K'0164521
K'0164521
K'0164521
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
..mm...<br />
IDENTIFICATION<br />
DUREE<br />
QUALITE<br />
TRANSMISSION<br />
DATE DE TRANSCRIPTION<br />
NOM DU TRANSCRIPTEUR<br />
NOM DU FICHIER<br />
DICTAPHONE<br />
Cassette N* 0205 transcrire par LD.<br />
¯ 0205 RSF K7 N° 10<br />
¯ 60 MIN.<br />
’MOYENNE<br />
¯ RTLM<br />
¯ 30/05/2000<br />
¯ ICYITEGETSE Drocella<br />
- 0205.wpd<br />
¯ SANYO<br />
Modèle ¯ TRC-8080<br />
N° de série ’ P9407754 F<br />
K’0164521
FACE A:<br />
~:0] 64522<br />
* SIMBIZI Stanislas de la CDR suggère que si le FPR ne veut pas entrer dans les<br />
institutions de transition qu’il le dise pour que les autres partis puissent se partager<br />
les sièges qui lui sont réservées.<br />
Il répond à la question de Valérie BEMELIKI de savoir ce que la CDR attend du<br />
gouvernement de transition.<br />
* KARAMIR Froduald du MDR explique ce que l’on souhaite du gouvernement<br />
de transition et rappelle que ce gouvernement est pour tous les Rwandais et non<br />
pour un parti politique.<br />
Il dément les informations du FPR comme quoi les Rwandais ont fui, la ville de<br />
Kigali est presque dépeuplée, les militaires sont en train de fuir.<br />
Kantano HABIMANA, journaliste de la RTLM parle de deux Inkotanyi armés de<br />
grenades vus à Kimisagara et invite la population de la région à les déloger.<br />
Il parle de la reprise des combats par le FPR malgré la signature des accords<br />
d’Arusha et accuse certains membres des partis politiques comme<br />
TWAGIRAMUNGU d’&re leurs complices.<br />
Il annonce qu’une délégation du gouvernement est dépëchée à l’étranger pour<br />
expliquer les objectifs et annonce également que l’effectif des militaires de la<br />
M/NUAR a été réduite et que DALLAIRE a été nommé h la tëte de l’effectif qui<br />
reste sur place.<br />
* HABIMANA Kantano ~e que mëme si le FPR refuse de reconna/tre le<br />
gouvernement de KAMBANDA et qu’il est déterminé à le combattre, les Rwandais<br />
sont prëts à se défendre.<br />
* Réflexion de Gaspard GAHIGI, rédacteur en chef de la RTLM sur l’assassinat<br />
du président/uvénal HABYARIMANA.<br />
Cassette N* 0205 transcrire par LD.<br />
Il évoque la délégation du gouvernement rwandais dépêchée à l’étranger pour<br />
expliquer ses objectifs et qui doit aussi parler sur la reprise des combats par le<br />
FPR.<br />
Il annonce également qu’une délégation rwandaise doit se rendre ì Arusha pour<br />
négocier avec le FPR-Inkotanyi.
- Orateur SIMBIZI Stanislas, parti CI)R:<br />
FACE A<br />
K0164523<br />
...yaa... izahabwa abandi. Ubwo rero niba FPR ibona ko ee... idakeneye kujya mu Nzego<br />
z’inzibacyuho yabivuga noneho ubwo andi mashyaka akaba yagabana iyo myanya, noneho<br />
Abanyarwanda tugategura hamwe amatora yatugeza kuri demukarasi nyayo.<br />
- Orateur Valérie BEMELIKI, journaliste de la RTLM:<br />
Hari ikindi kibazo nagira ngo.., nifuje kubaza cyane cyane Bwana SIMBIZI euh.., kubera ishyaka<br />
CDR akenshi tuzi ko dtad mu mashyaka atanu ashyiraho Guvednoma y’Inzibacyuho ari yo iriya<br />
Guverinoma yashyizweho ee... ejobundi. Ubwo rero nagira ngo nkubaze mwebwe muri CDR iriya<br />
Guverinoma muyitezeho iki? Iriya Guverinoma murabona yakora ite kugira ngo ishobore guhangana<br />
n’ibi bibazo euh.., tugezemo? Wenda MDR yo ni rimwe mu ishyaka.., mu mashyaka yashyizeho iriya<br />
Guverinoma yaba ifite impamvu zayo kandi zikaba zire.., zid kumwe na zirîya nshingano bashinze<br />
iriya Guverinoma, bakaba baranayishyizeho ee... bazi neza ko ee... i... icyo izabakorera nk’uko tubona<br />
ko yanatanze Ministre w’Intebe. Wowe mu ishyaka CDR fitari mu,d ifiya Guverînoma... yo ibona iriya<br />
Guvednoma izayimarira iki? Izamafira iki u Rwanda? Izakora ite? Irayisaba ko yabikora ire?<br />
- Ee... twebwe muri CDR twifuje iteka ryose ee... ubutegetsi bwarengera inyungu z’abaturage,<br />
bwarengera inyungu za rubanda aho kurengera inyungu z’udutsiko utu n’utu. Ubwo rero iriya<br />
Guverm" oma icyo tuyitezeho ni ugushyira mu gaciro ntifatanye na FPR kuzana amananiza nk’uko ee...<br />
iriya.., isimbuwe yabikoraga ku buryo ndetse wasangaga iriya Guverinoma ivuyeho nta ho yari itaniye<br />
ha FPR ee... byarafatanyaga kuzahaza Abanyarwanda.<br />
Ubwo tukaba twifuza ko rero iriya Guverinoma yo aho kuzahaza Abanyarwanda yabafasha bakava<br />
mu kangaratete, baka...yoboka inzira nyayo ya demokarasi noneho umuturage agasubizwa ijambo.<br />
Cassette N° 0205 transcrite par LD.
- OrateurKantano HABIMANA, journaliste de la RTLM:<br />
Bwana KARAMIRA na we nifuzaga kumenya icyo abivugaho cyane cyane ko mu i... ishyaka MDR<br />
nabonye ee... ryarashyizemo ee... a... abaministre urebye TWAGIRAMUNGU Fawustini yangaga.<br />
- Orateur KARAMIRA Froduald du parti MDR:<br />
Njyewe icyo nabivugaho mu by’uk~ ee... icyo dutegereje kufi iriya Guverinoma ni ha cyo dutegereje<br />
ku gihugu cyose ni uko abantu bose batangira kumenya ko Guverinoma iyo igiyeho aba ail iy’igihugu.<br />
Ntabwo ail iy’amashyaka. Amashyaka ayishyiraho kugira ngo ikorere igihugu, ikorere abaturage.<br />
Niba rero hari Guverinoma zagiyeho cyane cyane ihemtse, hakajyamo abantu badakomoka no mu<br />
ishyaka MDR yavanyemo, yarabaciye kubera ko ibona batakorera inyungu z’igihugu ngira ngo<br />
n’abandi bose baboneyeho kubona ibyo yakoze. MDR yarabivugaga. N’iyo wagira imbaraga nke,<br />
ntabwo wavuga ngo ugize imbaraga nke ku bw’ishyaka, Guverinoma igomba kuba imwe, igakorera<br />
abaturage bose kandi abaministre bose bakomoka mu mashyaka n’iyo yaba anyuranye bakizerana mu<br />
nyungu z’igihugu. Ni byo twashakaga.<br />
Ubu rero tukaba twizeye ko igiye kubona uburyo bwo gukora bwiza kandi ikoreye hamwe tutavuga<br />
ngo ni ishyaka MDR rikoze, tutavuga ngo ni ishyaka MRND rikoze, tutavuga ngo ni ishyaka iri n’irî<br />
ahubwo ni Guverinoma y’Abanyarwanda igiye guhangana na ziriya nshingano twayihaye uko ari<br />
ebyiri: - kugarura amahoro mu Banyarwanda,<br />
- kugamra umutekano mu Banyarwanda no gukomeza imishyikirano nk’uko ariya masezerano<br />
y’Arusha ameze niba bishobotse.<br />
Urumva rero, ntabwo ari Guverinoma ya MDR nk’uko umuntu yashaka kubivuga, ni Guverinoma<br />
y’Abanyarwanda. Iyo imaze kuba Guverinoma iba iya bose. Ni na cyo twifuzaga na mbere hose ko<br />
Guverinoma yamenya ko ikurikiye ibibazo by’u Rwanda kurusha uko yakwiyitirira ko ikurura<br />
agapande k’ishyaka, ktà~ icyo gihe iba ieitsemo kabiri ntiba ikiri Guverinoma ad byo byabaye. Kandi<br />
icyakora nakongeraho bimwe kuko twarabivugaga iriya CJuverinoma y’ubushize twebwe MDR<br />
Cassette N° 0205 trans¢rite par LD.
