Nulti tabak II.qxd

MAKEDONSKA AKADEMIJA NA NAUKITE I UMETNOSTITE 

MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA

MACEDONIAN ACADEMY OF SCIENCES AND ARTS 

LEXICOGRAPHICAL CENTRE 

ENCYCLOPAEDIA 

MACEDONICA 

2 

M–SH 

SKOPJE 2009

MAKEDONSKA AKADEMIJA NA NAUKITE I UMETNOSTITE 

LEKSIKOGRAFSKI CENTAR 

2 

M–[ 

SKOPJE 2009

GLAVEN I ODGOVOREN REDAKTOR 

akad. BLA@E RISTOVSKI 

SOVET NA LEKSIKOGRAFSKIOT CENTAR 

akad. Ilija Vaskov (pretsedatel), akad. Petar Hr. Ilievski, akad. Vlado Kambovski, 

akad. Blagoj Popov, akad. Gane Todorovski 

GLAVNA REDAKCIJA 

akad. Ilija Vaskov (od 12. H 2006) (akad. \or|i Filipovski do 12. H 2006), 

akad. Vlado Kambovski (od 11. XI 2006) (akad. Cvetan Grozdanov do 8. II 2006), 

akad. Blagoj Popov, akad. Blaè Ristovski (glaven redaktor), akad. Gane Todorovski 

prof. d-r Simo Mladenovski (nau~en sekretar)

MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Glaven redaktor 

akad. BLA@E RISTOVSKI 

Nau~en sekretar 

prof. d-r SIMO MLADENOVSKI 

REDAKTORI NA TEMATSKITE OBLASTI OD NAUKITE I STRUKITE 

Arheologija (predistorija, anti~ka i srednovekovna arheologija); numizmatika 

Akad. Vera Bitrakova-Grozdanova 

Anti~ka i srednovekovna istorija & istorija na turskiot period 

(posebno XIX i XX vek); religii (eresi i sekti) & istorija na crkvite vo Makedonija 

Prof. d-r Mihajlo Minoski 

Prof. d-r [ukri Rahimi (od 3. III 2005) 

Istorija na umetnostite 

Prof. d-r Kosta Balabanov (od 21. IV 2006) 

Pravo&voeni nauki&politologija&diplomatija&sociologija 

Akad. Evgeni Dimitrov (do 1. III 2006) 

Prof. d-r Svetomir [kari} (od 1. III 2006) 

Literaturna istorija; pe~atarstvo&izdava{tvo&publicistika&novinarstvo 

Akad. Gane Todorovski 

Prof. d-r Agim Poqoska (od 3. III 2005) 

Prof. d-r Arif Ago (od 1. IX 2006) 

Lingvistika 

Akad. Petar Hr. Ilievski 

Prof. d-r Agim Poqoska (od 3. III 2005) 

Muzika, opera, balet; teatar (drama)&film&televizija&radio 

Prof. d-r Dragoslav Ortakov 

Filozofija&psihologija&logika&etika&estetika&metodologija&antropologija&pedagogija&istorija 

na prosvetnoto delo vo Makedonija 

Prof. d-r Violeta Panzova 

Prof. d-r Sefedin Sulejmani (od 3. III 2005) 

Pomo{ni istoriski nauki (arhivistika&heraldika&filatelija&bibliotekarstvo&muzeologija 

&epigrafika&nau~ni i kulturni ustanovi); etnografija&folklor; fotografija 

Prof. d-r Simo Mladenovski 

Ekonomija&stopanstvo&industrija&zanaet~istvo; {umarstvo&lovstvo; ugostitelstvo&turizam; 

finansii&trgovija; demografija&iseleni{tvo 

Akad. Ksente Bogoev (do 1. III 2006) 

Akad. Nikola Uzunov (do 8. II 2006) 

Akad. Taki Fiti (od 1. III 2006) 

Prof. d-r Metodija Stojkov (od 1. III 2006) 

V

VI 

Matematika&fizika&hemija; elektrotehnika&ma{instvo&tehnologija&energetika&informatika; 

arhitektura&grade`ni{tvo&geodezija; pati{ta&soobra}aj&vrski 

Akad. Blagoj Popov 

Geografija&meteorologija&seizmologija&astronomija; 

geologija&mineralogija&rudarstvo&petrografija 

Prof. d-r Aleksandar Stojmilov 

Zemjodelstvo: pedologija&poledelstvo&ovo{tarstvo&lozarstvo&sto~arstvo; 

biologija&botanika&zoologija; {umarstvo&hortikultura&lovstvo; ekologija 

Akad. \or|i Filipovski (do 12. H 2006) 

Prof. d-r Qup~o Grup~e (od 12. H 2006) 

Medicina-stomatologija-farmacija-veterina 

Akad. Momir Polenakovi} 

Fiskultura-sport-gimnastika-{ah-igri 

Prof. d-r Du{an Stanimirovi} 

OP[TA ADAPTACIJA I REDAKCIJA 

akad. Blaè Ristovski 

STRU^NI SORABOTNICI 

m-r Anita Ilieva-Nikolovska, m-r Katerina Mladenovska-Ristovska, Liljana Ristevska 

LEKTORI 

prof. d-r Slavica Veleva, d-r Sneàna Venovska-Antevska, Vesna Stoj~evska, 

d-r Goce Cvetanovski, prof. d-r Aleksandar Xukeski 

KOREKTORI 

Gordana Ilieva, Tronda Pejovi}, Vesna Stoj~evska, Du{ko Topaloski, d-r Goce Cvetanovski 

KOMPJUTERSKA OBRABOTKA NA TEKSTOT 

Zdravko ]orveziroski 

KOMPJUTERSKA REALIZACIJA 

Branislav Gali}, Vesna Krèvska, Metodija Nikolovski, Sim~o [andulovski 

ILUSTRACII 

Internet, prof. d-r Simo Mladenovski, akad. Blaè Ristovski, m-r Ko~o Fidanoski 

KORICA I GRAFI^KO OBLIKUVAWE 

m-r Ko~o Fidanoski 

PEÂT 

Skenpoint, Skopje

INICIJALI NA AVTORITE NA TEKSTOVITE 

A. Ago m-r Aktan Ago, profesor 

vo DSU „Josip Broz Tito#, Skopje 

A. V.-M m-r Anita Vasilkova-Midoska, kustos, 

Muzej na grad Veles, Veles 

A. G. prof. d-r Aco Girevski, Pravoslaven 

bogoslovski fakultet „Sv. Kliment 

Ohridski#, Skopje 

A. P. prof. d-r Agim Poqoska, Filolo{ki 

fakultet „Blaè Koneski#, Skopje 

A. [uk. prof. d-r Aneta [ukarova, 

Institut za nacionalna istorija, Skopje 

Al. And. prof. d-r Aleksandar Andonoski, 

Prirodno-matemati~ki fakultet, Skopje 

Al. St. prof. d-r Aleksandar Stojmilov, 


Al. Stavr. prof. d-r Aleksandar Stavridis, 

Medicinski fakultet, Skopje 

Al. Tr. prof. d-r Aleksandar Trajanovski, 


Al. Cv. Aleksandar Cvetkovski, glaven i odgovoren 

urednik na „Detska radost#, Skopje 

Am. J. prof. d-r Amalija Jovanovi}, 

Filozofski fakultet, Skopje 

An. Sv. prof. d-r Aneta Svetieva, 


B. V. d-r Bone Veli~kovski, nau~en sovetnik, 

Institut za folklor „Marko Cepenkov#, 

Skopje 

B. Il. prof. d-r Bor~e Iliev, 

[umarski fakultet, Skopje 

B. J. Branimir Jovanovski, profesor po fizi~ka 

kultura, pretsedatel na Sojuzot za sport 

i rekreacija na invalidizirani lica, Skopje 

B. N. prof. d-r Bo{ko Nikov, 

„Nikov konsalting#, Skopje 

B. Ort. prof. d-r Bojan Ortakov, Fakultet 

za muzi~ka umetnost, Skopje 

B. P. \. Boris Pop \or~ev, novinar, Skopje 

B. Petr. doc. d-r Boban Petrovski, 


B. R. prof. d-r Boris Ristevski, Fakultet 

za zemjodelski nauki i hrana, Skopje 

B. R.-J. prof. d-r Biljana Ristovska-Josifovska, 


B. [. akad. Bojan [optrajanov, MANU, Skopje 

Bl. B. prof. d-r Blaò Boev, 

Rudarsko-geolo{ki fakultet, [tip 

Bl. P. akad. Blagoj Popov, MANU, Skopje 

Bl. R. akad. Blaè Ristovski, MANU, Skopje 

Bl. S. Blagoja Sotirovski, dipl. {umarski in`., 

„Hortiekspert#, Skopje 

Br. N. prof. d-r Branislav Nikodievi}, 


Br. R. Branko Radovanovi}, dipl. ekonomist, 

„Stokopromet#, Skopje 

Br. Sv. m-r Branislav Svetozarevi}, pomo{nik 

rakovoditel na Sektorot za za{tita 

na arhivskata gra|a vo Dràvniot arhiv 

na RM, Skopje 

V. Arn. prof. d-r Violeta Arnaudova, 


V. B.-Gr. akad. Vera Bitrakova-Grozdanova, 


V. V.-V. d-r Vera Veskovi}-Vangeli , nau~en sovetnik, 


V. G.-P. prof. d-r Vera Georgieva-Petkovska, 


V. D. d-r Vangelija Despodova, nau~en sovetnik, 

Institut za staroslovenska kultura, Prilep 

V. D.-J. prof. d-r Vesna Dimovska-Jawatova, 


V. Dask. prof. d-r Vasa Daskalovski , 


V. \. prof. d-r Van~o \or|iev, 


V. Jot. prof. d-r Vasil Jotevski, 


V. K.-G. prof. d-r Viktorija Kolarovska-Gmirja, 

Fakultet za muzi~ka umetnost, Skopje 

V. L. prof. d-r Viktor Lil~i}, 


V. M. akad. Vitomir Mitevski, 


V. M.-^. prof. d-r Vesna Mojsova-êpi{evska, 

Filolo{ki fakultet „Blaè Koneski#, 

Skopje 

V. Mal. prof. d-r Vladimir Maleti}, 


V. Masl. Vesna Maslovari}, vi{ filmolog, 

NU Kinoteka na Makedonija, Skopje 

VII

V. P. prof. d-r Vesna Pendovska, 

Praven fakultet „Justinijan Prvi#, Skopje 

V. P.-K. d-r Viktorija Popovska-Korobar, 

kustos-sovetnik, NU Muzei na Makedonija, 

Skopje 

V. Panz. prof. d-r Violeta Panzova, 


V. Petr. d-r Vesna Petreska, 

nau~en sovetnik, Institut za folklor 

„Marko Cepenkov#, Skopje 

V. S. Voislav Sanev , kustos-sovetnik, 

NU Muzei na Makedonija, Skopje 

V. S.-A. prof. d-r Vera Stoj~evska-Anti}, Filolo{ki 

fakultet „Blaè Koneski#, Skopje 

V. Sid. d-r Vesna Sidorovska, kustos-sovetnik, 

NU Prirodonau~en muzej na Makedonija, 

Skopje 

V. St. prof. d-r Van~e Stoj~ev, Praven fakultet, 

Univerzitet „Goce Del~ev#, [tip 

V. T. K. d-r Vladimir T. Krpa~, kustos-sovetnik, 


Skopje 

V. T. prof. d-r Vesna Tomovska, 


V. Toc. d-r Vasil Tocinovski, nau~en sovetnik, 

Institut za makedonska literatura, Skopje 

V. Ur. prof. d-r Viktor Urumov, 


V. F. prof. d-r Vladimir Filipovski, 

Ekonomski fakultet, Skopje 

Vl. Iv. d-r Vlado Ivanovski, nau~en sovetnik, 


Vl. K. akad. Vlado Kambovski, MANU, Skopje 

Vl. M. prof. d-r Vlado Matevski, 


Vl. S. akad. Vladimir Serafimoski, MANU, Skopje 

G. V. Georgi Vasilevski, urednik 

na Filmskata redakcija, 

Makedonska radiotelevizija, Skopje 

G. Efr. akad. Georgi Efremov, MANU, Skopje 

G. P. akad. Goran Petreski, 


G. Pet. prof. d-r Goce Petreski, 


G. St. akad. Georgi Stardelov, MANU, Skopje 

G. T. akad. Gane Todorovski, MANU, Skopje 

G. Cv. d-r Goce Cvetanovski, nau~en sorabotnik, 

Institut za makedonski jazik 

„Krste Misirkov#, Skopje 

Gl. K. akad. Gligor Kanev~e, MANU, Skopje 

Gor. L.-B. prof. d-r Gordana Laèti}-Buàrovska, 


D. G. d-r Dafina Gerasimovska, 


D. D. prof. d-r Don~o Donev, 


VIII 


D. E. prof. d-r Dimitar Eftimoski, 

Fakultet za administracija i menaxment 

na informaciski sistemi, Bitola 

D. Z. d-r Dragi{a Zdravkovski, kustos-sovetnik, 


D. J. prof. d-r Danail Jankulovski, Fakultet 


D. Jov. doc. d-r Dalibor Jovanovski, 


D. N. prof. d-r Dimitrija Nova~evski, 


D. Nik. prof. d-r Dijana Nikodievi}, 


D. P. m-r Dragan Petkovski, kustos-sovetnik, 

Muzej na grad Skopje, Skopje 

D. Pr. prof. d-r Dana Preli}, 


D. R.-Z. prof. d-r Danica Roganovi}-Zafirova, 


D. S. prof. d-r Du{an Stanimirovi}, 

Fakultet za fizi~ka kultura, Skopje 

D. S.-B. prof. d-r Delka Stojanova-Brmbeska, 


Dr. V. prof. d-r Dragan Vasileski, 


Dr. \. prof. d-r Dragi \orgiev, 


Dr. \o{. prof. d-r Dragan \o{evski, Fakultet 


Dr. J. prof. d-r Drage Janev, 


Dr. M. prof. d-r Dragi Mitrevski, 


Dr. O. prof. d-r Dragoslav Ortakov , 


Dr. R. prof. d-r Dragoslav Rai~i}, 

Elektro-tehni~ki fakultet, Skopje 

\. Z. prof. d-r \or|i Zafirovski, 


\. K. \oko Kuzmanovski, sekretar, 

Sojuz na sportovi na grad Skopje, Skopje 

\. M. prof. d-r \or|i Mladenovski, 


\. M. \. prof. d-r \or|i M. \or|iev, 


\. Malk. prof. d-r \or|i Malkovski, 


\. P. At. d-r \or|i Pop-Atanasov, nau~en sovetnik, 


\. F. akad. \or|i Filipovski, MANU, Skopje 

\. Cen. \ore Cenev, rakovoditel na Planetariumot 

pri Mladinskiot kulturen centar, Skopje 

\or. Iv. prof. d-r \orge Ivanov, 


E. Al. m-r Emil Aleksiev, vi{ kustos, 

Muzej na grad Skopje, Skopje

MANU LEKSIKOGRAFSKI CENTAR 

E. J.-U. d-r Elka Ja~eva-Ul~ar, nau~en sorabotnik, 



E. M. prof. d-r Eftim Mir~ev, 

Stomatolo{ki fakultet, Skopje 

E. C. prof. d-r Emilija Crvenkovska, 


Skopje 

El. M. prof. d-r Elica Maneva, 


Em. X. Emilija Xipunova, balerina, 

Makedonski naroden teatar, Skopje 

@. A. prof. d-r @ivko Atanasovski, 


Z. Al.-B. Zaharinka Aleksoska-Ba~eva, 

kustos-sovetnik, NU Muzej na sovremenata 

umetnost, Skopje 

Z. B. prof. d-r Zorica Boìnovska, 


Z. D. prof. d-r Zoran Desovski, 

Gradeèn fakultet, Skopje 

Z. R. prof. d-r Zoran Radi}, 


Z. R.-N. Zagorka Rasolkoska-Nikolovska, 


Skopje 

Z. T. akad. Zuzana Topoliwska, MANU, Skopje 

Z. Tod. prof. d-r Zoran Todorovski, 

Dràven arhiv na RM, Skopje 

Z. X. prof. d-r Zlatan Xikov, 


Zd. R. d-r Zdenka Ribarova, 

nau~en sovetnik, Institut za makedonski 

jazik „Krste Misirkov#, Skopje 

I. B. prof. d-r Ivan Blinkov, 


I. Vel. d-r Ilija Velev, nau~en sovetnik, 


Iv. O.-T. Ivona Opet~eska-Tatar~evska, 

sorabotnik za folklorni dobra, 

Uprava za za{tita na kulturnoto nasledstvo, 

Ministerstvo za kultura na RM, Skopje 

Iv. X. prof. d-r Ivan Xeparoski, 


Ig. St. m-r Igor Stardelov, rakovoditel 

na Filmskiot arhiv, NU Kinoteka 

na Makedonija, Skopje 

Il. P. Ilindenka Petru{evska, 

rakovoditel na javna dejnost, 

NU Kinoteka na Makedonija, Skopje 

Il. T. prof. d-r Ilo Trajkovski, 


Il. X. prof. d-r Ilija Xonov, 


Ir. K.-N. Irena Koli{trkoska-Nasteva, 


Skopje 

J. ^.-F. Jasmina ôkrevska-Filip, kustos-sovetnik, 


J. B. prof. d-r Jovan Bo{nakovski, 

Veterinaren institut, Skopje 

J. Doko Jeton Doko, pomlad asistent, 


J. J. prof. d-r Jove Jovanovski, 


J. Jan. prof. d-r Jovan Janev, 


J. M. prof. d-r Jo{ko Milenkovski, 


J. Nam. Jasminka Nami~eva, kustos, 


J. R.-P. m-r Jasminka Ristovska-Pili~kova, 

asistent, Institut za folklor 


J. Str. Jovan Strezovski, pisatel, Struga 

J. T. Jelica Todor~evska, bibliotekar, 

NUB „Sv. Kliment Ohridski#, Skopje 

J. Tak. prof. d-r Jovan Takovski, 

Pravoslaven bogoslovski fakultet 

„Sv. Kliment Ohridski#, Skopje 

J. F. Jovan Filip, novinar, Makedonska 

radiotelevizija, Skopje 

J. C. m-r Jelena Cvetanovska, asistent, Institut 

za folklor „Marko Cepenkov#, Skopje 

K. Ax. prof. d-r Kosta Axievski, 


K. B. d-r Kosta Balabanov, 

po~esen generalen konzul na Japonija, Skopje 

K. Bic. prof. d-r Kita Bicevska, 


Skopje 

K. Bog. prof. d-r Krste Bogoevski, 


K. Gr. prof. d-r Kokan Gr~ev, Fakultet 

za arhitektura i dizajn, 

Univerzitet Amerikan kolex Skopje, Skopje 

K. K.-P. prof. d-r Kostadina Korneti-Pekevska, 


K. Kamb. prof. d-r Kiro Kamberski, 


K. Kep. Kostadin Kepeski, kustos-sovetnik, 

NU Zavod i muzej, Prilep 

K. Q. prof. d-r Kostadinka Qap~eva, 

Tehnolo{ko-metalur{ki fakultet, Skopje 

K. M.-R. m-r Katerina Mladenovska-Ristovska, 

asistent-istraùva~, MANU, Skopje 

K. Min. doc. d-r Konstantin Minoski, 


K. P. prof. d-r Kosta Peev, 


Skopje 

K. Tal. prof. d-r Kosta Talaganov, 

Institut za zemjotresno inènerstvo 

i inènerska seizmologija, Skopje 

K. Tr.-Abj. Katica Trajkovska-Abjani}, novinar, 


IX

K. Trajk. d-r Katica Trajkova, 

nau~en sorabotnik, Institut za makedonski 


Kr. B. prof. d-r Kristi Bombol, 

Tehni~ki fakultet, Bitola 

Kr. Il. prof. d-r Krasimira Ilievska, 


Skopje 

Kr. Nik. prof. d-r Kristina Nikolovska, 


Skopje 

Kr. T. akad. Krum Tomovski, MANU, Skopje 

L. J. Len~e Jovanova, kustos-sovetnik, 


L. K. Liljana Kepeska, kustos-sovetnik, 

NU Zavod i muzej, Prilep 

L. M. d-r Liljana Makarijoska, 



L. N. Liljana Nedelkovska, kustos-sovetnik, 

NU Muzej na sovremenata umetnost, Skopje 

L. P.-T. prof. d-r Lidija Petru{evska-Tozi, 

Farmacevtski fakultet, Skopje 

L. S.-L. d-r Lidija Stojanovi}-Lafazanovska, 

nau~en sovetnik, Institut za folklor 


Q. A. Qup~o Altiparmakov, dipl. in`. metalurg, 

Makstil AD, Duferco Group, Skopje 

Q. Gr. prof. d-r Qup~o Grup~e, 


Q. P. prof. d-r Qubica Pavlova, 


Q. Sp. prof. d-r Qudmil Spasov, 


Skopje 

Q. T. prof. d-r Qubomir Tan~ev, 


Q. X. m-r Qubinka Xidrova, 

vi{ kustos, NU Muzei na Makedonija, 

Skopje 

M. ûnd. prof. d-r Milan ûndev, 

Elektro-tehni~ki fakultet, Skopje 

M. B.-P. Marika Bo~varova-Plavevska, 

kustos-sovetnik, NU Muzej na sovremenata 

umetnost, Skopje 

M. Bilb. Milo{ Bilbija, vi{ kustos, 


M. G. d-r Mihajlo Georgievski, 

nau~en sovetnik, Institut 

za staroslovenska kultura, Prilep 

M. Gr. doc. d-r Melina Grizo, 


M. D. prof. d-r Mihail Danev, 

Veterinaren institut, Skopje 

M. Z. prof. d-r Mihailo Zikov, 


M. Zdr. prof. d-r Milka Zdraveva, 


X 


M. I. Milan Ivanovski, konzervator-sovetnik, 

Nacionalen konzervatorski centar, Skopje 

M. K. prof. d-r Mitko Karadelev, 


M. Kar. prof. d-r Maksim Karanfilovski, 


Skopje 

M. Kit. d-r Marko Kitevski, nau~en sovetnik, 


M. Kol. Marko Kolovski, muzi~ki kriti~ar, 


M. Kr. Mirjana Krpa~, 

Entomolo{ko dru{tvo za istraùvawe 

i konzervacija na biodiverzitetot 

i odr`liviot razvoj, Skopje 

M. L. prof. d-r Mom~ilo Lazarevski, 


M. M. Mirjana M. Ma{ni}, konzervator-sovetnik, 

Nacionalen konzervatorski centar, Skopje 

M. Mark. prof. d-r Marjan Markovi}, 


Skopje 

M. Min. prof. d-r Mihajlo Minoski, 


M. Mirk. prof. d-r Milica Mirkulovska, 


Skopje 

M. Mih. prof. d-r Mile Mihajlov, 


M. Pol. akad. Momir Polenakovi}, MANU, Skopje 

M. S. prof. d-r Metodija Stojkov, 


M. T. d-r Mil~o To~ko, vi{ nau~en sorabotnik, 

JNU Hidrobiolo{ki zavod, Ohrid 

M. Ta{. prof. d-r Marija Ta{eva, 


M. C. prof. d-r Maja Cvetkovska, 


M. [oq. prof. d-r Marija [oqakova, 


N. V. prof. d-r Novica Veljanovski, 


N. Dum. prof. d-r Nikola Dumurxanov, 


N. P.-J. prof. d-r Nada Pop-Jordanova, 


N. S. prof. d-r Nehas Sopaj, 


Skopje 

N. T. prim. d-r Nada Temelkoska, 

Zavod za sportska medicina pri JZO 

Zdravstven dom – Skopje, Skopje 

N. C. prof. d-r Naum Celakoski, 

Ma{inski fakultet, Skopje 

N. Cv. prof. d-r Nade`da Cvetkovska, 


O. Iv. d-r Orde Ivanoski, nau~en sovetnik, 

Institut za nacionalna istorija, Skopje


P. B. prim. d-r Petar Bojaxievski, 

Klini~ka bolnica „D-r Trifun Panovski#, 

Bitola 

P. Gil. Paskal Gilevski, pisatel, Skopje 

P. Iv. prof. d-r Petre R. Ivanovski, 

Fakultet za zemjodelski nauki i hrana, Skopje 

P. J. m-r Pero Josifovski, vi{ kustos, 


P. N. prof. d-r Pece Nedanovski, Ekonomski 

fakultet, Skopje 

P. T. m-r Predrag Trpeski, asistent, 


P. Hr. Il. akad. Petar Hr. Ilievski, MANU, Skopje 

Pet. G. prof. d-r Petre Georgievski, 


R. Redakcija 

R. V. d-r Rodna Veli~kovska, 

nau~en sorabotnik, Institut za folklor 


R. Gr. Riste Grup~e, kustos-sovetnik, NU 

Prirodonau~en muzej na Makedonija, Skopje 

R. D. prof. d-r Radojka Don~eva, 


R. L. akad. Risto Lozanovski, MANU, Skopje 

R. R. prof. d-r Radoslav Rizovski, 


R. Rib. prof. d-r Risto Ribarovski, 


R. St. Risto Stefanovski, teatrolog, Skopje 

R. H. prof. d-r Risto Hristov, 


Rad. Gr. prof. d-r Radmila Grup~e, 


Rat. Gr. prof. d-r Ratomir Grozdanovski, 

Pravoslaven bogoslovski fakultet 

„Sv. Kliment Ohridski#, Skopje 

S. Ab.-D. Sowa Abaxieva-Dimitrova, kustos-sovetnik, 

NU Muzej na sovremenata umetnost, Skopje 

S. I. Iliev, dipl. in`. metalurg, 

Rudnik „Bu~im#, Radovi{ 

S. Ml. prof. d-r Simo Mladenovski, 


S. Nov. prof. d-r Sowa Novotni, 

Dràven univerzitet, Tetovo 

S. Pil. d-r Sevim Pili~kova, nau~en sovetnik, 

Institut za folklor „Marko Cepenkov#, 

Skopje 

S. R. prof. d-r Slave Risteski, 


S. S. Sneàna Slavkova, dipl. in`. tehnolog, 

partner vo M-6 Investments, Skopje 

S. T. prof. d-r Simeon Tanev, 


S. H. P. prof. d-r Stefanka Haxi Pecova, 


S. C. d-r Sa{o Cvetkovski, kustos-sovetnik, 

NU Muzej „D-r Nikola Nezlobinski#, Struga 

S. X. prof. d-r Sowa Xikova, 


Sv. K. prof. d-r Svetislav Krsti}, 


Sv. P. d-r Svetozar Petkovski, kustos-sovetnik, 


Skopje 

Sv. H. J. prof. d-r Svetomir Haxi Jordanov, 


Sv. [. prof. d-r Svetomir [kari}, 


Sl. A. prof. d-r Slave Armenski, 

Ma{inski fakultet, Skopje 

Sl. \. m-r Slavjan \or|iev, 

etnolog i kostimograf, Skopje 

Sl. M. P. prim. d-r Slobodan M. Powavi}, 

Centar za voenozdravstveni ustanovi, Skopje 

Sl. N. d-r Slavica Nikolovska, 

pomo{nik rakovoditel na Sektorot 

za avtomatska obrabotka na podatoci (AOP), 

Dràven arhiv na RM, Skopje 

Sl. N.-K. Slave Nikolovski-Katin, publicist, Skopje 

Sl. P. Slavejko Pat~ev, dipl. in`. tehnolog, 

„Alkaloid#, Skopje 

Sn. ^.-An. m-r Sneàna âdikovska-Anastasova, 

profesor vo MBUC „Ilija Nikolovski-Luj#, 

Skopje 

St. D. prof. d-r Stoj~e Deskovski, 

Tehni~ki fakultet, Bitola 

St. Dod. d-r Stanislava Dodeva, 

[vajcarska kancelarija za sorabotka, 

[vajcarska ambasada, Skopje 

St. Kis. prof. d-r Stojan Kiselinovski, 


St. N. prof. d-r Sterja Na~eski, 


St. P.-A. d-r Stoja Pop-Atanasova, 



T. And. prof. d-r Tome Andonovski, 


T. B. akad. Tome Bo{evski, MANU, Skopje 

T. Vr. d-r Tanas Vraìnovski, nau~en sovetnik, 

Institut za staroslovenska kultura, Prilep 

T. P. Tatjana Petkovska, 

redoven profesor po scenski dvièwa i 

tanci, Fakultet za dramski umetnosti, Skopje 

T. Petr. prof. d-r Tatjana Petru{evska, 


T. S. Trajko Stamatoski, 



T. Ser. prof. d-r Todor Serafimovski, 

Rudarsko-geolo{ki fakultet, [tip 

T. F. akad. Taki Fiti, MANU, Skopje 

T. Fil. m-r Toni Filipovski, asistent, 


T. ^. prof. d-r Todor êpreganov, 


XI

Tr. P. d-r Trajko Petrovski, 

vi{ nau~en sorabotnik, Institut 

za folklor „Marko Cepenkov#, Skopje 

Ub. G. d-r Ubavka Gajdova, vi{ nau~en sorabotnik, 



F. \. Foti \atovski, profesor po fizi~ka 

kultura, Sojuz na sportskite federacii 

na Makedonija, Skopje 

XII 

F. M. prof. d-r Fim~o Muratovski, 


Hat. O. m-r Hatixe Odai, asistent, 

Dràven univerzitet, Tetovo 


Cv. Gr. akad. Cvetan Grozdanov, MANU, Skopje 

X. K. prof. d-r Xoko Kungulovski, 

Prirodno-matemati~ki fakultet, Skopje

UPOTREBENI KRATENKI 

a) kirili~ni 

a.n.v. apsolutna nadmorska viso~ina 

AAM Asocijacija na arhitekti na Makedonija 

AB armiska bolnica 

ABI akutna bubre`na insuficiencija 

AVII Arhiv Vojno-istorijskog instituta 

(Arhiv na Voenoistoriskiot institut), 

Belgrad 

AVNOJ Antifa{isti~ko ve¢e narodnog 

osloboÚewa Jugoslavije 

(Antifa{isti~ko sobranie na narodnoto 

osloboduvawe na Jugoslavija) 

AGITPROP Agitaciono-propagandno oddelenie 

na KPM 

AD akcionersko dru{tvo 

akad. akademik 

AKRM Advokatska komora na RM 

AKUD akademsko kulturno-umetni~ko dru{tvo 

AMN †Avstralisko-makedonski nedelnik# 

anest. anestezija 

ANOK Akcionen narodnoosloboditelen 

komitet 

ANSSSR Akademija na naukite na SSSR 

ANUBiH Akademija na naukite i umetnostite 

na Bosna i Hercegovina 

AO armiska oblast 

AOP avtomatska obrabotka na podatocite 

AP avtobusko pretprijatie 

ar. arapski 

ARM Armija na Republika Makedonija 

arh. arhitekt 

Arh. fak. Arhitektonski fakultet 

AS avtobuska stanica 

ASNOM Antifa{isti~ko sobranie na narodnoto 

osloboduvawe na Makedonija 

ASSEE Arhitektonski sovet za Centralna 

i Isto~na Evropa 

ASU Avtosoobra}ajno u~ili{te 

ATD antituberkulozen dispanzer 

ATRO Avtobuska transportna rabotna 

organizacija 

ATC avtomatska telefonska centrala 

AUO Arhiepiskopski upraven odbor 

AUP arhitektonsko-urbanisti~ki plan 

AF@ Antifa{isti~ki front na ènite 

AF@M Antifa{isti~ki front na ènite 

na Makedonija 

BAN Bugarska akademija na naukite 

BANTAO Balkanska asocijacija za nefrologija, 

dijaliza, transplantacija i ve{ta~ki 

organi 

BB banovinska bolnica 

BDP Bo{wa~ka demokratska partija; 

bruto doma{en proizvod 

BEN balkanska endemska nefropatija 

BIBL. bibliografija 

BJRM Biv{a Jugoslovenska Republika 

Makedonija 

BKP Bugarska komunisti~ka partija 

BKP(t.s.) Bugarska komunisti~ka partija 

(tesni socijalisti) 

BKF Balkanska komunisti~ka federacija 

BMB bezoloven motoren benzin 

BNA Bugarska narodna armija 

BND bugarsko nacionalno dvièwe 

boln. bolnica 

BRP(k) Bugarska rabotni~ka partija (komunisti) 

BRSDP(t.s.) Bugarska rabotni~ka socijaldemokratska 

partija (tesni socijalisti) 

BRSDP({.s.) Bugarska rabotni~ka socijaldemokratska 

partija ({iroki socijalisti) 

BCAK Bugarski centralen akcionen komitet 

v. vek; vesnik; vidi 

v.d. vr{itel na dol`nost 

V. f. Veterinaren fakultet 

Va voena ambulanta 

VA Voena akademija 

VB Velika Britanija 

Vb voena bolnica 

VBS Voena bolnica, Skopje 

VV voeno vozduhoplovstvo 

VVA Voenovozduhoplovna akademija 

VIP mnogu va`na li~nost (Very Important Person) 

Vk Veterinarna komora 

VK Vrhoven komandant; Vrhoven komitet 

VKV visokokvalifikuvan 

VM Voena mornarica 

VMA Voenomedicinska akademija 

VMK Vrhoven makedonski komitet 

VMOK Vrhoven makedonsko-odrinski komitet 

VMORO Vnatre{na makedonsko-odrinska 

revolucionerna organizacija 

VMRO Vnatre{na makedonska revolucionerna 

organizacija 

VMRO(Ob) Vnatre{na makedonska revolucionerna 

organizacija (Obedineta) 

VMRO-DPMNE Vnatre{na makedonska revolucionerna 

organizacija – Demokratska partija 

za makedonsko nacionalno edinstvo 

VN visok napon, visokonaponski 

VOZ Vostani~ka operativna zona 

vonr. vonreden 

VP[ Vi{a pedago{ka {kola 

VS voen sanitet 

VSU voeno-sanitetski ustanovi 

VT[ Vi{a tehni~ka {kola 

VHF frekvencija na dolgi branovi 

V[RT Vi{a {kola za radiolo{ki tehni~ari 

pri M.F. 

g. godina 

g. d. geografska dolìna 

g/t / g/t grama na ton 

g. {. geografska {irina 

XIII

GA garnizonska ambulanta 

GZ Gerontolo{ki zavod 

GIM GosudarstvennìŸ istori~eskiŸ muzeŸ 

(Dràven istoriski muzej), Moskva 

GINI Glasnik na Institutot za nacionalna 

istorija 

GIT Gastrointestinalen trakt 

GMC Grade`no-ma{inski centar 

GO Gradski odbor; Glaven odbor 

GP grade`no pretprijatie 

gr. grad 

Grad. fak. Gradeèn fakultet 

GSP Gradsko soobra}ajno pretprijatie 

GTM gradski trigonometriski mreì 

GTC Gradski trgovski centar 

GUC Gradeèn u~ili{ten centar 

G[ Glaven {tab 

DAG Demokratska armija na Grcija 

DARM Dràven arhiv na Republika 

Makedonija 

DD detski dispanzer 

DDV danok za dodadena vrednost 

dek. dekemvri 

DEM Dru{tvo na ekolozite na Makedonija 

den. dene{en 

DZGR Dràven zavod za geodetski raboti 

dipl. geod. in`. diplomiran geodetski inèner 

dipl. grad. in`. diplomiran gradeèn inèner 

dipl. el. in`. diplomiran elektrotehni~ki inèner 

dipl. in`. arh. diplomiran inèner-arhitekt 

dipl. in`. geol. diplomiran inèner po geologija 

dipl. ma{. in`. diplomiran ma{inski inèner 

dir. direktor 

distrib. distribucija, distributiven 

DLUM Dru{tvo na likovnite umetnici 

na Makedonija 

DLU[ Dru{tvo na likovnite umetnici 

na [tip 

DMFM Dru{tvo na matemati~arite 

i fizi~arite na Makedonija 

DN Dru{tvo na narodite, @eneva 

DNZ Dom za narodno zdravje 

DNU Dru{tvo za nauka i umetnost 

DNU[ Dru{tvo za nauka i umetnost na [tip 

DOZ Dràven osiguritelen zavod 

DOO dru{tvo so ograni~ena odgovornost 

DPM Dru{tvo na pisatelite na Makedonija 

d-r t. n. doktor na tehni~kite nauki 

DSZ Dràven zavod za statistika 

DSU dràvno sredno u~ili{te 

DT Doj~e telekom 

DUP Detalen urbanisti~ki plan 

DFJ Demokratska Federativna Jugoslavija 

DFM Demokratska Federalna Makedonija; 

Dru{tvo na fizi~arite na Makedonija 

EANU Evropska akademija na naukite 

i umetnostite 

XIV 


EAPS Evroatlantski partnerski sovet 

egip. egipetski 

EDES Gr~ki nacionalen demokratski sojuz 

EE elektroenergetski, elektroenergetika 

EES elektroenergetski sistem 

EZ Evropska zaednica 

EKKA Nacionalna i socijalna prerodba 

EKS Emigrantski komunisti~ki sojuz 

EKTS Evropski kredit transfer sistem 

el. elektri~en; elektro- 

ELAS Gr~ka narodnoosloboditelna vojska 

elektromagn. elektromagneten 

EM Egejska Makedonija; Egejskiot del 

na Makedonija 

EME Slobodna Golema Grcija 

EMUC Elektro-ma{inski u~ili{ten centar 

EMF Elektro-ma{inski fakultet vo Skopje 

EO na IRGD Etnografsko oddelenie na 

Imperatorskoto rusko geografsko 

dru{tvo 

EPON Nacionalna segr~ka organizacija 

na mladite 

ES Nacionalna armija 

ESM Elektrostopanstvo na Makedonija 

ETAI Zdruènie za elektronika, 

telekomunikacii, avtomatika 

i informatika na RM 

ETAN Elektronika, telekomunikacii, 

avtomatizacija i nuklearna tehnika 

ETF Elektrotehni~ki fakultet 

EU Evropska Unija 

EFA Evropska slobodna alijansa 

(European Free Alliance) 

ECRP elektri~ni centrali i razvodni postrojki 

`. ìtel 

`. l. èlezni~ka linija 

@SK @elezni~arski sportski klub 

@TP @elezni~ko transportno pretprijatie 

Z zapad 

ZAVNOBiH Zemaqsko anifa{isti~ko ve}e narodnog 

oslobo|ewa Bosne i Hercegovine 

(Zemsko antifa{isti~ko sobranie 

na narodnoto osloboduvawe 

na Bosna i Hercegovina 

Zb. Zbornik 

ZEMAK Zdruènie na energeti~arite 

na Makedonija 

ZIK Zemjodelsko-industriski kombinat 

ZJZ zapad–jugozapad 

ZOIL Zavod za osiguruvawe imoti i lica 

ZPM Zavod za preventivna medicina 

ZPMZ Zavod za preventivna medicinska 

za{tita 

ZS zdravstvena slu`ba 

I istok 

i.g. istata godina 

IARM Institut za akreditacija 

na Republika Makedonija


IB Informaciono biro (Informbiro) na 

komunisti~kite i rabotni~kite partii 

IVE Za{tinici na Severna Grcija 

IVZ Islamska verska zaednica 

IGA Me|unarodna geotermalna asocijacija 

IGCP Me|unarodna programa za geolo{ka 

korelacija (IGCP – International Geological 

Correlation Program) 

IZV. izvori 

IZIIS Institut za zemjotresno inènerstvo 

i inènerska seizmologija 

IK Izvr{en komitet 

IKT Informaciona i komunikaciska 

tehnologija 

IMJ Institut za makedonski jazik, 

„Krste Misirkov“, Skopje 

INI Institut za nacionalna istorija, 

Skopje 

inst. institut 

Inst. za inf. Institut za informatika 

Inst. za mat. Institut za matematika 

instal. instaliran 

IPM Institut za preventivna medicina 

IS SRM Izvr{en sovet na SRM 

ISRM Institut za standardizacija 

na Republika Makedonija 

istra`. istraùva~, istraùva~ki 

JA Jugoslovenska armija 

JAZU Jugoslavenska akademija znanosti 

i umjetnosti, Zagreb 

JDP Jugoslovensko dru{tvo za pati{ta 

JZ jugozapad 

JI jugoistok 

JIE Jugoisto~na Evropa 

JJZ jug-jugozapad 

JJI jug-jugoistok 

JLZ Jugoslavenski leksikografski zavod 

JNA Jugoslovenska narodna armija 

JNS Jugoslovenska nacionalna stranka 

(partija) 

JOVB Jugoslovenska mladina na Vardarska 

Banovina 

JP javno pretprijatie 

JPAU Javno pretprijatie za aerodromski uslugi 

JRZ Jugoslovenska radikalna zaednica 

JSDS Jugoslovenska socijaldemokratska partija 

JSP Javno soobra}ajno pretprijatie 

JUGORAS Jugoslovenski rabotni~ki sojuz 

KARIL Klinika za ansteziologija, reanimacija 

i intenzivno lekuvawe 

KV kvalifikuvan 

KEP Komesarstvo za evrejski pra{awa 

KI Komunisti~ka internacionala, 

Kominterna 

Kl. klinika 

km/km kilometar 

km²/km² kilometar kvadraten 

km/~as / km/h kilometar na ~as 

kn. kniga 

KNOJ Korpus na narodnata odbrana 

na Jugoslavija 

kw. kwiga 

KOEM Komunisti~ka organizacija 

na Egejska Makedonija 

kom. komitet 

Konferencija za evropska bezbednost 

i sorabotka 

KOS Kontraobave{tajna slu`ba 

(Kontrarazuznava~ka slu`ba) 

KP komunisti~ka partija 

KPA Komunisti~ka partija na Albanija 

KPB Komunisti~ka partija na Bugarija 

KPG Komunisti~ka partija na Grcija 

KPD Kazneno-popraven dom 

KPJ Komunisti~ka partija na Jugoslavija 

KPM Komunisti~ka partija na Makedonija 

KPSS Komunisti~ka partija na Sovetskiot 

Sojuz 

KUD kulturno-umetni~ko dru{tvo 

KUNMZ Komunisti~ki univerzitet 

na nacionalnite malcinstva na Zapad 

KFOR Kosovo Force 

l. litar; lica 

l/sek / l/sec litar vo sekunda 

lab. laboratorija, laboratoriski 

LDI Laboratorija za dinami~ki ispituvawa 

LIT. literatura 

LK Lekarska komora 

m. mesnost, mesto 

m. v. minatiot vek 

M.f. Medicinski fakultet 

m/sek metri vo sekunda 

m³/s kubni metri vo sekunda 

MAGA Makedonska geotermalna asocijacija 

MAIM Makedonska asocijacija za istorija na 

medicinata 

Mak. sekc. IEEE Makedonska sekcija na IEEE (v.) 

MAKO SIGRE Nacionalen komitet na CIGRÉ (v.) 

vo Republika Makedonija 

MANAPO Makedonski naroden pokret 

(Makedonsko narodno dvièwe) 

MAND Makedonsko arheolo{ko nau~no 

dru{tvo 

MANS Makedonsko-amerikanski naroden sojuz 

MANU Makedonska akademija na naukite 

i umetnostite 

MAO Makedonska antifa{isti~ka 

organizacija 

Mat. inst. Matemati~ki institut 

Mat. fak. Matemati~ki fakultet 

MACEF Makedonski centar za energetska 

efikasnost 

Ma{. fak. Ma{inski fakultet 

MBUC Muzi~ko-baletski u~ili{ten centar 

MVIO Makedonska voeno-inspekciska oblast 

MVR Ministerstvo za vnatre{ni raboti 

XV

MVRNZ Ministerstvo za vnatre{ni raboti 

i narodno zrdavje 

MV[ Mesten voen {tab 

Med. fak. Medicinski fakultet 

Med.c. Medicinski centar 

MES Me|unaroden evrejski sojuz 

MEFO Makedonska emigrantska federativna 

organizacija 

M@ Makedonski èleznici 

M@S Makedonski ènski sojuz 

MZNDTVO Makedonsko zdruènie za nefrologija, 

dijaliza, transplantacija 

i ve{ta~ki organi 

MZT Metalski zavod „Tito“ 

MK Mesten komitet 

MKD Makedonsko kulturno dru{tvo 

MKNOUB Makedonsko-kosovska 

narodnoosloboditelna udarna brigada 

MKNS Makedonsko-kanadski naroden sojuz 

MKP Makedonska kolonija vo Petrograd 

ML Makedonska liga 

MLD Makedonsko lekarsko dru{tvo 

MLK Makedonski literaturen kruòk 

vo Sofija 

mln. milion 

MMKD Mlada makedonska kniòvna druìna, 

Sofija 

MMP Makedonski medicinski pregled 

MMS Makedonski mladinski sojuz 

(vo Bugarija) 

MMTRO Makedonska mladinska tajna 


MNI Makedonski nau~en institut, Sofija 

MNLD Makedonsko nau~no-literatutno 

drugarstvo vo S.-Peterburg 

MNOB Makedonska narodnoosloboditelna 

brigada 

MNOK Makedonski narodnoosloboditelen 

korpus 

MNOUB Makedonska narodnoosloboditelna 

udarna brigada 

MNOUK Makedonski narodnoosloboditelen 

udaren korpus 

MNR Ministerstvo za nadvore{ni raboti 

MNS/MANS Makedonski naroden sojuz/Makedonskoamerikanski 

naroden sojuz 

MNSG Makedonska narodna studentska grupa, 

Sofija 

MNT Makedonski naroden teatar 

MON Ministerstvo za obrazovanie i nauka 

MONSS Makedonski op{t naroden studentski 

sojuz, Sofija 

MORO Makedonska omladinska revolucionarna 

organizacija (Makedonska mladinska 

revolucionerna organizacija) 

motoren benzin 

MPO Makedonska patriotska/politi~ka 

organizacija 

MPC Makedonska pravoslavna crkva 

MPCO Makedonska pravoslavna crkovna 

op{tina 

MR Makedonsko radio 

XVI 


MRK Makedonski revolucioneren komitet, 

Petrograd 

MRO Makedonska revolucionerna 

organizacija (TMORO, VMORO) 

MRSG Makedonska rabotni~ka socijalisti~ka 

grupa 

MRTV Makedonska radiotelevizija 

MU ma{insko u~ili{te 

MFRO Makedonska federativna revolucionerna 

organizacija 

MFS Ma{inski fakultet – Skopje 

MHK Metalur{ko-hemiski kombinat 

n. v. (n.m.v.) nadmorska viso~ina 

n. m. naseleni mesta 

NANU Nacionalna akademˆ® navuk Ukraˆni, 

Kiˆv (Nacionalna akademija na naukite 

na Ukraina, Kiev) 

nar. narodno 

NATO Severnoatlantski pakt 

NBKM Narodna biblioteka „Kiril i Metodij“, 

Sofija 

NBS Narodna biblioteka Srbije (Narodna 

biblioteka na Srbija) 

NV „Narodna volÔ“, vesnik na Bugarite 

i Makedoncite vo SAD 

NV Narodna vojska 

NVO nevladina organizacija 

NG[ na ARM Na~alnik na General{tabot 

na Armijata na RM 

ND[O Nacionalna demokratska {iptarska 

organizacija 

NEAP Nacionalen ekolo{ki akcionen plan 

NIP nau~noistraùva~ki proekt; 

Novinsko-izdava~ko pretprijatie 

NIR nau~noistraùva~ka rabota 

NKAMA Nacionalen komitet za avtonomija 

na Makedonija i Albanija 

NKOJ Nacionalen komitet na osloboduvaweto 


NM Nacionalen muzej, Praga 

NN nizok napon, niskonaponski 

NNSG Nau~no-nastavna studiska grupa 

NO Narodnoosloboditelen 

NOAVM Narodnoosloboditelna antifa{isti~ka 

vojna na Makedonija 

NOB Narodnoosloboditelna borba 

NOV i POM Narodnoosloboditelnata vojska 

i partizanskite odredi na Makedonija 

NOV Narodnoosloboditelna vojna; 

Narodnoosloboditelna vojska 

NOVA Narodnoosloboditelna vojska 

na Albanija 

NOVJ Narodnoosloboditelna vojska 


NOVM Narodnoosloboditelna vojna 

na Makedonija 

NOD Narodnoosloboditelno dvièwe 

noem. noemvri 

NOK narodnoosloboditelan korpus 

nom. nominalen 

NOMS Narodnoosloboditelen mladinski sojuz


NOMSM Narodnoosloboditelen mladinski sojuz 

na Makedonija 

NOO narodnoosloboditelen odbor 

NOPO narodnoosloboditelen partizanski 

odred 

NOPOJ Narodnoosloboditelni partizanski 

odredi na Jugoslavija 

NOPOM Narodnoosloboditelni partizanski 

odredi na Makedonija 

NOR Narodnooslobodila~ki rat 

(Narodnoosloboditelna vojna) 

NOU Narodnoosloboditelna udarna [brigada] 

NOUB Narodnoosloboditelna udarna brigada 

NOF Narodnoosloboditelen front 

NOFM Narodnoosloboditelen front 

na Makedonija 

NRB Narodna Republika Bugarija 

NRM Narodna Republika Makedonija 

NRPJ Narodna rabotni~ka parija 


NS SRM Narodno sobranie na SR Makedonija 

NUB Nacionalna i univerzitetska biblioteka 

„Sv. Kliment Ohridski“, Skopje 

nukl. nuklearen 

NFP Narodna federativna partija 

OGNB OdeskaÔ gosudarstvennaÔ nau~naÔ 

biblioteka im. Gorkogo, Odesa (Odeska 

dràvna nau~na biblioteka „Gorki“) 

odd. oddelenie (bolni~ko) 

OZ operativna zona 

OZN, OZNA Oddelenie za za{tita na narodot 

OK okoliski komitet; oblasten komitet 

ok. okolu 

OKNE Mladinska komunisti~ka organizacija 

na Grcija 

okt. oktomvri 

OKTA Rafinerija vo Skopje 

OMO Obedineta makedonska organizacija 

ON Obedinetite Nacii 

ONA Osloboditelna nacionalna armija 

ONO Okoliski narodnoosloboditelen odbor 

ONR operativno-nastavna rabota 

OOZT Osnovna organizacija na zdruèn trud 

OON Organizacija na Obedinetite Nacii 

ORK okoliski/op{tinski revolucioneren 

komitet 

ORL otorinolaringologija 

OU osnovno u~ili{te 

OHIS Organsko-hemiska industrija & Skopje 

p.o. partizanski odred 

PAA protivavionska artilerija 

PAO Segr~ka osloboditelna organizacija 

PARP Proces za planirawe i pregled 

na programata „Partnerstvo za mir“ 

PVM Privremena vlada na Makedonija 

PVO Protivvozdu{na odbrana 

PVC polivinil-hlorid 

PV[ Pokrainski voen {tab 

PV[M Pokrainski voen {tab za Makedonija 

PDVG Privremena demokratska vlada 

na Grcija 

PEEA Politi~ki komitet za nacionalno 

osloboduvawe 

PEES prenosni elektroenergetski sistemi 

PEN Poets, Essayists, Novelists (Me|unarodna 

asocijacija na knièvnicite) 

PK Pokrainski komitet 

pl. planina 

PMF Prirodno-matemati~ki fakultet 

PNS Privremeno narodno sobranie 

PO partizanski odred 

POJ Partizanski odredi na Jugoslavija 

polk. polkovnik 

POM Partizanski odredi na Makedonija 

pom. pomo{nik 

POS Partizanski odredi na Srbija 

postdipl. postdiplomski 

po~. po~etok 

pr. n.e. pred novata era 

prof. profesor 

PS MLD Pedijatriska sekcija pri MLD 

psevd. psevdonim 

PTT Po{ta-telegraf-telefon 

R Republika 

r. reka 

RA Republika Albanija 

rakov. rakovoditel 

RAN Ruska akademija na naukite 

RB Republika Bugarija 

RG/RGr Republika Grcija 

RGB RuskaÔ gosudarstvennaÔ biblioteka 

(Ruska dràvna biblioteka), Moskva 

RGO Rabotna grade`na organizacija 

RGF Rudarsko-geolo{ki fakultet 

RDG rendgen 

red. redoven 

REK rudarsko-energetski kombinat 

rep. republi~ki 

R@ Rudnici i èlezarnica 

RZZZ Republi~ki zavod za zdravstvena 

za{tita 

RZT Republi~ki zavod za transfuziologija 

RK Reonski komitet 

RM Republika Makedonija 

RNB Ratnici za napred†k na b†lgarçinata 

(Borci za napredok na bugar{tinata) 

RNB RuskaÔ nacionalÏnaÔ biblioteka (Ruska 

nacionalna biblioteka), S. Peterburg 

RO Rabotna organizacija 

ROZT Rabotna organizacija na zdruèn trud 

RPC Ruska pravoslavna crkva 

RS Republi~ko sobranie; Republika Srbija 

RSVR Republi~ki sekretarijat za vnatre{ni 

raboti 

RSIZ Republi~ka samoupravna interesna 

zaednica 

XVII

RSl Republika Slovenija 

RF Ruska Federacija 

RFr Republika Francija 

RH Republika Hrvatska 

S sever 

s. selo, sekunda 

SAD Soedineti Amerikanski Dràvi 

SADJ Sojuz na arheolo{kite dru{tva na 

Jugoslavija 

SAM Sojuz na arhitektite na Makedonija 

SANU Srpska akademija nauka i umetnosti 

SBOTI^ Savez bankarskih, osiguravaju¢ih, 

trgova~kih i industriskih ~inovnika 

(Sojuz na bankarskite, osiguritelnite, 

trgovskite i industriskite ~inovnici) 

Sv. Sveti 

sv. sveti; sveska 

SVP Stru{ki ve~eri na poezijata 

SVR Sekretarijat za vnatre{ni raboti 

SGT sredna godi{na temperatura 

SDA Stranka na demokratskata akcija 

SDIJ Sojuz na dru{tvata na istori~arite 


SDIRM Sojuz na dru{tvata na istori~arite 


SDM Sojuz na dru{tvata na matemati~arite 

(na Makedonija) 

SDMI Sojuz na dru{tvata na matemati~arite 

i informati~arite (na Makedonija) 

sev. severen 

sek. sekundaren 

sept. septemvri 

S@OU Savez ìdovskih omladinskih udruèwa 

(Sojuz na evrejskite mladinski 

zdruènija) 

SZ severozapad 

SZB Sojuz na zdruènijata na borcite 

SZBNOV Sojuz na zdruènijata na borcite 

od Narodnoosloboditelnata vojna 

SZO Svetska zdravstvena organizacija 

SI severoistok 

SIGRE Me|unaroden komitet za golemi 

elektri~ni sistemi (CIGRÉ – Conference 

international des grands réseaux électriques) 

SIZ Samoupravna interesna zaednica 

SIM Voenorazuznava~ka slu`ba na Italija 

SIRM Sojuz na istori~arite na Makedonija 

SIS/SIV Sojuzen izvr{en sovet / Savezno 

izvr{no ve¢e 

SK sportski klub 

SkAO Skopska armiska oblast 

SKJ Sojuz na komunistite na Jugoslavija 

SKM Sojuz na komunistite na Makedonija 

SKOJ Savez komunisti~ke omladine 

Jugoslavije (Sojuz na komunisti~kata 

mladina na Jugoslavija) 

SMD Sojuz na makedonskite dru{tva 

SMO Svetska meteorolo{ka organizacija 

SN sreden napon, srednonaponski 

Sn. sl. sanitetska slu`ba 

XVIII 


SND Skopsko nau~no dru{tvo 

SNOV Slavjanomakedonska nacionalnoosloboditelna 

vojska 

(vo Egejskiot del na Makedonija) 

SNOF Slavjanomakedonski nacionalnoosloboditelen 

front 

(vo Egejskiot del na Makedonija) 

SOE Slu`ba za specijalni operacii 

na Velika Britanija (SOE – Special 

Operations Executive) 

SOFA Dogovor za statusot na silite 

sp. spisanie 

SPb Sankt-Peterburg, S.-Peterburg 

SPbSBD S.-Peterbur{ko slovensko blagotvorno 

dru{tvo 

spec. specijalist 

SR Germanija Sojuzna Republika Germanija 

Srb. Srbija 

sred. sredina 

SRJ Sojuzna Republika Jugoslavija 

SRM Socijalisti~ka Republika Makedonija 

SRNAO Srpska nacionalna omladina 

(Srpska nacionalna mladina) 

SRPJ Socijalisti~ka (socijaldemokratska) 

rabotni~ka partija na Jugoslavijakomunisti 

SSZ sever-severozapad 

SSI sever-severoistok 

SSJ Sojuz na sindikatite na Jugoslavija 

SSNO Sojuzen sekretarijat za narodna odbrana 

SSRNJ Socijalisti~ki sojuz na rabotniot 

narod na Jugoslavija 

SSRNM Socijalisti~ki sojuz na rabotniot 

narod na Makedonija 

SSSR Sojuz na Sovetskite Socijalisti~ki 

Republiki 

st. e. (s. e.) stara era 

st. st. star stil 

St. f. Stomatolo{ki fakultet 

SFRJ Socijalisti~ka Federativna Republika 

Jugoslavija 

SHS Kraqevina Srba, Hrvata i Slovenaca 

(Kralstvo na Srbite, Hrvatite 

i Slovencite) 

t/~ / t/h toni na ~as 

TAM Telegrafna agencija na Makedonija 

TANJUG Telegrafska agencija na Nova 

Jugoslavija 

TBI terminalna bubre`na insuficiencija 

TBC tuberkuloza 

TVN tehnika na visok napon 

TE termoelektrana 

Teh. fak. Tehni~ki fakultet 

tehn. tehni~ki 

Tehn.-met. fak. Tehnolo{ko-metalur{ki fakultet 

TEC termoelektrocentrala 

TM „Trudova MakedoniÔ“, mese~en organ 

na MNS vo SAD 

TMOK Taen makedonsko-odrinski kruòk 

(vo Rusija)


TMORO Tajna makedonsko-odrinska 


TNG te~en naften gas 

TO Teritorijalna odbrana 

TOMO Tajna makedonska osloboditelna 

organizacija 

transf. transformator 

ts tesni socijalisti 

TS transformatorska stanica 

tur. turski 

TF Tehni~ki fakultet 

TC termocentrala 

UDB Uprava za dràvna bezbednost 

UIA Me|unarodna unija na arhitektite 

UIC Me|unarodna unija na èleznicite 

UKIM Univerzitet „Sv. Kiril i Metodij“, 

Skopje 

univ. univerzitet, univerzitetski 

UNIKOMB Partija za na cionalno obe di nu vawe 

na Albancite 

UNPREDEP United Nations Preventive Deployment [Force] 

UNPROFOR United Nations Protection Force 

UO Upraven odbor 

URS Ujediweni radni~ki sindikat 

(Obedinet rabotni~ki sindikat) 

URSS Ujediweni radni~ki savez sindikata 

(Obedinet rabotni~ki sojuz na 

sindikatite) 

USAOJ Ujediweni savez antifa{isti~ke 

omladine Jugoslavije (Obedinet sojuz 

na antifa{isti~kata mladina 

na Jugoslavija) 

UHF frekvencija na ultrakratki branovi 

UCMN Univerzitetski centar za medicinski 

nauki 

UCMTN Univerzitetski centar 

za matemati~ko-tehni~ki nauki 

Fak. za mat. Fakultet za matematika 

Farm. f. Farmacevtski fakultet 

FAS Fabrika za avtobusi – Skopje 

FVM Fakultet za veterinarna medicina 

FDU Fakultet za dramski umetnosti 

fev. fevruari 

fenik. fenikiski 

FECC Zdruènie na evropskite karnevalski 

gradovi 

FIDE Federation Internationale des Echecs 

(Me|unarodna {ahovska federacija) 

FILA Fédération Internationale des Luttes Associées 

(Me|unarodna bora~ka federacija) 

Filoz. fak. Filozofski fakultet 

FISOM Fiskulturen sojuz na Makedonija 

FK fudbalski klub 

FMR fizikalna medicina i rehabilitacija 

FNRJ Federativna Narodna Republika 

Jugoslavija 

FOD Fabrika za oprema i delovi 

FON Fakultet za op{testveni nauki 

FTU Fakultet za turizam i ugostitelstvo 

FF Filozofski fakultet 

ha hektari 

HAZU Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti 

(Hrvatska akademija na naukite 

i umetnostite) 

HBI hroni~na bubre`na insuficiencija 

HBC Hristijanska baptisti~ka crkva 

HD hemodijaliza 

HE hidroelektrana 

HEK hidroelektro kombinat 

HEMTEKS Hemisko-tekstilna industrija – Skopje 

HEO higiensko-epidemiolo{ki odred 

HEC hidroelektrocentrala 

HE~ higiensko-epidemiolo{ka ~eta 

HZ Higienski zavod 

HI Higienski institut 

HMS hidromeliorativen sistem 

HOBB hroni~na opstruktivna belodrobna 

bolest 

hon. honoraren 

Hrv. Hrvatska 

HS hidrosistem 

HC hidrocentrala 

CANU Crnogorska akademija nauka i umetnosti 

CVZU Centar za voeno zdravstvena ustanova 

na ARM (Armija na RM) – (VB – Skopje) 

CDA Centralen dràven arhiv, Sofija 

CK i CP Crven krst i Crvena polumese~ina 

CK Centralen komitet 

CNS Crkovno-naroden sobor 

CSO Centar za sredno obrazovanie 

~ ~asot 

^SSR êhoslova~ka Socijalisti~ka 

Republika 

[RA [panska republikanska armija 

[um. fak. [umarski fakultet 

XIX

) latini~ni 

Ag srebro 

Ah amper-~asovi 

AIESEE Association Internationale d’ Etudes du 

Sud-Est European, Paris 

As arsen 

Au zlato 

BHWR Boiling heavy water reactor 

(reaktor za zagreana te{ka voda) 

Bi bizmut 

Cd kadmium 

CIGRÉ International Council on Large Electric 

Systems 

CIHA Internacionalen komitet za istorija 

na umetnostite 

CNC Computer numerical control 

(kompjuterska numeri~ka kontrola) 

Cu bakar 

DAAD Deutscher Akademischer Austausch Dienst 

(DAAD – Germanski servis za akademska 

razmena) 

DIN Deutsches Institut für Normung 

(DIN – Germanski institut 

za normirawe) 

DTM Digital Terrain Model (DTM – Digitalen 

model na terenot) 

EDF Électricité de France 

(Elektrostopanstvo na Francija) 

EFMA/WHO Evropski forum na lekarskite 

asocijacii pri SZO 

ERA/EDTA European Renal Association/ European 

Dialysis and Transplant Association 

ERCP Endoskopska retrogradna 

holangio-pankreatografija 

ESAO European Society for Artificial Organs 

EU-COST European Cooperation in the Field 

of Scientific and Tehnical Reserch 

(Evropska sorabotka na poleto 

na naukite i tehni~kite istraùvawa) 

Fe èlezo 

FISP Fédération Internationale des Sociétés 

de Philosophie (FISP – Me|unarodna 

federacija na filozofskite dru{tva) 

Ga galium 

GAME Globalna organizacija za medicinska 

edukacija 

GCI Getty Conservation Institute 

(GCI – Geti institut za konzervacija) 

Ge germanium 

GWh/g. Gigavat ~asovi godi{no 

IAEA International Atomic Energy Agency 

(Me|unarodna agencija za atomska 

energija) 

IEEE Insitute of Electrical and Electronics Engineers 

IFAC International Federation of Automatic Control 

(IFAC – Me|unarodna federacija 

za avtomatsko upravuvawe) 

IFTOMM International Federation for the Theory 

of Machines and Mechanisms 

(IFTOMM – Me|unarodna federacija 

za teorijata na ma{inite i mehanizmite) 

In indium 

XX 

INALCO Institut National des Langues et Civilisations 

Oriental, Paris 

(Nacionalen institut za orientalni 

jazici i civilizacii, Pariz) 

ISAO International Society for Artificial Organs 

ISN International Society of Nephrology 

ISO International Organization for Standardization 

(Me|unarodna organizacija 

za standardizacija) 

IVF in vitro fertilizacija 

kV kilovolti 

kWh/g kilovat-~asovi godi{no 

mk makedonski doseg na Internet 

MKS Metre-kilogram-second system 

(MKS – metar-kilogram-sekunda sistem) 

Mo molibden 

MVA megavolt-amperi 

MW megavati 

Ni nikel 

NIH Nacinalen institut za zdravje 

vo Betedza (SAD) 

NUK Narodna in univerzitetna knji`nica (Narodna 

i univerzitetska biblioteka), Qubqana 

OSS Office of Strategic Services (Kancelarija 

za specijalni slu`bi na SAD) 

p. page (stranica) 

Pb olovo 

Pd paladium 

PHWR pressurised heavy water reactor 

(reaktor za te{ka voda pod pritisok) 

Pt platina 

Sb antimon 

Se selen 

SEEFMA Forum na nacionalni lekarski 

asocijacii od Jugoisto~na Evropa 

Tl talium 

UIAS Internacionalen komitet 

za slovenska arhelogija 

UNDRO United Nations Disaster Relief Organization 

(UNDRO – Organizacija na ON 

za pomo{ pri katastrofi) 

UNESCO United Nations Educational, Scientific 

and Cultural Organization (UNESKO – 

Organizacija na ON za obrazovanie, 

nauka i kultura) 

UNIDO United Nations Industrial Development 

Organization (UNIDO – Organizacija 

za industriski razvoj na ON) 

Vol. volume (tom) 

WAA World Apheresis Association 

WIZO Woman’s International Zionist Organization 

(Svetska organizacija 

na cionisti~kite èni) 

WMA Svetska lekarska asocijacija 

WVA World Veterinary Association 

Zn cink 

MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA

†MAVROVICA# – zemjena brana 

so pridru`ni objekti, so sprotivodna 

kosina za{titena so armiranobetonski 

plo~i, na istoimenata 

reka, vo blizinata na Sveti 

Zemjenata brana †Mavrovica# vo blizinata na Sveti Nikole 

Nikole. Visoka 24 m, vo krunata 

dolga 360 m, so vkupen volumen na 

teloto 400.000 m 3 (zemja), formira 

akumulacija od 2,8 milioni m 3 . 

Zavr{ena vo 1982 g., sluì glavno 

za vodosnabduvawe na Sveti Nikole. 

Pridru`ni objekti: bo~en 

prelivnik so povr{inski odvod, 

temelen ispust, zafat. Q. T. 

†MAVROVO# AD, Skopje – grade`no 

pretprijatie, formirano 

na 22. XII 1947 g. so edinstvena 

strate{ka zada~a – izgradba na 

hidroenergetskiot sistem †Mav- 

Kulite vo Skopje izgradeni od †Mavrovo# AD 

M 

rovo#. Raboti po principot na 

inènering, opfa}aj}i gi site 

rabotni fazi: istraùvawe, proektirawe, 

izveduvawe i kompletno 

predavawe na objektot. Ima 

realizirano preku 100 km avtopat, 

9.000 m tuneli, 600 mostovi, 

13 brani i mnogu hidroenergetski 

sistemi, èlezni~ki prugi, 

stanbeni, rekreativni, industriski 

i turisti~ki objekti. Raboti 

i nadvor od zemjata (Germanija, 

Libija, Irak, Alìr, Rusija, Ukraina, 

Bugarija, Kazahstan i dr.). 

Vo eden period ima okolu 9.200 

vraboteni. Vo sostav na pretprijatieto 

se: †Mavrovoproekt# (od 

neodamna †Primainènering#), 

†Hidrogradba#, †Niskogradba# i 

†Visokogradba#, kako i specijaliziran 

sektor za prezemawe raboti 

vo stranstvo. 

LIT.: Mavrovo, edicija †Mavrovo#, 1997. 

R. D. 

MAVROVSKA KOTLINA – najvisoka 

kotlina vo RM. Se nao|a 

pome|u planinite Bistra na jug i 

razgranocite na [ar Planina, 

Koà i Krstovi na zapad i istok, 

na nadmorska viso~ina od 1.200 m. 

Zafa}a povr{ina od 92 km². Preku 

prevojot Bunec (1.318 m), na istok 

e povrzana so Polo{kata 

Kotlina. Kotlinata e formirana 

so neotektonski dvièwa i za 

vreme na pliocenot imalo ezero, 

za koe svedo~at pliocenite sedimenti. 

Vo kotlinata se nao|a poznatata 

mavrovska akumulacija. 

Vo samata kotlina ima nekolku 

selski naselbi, me|u koi najpoznata 

e s. Mavrovo, koe izrasna vo 

eden od najpoznatite zimski turisti~ki 

centri vo RM. Niz kotlinata, 

pokraj mavrovskata akumulacija 

minuva edna od glavnite 

komunikacii: Skopje–Gostivar– 

Mavrovi Anovi–Debar. T. And. 

Skija~ko tr~awe na Mavrovskiot memorijal 

MAVROVSKI MEMORIJAL ‡ 

natprevari vo skija~ko tr~awe 

vo razni disciplini, koi tradicionalno 

se odrùvaat vo znak na 

se}avawe na zaginatite rabotnici 

od lavini pri izgradbata na 

Mavrovskata hidrocentrala (od 

1960). Dosega e odràn 43 pati (do 

2005). Otprvin najgolemi uspesi 

imale Arso Avakumovski i Dimitar 

Smilevski od Skija~kiot 

klub †Momir Andonovski# od 

Mavrovo, a podocna i drugi skija- 

~i, osobeno od SK †Me~kin Kamen# 

vo Kru{evo i SK †Pelister# 

vo Bitola. D. S. 

MAVROVSKI HIDROCENT- 

RALI – zaedni~ko ime za trite 

HC od mavrovskiot hidrosistem: 

HC †Vrben#, HC †Vrutok# i HC 

†Raven#. Izgradbata na hidrosistemot 

zapo~nala vo 1948 g. i se odvivala 

vo dve etapi. Prvata etapa 

traela do 1960 g. i vo nea se pu{teni 

vo pogon po dva agregata vo: 

HC †Vrutok#, HC †Raven# i HC 

†Vrben#. Vo vtorata etapa se 

pu{teni vo pogon tretiot i ~et-

M MAVROVSKO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

vrtiot agregat vo HC †Vrutok# i 

tretiot agregat vo HC †Raven#, 

isto taka e izveden dovodot na 

{arskite vodi vo akumulacijata 

i e izgradena postrojkata od 220 

kV kaj HC †Vrutok#. Golemata 

instalirana mo}nost na ovie HC 

i mo`nosta za fleksibilen pogon 

se od osobena va`nost za racionalna 

rabota na celiot EES. 

Vo periodot 1992–2003 g. prose~noto 

godi{no proizvodstvo na 

trite HC iznesuvalo 374,8 GWh, a 

najgolemoto bilo vo 1996 i vo 

2002 g. i iznesuvalo 520,8 GWh. 

†Vrben# – proto~na HC vo blizina 

na mavrovskoto selo Vrben. Vo 

pogon e od 1959 g. Ima dva agregata 

so francis turbini. Instaliranata 

mo}nost e 12,8 MW. 

†Vrutok# – derivaciono-akumulaciona 

HC, kaj seloto Vrutok, 

jugozapadno od Gostivar. Prvite 

dva agregata se pu{teni vo pogon 

vo 1957, a tretiot i ~etvrtiot vo 

1973 g. Sekoj od agregatite e so 

instalirana mo}nost od 37,5 MW. 

Turbinite se od tipot pelton. 

†Raven# – proto~na HC kaj seloto 

Raven (okolu 2 km nizvodno od 

HC Vrutok). Prvite dva agregata 

se vo pogon od 1959 g., a tretiot od 

1973 g. Instaliranata mo}nost na 

sekoj od agregatite e 6,4 MW. Turbinite 

se od tipot francis. 

LIT: 50 godini makedonsko elektrostopanstvo, 

Skopje, 1995; JP †Elektrostopanstvo 

na Makedonija#, Skopje, 1999; Elektrostopanstvo 

na Makedonija, godi{en 

izve{taj, 2003; http://www.elem.com.mk.Dr. R. 

MAVROVSKO EZERO – spa|a 

me|u trite najgolemi ve{ta~ki 

ezera vo RM. Izgradeno e na Mavrovska 

Reka vo Mavrovskata Kotlina 

vo 1957 g. Branata e zemjenonasipna 

so glineno jadro. Viso~inata 

na branata iznesuva 61,9 m, 

dolìnata na krunata na branata 

iznesuva 210 m, a {iro~inata na 

krunata e 6 m. Toa ima pravec na 

protegawe severoistok-jugozapad 

Mavrovskoto Ezero zime 

814 

i vo toj pravec negovata dolìna 

iznesuva 9,07 km. Najgolemata {iro~ina 

na ezeroto iznesuva 2,5 km, 

a srednata {iro~ina 1,46 km. 

Vkupnata dolìna na bregovata 

linija iznesuva 24,7 km, a povr- 

{inata 13,2 km 2 . Najgolemata 

dlabo~ina na ezeroto se nao|a 

vedna{ zad branata i taa pri maksimalno 

nivo iznesuva 51 m. Pri 

maksimalno nivo vo ezeroto se 

akumuliraat 375.000.000 m 3 voda. 

Akumuliranata voda glavno se 

koristi za proizvodstvo na elektri~na 

energija, potoa za turizam 

i rekreacija, za ribolov i za odgleduvawe 

ribi i dr. Hidrocentralite 

Vrutok i Raven se so instalirana 

mo} od 169,2 MW. 

LIT.: Dragan Vasilevski, Radika, †Napredok#, 

Tetovo, 1997. Dr. V. 

MAVROVSKO-GOSTIVARSKI 

NOPO †KORAB# (reonot na s. 

Mavrovo, 30. IX 1942 – 21. V 1943) – 

partizanska edinica na NOV i 

POM. Bil formiran od pripadnici 

na NOD od Mavrovsko i Gostivarsko. 

Izvr{il akcii vo blizina 

na s. Trnica i na prevojot Bukovi} 

(1942). Vo zimata se povlekol na 

zimuvawe i vo proletta pak izlegol 

na terenot (14. III 1943) so napad 

na italijanskite voeni sili 

kaj Novo Selo, a potoa vlegol vo 

sostavot na Mavrovsko-ki~evskiot 

NOPO. Podocna negovite borci 

od Mavrovsko i Gostivarsko se 

izdvoile i go formirale prviot 

Mavrovski NOPO (juli 1943), koj 

dejstvuval samostojno na podra~jeto 

na Prvata OZ, do vleguvaweto 

vo sostavot na Ki~evskiot bataljon 

(23. IX 1943). 

LIT.: Gostivar i Gostivarsko vo NOB 

1941–1944, Gostivar, 1974. Vl. Iv. 

MAVROVSKO-KIÊVSKI 

NARODNOOSLOBODITE- 

LEN PARTIZANSKI ODRED 

‡ v. Ki~evsko-mavrovski narodnoosloboditelen 

partizanski 

odred. 

\or|i 

Mavrodiev 

MAVRODIEV, \or|i (s. Krupnik, 

Blagoevgradsko, Bugarija, 1. 

II 1928) – fizi~ar, red. prof. 

(1971) na PMF. Diplomiral (1950) 

na Filozofskiot fakultet vo 

Skopje na Grupata fizika. Doktoriral 

(1960) na PMF so tema 

za ispravuva~kite svojstva na 

Bunzenoviot plamen. Specijaliziral 

vo Qubqana i vo Edinburg. 

Predaval mehanika, termodinamika 

i elektromagnetizam na studiite 

po fizika, a op{ta fizika 

na drugi fakulteti. Objavuval 

trudovi za elektri~nata sprovodlivost 

na gasovite i plazmata, za 

faznite dijagrami na tvrdite tela 

i legurite prou~uvani preku 

nivnata dilatacija, za tenki filmovi 

i primena na son~evata 

energija. Toj e koavtor na pove}e 

sredno{kolski u~ebnici. Bil dekan 

na PMF (1975–76) i pretsedatel 

na DMFM (1963–64). 

LIT.: Prirodno-matemati~ki fakultet 

– Skopje 1946–1996, Skopje, 1996, str. 

163; 60 godini Prirodno-matemati~ki 

fakultet – Skopje, Skopje, 2006, str. 172. 

V. Ur. 

†MAGA# – Zdruènie na geotermi~arite 

na Makedonija. Neprofitabilno 

profesionalno zdru- 

ènie na poedinci i institucii 

vo oblasta na geotermalnata energija, 

pretsedatel prof. K. Popovski. 

Sedi{teto na zdruènieto e 

vo Skopje. MAGA e osnovana vo 

1995, a registrirana e kako NVO 

vo 2002 g. Redovni aktivnosti: organizacija 

na nacionalna i me|unarodna 

rabotilnica, izdavawe na 

bilten, u~estvo na nacionalni i 

me|unarodni konferencii. U~estvuvala 

na pove}e nacionalni i 

me|unarodni nau~ni proekti od 

geotermalnata energija, ili obnovlivite 

vidovi na energija, finansirani 

od MON na RM, EU, 

SAD, IGA, Svetskata banka i dr. 

Izdala pove}e zbornici i izrabotila 

studii za geotermalniot resurs 

vo Makedonija. Sl. A. 

MAGDONOS (Petroselinum hortense 

Hoffm.) – dvegodi{no gradinarsko 

rastenie, vo prvata godina 

formira koren i lisna rozeta, vo 

vtorata cvetni stebla i seme. Poteknuva 

od Sredna i od Ju`na Ev-


ropa. Ima dva 

varieteta: 

lisnat (var. 

foliosum) i korenest 

(var. tuberosum).Bogat 

e so mineralnimaterii,vitamini 

S, B12 i 

eteri~ni masla, 

koi na ja- 

Magdonos 

deweto mu davaat 

specifi~en vkus i aroma. Se 

upotrebuva kako dodatok i za~in 

vo mnogu jadewa. D. J. 

MAGISTRALNI PATI[TA – 

javni pati{ta {to gi povrzuvaat 

stopanskite podra~ja na dva ili 

pove}e regioni vo zemjata ili se 

od posebno zna~ewe za dràvata. 

Vo niven sostav se i avtopatite. 

Magistralnite pati{ta (osven 

Magistralniot pat Skopje&Belgrad 

avtopatite) se izgradeni so dve 

soobra}ajni lenti na eden kolovoz 

za dvonaso~en soobra}aj. Po 

niv se odviva samo motorniot soobra}aj. 

Vkrstuvaweto na patnite 

pravci e re{eno vo celost von 

nivo, delumno vo i von nivo i napolno 

vo edno nivo. Kako magistralni 

patni pravci vo patnata 

mreà se smetaat: M–1 (granica 

so RS–Tabanovce–Kumanovo–Miladinovci–Petrovec–Veles–Negotino–DemirKapija–Gevgelija–Bogorodica–granica 

so RG); M–2 

(granica so RB–Deve Bair–Kriva 

Palanka–Kumanovo); M–3 (granica 

so RS–Blace–Skopje kaj Momin 

Potok–Petrovec); M–4 (Miladinovci–Skopje 

kaj Hipodrom– 

Tetovo–Gostivar–Ki~evo–Podmolje–Struga–]afasan–granica 

so R Albanija); M–5 (granica so 

RB–Del~evo–Ko~ani–[tip–Veles–Izvor–Prilep–Topol~ani–Bitola–Resen–Kosel–Ohrid–Podmolje, 

so krak Bitola– 

Mexitlija–granica so RG) i M-6 

([tip–Radovi{–Strumica–Novo 

Selo–granica so RB) (v. patna 

mreà). 

IZV.: Materijali od dokumentacijata na 

Fondot za magistralni i regionalni pati{ta, 

Skopje; Transport i drugi komunikacii, 

Dràven zavod za statistika, 

2004 g. R. D. 

@ivko 

Krstov 

Madevski 

MADEVSKI, @ivko Krstov (Kumanovo, 

12. X 1929) – matemati- 

~ar, red. prof. (1980) na PMF vo 

Skopje. Diplomiral (1954) na Filozofskiot 

fakultet i doktoriral 

(1973) na PMF so tema †Nekoi 

metodi za dobivawe relacii 

me|u elementite od eden triagolnik#. 

Objavil nau~ni trudovi od 

oblasta na geometrijata, algebrata 

i nebesnata mehanika. Toj e avtor 

ili koavtor na dvaesetina 

u~ebnici za osnovno i sredno obrazovanie. 

Bil pretsedatel na 

DMF, ~len i pretsedatel na Republi~kiot 

pedago{ki sovet, direktor 

(1975-1977) na Matemati~kiot 

institut so numeri~ki centar, 

dekan (1979-1982) na Matemati~kiot 

fakultet . 

LIT.: PMF 1946-2006, monografija; BU 

br. 331/1979. N. C. 

MADOLEV-STEFAN, Georgi (s. 

Belica, Razlo{ko 13. III 1916 – 

Sofija) – istaknat makedonski 

revolucioner i nacionalen deec 

od Pirinskiot del na Makedonija. 

Bil ~len na Okoliskiot komitet 

na BKP (1937), ja odrùval 

vrskata me|u OK i CK na BRP 

(1941–1942), borec vo Beli~kata 

partizanska ~eta †Jakim Cokov# 

(od juli 1942), politi~ki komesar 

na Razlo{kiot p.o. †Jane Sandanski# 

(1943), redaktor na partizanskiot 

vesnik †Rabotni~ko 

zname#. Aktiven za realizirawe 

na nacionalnite prava na Makedoncite 

vo Bugarija vo ramkite 

na Kulturnata avtonomija 

1944–1948 vo Pirinskiot del na 

Makedonija. Po Rezolucijata na 

IB (juli 1948) do{ol vo sudir so 

novata politika na bugarskoto 

partisko i dràvno rakovodstvo 

za negirawe na makedonskata nacija 

i bil otstranet od politi~kiot 

ìvot vo Pirinskiot kraj. 

MA@OVSKI 

LIT.: Georgi Madolev, Parapunovci. (Spomeni), 

SofiÔ, 1980; Georgi Dòdòv (Drago), 

Za kogo peÔt murite, SofiÔ, 1971; IstoriÔ 

na blagoevgradskata okrÍ`na organizaciÔ 

na BKP, SofiÔ, 1979. V. Jot. 

MA@OVSKI, Isaija Radev (Lazaropole, 

Debarsko, 9. III 1853 – 

Pleven, RB, 1926) – makedonski 

patriot, buntovnik, komita, zograf 

i politi~ki deec za makedonsko-albanska 

sorabotka. Po zavr- 

{uvaweto na crkovnoto u~ili{te 

vo rodnoto selo, tri godini so 

dvajcata bra}a go u~at ikonopisniot 

zanaet, po koe dva meseca 

prestojuva vo Zografskiot manastir 

na Sveta Gora, kade {to se 

zbliùva so jeromonahot Natanail 

Ku~evi{ki i so nego patuva vo 

Peterburg na proslavata na slovenskite 

prosvetiteli Sv. Kiril 

i Metodija (11.V 1867) i ja ima prvata 

sredba so ruskiot imperator 

Aleksandar II. Po dve godini ima 

Isaija 

Maòvski 

sredba so ruskiot ambasador vo 

Carigrad grofot Ignatiev i se 

zapoznava so bugarskite dejci pri 

konstituiraweto na Bugarskata 

egzarhija (1869–1870). U~estvuva 

vo antipatrijar{iskata borba vo 

rodniot kraj (1871–1873), pa e 

uapsen i eden mesec leì vo Bitolskiot 

zatvor. Potoa odi vo 

Tirana za dogovor so albanskite 

prvenci za zaedni~ka borba za osloboduvawe 

i prisustvuva na albanskiot 

kongres vo Prizren 

(1874). Na pat za Rusija se sre}ava 

so ruskiot diplomat Hitrovo vo 

Bukure{t i u~estvuva vo proslavata 

na 1000-godi{ninata od 

smrtta na Sv. Metodija vo S.-Peterburg, 

a vo Carsko Selo na imperatorot 

Aleksandar III mu predava 

molba †od imeto na makedonskiot 

staroslovenski narod od 

Debar i Ki~evo (Makedonija)# 

(12. V 1885). U~estvuva vo Makedonskiot 

komitet vo Sofija (1886), 

a vo slednata godina go informira 

Hitrovo vo Bukure{t za zaedni~kata 

makedonsko-albanska akcija 

†za slobodata i nezavisnosta 

i na dvete zemji – Makedonija i 

Albanija#. Ilegalno pak zaminuva 

vo Kiev na proslavata na 900godi{ninata 

od pokrstuvaweto 

na Rusite, se sre}ava so istakna- 

M 

815

M MAZEV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ti slovenofili, me|u niv i so 

vidni srpski pretstavnici, a na 

brodot po r. Dnepar pred najvisokite 

pretstavnici na ruskata dr- 

àva, nauka i kultura odrùva 

znamenit govor za Makedonija i 

za †nesre}niot makedonski rob# 

(13. VII 1888). Po vra}aweto, odnovo 

odi za razgovori so albanskite 

prvenci od Tirana, gi vodi 

niv vo Sofija i gi vra}a nazad. 

Vo vremeto na Ohridskiot zagovor 

e uapsen vo Lazaropole i osuden 

na 7 godini zato~enie vo Beas-Kale 

(1889–1894). Pomiluvan, 

se vra}a vo Sofija i poveduva 

pismena postapka za poseta na 

Belgrad za so pomo{ od Srbija da 

se otvori †srpsko-arnautsko u~ili{te# 

vo Debarsko. I bez pozitiven 

odgovor, toj li~no stignuva 

vo Belgrad i mu ja obrazlaga idejata 

na srpskiot minister za nadvore{ni 

raboti (april 1895). Potoa 

odi vo rodnoto selo (6. XII 

1895), no obvinuvan kako †buntovnik# 

i †paliku}a#, mora da se 

pravda kaj pa{ata vo Debar. Bidej}i 

ne mu davaat paso{, toj ilegalno 

se prefrla vo ]ustendil 

(1896) i ottamu pak zaminuva vo 

Rusija i vo Petergof mu podnesuva 

nova molba na ruskiot car Nikolaj 

II od imeto na †kletite makedonski 

Sloveno-Bugari#. Vo 

Svetiot sinod na RPC predava 

eden star rakopisen minej i ima 

istorisko-politi~ki disput (vo 

prisustvo na mitropolitot Pobedonoscev, 

generalot Gesej i 

prof. Pletnev) so srpskiot ambasador 

vo Rusija Sava Grui}, 

tvrdej}i im deka †nie sme staroslovenski 

narod, preseleni od 

Majka Velika Rusija vo Makedonija 

mnogu ponapred od Bugarite 

i od Srbite, no govorot ni e poblizu 

do bugarskiot, pa osven toa 

nie se smetame za duhovni ~eda na 

Svetata Bugarska egzarhija# (maj 

1897). Mu predlaga na pretsedatelot 

na VMOK Boris Sarafov 

(1901) †da se opredelat makedonski 

delegati {to }e zaminat vo 

site golemi dràvi za da rabotat 

vrz proglasuvaweto na samostojnosta 

na porobenata i izma~ena 

Makedonija#, osobeno vo Rusija, 

†za{to Srbite denono}no rabotat 

i nastojuvaat vo Peterburg da 

nè prikaàt kako staro-Srbi#. 

Sarafov, me|utoa, mu odgovoril 

deka †tie imaat odeno vo Rusija, 

no taa ne saka ni da ~ue za Makedonija#. 

Podocna go pomaga Vostanieto 

vo Makedonija, a po 

†Urietot# (1908) patuva odnovo 

vo Albanija za da organizira zaedni~ka 

antiurietska akcija. Gi 

objavuva vo Sofija svoite †Spomeni# 

(1922) i po ~etiri godini 

umira (verojatno) kaj semejstvoto 

vo Pleven (Bugarija). 

816 

IZV.: VÍzpominaniÔ na IsaŸÔ Radev Ma- 

òvski roden na 9 mart 1852 godina, v selo 

Lazaropole DebÍrsko – MakedoniÔ, 

SofiÔ, 1922; I. G. Senkevi~, Novi materijali 

od arhivata na M. A. Hitrovo, 

†Glasnik na INI#, 2/1965, 113–118; istata, 

Dokumenti od istorijata na Makedonija 

vo arhivata na M. A. Hitrovo, 

†Glasnik na INI#, 1/1966, 171–184. 

LIT.: Blaè Koneski, Spomenite na 

Isaija Maòvski, †Kulturen ìvot#, III, 

4, Skopje, 26. II 1951, 1–2; Tomislav Todorovski, 

Spomenite na Maòvski, Skopje, 

1972; D-r Blaè Ristovski, Vasil Ikonomov 

(1848–1934). Prilog kon prou~uvaweto 

na makedonskiot kulturno-nacionalen 

razvitok, Skopje, 1985, 37–43 i 88–91; 

istiot, Istorija na makedonskata nacija, 

MANU, 1999, 92-98. Bl. R. 

MAZEV, Petar (Kavadarci, 10. II 

1927 ‡ Skopje, 13. III 1993) ‡ slikar 

i pedagog, klu~na li~nost na 

modernata i postmodernata umetnost, 

zna~aen slikar so mnogubrojni 

sledbenici i privrzanici. 

Kako vode~ka figura vo makedonskoto 

slikarstvo, izvr{il golemo 

vlijanie vrz slikarite od razni 

generacii. Zaedno so N. Martinoski, 

toj e najeminenten pretstavnik 

na ekspresionizmot. Diplomiral 

na ALU vo Belgrad 

(1953). Bil ~len na avangardnata 

P. Mazev: †Dvajca# (1990) 

Petar Mazev 

grupa Mugri i eden od glavnite 

inicijatori za formiraweto na 

FLU vo Skopje. Samostojno izlagal 

vo Skopje, Belgrad, Zagreb, 

Wujork, Qubqana. Prvite sliki 

gi rabotel vo ekspresionisti~ki 

manir (Crvenokosata, 1955; Portret, 

1957), potoa go prifatil metafizi~koto 

slikarstvo (Oplakuvawe, 

1958). Vo {eesettite godini 

preminal vo domenot na apstrakcijata, 

sozdavaj}i svoeviden 

enformel so izobilstvo ozna~iteli 

bliski na makedonskoto 

podnebje (Crven grad, 1961; Kompozicija, 

1962; Manastirski pejza`, 

1965; Prezreano ìto, 1965) 

koi ostavile silen pe~at vo istorijata 

na slikarstvoto. Po edno 

fragmentarno svrtuvawe kon geometrizmot 

vo sedumdesettite, P. 

M. se vratil kon trajniot afinitet 

za ekspresionizmot, praktikuvan 

do krajot na negoviot ìvot 

(Krst, 1971; @ena, 1972; Kurban, 

1978; Mazohizam, 1980; Sobir, 

1991; Crvenokosa 2, 1991; Trojca, 

1993). Izvel pove}e mozaici, od 

koi najzna~aen, najgolem i najvpe- 

~atliv e mozaikot vo Spomen-kosturnicata 

vo Veles (1979 ‡1980). 

Poznata e i negovata monumentalna 

freska vo Skopskata èlezarnica 

(1967). Negovi dela se nao|aat 

vo dràvni i privatni zbirki 

vo RM, SAD, Germanija, [vajcarija, 

Srbija, Hrvatska i dr. 

LIT.: Boris Petkovski, Petar Mazev 

(katalog), Skopje, 1966; John Russel, Petar 

Mazev, †The New York Times#, New York, 13. 

II 1981; Sowa Abaxieva Dimitrova, Petar 

Mazev, Skopje, 1990; Spomeni za Petar 

Mazev (prireduva~ Kiril Temkov), 

Kavadarci, 2005. S. Ab.-D. 

MAZING, Leonhard Gothilf 

(1845‡1936) ‡ prof. na univ. vo


Prvata odbraneta doktorska disertacija 

za makedonskite dijalekti od L. Mazing (1890) 

Tartu, Estonija; teolog, slavist, 

indoevropeist, dijalektolog, akcentolog, 

avtor na trudovi od oblasta 

na maked. j.: za refleksot na 

*tj i *dj (Zur Sprachlichen Beurteilung 

der Macedonischen Slaven, Vertretung 

von *tj und *dj, St.-Petersburg, 1890) i 

za maked. akcent (Zur Laut- und Akzentlehre 

der Macedoslavischen Dialekte, 

St.-Petersburg, 1891). Kako slavist 

so fenomenalen sluh i znaewe 

na nad 50 jazici, toj vo govorot 

na Makedoncite {to gi sretnal 

vo Germanija prepoznal karakteristiki 

na oformen jazik, razli- 

~en od drugite slovenski jazici. 

Dal pottik za natamo{ni makedonisti~ki 

istraùvawa. 

LIT.: R. V. Bulatova, PervìŸ issledovatelÝ 

Ôzìka makedonskih slavÔn L. G. Mazing 

(1845–1936), M. j. 32–33, 1982; K. Ilievska, 

Zna~aen jubilej za makedonistikata, 

†Sovremenost#, 1–4, 1992. Kr. Il. 

Antoni 

Maznevski 

MAZNEVSKI, Antoni (Skopje, 

27. I 1963) ‡ slikar, skulptor i 

profesor na FLU. Diplomiral 

na FLU vo Skopje (1991). Vo 2005 

A. Maznevski: od izlo`bata vo Mala stanica (2008) 

g. ja pretstavuval RM na Bienaleto 

vo Venecija. Temelno gi istra- 

ùva mo`nostite na raznite likovni 

disciplini (slikarstvo, 

skulptura, objekt, crte`, instalacija), 

sozdavaj}i zagado~ni 

konceptualni proniknuvawa me- 

|u nadrealnoto i realnoto. Avtor 

e na delata: TV konstrukcii, 

1966; A se esse, 1998; Brodot na 

Mocart, 2004. S. Ab.-D. 

Kostadin 

Maznejkov 

MAZNEJKOV, Kostadin (Strumica, 

1882 – pl. Smrde{nik, s. Dedino, 

Radovi{ko, 11. V 1903) – 

u~itel, revolucioner, radovi{ki 

vojvoda. Se {koluval vo Strumica 

i vo Skopje. Bil u~itel vo s. 

Robovo, Male{evsko i vo s. Dobrejci, 

Strumi~ko. Rano vlegol vo 

redovite na TMORO. Od 1901 g. 

stanal male{evski, a potoa radovi{ki 

vojvoda. Zaginal vo sudir 

so osmanliskata vojska pred 

Ilindenskoto vostanie. 

LIT.: M. Pandevski i G. Stoev-Trnkata, 

Strumica i Strumi~ko niz istorijata, 

Strumica, 1969; M. Pandevska, Strumi~kiot 

revolucioneren okrug (1893–1903), 

k. 1, Skopje, 2002. Al. Tr. 

Ivan Mazov - 

Klime 

MAZOV–KLIME, Ivan (Kavadarci, 

7. I 1923 ‡ Roga{ka Slatina, 

17. II 1977) ‡ eden od prvite organizatori 

na slobodnoto novinarstvo 

vo Makedonija. Nositel 

na Partizanska spomenica 1941. 

Zavr{il Visoka politi~ka {kola 

vo Belgrad. Glaven i odgovoren 

urednik na prviot vesnik na 

makedonski jazik †Mlad borec# 

(22 mart 1944 na planinata Kozjak). 

Dolgogodi{en urednik, reporter 

i teatarski kriti~ar vo 

†Nova Makedonija#. Voen izves- 

MAZON 

tuva~ od revolucijata vo Alìr. 

Vo {eesettite godini glaven 

urednik na †Trudbenik#. Eden od 

osnova~ite na Zdruènieto na 

novinarite i na DPM. Avtor na 

prozata †Dodeka topovite pukaat#, 

patopisot †Po tragite na Evlija 

êlebija# i na ~etiri toma 

teatarska kritika. B. P. \. 

Liljana 

Mazova 

MAZOVA, Liljana (Skopje, 30. 

VII 1946) ‡ teatarski kriti~ar, novinar 

i publicist. Zavr{ila Filolo{ki 

fakultet vo Skopje na 

grupata Jugoslovenska knièvnost 

(1969). Od 1970 g. e novinar vo Kulturnata 

rubrika na v. †Nova Makedonija#. 

Nejzini tekstovi se objavuvani 

vo monografii, katalozi i 

zbornici. Avtor e na knigata 

†Kov~eg so vreme# i †Toj i Tie & 

teatarski sloùvalki# i koavtor 

na †Todor Nikolovski#. Nejzinata 

bibliografija sodrì pove}e edinici-recenzii 

za pretstavi, komentari 

i intervjua. R. St. 

MAZON, Andre (Mazon, Andre) 

(Pariz, 7. IX 1881 – Pariz, 13. VI 

1967) ‡ francuski lingvist, slavist, 

stranski ~len na akademiite 

na Polska, SSSR, ê{ka, Bugarija, 

~len na Academie des Inscriptions 

et Belles Lettres vo Pariz. Vo Prvata 

svetska vojna se na{ol na makedonskata 

jazi~na teritorija. Rezultat 

na toa se tri knigi {to pretstavuvaat 

osnovni izvori za zapoznavaweto 

na ju`nomakedonskite dijalekti 

vo po~etokot na HH v. 

BIBL.: Contes slaves de la Macédoine sudoccidentale: 

etude linguistique; textes et traduction; 

notes de folklore, Paris, 1923; Documents, contes 

et chansons slaves de l’Albanie du Sud, Paris, 

1936, i – vo koavtorstvo so Andre Vajan – 

L’Evangeliaire de Kulakia: un parler slave du 

Bas Vardar, Paris 1938. Z. T. 

Andre Mazon vo Institutot za istorija na AN na SSSR 

M 

817

M MAZURINSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

MAZURINSKA KRMÎJA – 

rakopis od tretata ~etvrtina na 

XIV v., makedonska redakcija, 

skratena prerabotka na Svetosavskata 

krm~ija. Prva kompletno 

obrabotena krm~ija: jazi~nata obrabotka 

e objavena vo Skopje (K. 

Ilievska, Mazurinska krm~ija, 

IMJ, 1999), a tekstolo{kata analiza 

na M. k. i rakopisite od ovaa 

redakcija so dopolnitelnite tekstovi 

i nivnata obrabotka – vo 

Moskva od grupa avtori (MazurinskaÔ 

korm~aÔ. PamÔtnik me`slavÔnskih 

kulÝturnìh svÔzeŸ 

XIV–XVI vv., RAN, 2002). Kr. Il. 

MAJER, Ernest (Mayer Ernest) 

(Zgorwi Tuhiw, Slovenija 10. XI 

1920) – akademik, redoven ~len na 

SAZU, Qubqana, profesor po 

botanika na Univerzitetot vo 

Qubqana. Avtor e na brojni trudovi 

od oblasta na floristikata 

i taksonomijata i e eden od najdobrite 

poznava~i na endemi~nata 

flora na Balkanskiot Poluostrov. 

Ima objaveno golem broj 

trudovi, del od niv vo koavtorstvo 

so negoviot dolgogodi{en 

sorabotnik i prijatel akademik 

Kiril Micevski. Vo niv se razraboteni 

razni taksonomski i horolo{ki 

problemi od florata na 

RM kaj pove}e taksoni, kako {to 

se: Saxifraga grisebachii, Lilium heldreichii, 

Genista fukarekiana, Astragalus 

subg. Tragacantha, Ferulago macedonica 

i dr. Vl. M. 

MAJKA TEREZA ‡ v. Bojaxiu, 

Gonxa Agneza Nikolova. 

MAJSKI MANIFEST (1924) – 

manifest na VMRO so novata politi~ka 

programa za edinstvo vo 

dejstvuvaweto na makedonskite 

revolucionerni sili. Bil sostaven 

po dolgi pregovori na pretstavnicite 

na VMRO, Kominter- 

Faksimil od Majskiot manifest (Viena, maj 1924) 

818 

nata i Makedonskata federativna 

organizacija, potpi{an vo Viena 

(6. V 1924) od ~lenovite na 

CK na VMRO A. Protogerov, P. 

âulev i T. Aleksandrov. So Manifestot 

kon makedonskiot narod 

i makedonskata emigracija 

rakovodstvoto go zapoznavalo i 

op{testvenoto mislewe na Balkanot 

za pretstojnata borba na 

Organizacijata za osloboduvawe 

i za obedinuvawe na raskinatite 

delovi na Makedonija. Apeliralo 

do site revolucionerni sili 

da se obedinat za sozdavawe edinstven 

makedonski revolucioneren 

front {to }e raboti i za 

edinstven balkanski revolucioneren 

front. 

LIT.: Predavnicite na makedonskoto delo. 

CK na VMRO(Ob). Redakcija i komentar 

Ivan Katarxiev, Skopje, 1983; Dimitar 

Vlahov, Memoari, Skopje, 1970. Z. Tod. 

MAJSKI OPERSKI VEÊRI 

‡ operski festival, osnovan vo 

1972 g. po povod 25-godi{ninata 

od formiraweto na Operata i 

Baletot na Makedonskiot naroden 

teatar. Inicijator, spiritus 

movens i dolgogodi{en rakovoditel 

na manifestacijata bil Vasil 

]orto{ev. Festivalot zapo~nuva 

na 9 maj, na denot koga vo 

1947 g. e odràna prvata operska 

pretstava †Kavalerija rustikana# 

i zavr{uva na 31 maj. MOV dosega 

se odràni 35 pati, so isklu- 

~ok na 1997 g. koga poradi finan- 

Majski operski 

ve~eri, plakat 

siski pri~ini bile otkaàni. 

Idejata da po~ne ovoj festival 

leì vo sogledanata potreba da 

se promovira i afirmira makedonskata 

operska i baletska 

umetnost, da se prikaàt pred doma{nata 

publika dostigawata na 

operskite i baletskite umetnici 

od svetot, i vo sorabotka i recipro~na 

razmena so operskite ku}i 

od Evropa i svetot da im se dade 

mo`nost na makedonskite umetnici 

da se pretstavat pred me|unarodnata 

muzi~ka javnost. Dosega 

na MOV se odràni okolu 250 

operski i 50 baletski pretstavi 

so pove}e pridru`ni manifestacii, 

koncerti i dr. Vo sklop na 

MOV od 1973 do 1998 g., so pogolemi 

pauzi, se odràni i 15 me|una- 

rodni sredbi na mladi operski 

nadeì †Tom~o Grn~arovski#. Na 

MOV se izvedeni pove}e od 45 

operski i baletski dela od standardniot, 

sovremeniot i doma{niot 

repertoar so u~estvo na 

mnogubrojni poznati umetnici i 

kompletni ansambli od operskite 

ku}i na porane{na Jugoslavija 

i od Evropa. 

LIT.: Veljo Ko~i{ki, 30 godini Majski 

operski ve~eri, Makedonski naroden teatar, 

2002, Skopje. F. M. 

MAJSKI, Nikola Kirov (Kru- 

{evo, 28. VI 1880 – Sofija, 2. VI- 

II 1962) – makedonski kulturnonacionalen 

i prosveten deec, istoriograf, 

revolucioner, op- 

{testvenik, knièvnik – dramski 

avtor, poet, raskaùva~, memoarist 

i hroni~ar na Kru{evo. 

Nikola 

Kirov Majski 

Osnovno u~ili{te zavr{uva vo 

rodniot grad, a gimnazijalnoto 

go zapo~nuva vo Bitola, no kako 

~len na u~eni~kata grupa †Udostoenite# 

u~estvuva vo u~eni~kiot 

bunt (1898/99), poradi {to e 

isklu~en od gimnazijata i obrazovanieto 

go prodolùva vo Solun, 

koga i se vklu~uva vo MRO. 

Stanuva u~itel vo lerinskoto s. 

Banica (1902/03 i 1905/06). U~estvuva 

vo Ilindenskoto vostanie 

kako sekretar na [tabot na kru- 

{evskite vostanici. Po amnestijata 

se vra}a kako u~itel vo s. 

Banica, potoa se obiduva da studira 

pravo vo Sofija i u~iteluva 

vo Ihtiman (Bugarija). Nazna- 

~en e za direktor na u~ili{tata 

vo Debar i vo Resen i za u~ili{ten 

inspektor vo Ohridsko 

(1910–1913). Po vojnite emigrira 

vo Bugarija i se oddava na organizaciono-politi~ka 

i kni- 

èvno-publicisti~ka dejnost. 

Kako eden od organizatorite na 

Makedonskata federativna organizacija 

stanuva i eden od redaktorite 

i sorabotnicite na 

nejziniot organ †Avtonomna MakedoniÔ# 

i vo †federalisti~ki# 

duh ja objavuva kako sopstveno 

izdanie dramata na makedonski 

jazik †IlindenÏ# (1923), vo koja 

go sostavuva i tn. †Kru{evski 

manifest#. Pi{uva stihovi na


makedonski i na bugarski jazik i 

predlaga za pe~at stihozbirka 

{to e pre~ekana, kako i dramata, 

so seriozni zakani od Aleksandrovata 

VMRO. Vo erata na makedonskite 

†bratoubistva#, osuden 

za likvidacija, ja napu{ta 

Sofija i se povlekuva na slu`ba 

vo Vidin, objavuvaj}i svoi literaturno-memoarski 

i istoriografski 

prilozi. Po Vtorata 

svetska vojna se nastanuva vo Sofija. 

Odu{even od sozdavaweto 

makedonska dràva, nekolkupati 

ja posetuva Makedonija i pi{uva 

dramoletki na makedonski jazik 

{to i gi izveduva na scenata na 

Kru{evskoto bratstvo vo Sofija. 

Po~inuva tokmu na Ilinden, 

na koj{to mu go posveti celiot 

ìvot i celoto svoe literaturno-publicisti~ko 

tvore{tvo. 

Neobjaveni mu ostanaa rakopisite: 

13 dramoletki (†Scenki#), 

u{te dva toma od raskazite i 

skicite †Svetlosenki#, romaniziranata 

hronika †EpopeÔta na 

Kru{ovo#, stihozbirkata †Za 

MakedoniÔ#, memoarskite zapisi 

†Lerinsko v moite spomeni i 

preìvelici prez u~ebnata 

1902/3 i 1905/6 godina#, †V stroÔ 

za MakedoniÔ#, †Stranici iz 

moÔ ìvot# i dr. 

BIBL.: IlindenÏ. Drama vÍ petÏ d‹ŸstviÔ. 

Kartini otÍ velikoto makedonsko 

vÍzstanie pr‹zÍ 1903 god., SofiÔ, 1923; 

Kru{ovo i borbit‹ mu za svoboda, SofiÔ, 

1935; Sv‹tlos‹nki, VidinÍ, 1942; 

Stranici od mojot ìvot. Izbor i predgovor 

Tomislav Todorovski, Skopje, 1994. 

LIT.: Blaè Ristovski, Dramskite tekstovi 

na Nikola Kirov Majski, zb.: Petti 

Racinovi sredbi, Titov Veles, 1968, 50- 

61; istiot, Poetot Nikola Kirov Majski 

(1880–1962), †Sovremenost#, XXIII, 1-2, 

1974, 92–112; istiot, Makedonskiot stih 

1900–1944. Istraùvawa i materijali, I, 

Skopje, 1980, 113–125; Blagoj Stoi~ovski, 

Nikola Kirov Majski, Skopje, 1990.Bl. R. 

Boris 

Majstorov 

MAJSTOROV, Boris (Veles, 17. 

XII 1935 ‡ Skopje, 17. I 2008) ‡ radioartist 

i reìser. Vo 1957 g., 

na konkursot za radiodrama na 

Radio Skopje, bil primen za redoven 

~len, a do penzioniraweto 

(1999) rabotel kako interpretator 

i reìser-supervizor vo Radioto. 

Realizira antologiski 

ulogi vo radioemisiite za deca 

†Sto i edna prikazna#, pri interpretacijata 

na likot na î~ko 

Avram i pri natsinhronizacijata 

na nad 3 000 crtani filmovi emituvani 

na programite na Makedonskata 

radio-televizija. J. F. 

Maec 

MAJCI (Meloidae) – tvrdokrilni 

insekti so golem stomak i kusi 

krilja. Familijata se karakterizira 

so prisustvo na kantaridin 

vo krvta. @enkite polagaat 

jajca vo plitki dupki od kade {to 

izleguvaat larvi, koi se iska~uvaat 

po cvetovite na rastenijata; 

se zaka~uvaat za p~elite i se prenesuvaat 

vo p~elinite gnezda, kade 

{to se hranat so nivnite jajca. 

Ima pove}e vidovi od rodot Meloe, 

me|u koi popoznati se Meloe 

proscarebeus L. i Meloe violaceus L. 

LIT.: Jon~e [apkarev, Zoologija na 

bez’rbetnite ìvotni, Skopje, 1991. 

V. T. K. – M. Kr. 

MAKAVEI ‡ kalendarski obi- 

~aj (1/14. VIII) vo spomen na ma~eni~kata 

smrt na sedumte bra}a od 

Makavejskiot rod. Se smeta za te- 

òk praznik. Vo nekoi mesta se 

praznuva samo eden den, vo drugi 

dva dena, no nekade duri {est ili 

dvanaeset dena. Spored toa kakvo 

}e bide vremeto vo tekot na ovie 

denovi, vo cela Makedonija se 

prognozira vremeto za slednite 

{est meseci (zimskiot period) 

ili za celata godina. 

LIT.: BŠlgarski narodni p‹sni sobrani 

odÍ bratÏÔ Miladinovci DimitriÔ i Konstantina 

i izdani odq Konstantina, vq 

ZagrebÍ, 1861; Marko K. Cepenkov, Narodni 

veruvawa, detski igri. Kn. devetta, redaktirale 

d-r Kiril Penu{liski i Leposava 

Spirovska, Skopje, 1972; Jozef Obrembski, 

Folklorni i etnografski materijali 

od Pore~e, kniga prva, redakcija 

Tanas Vraìnovski, Skopje 2001. M. Kit. 

MAKEDON – mitski eponimen 

heroj na Makedonija i Makedoncite. 

Prvpat se spomnuva kaj Hesiod, 

a za negovoto mitolo{ko 

poteklo postojat pove}e verzii. 

Vo raznite kontradiktorni izvori 

e naveden kako sin na Yevs i 

Tija (}erka na Devkalion) i brat 

na Magnet, sin na Ajol, sin na Helen 

i brat na Dor, sin na Ajak i 

eden od pedesette sinovi na arkadskiot 

ili kral na Ematija Likaon. 

Postoi i verzija deka bil 

sin na egipetskiot bog Oziris, 

koj prepu{taj}i $ go vladetelstvoto 

na Izida, trgnal da go osvojuva 

svetot zaedno so svoite sinovi 

Makedon i Anubis. Koga pris- 

tignal vo Trakija, Oziris go 

ubil kralot Likurg, a Makedon 

go proglasil za kral i go ostavil 

da vladee tuka vo zemjata {to spored 

negovoto ime bila nare~ena 

Makedonija. Sinovite na Makedon 

stanale eponimi za pove}e 

oblasti, gradovi, planini i reki 

vo Makedonija. 

IZV.: Hesiodi carmina, Lipsiae, 1913; F. Jacoby, 

Die Fragmente der griechischen Historiker, 

Berlin, 1923–30, Leiden, 1940–58; Diodori, 

Bibliotheca historica, Leipzig, 1896. 

LIT.: Pauly-Wissowa, Realencylopadie des 

classischen Altertumswissenschaft, 1928. N. 

Proeva, Studii za anti~kite Makedonci, 

Skopje, 1997; N. Proeva, Istorija na 

Argeadite, Skopje, 2004. K. M.-R. 

Spisanieto 

†Macedoniae 

acta 

archaelogica# 

MAKEDONIZAM 

†MAKEDONIAE AKTA ARHE- 

OLOGIKA# (†MACEDONIAE AC- 

TA ARCHAEOLOGICA#) ‡ periodi~no 

spisanie na Makedonskoto 

nau~no arheolo{ko dru{tvo. Prviot 

broj bil objaven vo 1975 g. vo 

Prilep (urednik Bo{ko Babi}), a 

dosega se objaveni 17 broja. Vo spisanieto 

se publikuvaat rezultatite 

od istraùvawata na arheolozite 

od Makedonija i od stranstvo 

prezentirani na nau~nite simpoziumi 

na MAND, kako i nau~ni 

prilozi od arheologijata, numizmatikata, 

epigrafijata, antropologijata, 

starata istorija i drugite 

pomo{ni disciplini. Spisanieto 

se pe~ati na makedonski so rezime 

na stranski jazik. D. Z. 

MAKEDONIZAM – nacionalna 

koncepcija (vo bugarskata nau~na 

literatura i publicistika so negativna 

konotacija) vo borbata 

za etno-kulturna i dràvno-politi~ka 

emancipacija na makedonskiot 

narod kako poseben entitet 

vo slovenskiot svet. Se izrazuva 

od polovinata na XIX v. kako 

proces za afirmacija na posebnosta 

na makedonskiot jazik, 

istorija i kultura i za obnovuvawe 

na Ohridskata arhiepiskopija 

kako makedonska crkva. Makedonizmot 

prv javno go apostrofira 

bugarskiot kulturno-nacionalen 

deec P. R. Slavejkov (18. I 1871), 

go proklamira \. M. Pulevski 

(1875), a lozarite (1892) i K. P. 

Misirkov (1903) go preimenuvaa 

kako †makedonski nacionalen se- 

M 

819

M MAKEDONIJA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

paratizam#, dodeka B. Koneski 

(1949) go afirmira kako posebna 

struja vo nacionalnoosloboditelnoto 

dvièwe. Bl. R. 

MAKEDONIJA – vizantiska tema, 

formirana poradi opasnosta 

od Bugarite vo vremeto na caricata 

Irina, najdocna od 802 g., koga 

prvpat se spomnuva vo izvorite. Ja 

opfa}ala Severozapadna Trakija 

so centar Adrijanopol. Imeto go 

dobila po naselenieto {to se preselilo 

tamu od geografska Makedonija 

po slovenskite napadi. Ottamu 

poteknuva i osnova~ot na makedonskata 

carska dinastija Vasilij 

I. Zna~itelno namalena, uni{tena 

e od Osmanliite vo vtorata 

polovina na XIV v. 

LIT.: Constantino Porfirogenito, De thematibus. 

Introduzione, testo critico, commento a cura 

di A. Petrusi, Citta del Vaticano, 1952; P. Koledarov, 

Obrazuvane na tema †MakedoniÔ# 

v TrakiÔ, †IzvestiÔ na Instituta za istoriÔ#, 

XXI, SofiÔ, 1970, 219-240. B. Petr. 

MAKEDONIJA – etno-istoriska 

i geopoliti~ka teritorija vo 

centralniot del na Balkanot. 

Imeto Makedonija go nasledila 

od imeto na istoimenata anti~ka 

dràva na Filip II i Aleksandar 

III Makedonski. Prvobitno toa 

ime se odnesuvalo na mala provincija 

vo Solunskoto Pole, zapadno 

od Vardar. Na toj teren e 

formirana makedonskata dràva 

Karta na geografska Makedonija 

820 

so prestolnina vo Pela. Istori- 

~arot Herodot (V v. pr.n.e.) naveduva 

deka so Makedonija se ozna- 

~uva teritorijata me|u rekite 

Vardar i Bistrica. Podocna, kako 

{to se {irelo makedonskoto 

kralstvo, taka se {irelo i imeto 

Makedonija, apsorbiraj}i gi i 

perifernite oblasti vo svoeto 

edinstveno ime. Taka, pod imeto 

Makedonija, u{te vo stariot vek 

se podrazbiral glavno prostorot 

me|u planinite Pind i Olimp na 

jug, [ar Planina na sever, rekata 

Mesta na istok i albanskite planinski 

verigi na zapad. 

Za potekloto na imeto Makedonija 

ima pove}e mislewa. Edni 

smetaat deka imeto go dobila po 

svojot prv mitski kral Makedon. 

Toa mislewe go zastapuva i geografot 

Strabon. Spored drugi, 

imeto Makedonija proizleguva od 

staromakedonskite zborovi makos 

– „golem, visok, planinski#, i 

don – „zemja#, {to vo bukvalen 

prevod bi zna~elo „golema, visoka, 

planinska zemja#. So ova ime 

Makedonija se ozna~uva niz celata 

nejzina istorija. 

Makedonija, geografska – planinsko-kotlinska 

teritorija na 

Balkanskiot Poluostrov. Go zafa}a 

sredi{niot del na Poluostrovot 

i {iroko izleguva na Egejskoto 

More i na Solunskiot Za- 

liv. Na sever e zagradena so [ar 

Planina, Skopska Crna Gora, 

Kozjak, Osogovo i so Rila, a na jug 

so rekata Bistrica i so bregot na 

Egejskoto More do utokata na rekata 

Mesta. Na zapad granicata 

vodi po bilata na planinite: Korab, 

De{at, Kr~in, Jablanica, 

Gramos i Pind, a na istok po rekata 

Mesta i zapadnite padini na 

planinata Rodopi. Vo ovie prirodni 

i etni~ki granici taa zafa}a 

povr{ina od 68.451 km 2 .So 

Bukure{kiot miroven dogovor 

(1913) ovaa teritorija bila podelena 

me|u pobedni~kite sili vo 

Balkanskite vojni Srbija, Grcija 

i Bugarija. Najgolem del od teritorijata 

pripadnala na Grcija 

34.411 km ili 50,3%, pomal del na 

Srbija 26.440 km ili 38,6% i najmal 

del na Bugarija 6.798 km ili 

9,9%, a oddelni podra~ja bile dodeleni 

i na Albanija, kako Mala 

Prespa, Golo Brdo, del od Gora i 

dr., so povr{ina od 802 km ili 

1,2%. Vsu{nost, Vardarskiot del 

na Makedonija bil okupiran od 

Srbija, Egejskiot del od Grcija i 

Pirinskiot del od Bugarija. 

Makedonija ima mo{ne povolna 

geografska polo`ba. Sredi{nata 

smestenost na Balkanskiot 

Poluostrov ovozmoìla da stane 

krstosnica na va`ni pati{ta i 

magistrali. U{te vo rimsko vreme 

preku nea minuvala poznatata


popre~na magistrala Via Egnatija 

(Via Egnatia), koja od Dra~ preku 

Elbasan, Ohrid i Bitola vodela 

kon Solun i Carigrad. Podocna, 

glavnite me|unarodni soobra}ajnici 

{to ja povrzuvaat Makedonija 

so svetot se izgradeni po dolinite 

na rekite Vardar i Struma. 

Solun, pak, od sekoga{ bil i 

ostanal najva`no pristani{te za 

celata makedonska teritorija. 

Makedonija se karakterizira so 

mo{ne sloèna reljefna struktura. 

Vo nejziniot reljef se smenuvaat 

golemi i visoki planinski 

masivi ‡ [ar Planina (2.747), 

Pirin Planina, Osogovo (2.252), 

Jakupica (2.540), Baba (2.601), 

Bistra (2.163) i dr. so prostrani i 

zatvoreni kotlini (Pelagonija, 

Polog, Skopska Kotlina, Ov~e 

Pole, Strumi~ka Kotlina, Serska 

Kotlina, Blagoevgradska Kotlina 

i dr.). Za ramnite dna na kotlinite 

se karakteristi~ni aluvijalnite 

po~vi i smolnicite, po 

nivnite rabovi diluvijalnoto 

zemji{te, a na planinite kafeavite 

po~vi. Kristalestite {krilci, 

magmatskite i metamorfnite karpi, 

od koi vo najgolem del e izgraden 

reljefot na Makedonija, se 

nositeli na pove}e va`ni minerali, 

kako olovno-cinkovata ruda 

vo osogovskiot masiv, èleznata 

ruda na Bistra, bakarnata ruda 

kaj Radovi{, hromnata ruda vo qu- 

Karta na Anti~ka Makedonija do smrtta na Filip II (336 g. pr.n.e.) 

botenskiot masiv i na Halkidik i 

dr. Vo Makedonija, koja na jug so 

dolg breg izleguva na Egejskoto 

More, se javuva mediteranskata 

klima, a od sever preku Vardarsko-moravskata 

dolina e izloèna 

na kontinentalnata klima. Na 

visokite planini, pak, vladee 

planinskata klima. 

Hidrografskata mreà vo Makedonija 

ja so~inuvaat rekite: Vardar, 

Struma, Mesta, Bistrica i 

Crni Drim so svoite pritoki, kako 

i ezerata ‡ Ohridsko, Prespansko, 

Dojransko, Kostursko, 

Lagadinsko, Be{i~ko i dr. Vegetacijata 

vo Primorska Makedonija 

e mediteranska so karakteristi~nite 

{umi ‡ makii, a od 

kulturnite rastenija ‡ so lozata 

i maslinkata. Ponasever od mediteranskata 

rastitelna oblast se 

listopadnite dabovi i bukovi 

{umi, koi se naredeni katovski, a 

nad niv se visokoplaninskite pasi{ta. 

@ivotinskiot svet e sostaven 

od mediteranska i srednoevropska 

fauna. 

LIT.: Aleksandar Stojmilov, Fizi~ka geografija 

na Republika Makedonija, 

PMF, Skopje, 2002. Al. St. 

Anti~ka Makedonija. Spored geografsko-etni~kite 

i istoriskite 

karakteristiki, AM go opfa- 

}ala severoisto~niot del na Balkanskiot 

Poluostrov. Anti~kite 

avtori ja opi{uvaat kako planin- 

ska zemja, 

so golem 

broj reki, 

bogati poliwa,{umi 

i ezera 

i so rudni 

bogatstva. 

Etni~kata 

i jazi~nata 

granica pome|umakedonskata 

i 

helenskata 

teritorija 

na jug e: planinata 

Olimp, rekata 

Penej 

(Peneios, 

Pen~a) i bregot na Egejskoto More; 

na jugozapad granicata se dvi- 

ì do planinata Pind (Pindos); 

zapadnata granica prodolùva po 

planinite od [arplaninskiot 

masiv (Jablanica, Korab, De{at) 

sè do planinata Skard (den. [ar 

Planina); severnata granica se 

spu{ta po padinite na planinata 

Jakupica, pominuva pome|u dene{nite 

gradovi Skopje i Veles 

i po rekata P~iwa izleguva na 

Osogovskite Planini, sè do planinata 

Rila; na istok grani~nata 

linija zapo~nuva od Pirin Planina 

do utokata na rekata Nestos 

(den. Mesta) vo Egejskoto More. 

Anti~kite 

avtori PrimorskaMakedonija 

ja narekuvaat 

– 

Dolna Makedonija, 

a vnatre{niotplaninski 

del – 

Gorna Makedonija. 

Dolna 

MAKEDONIJA 

Stela na makedonski vojnik, 

Isar Marvinci (II v. pr.n.e.) 

Makedonija go opfa}a centralniot 

del na Makedonija i se prostira 

me|u rekite Haliakmon 

(Bistrica), Aksij (Vardar) i dolnite 

tekovi na Strimon (Struma) 

i Nestos (Mesta), so oblastite: 

Pierija, Botiaja, Almopija, Amfaksitida, 

Migdonija, Anatemunt, 

Botika, Krusida, Bisaltija, 

Krestonija, Pierida, Edonida 

i Eordaja. Gorna Makedonija gi 

opfa}a oblastite: Timfaja, Paravaja, 

Elimeja, Dasaretida, Orestida, 

Linkestida, Pelagonija, 

Deriop, Pajonija, Parorbelija, 

Sintika i Odomantika. 

Od vladeeweto na prvata makedonska 

dinastija Argeadi (Argeas 

e eponimniot heroj na Makedon) 

vo VIII v. pr.n.e. zapo~nuva {ireweto 

na dràvnata teritorija, 

koja gi obedinuva site etnosi (paleobalkanski 

populacii so indoevropsko 

poteklo) {to ìveele 

na teritorijata na Anti~ka Ma- 

M 

Makedonski {tit, s. Bon~e 

821


Makedonija vo vremeto na Aleksandar III Makedonski 

kedonija: Brigi, Pajonci, Pelagonci, 

Linkesti, Engelani, Dasareti, 

Oresti, Eordai, Elimei, Botiajci, 

Pierijci, Almopi, Migdonci, 

Krestonci, Bisalti, Eordajci, 

Edoni i dr. pomali etnosi. 

Za Makedonija karakteristi~ni 

se: makedonskata basileja, monarhiskoto 

ureduvawe so nasleden 

vladetel i dràvni institucii 

{to vladeat spored †makedonski 

zakoni#, makedonski obi- 

~ai, obredi, so makedonski boèstva, 

mitovi, kultovi i poseben 

makedonski jazik. 

Imiwata na makedonskite kralevi 

od dinastijata Argeadi se: 

Perdika I, Argaj, Filip, Aerop I, 

Alketa, Aminta I, Aleksandar I, 

Perdika II, Arhelaj I, Orest, Aerop 

II, Aminta II, Pausanij, Aminta 

III, Aleksandar II, Ptolemaj 

Alorski, Perdika III, Filip II, 

Aleksandar III, Filip III, Aleksandar 

IV. Prvata kralska pres- 

822 

tolnina bila Ajga (Vergina), vtorata 

prestolnina e Pela, koja so 

golemite grade`ni zafati vo 

vremeto na Filip II (359–336) 

stanuva metropola na Balkanot. 

Makedonskata dràva postignuva 

najgolem politi~ki, voen i ekonomski 

podem vo vremeto na Filip 

II, a ekumensko zna~ewe (spored 

svojata golemina i mo}) vo 

vremeto na Aleksandar III Makedonski 

(336–332). Po negovata 

smrt sè do rimskite osvojuvawa 

(334–168 g. pr. n.e.) Makedonija ja 

vladeat dijadosite i epigonite: 

Antipatar, Kasandar, Filip IV, 

Aleksandar V (t. n. Antipatridi), 

Demetrij I, Pir, Lizimah, 

Ptolemaj; po 277 g. pr.n.e. sledi 

poslednata makedonska dinastija 

Antigonidi: Antigon I Gonat, Demetrij 

II, Antigon Doson, Filip 

V i Persej. 

Po pa|aweto pod rimska vlast 

(146 g. pr.n.e.) Makedonija stanu- 

va rimska provincija. Makedoncite 

kako del od Rimskata Imperija 

sozdavaat novo op{testvo: 

rimskite provincii gi upravuvaat 

rimski upravnici; novite gradovi 

dobivaat rimski vojni~ki 

karakter (Skupi), a ìvotot na 

naselenieto se formira spored 

rimskiot praven sistem; se trasiraat 

novi komunikacii, se menuva 

etnografijata, se romanizira avtohtonoto 

naselenie; so prisustvoto 

na rimskite vojski, no i so 

~estite navleguvawa na novi narodi 

(Goti, Huni, Avari i Sloveni) 

se menuva etni~kiot sostav. 

Slovenskiot etnos kako najdominanten 

navleguva vo etnogenezata 

na Makedoncite, gi nametnuva 

slovenskiot jazik i kulturata, a 

hristijanstvoto {to se propoveda 

u{te od samiot po~etok (vo I v. 

n.e. Apostol Pavle vo Makedonija 

ima hristijanska misija), vo IV 

v. pr. n.e. stanuva glaven beleg na 

Makedoncite, prepoznatliv preku 

mnogubrojnite hristijanski 

baziliki. 

LIT: Herodotus, 4 Vols., Harvard Univerity 

Press, 1960; Thoucydides, 4 Vols., Harvard University 

Press, 1958; Justin, Filipovata istorija, 

prev. Q. Basotova, Skopje, 2000; 

Arijan, Aleksandrovata anabasa, prev. 

M. Buzalkova, Skopje, 2000; Skopje, 1998; 

Hammond, The Macedonin State, Oxford, 1989; 

E. Petrova, Brigite, Skopje, 1996; N. 


Skopje, 1997; Istorija na makedonskiot 

narod, I, Skopje, 2000; F. Papazoglu, 

Istorija na Helenisti~kiot period, 

Skopje, 1995; M. Bo{koski, Imiwata na 

Makedonija i Makedoncite, Skopje, 2003; 

A. [ukarova, Filip II Makedonski i 

atinskite retori, Skopje, 2003. A. [uk. 

Makedonija – rimska provincija. 

Osnovana vo 148 g. pr.n.e., otkako 

Rimskite provincii na Balkanot so glavnite pati{ta Naseluvaweto na Slovenite na Balkanot i vo Makedonija


rimskiot legat Kvint Kaekilij 

Metel vo bitkata kaj Pidna go zadu{il 

Prvoto makedonsko vostanie 

pod vodstvo na Filip VI Andrisk. 

Od 27 g. pr. n.e. pod senatorska 

uprava, vo periodot od 15 

do 44 g.n.e. e pod uprava na carskiot 

legat, a potoa povtorno pod senatorska 

uprava. Go zazema najgolemiot 

del od ju`niot Balkanski 

Poluostrov, teritoriite na 

Kralstvoto Makedonija po tekot 

na rekite Haliakmon (Bistrica), 

Aksij (Vardar) i sredniot i dolniot 

tek na r. Strimon (Struma). 

Na ovie teritorii bile pridodadeni 

i teritoriite na Ilirija 

(dene{na Sredna Albanija), Severen 

Epir (denes Ju`na Albanija, 

Severozapadna Grcija). Na jug 

se grani~ela so provinciite 

Ahaja i Epir (po 106 g. n.e.), na istok 

so Trakija, a na sever so provinciite 

Dalmatija i Gorna Mezija. 

Glaven grad na provincijata 

bil Tesalonika (Solun), a drugi 

pozna~ajni gradovi bile: Epidamnos 

(Dirahion) i Apolonija – na 

ilirskiot breg; Lihnid, Herakleja 

i Stobi – vo Gorna Makedonija; 

Larisa, Dion i Pela – vo 

Dolna Makedonija i Tesalonika, 

Potidaja, Amfipol, Filipi, Neapol 

i Tasos na Halkidik – na 

trako-makedonskiot breg. Ekonomska 

baza za ìvotot bile 

plodnite poliwa, kako i bogatite 

prirodni surovini, pred sè drvoto 

(koe se primenuvalo vo grade`ni{tvoto) 

i rudite. Negativna 

strana bila tranzitnata mestopolo`ba 

vo centarot na Balkanot, 

preku koja pridobivkite od 

isto~nite civilizacii se transferirale 

pri izgradbata na zapadnite 

civilizacii. 

LIT.: J. Sasel, Macedonia, Tabula Imperii Romani, 

K34, Ljubljana, 1976, 82-83; F. Papazoglu, 

Makedonski gradovi u rimsko doba, 

Skopje, 1957. V. L. 

