Frágreiðing fyri 2002 - faroenature.net

FRÁGREIÐING
Føroya
Fuglafrøðifelag
Nr. 1 · 2002
16. árgangur

Innihaldsyvirlit
Jens-Kjeld Jensen
fingið heiðursgávu frá Dansk Ornitologisk Forening 5
Bræv frá J. M. Kyrjarheygg 6
Spónont Anas clypeata í Føroyum 8
Burðardygg menning 10
Fuglar og internet 12
Spógvin í Suðurstreymoy og útbreiðsla hansara í 1990 og 2002 13
Eitt vikuskifti í Norðastahaga 15
Nátasjúka 18
Psittacos på Färöarna – finns det idag?
Psittacosis on the Faroe Islands – does it exist? 19
Rottur í Nólsoy
Rats in Nólsoy 20
Litloysingar og blendingsæður í 2002
Albino, Leucism and Hybrid Eiders in 2002 21
Cornelius Reinert skeyt eina fiskiørn í Kaldbak 1889 23
Hugleiðingar 24
Trøllhøvdi 26
Eitt sindur um lunda í Svínoy 29
Week-end i Sørvág 5. - 7. juli 2002 30
Skarvurin afturkomin á Skarvatanga í Eysturoy 32

Útgevari:
Føroya Fuglafrøðifelag
Postsmoga 1230
110 Tórshavn
Blaðstjórn:
Nevndin
Endamál felagsins:
Fuglafrøðifelagið er landsfelag hjá fólki, ið hevur áhugað fyri fugli og vernd av fugli.
Limagjald:
Vanliga limagjaldið er 150 kr. fyri einstaklingar og 200 kr. fyri pør.
Unglingar gjalda tó einki fyrr enn teir fylla 15 ár,
og frá 15 til og við 19 ár er gjaldið 75 kr. fyri einstaklingar og 100 kr. fyri pør.
Hetta minna limagjaldið er eisini fyri lesandi og fyri tey, ið eru eldri enn 66 ár.
Limatekning:
Ein teknar seg sum lim við at gjalda limagjaldið á postgirokonto nr. 59706
Føroya Fuglafrøðifelag
Postsmoga 1230
110 Tórshavn
Nevnd:
Petur Mortensen (fm.)
Erik Mortensen (nf. skr.)
Anna á Argjaboða, Ditlev Róin, Jesmar Hansen
Eykalimir:
Kristina Olsen og Sólbjørn Jacobsen
Kassameistari:
Jón Højsted
Grannskoðarar:
Dorete Bloch og Svend Krosstein
Permumynd:
Else Gotved Jacobsen
Lómvigar á rókini, vovin mynd
Prent:
P/F Einars Prent

Jens-Kjeld Jensen fingið heiðursgávu
frá Dansk Ornitologisk Forening
Í november mánað varð Jens-Kjeld
Jensen boðin at koma til Odense at
taka ímóti heiðursgávu frá Dansk
Ornitologisk Forening. DOF heiðrar
á hvørjum ári fýra av limunum,
sum á ein ella annan hátt hava gjørt
eitt gott arbeiði fyri fuglin.
Orsøkin, til at Jens-Kjeld varð
heiðraður, er m.a., at hann við sínum
stóra áhuga fyri náttúruni, bæði
í Føroyum og uttanlanda, hevur
skarað framúr, sum vit kenna hann
innan fyri felagið. Hann er eisini
kendur um alt landið, sum tann,
sum veit alt um fugl, lýs, loppur,
firvaldar og mangt mangt annað,
sum hann bæði tosar og skrivar um
í fjølmiðlunum. Fólk ringja til
hansara í heilum og spyrja um líkt
og ólíkt, og altíð roynir hann við
stórum áhuga at finna rætta svarið.
Hansara dagliga yrki er at stappa
fuglar út, men kortini tekur hann
sær stundir at arbeiða við øllum
hesum í fríløtunum. Hann hevur
heimsmet í at merkja drunnhvítar;
til samans einar 26.000, og hann
hevur størsta privata savnið av lýs í
Skandinavia; meira enn 150 sløg.
Áðrenn Jens-Kjeld fór at leita eftir
loppum, vóru bert tvey sløg skrásett
í Føroyum, men nú hevur hann
funnið 7 afturat.
Føroya Fuglafrøðifelag tekur við
fullum huga undir við Dansk Ornitologisk
Forening og ynskir Jens-
Kjeld tillukku við heiðrinum, og vit
vóna, at hann heldur fram við sínum
týdningarmikla arbeiði, og
framvegis verður ein hollur stuðul
innan fyri Fuglafrøðifelagið. Vit
vilja samstundis ynskja Maritu
Gulklett tillukku og vóna, at hon
eisini heldur fram við tí stóra
arbeiðinum, sum hon ger saman við
Jens-Kjeld.
Bergur Olsen
Jens-Kjeld við heiðursgávunum.
5
Mynd: Marita Gulklett.

Klaksvík 6. apríl 2000
Í blaðnum hjá Føroya Fuglafrøðifelag
nr. 1 – 1996 – 10. árgang er
sera áhugaverd frágreiðing um
rottur í Føroyum.
Menn vita nær tann brúna rottan
kom til Suðuroy, men ikki nær hon
er komin í hinar meginoyggjarnar
Streymoynna, Eysturoynna og Vágoynna.
Sum kunnugt, so høvdu norðmenn
hvalastøð á Kópagørðum í
Hvannasundi, og vóru teir har frá
1898 til fyrra kríggj. Við teimum
komu rotturnar í Borðoynna, Viðoynna
og Kunoynna. Hvat ár, rotta
kom í land á Kópagørðum, veit eg
ikki, men tað mundi vera heilt
skjótt, tá norðmennirnir vóru
komnir. Skjótt vóru tær víða um. Tá
ið vatn varð lagt inn í húsini Uppi
við Garð á Viðareiði, hevði onkur
Lundar.
Bræv frá J. M. Kyrjarheygg
fangað eina rottu. Tað var millum
1904 og 1908, helst 1905.
Nyholm Debes úr Havn, sum
hevði lært til blikksmið í Norra,
stóð fyri arbeiðinum. Hann kom tá
leypandi til fyri at síggja hvat fyri
eitt slag av rottu hetta var, og visti
hann at siga, at tað var tann rottan
sum norðmenn nevndu „den brune
vandrerotte“, og var hon hildin at
vera nógv verri enn tann svarta
rottan. Har á plássinum vóru mýs,
men tá rotturnar komu, tyrptust
mýsnar inn í húsini undan rottunum,
men skjótt var, so sást eingin
mús aftur. Rottan fór um alla oynna,
líran gjørdu tær av við, so lundan.
Fyrst tann høgliga, so løgdust tær í
tey stóru lundabjørgini norðan til á
Viðoynni, Rivið og Torvu, sum
vóru av størstu og bestu lundalondum
í oyggjunum.
Eftir nøkrum árum var lundin so
6
Mynd: Petur Mortensen.
nógv minkaður, at menn góvust við
at fara har at liggja (fleyga).
Eg skal nevna eitt dømi um,
hvussu nógv har kundi verða
fleygað eitt summar. Eitt ár undir
krígnum vóru vit í Rivið og tóku
havhestaegg. Inni í einum skorti
sótu tveir brotstubbar av stangarørmum
kílaðir fastir undir loftinum.
Á øðrum stóð rist „Anno 1889
– 26.000“, á hinum „Anno 1891 –
18.000“.
Annað hvørt ár varð ligið í Rivið
og annað hvørt í Torvu.
Ein maður, sum hevði ligið nógv
í bjørgum og fleygað, segði, at
ongastaðir áttu so nógvur og tættur
lundi sum í Torvu. Inni í Botnsrókum
(nú burturlopnar) var serliga
nógvur lundi; har fleygaði hann í
fýra fylgjandi dagar yvir 600 hvønn
dagin, og har fleyg lundin so nær, at
best var við styttri stong enn vanligt.
Bjargahvonnin er tiltikin, men tá
rotturnar løgdust í bjørgini, minkaði
hvonnin burtur; tær hava etið
røturnar, helst um veturin, so
hvonnin doyði mest sum út.
Tá hvannrøturnar eru burtur,
skuldi lítið og einki verið at etið um
veturin. Eg hoyrdi ein mann siga, at
rottan argaði havhestin so hann
spýði og lepti so spýggjuna. Um
hann hevði sæð tað sjálvur, ella
hann hevði tað frá øðrum, veit eg
ikki. Men um so er, so hevur hon
nóg mikið at liva av, tí havhestur er
nógvur í bjørgunum, eisini um veturin,
í hvussu so er seinrapartin á
vetri. Eitt árið her fyri var eg har úti
á eggini og hugdi niður í Torvu. Tað
var í juli mánaði mitt í fleygingartíð,
men har var eingin lundi at
síggja (væl var tað ein stillan sólskinsdag),
nei, eg sá ongan.
Nú er tað bara Seyðtorvan, sum
rotta ikki er komin í enn. Har man

vera nakað tað sama av lunda, sum
tað altíð hevur verið. Ein gamal
skilamaður segði, at okkurt árið
veiddu viðoyingar um hundrað
túsund lundar, og skilaði hann til, at
tá kom tann størra helvtin frá
heimafleygi, og tað var í hansara
tíð! (1860-1952). Og nú, ja, nú
knípir at fáa at kóka við heimafleyg.
Tað er ikki nakað nýtt í hesum,
eg her skrivi, men eitt harmaljóð
um tann óbótaliga skaða, sum rottan
hevur gjørt fuglinum og framvegis
ger, púra ótarnað í flestu støðum.
Har eitt sløð av lunda er eftir
enn, kann nakað gerast, um vilji er
til tað, men har lundin er oyddur,
trúgvi eg ikki, at lundi byggir aftur,
uttan so at lundi eigur har nærindis.
Sjálvandi veit ein og hvør, at tað
eru aðrar orsøkir til, at lundin minkar
í støðum, so sum føðitrot, berglop,
og byrsan hevur eisini verið
lundanum mein á mongum støðum,
men tað hevur so ikki oytt lundan,
men tað hevur rottan megnað at
gjørt í hundraðtals støðum, og tað
so ruddiliga, at har er ikki ein tann
einasti ein lundi eftir.
Við heilsan og tøkk fyri eitt gott
og tiltrongt arbeið.
J. M. Kyrjarheygg
Lundar.
Bjørgini so manga veiðu góvu.
Á sumri fleygamenn í bjørgum lógu.
Reiddu ból í skortum, har teir svóvu.
Aðrir fuglin heim til bygdar róðu.
Fuglin tá so skilavæl teir troyttu.
Konufólkini tey fuglin royttu.
– So kom rottan – miklan skaða veitti.
Lundalond til oyðilendir broytti.
Undan rottuni alt lúta mátti,
har sum bæði lundi, skrápur átti.
Nógv varð veitt við bæði fleyg og drátti,
liggur oyðið, etið upp av rottu.
Hetta lítla gramma skaðadjórið.
Oyðandi frá oyggj til oyggj tær fóru.
Vond var lagnan, tær til landið bóru.
Gævi, at tær aldrin komnar vóru!
7
J. M. K.
Mynd: Petur Mortensen.

Um mánaðarskiftið juli-august
komu boð av Sandoynni, at fólk
heiman av Sandi høvdu sæð eina
spónantarbøgu við fýra ungum á
Sandsvatni, og vóru hetta spennandi
boð at fáa, sum máttu fara
víðari.
Jens-Kjeld Jensen í Nólsoy fekk
boðini frá Jensinu Bolstad, sum var
ein av teimum, sum høvdu sæð
spónantarbøguna við ungunum.
Nakað seinni fekk Jens-Kjeld nakrar
myndir frá Honnu Joensen, sum
hon hevði tikið av spónantarbøguni
og ungunum.
Annars høvdu tey sæð tvey spónantarpør
á vatninum fyrr á árinum,
men nú var bert tann eina bøgan við
ungum at síggja.
Tann 28/05-02 var ein spónantarsteggi
saman við einum steggja av
vongbláari ont á Hálsatjørn her í
Tórshavn, og tók eg videomyndir av
teimum. Spónantarbøgan og ungarnir
vóru eisini avmyndað. Stuttligt
hevði tað verið, um vit høvdu
fingið ein nýggjan stovn av spónontum
í Føroyum, tí so vítt vit vita,
hevur hon ikki havt ungar her fyrr,
Spónontin við fýra ungum á Sandsvatni.
Spónont
Anas clypeata í Føroyum
Spónantarbøga.
men um onkur er, sum veit nakað
um tað, eru tey vælkomin at siga frá
til Føroya Fuglafrøðifelag við at
ringja til telf. 316530.
Tá Jens-Kjeld ringdi til mín og
segði mær frá spónontini, ið hevði
8
ungar á Sandsvatni, bleiv eg ógvuliga
spentur, tí tað hevði eg aldrin
sæð fyrr, avgjørdu vit báðir at fara
til Sands at vita, um vit kanska sóu
fuglarnar, tí tað er skjótt, at teir
kunnu verða burtur, ungarnir tiknir
Mynd: Petur Mortensen. Mynd: Petur Mortensen.

