02.07.2013 Views

K'0164521

K'0164521

K'0164521

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

..mm...<br />

IDENTIFICATION<br />

DUREE<br />

QUALITE<br />

TRANSMISSION<br />

DATE DE TRANSCRIPTION<br />

NOM DU TRANSCRIPTEUR<br />

NOM DU FICHIER<br />

DICTAPHONE<br />

Cassette N* 0205 transcrire par LD.<br />

¯ 0205 RSF K7 N° 10<br />

¯ 60 MIN.<br />

’MOYENNE<br />

¯ RTLM<br />

¯ 30/05/2000<br />

¯ ICYITEGETSE Drocella<br />

- 0205.wpd<br />

¯ SANYO<br />

Modèle ¯ TRC-8080<br />

N° de série ’ P9407754 F<br />

K’0164521


FACE A:<br />

~:0] 64522<br />

* SIMBIZI Stanislas de la CDR suggère que si le FPR ne veut pas entrer dans les<br />

institutions de transition qu’il le dise pour que les autres partis puissent se partager<br />

les sièges qui lui sont réservées.<br />

Il répond à la question de Valérie BEMELIKI de savoir ce que la CDR attend du<br />

gouvernement de transition.<br />

* KARAMIR Froduald du MDR explique ce que l’on souhaite du gouvernement<br />

de transition et rappelle que ce gouvernement est pour tous les Rwandais et non<br />

pour un parti politique.<br />

Il dément les informations du FPR comme quoi les Rwandais ont fui, la ville de<br />

Kigali est presque dépeuplée, les militaires sont en train de fuir.<br />

Kantano HABIMANA, journaliste de la RTLM parle de deux Inkotanyi armés de<br />

grenades vus à Kimisagara et invite la population de la région à les déloger.<br />

Il parle de la reprise des combats par le FPR malgré la signature des accords<br />

d’Arusha et accuse certains membres des partis politiques comme<br />

TWAGIRAMUNGU d’&re leurs complices.<br />

Il annonce qu’une délégation du gouvernement est dépëchée à l’étranger pour<br />

expliquer les objectifs et annonce également que l’effectif des militaires de la<br />

M/NUAR a été réduite et que DALLAIRE a été nommé h la tëte de l’effectif qui<br />

reste sur place.<br />

* HABIMANA Kantano ~e que mëme si le FPR refuse de reconna/tre le<br />

gouvernement de KAMBANDA et qu’il est déterminé à le combattre, les Rwandais<br />

sont prëts à se défendre.<br />

* Réflexion de Gaspard GAHIGI, rédacteur en chef de la RTLM sur l’assassinat<br />

du président/uvénal HABYARIMANA.<br />

Cassette N* 0205 transcrire par LD.<br />

Il évoque la délégation du gouvernement rwandais dépêchée à l’étranger pour<br />

expliquer ses objectifs et qui doit aussi parler sur la reprise des combats par le<br />

FPR.<br />

Il annonce également qu’une délégation rwandaise doit se rendre ì Arusha pour<br />

négocier avec le FPR-Inkotanyi.


- Orateur SIMBIZI Stanislas, parti CI)R:<br />

FACE A<br />

K0164523<br />

...yaa... izahabwa abandi. Ubwo rero niba FPR ibona ko ee... idakeneye kujya mu Nzego<br />

z’inzibacyuho yabivuga noneho ubwo andi mashyaka akaba yagabana iyo myanya, noneho<br />

Abanyarwanda tugategura hamwe amatora yatugeza kuri demukarasi nyayo.<br />

- Orateur Valérie BEMELIKI, journaliste de la RTLM:<br />

Hari ikindi kibazo nagira ngo.., nifuje kubaza cyane cyane Bwana SIMBIZI euh.., kubera ishyaka<br />

CDR akenshi tuzi ko dtad mu mashyaka atanu ashyiraho Guvednoma y’Inzibacyuho ari yo iriya<br />

Guverinoma yashyizweho ee... ejobundi. Ubwo rero nagira ngo nkubaze mwebwe muri CDR iriya<br />

Guverinoma muyitezeho iki? Iriya Guverinoma murabona yakora ite kugira ngo ishobore guhangana<br />

n’ibi bibazo euh.., tugezemo? Wenda MDR yo ni rimwe mu ishyaka.., mu mashyaka yashyizeho iriya<br />

Guverinoma yaba ifite impamvu zayo kandi zikaba zire.., zid kumwe na zirîya nshingano bashinze<br />

iriya Guverinoma, bakaba baranayishyizeho ee... bazi neza ko ee... i... icyo izabakorera nk’uko tubona<br />

ko yanatanze Ministre w’Intebe. Wowe mu ishyaka CDR fitari mu,d ifiya Guverînoma... yo ibona iriya<br />

Guvednoma izayimarira iki? Izamafira iki u Rwanda? Izakora ite? Irayisaba ko yabikora ire?<br />

- Ee... twebwe muri CDR twifuje iteka ryose ee... ubutegetsi bwarengera inyungu z’abaturage,<br />

bwarengera inyungu za rubanda aho kurengera inyungu z’udutsiko utu n’utu. Ubwo rero iriya<br />

Guverm" oma icyo tuyitezeho ni ugushyira mu gaciro ntifatanye na FPR kuzana amananiza nk’uko ee...<br />

iriya.., isimbuwe yabikoraga ku buryo ndetse wasangaga iriya Guverinoma ivuyeho nta ho yari itaniye<br />

ha FPR ee... byarafatanyaga kuzahaza Abanyarwanda.<br />

Ubwo tukaba twifuza ko rero iriya Guverinoma yo aho kuzahaza Abanyarwanda yabafasha bakava<br />

mu kangaratete, baka...yoboka inzira nyayo ya demokarasi noneho umuturage agasubizwa ijambo.<br />

Cassette N° 0205 transcrite par LD.


- OrateurKantano HABIMANA, journaliste de la RTLM:<br />

Bwana KARAMIRA na we nifuzaga kumenya icyo abivugaho cyane cyane ko mu i... ishyaka MDR<br />

nabonye ee... ryarashyizemo ee... a... abaministre urebye TWAGIRAMUNGU Fawustini yangaga.<br />

- Orateur KARAMIRA Froduald du parti MDR:<br />

Njyewe icyo nabivugaho mu by’uk~ ee... icyo dutegereje kufi iriya Guverinoma ni ha cyo dutegereje<br />

ku gihugu cyose ni uko abantu bose batangira kumenya ko Guverinoma iyo igiyeho aba ail iy’igihugu.<br />

Ntabwo ail iy’amashyaka. Amashyaka ayishyiraho kugira ngo ikorere igihugu, ikorere abaturage.<br />

Niba rero hari Guverinoma zagiyeho cyane cyane ihemtse, hakajyamo abantu badakomoka no mu<br />

ishyaka MDR yavanyemo, yarabaciye kubera ko ibona batakorera inyungu z’igihugu ngira ngo<br />

n’abandi bose baboneyeho kubona ibyo yakoze. MDR yarabivugaga. N’iyo wagira imbaraga nke,<br />

ntabwo wavuga ngo ugize imbaraga nke ku bw’ishyaka, Guverinoma igomba kuba imwe, igakorera<br />

abaturage bose kandi abaministre bose bakomoka mu mashyaka n’iyo yaba anyuranye bakizerana mu<br />

nyungu z’igihugu. Ni byo twashakaga.<br />

Ubu rero tukaba twizeye ko igiye kubona uburyo bwo gukora bwiza kandi ikoreye hamwe tutavuga<br />

ngo ni ishyaka MDR rikoze, tutavuga ngo ni ishyaka MRND rikoze, tutavuga ngo ni ishyaka iri n’irî<br />

ahubwo ni Guverinoma y’Abanyarwanda igiye guhangana na ziriya nshingano twayihaye uko ari<br />

ebyiri: - kugarura amahoro mu Banyarwanda,<br />

- kugamra umutekano mu Banyarwanda no gukomeza imishyikirano nk’uko ariya masezerano<br />

y’Arusha ameze niba bishobotse.<br />

Urumva rero, ntabwo ari Guverinoma ya MDR nk’uko umuntu yashaka kubivuga, ni Guverinoma<br />

y’Abanyarwanda. Iyo imaze kuba Guverinoma iba iya bose. Ni na cyo twifuzaga na mbere hose ko<br />

Guverinoma yamenya ko ikurikiye ibibazo by’u Rwanda kurusha uko yakwiyitirira ko ikurura<br />

agapande k’ishyaka, ktà~ icyo gihe iba ieitsemo kabiri ntiba ikiri Guverinoma ad byo byabaye. Kandi<br />

icyakora nakongeraho bimwe kuko twarabivugaga iriya CJuverinoma y’ubushize twebwe MDR<br />

Cassette N° 0205 trans¢rite par LD.