Makedonija vo sredniot vek. Vo 

sredinata na I v. zapo~nalo da se 

{iri hristijanstvoto. Apostolot 

Pavle osnoval hristijanski 

op{tini vo Filipi, Tesalonika 

i Verija. Vo VI i po~. na VII v. se 

naselile slovenskite plemiwa 

(Verziti, Druguviti, Sagudati, 

Rinhini, Vajuniti, Strimonci i 

dr.), koi se izme{ale so starosedelcite 

i od niv gi prifatile 

civilizaciskite postigawa vo 

selskoto stopanstvo, zanaet~istvoto, 

grade`ni{tvoto i dr. 

Promeni nastanale vo toponimijata: 

najgolem del od naselbite, 

rekite, planinite dobile slovenski 

imiwa (Bistra, Prilep, Izvor 

i dr.), eden del od imiwata 

Slovenite gi prilagodile na svojot 

jazik (Verija – Ber, Strimon – 

Struma, Skupi – Skopje i dr.), a 

del od imiwata gi prifatile od 

Makedonija kako del od kartata na Evropa (1766) 

starosedelcite (Opila, Opae, 

Openica, Taor, Bader, Teovo, Pelister, 

Pelagonija, Vapila, Sirula, 

Galik, Gali~ica i dr.). Oblastite 

naseleni od slovenskite 

plemiwa za Vizantijcite pretstavuvale 

nezavisni kneèstva 

narekuvani Sklavinii, na ~elo 

so plemenski voda~i. Vizantija 

pot~inila del od Sklaviniite 

(VII i VIII v.). 

Sklaviniite vo vnatre{nosta 

bile pot~ineti od Bugarite (po 

sred. na IX v.). Vo vremeto na bugarskoto 

vladeewe vo Makedonija 

se pojavilo bogomilstvoto – religiozno 

i socijalno dvièwe 

protiv crkvata i dràvata. Solunskite 

bra}a sv. Kiril i Metodij 

ja sozdale slovenskata azbuka 

(sred. na IX v.) i po~nala da se 

razviva ranata slovenska pismenost 

i kultura vo Makedonija. So 

Kliment i Naum, preku Ohridskata 

knièvna {kola, se razvi- 

Belasi~kata bitka (minijatura spored Skilica, XI v.) 

MAKEDONIJA 

la makedonskata srednovekovna 

prosveta i knièvnost. 

Vo II pol. na X v. vo Makedonija 

bilo osnovano Samuilovoto Carstvo 

(969–1018) – najgolemata ranofeudalna 

dràva na Balkanot. 

Carot Samuil (969–1014) ja obedinil 

cela Makedonija (osven 

Solun) i pot~inil golem del od 

sosednite balkanski zemji. Po 

porazot vo Belasi~kata bitka i 

po smrtta na carot Samuil (1014) 

makedonskata dràva zaslabnala. 

Naslednicite Gavril Radomir 

(1014-1015) i Jovan Vladislav 

(1015–1018) ne uspeale da gi zaprat 

vizantiskite napadi, pa po 

smrtta na Jovan Vladislav (1018) 

Makedonija bila zavladeana od 

Vizantija. 

Za osloboduvawe od vizantiskata 

vlast vo XI v. bile krenati vostanijata 

na Petar Deljan (1040–1041) 

i \or|i Vojteh (1072–1073), koi, po 

po~etnite uspesi, bile zadu{eni. 

M 

823


Vo 80-tite godini na XII v. blagorodnikot 

Dobromir Hrs ja otfrlil 

vizantiskata vlast i formiral 

nezavisna dràvi~ka so centar 

vo Prosek, koja se odràla do 

po~etokot na XIII v. (1202). Vo prvata 

polovina na XIII v. za prevlast 

vo Makedonija vojuvale sosednite 

balkanski dràvi: Skopje, Ohrid 

i Ber padnale pod bugarska vlast 

(1203), so centar vo Solun bilo 

formirano Solunskoto Latinsko 

Kralstvo (1204–1224). Vo Prosek 

se osamostoil blagorodnikot 

Strez (1207–1214), a vo Strumskata 

oblast (so centarot Melnik) se 

osamostoil blagorodnikot Slav 

(1207 – ok. 1230). Vo Makedonija 

vladeele: epirskiot car Teodor I 

Angel (1224–1246), Bugarite (od 

1230), Nikejcite (1246–1259) i odnovo 

Vizantija (1261). Pred krajot 

na XIII v. srpskata dràva go zavladeala 

severniot del: Skopje, Goren 

i Dolen Polog, Ov~e Pole, Zletovo 

i Pijanec (1282), kako i Debar, 

Ki~evo i Pore~kata oblast (1284). 

Kralot Stefan Du{an za desetina 

godini (1334– 1345) ja osvoil cela 

Makedonija, osven Solun. Po negovata 

smrt (1355), koga srpskata dr- 

àva zapo~nala da se raspa|a, vo 

Makedonija bile formirani nekolku 

nezavisni vladenija. 

Na teritoriite od Kostur do 

Prizren i od r. Vardar do alban- 

824 

skite planini se osamostoil Volka{in, 

koj bil krunisan za kral i 

sovladetel na carot Uro{ (1365). 

Despotot Ugle{a se osamostoil 

vo Serskata oblast (1365), pod negova 

vlast se nao|ale teritoriite 

do Strumica i Melnik, so Sveta 

Gora. Do krajot na 60-tite godini 

na XIV v. tie vospostavile hegemonija 

vo Makedonija. Po nivnoto 

zaginuvawe vo Mari~kata bitka 

protiv Osmanliite (1371), vo Makedonija 

se izdignale sinot na 

Volka{ina kralot Marko i bra- 

}ata Konstantin i Jovan Draga{. 

Dràvata na kralot Marko, poznata 

i kako Prilepsko Kralstvo, 

kon krajot na 70-tite godini na 

XIV v. se protegala na istok do 

oblasta Raec, na sever do Skopje, 

na zapad gi zafa}ala Prespa, Demir 

Hisar, Pore~e, Ki~evskata 

oblast i Debar, a na jug do me|ite 

na Pelagonija. Prilepskoto 

Kralstvo ja zadràlo svojata samostojnost 

do osvojuvaweto na 

Prilep i Bitola od Osmanliite 

(1385), koga Marko ja priznal vrhovnata 

vlast na sultanot. 

Bra}ata Jovan i Konstantin Draga{ 

se osamostoile na teritoriite 

pome|u rekite Struma i Vardar, 

so prestolnina vo ]ustendil. 

Po smrtta na Jovan (ok. 

1380), Konstantin ja priznal vrhovnata 

vlast na sultanot. Vo po- 

Srpskata dràva od 1170&1350 godina Osmanliskite osvojuvawa na balkanskite zemji 

~etokot na 80-tite godini na XIV 

v. zapo~nalo osmanliskoto osvojuvawe 

na Makedonija; isto~niot 

del so gradot Ser (1383), centralniot 

so [tip, Veles, Prilep i 

Bitola (1385) i Skopje (1392). Po 

zaginuvaweto na kralot Marko i 

Konstantin Draga{ vo bitkata 

kaj Rovine (1395) Makedonija padnala 

pod direktna osmanliska 

vlast, osven Solun, koj{to bil 

osvoen podocna (1430). K. Ax. 

Makedonija vo vremeto na osmanliskoto 

vladeewe. Vo periodot 

me|u Mari~kata bitka (1371) i 

bitkata na Rovine (1395) Makedonija 

celosno potpadnala pod osmanliskata 

vlast. Vo novoto politi~ko 

ureduvawe hristijanite stanale 

gra|ani od vtor red i ne gi 

uìvale istite prava kako i muslimanite. 

Osnova na novoto ureduvawe 

bil t.n. timarsko-spahiski 

sistem {to se sostoel od dodeluvawe 

feudalni zemji{ni lena (timari, 

zeameti i hasovi) vo zamena 

za ispolnuvaweto na voenite obvrski. 

Vo po~etokot imalo i hristijani-timarioti, 

koi postepeno 

is~eznale. Zemjata ja obrabotuvalo 

feudalno zavisnoto naselenie 

– hristijani i muslimani, poznati 

pod imeto raja, koe od XVII v. gi ozna~uvalo 

glavno hristijanite. 

Tie bile dol`ni da im davaat danoci 

i na feudalniot gospodar i


Sceni od sekojdnevniot ìvot & freski vo crkvata †Sv. Atanasij Aleksandriski# vo s. @ur~e, Demirhisarsko (1622) 

na dràvata i ne moèle slobodno 

da raspolagaat so svojata zemja. 

Stopanstvoto imalo naturalen 

karakter i selanecot gi zadovoluval 

svoite potrebi zanimavaj}i se 

so zemjodelstvo i so sto~arstvo. 

Gradovite, po kratkotrajniot 

zastoj, doìveale ekspanzija so 

brz razvoj na zanaet~istvoto i trgovijata 

vo niv. Promeni nastanale 

i vo demografskata struktura 

na naselenieto. Preku kolonizacija 

vo Makedonija bile naseleni 

turski nomadski sto~ari, 

pred sè Juruci, od Mala Azija. Vo 

XVI v. bile sozdadeni Solunskiot 

i Ov~epolskiot juru~ki sanxak, a 

nivniot broj dostignal okolu 

140.000 lica. Po proteruvaweto 

od [panija (1492) i od Portugalija 

(1497) se doselilo vo Makedonija 

i brojno evrejsko naselenie. 

Demografskite promeni bile 

predizvikani i od procesot na 

Karta na Makedonija (1770) 

islamizacijata. Taa zapo~nala vo 

XV v., a najsilniot bran se slu~il 

vo vtorata polovina na XVI v., koga 

procentot na islamiziranite 

hristijani po gradovite iznesuval 

25% od gradskata populacija, 

dodeka vo selata samo 3%. Islamizacijata 

prodolìla i vo narednite 

vekovi, zasiluvaj}i se 

osobeno vo voenite godini. 

Pravoslavnata Ohridska arhiepiskopija, 

i pokraj golemite zagubi 

{to gi pretrpela, prodol- 

ìla da funkcionira i po osvojuvaweto. 

Sè do nejzinoto ukinuvawe 

vo 1767 g. taa bila nositel na 

narodnata kultura i duhoven za{titnik 

na hristijanite. 

Promenite vo zemji{nite odnosi 

i voveduvaweto na ~ifligarskiot 

sistem go zasililo ajdutskoto 

dvièwe i predizvikalo reakcija 

na hristijanskoto naselenie. 

U{te vo 1564/65 g. vo Mariovo i 

MAKEDONIJA 

vo Prilep bile krenati prvite 

buni, a vo esenta 1689 g. izbuvnalo 

Karpo{ovoto vostanie. Zadu- 

{uvaweto na vostanieto i stravot 

od represalii predizvikale 

iseluvawe na hristijanskoto naselenie 

od Severna Makedonija. 

Na nivno mesto bile naseleni doselenici 

od Albanija, so {to zapo~nalo 

menuvaweto na etni~kiot 

sostav na naselenieto vo ovoj 

del na Makedonija. 

Slabata centralna vlast i anarhijata 

vo Imperijata ovozmoìle 

vo vtorata polovina na XVIII v. 

vo pogolemiot del od Makedonija 

lokalnata vlast da ja prigrabat 

mo}ni begovi (prete`no od albansko 

poteklo), koi dejstvuvale 

nezavisno od centralnata vlast. 

Polo`bata na rajata stanuvala sè 

pote{ka i poradi dejstvuvaweto 

na krxaliite, voeni dezerteri, 

{to zdruèni vo golemi bandi gi 

napa|ale selata i gradovite. 

Reformite vovedeni vo Imperijata 

po 1839 g. zna~ele postepeno 

podobruvawe na sostojbata na nemuslimanite, 

koi, formalno, stanale 

ramnopravni so muslimanite. 

Vo Makedonija do{lo do zgolemuvawe 

na stopanskiot razvoj, 

bila izgradena èleznica, se vospostavile 

telegrafski i telefonski 

linii, a trgovijata, posebno 

me|unarodnata, doìveala 

ekspanzija. Hristijanite bile 

poprisutni vo stopanstvoto i vo 

trgovijata, u~estvuvaj}i i vo lokalnata 

gradska vlast. Bila sprovedena 

i teritorijalna reforma, 

so koja bile formirani trite vilaeti: 

Solunskiot, Bitolskiot 

i Kosovskiot. 

Iako po Rusko-turskata vojna 

(1877–1878) do{lo do povtorno 

vlo{uvawe na ekonomskata i politi~kata 

situacija, ve}e bil 

sozdaden bogat hristijanski gra- 

M 

825


Zoran 

Rizovski: 

Dimitar 

Popgeorgiev- 

Berovski 

|anski sloj i intelektualna elita, 

koi po~nale da gi artikuliraat 

svoite politi~ki i nacionalni 

interesi, so {to zapo~nalo 

nacionalnoto dvièwe na makedonskiot 

narod za osloboduvawe. 

LIT: Istorija na makedonskiot narod, II. 

Makedonija pod turska vlast (od XIV do 

krajot na XVIII vek), redaktor d-r Aleksandar 

Stojanovski, Skopje, 1998; Aleksandar 

Matkovski, Otporot vo Makedonija, I-IV, 

Skopje, 1983; Aleksandar Stojanovski, Gradovite 

vo Makedonija od krajot na XIV do 

XVII vek. Demografski istraùvawa, 

Skopje, 1981; istiot, Makedonija vo turskoto 

srednovekovie (od krajot na XIV – 

po~etokot na XVIII vek), Skopje, 1989; istiot, 

Makedonija pod turskata vlast. Statii 

i drugi prilozi, Skopje, 2006. Dr. \. 

Makedonija vo osmanliskiot period 

od 60-tite godini na XIX vek 

do Balkanskite vojni. So prerodbenskoto 

dvièwe, prosvetnokulturnite 

i crkovnite borbi po 

sredinata na XIX v. bilo apsolvirano 

pra{aweto na sopstvenata nacionalna 

identifikacija na makedonskiot 

narod. Vo 60-tite i 

70-tite godini zapo~nal proce- 

Kartografski proekt za Balkanot na Carigradskata konferencija (1876/77) 

826 

sot na revolucionernoto organizirawe 

so pojavuvawe i dejstvuvawe 

na zagovorni~ki revolucionerni 

kruòci, ponekade narekuvani 

komiteti. Solunskiot Taen 

makedonski revolucioneren komitet, 

osnovan od Dimitar Popgeorgiev-Berovski 

(1874), go organiziral 

i go izvel Razlove~koto 

vostanie, koe zapo~nalo vo 

Male{evsko (8–20. V 1876). Vostanicite, 

predvodeni od Berovski, 

go oslobodile s. Razlovci, 

kade {to bila vospostavena mesna 

makedonska vlast. Ottamu vostanicite 

prodolìle kon drugite 

naseleni mesta vo Male{evsko 

i Pijane~ko. Ograni~eni akcii 

imalo i vo Ko~ansko, [tipsko i 

Radovi{ko. Pred da dobie po{iroki 

razmeri, vostanieto bilo 

zadu{eno. Razlove~koto vostanie 

bilo avtohtono, avtonomno organizirano 

i vodeno bez nadvore{ni 

vlijanija i bez me{awe na nadvore{ni 

faktori, so jasno postavena 

cel: osloboduvawe i sozdavawe 

samostojna makedonska dràva. 

Toa e posvedo~eno so vostani~koto 

zname kako simbol na 

makedonskata dràvnost, kako i 

vo narodnite pesni. 

Na Carigradskata konferencija 

(23. XII 1876 – 20. I 1877) makedonskoto 

pra{awe ne dobilo poseben 

tretman, iako imalo predlog 

Evropska Turcija da se podeli na 

dve samostojni edinici: Makedonija 

(so prestolnina vo Sofija) i 

Bugarija (so prestolnina vo Trnovo). 

Vo preliminarniot Sanstefanski 

miroven dogovor po- 

me|u Rusija i Osmanliskata Imperija 

(19. II /3. III 1878) ruskata 

diplomatija nametnala sozdavawe 

golema bugarska avtonomna 

dràva so prisoedinuvawe na najgolemiot 

del od Makedonija. Na 

Berlinskiot kongres (1/13. VI – 

1/13. VII 1878) toj dogovor bil anuliran 

i bilo re{eno Makedonija 

da ostane vo sostavot na osmanliskata 

dràva, koja bila obvrzana 

(so ~l. 23 od Berlinskiot dogovor) 

na upravna decentralizacija 

i davawe avtonomen status za Makedonija 

(pod imeto Rumelija) 

vrz osnova na organski statut kako 

onoj za ostrovot Krit (1868). 

Kresnenskata Klisura 

Kresnenskoto vostanie (1878–1879), 

pod vodstvo pak na Dimitar Popgeorgiev-Berovski, 

bilo organizirano 

i vodeno spored nacionalnoosloboditelna 

i dràvotvorna 

programa. Vo vostanieto zele 

u~estvo vostanici i dobrovolci 

od 32 okolii, 163 naseleni mesta 

vo Makedonija. Bila sozdavana 

makedonska vostani~ka vojska so 

[tab rakovoden od {taben na- 

Promenite na Balkanot po Berlinskiot kongres


~alnik. Na oslobodenata teritorija 

bila vospostavena samobitna 

makedonska revolucionerna 

voeno-vostani~ka vlast, izgradena 

vrz osnova na obi~ajnoto pravo. 

Vostani~koto rakovodstvo se 

opredelilo za nezavisni nadvore{ni 

odnosi, vo prv red so sosednite 

dràvi. 

Po zadu{uvaweto na Kresnenskoto 

vostanie makedonskoto osloboditelno 

dvièwe se izrazilo 

so vostani~koto razdviùvawe 

vo Severoisto~na Makedonija (vo 

Kumanovsko-Kratovsko-Krivopalane~ko), 

so dejstvuvawe na ~eti 

(1879–1881) vo centralniot, jugoisto~niot 

(Seres, Drama) i jugozapadnot 

del (Ostrovsko, Kostursko 

i Lerinsko) i so akciite na 

Makedonskata liga za osloboduvawe 

na Makedonija (1879–1880), 

Nacionalnoto sobranie i Privremenata 

vlada na Makedonija 

(1880–1881). Privremenata vlada 

objavila Manifest so povik za 

prodolùvawe na osloboditelnata 

borba za sozdavawe samostojna 

dràva ili avtonomna dràvnost 

vo ramkite na osmanliskata dr- 

àva, a sozdala i Ustav na makedonskata 

dràva (1880). Dvete politi~ki 

pretstavni{tva nastapile 

so legitimni barawa za primena 

na ~l. 23 od Berlinskiot dogovor 

za Makedonija. 

Makedonskata revolucionerna 

organizacija (MRO), osnovana vo 

Solun (23. X / 4. XI 1893), podocna 

pod operativno rakovodstvo na 

Goce Del~ev – ideologot i strateg 

na makedonskata osloboditelna 

borba, go podgotvila novoto 

oruèno osloboditelno i dràvotvorno 

makedonsko vostanie vo 

po~etokot na XX v. Zaginuvaweto 

na Del~ev (4. V 1903) go zabrzalo 

krevaweto na vostanieto, koe zapo~nalo 

na Ilinden, 2. VIII 1903 g. 

Vostanieto go rakovodel Glavniot 

{tab (Damjan Gruev, Boris Sarafov 

i Anastas Lozan~ev) preku 

reonskite gorski {tabovi. Najsilno 

bilo vo Bitolskiot revolucioneren 

okrug. So ofanzivni 

dejstva bile oslobodeni i pogolemi 

naseleni mesta (Kru{evo, 

Klisura i Neveska). Na oslobodenata 

teritorija bila sozdadena 

makedonska revolucionerna vlast. 

Vo drugite revolucionerni okruzi 

dejstvuvale vooruèni ~eti so 

napadi na strategiski objekti i 

na pomali edinici na osmanliskata 

vojska. Vo uslovi na neprijatelsko 

okruùvawe od sosednite balkanski 

dràvi i so silna poddr{ka 

na Vladata na osmanliskata dr- 

àva od evropskite Golemi sili 

za brzo zadu{uvawe na vostanieto, 

po nekolkumese~ni iscrpuva~ki 

èstoki borbi so ogromnata moderno 

vooruèna osmanliska re- 

MAKEDONIJA 

Damjan Gruev Boris Sarafov Anastas Lozan~ev Zdruènite ~eti na Pando Kqa{ev i Vasil âkalarov (1903) 

Proslavuvawe na Mladoturskata revolucija vo Bitola (1908) 

Makedonija pred Balkanskite vojni 

dovna vojska i ba{ibozuk, Glavniot 

vostani~ki {tab naredil zapirawe 

na vostani~kite dejstva so 

cel da se po{tedi narodot i da se 

za~uvaat silite i kadrite za prodolùvawe 

na borbata za osloboduvawe 

i sozdavawe makedonska 

dràva vo popovolni vnatre{ni 

uslovi i me|unarodna konstelacija. 

Evropskite golemi sili bile 

prisileni da interveniraat. Se 

zafatile za sproveduvawe reformi 

(1903–1908), vrz osnova na t.n. 

Mirc{tegska programa, ne za razre{uvawe 

na makedonskoto pra- 

{awe, tuku za osovremenuvawe na 

osmanliskiot reìm za smiruvawe 

na Makedonija. Balkanskite 

dràvi Bugarija, Grcija i Srbija 

zapo~nale otvorena agresija vrz 

Makedonija so ufrluvawe vooru- 

èni ~eti za da podgotvuvaat teren 

za nejzina okupacija i podelba. 

Srbija i Bugarija potpi{ale 

Dogovor za sojuz (Belgrad, 30. III / 

11. IV 1904), so koj ja usoglasile 

svojata politika sprema Makedonija. 

Vo april 1905 Grcija $ predloìla 

na Bugarija spogoduvawe 

za podelba na Makedonija. Po Revalskata 

sredba na suverenite na 

Rusija i Anglija i navestenata avtonomija 

na Makedonija i poradi 

toa pojavata na Mladoturskata revolucija 

(1908) bilo odloèno spogoduvaweto 

na trite balkanski 

dràvi. Na 29. II / 13. III 1912 g. Bu- 

M 

827


garija i Srbija sklu~ile dogovor 

za sojuz, so taen dodatok za podelba 

na Makedonija. Potoa i Bugarija 

i Grcija sklu~ile dogovor 

(16. / 29. V 1912), so {to bil sozdaden 

troen, a so pristapuvaweto i 

na Crna Gora, ~etvoren balkanski 

sojuz za vojna protiv Otomanskoto 

Carstvo za osvojuvawe na negovite 

vladenija na Balkanot i za podelba 

na Makedonija. 

Makedonija od Balkanskite do 

Vtorata svetska vojna (1912–1941). 

Prvata Balkanska vojna po~nala 

na 18 okt., a na 4. XII 1912 g. bilo 

potpi{ano primirjeto. Makedoncite 

se borele vo sostavot na vojskite 

na trite balkanski dràvi. 

Odredot na Jane Sandanski i vooruènite 

~eti vo zadninata na 

otomanskata vojska samostojno 

oslobodile pove}e naseleni mesta 

i organizirale svoja vlast do 

pristignuvaweto na sojuzni~kite 

armiski edinici. Se borele za 

osloboduvawe i za samostojna dr- 

àva Makedonija, javno deklarirano 

od Sandanski po vleguvaweto 

so negoviot odred vo Solun, zaedno 

so edinicite na bugarskata i 

na gr~kata vojska. No Makedonija 

bila ve}e okupirana od armiite 

na Grcija, Srbija i Bugarija. 

Zapo~nala akcija (predvodena od 

Dimitrija ûpovski, Petar Poparsov 

i dr.) za organiziran otpor 

i za ispra}awe makedonska 

delegacija vo Pariz i vo London 

za da bara od pretstavnicite na 

Evropa na Mirovnata konferencija 

priznavawe na pridonesot na 

makedonskiot narod kako voju- 

Prvite Memorandumi od opolnomo{tenata 

Makedonska kolonija vo S.-Peterburg 

(1. III 1913 i od 7. VI 1913) 

va~ka strana i sojuznik vo vojnata, 

za sozdavawe samostojna dràva. 

Okupatorskite sili go zadu- 

{ile otporot vo Makedonija. 

Makedonskata kolonija vo Rusija 

(opolnomo{tena od Op{tomakedonskata 

konferencija vo Veles) 

pobarala od Mirovnata konferencija 

(Memorandum, 1. III 1913) 

da se odrì Konstitutivno sobranie 

za sozdavawe nezavisna dr- 

àva Makedonija, so centar vo 

828 

Makedonija po Bukure{kiot dogovor (1913) 

Solun. Istoto barawe bilo upateno 

i do vladite i javnoto mislewe 

vo balkanskite dràvi-okupatorki 

(Memorandum, 7. VI 1913). 

Me|utoa, so Bukure{kiot dogovor 

(10. VIII 1913) Makedonija bila 

podelena. Grcija go dobila 

Egejskiot, Srbija Vardarskiot 

del, a na Bugarija $ bil ostaven 

Pirinskiot del na Makedonija. 

Podocna i novata dràva Albanija 

dobila mal del. Taka podelen, 

makedonskiot narod bil podloèn 

na nasilna denacionalizacija 

i asimilacija. 

Po zapo~nuvaweto na Prvata 

svetska vojna Makedonskata kolonija 

vo Rusija pobarala od antantinite 

sili (avg. 1914 i juni 

1915) avtonomna i obedineta dr- 

àva Makedonija. Vode~kite dr- 

àvi od dvata protivni~ki voeni 

sojuzi na Makedonija gledale kako 

na sredstvo za pridobivawe na 

Obezdomeni Makedonki vo vojnite (1913) 

Bugarija. Vo oktomvri 1915 g. Bugarija 

vlegla vo vojnata protiv 

Srbija i po okupacijata vo Vardarskiot 

del na Makedonija vospostavila 

svoja vlast. Voenite 

dejstva na silite (1.200.000 vojnici) 

od dvata neprijatelski sojuza 

vo Makedonija ostavile katastrofalno 

razorni posledici. 

So vojnata odnovo bilo aktualizirano 

i makedonskoto pra{awe. 

Pred krajot na 1916 i vo po~etokot 

na 1917 g. Germanskata komanda 

predloìla proekt za sozdavawe 

avtonomna makedonska dràva. 

Proektot bil otfrlen od Aleksandar 

Protogerov i Todor Aleksandrov, 

so izjava na prviot deka 

Makedonija bila bugarski nedeliv 

del od †obedineta Bugarija#. 

I Velika Britanija i Francija 

(po prevratot vo Rusija) go reaktivirale 

pra{aweto za Makedonija. 

Za pridobivawe na Bugarija


Makedonskiot front (1915-1918) 

za separaten mir predviduvale da 

$ go otstapat Vardarskiot del na 

Makedonija do r. Vardar, alternativno 

Makedonija da se organizira 

kako avtonomna dràva pod 

protektorat na edna od golemite 

sili ili pra{aweto da se re{ava 

vo ramkite na proektiranata dr- 

àva na jugoslovenskite narodi. 

Grcija i Srbija èstoko se sprotistavile 

na problematiziraweto 

na nivnite predvoeni granici 

vo Makedonija i nastapile so novi 

teritorijalni barawa. 

Se aktivirale i makedonskite 

nacionalni organizacii i dru{tva 

vo stranstvo. Makedonskiot 

Po~etokot na publikuvanata Programa na MRK 

vo Petrograd (†VolÔ Naroda#, 18. VI 1917) 

revolucioneren komitet vo Petrograd 

na ~elo so D. ûpovski 

(1917) povikal za sozdavawe †Balkanska 

Federativna Demokratska 

Republika# so obedineta Makedonija 

kako oddelna ramnopravna 

republika. I makedonskite 

dru{tva vo [vajcarija barale 

obedinuvawe na Makedonija vo 

samostojna makedonska dràva so 

centar vo Solun. 

Na krajot na vojnata Egejskiot 

del na Makedonija bil reokupiran 

od Grcija, a Vardarskiot od 

Srbija. Pred i vo vremeto na 

Versajskata mirovna konferencija 

Privremenoto pretstavni{tvo 

na porane{nata Revolucionerna 

organizacija, Generalniot 

sovet na makedonskite dru{tva 

vo [vajcarija, Makedoncite vo 

Carigrad i dr. barale osloboduvawe 

na Makedonija i sozdavawe 

samostojna dràva za traen mir 

na Balkanot, no Izvr{niot komitet 

na makedonskite bratstva 

vo Bugarija od Mirovnata konferencija 

pobaral cela Makedonija 

da se prisoedini kon Bugarija. 

Makedonskoto pra{awe na Mirovnata 

konferencija bilo razgleduvano 

samo vo Komitetot za 

novi dràvi (juli 1919), separatno 

za delot od Makedonija vo 

Kralstvoto na Srbite, Hrvatite 

i Slovencite. Italijanskata delegacija 

se zastapila za davawe 

avtonomija, no se sprotistavila 

francuskata delegacija. Mirovnata 

konferencija usvoila ~etvorna 

podelba na Makedonija pome|u 

Grcija, Kralstvoto na Srbite, 

Hrvatite i Slovencite, Bugarija 

i Albanija. Na Grcija $ bil 

potvrden Egejskiot del na Make- 

MAKEDONIJA 

donija, na Bugarija Pirinskiot 

del (bez Strumi~ko, sega dodeleno 

na Srbija), na Kralstvoto SHS 

Vardarskiot (pro{iren so Strumi~ko), 

a na novata albanska dr- 

àva $ bilo dodeleno teritorijalno 

pro{iruvawe vo Makedonija 

po dolìnata na celata grani~na 

linija od oblasta Gora na sever 

do Gori~ko (Kor~ansko) na jug 

(kako kompenzacija za Kosovo). 

Grcija izdejstvuvala odredba vo 

Mirovniot dogovor za razmena na 

malcinstvata so Bugarija. Po 

potpi{uvaweto na Konvencijata 

(17. XI 1919) taa sprovela iseluvawe 

na makedonskoto pravoslavno 

i islamizirano naselenie i 

kolonizirawe na Egejskiot del 

na Makedonija so gr~ko. Vo Vardarskiot 

del na Makedonija se 

sproveduvala srpska kolonizacija. 

Ekonomski upropasten i podelen, 

makedonskiot narod bil podloèn 

na sistematska denacionalizacija 

i asimilacija, sproveduvana 

od vladeja~kite reìmi preku 

represivniot dràven aparat, 

instituciite i teroristi~kite 

zdruènija i organizacii. 

Vnatre{nite podelbi i idejnopoliti~kite 

konfrontacii se zasilile. 


vo Sofija, kako reprezent 

na porane{noto makedonsko 

osloboditelno dvièwe, se raspadnalo. 

Makedonskite komunisti 

formirale Emigrantski komunisti~ki 

sojuz (1920) vo ramkite 

na BKP(t.s.). Makedonskite 

federalisti osnovale Makedonska 

emigrantska federativna organizacija 

(1921), a porane{nite 

u~esnici vo makedonskoto revolucionerno 

osloboditelno dvi- 

èwe ja osnovale Ilindenskata 

organizacija (1920). Todor Aleksandrov, 

Aleksandar Protogerov 

i Petar âulev pak ja obnovile 

dejnosta na predvoenata VMORO 

pod ime VMRO (1920) vo Pirinskiot 

del na Makedonija, so sestrana 

poddr{ka od bugarskite 

monarhisti~ki i od visokite voeni 

krugovi za obezbeduvawe legalitet 

za revizionisti~ko-revan- 

{isti~kata politika. VMRO zela 

aktivno u~estvo vo soboruvaweto 

na vladata na Aleksandar 

Stamboliski i se presmetuvala 

so politi~kite oponenti od makedonskite 

polititi~ki organizacii. 

Vo 1924, so zastapuvawe na 

Dimitar Vlahov i so posredstvo 

na KI, bil postignat dogovor za 

obedinuvawe na makedonskite politi~ki 

organizacii, potvrdeno 

so Majskiot manifest. Na 1 avgust 

voda~ite na VMRO Aleksandrov 

i Protogerov reterirale. 

Nivnoto me|usebno soperni{tvo 

dovelo do vnatre{ni sudiri i me- 

|usebni likvidacii. Po ubistva- 

M 

829


Ustavot na VMRO(Obedineta) (1925) Deklaracija na VMRO(Ob) (1925) Rezolucija za makedonskoto pra{awe 

na KI i VMRO(Ob) (Moskva, 23. II 1934) 

ta vo vremeto na Septemvriskoto 

vostanie i po ubistvoto na Todor 

Aleksandrov (31. VIII 1924), sledele 

mnogubrojni ubistva na istaknati 

makedonski revolucioneri 

i komunisti. 

Intelektualna Evropa bila zgrozena. 

Poznati pisateli i vlijatelni 

op{testvenici barale zapirawe 

na politi~kite ubistva. 

VMRO pod vodstvo na Ivan Mihajlov 

prodolìla da dejstvuva za 

kauzata na bugarskata dràvna politika. 

Finansirana od bugarskata 

dràva, od Italija i so sredstvata 

{to prisilno gi sobirala 

od makedonskiot narod vo Pirinskiot 

del na Makedonija (preku 

instaliraniot paralelen aparat), 

pod deklariranata deviza borba 

za avtonomija na Makedonija, ufrluvala 

vo Vardarskiot del na Makedonija 

(incidentno i vo Egejskiot 

del) vooruèni ~eti {to 

izvr{uvale diverzii i atentati. 

Na nadvore{no-politi~ki plan 

VMRO so peticii do Dru{tvoto 

na narodite i do drugite me|unarodni 

organizacii barala malcinski 

prava za bugarskoto naselenie 

vo Makedonija pod vlasta 

na Jugoslavija i na Grcija. Vo 

1935 g., koga VMRO stanala pre~ka 

za Bugarija vo odnosite so Jugoslavija, 

bila zabraneta i ekspresno 

likvidirana. 

Makedonskite revolucionerni 

sili se obedinile vo 1925 g. vo 

VMRO(Ob) organizirana da prerasne 

vo masovno revolucionerno 

nacionalno dvièwe na celata teritorija 

na Makedonija za obedinuvawe 

i osloboduvawe na makedonskiot 

narod vo samostojna dr- 

àva vo edna Balkanska Federacija. 

Vo Vardarskiot del na Makedonija 

VMRO(Ob) bila osnovana 

so deviza za samostojna borba za 

nezavisna Makedonija (mart 1926). 

No so progoni, apsewa i sudski 

procesi dejstvuvaweto na Organi- 

830 

zacijata bilo namaleno, a do krajot 

na 1935 g. i zapreno. 

Vo mart 1934 g. bila organizirana 

VMRO(Ob) i vo Egejskiot del 

na Makedonija, so centar vo Solun. 

Po priznavaweto na posebnosta 

na makedonskata nacija od 

Kominternata (11. II 1934), Centralnoto 

rakovodstvo na VMRO 

(Ob) ja zasililo dejnosta za 

afirmacija na makedonskata nacionalna 

posebnost i borbata za 

osloboduvawe i obedinuvawe na 

makedonskiot narod vo samostojna 

makedonska dràva. Za zapirawe 

na dejnosta na VMRO(Ob) vo 

Bugarija nejzinite ~lenovi bile 

progonuvani, apseni i osuduvani. 

Na sudskite procesi (1934–1936) 

tie otvoreno ja deklarirale svojata 

makedonska nacionalna pripadnost. 

Vo Pirinskiot del na 

Makedonija na VMRO(Ob) $ bil 

zadaden teòk udar i po 1936 g. 

nejzinata dejnost zaprela. Dejstvuvaweto 

na VMRO(Ob) vo Egejskiot 

del na Makedonija bilo 

prekinato so progonite od dikta- 

^lenovi na MANAPO vo Ohrid (1938) 

torskiot reìm na Metaksas (po 

avgust 1936). 

Vo Vardarskiot del na Makedonija 

se pojavilo novo Makedonsko narodno 

dvièwe (MANAPO) so 

svoja nacionalna i politi~ka 

programa i so organizirana dejnost 

(1936–1939) za priznavawe na 

posebnosta na makedonskiot narod 

vo federativno uredena Jugoslavija 

i so status na samostojna politi~ka 

edinica. Dvièweto ne uspealo 

da se odrì poradi slabostite 

vo organiziraweto i rakovodeweto, 

no i poradi direktivata 

od Kominternata za zadrùvawe 

na versajskite granici na Balkanot 

i za sozdavawe edinstven antifa{isti~ki 

front. Makedonskite 

komunisti go prifatile separatnoto 

vodewe na borbata pod rakovodstvo 

na KPJ, BKP i KPG. 

LIT.: Dokumenti za borbata na makedonskiot 

narod za samostojnost i za nacionalna 

dràva, 1 i 2, Skopje, 1981; Blaè 

Ristovski, Istorija na makedonskata nacija, 

Skopje, 1999; Programata na Makedonskiot 

revolucioneren komitet vo 

Petrograd od 1917 godina za Balkanska


federativna demokratska republika 

(Prilog kon prou~uvaweto na idejata za 

Balkanska federacija vo makedonskoto 

revolucionerno dvièwe), †Istorija#, 1, 

Skopje, 1971; zb. Makedonija vo vojnite 

1912-1918, Skopje, 1991; VMRO (Obedineta) 

dokumenti i materijali. Izbor, redakcija 

i komentar Ivan Katarxiev, 1, 

Skopje, 1991, 2, 1992. M. Min. 

Agrarnite reformi vo Makedonija 

(1918&1953) & vo tekot na minatiot 

vek bile izvr{eni dve agrarni 

reformi. Prvata agrarna 

reforma bila sprovedena vo periodot 

me|u dvete svetski vojni 

(1918–1941). Objekt na ovaa agrarna 

reforma bile slobodnite i 

napu{tenite imoti (obrabotliva 

zemja, utrini i {umi vo dràvna 

i op{tinska sopstvenost i sl.) 

i imotite {to }e ostanele slobodni 

po parceliziraweto na 

krupnite imoti. Nasproti vetuvawata 

na agrarnite vlasti i na 

reìmot deka agrarnite interesenti 

}e gi dobijat nazad svoite 

imoti besplatno, zemjodelskite 

proizvoditeli za seto vreme na 

dvaeset i trigodi{niot period 

me|u dvete svetski vojni dobivale 

samo prazni vetuvawa, bile dr- 

èni vo celosna neizvesnost i od 

strana na politi~kite partii, 

dràvnata vlast i reìmot bezo~no 

bile manipulirani i polzuvani 

pri izbornite kampawi. Agrarnata 

reforma bila sproveduvana 

neplanski, neorganizirano 

i bez vistinski uvid vo postojniot 

zemji{ten fond. Biv{ite 

sopstvenici nezakonski gi prodavale 

imotite, naj~esto na poimotnite 

selani, na {pekulanti, 

na dràvni slu`benici i na drugi 

lica {to ne se zanimavale so 

zemjodelstvo. Vo mnogu slu~ai agrarnite 

komisii svoevolno gi ograni~uvale 

imotite na makedonskite 

selani i zemjata im ja dodeluvale 

na kolonisti~kite semejstva, 

koi od drugite krai{ta na 

Kralstvoto Jugoslavija bile naseluvani 

vo ovoj del na Makedonija. 

Celite na agrarnata reforma 

– obezbeduvawe na selanite so 

zemja, sozdavawe povolna posedovna 

struktura i unapreduvawe 

na zemjodelskoto proizvodstvo – 

ne bile postignati. 

Osnovna cel na agrarnata reforma 

od 1945–1953 g. bilo †da se zadovolat 

socijalnite barawa na 

siroma{noto selanstvo kako najmasoven 

op{testven sloj#. Posebna 

uloga vo sproveduvaweto na agrarnata 

reforma imale mesnite 

agrarni komisii. Ovie komisii 

bile izbirani na selskite sobiri, 

koi pretstavuvale eden vid 

sobranija na site zainteresirani 

polnoletni maì od doma}instvata 

vo seloto kade {to imalo 

zemja za eksproprijacija. Objekt 

na eksproprijacija bile imotite 

na krupnite zemji{ni sopstvenici, 

imotite na kolonisti~kite 

semejstva naseleni vo Vardarskiot 

del na Makedonija vo periodot 

me|u dvete svetski vojni, imotite 

na bankite, pretprijatijata i na 

akcionerskite dru{tva, imotite 

na crkvite i manastirite, posedite 

na pripadnicite od germanska 

nacionalnost {to sorabotuvale 

so okupatorot i konfiskuvanite 

imoti na site lica {to 

bile proglaseni za narodni neprijateli. 

[totuku formiranite 

mesni agrarni komisii vedna{ 

po~nale so podelba na zemjata. 

Reformata bila sproveduvana so 

mnogu propusti, neto~na eviden- 

Makedonki od Zemjodelskata zadruga 

vo s. Jabuka kaj Pan~evo (Vojvodina) 

cija na zemji{niot fond, so proteìrawa 

i nepravdi. Poradi 

toa, ve}e vo sredinata na 1947 g., 

vlasta pristapila kon likvidacija 

na zemji{niot fond namenet 

za agrarnata reforma. Neuspehot 

na ovaa agrarna reforma moè{e 

odnapred da se o~ekuva. Taa vo celost 

pretstavuva{e prvenstveno 

politi~ko-klasen potfat i najmalku 

be{e ekonomski opravdan 

proekt. NR Makedonija i natamu 

ostana zemja na sitniot posed, so 

primena na tradicionalni i ednostavni 

zemjodelski orudija, odgleduvawe 

na zemjodelski kulturi 

za potrebite na semejstvata, 

niski prinosi i sosema slaba pazarna 

orientacija 

LIT.: D-r Aleksandar Apostolov, Kolonizacijata 

na Makedonija vo stara Jugoslavija, 

Skopje, 1966; D-r Risto Hristov, 

Seloto vo Vardarskiot del od Makedonija 

me|u dvete svetski vojni (socio-ekonomski 

istraùvawa), Skopje, 1993; D-r 

Violeta A~koska: Agrarnata reforma i 

kolonizacija vo Makedonija 1944–1953 

(dokumenti), Skopje, 1997. R. H. 

Makedonskiot kulturno-nacionalen 

prerodbenski proces ‡ razvoen 

proces na makedonskoto kulturno-nacionalno 

budewe i dr- 

àvno-politi~ko osamostojuvawe 

{to po~nuva so borbata za 

upotreba na narodniot namesto 

MAKEDONIJA 

crkovnoslovenskiot jazik vo pi- 

{anata re~ i za individualizirawe 

na makedonskiot kulturno-istoriski 

identitet vo slovenskiot 

i balkanskiot svet, za izgradba 

na makedonskiot kako poseben 

literaturen jazik i za obnovuvawe 


kako nacionalna crkva vo makedonska 

dràva (1802‡1944). 

Barawe od {tipjani za obnova na Ohridskata 

arhiepiskopija (1860) 

Prerodbenskiot proces se pojavuva 

so zakrepnuvaweto i postepenoto 

makedonizirawe na gradovite 

vo prvata polovina na XIX v. i 

se izrazuva so narasnuvaweto na 

interesot na makedonskoto gra- 

|anstvo za u~ili{te i kniga na 

svojot naroden jazik. Kelijnite 

u~ili{ta stanuvaat svetovni za 

da gi zadovolat potrebite na trgovcite 

i zanaet~iite vo makedonskata 

~ar{ija, pa se izdavaat 

knigi na rodniot jazik i so kirilskoto 

pismo (J. Kr~ovski i K. Pej- 

~inovi}) i u~ebnici (A. Zografski), 

se otvoraat svoi pe~atnici 

K. Pej~inovi}: †Ogledalo# (1916) 

M 

831


Kam~e Nakov Popangelov (Daskal Kam~e), crte` na Pane Pop Kocev, i u~ili{teto vo s. Vata{a, kade {to bila 

smestena pe~atnicata 

(T. Sinaitski, Daskal Kam~e), a 

sè do 60-tite godini na XIX v. vo 

javnata pe~atena re~ se upotrebuva 

i gr~koto pismo za tekstovi na 

makedonski (Kirijak Drìlovi~, 

1851; Pavel Boìgropski, 1852). 

Toa e period koga se sobira i se 

pe~ati makedonskoto usno narodno 

tvore{tvo (V. Karaxi}, 1815 i 

1822; St. Verkovi}, 1860; Bra}ata 

Miladinovci, 1861) i se nivelira 

jazikot vo edinstvena forma {to 

poleka stanuva norma i za pismenata 

re~. Vo podem e i crkovnata 

i profanata arhitektura, kako i 

umetnosta (freskoslikarstvoto, 

ikonopisot, kopani~arstvoto i 

ìvopisot), muzikata (prvenstveno 

crkovnata) i teatarot (Jordan 

Haxikonstantinov-Xinot). 

Bavnoto imensko individualizirawe 

na makedonskiot etnokulturen 

subjekt vo istoriska perspektiva 

go olesnuva procesot na pojavata 

i dejstvuvaweto na nacionalnite 

propagandi na sosedite na 

po~vata vo Makedonija od polovinata 

na XIX v. Prerodbenskoto 

dvièwe (preku fazata na †na{izmot# 

kako razvojna etapa), vo 40tite 

i 50-tite godini postepeno 

dobiva pojasna makedonska boja, 

masovno i javno se izrazuva vo 60tite 

i 70-tite, osobeno vo vtoriot 

bran na Unijatskoto dvièwe 

(1873‡1874). Prvoto pe~atno makedonsko 

obele`je so javno izrazena 

nacionalna ideologija se pojavuva 

duri vo Trijazi~niot re~nik na 

\or|ija M. Pulevski (1875). 

832 

Trijazi~niot 

re~nik 

na \or|ija 

M. Pulevski 

(1875) 

Iako makedonskoto ime ima kontinuitet 

od antikata do deneska, 

vo evropski relacii toa osobeno 

se afirmira so razvitokot na 

kartografijata (XVI v.), koga pojasno 

se ome|uvaat granicite na 

makedonskata teritorija, a so 

rascvetot na heraldikata na Balkanot 

zemskiot grb na Makedonija 

nastanuva istovremeno i ramnopravno 

so site drugi takvi grbovi 

na ovie prostori i so toa 

vsu{nost se subjektivizira i dr- 

àvnosnata pretstava vo istorijata 

na makedonskiot narod. Od 

toj pretprerodbenski period makedonskoto 

kako etni~ko ime 

znatno se evropeizira, se odrazuva 

vo evropskiot obrazoven proces, 

a preku pe~ateniot zbor i so 

trgovskite i drugite vrski stanuva 

etnokulturen i istoriski beleg 

na Makedoncite. Avstro-turskata 

vojna (1689) i preselbata na 

narodot na sever u{te pove}e go 

afirmira makedonskoto istorisko 

ime kako etni~ko. Taka se ob- 

Karta na †Makedonija, Epir i Ahaja# od Gerhart Merkator (1589) 

Pismo od avstriskiot car Leopold 

do makedonskiot narod (26. IV 1690) 

ra}a avstriskiot car Leopold, taka 

ja tretira Makedonija i ruskata 

carica Elizabeta II. Zatoa i 

begalcite od Makedonija po Karpo{ovoto 

vostanie pri prefrlaweto 

od Avstrija vo Rusija vo 

polovinata na XVIII v. pred ruskata 

administracija se deklariraat 

deka se †od makedonskata nacija#. 

Rusko-turskite vojni (XVIII –XIX 

v.) znatno ja razbuduvaat slovenskata 

i pravoslavnata svest vo 

Makedonija i go pottiknuvaat 

stremeòt za osloboduvawe od vekovnoto 

osmanlisko vladeewe. 

I pokraj takviot razvitok, makedonskoto 

obele`je na novata istoriska 

kategorija nacijata se 

afirmira duri po sudirot na slovenizmot 

so grcizmot ‡ prvin na 

crkoven, a potoa i na jazi~en


Deklarirawe na preselnicite od Makedonija preku Avstrija vo Rusija vo polovinata na XVIII vek kako pripadnici na †makedonskata nacija# 

plan. Preku fazata na slovenobugarizmot, 

nastanuva i sudirot so 

samiot bugarizam, najizrazito vo 

reakcijata protiv bugarskite 

u~ebnici vo makedonskite u~ili{ta, 

koga i bugarskite nacionalni 

dejci se sprotistavuvaat na 

zaedni~kiot jazik zatemelen od 

Neofit Rilski ‡ vrz osnova na 

isto~noto makedonsko nare~je 

(1835‡1844). Toga{ kone~no se naloùva 

isto~nobugarskoto nare~je 

kako osnova na sovremeniot bugarski 

literaturen jazik. Prvite 

projavi na makedonskata (imenski 

u{te neizdiferencirana) nacionalna 

svest se manifestiraat so 

Kuku{kata unija (1859). 

Pojavata na u~ebnicite †na makedonskoto 

nare~je# ja predizvikuva 

i gr~kata reakcija protiv makedonskoto 

ime, proglasuvaj}i gi 

anti~kite Makedonci za Grci. 

Toga{ makedonskata prerodba 

preminuva vo nova faza koga na- 

{ite intelektualci i anti~kite 

Makedonci gi proglasuvaat za 

Sloveni i prethodnici na Kirila 

i Metodija, pa vo osnovata na 

borbata za nacionalna afirmacija 

gi postavuvaat Filip II i Aleksandar 

III Makedonski, pretstavuvaj}i 

se i samite za direktni nivni 

potomci. Toa be{e silen mit 

{to ima{e pozitivno vlijanie vo 

procesot na nacionalnata identifikacija 

vo narednata etapa. 

Osnovnite karakteristiki na makedonskatakulturno-nacionalna 

prerodba vo ovoj period se 

pro{iruvaat so stremeòt za 

upotreba i afirmacija na make- 

donskiot naroden jazik vo u~ili{teto 

i vo literaturata, a crkovnoslovenskiot 

vo crkvite, zaedno 

so ve}e organiziranoto barawe 

za obnovuvawe na ukinatata 

Ohridska arhiepiskopija kako 

samostojna pravoslavna crkva i 

uslov za obezbeduvawe makedonski 

nufus vo {erijatskiot sistem 

na Osmanliskata Imperija. 

Po Krimskata vojna (1856), ne bez 

rusko vlijanie, ova dvièwe se 

zasiluva i e naso~eno pred sè protiv 

gr~kiot jazik i gr~kata kniga 

vo u~ili{tata i vo crkvite, za 

upotreba na †na{inskiot# vo 

u~ili{tata i slovenskiot vo 

crkvite. Otporot na †na{izmot# 

protiv bugarskata penetracija vo 

Makedonija organizirano se zasiluva 

po obrazuvaweto na Bugarskata 

egzarhija (1870). 

Toga{ oìvuva i srpskata nacionalna 

propaganda i se poveduva 

Fermanot za 

osnovaweto 

na Bugarskata 

egzarhija 

(24. II 1870) 

MAKEDONIJA 

rivalska borba na tu|ite propagandi 

za prevlast vo Makedonija. 

Toa go zabavuva procesot na afirmacijata 

na makedonskata prerodba. 

Taka i zapo~nuva klu~nata 

faza na prerodbenskiot proces. 

Sogleduvaj}i ja èlbata na makedonskiot 

narod za sopstven jazik 

vo svoite u~ili{ta i upornoto 

odbivawe na bugarskite u~ebnici, 

za da se infiltrira bugarskata 

nacionalna ideja vo Makedonija, 

Bugarskoto ~itali{te vo 

Carigrad formira specijalna 

komisija (na ~elo so P. R. Slavejkov) 

za podgotovka na bugarski 

u~ebnici †na makedonskoto nare~je# 

(1869). No idejata stana 

Statijata na P. Slavejkov vo vesnikot 

†Makedonija# (18. I 1871) 

bespredmetna po brzoto sozdavawe 

na Bugarskata egzarhija, koga 

so turskite zakoni be{e pomognato 

slobodnoto vleguvawe na bugarskata 

propaganda vo Makedonija. 

Vo tie novi okolnosti Slavejkov 

se osmeluva vo svojot ves- 

M 

833


nik †MakedoniÔ# (18. I 1871) prvpat 

javno da progovori i za †Makedonskoto 

pra{awe# {to go karakterizira 

kako †separatisti~ko# 

nacionalno dvièwe i 

pritoa gi nabeleùva osnovnite 

barawa na Makedoncite: za svoj 

jazik, svoja crkva i svoja kulturno-istoriska 

avtonomija, razli~na 

od bugarskata. 

Celi 20 godini podocna (1888– 

1891) i srpskata propaganda pravi 

sli~en obid so bukvarite i ~itankata 

na Stojan Novakovi} na srbiziran 

makedonski jazik za da moè 

i taa, kako znatno zadocneta, polesno 

da prodre vo Makedonija. 

Me|utoa, brzo se uviduva deka po 

toj pat samo se zasiluva makedonskata 

nacionalna svest, pa dvete 

propagandi brzo se otkaùvaat od 

takviot iznuden eksperiment. 

Vo borbata za naroden jazik vo 

obrazovanieto u{te vo prvata 

polovina na XIX v. se pojavuva 

potrebata i za svoi pe~atnici, 

pa e otvorena Solunskata pe~atnica 

na Teodosija Sinaitski 

(1838–1841) i Vata{kata na Daskal 

Kam~e, no se pravi i obid za 

slovenizirawe na gr~kata pe~atnica 

na Kirijak Drìlovi~ vo 

Solun (1860). Potrebata za sopstveni 

u~ebnici se obiduvaat da ja 

zadovolat u~ebnikarite Anatolija 

Zografski (1838), Partenija 

Zografski (1857–1858), a podocna 

i Dimitar Makedonski i Dimitar 

Uzunov (1867‡1868), Kuzman 

[apkarev (1868‡1874) i \or|ija 

M. Pulevski (1873 i osobeno 

1875). Obidi za objavuvawe gramatika 

na makedonskiot jazik 

pravat pove}emina (Dimitar Miladinov, 

Partenija Zografski, 

Georgi Dinkata, Venijamin Ma- 

~ukovski), no samo \or|ija Pulevski 

uspeva i da go nape~ati prviot 

del na svojot obid †Slognica 

re~ovska# (1880). 

Paralelno so toa se zadovoluva i 

potrebata za literatura na maj- 

834 

†Na~alnoe 

u~enie 

za decata# 

(Carigrad, 

1857) od 

Partenija 

Zografski 

i †Sve{tena 

istorija# 

(Carigrad, 

1867) od 

Dimitar 

Makedonski 

~in jazik. Vo 60-tite i 70-tite godini 

na XIX v. se pojavuvaat stihovite 

na Konstantin Miladinov, 

Konstantin i Andreja Petkovi~, 

Rajko @inzifov, Grigor Prli~ev 

i \or|ija Pulevski, a od 90-tite 

godini i raznovidnite literaturni 

tvorbi na Vojdan êrnodrinski, 

Marko Cepenkov, D. Haxidinev, 

Petar Poparsov i dr. 

Vo soglasnost so evropskiot 

trend, po~nuva i intenzivno objavuvawe 

na makedonskiot usten 

folklor (Stefan Verkovi}, Bra- 

}ata Miladinovci, \or|ija Pulevski, 

Ivan Jastrebov, Kuzman 

[apkarev, Marko Cepenkov, Anton 

Popstoilov, Vasil Ikonomov, 

Petar Draganov i dr.). Paralelno 

so toa se pojavuva i makedonskata 

nau~na misla (Konstantin 

Miladinov, \or|ija Pulevski, 

Georgi Balas~ev, Trajko 

Kitan~ev i dr.), no i obidi za 

sopstven pe~at so vesnicite: 

†MakedonskiŸ glasÍ# (1885–87), 

†Makedonski list# (1887), †MakedoniÔ# 

(1888–1893), †GlasÍ Makedonski# 

(1893–1898), †Balkanski 

glasnik# (1902), †BalkanÍ# 

(1903) i dr. 

Toa e ve}e epohata na revolucionerno-politi~kata 

komponenta 

na osloboditelniot prerodbenski 

tek {to se izrazuva niz Razlove~koto 

vostanie (1876), so 

dobrovolcite vo Srpsko-turskata 

(1876) i vo Rusko-turskata vojna 

(1877‡1878), preku Kresnenskoto 

makedonsko vostanie (1878‡1879), 

Makedonskata liga so Narodnoto 

sobranie na Makedonija i 

Privremenata vlada na Makedonija 

so Ustavot za dràvnoto 

ureduvawe na Makedonija (1880– 

1881). Ovoj podem na nacionalnata 

svest preku †lozarstvoto# vo 

Sofija (1890‡1892) stignuva do 

Dru{tvoto †Vardar# (1893‡1894) 

i potoa do Makedonskiot klub vo 

Belgrad (1902), pa so formiraweto 

na Makedonskoto nau~no-literaturno 

drugarstvo vo S.-Peterburg 

(1902) i negovata kompletna 

i kompleksna nacionalna 

programa (12. XI 1902) se zaokru- 

ùva predilindenskiot period. 

Ilindenskiot podvig (2. VIII 1903) 

ja utvrdi dràvnosnata svest na 

narodot, a MNLD so oficijalnoto 

voveduvawe na makedonskiot 

jazik prvpat vo slu`bena upotreba 

(~l. 12 od Ustavot, 1903) i so 

negovata nau~na kodifikacija i 

prakti~na primena vo knigata na 

K. P. Misirkov †Za makedonckite 

raboti# (1903), dovr{ena vo sp. 

†Vardar# (1905), nau~no gi proklamira 

nacionalnite prioriteti: 

makedonskata nacija, makedonskiot 

jazik, makedonskata 

crkva i kulturno-nacionalnata 

Prvite izdanija na makedonski jazik 

od J. Kr~oski (Budim 1814) 

avtonomija. So toa i zapo~nuva 

re{ava~kiot del od makedonskiot 

prerodbenski proces. Obidite 

na Drugarstvoto za otvorawe u~ili{ta 

na makedonski jazik 

(1903‡1905 i 1910‡1911) i dejnosta 

na Makedonskata kolonija vo 

Petrograd (1911‡1917), kako 

opolnomo{ten pretstavnik na 

makedonskiot narod pred Evropa, 

gi postavuvaat osnovite na 

epohata za kone~na afirmacija 

na kulturno-nacionalnata misla 

za nacionalno-politi~ko osloboduvawe 

i dràvno konstituirawe 


Balkanskite vojni so Bukure{kiot 

dogovor (1912‡1913) ja razbivaat 

teritorijalnata celost na 

Makedonija, Prvata svetska vojna 

i Versajskiot dogovor (1914‡ 

1919) ja zatvrduvaat podelbata na 

zemjata, no ne ja spre~uvaat i idejata 

za osloboduvawe i obedinuvawe 

na makedonskiot narod. Toa 

go potvrduvaat: programskoto 

pismo na Bitolskiot kruòk 

(15. VIII 1912), Op{tomakedonskata 

konferencija vo Veles (dekemvrri 

1912), memorandumite 

na Makedoncite (1 mart i 7 juni 

1913), †Kartata na Makedonija 

po programa na makedonskite narodnici# 

(1913) na makedonski 

jazik, osnovaweto i dejnosta na 

Slovenomakedonskoto nacionalno-prosvetno 

dru{tvo †Sv. Kiril 

i Metodija# (1912) i Ruskomakedonskoto 

blagotvorno dru{tvo 

†Sv. Kiril i Metodija# 

(1913) vo Peterburg, statiite 

na D. ûpovski, G. Georgov, K. 

Misirkov i drugi vo ruskiot pe- 

~at i osobeno vo sp. †Makedon-


Reklamen list za sp. †Makedonski glas# (1914) 

skij golosÍ (Makedonski glas)# 

(1913‡1914), dejnosta na Makedonskiot 

revolucioneren komitet 

vo Petrograd (1917‡1924) i statiite 

na Misirkov vo Sofija 

(1922‡1925) i na ûpovski vo Rusija 

(1923). 

Zaradi svoite interesi Kominternata 

go priznava makedonskiot 

kulturno-nacionalen entitet 

i makedonskiot jazik kako 

poseben vo slovenskiot svet 

(11. II 1934) i so toa na me|unarodno 

nivo go pomognuva prerodbenskiot 

proces za kone~noto re{enie. 

Nezavisno od krvavite raspravii 

na VMRO na T. Aleksandrov 

i V. Mihajlov so MEFO i 

VMRO(Ob), vo 20-tite (†Avtonomna 

MakedoniÔ#, †Makedonsko 

sÍznanie#) i posebno vo 30-tite 

godini se pe~ateni dvaesetina 

razni vesnici i spisanija so makedonskata 

nacionalna programa, 

kako {to se: legalnite (vo Sofija): 

†Makedonsko zname# (1932 

Vesnikot na Mitko Zafirovski 

†Makedonska zemja# (1936) 

‡1934), †Makedonska mlade`Ï# (1933 

‡1934), †Makedonski vesti# 

(1935‡1936), †Makedonska zemÔ# 

(1936), †Goce# (1938), †IlindenÏ# 

(1939) i dr., nelegalnite: †RevolÓciÔ# 

(1931), †Makedonska revolÓciÔ#, 

†Obedinist# i †No- 

òt# (1935), †BÓletinÍ# i †Makedonsko 

edinstvo# (1936) i dr.; legalnite 

makedonski vesnici i spisanija 

vo Jugoslavija: †Na{ vesnik# 

(1937), †Lu~# (1937‡1938), †Na{a 

re~# (1939‡ 1941), zaedno so evropskoto 

†Makedonsko delo# (1925 

‡1935); vesnicite vo SAD: †Balkansko 

sdruènie# (1931‡1934), 

†Trudova MakedoniÔ# (1934‡1938) i 

†Narodna volÔ# (1938‡1978); kanadskoto 

†Edinstvo# (1936‡1940); argentinskite 

†Makedonski glas# 

(1935‡1939) i †Narodna tribuna# 

(1936‡1939), kako i godi{nite 

zbornici na MNS vo SAD i Kanada 

(1931‡1940). 

V. †Trudova Makedonija#, za smrtta 

na Gan~o Haxipanzov vo [panija (1936) 

Vo 30-tite godini na HH v. se izdadeni 

i pogolem broj posebni pubikacii: 

[Vasil Ivanovski,] Ideit‹ 

i zada~it‹ na makedonskoto 

progresivno dviènie vÍ BÍlgariÔ 

(1933); AngelÍ DinevÍ, Makedonskit‹ 

slavÔni (1938); K. 

LambrevÍ, MakedonskiÔtÍ vÍprosÍ 

i balkanskoto edinstvo 

(1938); Kosta VeselinovÍ, Nacionalno 

porobeni narodi i nacionalni 

malcinstva (1938), VÍzra`daneto 

na MakedoniÔ i Ilindenskoto 

vÍzstanie (1939), Borci 

za narodna svoboda: Hr. BotevÍ, 

Goce Del~evÍ, LÓbenÍ KaravelovÍ 

i Dùzepe Garibaldi (1940). 

Vo me|uvoeniot period osobeno 

vidliv podem pravi i makedonskata 

literatura: objaveni se 

Venko 

Markovski: 

†Oginot# 

(1938) 

MAKEDONIJA 

ili se pretstaveni na scenata 

dramite na makedonski jazik na 

Nikola Kirov Majski, Vasil 

Iqoski, Anton Panov, Risto Krle 

i dr., a se otpe~ateni i stihozbirkite 

na Vol~e Naum~eski, 

Venko Markovski, Ko~o Racin i 

Kole Nedelkovski. 

Od zbirkata †Idi prolet# od Vol~e Naum~eski 

(1939 i 1941) 

Vo tekot na NOB, pokraj objavenite 

pesnarki so narodni i masovni 

borbeni pesni, se nape~ateni i 

dvete kni{ki na Racinovite Narodno-osloboditelni 

pesni (1943), 

vtoroto izdanie na Racinovite Beli 

mugri (april 1944), stihozbirkata 

na Aco [opov Pesni (1944), 

Zbirki so makedonski narodnoosloboditelni pesni 

no i poetskite knigi na Venko 

Markovski: spevot Partizani, 

eposot Robii i stihozbirkite Orlite 

na Makedonija, Niz poàrite 

na Elada i Pesni (1944). 

Na I zasedanie na ASNOM vo manastirot 

†Sv. Prohor P~iwski# 

(2 avgust 1944) e konstituirana 

sovremenata makedonska dràva 

Demokratska Federalna Makedonija 

vo ramkite na Demokratska 

Federativna Jugoslavija i e inauguriran 

makedonskiot kako literaturen 

jazik i ve}e zapo~nuva 

dràvniot ìvot i razvitok na 

makedonskata nacija i kultura. 

So toa i zavr{uva prerodbenski- 

M 

835


Naroden sobor vo manastirot †Sv. Prohor P~inski# 

vo vremeto na Prvoto zasedanie na ASNOM (1944) 

ot proces {to ima vlijanie i vrz 

natamo{niot nacionalen razvitok 

vo drugite delovi od makedonskiot 

narod vo Grcija, Bugarija i 

Albanija, kako i vo dijasporata. 

LIT.: AngelÍ DinevÍ, Makedonskit‹ 

slavÔni, SofiÔ, 1938; Kosta VeselinovÍ, 

VÍzra`daneto na MakedoniÔ i Ilindenskoto 

vÍzstanie, SofiÔ, 1939; Blaè Koneski, 

Makedonskite u~ebnici od 19 vek 

‡ Eden prilog kon istorijata na makedonskata 

prerodba, Skopje, 1949; Dragan 

Ta{kovski, Ra|aweto na makedonskata 

nacija, Skopje, 1966; Blaè Ristovski, 

Krste P. Misirkov (1874‡1926). Prilog 

kon prou~uvaweto na razvitokot na makedonskata 

nacionalna misla, Skopje, 

1966: istiot, Dimitrija ûpovski (1878‡ 

1940) i Makedonskoto nau~no-literaturno 

drugarstvo vo Petrograd, I-II, Skopje, 

1978; istiot, Makedonskiot narod i makedonskata 

nacija, I-II, Skopje, 1983; istiot, 

Portreti i procesi od makedonskata 

literaturna i nacionalna istorija, I- 

III, Skopje, 1989‡1990; istiot, Istorija na 

makedonskata nacija, MANU, 1999; istiot, 

Stoletija na makedonskata svest. 

Istraùvawa za kulturno-nacionalniot 

razvitok, Skopje, 2001. Bl. R. 

Makedonija vo vremeto na Vtorata 

svetska vojna. Po kapitulacijata 

na Kralstvoto Jugoslavija 

(6‡18. IV 1941), do krajot na maj 

be{e okupirano i Kralstvoto 

Grcija. Pritoa, osven porano 

vklu~eniot Pirinski del na Makedonija, 

Bugarija go anektira i 

najgolemiot del od Vardarskiot 

del i del od Egejskiot del na Makedonija 

(do rekata Struma i ostrovite 

Tasos i Samotraki), so 

vkupno 21.460 km² i okolu 876.000 

ìteli. Italija go dobi najgolemiot 

del od Zapadna Makedonija 

so gradovite Tetovo, Gostivar, 

Ki~evo, Debar i Struga, najgolemiot 

del od prespanskite sela i 

Kostursko, Lerinsko i Koànsko 

vo Egejskiot del na Makedonija, 

so vkupno 4.314 km² i so okolu 232 

iljadi ìteli. Vo juli toa okupaciono 

podra~je be{e prepu{teno 

na anektirawe od kvislin{ka 

Albanija. Taka, Egejskiot del na 

Makedonija, koj dotoga{ se nao- 

|a{e pod gr~ka vlast, be{e podelen 

pod bugarska, italijanska i 

germanska okupacija (Solunsko, 

Vodensko i Gumenxisko). Za okupatorskiot 

reìm dovolno zbo- 

836 

Novata podelba na Makedonija po okupacijata vo 1941 godina 

ruvaat podatocite deka samo vo 

bugarskoto okupacisko podra~je 

ima{e okolu 45.000 okupatorski 

vojnici i ~inovnici, a na teritorijata 

pod albanska okupacija be- 

{e voveden danokot desetok od 

vremeto na osmanliskoto vladeewe. 

Vo Vardarskiot del na Makedonija, 

samo vo prvata godina od 

fa{isti~kata okupacija bea uapseni 

1.937 lica, so 38 smrtni presudi. 

Na bugarskoto okupaciono 

podra~je, od 3.422 u~iteli i nastavnici 

vo u~ili{tata so nametnatiot 

bugarski nastaven jazik, 

ima{e samo 306 u~iteli i nastavnici 

Makedonci. Vo italijanskoalbanskoto 

okupaciono podra~je 

be{e voveden albanskiot jazik vo 

administracijata i vo u~ili{tata 

i za makedonskite deca. 

U{te od prvite denovi na okupacijata, 

makedonskiot narod po~na 

organiziran otpor i podgotovki 

za oruèna borba, predvodena 

od makedonskite komunisti i 

patrioti, glavno ~lenovi na KPJ 

i SKOJ. Tie na makedonski jazik 

gi izdavaa vesnicite †Dedo 

Ivan# (Kumanovo), †Naroden 

bilten# (Veles) i dr. (1941), a vo 

Skopje, Kumanovo, Prilep, Bitola, 

Veles i vo drugi mesta izbuvnaa 

u~eni~ki {trajkovi (1941). 

Oruèniot otpor pak zapo~na neposredno 

po germanskiot napad 

na SSSR (22. VI 1941). Vo Pirinskiot 

del na Makedonija Ivan 

Kozarov ja formira prvata partizanska 

grupa (27. VI 1941), a neposredno 

po nea bea formirani i 

partizanskite grupi na Nikola 

Parapunov i Kostadin Kantarxiev, 

poradi {to bugarskite vlasti 

prezedoa apsewe na okolu 150 antifa{isti. 

Vo pove}e gradovi na 

Vardarskiot del na Makedonija 

bea organizirani masovni ilindenski 

demonstracii (2. VIII 

1941). Istiot mesec skopskite diverzanti 

izvr{ija uspe{ni diverzii 

vo rudnikot za hrom Radu- 

Diverzantska akcija na @elezni~kata stanica 

vo Skopje (1941) 

{a, na aerodromot Petrovec, na 

èlezni~kata linija i na drugi 

objekti, a potoa bea formirani i 

Skopskiot NOP odred (22. VIII 

1941) i Prilepskata partizanska 

~eta (12. IX 1941). Prilepskite 

ilegalci izvr{ija oruèn napad 

na bugarskite vojnici kaj Bogomilskiot 

tunel (16. XI 1941). Naskoro 

potoa, po odluka na Pokrainskiot 

voen {tab na PK na KPJ 

za Makedonija be{e formiran 

Prilepskiot NOPO †Goce Del- 

~ev# (11. X 1941), koj izvr{i napad 

na okupatorskite sili vo Prilep, 

a naredniot den bea formirani 

i dvata kumanovski odreda ‡ 

Kozja~kiot i Karada~kiot NOP 

odred. Po nivnoto razbivawe ili 

rasformirawe se formiraa ~etiri 

novi odredi vo Skopsko, Bitolsko, 

Prilepsko i Vele{ko (vo 

proletta 1942). Pokrainskiot voen 

{tab be{e preimenuvan vo Glaven 

{tab na NOPO, na ~elo so


Mogilata na nepobedenite vo Prilep 

Mihailo Apostolski (letoto 

1942) i bea formirani u{te ~etiri 

odredi vo Bitolsko, Kru{evsko, 

Mavrovsko i na [ar Planina 

(letoto i esenta 1942). Vo Pirinskiot 

del na Makedonija bea 

Mihailo 

Apostolski 

formirani novi partizanski 

grupi vo Gornoxumajsko, Nevrokopsko 

i Petri~ko i be{e izvr- 

{en oruèn napad na germanskata 

stanica za vrski vo Gorna Xumaja 

(1942). Vo Vodensko, vo Egejskiot 

del na Makedonija, be{e formirana 

Makedonskata antifa{isti~ka 

organizacija (MAO). [irum 

Makedonija bea pokrenati 

novi ilegalni vesnici: †Poli- 

Vodenicata na Karadak kade {to bil razbien Karada~kiot narodnoosloboditelen 

partizanski odred (12. X 1941) 

ti~ki listok# (Kavadarci), †Naroden 

glas# (Prilep), †Vesnik# 

(Skopje), †Bilten# (Bitola), †Oktrobris# 

(Kumanovo), †Nedelen 

vesnik# (Tetovo), †Naroden glas# 

([tip) i dr. 

Partizani na planinata Mukos (1942) 

Po formiraweto na KPM i CK 

na KPM (Tetovo, 19. III 1943) be- 

{e re{eno G[ na NOPOM i drugite 

voeni {tabovi da izlezat na 

teren za neposredno rakovodewe 

na oruènata borba. Bea formirani 

i pet oblasni komiteti na 

KPM i pet operativni zoni na 

NOV i POM, so zada~a da se povrzat 

so voeno-politi~kite rakovodstva 

na otporot vo Albanija, 

Bugarija i Grcija. Vo Pirinski- 

MAKEDONIJA 

Slobodnite teritorii vo Makedonija vo 1942 g. 

(ozna~eni so sina boja) 

ot del na Makedonija be{e formiran 

NOPO †Jane Sandanski# 

(1. V 1943), a potoa i NOPO †Nikola 

Kalap~iev# vo Gornoxumajsko, 

NOPO †Anton Popov# vo 

Petri~ko i partizanskite ~eti 

vo Svetivra~ko i vo Melni~ko. 

Bea sozdadeni silni àri{ta na 

oruènata borba vo Debarca, 

Prespa, Tikve{ko, Gervgelisko i 

Kumanovsko. 

Del od delegatite na Prespanskoto sovetuvawe 

(2. VIII 1943) 

Na Prespanskoto sovetuvawe (2. 

VIII 1943) be{e re{eno da po~nat 

podgotovkite za svikuvawe na 

Prvoto zasedanie na ASNOM kako 

najvisok organ na vlasta vo makedonskata 

dràva, da se formiraat 

bataljoni i brigadi, koman- 

Nekrolog za zaginatite borci na Kozja~kiot i Karada~kiot 

narodnoosloboditelen odred (1945) 

M 

837


di na mestata i na podra~jata, oblasni 

i okoliski NOO. Naskoro 

potoa be{e formiran Narodnoosloboditelniot 

bataljon †Mir- 

~e Acev# (18. VIII 1943) kako prva 

regularna voena edinica na NOV 

i POM. 

Po kapitulacijata na Italija (8. 

IX 1943) edinicite na NOV i 

POM zaplenija golemo koli~estvo 

oru`je i municija. Na slo- 

Razoruùvawe na italijanskata fa{isti~ka 

vojska vo Zapadna Makedonija 

bodnite teritorii se sozdavaa i 

legalni NOO, be{e formiran 

prviot legalen Okoliski NOO 

vo slobodnoto Ki~evo (26. IX 

1943), bea organizirani sanitetska 

i ambulantna slu`ba, bea otvoreni 

prvite u~ili{ta na makedonski 

nastaven jazik i se odrà 

Prviot sve{teni~ki naroden sobor 

kako za~etok na avtokefalnosta 

na MPC. Izdava~kata dejnost 

na makedonski jazik dobiva- 

{e u{te pogolemi razmeri. Be{e 

objaven Manifestot na G[ na 

NOV i POM (vo po~etokot na 

oktomvri 1943) kako programski 

dokument za celite na NOAVM. 

Pri G[ pristigna i prvata angliska 

sojuzni~ka misija kako 

zna~aen akt na me|unarodno priznanie 

na NOAVM. Voenite sili 

na NOV i POM narasnaa na 6 bataljoni, 

edna ~eta so te{ko oru`je 

i edna baterija topovi (X-XI 

1943), a be{e formirana i Prvata 

makedonsko-kosovska NOU 

brigada (11. XI 1943). CK na KPM 

i G[ na NOV i POM go formiraa 

Inicijativniot odbor za svikuvawe 

na ASNOM (vtorata polovina 

na noemvri 1943) i bea izbrani 

42 delegata za Vtoroto zasedanie 

na AVNOJ (Jajce, 29. XI 

1943), koi poradi voenite uslovi 

ne uspeaja da u~estvuvaat vo negovata 

rabota. Vo Kostursko i Lerinsko, 


bea formirani Slavjanomakedonskiotnarodnooslobodi- 

838 

Podelbata na Makedonija na operativni zoni na NOV i POM i pet oblasni komiteti na KPM (1943) 

telen front (SNOF, oktomvri 

1943 ‡ april 1944) i Slavjanomakedonskata 

osloboditelna vojska 

(SOV) kako vooruèn del na 

SNOF, vo ~ii ramki dejstvuvaa 

NOPO †Lazo Trpovski# i NO- 

PO †Vi~o#. G[ na NOV i POM 

po~na da vodi pokrupni voeni 

operacii. Be{e formirana Vto- 

Slobodni teritorii vo Makedonija vo 1943 g. 

rata MNOU brigada (s. Fu{tani, 

Meglensko, 20. XII 1943) i po dva 

dena tamu se odrà i Prviot kongres 

na NOMSM, so u~estvo na 

288 delegati od mladinskite organizacii. 

Voenite edinici uspe{no 

im se sprotistavuvaa na 

nadmo}nite neprijatelski sili 

vo ednomese~niot Fevruarski pohod 

(1944) vo dolìna od ok. 400 

km, vo najnepovolni vremenski 

uslovi, i vo Proletnata ofanziva 

(25. IV ‡ 19. VI 1944). NOAVM 

ve}e dobi masoven op{tonaroden 

karakter (letoto 1944). 

Vo Pirinskiot del na Makedonija 

bea formirani NO brigada †Jane 

Sandanski# i Pirinskiot partizanski 

odred †Rila#, a Petri~kiot 

partizanski odred be{e vo 

postojana vrska so edinicite na 

ELAS na pl. Ali Botu{. [irum 

Partizani od Pirinskiot del na Makedonija 

Makedonija bea formirani ok. 

500 NOO i bea izbrani 116 delegati 

za Prvoto zasedanie na AS- 

NOM (man. †Sv. Prohor P~iwski#, 

2. VIII 1944) kako najvisoko 

zakonodavno i izvr{no narodno 

pretstavni~ko telo na makedonskata 

dràva, na koe makedonskiot 

jazik be{e proglasen za slu`-


Izborot na delegatite za Prvoto zasedanie 

na ASNOM po mestata na potekloto 

ben vo makedonskata dràva i zapo~na 

dràvniot razvitok na 

DFM kako federativna dràva 

vo ramkite na DFJ. Tie re{enija 

bea poddràni i od prvata legalna 

konferencija na BKP za Gornoxumajskata 

oblast (Razlo{ka, 

Nevrokopska, Svetivra~ka, Petri~ka 

i Gornoxumajska okolija), a 

vo Egejskiot del na Makedonija 

bea formirani Kostursko-lerinskiot 

bataljon, Vodenskiot makedonski 

bataljon i potoa Prvata 

egejska NO brigada, koja zede u~estvo 

vo borbite za osloboduvawe 

na Tetovsko i Gostivarsko. 

Vo vremeto na zavr{nite operacii 

za osloboduvaweto na Makedonija, 

pod komandata na G[ na 

NOV i POM ve}e ima{e okolu 

Zavr{nite operacii za osloboduvaweto 

na Makedonija 

85.000 u~esnici vo NOAVM, so 7 

divizii i 3 korpusi, me|u koi i 

okolu 10.000 borci i zadninski 

sorabotnici od Egejskiot i Pirinskiot 

del na Makedonija. Po 

kapitulacijata na Bugarija (9. IX 

1944), germanskite sili se povlekuvaa 

so golemi zagubi. A so osloboduvaweto 

na Gostivar i Tetovo 

(19. XI 1944) zavr{i celosnoto 

osloboduvawe na DFM. Podocna 

makedonskite divizii 

u~estvuvaa i vo osloboduvaweto 

na Kosovo i Ju`na Srbija, a Petnaesettiot 

(makedonski) korpus 

na NOVJ, sostaven od 22.000 bor- 

ci, zede u~estvo i vo zavr{nite 

operacii za osloboduvaweto na 

Jugoslavija. Makedonskiot narod 

ja zavr{i vojnata so ok. 25.000 zaginati 

borci i `rtvi na fa{isti~kiot 

teror. So seto toa NO- 

AVM dade zna~itelen pridones 

vo antifa{isti~kata vojna na 

Balkanot i vo Evropa. 

LIT.: Istorija na makedonskiot narod, 

kniga treta, Skopje, 1969; Dimitar Mitrev, 

Pirinska Makedonija i drugi istoriografski 

ogledi, Skopje, 1970; Mihailo 

Apostolski, Specifi~nosti razvoja Narodnooslobodila~kog 

rata i Revolucije u Makedoniji, Beograd, 

1978; D-r Gligor Todorovski, Okupacijata 

na Zapadna Makedonija (1941– 

1944), vtoro dopolneto izdanie, Skopje, 

1982; D-r Simo Mladenovski, Mladinata 

od Makedonija vo NOB, Skopje, 1983; Mihailo 

Apostolski, Narodnoosloboditelnata 

borba i Revolucijata vo Makedonija, 

Skopje, 1985; Makedonija od ustanka do slobode 

1941–1945. (Zbornik radova), Beograd, 

1987. S. Ml. 

Republika Makedonija (1945–2006). 

Makedonija celosno e oslobodena 

na 19. XI 1944 g., no, kako slobodna 

dràva so site atributi, funkcionira 

od 16. IV 1945 g., koga na 

Tretoto zasedanie na ASNOM e 

formirana prvata vlada (pretsedatel 

Lazar Koli{evski). Razvo- 

Lazar 

Koli{evski 

jot na RM po 1945 g. ima dve glavni 

fazi. Prvata e do 1991 g., odnosno 

vo ramkite na jugoslovenskata 

federacija, i vtorata po 

1991 g. kako samostojna, suverena 

i nezavisna dràva. Ovie dve fazi 

imaat svoi specifi~nosti. 

Makedonski begalci od Kostursko (1949) 

MAKEDONIJA 

Vesta za prvata Vlada vo prviot dneven legalen 

vesnik †Nova Makedonija# (1945) 

Razvojniot period 1945–1950 g. e 

poznat kako administrativnocentralisti~ki, 

bidej}i sè zaviselo 

od centralnata vlast vo Federacijata, 

koja go kreirala sojuznoto, 

no imala vlijanie i za sodrìnata 

na republi~koto zakonodavstvo. 

Ustavot na NRM od 1946 g. bil 

podgotven spored onoj na Federacijata 

od istata godina. So toa bile 

izostaveni nekoi avtonomni vrednosti 

sodràni vo dokumentite od 

Prvoto zasedanie na ASNOM. 

Naporedno so obnovata na Makedonija 

(1945), se pristapilo i kon 

promena na sopstveni~kite odnosi 

i podràvuvawe na nejziniot 

imot. So agrarnata reforma zemjata 

im se dodeluvala glavno na 

borcite u~esnici vo vojnata. 

Stopanskite subjekti se centralizirale 

kako dràvna sopstvenost 

vo glavni ili pak generalni 

direkcii, a rabotnicite bile pla- 

}ani od dràvniot buxet. Politi~kiot 

sistem se zasnovuval na 

ednopartiskoto vladeewe na KPJ 

(KPM) so poistovetuvawe na dr- 

àvnite i partiskite funkcii. 

Uspe{ni ~ekori, zna~ajni za nacionalniot 

identitet, bile napraveni 

vo oblasta na obrazovanieto 

i kulturata. Se afirmirala 

upotrebata na makedonskiot literaturen 

jazik kako dràven, a se 

vovele i jazicite na nacionalnite 

malcinstva vo u~ili{tata. Vo socijalnata 

sfera, kako posledica 

na Gra|anskata vojna vo Grcija 

M 

839


840


(1946–1949), NRM se soo~ila so 

begalskiot egzodus na Makedoncite. 

Sudirot na KPJ so KPSS 

(1948), pokraj negativnite stopanski, 

predizvikal i negativni politi~ki 

i nacionalni posledici 

za Makedoncite od Pirinskiot i 

Egejskiot del na Makedonija i za 

makedonskoto pra{awe voop{to. 

Zaostanuvaweto vo stopanskiot 

razvoj na NRM bilo rezultat na 

neuspe{noto rakovodewe na stopanstvoto 

i nedovolnata produktivnost 

na trudot. Bile inicirani 

novi promeni vo stopanskite 

odnosi. Taka, vo Makedonija se 

pristapilo kon poop{testvuvawe 

i na sredstvata za proizvodstvo. 

Toa bilo napraveno so formalnoto 

†predavawe na fabrikite na 

rabotnicite#, odnosno na nivnite 

rabotni~ki soveti. Toj proces 

bil imenuvan kako voveduvawe na 

rabotni~ko samoupravuvawe. 

Promenite bile sankcionirani 

vo ustavnite dokumenti od 1953 g. 

Vo ovoj period (do 1970) bile napraveni 

nekolku obidi so cel da se 

zabrza razvojot i da se etablira 

noviot †samoupraven sistem#. Zatoa 

toj period moè da se definira 

kako period na rabotni~koto 

samoupravuvawe. Razvojot na samoupravuvaweto 

bil postavuvan 

kako prioritetna cel na KPJ 

(KPM). Partijata go promenila 

imeto vo Sojuz na komunistite, no 

ne i su{tinata na rabotata. Stopanskite 

neuspesi vo dràvata 

bile pravdani so navodniot zastoj 

vo samoupravuvaweto. Vo ustavnite 

dokumenti od 1963 g., vo koi namesto 

†narodna#, Makedonija dobila 

ime †socijalisti~ka# 

(SRM), SKM ja vgradil svojata 

vode~ka uloga kako ustavna kategorija. 

Niz kongresnite i drugite 

partiski dokumenti bile deleni 

zada~i {to ne se izvr{uvale. 

Ras~istuvawe na ru{evinite na Skopje 

po zemjotresot (1963) 

Vo 1963 g. gradot Skopje bil pogoden 

od katastrofalen zemjotres 

so mnogu `rtvi, koj, i pokraj me- 

|unarodnata solidarnost, predizvikal 

drugi posledici. 

Poradi ekonomskite i politi~kite 

problemi, od SKJ (SKM) 

kon krajot na 60-tite i po~etokot 

na 70-tite godini bile inicirani 

novi promeni. Bila osudena pojavata 

na †liberalizmot# i †nacionalizmot#. 

Republikite dobile 

pogolemi prava. Vo ustavite od 

1974 g., vo taa nasoka, bile vovedeni 

dogovornata ekonomija i delegatskiot 

sistem. Toa e period na 

izgraduvaweto na delegatskiot 

sistem i dogovornata ekonomija. 

I so pogolemata avtonomnost na 

republikite ne bile re{eni osnovnite 

problemi. Smrtta na Josip 

Broz Tito (1980) niv u{te pove}e 

gi uslo`nila. Nastanala politi~ka 

dezorientacija, koja ne 

ja zaobikolila i Makedonija. Se 

zgolemila nacionalnata netrpelivost, 

a vo nekoi sredini plamnal 

prikrivaniot nacionalizam. 

Rakovodnite lu|e vo Jugoslavija 

ja promovirale idejata za prodol- 

ùvawe po †Titoviot pat#. Me|utoa, 

raspadot na jugoslovenskata 

federacija, po neuspehot na XIV 

kongres na SKJ (januari 1990), 

bil neizbeèn. SRM bila dosta 

nepodgotvena da se soo~i so novata 

situacija. 

Samostojna, suverena i nezavisna 

Republika Makedonija e konstituirana 

so Deklaracijata na 

Sobranieto na SRM od 15. I 1991 

g., a opredelbata e potvrdena na 

referendumot za samostojnost i 

nezavisnost od 8. IX 1991 g. Vedna{ 

bila priznaena od pove}e 

zemji. Od 1990 do 2006 g. bile odr- 

àni ~etiri parlamentarni i isto 

tolku pretsedatelki izbori. 

Prv pretsedatel na dràvata (vo 

dva mandata) bil Kiro Gligorov. 

Potoa Boris Trajkovski, a po negovata 

smrt (2004) bil izbran 

Branko Crvenkovski. Prv pretsedatel 

na Vladata na samostojna 

Proizvodstven pogon vo †Teteks# - Tetovo 

Nikola 

Kqusev 

MAKEDONIJA 

RM bil Nikola Kqusev, a potoa 

bile izbirani Branko Crvenkovski, 

Qup~o Georgievski, Hari 

Kostov, Vlado Bu~kovski i Nikola 

Gruevski. Vo vremeto na samostojnosta 

Makedonija se soo~ila 

so mnogubrojni politi~ki i 

ekonomski problemi. Mnogu od 

niv, kako, na pr., sporot okolu 

imeto, priemot vo evropskite integracii, 

vrabotenosta i dr. ne se 

re{eni ni do denes. 

Vo 2001 g. doa|a konfliktot pome|u 

makedonskite bezbednosni 

sili so stranski agresori so del 

i od albanskata etni~ka zaednica 

vo Makedonija. Nau~nata misla 

sè u{te nema nau~no objasnuvawe 

za toa. Konfliktot ne dobil golemi 

razmeri, no dràvata vo 

ekonomski i politi~ki pogled ja 

vratil mnogu nazad. Odredbite od 

t.n. Ramkoven dogovor, potpi{an 

na 13. VIII 2001 g. vo Ohrid, so prisustvo 

i na pretstavnici od †me- 

|unarodnata zaednica#, postepeno 

bil implementiran vo izmenite 

na Ustavot na RM i vo nejzinoto 

zakonodavstvo. N. V. 

Stopanstvoto vo RM. Po Vtorata 

svetska vojna Makedonija postigna 

dinami~en ekonomski rast, 

prosleden so kvalitativni strukturni 

promeni, ne samo vo ekonomijata, 

tuku i vo site drugi sferi 

M 

841

M †MAKEDONIJA# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Cementarnicata †Usje# vo Skopje 

na op{testvenoto ìveewe: obrazovanieto, 

naukata, kulturata, 

zdravstvoto itn. Mobilizacijata 

na site postojni razvojni resursi 

po 1945 g., vonredno visokite 

stapki na rast na bruto-investiciite 

(vo periodot 1952‡1983 g. 

investiciite vo fiksni fondovi, 

vo prosek, dostignaa 40% od 

op{testveniot proizvod), brzata 

industrijalizacija i ogromniot 

entuzijazam na gra|anite vo izgradbata 

na sopstvenata zemja ja 

so~inuvaa osnovata na sestraniot 

op{testveno-ekonomski razvoj. 

Industrijata go zgolemi u~estvoto 

vo formiraweto na OP od 

14,7% vo 1947, na 42,3% vo 1984 g. 

Vo ramkite na industrijata, u~estvoto 

na energetikata vo periodot 

1952‡1984 g. se zgolemi od 

3,4% na 8,5%, na ma{inogradbata 

od 1,5% na 13,9%, na hemiskata 

industrija od 1,9% na 14,6%, a bea 

izgradeni krupni industriski 

kapaciteti i vo crnata i vo oboenata 

metalurgija, kako i vo prerabotkata 

na naftenite derivati. 

Zemjodelstvoto be{e kompletno 

modernizirano ‡ zapre`nata 

sila vo najzna~aen del se zameni 

so mehanizacija, se izgradija 

hidromeliorativni sistemi, se 

podobri soobra}ajnata povrzanost 

na selata, a primenata na 

moderni agrotehni~ki merki 

mnogukratno gi zgolemi prinosite 

kaj site zemjodelski kulturi. 

Zemjodelskoto proizvodstvo od 

1948 g. do sredinata na 1980-tite 

g. se zgolemi za 3,5 pati. Makedonija 

izgradi moderna i mo}na grade`na 

operativa (osobeno po zemjotresot 

od 1963 g.), koja uspe{no 

izveduva{e krupni grade`ni objekti 

vo zemjata i vo stranstvo. 

Op{testveniot proizvod na grade`ni{tvoto 

vo periodot 1952‡ 

1984 g. porasna za 6,5 pati. Vo zemjata 

bea izgradeni moderni stanbeni 

zgradi, industriski hali, 

u~ili{ta, soobra}ajnici (pati{ta, 

èlezni~ki linii), mo- 

842 

derni ugostitelski i turisti~ki 

objekti itn. Razvojot na ekonomijata 

mnogukratno ja zgolemi vrabotenosta 

‡ brojot na vraboteni 

vo t.n. op{testven sektor se zgolemi 

od 90.000 vo 1952, na 489.000 

lica vo 1984 g. 

U~estvoto na zemjodelskoto naselenie 

vo vkupnoto naselenie od 

75% pred Vtorata svetska vojna 

se namali na 22% vo 1981 g. Vo 

periodot 1947‡1984 g. op{testveniot 

proizvod na zemjata (iska- 

àn spored potesnata †proizvodna# 

definicija) porasna za 8 pati, 

{to pretpostavuva prose~na 

godi{na stapka na porast od 

5,9%. So prodlabo~uvaweto na jugoslovenskata 

ekonomska kriza 

po 1984 g. stapkite na rast na OP 

stanaa stagnantni, a vo periodot 

1986‡ 1990 g. i negativni. 

Procesot na tranzicija, po osamostojuvaweto 

na RM, zapo~na vo 

te{ki okolnosti (visoka nevrabotenost, 

visoka inflacija, relativno 

golem vnatre{en i nadvore{en 

dolg i silno dejstvo na 

neekonomski faktori). Tranzicioniot 

†{ok# uslovi negativni 

stapki na dvièwe na BDP do 

1995 g. (padot na BDP be{e drasti~en 

do 1993 g.) i pridonese za 

natamo{en porast na nevrabotenosta. 

No Makedonija i vo takvi 

uslovi realizira{e krupni reformi 

vo site segmenti na politi~kiot 

i ekonomskiot sistem. 

Privatizacijata prakti~no e zavr{ena, 

a vo zemjata e sozdadena i 

bogata populacija na mali i sredni 

pretprijatija. U~estvoto na 

privatniot sektor vo formiraweto 

na BDP iznesuva 65%. Vo 

tranzicioniot period bitno e 

promeneta i ekonomskata struktura 

na zemjata. U~estvoto na uslugite 

vo formiraweto na BDP 

na zemjata nadmina 50%, prerabotuva~kata 

industrija u~estvuva 

so okolu 15%, zemjodelstvoto so 

okolu 12%, grade`ni{tvoto so 

5,6% itn. Krupnite reformi vo 

fiskalnata i vo monetarnata 

sfera dadoa dobri rezultati: in- 

Fudbalskiot klub †Makedonija# na prviot natprevar (1941) 

flacijata e svedena od 1.644% 

(1992) na 2,3% (1996) i do dene{ni 

dni ostana vonredno niska, buxetskite 

deficiti se niski i 

odr`livi (vo prosek pome|u 0,8% 

do 1,5%), nadvore{niot dolg na 

zemjata e umeren, deviznite rezervi 

se mnogupatno zgolemeni 

(od 3 mil. $ po osamostojuvaweto 

na 1,8 mlrd. $ bruto denes). 

Visokata nevrabotenost (nad 

30%) ostanuva najte{kiot makroekonomski 

i socijalno-politi~ki 

problem na Makedonija. Perzistentnata 

nevrabotenost, me|u 

drugoto, pretstavuva rezultat i 

na niskite stapki na ekonomski 

rast na zemjata vo tranzicioniot 

period, {to od svoja strana se usloveni 

od maliot obem na brutoinvesticiite 

i od bavnoto odvivawe 

na strukturnite reformi ‡ 

bavno restrukturirawe na sektorot 

na pretprijatijata, slabo korporativno 

upravuvawe, nepovolna 

investiciska klima vo nejzinite 

klu~ni segmenti (slaba za{tita 

na sopstveni~kite prava, administrativno-birokratski 

pre~ki 

i korupcija, nepovolen pristap 

na firmite do sredstva za finansirawe 

na nivniot rast i sl). Sudej}i 

spored indikatorite na 

EBRD za sledewe na ekonomskiot 

progres vo zemjite vo tranzicija i 

fokusot na reformite vo aktuelniov 

period, RM ima realni {ansi 

na sreden rok da vospostavi 

funkcionira~ka pazarna ekonomija, 

{to e i uslov za nejzino za~lenuvawe 

vo EU. T. F. 

„MAKEDONIJA“, ISELENI^- 

KA ORGANIZACIJA (Sietl, 

Va{ington, SAD, 2. V 1930 ‡ ?) ‡ 

organizacija na makedonski doselenici, 

glavno od Egejskiot del 

na Makedonija. Edna od dejnostite 

bila da raboti na zbliùvaweto 

na Makedoncite od podelena 

Makedonija. Imala i @enska sekcija. 

Sl. N.-K. 

†MAKEDONIJA# ‡ fudbalski 

klub formiran vo Skopje so fuzija 

na ~etiri najdobri klubovi


(1941). Igral vo Elitnata divizija 

na Bugarija. Uspesite na 

Klubot, manifestaciite na naviva~ite 

protiv bugarskata okupacija 

i ilegalnata rabota na 

~lenovite na Klubot dovele do 

negovoto isklu~uvawe od Elitnata 

divizija i prefrluvawe vo 

ligata na Skopskata fudbalska 

oblast (1943). Nekoi od igra~ite, 

me|u koi Dragan Gerov, Kiril 

Simonovski-Xina, Savo 

Cvetkovi} i drugi, oti{le vo 

partizani, {to silno odeknalo 

vo Makedonija i vo Bugarija (april 

1944). 

LIT.: Du{an Stanimirovi}, Prilog kon 

pra{aweto za ulogata i pridonesot na 

SK †Makedonija# od Skopje vo narodniot 

otpor i borba protiv bugarskata 

okupacija. †Prilozi za istorijata na fizi~kata 

kultura vo Makedonija#, Skopje, 

1975, 15–24. D. S. 

†MAKEDONIJA# (Lozana, [vajcarija, 

1916‡1919) ‡ dru{tvo za 

odbrana na pravata na Makedoncite. 

Bilo formirano od Makedoncite 

vo Lozana, pove}eto studenti, 

vo vremeto na Prvata svetska 

vojna, so cel da dejstvuva za 

odbrana na pravata na Makedoncite. 

Dru{tvoto i drugite makedonski 

dru{tva vo [vajcarija se 

obedinile vo Sojuz so Generalen 

sovet (15. XII 1918). 

LIT.: Quben Lape, Aktivnosta na Glavniot 

odbor na makedonskite dru{tva vo 

[vajcarija, †Glasnik# na INI, 1, 1965; 

Mihajlo Minoski, Federativnata ideja 

vo makedonskata politi~ka misla, 

Skopje, 1985. M. Min. 

†MAKEDONIJA (MACEDO- 

NIA)# (Indijanopolis, Indijana, 

SAD, 1932) ‡ mese~no spisanie 

posveteno na makedonskoto dvi- 

èwe za sloboda i nezavisnost, 

na angliski jazik. Izdava~ bil 

Centralniot komitet na makedonskata 

politi~ka emigracija 

vo SAD i Kanada. Urednik bil T. 

Kalev. Izleguvalo mese~no (osven 

vo juli i avgust) i bilo pod 

direktno vlijanie na VMRO. Objaveni 

se vkupno 10 broja. Vo nego 

sorabotuvale Xon Bejkles, Bazil 

Bolgar, Simeon Eftimov, d-r Saul 

Medan, Mileti~, Vangel G. Sugarev, 

Fric Konrad, pisatelot 

Stojan Hristov i dr. 

LIT.: D-r Boro Mokrov, Razvojot na makedonskiot 

pe~at i novinarstvo (od prvite 

po~etoci do 1945 godina), Skopje, 

1980, 143‡144; D-r Boro Mokrov ‡ M-r Tome 

Gruevski, Pregled na makedonskiot 

pe~at (1885‡1992), Skopje, 1993, 70.S. Ml. 

MAKEDONIJA VTORA (MA- 

CEDONIA SECUNDA) – docnoanti~ka 

provincija. Severniot del 

na Provincijata Makedonija vo 

docniot IV v. bil izdelen vo pomala 

provincija Makedonija Salutaris 

(Macedonia Salutaris), koja 

podocna }e se preimenuva vo Makedonija 

Vtora (Macedonia Secun- 

da). Taa se protegala glavno na teritorijata 

na nekoga{nite ranoanti~ki 

kralstva Pajonija i Pelagonija, 

oblasta Devriop, {to 

zna~i vo Sredno Povardarje, 

sredniot i dolniot tek na r. Bregalnica 

i sredniot i severniot 

del na visoramninata Pelagonija, 

zaedno so Demir Hisar. Vo naukata 

sè u{te e diskutabilno dali 

provincijata se protegala vo 

regionot na Ki~evo i vo Polo{kiot 

region. Pokraj glavniot 

grad Stobi, pova`ni gradski centri 

bile Arg pod Klepa, Pelagonija 

(Kru{evica, Prilepsko), 

Astrajon (Pilav Tepe, s. ©opur), 

Bargala (Gorni Kozjak) i Zapara 

(Krupi{te), Kelenidin (Vinica), 

Armonija (Kalata, kaj Makedonska 

Kamenica). Prvpat e spomnata 

vo 482 g. (formirana vo 479– 

482); go opfa}ala severniot del 

na Makedonija so centar vo Stobi. 

Posleden pat se spomenuva vo 

XI Justinijanova novela (535), ne 

i vo CXXXI (545), {to zna~i bila 

ukinata me|u 535–545 g. 

LIT.: F. Papazoglu, Makedonski gradovi 

u rimsko doba, Skopje, 1957; I. Mikul~i}, 

Anti~ki gradovi vo Makedonija, Skopje, 

1999, 207-210, 218-219, 335-350; Z. KostiÊ, 

Osvrt na administrativne podele Makedonije 

krajem antike, ZRVI, XXXV, Beograd, 

1996. B. Petr., V. L. 

†MAKEDONIJA DENES# ‡ 

dneven informativno-politi~ki 

nezavisen vesnik. Prviot broj izlegol 

na 17 septemvri 1998 g. vo 

Skopje, izdava~ †MAKDEN#. Osnova~ 

i direktor Georgi Ajanovski, 

prv glaven i odgovoren urednik 

Milan Banov. Od 2004 g. Keti 

Mickovska. Vesnikot prestanuva 

da izleguva na 8. II 2007 g. B. P. \. 

MAKEDONIJA PRVA (MACE- 

DONIA PRIMA) – docnoanti~ka 

provincija so sedi{te vo Tesalonika 

(Solun). Vo ramkite na administrativnata 

provinciska 

reorganizacija na Carstvoto, Dioklecijan 

ja podelil ranorimskata 

provincija Makedonija na dva 

dela. Provincijata Makedonija 

Prva pripadnala vo diecezata 

Makedonija. Nejzinata teritorija 

gi opfa}ala podra~jata na Dolna 

Makedonija: dolniot tek na 

Halijakmon, dolniot tek na Aksij 

(od Demir Kapija do utokata) 

i Dolni Strimon. Ju`niot del ja 

opfa}al visoramninata Pelagonija 

so gradot Herakleja Linkestidska, 

kaj Bitola. Pova`ni gradovi 

bile Filipi, Dion, Edesa, 

Beroja i Pela. Na sever provincijata 

se protegala na podra~jeto 

{to deneska go zazema RM, poto~no 

regionite Bitola, Resen, Valandovo, 

Gevgelija i Strumica. 


u rimsko doba, Skopje, 1957; Z. KostiÊ, 

Osvrt na administrativne podele Ma- 

†MAKEDONIKA# 

kedonije krajem antike, ZRVI, XXXV, Beograd, 

1996, 77-92; T. Mommsen, The Provinces 

of the Roman Empire, from Caesar to Diocletian, 

Chicago, 1974. V. L. 

†MAKEDONIJA PROEKT# AD, 

Skopje – proektantska organizacija 

osnovana vo 1954 g. od komunalnite 

organizacii †Arhitekt# 

i Zavodot za stanbena izgradba 

pri NO na Sobranieto na gradot 

Skopje. Sega{noto ime i dejnosta 

na firmata se utvrdeni vo 1961 g. 

Od 1996 g. stanuva akcionersko 

dru{tvo. Ima izraboteno golem 

broj proekti za u~ili{ta, turisti~ki 

i delovni objekti, soobra- 

}aj i dr., a vr{i i konsultantski 

uslugi vo zemjata i vo stranstvo 

(Centralna i Isto~na Evropa, 

Severna Afrika, Bliski Istok, 

Rusija i vo porane{nite jugoslovenski 

republiki). 


†Makedonija proekt#, Skopje. R. D. 

MAKEDONIJA SALUTARIS 

– rimska docnoanti~ka provincija. 

Prvpat e spomnata vo 395/396 g. 

(formirana najrano vo 379/380 g.). 

Ja opfa}ala severozapadna Makedonija. 

Formirana za zasiluvawe 

na odbranata od varvarite; ukinata 

najdocna vo 402 g.; teritorijata 

podelena na sosednite provincii 

Nov Epir i Prevalitana. 

LIT.: Z. KostiÊ, Osvrt na administrativne 

podele Makedonije krajem antike, 

ZRVI, XXXV, Beograd, 1996; M. Mirkovic, Villas 

et domaines dans lÌllyricum central (IVe-VIe siècle), 

ZRVI, XXXV, Beograd, 1996. B. Petr. 

†MAKEDONIKA# – prva makedonska 

multimedijalna enciklopedija. 

Edinstven i originalen 

makedonski proizvod {to ja pretstavuva 

Makedonija. Sodrì pove}e 

od 2.000 stranici tekst, 1.000 

fotografii, okolu 300 tabeli i 

grafikoni i pove}e od 3 ~asa video- 

i audio-materijali. Vo nejzinata 

podgotovka u~estvuvaa profesionalci 

od site opfateni oblasti. 

Enciklopedijata nudi informacii 

za makedonskoto kulturno 

nasledstvo, istorijata, 

filmot, teatarot, muzikata, naukata, 

sportot, dràvata, ekonomijata 

i ekonomskite pokazateli, 

zdravstvoto, obrazovanieto, 

makedonskite prirodni ubavini 

i turisti~kite atrakcii. Dr. M. 

†Makedonika# & multimedijalna enciklopedija 

M 

843

M MAKEDONISTIKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

MAKEDONISTIKA – slavisti~ka 

nau~na disciplina {to go 

prou~uva i go afirmira makedonskiot 

kulturno-nacionalen entitet 

– jazikot, literaturata, kulturata, 

istorijata, folklorot, 

umetnosta, religijata so crkvata, 

etnografijata i bitot na makedonskiot 

narod. Taa kako nauka se 

projavuva vo XIX i osobeno se 

afirmira od po~etokot na HH v., 

a slobodno i vo me|unarodni relacii 

sestrano se razviva po sozdavaweto 

na sovremenata makedonska 

dràva (1944). Bl. R. 

†MAKEDONISTIKA# ‡ spisanie, 

organ na Institutot za makedonski 

jazik †Krste Misirkov“ 

vo Skopje. Izleguva povremeno od 

1977 (do 2007 g. se izlezeni devet 

broja). Vo sp. se objavuvaat poobemni 

makedonisti~ki trudovi i 

gra|a od site podra~ja na makedonistikata: 

istorijata na makedonskiot 

jazik, dijalektologijata, 

onomastikata i sovremenata 

sostojba. L. M. 

Makedonit (Macedonite), mineral 

MAKEDONIT – mineral {to 

imeto go dobil po Makedonija; 

prvpat e otkrien vo pegmatitskohidrotermalnite 

ìci {to se pojavuvaat 

vo serijata na sienitite 

kaj seloto Alinci, Prilepsko. 

Makedonitot po sostav e PbTiO 3, 

kristalizira tetragonalno i 

obi~no se pojavuva vo kristalni 

oblici {to se kombinacija na 

prizmi. Ima crna boja so kafeava 

nijansa i staklesta sjajnost. Vo 

pegmatitsko-hidrotermalnite 

ìci kaj Alinci makedonitot se 

pojavuva zaedno so amazonitot, 

kvarcot, titanitot, rutilot, anatasot 

i monacitot. Bl. B. 

†MAKEDONIœ / MACEDONIA# 

(Granit Siti, Ilinois, SAD, 7. 

XII 1907 ‡ avgust 1910) ‡ nedelen 

vesnik, organ na makedonskata 

emigracija vo Ilinois, SAD. Go 

izdavalo tamo{noto Dru{tvo 

Vesnikot †Makedonija# 

(Granit Siti, Ilinois, SAD, 1907-1910) 

844 

†Makedonija# so finansiska pomo{ 

na amerikanskata firma Nick 

Alabach. Izleguval sekoja sabota. 

Go ureduval d-r S. I. [umkov, a 

bil pe~aten vo negovata istoimena 

pe~atnica †Makedonija#. Objaveni 

se vkupno 39 broja. Politi~ki 

gi poddrùval privrzanicite 

na Boris Sarafov i se zastapuval 

protiv sandanistite (privrzanicite 

na Jane Sandanski). 




1980, 129-130; D-r Boro Mokrov ‡ M-r Tome 


pe~at (1885-1992), Skopje, 1993, 67. S. Ml. 

Vesnikot †Makedonija# (Ruse i Sofija, 1888-1893) 

†MAKEDONIœ# (Ruse i Sofija, 

21. X 1888 ‡ 1. X 1893) ‡ najzna- 

~ajniot makedonski nedelen vesnik 

vo XIX v. Izleguval sekoja 

sreda. Odgovoren urednik bil 

Kosta [ahov, a bil pe~aten vo 

pe~atnicata na St. Iv. Roglev vo 

Ruse i vo sofiskite pe~atnici 

†Liberalen klub#, pe~atnicata 

na H. Stoen~o Ta~ev i †Makedonija#. 

Objaveni se vkupno 122 broja. 

Prvin izleguval vo Ruse, a potoa 

vo Sofija (od g. I, br. 26). Izrazuval 

stav deka Makedonija mo- 

è da se oslobodi so svoi sili, no 

i ne bez pomo{ta na Rusija. Poradi 

stavovite protiv bugarskite 

vlasti, urednikot bil progonuvan, 

a vesnikot zabranuvan. 





Gruevski, Pregled na makedonskiot pe- 

~at (1885-1992), Skopje, 1993, 66. S. Ml. 

Vesnikot †Makedonija# (Sofija, 1927-1934) 

†MAKEDONIœ# (Sofija, 11. X 

1927 ‡ 31. VIII 1934) ‡ dnevnik za 

politika, kulturen ìvot i informacija, 

deklariran kako †organ 

na makedonskata emigracija 

vo Bugarija#, a potoa †sekojdneven 

pladneven vesnik#. Direktor 

bil G. Kuli{ev, a redakcijata ja 

so~inuvale V. Dumev, Simeon Evtimov 

i Dimitar Talev. Izleguval 

vo tira` od 10.000‡12.000 

primeroci, a bil pe~aten vo so- 

fiskite pe~atnici †Presa#, 

†Stopansko razvitie# i †Poligrafija#. 

Objaveni se vkupno 

2.348 broja. Od 1928 g. bil pod kontrola 

na Ivan (Van~o) Mihajlov. 




1980, 284- 288; D-r Boro Mokrov ‡ M-r Tome 


pe~at (1885-1992), Skopje, 1993, 69.S. Ml. 

†MAKEDONIœ# (Sofija, 25. I 

1922 ‡ 30. XII 1922) ‡ mese~no politi~ko, 

nau~no i literaturno 

spisanie. Izdava~ i urednik bil 

Georgi Ba`darov, a redakcijata ja 

so~inuvale i Jordan Badev, Naum 

Tomalevski i Kiril Prli~ev. Bilo 

pe~ateno vo sofiskata pe~atnica 

†Vito{a# i vo pe~atnicata 

na B. Glu{kov. Objaveni se vkupno 

10 broja. Ima bogati sodrìni za 

makedonskoto osloboditelno dvi- 

èwe, geografijata, etnografijata, 

istorijata i dr. Vo ureduva~kata 

politika imalo zna~itelno 

vlijanie na Zadgrani~noto pretstavni{tvo 

na VMRO. 



po~etoci do 1945 godina), Skopje, 1980, 

274-275; D-r Boro Mokrov ‡ M-r Tome Gruevski, 

Pregled na makedonskiot pe~at 

(1885-1992), Skopje, 1993, 68-69. S. Ml. 

†MAKEDONKA# ‡ organ na 

AF@ na Makedonija, prvo makedonskospisanie 

za èni. 

Prviot broj 

izlegol vo noemvri 

1944 g., 

pe~ateweto 

po~nalo vo s. 

G. Vranovci, 

prodolìlo 

vo Prilep i 

zavr{ilo vo 

Bitola. Prva 

uredni~ka Ve- 

†Makedonka#, organ na 

AF@ na Makedonija (1944) 

selinka Malinska, narednite dva 

broja gi podgotvile Slavko Janevski 

i Vasilie Popovi}-Cico. Za 

62 godini, spisanieto za ènata 

smenilo u{te tri imiwa – †Prosvetena 

èna#, †@ena# i †@ena nova# 

a direktorki i glavni uredni~ki 

bile i Vera Kova~, Ruà 

Bak, Ksenija Gavri{, Mirjana 

êpin~i}, Tatjana Kopa~eva i 

Liljana Dirjan. Ostanuvaj}i bez 

sponzori i kakva bilo poddr{ka, 

na{eto najstaro spisanie za èni 

zgasnalo vo januari 2006 g. so posledniot 

broj 668. B. P. \. 

MAKEDONO-BUGARSKI KO- 

MITET (Kostur, Egejskiot del 

na Makedonija, 5. III 1943 – 1944) – 

osnovan za organizirawe kolaboracisko 

oruèno dvièwe vo 

italijanskata okupaciona zona za 

borba protiv gr~koto partizansko 

dvièwe i makedonskoto 

NOD vo Egejskiot del na Makedo-


nija. Sozdavaweto go dogovorila 

tri~lena bugarska delegacija 

(pretstavnik na Ministerstvoto 

za nadvore{ni raboti i oficeri 

na Bugarskata armija). Na sostanokot 

(3. III 1943) bil formiran 

Komitet i bilo doneseno re{enie 

za sozdavawe oruèni ~eti, 

za {to bile izvesteni gr~kite 

kvislin{ki vlasti. Prvata vooruèna 

~eta na Makedono-bugarskiot 

komitet bila formirana 

od bugarski privrzanici i sorabotnici 

na italijanskite okupatorski 

vlasti. Na krajot na mart 

Komitetot $ predal na italijanskata 

komanda vo Kostur Memorandum 

(upaten i do vladata na 

Bugarija) so barawa: da bide 

priznaena za sojuzni~ka Makedono-bugarskata 

organizacija, da se 

proglasi avtonomija na toj del na 

Makedonija i da ja snabduva i vooruùva 

Organizacijata. Prvite 

dve barawa bile otfrleni. 

LIT.: Ta{ko Mamurovski, Bugarskata 

propaganda vo Jugozapadna i Centralna 

Egejska Makedonija (1941–1944), Skopje, 

1989; Georgi Daskalov, BÍlgarite v EgeŸska 

MakedoniÔ, SofiÔ, 1996. M. Min. 

MAKEDONSKA AKADEMIJA 

NA NAUKITE I UMETNOS- 

TITE (MANU) – najvisokata samostojna 

nau~na i umetni~ka javna 

ustanova vo Republika Makedonija, 

osnovana na 23. II 1967 god. 

vo Skopje so prv pretsedatel Bla- 

è Koneski. Nejzinite istoriski 

koreni se temelat vrz kulturnata 

tradicija osobeno od krajot na 

XIX i po~etokot na HH vek. Makedonskoto 

nau~no-literaturno 

drugarstvo vo S.-Peterburg (1902– 

1917), na ~elo so D. ûpovski, 

idejno i prakti~no gi postavuva 

osnovite na sovremenata makedonska 

nacionalna nauka i kultura. 

So svojata programa (12. XI 

1902) gi formulira celite i zada~ite, 

a so Ustavot (16. XII 1903) 

Drugarstoto gi pokaà sovremenite 

sostojbi i razvojnite perspektivi 

na makedonskiot narod: 

go kodificira i prvpat statutar- 

Zgradata na Makedonskata akademija na naukite i umetnostite, Skopje 

Prvata sve~ena sednica na Makedonskata akademija na naukite i umetnostite (1967) 

no go voveduva makedonskiot jazik 

vo slu`bena upotreba, ja objavuva 

prvata kniga („Za makedonckite 

raboti“, 1903) i prvoto nau~no-literaturno 

spisanie („Vardar“, 

1905) na toj jazik i pravopis, gi 

pravi podgotovkite za makedonski 

u~ili{ta i u~ebnici, ja otpe~atuva 

prvata karta na Makedonija na 

makedonski jazik (1913) i go objavuva 

prvoto nacionalno periodi~no 

izdanie (na ruski jazik) 

„MakedonskiŸ golosÍ (Makedonski 

glas)“ (1913–1914), a so programata 

na Makedonskiot revolucioneren 

komitet (1917) ja ovoplotuva 

dràvnosnata vizija. Negov 

ideen sledbenik i prodolìtel e 

Makedonskiot literaturen kru- 

òk vo Sofija (1936– 1942), a negovi 

~lenovi stanuvaat i edni od 

osnova~ite na dene{nata MANU. 

Nau~nata i umetni~kata dejnost 

na MANU se razviva preku nau~noistraùva~ki 

proekti vo pette 

oddelenija (za lingvistika i 

literaturna nauka, za op{testveni 

nauki, za matemati~ko-tehni~ki 

nauki, za bilo{ki i medicinski 

nauki i za umetnost) i preku 

pette nau~noistraùva~ki cent- 

MAKEDONSKA 

ri (za genetsko inènerstvo i biotehnologija, 

za energetika i informatika, 

za arealna lingvistika, 

za strategiski istraùvawa 

i Leksikografskiot centar). 

Izborot za ~lenovi na MANU se 

vr{i na tri godini. ^lenovite 

na Akademijata se redovni (akademici), 

~lenovi nadvor od rabotniot 

sostav i po~esni ~lenovi. 

Organi na Akademijata se 

Sobranieto (go so~inuvaat redovnite 

~lenovi) i Pretsedatelstvoto 

(sostaveno od pretsedatelot, 

potpretsedatelite i sekretarot 

(kako ~lenovi na Izvr{niot 

odbor), sekretarite na oddelenijata 

i izbranite ~lenovi). 

Akademijata organizira individualni 

i kolektivni proektni istra- 

ùvawa, nau~ni i sve~eni sobiri, 

izlo`bi, koncerti, literaturni 

~itawa, predavawa i drugi priredbi, 

a vo ramkite na izdava~kata dejnost 

objavuva svoi periodi~ni organi 

(„Prilozi“, „Letopis“, „Bilten“, 

„Pristapni predavawa, prilozi 

i bibliografija na novite 

~lenovi na MANU“ i dr.) i zbornici 

od nau~ni sobiri, monografski 

studii i drugi posebni izdanija. 

MANU ima svoja Biblioteka 

{to vr{i uslugi na ~itatelite i 

pravi razmena na publikaciite 

so drugi akademii i nau~ni institucii 

vo zemjata i vo svetot, 

kako i poseben Arhiv {to e na 

raspolagawe na ~lenovite, no i 

na nadvore{ni zainteresirani 

korisnici i Oddel za me|unarodna 

sorabotka {to ja organizira i 

ja vodi sorabotkata so mnogu 

stranski akademii i drugi nau~ni 

institucii. 

IZV.: Zakon za Makedonskata akademija 

na naukite i umetnostite. Statut na 

Makedonskata akademija na naukite i 

umetnostite, Skopje, 1997; Makedonska 

akademija na naukite i umetnostite, 

Skopje, 2000. Bl. R. 

M 

845

M MAKEDONSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

MAKEDONSKA ANTIFA[IS- 

TI^KA ORGANIZACIJA 

(MAO) (1942 – 1943) – makedonska 

politi~ka organizacija formirana 

vo Vodensko po inicijativa 

na KPG. Na ~elo na organizacijata 

bile Vangel Ajanovski-O~e, 

Angel Gacev, Risto Kordalov, 

Dini Papajankov i dr. Celta na 

organizacijata bila, vo sojuz so 

gr~kate EAM-ELAS, da se bori 

protiv fa{isti~kite sili. Vo 

1943 g. bila raspu{tena. 

LIT.: Ajanovski Vangel-O~e, Egejski buri, 

Skopje, 1975; Hr. Andonovski, Makedoncite 

pod Grcija vo borbata protiv fa{izmot 

1940–1944, Skopje, 1968. St. Kis. 

MAKEDONSKA ASOCIJA- 

CIJA ZA ISTORIJA NA ME- 

DICINATA (MAIM) ‡ stru~na 

i neprofitnaasocijacija 

na istraùva~i 

i 

istori~ari 

na medicinata 

i zdravstvenatakultura. 

Celta e 

da go istra- 

ùva medicinskotominato 

na make- 

Zbornik na trudovi 

od Prviot kongres 

na Asocijacijata 

za istorija 

na medicinata 

donskite i na 

balkanskite 

prostori. 

Formirana e 

na 4. VI 1998 

g. vo [tip, kade {to se nao|a i sedi{teto. 

MAIM e inicijator i 

osnovopolo`nik na Balkanskata 

asocijacija za istorija na medicinata 

i organizator na Prviot 

balkanski kongres za istorijata 

na medicinata (Ohrid, 23‡25. X 

2003). MAIM e organizator i na 

dvata makedonski kongresi za istorijata 

na medicinata. Prviot 

se odrà vo [tip (7‡8. VI 2001), a 

Vtoriot kongres vo Strumica 

(3‡5. XI 2005). P. B. 

MAKEDONSKA BANKA ZA 

PODDR[KA NA RAZVOJOT – 

razvojna banka vo dràvna sopstvenost, 

formirana so cel da go 

poddrì razvojot na malite i 

srednite pretprijatija i da obezbedi 

finansiska poddr{ka na izvozot. 

Taa e osnovana vo 1998 g. 

846 

Makedonskata berza na hartii od vrednost AD Skopje 

kako akcionersko dru{tvo, vrz 

osnova na poseben zakon, a nejziniot 

osnova~ki kapital iznesuva{e 

15 milioni evra. Raboteweto 

na bankata e zasnovano na nekolku 

principi: po~ituvawe na 

pazarnite principi, nezavisnost 

vo odlu~uvaweto, komplementarnost 

namesto konkurencija na komercijalnite 

banki i nefinansirawe 

na dràvni organi i pretprijatija 

vo dràvna sopstvenost. 

Bankata gi izvr{uva slednive 

aktivnosti: finansirawe na 

razvojot na mali i sredni pretprijatija 

(preku kreditni linii, 

prete`no od stranski izvori), 

finansirawe na izvozot, izdavawe 

garancii za izvozni zdelki i 

osiguruvawe i reosiguruvawe na 

izvozot. Bankata ne prima depoziti 

od naselenieto i od pravni 

lica, ne vr{i platen promet i ne 

trguva so hartii od vrednost. Isto 

taka, bankata ne gi kreditira 

pretprijatijata direktno tuku 

svoite aktivnosti gi izvr{uva 

preku izbrani komercijalni banki, 

t.n. †banki-u~esni~ki#. Bankata 

raboti spored istite zakonski 

propisi {to vaàt za komercijalnite 

banki i podleì na supervizija 

od strana na NBRM. 

LIT.: Qup~o Trpeski, Pari i bankarstvo, 

Economy Press, Skopje, 2003, 551-554. G. P. 

MAKEDONSKATA BERZA NA 

HARTII OD VREDNOST AD 

SKOPJE – prva organizirana 

berza na hartii od vrednost vo 

Razgleduvawe na Predlog-zakonot za osnovawe na Makedonskata banka za poddr{ka na razvojot 

RM. Makedonskata berza za hartii 

od vrednost (MBHV) go organizira 

trguvaweto so hartii od 

vrednost vo RM. Taa e osnovana 

na 13. IX 1995 g. od 13 banki, 3 osiguritelni 

dru{tva i 3 {tedilnici, 

kako akcionersko dru{tvo 

{to raboti vrz neprofitna osnova. 

Prvoto trguvawe na Berzata e 

organizirano na 28. III 1996 g. Vo 

tekot na prvata godina od postoeweto 

(1996) e ostvaren skromen 

promet od 34,7 milioni denari 

(okolu 670.000 evra). Trguvaweto 

na MBHV inicijalno se odviva- 

{e na †parket#, no od april 2001 

g. vakviot na~in na trguvawe se 

zamenuva so avtomatiziran elektronski 

sistem na trguvawe {to 

e nare~en BEST. Po~nuvaj}i od 

20. VI 2001 g. raboti vrz profitna 

osnova. MBHV pretstavuva javen, 

transparenten i organiziran pazar 

na koj se sre}avaat ponudata i 

pobaruva~kata za hartii od vrednost 

i se formiraat nivnite pazarni 

ceni. Trguvaweto na MBHV 

se vr{i spored odredeni sistemi 

i proceduri za trguvawe. Sekoja 

transakcija so hartii od vrednost 

se izvr{uva so posredstvo na 

institucija-~lenka na Berzata. 

^lenki na MBHV se brokerski 

dru{tva i banki. Na Berzata postojat 

dva glavni pazarni segmenta: 

oficijalen i neoficijalen 

pazar. Oficijalniot pazar gi 

vklu~uva hartiite od vrednost 

{to se na kotacija na MBHV, a 

toa se hartii na pogolemi kompanii, 

so pogolema disperziranost 

na akciite, i koi imaat zna~ajni 

obvrski da obelodenuvaat informacii 

za svoeto rabotewe. Neoficijalniot 

pazar gi vklu~uva 

glavno hartiite na relativno pomali 

kompanii ili kompanii so 

pomala disperziranost na akciite, 

a nivnite obrski za obelodenuvawe 

na informaciite se ne{to 

pomali. Poslednite dve godini 

klasi~noto berzansko trguvawe 

doìvea silen porast: vo te-


kot na 2005 g. ostvareniot promet 

od 116,5 milioni evra pretstavuva{e 

porast od 143,5% vo odnos 

na 2004 g., dodeka prometot realiziran 

niz 2006 g. od 176,9 milioni 

evra pretstavuva{e zgolemuvawe 

od 61,08% vo odnos na prethodnata 

godina. Berzanskiot indeks na 

MBHV, nare~en MBI–10 isto taka 

ostvari visok porast: 129% – 

2005 g. i 61,5% – 2006 g. Vakviot 

visok rast na trguvaweto na 

MBHV proizleze od zgolemenata 

aktivnost na stranskite investitori 

i od zgolemeniot interes na 

doma{nite individualni investitori 

(t.e. fizi~ki lica) za trguvawe 

so HV. 

IZV.: Godi{en bilten na Makedonskata 

berza za hartii od vrednost 2006, 

//www.mse.org.mk//; Komisija za hartii od 

vrednost na Republika Makedonija, 

(2006), Pazarot na hartii od vrednost 

vo Republika Makedonija: denes i utre 

//www. mse.org.mk//. 

LIT.: Makedonska berza na hartii od 

vrednost AD Skopje, 10 godini Makedonska 

berza, Skopje, 2006; V. Filipovski, 

Finansiskiot sektor i ekonomskiot 

razvoj vo Republika Makedonija. Otvoreni 

predizvici na Makedonskata ekonomija, 

MANU, Skopje, 2004, 357&379. V. F. 

MAKEDONSKA DINASTIJA 

(867–1056) – carska dinastija vo 

Vizantija, osnovana od Vasilij I 

(867–886), roden vo temata Makedonija. 

Vo vremeto na nejzinoto 

vladeewe Vizantija doìveala 

podem: zajaknal feudalizmot. 

Vladetelite vodele uspe{ni vojni 

protiv Arabjanite, ja likvidirale 

bugarskata dràva (971), 

kako i Samuilovoto Carstvo 

(1018). Pokraj Vasilij I, pozna~ajni 

vladeteli bile: Lav VI 

(886–912), Konstantin VII Porfirogenit 

(913–959), Nikifor II 

Foka (963– 969), Jovan I Cimiski 

(969–976), Vasilij II (976–1025). 

Posleden vladetel bila caricata 

Teodora (1055–1059). 

LIT.: G. Ostrogorski, Istorija na Vizantija, 

Skopje, 1992. K. Ax. 

MAKEDONSKA DOMA[NA 

GRADINA. Poradi multifunkcionalnosta 

i prilagodenosta 

na uslovite na terenot i na predelot, 

tradicionalnite doma{ni 

gradini se odlikuvaat so sopstveni 

specifiki, zna~ajni estetski 

vrednosti i avtohtonost. Gradinite 

vo RM od XIX i XX v. gi istraùva 

D. [ojlevski (1985). 

Sovremenite doma{ni gradini 

gi gubat tipi~niot likoven izraz 

i specifi~nite obele`ja na podnebjeto, 

no se zbogateni so brojni 

i raznovidni rastenija. St. H. P. 

MAKEDONSKA EMIGRANT- 

SKA FEDERATIVNA ORGA- 

NIZACIJA (Sofija, 4. XII 1921) 

– politi~ka organizacija na makedonskata 

emigracija vo Bugarija. 

So Ustavot na MEFO bila opre- 

Ustavot na Federativnata organizacija 

na makdonskite emigranti 

delena celta za dejstvuvawe: legalna 

borba za sozdavawe avtonomna 

federativna dràva Makedonija 

vo nejzinite geografski i ekonomski 

granici, nezavisna od balkanskite 

dràvi. Organizacijata go 

izdavala svojot organ †Avtonomna 

Makedonija# (1. XII 1920 – 26. I 

1923) pod redakcija na Iv. Snegarov 

i V. Kova~ev. Vode~ki li~nosti 

vo rakovodstvoto na MEFO bile: 

arh. N. Jurukov, d-r H. Dalkal’~ev, 

d-r F. Atanasov, V. Kova- 

~ev, K. Razmov, N. Kirov-Majski i 

dr. Del od rakovodnite li~nosti 

bile ubieni od VMRO na T. Aleksandrov 

(1923– 1924), drugi emigrirale 

vo stranstvo, a nekoi od niv $ 

pristapile na VMRO(Ob). 

LIT.: Kostadin Pale{utski, Makedonskoto 

osvoboditelno dviènie sled 

PÍrvata svetovna voŸna (1918–1924), SofiÔ, 

1993; Zlatna kniga. 100 godini 

VMRO, Skopje, 1993; Ivan Katarxiev, 

Vreme na zreewe, Skopje, 1977. Z. Tod. 

Scena od filmot †Vreme & vodi# (1978) 

MAKEDONSKATA 

†MAKEDONSKA ISKRA# 

(Detroit, SAD, 1977). Po povod 

makedonskiot piknik na 14 avgust 

1977 g., Nacionalnata organizacija 

†Obedineti Makedonci# od 

Toronto (granka Detroit) go otpe~ati 

prviot i edinstven broj na 

v. †Makedonska iskra#, na makedonski, 

so nekolku tekstovi na 

angliski jazik. Vesnikot obiluva 

so tekstovi od istoriskoto minato 

na Makedoncite od site delovi 

na Makedonija. Sl. N.-K. 

