BROŃ I AMUNICJA

Kwatera Główna DruŜyn Strzeleckich „Strzelec”
Materiał szkoleniowy nr 01/2005
BROŃ I AMUNICJA
Klasyfikacja i budowa broni i amunicji strzeleckiej
1

I. Pojęcie broni strzeleckiej
Broń strzelecka to kaŜda lufowa broń palna kalibru mniejszego niŜ 20 mm, a takŜe
indywidualne środki wyspecjalizowane (np.: granatniki przeciwpancerne, strzelby, pistolety
sygnałowe), które mimo większego kalibru nie są, ze względów taktycznych i organizacyjnych
zaliczane do broni artyleryjskiej. Broń strzelecka to obecnie najpopularniejszy rodzaj broni
na świecie. Jest ona podstawowym środkiem walki kaŜdego strzelca.
II. Klasyfikacja
1) wg obsługi;
Według liczby obsługi broń dzieli się na indywidualną, obsługiwaną zwykle przez
jednego strzelca (np. pistolety, rewolwery, karabiny i karabinki, niektóre RKM-y oraz
granatniki), oraz na zespołową, tj. obsługiwaną przez zespół strzelców w składzie od dwóch
do kilku ludzi, obejmującą karabiny maszynowe, UKM-y, granatniki oraz kaŜdą inną broń
strzelecką, do uŜycia której potrzebnych jest co najmniej dwóch strzelców.
2) wg przeznaczenia:
Według przeznaczenia broń palna dzieli się na broń podstawową (obejmującą
wszelkiego rodzaju etatową broń strzelecką, np. pistolety, rewolwery, karabinki, karabiny,
karabiny maszynowe), broń wyspecjalizowaną (obejmującą środki ogniowe specjalnego
przeznaczenia, takie jak karabiny wyborowe, strzelby, granatniki, granatniki
przeciwpancerne, pistolety sygnałowe, itd.), oraz na broń niebojową, czyli wszelkiego
rodzaju prototypy, egzemplarze badawcze, itd.
3) wg cech taktyczno - konstrukcyjnych:
RóŜne rodzaje broni posiadają pewien zespół cech taktyczno - konstrukcyjnych
pozwalających na wyodrębnienie spośród rodzajów broni pewnych grup o podobnych
cechach, oraz klasyfikację kaŜdego rodzaju broni
a) pistolety – broń przeznaczona do samoobrony i zwalczania siły Ŝywej na bliskim
dystansie (do ok. 50 m). Pistolety strzelają przewaŜnie amunicją pistoletową,
wyjątkowo amunicją rewolwerową (np. IMI Desert Eagle) lub pośrednią (np. AMT
Automag III). Większość pistoletów działa na zasadzie krótkiego odrzutu lufy,
rzadziej odrzutu zamka lub odprowadzania gazów. Obecnie pistolety to broń
samopowtarzalna. Pistolety obecnie zasilane są przede wszystkim z dostawnych
magazynków pudełkowych o pojemności od 6 do nawet 20 nabojów. Sporadycznie
stosowane są w oddziałach specjalnych pistolety nieautomatyczne, jednostrzałowe lub
wielolufowe (np. specjalne pistolety szpiegowskie lub płetwonurków). Pistolet to broń
uzupełniająca, trzymana przy strzale jedną lub dwiema rękami, cechująca się
poręcznością i niewielkimi wymiarami.
9 mm pistolet Beretta 92 F (M-9)
2

) rewolwery – słuŜą do tego samego celu co pistolety. RóŜnica polega na budowie –
rewolwer zamiast magazynka posiada bęben umieszczony w linii osi lufy o
pojemności od 5 do 8 nabojów. Rewolwer strzela amunicją rewolwerową, lub
sporadycznie pistoletową. Cechą konstrukcyjną rewolwerów jest brak bezpieczników
nastawnych, skutkiem czego broń jest stale gotowa do natychmiastowego oddania
strzału. Rewolwer jest juŜ rzadkością w uzbrojeniu armii, występuje jako broń
oddziałów tyłowych, policyjnych, oraz specjalnych. Jest to broń nieautomatyczna –
powtarzalna o mechanizmie spustowym pojedynczego (rzadko) lub podwójnego
działania.
9 mm (.38 Spec.) rewolwer S&W Mod. 10 Military & Police
c) pistolety maszynowe (PM) – słuŜą do zwalczania siły Ŝywej na dystansie do 200 m.
Jest to broń automatyczna – samoczynna, rzadziej samopowtarzalna, strzelająca
amunicją pistoletową. Z pistoletu maszynowego strzela się uŜywając jednej lub obu
rąk. Broń zwykle wyposaŜona jest w kolbę (przewaŜnie składaną) i łoŜe lub chwyt
przedni celem umoŜliwienia lepszego złoŜenia się do strzału i łatwiejsze panowanie
nad bronią przy ogniu ciągłym. Pistolet maszynowy zwykle posiada przełącznik
rodzaju ognia, umoŜliwiający prowadzenie ostrzału ogniem ciągłym (seriami) lub
pojedynczym. Broń tą cechują niewielkie rozmiary, mała masa własna oraz
poręczność. Pistolety maszynowe działają przewaŜnie zasadzie wykorzystania odrzutu
zamka swobodnego, sporadycznie krótki odrzut lufy. Pistolety maszynowe (w skrócie
PM) pozostają w wyposaŜeniu sił specjalnych, oddziałów tyłowych oraz policyjnych,
jako tzw. broń ochrony osobistej (PDW) są przydzielane załogom pojazdów oraz
lotnikom.
3