A<br />

..".~0 t 64525<br />

ntabwo twadmo. Hagiyemo abantu baciwe mu ishyaka none ibyo bakoze ioyakora ntabwo bishimwa<br />

ariko kandi ni ukubyihanganira tukareba ko twagarura icyizere mu baturage, icyizere mu ngabo,<br />

icyizere ku rugamba tugatsinda, tugatsindira Abanyarwanda bose.<br />

-Tubashimiye murakoze kuba mwaje kuduha ce... ibitekerezo byiza byubaka, hanyuma ndakeka yuko<br />

abatwumva namwe mugize icyo mukuramo.<br />

- Orateur SlMBIZI Stanislas, CDR:<br />

Ee... ndagira Bwana Kantano mbere y’uko dutandukana nongere ngire icyo mbwira Abanyarwanda<br />

ce... cyane cyane abakomeje guterwa ubwoba n’ibihuha bya FPR ngo "Abanyarwanda barahunze"<br />

ngo "umujyi wa Kigali ngo usigawemo n’abantu mbarwa"ngo "abasirikare barimo kwimkanka<br />

amasigamana"ndagira ngo menyeshe Abanyarwanda batari i Kigali ko ibyo bintu atari byo kandi<br />

mpumurize abari i Kigali ii gukuka umutima ngo niba utuye muri quartier runaka bakubeshye ngo<br />

mu yindi quartier bagiye ce... ku buryo nawe wakumva ushaka kwimka. Ndagira ngo Abanyarwanda<br />

mushyitse imitima hamwe cyane cyane mwebwe abari i Kigali, mwe muri ku marondo, mwe mufi kuri<br />

za bariyeri mukomere, mukomeze umutima, ntihagire ibihuha bibakura umutima maze mugume<br />

hamwe, mushikame maze uwahimbye icyo kinyoma ee... aburiremo. Murakoze.<br />

(Indirimbo ya BIKINDI: Nanga Abahutu)<br />

... ukandagire uti "Umuhutu" rungano.<br />

Yego fa.<br />

Abo ngabo niba mbanga ndamaze. (bis)<br />

Imana tugira iwacu ni uko ari bake cyane mngano Cois)<br />

- Orateur Kantano HABIM A, journaliste de la RTLM:<br />

... i Kigali mu buhungiro, abatwumva mwese mukomeze mugire umunsi mwiza. Tufi mu bihe<br />

bikomeye, mu bihe bikomeye, mu bihe by’intambara twazanywe.., twazanywemo na FPR-Inkotanyi,<br />

Cassette N° 0205 trans~rite par I.D.


6 K" I ~4526<br />

Inkotanyi zitajya ziva ku izima kubera ubwirasi, kubera agasuzuguro. Ibyo ail byo byose zimaze<br />

kwibonera ko agasuzuguro zashatse kumzanaho tumaze kuzereka ko burya gusuzugura akagabo kari<br />

iwako mbere yo kugasuzugura urabanza ugatekereza ukib~a yuko atari wowe ugatunze.<br />

Inkotanyi rero ndakeka yuko zimaze kwibonera yuko ibyo ad byo byose Abanyarwanda bashyize<br />

hamwe kandi bazirwanyiriza hamwe. Kuza zikangata rero zirata ngo zirafata Kigali, ngo niba ibyo<br />

zisabye byose zitabibonye, ngo niba zidafashe ubutegetsi bwose ngo abari basanzwe mu gihugu<br />

bigireyo bazibise, abavuye za Uganda, abavuye za Tanzaniya, abavuye hehe, abantu batigeze<br />

bakorera iki gihugu ngo bakivunikire, uretse gufata gusa ibibunda bishaje bya Kalashinikovu ngo baje<br />

kuturasa! Kubona umuntu w’umusore utite imyaka makumyabiri n’i.., n’itatu ataragera mu Rwanda,<br />

ubundi gusa ngo akaza afashe imbunda ngo aje gufata iby’Abanyarwanda bigereyeho muri icyo gihe!<br />

Kubona umuntu umaze imyaka mirongo ine hanze akaza yirukanka ngo aje kuyora iby’Abanyarwanda<br />

bagezeho ibyo Abanyarwanda barabyanze bavuga bati "ibyo ail byo byose ntibishoboka, turabyanze,<br />

turarengera ibyacu, turarengera ubuzima bwacu, turarengera abacu, ntibishoboka". Ha... hirya no hino<br />

rero mu gihugu hose ee... abantu benshi ni abahagara.., ni abahagurukiye kurwanya Inkotanyi ee...<br />

kubera yuko bumva iteka agasuzuguro kabo.., kazo kabateye umujinya.<br />

Ee... ubu rero muri uyu munsi hano i Kigali mu by’ukuri ma mirwano twumvise uretse ibisasu<br />

bigurutse nonaha nka bitatu bigiye kunyukanyuka udukotanyi twaba twihishe hano hafi nko mu misozi<br />

ya Kigali ni two dusasu twumvikanye naho ahandi biragenda neza.Gusa rero, lnkotanyi zo nyine<br />

gukotana urumva nk’umuntu babwiye bail ’~uzaguha cadastrée aha n’aha, tuzaguha ibi n’ibi"urumva<br />

yuko we arakomeza agakotana. Ni yo mpamvu rero mukwiye kuba maso kuko Inkotanyi nyine<br />

zikotana, ntizirambirwa, namwe rero ntimurambirwe nyine, urwana n’Inkotanyi ntarambirwa, makura<br />

mu ruge.<br />

Ee... ubwo rero ee... zifrte amayeri menshi, mu kanya.., mu kanya maze kumenya yuko hari Inkotanyi<br />

enye zigomba kuba zigiye ku Kimisagara~ zigiye ku Kimisagara a... ngo zigiye mu ma... hari izigiye<br />

ebyiri zigiye mu mashuri y’APACE hanyuma hari n’izindi ebyiri zigiye mu Nyakabanda. Ibyo...<br />

Cassette N° 0205 trzns¢~e par LD.


7 ç0!64527<br />

tubibwiwe n’umuboyi wo kwa... SINSHOBOYE Bernard. Umuboyi wo kwa SINSHOBOYE<br />

Bernard rero, hari abasore babifi bambaye ibipantalo bya ddlav6s by’i.., by’ibi.., by’ibikoboyi bafite<br />

na bya grenades mu mufuka ngo baje baramubwira bail "sha, ngwino utwcreke aho baraye bishe<br />

abantu’. Noneho ubwo umwana ngo abajya imbere agenda abereka ur¢ts¢ ko uwo mwana tumubajije<br />

"esc, ntabwo ushobora kuba ubabony¢ ce... nta muntu n’umwe mwahuye koko ngo arebe abo bantu<br />

bambay¢ ddlavds’? Nuko umwana ail "banyujije mu tuntu tw’utuyira twa kinyarwanda". Murabyumva<br />

rcro yuko no mu tuyira twa kinyarwanda Inkotanyi zishobora ku... ku... kunyuramo. Ubwo rcro<br />

abantu begcrcyc uwo mwana wo kwa SINSHOBO... SINSHOBOYE Bernard bakomezo bamubaze<br />

neza noneho abcrcke aho yatandukaniye n’izo Nkotanyi, hanyuma non¢ho abaturage ha Kimisagara<br />

muzc kuzishaka aho ngaho muri APACE ku Kabusunzu, (arakoroye) kandi n’abo mu Nyakabanda<br />

namwe ce... mube maso. Uhum! Mube maso murcbe mu tuyira aho ngaho, murebe koko niba nta<br />