MAKEDONSKA KAMENICA 

– grad vo isto~niot del na RM so 

5.147 `. (2002 g.). Se nao|a od dvete 

strani na Kameni~ka Reka, desna 

pritoka na Bregalnica, na nadmorska 

visina od okolu 570 m. 

Ima umereno-kontinentalna klima. 

Taa e stara naselba. Vo minatoto 

se spomnuva kako Kamena Reka, 

od koja poteknuva i prviot 

poznat makedonski pe~atar Jakov, 

koj vo 1566 g. pe~ati svoi 

knigi vo Venecija. M. K. kako 

grad e proglasena vo 2004 g. Taa e 

sedi{te na op{tina, koja zafa}a 

povr{ina od 19.037 ha, ima 9 naseleni 

mesta so 8.110 `. Naselbata 

zabrzano po~nuva da se razviva od 

1966 g., koga e otvoren rudnikot 

za olovo i cink, Sasa. Naselenieto 

go so~inuvaat Makedonci, dodeka 

od malcinstvata ima samo 

malku Srbi (20) i Romi (14). Ima 

tekstilna fabrika i fabrika za 

prerabotka na cink. Al. St. 

MAKEDONSKATA KINEMA- 

TOGRAFIJA. So prvite filmski 

proekcii odràni vo 1897 g. i 

so tvore{tvoto na bra}ata Manaki 

zapo~nuva istorijata na makedonskata 

kinematografija. Periodot 

do krajot na Vtorata svetska 

vojna e imenuvan kako period na 

spontana kinematografija. I so 

kinoprikaùvawe i so snimawe 

M 

847

M MAKEDONSKATA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Kadar od filmot †Sre}na Nova ’49# (1986) 

se zanimavale lu|e qubopitni po 

duh, koi sakale da gi otkrivaat 

tajnite na noviot medium. Edinstveno 

Higienskiot zavod od 

Skopje (od 1927 g. pa natamu) 

sproveduva organizirana edukativna 

dejnost so pomo{ na filmot 

(proizveduva i prikaùva 

filmovi za za{tita na zdravjeto). 

Po Osloboduvaweto makedonskata 

kinematografija vleguva 

vo fazata na institucionalizirana 

kinematografija: od Otsekot 

za kinematografija pri 

ASNOM (1945), pa preku Filmskata 

direkcija na Makedonija 

(1945), RASFILM (1946), Komisijata 

za kinematografija pri 

Vladata (1947), †Filmsko-Skopje# 

(1947), pa sè do oformuvaweto 

na celokupnata kinematografska 

struktura: proizvodstvo, distribucija, 

prikaùvawe, edukacija, 

kritika i publicistika, filmski 

amaterizam i filmski arhiv 

(Kinoteka na Makedonija). Il. P. 

MAKEDONSKATA KOLONI- 

JA VO PETROGRAD (1912 – 1917) 

– neformalna asocijacija na Makedoncite 

vo ruskata prestolnina 

{to se konstituira vo momentot 

neposredno pred objavuvaweto na 

Prvata balkanska vojna (1912), 

koga se po~uvstvuva opasnosta za 

dele` na tatkovinata od balkanskite 

sosedi i neophodnosta za legitimen 

legalen kolektiven faktor 

za nastap pred ruskata i svet- 

skata javnost i dejstvuva{e pod 

toa ime do Oktomviskata revolucija 

(1917). Najistaknati pretstavnici 

na MKP se D. ûpovski, 

N. Dimov i d-r G. Konstantinovi~ 

848 

Dimitrija 

ûpovski 

vo studentskata 

uniforma 

(9. III 1904) 

so nivnite soborci A. Vezenkov, 

G. G. Georgiev, G. A. Georgov, in`. 

J. Georgiev, K. Georgiev, G. A. 

Stojanov, K. Stojanov, P. Boìdarski, 

D. Pe{kovski, G. N. Ugrinovski 

i dr., na koi im se pridru- 

ìja i pogolem broj ruski li~nosti 

od javniot, politi~kiot i nau~no-kulturniot 

ìvot. 

Bidej}i MNLD go dobi samo pokrovitelstvoto 

na S.-Peterbur- 

{koto slovensko blagotvorno 

dru{tvo (1902–1905), a Gradona- 

~alstvoto odbi da gi registrira 

Slovenomakedonskoto nacionalno-prosvetno 

dru{tvo †Sv. Kiril 

i Metodij# (1912–1913) i Rusko-makedonskoto 

blagotvorno dru{tvo 

†Sv. Kiril i Metodij# (1913–1914), 

makedonskite patrioti nastapija 

kako Makedonska kolonija i se 

pretstavija kako re~isi edinstveni 

opolnomo{teni za{titnici na 

nacionalniot entitet i teritorijalniot 

integritet na Makedonija 

vo periodot na Balkanskite i na 

Prvata svetska vojna. 

Pretstavnicite na Makedonskata kolonija 

vo S.-Peterburg: D. ûpovski, d-r G. Konstantinovi~ 

i N. Dimov (1913) 

Kako prodolùva~ na Drugarstvoto, 

MKP se projavi najprvin 

so nastapot na razni slovenski i 

drugi sobranija i vo ruskiot pe- 

~at. Po zapo~nuvaweto na Balkanskata 

vojna najistaknatite 

dejci zaminaa na Balkanot: K. 

Misirkov vo Ju`na Makedonija 

(Solun), d-r G. Konstantinovi~ 

vo Cetiwe, a D. ûpovski preku 

Sofija stigna vo Skopje i vo Veles 

i zaedno so P. Poparsov, R. 

Rizov, A. Martulkov i dr. organizira 

Op{tomakedonska konferencija 

(1912) za sudbinata na 

Makedonija i dobi polnomo{no 

za MKP da go zastapuva makedonskiot 

narod pred evropskata jav- 

nost. Bidej}i ne se realizira zaminuvaweto 

na D. ûpovski i P. 

Poparsov pred me|unarodnite 

faktori vo Pariz i London, a 

oficijalna Rusija be{e vo uloga 

na dogovoren arbitar, MKP gi 

iskoristi site sredstva za da 

dejstvuva pred ruskata javnost. 

Na 1 mart 1913 g. be{e objaven prviot 

oficijalen akt Memorandum 

na Makedoncite za nezavisnosta 

na Makedonija upaten do 

ministerot za nadvore{ni raboti 

na Velika Britanija i do ambasadorite 

na golemite sili vo 

London, so barawe †Makedonija 

vo nejzinite geografski, etnografski, 

ekonomski i istoriskokulturni 

granici da ostane 

edinstvena, nedeliva, nezavisna 

balkanska dràva# i †da bide svikano 

Makedonsko narodno sobranie 

vo Solun za podrobna razrabotka 

na vnatre{nata izgradba 

na dràvata i za opredeluvawe na 

svoite odnosi sprema sosednite 

dràvi#. Istovremeno D. ûpovski 

ja objavi prvata karta na celokupna 

Makedonija na makedonski 

jazik, a be{e potpi{an i 

Vtoriot memorandum na Makedoncite 

do vladite i op{testvenata 

javnost na sojuznite 

balkanski dràvi (7. VI 1913). Istovremeno 

izleze kni{kata na 

N. D. Dimov za minatoto, sovremenosta 

i idninata na Makedonija 

(1913), a od 9 juni po~na da 

izleguva i najzna~ajnata makedonska 

periodi~na publikcija do 

Osloboduvaweto sp. †MakedonskiŸ 

golosÏ (Makedonski glas)#, 

koe vo 11 broja na 220 stranici 

(1913–1914) stana avtenti~en arhiv 

na borbata na makedonskiot 

narod za za~uvuvawe na celosta i 

obezbeduvawe na slobodata na 

Makedonija. 

Po zapo~nuvaweto i vo tekot na 

Prvata svetska vojna MKP objavi 

pove}e memorandumi, apeli i posebni 

izdanija, a vo juni 1917 g. 

organizira i poseben Makedonski 

revolucioneren komitet vo 

Petrograd na ~elo so D. ûpovski 

{to objavi Programa za sozdavawe 

Balkanska Federativna 

Demokratska Republika so Ma- 

Prvite memorandumi na Makedonskata kolonija 

vo S.-Peterburg od 1 mart i od 7 juni 1913 g.


kedonija kako ramnopraven ~len. 

Oktomvriskata revolucija i Versajskiot 

dogovor ozna~ija formalen 

i privremen kraj na javnata 

dejnost na MKP. Potoa vo novite 

istoriski okolnosti MKP i 

MRK ja prodolùvaat dejnosta vo 

Leningrad so izmenet personalen 

sostav i so soobrazena programa 

vo novite realnosti sè do smrtta 

na voda~ot D. ûpovski (1940). 

LIT.: Blaè Ristovski, Dimitrija ûpovski 

(1878–1940) i Makedonskoto nau~no-literaturno 

drugarstvo vo Petrograd, 

I-II, 1978; istiot, Stoletija na makedonskata 

svest. Istraùvawa za kulturno-nacionalniot 

razvitok, Skopje, 

2001, 486–530. Bl. R. 

Plakat za pretstavata na †Makedonska krvava 

svadba# so likot na V. êrnodrinski (1900) 

†MAKEDONSKA KRVAVA 

SVADBA# ‡ drama od Vojdan 

êrnodrinski prvpat izvedena na 

7. XI 1900 g. vo salata na †Slavjanska 

beseda# vo Sofija, a vo reìja 

na avtorot. Dvaeset i pette roli 

gi igrale dvaeset i dve lica, 

od koi osumnaeset maì i ~etiri 

èni, ~lenovi na †Makedonski 

zgovor#, koj podocna se vikal 

†Skrb i uteha#, za na krajot da go 

ponese imeto Stoli~en makedonski 

teatar. Vo 1909 g. êrnodrinski 

vo Solun, Bitola i Skopje 

prikaùval eden del od piesata 

pod imeto †@etva#. Vo pedesettite 

godini na minatiot vek pove- 

}eto profesionalni teatri ja 

prikaùvaa piesata zna~itelno 

izmeneta i dopolneta. R. St. 

†MAKEDONSKA MLADE@Ã# 

(Sofija, 1, 10. H 1933 – 6. V 1934) 

– mese~en organ na makedonskata 

progresivna mladina vo Bugarija. 

Se pe~ati na bugarski jazik vo 

2000 primeroci so jasni makedonski 

nacionalni pozicii. Redaktori 

i sorabotnici: Hr. Andonov 

(vnuk od sestra na G. Del~ev), M. 

Smatrakalev, V. Ivanovski, K. 

Veselinov, K. Nikolov, A. ârak~iev, 

D. [arlanxiev i dr. Ne- 

Vesnikot †Makedonska mlade`# (1933-1934) 

oficijalen organ na VMRO(Ob), 

izrazitel i na ideite na KP. Po 

mnogu progoni i ostri polemiki 

so mihajlovistite od v. †Makedonska 

borba#, do zabranata izleguvaat 

samo tri broja. 




1980, 334–337; Blaè Ristovski, Portreti 

i procesi od makedonskata literaturna 

i nacionalna istorija, III, Skopje, 

1990, 363–373. Bl. R. 

MAKEDONSKA MLADINSKA 

TAJNA REVOLUCIONERNA 

ORGANIZACIJA (Vardarski 

del na Makedonija, 1926–1927) – 

tajna studentska organizacija 

formirana od VMRO. Cel za dejstvuvaweto 

bila da ja pomaga 

VMRO vo borbata za osloboduvawe 

na Makedonija od gr~koto i 

srpskoto vladeewe i za obedinuvawe. 

MMTRO formira ~etiri 

okru`ni petorki vo Skopje, Bitola, 

Ohrid i [tip, vkupno 40 petorki 

re~isi vo site gradovi, so 

okolu 190 ~lenovi. Organizacijata 

dejstvuvala do juni 1927, koga 

bila izvr{ena provala, vo koja 

bile uapseni okolu 40-50 ~lenovi 

na MMTRO, od koi na Skopskiot 

studentski proces bile osudeni 

20 studenti. 

LIT.: Zoran Todorovski, VMRO 1924– 

1934, Skopje, 1997; DimitÍr G. Gocev, 

Mlade`kite nacionalno-osvoboditelni 

organizacii na makedonskite bÍlgari 

1919–1941, Sofi®, 1988; Ivan Katarxiev, 

Makedonija sproti Vtorata svetska 

vojna, Skopje, 1999. Z. Tod. 

êstitki po uspe{nata premiera na operata †Goce# od Kiril Makedonski (1954) 

MAKEDONSKATA 

MAKEDONSKATA MUZIKA. 

Na po~vata na Makedonija, od anti~kiot 

period i niz stoletijata 

na sredniot vek, kako i vo idnite 

istoriski razdobja, se odigruvale 

zna~ajni muzi~ki nastani, relevantni 

za narodite {to ja naseluvale 

ovaa zemja, no i za onie od sosednite 

i od podale~nite zemji. 

Muzi~koto minato na Makedonija 

nedovolno e istraèno i prou- 

~eno. Toa osobeno se odnesuva za 

vremeto na sredniot vek, koga na 

makedonska po~va postoele istaknati 

centri na duhovnata muzika, 

vo koi se sozdadeni golem 

broj dragoceni rakopisi so vizantiska 

i vizantisko-slovenska 

nevmatska notacija. Nedovolno e 

rekonstruirana slikata na muzi~kiot 

ìvot i vo vekovite na 

turskoto vladeewe, vklu~itelno 

i onaa od XIX v. ‡ vremeto na makedonskata 

nacionalna prerodba, 

kako i na deceniite me|u dvete 

svetski vojni. 

Postojat podatoci za bogatiot 

muzi~ki ìvot vo Makedonija i 

pred doa|aweto na Slovenite vo 

ovie krai{ta. Vo svojot kulturen 

razvitok tie prifatile i del od 

nasledstvoto na starosedelcite 

vo ovoj del na Poluostrovot, kako 

i elementi od anti~kite plemiwa 

{to ìveele na ova geografsko 

podra~je. 

Najzna~ajnite nastani vo srednovekovniot 

period se povrzani so 

sozdavaweto na slovenskata pismenost, 

vospostavena od svv. Kiril 

i Metodij, so {to se sozdadeni 

uslovi za razvoj i na crkovnoto 

peewe na slovenski jazik, niz 

dejnosta na svv. Kliment i Naum 

Ohridski i na mnogubrojnite 

u~enici od Klimentovata {kola. 

Vo Klimentovata bogata rakopisna 

riznica se nao|ale mnogu 

M 

849

M MAKEDONSKATA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

muzi~ki rakopisi, a samiot Kliment 

polagal golemo vnimanie na 

crkovnoto peewe vo edukacijata 

na sve{tenstvoto. 

Po propa|aweto na Samuilovoto 

Carstvo, ohridskata crkovna institucija 

bila simnata na rang na 

arhiepiskopija. Bogoslu`bata vo 

Ohrid i vo drugite makedonski 

centri se odvivala na gr~ki jazik, 

a najgolemiot del na rakopisite 

od Klimentovata zbirka bile 

uni{teni, dodeka najubavite 

od niv bile prevedeni na gr~ki 

jazik. Od toj period za naukata 

posebno bogatstvo pretstavuvaat 

Ohridskite nevmatski rakopisi, 

sozdavani vo XI-XIV v. na gr~ki jazik, 

od koi najinteresnite ~ekaat 

podrobna muzikolo{ka obrabotka. 

So usnoto prenesuvawe na tradicijata 

vo narodnoto crkovno 

peewe se za~uvale i se vnesuvale 

elementi na doma{niot folklor, 

pa iako vo namalen obem, 

slovenskata muzi~ka pismenost 

prodolìla da se neguva vo nekoi 

manastiri na terenot. Me|u malobrojnite 

slovenski rakopisi 

od toj period {to fragmentarno 

sodràt nevmatski znaci za peewe 

se izdvojuvaat Bitolskiot 

triod od XII v. i t.n. Bolowski 

psaltir od XIII v., sozdaden vo ohridskoto 

selo Ramne. Toa e vremeto 

i na najistaknatiot vizantiski 

muzi~ar i kompozitor, reformator 

na duhovnata muzika i 

na nevmatskoto pismo, Jovan Kukuzel, 

makedonski Sloven, roden 

vo debarskiot kraj. Negovoto 

obemno delo, spored nekoi istra- 

ùvawa, sodrì i elementi na 

tradicionalnoto narodno peewe 

na makedonskite Sloveni. 

Sledniot period e karakteristi- 

~en po diskontinuitetot {to 

nastanal vo pismenoto muzi~ko 

sozdavawe na slovenski jazik. 

Najzna~ajnata etapa vo vremeto 

na turskoto vladeewe e XIX v.. Vo 

epohata na makedonskata prerodba, 

vo crkovnoto peewe doa|a i do 

obnova na pismenata muzi~ka tradicija 

vrz reformiranata Hrisantova 

nevmatska notacija. Liturgiskiot 

~in go zbogatuvaat so 

svoi napevi niza doma{ni avtori 

(Kalistrat Zografski, Joan Harmosin 

Ohridski, Dimitar Zlata- 

850 

Kiril 

Makedonski, 

plakat za operata 

†Goce# (1958) 

nov-Gradoborski, Naum Miladin 

i dr.). Vo toa vreme doa|a i do pojavata 

na t.n. gradska pesna, pod 

vlijanie na zapadnoevropskata 

muzi~ka kultura i pismenost, do 

prvite melografirani narodni 

pesni, harmonizacii i tvore~ki 

obidi. Najistaknatiot avtor od 

krajot na XIX i po~etokot na XX 

v. e Atanas Badev (1860-1908), avtor 

na †Zlatoustova liturgija#, 

obrabotki na narodni temi i dr. 

Vo vremeto me|u dvete svetski 

vojni doa|a do relativna modernizacija 

na muzi~kiot ìvot: se 

formiraat brojni horski dru{tva, 

se odigruvaat muzi~ko-scenski 

izvedbi i se podobruva muzi~kata 

nastava. Toga{ zapo~nuva 

dejnosta i na najstarata generacija 

sovremeni makedonski muzi~ari 

i kompozitori, koi }e gi ostvarat 

najzna~ajnite dela vo povoeniot 

period na makedonskata 

muzika. Toj se odviva vo uslovi na 

sestran nepre~en kulturen raste` 

vo Republikata. Neposredno 

po osloboduvaweto na Skopje (24. 

XI 1944), osnovan e Simfoniski 

orkestar, koj potoa prerasnuva vo 

Makedonska filharmonija. Vo 

dekemvri i.g. se otvora Srednoto 

muzi~ko u~ili{te. Prvata operska 

pretstava, so koja e ozna~en 

po~etokot na dejnosta na Skopskata 

opera, e izvedena na 9. V 

1947 g. vo MNT. Osnovopolo`nici 

na site profesionalni institucii 

i na brojni amaterski muzi~ki 

kolektivi se: St. Gajdov 

(1905‡1992), @. Firfov (1906‡ 

1984), T. Skalovski (1909‡2004), 

Tr. Prokopiev (1909‡1979) i P. 

Bogdanov-Ko~ko (1913‡1988). Na 

tvore~ki plan, tie ja unapreduvaat 

horskata literatura, a nekoi 

od niv, vo tekot na slednite decenii, 

se zafa}aat i so pokrupni 

vokalno-instrumentalni dela. 

Pokraj niv, vo prvite tvore~ki i 

organizaciski dejnosti u~estvuvaat 

i drugi avtori i muzi~ki 

umetnici. 

Kon sredinata na pedesettite godini 

od X v. doa|a nova generaci- 

Od izvedbata na operata †Car Samuil# 

od K. Makedonski (1968) 

ja kompozitori i muzi~ki umetnici 

od site profili, {koluvani 

na muzi~kite akademii na porane{nata 

dràva. Avtorite od 

ovoj tvore~ki krug otvoraat novi 

stilski nasoki i ja zbogatuvaat 

makedonskata muzika so golem 

broj kamerni, simfoniski i muzi~ko-scenski 

ostvaruvawa. Od 

po~etokot na sedumdesettite godini 

na vekot po~nuva i poopstojnoto 

muzikolo{ko istraùvawe 

na muzi~koto minato, a niza sorabotnici 

na Institutot za folklor 

†Marko Cepenkov# davaat 

dragoceni prilozi vo prou~uvaweto 

na makedonskiot muzi~ki 

folklor. Slednite generacii 

muzi~ki avtori, {koluvani na 

FMU vo Skopje i vo drugi centri, 

gi prodolùvaat nastojuvawata 

na prethodnicite, obra}aj- 

}i se kon folklorniot idiom niz 

svoevidni varijanti, soodvetni 

na aktuelnite struewa vo muzi~koto 

tvore{tvo. Od sredinata na 

XX v. Skopje pretstavuva zna~ajna 

muzi~ka metropola so bogati 

nastani na koncertniot podium i 

na operskata scena, kade {to nastapuvaat 

istaknati doma{ni instrumentalni 

i vokalni solisti i 

dirigenti i svetski renomirani 

gostuva~ki umetnici. Vo Republikata 

se odrùvaat muzi~ki 

festivali so me|unarodno renome 

(Ohridsko leto, Interfest vo 

Bitola), kako i festivali na zabavnata, 

narodnata i xez-muzikata, 

so poznati svetski interpretatori 

i potvrdeni avtori i 

grupi vo site ànrovi i stilski 

orientacii. Dr. O. 

MAKEDONSKATA NARODNA 

STUDENTSKA GRUPA †GOCE 

DELÊV# (1919–1934) – asocijacija 

na studentite formirana vo 

Sofija kako Makedonska studentska 

grupa †Goce Del~ev# (1919), no 

vo vremeto na politi~kite ubistva 

na Makedoncite vo Bugarija 

(1923), koga e likvidiran i nejziniot 

pretsedatel Taraljamov, 

Grupata privremeno ja prekinuva 

dejnosta. Koga tie ubistva go stignuvaat 

vrvot, †nezavisnite studenti 

na Sofiskiot dràven univerzitet# 

ja objavuvaat bro{urata 

†Ne moème ve}e da mol~ime!# 

(1929) i svikuvaat mladinski kongres, 

no i toj e zabranet. Vo slednata 

godina progresivnite studenti 

Makedonci vo Bugarija ja 

obnovuvaat starata studentska 

asocijacija pod imeto Makedonska 

narodna studentska grupa †Goce 

Del~ev# (1930) kako legalen 

klon na VMRO(Ob) so idejna 

platforma vrz principite na 

Majskiot manifest (6. V 1924). 

MNSG †Goce Del~ev# objavi 6 

broja od svojot †organ na progre-


sivnite makedonski studenti vo 

Bugarija# †Makedonski studentski 

listÍ# (4. XII 1931 – 1. VI 

1932), pod redakcija na mladite 

makedonski intelektualci: K. Veselinov, 

M. Smatrakalev, K. Nikolov 

i V. Haxikimov. Koga vesnikot 

e zabranet, podgotveniot 

broj Redakcijata go objavuva pod 

naslov †Makedonska studentska 

trubuna# kako †organ na makedonskoto 

studentstvo – ratnik za 

MONS# (23. H 1932 – 5. IV 1933). 

Po ~etvrtiot broj i toj vesnik e 

zabranet. Naskoro Grupata po~nuva 

da go izdava noviot mese~en 

†organ na makedonskata progresivna 

mladina vo Bugarija# pod 

izmenet naslov †Makedonska mlade`Ï# 

(10. H 1933 – 6. V 1934), pod 

oficijalna redakcija na Del~eviot 

vnuk Hr. Andonov. Po tretiot 

broj i toj e zabranet, zaedno so 

neoficijalniot organ na 

VMRO(Ob) †Makedonsko zname# 

(14. VI 1932 – 1. VII 1934), bidej}i 

Vesnikot †Makedonsko zname# (1932-1934) 

objavuval otvoreni statii za makedonskata 

nacija, za makedonskiot 

jazik, literatura, istorija i 

kultura i za organizirana borba 

za nacionalno osloboduvawe i 

obedinuvawe. Koga na sostanok 

oficijalno se postavuva pra{aweto 

za †etni~kata bitnost na 

makedonskiot narod# i †dali makedonskiot 

narod vo Pirinska 

Makedonija se nao|a pod nacionalen 

gnet#, jasno se kaùva: †Makedonskoto 

progresivno dvièwe e 

nacionalno, bidej}i go ima kako 

cel nacionalnoto osloboduvawe 

na Makedonija. Toa ne e partisko, 

nitu pak stale{ko ili klasno, a 

po karakterot i sostavot e op- 

{tonarodno, demokratsko#. Toga{ 

se otcepuva fiktivniot Akcionen 

komitet na makedonskoto 

progresivno dvièwe vo liceto 

na V. Haxikimov (15. I 1934) i po~nuva 

da go izdava svojot provokatorski 

antinacionalen organ 

†Makedonska borba#. Centralno- 

Vesnikot †Makedonska borba# (1934) 

to rakovodstvo na MNSG †G. Del- 

~ev# donesuva Deklaracija za rascepot 

(2. III 1934), a na pro{irena- 

ta konferencija na Grupata (4. 

IV), so delegati od site fakulteti, 

se razjasnuva †kako i zo{to se 

dojde do parolata za samoopredeluvawe 

na Makedonija pod bugarska 

vlast i voop{to za samoopredeluvawe 

na celokupna Makedonija 

do nejzino oddeluvawe vo samostojna 

dràva#. Centralnoto 

rakovodstvo na Grupata pravi op- 

{irno †Izloènie# (2. III 1934) i 

†vo imeto na slobodata na na{ata 

porobena tatkovina# objavuva 

†Otvoreno pismo# do makedonskite 

studenti vo Bugarija (8. IV 

1934) so povik †{to poskoro da go 

izgradime na{iot graniten Makedonski 

op{t naroden studentski 

sojuz (MONS)# kako †rakovoditel 

na mak. narodni studenti vo 

stranstvo i za samoopredeluvawe 

na Makedonija do nejzino oddeluvawe 

vo samostojna dràvno-politi~ka 

edinica#. So zvenarskiot 

prevrat vo Bugarija (9. V 1934) 

e paralizirana i dejnosta na 

MNSG †Goce Del~ev#. Nejzini 

aktivisti potoa go formiraat 


òk vo Sofija (1936 – 1942). 

LIT.: D-r Blaè Ristovski, Portreti i 

procesi od makedonskata literaturna i 

nacionalna istorija, III, Skopje, 1990, 

293‡318. Bl. R. 

MAKEDONSKA NARODNA FE- 

DERALNA ORGANIZACIJA 

(Pirinskiot del na Makedonija, 

(avgust 1943 ‡ 1946) ‡ tajna makedonska 

politi~ka organizacija, 

koja se vklu~ila vo nacionalnoosloboditelnata 

borba vo sodejstvo 

so organiziranoto partizansko 

dvièwe predvodeno od makedonskite 

komunisti. Po proglasuvaweto 

na sozdavaweto na makedonskata 

nacionalna dràva vo 

Vardarskiot del od Makedonija, 

Organizacijata za cel na dejstvuvaweto 

go postavila obedinuvaweto 

na Pirinskiot del od Makedonija 

so makedonskata dràva. 

Po komunisti~kiot dràven 

prevrat (9. IX 1944), Organizacijata 

prodolìla da dejstvuva nelegalno 

(do sredinata na XII 

1945). Toga{ Centralniot komitet 

donel re{enie za legalizirawe. 

Osnova~koto sobranie bilo 

odràno vo Petri~ (8. I 1946); bil 

usvoen Ustavot i bile izbrani telata. 

Baraweto za registrirawe 

kako makedonska nacionalna partija 

ne bilo odobreno i natamo{nata 

dejnost bila zaprena so represija 

od organite na progonot. 

LIT.: Mihajlo Minoski, Obid za legalizirawe 

na tajnata Makedonska narodna 

federalna organizacija i nejzino transformirawe 

vo makedonska nacionalna 

partija vo pirinskiot del od Makedonija, 

†Prilozi# na MANU, 2, 1996. M. Min. 

MAKEDONSKA NUMIZMA- 

TIKA. S¢ do Vtorata svetska 

MAKEDONSKA 

vojna, vo otsustvo na sopstvena 

dràva, teritorijata na R. Makedonija 

bogata so numizmati~ki 

materijali sluèla pove}e kako 

izvor za zbogatuvawe na zbirkite 

na brojni poznati evropski muzei 

i privatni kolekcii. So sozdavaweto 

na soodvetni muzejski institucii 

vo periodot 1945&1990 

god. }e se stvorat i neophodnite 

uslovi za pribirawe na numizmati~kiot 

materijal, formirawe 

na zbirki i skromni obidi za 

prou~uvawe i publikuvawe na toj 

materijal. Po 1990 god. so pojavata 

na nova generacija numizmati- 

~ari specijalisti po oddelni oblasti, 

sleduva brz razvoj na makedonskata 

numizmatika. Se for- 

Publikacijata 

na Narodnata 

banka na RM: 

†Makedonija, 

parite 

i istorijata# 

(2001) 

mira prviot Numizmati~ki kabinet 

pri Muzej na Makedonija, a vo 

1994 god. se pojavuva i prvoto periodi~no 

spisanija za numizmatika 

(Makedonski numizmati~ki 

glasnik). Pokraj javnite zbirki, 

se pojavuvat i brojni privatni 

zbirki i zbirki na oddelni banki. 

Vo 1999 god. se otvori kamerna, 

a 2002 god. postojana numizmati~ka 

postavka na Narodnata 

banka, a svoja postojana postavka 

vo 2005 god. otvori i Ohridskata 

banka. Vo 2001 god. e publikuvana 

i prvata monografija, posvetena 

na monetarnicata vo Stobi. Vo 

2001 god. vo MANU se odrà i prviot 

nau~en simpozium na temi 

od numizmatikata. Vo poslednive 

desetina godini se publikuvani 

brojni katalozi na zbirki i specijalizirani 

izdanija od oblasta 

na numizmatikata. 

Lit.: V. Bitrakova-Grozdanova, Spomenici 

od helenisti~kiot period vo SR Makedonija, 

Skopje, 1987, 81-102; Numizmati~ka 

zbirka na Narodna banka na Republika 

Makedonija, Skopje, 1999; P. Josifovski, 

Rimskata monetarnica vo Stobi, 

Skopje 2001; Monetite i monetokovnicite 

vo Makedonija, Skopje, 2001; Makedonija, 

Parite i istorijata, Skopje, 2002; 

Makedonskite banknoti i kovani pari 

1992-2002, Skopje, 2002; Makedonija i Pajonija, 

Kolekcija [eldarov, Skopje, 2003; 

B. Husenovski, Anti~ki moneti od Vardarski 

rid, Gevgelija, 2004; Makedonski 

numizmati~ki glasnik (Macedonian Numismatic 

Journal), No. 1 (1994), No. 2 (1996), No. 

3 (1999), No. 4 (2000). P. J. 

M 

851


MAKEDONSKA PATRIOT- 

SKA ORGANIZACIJA (1922 –) 

– legalna organizacija na bugarskata 

i makedonskata emigracija 

vo SAD i Kanada. Osnova~kiot 

kongres bil odràn vo gr. Fort 

Vejn, Indijana, SAD (1–4 oktomvri 

1922), na koj bil izbran Centralen 

komitet, a za prv pretsedatel 

bil izbran Atanas Stefanov. 

Na Kongresot bil usvoen Ustavot 

na organizacijata, spored 

koj celta na Sojuzot na MPO bila: 

†Da se bori na legalen na~in 

za proglasuvawe na Makedonija 

vo edna nezavisna makedonska republika 

vo nejzinite geografski 

i ekonomski granici#. Na tretiot 

kongres, odràn vo 1924 g., 

imeto na organizacijata bilo 

promeneto vo Makedonska politi~ka 

organizacija. Vo Ustavot 

usvoen na kongresot vo Ohajo 

(1927), identi~en so prviot, se 

potenciralo deka vo Makedonija 

ìveele 1.096.376 Bugari. Vo celiot 

period me|u dvete svetski 

vojni MPO bila pod vlijanie na 

Makedonskiot nacionalen komitet 

i na mihajlovisti~kata 

VMRO. Od Vtorata svetska vojna 

do sozdavaweto na RM (1991), preku 

svoite pe~ateni i drugi propagandni 

sredstva, MPO se zalagala 

za otcepuvawe na Makedonija 

od Federalna Jugoslavija, otstranuvawe 

na komunisti~kiot sistem 

i sozdavawe samostojna demokratska 

dràva na †makedonskite 

Bugari#. MPO izdava svoj 

organ †Makedonska tribuna# (Macedonian 

Tribune). Prviot broj na 

vesnikot izlegol na 10 fevruari 

1927 g. vo Indijanapolis, SAD. 

Peticija od MPO i Obedinetite Makedonci 

do Evropskata zaednica, do OON i do site svetski 

lideri za priznavawe na RM (1991) 

852 

Vesnikot †Makedonska tribuna#, organ na MPO vo SAD 

Prv redaktor bil Boris Zografov. 

Po sozdavaweto na RM, od 

1997 g. vo vesnikot se pe~atat i 

nekoi statii na makedonski jazik 

so latinica. 

LIT.: Kostadin GÍrdev, Makedonskite 

patrioti~ni organizacii v Kanada, SofiÔ, 

1991; Zoran Todorovski, Politi~kite 

pogledi na MPO za osloboduvawe i 

sozdavawe na nezavisna Makedonija, zb.: 

†Iseleni{tvoto od Makedonija od pojavata 

do denes#, Skopje, 2001. Z. Tod. 

†MAKEDONSKA POVEST# ‡ 

prv makedonski balet, vo tri ~ina. 

M: Gl. Smokvarski, S: kompozitorot 

i D. Parli}. Prvo izveduvawe: 

Skopje, 21. VI 1953. Dr. O. 

Izveduva~ite na baletot †Makedonska povest# od Gligor Smokvarski (1953) 

†MAKEDONSKA PRAVDA# 

(Sofija, I, 1, 3. IX 1933 – 52, 3. IX 

1934) – nedelen organ na makedonskata 

emigracija. Izleguva na bugarski 

jazik vo 8000 tira` pod redakcija 

na Dimitar Popeftimov 

(do br. 11), a potoa odg. redaktor e 

Ilija K. Gramatikov, no ve}e so 

izmeneta (protogerovisti~ka) nacionalno-politi~ka 

koncepcija, 

vo prilog na 19-majskiot prevrat. 

Redaktorot vo uvodnikot na prviot 

broj deklarira deka vesnikot }e 

†se bori za slobodata na mislata# 

i sobranijata na makedonskata 

emigracija vo Bugarija, za premavnuvawe 

na vonrednata sostojba vo 

Petri~ko, za podobruvawe na ekonomskite 

uslovi na begalcite i za 

narodnosna i kulturna sloboda vo 

Vesnikot †Makedonska pravda# (Sofija, 1933-1934) 

trite dela na porobena Makedonija... 

Makedonskiot narod treba da e 

gotov pri sekoja nova opstanovka, 

pri sekoja nova promena vo Grcija, 

vo Jugoslavija ili vo Bugarija, da 

si go kaè svojot zbor, da ja projavi 

svojata volja i da u~estvuva so 

svoeto aktivno prisustvo# i deka 

v. †}e ja kultivira idejata za Balkanska 

federacija, kako edinstveno, 

zasega, sredstvo za umirotvoruvawe 

na Balkanot, vo ramkite na 

koja federalna Makedonija navistina 

bi bila slobodna i sre}na#. 




1980, 337–340; D-r Blaè Ristovski, Makedonskiot 

narod i makedonskata nacija, 

II, Skopje, 1983, 536–541. Bl. R. 

MAKEDONSKA PRAVOSLAV- 

NA BOGOSLOVIJA †SV. KLI- 

MENT OHRIDSKI# (Skopje) – 

sredno bogoslovsko u~ili{te na 

Makedonskata pravoslavna crkva, 

osnovano od Svetiot arhijerejski 

sinod na 26. IX 1967 g., so rabota 

po~nalo na 1. XI 1967 g., so 68 u~enici 

vo site pet klasa vo manastirot 

†Gorni Sveti Ilija# vo se- 

Makedonskata pravoslavna bogoslovija 

†Sv. Kliment Ohridski# vo Skopje 

loto Bawani, Skopsko. Od 1969 g., 

raboti vo seloto Dra~evo, Skopsko. 

Vo krugot na u~ili{teto ima 

izgradeno sovremena kapela posvetena 

na sv. Kliment Ohridski. 

IZV.: Arhiva na SAS na MPC. A. G. 


NA EPARHIJA ZA EVROPA 

(1967– ) – eparhija na MPC. Pr-


vite makedonski crkovni op{tini 

vo Evropa se formiraat vo 

1958 g. vo [vedska i vo Danska, a 

vo 70-tite godini vo Germanija, 

Belgija, [vajcarija, Avstrija i 

Francija; vo 90-tite godini, po 

raspa|aweto na Jugoslavija, i vo 

Slovenija, Hrvatska, Crna Gora 

i Srbija. Prvite makedonski pravoslavni 

crkovni op{tini vo 

Malme i Geteborg ([vedska) i vo 

Kopenhagen (Danska) dobile blagoslov 

od Sinodot na MPC vo 

1973 g. Nadle`ni mitropoliti 

bile: Kiril (1967–1981), Petar 

(1981–1988) i Stefan (1988–1990), 

a potoa Sinodot (1990–1995). Prv 

eparhiski arhijerej na Evropskata 

eparhija be{e mitropolitot 

Gorazd (1995–2006). Vo 2006 g. administrator 

e Episkopot poljanski 

Pimen, koj na 22 juni e izbran 

za Mitropolit evropski. Eparhijata 

e registrirana vo Dortmund 

(Germanija). Registracijata 

vaì za site zemji kade {to se 

registrirani makedonski pravoslavni 

crkovni op{tini (a gi ima 

vo re~isi site evropski zemji). 

LIT.: Ratomir Grozdanoski, Stefan Arhiepiskop 

Ohridski i Makedonski, Skopje, 

2000. Rat. Gr. 


NA EPARHIJA NA MPC ZA 

AVSTRALIJA I NOV ZE- 

LAND (1974). Vo 1960 g. vladikata 

Naum ja osvetil makedonskata 

crkva †Sv. \or|i# vo Melburn 

(Viktorija), oficijalno prvata 

Grupno kr{tevawe vo hramot †Sv. Hristovo 

Voskresenie# vo Rokdael, Sidnej (Vodici, 19. I 2009) 

crkva na MPC vo Avstralija i vo 

celata makedonska dijaspora vo 

svetot. Makedonskite crkvi vo 

Avstralija vo po~etokot bile pod 

duhovna jurisdikcija na Sinodot 

na MPC, a po formiraweto na 

Amerikansko-kanadsko-avstraliskata 

makedonska pravoslavna 

eparhija (1967) tie stanale del od 

nea. Vo 1974 g. bila formirana 

posebna Avstraliska makedonska 

pravoslavna eparhija, na koja do 

1981 g. nadleèn arhijerej bil 

mitropolitot Kiril, a od 1981 do 

1995 g. mitropolitot Timotej. Vo 

1995 Avstraliskata eparhija ja upravuva 

Sinodot na MPC, a od noemvri 

1995 do 2004 g. nadleèn arhijerej 

e mitropolitot Petar, koj 

potoa ja administrira eparhijata. 



2000. Rat. Gr. 

Eparhiite na MPC vo Republika Makedonija 

MAKEDONSKATA PRAVOS- 

LAVNA CRKVA (MPC). Sve{teni~kiot 

sobor vo Izdeglavje 

(21. X 1943) usvoil Rezolucija za 

vozobnovuvawe na Ohridskata arhiepiskopija 

kako MPC. Odluka 

za toa donesol i Prviot crkovnonaroden 

sobor vo Skopje (4. III 

1945). Vozobnovuvaweto na Ohridskata 

arhiepiskopija i proglasuvaweto 

na MPC bilo izvr- 

{eno so Odluka na Vtoriot crkovno-naroden 

sobor vo Ohrid 

(4–6. IX 1958). Srpskata pravoslavna 

crkva ja priznala samostojnosta 

na MPC so Soborska odluka 

od 1959 g. Na Tretiot arhiepiskopski 

crkovnonaroden sobor 

vo Ohrid (17-18. VII 1967) bila donesena 

Odluka za proglasuvawe i 

bila proglasena avtokefalnosta 

na vozobnovenata Ohridska arhiepiskopija 

vo liceto na MPC, 

koja e pravoslavna avtokefalna 

sestrinska crkva na edinstvenata, 

sveta, soborna i apostolska 

Crkva. Gi primenuva dogmite, kanonite 

i edinstvoto na bogoslu`bata 

so Isto~nata vselenska pravoslavna 

crkva. Samostojno gi 

ureduva i upravuva crkovnite dejnosti. 

Ima dostoinstvo vo rang 

na Arhiepiskopija, so poglavar 

Arhiepiskop i so titula Arhiepiskop 

Ohridski i Makedonski, 

koj se oslovuva so †Va{e Blaènstvo#. 

Slu`ben jazik vo MPC e 

makedonskiot i 

negovoto kirilsko 

pismo, a bogoslu`beni 

se crkovnoslovenskiot 

i makedonskiot 

jazik. MPC se 

upravuva vrz os- 

Grbot na MPC 

nova na: a) Sveto- 

MAKEDONSKATA 

Pismoto od Inicijativniot odbor do Prezidiumot 

na ASNOM za organizirawe samostojna 

Makedonska pravoslavna crkva (fevruari 1945) 

to pismo i Svetoto predanie, 

spored u~eweto na Svetata pravoslavna 

crkva; b) Apostolskite 

pravila, pravilata na vselenskite 

i pomesnite sobori i na svetite 

otci; v) aktite na pomesnite 

sobori i patrijar{iskite sinodi, 

dokolku gi usvoila; g) propi- 

Svetiot arhierejski sinod pri proglasuvaweto 

na avtokefalnosta na MPC (17. VII 1967) 

site, uredbite, pravilnicite, odlukite 

i drugite ustavni akti na 

nadle`nite crkovni vlasti {to 

se donesuvaat vrz osnova na Usta- 

Odlukata za proglasuvawe na avtokefalnosta na 

Makedonskata pravoslavna crkva (17 avgust 1967) 

M 

853


Soborniot hram na MPC vo Skopje 

vot. MPC e episkopalna, vnatre{no 

administrativno e organizirana 

na eparhii, i toa: 1. 

Skopska pravoslavna eparhija – 

Skopje; 2. Prespansko-pelagoniska 

pravoslavna eparhija – Bitola; 

3. Bregalni~ka pravoslavna 

eparhija – [tip; 4. Debarsko-ki- 

~evska pravoslavna eparhija – Ohrid; 

5. Polo{ko-kumanovska pravoslavna 

eparhija – Skopje; 6. Povardarska 

pravoslavna eparhija – 

Veles; 7. Strumi~ka pravoslavna 

eparhija – Strumica; 8. Amerikansko-kanadska 

makedonska pravoslavna 

eparhija – Toronto; 9. 

Makedonska pravoslavna eparhija 

za Avstralija i Nov Zeland – 

Melburn; 10. Makedonska pravoslavna 

eparhija za Evropa. Arhiepiskopskata 

(centralna) uprava 

ja so~inuvaat: 1. Zakonodavni tela 

(a. Svetiot arhijerejski sinod 

i b. Arhiepiskopskiot crkovnonaroden 

sobor); 2. Izvr{ni tela 

(a. Arhiepiskopskiot soborski 

upraven odbor i b. Arhiepiskopska 

administracija); 3. Sudski 

organi (Crkovno sudstvo i obvinitelstvo).Crkovno-prosvetnata 

dejnost se ostvaruva vo Makedonskata 

pravoslavna bogoslovija 

i na Pravoslavniot bogoslovski 

fakultet vo Skopje, a izdava{tvoto 

e sè pobrojno vo site 

eparhii. Mona{kiot ìvot e 

razvien vo manastirite niz Makedonija. 

LIT.: Slavko Dimevski, Istorija na Makedonskata 

pravoslavna crkva, Skopje, 

1989; Ratomir Grozdanoski, Mihail Arhiepiskop 


1994; Ratomir Grozdanoski, Stefan Arhiepiskop 


2000; Done Ilievski, Makedonskoto 

854 

pravoslavno sve{tenstvo vo borba za nacionalna 

i crkovna sloboda, Skopje, 1987; 

istiot, Avtokefalnosta na Makedonskata 

pravoslavna crkva, Skopje, 1972; Jovan 

Bel~ovski, Ohridska arhiepiskopija od 

osnovaweto do pa|aweto na Makedonija 

pod turska vlast, Skopje, 1997. Rat. Gr. 

MAKEDONSKA PRERODBA 

(1802–1944) – proces na makedonskoto 

kulturno-nacionalno budewe 

i dràvno-politi~ko osamostojuvawe 

{to zapo~nuva so borbata 

za upotreba na narodniot namesto 

crkovnoslovenskiot jazik 

vo pi{anata re~ i za individualizirawe 

na makedonskiot kulturno-istoriski 

identitet vo slovenskiot 

i balkanskiot svet, za 

izgradba na makedonskiot kako 

poseben literaturen jazik i za obnovuvawe 


kako nacionalna crkva 

vo makedonska avtonomna, nezavisna, 

federativna ili konfederativna 

dràva (vo ju`noslovenski 

ili vo balkanski ramki). Prerodbata 

vo Makedonija uslovno 

zapo~nuva so pe~ateweto na prviot 

tekst na sovremeniot makedonski 

govoren jazik (êtirijazi~nikot 

na Daniil Moskopolski, 1802) 

i trae sè do konstituiraweto na 

sovremenata makedonska dràva 

na Prvoto zasedanie na ASNOM 

(1944). → Makedonija. Bl. R. 

MAKEDONSKA RABOTNI^- 

KA SOCIJALISTI^KA GRU- 

PA (Sofija, 1893 – 1900) – grupa 

od makedonski socijalisti i pe- 

~albari, formirana od Vasil 

Glavinov za da gi {iri socijalisti~kite 

idei me|u makedonskite 

pe~albari i vo samata Makedonija. 

Se zastapuvale za osloboduvawe 

na Makedonija i za sozdavawe 

Makedonska Republika ‡ preku 

revolucija. Vo 1900 g. MRSG se 

vklu~ila vo Makedonskata revolucionerna 

organizacija. Grupata 

izdavala svoi vesnici i popularni 

bro{uri. 

LIT.: Rabotni~koto i komunisti~koto 

dvièwe vo Makedonija, Skopje, 1970; 

D-r Orde Ivanoski, Prerodbenskata delotvornost 

na socijalisti~kata misla 

vo Makedonija, Skopje, 2000. O. Iv. 

MAKEDONSKA RADIOTELE- 

VIZIJA ‡ javen radiodifuzen 

servis vo RM. Prenosot na Vtoroto 

zasedanie na ASNOM na 28 

dekemvri 1944 g. be{e prvata 

emisija (na kratki branovi) {to 

go ozna~i po~etokot na rabotata 

na Radio Skopje. Eden mesec potoa 

be{e instaliran srednobranov 

predavatel. Se rabote{e so 

mo{ne skudna tehnika, a programata 

se emituva{e vo ìvo od dve 

mali studija (spikersko i muzi~ko). 

Od 1950 g. po~naa da se upotrebuvaat 

magnetofoni, a do 1963 

g. brojot na studijata narasna na 

{est. Bidej}i vo zemjotresot se 

urna zgradata na Radioto, programata 

se emituva{e od {atori i 

od improvizirano studio. Deset 

godini po zemjotresot Radioto 

dobi nova lokacija vo Nerezi i se 

opremi so sovremeni studija i 

tehnika. Celosno re{enie na studiski 

i raboten prostor Radio 

Skopje dobi so vseluvaweto vo 

Radio-televiziskiot dom (1986). 

Denes Makedonskoto radio programata 

ja emituva niz dva programski 

servisa na makedonski jazik, 

tret programski servis na jazicite 

na gra|anite na nemnozinskite 

etni~ki zaednici, kako i na 

satelitski i radioprogramski 

servis namenet za sosednite zemji 

i za na{ite iselenici. 

Vo 1958 g. Sovetot na Radio Skopje 

donese odluka za formirawe 

ekipa {to }e raboti na podgotovkite 

za otvorawe televizija. Dve 

godini potoa se oformi prviot 

tim televiziski rabotnici. Vo 

maj slednata godina, poradi nedostig 

na sopstveno studio i tehnika, 

kompletna makedonska realizatorska 

ekipa od Belgradskoto 

studio go realizira{e Baletskiot 

koncert, so solisti od Makedonskiot 

naroden teatar. Emisijata 

vo traewe od polovina ~as 

be{e prvoto celosno programsko 

ostvaruvawe. Vo 1964 g. be{e 

pu{ten vo redovna rabota nov 

predavatel na Crn Vrv. Po toj 

povod se realizira prviot direkten 

televiziski prenos od 

koncert i recital, so u~estvo na 

Makedonskata filharmonija i 

Makedonskiot naroden teatar. 

Na 14 dekemvri 1964 g., od improvizirano 

studio vo Nerezi, po~na 

redovnoto emituvawe sopstvena 

TV programa. Emituvaweto na 

prviot televiziski †Vesnik# go 

ozna~i rodendenot na Televizija 

Skopje. Denes Makedonskata radio-televizija 

emituva programa 

Zgradata na Makedonskata radiotelevizija


preku tri televiziski servisi i 

~etvrti & sobraniski kanal, a so 

svojata programa pretstavuva 

vistinski javen, moderen servis 

na gra|anite na RM. J. F. 

†MAKEDONSKA REVIJA ZA 

KAZNENO PRAVO I KRIMI- 

NOLOGIJA# – stru~no spisanie, 

~ij izdava~ e Zdruènieto za 

kazneno pravo i kriminologija. 

Prviot broj se pojavi vo 1994 g. 

Prviot glaven i odgovoren urednik 

e prof. d-r Nikola Matovski. 

Gor. L.-B. 

MAKEDONSKA REVOLUCI- 

ONERNA ORGANIZACIJA 

(MRO) (Solun, 23. X / 4. XI 1893 ‡ 

1908). Bila osnovana od {estmina 

revolucioneri intelektualci: 

Damjan Gruev, d-r Hristo Tatar- 

~ev, Petar Pop Arsov, Ivan Haxi 

Nikolov, Hristo Batanxiev i 

Andon Dimitrov, so cel so oru- 

èna borba da se izvojuva politi~ka 

avtonomija na Makedonija. 

Na osnova~kiot sostanok usvoile 

Programa za dejstvuvawe: tajna 

revolucionerna dejnost, isklu~ivo 

na teritorijata na Makedonija 

(vo nejzinite prirodni i etni~ki 

granici), vo Organizacijata da se 

primaat samo lica rodeni i koi 

ìveele vo Makedonija (nezavisno 

od nivnata narodnost i vera). 

Za stapuvawe vo Organizacijata 

bilo vovedeno polagawe zakletva. 

Bil usvoen Ustavot na Organizacijata 

(vo po~etokot na 1894) 

i se konstituiral Centralniot 

komitet (pretsedatel d-r Hristo 

Tatar~ev, sekretar Damjan Gruev). 

Bila izgradena mreà na Organizacijata 

vo pogolemite centri vo 

Makedonija (do sredinata na 

1894). Osobeno silen podem bele- 

èla po stapuvaweto vo ~lenstvo 

Osnova~ite na Makedonskata revolucionerna 

organizacija (MRO) 

i vo rakovodeweto na Goce Del- 

~ev, potoa Pere To{ev, \or~e 

Petrov, Jane Sandanski i drugi 

makedonski revolucioneri. 

Ustavot na Makedonskata revolucionerna 

organizacija (1896) 

Vo letoto 1894 g. vo Resen bilo 

odràno sovetuvawe na ~lenovite 

na CK i na delegatite na mesnite 

komiteti posveteno na organizacioni 

i na tekovni pra{awa 

za revolucionerno dejstvuvawe. 

Bile formirani tri revolucionerni 

orkruzi: Solunski, Bitolski 

i Skopski. Organizacijata 

izgradila (do esenta na 1895) razgraneta 

mreà vo site delovi vo 

Makedonija i proglasila suverenost 

na organizacionata teritorija, 

spre~uvawe na dejstvuvaweto 

na drugi organizirani grupi 

so isti celi vo Makedonija. Makedonskite 

komiteti formirani 

vo stranstvo moèle da dejstvuvaat 

isklu~ivo vo ramkite na MRO. 

Po formiraweto na Makedonskiot 

komitet vo Sofija (podocna 

preimenuvan vo Vrhoven makedonski 

komitet, 1895), CK na MRO 

vedna{ pobaral toj komitet da ja 

soobrazi svojata aktivnost so 

potrebite na MRO i da raboti kako 

pomo{en komitet. Sofiskiot 

komitet prodolìl da dejstvuva 

kako paralelna organizacija za 

realizirawe na bugarskata dr- 

àvna politika kon Makedonija. 

Vo po~etokot na 1896 g. Del~ev 

pristignal vo Sofija vo svojstvo 

na oficijalen pretstavnik na 

MRO da raboti za spre~uvawe na 

me{aweto na bugarskite dràvni 

faktori vo makedonskoto osloboditelno 

delo. Pretsedatelot 

na Sofiskiot komitet generalot 

Danail Nikolaev bil predupreden 

deka MRO nema da gi tolerira 

aktivnostite i akciite 

prezemeni vo Makedonija. 

Grcija i Srbija go zasilile propagandnoto 

dejstvuvawe i se ek- 

MAKEDONSKA 

sponirale kako neprijatelski sili 

kon makedonskoto osloboditelno 

delo. Vo taka nepovolno 

opkruùvawe za poefikasno vodewe 

na osloboditelnata borba, a 

so ogled na toa deka i slovenskoto 

naselenie vo Odrinsko se nao- 

|alo vo ista polo`ba i vleguvalo 

vo granicite na Egzarhijata, 

MRO se opredelila da go organizira 

i toa naselenie za izvojuvawe 

avtonomija na Makedonija i 

na taa oblast. 

Se odràl Kongres na MRO 

(5‡12. IV 1896) so u~estvo na prvite 

lu|e na Organizacijata: Goce 

Del~ev, Damjan Gruev, \or~e Petrov, 

Pere To{ev, d-r Hristo Tatar~ev, 

Petar Poparsov i dr., na 

koj bila usvoena nova politi~ka 

strategija i taktika vo dejstvuvaweto 

i vklu~uvawe i na Odrinsko. 

Kongresot usvoil nova upravna 

podelba i teritorijalna 

organizacija (so sedum revolucionerni 

okruzi: Solunski, Bitolski, 

Skopski, [tipski, Strumi~ki, 

Serski i Odrinski) i promena 

na imeto vo Tajna makedonskoodrinska 


(TMORO). Mesnite komiteti 

bile opolnomo{teni da 

vr{at prosvetuvawe na ènite i 

sozdavawe masovno narodno dvi- 

èwe. Usvoenite promeni bile 

vgradeni vo aktite & Ustavot i 

Vnatre{niot pravilnik. 

Po Kongresot zapo~nalo zabrzano 

sozdavawe vooruèni ~eti, 

udarnata oruèna sila na Organizacijata 

za odbrana na teritorijalniot 

integritet od tu|i vooruèni 

~eti i grupi vo Makedonija. 

Bil donesen i poseben Pravilnik 

(1900) za ~etite so koj bilo 

regulirano formiraweto, ra- 

Pravilnikot za selskite ~eti na Makedonskata 

revolucionerna organizacija (juli 1903) 

M 

855


Simbolite za zakletvata na Makedonskata 


Kletvata na Makedonskata revolucionerna 

organizacija 

kovodeweto, upotrebata, kako i 

borbenata obuka. Nivnite pripadnici-komitite 

nosele uniformirana 

narodna komitska obleka 

i obele`je za pripadnost. 

Vooruènite sili gi rakovodel 

Del~ev, koj ja osnoval i ja izgraduval 

voenata organizacija, so 

nadle`nost na vrhoven inspektor. 

Organizacijata imala tajna 

po{ta i tajna policija, sozdala 

funkcionalni mesni organi i tela. 

Na celata teritorija na Makedonija 

(do po~etokot na 1903) 

Organizacijata imala vospostaveno 

efektivna vlast na tajna dr- 

àva vo dràvata. Za da go spre- 

~at uspehot na makedonskoto osloboditelno 

delo, balkanskite 

856 

Spomen-muzejot na Smilevskiot kongres vo s. Smilevo, Bitolsko 

dràvi (Bugarija, Grcija i Srbija) 

go zasilile propagandnoto 

dejstvuvawe so ufrluvawe i vooruèni 

~eti. Bugarija organizirala 

infiltrirawe na svoi eksponenti-vrhovisti 

za pridobivawe 

na rakovodnite li~nosti na 

MRO za krevawe na nepodgotveno 

vostanie vo Makedonija i nejzino 

likvidirawe kako samostoen politi~ki 

faktor. Toa bilo postignato 

na Solunskiot kongres 

na Organizacijata (15‡17. I 1903) 

so donesenoto re{enie za krevawe 

vostanie, vo otsustvo na Del- 

~ev, Dame Gruev, \or~e Petrov, 

Sandanski i dr. vode~ki li~nosti. 

Smrtta na Del~ev, neprikosnoveniot 

voda~ na MRO, koj zaginal 

vo borbata so osmanliskite 

Makedonski revolucioneri osudeni na progonstvo vo Mala Azija (Dijarbekir), snimeni na èlezni~kata stanica 

voeni sili (4. V 1903), po predavstvo 

od vrhovistite, go zabrzala 

po~etokot na vostanieto. 

Kongresot na Bitolskiot revolucioneren 

okrug (2‡7. V 1903) vo s. 

Smilevo donel odluka za krevawe 

vostanie. Vostanieto rakovodeno 

od Glavniot vostani~ki {tab po~nalo 

na Ilinden (2. VIII 1903) i 

prerasnalo vo makedonska senarodna 

revolucija za osloboduvawe i za 

sozdavawe samostojna makedonska 

dràva, najvisokiot dostrel vo 

dejstvuvaweto na Makedonskata revolucionerna 

organizacija. 

Po Ilindenskoto vostanie silno 

se manifestirale vnatre{nite 

podelbi. Na Op{tiot rilski 

konres (vo po~etokot na 1905) samo 

privremeno bilo vospostaveno 

edinstvoto na Organizacijata. 

Na Kongresot bil otflen 

kvalifikativot †tajna# od imeto 

i Organizacijata prodolìla da 

dejstvuva pod imeto: Vnatre{na 

makedonsko-odrinska revolucionerna 

organizacija (VMORO). 

Vnatre{nite podelbi i grupirawa 

vo sprotivstaveni strui 

(1907): †centralisti~ka# (predvodena 

od Sandanski) i †vrhovisti~ka# 

(Hristo Matov) se zaostrile 

do stepen na me|usebni 

oruèni presmetki. Taka do{lo 

do definitiven raskol (1908). 

Po Mladoturskata revolucija i 

po vospostavuvaweto na parlamentarnoto 

ureduvawe (1908) Organizacijata 

prestanala da postoi. 

Dvete strui formirale politi~ki 

partii: Sandanski so 

Dimitar Vlahov Narodna federativna 

partija, a Hristo Matov 

Bugarski konstitucioni klubovi 

vo Makedonija.


êtata na Jane Sandanski 

LIT.: Mihajlo Minoski, Prilog kon pra- 

{aweto za imeto na Makedonskata revolucionerna 

organizacija vo po~etniot 

period od nejzinoto dejstvuvawe (1893- 

1896), Prilozi na MANU, 2, Skopje, 1995; 

Zb., Sto godini od osnovaweto na VMRO 

i 90 godini od Ilindenskoto vostanie, 

Skopje, MANU, 1994; Ivan Katarxiev, 

Sto godini od formiraweto na VMRO, 

sto godini revolucionerna tradicija, 

Skopje, 1993; Zb. Sto godini VMRO, zlatna 

kniga, Skopje, 1993; Van~o Georgiev, 

Makedonskoto nacionalnoosloboditelno 

dvièwe vo Solunskiot vilaet 1893- 

1903 godina, Skopje, 2003. M. Min. 

†MAKEDONSKA REVOLŒ- 

CIœ# (Sofija, I, 1 dekemvri 1934 

– 4 juni 1935) – nelegalen organ na 

Oblasniot komitet na 

VMRO(Obedineta) vo Makedonija 

pod bugarska vlast. Antifa{isti~ki 

vesnik na bugarski jazik, 

pod redakcija na V. Ivanovski, A. 

ârak~iev i dr., pe~aten vo nelegalnata 

pe~atnica †Simeon Kavrakirov#. 

Vo programskiot uvodnik 

†Na{ata zada~a# me|u drugoto 

se deklarira deka vesnikot †visoko 

}e go digne znameto na makedonskata 

revolucija za izvojuvawe 

pravo na samoopredeluvawe na 

Makedonija do nejzino oddeluvawe 

vo samostojna politi~ka i dr- 

àvna edinica, za slobodna i nezavisna 

Makedonija na makedonskiot 

narod, a protiv bugarskiot i 

balkanskiot imperijalizam. Protiv 

vrhovizmot i site predavnici 

na golemoto makedonsko delo, za 

mo}en, edinstven, revolucioneren 

front so bugarskite i balkanskite 

rabotnici, selani i nacionalno 

potisnati narodi. Za makedonska 

narodno-revolucionerna republika. 

...Nie ne sme ni vistinski 

Srbi, ni ~isti Bugari, nitu 

pak slovenoglasni Elini, nie sme 

samostojna makedonska nacija.# 

Istovremeno izleguvaat i nelegalnite 

mladinski organi na 

VMRO(Ob) vo Bugarija: †Obedinist# 

(1935), †Noòt# (1935) i 

†Makedonsko edinstvo# (1936). 




1980, 367–370; D-r Blaè Ristovski, Makedonskiot 

narod i makedonskata nacija, 

II, Skopje, 1983, 507–508; istiot, Stoletija 

na makedonskata svest. Istraùvawa 

za kulturno-nacionalniot razvitok, 

Skopje, 2001, 562–571. Bl. R. 

MAKEDONSKA SEKCIJA NA 

IEEE – ~lenka na Institutot na 

inènerite po elektrotehnika i 

elektronika (Institute of Electrical 

and Electronics Engineers) so pove}e 

od 350.000 ~lenovi vo 150 dràvi. 

Celi: unapreduvawe na teorijata 

i praktikata vo site podra~ja na 

elektrotehnikata, elektronikata 

i kompjuterskata tehnika i 

unapreduvawe na stru~nata osposobenost 

na ~lenovite. Dr. R. 

†MAKEDONSKA S’LZA# (Gorna 

Xumaja, 6‡25. XII 1919) ‡ nezavisen 

organ na makedonskite be- 

ànci vo Gorna Xumaja. Izleguval 

sekoja sreda i sabota. Go ureduvale 

T. Komitov (odgovoren 

urednik) i J. [urkov (urednik). 


LIT.: D-r Boro Mokrov ‡ M-r Tome Gruevski, 


(1885-1992), Skopje, 1993, 73-74. S. Ml. 

MAKEDONSKA STOMATO- 

LO[KA SEKCIJA ‡ osnovana 

vo 1966 g. vo Skopje pri St. f., a 

od 2003 g. funkcionira kako Makedonsko 

stomatolo{ko dru{tvo. 

Odràni se 6 sobiri na stomatolozite 

na Makedonija, kongres 

na stomatolozite od Jugoslavija, 

3 kongresa na stomatolozite 

od Makedonija i 4 simpoziuma ‡ 

transfer na znaewa. Od site sobiri 

i kongresi se pe~ateni zbornici 

na trudovite ili apstrakti. 

Od 1977 se objavuva †Makedonski 

stomatolo{ki pregled#. Dru{tvoto 

~lenuva vo Federation Dentaire 

Internationale (FDI) i vo Balkan 

Stomatological Society (BaSS). E. M. 

MAKEDONSKA STUDENT- 

SKA GRUPA †MAKEDONIJA# 

(@eneva, [vajcarija, 1919). Se aktivirala 

za vreme na odrùvaweto 

na Versajskata mirovna konferencija 

i barala makedonskiot narod 

slobodno da odlu~uva za sudbinata 

na zemjata. Grupata ostro 

protestirala protiv sankcioni- 

MAKEDONSKA 

raweto na podelbata na Makedonija 

i ukaàla deka so toa Mirovnata 

konferencija prezela te{ka 

odgovornost za novite konflikti 

i vojni na Balkanot. Predupredila 

deka }e prodolì borbata za 

nezavisnost na Makedonija. 

LIT.: †Tribunne de Geneve#; †L’ Independence 

Macedonienne#, Lausanne, 10 XI 1919; M. 

Minoski, Federativnata ideja vo makedonskata 

politi~ka misla, Skopje, 

1985. M. Min. 

MAKEDONSKA STUDENT- 

SKA DRU@BA (1890–1891) – kulturno-literaturna 

i nacionalnopoliti~ka 

asocijacija na makedonski 

studenti vo Sofija {to 

stana jadro na posle{nata Mlada 

makedonska kniòvna druìna. 

Vo godinite na begstva i progonstva 

na u~enicite i studentite od 

Makedonija vo Belgrad i vo Sofija, 

vo procesot na sozrevaweto 

na makedonskata nacionalna misla, 

grupa makedonski studenti od 

Vi{oto u~ili{te vo Sofija 

(prete`no od toga{ prebeganite 

od Belgrad: D. Gruev, P. Poparsov, 

D. Mir~ev, Hr. Popkocev, N. 

Naumov, N. Dejkov i dr.) kon krajot 

na 1890 g. tajno organiziraat 

edna †Studentska dru`ba# so cel 

‡ svedo~i D. Gruev ‡ †zaemno da si 

vlijaeme za da se podgotvime za 

zadru`na rabota, koga bevme re- 

{ile po svr{uvaweto na naukite 

site da se pribereme vnatre vo 

Makedonija, bidej}i bevme soznale 

deka tamu ima nu`da od inteligentni 

sili. Vo ovoj intimen krug 

ve}e se be{e porodila idejata da 

se obrazuva revolucionerna organizacija#. 

Za Dru`bata se podgotvil 

pravilnik, vo koj{to bile 

nazna~eni i celite – †nau~ni celi, 

a vsu{nost celta be{e da se 

podbereme za idnata rabota vo 

Makedonija#. Toa go potvrduva i 

P. Poparsov, dodavaj}i deka podgotveniot 

pravilnik bil daden za 

pe~atewe vo Romanija, no izgorel 

zaedno so pe~atnicata. Po ubistvoto 

na bugarskiot minister 

Bel~ev (mart 1891) del od grupata 

(Gruev i Naumov) se uapseni i isterani 

od fakultetot, Dru`bata 

se rastura, a po pu{taweto zatvorenite 

begaat vo Makedonija i tuka 

(vo drugi formi) ja prodolùvaat 

revolucionernata dejnost. 

LIT.: D-r Blaè Ristovski, Makedonskiot 

narod i makedonskata nacija, 1, Skopje, 

1983, 469–483. Bl. R. 

MAKEDONSKA STUDENTSKA 

ORGANIZACIJA pri Univerzitetot 

„Jork“ vo Toronto, Kanada ‡ 

vtorata makedonska studentska organizacija 

osnovana vo ramkite na 

Etni~kiot univerzitet. Sl. N.-K. 


ORGANIZACIJA pri Univerzitetot 

„Toronto“ (Toronto, Ka- 

M 

857


nada, 1987 >) ‡ posebna uloga vo organiziraweto 

i rabotata na ovaa 

studentska organizacija odigrala 

Katedrata po makedonski jazik. 

Brojot na studentite od makedonsko 

poteklo na Univerzitetot se 

dviì od 250 do 300. Makedonskata 

studentska organizacija sorabotuva 

so pove}e drugi etni~ki studentski 

organizacii. Sl. N.-K. 


ORGANIZACIJA pri Politehni~kiot 

institut vo Toronto (Kanada) 

‡ treta organizacija na studenti 

Kana|ani od makedonsko poteklo 

vo Toronto, odnosno vo Sarboro 

i Kingston, kade {to ìveat 

najgolem broj Makedonci od site 

delovi na Makedonija. Sl. N.-K. 

†MAKEDONSKA STUDENT- 

SKA TRIBUNA# (Sofija, I, 1 juni 

1932 –II, 3, 5. IV 1933) – organ na 

makedonskoto studentstvo – ratnik 

za MONSS. Se pe~ati na bugarski 

jazik vo tira` od 1500 primeroci 

pod redakcija na K. Ivanov 

[Kowarov], K. Veselinov, K. 

Nikolov, M. Smatrakalev i V. Haxikimov. 

Neoficijalen organ na 

VMRO(Ob), zabranet. Prodolùva 

kako †Makedonska mlade`Ï#. 

LIT.: Opravdani makedonski redaktori 

na ZZD, †Makedonski vesti#, I, 21, SofiÔ, 

1935, 9. Bl. R. 

†MAKEDONSKA TERMINO- 

LOGIJA#, bilten & organ na Odborot 

za maked. nau~na i stru~na 

terminologija pri MANU, organiziran 

od Bl. Koneski (1968) za 

da raboti vrz proektot kako najprioritetna 

zada~a na MANU, so 

cel da sozdade sredstvo za nau~na 

komunikacija i predavawe znaewa 

vo pedago{kiot proces. Od 

1969 g. se raboti vrz ovoj makroproekt 

so okolu 30 komisii od raznite 

nau~ni disciplini. Krajnata 

cel na proektot e da podgotvi 

terminolo{ki re~nici od oddelnite 

oblasti, no potrebata nalo- 

ì vo tekot na izrabotkata na 

re~nicite materijalot da $ se 

prezentira na po{irokata nau~na 

javnost za da moè i taa da 

u~estvuva vo rabotata so svoi sugestii, 

zabele{ki i dopolnuvawa. 

Za taa cel se izdava i Biltenot vo 

koj se prezentira sukcesivno obraboteniot 

materijal. Od 1971 do 

2008 g. se objaveni 113 tomovi od 

37 disciplini. P. Hr. Il. 

†MAKEDONSKA TRIBUNA# 

(Indijanopolis, Indijana, SAD, 

10. II 1927 ‡ 1. XI 1983 i Fort Vejn, 

Indijana, SAD, 17. XI 1983 ‡) ‡ 

nedelen vesnik, organ na Sojuzot 

na makedonskite politi~ki organizacii 

vo SAD i Kanada, na bugarski 

i angliski. Prvin go ureduval 

Boris Zografov, potoa L. 

858 

Makedonskata filharmonija 

Dimitrov i dr. Izleguval sekoj 

~etvrtok. Prvin bil pod vlijanie 

na protogerovistite, a potoa na 

mihajlovistite. Od tretata godina 

bil pe~aten na angliski jazik. 

Kako moto ja koristel izjavata na 

ârls Benston: †Nie imame fakti 

deka, kako Jugoslavija taka i 

Grcija, ne moàt da gi asimiliraat 

Makedoncite.# Od 1997 g. pe- 

~ati i nekoi napisi na makedonski 

jazik (so latini~no pismo), 

no so antinacionalna sodrìna. 






(1885–1992), Skopje, 1993, 74. S. Ml. 

MAKEDONSKA FEDERATIV- 

NA REVOLUCIONERNA OR- 

GANIZACIJA (1922) – ilegalna 

makedonska emigrantska organizacija 

vo Bugarija. Osnovana 

od nekoga{ni vojvodi na VMRO i 

bliski sorabotnici na T. Aleksandrov: 

S. Mi{ev, S. Ivanov, G. 

Ciklev, T. Panica i K. Zografov. 

Formirale CK i Zadgrani~no 

pretstavni{tvo. Kon krajot na 

1922 g. rakovodstvoto na MFRO 

bilo razbieno od VMRO: del bile 

ubieni, T. Panica i S. Ivanov izbegale 

vo Viena i se priklu~ile 

kon VMRO(Ob), a vojvodite S. 

Mi{ev, G. Ciklev i M. Sokolarski-Suxukaro 

vo proletta na 1923 

g. preminale vo Vardarskiot del 

na Makedonija i im se stavile na 

raspolagawe na dràvnite vlasti 

vo Kralstvoto na SHS vo borbata 

protiv ~etite na VMRO. 

LIT.: Vasil At. Vasilev, Pravitelstvoto 

na BZNS, VMRO i bÍlgaro-Ógoslavskite 

otno{eniÔ, SofiÔ, 1991; Zlatna kniga. 100 

godini VMRO, Skopje, 1993. Z. Tod. 

MAKEDONSKA FILHARMO- 

NIJA ‡ edinstvena institucija 

za simfonisko muzicirawe vo 

RM. Kako datum na nejzinoto ra- 

|awe se smeta 24. XI 1944 koga grupa 

muzi~ari na ~elo so dirigentot 

Todor Skalovski, a po direktiva 

na toga{niot Agit-prop, odlu~uva 

da se osnova simfoniski 

orkestar. Prvobitno sostaven od 

triesetina muzi~ari, so dirigentite 

T. Skalovski i T. Prokopiev, 

vo po~etokot nastapuva na 

razni prigodni sve~enosti, akademii 

i sli~ni manifestacii, a 

prviot javen simfoniski koncert 

pod dirigentstvoto na T. 

Skalovski e odràn na 15. XII 

1945 g. Pod razni imiwa i so razli~ni 

funkcii (Skopska filharmonija, 

Dràven simfoniski orkestar, 

Simfoniski orkestar na 

Radio-Skopje, Orkestar na Operata 

na MNT), kone~no vo 1960 g. 

stanuva samostojna republi~ka 

ustanova pod imeto Makedonska 

filharmonija. Pove}e od {est 

decenii taa e uspe{en reprezent 

i nezamenliv faktor za afirmacija 

na muzi~kata umetnost vo 

RM i nadvor od nejzinite granici. 

So doma{ni i stranski vrvni 

dirigenti i solisti, Makedonskata 

filharmonija gostuvala vo 

pove}e zemji na Evropa i vo Sredna 

i Latinska Amerika. Na nejziniot 

repertoar se ogromen broj 

simfoniski, vokalno-instrumentalni 

i kamerni dela od klasi~noto, 

sovremenoto i od doma{noto 

tvore{tvo. Vo sklop na Makedonskata 

filharmonija povremeno 

raboti i kameren orkestar. 

LIT.: Tatjana Grkovska, 50 godini Makedonska 

filharmonija Makedonska filharmonija, 

1995, Skopje. F. M.


MAKEDONSKATA LIGA – nacionalnoosloboditelnaorganizacija 

na makedonskite emigranti 

vo Bugarija, konstituirana po 

zadu{uvaweto na Kresnenskoto 

makedonsko vostanie. Kon krajot 

na 1879 g. vo Ruse (Bugarija) e osnovana 

Bugarsko-makedonska liga 

za osloboduvawe na Makedonija. 

Koga vo Carigrad zapo~nuva da 

raboti Evropskata komisija za 

reformi vo Makedonija, ohri|anecot 

Vasil Dijamandiev i vele- 

{anecot Georgi A. Georgov ja 

formiraat Makedonskata liga 

(1880) sostavena od pet ~lena, organizirana 

po ugled na Irskata 

liga. Organizatorite smetale deka 

stoiljadnata makedonska emigracija 

vo Kneèvstvo Bugarija 

masovno }e se vklu~i vo Makedonskata 

liga †Pirin Planina# i 

pod rakovodstvo na 17 vojvodi i 

so formiraweto Privremena uprava 

na Makedonija }e pretstavuva 

respektivna osloboditelna 

voena sila. Preku ruskiot diplomat 

M. A. Hitrovo, Ligata podne- 

M. A. Hitrovo, 

ruski konzul 

vo Bitola 

suva memorandum do Carigradskata 

ambasadorska konferencija, 

kako i do Berlinskata internacionalna 

konferencija so ostri 

zakani za golemo vostanie ako ne 

se ispolnat ultimativnite barawa. 

Ligata imala †Instrukcija# 

(namesto ustav), vo koja se opredeluva: 

†Sekoj Makedonec {to ìvee 

vo Kneèvstvoto Bugarija 

treba da se smeta za ~len-sozakletnik 

i ~len-pomaga~ i bezuslovno 

da se pokoruva na Rusenskata 

liga#. Me|u zada~ite bilo i 

sozdavaweto Organski ustav na 

Makedonija. 

Ligata, po ugled na belgiskiot 

ustav, podgotvila †Ustav za idnoto 

dràvno ureduvawe na Makedonija#, 

kako i dve op{irni voeni 

instrukcii †za ustrojstvoto 

na Makedonskata vojska vo avtonomnata 

dràva Makedonija#. Vo 

preambulata na Ustavot se fiksirani 

osnovnite celi i zada~i: 

†Tolkuvaj}i go stremeòt i èlbata 

na golemoto mnozinstvo od 

naselenieto na teritorijata {to 

so vekovi go nosi imeto Makedonija, 

a so cel edna{ za sekoga{ da 

se onevozmoàt spletkite i intrigite 

okolu nejzinoto zagrabuvawe 

od strana na balkanskite dr- 

àvi, imaj}i go predvid ~l. 23 od 

Berlinskiot dogovor za davawe 

avtonomija na oddelnite oblasti 

vo Evropska Turcija, Makedonskata 

liga, edinstven legitimen 

pretstavnik na slovenskoto mnozinstvo 

od naselenieto vo Makedonija, 

go podgotvi ovoj Ustav za 

idnoto dràvno ureduvawe na 

Makedonija# (1880). So ~l. 100 

Ligata se zadolùva Ustavot †da 

go dostavi do Visokata porta, do 

pretstavnicite na evropskite golemi 

sili, do sosednite balkanski 

kneèvstva i da izdejstvuva 

nivna soglasnost za negovoto 

sproveduvawe vo ìvot#, a so ~l. 

103 se odreduva †da se isprati i 

do Privremenata vlada na Makedonija 

vo Gremen-Te}e za usoglasuvawe 

i negovo prifa}awe#. Na 

23 juni 1880 g., so potpisot na vojvodite 

od Pirin Planina, Privremenata 

uprava na Makedonija 

upatuva pismo do potpisnicite 

na Berlinskiot dogovor za ispolnuvawe 

na ~l. 23. Aktite na Ligata 

ja pretstavuvaat idejnata matrica 

za natamo{nata osloboditelna 

borba vo Makedonija. 

LIT.: Slavko Dimevski, Vlado Popovski, 

Svetomir [kari}, Mihajlo Apostolski, 

Makedonskata liga i Ustavot za dràvno 

ureduvawe na Makedonija od 1880, 

Skopje, 1985; Blaè Ristovski, Istorija 

na makedonskata nacija, Skopje, 1999, 

58–71. Bl. R. 

MAKEDONSKATA NACIJA – 

istoriska kategorija {to vo dve 

fazi go obeleùva razvojniot pat 

na makedonskiot narod: a) etnokulturna 

i b) nacionalno-politi~ka 

i socijalno-ekonomska faza. 

Sovremeniot makedonski narod 

kako op{testveno-ekonomska i 

kulturno-politi~ka formacija 

na Balkanot go zapo~nuva svoeto 

oblikuvawe vrz osnova na istoriskite 

tradicii i anti~kite 

mitologii i dràvotvorno po~nuva 

da se oblikuva so sozdavaweto 

na slaviniskite dràvnosni 

formacii (VI–IX v.) i preku hristijanizacijata 

i sozdavaweto na 

slovenskata pismenost i kultura 

(IX i po~etokot na H v.) stignuva 

do crkovno-dràvnoto obedinuvawe 

i osamostojuvawe (X–XI v.) 

so site vostani~ki i vizantiskobugarsko-srpski 

formacii (XI– 

XIV v.) s# do kralstvoto na Volka{in 

i Marko i nastapot na 

mnoguvekovnoto osmanlisko rajatsko 

etno-kulturno amalgamirawe 

(XIV – po~etokot na XX v.). 

Vo toj dolgotraen razvoen proces 

doa|a do postepeno varirawe i na 

imenskoto markirawe na narodot 

vo Makedonija: od etno-teritorijalnoto 

tradicinalno samoime- 

MAKEDONSKATA 

nuvawe makedonski i potoa slovinski/slovenski, 

pa s# do dràvnosnite 

preimenuvawa bugarski, 

romejski i srpski, po koe sledi 

konglomeratnoto slovenobugarski 

i preku sinonimnoto na{inski 

i zapadnoevropskoto revalorizirawe 

na istoriskoto ime se 

stabilizira so vra}aweto na sekoga{ 

ìvoto makedonsko samoimenuvawe. 

Makedonskata nacija kako sovremena 

etno-kulturna matrica se zara|a 

glavno vo periodot po ukinuvaweto 


(1767) i se manifestira od 

po~etokot na XIX v. i kako diferencirana 

etni~ka makedonska nacionalna 

svest pomasovno se projavuva 

od 40-tite godini na XIX v. i 

se homogenizira od 70-tite, pominuvaj}i 

od crkovno-prosvetnata 

faza do revolucionerno-osloboditelnata 

organizirana akcija {to 

se karakterizira so vostani~ki 

izblici i paralelni na~ini i 

formi na kulturno-nacionalni 

javni manifestacii na organizirani 

asocijacii i institucii. 

Propagandite i vojnite go razbivaat 

edinstvenoto teritorijalno 

i etno-kulturno telo na Makedoncite, 

no razvienata svest nao|a 

formi i na~ini vo borbata za nacionalna 

sloboda i edinstvena dr- 

àva. Kodifikacijata na sovremeniot 

makedonski jazik i dràvnosnata 

ideja (1903) bea dvata stolba 

na nacionalnata ideja. Programata 

i prakti~nata aktivnost na lozarskoto 

dvièwe i osobeno na 

MNLD i na Makedonskata kolonija 

vo Petrograd go trasiraa osnovniot 

pravec na nacionalnata 

afirmacija. Re{enieto na Kominternata 

(1934) samo vo izvesna 

smisla go olesni patot do kone~nata 

afirmacija. Samopojavenite 

asocojacii, kako Makedonskiot 

literaturen kruòk vo Sofija 

ili Kulturno-prosvetnoto dru{tvo 

„Vardar“ vo Zagreb pretstavuvaa 

samo demonstracija na vnatre{niot 

razvoen stepen na makedonskata 

nacionalna svest. Avtohtonata 

Nacionalnoosloboditelna 

borba vo ramkite na Antifa{isti~kata 

koalicija (1941–1944) go 

ovozmoì asnomskoto formirawe 

na makedonskata dràva, makar i 

samo na eden del od etno-kulturnata 

teritorija na Makedonija. So 

toa zavr{i i procesot na razvitokot 

i afirmacijata na Makedoncite 

kako moderna evropska nacija 

i zapo~na regularniot tek na 

nejzinata sovremena dràvno-politi~ka 

konstitucija. 

Be{e sozdadena mreà na obrazovno-vospitni 

institucii na 

maj~iniot jazik, razgranet univerzitet 

i nau~noistraùva~ki 

instituti (za makedonski jazik, 

M 

859

M †MAKEDONSKI ARHIVIST# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nacionalna istorija, folklor, etnografija 

itn,), Makedonska akademija 

na naukite i umetnostite, 

nacionalni biblioteki, arhivi, 

teatri (drama, opera, balet), muzei, 

galerii, filharmonija, izdava~ki 

organizacii i priop{tuvawe 

na klasi~nata i modernata 

svetska nauka, literatura i kultura 

so organizirawe me|unarodni 

seminari vo zemjata i lektorati 

vo stranski univerziteti za makedonski 

jazik, literatura i kultura, 

se afirmiraa me|unarodni literaturni 

i kulturni manifestacii, 

kako Stru{kite ve~eri na poezijata, 

Ohridskoto leto, Balkanskiot 

festival na narodni pesni 

i igri i sl. Taa kulturno-op{testvena 

baza be{e pridruèna i od 

zabrzan ekonomski i op{testven 

razvoj na op{tinite i na dràvata 

vo celina, koja stana ramnopravna 

~lenka na OON i na nejzinite 

organi i tela i so toa e postignata 

kone~nata afirmacija na 

nacijata i na me|unaroden plan. 

So seto toa se sozdadoa uslovi i 

za homogenizacija na politi~kata 

nacija vo makedonskata dràva, 

preku sinhronizirawe na legitimnite 

interesi na makedonskata 

etni~ka nacija so zagarantirani 

site prava i nacionalnopoliti~ki 

interesi na oddelnite 

etni~ki zaednici za op{tiot napredok 

na dràvata, odnosno na 

makedonskata politi~ka nacija i 

nejzinoto vklu~uvawe vo evropskata 

zaednica na ramnopravni 

evropski nacii. Bl. R. 

†MAKEDONSKI ARHIVIST# 

(Skopje, 1972 ‡ 1991) ‡ spisanie 

na Sojuzot na dru{tvata na arhivskite 

rabotnici i arhivite vo 

Makedonija. Izleguvalo povremeno 

i so pogolemi pauzi. Objavuvalo 

prilozi od oblasta na arhivistikata, 

dejnosta na DARM i negovite 

podra~ni oddelenija, istoriski 

izvori i sl. Prv glaven urednik 

bil Todor Taleski, a potoa 

Milo{ Konstantinov (od 1982). 


LIT.: Dràven arhiv na Republika Makedonija 

1951-2006, Skopje, 2006. S. Ml. 

860 

Sp. †Makedonski 

arhivist#, organ 

na Sojuzot na 

dru{tvata na 

arhivistite vo 

Makedonija 

\or|i 

Makedonski 

MAKEDONSKI (BLA@EV), 

\or|i (Skopje, 1919 ‡ Skopje, 7. IX 

1998) ‡ baletski igra~, pedagog i 

koreograf. Vtemeluva~ na baletskata 

umetnost vo Makedonija. 

Zavr{il baletsko u~ili{te vo 

Belgrad i bil ~len na Baletot 

pri Narodnoto pozori{te. Pristignal 

vo Skopje (1948) kako prv 

{ef, pedagog i koreograf. Se zafatil 

so organizirawe i oformuvawe 

na Baletskoto studio vo 

koe, pokraj drugite ~lenovi, bile 

primeni i grupa talentirani pioneri, 

koi vo istorijata na baletskata 

umetnost vo Makedonija 

se zapi{ani kako prva baletska 

generacija. Studioto prerasnalo 

vo Baletsko u~ili{te, a M. bil 

negoviot prv direktor (1950). 

Stanal prv igra~, {ef, pedagog, 

koreograf na Baletot vo Novi 

Sad (1952-1955). Kako baletski 

igra~ bil ~len na baletskite ansambli 

vo Belgrad, Sofija, Zagreb 

i vo Split. Igra~ so ubava 

figura, so mo{ne solidna klasi~na 

baletska tehnika, tancuva~ki 

temperament. Kako koreograf, 

M. postavil na scenata vo 

Skopje niza uspe{ni baletski ostvaruvawa. 

KOREOGRAFII: †Valpurgiska no}# ([. 

Guno), †Bah~isarajska fontana# (B. Asafjev), 

†Fran~eska de Rimini# (P. I. âjkovski), 

†Bolero# (M. Ravel), †Lebedovo 

ezero# (P. I. âjkovski), †Tamara# (M. 

Makedonski Brod 

Balakirjev), †Ohridska legenda# (S. 

Hristi}) i dr. Em. X. 

†MAKEDONSKI BŒLETIN# 

(Pontijak, Mi~., SAD, I, 1, 1. III 

1931 –II, 5. III 1931) – organ na Nezavisnite 

makedonski grupi vo 

SAD i Kanada. Go izdava Makedonskiot 

inicijativen komitet 

pod redakcija na Geo(rgi) Pirinski. 

Po Prviot obedinuva~ki 

kongres na Makedonskite nezavisni 

progresivni grupi vo Amerika 

prodolùva kako mese~en vesnik 

†Balkansko sdruènie#. Bl. R. 

Makedonskiot bora~ Hasan Bislimi, pobednik 

na †Makedonski biser“ (2006) 

†MAKEDONSKI BISER# ‡ 

tradicionalen me|unaroden turnir 

vo borewe sloboden stil. Otprvin 

se odrùval kako †Stru{ki 

biser# (1977–1983). Poradi golemiot 

interes, Sojuzot na bora~kite 

sportovi re{il da se drì i 

vo drugi gradovi zaradi popularizacija 

na ovoj sport, pod naziv 

†Makedonski biser#. So u~estvo i 

na nekoi od najsilnite reprezentacii 

na zemjite od svetot, natprevarite 

dosega se odrùvani vo: 

Skopje, Probi{tip, Bitola, Veles, 

[tip, Ko~ani, Strumica, Negotino, 

Gevgelija i Radovi{. F. \. 

MAKEDONSKI BROD – grad vo 

zapadniot del na RM so 3740 `. 

(2002 g.). Se nao|a vo ju`niot del 

na oblasta Pore~e, od dvete stra-


ni na r. Treska, na nadmorska viso~ina 

od okolu 530 m. Zafa}a povr{ina 

od 170 ha. Ima umerenokontinentalna 

klima so prose~na 

godi{na temperatura na vozduhot 

od 10,5°C i prose~no godi{no koli~estvo 

na vrneìte od 670 mm. 

Niz naselbata pominuva regionalniot 

pat Prilep–Ki~evo. 

Imeto e dobieno po skeleto (brodot) 

so koj na ova mesto naselenieto 

ja pominuvalo rekata Treska 

na patot Prilep–Ki~evo. M. B. e 

stara naselba. Prvpat se spomnuva 

vo edna povelba na kralot Stefan 

Uro{ od 1300 g. Stariot del na naselbata 

se nao|al na leviot breg 

na r. Treska. Za grad e proglasen 

vo 2004 g. Toj e centar na op{tina, 

koja zafa}a povr{ina od 88.897 ha, 

a ima 51 naseleno mesto so 7.141 `. 

Vo gradot nema nacionalni malcinstva, 

99,6% od naselenieto se 

Makedonci. Od industriski objekti 

ima tekstilna fabrika i 

fabrika za mebel. Vo s. Samokov 

ima fabrika od oblasta na metalnata 

industrija. Vo M. B. ima gimnazija 

i zdravstven dom. Al. St. 

Spisanieto 

†Makedonski 

vesti# 

na Angel Dinev 

(1935&1936) 

†MAKEDONSKI VESTI# (Sofija, 

I, 1, 24. I 1935 – II, 74, 16. H 

1936) – nedelno spisanie za istorija, 

nauka i literatura, neoficijalen 

organ na VMRO(Ob). Redaktor-izdava~ 

Angel Dinev, 

~lenovi na Redakcijata Kosta Veselinov, 

Mihail Smatrakalev, 

Mitko Zafirovski i Vasil Ivanovski. 

Se pe~ati vo tira` od 

2500 primeroci, na bugarski jazik; 

do br. 53 kako spisanie, a potoa 

kako nedelen vesnik za istorija, 

literatura i op{testvenost. 

Toa e najzna~ajnata legalna 

periodi~na publikacija na makedonskata 

emigracija vo Bugarija 

od me|uvoeniot period {to se 

plasira ne samo sred makedonskata 

emigracija vo Bugarija i osobeno 

sred Makedoncite vo Pirinsko, 

tuku i sred makedonskata 

dijaspora vo Evropa i zad Okeanot. 

Objavuva bogati podatoci od 

makedonskata nacionalna istorija, 

literatura i kultura i gi 

afirmira avtenti~nite pogledi 

za nacionalniot identitet i stepenot 

na razvitokot na nacional- 

nata svest vo borbata za osloboduvawe 

i obedinuvawe na makedonskiot 

narod. Zada~ata na publikacijata 

e †da vnese jasnost vo 

mo{ne interesnata i neprou~ena 

istorija na makedonskoto osloboditelno 

dvièwe, kako i da go 

sumira tvore{tvoto na Makedoncite 

vo oblasta na naukata i literaturata#. 

Za{to: †Celata istorija 

i site narodni umotvorbi 

vo Makedonija ja izrazuvaat nepokoleblivata 

volja na makedonskiot 

narod za sloboda. Nie {to 

ìveeme vo tu|ina, so spomenot 

za tatkovinata i so stremeìte 

da se vratime vo svoite rodni ogni{ta, 

ne moème da gi zaboravime 

so decenii vodenite osloboditelni 

borbi i padnatite skapi 

`rtvi. I tokmu zatoa nie si ja 

postavuvame zada~ata preku edno 

vakvo spisanie – ,Makedonski 

vesti’ da gi izneseme nadle`nite 

istoriski materijali, da gi objavime 

portretite i biografiite 

na zasluènite makedonski dejci, 

da gi dademe politi~ko-ekonomskite 

uslovi {to go porodija makedonskoto 


èwe i da gi izneseme literaturno-kulturnite 

formi so koi{to 

narodot gi izrazuva{e i gi izrazuva 

svoite bolki i stremeì.# 

Po br. 74 vesnikot e zabranet. 




1980, 340–342; D-r Vlado Kartov, Angel 

Dinev – ìvot i delo, Skopje, 1983, 

92–102; D-r Blaè Ristovski, Projavi i 

profili od makedonskata literaturna 

istorija, III, Skopje, 1990, 401–458. Bl. R. 

†MAKEDONSKI VETERINA- 

REN PREGLED# (†MACEDONI- 

AN VETERINARY REVIEW)# ‡ 

spisanie na Sojuzot na veterinarnite 

lekari na RM. Prviot 

broj e izlezen vo 1972 g. Vo spisanieto 

se objavuvani nau~ni i 

stru~ni trudovi, kako i prilozi 

od aktuelnata problematika na 

veterinarnata medicina kaj nas i 

vo svetot. Avtori na trudovite se 

stru~waci od RM, od porane{nite 

prostori na Jugoslavija, kako 

i od nekoi stranski zemji. Spisanieto 

vo po~etokot e izdavano na 

makedonski, so kratka sodrìna 

na angliski i na ruski jazik, a od 

1996 g. na makedonski i na angliski 

jazik. M. D. ‡ J. B. 

MAKEDONSKI GLAGOLI^- 

KI LIST – v. fragmenti na glagoli~ki 

staroslovenski tekstovi. 

†MAKEDONSKI GLAS (MA- 

KEDONSKI GLAS) LA VOZ MA- 

CEDONICA# (Buenos Aires, Argentina, 

I, avg. 1935 –IV, jan. 1939) 

– periodi~en organ na Makedonskata 

progresivna grupa vo Bue- 

MAKEDONSKI 

nos Aires (Argentina). Izleguva 

na bugarski jazik pod redakcija 

na Nikola Popovski i prestanuva 

poradi finansiski pri~ini, 

pa e obnoven duri vo 1947 g. Vo 

programskata statija me|u drugoto 

se veli deka vesnikot †ja zastapuva 

progresivnata orientacija 

na makedonskoto dvièwe i se 

bori za organiziraweto, prosvetuvaweto 

i obedinuvaweto na makedonskata 

emigracija vo Argentina 

vo eden Sojuz {to da ja potkrepi 

borbata na vistinskata 

borbena organizacija VMRO(Ob) 

i istovremeno da vodi borba protiv 

site li~nosti i grupi {to }e 

se obidat da ja otklonat makedonskata 

emigracija od edinstveniot 

pravilen pat prednacrtan od prvoapostolot 

na makedonskata revolucija 

Goce Del~ev...#. Vo ~l. 1 

od objaveniot †Privremen ustav 

na Makedonskata progresivna 

grupa vo Buenos Aires, Argentina# 

e definirana celta: †... da ja 

pomaga so site sili i sredstva 

borbata na svojot poroben i raspokinat 

narod za osloboduvawe i 

obedinuvawe na Makedonija vo 

edna Nezavisna Narodna Republika 

kako ramnopraven ~len na 

Balkanskata federacija#. Vesnikot 

gi prenesuva i pi{uvawata na 

v. †Makedonski vesti# od Sofija 

i statii od D. Vlahov od Moskva. 

Blaè Ristovski, Makedonskiot narod i 

makedonskata nacija, II, Skopje, 1983, 

513–519. Bl. R. 

MAKEDONSKI DOPOLNI- 

TELEN POLK (1915–1918) – 

polk na Bugarskata armija vo vremeto 

na prvata svetska vojna. Bil 

formiran od mobiliziranite 

Makedonci postari od 40 godini, 

so naredba na na~alnikot na General{tabot 

na Bugarskata armija, 

generalot Kliment Bojaxiev 

(roden vo Ohrid). Polkot se 

sostoel od dva bataljona, devet 

pe{adiski i edna inèneriska 

~eta. Komandata se nao|ala vo s. 

Kneèvo, a komandant bil potpolkovnikot 

Kliment Krstev 

(roden vo Ohrid). Vo 1915 polkot 

imal 12.155, a vo 1917 g. 16.661 vojnici 

i oficeri. 

LIT.: DimitÍr Min~ev, U~astieto na 

naselenieto ot MakedoniÔ v BÍlgarskata 

armiÔ prez pÍrvata svetovna voŸna 

1914‡1918 g., SofiÔ, 1994. V. St. 

MAKEDONSKI DRU[TVA VO 

ARGENTINA (1906‡1941). Makedonskite 

doselenici vo Argentina 

se samoorganizirale vo svoi 

organizacii. Potoa se aktiviralo 

Makedonsko-odrinskoto bratstvo 

vo Buenos Aires (1907 i 

1908) za organizirawe na iselenicite 

za davawe pomo{ na osloboditelnata 

borba vo Makedonija. 

Postoelo dobrotvorno Make- 

M 

861

M MAKEDONSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

donsko dru{tvo †Goce Del~ev# 

(1909). Iselenici Makedonci 

~lenuvale i vo Bugarsko-makedonskiot 

emigrantski kulturnoprosveten 

kruòk. Vo 20-tite g. 

na XX v. makedonskite iselenici 

se vklu~ile vo argentinskoto rabotni~ko 

dvièwe i vo Komunisti~kata 

partija na Argentina (od 

nejzinoto formirawe). Makedoncite 

vo KPA bile organizirani 

vo oddelna grupa, a Nikola Kazanxiev 

bil ~len na CK na KPA. 

Potoa zapo~nalo organiziraweto 

na Makedonskoto progresivno 

dvièwe (1932). Makedonskite 

progresivni grupi bile osnovani 

vo Buenos Aires i vo vnatre{nosta. 

Vo Buenos Aires bil pe~aten 

vesnikot †Makedonski glas# 

(1935‡1939). Bil osnovan Makedonski 

komitet za pomo{ na antifa{isti~kata 

osloboditelna 

borba (juni 1941). 

LIT.: Mihajlo Minoski, Organizirawe i 

organizacii na makedonskoto iseleni{tvo 

vo Argentina (1906‡1941), zb. †Iseleni{tvoto 

od Makedonija od pojavata do 

denes#, etni~ko organizirawe na iselenicite, 


Vokalnata grupa †Pela“ so direktorot 

na Agencijata za iseleni{tvo na RM Vasko Naumov 

i osnova~ot na grupata Quben Dimkaroski (2008) 


REPUBLIKA SLOVENIJA 

(1992 – 2005) – nacionalni kulturni 

dru{tva na Makedoncite 

osnovani za odrùvawe na nacionalniot 

identitet, neguvawe na 

nacionalnite tradicii, afirmirawe 

na makedonskata kultura vo 

RS. Bile osnovani 10 dru{tva i 

Sojuz na makedonskite dru{tva: 

MKD †Makedonija# – Qubqana 

(18. II 1992); MKD †Vatroslav Oblak# 

– Celje (19. IV 1992); MKD 

†Biljana# – Maribor (mart 1993); 

MKD †Ilinden# – Jesenice (1993); 

MKD †Kiril i Metodij# – Kraw 

(24. V 1994); MKD †Ko~o Racin# – 

Kopar (17. IV 1995); MKD †Vardarka# 

– Maribor (1998); MKD 

†Megdan# – Kamnik (2003); MKD 

†Pela# – Qubqana (24. X 2005); 

MKD †Ohridski biseri# – Nova 

Gorica. Po osnovaweto na prvite 

dru{tva bil formiran i Sojuz na 

makedonskite kulturni dru{tva 

862 

so sedi{te vo Qubqana (X 1994). 

MKD so svojata dejnost pridonesuvaat 

i za unapreduvawe na makedonsko-slovene~kite 

kulturni 

vrski. M. Min. 

Denovi na makedonskata kultura vo Split (2007) 


REPUBLIKA HRVATSKA (1991– 

2005) – kulturni dru{tva na Makedoncite 

i na Hrvati – prijateli 

na Makedonija. Osnovani za 

neguvawe na makedonskite nacionalni 

tradicii i za afirmirawe 

na makedonskata kultura. Bile 

osnovani 10 dru{tva i Zaednica 

na Makedoncite vo RH: MKD 

†Ilinden“ – Rieka (1991); Dru{tvo 

na Makedoncite i na prijatelite 

na Makedonija – Split 

(1991); Zaednica na Makedoncite 

vo RH – Zagreb (dekemvri 1991), 

izdavala (od 1993) svoe dvojazi~no 

glasilo †Makedonski glas“ (Zagreb), 

na makedonski i na hrvatski 

jazik, Dru{tvo †Obedineti Makedonci“ 

– Roviw (1992), Hrvatsko-makedonsko 

dru{tvo na prijatelstvoto 

– Zagreb (1993), MKD 

†Bra}a Miladinovci“ – Osiek 

(1994), MKD †Ko~o Racin“ – Pula 

(24. VI 1995), MKD †Krste Misirkov“ 

– Zagreb (1996), MKD †Biljana“ 

– Zadar (1999), MKD †Ohrid- 

ski biser“ – Zagreb (2005). MKD 

so svojata dejnost pridonesuvale i 

za razvivawe na kulturnite vrski 

i sorabotka me|u RM i RH. 

LIT.: Ognen Bojadìski, Makedonci u Hrvatskoj. 

Hronolo{ki aspekti, Zagreb, 2007. M. Min. 


SRBIJA (1996‡2006). Prvoto 

dru{tvo na Makedoncite vo Srbija 

(Srbija i Crna Gora) †Makedonija# 

bilo formirano vo Brani~evskiot 

okrug so sedi{te vo 

Poàrevac (1996). Vo Belgrad 

(juli 1997) bilo formirano Jugoslovensko-makedonsko 

dru{tvo 

za prijatelstvo †[ar Planina#, 

koe formiralo podru`nici vo 

Kru{evac, Kraguevac, Leskovac, 

Pan~evo i Novi Sad. Vo Zrewanin 

(5. VII 1998) bilo formirano 

Srpsko-makedonsko dru{tvo za 

prijatelstvo. Potoa bile formirani: 

Zdruènie na Makedoncite 

od Podunavskiot okrug, so sedi{te 

vo Smederevo (5. XI 1999); 

Zdruènie na Makedoncite od 

Jablani~kiot okrug †Ilinden#, 

so sedi{te vo Leskovac (28. XI 

2002); Zdruènie na Makedoncite 

od Ni{avskiot okrug †Vardar#, 

so sedi{te vo Ni{ (20. XII 

2002); Zdruènie na Makedoncite 

od Ju`nobanatskiot okrug 

†Vardar# (16. II 2003). Se sozdale 

uslovi za formirawe Zaednica 

na makedonskite dru{tva. Vo Po- 

àrevac (5. VII 2003) se odràlo 

osnova~ko sobranie na Makedonskata 

zaednica vo Srbija i Crna 

Gora. Za pretsedatel bil izbran 

Gojko Ilievski, pravnik. Po nejzinoto 

formirawe se zgolemil 

brojot na zdruènijata. Bilo 

formirano Zdruènie na Makedoncite 

vo Belgrad †Ko~o Racin# 

(13. XII 2003). Na krajot na 2004 g. 

bil fomiran Nacionalen sovet, 

organ na Makedonskata zaednica 

Pretsedatelot na Nacionalniot sovet na Makedonskata zaednica vo Srbija Jovan Radeski gi prima 

klu~evite od kancelarijata od pretsedatelot na Op{tinata Pan~evo (2004)


pred dràvnite organi za ostvaruvawe 

na pravata na makedonskoto 

nacionalno malcinstvo vo 

oblasta na: upotrebata na jazikot, 

pismoto, obrazovanieto, informiraweto 

i kulturata. Konstitutivnata 

sednica se odràla 

vo Pan~evo (26. XII). Bilo formirano 

Zdruènie na Makedoncite 

od P~iwskiot okrug †Goce Del- 

~ev#, so sedi{te vo Vrawe (17. II 

2005). Nacionalniot sovet poradi 

nedovolnata angaìranost ne 

obezbedil institucionalno pozicionirawe 

na Makedonskata 

zaednica. Kako posledica na toa, 

kon krajot na dekemvri, koga Sobranieto 

na Dràvnata Zaednica 

Srbija i Crna Gora ja ratifikuvalo 

Evropskata povelba za malcinskite 

jazici, makedonskiot jazik 

ne bil registriran vo malcinskite 

jazici vo dràvata. 

LIT.: Gojko Ilievski, [to se slu~i so 

nas? Kako go organizirav makedonskoto 

nacionalno malcinstvo vo Srbija i Crna 

Gora, Poàrevac, 2006. M. Min. 

Quben Lape: Aktivnosta na Glavniot odbor na 

makedonskite dru{tva vo [vajcarija 1918&1919 


[VAJCARIJA (1899‡1919). Vo 

poslednite godini na XIX v. makedonskite 

studenti vo [vajcarija 

se organizirale vo makedonski 

studentski dru{tva. Bilo aktivno 

Makedonsko studentsko dru{tvo 

vo Bern (1899) so cel da go 

svrti vnimanieto na Evropa na 

sostojbite vo Makedonija. Dejnosta 

na Dru{tvoto bila poddr- 

ùvana i pomagana od stranski 

studenti, vo prv red od Rusi. Vo 

Friburg (26. XI) bilo osnovano 

Makedonsko studentsko dru{tvo. 

Na osnova~koto sobranie bil 

pretstaven kontinuitetot na osloboditelnite 

borbi vo Makedo- 

nija od Kresnenskoto vostanie 

(1878/79) do postojnata organizirana 

borba (od 1893). Makedonsko 

studentsko dru{tvo imalo i vo 

@eneva (1904). Tuka bilo formirano 

Akademsko dru{tvo †Makedonija# 

(vo esenta 1915), a makedonskite 

studenti vo Cirih osnovale 

Politi~ko dru{tvo †Makedonija 

na Makedoncite#. Kon krajot 

na Prvata svetska vojna vo 

[vajcarija bile osnovani novi 

makedonski dru{tva (1916‡1919): 

Dru{tvo za odbrana na pravata 

na Makedoncite †Makedonija# - 

vo Lozana; Makedonsko dru{tvo 

†Vardar#, so devizata: †Makedonija 

na Makedoncite#. Site imale 

edinstvena cel: osloboduvawe 

i obedinuvawe na Makedonija i 

sozdavawe makedonska dràva. 

Bil formiran Sojuz na makedonskite 

dru{tva vo [vajcarija (15. 

XII 1918), koj izdaval svoe glasilo 

i bil aktiven do pred krajot na 

1919 g., do i neposredno po zavr- 

{uvaweto na rabotata na Versajskata 

mirovna konferencija. 

LIT.: Mihajlo Minoski, Obid za organizirawe 

makedonski kongres vo [vajcarija 

vo 1900 godina, †Glasnik# na INI, 1, 

Skopje, 1987; Quben Lape, Pridonesot na 

makedonskite studenti vo stranstvo za 

razvitokot na makedonskata nacionalna 

misla i odbrana na makedonskiot nacionalen 

identitet, Momenti od rabotata 

na nekolku studentski dru{tva, 

sp. †Istorija#, 2, Skopje, 1970. M. Min. 

MAKEDONSKI DRU[TVA I 

ORGANIZACII VO POLSKA 

(1960–1961) – po raspu{taweto na 

Organizacijata †Ilinden#, Makedoncite 

vo Polska po~nale da 

formiraat sopstveni kulturnoprosvetni 

dru{tva i organizacii. 

Vo dekemvri 1960 g. makedonskite 

intelektualci ja formirale 

tajnata organizacija †Egejska 

zora#. Za pretsedatel na organizacijata 

bil izbran Laki Papatolev, 

za potpretsedatel Vangel 

Bel~ev i za ~len Lambro Karanfilov. 

Vo programata e utvrdeno 

deka organizacijata }e se bori za 

nacionalno osoznavawe na Makedoncite, 

za nacionalnite prava 

Petre Nakovski: 

†Makedonski 

deca vo Polska# 

MAKEDONSKI 

na Makedoncite vo Egejskiot del 

na Makedonija i protiv politikata 

na KPG po makedonskoto 

pra{awe. Vo 1961 g., pod pritisok 

na KPG, organizacijata ja 

prekinala svojata aktivnost. Vo 

istata godina vo gradot [~e}in 

bila formirana makedonskata 

organizacija †Makedonska zaednica#. 

Organizacijata se stremela 

da gi afirmira makedonskite 

kulturno-jazi~ni vrednosti. Vo 

1962 g. i ovaa organizacija ja prekinala 

svojata dejnost. 

LIT.: R. Kirjazovski, Makedonskata politi~ka 

emigracija od Egejskiot del na 

Makedonija vo isto~noevropskite zemji 

po Vtorata svetska vojna, Skopje 1989; 

S. Kiselinovski, Statusot na makedonskiot 

jazik vo Makedonija (1913–1987), 

Skopje, 1987. St. Kis. 

MAKEDONSKI @ELEZNICI 

– javno pretprijatie, eden od najstarite 

stopanski subjekti vo Makedonija. 

Vo 1873 g. e vospostavena 

prvata èlezni~ka linija Solun–Veles, 

a nekolku meseci podocna 

i linijata Solun–Skopje. 

Pretprijatieto †Makedonski dr- 

àvni èleznici# e formirano so 

ukaz na prviot makedonski minister 

za grade`ni{tvo i transport 

(1944). So promenite vo politi~kiot 

i ekonomskiot sistem vo ramkite 

na SFRJ, pretprijatieto e 

preimenuvano vo †@elezni~ko 

transportno pretprijatie – Skopje#, 

a potoa i vo †@elezni~ka transportna 

organizacija# (sostavena 

od 20-tina OOZT). Denes èleznicata 

postoi i funkcionira kako 

JP †Makedonski èleznici#. Vo 

periodot 1945–1970, koga patniot 

soobra}aj be{e slabo razvien, makedonskite 

èleznici go ponesoa 

najzna~ajniot tovar kako na tovarniot 

taka i na patni~kiot soobra- 

}aj i dadoa zna~aen pridones vo 

vkupniot ekonomski razvoj na zemjata. 

Iako vo periodot po 1965 g., 

poradi maliot obem na investiciite, 

kapacitetite na èleznicata 

stagniraa, pa duri i se namaluvaa, 

prevozot na stoki so èleznicata 

beleè{e kontinuiran rast do 

1984 g., koga dostigna obem od 9,9 

milioni toni, nasproti 4,2 milioni 

toni vo tekot na 1965 g. Tendenciite 

bea obratni kaj prevozot na 

patnici, koj do krajot na osumdesettite 

godini se prepolovi – od 

8,4 milioni patnici vo tekot na 

1965 na 4,6 milioni vo 1989 g. 

Po osamostojuvaweto na zemjata, 

visokiot pad na bruto doma{niot 

proizvod vo ranite tranzicioni 

godini i krizata na golemite pretprijatija, 

{to rabotea so zagubi, 

dovedoa do zna~ajno namaluvawe na 

obemot na rabotata na èleznicata. 

Vo takvi uslovi pretprijatieto 

go zapo~na procesot na prestrukturirawe 

so izdvojuvawe na spored- 

M 

863


Novata èlezni~ka stanica vo Skopje 

nite dejnosti i pove}ekratno namaluvawe 

na brojot na vrabotenite. 

Vo organizacionata struktura na 

JP †Makedonski èleznici# denes 

se zastapeni: soobra}aj, vle~a, odr- 

ùvawe na liniite i na elektrotehni~kite 

postrojki, kako i na 

sektorite informatika, op{testven 

standard i novi linii. Idnata 

transformacija na JP †Makedonski 

èleznici# odi vo pravec 

na formirawe na JP za èlezni~ka 

infrastruktura (poradi prisustvoto 

na elementi na priroden monopol 

ostanuva vo dràvna sopstvenost) 

i AD za transport so vklu~uvawe 

na privatni operatori. 

IZV.: Republi~ki zavod za statistika, 

Razvoj na SR Makedonija 1945–1984, Skopje, 

1986, 84; N. Uzunov, Stopanstvoto na 

Republika Makedonija 1945–1990, MANU, 

Skopje, 2001, 319–323. T. F. 

MAKEDONSKI @ENSKI SO- 

JUZ (Sofija, 1920–1934) – osnovan 

kon krajot na maj 1920 g. so zada~a 

da sobira i grupira vo svoite 

redovi èni i devojki od redovite 

na makedonskite begalci vo 

Bugarija. Vo po~etokot e rakovoden 

od Olga Radeva. Imal filijali 

i dru{tva vo gradovite i selata 

vo Pirinskiot del na Makedonija. 

Otvoral kujni za siroma{ni 

deca, organiziral izlo`bi i drugo. 

Dejstvuva do dràvniot prevrat 

vo Bugarija od 19 maj 1934 g. 

LIT.: M-r Nade`da Cvetkovska, Politi~kata 

aktivnost na makedonskata 

emigracija vo Bugarija od 1918 do 1929 g., 

Skopje, 1990. N. Cv. 

†MAKEDONSKI @IVOT# (Bukure{t, 

1963‡1966) ‡ periodi~no 

spisanie na makedonskata politi~ka 

emigracija vo isto~noevropskite 

zemji, na makedonski jazik. 

Objaveni se vkupno 4 broja. S. Ml. 

†MAKEDONSKI @URNAL 

ZA REPRODUKCIJA# (MACE- 

DONIAN JOURNAL OF REPRO- 

DUCTION) ‡ me|unarodno nau~no 

spisanie {to objavuva origi- 

864 

nalni trudovi, apstrakti, kako i 

revii i biografii za morfologijata, 

fiziologijata, biohemijata, 

patologijata i biohemijata 

na reprodukcijata kaj ìvotnite 

i kaj ~ovekot. Prviot broj e objaven 

vo april 1995 g. M. D. ‡ J. B. 

†MAKEDONSKI ZBOR# (Detroit, 

SAD, 1.VIII 1977 –IX1991) ‡ 

organ na Makedonskiot kulturen 

centar †Ilinden#. Prviot broj, 

objaven na 1. VIII 1977 g., pe~aten 

na makedonski so latinica, e posveten 

na 74-godi{ninata od Ilindenskoto 

vostanie i 33-godi{ninata 

od konstituiraweto na make- 

donskata dràva. Izdavani se po 

desetina broevi godi{no. Prvo 

makedonsko spisanie na makedonski 

jazik vo Severna Amerika. 

Posledniot broj e otpe~aten vo 

septemvri 1991 g. Sl. N.-K. 

Prvoto 

lingvisti~ko 

periodi~no 

izdanie 

†Makedonski 

jazik# 

(1950) 

†MAKEDONSKI JAZIK“ – godi{no 

spisanie {to od 1950 g. prvin 

izleguva kako Bilten na Katedrata 

za ju`noslovenski jazici 

na Filozofskiot fakultet, a od 

1954 g. e organ na Institutot za 

makedonski jazik †Krste Misirkov# 

vo Skopje. Najnoviot broj e 

od god. LVII. Vo objavenite prilozi 

od doma{ni i od stranski avtori 

se obrabotuvaat temi od site 

podra~ja na makedonistikata, od 

istorijata na makedonskiot jazik, 

od sovremeniot jazik, od ob- 

Re{enieto na ASNOM za voveduvawe na makedonskiot kako slu`ben jazik vo makedonskata dràva (2. VIII 1944) 

Prvata komisija za makedonskata azbuka (1944)


Re{enieto za makedonskata azbuka (16. V 1945) 

lasta na dijalektologijata i onomastikata, 

komparativni temi za 

makedonskiot jazik vo slovenski 

i balkanski kontekst, pra{awa 

zna~ajni za razvojot na makedonskata 

lingvistika. Spisanieto 

informira i za najnovite izdanija 

od oblasta na makedonskiot jazik 

vo rubrikata Prikazi, a vo 

rubrikata Hroniki se sledat aktuelnite 

nastani od nau~niot i 

kulturniot ìvot. L. M. 

MAKEDONSKIOT LITERATU- 

REN JAZIK & sovremenata jazi~na 

norma na makedonskiot standard 

{to ima kontinuirana mileniumska 

istorija, so dve globalni 

etapi. Osnovata e postavena so kirilo-metodievskata 

pismena norma 

vrz osnova na solunskiot makedonski 

govor, nastanata vo polovinata 

na IX v., priloèna vo Makedonija 

od svetite Kliment i Naum 

kako slovenski pismen normativ, 

koja po XII v. preminuva vo makedonska 

redakcija na staroslovenskiot 

i so nekolku fazi kako jazik 

na crkvata i pismenosta trae do 

krajot na XIX v. 

Vtorata etapa gi odrazuva obidite 

na A. i P. Zografski, K. Miladinov, 

D. Makedonski, K. [apkarev, 

V. Ma~ukovski, G. Prli~ev i posebno 

na \. M. Pulevski 

(1875&1892), pa preku najavite na 

Mladata makedonska kniòvna 

druìna vo Sofija (†Loza#, 1892), 

U~eni~koto dru{tvo †Vardar# vo 

Belgrad (1893), osobeno pak na Makedonskiot 

klub vo Belgrad (†Balkanski 

glasnik#, 1902), i kone~no 

se realizira vo Makedonskoto nau~no-literaturno 

drugarstvo vo 

S.-Peterburg (1902) so kodifikacijata 

na K. P. Misirkov prakti~no 

primeneta vo knigata †Za makedonckite 

raboti# (Sofija, 1903) i 

vo sp. †Vardar# (Odesa, 1905). 

Definiraweto na sovremeniot makedonski 

jazi~en standard stanuva 

po sozdavaweto na makedonskata 

dràva, vrz re{enijata na Prvoto 

zasedanie na ASNOM (2. VIII 1944) 

i zaklu~ocite na jazi~nite komisii, 

koga se prifa}aat principite na 

Misirkovata kodifikacija i na 16 

maj 1945 g. Ministerstvoto za narodna 

prosveta na Prezidiumot na 

ASNOM go donesuva Re{enieto za 

makedonskata azbuka, a na 5 juni i 

Re{enieto za pravopisot na makedonskiot 

jazik. So toa, so vode~ki 

anga`man na lingvistot Blaè 

Koneki, zapo~nuva regularniot 

razvitok na sovremeniot makedonski 

standarden jazik. Bl. R. 

MAKEDONSKI KLUB (so ~itali{te) 

vo Belgrad – asocijacija 

na makedonskite studenti, emigranti 

i pe~albari vo Srbija 

(1901–1902). Spored osnova~ite, 

Makedoncite †u{te pred izdavaweto 

na v. ,Balkanski glasnik‘ se 

obidoa vo forma na literaturen 

klub da osnovat kruòk {to bi 

imal cel da ja obedini vo edno celo 

makedonskata inteligencija vo 

Srbija, bez razlika na ubeduvawata, 

i koj{to bi se stremel da obezbedi 

edinstvo na mislite sred makedonskoto 

naselenie#. Po ednogodi{ni 

podgotovki, vo momentot 

koga vo Belgrad sve~eno se otvora 

Slovenski klub (11. V 1902), ~ii 

filijali stanuvaat Ruskiot i 

ê{kiot klub, a B. Sarafov se 

obide da otvori pretstavni{tvo 

na TMORO i vo srpskata prestolnina, 

edna grupa makedonski intelektualci 

(St. J. Dedov, D. T. Mi- 

{ajkov, M. Petrov/i}/ i dr.), zaedno 

so nekoi politi~ki emigranti, 

pe~albari, zanaet~ii i trgovci 

(L. Osmakov, N. Todorovi}, M. 

Mu{evi} i dr.), podgotvija Pravila 

i oficijalno pobaraa od nadle`nite 

vlasti i nivniot Makedonski 

klub da stane ramnopraven 

~len na novata slovenska institucija. 

Iako ne dobija odgovor, organizatorite 

od 7 juli 1902 g. po~naa 

da go izdavaat svojot organ †Balkanski 

glasnik / Revue balkanique# 

(na srpski jazik so uvodnicite i 

na francuski), koj{to pobara †da 

$ se dade na Makedonija avtonomija 

i da $ se priznae nejziniot 

MAKEDONSKI 

Re{enieto za pravopisot na makedonskiot literaturen jazik (7. VI 1945) 

slovenski dijalekt#, za{to narodot 

vo Makedonija †si ima svoj zaseben 

dijalekt {to moè da se 

sluì so fonetskiot pravopis#. 

Makedonskata mladina re{ila 

†da otvori ~itali{te za svoite 

sonarodnici, kade {to }e se odr- 

ùvaat i red javni predavawa#. 

No koga vesnikot objavi deka †makedonskata 

mladina sobrana okolu 

,Balkanski glasnik‘, so pomo{ta 

od site emigranti {to ìveat 

vo Srbija, podgotvi memorandum 

(àlba) {to naskoro }e 

†Balkanski glasnik# (1902), organ 

na Makedonskiot klub vo Belgrad 

im bide podnesen na pretstavnicite 

na golemite sili potpisni~ki 

na Berlinskiot dogovor#, vo 

srpskata javnost se pokrena golema 

reakcija, pa Makedonskiot 

klub be{e zabranet i †Balkanski 

glasnik# (po osmiot broj) be{e 

ukinat, a organizatorite i redaktorite 

izgoneti. Kon krajot na 

septemvri 1902 g. Dedov i Mi{ajkov 

odat vo S.-Peterburg i zaedno 

so Misirkov, ûpovski i drugi 

vrz istata nacionalna platforma 

na 28 oktomvri go osnovuvaat 

MNLD, a na 12 noemvri 1902 g. go 

potpi{uvaat Memorandumot do 

Ruskata vlada i do Sovetot na S.- 

Peterbur{koto slovensko blagotvorno 

dru{tvo kako prva kompletna 

makedonska nacionalnoosloboditelna 

programa. 

LIT.: D-r Blaè Ristovsi, Krste P. Misirkov 

(1874–1926),Skopje,1966, 200–223; 

istiot, Dimitrija ûpovski (1878–1940) 

i Makedonskoto nau~no-literaturno 

drugarstvo vo Petrograd, I, Skopje, 1978, 

110–130; istiot, Makedonski letopis. 

Raskopki na literaturni i nacionalni 

temi, I, Skopje, 1993, 237–279. Bl. R. 

MAKEDONSKI, Kiril (Bitola, 

19. I 1925 ‡ Skopje, 4. VI 1984) ‡ 

M 

865


kompozitor. Muzi~ka akademija 

(kompozicija) studira prvin vo 

Zagreb (K. Odak), a diplomira na 

Muzi~kata akademija vo Saraevo 

(I. Brkanovi}, 1959). Magistrira 

na Muzi~kata akademija vo Qubqana 

(L. M. [kerjanc). Potoa raboti 

kako profesor vo Bitola i 

vo Skopje na Pedago{kata akademija 

„Sv. Kliment Ohridski“. Se 

usovr{uva (1974) na Me|unarodniot 

kurs za sovremena muzika vo 

Darm{tat (Germanija). Tojeavtor 

na prvata makedonska opera 

„Goce“ (1954), kako i na operite 

„Car Samoil“ (1968) i „Ilinden“ 

(1973). Na podra~jeto na orkestarskata 

muzika, zna~ajno delo e 

simfoniskata poema „Tan~arka“ 

(1952), kako i pette simfonii. 

Naporedno so komponiraweto, 

M. se zanimava i so problemite 

od oblasta na muzi~kata psihologija, 

posebno so muzikoterapijata, 

postignuvaj}i vidni rezultati 

na toj plan i vo me|unarodni 

razmeri. B. Ort. 

V. †Avtonomna Makedonija# (Belgrad, 1905) 

MAKEDONSKI KLUB (Belgrad, 

1905) – asocijacija na makedonskite 

emigranti i pe~albari vo Srbija 

{to pretstavuva vsu{nost obnovuvawe 

na zabranetiot takov klub od 

pred tri godini. Glavni obnovuva- 

~i se voden~anecot Grigorie Haxita{kovi} 

i gevgeli~anecot \or|e 

\er|ikovi}, predvodnici na †avtonomisti~koto 

dvièwe# vo Srbija. 

Organ na Klubot e v. †Avtonomna 

Makedonija#, so koncepcija za avtonomna 

makedonska dràva, pod garancija 

na golemite dràvi i balkanskite 

sosedi, kako posebna ramnopravna 

edinica vo edna konfederacija 

na balkanskite dràvi. 

LIT.: Blaè Ristovski, Makedonskiot 

klub vo Belgrad i vesnikot †Avtonomna 

Makedonija# (1905), †Sovremenost#, XXXI, 

4 i 5, 1969, 501-542 i 619-639. Bl. R. 

866 

Kiril 

Makedonski 

MAKEDONSKI KOMITET vo 

Atina (1904–1908) – rakovoden od 

Dimitris Kalapotakis, sopstvenik 

na v. †Embros#. Vo Komitetot 

vlegle porane{ni ~lenovi na 

†Etniki eterija# i pretstavnici 

na gr~kata dràva. Komitetot 

dejstvuval po direktivi od gr~kata 

Vlada, preku Konzulatot vo 

Solun. Organiziral razgraneta 

informativna mreà i neposredno 

gi rakovodel akciite na gr~kite 

vooruèni ~eti vo jugozapadniot 

del od Makedonija. 

LIT.: Douglas Dakin, The greek struggle in 

Macedonia 1897–1913, Thessaloniki, 1993; Ο 

Μακεδονικος αγωνας, Απομνημονευματα − 

Π. Αργυροπουλος, Α. Ζαννας, Κ. Μαζα− 

ρακης−Αινιαν, Α. Σουλιετης−Νικολαιδης, 

Ναουμ Σπανος, Β. Σταυροπουλος, Θε− 

σσαλονικη, 1984. D. Jov. 

MAKEDONSKI KOMITET ZA 

GOLEMI ELEKTRI^NI SIS- 

TEMI (MAKO SIGRE) – ~len na 

Me|unarodnata konferencija za 

golemi elektri~ni sistemi (Conference 

Internationale des Grands Reseaux 

Electriques a Haute Tension – CIG- 

RE – Paris). Toj e formiran vo 1994 

g. Vo opsegot na rabotata se tehni~kite 

problemi od podra~jeto 

na proizvodstvoto, prenosot i distribucijata 

na elektri~nata energija, 

kako i na EE oprema. Osnovni 

organizacioni oblici se studiskite 

komisii. Brojot na studiskite 

komisii i sodrìnata na nivnata 

rabota soodvetstvuva na tie na 

SIGRE vo Pariz. Najzabeleìtelnata 

aktivnost e periodi~noto 

organizirawe sovetuvawa. Dr. R. 

MAKEDONSKI KOMITET ZA 

ÔVEKOVI PRAVA (Toronto, 

Kanada, 8. VIII 1986 >) ‡ formiran 

od grupa Makedonci aktivisti za 

~ovekovi prava. Komitetot razviva 

{iroka aktivnost na me|unaroden 

plan so barawa za po~ituvawe 

na ~ovekovite prava na 

Makedoncite vo Egejskiot del na 

Makedonija, a vo prv red za priznavawe 

na makedonskoto nacionalno 

malcinstvo vo Grcija i vo 

Bugarija i za{tita na pravata na 

makedonskoto nacionalno malcinstvo 

vo Albanija. Sl. N.-K. 

Apel na Centralniot makedonski komitet 

za organizirawe op{t Makedonski kongres 

vo @eneva, [vajcarija (12. I 1899) 

MAKEDONSKI KONGRES (@eneva, 

[vajcarija, po~etokot na 

1899 ‡ 1900) ‡ kongres na koj bil 

formiran Centralen makedonski 

komitet, po inicijativa na 

\or|i Kap~ev (od Ohrid), so cel 

da gi obedini Makedoncite vo 

[vajcarija organizirani vo 

dru{tva, da podgotvi odrùvawe 

Makedonski op{t kongres i kako 

postojano pretstavni~ko telo da 

go aktualizira makedonskoto 

pra{awe pred evropskite golemi 

sili. CK objavil Apel (12. I 1899) 

do evropskata javnost, vo koj bil 

pretstaven proekt za ureduvaweto 

na Makedonija. Kongresot zakaàn 

za 3. III 1899 g. ne se odràl. 

Vo proletta na 1900 g. vo makedonskite 

dru{tva povtorno bilo 

aktualizirano odrùvaweto na 

Makedonskiot kongres, koj pak ne 

bil odràn od pove}e pri~ini. 

LIT.: Mihajlo Minoski, Obid za organizirawe 

Makedonski kongres vo [vajcarija 

vo 1900 godina, †Glasnik# na INI, 1, 


MAKEDONSKI KONGRES 

(Melburn, Avstralija, 7‡9. III 

1947) ‡ obedinuva~ki kongres na 

makedonskite nacionalni organizacii 

vo Avstralija, koga bil 

sozdaden sojuz pod ime Makedonsko-avstraliski 

naroden sojuz 

(MANS). Kongresot izbral Centralen 

komitet na MANS od osum 

~lena, so sedi{te vo Pert, Zapadna 

Avstralija, i donel odluki organot 

na sojuzot v. †Makedonska 

Iskra# da izleguva dvapati mese~no, 

a Centralniot komitet da 

otvori kniàrnica na Sojuzot. 

LIT. : Ivan Katarxiev, Makedonskata 

politi~ka emigracija po Vtorata svetska 

vojna, Skopje, 1994. M. Min. 

Me|unaroden 

seminar za 

makedonski 

jazik, 

literatura i 

kultura: 

†40 godini 

Me|unaroden 

seminar za 

makedonski 

jazik, 

literatura i 

kultura# 

MAKEDONSKI LEKTORATI 

– univerzitetski studii vo stranstvo 

za makedonski jazik, literatura 

i kultura. Lektoratite na 

stranskite univerziteti se osnovani 

vrz me|udràvni i me|uuniverzitetski 

dogovori i se pod 

griìte na Me|unarodniot seminar 


i kultura. Rabotat glavno vo 

sostavot na katedri ili instituti 

na soodvetnite fakulteti pri 

stranskite univerziteti so razli~en 

stepen na nastavata: od glaven 

studiski predmet so diploma 

po makedonski jazik (MGU †Lomonosov# 

vo Moskva, Univerzite-


tot vo Zagreb, INALKO vo Pariz, 

Orientalniot univerzitet 

vo Neapol, Univerzitetot †Martin 

Luter# vo Hale, SR Germanija, 

Masarikoviot univerzitet vo 

Brno) do nivo na fakultativen 

predmet. Oficijalno makedonski 

lektori rabotat vo 11 lektorati 

(Moskva, Pariz, Praga, Brno, 

Krakov, Sosnovjec, Budimpe{ta, 

Neapol, Krajova, Tirana i Istanbul), 

a vkupno na 30 stranski univerziteti 

se izu~uva makedonskiot 

jazik. M. Kar. 

