Etykieta - Szkoła Transformacji

Zdzisława Walkowiak 

Etykieta 

Biblioteka Szkoły Transformacji

Biblioteka 

SZKOŁY 

TRANSFORMACJI 

copyright by 

Szkoła Transformacji 

Wrocław 2009

INKUBACJA CZASU 

studium do obrazu

ZDZISŁAWA WALKOWIAK 

ETYKIETA

INKUBACJA CZASU 

akryl, 60x85 cm, 1991 

ISBN – 978-83-926330-3-7

SpiS treści 

PRZEDMOWA 

7 

MODUŁY 

TRENINGOWE 

29 

AUTOR 

OBRAZÓW 

57 


NOWE 

SZATY KRÓLA 

13 

ROZMOWY 

PRZY STOLE 

39 

SZKOŁA 

TRANSFORMACJI 

61 

5 

DOBRE MANIERY – 

KIEDY, GDZIE, JAK? 

19 

AUTOR 

TRENINGU 

55 

SUPLEMENT 

65

IROKEZ 

studium do obrazu

PRZEDMOWA 

Program SKUTECZNOŚĆ to efekt kilkunastoletnich doświadczeń menedżerskich 

z prowadzenia lub nadzorowania wielkich polskich korporacji, jak Huta Katowice czy 

Polskie Sieci Elektroenergetyczne. Ta pozycja dała mi możliwość zebrania unikalnych 

i różnorodnych doświadczeń. Pozwoliła poznać i obserwować z bliska ludzi, od których 

zależał mój los, ale i los większości Polaków. Analiza tych wszystkich doświadczeń i lektur 

stała się podstawą do zdefiniowania zarządzania jako decydowania na podstawie 

informacji, a jego skuteczności jako osiągania zaplanowanego, a nie przypadkowego 

rezultatu, w wyniku podjętych decyzji. Albert Einstein twierdził, w co wierzę, że żadnego 

problemu nie da się rozwiązać na tym samym poziomie świadomości, na którym ten 

problem powstał. Stąd już prosta droga do wniosku, że jeśli można podnieść menedżerską 

skuteczność, a twierdzę że tak, to tylko zmieniając poziom dotychczasowej 

świadomości. 

Zdefiniowałem obszary wpływu menedżerskiej świadomości na skuteczność 

zarządzania. Tak powstał autorski Program SKUTECZNOŚĆ, złożony z jedenastu treningów, 

realizowany w Szkole Transformacji przez kilkunastu autorów. Zdanie tylko 

z pozoru niejednoznaczne. Pomysł autorski w tym przypadku polega na zdefiniowaniu, 

jakich treningów potrzebuje menedżer z formalnym wykształceniem, uzupełnionym studiami 

dodatkowymi i pewną praktyką, by w zarządzaniu osiągnąć skuteczność większą 

od swoich kolegów. Realizacja Programu przez kilkunastu autorów polega na powierzeniu 

wybitnym osobowościom, opracowania szczegółowych treningów dla każdego 

z etapów dochodzenia do skuteczności. 

W rozmowach z autorami treningów, składających się na propozycję SZKOŁY 

TRANSFORMACJI, słyszałem ciągle to samo pytanie: jaka jest różnica pomiędzy ofertą 

rynku a Programem SKUTECZNOŚĆ? Wszystkich przekonał ten sam argument, że 

skuteczność to zdolność bardzo osobistego, indywidualnego łączenia wiedzy i doświadczeń. 

A różnica pomiędzy ofertą rynku, a Programem jest taka, że rynek oferuje 

programy poprawne formalnie. Natomiast Program SKUTECZNOŚĆ jest skierowany do 

menedżerów, szukających indywidualnych treningów, pozwalających na osobisty rozwój 

i skuteczność w sytuacjach, które są normą w realnym życiu, a o których nie mówi 

się otwarcie, szczególnie z katedry. Treningi w SZKOLE TRANSFORMACJI przekazują 

wiedzę autorów, ale i ich doświadczenia osobiste, także te wymykające się cenzurze 

przyjętej poprawności. 

Menedżer nie musi korzystać ze wszystkich, oferowanych przez SZKOŁĘ TRANS- 

FORMACJI treningów, ale wybrać takie, które uzupełniają jego potrzeby, bo Program 

SKUTECZNOŚĆ jest jak szafa z garderobą menedżera, która powinna zawierać ubranie 

na każdą okazję. Oczywiście można iść na golfa w smokingu i jeśli nawet, czego dobry 

klub nie zrobi, menedżer zostanie wpuszczony na pole, jego skuteczność będzie równie 

śmieszna jak wygląd.

IROKEZ 

akryl, 60x75 cm, 1997

Program SKUTECZNOŚĆ to: zarządzanie kryzysem, portret osobowości, świadomość 

rzeczywistości, budowanie wizerunku, informacje, pamięć, etykieta, zarządzanie 

zdrowiem, bezpieczeństwo decyzji, kryzys emocji, inwestycje alternatywne. Dlaczego 

taki zbiór, a nie inny? Bo zawiera te wszystkie elementy skuteczności, dla których, na 

podstawie własnych doświadczeń, mogę wykazać związki pomiędzy przyczyną a skutkiem. 

Miarą mojej racji w tym doborze, jest rzeczywisty efekt, a nie książkowe teorie. 

Każdy z treningów opisany jest w oddzielnej książce. Każda z tych książek to 

nie tylko treść, ale i forma, która pokazuje dwa, realnie istniejące obok siebie, ale na 

co dzień niespecjalnie sobą zainteresowane światy – świat przedsiębiorczości i świat 

sztuki. A przecież te dwa światy coś jednak łączy. Zarówno w zarządzaniu jak i sztuce, 

z bardzo wielu rozwiązań, które się pchają do głowy, i menedżer, i artysta muszą 

wybrać to, które uznają za najlepsze. I w obu przypadkach rzeczywistość ten wybór 

bezwzględnie zweryfikuje. 

Tak więc zapraszam do lektury, trzymanego w rękach egzemplarza, jak i do przejrzenia 

pozostałych publikacji SZKOŁY TRANSFORMACJI. 

MIROSŁAW WRÓBEL 

Przewodniczący Rady Nadzorczej 

Szkoły Transformacji

WARIACJE DLA VASARELLIEGO 

studium do obrazu

ZARZĄDZANIE 

KRYZYSEM 

PORTRET 

OSOBOWOŚCI 

ŚWIADOMOŚĆ 

RZECZYWISTOŚCI 

BUDOWANIE 

WIZERUNKU 

Program Skuteczność 

Źródło: Szkoła Transformacji 

INFORMACJE 

Program 

SKUTECZNOŚĆ 

PAMIĘĆ 

ETYKIETA 

ZARZĄDZANIE 

ZDROWIEM 

BEZPIECZEŃSTWO 

DECYZJI 

KRYZYS 

EMOCJI 

INWESTYCJE 

ALTERNATYWNE

WARIACJE DLA VASARELLIEGO 

akryl, 80x100 cm, 2008

NOWE SZATY KRÓLA 


Trzeba odwagi i nieświadomości dziecka, by bez wahania krzyknąć - król jest nagi! 

A powszechnego poparcia, by król okazał łaskę i poczucie humoru. 

Używane powszechnie normy, formy towarzyskie i ceremoniały ustalają obowiązujący 

sposób zachowania ludzi w określonym czasie i miejscu. Pozwalają, dzięki właściwemu 

ich stosowaniu, zyskać akceptację i poparcie. Zapewniają skuteczność w pokonywaniu 

przeszkód na drodze do osobistej kariery. 

CZYNY ETYKA MORALNOŚĆ 

CZAS MENEDŻER MIEJSCE 

ZACHOWANIA ETYKIETA DYPLOMACJA 

Zbiór przyjętych w określonym miejscu i czasie zasad myślenia (etyka) 

i postępowania (etykieta) 


13

SCENA RODZAJOWA II 

Studium do obrazu


Szata zdobi i określa człowieka. Zawsze tak było i pewnie będzie, choć tu i teraz 

ważne jest, szczególnie dla menedżerów, jak tę prawdę wykorzystać. 

OGŁADA KULTURA OBYCIE 

INSTYTUCJE MENEDŻER LUDZIE 

OPANOWANIE TAKT PRZYZWOITOŚĆ 

Umiejętności obcowania z ludźmi w spotkaniach bezpośrednich (osobistych) 

i pośrednich (instytucjonalnych) 


Przypowieść Andersena o królu i jego nowych szatach, jak każda bajka z morałem 

jest przydatna w miarę upływu lat w różnym stopniu, choć uwaga o tym, że ubiór nam 

pomaga, podobnie jak nasze zachowanie, prawdziwa jest zawsze. Zatem rozszyfrujmy etykietę, 

jako obowiązujący sposób ubierania się i zachowywania w pewnych środowiskach 

w określonym czasie. 