11,43 mm pistolet maszynowy M-3 „Grease Gun”
d) karabinki (Kbk) – słuŜą do zwalczania siły Ŝywej na dystansie do 600 metrów.
Karabinki to broń samoczynna lub samopowtarzalna strzelająca amunicją pośrednią.
Broń tą cechują niewielkie rozmiary i masa, oraz umiarkowany odrzut, co
predysponuje ją do etatowego uzbrojenia strzelców. Spotyka się równieŜ karabinki
zbudowane w układzie bez kolby właściwej, (tzw. bull-pup) dzięki czemu przy
stosunkowo długiej lufie udaje się zachować niewielkie rozmiary broni i jej zwartą
konstrukcję. Ze względu na przeznaczenie taktyczne oraz budowę dzielimy karabinki
na:
- wersje skrócone (tzw. subkarabinki), posiadające skróconą lufę o dł. PoniŜej
350 mm i wyposaŜone w składaną kolbę, o wymiarach pistoletów
maszynowych, na wyposaŜeniu jednostek specjalnych oraz strzelców którzy z
racji swej funkcji nie posiadają standardowej broni, np. dowódców,
radiotelegrafistów lub załóg pojazdów.
- karabinki standardowe, z lufą dł. 350 mm i więcej. Etatowe uzbrojenie
strzelców piechoty
- karabinki maszynowe, z szybkowymienną lufą o powiększonej objętości
cieplnej, długości powyŜej 350 mm, przystosowane do zasilania z
magazynków o większej pojemności lub zasilania taśmowego, wyposaŜone w
dwójnóg lub nawet trójnóg, o powiększonym zasięgu celnego ognia,
przystosowane do strzelania z większą intensywnością. Stanowią wyposaŜenie
sekcji wsparcia ogniowego druŜyny piechoty.
- karabinki wyborowe – przewaŜnie przebudowane wyselekcjonowane
egzemplarze zwykłych karabinków, wyposaŜane później w precyzyjne lufy,
szyny do montaŜu celowników optycznych, regulowane urządzenia spustowe
oraz specjalne, ergonomiczne kolby i łoŜa. SłuŜą do zwalczania siły Ŝywej na
dystansach do ok. 1000 m, i przewaŜnie są pozbawione moŜliwości strzelania
seriami. Stanowią wyposaŜenie strzelców wyborowych.
Karabinki posiadają zwykle przełącznik rodzaju ognia, umoŜliwiający strzelanie
seriami lub ogniem pojedynczym. Większość karabinków zasilana jest z magazynka
dostawnego, niektóre tylko są zasilane z łódki (SKS i pochodne). KbK działają
4

na zasadzie odprowadzania gazów prochowych (przewaŜnie).
e) karabiny (Kb) – słuŜą do zwalczania przeciwnika na dystansie do 1000 metrów, są
podobnie jak karabinki podstawową bronią piechoty. Strzelają amunicją karabinową,
wykorzystując zasadę odprowadzania gazów prochowych z lufy, bądź odrzut zamka.
Broń ta strzela silnym nabojem, cechuje ją większy niŜ u karabinków odrzut i większa
masa. Z racji silniejszego naboju karabiny są jednak celniejsze i skuteczniejsze od
karabinków, lecz trudności z opanowaniem broni zwłaszcza przy ogniu ciągłym
powodują, Ŝe większość armii jako uzbrojenie swej piechoty wybrała karabinki.
Karabiny moŜna podzielić podobnie jak karabinki – budowane są wersje skrócone,
standardowe, wyborowe oraz maszynowe, często w ramach tzw. systemów broni.
Karabin w stosunku do karabinka posiada większą masę i rozmiary.
7,62 mm karabin M-14
f) karabiny maszynowe (KM) – strzelają amunicją karabinową i są bronią
automatyczną – samoczynną. Działają na zasadzie odprowadzania gazów lub odrzutu
zamka. Sporadycznie stosowany jest odrzut lufy. KM-y są etatowym środkiem
wsparcia ogniowego na szczeblu plutonu. Karabiny maszynowe moŜna podzielić pod
względem taktyczno – technicznym na:
- ręczne karabiny maszynowe (RKM), będące zazwyczaj zwykłymi Kb,
wyposaŜonymi w dwójnóg, cięŜszą lufę oraz pojemniejszy magazynek,
7,62 mm ręczny karabin maszynowy BAR wz. 1918
- uniwersalne karabiny maszynowe (UKM), występujące na dwójnogu jako
lekki karabin maszynowy (LKM), natomiast po zastosowaniu postawy
trójnoŜnej jako cięŜki karabin maszynowy (CKM). UKM-y są zazwyczaj
przystosowane do zasilania z taśmy i przystosowane do prowadzenia
intensywnego ognia seriami na dystans do ok. 1500 m.
5