A<br />
..".~0 t 64525<br />
ntabwo twadmo. Hagiyemo abantu baciwe mu ishyaka none ibyo bakoze ioyakora ntabwo bishimwa<br />
ariko kandi ni ukubyihanganira tukareba ko twagarura icyizere mu baturage, icyizere mu ngabo,<br />
icyizere ku rugamba tugatsinda, tugatsindira Abanyarwanda bose.<br />
-Tubashimiye murakoze kuba mwaje kuduha ce... ibitekerezo byiza byubaka, hanyuma ndakeka yuko<br />
abatwumva namwe mugize icyo mukuramo.<br />
- Orateur SlMBIZI Stanislas, CDR:<br />
Ee... ndagira Bwana Kantano mbere y’uko dutandukana nongere ngire icyo mbwira Abanyarwanda<br />
ce... cyane cyane abakomeje guterwa ubwoba n’ibihuha bya FPR ngo "Abanyarwanda barahunze"<br />
ngo "umujyi wa Kigali ngo usigawemo n’abantu mbarwa"ngo "abasirikare barimo kwimkanka<br />
amasigamana"ndagira ngo menyeshe Abanyarwanda batari i Kigali ko ibyo bintu atari byo kandi<br />
mpumurize abari i Kigali ii gukuka umutima ngo niba utuye muri quartier runaka bakubeshye ngo<br />
mu yindi quartier bagiye ce... ku buryo nawe wakumva ushaka kwimka. Ndagira ngo Abanyarwanda<br />
mushyitse imitima hamwe cyane cyane mwebwe abari i Kigali, mwe muri ku marondo, mwe mufi kuri<br />
za bariyeri mukomere, mukomeze umutima, ntihagire ibihuha bibakura umutima maze mugume<br />
hamwe, mushikame maze uwahimbye icyo kinyoma ee... aburiremo. Murakoze.<br />
(Indirimbo ya BIKINDI: Nanga Abahutu)<br />
... ukandagire uti "Umuhutu" rungano.<br />
Yego fa.<br />
Abo ngabo niba mbanga ndamaze. (bis)<br />
Imana tugira iwacu ni uko ari bake cyane mngano Cois)<br />
- Orateur Kantano HABIM A, journaliste de la RTLM:<br />
... i Kigali mu buhungiro, abatwumva mwese mukomeze mugire umunsi mwiza. Tufi mu bihe<br />
bikomeye, mu bihe bikomeye, mu bihe by’intambara twazanywe.., twazanywemo na FPR-Inkotanyi,<br />
Cassette N° 0205 trans~rite par I.D.
6 K" I ~4526<br />
Inkotanyi zitajya ziva ku izima kubera ubwirasi, kubera agasuzuguro. Ibyo ail byo byose zimaze<br />
kwibonera ko agasuzuguro zashatse kumzanaho tumaze kuzereka ko burya gusuzugura akagabo kari<br />
iwako mbere yo kugasuzugura urabanza ugatekereza ukib~a yuko atari wowe ugatunze.<br />
Inkotanyi rero ndakeka yuko zimaze kwibonera yuko ibyo ad byo byose Abanyarwanda bashyize<br />
hamwe kandi bazirwanyiriza hamwe. Kuza zikangata rero zirata ngo zirafata Kigali, ngo niba ibyo<br />
zisabye byose zitabibonye, ngo niba zidafashe ubutegetsi bwose ngo abari basanzwe mu gihugu<br />
bigireyo bazibise, abavuye za Uganda, abavuye za Tanzaniya, abavuye hehe, abantu batigeze<br />
bakorera iki gihugu ngo bakivunikire, uretse gufata gusa ibibunda bishaje bya Kalashinikovu ngo baje<br />
kuturasa! Kubona umuntu w’umusore utite imyaka makumyabiri n’i.., n’itatu ataragera mu Rwanda,<br />
ubundi gusa ngo akaza afashe imbunda ngo aje gufata iby’Abanyarwanda bigereyeho muri icyo gihe!<br />
Kubona umuntu umaze imyaka mirongo ine hanze akaza yirukanka ngo aje kuyora iby’Abanyarwanda<br />
bagezeho ibyo Abanyarwanda barabyanze bavuga bati "ibyo ail byo byose ntibishoboka, turabyanze,<br />
turarengera ibyacu, turarengera ubuzima bwacu, turarengera abacu, ntibishoboka". Ha... hirya no hino<br />
rero mu gihugu hose ee... abantu benshi ni abahagara.., ni abahagurukiye kurwanya Inkotanyi ee...<br />
kubera yuko bumva iteka agasuzuguro kabo.., kazo kabateye umujinya.<br />
Ee... ubu rero muri uyu munsi hano i Kigali mu by’ukuri ma mirwano twumvise uretse ibisasu<br />
bigurutse nonaha nka bitatu bigiye kunyukanyuka udukotanyi twaba twihishe hano hafi nko mu misozi<br />
ya Kigali ni two dusasu twumvikanye naho ahandi biragenda neza.Gusa rero, lnkotanyi zo nyine<br />
gukotana urumva nk’umuntu babwiye bail ’~uzaguha cadastrée aha n’aha, tuzaguha ibi n’ibi"urumva<br />
yuko we arakomeza agakotana. Ni yo mpamvu rero mukwiye kuba maso kuko Inkotanyi nyine<br />
zikotana, ntizirambirwa, namwe rero ntimurambirwe nyine, urwana n’Inkotanyi ntarambirwa, makura<br />
mu ruge.<br />
Ee... ubwo rero ee... zifrte amayeri menshi, mu kanya.., mu kanya maze kumenya yuko hari Inkotanyi<br />
enye zigomba kuba zigiye ku Kimisagara~ zigiye ku Kimisagara a... ngo zigiye mu ma... hari izigiye<br />
ebyiri zigiye mu mashuri y’APACE hanyuma hari n’izindi ebyiri zigiye mu Nyakabanda. Ibyo...<br />
Cassette N° 0205 trzns¢~e par LD.
7 ç0!64527<br />
tubibwiwe n’umuboyi wo kwa... SINSHOBOYE Bernard. Umuboyi wo kwa SINSHOBOYE<br />
Bernard rero, hari abasore babifi bambaye ibipantalo bya ddlav6s by’i.., by’ibi.., by’ibikoboyi bafite<br />
na bya grenades mu mufuka ngo baje baramubwira bail "sha, ngwino utwcreke aho baraye bishe<br />
abantu’. Noneho ubwo umwana ngo abajya imbere agenda abereka ur¢ts¢ ko uwo mwana tumubajije<br />
"esc, ntabwo ushobora kuba ubabony¢ ce... nta muntu n’umwe mwahuye koko ngo arebe abo bantu<br />
bambay¢ ddlavds’? Nuko umwana ail "banyujije mu tuntu tw’utuyira twa kinyarwanda". Murabyumva<br />
rcro yuko no mu tuyira twa kinyarwanda Inkotanyi zishobora ku... ku... kunyuramo. Ubwo rcro<br />
abantu begcrcyc uwo mwana wo kwa SINSHOBO... SINSHOBOYE Bernard bakomezo bamubaze<br />
neza noneho abcrcke aho yatandukaniye n’izo Nkotanyi, hanyuma non¢ho abaturage ha Kimisagara<br />
muzc kuzishaka aho ngaho muri APACE ku Kabusunzu, (arakoroye) kandi n’abo mu Nyakabanda<br />
namwe ce... mube maso. Uhum! Mube maso murcbe mu tuyira aho ngaho, murebe koko niba nta<br />
Nkotanyi zaba zi...hanyuze hanyuma noneho muzikurikirane murebe ahantu zaba zihishe. Abari leu...<br />
kuri za bariyeri rero na... namwe mukomeze umurego, mukomeze murebe uko ibintu bîmeze ee...<br />
kugira ngo batabiba ee... umugono. Mukomere rero ee... mukomere, mukomeze murebe, urwana<br />
n’Inkotanyi ntabwo a... ahuga. Ntahuga ha gato, ntanywa amazi, kubera ko iteka ziba zicunga gahoro,<br />
kugira ngo zirebe ahantu baba ka brëche baba akenge zihite zicokamo.<br />
Mukomere rero abumva Radiyo yîgenga RTLM ivugira i Kigali mu buhingiro, mukomere turi kumwe,<br />
nyuma uyu munsi rero turi ku wa gatanu, turi ku wa gatanu ee... itariki makumyabiri n’ebyiri<br />
z’ukwezi kwa kane muri mirongo cyenda ha kane, murumva rero yuko iminsi iragenda, abantu<br />
baribaza bati "tugiye gushira ukwa mbere kwashize tutari twahembwa n’uku dore kuraje ese mama<br />
tuzahembwa dure tutakoze"? Wa... wandildraga ku gipande, ild byose.., mbese ibibazo ni byinshi muri<br />
iki gihe ariko rero mbere na mbere twizirike umukanda dutsinde iyi ntambara naho ubundi niba ad<br />
ukurya tuzarya neza, niba ail ukunywa tuzanywa, niba ail u... ibyo tuzashaka byose ariko nyine<br />
tumaze gutsinda koko tuvuga tuti ee... sawa Inkotanyi tuzigijeyo noneho twemeranye ko tuzagabana<br />
ubutegetsi, nta gitugu cyazo tuzongera kumva, ma nduru yazo ibyo ngibyo bikaba bigiye ku ruhande,<br />
bigiye ahagaragara. Mwihangane rero, yee, ibyo ad byo byose yenda ibintu bizatungana kandi<br />
turabyizera, ee... ntabwo ari kera.<br />
Cassette N° 0205 transcrire par LD.