Historia się powtarza - w różnych miejscach i w różnym czasie. Grecka, o Pigmalionie, 

królu Cypru, zakochanym w wyrzeźbionym przez siebie posągu, jest opowieścią o sile 

15

SCENA RODZAJOWA II 

akryl, 60x75 cm, 2004


miłości, spełnionej po litościwym ożywieniu Galatei przez Afrodytę, wzruszoną modlitwami 

króla. Szkocka, Bernarda Shawa, noblisty, opowiada o wybitnym naukowcu, językoznawcy, 

który zmienia biedną, niewykształconą kwiaciarkę w podziwianą na salonach damę 

i ulega czarowi nowego wcielenia uczennicy wierząc, że spotkał kobietę swojego życia. 

Amerykańska, z Julią Roberts i Richardem Gere w rolach filmowych kochanków, pokazuje 

jak uliczna dziewczyna, jeśli jej tylko dać szansę, staje się radością życia posiadającego 

już wszystko mężczyzny. 

Efekt Pigmaliona ilustruje wagę etykiety. Nasze opinie i oceny są zależne nie tyle od 

osoby, z którą przebywamy, ale od jej stroju i zachowania. Na tej to podstawie podejmujemy 

najważniejsze decyzje życia. Kreujemy efekt Pigmaliona, czyli oczekując pozytywnych 

rzeczy, wierzymy, że takimi są te, które dostajemy. Ponieważ menedżer jest typem człowieka, 

starającego się decydować o przebiegu wydarzeń, nie może liczyć na łut szczęścia. 

Może go nie mieć tyle co nagi król i nie usłyszeć głosu prawdy. Jaka jest prawda o rzeczywistości 

w której działa, menedżer musi dowiedzieć się, przeglądając się w lustrze wiedzy. 

Także tej, dotyczącej wyglądu i zachowań. 

Dwie, stare jak zarządzanie, anegdoty, dotyczące właściwego postrzegania siebie 

w otaczającej rzeczywistości, tłumaczą zjawisko lustra wiedzy w życiu menedżera. Pierwsza 

opowiada o dwóch Europejczykach, wracających z Chin, jednym rozradowanym i rozgadanym, 

drugim smutnym i milczącym. Rozgadany opowiada, że jest pewny finansowego 

sukcesu i pozytywnego efektu swoich negocjacji po tym, jaką kolację pożegnalną wczoraj 

wyprawili na jego pożegnanie Chińczycy. Co prawda nie podpisał kontraktu, ale jest pewien, 

że za kilka dni dostanie wersję z poprawkami, podpisze umowę i zacznie zarabiać. 

Rzeczywiście, po opisach wydarzeń można było w to wierzyć. Drugi odpowiada, że zamiast 

oczekiwanego kontraktu dostał tylko dziesięć procent spodziewanego zamówienia 

i uścisk ręki właściciela na pożegnanie. Tymczasem intencje Chińczyków były zupełnie inne 

niż ich odbiór, choć dla nich zachowania te były oczywiste i wynikały z podjętych decyzji. 

Ponieważ pierwszego Europejczyka uznali za niewiarygodnego, pożegnali go wystawną 

kolacją i zapomnieli, że istnieje. Drugi został uznany za partnera do wielkich interesów, 

ale przedtem należało sprawdzić, jak przebiegać będzie realna, a nie tylko przewidywana 

współpraca, na co pozwoli ocena realizacji małego kontraktu. Druga anegdota opowiada 

o dwóch siostrach, które równocześnie zapragnęły pomarańczy. Równocześnie weszły po 

nią do kuchni i równocześnie sięgnęły do kosza z owocami. Ale że w koszu była tylko 

jedna pomarańcza, podzieliły ją na połowy i poszły do swoich zajęć. Pierwsza starła ze 

swojej części skórę, którą potrzebowała do ciasta, jakie właśnie piekła, a że miąższ był jej 

niepotrzebny, schowała go do lodówki. Druga obrała swoją połowę ze skóry i łapczywie 

zjadła miąższ. Niepotrzebną skórę wyrzuciła do kosza. I tak każda z sióstr była zadowolona 

i nieświadoma tego, że mogła mieć dwa razy więcej, dzięki rozmowie przeprowadzonej 

w odpowiednim czasie, w odpowiedni sposób. Taką umiejętność daje trening właściwego 

wyglądu i zachowań w określonym miejscu i czasie, trening zdolności łączenia widzenia 

z jego opisem. To elegancja w skutecznym działaniu - po prostu etykieta. 

17

SCENA RODZAJOWA I 

studium do obrazu


DOBRE MANIERY – kiedy, gdzie, jak? 

Pierwszego wrażenia nie robi się dwa razy. Tak jak posiłek spożywamy dla siebie, 

tak ubieramy się dla otoczenia, stosownie do własnej urody i sylwetki oraz do okoliczności. 

Ubiór powinien pokazać prestiż firmy, kompetencje menedżera, wagę powierzonych mu 

zadań. Z amerykańskich badań wynika, że postrzeganie człowieka zależy w 55% od jego 

wyglądu, w 38% od sposobu przekazu informacji, a w 7% od treści tej informacji. 

MĘŻCZYZNA 

Wizerunek mężczyzny stanowią trzy elementy: garnitur, koszula i krawat. Tylko jeden 

z tych trzech elementów może mieć deseń. Ubranie wizytowe jest zawsze w kolorze marengo 

lub ciemnogranatowym. Może mieć delikatny deseń. Jest strojem dziennym i wieczorowym, 

używanym podczas wszystkich spotkań oficjalnych i prywatnych. Ubranie spacerowe 

jest we wszystkich odcieniach szarości, jednobarwne lub w deseń, całość z tego samego 

materiału. Stanowi podstawowy strój mężczyzny. Ubranie jednorzędowe mężczyzna zapina 

tylko na jeden lub dwa górne guziki, dolny guzik jest zawsze odpięty. Ubranie dwurzędowe, 

zależnie od fasonu, zapięte na jeden lub dwa guziki. Chodzenie z rozpiętą marynarką jest 

naganne, należy się tego wystrzegać. Trzymanie rąk w kieszeniach też nie oznacza, że jest 

się światowym bywalcem, świadczy raczej o braku kultury osobistej. Drogie ubranie można 

kupić, ale dobrego smaku nie. 

KOBIETA 

„co nie dopowiem to dowyglądam” 

„Brak dbałości o wygląd, nawet wśród najbliższych przyjaciół, 

nieznacznie obniża ich zdanie o sobie nawzajem”. 

Źródło: John Hughes 

„Niedbałość w ubiorze jest moralnym samobójstwem”. 

Źródło: Honore de Balzac 

Styl może trwać wiecznie, ale moda nie. Dlatego panie, funkcjonujace w biznesie, 

powinny wybierać stroje klasyczne, dobrej jakości, zachować neutralność, stawiać na 

19

SCENA RODZAJOWA I 

akryl, 36x39 cm, 2004

prostotę. Makijaż kobiety winien być zawsze staranny, stosowny do okoliczności. Kostium 

powinien nawiązywać do kroju męskiego garnituru. Może być ze spódnicą lub spodniami, 

góra i dół z tego samego materiału. Długość spódnicy – nieznacznie za lub przed kolano, 

fason powinien mieć linię bliską ciału. 

Do kostiumów panie noszą głównie bluzki koszulowe z gładkiej tkaniny bez zdobień, 

w kolorach: różne odcienie bieli, błękitu, jasne szarości. Zdecydowanie zabronione są topy 

oraz głębokie dekolty. Obuwie to pełne pantofle o niezbyt wysokim obcasie. Odkryte palce 

lub pięta niewskazane. Na nogach zawsze rajstopy, niezależnie od pory roku. Fryzura 

skromna i gładka - najczęściej związane włosy. 

Źródło: powiedzenie chińskie 

Bizneswoman musi zapomnieć całkowicie o kreacjach błyszczących i utrzymanych 

w intensywnych barwach. Dozwolone kolory to najczęściej ciemne odcienie szarości, grafit, 

granat. Klasyczna elegancja kieruje się zasadą - lepiej mniej niż więcej. 

STATUS CZY PŁEĆ 


„Trzy dziesiąte dobrego wyglądu 

zawdzięczamy naturze; 

siedem dziesiątych – odzieży”. 

Precedencja w biznesie oparta jest na randze i statusie, a nie na wieku i płci. Dlatego 

podczas spotkań służbowych mężczyźni nie całują kobiet w rękę. 

Kobieta w biznesie traktowana jest na równi z mężczyzną. Kogo – komu przedstawiamy? 

Prywatnie: mężczyznę – kobiecie, młodszego – starszemu, ale w pracy młodszego 

rangą – starszemu rangą, współpracowników – klientowi. Podobnie z powitaniem 

i pozdrowieniem. Kto pierwszy podaje rękę? Kobieta – mężczyźnie, starszy – młodszemu, 

ale nie w biznesie. Tam kobieta pracownik czeka, aż pierwszy poda rękę zwierzchnik (szef). 