7,62 mm uniwersalny karabin maszynowy M-60
- wielkokalibrowe karabiny maszynowe (WKM) będące bronią wsparcia
montowaną przewaŜnie na pojazdach lub statkach powietrznych, lub
występujące jako broń druŜyn wsparcia ogniowego na poziomie kompanii lub
batalionu. WKM-y cechują znaczne wymiary oraz masa, oraz uŜycie nabojów
wielkokalibrowych (powyŜej 10mm). WKM-y są przystosowane do
prowadzenia ognia na dystans do 2000 m, z racji uŜytego naboju nadają się do
zwalczania siły Ŝywej, lekko opancerzonych pojazdów, śmigłowców i wolno
latających samolotów oraz lekkich fortyfikacji polowych. WKM zazwyczaj
występuje na podstawie trójnoŜnej (M-2, FN-MILO, DSzK), lub podstawie
kołowej (lawecie) jak np. KPW, oraz jako broń pokładowa czołgów, BWP,
oraz śmigłowców
g) karabiny snajperskie to broń przystosowana do zwalczania siły Ŝywej i lekko
opancerzonych pojazdów na dystansie do 2000 metrów. Jest to broń powtarzalna,
nieautomatyczna, lub samopowtarzalna, automatyczna, strzelająca róŜnego rodzaju
nabojami, od małokalibrowych po wielkokalibrowe. Karabiny tego typu stanowią
wyposaŜenie strzelców wyborowych działających w ugrupowaniach piechoty, bądź
snajperów. Karabiny tego typu posiadają cięŜką, precyzyjną lufę, precyzyjne
urządzenie spustowe, optyczne przyrządy celownicze, regulowaną kolbę i czasem
dwójnóg lub trójnóg. Często broń snajperska jest pozbawiona mechanicznych
przyrządów celowniczych. Broń snajperska strzela ogniem pojedynczym, zasilana jest
z magazynków wymiennych o róŜnej pojemności, lub z wewnętrznego magazynka
ładowanego pojedynczymi nabojami. Niektóra broń snajperska jest jednostrzałowa, tj.
nie posiada magazynka (np. Serbu BFG-50).
6

12,7 mm karabin snajperski (dalekiego zasięgu) Barrett M-107
h) granatniki – są przeznaczone do zwalczania celów na dystansie nawet 2000 m.
Strzelają specjalnymi nabojami zawierającymi granat, lub nabojami z ładunkiem
wybuchowym o kalibrze 20-40 mm. Ze względu na stopień automatyzacji wyróŜnia
się granatniki nieautomatyczne (jednostrzałowe i powtarzalne) jak i automatyczne
(zasilane z magazynków lub taśmy) strzelające ogniem ciągłym. Granatniki
automatyczne są bronią kompanii wsparcia lub uzbrojeniem pokładowym pojazdów i
śmigłowców, natomiast nieautomatyczne granatniki są w uzbrojeniu piechoty. Mogą
występować jako osobna broń (np. M-79) lub być podwieszane pod lufą karabinu (np.
M-203, Pallad-D). Broń ta umoŜliwia wystrzeliwanie granatów na znaczne odległości
oraz strzelanie do wyŜej połoŜonych okien, przestrzeliwanie ponad ścianami i
gzymsami, itd.
40 mm granatnik M-79
i) granatniki przeciwpancerne – broń indywidualna lub zespołowa jedno – lub
wielorazowego uŜytku słuŜąca do zwalczania pojazdów pancernych i fortyfikacji na
dystansie do 500 m. W zaleŜności od zastosowanego układu miotającego wyróŜnia się
granatniki bezodrzutowe, rakietowe, oraz bezodrzutowo – rakietowe. W granatnikach
stosuje się pociski zwykłe, podkalibrowe i nadkalibrowe wyposaŜone w głowice
przeciwpancerne, burzące, zapalające, termobaryczne, napalmowe, itd.
7

