tomaszewski 04.indd - Audio

20
AUDIO AKADEMIA
Specyfikacja THX, przygotowana w pierwszej
połowie lat 90. ubiegłego wieku, głównie
do celów filmowych, określa ustawienie jak na
rys. 1.
rys. 1
Głośniki surround typu dipolowego (choć
dopuszczalne są także o promieniowaniu
bezpośrednim) ustawiono dokładnie z boku
słuchacza. W systemie 5.1 są to tylko te głośniki,
dopiero w systemie 7.1 pojawiają się „tylne”,
już o promieniowaniu bezpośrednim, ustawione
obok siebie.
Wychodząc z THX-u, przechodzimy do
innych ustawień i głośników promieniujących
bezpośrednio (typowych). Do słuchania muzyki
(co nie wyklucza odtwarzania w ten sposób
filmowych ścieżek dźwiękowych) norma ITU-R
BS.775-1 zaleca rozstawienie pokazane na rys. 2.
rys. 2
Jest to więc układ 5.1 z głośnikami surround
nieco z tyłu za słuchaczem. Kąt pomiędzy nimi a
linią słuchacz – głośnik centralny wynosi od 100 O
do 120 O . W niektórych źródłach można znaleźć
informację, że do właściwego odtworzenia
określonego nagrania kąt ten powinien wynosić
135 O .
USTAWIENIA
w instalacjach wielokanałowych
Temat ustawiania głośników w systemach wielokanałowych był już omawiany
na łamach Audio, ale kiedy… nawet nie pamiętam. Stał się on mniej
atrakcyjny niż kilka lat temu, kiedy to systemy wielokanałowe zdawały się
mieć świetlaną przyszłość. Nastąpił regres, a co najmniej wyhamowanie
tempa ich popularyzacji, zwłaszcza w odniesieniu do odtwarzania muzyki – tej
w formatach wielokanałowych są śladowe ilości. Kino domowe również przestało
być tak jednoznacznie kojarzone z systemami wielokanałowymi, coraz częściej
jest obsługiwane ze zredukowanymi systemami, na przykład 2.1. Mimo to,
obecny poziom popularyzacji systemów wielokanałowych generuje wiele pytań,
również do redakcji „Audio”, a nowe badania przynoszą propozycje nowych
rozwiązań.
Badania wykonane przez Grupę Badawczą
Dźwięku Wielokanałowego firmy Pioneer
doprowadziły do nowych ustaleń. Stwierdzono,
że pokazane na rys. 2. ustawienie głośników surround
daje przestrzeń dźwiękową nadmiernie
(jak to określono) „ścieśnioną”. Lepsze rezultaty
przynosi ustawienie następujące (rys. 3).
rys. 3
Głośniki przednie i surround są skierowane
nie bezpośrednio na miejsce odsłuchowe, ale
na punkt znajdujący się 30 ÷ 80 cm za nim
(dokładne ustawienie zależy od akustyki danego
pomieszczenia).
Podobnie rzecz się ma w przypadku
systemów 7.1. Również tu głośniki przednie,
surround boczne i tylne powinny być skierowane
na punkt położony od 30 do 80 cm z tyłu za
nami (rys. 4).
Zgodnie z przytoczoną normą ITU-R
BS.775-1, głośniki powinny być umiejscowione
na hipotetycznym okręgu ze słuchaczem w jego
środku. Odległość wzajemna surround tylnego
kwiecień 2009
rys. 4
lewego i prawego powinna być taka sama,
jak przedniego lewego i prawego. Z punktu,
w którym siedzi słuchacz, kąt pomiędzy linią od
niego do głośnika centralnego a lewym/prawym
powinien wynosić ±30 O , do surround bocznych
zaleca się ±110 O , zaś do surround tylnych
±150 O . W odniesieniu do nowego punktu, na
który mają być „wycelowane” głośniki, kąty te
będą - oczywiście - trochę inne.`
Najlepszą odległość punktu za naszą głową
(z przedziału 30÷80 cm), w którym przecinają
się osie główne głośników surroundowych,
można ustalić dwoma sposobami:
l Za pomocą nagranego w formacie DTS
wielokanałowego „Referencyjnego DVD
do Kalibracji Dźwięku Wielokanałowego”.