Tríggir spónantarungar á Sandsvatni.
av rovfuglum, og bøgan stungin av,
ella okkurt annað var hent, var ikki
gott at vita, so skjótt mátti berast at.
Vit fóru so av stað til Skopunar
við Teistanum um morgunin tann
02/08-02 og komu til Sandsvatn
løtu seinni, steðgaðu á við Meginskúlan
og settu bilin frá okkum.
Síðan var farið at hyggja eftir
spónontini, men vit hugdu eina
góða løtu, áðrenn vit at enda sóu
hana saman við øllum fýra ungunum.
Hetta var ein ógvuliga
spennandi løta, tí nú var um at gera,
at fáa tikið nakrar góðar myndir.
Ikki máttu vit órógva tey ov mikið,
so tað mátti verða farið varisliga
fram, men tað gekk bara væl. Vit
fingu fleiri góðar myndir. Tað var
gott veður at taka myndir tann
dagin. Væl nøgdir fóru vit báðir
aftur til húsa, vit høvdu sæð sjón
9
fyri søgn, at spónont hevði fingið
ungar í Føroyum.
Spónont heldur til rættiliga víða
um í Evropa, eini 30 pør verpa í
Íslandi, men sum sagt er hetta
fyrstu ferð í Føroyum. Spónont
verpur eini 8-10 egg. Higartil hava
bert einar 10-12 spónentur verið at
sæð í Føroyum.
Petur Mortensen
Mynd: Petur Mortensen.

Sat millum jólanna og kagaði í
nakrar marglittar faldarar, sum
skulu selja okkara føðiland sum eitt
framtíðar ferðamannaland. Snøgg
og snotulig eru hesi átrokandi lýsingarhefti
– eitt satt paradísiskt land
hjá tilvildarligum ferðafólkum at
dusa sær í. Næstan á hvørjari síðu
er hjartatátturin hin sami. Her hava
vit eitt ríkt fuglalív, sum skal upplivast.
Kom í sama andadrátti at hugsa
um okkara fuglavin Sverra Patursson,
har hann sigur í einari grein í
Varðanum: „Men tá fólk kom at
byggja her, byrjaði tað at tynnast í tí
øtiliga fuglaskaranum, sum fjaldi
oyggjarnar undir einum havi av
veingjum. Og alt sum tíðin hevur
runnið, er fuglalívið í Føroym
vorðið meir og meir gloprut, inntil
tað nú – samanborið við tað, sum
tað einaferð var – er á fallandi fóti“.
Og tað er har, vit eru nú, okkara
heiðafuglur og bjargafuglur er
komin á tann síðsta gravarbakkan,
har ið ikki vendist aftur. Tað kann
ikki vera rætt, at øll hesi lýsingarhefti
ikki hava eina ta einastu áseting
um, hvat ein óvitandi ferðamaður
má ella ikki má.
Vit vita øll, at ein stórur partur av
hesum fremmandafólki sløðist og
reikar um tað ganska land, bæði á
nátt og degi. Heiðafuglurin, har
sum nakar er eftir, hevur tað alt
annað enn gott, altíð verður hann
órógvaður, og hetta er serliga, tá
hann reiðrast og hevur brúk fyri
friði. Tað er ikki undarligt, at hann
fækkast í tali.
Hugsanin um ferðamannin hesi
seinastu árini er, at vit skulu náa tí
dragandi talinum 50.000 vitjandi á
hvørjum ári. Og ikki at gloyma hugtakið
– at ferðast í egnum landi,
sum nógvir føroyingar hava tikið
væl undir við.
Burðardygg menning
Alt gott um hesi átøk. Tað er
undranarvert, at vit føroyingar ongantíð
duga/tíma, at skipa og fyrireika
okkum upp á eina innrás av
tílíkum slag. „Fuglurin er summarið
í Føroyum“, hevur Sverre Patursson
einaferð sagt. Vit ásanna øll
sannleikan í hesum orðum, tí hvat
var okkara land og summar við
ongum fugli, ongum titandi lívi í
bergi, haga og bøi.
Tað er ikki nokk at biðja onkran
hissini vegvísara á bygd ella av
meginøkinum umsita hesi náttúruvirði,
sum hava so stóran týdning
fyri alt Føroya fólk. Ja, onkur vil
siga, er okkara sál og samleiki.
Hetta setir stór krøv til okkara
náttúru og til okkara avarðandi
myndugleikar, hvørjir teir so enn
eru. Verður hetta ikki skipað á
annan hátt, býðist náttúru okkara
ikki bøtur. Vit vita, at hon er ógvuliga
sart og tolir ikki tað stóra slit,
sum her er talan um.
Tað verður so ikki hugtakið:
Burðardygg menning, um eg havi
fatað tað á rættan hátt, sum kemur
at ganga upp. Hvat, ið verður eftir
til okkara eftirkomarar, mugu gudarnir
vita, heiðafuglur verður tað so
ikki, um hesin floymandi ferðamannaágangur
heldur áfram.
Ein løgin ábyrgdarkensla, hetta
land hevur. Ikki kann sigast annað
enn, at sjónarringurin røkkur bert
til Mammon sjálvan og stuttan løtuvinning.
Tað kann ikki góðtakast, at
tað bert verða gjørdar íløgur í kunningarstovur,
ferðaleiðarar og kokk
og pott fyri at fjálga um ferðamannin,
tá hann kemur henda vegin.
Veiðuøkið – um ein kann siga so –
má eisini fáa sín part, røktast og
røkjast á skilabestan hátt og ikki
verða givið upp til skutils, so at ein
og hvør kann gera, sum honum
lystir.
10
Tað sigur seg sjálvt, at har tað á
ávísum oyggjum koma millum
millum 4 og 5 túsund ferðafólk á
hvørjum ári, verður slitið nógv.
Hvørki fuglur ella umhvørvið tola
henda ágang. Tey mest sárbaru
økini mugu fáa frið og umgangast,
so at vit ikki nerva og strongja fuglin
í ov stóran mun.
Ein gongd leið var, at øll fuglaøki
í landinum vórðu eyðmerkt og
friðað fyri óneyðugari gongd, so
ferðaleiðarar og onnur, sum vitja
hesi støð, vita, hvussu skal gangast
og farast um. Vælmerktar gonguleiðir
áttu at verið í hvørjum hagaparti,
fyri at verja fuglin.
Eg eri vælvitandi, at tað er her,
tann stóri gordiski knúturin skal
skerast ella loysast, men upp skal
hann á einhvønn hátt. Tí hvør skal
gera henda so neyðturvuliga part?
Tað skerst ikki burtur, at ábyrgdarøkið
er ógvuliga ógreitt.
Her koma land, kommuna, hagastýri
og bøndur at hava sína ávirkan.
Hvussu hetta skal skipast og
gerast, havi eg ikki nakað standandi
svar uppá.
Náttúrugripasavnið ella okkurt
løgfrøðiligt aðalstýrið kundi fingið
hesa uppgávu at útgreina; vit hava
sum so nokk av hesum stýrum í løtuni.
Við einum góðum vilja, og við
at allir taka saman hendur, náa vit
nokk endamálinum. Men fara menn
at vaska hendur og skúgva ábyrgd
frá sær, verður tað sum við tí føroyska
tarvinum, málið dettur niður
ímillum í juridiskari togtogan, og tá
er meira mist fyri minni.
Tað skuldi ikki verið so ringt hjá
okkum at loyst henda fyri okkum so
átrokandi spurning. Vit hava jú ikki
fyri so langari tíð síðani havt ein
ráðharra við fylgi í Suðurafrika, har
hann var á ráðstevnu fyri burðardyggari
menning.

Okkurt má spyrjast burtur úr
einari tílíkari ferð. Vælvitandi hava
teir ikki tosað um heiðafugl, men
kanska hava teir hitt onkran hottentott
ella pygmea, sum kundi fortalt
teimum um burðardygga menning.
Teir liva so bert av náttúrunnar
avlopi.
Sum íkast hava oyggjasamfeløgini
her hjá okkum onkra fyglingarsamtykt
ella grannastevnusamtykt.
Hesar kundu stuðlað um hugflogið.
Tær eru skornar eftir sama leisti og
byggja allar á hugtakið: Burðardygg
menning.
Nú havi eg ikki nevnt sjófuglin
og ta ferðamannasigling, sum eisini
her fer fram. Sjálvandi skal eisini
hetta málið takast upp til viðgerðar,
og neyvar reglur setast fyri, hvussu
hesi øki verða vitjað.
Tá alt hetta er sagt, so stendur
ferðamannavinnan á fíggjarlógini
við ímillum 8 og 10 mill. krónum á
hvørjum ári fyri at marknaðarføra
seg sjálva.
Tað skuldi ikki verið burturvið at
kravt nakrar krónur av hesum til
røkt av fuglastovninum.
Her verður tonkt upp á avmerkingar
av gongutúrum, faldarum við
upplýsandi tilfari til ferðamannin.
Vit hava fingið hetta landið við
øllum tess ríkidømi og øllum tess
fátækradømi at røkja og byggja
upp. Ættarliðini eru mong, hvørt
aftan á annað. Har, sum eitt sleppir,
tekur annað við, og tað skal, alt tað
er ment, royna at byggja landið eitt
sindur betur upp og føra tað eitt vet
longur fram, enn tað var frammanundan.
Hetta er okkara fedranna arvur
og skylda.
Hetta ríkidømi – fuglurin til
prýði og gagn – eru tey lunnindi,
sum vit hava fingið at umsita og
røkja / gagnnýta á skilabestan hátt.
11
Viðurskiftini føra við sær, at tíðirnar
broytast og mannahugsanin
við, men skal hugtakið burðardygg
menning fáa nakra meining, so er
skyldan hjá okkum at veita okkara
fuglaríkidømi tann frið og tær
sømdir, sum tað hevur brúk fyri.
Fuglurin er okkara vøggugáva og
prýðligasta landsvirði.
Skal hetta eydnast, skulu lógir/kunngerðir
og ikki minst ein sinnalagsbroyting
til. Røkiskapur og góð
umsiting eru gamlar og vælkendar
føroyskar dygdir.
Latið okkum sum góðir føroyingar
verða røkjutar og sita væl um
okkara náttúrugivna búgv – bæði
kykt og ókykt – so eru vit dugnamenn.
Tí ringur er tann fuglur, sum
drýtur í egið reiður.
Við fuglakvøðu.
Ólavur á Skipagøtu
Mynd: Durið Eyðbjørnsdóttir.