73 mm granatnik przeciwpancerny M-72 LAW
j) strzelby – to broń wsparcia jedno– lub kilkulufowa, z lufami o przewodzie gładkim,
ładowana do lufy (z lufami łamanymi), powtarzalna (np. pump action lub lever
action), samopowtarzalna, lub nawet samoczynna, przystosowana do zwalczania siły
Ŝywej na dystansie do 50 m. Naboje do strzelb przewaŜnie zawierają ładunek śrutowy
(tzw. loftka) lub pocisk kulowy (tzw. breneka). Strzelba nadaje się równieŜ ( z racji
silnego naboju) do forsowania przeszkód, rozbijania barykad i niszczenia drzwi i
innych lekkich przeszkód.
k) pistolety sygnałowe – błędnie nazywany równieŜ rakietnicą słuŜy do miotania
ładunków oświetlających i sygnałowych. Ma jedną lub kilka luf o kalibrze zwykle 26
mm. Jest to broń ładowana bezpośrednio do lufy (po jej złamaniu i odchyleniu – tak
jak broń myśliwska).
4) Według kalibru moŜna podzielić broń na trzy podgrupy:
a) broń małokalibrową strzelającą nabojem o kalibrze do 7 mm,
b) broń pełnokalibrową strzelającą nabojem o kalibrze od 7 do 10 mm,
c) broń wielkokalibrową strzelającą nabojem o kalibrze od 10 do 20 mm
5) Ze względu na uŜytkowników
moŜna podzielić broń na wojskową, policyjną, myśliwską i sportową.
6) Ze względu na automatykę moŜna podzielić broń na:
a) Nieautomatyczną w której wszystkie czynności związane z przeładowaniem i
oddaniem strzału są wykonywane przez strzelca ręcznie przy wykorzystaniu energii
spręŜyn. Broń nieautomatyczna dzieli się na:
- powtarzalną (czyli posiadającą magazynek)
- jednostrzałową (nie posiadająca magazynka; nabój musi zostać ręcznie
wprowadzony do komory nabojowej)
b) Półautomatyczną w której część czynności związanych z przeładowaniem jest
wykonywana ręcznie, pozostała zaś część przy wykorzystaniu mechaniki broni.
Obecnie nie stosuje się w armii broni półautomatycznej. Przykładem półautomatu był
rosyjski karabin przeciwpancerny PTRS wz. 1941
c) Automatyczną czyli taką, w której wszelkie czynności związane z przeładowaniem i
oddaniem strzału wykonywane są (poza załadowaniem pierwszego naboju z
magazynka i naciskaniem na spust) samoczynnie przez mechanizmy broni bez
fizycznego udziału strzelca. Z grupy broni automatycznej wyróŜniamy następujące
podgrupy:
- broń gazodynamiczna która wykorzystuje energię gazów prochowych
powstałych w wyniku spalania prochu,
- broń napędowa wykorzystuje energię elektryczną, hydrauliczną lub
pneumatyczną do uruchomienia automatyki broni. Rozwiązanie to stosuje się
w przypadku broni pokładowej, wtedy, gdy istnieje moŜliwość uŜycia
8

pokładowych źródeł energii, np. w śmigłowcu lub na pojeździe. Typowym
przykładem jest sześciolufowy karabin maszynowy M-134 Minigun,
wykorzystujący energię elektryczną.
- broń wykorzystująca energię odrzutu części ruchomych broni, tj. odrzutu
zamka lub lufy przeładowania i oddania strzału (przewaŜnie w pistoletach,
pistoletach maszynowych i karabinach maszynowych),
Broń automatyczna ze względu na rodzaj ognia dzieli się na:
- samopowtarzalną (urządzenie spustowe pozwala tylko na prowadzenie ognia
pojedynczego),
- samoczynną (maszynową) strzela tylko ogniem ciągłym,
- samoczynno – samopowtarzalną umoŜliwiającą prowadzenie ognia zarówno
seriami, jak i pojedynczego. Broń tego typu posiada najczęściej
dwupołoŜeniowy przełącznik rodzaju ognia, (choć czasem posiada tez
mozliwość oddawania serii trzystrzałowych) bądź posiada spust tzw.
dwuoporowy. Archaicznym rozwiązaniem był podwójny język spustowy
stosowany m.in. w PM Beretta M-35 i Mors wz. 39.
d) Broń automatyczno-nieautomatyczną posiadającą wbudowany przełącznik rodzaju
pracy. Zasada stosowana w niektórych strzelbach bojowych, gdzie moŜna zastosować
ręczne ładowanie typu pump action przy wystrzeliwaniu specjalnych pocisków, lub
strzelać z duŜą intensywnością zwykłymi nabojami. Przykładem takiej broni jest
strzelba Franchi SPAS 12.
III. Budowa broni strzeleckiej
Zasadniczo kaŜda broń strzelecka składa się z siedmiu podstawowych części. Są to:
- lufa, nadająca pociskowi tor lotu i prędkość, a takŜe w wypadku broni
gwintowanej ruch obrotowy. Lufa moŜe mieć przewód gładki, moŜe być teŜ
gwintowana. Gwint składa się z pól i bruzd, jego zadaniem jest wprawienie
pocisku w ruch obrotowy względem osi, co nadaje mu pewniejszy i
stabilniejszy lot, a przez co większą celność. Lufy wykonuje się z odpornej
mechanicznie stali, wnętrza luf przewaŜnie chromuje się. Średnica przewodu
lufy to kaliber broni. Lufa od strony zamka zakończona jest komorą
nabojową, w której następuje oddanie strzału. Kształt komory nabojowej ściśle
odpowiada kształtowi łuski. Zasadą jest, Ŝe im cięŜsza i dłuŜsza lufa, tym strzał
celniejszy.
- urządzenia celownicze, umoŜliwiają nakierowanie broni na cel i oddanie
strzału. Przyrządy mogą być typu otwartego, bądź optyczne (dioptryjne).
Przyrządy otwarte (mechaniczne) składają się ze szczerbinki i muszki bądź
przeziernika i muszki. Ponadto w niektórych strzelbach w ogóle zrezygnowano
z uŜycia przyrządów celowniczych, natomiast celowanie odbywa się przy
pomocy tzw. szyny celowniczej. Zarówno szczerbinka, jak i przeziernik
posiadają moŜliwość regulacji kąta podniesienia, rzadko kiedy istnieje
moŜliwość regulacji poziomej. Zmiana kąta podniesienia celownika umoŜliwia
strzelanie na dalszy dystans. Regulacja w poziomie umoŜliwia wprowadzenie
poprawki na wiatr. Przeziernik to tzw. celownik przerzutowy, co oznacza, Ŝe
posiada tylko dwie stałe nastawy. Zaletą przeziernika jest szybsze składanie się
do strzału. Pistolety wojskowe i PM-y posiadają zwykle stałe przyrządy
celownicze, bez moŜliwości nastawy. Szczerbinka składa się przewaŜnie z
podstawy, ramienia szczerbinki z naniesioną skalą, oraz suwaka,
umoŜliwiającego zmianę kąta podniesienia. Muszka składa się z podstawy,
muszki właściwej (słupkowej) oraz osłony muszki. Przyrządy dioptryjne to
9