A co z ogólnym „dzień dobry” lub „do widzenia”? Kto kłania się pierwszy? Znowu inaczej 

w pracy, inaczej w życiu prywatnym. W pracy pracownik – przełożonemu, prywatnie mężczyzna 

– kobiecie, młodszy – starszemu, idący – stojącemu, wchodzący – obecnemu, jadący 

samochodem – idącemu, pojedyncza osoba - grupie. 

Nie należy jednak zapominać, że uprzejmość obowiązuje zawsze, wszędzie i wobec 

każdego, niezależnie od tego, jakie zajmuje się stanowisko w hierarchii służbowej i społecznej. 

Stosunek do ludzi jest miernikiem naszej kultury osobistej. 

Dobre maniery mają początek w nas samych i powinny być przestrzegane nawet 

wówczas, gdy nikt tego nie widzi. Nie można robić wszystkiego, co nam się podoba i jak 

nam się podoba. 

21

SEXPIEDESTAŁ 

studium do obrazu

MANIERY PRZEZ TELEFON 

Rozmowy telefoniczne to jeden z podstawowych dziś sposobów komunikowania się 

miedzy ludźmi, a już w biznesie w szczególności. Mimo, że wykonujemy je nawet kilkanaście 

razy dziennie, nie zdajemy sobie często sprawy, że te rozmowy rządzą się określonymi 

prawami, które ludzie dbający o swój wizerunek powinni znać i co najważniejsze, których 

powinni przestrzegać. 

MAIL a ELEGANCJA 

Komunikacja elektroniczna, szybki przekaz informacji przez Internet, wypiera faxy, 

listy, kartki pocztowe. Dobrze jest pamiętać, żeby nasze maile miały tytuł, zwrot grzecznościowy 

na wstępie i na końcu, wyjaśnienie czego dotyczy korespondencja, jeśli wysyłamy 

załącznik. Niedopuszczalne jest wysyłanie jednej wiadomości do wielu odbiorców i tym samym 

udostępnianie ich adresów. Nieelegancko jest pisać swoją odpowiedź na otrzymanej 

wiadomości, szczególnie wówczas, kiedy posiada załączniki. Zanim się wyśle wiadomość, 

warto ją jeszcze raz przeczytać i sprawdzić czy nie ma błędów i literówek. 

PRZYJĘCIA 


Rozmowę zaczynamy od prawidłowego przedstawienia się, 

zarówno kiedy to my dzwonimy, 

jak i wówczas, kiedy odbieramy telefon. 

Rozmówcę trzeba przywitać 

(można spytać jak się czuje, jeżeli rozmawiamy ze znajomą osobą). 

Mówimy wyraźnie, krótkimi zdaniami, 

spokojnym tonem, zwięźle i prosto, 

w sposób dostosowany do rozmówcy. 

Twój rozmówca słyszy czy się uśmiechasz, czy nie, 

odczuje w twoim głosie nawet najmniejszą niechęć czy zdenerwowanie. 

Jeżeli ktoś zadzwoni w niefortunnym momencie, 

wykaż się dobrymi manierami i nie daj mu tego odczuć, 

nie odbieraj telefonu w sposób nieuprzejmy ani oschły. 

„Tam gdzie jest etykieta, 

panuje zasada poszanowania godności drugiego człowieka”. 

Źródło: Edward Pietkiewicz 

23

SEXPIEDESTAŁ 

akryl, 60x75 cm, 1984


Formy przyjęć odbywające się na siedząco 

ŚNIADANIA OBIADY OBIADY 

BUFETOWE 

ŚNIADANIE (LUNCH) organizowane jest w godzinach południowych, między 12.30 

a 15.00. Jest to przyjęcie na siedząco, dla małej ilości osób, często w restauracji. Gości 

obowiązuje punktualne przybycie. Ta forma może mieć charakter zarówno oficjalny, jak 

i roboczy. 

OBIAD zwykle rozpoczyna się o godzinie 20.00. Przyjęcie dla ściśle określonej liczby 

gości. Również obowiązuje punktualne przybycie. Ubiór określa się w zaproszeniach. Zwykle 

panowie - ubranie wizytowe, smoking, frak, panie – suknia wizytowa lub długa. Jest to 

najbardziej uroczysta forma przyjęcia. Stół musi być dziełem sztuki. 

OBIAD BUFETOWY zwykle rozpoczyna się o godzinie 20.00. Goście przychodzą 

o określonej godzinie. Obsługują się sami. Jest to swobodna forma przyjęcia. Aperitif podaje 

się na stojąco. Można wskazać gościom stół, bez wyznaczania przy nim miejsca (stoły 

kilkuosobowe). 

Formy przyjęć odbywające się na stojąco 

KOKTAJLE PRZYJĘCIA 

BUFETOWE 

KOKTAJL to najbardziej uniwersalna i wygodna forma przyjęcia na stojąco, dla większej 

ilości osób - 20, 30, 40 i więcej, zwykle w godzinach popołudniowych (18.00-20.00). 

W tym przypadku nie obowiązuje punktualne przybycie. Serwuje się drobne przekąski, nie 

podaje się gorących dań, kawy. Szeroki wybór napojów alkoholowych. 

LAMPKA WINA to przyjęcie organizowane przy okazji wystawy artystycznej, wernisażu, 

pokazu filmowego, awansu. Rozpoczyna się między 12.00 a 13.00. Trwa ok. 30 min. 

Podaje się wino białe wytrawne, musujące lub szampana 7-9 st. C (woda, soki). Podaje się 

na tacy – serwetka złożona podwójnie, kieliszki stoją stabilnie, równo napełnione do wysokości 

2/3. Nie podaje się żadnych przekąsek. Do wina nigdy nie należy podawać solonych 

orzeszków lub migdałów. 

Przyjęcia są zawsze hołdem dla tych, którzy w nich uczestniczą. Goście muszą 

odnieść wrażenie, że są wyjątkowi i zostali odpowiednio uhonorowani ze strony 

gospodarza, dlatego na przyjęciu nie ma miejsca na przypadkowość. 

25 

KAWY HERBATKI 

LAMPKI WINA

FAMILIA 

studium do obrazu


Podczas przyjęć, stoły z jedzeniem mają cieszyć oko. Na stołach, poza półmiskami 

z jedzeniem, konieczne są dekoracje kwiatowe, doskonale współgrające z wnętrzem, 

świecznikami, owocami. Na początku stołu powinny znajdować się naczynia, sztućce i serwetki. 

Miejsce naczyń wyznacza początek i dalej dania układane są w takiej kolejności, 

w jakiej powinny być nakładane przez gości, czyli: przystawki, dania rybne, mięsne, sery, 

desery. Jeśli są przewidziane dania ciepłe, to należy je wnieść kilka minut po poczęstowaniu 

się przez gości przystawkami. Dania ciepłe zawsze podaje kucharz. 

ZAWSZE PODAJEMY POTRAWY ŁATWE DO KONSUMOWANIA 

Kolejność potraw: 

Przystawka zimna 

Zupa 

Przystawka gorąca 

Danie rybne 

Danie mięsne 

Sery 

Deser 

Kawa 

SZTUĆCE PODCZAS POSIŁKU NIE MOGĄ DOTKNĄĆ STOŁU 

Wina, soki, wody i inne napoje powinny znajdować się na oddzielnym stole. 

JAK DOBIERAĆ WINA DO DAŃ 

Najpierw podajemy wina wytrawne, potem słodkie 

Najpierw białe, potem czerwone 

Najpierw lekkie, potem ciężkie. 

Ryba słodkowodna – delikatne białe wino 

Ryba morska, owoce morza – wytrawne białe wino 

Łosoś, tuńczyk może być czerwone wino (dla znawców) 

Mięso – czerwone wino 

KIELISZEK DO WINA I SZAMPANA TRZYMA SIĘ ZA NÓŻKĘ 

27

FAMILIA 

akryl, 55x70 cm, 1991

GAFY, GAFY, GAFY... 


„Coraz łatwiej popełnić dziś faux pas. Większość z nas przez lata nie miała 

okazji jedzenia małżów i karczochów, niewielu zapraszano na garden-party do 

ambasady. Zdarza się, że na szwedzki stół rzucamy się jak po tygodniowym 

poście i na talerze nakładamy piramidy jedzenia, zapominając, że szynka nie 

znosi obecności ryby w galarecie, a wielowarzywna sałatka towarzystwa ciasteczek 

z kremem.” 

Źródło: Wprost 24, Nauka savoir-vivre, Numer: 7/1999 (846), P. Cywiński, M. Kałuża, 

P. Moszyński, P. Bawolec, M.Hausman. 

Gafy zdarzają nam się częściej, niż byśmy tego chcieli i dlatego warto popracować 

nad swoją znajomością etykiety, tak aby pewne zachowania przychodziły automatycznie, 

bez szczególnej kontroli z naszej strony. Bo czy warto zaprzątać sobie głowę tym, gdzie 

powinna zostać odłożona łyżeczka po wymieszaniu herbaty? Przecież właśnie prowadzimy 

ważną rozmowę, a po głowie tłucze się myśl – na spodku, na stole? Zawsze na spodku, 

choć zdecydowana wiekszość opiera ją po prostu o stół i krawędź spodka. A przecież wiemy, 

że sztućce nie dotykają stołu. Ale to tylko łyżeczka.... 