8<br />
~ r’~ t<br />
,,, l I~4528<br />
Mu kanya turaza kureba iby’imishyikirano y’Amsha turebe ibya Guverinoma iriho n’iby’Umuryango<br />
w’Abibumbye ha MINUAR yawo, turebe n’ibigambo bya TWAGIRAMUGU Fawustini hanyuma<br />
twongere tuze kureba Inkotanyi icyo ad cyo.<br />
TWAG/KAMUNGU Fawustini, alias RUKOKOMA wa~teje $i byago byose kubera gupingana kwe<br />
ngo "nta kundi byagenda" ngo "nta Ici...", mugitondo ni we wavuze ngo "la fameuse Radio libre des<br />
mille collines", sinzi aho yabivugiye ariko ibyo ad byose agomba kuba yabivugiye muri blindé, han,<br />
ntabwo acyega.., ntabwo acyemye aho yegamye agomba kuba yunamye, ntabwo yemye, ubwo rero<br />
na byo turaza kubigarukaho. Mukomere rero, mukomeze mwumve Radiyo yanyu RTLM.<br />
(Intermède musical).<br />
- Orateur Kantano RABIMANA:<br />
...(inaudible) ya gatanu, tumaze iminsi cumi n’itanu yose turwana n’Inyenzi n’Inkotanyi zaduteye<br />
zongeye k-ubura imirwano kandi twari tuzi ko twagiranye amas.., amasezerano y’Arusha nuko<br />
zirongera zi... nk’uko zibisanganywe nyine zitu.., zihita zitwibeta, ariko noneho zitadutunguye,<br />
hanyuma noneho ce... ubu rero zikaba zihanganye n’ingabo z’u Rwanda ku mpande zose, ku mpande<br />
zose hano i Kigali murumva amasasu arimo agwa hejuru ya SGP, muri kariya karere kose ka...ka<br />
Ramera ee... ayo masasu rero ni avumbura Inkotanyi aho zihishe mu mazu, mu mazu aho zagose<br />
abantu zikabica urubozo, zikabamerera nabi cyane ku buryo abantu basabye Croix Rouge,<br />
Umuryango utabara imbabare ngo bajye kureba ko bahamba byibuze ababo ariko Croix Rouge<br />
yaranze ivuga iti "muranteye Inkotanyi zitazanyiyîcira". Ibyo bintu rero na byo mu by’ukuri ni ibyo<br />
kwamaganwa kuko mu gihe wishe umuntu.., mu gihe wishe umuntu aba afite uburenganzira bwo<br />
kugira ngo abone intumbi y’uwo muntu noneho ajye kuyishyingura.<br />
Birumvikana rero yuko Umuryango utabara imbabare wari ukwiye gukora uko ushoboye kose<br />
ukareba uko wabohoza bariya bantu baboheye hariya, baboshywe n’Inkotanyi zigenda zibikingirîza<br />
nk’ingabo, zafashe abantu zibagira nk’ingabo, umu.., al
9 k,r: 1 645219<br />
nibamurasa ba... barase umukecuru, ingabo z’u Rwanda zikabitinya. Ee... bakagenda bakikinga mu<br />
nzu akemera agapfiramo nta n’icyo kurya afite, akaba neza neza nk’ibandi, nako ni ibandi nuko<br />
noneho ubwo agahamanamo n’umuntu, uwo asanzemo wese, umuntu umwe rero barapfuye abenshit<br />
Hum! Njya numva umugabo witwa Tadeyo, njya numva.., mbese n’abandi be... bantu basanze mu nzu<br />
bose urebye uwo basangaga ail Umuhutu wese uwo nguwo nyine kwari ugutema, bakabaga,<br />
bagatwika ce... uwo basangaga ail Interahamwe birumvikana, uwo basangaga ail Umusederi (CDR),<br />
mbese umuntu batasangaga ail umu PL Lando, ntabe umu PSD ee...ntabe MDR-Rukokoma, ntabe<br />
umu PSD NZAMURAMBAHO, uwo nyine bya.., byararangiye.<br />
Ubu rero ce... hariya i Remera hari nk’ahantu ngo babona uko bahunga abo bicanyi, abo ngabo bari<br />
mu byago nyine, ubu barimwo bariewa urw’ agashinyaguro, basangira ibyago n’Inkotanyi, nyamara<br />
kandi imba abo biyahuzi baraje basanga abantu mu mazu yabo, mu byabo ariko bakabibafatiramo,<br />
bakabicisha inzara. Ni akaga nyine ni cyo cyerekana yuko Inkotanyi mu by’ukuri icyo zisha.., kunda<br />
ni ibintu n’ubutegetsi, ntabwo... (arakoroye), ntabwo zikunda abantu.<br />
Mu kanya rero harimo indirimbo yitwa ngo "Nanga Abahutu", mu by’ukuri ibi byago bigwiriye uru<br />
Rwanda hari.., harimo uwitwa TWAGIRAMUNGU Fawustini alias RUKOKOMA, harimo uwitwa<br />
KANYARENGWE, harimo uwitwa BIZIMUNGU Pasteri bishe arnasezeraho yose Arusha,<br />
...(inaudible), ahnnva yuko ibyo avugiye Arusha Abanyarwanda bazabyemera niba.., nagera ino, abo<br />
bantu n’abandi bandi by’ibyitso mu gihugu ni bo bishe iki gihugu, ni bo bakigejeje mu byabo<br />
biko... (interruption).<br />
Ubwo rero murumva yuko igihugu cyagize ibyago kibyara umuntu witwa KANYARENGWE, kibyara<br />
uwitwa TWAG~AM[~GU Fawustini, kibyara.., ibyitso, kibyara.., n’abandi bitwa ba BIZIMUNGU<br />
Pasteri none ibyago clore aho bigeze, abo Bahutu bagiye kwiyomeka ku gatsiko extrémiste k’Abatutsi<br />
ce... biyise Inkotanyi ariko ubundi bari Inyenzi, abo rero ni bo bashyize ibyago muri iki gihugu, ariko<br />
rero igishimishije ni uko abantu bamaze kwishyira hamwe, bamaze kumva ko demokarasi (petit<br />
moment de silence) y’ibisuma baje kwiyibira ubutigetsi, baie kwiyibira ubutegetsi no kwiba nyine<br />
Cassette N° 0205 transcrire par I.D.