Nkotanyi zaba zi...hanyuze hanyuma noneho muzikurikirane murebe ahantu zaba zihishe. Abari leu...<br />

kuri za bariyeri rero na... namwe mukomeze umurego, mukomeze murebe uko ibintu bîmeze ee...<br />

kugira ngo batabiba ee... umugono. Mukomere rero ee... mukomere, mukomeze murebe, urwana<br />

n’Inkotanyi ntabwo a... ahuga. Ntahuga ha gato, ntanywa amazi, kubera ko iteka ziba zicunga gahoro,<br />

kugira ngo zirebe ahantu baba ka brëche baba akenge zihite zicokamo.<br />

Mukomere rero abumva Radiyo yîgenga RTLM ivugira i Kigali mu buhingiro, mukomere turi kumwe,<br />

nyuma uyu munsi rero turi ku wa gatanu, turi ku wa gatanu ee... itariki makumyabiri n’ebyiri<br />

z’ukwezi kwa kane muri mirongo cyenda ha kane, murumva rero yuko iminsi iragenda, abantu<br />

baribaza bati "tugiye gushira ukwa mbere kwashize tutari twahembwa n’uku dore kuraje ese mama<br />

tuzahembwa dure tutakoze"? Wa... wandildraga ku gipande, ild byose.., mbese ibibazo ni byinshi muri<br />

iki gihe ariko rero mbere na mbere twizirike umukanda dutsinde iyi ntambara naho ubundi niba ad<br />

ukurya tuzarya neza, niba ail ukunywa tuzanywa, niba ail u... ibyo tuzashaka byose ariko nyine<br />

tumaze gutsinda koko tuvuga tuti ee... sawa Inkotanyi tuzigijeyo noneho twemeranye ko tuzagabana<br />

ubutegetsi, nta gitugu cyazo tuzongera kumva, ma nduru yazo ibyo ngibyo bikaba bigiye ku ruhande,<br />

bigiye ahagaragara. Mwihangane rero, yee, ibyo ad byo byose yenda ibintu bizatungana kandi<br />

turabyizera, ee... ntabwo ari kera.<br />

Cassette N° 0205 transcrire par LD.


8<br />

~ r’~ t<br />

,,, l I~4528<br />

Mu kanya turaza kureba iby’imishyikirano y’Amsha turebe ibya Guverinoma iriho n’iby’Umuryango<br />

w’Abibumbye ha MINUAR yawo, turebe n’ibigambo bya TWAGIRAMUGU Fawustini hanyuma<br />

twongere tuze kureba Inkotanyi icyo ad cyo.<br />

TWAG/KAMUNGU Fawustini, alias RUKOKOMA wa~teje $i byago byose kubera gupingana kwe<br />

ngo "nta kundi byagenda" ngo "nta Ici...", mugitondo ni we wavuze ngo "la fameuse Radio libre des<br />

mille collines", sinzi aho yabivugiye ariko ibyo ad byose agomba kuba yabivugiye muri blindé, han,<br />

ntabwo acyega.., ntabwo acyemye aho yegamye agomba kuba yunamye, ntabwo yemye, ubwo rero<br />

na byo turaza kubigarukaho. Mukomere rero, mukomeze mwumve Radiyo yanyu RTLM.<br />

(Intermède musical).<br />

- Orateur Kantano RABIMANA:<br />

...(inaudible) ya gatanu, tumaze iminsi cumi n’itanu yose turwana n’Inyenzi n’Inkotanyi zaduteye<br />

zongeye k-ubura imirwano kandi twari tuzi ko twagiranye amas.., amasezerano y’Arusha nuko<br />

zirongera zi... nk’uko zibisanganywe nyine zitu.., zihita zitwibeta, ariko noneho zitadutunguye,<br />

hanyuma noneho ce... ubu rero zikaba zihanganye n’ingabo z’u Rwanda ku mpande zose, ku mpande<br />

zose hano i Kigali murumva amasasu arimo agwa hejuru ya SGP, muri kariya karere kose ka...ka<br />

Ramera ee... ayo masasu rero ni avumbura Inkotanyi aho zihishe mu mazu, mu mazu aho zagose<br />

abantu zikabica urubozo, zikabamerera nabi cyane ku buryo abantu basabye Croix Rouge,<br />

Umuryango utabara imbabare ngo bajye kureba ko bahamba byibuze ababo ariko Croix Rouge<br />

yaranze ivuga iti "muranteye Inkotanyi zitazanyiyîcira". Ibyo bintu rero na byo mu by’ukuri ni ibyo<br />

kwamaganwa kuko mu gihe wishe umuntu.., mu gihe wishe umuntu aba afite uburenganzira bwo<br />

kugira ngo abone intumbi y’uwo muntu noneho ajye kuyishyingura.<br />

Birumvikana rero yuko Umuryango utabara imbabare wari ukwiye gukora uko ushoboye kose<br />

ukareba uko wabohoza bariya bantu baboheye hariya, baboshywe n’Inkotanyi zigenda zibikingirîza<br />

nk’ingabo, zafashe abantu zibagira nk’ingabo, umu.., al


9 k,r: 1 645219<br />

nibamurasa ba... barase umukecuru, ingabo z’u Rwanda zikabitinya. Ee... bakagenda bakikinga mu<br />

nzu akemera agapfiramo nta n’icyo kurya afite, akaba neza neza nk’ibandi, nako ni ibandi nuko<br />

noneho ubwo agahamanamo n’umuntu, uwo asanzemo wese, umuntu umwe rero barapfuye abenshit<br />

Hum! Njya numva umugabo witwa Tadeyo, njya numva.., mbese n’abandi be... bantu basanze mu nzu<br />

bose urebye uwo basangaga ail Umuhutu wese uwo nguwo nyine kwari ugutema, bakabaga,<br />

bagatwika ce... uwo basangaga ail Interahamwe birumvikana, uwo basangaga ail Umusederi (CDR),<br />

mbese umuntu batasangaga ail umu PL Lando, ntabe umu PSD ee...ntabe MDR-Rukokoma, ntabe<br />

umu PSD NZAMURAMBAHO, uwo nyine bya.., byararangiye.<br />

Ubu rero ce... hariya i Remera hari nk’ahantu ngo babona uko bahunga abo bicanyi, abo ngabo bari<br />

mu byago nyine, ubu barimwo bariewa urw’ agashinyaguro, basangira ibyago n’Inkotanyi, nyamara<br />

kandi imba abo biyahuzi baraje basanga abantu mu mazu yabo, mu byabo ariko bakabibafatiramo,<br />

bakabicisha inzara. Ni akaga nyine ni cyo cyerekana yuko Inkotanyi mu by’ukuri icyo zisha.., kunda<br />

ni ibintu n’ubutegetsi, ntabwo... (arakoroye), ntabwo zikunda abantu.<br />

Mu kanya rero harimo indirimbo yitwa ngo "Nanga Abahutu", mu by’ukuri ibi byago bigwiriye uru<br />

Rwanda hari.., harimo uwitwa TWAGIRAMUNGU Fawustini alias RUKOKOMA, harimo uwitwa<br />

KANYARENGWE, harimo uwitwa BIZIMUNGU Pasteri bishe arnasezeraho yose Arusha,<br />

...(inaudible), ahnnva yuko ibyo avugiye Arusha Abanyarwanda bazabyemera niba.., nagera ino, abo<br />

bantu n’abandi bandi by’ibyitso mu gihugu ni bo bishe iki gihugu, ni bo bakigejeje mu byabo<br />

biko... (interruption).<br />

Ubwo rero murumva yuko igihugu cyagize ibyago kibyara umuntu witwa KANYARENGWE, kibyara<br />

uwitwa TWAG~AM[~GU Fawustini, kibyara.., ibyitso, kibyara.., n’abandi bitwa ba BIZIMUNGU<br />

Pasteri none ibyago clore aho bigeze, abo Bahutu bagiye kwiyomeka ku gatsiko extrémiste k’Abatutsi<br />

ce... biyise Inkotanyi ariko ubundi bari Inyenzi, abo rero ni bo bashyize ibyago muri iki gihugu, ariko<br />

rero igishimishije ni uko abantu bamaze kwishyira hamwe, bamaze kumva ko demokarasi (petit<br />

moment de silence) y’ibisuma baje kwiyibira ubutigetsi, baie kwiyibira ubutegetsi no kwiba nyine<br />

Cassette N° 0205 transcrire par I.D.