At hyggja eftir fuglum er ikki nakað
støðugt, nei, alla tíðina kemur okkurt
nýtt til. Tað kann vera ein nýggj
bók, ið ger tað lættari at kenna fuglar
aftur, ein betri kikari, so fuglurin
sæst betur ella okkurt heilt annað.
Fert tú uml. 100 ár aftur í tíðina,
var mest sum einasti máti at kanna
ein fugl uppá at skjóta hann. Síðani
komu smáir kikarar, so teleskop, og
nú verða bæði digital mynda- og
videotól nýtt til at kanna, eygleiða
og prógva at ávísir fuglar eru til
staðar.
Eisini sjálvur mátin man hyggur
eftir fugli er broyttur. Fyrr mátti
man ofta ganga langt fyri at síggja
ávísar fuglar, og tað noyðist man
sjálvandi í nøkrum førum enn, men
„automobilornitologi“, sum danir
nevna tað, hevur tikið seg nógv
fram í seinastuni. Tað er, at man
situr í bilinum og eygleiðir fuglin í
staðin fyri at fara til gongu móti
fuglinum. Bilurin hevur gjørt tað
nógv lættari hjá fuglafólkunum at
síggja nógv sløg uppá stutta tíð.
Nú havi eg skrivað nógv um
broytingar við tað at verða fuglaelskari.
Men ein tann størsta broytingin
innan fyri tey seinastu árini er
tann, at tað er blivið so nógv lættari
at fáa spreitt út tað ið man hevur
sæð. Og á hesum øki er internetið
sera vælegnað. Í Danmark hevur
internetið verið nýtt av ornitologum
síðani 1997 í stóran stíl. Og nú er so
tíðin komin tá eisini vit í Føroyum
hava møguleikan at lesa hvørjir
sjáldsamir fuglar hava verið at
síggja í Føroyum. Tað er eydnast í
samarbeiði við www.netfugl.dk at
fáa eitt link á hesi heimasíðu, sum
eitur „Færøerske observationer“, og
her sæðst hvørjir áhugaverdir fuglar
hava gist á okkara oyggjum seinastu
tíðina. Sjálvur eri eg sera glaður
fyri slíkar síður, eftir sum eg ofta
Fuglar og internet
havi upplivað at lisið í bløðum at
t.d. brandstari hevur verið alt
summar í Vestmanna ella at brimentur
eru at síggja við Kirkjubø
uttan at eg veit tað, og tá man finnur
útav tí, so er ov seint!
Men higartil hava tað ikki verið
so nógvir føroyingar, sum hava vita
um www.netfugl.dk og tískil hava
tað verið fá, ið hava sagt frá, um tey
hava sæð okkurt óvanligt. Tann
lættasti mátin at fáa upplýsingar
víðari, um tú sært ein sjáldsaman
fugl, er at senda eitt e-mail til mín
(hygg niðast), við staði, har fuglurin
er sæddur, eitt sindur um fuglin
12
(aldur, kyn), og hvussu nógvir vóru
at síggja. So skal eg senda upplýsingarnar
víðari til tey, ið eiga
www.netfugl.dk
Á www.netfugl.dk eru eisini
nógv link til allar møguligar heimasíður,
sum hava við fuglar at gera.
Og tað sigst, at FFFF í løtuni arbeiðir
við sína egnu heimasíðu!
Silas K.K. Olofson, Klaksvík
e-mail: Silas@Olofson.dk

Spógvin í Suðurstreymoy og útbreiðsla
hansara í 1990 og 2002
Tað vilja altíð verða broytingar í
náttúruni. Onki stendur í stað. Tað
er so nógv, sum ávirkar hvørt
annað, og atvoldirnar eru ofta fleiri.
Alt hongur jú, tá ið samanum kemur,
saman. Eg havi í nógv ár gáa
eftir spógvanum her í Suðurstreymoy,
og sjálvandi øðrum fuglum eisini,
t.d. lógv, tjaldrinum, másasløgunum,
ravninum og skúgvinum.
Kring Havnarleiðina er nógv
broyting farin fram. Nógv er býurin
vaksin, og í støðum er velt upp úr
nýggjum, og hevur alt hetta rinið á
heiðafuglin og annan fugl, og ikki
minst spógvan.
Eisini í Suðurstreymoy, eins og í
øllum Føroyum, hevur skúgvurin
tikið dik á seg, og har, sum skúgvurin
er farin at eiga, avrøkir hann
næstan allan annan fugl, ikki minst
spógvan.
Seinast í áttatiárunum sást tú
knappliga stórar flokkar av ravnum,
ein sonn innrás, ja, teir taldust upp í
100 í tali.
Einamest flugu teir somu leið.
Um Kaldbak yvir um fjørðin, gjøgnum
Hoyvíkshagan og niðan á tyrvingarplássið.
Ravnur fór at eiga á
Driftsnesi og Kúrbergi, og haðani
var nógvur ravnur at síggja Yviri
við Strond.
Hvaðani kom allur hesin ravnurin,
sum meginparturin má vera
geldfuglur? Eg veit tað ikki.
Men tyrvingarplássið má hava
okkurt at bjóða. Tað sigst, at tað var
eitthvørt matkent, sum var brent í
brenniovninum, ella bara stokt, tí
hetta varð so tyrvt á tyrvingarplássinum
til gleði fyri ravn og annan
fugl.
Avrátt varð so at seta fellur upp,
eina í Kaldbak og tvær í Hoyvíkshaganum.
Hetta hevur gingið
hampiliga, tí síðan er ravnurin
minkaður og er komin niður á eitt
vanligt støði.
Spógvin eigur víða um landið, og
hvat, ið ger, at hann kjósar sær júst
tað lendið at eiga á, er kanska ikki
so lætt hjá okkum at skyna á. Ein
týdningarmikil orsøk er sjálvandi,
at føðin til sín sjálvs og ungarnar er
á staðnum, tí tað má vera nóg mikið
av skordýrum, sum ungarnir sjálvir
mugu finna sær, næstan beinan
vegin teir eru útkomnir. Eru teir
størri, fara teir víðari við foreldrum
sínum, men ógvuliga sjáldan á bø,
sum t.d. tjaldrið.
Eg hevði hugsað mær at merkt á
eitt kort útbreiðsluna hjá spógvanum
í Suðurstreymoy um leið 1990
og í ár, men haldi, eg í staðin seti tal
fyri tey støð, har spógvin eigur ella
átti.
Eg byrji við øllum økinum frá
13
Argjum og suður til Kirkjubønes og
Glyvursnes: 1. Heilt fitt av spógva
átti frá Argjum og suðureftir fram
við Tjørnuskorarvatni og heilt suður
móti Nesinum. Men nú hesi seinastu
árini fór at minka. 2002 var
ikki ein spógvi á allari leiðini uttan
í Glyvursnesi, har ið 2 pør áttu.
Eini 6 til 8 skúgvapør eiga nú har
suðuri, og tey hava gjørt sítt til, at
spógvin hvarv. Men hví hvarv hann
eisini við Argir?
Ein tann besti hagi til heiðafugl
var Hoyvíkshagin: 2. Frá skúlanum
og heilt niðan til Villingadals uddi
av lívi. Nú er steindeytt. Ja, sjálvt
másafuglarnir eru horvnir. Nøkur
tjøldur eiga enn og 2 spógvapør.
Har má tað vera ravnurin, ið er
atvoldin. Hann sveimaði í stórum
flokkum um allan hagan í fleiri ár.
So taka vit økið Lítlafjall og

Spógvi.
Fjallið: 3. Har átti nógvur spógvi,
eisini við Hotel Føroyar. Nú eiga
eini 5 spógvapør á Fjallinum, og
nakrir fáir spógvar eru farnir at eiga
á Lítlafjalli, so støðan er kanska
ikki so døpur.
Fara vit til Kaldbaks: 4. Fram í
Dal, so hvarv hann eftir einum ári
stutt aftan á, at skúgvur var farin at
eiga. Nøkur spógvapør eiga við
slættan, har sum Týggjará rennur
oman. Eisini eigur spógvi á Torvhjalla,
men í væl minni tali. Har er
eisini velting upp úr nýggjum og
taðing atvoldin til minkingina, og
so ravnurin.
So fara vit Oman fyri Stígar í
Norðradali: 5. Har er sama sorgarsøgan.
Har átti nógvur spógvi.
Sama søgan, spógvin hvarv stutt
aftan á, at skúgvur var farin at eiga.
So taki eg tey støðini, har tíbetur
nakað tað sama av spógva eigur
enn: Øll leiðin um Velbastaðháls: 6.
oman til Velbastaðar og niðan gjøgnum
Havnardal. Í støðum er spógvin
heilt tættur, serstakliga á Velbastaðhálsi
oman til svingið, men eisini
uppi í botninum á Havnardali.
Fara vit oman um Oyggjarvegin,
oman á slættan við Sundsháls: 7,
koma vit í nógvan spógva.
Syðradalur: 8, hevur fitt av
spógva, og nakrir spógvar eiga í
Fossdali, sjálvt um nógv er velt.
Spógvi eigur víða um í Norðradali:
9, kanska minkaður eitt sindur
í støðum, men yvirhøvur hevur
hann hildið sær væl.
Fara vit so til Skoradals: 10, so
eigur nakað tað sama av spógva har
sum áður. Nógvur spógvi eigur frá
Norðradalsskarði: 11, um Mjørkadal
og Mannafelsdal, kring Kaldbaksbotn
og har um leiðir, og eitt,
sum frøir meg á hvørjum ári, er at
síggja allan spógvan í luftini og á
landi, tá ið eg komi gangandi fram
við homrunum oman í Kaldbaksbotn.
Har er ein bratti og ikki lendi
til spógva. Kanska tað er smyrilin,
sum eigur í hamrinum, sum øsir
allan fuglin upp. Ella er tað eitthvørt,
sum eg ikki skilji?
Á seinastu ferð míni fari eg til
Nólsoyar. Har havi eg havt manga
góða løtuna. Sama søgan. Har átti
fitt av spógva uppi á oynni, men so
tók skúgvurin land, og spógvin
mátti dvína. Men enn eigur hann
t.d. kring leiðina Steinavatn og
Halavatn og á slættanum vestan fyri
bygdagøtuna, og fyri fyrstu ferð í
nógv ár sá eg spógvapar á Skúa-
14
Mynd: Petur Mortensen.
fjalli. Haldi kortini ikki, at tað átti.
Hetta er helst komið av, at menn
hava minkað um skúgvin.
Lítið og onki vita vit um lívið hjá
spógvanum í Føroyum, hvat, ið
kemur burturúr. Fyri at stovnurin
skal vera í javnvág, skal spógvaparið
á lívsævi síni í hvussu er
framleiða tveir ungar, ið røkka
kynsbúnum aldri og kunnu koma í
staðin fyri foreldrini.
Spógvi verpur 4 egg. Hvussu
nógvir ungar koma undan, yvirliva
fyrsta árið o.s.fr.? Hvussu er miðalaldurin
hjá spógvanum í Føroyum?
Eg nerti bara við ein pinkalítlan
part av einum víðfevndum, torgreiddum
máli.
Nú havi eg skrivað eitt sindur um
spógvan í Føroyum. Men lívið hjá
spógvanum er nógv meira, tí
meginpartin av lívinum livir hann í
Afrika, har viðurskiftini eru nøkur
heilt onnur, og harafturat er ófriður
og hungur, og har, sum neyðin
valdar, verður alt, sum er etandi,
veitt.
Hvørjir vandar eru ikki á tí longu
leið úr Føroyum við ungunum um
heystið og aftur á vári?
Ímyndið tykkum spógvaungan,
ið fer um heystið við foreldrum sínum
til Afrika fyri fyrstu ferð! Alt, ið
hann skal læra, hvat hann skal eta
og verja seg fyri, har alt brýtur frá
haganum í Føroyum. Tað má vera
sum nátt og dagur. Tað er so mangt,
vit ikki skilja við djórunum. Fyrr
varð tosað um instinkt – ein íbornan
mátt.
Eitt er vist, skalt tú liva eitt lív
við øllum teimum avbjóðingum,
tað hevur við sær, sum spógvin
hevur, krevur tað ein gløggan heila.
Erik Mortensen