10<br />
~ r~ ,-<br />
~,,164~30<br />
iby’abantu bagezeho mu myaka mirongo itatu ... (inaudible) ni na yo mpamvu ubona ko ... (inaudible)<br />
cy’inkundura, tukarwana ku byacu, tukarwana ku bacu...(inaudible).<br />
(moment de silence).<br />
... (inaudible).<br />
Tujye rero ku rwego rwa Kaporali, aho wahungira hose Inkotanyi zizagushaka, zikubaze ziti "ce...<br />
wari muri za ngabo? Hum! Zîmwe zishe abantu ibihumbi"t Ako kanya nawe bakujatire. Uzazihungira<br />
he rero? Hagarara urwane. Zirika umukandara. Hum! Zirika umukandara nawe ubw’Inkotanyi za...<br />
simvuga ngo ube Inkotanyi ce... za RWlGEMAf Ba Inkotanyi ikotanira u Rwanda rwakubyaye,<br />
ikotanira ibyawe, ikotanira ubuzima bwawe, ikotanira igihugu cyawe. Nguko uko bimeze, naho<br />
ubundi ziva amaraso tuva andi, bafite umutwe dufite undi, wa mugani wa KAMBANDA, Ministre<br />
w’Intebe avuga ati "niba barize ibi natwe tuziga ibindi. Nibazana amayeri aya tuzayavumbura twige<br />
andi". Ubu Inkotanyi zize arnayeri yo kugenda zifata udutsiko, abantu batarenze mirongo itanu,<br />
bagatera kuri komine, ubwo bakaherekana Bourgmestre n’abapolisi, ubwo hagati aho ibihuha<br />
bigakwira muri Radiyo Muhabura ngo "Inkotanyi zateye aha n’ aha"abaturage bagahunga, aho ngo<br />
zirahabohoje, zigakomeza, nuko ziza ziyogoza aho hose, zahereye i Muhura, ziranyaruka zigera i<br />
Murambi, nuko zikoresha ibyo bintu. Aho rero zikavuga ziti "twahafashe".<br />
Ubu rero ubwo zivuga imishyikirano y’Arusha (arakoroye) ni ukugira ngo zizagende zivuge ziti "bon,<br />
buri muntu arahagarara aho ageze". Ibyo bishaka kuvuga iki? Ni nka biriya bya zone tampon, ahantu<br />
hose Inkotanyi zari zahagaze zigatumura isasu abantu bakîmka aho zavuze ko zahafashe ngo "ni zone<br />
tampon".<br />
Mu by’ukuri aho hantu zahakanze abantu, zikanga n’abategetsi barahunga ariko ntizishobora kuvuga<br />
ko zahafashe. Ubwo se Inkotanyi zaba ziri.., zingana iki ku buryo zafata amakomine, ngo zigafata u<br />
Mutara wose, ngo zigafata za Byumba, nimumbwîre izo Nkotanyi zaba zingana iki? Bishaka kuvuga<br />
se ko abasirikare b’u Rwanda noneho umubare wabo ee... wa... wagabanutse? Ko noneho twagize<br />
Cassettè N° 0205 transcrite par LD.
11 K!:]16453!<br />
1mana zigat«a amayed yazo ya d6mobili~don atad yaïata? lngabo z’u Rwanda rem bad l~mwe, buri<br />
musifikare w’Imkotanyi ~te b:~buze abasidkare babid b’u Rwanda.<br />
Ubwo rero kubeshya ngo zafashe za Kayonza, zafashe iki ibyo ni ibintu by’amayed yo kugira ngo<br />
bagere mu mahanga bavuge bati igihugu twarakiyogoje ee... nk’ubu wajya kumva ukumva<br />
nk’Inkotanyi ebyid zigeze i Kanzenze zirarashe, Burgumestre agahunga bati ni ibyo, izindi ebyiri<br />
zikarasira i Runda, izindi eshatu zikarasim ee... Muyaga se ubwo bati nta kundi ibintu biracitse,<br />
igihugu turakiyogoje, ariko byose ibyo ni amayeri yo kugira ngo Inkotanyi nizijya mu mishyîkirano<br />
zivuge zifi bon, aho tugeze, hari Inkotanyi imwe n’iy’ikimuga, na yo yapfuye ijisho, aho ihagaze kuri<br />
komine bail aho ni ahacu.Ubwo noneho rero ayo mayed.., noneho ayo mayed yabaye mu bya Kinihira<br />
ntazongere kubaho. Ntazongere kubaho.<br />
Naho rero ku muntu witwa TWAGIRAMUNGU Fawustinî alias Rukokoma uyu munsi sinzi ahantu<br />
yavugiye mu iradiyo y’u Burayi ariko rero noneho bya bindi byo kugenda yemye ...(inaudible) ijwi<br />
rye, hum, yavuze ngo "azegura yegame, yumvaga nta hantu yegamye! Ndetse kwa kwema kwe, reka<br />
da! Yari yihinnye, yitunnye, atunnye amavi muri blindé nkatwe. Ku buryo, hum, yewe, ni ko rero<br />
kuvuga ngo "la fameuse radio des.., la... la fameuse radio libre des milles collines". La fameuse. Hum!<br />
Nyamara se, ku...vuga ngo "la fameuse" ngo "itera amaha..." ngo "ituma ibintu bicika",<br />
TWAGIRAMUNGU Fawustini, alias Rukokoma ni gihe ki RTLM itamubwiye iti "nyabuna<br />
TWAGIRAMUNGU wikwigira akananiramana, wilcwigira igihangange, cisha make". Hum! Ni ryari<br />
se RTLM itamubwiye iti "TWAGIRAMUNGU Fawustini, subiza iby’abandi, subiza ishyaka ry’abandi<br />
ibyaro?Tukanyuzamo indirimbo kenshi yitwa "Nanga agasuzuguro". TWAGIRAMUNGU se ko<br />
yayumvaga cyangwa bagenzi be yakoze iki? Yumvaga se abayiririmbye ad RTLM? Ko yaririmbwe<br />
n’abantu b’i Gitarama kwa sebukwe! Ibyo se ntabwo twabimugiragamo inama! Hari igihe se tutavuze<br />
tutiTWAGIRAMUNGU wikoresha umugore w’abandi ee... mu by’ukuri ni nk’ibyaha, wimujyana<br />
hirya no hino, wimuvugisha ibintu atateguye, wimukoresha gahunda atumvikanyeho ha Perezida wa<br />
Repubulika n’ubwo ad Ministre w’Intebe[ Hum! Ubu se aho uwo yakoresheje ibyo byose ad bail<br />
kumwe na TWAGIRAMUNGU?<br />
Cassette N° 0205 transcrire par LD.
~pxaa~..<br />
’0t64532<br />
lbyo bintu byose rero by’ubushukanyi, by’ubusambo, by’ubwirasi, by’iki, ni byo bigejeje iki gihugu<br />
mu kaga. Kurenganya rero Radiyo RTLM ndakeka yuko ni uku.., ni ugukabya, ni ildnyoma kitagira<br />
ishingiro kandi nta muntu n’umwe ce... ugishyigikiye. Gusa ibyo byose... TWAGIRAMLrNGU<br />
bamubajije bati "ese TWAGIRAMLrNGU urakeka yuko ad nde wahanuye indege ya Perezida wa<br />
Repubulika"? Arabanza ngo "ntabwo ad Ababiligi", icyo ni icya mbere. Ngo "ntabwo ad Inkotanyi",<br />
icyo ni i~a kabifi. Abahanuye indege ya Perezida wa Repubulika ngo "ni bamwe mu basirikare" ngo<br />
"extrémistes" ngo "bashakaga kubura imirwano". Wumve nawe uwo Munyarwanda usubiriza u<br />
Rwanda.<br />
Ahubwo urebye twashimye umugabo witwa NKUBITO Alphonse we wagiriye inama Inkotanyi<br />
azibwira ati "ibyo ail byo byose kurwana, n’iyo mwafata Kigali ni ha handi abaturage babahindukirana<br />
mu Rwanda hazategeka abantu babyumvikanyeho, ariko inyungu za rubanda nyamwinshi mbere na<br />
mbere ari zo zigiye imbere. NKUBITO rwose Alufonsi uriya Prokireri n’ubwanwa bwe ya...rabivuga.<br />
Hum! Yahoraga adutumira ngo tujye kuburana yatureze, twamuvuze kuri radiyo, twavuze ibiki<br />
n’ibiki. Yashoboye rero guhunga, aragenda, ariko yagiriye inama.., inama Inkotanyi, inama nziza<br />
ababwira ati "ukwihutira i Kigali nta cyo bimaze. Nta cyo bimaze kuko abantu barahindutse,<br />
barakurikiye".<br />
Ubwo rero TWAGIRAMUNGU Fawustini ce... niba afite agahinda k’uko Arusha yamupfanye,<br />
nyamara abantu barabimubwiraga bati "iyi Guverinoma yawe ntizajyaho. Ntizajyaho kubera ko<br />
urwanya CDR. CDR ni Abahutu bikokoye bavuganira Abahutu. Ntizajyaho kuko urwanya abo<br />
mufatanyije mu ishyaka, abo mwari mufatanyije, batsinda n’imanza ukavuga uti nimujye mu nkiko<br />
muzakomeze munkurire hagati aho mbe megeka".<br />
Ibyo byose byo kwi...giza abantu hirya uvuga ngo urimo urakina polifike yo hejuru nk’agaca, ibyo<br />
bintu.., ni byo bintu rero byose byose iki gihugu... TWAGIRAMUNGU aho ad muri blindé yicare<br />
abitekerezeho niba.., niba munsi y’uruhara hakirimwo akenge yibaze, yicuze, yicuze, asabe imbabazi<br />
kuko ni we ugambaniye uru Rwanda.<br />
Cassette N° 0205 transcrire par LD.’