10<br />

~ r~ ,-<br />

~,,164~30<br />

iby’abantu bagezeho mu myaka mirongo itatu ... (inaudible) ni na yo mpamvu ubona ko ... (inaudible)<br />

cy’inkundura, tukarwana ku byacu, tukarwana ku bacu...(inaudible).<br />

(moment de silence).<br />

... (inaudible).<br />

Tujye rero ku rwego rwa Kaporali, aho wahungira hose Inkotanyi zizagushaka, zikubaze ziti "ce...<br />

wari muri za ngabo? Hum! Zîmwe zishe abantu ibihumbi"t Ako kanya nawe bakujatire. Uzazihungira<br />

he rero? Hagarara urwane. Zirika umukandara. Hum! Zirika umukandara nawe ubw’Inkotanyi za...<br />

simvuga ngo ube Inkotanyi ce... za RWlGEMAf Ba Inkotanyi ikotanira u Rwanda rwakubyaye,<br />

ikotanira ibyawe, ikotanira ubuzima bwawe, ikotanira igihugu cyawe. Nguko uko bimeze, naho<br />

ubundi ziva amaraso tuva andi, bafite umutwe dufite undi, wa mugani wa KAMBANDA, Ministre<br />

w’Intebe avuga ati "niba barize ibi natwe tuziga ibindi. Nibazana amayeri aya tuzayavumbura twige<br />

andi". Ubu Inkotanyi zize arnayeri yo kugenda zifata udutsiko, abantu batarenze mirongo itanu,<br />

bagatera kuri komine, ubwo bakaherekana Bourgmestre n’abapolisi, ubwo hagati aho ibihuha<br />

bigakwira muri Radiyo Muhabura ngo "Inkotanyi zateye aha n’ aha"abaturage bagahunga, aho ngo<br />

zirahabohoje, zigakomeza, nuko ziza ziyogoza aho hose, zahereye i Muhura, ziranyaruka zigera i<br />

Murambi, nuko zikoresha ibyo bintu. Aho rero zikavuga ziti "twahafashe".<br />

Ubu rero ubwo zivuga imishyikirano y’Arusha (arakoroye) ni ukugira ngo zizagende zivuge ziti "bon,<br />

buri muntu arahagarara aho ageze". Ibyo bishaka kuvuga iki? Ni nka biriya bya zone tampon, ahantu<br />

hose Inkotanyi zari zahagaze zigatumura isasu abantu bakîmka aho zavuze ko zahafashe ngo "ni zone<br />

tampon".<br />

Mu by’ukuri aho hantu zahakanze abantu, zikanga n’abategetsi barahunga ariko ntizishobora kuvuga<br />

ko zahafashe. Ubwo se Inkotanyi zaba ziri.., zingana iki ku buryo zafata amakomine, ngo zigafata u<br />

Mutara wose, ngo zigafata za Byumba, nimumbwîre izo Nkotanyi zaba zingana iki? Bishaka kuvuga<br />

se ko abasirikare b’u Rwanda noneho umubare wabo ee... wa... wagabanutse? Ko noneho twagize<br />

Cassettè N° 0205 transcrite par LD.


11 K!:]16453!<br />

1mana zigat«a amayed yazo ya d6mobili~don atad yaïata? lngabo z’u Rwanda rem bad l~mwe, buri<br />

musifikare w’Imkotanyi ~te b:~buze abasidkare babid b’u Rwanda.<br />

Ubwo rero kubeshya ngo zafashe za Kayonza, zafashe iki ibyo ni ibintu by’amayed yo kugira ngo<br />

bagere mu mahanga bavuge bati igihugu twarakiyogoje ee... nk’ubu wajya kumva ukumva<br />

nk’Inkotanyi ebyid zigeze i Kanzenze zirarashe, Burgumestre agahunga bati ni ibyo, izindi ebyiri<br />

zikarasira i Runda, izindi eshatu zikarasim ee... Muyaga se ubwo bati nta kundi ibintu biracitse,<br />

igihugu turakiyogoje, ariko byose ibyo ni amayeri yo kugira ngo Inkotanyi nizijya mu mishyîkirano<br />

zivuge zifi bon, aho tugeze, hari Inkotanyi imwe n’iy’ikimuga, na yo yapfuye ijisho, aho ihagaze kuri<br />

komine bail aho ni ahacu.Ubwo noneho rero ayo mayed.., noneho ayo mayed yabaye mu bya Kinihira<br />

ntazongere kubaho. Ntazongere kubaho.<br />

Naho rero ku muntu witwa TWAGIRAMUNGU Fawustinî alias Rukokoma uyu munsi sinzi ahantu<br />

yavugiye mu iradiyo y’u Burayi ariko rero noneho bya bindi byo kugenda yemye ...(inaudible) ijwi<br />

rye, hum, yavuze ngo "azegura yegame, yumvaga nta hantu yegamye! Ndetse kwa kwema kwe, reka<br />

da! Yari yihinnye, yitunnye, atunnye amavi muri blindé nkatwe. Ku buryo, hum, yewe, ni ko rero<br />

kuvuga ngo "la fameuse radio des.., la... la fameuse radio libre des milles collines". La fameuse. Hum!<br />

Nyamara se, ku...vuga ngo "la fameuse" ngo "itera amaha..." ngo "ituma ibintu bicika",<br />

TWAGIRAMUNGU Fawustini, alias Rukokoma ni gihe ki RTLM itamubwiye iti "nyabuna<br />

TWAGIRAMUNGU wikwigira akananiramana, wilcwigira igihangange, cisha make". Hum! Ni ryari<br />

se RTLM itamubwiye iti "TWAGIRAMUNGU Fawustini, subiza iby’abandi, subiza ishyaka ry’abandi<br />

ibyaro?Tukanyuzamo indirimbo kenshi yitwa "Nanga agasuzuguro". TWAGIRAMUNGU se ko<br />

yayumvaga cyangwa bagenzi be yakoze iki? Yumvaga se abayiririmbye ad RTLM? Ko yaririmbwe<br />

n’abantu b’i Gitarama kwa sebukwe! Ibyo se ntabwo twabimugiragamo inama! Hari igihe se tutavuze<br />

tutiTWAGIRAMUNGU wikoresha umugore w’abandi ee... mu by’ukuri ni nk’ibyaha, wimujyana<br />

hirya no hino, wimuvugisha ibintu atateguye, wimukoresha gahunda atumvikanyeho ha Perezida wa<br />

Repubulika n’ubwo ad Ministre w’Intebe[ Hum! Ubu se aho uwo yakoresheje ibyo byose ad bail<br />

kumwe na TWAGIRAMUNGU?<br />

Cassette N° 0205 transcrire par LD.


~pxaa~..<br />

’0t64532<br />

lbyo bintu byose rero by’ubushukanyi, by’ubusambo, by’ubwirasi, by’iki, ni byo bigejeje iki gihugu<br />

mu kaga. Kurenganya rero Radiyo RTLM ndakeka yuko ni uku.., ni ugukabya, ni ildnyoma kitagira<br />

ishingiro kandi nta muntu n’umwe ce... ugishyigikiye. Gusa ibyo byose... TWAGIRAMLrNGU<br />

bamubajije bati "ese TWAGIRAMLrNGU urakeka yuko ad nde wahanuye indege ya Perezida wa<br />

Repubulika"? Arabanza ngo "ntabwo ad Ababiligi", icyo ni icya mbere. Ngo "ntabwo ad Inkotanyi",<br />

icyo ni i~a kabifi. Abahanuye indege ya Perezida wa Repubulika ngo "ni bamwe mu basirikare" ngo<br />

"extrémistes" ngo "bashakaga kubura imirwano". Wumve nawe uwo Munyarwanda usubiriza u<br />

Rwanda.<br />

Ahubwo urebye twashimye umugabo witwa NKUBITO Alphonse we wagiriye inama Inkotanyi<br />

azibwira ati "ibyo ail byo byose kurwana, n’iyo mwafata Kigali ni ha handi abaturage babahindukirana<br />

mu Rwanda hazategeka abantu babyumvikanyeho, ariko inyungu za rubanda nyamwinshi mbere na<br />

mbere ari zo zigiye imbere. NKUBITO rwose Alufonsi uriya Prokireri n’ubwanwa bwe ya...rabivuga.<br />

Hum! Yahoraga adutumira ngo tujye kuburana yatureze, twamuvuze kuri radiyo, twavuze ibiki<br />

n’ibiki. Yashoboye rero guhunga, aragenda, ariko yagiriye inama.., inama Inkotanyi, inama nziza<br />

ababwira ati "ukwihutira i Kigali nta cyo bimaze. Nta cyo bimaze kuko abantu barahindutse,<br />

barakurikiye".<br />

Ubwo rero TWAGIRAMUNGU Fawustini ce... niba afite agahinda k’uko Arusha yamupfanye,<br />

nyamara abantu barabimubwiraga bati "iyi Guverinoma yawe ntizajyaho. Ntizajyaho kubera ko<br />

urwanya CDR. CDR ni Abahutu bikokoye bavuganira Abahutu. Ntizajyaho kuko urwanya abo<br />

mufatanyije mu ishyaka, abo mwari mufatanyije, batsinda n’imanza ukavuga uti nimujye mu nkiko<br />

muzakomeze munkurire hagati aho mbe megeka".<br />

Ibyo byose byo kwi...giza abantu hirya uvuga ngo urimo urakina polifike yo hejuru nk’agaca, ibyo<br />

bintu.., ni byo bintu rero byose byose iki gihugu... TWAGIRAMUNGU aho ad muri blindé yicare<br />

abitekerezeho niba.., niba munsi y’uruhara hakirimwo akenge yibaze, yicuze, yicuze, asabe imbabazi<br />

kuko ni we ugambaniye uru Rwanda.<br />

Cassette N° 0205 transcrire par LD.’