Fuglafjørður jan. 2003
Á grækarismessu heldur Føroya
Fuglafrøðifelag aðalfund. Hesin
fundur verður hildin í Tórshavn,
aftan á grækarismessuhaldið á
Vaglinum, og gott 30 fólk plaga at
møta. Til viðgerðar er ymist, men
tað, sum hevur størstan áhuga, eru
tær útferðir, ið felagið ger í summarhálvárinum.
Liminir verða bidnir
um at koma við uppskotum um,
hvar farast skal, og løgd verða fram
uppskot um 3 eindagstúrar og 3
vikuskiftistúrar. Fámjin, Norðastihagi
og Sørvágur vórðu so vald sum
vikuskiftistúrar, og siglitúrur runt
Norðoyggjar, gongutúrur niðan á
Jøklaskarð / Blábjørg og Norðstreymoy
/ Tjørnuvík vald sum eindagstúrar.
Tað er so fallið í mín lut
at skriva um túrin í Norðastahaga,
og fari eg at royna eftir førimuni.
Dagurin, sum vit høvdu glett
Laura og Páll undir krokustaðnum hjá Risanum í Trøðum.
Eitt vikuskifti í Norðastahaga
okkum til – 15. juni 2002 – kom við
sól av skýfríum himli og lýtku í
luftini. Hetta kundi ikki verið betur
byrjan til túrin til Sandoyar, har vit
skuldu vera gestir hjá bóndahjúnunum
í Norðastahaga og Miðhaga.
Hesir hagar liggja á eystursíðuni á
Sandoynni, norðan fyri bygdina
Skálavík. Á Gomlurætt møttust vit
gamlir kenningar úr Fuglafrøðifelagnum
– o.u.12 fólk – sum avtalað.
Fleiri av okkum høvdu ikki
roynt nýggja, snotuliga skipið
„Teistan“ fyrr, og onkur helt fyri,
hvussu lítið óljóð var at hoyra; tað
var so friðsælt at sita uppi í ferðafólkarúminum
(salonini) við góðum
útsýni og njóta túrin um Skopunarfjørð.
Á Skopunarkei stóð bussur fyri
okkum. Bussførarin, ið var ein
ógvuliga fryntligur og søgufróður
maður, skuldi koyra okkum til
Skálavíkar, ella so langt koyrast
15
Mynd: Anna á Argjaboða.
kundi norður ímóti Norðastahaga.
Tá øll høvdu funnið bæði sær og
viðførinum eitt pláss í bussinum,
varð sett í gongd og gekk leiðin
ímóti Sandi. Bussførarin greiddi
frá, so hvørt vit komu koyrandi
fram við teimum ymsu støðunum.
Eitt tað fyrsta, vit komu til, var
Norðara Hálsavatn, síðani Heimara
Hálsavatn og so Dalsá og Traðardalur,
síðani koyrdu vit fram við
meginskúlanum oman ímóti Sandsvatni.
Tað var sera vakurt at koyra
fram við Sandsvatni. Upplýst varð,
at vatnið er 2 1 /2 km langt og 600 m
breitt, dýpið er o.u. 2 1 /2 m og
vatnskorpan er o.u. 2 m oman sjóar.
Síðani var koyrt ígjøgnum Sandsbygd,
snarað eysturyvir og koyrt
ígjøgnum Sandslíð, og nú gekk
leiðin ímóti Skálavík, har vit
steðgaðu á við barndómsheimið hjá
okkara stóra skaldi Heðini Brú
(Hans Jacob Jacobsen). Síðsta
strekkið, ið eftir var at koyra, var
ein uppdyrkingarvegur, ið førdi
okkum norður um bygdina, og
koyrt varð, til vit funnu eitt vendipláss.
So var at finna pjøkan fram
og fatla hann upp á ryggin, tí nú
skuldi gangast. Mett var, at tað tók
um 4-5 korter at ganga til húsið í
Norðastahaga. Turt og gott var at
ganga; ein lítil mótbrekka, so nøkur
okkara kláraðu at merkja pulsin. Tá
ið vit høvdu gingið eina løtu, skilti
gøtan seg sundur, annar parturin
gekk næstan beint fram, og hin
snaraði meira eysturyvir; onkur,
sum hevði verið her fyrr, helt seg
minnast, at vit skuldu ganga beint
fram, upp um herðuna, og so varð
gjørt. Jú – nú kendu tey seg aftur, og
so gekk leiðin norður í Norðastahaga.
Norðastihagi er 7 mk og Miðhagi,
ið hoyrir til sama bóndagarð,
er 4 mk og 14 gl, og samlaða
áseyðatalið er 480. Báðir hagarnir

hoyra til bygdina Skálavík, og festari
er Páll í Dalsgarði, og bóndakonan
er Laura Joensen. Tá ið
gingið verður ígjøgnum hagan,
norður undir Borgina, har húsini
liggja, leggur ein skjótt merki til, at
spor frá akfari eru at síggja á svørðinum.
Tá ið vit koma eitt sindur inn
í Norðastahaga, norður á Hamarsenda,
síggja vit ein av hesum
fýrahjólsframtrektu akførunum (ein
Jeep) standa so einsamallan mitt í
haganum og langt frá alfaravegi. –
Tað er ótrúligt, sum tøknin er
frammalaga – (høvdu teir gomlu
sæð). Nú var komið so langt, at vit
gingu undan brekku oman ímóti
húsunum, vit skuldu gista í. Eg veit
ikki, hvussu eg hevði hugsað mær,
at hesi hús, ið liggja so langt úti í
haganum, sóu út, men satt at siga
gjørdist eg eitt sindur ovfarin, tá ið
eg sá tey. Húsini, ið eru bygd fyrst í
1900-talinum, eru bygd í føroyskum
sniði og standa á eini fløtu.Tað
er abbi núverandi bónda, ið lat húsini
byggja fyri at lætta um arbeiðið í
haganum. Húsini eru o.u. 7x8 alin
og eru gjørd úr timbri við einari
hædd og reising. Grundin er laðað
av føroyskum gróti o.u. eina alin
høg. Framman fyri húsini er ein stór
hella, og er tún gjørt rundan um
húsini. Norðanfyri eru úthúsini;
fyrst eitt gróthús, sum er á sama
aldri sum íbúðarhúsini, og so ein
hjallur, ið er bygdur í nýggjari tíð.
Eystanfyri er útverðustað gjørt –
borð og benkur – har vit kunnu
hugna okkum og njóta náttúruna og
friðin. Innrættað er soleiðis, at á
stovuhæddini er forstova, køkur,
stova og kamar. Trappa er frá køkinum
upp á loftið, og á loftinum eru
tvey kømur. Her húsaðust vit øll 12
fólkini umframt verts-fólkini, sum
vóru 3 í tali. So tað gamla orðatakið,
at har sum hjartarúm er, er
eisini húsarúm, kundi væl brúkast
her. Tá vit komu oman í túnið, stóð
bóndaparið fyri okkum og tók
ímóti, so vit føldu okkum sera vælkomin
frá fyrstu stund. Eftir at vit
høvdu sett viðførið frá okkum inni í
gróthúsinum og prátað um leyst og
fast og kveistrað mýggjabitar frá
okkum eina løtu, varð boðið inn til
ræsta súpan. Hetta var „matur fyri
Mogens“ – sum abbi mín plagdi at
siga, tá ið hann fekk okkurt, honum
dámdi væl. Eftir at hava fingið
henda góða mat niðurum og hvílt
og reypað eitt sindur, kom Laura
við tí hugskoti, at vit skuldu fara
oman á bakkan og vita um, nakrir
kópar vóru komnir upp á helluna,
nú tað kvøldaði. Tað kunna liggja
eini 50 kópar ella fleira á helluni, tá
veðrið er til vildar. Hetta kvøldið
var veðrið gott, men tvassut var í
sjónum, so vit vórðu svikin av kópunum;
men har var mangt annað
forvitnisligt at síggja. Á veg oman
komu vit fram við eini lagaðari
rætt; eitt satt meistaraverk. Teir
gomlu vóru sera hegnigir, tá vit
hugsa um, at teir ikki høvdu tey
nógvu amboðini; nógvir hava havt
eitt sera gott eyga fyri handverkinum.
Vit komu fram á fleiri reiður,
bæði hjá fiskimása, likku, baki og
æðu, og tá Laura bað okkum koma
oman í fjøruna – hon skuldi vísa
okkum urtagarðin hjá sær – sóu vit
fitt av skarvi og lunda. Tað var ikki
ein urtagarður, sum er gjørdur av
menniskjahond, nei, nattúran sjálv
Húsini í Norðastahaga.
16
hevði skapað hann. – Tað er ótrúligt,
sum land okkara er vakurt;
høvdu vit dugað betur at sæð smálutirnar,
vit eru umgyrd av. Nú var
vorðið seint, og vit raggaðu okkum
til húsa. Nøkur fyri at leggja seg
eftir ein langan og strævnan dag, og
onnur fyri at seta seg við kaffikoppinum
og njóta ta ljósu føroysku
summarnáttina. Prátað varð um
gamlar dagar í Havnini til langt út á
náttina, og nógvar stuttligar søgur
komu fram. T.d. um hann, ið koyrdi
til Havnar eftir oyggj á slitnum
dekkum í hálku; og tá onkur segði
við hann, at hann kundi fáa bót fyri
tað, helt hann avgjørdur fyri, at
hann heldur átti at fingið premiu.
Til endan var so nógv snorkan at
hoyra niður av loftinum, at vit í
køkinum, ið royndu at gita, hvørjum
óljóðini mundu koma frá, sjálvi
gjørdust linari og linari. Til seinast
var bara Laura eftir, ið fyrireikaði
næsta dag.
Næsta morgun vaknaðu vit við
nógvum regni, so vit hugnaðu okkum
fyri tað mesta inni; onkur var tó
úti og fekk sær fríska luft. Men út á
seinnapartin sleit í, og vit gjørdu av
at fara ein túr út undir Borg. Ein
fínur túrur. Heimaftur komin, bíðaðu
vit ikki leingi eftir enn einum
góðum bita. Læt meg sláa tað fast
Mynd: Leif Petersen.

við 10 tumma seymi: betri mati enn
øllum tí spennandi føroyska frá
Lauru t.d. ræst, turt og roykt kjøt,
rullu- og kjøtpylsu, súltaðar hvannir,
rabarbusýltutoy og chutney skal
leitast leingi eftir. Alt fær ein enda;
eisini túrurin hjá fuglafrøðifelagnum
í Norðastahaga, og heimfaringardagurin
kom við fínasta veðri,
og eftir morgunmat fara vit til
gongu norður móti Skopun við
Lauru sum ferðaleiðara, meðan Páll
bóndi ferðast við fjallamotorsúkkluni
ein annan veg og hevur okkurt
óvæntað til okkum ferðandi. Tað er
avtalað, at vit skulu møtast norðuri
við grótgarðin, sum er hagamark
millum Norðastahaga og Skálsafjórðing
og kommunumark millum
Skálavík og Sand. Gingið varð niðan
ímóti Dysjunum, ið er eitt sera
áhugavert og sjáldsamt landslag.
Vit løgdu merki til, hvussu væl
stikað var allastaðni, og fingu at
vita, at hetta var gjørt fyri at tað
skuldi vera lættari hjá teimum at
reka, og at teimum ikki nýttust at
vera fleiri enn eini 3-4 fjallfólk, tí
bæði fjallamotorsúkklan og hundarnir
vóru teimum góð hjálp. Longur
frammi á leiðini komu vit fram
við einum gili, har baraldur vaks.
Hetta var stuttligt at síggja, og
fyrstu ferð flestu okkara sóu henda
vøkstur. Eisini sóu vit leivdir frá
Fransatoftir.
Undir norðara Góðsheyggi, krokustað hjá Risanum í Trøðum.
gomlum fransatoftum, væl fjaldar
millum heyggjarnar. Komin niðaná
máttu vit steðga á eina løtu fyri at
njóta vakra útsýnið, bæði suðureftir
móti Ørgunum, Gulansbuga, oman
yvir Dysjarnar og eystur móti Nólsoynni.
Nú var stutt eftir, til vit
skuldu møta Pálli við tí óvæntaða,
so vit gingu hugagóð oman av aftur
ímóti grótgarðinum; og, jú mín
sann, har var „borðreitt“ við kaffi
og pannukøkum. Eisini nutu vit
matpakkarnar vit høvdu smurt
okkum.
Tá sigast skuldi farvæl, fylgdu
17
Mynd: Leif Petersen.
bóndahjúnini okkum yvir um mark
og vístu okkum undir norðara
Góðsheygg og staðið, har Risin í
Trøðum, ið var seyðamaður, plagdi
at kroka. Hetta var ein hella, ið
stakk útav hamrinum, og segðist
tað, at hann passaði akkurát at
standa inniundir og kroka. Eyknevnið
Risin hevði hann nokk av
røttum, tí upp undir helluna vóru
gott og væl 2 metrar. Vit takkaðu
fyri okkum og gingu síðsta teinin
norður gjøgnum Skálsafjórðingin,
hjá Miðstovubóndanum, Bakkafjórðingin
hjá Beitisbóndanum og
Norðastafjórðingin hjá Uttastovubóndanum
allir á Sandi, til vit komu
oman á landsvegin og aftur í
„sivilisatiónina“, og kendu beinanvegin
møðina koma spríkjandi úr
asfaltinum upp ígjøgnum beinini,
so tað var gott at fáa okkurt svalandi
úr kioskini umborð á Teistanum.
Hóast veðrið ikki hóttaði sær, sum
vit ætlaðu, høvdu vit havt enn eitt
gott og hugnaligt vikuskifti saman
við kenningum, takkað verið góðum
og blíðum vertsfólkum.
Leif / Daisy
Mynd: Leif Petersen.

