</strong> parandalimit <strong>te</strong> humbjeve per shkak<br />

<strong>te</strong> pergjegjesive <strong>te</strong> paleve <strong>te</strong> treta (TPL), fondet e pensio<strong>ne</strong>ve duhet <strong>te</strong> perdorin nje strukture <strong>te</strong> kufizuar <strong>te</strong><br />

pergjegjesive.<br />

4.2 Investimet al<strong>te</strong>rnative nuk mund <strong>te</strong> konsiderohen si pasive. Me qellim <strong>te</strong> sigurimit <strong>te</strong> fleksibili<strong>te</strong>tit<br />

optimal operacional <strong>ne</strong> tregjet financiare, fondet e <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative mund <strong>te</strong> vendosin <strong>te</strong> mos<br />

percaktoj<strong>ne</strong> qar<strong>te</strong> stra<strong>te</strong>gji<strong>te</strong> <strong>ne</strong> prospek<strong>te</strong>t e tyre. Kontrolli i shpesh<strong>te</strong> dhe <strong>ne</strong> menyre aktive i performaces<br />

se fondit dhe menaxhuesve <strong>te</strong> fondit si dhe verifikimi i permbushjes se marreveshjeve, i jep mundesi fondit<br />

<strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve <strong>te</strong> nderhyje <strong>ne</strong> faza <strong>te</strong> hershme, <strong>ne</strong>se <strong>ne</strong>voji<strong>te</strong>t. Nderhyrjet <strong>ne</strong> kohe mund <strong>te</strong> parandaloj<strong>ne</strong><br />

humbje <strong>te</strong> medha. Procesi i monitorimit mbulon jo ve<strong>te</strong>m aspek<strong>te</strong>t e investimit por gjithashtu çeshtjet<br />

operacionale. Kur nje fond pensio<strong>ne</strong>sh merr pjese <strong>ne</strong> nje fond fondesh, procesi i monitorimit esh<strong>te</strong><br />

pjeserisht i deleguar <strong>te</strong>k <strong>te</strong> tre<strong>te</strong>t (outsourced). Ne ke<strong>te</strong> rast, fokusi i fondit <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve kalon prej fondit<br />

mbesh<strong>te</strong><strong>te</strong>s <strong>ne</strong> fondin e fondeve.<br />

4.3 Pasja e nderveprimeve/kontak<strong>te</strong>ve <strong>te</strong> rregullta me menaxheret e <strong>investimeve</strong> <strong>te</strong> tyre al<strong>te</strong>rnative,<br />

veça<strong>ne</strong>risht ku nje pjese e konsiderueshme e <strong>investimeve</strong> ja<strong>ne</strong> <strong>ne</strong> nje menaxher <strong>te</strong> caktuar, mund <strong>te</strong><br />

leh<strong>te</strong>soje fuqimisht procesin e monitorimit <strong>te</strong> fondit. Kjo mund <strong>te</strong> perfshije pye<strong>te</strong>sore <strong>te</strong> rregullt ose vizita<br />

5


<strong>ne</strong> vend (on-si<strong>te</strong>) dhe gjithashtu mund <strong>te</strong> perfshije angazhimin e konsulen<strong>te</strong>ve specialis<strong>te</strong> per <strong>te</strong> ndihmuar<br />

<strong>ne</strong> procesin e monitorimit.<br />

4.4 Ekzis<strong>te</strong>nca e letrave a<strong>ne</strong>sore, qe ofroj<strong>ne</strong> <strong>te</strong>rma preferenciale investitoreve <strong>te</strong> caktuar, mund <strong>te</strong> ndikoje<br />

<strong>ne</strong> menyre <strong>te</strong> ndjeshme <strong>ne</strong> profilin e <strong>riskut</strong> <strong>te</strong> <strong>investimeve</strong>. Prajdaj esh<strong>te</strong> e rendesishme per fondet e<br />

pensio<strong>ne</strong>ve <strong>te</strong> sigurohen se menaxheret e <strong>investimeve</strong> <strong>te</strong> tyre nuk ofroj<strong>ne</strong> keto leh<strong>te</strong>sira ose se ata ja<strong>ne</strong><br />

totalisht transparent/<strong>te</strong> hapur dhe <strong>te</strong> kompensuar. Kjo duhet <strong>te</strong> reflektohet <strong>ne</strong> <strong>te</strong>rmat e kontra<strong>te</strong>s.<br />

5. Komunikimi<br />

GP 5: Autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese presin qe nje fond pensio<strong>ne</strong>sh <strong>te</strong> je<strong>te</strong> transparent <strong>ne</strong> komunikimin e tij me<br />

palet e in<strong>te</strong>resit (stakeholders) rreth politikave <strong>ne</strong> lidhje me investimet al<strong>te</strong>rnative dhe objektivat qe kerkon<br />

<strong>te</strong> arrije <strong>ne</strong> lidhje me ke<strong>te</strong>.<br />