~@1 64533<br />

Naho rero ku byerekeye umu... Umuryango w’Abibumbye wagabanyije abasirikare bawo ugasiga<br />

magana abiri na mirongo irindwi gusa, (arimyoje) ni akaga birumvikana ko bibabaje, adko abasirikare<br />

b’Abangaladeshi, ho mufi (]ana, ha he, abo bose bail baje kwikorerera udufaranga bagiye bavuma<br />

Inkotanyi, kuko ziratubavutdje bail barakoze imishinga, hafi uwari uzi ko mu myaka ibifi azaba agize<br />

amadolari aya n’aya akiyubakira akazu abo bose bagiye bavuma Inkotanyi, ibyo arî byo byose ntabwo<br />

bavu.., bavuma Abanyarwanda kuko Abanyarwanda ntako batagize babereka yuko babanye<br />

kivandimwe, bababwira akarengane barimo. Ubwo rero abo bavandimwe nibigendere mu mahoro<br />

ariko batarenganya Abanyarwanda kuko babanye neza, nta Mubangaladeshi ukomeretse, nta<br />

Munyagana wakomeretse, hum, nta mu... nta Musenegal¢, ma ki, mbese abo Banyafurika twari<br />

tubanye neza. Umenya ad yo mpamvu aba... Ababangaladeshi si Abanyafurika ariko, a... abasirikare<br />

b’Abanyafurika bo muri Kongo, ho mufi Senegali, abo mufi... Gana nta n’umwe wakomeretse, nta<br />

cyo, ma wagize icyo aba rwose kuko twabonaga dufatanyije. Abo bantu rero ndakeka ko ad yo<br />

mpamvu OUA irimo ishaka ukuntu noneho yo ku ruhande rwayo yakohereza abasifikare bufi gihugu<br />

kikareba uko cyishoboye cy. akohereza icumi, batanu, makumyabiri se, bakaza noneho mu... mu buryo<br />

bwa OU... bwa OUA.<br />

Kugira ngo rero ingabo z’aba.., za ONU zigume mu Rwanda ntako Ambasaderi w’u Rwanda uri mu...<br />

muri Amerika atagize, ntako atagize ejo nijoro avuga ail "ese kuki mwakohereza abasirikare ibihumbi<br />

mirongo itatu muri Bosini, Elizegovine, akantu kangana urwara, ee... ka... kafite n’abaturage<br />

batangana n’abo mu Rwanda ariko mu Rwanda twababwira tuti byibuze nimugumisheho ibihumbi<br />

bibiri bihari mukanga mukabageza kuri magana abiri na mirongo irindwi.<br />

Abanyamerika rero n’Abatutsi babo n’iki ee... n’aba.., n’Ababiligi babo bahise bavuza induru nuko<br />

noneho bati "amadolari yacu tuzayajyana ahandi hantu aho mwanze ko Abatutsi bategeka, hinga<br />

natwe tubahime, hanyuma noneho nzaba ndeba uko bizagenda". Abatutsi rero nibagende, bagende<br />

rwiza, hanyurna noneho tuzi...subiriza ibibazo by’i.., n’ubundi ibibazo by’abanyagihugu bisubizwa ha<br />

bene cyo. Ntabwo ari abantu bavuye mu mahanga. Abazungu nyine baradutereranye. None se!<br />

Dupfana se iki na bo? Hum! Ko iyo ubishinze nyine ce... urya ishingwe. Kwizera abazungu ngo<br />

Cassette N° 0205 transcrire par LD.


,jA<br />

K’.3 ] 64534<br />

bazagufasha, ngo.., ibyo babeshya ngo barakwaka imfasha.., ngo baragira gute, bakufikirana inyungu<br />

gusa.Ubwo rero inyungu zabo babonye zidahafi neza bati hinga tube tugiye kwikinga ahantu, tuzaba<br />

tugaruka buhoro buhoro, tunyoma.., tunyonyomba, tunyura mu cyanzu. Ubwo rero bigendere, ariko<br />

turasigarana n’aba magana abiri ha mirongo irindwi gusa.<br />

Ibyago rero by’u Rwanda na byo biho.., mi... ntibibaho, izi ngabo ngo bazihaye umugabo witwa<br />

DALLAIRE. Ha! Aracyafite agahinda ka mushiki vve, Madame Lando wapfuye, ikî byose. Kandi<br />

ukuntu yaje yigaragaza nabwo yigaragazaga neza. Mama se azabayobora ate? Bo azabayobora ate?<br />

Hum? Cyakora dusigaranye n’umugabo witwa Roger Booh Booh. Uriya mwana w’Umu<br />

Camérounais, hum, rwose nta wamurenganya, no mu kibazo cya CDR yari yacyumvise. Mu bibazo<br />

bya PL yari yabyumvise, ahubwo Abatutsi baza kumutaba mu nama baka Umuministre<br />

w’ubucamanza. Nyamara kandi Abasenyeri bari bagabanyije ibintu byose babitunganyije. Abazungu<br />

ntako batari bagize. Ariko TWAGIRAMUNGU Fawustini, NDASINGWA Landuwalidi, Inkotanyi<br />

bati "tutabonye Ministre w’ubucamanza ni ha handi, ntibishoboka, twaratsinze, ibyiza ni uko<br />

twarwana noneho utwo twabasigiye tukatujyana.<br />

Roger Booh Booh nyamara yarumvaga aravuga ati "nyabuneka mwitonde mwa bantu mwe"ariko<br />

baramwangira bubura imirwano. Ubu se asigaranye bushobozi ki? (arimyoje) Ni igitangaza ariko,<br />

tuzakomeza turwaze lmana y’i Rwanda ntabwo ijya kure ntabwo ijya kure, ndakeka yuko izakomeza<br />

ikadufasha muri ibi byago.., muri ibi byago turimo, ibyago bikomeye bitari byabaho ku isi kubona<br />

abantu bake.., agatsiko k’abantu bake gatarurukanya abantu, amabandi, iki, kakaza kwirukana<br />

abategetsi ba rubanda nyamwinshi ku butegetsi. Ibyo bintu nta hantu byabaye, ndizera ko no mu<br />

Rwanda bitazahaba Imana y’i Rwanda izabidutsindira.<br />

Mukomeje kumva Radiyo yigenga RTLM ivugira mu buhungiro i Kigali, ubwo rero abatwumva<br />

mwese mukomere muri ibi bihe turimo.., turimo yenda Imana izabi.., izabi...hosha, ejo Arusha hari<br />

imishyikirano. Maze kumenya yuko hari Abaministre e,e.., ba Guverinoma iyobowe na... Nyakubahwa<br />

KAMBANDA Yohani ee... hari Abaminisitiri rero bagera ku icumi ba... bahagurutse uyu munsi ee...<br />

Cassette N° 0205 transcrire par I.D.


~01~4535<br />

hano i Kigali, abandi aho bail, hanyuma bafata inzira bajya mu mahanga yose, mu mahanga yose ce...<br />

yo ku i... yo ku isi. Ee... muri abo bagiye harimo na Bwana Matayo NGIRUMPATSE, Perezida<br />

w’ishyaka MRND. Ubwo rero bagiye, bamwe bazajya Arusha, abandi bazajya mu Bufaransa, abandi<br />

bazajya muri Amerika, abandi bazajya hose, mbese ahantu Inkotanyi zose zagiye ziduharabika, zigira<br />

akafimi keza nyine dore ko ziga...kazeho, ubwo rero ejo hazaba iyo mishyikirano y’Arusha, mu kanya<br />

gato mwumve.., kuri Radiyo yanyu ha ho murumva Chef d’Etat-major w’ingabo z’u<br />

Rwanda...0nterruption).<br />

Cassette N° 0205 transcrite par I.D.<br />

Fin de la face A.