Moja córka pokazała mi zdjęcie z sylwestrowej zabawy. Na ok. trzydzieścioro uczestników 

zabawy (dorosłych, dobrze wykształconych młodych ludzi) tylko ona i jej koleżanka 

trzymają na fotografii kieliszki z szampanem za nóżkę. Wydawałoby się rzecz podstawowa, 

a jednak... 

Z tymi podstawowymi zasadami jest często najtrudniej. Podczas posiłku trudno czasami 

niektórym nie nachylać się nad talerzem, nie kroić kartofli nożem, pamiętać żeby wycierać 

usta serwetką przed każdym sięgnięciem po kieliszek, itp. A uroczyste obiady biznesowe 

z toastami, wznoszonymi kieliszkami z wódką to przecież ciągle chleb powszedni. 

Takie przykłady można mnożyć. Jeśli już jesteś autorem gafy – jedna rada - staraj się 

nie zwracać na siebie uwagi wszystkich wokół. Jak najszybciej przeproś, bez zbędnej przesady 

i budzenia ogólnego zainteresowania. Natomiast, jeśli jesteś świadkiem gafy, udawaj, 

że nic nie widzisz. 

„Na szczęście można powiedzieć, że współczesne podejście do faux pas jest 

o wiele zdrowsze niż sto lat temu. Pozwala bowiem niechlubnemu bohaterowi 

wpadki przeżyć ją, także w sensie dosłownym. Kiedy naszemu pradziadowi 

zdarzyło się zepsuć powietrze w salonie, choćby podczas klękania w geście 

oświadczyn przed wybranką serca, nieopisana konfuzja kazała mu dnia następnego 

nacisnąć na spust pistoletu, by jak najszybciej i raz na zawsze przerwać 

uczucie piekącego wstydu, zakończyć nieopanowaną rozpacz z powodu zaprzepaszczonego 

szczęścia.” 

Źródło: sympatia.onet.pl, Nie widziałem, nie słyszałem, Zofia Kosińska 

29

SUSZA 

studium do obrazu

MODUŁY TRENINGOWE 

Etykieta w biznesie 


Nie wiemy, że popełniamy błąd, dopóki ktoś nam tego błędu nie wskaże - ta oczywista 

reguła dotyczy każdej sfery życia. Kiedy jednak błędy obejmują absolutnie podstawowe 

czynności, zachowanie i wygląd, możemy zrażać do siebie ludzi, mieć problemy w pracy, 

przede wszystkim zaś utracić wiarę w siebie i swoją wartość. Właśnie dlatego należy przypomnieć 

sobie najistotniejsze zasady obyczajowe lub nauczyć się ich, jeśli wcześniej nie 

mieliśmy sposobności ich poznać. 

Postępowanie 

w kontaktach 

międzyludzkich 

Sztuka 

rozmawiania 

Zasada 

pierwszeństwa 

Spotkania 

towarzyskie 

Dobre 

obyczaje 

przy stole 

Uprzejmość 

Punktualność 

Najprostszy wyraz uprzejmości 

Uścisk dłoni 

Nasza osobowość 

Uprzejmy ukłon 

Przedstawianie się 

Zapoznawanie 

Rola słowa mówionego 

Mowa oficjalna, potoczna 

Rozmowa bez słów 

Umiejętność słuchania 

Kto przed kim 

Prawa strona 

Miejsce honorowe 

Rodzaje przyjęć 

Formy i czas przyjęć 

Zaproszenia 

Przygotowanie stołu 

Rola gospodarza, gościa 

Trochę etykiety 

Kultura jedzenia i picia 

Najczęstsze uchybienia 

31

SUSZA 

akryl, 55x75 cm 1991

Inne 

rodzaje 

przyjęć 

Protokół dyplomatyczny 


Śniadania robocze 

Kawa 

Przyjęcia prywatne i półoficjalne 

Przyjęcia w ogrodzie 

I jeszcze kilka problemów 

Negocjacje Przygotowanie sali konferencyjnej 

Początek rozmów 

Tłumacz 

Poczęstunek 

Upominki 

Kwiaty 

Ubiór Ogólne zasady ubierania się 

Kolory 

Dobrze ubrana kobieta 

Dobrze ubrany mężczyzna 

Dodatki dla kobiety 

Dodatki dla mężczyzny 

Jak wyglądać świeżo 

Zapotrzebowanie na wiedzę z dziedziny protokołu dyplomatycznego zgłaszają coraz 

szersze kręgi zawodowe. W pracy menedżerów, zajmujących przecież ważne stanowiska, 

znajomość tej wiedzy jest nieodzowna. Każdy chce być swobodny, pewny siebie, 

właściwie ubrany, zachowywać się odpowiednio w każdej, nawet najtrudniejszej sytuacji. 

Jak dyplomata. Nikt się z tymi cechami nie urodził - im dłużej się je „ćwiczy”, tym efekt jest 

lepszy. W proponowanym przeze mnie treningu, menedżerowie uczestniczą w zainscenizowanych 

sytuacjach, dzięki czemu przekazana wiedza może być od razu „wypróbowana” 

w praktyce. Na koniec zajęć biorą udział w obiedzie dyplomatycznym, stanowiącym najwyższy 

stopień „wtajemniczenia dyplomatycznego”. Nadzór merytoryczny nad tym modułem 

treningowym sprawuje wieloletni praktyk, który swoje doświadczenia zdobywał między 

innymi podczas pełnienia urzędu ambasadora, konsula generalnego, radcy ambasady, 

radcy charge d’affaires. 

33

KONCERT 

studium do obrazu


Pojęcie dyplomacji i protokołu dyplomatycznego, jego praktyczne stosowanie 

w administracji i biznesie. 

Stopnie i rangi dyplomatyczne, precedencja, zasada starszeństwa, 

tytułowanie. 

Przywileje i immunitety dyplomatyczne, komu i kiedy przysługują. 

Funkcje konsula i jego obowiązki wobec obywatela. 

Zasady korespondencji urzędowej, forma, sposób redagowania i adresowania. 

Język w korespondencji międzynarodowej. Poczta elektroniczna. 

Bilety wizytowe i ich praktyczne wykorzystanie, telefon, etc. 

Przyjęcia oficjalne i towarzyskie, ich rodzaje, forma zaproszenia (co powinny 

zawierać). Ubiór. Protokół przy stole, toasty, rola gospodarza i gości. 

Dobór menu. 

Szkoleniowy obiad dyplomatyczny (w strojach wizytowych). 

Wizyta delegacji zagranicznej, gościa w biurze, powitanie. 

Organizacja pobytu. 

Protokół przy stole rozmów, podpisywanie umowy/porozumienia. 

Upominki. 

Jak prowadzić rozmowy/negocjacje z partnerem, aby zakończyć je sukcesem. 

Znaczenie kompromisu. 

Wyjazd służbowy za granicę, przygotowanie wyjazdu. 

Protokół na konferencji międzynarodowej, zasada precedencji. 

precedencja instytucji europejskich 

precedencja funkcjonariuszy międzynarodowych 

precedencja w Radzie Unii Europejskiej 

precedencja w Komisji Europejskiej 

Spotkania i kontakty z cudzoziemcami, z uwzględnieniem różnic kulturowych. 

Podstawy zasad kreowania prawidłowego wizerunku 

W życiu zawodowym, właściwy ubiór i makijaż, to także wyrażenie stosunku do 

osób, z którymi współpracujemy. Jeśli zatem posiadana umiejętność doboru i komponowania 

stroju, kosmetyków, zapachów dokłada szans na życiowe powodzenie, warto taką 

wiedzę posiąść. I zawsze warto uczyć się od najlepszych. 

35

KONCERT 

akryl, 50x60 cm, 1993

Proponowany moduł treningowy dzielę na trzy etapy. 

Część I 

Kolory tylko dla Ciebie 

Część II 

Styl w szafie i na toaletce 

Część III 

Ust korale 


Menedżerowie poddawani są precyzyjnej 

analizie kolorystycznej. Dzięki temu określona 

zostaje indywidualna paleta barw, 

odpowiednia dla danej osoby. 

Dobór ubrań na różne okazje, fryzury, dodatki 

- to często ogromny problem (nie tylko 

dla pań...). Zaradzę temu podczas treningu. 

Pokażę najodpowiedniejsze kroje, 

współgrające z typem figury i okazją, na 

które będą zakładane. Podpowiem jak dobierać 

buty i torebki, biżuterię i zapach. 

Ulubiony przez panie instruktaż makijażu. 