5.1 Duke ditur nivelin po<strong>te</strong>ncial <strong>te</strong> moskuptimit dhe debatit rreth <strong>investimeve</strong> al<strong>te</strong>rnative, fondet e<br />

pensio<strong>ne</strong>ve duhet <strong>te</strong> komunikoj<strong>ne</strong> (bej<strong>ne</strong> <strong>te</strong> ditur) paleve <strong>te</strong> in<strong>te</strong>resit (stakeholders) politiken e tyre <strong>te</strong><br />

<strong>investimeve</strong> dhe <strong>praktika</strong>t e menaxhimit <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> qar<strong>te</strong>sisht dhe sak<strong>te</strong>sisht. Nje komunikim i tille formon<br />

bazen per nje transparence <strong>te</strong> plo<strong>te</strong> <strong>te</strong> informacionit kyç per zhvillimin e biz<strong>ne</strong>sit dhe qendrueshmeri<strong>ne</strong><br />

financiare. Kjo mund <strong>te</strong> ndihmoje per <strong>te</strong> menaxhuar riskun e reputacionit vetjak <strong>te</strong> fondit <strong>te</strong> pensio<strong>ne</strong>ve.<br />

6. Kalimi/delegimi i detyrave <strong>te</strong> <strong>te</strong> tre<strong>te</strong>t (Outsourcing)<br />

GP 6: Autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese presin qe <strong>ne</strong>se perdoret outsourcing, fondet e pensio<strong>ne</strong>ve mbe<strong>te</strong>n<br />

pergjegjes, dhe keshtu siguroj<strong>ne</strong> menaxhim adekuat <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> per investimet al<strong>te</strong>rnative.<br />

6.1 Fondet e pensio<strong>ne</strong>ve shpesh i kaloj<strong>ne</strong> aktivi<strong>te</strong><strong>te</strong> paleve <strong>te</strong> treta, mundesisht duke perdorur shoqeri<strong>te</strong><br />

brenda grupit <strong>te</strong> cilit i perket fondi i pensio<strong>ne</strong>ve. Ne rast <strong>te</strong> outsourcing, autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese presin qe<br />

fondet e pensio<strong>ne</strong>ve <strong>te</strong> siguroj<strong>ne</strong> qe palet e treta <strong>ne</strong> shqyrtim i perbushin/plo<strong>te</strong>soj<strong>ne</strong> rregullat e aplikuara<br />

nga ve<strong>te</strong> fondet e pensio<strong>ne</strong>ve. Ne rast <strong>te</strong> perdorimit <strong>te</strong> outsourcing, menaxhimi i <strong>riskut</strong> <strong>te</strong> fondit <strong>te</strong><br />

pensio<strong>ne</strong>ve fokusohet <strong>ne</strong> procesin e perzgjedhjes, <strong>ne</strong>gociatat per nje kontra<strong>te</strong> <strong>te</strong> mire, vleresimi dhe<br />

monitorimi i procesit <strong>te</strong> menaxhimit <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> dhe aspek<strong>te</strong> <strong>te</strong> tjera <strong>te</strong> paleve <strong>te</strong> cilave iu delegohen detyrat.<br />

6.2 Parimi baze esh<strong>te</strong> qe nje fond pensio<strong>ne</strong>sh <strong>te</strong> sigurohet qe menaxhimi i <strong>riskut</strong> <strong>te</strong> paleve <strong>te</strong> treta <strong>te</strong> je<strong>te</strong><br />

adekuat. Per ke<strong>te</strong> qellim, per autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese, fondet e pensio<strong>ne</strong>ve ve<strong>te</strong> mbe<strong>te</strong>n pika kryesore e<br />

kontaktit. Çeshtja kyçe per <strong>te</strong> vleresuar esh<strong>te</strong> si fondet e pensio<strong>ne</strong>ve siguroj<strong>ne</strong> qe palet e treta realizoj<strong>ne</strong><br />

nje menaxhim <strong>te</strong> mire <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> per detyrat e deleguara.<br />

6.3 Nese, <strong>ne</strong> baze <strong>te</strong> informacionit <strong>te</strong> marre nga fondi (ose <strong>ne</strong> menyra <strong>te</strong> tjera), nuk esh<strong>te</strong> e mundur <strong>te</strong><br />

percaktohet <strong>ne</strong>se detyrimet per menaxhim adekuat <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> ja<strong>ne</strong> permbushur <strong>ne</strong> perputhje me aktivi<strong>te</strong>t e<br />

subkontraktuara, autori<strong>te</strong><strong>te</strong>t mbikeqyrese mund <strong>te</strong> vendosin, kur esh<strong>te</strong> e mundur, <strong>te</strong> bej<strong>ne</strong> investigime <strong>te</strong><br />

me<strong>te</strong>jshme <strong>ne</strong> palet <strong>te</strong> cilave iu ja<strong>ne</strong> deleguar detyrat. Sidoqof<strong>te</strong>, fondi i pensio<strong>ne</strong>ve mbe<strong>te</strong>t pergjegjes dhe<br />

keshtu siguron, menaxhim adekuat <strong>te</strong> <strong>riskut</strong> per investimet al<strong>te</strong>rnative.<br />

6

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!