A.<br />

16<br />

- Orateur Kantano HABIMANA, journaliste de la RTLM:<br />

~0164536<br />

... (inaudible) uretse SINDIKUBWABO Théodore, ma wundi Ministre w’Intebe tuzi uyobora<br />

Guvednoma yemewe, ifite "pawa" tuzi uretse KAMBANDA Yohani, ubwo rero ayo ni amananiza<br />

ya... ya FPR na none yigera mu ry’agaca yibeshye yuko ibihe bitad.., bikiri bya bindi. KAMBANDA<br />

yaravuze ati "n’ubwo FPR yaza ikagera i Kigalî gufata Capitale nta cyo bimaze, nta cyo bimaze<br />

wabyishimira umunsi umwe, uretse yuko ad no "kugwa mu menyo ya rubamba"ni no "kugwa mu<br />

menyo ya rubamba"ni u~yahura, ubwo rero Inkotanyi zizaze zihiyahure, hanyuma zihashidre<br />

noneho he gusigara n’uwo kubara inkum. Zizaze, ibyo ad byo byose Abanyarwanda barazitegereje<br />

n’imihoro yabo n’udukoresho bashyikiriye, adko utwo ad twose turahagije. Ubwo hirya no hino ha<br />

ho ni ko abasore n’inkumi barimo biyandikisha bambara, bambara, basinya bavuga bati "turaje<br />

turwane n’izo Nkotanyi mpaka kugeza ryad, hanyuma noneho tuzikubite inshuro, ibyazo birangire".<br />

Ubwo rero murumva yuko icyizere si gike dusigaranye n’abagabo bo muri O... ONU bakireba, hum,<br />

ibyo ail byo byose bakomeza gucungacunga babwira bene wabo uko ibintu bimeze, ibyo ad byo byose<br />

ndakeka ko bagi.., bababwiza ukuri ee... dusigaranye ha gu... dufite Guverinoma ikomeye, ejo yenda<br />

izagirana imishyikirano Arusha n’Inkotanyi, Inkotanyi zo zemeye kujyayo, zirahamenyereye ubu<br />

zanagezeyo kujya kurimangatanya zikoreye ibizungerezi byo kubeshyeshya abantu, ibiki, n’inseko<br />

yuzuye uburyarya n’ubugome. (Arimyoje) Ni igitangaza.<br />

Ubwo rem abumva RTLM mukomere, turi kumwe rwose turi kumwe, ubwo.., mukomeze mwumve<br />

indirimbo zishyigikiye ingabo kandi namwe zibashyigikira, hum, hari abambwiye.., abo ku Kimisagara<br />

mukomere. Hari aho natembereye nuko barambwira bati "tumaze kumva Radiyo RTLM, tumaze<br />

kubona ibisasu biyiguyeho, biyisenyuye" (yumiwe) bati "abenshi bahise bahambira". Bavuga bati<br />

"dore icyatubwizaga ukuri kirasenyutse, Inkotanyi zirarufashe"! Mu by’ukuri ni byo kubona lnkotanyi<br />

ziroha ibisasu aho twakoreraga, aho twakoreraga ubu twimutse, zikaharoha ibisasu cumi ha bibiri.<br />

Cassette N* 0205 transcrite par LD.


~:0164537<br />

Nababwiye ko igisasu kimwe ki~ra ~af~~ga miliyom ebyin, ni ul~~ga miliyo~i m~myabifi<br />

n’enye, ndakeka rero yuko bashakaga kugira ngo bacecekeshe ijwi ryanyu, muyoberwe aho bageze,<br />

muyoberwe ukuri kwabo, bakomeze bibe.., bidegembye bibeshyere mu mahanga, bababeshye namwe,<br />

ariko ’hzmwanzi agucira akobo hnana igucîra akanzu"twarazuts¢ tufiho, twarakomeretse ntitwapfuye,<br />

mugenzi wacu aho ad Noheli yihangane, yihangane yaguye ku rugamba, tuzakomeza dukore,<br />

nitunapfa abandi bakore ariko tuzi ko turi mu nzira y’ukuri. Nta hantu na hamwe ku isi rubanda<br />

nyamuke yategetse nyamwinshi ibyo byari kera ibyo byari kera byararangiye. Twumve umuzika.<br />

(un peu de musique).<br />

- Orateur Emmanuel RUCOGOZA, journaliste de la RTLM:<br />

... de la... les astuces des Inyenzi-Inkotanyi et de leur valet Faustin TWAGIRAMUNGU qui a fait des<br />

déclarations fa-dessus le... sur l’un des médias internationaux, la RFI.<br />

Maintenant nous allons continuer avec l’histoire euh.., dont je vous parlais tout à l’heure. Ce n’est<br />

pas aujourd’hui que la clique des Batutsis Inyenzi du FPR, ce n’est pas aujourd’hui que euh.., cette<br />

clique veut prendre et monopoliser le pouvoir pour justement opprimer les Hutus et ainsi faire<br />

disparaître la démocratie.<br />

Le complexe de supériorité des Batutsis date de très longtemps. Ainsi, les écoles ont été créées dont<br />

le fameux Groupe scolaire d’Astrida, Butare, et en dix-neuf cent... 1907 "Ishuri ry’Indatwa", l’Ecole<br />

des préférés de Nyanza à Nyabisindu non pas pour tout le monde, encore moins pour les Hutus qui<br />

étaient asservis depuis les siècles, et n’avaient à... et n’avaient accès à cet... à cette école que ceux-là<br />

qui, selon la légende féodo-eoloniale, n’étaient nés que pour gouverner. Donc, les enfants Tutsis<br />

considérés comme les plus intelligents.<br />

C’est surtout ce complexe de supériorité qui marque ces compatriotes Tutsis, car même aujourd’hui<br />

beaucoup d’entre eux restent convaincus de leur supédorité intellectuelle sur le reste des Rwandais.<br />

Cassette N° 0205 transcrite par LD.


18 ~"<br />

¯ ,,..,q ! 645 38<br />

Les troupes belges occupèrent en 1916 grâce au soutien anglais le Rwanda. Après la guerre, la<br />

Société des Nations, SDN confirma la Belgique dans ses visées coloniales en lui confiant un mandat<br />

sur le Rwanda.<br />

Pour accomplir sa politique coloniale la Belgique avait déjà des atouts dans l’oeuvre de... de<br />

missionnaires catholiques.<br />

Monopolistes déjà, les missionnaires catholiques usèrem de leur influence pour contraindre les<br />

missionnaires protestants de nationalité allemande à vider les lieux avec les troupes allemandes.<br />

Les nouveaux coloris gardèrent sans trop de réformes le système colonial allemand, le fouet, ikiboko<br />

par exemple qui n’ était rien d’autre que la création de l’alliance germano-tutsie d’ antan.<br />

Des réformes scolaires entreprises par les missionnaires catholiques ne tenant plus compte de<br />

rappartenance ethnique ouvrirent r école à tous. C’ est ainsi que les premiers Hutus furent scolarisés.<br />

Ce sont ces ai... ces aînés des Bahutus évolués, avec à leur tête Grégoire KAYIBANDA, Joseph<br />

HABYARIMANA GITERA, Balthazar BICAMUMPAKA et beaucoup d’autres qui, plus conscients<br />

que jamais du phénomène des Hutus, ah, non pas du... du phénomène mais du problème des Hutus,<br />

jusque là asservis par les féodo-monarchistes Tutsis, commencèrent à s’organiser en groupe et à<br />

s’insurger en conséquence contre leurs maîtres, les féodaux. C’était déjà sous le règne de l’avant<br />

dernier roi rwandais MUTARA RUDAHIGWA considéré par les Batutsis comme progressiste.<br />

Pourtant, monsieur Jean-Paul HARROY qui est censé avoir assez connu MUTARA RUDAHIGWA,<br />

en sa qualité de vice-gouverneur général du Rwanda-Burundi et dont il est difficile de mettre les<br />

propres en doute, euh.., dont il est difficile de mettre ce... les propos en doute, nous rapporte je cite:<br />

"Ils s’en ouvrît, d’ailleurs un jour à moi sans détour citant un des.., un de ses conseillers l’abbé Janvier<br />

MURENZI et me déclarant qu’il avait été faux de notre part à tous, à lui comme à nous, de croire<br />

un instant à la possibilité de ce que je qualifiais ci-dessus de euh.., de quadrature de... du siècle".<br />

Cassette N° 020S transcrite par LD.