To tylko z pozoru zabawa pędzelkami, 

choć istotnie, bardzo przyjemna. Uczę 

jak wykonać prawidłowy makijaż, by podkreślić 

walory i zatuszować niedoskonałości 

urody. Instruuję, jaki rodzaj kosmetyków 

należy wykorzystać na różne okazje 

i pory dnia. 

Kreowanie wizerunku to propozycja nie tylko dla menedżerów czy urzędników. 

Szczególnie polecam ją osobom, których praca wymaga częstego występowania na forum 

publicznym i przed kamerą telewizyjną. 

Ten moduł treningowy obejmuje kompleksowe doradztwo, zakłada głównie indywidualną 

pracę z menedżerem. Może zawierać przegląd domowej garderoby, wspólne zakupy, 

wizytę u fryzjera, kosmetyczki, krawca. 

To, czego menedżer nauczy się podczas treningu, nie będzie niezrozumiałą teorią, 

postaram się, aby poczuł komfort prawidłowego wyglądu. 

37

SILENCJUM 

studium do obrazu

ROZMOWY PRZY STOLE 


Rozmowa, kiedy pozostałe elementy etykiety są nam tak bliskie jak rodzina, to nieodłączny 

element właściwego zachowania. Wkład gospodarzy w przyjęcie jest oczywisty 

dla każdego, a co wnoszą goście? Najlepiej, żeby to były interesujące rozmowy, a więc na 

pewno nie o pogodzie, polityce czy chorobach. 

A może o winach... 

DOM PÉRIGNON 

Dom Pérignon, najsłynniejszy szampan w Ameryce, pojawił się w Nowym Jorku 

w 1936 roku. Przesadą byłoby twierdzić, że z tego powodu zakończył się wielki kryzys 

amerykańskiej i zarazem światowej gospodarki, ale miło tak myśleć, pijąc dobry 

rocznik Dom Pérignon, koniecznie wzmacniając bogactwo jego smaku świeżymi truskawkami. 

Mity towarzyszą wiekim markom i są ich nieodłączną cechą. Mit pierwszy głosi, że 

butelkę szampana należy wypić po otwarciu do dna. To prawda, że gaz i bąbelki ulatniają 

się bardzo szybko, ale więcej w tym poglądzie szukania przyjemności, niż prawdy. Szampan 

nie traci swych walorów przez całą dobę po otwarciu butelki, choć prawdą jest, że 

trzeba ją zamknąć i przechowywać w zimnie lodu lub lodówki. Ponieważ korek szampana 

zwykle po wyjęciu rozszerza się, wystarczy zastąpić go innym korkiem lub zatyczką. I przyjemność 

może mieć ciąg dalszy, szczególnie że flet należy napełniać tylko do 2/3 wysokości. 

Warto wiedzieć, iż powszechnie używany kieliszek w kształcie kwiatu tulipana nie służy 

wyłącznie do szampana. Takim specjalnym kieliszkiem jest właśnie flet, kieliszek o wąskim 

cylindrycznym kształcie. 

Mit drugi głosi, że to benedyktyn Pierre Pérignon jest twórcą musującego szampana. 

Niewątpliwie był wielki, jest bowiem autorem głównych zasad produkcji, do dziś stosowanych. 

Ale tak naprawdę to wino win stworzyły naturalne właściwości musujące win 

z Szampanii. Chłodny klimat Szampanii powodowal, że winogrona zbierano późno, dlatego 

drożdże ze skórek przez zimę nie zamieniały cukru w moszczu w alkohol. Wiosną, gdy 

wracała fermentacja, a wraz z nią pojawiał się dwutlenek wegla, w zamkniętych szczelnie 

beczkach tworzyły się charakterystyczne bąbelki. Trwająca kilkaset lat walka z bąbelkami 

zakończyła się ich całkowitym zwycięstwem, z czego dzisiaj mieszkańcy Szampanii są niezwykle 

dumni, a my z przyjemnością z tego korzystamy. 

Mit trzeci głosi, że to szampan bezcenny. Owszem, w doznaniach i smaku. W Polsce 

butelka Dom Pérignon z 2000 roku kosztuje około 800 złotych. 

Podawanie szampana to element etykiety. Jakość obsługi polega na tym, by bezgłośnie 

otworzyć butelkę i nie opryskać nikogo. Krok pierwszy to odwijanie opaski i drucianej 

siatki z szyjki butelki. Krok drugi to odpowiednie uchwycenie butelki. Gdy butelka 

spoczywa w jednej ręce, kciuk drugiej oplata korek, podczas gdy pozostałe palce trzymają 

szyjkę. Popychany kciukiem korek zacznie się w końcu poddawać. Kiedy jedna ręka obraca 

39

SILENCJUM 

akryl, 60x75 cm, 1991


butelkę, kciuk drugiej popycha korek. Gdy korek zaczyna wychodzić trzeba go przytrzymać. 

I czekać aż ustąpi z cichym westchnieniem. 

Jeśli jest inaczej, to znaczy tylko tyle, że nie jesteśmy na wytwornym przyjęciu, 

z pełnym poszanowaniem etykiety. 

TIGANELLO 

Wielkośc budzi zazdrość. Czasem zawiść, a z tym już gorzej, bo to choroba jak 

akoholizm czy narkomania. Czy może być wówczas mowa o etykiecie ? Tak, bo w świecie 

ustalonych i przestrzeganych norm, a tylko w takim świecie istnieje etykieta, wielkość 

może drażnić, ale o tym po prostu się nie wspomina. 

Tiganello to wielkie, niepokorne wino z Toskanii. Nieprzystępne i dumne do tego 

stopnia, że nie poddające się rygorystycznym przepisom DOC, dlatego rzadko zapraszane 

jest na salony. Choć tylko ze statusem wina stołowego, potrafi zadziwić, zachwycić 

i zdobyć uznanie. Podobne jest do genialnego wiejskiego skrzypka. Tiganello wywodzi 

się z regionu Chianti Classico, a najlepsze jest ze szczepu Sangiovese. Butelka z 1971 

roku ma cenę ponad dwóch tysięcy złotych. 

Twoja uwaga zwrócona na kelnera, jeśli zasłużył i otwiera Tiganello, może być 

uzasadniona, jeżeli będzie zabierał się do przelewania wina z butelki do dzbanka. Wina 

dekantuje się zasadniczo z dwóch powodów, po pierwsze gdy trzeba odzielić osad, po 

drugie by wino napowietrzyć. Nie ma ogólnej zasady odnośnie napowietrzania wszystkich 

win czerwonych. Teorie, a jest ich dużo, o wzbogacaniu win tym sposobem, nie znajdują 

zwykle potwierdzenia w praktyce. A na pewno nie w przypadku Tiganello. 

Jeśli już wino napowietrzamy, niech to będzie robione porządnie. Folia z szyjki 

butelki powinna być całkowicie usunięta, bo po zapaleniu świecy lepiej widać wino 

w ciemnej szyjce, zazwyczaj z zielonego szkła. Niekoniecznie świeca, może być inne 

światło, ale świeca jest najodpowiedniejsza w miejscu, gdzie przestrzega się etykiety. 

Jedna ręka trzyma dzbanek, a druga delikatnie nachyla butelkę i przelewa wino do 

dzbanka. Naczynia powinny być trzymane nad świecą tak, by widać było przelewające 

się wino. Gdy pojawi się osad, przelewanie musi zostać przerwane, jeśli miało mieć sens. 

Ciagły strumień lejącego się nieprzerwanie wina z butelki do dzbanka to dowód, że jesteśmy 

we właściwym miejscu, gdzie normy są przestrzegane. 

Każde wino ma dwa żywoty. Pierwszy gdy je pijemy i drugi gdy popijamy nim 

jedzenie. Odpowiednie połączenia wzbogacają smak, złe zubażają lub zabijają przyjemność 

jedzenia - nawet najlepszych potraw. Łącząc delikatne z delikatnym, a mocne 

z mocnym ustrzeżemy się gafy. 

CHABLIS 

Musimy znać normy, by nas akceptowano tam, gdzie one obowiązują. Każde ich 

naruszenie zwraca uwagę i prowokuje komentarze, a to pierwszy krok by powstały o nas 

41

FATAMORGANA 

studium do obrazu


niepochlebne opinie. Znajomość etykiety pozwala zachować status uczestnika wydarzeń, 

który sam wybiera czas, miejsce i sposób zwrócenia na siebie uwagi. 

Na co postawić, jeśli chcemy być pewni dobrego rezultatu? Na klasykę. Ta nigdy nie 

jest posądzana o naruszanie norm. Świetnie rozumieli to Japończycy, wycofując ze swojego 

rynku kalifornijskie Chablis, uznając je za fałszywe. Do stworzenia prawdy nie wystarczy 

samo twierdzenie, potrzebny jest dowód. To on decyduje, czy twierdzenie jest wiarygodne. 