~@1 64533<br />
Naho rero ku byerekeye umu... Umuryango w’Abibumbye wagabanyije abasirikare bawo ugasiga<br />
magana abiri na mirongo irindwi gusa, (arimyoje) ni akaga birumvikana ko bibabaje, adko abasirikare<br />
b’Abangaladeshi, ho mufi (]ana, ha he, abo bose bail baje kwikorerera udufaranga bagiye bavuma<br />
Inkotanyi, kuko ziratubavutdje bail barakoze imishinga, hafi uwari uzi ko mu myaka ibifi azaba agize<br />
amadolari aya n’aya akiyubakira akazu abo bose bagiye bavuma Inkotanyi, ibyo arî byo byose ntabwo<br />
bavu.., bavuma Abanyarwanda kuko Abanyarwanda ntako batagize babereka yuko babanye<br />
kivandimwe, bababwira akarengane barimo. Ubwo rero abo bavandimwe nibigendere mu mahoro<br />
ariko batarenganya Abanyarwanda kuko babanye neza, nta Mubangaladeshi ukomeretse, nta<br />
Munyagana wakomeretse, hum, nta mu... nta Musenegal¢, ma ki, mbese abo Banyafurika twari<br />
tubanye neza. Umenya ad yo mpamvu aba... Ababangaladeshi si Abanyafurika ariko, a... abasirikare<br />
b’Abanyafurika bo muri Kongo, ho mufi Senegali, abo mufi... Gana nta n’umwe wakomeretse, nta<br />
cyo, ma wagize icyo aba rwose kuko twabonaga dufatanyije. Abo bantu rero ndakeka ko ad yo<br />
mpamvu OUA irimo ishaka ukuntu noneho yo ku ruhande rwayo yakohereza abasifikare bufi gihugu<br />
kikareba uko cyishoboye cy. akohereza icumi, batanu, makumyabiri se, bakaza noneho mu... mu buryo<br />
bwa OU... bwa OUA.<br />
Kugira ngo rero ingabo z’aba.., za ONU zigume mu Rwanda ntako Ambasaderi w’u Rwanda uri mu...<br />
muri Amerika atagize, ntako atagize ejo nijoro avuga ail "ese kuki mwakohereza abasirikare ibihumbi<br />
mirongo itatu muri Bosini, Elizegovine, akantu kangana urwara, ee... ka... kafite n’abaturage<br />
batangana n’abo mu Rwanda ariko mu Rwanda twababwira tuti byibuze nimugumisheho ibihumbi<br />
bibiri bihari mukanga mukabageza kuri magana abiri na mirongo irindwi.<br />
Abanyamerika rero n’Abatutsi babo n’iki ee... n’aba.., n’Ababiligi babo bahise bavuza induru nuko<br />
noneho bati "amadolari yacu tuzayajyana ahandi hantu aho mwanze ko Abatutsi bategeka, hinga<br />
natwe tubahime, hanyuma noneho nzaba ndeba uko bizagenda". Abatutsi rero nibagende, bagende<br />
rwiza, hanyurna noneho tuzi...subiriza ibibazo by’i.., n’ubundi ibibazo by’abanyagihugu bisubizwa ha<br />
bene cyo. Ntabwo ari abantu bavuye mu mahanga. Abazungu nyine baradutereranye. None se!<br />
Dupfana se iki na bo? Hum! Ko iyo ubishinze nyine ce... urya ishingwe. Kwizera abazungu ngo<br />
Cassette N° 0205 transcrire par LD.
,jA<br />
K’.3 ] 64534<br />
bazagufasha, ngo.., ibyo babeshya ngo barakwaka imfasha.., ngo baragira gute, bakufikirana inyungu<br />
gusa.Ubwo rero inyungu zabo babonye zidahafi neza bati hinga tube tugiye kwikinga ahantu, tuzaba<br />
tugaruka buhoro buhoro, tunyoma.., tunyonyomba, tunyura mu cyanzu. Ubwo rero bigendere, ariko<br />
turasigarana n’aba magana abiri ha mirongo irindwi gusa.<br />
Ibyago rero by’u Rwanda na byo biho.., mi... ntibibaho, izi ngabo ngo bazihaye umugabo witwa<br />
DALLAIRE. Ha! Aracyafite agahinda ka mushiki vve, Madame Lando wapfuye, ikî byose. Kandi<br />
ukuntu yaje yigaragaza nabwo yigaragazaga neza. Mama se azabayobora ate? Bo azabayobora ate?<br />
Hum? Cyakora dusigaranye n’umugabo witwa Roger Booh Booh. Uriya mwana w’Umu<br />
Camérounais, hum, rwose nta wamurenganya, no mu kibazo cya CDR yari yacyumvise. Mu bibazo<br />
bya PL yari yabyumvise, ahubwo Abatutsi baza kumutaba mu nama baka Umuministre<br />
w’ubucamanza. Nyamara kandi Abasenyeri bari bagabanyije ibintu byose babitunganyije. Abazungu<br />
ntako batari bagize. Ariko TWAGIRAMUNGU Fawustini, NDASINGWA Landuwalidi, Inkotanyi<br />
bati "tutabonye Ministre w’ubucamanza ni ha handi, ntibishoboka, twaratsinze, ibyiza ni uko<br />
twarwana noneho utwo twabasigiye tukatujyana.<br />
Roger Booh Booh nyamara yarumvaga aravuga ati "nyabuneka mwitonde mwa bantu mwe"ariko<br />
baramwangira bubura imirwano. Ubu se asigaranye bushobozi ki? (arimyoje) Ni igitangaza ariko,<br />
tuzakomeza turwaze lmana y’i Rwanda ntabwo ijya kure ntabwo ijya kure, ndakeka yuko izakomeza<br />
ikadufasha muri ibi byago.., muri ibi byago turimo, ibyago bikomeye bitari byabaho ku isi kubona<br />
abantu bake.., agatsiko k’abantu bake gatarurukanya abantu, amabandi, iki, kakaza kwirukana<br />
abategetsi ba rubanda nyamwinshi ku butegetsi. Ibyo bintu nta hantu byabaye, ndizera ko no mu<br />
Rwanda bitazahaba Imana y’i Rwanda izabidutsindira.<br />
Mukomeje kumva Radiyo yigenga RTLM ivugira mu buhungiro i Kigali, ubwo rero abatwumva<br />
mwese mukomere muri ibi bihe turimo.., turimo yenda Imana izabi.., izabi...hosha, ejo Arusha hari<br />
imishyikirano. Maze kumenya yuko hari Abaministre e,e.., ba Guverinoma iyobowe na... Nyakubahwa<br />
KAMBANDA Yohani ee... hari Abaminisitiri rero bagera ku icumi ba... bahagurutse uyu munsi ee...<br />
Cassette N° 0205 transcrire par I.D.
~01~4535<br />
hano i Kigali, abandi aho bail, hanyuma bafata inzira bajya mu mahanga yose, mu mahanga yose ce...<br />
yo ku i... yo ku isi. Ee... muri abo bagiye harimo na Bwana Matayo NGIRUMPATSE, Perezida<br />
w’ishyaka MRND. Ubwo rero bagiye, bamwe bazajya Arusha, abandi bazajya mu Bufaransa, abandi<br />
bazajya muri Amerika, abandi bazajya hose, mbese ahantu Inkotanyi zose zagiye ziduharabika, zigira<br />
akafimi keza nyine dore ko ziga...kazeho, ubwo rero ejo hazaba iyo mishyikirano y’Arusha, mu kanya<br />
gato mwumve.., kuri Radiyo yanyu ha ho murumva Chef d’Etat-major w’ingabo z’u<br />
Rwanda...0nterruption).<br />
Cassette N° 0205 transcrite par I.D.<br />
Fin de la face A.