19 ~" ~’ ! 64 ~ 39<br />

C’est-à-dire concilier un monolitique féodal avec des réformes à tendance de démocratisation.<br />

A ce propos, je l’entends encore me le répéter, il utilisa la formule imagaire, c’est-à-dire une jeune<br />

fille ne peut pas être un petit.., un petit peu enceinte et de m’affirmer avec franchise: "Fini nos<br />

concessions, désormais avec mes chefs et à nous, je défendrai le statu quo du système actuel lequel<br />

est parfaitement capable dans le concept du triple peuple, de faire le bonheur des paysans hutus si...<br />

si vous, territoriaux et curés, ne veniez à leur farcir la tête d’illusoires espoirs de libertë’.<br />

Peut-on ëtre progressiste et combattre les libertés? C’est ça une question. Ce discours royal ne<br />

diffère en rien aux propos tenus par les.., les ensei.., les seigneurs féodaux et repris par.., repris dans<br />

"Rwanda politique" de Fidèle NKUNDABAGENZI.<br />

Cette oeuvre est publiée le 17 mai 1958 à Nyanza, ancienne capitale royale, et signée par douze...<br />

euh...par douze Bagaragu b’lbwami, dans lequel les signataires méconnaissent.., méconnaissent<br />

clairement leurs liens ancestraux aux Bahutus et confirment je cite: "Les relations entre nous Batutsis<br />

et eux Bahutus ont été de tout<br />

¯<br />

tempsjusqu ,~<br />

nous aucun.., aucun fondement de fraternité".<br />

En effet, quelle relation existe entre Batutsis, Bahutus et Batwas?<br />

présent bas~es sur le servage et il y a donc entre eux et<br />

Les Ba... les Bahutus prétendent que Batutsis, Bahutus et Batwas sont fils de KANYARWANDA,<br />

leur père commun. Peuvent-ils dire avec qui KAYI...KANYARWANDA les a engendrés? Quel est<br />

le nom de leur mère et de quelle famille est-elle? Avec le mëme ton et la même arrogance ils<br />

expliquent dans ce mëme document qu’ils ont accédé au pouvoir au Rwanda par les tueries.<br />

L’histoire dit que RUGANZU a ét~ beaucoup euh.., de Bahirtza. Donc, RU... RUGANZU a tué<br />

beaucoup de Bahinza. Il s’agit donc des roitelets hutus. Lui, et nos autres rois ont tué les Bahinza et<br />

ont ainsi conquis les.., les pays des Bahutus dont ces Bahinza étaient rois. On en trouve tout le détail<br />

dans l’Inganji Kalinga.<br />

Cassette N° 0205 transcrite par LD.


K ç!64540<br />

Puisque donc nos rois ont conquis les Bahu... les pays des Bahutus en tuant leurs roitelets et ont ainsi<br />

asservi les Bahutus, comment ceux-ci peuvent-ils prétendre être nos freres. C’est une question aussi.<br />

Il est 4 heures précises, donc il est 16 heures précises dans les studios de Radio télévision libre des<br />

mille collines, une transition musicale.<br />

(petit moment de silence)<br />

... sion libre des mille collines, il est.., il est 16 heures 3 minutes dans nos studios, le rédacteur en chef<br />

euh.., monsieur Gaspard GAHIGI vous a préparé une réflexion très importante que vous allez tout<br />

de suite écouter.<br />

- Orateur Gaspard GAHIGI, rédacteur en chef de la RTLM:<br />

... (inaudible) ijyanye icyo kirego, icyo kirego rero akaba ail cyo ldzavamo gusobanura neza ukuntu<br />

Perezida wacu Nyakubahwa Jenerali Majore HABYARIMANA yishwe igihe abagizibanabi bahanuye<br />

indege yari arimo avuye mu nama i Dar-Es-Salaam.<br />

Indi nkuru ikomeye ni uko Ministre w’Intebe, Bwana KAMBANDA Yohani adbwakire Bwana<br />

Jacques Roger Booh Booh, Intumwa y’Umuryango.., y’Umunyamabanga Mukuru w’Umuryango<br />

w’Abibumbye hano mu Rwanda waje nyine gukurikirana ibibera hano mu gihugu cyacu.<br />

Indi nkam~ ikomeye twavuga ni uko intumwa z’u Rwanda zatangiye guhaguruka hano i Kigali, izindi<br />

zikazahaguruka ejo bitewe nyine n’imigendere y’indege, izo ntumwa z’u Rwanda rero zikaba<br />

, ?<br />

zi..ç(inaudible) gusobanura ibibera mu Rwanda ku buryo burambuye.<br />

Izo ntumwa rero zîzahaguruka zerekeza mu Misiri, muri Maroc, muri Sénégal, muri Gabon, muri<br />

Toge, ibyo akaba ad ibihugu by’Afurika. Naho ku bihugu by’u Burayi no muri Amerika, izo ntumwa<br />

z’u Rwanda zizerekeza mu Bufaransa, mu Bubiligi, mu Budage no muri Leta zunze ubumwe<br />

Cassette N° 0205 transcrite par LD.


A<br />

~’,’:~ l 64 54 1<br />

z’Amcdl~.H~ int~-nwa l~ndi z’u Rw~da zizajya mu MmT~go w’Ubumw¢ bw’A~dka, OUA no<br />

mu Muryango mpuzamahanga, ONU, Umuryango w’Abibumbye, ONU.<br />

Izo ntumwa r¢ro urctse izo tuvuz~ zigenda non¢ n’izizagcnda cjo, hari izindi ntumwa z’u Rwanda<br />

zîkubuts~ mud Zayire, mu Burundi, muri Tanzaniya, muri Afudka y’¢pfo no mu Busuwisi, na zo<br />

zagiye gusobanura nyine ibibera mu Rwanda ku buryo burambuye.<br />

Izo ntumwa rero zizagcnda zivuga iki?<br />

Izo ntumwa mu bihugu by’inshuti no mu Miryango mpuzamahanga zizagcnda zivuga uko ibintu<br />

byifashe mu Rwanda muri ild gih¢.<br />

Zizagenda zivuga ...kuntu ibintu byagenze nyuma y’urupfu rwa Perezida wa Repubulika,<br />

Nyakubahwa Général Major HABYARIMANA wahitanywe n’abagizibanabi tariki ya gatandatu<br />

z’ukwezi kwa kane uyu mwaka igihe nyine abagizibanabi bahanuye indege yari arimo avuye mu nama<br />

i Dar-Es-Salaam muri Tanzaniya.<br />

Izo ntumwa zisobanure ukuntu FPR-Inkotanyi ibifashijwemo n’abanyamahanga, nyine zigahitana<br />

Prezida wa Repubulika, uko guhitana Prezida wa Repubulika byakurildwe n’imvurum, noneho izo<br />

mvururu ha zo zikaza gukomezwa guhabwa umulindi n’ukuntu Inkotanyi zahise zubura imirwano<br />

tariki ya karindwî z’ukwezi kwa kane noneho zikaba zi... zashatse.., zarashakaga gufata ubutegetsi<br />

ku ngufu kuko nyine zari za’bonye zimaze kubuca umutwe. Icyo... uko kubura umurwano.., imirwano<br />

rero kw’Inkotanyi kwahise gukuba na zem amasezerano y’amahoro twagiranye na FPR-Inkotanyi<br />

Arusha.<br />

Ubwo rero FPR yubuye imirwano aho yari ifite ibidndiro hose mu gihugu ndetse na za ngabo magana<br />

atandatu z’Inkotanyi zari hano i Kigali zihita zubura imirwano igihe nyine zigabye igitero k’u kigo<br />

cy’abasirikare bashinzwe hainda Perezida wa Repubulika, zibifashwamo n’i...zindi ngabo za FPR zari<br />

zaracengeye urusorongo hano mu mujyi wa Kigali, imirwano rero ikaba yarakomeje ariko ingabo z’u<br />

Cassette N° 0205 transcrire par LD.