Bæði ungir og gamlir nátar hava
verið fongdir við bakteriuni Chlamydophila
psittaci, sum hevur elvt
til nátasjúku millum føroyingar
síðani eina ferð í 1930’unum.
Sum tað stendur í greinini á
næstu síðu, „Psittacos på Färöarna
– finns det idag?“, var mikrobiologurin
Bjørn Hermann frá Akademiska
Sjukhuset, Uppsala í Svøríki í
Føroyum og kannaði nátungar í
1999; men til stóra undran fyri øll,
fann hann ikki ta umrøddu bakteriuna,
sum elvir til nátasjúkuna!
Høgni Debess Joensen, landslækni
o.o. skipaðu fyri eini størri
kanning (ikki á prenti) av nærum
500 nátum tíðliga í sjeytiárunum.
Og tá funnu teir „nátasjúku bakteriur“
Chlamydophila psittaci, í umleið
13% av kannaðu fuglunum
(persónlig frágreiðing frá H.D.J.).
Nærum eingir ella ógvuliga fáir
tilburðir hava verið av nátasjúku
hesi seinnu árini, so alt bendir á, at
kanningarúrslitini hjá Birni eru røtt.
Hóast eg ikki havi tann stóra kunnleikan
um bakteriur, haldi eg tað
verða ógvuliga løgið, at bakterian
Chlamydophila psittaci bara er
horvin soleiðis av sær sjálvari!
Men sum Bjørn eisini skrivar at
enda í greinini – tað síðsta er helst
ikki sagt ella kannað enn, viðvíkjandi
hesum sera áhugaverda kanningarúrslitinum.
Jens-Kjeld Jensen, Nólsoy
Nátasjúka
Nólsoyingar skipa veiðina upp á bryggjuna.
The hunters have returned from catching juvenile Fulmars.
18
Mynd: Jens-Kjeld Jensen

Psittacos på Färöarna – finns det idag?
Laboratoriið hjá Björn Herrmann í Nólsoy.
Björn Herrmann in his lab on Nólsoy.
SUMMARY: Since several outbreaks
of fatal psittacosis in humans
in the 1930-ies on the Faroe
Islands (Haagen E & Maurer G,
1938 Zbl Bakt 143:81) this disease
has been linked to Fulmars Fulmarus
glacialis as one of the reservoirs
for the causing bacteria Chlamydophila
psittaci. With the aim to
investigate the present occurrence
of C. psittaci was 488 faecal samples
collected from juvenile Fulmars
in 1999. Samples were tested with a
sensitive molecular biological method
(PCR) but no positive case was
found in the first 70 cases. After
this negative outcome was the investigation
interrupted. Speculations
why C. psittaci not was detected
is discussed.
År 1999 gjordes en omfattande
insamling av prover för att analysera
förekomsten av bakterien
Chlamydophila psittaci (tidigare
Chlamydia psittaci) hos Stormfåglar
Fulmarus glacialis. Ingen
publicering av studien har dock ej
gjorts, men här följer en redogörelse
av vad som hänt. C. psittaci ingår
i en grupp bakterier som har olika
naturliga värdorganismer. Hos
Psittacosis on the Faroe Islands – does it exist?
Mynd: Jens-Kjeld Jensen
människa förekommer den sexuellt
överförda infektionen klamydia
som orsakas av Chlamydia trachomatis,
samt den luftvägsburna infektionen
Chlamydophila pneumoniae
som orsakar lunginflammataion
och troligen även hjärtsjukdomar.
Fåglar är den naturliga
värden för C. psitttaci och över 130
olika fågelarter finns rapporterade,
däribland Anseriformes, Procellariformes,
Ciconiiformes, Falconiformes
och Passeriformes.
Åren 1930-1938 rapporterades
från Färöarna ett stort antal lunginflammationsfall
med dödlig utgång
hos människor och där orsaken
anses vara infektion av C. psittaci i
samband med fångst av stormfågel
(Haagen and Maurer, 1938). Att C.
psittaci istället för fåglar som naturlig
värd kan infektera människor
och orsaka luftvägsinfektioner är
väl känt och behöver ej diskuteras.
Hur vanlig förekomsten av C. psittaci
är hos stormfåglar är dock
bristfälligt dokumenterat och än
mindre är kunskapen om C. psittaci
infektion utan symptom hos människa.
Vi har tidigare påvisat en ny
C. psittaci variant hos en Brown
skua Catharacta antarctica lonnbergi
i ett av 37 prover från olika
marina fåglar på en subantarktisk ö
vid Syd Georgien (Herrmann,
2000) och eftersom de undersökta
proverna transporterades på ett ej
helt tillfredställande sätt så antog vi
att detta fynd bara var „toppen på
isberget“. Därför gjordes en omfattande
insamling av faecesprover
från 488 stormfåglar fångstsäsongen
1999 på Färöarna. Proverna
frystes ned inom ett dygn efter
insamling för att sedan transporteras
för analys i Uppsala och Kalmar
i Sverige. Förekomsten av C.
psittaci testades med så kallad
19
PCR-metodik, vilket är en mycket
känslig molekylärbiologisk metod
som påvisar ned till enstaka kopior
a DNA-molekyler. Av hitintills 70
analyserade prover har ingen förekomst
av C. psittaci kunnat påvisas.
Efter att ha analyserat dessa prover
med negativt utfall avbröts studien.
Vi har frågat oss själva och andra
varför resultaten blivit negativa. En
spekulation skulle vara att det är fel
tidpunkt att påvisa C. psittaci hos
stormfåglar när de blir flygga (lär
sig flyga). Kanske sker symptomgivande
infektion senare i livet och
därmed minskar sannolikheten att
hitta C. psittaci hos de undersökta
ungfåglarna. Detta motsägs dock av
rapporterna om de frekventa psittacosfallen
på 1930-talet i samband
med stormfågelfångst på Färöarna.
En annan spekulation är att virulensen,
förmågan att orsaka sjukdom,
hos C. psittaci har minskat sedan
1930-talet och därmed har möjligheten
att påvisa bakterien minskat.
Här är öppet för debatt och sista
ordet är säkert inte sagt i denna
fråga.
Referenser:
Haagen E och Maurer G, 1938.
Über eine auf den Menschen übertragbare
Viruskrankenheit bei
Sturmvogeln und ihre Beziehung
zur Psittakose. Zbl Bakt 143:81.
Herrmann B, Rahman R, Bergström
S, Bonnedahl J, Olsen B.
Chlamydophila abortus in a Brown
skua (Catharacta antarctica lonnbergi)
from a subantarctic island.
Appl Environm Microbiology,
2000, 66:3654-6.
Björn Herrmann
Mikrobiolog, Akademiska
sjukhuset, Uppsala, Sverige.
bjorn.herrmann@medsci.uu.se

English abstract: Five certain observations
have been made of Rats
on Nólsoy in the last approx. hundred
years. Nólsoy has the largest
colony of Storm-petrels and a lot of
other breeding birds. No specific
precautions have been taken to prevent
Rats (Rattus norvegicus) from
invading the island.
Tað er, og hevur altíð verið, eitt tætt
samband millum Nólsoynna og
meginøkið, tá talan er um avskipan
av vøru, og vitjan av fremmandum
bátum sum heild. Og tí er tað heilt
ótrúligt, at rottan (Rattus norvegicus)
enn ikki hevur fingið fótafesti í
Nólsoy.
Um rottan hevði komið, hevði
tað verið mønustingurin fyri heimsins
størsta bøli av drunnhvítum,
sum júst hevur heim úti í Nólsoy,
fyri ikki at tosa um hin fuglin, sum
eisini verpur í oynni. Sum heild
Havnarrottur. Rat from Tórshavn.
Rottur í Nólsoy
Rats in Nólsoy
verður einki ítøkiligt gjørt til tess at
verja Nólsoynna móti rottum.
Tey seinastu gott hundrað árini er
rotta sædd í oynni 5 ferðir; men umframt
tað, hava fleiri aðrar løgnar
rottufráboðanir verið.
Einaferð hildu fólk í oynni eina
rottu stjala mat úr einum hjalli, men
tjóvurin vísti seg at verða ein feitur
frensur. Eina aðru ferð var tað
skittur frá einum marsvíni, sum
funnin var, og ikki, sum tað annars
var hildið – rottulortur. So ikki kann
sigast annað, enn at nólsoyingar
hava havt rottuna í huga, tá okkurt
løgið hevur verið at sæð.
Tann fyrsta rottan skal vera
komin í land úti á Borðuni, tá vitin
varð bygdur seint í 1890’unum.
Jógvan Jacobsen, eisini nevndur
Jeggi, helt, at tann rottan var fangað
og dripin.
Einaferð seinast í 1920’unum
ella 30’unum var ein deyð rotta
20
funnin úti í einum neysti á Malarenda,
sambært Jegga.
Í 1990 fann Trúgvi Joensen eina
deyða rottu, sum var skolað upp á
land á bátadráttinum á Malarenda.
Hesa rottuna sá eg sjálvur. Hon
kann verða skolað deyð á land her,
annaðhvørt frá einum skipi ella úr
Havn?
Tann 12.07.1993 sá Jens Hammer
eina rottu við ruskbingjurnar úti
á Klivum. Rottan rann runt og
hvarv síðani niður í eitt hol, sum
síðani var fylt við rottueitri. Eitrið
hvarv beinanvegin. Síðani legði
bygdarráðið eitur runt alla bygdina.
Tann 2.02.1995 hevði tað kavað
um náttina. Um morgunin sóu eg og
fleiri onnur týðilig fótaspor av einari
rottu úti undir Klivum. Umframt
fótasporini sóust eisini spor av
halanum. Enn einaferð varð eitur
lagt, og eingi spor ella nøkur rotta
er sædd har síðani.
Jens-Kjeld Jensen, Nólsoy
Mynd: Jens-Kjeld Jensen.

Litloysingar og blendingsæður í 2002
English abstract: Albino and partial
albinos of the Faeroese Eider
are very rare, but in 2002 3 youngs
from 2 different nests were seen
and photographed. One „domesticated“
female Eider had 2 youngs
with a domesticated Duck, as you
can see on the photo below.
Í tey meira enn 30 árini, eg havi búð
í Føroyum, havi eg ongantíð sæð
æður við øðrum litum enn teimum,
tær vanliga hava her á landi. Æðurnar
eru oftast reyðbrúnar, hóast
onkur er ljósabrún, meðan blikarnir
nærum altíð eru eins á liti. Men í ár
hendi so tað óvanliga, sum sæst á
myndunum.
Tann 12. juli avmyndaði Hanna
Joensen eina æðufamilju á Gróthúsvatni,
har tann eini av ungunum
var næstan hvítur. Æðurnar rýmdu
seinni av Gróthúsvatni, og tann
hvíti ungin er ikki sæddur síðani.
Tíðliga í september 2002 sá Poul
Johannes Simonsen úr Hvannasundi
tveir næstan fullvaksnar æðuungar
niðan fyri spinnaríið í Klaksvík.
Báðum ungunum tørvaði lit,
men teir vóru ikki reinir litloysingar.
Teir vóru ráhvítir og ljóst
rustbrúnir. Teir svumu saman við
tveimum æðum, sum høvdu tann
rætta litin.
Nú verður so spennandi at vita,
um teir liva sín fyrsta vetur av, og
um teir verða æður ella blikar?
Albino, Leucism and Hybrid Eiders in 2002
Hvítur æðuungi sæddur á Gróthúsvatni.
Tveir næstan fullvaksnir æðuungar sæddir niðan fyri spinnaríið í Klaksvík.
21
Mynd: Hanna Joensen.
Mynd: Sólbjørn Hansen.