MAKEDONSKI LITERATU- 

REN KRU@OK VO SOFIJA 

(MLK) (1936–1942) – najzna~ajnata 

makedonska kulturno-literaturna 

i nacionalno-politi~ka 

asocijacija vo periodot me|u dvete 

svetski vojni i veren sledbenik 

i prodolùva~ na deloto na 

Makedonskoto nau~no-literaturno 

drugarstvo vo S.-Peterburg. 

Istoriski se pojavuva i se razviva 

vo tri posledovatelni fazi i 

vo tri organizacioni formi. 

Prvin, po inicijativa na Mitko 

Zafirovski, na 5 avgust 1936 god., 

po dolgi podgotovki, vo Redakcijata 

na sofiskiot v. „Makedonski 

vesti“ e objaveno: „Obrazuvan e 

Makedonski literaturen kru- 

òk. Toj ima cel postepeno da gi 

organizira makedonskite literaturni 

tvorci i da gi pottikne 

kon po{iroko tvore{tvo na makedonska 

kultura“. Dejnosta na 

Kruòkot se razviva pri Redakcijata 

na vesnikot, kade {to e otvorena 

i posebna „Literaturna 

stranica“. Negovata programa „}e 

go poso~uva kako najprav patot za 

duhovniot napredok na svojot narod... 

Literaturniot kruòk pri 

na{iov vesnik ve}e redovno }e ja 

pi{uva Literaturnata stranica, 

}e pe~ati i red statii vo sezonava 

za ideolo{ko razbistruvawe 

na na{ite sorabotnici i za umetni~ko 

i tehni~ko podobruvawe na 

na{ata literatura“. Se najavuva 

i formirawe centar od makedonski 

intelektualci, umetnici i 

kulturno-literaturni tvorci 

{to ve}e imal formirano i svoi 

sekcii po oddelnite oblasti. Vo 

toa vreme (so u~estvo i na V. êrnodrinski) 

vo Sofija se formira 

Makedonski teatar (se gotvi i 

jubilejna izvedbata na „Krvava 

makedonska svadba“ vo nova postava) 

i zapo~nuva dejnosta na Govorniot 

hor „Goce Del~ev“. Se 

pravat napori da se obnovi Narodnoto 

~itali{te „Roden kraj“ 

na Gevgeliskoto bratstvo, a se 

razviva kulturno-nacionalna dejnost 

i vo Trezveni~koto dru{tvo 

„Ustrem“, dodeka vo Bansko so 

svoi manifestacii se projavuva 

Banskoto turisti~ko dru{tvo 

„Eltepe“. Na stranicite na „Makedonski 

vesti“ povtorno se objavuva 

faksimil na „MakedonskiŸ 

golosÍ (Makedonski glas)“ so 

kartata na ûpovski. Vo prodol- 

Koncept za Osnovite na Makedonskiot literaturen 

kruòk vo Sofija (1938) 

Rakovodnoto jadro na Makedonskiot literaturen kruòk vo Sofija, sednati od levo na desno: Nikola Vapcarov, 

Mihail Smatrakalev i Anton Popov, a stojat ~lenovite: Todor Janev i Kiril Nikolov 

MAKEDONSKI 

Naslovnata stranica na zabranetiot jubileen 

vesnik †Goce# (1938) 

ènija se publikuva tekstot na A. 

Dinev „Makedonskite Sloveni“, a 

na 8. IX 1936 god. se najavuva i pretplatniot 

oglas: „Dadena e v pe~at 

knigata ,Ilindenskata epopeja‘ 

od Angel Dinev. Knigata e odraz 

na veli~estvenata borba na makedonskiot 

narod za sloboda“. Po 

brojot od 16. H 1936 god. vesnikot 

„Makedonski vesti“ e zabranet i 

redaktorot e podveden pod sudska 

postapka vo ramkite na golemiot 

sudski proces protiv VMRO(Ob) 

vo Sofija. Makedonskiot literaturen 

kruòk formalno ja zapira 

svojata javna dejnost. 

Vtorata (preodna) faza na MLK 

prodolùva so formiraweto na 

polulegalniot Makedonski literaturno-publicisti~ki 

kruòk 

„Nacija i kultura“ {to dejstvuva 

okolu edna godina (1937–1938). 

Glavni organizatori se: Mitko 

Zafirovski, Anton Popov, Kosta 

Veselinov i Ivan Kereziev. 

I pokraj golemite zamisli i obidi, 

od dejnosta na Kruòkot ostanuva 

objaveniot kalendar i za~uvaniot 

korekturen primerok na 

„jubilejniot vospomenatelen list“ 

pod naslov „Goce“, oficijalno 

„Izdanie na Kulturnoto blagotvorno 

bratstvo ,Goce Del~ev‘“ vo 

Sofija, otpe~aten vo april–maj 

1938 god. po povod 35-godi{ninata 

od smrtta na Del~ev. Crteòt 

na likot na Goce e delo na slikarot 

I. Kereziev, a glavni kreatori 

na vesnikot bile Anton Popov 

i Mitko Zafirovski. Pod tekstovite 

vo desette stranici (golem 

format) stojat potpisite: 

Mitko Zafirovski (D. G. Zarov i 

D Grigorov), Kosta Veselinov, 

Angel Dinev, Kiril Nikolov, 

\or|i Abaxiev, Anton Velikov 

(Aleksi Belomorski), Iv. Kereziev, 

Najd. Stefanov, Petar Nestorov, 

P. Penkov, Petar Trajkov, 

Iv. Tenev, Georgi Xibrilov, Bl. 

V. Qap~ev, Jordan D. Rizov, Stojan 

Qondev, Georgi Despotov, 

M 

867


Paskal Nikolov, Stefan Nanov, 

Boris Stoicov, Ivan Harizanov, 

Pavel [atev, Dimo Haxidimov, 

P. K. Javorov, Todor Pavlov, Stefan 

Avramov, Boìn Prodanov, 

Tu{e Deliivanov, Georgi Bakalov, 

Mih. Girxikov i drugi. Osnovnata 

zamisla i cel na vesnikot 

e izrazena vo op{irniot uvodnik 

(A. Popov) so egidata: „Borbata 

vo koja{to gine makedonskiot narod 

e ideja. – Goceviot zavet: Slobodna 

i nezavisna Makedonija!“ 

Bidej}i bugarskata cenzura ne go 

dozvolila pe~ateweto, korekturniot 

primerok go za~uval M. Zafirovski 

i se nao|a vo NUB „Sv. 

Kliment Ohridski“ vo Skopje. 

Tretata i najzna~ajna faza na 

MLK go opfa}a periodot koga 

del od ~lenstvoto na Makedonskiotliteraturno-publicisti~ki 

kruòk „Nacija i kultura“ vo 

oktomvri 1938 god. (vo domot na 

Asen [urdov) i programski go 

obnovuvaat MLK. Na ovoj prv sostanok 

prisustvuvale: Nikola 

Vapcarov, Anton Popov, Mihail 

Smatrakalev, Kiril Nikolov, 

\or|i Abaxiev, Ivan Kereziev, 

Anton Velikov, Todor Janev, 

Asen [urdov (Vedrov), Georgi 

Despotov i Vasil Aleksandrov. 

Potoa vo redovna izborna procedura 

bil primen Mitko Zafirovski, 

pa bile vklu~eni i Venko 

Markovski i Kole Nedelkovski. 

Od slednata godina vo Kruòkot 

aktivno u~estvuvale i Kosta Veselinov, 

Dimitar Mitrev, Angel 

Dinev, Vasil Ivanovski i dr., a 

svoi nastapi (kako gostin) imal i 

Todor Pavlov. 

Na osnova~kiot sostanok voveden 

referat za celite i zada~ite odr- 

àl Nikola Vapcarov, vo koj me- 

|u drugoto rekol deka nastapuva 

„edno pokolenie entuzijazirano 

od lozungot Slobodna i Nezavisna 

Makedonija“ i deka toa e „najva`nata 

etapa od makedonskoto 

pra{awe vo poslednive godini“. 

„No – podvlekol toj – ako nie mileeme 

za svojata tatkovina, ako 

vo nas ima kapka makedonska krv, 

ako vo nas ostanala iskra od blagoroden 

patriotizam, ovojpat 

treba da go vpregneme, ropski da 

868 

Nikola 

Vapcarov 

go vpregneme za da poneseme del 

od teìnata na edno delo i èstokoto 

veli~ie na edna epoha“. Za da 

se izgradi edno takvo dvièwe, 

rekol, „treba umetnost {to da 

stigne vo nizinite i da raspali 

edna nacionalna èd“ {to }e sozdade 

„harmonija me|u politi~kata 

koncepcija i umetnosta… Za nas, 

osobeno za beletristite, e apsolutno 

neophodno da gi poznavame 

karakterite, obi~aite, nosiite, 

jazikot i tipi~noto preovladuvawe 

na nekoi izrazi, zborovi i sliki“. 

Treba „da ja poznavame makedonskata 

istorija i najmnogu istorijata 

na na{eto nacionalno-revolucionerno 

dvièwe – Ilinden, 

Goce, Dame, bitkite... Nie sme 

Makedonci. I na{eto tvore{tvo 

treba da bide vo slu`ba na makedonskata 

kauza...“. Potoa, vrz os- 

Bele{ki na M. Smatrakalev od diskusijata na 

kruò~nicite za stihozbirkata †Beli mugri# (1940) 

nova i vo duhot na vovedniot 

tekst, Vapcarov ja napi{al svojata 

znamenita pesna „Referat“. 

Vo 1939 god. e podgotven Statutot 

na MLK. Vo negoviot prv ~len se 

definira: „Kruòkot e samostojna, 

nezavisna grupa od makedonski 

poeti i pisateli, obedineti od 

zaedni~kata cel da rabotat za sozdavawe 

makedonska umetni~ka literatura.“ 

I se dodavaat zada~ite: 

„Kruòkot go afirmira sozdadenoto 

tvore{tvo od negovite ~lenovi, 

organizira literaturni ~itawa, 

ve~erinki, utra, ekskurzii, 

izdava knigi, vesnici, spisanija, 

zbornici, almanasi i drugo“. 

Vo Rakovodnoto telo na MLK 

u~estvuvale N. Vapcarov, A. Popov 

i M. Smatrakalev. Rabotnite 

sostanoci se odrùvale edna{ nedelno. 

Tie pretstavuvale literaturna 

laboratorija za kreirawe 

na tvore~kiot pat na makedonskite 

literaturni tvorci. Se raspi- 

{uvale konkursi na opredelena 

tema od makedonskata istorija i 

kultura, a napi{anite tvorbi bile 

razgleduvani na odnapred zaka- 

àni sednici. Site ~lenovi na 

MLK, osven V. Markovski i K. Nedelkovski, 

pi{uvale na jazikot na 

svoeto obrazovanie – na bugarski. 

Preku Govorniot hor „Goce Del- 

~ev“ i so ekskurziite i literaturnite 

~itawa ja pro{iruvale 

dejnosta i vo masite. Osobeno plodotvorna 

bila sredbata na Kru- 

òkot so makedonskite studenti 

od Belgradskiot univerzitet dojdeni 

vo Sofija po povod proslavata 

na 50-godi{ninata na Sofiskiot 

univerzitet (maj 1939). 

A za da ja afirmiraat makedonskata 

borba na me|unaroden plan, 

go koristat gostuvaweto na moskovskiot 

sportski klub „Spartak“ 

vo Sofija. Pokraj sobranite 

karti, razglednici od Makedonija 

i drugi materijali, izleale i 

bronzov medaljon, na koj od ednata 

strana ima reljef na makedonskoto 

zname so natpis (na makedonski 

jazik): Slobodna nezavisna Makedonija, 

a pod nego kartata na etni~ka 

Makedonija vrz koja e napi- 

{ana Gocevata deviza: œ go razbiram 

svetot samo kako pole za 

kulturno nadprevarueine megÓ 

narodite, dodeka na reversot e 

izgravirana posvetata: Preko 

drugarite spartakisti makedonskata 

mlade{ prakÔ pozdraf 

na mladite od S.S.S.R. 1940 avgust. 

SofiÔ. Zadolèniot Vapcarov, 

me|utoa, ne uspeal materijalite 

da im gi predade na moskovskite 

gosti i medaljonot e za~uvan 

vo ostavninata na \. Abaxiev. 

Zaedni~ka fotografija na ~lenovite na MLK so gostite Makedonci dojdeni od Belgradskiot univerzitet 

vo Sofija (1939)


Vo ramkite na Kruòkot bile 

sozdadeni i objaveni na makedonski 

jazik brojnite poetski zbirki, 

poemi i sonetni venci na V. 

Markovski i dvete stihozbirki 

na K. Nedelkovski. Tuka se diskutiralo 

za site poetski i prozni 

tvorbi na ~lenovite, za zbirkata 

na N. Vapcarov, za Racinovite 

„Beli mugri“ i za Misirkovata 

kniga „Za makedonckite raboti“. 

Bila podgotvena i antologija na 

sovremenata makedonska poezija 

„Od ,Bura nad Rodinata‘ do ,ûdna 

e Makedonija‘“.Vo antologijata 

Stihozbirkata 

na Angel @arov 

†Bura nad 

rodinata# (1935) 

so izbrani tvorbi bile zastapeni 

sovremenite makedonski poeti A. 

@arov, K. Racin, V. Markovki, K. 

Nedelkovski i N. Vapcarov. Knigava 

ne e objavena, no pove}estrano 

zna~ajniot predgovoren tekst 

od A. Popov e za~uvan. 

Samite kruò~nici MLK go smetale 

kako prodolènie na peterbur{koto 

MNLD. Za toa svedo~i 

i pismoto na K. Nedelkovski {to 

od imeto na Kruòkot na 18. V 

1940 god. mu go napi{al na sinot 

na K. Misirkov d-r Sergej Misir- 

Po~etokot na pismoto od Kole Nedelkovski 

do sinot na Krste Misirkov d-r Sergej Misirkov 

kov, {to vo toa vreme rabotel vo 

gr. Elena. Otkako grupno ja posetile 

majka mu E. M. Misirkova i 

gi dobile rakopisite i knigata 

od Misirkovata ostavnina, gi 

prona{le i negovite statii objaveni 

vo v. „Mir“. Ja prepi{ale 

knigata „Za makedonckite raboti“ 

i na sostanok vo Kruòkot ja 

razgledale i zaklu~ile deka treba 

da ja prepe~atat vo Vardarskiot 

del na Makedonija. Vo op{irnoto 

pismo Nedelkovski mu ka- 

ùva deka se zapoznale so „del od 

ìvotot na vistinskiot Makedonec“ 

i veli: „Vikot na besmrtni- 

ot Makedonec K. Misirkov se 

raznesuva duri sega nad negovata 

mila tatkovina i taa, izma~ena 

ve}e od borbite i soperni{tvata 

na nekolku narodi, koi{to ni{to 

ne {tedea da ja imaat posrbena 

od edni, pobugarena od drugi i pogr~ena 

od treti, no taa ne se dade 

na nikogo, a si ostana so svojata 

boja makedonska, i sega, podignata 

kulturno i ekonomski, go podzema 

najdragiot nejzin glas, go 

pregrnuva najsvetoto ime i so celata 

svoja mo} go drì i go raznesuva 

kako svetilnik do krajnite 

kat~iwa na nejzinata {irina... 

Pa i nie, prokudenite, kade i da 

se nao|ame nadvor od skapata na- 

{a tatkovina, se ~uvstvuvame tu- 

|inci i zatoa ne ostanavme gluvi 

na deloto i idejata na Va{iot nezaboravliv 

tatko, ami go pregrnuvame 

toa delo za da go izgradime 

so cenata na najmiloto. I taka, 

daleku od tatkovinata, nie se 

obedinivme vo edno Makedonsko 

literaturno drugarstvo, od ~ie- 

{to ime se osmeliv da Ve zamolam 

da ni izlezete vo presret za 

da nè zapoznaete popodrobno so 

ìvotot i dejnosta na Va{iot pokoen 

tatko (biografijata) za da 

moème golemiot borec poodblizu 

da ‹ go peretstavime na makedonskata 

op{testvenost“. Naskoro 

(so svoi avtografski posveti) 

vo paket mu bile isprateni poslednite 

pe~ateni stihozbirki na 

K. Nedelkovski, V. Markovski i 

N. Vapcarov. 

Posvetata 

od V. Markovski 

za d-r S. Misirkov 

(1940) 

Krste 

Misirkov 

Po zapo~nuvaweto na vojnata i na 

Balkanot i po novata okupacija i 

podelba na Vardarskiot del na 

Makedonija, skoro site ~lenovi 

MAKEDONSKI 

na MLK se vklu~uvaat vo oruènata 

nacionalnoosloboditelna 

borba. Vo Sofija stignuvaat i K. 

Racin i V. Naum~eski i se vklu- 

~uvaat vo Kruòkot, pa vo zaedni~ki 

nastapi zema u~estvo i toga{niot 

student B. Koneski. Po 

izleguvaweto na negovata vtora 

stihozbirka „Pe{ po svetot“ zaginuva 

K. Nedelkovski (1941). 

Nekolku meseci potoa se uapseni 

pogolemiot del od ~lenovite na 

MLK, a najaktivnite N. Vapcarov 

i A. Popov se osudeni na smrt 

i egzekutirani (1942). Kako partizan 

zaginuva (vo nedorazjasneti 

okolnosti) K. Racin (1943), a V. 

Markovski (sose soprugata i sinot) 

se priklu~uva kon Glavniot 

{tab na Makedonskata vojska na 

slobodnata teritorija. Vo takvi 

okolnosti vo juli 1942 g. Kruòkot 

zgasnuva. Onie {to ostanaa 

ìvi po vojnata se vklu~ija vo izgradbata 

na makedonskata dràva, 

vo literturata i kulturata vo 

oslobodeniot del na Makedonija. 

LIT. Dimitar Mitrev, Vapcarov. Esei i 

statii, Skopje, 1954; istiot, Makedonskiot 

literaturen kruòk, Sovremenost, 

Skopje, 1977; Nikola J. Vapcarov, 

Tvorbi. Izbor i predgovor Gane Todorovski, 

Skopje, 1979; Anton Popov, Odbrani 

tvorbi. Priredil Gane Todorovski, 

Skopje, 1985; Blaè Ristovski, Projavi i 

profili od makedonskata literaturna 

istorija, I, Skopje, 1982, 246–258; istiot, 

Beseda za deloto na Vapcarov, Skopje, 

1990; istiot, Istorija na makedonskata 

nacija, Skopje, 1999, 593–639; istiot, Makedonecot 

Vapcarov, Skopje, 2005; Mihail 

Smatrakalev, Makedonskiot literaturen 

kruòk, Skopje, 1993; Vasil Tocinovski, 

@arov buntar i burevesnik, 

Skopje, 1994; Makedonskiot literaturen 

kruòk, Sofija, 1938–1941. Dokumenti. 

Izbor, prevod, redakcija i bele{ki 

d-r Vasil Tocinovski, Skopje 1995; Anton 

Popov, Tvorbi. Podgotvil Vasil Tocinovski, 


MAKEDONSKI LOKALNI 

FLORISTI^KI ENDEMITI 

– v. endemiti vo florata na RM. 

†Makedonski 

medicinski 

pregled#, 

spisanie na 

Makedonskoto 

lekarsko 

dru{tvo 

†MAKEDONSKI MEDICIN- 

SKI PREGLED# (MMP) ‡ medicinsko 

stru~no-nau~no spisanie 

{to go izdava MLD, kako nacionalna 

medicinska revija. Prviot 

broj e otpe~aten vo juli 1946 g. 

Prv glaven i odgovoren urednik 

M 

869


bil d-r H. Man~ev. Spisanieto 

objavuva stru~ni i nau~ni trudovi 

na makedonskite lekari. Se pe- 

~ati kvartalno, kako dvobroj, vo 

1000 primeroci na makedonski jazik 

so rezimea na angliski jazik. 

LIT.: 60 godini Makedonsko lekarsko 

dru{tvo, Skopje 2006. D. S.-B. 

MAKEDONSKI MLADINSKI 

SOJUZ vo Bugarija (1923–1934 g.) 

– organizacija na mladinci-begalci 

od Makedonija. Po inicijativa 

na Varnenskoto dru{tvo vo 

Varna bil formiran Sojuz {to 

obedinuval 11 mladinski dru{tva. 

Vo toa vreme sojuz bil osnovan 

i vo Plovdiv. Vo oktomvri 

1923 g., na Kongresot vo Ruse, dvata 

sojuza se obedinile vo Makedonski 

mladinski sojuz, vo koj 

vlegle 17 dru{tva so 1.000–2.000 

~lenovi. Vo 1924 g. brojot narasnal 

na 15.000. Osnovna dejnost na 

Sojuzot bila kulturno-prosvetnata. 

Organi na dru{tvoto bile: 

v. †Ustrem# (1923–1926) i sp. †Rodina# 

(1926–1934). Po 19 maj 1934 

g. MMS bil rasformiran. 

LIT.: Nade`da Cvetkovska, Politi~kata 

aktivnost na makedonskata emigracija 

vo Bugarija od 1918 do 1929 g., Skopje, 

1990. N. Cv. 

MAKEDONSKI NARODEN 

POKRET (MANAPO) (1936– 

1939) – dvièwe na makedonskite 

studenti vo Zagreb, Belgrad i 

Skopje, koi na taen sostanok vo 

Zagreb vo 1936 g. usvoile Politi~ka 

deklaracija. Platformata bi- 

^lenovi na MANAPO vo Ohrid (1938) 

la prifatena na pro{ireniot sostanok 

na 28 avgust vo Ohrid, so 

u~estvo na studenti, drugi intelektualci 

i politi~ki eksponirani 

Makedonci, antifa{isti i komunisti 

od pove}e gradovi i so toa 

bile postaveni organizacionite 

osnovi na Dvièweto vo Makedonija 

so cel da se bori za makedonska 

nacionalna dràvnost vo federativna 

dràvna zaednica – Jugoslavija. 

Platformata bila 

vgradena vo partiskata politi~ka 

programa na makedonskite komunisti 

i pretstavuvala osnova za 

pregovori so demokratskite i antifa{isti~kite 

sili, so makedonskite 

nacionalisti i so gra|anskite 

politi~ki partii od zdru- 

870 

ènata opozicija za sozdavawe Naroden 

front, t.e. za obedinuvawe 

na silite za zaedni~ka akcija protiv 

reìmot, za demokratija i nacionalna 

ramnopravnost. Op- 

{tinskite (1936) i parlamentarnite 

izbori (1938) bea pri~ina za 

zbliùvawe na KP i MANAPO 

so polevo orientirani pretstavnici 

od partiite na zdruènata 

opozicija. MANAPO, po svojata 

su{tina, kako {iroko antifa- 

{isti~ko dvièwe, pretstavuvalo 

Naroden front, a spored postavenite 

celi, regionalnata organiziranost 

na nacionalnata teritorija, 

pretstavuvalo revolucionerno 

makedonsko nacionalnoosloboditelno 

dvièwe. MANAPO dejstvuvalo 

vo vreme koga komunisti~kata 

partiskata organizacija vo 

Vardarskiot del na Makedonija 

bila pasivizirana, desetkuvana po 

golemite provali vo 1936 i 1937 g. 

So zajaknuvaweto na KP vo Vardarskiot 

del na Makedonija (1939) 

MANAPO postepeno is~eznalo 

od politi~kiot ìvot. 

LIT.: D-r Nade`da Cvetkovska, Gra|anskite 

politi~ki partii vo Vardarskiot 

del na Makedonija (1935–1941), Skopje, 

1996. N. Cv. 

MAKEDONSKI NARODEN SO- 

JUZ VO AVSTRALIJA (avgust 

1946 ‡ 1958) ‡ osnovan na obedinuva~kata 

konferencija na makedonskite 

grupi vo Zapadna Avstralija. 

Na Konferencijata bila donesena 

odluka za svikuvawe op{t 

kongres. Kongresot bil odràn vo 

Melburn (7‡9. III 1947) i bil za 

sozdavawe edinstvena organizacija 

pod istoto ime Makedonski naroden 

sojuz (MNS) vo Avstralija. 

Na Konferencijata (april 1947) 

bila donesena odluka Sojuzot da se 

imenuva: Makedonsko-avstraliski 

naroden sojuz (MANS). Na Tretata 

konferencija (septemvri 1950) 

bila pretstavena radikalnata 

promena na odnosot kon makedonskoto 

i kon jugoslovenskoto dr- 

àvno rakovodstvo na Koli{evski 

i na Tito po Rezolucijata na 

IB (1948), obvinuvani za predavstvo, 

razbivawe na slovenskoto 

edinstvo i predizvikuvawe voena 

opasnost. Na IV konferencija vo 

Melburn, odràna na Ilinden (2. 

VIII 1952), Sojuzot usvoil Deklaracija 

so povik za edinstvo na Makedoncite 

vo Avstralija za poddr{ka 

na makedonskiot narod za obedinuvawe 

i mir vo svetot. Na VI 

konferencija (januari 1957) do{le 

do izraz vnatre{nite podelbi. 

Bila odràna vtora VI konferencija 

na MANS (april 1958) i needinstvoto 

i podelbite dovele do 

prestanuvawe na dejnosta na Organizacijata. 

LIT.: Ivan Katarxiev, Makedonskata 




SOJUZ VO SAD I KANADA 

(1931–1967, Geri, Indijana) – organizacija 

na makedonskata nacionalno 

orientirana emigracija 

vo SAD i Kanada. Pod vlijanie 

na VMRO(Obedineta) vo SAD i 

Kanada od 1929 do 1930 g. vo pove- 

}e gradovi se formiraat makedonski 

progresivni grupi kako 

pandan na postojnata MPO. Vo 

1930 g. bila odràna konferencija 

vo Toledo (Ohajo, SAD) na 

koja bile doneseni nekolku rezolucii 

za ponatamo{noto dejstvuvawe. 

Vo april 1931 g. bil odràn 

obedinuva~kiot kongres vo Geri 

(Indijana) so u~estvo na pretstavnici 

od 36 makedonski grupi 

od SAD i Kanada. Kongresot go 

donesol Ustavot na Sojuzot. Za 

osnovna cel na MANS bilo utvrdeno 

da ja pomaga so site sili i 

sredstva borbata na svojot poroben 

i raspar~en narod za osloboduvawe 

i obedinuvawe na Makedonija 

vo nezavisna narodna republika 

i za nejzino vklu~uvawe 

kako ramnopraven ~len vo idnata 

balkanska federacija na slobodnite 

balkanski narodi. Vlijanieto 

na MANS se pro{irilo vo site 

pozna~ajni sredini kade {to 

ìveele Makedonci. Vo vremeto 

na Vtorata svetska vojna MANS 

zel aktivno u~estvo so davawe pomo{ 

na sojuznicite i na Makedonija. 

MANS ja informirala makedonskata 

emigracija za nastanite 

vo tatkovinata; za odrùvaweto 

na Prvoto zasedanie na AS- 

NOM i za konstituiraweto na 

makedonskata nacionalna dràva. 

Po osloboduvaweto na Makedonija 

emigracijata organizirana 

vo MANS se vklu~ila vo davaweto 

pomo{ za izgradba na Dr- 

àvnata bolnica vo Skopje. Vo 

povoeniot period MANS svojata 

dejnost ja pro{iri i vo Avstralija. 

Vo 1967 g. organizacijata 

prestana da postoi. 

LIT.: †Glasnik na INI#, g. 15, br. 1, 

Skopje, 1971. M. Mih. 


TEATAR (Skopje, 31. I 1945-) – prv 

nacionalen profesionalen teatar. 

Osnovan e so re{enie na Prezi- 

Makedonskiot naroden teatar vo Skopje 

pred zemjotresot (1963)


Noviot objekt na Makedonskiot naroden teatar vo Skopje 

diumot na ASNOM, a prv direktor 

bil Dimitar ]ostarov. Prva odr- 

àna pretstava bila †Platon Kre- 

~et# od Aleksandar Kornej~uk (3. 

IV 1945), a prva pretstava od makedonski 

avtor dramata †ôrbaxi 

Teodos# od Vasil Iqoski (18. VIII 

1945). Se javuva i kako osnova~ na 

Kukleniot teatar vo Skopje (1946) 

i na Oblasniot teatar vo Gorna 

Xumaja, Pirinskiot del na Makedonija 

(1947). Toga{ bila osnovana 

i Operata na MNT (1947) na ~elo 

so prviot direktor Todor Skalovski, 

a prvata pretstava bila operata 

†Kavalerija rustikana# od Pjetro 

Maskawi (9. V 1947). Potoa sledelo 

i osnovaweto na Baletot na 

MNT (1949) so prviot rakovoditel 

\or|i Makedonski, a prvata 

baletska pretstava bila †Valpurgiska 

no}# od [arl Guno (27. I 

1949). Prviot prikaàn balet od 

makedonski avtor bil †Makedonska 

povest# od Gligor Smokvarski 

(21. VI 1953), a prva opera od makedonski 

avtor bila †Goce# od Kiril 

Makedonski (24. V 1954). Operata 

na MNT gi organizira Majskite 

operski ve~eri (od 1972). Vo prvite 

pet decenii (1945-1995) bile registrirani 

4.800.000 gleda~i na 

dramskite, operskite i baletskite 

pretstavi vo zemjata i vo stranstvo. 

Od organizacioni pri~ini e 

reorganiziran vo MNT i Makedonska 

opera i balet (9. IX 2004). 

BIBL.: Riste Stefanovski – Slavomir 

Marinkovi}, Makedonski naroden teatar. 

Letopis 1945–1995, Skopje, 1995; Risto Stefanovski, 

Teatarot vo Makedonija. Od 

Partizanskiot do Mladinsko-detskiot, 

Skopje, 1998. S. Ml. 

MAKEDONSKI NAUÊN IN- 

STITUT (Sofija, 21. XII 1923 – 

1944; 1944–1949; 1990–) – nau~na i 

kulturna institucija na makedonskite 

emigrantski bratstva vo 

Bugarija. Osnovana od nau~nici, 

pisateli, publicisti, umetnici, 

op{testvenici i dr. kulturni 

dejci po poteklo od Makedonija 

so cel da gi prou~uva: istorijata, 

etnografijata, geografijata, stopanskiot 

ìvot, osloboditelnite 

borbi vo Makedonija. Prv 

pretsedatel bil prof. Ivan Georgov. 

MNI go izdaval trimese~- 

noto spisanie †Makedonski pregled# 

(1924–1943). Po Vtorata svetska 

vojna vo t.n. †Dimitrovski 

period# Institutot ja obnovil 

rabotata orientiran na nau~nata 

rabota po makedonskoto nacionalno 

pra{awe. Noviot MNI go 

izdaval sp. †Makedonska misÍl#. 

Vo 1990 g., po inicijativa na 

VMRO-SMKPD (VMRO – Sojuz 

na makedonskite kulturno-prosvetni 

dru{tva), vo Sofija bil 

obnoven MNI na prvi~nite pozicii, 

kako i izdavaweto na sp. 

†Makedonski pregled#. 

IZV. i LIT.: Sto®n Germanov, AleksandÍr 

Grebenarov, Dokumenti za deŸnostta 

na Makedonski® nau~en institut 

(1923–1990), †Makedonski pregled#, br. 2, 

Sofi®, 1995; 70 godini Makedonski nau- 

~en institut, †Makedonski pregled#, 

br. 1, Sofi®, 1994. Z. Tod. 

MAKEDONSKI NACIONA- 

LEN ARHITEKTONSKI STIL 

‡ poim izrazen preku kvalifikativite 

na prerodbenskiot stil od 

XIX v.. kako stil na zatvorena 

prostorno-vremenska formacija, a 

vo funkcija na naglasuvawe na posebnostite 

na nacionalnoto. Implicitno 

se sodrì vo odredeni 

tendencii i nasoki {to se otkrivaat 

niz soodvetni objekti kako 

pretstavnici na takvite arhitektonsko-stilski 

opredelbi. K. Gr. 

MAKEDONSKI NACIONA- 

LEN KOMITET ZA GOLEMI 

BRANI – formiran po osamostojuvaweto 

na Makedonija, od 

1994 g. ~len na Me|unarodnata komisija 

za golemi brani (ICOLD), 

so sedi{te vo Pariz. Organizira 

simpoziumi i tribini so zbornici 

na trudovi, a vo oktomvri 1994 

g. go odràl I kongres. Ima preku 

100 aktivni ~lenovi i redovno 

u~estvuva na sobirite na ICOLD. 

Publikuval re~nik za brani na 7 

jazici ( 2004). Q. T. 

MAKEDONSKI OLIMPISKI 

KOMITET (MOK) (Skopje, 

1992‡ ). Sobranieto od 47 delegati 

izbralo: pretsedatel, d-r Vasil 

Tupurkovski, trojca potpretsedateli, 

Uprava od sedum ~lena, Nadzoren 

odbor i trojca po~esni ~lenovi: 

Kiro Gligorov, Stiv Stav- 

MAKEDONSKI 

Od sednica na Makedonskiot olimpiski komitet, 

pod pretsedatelstvo na V. Tupurkovski 

rov (Kanada) i Majkl Ili} 

(SAD). Kako gosti prisustvuvale: 

Kiro Gligorov, pretsedatel na 

Republikata, Stojan Andov, pretsedatel 

na Sobranieto na RM, d-r 

Blaè Ristovski, potpretsedatel 

na Vladata na RM i drugi visoki 

pokaneti. MOK e primen vo Internacionalniot 

olimpiski komitet 

kako 195 ~len (1993). 

LIT.: Du{an Stanimirovi}, Osnovawe na 

Makedonskiot olimpiski komitet. 

Prilozi kon istorijata na sportot vo Makedonija, 

Skopje, 1994, 34-35. D. S. 

MAKEDONSKI ORGANIZA- 

CII I GRUPI VO AVSTRA- 

LIJA (1939‡1947). Grupa makedonski 

iselenici od Egejskiot 

del na Makedonija vo Melburn 

(1934), pod vlijanie na MPO od 

SAD osnovale MPO †Todor 

Aleksandrov# so pretsedatelot 

Pavel Janevski. Nivnata aktivnost 

zgasnala (vo po~etokot na 

1938). Malobrojnata MPO bila 

aktivirana vo [eperton. Vo 1939 

g. zapo~nalo nezavisno organizirawe 

na makedonskite iselenici 

vo Avstralija, so osnovaweto na 

Makedonskoto dru{tvo †Edinstvo# 

vo Pert, Zapadna Avstralija. 

Vo Melburn (1943) bila osnovana 

makedonska organizacija, a potoa 

makedonski grupi i organizacii 

vo drugite gradovi i dràvi vo 

Avstralija. Vo Pert (VIII 1946) 

se odràla prvata konferencija 

na koja se obedinile makedonskite 

grupi vo Zapadna Avstralija 

vo Makedonski naroden sojuz. Na 

Konferencijata bila donesena 

odluka za svikuvawe op{t makedonski 

kongres za Avstralija. Vo 

toa vreme vo Avstralija imalo 15 

makedonski grupi so organizirana 

dejnost vo: Geralton (Grupa †Nova 

Makedonija#); Sidnej, Port 

Kembl, Wukastl, Forbs, Kreps 

Krik, Dambibl, Bilengl (site vo 

M 

871


Nov Juèn Vels); vo Melburn, 

[eperton, Tagura (vo Viktorija); 

Ri~mond, Katumba, Kvinbien 

i Adelaid (pomali grupi), a se 

vr{ele podgotovki za formirawe 

grupi vo Boni Rig (Nov Juèn 

Vels) i vo Sol (Viktorija). Prviot 

op{t kongres na makedonskite 

organizacii i grupi bil 

odràn vo Pert (7-9. III 1947), na 

koj bil sozdaden edinstven Makedonski 

naroden sojuz (MNS) vo 

Avstralija, potoa preimenuvan 

vo Makedonsko-avstraliski naroden 

sojuz (MANS) koj bil raspu{ten 

(1956) so odluka na centralnoto 

rakovostvoto. Vo Vulongong 

bilo osnovano dru{tvoto 

†Pelister# (1963). Vo Sidnej 

bila osnovana samostojnata organizacija 

†Ilinden# (1966). Bilo 

osnovano Dvièwe za obedinuvawe 

na Makedonija (DOM) vo Avstralija 

(1972) (vo ramkite na 

DOM vo Evropa), a od 1984 g. Nacionalnoosloboditelen 

front 

na Makedonija (NOFM). 

LIT.: I. Katarxiev, Makedonskata politi~ka 

emigracija po Vtorata svetska 

vojna, Skopje,1994. M. Min. 


CII I DRU[TVA VO SAD 

(1901‡1931). Prvata makedonska 

organizacija bila osnovana vo 

îkago (1901) so devizata †Makedonija 

na Makedoncite#. Vo 1903 

g. makedonsko-odrinski dru{tva 

bile osnovani vo Sinsinati, Dejton, 

Sent Luis i dr. gradovi ~ija 

dejnost brgu zgasnala. Aktivisti 

isprateni od Sofija vo SAD 

(1908) osnovale nekolku bugarski 

konstitucioni klubovi, koi brgu 

se raspadnale. Vo vremeto na 

Balkanskite vojni (1912‡1913) se 

aktivirale nekolku makedonski 

organizacii i dru{tva, koi upatile 

Apel za sloboda i samostojnost 

na makedonskiot narod, a od 

pretsedatelot na SAD i od evropskite 

golemi sili da se bara 

revizija na Bukure{kiot dogovor 

i sozdavawe avtonomna makedonska 

dràva. Nekolkute makedonsko-odrinski 

dru{tva (vo esenta 

1915) vo SAD, organizirani i rakovodeni 

od bugarskiot arhimandrit 

Teofilakt, bile obedineti 

vo Makedonsko-bugarski naroden 

sojuz za poddr{ka na politikata 

na Bugarija. Do Mirovnata konferencija 

bil upaten Memorandum 

(1919) so barawe Makedonija 

nepodelena da se prisoedini kon 

Bugarija. Makedonskite organizacii 

od îkago, Boston, San 

Francisko i od Wujork formirale 

Centralen makedonski komitet 

vo SAD, koj stapil vo vrska i 

go opolnomo{til Generalniot 

sovet na makedonskite dru{tva 

vo [vajcarija da bara od Mirovnata 

konferencija primena na 

872 

pravoto na samoopredeluvawe i 

sozdavawe nezavisna makedonska 

dràva so centar Solun. Vo Fort 

Vejn (1922) se odràl Kongres na 

makedonskite organizacii vo 

SAD, koi se soedinile pod ime 

Sojuz na makedonskite politi~ki 

organizacii, so cel da dejstvuva 

za poddr{ka na osloboditelnata 

borba na makedonskiot narod vo 

tatkovinata za sozdavawe nezavisna 

Makedonska Republika, vo 

sodejstvo so progresivnite dru{tva 

i organizacii na Balkanot i 

so potkrepa od Sovetska Rusija. 

Na Kongresot do{lo do polarizacija, 

nametnata so dejstvuvaweto 

na pratenikot na Ispolnitelniot 

komitet na makedonskite bratstva 

od Sofija Srebren Pop Petrov. 

Po doa|aweto i na Jordan 

^katrov, pretstavnik na Nacionalniot 

komitet vo Sofija, koj go 

prezel rakovodeweto na Sojuzot 

od pozicija na sekretar na Centralniot 

komitet, so direktna 

poddr{ka i pomo{ od bugarskiot 

pratenik vo Va{ington Simeon 

Radev (po rod Makedonec) i bugarskiot 

generalen konzul vo Wujork 

Jupiter Doj~ev, pa celukupnata 

dejnost bila stavena vo funkcija 

na bugarskata dràvna politika 

kon Makedonija. Organizaciite 

od politi~ki bile preimenuvani 

vo †patrioti~eski#. 

Prokomunisti~kite makedonski 

i drugi iseleni~ki organizacii 

(vo po~etokot na 1928), predvodeni 

od Georgi Pirinski, ja zasili- 

Geo(rgi) 

Pirinski 

le aktivnosta za razobli~uvawe 

na MPO kako filijala na †fa- 

{isti~kata organizacija# VMRO 

na Van~o Mihajlov vo Bugarija. 

Odràle svoj kongres vo Detroit 

(25. IV), na koj bil izbran Centralen 

balkanski komitet. Nivnata 

dejnost povlijaela za zabrzuvawe 

na vnatre{nata diferencijacija 

i za podelbite vo MPO. Organizacijata 

od îkago se osamostoila 

(1928) i prodolìla da dejstvuva 

nezavisno pod imeto †Makedonska 

nezavisnost#, so programa 

za sozdavawe nezavisna Makedonija. 

Se otcepila i makedonskata 

organizacija †Pirin# – Dejton. 

Organite na MNS vo SAD: †Balkansko sdruènie#, 

†Trudova makedonija# i †Narodna volja# 

Zapo~nal procesot za sozdavawe 

nezavisno makedonsko dvièwe vo 

SAD. Bil formiran Inicijativen 

komitet (1929), vo koj vlegle 

Smile Vojdanov, Georgi Pirinski 

i dr. Nezavisni makedonski progresivni 

grupi bile osnovani vo 

Medison i Pontijak, vo Milvoki 

(1930), Hemond, Klivlend, Melison, 

Indijanopolis, Wujork i dr. 

Jugoslovenskiot konzul vo îkago 

Kolumbatovi}, po primerot na bugarskite 

diplomati Radev i Doj- 

~ev, prezel akcija za organizirawe 

srpska organizacija (1930). Vo 

îkago, od pridobienite makedonski 

iselenici, bilo osnovano 

dru{tvo †Vardarska banovina#, 

koe ostanalo izolirano. Bil organiziran 

obedinuva~kiot kongres 

na makedonskite nezavisni grupi 

(24-26. IV 1931), na koj bil sozdaden 

Makedonski naroden sojuz vo 

SAD i Kanada. 

Nikola Gruevski na Biznis forumot so makedonski 

biznismeni vo îkago (2009)


LIT.: Mihajlo Minoski, Prilog kon pra- 

{aweto za politi~kata aktivnost na 

makedonskoto iseleni{tvo vo SAD do 

1931, Glasnik na INI, 1, Skopje, 1982; 

Mile Mihajlov i Mihajlo Georgievski, 

Politi~kata aktivnost na Makedonskiot 

naroden sojuz vo SAD i Kanada od 

1928-1935 godina, Glasnik na INI, 1, 



CII I NEZAVISNI GRUPI 

VO KANADA (1913-). Vo Toronto 

i vo Hamilton (IX 1913) bile 

osnovani Makedonsko-odrinski 

organizacii, koi istaknale barawa 

za revizija na Bukure{kiot 

dogovor. Vo Toronto bile osnovani 

10 iseleni~ki rodnokrajni 

dru{tva (do 1922). So dejstvuvaweto 

na pretstavnikot na Ispolnitelniot 

komitet na makedonskite 

bratstva vo Bugarija Srebren 

Pop Petrov vo SAD i vo Kanada, 

vo Toronto bilo osnovano 

Makedonsko bratstvo †Pravda# 

(VII 1922) za da dejstvuva za bugar- 

Prvata makedonska crkva vo Kananda (1911) 

skata kauza. Bratstvoto protestiralo 

poradi priznavaweto na 


i pojavuvaweto na Abecedarot 

vo Grcija (1925). Iselenici 

od Ohridsko (VII 1928) osnovale 

samostojna organizacija vo 

U~esnicite vo izvedbata na †Makedonska krvava svadba# vo Toronto 

gr. Port Kolbern (Ontario). Bila 

osnovana makedonska iseleni~ka 

organizacija †Pere To- 

{ev# vo gr. Xanstaun (1928), a potoa 

MPO †Goce Del~ev# (1929) vo 

gr. Ki~ener (Ontario). 

Zapo~nalo i sozdavaweto nezavisno 

nacionalno politi~ko organizirawe 

na makedonskoto iseleni{tvo 

vo SAD i vo Kanada 

(1929), po osnovaweto na Inici- 

†Edinstvo#, vesnik na bugarskata i makedonskata 

trudova emigracija vo Kanada 

jativniot odbor za osnovawe makedonski 

nezavisni grupi. Vo Kanada 

MNG bila osnovana vo Toronto, 

vo Ki~iner i dr., ~lenki 

na Makedonskiot naroden sojuz 

imalo vo SAD i vo Kanada. MPO 

vo Kanada (1933) imala samo dve 

organizacii, po edna vo Toronto 

i vo Ki~iner. Vo Kanada (1959) 

bila osnovana organizacijata 

†Obedineti Makedonci#, koja 

dejnosta ja pro{irila i vo SAD. 

Vo Toronto (1971) bila osnovana 

organizacija na Osloboditelniot 

komitet na Makedonija, dvi- 

èwe (od 1972), (DOM / DOOM, 

od 1984 NOFM) vo Evropa, so opredelba 

da dejstvuva za osloboduvawe, 

obedinuvawe i sozdavawe 

samostojna makedonska dràva. 

Bil aktiven Makedonski nacionalen 

komitet (1988), koj objavil 

Deklaracija za ~ovekovite prava 

na Makedoncite vo Grcija, vo Bugarija 

i vo Albanija predadena na 

ON, na godi{ninata od Bukure{- 

MAKEDONSKI 

kiot dogovor i podelbata na Makedonija 

(na 10. VIII). 

LIT.: Mile Mihajlov i Mihajlo Georgievski, 

Politi~kata aktivnost na MNS 

vo SAD i Kanada, †Glasnik na INI#, 1, 

Skopje, 1971; Kostadin GÍrdev, Makedonskite 

patrioti~eski organizacii vÍ 

Kanada, SofiÔ, 1991; Atanas Bliznakov, 

Spomeni za nacionalnata politi~kata 

i kulturnata dejnost vo SAD i Kanada, 


MAKEDONSKI PARTIZAN- 

SKI EDINICI VO EGEJSKI- 

OT DEL NA MAKEDONIJA 

(1943–1944) – formirani vo vtorata 

polovina na 1943 g. Partizanskiot 

odred †Lazo Trpovski#, 

voena formacija na SNOF, bil 

formiran vo Kore{ta na 1. IX 

1943 g. vo sodejstvo so gr~kite 

edinici na ELAS i vodel borbi 

protiv kolaboraciskoto probugarsko 

komitsko dvièwe vo 

Egejskiot del na Makedonija. Vo 

juni 1943 g. bil formiran i Vodenskiot 

partizanski bataljon, a 

vo avgust 1943 i Lerinsko-kosturskiot 

bataljon vo sostavot na 

edinicite na ELAS. Po razoru- 

ùvaweto na kolaboraciskoto 

komitsko dvièwe, KPG naredila 

rasformirawe na makedonskite 

partizanski edinici. Makedonskite 

bataljoni preminale na 

teritorijata na Vardarskiot del 

na Makedonija. Vo Bitola se 

formirala Egejskata udarna brigada, 

koja u~estvuvala vo borbite 

protiv albanskoto balisti~ko 

dvièwe vo Zapadna Makedonija. 

LIT.: Istorija na Makedonskiot narod, 

V, Skopje, 2003. St. Kis. 

MAKEDONSKI POLITI^KI 

ORGANIZACII VO EVROPA 

(1952– ). Vo Polska (vo po~etokot 

na 1952) bila osnovana makedonska 

nacionalna politi~ka organizacija 

na Makedoncite progoneti 

od Egejskiot del od Makedonija 

†Ilinden#, pod kontrola na 

KPG. Organizacii na †Ilinden# 

bile formirani i vo Ungarija, 

Polska, êhoslova~ka, Romanija 

i Bugarija (do pred krajot na 

1953). Bila prezemena aktivnost 

(II 1954) za osnovawe organizacii 

vo SSSR (vo Ta{kent i vo îr- 

~ik), no osnovaweto vedna{ bilo 

zabraneto. Sleduvale zabrani i 

vo drugite socijalisti~ki dràvi. 

Bila donesena odluka (VI 

1956) za rasformirawe na Organizacijata 

†Ilinden#. Vo Polska 

(XII 1960) bila formirana tajna 

makedonska organizacija †Egejska 

zora# za da se bori za nacionalnite 

prava na Makedoncite vo 

Egejskiot del od Makedonija i za 

afirmirawe na makedonskata nacionalna 

dràva NRM. Taa bila 

otkriena i bila rasturena (1961). 

Vo Skandinavija (1962) bila osnovana 

makedonska nacionalna politi~ka 

organizacija, pod ime: Oslo- 

M 

873


boditelen komitet na Makedonija 

(so sedi{te vo Danska), za da dejstvuva 

za osloboduvawe i za obedinuvawe 

na Makedonija vo samostojna 

makedonska dràva. Organizacijata 

ja pro{irila dejnosta vo 

zapadnoevropskite i vo prekuokenskite 

zemji (do sredinata na 1971), 

vo Kanada i vo SAD, i pe~atela 

svoj organ †Makedonska nacija#. Na 

Kongresot odràn vo Kopenhagen 

(30. V‡1. VI 1971) vo novoizbraniot 

Centralen komitet bile pretstaveni 

organiziaciite od Danska, 

[vedska, Germanija, Belgija, Francija 

Kanada i SAD. Na Organizacijata 

$ pristapilo tajnoto Dvi- 

èwe za samoosoznavawe i za priznavawe 

na makedonskata nacija od 

Pirinskiot del na Makedonija – 

†Aleksandar Makedonski 1970# (vo 

po~etokot na X 1971). Organizacijata 

se deklarirala kako Dvièwe 

za osloboduvawe na Makedonija 

(1972 DOM, od 1973 DOOM). Vo 

Avstralija bila osnovana organizacijata 

DOM (1972) i prerasnala 

vo semakedonsko dvièwe vo stranstvo. 

DOOM se transformirala vo 

edinstven front za osloboduvawe i 

za obedinuvawe na Makedonija 

(1984) pod imeto Narodnoosloboditelen 

front na Makedonija. 

LIT.: Risto Kirjazovski, Makedonskata 

politi~ka emigracija od egejskiot del 

od Makedonija vo Isto~na Evropa, Skopje, 

1989; Ivan Katarxiev, Makedonskata 



MAKEDONSKI POLK VO UK- 

RAINA (10. V 1759 ‡ 28. VI 1773) 

‡ polk vo Ruskata armija vo Ukraina. 

Bil formiran od majorot Simeon 

Pi{~evi}, po naredba na 

ruskata carica Elisaveta Petrovna. 

Oficijalnoto imenuvawe 

na polkot bilo †MakedonskiŸ gusarskiŸ 

poleviŸ polkÍ#, pod komanda 

na generalot Ivan Horvat. 

Podocna komandant na polkot stanal 

Aleksandar Dimitrov. Polkot 

bil sostaven od okolu 4.000 lu- 

|e, raspolagal so svoj pe~at, so posebna 

uniforma (palto i pantaloni 

òlti, pro{arani so crni gajtani, 

crvena kapa), so makedonski 

grb i amblem so tatarski {tit so 

874 

A. Matkovski: 

†Makedonskiot 

polk vo Ukraina# 

dve vkrsteni kopja. Do 1776 g. polkot 

imal grb so amblem na lav, zemen 

od Stematografijata na H. 

@efarovi~. Polkot i ~etite imale 

i posebni znamiwa. Vo 1773 g. 

so ukaz bile ukinati narodnosnite 

imiwa na polkovite i bile preimenuvani 

spored gradovite. Makedonskiot 

polk bil imenuvan kako 

Aleksandriski polk. Polkot 

bil pofaluvan i nagraduvan od caricite 

Elisaveta Petrovna i 

Ekaterina II. Nekolku oficeri od 

makedonskiot polk dobile generalski 

~inovi vo ruskata armija. 

LIT.: Aleksandar Matkovski, Makedonskiot 

polk vo Ukraina, Skopje, 1985. V. St. 

MAKEDONSKI POLK (1913) ‡ 

polk na Srpskata armija. Bil 

formiran so naredba na na~alnikot 

na [tabot na srpskata Vrhovna 

komanda Radomir Putnik 

(16. V 1913) za formirawe ~etiri 

bataljoni so komandni mesta vo 

Sveti Nikole, Gevgelija, Negotino 

i vo Pri{tina. Popolnuvaweto 

bilo izvr{eno od mesnoto 

naselenie, a komandniot sostav 

bil od grani~nite edinici. 

IZV.: AVII, popis 2, K-1, Zapovest Vk. br. 

6132, maj 1913 g., Operacijski dnevnici. V. St. 

MAKEDONSKI POMO[EN 

KOMITE T (Buenos Aires, Argentina, 

na krajot od juni 1941) ‡ 

komitet osnovan za pomo{ na 

borbata na antifa{isti~kite 

dvièwa po napadot na Germanija 

na SSSR, pod pretsedatelstvo na 

Nikola Kazanxiev. Dejstvuval vo 

ramkite na Slovenskiot komitet, 

~ij pretsedatel bil d-r Kosta 

Veselinov. 



vo Argentina, Zb. †Iseleni{tvoto 

od Makedonija#, Skopje, 2004; Nikola Popovski, 

Neka faktite govorÔt, Boenos 

AŸres, 1946. M. Min. 

MAKEDONSKI PO[TI. Po{tenskiot 

soobra}aj na teritorijata 

na dene{na RM ima vekovna 

tradicija. Vo drevna Makedonija 

toj e vospostaven u{te vo vremeto 

na Filip II i Aleksandar III Make- 

Zgradata na Makedonski po{ti vo Skopje 

donski. Vo vremeto na Rimskoto 

Carstvo patot Via Egnatia igral 

zna~ajna uloga vo funkcioniraweto 

na rimskata po{ta. Vizantija 

gi zadràla site rimski po{tenski 

ustanovi. Prvata dràvna 

po{ta na teritorijata na Makedonija 

turskite vlasti ja otvorile 

vo Bitola (1843), a nekolku godini 

podocna po{ti bile otvoreni 

vo Skopje i vo [tip. Po Prvata 

svetska vojna vo Skopje bilo osnovano 

po{tensko u~ili{te (1921), 

a podocna po{tata vo Skopje dobiva 

nova zgrada (1939). 

Po Vtorata svetska vojna po{tite 

vo NRM bile obnoveni, a za prv 

direktor na PTT-slu`bata na Makedonija 

(so odluka na ASNOM) 

bil imenuvan Blagoja Ta{ev 

(1915–1950). Vo SRM, PTT doìvea 

sestran razvoj, osobeno vo periodot 

1976–1985 g., koga se izgradeni 

kapitalnite po{tenski objekti 

vo pogolemite gradovi na Makedonija. 

Organizacionata postavenost 

na po{tata se menuvala so 

promenite vo stopanskiot i politi~kiot 

sistem na zemjata. Taka, 

Sobranieto na SRM vo 1989 g. donesuva 

odluka za organizirawe na 

RO za PTT soobra}aj †Makedonija#, 

kako javno pretprijatie so 16 

osnovni organizacii. 

Po osamostojuvaweto na RM, 

PTT sistemot se transformira 

vo nacionalen PTT sistem i se 

priklu~uva kon svetskata po{tenska 

struktura (12. VII 1993), 

koga Makedonija e primena vo 

Svetskiot po{tenski sojuz. Vo 

periodot 1991–1995 i potoa aktivnostite 

vo PTT soobra}ajot 

na Makedonija se naso~eni kon 

otvorawe novi me|unarodni po{tenski 

linii (posebno so sosednite 

zemji), avtomatizacija na 

{alterskoto rabotewe, osovremenuvawe 

na tehnologijata vo 

po{tenskite centri, modernizacija 

na transportnite sredstva za 

prevoz na po{tenski pratki, podigawe 

na kvalitetot na po{tenskite 

uslugi i voveduvawe novi 

uslugi. Od po~etokot na 1997 g.


JP †Makedonska po{ta#, koe vrabotuva{e 

pove}e od 2000 lu|e i 

raspolaga{e so razgraneta po{tenska 

mreà (nad 300 edinici) 

na celata teritorija na zemjata, 

vr{i dejnost na javen operator vo 

vnatre{niot i vo me|unarodniot 

po{tenski soobra}aj, vo soglasnost 

so Zakonot za po{tenski uslugi. 

So odluka na Vladata na RM 

(noemvri 2006 g.), JP †Makedonska 

po{ta# e transformirano vo 

Akcionersko dru{tvo za po{tenski 

soobra}aj vo dràvna 

sopstvenost. 

IZV.: Interni materijali na AD za po{tenski 

soobra}aj vo dràvna sopstvenost 

– Skopje. P. T. 

†MAKEDONSKI PREGLED# / 

†MAKEDONO-ODRINSKI 

PREGLED# (Sofija, 25. V 1905 ‡ 

24. VII 1907) ‡ politi~ki ùrnal, 

organ na VMORO. Prvin izleguval 

na 10 i 25 vo mesecot, kako 

†petnaesetdneven politi~ki 

ùrnal#, a potoa kako †sedmi~en 

politi~ki ùrnal#. Urednik bil 

Nikola Naumov, a bil pe~aten vo 

sofiskata pe~atnica †Dnevnik#. 

Prvin imal naslov †Makedonski 

pregled#, a potoa †Makedono-odrinski 

pregled# (od br. 13). Objaveni 

se vkupno 69 broja. Sodrì 

pogolem broj osvrti za nastanite 

od Ilindenskoto vostanie. Vo 

prvata godina sodrèl i ilustriran 

literaturen prilog (br. 1-16) 

vo redakcija na Andrej Proti~. 




1980, 204‡206; D-r Boro Mokrov ‡ M-r Tome 


pe~at (1885‡1992), Skopje, 1993, 76.S. Ml. 

MAKEDONSKI REVOLUCI- 

ONEREN KOMITET VO PET- 

ROGRAD – makedonska nacionalno-revolucionerna 

asocijacija, 

formirana od makedonskite patrioti 

Dimitrija ûpovski, d-r 

Gavril Konstantinovi~, Done 

Pe{kovski, Gligor N. Ugrinovski 

i dr. Na 18 juni (1 juli) 1917 g. 

vo centralnite vesnici †VolÔ 

naroda# i †NovaÔ ìznÏ# e objavena 

Programata za Balkanska Federativna 

Demokratska Republika 

so moto †Balkanot za balkan- 

Dimitrija 

ûpovski 

(1917) 

Prvata stranica na Programata na Makedonskiot 

revolucioneren komitet vo Petrograd (18. VI 1917) 

skite narodi. Polno samoopredeluvawe 

na sekoja nacija# i so troen 

potpis: Makedonski revolucioneren 

komitet, Makedonsko 

drugarstvo †Kiril i Metodij# 

i Redakacija na †MakedonskiŸ golosÍ#. 

Po Oktomvriskata revolucija 

vo Rusija MRK ja prodol- 

ùva svojata dejnost i ja usoglasuva 

so novite realnosti. 

Federalisti~kata koncepcija na 

Komitetot pledira za urnuvawe 

na monarhiite na Balkanot i povikuva: 

†Sega, koga pogolemiot 

del od Balkanskiot Poluostrov e 

vo urnatini, a ostatocite od negovite 

narodi se nao|aat pod te{ko 

avstro-germansko ropstvo, nie 

Makedoncite, nastradani pove}e 

od koj i da e drug, ve povikuvame 

site vas, balkanski narodi, da gi 

zaboravite minatite raspravii, 

da se obedinite i da se priklu~ite 

kon na{ata op{tobalkanska 

revolucionerna programa za zaedni~ka 

uporna borba i za sozdavawe 

Balkanska Federativna Demokratska 

Republika#. Vo nea se 

predviduva kako ramnopravni 

subjekti da vlezat: Makedonija, 

Albanija, Crna Gora, Grcija, Srbija, 

Bugarija, Hrvatska, Bosna i 

Hercegovina, Slovenija i Trakija, 

pri {to oficijalen jazik na 

sekoja oddelna republika da bide 

jazikot na mnozinstvoto od naselenieto, 

so zaedni~ki parlament, 

so Sojuzna vlada i so ednakvo 

pretstaven Sovet {to go zamenuva 

prezidentot na Federativnata 

Republika. 

Koga (po revolucionernite nastani 

i preselbata vo gr. Ejsk) vo 

1923 g. D. ûpovski se vra}a vo 

Petrograd, go obnovuva MRK i vo 

slednata godina pravi izvesna redefinicija 

na celta: †da se bori 

MAKEDONSKI 

za osloboduvawe i obedinuvawe 

na Makedonija, razdrobena kako 

rezultat na vojnite od 1912–1913 

i 1914–1918 g. pome|u Srbite, Bugarite 

i Grcite i za sozdavawe na 

nezavisna i celokupna Makedonska 

Trudova Republika {to zaedno 

so drugite balkanski narodi ja 

obrazuvaat Trudovata Balkanska 

Federacija#. Kako organ na Komitetot 

se predviduva obnovuvawe 

na sp. †MakedonskiŸ Golos# i 

se odreduva: †Centarot na Makedonskata 


i Redakcijata na ,MakedonskiŸ 

golos’ se nao|aat vo Petrograd, 

a oddelni }elii se obrazuvaat 

vo razni mesta vo Rusija, pot- 

~ineti na centarot na Makedonskiot 

revolucioneren komitet.# 




II, 1978, 252–270; istiot, Stoletija 

na makedonskata svest. Istraùvawa za 

kulturno-nacionalniot razvitok, 

Skopje, 2001, 486–530. Bl. R. 

MAKEDONSKI REVOLUCI- 

ONEREN KOMITETSKI SO- 

JUZ (1899‡1901) ‡ oddelna struja 

vo ramkite na makedonskoto revolucionerno 

dvièwe so stavovi 

bliski do makedonskite socijalisti. 

Vo Sojuzot bile organizirani 

revolucionerni komiteti 

so polna sloboda vo izborot na 

sredstvata i vo na~inot na dejstvuvawe. 

Nivnata aktivnost ja 

koordiniralo Centralno biro, 

so nadle`nost za redot vo komitetskata 

organizacija. Sojuzot 

bil protiv politi~kata avtonomija, 

a za revolucionerna borba 

za sozdavawe nezavisna kantonalno 

uredena Makedonska Republika 

so centar vo Solun (proektot e 

objaven vo 1899 g.). 

LIT.: Hristo Andonov-Poljanski, Kon 

pra{aweto za revolucionernata literatura 

vo makedonskoto nacionalno-osloboditelno 

dvièwe pri krajot na XIX vek, 

†Prilozi#, 1, Skopje, 1970; M. Minoski, 

Federativnata ideja vo makedonskata 

politi~ka misla, Skopje, 1985. M. Min. 

Slave 

Makedonski 

MAKEDONSKI, Slave (s. @eleznica, 

Male{evsko, 24. II 1931 ‡ 

2002) ‡ poet, raskaùva~, dramski 

avtor, publicist, izdava~ na vesnici 

i spisanija; istaknat i mo{- 

M 

875


ne ploden pisatel od Pirinskiot 

del na Makedonija, koj{to pi{uval 

na bugarski i na svojot roden 

osogovski dijalekt, kako i na ruski 

jazik. Podolgo vreme ìveel 

vo grat~eto Elin-Pelin, Sofisko. 

Izvesen period u~el i rabotel 

vo Rusija, pa vo Moskva diplomiral 

na teatarska reìja. Javno 

se deklariral kako Makedonec. 

Istapil od ~lenstvoto na 

Sojuzot na bugarskite pisateli 

poradi onevozmoùvawata {to 

mu se pravele vo negovite promakedonski 

projavi. Golema popularnost 

me|u ~itatelite vo Pirinsko 

steknuva so svojata kniga 

od prozni zapisi †[turo pleme#, 

vo koja gi komentira aktuelnite 

sostojbi na Makedoncite. Go prevel 

na bugarski jazik romanot 

†Pirej# od Petre M. Andreevski 

i kniga raskazi od Rade Siljan, 

kako i tekstot od Al. Donski 

†Orisija# (1997). Go izdaval v. 

†Makedonec# vo Blagoevgrad, kako 

i drugi publikacii. 

BIBL.: †Zdravo, drugari!#, poezija (1955); 

†Kusi raskazi# (1961); †Da go fotokopirame 

ìvotot#, esei (1964); †Pole na ma- 

ì#, roman (1967); †Da bideme i utre# 

(1969); †Razbudi se za presuda# (1969); †Taso 

Makedonecot# (1995); †Makedonska 

golgota# (1969); †Makedonska biblija# 

(1994); †Makedonski kniòvnik#, zbornik 

(1995); †Progonuvawe so Tatra# i dr. G. T. 

MAKEDONSKI SLOVENSKI 

PLEMIWA – na teritorijata na 

Makedonija se naseluvale glavno 

po VI v. Poznati se od †ûdata na 

sv. Dimitrij Solunski#, kn. prva. 

Draguvitite ìveele zapadno od 

Solun; Sagudatite vo oblastite 

zapadno od Solun do Verija, a mo- 

èbi i na nekoi delovi od Halkidikot; 

Verzitite/Berzitite me|u 

Bitola, Prilep, Ki~evo i Veles. 

Vo periodot od 674–678 g. se zabeleàni 

(kn. vtora na †ûdata#) u{te: 

Rinhini, koi ìveele po tekot 

na r. Rihios do Orfanskiot Zaliv, 

a go zazele pogolemiot del od Halkidik, 

i Strimonci, koi ìveele 

po tekot na r. Struma. Podocna zasvedo~enite 

Smoljani ìveele na 

teritorijata od Dolna Struma do 

Zapadnite Rodopi i r. Mesta. Se 

organizirale vo poludràvni 

formacii – sklavinii i vo voenoplemenski 

sojuzi. Postepeno 

Vizantija gi stavila pod svoja 

kontrola (prvin samo nominalno). 

Vo periodot VII – vtora pol. 

na IX v. bile hristijanizirani i 

postepeno nivnite imiwa is~eznale, 

so isklu~ok na Draguvitite, 

~ie ime kako poseben entitet se 

upotrebuvalo zaklu~no so XIII v., 

a imeto na Verzitite (vo formata 

Brsjaci) e za~uvano do denes. 

LIT.: T. @ivkoviÊ, Ju`ni Sloveni pod 

vizantijskom vla{Êu (600–1025), Beograd, 

2002; F. Bari{iÊ, ûda Dimitrija 

Solunskog kao istoriski izvor, Beograd, 

1953. B. Petr. 

876 

†MAKEDONSKI SPORT# ‡ 

edinstven dneven sportski vesnik 

vo RM. Prviot broj izlegol 

na 11 maj 1998 g. Izdava~: †BAR- 

NEL LLC# od Skopje. Osnova~i: 

Joè Olevski (direktor), Vasko 

Arsovski (glaven i odgovoren 

urednik), Mirko Spaseski (direktor 

na marketingot). B. P. \. 

MAKEDONSKI SREDNOVE- 

KOVNI DINASTII – po vostanijata 

na komitopulite (David, 

Aron, Mojsej i Samuil) protiv 

Bugarija (969) i protiv Vizantija 

(976), Samuil se osloboduva od 

svoite bra}a i ja osnovuva Samuilovata 

dinastija. Krunisan e za 

car vo prestolniot grad Prespa 

(ok. 999/1000). Po negovata smrt 

(1014), na tronot doa|a sin mu 

Gavril Radomir (1014– 1015), no e 

ubien od sinot na Arona Jovan 

Vladislav (1015–1018), po ~ija 

smrt caricata Marija i semejstvoto 

mu se predavaat na Vasilij 

II. ^lenovite na carskata dinastija 

se rasprateni vo vizantiskite 

provincii. Podocna sinot na 

Gavril Radomir, Petar Deljan, 

kako voda~ na vostanie (1040/41), 

e proglasen od narodot za car. Kako 

pretendent se javuva i Alusijan, 

sinot na Jovan Vladislav. Vo 

vostanieto (1072/73) na ~elo so 

\or|i Vojteh za car e proglasen 

Konstantin Bodin, sin na zetskiot 

vladetel Mihail, potomok preku 

Samuilovata }erka Kosara. 

Rodona~alnik na Mrwav~evata 

dinastija e kralot Volka{in 

(1365–1371). Se spomnuva kako ùpan 

vo Prilepskiot kraj (1350), 

podocna e proglasen za kral (1365) 

i sovladetel na carot Uro{ I. 

Negoviot brat despotot Ugle{a 

ja upravuva oblasta so sedi{te vo 

Serez. Postoeweto na brat Gojko 

ne e potvrdeno. Bra}ata Mrwav- 

~evci zaginuvaat vo bitkata protiv 

Turcite na r. Marica (26. IX 

1371). Vlasta ja nasleduvaat Volka{inovite 

sinovi Marko, Ivani{, 

Andrija{ i Mitra{, a na 

prestolot doa|a prvorodeniot 

kral Marko (1371–1395), po ~ija 

smrt Makedonija napolno potpa- 

|a pod turska vlast. 

IZV. i LIT.: V. R. Rozen, Imperator VasiliŸ 

BolgaroboŸca. Izvle~eniÔ izÍ 

l‹topisi œhii Antiohijskago, SanktpeterburgÍ, 

1883; V. N. Zlatarski, Zapadnata 

bÍlgarska dràva do provÍzglasÔvaneto 

na Samuila za carÔ, I, †Makedonski 

pregled#, II, 1, Sofi|, 1926, 7–8; Boìdar 

ProkiÊ, Postanak jedne slovenske carevine, 

†Glas#, LXXVI, Beograd, 1908, 213- 

224; Jadran Ferluga, Le soulivment des Comitopoules, 

†Zbornik radova Vizantolo{kog 

instituta#, IX, Beograd, 1966, 75-84; Stjepan 

Antoljak, Vistinata za vostanieto 

na komitopulite, Srednovekovna Makedonija, 

I, Skopje, 1983, 604-610; Vangelija 

Despodova, Grobot na Presijan, vnukot 

na car Samoil, se nao|a vo Mihalovce, Slova~ka?, 

†Slavica Slovaca“, 29–1, Bratislava, 

1994, 16–23; P. SreÊkoviÊ, Putni~ke sli- 

ke. Slika 2. Familijarna grobnica Mrwav~eviÊa, 

†Glasnik SUD“, Beograd, 1878, 

223–224; Boìdar ProkiÊ, Jovan Skilica 

kao izvor za istoriju maÊedonske slovenske 

dràve, †Glas SKAN“, LXXXIV, Beograd, 

1910; [lÝomberè, Car SamuilÍ i 

VasiliŸ II, SofiÔ, 1943; Konstantin Jire- 

~ek, Srpski car Uro{, kraq Vuka{in i 

Dubrov~ani, Zbornik Konstantina Jire- 

~eka, I, Beograd, 1959, 341–385; Rade Mihaq~iÊ, 

Car i kraq: neuspe{no savladarstvo, 

Istorija srpskog naroda, I, Beograd, 

1981, 588-589; Lazar MirkoviÊ, Mrwav~eviÊi, 

†Starinar#, III (1924–1925), Beograd, 

1925, 11–26; Blaè Ristovski, Kralot 

Marko posledniot suveren na Makedonija, 

zb.: Kralot Marko vo istorijata i vo 

tradicijata, Prilep, 1997, 7–22; S. PirivatriÊ, 

Samuilova dràva. Obim i karakter, 

Beograd, 1998; Biljana Ristovska-Josifovska, 

The Name of the Dynasty Mrnjavchevi and 

the Title of the King Marco in the Historical Sources. 

Tradition and Historiography, †Balkanistic 

Forum#, 1–2–3, Blagoevgrad, 2002, 194–199; 

–, Avtohtoni srednovekovni dinastii 

vo Makedonija (X–XIV vek), †Balcanoslavica’#, 

30–31, 2002, 165–182.; istata, \or|ija 

M. Pulevski i Krste P. Misirkov za vladeeweto 

na Mrwav~evci, zb.: †Deloto na 

Krste Misirkov“. Zbornik od Me|unarodniot 

nau~en sobir po povod stogodi{ninata 

od izleguvaweto na knigata †Za makedonckite 

raboti#, I, MANU, Skopje, 

2005, 34–365. B. R.-J. 

†MAKEDONSKI STOMATO- 

LO[KI PREGLED# ‡ oficijalen 

organ na St. f. i Makedonskoto 

stomatolo{ko dru{tvo vo 

Skopje. Spisanieto izleguva od 

1977 g., po ~etiri broja godi{no 

vo tira` od 1500 primeroci i se 

distribuira do site stomatolozi 

vo zemjava i do zainteresiranite 

vo stranstvo. E. M. 

MAKEDONSKI STOPANST- 

VENICI. Brzata industrijalizacija 

na Makedonija po Vtorata 

svetska vojna, modernizacijata 

na zemjodelstvoto i etabliraweto 

i razvojot na drugite ekonomski 

sektori (grade`ni{tvoto, 

turizmot, komunalnite dejnosti, 

bankarstvoto itn.) {to ja pretstavuvaa 

osnovata na brziot povoen 

ekonomski rast i razvoj. Golem 

e brojot na makedonskite 

stopanstvenici koi{to so svojata 

uporna i tvore~ka rabota, vo 

ramkite na toga{niot op{testveno-ekonomski 

i politi~ki 

sistem, dadoa dragocen pridones 

za razvojot na mladata dràva. 

Vo ovoj kontekst, najprvin gi notirame 

imiwata na pionerite i 

osnovopolo`nicite na pozna~ajnite 

ekonomski sektori na zemjata: 

Milan Netkov, Stojan \or- 

~evski, Gligorie Gogovski (tekstilna 

industrija); Kiril Biserkoski, 

Du{ko Boceski, Josif 

Mickovski i Dan~o [uturkov 

(tutunska industrija); Stra{o 

Hristov (crna metalurgija); 

Mitko Temenugov-@elezni, Risto 

Frangov, To{o Neveselov, 

Gligor Ge~evski-Iv~e, Goga Petkovski, 

Angel [umanski (agroindustriski 

kompleks); \or|i


Zarezankov, Angel Zarezankov 

(koàrska industrija); Xoxa Bojaxievski, 

Blaò Pangovski (trgovija), 

Taki Maja, Nikifor Nikiforovski 

(nadvore{na trgovija); 

Mile Stefanovski, Tome [imov, 

\ore ârtov, Asen Xikov, 

Sotir Naumov (paten soobra}aj); 

Todor Mirovski, Aleksandar Bogoev, 

Stojan ]osev, Andon Makraduli, 

Petar Gan~evski (finansiski 

sektor), Andrej Damjanov, 

Blaò Ristomanov, Mustafa 

Amitov (grade`ni{tvo), Dragan 

Tanevski, Krume Jovanovski, Jani 

Bojaxievski (konditorska industrija), 

Mihajlo Zisi}, Konstantin 

(Dinka) Avram~ev, Aleksandar 

Grizo i Ane Arsov (hemija), 

Velimir Ginovski, Dragi Arsov, 

Stojan Zdravev, Jon~e Koteski, 

Nikola Min~ev (metali), 

Pero V’~kov i [terjo Nakov 

({pedicija). 

Po osamostojuvaweto, RM pomina 

niz te{ki tranzicioni godini. 

Reformite {to se odvivaa so 

promenliv uspeh i intenzitet, 

postepeno ja pribliùvaat zemjata 

do krajnata cel – izgradba na 

funkcionira~ka pazarna ekonomija. 

Makedonskite menaxeri rabotat 

vo napolno izmenet ekonomski 

ambient i vo uslovi koga 

pazarot stanuva dominanten metod 

na alokacija na resursite. 

Novite menaxerski i pretpriemni~ki 

znaewa i modernoto vodewe 

na firmite, vo konstelacija 

na zaostrenata konkurencija na 

doma{niot i osobeno na me|unarodniot 

pazar, stanuvaat imperativ 

na vremeto. Gi notirame imiwata 

na menaxerite na firmite 

{to go so~inuvaat makedonskiot 

berzanski indeks (MBI–10): 

Trajko Mukaetov (†Alkaloid# – 

Skopje), Stra{o Milkovski 

(†Granit# – Skopje), Savka Dimitrieva 

(†Evropa# – Skopje), 

Hari Kostov (Komercijalna banka 

– Skopje), Done Tanevski 

(†Makedonijaturist# – Skopje), 

Andreja Josifovski (†Makpetrol# 

– Skopje), Najdenko Popovski 

(Ohridska banka – Ohrid), 

Jakim Ivanovski (Stopanska 

banka – Bitola), Dimitar Haxi- 

Mi{ev (Toplifikacija – Skopje), 

[terjo Nakov (†Fer{ped# – 

Skopje). Me|u stopanstvenicite, 

od koi pogolemiot broj bea aktivni 

i vo vremeto na SRM, no i 

po osamostojuvaweto na zemjata, 

gi odbeleùvame: Slave Atanasoski, 

Kosta Argiroski, Nikola 

Ga{oski, Gligor Bi{ev, Boris 

Gi~ev, Gligorie Gogovski, Gavrilo 

Gavrilski, Risto Gu{kov, 

Vangel Gaga~ev, Trajko Davitkovski, 

Dragan Zaharievski, Qubisav 

Ivanovski-Yingo, Ivan 

Ivanov, Min~o Jordanov, \or|i 

Jan~evski, Mile Jovanovski, Kiro 

Kramarski, Nikola Matlievski-Pa{ata, 

Zlatan Mitev, 

Aleksandar Manevski, Simon 

Naumoski, Nako Nikolovski, 

Stra{o Nelkovski, Jorgo ]uka, 

Stefan \or|ievski, Tome Mitkoski, 

@ivko Radevski, Aleksandar 

Simevski, Jovo Panajotovi}, 

Nikola Para}eev, Qubomir Popovski, 

Teodos Paunov, Mirko 

Pecov, Velija Ramkovski, Van~o 

Ristov, Voislav Ristovski, Milorad 

Stefanovski, Nikola 

Stefkov, Kiro Samarxioski, 

Qube Stavreski, Milan Hrovat, 

Mile Cvetkovski, Van~o îfliganec, 

Borivoe Xrtev, Risto 

[apkar, Venko [apkar, Isak 

[ehu i dr. 

Vo tranzicioniot period dojde 

do brz razvoj na malite i srednite 

pretprijatija i na pretpriemni{tvoto. 

Vo RM postojat okolu 

50.000 mali i sredni biznisi i 

nim im pripa|a dominantno mesto 

vo kreiraweto na bruto doma{niot 

proizvod, dodadenata 

vrednost i vrabotenosta vo biznis-sektorot. 

Vo prodolènie 

notirame samo eden del od popoznatite 

imiwa na firmi i sopstvenici 

(ili menaxeri) na mali i 

na sredni pretprijatija: Arben 

Abduramani (†Vede [ari#, s. Trebo{), 

Boro Antovski (†Sit Xermes 

Plus# – Skopje), Ilija Bresliski 

(†Beton# – [tip), Ilija 

Ge~ev (IGM – †Trejd# – Kavadarci), 

Venko Gligorov (†Login sistemi# 

– Skopje), Marijan Gerasimov 

(†Bomeks# – Skopje), Blagoja 

Don~ev (†Ading# – Skopje), Stojan 

Dav~ev (†Dasto# – Skopje), Jovan 

Dabevski (†Zdravje# – Radovo), 

Ratko Dimitrievski (†Evropa 

92# – Ko~ani), Van~o \or|iev 

(†Delikates# – Ko~ani), Traj~e 

Zaev (IGM †Elenica# – Strumica), 

[efki Idrizi (†Renova# – 

Tetovo), Traj~e Leov (†Dinamo# – 

Veles), Igor Le{tar (†Seavus# – 

Skopje), Stojna Jo{evska (†Elektroelement# 

– Skopje), Trifun 

Kostovski (Eurostandard banka, 

†Eurolink#, †Eurolizing#, †Eurolend#, 

†Keramika Nova#, †Negorski 

bawi#), Bojan Kova~evski 

(†Uniplast# – Struga), Slobodan 

Kutreski (†Pekabesko# – Skopje), 

Miladinovi (†Kimiko# – 

Struga), Mihailo Mihailovski 

(†Vatrostalna# – Skopje), Ko~o 

Mocan (†Tehnometal – Vardar# – 

Skopje, †Goldtekst# – Kru{evo), 

Blagoja Mehanxiski (†Zegin# – 

Skopje), Morina Bexet (†Bas Tuti 

Fruti# – Skopje), Vase Mitev 

(†Oranèrii# – Strumica), Danilo 

Nikolovski (†Roloplast# – 

Skopje), Niko Paligora (†Paltekst# 

– Del~evo), Ilija Prentovski 

(†Peksim# – Skopje), Qu- 

MAKEDONSKI 

bica Petrovska (†Pakom kompani# 

– Skopje), Savo Stankovi} 

(†Haj–Te~# Korporacija – Skopje), 

bra}a Stojkovski (†Bujoto#); 

Mexit Sapa (†Debarski bawi#), 

Zlatko Sokoloski (†Mikrosam#), 

Kir~o Susinov (†Goldmak# – Radovi{), 

Boris Stojmenov (†BS# – 

Skopje), Vladimir Todorovi} 

(†Tineks–MT# – Skopje), Taip 

Tairi (†Eurogranit#), Zore Temelkovski 

(†Mia Beverixis# – 

Skopje), Marija Tasevska (†Vardargradba# 

– Skopje), Xevat Fetai 

(†Gudalat# – Gostivar), Mitko 

[apkovski (†Metalpromet# – 

Strumica) i dr. 

IZV.: Informacii od Stopanska komora 

na Makedonija i od Sojuz na stopanskite 

komori na Makedonija. 

LIT.: Stopanska komora na Makedonija. 

75 godini komorsko organizirawe vo Makedonija, 

Skopje, 1998; Mile Stefanovski, 

Soobra}ajot vo Makedonija, Skopje, 

2001. M. S. – T. F. 

Vesnikot †Makedonski studentski list# (1931-1932) 

†MAKEDONSKI STUDENT- 

SKI LISTÎ# (Sofija, I, 1, 4. XII 

1931 – 1. VI 1932) – organ na progresivnite 

studenti vo Bugarija. 

Izleguva periodi~no, na bugarski 

jazik, kako neoficijalen organ 

na VMRO(Ob), pod redakcija 

na D. Petkov, no fakti~ki redaktori 

se: Kosta Veselinov, Vasil 

Haxikimov, Mihail Smatrakalev 

i Kiril Nikolov. Vesnikot se bori 

za formirawe Op{t makedonski 

naroden studentski sojuz protiv 

vrhovizmot i fa{izmot, za 

nezavisnost na Makedonija i za 

federacija na slobodnite balkanski 

republiki. Zapren od bugarskite 

vlasti, no istovremeno prodolùva 

pod noviot naslov †Makedonska 

studentska tribuna#. 







1990, 353–373. Bl. R. 

MAKEDONSKI TEKSTOVI 

SO GR^KO PISMO ‡ Vo tekot 

na dolgata politi~ka dominacija 

pod osmanliskite Turci, spored 

nivniot teokratski sistem, balk. 

pravosl. narodi potpadnale pod 

duhovna vlast na carigradskiot 

patrijarh so status na rum-milet. 

Vo svoi race crkvata go imala 

i obrazovanieto, vo koe se predavalo 

na gr~. j. i so gr~. pismo. 

Po ukinuvaweto na samostojnata 

Ohridska arhiepiskopija (1767), 

a osobeno po osloboduvaweto na 

M 

877


Grcija, pod pritisok na fanariotskite 

vladici, slovenskata 

pismenost bila napolno istisnata 

od ju`niot del na Makedonija. 

Prv pe~aten maked. tekst (od ohridskiot 

govor) se pojavil vo êtirijazi~nikot 

na Daniil Moskopolski 

(1802) vo Venecija. So 

ovoj re~nik-razgovornik od okolu 

200 frazi avtorot imal cel na 

balk. narodi (Vlasi, Makedonci, 

Albanci) da im go olesni u~eweto 

na gr~. j. {to se upotrebuval vo 

crkvite i {kolite i da ja potkrepi 

elinizacijata. Me|utoa, pod 

formalnata lojalnost kon Patrijar{ijata, 

toj postignal obraten 

efekt: afirmiraj}i im go narodniot 

jazik, toj ja budel i nivnata 

nacion. svest. Vo 30-tite godini 

od XIX v. vo Ju`na Makedonija 

zapo~nale da se preveduvaat 

na maked. so gr~. pismo pou~ni 

slova, re~nici, molitvi i dr., a vo 

sredinata na XIX v. se javuvaat i 

pe~ateni prevodi: Konikovskoto 

nedelno evang. na Pavel Boìgropski 

(Solun 1852) i Kulakiskoto 

na Evstatij Kiprijadis (1860). 

P. Boìgropski: Nedelno evangelie (Solun, 1852) 

S.t. Nevrokopskoto (Trlisko) ev. 

(1870‡80). Samiot zbornik na Miladinovci 

bil prvin napi{an so 

gr~. pismo, pa s.t. pred pe~ateweto 

vo Zagreb prepi{ano od Konstantin 

Miladinov so kirilica. 

So~uvana e trgovska i zanaet~iska 

administracija i privatna 

korespondencija na maked. so gr~ko 

pismo od XIX v., {to zna~i deka 

ovaa praktika bila ra{irena i 

vo narodnite masi. 

LIT.: Bl. Koneski, Gramatika na maked. 

lit. j., Sk. 1982, 26-30; B. Ristovski, Soznajbi, 

MANU, Sk., 2001, 13, 132, 322; P. Hr. 

Ilievski, Balk. lingv. studii, Sk. 1988, 

15-29; &, Dve pisma na pe~albar do familijata 

vo Ohrid na maked. so gr~. pismo, 

Prilozi MANU, OLLN, 15, 1, Sk. 1991, 

27-40; &, Maked. prevod na prestolnoto 

~etvoroev., Prilozi, MANU, OLLN, 28, 

1, Sk. 2003, 37-38; &, Tradicija i inovacii 

vo maked. crkovnoslov. knièvni spomenici 

od turskiot period, MANU, 2005, 

272-287, 315-319. P. Hr. Il. 

MAKEDONSKI TELEKOMU- 

NIKACII – vode~ki nacionalen 

telekomunikaciski operator 

{to obezbeduva javni telekomunikaciski 

uslugi vo RM. Do krajot 

na 1996 g. kompanijata funkcionira{e 

pod imeto PTT †Makedonija# 

i obezbeduva{e po{- 

878 

Zgradata na Makedonski telekomunikacii vo Skopje 

tenski, telekomunikaciski i 

bankarski uslugi (po{tenska 

{tedilnica). So cel da se podgotvi 

za privatizacija, vo po~etokot 

na 1997, PTT se podeli na AD 

†Makedonski telekomunikacii# 

i AD †Makedonski po{ti#, a vo 

mart 1998 g. kompanijata e registrirana 

kako akcionersko dru{tvo 

vo dràvna sopstvenost. Vo 

januari 2000 g., Konzorciumot 

predvoden od ungarskata nacionalna 

kompanija za telekomunikacii 

MATAV (sega †Ma|ar Telekom#) 

otkupi 51% od akciite 

na AD †Makedonski telekomunikacii# 

i stana nejzin dominanten 

sopstvenik. Denes, sopstveni~kata 

struktura na dru{tvoto e slednava: 

†Kameni most komunikacii# 

AD Skopje poseduva 51% od 

akciite, Vladata na RM 34,81%, 

Me|unarodnata finansiska korporacija 

(IFC) 1,88%, AD †Makedonski 

telekomunikacii# 10%, a 

preostanatite 2,31% od akciite 

im pripa|aat na malcinski akcioneri. 

AD †Makedonski telekomunikacii# 

vleguva vo redot na 

najgolemite i najprofitabilni 

kompanii vo RM. Spored tehni~kite 

performansi, taa e vode~ka 

telekomunikaciska kompanija vo 

regionot. Nejzinata korporativna 

kultura, zasnovana na {este 

tipa korporativni vrednosti (superiorna 

vrednost, posvetenost 

kon korisnicite, inovacii, respekt, 

integritet i top-kvalitet) 

osiguruva visok kvalitet na integrirani 

komunikaciski re{enija 

i uslugi za individualnite i 

za biznis-korisnicite. 

IZV.: Interni materijali od AD †Makedonski 

telekomunikacii#. P. T. 

†MAKEDONSKI FARMA- 

CEVTSKI BILTEN# ‡ ofici- 

jalno glasilo na Makedonskoto 

farmacevtsko dru{tvo. Se pojavuva 

vo 1954 g. kako Bilten na 

Farmacevtskoto dru{tvo, a od 

2000 g. izleguva pod imeto †Makedonski 

farmacevtski bilten#. 

Vo po~etokot imalo karakter na 

informativno, potoa stru~noinformativno, 

a potoa prerasnuva 

vo stru~no spisanie. Vo nego se 

objavuvaat originalni nau~ni 

trudovi, kusi soop{tenija, revijalni 

i stru~ni trudovi od site 

farmacevtski disciplini i srodni 

podra~ja od interes za farmacijata 

i farmacevtite vo zemjata 

i nadvor od nea. L. P.-T. 

Spisanieto 

na 

Institutot 

za folklor 

„Makedonski 

folklor# 

†MAKEDONSKI FOLKLOR# 

(Skopje, 1968 –) – spisanie na Institutot 

za folklor †Marko Cepenkov#, 

prva makedonska specijalizirana 

nau~na folkloristi~ka 

publikacija. Osnova~, prv 

i dolgogodi{en glaven urednik 

bil toga{niot direktor na Institutot 

d-r Blaè Ristovski 

(1968–1977, I–XX, 1–20). Osnovano 

e kako polugodi{no spisanie, so


zada~a da gi sobere kako sorabotnici 

nau~nite istraùva~i – 

folkloristi od Makedonija, od 

drugite republiki na Jugoslavija 

i od stranstvo, koi{to se zanimavaat 

so makedonskiot, ju`noslovenskiot 

i op{tobalkanskiot fo 

lklor. Podocna glavni i odgovorni 

urednici bile d-r Lazo Karovski 

(1978–1984, XI–XVII, 21– 34), dr 

Tanas Vraìnovski (1985–1988, 

XVIII–XXI, 35–42), d-r Vasil 

Tocinovski (1989–1990, 

XXII–XXIII, 35-46), d-r Blagoj 

Stoi~ovski (1991–1993, XXIV– 

XXVI, 47–52), d-r Blaè Petrovski 

(1994, XXVII, 53–54), d-r Ermis 

Lafazanovski (2000–2002, 

XXVIII–XXX, 55–61) i d-r Lidija 

Stojanovi} Lafazanovska (2004– 

2007, br. 62–64). Vo nego se objavuvaat 

studii, statii, soop{tenija, 

materijali, kritiki, prikazi, 

portreti i bibliografija (na 

pet jazika), kako i materijalite 

od tradicionalniot Me|unaroden 

simpozium za balkanskiot 

folklor vo Ohrid, vo po~etokot 

sekoja vtora, a potoa sekoja treta 

godina. Vo jubilejnite godi{nini 

se objaveni kompletni bibliografii 

na spisanieto. S. Ml. 

MAKEDONSKI FORUM ‡ v. 

Forum za Makedonija 2001. 

MAKEDONSKI CENTRALEN 

KOMITET (@eneva, [vajcarija, 

po~etok na 1899) ‡ komitet osnovan 

od makedonski intelektualci, studenti 

na tamo{nite univerziteti, 

po inicijativa na d-r Georgi Kap- 

~ev, za da gi pretstavuva interesite 

na Makedonija. Centralniot komitet 

objavil †Apel do za{titnicite 

na ~ovekovata sovest, pravednosta, 

mirot i ~ove~nosta# (12. I 1899) za 

da se spasi makedonskiot narod od 

uàsniot teror i od nasilstvata na 

reìmot na osmanliskata dràva 

so sozdavawe avtonomna makedonska 

dràva so centar vo Solun. Komitetot 

organiziral dve konferncii 

odràni vo @eneva (17‡18. II 

i 19. II), posveteni na sostojbite vo 

Makedonija i za re{avawe na makedonskoto 

pra{awe. 

LIT.: Hristo Andonov-Poljanski, Apelot 

na \or|i Kap~ev od 1899 godina, Godi{en 

zbornik na Filozofskiot fakultet, 

22, Skopje, 1970; Mihajlo Minoski, 

Federativnata ideja vo makedonskata 

politi~ka misla, Skopje, 1985. M. Min. 

MAKEDONSKI, Dimitar Vasilev 

(s. Embore, Kajlarsko, Egejskiot 

del na Makedonija, Grcija, 

1847 – Istanbul, 20. II 1898) – makedonski 

u~ebnikar, u~itel, op- 

{testvenik i publicist. Po osnovnoto 

gr~ko obrazovanie vo 

rodnoto selo, odi kaj tatka si vo 

Carigrad i u~i vo Golemoto narodno 

u~ili{te, vo Gr~ko-francuskiot 

licej i vo Bugarskoto 

Dimitar 

Makedonski 

u~ili{te. Objavuva tri u~ebnika 

†na makedonskoto nare~je#: †Bukvar 

za upotrebenie v makedonskite 

u~ili{ta# (1867) – zaedni~ko 

izdanie so ohri|anecot Dimitar 

Hr. Uzunov (1842–1887), †Kratka 

svja{tenna istorija za u~ili{tata 

po Makedonija (na makedonsko 

nare~ie)# (1867) i prevodot od 

gr~ki †Skraten pravoslaven katihizis# 

(1868). Potoa u~iteluva vo 

Vlaho-Klisura, Voden, Struga i 

Bitola. Re~isi cela godina (1870) 

prestojuva vo Carigrad, zaedno so 

vodenskiot prvenec \. Gogov, za da 

dejstvuva za vklu~uvawe i na makedonskite 

eparhii vo novoosnovanata 

slovenska crkva i za izbor za 

vladika na toga{niot pretsedatel 

na Vodenskata op{tina Pavel 

Boìgropski. Stanuva u~itel vo 

u~ili{teto pri Bugarskata crkva 

vo Carigrad (1871), potoa vo u~ili{teto 

vo Vlanga (1872) i †podvièn 

u~itel# za Makedoncite vo 

okolnite naselbi (1873). Pi{uva 

vo carigradskiot pe~at i polemizira 

so redaktorot na v. †MakedoniÔ# 

P. R. Slavejkov okolu makedonskoto 

pra{awe. Go napu{ta 

Carigrad i stanuva u~itel vo 

Glavnoto u~ili{te vo Bitola 

(1873–1874), po koe ja vodi †bugarsko-romanskata 

kniàrnica# vo 

gradot (1875– 1876). 

Po Rusko-turskata vojna (1877/78) 

emigrira vo Bugarija. Prvin e 

u~itel vo Evrejskoto u~ili{te 

vo Sofija (1879), potoa pomo{nik-obvinitel 

na Sofiskiot okruèn 

sud (1882), pretsedatel na 

]ustendilskiot okruèn sud i 

revizor vo Ministerstvoto za 

prosveta. Kako sofiski advokat 

u~estvuva vo osnovaweto na Bugarsko-makedonskoto 

dru{tvo, vo 

redaktiraweto na sp. †Sv‹tlina# 

(1882–1883), vo Dru{tvoto za pomagawe 

na bednite Makedonci 

(1884). Kako penzioner i advokat 

stanuva redaktor na [ahoviot v. 

†MakedoniÔ# (1889) i u~estvuva vo 

dejnosta na Makedonskoto ~itali{te 

i vo Zaemo-spestovnata kasa 

na Makedoncite vo Sofija. Na 

18. XII 1889 odi vo Makedonija (Solun, 

Bitola) i do krajot na januari 

slednata godina se zapoznava so 

dejnosta na propagandite. Poradi 

MAKEDONSKII GLASÞ 

rusofilskoto pi{uvawe i u~estvoto 

vo makedonskite asocijacii 

(a vo Panicoviot proces e advokat 

na eden od sudenite, 1890), po ubistvoto 

na ministerot Bel~ev i toj e 

uapsen i suden (1891–1892). Potoa 

stanuva pretsedatel na Dru{tvoto 

†Tatkovina# (1894), kako i ~len na 

Makedonskiot komitet (1895). Go 

izdava nedelniot politi~ki, trgovski 

i literaturen vesnik 

†Sšglasie# (1894–1896) i pe~ati 

razni politi~ki kni{ki i prevodi 

od francuski, ruski, turski i 

gr~ki jazik. Kon polovinata na 

1897 g. e postaven za redaktor na 

egzarhiskiot organ †Novini# vo 

Carigrad. Poradi statija za Vini~kata 

afera, toj e ubien od makedonskite 

revolucioneri. 

LIT.: Blaè Ristovski, Dimitar Vasilev 

Makedonski (1847–1898), †Razgledi#, I 

(serija treta), 1, Skopje, 1958, 69–83; istiot, 


literaturna i nacionalna istorija, 

I, Skopje, 1989, 331–473. Bl. R. 

MAKEDONSKI (HILFER- 

DINGOV) KIRILI^KI LIST 

– v. Fragmenti na kirili~ki 

staroslovenski tekstovi od makedonsko 

poteklo. 

†Makedonskij glas#, organ na makedonskata 

emigracija vo Bugarija (1885) 

†MAKEDONSKIJ GLASÎ (LA 

VOIX DE LA MACÉDOINE)# (Solun, 

5. I 1885 ‡ 1887) ‡ prv makedonski 

vesnik, organ na makedonskata 

emigracija vo Bugarija. Osnova~i 

i izdava~i bile Dimitar 

Rizov od Bitola i Ilija \orgov 

od Veles. Objaveni se vkupno 35 

broja. Vesnikot †bara od golemite 

sili najitno realizirawe na 

~lenovite 23 i 62 od Berlinskiot 

dogovor#. Posledniot broj e posveten 

na 25-godi{ninata od smrtta 

na bra}ata Miladinovci. 




1980, 58-60. S. Ml. 

†MAKEDONSKIJ GOLOSÎ 

(MAKEDONSKI GLAS)# (S.- 

Peterburg, 9. VI 1913 – Petrograd, 

20. XI 1914) – †Organ na privrzanicite 

na nezavisna Makedonija#. 

Spisanieto go ureduva Redakciski 

sovet na Makedonskata kolonija 

vo ruskata prestolnina. Izdava~ 

D. D. Pavle-ûpovski, a odgovoren 

redaktor I. P. Kuleznev 

(vo poslednite dva broja D. D. Arhangelski). 

Najaveno e deka }e izleguva 

†od edna{ do petpati vo 

mesecot#, no se pojavuvaat samo 11 

broja na vkupno 220 stranici, so 

M 

879

M MAKEDONSKO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Naslovnata stranica na prviot broj na sp. 

†Makedonskij golosÍ (Makedonski glas)#, 1913 

zborovite na B. Sarafov kako moto 

pod naslovot na koricata: †Nie 

Makedoncite ne sme ni Srbi ni 

Bugari, tuku prosto Makedonci. 

Makedonskiot narod postoi nezavisno 

od bugarskiot i srpskiot. 

Nie im so~uvstvuvame i na ednite 

i na drugite, i na Bugarite i na 

Srbite: koj }e go pomogne na{eto 

osloboduvawe, nemu }e mu re~eme 

blagodaram, no Bugarite i Srbite 

neka ne zaboravaat deka Makedonija 

e samo za Makedoncite#. 

Vo spisanieto, pokraj Makedonci, 

sorabotuvaat i golem broj Rusi 

i balkanci, a se publikuvaat i 

brojni oficijalni akti (memorandumi, 

apeli i soop{tenija) na 

Makedonskata kolonija vo Petrograd, 

potpi{ani od D. ûpovski, 

d-r G. Konstantinovi~, N. Dimov, 

G. A. Georgov, I. G. Georgov, 

P. Boìdarski, Gr. N. Ugrinovski, 

D. Pe{kovski, G. A. Stojanov, 

K. Georgiev i dr. Toa e vsu{nost 

najzna~ajniot pe~aten arhiv na 

makedonskata nacionalna misla 

vo periodot na Balkanskite vojni 

i po~etokot na Prvata svetska 

vojna za odbrana na celosta na 

Makedonija i slobodata i obedinuvaweto 

na makedonskiot narod. 

Po barawe na Srpskata legacija 

vo S.-Peterburg spisanieto e 

privremeno zapreno po brojot 8 

(22. XII 1913). So novo re{enie na 

Gradona~alstvoto (1. II 1914) se 

dozvoluva prodolùvaweto, no i 

po sledniot br. 9 (2. III 1914), po 

petmese~na pauza, se objaveni samo 

u{te dva broja. Bidej}i publikacijata 

vo golemi tiraì prodira 

i na Balkanot, pod pritisok 

od balkanskite monarhii, spisanieto 

e kone~no zapreno, iako Redakcijata 

postoi i potpi{uva 

880 

svoi izdanija i vo 1915 i 1917 g., a 

Organizacionoto biro na MRK 

programira negovo prodolùvawe 

i po 1924 g. 

IZV.: †MakedonskiŸ GolosÍ (Makedonski 

glas)#. OrganÍ storonnikovÍ nezavisimoŸ 

Makedonii. S.-PeterburgÍ, I, 1, 9 IÓnÔ 

1913 – PetrogradÍ, 20 NoÔbrÔ 1914; Makedonski 

glas (Makedonskiÿ golosÍ). Organ 

na privrzanicite na nezavisna Makedonija 

1913–1914. Fototipno izdanie, 

INI, Skopje, 1968. 




II, Skopje, 1978; istiot, Stoletija na 

makedonskata svest. Istraùvawa za 

kulturno-nacionalniot razvitok, Skopje, 

2001, 486–530. Bl. R. 

MAKEDONSKO ALGOLO[KO 

DRU[TVO (MAD) – nevladina 

organizacija formirana vo 2000 

g. na Institutot za biologija pri 

Prirodno-matemati~kiot fakultet 

vo Skopje, so cel da se promovira 

algologijata kako nauka vo 

Makedonija, za edukacija na mladite, 

za organizirawe nau~ni i 

stru~ni sobiri, pe~atewe publikacii 

i sli~no. Prv pretsedatel 

e prof. Svetislav Krsti}. Sv. K. 

MAKEDONSKO ARHEOLO[- 

KO NAU^NO DRU[TVO ‡ asocijacija 

so profesionalno ~lenstvo, 

formirano kako Arheolo{ko 

dru{tvo na SR Makedonija na 

28. XI 1970 g. vo Prilep. Prv 

pretsedatel bil Bo{ko Babi}, a 

potoa: Sarò Saròski, Vera 

Bitrakova-Grozdanova, Pasko Kuzman, 

Kostadin Kepeski, Dragi 

Mitrevski, Voislav Sanev i 

Irena Nasteva Koli{trkoska. 

Osnovnite statutarni opredelbi 

mu se: da ja sledi, da ja naso~uva i 

da ja razviva nau~noistraùva~kata 

rabota, da se zalaga za prezentacijata 

i afirmacijata na 

rezultatite od iskopuvawata 

preku organizirawe nau~ni sobiri 

i nivno pravovremeno publikuvawe. 

Do 1990 g. be{e ~len na 

Sojuzot na arheolo{kite dru{tva 

na Jugoslavija, a vo eden mandat 

go rakovode{e negovoto pretsedatelstvo 

i sekciite za praistorija 

i antika. Ima organizirano 

pove}e nau~ni i stru~ni sobiri: 

X kongres na Sojuzot (Prilep, 

1976), 16 svoi simpoziumi posveteni 

na rezultatite od istraùvawata 

vo godinite me|u simpoziumite, 

potoa dve trkalezni masi: 

„Neolitot i eneolitot vo Makedonija 

i nivniot odnos so sosednite 

oblasti“ (1987) i „Docnoanti~kata 

arhitektura na po~vata 

na Jugoslavija” (1987), kako i pove}e 

javni tribini i predavawa. 

Vo ramkite na nekoga{nata me|urepubli~ka 

sorabotka na arheolo{kite 

dru{tva, bile organizirani 

Denovi na slovene~kata i na 

hrvatskata arheologija, kako i 

Denovi na makedonskata arheologija 

vo Slovenija. Muzejot na Makedonija 

bil soorganizator na 

izlo`bite: „Praistorija na Makedonija“ 

([tip, 1971, Qubqana, 

1976, i Belgrad, 1977) i „Od arheolo{koto 

bogatstvo na SR Makedonija“ 

(Skopje, 1981). ADM go izdava 

svoeto dvegodi{no sp. „Macedoniae 

acta archaeologica“ (izlezeni 

17 broevi), ja objavilo monografijata 

„Predistoriska naselba 

Barutnica kaj Anzabegovo vo 

Makedonija“ od P. i J. Koro{ec 

(1973), kako i katalozi od izlo`bi. 

Poradi izmeni vo zakonskite 

regulativi, nekolku pati go menuvalo 

svoeto ime: Zdruènie na 

arheolozite na SR Makedonija 

(1979), Zdruènie na arheolozite 

na RM (1991), a od 1995 funkcionira 

kako Makedonsko arheolo{ko 

nau~no dru{tvo. 

LIT.: Pasko Kuzman, Bele{ki za nekoi 

aspekti na arheologijata na Makedonija, 

vo: Lidija Miladinovska, Makedonsko arheolo{ko 

nau~no dru{tvo - Bibliografija 

na makedonskata arheologija 1945 ‡ 

2000, Ohrid, 2001. V. S. 

MAKEDONSKO DVI@EWE ZA 

BALKANSKI PROSPERITET 

(1990) – politi~ka makedonska organizacija 


osnovana vo S’botsko vo 

januari 1990 g., so cel da dejstvuva 

za priznavawe na malcinskite 

prava na Makedoncite vo ovoj del 

na Makedonija (status na nacionalno 

malcinstvo za Makedoncite, 

priznavawe na makedonskiot 

jazik i prosvetata na makedonski 

jazik, upotreba na makedonskiot 

jazik vo administracijata). 

LIT.: S. Kiselinovski, I. Stavovi-Kavka, 

Malcinstvata na Balkanot (XX vek), 


†Makedonsko delo#, organ na VMRO(Ob) 

†MAKEDONSKO DELO# (Viena, 

Pariz i Berlin, 10. IX 1925 ‡ 

25. V 1935) ‡ vesnik, organ na 

VMRO(Ob), na bugarski jazik. Bil 

pokrenat so pomo{ na Balkanskiot 

revolucioneren centar vo Viena, 

so cel da gi popularizira principite 

na Majskiot manifest (6. V 

1924). Izleguval na 10 i 25 vo mesecot. 

Redakcijata ja so~inuvale: 

Jordan Anastasov, Dimitar Vlahov, 

Vladimir Poptomov (glaven 

redaktor), T. Rilski, Dino ]osev i 

dr. Objaveni se vkupno 179 broja. 

LIT.: Dimitar Vlahov, Memoari, Skopje, 

1970, 27; D-r Boro Mokrov, Razvojot na


makedonskiot pe~at i novinarstvo (od 

prvite po~etoci do 1945 godina), Skopje, 



pe~at (1885-1992), Skopje, 1993, 79.S. Ml. 

MAKEDONSKO DRU[TVO 

†VARDAR# (Lozana, 1916‡1919) 

‡ dru{tvo osnovano za da razviva 

dejnost pod devizata †Makedonija 

na Makedoncite#. Dejnosta ja zasililo 

vo vremeto na odrùvaweto 

na Mirovnata konferencija 

vo Versaj. Dru{tvoto upatilo 

pismo do Konferencijata (22. VI) 

so osuda na namerite na balkanskite 

dràvi, †poddrùvani od 

nekoi od evropskite sili#, za podelba 

na Makedonija. Od Mirovnata 

konferencija baralo da se 

rakovodi isklu~ivo od principot 

†Makedonija na Makedoncite# 

pri re{avaweto na makedonskoto 

pra{awe, da se spre~i podelbata 

so sozdavawe nezavisna 

dràva Makedonija. 

LIT.: Mihajlo Minoski, Federativnata 

ideja vo makedonskata politi~ka misla, 


MAKEDONSKO DRU[TVO †GO- 

CE DELÊV# (Buenos Aires, 

1909) ‡ dobrotvorno dru{tvo na 

makedonskite iselenici. Dejnosta 

na Dru{tvoto ne bila politi~ka, 

tuku isklu~ivo dobrotvorna. 

Bilo osnovano za sobirawe sredstva 

za me|usebna pomo{ na makedonskite 

iselenici, za prifa}awe 

i za pomagawe na novodojdenite 

emigranti. Negovoto postoewe 

e posvedo~eno od iskaùvawa na 

iselenici-sovremenici. 



vo Argentina (1906-1941), Zb. Vtor me- 

|unaroden nau~en sobir †Iseleni{tvoto 

od Makedonija od pojavata do denes#, etni~ko 

organizirawe na iselenicite, Skopje, 

2004; Nikola Popovski, Neka faktite govorÔt, 

Buenos Aires, 1946. M. Min. 

MAKEDONSKO DRU[TVO ZA 

NEZAVISNOST NA MAKE- 

DONIJA (@eneva, [vajcarija, 

1916‡1919) ‡ dru{tvo osnovano so 

cel da dejstvuva za nezavisnost na 

Makedonija i vo funkcija na toa 

da raboti za zapoznavawe na evropskoto 

javno mislewe, osobeno 

pred i vo vremeto na odrùvaweto 

na Mirovnata konferencija. 

Aktivni ~lenovi na Dru{tvoto 

moèle da bidat samo Makedonci, 

bez ogled na verskata i na narodnosnata 

pripadnost, koi ne 

bile pod tu|o vlijanie. Dru{tvoto 

se integriralo vo Sojuzot na 

makedonskite dru{tva vo [vajcarija 

(od 15. XII 1918). 

LIT.: Mihajlo Minoski, Federativnata 



MAKEDONSKO DRU[TVO NA 

BORCITE od Vtorata svetska 

vojna (Toronto, Kanada, 1983 >) ‡ 

dru{tvoto e ~len na Kanadskata 

liga na veteranite. Po podelbata 

(1989), se osnovani dve samostojni 

makedonski bore~ki dru{tva so 

istoto ime. Gi slavat nacionalnite 

i drugite praznici na Makedonija 

i na Kanada. Sl. N.-K. 

Stranica od Makedonskoto evangelie na pop Jovan 

MAKEDONSKO EVANGELIE 

NA POP JOVAN ‡ makedonski 

rakopis od krajot na XII – po~. na 

XIII v. Se ~uva vo Arhivot na HA- 

ZU, Zagreb, sign. III c 1. Rakopisot 

$ pripa|a na Mihanovi}evata 

zbirka (br. 33). Ima 133 pergamentni 

listovi. Imeto na rakopisot 

e po pripiskata na pop Jovan 

na l. 17v. Jazi~nite osobenosti 

na rakopisot ukaùvaat na negovoto 

zapadnomakedonsko poteklo. 

Morfolo{kite osobenosti 

go pribliùvaat kon Dobromirovoto 

ev. od po~. na XII v. Ornamentikata 

nosi belezi na arhai~nost, 

a inicijalite vo geometrisko-floralen 

stil se od ist tip 

kako vo Vukanovoto ev. Po svojata 

struktura kodeksot e kratok 

aprakos, so redovno ozna~uvawe 

na sedmicite, {to e karakteristi~no 

za postarite tekstovi. Kako 

kratok aprakos, moè da se 

zaklu~i deka rakopisot ne bil 

namenet za manastir, tuku za parohiska 

crkva. V. D. 

MAKEDONSKO ZDRU@ENIE 

ZA NEFROLOGIJA, DIJALI- 

ZA, TRANSPLANTACIJA I 

VE[TA^KI ORGANI (MZND- 

TVO) ‡ formirano na 1. IX 1991 g. 

vo Skopje zaradi interdisciplinarno 

integrirawe na stru~wacite 

od razni profili vo izu~uvaweto 

i popre~uvaweto na bubre`nite 

bolesti i sozdavaweto ve{ta~ki 

organi. Prv pretsedatel e 

d-r M. H. Polenakovi}. Prviot 

kongres e odràn od 7 do 10. X 1993 

g. vo Ohrid. Od kongresite se ot- 

†MAKEDONSKO ZNAME# 

Plakat 

za Vtoriot kongres 

na nefrolozite 

vo Struga 

(6-8. IX 1997) 

pe~ateni i zbornici †Nefrologija# 

(1993, 1997 i 2001). M. Pol. 

†MAKEDONSKO ZNAME# (Sofija, 

I, 1, 14. VI 1932 – III, 31, 1. VII 

1934) – organ na makedonskata 

progresivna emigracija vo Bugarija. 

Neoficijalen nedelen organ 

na VMRO(Ob) {to se pojavuva 

po kidnapiraweto na Simeon 

Kavrakirov od mihajlovistite i 

pretstavuva naj{irok izraz na 

makedonskata nacionalna misla, 

protiv fa{izmot vo makedonskoto 

dvièwe i za Balkanska federacija. 

Izleguva na bugarski jazik 

vo 5000–6000 tira` pod povremena 

redakcija na A. Martulkov, 

D. Kostov, A. Stojanov i V. 

Ivanovski, a vo redaktiraweto i 

sorabotkata u~estvuvaat i M. 

Smatrakalev, P. [arlanxiev, K. 

Veselinov i dr. Vesnikot jasno ja 

deklarira nacionalnata linija: 

†Makedonskoto progresivno dvi- 

èwe e nacionalno, bidej}i go 

ima kako cel nacionalnoto osloboduvawe 

na Makedonija. Toa ne e 

partisko, nitu pak stale{ko ili 

klasno, a po karakterot i sostavot 

e op{tonarodno, demokratsko, 

za{to samata negova cel (nacionalno 

osloboduvawe na Make- 

V. †Makedonsko zname# (1932&1934) 

donija) e op{tonarodna, demokratska 

zada~a. Progresivnoto 

makedonsko dvièwe e za edinstven 

front, osven so drugite porobeni 

narodi, u{te i so potisnatite 

klasi od vladeja~kite nacii, 

no toa voop{to ne ozna~uva 

deka toa na prvo mesto gi postavuva 

,socijalnite pred nacionalnite 

pra{awa‘.# Ukinat od vlastite, 

zaedno so drugite progresivni 

periodi~ni izdanija. 







1990, 363–373. Bl. R. 

M 

881


MAKEDONSKO KIRILI^KO 

LIVÊ – v. Fragmenti na kirili~ki 

staroslovenski tekstovi 

od makedonsko poteklo. 

MAKEDONSKO KRALSTVO 

(1365–1395) – srednovekovno kralstvo 

vo Makedonija so sedi{te vo 

Prilep. Rodona~alnik na tn. Mrwav~eva 

dinastija e kralot Volka{in 

(1365–1371). Toj se spomnuva 

prvin kako ùpan vo Prilepskiot 

kraj (1350), podocna e proglasen 

za kral (1365) i sovladetel 

na carot Uro{. Negoviot brat 

despotot Ugle{a ja upravuva oblasta 

so sedi{te vo Seres. Postoeweto 

na brat Gojko ne e potvrdeno. 

Kralstvoto se prostiralo 

glavno vo zapadniot del na Makedonija, 

so sedi{te vo Prilep. Vo 

po~etokot kralot Volka{in kovel 

moneti so natpis od carot i 

od kralot, a podocna samo so negov 

natpis. Volka{in go proglasuva 

sinot Marko za mlad kral, 

odnosno za svoj naslednik (me|u 1. 

IX 1370 i 31. VIII 1371). Kralstvoto 

odrùva aktivni trgovski vrski 

so Dubrovnik, no neprijatelski 

se odnosite so golemcite od 

nekoga{noto Du{anovo Carstvo, 

koi osobeno se vlo{uvaat po Kosovskata 

bitka (1369), koga se porazeni 

vojskite na nemawi}evskata 

dinastija (Lazar Hrebeljanovi}, 

Nikola Altomanovi} i 

carot Uro{) od vojskite na novata 

Mrwav~eva dinastija (kralot 

Volka{in i despotot Ugle{a), 

koga e zaroben i carot Uro{. 

Kralot Volka{in i sin mu Marko 

(vo proletta na 1371), zaedno 

so Bal{ite, podgotvuvaat napad 

na Nikola Altomanovi}. Vo po- 

~etokot na juni kralot Volka{in 

bil o~ekuvan na patot od Skopje 

do Prizren, a podocna so svojot 

sin Marko se zataboril kaj Ska- 

Kralot Volka{in, freska na stolbot vo manastirot 

†Sveti Arhangel#, Varo{, Prilepsko (1371/72) 

882 

dar, od kade {to, zaedno so \ura| 

Bal{a, trebalo da trgnat kon 

Onogo{t protiv ùpanot Nikola. 

Dubrov~anite, kako ~lenovi 

na koalicijata, trebalo da obezbedat 

prefrluvawe na trupite, a 

bosanskiot ban Tvrtko i knezot 

Lazar, koi bile vo neprijatelski 

odnosi so Nikola, blagonaklono 

gledale na ovoj napad, koj{to potoa 

bil odloèn. 

Kralot Volka{in zaedno so brat 

mu, despotot Jovan Ugle{a, kako 

odgovor na turskite napadi na evropska 

po~va, so vojska se sprotistavuvaat 

vo bitkata kaj êrnomen 

na r. Marica (26. IX 1371) i 

vo nea zaginuvaat. Negov naslednik 

e kralot Marko (1371–1395) 

so trojcata bra}a Ivani{, Andreja{ 

i Mitra{. Iako nekoi delovi 

se zazemani od knezot Lazar, 

od Nikola Altomanovi}, od Bal- 

{ite i od Turcite, kralot Marko 

sepak upravuval zna~ajna teritorija 

i vodel aktivna nadvore{na 

politika. Toj e posledniot hristijanski 

kral pred osmanliskoto 

zavladuvawe, uspevaj}i da ja zadr- 

ì vnatre{nata samouprava na 

dràvata. Istovremeno vladee vo 

Makedonija nezavisno od srpskite 

golemci i stanuva turski vazal 

ili sojuznik duri nekade vo 1385– 

1392 g. Vo vremeto na feudalnata 

rascepkanost i intenzivni osmanliski 

prodirawa na Balkanot, 

dràvata ne bila tolku zagrozuvana 

od Osmanliite kolku od 

negovite sosedi. Markovoto 

kralstvo dolgo se odràlo so napolno 

samostoen status, iako granicite 

ne bile sosem bezbedni. 

Vo 80-tite godini na XIV v. se zazemeni 

najva`nite tvrdini vo Jugoisto~na 

i Jugozapadna Makedonija: 

Seres (1383), Solun i Ber 

(1387), a naskoro potoa i Kostur. 

Neposredno po srpsko-turskata 

Kosovska bitka (1389) Osmanliite 

prodiraat vo oblasta na Skopje 

i go zazemaat gradot (1. IX 1391 

– 6. I 1392). Kone~noto zavladuvawe 

na celata teritorija na Makedonija 

stanuva duri po bitkata 

kaj Rovine vo Vla{ko (1395), vo 

koja go zagubuvaat ìvotot i kralot 

Marko i Konstantin Dejanov, 

u~estvuvaj}i na stranata na Turcite. 

Kralot Marko e ostanat vo 

memorijata na narodot kako za{titnik 

na hristijanite. Prisuten 

e vo makedonskiot i vo balkanskiot 

juna~ki epos kako nenadminliv 

junak, so nat~ove~ka 

sila, so brziot kow [arko, koj- 

{to deli pravda, gi {titi nemo}nite 

i se odmazduva. 

LIT.: Lazar MirkoviÊ, Mrwav~eviÊi, 

†Starinar#, III (1924–1925), Beograd, 1925, 

11–26; Milan IvanoviÊ, Natpis mladog 

kraqa Marka sa crkve sv. Nedeqe u Prizrenu, 

†Zograf“, 2, Beograd, 1967; Georgije 

Ostrogorski, Serska oblast posle Du{a- 

nove smrti, vo kn.: Vizantija i Sloveni, 

Beograd, 1970, 435–456; Sima írkoviÊ, 

Poklad Kraqa Vuka{ina, Zbornik Filozofskog 

fakulteta, XIV, 1, Spomenica 

Frawa Bari{iÊa, Beograd, 1979, 153–161; 

Branko Panov, Srednovekovna Makedonija, 

I, Skopje, 1983; Blaè Ristovski, Kralot 

Marko posledniot suveren na Makedonija, 

zb.: Kralot Marko vo istorijata i 

vo tradicijata, Prilep, 1997, 7–22; \or|i 

Zdravev, Oblekite na kralot Volka{in 

i na kralot Marko vo fresko-ìvopisot 

od XIV vek, na istoto mesto, 319–330; Biljana 

Ristovska-Josifovska, The Name of the Dynasty 

Mrnjavchevi and the Title of the King Marco in 

the Historical Sources, Tradition and Historiography, 

†Balkanistic Forum’#, 1–2–3, Blagoevgrad, 

2002, 194–199; Biljana Ristovska-Josifovska, 

Avtohtoni srednovekovni dinastii 

vo Makedonija (X-XIV vek), †Balcanoslavica#, 

30-31, 2002, 165-182. B. R.-J. 

MAKEDONSKO LEKARSKO 

DRU[TVO (MLD) ‡ zdruènie 

na lekarite od Makedonija. Osnovano 

vo 1945 g. Prv pretsedatel 

bil d-r B. Spirov, prof. po istorija 

na medicinata na Med. f. vo 

Skopje. Glaven nositel e na kontinuiranata 

medicinska edukacija 

vo Makedonija. Ja unapreduva 

medicinskata i srodnite nauki, 

go ~uva ugledot na lekarskata 

profesija i gi {titi interesite 

na lekarite. ^lenstvoto e organizirano 

vo 22 podra~ni, specijalisti~ki 

i supspecijalisti~ki 

zdruènija (58 specijalisti~ki 

zdruènija se ~lenki na soodvetni 

me|unarodni organizacii, a 

nekoi od niv i osnova~i na balkanski 

i zdruènija od Jugoisto~na 

Evropa). ^len e na Svetskata 

medicinska asocijacija 

WMA, EFMA/WHO, SEEFMA (Forum 

na nacionalni lekarski asocijacii 

od Jugoisto~na Evropa) i 

na pove}e od 40 me|unarodni specijalisti~ki 

asocijacii. Osnovopolo`nik 

e na Lekarskata komora 

na RM (juni 1992). 

LIT.: Statut na MLD. D. S.-B. 

MAKEDONSKO MIKOLO[- 

KO DRU[TVO (MMD) – nevladina 

organizacija formirana vo 

maj 1998 g., so sedi{te vo Institutot 

za biologija pri Prirodnomatemati~kiot 

fakultet vo Skopje. 

Ima osnovna cel da ja prou~uva 

raznovidnosta na gabite na teritorijata 

na RM i da se griì za 

nivnata za{tita. M. K. 

MAKEDONSKO NAU^NO-LI- 

TERATURNO DRUGARSTVO 

VO S.-PETERBURG – najzna~ajnata 

makedonska nacionalna i nau~no-kulturna 

asocijacija vo periodot 

do Osloboduvaweto, {to 

se zema i kako istoriska osnova 

na MANU. Osnovano na 28. H 1902 

g. vo S.-Peterburg od 19 potpisnici 

od site krai{ta na Makedonija 

(K. Misirkov, D. ûpovski, 

G. Konstantinovi~, D. Mi{ajkov, 

S. Dedov, M. Stoilov i dr.). Vo 

slednata godina ~lenstvoto na-


rasnuva na 25. Prv privremen 

pretsedatel e Dijamandija Mi- 

{ajkov, a od po~etokot na 1903 do 

1917 g. toa mesto go zazema Dimitrija 

ûpovski. 

U{te na 12. XI 1902 g. (so potpisite 

na D. Mi{ajkov i S. Dedov) e 

podnesen Memorandum do Ruskata 

vlada i do Sovetot na S.-Peterbur{koto 

slovensko blagotvorno 

dru{tvo {to pretstavuva prva i 

edinstvena kompletna makedonska 

nacionalnoosloboditelna 

programa voop{to, vo koja se bara 

priznavawe na Makedoncite 

kako posebna slovenska nacija so 

makedonskiot jazik kako literaturen, 

so Ohridskata arhiepiskopija 

kako avtokefalna makedonska 

crkva i avtonomija na Makedonija 

vo granicite na Turcija 

garantirana od golemite dràvi. 

Na vtoroto zasedanie na Drugarstvoto 

(29. XII 1902), otkako se 

konstituira Upravata, se opredeluvaat 

granicite na Makedonija, 

se prezema zada~ata za podgotovka 

na eden paralelen makedonskorusko-srpsko-bugarski 

re~nik i 

se izvestuvaat ê{koto, Srpskoto 

i Bugarskoto dru{tvo za osnovaweto 

na Makedonskoto, so barawe 

da im se dozvoli i na Makedoncite 

da gi dràt svoite zasedanija 

vo salata na Slovenskoto 

obedinenie †Slavjanska beseda#. 

Vo ~l. 1 od Ustavot na MNLD (16. 

XII 1903) celite se decidno opredeleni: 

†a) da ja razviva me|u Makedonskata 

kolonija vo S.-Peterburg 

nacionalnata svest; b) da gi 

prou~uva jazikot, pesnite, obi~aite 

i istorijata na Makedonija vo 

etnografski i geografski pogled; 

v) da gi primiruva i da gi 

obedinuva site Makedonci, bez 

razlika na nivnoto obrazovanie 

i ubeduvawe, vo imeto na nivnoto 

isto poteklo i edinstvoto na nivnata 

tatkovina, i g) da go popularizira 

seto {to e gorekaàno 

me|u Makedoncite vo Makedonija 

i nadvor od nejzinite granici (vo 

stranstvo)#. Vo ~l. 2 se definiraat 

i zada~ite i dejnostite so koi 

}e se postignat tie celi: †a) organizirawe 

sobranija i predavawa; 

b) ~itawe referati, raskazi, stihotvorbi 

i dr.; v) sobirawe narodni 

tvorbi (umotvorbi) i istoriski 

spomenici za Makedonija; 

g) duhovna potkrepa na svoite sotatkovinci, 

osobeno pri nivnoto 

Prvata stranica od Ustavot na MNLD 

vo S.-Peterburg (16. XII 1903) 

MAKEDONSKO 

Molbata na osnova~ite na Makedonskoto nau~no- 

literaturno drugarstvo vo S.-Peterburg 

do S.-Peterbur{koto slovensko blagotvorno 

dru{tvo (28. X 1902) 

prvo doa|awe vo Rusija, i d) pomagawe 

i razvivawe zaemni odnosi 

so drugite slovenski dru{tva i 

kruòci, kako i so oddelni slovenski 

dejci#. 

So ~l. 12 od ovoj Ustav prvpat vo 

makedonskata istorija makedonskiot 

jazik se voveduva vo slu`bena 

upotreba: †Razgovorot vo 

Drugarstvoto }e se vodi na makedonskiot 

jazik (na slovenomakedonskiot); 

referatite i protokolite 

}e se pi{uvaat isto taka 

na ovoj jazik#. Vo sledniot ~len 

se dopu{ta drugite Sloveni vo 

MNLD da moàt †na negovite 

sobranija da ~itaat svoi referati 

i da diskutiraat po povod pro- 

~itanoto samo na seslovenskiot 

jazik – ruskiot#. 

Vo Drugarstvoto se odrùvaat 

redovni i dobro podgotveni referati. 

Tuka e sozdadena i prvata 

kniga na sovremeniot makedonski 

literaturen jazik so posebnata 

makedonska azbuka i so fonetskiot 

pravopis (K. P. Misirkov, †Za 

makedonckite raboti#, 1903). Zaedno 

so nau~nata razrabotka na 

makedonskoto nacionalno pra- 

{awe od istoriski, etnografski, 

filolo{ki i politi~ki pogled, 

toa be{e prakti~na realizacija 

na postavkite od Programata i 

Ustavot na MNLD. Vo po~etokot 

na 1904 g. pretsedatelot D. ûpovski 

go pro~ital referatot 

†Za vekovnata nacionalna samobitnost 

na Makedonskite Sloveni#, 

a F. Nikolovski izloìl 

†Kakvi pri~ini gi teraat Rusite 

i voop{to pate{estvenicite i 

etnografite da gi sme{uvaat Makedonskite 

Sloveni so Srbite i 

so Bugarite#. 

Se pravat zna~ajni napori za otvorawe 

u~ili{ta na makedonski 

jazik i se podgotvuvaat u~ebnici 

(bukvar, ~itanka, gramatika). Istovremeno 

se vodat razgovori za 

poddr{ka so Turskata i so Avstro-ungarskata 

ambasada vo S.- 

Peterburg. Za taa cel patuvaat i 

specijalni emisari na Drugarst- 

M 

883


voto niz Makedonija, se sobiraat 

potpisi od gra|anite {to baraat 

u~ili{ta na rodniot jazik. Samiot 

pretsedatel ûpovski za taa 

cel tri meseci krstosuva po Solunskiot 

i Bitolskiot vilaet 

(1905). Se pokrenuva inicijativa 

i za obnovuvawe na @ito{kiot 

manastir i so pomo{ta na Ruskata 

pravoslavna crkva vo nego da 

se sozdade zanaet~isko u~ili{te 

(na makedonski jazik) so internat 

(1910–1911). Se sozdava celo 

dvièwe vo Bitolsko vo polza na 

intenciite na Drugarstvoto. 

Spogodbite pome|u balkanskite 

monarhii ja navestuvaat Balkanskata 

vojna. Bitolskata filijala 

na MNLD na 15. VIII 1912 g. bara 

pomo{ od Rusija za spas od sosednite 

propagandi vo Makedonija, 

kako i: †Otvorawe u~ili{ta na 

slovenomakedonskiot jazik. Obnovuvawe 

na crkovnata nezavisnost 

(avtokefalnata slovenomakedonska 

crkva vo g. Ohrid). Sloboden 

razvitok na nacionalnata 

samosvest, t. e. na svesta deka Slovenomakedoncite 

se eden i nedeliv 

narod... Vo imeto na humanosta, 

~ove~koto dostoinstvo i qubovta 

kon svojata tatkovina makedonskata 

inteligencija edna{ za 

sekoga{ mora da ja prekine sramnata 

proda`ba na svojata sovest i 

~est na bugarskite, srpskite i 

gr~kite pazari. [iroka vnatre{na 

samouprava na Makedonija#. 