22 k’~ I "--4542<br />

Rwanda zikaba zimaze kuzitsinsura henshi hano i Kigali no haadi mu birindiro ariko izo ntumwa<br />

zikazavuga n’ukuntu FPR-Inkotanyi irimo kwica abaturage b’inzirakareng~e aho inyuze hose cyane<br />

cyaae muri ka karere katarî kagombye kurangwamo imirwano bita "zone tampon".<br />

Izo ntumwa za Guverinoma y’u Rwanda kandi zizagenda zisobanura i...nshingano za Guverinoma<br />

iriho ubu, isobanure ulmntu FPR-Inkotanyi imaze gukuba na zeru amasezerano y’Arusha, u Rwanda<br />

rwagendeyc kuri Constitution yo ku itariki ya cumi z’ukwa gatandatu noneho bigatuma nyin¢<br />

Perezida w’Inteko Ishinga Amat¢geko, Bwana Théodore SINDIKUBWABO aba Perezida wa<br />

Repubulika nk’uko biteganywa îî’iryo Tegekonshinga ryo ku itiiki ya cumi z’ulcwezi kwa gatandatu<br />

mirongo cyenda na rimwe.<br />

Basobanure ukuntu amashyaka uko ad atanu yari agize iyi Guverinoma nyine yaciwe umutwe,<br />

yongeye guhura noneho akiyemeza gushyiraho indi Guverinoma iyobowe na Ministre w’Intebe<br />

Nyakubahwa KAMBANDA Yohani.Izo ntumwa zisobanure n’inshingano y’iyo Guverinoma<br />

n’inshingano za Ministre ubwe.<br />

Izo ntumwa z’u Rwanda za...gabye amashami mu mahanga, zatumwe mu mahanga nyine mud<br />

mu Burayi no mufi Amerika zizagenda zivuga ukuntu FPR yubuye imirwano ikanga inzira<br />

y’amahoro yari yemejwe Arusha. Ziga... zisobanure ukuntu FPR-Inkotanyî yubuye imirwano hose,<br />

hanymna zisabe Imiryango mpuzamahanga ko za...kora ibishoboka byose kugira ngo FPR-Inkotanyi<br />

ye kukomeza "kuvunira ibiti mu matwi"ahubwo yumve ko inzira yageza u Rwanda ku mahoro ail<br />

inzira nyine yo kur¢ka intambara.<br />

Ubwo intumwa za... Guverinoma y’u Rwanda muri ayo.., muri ibyo bihugu by’amahanga no mu<br />

Miryango mpuzamahanga y’inshuti.., izo ntumwa rero zizagenda zisaba ko koko zakora ibishoboka<br />

byose kugi~ ngo FPR ire...(arakoroye) ireke ee... imirwano ahubwo iyoboke inzira y’imishyikirano<br />

Hanyuma zisabe ko ee... ibihugu by’inshuti n’Imiryango mpuzamahanga yafasha abantu bavuyo...<br />

bavanyw¢ mu byabo n’intambara noneho bakabaha imfashanyo. Kandi bagafasha n’iyo Guvednoma<br />

Cassette No 0205 transcrire par LD.


23 ~ "; "<br />

¯,,164543<br />

,J ~ ¯<br />

iyobowe na KAMBANDA Yohani kugira ngo irangize inshingano zayo cyane cyane ziganisha ku<br />

nzira y’amahoro.<br />

Izo ntumwa rero mb~utse ko mu bihugu by’Afurika zizajya muri Togo, muri Sénégal, muri Maroc,<br />

mu Misiri zikajya mu Muryango w’Abibumbye yee.., mufi Amefika, hanyuma zikajya no Cyicaro<br />

cya.., cy’Umuryango w’Ubumwe bw’Afurika OUA, Addis-Abeba muri Etiyopiya.<br />

Ubwo rero izo.., ntumwa z’u Rwanda zizajya no mu bihugu by’Amerika no mu Burayi, zîjye ee... mu<br />

Bubiligi, zijye mu Budage, zijye muri Leta zune ubumwe z’Amerika ndetse zijye no muri ce... Banque<br />

y’isi yose no muri c,ya Kigega mpuzamahanga nyine bita "FMI".<br />

Ubwo rero muri buri gihugu had.., abantu n’Imiryango bateguye bashyize kud gahunda izo ntumwa<br />

zizagenda zibonana ha zo kugira ngo zisobanure ibibera mu Rwanda muri iki gihe. Tuzifurije rero<br />

ubutumwa bwiza, zikamenya ko zihagarariye Abanyarwanda bose noneho (arakoroye) zika...korera<br />

koko igihugu kandi.., zigasobanura bihagije ubutumwa buzijyanye. (Arakoroye)<br />

lkindi.., izindi ntumwa zizahagumka ejo mu Rwanda ni intumwa zizajya Amsha murî Tanzaniya<br />

kubonana ha FPR-Inkotanyi. Izo ntumwa zizaba ziyobowe ha h£mistre NTAGER~ Andereya,<br />

zirimo kandi ha Ministre Anyesi NTAMABYALIRO, tu...kamenya ko hazaba harimo n’abasidkare<br />

bakuru bo mu... ho mu ngabo z’igihugu bazaba nyine bail muri izo ntumwa.<br />

Gasa icyo twavuga kuri izo ntumwa zizajya Arusha ni uko izo nmmwa zigomba gusobanura ko FPR-<br />

Inkotanyi ail yo yagabye igitero mu Kwakira mirongo cyenda, ko igihe twari tumaze kugirana<br />

amasezerano Arusha twarahagaritse intambara noneho tukageza igihe cyo kugabana ubutegetsi na<br />

FPR-1~otanyi, FPR-Inkotanyi yongeye kubura imirwano ubwayo biyimrutseho ku itariki .va munani<br />

z’ukwezi kwa kabiri mirongo cyenda ha gatatu abantu barumirwa kuko batumvise impamvu z’iyo<br />

mirwano, ariko abashishoza bumva ko FPR-Inkotanyi koko igamije gufata ubutegetsi ku gitugu.<br />

Cassette N" 0205 transcrire par LD.


ç0164544<br />

Ubwo byarakomeje nyine ejobundi nyuma y’iyicwa rya Perezida wa Repubulika tariki ya gatandatu<br />

z’uk-wezi kwa kane tariki ya karindwi FPR-Inkotanyi irongera yubura imirwano ikuba na zeru<br />

amasezerano ya ~. Kubona rero yarayak~bye ha zeru Guverinoma iriho ubu ikaba igendera kuri<br />

iri Tegekonshinga ryo ku itariki ya gatandatu z’ukwezi kwa cumi mirongo cyenda na dmwe ni<br />

ukuvuga ko imishyikirano ya Arusha itakiri ya yindi tuzi yashyizweho umukono ahubwo igomba kuba<br />

iyindi.<br />

Ubwo rero tugasaba intumwa z’u Rwanda kuzasobanura neza zika...mvisha amahanga n’umuhuza<br />

ibikorwa bya FPR-Inkotanyi ahubwo ibyo bita imishyikirano bikazaza nyuma y’ibyo bisobanuro<br />

tumaze kumva FPR-Inkotanyi ubwayo icyo itekereza, icyo isubiza ku bikorwa byayo byo kubura<br />

imirwano.<br />

Imishyikirano rero tu... tukabona itaratangira, ahubwo izatangira ari uko FPR-Inkotanyi imaze<br />

gusobanurira u Rwanda n’abarutuye impamvu buri gihe ishaka gufata ubutegetsi ku ngufu, kandi<br />

yitwaza inzira ya demokarasi.<br />

Twe tukabona rero iyo mishyikirano y’Arusha ahubwo FPR-Inkotanyi a.ri ho yari ikwiye kubonera<br />

umwanya igasaba imbabazi Abanyarwanda n’abarutuye, non¢ho ikabasezeranya ko itazongoea kubura<br />

imirwano muri iki gihugu, cyane cyane ko yari yasinyiye mu masezerano y’Arusha ayo yakubye na<br />

zeru ko ma muntu ugomba kuzashaka ubutegetsi muri iki gihugu akoresheje imbunda, akoresheje<br />

intambara.<br />

Aho bigeze rero, icyo FPR-Inkotanyi twabona yabwira Abanyarwanda ni ukubasaba imbabazi,<br />

igapfukama, iti sinzongera, igasa n’umukristu wakoze icyaha uri mu ntebe ya penetensiya ikavuga<br />

rero ko itazongera kubura imirwano noneho akaba ari ho twahera ariko kuvuga ngo twahera ku<br />

masezerano y’Arusha bi... bitaga iy’amahoro kandi ail yo yayifashije gutegura intambara, ibyo bintu<br />

rero tukabona ail ibintu byo gucengana, ...(inaudible) gutanga ibisobanuro bihagije noneho<br />

Cassette N° 0205 transcrire par LD.<br />

, il i lU i i . i u


...(inaudible). (Musique)<br />

Petite partie non enregistr6e.<br />

Cassette N° 0205 transcrite par LD.<br />

25<br />

Fin de la face B.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!