wszelkiego rodzaju celowniki optyczne, kolimatorowe, oraz róŜnego rodzaju
urządzenia pomocnicze, jak np. laserowe wskaźniki celu.
- łoŜe i chwyt umoŜliwiają uchwycenie broni i poprawne złoŜenie się do strzału.
ŁoŜe składa się zazwyczaj z łoŜyska, znajdującego się pod lufą, kolby i
ewentualnie chwytu pistoletowego. ŁoŜe morze być wykonane z drewna,
metalu lub tworzywa sztucznego. W niektórych typach broni zamiast łoŜyska
stosuje się chwyt pistoletowy. Kolba składa się z szyjki, kolby właściwej,
stopki i poduszki policzkowej (baki). W karabinach wyborowych kolba jest
często regulowana. ŁoŜe łączy wszystkie części broni, a takŜe ochrania
zespoły ruchome i lufę. ŁoŜe do broni łączy się śrubami, przetyczkami lub
bączkami.
- komora zamkowa razem z lufą tworzą szkielet konstrukcji broni. Komora
zamkowa osłania zamek, który porusza się wewnątrz niej. Komora łączy
równieŜ lufę z urządzeniem spustowym. Wewnątrz komory zamkowej
znajdują się wodzidła zamka, umoŜliwiające mu ruch wzdłuŜny. W komorze
zamkowej znajduje się przewaŜnie otwór wyrzutowy łusek, na niej teŜ
znajdują się dźwignie dosyłaczy, bezpieczników itd.
- zamek słuŜy wprowadzeniu naboju do lufy, zamyka i zaryglowuje komorę
nabojową, powoduje wystrzał i wyciąga łuskę na zewnątrz. Typowy zamek
czterotaktowy (np. Mosina) składa się spręŜyny iglicznej, bijnika, iglicy, kurka
oraz trzonu zamkowego. Z zamkiem połączony jest teŜ pazur wyciągu
(ekstraktor) słuŜący do usuwania łuski po wystrzale.
- mechanizm spustowy składa się z zaczepu kurkowego, spustu, osi głównej i
języka spustowego. Zadaniem tego mechanizmu jest utrzymywanie napiętej
spręŜyny iglicznej i zwolnienie jej, gdy strzelec naciśnie na spust. Przed
przypadkowym strzałem spust jest zabezpieczany blokadą nastawną, od
zaczepiania o róŜne rzeczy chroni go kabłąk spustowy. Spust w nowoczesnych
karabinach posiada moŜliwość regulacji, by odpowiednio wybrać siłę spustu.
Spust w pistoletach wyposaŜony jest teŜ w przerywacz, uniemoŜliwiający
strzelanie seriami. Mechanizm spustowy w większości etatowej broni
wojskowej umoŜliwia strzelanie seriami lub ogniem pojedynczym.
- magazynek jest regułą w broni wojskowej. MoŜe być stały (wewnętrzny) lub
wymienny. Jego zadaniem jest przechowywanie w obrębie broni zapasu
amunicji a takŜe dosyłanie amunicji do komory zamkowej. W rewolwerze rolę
magazynka pełni bębenek. Magazynki mieszczą od 3 do ok. 100 nabojów
(zaleŜnie od broni i wielkości magazynka).
IV. Amunicja (klasyfikacja i budowa)
a) klasyfikacja
Pod względem budowy i cech taktycznych amunicję moŜna podzielić na:
10