Wyobraźmy sobie, że patrzymy z góry na
sytuację pokazaną na rys. 2. Dźwięk dochodzący
dokładnie z przodu to będzie „godzina
12”, dokładnie z prawej – „godzina 3”, a z
tyłu – „godzina 6”. Oczywiście pomiędzy
„3” a „6” jest jeszcze kierunek „godzina 4”

i „godzina 5” i tak dalej. Płyta kalibracyjna
ma dźwięki testowe nagrane na każdą
z „dwunastu godzin”. Trzeba (zaczynając od
podstawowych godzin: „12”, „3”, „6” i „9”)
puszczać kolejno sygnały testowe dla każdej
z godzin i tak (delikatnie) obracać głośnikami,
aż dźwięk w miejscu odsłuchowym będzie lokalizowany
dokładnie z żądanych kierunków;
następnie czynność tę należy powtarzać dla
każdej z pozostałych „dwunastu godzin”. Nie
jest to zadanie proste, gdyż ustawienie dobre
dla lokalizowania określonej „godziny”, może
być niezadowalające dla innej. Wtedy trzeba
ustawienie wypośrodkować.
l Wspomniana powyżej płyta kalibracyjna jest
u nas praktycznie nieosiągalna. Pozostaje więc
bardziej czasochłonna (nota bene – to miła
zabawa), ale dająca równie dobre rezultaty
„metoda prób i błędów”, czyli kolejnych
eksperymentów: odtwarzanie dobrego
z technicznego punktu widzenia nagrania
wielokanałowego i ostrożne przekręcanie
głośników, aż uzyskamy subiektywnie najbardziej
zadowalający efekt.
Pioneer radzi umieścić subwoofer
w dość osobliwy sposób; autorzy powtarzają
wprawdzie znaną zasadę, że bas, z uwagi na
długość fali i wszechkierunkowe promieniowanie,
odbierany jest bez lokalizowania jego
źródła, ale odradzają ustawianie subwoofera
na podłodze, gdyż w takiej pozycji nietrudno
o rezonanse i odbicia wtórne; zalecają ustawienie
na wysokości przetworników nisko-
rys. 5
i średniotonowych kolumn głównych oraz
cofnięcie poza hipotetyczny okrąg, na którym
stoją pozostałe głośniki (rys. 5). Sugerowane
jest uruchomienie dwóch subwooferów.
Wypróbowałem powyższe ustawienia
i moje wrażenia są następujące:
l Słuchaczom wielokanałowej muzyki można
z całym przekonaniem polecić nakierowanie
głośników (poza LFE) na punkt 30 ÷ 80 cm
z tyłu za naszą głową. W moim odczuciu takie
rozstawienie daje bardziej przestrzenne,
spójne, lepiej wypełnione pole dźwiękowe
i umożliwia precyzyjniejszą lokalizację poszczególnych
źródeł dźwięku.
l Pomysł z subwooferem na wysokości
pozostałych kolumn wydaje się być chybiony.
Pomijam względy estetyczne; można odnieść
wrażenie, że brzmi to gorzej, nienaturalnie.
Wymieniane w materiałach japońskiego producenta
korzystne efekty „współbrzmienia
R E K L A M A
subwoofera i przetworników nisko- i średniotonowych”
pozostałych kolumn są dyskusyjne.
l Przychylałbym się do opcji kierowania basu
wszystkich kanałów do subwoofera, gdzie
odtwarzany jest łącznie z informacją LFE
zapisaną w dodatkowym kanale 1. Teoretycznie
umożliwia to zastosowanie mniejszych
kolumn, ale na pewno nie tandetnych.
l Jeden dobry subwoofer jest lepszy niż dwa
słabe. Emisja najniższych tonów z kilku
punktów wywołuje w pokoju odsłuchowym
interferencje, nadmierne wzmocnienie basu
w jednych punktach, przy (prawie) całkowitym
ich zaniku w innych.
Jacek Tomaszewski
(Wykorzystano materiały Pioneer Multi-Channel
Research Group, Pioneer Corporation, 4-1, Meguro
1-Chome, Meguro-ku, Tokyo 153-8654, Japan. Ilustracje
pochodzą z tych materiałów.)
kwiecień 2009 21