Blendingsæður í Kollafirði.
Hákun Debes í Kollafirði hevur
bæði gæs, dunnur og eina spaka
æðu. Æðan hevði ofta roynt at
koma í samband við blikarnar á
firðinum, men higartil hevur tað
ikki eydnast henni. Í summar kom
hon so við tveimum ungum, har
pápin týðiliga sást at vera ein spøk
dunna. Báðir ungarnir eru við 99%
vissu geldfuglar, men spennandi
verður at síggja, um teir eru kvennella
kallfuglar, og hvussu teir annars
fara at síggja út?
22
Hetta er fyrstu ferð, eg havi hoyrt
um tílíkt paralag í Føroyum, hóast
fyribrigdið ikki er ókent í londunum
kring okkum.
Jens-Kjeld Jensen, Nólsoy
Mynd: Petur Mortensen.

Cornelius Reinert skeyt eina fiskiørn
í Kaldbak 1889
Í september 2002 sendi Knud Flensted
í Danmørk okkum ein fyrispurning
um eina ørn saman við
eini mynd. Myndin var av Corneliusi
Reinert við eini fiskiørn. Vit
hildu hetta vera áhugavert og settu
okkum fyri at fáa fleiri upplýsingar
til vegar um Cornelius og ørnina.
Knud Andersen (1902) skrivar
soleiðis: „Pandion haliaëtus (L).
Flodørn, 27de Maj 1889 skød
Cornelius Reinert en hun i Kaldbak,
Strømø. Den havde en 9
Tommer lang Bækørred (Salmo
sp.) i Kløerne“. Vit kunnu rokna
við, at H. C. Müller sjálvur hevur
stappað fiskiørnina út fyri Cornelius,
við tað at vit vita, at hann stappaði
fuglar út og tí hon er kyngreind.
Hon var bert onnur fiskiørnin, ið
sædd var í Føroyum. Tí Müller
(1862) skrivar: Pandion haliaëtus
(Linn.), Dansk: Flodørn, Føröisk:
Örn,: „Jeg har kun seet én eneste
ung Fugl, der blev skudt paa
Suderöe i Aaret 1848 og sendt til
Universitetsmuseet i Kjøbenhavn“.
Vit kunnu ikki finna fram til, um
henda fiskiørn enn er til, men í
Fuglaframa (Patursson, 1902),
skrivar Sverre Patursson um einaferð
hann var og vitjaði Cornelius í
januar 1902; vit loyva okkum at
endurgeva eitt brot úr hesi frásøgn:
„Cornelius hevur skotið í 44 ár.
Hann byrjaði at reika við byrsuni
sum 13 ára piltur; nú er hann 57.
Mangan fuglin og manga haruna
hevur hann niðurlagt. Hann hevur
skotið 500 harur á einum ári.“
„Fyrst, ið eg fór at skjóta, vóru fyri
utan meg bara tveir ella tríggir
mans í Streymoynni, sum gingu á
haruveiði. Tá komu harurnar til 18
merkur, meðan tær nú sjáldan koma
til 14-15. Og tá vóru tær snjóhvítar,
meðan tær nú eru bláar. Ikki utan
hendingahara er nú heilt hvít.“
Andersen, K. 1902. Sysselmand
H. C. Müllers haandskrevne Optegnelser
om Færøernes Fugle. I
Uddrag. Vidensk. Medd. fra Dansk
Naturh. Foren. 63: 217-252 + 365.
Müller, H. C. 1862. Færöernes
Fuglefauna med Bemærkninger om
Fuglefangsten. Vidensk. Medd. fra
Dansk Naturh. Foren. 24: 1-78.
Patursson, S. 1902. Fuglaframi,
Nr. 20, Tirsdagin 28. Januar.
OFFSET-PRENT, Emil Thomsen,
Tórshavn 1972.
Jens-Kjeld Jensen og
Annleyg Patursson
23
Cornelius Reinert, Kaldbak uml. 1890.

Tað kann av sonnum verða sagt, at
eg havi havt manga góðu løtuna í
Nólsoy.
Býr tú í Havn, so hevur tú alla
Nólsoynna fyri tær. Og ætlar tú tær
til Nólsoyar ein morgun við Rituni,
so er tú har eftir tjúgu minuttum, og
tú er staddur í einum øðrum heimi,
og ikki at tala fer tú tær til gongu úr
bygdini og eystur um Høgoyggj, so
kemur tú í Føroya longstu urð.
Fyrst Nýggjurð um Bólstaðir til
sjálva urðina nevnd „Suðuri í Urð“
sum er eitt fuglaparadís. Lundin er
allastaðni, tú kann næstan nerta við
hann, og sjálvt um dagin hoyrur tú
drunnhvítan ríkja undir klettunum.
Ein kann undrast hvussu hetta
ber til, jú tað er tí at hetta ediliga
plássið er sloppið undan rottuni –
og so verið!
Her eigur annar fuglur eisini,
músabróðurin eigur víða, fáa staðni
eigur hann so tættur, og so letur
hann so lystiliga. Hvør skuldi trú at
hesin lítli fýrurin hevur so ljómandi
rødd, og at síggja teir titandi við
ungum sínum er ein vælsigna sjón,
og gevur gleði fyri lívið og hetta at
vera til.
Starin eigur í stórum tali, og eisini
grátítlingur. Knappliga hoyrir tú
eitt fagurt ljóð, hetta er kvørkveggjan,
sum eisini er farin at eiga her,
fyri ikki so nógvum árum síðan.
Eisini eiga nakrar steinstólpur, nøkur
tjøldur og nakrar mýrusnípur her,
og so nátin hesin virðismikli matfuglurin,
eigur umframt í berginum
í stórum tali, eisini í urðini, men tað
eru bert nøkur fá pør.
Teir mest ógloymandi túrarnir eg
havi gjørt í Urðina, er at fara heilt
oman á helluna, so sunnarlaga sum
gongt er, og so ganga allan vegin
framvið sjóvarmálanum norðureftir,
tað er nakað sum ikki kann greiðast
í orðum.
Hugleiðingar
Erik fær sær ein bita úti í Urðini í Nólsoy.
Lundin er allastaðni. Á landi, í
luftini og á sjónum, og er heilt kyrt,
koma teir svimjandi heilt til tín. Eg
plagi so at seta meg á ein klett, og
eta mær matpakkan, ein kaffimun
afturvið og ikki at gloyma kikaran,
sum eg altíð havi við mær.
Ein annar ógloymandi túrur eg
geri í urðina er ein náttartúrur við
tjaldi, tað havi eg gjørt nakrar ferðir,
t.d. við synum mínum, tá ið teir
vóru smáir.
Tá ið dimmið nærkast, fáa sildberarnir
sær eina hvíld, og fara í
holurnar til pisurnar,
Fleygalundin tekur eisini land.
Og nú hendir nakað merkiligt, tú
hoyrir nøkur óunnulig ljóð, tá er tað
skrápurin sum kemur við mati til
líran. Hesin hulisligi náttarfuglurin.
Og nú kemur lív í alla urðina,
hetta eru drunnhvítar í túsundatalið.
Teir flúgva higar og hagar, við einari
øgiligari ferð, látandi. Teir eru
eisini komnir við føði til pisuna.
Men dimmi er stutt hesa tíðina,
og brátt fer alt til havs aftur.
24
Men Nólsoyggin er so nógv
annað. Tú kann fara upp á oynna,
har er vítt um at fara. Tað er ein
drúgvur teinur at ganga heilt suður
á Borðuna og nógv at síggja.
Uppi á oynni eigur skúgvur, hann
kom fyri einum fimtan árum síðan.
Hann avrøkti allan spógvan, so nú
eigur spógvi bara sunnarlaga á
oynni.
Annars eigur lógv, tjaldur, fjallamurra,
mýrusnípa, bakur, mási,
likka, skatumási, æða, dunna, terna
og annar fuglur sum kjógvi í haganum.
Á Steinavatni havi eg øll árini
sæð eitt par av helsareyða, har hava
menn fyri nógvum árum síðan
planta ymiskan vøkstur og helst
eigur helsareyði har, kortini havi eg
ongi prógv.
Hvør skuldi trú at tvey lómapør
eiga í Nólsoy, í ár hevði í hvussu er
annað parið unga.
Og eitt sum er ógvuliga spennandi
er, at ein fastur stovnur av lerki
eigur har.
Mynd: Petur Mortensen.

Tú sær hann sjáldan, tess meira
hoyrir tú hann, tá ið tú kemur inn á
hansara øki.
Hann stendur stillur í luftini,
meðan hann letur, so kemur hann
spakuliga dalandi niður eftir og
setir seg.
Eg havi sæð og hoyrt lerk summi
ár aðrastaðni í Føroyum, men einans
í Nólsoy eigur lerkur fast og tað
er um eitt nokkso vítt økið.
Sum í Føroyum yvirhøvur, so
eigur nátin um alla oynna.
Lundin eigur um stóran part.
Fyrr átti hann úr bygdini og suðureftir
vestanfyri, tað ger hann ikki
meir. Helst hevur byrsan gjørt tað,
áðrenn lundin varð friðaður fyri
skjóting um summari.
Eg havi fleiri ferðir sæð álku
uppi á landi í Hásteinsgjógv og eisini
við Boruna.
Eigur hon, ella hava nøkur pør átt
fyrr?
Eg havi eisini í fleiri ár sæð lomviga
sita í eygum millum riturnar.
Vónaði at teir fóru at eiga, men
tíverri havi eg ikki sæð teir aftur tey
seinnu árini.
Teistin er tíbetur ein vanligur
fuglur um alla oynna.
Heilt fitt av ritu eigur eisini í Hásteinsgjógv
og á suðursíðuni. Eisini
eiga nakrar ritur í berginum beint
vestan fyri bygdina, eg haldi at tær
eru nørdar.
Eg havi nortið eitt sindur við
støðuna hjá búfuglinum í Nólsoy,
Urðin í Nólsoy.
Urðin í Nólsoy.
skrivaði eitt sindur um fuglaparadísið
í Urðini.
Verður tað eisini í framtíðini eitt
paradís? Eg eri bangin fyri at myrk
skýggj eru fyri framman. Tað verður
dúgliga fleygað í Nólsoyarurð.
Hvussu tolir stovnurin tað sum
frá líður?
Hvussu stórur er stovnurin?
Er ikki ein stórur partur av árgangunum,
teir árgangarnir sum
skulu tryggja stovninum tey komandi
nógvu árini, ikki etin ella í
frystiboksini?
Hvat kemur undan av pisum?
Árini eru jú ymisk, tað eru vánalig
ár ímillum.
Tað sær út sum tær kreftir, sum
vilja veiða so nógv sum møguligt
eru sterkari, enn tær sum vilja
goyma til framtíðina.
Ja, tit Nólsoyingar tað ráða tit
sjálvir fyri.
25
Mynd: Petur Mortensen.
Verður fleygað ov nógv gjøgnum
fleiri ár merkist tað ikki soleiðis
beinanvegin, men so endar galið til
síðst.
Framleiðsluorkan er ikki stór hjá
lundanum. Hann verpur bara eitt
egg. So tað kunnu ganga nógv ár, til
stovnurin kemur á hóskandi støði
aftur, so má hann bara fáa heilt frið,
ella kemur hann ongantíð fyri seg.
Ja óhóvsemi kemur aftur um
brekkur og tað er ikki við mýkindum.
Eg veit um, at tað hava verið
rannsóknir í nógv ár av fleygaðum
lunda í Nólsoy t.d. av aldur, kyni og
øðrum.
Tað eigur at vera eitt ógvuliga
týdningarmikið tilfarð savnað, sum
eg vóni verður til skjals skjótt.
Tú hoyrur hvussu nógv verður
veitt av fiski, hvussu nógvir hvalir
verða dripnir, men hagtøl fyri
fuglaveiði eru ikki til, tað verður
dulgt sum mannsmorð.
Spyr tú onkran, hvussu nógv
verður veitt fær tú ikki nakað rættuligt
svar.
Hetta hvussu nógv verður veitt
av lunda á teimum ymsu plássunum
er ein ógvuliga viðbrekin og erkvisin
spurningur.
Hví er tað so?
Tað áliggur ein stór ábyrgd hjá
fleygamonnum, at røkta eitt lundaland,
ikki bara fyri okkum og
landið, men fyri teir sjálvar.
Erik Mortensen
Mynd: Petur Mortensen.