- amunicję pistoletową, (stosowana gł. w pistoletach i pistoletach
maszynowych), naboje krótkołuskowe, kaliber pocisku w nb. pistoletowym
jest duŜy w stosunku do długości łuski, energia typowych pocisków
pistoletowych wynosi ok. 500 J, w specjalnych elaboracjach dla pistoletów
maszynowych nawet 1000 J. Naboje pistoletowe posiadają kryzę ze wtokiem,
niektóre naboje posiadają kryzę częściowo wystającą .
- amunicję rewolwerową, uŜywana przewaŜnie w rewolwerach, cechuje się
większą niŜ a. pistoletowa nawaŜką prochu i dłuŜszą łuską, a co za tym idzie
większą energią wylotową (800-1800 J). Nabojów rewolwerowych nie stosuje
się w pistoletach maszynowych. Łuski nabojów rewolwerowych posiadają
wystającą kryzę.
- amunicję pośrednią o budowie podobnej jak amunicji karabinowej, jednakŜe
z krótszą łuską i przewaŜnie mniejszym kalibrem – od ok. 5,4 mm do 5,6 mm
(wyjątek: radziecki nabój 7,62 mm x 39 wz. 43, amerykański 7,62 mm x 33
M1 lub niemiecki 7,92 mm x 33 Kruz Patrone). Nb. pośrednie stosowane są w
karabinkach, ich łuski mają kryzę ze wtokiem. Energia wylotowa pocisków z
nabojów pośrednich waha się w granicach od ok. 1300 do 2000 J
- amunicję karabinową stosowaną w karabinach, o kalibrze przewaŜnie 6,5
mm - 8 mm, i energii wylotowej od 2000 do nawet 4000 J, z kryzą ze wtokiem
lub wystającą. Specjalne pociski przeciwpancerne lub snajperskie mają
większą energię
- amunicję wielkokalibrową choć standardowo przyjmuje się, Ŝe kaŜdy nabój o
kalibrze większym niŜ 10 mm jest uwaŜany za wielkokalibrowy (a więc naboje
pistoletowe 11,43 mm ACP i 12,7 mm AE mogłyby być teŜ uznane za
wielkokalibrowe) to jednak ze względu na budowę i przeznaczenie zaliczają
się one do amunicji pistoletowej, a właściwe naboje wielkokalibrowe znajdują
zastosowanie przewaŜnie w WKM. Nabój taki wygląda jak znacznie
powiększony nabój karabinowy, z łuską o duŜej długości, wyposaŜoną w
cięŜki pocisk. Naboje tego typu mają energię początkową rzędu 15 000 do
nawet 30 000 J, i z racji swej energii i donośności stosowane są teŜ w
karabinach snajperskich dalekiego zasięgu. Łuski tych nabojów mają kryzę ze
wtokiem
- amunicję bezłuskową specjalny rodzaj amunicji nie posiadający łuski, w
którym pocisk umieszczony jest wewnątrz specjalnej osłony, będącej
jednocześnie ładunkiem miotającym (np. nabój 4,7 mm Dynamit Nobel, 5,56
mm Hughes, albo 5, 56 mm AIP). Naboje tego typu nie są obecnie uŜywane w
Ŝadnej etatowej broni wojskowej, są one wciąŜ przedmiotem badań
- amunicję specjalną grupa ta obejmuje wszelkiego rodzaju amunicję, która nie
pasuje do Ŝadnej z powyŜszych podgrup. Obejmuje ona naboje do strzelb,
granatników, pistoletów sygnałowych oraz pociski granatników
przeciwpancernych.
- amunicję ślepą czyli róŜnego rodzaju amunicję, w której usunięto pocisk,
słuŜącą do ćwiczeń i pozoracji.
b) budowa amunicji strzeleckiej
KaŜdy nabój składa się z dwóch podstawowych części: (z wyjątkiem nabojów bezłuskowych i
niektórych specjalnych) pocisku i łuski. Pocisk ma za zadanie raŜenie celu poprzez
11