Neposredno pred Prvata balkanska 

vojna, za da se obezbedi dràvno 

legalizirana makedonska nacionalna 

asocijacija (MNLD go 

ima{e samo pokrovitelstvoto na 

S.-Peterbur{koto slovensko blagotvorno 

dru{tvo), be{e podnesena 

molba (so Ustavot) za registracija 

na Slovenomakedonskoto 

nacionalno-prosvetno dru{tvo 

†Sv. Kiril i Metodij# (27. VI 

1912), no Gradona~alstvoto ja odbi, 

bidej}i Rusija be{e faktor vo 

podgotovkite na vojnata. Po edna 

godina be{e pobarano da se legalizira 

Rusko-makedonskoto blagotvorno 

dru{tvo †Sv. Kiril i 

Metodij#, no i toa ne be{e registrirano. 

MNLD po~na da nastapuva 

pod imeto na Makedonska kolonija 

vo Petrograd i po odrùvaweto 

na Op{tomakedonskata 

konferencija vo Veles (1912) nastapuva 

vo javnosta i kako opolnomo{tenik 

od makedonskiot narod 

i razviva istoriski vonredno 

zna~ajna dejnost za za~uvuvawe na 

celosta i izvojuvawe na slobodata 


Posledniot raspolo`liv dokument 

{to go nosi i potpisot na 

MNLD e Programata na Makedonskiot 


vo Petrograd (18. VI 1917). 

884 

Prvata stranica od predloèniot Ustav 

na Slovenomakedonskoto nacionalno-prosvetno 

dru{tvo †Sv. Kiril i Metodija# (1912) 

LIT.: Blaè Ristovski, Krste P. Misirkov 


na razvitokot na makedonskata nacionalna 

misla,Skopje, 1966, 223–447; istiot, 

Dimitrija ûpovski (1878–1940) i 

Makedonskoto nau~no-literaturno drugarstvo 

vo Petrograd, I–II, Skopje, 1978; 

istiot, Ednovekovnite koreni na MANU. 

Sve~en sobir..., MANU, 2003. Bl. R. 

MAKEDONSKO NAU^NO-LI- 

TERATURNO DRUGARSTVO 

VO SOFIJA – filijala na 

MNLD vo S.-Peterburg, osnovano 

od K. Misirkov i St. Dedov vo 

Sofija (23. XI 1903). Me|u ~lenovite 

osnova~i se desetina intelektualci, 

no i revolucionerite 

D. Miras~iev i J. Angelov, a se 

o~ekuvalo da mu pristapat †i nekoi 

od liderite na Organizacijata#. 

Me|utoa, samo po dva dena bugarskata 

policija no}e gi ispoapsila 

~lenovite, a samiot Misirkov 

(iznatepan) moral da bega 

vo Rusija. 

LIT.: SveÈ. Ár. Angelov, †Ço sme napraŸle 

i Èo treba da praŸme# ot K. Misirkov 

na makedonski ezik, †Makedonsko 

zname#, II, 61, SofiÔ, 9. IX 1946, 2; Blaè 

Ristovski, Krste P. Misirkov (1874– 

1926). Prilog kon prou~uvaweto na razvitokot 

na makedonskata nacionalna 

misla, Skopje, 1966, 298; istiot, Dimitrija 

ûpovski (1878–1940) i Makedonskoto 

nau~no-literaturno drugarstvo vo 

Petrograd, I, Skopje, 1978, 259–263. Bl. R. 

MAKEDONSKO NACIONAL- 

NOOSLOBODITELNO DVI- 

@EWE VO KANADA (1972) ‡ 

politi~ko dvièwe so centar vo 

Toronto, osnovano so cel da raboti 

i da se bori so site sredstva za 

nacionalno osloboduvawe i obedinuvawe 


makedonska dràva. Se 

zastapuvalo za osamostojuvawe na 

SR Makedonija i kako nezavisna 

neutralna demokratizirana i 

zacvrstena da go izvr{i obedinuvaweto 

na podelena Makedonija. 

Za neposredna zada~a postavilo 

da raboti vrz budeweto na makedonskiot 

patriotizam kaj Makedoncite 

nadvor od tatkovinata da 

se borat za slobodna obedineta 

Makedonija. 



vojna, Skopje,1994. M. Min. 

MAKEDONSKO NUMIZMA- 

TI^KO DRU[TVO. Makedonskoto 

numizmati~ko dru{tvo e osnovano 

vo 1972 god. vo Skopje i pod 

toa ime fuknkcionira do 1996 god. 

koga se preregistrira i prodolùva 

da raboti pod imeto Numizmati~ko 

dru{tvo †Paionon# - 

Skopje. Dru{tvoto e snovano kako 

dobrovolno zdruènie na gra|ani 

i denes broi osumdesetina aktivni 

~lenovi. Osnovni celi na 

dru{tvoto se popularizacijata i 

unapreduvaweto na numizmatikata, 

aktivna sorabotka so postojnite 

muzejski institucii na poleto 

na numizmatikata, organizirawe 

i u~estvo vo povremeni numizmati~ki 

izlo`bi i dr. P. J. 

†MAKEDONSKO ORO# ‡ kompozicija 

za me{an hor . M: T. Skalovski, 

T: kompozitorot vo duhot 

na narodnata poezija. Prvo izveduvawe: 

Skopje, 1946 g. Dr. O. 

MAKEDONSKO PROGRESIV- 

NO DVI@EWE VO ARGENTI- 

NA (1932‡1939). Po~nalo so osnovaweto 

na prvata Makedonska 

progresivna grupa vo Buenos Aires 

(po~etok na 1932), so cel da gi 

obedini makedonskite iselenici 

vo Argentina †pod ~istoto zname 

na makedonskiot revolucioneren 

ideal izdignat od Goce Del~ev za 

nacionalno osloboduvawe na Makedonija 

i idealot na novoto makedonskonacionalnoosloboditelno 

dvièwe VMRO(Ob), osloboduvawe 


vo nezavisna Makedonska 

Republika#. Makedonski progresivni 

grupi (1935) bile osnovani 

vo Komodoro Rivadavija i vo Rio 

Negro. Vo Buenos Aires bil pe- 

~aten v. †Makedonski glas#, organ 

na Dvièweto. 

LIT.: Mihajlo Minoski, Organizirawe i organizacii 

na makedonskoto iseleni{tvo vo 

Argentina (1906–1941), Zb. Iseleni{tvoto 

od Makedonija…, Skopje, 2004. M. Min. 

†MAKEDONSKO SÎZNANIE 

/ MAKEDONSKO SOZNANIE# 

(Viena, Avstrija, 15. XII 1923 – 1. 

XI 1926) – organ na makedonskata 

sloboda i interesi, od god. II organ 

na Makedonskata federativna 

organizacija. Izleguva dvonedelno, 

a potoa nedelno, na bugarski 

jazik, no oddelni statii i na 

makedonski, francuski i germanski. 

Redakciski odbor: Ko~o Haxirindov, 

K. Terziev i Georgi


†Makedonsko s'znanie#, vesnik na Makedonskata 

federativna organizacija vo Viena (1923-1926) 

Karamitrev, vo sorabotka so N. 

Jurukov, d-r F. Atanasov, S. Kova~ev, 

Kl. Razmov i dr. Vo zavisnost 

od me|unarodnite okolnosti 

i nacionalno-politi~kite promeni 

vo makedonskoto dvièwe, 

lavira i koncepcijata na vesnikot. 

Toa e glavno organ na intelektualcite 

od Makedonskata 

federativna organizacija {to se 

bori †protiv orudijata na golemobugarskiot 

imperijalizam od 

grupata na T. Aleksandrov, A. 

Protogerov i Iv. Mihajlov#, a 

po sozdavaweto na VMRO(Ob) i 

izleguvaweto na sp. †Makedonsko 

delo# (1925), i protiv †agentite 

na Tretata internacionala#. 

Vo eden period e na poziciite 

za obedineta Makedonija vo 

ramkite na Jugoslavija, no naskoro 

se vra}a pak na linijata za 

revolucionerna borba i za avtonomija 

na Makedonija. Posebno 

zna~ewe imaat brojnite prilozi 

na makedonski jazik. Toa go objasnuva 

i G. K. vo statijata †êra, 

deneska i utre# (1924): †Federativnite 

idei }e stanat plot od 

plotta na na{iot narod samo toga{, 

koga tie }e mu se iznesat na 

dostapen jazik, zatoa molam dajte 

$ glasnost na statijata napi{ana 

na zapadnomakedonskoto nare~je#. 

A vo statijata †Pozivot na 

inteligencijata# (1926) avtorot 

misirkovski ukaùva: †Makedonskiot 

um ne soumea da caruva 

vo sebesi, zatoa toj deneska na 

drug mu robuva i }e mu robuva sè 

do toga{ dodeka toj ne gi skoncentrira 

svoite sili za sozdavawe 

svoja kultura; inaku makedonskoto 

pra{awe }e bide ve~no vo 

racete na onaa inteligencija 

{to zasekoga{ se svrzala so bugarskoto, 

srpskoto i gr~koto 

vospitanie; makedonskoto dvi- 

èwe nema da postoi, a }e ima 

spor i natprevar za Makedonija 

od strana na Grcite, Srbite i 

Bugarite#. Vo vesnikot sorabotuva 

i K. Misirkov (pod psevdonimot 

K. Pelski). 




1980, 138–141; Blaè Ristovski, Istorija 

na makedonskata nacija, Skopje, 1999, 

539–542. Bl. R. 

†MAKEDONSKO SPISANIE 

ZA MEDICINA (Macedonian 

Journal of Medicine)# (2001) ‡ pro- 

dolènie na publikacijata †Godi{en 

zbornik na Medicinskiot 

fakultet vo Skopje#. Se pe~ati 

dvojazi~no (na makedonski i na 

angliski jazik). Br. N. 

MAKEDONSKO FARMACEVT- 

SKO DRU[TVO ‡ profesionalno 

zdruènie na farmacevtite vo 

Makedonija, formirano vo 1947 g. 

kako Dru{tvo na aptekarite na 

NR Makedonija, potoa kako Farmacevtsko 

dru{tvo na Makedonija, 

a od 2000 g. Makedonsko farmacevtsko 

dru{tvo. Ima aktivna 

uloga vo profesionalnoto i stru~noto 

ìveewe na farmacevtite 

vo Makedonija, organizator e na 

mnogubrojni stru~ni sobiri na 

farmacevtite. Dosega{ni pretsedateli: 

A. Simov (1974‡1976), 

L. Tolov (1976‡1980), V. Trajkovi} 

(1980‡1984), K. Dorevski 

(1984-1986), M. Damjanovski (1986‡ 

1988), B. Kikovski (1988‡1992), V. 

Sarafilovski (1992‡1994), T. 

Ristov (1994-2000) i S. Trajkovi}‡Jolevska 

(2000‡). L. P.-T. 

MAKEDONSKO-AMERIKAN- 

SKI KLUB (Ro~ester, Wujork, 

SAD, 1966 ‡ 1969) ‡ formiran od 

makedonski doselenici, prete`no 

od Bitolsko. Rabotel za zbli- 

ùvawe na Makedoncite dojdeni 

pred Vtorata svetska vojna i novodojdenite 

i za informirawe za 

Republika Makedonija. Sl. N.-K. 

MAKEDONSKO-AMERIKAN- 

SKO DRU[TVO (Los Anxeles, 

Kalifornija, SAD, 1965 –) ‡ dejnosta 

na dru{tvoto bila da gi zapoznava 

Makedoncite {to do{le 

pred Vtorata svetska vojna i novodojdenite 

so novite sostojbi vo odnosite 

pome|u SAD i RM. Sl. N.-K. 

MAKEDONSKO-KANADSKA 

AKADEMSKA ASOCIJACI- 

JA (Toronto, Kanada, 1975 –) ‡ 

Asocijacija na Makedonci ‡ akademski 

intelektualci, so glavna 

cel da odrùva vrski so nau~ni 

rabotnici od Makedonija i od 

svetot, da organizira predavawa 

od oblasta na makedonskata istorija, 

nauka i kultura. Vo posledno 

vreme so zna~itelno namalena 

aktivnost. Sl. N.-K. 

MAKEDONSKO-KANADSKI 

NARODEN SOJUZ (MKNS) (Toronto, 

Kanada 1934 ‡ 1945) ‡ osnovan 

po podelbata na edinstveniot 

MNS vo SAD i Kanada (1934). 

MKNS dejstvuval za obedinuvawe 

na makedonskite nezavisni progresivni 

grupi i Makedoncite zavedeni 

od MPO, za poddr{ka na 

Narodnoosloboditelnata borba 

na makedonskiot narod vo tatkovinata, 

kako i na borbata na 

{panskiot narod vo vremeto na 

Gra|anskata vojna. Sl. N.-K. 

MAKEDONSKO-RIMSKI 

MAKEDONSKO-ODRINSKA 

SOCIJALDEMOKRATSKA 

GRUPA (Sofija, 1905 – Makedonija, 

1911) – grupa za samostojno 

organizirawe na makedonskite i 

odrinskite socijalisti i na makedonskoto 

rabotni{tvo. Po 

Mladoturskata revolucija se aktivirala 

poddràna od Vasil 

Glavinov. Grupata si postavila 

cel da ja propagira i {iri socijalisti~kata 

ideja me|u rabotnicite 

vo Makedonija i Odrinsko. 

LIT.: Rabotni~koto i komunisti~ko dvi- 

èwe vo Makedonija, Skopje, 1970. O. Iv. 

MAKEDONSKO-ODRINSKO 

BRATSTVO (Buenos Aires, Argentina, 

1907‡1908) ‡ bratstvo 

osnovano od Makedoncite doselenici 

vo Buenos Aires po Ilindenskoto 

vostanie, aktivni u~esnici 

vo Makedonskoto nacionalno 

osloboditelno dvièwe i vo 

Vostanieto, so cel da pomaga i da 

pridonesuva za uspeh na makedonskoto 

osloboditelno delo vo tatkovinata. 

^len na Bratstvoto 

moèl da bide sekoj {to go simpatiziral 

makedonskoto osloboditelno 

delo. Ustavna obvrska 

bila edna tretina od sredstvata 

da mu se ispra}aat na Centralniot 

komitet na Revolucionernata 

organizacija vo tatkovinata, a na 

makedonskite politi~ki zatvorenici 

da im se ispra}a pomo{ 

li~no, direktno vo zatvorite. 

Spored aktite, Bratstvoto vo Buenos 

Aires imalo uloga na centralno 

bratstvo. 



vo Argentina (1906-1941), Zb. Iseleni{tvoto 


denes, etni~ko organizirawe na iselenicite, 


MAKEDONSKO-RIMSKI VOJ- 

NI ‡ tri odbranbeni vojni na 

Makedonskoto Kralstvo protiv 

Rimskata Republika (215‡205, 

200‡197 i 171‡167 g. pr.n.e.). Vo 

vremeto na kralot Filip V (221‡ 

179 g. pr.n.e.) Makedonija s# u{te 

bila najsilna dràva na Balkanot, 

no ve}e se ~uvstvuvala opasnosta 

od rimskite osvojuvawa. 

Me|u drugite merki za za{tita 

(go utvrduval epirskoto krajbre`je, 

mu dal pribeì{te i za{tita 

na rimskiot namesnik na 

Ilirija Demetrij Farski), Filip 

V sklu~il i sojuz so Kartagina 

(215 g. pr.n.e.). Poradi zafate- 

Moneta na kralot Filip V (avers/revers) 

M 

885

M MAKEDONSKOTO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nosta vo Punskite vojni, vo Prvata 

makedonsko-rimska vojna 

(215‡ 205 g. pr.n.e.). Rimjanite ja 

zadovolile svojata ekspanzija samo 

so ispra}awe flota na epirskoto 

krajbre`je i naso~uvawe 

na antimakedonskata koalicija 

na ~elo so Ajtolskiot sojuz za 

spre~uvawe da $ isprati pomo{ 

na Kartagina. Vojnata zavr{ila 

bez su{testveni promeni i bil 

sklu~en mir. Voenite podgotovki 

prodolìle, a kako povod za o~ekuvanata 

Vtora makedonsko-rimska 

vojna (200‡197 g. pr.n.e.) posluìlo 

angaìraweto na Makedonskoto 

Kralstvo vo borbata 

protiv Atina. Pritoa rimskata 

vojska navlegla vo Linkestida 

(Ohridsko i Bitolsko) i vo drugi 

oblasti. Kako nivni sojuznici, 

Dardancite navlegle vo Pajonija, 

a od jugoistok napadnale i Ahajcite, 

Ajtolcite i Ilirite. Po 

porazot vo bitkata kaj Kinoskefala 

(197 g. pr.n.e.), zemjata bila 

opusto{ena, a rimskiot konzul 

Flaminin tri dena go slavel triumfot. 

Spored sklu~eniot mir, 

Makedonskoto Kralstvo gi zagubilo 

site dotoga{ni teritorii 

nadvor od Makedonija, bilo zadolèno 

da plati visoka voena 

ot{teta, da ja predade flotata i 

da ja ograni~i vojskata na 5.000 

lu|e. No sposobniot vladetel Filip 

V brzo go stabiliziral 

Kralstvoto: vo zapustenite predeli 

doselil lu|e od primorskite 

oblasti i Trakija i sekoja godina 

so menuvawe mobiliziral i obu- 

~uval po 4.000 novi vojnici i sl. 

Nego go nasledil negoviot sin 

Persej (179‡168 g. pr.n.e.). Toj 

pridobil i drugi sojuznici, no 

bil odbien od Ahajskiot sojuz, koj 

gledal pogolema opasnost vo zasiluvaweto 

na Makedonija, otkolku 

od rimskata ekspanzija. Po promenliviot 

uspeh vo Tretata ma- 

Moneta na posledniot makedonski kral Persej 

(avers/revers) 

kedonsko-rimska vojna (171‡167 g. 

pr.n.e.), vo presudnata bitka kaj 

Pidna (168 g. pr.n.e.) rimskiot 

konzul Aemilij Paul izvojuval 

pobeda, ja opusto{il zemjata so 

ru{ewe na mnogu gradovi, okolu 

150.000 ìteli bile prodadeni vo 

ropstvo, a na tridnevniot triumf 

vo Rim go odvel i posledniot makedonski 

kral Persej i negovoto 

semejstvo. So toa zapo~nalo dolgogodi{noto 

rimsko vladeewe vo 

Makedonija. 

886 

Bitkata kaj Pidna 

IZV.: Polybii, Historiae, vol. II (1924), vol. III 

(1983), vol. IV (1904), Lipsiae; Titi Livi, Ab urbe 

condita libri, Lipsiae, 1906. 

LIT.: Istorija na makedonskiot narod, I, 

INI, Skopje, 2000; N. A. Ma{kin, Istorija 

na Stariot Rim, Skopje, 1995. K. M.-R. 

MAKEDONSKOTO NACIO- 

NALNO MALCINSTVO VO 

REPUBLIKA ALBANIJA – 

domorodno makedonsko hristijansko 

i islamizirano naselenie 

so lokalna etni~ka kultura kako 

sostaven del od vkupnata makedonska 

etni~ka kultura. Ova naselenie 

e evidentirano vo srednovekovnite 

i vo najstarite turski 

popisni defteri. Vo po~etokot 

na XX v. etapno bilo vklu~uvano 

vo albanskata dràvna teritorija 

(Mala Prespa vo 1919, Golo 

Brdo, Gora i del od Debarsko 

Pole vo 1923 g.). So Albancite 

etni~ki se diferencirale zdru- 

èni vo etni~ki grupi so grupna 

endogamija. Makedoncite od Albanija 

pripa|aat na dve konfesii: 

pravoslavno hristijanstvo i 

islam. Makedonsko naselenie so 

hristijanska vera ima vo predelot 

Mala Prespa, vo selata Bobo{tica 

i Drenoveni (Kor~ansko) 

i vo Vrbnik (Kosturska Kore{~a), 

dodeka vo drugite predeli 

se zastapeni dvete glavni konfesii. 

Vo krajnite severni makedonski 

etni~ki predeli Golo Brdo, 

del od Debarsko Pole i del od 

Gora naselenieto vo turskiot 

period bilo izloèno na procesite 

na islamizacija. Migracijata 

selo–grad e poizrazena kaj pravoslavnoto 

hristijansko makedonsko 

naselenie. 

Dominanatno makedonsko naselenie 

vo Albanija ima vo etni~kite 

predeli Golo Brdo – 16 sela so 

prete`no makedonsko naselenie, 

koe vo doma{niot bit go zboruva 

makedonskiot maj~in jazik: Steblevo, 

Klewe, Ginevci (Gineec), 

Trebi{te, Vrnica (Vrbnica, 

Vrmnica), Tu~epi, Golemo Ostreni, 

Malo Ostreni, Ladomerica, 

Le{ni~ar (Le{ni~ani), O{enovo, 

Pasinki, Radovi{ (Radoe{ta), 

Kojavec, Smolnica i Sebi{ta 

(Sebi{~a); Gora – 9 sela so istite 

karakteristiki: Borje, [i{tevec, 

Ore{ek, Orgo{ta, Paki{, 

Crnolevo, Novo Selo, Zapot i 

Ko{ari{ta; Mala Prespa – 9 sela: 

Tuminec, Gorna Gorica, Dolna 

Gorica, [ulin, Globo~ani, 

Pustec, Leska, Zrnovsko i Cerje; 

Kore{~a, Kostursko – seloto 

Vrbnik (Varmnik); Kor~ansko – 

selata Bobo{tica i Drenoveni i 

Ohridsko/Stru{ko – selata Lin, 

Tu{emi{ta i Piskupija. Makedoncite 

od Albanija smetaat na 

aproksimativnata brojka od 

200.000 Makedonci (od dvete konfesii) 

vo Albanija, od koi okolu 

20.000 samo vo gradot Tirana i 

zna~aen broj vo drugite albanski 

gradovi (Dra~, Kuks, Elbasan, 

Kavaja Kor~a, Bili{ta, Podgradec 

itn.). Dràvata dosega nema 

objaveno oficijalna brojka na 

Makedoncite vo Albanija, a od 

popisite ne moàt da se dobijat 

podatoci za brojot, bidej}i ne 

postoi grafa za izjasnuvawe na 

Op{tinskata zgrada vo s. Pustec 

nacionalnite malcinstva. Samo 

okolu 5% od Makedoncite (Mala 

Prespa) uìvaat teritorijalno 

ograni~eni malcinski prava. 

Jazikot e makedonski so specifi~ni 

crti na severozapadnite, 

zapadnite i jugozapadnite makedonski 

govori, i toa: vo Gora – goranski 

govor; vo Golo Brdo – debarski 

golobrdsko-drimkolski 

govor; vo Kor~ansko – bobo{tenski 

govor; vo seloto Vrbnik (Kosturska 

Kore{~a) – vrmni~ki govor; 

vo Mala Prespa – zapadnoprespanski; 

vo selata Lin, Tu{emi{ta 

i Piskupija – stru{ko-ohridski, 

itn. Makedoncite od Albanija 

go zboruvaat i albanskiot 

slu`ben jazik. Makedonskite govori 

od Albanija pokaùvaat izvorna 

arhai~nost {to e posledica 

na nivnoto odrùvawe vo doma{niot 

bit, bidej}i obrazovniot 

proces nasekade, osven vo osnovnoto 

obrazovanie vo Mala Prespa, 

se odviva na albanski jazik, kako 

i komunikacijata na dràvno 

nivo, vo instituciite, vo javnite 

glasila i vo site drugi mediumi. 

Makedoncite vo Albanija pretstavuvaat 

domorodno naselenie 

vo nivnite naselbi vo nekolku 

etni~ki predeli.


Sledej}i ja staroslovenskata i 

slovensko-makedonskata toponimija 

vo Albanija, moè da se izvr{i 

pribli`na rekonstrukcija 

na teritorijata {to bila markirana 

so makedonski (slovenski) 

naselbi vo raniot sreden vek, vo 

vremeto na turskiot period i vo 

noviot period po sozdavaweto i 

razvojot na albanskata dràva vo 

XX v. Otkako etni~ki razli~noto 

naselenie na ovoj prostor pominalo 

niz proces na etni~ki 

proniknuvawa, zapo~nal proces 

na grupirawe spored srodnosta 

po jazikot i etni~kata kultura. 

Na toj na~in, na edna strana se izdvoile 

albanskite egzogamni 

plemiwa, a na druga makedonskite 

endogamni etni~ki grupi 

(XVII–XVIII v.). Moè da se konstatira 

deka prirodnata etni~ka 

granica me|u makedonskoto i albanskoto 

naselenie bila êrmenika, 

a kon jugozapad Kor~ansko i 

Devol, od kade {to ovaa granica 

gi dopirala makedonskite predeli 

okolu dvete golemi ezera – Ohridskoto 

i Prespanskoto. 

Vo klasi~niot turski period se 

odrùval kontinuitet na makedonskite 

naselbi i pokraj procesite 

na islamizacijata vo centralnite 

i vo severnite predeli 

(Debarsko Pole, Golo Brdo i Gora). 

Intenzivna migracija na makedonskoto 

naselenie kon istok 

moè da se konstatira vo vremeto 

na turskiot ~ifli~ki feudalen 

sistem. Migracijata e povrzana 

so pojavata na lokalnite polunezavisni 

turski feudalci od albansko 

poteklo – Bu{ati na sever 

i Ali-pa{a Janinski Tepeleni 

na jug (XVIII–XIX v.). Osobeno 

Ali-pa{a Janiniski Tepeleni 

nepovolna za opstanokot na makedonskoto 

naselenie bila pretposlednata 

turska teritorijalna 

organizacija (1846–1877) na ~etiri 

vilaeti: Janina, Bitola, Skadar 

i Kosovo {to vremenski se 

sovpa|a so balkanskite i so albanskite 

nacionalni dvièwa vo 

vtorata polovina na XIX v. Albanskiot 

prodor kon makedonskite 

teritorii, pod zakrila na tur- 

skata dràva, predizvikal selidbeni 

procesi na makedonskoto 

naselenie. So nemo`nosta za sozdavawe 

sopstvena makedonska dr- 

àva po padot na Turskoto Carstvo, 

koga evropskite dràvi go 

ovozmoìle sozdavaweto na albanskata 

dràva, prodolìle 

migraciite na makedonskoto naselenie 

kon istok, sever i jug. Osven 

voenite sostojbi, pri~ina za 

preselbite bilo i formalnoto 

vklu~uvawe na makedonskite etni~ki 

predeli vo teritorijata na 

novoformiranata albanska dr- 

àva: Mala Prespa (1919), Golo 

Brdo i Gora (1923) itn. Pokraj 

pritisokot vrz Makedoncite vo 

Balkanskite vojni i vo Prvata i 

Vtorata svetska vojna (vremeto 

na Ahmet Zogu i Enver Hoxa), 

Ahmet 

Zogu 

iseluvawata ne bile celosni, taka 

{to zna~aen broj makedonsko 

naselenie s# u{te ìvee vo Albanija. 

Pokraj mehanizmite na 

dràvata za albanizacija na Makedoncite, 

dobar del od niv ja zadràle 

svojata etni~ka kultura: 

jazikot, usnata folklorna tradicija 

i lokalnata narodna nosija 

kako neverbalen simbol na etni~kiot 

identitet. 

Vo Albanija ne se zagarantirani 

malcinskite prava. Malcinskite 

zaednici se marginalizirani vo 

sferata na ekonomijata, vo javnata 

administracija, vo obrazovanieto, 

vo legislativata, vo politi~kiot 

i javniot ìvot, vo mediumite 

itn. Pod pritisok na dràvata 

Makedoncite vo Albanija 

bile i s# u{te se izloèni na albanizacija. 

Za olesnuvawe na toj 

proces, pokraj obrazovanieto na 

albanski jazik, dràvata sprovela 

akcija za promena na li~nite 

imiwa i prezimiwa vo albanska 

forma. Ovie potezi bile prosledeni 

so pove}epatno gorewe na 

mati~nite knigi. Samo mal del 

od Makedoncite (vo devet sela od 

Mala Prespa) imaat privilegija 

da u~at na makedonski jazik vo osnovnoto 

obrazovanie, no so prevedeni 

albanski u~ebnici. Gubeweto 

na elementarnite malcinski 

i ~ovekovi prava na Makedon- 

MAKEDONSKOTO 

cite se sovpa|a so vremeto na Informbiroto 

(1948), koga toga{nata 

FNRJ bila ekskomunicirana 

od strana na stalinisti~kiot 

blok dràvi poradi politi~kite 

nesoglasuvawa. 

Po zavr{uvaweto na Vtorata svetska 

vojna i do 1948 g. postoele u~ili{ta 

na makedonski jazik po oddelni 

sela vo site makedonski etni~ki 

predeli vo Albanija, a makedonsko-albanskata 

granica lesno 

se minuvala vo dvete nasoki, so 

posebni li~ni i semejni dokumenti 

za makedonskoto naselenie od 

pograni~niot pojas. Od 1948 g. granicata 

stanala neprobivna, makedonskite 

u~iteli bile isterani, a 

pove}eto u~ili{ta bile zatvoreni. 

Vo onie {to ostanale da funkcioniraat 

bile vraboteni alban- 

Eden od bunkerite vo pograni~niot pojas 

ski u~iteli {to se pokaàlo kako 

lo{ poteg, bidej}i ne bile vo sostojba 

da komuniciraat so decata i 

so nivnite roditeli {to zboruvale 

samo na makedonski jazik. Od 

tie pri~ini bila vovedena nova 

praktika na obrazuvawe u~iteli 

od redovite na lokalnoto naselenie, 

koi potoa se vra}ale vo rodnite 

sela za da gi u~at decata na 

albanski jazik preku objasnuvawa 

na makedonski. Ovaa praktika se 

sproveduva do dene{ni dni. Albanskite 

intelektualci od makedonsko 

poteklo ja objasnuvaat 

ovaa privilegija na Mala Prespa 

so faktot {to vidni funkcioneri 

na nekoga{nata Komunisti~ka 

partija (Koci Yoye, Pandi Kristo 

i drugi) bile Makedonci od 

Mala Prespa, a Koci Yoye bil 

vtor ~ovek vo dràvata, po Enver 

Hoxa. Se smeta deka nivna e zaslugata 

{to vo selata od Mala 

Prespa po 1948 g. ostanal da raboti 

tamo{niot u~itel Nikola Berovski 

i da gi u~i decata na makedonski 

jazik. Toa osvoeno pravo 

se uvaùva samo na teritorijata 

na Mala Prespa {to pretstavuva 

specifi~en †malcinski rezervat#, 

bidej}i so iseluvawe od predelot 

vo drugi naselbi vo Albanija, 

ìtelite go gubat pravoto 

da bidat Makedonci. 

Po padot na reìmot na Enver 

Hoxa malcinskite etni~ki grupi 

vo Albanija politi~ki se akti- 

M 

887


Makedonski u~iteli so svoi kolegi Albanci vo Kor~a po Vtorata svetska vojna 

viraa, formiraa svoi partii i 

gra|anski zdruènija. Bidej}i 

dràvata ne se griì za pravata 

na malcinstvata, koi site zaedno 

pravat pribli`no 1/3 od albanskoto 

op{testvo, site asocijacii 

se potpiraat na sopstveni finansiski 

izvori ili na diskretna 

finansiska pomo{ od nivnite 

mati~ni dràvi. Na sli~en na- 

~in se organizirani i Makedoncite 

vo Albanija. Nekolku politi~ki 

i gra|anski zdruènija na 

Makedoncite: Dru{tvoto †Prespa# 

(osnovano vo 1991), Dru{tvoto 

†Bratstvo# (1991), Dru{tvoto †Gora# 

(1993), Dru{tvoto †Mir# (1993) 

i Dru{tvoto †MED# (Makedono- 

sko-egejsko dru{tvo) od selo Vrbnik 

(2000) se obedinile so Rezolucija 

(2001) vo Zaednica na Makedoncite 

vo Albanija so sedi{te vo 

Tirana. Bila donesena odluka dotoga{niot 

vesnik †Prespa# da prerasne 

vo periodi~en vesnik na Za- 

Vesnikot na Makedoncite od Prespa 

ednicata i da izleguva dvojazi~no 

(na makedonski i na albanski jazik). 

Dràvnoto albansko radio 

edna{ nedelno emituva programa 

od pet minuti na makedonski jazik, 

dodeka na televizijata nikoga{ nemalo 

emisija na makedonski. Vo 

2002 g. prozvu~e prvata privatna 

888 

Kimet Fetahu, 

pretsedatel na 

Makedonskoto 

dru{tvo †Mir# 

vo Albanija 

radiostanica na makedonski jazik 

†Radio Prespa# od 7:00 do 8:00 ~asot, 

kako del od programata na Politi~koto 

dru{tvo †Prespa#. Vo 

oktomvri 2004 g., Zaednicata na 

Makedoncite vo Albanija se preimenuva 

vo Makedonska partija za 

evropska integracija vo Albanija, 

Sednica na Regionalniot komitet na Partijata na 

Makedoncite vo Albanija †Makedonska alijansa# 

koja{to e edinstvena legalno registirirana 

partija na Makedoncite 

vo Albanija, koja na poslednite 

lokalni izbori go dobi i edinstveniot 

gradona~alnik Makedonec. 

LIT.: Turski dokumenti za istorijata 

na makedonskiot narod: op{iren popisen 

defter, N° 4 (1467–1468 godina)/ redakcija 

Metodija Sokoloski i Aleksandar Stojanovski, 

Skopje, 1971; Turski dokumenti 

za istorijata na makedonskiot narod, 8, 

kn. 2. Op{iren popisen defter na Ohridskiot 

sanxak od 1583 godina/ prevod, redakcija 

i komentar: d-r Aleksandar Stojanovski, 

Skopje, 2000; V. K†n~ov, MakedoniÔ. 

EtnografiÔ i statistika, SofiÔ, 

1900; Borivoje @. Milivojevi¢, Ju`na 

Makedonija, Beograd, 1920 (separat od 

†Naseqa srpskih zemaqa#, kw. X); Jovan 

Haxi-Vasiqevi¢, Muslimani na{e krvi u 

Ju`noj Srbiji, Beograd, 1924; D. œranov, 

Preselni~esko dviènie na bÍlgari ot 

MakedoniÔ i AlbaniÔ kÍm izto~nite 

bÍlgarski zemi prez XV do XIX vek, †Makedonski 

pregled#, VII/2-3, SofiÔ, 1932, 

63–118; Mil. S. Filipovi#, Debarski 

Drimkol, Skopqe, 1939; istiot, Golo Brdo, 

Skopqe, 1940; Branislav Rusi#, Poqe 

Debarsko, †Godi{en zbornik na Filozofskiot 

fakultet na Univerzitetot vo 

Skopje#, VII/10, Skopje, 1954, 123–186; Milisav 

Lutovac, Gora i Opolje, †Srpski etnografski 

zbornik#, LXIX, Naselja i poreklo stanovni{tva, 

35, SAN, Beograd, 1955; Branislav Rusi#, 

@upa Debarska, Skopje, 1957; Galaba 

Palikru{eva, Islamizacijata na Torbe- 

{ite i sozdavawe na torbe{kata subgrupa, 

Skopje, 1965 (rakopis na odbraneta 

doktorska disertacija); Krste Bitoski, 

Brojot i sostavot na naselenieto vo 

Bitolskiot vilaet vo krajot na XIX 

vek, †Istorija#, VI/1, Skopje, 1970, 

100–113; Metodija Sokoloski, Prespanskata 

nahija vo tekot na XVI vek, †Godi- 

{en zbornik na Filozofskiot fakultet#, 

24/25 (1972/973), 111–125; Tomo Tomoski, 

Prespa vo Sredniot vek, †Istorija#, 

XV/2, Skopje, 1979, 49–81; Jovan Trifunoski, 

Albansko stanovni{tvo u Socijalisti~koj 

Republici Makedoniji, Beograd, 

1988; Andrew Rossos, The British Foreign 

Office and Macedonian National Identity, 

1918–1941, †Slavic Review#, vol. 53/2, 1994; 

Boìdar Vidoeski, Dijalektite na makedonskiot 

jazik, I, Skopje, 1998; Nazif 

Dokle, Goranski narodni pesni, †Patrija#, 

Skopje, 2000; Mehmet Hoxha, Gora dhe 

Goranet – Veshtrim fizik, historik dhe etnokulturor, 

Tiranë, 2002; Boìdar Jezernik, Makedoncite: 

prepoznatlivi spored svoeto 

nepostoewe, †EtnoAntropoZum#, 2, Skopje, 

2002, 30-79; Aneta Svetieva, Politizacija 

na etni~kiot identitet na Torbe- 

{ite (†Na{incite#), †EtnoAntropo- 

Zum#, br. 4, Skopje, 2004; Blaè Ristovski, 

Kon prou~uvaweto na narodnata poezija 

na Goranite, vo kn.: Makedonskiot 

folklor i nacionalnata svest. Istraùvawa 

i zapisi, II, Skopje, 1987, 312–330; 

†Makedonski folklor#, II, 3–4. Skopje, 

1969, 137–157 i 429–493. An. Sv. 

MAKEDONSKOTO NACIONAL- 

NO MALCINSTVO VO RE- 

PUBLIKA BUGARIJA – domorodno 

makedonsko naselenie so 

lokalna etni~ka kultura, sostaven 

del na makedonskata. Predcite 

na ova naselenie se evidentirani 

vo srednovekovnite izvori pod 

plemenskite imiwa Strumjani i 

Smoljani. Makedonskoto naselenie 

kontinuirano moè da se sledi 

i vo turskite izvori. Vo po~etokot 

na XX v. etapno bilo vklu- 

~uvano vo bugarskata dràvna teritorija: 

Severen Pijanec vo 

1878, a vo 1912 g. ostanatiot del od 

Pirinskiot del na Makedonija – 

Gornoxumajsko (Blagoevgradsko), 

Svetivra~ko (Sandansko), Petri~ko, 

Razlo{ko i Nevrokopsko 

(Gocedel~evsko). 

Karta na Pirinskiot del na Makedonija vo RB 

Makedoncite vo Bugarija pripa- 

|aat na dve konfesii: pravoslavno 

hristijanstvo i islam. Najbrojno 

e makedonskoto naselenie 

so pravoslavna vera. Makedonskoto 

naselenie so islamska vera, 

t.n. Pomaci, se skoncentrirani 

glavno na potegot kon zapadni-


ot rodopski greben, vo pograni~noto 

podra~je na RG kon Trakija, 

kako i vo drugite etni~ki predeli 

na Pirinsko (Gornoxumajsko, 

Nevrokopsko i Razlo{ko). Osven 

vo selskite naselbi, Makedoncite 

od dvete konfesii ìveat vo 

site gradovi vo Pirinskiot del 

na Makedonija. To~niot broj na 

Makedoncite vo Bugarija ne e 

poznat, bidej}i dràvata po 1948 

g. ne ovozmoùva slobodno izjasnuvawe 

za nacionalnata pripadnost 

vo popisnite listi. Vo prvite 

povoeni popisi (1946 i 1956) 

pove}e od 70% od naselenieto vo 

Pirinsko se izjasnile kako Makedonci. 

Makedoncite od dvete 

konfesii ne uìvaat malcinski 

prava vo RB. 

Pirinskiot del na Makedonija go 

opfa}a najgolemiot del od makedonskata 

Strumsko-mestanska etnografska 

celina. Samo eden mal 

del (Strumi~ko i Radovi{ko) se 

nao|aat vo dràvnite granici na 

RM. Krajniot del od ovaa etnografska 

celina geografski e definiran 

so deltata na r. Mesta i 

predelite na toj prostor, a zavr- 

{uva do krajniot jugoisto~en del 

na Egejskiot del na Makedonija 

(RG). Granicata me|u RB i RGr 

(1913) neprirodno ja se~e ovaa makedonska 

etnografska celina, osobeno 

etni~kiot predel Mrva{ko. 

Teritorijata na koja ìveat pirinskite 

Makedonci moè da se 

opredeli po~nuvaj}i od linijata 

na isto~nata granica {to zapo~nuva 

na ju`niot del od planinata 

Dospat, vodi na sever i se dviì 

po zapadniot rodopski greben i 

po planinskite vrvovi i izleguva 

na izvorot na Mesta, na Rila 

Planina. Na taa to~ka zapo~nuva 

severnata granica {to se dviì 

vo zapadna nasoka preku visokite 

planinski vrvovi i preku vrvovite 

na jugozapadna Rila, pa se 

spu{ta severno od Blagoevgrad, 

vo dolinata na r. Struma. Ja se~e 

Blagoevgrad 

rekata i se ka~uva vo planinskiot 

predel Pijanec. Tuka zapo~nuva 

zapadnata granica i vodi kon 

jug po planinskata vododelnica 

{to go deli slivot na r. Bregalnica 

na zapad od pritokite na r. 

Struma na istok. Isto~no od 

Peh~evo, zapadnata granica gi 

sledi vrvovite na Male{evskata 

Planina. Kaj posledniot vrv (Kadiica) 

go se~e izvori{teto na 

Lebnica – desna pritoka na r. 

Struma i prodolùva preku Ogra`den. 

Od tuka se spu{ta vo dolinata 

na r. Strume{tica, pa se 

ka~uva na planinata Belasica i 

izleguva na nejziniot greben. Na 

taa to~ka, {to e trome|e me|u 

Pirinskiot, Egejskiot i Vardarskiot 

del na Makedonija, zapo~nuva 

ju`nata granica i vodi po 

planinskite vrvovi, pa se spu{ta 

kon grat~eto Petri~ vo dolinata 

na Struma, ja se~e rekata kaj Rupelska 

Klisura, odi po podno`jeto 

na Rupelska Planina i se ka~uva 

na Goceva Planina. Od tuka i 

od ju`nite razgranoci na Pirin 

granicata se spu{ta vo dolinata 

na r. Mesta, jugoisto~no od grat- 

~eto Nevrokop (dene{en Goce 

Del~ev), ja se~e rekata i se iska- 

~uva na ju`niot del od planinata 

Dospat. Pirinskiot del na Makedonija 

zafa}a okolu 6.798 km² ili 

okolu 10.18% od makedonskata etni~ka 

teritorija. 

Za brojnosta na makedonskoto 

malcinstvo ne postojat to~ni podatoci, 

bidej}i dràvata Bugarija 

go tretira kako †nepostojno#. 

Toj dràven stav moè da se sledi 

po nastanite povrzani so Informbiroto 

(1948), koga e prekinata 

minimalnata kulturna avtonomija 

na Pirinskiot del na Makedonija. 

Vo 1946 i 1956 g. bile 

sprovedeni 

relativno 

slobodni popisi, 

na koi 

nad 70% od 

naselenieto 

se izjasnile 

kako Makedonci.Pritisokot 

{to 

se vr{el za 

prinuduvawe 

na Makedon- 

Plakat za izvedbata 

na dramata †Pe~albari# 

od Oblasniot makedonski 

naroden teatar vo Gorna 

Xumaja (1947/48) 

cite da se izjasnuvaatkako 

Bugari 

dal rezultati 

vo nared- 

nite godini, no ne ja isklu~il pojavata 

na Makedoncite vo slu`benite 

popisi. Pokraj zapla{uvawata, 

vo popisot od 1992 g. se 

pojavilo makedonsko malcinstvo 

od 10.800 ìteli, koe Bugarija odbila 

da go priznae. Za razlika od 

turskoto i romskoto malcinstvo, 

makedonskoto malcinstvo nema 

svoja grafa vo popisnite listi, 

tuku e smesteno vo grafata †drugi# 

zaedno so ermenskoto, tatarskoto, 

gagauskoto i drugite mali 

malcinstva. Za da se dobie barem 

pribli`na brojka na makedonskoto 

malcinstvo vo Bugarija, kon 

brojot na onie {to se izjasnuvaat 

MAKEDONSKOTO 

kako Makedonci, treba da se dodade 

eden pristoen del od brojot 

147.707 du{i, kolku {to iznesuva 

2% †drugi# od 7.385,367 vkupna 

polulacija (2006). Ako se smeta 

so aproksimativna brojka od 

100.000 od tn. †drugi#, brojkata na 

makedonskoto malcinstvo vo RB 

moè da iznesuva nekade okolu 

150.000 do 250.000. 

Govorniot jazik e makedonskiot – 

jugoisto~no nare~je (razlo{ki, 

petri~ki i seresko-lagadinski: 

mrva{ki, ~e~ki govor). Vo slu`bena 

upotreba po 1912 g. e standardiziraniot 

bugarski jazik. Po religijata 

naselenieto e od pravoslavnoto 

hristijanstvo (protestantizmot 

se pojavuva od vtorata 

polovina na XIX v.) i islamsko. 

Kontinuitetot na Strumsko-mestanskata 

etnografska celina mo- 

è da se sledi od ranoto srednovekovje, 

koga postoela edna oblast 

poznata po imeto Struma 

ili Strumska ùpa. Strumskata i 

Mestanskata oblast so tekot na 

vremeto po~nale da se razlikuvaat 

po oddelni etni~ki karakteristiki 

{to se dolì na pojavi 

povrzani so istoriskite procesi. 

Re~isi do krajot na turskiot period, 

na ovoj prostor na etni~ka 

Makedonija postoele dva sanxaka: 

Serski i Dramski vo sostav na 

Solunskiot vilaet. Modusot na 

administrativna nepromenlivost 

vo period od re~isi pet veka 

pozitivno vlijael vrz za~uvuvaweto 

na makedonskiot etni~ki 

karakter na prostorot i odrùvaweto 

na kontinuitetot so anti~kata 

i staroslovenskata kulturna 

matrica od vremeto na 

srednovekovnite predci na Makedoncite 

na ovoj prostor – Strumjanite 

okolu r. Struma i Smoljanite 

po r. Mesta, koi vo simbioza 

so starobalkanskoto naselenie 

na Makedonija sozdale svoj etni~ki 

identitet vo domenot na 

materijalnata, socijalnata i duhovnata 

kultura. 

Etni~koto splotuvawe na makedonskoto 

malcinstvo od Pirinsko 

se gradelo vrz osnova na sopstvenata 

etni~ka kultura, kako i 

preku zdruùvaweto protiv zaed- 

Jane Sandanski so borci od svojata ~eta 

M 

889


ni~kiot neprijatel (turskata 

ili druga tu|a vlast, gr~kata crkva, 

itn.) {to se potvrduva so inicijativi 

i masovni u~estva vo ajdutski 

i vostani~ki akcii, sè do 

Ilindenskoto vostanie i nastanite 

{to sledele potoa, vklu~uvaj}i 

gi i poslednite povrzani so 

partizanskoto dvièwe vo Vtorata 

svetska vojna. 

So ogled na karakterot na turskiot 

dràven miletski sistem 

{to opstojuval pet veka, Makedoncite 

ne gi ~uvstvuvale kako 

svoi direktni neprijateli drugite 

pripadnici na †hristijanskiot 

milet#. 

Nedorazbirawata so Bugarite se 

pojavile vo XIX v. pod vlijanie na 

ideite od Evropa za realizacija 

na konceptot dràva-nacija, koi 

gi prifatila bugarskata sredna 

klasa i razvila strategija za virtuelna 

obnova na teritorijata na 

srednovekovnite bugarski carstva. 

Preku agresivna propaganda 

po~nale da rabotat na privlekuvawe 

na makedonskoto i drugoto 

nebugarsko naselenie vo sozdavaweto 

na t.n. bugarska kulturna 

sfera. Akcijata za bugarska duhovna 

prevlast zapo~nala so 

standardizacijata na bugarskiot 

jazik. Amerikanskite protestantski 

misioneri, koi rabotele 

za bugarskite interesi glavno na 

prostorot na Isto~na/Jugoisto~na 

Makedonija, po 1835 g. go sozdale 

prvoto standardizirano bugarsko 

pismo i pritoa za osnova na 

†bugarskiot# jazik go odbrale dijalektot 

od Isto~na Makedonija. 

So sozdavaweto na ovaa privremena 

nova slika za minatoto bile 

relativizirani kulturnite razliki 

pome|u Bugarite i Makedoncite. 

No vo 40-tite godini na XIX 

v. isto~nobugarskite dejci uspevaat 

da go otfrlat makedonskobugarskiot 

pismen jazik i pravopisot 

na Neofit Rilski (od Bansko) 

i so noviot prevod na Biblijata, 

vrz osnova na isto~nobugarskoto 

nare~je go standardiziraat 

sovremeniot bugarski literaturen 

jazik. Po objavuvaweto na 

fermanot za sozdavawe na Bugarskata 

egzarhija (1870) bil otvoren 

patot kon {irewe na bugarskoto 

ime i bugarskata ideja, sè 

do fakti~ko pripojuvawe makedonski 

teritorii. Kako rezultat 

na voenite akcii vo Rusko-turskata 

vojna (1877/78), vo sozdadenoto 

Kneèstvo Bugarija bil 

vklu~en del od predelot Pijanec, 

t.n. Severen Pijanec i delovi od 

sosednite osogovski predeli na 

taa linija. Po Balkanskite vojni 

(1912/13) bila pripoena i celata 

teritorija na Pirinskiot del na 

Makedonija zaedno so Strumi~kata 

Kotlina i teritorijata me|u 

890 

rekite Mesta i Marica. Po Versajskiot 

miroven dogovor (1919) 

Bugarija go zadràla ovoj del na 

Makedonija, osven Strumi~ko. 

Kako rezultat na me|udràvnite 

dogovori na Bugarija, Grcija i 

Turcija za razmena na naselenieto 

(Nej, 1919 i Lozana, 1923) zapo~nal 

egzodusot na makedonsko- 

Potpi{uvaweto na Nejskiot dogovor (1919) 

to naselenie od Egejskiot del na 

Makedonija kon Pirinsko, nastanala 

migracija na poma~koto pirinsko 

naselenie kon Turcija i 

preselbi na pripadnicite na gr~kata 

patrijar{iska crkva vo Grcija. 

Spored gruba presmetka, 

okolu 40% od naselenieto vo Pirinsko 

se preseleni Makedonci 

od Egejskiot del na Makedonija. 

Kon brojot na starite †beànci# 

od Egejsko treba da se dodade i 

brojot na novite begalci dojdeni 

po Vtorata svetska vojna. Pokraj 

pozitivnoto zasiluvawe na makedonskiot 

etni~ki element vo Pirinsko, 

ovie pomestuvawa na naselenieto 

predizvikale promeni 

na lokalnata etni~ka kultura i 

go naru{ile prethodniot sistem 

na dijalektite i govorite na makedonskiot 

jazik. 

Vo RB ne se zagarantirani malcinskite 

slobodi i prava na makedonskoto 

malcinstvo, koe e 

marginalizirano vo sferata na 

ekonomijata, vo javnata administracija, 

vo obrazovanieto, vo legislativata, 

vo politi~kiot i 

javniot ìvot, vo mediumite itn. 

Dràvata gi negira pravata na 

makedonskoto malcinstvo na slo- 

Makedonski pisateli vo poseta na Pirinskiot del na Makedonija (1948) 

Centralniot organ na Oblasta v. †Pirinsko delo# 

bodno zdruùvawe vo gra|anski i 

politi~ki zdruènija. Na razni 

na~ini i so razli~ni sredstva gi 

spre~uva nivnite kulturni sobiri 

i prigodni ~estvuvawa na 

prazni~ni denovi i po povod nastani 

od nivnata kulturna istorija. 

Grubo ja prisvojuva makedonskata 

etni~ka kultura i folklorot 

i sekoga{ gi prikaùva kako 

bugarski. Pe~ati ogromen broj 

publikacii za promocija na dr- 

àvnata politika na negacija na 

makedonskoto malcinstvo. Internetot 

e u{te edna alatka {to 

se koristi vo presmetkata so Makedoncite. 

Pod pritisok na dr- 

àvata Makedoncite bile i sè 

u{te se izloèni na bugarizacija. 

Me|u pogolemite malcinstva, 

edinstveno makedonskoto malcinstvo 

nema svoja grafa vo popisnite 

listi. 

Po padot na reìmot na Todor 

@ivkov malcinskite etni~ki 

grupi vo Bugarija politi~ki se 

aktivirale i po~nuvaj}i od 1989/ 

90/91 g. formirale svoi partii i 

gra|anski zdruènija. Za otporot 

na Bugarija kon ovie pojavi zboruvaat 

redica izve{tai i na Internet. 

Formalni ~ekori kon podobruvawe 

na malcinskite prava 

bile prezemeni vo periodot na 

pribliùvaweto na RB kon EU 

(1998–2006), no i toga{ makedonskoto 

malcinstvo od dvete konfesii 

bilo postojano so status na 

†nepostojno#, a onie {to se deklarirale 

kako Makedonci bile i s# 

u{te se proglasuvani za predavnici, 

separatisti i neprijateli 

na dràvata. Makedonskite politi~ki 

i gra|anski asocijacii, osnovani 

vo periodot 1990–2004, po


pravilo imaat svoi bugarski 

†dvojnici# so sli~ni imiwa, sozdadeni 

od specijalnite institucii 

na dràvata so cel da se predizvika 

zamagluvawe i da se pottiknat 

interni konflikti. So 

ovoj vid mimikrija se vodel narodot 

niz lavirint i se spre~uval 

da go prepoznae svoeto vistinsko 

zdruènie me|u †OMO Ilinden# 

od Sandanski, †OMO Ilinden 

Pretstavnici na OMO †Ilinden# pred spomenikot 

na Jane Sandanski kaj Roènskiot manastir 

Pirin# od seloto Mosomi{te 

(Blagoevgradsko), †OMO Pirin# 

od Sandanski i †VMRO-SMD#. Vo 

postkomunisti~kiot period se 

oglasi i makedonskoto poma~ko 

malcinstvo so organizacijata 

†Sonce – Zdruènie na Makedoncite 

so islamska veroispoved#, 

koe, me|utoa, ne uspea da se registrira. 

Kako vistinski pretstavnik 

na makedonskoto malcinstvo 

vo Bugarija se deklarira †OMO 

Ilinden–Pirin# (Obedineta makedonska 

organizacija †Ilinden# 

– Pirin) – Partija za ekonomski 

razvoj i integracija na naselenieto 

vo RB. Partijata se povikuva 

na kontinuitet so TMORO i 

VMORO od Pirinsko od klasi~niot 

period na formiraweto do 

smrtta na Jane Sandanski (1915). 

Ovaa partija sè u{te ne e registrirana 

od strana na bugarskata 

sudska vlast. Edinstven pe~aten 

medium na makedonskoto malcinstvo 

vo Bugarija e v. †Narodna 

Volja# (Blagoevgrad) {to se pe~a- 

Vesnikot na Makedoncite vo Pirinskiot del 

na Makedonija †Narodna volja# 

ti na bugarski i na makedonski jazik. 

Od 2001 g. nekolku pati bil 

konfiskuvan, no izdava~ite i 

prijatelite na vesnikot ja prodolùvaat 

svojata rabota kako 

del od borbata za malcinski pra- 

Ivan 

Singartiski, 

lider na 

OMO 

†Ilinden & 

Pirin# 

va i kulturen identitet na Makedoncite. 

Vesnikot ima svoj bugarski 

†dvojnik# vo v. †MakedoniÔ–BÍlgariÔ#. 

Vo drugite bugarski 

javni mediumi (radio, televizija, 

itn.) ne postoi prostor za 

kulturnite potrebi na makedonskoto 

malcinstvo. 

IZV. i LIT.: Carnegi Report of the International 

Commission to Inquire into the Causes and 

Conduct of the Balkan Wars, Washington, D.C., 

1914; Makedonija kako prirodna i ekonomska 

celina, INI, Skopje, 1978; Jovan 

F. Trifunoski, Pirinskiot del na Makedonija, 

Skopje, 1967; Blagovest NÔgulov 

‡ Emil Milanov, BÍlgarskite obÈnosti 

zad granica, http://balder.prohosting.com/asen/obst_bg.htm; 

OMO Ilinden– 

Pirin – Partija za ekonomski razvoj i 

integracija na naselenieto vo Republika 

Bugarija, http://www.omoilindenpirin.org/ 

(mart 2007); The Macedonian Minority in Bulgaria 

– Report by the MHRMC & Raibow – Organization 

of the Macedonian Minority in Greece, 

Warsaw, october 5-15, 2005, 

http://www.mhrmi.org/reports/04/osce_bulgaria.html 

(mart 2007); Mark Mazover, Balkanot, 

Skopje, 2003; Anastasija Karakasidu, 

Poliwa ìto ‡ ridi{ta krv, Skopje, 

2002; Gregory Mihaelidis, Salvation Abroad: 

Macedonian Migration to North America and the 

Making of Modern Macedonia, 1870-1970, 2005 

(rakopis na odbraneta doktorska disertacija 

na Univerzitetot vo Merilend, 

SAD), https://drum.umd.edu/dspace/bitstream/1903/2407/1/umi-umd-2270.pdf. 

An. Sv. 

MAKEDONSKOTO NACIO- 

NALNO MALCINSTVO VO 

REPUBLIKA GRCIJA – domorodno 

makedonsko naselenie so 

lokalna etni~ka kultura, sostaven 

del od makedonskata etni~ka 

kultura. Predcite na ova naselenie 

vo provincijata Makedonija 

i vo nejzinoto sosedstvo se evidentirani 

vo ranoto srednovekovje 

pod imiwata Draguviti, Sa- 

MAKEDONSKOTO 

gudati, Rinhini, Velegiziti, Vojuniti 

i dr. Makedonskoto naselenie 

na ovoj prostor kontinuirano 

moè da se sledi i vo turskoto 

srednovekovje. Po vojnite 

vo po~etokot na XX v. (1912/13 i 

1923) vo gr~kata dràvna teritorija 

bila vklu~ena okolu 51% od 

vkupnata makedonska etni~ka teritorija. 

Progonot na Makedoncite 

od nivnite vekovni ogni{ta 

trael 38 godini (1912–1950) i se 

realiziral vo {est nasoki: vo 

balkanskite zemji, vo SSSR i vo 

zemjite od Isto~niot blok, vo 

Evropa i vo prekuokeanskite 

zemji. Vo soglasnost so idejata za 

sozdavawe nacija-dràva, Grcija 

razvila metodologija i praktika 

za grcizirawe na site gra|ani 

preku sistemot na kazni i eliminacija 

na †neposlu{nite#. 

Makedoncite vo Grcija pripa|aat 

na dve konfesii: pravoslavno 

hristijanstvo i islam (protestantizmot 

i unijatstvoto se pojavuvaat 

pri krajot na XIX v.). Makedonskoto 

naselenie so islamska 

vera, t.n. Pomaci, se skoncentrirani 

glavno vo pograni~noto 

podra~je na RGr. kon Trakija. 

Makedoncite ne uìvaat malcinski 

prava vo RGr. Nivnata politi~ka 

partija †Vinoìto# vodi 

uspe{na vnatre{na i nadvore{na 

politika vo borbata protiv gr~kiot 

ekstremen nacionalizam. 

Egejskiot del na Makedonija zafa}a 

pribli`no polovina od 

vkupnata makedonska etni~ka teritorija 

– 34.153 km². Granicite 

na teritorijata na Egejskiot del 

na Makedonija do 1913 g. vo golem 

del bile istovremeno i etnografski 

granici. Severnata granica 

(1912) so RB (Pirinskiot del na 

Makedonija) i RM ja se~e etni~ka 

Makedonija na polovina vo nepravilna 

horizontalna nasoka. Isto~nata 

granica e so Trakija i po 

taa linija go opfa}a makedonskiot 

predel ê~, klisurata i slivot 

na r. Mesta vo Egejskoto More. 

Zapadnata granica vodi po planinskite 

srtovi Mokra Gora, Morava, 

Gramos i Pind i formira 

vododelnica me|u r. Bistrica na 

Karta na Egejskiot del na Makedonija vo RGr, vo granicite po Bukure{kiot dogovor 

M 

891


istok i rekite {to te~at na zapad 

(Devol, Osem). Na Pind po~nuva 

ju`nata granica i vodi preku planinite 

Kambunica i Olimp, pa se 

spu{ta ju`no na r. Bistrica i vodi 

kon Egejskoto More. Od tuka 

kon istok vodi po morskiot breg, 

gi opfa}a Halkidi~kiot Poluostrov 

i ostrovot Tasos i zavr{uva 

kaj utokata na r. Mesta. 

Za brojnosta na makedonskoto 

malcinstvo ne postojat to~ni podatoci, 

bidej}i dràvata Grcija 

go tretira kako †nepostojno#. Toj 

dràven stav oficijalno moè 

da se sledi od 1912/13 g. do deneska, 

iako vo 1920 g. Grcija potpi- 

{ala Dogovor so Dru{tvoto na 

narodite so koj se obvrzala deka 

}e im ovozmoì dostojni gra|anski 

prava i slobodi na malcinstvata. 

Spored aproksimativni 

presmetki na †Vinoìto# – Partija 

na Makedoncite vo Grcija, 

okolu 200.000 selsko naselenie go 

zboruva ili go razbira makedonskiot 

jazik. 

Makedonskiot govoren jazik go 

pretstavuvaat: jugozapadnata grupa 

govori – kor~anskiot, kosturskiot, 

nesramskiot i kostenarskiot; 

ju`nata grupa govori – solunskiot 

i vodenskiot i jugoisto~nata 

grupa – lagadinskiot i 

serskiot. Po 1912 g. standardiziraniot 

gr~ki jazik e vo slu`bena 

upotreba. 

Predcite na sovremenite Makedonci 

se adaptirale vo provincijata 

Makedonija i vo nejzinoto 

sosedstvo i se evidentirani vo 

srednovekovnite romejski/vizantiski 

izvori pod plemenskite 

imiwa Draguviti (zapadno/jugozapadno 

od Solun), Berziti (severno 

od Solun), Sagudati (okolu 

r. Bistrica), Rinhini (na Halkidiki), 

Velegiziti (vo Tesalija), 

Vojuniti (vo Epir) i dr. Od VII do 

XV v. celosno ili delumno bile 

vo sostavot na srednovekovnite 

balkanski dràvi (Romejska Imperija, 

Bugarija, Srbija), vklu~itelno 

i vo Samuilovoto Carstvo. 

Vo po~etokot na turskiot period 

bile vo sostav na Rumeliskiot 

vilaet, a potoa do krajot na turskiot 

period vo sostav na Solunskiot 

vilaet. Modusot na administrativna 

nepromenlivost pove}e 

od ~etiri veka pod turska 

vlast pozitivno vlijael vrz za~uvuvaweto 


karakter na prostorot i odr- 

ùvaweto na kontinuitetot so 

anti~kata i staroslovenskata 

kulturna matrica od vremeto na 

srednovekovnite predci na Makedoncite 

na ovoj prostor. Vo simbioza 

so starobalkanskoto naselenie 

na Makedonija sozdale svoj 

prepoznatliv etni~ki identitet 

892 

vo domenot na materijalnata, socijalnata 

i duhovnata kultura. 

Etni~koto splotuvawe na Makedoncite 

od Egejskiot del na Makedonija 

se gradelo vrz osnova na 

sopstvenata etni~ka kultura, kako 

i preku zdruùvaweto protiv 

zaedni~kiot neprijatel (turska, 

gr~ka ili druga tu|a vlast, gr~kata 

crkva, itn.), koe{to se potvrduva 

so inicijativi i masovni 

u~estva vo ajdutski i vostani~ki 

akcii, sè do Ilindenskoto vostanie 

i nastanite {to sledele potoa, 

vklu~uvaj}i gi i poslednite 

povrzani so partizanskoto dvi- 

èwe vo Vtorata svetska vojna. 

Naru{uvawe na me|uetni~kite 

odnosi se pojavilo po ukinuvaweto 


i vklu~uvaweto na makedonskoto 

naselenie vo gr~kata crkva, so 

slu`ba na gr~ki crkoven jazik 

(1767). Po~etocite na progonot 

na Makedoncite od ovoj del na 

Makedonija datiraat od krajot na 

XIX v., a se intenziviral vedna{ 

po Ilindenskoto vostanie. Zagovornicite 

na evropskite idei za 

sozdavawe dràva-nacija razvile 

strategija za obnova na klasi~nata 

anti~ka i na elinisti~kata istorija. 

Nasproti mitot za anti~kata 

†gr~ka Makedonija# stoela 

realnosta za osvojuvawe na prirodnoto 

bogatstvo na Makedonija 

(plodni po~vi, reki, ezera, planini, 

{umi itn.). Za taa cel se 

organiziraat andartski oruèni 

akcii protiv Makedoncite u{te 

vo 1904–1906 g. so pomo{ na platenici 

od Krit i od drugi mesta. 

Gr~ka andartska ~eta (1904&1906) 

Ovoj temen period na gr~kata istorija 

oficijalno e ozna~en kako 

po~etok na t.n. †makedonska borba#. 

Antimakedonskata borba za 

teritorii se izveduvala pod izgovor 

deka treba da se kaznat Makedoncite 

zatoa {to stanale nevernici, 

ja napu{tile gr~kata 

crkva i se priklu~ile kon Bugarskata 

egzarhija (1870). 

Po voenite uàsi (1912/13 i 

1923), Grcija so evropska poddr{ka 

uspeala da dobie okolu 51% od 

teritorijata na etni~ka Makedonija. 

Za da ja osigura novata teritorija, 

zapo~nala etni~ko ~istewe 

na mnozinskoto makedonsko 

naselenie. Kako rezultat na me- 

|udràvnite dogovori na Grcija, 

Bugarija i Turcija za †razmena na 

naselenieto# (Nej, 1919 i Lozana, 

1923) zapo~nal egzodusot na makedonskoto 

naselenie od ovoj del na 

Makedonija kon Bugarija, kon 

drugite sosedni zemji i kon Evropa, 

SAD i Avstralija. Zapo~nala 

i migracijata na poma~koto makedonsko 

naselenie kon Turcija i 

vseluvaweto pripadnici na gr~kata 

patrijar{iska crkva (Gagauzi 

od Bugarija, pravoslavni od 

Mala Azija, od Isto~na i Zapadna 

Trakija). 

Begalci od Egejskiot del na Makedonija 

Etni~koto ~istewe na Makedoncite 

prodolìlo i po Vtorata 

svetska vojna (1946–1949). Za da se 

obezbedi deka nema da se vratat 

vo rodnite mesta, Grcija im gi odzemala 

dràvjanstvata na begalcite. 

Eden broj od begalcite deneska 

ìveat vo RM. Kon onie 

{to ostanale vo rodnite mesta 

zapo~nala zasilena asimilacija 

so nedozvoleni sredstva. Vo sovremenata 

gr~ka dràva uporno 

se neguva novosozdadeniot mit 

deka site gra|ani na Grcija se 

predci na anti~kite Grci. Pokraj 

zabranite za koristewe drugi 

jazici, prosledeni so grubi kazni 

i drugi sli~ni naredbi, edna od 

povpe~atlivite postapki bila 

preimenuvaweto na 1646 makedonski 

toponimi i nivna zamena so 

†anti~ki#, za koi vedna{ bila 

proizveduvana i †slavna anti~ka 

istorija#. 

Vo RGr. ne se garantirani malcinskite 

prava, osven delumno na 

turskoto malcinstvo (kako muslimansko). 

Makedonskoto malcinstvo 

e marginalizirano vo 

sferata na ekonomijata, vo javnata 

administracija, vo obrazovanieto, 

vo legislativata, vo politi~kiot 

i javniot ìvot, vo mediumite 

itn. Navedenite prava Makedonecot 

moè da gi dobie ako 

go prisvoi gr~kiot etni~ki identitet. 

Programski se prisvojuva 

makedonskata etni~ka kultura i 

folklorot na egejskite Makedonci 

i se prikaùvaat kako gr~ki. 

Se pe~atat ogromen broj publikacii 

za promocija na dràvnata 

politika za negacija na makedonskoto 

malcinstvo, posebno vo odnos 

na etnonimot Makedonci. Od 

dràvnata politika na negacija


na makedonskoto malcinstvo izleguvaat 

poedinci gr~ki intelektualci 

i drugi progresivni 

gra|ani, koi ne se soglasuvaat so 

retrogradnite dràvni stavovi i 

ja poddrùvaat akcijata na politi~kite 

i na drugite gra|anski 

zdruènija na makedonskoto malcinstvo 

za afirmacija na nivniot 

etni~ki i kulturen identitet. 

Malcinskite etni~ki grupi vo 

Grcija po~nuvaat da pokaùvaat 

znaci na ìvot vo poslednive desetina 

godini. Me|u prvite i najhrabrite 

spa|aat Makedoncite. 

Pokraj progonite i zapla{uvawata, 

vo Grcija uspevala da opstojuva 

makedonskata etni~ka 

svest za sopstvenata kultura. 

Me|u prvite projavi na borbata 

za priznavawe na makedonskiot 

identitet spa|a otporot na arhimandritot 

Nikodim Carkwas od 

S’botsko, Meglensko. Negovoto 

protivewe na asimilacijata go 

iskaùva javno i preku v. †Moglena# 

(Meglen) {to zaedno so nekolku 

istomislenici go pe~ate- 

{e na gr~ki jazik. Toj se bori za 

kulturnite prava na Makedoncite 

i za crkovna slu`ba na makedonski 

jazik vo onie mesta kade 

{to postoi makedonsko malcinstvo. 

Mnogu pati bil na udar na 

crkovnata i sudskata vlast kako 

†avtonomist#, odnosno separatist. 

Koga grupa pomladi makedonski 

entuzijasti od Lerin ja osnovale 

organizacijata †Dvièwe 

za balkanski prosperitet# (1990), 

arhimandritot Nikodim Carkwas 

bil ~len na Centralniot 

Arhimandrit 

Nikodim 

Carkwas 

sovet. Potoa ja napu{til organizacijata, 

no ne i borbata za pravata 

na Makedoncite. 

Od prvata organizacija se formira 

eden politi~ki razgranok 

so ime †Vinoìto# (1994) {to deneska 

pretstavuva najuspe{en 

reprezent na politi~kata borba 

na Makedoncite od Egejskiot del 

na Makedonija za malcinski i 

gra|anski prava i za slobodno izrazuvawe 

na sopstveniot etni~ki 

identitet, jazik, kultura i folklor. 

Vo †Vinoìto# ~lenuvaat i 

li~nosti od drugo etni~ko potek- 

lo (gr~ko, me{ano). Liderite i 

~lenovite na ovaa legalna partija 

vo Grcija svojata dejnost ja zasnovaat 

na principite na EU i evropskite 

standardi za malcinskite 

i gra|anskite prava. Prviot 

organ na razgranokot †Vino- 

ìto# bil †Moglena# {to bil 

preimenuvan tripati (†Zora# – 

†Nova Zora# – †Info Zora#). Vo 

2000 g. bilo pokrenato spisanieto 

†Loza#. Partijata e inicija- 

Od Vtoriot kongres na politi~kata partija na 

makedoncite †Vinoìto# vo Sorovi~evo 

tor na bogata izdava~ka dejnost i 

na toj na~in nastojuva da ja probie 

†gr~kata ti{ina# vo odnos na 

Makedoncite. Vo javnite mediumi 

(radio, televizija) sè u{te ne 

postoi prostor za kulturnite 

potrebi na makedonskoto i na 

drugite malcinstva. 

IZV i LIT.: Carnegi Report of the International 

Commission to Inquire into the Causes and 

Conduct of the Balkan Wars, Washington, D.C., 

1914; Vladimir A. Tsanoff, Raport and Letters of 

American Missionaries: Referring to the distribution 

of nationalities in the former provinces of 

European Turkey, 1858-1918, Sofia, 1919; Makedonija 

kako prirodna i ekonomska celina, 

INI, Skopje, 1978; Jovan F. Trifunoski, 

Jegejska Makedonija, Beograd, 1946; 

Mark Mazover, Balkanot, Skopje, 2003; 

Stojan Kiselinovski, Egejskiot del na 

Makedonija (1913‡1989), Skopje, 1990; 

Anastasija Karakasidu, Poliwa ìto ‡ 

ridi{ta krv, Skopje, 2002; Gregory Mihaelidis, 

Salvation Abroad: Macedonian Migration 

to North Amerika and the Making of Modern Macedonia 

1870-1970, 2005 (rakopis na odbraneta 

doktorska disertacija na Univerzitetot 

vo Merilend, SAD), https://drum. 

umd.edu/dspace/bitstream/1903/2407/1/umiumd-2270.pdf; 

GREECE http://www.state.gov/ 

g/drl/rls/hrrpt/2003/27840.htm; Dimitris Litoksou, 

Gr~ka antimakedonska borba, 1, 

Od Ilinden do Zagori~ani 1903‡1905, 

Skopje, 2004; RAINBOW – VINOZHITO the 

Political Party of Macedonian Minority of Greece 

http://www.florina.org/. An. Sv. 

MAKEDONSKOTO RAKOPIS- 

NO NASLEDSTVO ‡ najstarite 

rakopisni spomenici od Mak. za- 

~uvani do denes datiraat od krajot 

na X i XI v. Spored pismoto, 

tie se delat na glagololi~ki i 

kirilski. Od glag. pova`ni se: 

Zografskoto ev. od krajot na X v.; 

Asemanovoto ev., Sinaj. psaltir; 

Mak. glag. listovi – site od XI v. 

i dr. Najstari kir. rkp. se: Mak. 

list i fragment od Posen triod 

(XI v.). Od XII v. navamu po~nuvaat 

da se razlikuvaat 

jazi~ni 

karakteristiki 

od podra~jeto 

kade 

{to se pi{uvaat 

i da se 

formiraat 

redakcii. Doa|a 

do diferencirawe 

na 

mak., bug., 

srp., rus. i dr. 

redakcii. Pova`nitera- 

MAKEDONCI 

kopisni spomenici od XII i po~etokot 

na XIII v. se: Bitolski triod, 

Dobromirovo ev., Ohridski 

apostol, Slep~enski apostol, 

Strumi~ki oktoih, Mak. izborno 

ev. na pop Jovan i dr. Vo XIII v. vo 

Mak. doa|a do procvet na knièvnosta. 

Toga{ se diferenciraat 

tri pravopisni {koli: ohridska, 

kratovska i me{ana. Pozna~ajni 

rakopisi od toj period se: Mak. 

posen i cveten triod, Dobrej{ovo 

~etvoroev., Bolowski psaltir i 

dr. Pri krajot na XIII i vo po~etokot 

na XIV v. vo Mak. se pi{uvaat 

rkp. so srpska ra{ka red. Toa se 

dolì na navleguvaweto na srp. 

dràva vo Mak. i prezemaweto na 

upravata nad mnogu mak. manastiri 

od srp. mona{tvo i tie stanuvaat 

centri na srp. prepi{uva~ka 

knièvna aktivnost. Toj period, 

iako kratko trael, ostavil dlaboki 

tragi vo mak. rkp. nasled. sè do 

mak. prerodba vo XIX v. koga doa|a 

do izraz mak. naroden jazik. Pozna~ajni 

rkp. od mak. red. od XIV v. 

se: Krat. ~etvoroev., Mak. ev. na 

Norov, Vele{ki zborn. i dr., a so 

srp. red.: Izborno ev. lesnovsko, 

Tetraev. Bogdanovo i dr. Od XV v. 

popoznati se slednite rkp.: Prilepski 

asketsko-pou~itelen zborn., 

Kru{ev. osmogl., Zborn. na Vlad. 

Gramatik. Od XVI v. pova`ni rak. 

se: Krninski dam., Slep~enski 

pom., Tikve{ki zborn., rkp. na 

pop Jovan od Kratovo, zborn. na 

Visarion Debarski i dr. Od XVII 

– XVIII v. se: Apokrif. zborn. na 

Axi Baba, Treskave~kiot kodik, 

Mak. zborn. i dr. Denes samo mal 

del od okolu 460 rak. se ~uvaat vo 

razni rkp. zbirki vo Mak.: NUB 

†Sv. Kl. Ohr.# 256; Arh. na Mak. 

47; Filoz. fak. 32; Mak. arh. 22, 

Nar. muz. vo Ohrid 17 i vo drugi 

pomali zbirki vo institucii i 

privatni lica 87. 

LIT.: V. Mo{in, Slovenski rakopisi vo 

Makedonija, kn. 1, Sk., 1971; M. Georgievski, 

Makedonsko knièvno nasledstvo XI- 

XVIII vek, Sk., 1979; Slovenski rakopisi vo 

Makedonija, kn. 3 i 4, Sk., 1988; kn. 5 i 6, 

Sk., 1993; kn.7 i 8, Sk., 2000. M. G. 

MAKEDONCI – slovenski narod 

vo etni~ka, kulturna i nacionalna 

smisla {to ìvee vo RM, 

M 

Fragment od 

†Posniot triod# (XI v.) 

893

M MAKEDONCI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

na teritorijata na etni~ka Makedonija 

i vo dijasporata. Samoimenuvaweto 

na nacijata Makedonci 

zna~i koristewe na pravoto da se 

iskaè ~uvstvoto na kulturnoantropolo{ka 

posebnost vo odnos 

na sosednite i site drugi narodi. 

Sovremenata makedonska 

dràva e konstituirana kako 

DFM/NRM/SRM vo ramkite na 

Jugoslavija (od 1944). Osven Makedoncite 

vo RM i vo sosednite 

zemji, u{te ok. 700.000 lica se izjasnile 

kako etni~ki Makedonci 

vo dijasporata (2004). Tie imaat 

svoi etni~ki ~uvstva, politi~ki, 

gra|anski i verski asocijacii i 

postojano go afirmiraat makedonskiot 

etni~ki identitet. 

Do Balkanskite vojni Makedoncite 

ìveele na teritorijata na istoriskata 

etnokulturna Makedonija 

{to iznesuvala 6.798 km². Deneska 

Makedoncite ìveat vo RM 

(na ok. 38% od etni~kata teritorija 

na Makedonija – 25.774 km²), 

vo Egejskiot del na Makedonija vo 

RGr, vo Pirinskiot del na Makedonija 

vo RB, vo RA – vo etni~kite 

predeli Mala Prespa, Golo Brdo 

i Gora, i vo RS i na Kosovo, vo 

del od etni~kiot predel Gora i vo 

del od etni~kiot predel P~iwa. 

Granicite na teritorijata na etni~ka 

Makedonija do 1913 g. bile 

istovremeno i etnografski granici. 

Kontinuitetot na makedonskite 

etni~ki granici moè da se 

konstatira i od ranite srednovekovni 

izvori, koga namesto imeto 

Makedonija, makedonskite predeli 

se imenuvani kako †Sklavinija# 

– zemja na Slovenite (Teofan). 

Aktuelnata severna granica 

na Grcija so RB (Pirinskiot 

del na Makedonija) i RM e povle- 

~ena vo 1913 g. i nepravilno horizontalno 

ja se~e etni~kata Makedonija 

na polovina. Se~e delovi 

od strumsko-mestanskite, brsja~kite, 

bogdanskite, vardarskite, 

kosturskite i drugi makedonski 

etni~ki predeli na {teta na makedonskiot 

narod. 

Etni~kite granici na Makedonija 

moàt da se sledat po~nuvaj}i 

od isto~nata granica so Trakija i 

utokata na r. Mesta, od kade {to 

se iska~uva do zapadnite delovi 

na Rodopite i se dviì kon sever 

pokraj planinata Rila, ja se~e r. 

Struma nad Blagoevgrad (Gorna 

Xumaja) i odi po vododelnicata 

na Osogovskite Planini i drugite 

poniski planini {to se nao|aat 

na zapadnata strana do niskata 

vododelnica me|u rekite Vardar 

i Morava kaj Pre{evo. Granicata 

natamu se dviì po vododelnicite 

na Skopska Crna Gora, ja se- 

~e r. Lepenec kaj Ka~anik i se ka- 

~uva po vododelnicata na [ar 

894 

Planina. Od tuka zapadnata granica 

vodi preku planinata Korab 

do rekata Crn Drim i po vododelnicata 

me|u Ohridskoto i Prespanskoto 

Ezero, na edna strana, i 

Kor~anskata Kotlina, na druga 

strana. Potoa granicata vrvi po 

planinite Gramos i Pind. Tuka 

zapo~nuva ju`nata granica i se 

dviì po ju`nata vododelnica na 

r. Bistrica i vo nasoka kon istok 

stignuva do Solunskiot Zaliv, go 

opfa}a i Halkidi~kiot Poluostrov, 

ostrovot Tasos i zavr{uva 

kaj utokata na r. Mesta. 

Spored podatocite od posledniot 

popis vo RM (2002), od vkupniot 

broj 2,022.547, kako etni~ki 

Makedonci se izjasnile 1.297.981 

ili 64,18%. Brojot na Makedoncite 

vo sosednite zemji (RGr, RB 

i RA) ne e poznat, bidej}i vo popisnite 

listi ne postoi mo`nost 

za izjasnuvawe na makedonskoto 

malcinstvo. Spored aproksimativni 

presmetki na Partijata na 

Makedoncite vo Grcija †Vinoìto#, 

okolu 200.000 selsko naselenie 

go zboruva ili go razbira makedonskiot 

jazik. Najgolema koncentracija 

na makedonskoto malcinstvo 

ima vo Lerinsko, Vodensko 

i Kostursko. Sprotivno na 

toa, vo popisot vo Grcija (2001) 

se spomnuvaat samo 962 imigranti 

od †PJRM#. 

Najgolema koncentracija na makedonskoto 

malcinstvo vo RB 

ima vo Pirinskiot del na Makedonija 

{to se pokaùva so popisite 

od 1946 i 1956 g. (nad 70%), 

kako i vo popisot od 1992, koga 

10.800 lu|e se izjasnile kako etni~ki 

Makedonci – i pokraj site 

pritisoci od dràvata za nivna 

negacija. Sprotivno na toa, vo popisot 

vo RB (2001) figuriraat 

5.071 Makedonci, pomalku duri i 

od popisot vo Avstrija (2001) – 

5.145. Vidlivo e deka RGr i RB ne 

gi primenuvaat evropskite standardi 

za malcinski prava i za 

slobodno izjasnuvawe na dràvnite 

popisi. 

Spored posledniot popis vo RA 

(1989), navedeni se samo 4.697 etni~ki 

Makedonci, a se odnesuvaat 

samo za predelot Mala Prespa, 

kade {to Makedoncite uìvaat 

teritorijalno ograni~eni reducirani 

malcinski prava. Spored 

presmetki na makedonskite partii 

i gra|anski zdruènija od Albanija, 

tie 4.697 iznesuvaat samo 

5% od aproksimativnata brojka 

od ok. 200.000 etni~ki Makedonci 

vo Albanija, koi nemale mo`nost 

da se izjasnat poradi nepostoewe 

posebna grafa vo popisite. Najgolema 

koncentracija na Makedonci 

vo Albanija ima vo etni~kite 

predeli Mala Prespa, Golo Brdo 

i Gora, kako i vo gradovite Tirana, 

Kuks, Kor~a, Podgradec. 

Vo dràvniot popis vo RS (2002) 

postojat posebni grafi za Makedoncite, 

kako i za Goranite {to 

se vsu{nost isto taka islamizirani 

etni~ki Makedonci. Spored 

popisnite podatoci, kako Makedonci 

se izjasnile 25.847 lica 

(0,35%) i 4.581 kako Gorani 

(0,06%), vkupno 30.428 Makedonci 

vo Srbija, koe{to ne odgovara 

na fakti~kata sostojba. 

Drugite podatoci za brojnosta na 

Makedoncite vo dràvite od porane{na 

SFRJ se: RH (2001) – 

4.270; RBiH (2005) – 2.278; RSl 

(2002) – 3.972. Popisite vo evropskite 

zemji ne moàt da se koristat 

vo ovaa smisla, bidej}i se 

primenuva glavno metodologijata 

na †zemja na potekloto#. Intenzivnata 

migracija na Makedoncite 

(poradi ekonomski i politi~ki 

pri~ini) pridonela za 

sozdavawe mnogubrojni makedonski 

kolonii vo svetot, osobeno vo 

prekuokeanskite zemji. Spored 

popisot na SAD (2002), po sredna 

procenka ima 42.975 etni~ki Makedonci 

ili po gorna procena – 

51.955; spored popisot vo Kanada 

(2001) – 31.265 i spored popisot 

na Avstralija (2001) – 81.899. Makedonskite 

dràvni institucii 

ne raspolagaat so to~ni brojki za 

etni~kite Makedonci vo dijasporata. 

Se operira so pribli`na 

brojka od ok. 700.000 – spored podatoci 

od MIA (2003). 

Predcite na Makedoncite vo provincijata 

Makedonija i vo nejzinoto 

sosedstvo se evidentirani 

vo ranite srednovekovni izvori 

pod plemenskite imiwa Strumjani 

(po r. Struma), Smoljani (po r. 

Mesta), Draguviti (zapadno/jugozapadno 

od Solun), Berziti (severno 

od Solun), Sagudati (okolu 

r. Bistrica), Rinhini (na Halkidik), 

Velegiziti vo Tesalija, Vojuniti 

vo Epir i dr. Makedonskoto 

naselenie na ovoj prostor kontinuirano 

moè da se sledi vo 

srednovekovniot period vo ramkite 

na srednovekovnite balkanski 

dràvi (Isto~no Rimsko 

Carstvo, Prvo i Vtoro Bugarsko 

Carstvo, Samuilovo Carstvo, 

Srpsko Carstvo) i vo turskoto 

srednovekovje (XV – XIX – po~etokot 

na XX v.). Modusot na administrativna 

nepromenlivost od 

nad pet veka pod turskata vlast 

pozitivno vlijael vrz za~uvuvaweto 


karakter na prostorot i odrùvaweto 

na kontinuitetot so anti~kata 

i staroslovenskata kulturna 

matrica od vremeto na srednovekovnite 

predci na Makedoncite 

na ovoj prostor.


Vez od ènska ko{ula †uskukwak# 

(s. Stracin, Kumanovsko, XIX v.) 

Vezen rakav od ènska ko{ula 

(Ki~evija, XX v.) 

Nevestinski vez †sokaj# za na glava 

(s. Lopatica, Bitolsko Pole, XIX v.) 

Vez od ènska ko{ula 

(Petri~ko, XIX v.) 

MAKEDONSKI NARODNI VEZOVI 

Vez od ènska ko{ula †devet cveta# 

(s. Skopska Blatija, XX v.) 

Nevestinski vez †sokaj# za na glava 

(Ohridsko Pole, XIX v.) 

Grabeno rakav~e, za postara èna 

(Prilepsko Pole, XIX v.) 

Rakav od nevestinska ko{ula 

(Kostursko, XIX v.) 

MAKEDONCI 

Vez na rakav od ènska ko{ula †so eden 

sinxir# (s. Radiovce, Polog, XX v.) 

Vez od ènska ko{ula 

(Caparsko Pole, XX v.) 

Vezen rakav od nevestinska ko{ula 

so †|uvezna# (s. Duwe, Mariovsko, XIX v.) 

Vez od ènska krpa za na glava 

(s. Bugarievo, Solunsko, XX v.) 

M 

895

M MAKEDONCI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Vo simbioza so starobalkanskoto 

naselenie na Makedonija sozdale 

svoj prepoznatliv etni~ki identitet 

vo domenot na materijalnata, 

socijalnata i duhovnata kultura. 

Lesno prepoznatlivi verbalni 

i neverbalni etni~ki simboli 

na etni~kite Makedonci do 

sredinata na XX v. se dijalektite/govorite 


muzi~kiot folklor, ènskite 

narodni nosii i posebnata 

struktura na organiziranite zaednici 

na makedonskite endogamni 

etni~ki grupi. Etni~koto 

splotuvawe na Makedoncite se 

gradelo vrz osnova na sopstvenata 

etni~ka kultura, kako i preku 

zdruùvaweto protiv zaedni~kiot 

neprijatel (turskata, gr~kata 

ili druga tu|a vlast, gr~kata crkva 

itn.). Toa se potvrduva so inicijativi 

i masovni u~estva vo ajdutski 

i vostani~ki akcii, sè do 

Ilindenskoto vostanie i nastanite 

{to sledele potoa, vklu~uvaj}i 

gi i poslednite povrzani so 

partizanskoto dvièwe vo Vtorata 

svetska vojna. 

Najkriti~en period za etni~kite 

Makedonci bil XIX v., koga na 

Balkanot prodrele ideite za sozdavawe 

dràva-nacija kako sosema 

razli~no op{testvo od turskiot 

†milet sistem# vo pogled 

na odnosot kon etni~kata i religiskata 

struktura na naselenieto. 

Od prvata faza – knièvnofolkornata 

i propagandnata {to 

ja sproveduvale Srbite, Bugarite 

i Grcite na svojata mati~na teritorija 

i na teritorijata na Makedonija, 

se preminalo kon realizacija 

na idejata so voeno-politi~ki 

dejstva i so pomo{ od ruskite 

i evropskite mentori, sè do formiraweto 

na prvite sovremeni 

balkanski dràvi – Srbija, Grcija 

i Bugarija. 

Makedoncite napravile obid za 

sozdavawe svoja dràva so aktot 

na Razlove~koto (1876) i Kresnenskoto 

vostanie (1878/9), a osobeno 

so Ilindenskoto vostanie 

(1903). Po porazot na Ilindenskoto 

vostanie zapo~nale makedonskite 

stradawa prosledeni so 

surovi kazni od strana na turskata 

vlast. Te{kite denovi prodol- 

ìle vo vojnite na sosednite balkanski 

dràvi – Srbija, Grcija i 

Bugarija za †osloboduvawe#, odnosno 

za podelba na Makedonija 

(1912–1923). Rezultatot od vojnite 

sosednite zemji, so pomo{ na 

svoite stranski mentori, go presmetale 

na toj na~in {to Makedoncite 

bile proglaseni za †nepostoen 

narod#. Bez svoja dràva 

i ostaveni na †sovesta# na onie 

{to bile zainteresirani edinstveno 

za svoite interesi, Make- 

896 

doncite doìveale, zaedno so makedonskta 

teritorija, da bidat 

podeleni na ~etiri dela: gr~ki, 

bugarski, srpski i albanski. Po 

povlekuvaweto na novite granici 

zapo~nale intenzivni programi 

za uni{tuvawe na makedonskoto 

~uvstvo i asimilirawe na Makedoncite 

vo kulturnite sferi 

na sosednite narodi {to pretstavuvalo 

prodolùvawe na zapo~natata 

akcija vo XIX v. Vo ovie 

procesi najmnogu nastradale Makedoncite 

od Egejskiot del na 

Makedonija, kako najbrojno naselenie 

na okolu 51% od etni~kata 

teritorija na Makedonija. Tuka 

progonot na Makedoncite od nivnite 

vekovni ogni{ta trael okolu 

38 godini (1912–1950) i se realiziral 

vo 6 nasoki: Bugarija, 

Turcija, NRM i FNRJ, prekuokeanskite 

zemji, Evropa i SSSR so 

zemjite od Isto~niot blok. Vo 

soglasnost so idejata za nacijadràva, 

dràvite vo koi bil podelen 

makedonskiot narod razvile 

metodologija i praktika za grcizirawe 

– bugarizirawe – srbizirawe 

– albanizirawe preku 

sistemi na kazni i eliminacija 

na †neposlu{nite# Makedonci. 

Sovremenata dràva-nacija na 

Makedoncite po Vtorata svetska 

vojna (1944) imala status na republika 

– ~lenka na zaedni~kata 

dràva DFJ/FNRJ/SFRJ. Konstituirana 

na teritorijata na 

porane{nata srpska Vardarska 

Banovina vo vremeto na Kralstvoto 

Jugoslavija, NRM/SRM ne 

uìvala polna samostojnost vo 

re{avaweto na sopstvenite nacionalni 

pra{awa. Site projavi na 

posilen patriotizam bile proglasuvani 

za {teten nacionalizam, 

a akterite bile kaznuvani 

ili marginalizirani. Vo nastanite 

povrzani so Informbiroto 

(1948/49) najgolema {teta pretrpela 

NRM so ogled na zatvoraweto 

na granicite i promenata na 

odnosot kon Makedoncite vo sosednite 

zemji. Sepak, i vo tie uslovi, 

vo period od okolu polovina 

vek vo NRM/SRM nastapila 

silna afirmacija na etni~kite 

Makedonci i makedonskata kultura 

vo zemjata i vo svetot. Tie 

edna{ ve}e steknati prava i pridobivki 

te{ko moàt da se poni{tat. 

Makedonskiot etni~ki 

identitet e afirmiran i kaj makedonskata 

dijaspora, kade {to 

vo zemjite so razviena demokratija 

slobodno se izjasnuvaat kako 

etni~ki Makedonci. 

Makedonskiot jazik go pretstavuvaat: 

zapadnomakedonskoto nare~je 

i narodnite govori vo toj 

del; jugoisto~nomakedonskoto nare~je 

i govorite vo toj del i severnite 

makedonski govori; vrz 

osnova na Misirkovata kodifikacija 

(1903) standardiziraniot 

makedonski jazik (1945) e zasnovan 

vrz centralnite govori na 

zapadnomakedonskoto nare~je. 

Negativni posledici za makedonskiot 

jazik predizvikala akcijata 

na Bugarija za bugarska duhovna 

prevlast vo Makedonija {to 

zapo~nala so standardizacijata 

na bugarskiot jazik. Amerikanskite 

protestantski misioneri, 

koi rabotele za bugarskite interesi 

glavno na prostorot na Isto~na/Jugoisto~na 

Makedonija, 

vo 30-tite i 40-tite godini na 

XIX v. go sozdale prvoto standardizirano 

bugarsko pismo i pritoa 

za osnova na bugarskiot jazik 

go izbrale dijalektot od Isto~na 

Makedonija i Trakija, a ne onoj 

od avtenti~nite severni bugarski 

teritorii. Zatoa po 1844 g. 

zapo~nuva afirmacijata na dene{niot 

bugarski literaturen 

jazik – vrz osnova na isto~nobugarskoto 

nare~je. 

Spored religijata, Makedoncite 

pripa|aat na isto~nopravoslavnoto 

hristijanstvo so makedonskata 

narodna religija (sinkreti~ki 

religiski sistem so lokalni 

makedonski varijanti). Vo RM 

ima enklavi i na isto~no katoli~ko 

hristijanstvo (unijatstvo 

–XIX/po~. na XX v.), no i poedinci 

od zapadnoto katoli~ko hristijanstvo, 

so mali verski zaednici 

na protestantizmot. Vo RM 

muslimanite pripa|aat glavno na 

sunitskiot islam, so dervi{ki 

redovi (sunitski i {iitsko-sunitski 

islam). 

Makedoncite ne uìvaat malcinski 

prava i slobodi vo RB i vo RG, 

a minimalni prava koristat samo 

vo eden mal region vo RA. Ne{to 

povisoki standardi na elementarnite 

etni~ki prava obezbeduva 

RS. Vo samostojnite dràvi od 

porane{nata SFRJ, kako RSl (sega 

~lenka na EU), RH, RCG i 

RBiH, Makedoncite gi uìvaat 

elementarnite malcinski prava. 

Vo razvienite demokratski evropski 

dràvi i vo prekuokeanskite 

zemji – SAD, Kanada i Avstralija, 

Makedoncite gi uìvaat 

etni~kite i gra|anskite prava. 

Do osamostojuvaweto na RM postoel 

ednopartiski dràven sistem 

na nivo na SFRJ {to funkcioniral 

vo koordinacija so posebnite 

(komunisti~ki) partii na 

republikite i pokrainite. Po 

raspa|aweto na zaedni~kata dr- 

àva i osamostojuvaweto na RM 

(1991) e voveden pove}epartiskiot 

parlamentaren sistem. Poradi 

poluvekovnata restrikcija na nacionalnite 

~uvstva na narodite 

vo SFRJ, nasekade, pa i vo RM,


Mija~ka nevestinska, 

mominska i detska nosija 

(s. Gali~nik) 

Nevestinska nosija 

(Debarsko Pole) 


(Suva Gora) 

MAKEDONSKI NARODNI NOSII (XIX–XX V.) 

Ma{ka i ènska 

prazni~na nosija 

(Skopska Crna Gora) 


(Dolni Polog) 


(Bitolsko-Prilepsko Pole) 

Ma{ka i ènska 


(Berovsko Male{evo) 


(Stru{ki Drimkol) 

@enska prazni~na nosija 

na islamizirani Makedonci 

(s. Gorno Vodno, Skopsko) 

MAKEDONCI 

Ma{ka i ènska (nevestinska) 


(Kumanovsko) 

@enska vla{ka 


(Ov~e Pole) 

@enska prazni~na nosija 

(Gorna Reka) 

M 

897

M MAKEDONCITE MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Dragi Stojkovski, potpretsedatel na 

organizacijata †Obedineti Makedonci#, Toronto 

pokraj partiite od gra|anski politi~ki 

karakter, se formirale 

pove}e partii so etni~ki i nacionalen 

karakter. Vo Makedonija 

postojat pove}e partii od dvete 

kategorii. Me|u desette glavni i 

dvanaesette pomali partii, kako 

pokarakteristi~ni za etni~kite 

Makedonci se izdvojuvaat VMRO- 

DPMNE i SDSM (od golemite) i 

LDP, DOM, NSDP, DS, LP i dr. 

(od pomalite). Postojat i preku 

sto zdruènija na gra|ani. 

Etni~kite Makedonci imaat zna- 

~aen broj partii i zdruènija vo 

sosednite zemji i vo dijasporata, 

kako, na pr.: Organizacija na Makedoncite 

vo Albanija; OMO- 

Ilinden – politi~ka partija na 

Makedoncite vo Bugarija; Vino- 

ìto – politi~ka partija na Makedoncite 

vo Grcija; Obedineti 

Makedonci – zdruènie na Makedoncite 

vo Kanada; Svetski makedonski 

kongres; Makedoncite vo 

Holandija; Macedonia Clasp of the 

World; Svetski makedonski mladinski 

kongres; Makedoncite vo 

ê{ka; Dvièwe za ~ove~kovite 

prava na Makedoncite vo Kanada; 

Makedonska patriotska/politi~ka 

organizacija za SAD i Kanada 

– Fort Vein, Indijana, SAD; Biser 

balkanski – kanadsko-makedonsko 

dvièwe; Kanadsko-makedonska 

biznis mreà; Makedonska 

kulturna asocijacija vo Ontario 

za lerinskiot region; Asocijacija 

na Makedoncite vo Obedinetoto 

Kralstvo – London; Makedonski 

sojuz vo [vedska – Geteborg; 

Folklorno makedonsko 

dru{tvo †Vardarka# – Maribor, 

Slovenija; Makedonska alijansa 

– Melburn, Avstralija; Komitet 

za makedonski ~ovekovi prava za 

Melburn, Viktorija Ink.; Zaednica 

na Makedoncite vo [vajcarija; 

Stranica na Makedonskata 

zaednica vo Detroit, SAD; Obedineta 

makedonska dijaspora i dr. 

LIT.: Carnegi Report of the International Commission 

to Inquire into the Causes and Conduct 

of the Balkan Wars, Washington, D.C., 1914; 

Vladimir A. Tsanoff, Raport and Letters of American 

Missionaries: Referring to the distribution 

of nationalities in the former provinces of European 

Turkey 1858-1918, Sofia, 1919; Makedonija 

kako prirodna i ekonomska celina, 

INI, Skopje, 1978; Stojan Kiselinovski, 

Egejskiot del na Makedonija (1913 – 

1989), Skopje, 1990; Anastasija Karakasi- 

898 

Pretsedatelot na Svetskiot makedonski 

kongres Todor Petrov 

du, Poliwa ìto – ridi{ta krv, Skopje, 

2002; Krste P. Misirkov, Za makedonckite 

raboti. Priredil Blaè Ristovski, 

MANU, Skopje, 2003; Mark Mazover, Balkanot, 

Skopje, 2003; Dimitris Litoksou, 

Gr~ka antimakedonska borba, 1, Od 

Ilinden do Zagori~ani 1903–1905, Skopje, 

2004; Gregory Mihaelidis, Salvation Abroad: 

Macedonian Migration to North America and the 

Making of Modern Macedonia 1870-1970, 2005 

(rakopis na odbraneta doktorska disertacija 

na Univerzitetot vo Merilend – 

SAD), https://drum.umd.edu/dspace/bitstream/1903/2407/1/umi-umd-2270.pdf. 

An. Sv. 

MAKEDONCITE VO GRA\AN- 

SKATA VOJNA VO [PANIJA 

(1936 – 1939) – u~esnici Makedonci 

vo odbrana na Republikata vo 

[panija od me|unarodniot fa- 

{izam. Me|u dobrovolcite od 55 

zemji u~estvuvale i 137 Makedonci 

od Makedonija i od dijasporata 

kako borci i rakovoditeli na 

internacionalnite brigadi. Kako 

pripadnici na [panskata republikanska 

armija se borele na 

site frontovi i vo zadninata. Za 

projavenata hrabrost pove}emina 

bile udostoeni so visoki voeni 

funkcii. Majorot Alekso Demnievski-Bauman 

gi komanduval 

proslavenite edinici: brigadata 

†Georgi Dimitrov#, bataljonot 

†\uro \akovi}# i dr. Vo 1938 g. vo 

rovovite bila proslavena 40-godi{ninata 

na Ilindenskoto vostanie 

so peewe makedonski revolucionerni 

pesni, me|u koi i pesnata 

†Nie sme Makedonci#. Ilinden 

me|unarodno bil otpraznuvan 

i od {panskite borci vo Pariskiot 

koncentracionen logor 

†Girs# vo 1939 g. Na voenite boi{ta 

ìvotot go poloìle 65 

borci Makedonci. Preìveanite 

aktivno se vklu~ile vo NOB kako 

borci i voeni rakovoditeli. 

LIT.: Vo srceto na [panija. Se}avawa na 

interbrigadisti od Makedonija, Skopje, 

1975; D-r Orde Ivanoski, Vesnikot †Trudova 

Makedonija# za {panskata osloboditelna 

i antifa{isti~ka vojna (1936– 

1939); Blaè Ristovski, Portreti i procesi, 

III, 1991; istiot, Makedonskiot narod 

i makedonskata nacija, II, Skopje, 

1983. O. Iv. 

MAKEDONCITE VO GR^KO- 

TO VOSTANIE (1821) – u{te od 

po~etokot na vostanieto Makedoncite 

se priklu~ile vo borbata 

na gr~kiot narod za osloboduvawe. 

Brojot na Makedoncite vo 

vostani~kite redovi se zgolemil 

po zadu{uvaweto na Negu{koto 

vostanie (1822). Nekoi od makedonskite 

u~esnici se zdobile so 

visoki voeni pozicii. Anastas od 

Pijanec dobil visok voen ~in. 

Sinot na Angel Gaco, Mico, se 

istaknal vo voenite dejstva i 

stignal do visoki pozicii. Haxi 

Hristo i Ko~o Jovan dale golem 

pridones vo razvojot na gr~kata 

vostani~ka kowica. Mnozina od 

makedonskite u~esnici vo vostanieto 

ostanale da izvr{uvaat 

razni slu`beni zadolènija vo 

gr~kata dràva. 

LIT.: Van~e Stoj~ev, Voena istorija na 

Makedonija, Skopje, 2000; NikolaŸ Todorov 

i Voin TraŸkov, BÍlgari u~astnici 

v borbite za osvobo`denie na GÍrciÔ, 

SofiÔ, 1971. D. Jov. 

MAKEDONCITE VO OKTOM- 

VRISKATA REVOLUCIJA 

(25/26. X 1917) ‡ u~estvo na makedonskata 

emigracija vo Rusija vo 

prezemaweto i zacvrstuvaweto 

na vlasta na Bol{evi~kata partija 

vo Rusija. Vo tie nastani se 

istaknale Makedoncite Mihail 

Antonov od Nevrokop, d-r Vladimir 

Kavaev od Struga, d-r Gavril 

Konstantinovi~ od s. Smrde` 

(Kostursko), Dim~e Milevski, 

Vasko Panoski i dr. Prvite trojca 

zazemale i mo{ne visoki funkcii 

vo sovetskata vlast. D-r V. 

Kavaev i negovata sopruga d-r 

Dobrovolci vo [panskata gra|anska vojna, od levo na desno: Trajko Mi{kovski, Boìdar Maslari}, 

Alekso Demnievski-Bauman, Rodoqub ôlakovi} i Stefan Beli}


Elena Etinger-Kavaeva bile dolgogodi{ni 

li~ni prijateli so 

vrvnite sovetski rakovoditeli, a 

M. Antonov stanal i general na 

Crvenata armija. 

LIT.: B. N.: Elena i Vladimir Kavaevi, 

†Nova Makedonija#, XXVII, 9267, Skopje, 

7. XI 1972, 6; @ivko Dimoski, Seta mladost 

za Oktomvri, Sredbi, †Prosvetena 

èna#, Skopje, dekemvri 1977, 9; R. T., Male~kata 

buntovni~ka ‡ golema prijatelka 

na Lenin. Se}avawa na Elena Kavaeva 

za Oktomvriskata revolucija, †Nova Makedonija#, 

Skopje, 31. III 1979, 7; D-r Petar 

Stojanov, Antivoenoto raspoloènie na 

frontot vo Makedonija kon krajot na 

1917 i vo tekot na 1918 godina, †Glasnik# 

na INI, XI, 2, Skopje, 1967, 55-68; D-r 

Orde Ivanoski, Oktomvri i Makedonija 

me|u dvete svetski vojni, †Kulturen ìvot#, 

XI, 2, Skopje, 1967, 16-18; D-r \or|e 

Miqkovi}, Makedoncite pod znameto na 

golemiot Oktomvri, I-V, †Komunist#, 

Skopje, 2. X ‡ 6. XI 1987, 23. S. Ml. 

†MAKEDONÊ# (Bukure{t, avgust 

1949 ‡ dekemvri, 1955) ‡ mese~no 

spisanie za decata od Egejskiot 

del na Makedonija vo isto~noevropskite 

zemji, na makedonski 

jazik. Prvin bilo pe~ateno 

spored makedonskiot, a potoa 

spored bugarskiot pravopis. Glaven 

urednik bil Pavle Kalkov. 

Sodrèlo razni rubriki: †Od 

ìvotot i dejnosta na domovite#, 

†Poetsko kat~e# i dr. Objaveni 

se vkupno 35 broja. S. Ml. 

†MAKEDONÊ# (Detroit, SAD, 

maj 1979) ‡ detsko spisanie na makedonski 

jazik, izdavano od Makedonsko-amerikanskataizdava~ka 

ku}a †Ilinden# vo Detroit. 

Toa e prvoto detsko spisanie na 

severnoamerikanskiot kontinent. 

Sl. N.-K. 

Vlado 

Makelarski 

MAKELARSKI, Vlado D. (s. 

Makelari, Albanija, 1919 ‡ 29 

ili 23. I 1993) ‡ prvoborec. Bil 

~len na KPJ (1941) i prvoborec, 

nositel na Partizanska spomenica 

1941. Po Osloboduvaweto bil 

~len na Zemskiot odbor na SSM 

i direktor na Fabrikata za keramika 

†Jug# vo Skopje. Ja prifatil 

Rezolucijata na Informbiroto 

(1949) i bil ispraten na Goli 

Otok. 

LIT.: Dim~e Naj~eski, Golooto~ki svedo{tva, 

III, Posledici, Skopje, 2006, 38. S. Ml. 

MAKELARSKI-BECKO, Nikola 

(Debar, 1914 ‡ Struga, 10. H 

1980) ‡ komunisti~ki deec, prvoborec, 

soobra}aen inèner. Osnovno 

u~ili{te zavr{il vo rodniot 

grad, a potoa ve~eren Grade- 

èn tehnikum vo Skopje (1938). 

Kako u~enik vo Skopje pi{uval 

pesni na makedonski jazik, od koi 

policijata mu odzela okolu 100 

pesni. Bil sindikalen aktivist 

vo URS-ovite sindikati vo Belgrad, 

Sremska Mitrovica i Ni{. 

Po otsluùvaweto na voeniot 

rok, poradi komunisti~ka dejnost, 

bil uapsen i ispraten vo 

zatvorot vo Ni{, kade {to bil 

zaedno so Jordan Nikolov-Orce. 

Dodeka bil na robija, vo v. †Na{a 

re~# mu bila objavena pesnata 

†Apsana# (22. IV 1939). Aprilskata 

vojna (1941) go zateknala vo 

Ni{kiot zatvor, po {to bil prefrlen 

vo germanski logor na Crveniot 

krst, od kade {to izbegal 

(12. II 1942) i se vklu~il kako borec 

na Ni{kiot NOPO, potoa vo 

Vrawskiot NOPO, kako zamenik-politi~ki 

komesar na Mi- 

{arskiot NOPO i politi~ki 

komesar na Ozrenskiot NOPO. 

Podocna se prefrlil vo Skopskiot 

NOPO (vo esenta 1943) i 

kako iskusen komandant na odred 

zaminal vo Pore~ieto da formira 

nov partizanski odred. U~estvuval 

vo razbivaweto na ~etni~kite 

sili vo Pore~ieto, bil nazna~en 

za politi~ki komesar na 

Debarskiot NO mladinski bataljon 

(1943) i u~estvuval vo probivot 

na Sremskiot front kako 

komandant na Prviot bataljon na 

XI (makedonski) korpus na NOVJ, 

po {to ostanal vo slu`ba na General{tabot 

na NOVJ vo Belgrad. 

Po Osloboduvaweto zavr- 

{il Voena akademija (grade`na 

nasoka) vo Leningrad (SSSR, 

1946‡1951) i kako inèner za istraùvawe 

na èlezni~kite linii 

i jazli se aktiviral vo Sovetskata 

armija (do 1964). Po vra- 

}aweto vo Makedonija rabotel vo 

Proektantskoto biro na @TP. 

Nositel e na Partizanska spomenica 

1941. 

BIBL.: †Na{a re~#, I, 5, Skopje, 22. IV 1939, 7. 

LIT.: Ki~evo i Ki~evsko vo NOV 1941- 

1945. Dokumenti, Ki~evo, 1985. Slobodnite 

teritorii vo Makedonija vo 1943, 

Skopje, 1975; D-r Simo Mladenovski, Debarskiot 

mladinski bataljon, †Na{ 

svet#, XXI, 711, Skopje, 18. XI 1981, 6; Tetovo 

i Tetovsko vo NOV 1941-1945, kn. 

prva i vtora, Tetovo, 1991; Blaè Ristovski, 

Makedonskiot stih 1900–1944. Istraùvawa 

i materijali, I, Skopje, 1980, 

315-316. S. Ml. 

MAKROEKONOMIJA – del od 

ekonomskata nauka {to gi izu~uva 

najsinteti~kite ekonomski agregati 

na nivo na vkupnata ekonomija: 

stapkite na ekonomskiot 

MAKROEKONOMIJA 

rast (na rast na BDP), nevrabotenosta 

i inflacijata i nivnite 

me|usebni odnosi. Doajeni na makedonskata 

makroekonomska nauka 

se: Vjekoslav Majhsner (diplomiral 

pravo vo 1925 g. vo Zagreb, 

a potoa doktoriral vrz osnova na 

Rigoroz, ekspert za monetarni i 

finansiski pra{awa i osnova~ 

na prviot jugoslovenski postdiplomski 

studium za monetarni 

problemi na Ekonomskiot fakultet 

vo Skopje), Todor Mirovski 

(diplomiral ekonomski nauki 

vo Zagreb, kade {to vo 1935 g. 

doktoriral so zabeleàna disertacija, 

vo koja prvpat e dadena nau~na 

analiza na stopanstvoto na 

Vardarska Makedonija), kako i 

akademicite Kiril Miqovski 

(v.), Ksente Bogoev (v.), Nikola 

Uzunov (v.) i Nikola Kqusev (v.). 

Vo razvojot na oddelni oblasti 

na makroekonomijata posebno 

treba da se odbeleàt pridonesite 

na slednive makedonski ekonomisti 

(glavno redovni univerzitetski 

profesori): Kiril Miqovski, 

Mitra [aroska, Jovan 

Stojanovski, Aleksandar Milevski, 

Kostadin Popovski, Todor 

Ru{kov, Jordan Krstevski, Todor 

Todorov, Taki Fiti, Dimitrija 

Nova~evski, Metodija Stojkov, 

Trajko Koneski, Josif Andreevski, 

Sa{o Atanasoski (politi~ka 

ekonomija); tuka treba da se 

spomnat i: Dime Bojanovski-Dize, 

koj go prevede na makedonski 

jazik Marksoviot Kapital; Kiril 

Miqovski i Metodija Stojkov 

(zaslu`ni za razvojot na ekonomskata 

misla); Taki Fiti, Dimitrija 

Nova~evski, Metodija 

Stojkov, Vladimir Kandikjan, Jane 

Miqovski, Trajko Slaveski 

(ekonomija); Nikola Kqusev, Goce 

Petreski, Metodija Stojkov 

(teorija i politika na ekonomskiot 

razvoj); Zlatka Popovska 

(upravuvawe so sistemite i tehnolo{ki 

razvoj); Tihomir Jovanovski, 

Mihail Petkovski, Qube 

Trpeski, Gligor Bi{ev, Vasil 

Griv~ev, Kiki Mangova-Powavi}, 

Blagoja Nanevski, Dimko 

Kokaroski, [aban Prevala (monetarna 

ekonomija, finansii i 

bankarstvo); Ksente Bogoev, @ivko 

Atanasovski, Abdulmenaf Bexeti 

(javni finansii); Nikola 

Uzunov, Angel \or|iev, Branko 

Zelenkov, Sofija Todorova i 

Metodija Nestorovski (primeneta 

ekonomija); Nikola Uzunov, 

Qubica Kostovska (sovremeni 

ekonomski sistemi); Asen Simit- 

~iev, Nikola Uzunov, Vladimir 

Petkovski (ekonomika na industrijata); 

\or|i êpujnoski, Pavle 

Taseski (op{testveno planirawe); 

Mane û~kov, Pan~e Kirovski, 

Du{an Veqkovi}, Natalija 

M 

899

M MAKROEKONOMSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Nikolovska, Ognen Damev (ekonomska 

geografija i regionalen 

razvoj); Dan~o Zografski, Risto 

Hristov, Nikola Uzunov (stopanska 

istorija); Vladimir Gligorov 

(stopanski sistem, zemjite vo 

tranzicija); Ariton @ikov, Jovan 

(@an) Pavleski (na Sorbona 

predava{e politi~ka ekonomija 

na me|unarodnite odnosi); Todor 

Todorov, Taki Fiti, Irena Kikerkova, 

Slavica Ro~eska (me|unarodna 

ekonomija); Aleksandar 

Murarcaliev, Elena Doreva 

(ekonomika na agrarot). 

IZV.: 50 godini Ekonomski fakultet – 

Skopje, Skopje, 2000; Interni materijali 

od drugite soodvetni institucii. 

T. F – M. S. 

MAKROEKONOMSKA STA- 

BILNOST – sposobnost na ekonomijata 

da odrùva visoka cenovna 

stabilnost, t.e. niski stapki 

na inflacija, dinami~ki stapki 

na ekonomski rast i da kreira 

novi rabotni mesta. Pod vakvi 

pretpostavki zemjata moè uspe{no 

da gi upravuva vnatre{niot 

i nadvore{niot dolg i da se 

spravuva so finansiski krizi. 

RM po 1996 g. odrùva niski stapki 

na inflacija (prosekot za poslednive 

10 godini e okolu 2%). 

Me|utoa, stapkite na ekonomskiot 

rast na makedonskata ekonomija 

se niski. Vo periodot 1992– 

2002 g. prose~nata stapka na ekonomski 

rast iznesuva samo 0,9%, a 

poslednive nekolku godini taa se 

odrùva na nivoto od 3 do 4%. 

Stapkata na nevrabotenost e 

enormno visoka – nad 30%. Vnatre{niot 

i nadvore{niot dolg 

na RM, vo osnova, se odrùvaat 

na zadovolitelno nivo – za 2005 

g. vkupniot javen dolg (obvrski 

na javniot sektor vrz osnova na 

doma{no i nadvore{no zadolùvawe) 

iznesuva{e okolu 2 mrd. 

evra ili 44% od bruto doma{niot 

proizvod na zemjata. Ottuka, 

vo ovaa faza na razvojot, RM e 

zemja so visoka cenovna stabilnost, 

no ne i so celosna makroekonomska 

stabilnost. 

IZV.: Ministerstvo za finansii na Republika 

Makedonija, †Bilten#, jan./fev. 

2006. 

LIT.: Otvoreni predizvici na makedonskata 

ekonomija, MANU, Skopje, 2004. T. F. 

MAKROEKONOMSKI AGRE- 

GATI. Spored postojniot sistem 

na nacionalnite smetki, 

prifaten od ON i od drugi me|unarodni 

organizacii, postojat 

dva vida agregatni makroekonomski 

golemini: prvo, agregati 

{to se odnesuvaat na realnite 

transakcii vo ekonomskiot ìvot 

i, vtoro, agregati {to pretstavuvaat 

bilansni presmetkovni 

stavki vo nacionalnite smetki. 

Prvite se dobivaat direktno 

900 

kako zbir na odredeni transakcii, 

a vtorite se utvrduvaat kako 

zbir na bilansni stavki (salda) 

na institucionalnite sektori. 

Vo makroekonomijata se koristat 

brojni makroekonomski 

agregati. Od niv }e gi spomneme 

slednive: dodadenata vrednost, 

BDP, BNP, neto doma{niot proizvod 

(nacionalen dohod), bruto 

nacionalniot dohod, finalnata 

potro{uva~ka (na doma}instvata 

i na dràvata), bruto-investiciite, 

bruto-investiciite vo fiksen 

kapital, potro{eniot fiksen 

kapital (amortizacija), porastot 

na zalihite, neto stranskite investicii, 

saldoto na tekovni 

transakcii so stranstvo, bruto 

nacionalnoto {tedewe, neto-pozajmuvaweto 

ili neto-zadolùvaweto 

vo stranstvo, monetarnite 

agregati, vkupnata vrabotenost, 

vkupnata nevrabotenost itn. 

IZV.: SNA 1993 i ESA 1995. M. S. 

MAKROEKONOMSKI SEK- 

TORI – sektor na doma}instvata 

(C–pobaruva finalni potro{ni 

dobra i uslugi – nu`ni, luksuzni, 

trajni); sektor na pretprijatijata 

(I–pobaruva i tro{i kapitalni 

dobra, t.e. gi opfa}a bruto doma{nite 

investicii); sektor na 

dràvata (G –buxetska potro{uva~ka), 

i nadvore{notrgovski 

sektor (X-M, t.e. razlika pome|u 

izvozot i uvozot na finalni dobra 

i uslugi, t.n. neto-izvoz). êtirite 

makroekonomski sektori 

ja kreiraat agregatnata pobaruva~ka 

vo ekonomijata: AD = C + I + 

G + (X-M). So sumirawe na vrednosta 

na potro{enite finalni 

dobra i uslugi od strana na ~etirite 

makroekonomski sektori se 

dobiva bruto doma{niot proizvod 

spored t.n. rashoden metod. 

Vrednosta na oddelnite komponenti 

na agregatnata pobaruva~ka 

i na bruto doma{niot proizvod vo 

RM vo 2005 g. iznesuvaa: bruto doma{en 

proizvod = 206,6 mrd. den. C 

+ 57,2 mlrd. den. I + 55,11 mlrd. den. 

G + (106, 75 mrd. den. X –160,42 

mlrd. den. M) = 265,25 mlrd. den. 

IZV.: Presmetano vrz osnova na podatocite 

od Ministerstvo za finansii na Republika 

Makedonija, †Bilten# juli/avgust /2006, 16. 

LIT.: P. Samuelson, P. and W. Nordhaus, Economics, 

Eighteenth Edition, McGraw-Hill International 

Edition; T, Fiti, Ekonomija – osnovi 

na ekonomijata, Skopje, 2006. T. F. 

MAKSIMOVI], Desanka (Rabrovica, 

Srbija, 16. V 1898 ‡ Belgrad, 

8. VII 1993) ‡ zna~ajna srpska 

poetesa koja ostvarila mo{ne 

vreden i raznoviden poetski 

opus. Bila ~len na SANU. Dobitnik 

e na Zlatniot venec na SVP 

vo 1988 g. 

BIBL.: Zbirki pesni: Pesni, 1924; Gradina 

na detstvoto, 1927; Zeleniot vitez, 

1930; Mirisot na zemjata, 1955; Zarobe- 

Desanka 

Maksimovi} 

nik na soni{tata, 1959; Baram pomiluvawe, 

1964; Zboruvaj tivko, 1961; Nemam 

pove}e vreme, 1973; Letopis na Perunovite 

potomci, 1976; Ni~ija zemja, 1979; 

Slovo za qubovta i Me|nici na se}avaweto, 

1983. Raskazi: Ludiloto na srceto, 

1931 i dr. Romani: Buntovniot klas, 

1960 i drugi. Isklu~itelno mesto zazema 

kako detski i mladinski poet (Pajakovata 

lula{ka, Raspeani prikazni i dr.). 

LIT.: †Poezija#, SVP, Struga, 1988; Slobodan 

Mickovi}, Poetskoto delo na Desanka 

Maksimovi}, Sk., 2001. P. Gil. 

Xemail 

Maksut 

MAKSUT, Xemail (Skopje, 8. V 

1933 ‡ Skopje, 28. XII 2001) ‡ teatarski 

i filmski akter. Diplomiral 

na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje, na grupata za angliski 

jazik (1964). ^len na Turskata drama 

vo Teatarot na narodnostite 

vo Skopje (1953-1991). Ima zabele- 

ìtelni postignuvawa i na filmskoto 

platno, kako i na scenite na 

drugi teatri. Ulogi: Otelo; Vojnikot 

falbaxija vo istimenite 

dela; Marmeladov (†Zlostorstvo 

i kazna#); Dervi{ot (†Dervi{ i 

smrt#); Ajan (†Ugursuz#); Falstaf 

(†Veselite èni vindzorski#) i 

dr. Nastapil vo filmovite: †Do 

slobodata i po nea#; †Jazol#; †Jad#; 

†Haj-faj#; †Crveniot kow#; †Preku 

ezeroto#; †Pred do`dot#; †Pra- 

{ina# i dr. R. St. 

MAKSUTI, Mersim (Mersim 

Maksuti) (Srbica, Ki~evsko, 1970) 

‡ sociolog, docent na Univerzitetot 

vo Tetovo. Osnovno u~ili{te 

zavr{il vo rodnoto mesto, 

a sredno obrazovanie vo Pri{tina. 

Diplomiral na Filozofskosociolo{kiot 

fakultet (1995), a 

magistriral i doktoriral na 

Pravniot fakultet vo Pri{tina


na tema †Odnosot pome|u organite 

na vlasta vo pretsedatelskiot 

sistem na SAD# (2005). Prvin 

bil izbran za asistent (2001), a 

potoa za docent po Ustavno pravo 

(2006) i dekan na Pravniot fakultet 

na Dràvniot univerzitet 

vo Tetovo (2006‡). Objavil 

pogolem broj trudovi od oblasta 

na ustavnoto pravo. 

BIBL.: Aspekti juridiko-kushtetues dhe politik i 

statusit shtetformues të popullit shqiptar në Maqedoni, 

Shkup, 2005. Sv. [ ‡ Hat. O. 

Makfaks, dneven internet vesnik 

MAKFAKS ‡ nezavisna novinska 

agencija, osnovana vo dekemvri 

1992 g. vo Skopje. Emituva 

vesti na makedonski, albanski i 

angliski jazik od maj 1993 g. Osnova~ 

i sopstvenik Risto Popovski. 

Korisnici na servisite se 

prakti~no site pozna~ajni mediumi 

vo regionot i informativni 

sistemi vo svetot. Makfaks e 

~len na Mediumskata organizacija 

vo Jugoisto~na Evropa SEE- 

MO pri Internacionalniot 

pres institut (IPI), ja ima poddr{kata 

na Svetskata asocijacija 

na vesnici (VAN). B. P. \. 

Plakat na Makfest 

MAKFEST ‡ festival na popularna 

muzika. Prvoto izdanie e 

odràno vo 1986 g. Zamislen pred 

s# da go stimulira makedonskoto 

tvore{tvo na popularna muzika, 

mnogu brzo stana poznat kaj nas i 

vo svetot. Vo poslednata decenija 

na HH v. prerasna vo me|unaroden 

festival. Negoviot pridones vo 

sovremenata makedonska pop-muzika 

e izvonredno zna~aen. Makfest 

producira{e nad 700 kompozicii, 

izdade 15 LP-plo~i, 40 audiokaseti 

i nad 50 kompakt-diskovi. Na nego 

svojata afirmacija ja zapo~naa 

golem broj od aktuelnite yvezdi na 

makedonskata pop-estrada (To{e 

Proeski, Kaliopi, Risto Samarxiev, 

Karolina i dr.). M. Kol. 

†MAKFUNGI# (MACFUNGI) – 

baza na podatoci za gabite, formirana 

vo ramkite vo Mikolo{kata 

laboratorija na Institutot 

za biologija pri Prirodno–matemati~kiot 


Vo momentov vo nea se opfateni 

21000 podatoci za gabi od RM, od 

Balkanskiot Poluostrov i po{iroko. 

Ovozmoùva prebaruvawe 

na podatocite spored pove}e kriteriumi 

(sistematski kategorii, 

lokalitet, zemja na potekloto, datum 

na sobiraweto, supstrat, nadmorska 

viso~ina i dr.) M. K. 

Crkvata †Mal sv. Kliment# vo Ohrid 

†MAL SV. KLIMENT# – nekoga{en 

paraklis na bolni~kata 

enorija, izgraden i ìvopisan vo 

1378 g. od jerejot Stefan, vo vremeto 

na arhiepiskopot Grigorij 

II i velikiot ùpan Andrija Gropa, 

rodnina na kralot Marko. Mala 

ednokorabna crkva, edinstvenata 

posvetena na za{titnikot 

na gradot Ohrid sv. Kliment. @ivopisot 

vo pogolemiot del na oltarot 

i naosot e so~uvan i gi nosi 

site programski belezi na ohridskite 

gradski rabotilnici od 

sredinata na XIV v. Liturgiski 

kompozicii vo oltarot, ciklusot 

na Golemite praznici vo povisokata 

zona na naosot i poedine~nite 

pretstavi na svetci vo dolnata 

zona so likovi na sv. Kliment, sv. 

Nikola, sv. Naum, svetite besrebrenici 

Kuzman i Damjan, sv. Petka, 

kako i sv. Konstantin i Elena 

na zapadniot yid. 

LIT.: Mirjana óroviÊ-QubinkoviÊ, 

Stari sv. Kliment u Ohridu, †Starinar#, 

(1940), Beograd, 1942, 95‡97; Gojko SubotiÊ, 

Sveti Konstantin i Jelena u Ohridu, Beograd, 

1971, 63‡64; Cvetan Grozdanov, Ohridskoto 

yidno slikarstvo od XIV vek, 

Ohrid, 1980, 151‡153. S. C. 

MALA REKA – leva i najgolema 

pritoka na rekata Radika. Se 

formira na viso~ina od 966 m 

od vodite na Jadovska i na Tresone~ka 

Reka. Izvira od planinata 

Bistra na viso~ina od 1.728 

m, a se vliva na viso~ina od 606 

m. Vkupnata dolìna na re~niot 

tek iznesuva 21,3 km, ima vku- 

MALEVSKI 

pen pad od 1.122 m i prose~en 

pad od 52,7 ‰. Slivot zafa}a 

povr{ina od 200,1 km 2 . Srednogodi{niot 

protok iznesuva 6,71 

m 3 /sec. Najgolem srednomese~en 

protek od 17,1 m 3 /sec se javuva vo 

maj, a najmal od 1,68 m 3 /sec vo 

septemvri. 

LIT.: Dragan Vasilevski, Radika, †Napredok#, 


Zlate 

Malakovski 

MALAKOVSKI (MIHAJLOV- 

SKI), Zlate (s. Bogdevo, Gostivarsko, 

1926 – Egejskiot del na 

Makedonija, 1944) – naroden heroj. 

Bil yidarski rabotnik vo Belgrad 

(do 1941). Po okupacijata na 

Jugoslavija se vratil vo Makedonija 

i stapil vo NOPO †Korab#. 

Vo edna borba bil zaroben, sproveden 

i dràn vo zatvor vo Tirana 

(do 1943). Po kapitulacijata na 

Italija bil osloboden i stanal 

borec vo Prvata makedonsko-kosovska 

NO brigada (noem. 1943). 

Zaginal vo borba na brigadata so 

bugarskata vojska vo Egejskiot del 

na Makedonija (1944). Proglasen e 

za naroden heroj na Jugoslavija. 

LIT.: D-r Simo Mladenovski, Narodniot 

heroj Zlate Mele Malakovski, Bigorski 

nau~no-kulturni sobiri 1980-1981, 

Skopje, 1083, 167-171. Vl. Iv. 

Du{ko 

Malevski 

MALEVSKI, Du{ko (Tetovo, 14. 

IX 1924 ‡ Skopje, 8. VIII 2007) ‡ novinar, 

eden od najpoznatite makedonski 

nadvore{no-politi~ki 

komentatori i urednici. Vo novinarstvoto 

od 1948 g. Od 1951 g. 

vo †Nova Makedonija# kade {to 

ostanuva do penzioniraweto 

(1985). Eden od osnova~ite na nedelnikot 

†Reporter#. Izvestuva~ 

od mnogubrojni zna~ajni nastani 

M 

901

M MALEVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

i forumi vo svetot. Edinstven 

novinar na †Nova Makedonija# 

{to bil postojan dopisnik od Pariz, 

Rim, Atina i Sofija. U~esnik 

vo NOB. B. P. \. 

MALEVSKI, Kliment (Struga, 

10. X 1917 – 18. VII 2002) – protojerej-stavrofor, 

~len na Inicijativniot 

odbor za organizirawe 

na Makedonskata pravoslavna 

crkva i u~esnik na crkovnonarodnite 

sobori za vozobnovuvawe 

na Ohridskata arhiepiskopija i 

proglasuvawe na avtokefalnosta 


crkva (1958 i 1967). Bil arhijerejski 

zamenik na Prespansko-pelagoniskata 

eparhija. Nositel e 

na pove}e crkovni odlikuvawa: 

od Erusalimskiot i od Ruskiot 

patrijarh, od Atinskiot arhiepiskop 

i od Sinodot na Makedonskata 

pravoslavna crkva (Svetiklimentov 

orden od III red). 

LIT.: Done Ilievski, Makedonskoto pravoslavno 

sve{tenstvo vo borba za nacionalna 

i crkovna sloboda, Skopje, 1987. Rat. Gr. 