Fyri nøkrum árum síðani fekk
nevnd Føroya Fuglafrøðifelags eitt
sera spennandi hugskot frá einum
hollum limi.
Sverri Patursson í Kirkjubø umhugsaði
at skipa fyri eini dagsferð
út í Trøllhøvda við ávísum tali av
fólki. Hetta skuldi gerast ein góðveðursdag
á sumri, tá streymlíkindir
og ætt vóru til vildar.
Summarið fór skjótt afturvið uttan
møguleika at avgreiða ferðina,
og ein mátti ásanna orðatakið:
„Tað, sum kemur í drag, fæst
sjálvdan í lag!“
Nøkur ár eru gingin, uttan at tað
hevur ligið fyri at gera ætlan til
veruleika. Hóast evnið er umrøtt av
og á, er onki komið burturúr.
Vónin um at sleppa at stíga á
land á hesum væl vallaða og grøna
bletti í vøkru og stórbæru náttúru
okkara, hevur alla tíðina ligið sum
ynskidreymur í fyrsta røð hjá
mongum.
Seinast í mei ella fyrst í juni í ár
komu boðini at vera búgvin til ferðar
ein sunnudag, tá veður og
streymur vóru til vildar.
Sunnumorgunin 11. august vóru
siglingarboðini veruleiki.
Savnist á bryggjuni í Kirkjubø
kl. 14! Soleiðis ljóðaði ein vælkend
kvinnurødd í telefonini hendan frálíka
morgun.
Ikki heilt lætt at fáa samlað øll
tey, sum sagt seg høvdu hava áhuga,
tí skotbráðið var stutt; men skjótt og
væl var tó arbeitt av Onnu.
Bert fáar tímar seinni møttust 17
ferðabúgvin, virkin og kát fólk, í
eini av okkara hugnaligu, reinu og
hartil søguríku bygdum í Føroyum.
Við bryggjuna lógu tveir væl
málaðir og snøggir føroyskt bygdir
bátar við maskinum í gongd. Tveir
staðkendir og siglingarkønir mans í
hvørjum báti. Hesir skuldu syrgja
Trøllhøvdi.
Trøllhøvdi
fyri, at øll komu vestur um Høvdasund
og upp á Trøllhøvda í øllum
góðum.
Við sær høvdu teir 3 børn, sum
høvdu verið har áður og kendu væl
umstøðurnar og tí gleddu seg almikið,
hvørja ferð høvi beyðst til
hesar ferðir.
Vakurt litspæl henda sólríka
sunnudag, meðan fitt av bygdarfólki
hevði leitað sær oman á
brúgvakantin at ynskja góða ferð og
samstundis at hyggja nærri at hesum
serligu gestum, sum til felags
høvdu eitt brennandi ynski at
sleppa á land á Trøllhøvda. Tí hjá
mongum teirra var neyvan nøkur
oyggj eftir at vitja í landinum; men
bert onkur hendinga hólmur.
Kanska er hesin hin størsti, sum
fleiri ikki hava vitjað, meðan onnur
tosaðu um, at hjá teim vantaði Lítla
Dímun enn á listanum.
Myndatólini kliktu, og hýrurin
hin allar besti, tá loyst var, meðan
snotuligu bátarnir hóliga sigldu út
ímóti tí vælkenda Kirkjubøhólmi,
har fuglurin, bæði á sjógvi og á
landi, í størstu friðsælu neyt hesa
avbera góðu løtu í samljóði við
okkum menniskju.
Valla finnur tú mangar slíkar
stundir á sumri, ein frægd fyri
eygað og heilsubót fyri sálina.
26
Tó ikki kundi sigast, at streymurin
var til vildar, hann var heldur
harður, meðan havið var slætt sum
tjørnin.
Úr Skopun kom stásiliga ferðafólkaskipið
Teistin ímóti bátunum
og dreygaði norðuryvir, beint áðrenn
vit fóru framvið, meðan fólkið
umborð eygleiddi gestirnar á teirra
ferð í Trøllhøvda.
Spenningurin var stórur innanborða,
hvussu mundi fara at eyðnast
at sleppa upp á land, og ikki
minst gongutúrin um Høvdan.
Myndatólini komu aftur í nýtslu,
tí fá mundu tey vera, sum høvdu
siglt her áður. Komin vestur um
sundið fyri norðan, fram við Oksavíkini,
hvørs navn kemur frá teirri
tíðini, tá oksar voru sleptir upp her,
var ætlanin at leggja inn ímóti klettinum,
sum vanligt er í góðum líkindum;
men rákið var í harðara lagi.
Høvdagjógv varð tí vald, og sera
væl royndist, umstøðurnar at svínabinda
bátarnar eru góðar, og stutt
eftir stóðu øll á klettinum, klár at
taka næsta stigið.
Upp ígjøgnum steyrrætta og
høga jarnstigan upp á kneysan, har
hin seinni heldur styttri stigin førdi
fólkini inn á grønu upsina, einar 14
metrar oman fyri klettin.
Tað kendist, sum hin torførasti
Mynd: Ditlev Róin.

Á veg út í Trøllhøvda.
parturin var fingin frá hondini, og
frøin um at sleppa at skoða hendan
sjáldsama blettin av Føroya náttúru,
har ógvuliga fáum er unt at koma,
var eyðnast til fulnar fyri okkum
øll.
Stundin kendist nærum, sum at
lesa í Halgubók, tá ísraelsmenn
komu inn í hitt lovaða landið.
Við hepnum handalagi tók Sverri
um stýrisvølin og leiddi helst hitt
størsta liðið av fremmandafólki,
sum á einum sinni hevur verið á
vitjan her úti, suður ígjøgnum fjøruna
í Høvdasundi, har ein sera djúp
gjógv sker seg heilt fitt inn í klettin,
sum tú kundi gleiva tvørturum,
meðan hugt verður djúpt niður í hitt
bláa havið.
Framvið sunnanfyri og vestur
ímóti bjørgunum sóu vit inn í
Sumbiar-røkurnar, sum hesa árstíðina
eru tómar fyri bjargafugl, tí
langt er útliðið, og teirra verk at
føra ættina víðari fyri í ár er lokið.
Ovasta rókin kallast Høvdarókin,
og tyktist hendan liggja rættiliga
høgt, hóast Trøllhøvdi ikki er hægri
enn 160 metrar, tí høgt kennist at
síggja inn í steyrrætt berg. Eftir
bjørgunum eru eini 5 sið vestur á
Boðberstanga, sum í teim góðu
fuglaárunum blivu røkt, men tíverri
ikki hava givið nakað serligt av sær
í nógv ár. Eisini skrápurin, sum var
eitt sereyðkenni fyri Høvdan, er
rættuliga nógv skerdur tey seinastu
árini.
Spákaðu upp ímóti upsini, meðan
seyðurin, sum hevði eygleitt
okkum úr erva allan vegin upp,
spjaddist niður fyri norðan.
Komin upp um Knøini og vóru
nú á tí hægsta, frítt útsýni í allar
ættir.
Hendan stundin var heilag, tú
hevur ongantíð sæð títt føðiland úr
hesum vinkli, og alt kendist øðrvísi,
fullkomin friður, onki málageip, als
ikki neyðugt at tosa, tú einsamallur
átti tínar tankar.
At sýna taksemi, at henda løtan
skuldi eyðnast so væl, er fyri mongun
sera torført, men á hesum sinni
Á veg niðan frá lendingarstaðnum.
27
Mynd: Ditlev Róin.
lýsti gleði og nøgdsemi úr hvørjum
andliti, henda sólríka, heita og stilla
summardag.
Øll sessaðust í tí síða, turra grasinum
á slætta vøllinum eftir at hava
skoðað í allar ættir og ríkað seg við
nýggjum myndum av landi okkara.
Ein góður biti við onkrum leskiligum
afturvið kemur altíð væl við
eina slíka fagnaðarløtu, men ikki
nógv prát júst nú, hvør hugsaði sítt,
full av undran og takksemi, og tørvurin
at práta var helst ikki størstur í
hesi løtu.
Meðan etið varð, vóru flestu andlit
vend í ein útsynning, har tað
stóra Atlantshav møtir tí reina bláa
himmalhválvinum langt úti í havsbrúnni.
Ferðaleiðarin vakti fólk upp úr
hugaheiminum, um ikki best mundi
vera at hvíla seg fram eftir rommum
eina løtu og líta inn ímóti oyggjunum.
Tosið gekk nú meiri lívligt um
staðarnøvn, søgur, roysni og sagnir
ymsa staðir frá, har eyguni kundu
fylgja teim støðum umtalaða evni
hendi, og samstundis kundu vit
staðfesta støðini úr Trøllhøvda, tí
fleiri vóru við, sum kendu sera væl
oyggjarnar rundanum, bert ikki úr
hesum sjónarhorni.
Tó ikki skuldu vit 24 gista her
uppi á Trøllhøvda, sólin gongur
Mynd: Ditlev Róin.

Her sita nøkur omanfyri húsið í Trøllhøvda.
sera skjótt í vestur ein slíkan dag,
og ikki heilt liðug vóru vit enn.
Fót fyri fót bleiv spákað oman
brekkuna, seyðurin flutti seg undan,
hóast hann ikki er serliga styggur,
men bert varin, kanska eitt sindur
forvitin, tí ikki er hvønndags at
síggja hesi tvíføttu, og als ikki so
mong í senn á hesum leiðum.
Hugnaliga smáttan í lægdini við
sjáldsomu kelduna oman móti
slættanum taldi eisini sína søgu.
Alt, sum hoyrdi til eina slíka, fanst
innandura, bæði í samband við
seyð, fuglaveiði, arbeiði í haga ella
annað umvælingararbeiði.
Um neyðugt er at støðga í Høvd-
Útsýni suðureftir.
anum í fleiri dagar orsaka veðurlíkindir,
eru umstøður hjá nøkrum
fólkum at búðleikast. Sagt var frá,
at 14 fólk høvdu gist har í senn. Bók
var í húsunum, har øll skrivaðu sítt
navn. Hendan var sera gomul, taldi
onkur frá, sum gav sær stundir at
blaða.
Komin inn um dyrnar, brimaði so
lystiliga yvir eldinum, og fleiri vóru
tey, sum fingu sær ein drekkamunn
innandura; men flestu nýttu útsýnið,
sólina, hugnan og vakurleikan
úti, meðan etið varð. Onkur helt
fyri, at á hesum túri smaðkaði maturin
væl betri enn vanligt.
Ongin ferð í mansins lívi varar
28
Mynd: Ditlev Róin.
ævigt, spákaðu oman móti sjóvarmálanum,
okkurt mátti ein fáa
stundir at eygleiða afturat.
Tað hepnaðist tíbetur at sigla bátarnar
inn ímóti fjøruni og lesa
fólkini niður um klettin við einum
stuttum enda. Væl gekst at fáa fólkini
um borð, og lagt varð frá landi.
Annar báturin sigldi stuttan tein
vestur við landinum, meðan hin
skipaði fólkini umborð. Streymurin
var heldur stríður, tí varð lagt eystur
við landinum, til Skopunnar bygd
var afturundirfarin, síðan gekk
skjótt norður til Kirkjubøar. Henda
serstakliga væl skipaða, framúrskaradi
góða ferð var at enda komin.
Nú boðaði Sverri frá, at øll vóru
hjartaliga vælkomin niðan á garðin
til eina hugnaløtu við drekkamunni,
vaflum, súltutoy og róma.
Hesin 11. august 2002 gjørdist
sostatt ársins dagur hjá luttakandi
limum Føroya Fuglafrøðifelags, og
løgið verður, um ikki í framtíðini
ofta verður tikið til hendan dagin úti
í Trøllhøvda.
Hjartaliga tøkk fyri Elsa, Sverri
og bátsmanningarnar!
Ditlev Róin
Mynd: Ditlev Róin.