oddziaływanie na cel własną energią, przebijanie i rozrywanie Ŝywotnych organów ciała,
powodowanie gwałtownych zmian wewnątrzustrojowych, itd. Łuska umoŜliwia bezpieczne
spalanie ładunku miotającego, ochrania ładunek prochowy przed dostępem czynników
zewnętrznych (zamoczenie, zapiaszczenie), a takŜe uszczelnia lufę od tyłu podczas
oddawania strzału. Pocisk składa się zazwyczaj z rdzenia i płaszcza. Rdzeń, wykonywany z
cięŜkiego metalu (ołów, wolfram) ma na celu nadanie masy pociskowi. Płaszcz, wykonywany
zazwyczaj z metalu nierdzewnego, np. z mosiądzu, stanowi zewnętrzną osłonę rdzenia,
redukuje tarcie powietrza oraz wpływa na lot pocisku. W niektórych pociskach specjalnych
(np. w pociskach do granatnika) pocisk wypełniony jest ładunkiem wybuchowym owiniętym
często taśmą odłamkową. Pocisk jest wtedy zazwyczaj zaopatrzony w zapalnik uderzeniowy
bądź czasowy. W strzelbach gładkolufowych pociskiem moŜe być równieŜ ładunek śrutu czy
kulek gumowych lub z tworzywa, a takŜe róŜnego rodzaju ładunki siatkowe, itd. Łuska ma
zazwyczaj kształt walca lub małej butelki zamkniętej w części dennej. Patrząc od dna łuska
składa się z kryzy, mającej ułatwić dosyłanie i usuwanie łuski, łuski właściwej mieszczącej
wewnątrz ładunek miotający, oraz (w nabojach wielkokalibrowych, karabinowych,
pośrednich i niektórych pistoletowych) z przewęŜenia zwanego szyjką. W części dennej łuska
posiada spłonkę, której zadaniem jest inicjowanie spalania ładunku miotającego. Do celów
wojskowych stosuje się naboje ze spłonką umieszczoną centralnie, czyli tzw. centralnego
zapłonu , natomiast do celów sportowych i szkolnych stosuje się naboje bocznego zapłonu
(ang. Rimfire), gdzie masa zapalająca jest wprasowana w kryzę łuski (np. nabój kbks .22 LR).
Spłonka składa się z miseczki spłonki, masy zapalającej oraz kanalików ogniowych. Jako
ładunek miotający współczesnej amunicji stosuje się proch bezdymny mający postać
ziarnistą, cylindryczną lub wielokątną. W nabojach proch strzelecki czasem zabezpieczany
jest owijką papierową. Łuski wykonywane są z nierdzewnego, pozbawionego porów metalu,
lub z wytrzymałego stopu róŜnych metali. Łuski amunicji do strzelb gładkolufowych i
pistoletów sygnałowych wykonywane są z tworzywa lub impregnowanego papieru. Kryza
łuski moŜe być wystająca , półwystająca lub z wtokiem.
Istnieją równieŜ róŜnego rodzaju pociski wyspecjalizowane stosowane do
określonych celów. Do zwalczania pojazdów opancerzonych, lekkich umocnień polowych i
przebijania osłon balistycznych stosuje się pociski przeciwpancerne, wyposaŜone w rdzeń z
twardszego metalu, pociski przeciwpancerno zapalające, mające na celu przebicie pancerza i
zapalenie pojazdów od wewnątrz, pociski smugowe, ułatwiające prowadzenie ognia seriami,
oraz pociski przeciwpancerno-zapalająco-smugowe, będące połączeniem tych trzech typów.
Celem odróŜnienia rodzajów amunicji stosuje się barwne oznaczenia na pociskach.
Rodzaj naboju
zwykły
Oznaczenie
polskie
Bez oznaczenia
12
Oznaczenie NATO
Bez oznaczenia
przeciwpancerny Czarny wierzchołek Czarny wierzchołek
Przeciwpancernozapalający
Przeciwpancernozapalającosmugowy
Czarny wierzchołek
i czerwony pasek
Fioletowy
wierzchołek
Skrót
(NATO)
BAAL
AP
Srebrny wierzchołek API
Czerwony wierzchołek i
srebrny pasek

Budowa typowego naboju:
Budowa naboju (5,56 x 45 SS 109)
A- płaszcz
B- rdzeń
C- ładunek prochowy
D- spłonka
E- kryza łuski (ze wtokiem)
F- łuska właściwa
G- szyjka łuski
H- pocisk
13

Oznaczenia literowe pocisków w NATO:
Skrót
NATO
Rozwinęcie skrótu
14
Tłumaczenie polskie
FMJ Full Metal Jacket Pocisk pełnopłaszczowy (zwykły)
TFMJ Tracer Full Metal Jacket Pocisk pełnopłaszczowy smugowy
AP Armor Piercer Pocisk Przeciwpancerny
AP-T
API
API-T
Armor Piercer Tracer Pocisk przeciwpancerny smugowy
Armor Piercer Incendiary Pocisk przeciwpancerny zapalajacy
Armor Piercer Incendiary
Tracer
Pocisk przeciwpancerno-zapalającosmugowy
HP Hollow Point Pocisk z wgłębieniem
wierzchołkowym
WC Wad-Cutter Pocisk walcowy (rewolwerowy)
JSP Jacketed Soft Point Pocisk półpłaszczowy
LHP Lead Hollow Point Pocisk bezpłaszczowy z wgłębieniem
wierzchołkowym
Blank Nabój ślepy
Dummy Nabój szkolny
c) nazewnictwo amunicji strzeleckiej
Przy opisywaniu amunicji strzeleckiej podaje się dwie wartości, mianowicie kaliber pocisku i
długość łuski. Obie wartości podaje się w milimetrach. Zapisuje się to w postaci poprzez
umieszczenie pomiędzy wartościami kalibru i dł. łuski znaku „x” i czyta się jako „kaliber na
dł. łuski”, np. 9 x 19 czyta się „dziewięć na dziewiętnaście”. Bardzo często po wartościach
kalibru i długości łuski podaje się równieŜ oznaczenie rodzaju łuski. Łuska z kryzą zwykłą
(czyli z tzw. wtokiem) nie posiada oznaczenia, łuska z kryzą półwystającą posiada oznaczenie
SR (ang. semi-rimned), natomiast łuska z kryzą wystającą posiada oznaczenie R (ang.
rimned). Bardzo często w nazewnictwie stosuje się równieŜ oficjalną nazwę naboju lub
oznaczenie jego typu, wzoru, lub ewentualnie nazwę państwa – uŜytkownika lub producenta
naboju jak np. 9 x 19 Parabellum, 7,62 x 39 wz. 43, czy 7,62 x 51 NATO. W krajach
anglosaskich (USA, Wlk. Brytania, Kanada) nie stosuje się przy opisywaniu amunicji
systemu milimetrowego, lecz kaliber amunicji jest podawany w calach (1 cal = 2,54 mm),
przy czym długość łuski zwyczajowo pomija się. System calowy stosowany jest w
nazewnictwie amunicji prod. amerykańskiej, brytyjskiej, a takŜe wszystkich nabojów
rewolwerowych. W amunicji anglosaskiej regułą jest, Ŝe przy opisywaniu naboju podaje się
jego nazwę, np. 38 Special, 303 British, 357 Magnum, itd. Czasami podaje się dodatkowo
oznaczenie roku wprowadzenia do słuŜby, np. 30-06 Springfield, gdzie 30 oznacza kaliber w
calach, a 06 rok wprowadzenia do słuŜby, czyli 1906. W strzelbach kalibru 12 faktyczny
kaliber wynosi ok. 18,2 mm, a oznaczenie to pochodzi od tradycyjnego anglosaskiego
sposobu oznaczania amunicji myśliwskiej.