Nie wystarczy zatem szczep Chardonney, by mieć Chablis. Wino to nie technologia, ani jedynie 

winogrona z konkretnego miejsca ziemi. Wino to suma wielu składników. Co miejsce, 

to inny wynik takiego samego dodawania. 

Nie trzeba jechać daleko, bo tylko dwieście kilometrów poza Paryż, żeby napić się 

wina, które podane nezależnie od miejsca na ziemi, zostanie docenione, choć oczywiście 

najlepsze jest w miejscu narodzin. To miejsce to Burgundia, szczycąca się regionem Chablis, 

który stał się nazwą zastrzeżoną dla białych win wytrawnych. Ale i tu obowiązuje hierarchia 

„dobroci”. Najważniejsze są grands crus, po nich premiers crus, za nimi zwyczajne, 

a listę zamykają petits. W Polsce butelka grand cru Laroche Chablis to około 500 złotych 

za butelkę z 2006 roku. 

Chablis to wina bardzo różne, tak jak różna może być kochająca się rodzina. Grands 

pochodzą z winogron, zbieranych z roślin, rodzących na glebach w połowie składających 

się z wapienia. Crus pochodzą z ziemi, gdzie wapień wymieszany jest z gliną, zawierającą 

wiele skamielin. Pozostałe tereny okręgu to zwykłe wina i petits. 

Niezależnie od kształtu, dobry kieliszek do wina nie może być mały. Wina powinno 

w nim być nie więcej jak połowa objętości, by można było je mieszać i uwalniać aromat. 

Powiedzmy trzysta do czterystu mililitrów i nie kolorowy kryształ, tylko przeźroczyste szkło, 

by delektować się barwą. Rozpoznajemy zwykle dobrze smak kwaśny, słodki, gorzki i słony, 

zapachów za to niezliczoną ilość. Dobrze wymieszane wino daje ich coraz więcej i więcej. 

Jeśli nie jest dobrym winem i nawet jeśli etykieta nie pozwala tego głośno powiedzieć, 

można nie pić. To jeden z niezawodnych, klasycznych sposobów na przestrzeganie wymaganych 

norm zachowania. 

GRAPPA del FUNDATORE 

Trunek serwowany po posiłku, w kieliszku z charakterystyczną kulą na nóżce, przedłużoną 

stożkowym cylindrem. Podawany także z kawą. Grappa dodana do gorącego 

expresso jako Caffe Correto, zachęca do odpoczynku. I rozmów, niezobowiązujących, acz 

świadczących o nas. 

Grappa to wódka biedaków, destylat przefermentowanych wytłoków i pestek winogron 

po produkcji wina. Trafiła na salony jak inne wódki, których przyjemność picia 

wzrasta wraz z ilością destylacji, przeprowadzonych podczas produkcji. Stąd bierze się 

szlachetność i szlachectwo grappy czy siwuchy, podawanej jako wyborowa. Silny, kilkudziesięcioprocentowy 

winiak, jakim jest grappa, smakuje tak różnie, jak różne są winogrona, 

z których powstał. Z czerwonych to mocny, 50-procentowy alkohol. Z białych 

43

FATAMORGANA 

akryl, 60x75 cm, 1982


delikatniejszy i słabszy, ale i skromne czterdzieści procent alkoholu pozwala docenić 

czas końca posiłku. 

Koniec posiłku stanowczo nie jest czasem win i serów. Aromat i smak wina sery 

wydobywają w sposób godny naszego zainteresowania. Ale nigdy po grappie i nigdy 

po posiłku. Zawsze przed deserem i z najlepszym winem wieczoru. I tu uwaga, sery 

pokazują wszystkie ukryte w winie przyjemności, ale dobór jest bardzo rygorystyczny. 

Obok klasycznych zestawień znanych powszechnie, jak montrachet z cabernet sevignon 

czy sevignon blanc z chevre, sery można komponować nawet z szampanem. Sery mocne 

i zabijające smak większości win, trzeba łączyć z równie silnymi smakami. Dobrą metodą 

jest powrót do win słodkich, deserowych. Zestawiając roquefort z sauternes na pewno nie 

wprawimy dobrego kucharza w zakłopotanie. Jak i tym, kiedy poprosimy o deser z samego 

wina. Przyjemność podobna, wspomaganie trawienia też, a różnica energetyczna kolosalna. 

Wina deserowe nie mają przecież nic tłuszczu. A słodkość może i większą od ciast czy 

biszkoptów. 

Zatem po deserze i rostrzygnięciu czy ciastko z kawą, czy z koniakiem, czy też samo 

wino, możemy na koniec spróbować grappy. Niepowtarzalny smak i zapach przed rozstaniem. 

Chyba, że kochamy od zawsze koniec posiłku z koniakiem i cygarem. Cóż, grappa 

tu przegrywa. 

W Polsce za półtoralitrową butelkę czterdziestopięcioprocentowej Grappa del Fundatore 

płacimy ponad czterysta złotych. I za świadomość, że inni producenci grappy zostali 

daleko w polu... 

BURMESTER 

Nie każda brendy to koniak, choć każdy koniak to brendy. 

Winiaki czyli wina po destylacji, poza piciem służą do mieszania z winami. Współcześnie 

mieszanina wina z winiakiem znana jest jako porto lub sherry. Czasem ktoś wspomni 

o maderach, choć to już wspomnienie po świetności. To tym winem wzniesiono toast 

po podpisaniu Deklaracji Niepodległości Stanów Zjednoczonych w 1776 roku - po prostu 

ulubione wino Washingtona. 

Czysty winiak podnosi zawartość alkoholu w winach, natomiast rożnica stąd, że 

w przypadku porto winiak dodawany jest podczas fermentacji, w przypadku sherry po ustaniu 

fermentacji i podobnie w przypadku madery. Tak jak różnica pomiędzy winami wzmocnionymi 

wynika z miejsca i sposobu pozyskiwania, tak w przypadku winiaków tylko z miejsca. 

Oczywiście różnią się klasą smaków i doznań pijących, ale pozostają winnymi destylatami. 

Winiakiem jest każda brendy, bo to po prostu angielska nazwa winiaków. Winiak czyli 

brendy, czyli destylat z win z okolic miasteczka Coniac jest nazwą zastrzeżoną dla produktu 

45

MISSISIPIFISH 

studium do obrazu


stamtąd pochodzącego, dlatego jest koniakiem. Plus szczegóły, w których diabeł siedzi i to 

trzeba oddać rodzinie Hennessy i innym zasłużonym dla ludzkości rodom, zajmującym się 

zarabianiem na sprawianiu innym przyjemności, że zawarli pakt na korzystnych warunkach. 

Druga różnica pomiędzy porto a sherry to ta, że porto pochodzi z północnej Portugalii, 

podczas gdy sherry z hiszpańskiej Andaluzji. Porto to wynalazek wojenny Anglików. 

Anglia pozbawiona francuskich win, ciągle w stanie wojny z Francją, zaczęła sprowadzać 

wina z Portugalii i Hiszpanii. Ponieważ wina w beczkach podczas transportu traciły wiele, 

zaczęto je wzmacniać alkoholem. Porto to angielska nazwa portugalskiego wina wzmocnionego. 

Powstało porto z własną grupą rodzajową. Może być białe i bardzo wytrawne, 

czerwone półwytrawne, lub słodkie. 

Przed posiłkiem porto białe i chłodne, czerwone pod koniec posiłku do serów lub 

słodyczy. 

W przypadku porto, podobnie jak w przypadku sherry i szmpana, wybór opieramy 

o markę, pozycję producenta na rynku, a nie o znajomość szczepu czy miejsca w jakim 

dojrzewały winogrona. Burmester jest rodzinną firmą, która powstała w Londynie i od ponad 

stu pięćdziesięciu lat handluje i wytwarza porto. Niemcy z Anglii gospodarzą z Portugalczykami. 

To siła rynku i siła kulturowych powiązań, obyczajów i manier. Burmester Vitage 

z 1997 to w Polsce cena około 350 złotych za butelkę. 

DUFF GORDON SHERRY 

Wino Andaluzji. Manzanilla czyli wytrawne, fino czyli wytrawne, amontillado 

czyli półwytrawne, oloroso czyli wytrawne lub słodkie i cream czyli słodkie. Znów, jak 

w przypadku porto, to Anglicy kupując coraz więcej win z Jerez, wypromowali sherry 

tak skutecznie, że ta popularność została do dzisiaj. Od piętnastego wieku sherry jest 

ciągle sprzedawana w największych ilościach w Anglii. 

Założona w osiemnastym wieku Duff Gordon Sherry Bodega w Hiszpanii, do 

dzisiaj produkuje najwyższej jakości wina wzmocnione. Rodzina słynna i zasłużona 

nie tylko dla sherry i Korony. Jest także przykladem szczęścia, jakie dopisuje częściej 

bogatym, niż biedakom. 