A.<br />
16<br />
- Orateur Kantano HABIMANA, journaliste de la RTLM:<br />
~0164536<br />
... (inaudible) uretse SINDIKUBWABO Théodore, ma wundi Ministre w’Intebe tuzi uyobora<br />
Guvednoma yemewe, ifite "pawa" tuzi uretse KAMBANDA Yohani, ubwo rero ayo ni amananiza<br />
ya... ya FPR na none yigera mu ry’agaca yibeshye yuko ibihe bitad.., bikiri bya bindi. KAMBANDA<br />
yaravuze ati "n’ubwo FPR yaza ikagera i Kigalî gufata Capitale nta cyo bimaze, nta cyo bimaze<br />
wabyishimira umunsi umwe, uretse yuko ad no "kugwa mu menyo ya rubamba"ni no "kugwa mu<br />
menyo ya rubamba"ni u~yahura, ubwo rero Inkotanyi zizaze zihiyahure, hanyuma zihashidre<br />
noneho he gusigara n’uwo kubara inkum. Zizaze, ibyo ad byo byose Abanyarwanda barazitegereje<br />
n’imihoro yabo n’udukoresho bashyikiriye, adko utwo ad twose turahagije. Ubwo hirya no hino ha<br />
ho ni ko abasore n’inkumi barimo biyandikisha bambara, bambara, basinya bavuga bati "turaje<br />
turwane n’izo Nkotanyi mpaka kugeza ryad, hanyuma noneho tuzikubite inshuro, ibyazo birangire".<br />
Ubwo rero murumva yuko icyizere si gike dusigaranye n’abagabo bo muri O... ONU bakireba, hum,<br />
ibyo ail byo byose bakomeza gucungacunga babwira bene wabo uko ibintu bimeze, ibyo ad byo byose<br />
ndakeka ko bagi.., bababwiza ukuri ee... dusigaranye ha gu... dufite Guverinoma ikomeye, ejo yenda<br />
izagirana imishyikirano Arusha n’Inkotanyi, Inkotanyi zo zemeye kujyayo, zirahamenyereye ubu<br />
zanagezeyo kujya kurimangatanya zikoreye ibizungerezi byo kubeshyeshya abantu, ibiki, n’inseko<br />
yuzuye uburyarya n’ubugome. (Arimyoje) Ni igitangaza.<br />
Ubwo rem abumva RTLM mukomere, turi kumwe rwose turi kumwe, ubwo.., mukomeze mwumve<br />
indirimbo zishyigikiye ingabo kandi namwe zibashyigikira, hum, hari abambwiye.., abo ku Kimisagara<br />
mukomere. Hari aho natembereye nuko barambwira bati "tumaze kumva Radiyo RTLM, tumaze<br />
kubona ibisasu biyiguyeho, biyisenyuye" (yumiwe) bati "abenshi bahise bahambira". Bavuga bati<br />
"dore icyatubwizaga ukuri kirasenyutse, Inkotanyi zirarufashe"! Mu by’ukuri ni byo kubona lnkotanyi<br />
ziroha ibisasu aho twakoreraga, aho twakoreraga ubu twimutse, zikaharoha ibisasu cumi ha bibiri.<br />
Cassette N* 0205 transcrite par LD.
~:0164537<br />
Nababwiye ko igisasu kimwe ki~ra ~af~~ga miliyom ebyin, ni ul~~ga miliyo~i m~myabifi<br />
n’enye, ndakeka rero yuko bashakaga kugira ngo bacecekeshe ijwi ryanyu, muyoberwe aho bageze,<br />
muyoberwe ukuri kwabo, bakomeze bibe.., bidegembye bibeshyere mu mahanga, bababeshye namwe,<br />
ariko ’hzmwanzi agucira akobo hnana igucîra akanzu"twarazuts¢ tufiho, twarakomeretse ntitwapfuye,<br />
mugenzi wacu aho ad Noheli yihangane, yihangane yaguye ku rugamba, tuzakomeza dukore,<br />
nitunapfa abandi bakore ariko tuzi ko turi mu nzira y’ukuri. Nta hantu na hamwe ku isi rubanda<br />
nyamuke yategetse nyamwinshi ibyo byari kera ibyo byari kera byararangiye. Twumve umuzika.<br />
(un peu de musique).<br />
- Orateur Emmanuel RUCOGOZA, journaliste de la RTLM:<br />
... de la... les astuces des Inyenzi-Inkotanyi et de leur valet Faustin TWAGIRAMUNGU qui a fait des<br />
déclarations fa-dessus le... sur l’un des médias internationaux, la RFI.<br />
Maintenant nous allons continuer avec l’histoire euh.., dont je vous parlais tout à l’heure. Ce n’est<br />
pas aujourd’hui que la clique des Batutsis Inyenzi du FPR, ce n’est pas aujourd’hui que euh.., cette<br />
clique veut prendre et monopoliser le pouvoir pour justement opprimer les Hutus et ainsi faire<br />
disparaître la démocratie.<br />
Le complexe de supériorité des Batutsis date de très longtemps. Ainsi, les écoles ont été créées dont<br />
le fameux Groupe scolaire d’Astrida, Butare, et en dix-neuf cent... 1907 "Ishuri ry’Indatwa", l’Ecole<br />
des préférés de Nyanza à Nyabisindu non pas pour tout le monde, encore moins pour les Hutus qui<br />
étaient asservis depuis les siècles, et n’avaient à... et n’avaient accès à cet... à cette école que ceux-là<br />
qui, selon la légende féodo-eoloniale, n’étaient nés que pour gouverner. Donc, les enfants Tutsis<br />
considérés comme les plus intelligents.<br />
C’est surtout ce complexe de supériorité qui marque ces compatriotes Tutsis, car même aujourd’hui<br />
beaucoup d’entre eux restent convaincus de leur supédorité intellectuelle sur le reste des Rwandais.<br />
Cassette N° 0205 transcrite par LD.
18 ~"<br />
¯ ,,..,q ! 645 38<br />
Les troupes belges occupèrent en 1916 grâce au soutien anglais le Rwanda. Après la guerre, la<br />
Société des Nations, SDN confirma la Belgique dans ses visées coloniales en lui confiant un mandat<br />
sur le Rwanda.<br />
Pour accomplir sa politique coloniale la Belgique avait déjà des atouts dans l’oeuvre de... de<br />
missionnaires catholiques.<br />
Monopolistes déjà, les missionnaires catholiques usèrem de leur influence pour contraindre les<br />
missionnaires protestants de nationalité allemande à vider les lieux avec les troupes allemandes.<br />
Les nouveaux coloris gardèrent sans trop de réformes le système colonial allemand, le fouet, ikiboko<br />
par exemple qui n’ était rien d’autre que la création de l’alliance germano-tutsie d’ antan.<br />
Des réformes scolaires entreprises par les missionnaires catholiques ne tenant plus compte de<br />
rappartenance ethnique ouvrirent r école à tous. C’ est ainsi que les premiers Hutus furent scolarisés.<br />
Ce sont ces ai... ces aînés des Bahutus évolués, avec à leur tête Grégoire KAYIBANDA, Joseph<br />
HABYARIMANA GITERA, Balthazar BICAMUMPAKA et beaucoup d’autres qui, plus conscients<br />
que jamais du phénomène des Hutus, ah, non pas du... du phénomène mais du problème des Hutus,<br />
jusque là asservis par les féodo-monarchistes Tutsis, commencèrent à s’organiser en groupe et à<br />
s’insurger en conséquence contre leurs maîtres, les féodaux. C’était déjà sous le règne de l’avant<br />
dernier roi rwandais MUTARA RUDAHIGWA considéré par les Batutsis comme progressiste.<br />
Pourtant, monsieur Jean-Paul HARROY qui est censé avoir assez connu MUTARA RUDAHIGWA,<br />
en sa qualité de vice-gouverneur général du Rwanda-Burundi et dont il est difficile de mettre les<br />
propres en doute, euh.., dont il est difficile de mettre ce... les propos en doute, nous rapporte je cite:<br />
"Ils s’en ouvrît, d’ailleurs un jour à moi sans détour citant un des.., un de ses conseillers l’abbé Janvier<br />
MURENZI et me déclarant qu’il avait été faux de notre part à tous, à lui comme à nous, de croire<br />
un instant à la possibilité de ce que je qualifiais ci-dessus de euh.., de quadrature de... du siècle".<br />
Cassette N° 020S transcrite par LD.