Í Svínoy hevur upp gjøgnum tíðirnar
verið fleygað nakað av lunda,
men serliga fyrr í tíðini var nógv
fleygað. Tað er soleiðis, at fleygasessirnir
ikki eru serliga høgligir,
og farast má upp um fjøll, og tað
tekur út við hálvan annan tíma at
ganga til teir høgligastu sessirnar.
Fleygasessirnir eru allir á suðursíðuni
á oynni, frá Lundaskor, ið er
nakað sunnan fyri Dragan, og suður
til Heltnina. Okkurt smávegis er
aðrastaðni á oynni, men tað er ikki
av týdningi. Nakað av dimmilunda
hevur verið fleygað um kvøldarnar
yviri í Líðini ella í Urðarrók.
Millum Høvdan og Lundaskor
eru nakrir góðir fleygasessir, og tað
eru teir, ið eru teir høgligastu. Ein
av hesum sessum er suðuri í Kinn,
og er tað tann fleygasessurin, ið
mest hevur verið brúktur. Kinnin er
eystari kjálkin á Høvdanum. Tann
sessurin hevur tann góða eginleika,
at fleygast kann næstan á øllum
ættum; einans vesturættin kann ikki
brúkast. Men ikki tey heilt stóru
fleygini koma har, men meira javnt,
oftast um einar 100 lundar, ið eisini
er nokk at bera heim um fjøll.
Heiman fyri Hoyskorsgjógv eru
eisini 2 góðir fleygasessir, har
fleygast kann á landnyrðingi norðri
og eystri. Men hesir fleygasessir
hava ikki verið nógv brúktir seinnu
árini. Lundaskor bleiv nógv brúkt í
gomlum døgum, men har má sígast
Í Lundaskor, í baksýnið Eysturhøvdi.
Eitt sindur um lunda í Svínoy
Kinnin og uttast Høvdin. Fleygasessurin er í bakkanum við síðuna av skriðuni.
niður, og eru tað 18 favnar at síga.
Lundaskor er so at siga alt ein stór
lundatorva, men tað kom meira enn
so fyri, at menn einsamallir fleygaðu
har og lestu seg upp sjálvir við
byrðu, hóast fittligt loft er í signum.
Fleygasessurin Haragjógv er bert
nakrar fáar metrar frá Lundaskor,
og er tað sami lundaringur til báðar
sessirnar. Har eru rættiliga nógvir
góðir fleygadagar komnir, ikki
óvanligt 200-300 lundar. Men hetta
er alt fyri nógvum árum síðan.
Abbi mín, Olivur Justinussen, og
Jens í Gulakstovu, sum var ættaður
av Viðareiði, gingu nógv at fleyga í
Haragjógv og Lundaskor. Einaferð
teir vóru har, og nógvur lundi fleyg,
helt Olivur við Jens: „Nú flýgur
nógvur lundi“. Tá skuldi Jens svara:
„Tað er einki at snakka um, fyrr enn
tað myrknar fyri sólini“. So mikið
29
Mynd: Regin Justinussen.
tjykkri plagdi lundaringurin at vera
á Viðareiði.
Tó so, nógv man hava komið
burturúr onkuntíð, tá omma mín
plagdi at fortelja, at abbi, Olivur,
eitt árið var 12 fleygatúrar, og hann
fekk 2500 lundar, so onkran dagin
man byrðan hava verið stór. Teir
vóru eisini óføra sterkir at bera.
Einaferð bar Olivur 240 lundar, og
ein annar, sum var við honum, 225,
og tá bóru teir stengurnar eisini.
Annars, so haldi eg ikki, at lundin
er so nógv minkaður. Tað eru
ójøvn ár, tað vil so vera. Men
størsta orsøkin til, at so nógv minni
verður fleygað, man vera, at fólkatalið
í bygdini er so nógv minkað.
So fáir menn eru at søkja bjørgini.
Tá tað nú er so, at farast má um fjøll
fyri at koma til sessirnar, og um ættin
er góð, er ikki vist, at nakar lundi
er at landi.
Hetta var so nakað um lunda í
Svínoy. Aðrir sessir eru eisini, t.d.
suðuri í Fløtti, umleið 2 tímar at
ganga frá bygdini. Suðuri í Bergi
eru eisini góðir fleygasessir, har
Torvan man vera tann drúgvasti,
men sera óhøgligt, meira enn 2 tímar
at ganga frá bygdini.
Regin Justinussen, Svínoy
Mynd: Regin Justinussen.

Fredag aften mødtes flere gode bekendte
på kajen i Vestmanna. Vi var
alle på vej til Sørvág, hvor vi i
fællesskab fandt Anna og det hus,
hun havde lånt.
Anna havde et forslag og en halv
aftale om en tur ud til Tindholmen
samme aften, hvilket blev eenstemmigt
vedtaget, og lidt af madpakkerne
blev hurtigt spist, mens de
praktiske aftaler blev ordnet.
Á Kvívíkskorðanøv.
Week-end i Sørvág 5. - 7. juli 2002
Vi fik en pragtfuld sejltur ud
gennem fjorden, hvor alle omgivelser
stod så klart i den smukke
sommeraften.
Efter landgangen vandrede vi så
langt vi kunne – bådejeren ville kun
vente een time, men man kan nå ret
langt på en time på Tindholmen.
Det var en usædvanlig stille aften,
hvor alt åndede fred, og hvor tusinder
af lunder fløj i ring over havet
30
Mynd: Else Gotved Jacobsen.
eller sad tæt bag os i bakken, og
hvor man som tilskuer følte en stille
andagt.
Madpakkerne blev smurt lørdag
morgen, mens vi planlagde. Vores
oprindelige plan havde været at gå
langs eggin mod nord ud til Ytripartur
af Úttriðingshagi, men selvom
vejret var rimelig godt, hang
skyerne lidt for lavt til, at vi havde
lyst til at gå oppe i højderne.
I stedet blev det en tur under
tågegrænsen lidt oppe i bakken
forbi Selvík. Undervejs kom vi
gennem et terneområde og glædede
os over at se alle æggene og ikke
mindst de mange levende unger.
Efter en noget besværlig nedstigning
til Lambadalur lejrede vi
os med madpakkerne lige ved en
lille sø, hvor vi kunne følge fuglelivet.
Et par store bakskurðar kom
trippe/løbende op fra søen på deres
komiske måde.
Alle vegne var der svartsbakreder,
ligesom vi havde set mange
tomme æðureder med varme dun.
Tjaldursungerne var næsten
flyvefærdige – i Lambadalur var
der desuden også mange kjógvar.
Efter pausen gik turen op til
Kvívíksskoranøv og Sundsnøv med
den mest fantastiske udsigt ud mod
Tindholmen og Mykines. Vi sad
længe stille og nød det storslåede
syn, der var betagende ud over al
beskrivelse.
Senere gik turen imod Múlin og
mod vest – Vi var nogle, der gerne
ville helt ud imod Dragasund, og
det fortrød vi ikke, for det var
endnu et flot syn.
Så var det ellers tid til at tænke på
tilbageturen – langs vandet til
Selvík, hvor vi var nødt til at gå lidt
op i højden og blive der, til vi nåede
Sørvåg.

En lang tur – 7 timer – men ikke
vanskelig. Vi var alle trætte og
glade, da vi spiste en god middag
og havde en hyggelig aften sammen
med megen snak.
Søndag: Nogle i selskabet var
nødt til at tage hjem om morgenen,
men vejret var heller ikke så godt.
De resterende overvejede, hvad
de skulle gøre. Nogle gik op imod
Mýrarnar, fortsatte sydpå mod Kýrberg,
hvor der endnu var flere ruiner
efter englænderne, der var der
under 2. verdenskrig.
Nogle betragtede Dunnudrangarnar
fra foroven, men så lagde tågen
sig, og det var bedst at vende tilbage,
pakke sammen og rydde
huset.
Da vi om eftermiddagen tog fra
Sørvág, var det i det allerfineste
vejr – overalt var klart, også oppe i
højden, men da var det for sent at gå
nogle steder.
Men vi var alle glade for turen og
havde oplevet meget.
Tindholmen i den dejlige aften –
og udsigten til den oppe fra Sundsnøv
– står stadig tydeligt for os.
Anna og Else
Á Tindhólmi.
Tjørnin við Selbergskarð.
31
Mynd: Else Gotved Jacobsen. Mynd: Anna á Argjaboða.

Staðarnøvn við „skarvi“ í tykjast
ikki mong, hyggur tú at einum
Føroyakorti í lutfallinum 1:100.000
frá 1986, Geodætisk Institut. Suðuroyggin
hevur ein „Skarvatanga“
ámerktan eystur av Froðba. Haraftrat
finst Skarvarókin á syðra
armi á Víkarfirði, innanfyri Baglhólmin
(kelda: Petur Mortensen).
Sandoyggin hevur bygdina Skarvanes
og tilhoyrandi Skarvslíð. Síðan
er onki annað at síggja á hesum
korti – men onnur nøvn eru helst til
aðrastaðni fyri tað. Í Rituvík eitur
t.d. tangin á eystara armi Skarvatangi,
og er hann ikki nevndur í
fyrrnevnda korti. Tað hevur ikki
borið mær til at hugt at teim gjølligu,
sonevndu mátiborðsbløðunum
um alt Føroya land. Vildi ynskt, at
ein databasi var fyri staðarnøvn í
Føroyum!
Skarvatangi í Rituvík hoyrdi til
alheim mín í barnaárunum har.
Seinni eisini á hvørjum sumri í
vaksnamannalívi. Eigi mong sporini
har um leiðir. Her var tað eisini
at fyrsti niðursetumaðurin í Rituvík
Skarvar á Skarvatanga í Rituvík.
Skarvurin afturkomin
á Skarvatanga í Eysturoy
– langabbi mín, Per Højgaard –
hevði bát sín liggjandi. Antin fyri
ýla um summarið ella uppi á landi
um veturin fyrstu árini, til bátastøð
varð gjørd longur heimi í bygdini.
Petur Mortensen hevur fleiri
ferðir gjørt vart við, at skarvur átti
at verið friðaður longu frá 1. sept.
av – bæði í Fuglafrøðiblaðnum og
øðrum bløðum við. At enda boygdi
lógarverkið seg fyri hesum skilagóða
ynski. Hvussu hevur so friðingin
roynst? Dugi ikki at svara fyri
landi alt; men kann einanst bera frá
tí, eg sjálvur havi sæð: í Rituvík
hevur friðingin av skarvi í hvussu er
longu nú givið ítøkilig úrslit! Fyri
fyrstu ferð í uml. 40 ár, er skarvur
aftur sæddur sita á Skarvatanga í
Rituvík (sjá mynd). Um miðjan
september 2002 spákaði eg mær
Oman á Bakka at taka seinastu raðini
upp í eplaveltuni, ið hetta árið
stóð beint niðan av helluni á
Skarvatanga. Hevði myndatólið við
– og knappliga, meðan eg var mær
hyggjandi oman í fjøruna, sá eg teir
sita har so spelknar! Einir 8 í tali,
32
flestu ungar, dygst við sjóvarmálan
– meðan æðurnar útfyri undrandi
hugdu at! Eg eri uppvaksin í Rituvík.
Kom hagar 1955, føddur 1953,
og havi ongantíð áður sætt skarv
sita á Skarvatanga. Satt at siga ofta
undra meg á navnið, tí har sat jú
ongantíð skarvur. Skarvatangi hevur
fyri fólk í býlinginum Handan
fyri Brekku verið vælumtókt seiðabergspláss.
Bæði vár, summar og
heyst komu vit javnan har oman – í
torvi har Niðri á Slættanum, í hoyna
ella við upptøku av eplum. Ja, sjálvsagt
eisini, tá ið hugt var til seyðin.
Samanumtikið havi eg alla mína
levitíð verið so ofta á Skarvatanga,
at eg róliga kann siga, at í mínari tí
hevur skarvur ikki sitið har av týdningi.
Men nú er hann so afturkomin –
hetta stolta strandarprýði. Og vónandi
fer henda vakra sjón at vara
við! – Um ikki skjóttgangandi bátarnir
sunnaneftir aftur fara at plaffa
alt niður frá hond, ið rørist inni á
Rituvíkini.
Dánjal Petur Højgaard
Mynd: Dánjal Petur Højgaard