Sir Edmund Cosmo Duff Gordon wraz żoną, uratowali się cudem z tonącego 

Titanica. Podobnie jak wielu mężczyzn z pokładu pierwszej klasy, znalazł miejsce 

w szalupie, pomimo ogłoszenia przez kapitana pierwszeństwa dla kobiet i dzieci. 

I pewnie nie było tych szacownych panów winą, skoro zostali oczyszczeni z zarzutów, 

że kobiety i dzieci z najtłoczniejszego pokładu trzeciej klasy nigdy na pierwszy nie 

dotarły. 

Lady Duff Gordon poślubiła Sir Cosmo Duff Gordona już jako znana projektantka 

mody. To ona zaczęła jako pierwsza szkolić modelki i wymyśliła teatr prezentacji 

z wybiegiem, poczęstunkiem i prezentami dla obecnych. Poczęstunki dobierano starannie, 

według kanonów etykiety, preferując klasyczne zestawienia potraw z napojami. 

47

MISSISIPIFISH 

akryl, 60x80 cm, 1993

Szmpan, wina musujące, wytrawne 

sherry 


Epizod z Titanica, poza przykrością przesłuchań, przyniósł rodzinie i rodzinnym 

produktom wyjątkową popularność i dochody. 

VITIS VINIFERA 

Definicja dobrego wina mówi, że dobre wino to takie, które sprawia nam przyjemność. 

Dokładnie tak, jak w przypadku dzieła sztuki czy dobrego projektu biznesowego. 

Dobroć wynika ze zdolności czynienia przyjemności. 

Od zawsze europejska winorośl daje szczepy, których dziedzictwo genetyczne sprawia, 

że rozróżniamy je w pitym winie. Szczepy, które rozwinęły się w Azji czy Ameryce, nie 

dają win równych szczepom europejskim. Te, przeniesione i rozpowszechnione w Nowym 

Świecie, zadziwiają i budzą wielkie emocje produkowanymi z nich winami, ale to już współczesne 

dokonania, niemożliwe bez europejskiego dziedzictwa. Rynek dyktuje prawa także 

winom. Produkcja i zachowanie jakości są tym pewniejsze, im większe podobieństwo 

właściwości winogron. Większość współczesnych winnic dba, by klony w ramach jednego 

szczepu zapewniały pewność produkcji. Rozmnażanie winorośli oznacza tworzenie roślin 

jednakowych genetycznie w obrębie szczepu. 

Krzewy winorośli czyli Vitis vinifera rosły dziko w Europie i Azji od zawsze. Grecy 

pierwsi zaczęli pnącze przycinać, Rzymianie rozpowszechnili zwyczaj uprawiania winorośli 

i picia wina we współczesnym im świecie, chrześcijańscy misjonarze zawieźli winorośl 

do obu Ameryk, a nawet do Japonii. Ameryka oddała dług Europie. Kiedy mszyca winna 

zniszczyła winnice europejskie, ratunkiem okazało się szczepienie na pniu amerykańskich 

szczepów, odpornych na filokserę, pędów szczepów europejskich. Uprawiane w Europie 

odmiany winorośli żyją na amerykańskich podkładach. 

49 

przekąski 

Białe, mocne wina, czerwone lekkie potrawy mączne, ryby 

Wytrawne wina czerwone drób 

Wytrawne lub półwytrawne wina białe drób z sosami 

Białe mocne wina mięso gotowane 

Wina czerwone mięso pieczone 

Wina słodkie białe i czerwone desery 

Różowe wina przystawki zaprawiane sosami 

Białe wytrawne wina lub lekko słodkie sery 

Czerwone lekkie wina sery twarde

PRZYJEMNOŚCI GRAWITACJI 

studium do obrazu


Dawne winnice to pola z rosnącymi bez porządku roślinami. To Francuzi dali światu 

zwyczaj uprawiania jednego szczepu w obrębie jednej parceli. Oni także rozmieścili krzewy 

w równych szeregach, co pozwalało na przejazd ciągnionego przez konie sprzętu. Arabowie, 

okupujący przez średniowiecze Półwysep Iberyjski, choć islam zabrania picia alkoholu, 

zostawili po sobie zwyczaj sztucznego nawadniania plantacji i destylację - sposób 

na rozdzielenie składników roztworu przez podgrzanie ciekłej mieszaniny i odparowanie 

kolejnych składników, począwszy od tego, który wrze w najniższej temperaturze, potem 

oziębienie pary, co daje znów ciecz, ale jednorodnego składu. Pośrednio dali zatem koniak, 

grappę, nie mówiąc już o innych destylatach, dzięki czemu wysiłek Noego, który zabrał 

winorośle do Arki, nie poszedł na marne. 

Ta konwersacja toczy się wokół owoców winorośli. Prawda, że zarówno tych naturalnych, 

jak i tych sztucznych, ale w obrębie jednej rodziny, stworzonej przez naturę 

i człowieka. 

NAJLEPSZE SZCZEPY 

Białe Czerwone 

RIESLING CABERNET SAUVIGNON 

CHARDONNAY PINOT NOIR 

GEWURZTRAMINER MERLOT 

SAUVIGNON BLANC CABERNET FRANC 

MUSCAT SYRAH 

REKOMENDACJE SZKOŁY TRANSFORMACJI 

SCHARZHOF 2003 SEQUOIA GROVE 

CABERNET SAUVIGNON 2005 

SEQUOIA GROVE 

CHARDONNAY 2005 

51 

FRANCIS COPPOLA 

PINOT NOIR 2000 

PFALZ 2007 SEQUOIA GROVE 

MERLOT 2005 

SAUVIGNON BLANC 

YATIR 2006 

CABERNET ST. VALENTIN 

ST. MICHAEL EPPAN 2001 

JP MOSCATEL DE SETUBAL 1997 LINDEMANS CAWARRA SHIRAZ 2003

PRZYJEMNOŚCI GRAWITACJI 

akryl, 75x90 cm, 1998


Przy stole spotykamy się 

nie tylko dla jedzenia. 

Sztuka zajmujących konwersacji 

jest wbrew pozorom trudna, 

choć wydaje nam się, że co jak co, 

ale mówić możemy godzinami. 

Warto jednak przygotować się do tego 

i zastanowić, jak prowadzić interesujące 

rozmowy przy stole, 

tak żeby szczęk sztućców nie był jedynym 

dźwiękiem podczas spotkania, 

a po przyjęciu można było powiedzieć 

– jak pisał ambasador Edward Pietkiewicz – 

„Obiad się udał, nastrój był wyśmienity”. 

53

ŻARPTAK 

studium do obrazu

AUTOR TRENINGU 


ZDZISŁAWA WALKOWIAK 

Specjalista ds. protokołu dyplomatycznego i savoir vivre’u w biznesie 

EKSPERT Prowadzi wykłady i treningi na temat: etykieta w biznesie, 

protokół dyplomatyczny oraz podstawy zasad 

kreowania prawidłowego wizerunku. 

Z jej wiedzy korzystają urzędy wojewódzkie, marszałkowskie, 

urzędy miast, firmy, banki, hotele, osoby 

prywatne. Od 2002 roku prowadzi treningi „Protokół 

dyplomatyczny” podczas kolejnych edycji konferencji 

Negocjator w Szkole Głównej Handlowej. 

Udziela konsultacji w mediach z zakresu protokołu 

i etykiety. 

PARTNER Od 1995 r. współpracowała z ambasadorem Edwardem 

Pietkiewiczem – ikoną protokołu dyplomatycznego, 

najwybitniejszym polskim orędownikiem savoir vivre’u. 

Wieloletnia przyjaźń i współpraca z nieżyjącym 

już dziś ambasadorem, pozwoliły jej zdobyć ogromną 

wiedzę i doświadczenie, dzięki czemu może kontynuować 

jego szkołę dyplomacji i savoir vivre’u. 

Aktualnie, prezentując zasady protokołu dyplomatycznego, 

współpracuje: 

z ambasadorem Ryszardem Korczewskim, wieloletnim 

pracownikiem MSZ, byłym: ambasadorem 

w Hiszpanii, konsulem generalnym w Stambule, 

radcą ambasady w Paryżu, radcą charge d’affaires 

w Bogocie; 

z dr Cezarym Ikanowiczem, doradcą MSZ, autorem 

książek na temat porotokołu dyplomatycznego, byłym: 

attache misji dyplomatycznej w Berlinie Zachodnim, 

radcą ministra pełnomocnego w ambasadzie 

w Belgradzie, konsulem generalnym ministrem pełnomocnym 

w Lodynie. 

KREATOR Twierdzi, że podstawowe zasady etykiety, które dawniej 

wpajane były od najmłodszych lat, odeszły 

w zapomnienie wraz z naszymi prababciami. Powrót 

do tych zasad uznaje za cel, możliwy do zrealizowania, 

o czym świadczy zainteresowanie jej 

działalnością w zakresie propagowania właściwych 

zachowań i wyglądu w odpowiednim miejscu 

i czasie. 