MALENKO, Aleksandar (Ohrid, 

20. I 1979) ‡ pliva~. Zavr{il 

Sredno fiskulturno u~ili{te 

vo Skopje (1997). Bil ~len na 

PVK †Ohridski branovi# vo Ohrid 

(1989–1992), a potoa na APK 

†Student# vo Skopje. Postavil vo 

plivawe 38 republi~ki rekordi 

na kusi pateki. Na Evropskoto 

prvenstvo za mladinci vo @eneva 

([vajcarija, 1995) osvoil srebren 

medal na 200 m delfin, a vo 

Kopenhagen (Danska, 1996) zlaten 

na 200 m delfin, dva srebreni medali 

na 100 m delfin i na 200 m 

kraul i ~etvrto mesto na 400 m 

me{ano. Nastapil i na Svetskoto 

prvenstvo (1995) i na Olimpiskite 

igri (1996). Toj e izbran 

za najdobar sportist na Makedonija 

(1995 i 1996). D. S. 

MALENKO, Vlado (Ohrid, 1. IX 

1938) & arheolog. Gimnazija zavr- 

{il vo Ki~evo, vo 1958 g. Diplomiral 

na Katedrata za arheologija 


Belgrad, vo 1965 g. Od 1965 do 2004 

g. raboti kako arheolog-konzervator 

vo Zavodot za za{tita na spomenicite 

na kulturata - Ohrid, a 

902 

Aleksandar 

Malenko 

Vlado 

Malenko 

potoa i Naroden muzej - Ohrid. Vr- 

{i iskopuvawa na pove}e lokaliteti 

vo ohridskata regija: crkvata 

Sv. Pantelejmon na Plao{nik, 

na anti~kiot teatar vo Ohrid, na 

nekropolata na Deboj, na ranohristijanskite 

baziliki vo Radoli{ta, 

vo Sv. Erazmo, vo lokalitetot Stobi 

i dr. 

BIBL.: Nouvelles decouvertes dans la localité Sv. 

Erazmo, AIU XV, Beograd, 1974, 45-51; Novi 

anti~ki naodi vo Ohrid i ohridsko, @A 

XXVIII, Skopje 1978, 339-349; Ranosrednovekovna 

materijalna kultura vo Ohrid i ohridsko, 

Ohrid (monografija) kn. 1, del VI, 

Ohrid-Skopje, 1985, 269-339, Makedonskoukrainski 

vrski, X–XX v., MANU, Skopje, 

2004 V. B.-Gr. 

Qubinka 

Malenkova 

MALENKOVA, Qubinka (Ohrid, 

13. XI 1927) – arhitekt. Diplomirala 

na Arhitektonskiot fakultet 

na Tehni~kata velika {kola 

vo Belgrad (1951). Kako proektant 

raboti vo proektantskoto pretprijatie 

†Proektant# i vo GP 

†Pelagonija# vo Skopje. Proektirala 

i realizirala raznovidni 

objekti – stanbeni, op{testveni, 

zdravstveni i turisti~ko-ugostitelski. 

Se zanimava i so urbanisti~ko 

planirawe. Pozna~ajni realizacii: 

osven brojnite stanbeni 

objekti, po{tite vo Prilep 

(1973), vo Tetovo (1977), vo Kumanovo 

(1978), vo Strumica (1981), vo 

Ko~ani (1982); hoteli vo Ko~ani 

(1957), vo Novo Selo, vo [tip 

(1955), vo Dojran (1959); Teatarot 

na narodnostite vo Skopje (1974); 

Urbanisti~ko re{enie za centarot 

na Ko~ani. 

LIT.: J. Konstantinov, Arhitekt Qubinka 

Malenkova (1927), vo: Arhitekturata 

na po~vata na Makedonija od sredinata 

na XIX do krajot na HH vek. Prilozi 

za prou~uvaweto na istorijata na kul- 

turata na po~vata na Makedonija, 14, 

Skopje, 2006, 159-166. Kr. T. 

MALESIJA – mal ridsko-planinski 

predel vo zapadniot del 

na RM. Se protega na zapadnite 

padini na planinata Karaorman, 

opfa}aj}i go celiot sliv na 

Zba{ka Reka (Golema Reka), desna 

pritoka na Crni Drim. Na istok 

se grani~i so Debarca, na severozapad 

so Debarska @upa, na 

zapad so Debarski Drimkol i na 

jug so severnata periferija na 

Stru{ko Pole. Vo minatoto se 

vikala Zakamen, od kade {to poteknuva 

poznatata zakamenska 

iseleni~ka struja. Dene{noto 

ime $ go dale sosednite Albanci 

{to ìveat na severnata periferija 

na Stru{ko Pole, a ozna~uva 

†Brda#. Reljefot e ridski i planinski, 

isprese~en so pove}e dlaboki 

dolini. Klimata e planinska, 

so ladni zimi i sveì leta. 

Padinite na Karaorman se pokrieni 

so dabova i bukova {uma. 

Vo M. se nao|aat ~etiri sela: 

Prisovjani, Zba`di, R’ànovo i 

Lokov. Site se ili raseleni ili 

se nao|aat vo faza na celosno 

preseluvawe. Dodeka vo 1961 g. vo 

M. ìvele 926 `., vo 2002 g. ostanale 

da ìveat samo 22 `. i toa vo 

Zba`di (10) i Prisovjani (11), a 

drugite dve sela se raseleni. Naselenieto 

go so~inuvaat Makedonci 

na koi osnovno zanimawe 

im e sto~arstvoto. 

LIT.: Branislav Rusi¢, Malesija, †Godi- 

{en zbornik na FF#, kn. 6, Skopje, 1953. 

Al. St. 

MALESKA-TROJAÂNEC, Paraskeva 

(Skadar, Albanija, 26. VII 

1930 ‡ Skopje, 11. III 2006) ‡ novinar 

i spiker. Otkako repatrirala 

(1948) vo Makedonija, se vrabotila 

vo Radio Skopje, kade {to 

ostanala celi 33 godini, do penzioniraweto 

(1981). Bila ~len na 

†Malcinskata# redakcija. Po pro- 

{iruvaweto na programata na albanski 

jazik bila avtor i spiker 

na: †[kolska emisija#, †Radiodrama#, 

†Emisija za zemjodelcite#, 

†Pedago{ki soveti#, †Emisija 

za ènata# i drugi. J. F. 

MALESKI, Vlado (Struga, 5. IX 

1919 ‡ Struga, 23. IX 1984) ‡ raskaùva~, 

romansier, vtemeluva~ 

na sovremenata makedonska proza, 

scenarist, publicist, osnova~ 

na †Razgledi#, novinar, diplomat. 

Bil direktor na Radio Skopje 

i urednik, pokraj na †Razgledi#, 

i na spisanijata †Nov den# i 

†Sovremenost#. Rabotel vo diplomatska 

slu`ba (ambasador vo 

Liban, Etiopija i Polska) i bil 

~len na Pretsedatelstvoto na 

SRM. ^len e na DPM od 1946 g. 

Vlado Maleski e avtor na eden ne 

tolku golem, no zna~aen kniè-


ven opus. Prvata negova tvore~ka 

faza se vrzuva so pi{uvawe poezija, 

raskazi i edno~inki, so preveduvawe, 

izdavawe bilteni i 

vesnici. Negovite pesni, koi 

prerasnuvaat vo narodni, se svoevidna 

lirska istorija na toga{noto 

vreme. Vo prvata kniga na 

Racinovite †Makedonski narodnoosloboditelni 

pesni# e objaven 

i tekstot na negovata †Denes 

nad Makedonija# (denes himna na 

RM). Vo tekot na svojot ~etiriesetgodi{en 

knièven anga`man 

objavuva nekolku knigi. Vo 1976 g. 

izdava~kata ku}a †Kultura# gi objavi 

negovite †Odbrani dela# vo 

pet toma. Vo 1951 g. Maleski se javuva 

i kako avtor na scenarioto za 

prviot makedonski igran film 

†Frosina#. Po ne{to pove}e od 

Scena od filmot †Frosina# (1951) 

Vlado 

Maleski 

desetina godini (1963) negoviot 

roman †Ona {to be{e nebo# e 

adaptiran kako dramski tekst pod 

naslov †Bogomilska balada# od 

strana na Milan \ur~inov i Ilija 

Zafirovski, postaven i igran 

na scenata na Dramskiot teatar vo 

Skopje vo sezonata 1964/65 g. Po 

deset godini (1974) vo adaptacija 

i reìja na Dimitrie Osmanli e 

prikaàn igraniot TV-film 

†Prva ve~er#, spored istoimeniot 

raskaz na ovoj avtor. Maleski svojata 

svrtenost kon modernizmot ja 

izrazi preku skri{nata teoriska 

polemika so naglaseniot avangardizam 

vo na{ata sredina, manifestirana 

vo statijata †Konspekti#, 

objavena vo tri dela: †Non possimus#, 

†Okolu prvoto pra{awe na 

teorijata na umetnosta# i †Umetnikot 

mora, saka i moè# objaveni 

vo sp. †Razgledi# (1954) vo broevite 

19, 20, 21. Negovoto knièvno 

delo umetni~ki se doìvuva sekoga{ 

sovremeno i kompleksno. 

DELA: zbirki raskazi: \ur|ina alova 

(1950) i Branuvawa (1953); romani: Ona 

{to be{e nebo (1958), Vojnata, lu|e, vojnata 

(1967), Razboj (1969), Zapisi na Ezersko 

Drimski (1980) i Jazli (1990, posthumno); 

Kaùvawa (dnevni~ki zapisi od 

NOB, 1976) i Razgledi (kniga esei, ogledi 

i polemi~ki prilozi, 1976). 

LIT.: Blaè Ristovski, Makedonski narodnoosloboditelni 

pesni, Skopje, 1974; istiot, 

Makedonskiot stih 1900–1944. 

Istraùvawa i materijali, Skopje, 1980, 

441–446; Miodrag Drugovac, Istorija na makedonskata 

knièvnost XX vek (1990); Venko 

Andonovski, Strukturata na makedonskiot 

realisti~en roman (1997); Angelina 

Banovi}-Markovska, Likovi – antagonisti, 

2001; Hristo Georgievski, Makedonskiot 

roman 1952–2000 (2002). V. M.-^. 

Denko 

Maleski 

MALESKI, Denko (Skopje, 14. 

XI 1946) – pravnik i univ. profesor, 

dràvniki diplomat. Diplomiral 

(1970) i magistriral na 

Pravniot fakultet vo Skopje na 

tema †Op{testveno-politi~kiot 

sistem na SFRJ# (1976). Doktoriral 

na Pravniot fakultet vo 

Qubqana (1981). Bil izbran za 

asistent na Pravniot fakultet 

vo Skopje po predmetot sovremeni 

politi~ki sistemi i za docent, 

vonreden i redoven profesor po 

Me|unarodna politika. Bil viziting 

profesor na Univerzitetot 

Bouling-Grin, Ohajo, SAD 

(1990–1991). Bil minister za nadvore{ni 

raboti na RM (1991- 

1993) i {ef na Postojanata misija 

na RM kaj OON (1993 –1997). 

BIBL.: Sovremeni politi~ki sistemi, 

Skopje 1987; Me|unarodna politika, 

Skopje 2000. 

IZV.: Arhiva na Praven fakultet †Justinijan 

Prvi# – Skopje, Skopje, 2007. 

Sv. [. i T. Petr. 

MALECKI, Mje~islav (Mieczysqaw 

Maqecki) (Mjelec, Polska, 14. 

VII 1903 – Klocko, Polska, 3. IX 

1946) ‡ polski lingvist, slavist, 

balkanist, dijalektolog, istra- 

ùva~ na ju`noslovenskite dijalekti, 

prv polski makedonist. Vo 

triesettite godini na minatiot 

vek vodel intenzivni istraùva- 

Mje~eslav 

Malecki 

MALE[EVO 

wa vo Egejskiot del na Makedonija. 

B. Vidoeski mnogu visoko ja 

ocenuva to~nosta na terenskite 

zapisi na M. Rezultat na negovite 

istraùvawa se nekolku raspravi 

i dve kni{ki: tekstovi od 

Suho i Visoka vo Solunsko 

(Krak[w, 1934) i re~nik na tie dva 

govora (Krak[w, 1936). Vo statijata 

Z zagadniev dialektologii macedovskiej 

(†Rocznik Slawistyczny#; XIV, 

1938) M. dava ocena na trudovite 

na drugite avtori od oblasta na 

makedonskata dijalektologija i 

konstatira deka makedonskite 

dijalekti pretstavuvaat individualen 

dijalekten tip {to moè 

da se nare~e makedonski jazik. 

Pove}eto makedonisti~ki trudovi 

od M. se odnovo objaveni vo 

Krakov vo tomot pod naslov Dialekty 

polskie i sqowiavskie (Krak[w 

2004). 

LIT.: In memoriam Mieczysqaw Maqecki, 

Zeszyty naukowe UJ DCCXXXV, Warszawa - 

Krak[w, 1987. Z. T. 

Karta na Male{evijata 

MALE[EVO (Male{evija, Male{) 

– visok predel vo isto~niot 

del na RM. Go zafa}a izvorskiot 

sliv na rekata Bregalnica, do 

nejzinata klisura nad s. Razlovci. 

Toa e opkoleno so Male{evskite 

Planini i so razgranoci na 

Vlaina, Golak i Pla~kovica, a e 

otvoreno samo nakaj sever po dolinata 

na Bregalnica. Preku M. 

vodat dve regionalni soobra}ajnici. 

Edna {to go povrzuva na sever 

so Pijanec i na jug so Strumi~kata 

Kotlina, i druga {to go 

povrzuva na zapad so Ko~anskata 

Kotlina i na istok so dolinata 

M 

903

M MALE[EVSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

na Struma. Prvpat se spomnuva vo 

edna povelba na vizantiskiot car 

Vasilij II vo 1020 g. Vo vremeto na 

osmanliskoto vladeewe upravno 

sredi{te na M. bilo Peh~evo 

(toga{ Osmanija); a potoa ovaa 

uloga ja prezema Berovo. Vo M. 

ima 14 sela i dve gradski naselbi 

– Berovo i Peh~evo. Od selata, 8 

$ pripa|aat na op{tinata Berovo, 

a 6 na op{tinata Peh~evo. Naselbite 

se od zbien tip i se naseleni 

so Makedonci. Vo s. Crnik 

ima Turci i Romi. Brojot na naselenieto 

e vo stagnacija. Vo 1961 g. 

ovde ìveele 20.048 `., i vo 2002 

g. skoro isto tolku – 19.458 `. Male{evci 

prete`no se zanimavaat 

so sto~arstvo, ovo{tarstvo i so 

proizvodstvo na kompiri. 

LIT.: J. Pavlovi¢, Male{evo i Male{evci, 

Beograd 1928; Male{ i Pijanec, Prirodni 

i socio-geografski karakteristiki, 

MANU, Skopje 1980. Al. St. 

MALE[EVSKA, Ana (Dupnica, 

Bugarija, 1871 – Bugarija, 1942) – 

u~itelka, u~esni~ka vo Ilindenskoto 

vostanie, }erka na Nikola 

Male{evski, punktov na~alnik na 

TMORO vo Dupnica. Gimnazija zavr{ila 

vo Solun. U~itelstvuvala 

vo Kuku{, kade {to se vklu~ila vo 

TMORO. Vlegla vo ~etata na kuku{kiot 

okruèn vojvoda Krsto 

Asenov (vo proletta na 1903). Na 

Ilinden (1903), pri osvetuvaweto 

na vostani~koto zname, se ven~ala 

so Kr. Asenov vo crkvata vo s. Korni{or. 

Poradi toa vojvodata Asenov 

bil ubien od negov ~etnik. Po 

ovoj dramati~en nastan Ana zaminala 

od ~etata i $ se posvetila na 

u~itelskata dejnost. 

LIT.: Milen Kumanov, MakedoniÔ, KratÍk 

istori~eski spravo~nik, SofiÔ, 

1993. V. \. 

MALE[EVSKA EPARHIJA 

(IX v.) – poznata i kako Provadska 

ili Ov~epolska, Zletovska ili 

Lesnovska i Morodviska, spored 

teritoriite na koi{to se prostirala. 

Postoela od IX v., od vremeto 

na prvata misija na svv. Kiril 

i Metodij po dolinata na Bregalnica. 

êsto bila podvlastuvana 

od drugi eparhii i od pobogatite 

mitropolii (Skopskata). 

LIT.: Ivan Snegarov, IstoriÔ na Ohridskata 

arhiepiskopiÔ, I–II, vtoro fototipno 

izdanie, SofiÔ, 1995; M. Jankovi¢, 

Episkopije i mitropolije Srpske crkve u 

sredwem veku, Beograd, 1985. Rat. Gr. 

MALE[EVSKI (MALE[KI) 

NARODNOOSLOBODITELEN 

PARTIZANSKI ODRED (mesnost 

Paruca, kota 1356 na pl. 

Pla~kovica, 25. VIII ‡ noemvri 

1944) ‡ teritorijalna partizanska 

edinica na NOV i POM. Bil 

formiran od 50 borci od Male{evijata. 

Gi napa|al pomalite neprijatelski 

upori{ta, gi uni{tuval 

904 

op{tinskite arhivi, ja spre~uval 

rekvizicijata (avgust-septemvri) 

i vr{el agitacija i mobilizacija 

na novi borci. Del od borcite 

vlegle vo sostavot na Trinaesettata 

i êtirinaesettata NO brigada 

na Pedesettata (makedonska) 

divizija na NOVJ (vtorata polovina 

na septemvri). Po formiraweto 

na Komandata na podra~jeto 

vo Berovo i komandite na mesta vo 

Berovo i vo Peh~evo, ja vr{el 

glavnata bezbednosna za{tita. 

LIT.: D-r Mile Mihajlov, Voenozadninskite 

organi vo Narodnoosloboditelnata 

vojna na Makedonija (1941–1945), 

Skopje, 1992; Blagoja Aleksov, Berovo vo 

prostorot i vo vremeto. (Hronika). Berovo, 

2003. S. Ml. 

MALE[EVSKI, Nikola (Berovo, 

1852 ‡ Dupnica, den. Stanke 

Dimitrov, Bugarija, 1935) ‡ deec 

na makedonskoto revolucionerno 

osloboditelno dvièwe. Bil istaknat 

u~esnik vo Razlove~koto 

(1876) i vo Kresnenskoto vostanie 

(1878-1879), a potoa emigriral vo 

Bugarija. Podocna se vklu~il i vo 

TMORO (1895) kako dolgogodi- 

{en punktov na~alnik vo Dupnica. 

Go pomagal prefrlaweto na 

vooruènite ~eti od Bugarija vo 

Makedonija i prifa}aweto na begalcite 

po izbuvnuvaweto na Vini~kata 

afera (1897). Vo Dupnica 

bil osnova~ na nekolku komiteti. 

Bil blizok drugar i sorabotnik 

na Goce Del~ev i \or~e Petrov. 

\or~e Petrov, Nikola Male{evski (vo sredinata) 

i Goce Del~ev 

LIT.: D-r Risto Poplazarov, Osloboditelnite 

oruèni borbi na makedonskiot 

narod vo periodot 1850-1878 godina, Skopje, 

1978; istiot, Makedonskoto Kresnenskorazlo{ko 

vostanie, Skopje, 1979. S. Ml. 

MALE[EVSKI PLANINI – 

srednovisoki planini vo isto~niot 

del na RM. Pripa|aat na 

gromadnite planini od Rodopskata 

masa. Se protegaat la~no vo 

pravec jz–si. Dolìnata na glavnoto 

bilo iznesuva 32 km. Bilata 

se zaobleni, a najvisoki vrvovi se 

Xami Tepe (1.801 m) i êngino 

Kale (1.748 m), najisto~nata to~ka 

na RM. Geolo{kiot sostav e 

pretstaven so kristalesti {krilci, 

a vo poniskite delovi sprema 

Berovskata Kotlina se pokrieni 

so neogeni sedimenti. Preku bi- 

loto na planinata minuva delumno 

makedonsko-bugarskata granica. 

Na najvisokite delovi se nao- 

|a izvorskiot del na rekata Bregalnica. 

Bilata se goli dodeka 

planinskite strani se pokrieni 

so bukova i dabova {uma. T. And. 

Crkvata †Mali Sv. Vra~i# vo Ohrid 

†MALI SV. VRAÎ# – mala ednokorabna 

crkva {to $ pripa|ala na 

êlni~kata enorija. Izgradena e i 

ìvopisana pred 1345 g. i vo svojata 

slikana programa sodrì nekolku 

ikonografski re{enija {to se 

edinstveni vo ohridskoto yidno 

slikarstvo od XIV v. Bogorodica 

@ivonosen Isto~nik vo konhata 

na apsidata, sv. Kliment so modelot 

na gradot Ohrid vo racete, koj 

go prinesuva na patronite na crkvata 

sv. Kuzman i Damjan. Del od 

slikanata dekoracija e delo na najpoznatiot 

ohridski slikar od sredinata 

na XIV v. Jovan Teorijan. Vo 

crkvata e so~uvan i originalniot 

drven ikonostas od sredinata na 

XIV v., kako i rezbanite carski dveri 

od po~etokot na XVII v. 

LIT.: Voislav J. uriÊ, Vizantijske 

freske u Jugoslaviji, Beograd 1974, 69, zab. 

80; Cvetan Grozdanov, Ohridskoto yidno 

slikarstvo od XIV vek, Ohrid, 1980 48‡53; 

Mirjana ›oroviÊ-QubinkoviÊ, Srewovekovni 

duborez u isto~nim oblastima Jugoslavije, 

Beograd, 1965, 19‡24, 123; Petar 

Miqkovi}-Pepek, Sveti Vra~i vo Ohrid, 

†Kulturno nasledstvo#, 19-20-21, (1992-93- 

94), Skopje, 1996, 81‡108. S. C. 

MALI HIDROCENTRALI VO 

RM – vo periodot 1992-2003 g. 

prose~noto godi{no proizvodstvo 

na malite HC vo RM iznesuvalo 

110,6 GWh, a najgolemo bilo 

vo 1996 g. i iznesuvalo 158,5 GWh. 

Ovde se navedeni samo HC so instalirana 

mo}nost od 1 do 12 MW. 

HC †Do{nica# e na istoimenata 

reka, nedaleku od Demir Kapija. 

Vo pogon od 1953 g. Ima dva agregata 

so pelton turbini. Instalirana 

mo}nost 4,62 MW. 

HC †Zrnovci# e na rekata Zrnovka, 

kaj s. Zrnovci, nedaleku od 

Ko~ani. Vo pogon od 1950 g. Ima 

dva agregata so pelton turbini. 

Instalirana mo}nost 1,26 MW. 

HC †Kalimanci# e akumulaciona 

HE na rekata Bregalnica, 

blizu do seloto Kalimanci (po-


HC †Kalimanci# na r. Bregalnica 

me|u Ko~ani i Del~evo). Vo pogon 

od 1970 g. Ima dva agregata so 

francis turbini. Instalirana 

mo}nost 12 MW. 

HC †Matka# na r. Treska 

HC †Matka# e vo dolniot tek na 

rekata Treska, nedaleku od seloto 

Matka, Skopsko. Vo pogon od 

1938 g. Ima tri agregati so francis 

turbini. Instalirana mo}nost 

4,2 MW. 

HC †Pena# na r. Pena 

HC †Pena# e na rekata Pena, vo 

blizina na Tetovo. Vo pogon od 

1927 g. Ima dva agregata so francis 

turbini. Instalirana mo}nost 

2,56 MW. 

HC †Peso~ani# e na Peso~anska 

reka, pokraj seloto Peso~ani 

(pome|u Ki~evo i Ohrid). Vo pogon 

od 1951 g. Ima dva agregata so 

pelton turbini. Instalirana 


HC †Popova [apka# e na [ar 

Planina. Vo pogon od 1993 g. Ima 

4 agregati so pelton turbini. Instalirana 


HC †Sapun~ica# e na rekata Sapun~ica, 

nedaleku od Bitola. Vo 

pogon od 1952 g. Ima dva agregata 

so pelton turbini. Instalirana 


HC †Streèvo# e vo sklop na istoimeniot 

hidrosistem (severozapadno 

od Bitola). Vo pogon od 

1993 g. Instalirana mo}nost 2,4 

MW. 

HC †Turija# e vo blizina na 

Strumica. Vo pogon od 1985 g. 

Ima dva agregata so francis turbini. 

Instalirana mo}nost 2 

MW. 

LIT.: 50 godini makedonsko elektrostopanstvo, 

Skopje, 1995; J.P. †Elektrostopanstvo 

na Makedonija#, Skopje, 1999; 

http://www.esmak.com.mk. Dr. R. 

MALIDANOV, Dimitar (Sarakinovo, 

Vodensko, 5. XII 1946) ‡ 

grafi~ar, slikar, profesor na 

FLU vo Skopje. Diplomiral 

(1972) i magistriral (1975) na 

ALU vo Qubqana. Avtor so izvonredno 

poznavawe i vladeewe 

na tehnolo{kite specifiki na 

grafi~kite tehniki i zna~aen za 

nivniot razvoj (akvatinta, mecotinta, 

suva igla, verni-mu). Se interesira 

za sopstvenoto nacionalno 

i kulturno minato predadeno 

so jazikot na simboli~noznakovnoto, 

asocijativnoto i metafori~noto 

(Samoilov glasnik, 

1972). Podocna se svrtuva kon 

prirodata, neposredno registriraj}i 

gi promenite vo svetot na 

florata (Treva, 1980; Pupka, 

1985; Plod, 1993). 

LIT.: Sowa Abaxieva Dimitrova, Dimitar 

Malidanov (katalog), Skopje, 1985; 

Viktorija Vasev Dimeska, Dimitar Malidanov 

(katalog), Beograd, 1990. Z. Al.-B. 

MALINA (Rubus idaeus L., fam. 

Rosaceae) – ima cirkumborealen 

Malina, granka so plodovi 

Dimitar 

Malidanov 

MALINOV 

areal, spa|a vo rodot na kapinite, 

no se razlikuva od niv po ispravenite 

letorasti bez trwe, 

listovite odozdola se srebrenesto-vlaknesti, 

a plodot crvena, 

so~na i vkusna malina. Kaj nas e 

zastapena vo montanskiot i vo 

subalpskiot region. Al. And. 

Vane 

Malinkov - 

]endo 

MALINKOV-]ENDO, Vane (Kavadarci, 

1925) ‡ fotograf, tikve{ki 

foto-hroni~ar. Negoviot 

interes e naso~en kon fotografsko 

dokumentirawe na minatoto i 

sovremenosta na Kavadarci i na 

Tikve{ijata, sobirawe na fotografskoto 

nasledstvo od negovite 

prethodnici i nivna prezentacija 

preku javni izlo`bi. Siot raboten 

vek raspolaga so sopstven fotografski 

du}an vo centarot na 

Kavadarci. Ima organizirano izlo`bi 

na fotografii vo Kavadarci, 

Negotino, Prilep i vo Qubqana. 

Najzna~ajnoto e prezentirano 

vo negovata monografija †Kavadarci 

nekoga{ i sega#, vo koja ima 

403 fotografii so legendi za potrebnite 

faktografski podatoci. 

BIBL.: Kavadarci nekoga{ i sega, Kavadarci, 

1995. S. Ml. 

MALINOV, Zoran~o ([tip, 

1964) ‡ etnolog, nau~en sorabotnik 

vo Institutot za folklor 

†Marko Cepenkov# vo Skopje. 

Diplomiral na Studiskata grupa 

za geografija (Nasoka etnologija) 

na Institutot za geografija 

na Prirodno-matemati~kiot fakultet 

vo Skopje (1988). Magistriral 

na Grupata za etnologija 


Belgrad na tema †Posmrtni obi- 

~aji u Bregalni~koj oblasti# (25. 

VI 1999), a doktoriral na Prirodno-matemati~kiot 

fakultet vo 

Skopje na tema †Tradicionalniot 

naroden kalendar vo [opskobregalni~kata 

etnografska celina# 

(2005). Raboti vo Institutot 

za folklor †Marko Cepenkov# 

(od 21. VIII 1995). 

BIBL.: Posmrtnite obi~ai vo Bregalni~kata 

oblast, Skopje, 2001. 

LIT.: Referat za izbor na asistent-istraùva~ 

od oblasta na etnologijata 

pri Institutot za folklor †Marko 

Cepenkov# ‡ Skopje, Bilten na Univerzitetot 

†Sv. Kiril i Metodij# vo Skopje, 

M 

905

M MALINSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

br. 837, Skopje, 15. X 2003, 58-61; Referat 

za izbor na nau~en sorabotnik vo Institutot 

za folklor †Marko Cepenkov# ‡ 

Skopje, na istoto mesto, br. 878, od 1. IX 

2005, 125-127. S. Ml. 

MALINSKA, Veselinka Georgieva 

(Kumanovo, 4. I 1917 ‡ Skopje, 

12. XI 1987) ‡ nacionalen i komunisti~ki 

deec, prvoborec, novinar 

i politi~ar. Kako ~len na 

SKOJ (1933) i sekretar na skoevski 

aktiv (1934), bila uapsena (januari‡fevruari 

1936) vo istra`niot 

zatvor vo Skopje i vo Ada 

Ciganlija (Belgrad). Ja zavr{ila 

Trgovskata akademija vo Ni{. 

Kako ~len na KPJ (1936) i student 

na Visokata ekonomsko-komercijalna 

{kola vo Zagreb, bila 

istaknat aktivist vo kumanovskoto 

Studentsko dru{tvo (vo letoto 

1937) i bila izbrana za ~len 

na MK na KPJ vo Kumanovo. Podocna 

studirala vo Belgrad (1939), 

kade {to bila sekretar na Mesniot 

odbor na Narodnata pomo{ 

(1940‡1941). Po Aprilskata vojna 

bila glavnata kurirska vrska na 

PK na KPJ za Srbija i CK na 

KPJ so Belgradskiot NOPO i so 

partiskite organizacii vo Srbija. 

Vo otsustvo bila osudena na 

smrt (april 1942). Potoa se vratila 

vo Makedonija (maj 1942) i 

bila sekretar na MK na KPJ vo 

Skopje i urednik na negovoto glasilo 

†Vesnik#. Naskoro zaminala 

kako borec vo Vtoriot skopski 

NOPO (oktomvri 1942 ‡ januari 

1943), a potoa se ilegalizirala 

kaj jataci na Skopska Crna Gora, 

od kade {to zaminala (20. V 1943) 

na pl. Karaorman za sekretar na 

Agitprop pri G[ na NOV i POM. 

Bila kandidat za ~len na CK na 

KPM (1943‡1945), izbran delegat 

na AVNOJ, ~len na Glavniot odbor 

na NOF, odgovoren urednik na 

sp. †Ilindenski pat# (od april 

1944), delegat i vtor sekretar na 

rabotnoto Pretsedatelstvo na 

Prvoto zasedanie na ASNOM (2. 

VIII 1944), referent na Poverenstvoto 

za informacii (od 14. VIII 

1944) i urednik na sp. †Makedonka# 

(od noemvri 1944). Po Osloboduvaweto 

bila sekretar na Glavniot 

odbor na AF@ za Makedonija 

(od 15. XII 1944), ja zavr{ila Vi- 

906 

Veselinka 

Georgieva 

Malinska 

{ata politi~ka {kola †\uro \akovi}# 

vo Belgrad, bila glaven i 

odgovoren urednik na v. †Nova Makedonija#, 

direktor na Radio 

Skopje (1952–1961), pretsedatel na 

Zdruènieto na novinarite na 

Makedonija, potpretsedatel na 

Glavniot odbor na SSRNM, ~len 

na Izvr{niot sovet na Sobranieto 

na SRM, republi~ki i sojuzen 

pratenik, ~len na Pretsedatelstvoto 

na CK na SKM, pretsedatel 

na Univerzitetskiot sovet na 

Univerzitetot †Sv. Kiril i Metodij# 

vo Skopje i ~len na Pretsedatelstvoto 

na SRM. Nositel e na 

Partizanska spomenica 1941. 

BIBL.: Vo Skopje 1942 godina, †Prosvetena 

èna#, br. 11, Skopje, 1961, 1; Sredbi 

so Tito vo 1941 godina, †Prosvetena èna#, 

Skopje, maj 1972, 4-5; Postojano ~ekorewe 

napred, Godi{nina na Prvata konferencija 

na AF@ na Makedonija, †Prosvetena 

èna#, Skopje, dekemvri 1972, 2; 

Bele{ki za hronika ‡ Skopje oktomvri 

1942 ‡ juli 1943, †13 Noemvri#, XI, 11, 

Skopje, 1972, 6; Za aktivnosta na Oddelenieto 

za agitacija i propaganda na CK 

na KPM i na Glavniot {tab na NOV i 

POM za vreme na negoviot prestoj vo selo 

Gorno Vranovci esenta 1944 godina, 

Veles i Vele{ko vo NOV 1943-15 maj 1945 

godina, Titov Veles, 1977, 201-204; Sredba 

so Tito vo 1941 godina. Spomeni, †Prosvetena 

èna#, Skopje, maj 1980, 14-15; Bele{ki 

za hronika, †Skopje vo osloboditelnata 

vojna i revolucija 1941-1945, tom 

I, kn. prva, Skopje, 1984, 167-174; Podem na 

informativnata i kulturnata akcija. 

Istoriskite denovi na Gorno Vranovci, 

Skopje, 1984, 86-91; @enite na Makedonija 

vo borbata za ramnopravnost, Nezaboravnik, 

NIP †Komunist#, Skopje, 1985. 

IZV.: Izvori za Osloboditelnata vojna 

i revolucija vo Makedonija 1941-1945, tom 

I, kniga prva, vtora i treta, Skopje, mart 

1968; Zbornik na dokumenti za u~estvoto 

na ènite od Makedonija vo Narodnoosloboditelnata 

vojna i revolucijata 

1941-1945, Skopje, 1976; Kumanovo i Kumanovsko 

vo NOV 1941-1945. Dokumenti, 

Kumanovo, 1988. 

LIT.: Petar Trajkovski, Georgi Malinski 

‡ prv esperantist vo zemjata, †Na{ 

vesnik#, XVIII, 666, Kumanovo, 18. V 1979, 5; 

Kumanovo i Kumanovsko vo NOV 1941- 

1942 godina. Materijali od nau~niot sobir 

odràn na 12, 13 i 14 dekemvri 1978 godina, 

Kumanovo, dekemvri 1979. S. Ml. 

\or|i 

Malkovski 

MALKOVSKI, \or|i (Veles, 24. 

VI 1957) ‡ istori~ar, nau~en sovetnik 

i redoven profesor vo 

Institutot za nacionalna isto- 

rija vo Skopje. Osnovno u~ili{te 

i gimnazija zavr{il vo rodniot 

grad (1976), a potoa diplomiral 


vo Skopje ‡ Grupa istorija (1. X 

1980), kade {to i magistriral so 

temata †Dejnosta na bugarskata 

profa{isti~ka organizacija Braniik 

vo Makedonija 1941-1944 godina# 

(7. III 1989) i doktoriral so 

temata †Profa{isti~kite i kolaboracionisti~kiteorganizacii 

i grupi vo Makedonija 1941- 

1944 godina# (dekemvri 1994). Raboti 

vo INI (od 1. X 1981) kako 

istraùva~ na Makedonija vo 

vremeto na Vtorata svetska vojna. 

Avtor e na pogolem broj monografski 

trudovi. 

BIBL.: Veles i Vele{ko vo Narodnoosloboditelnata 

vojna 1941‡1945. Spomenkniga 

na zaginatite borci vo NOV i `rtvi 

na fa{isti~kiot teror od Veles i Vele{ko, 

Titov Veles, 1985 (so koavtor); 

Monopolot vo Veles 1919‡1945 godina, 

Titov Veles, 1988; Borba za sloboda, Titov 

Veles, 1989; Sveti Nikole i Svetinikolsko 

od 1912 do 1945 godina, Sveti 

Nikole, 1990; @iveeja, se borea i zaginaa 

vo viorot na Revolucijata 1941‡1945, 

Spomen kniga na zaginatite borci i `rtvi 

na fa{isti~kiot teror od Sveti Nikole 

i Svetinikolsko, Sveti Nikole, 

1990 (so koavtor); Bugarskata fa{isti~ka 

organizacija †Branik#vo Makedonija 

(1941‡1944), Skopje, 1992; Profa{isti~kite 

i kolaboracionisti~kite organizacii 

i grupi vo Makedonija 1941‡ 

1944, Skopje, 1995; Kriva Palanka i Krivopalane~ko 

niz istorijata, Kriva Palanka, 

1996 (so koavtori); Vinica i Vini~ko, 

Vinica, 1998; Demir Kapija, Demir 

Kapija, 1998; Nacionalnoto dvièwe vo 

Veles od 1919 do 1931 godina, Veles, 1998; 

Jov~e Xipunov i negovata aktivnost od 

1919 do 1931 godina, Veles, 1998 (so koavtor); 

Trajko Andreev‡Petkanovski 1919- 

1943, Veles, 1998 (so koavtor), Dolna Bawica 

‡ Asagi Banitsa e Poshtme, Ko~ani, 

2000; â{ka niz istorijata, â{ka, 

2001; Op{tina Zelenikovo, Zelenikovo, 

2001; Balisti, Skopje, 2002; Politi~kite 

partii i organizacii vo Makedonija 

vo Vtorata svetska vojna 1941-1944 godina, 

Skopje, 2002; Gorno Lisi~e-Skopsko, 

Skopje, 2002; Kisela Voda vo Vtorata 

svetska vojna 1941-1944 godina, Skopje, 

2003. S. Ml. 

MALCINSTVA (ZAEDNICI) 

VO RM – grupi {to se malobrojni 

vo odnos na ostatokot od naselenieto 

na RM, ~ii pripadnici 

imaat etni~ki, religiozni, jazi~ni 

i rasni obele`ja po koi se razlikuvaat 

od mnozinstvoto i neguvaat 

~uvstvo na solidarnost naso- 

~eno kon za~uvuvawe na svojata 

kultura, tradicija, jazik i vera. 

Ustavot na RM (1991) kako sinonim 

za poimot †malcinstvo# go 

upotrebuva{e poimot †nacionalnost#. 

Poimot †zaednica# vo RM, 

oficijalno, prvpat se upotrebuva 

vo Ramkovniot dogovor (2001) 

i vo amandmanite na Ustavot od 

1991 g. (16. XI 2001). Vrz nivna osnova 

i site pravni akti usvoeni 

potoa za ozna~uvawe na poimot 

†malcinstvo# go upotrebuvaat


Trajko 

Petrovski: 

Romite vo 

Makedonija 

(2002) 

poimot †zaednica#, ne vo smisla 

jazi~na ili kulturna, tuku etni~ka 

zaednica kako klu~en koncept 

za transformirawe na multietni~koto 

op{testvo vo multietni~ka 

dràva. Amandmanot IV na 

Ustavot kako malcinstva/zaednici 

gi opredeluva †gra|anite {to 

ìveat vo granicite na RM, koi 

se del od albanskiot, turskiot, 

vla{kiot, srpskiot, romskiot, 

bo{wa~kiot i drugite narodi#. 

Taka se ozna~eni i grafite za etni~ka 

pripadnost na popisot od 

2002 g., spored koi od vkupno 

2.022.547 gra|ani na RM, 1.297.981 

se izjasnuvaat kako Makedonci, 

509.083 kako Albanci, 77.959 Turci, 

53.879 Romi, 35.939 Srbi, 

17.018 Bo{waci, 9.695 Vlasi i 

20.993 kako drugi; ili 1.310.184 

pravoslavni, 674.015 muslimani, 

7.008 katolici, 520 protestanti i 

30.820 drugi, odnosno, 1.344.815 

gra|ani so maj~in jazik makedonski, 

507.989 albanski, 71.757 turski, 

38.528 romski, 24.773 srpski, 

8.560 bo{wa~ki 6.884 vla{ki i 

19.241 drugi jazici. 

IZV.: †Slu`ben vesnik na RM, br. 52/91; 

†Slu`ben vesnik na RM#, br. 91/01; Popis 

2002. T. Petr. 

Janaki 

Manaki 

MANAKI, Janaki (s. Avdela, 

Kostursko, 1878 ‡ Solun, 1948) ‡ 

fotograf i, zaedno so postariot 

brat Milton, prvi balkanski 

filmski snimateli (od vla{ko 

poteklo). Gi zavr{il Osnovnoto 

romansko u~ili{te vo rodnoto 

selo i Romanskata gimnazija vo 

Bitola, so osoben interes za crtaweto, 

kaligrafijata i fotografijata. 

Potoa bil nastavnik 

po kaligrafija i crtawe vo Romanskata 

gimnazija vo Janina, kade 

{to zaedno so brat mu Milton 

otvoril i foto-atelje (1898). Po 

andartskoto palewe na rodnoto 

selo, zaedno so brata si, se preselil 

vo Bitola (1905), kade {to 

otvorile †Atelje za umetni~ka 

fotografija#. Od London ja kupile 

filmskata †Kamera 300# 

(1905), so koja go snimile prviot 

dokumentaren film †Tkaja~ki# 

(za dejnosta na ènite vo nivnoto 

semejstvo: vla~ewe na volnata, 

predewe, snovewe i tkaewe). Zaedni~ki 

registrirale i niza zna- 

~ajni nastani i momenti od sekojdnevjeto 

vo dokumentarnite filmovi 

†Vla{koto u~ili{te vo Avdela 

ili U~ili{te na otvoreno# 

(1905), †Proslavata na \ur|ovden#, 

†Makedonski ora#, †Vla{ka 

svadba#, †Makedonska svadba vo 

Bitolsko#, †Vlasi nomadi ‡ Karaka~ani#, 

†Represii vrz makedonskoto 

naselenie vo Bitola#, 

†Proslavata na Sv. Kiril i Metodij# 

(1905‡1908), †Pana|ur kaj 

Sveta Nedela vo Bitola i vo drugi 

mesta# (1907), †Beseweto na 

Ilindenci# (1908), †Sultanot 

Mehmed Re{ad vo Solun i vo Bitola# 

(1911) i dr. Po bugarskata 

okupacija na Bitola bil interniran 

vo Bugarija (1916). Po vra}aweto, 

zaedno so bratot Milton, 

vo Bitola otvoril kino (1918). 

Podocna se preselil da ìvee vo 

Solun (1935), kade {to i po~inal. 

Za~uvan e golem del od ostavninata 

od fotografii i filmski materijali 

‡ okolu 100 kratkometra`ni 

filmski zapisi i reporta- 

ì so okolu 1.600 metri filmska 

lenta od 35 mm, 18.513 foto-negativi 

i 17.854 fotografii. 

LIT.: Tvore{tvoto na bra}ata Manaki, 


Milton 

Manaki 

MANAKI, Milton (s. Avdela, 

Kostursko, 1882 ‡ Bitola, 5. III 

1964) ‡ fotograf i filmski snimatel 

(od vla{ko poteklo), pomlad 

brat na Janaki. Zavr{il osnovno 

u~ili{te i prvi klas gimnazija, 

a potoa se oddal na izu~uvawe 

na fotografskiot zanaet 

kaj postariot brat Janaki. Po andartskoto 

palewe na rodnoto se- 

MANAKOVI] 

lo zaedno so brata si, se preselile 

vo Bitola (1905), kade {to otvorile 

†Atelje za umetni~ka fotografija# 

i od London ja kupile 

filmskata †Kamera 300# (1905), 

so koja go snimile prviot dokumentaren 

film †Tkaja~ki#, a podocna 

filmski registrirale i 

razni drugi nastani i momenti od 

sekojdnevieto vo dokumentarnite 

filmovi †Vla{koto u~ili{te vo 

Avdela ili U~ili{te na otvoreno# 

(1905), †Proslavata na \ur- 

|ovden#, †Makedonski ora#, †Vla{ka 

svadba#, †Makedonska svadba vo 

Bitolsko#, †Vlasi nomadi ‡ Karaka~ani#, 

†Represii vrz makedonskoto 

naselenie vo Bitola#, 

†Proslavata na Sv. Kiril i Metodij# 

(1905‡1908), †Pana|ur kaj 

Sveta Nedela vo Bitola i vo drugi 

mesta# (1907), †Beseweto na 

Ilindenci# (1908), †Sultanot 

Mehmed Re{ad vo Solun i vo Bitola# 

(1911) i dr. Podocna samostojno 

go snimil i dokumentarniot 

film †Tito vo Bitola# (1963) i 

dr. Za~uvani se okolu 100 kratkometra`ni 

filmski zapisi i reportaì 

so okolu 1.600 m filmska 

lenta od 35 mm, 18.513 fotonegativi 

i 17.854 fotografii. 

LIT.: Leonid Manaki: Milton osnovopolo`nik 

na na{ata kinematografija. 

Razgovorot go vode{e Tomislav Osmanli. 

†Ekran#, XIV, 694, Skopje, 2. III 1984, 42‡ 

44; Tvore{tvoto na bra}ata Manaki, 


Du{an 

Manakovi} 

MANAKOVI], Du{an (Skopje, 

19. III 1924 – Skopje, 12. VIII 1995) 

– geograf, redoven profesor na 

Prirodno-matemati~kiot fakultet, 

Institut za geografija. Osnovno 

i sredno obrazovanie zavr- 

{il vo Skopje. Aktivno u~estvuval 

vo Narodnoosloboditelnata 

vojna od 1944 godina. Po demobilizacijata 

vo 1946 god. rabotel 

kako slu`benik vo tekstilnata 

fabrika †Progres#, a od 1948 g. 

vo Ministerstvoto za industrija 

i rudarstvo na NR Makedonija. 

Studiite po geografija gi zavr- 

{il kako vonreden student vo 

1952 g. Vo 1954 godina bil izbran 

za asistent na Katedrata za geografija 


vo Skopje. Vo 1960 godina doktoriral 

na Prirodno-matemati~- 

M 

907

M MANASIEV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

kiot fakultet vo Skopje na tema 

†Geomorfologija na pore~ieto 

na Babuna i Topolka so Titovvele{kata 

Kotlina#. Vo 1961 g. bil 

izbran vo zvawe docent, vo 1966 g. 

za vonreden profesor, a vo 1972 g. 

za redoven profesor, vo koe zvawe 

e preizbran vo 1981 godina. Od 

1. I 1980 g. e dekan na Geografskiot 

fakultet. Vo redovna penzija 

zaminal vo 1985 g. Toj e osnova~ i 

dolgogodi{en pretsedatel na 

Speleolo{koto dru{tvo na RM, 

generalen sekretar na Sojuzot na 

speleolozite na SFRJ, pretsedatel 

na Ferijalniot sojuz pri 


vo Skopje. Bil u~esnik vo 

slednite proekti: †Geomorfologija 

na Bukovi}#; †Bistra#; †Mariovo 

– kompleksni geografski 

istraùvawa#; †Geomorfolo{ka 

karta na R Makedonija#, i pove}e 

sektorski studii raboteni za Institutot 

za prostorno planirawe. 

Nau~nata aktivnost bila 

orientirana sprema geomorfologijata 

i speleologijata. T. And. 

MANASIEV, Argir N. (s. Seovo, 

Gevgelisko, 1873 – Gorna Xumaja, 

7. IX 1932) – u~itel, u~esnik 

vo Ilindenskoto vostanie, gevgeliski 

okoliski vojvoda. Ja zavr- 

{il Katoli~kata gimnazija vo 

Zejtenlik (Solunsko). Bil u~itel 

vo Novo Selo i vo Negovan 

(Solunsko), vo Smokvica (Gevgelisko) 

i na dr. mesta. ^len na 

MRO stanal vo 1894 g. Od VIII 

1901 do VIII 1905 g. bil gevgeliski 

okoliski vojvoda i delegat na 

Rilskiot kongres. Podocna bil 

bugarski okoliski upravnik na 

Gevgelija (1912–1913) i na Strumica 

(1913–1919). 

IZV. i LIT.: CDA, f. 771, op. 1, a.e. 17, ll. 

17-79; Borbite v Makedoni® i Odrinsko 

1878–1912 – Spomeni, Sofi®, 1981. Al. Tr. 

MANASIEV (VEÊRIN), Kiril 

Stefanov (Gevgelija, 23. VI 

1909 – Sofija, 18. IV 1936) – makedonski 

kulturno-nacionalen i 

op{testveno-politi~ki deec, poet, 

prozaist i dramski avtor. 

Vnuk od brat na ilindenskiot revolucioner 

Argir Manasiev. 

U~i vo gimnazijata vo rodniot 

908 

Argir 

Manasiev 

grad. Po vojnite so semejstvoto se 

preseluva vo Sofija (1924) i go 

zapo~nuva stradniot ìvot na begalecot 

poet. Gimnazijalecot odvaj 

preìvuva kako fizi~ki rabotnik 

i prodava~ na jaìwa, no 

toj e glaven aktivist vo Gevgeliskiot 

kvartal, sekretar na Gevgeliskoto 

bratstvo i pretsedatel 

na îtali{teto †Roden kraj#. 

Objavuva humoristi~no-satiri~ni 

i socijalno-patriotski stihovi, 

raskazi, humoreski i dramski 

tekstovi vo mnogu dnevni i periodi~ni 

publikacii niz Bugarija, 

glavno pod psevdonimite: Violetko, 

Vio, Lorans, L-s, Neranzin i 

Ve~erin. Kulturno-op{testvena 

dejnost razviva vo Gevgeliskoto 

bratstvo, a vo îtali{teto †Roden 

kraj# organizira sobranija i 

kulturno-umetni~ki programi so 

makedonska nacionalna tematika. 

Osobeno e blizok so rodnokrajcite 

Angel Dinev i Mitko Zafirovski 

i sorabotuva vo nivnite 

publikacii †Roden kraŸ# (1933), 

†Makedonski vesti# (1935–1936) i 

†Makedonska zemÔ# (1936). Te{ko 

zabolen, umira mlad vo golema siroma{tija. 

LIT.: AngelÍ DinevÍ, KirilÍ ManasievÍ 

(Ve~erinÍ), †Makedonski vesti#, II, 54, 

SofiÔ, 29. IV 1936, 2; D-r Blaè Ristovski, 

Projavi i profili od makedonskata 

literaturna istorija, I, Skopje, 237–240; 

Vasil Tocinovski, Rod i porod, Skopje, 

2001. Bl. R. 

Jovan 

Manasievski 

MANASIEVSKI, Jovan (Gostivar, 

21. V 1968) – politi~ar. Zavr- 

{il Filozofski fakultet (Katedra 

po sociologija) vo Skopje. 

Bil minister za trud i socijalna 

politika i minister za odbrana 

(2002–2006), pratenik vo Sobranieto 

na RM i pretsedatel na Liberalno-demokratskata 

partija (od 

2008). R. 

MANASIEVSKI, Jovan Janakiev 

(s. Golate, Gostivarsko, 27. I 

1943) ‡ general-potpolkovnik na 

ARM. Osnovno i sredno u~ili{te 

zavr{il vo Gostivar, a Voena akademija 

na JNA vo Bawaluka. Oficerskata 

kariera ja zapo~nal kako 

komandir na tenkovski vod i ~eta, 

a potoa komandant na oklopen bataljon 

i na oklopna brigada. Zavr- 

{il Komandno{tabna akademija i 

[kola za narodna odbrana. Vo 

ARM bil komandant na korpus, 

pomo{nik na NG[ za ONR i zamenik 

na NG[ na ARM, po {to bil 

penzioniran (8. XI 1999). V. St. 

Pepi 

Manaskov 

MANASKOV, Pepi (Veles, 19. 

VIII 1964) ‡ rakometar. Zavr{il 

Vi{a zemjodelska {kola vo Bitola 

(1989). Bil ~len na Rakometniot 

klub †Borec# vo Veles 

(1980–1983). Igral za RK †Pelister# 

vo Bitola (1983–1990), potoa 

vo Francija, Germanija i 

Slovenija (osum godini) i vo nekolku 

doma{ni ekipi (1983– 

2006). Bil reprezentativec na Jugoslavija 

(od 1985) i na Makedonija 

(1992– 2001). Igral vo kvalifikaciite 

i na Svetskoto prvenstvo 

vo Egipet (1999). Nastapil 

vo kvalifikaciite za evropski 

prvenstva (1996, 1998 i 2000) i vo 

zavr{nite natprevari vo Italija 

(1998). Kako najdobar strelec 

zna~ajno pridonesuval za uspesite 

na ekipite vo koi igral. D. S. 

MANASTIR – nao|ali{te na travertin. 

Se nao|a na okolu 500 m jugoisto~no 

od s. Manastir. Nao|ali{teto 

e mnogu specifi~no, bidej}i 

toa pretstavuva eden pliocenski 

sedimentacionen basen, vo 

koj pokraj vidovite bigor {to se javuvaat 

vo forma na plo~i so debelina 

i do 10-na metri, vo nego ima i 

nao|ali{ta na dijatomejska zemja. 

Imeno, stanuva zbor za preslojuvawe 

na vidovi bigor, pesoci i siliciti 

so dijatomejska zemja naj~esto 

belo-siva, koja isto taka pretstavuva 

osoben interes za eventualna 

eksploatacija. Zaedni~kiot paket 

na vidovite bigor, pesoci i dijatomejska 

zemja vo nao|ali{teto Manastir 

dostignuva mo}nost i do 15 

m. Travertinite se so naglasen kvalitet 

koj se odrazuva preku {uplikavosta 

i medeno-òltata boja. 

LIT.: Todor Serafimovski, Nao|ali{ta 

na nemetali~ni mineralni surovini, 

RGF, [tip, 2006. T. Ser. 

MANASTIR ANDREJA[ & v. 

†Sv. Andreja#. 

MANASTIR ZRZE & v. †Sv. 

Preobraènie#.


MANASTIR KONÊ & v. †Sv. 

Stefan#. 

MANASTIR MATEJÊ & v. 

†Sv. Bogorodica# 

MANASTIR MATKA & v. †Sv. 

Bogorodica#. 

MANASTIR NEREZI & v. †Sv. 

Pantelejmon#. 

MANASTIR PSAÂ – v. †Sv. 

Nikola#. 

MANASTIR †SV. \OR\I # & v. 

†Sv. \or|i Skoroposti`nik#. 

MANASTIR TRESKAVEC & v. 

†Uspenie na Sv. Bogorodica (Manastir 

Treskavec)#. 

MANASTIR SVETI JOAKIM 

OSOGOVSKI & v. †Sveti 

Joakim Osogovski#. 

MANASTIR SVETI JOVAN 

BIGORSKI & v. †Sveti Jovan 

Bigorski#. 

MANASTIRSKI BOLNICI. 

Srednovekovnata medicinska doktrina 

propagirana od Vizantija 

bila pod kontrola na crkvata i na 

nejzinite sfa}awa {to se isprepletuvale 

so proverenite medicinski 

znaewa. Po~etocite na srednovekovnata 

medicina se javuvaat po 

crkvite i vo manastirite. Prvite 

manastirski bolnici bile pred sè 

humanitarni ustanovi, vo koi se 

sproveduvala duhovna i telesna 

medicina i im se davale soveti na 

bolnite. Tie odigrale golema uloga 

vo razvojot na medicinskata 

misla i hospitalna zdravstvena 

za{tita kaj nas. Sv. Kiril i sv. 

Metodij i nivnite u~enici sv. 

Kliment i sv. Naum Ohridski, osven 

ogromnata prosvetitelska dejnost, 

bile i osnovopolo`nici na 

medicinskata nauka, osobeno na 

manastirskata bolni~ka slu`ba, 

preventivnata i socijalnata medicina 

vo Makedonija i po{iroko. 

Najstara bila Klimentovata bolnica 

vo manastirot †Sv. Pantelejmon# 

vo Ohrid (IX v.), potoa †Sv. 

Naum Ohridski#, †Sv. Vra~i# vo 

Bitola, †Sv. Joakim Osogovski# 

vo blizina na Kriva Palanka, bolnicata 

vo manastirot †Sv. Arhangel 

Mihail# posvetena na Gavril 

Lesnovski i dr. P. B. 

MANASTIRSKI ]ELIJNI 

UÎLI[TA – v. ]elijni u~ili{ta 

MANGAROV, Ignat M. (Kratovo, 

1880 – Kumanovo, IX 1944) – 

u~itel, ~len na TMORO. Zavr- 

{il pedago{ko u~ili{te vo 

Skopje (1898). U~itelstvuval vo 

Gevgelija, Kr. Palanka i na dr. 

mesta. Bil ~len na OK na TMO- 

RO vo Gevgelija (1904–1905). Podocna 

bil zatvoren vo Kur{umli 

an vo Skopje (1910). U~estvuval 

vo Balkanskite vojni. Bil ubien. 

IZV. i LIT.: CDA, f. 1, op. 1, a.e. 1, l. 78; 

K. CÍrnu{anov, MakedonizmÍt i sÍprotivata 

na Makedoni® srecu nego, Sofi®, 

1992. Al. Tr. 

Kole 

Mangov 

MANGOV, Kole (s. Banica, Lerinsko, 

2. VII 1940) ‡ poet, publicist. 

^len na DPM (1977). Avtor 

na zbirkite poezija: †Gladostrav# 

(1975), †Vik# (1979). Pokraj 

âpovski, Gilevski i Ja~ev, temata 

na egejskiot egzodus poetski 

ja izrazuva i Mangov. Kon krajot 

na XX v. nekoga{niot poet na 

obezdomenosta se svrtuva kon 

publicistikata i gi objavuva svoite 

knigi †Za makedonskite ~ovekovi 

prava# (1995) i †Vo odbrana 

na makedonskiot nacionalen 

identitet# (1998). V. M.-^. 

Krsto 

Mangov 

MANGOV, Krsto (s. D’mbeni, Kostursko, 

Egejskiot del na Makedonija, 

1912 – s. Breznica, Kostursko, 

11. VIII 1949) – u~esnik vo gr~koto 

komunisti~ko i antifa{isti~ko 

dvièwe i deec na Makedonskoto 

nacionalnoosloboditelno dvièwe. 

Bil sekretar na Reonskiot komitet 

na KPG za Kore{ta, Kostursko. 

Vo MNOD bil pretsedatel 

na Okoliskiot odbor na NOF 

za Kostursko i ~len na Glavniot 

odbor na NOF za Egejskiot del na 

Makedonija. Zaginal vo s. Breznica 

od artileriska granata. 

LIT.: T. Mamurovski, Svetli likovi od 


1987. St. Kis. 

MANGOVICA – niska planina 

{to se protega pome|u Kumanovskata 

Kotlina na sever, Ov~e Po- 

le na zapad, dolinata na Bregalnica 

na jug i dolinata na Zletovska 

Reka na istok. Najvisok vrv e 

Asanica (874 m). Drugi poistaknati 

delovi se Gramada (849 m) i 

êlebisko Trlo (731 m). Planinata 

re~isi celosno e gola i siroma{na 

so vegetacija, pa na nejzinite 

planinski strani intenzivno 

e razviena recentna erozija 

na po~vata. T. And. 

Petar 

Mangovski 

MANEV 

MANGOVSKI, Petar (s. Velu{ina, 

Bitolsko, 19. VIII 1909 ‡ Skopje, 

2002) ‡ ~len na ASNOM i univerzitetski 

profesor, pravnik. Gimnazija 

zavr{il vo Bitola, a Praven 

fakultet vo Belgrad. Doktoriral 

na Pravniot fakultet vo Belgrad, 

na tema †Pravnite aspekti na 

Arapskata liga#. Po osnovaweto 

na Pravniot fakultet vo Skopje, 

izbran za docent na predmetot Me- 

|unarodno javno pravo (1953), potoa 

za vonreden (1959) i za redoven 

profesor (1962). Bil ~len na ilegalniot 

Narodnoosloboditelen odbor 

za gradot Bitola, ~len na Prvoto 

zasedanie na ASNOM (1944), jugoslovenski 

diplomat vo Sofija i 

vo Otava (1945‡1950) i sudija na Vrhovniot 

sud na NRM (1950). Bil dekan 

na Pravniot fakultet vo Skopje 

(1959‡1961). Objavil pogolem broj 

nau~ni trudovi; avtor na prviot 

u~ebnik po predmetot me|unarodno 

javno pravo na makedonski jazik. 

BIBL.: Regionalizmot vo me|unarodnoto 

pravo, Skopje, 1965; Me|unarodno javno 

pravo, Skopje, 1975. 

LIT.: Praven fakultet ‡ Pedeset godini 

1951‡2001, Skopje, 2001. Sv. [. 

MANEV, Dimitar ([tip, 1948) ‡ 

slikar, likoven pedagog. Vnesuva 

Dimitar Manev, †Bikovi vo boja# (2001) 

M 

909

M MANEV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nov senzibilitet vo slikarstvoto 

od krajot na sedumdesettite. Diplomiral 

na Akademijata za likovni 

umetnosti vo Belgrad (1975). 

Od 2001 g. ìvee i raboti vo îkago. 

Samostojno izlagal vo Skopje, 

Zagreb, Qubqana, Pariz, îkago. 

Negovite dela se nao|aat vo mnogu 

javni i privatni kolekcii vo zemjata 

i vo stranstvo. Vo sedumdesettite 

godini slika apstraktni, a od 

osumdesettite golemi figurativni 

kompozicii, vo koi ja primenuva 

kola`nata postapka vo duhot na 

postmodernizmot. L. N. 

MANEV, Kole (s. Bap~or, Egejskiot 

del na Makedonija, 5. IV 1941) 

– slikar i filmski reìser. Kako 

dete-begalec pove}e godini ìveel 

vo detski domovi vo Romanija 

(1948–1956), kade {to go zavr{il 

osnovnoto u~ili{te, a potoa, vra- 

}aj}i se vo tatkovinata, go zavr- 

{il Umetni~koto u~ili{te vo 

Skopje (1956–1960) i studiral na 

Likovnata akademija vo Belgrad 

(1960–1964). ^len e na DLUM i na 

DLUPUM. Priredil pove}e samostojni 

izlo`bi (Pariz, Skopje i 

dr. mesta). Negoviot film †Baskavskite 

izvori# ja osvoil prvata 

nagrada na TV festivalot vo Bled 

(1972), a so dolgometra`niot dokumentaren 

film †Tulge{# osvoil 

Gran-pri na Martovskiot festi- 

K. Manev: Blaè Koneski (2003) 

910 

Kole 

Manev 

val vo Belgrad (1977). Bil pretsedatel 

na DLUM (2006). Dobitnik 

e na priznanieto Po~esen vitez od 

oblasta na umetnosta i naukata na 

Ministerstvoto za kultura na Republika 

Francija. S. Ml. 

Elica 

Maneva 

MANEVA, Elica (Bitola 1. XII 

1947) ‡ arheolog, univ. profesor. 

Diplomirala arheologija na Filozofskiot 

fakultet vo Belgrad 

(1972), a magistrirala (1977) od 

oblasta na anti~kata arheologija. 

Doktorirala (1991) na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje na tema 

od oblasta na sredniot vek. Od 

1973 do 1983 g. rabotela kako kustos 

vo Zavodot i muzej Bitola, a od 

1983 g. kako profesor po srednovekovna 

arheologija i ranohristijanska 

arheologija na Institutot 

za istorija na umetnosta i arheologija 


vo Skopje. Vr{ela nau~ni 

istraùvawa na anti~ki i srednovekovni 

lokaliteti (Herakleja, 

Bitola, Strumica, Demir Kapija 

i dr. lokaliteti vo Srednoto Povardarje). 

Urednik e na nau~noto 

spisanie †Folia archeologica Balkanica# 

na Filozofskiot fakultet. 

BIBL.: Herakleja: Nekolku tipovi i 

formi na elinisti~ka i rimska keramika 

od Herakleja, Bitola, 1977; Srednovekoven 

nakit od Makedonija, Skopje, 1992; 

Krstevi, srednovekovna nekropola, 

Skopje, 2000. D. Z. 

MANEVA, Liljana (Skopje, 16. IV 

1917) ‡ komunisti~ki deec i prvoborec. 

Zavr{ila gimnazija vo 

Skopje, a studirala vo Belgrad i 


Skopje. Kako ~len na SKOJ i KPJ 

(od 1940), ~len na MK na SKOJ 

(1941) i na MK na KPJ vo Skopje 

(od krajot na 1941). bila uapsena 

(dekemvri 1941 ‡ maj 1942) i internirana 

vo Babjak (Razlo{ko, maj ‡ 

po~etokot na 1943). Po vra}aweto 

(kon krajot na 1943) bila zamenik 

politi~ki komesar na ~eta vo NO 

bataljon †Jordan Nikolov# i vo 

Tretata makedonska NOUB, sekretar 

na Diviziskiot komitet na 

KPM pri êtirieset i vtorata 

(makedonska) divizija na NOVJ, 

rakovoditel na Personalnata 

slu`ba na Prvata korpusna oblast 

Liljana 

Maneva 

(od noemvri 1944) i na Politi~kata 

uprava na G[ na NOVM. Po Osloboduvaweto 

bila sekretar na 

Okoliskiot i na Okru`niot komitet 

na KPM vo Skopje, pomo{nik 

vo ambasadata na FNRJ vo Sofija, 

zamenik minister za zemjodelstvo, 

pretsedatel na Glavniot 

odbor na AF@ za Makedonija, republi~ki 

i sojuzen pratenik, sekretar 

na Sovetot za narodno zdravje 

na NRM, ~len na CK i na Organizaciono-politi~kiotsekretarijat 

na CK na SKM, urednik na 

sp. †Prosvetena èna#, ~len na 

Glavniot odbor na Sojuzot na ènskite 

dru{tva na Jugoslavija, potpretsedatel 

na Republi~kata konferencija 

na SSRNM, pretsedatel 

na Odborot za vnatre{na politika 

na Op{testveno-politi~kiot 

sovet na Sojuznoto sobranie, glaven 

urednik na Radio Skopje i prv 

direktor na Makedonskata televizija. 

Nositel e na Partizanska 

spomenica 1941. 

BIBL.: U{te ne{to za sudskiot proces 

od maj 1942 i za SKOJ, Skopje vo NOV 

1941, Skopje, 1973, 421-423. 

IZV.: Zbornik na dokumenti za u~estvoto 



1941-1945, Skopje, 1976; Skopje vo Osloboditelnata 

vojna i revolucijata, Zbornik 

na se}avawa, tom I, kniga prva, Skopje, 1984.


LIT.: Skopje vo NOV 1941. Materijali od 

nau~niot sobir odràn na 13 i 14 juni 

1972 godina vo Skopje, Skopje, 1973; Skopje 

vo NOV 1942. Materijali od nau~niot 

sobir odràn na 10 i 11 april 1975 godina 

vo Skopje, Skopje, 1975. S. Ml. 

Blagoja 

Manevski 

MANEVSKI, Blagoja (Skopje, 9. 

IV 1957) ‡ slikar, profesor na 

Fakultetot za likovni umetnosti, 

eden od nositelite na postmodernisti~kite 

tendencii od osumdesettite. 

Diplomiral na Fakultetot 

za likovni umetnosti vo 

Skopje (1986). Izlagal samostojno 

i grupno vo Skopje, Belgrad, 

Pariz, Rim, Minhen, Tokio, Los 

Anxeles. Koristi razni likovni 

formi od slikarstvoto, objekt, 

crte`, fotografija, instalacija, 

ambient, do umetnosta na relacijata 

{to gi podrazbira socijalnite 

aspekti na ìvotot. L. N. 

Mihajlo 

Manevski 

MANEVSKI, Mihajlo (Ba{ino 

Selo, Vele{ko, 24. XII 1937) & 

pravnik. Osnovnoto i srednoto obrazovanie 

go zavr{il vo Veles, a 

Pravniot fakultet vo Skopje 

(1960). Rabotel vo obvinitelstvoto, 

vo sudstvoto i vo dràvnata 

vlast. Bil zamenik javen obvinitel 

na Makedonija (1976&1984 i 

2000&2002), minister za pravosudstvo 

i uprava vo IS na SRM 

(1986&1991), pretsedatel i ~len na 

Dràvnata komisija za spre~uvawe 

na korupcijata (2002&2005) i minister 

za pravda vo Vladata na RM 

(2006&2009). U~estvuval na pove}e 

me|unarodni konferencii za pra- 

{awa od organiziraniot kriminal 

i korupcijata. Objavil pove}e 

trudovi vo stru~ni spisanija, kako 

i dve posebni knigi. 

BIBL.: Kazneno-prvna za{tita na javnite 

finansii & pravni aspekti i prakti~ni 

iskustva, Skopje, 2003; Korupcijata vo 

Republika Makedonija, Skopje, 2005. Sv. [. 

Stefan 

Manevski 

MANEVSKI, Stefan (Skopje, 

25. XII 1934 ‡ Skopje, 12. VIII 1997) 

‡ skulptor, profesor na Fakultetot 


Skopje. Pridonel vo zbogatuvaweto 

na registarot na apstraktnite 

formi. Diplomiral (1960) 

i magistriral (1963) na Akademijata 

za likovni umetnosti vo Belgrad. 

Retrospektivna izlo`ba 

imal vo Skopje (MSU, 1999). Negovite 

po~etoci (1963/64) se vrzani 

za inventivnata serija enformelni 

crteì, dodeka plasti~nite 

realizacii od 1966 g. se koncipirani 

so metalni fragmenti 

(Mig na vremeto, 1966). Podocna 

skulpturite gi sveduva na objekti 

so opti~ki efekti i so razbranuvana 

oboena povr{ina (Svetlosen 

informator 2, 1983). 

LIT.: Sowa Abaxieva, Stefan Manevski, 

Skopje, 1999. M. B.-P. 

MANI (Mani) ‡ najstar vid i najkusa 

turska poetska tvorba. So ogled 

na toa {to starite pi{uvani 

izvori ne posvetuvale dovolno 

vnimanie na proizvodite na narodnata 

literatura, s# u{te ne e rasvetleno 

pra{aweto okolu potekloto 

i istorijata na ovoj vid poezija. 

Nazivot mani poteknuva od 

arapskiot zbor ma’na (zna~ewe). 

Kako najrano svedo{tvo za nivno 

postoewe e †Sejahatname# od Evlija 

êlebija od XVII v. Me|u prvite 

avtori {to pi{uvaat za ovoj vid 

poetski tvorbi e Ungarecot Ignas 

Kuno{, koj objavuva 401 maniwa od 

pove}e regioni. Avtor na prvite 

objaveni tvorbi od ovoj vid od Makedonija 

e Gli{a Elezovi}. 

Vo Makedonija m. e rasprostraneto 

glavno preku usnata transmisija, 

se sre}ava vo repertoarot na site 

generacii, a najomileni i najmasovni 

se kaj pomladata populacija. 

Naj~estiot termin vo Makedonija 

e mane, no vo nekoi regioni se sre- 

}ava i kako martufal ili martifal. 

Najmnogubrojni se tvorbite 

sostaveni od ~etiri stiha, a se sre- 

}avaat i vo po{iroka forma, koga 

dvata stiha {to se dodavaat sluàt 

za mislovnata cel na tvorbata. Za 

MANIFEST 

razlika od drugite turski poetski 

tvorbi vo forma na ~etvorostih, 

kade {to site ~etiri stiha pretstavuvaat 

edna mislovna celina, vo 

tvorbite mane prvite i vtorite 

dva stiha imaat posebna mislovna 

celina. Me|u turskoto naselenie 

od Makedonija se sre}avaat dve 

formi na manifestacija na m. i 

dva vida ispolniteli: prvata grupa 

ja so~inuvaat onie kaj koi kaùvaweto 

e vo forma na recitirawe na 

tekstot, a vtorata grupa se odnesuva 

na vokalnite ispolniteli, koga 

melodiskata linija e nepromenliva 

bez ogled na brojnosta na tvorbite. 

Druga melodiska linija mo- 

è da se sretne kaj ispolniteli od 

drugi regioni vo Makedonija. 

LIT.: Marija \ukanovi#, Kroz tursku narodnu 

poeziju, Beograd, 1969; Muhan Bali, 

Paraleli od turskata narodna literatura 

vo sosednite zemji, †Makedonski 

folklor#, XI, 21‡22, Skopje, 1978, 129; Galaba 

Palikru{eva, Jedan \ur|evdanski obi- 

~aj kod Juruka u okolini Radovi{a, Rad IX 

Kongresa folklorista Jugoslavije u Mostaru 

i Trebiwu, 1962, 367; Sevim Pili~kova, 

Maniwata kaj Turcite od Makedonija, 

Tursko narodno tvore{tvo od Makedonija, 

Narodni pesni, 1, Skopje, 1986; -, Za |ur|ovdenskite 

obi~ai i maniwa kaj Romitemuslimani 

od Titov Veles, †Etnolo{ki 

pregled#, Beograd, 1982, 303 – 30. S. Pil. 

Naum 

Manivilov& 

Prespanski 

MANIVILOV–PRESPAN- 

SKI, Naum (Qubojno, 18. VII 1934 

– Skopje, 8. X 1961) ‡ poet. Zavr- 

{il sredno obrazovanie. Rabotel 

kako novinar vo v. †Mlad borec#. 

^len na DPM od 1960. Negovata 

poezija, iako prekinata so preranata 

tragi~na smrt, ostavi silen 

pe~at vo toga{nata razvojna etapa 

na makedonskata lirika; taa e 

ispolneta so mlade{ki àr i 

kopne` za sloboden izraz. 

BIBL.: Prespa, Sk., 1961; No}en patnik, 

Sk., 1963 – posthumno. Izbor od negovoto poetsko 

tvore{tvo e objaven vo redakcija i so 

predgovor na Slobodan Mickovi}. P. Gil. 

MANIFEST NA GLAVNIOT 

[TAB NA NOV I POM (1943). 

Po kapitulacijata na Italija 

(po~etok na IX 1943) se sozdala 

nova situacija i se nametnala 

potreba za obnaroduvawe na krajnata 

cel na oruènata borba na 

NOD vo Vardarskiot del od Makedonija. 

Za donesuvawe takov 

politi~ki dokument od istori- 

M 

911

M MANOZISI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Manifestot na G[ na NOV i POM (1943) 

sko zna~ewe za makedonskiot narod 

bilo predvideno na slobodnata 

teritorija da se svika Narodnoosloboditelno 

sobranie na Makedonija. 

Svetozar Vukmanovi}- 

Tempo, delegatot na Tito pri 

Glavniot {tab, ja sogledal delikatnosta 

na aktuelniot moment i 

go podgotvil tekstot na Manifestot 

na Glavniot {tab za sozdavawe 

makedonska dràvnost vo 

Vardarskiot del od Makedonija vo 

ramkite na proektiranata povoena 

federativna jugoslovenska dr- 

àva, vo toa vreme u{te neoficijalizirana. 

Ima iskaùvawa deka 

tekstot go podgotvil komandantot 

na G[ Mihajlo Apostolski. Na 

predloènata sodrìna imalo reakcija 

vo G[, osobeno od ~lenot 

na [tabot Metodija Andonov- 

ênto, poradi objasnuvaweto za 

separatno re{avawe na makedonskoto 

pra{awe. Tempo ne gi prifatil 

prioritetite Manifestot 

kako programski dokument i smetal 

deka ne moè da otstapuva od 

politi~kata platforma na KPJ 

za re{avaweto na makedonskoto 

pra{awe. Zatoa Manifestot, bez 

datum i bez mesto na izdavawe, so 

imiwata na celiot sostav na G[ 

(bez li~ni potpisi) bil umnoùvan 

i bil distribuiran za prejudicirawe 

na re{enieto na ASNOM 

za makedonskoto nacionalno pra- 

{awe. U{te vedna{ bil daden 

pismen †Prigovor# od ANOK. 

LIT.: Zbornik ASNOM 1944‡1964, Skopje, 

1964; Vlado Ivanovski, Manifestot 

na Glavniot {tab na NOV i PO na Makedonija 

i Kuzman Josifovski-Pitu, Zb., 

Kuzman Josifovski – Pitu, vreme , ìvot 

i delo, Skopje 1995; Mihajlo Minoski, Avnojska 

Jugoslavija i makedonskoto nacionalno 

pra{awe, Skopje, 2000. M. Min. 

MANO ZISI, \or|e – istori~ar 

na umetnosta, arheolog i muzeolog. 

Pove}e godini vr{el iskopuvawa 

i istraùval vo Stobi. 

Vo domenot na istorijata na 

umetnosta, poznati se negovite 

terenski bele{ki od Ohrid so 

utvrdeni podatoci za malite crk- 

912 

vi, kako i negoviot osvrt za „Sv. 

Sofija“ vo Ohrid. 

BIBL.: Sveta Sofija u Ohridu, „Starinar“, 

VI, Beograd, 1931, 123-132; Mali prilozi 

o ìvopisu XIV veka ohridskih crkava, 

„Starinar“, VI, Beograd, 1931, 132‡135; 

Crkve u okolini Ohrida, „Starinar“, VI, 

Beograd, 1931, 135-137. Cv. Gr. 

MANOV, Dionis (Valandovo, 29. 

VII 1934) – redoven profesor na 

Elektrotehni~kiot fakultet vo 

Skopje. Studiral na Elektrotehni~kiot 

fakultet vo Zagreb, diplomiral 

vo 1958 g. Po diplomiraweto 

se vrabotil vo fabrikata za elektri~ni 

proizvodi †Jug# vo Skopje. 

Vo 1964 g. se vrabotil vo Rudnici i 

èlezarnica †Skopje#. Od 1961 do 

1967 g. bil vraboten kako asistent 

na Elektrotehni~kiot fakultet vo 

Skopje, vo 1985 g. e izbran za redoven 

profesor. Od 1970 do 1971 g. prestojuval 

na Glarkson College of Technology 

vo Potsdam – Wujork. Bil prodekan 

i dekan na Elektrotehni~kiot fakultet 

vo Skopje. M. ûnd. 

Pande 

Manojlov 

MANOJLOV, Pande (Porodin, 

Bitolsko, 2.05.1948) ‡ poet, raska- 

ùva~, kriti~ar. Zavr{il Praven 

fakultet vo Skopje. Raboti vo Redakcijata 

na †Bitolski vesnik#. 

BIBL.: Crven nemir vo crveno plamti, poezija, 

Bitola, 1971; Soyvezdie na bolot, poezija, 

Bitola,1977; Ognena zemja, poezija, 

Bitola, 1983; Blaèvina, poezija, Bitola, 

1988; Obid da se vleze vo nulata, raskazi, 

Sk., 1996; Let vo sonot nad Ajfelovata 

kula, poezija na makedonski i francuski, 

Bitola, 1998; Talija na bitolskata scena, 

teatarski kritiki, Bitola, 2003; Pesni za 

Nikola i Damjan, Bitola, 2003 i dr. 

LIT.: Done Panovski: Odglasi, Bitola, 

1992. P. Gil. 

MANOLEV, Ivan M. (Kuku{, 6. 

XII 1871 – Sofija, 9. I 1930) – u~itel, 

~len na TMORO. Ja zavr{il 

Solunskata egzarhiska gimnazija 

(1891) i slovenska filologija vo 

Sofija (1896). Bil u~itel vo Gevgelija 

(1898–1899) i ~len na OK 

na TMORO vo istiot grad. Od 

1901 g. bil vo ~etata na Goce Del- 

~ev pri negovata poznata obikolka 

niz Makedonija. 

LIT.: Almanah na zavÍr{lite vis{e obrazovanie 

v SU †Kl. Ohridski# (1888– 

1974), I, Sofi®, 1975. Al. Tr. 

MANOLEV, Mile Iliev (Strumica, 

9. X 1948) – brigaden gene- 

Mile 

Manolev 

ral na ARM. Osnovno i sredno 

u~ili{te zavr{il vo Strumica. 

Vozduhoplovna voena akademija 

na JNA zavr{il vo Belgrad i vo 

Mostar. Bil pilot na love~ka 

avijacija i komandir na avijacisko 

oddelenie. Komandno{tabna 

{kola zavr{il vo Belgrad. Ja vr- 

{el dol`nosta komandant na 

VVO i PVO, pomo{nik na NG[ 

za VV i PVO na G[ na ARM. Bil 

unapreden vo brigaden general 

(18. VIII 1997), a podocna penzioniran 

(8. XI 1999). V. St. 

MANTOVO – ve{ta~ka akumulacija 

vo gorniot tek na r. Kriva 

Lakavica, izgradena vo 1978 g. 

Branata e zemjeno-nasipna so viso~ina 

od 49,5 m, dolìna vo krunata 

138 m i kota na krunata od 

406,5 m n.v. Ima vkupna zafatnina 

od 54,4 mil. m 3 voda. Akumuliranata 

voda se koristi za navodnuvawe 

na okolu 4.700 ha obrabotlivi 

povr{ini vo Strumi~ko-radovi{kata 

Kotlina. So nejzinata 

Akumulacijata Mantovo na Kriva Reka 

izgradba e sozdadena ve{ta~ka bifurkacija, 

bidej}i del od vodite 

preku kanal dolg 8.271 m se prefrleni 

od slivot na r. Bregalnica 

vo slivot na r. Strumica. Dr. V. 

†MANTOVO# – kameno-zemjena 

brana so glineno jadro, izgradena 

vo 1975 g., na rekata Lakavica, 

klu~en objekt vo hidromeliorativniot 

sistem †Mantovo#, za navodnuvawe 

na Radovi{ko Pole. 

Branata e visoka 37,5 m, vo krunata 

dolga 138 m, so vkupen volumen 

na teloto 161.000 m 3 (kamen i zemja), 

formira akumulacija od 47,5 

milioni m 3 . Pridru`ni objekti: 

{ahten prelivnik, temelen ispust, 

zafat so tunelski dovod na 

vodata. Q. T.


MANUIL (XI v.) – tiveriopolski 

episkop (krajot na XI v.). Kako 

monah go podignal hramot na 

manastirot †Sv. Bogorodica Eleusa# 

vo s. Veljusa, Strumi~ko, 

{to e posvedo~eno so za~uvaniot 

natpis nad zapadnata vrata na 

narteksot na prvobitnata crkva 

(1080). Arhitekturata na Manuilovoto 

zave{tanie i stilsko-likovnite 

osobenosti na freskite 

ukaùvaat na negova pripadnost 

na Ohridskata {kola. 

LIT.: P. Miqkovi}-Pepek, Veljusa. Manastir 

Sv. Bogorodica Milostiva vo seloto 

Veljusa kaj Strumica, Skopje, 1981. 

B. Petr. 

Lefter 

Metodiev 

Man~e 

MANÊ, Lefter Metodiev (Lefter 

Mantse) (s. Zagori~ani, Kostursko, 


29. IX 1935) ‡ estetski hirurg, 

transplanter, univ. profesor. 

Bidej}i tatko mu Metodi 

Xidrov bil zatvoren vo Grcija 

(1945‡1961), a majka mu i trojcata 

bra}a (kako partizani) bile ubieni 

vo Gra|anskata vojna, bil odgledan 

od majkinata sestra Jana 

Man~eva, po koja go nosi i prezimeto. 

Na 13 godini bil odnesen vo 

Budimpe{ta vo Ungarija (1948), 

kade {to go zavr{il osnovnoto i 

gimnazijalnoto obrazovanie i 

Fakultetot za fizi~ka kultura 

(1955‡1959). Vedna{ potoa se zapi{al 

na Medicinskiot fakultet 

na Univerzitetot vo Debrecen 

(1959‡1965) i, bidej}i diplomiral 

so odli~en uspeh, bil ostaven 

kako asistent-profesor na 

Univerzitetskata hirur{ka klinika, 

koga i objavuval svoi trudovi 

vo ungarski i vo zapadnogermanski 

spisanija. Potoa se prefrlil 

vo Kanada i otkako na Univerzitetot 

vo Otava gi poloìl 

kanadskite hirur{ki ispiti 

(1973‡ 1979), vo 1980 g. ja otvoril 

prvata klinika za estetska hirurgija 

vo Otava, kako operator-specijalist 

za transplantacija na kosa, 

liposukcija, plastika na lice, 

na o~i i na gradi. Gi obu~uval prvite 

makedonski i ungarski hirurzi 

za liposukcija i gi objavil prvite 

statii za liposukcija vo kanadski 

i vo ungarski spisanija (po 

1987). Zaedno so sin mu vo 2002 g. ja 

otvoril i me|unarodnata Klinika 

za transplantacija na kosa †Atlantik# 

vo Budimpe{ta (Atlantik 

Hajatultetesi klinika, Budapest), pa operira 

paralelno i vo Kanada i vo 

Ungarija, kako i vo Skopje. Kako 

patriot i filantrop, ~esto u~estvuva 

so pomo{ za dobrotvorni celi 

na institucii i poedinci i vo 

Makedonija. ^len e na uglednite 

dru{tva i institucii: The Royal 

College of Surgeons of Canada; The International 

Society of Cosmetic Surgery; 

The American Academy of Facial Plastic 

& Reconstructive Surgery i ~lenosnova~ 

na The American Academy of 

Cosmetic Surgery i na The International 

Society of Hair Restoration Surgery. 

BIBL.: Liposuction: A new body Sculpturing 

procedur, †CMAJ#, vol. 135, November 1986, 

975‡976; La liposuccion: Une nouvelle technique 

de modelage de corps, †Le journal International 

de medicine#, 93, 15. V 1987, 181‡184; Liposuction 

under locak anesthesia: A retrospective 

analysis of 100 patiens, †The Journal of dermatologic 

surgery and oncology#, 13, December 

1987, 1333‡1338; Body Sculpturing through liposuction, 

†Ontario Medical Review#, 56, June 

1987, 648‡649; Testconture valtozas aspiracios 

lipektomiaval, †Magyar sebeszet#, 42, 1989, 

17‡24; The Importance of patient posicioning in 

liposuction surgery, †Plastic and reconstructive 

surgery#, 98, November 1996, 1123‡1124; Liposuction 

as primary procedure for treating ptotic 

abdominal wall, †American journal of cosmetic 

surgery#, 14, 1997, 269‡274. Bl. R. 

Vase 

Man~ev 

MANÊV, Vase (s. Robovo, Strumi~ko, 

20. II 1949) ‡ raskaùva~, 

romansier, poet, dramski pisatel, 

preveduva~. Zavr{il Filolo{ki 

fakultet vo Belgrad. Doktor 

po filolo{ki nauki. Bil 

urednik na sp. †Razgledi#. ^len 

na Makedonskiot PEN centar. 

^len na DPM (1980). 

BIBL.: †Su{a i du{a# (raskazi, 1977), 

†Podgoren koren# (raskazi, 1979), †Kleto 

leto# (raskazi, 1983), †Jadigar# (drama, 

1984), †Kr{alniga# (drama, 1984), †Bledica# 

(drama, 1985), †înki# (raskazi, 1987), 

†Podigravki# (drami, 1988), †Inakvo lice# 

(roman, 1988), †Ta`ni sve~enosti# (izbor 

raskazi, 1988), †Nasu{na su{nost# 

(raskazi, 1989), †Zaludni raskazi# (1993), 

†Golemi bogovi, mali bogovi i prividenija# 

(poema, 1994), †Svirepa ve~nost# (poezija, 

1995), †Izmislena du{a# (raskazi, 

1996), †Amin# (roman, 1998), †Sire~# (raskazi, 

1998), †Vol{ebno vreme# (raskazi, 

2000), †Groteskni deca# (proza, 2002). R. 

MANÊV, Tome (Gevgelija, 25. IV 

1950) ‡ kompozitor. Diplomira 

(1979) na Oddelot po kompozicija 

Tome 

Man~ev 

MANÊV 

na Fakultetot za muzi~ka umetnost 

vo Skopje (prof. Vl. Nikolovski). 

Prestojuva (1977) na Seminarot 

po kompozicija vo Gro`wan 

(Hrvatska) {to go vodi V. Lutoslavski. 

Me|u mnogute mladi 

kompozitori edinstveno M. i negovoto 

delo pobudile vnimanie kaj 

Lutoslavski. Potoa prestojuva vo 

Praga na studisko usovr{uvawe 

(1980/81), a podocna magistrira vo 

klasite na profesorite J. Dvor- 

à~ek i J. Ceremuga. Vo Sofija, 

kaj prof. D. Sagaev, M. se steknuva 

(1999) so najvisokiot stepen ‡ doktor 

na muzi~ki nauki, so disertacijata 

pod naslov †Dvièweto ‡ 

su{tinski element kaj simfoniskoto 

tvore{tvo# (objavena vo 

Skopje, 2001). Toj e redoven profesor 

na FMU vo Skopje. Negoviot 

opus vklu~uva dela od re~isi site 

muzi~ki rodovi. Me|u pozna~ajnite 

tvorbi se: †Zemja od kamen i 

sonce#, za me{an hor (1974), †Sanatoriumska 

balada#, za vokal i pijano 

(1975), Sonata lamentozo, za violina 

i pijano (1988), †Paganofonija#, 

za bariton i simfoniski orkestar 

(1988), †Intrada i kapri- 

~o#, za sopran, klarinet, violina, 

violon~elo i pijano (1999), †Pesna 

i tanec#, za guda~ki orkestar 

(2000), †Egzodus 2001#, za simfoniski 

orkestar (2001) i dr. B. Ort. 

Haralampie 

Zahariev 

Man~ev 

MANÊV, Haralampie Zahariev 

(Ko~ani, 3. II 1898 ‡ Skopje, 14. I 

1974) ‡ specijalist pedijatar, me- 

|u prvite vo Makedonija. Osnovopolo`nik 

i prv direktor na Klinikata 

za detski bolesti pri 

Med. f. vo Skopje. Eden od prvite 

19 nastavnici i {ef na Katedrata 

po pedijatrija i osnovopolo`- 

M 

913

M MANÊVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nik i pretsedatel (1946‡1948) na 

Zdruènieto na pedijatrite na 

Makedonija. So prof. B. Spirov 

e eden od osnova~ite i pretsedatel 

(1954‡1955) na MLD i prv redaktor 

na sp. MMP. Ima osobeni 

zaslugi vo borbata protiv malarijata 

i otkrivaweto i lekuvaweto 

na kalaazar vo RM. Br. N. 

MANÊVSKI, Veqo (Veljan) (s. 

Bro{tica, Debarsko, 17. IV 1905 – 

Skopje, 23. I 1962) – sve{tenik, 

u~esnik vo NOB, prv referent na 

Verskoto poverenstvo pri G[ na 

NOV i POM i delegat na AS- 

NOM. Po okupacijata vo tekot na 

1941, kako sve{teno lice se vklu- 

~il vo NOV. Od IX 1943 bil nazna- 

~en za verski referent pri G[ na 

NOV i POM i ja organiziral prvata 

crkovna op{tina na slobodnata 

teritorija vo Debarca. Go svikal 

Prviot sve{teni~ki sobor na 

24. X 1943 vo s. Izdeglavje, Debarca. 

Bil zatvoren od albanskite kvislin{ki 

vlasti (1944). Po izleguvaweto 

od zatvor stapil vo edinicite 

na NOV I POM. U~estvuval na 


LIT.: N. Popovski, Narodnoto i crkovnoto 

rodoqubie na eden makedonski pravoslaven 

sve{tenik, V. MPC, XII/1, Skopje, 

1970; T. i M. Jov~evski, Raj~ica i Raji~kata 

parohija vo krajot na XIX i po~etokot 

na XX vek, Debar, 2000. Al. Tr. 

MANÊVSKI, Kiril (Bro{tica, 

Debarsko 8. XI 1936 – Skopje, 8. 

VIII 1975) – peja~. Bil aktiven vo 

{eesettite i vo po~etokot na sedumdesettite 

godini od XX vek, 

kako solist i vo duet, osobeno so 

Violeta Tomovska. Toga{ gi ostvaril 

antologiskite izvedbi na 

niza poznati pesni, kako {to se: 

†Devoj~e tenko, visoko#, †Izniknalo 

krivo kru{~e medeno#, †Koga 

si trgnav v tu|ina#, †Lino mome 

Sevdalino#, †Ajde sonce zajde#, 

†Aber dojde Donke#, †Bog da 

ubie debrani# i mnogu drugi. Negovata 

interpretacija se odlikuva 

so prefinetost, lirizam i specifi~na 

melizmatika. M. Kol. 

MANÊVSKI, Mil~o (Skopje, 

18. H 1959) – reìser, scenarist, 

pisatel, likoven umetnik. Studiral 


914 

Kiril 

Man~evski 

Mil~o 

Man~evski 

Skopje (Istorija na umetnosta so 

arheologija). Kako amerikanski 

stipendist diplomiral na Fakultetot 

za film i fotografija vo 

Karbondeji (1982). Od 1985 g. ìvee 

vo Wujork i vo Skopje. Avtor e 

na nad {eeset filmski dela: kusometra`ni, 

igrani i dokumentarni 

filmovi, video-spotovi, reklamni 

i dolgometra`ni filmski scenarija, 

kako i na knigata †Duhot 

na majka mi# (2000). Raskazi i esei 

objavuva vo †New American Writing#, 

†Corriere Della Sera#, †La Republica#, 

†Margina#, †Kulturen ìvot#, 

†Forum#, †Nova Makedonija#, †Sineast# 

i dr. Avtor e na izlo`bata 

†Ulica#, prosledena so istoimenata 

kniga so fotografii. †Pred 

do`dot# (1994) e negoviot prv 

dolgometraèn igran film, za koj 

go osvoi †Zlatniot lav# za najdobar 

film na 51 Venecijanski 

filmski festival i e prviot debitant 

(po Andrej Tarkovski vo 

1962) {to ja dobiva ovaa nagrada. 

Filmov osvoi 30 drugi nagradi i 

priznanija vo svetot, vklu~uvaj}i 

ja i nominacijata za †Oskar# 

(1995). Vo 2000 g. go snimi vtoriot 

igran film †Pra{ina#. Scenarijata 

za filmovite †Pred do`dot# 

i †Pra{ina# se objaveni vo Skopje 

(na angliski i na makedonski) 

kako knigi (2001 i 2002). Izbran e 

za po~esen ambasador vo Wujork 

(2007) za osoben pridones vo kulturata 

na RM i nejzinata afirmacija 

niz celiot svet. Po~esen ~len 

e na Dru{tvoto na pisatelite na 

Makedonija. G. St. 

Lazar 

Man~evski 

- Pinxur 

MANÊVSKI-PINXUR, Lazar 

(Negotino, 21. XI 1922 ‡ Skopje, 7. 

II 1997) ‡ poet, raskaùva~, novinar, 

avtor na komponirani pesni, 

mo{ne popularni vo Makedonija, 

za koi postoi intergeneraciski 

interes. U~esnik vo NOB. Diplomiral 


vo Skopje i rabotel kako 

prosveten deec. 

BIBL.: †Pesni za tatkovinata# (1961); 

†Pocvrsti od kamen#, drama (1961); †Gradot 

i qubovta#, poezija (1963); †Razorani 

laki#, poezija (1964); †Mi zaplakalo seloto 

Vata{a#, poezija (1966); †Dijalektika 

na praznikot#, poezija (1966); †Deloto na 

edno dete#, raskazi (1972); †Kamen i koren#, 

poezija (1974); †Tatko, kaì mi#, poezija 

za deca (1981); †Ra|awe na denot#, 

raskazi (1990); †Patriotski sozvu~ja#, poezija 

so muzika (1991); †Spoznanija#, poezija 

(1995) i †Koga stapnav na ovaa zemja#, 

poezija (1995). G. T. 

MANXUKOV, Petar (s. Mirkovci, 

Skopsko, 27/13. VII 1878 – ?, 1. I 

1966) – raskaùva~, revolucioner-anarhist, 

aktiven u~esnik vo 

makedonskoto revolucionerno 

dvièwe vo ilindenskiot period. 

Avtor na znamenitata memoarska 

kniga †Predvesnici na burata#, vo 

koja voveduva vozbudlivi nastani 

od ponovata istorija na Makedonija. 

Sestri~nik na vladikata Natanail 

Zografski od s. Ku~evi{te. 

Pi{uval na bugarski i na makedonski 

jazik. Osnovno obrazovanie 

zavr{il vo Plovdiv, edna 

godina u~el vo Voenoto u~ili{te 

vo Sofija, prodolìl vo gimnazijata 

vo Plovdiv, od kade {to bil 

isteran poradi revolucionerna aktivnost. 

Zavr{il Pedago{ko u~ili{te, 

studiral hemija na @enevskiot 

univerzitet vo [vajcarija. 

Tamu mu pristapil na Tajniot makedonski 


(1898) i u~estvuval vo ureduvaweto 

na v. †Otm’{tenie#, organ na makedonskiterevolucioneri-teroristi. 

Vo 1899 g. se vratil vo Makedonija, 

u~itelstvuval vo Skopje, kade 

{to poradi revolucionerna dejnost 

bil zatvoren, a po Osloboduvaweto 

bil proteran vo Bugarija. 

U~estvuval vo podgotvuvaweto diverzantski 

akcii vo Carigrad 

(1900). Blizok do Gemixiite vo Solun. 

Vo Sofija se zapoznal so Goce 

Del~ev i nekolku meseci bil vo negovata 

~eta vo Makedonija. Bil 

protiv krevaweto vostanie, a po zapo~nuvaweto 

u~estvuval vo izvr- 

{uvaweto diverzija na èlezni~kata 

linija kaj gr. Kuleli Burgaz 

(1903). Po pove}egodi{en prekin, 

zavr{il {umarstvo na Univerzitetot 

vo Nansi vo Francija i se 

vratil vo Bugarija, kade {to rabotel 

kako {umarski inèner. Me|u 

dvete svetski vojni ìveel vo 

Plovdiv, kade {to i po~inal. Ostavil 

zad sebe bogata prozna beletristika 

i memoaristika, kako i 

prepiska so makedonski revolucioneri. 

Spa|a vo kategorijata avtori 

so prefinet i isten~en vkus.


BIBL.: Predvesnici na burata, I. Predgovor 

i prevod Van~o Mehanxiski, Skopje, 1997. 

LIT.: Mihajlo Minoski, Revolucionernata 

dejnost na Petar Manxukov do 1898 

godina, zb. †Malku poznati i nepoznati 

u~esnici vo makedonskoto osloboditelno 

dvièwe vo XIX i po~etokot na XX vek#, 

Skopje, 1995. K. Min. i G. T. 

Vokalno-instrumentalnata grupa †Mawifiko# 

†MAWIFIKO“ ‡ vokalno-instrumentalna 

grupa. Osnovana vo 

1959 g. Nejzini ~lenovi bile: 

Pan~e Ko~ovski (gitara, vokal), 

Krsto Tau{anov (gitara, vokal), 

Nevena Ko~ovska (vokal) i Petar 

Gelev (gitara, vokal, udiralki). 

Go neguvala latinoamerikanskiot 

melos. M. odràla nad 3 000 

koncerti vo nad 30 zemji, izdala 

34 singl i 6 LP-plo~i, edno CD i 

edna videokaseta. Snimile 360 

pesni, a najgolemi hitovi se: 

†Marija, Marija#; †Hace un ano#; 

†La bamba#; †Guantanamera#; †Vaja 

con dios##; †Cumba, cumba kero#; 

†Zamba del grilo#idr. Prestana da 

raboti vo 1990 g. M. Kol. 

MARGARIT (VII v.) – titularen 

episkop na Stobi vo vtorata polovina 

na VII v. U~estvuval na 

Trulskiot crkoven sobor, odràn 

vo Carigrad (692). Titularen, bidej}i 

ne e potvrdeno postoeweto 

na negovata episkopija vo Stobi 

vo vtorata polovina na VII v. 

LIT.: R. Brato{, Ranohristijanskata 

crkva vo Makedonija i nejziniot odnos 

sprema Rim, Treta programa na Radio 

Skopje, br. 44 1990. K. Ax. 

MARDARIJ I (HV v.) – cetinski 

mitropolit (1637–1647) od makedonsko 

poteklo. Vo celoto vreme 

na negovoto arhipastiruvawe bil 

vo pregovori so papata za primawe 

unija so Rim. Imal te{kotii od 

osmanliskite vlasti. Duri eden 

period bil i v zatvor. Uìval ugled 

kaj vernicite, osobeno me|u 

sve{tenstvoto i mona{tvoto. 

LIT.: Pravoslavqe u Crnoj Gori, Cetiwe, 

2006. Al. Tr. 

MARE[, Franti{ek Vaclav 

(Franti{ek Vaclav Mare{) (Bene{ov, 

ê{ka, 20. XII 1922 – Viena, Avstrija, 

3. XII 1994) – ~e{ki slavist, 

univ. prof. Studira na KU vo Praga, 

kade {to doktorira vo 1950 g. 

(disertacija za Pra{kite odlomki). 

Sorabotnik na Stsl. re~nik 

Vaclav 

Franti{ek 

Mare{ 

(Slovenski institut pri AV ^R), 

od 1968 g. prof. na Univerzitetot 

vo Viena. ^len na pove}e akademii: 

ÖAW, PAN, MANU (od 1980), 

HAZU. Nositel na brojni proekti 

i organizator na me|unarodna sorabotka. 

Vo nau~niot opus dominiraat 

nekolku podra~ja. Kako prvo, 

sporedbenata slovenska gramatika, 

a specijalno istoriskiot 

razvoj na fonolo{kiot i morfolo{kiot 

sistem, i vo tie ramki i 

razvojot na makedonskiot jazik. 

Negovite makedonisti~ki trudovi 

opfa}aat {irok dijapazon pra{awa, 

po~nuvaj}i od staroslovenskite 

po~etoci na makedonskata pismenost, 

preku csl. period do sovremenata 

sostojba na makedonskiot 

jazik. Komparativisti~kiot 

pristap mu ovozmoùva da se sogledaat 

specifi~nostite na makedonskiot 

jazik kako vo odnos na 

drugite slovenski jazici, taka i vo 

balkanskiot kontekst. Avtor e na 

prvata gramatika na sovr. mak. jazik 

za ~e{koto jazi~no podra~je. 

Trudovite od oblasta na slovenskata 

filologija se odnesuvaat na 

otvorenite kir.-met. problemi, na 

stsl. i csl. leksikografija. ^len 

na redakcijata i soavtor na Slovnik 

jazyka staroslovenskeho, (Praha, 

1966–1997) igl. red. na Rjecnik crkvenoslavenskoga 

jezika hrvatske redakcije 

(Zagreb, 1991 isl.). Brojni trudovi 

mu se posveteni na stsl. jazik i na 

oddelni stsl. i csl. tekstovi; prireduva 

edicii na Sinajskiot palimpsest 

(→ Fragmenti na glagoli~ki 

stsl. tekstovi), na noviot 

del od Sinajskiot ps. (→) ina~e{ko-csl. 

tekstovi. Negovata bibliografija 

sodrì 364 pozicii. 

DELA: (izbor) An Anthology of Church Slavonic 

Texts of Western (Czech) Origin, Munchen, 

1979; Fragmentum glagoliticum evangeliarii palaeoslovenici 

in codice Sinaitico 39 (palimpsestum). 

Anzeiger der Phil.=hist. Kl. der ÖAW 117, 

1980, 139-152 (so M. Altbauer); Psalterii Sinaitici 

pars nova (monasterii s.Catharinae codex slav. 

2/N). Ad editionem praeparaverunt P. Fetkova, Z. 

Hauptova, V. Konzal, L. Pacnerova, J. Svabova, 

sub redactione F. V. Mares, Wien 1997; Diachronische 

Phonologie des Ur- und Fruhslavischen. 

Herausg. und red. von A. Bergemayer und G. Holzer, 

Schriften uber Sprachen und Texte. Herausg. 

von G. Holzer. Frankfurt am Main ..., B. 4. 1999 

(izbor na trudovi od oblasta na istor. i 

sporedb. fonol. na slov. jazici); Cyrilometodejska 

tradice a slavistika. Edd. E. Blahova, J. 

Vintr, Praha 2000 (izbor na trudovi od oblas- 

MARIJA 

ta na slovenskata filologija); Diachronische 

Morphologie des Ur- und Fruhslavischen. Herausg. 

und red. von A. Bergemayer, Schriften uber 

Sprachen und Texte. Herausg. von G. Holzer. 

Frankfurt am Main ..., B. 5. 2001 (izbor na trudovi 

od oblasta na istor. i sporedb. morf. 

na flektivnite slov. jazici). 

LIT.: J. Vintr, E. Blahova, Bibliografie F. V. 

Marese, Cyrilometodejska tradice a slavistika., 

Praha, 2000, 674-705. Zd. R. 

List od Mariinskoto evangelie so likot 

na evangelistot Sv. Luka (XI v.) 

MARIINSKO EVANGELIE – 

glagoli~ko ~etveroevangelie od 

prvata pol. na XI v., 174 l., od koi 

eden (134) e ispi{an so podocne{na 

kirilica. Se ~uva vo Moskva, 

RGB, sign. Grig 6, odn. Muz 1689, f. 

87 (172 l.) i vo Viena, Narodna 

bibl., sign. Cod. Slav. 146 (2 l.). 

Pronajdeno vo 1844 g. vo Bogorodi- 

~iniot skit na man. Ksilurg na Sv. 

Gora od V. I. Grigorovi~. Nasproti 

postoeweto na pove}e ponovi 

crti vo fonetikata, arhai~nite 

osobenosti vo morfologijata i 

leksikata upatuvaat na mo{ne arhai~na 

predlo{ka. Jagi} smeta deka 

predlo{kata bila makedonska, 

no so ogled na nekoi fonetski crti, 

zaedni~ki so srpskoto dijalektno 

podra~je, pomisluva na srpski 

prepi{uva~. Poradi toa prepisot 

neretko se locira vo Severna Makedonija, 

no mo`no e i da bil izvr- 

{en na Sveta Gora, kako {to poso- 

~uva B. Koneski, koj poznatite primeri 

so promenata 4> ou, pri ednovremenata 

otsutnost na denazalizacija 

na malata nosovka gi tolkuva 

kako rusizmi. Jazi~nite osobenosti 

prv detalno gi opi{uva Jagi} vo 

svoeto izdanie na rakopisot. 

LIT.: (izbor) V. Jagic, Quattuor evangeliorum 

versionis palaeoslovenicae Codex Marianus glagoliticus. 

Mariinskoe ~etveroevangelie, Berolini-Sanktpeterburg 

1883, repr. Graz 1960 (izd., 

kir. transkr., lakuni dopolneti od De~anskoto 

ev. od 13 vek: Mt1–5:24, i od Zografskoto 

ev., krit. aparat, detalna lingv. analiza, 

index verborum); B. Koneski, O Marijinskom 

jevanÚequ, JF, 42, 1986, 67–70. Zd. R. 

MARIJA (XI v.) – vnuka na carot 

Jovan Vladislav, }erka na negoviot 

sin Trajan. Poseduvala nadvore{na 

i vnatre{na ubavina, mud- 

M 

915

M MARIJA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

rost i blagoroden karakter (Vrienij). 

Vo brakot so Andronik Duka 

imala dve }erki, postarata Irina 

stanala vizantiska carica, èna 

na imperatorot Aleksij I Komnin. 

LIT.: B. Leib, Anne Comnène Alexiade, I, Paris, 

1937; Anna Komnina, Aleksiada, ed. Y. 

N. LÓbarski, Moskva, 1965. K. Ax. 

MARIJA (X–XI v.) – makedonska 

carica, èna na Jovan Vladislav. 

Vo brakot imala {est sina i {est 

}erki. Po smrtta na Jovan Vladislav 

(1018) so trojcata sinovi i 

{este }erki vo Ohrid mu se predala 

na Vasilij II, koj ja po~estil so 

titulata zosta (dvorska dama) i ja 

ispratil so decata vo Carigrad. 

LIT.: Ioannis Scylitzae Sinopsis Historiarum, 

rec. I. Thurn, Berlin, 1973. K. Ax. 

MARIJA (Margarita) (1175–1223) 

– ungarska princeza, vizantiska 

carica, èna na Bonifacij Monferatski, 

gospodarot na Solun. 

Po smrtta na prviot ma` (Isak II 

Angel), se omaìla za markizot 

Bonifacij od Monferat (1204). 

So nego go rodila sinot Dimitrij, 

idniot solunski kral. Koga 

situacijata vo Solun se vlo{ila, 

se vratila vo Ungarija (1223). 

LIT.: J. Longnon, L’Empire latin de Constantinople 

et la Principaute de Moree, Paris, 1949, 14, 

58–59, 70, 82, 92, 100, 163. K. Ax. 

MARIJA (Ohrid, X–XI v.) – Makedonka 

od Samuiloviot dvor, edna 

od soprugite na ruskiot vladetel 

sv. Vladimir, majka na svetite 

bra}a Boris i Gleb. Sv. Vladimir 

e pokrstitelot na Rusija, a so 

Marija se praroditeli na hristijanstvoto 

vo Rusija. Nivnite sinovi 

se prvite ruski svetii. 

LIT.: Blaè Ristovski, Portreti i procesi 

od makedonskata literatura i nacionalna 

istorija, Skopje, 1989; Ratomir 

Grozdanoski, proto|akon, Na{ite vekovni 

vrski so Ruskata pravoslavna crkva, 

Zb. Makedonsko-ruski vrski vo XIX i po~etokot 

na XX vek, Skopje, 1996. Rat. Gr. 

MARINA, Panta (Mitrovica, 

1910 ‡ Skopje, 1993) ‡ pravnik, univerzitetski 

profesor i sudija. Osnovno 

u~ili{te zavr{il vo rodnoto 

mesto, a gimnazija vo Skopje 

(1929). Diplomiral na Pravniot 

fakultet vo Belgrad (1934), kade 

{to i doktoriral so odbrana na 

916 

Panta 

Marina 

doktorskata teza †Redovnite pravni 

lekovi vo krivi~nata postapka 

vo FNRJ# (1958). Izbran za predava~ 

po predmetot krivi~na postapka 

na Pravno-ekonomskiot fakultet 

vo Skopje (1953), za docent 

(1954), za redoven profesor na 


(1962). Bil pretsedatel na Vrhovniot 

sud na Makedonija (1949 i 1967 

g.) i sojuzen javen obvinitel 

(1967‡1974). Avtor e na pogolem 

broj nau~ni trudovi i u~ebnici od 

oblasta na krivi~nata postapka. 

BIBL.: Teorija na krivi~nata postapka, 

kniga prva i kniga vtora, Skopje, 1958; 

Krivi~na postapka na SFRJ, Skopje, 1979. 

LIT.: Praven fakultet- Pedeset godini, 

1951‡2001, Skopje, 2001. Gor. L.-B. 

MARINOVSKI, Dimitri (Ohrid, 

14. IX 1928) ‡ operski pevec, 

bariton, prvenec na Operata na 

MNT. Peewe u~el kaj pove}e vokalni 

pedagozi, me|u koi prof. 

M. Simi}-Matievi} (Belgrad) i 

prof. M. Bor~i} (Zagreb). Vo 

Operata na MNT e vo postojan 

raboten odnos od 1952 do 1983 g., 

no i ponatamu, do 1994, u~estvuva 

vo realizacijata na nejziniot repertoar. 

Vo me|uvreme (1961– 

1975) e angaìran kako solist vo 

Novosadskata opera. Ostvaril 

pove}e od 15 glavni ulogi, od koi 

pozna~ajni se: Rigoleto, Nabuko, 

Magbet, Holan|aninot skitnik 

(vo istoimenite operi), Jago 

(Otelo), Skarpija (Toska), Rod- 

Mariovo, Kamen Most kaj seloto Zovi} 

Dimitri 

Marinovski 

rigo-Poza (Don Karlos), Amonasro 

(Aida). Poseduva mo}en glasoven 

potencijal, dobra peja~ka 

{kola i siguren artisti~ki nastap 

na scenata. Gostuval vo Grcija, 

Egipet, Bugarija, Turcija, Romanija, 

Italija. F. M. 

MARIOVO – oblast vo ju`niot 

del na RM. Go zafa}a srednoto 

slivno podra~je na Crna Reka. 

Pretstavuva edna prirodna celina, 

zagradena so visoki i srednovisoki 

planini kako: Nixe i Ko- 

ùv od jug, Sele~ka Planina od 

zapad, Dren Planina od sever i 

Kozjak so nekoi razgranoci na 

M. Malahova: Mariovska ènska narodna nosija (1953) 

Koùv od istok. Zafa}a povr{ina 

od 1.038 km i se deli na dva dela: 

Gorno ili Staro Mariovo, 

koe se prostira vo dolniot tek na 

r. Crna vo Mariovo i Dolno ili 

Mlado Mariovo, koe go zazema 

gorniot sliv na ovaa reka vo Mariovo. 

Me|utoa, pove}e e ra{irena 

podelbata na bitolsko, pri-


lepsko i kavadare~ko Mariovo. 

Tektonski, oblasta so eden del e 

vklopena vo Vardarskata zona, a so 

drug vo Pelagoniskiot horstantiklinorium. 

Vo geolo{kata 

gradba u~estvuvaat sedimentni, 

metamorfni i magmatski karpi so 

razli~na starost. Reljefot go sostavuvaat 

tri morfolo{ki celini: 

visoki planinski bila, eruptivno-erozivni 

povr{ini i ridovi i 

delumno ramno dno. Klimata e lokalna 

so mediteransko vlijanie vo 

najniskiot del. Prose~nata godi{na 

temperatura na vozduhot vo 

Staravina iznesuva 12,4°C, a prose~nite 

godi{ni vrneì 573 mm. 

Glavna reka e Crna, koja vo Mariovo 

izgradila edna od najubavite 

klisuri vo Makedonija – Sko~ivirskata 

Klisura. Vo M. postojat 

28 sela naseleni so Makedonci, site 

se vo faza na raseluvawe. Vo 

1961 g. vo niv ìveele 13.403 `., a 

vo 2002 g. ostanale samo 830 `. Se 

zanimavaat so sto~arstvo. 

LIT.: Aleksandar Stojmilov i dr., Mariovo, 

Geografski fakultet, Skopje, 1984. Al. St. 

MARIOVSKI NARODNOOS- 

LOBODITELEN PARTIZAN- 

SKI ODRED (krajot na juni ‡ 

po~etokot na oktomvri 1944) ‡ 

teritorijalen partizanski odred 

na NOV i POM pri Komandata 

na mesto za Mariovo. Negova osnovna 

zada~a bila za{titata na 

slobodnata teritorija vo Mariovsko, 

mobilizacija i prifat na 

novite borci na NOV i POM i 

sl. Po rasformiraweto, bore~kiot 

sostav bil preraspredelen 

vo brigadite na NOV i POM vo 

Prilepskoto voeno podra~je. 

LIT.: D-r Mile Mihajlov, Voenozadninskite 

organi vo Narodnoosloboditelnata 

vojna na Makedonija (1941-1945), INI, 

Skopje, 1992; Prilep i Prilepsko vo NOV 

1944 ‡ 15 maj 1945 godina Materijali od 

nau~niot sobir odràn na 14, 15 i 16 mart 

1983, I-III, Skopje, 1985. S. Ml. 

MARIOVSKO-PRILEPSKA 

BUNA (1564‡1565) ‡ buna protiv 

vlasta na osmanliskata dràva vo 

Makedonija. Po~nala kako lokalna 

buna vo Mariovo (vo letoto 

1564) i se pro{irila vo gradot 

Prilep. Tamo{nite vlasti ne uspeale 

da ja zadu{at i vo septemvri 

primila karakter na vostani~ko 

dvièwe. Intervenirala centralnata 

vlast. So sultanska zapoved 

(3. X 1564) bil zadolèn 

skopskiot beg so prilepskiot kadija 

da prezemat energi~ni merki 

za smiruvawe na pobunetiot kraj. 

Za {ireweto na Vostanieto i za 

negovoto masovizirawe pridonelo 

u~estvoto i na sve{tenicite, 

me|u voda~ite bile popot Dimitrija 

od s. Grade{nica i pop Jakov 

od s. Staravina. Bila izdadena nova 

sultanska zapoved (4. XII 1565) 

za prezemawe poefikasni merki 

za vospostavuvawe red i za vra}awe 

na mirot vo pobunetiot kraj. 

Vostanieto bilo zadu{eno (do 

krajot na 1565), toa povlijaelo vrz 

zabavuvaweto na procesot na po- 

~iflikuvawe i vo spre~uvaweto 

na islamizacijata na Mariovsko. 

LIT.: Quben Lape, Prilog kon istorijata 

na borbite na na{iot narod vo 16 i 

po~etokot na 17 vek protiv turskata 

vlast, †Nov den#, 5, Skopje, 1948; Mihajlo 

Minoski, Osloboditelni dvièwa i vostanija 

vo Makedonija (1564-1615), Skopje, 

1972. M. Min. 

MARI^KA BITKA (26. IX 1371) 

– presudna tursko-makedonska 

bitka na r. Marica. Po osvojuvaweto 

na Galipole (1354) Osmanliite 

zapo~nuvaat da gi napa|aat 

teritoriite na despotot Ugle{a 

i gi zagrozuvaat teritoriite na 

Vizantija i Bugarija. Bra}ata 

Mrwav~evci voeno im se sprotivstavuvaat, 

podgotvuvaat vojska 

od 20.000 lu|e i ja ograbuvaat i ja 

opoàruvaat Trakija i potoa se 

vra}aat. Osmanliite go sledat 

nivnoto dvièwe od planinite i 

so 3.000 vojska ja napa|aat zadninata 

na neprijatelskata vojska. 

Vo ranite ~asovi na 26 septemvri 

kaj trakiskata krepost êrnomen, 

iznenadeni od Osmanliite, 

Mrwav~evci pretrpuvaat poraz i 

dvajcata bra}a zaginuvaat so golem 

del od vojskata. Onie {to ne 

zaginale vo bitkata, bile fateni 

i odvedeni vo ropstvo. 

LIT.: G. Ostrogorski, Istorija na Vizantija, 

Skopje, 1992; Cvetan Grozdanov, 

Mari~kata bitka i vazalitetot na 

Kral Marko (Marko Krale) i ìvopisot 

na Markoviot manastir, Predavawa na 

XXIV me|unaroden seminar za makedonski 

jazik, literatura i kultura, Ohrid, 2–21 

VIII 1991, Skopje, 1993, 118-119; Istorija 

na makedonskiot narod, I, Skopje, 2000; 

Van~e Stoj~ev, Voena istorija na Makedonija, 

Skopje, 2000. B. R.-J. 

Karta na Mari~kata bitka (1371) 

MARJANOVI] 

\or|i 

Marjanovi} 

MARJANOVI], \or|i (s. Stara 

Moravica, Srbija, 6. V 1939) ‡ 

univerzitetski profesor, pravnik. 

Osnovno i sredno obrazovanie 

zavr{il vo Kumanovo i vo 

Skopje. Diplomiral na Pravniot 

fakultet vo Skopje (1962). 

Magistriral na Pravniot fakultet 

vo Zagreb (1968), a doktoriral 


Skopje na tema †Pravnata polo`ba 

na osudenikot po izdrànata 

kazna# (1973). Izbran za 

asistent po predmetot krivi~no 

pravo na Pravniot fakultet vo 

Skopje (1965), za docent (1974) i 

za redoven profesor (1993). 

Prevel nekolku dela od: Karl 

Marks, Ginter Kajzer i [tefan 

Cvajg (od germanski na makedonski), 

Antoan de Sent-Egziperi i 

Marsel Prust (od francuski na 

makedonski jazik). Osnova~ i 

lider na politi~kata partija 

Liga za demokratija. Objavil 

pove}e od sto nau~ni i stru~ni 

trudovi od oblasta na krivi~noto 

pravo. 

BIBL.: Makedonsko krivi~no pravo – 

op{t del, Skopje, 2003. 

LIT.: Praven fakultet- Pedeset godini, 

1951‡2001, Skopje, 2001. Gor. L.-B. 

M 

917

M MARKILOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

MARKILOV, Sokrat (s. Butkovo, 

Demir Hisar, Egejskiot del na 

Makedonija, 12. IV 1921 – Strumica, 

4. VIII 1993) – makedonski nacionalen 

deec vo Bugarija po 

Vtorata svetska vojna. Vo vojnata 

dezertiral od bugarskata armija 

i stapil vo antifa{isti~koto 

dvièwe. Poradi svojata makedonska 

nacionalna opredelba bil 

progonuvan od bugarskite dràvni 

organi (po 1956). Osnoval tajna 

Nezavisna makedonska organizacija 

– †Ilinden# (1968) vo Pirinskiot 

kraj i me|u makedonskata 

emigracija. Bil uapsen (1973) 

i osuden na 5 godini zatvor 

(1974). Bil eden od osnova~ite na 

legalnata Obedineta makedonska 

organizacija (OMO) – †Ilinden# 

(IV 1990). 

IZV.: Spomeni na Sokrat Markilov 

(snimeni na magnetofonska lenta od Vasil 

Jotevski), maj-juni 1991. 

LIT.: Stojan Georgiev-Tomovi~in, Makedonija 

nad sè, Bitola, 1990. V. Jot. 

MARKI], Zdenko Lovrov (Zagreb, 

4. VIII 1942) ‡ veterinar, redoven 

prof. na F. vet. med. vo Skopje. 

Doktoriral na Vet. f. vo Zagreb. 

Ima objaveno 35 nau~ni i stru~ni 

trudovi. Vo SFRJ prv ja izoliral 

bakterijata Yersinia enterocolitica kaj 

sviwite. Avtor e i koavtor na 3 

knigi od oblasta na zdravstvenata 

za{tita kaj sviwite. M. D. ‡ J. B. 

Kralot Marko, freska na stolb vo crkvata 

†Sv. Arhangel# vo Varo{, Prilepsko (1871) 

MARKO – kral vo Makedonija 

(1371–1395), sin na Volka{in, 

ktitor na freskoìvopisot vo 

manastirskite crkvi †Sv. Arhangeli# 

vo Varo{ (Prilep) i †Sv. 

Dimitrija# (Markov manastir) 

vo s. Su{ica (Skopsko). Portretite 

na kralot Marko se naslikani 

vo 1371 g. na zapadnata fasada 

na crkvata †Sv. Arhangeli#, a vo 

1376–1377 g. (na dvapati) vo crkvata 

†Sv. Dimitrija#. Se spomnuva 

kako donator na crkvata †Sv. 

Nedela# vo Prizren. 

LIT.: K. Balabanov, Novootkriveni portreti 

kraqa Marka i kraqa Vuka{ina u 

918 

Markovom manasturu, †Zograf#, 1, Beograd 

1966; 28-29; V. J. ŸuriÊ, Tri doga—aja u 

srpskoj dràvi XIV v. i wihov odjek u slikarstvu, 

†Zbornik za likovne umetnosti#, 

4, Novi Sad, 1969, 87-97; N. No{pal- 

Nikuqska, Za ktitorskata kompozicija 

i natpisot vo Markoviot manastir s. 

Su{ica, Skopsko, †Glasnik na INI# ,15, 

Skopje, 1971; Z. Rasolkoska Nikolovska, 

Ktitorskiot portret vo yidnoto slikarstvo 

vo Makedonija, Civilizaciite 

na po~vata na Makedonija, 2, MANU, 

Skopje, 1995, 216-217; M. Bo{koski, Kralot 

Marko vo epigrafskite spomenici i 

zapisite, Kralot Marko vo istorijata i 

vo tradicijata, Institut za staroslovenska 

kultura, Prilep, 1997. Z. R.-N. 

MARKO (IX – X v.) – devolski 

episkop (prva pol. na X v.). Bil 

u~enik na sv. Kliment, potoa i na 

sv. Naum. Ja prodolìl nivnata 

rabota vo organiziraweto na Ohridskata 

knièvna {kola. Po negova 

naredba eden anonimen u~enik 

na sv. Naum go sozdal †Prvoto 

Naumovo slovensko ìtie#, vo 

koe ìtiepisecot go narekol 

episkopot Marko †~etvrti episkop 

na slovenskiot jazik#. 

LIT.: J. Bel~ovski, Ohridskata arhiepiskopija 

od osnovaweto do pa|aweto na 

Makedonija pod turska vlast, Skopje, 

1997. B. Petr. 

MARKO KRALE (poznat vo narodnoto 

tvore{tvo kako: Krale 

Marko, Krali Marko, Marko Kraleviti, 

Kralevi} Marko, a vo istoriskite 

izvori kako: „mladiot 

kral Marko“, „blagoveren Kral 

Marko“) (Prilep, ok. 1346 – Rovine, 

kaj Krajova, Vla{ko, 17. V 

1395) – posledniot kral na Makedonija 

(1371–1395), najstariot 

sin-naslednik na kralot Volka- 

{in. Kako 16-godi{en vo 1361 g. 

bil praten vo dràvni~ka misija 

vo Dubrovnik. Verojatno u~estvuval 

vo bitkata na kralot Volka- 

{in i brat mu despot Ugle{a na 

Kosovo vo 1369 g. protiv srpskite 

vojski na knezot Lazar Hrebeljanovi}, 

ùpanot Nikola Altomanovi} 

i carot Uro{, koga pobedile 

vojskite od Makedonija i bil 

zaroben carot Uro{. Vo edna gramota 

na kralot Volka{in za Dubrovni~kata 

Republika (5. IV 1370), 

pokraj imeto na kralicata Elena, 

se navedeni i dvajcata najstari 

sinovi Marko i Andreja, no bez 

tituli. Vo natpisot na prizrenskata 

crkva „Sv. Nedela“ (pred 

avgust 1371) e ve}e navedeno deka 

crkvata bila zografisana „po naredba 

na mladiot kral Marko“. 

Vo juni 1371 g. kralot Volka{in 

so sinot Marko so vojskata se nao|ale 

kaj Skadar, gotovi (vo sodejstvo 

so rodninite Bal{i} i so 

pomo{ od Venecija) odnovo da go 

napadnat ùpanot N. Altomanovi}, 

no po povikot od despot Ugle{a 

za opasnosta od probivot na 

Osmanliite, pohodot e prekinat 

i vojskata e naso~ena kon Isto~na 

Trakija. Vo Mari~kata bitka (26. 

IX 1371) kralot Volka{in i despot 

Ugle{a ne uspeale voeno da go 

spre~at probivot na Osmanliite 

vo Evropa, katastrofalno bile 

porazeni, pa i samite zaginale. 

Marko ja nasledil tatkovata 

kralska kruna i ja prodolìl dinastijata, 

so sedi{te vo Prilep. 

Na zapadnata fasada na crkvata 

„Sv. Arhangel“ vo Varo{ (1371 

ili 1372) se zografisani posebno 

kralevite Volka{in i Marko, a 

nad ju`nata vrata na crkvata „Sv. 

Dimitrija“ vo Markoviot manastir 

se pretstaveni so kralskite 

Crkvata †Sv. Dimitrija# (Markov manastir), 

s. Su{ica, Skopsko (XIV v.) 

insignii i vrz purpuren fon dvajcata 

prilepski kralevi. Na svitokot 

vo levata raka na Marko na 

dràvniot staroslovenski jazik 

pi{uva: „Jas vo Hrista Boga blagoveren 

kral Marko go sozdadov i 

go ispi{av ovoj boèstven hram“, 

dodeka vo restavriranite natpisi 

se za~uvani i podatoci za celoto 

kralsko semejstvo i za ktitorite: 

„Se obnovi ovoj preboèstven 

hram na svetiot velikoma~enik 

Hristov pobedonosec i ~udotvorec 

Dimitrija so usrdieto i 

pospe{enieto na blagoverniot 

kral Volka{in i so blagovernata 

kralica Elena i so prevozqubenite 

nivni }erki i sinovite 

blagoverniot kral Marko i Andreja{, 

Ivani{ i Dimitrija vo godinata 

1377, a ovoj manastir po~na 

da se yida vo 1345 vo dnite na 

blagoverniot car Stefan i hristoqubiviot 

kral Volka{in, a se 

zavr{i vo dnite na blagoverniot 

i hristoqubiv kral Marko“. Dopolnitelna 

potvrda na podatocite 

za semejstvoto se nao|aat i vo 

op{irniot natpis na yidot na 

crkvata „Sv. Andreja“ kraj ezeroto 

Matka (Skopsko), izgradena vo 

1389 g. od samostojniot vladetel 

na del od Severozapadna Makedo-


Kralot Marko, freska od Markoviot manastir (XIV v.) 

nija vtoriot Volka{inov sin Andreja{: 

„... se sozdade i se ispi- 

{a... so trudot i so podvigot na 

hristoqubiviot rab bo`ji Andreja{, 

vtoriot sin na blagoverniot 

kral Volka{in i na kralicata 

Elena – monahiwata Elisaveta“. 

Edinstvenite dve za~uvani freski 

go pretstavuvaat vistinskiot, 

mo{ne sugestiven lik na kralot 

Marko. Toj kovel svoi pari vo 

sopstvenata kova~nica vo Ohrid 

(svoi pari se~ele i majka mu Elena-Elisaveta 

i brat mu Andreja{), 

gradel crkvi i manastiri vo 

diecezata na Ohridskata arhiepiskopija, 

ja zakrepnal ekonomijata, 

se zame{al vo dvorskite vojni 

na vizantiskite vladeteli i, 

spored silite, gi branel svoite 

granici. Nekoi periferni oblasti, 

me|utoa, mu bile odzemeni 

od sosedite: Andrej Gropa go zazel 

Ohrid, \ura| Bal{i} go otkinal 

Prizren, bra}ata Jovan i 

Konstantin Draga{ zafatile dobar 

del od Isto~na i od Centralna 

Makedonija, dodeka Vuk Brankovi} 

vlegol vo Skopje (1392). 

Kralstvoto se odràlo celi dve 

decenii, s# do Markovata smrt, 

koga zaginal (zaedno so Konstantin 

Draga{) kako sultanov vazal 

vo bitkata so vla{kiot hristijanski 

vojvoda Mir~ea. Narodot 

ne moèl da se pomiri so takvata 

sudbina na svojot kral i predanieto 

prenesuva deka neposredno 

pred bitkata Marko boèm rekol: 

„Go molam Gospoda da im bi- 

MARKO 

de pomo{nik na hristijanite, pa 

neka bidam prviot me|u mrtvite 

vo ovaa borba“. 