19 ~" ~’ ! 64 ~ 39<br />
C’est-à-dire concilier un monolitique féodal avec des réformes à tendance de démocratisation.<br />
A ce propos, je l’entends encore me le répéter, il utilisa la formule imagaire, c’est-à-dire une jeune<br />
fille ne peut pas être un petit.., un petit peu enceinte et de m’affirmer avec franchise: "Fini nos<br />
concessions, désormais avec mes chefs et à nous, je défendrai le statu quo du système actuel lequel<br />
est parfaitement capable dans le concept du triple peuple, de faire le bonheur des paysans hutus si...<br />
si vous, territoriaux et curés, ne veniez à leur farcir la tête d’illusoires espoirs de libertë’.<br />
Peut-on ëtre progressiste et combattre les libertés? C’est ça une question. Ce discours royal ne<br />
diffère en rien aux propos tenus par les.., les ensei.., les seigneurs féodaux et repris par.., repris dans<br />
"Rwanda politique" de Fidèle NKUNDABAGENZI.<br />
Cette oeuvre est publiée le 17 mai 1958 à Nyanza, ancienne capitale royale, et signée par douze...<br />
euh...par douze Bagaragu b’lbwami, dans lequel les signataires méconnaissent.., méconnaissent<br />
clairement leurs liens ancestraux aux Bahutus et confirment je cite: "Les relations entre nous Batutsis<br />
et eux Bahutus ont été de tout<br />
¯<br />
tempsjusqu ,~<br />
nous aucun.., aucun fondement de fraternité".<br />
En effet, quelle relation existe entre Batutsis, Bahutus et Batwas?<br />
présent bas~es sur le servage et il y a donc entre eux et<br />
Les Ba... les Bahutus prétendent que Batutsis, Bahutus et Batwas sont fils de KANYARWANDA,<br />
leur père commun. Peuvent-ils dire avec qui KAYI...KANYARWANDA les a engendrés? Quel est<br />
le nom de leur mère et de quelle famille est-elle? Avec le mëme ton et la même arrogance ils<br />
expliquent dans ce mëme document qu’ils ont accédé au pouvoir au Rwanda par les tueries.<br />
L’histoire dit que RUGANZU a ét~ beaucoup euh.., de Bahirtza. Donc, RU... RUGANZU a tué<br />
beaucoup de Bahinza. Il s’agit donc des roitelets hutus. Lui, et nos autres rois ont tué les Bahinza et<br />
ont ainsi conquis les.., les pays des Bahutus dont ces Bahinza étaient rois. On en trouve tout le détail<br />
dans l’Inganji Kalinga.<br />
Cassette N° 0205 transcrite par LD.
K ç!64540<br />
Puisque donc nos rois ont conquis les Bahu... les pays des Bahutus en tuant leurs roitelets et ont ainsi<br />
asservi les Bahutus, comment ceux-ci peuvent-ils prétendre être nos freres. C’est une question aussi.<br />
Il est 4 heures précises, donc il est 16 heures précises dans les studios de Radio télévision libre des<br />
mille collines, une transition musicale.<br />
(petit moment de silence)<br />
... sion libre des mille collines, il est.., il est 16 heures 3 minutes dans nos studios, le rédacteur en chef<br />
euh.., monsieur Gaspard GAHIGI vous a préparé une réflexion très importante que vous allez tout<br />
de suite écouter.<br />
- Orateur Gaspard GAHIGI, rédacteur en chef de la RTLM:<br />
... (inaudible) ijyanye icyo kirego, icyo kirego rero akaba ail cyo ldzavamo gusobanura neza ukuntu<br />
Perezida wacu Nyakubahwa Jenerali Majore HABYARIMANA yishwe igihe abagizibanabi bahanuye<br />
indege yari arimo avuye mu nama i Dar-Es-Salaam.<br />
Indi nkuru ikomeye ni uko Ministre w’Intebe, Bwana KAMBANDA Yohani adbwakire Bwana<br />
Jacques Roger Booh Booh, Intumwa y’Umuryango.., y’Umunyamabanga Mukuru w’Umuryango<br />
w’Abibumbye hano mu Rwanda waje nyine gukurikirana ibibera hano mu gihugu cyacu.<br />
Indi nkam~ ikomeye twavuga ni uko intumwa z’u Rwanda zatangiye guhaguruka hano i Kigali, izindi<br />
zikazahaguruka ejo bitewe nyine n’imigendere y’indege, izo ntumwa z’u Rwanda rero zikaba<br />
, ?<br />
zi..ç(inaudible) gusobanura ibibera mu Rwanda ku buryo burambuye.<br />
Izo ntumwa rero zîzahaguruka zerekeza mu Misiri, muri Maroc, muri Sénégal, muri Gabon, muri<br />
Toge, ibyo akaba ad ibihugu by’Afurika. Naho ku bihugu by’u Burayi no muri Amerika, izo ntumwa<br />
z’u Rwanda zizerekeza mu Bufaransa, mu Bubiligi, mu Budage no muri Leta zunze ubumwe<br />
Cassette N° 0205 transcrite par LD.
A<br />
~’,’:~ l 64 54 1<br />
z’Amcdl~.H~ int~-nwa l~ndi z’u Rw~da zizajya mu MmT~go w’Ubumw¢ bw’A~dka, OUA no<br />
mu Muryango mpuzamahanga, ONU, Umuryango w’Abibumbye, ONU.<br />
Izo ntumwa r¢ro urctse izo tuvuz~ zigenda non¢ n’izizagcnda cjo, hari izindi ntumwa z’u Rwanda<br />
zîkubuts~ mud Zayire, mu Burundi, muri Tanzaniya, muri Afudka y’¢pfo no mu Busuwisi, na zo<br />
zagiye gusobanura nyine ibibera mu Rwanda ku buryo burambuye.<br />
Izo ntumwa rero zizagcnda zivuga iki?<br />
Izo ntumwa mu bihugu by’inshuti no mu Miryango mpuzamahanga zizagcnda zivuga uko ibintu<br />
byifashe mu Rwanda muri ild gih¢.<br />
Zizagenda zivuga ...kuntu ibintu byagenze nyuma y’urupfu rwa Perezida wa Repubulika,<br />
Nyakubahwa Général Major HABYARIMANA wahitanywe n’abagizibanabi tariki ya gatandatu<br />
z’ukwezi kwa kane uyu mwaka igihe nyine abagizibanabi bahanuye indege yari arimo avuye mu nama<br />
i Dar-Es-Salaam muri Tanzaniya.<br />
Izo ntumwa zisobanure ukuntu FPR-Inkotanyi ibifashijwemo n’abanyamahanga, nyine zigahitana<br />
Prezida wa Repubulika, uko guhitana Prezida wa Repubulika byakurildwe n’imvurum, noneho izo<br />
mvururu ha zo zikaza gukomezwa guhabwa umulindi n’ukuntu Inkotanyi zahise zubura imirwano<br />
tariki ya karindwî z’ukwezi kwa kane noneho zikaba zi... zashatse.., zarashakaga gufata ubutegetsi<br />
ku ngufu kuko nyine zari za’bonye zimaze kubuca umutwe. Icyo... uko kubura umurwano.., imirwano<br />
rero kw’Inkotanyi kwahise gukuba na zem amasezerano y’amahoro twagiranye na FPR-Inkotanyi<br />
Arusha.<br />
Ubwo rero FPR yubuye imirwano aho yari ifite ibidndiro hose mu gihugu ndetse na za ngabo magana<br />
atandatu z’Inkotanyi zari hano i Kigali zihita zubura imirwano igihe nyine zigabye igitero k’u kigo<br />
cy’abasirikare bashinzwe hainda Perezida wa Repubulika, zibifashwamo n’i...zindi ngabo za FPR zari<br />
zaracengeye urusorongo hano mu mujyi wa Kigali, imirwano rero ikaba yarakomeje ariko ingabo z’u<br />
Cassette N° 0205 transcrire par LD.