PoniŜsze zestawienie zawiera kalibry typowych nabojów anglosaskich, podanych w mierze
calowej i milimetrowej.
PoniŜsze zestawienie zawiera podstawowe dane na temat najczęściej uŜywanej amunicji
wojskowej
Lp. Kaliber
(mm)
Dł.
Łuski
(mm)
Miara Miara calowa
milimetrowa (anglosaska)
5,56 .223 Remington
7,62 .308 NATO
30-06 Springfield
7,69 .303 British
7,65 .32 ACP
9 .38 Special
.357 Magnum
11,43 .45 ACP
.45 Colt
12,7 .50 BMG
Rodzaj Nazwa Państwo Typ broni
1 9 19 pistoletowy Parabellum NATO Wist, CZ-75, Beretta
92F,
H&K USP, Browning
HP,
Glock-17, MP-5, UZI,
PM-98 Glauberyt i
2 5,7 28 pistoletowy SS 190 Belgia
(NATO)
3 4,6 30 pistoletowy Heckler &
Koch
15
inne
FN P-90, FN Five-
Seven
Niemcy H&K PDW, H&K
MP-7, H&K UCP
4 9 18 pistoletowy Makarow b. ZSRR Makarow PM, PM-63
Rak, P-64, P-83, PM-
84

5 11,43 23 pistoletowy Colt
(ACP)
6 7,62
(7,63)
25 pistoletowy Mauser
(TT)
16
USA Colt M-1911, H&K
Mk.23 SOCOM, H&K
UMP, Ingram M-10
Niemcy –
b. ZSRR
TT wz. 33, Mauser C-
96, PPSz wz. 41, PM
wz. 43
7 7,65 17 SR pistoletowy Browning USA Skorpion wz. 61,
Walther PP, Beretta
81, MAB model D
8 9 29,3 R rewolwerowy .38 Special USA S&W mod. 60, S&W
9 9 32,77 R rewolwerowy .357
Magnum
Military and Police,
USA Colt Python, Colt King
Cobra, S&W 627, IMI
Desert Eagle
10 7,92 33 pośredni Kurz
Patrone
Niemcy MP-43, StG-44
11 7,62 39 pośredni wz. 43 ZSRR AKM (kałasznikow i
pochodne), RPK, RPD,
SKS, wz. 58
12 5,56 45 pośredni M-193 USA M-16 (wczesne
Armalite
wersje), AR-15, FA-
MAS (wczesne)
13 5,56 45 pośredni SS-109 NATO M-16, FN-FNC, L-86,
(FN)
Beryl, Steyr AUG, FA-
Mas, FN Minimi,
Tavor, Negev, i inne
14 9 39 Pośredni
(specjalny)
b. ZSRR A-91, OC-11 „Tiss”,
WSS Wintoriez, AS
Wał, MA Wichr
15 5,45 39 pośredni ZSRR AK-74, Tantal, Onyks,
AKSU, RPK-74
16 7,92 57 karabinowy Mauser Niemcy Mauser wz. 98, MG-
42, MG-34
17 7,62 54R karabinowy Mosin ZSRR PK, SWD, Mosin wz.
1891
18 7,62 63 karabinowy Springfield
(30-06)US
USA Garand M-1, BAR
19 7,62 51 karabinowy NATO NATO M-14, H&K G-3, M-
60, FN-MAG, FN-
FAL, MG-3, H&K
20 4,7 21OH Karabinowybezłuskowy
Dynamit
Nobel
21E, i inne
Niemcy H&K G-11

21 12,7 99 wielkokalibrowy Browning USA
(NATO)
17
M-2, Barrett M-82 i
M-90, AW-50F,
WKW Wilk i inne
22 12,7 107 wielkokalibrowy b. ZSRR DSzK wz.38, NSW,
Kord, W-94, Technika
Destroyer i inne
23 14,5 114 wielkokalibrowy ZSRR KP, KPWT, PTRS wz.
41, PTRD wz. 41
24 15 115 wielkokalibrowy BRG-15 Belgia FN MILO
25 11,65 90,5 wielkokalibrowy .460 Steyr
HSS
26 40 45,8 Specjalny
(granatnikowy)
Austria Steyr HS-50
NATO M-203, Mk-19 i inne