Bidej}i Markovoto kraluvawe go 

simboliziralo posledniot sloboden 

ìvot i razvitok na narodot 

vo Makedonija pred dolgovekovnoto 

osmanlisko ropstvo, toa 

na{lo silen odraz vo narodnata 

tradicija, vo pesnite, predanijata 

i legendite i se sozdal nenadminat 

mit. Vo 1845 g. ruskiot slavist 

V. Grigorovi~ svedo~i: „Vo 

site videni krai{ta [vo Makedonija] 

jas ne slu{nav drugi imiwa, 

osven na Aleksandar V.[eliki] i 

Marko Kralevi}. I edniot i drugiot 

ìveat vo spomenot na narodot 

vo mnogu op{ti likovi“. Do 

deneska mnogu toponimi vo Makedonija 

go nosat negovoto ime i ja 

slavat negovata sila i mo}. Portretite 

vo crkvite (zastanat vo 

kralskata odora so tatko mu) go 

krepele spomenot na generaciite 

za verata i hrabrosta vo borbite 

za sloboda, prenesuvaj}i ja legendata 

deka Marko ne e mrtov, tuku 

skrien vo pe{tera i go ~eka denot 

koga }e ripne od temninata za 

da go oslobodi narodot. Vo toj duh 

e stihotvorbata „Krale Marko“ 

(1914) od D. ûpovski, a K. Misirkov 

(1923) mu predo~i na svetot: 

„Krale Marko e sin i gordost 

na Makedonija i eden od 

trojcata zavojuva~i {to go raznesoa 

imeto na svojata tatkovina 

daleku od nejzinite granici“. Po 

Aleksandra Makedonski i Svetite 

Kiril i Metodij, toj go naveduva 

i tretiot: „Krale Marko gi 

pot~ini pod svojata vlast i pod 

onaa na makedonskata muza site 

narodni pevci i narodi na Balkanskiot 

Poluostrov“. 

Dramati~niot dràven i li~en 

ìvot na Marko daval bogati 

mo`nosti za izgradbata na Markoviot 

epos i mit. Bil ènet so 

Elena, }erka na Radoslav Hlapen, 

koja po smrtta na Volka{ina ja 

ostavil i mu ja zel ènata na vladetelot 

na Polog Grgur Brankovi} 

Teodora. Vo novite politi~ki 

zbliùvawa i interesi, Marko 

mu ja dal na dedo mu Radoslav 

svojata vtora èna Teodora, a kako 

zamena si ja vratil nazad svojata 

„prvoven~ana“ Elena. No okolu 

1374/75 g. taa mu se premaìla 

za albanskiot blagorodnik Jovan 

Spat i toj ostanal i bez èna i 

bez porod i naslednik. Vakvite 

bra~ni odnosi dale dobra osnova 

za narodnata tradicija i nastanal 

bogatiot kralimarkovski ciklus 

vo makedonskoto, pa i vo ju`noslovenskoto 

narodno tvore{tvo. 

Slikata ja kompletirala i sudbinata 

na bra}ata: Ivani{ zaginal 

kaj Berat vo bitka so Osmanliite 

(1385), a Andreja{ i Dimitri ko- 

M 

919

M MARKO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ne~no ja napu{tile Makedonija 

(1394) i se stavile vo slu`ba na 

ungarskiot kral @igmund. 

LIT.: Mavro Orbin, Kraqevstvo Slovena, 

Beograd, 1968; K. P. Misirkov†, 

Á`no-slov®nski® Ìpi~eski® skazani® o 

ènitÏb‹ korol® Volka{ina v† sv®zi s† 

voprosom† o pri~inah† popul®rnosti 

korol® Marka sredi Ó`nÎh† slov®n†, 

Odessa, 1909; E. P. Naumov, Á`noslav®nskiŸ 

Ìpos i problemy serbskogo 

srednovekovi®, zb.: Slav®nskiŸ i balkanskiŸ 

folÏklor, Moskva, 1971; Rade Mihaq~iÿ, 

Kraj srpskog carstva, Beograd, 

1975; Georgije Ostrogorski, Serska oblast 

posle Du{anove smrti, Beograd, 

1965; Hristo Matanov, Ágozapadnite zemi 

prez XIV vek, Sofi®, 1986; D-r Kosta 

Balabanov, Novootkriveni portreti 

kraqa Marka i kraqa Vuka{ina u Markovom 

manastiru, „Zograf“, 1, Beograd, 

1966; Nada No{pal-Nikuqska, Za ktitorskata 

kompozicija i natpisot vo 

Markoviot manastir – selo Su{ica, 

Skopsko, „Glasnik“, XV, 2, Skopje, 1971, 

225–238; istata, Prilog za manastirot 

Sv. Andreja na r. Treska – na bregot na 

ezeroto Matka, zb.: Spomenici za srednovekovnata 

i ponovata istorija na Makedonija, 

I, Skopje, 1975; Sima írkoviÿ, 

Poklad kraqa Vukaina, „Zbornik Filozofskog 

fakulteta“, XIV, 1, Beograd, 1979, 

155–163; Cvetan Grozdanov, Mari~kata 

bitka, vazalitetot na Kral Marko 

(Marko Krale) i ìvopisot na Markoviot 

manastir, zb.: Predavawa na XXIV me- 

|unaroden seminar za makedonski jazik, 

literatura i kultura, Ohrid, 2–21. VIII 

1991 godina, Skopje, 1992; Kralot Marko 

vo istorijata i tradicijata. Prilozi 

od nau~niot sobir odràn po povod 600godi{ninata 

od smrtta na kralot Marko, 

Prilep, 23–25 juni 1995 godina, Prilep, 

1997; Blaè Ristovski, Stoletija 

na makedonskata svest. Istraùvawa za 

kulturno-nacionalniot razvitok, Skopje, 

2001, 145–176. Bl. R. 

MARKO LERINSKI ‡ v. Ivanov 

Georgi. 

MARKOV, Boris (s. Otuwe, Tetovsko, 

1923) ‡ slavist, univ. profesor 

na Filozofskiot/Filolo{kiot 

fakultet vo Skopje po 

gramatika i istorija na ruskiot 

jazik. Dolgogodi{en {ef na Katedrata 

za slavistika i dekan na 

Panorama na kompleksot †Markovi Kuli#, Varo{, kaj Prilep 

920 

Boris 

Markov 

Filolo{kiot fakultet (1983– 

1985). Vo 1960 g. ja odbranil doktorskata 

disertacija †Produktivni 

imenski nastavki vo makedonskiot 

jazik#. Avtor e na okolu 

200 nau~ni trudovi za zboroobrazuvaweto 

i leksikata na makedonskiot 

i ruskiot jazik vo sporedba 

so drugi slovenski i balkanski 

jazici, kako i na knigata †Obrazuvawe 

na pridavkite vo makedonskiot 

jazik# (1988). M. Kar. 

Vele 

Markov 

MARKOV, Vele (Velko) (s. Selce, 

Kru{evsko, 12. II 1870 – s. Rakitnica, 

Kru{evsko, 23. IV 1902) – revolucioner, 

socijalist, kru{evski 

vojvoda. Oti{ol na pe~alba vo Bugarija 

(1892). Vo Sofija se zbli- 

ìl so Vasil Glavinov i ja osnovale 

Makedonskata socijalisti~ka 

grupa (1895). Po vra}aweto vo Ma- 

kedonija bil eden od osnova~ite na 

socijaldemokratskiot kruòk vo 

Kru{evo (1900) i so drugite socijalisti 

stapile vo TMORO. Vo tekot 

na 1900 g. vo Bitola osnovale 

socijaldemokratski kruòk. Vo 

po~etokot na 1901 g. bil vo ~etata 

na vojvodata Nikola Rusinski. Od 

29. VIII 1901 stanal kru{evski vojvoda. 

Zaginal vo borbata na ~etata 

so osmanliskite vojnici vo s. Rakitnica, 

Kru{evsko. 

LIT.: M. Stojanoski, Vele Markov – socijalist 

– revolucioner, †Prilozi#, 36-37, 

DNU–Bitola, 1982; Z. Boìnovski, Vele 

Markov, Bitola, 2002. Al. Tr. 

MARKOV MANASTIR – v. †Sv. 

Dimitrija# 

MARKOVA REKA – desna pritoka 

na r. Vardar. Izvorot $ se nao- 

|a pod vrvot Ubava na planinata 

Karaxica, na viso~ina od 1400 m, 

dodeka vo r. Vardar se vliva vo 

Skopskata Kotlina, pome|u selata 

Gorno i Dolno Lisi~e, na viso~ina 

od 231 m. Dolga e 29 km, 

ima vkupen pad od 1.169 m i prose- 

~en pad od 40 ‰, a slivot zafa}a 

povr{ina od 352 km 2 . Vo su{niot 

period nizvodno od Markov Manastir 

rekata presu{uva, poradi 

{to ja narekuvaat u{te i Markova 

Su{ica. Dr. V. 

MARKOVI KULI (Varo{) ‡ 

nekropola na gradot Prilep locirana 

na jugoisto~nata strana 

na istoimenoto vozvi{enie. So 

sistematskite iskopuvawa {to 

vo pove}e navrati gi vodel B. Babi}, 

se iskopani 218 hristijanski 

grobovi. Nekoi od niv se slobodni 

zakopuvawa vo zemjata, a drugi 

se vdlabeni vo karpite i imaat 

trapezovidna osnova ili osnova 

so alveola kaj glavite na pokojnicite. 

Nakitot od grobovite (prsteni, 

nau{nici i belegzii, glavno 

od bronza) se datira vo sredniot 

vek i vo vremeto na turskoto 

srednovekovje. Me|utoa, toa e i


Belegzii najdeni vo lokalitetot Markovi Kuli 

vo Varo{, Prilepsko (XIV vek) 

lokacijata od kade {to poteknuva 

depoto so skapoceni predmeti 

od XIV v. Tie se otkupeni od skopskiot 

antikvar êlekijan vo 1936 

g. i se ~uvaat vo Narodniot muzej 

vo Belgrad, zavedeni pod br. 308- 

318. Depoto se sostoelo od skapocen 

venec za glava, ~ift zra~esti 

nau{nici, lentesti belegzii so 2 

{arnira, masivni belegzii od labavo 

pletena ìca so plosnati 

kraevi, prsten i del od relikvijar. 

Izraboteni se od srebro, zlato 

ili pozlatuvawe, ukrasno kamewe, 

granulacija i filigran. 

Pripa|ale na mnogu vidno semejstvo, 

moèbi i na Mrwav~evci. 

LIT.: B. Babi}, Materijalnata kultura 

na Makedonskite Sloveni vo svetlinata 

na arheolo{kite istraùvawa vo 

Prilep, Prilep, 1986, 185‡189, 263; M. 

]orovi}-Qubinkovi}, Nalaz iz Markove 

Varo{i kod Prilepa, †Muzeji#, 2, Beograd, 

1949, 103‡113. El. M. 

Darko 

Markovi} 

(DAR-MAR) 

MARKOVI], Darko (Dar-Mar) 

(Skopje, 18. XII 1940) ‡ karikaturist 

i filmski rabotnik, so isklu~itelen 

pridones vo osovremenuvaweto 

i transformacijata 

na karikaturata i nejzinata 

afirmacija vo stranstvo. Toj e 

eden od najzna~ajnite avtori na 

animiraniot film. Ima presudna 

zasluga za formiraweto na 

Svetskata galerija na karikaturi 

vo Skopje. Samostojno se pretstavil 

vo MANU i vo MSU vo 

Skopje, so karikaturi i umetni~ki 

objekti (1980). Vo karikaturata 

sozdava individualen stil, so 

precizen stiliziran crte` i koristewe 

na slikarski tehniki. 

Osobeno uspe{ni se karikaturite 

posveteni na li~nosti od oblasta 

na kulturata (Dim~e Koco, 

Dimitar Kondovski, Vangel Naumovski). 

Raboti i satiri~en 

strip (poznatiot junak Pecko). 

Diplomiral arhitekura vo Skopje 

(1966), a potoa specijaliziral 

animiran film vo Zagreb (1972). 

So film aktivno se zanimava od 

1975 g., koga se vrabotuva vo †Vardar 

film#, otvoraj}i go Studioto 

za animiran film. Od 1978 g. raboti 

kako sloboden umetnik. Negovata 

filmografija ja so~inuvaat 

pove}e od 30 animirani filma, 

od koi pove}e od 20 se vo produkcija 

na †Vardar film#, a drugite 

se raboteni za Televizija Skopje 

i/ili vo †Makedonija film#. Toj 

e nagraduvan so vrvni me|unarodni 

filmski i televiziski nagradi 

na filmskite i televiziskite 

festivali. V. Masl. i S. Ab.-D. 

Iqo Markov - 

Male{evski 

MARKOV-MALE[EVSKI, Iqo 

(Berovo, 28. V 1805 – ]ustendil, 

29. IV 1898) – ajdutski i vostani~ki 

vojvoda. Kon sredinata na XIX 

v. osnoval ajdutska druìna. Dejstvuval 

vo oblasta na Isto~na 

Makedonija, glavno vo Male{evijata. 

Vo letoto 1859 g. preminal 

vo Srbija. Vo oruèniot sudir 

vo Belgrad (5. VI 1862) predvodel 

400 makedonski dobrovolci 

vo t.n. †Iqova legija# ili †Makedonski 

odred#. U~estvuval so makedonski 

dobrovolci vo Srpskoosmanliskata 

vojna (1876) vo sostavot 

na Rusko-makedonskiot bataljon. 

Te{ko ranet se lekuval 

vo Srbija, a potoa zaminal vo Romanija. 

So makedonski dobrovolci 

(opol~enci) se borel i vo Rusko-turskata 

vojna (1877–1878) vo 

osloboduvaweto na Bugarija. Se 

istaknal vo borbite na [ipka. 

Po osloboduvaweto na ]ustendil, 

so 150 makedonski dobrovolci 

u~estvuval vo vostani~kiot 

prodor vo Pijanec (vo po~. na 

1878). So svoja ~eta od 200 do 300 

MARKOVSKI 

vostanici u~estvuval i vo Kresnenskoto 

vostanie (1878/1879). 

Opean e vo narodnite pesni. 

IZV.: NBKM-BIA, f.: Kolekci® br. 47, z. 

p., a.e. 397, ll. 4-31; CDA, f.: 173, op. 1, a.e. 

386, 173. 

LIT.: R. Poplazarov, Ajdutskiot vojvoda 

Iqo Markov-Male{evski – @ivot i 

dejnost, Skopje, 1978; A. Trajanovski, Novi 

soznanija za ìvotot i dejnosta na 

vojvodata Iqo Markov-Male{evski. Zb.: 

Vojvodata Iqo Markov-Male{evski i negovoto 

vreme, Berovo, 2002. Al. Tr. 

Venko 

Markovski 

MARKOVSKI, Venko (Skopje, 5. 

III 1915 ‡ Sofija, 7. I 1988) ‡ poet, 

dramski avtor, preveduva~, op- 

{testvenik, dvodomen makedonski 

i bugarski avtor, emigrant, 

politzatvornik, partizan, u~esnik 

vo NOB (1941‡1944), afirmator 

i odre~uva~ na makedonskata 

nacionalna samobitnost i jazik, 

tragi~na ilustracija na nedorastolkuvan 

avtor so ogromen kni- 

èven opus i nesfatlivi protivre~nosti 

vo individualnata sudbina, 

primer na kontroverzna 

tvore~ka li~nost prifatena i 

odre~uvana vo dve nacionalni 

sredini (Makedonija i Bugarija). 

Bil ~len na Makedonskiot literaturen 

kruòk vo Sofija (1938‡ 

1941), ~len na DPM vo negoviot 

prv sostav od 1947 g. (Risto Krle, 

Vasil Iqoski, Venko Markovski, 

Ivan To~ko, Dimitar Mitrev, 

Slavko Janevski, Blaè Koneski 

i Aco [opov) i ~lenuval 

do negovoto vtoro napu{tawe na 

Makedonija (1965). Bil ~len na 

Sojuzot na bugarskite pisateli i 

~len na Bugarskata akademija na 

naukite, ~len na Narodnoto sobranie 

na Jugoslavija i na Bugarskiot 

parlament. Bil u~esnik vo 

Antifa{isti~koto dvièwe vo 

Bugarija (1941‡43) i u~esnik vo 

NOB na Makedonija vo tekot na 

1943‡44 g., ~len na Glavniot {tab 

na NOV i PO na Makedonija i na 


Bil deportiran vo politi~kite 

logori na Bugarija (1941‡43) i 

petgodi{en politi~ki zatvornik 

na Goli Otok (1955‡60). Zaedno 

so Ko~o Racin, osnovopolo`nik 

na novata makedonska 

knièvnost. Avtor e na okolu 25 

oddelni knigi na makedonski ja- 

M 

921

M MARKOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

zik, glavno poezija, objavuvani vo 

Sofija i vo Skopje (1938‡1955). 

Na bugarski jazik mu se objaveni 

triesetina oddelni knigi – poezija, 

drama, memoari, politi~ki 

paskvili. Venko Markovski e 

specifi~na ilustracija na kategorijata 

dvodomni avtori, kakvi 

{to, osobeno na Balkanot, gi ima 

pove}e. Bil ~len na dvete jazi~ni 

komisii (1944 i 1945) za donesuvawe 

na makedonskiot literaturen 

jazik, azbuka i pravopis. Bil svoeviden 

sinonim na makedonskata 

nacionalna prerodba vo tekot na 

Vtorata svetska vojna, no se distanciral 

i se otu|il na nedostoen 

na~in od svojata makedonska 

su{tina vo ime na nedorazjasneti 

vo krajna instanca motivi i povodi. 

Sè poglasni stanuvaat tendenciite 

za negovo izop{tuvawe i 

od prisustvoto vo tekovite na bugarskata 

literatura. Najverojatno, 

u{te dolgo specifikata vo 

nedorastolkuvanata tragika na 

ovoj pisatel od grandiozen format 

i neporeklivi zaslugi vo 

procesite na konstituiraweto na 

novata makedonska literatura }e 

si ostane svoevidna enigma. Nema 

da moè nikoj da go odre~e celosno, 

nitu pak da go rehabilitira 

celosno. Knièvnata nauka sè 

u{te e nemo}na samostojno da gi 

razre{uva vakvite fenomeni. 

BIBL.: Narodni bigori, Sofija, 1938; 

Oginot, Sofija, 1938; Lulkina pesna, Sofija, 

1939; Luwa, Sofija, 1940; ûdna e 

Makedonija, Sofija, 1940; Partizani, 

Skopje, 1944; Niz poàrite na Elada, 

1944; Orlite na Makedonija, Skopje, 1944; 

Glamji, Skopje, 1945; Poroi, Skopje, 1945; 

Robii, Skopje, 1945; Skazna za rezbarot, 

Skopje, 1954; Nad plamnati bezdni, Skopje, 

1954; Goce, drama, Skopje, 1954; Stihovi, 

izbor od poezijata (1938‡1952) i Glamji 

i poroi, Skopje, 1992 (izbor od tvore{tvoto 

vo redakcija na Aco Aleksiev). 

LIT.: Todor Pavlov, Poezijata na Venko 

Markovski, Sofija, 1939; Dimitar Mitrev, 

Za temata na Narodno-osloboditelnata 

borba vo makedonskata literatura, 

†Nov den#, 8–9, 1947; Spase Kuljan, Apologija 

na skepsata, †Razgledi#, II, 8, 1955; Mito 

Haxi-Vasilev, Venko Markovski recitira, 

Dela, VI, 1982; Milan \ur~inov, 

Skazna za rezbarot, †Razgledi#, I, 22, 1954; 

Du{ko Nanevski, Nad plamnata bezdni, 

†Mlada literatura#, IV, 10, 1954; Anton 

Popov, Od †Bura na rodinata# do †ûdna 

e Makedonija#, †Sovremenost#, XXXIV, 1-2, 

Sk., 1984; Stojan Risteski, Venko Markovski 

ne bil †koko{kar# i †deteubiec#, 

†Sovremenost#, 5–6, Sk., 1990; Blaè Ristovski, 

Evolucijata na eden poet i metamorfozite 

na eden ~ovek, †Lik#, V, 85, Sk., 

1990; Georgi Stardelov, Asocijacii po povod 

†Skazna za rezbarot# od Venko Markovski, 

†Mlada literatura#, IV, 7, Sk., 

1954; Gane Todorovski, Blaè Koneski i 

Venko Markovski, kn. †Re{ki i {arki#, 

Skopje, 2001; Kole â{ule, Venko Markovski 

‡ zapisi za edno samoubistvo, †Sovremenost#, 

XLI, 1–4, Sk., 1992. G. T. 

MARKOVSKI (KARADAK), 

Ivan (Ohrid, 16. VII 1946) ‡ satiri~ar, 

avtor na radioemisii, TV 

922 

Ivan 

Markovski 

(Karadak) 

serii i teatarski (kabaretski) 

pretstavi. Vraboten vo Radio 

Skopje od 1978 g. Stanuva urednik 

vo Redakcijata za humor i satira. 

Avtor e na humoristi~nata emisija 

†Hikiriku# {to se emituva 

na programata nad 25 godini. Za 

televizijata gi rabotel seriite: 

†Kam~evci#, †Agencija osameni 

srca# i †Bitolski lakrdii#, kako 

i televiziskite drami: †Cve}e na 

karpata#, †Alf od Novo Lisi~e#, 

†Kafuleto na Gene# i dr. Objavil 

nekolku knigi so satiri~ni pesni, 

aforizmi i epigrami. J. F. 

Ne{o 

Markovski 

MARKOVSKI, Ne{o (Tetovo, 

20. VII 1927 ‡ Skopje, 17. X 1985) ‡ 

novinar i op{testvenik. Vo novinarstvoto 

od 1948 g., koga go 

ureduval v. †[ar# vo Tetovo. Kon 

sredinata na pedesettite godini 

sorabotnik pa urednik na Vnatre{no-politi~kata 

rubrika na 

†Nova Makedonija#. Vo periodot 

1957/58 g. eden od osnova~ite i 

urednicite na sedmi~nikot †Ve- 

~er#, izdanie na NIP †Nova Makedonija#. 

Prv glaven urednik na 

makedonskoto izdanie na sedmi~nikot 

†Komunist# (1964). Pretsedatel 

na Zdruènieto na novinarite 

na Makedonija. U~esnik vo 

NOB. B. P. \. 

MARKOVSKI, Smile Iliev 

(Bitola, 22. V 1949) – matemati- 

~ar, red. prof. (1992) na PMF. 

Diplomiral (1972) na PMF, magistriral 

(1977) i doktoriral 

(1980) na Matemati~kiot fakultet 

so temata †Podalgebri na 

grupoidi#. Vo 1980/81 prestojuval 

na Univerzitetot Vanderbilt vo 

Smile Iliev 

Markovski 

Ne{vil, SAD. Nau~niot interes 

mu e univerzalnata algebra i diskretnata 

matematika. Ima objaveno 

pove}e od 50 nau~ni raboti. 

Avtor e na univerzitetskiot 

u~ebnik †Kone~na matematika# i 

koavtor na sredno{kolski u~ebnici. 

Rakovodel nau~ni proekti, 

referiral vo sp. †Mathematical 

Reviews#, bil mentor na doktorski 

i magisterski raboti, urednik 

na spisanieto †Sigma# i {ef 

na Institutot za informatika. 

BIBL.: Kone~na matematika, Skopje 

1993. (Nau~ni trudovi – tri odbrani); G. 

Cupona, N. Celakoski, S. Markovski, D. Dimovski, 

Vector Valued Groupoids, Semigroups and 

Groups, MANU 1988, pp. 1–78.; G. ûpona, S. 

Markovski, Primitive varrieties of algebras, Algebra 

Universalis, 38, 1997, 226–224; Markovski 

S., Kusakatov V., Quasigroup string processing: 

Part 3, †Prilozi na MANU#, Oddelenie 

za matemati~ko-tehni~ki nauki, XXI– 

II–XXIV, 1–2, 2002-2003, 7–27. 

LIT.: PMF 1946-2006, monografija, 

Skopje, 2006; BU br. 708/’98. N. C. 

Mark 

Marku 

MARKU, Mark (\akovica, Kosovo, 

21. IX 1927 ‡ Skopje, 19. VI 

1984) ‡ akter, eden od osnovopolo`nicite 

na Teatarot na narodnostite, 

vo koj raboti od 1950 g. 

Ostvaril pove}e izvonredni 

scenski likovi, koi vleguvaat vo 

istorijata na vrvnite dostignuvawa 

na Albanskata drama. Ulogi: 

Hoxa (†Pahintika vo esen#); 

Vule (†Izmama#); Vesla~ (†Bov- 

~a#); Markucij (†Nita#); @evakin 

(†@enidba#); ôrbaxi Teodos; 

Halit Ga{i vo istoimenite 

dela i dr. R. St. 

MARKUS, Aleksandar (Sa{a) 

(Skopje, 20. VI 1926 ‡ Skopje, 8. IX 

1988) ‡ reìser i preveduva~.


Diplomiral na Visokata filmska 

{kola vo Belgrad (1951), a potoa 

rabotel vo †Vardar film# 

(1953‡1955). Stanal reìser i 

umetni~ki rakovoditel na Teatarot 

na narodnostite vo Skopje 

(1955‡1957). Od 1957 g. raboti kako 

sloboden umetnik. Kako akter 

u~estvuva vo prvata celove~erna 

piesa na MNT †Platon Kre~et#. 

Reìi: †Ma~orot vo ~izmi#; †Beliot 

elen#; †Kvej Lon#; †Prazna 

lulka#; †Uli~ni muzikanti#; †\avol{tinite 

na Skapen#; †Du{i 

na zemjata#; †Tahir i Zuhra#; 

†Majka Hrabrost#; †Ubavicata i 

yverot#; †Mladosta pred sud#; 

†Banalna tema#; †Vasa @eleznova# 

i dr. R. St. 

MARNET – makedonska akademska 

i istraùva~ka mreà osnovana 

vo 1994 g. vo ramkite na Univerzitetot 

†Sv. Kiril i Metodij#, 

poddràna od Ministerstvoto 

za nauka na RM. Pove}eto 

od fakultetite se povrzani so 

sopstvena opti~ka mreà, na koja, 

preku iznajmeni linii, e povrzan 

i Univerzitetot †Sv. Kliment 

Ohridski# od Bitola. Vo natamo{niot 

razvoj se planira povrzuvawe 

i na drugite univerziteti 

vo RM. MARNET upravuva 

so vrvniot makedonski doseg 

†mk# i opsluùva 70.000 korisnici, 

od koi 60.000 se akademski korisnici, 

a 10.000 se vladini institucii 

i organizacii. Dr. M. 

MARTIN, SMRDLIV (Pentatoma 

rufipes L.) – polutvrdokrilen kopnen 

insekt. Drvenica {to se odlikuva 

so tipi~ni pet~leni pipala 

i dolga surli~ka. 

@ivee 

po drvjata, o{tetuvaj}i 

gi 

lisjata. Prezimuva 

skriena po 

ku}ite. Poseduva 

silen od- 

Insektot 

†Smrdliv Martin# 

Aleksandar 

(Sa{a) 

Markus 

branbenmehanizam – ispu{ta 

miris koj pre- 

dizvikuva gadewe. Vo Makedonija 

se sre}avaat i drugi vidovi drvenici 

kako: kapinova drvenica 

(Dolycoris baccarum L.); prugasta 

(italijanska) drvenica (Grapho- 

soma italicum Mull.); drvenica ubavica 

(Calocoris sexguttatus Fabr.). 

LIT.: Jon~e [apkarev, Zoologija na bez- 

’rbetnite ìvotni, Skopje, 1991. V. 

V. T. K. – M. Kr. 

MARTINOV, Spase (Bitola, 23. 

VX 1872 – Sofija, 30. X 1937) – 

u~itel, ~len na CK na TMORO. 

Zavr{il slovenska filologija 

vo Sofija. Bil u~itel vo Solun i 

na dr. mesta. ^len na CK na TMO- 

RO (1901–1902). Prisustvuval na 

Solunskiot kongres na TMORO 

(1903). Pred Ilindenskoto vostanie 

bil zatvoren. Po vostanieto 

bil vo Zadgrani~noto pretstavni{tvo 

na TMORO vo Sofija. 

IZV. i LIT.: G. Del~ev, Spomeni. Dokumenti. 

Materiali, Sofi®, 1978; M. Kumanov, 

MakedoniÔ, Sofi®, 1993. Al. Tr. 

Trajan 

Martinovski 

MARTINOVSKI, Trajan (s. Nerezi, 

Stru{ko, 10. II 1951 ‡ Ohrid, 

4. V 1999) ‡ poet, eseist, publicist, 

talka~ niz ìvotot i niz Evropa. 

Zavr{il Filolo{ki fakultet vo 

Skopje i rabotel kako novinar vo 

†Studentski zbor# vo Skopje i kako 

meta~ na pariskite grobi{ta. 

BIBL.: †Premol~ano vreme#, poezija, 

1982; †Dulbija#, poezija, 1988; †Hristoviot 

sin#, poezija, 1994; †Grobot na îngo#, 

esej, 1995; †Goltki#, poezija, 1990; †Govorot 

na cve}eto#, esej, 1995; †Pismoto na 

slikata#, ogled za pejzaòt na slikarot 

Jordan Manasievski; †Odgovor na pismoto#, 

esej, 1996; †Petnaeset peewa za Karvanot 

na cve}eto na mirot#, 1998; †Brezowo 

– biografija na kamenot i cvetot#, patopis, 

1998; †Erigon petnaeset godini podocna#, 

kon dramskata pretstava na †Erigon# 

od Jordan Plevne{, 1999 i †Zlaten 

venec na spomenite#, se}avawa, 1999. G. T. 

Cvetko 

Martinovski 

MARTINOVSKI, Cvetko (s. 

Selce, Stru{ko, 25. III 1930 ‡ 

MARTINOSKI 

Skopje, 27. IV 1995) ‡ raskaùva~, 

kriti~ar, novinar, izdava~, redaktor 

na †Sovremenost#, preveduva~ 

od ruski i od srpski jazik, 

boem. Zavr{il gimnazija vo 

Skopje. Rabotel kako novinar vo 

Radio-Skopje, vo †Nova Makedonija#, 

†Trudbenik#, †Prosveta# i 

†Ve~er#. Go preveduval Dostoevski 

na makedonski jazik. 

BIBL.: †Luwinci#, raskazi, 1955; †Kve~erini 

i razdenuvawa#, raskazi, 1959; †Prijateli#, 

raskazi, 1962; †Odbrani raskazi#, 

1967 g. G. T. 

Nikola Martinoski, avtoportret 

MARTINOSKI, Nikola (Kru- 

{evo, 18. VIII 1903 ‡ Skopje, 7. II 

1973) ‡ slikar, pedagog, eden od 

osnova~ite na MANU, eden od 

najistaknatite pretstavnici na 

makedonskoto sovremeno slikarstvo, 

so pionerska zasluga za 

vklu~uvaweto na makedonskata 

likovna umetnost vo modernisti~kite 

tekovi. Diplomiral na 

[kolata za ubavite umetnosti vo 

Bukure{t (1927). Od 1927 do 1928 

g. gi posetuval akademiite Grand 

[omier (Grand Chaumiere) i Ranson 

(Rancon) vo Pariz. Bil u~esnik 

vo NOB i direktor na UG vo 

Skopje (1949‡1973). Samostojno 

izlagal vo Skopje, Belgrad, Zagreb. 

Retrospektivna izlo`ba 

imal vo Skopje (MSU, 1975). Vo 

periodot 1927‡1928 sozdaval dela 

so postkubisti~ka i ekspresionisti~ka 

orientacija so afiniteti 

za tvore{tvoto na Sutin 

(Soutine), Modiljani (Modigliani), 

Kisling (Kisling): [ahisti, 1928. 

Delata od ekspresionisti~kata 

faza (1929‡1933), po psiholo{kata 

i egzistencijalnata atmosfera, 

se dobliùvaat do germanskite 

ekspresionisti. Vo ovoj period 

gi sozdal svoite najzna~ajni 

dela so socijalni motivi, vo koi 

gi pretstavil lu|eto od marginite 

(Gospo|icata Areti, 1931; Porok, 

1931/32; Vo kafeana II, 1932), 

portretite (Mladiot filozof, 

M 

923

M MARTINCI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Nikola Martinoski, †Nevesta# (1937) 

1929; Avtoportret, 1931), simboli~kite 

i religioznite sceni, 

pejzaìte. Od 1933 g. slikal kompozicii 

so motivot majka i dete, 

spored modeli na èni-Romki 

(Majka so dete, 1934). Vo 1935 g. 

naslikal 12 erotski murali (sega 

uni{teni) vo skopskiot lokal 

†Okean#. Vo naredniot period 

slikal vo duhot na socijalniot 

realizam (Pita~, 1940) prisuten 

vo negovoto tvore{tvo sè do pedesettite, 

koga nastanale slikite 

so kru{evski motivi, slikani na 

eden re~isi karikaturalen na- 

~in. Rabotel crteì i karikaturi, 

vo koi na satiri~en na~in gi 

prikaàl pojavite od sovremeniot 

ìvot. 

LIT.: Boris Petkovski, Nikola Martinoski 

1903‡1973, Skopje, 1975; istiot, Nikola 

Martinoski, Skopje, 1982; istiot, 

Nikola Martinoski, Skopje, 1997. L. N. 

MARTINCI ‡ kalendarski obi- 

~aj, poznat i kako Martinija, 

Vol~ji praznik i dr., povrzan so 

razli~ni datumi. Trae eden ili 

tri dena i naj~esto se vrzuva so 

Boì}nite pokladi (27/14 noemvri). 

So nego se povrzani pove}e 

dejstva, so koi mu se vrzuva ustata 

na volkot da ne ja jade stokata. 

Toa se pravelo na toj na~in {to 

grebni za konop ili volna se ostavale 

od dvete strani na vratata 

od {talata i po pominuvaweto na 

stokata tie se zatvorale i taka se 

ostavale podolog period, so veruvawe 

deka taka }e im bide zatvorena 

i ustata na volcite. A za da 

ne pravat {teta, na vakvite magiski 

dejstva protiv volcite se 

posveteni i drugi denovi vo godinata. 

Se veruvalo deka ~ovek {to 

nosi obleka pravena vo ovie denovi, 

}e go napa|aat volcite. Vo 

nekoi mesta ovoj praznik se vrzu- 

924 

val so trite dena po Sv. Aran|el 

i se vikal Volkov praznik. 

LIT.: Zorka Delinikolova, Obi~ai svrzani 

so poedini praznici i nedelni dni 

vo Radovi{, †Glasnik na Etnolo{ki muzej#, 

1, Skopje, 1960; Marko Kitevski, Makedonski 

praznici, Skopje, 2001. M. Kit. 

MARTULKOV, Aleksandar (Alekso) 

(psevd. Bizmark) (Veles, 23. X 

1878 –Sofija, 1965) – makedonski 

revolucioner i publicist. Se 

{koluval vo Veles i vo Pedago{koto 

u~ili{te vo Skopje, od kade 

{to bil isklu~en kako buntovnik 

protiv osmanliskata vlast. 

Zaminal vo Sofija i stanal ~len 

na Makedonskata socijaldemokratska 

grupa {to gi {irela socijalisti~kite 

idei me|u makedonskata 

emigracija i vo Makedonija. 

U~estvuval vo borbite na 

MRO protiv tu|ite propagandi 

vo Makedonija. Bil eden od orga- 

Aleksandar 

Martulkov 

nizatorite na vele{koto Kulturno-prosvetno 

dru{tvo †Klasno 

soznanie#. U~estvuval vo zadu- 

{uvaweto na kontrarevolucijata 

vo Carigrad, no i na Op{tomakedonskata 

konferencija vo Veles 

(dekemvri 1912 g. so D. ûpovski, 

P. Poparsov, R. Rizov i dr.). Po 

Prvata svetska vojna se vratil vo 

Bugarija i se aktiviral vo VMRO 

(Ob) i vo aktivnosta na makedonskoto 

progresivno dvièwe. Go 

izdaval v. †Makedonsko zname# i 

preìveal atentat. Dejstvuval od 

pozicija na makedonskata nacija, 

poradi {to bil osuduvan i zatvoran 

vo koncentracioni logori. 

Po Oslobuduvaweto se vratil vo 

Makedonija i bil kooptiran vo 

ASNOM kako ~len na Prezidiumot 

i vo Sobranieto na Makedonija. 

Odlikuvan so Orden za narodni 

zaslugi i so Ilindenska 

spomenica. 

BIBL.: Moeto u~estvo vo revolucionernite 

borbi na Makedonija, Skopje, 1954. O. Iv. 

MASAKRI vo s. Zagori~ani 

(Kostursko, 1903, 1905, 1949) – gi 

izvr{ile osmanliskata vojska i 

gr~kite andartski i monarhofa- 

{isti~ki sili. Po Ilindenskoto 

vostanie osmanliska vojska i 

ba{ibozuk go zapalile seloto, a 

naselenieto go masakrirale. Bi- 

Panorama na seloto Zagori~ani 

le ubeni 25 selani, 30 maloletni 

deca bile izgoreni vo furna, a 16 

devojki bile siluvani i prodadeni. 

Pogolema tragedija seloto 

doìvealo na 27. III / 7. IV 1905. 

Okolu 200 do 300 gr~ki andarti 

go zapalile seloto, a naselenieto 

go masakrirale; ubile 60 selani 

(èni, deca, starci), imalo mnogumina 

raneti i bile zapaleni 

pove}e ku}i. Masakrot go organiziral 

kosturskiot mitropolit 

Georgios Karavangelis zatoa 

{to eden del od naselenieto vo 

Zagori~ani ja prifatilo egzarhiskata 

crkva. Vo tekot na 1949 g. 

gr~ki monarhofa{isti~ki sili 

ubile 18 mladi zagori~anci, me|u 

koi 15 bile èni i mladi devojki. 

IZV. i LIT.: A. Trajanovski, Andartskiot 

kole` vo Zagori~ani 1905, Bitola- 

Skopje, 1995; Ruski dokumenti za Makedonija 

i makedonskoto pra{awe 1859–1918. 

Izbor, redakcija i komentari A. Trajanovski, 

Skopje, 2004; G. ûlev, Zagori~ani, 

Skopje, 2005. Al. Tr. 

MASAKROT vo Veles (15. I 1945) 

– izvr{en od OZNA. Bez javno sudewe, 

bile strelani 53 zatvorenici 

od vele{kiot zatvor, lica 

za koi imalo somnevawe deka bile 

ozloglaseni protivnici na 

NOB. Bez zaokruèna istra`na 

postapka i bez javno sudewe za dokaùvawe 

na nivnata vina, bile 

grupno strelani i masakrirani, a 

potoa i zakopani vo zaedni~ka 

grobnica (otkriena po pedeset 

godini). Najgolem masakr vrz civili 

izvr{en od OZNA vo oslobodena 

Makedonija. 

LIT.: \or|i Malkovski, Likvidacii bez 

javni sudewa, †Nova Makedonija#, 15. I 

1995. \. Malk. 

MASAKROT vo Dolno Jabol- 

~i{te (Vele{ko, 25. X 1942) – izvr{en 

od bugarskata vojska i policija 

vrz albanskoto naselenie. 

Po neuspe{nata akcija protiv 

NOPO †Dimitar Vlahov#, vojskata 

i policijata èstoko se 

presmetale so naselenieto, obvinuvaj}i 

go deka go pomagalo Odredot. 

Bile tepani i osakateni pove}e 

lica, a desetina selani, me|u 

koi i èni i deca, bile del iskasapeni 

ili strelani, a del ìvi 

frleni vo zapalenite plevni.


LIT.: Vele{ki partizanski odred 1942, 

Skopje, 1999. \. Malk. 

MASAKROT vo Kumanovo (sred. 

na januari 1945) – izvr{en od 

pripadnici na OZN vrz 48 osudeni 

lica od Kumanovsko. So presuda 

na Sovetot pri Kumanovskoto 

voeno podra~je (14. I 1945) na tajna 

lokacija bile strelani lica za 

koi imalo somnevawa deka rabotele 

kako sorabotnici na okupatorot. 

Toa e poslednoto masovno 

strelawe vo oslobodena Makedonija. 

Natamo{nite masovni strelawa 

bile zabraneti. 

LIT.: †Nova Makedonija“, 21. I 1945; \or- 

|i Malkovski, Boì}niot masakr na 

Skopskoto Kale, †Nova Makedonija“, 21. 

I 1991. \. Malk. 

MASAKROT vo s. B’mboki (1949) 

– zlostorni~ki ~in vo Gra|anskata 

vojna vo Grcija. Sili na gr~kata 

vladina armija vlegle vo s. 

B’mboki (Kostursko) i pod somnevawe 

deka ìtelite sorabotuvale 

so DAG, zatvorile deset selani 

(osum èni i dvajca maì) i 

svirepo gi ubile. 

LIT.: S. Kiselinovski, Gr~kata kolonizacija 

vo Egejska Makedonija (1913–1940), 


MASAKROT vo s. Zeleni~ (1904) 

– andartski kole` vo s. Zeleni~, 

Lerinsko. Na 13. XI 1904, okolu 60 

do 100-tina gr~ki andarti vo vremeto 

na svadbenata proslava na 

sve{tenikot \or|ija go napadnale 

seloto zatoa {to egzarhiskite 

vernici se otkaàle od jurisdikcijata 

na Carigradskata patrijar{ija. 

Vo odmazdata bile ubieni 

13 maì, èni i deca. Krvavata 

†Zeleni~ka svadba#, kako {to 

e poznata vo istoriografijata, 

bila edno od dotoga{ najgolemite 

zlostorstva {to gi izvr{ile 

gr~kite andarti vo Makedonija. 

LIT.: A. Trajanovski, Andartskiot kole` 

vo Zagori~ani 1905, Bitola–Skopje, 

1995. Al. Tr. 

MASAKROT kaj Pusta Kula – vo 

blizina na s. Rudnik, Vele{ko 

(14. IX 1942) – bugarskata policija 

bez presuda strelala i masakrirala 

sedum pripadnici na 

NOD. Tie od Skopskiot istra- 

èn zatvor so kamion bile doneseni 

i strelani. Bile ubieni: 

Pan~e Bur~evski, Pero Grkovski, 

Andreja Basarovski, Atanas 

Strelanite kaj Pusta Kula (1942) 

Dimovski i Du{an Dimitrievski 

od s. Rudnik, Kamka Tocinova 

od Veles i Amed Lojkov od s. 

Ivankovci. 

LIT.: Veles i Vele{ko vo NOV 1941–1945. 

Spomen kniga, T. Veles, 1985; Vele{ki partizanski 

odred 1942, Skopje, 1999. \. Malk. 

MASAKROT kaj s. Dabnica, 

Nevrokopsko, Pirinskiot del na 

Makedonija (1925) – izvr{en vrz 

makedonskoto naselenie od mesnite 

~eti na VMRO na Van~o Mihajlov. 

Od seloto pove}e od 300 

lica bile nasila odvle~eni i tri 

meseci (od april do juni) bile 

podloèni na krvavi represalii, 

pred o~ite na mesnite dràvni, 

administrativni i voeni vlasti, 

a eden pogolem del od niv bile i 

ubieni. Kako posledica na †èstokata 

inkvizicija#, po~inale 

ok. 200 du{i, a pogolem broj bile 

internirani nadvor od Pirinskiot 



1934, Skopje, 1997; PetÍr Gal~in, Politi~eskite 

borbi v PirinskiÔ kraŸ 

1923–1939, SofiÔ, 1989. \. Malk. 

Dimitar 

Masevski 

MASEVSKI, Dimitar (Skopje, 

6. V 1937) ‡ kompozitor. So muzika 

po~nal seriozno da se zanimava 

vo sredno{kolskite godini, koga 

gi napi{al prvite kompozicii 

(†Vrati se#, 1956). Se vrabotil 

(1957) kako muzi~ar vo Zabavniot 

orkestar na Radio Skopje. Vo sedumdesettite 

godini na HH v. bil 

producent vo Muzi~kata produkcijanaMRT, 

kade {to produciral 

nad 2000 pesni, glavno od makedonski 

avtori. Eden e od inicijatorite 

za pokrenuvawe na Skopskiot 

zabaven festival. Vo ova 

vreme sozdava del od svoite antologiski 

kompozicii (†Qubi me, 

qubi Mirjanka#, †Male~ka gulabice#, 

†Bela hrizantema#, †Mol- 

~i qubov moja#, †Gri{a#, itn.). 

Sorabotuval so re~isi site pozna~ajni 

makedonski peja~i (Nina 

Spirova, Zoran Georgiev, Dragan 

Mijalkovski, Daniela Pan~etovi}), 

kako i so nekoi peja~i od toga{na 

Jugoslavija (Mi{o Kova~, 

Miki Jevremovi}). Napi{al i golem 

broj detski pesni, kako i muzika 

za televiziski serii i teatarski 

pretstavi. M. Kol. 

MASLODAJNI 

MASIN, \eorgi Fotiev (Ohrid, 

6. V 1930) ‡ internist-nefrolog, 

redoven prof. na Med. f. vo 

Skopje (od 1985). Diplomiral na 

Med. f. vo Skopje (1954). Specijaliziral 

interna medicina, supspecijalnost 

nefrologija. Habilitiral 

na tema †Kalulozen pielonefrit# 

(1975). Pri prestojot 

vo New Castle (Anglija) kaj prof. 

Kerr se zapoznava so najnovite dostignuvawa 

od oblasta na lekuvaweto 

na HBI i transplantacijata 

na bubrezite. Ja formiral i ja rakovodel 

programata za lekuvawe 

na TBI so HD vo RM. Bil pretsedatel 

na odborot za renalna 

transplantacija pri Med. f. i 

pretsedatel na zdruènieto na 

nefrolozite pri MLD. Bil nositel 

na dva nau~ni proekta od 

MON, a u~estvuval vo izrabotkata 

na tri me|unarodni nau~ni 

proekti. Avtor i koavtor e na nad 

200 nau~no-stru~ni trudovi od 

nefrologijata. Bil direktor 

(pretsedatel na rabotovodniot 

organ) na Klinikata za nefrologija 

(1982‡1990), a potoa direktor 

na Klini~kiot centar pri Med. 

f. vo Skopje (1994‡1997). M. Pol. 

Maslinki 

MASLINKA (Olea europea L.) – 

vo na{eto submediteransko podra~je 

(Dojran, Gevgelija, Valandovo) 

se odgleduva kako dvorna, 

zimzelena ovo{ka, koja dava i 

dobri prinosi. Pred desetina godini 

vo Dojran e organizirana 

firma za prerabotka na maslinki, 

koja inicira podigawe na proizvodstveni 

nasadi. Moè da se 

odgleduvaat samo otporni sorti 

na izdignati lokacii. B. R. 

MASLODAJNI RASTENIJA – 

vo ovaa grupa spa|aat rastenijata 

{to se odgleduvaat za semeto i 

plodot, bogati so maslo. Rastitelnoto 

maslo u~estvuva so okolu 

70% od svetskoto proizvodstvo na 

maznini. Masloto od golem broj 

rastenija sluì za ~ove~kata ishrana, 

direktno ili indirektno, 

i pretstavuva visokokvalitetna 

hrana. Hranlivata vrednost na 

eden kg maslo e ramna na 2,25 kg 

{e}er, 4 kg leb i 8 kg kompir. Ras- 

M 

925

M MATAK MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

titelnoto maslo nao|a primena 

vo razni industriski granki kako 

surovina za izrabotka na sapuni, 

lakovi, boi, pri omeknuvaweto na 

koìte i platnata, za linoleum, 

mu{ami, ve{ta~ki kau~uk, osvetluvawe, 

maziva i vo medicinata 

(ricinusovoto). Poznati se okolu 

190 maslodajni rastenija. Pova`ni 

se: son~ogledot, repkata, susamot, 

kikiritkite, maslodajniot 

len, ricinusot, sojata i afionot. 

Rastitelnite masla po svojot hemiski 

sostav pretstavuvaat slo- 

èni estri na glicerinot so pove}e 

od 40 masni kiselini. Vo RM 

se odgleduvaat: afion, kikiritki, 

repka, son~ogled (Helianthus 

annus L.). P. Iv. 

Man~u 

Matak 

MATAK, Man~u (Kru{evo, 1920 ‡ 

s. Vitoli{te, Mariovsko, 25. V 

1944) ‡ {iva~, komunisti~ki deec 

i naroden heroj, Vlav. Bil 

~len na KPJ (1939). Vo Aprilskata 

vojna (1941) bil zaroben kako 

vojnik na Kralstvoto Jugoslavija, 

no uspeal da izbega i se vratil 

vo Kru{evo. Kako ~len na MK na 

KPJ vo Kru{evo (krajot na 1941), 

poradi u~estvo vo {trajkot na 

monopolskite rabotnici, bil 

uapsen (april ‡ juni 1942). Bil 

sekretar na Organizacijata na 

KP vo Kru{evskiot NOPO †Pitu 

Guli#, a po negovoto rasformirawe 

(kon krajot na 1942) se ilegaliziral 

vo Kru{evo, a potoa se 

prefrlil vo Gostivar i stapil vo 

NOPO †Korab# (vo proletta 

1943). Vo borba so balistite bil 

zaroben i sproveden vo Tiranskiot 

zatvor. Po kapitulacijata na 

Italija (8. IX 1943) stanal komandir 

na Prilepskata ~eta vo Prvata 

makedonsko-kosovska NOUB, a 

potoa vo Edinaesettata makedonska 

NO brigada. Zaginal pri napad 

na bunker na germanskite sili. 

Proglasen e za naroden heroj 

na Jugoslavija (1951). 

LIT.: Man~u Matak, Brigada na bratstvoto 

i edinstoto, Skopje, 1958, 460; N(aum) 

Naumovski, Narodniot heroj Man~u Matak, 

na istoto mesto, 421–423; Man~u Matak, 

Vtorata makedonska udarna brigada, 

Skopje, 1973, 160–161; Bor~e Naumovski, 

Man~u Matak, na istoto mesto, 167-169; 

Zlatko Biljanovski, Odredot †Pitu Guli#, 

Skopje, 1973; istiot, Man~u Matak, 


926 

MATANOT LAEVJONIM (La 

menza de elevos proves) (XX v., me|u 

dvete svetski vojni) – humanitarna 

evrejska organizacija vo Makedonija 

za pomo{ na sira~iwata 

i siroma{nite ~lenovi na zaednicata. 

Vo Bitola i vo Skopje sekojdnevno 

se sluèl topol obrok 

za pove}e od 200 deca. Prihodite 

za organizacijata stignuvale od 

dobrotvori od Amerika i od drugi 

iseleni~ki centri. 

LIT.: \or|i Colev Dimovski, Bitolskite 

Evrei, Bitola, 1993; Mark Cohen, Last Century 

of a Sephardic Community. The Jews of Monastir 

1839-1943, New York, 2003. J. Nam. 

MATAÎ], Lovro (14. II 1899 – 

Zagreb, 7. VII 1985) ‡ dirigent. 

Iako bez formalna akademska 

diploma (studiral muzika na Vienskiot 

konzervatorium), so svojot 

ogromen talent i erudicija 

se vbrojuva me|u vrvnite evropski 

i svetski dirigenti. Prvite 

kontakti so muzikata gi doìvuva 

kako ~len na horot na Vienskite 

deca. Dirigentskata kariera 

ja zapo~nuva vo 1919 g. vo 

Osie~kata opera. Potoa sleduvaat 

anga`mani vo operskite ku}i 

vo Novi Sad, Qubqana, Belgrad, 

Zagreb, Riga i stignuva do dirigentskiot 

pult na vrvnite svet- 

Lovro 

Mata~i} 

ski orkestri: Drezdenskata dr- 

àvna kapela, Berlinskata i Vienskata 

filharmonija, Tokiskiot 

simfoniski orkestar. Bil 

~est gostin na golemite operski 

ku}i vo Evropa i Amerika. Na 

svojot bogat i raznoviden repertoar 

imal ogromen broj operski 

i simfoniski dela od site epohi 

vo muzikata, po~nuvaj}i od Monteverdi 

i zavr{uvaj}i so Vagner, 

Brukner i [traus, ne zapostavuvaj}i 

go pritoa i tvore{tvoto 

na slovenskite kompozitori – 

Smetana, Jana~ek, âjkovski, 

Zajc, Baranovi} i dr. Osobeno 

golema i zna~ajna e negovata uloga 

vo profesionalnoto oformuvawe 

i vospituvawe na kadrite – 

solisti horisti, orkestranti na 

mladata makedonska opera. So 

svoeto rabotewe vo Operata na 

MNT (1948–1952) kako reìser i 

dirigent (Grabnuvawe od sarajot, 

Boemi, Vol{ebnata flej- 

ta, Karmen, Evgenij Onegin, Nikola 

[ubi}‡Zrinski) i so ogromnite 

zaslugi za nejziniot 

razvoj so pravo moè da se smeta 

kako duhoven tatko na Makedonskata 

opera. Se zanimaval i so 

kompozitorska dejnost. F. M. 

Risima 

Risimkin- 

Matevska 

MATEVSKA (RISIMKIN), Risima 

(Tetovo, 25. X 1963) ‡ balerina 

i koreograf. Balet u~i vo 

MBUC †Ilija Nikolovski-Luj# 

vo Skopje. Stanuva ~len na Baletot 

pri MNT (1980-1998). Specijalizira 

vo Kiev, London i vo 

Plovdiv. Po~nuva da raboti kako 

koreograf (1990). Osnova~ na Interart 

kulturniot centar vo 

Skopje (1996). Ja vostanovuva nagradata 

†Menada# za zaslu`ni baletski 

umetnici (2005). 

ULOGI: Tri lebedi (P. I. âjkovski, 

†Lebedovo ezero#), Mercedes (L. Minkus, 

†Don Kihot#), Vila Mona (A. Adam, †@izel#) 

i dr. 

KOREOGRAFII: †Bolero# (M. Ravel), 

†Vitel, ili kako smrtta ja pobedi Karmen# 

(Bize-[~edrin) i dr. Em. X. 

Mateja 

Matevski 

MATEVSKI, Mateja (Istanbul, 

Turcija, 13. III 1929) – poet, literaturen 

i teatarski kriti~ar, 

eseist, preveduva~. Godinite na 

detstvoto gi pominuva vo Gostivar, 

a po Osloboduvaweto u~i 

gimnazija vo Tetovo i vo Skopje. 

Studira vo Belgrad i vo Skopje, 

kade {to diplomira na Filolo{kiot 

fakultet (1956). Podocna 

(1962/63) na Institutot za teatarski 

studii vo Pariz go izu~uva 

moderniot francuski teatar i 

drama. Rabotel vo Radiotelevizija 

Skopje kako novinar (urednik 

na kulturnite i literaturni-


te programi), potoa kako glaven 

urednik i direktor na Televizijata 

i generalen direktor na Radiotelevizija 

Skopje (1967–1977); 

ja vr{el funkcijata pretsedatel 

na Republi~kata komisija za kulturni 

vrski so stranstvo (1977– 

1986) i ~len na Pretsedatelstvoto 

na SRM (1985–1986). Bil nastavnik 

vo stru~no u~ili{te, 

urednik vo Knigoizdatelstvoto 

†Ko~o Racin# (1961–1962) i redoven 

profesor na Fakultetot za 

dramski umetnosti po Istorija 

na svetskata drama i teatar 

(1975–1985). Matevski e eden od 

osnova~ite na Stru{kite ve~eri 

na poezijata, na Racinovite sredbi, 

na Ohridsko leto i nivni pove}egodi{en 

pretsedatel. Bil 

pretsedatel na dru{tvata za prijatelstvo 

na Makedonija i Francija, 

Makedonija i Norve{ka i 

Makedonija i Turcija, pretsedatel 

na DPM i na Makedonskiot 

PEN-centar (potoa negov po~esen 

pretsedatel), urednik na literaturnite 

spisanija †Mlada literatura# 

i †Razgledi#. Za dopisen 

~len na MANU e izbran na 14. 

V 1979 g., a za redoven na 21. XI 

1983 g. Bil pretsedatel na MANU 

(2001–2003). Dopisen ~len na Severnoamerikanskata 

akademija na 

{panskiot jazik vo Wujork (2002); 

~len na Evropskata akademija za 

nauka i umetnost vo Salcburg 

(2003); ~len na Evropskoto dru{tvo 

za kultura vo Venecija (2004); 

~len na Norve{kata akademija 

(2005); po~esen ~len na Albanskata 

akademija na naukite (2006); dopisen 

~len na Slovene~kata akademija 

na naukite i umetnostite 

(2007). Ima objaveno pove}e knigi 

poezija, literaturna i teatarska 

kritika i eseistika, kako i 50-tina 

knigi prepevi na poezija i prevodi 

na dramski i prozni tekstovi 

od nekolku jazici ({panski, 

francuski, italijanski, albanski, 

ruski, srpski, slovene~ki). 

Toj e eden od najpoznatite makedonski 

poeti vo svetot. Negovite 

poetski dela se objaveni na site 

evropski jazici, kako i na mnogu 

od jazicite na drugite kontinenti. 

Se smeta deka so †Do`dovi# 

(1956) gi postavil temelite na 

makedonskata moderna poezija, 

iako vo nea se slu{aat trajnite 

poetski rezonancii na drevnosta 

i ve~nata prefiguracija na ~ove~kata 

tragedija vo opfatot na 

smislata na ~ovekoviot tragi~en 

opstoj na zemjata i kopneòt po 

celinata na postoeweto. Dobitnik 

e na golem broj nagradi i 

priznanija. Nositel e i na francuskite 

odlikuvawa Legija na 

~esta i Umetnost i literatura. 

DELA: Do`dovi (poezija, 1956); Ramnodenica 

(poezija, 1963); Perunika (poezija, 

1976); Krug (poezija, 1976); Lipa (poezija, 

1980); Ra|awe na tragedijata (poezija, 

1985); Od tradicijata kon idninata 

(kritika i eseistika, 1987); Drama i teatar 

(teatarska kritika i eseistika, 

1987); Oddale~uvawe (poezija, 1990); Crna 

kula (poezija, 1992); Zavevawe (poezija, 

1996); Svetlinata na zborot (kritika i 

eseistika, 1998); Mrtvica (poezija, 1999); 

Vnatre{en predel (poezija, 2000); Isku- 

{enijata na identitetot (kritika i 

eseistika, 2002); Otade zaboravot (poezija, 

2003); Kopne` po celina (poezija, 

2005). Antologii na {panskata poezija: 

[panskata poezija na XX vek (1998) i Deset 

veka na {panskata poezija (2004), kako 

i antologiite Galiciska poezija (1999) 

i Katalonska poezija (2000). Vo 2005 izdadeni 

mu se izbrani dela vo 10 toma. 

LIT.: Vlada Uro{evi}, Alki {to se nadovrzuvaat, 

Izbrani dela, 6, Sk. 2006; Georgi 

Stardelov, No}en gradinar, Sk., 

2006. Milan \ur~inov, Dodeka svetot 

su{tinata svoja ja gubi, Izbrani dela. 1. 

Skopje 2006. Zbigwev Vjenkovski, esej za 

poezijata na M. Matevski kon polskoto 

izdanie na Ramnodenica, Polska, Krakov 

1989. G. St. 

MATEJ (HV –po~. na HV v.) – 

ohridski arhiepiskop. Prv poglavar 


vo periodot pod osmanlisko 

vladeewe. Prvpat se spomnuva vo 

gr~kiot natpis od 1408 g. vo crkvata 

†Sv. Ilija# vo s. El{ani, 

Ohridsko. Vo negovo vreme zapo~nalo 

{ireweto na dijacezata 

na Ohridskata arhiepiskopija. 

Bil energi~en i ve{t diplomat i 

uspeal vo borbata so carigradskiot 

patrijarh Evtimij da gi 

prezeme Sofiskata i Vidinskata 

eparhija po ukinuvaweto na Trnovskata 

patrijar{ija. Po~inal 

vo 1410 ili 1411 g. 

LIT.: I. Snegarov, Istori® na Ohridskata 

arhiepiskopi®-patriar{i®, Sofi®, 

1995; J. Bel~ovski, Hronolo{ki spisok na 

poglavarite na Ohridskata arhiepiskopija 

/patrijar{ija/, †Godi{en zbornik na 

Bogoslovskiot fakultet Sv. Kliment Ohridski#, 

kn. 8, Skopje, 2002. Al. Tr. 

†MATEMATI^KI BILTEN# 

(1977) – nau~no spisanie, naslednik 

na spisanieto †Bilten na 

DMF od SRM#. Izleguva po eden 

broj godi{no. Zaklu~no so 2005 

g., se objaveni okolu 260 prethodno 

recenzirani statii na okolu 

2.280 stranici, glavno na angliski 

i na makedonski jazik. Objavenite 

trudovi se referiraat vo 

renomiranite svetski spisanija. 

Glavni urednici: B. Popov (1977– 

1992), D. Dimitrovski (1993–1997) 

i B. Ilievski (1998 –). 

LIT.: †Matemati~ki bilten#, kn. 14 (XL), 

1990, i kn. 24 (L), 2000. N. C. 

MATEMATI^KI INSTITUT 

(1946–1976) – osnovan vo ramkite 


Odigral golema uloga vo formiraweto 

na nastavniot kadar za 

srednoto obrazovanie i na nastavnonau~niot 

kadar po matematika 

za visokoto obrazovanie. 

MATERKA 

Nastavata po~nala na 16. XII 1946 

g. spored usvoen nastaven plan, so 

dvajca nastavnici: prof. d-r Dragoslav 

Mitrinovi} i univerzitetskiot 

predava~ Joè Ul~ar. 

Podocna doa|aat P. Dimi} (1947), 

M. Popadi} (1948), B. Popov 

(1948) i in`. d-r Petar Serafimov 

(1948/49). Prviot rakovoditel 

bil D. S. Mitrinovi} 

(1946–1950), a potoa: B. Popov 

(1950–1971), D. Per~inkova (1971- 

1975) i D. Dimitrovski (1975– 

1976). Institutot se preimenuva 

(1976) vo Fakultet za matematika, 

koj{to preminuva (1977) vo 

Matemati~ki fakultet. 

LIT.: PMF 1946–2006, monografija, 

Skopje, 2006. N. C. 

MATEMATI^KI INSTITUT 

SO NUMERI^KI CENTAR na 

Univerzitetot vo Skopje (1966– 

1977) – formiran zaradi interesot 

na op{testvoto za kadri (matemati~ari, 

inèneri, ekonomisti) 

{to }e rabotat vo domenot na 

informatikata i primenetata matematika. 

Pokraj redovniot sostav, 

vo nego ~lenuvaa kako nadvore{ni 

sorabotnici, matemati~arite 

od Matemati~kiot institut 

pri PMF i od tehni~kite fakulteti. 

Go rakovodele, kako direktori: 

B. Popov (1966-1969), \. ûpona 

(1969–1973), I. [apkarev 

(1973–1975) i @. Madevski (1975– 

1977). Vo 1977 vleze vo sostavot na 

Matemati~kiot fakultet. N. C. 

MATEMATI^KI FAKULTET 

(1977−1984) – formiran so reformite 

na Univerzitetot vo 

Skopje, vo ramkite na UCMTN, 

od nastavno-nau~niot kadar po 

matematika na Matemati~kiot 

institut, tehni~kite fakulteti 

i Matemati~kiot institut so numeri~ki 

centar. Ja obezbeduva{e 

nastavata po matematika za studentite 

od site fakulteti na 

UCMTN i se griè{e za razvojot 

na matemati~kite i informati~kite 

nauki op{to. 

LIT.: PMF 1946−2006, monografija, 


MATEMATI^KI [KOLI − v. 

Dru{tvo na matemati~arite i 

fizu~arite na NRM (srm). 

MATERKA, AL[ARSKA (Thymus 

alsarensis Ronn.) – lokalen endemit 

vo florata na RM od familijata 

na ustocvetno rastenie 

(fam. Lamiaceae). Opi{an od avstriskiot 

botani~ar Karl Ronniger 

(1924), eden od najdobrite poznava- 

~i na rodot Thymus od lokalitetot 

Al{ar kaj Kavadarci. Vl. M. 

MATERKA, EMOVA (Thymus 

oehmianus Ronn. & Soska) – lokalen 

makedonski endemorelikt od 

fam. Lamiaceae (ustocvetni raste- 

M 

927

M MATERKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nija), poznat samo za nekolku lokaliteti 

vo klisurata na rekata 

Treska: Kapina, O~a, selo Zduwe, 

Samokov – Mala Reka. Imenuvan 

e po prezimeto na akademik Hans 

Em, koj prvpat go otkril na lokalitetot 

Kapina (12. VIII 1936). Se 

nao|a na svetskata crvena lista 

na zagrozeni rastenija vo svojstvo 

na is~eznat vid (IUCN 1997 

Red List of Threatened Plants). Vl. M. 

MATERKA, KARAXI^KA (Thymus 

karadzicensis Matevski & Micevski) 

– endemit vo florata na RM 

od familijata Lamiaceae, otkrien 

i opi{an od strana na makedonskite 

taksonomi i floristi 

prof. Vlado Matevski i akademik 

Kiril Micevski. Poznat e samo 

za planinata Karaxica. Vl. M. 

MATERKA, SKOPSKA (Thymus 

skopjensis Micevski & Matevski) – 

lokalen makedonski floristi~ki 

endemit od familijata Lamiaceae 

(Labiatae) (ustocvetni rastenija), 

opi{an od makedonskite 

floristi akademik Kiril Micevski 

i prof. Vlado Matevski. 

Se razviva vo okolinata na Skopje 

(s. Nova Breznica) i po tekot 

na rekata Treska (Kozjak, M. 

Brod). Vl. M. 

MATICA NA ISELENICITE 

OD MAKEDONIJA (17. V 1951) 

– formirana na Osnova~koto 

sobranie odràno vo Skopje za da 

razviva bliski vrski so makedonskite 

iselenici vo stranstvo, da 

gi zapoznava so ìvotot vo tatkovinata, 

da ja zapoznava doma{nata 

javnost so rabotata i ìvotot 

na makedonskoto iseleni{tvo. 

Organi na Maticata: Sobranie, 

Izvr{en odbor i pretsedatel. 

Aktuelen pretsedatel: Ivan Petreski-Xo. 

Glasilo – mese~no spisanie 

†Makedonija#, so statii na 

makedonski i na angliski jazik. 

LIT.: Ivan Katarxiev, Makedonija i Makedoncite 

vo svetot, Skopje, 1996. D. Jov. 

†MATKA# – ve{ta~ka akumulacija 

na r. Treska. Se nao|a 14 km 

od gradot Skopje. Branata e betonska, 

prstenesto-la~na, izgradena 

od armiran beton, so viso~ina 

od 38 m i viso~ina nad terenot 

od 29,5 m. Krunata na branata e na 

viso~ina od 317,5 m, nejzinata 

dolìna iznesuva 64 m, a {iro~ina 

1 m. Pri normalno nivo dol- 

ìnata na zaezereniot del iznesuva 

7 km, najgolemata {iro~ina 

120 m i zafa}a povr{ina od 0,25 

km 2 . Pri kota na maksimalnoto 

nivo, zafatninata na ezerskata 

voda iznesuva 4.000.000 m 3 . Vodata 

se koristi za proizvodstvo na 

elektri~na energija, za navodnuvawe, 

za ribolov i odgleduvawe 

ribi i za turizam i rekreacija. 

928 

Ve{ta~kata akumulacija †Matka#, Skopsko 

HEC Matka ima instalirana mo} 

od 3,9 MW. Dr. V. 

MATKA, MARKOV GRAD (Skopsko) 

– docnoanti~ki kastel i 

srednovekoven grad. Na dominantnite 

karpi nad srednovekovniot 

manastir †Sv. Andreja# se nao|aat 

ostatoci od docnoanti~ka i srednovekovna 

tvrdina, koja gi kontrolirala 

tesnecot i patot vo 

klisurata na Matka. Taa se sostoi 

od triagolna akropola (60 h 40 m), 

zapadno i isto~no podgradie, t.n. 

Bojana, na padinata kon †Sv. Andreja#. 

Preku kerami~ki tubuli 

tvrdinata se snabduvala so voda 

od izvorot Gorna Koa~ica. Vo 

tvrdinata se nao|aat temeli na 

nekolku objekti, kako i temelite 

na srednovekovnata crkva †Sv. 

Nedela#. Otkrieni se moneti na 

Arkadij (383-408), Justin I (518- 

527), eden republikanski as i 

srednovekovna sadova keramika. 

LIT.: V. Lil~i}, Matka niz vekovite, 

Skopje, 1995, 32-35, 53-67; V. Lil~i}, Tesnecot 

Matka, †Makedonsko nasledstvo#, 

3, Skopje, 1997, 46-59. V. L. 

Aleksandar 

Matkovski 

MATKOVSKI, Aleksandar (Kru- 

{evo, 30. V 1922 ‡ Skopje, 14. IV 

1992) ‡ istori~ar-orientalist, 

~len na MANU. Podolgo vreme 

ìveel vo Gostivar (do 1936), a 

potoa vo Skopje. Kako ~len na 

KPJ i u~esnik vo NOB (od 1941), 

bil uapsen (2. VI 1942) i kako maloletnik 

osuden na 10 godini 

strog zatvor, a kaznata ja izdrùval 

vo Skopje, Varna i vo zatvorot 

Idrizovo (Skopsko, do 29. VII 

1944). Po begstvoto od zatvorot 

se vklu~il vo Pettata makedonska 

NO brigada na NOV i POM. 

Vo zatvorskite denovi napi{al 

golem broj pesni na makedonski 

jazik, za~uvani vo Arhivot na 

MANU, del od niv i objaveni po 

Osloboduvaweto. Ja zavr{il 

U~itelskata {kola vo Skopje 

(1947), diplomiral na Pedago{kata 

{kola vo Belgrad i na Filozofskiot 

fakultet (Grupa istorija) 

vo Skopje (1951), doktoriral 


vo Zagreb so temata †\ur~in Kokaleski 

(1775‡1863)# (1957), a 

diplomiral i na Filolo{kiot 

Temelite na srednovekovnata crkva †Sv. Nedela#, Markov Grad, Matka (Skopsko)


fakultet vo Belgrad ‡ grupa za 

orientalna filologija (1961). 

Dodeka se {koluval, bil vraboten 

kako u~itel i profesor vo 

razni osumgodi{ni i sredni u~ili{ta 

(do krajot na 1954), a potoa 

ja po~nal nau~nata kariera (1. I 

1954) i ja zaokruìl so izborot 

za nau~en sovetnik vo INI (19. II 

1971 ‡ do penzioniraweto vo 

1987) i za dopisen (1986) i redoven 

~len na MANU (7. V 1991). 

Pove}e godini bil na studiski 

prestoi vo Kairo, Bagdad i Istanbul. 

Pokraj so osmanliskiot 

period, se zanimaval i so drugi 

temi od makedonskoto minato, kako 

i so istorijata na Evreite vo 

Makedonija. 

BIBL.: \ur~in Kokaleski 1775–1863. 

Prilog kon pra{aweto za sozdavawe na 

selska, sto~arsko-trgovska buròazija vo 

Makedonija, Skopje, 1959; Turski izvori 

za ajdutstvoto i aramistvoto vo Makedonija 

(1620–1650), I, Skopje, 1961; Turski 

izvori za ajdutstvoto i aramistvoto 

vo Makedonija (1650-1700), II, INI, Skopje, 

1961; Tragedijata na Evreite vo Makedonija, 

Skopje, 1962; Hronika na zemjotresot 

vo Skopje (26 juli 1963), Skopje, 

1964; Grbovite vo Makedonija, Prilog 

kon makedonskata heraldika, Skopje, 1970 

i 1990; Dietot ‡ krvninata vo Makedonija 

i na Balkanskiot Poluostrov za 

vreme na turskoto vladeewe, Skopje, 

1973; Turski izvori za ajdutstvoto i 

aramistvoto vo Makedonija (1700–1725), 

III, Skopje, 1973; Kreposni{tvoto vo Makedonija 

vo vremeto na turskoto vladeewe, 

Skopje, 1978; Istorija na Kru{evo i 

Kru{evsko, Kru{evo, 1978 (so koavtori); 

Turski izvori za ajdutstvoto i aramistvoto 

vo Makedonija (1725–1775), IV, 

Skopje, 1979; Turski izvori za ajdutstvoto 

i aramistvoto vo Makedonija (1775– 

1810), V, Skopje, 1980; History of the Jews in 

Macedonian, Skopje, 1982; Istorija na Evreite 

vo Makednija, Skopje, 1983; Otporot 

vo Makedonija vo vremeto na turskoto 

vladeewe, I. Pasivniot otpor, Skopje, 

1983; Otporot vo Makedonija vo vremeto 

na turskoto vladeewe, II. Duhovniot otpor, 

Skopje, 1983; Otporot vo Makedonija 

vo vremeto na turskoto vladeewe, III. 

Ajdutstvoto, Skopje, 1983; Otporot vo 

Makedonija vo vremeto na turskoto vladeewe, 

IV. Buni i vostanija, Skopje, 1983; 

Makedonskiot polk vo Ukraina, Skopje, 

1985; Kanuni i fermani vo Makedonija, 

Skopje, 1990; Karpo{ovoto vostanie vo 

1689 godina, Skopje, 1990; Makedonija vo 

delata na stranskite patopisci 

1371–1777, Skopje, 1991; Makedonija vo delata 

na stranskite patopisci 1778–1826, 

Skopje, 1991; Makedonija vo delata na 

stranskite patopisci 1827– 1849, Skopje, 

1991; Makedonija vo delata na stranskite 

patopisci 1850–1864, Skopje, 1991; 

Balkanot vo delata na stranskite patopisci 

vo vremeto na turskoto vladeewe 

(jani~ari, haremi, robovi), tom I 

(1402–1657) i tom II (1664– 1779), Skopje, 

1992; Makedonija vo delata na stranskite 

patopisci 1827–1849, Skopje, 1992; Makedonija 

vo delata na stranskite patopisci 

1850–1864, Skopje, 1992. 


stih 1900–1944. Istraùvawa i materijali, 

II, Skopje, 1980, 207–251; 50 godini 

Institut za nacionalna istorija 1948- 

1998, Skopje, 1998, 199–205; Aleksandar 

Matkovski 1922–1992. Spomenica, MA- 

NU, Skopje, 1992. S. Ml. 

MATOV, Dimitar (Veles, 1864 ‡ 

Drezden, Germanija, 1896) ‡ eden 

od najprojavenite bugarski i makedonski 

folkloristi, ~ii trudovi 

se odlikuvaat so visok stepen 

na nau~nost. Vo Veles go zapo~nal 

{koluvaweto, koe go dovr{il 

vo Rusija (gimnazija i fakultet) 

vo ukrainskite gradovi 

Nikolaev i Harkov. Na Istorisko-filolo{kiot 

fakultet vo 

Harkov (dene{na Ukraina) slu- 

{al lekcii po lingvistika kaj A. 

A. Potebwa, a istorija kaj Marin 

Drinov. Po zavr{uvaweto na visokoto 

obrazovanie se vra}a vo 

Makedonija, kade {to vo u~ebnata 

1888/89 g. ja po~nuva svojata kariera 

na nastavnik vo Solunskata 

bugarska gimnazija. Vo ovoj 

period po~nuva i negoviot pozgolemen 

interes kon jazikot i folklorot, 

pa sistemno i neumorno 

ja prou~uva makedonskata kulturna 

tradicija. Stanuva redaktor 

na spisanieto †Kniìci za pro- 

~it#, koe go izdava kniàrnicata 

na Kone Samarxiev. Vo Solun ostanuva 

samo dve godini. Zaminuva 

za Viena i Lajpcig na specijalizacija 

po slovenska filologija 

kaj profesorite Jagi} i Leskin. 

Potoa se preseluva vo Sofija, 

kade {to najprvin e u~itel vo 

gimnazija, a potoa e nazna~en za 

sorabotnik vo nau~noto spisanie 

na prof. Ivan D. [i{manov 

†Sbornik za narodni umotvoreniÔ, 

nauka i kni`nina#, na koe vo 

{est godini mu vtisnuva belezi 

na visokonau~no glasilo. Vo istiov 

period aktivno sorabotuva 

i vo spisanieto †BÍlgarski pregled#, 

vo koe objavuva serija zabeleàni 

trudovi od oblasta na istorijata, 

jazikot i folkloristikata. 

Ja zastapuva tezata za bugarsko 

poteklo na Makedonskite 

Sloveni i polemizira so protivnicite 

na toa gledi{te. Poznati 

mu se †Bele{kite po etnografijata 

na Makedonija#, vo koi vodi 

prepirki so P. D. Draganov, K. 

Hron, S. Gop~evi}, Stojan Novakovi} 

i dr. Pokratko vreme e 

vme{an i vo op{testveno-politi~kite 

nastani na vremeto, pa 

raboti kako sekretar na Vrhovniot 

makedonski komitet, na ~ie 

~elo se nao|al Trajko Kitan~ev. 

Umira mo{ne mlad po neuspe{na 

operacija vo Drezden. Smrtta go 

zate~uva kako docent na Sofiskiot 

univerzitet. Ostavil skromni 

tragi vo poezijata, smetaj}i ja 

kako †grev na mladosta#. G. T. 

MATOV, Milan (Struga, 8. XI 

1875 – Sofija, 21. V 1962) – u~itel, 

u~esnik vo Ilindenskoto 

vostanie, vojvoda, brat na Hristo 

Matov. U~el gimnazija vo Bitola, 

vo 1900 se vklu~il vo Makedonskoto 

revolucionerno dviè- 

Milan 

Matov 

we. Vo vostanieto se borel vo 

Stru{ko. Bil u~itel vo Struga 

(1904–1905) i u~ili{ten inspektor 

(1909–1911). Od 1906 g. go rakovodel 

Bitolskiot revolucioneren 

okrug. Vo septremvri 1913 

g. go rakovodel Ohridskoto vostanie. 

Po Prvata svetska vojna 

bil aktiven vo Ilindenskata organizacija 

i vo Makedonskiot nau~en 

institut i se zastapuval za 

zapirawe na me|usebnite ubistva 


BIBL.: Milan Matov, NaŸ-komitata 

razkazva, SofiÔ, 2002. Z. Tod. 

Hristo 

Matov 

MATOV 

MATOV, Hristo (Struga, 10. III 

1872 – Sofija, 10. II 1922) – profesor, 

revolucioner i eden od 

ideolozite na MRO. Zavr{il 

gimnazija vo Solun i slovenska 

filologija na Sofiskiot univerzitet. 

Bil profesor i direktor 

vo Ser i vo Skopje. Bil ~len 

na TMORO (1894). Po Solunskata 

provala (januari 1901), kako 

~len na CK na TMORO, bil osuden 

i zato~en vo Dijarbekir (Mala 

Azija). Vo periodot 1902–1905 

i 1907–1908 bil zadgrani~en 

pretstavnik vo Sofija. U~estvuval 

vo rabotata na Rilskiot 

op{t kongres (1905), bil pretsedatel 

na ]ustendilskiot kongres 

(1908). Po Mladoturskata revolucija 

bil eden od organizatorite 

na Sojuzot na bugarskite konstitucioni 

klubovi vo Solun. Za 

vreme na Prvata svetska vojna, zaedno 

so G. Ba`darov vo Skopje go 

izdavale v. †Rodina#. Po Prvata 

svetska vojna se povlekol od politi~kata 

aktivnost poradi 

zdravstveni pri~ini. Avtor e na 

M 

929

M MATOVSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

pove}e knigi so teoretska, revolucionerna, 

filolo{ka i literaturna 

sodrìna. Uspe{no se 

zanimaval so literaturna i so nau~na 

dejnost, objavuvaj}i ~esto 

svoi trudovi vo bugarskata periodika 

pod psevdonimot Drimkolov. 

Vodi ostri polemiki so Dimo 

Haxi Dimov, \or~e Petrov i 

Jane Sandanski. Vo poezijata ostava 

odvaj zabele`livi tragi, iako 

raspolagal so tvore~ki nerv, 

no na revolucionernoto delo mu 

se posvetuva bez ostatok. Avtor e 

na serija vpe~atlivi politi~ki 

esei, vo koi se razotkriva kako 

neporekliv nacionalen mislitel. 

Na ovie tekstovi ~esto se 

potpi{uva so psevdonimot Brut. 

Znamenita e negovata sredba so 

Trocki vo Sofija. 

IZV.: Arhiv Hristo Matov. Dokumentalen 

sbornik. SÍstavitel Co~o V. BilÔrski, 

SofiÔ, 2004; Hristo Matov, Makedonska 

revolÓcionna sistema. VMRO. 

SÍstavitel – Co~o V. BilÔrski, SofiÔ, 

2001. Z. Tod., G. T. 

MATOVSKA, Qupka Ilieva 

(Kratovo, 13. VIII 1946) ‡ spec. po 

bolesti na ustata i zabite i redoven 

prof. na St. f. Magistrirala 

(1976), a doktorirala vo 1982 g. 

Publikuvala 90 statii. Avtor e na 

monografijata †Patolo{ka dentalna 

resorpcija# i na u~ebnicite 

†Kariologija# i †Endodoncija#, 

kako i koavtor na †Stomatolo{ki 

terminolo{ki re~nik#. E. M. 

MATOVSKI, Nikola (Skopje, 

22. VII 1939) ‡ univerzitetski 

profesor, pravnik. Zavr{il gimnazija 

(1957) i diplomiral na 

Pravniot fakultet vo rodniot 

930 

Qupka 

Matovska 

Nikola 

Matovski 

grad (1961), kade {to bil izbran 

za asistent po predmetot Krivi~no 

procesno pravo so kriminalistika 

(1964), potoa za predava~ 

(1969), za vonreden (1979) i za redoven 

profesor (1985). Magistriral 


Zagreb (1967), a doktoriral na 

Pravniot fakultet vo Skopje, na 

tema †Ulogata na branitelot vo 

krivi~nata postapka# (1977). Bil 

dekan na Pravniot fakultet vo 

Skopje (1985‡1987) i pretsedatel 

na Zdruènieto na Obedinetite 

nacii za RM (1991‡2001). Objavil 

pove}e nau~ni i stru~ni trudovi 

vo doma{ni i vo stranski spisanija 

od oblasta na krivi~noto 

procesno pravo. 

BIBL.: Kazneno procesno pravo ‡ Op{t 

del, Skopje, 2003. Sv. [. 

Slavko 

Matovski 

MATOVSKI, Slavko (Skopje, 17. 

IX 1927) ‡ univ. profesor, rakometar. 

Diplomiral na Dràvniot 

institut za fizi~ka kultura vo 

Belgrad (1960). Magistriral na 

Medicinskiot fakultet vo Skopje 

(1977) na tema: †Mestoto na 

Sportskoto dru{tvo ,Rabotni~ki’ 

vo Skopje vo na{eto napredno 

rabotni~ko dvièwe i negovata 

uloga vo razvojot na sportskiot 

ìvot vo SR Makedonija#. Doktoriral 

na Fakultetot za fizi~ka 

kultura vo Skopje (1982) na tema: 

†Naprednoto rabotni~ko sportsko 

dvièwe vo Vardarska Makedonija 

od negovata pojava do 1944 

g. so osvrt na sindikalnoto sportsko 

dvièwe vo NR Makedonija 

(1944–1947)#. Objavil pove}e 

stru~ni i nau~ni trudovi. Kako 

stru~wak i rakovoditel rabotel 

vo nekolku institucii, a na Fakultetot 

za fizi~ka kultura kako 

vi{ predava~ i redoven profesor 

na predmetot Sportski igri (od 

1978–1987). Vo atletikata postavil 

osum republi~ki rekordi. Toj 

e sestran sportist, reprezentativec 

vo rakometot, uspe{en trener, 

istaknat sportski rabotnik 

i funkcioner i e eden od osnovopolo`nicite 

na rakometot vo 

Makedonija. D. S. 

MACUKION – srednovekovno 

utvrduvawe vo Strumi~kata ob- 

last. Go osvoil vizantiskiot imperator 

Vasilij II, otkako ja razurnal 

demata vo klisurata Klidion 

(1014). Se locira pome|u 

Klidion i Strumica, kaj Me~kovo, 

vo pazuvite na planinata Ogra`den, 

nedaleku od komunikacijata 

Strumica – Petri~. 

LIT.: T. Tomoski, Bele{ki za polo`bata 

na nekoi mesnosti vo Makedonija vo po~etokot 

na XI vek, Makedonija niz vekovite, 


MAÊV, Ismail (Skopje, 03. I 

1960) ‡ atleti~ar. Bil ~len na 

AK †Rabotni~ki# vo Skopje 

(1978–1983) i AK †Crvena Zvezda# 

vo Belgrad (1983–1995). Bil 

pove}ekraten makedonski i jugoslovenski 

prvak i rekorder vo atletika 

i reprezentativec na Jugoslavija 

(1982–1992). Na Mediteranskite 

igri vo Latakija (Sirija, 

1987) na 400 m osvoil srebren 

medal, kako i na Univerzijadata 

vo Zagreb (1978). Na Balkanskite 

igri vo Bukure{t (1982) osvoil 

zlaten, a vo Stara Zagora (Bugarija, 

1983) srebren medal. Postignal 

vrvni rezultati i na drugi 

me|unarodni natprevari. D. S. 

MAÛKOVSKI, Venijamin (Vasil) 

Hristov (s. Ma~ukovo, Gevgelisko, 

pred 1847 – Carigrad, 

1878) – makedonski gramati~ar, 

prerodbenski prosveten i crkoven 

deec, sobira~ na narodni pesni 

i obi~ai i publicist. U{te 

mlad se zakalu|eruva vo Zografskiot 

manastir i od P. Zografski 

e rakopoloèn za |akon. Potoa 

patuva vo Carigrad (1861), 

u~i vo unijatskoto u~ili{te vo 

Solun (1862–1864) i kako |akon 

patuva so monsiwor Turok vo Pariz 

i vo drugi gradovi vo Francija 

(1863). 

Odrùva kontakti so St. Verkovi} 

i po negovi upatstva sobira 

narodno tvore{tvo, stari knigi 

i moneti, go sledi dnevniot i 

periodi~niot pe~at od Carigrad, 

a od Srbija i od Romanija gi dobiva 

pozna~ajnite izdanija od oblasta 

na istorijata i politikata 

{to se va`ni za Makedonija. Li~no 

i so pomo{ na drugi pravi 

opis na Meglenskata kaza i na s. 

Ma~ukovo (1864). 

Go napu{ta unijatskoto u~ili{te, 

no ~ekaj}i da bide ispraten za 

{koluvawe vo Belgrad, stanuva 

u~itel vo Kuku{ (1865) i |akon 

vo crkvata vo Enixe-Vardar. So 

preporaka od Ruskata misija, se 

zapi{uva vo Hersonskata duhovna 

seminarija, kade {to go zavr{uva 

V klas (1866–1869), no poradi 

zdravstveni pri~ini (po negova 

molba) e osloboden i se vra}a vo 

Makedonija. Golem voshit doìvuva 

od sredbata so G. St. Rakovski 

vo Odesa (1866) i vo pismata


mu izrazuva patriotska gotovnost 

†da umre za narodnost i ote- 

~estvo# (1869). Vra}aj}i se, vo 

Carigrad e uapsen poradi nosewe 

revolucionerna literatura. Minuvaj}i 

niz Solun dobiva pokana 

da im bide u~itel i od maj 1870 g. 

ja prezel dol`nosta, stanuvaj}i 

istovremeno i ~len na Crkovnou~ili{nata 

op{tina i nejzin pisar. 

Go kani (od imeto na Op{tinata) 

i P. Boìgropski da dojde 

od Solun vo Voden za †da sa trudime 

za polzata na narodot#. Na 

11 maj 1871 g. na proslavata na Sv. 

Kiril i Metodij i Ma~ukovski 

drì govor vo crkvata. Kako u~itel 

vo Kuku{, go objavuva vo v. 

†Pravo# svoeto †Objavlenie za 

bugarska gramatika na makedonskoto 

nare~je# (16. VIII 1872), objasnuvaj}i: 

†Izu~uvaweto na bugarskata 

gramatika vo makedonskite 

u~ili{ta e eden od najte{kite 

predmeti za u~enicite, zaedno 

so toa e i najbestolkoven. Toj 

im odzema dosta dolgo vreme, i 

toa ne pre~i pak da nemaat poim 

od gramatikata. Toa proizleguva 

od nesoobrazenosta vo gramati~kite 

formi na dosega{nite izdadeni 

bug. gramatiki so onie na 

makedonskoto nare~je#. Po ostrata 

reakcija od bugarskiot pe~at 

izleguvaweto na makedonskata 

gramatika e spre~eno. Za da se 

trgne od Makedonija, bugarskiot 

egzarh go prepora~uva (27. IX 

1873) da bide primen kako student 

†vo Moskovskata duhovna akademija#. 

Od 15. VIII 1874 g. toj gi polaga 

predvidenite ispiti za priem 

i e zapi{an na Akademijata, 

no bidej}i pak te{ko se razboluva, 

po sovet na lekarot (6. VI 

1875) i ovojpat ja napu{ta Rusija. 

Vo u~ebnata 1875/76 g. stanuva 

u~itel vo Gumenxe i gramatikata 

ja predava spored svojot rakopisen 

u~ebnik. 

Vo letoto 1876 g. e ve}e redaktor 

na v. †Isto~no vreme#, a kon krajot 

na mart 1877 g. go osnovuva i 

go redaktira v. †CarigradÍ#. Vo 

vremeto na Srpsko-turskata vojna 

pi{uva vo gr~kite vesnici 

†Traki# i †Fili#. Nakleveten, 

pak bil uapsen i praten na zato- 

~enie na Rodos (1877). Po ruskoturskiot 

mir (1878) se vra}a bolen 

vo Carigrad i umira vo edna 

ruska bolnica. 

LIT.: Blaè Ristovski, Venijamin Ma~ukovski, 

avtor na prvata makedonska gramatika, 

†Razgledi#, V, 7 (107), 7. IV 1958, 

1–2 i 10; istiot, Portreti i procesi od 

makedonskata literaturna i nacionalna 

istorija, I, Skopje, 1989, 148–184. Bl. R. 

†MAXARI# – porane{na TC na 

lignit, locirana vo blizina na 

seloto Maxari, Skopsko. Prvite 

dva agregata (so mo}nost 5,8 MW) 

bile pu{teni vo pogon vo 1949 g., 

a tretiot (so mo}nost 10 MW) vo 

1954 g. Kako prva pogolema TC vo 

RM odigrala va`na uloga vo periodot 

pred da se izgradat pogolemite 

HC. Prestanala da raboti 

vo 1971 g. 


Skopje, 1995. Dr. R. 

MAXIROV, @arko Vangelov 

(Bogdanci, 20. III 1930) ‡ veterinar, 

redoven prof. na Zemjodelskiot 

i na V. f. vo Skopje. Doktoriral 

na V. f. vo Zagreb (1968). 

Objavil 120 nau~ni i stru~ni publikacii. 

Avtor e na u~ebnicite: 

†Zoohigiena#, †Veterinarstvo#, 

†Praktikum po zoohigiena# i 

†Praktikum po veterinarstvo#; 

koavtor na u~ebnikot †Parazitologija 

i parazitni bolesti kaj doma{nite 

ìvotni#. M. D. ‡ J. B. 

Mitko 

Maxunkov 

MAXUNKOV, Mitko (Strumica, 

19. III 1943) ‡ raskaùva~, romansier, 

dramski avtor, eseist; akademik. 

Osnovno u~ili{te i gimnazija 

ima zavr{eno vo Strumica, 

a Filolo{ki fakultet (svetska 

knièvnost so teorija na knièvnosta) 

vo Belgrad. Rabotniot vek 

go pominal glavno vo Bibliotekata 

na gradot Belgrad, kade {to 

e i penzioniran (kako bibliotekar-sovetnik). 

Dobitnik e na pove}e 

knièvni nagradi i priznanija. 

Osven na svojot maj~in makedonski 

jazik, pi{uval i na srpski. 

^len e na Zdruènieto na pisatelite 

na Srbija (1970) i na Dru{tvoto 

na pisatelite na Makedonija 

(1986), kako i na Dru{tvoto na 

nezavisni pisateli. ^len na MA- 

NU nadvor od rabotniot (2003) i 

redoven ~len (2007). 

Avtor so seopfatno raskaùva~ko, 

romansiersko, dramsko i eseisti~ko 

delo. Od prviot raskaz 

Voskresenie do najnovite dela toj 

traga po celinata istkaena od 

vidlivoto i nevidlivoto, nadvore{noto 

i vnatre{noto, „stvarnoto 

i imaginarnoto“, ne zaradi 

golata knièvna postapka, tuku 

zaradi nejzinata su{nost. Spa|a 

me|u najkonzistentnite avtori, 

~ija knièvna postapka se sovpa- 

|a so avtorskiot potpis. Negovoto 

delo e dlaboko vkoreneto vo 

MA[INI 

po~vata na Makedonija i istovremeno 

e organski vrzano za stvarnosta 

na svetot. Novinite {to gi 

vnesuva vo literaturata ~esto se 

nalik na gradbite {to gi opi{uva. 

Kompozicijata na negovoto 

delo Kula na Ridot celosno se 

sovpa|a so sièto, a so toa i so 

zna~ewata na romanot. Vistinitosta 

komplementarna so stvarnosta, 

i obratno, go preobrazuva 

sièto i vo Vremeto na irvasite 

za da stane del od istorijata 

na knièvnite idei. Sièto ~estopati 

e nevidlivo za akterite, 

odnosno za likovite na deloto i 

moè da se vospostavi samo vo 

svesta na ~itatelot. Polifoniskiot 

pristap e o~igleden i vo 

dramite, koi se vo postojan dijalog 

so negovite raskazi. Celinata 

ponekoga{ se dava kako zbir od 

fragmenti, kako vselena naselena 

so malku materija (tekst), no 

so silni gravitaciski (tvore~ki) 

sili {to ja dràt zaedno. 

DELA: raskazi: ûdan susret (Beograd, 

1970), Ubij govorqivog psa (Beograd, 

1973), Nad troskotot oblaci (Skopje, 

1974), Mirisot na zemjata (Skopje, 1984), 

ûdna sredba / Nad troskotot oblaci 

(prvo kompletno izdanie na dotoga{nite 

raskazi na makedonski, Skopje, 1986), Ubij 

go zborlivoto ku~e (Skopje, 1988); kratki 

prozi: Me|ata na svetot (Skopje, 1985, 

vtoro, promeneto izdanie 1990), MeÑa sveta 

(Belgrad 1984), Paradoksalen son 

(Skopje, 1987), Drvoto na Narajana 

(Skopje, 1998), Begstvoto i povtornoto 

ra|awe na zografot (Melburn, s. a.), Darovi 

neba (Pan~evo, 2007); romani: Kula 

na Brdu (Beograd, 1980), Kula na Ridot 

(Skopje, 1981, red. izdanie 1999), Domot 

na Aleksandar (Skopje 1986), Kon drugata 

zemja (Skopje, 1993), Aleksandrov dom 

(Beograd, 2002), Vremeto na irvasite 

(Skopje, 2003); esei: [trkot edinak i negovoto 

jato (Skopje, 2000), êhov ili 

Tajna pripovedawa (Beograd, 2006); drami: 

Golemiot Smok, Senkata, Pusta zemja, 

Pat za Lihnidos, Melnica, ûdo golemo 

(izveduvani na teatarskite sceni i objavuvani 

vo posebni knigi). 

LIT: Marko NediÊ, Paralelna slika 

stvarnosti (Kula na Brdu 1981); Hristo 

Georgievski, Makedonskiot roman, 1991; 

istiot, Slobodna igra na duhot i sozdavaweto, 

Poetikata na makedonskiot raskaz, 

1985; Lidija Kapu{evska-Drakulevska, Vo 

lavirintite na fantastikata, 1998; 

Georgi Stardelov, Literaturata kako 

spas, No}en gradinar, 2006; istiot, Golem 

romansierski potfat (Kon drugata zemja 

1994); Vlada Uro{evi}, Izbor po srodnost, 

Izbrani dela, tom VII, 2007. G. St. 

MA[INI I UREDI VO DRV- 

NATA INDUSTRIJA – rabotnite 

procesi vo drvnata industrija 

se izveduvaat so pomo{ na 

razni vidovi ma{ini i uredi. 

Tie se razlikuvaat spored funkcijata 

{to ja izvr{uvaat. Vidot 

i tipot na ma{inite i uredite 

zavisi od rabotnata operacija 

{to se izvr{uva vo ist ili vo 

razli~en tehnolo{ki proces. 

Ma{inite i uredite vo drvnata 

industrija se grupirani spored 

M 

931

M MA[INSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

odredeni zaedni~ki karakteristiki: 

spored vidot na mehani~kata 

obrabotka na predmetot; spored 

stepenot na obrabotkata na 

predmetot; spored na~inot na obrabotkata 

na predmetot; spored 

konstruktivnite karakteristiki 

i spored namenata. Spored stepenot 

na obrabotkata na drvoto, ma- 

{inite i uredite se grupirani vo 

dve osnovni grupi: za primarno i 

za finalno proizvodstvo. Ma{inite 

i uredite za primarno proizvodstvo 

se nameneti za prvostepena 

obrabotka ili prerabotka 

na drvoto (naj~esto vo pilanite). 

Ma{inite i uredite za finalno 

proizvodstvo se nameneti za finalna 

(zavr{na) obrabotka na drvoto. 

Postoi i posebna grupa ma- 

{ini i uredi, nameneti za proizvodstvo 

na furniri i na razni vidovi 

drveni plo~i, koi spa|aat vo 

grupata na primarnite ma{ini i 

uredi. B. Il. 

MA[INSKI FAKULTET – 

Skopje. Studiite zapo~nale vo 

1959 g. na Elektroma{inskiot 

oddel pri Tehni~kiot fakultet 

vo Skopje, kade {to vo 1961 g. se 

otvoreni dva otseka: Elektrotehni~ki 

i Ma{inski. So Zakon na 

Sobranieto na SRM vo 1965 g. e 

osnovan Elektroma{inskiot fakultet 

so dva oddeli i dva stepena 

na obrazovanie: kontinuirana 

nastava (9 sem.) i I stepen (5 sem). 

Od starata zgrada na Tehni~kiot 

fakultet, Elektroma{inskiot 

fakultet vo 1963 se premestuva 

vo baraki, no ve}e vo 1968 g. se 

vseluva vo dene{nata zgrada. Od 

1977 g. Ma{inskiot fakultet 

postoi kako samostojna visokoobrazovna 

institucija. Prviot nastaven 

plan e donesen vo 1959/60 g., 

vo 1960/61 e usvoen nov po op{to 

ma{instvo, a vo 1965/66 so dve na- 

Zgradata na Ma{inskiot fakultet vo Skopje 

932 

soki. Vo 1971/72 g. se voveduva 3-ta 

nasoka, a vo 1976/77 g. e usvoen so 5 

nasoki (i na I stepen). Vo 1996/97 

g. nastavniot plan e so 9 nasoki, a 

vo 2004/05 g. se voveduva nastava 

po EKTS na akademski ~etirigodi{ni 

studii (9 nasoki) i na profesionalni 

trigodi{ni studii 

(5 nasoki). Vo u~ebnata 1972/73 g. 

zapo~nale dvegodi{ni studii na 

III stepen (9 nasoki), koi se inovirani 

vo 1985/86, za da se prisposobi 

na Bolonskata deklaracija vo 

2005 g. Nastavno-nau~nata rabota 

na fakultetot (2005) se izveduva 

od: 74 nastavnici, 13 asistenti i 7 

laboranti, a vkupno se vraboteni 

125 lica. Ma{inskiot fakultet 

ima 16 laboratorii. Na Ma{inskiot 

fakultet (2005) steknale 

diploma vkupno: 97 doktori; 212 

magistri; 4.055 diplomirani ma- 

{inski inèneri i 1.218 ma{inski 

inèneri. Sl. A. 

MA[KOV, Viktor Fjodorovi~ – 

ruski konzul vo Skopje do Balkanskite 

vojni (1912/13). Po zavr- 

{uvaweto na junkerskoto u~ili{te 

vo Tiflis, slu`buval vo 

Vladikovskiot polk i kako poru~nik 

rezervist patuval vo Abisinija. 

Konzul vo Skopje so osobena 

naklonetost kon srpskata politika 

vo Makedonija. Po Oktomriskata 

revolucija kako emigrant 

po~inal vo Jugoslavija. Bl. R. 

MEBEL – sostaven del na sekoj 

sovremen dom. Nego go so~inuvaat 

predmeti izraboteni od drvo, od 

nedrvni materijali ili od nivni 

kombinacii. Osnovnata zada~a na 

predmetite od mebelot e so dimenziite, 

konstrukcijata i formata 

da gi zadovolat fizi~kite, 

kulturnite i op{testvenite potrebi 

na sovremeniot ~ovek. Mebelot 

se klasificira na sledni- 

ve na~ini: spored mestoto na koristewe 

(mebel za stanovi i mebel 

za javni i op{testveni ustanovi); 

spored namenata, odnosno 

funkcijata {to ja ostvaruva (mebel 

za sedewe, leèwe, rabota i 

smestuvawe na predmeti); spored 

konstrukcijata, odnosno vidot na 

sostavite od koi e izraboten (plo- 

~est, ramovski, sanda~est-korpusen 

i kombiniran mebel); spored 

osnovniot materijal od koj e izraboten 

(drven, pleten, metalen, 

plasti~en i kombiniran mebel); 

spored na~inot na komponirawe, 

za da se dobijat prakti~ni i ekonomski 

re{enija (edini~en, vo 

garnituri, montaèn, adaptibilen 

i komponibilen mebel); i spored 

tehnologijata na izrabotka 

(eksperimentalen-prototipski, 

seriski i masoven mebel). Mebelot 

se klasificira i spored na~inot 

na povr{inskata obrabotka, 

spored na~inot na postavuvawe na 

nosivite elementi, spored primenetata 

tehnologija itn. B. Il. 

MEGLENSKA EPARHIJA na 

Ohridskata arhiepiskopija (XI 

v.) – spomnata i vo hrisovulite na 

carot Vasilij II (1019). Osven 

Meglenska, vo XI v. e narekuvana 

i Vodenska eparhija. Gi opfa}ala 

teritoriite severno od Lerin vo 

Centralniot del na Makedonija 

do Prosek (Demir Kapija) i Mariovo. 

Kon krajot na XI v. od Meglenskata 

eparhija se odvoil gradot 

Enixe–Vardar so okolijata i 

bila formirana nova Slani~ka 

eparhija. Podocna dvete eparhii, 

Meglenskata i Slani~kata, se 

spoile, a sedi{teto na episkopot 

bilo vo Voden. Poznati meglenski 

episkopi se sv. Ilarion Meglenski 

i German, kako i novoma- 

~eni~kata sv. Zlata Meglenska. 



izdanie, SofiÔ, 1995; R. Gruji¢, 

Meglenska eparhija, vo: Azbu~nik Srpske 

pravoslavne crkve, Beograd, 1993; Jovan 




†MEDICINSKI BILTEN# ‡ 

spisanie na lekarite i farmacevtite 

na Skopska A.O. Izleguvalo 

od 1976 do 1987 g. (do 1986 g. kako 

dvomese~no spisanie, so eden dvobroj 

godi{no). Objavuvani se originalni 

nau~noistraùva~ki trudovi. 

Urednici: A.Spirov (1978‡81), 

A. Veljanovski (1982‡86) i B. Dimi{kovski 

(1987). 

IZV.: Biblioteka na VB vo Skopje. 

Sl. M. P. 

MEDICINSKI FAKULTET 

VO SKOPJE. Vladata na RM na 

6. III 1947 g. donese Ukaz za formirawe 

na Med. f. vo Skopje. Na 17. 

III e odràna prvata sednica na 

Nastavni~kiot sovet, sostaven od


Hirur{kite kliniki na Medicinskiot fakultet vo Skopje 

19 nastavnici izbrani od Mati~nata 

komisija. Za prv dekan e izbran 

prof. d-r S. Bozdov, a za prv 

prodekan prof. d-r M. Vidakovi}. 

Redovnata nastava na Med. f. 

vo Skopje po~nuva na 3. XI 1947 so 

pristapnoto predavawe po anatomija 

na doc. d-r Zdenko Kriàn. 

Prvite dve godini nastavata se 

odvivala vo barakite na Higienskiot 

zavod i na Srednoto medicinsko 

u~ili{te, a vo 1949 g. e izgradena 

glavnata institutska 

zgrada. Posebna zgrada za Institutot 

za sudska medicina e izgradena 

vo 1955, za patofiziologija 

vo 1964, a za Institutot za epidemiologija 

vo 1984 g. So Uredbata 

na Vladata na RM od septemvri 

1947 g. biv{ata Zemska bolnica 

vo Skopje se transformira vo 

Kliniki na Med. f. Vo 1950 g. 

zgradata na biv{iot Ured e dodelena 

na Klinikata za ginekologija 

i aku{erstvo i na Klinikata 

za detski bolesti. Vo 1952 g. e izgradena 

poliklini~kata zgrada 

vo koja se smestuvaat, pokraj nekolkute 

polikliniki, i Klinikata 

za detski bolesti i Klinikata 

za ko`ni i veneri~ni bolesti, 

a vo slednata 1953 g. zapo~nuva 

izgradbata na noviot Klini~ki 

blok, so ~ie zavr{uvawe (1956) e 

dobien dvojno pogolem klini~ki 

prostor. Vo tekot na slednite nekolku 

godini (1957‡1963) e dogradena 

starata zgrada za detski bolesti 

i vo nea e smestena Klinikata 

za ginekologija i aku{erstvo. 

Potoa se izgradeni Institutot 

za transfuziologija, Institutot 

za radiologija i Institutot 

za radioterapija. Vo 1978 g. 

po~nuva izgradbata na 3 novi 

zgradi (Infektivna klinika, 

Detska klinika i Kardiolo{ka 

klinika) zavr{eni vo 1986 g. Vo 

1982 g. po~nuva dogradbata na Hirur{kite 

kliniki {to trae sè do 

1990. Vo 2004 g. po~nuva izgradbata 

na novata Ginekolo{ko-aku- 

{erska klinika i kadrovskata 

sostojba na Med. f. postignuva ogromen 

napredok. Od 40 lekari vo 

1947 g., denes na Med. f. rabotat 

pove}e od 1000 vraboteni lekari, 

nastavnici i sorabotnici, specijalisti 

i supspecijalisti vo razni 

medicinski disciplini. 

Vo 1972, po inicijativa na Katedrata 

za radiologija, e formirana 

Vi{a {kola za radiolo{ki tehni~ari, 

a po~nuva da raboti vo 

1972/73 g. Pod ova ime {kolata 

raboti (so prekin vo 80-tite godini) 

do 2003/04. Potoa, vo soglasnost 

so EKTS, se voveduvaat studiski 

programi za visoko obrazovanie 

na stru~ni medicinski sestri 

i stru~ni medicinski tehni- 

~ari. Nastavata e organizirana 

vo moduli (posebno za sekoja profilirana 

nasoka), vo 6 semestri. 

Postojat 9 moduli (me|u koi se i 

radiolo{kite tehnolozi, a do 

2003 g. radiolo{ki tehni~ari). 

Programata vo 2006 g. e revidirana 

vo soglasnost so Propisite na 

Bolowskata deklarija. Br. N. 

MEDICINSKI CENTRI VO 

MAKEDONIJA – organizacionen 

oblik od oblasta na zdravstve- 

Medicinskiot klini~ki centar vo Tetovo 

ME\UNARODNATA 

nata za{tita {to gi obedinuva 

dejnostite na zdravstveniot dom i 

na op{tata bolnica zaradi obezbeduvawe 

primarna, specijalisti~ko-konsultativna 

i bolni~ka 

zdravstvena za{tita vo edna funkcionalna 

celina. Med. c. se formirani 

po odlukata na sojuzno i 

republi~ko nivo (1964) za integracija 

na zdravstvenite ustanovi. 

Reformite vo zdravstveniot sektor 

po 2000 g. predviduvaa izmeni 

vo propisite so koi se ukinuva 

ovoj vid zdravstvena organizacija, 

pa medicinskite centri (2004) se 

ukinati so Zakon (†Sl. vesnik na 

RM# 10/2004) i se podeleni na 

zdravstveni domovi i op{ti bolnici 

kako samostojni zdravstveni 

organizacii, so cel da se razgrani~i 

primarnata od sekundarnata 

zdravstvena za{tita. D. D. 

ME\UNARODEN EVREJSKI 

SOJUZ (ALLIANCE ISRAELITE 

UNIVERSELLE) – me|unarodna evrejska 

obrazovna organizacija. 

Otvorila u~ili{te vo Skopje 

(1905). Nastaven jazik bil francuskiot, 

pokraj hebrejskiot i 

turskiot jazik. Se izu~uvale evrejska 

i op{ta istorija, bil tolkuvan 

Tanahot, a devoj~iwata posetuvale 

vezewe i {iewe. U~ili{teto 

(po 1913) go posetuvale 

320 u~enici i 172 u~eni~ki, kako 

prva generacija {to u~ela srpski 

jazik i kirili~no pismo. Sojuzot 

otvoril u~ili{te i vo [tip 

(1910) so 87 u~enici. Prvata svetska 

vojna ja prekinala dejnosta na 

MES. So svojata dejnost ja iskorenil 

nepismenosta me|u Evreite 

vo Makedonija, osobeno kaj 

ènskite deca. 


Evrei, Bitola, 1993; Mark Cohen, Last 

Century of Sephardic Community. The Jews of 

Monastir 1839-1943, New York, 2003. J. Nam. 

ME\UNARODNATA KRIZNA 

GRUPA I RM – me|unarodna nevladina 

organizacija, ~ii odluki 

nemaat pravno zadolìtelna sila 

za me|unarodno-pravnite subjekti. 

Taa ne e subjekt na me|unarodnoto 

pravo, no e vlijatelen 

subjekt na me|unarodnite odnosi. 

Nejzinata mo} proizleguva od aktivnostite 

{to gi vr{i vo procesot 

na †jaknewe na mo}ta na me- 

|unarodnata zaednica za predviduvawe, 

razbirawe i spre~uvawe 

konflikti#, od sostavot na Sovetot 

na opolnomo{tenici {to go 

so~inuvaat porane{ni politi~ari 

na najmo}nite svetski sili, 

porane{ni me|unarodni slu`benici 

vo univerzalni ili regionalni 

organizacii, porane{ni 

ili aktuelni evroparlamentarci, 

aktuelni me|unarodni slu`benici 

ili politi~ari i drugi 

javni li~nosti, kako i od mo}ta 

M 

933

M ME\UNARODNI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

na nejzinite finansieri. Edinstven 

dràvjanin na RM ~len vo 

Bordot na MKG e biznismenot i 

gradona~alnik na Skopje Trifun 

Kostovski. MKG obznanuva izve{tai/brifinzi 

i vo odnos na 

Trifun 

Kostovski, 

~len na MKG 

od RM 

RM {to sodràt analizi na slu- 

~uvawata vo i okolu RM, dilemi 

na me|unarodnata zaednica, pretpostavki 

za razvitokot na situacijata 

vo idnina i predlozi za 

pravecot na prezemaweto opredeleni 

aktivnosti so cel da se spre- 

~at problemi i krizi od pogolemi 

razmeri. 

IZV.: http://www.intl-crisis-group.org/projects/ 

balkans/macedonia/reports. 

LIT.: Tatjana Petru{evska, Analiza na 

predlozite za re{avawe na Gr~ko-makedonskiot 

spor okolu ustavnoto ime na 

RM sodràni vo Izve{tajot za Balkanot 

broj 122 na MKG od 10.12.2001, Zbornik 

vo ~est na ìvotot i deloto na Vasil 

Griv~ev, Skopje, 2002. T. Petr. 

ME\UNARODNI VOENI MI- 

SII VO MAKEDONIJA – misii 

na dràvi, grupi dràvi, me- 

|unarodni organizacii, sojuzi 

ili entiteti {to pozicioniraat 

vooruèni sili na teritorijata 

na Makedonija. Vo tekot na XX i 

XXI v. vo Makedonija se pozicioniraat 

12 voeni misii: fevruariseptemvri 

1903 g., vospostavena 

so Vienskata spogodba (fevruari 

1903) vo funkcija na sproveduvawe 

na Fevruarskite reformi na 

turskata àndarmerija; 1903–1909 

g., vrz osnova na Dogovorot od 

Mirc{teg (septemvri 1903), sostavena 

od pripadnici na armiite 

na V. Britanija, Francija, Germanija, 

Italija, Rusija i Avstro- 

Ungarija so ist mandat kako i 

prethodnata; vo Vtorata svetska 

vojna sojuzni~ki voeni misii na 

Velika Britanija, SAD i SSSR 

(vospostaveni: britanskata vo 

oktomvri 1943 g., amerikanskata 

vo juni 1944 g., edinstvenata angloamerikanska 

vo juni-oktomvri 

1944 g. i sovetskata vo noemvri 

1944 g.) so mandat da gi sledat 

i da izvestuvaat za voenite dejstva 

na NOV i POM i nivnite 

rezultati, da organiziraat sabotaì 

i drugi diverzantski akcii, 

koordinirano da dejstvuvaat na 

934 

makedonskata vojska so sojuzni~kite 

sili, da organiziraat i da 

primaat voena i druga pomo{, 

obuka za rakuvawe so oru`jeto 

itn., do mart/maj 1945 g.; nabquduva~ka 

misija na ON za preventivno 

~uvawe na mirot vo RM (dekemvri 

1992 – dekemvri 1995 g. kako 

UNPROFOR (United Nation 

Protection Force, odnosno mart 1995 

– fevruari 1999 g. kako UNPRE- 

DEP (United Nation Preventive Deployment 

Force); NATO misija na 

Mirovnite sili na OON (UNPROFOR) vo RM 

Kosovskiot verifikacionen koordinativen 

centar, vospostavena 

na 26. XI 1998 g. kako del od 

operacijata na NATO na Kosovo 

†Orlovo oko# (Eagle Eye), funkcionira 

do mart 1999 g.; misija 

na Silite za izvlekuvawe na NA- 

TO, vospostavena na 10. XII 1998 

g., kako del od misijata †Re{itelen 

garant# (Determined Guarantor) 

vo funkcija na izvlekuvawe na 

verifikatorite na OBSE od Kosovo, 

funkcionira do mart 1999 

g.; mart-juni 1999 g. NATO misija 

za podgotvitelni sili na KFOR 

za Kosovo; juni 1999 g. – Zadninski 

{tab na KFOR (HQ KFOR RE- 

AR) zaradi logisti~ka poddr{ka 

na KFOR na Kosovo – del od 

Edinstveniot {tab na NATO vo 

Skopje; 22. VIII 2001 – 22. IX 2001 g. 

NATO misija †Neophodna ètva# 

(Essential Harvest-Task Force 

Harvest); 22. IX 2001 – 15. XII 2002 g. 

NATO misija †Kilibarna lisica# 

(Amber Fox-Task Force Fox); 15. 

XII 2002 – 31. III 2003 g. NATO misija 

†Sojuzni~ka harmonija# (Allied 

Harmony); 31. III – 15. XII 2003 g. 

EU misija †Konkordija# (Concordia), 

zameneta so EU misijata 

PROKSIMA, koja e poinakov 

(policiski) vid misija. 

LIT.: Sa{o Dodevski, Prisustvo na me- 

|unarodni sili vo Makedonija vo tekot 

na XX v., Zbornik posveten na po~esni 

doktori, doktori i magistri na nauki 

(2001-06), Praven fakultet †Justinijan 

Prvi# – Skopje, Skopje, 2006. T. Petr. 

ME\UNARODNI VOENI OPE- 

RACII VO KOI UÊSTVUVA 

RM – voeni operacii na dràva, 

grupa dràvi, me|unarodni organizacii, 

zdruèni koalicii ili 

entiteti vo koi u~estvuvaat pripadnici 

na vooruènite sili na 

RM. Vo periodot od 2001 do 2007 

g., pripadnici na vooruènite 

sili na RM, vrz osnova na Memorandumot 

za razbirawe, sklu~en 

pome|u Vladata na RM i Me|unarodnite 

sili za bezbednosna poddr{ka, 

u~estvuvaat vo tri me|unarodni 

mirovni operacii: vo 

Avganistan (vo soglasnost so Rezolucijata 

1386 na Sovetot za 

bezbednost na ON od 20. XII 2001) 

vo ISAF 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10 (2002– 

2007); vo †Sloboda za Irak#, po 

barawe od Vladata na SAD (4. IV 

2003) i vo soglasnost so SOFA 

Pretsedatelot na RM B. Crvenkovski vo poseta na makedonskite vojnici vo Kabul, Avganistan (11. X 2007)


voeno-tehni~kite dogovori so Kuvajt 

i Katar, kako poddr{ka vo postvoenata 

faza, a vrz osnova na Odlukata 

na Sobranieto na RM (22. 

IV 2003) od 1. VI 2003 g., so {estmese~no 

rotirawe; vo voenata 

operacija na EU za krizen menaxment 

– ALTEA vo BiH, vrz osnova 

na Odlukata na Sobranieto na 

RM (3. VII 2006), od 14. VII 2006 g. 

IZV.: Ministerstvo za odbrana na RM, 

Skopje, 2007. T. Petr. 

ME\UNARODNI REVIZOR- 

SKI STANDARDI (MRS) – vodi~i 

vo ramkite na procesot na 

harmonizacija {to go po~naa Me- 

|unarodnata federacija na smetkovoditeli 

(MFS) i nejzinite 

~lenki. Komitetot za me|unarodna 

revizorska praktika (KMRP) 

ve}e ima objaveno 29 vodi~i za 

me|unarodna revizorska praktika 

(do 1990). Stana pove}e od jasno 

deka globalnite pazari na kapitalot 

imaat potreba od revizorski 

standardi za podobruvawe 

na kvalitetot na finansiskoto 

izvestuvawe, osobeno za finansiskite 

transakcii nadvor od 

granicite na nacionalnite ekonomii. 

So prifa}aweto od strana 

na ~lenkite na MFS na potrebata 

za promena od vodi~i na 

standardi vo me|unarodni revizorski 

standardi, KMRP zapo~na 

seopfaten proekt na nivno revidirawe 

i kodificirawe. KMRP 

izdade mreà od MRS, koj e primarno 

fokusiran na revizijata 

na finansiskite izve{tai 

(1994). Beneficiite od koristeweto 

na globalnite MRS od strana 

na revizorite pri revidiraweto 


bea i sè u{te se predmet na debata 

vo nau~nite i profesionalnite 

krugovi. No, i pokraj permanentno 

prisutnite debati za potrebite 

od harmonizacija na revizorskata 

profesija, evidentna e 

silnata poddr{ka za primena na 

MRS kaj pazarite na kapital vo 

svetot. MRS gi imaat prifateno 

155 ~lenki na MFS od 118 zemji 

vo svetot. Od oktomvri 1998 g. i 

RM pristapi kon primenata na 

MRS, kako supstitut na nacionalnite 

revizorski standardi. 

Imeno, so Zakonot za revizija od 

dekemvri 1997 g. be{e vovedena 

zadolìtelna primena na MRS 

pri revizijata na finansiskite 

izve{tai na delovnite entiteti 

od strana na revizorite. Spored 

ovoj zakon, Ministerstvoto za 

finansii be{e odgovorno za prevod, 

aùrirawe i publikuvawe na 

MRS. So noviot Zakon za revizija 

od septemvri 2005 g. se otvori 

proces na deregulirawe na revizorskata 

profesija. Novooformeniot 

Institut na ovlasteni 

revizori na RM od maj 2006 g., a vo 

negovi ramki i Komisijata za 

standardi za revizija, gi prezede 

ingerenciite za aùrirawe, publikuvawe 

i pravilna implementacija 

na MRS vo revizorskata 

praktika na RM. 

LIT.: Handbook of International Auditing, Assurance 

and Ethics Pronouncements 2007, International 

Federation of Accountants. Z. B. 

ME\UNARODNI SMETKO- 

VODSTVENI STANDARDI 

(MSS) – op{toprifateni standardi, 

kreirani i publikuvani vo 

periodot 1973–2000 g. od strana 

na Komitetot za me|unarodni smetkovodstveni 

standardi (KMSS). 

Od 2001 g. KMSS se zamenuva so 

Odbor za smetkovodstveni standardi, 

vo ~ii ingerencii spa|a 

aùriraweto i publikuvaweto na 

MSS. Izminative nekolku godini 

Odborot, me|u drugoto, nadopolni 

nekoi od MSS, a del od niv 

na 1. IV 2002 g. gi zameni so novi 

Me|unarodni standardi za finansisko 

izvestuvawe (MSFI). 

MSS se kreirani kako odgovor 

na potrebite na globalnite pazari 

na kapitalot, koi baraat zaedni~ki 

smetkovodstven †jazik# za 

komunicirawe so finansiskite 

informacii. Nepostoeweto na 

eden †zaedni~ki jazik# kaj korisnicite 


vnesuva doza na somnevawe vo 

prezentiranite informacii, spored 

na razli~nite nacionalni 

standardi. Dramati~no brziot 

razvoj na multinacionalnite 

kompanii vo tekot na izminative 

35 godini, po ru{eweto na barierite 

pome|u nacionalnite ekonomii, 

ja promeni delovnata i politi~kata 

klima, ja zgolemi globalnata 

konkurencija i ja nametna 

dilemata za harmonizirawe na 

prezentiranite informacii vo 

finansiskite izve{tai na globalno 

me|unarodno nivo. Naporite 

za razvoj na zaedni~ka ramka za 

globalno finansisko izvestuvawe 

KMSS gi temele{e na potrebata 

od prezentirawe na visoko 

kvalitetni finansiski informacii, 

bez ogled na geografskata 

lokacija i razli~nata smetkovodstvena 

tradicija na delovnite 

entiteti. Me|utoa, obezbeduvaweto 

na visoko kvalitetnite finansiski 

informacii ne zavisi 

edinstveno od koristeniot set na 

MSS. Visokiot kvalitet na koristenite 

MSS mora da bide potkrepen 

so infrastruktura {to 

obezbeduva nivno pravilno tolkuvawe 

i primena vo smetkovodstvenata 

praktika na nacionalnite 

ekonomii. Po~nuvaj}i od 1998 

g., vo RM se gradi potrebnata infrastruktura 

za pravilna primena 

na MSS. Vo noemvri 1998 g. 

MSS se prevedeni i se prifateni 

od strana na Ministerstvoto 

ME\UNARODNO 

za finansii kako supstitut za nacionalni 

smetkovodstveni standardi. 

So formiraweto na Institutot 

na ovlasteni revizori 

na RM vo maj 2006 g., vo soglasnost 

so Zakonot za revizija od septemvri 

2005 g., Komisijata za smetkovodstveni 

standardi gi prezede 

ingerenciite za aùrirawe, publikuvawe 

i pravilna implementacija 

na MSS vo smetkovodstvenata 

praktika na RM. 

LIT.: B. J., Epstein and Ali Mirza Abbas, IAS 

Interpretation and Application of International 

Accounting Standards 1998, Wiley, 1998. Z. B. 

ME\UNARODNO PRIZNAVA- 

WE NA RM – proces na konstatirawe 

na faktot na (re)konstituirawe 

na RM kako subjekt vo me|unarodnoto 

pravo i politika {to 

zapo~nuva da te~e po dostavuvaweto 

na setot od dokumenti: Pismo 

na pretsedatelot Kiro Gligorov 

do site {efovi na dràvi i 

na vladi vo svetot za priznavawe 

na RM (2. XII 1991); Pismo na ministerot 

za odnosi so stranstvo 

d-r Denko Maleski do ministrite 

za nadvore{ni raboti vo svetot 

za priznavawe na RM (2. XII 

1991); Deklaracija na Sobranieto 

na RM za me|unarodno priznavawe 

na RM kako suverena i nezavisna 

dràva (19. XII 1991) i Pismo 

na ministerot za odnosi so 

stranstvo d-r Denko Maleski do 

pretsedava~ot so EZ Hans van den 

Bruk za informirawe deka Sobranieto 

na RM gi prifa}a Nasokite 

za priznavawe na novite dr- 

àvi vo Isto~na Evropa i SSSR 

i Deklaracijata za Jugoslavija i 

izrazuvawe èlba za me|unarodno 

priznavawe (20. XII 1991), isprateno 

po pokana od Sovetot na 

ministri na EZ sodràna vo Deklaracijata 

za Jugoslavija (Brisel, 

17. XII 1991), vo utvrdeniot 

rok (do 23. XII 1991), so koi formalno-pravno 

RM im obrnuva 

vnimanie na postojnite dràvi 

na faktot na postoewe na RM kako 

nov/(re)konstituiran subjekt 

so site belezi na dràvnost – nositel 

na pravoto na dobivawe me- 

|unarodno priznavawe. 

Kiro Gligorov so me|unarodnite posrednici 

za biv{a Jugoslavija - Stoltenberg i Lord Oven 

Procesot na priznavawe na RM e 

dolgotraen, makotrpen, protivre~en, 

presedan vo me|unarodnoto 

pravo. Po povod priznavaweto 

na dràvite proizlezeni od ras- 

M 

935

M MEZIJA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Obra}aweto na Kiro Gligorov pred Generalnoto sobranie na OON pri priemot na RM (8. IV 1993) 

padot na SFRJ, Ministerskiot 

sovet na EZ, od edna strana, vo 

soglasnost so uslovite za priznavawe 

{to gi predviduva me|unarodnoto 

pravo, ne go spori faktot 

na nivnata dràvnost. No, od 

druga strana, sprotivno na me|unarodnoto 

pravo i na vrz nego 

vtemelenata praktika, Sovetot 

formulira serija kriteriumi za 

priznavawe, kako dopolnuvawe 

na onie {to gi predviduva pozitivnoto 

me|unarodno pravo (Deklaracijata 

za nasokite za priznavawe 

na dràvite od Sredna i od 

Isto~na Evropa i Deklaracijata 

za Jugoslavija). Zadovoluvaweto 

na ovie kriteriumi go ocenuva 

Arbitra`na (Badenterova) komisija. 

Nejziniot zaklu~ok e deka 

toa go storile samo RSl i RM. 

Sepak, samo RSl dobiva me|unarodno 

priznavawe od dràvite- 

~lenki na EZ. RM ne dobiva priznavawe 

poradi protivstavuvaweto 

na takviot akt od strana na RG. 

Posledica od vakviot odnos e 

prolongiraniot proces na me|unarodno 

priznavawe, odnosno, 

priznavawe na RM od serija dr- 

àvi ne pod nejzinoto ustavno 

ime, tuku pod odrednicata †Porane{na 

Jugoslovenska Republika 

Makedonija#. Sledniot klu~en 

~ekor vo procesot na priznavawe 

na RM e nejziniot priem vo ~lenstvo 

na OON (8. IV 1993). 

LIT.: Tatjana Petrusevska, International Recognition 

of the Newly-Created States at the Treshold 

of the XXIst Sentury, †Balcan Forum#, vol. 

1 no.1/1995, p.249–267. T. Petr. 

MEZIJA GORNA (Moesia Superior) 

– ranorimska provincija so 

sedi{te vo Skupi. Po pot~inuvaweto 

na Tribalite, teritorijata 

na Mezija bila pridodadena kon 

teritorijata na Makedonija, pod 

guvernerot Marko Likinij Kras 

(29-28 g. pr.n.e.). Podocna, vo 6 g. 

936 

n.e, taa bila izdvoena, a vo 46 g. 

n.e. oformena kako posebna provincija 

(od Drina, na zapad, do 

Crno More, na istok). Podocna, 

vo 46 g.n.e., koga bila oformena 

provincijata Trakija, Mezija e 

podelena na Gorna i na Dolna 

Mezija. Teritoriite na Gorna 

Mezija go zazemale prostorot po 

gorniot i sredniot tek na r. Morava 

(na sever) ograni~ena so Dunav, 

Dardanija (denes Kosovo) i 

Skopsko-kumanovskiot region na 

jug. Pokraj Skupi, pozna~ajni gradovi 

bile i Naisus (Ni{), Ratijarija 

(Ar~ar), Horeum Margi 

(]uprija), Munikipium (Kali{te), 

Viminakij (Kostolac). 

LIT.: J. Sasel, Moesia Superior, Tabula Imperii 

Romani, K34, Ljubljana, 1976, 87; M. Corbishley, 

L’Empire Romain, Paris, 1990, 75. V. L. 

MEZOZOIK – sredno geolo{ko 

razdobje {to traelo okolu 185 

mln. godini (250–65 mln.g.) i e podeleno 

na trijaski, jurski i kreden 

period. Vo Makedonija e razvien 

prete`no vo Zapadnomakedonskata 

i vo Vardarskata zona, a 

so pomali masi i vo Srpsko-makedonskiot 

masiv, so trijaski, jurski 

i kredni karpesti kompleksi. 

Trijas e {iroko rasprostranet, 

pred sè vo Zapadnomakedonskata 

zona, a pomalku vo Vardarskata 

zona, kade {to e sostaven so bazalni 

konglomerati, peso~nici, 

glinci i varovnici, so maksimalna 

debelina do 650–700 m. Jurskiot 

period dominantno e razvien 

vo Vardarskata zona i e pretstaven 

so pove}e ostatoci od nekoga{nata 

kontinuirana i {iroko 

rasprostraneta okeanska kora, izgradena 

od dolno nivo na gabrovi, 

bazalti, spilit-pilolavi i gorno 

nivo od konglomerati, peso~nici, 

glinci i varovnici, prete`no locirani 

me|u Demir Kapija–Gevgelija, 

na Skopska Crna Gora, na 

Klepa (Vele{ko) i dr. Tie se probieni 

so gorno-jurski granitoidi. 

Vulkansko-sedimentni karpi se 

razvieni i na predelite na Korab, 

De{at i Jablanica. Kredniot 

period e razvien so fli{ni i 

karbonatni sedimenti vo Vardarskata 

zona so debelina do 4.500 m, 

a so mala masa od peso~nici, varovnici 

i anhidrit vo Cukali- 

Krasta zonata kaj Debar. N. Dum. 

MEKOTELI (Mollusca) – tip bez- 

’rbetni ìvotni, ~ie telo obi~no 

e podeleno na glava, trup i stapalo, 

no kaj nekoi vidovi glavata 

ili stapaloto moè da se reducirani 

delumno ili celosno. Gorniot 

del od teloto 

e prekrien 

so sloj {to se 

narekuva mantija, 

koj ja izla~uva~erupkata. 

Vo ìvo- 

tinskiot svet 

tie se vtora 

grupa organizmi 

po brojnost. 

Poznati se nad 

130.000 vidovi, 

glavno vodni, 

no ima i kopneni 

organizmi. 

Pretstavnicite 

od ovoj tip 

se dobro prou- 

~eni vo Makedonija, 

osobeno 

tie od Ohridskoto 

i Dojranskoto 

Ezero. 