55

ŻARPTAK 

akryl, 45x60 cm, 2004

AUTOR OBRAZÓW 


PAWEŁ TRYBALSKI 

Urodził się 7 grudnia 1937 roku w Hostynnem-Kolonii w powiecie hrubieszowskim. 

Od lat 60. związany jest z regionem jeleniogórskim, gdzie mieszka i tworzy swoje 

obrazy. Reprezentuje nurt surrealizmu i malarstwa metaforycznego. Dysponuje niezwykle 

perfekcyjnym, rzadko dziś spotykanym warsztatem. Ta staranność jest szczególnie widoczna 

w oddawaniu detali oraz gry świateł. Techniki nauczył się, studiując samodzielnie dzieła 

wielkich mistrzów. Od 1970 członek Związku Polskich Artystów Plastyków. O malarzu zrealizowano 

cztery filmy telewizyjne, wiele audycji Polskiego Radia o sztuce, ekologii, kosmosie. 

Ważniejsze 

wystawy: 

Polish Contemporary Painting Gallery 57 + h Street New 

York´71 

Ogólnopolska Wystawa „Ars Aqe” - Katowice - Kraków - 

Poznań 1972 

Pintores Polacos Actuales-Galeria Ganigo De Arte - Santa 

Cruz, De Tenerife, Las Palmas´73 

„Postawy XXX” - Zachęta - Warszawa´75 

Volksrepublik Polen - Dortmund´75 

Festiwal Sztuki - Warszawa´76 

Festiwal Młodego Malarstwa Polskiego - Sopot´76 

VI -VII-IX Bienal International del de Porte en las Bellas 

Artes - Madryt - Barcelona´82-84-86 

Salon Narodów - Paryż´84 

Mandragore Internationale Galerie D´Art - Paris´86 

(indywidualna) 

Zejtgenössische Polnische Malerei - Berlin´86 

Vente Polonaise, Palais Galliera - Paris´75 - Lengyel 

Festeszet - Budapest´87 

The Mysteries of Imagiiitioni Hampstead Artists´Council 

Camden Arts Centre - London´90 

Wystawa indywidualna w Instytucie Polskim w Pradze 

1991 

Polscy Surrealiści, Częstochowa 1995 

V - VI - XVIII Festiwal Współczesnego Malarstwa Polskiego 

- Szczecin. W 1999 roku - gość honorowy Festiwalu Salon 

Narodów - Paryż´84 

57

BAJU, BAJU, BĘDZIESZ W RAJU 

studium do obrazu

Laureat 

wielu nagród 

i wyróżnień m.in.: 

Prace 

Pawła 

Trybalskiego 

znajdują się 

w zbiorach: 


I nagroda i „Złota Szpilka” redakcji Szpilek, na Satyrykonie 

- Legnica´80, 

Złoty Medal w Olimpijskim Konkursie Sztuki Warszawa 

1984 

Złoty Krzyż Zasługi, Zasłużony Działacz Kultury, Dyplom 

Honorowy Prowincji Granada. Dyplom Ministra Kultury 

i Sztuki, wielokrotne stypendia twórcze Ministerstwa Kultury 

i Sztuki 

I Nagroda w Olimpijskim Konkursie Sztuki - Warszawa´87 

Muzeum Narodowego w Warszawie 

Ministerstwa Kultury Nadrenii i Palatynatu w Kolonii 

Galerii Ambito w Madrycie 

Colection Gallery Beverly Hills w Los Angeles 

„Kolekcja Walser” - Inssbruck w Austrii 

Nacional „Nisa” w Meksyku 

Satra Films w Paryżu 

Art Gallery Slavenia Vancouver w Kanadzie 

Valkeakosken Kaupunki w Finlandii, Vaantan Kaupunki 

w Finlandii 

Perins Art Gallery Hamstead w Londynie 

Muzeum Karykatury w Warszawie 

Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie 

Muzeum Jeździectwa i Łowiectwa w Warszawie 

Muzeum Śląskiego w Katowicach 

Muzeum Leśnictwa w Gołuchowie 

Galerii „Zachęta” w Warszawie 

Galerii „Awangarda” we Wrocławiu 

Muzeach okręgowych: Jeleniej Góry, Wałbrzycha, 

Legnicy, Lublina 

59

BAJU, BAJU, BĘDZIESZ W RAJU 

akryl, 60x80 cm, 1990


SZKOŁA TRANSFORMACJI S.A. 

www.szkolatransformacji.pl 

53-314 Wrocław 

Pl. Powstańców Śląskich 16-18 

TEL. +48 71 785 48 15 

TEL. +48 71 784 40 21 

61 

KOM. +48 602 704 704 

KOM. +48 602 703 703 

FAX +48 71 784 40 26 szkolenia@szkolatransformacji.pl

KAZUARDROM 

akryl, 60x80 cm, 1990

Koncepcja 

Mirosław Wróbel 

Redakcja 

Justyna Pietrzak-Wróbel 

Okładka 

Obraz Pawła Trybalskiego 

z cyklu Fałdyliery 

Korekta 

Beata Kawka 


64 

Projekt graficzny i skład 

Bogdan Wańczyk 

Druk i oprawa 

ZG Colonel - Kraków 

Wydawca 

Wydawnictwo Trans - Wrocław 

Wszystkie prawa autorskie do Programu Skuteczność oraz do opisanego treningu 

Etykieta należą do Szkoły Transformacji. Każde naruszenie tych praw bez wiedzy 

i pisemnej zgody właściciela, a w szczególności wykorzystanie programu lub treningu 

w całości, czy po modyfikacji – będzie ścigane i zaskarżane, jako kradzież 

własności intelektualnej.

SUPLEMENT 

Obrazy Pawła Trybalskiego z kolekcji otwartej Galerii Trans

WILLA FLORA 

akryl, 70x90 cm, 2007

MEGALOMANIA 

akryl, 70x100 cm, 2000

ARMEŃSKA TAJEMNICA akryl, 35x50 cm, 1986 

na poprzednich stronach SZALONA LOKOMOTYWA akryl, 90x60 cm, 2000

ars-hormezofia 

Sonet pt. Paweł Trybalski 6.I.2000 

- przyjacielski prezent od Bogusława Szwacza 

Tobie, mój Przyjacielu, 

Pawełku Trybalski – 

Szlę sonet za szlachetną 

Przyjaźń – z wzajemnością. 

Łączy nas – homo sapiens – 

Z logasowej łaski 

Pasja twórczej potęgi… 

Z odkrywczą śmiałością. 

W Twoich dziełach – to widzę – 

Z piękną wyobraźnią 

Przekraczasz próg Parnasu, 

Artysty Wielkiego… 

W rzemiośle artystycznym, 

Wraz z Twą twórczą kaźnią 

W kreowaniu dzieł mądrych 

Widzę Brat swego… 

Zawsze Cię podziwiałem 

Za mądrość subtelną. 

W traktowaniu przyjaźni… 

Z powagą niezmierną, 

Dla „ars-horme” twórczości 

Tak – dla mnie – przyjemną. 

Ten sonet jest zwieńczeniem – 

Mych uczuć, wdzięczności – 

Za Twą Przyjaźń bezcenną… 

Z uczuć obfitości, 

Które żywię dla Ciebie – 

To akt mej szczerości. 

Bogusław Szwacz 

(1912-2009) – wybitny współczesny malarz, rzeźbiarz 

i poeta, jeden z prekursorów polskiej sztuki abstrakcyjnej 

i twórca oryginalnej teorii estetycznej Ars Horme, czyli 

Sztuka Poruszenia Wyobraźni. 

Elżbieta Dzikowska 

o malarstwie 

Pawła Trybalskiego 

„Świat Pawła Trybalskiego 

trudny jest do określenia, do 

ujęcia słowem, choć pozornie 

– dużo w nim literatury. Może 

to surrealizm, może sciencefiction, 

może metafora. Świat 

konkretny i nieistniejący zarazem. 

Z materii i ducha. Co jest 

w nim ważniejszego – nie sposób 

powiedzieć. Bo to całość 

nierozdzielna. Nierozdzielna, 

ale – wyspekulowana. 

Wydaje mi się, że jak rzadko 

kto Trybalski jest artystą niesłychanie 

świadomym i choć 

tyle w jego obrazach magii 

– to rozum a nie instynkt malarza 

powołuje do życia jego 

teatr na płótnie. 

Taka zabawa intelektualna, 

„gra szklanych paciorków”, 

która ma nas zadziwić i zamysłem 

i realizacją. Tak się też 

właśnie staje.” 

Elżbieta Dzikowska 

Historyk sztuki, sinolog, podróżniczka, 

autorka wielu książek, 

programów telewizyjnych, 

audycji radiowych, artykułów 

publicystycznych oraz wystaw 

sztuki współczesnej. 

Zrealizowała dla Telewizji Polskiej 

około 300 filmów dokumentalnych 

ze swoich podróży 

po świecie.

ISBN 978-83-926330-3-7

Etykieta - Szkoła Transformacji

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?