22 k’~ I "--4542<br />
Rwanda zikaba zimaze kuzitsinsura henshi hano i Kigali no haadi mu birindiro ariko izo ntumwa<br />
zikazavuga n’ukuntu FPR-Inkotanyi irimo kwica abaturage b’inzirakareng~e aho inyuze hose cyane<br />
cyaae muri ka karere katarî kagombye kurangwamo imirwano bita "zone tampon".<br />
Izo ntumwa za Guverinoma y’u Rwanda kandi zizagenda zisobanura i...nshingano za Guverinoma<br />
iriho ubu, isobanure ulmntu FPR-Inkotanyi imaze gukuba na zeru amasezerano y’Arusha, u Rwanda<br />
rwagendeyc kuri Constitution yo ku itariki ya cumi z’ukwa gatandatu noneho bigatuma nyin¢<br />
Perezida w’Inteko Ishinga Amat¢geko, Bwana Théodore SINDIKUBWABO aba Perezida wa<br />
Repubulika nk’uko biteganywa îî’iryo Tegekonshinga ryo ku itiiki ya cumi z’ulcwezi kwa gatandatu<br />
mirongo cyenda na rimwe.<br />
Basobanure ukuntu amashyaka uko ad atanu yari agize iyi Guverinoma nyine yaciwe umutwe,<br />
yongeye guhura noneho akiyemeza gushyiraho indi Guverinoma iyobowe na Ministre w’Intebe<br />
Nyakubahwa KAMBANDA Yohani.Izo ntumwa zisobanure n’inshingano y’iyo Guverinoma<br />
n’inshingano za Ministre ubwe.<br />
Izo ntumwa z’u Rwanda za...gabye amashami mu mahanga, zatumwe mu mahanga nyine mud<br />
mu Burayi no mufi Amerika zizagenda zivuga ukuntu FPR yubuye imirwano ikanga inzira<br />
y’amahoro yari yemejwe Arusha. Ziga... zisobanure ukuntu FPR-Inkotanyî yubuye imirwano hose,<br />
hanymna zisabe Imiryango mpuzamahanga ko za...kora ibishoboka byose kugira ngo FPR-Inkotanyi<br />
ye kukomeza "kuvunira ibiti mu matwi"ahubwo yumve ko inzira yageza u Rwanda ku mahoro ail<br />
inzira nyine yo kur¢ka intambara.<br />
Ubwo intumwa za... Guverinoma y’u Rwanda muri ayo.., muri ibyo bihugu by’amahanga no mu<br />
Miryango mpuzamahanga y’inshuti.., izo ntumwa rero zizagenda zisaba ko koko zakora ibishoboka<br />
byose kugi~ ngo FPR ire...(arakoroye) ireke ee... imirwano ahubwo iyoboke inzira y’imishyikirano<br />
Hanyuma zisabe ko ee... ibihugu by’inshuti n’Imiryango mpuzamahanga yafasha abantu bavuyo...<br />
bavanyw¢ mu byabo n’intambara noneho bakabaha imfashanyo. Kandi bagafasha n’iyo Guvednoma<br />
Cassette No 0205 transcrire par LD.
23 ~ "; "<br />
¯,,164543<br />
,J ~ ¯<br />
iyobowe na KAMBANDA Yohani kugira ngo irangize inshingano zayo cyane cyane ziganisha ku<br />
nzira y’amahoro.<br />
Izo ntumwa rero mb~utse ko mu bihugu by’Afurika zizajya muri Togo, muri Sénégal, muri Maroc,<br />
mu Misiri zikajya mu Muryango w’Abibumbye yee.., mufi Amefika, hanyuma zikajya no Cyicaro<br />
cya.., cy’Umuryango w’Ubumwe bw’Afurika OUA, Addis-Abeba muri Etiyopiya.<br />
Ubwo rero izo.., ntumwa z’u Rwanda zizajya no mu bihugu by’Amerika no mu Burayi, zîjye ee... mu<br />
Bubiligi, zijye mu Budage, zijye muri Leta zune ubumwe z’Amerika ndetse zijye no muri ce... Banque<br />
y’isi yose no muri c,ya Kigega mpuzamahanga nyine bita "FMI".<br />
Ubwo rero muri buri gihugu had.., abantu n’Imiryango bateguye bashyize kud gahunda izo ntumwa<br />
zizagenda zibonana ha zo kugira ngo zisobanure ibibera mu Rwanda muri iki gihe. Tuzifurije rero<br />
ubutumwa bwiza, zikamenya ko zihagarariye Abanyarwanda bose noneho (arakoroye) zika...korera<br />
koko igihugu kandi.., zigasobanura bihagije ubutumwa buzijyanye. (Arakoroye)<br />
lkindi.., izindi ntumwa zizahagumka ejo mu Rwanda ni intumwa zizajya Amsha murî Tanzaniya<br />
kubonana ha FPR-Inkotanyi. Izo ntumwa zizaba ziyobowe ha h£mistre NTAGER~ Andereya,<br />
zirimo kandi ha Ministre Anyesi NTAMABYALIRO, tu...kamenya ko hazaba harimo n’abasidkare<br />
bakuru bo mu... ho mu ngabo z’igihugu bazaba nyine bail muri izo ntumwa.<br />
Gasa icyo twavuga kuri izo ntumwa zizajya Arusha ni uko izo nmmwa zigomba gusobanura ko FPR-<br />
Inkotanyi ail yo yagabye igitero mu Kwakira mirongo cyenda, ko igihe twari tumaze kugirana<br />
amasezerano Arusha twarahagaritse intambara noneho tukageza igihe cyo kugabana ubutegetsi na<br />
FPR-1~otanyi, FPR-Inkotanyi yongeye kubura imirwano ubwayo biyimrutseho ku itariki .va munani<br />
z’ukwezi kwa kabiri mirongo cyenda ha gatatu abantu barumirwa kuko batumvise impamvu z’iyo<br />
mirwano, ariko abashishoza bumva ko FPR-Inkotanyi koko igamije gufata ubutegetsi ku gitugu.<br />
Cassette N" 0205 transcrire par LD.
ç0164544<br />
Ubwo byarakomeje nyine ejobundi nyuma y’iyicwa rya Perezida wa Repubulika tariki ya gatandatu<br />
z’uk-wezi kwa kane tariki ya karindwi FPR-Inkotanyi irongera yubura imirwano ikuba na zeru<br />
amasezerano ya ~. Kubona rero yarayak~bye ha zeru Guverinoma iriho ubu ikaba igendera kuri<br />
iri Tegekonshinga ryo ku itariki ya gatandatu z’ukwezi kwa cumi mirongo cyenda na dmwe ni<br />
ukuvuga ko imishyikirano ya Arusha itakiri ya yindi tuzi yashyizweho umukono ahubwo igomba kuba<br />
iyindi.<br />
Ubwo rero tugasaba intumwa z’u Rwanda kuzasobanura neza zika...mvisha amahanga n’umuhuza<br />
ibikorwa bya FPR-Inkotanyi ahubwo ibyo bita imishyikirano bikazaza nyuma y’ibyo bisobanuro<br />
tumaze kumva FPR-Inkotanyi ubwayo icyo itekereza, icyo isubiza ku bikorwa byayo byo kubura<br />
imirwano.<br />
Imishyikirano rero tu... tukabona itaratangira, ahubwo izatangira ari uko FPR-Inkotanyi imaze<br />
gusobanurira u Rwanda n’abarutuye impamvu buri gihe ishaka gufata ubutegetsi ku ngufu, kandi<br />
yitwaza inzira ya demokarasi.<br />
Twe tukabona rero iyo mishyikirano y’Arusha ahubwo FPR-Inkotanyi a.ri ho yari ikwiye kubonera<br />
umwanya igasaba imbabazi Abanyarwanda n’abarutuye, non¢ho ikabasezeranya ko itazongoea kubura<br />
imirwano muri iki gihugu, cyane cyane ko yari yasinyiye mu masezerano y’Arusha ayo yakubye na<br />
zeru ko ma muntu ugomba kuzashaka ubutegetsi muri iki gihugu akoresheje imbunda, akoresheje<br />
intambara.<br />
Aho bigeze rero, icyo FPR-Inkotanyi twabona yabwira Abanyarwanda ni ukubasaba imbabazi,<br />
igapfukama, iti sinzongera, igasa n’umukristu wakoze icyaha uri mu ntebe ya penetensiya ikavuga<br />
rero ko itazongera kubura imirwano noneho akaba ari ho twahera ariko kuvuga ngo twahera ku<br />
masezerano y’Arusha bi... bitaga iy’amahoro kandi ail yo yayifashije gutegura intambara, ibyo bintu<br />
rero tukabona ail ibintu byo gucengana, ...(inaudible) gutanga ibisobanuro bihagije noneho<br />
Cassette N° 0205 transcrire par LD.<br />
, il i lU i i . i u
...(inaudible). (Musique)<br />
Petite partie non enregistr6e.<br />
Cassette N° 0205 transcrite par LD.<br />
25<br />
Fin de la face B.