Vo ovoj tip ìvotni 

se vklu- 

~eni tri klasi: 

polàvi (Gastropoda),{kolki 

(Bivalvia) i 

Polàv (Gastropoda) 

[kolka (Bivalvia) 

Glavonog (Cephalopoda) 

glavonogi (Cephalopoda). Vo Makedonija 

dosega se registrirani 267 

taksoni od polàvite, od koi 97 se 

endemiti; od {kolkite se prisutni 

15 taksoni, od koi 4 endemiti. 


bez’rbetnite ìvotni, Skopje, 1991; Vladimir 

Krpac, Branislava Mihajlova, Biodiversity 

of Macedonia from a view point of hitherto faunistic 

investigations. Participation with Underproject: 

Klass Insecta, Macedonian Museum of 

Natural History – Ministry of Science, Final Report, 

Skopje, 1999, 23-30; S. Petkovski, Faunal 

diversity, vo: Country Study for Biodiversity of 

the Republic of Macedonia (First National Report). 

Ministry of Environment and Phisical 

Planning, Skopje, 2003; J. Clegg, The Freshwater 

Life of the British Isles, London, 1965. 

Sv. P. – V. Sid. i V. T. K. & M. Kr. 

MELAMED, Meir (Skopje, XVI 

v.) – rabin i pisatel. Bil ~len na 

rabinskiot sud vo Skopje. Ja napi{al 

knigata na pra{awa i odgovori 

†Mi{pate cedek#. Negoviot 

tatko [emtov ben Jakov Melamed 

bil rabin vo skopskata sinagoga 

†Bet Aaron#. Od ova semej-


stvo poteknuva pro~ueniot nau~nik 

i lekar, Avraham Melamed, 

{to sluèl (1630) vo sinagogata 

†Bet Aaron#. Pogreban bil vo 

Skopje. 

LIT.: Zeni Lebl, Plima i slom iz istorije Jevreja 

Vardarske Makedonije, Gornji Milanovac, 1990. 

J. Nam. 

Pavlos 

Melas 

MELAS, Pavlos (1870 – s. Statica, 

X 1904) – oficer na Gr~kata 

vojska, ~len na †Etniki eterija#, 

aktivno rabotel na formirawe i 

ispra}awe gr~ki vooruèni ~eti 

za dejstvuvawe vo Makedonija. 

Nazna~en za glaven {ef na gr~kite 

~eti vo regionot na Bitola 

i Kostur (1904). Bil ubien vo sudir 

so osmanliskite sili. 

LIT.: Douglas Dakin, The greek struggle in 

Macedonia 1897-1913, Thessaloniki, 1993; 

Ιωαννη Κολιοπουλου, Ιστορια της Ελλαδος 

απο 1800, τ. Α, Θεσσαλονικη, 2000. D. Jov. 

MELEAGAR (IV v.) – makedonski 

blagorodnik, hetajros i vojskovodec 

na Aleksandar III. U~estvuval 

vo vojnite na Aleksandar so Tribalite 

(335) i vo pohodot na Istok 

(334–323). Im bil veren na 

kralot Aleksandar i na dinastijata. 

Po smrtta na Aleksandar, 

bil ubien od privrzanicite na 

Perdika. 

LIT.: F. Papazoglu, Istorija na helenisti~kiot 

period (336–275 g.pr.n.e.), Skopje, 

1995. K. Ax. 

MELETIJ I (HV v.) – ohridski 

arhiepiskop (1638–1653). Bil sofiski 

mitropolit (1628), od kade 

{to bil smenet (1631). Ohridski 

arhiepiskop stanal na 26. IX 1638. 

Kako poglavar na Ohridskata 

crkva vo izvorite se spomnuva vo 

1644 g., koga bil zamenet od arhiepiskopot 

Hariton. Baral pomo{ 

od Rusija i pretendiral da stane 

vselenski patrijarh i poglavar na 

Aleksandriskata patrijar{ija. 

Po~inal vo mart 1653 g. 

LIT.: I. Snegarov, Istori® na ohridskata 


1995; A. Matkovski, Odnosite pome|u Ohridskata 

arhiepiskopija i osmanskata 

dràva, †Glasnik na INI#, XVI, 2, Skopje, 

1972. Al. Tr. 

MELETIJ II ‡ sofiski mitropolit 

i ohridski arhiepiskop (24. X 

1676 ‡ vtorata polovina na 1677). 

Na funkcijata bil izbran so osobena 

blagonaklonost na carigradskiot 

patrijarh. Patuval za barawe 

pomo{ vo Rusija. Poznat e kako 

sostavuva~ na kodeks na Ohridskata 

arhiepiskopija (1. V 1677). 

Se otkaàl od funkcijata od finansiski 

pri~ini i pod pritisok 

na izneverenite o~ekuvawa na fanariotite. 

So preporaka od carigradskiot 

patrijarh Partenij 

(1680) zaminal vo Moldova i Malorusija 

i {est godini sluèl vo 

crkvata †Sv. Mihail# vo gradot 

Neìn. Pri priemot, ruskiot car 

(8. VII 1686) mu podaril krst od 

skapoceno drvo. Prestojuval vo 

Troickata lavra, no od zdravstveni 

pri~ini bil prinuden da se 

vrati vo Malorusija, kade {to se 

pretstavuval kako ohridski patrijarh. 

Po pismen protest od erusalimskiot 

patrijarh Dositej vo 

Moskva i negoviot tamo{en raspit, 

ruskite vlasti mu zabranile 

taka da se imenuva. 

LIT.: Ivan Snegarov, Istorix na Ohridskata 

arhiepiskopix, t. 2. Ot padaneto 

$ pod turcite do nejnoto uni]o- 

ènie (1394–1767), Sofix, 1931; Jovan 

Bel~ovski, Hronolo{ki spisok na poglavarite 


(patrijar{ija), †Godi{en zbornik# na Bogoslovski 

fakultet †Sveti Kliment Ohridski#, 

kn. 8, Skopje, 2002, 65–66. S. Ml. 

MELIORACIJA NA PO^VA- 

TA ‡ podobruvawe na svojstvata 

na po~vata so primena na razni 

meliorativni merki, koi imaat 

podolgotrajno, t.e. pove}egodi{no 

dejstvo. Pretstavuva pozitivna 

antropogenizacija na po~vata. 

Vo na{eto zemjodelstvo, vo pogolema 

ili pomala mera, se primenuvaat 

slednite meliorativni 

merki: borba protiv erozijata, 

terenski melioracii, promena na 

mehani~kiot sostav, humizacija, 

hidrotehni~ki melioracii, desalinizacija, 

dealkalizacija, meliorativno 

|ubrewe so mineralni 

|ubriwa, pravilna upotreba 

na pesticidi, mul~irawe i snegozadrùvawe, 

zasiluvawe na mikrobiolo{kite 

procesi, otstranuvawe 

na degradacijata na po~vite 

vo sto~arskite farmi. Od 

najgolemo zna~ewe se hidrotehni~kite 

melioracii (podobruvawe 

na vodniot reìm na po~vata 

so navodnuvawe i odvodnuvawe), 

bidej}i se primeneti na najgolemi 

povr{ini. Pred hidrotehni~kite 

melioracii vo RM imalo 

67.000 ha plaveni povr{ini sekoja 

desetta i 102.000 sekoja stota 

godina. Mo~urlivi povr{ini 

imalo 86.000 ha. So primena na 

ovie melioracii se za{titeni 

65.000 ha od poplavi i se odvodneti 

64.000 ha mo~urlivi povr{ini. 

Pod sistemi za navodnuvawe se 

nao|aat 140.000 ha, no se navodnuva 

zna~itelno pomalku. \. F. 

MELKOLIJAN, Leon Kirkov (s. 

Zibiv~e, Ristovac, Srbija, 15. XI 

1892 ‡ Zagreb, 1973) ‡ spec. hirurg, 

anatom, prof. na Med. f. vo 

Skopje. Diplomiral na Med. f. vo 

[vajcarija. Spec. po op{ta i abdominalna 

hirurgija, podra~je vo 

koe i habilitiral. Vonreden profesor 

po predmetot anatomija 

(1948‡1956). 

LIT.: Almanah na prvata generacija studenti 

na Medicinskiot fakultet vo 

Skopje, Skopje, 1989. K. K.-P. 

Tvrdinata Melnik 

MEMETI 

MELNIK – grad vo Pirinskiot 

del na Makedonija, Republika Bugarija, 

so 286 `. (1992). Se nao|a 

vo jugozapadnite padini na Pirin 

Planina, od dvete strani na Melni~ka 

Reka, na nadmorska viso~ina 

od okolu 400 m. Klimata e promeneto 

sredozemnomorska. Imeto 

mu doa|a od zborot mel {to zna~i 

bela glina. M. e star grad so mnogu 

bogato kulturno-istorisko nasledstvo 

i za~uvana stara arhitektura. 

Vo eden period od sredniot 

vek bil glaven voen, administrativno-politi~ki, 

stopanski, kulturen 

i duhoven centar vo dolinite 

na Struma i Mesta. Vo 1207 g. 

boljarot Aleksij Slav se oslobodil 

od bugarskata dràva i se 

proglasil za samostoen vladetel 

so sedi{te vo Melnik. Gradot bil 

za{titen so te{ko pristapna 

tvrdina. Poseben prosperitet do- 

ìvuva vo tekot na XVIII i XIX v. 

Kon krajot na XIX v. ima 4.330 `. 

Potoa negovoto naselenie po~nuva 

da opa|a i deneska toa e grad 

re~isi bez naselenie. Poradi za- 

~uvanoto originalno arhitektonsko 

nasledstvo i prisustvoto na 

prirodnite zemjeni piramidi M. 

e proglasen za grad–muzej. 

LIT.: V. Ne{ova, SrednovekovniÔt Melnik. 

Vekove, kn. 4, SofiÔ, 1981. Al. St. 

MEMETI, Evzi (s. Lipkovo, Kumanovsko, 

10. VI 1936) ‡ prosveten 

rabotnik. Zavr{il U~itelska 

{kola vo Tetovo. Kako ~len na 

KPM (od 1955), bil sekretar na 

Op{tinskiot komitet na SKM 

M 

937

M MEMI[OV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

vo Kumanovo, ~len na Univerzitetskiot 

komitet na SKM vo 

Skopje, pretsedatel na Op{tinskiot 

odbor na SSRNM vo Kumanovo 

i potpretsedatel na Republi~kiot 

sobor na Sobranieto na 

SRM (1957). S. Ml. 

MEMI[OV, Sabri (Del~evo, 

1910) ‡ politi~ki deec. Bil u~esnik 

vo NOB i rezerven poru~nik 

na JNA. Po Osloboduvaweto zavr{il 

Sredna partiska {kola vo 

Skopje i bil naroden pratenik vo 

Republi~kiot sobor na Narodnoto 

sobranie na NRM (1957). S. Ml. 

Gradskiot ènski hor od Tetovo †Menada# 

†MENADA#, GRADSKI @EN- 

SKI MLADINSKI HOR, TE- 

TOVO ‡ osnovan vo 1981 g., na 

£elo so dirigentot Ivica Zori}. 

Bogatiot repertoar i visokoto 

nivo na interpretacija na 

Horot mu ovozmoìja u~estvo na 

pove}e festivali i natprevari 

vo zemjata i vo stranstvo. Potvrda 

za visokoto renome na ovoj 

hor se nagradite i priznanijata 

dobieni vo tekot na 1995-2001 g.: 

{est prvi nagradi vo ê{ka, 

Bugarija, Germanija i Avstrija, 

dve vtori nagradi vo Slovenija 

i Germanija i dve treti nagradi 

vo Grcija. J. T. 

MENAXMENT – univerzalen 

proces na efektivno i efikasno 

izvr{uvawe na rabotata so pomo{ 

na drugi lu|e i angaìrawe 

na resursite za ostvaruvawe na 

odnapred definiranite celi na 

pretprijatieto. Prviot element 

se odnesuva na menaxmentot kako 

univerzalen proces. Menaxmentot 

e univerzalna aktivnost, bidej}i 

se odnesuva za site vidovi pretprijatija, 

za site funkcii i na site 

nivoa vo pretprijatieto. Osnovniot 

proces na ostvaruvawe na 

rabotata so pomo{ na drugite e 

ist za site menaxerski raboti, na 

site nivoa i vo site pretprijatija. 

Ova ne zna~i deka site menaxeri 

izvr{uvaat ista rabota, ili 

deka za site se bara ista sposobnost 

na razli~ni nivoa. Menaxmentot 

vo osnova e proces na: planirawe, 

organizirawe, koordinirawe, 

motivirawe i kontrolirawe 

na aktivnostite, koi vodat kon 

938 

poefikasno izvr{uvawe na celite 

na pretprijatieto. 

Vtoriot element go so~inuvaat resursite, 

i toa ~ove~kite i materijalnite. 

Od pretprijatieto se 

bara visok stepen na efikasnost 

vo koristeweto na ~ove~kite i materijalnite 

resursi. Vo su{tina, 

menaxmentot postoi koga menaxerite 

se odgovorni za efikasno naso~uvawe 

na ~ove~kiot napor pri 

koristeweto na materijalnite resursi. 

Tretiot element go so~inuvaat 

lu|eto, so ~ij napor se izvr- 

{uva rabotata. So pomo{ na lu|eto 

menaxerite ja izvr{uvaat nivnata 

rabota. êtvrtiot element 

se odnesuva na formuliraweto i 

ostvaruvaweto na celite na pretprijatieto 

so naporot na drugi lu- 

|e. Menaxmentot vklu~uva koordinacija 

na ~ove~kite i materijalnite 

resursi vo nasoka na ostvaruvawe 

na celite. Naporot na lu|eto 

e naso~en kon celite. Celite se 

potrebni bidej}i aktivnostite 

treba da bidat naso~eni kon nekoj 

sakan kraen rezultat ili sostojba. 

Glavna karakteristika na edna 

moderna nacija e menaxmentot vo 

pretprijatijata. Naukata za menaxment 

e osnovna karakteristika 

na industriskoto op{testvo. 

Vo praktikata toj postoi otkoga 

postoi civilizacijata. Vo modernoto 

ekonomsko rabotewe negovoto 

zna~ewe e ogromno. Inaku, 

terminot menaxment ima pove}e 

zna~ewa. Prvo, toj se upotrebuva 

za da definira {iroki podra~ja 

na aktivnost. Vtoro, so nego se 

opi{uvaat nivoata na avtoritetot 

vo ramkite na organizacijata, 

odnosno nivnata podelba na vrven 

menaxment, sreden menaxment 

i menaxment na ponisko nivo, 

spored nivniot avtoritet. Treto, 

terminot ozna~uva funkcionalen 

priod {to opfa}a: planirawe, 

organizirawe, koordinirawe, 

motivirawe i kontrolirawe. 

êtvrto, menaxmentot gi opfa}a: 

vrabotenite, finansiite, materijalite 

i celite, kupuvaweto i 

prodavaweto, metodite i postapkite, 

sredstvata i opremata. 

Vo na{ata zemja vo prethodniot 

op{testveno-ekonomski i politi~ki 

sistem terminot menaxment 

re~isi i ne se upotrebuva- 

{e, ili od ideolo{ki pri~ini se 

upotrebuva{e vo negativna konotacija, 

vo smisla na ìgosuvawe 

na †projavenite tendencii na dominacija 

na menaxersko-tehnokratskite 

strukturi#. Po osamostojuvaweto 

na zemjata i izgradbata 

na noviot sistem, naukata za 

menaxment dobi polno pravo na 

gra|anstvo. Menaxmentot i srodnite 

nau~ni disciplini denes se 

izu~uvaat vo srednite u~ili{ta, 

zadolìtelno na fakultetite od 

ekonomskata struktura (na dodiplomskite 

i postdiplomskite studii), 

no i na drugi fakulteti. Vo 

ponovo vreme, brojot na nau~ni i 

stru~ni trudovi od oblasta na menaxmentot 

(u~ebnici, statii, magistraturi, 

doktorati), podgotveni 

ili objaveni na makedonski 

jazik, beleì postojan podem. 

LIT.: Bobek [uklev, Menaxment, ~etvrto 

izdanie, Skopje, 2004. B. [. 

MENAXMENT NA VKUPNI- 

OT KVALITET (TOTAL QUA- 

LITY MANAGEMENT) – menaxment-filozofija 

na kontinuirano 

podobruvawe na kvalitetot 

voden od menaxmentot, so cel da 

se zadovolat potrebite na potro- 

{uva~ite. Reakciite na potro- 

{uva~ite se najdobroto merilo i 

pretstavuvaat indikator za kvalitetot 

na proizvodot ili uslugata. 

Dokolku se podobri kvalitetot, 

se o~ekuva tro{ocite da 

opadnat, so {to poefektivno }e 

se zadovolat potrebite na potro- 

{uva~ot. Pretstavnicite na menaxmentot 

na vkupniot kvalitet 

nego go opi{uvaat i go objasnuvaat 

na razli~ni na~ini, kako, na 

primer: prodolùvawe na nau~niot 

menaxment; nova paradigma 

na pretprijatijata, orientirani 

kon potro{uva~ot; seopfaten na- 

~in na unapreduvawe na vkupnoto 

rabotewe na pretprijatieto; nov 

na~in na razmisluvawe na menaxmentot 

vo pretprijatieto, ili 

pak kako filozofija ili priod 

na menaxmentot, koj se karakterizira 

so svoi principi, praktika 

i tehniki, kako kreirawe kultura 

na pretprijatieto, kako seopfaten 

priod na kontinuirano 

podobruvawe na kvalitetot {to e 

voden od menaxmentot i sl. Osnovnite 

principi na menaxmentot 

na vkupniot kvalitet se slednive: 

kvalitet, potro{uva~, 

vklu~enost na menaxmentot, participacija 

na site vraboteni, 

timska rabota, obuka i kultura. 

Spored su{tinata na menaxmentot 

na vkupniot kvalitet, na kvalitetot 

na proizvodite – uslugite 

vlijaat ~etiri grupi steikholderi: 

potro{uva~i, menaxeri, rabotnici 

i dobavuva~i. Primenata 

na menaxmentot na vkupniot 

kvalitet vklu~uva nekolku tehniki, 

kako na primer: krugovi na 

kvalitet, benchmarking, kontinuirano 

podobruvawe, ovlastuvawe, 

snabduvawe od nadvore{en izvor 

i namaleno vremetraewe na ciklusot. 

Konceptot na menaxmentot 

na vkupniot kvalitet vo na- 

{ata praktika postepeno dobiva 

vo zna~ewe poradi zgolemenata 

konkurencija na doma{niot pazar, 

visokiot stepen na nadvo-


re{notrgovskata liberalizacija 

na zemjata i soo~uvaweto so faktot 

za niskata konkurentnost na 

makedonskata ekonomija nasproti 

procesite na globalizacija i 

zaostrenata konkurentska borba 

na stranskite pazari. 



MENELAJ – nezakonski sin na 

Aleksandar I, pokraj negovite ~etiri 

zakonski sina (Alketa, Filip, 

Perdika II i Aminta). Toj e 

tatko na Aminta II †Maliot#, 

eden od pretendentite za makedonskiot 

prestol vo vremeto na 

voenata anarhija (394/3 g. pr.n.e.). 

LIT.: V. Lil~i} i N. [eldarov, Kralevite 

na anti~ka Makedonija i nivnite moneti 

vo Republika Makedonija, Skopje, 

1994; N. G. L. Hammond, G. T. Grifith, A History 

of Macedonia, Vol. II, Oxford, 1979. K. M.-R. 

MENELAJ – sin na Aminta III od 

brakot so Gigaja, so koja gi imal i 

dvata sina Arhelaj i Aridaj, polubrat 

na Filip II Makedonski. 

Kako pretendenti na makedonskiot 

prestol, Filip II go zatvoril i 

go egzekutiral Arhelaj, dodeka 

Menelaj i Aridaj privremeno na{le 

pribeì{te vo Olint. Otkako 

Olintjanite odbile da gi predadat, 

Filip II go napadnal Olint, go 

sramnil so zemjata i pritoa bile 

pogubeni i negovite polubra}a. 

IZV.: Justini, Historiarum Philippicarum ex 

Trogo Pompeio, Parisiis, MDCCCXXIII. 

LIT.: N. Proeva, Istorija na Argeadite, 

Skopje, 2004. K. M.-R. 

MENELAJ PELAGONECOT 

(prvata polovina i sredinata na 

IV vek pred n.e.) – linkestidski 

velikodostojnik, moèbi sin na 

linkestidskiot basilevs Arabaj 

III. Vo izvorite nema potvrda deka 

bil vladetel na Linkestida. 

Vo periodot koga atinskite stratezi 

dejstvuvale protiv makedonskiot 

kral Perdika III, toj ja pomagal 

Atina vo Amfipol (ok. 350 

pr.n.e.). Podocna stanal gra|anin 

na Atina i se spomnuva vo docnite 

360-ti godini pr.n.e. na eden 

natpis na spomenik {to mu go podignale 

Atiwanite. 

LIT.: E. Petrova, Pajonija, Skopje, 1999; V. 

Lil~i} – N. [eldarov, Kralevite na anti~ka 

Makedonija, Skopje, 1994. K. M.-R. 

MENKOV, Boro Iliev (Kumanovo, 

6. V 1919 ‡ kaj s. Belanovce, 

Kumanovsko, 14. X 1941) ‡ berber, 

komunisti~ki deec i naroden heroj 

od NOB. Bil istaknat sindikalist 

i rakovoditel na {trajkot 

na berberskite rabotnici vo 

Kumanovo (1936). Potoa zaminal 

na rabota vo Kraguevac (Srbija, 

1936-1938). Se lekuval vo sanatoriumot 

vo Kasin Dol (januari‡fevruari 

1940), a potoa stanal 

~len na KPJ (1940). Po okupacijata 

na Makedonija bil eden od 

Boro 

Menkov 

organizatorite na NOB vo Kumanovo 

i komandant na Karada~kiot 

NOPO (1941). Zaginal vo sudir 

so bugarskata vojska i policija. 

Proglasen e za naroden heroj na 

Jugoslavija (30. XII 1951). 

LIT.: Vlado Maleski, \ur|ina alova, II 

izdanie, Skopje, april 1953, 5–18; Vidoe 

Podgorec, Menkov Ilija Borko (1919- 

1941), Narodni heroi od Makedonija, 

Skopje, 1973, 216–221; Menkov Ilija Borko 

(1919–1941), Mlad borec, XXXII, 18, Skopje, 

juni 1975, 17; Branko KrkeliÊ, Borac 

protiv svih neprijateqa, [est decenija 

od ro—ewa narodnog heroja Bore Menkova 

i trideset osam godina od wegove pogibije, 

†Politika#, Beograd, 26. XII 1979, 11; 

Dejan Aleksi}, Svetol primer na dosleden 

borec i komunist (1-3), †Na{ vesnik#, 

XVIII, 695, Skopje, 4; Crveni karanfili, 

†Komunist#, Skopje, 25. IX 1981, 21; Spomen-bista 

na herojot. Na denot na artileriskite 

edinici vo kasarnata †Boro Menkov#, 

†Na{ vesnik#, XX, 787, Skopje, 13. XI 

1981, 1; D-r Simo Mladenovski, Narodniot 

heroj Boro Menkov, †Beseda#, VIII,21–22, 

Kumanovo, 1981, 104–132; D. P., Zakletva 

dadovme ‡ sloboda da izborime. Razgovor 

so Pero Menkov, †Komunist#, XL, 1334, 

Skopje, 8. X 1982, 16; Dr @ivko Lazarevski, 

Boro Menkov, Beograd, 1983, 1–61. S. Ml. 

Vilijam 

Mervin 

MERVIN, Vilijam S. (Wujork, 7. 

II 1927) ‡ amerikanski poet i preveduva~ 

na poezija (od francuski, 

{panski, portugalski i italijanski). 

Prvata stihozbirka pod naslov 

Maska za Janus ja objavil vo 

1952 g. Potoa sleduvaat stihozbirkite 

Me~ki {to igraat 

(1954), Pijan vo pe~ka (1960), 

Vo{ki (1967), Nosa~ na skali 

(1970, Pulicerova nagrada koja ja 

odbil), Kompas-cvet (1977). Negovite 

pesni, prete`no narativni, 

vo kombinacija so mitolo{ki 

matrici vrz koi se baziraat, postignuvaat 

neobi~na nadrealna at- 

MESESNEL 

mosfera. Dobitnik na Zlatniot 

venec na SVP vo 2005 g. 

LIT.: Z. An~evski: Portret bez ramka, 

†Poezija#, SVP, Struga, 2005. P. Gil. 

MERINGIJA, MALUCVETNA 

(Moehringia minutiflora Bornm.) – 

endemit vo florata na RM od familijata 

Caryophylaceae (karanfili). 

Poznat za okolinata na 

Prilep–Markovi Kuli, Treskavec, 

Sele~ka Planina, Mariovo i 

Jakupica. Vl. M. 

MERKI I SREDSTVA ZA SUZ- 

BIVAWE NA [TETNI [UM- 

SKI INSEKTI – od aspekt na 

za{titata na {umite se delat na 

preventivni i represivni. So 

preventivnite se spre~uva pojavata 

ili {ireweto na {tetnite 

insekti, a so represivnite se suzbivaat 

koga tie se ve}e prisutni 

i se vo sostojba da se pro{irat i 

da predizvikaat pogolemi {teti 

vo {umata. Metodite {to se koristat 

i pri obata slu~aja moàt 

da se grupiraat vo slednive kategorii 

merki: predza{tita, fizi~ko-mehani~ki, 

biolo{ki, genetski, 

hemiski i integralni. Vo 

prvite spa|aat site {umskoodgleduva~ki 

merki. Vtorite se 

primenuvaat koga {tetnikot e 

prisuten na relativno mala povr- 

{ina, a se koristi: mehani~ka sila, 

ogan, visoka temperatura, 

prirodna ili ve{ta~ka svetlina, 

radioizotopi ili elektri~na 

struja. Vo biolo{kite merki se 

koristat prirodnite neprijateli, 

kako {to se nekoi korisni vidovi 

cica~i i ptici, insekti-paraziti, 

predatori i drugi ~lenkonogi, 

kako i opredeleni vidovi 

patogeni mikroorganizmi. Genetskite 

metodi za suzbivawe na 

{tetnite {umski insekti se sostojat 

vo sozdavaweto i razmnoùvaweto 

na nivnite slabo vitalni 

ili neplodni rasi. Vo hemiskite 

merki se koristat otrovni hemiski 

sredstva koi moàt da gi odbivaat 

insektite (repelenti) i 

koi gi ubivaat (insekticidi). 

Integralnite se najsovremeni i 

pretstavuvaat kombinacija na site 

prethodni merki. Avioaplikacijata 

ili aviometodata (avioakcijata) 

se prepora~uva samo vo 

slu~ai koga se vr{i suzbivawe na 

onie {tetni vidovi insekti {to 

se razmnoùvaat preku gradacija 

i predizvikuaat golemi {teti so 

svoeto pro{iruvawe na golemi 

{umski povr{ini. St. N. 

MESESNEL, France (Cervignano, 

Slovenija, 25. XI 1894 – Turjak, 

4. V 1945) – slovene~ki istori~ar 

na umetnosta, likoven kriti~ar 

i univ. profesor. Gimnazija 

zavr{il vo Qubqana, potoa 

studiral istorija na umetnosta 

vo Viena i vo Zagreb i doktori- 

M 

939

M MESMER MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ral na Karloviot univerzitet vo 

Praga. Kako kustos na Arheolo{kiot 

muzej vo Skopje (od 

1928), bil izbran za docent (1933) 

i vonreden profesor (1938) na 

Filozofskiot fakultet vo 

Skopje. Pri prestojot vo Makedonija, 

kako likoven kriti~ar 

sorabotuval vo skopskoto spisanie 

za nauka i knièvnost †Ju`ni 

pregled# (1927), gi rakovodel 

arheolo{kite iskopuvawa vo Suvodol, 

Bitolsko (1931–1932) i 

u~estvuval vo arheolo{kite iskopuvawa 

vo Stobi. Otkako se 

vratil na rabota vo Qubqana 

(1938), bil aktiven u~esnik vo 

Oslobodilnata fronta (od 1941), 

a neposredno pred osloboduvaweto 

na Qubqana, bil uapsen od 

kvislin{kata domobranska policija 

i potoa strelan od belogardistite. 

S. Ml. 

MESMER, Toma (Thomas Mossmer) 

(1717‡1777) ‡ avstriski grafi~ar, 

sopstvenik na tipografija 

vo Viena. Sorabotuval so 

Hristofor @efarovi~ vo izvedbata 

na pove}e dela me|u koi i izdanieto 

na Stematografijata 

(1741), grafikite na sv. Naum Ohridski 

(1743), Bogorodica Spiliotisa 

(1749), Bogorodica 

Olimpiotisa (1752), manastirot 

Hilandar (1755) i dr. 

LIT.: D. Davidov, Srpska Grafika XVIII 

veka, Novi Sad, 1978. J. ^.-F. 

Rekata Mesta, ju`no od Bansko 

MESTA – reka {to se formira 

od vodite na Crna i Bela Mesta. 

Crna Mesta izvira pod vrvot Kolarov 

od ju`nata strana na planinata 

Rila, a Bela Mesta istekuva 

od ezeroto Grn~arov (2.240 m). Se 

vleva vo Egejskoto More isto~no 

od gradot Kavala. Izvorniot del 

se nao|a vo Bugarija, a drugiot del 

te~e niz Pirinskiot i Egejskiot 

Makedonija. Dolga e 290 km, od koja 

vo Bugarija te~e vo dolìna od 

126 km. Vkupniot pad na rekata 

iznesuva 2.240 m, a prose~niot 

9,1‰. Slivot zafa}a povr{ina 

od 7.500 km 2 , od koi na Bugarija $ 

pripa|aat 2.767 km 2 ili 36,9%, a 

na Grcija 4.733 km 2 ili 63,1%. 

LIT.: K. Ivanov, V. Marinov, T. PanaŸotov, 

A. Petkov, HidrologiÔ na BÍlgariÔ, 

SofiÔ, 1961. Dr. V. 

940 

†METALEC#, AD – Prilep – 

pretprijatie formirano vo 1970 

kako rabotilnica za bravarskolimarski 

raboti. So pro{iruvawe 

i razvoj se preorientira za 

proektirawe, proizvodstvo i 

montaà na metalni konstrukcii. 

Firmata se zanimava i so limaro-pokriva~ki 

raboti, bravarski 

raboti, izrabotka i montaà 

na mostovi i silosi, priklu~na 

zemjodelska mehanizacija, remontni 

aktivnosti na termocentrali 

i rudnici. Od 2003 g. proizveduva: 

kolektori za son~eva energija, 

bojleri, kako i toplinoizmenuva- 

~i, a od 2004 g. e usvoen proizvodot 

– avtokontejner za vozila za 

sobirawe na komunalen otpad. 

Raspolaga so proizvodstveni hali 

kompletno opremeni so instalacija 

i oprema i pridru`ni objekti 

so vkupna povr{ina od 14.000 

m². Kapacitetot iznesuva 5.000 

t/g., od koi pogolemiot del se iznesuva 

na stranski pazari. Sl. A. 

@elezarnicata vo Skopje 

METALURGIJA VO RM – podra~je 

na naukata i tehnikata {to 

se zanimava so dobivawe i so prerabotka 

na metali, leguri i sl. 

Metalurgijata kako dejnost e prisutna 


u{te pred na{ata era. Taka, 

vo rudnikot Al{ar, Mariovo, u{te 

vo rimsko vreme se eksploatirale 

arsen, antimon i hrom. Vo 

sredniot vek se naseluvani iskusni 

rudari, na pr., Sasi, ottamu i 

nazivot Sasa na rudnikot za olovo 

i cink. Nazivot Samokov, kaj Makedonski 

Brod, poteknuva od imeto 

na napravite za kovewe vo koi 

~ekanot se podiga so pomo{ na vodeni~ko 

trkalo. Sovremenata metalurgija 

po~nuva po Vtorata 

svetska vojna so izgradba na kombinatite 

†Jugohrom# – Jegunovce, 

†Metalski zavod Tito# – Skopje, 

Rudnici i èlezarnica †Skopje#, 

†Alumina# – Skopje, †Topilnica 

za olovo i cink# – Veles, †FENI# 

– Kavadarci i drugi, koi proizveduvaat 

i delumno prerabotuvaat 

Rudnikot †Tajmi{te#, najbogatata surovinska 

baza na @elezarnicata vo Skopje 

~elik, feroleguri (ferosilicium, 

ferohrom, feromangan, feronikel 

i dr.) olovo, cink, aluminium, 

srebro, indium i dr. Pred tranzicijata 

na sopstvenosta, metalurgijata 

e vode~ka izvozna industriska 

dejnost vo RM. Vo tranzicijata 

nastanuva re~isi celosen zastoj. 

So privatiziraweto i so prezemaweto 

od stranski sopstvenici metalur{kite 

kompanii zaìvuvaat 

i rabotat pouspe{no od koga bilo. 

Metalurgijata e dejnost so intenzivno 

koristewe surovini, energija 

i voda i generirawe otpadni 

gasovi, vodi i troski. Za{titata 

na ìvotnata sredina e vaèn aspekt 

na raboteweto na metalur- 

{kite pogoni. Sv. H. J. 

METAMORFNI KARPI – u{te 

se narekuvaat i preobrazeni karpi, 

koi nastanuvaat vo procesot 

na metamorfizam, pri zgolemeni 

pritisoci i temperaturi, so preobrazba 

na sedimentnite ili pak 

na magmatskite karpi. Ako nastanuvaat 

so preobrazba na sedimentnite 

karpi, se narekuvaat parametamorfni 

karpi, a ako nastanuvaat 

so preobrazba na magmatskite 

karpi, se narekuvaat ortometamorfni 

karpi. Strukturite 

kaj metamorfnite karpi mo- 

àt da bidat reliktni ili pak 

singenetski. Naj~esti singenetski 

strukturi se: granoblasti~nata, 

lepidoblasti~nata i nematoblasti~nata. 

Teksturata kaj metamorfnite 

karpi e naj~esto {krilesta. 

Na osnova na teskturata se 

izdvojuvaat {krilesti metamorfni 

karpi (argilo{isti, filiti, 

{krilci, mika{isti, gnajsevi i 

dr.), i masivni metamorfni karpi 

(mermeri, eklogiti, kvarciti i 

dr.). Na teritorijata na RM se 

{iroko rasprostraneti karpi i 

se pojavuvaat vo metamorfnite 

serii vo site geotektonski edinici 

(Zapadno-makedonskata zona, 

Pelagoniskiot metamorfen kompleks, 

Vardarskata zona i Srpsko-makedonskata 

masa). 

LIT.: Risto Stojanov, Blaò Boev, Petrologija 

na metamorfni karpi, RGF, 

[tip, 1999. Bl. B.


METODIJ ‡ ohridski arhiepiskop 

(28. V 1708 ‡ pred 11. VI 1708). 

Samiot se narekuval ohridski 

patrijarh. Bil smenet pod pritisok 

na pot~inetite arhijerei. 


arhoepiskopix, t. 2. Ot padaneto 

$ pod turcite do neŸnoto uni- 

]oènie (1394–1767), Sofix, 1931; Jovan 

Bel~ovski, Hronolo{ki spisok na 


(patrijar{ija), †Godi{en zbornik# 

na Bogoslovski fakultet †Sveti Kliment 

Ohridski#, kn. 8, Skopje, 2002, 76. S. Ml. 

METODIJ (XV v.) – ohridski 

arhiepiskop (1757–1758). Spored 

svedo~eweto na belgradskiot mitropolit 

Joasaf, Metodij stanal 

ohridski arhiepiskop vo tekot na 

1757 g., a vo slednata godina se nao|al 

na tronot na Ohridskata crkva. 

Imal prepiska so sultanot, vo 

koja se àlel deka te{ko moè da 

gi ispla}a dolgovite na Ohridskata 

arhiepiskopija. 


arhiepiskopi®-patriar{i®, Sofi®, 1995; A. 

Matkovski, Odnosite pome|u Ohridskata 

arhiepiskopija i osmanskata dràva, †Glasnik 

na INI#, XVI, 2, Skopje, 1972. Al. Tr. 

Mitropolit 

Metodij 

METODIJ, mitropolit (\or|i 

Poposki) (Prilep, 27. III 1914 – 

Prilep, 25. II 1976) – prv vladika 

od obnovenata Makedonska pravoslavna 

crkva. Nià gimnazija 

zavr{il vo Prilep, {estoklasna 

Bogoslovija vo Bitola (1935). Zavr{il 

i Filozofski fakultet 

(istorija) na Skopskiot univerzitet. 

Na 27. X 1936 g. bil rakopoloèn 

za |akon, a za sve{tenik vo 

juli 1937 g. Od 1938 g. bil verou- 

~itel vo osnovnoto u~ili{te vo 

Prilep, potoa paroh na Prilepskata 

parohija. Vo 1941 g. bil postaven 

za paroh pri crkvata †Sv. 

Blagove{tenie# vo Prilep. Vo 

1959 bil proizveden vo protojerejski 

~in, a vo 1965 g. e odlikuvan 

so najvisoko sve{teni~ko odlikuvawe 

vo Makedonskata pravoslavna 

crkva – graden krst. Na 

taa dol`nost bil sè do zamona{uvaweto 

i izborot za Veli~ki 

episkop (12/13. III 1966), vo rodniot 

grad Prilep vo Soborniot 

hram †Sv. Blagove{tenie#. Vo juli 

1967 g. bil izbran i vostoli~en 

za arhijerej na Debarsko-ki~evskata 

eparhija {to ja upravuval do 

krajot na ìvotot. Grobot na bla- 

ènoupokoeniot mitropolit Metodij 

se nao|a vo hramot †Sv. Bogorodica# 

– Kamensko, vo Ohrid. 

LIT.: Done Ilievski, Makedonskoto 



istiot, Smislata na nekoi otpori protiv 

avtokefalijata na Makedonskata 

pravoslavna crkva, Skopje, 1970 ; istiot, 

Avtokefalnosta na Makedonskata pravoslavna 

crkva, Skopje, 1972; istiot, Arhiepiskop 

Ohridski i Makedonski Dositej, 

Skopje, 1995. Rat. Gr. 

Mitropolit 

Metodij 

METODIJ, mitropolit (Metodij 

Zlatanov) (Berovo, 24. VIII 

1963) ‡ mitropolit na Amerikansko 

‡ Kanadskata eparhija, poet, 

profesor vo Makedonskata pravoslavna 

bogoslovija „Sveti 

Kliment Ohridski# vo Skopje. 

Glaven i odgovoren urednik na 

spisanieto za pravoslavna duhovna 

kultura „Demostroj#. Avtor na 

esei i prevodi od oblasta na pravoslavnata 

teologija, filozofijata 

na istorijata, hristijanskata 

estetika i vizantologijata. Kako 

poet e zagovornik na vizuelnata 

poezija. Vo 1997 g. ostvaril serija 

izlo`bi i instalacii „Pora|awe 

na Istokot#. 

DELA: Tre{talnik, Sk., 1986; E, Sk., 

1997; Sauloviot Katalog, Sk., 1998, Saronski 

bliznaci, Sk., 2002, Bagrena Samarija, 

Sk. 2004. V. Toc 

METODIJ, SV. (Solun, me|u 

810‡815 ‡ Velegrad, Moravija, 6. IV 

885) & mona{ko ime (svetovnoto ne 

e posvedo~eno) na vizantiskiot arhont 

i slovenski prosvetitel, moravski 

arhiepiskop i knièven deec. 

Najstar sin, roden vo ugledno 

semejstvo na drungarot Lav i Marija 

od Solun. Najverodostoen izvor 

za nego e Prostranoto (panonsko) 

ìtie, napi{ano od sv. Kliment 

Ohridski. Pretstaven e kako umen, 

hrabar i silen u{te od mladosta. 

Na 20-godi{na vozrast postaven za 

arhont (upravnik) na slovensko 

kneèvstvo. Edni pretpolagaat deka 

toa se nao|alo vo Makedonija, vo 

Strumi~ko-bregalni~kiot kraj (i 

deka tamu go prevel Zakonot za sudewe 

na lu|eto na slovenski so 

METODIJ 

Sv. Metodij, |akonikot na ju`niot yid vo crkvata 

vo Kurbinovo (XII v.) 

gr~ko pismo), a drugi – vo Bitinija, 

zapadna Mala Azija do Bosfor, kade 

{to imalo mnogubrojni slovenski 

semejstva importirani od Solunsko. 

Po 10-godi{na administrativno-voena 

slu`ba se povlekol vo 

manastir na planinata Olimp (Mala 

Azija) i se zamona{il. Pove}e 

podrobnosti za nego se poznati po 

861, koga mu se pridruìl na brata 

si Konstantin Filosof vo Hazarskata 

misija. Tamu e pretstaven kako 

pomo{nik na pomladiot brat, 

no verojatno imal i drugi va`ni 

diplomatski obvrski. Po vra}aweto 

od Hazarija imperatorot Mihail 

III i patrijarhot Fotij mu predloìle 

arhiepiskopski ~in, no toj 

odbil; prifatil da bide samo igumen 

na manastirot Polihron so 70 

monasi, me|u koi verojatno imalo i 

Sloveni. Kaj nego ~esto prestojuval 

brat mu Konstantin. So pravo 

se pretpolaga deka tamu bilo sozdadeno 

prvoto slovensko pismo i od 

preselenite Sloveni tamu si izbrale 

svoi u~enici. 

Najva`noto delo, zaedni~ko so 

brata mu, e prosvetitelskata 

Moravska misija od op{toslovensko 

i evropsko zna~ewe. Sve- 

~eno isprateni od vizantiskiot 

imperator i od patrijarhot, Bra- 

}ata i u~enicite, so prevodi na 

najva`nite bogoslu`beni knigi, 

bile radosno do~ekani od velikomoravskiot 

knez Rastislav. Toj 

im dal dobri uslovi za rabota i 

nabrgu podgotvile nov podmladok 

za vr{ewe bogoslu`bi. No Rastislav, 

vo 864 pobeden od germ. 

kral Ludvig, nemal mo`nost da ja 

{titi slovenskata bogoslu`ba od 

germanskoto sve{tenstvo so latinski 

jazik. Po tri godini Bra- 

}ata planirale da se vratat, no zadràni 

od knezot Kocel ostanale 

vo Panonija u{te edna godina i tamu 

podgotvile slovenski kadar. 

M 

941

M METODIJA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Sv. Kiril i sv. Metodij, srednovekovna minijatura 

Vo 867 g. vo Vizantija se slu~ile golemi 

promeni vo dinastijata i vo 

crkovniot vrv, pa namesto vo Carigrad, 

Bra}ata trgnale so mo{tite na 

sv. Kliment Rimski vo Rim da baraat 

od papata dozvola za slov. bogoslu`ba. 

Vo Rim bile sve~eno do~ekani 

od papata Adrijan, no na soglasnosta 

~ekale dolgo. Po smrtta na sv. 

Kiril vo Rim (869), Metodij ostanal 

sam da ja rakovodi Slovenskata misija. 

Vo 870 se vratil vo Panonija, no 

Kocel baral od papata Metodij da 

bide rakopoloèn za arhiepiskop, 

za da moè da organizira samostojna 

crkva. Metodij povtorno odi vo Rim 

i se vra}a kako arhiepiskop Panonski, 

no sre}ava ogor~ena reakcija od 

bavarskoto sve{tenstvo od Salcburg, 

pod ~ija jurisdikcija se nao|ala 

Panonija. Metodij bil faten, suden, 

maltretiran i zatvoren dve i 

pol godini. Po intervencija od noviot 

papa Jovan VIII bil pu{ten, no vo 

Panonija ve}e ne se vratil, a oti{ol 

vo Moravija i rabotel pod mo{ne 

te{ki uslovi. Vo 879 strogo mu bilo 

zabraneto da sluì na slovenski, pa 

tretpat odi vo Rim da se pravda. Spored 

13 gl. na @M, vo 881 g. oti{ol vo 

Carigrad i otkako ostavil tamu dvajca 

od svoite u~enici (sve{tenik i 

|akon) i bogoslu`beni knigi, se vratil 

vo Moravija. Po tretoto patuvawe 

vo Rim Metodij se oddava na kni- 

èvna rabota. Zaedno so dvajca svoi 

u~enici brzopisci go prevel do krajot 

Stariot zavet, Nomokanonot i 

Paterikot. Po~inal na 6 april st. 

st. 885; bil opean na latinski, gr~ki 

i slovenski i pogreban vo golemata 

crkva vo Velegrad. 

LIT.: S. B. Bern{teŸn, Konstantin Filosof 

i MefodiŸ; P. Dinekov, SlavÔnskiŸ 

prosvetitelÏ MefodiŸ, SofiÔ 1985; 

F. V. Mare{, Jazikot na slov. prvou~itel 

Metodij, Kirilo-Metod. (st. slov.) period 

i K.-M. tradicija vo Maked., Skopje 

1988, 71-76; Christianity among the Slavs, Roma 

1988; S. Nikolova, MetodiÔ, K.-M. E II, S. 

1995, 632-650; P. Hr. I., Svetila nezaodni, 

Sk., 1999, 144–155. P. Hr. Il. 

942 

METODIJA (Srbija) – arhimandrit. 

Kako igumen na Le{o~kiot 

manastir od Srpskata pravoslavna 

crkva vo 1915 i 1918–1923 g. gi 

obnovil objektite na manastirot 

o{teteni vo Prvata svetska vojna 

i ja zapo~nal izgradbata na novata 

crkva †Sv. Atanasij#. Naselenieto 

vo okolnite sela go za{tituval 

od teroriziraweto na 

srpskite xandari i vojnici. 

LIT: B. Svetozarevi}, Dejnosta na Arhimandrit 

Metodija vo Le{o~kiot manastir, 

†Glasnik na INI#, /2, 2000; I. Petru- 

{evski, B. Svetozarevi}, Le{o~kiot manastirski 

kompleks, Skopje, 2001. Br. Sv. 

†METODIJA MITEVSKI- 

BRICO# (Skopje, 16. I 1950) ‡ 

u~ili{te za fizi~ka kultura, osnovano 

od Komisijata za fizi~ka 

kultura na Vladata na SRM, so 

cel da {koluva stru~ni kadri za 

u~ili{tata i sportskite organizacii. 

Otprvin bilo smesteno vo 

prostoriite na DTV †Partizan# 

I. Od 1962/1963 se zdobilo so sopstven 

objekt vo naselbata †Crni- 

~e# i go dobilo sega{noto ime. 

Od u~ebnata 1951/52 do 1967/68, 

koga prestanalo da bide kadrovsko, 

vo nego zavr{ile vkupno 668 

stru~ni u~iteli po fizi~ko vospitanie, 

od koi 490 ma{ki i 178 

ènski. Po 1968 g. raboti kako 

sredno naso~eno u~ili{te. 


kadrovski {koli vo Makedonija, †Godi- 

{en zbornik na Fakultetot za fizi~ka 

kultura#, Skopje, 1988, 115–117. D. S. 

METODIKA – v. didaktika 

METODISTI^KA CRKVA VO 

MAKEDONIJA ‡ zaednica na 

vernici, pobornici na metodizmot, 

so osnovna cel da se pro~istuva 

verata so pomo{ na sekojdnevno 

Evangelisti~kata crkva vo Skopje 

Patronot na 

u~ili{teto 

Metodija 

Mitevski- 

Brico 

~itawe na Biblijata, so molitva, 

post i sluèwe na bli`niot, odnosno 

vodewe eden discipliniran 

na~in na ìveewe i povrzuvawe vo 

zaednica so onie {to go sledat patot 

na Isus Hristos. Vo 1968 g. bila 

preimenuvana vo Evangelskometodisti~ka 

crkva. Prvite evangelsko-metodisti~ki 

zaednici na 

teritorijata na Makedonija se osnovale 

vo Bansko (Pirinsko) vo 

1868, vo Bitola vo 1873, vo Strumica 

i vo okolnite sela vo periodot 

od 1882–1890 g., kako i vo pove- 

}e gradovi i sela vo Egejskiot del 

na Makedonija. Evangelsko-metodisti~kata 

crkva vo RM ima 13 zaednici, 

vo koi ~lenuvaat okolu 

5.000 vernici. Sedi{teto na crkvata 

e vo Strumica. 

LIT.: Istorija na Evangelsko-metodisti~kata 

crkva vo Republika Makedonija, 

Skopje, 2003. M. Ta{. 

METODOLOGIJA ‡ filozofska 

disciplina {to ja prou~uva 

sevkupnosta na metodskite postapki, 

procesi i sredstva za zdobivawe, 

sistematizirawe i verificirawe 

na nau~nite znaewa. Se deli 

na op{ta metodologija (gi izu~uva 

metodite {to im se zaedni~ki na 

site nauki); posebni metodologii 

(metodite na oddelni nau~ni podra~ja: 

op{testveni, prirodni, medicinski 

nauki itn.), i specijalni 

metodologii (metodskite postapki 

karakteristi~ni za opredelena nau~na 

disciplina). Vo Makedonija, 

kako filozofska i nastavna disciplina, 

metodologijata sistematski 

se prou~uva i se razviva od 

oformuvaweto na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje (1946). Op{tata 

metodologija se izu~uva na studiite 

po filozofija, otprvo vo ramkite 

na predmetot Dijalekti~ka 

logika, a podocna i kako samostoen 

predmet (na dodiplomskite i postdiplomskite 

studii). Posebnite, 

odnosno specijalnite metodologii 

se zastapeni skoro na site visoko{kolski 

institucii vo RM. Zna~ajni 

ostvaruvawa od oblasta na op{tata 

metodologija (objaveni statii, knigi, 

prira~nici itn.) postignaa: (v.) 

Mitko Ilievski, Mirko \o{evski, 

Violeta Panzova i dr., a vo domenot 

na specijalnite metodologii 

na op{testvenite nauki: (v.) Petre 

Georgievski (metodologija na sociolo{kite 

istraùvawa), (v.) Natka 

Mickovi} i Nata{a Angelovska 

(metodologija na pedago{kite 

istraùvawa), (v.) Violeta Petroska-Be{ka 

(metodologija na psiholo{kite 

istraùvawa) i dr. 

LIT.: V. Panzova, Logi~ki leksikon, Skopje, 

2005; Filozofski fakultet vo Skopje: 

1920–1946–2006, Skopje, 2006, 237. V. Panz. 

MEHMED I êlebi (Odrin, 1389 

– Odrin, 26. V 1421) – petti osmanliski 

sultan. Vladeel vo Makedo-


Sultanot 

Mehmed I 

êlebi 

nija 8 godini (5. VII 1413 – 17. VI 

1421). Sin na sultanot Bajazid I. 

Po pobedata vo vojnata za prestolot 

so bra}ata Sulejman i Musa ja 

obedinil osmanliskata dràva. 

LIT.: H. Ganem, E`tudes d`histoire orientale, 

Les sultans ottomans, t. I., Paris, 1901; M. SertoYlu, 

Resimi osmanl’ tarihi ansiklopedisi, Istanbul, 

1958. J. Jan. 

Sultanot 

Re{at 

Mehmed V 

MEHMED V Re{at (1844-1918) – 

trieset i petti sultan (27. XI 1909 

– 3. VII 1918). Sin na sultanot Abdul 

Azis, brat na sultanot Murat 

V, a go nasledil proteraniot sultan 

Abdul Hamid II. Prestojuval 

vo Bitola i vo drugi mesta vo Makedonija. 

Vo negovo vreme bil obnoven 

Parlamentot. Kako sultan 

izgubil tri vojni: Italijanskoturskata, 

Prvata balkanska i Prvata 

svetska vojna, koga dràvata 

ja upravuvale mladoturcite. Go 

nasledil brat mu Mehmed VI. 

LIT.: Turkiye Tarihi, Istambul, 1967. Al. Tr. 

MEHMED, Abduraim ‡ vtor potpretsedatel 

na prvata Vlada na 

DFM (16. IV 1945‡XII 1946). 

LIT.: Makedonski vladi, 60 godini, Dr- 

àven arhiv na Republika Makedonija, 

Skopje, 2005, 22. S. Ml. 

MEHMEDI, Mehmed Dauti (s. 

Zajas, 1911 ‡ s. Bukoj~ani, Ki~evsko, 

juli 1945) – zemjodelec, delegat 

na Vtoroto zasedanie na AS- 

NOM. Bil u~esnik vo NOB (od 

letoto 1943) i ranet vo Mavrovsko 

kako borec na Grupata bataljoni 

na NOV i POM. Po ozdravuvaweto 

stanal borec na Sedmata 

makedonska {iptarska NO brigada. 

Bil ubien vo balisti~ka zaseda 

na vra}awe od Vtoroto zasedanie 

na ASNOM, zaedno so de- 

Mehmed 

Mehmedi 

legatot na ASNOM Rexo Ru{it 

Limani (Zajazi). 

LIT.: Slobodata be{e nivniot ideal. 

Zbornik na padnati borci vo NOV i na 

`rtite na fa{isti~kiot teror od Ki- 

~evo i Ki~evsko, Ki~evo, 1982, 153.S. Ml. 

Kim 

Mehmeti 

MEHMETI, Kim (Kim Mehmeti) 

(s. Gr~ec, Skopsko, 1955) ‡ pisatel, 

publicist i preveduva~. Osnovno 

obrazovanie zavr{il vo 

rodnoto mesto, a sredno u~ili{te 

vo Skopje. Rabotel vo zemjodelska 

zadruga, bil pe~albar na Bliskiot 

Istok, a potoa novinar i urednik 

vo „Flaka e velazerimit“ i vo 

„Jehona“. Rakovodel pove}e me|unarodni 

proekti i humanitarni 

organizacii i fondacii, a bil angaìran 

i kako ekspert-konsultant 

vo FIOOM vo Skopje. Negovata 

proza e napi{ana na albanski 

i na makedonski jazik. 

BIBL.: Pra{inata {to niknuva, 1986; 

Sedum no}i kazna, proza, 1990; Sudbinata 

na Fatu{a, 1994; Seloto na prokolnetite 

deca, proza, 1998; Sobira~ite na ovenatite 

cve}iwa, 1994. A. P. 

MEHMETI, Nexmi (Nexhmi Mehmeti) 

(Debar, 1945) ‡ pisatel i novinar. 


zavr{il vo Debar. Kratko vreme 

rabotel kako u~itel, a potoa 

kako novinar vo Radio Debar. Bil 

dopisnik na „Flaka“ i na „Rilindja“. 

Pi{uva poezija za vozrasni. 

BIBL.: Da ti kaàm eden zbor. A. P. 

MEHMETI, [azim (Shazim Mehmeti) 

(s. Balindol, Gostivarsko, 

1958) ‡ poet, slikar i publicist. 

Osnovno obrazovanie zavr{il vo 

rodnoto mesto, a gimnazija vo 

Gostivar. Toj e magister po tehni~ki 

nauki vo oblasta na gra- 

ME^KIN 

[azim 

Mehmeti 

de`ni{tvoto. Dosega ima realizirano 

tri samostojni izlo`bi. 

@ivee i raboti vo Gostivar. Avtor 

e na desetina knigi od oblasta 

na knièvnosta i eseistikata. 

BIBL:: Igra na bolkata, poezija, 2004; 

Fragmenti, proza, 2005; Tregime, Brezi, Tetov[, 

2006. A. P. 

Dimitar 

Me~ev 

MEÊV, Dimitar (Veles, 1870 – 

Solun, 1903) – revolucioner gemixija. 

Zavr{il osnovno obrazovanie. 

Rano vlegol vo redovite na 

TMORO. Bil blizok so G. Del~ev i 

so D. Gruev. Prestojuval vo Sofija 

i vo @enava. • se pridruìl na 

grupata revolucioneri gemixii i 

u~estvuval vo Solunskite atentati 

(1903) kako najstar gemixija. 

LIT.: K. Bitovski, Solunskite atentati 

1903, Skopje, 2003. Al. Tr. 

ME^KAROV, Pando (s. Prekopana, 

Kostursko, 1869 – s. Zeleni~, 

Lerinsko, 13. XI 1904) – u~esnik 

vo Ilindenskoto vostanie, 

lerinski selski vojvoda. Bil 

~len na TMORO (1899) i pretsedatel 

na RK vo s. Prekopana. Vo 

Ilindenskoto vostanie predvodel 

~eta od rodnoto selo. Bil 

ubien od andartite vo vremeto na 

†Zeleni~kata krvava svadba#. 

LIT.: G. Pophristov, RevolÓcionnata borba 

v Bitolski® okrÍg, Sofi®, 1953; A. Trajanovski, 

Andartskiot kole` vo s. Zagori- 

~ani 1905, Bitola–Skopje, 1995. Al. Tr. 

ME^KIN KAMEN – mesnost blizu 

do Kru{evo, kade {to se vodela 

golema bitka za odbrana na gradot 

(1903). Vostanici od odredot na 

vojvodata Pitu Guli so ~asovi ja 

zadrùvale osmanliskata vojska i 

ba{ibozukot. Vo èstokata bitka 

zaginale okolu 45 vostanici, zaed- 

M 

943

M MEÛVAWETO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

D. Todorovski: Spomenik na ~etata na Pitu Guli, 

na Me~kin Kamen, Kru{evsko 

no so vojvodata Pitu Guli. Osmanliskite 

zagubi bile ogromni. Po 

probivot na Me~kin Kamen osmanliskite 

sili na 13. VIII 1903 go zazele 

Kru{evo. Gradot bil granatiran, 

zapalen i ograben. 

LIT.: Istorija na Kru{evo i Kru{evsko, 

Kru{evo, 1978; A. Trajanovski, U~estvoto 

na selanstvoto od Kru{evsko vo Ilindenskoto 

vostanie. zb. Prilozi za Ilinden, 

V, Bitola–Kru{evo, 1983; K. Topuzoski, 

Me~kin Kamen, Kru{evo, 1986. Al. Tr. 

MEÛVAWETO VO MAKEDO- 

NIJA – Prvpat se spomnuva kako 

sportska aktivnost vo Skopje 

(1911). MK †Rabotni~ki# bil osnovan 

vo Skopje (1950) i e edinstven 

vo Republikata (do 1991). Negovi 

osnovopolo`nici bile Branko Radovanovi}, 

dolgogodi{en natprevaruva~ 

i pretsedatel i Dragoqub 

Nikolovski. ^lenovite na Klubot 

nastapuvale vo site kategorii na 

jugoslovenskite, balkanskite, evropskite 

i svetskite prvenstva i 

na mediteranskite igri, kako i na 

golem broj drugi me|unarodni natprevari. 

Bile osvoeni golem broj 

medali vo site kategorii, poedine~no 

i ekipno. Najuspe{ni me~uvalci 

bile: Aleksandar Anastasovski, 

Tomi Aleksandrovski, Kiril 

Ristevski, Zoran Stojanovi}, 

Sowa Pajkovska i dr., predvodeni 

od trenerot Vladimir [umanov. 

LIT.: 30 godini fizi~ka kultura i 

sport, 1945–1975 vo SR Makedonija, 

Skopje, 1975, 151–152. B. R. 

ME[EI[TA – selo vo Stru{ko. 

Se nao|a vo severoisto~niot kraj 

na Stru{kata Kotlina, od levata 

strana na r. Sateska, na nadmorska 

visina od okolu 750 m. Niz seloto 

Panorama na seloto Me{ei{ta, Stru{ko 

944 

pominuva magistralniot pat M–4, 

koj na sever go povrzuva so oblasta 

Debarca, a na jugoistok so Ohrid. 

Ima 750 `. koi se zanimavaat glavno 

so odgleduvawe ìtni kulturi i 

lozarstvo. Toa e sedi{te na op{tina 

{to se vodi pod imeto Debarca. 

Zafa}a povr{ina od 42.239 ha, ima 

30 naseleni mesta so 5.507 `. Vo seloto 

postoi osumgodi{no u~ili{te 

i zdravstvena stanica. Al. St. 

ME[KOV, Stefan K. (Ohrid, 

1884 – s. \u|anci, Kratovsko, 9. 

VII 1904) – u~esnik vo Ilindenskoto 

vostanie, resenski vojvoda. 

So ~eta od s. Evla, Prespansko, 

u~estvuval vo napadot na kulite 

vo s. Petrino, Resensko. Po vostanieto 

se zasolnil vo Bugarija. 

Vo tekot na juli 1904 g. vlegol vo 

~etata na vojvodata Slavejko Arsov. 

Zaginal vo borba so askerot 

kaj mesnosta Lingura, Kratovsko. 

IZV. i LIT.: Osvoboditelnoto dviènie 

vÍ Makedoni® i Odrinsko – Spomeni 

i materiali, t. 1, Sofi®, 1983, XXX; H. 

Sil®nov, Osvoboditelnite borbi na Makedoni®, 

I, Sofi®, 1983. Al. Tr. 

Nata{a 

Me{kovska 

ME[KOVSKA, Nata{a (Skopje, 

05. II 1972) ‡ univ. profesor, pliva~ka. 

Zavr{ila Fakultet za fizi~ka 

kultura vo Skopje (1993), na 

koj magistrirala (2000) i doktorirala 

(2002). Bila ~len na APK 

†Student# vo Skopje (od 1981). Najuspe{na 

makedonska pliva~ka na 

kusi pateki. Na republi~kite prvenstva 

osvoila 55 prvi mesta i 

postavila 31 rekord. Bila nekolkukratna 

prvenka na Jugoslavija, 

rekorderka i dràvna reprezentativka 

(1986–1991). Taa e nositel na 

dva srebreni i eden bronzen medal 

od balkanskite prvenstva i tri od 

Svetskiot kup. Uspe{no nastapuvala 

i na drugi me|unarodni natprevari. 

Bila izbrana za najdobar 

sportist na Makedonija (1992). D. S. 

Dim~e 

Me{kovski 

ME[KOVSKI, Dim~e (Skopje, 

31. X 1945) ‡ akter. ^len na Dramskiot 

teatar vo Skopje (1967‡ 

2001). U~estvuva vo radioto i vo 

TV emisii. Osobeno gi neguva humorot 

i satirata. Ulogi: Peda~e 

(†Grtko#); Dofilo (†Dve vr~vi voda#); 

Preostanat beg (†Svadba#); 

Ferojan (†Bolva v uvo#); Tase svira~o 

(†Jane Zadrogaz#); Ba{ êlik 

vo istoimenoto delo; Sekula (†Solunski 

patrdii#); Jerotie (†Somnitelno 

lice#); Tase (†Vikend na 

mrtovci#); Mereja (†Kaligula#); 

Marko (†Sobiren centar#); Ilija 

^vor (†Balkanski {pion#). R. St. 

MZT †HEPOS# A.D. – Skopje – 

specijaliziran proizvoditel na 

sistemi za sopirawe na {inski 

vozila. Osnovan e vo 1953 g.. Organizaciski 

MZT †HEPOS# pretstavuva 

zaokruèna tehnolo{ka 

celina. Vo proizvodstvenata 

programa zna~itelno mesto zazemaat 

uredite {to se proizveduvaat 

spored licenci na firmite: 

†Erlikon#, †SAB# i †[tabeg#. 

Od 1982 g. vo razvojnite oddelenija 

i istraùva~kite laboratorii 

e razviena nova generacija na sofisticirani 

pnevmatski i mehani~ki 

uredi so visok kvalitet 

(ISO 9001-2000), a vo 2003 g. od 

strana na UIC (Me|unarodna unija 

na èleznici) e verifikuvan 

brendot MH (MZT †HEPOS#) kako 

originalen sistem za sopirawe 

{to e vo upotreba vo me|unarodniot 

èlezni~ki transport. Po 

prezemaweto od strana na †Poli 

Spa# – Italija, dvete firmi so zaedni~ki 

nastap na svetskiot pazar 

zazemaat zna~ajno u~estvo vo plasmanot 

na kompleksni sopira~ki 

sistemi za elektromotorni i dizelmotorni 

vozovi, lokomotivi 

za patni~ki i tovarni vagoni i 

metro vozila. Sl. A. 

MIA ‡ Makedonska informativna 

agencija formirana so Odluka na 

Sobranieto na RM, registrirana


kako akcionersko dru{tvo. Prvata 

vest ovoj javen informativen seris 

ja ispratil na 30 septemvri 1998 g. 

Emituva vesti i informacii 24 ~asa 

na makedonski, angliski i na albanski 

jazik, producira foto i fono-servis 

dostapni preku veb stranicata 

na agencijata. Osnova~ i 

prv direktor Zoran Ivanov. ^lenka 

na ABNA, Asocijacija na novinskite 

agencii na zemjite od Jugoisto~na 

Evropa. B. P. \. 

MIGDONIJA (Mygdonia) ‡ anti~ka 

oblast vo Dolna Makedonija, naselena 

od plemeto Migdonci, nare- 

~ena spored eponimniot heroj Migdon. 

Se protegala na severnite delovi 

na poluostrovot Halkidik 

(okolu dene{niot Solunski Zaliv), 

po dolniot tek na r. Aksij (Vardar) 

do Dojranskoto Ezero. Imeto ~esto 

se koristelo kako zbirno, za ozna~uvawe 

na oblastite Krestonija, Bisaltija 

i Antemunt. Taa bila gusto 

naselena so razvien gradski ìvot. 

Vo nea spa|ale gradovite: Tesalonika, 

Terma, Halija, Ematija, Ajnea, 

Sindos, Halastra i dr. Prv ja spomnuva 

Herodot vo raskaùvaweto za 

pohodot na Kserks protiv Helada. 

IZV.: Herodoti, Historia, Oxonii, 1927; Thucydidis, 

Historiae, Oxonii, 1942. 

LIT: F. Papazoglu, Makedonski gradovi u 

rimsko doba, Skopje, 1957; N. Proeva, Istorija 

na Argeadite, Skopje, 2004. K. M.-R. 

MIDA (Midas) ‡ sin na Gordij (spored 

nekoi, majka mu bila Kibela), 

kral na Brigite, koi{to se preselile 

vo Mala Azija, kade {to se poznati 

kako Frigi, a oblasta {to ja 

naselile Frigija, pa ottuka se spomnuva 

i kako kral na Frigija (ok. 737 

pr.n.e.). Za negoviot lik se povrzani 

mitovi {to go pravat simbol na bogatstvo 

i mudrost, no i na al~nost 

ili glupost. Okolu planinata Bermij 

(sega Vermion) se nao|ale †Gradinite 

na Mida#, kade {to, spored 

mitot, toj go zarobil Silen (vospituva~ 

i pridru`nik na Dionis). 

Spored za~uvaniot fragment na Kalisten 

kaj Strabon, izvor na negovoto 

mitolo{ko bogatstvo bile rudnicite 

blizu do planinata Bermij. 

IZV.: Herodoti, Historia, Oxonii, 1927; Strabonis, 

Geographica, I–III, Lipsiae, 1895–1913. 

LIT.: D. Srejovi¢ – A. CermanoviÊ-KuzmanoviÊ, 

Re~nik gr~ke i rimske mitologije, 

Beograd, 1987. E. Petrova, Brigite 

na centralniot Balkan vo II i I milenium 

pred n.e., Skopje, 1996. K. M.-R. 

MIDON ‡ pajonski heroj vo poznatata 

Trojanska vojna (1193‡1183 

pr.n.e.), ubien od glavniot helenski 

junak Ahil, neposredno po 

ubistvoto na glavniot pajonski 

junak Asteropaj. Toj e samo spomnat 

vo Homerovata Ilijada. 

IZV.: Homeri, Illias, Lipsiae, 1910. K. M.-R. 

MI@IMAKOV, Pan~e (Veles, 

22. VI 1946) ‡ direktor na film, 

producent. Zapo~nuva kako asistent 

na reìja i organizator na 

snimawe, a podocna kako direktor 

na film i menaxer na produkcija. 

Naizmeni~no go menuva statusot 

na sloboden filmski rabotnik i 

vraboten vo †Vardar film#. Toj e 

eden od osnova~ite na prvata producentska 

ku}a †Pegaz# preku koja 

se realizirani nekolku filmski 

proekti. Vo negovata filmografija 

se vbrojuvaat pove}e desetici 

doma{ni i me|unarodni filmski 

produkcii. V. Masl. 

MIZI (Moisoi, Mysoi, Moesi) – 

pleme {to go naseluvalo Balkanskiot 

Poluostrov. Spored niv go 

dobila imeto rimskata provincija 

Mizija {to gi zafa}ala site 

zemji na rekata Dunav od utokata 

na Sava do Crnoto More. Najrano 

se spomnati kaj Homer. Kako etnonim 

is~eznale vo I v. pr.n.e. 

Posleden pat se spomnuvaat vo vrska 

so pohodite na Lukul (72 g. 

pr.n.e.) i na Mark Likinij Kras 

(29 g. pr.n.e.), koga stanale del od 

Rimskata Imperija. Spored nekoi 

izvori, so toa ime se imenuvalo 

naselenieto na rimskata provincija 

Mizija (Tribali, Dardanci, 

Geti i dr). Helanik gi naveduva 

kako sosedi na Makedoncite. 

IZV.: Homeri Illias, ed. G. Dindorf, Lipsiae, 

1910; Strabonis Geographica, ed. A. Meineke, 

I–III, Lipsiae, 1895–1913. 

LIT.: F. Papazoglu, Sredwobalkanska 

plemena u predrimsko doba, Sarajevo, 

1969. K. M.-R. 

Sofija 

Mazova- 

Haxieva 

MIZOVA, Sofija Haxieva (Ohrid, 

2. VI 1940) – arhitekt. Diplomirala 


vo Belgrad (1964). Se zanimava 

so arhitektonsko i urbanisti~ko 

proektirawe (so svojata 

sestra Margarita). Realizirani 

objekti: Gradskiot ugostitelski 

centar †Letnica# vo Ohrid (1971); 

hotelot †Belvi# vo Ohrid (1988). 

Se zanimava i so urbanisti~ko 

proektirawe. Urbanisti~ko-arhitektonsko 

re{enie na centarot 

na Kru{evo (1978); AUP na centarot 

vo Gevgelija. Kr. T. 

MIZRAHI, Trajanka (s. Pravednik, 

Kavadare~ko, 24. V 1921 – 24. I 

1991) – u~esnik vo NOB. Kako pripadni~ka 

na makedonskoto mladinsko 

dvièwe, stanala ~len na KPJ 

(1941). Bila borec vo Tikve{kiot 

NOPO †Dobri Daskalov# (od 7. V 

1943) i zamenik politi~ki komesar 

na Prviot bataljon na Devettata 

makedonska NOU brigada. Po Osloboduvaweto 

izvr{uvala dràvni 

i op{testveni funkcii. Nositel e 


LIT.: @enite od Makedonija vo NOB 

1941–1945, Skopje, 1976. Vl. Iv. 

Aleksandra 

Mijalkova- 

Georgievska 

MIJALKOVSKI 

MIJALKOVA-GEORGIEVSKA, 

Aleksandra (Skopje, 24. VI 1973) ‡ 

balerina. Balet u~i vo MBUC 

†Ilija Nikolovski-Luj#, Skopje, 

vo klasata na \. Jovanovska. Stanuva 

~len na Baletot pri MNT 

(1991) kako solistka, a potoa e i 

negova prvenka (1998). M.-G. e balerina 

so izrazeno sigurna klasi~na 

baletska tehnika, so naglasen 

temperament i plasti~nost na 

dvièwata. Prestojuva na specijalizacija 

vo Akademijata za teatarski 

umetnosti vo Kiev (2004/2005). 

ULOGI: Odilija (P. I. âjkovski, †Lebedovo 

ezero#), Kitri (L. Minkus, †Don Kihot#), 

@izel (A. Adam, †@izel#), Esmeralda 

(^. Puni, †Esmeralda#) i dr. Em. X. 

MIJALKOVSKI, Dragan (Bjelovar, 

Hrvatska, 24. IV 1950) ‡ interpretator 

na popularna muzika. Interesot 

kon muzikata go projavil 

mnogu rano. Prvite nastapi kako 

vokalen interpretator gi imal vo 

1963 g. Negovata bleskava kariera 

zapo~nuva od 1969 g. Bil eden od 

najaktivnite makedonski interpretatori 

na popularna muzika vo 

toga{na Jugoslavija. Vo narednite 

Dragan 

Mijalkovski 

M 

945

M MIJATOVI] MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

godini bil redoven u~esnik na 

Skopskiot festival i na golem 

broj festivali vo stranstvo (Germanija, 

Bugarija, Srbija itn.). Od 

1966 g. se projavuva i kako avtor na 

popularna, detska i avtorska pesna 

vo naroden duh. M. Kol. 

MIJATOVI], Mijat (Vu~kovica, 

â~ak, Srbija, 15. III 1950 - 

Skopje, 25. XII 2000) - fizi~ar, red. 

prof. (1992) na PMF. Diplomiral 

(1973) i magistriral na PMF vo 

Belgrad. Doktoriral (1980) na 

PMF so temata †Spin-Paerlsoviot 

premin kaj ednodimenzionalnite 

magnetici#. Specijaliziral vo 

Kopenhagen. Drèl nastava po 

Statisti~ka fizika so termodinamika 

i Astronomija so astrofizika. 

Toj e koavtor na okolu 80 statii 

objaveni, glavno vo stranstvo, 

so tematika od statisti~kata fizika, 

kvantnite sostojbi i procesite 

vo periodi~nite strukturi, 

nepotencijalnite interakcii, 

koncentratorite i dr. Toj e koavtor 

na knigite: †The series-iteration 

method in the theory of ordinary linear 

differential equations# (so D. Dimitrovski), 

Hadronic Press, Florida, 1998 

i †Geometrical theory of ideal nonimaging 

concentrators# (so D. Dimitrovski 

i V. Veselinovi}), Skopje, 

1994. Vo Skopje organiziral me|unarodna 

konferencija za hadronska 

mehanika (1988). Toj e osnova~ 

i prv pretsedatel na Makedonskoto 

astronomsko dru{tvo. Vo dva 

mandata bil {ef na Institutot za 

fizika (1987–89 i 1997–99). 

LIT.: Prirodno-matemati~ki fakultet – 

Skopje 1946–1996, Skopje, 1996, str. 164; 60 

godini Prirodno-matemati~ki fakultet 

– Skopje, Skopje, 2006, str. 173. V. Ur. 

MIJAÎJA – oblast vo zapadniot 

del na RM. Gi zafa}a podra~jata 

Dolna Reka i Mala Reka. Ovde ima 

23 mija~ki sela {to se nao|aat na 

zapadnite i jugozapadnite padini 

na planinata Bistra i vo dolinata 

na rekata Radika. Vo selata od Mala 

Reka ìveat Mijaci, pravoslavni 

Makedonci, a vo Dolna Reka 

Mijaci–Torbe{i, koi se islamizirani 

Makedonci. Vo minatoto golemi 

mija~ki sela bile Gali~nik i 

Lazaropole, a deneska toa se Skudriwe 

i Rostu{e. Do doa|aweto na 

946 

Mijat 

Mijatovi} 

Karta na Mija~ijata 

Turcite site Mijaci bile pravoslavni 

Makedonci. Islamizacijata 

zapo~nala vo vtorata polovina na 

XVI v. Vo XVIII v. zapo~nuva iseluvaweto 

na Mijacite od mati~niot 

predel vo drugi kraevi vo Makedonija. 

Toga{ se formirani selata 

Ore{e i Papradi{te (Vele{ko), 

Ehlovec (Ki~evsko), Smilevo (Demirhisarsko), 

a eden del od niv se 

naselile i vo Kru{evo. Pokraj 

Mijacite hristijani, se iseluvale 

i Mijacite Torbe{i. Tie se preselile 

vo skopskiot predel Torbe- 

{ija, kako i vo vele{kite sela 

Gorno Vranovci, Melnica i Sogle. 

@iveej}i vo kompaktni selski sredini 

tie uspeale da gi za~uvaat 

svoite etni~ki karakteristiki, 

kako jazikot, obi~aite, folklorot 

i sl. Naselenieto vo mija~kiot 

kraj otsekoga{ se zanimavalo so 

sto~arstvo. Vo poslednite godini 

lu|eto masovno zaminuvaat na rabota 

vo stranstvo i toa posebno vo 

Italija. 

LIT.: G. TraŸ~ev, Mi®ci, Sofi®, 1941; T. 

Smiqani¢, Mijaci, Gorna Reka i Mavrovsko 

Poqe. Naseqa i poreklo stanovni{tva, 

kw. XX, Beograd. Al. St. 

†MIK# DOO (Metalna industrija 

– Kavadarci) – firma od metaloprerabotuva~kata 

dejnost 

formirana vo 1978 g.. Se prostira 

na okolu 75.000 m², od koi 

27.000 m² pokrien prostor. Proizvodstvena 

programa: komunalna 

oprema – kontejneri i kanti za 

komunalen otpad; zemjodelska mehanizacija 

– traktorski prikolki, 

plugovi, klinesti brani i dr.; 

proizodstvo na elektrooprema i 

oprema za doma}instvoto i industrijata 

– klasi~ni bojleri, bojleri 

so toplo izmenuva~, kotli, 

distributivni ormari za broila 

i sl. Se zanimava i so proizvodstvo, 

proektirawe i montaà na 

~eli~ni konstrukcii. Raspolaga 

so 2 tehnolo{ki linii za povr- 

{inska za{tita na metalite: 

toplo pocinkuvawe i elektros- 

tatsko bojadisuvawe. Ima bogat 

ma{inski park: CNC ma{ini, 

borverg, karosel, niza glodalki i 

to~ila, sekator so opti~ka glava, 

koordinatna dup~alka, hidrauli~na 

presa, noìci i dr. Sl. A. 

Franc 

Miklo{i~ 

MIKLO[I^, Franc (Miklo{i~, 

Franc) (Radomer{~ak kraj Qutomer, 

20. XI 1813 – Viena, 7. III 1891) 

‡ slovene~ki lingvist, slavist, 

eden od osnova~ite na slavistikata 

kako nau~na disciplina. 

Spored nekoi negovi konstatacii, 

privrzanik na takanare~enata panonska 

hipoteza za potekloto na 

starocrkovnoslovenskiot jazik, 

~ij avtor e Kopitar. Vo studijata 

Geschichte der Lautbezeichnung in Bulgarischen 

(Denkschriften der Keiserl. 

Akad. der Wissenschaften, Philos. hist. 

cl. Bd. 34, Wien, 1884) dava pregled 

na najva`nite fonetski osobenosti 

na makedonskite dijalekti (sp. 

B. Vidoeski, Prilog kon bibliografijata 


Skopje, 1953, 67). 

LIT.: Miklo{i~ev zbornik (Mednarodni simpozij 

v Ljubljani od 26. do 28. junija 1991), 

SAZU, Ljubljana, 1992. Z. T. 

Mikolo{kata laboratorija pri PMF vo Skopje 

MIKOLO[KA LABORATORI- 

JA – otvorena vo juli 2001 g. i opremena 

so pomo{ na me|unarodni 

donacii. Vo nea se vr{at istra- 

ùvawa na gabite. Funkcionira 

vo ramkite na Institutot za biologija 

pri Prirodno–matemati~kiot 

fakultet vo Skopje. M. K. 

MIKROBIOLOGIJA – biolo{ka 

disciplina {to ja prou~uva 

biologijata na mikroorganizmite. 

Vo tekot na izminatite pedesetina 

godini mikrobiologijata 

na Institutot za biologija beleì 

zna~aen podem. Vo po~etokot 

taa pokaùva{e skromen razvoj 

i se izu~uva{e vo ramkite na 

drugi botani~ki disciplini. Vo


ranite sedumdesetti godini se izdvojuva 

kako posebna nastavna 

disciplina, zastapena so predmetot 

op{ta mikrobiologija. Denes, 

Katedrata po mikrobiologija 

drì redovna dodiplomska nastava 

po grupa predmeti od mikrobiologija 

i biotehnologija. Objaveni 

se 40 nau~ni trudovi i 42 

nau~ni izlagawa od sobiri vo 

zemjata i vo stranstvo. Laboratorijata 

rakovodela {est doma{ni 

i eden me|unaroden nau~noistra- 

ùva~ki proekt, eden razvojnoistraùva~ki 

proekt, a u~estvuvala 

vo rabotata na ~etiri me|unarodni 

proekti. X. K. 

MIKROEKONOMIJA – del od 

ekonomskata nauka {to go izu~uva 

odnesuvaweto na poedine~nata 

firma, na potro{uva~ite i na oddelnite 

ekonomski sektori vo 

ekonomskiot ìvot. Mikroekonomskata 

nauka vo Makedonija se 

razviva po pedesettite godini na 

minatiot vek. Osnovopolo`nici 

na mikroekonomskata nauka kaj 

nas se makedonski ekonomisti 

{to svoeto fakultetsko obrazovanie 

go steknale vo stranski 

univerzitetski centri, a potoa 

se vrabotile kako profesori na 

Ekonomskiot fakultet vo Skopje. 

Doajeni vo mikroekonomskata 

nauka orientirana na ispituvawe 

na problemite na pretprijatijata 

(ekonomika i organizacija na 

pretprijatijata, analiza na bilansite 

na pretprijatijata i specijalni 

knigovodstva) se sega po- 

~inatite profesori Ko~o Axi 

Mitreski (diplomiral na Dr- 

àvniot fakultet za komercijalni 

nauki vo Anvers, Belgija), Todor 

Stojanovi} (diplomiral ekonomski 

nauki vo Viena i pravni 

nauki vo Belgrad) i \or|i Nikolovski 

(diplomiral komercijalno-finansiski 

nauki vo Lie` – 

Belgija), koi do svoeto penzionirawe 

rabotea na Ekonomskiot 

fakultet vo Skopje. Vo istorijata 

na Ekonomskiot fakultet vo 

Skopje, vo site nastavni planovi 

na redovnite i postdiplomskite 

studii, mikroekonomskite disciplini 

se {iroko zastapeni, t.e. 

dominiraat biznis-nasokite. 

Sli~na e sostojbata i na Ekonomskiot 

fakultet vo Prilep, a i na 

novonastanatite ekonomski fakulteti 

vo zemjata. Me|u redovnite 

univerzitetski profesori, 

koi dale osoben pridones vo razvojot 

na oddelnite oblasti na 

mikroekonomskata nauka, posebno 

treba da se spomnat: Slobodan 

Markovski (teorija na tro{oci 

– negovite u~ebnici od ovaa oblast 

bea op{tojugoslovenski); 

Jovan Stojanovski i Olga Temenugova-Gradi{ka(mikroekonom- 

ska teorija); Nikola Kqusev, 

Metodija Nestorovski i Goce 

Petreski, Boò Geramit~ioski 

(teorija, politika i ekonomika 

na investiciite); Slavko ûkovi}, 

Eftim Bojaxievski (predava{e 

ekonomika na agrarnite 

pretprijatija i be{e ekspert vo 

OON), Sini{a Spasov, Du{an 

Petkovski, Qup~o Axi Mitreski, 

Vera Taleska, Dimitar Bojaxioski, 

Blagoja \or|ioski (ekonomika 

i organizacija na pretprijatijata); 

Krume Mihajlov i 

Bobek [uklev (delovno planirawe 

i menaxment); Taki Fiti 

(pretpriemni{tvo); Todor Mirovski, 

Slobodan Markovski, 

Serafim Tomovski, Blaò Nedev, 

Trajko Rusevski, Metodija 

Koneski (smetkovodstvo); Bo{ko 

Ja}ovski, Nada Sekulova, Sneàna 

Risteska (marketing); Gordana 

Trajkoska (finansii); Dobri Dodevski 

(industrija i tehni~ki 

progres). 

IZV.: 50 godini Ekonomski fakultet – 

Skopje, Skopje, 2000; Interni materijali od 

drugite soodvetni institucii. T. F. – M. S. 

†MIKRON# – Prilep – fabrika 

za proizvodstvo na mali elektromotori 

i na oprema za doma}instvoto. 

Formirana e vo {eesettite 

godini na minatiot vek kako 

†Mikron#, za da prerasne vo po- 

~etokot na 2005 g. vo firma so naziv 

AD †Mikron Tech#. Vo proizvodnata 

programa se zastapeni 

pove}e vidovi motori so mala 

mo}nost kako {to se: ednofaznite 

asinhroni mikromotori, univerzalnite 

mikromotori, kolektorskite 

mikromotori na naizmeni~na 

struja. Od aparatite za 

doma}instvo najzastapeni se ventilatorite, 

a ne e pomalo zna~eweto 

i na grealkite, elektri~nite 

pili, fenovite, mikserite i 

mesoreà~kite. M. ûnd. 

†MIKROSAM#, AD – privatna 

akcionerska kompanija, osnovana 

vo 1990 g. vo Prilep so glavna aktivnost 

– dizajnirawe i proizvodstvo 

na kompjuterski kontrolirani 

ma{ini, oprema i softver-aplikacii 

za industriski 

celi. Proizvodite na †Mikrosam# 

nao|aat primena vo industrijata 

za kompozitni materijali, 

industrijata za mermer, drvoprerabotuva~kata 

i metaloprerabotuva~kata 

industrija, obrabotkata 

na staklo i vo mnogu drugi 

podra~ja. †Mikrosam# e proizvoditel 

na prviot makedonski industriski 

robot so 6 oski na kontrola. 

Za svoite dostignuvawa e 

dobitnik na golem broj nagradi, 

MIKROFLORA 

me|u koi Zlaten medal od Svetskata 

organizacija za inovacija 

na Internacionalniot saem na 

inovacii, istraùvawe i novi 

tehnologii. Svoite proizvodi 

†Mikrosam# gi prodava na pazarite 

vo Zapadna i Isto~na Evropa, 

na Balkanot i vo Kina. Dr. M. 

MIKROFLORA NA PRIROD- 

NITE EZERA VO MAKEDO- 

NIJA. Postojat dva tipa prirodni 

ezera vo Makedonija. Prviot 

tip se tektonskite ezera so golema 

geolo{ka starost (okolu 3 milioni 

godini), Ohidskoto, Prespanskoto 

i Dojranskoto Ezero, 

dodeka vtoriot tip se geolo{ki 

mladite glacijalni ezera nastanati 

so topewe na lednicite, zastapeni 

vo visokoplaninskiot region 

(planinite [ar Planina, 

Jablanica, Pelister, Mokra). Od 

dijatomolo{ki aspekt, ovie ekosistemi 

se verojatno najistraùvanite 

ekosistemi vo Makedonija. 

Geolo{ki starite ezera vo 

Makedonija me|usebno se mnogu 

razli~ni od floristi~ki i od 

ekolo{ki aspekt. Ohridskoto i 

Prespanskoto Ezero se karakteriziraat 

so relativno visok stepen 

na endemi~nost (17% od vkupniot 

broj na vidovi dijatomei), 

pri {to Prespa pretstavuva mezotrofno 

ezero pod posilen antropogen 

pritisok, po {to i se 

razlikuva od Ohridskoto kako 

oligotrofno ezero. Planktonskite 

zaednici na ovie ezera se so 

mal diverzitet na formi (prisutni 

se samo nekolku vidovi, kako 

{to se Cyclotella fottii, C. ocellata, 

Dinobryon bavaricum, D. stipitatum, 

Microcystis spp, Anabaena spp. 

Dojranskoto Ezero e kompletno 

razli~no, pred s# poradi razli~nata 

ekolo{ka sostojba i vo nego 

se razvivaat vidovi tolerantni 

kon visoka trofi~nost, osobeno 

planktonskite modrozeleni algi 

(voden cvet od Micorcytis elabens, 

M. aeruginosa, Aphanisomenon glosaquae, 

Gleotrichia natans), dodeka 

benti~nite zaednici se dominirani 

od dijatomejskite rodovi 

Nitzshia, Navicula, Tryblionella i Thalassiosira. 

Glacijalnite ezera se 

karakteriziraat so prisustvo na 

alpski, ultraoligotrofni, acidofilni 

taksoni od grupite Bacilariophyta 

i Chlorophyta. Sv. K. 

MIKROFLORA NA RE^NITE 

EKOSISTEMI VO MAKEDO- 

NIJA. Re~nite ekosistemi vo 

Makedonija se pod najrazli~en 

antropogen pritisok, od {to sleduva 

razli~no nivo na trofi~nost 

i saprobnost i razli~na, 

mnogu varijabilna mikroflora. 

Dijatomeite se edna od najrasprostranetite, 

no i ekolo{ki 

najzna~ajni grupi algi. Vardar- 

M 

947

M MIKULÎ] MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Del od mikroflorata na re~nite ekosistemi 

skiot sliv e daleku poistraùvan 

i popoznat od jadranskiot (rekite 

Radika i Crn Drim) i egejskiot 

(rekata Strumica). Te~ej}i od 

Vrutok kon Gevgelija, za rekata 

Vardar e karakteristi~no rasteweto 

na nivoto, na trofi~nost i 

saprobnost {to e osobeno izrazeno 

vo gradovite i mestata bliski 

do industriski centri. Florata 

vo po~etokot e oligotrofna i 

oligosaprobna (Diatoma hyemalis, 

D. mesodon), karakteristi~na za 

reki so brz tek i so dobra aeracija. 

Ponatamu kvalitetot na vodata 

varira me|u mezosaprobna i polisaprobna, 

odnosno mezo i eutrofna 

so najgolema zastaenost na 

Navicula sensu lato, Encyonema minutum, 

Nitzshia spp, kako indikatori 

za vakov tip vodi. Sli~en trend 

se zabeleùva i za drugite reki 

od vardarskiot sliv za koi postojat 

podatoci, pri {to mikroflorata 

e tipi~na za sli~ni ekosistemi 

vo Evropa. Za rekite Radika, 

Crn Drim i Strumica kako i 

da ne postojat podatoci za strukturata 

i za zastapenosta na algalnata 

mikroflora. Sv. K. 

MIKULÎ], Ivan Luka (In|ija, 

Srbija, 25. III 1936) – arheolog, 

univ. profesor. Od 1958 g. raboti 

vo RM – vo Narodniot muzej vo 

[tip, Narodniot muzej vo Bito- 

948 

Ivan 

Mikul~i} 

la, a od 1963 g. vo Arheolo{kiot 

muzej na Makedonija vo Skopje. 

Profesor na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje (na Institutot 

za istorija na umetnosta i arheologija). 

Vo 1969 g. go dobiva zvaweto 

docent, potoa vonreden profesor 

(1974) i redoven profesor 

(1979). Se penzioniral vo 2000 g. 

Aktivnite terenski i kabinetski 

istraùvawa na arheolo{koto 

nasledstvo na RM i na Srbija 

gi fokusiral glavno na anti~kiot 

period, povremeno navleguvaj- 

}i vo temi od predistorijata i od 

sredniot vek. Predmet na negovite 

istraùvawa vo ramkite na 

doktorskata disertacija e Pelagonskata 

Visoramnina. Doktoriral 

(1965) na Filozofskiot fakultet 

vo Belgrad. Rakovodel 

za{titni i sistematski istraùvawa 

na pove}e lokaliteti (kaj s. 

Lipkovo, Makedonska Kamenica, 

Karaorman, Stobi, Skupi, Kale – 

Skopje i ^rn~e – Vodno). Rakovodel 

pove}e nau~noistraùva~ki 

proekti povrzani so starite gradovi 

i tvrdini vo regionot na 

Pelagonija, Povardarje i vo 

Skopsko i sobral izvonredno bogata 

arheolo{ka dokumentacija 

za lokalitetite od ranata i od 

docnata antika i od srednovekovjeto. 

Realiziral studiski prestoi 

vo Germanskiot arheolo{ki 

institut vo Frankfurt, vo Berlin 

i vo drugi gradovi vo Germanija 

(1968, 1974, 1978), kako i vo 

Atina (Grcija), kade {to bil stipendist 

na gr~kata vlada. Vo 1978 

g. ja dobil presti`nata nagrada 

†Aleksandar fon Humbolt#. 

Eden od najaktivnite ~lenovi na 

Makedonskoto arheolo{ko nau~no 

dru{tvo. U~estvuval na golem 

broj nau~ni sobiri i predavawa 

vo zemjata i vo stranstvo. Vo periodot 

od 1959 g. publikuval okolu 

dveste truda, me|u koi osobeno 

se istaknuvaat negovite studii za 

Pelagonija, Skopje i okolnite 

tvrdini, za anti~kite i srednovekovnite 

gradovi vo Makedonija, 

Stobi i dr. 

BIBL.: Pelagonija u svetlosti arheolo{kih 

nalaza, Skopje, 1966; Staro Skopje 

so okolnite tvrdini, Skopje, 1982; Srednovekovni 

gradovi i tvrdini vo Makedonija, 

MANU, Skopje, 1996; Anti~ki gradovi 

vo Makedonija, MANU, Skopje, 1999; 

Spatantike und fruhbyzantinische Befestigungen in 

Nordmakedonien, Munchen, 2002. V. L. 

MILADIN (MILADINOV), 

Naum (Struga, 1817 ‡ Sofija, 

1897) ‡ muzi~ki deec i teoreti- 

~ar. Bratot na Dimitrija i Konstantin 

Miladinovi u{te od najrana 

vozrast projavil sklonost 

kon muzikata. Kako slu`benik vo 

firmata †Zografci# vo Durus 

(Albanija), vo kontakt so italijanski 

muzi~ari gi usvojuva osnovite 

na notnoto pismo. Vo Gimna- 

Naum 

Miladin 

zijata {to ja zavr{il vo Janina, 

gi prodolùva tie soznanija, podgotvuvaj}i 

se za melografska dejnost. 

So posredstvo na janinskiot 

mitropolit, dobiva stipendija 

da u~i vo Visokata duhovna akademija 

vo Halki kaj Carigrad. Po 

trigodi{nite studii na Akademijata, 

go zavr{uva i Teolo{kiot 

fakultet vo Carigrad. U{te 

kako student go zapo~nuva svojot 

prira~nik za Hrisantovata nevmatska 

notacija, {to go zavr{uva 

vo Ohrid, kade {to ja formira 

prvata {kola za vizantisko crkovno 

peewe vrz reformiranata 

nevmatska notacija. Rakopisot od 

ovoj prira~nik e pronajden vo 

1964 g. Kako u~itel vo Ohrid i vo 

Struga, podgotvuva pove}e crkovni 

pevci. Avtor e i na 11 melogrami 

na narodni pesni, zapi{ani 

so zapadno notno pismo, {to 

ne bile objaveni vo Zbornikot na 

negovite bra}a. Dr. O. 

MILADINOV, Angel (Kumanovo, 

27. V 1928 ‡ Zagreb, 4. I 1984) ‡ 

televiziski reìser i urednik. 

Gimnazija zavr{il vo Skopje, a 

Filozofski fakultet vo Zagreb. 

Po studiite mu se posvetuva na 

televiziskoto tvore{tvo, kako 

eden od pionerite na Zagrepskata 

televizija, koj u{te od prvite re- 

ìi inaugurira svoeviden stil 

{to ja vtemeluva televiziskata 

estetika, no i etika. Ostvaril serija 

emisii posveteni na filmot: 

Ekran na ekranot (vo traewe od 

10 godini), Vo ~etvrtok otvoreno 

(emisija od kulturata), Studio 

13 (zabavno-muzi~ka emisija) 

i niza drugi. Sorabotuval i so 

drugite jugoslovenski TV studija, 

me÷u koi i so TV Skopje. Avtenti~nosta 

na negovoto avtorstvo 

ostanala nenadminata. Od maj 

2005 g. novoto televizisko studio 

na TV Zagreb go nosi imeto na 

Angel Miladinov. B. Ort. 

MILADINOV, Dimitar (Kratovo, 

6. XI 1931 – Kratovo, 20. II 

2002) – grad. in`., red. prof. na 

Grade`niot fakultet vo Skopje 

(1978) po predmetot Mehanika na 

po~vite (do penzioniraweto vo 

1996 g.), dekan (1981–83). Se usovr- 

{uval na studiski prestoi vo


Francija, Polska, Japonija i 

SAD. Posebno pole na interes 

mu bile dinami~kite karakteristiki 

na po~vite. Aktiven na poleto 

na primenuva~kata rabota, 

u~estvuval vo realizacijata na 

zna~ajni inènerski objekti, 

publikuvaj}i gi dobienite soznanija 

na kongresi i simpoziumi vo 

zemjata i vo stranstvo. Q. T. 

MILADINOV, Dimitrija (Struga, 

1810 – Carigrad, 11. I 1862) – 

u~itel, sobira~ na makedonski 

narodni umotvorbi, poet, publicist, 

prerodbenik, centralna 

li~nost na makedonskata prerodba, 

najstar sin na Riste Miladin, 

grn~ar od Struga. ]elijno u~ili{te 

u~el vo manastirot †Sveti 

Naum#, a potoa prodolìl vo 

klasnoto u~ili{te vo Ohrid. Po 

dvegodi{no u~itelstvuvawe vo 

Ohrid, obrazovanieto go prodol- 

ìl vo poznatata gimnazija vo Janina, 

kade {to ubavo nau~il 

francuski i italijanski jazik. 

Potoa bil u~itel vo pove}e mesta 

vo Makedonija: Ohrid, Struga, 

Bitola, Prilep, Magarevo, Kuku{ 

(dva pati) itn. Vo maj 1845 g. 

vo Ohrid imal sredba so poznatiot 

ruski nau~nik Viktor Ivanovi~ 

Grigorovi~. Profesorot na 

Kazanskiot univerzitet prisustvuval 

na ~as i mu stavil zabele{ka 

{to nastavata ja izveduva 

na nerazbirliviot za decata gr~ki 

jazik. Pritoa mu ukaàl i na 

slovenskoto poteklo i potrebata 

za neguvawe na narodnite tradicii. 

Iako taa sredba pretstavuva 

vaèn moment za narodnosnoto 

osvestuvawe na Miladinov, duri 

Dimitar Miladinov, Slovo (1839) 

Novica 

Trajkovski: 

Dimitrija 

Miladinov 

Zbornikot na bra}ata Miladinovci, 

†B’lgarski narodni pesni# (1861) 

po prestojot vo Bosna, Vojvodina 

i Srbija (1855/56) i zapoznavaweto 

so ìvotot vo ovie krai{ta i 

osobeno so srpskoto narodno tvore{tvo, 

kaj nego nastapil celosen 

presvrt. Od ubeden elinist 

stanal plamenen slovenofil. Od 

Savle stana Pavle, pi{uva za toa 

K. [apkarev. Razmenuval pisma 

so mnogu u~eni vo slovenskite 

zemji, ispra}al studenti na {koluvawe 

vo Rusija (me|u drugite i 

svojot najmal brat Konstantin). 

Sobiral narodni umotvorbi i mu 

gi ispra}al na Konstantina vo 

Moskva so nade` deka tamu }e gi 

objavi vo poseben zbornik. Taka 

toj e najzaslu`niot za sozdavaweto 

na zbornikot {to Konstantin 

go objavi na vra}awe od Rusija vo 

Zagreb vo 1861 g., so naslov 

†Bšlgarski narodni p‹sni#. 

Zbornikot sodrì ogromen fond 

makedonski narodni pesni, kratki 

ànri, etnografski materijali 

i sl. i samo edna sedmina bugarski 

pesni. @estoko se borel 

za voveduvawe na narodniot jazik 

vo u~ili{tata i na crkovnoslovenskiot 

vo bogoslu`bata, kako i 

protiv postavuvaweto gr~ki 

sve{tenici vo Makedonija. Poradi 

toa bil nakleveten pred turskite 

vlasti kako ruski {pion, 

bil zatvoren i pod nerasvetleni 

okolnosti go zagubil ìvotot vo 

carigradskite zandani. 

LIT.: Haralampie Polenakovi}, Studii 

za Miladinovci, Izbrani dela 5, Skopje, 

1989; Kniga za Miladinovci (1862–1962), 

Zbornik od studii, statii i prilozi, Skopje, 

1962; @ivotot i deloto na bra}ata 

Miladinovci, Skopje, 1984; Konstantin 

Miladinov, Izbor. Izbor i predgovor Gane 

Todorovski, Skopje, 1980. M. Kit. 

MILADINOV, Dragi (Skopje, 1. 

III 1928) – grad. in`., red. prof. na 

MILADINOV 


(do penzioniraweto vo 1989) po 

predmeti od oblasta na drvenite 

i masivnite konstrukcii. Kako 

stipendist na Fordovata fondacija 

specijaliziral vo SAD 

(1964/65), a se usovr{uval na studiski 

prestoi i vo Holandija 

(1969) i [vedska (1979). U~estvuval 

vo realizacijata na pove}e 

objekti i bil mnogu aktiven na 

op{testven plan. Gi vr{el funkciite 

dekan na Grade`niot fakultet 

(1975–77), prorektor na 


i pretsedatel na Univerzitetskiot 

sovet. Q. T. 

Jordan 

Miladinov 

MILADINOV, Jordan (Kumanovo, 

30. XII 1922 – Skopje, 23. X 2001) 

– grad. in`., red. prof. na Grade`niot 

fakultet vo Skopje (od 1968 

do penzioniraweto vo 1987 g.) po 

predmetite od oblasta na tehni~kata 

mehanika, jakosta na materijalite 

i od teorijata na elasti~nosta 

i plasti~nosta. Zavr{il 

Gradeèn fakultet vo Belgrad 

(1949) i bil prviot kandidat {to 

odbranil doktorska disertacija 

na Tehni~kiot fakultet vo Skopje 

(1955). Predaval na site tehni~ki 

fakulteti na Skopskiot univerzitet, 

a gostuval i na drugi 

univerziteti. Specijaliziral vo 

Minhen (1955), Cirih (1957) Hanover 

(1962/63). Vr{el pove}e funkcii, 

od koi pozna~ajni se: {ef na 

Grade`niot oddel na Tehni~kiot 

fakultet (1958–60), prorektor na 

Univerzitetot (1963–65), {ef na 

Grade`niot oddel na Arhitektonsko-grade`niot 

fakultet (1965–67). 

Isklu~itelno bogatata nastavna 

i nau~na dejnost ja zaokruìl so 7 

u~ebnici, objaveni vo pove}e izdanija. 

Q. T. 

MILADINOV, Konstantin 

Ristov (Struga, 1830 – Carigrad, 

18. I 1862) – u~itel, poet, preveduva~ 

i folklorist, prerodbenski 

deec. Bil najmlad sin od osumte 

deca vo semejstvoto. Zavr{il osnovno 

u~ili{te vo Ohrid i gimnazija 

vo Janina (1944–1847), po {to 

bil u~itel vo Struga i Trnovo, Bitolsko 

(1847–1849). Potoa diplomiral 

gr~ka filologija na Filo- 

M 

949

M MILANSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Rodoqub 

Anastasov: 

Konstantin 

Miladinov 

lo{kiot fakultet na Atinskiot 

univerzitet (14. X 1849 – letoto 

1852). Izvesno vreme prestojuval 

kaj Partenija Zografski vo manastirot 

Zograf na Sveta Gora, kade 

{to ja izu~uval ruskata gramatika 

i potoa zaminal za u~itel vo s. 

Magarevo, Bitolsko (1852/1853). 

Podocna zaminal za Rusija (esenta 

1856) i studiral na Istoriskofilolo{kiot 

fakultet vo Moskva 

(1857–1860). Tamu posebno vnimanie 

posvetil na starata slovenska 

knièvnost, preveduval od ruski 

jazik, vo tamo{noto spisanie 

†Bratski trud# (1860) na makedonskite 

i bugarskite studenti, vo sp. 

†BÍlgarski kniìci# i vo v. †DunavskiŸ 

lebed#. Otkako zaminal 

za Viena (kon krajot na juni 1860), 

se sretnal so hrvatskiot biskup i 

slovenski mecena Josip Juraj 

[trosmaer, pa zaedno so nego zaminal 

za episkopskiot centar \akovo 

(vo po~etokot na oktomvri 1860), 

kade go zavr{il redaktiraweto na 

poznatiot zbornik so 660 makedonski 

narodni pesni (so nad 23.000 

stihovi), razni detski igri, obi- 

~ai, veruvawa, predanija, poslovici, 

gatanki, narodni imiwa i napravil 

mal makedonsko-hrvatski 

re~nik. Toa se tvorbi sobrani od 

nego i od brat mu Dimitrija, a objaveni 

vo Zagreb (1861) so pomo{ 

na J. J. [trosmaer. Doznavaj}i deka 

brat mu Dimitrija e zatvoren vo 

Carigrad, zaminal da mu pomogne 

za osloboduvawe, no i samiot bil 

uapsen. J. J. [trosmaer i drugi poddrùva~i 

se obidele da gi spasat 

bra}ata, no bez uspeh. Po~inal vo 

carigradskite zandani od tifus. 

Avtor e i na antologiskite pesni 

†[upelka#, †Bisera#, †Na ~u`dina#, 

najpoznatata †T’ga za jug# i dr. 

Osven toa, od ruski na makedonski 

jazik ja prevel antiunijatskata 

bro{ura †Pravoslavni cÍrkovni 

bratstva vo Ágozapadnata RusiÔ# 

od otec Flerov (1858). 

BIBL.: BŠlgarski narodni p‹sni, sobrani 

od bratÔ Miladinovci DimitriÔ i Konstantina 

i izdani od Konstantina, Zagreb, 1861; 

SÍ~inenix. Pisma, dopiski i stihotvorenix, 

pod red. na N. Tabakov, SofiÔ, 1943; Konstantin 

Miladinov, Izbor. Izbor i predgovor 

Gane Todorovski, Skopje, 1980. 

LIT.: K. A [apkarev, Materiali za ìvotopisanieto 

na bratÔ H. Miladinovi, 

950 

DimitriÔ i Konstantina, SofiÔ, 1884; 

Kniga za Miladinovci (1862–1962), Zbornik 

od studii, statii i prilozi, Skopje, 

1962; @ivotot i deloto na bra}ata Miladinovci, 

Skopje, 1984; Haralampie Polenakovi}, 

Studii za Miladinovci, Izbrani 

dela, 5, treto izdanie, Skopje, 2007; 

Van~o Tu{evski, Nova makedonska knièvnost, 


MILANSKI EDIKT – zakonski 

akt na carevite Konstantin I i 

Licinij za ramnopravnost na religiite 

vo Rimskoto Carstvo, izdaden 

vo Milano (fevruari 313), 

po sklu~eniot sojuz. Reskriptot 

(originalot e zaguben) bil obznanen 

vo Nikomedija (juni 313). Ima 

golemo zna~ewe za hristijanstvoto 

i voop{to za razvojot na hristijanskata 

kultura. 

LIT.: R. PopoviÊ, Izvori za crkvenu istoriju, 

Beograd, 2001; Ch. M. Odahl, Constantine 

and the Christian Empire, Cambridge- 

Harvard, 2004. B. Petr. 

MILEV, Petar I. (s. Kosa~a, 

Perni~ko, 1879 – s. Kova~evica, 

Nevrokopsko, 8. VII 1908) – u~esnik 

vo Ilindenskoto vostanie. 

Zavr{il gimnazija vo ]ustendil. 

Vo 1900 g. vlegol vo TMORO i 

stanal ilegalen. Bil sekretar na 

~etata na J. Sandanski i nevrokopski 

okoliski vojvoda. 

IZV. i LIT.: A. Smit, Spomeni ot Makedoni®, 

Sofi® 1983; H. SilÔnov, Osvoboditelnite 

borbi v Makedoni®, II, Sofi®, 

1983. Al. Tr. 

Jo{ka 

Milenkovski 

MILENKOVSKI, Jo{ka (Kru- 

{evo, 11. IX 1960) ‡ univ. profesor, 

odbojkar. Zavr{il Fakultet 

za fizi~ka kultura vo Skopje 

(1984). Magistriral na istiot 

fakultet (1995) na tema: †Relacii 

pome|u nekoi kognitivni, bazi~ni 

motori~ki i situacionomotori~ki 

sposobnosti kaj odbojkarite 

od Prvata makedonska liga# 

i doktoriral (1999) na tema: 

†Relacii i razliki na nekoi kognitivni, 

specifi~no-motorni 

sposobnosti, konativni karakteristiki 

i situaciono-motori~koto 

znaewe kaj odbojkarite od 

plej-of i plej-aut natprevarite 

na Makedonija 1997–1998 g.#.Toj e 

vraboten na Fakultetot kako 

asistent (1987), a sega e vonreden 

profesor po predmetot Odbojka. 

Odbojkar vo OK †Niko Doaga# vo 

Kru{evo (1976–1978) i OK †Vardar# 

vo Skopje (1978–1983). Trener 

na Odbojkarskiot klub †Fer- 

{ped Rabotni~ki# vo Skopje (od 

1994), so koj pove}e pati go osvojuval 

prvenstvoto na Makedonija 

i uspe{no se natprevaruval vo 

Kupot na evropskite {ampioni. 

Uspe{en i kako selektor na Reprezentacijata 

na Makedonija. Nekolkupati 

bil proglasuvan za 

najdobar sportski trener i selektor 

vo Makedonija. Objavuval 

stru~ni i nau~ni trudovi. D. S. 

Sa{o 

Milenkovski 

MILENKOVSKI, Sa{o (Bitola, 

28. XI 1963) ‡ reìser. Diplomiral 

na otsekot za teatarska re- 

ìja i dramaturgija na FDU vo 

Skopje (1992). Stanuva ~len na 

Kazali{te, pozori{te, gledali{~e, 

teatar vo Subotica, Srbija 

(1988-1991). Osnova~ e na nezavisniot 

teatar †Babilon#. Od 

noemvri 2006 g. e direktor na 

Dramata na MNT. Reìi: †Balkanot 

ne e mrtov#; †Game over#; †Bure 

barut#; †Kolede#; †Ova ne e 

amerikanski film#; †Kandid vo 

zemjata na ~udata#; †Tetovirani 

du{i#; †Deus ex machina#; †Hamlet 

vo tranzicija#; †Dole vlada# i dr. 

Piesite †Kolede#; †Ova ne e amerikanski 

film#; †Game over#; 

†Deus ex machina# se negovo avtorsko 

delo. R. St. 

Mirko 

Mileski 

- Uro{ 

MILESKI-URO[, Mirko (s. 

Popoec, Ki~evsko, 23. IV 1923 – 

pl. Bukovi}, Ki~evsko, 1. X 1943) 

– naroden heroj. Bil ~len na KPJ 

(1941). Kako preveduva~ vo karabiwerskata 

stanica vo s. Izvor, dostavuval 

doverlivi informacii za


aktivnostite na italijanskata policija 

(1941–1942). Podocna se 

ilegaliziral (juli 1942) i stanal 

borec vo Ki~evsko-mavrovskiot 

NOPO (1943). Zaginal so celata 

~eta vo odbrana na slobodnata teritorija 

vo Zapadna Makedonija 

od germansko-balisti~kite formacii 

na prevojot Straà (Bukovi}). 

Proglasen e za naroden heroj 


IZV.: Ki~evo i Ki~evsko vo NOV 1941– 

1945. Dokumenti. Izbor i redakcija Vasil 

Jotevski, d-r Simo Mladenovski i 

\or|i âkarjanevski, Ki~evo, 1985. 

LIT.: Narodni heroji Jugoslavije i narodni 

heroi od Makedonija, Skopje, 1970. 

Vl. Iv. 

MILETI], Dragoslav Lazarev 

(Pirot, 31. X 1901 ‡ Belgrad, 1980) 

‡ spec. patolog, redoven prof. na 

Med. f. vo Skopje. Med. f. zavr- 

{il vo Belgrad. Vo 1947 g. (po pokana) 

doa|a od belgradskiot Med. 

f. vo Skopje. Eden od osnova~ite i 

dolgogodi{en direktor na Institutot 

za patologija i {ef na Katedrata. 

Se penzioniral (1978) kako 

redoven profesor. D. S.-B. 

Qubomir 

Mileti~ 

MILETI^, Qubomir ([tip, 1. I 

1863 ‡ Sofija, 1937) ‡ istaknat 

bugarski filolog, osnovopolo`nik 

na slavisti~kata nauka vo Bugarija, 

eden od osnova~ite na Sofiskiot 

univerzitet †Kliment 

Ohridski# i profesor i titular 

na Katedrata po slovenska filologija 

(1892-1934), osnova~ i prv 

pretsedatel na Makedonskiot nau~en 

institut vo Sofija, redoven 

~len na Bugarskata akademija na 

naukite (BAN) i dolgogodi{en 

nejzin pretsedatel (1926-1937) i 

~len na pove}e stranski akademii 

na naukite. Sin na \or|e Mileti}, 

srpski u~itel vo Makedonija 

i postar brat na voda~ot na vojvodinskite 

Srbi Svetozar Mileti}, 

a po majka {tipjanec. Gimnazija 

zavr{il vo Zagreb, kade {to 

prodolìl da studira slavisti~ki 

nauki, prodolùvaj}i gi studiite 

vo Praga (1882-1885). Doktoriral 

vo Zagreb (1888). Avtor na 

mo{ne bogat nau~en opus od oblasta 

na jazikot i literaturata so 

{irok raspon na interdiscipli- 

narni qubopitstva. Posebno go 

prou~uval ~lenot vo bugarskiot i 

vo makedonskiot jazik (negova 

doktorska disertacija, 1890), kako 

i preminot od sintetizam kon 

analitizam vo bugarskiot jazik. 

Se zanimaval i so dijalektologija. 

Se smeta za eden od najdobrite 

poznava~i na sloènata makedonska 

problematika i vaì za nejzin 

suptilen komentator. Ja pokrenal 

edicijata †Spomeni i materijali 

na osloboditelnoto dvi- 

èwe vo Makedonija i Odrinsko# 

i objavil serija stenografirani 

zapisi od istaknati voda~i na makedonskoto 


èwe (Dame Gruev, Hristo Tatar- 

~ev, \or~e Petrov, Slavejko Arsov, 

Pando Kqa{ev, Smile Vojdanov, 

Luka Xerov, Boris Sarafov, 

Jane Sandanski, Nikola Pu{karov, 

Mihail Gerxikov i dr.). G. T. 

MILINZI – mnogubrojno i voinstveno 

slovensko pleme, naseleno 

na Peloponez (VII v.), prvin 

vo Lakonija, a podocna se povlekle 

kon planinata Tajget. Zaedno 

so Ezercite imalo od 20 do 25 iljadi 

lu|e, a naseluvale teritorija 

od ok. 750 km2 . Ja za~uvale samostojnosta 

do po~. na IX v., koga ja 

priznale vlasta na Vizantija, 

pla}ale danok i davale 1.000– 

2.000 vojnici. Krevale vostanija, 

no ne uspeale da ja vratat samostojnosta. 

Im davale otpor na Latinite, 

koga go osvojuvale Peloponez 

(1248). 



2002. K. Ax. 

MILICA – ktitorka na obnovenata 

crkva †Sv. Bogorodica# 

(Matka) na r. Treska (Skopsko), 

obnovena vo vremeto na skopskiot 

mitropolit Atanasij (1496– 

1497). Vo ktitorskata kompozicija 

Milica e naslikana zaedno 

so sinot Nikola. 

LIT.: S. Nikolovska, Kodikot na manastirot 

Matka, †Spomenici za srednovekovnata 

i ponovata istorija na Makedonija#, 

1, Skopje, 1975; G. SubotiÊ, Ohridskata 

slikarska {kola od XV v., Ohrid, 1980; Z. 

Rasolkoska-Nikolovska, Ktitorskiot 

portret vo yidnoto slikarstvo vo Makedonija, 

Civilizacii na po~vata na Makedonija, 

2, MANU, Skopje, 1995. Z. R.-N. 

MILJUKOV, Pavel Nikolaevi~ 

(Moskva, 13 (28). I 1859 ‡ Eks-le- 

Bel, Francija, 31. III 1943) ‡ ruski 

istori~ar, slavist, makedonoznalec, 

politi~ar, voda~ na politi~ka 

partija i pretsedatel na 

ruskata Duma (parlament). Prestojuval 

pove}e pati vo Makedonija, 

prou~uvaj}i go nejzinoto istorisko 

i kulturno minato i komentiraj}i 

ja vo toga{niot ruski 

pe~at nejzinata politi~ka sudbina. 

Bil profesor na univerzite- 

Pavel 

Miljukov 

MILOEVI] 

tite vo Moskva i vo Sofija. Makedonskata 

tema ja znael izvorno, 

a vo tekot na 1912‡1913 gi komentiral 

na stranicite na petrogradskiot 

vesnik †Re~# tragi~nite 

nastani so podelbata na Makedonija, 

~in {to toj blagovremeno 

go predviduval i nastojuval da go 

spre~i. Zavleguvaj}i vo sloènosta 

na makedonskoto pra{awe, 

glavno preku dioptrijata na toga{nata 

bugarska nauka, toj pravovremeno 

uspeva da se izvi{i 

nad valkanicite na bugarsko-srpskiot 

spor za Makedonija, pa vo 

tekot na Balkanskite vojni javno 

se zastapuva za nedelivosta na makedonskiot 

istorisko-etni~ki 

organizam, smetaj}i go za neprostliv 

zlostor na agresivnite sosedi, 

razglasuvaj}i ja tezata za postoewe 

i na makedonska gledna 

to~ka i za politi~ka i dràvna 

avtonomija na Makedoncite. G. T. 

MILOVANOVI], Stanislav (s. 

Dobrovi{, Vlasotince, 8. II 1943) 

–grad. in`., red. prof. na Grade`niot 

fakultet vo Skopje (od 

1990) po predmetite od oblasta na 

teorijata na konstrukciite. Zavr{il 

Gradeèn fakultet vo 

Skopje, a magistriral vo IZIIS 

(1981). Dekan na Fakultetot (1997– 

1999). Odli~en prakti~ar, kako 

proektant i konsultant u~estvuval 

vo realizacijata na mnogubrojni 

arhitektonski, industriski 

i inènerski objekti, me|u 

koi i na pove}e betonski i nasipni 

brani. Q. T. 

MILOEVI], Borivoe I. (Carina, 

22. XII 1885 – Belgrad, 1967) 

– srpski geograf. Univerzitet 

zavr{il vo Belgrad (1908), potoa 

bil na studii vo Germanija i 

vo [vajcarija. Najblizok sorabotnik 

na J. Cvii} i negov naslednik 

na Katedrata za geografija 

na Belgradskiot univerzitet, 

kade {to predaval od 1920 do 

1956 g. (od 1926 g. kako redoven 

profesor). Poradi svojata zna- 

~ajna nau~na rabota bil izbran 

za redoven ~len na SAN, dopisen 

~len na Jugoslovenskata akademija, 

po~esen doktor na univerzitetite 

vo Monpelje, Ren, Gre- 

M 

951

M MILOSAVLEVA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nobl i Praga, kako i po~esen 

~len na pove}e geografski 

dru{tva. Sorabotuval so pove}e 

na{i i stranski spisanija. Napi{al 

nekolku stotici trudovi 

od antropogeografijata, geomorfologijata 

i regionalnata geografija. 

Negovi najva`ni i najobemni 

dela se od oblasta na regionalnata 

geografija. 

BIBL.: Ju`na Makedonija, Naseqa srpskih 

zemaqa, kw. X, Beograd, 1921; Geografske 

oblasti u Makedoniji, II kongres 

na geografite od FNR Jugoslavija, Skopje, 

1952; Visoke planine, Geografsko 

dru{tvo, Beograd, 1937; Glavne doline u 

Jugoslaviji, posebna izdawa SAN, 1951; 

Ohridska kotlina, JAZU, kw. 312, Zagreb, 

1966. Al. St. 

Olga 

Milosavleva 

MILOSAVLEVA, Olga (Tetovo, 

14. IX 1934 ‡ Skopje, 16. I 1997) 

‡ balerina i koreograf. Zavr{uva 

Sredno baletsko u~ili{te vo 

Skopje, vo klasata na \. Makedonski 

i N. Kirsanova. & pripa|a na 

prvata baletska generacija vo 

Makedonija. ^len na Baletot pri 

MNT (1949-1976). Karakterna balerina 

so izrazit tancov temperament, 

scenski {arm i smisla za 

dramatur{ko oformuvawe na 

ulogata. So koreografija se zanimava 

od 1958 g. M. e edna od najplodnite 

makedonski koreografi. 

Najmnogu raboti vrz doma{noto 

muzi~ko-baletsko tvore{tvo 

so nacionalen, sovremen i 

moderen izraz. 

ULOGI: Gitana (M. Ravel, †Bolero#), 

Kandelas (M. Ravel, †Qubovta vol{ebnica#), 

Vodeni~arka (M. de Falja, †Trirogata 

{apka#) i dr. 

KOREOGRAFII: †Labin i Dojrana# (T. 

Prokopiev), †Dubrovni~ka legenda# (Q. 

Branxolica), †Makedonska povest# (Gl. 

Smokvarski) i dr. Em. X. 

MILOSAVLEVSKI, Slavko (s. 

Vratnica, Tetovsko, 28. I 1928) – 

sociolog i univ. profesor. Osnovno 

u~ili{te zavr{il vo s. 

Vratnica, a gimnazija vo Skopje. 

Diplomiral na Pravniot fakultet 

vo Skopje (1957). Postdiplomski 

studii zavr{il na Institutot 

za op{testveni nauki vo 

Belgrad (1960). Doktoriral na 


(1965). Predaval sociologija na 


952 

Slavko 

Milosavlevski 

(predava~ 1961–1965; vonreden 

profesor 1966–1971 i redoven 

profesor 1972–1974). Bil ~len na 

Izvr{niot komitet na CK na 

SKJ (1966–69) i sekretar na Sekretarijatot 

na CK na SKM (1969 

–1972). Na ovaa funkcija, vo tekot 

na †borbata so liberalizmot 

i nacionalizmot#, dava ostavka 

na 36-tata sednica na CK na SKM 

(januari 1973), a vo juni 1974 e isklu~en 

od SKM, po {to mu prestanuva 

rabotniot odnos na Fakultetot. 

Bil osnova~ i prv pretsedatel 

na Socijaldemokratskata 

partija na RM (do septemvri 

1991) i vonreden i opolnomo{ten 

ambasador na RM vo SRJ/SiCG 

(1996–2003). 

BIBL.: Kontradikciite na Josip Broz, 

Skopje, 1990; Sociologija na makedonskata 

nacionalna svest do 1992, Skopje 1997; 

Koli{evski, Skopje, 1999; Makedonski 

kontroverzi 1990-2003, Skopje, 2004. 

IZV.: MNR na RM, Skopje, 2007; Arhiva na 

Pravniot fakultet †Justinijan Prvi# – 

Skopje, Skopje, 2007. Sv. [. i T. Petr. 

MILO[ (XIV v.) – kefalija na 

Prilep vo vremeto na kralot 

Volka{in. Na povelbata na kralot 

Volka{in, izdadena vo Skopje 

(1366), se potpi{al kako milosnik 

(izvr{itel, garant, svedok) 

na kralot. Kefalijata bil 

najvisok pretstavnik na lokalnata 

uprava vo gradot i vo okolinata, 

postavuvan od vladetelot. 

LIT.: S. NovakoviÊ, Zakonski spomenici 

srpskih dràva sredwega veka, Beograd, 

1912; A. Solovjev, Odabrani spomenici 

srpskog prava od XII do kraja XIV veka, Beograd, 

1926. K. Ax. 

MILO[EVI], Kliment Nikolov 

(Ohrid, 2. XII 1901 ‡ Skopje, 

26. XI 1976) ‡ spec. po pedijatrija 

i pnevmoftiziologija. Med. f. 

zavr{il na Sorbona, pedijatrija 

specijaliziral vo Viena. Do 1941 

g. rabotel vo Belgrad, od kade 

{to e deportiran vo logor. Vo 

1945 doa|a vo Skopje i formira 

prv detski ATD i bolnica vo s. 

Le{ok (1946). Vo 1957 g. ja osnoval 

Bolnicata za detska TBC vo 

Skopje (Kozle). Sl. M. P. 

MILO[EVSKI, Lazo (Tetovo, 

5. III 1926 ‡ Skopje, 1963) ‡ atleti~ar. 

Bil ~len na AK †Rabot- 

Lazo 

Milo{evski 

ni~ki# vo Skopje. Zavr{il Sojuzen 

kurs za atletski instruktori 

vo Belgrad. Bil prvak na Makedonija 

vo atletika na kusi pateki. 

Prv atleti~ar od Makedonija, 

~len na Reprezentacijata na Jugoslavija 

na 400 i 4 H 400 m, za koja 

nastapil {estpati. Na Balkanskite 

igri vo Bukure{t (Romanija, 

1947) osvoil zlaten medal na 4 

H 400 m so balkanski rekord i 

~etvrto mesto na 200 m. Na dvome- 

~ot Italija: Jugoslavija vo Milano 

(1948) osvoil prvo mesto na 

4 H 400 m so nov jugoslovenski rekord. 

Na Prvenstvoto na Jugoslavija 

vo Zagreb (1950), osvoil zlaten 

medal na 400 m, so nov makedonski 

rekord. D. S. 

Tihomir 

Milo{evski 

MILO[EVSKI, Tihomir (Ti- 

}o) (s. Bitu{e, Debarsko, 1915 – 

Skopje, 1. IV 1984) – general-major. 

Zavr{il sredno zemjodelsko 

u~ili{te vo Valevo (Srbija) i 

Voena akademija. Kako aktiven 

oficer na Kralstvoto Jugoslavija, 

bil pripadnik na komunisti~koto 

dvièwe. Po Aprilskata vojna 

(1941) se vratil vo Makedonija 

i se vklu~il vo NOD. Bil uapsen i 

interniran vo Bugarija (do po~. na 

1942). Po vra}aweto stanal ~len 

na KPJ i na Mesniot voen {tab na 

Skopje (1943). Bil u~esnik vo Fevruarskiot 

pohod, komandant na 

Tretata makedonska NOU brigada, 

komandant na Tretata operativna 

zona na NOV i POM, komandant 

na 41-ta (makedonska) divizija na 

NOVJ i komandant na Petnaesettiot 

(makedonski) udaren korpus 

na NOVJ (od okt. 1944). So korpusot 

u~estvuval vo zavr{nite ope- 

952


racii za osloboduvawe na Jugoslavija. 

Bil delegat na Prvoto zasedanie 

na ASNOM. Po Osloboduvaweto 

bil komandant na nastaven 

centar na JA vo Belgrad i na~alnik 

na {tab na voeno podra~je. 

Proglasen e za naroden heroj na Jugoslavija. 

LIT.: Narodni heroi od Makedonija, 

Skopje, 1970. Vl. Iv. 

Antonio 

Milo{oski 

MILO[OSKI, Antonio (Tetovo, 

29. I 1976) – politi~ar, aktuelen 

minister za nadvore{ni raboti 

na Republika Makedonija. 

Maturiral vo gimnazijata †Mirko 

Milevski# vo Ki~evo (1994), 

diplomiral na Pravniot fakultet 

vo Skopje (1999) i magistriral 

po Evrointegracija na Univerzitetot 

†Fridrich Wilhelm# vo 

Bon (Germanija, 2001&2002), a stanal 

doktorant (od noemvri 2002) 

na politi~ki nauki i nau~en sorabotnik 

(od april 2005) na Institutot 

za politi~ki nauki na 

Univerzitetot †Gerhard Merkator# 

vo Duizburg (Germanija). Vo negoviot 

politi~ki anga`man bil 

~len na Izvr{niot komitet 

(1995&1997) i potpretsedatel na 

Unijata na mladite sili na 

VMRO-DPMNE (1997 &1998), eden 

od osnova~ite na zdruènieto na 

gra|ani Mladinski evroatlantski 

forum – MEAF so sedi{te vo 

Skopje, ~len na Izvr{niot komitet 

na VMRO-DPMNE (2005&), 

{ef na Kabinetot na potpretsedatelot 

na Vladata na RM (1999 

&2000) i portparol na Vladata na 

RM (maj 2000 – septemvri 2001). Na 

parlamentarnite izbori e izbran 

za pratenik (5. VII – 26. VIII 2006) i 

potoa za minister za nadvore{ni 

raboti na RM (27. VIII 2006). ^len e 

na germanskoto akademsko zdruènie 

†Südosteuropa Geselshaft#, koe gi 

prosleduva politi~ko-ekonomskite 

zbidnuvawa vo Jugoisto~na Evropa. 

Se projavi i kako kolumnist 

na dnevnite vesnici †Dnevnik# (januari-maj 

2000) i †Utrinski vesnik# 

(2002&2004). S. Ml. 

MILUTIN Stefan Uro{ II (? – 

Nerodimle, 1321) – srpski kral 

(1282– 1321), sin na Uro{ I. Ja izdignal 

Srbija ekonomski i poli- 

Kralot 

Milutin 

Stefan 

Uro{ II 

ti~ki i gi pro{iril nejzinite 

granici. Vo vojnata so Vizantija 

osvoil delovi od Severna Makedonija 

(Skopje, Polog, Ov~e Pole, 

Pijanec, Zletovo, Ki~evo, 

Pore~e, Debar). Se oènil so maloletnata 

vizantiska princeza 

Simonida (1299). Gradel i obnovuval 

crkvi i manastiri. Od crkvata 

bil proglasen za svetitel. 

LIT.: S. StanojeviÊ, Kraq Milutin, 

GN^ (Godi{wica Nikole ûpiÊa, XLVI 

(1937). K. Ax. 

Ktitor na obnovuvaweto na crkvite 

†Sv. Bogorodica Troera~ica# 

(Skopje), †Sv. Nikita# (s. Bawani, 

Skopsko) i †Sv. \or|i# (s. 

Staro Nagori~ane, Kumanovsko). 

Vo crkvata vo Staro Nagori~ane, 

ìvopisana od poznatite srednovekovni 

zografi Mihail i Evtihij 

(1317/18), e za~uvana ktitorskata 

kompozicija so likovite na 

kralot Milutin, koj, oble~en vo 

sve~en divitision, v race go drì 

modelot na hramot, i mladata kralica 

Simonida, oble~ena vo sve- 

~ena kralska odora. Patronot na 

crkvata (†Sv. \or|i#) mu podaruva 

me~ na ktitorot, kralot Milutin, 

vo znak na pobedata nad Turcite. 

LIT.: Arh. Danilo, @ivoti kraqeva i 

arhiepiskopa srpskih, Beograd, 1935; V. J. 

uriÊ, Vizantijske freske u Jugoslaviji, 

Beograd, 1974; B. TodiÊ, Staro Nagori~ino, 

Beograd, 1993; Z. Rasolkoska-Nikolovska, 

Ktitorskiot portret vo yidnoto 

slikarstvo vo Makedonija, Civilizacii 

na po~vata na Makedonija, 2, MANU, 

Skopje, 1995. Z. R.-N. 

MILUTINOVI], Zoran (Skopje, 

18. XII 1950) – afirmiran nau~en 

rabotnik vo oblasta na zemjotresnoto 

inènerstvo, po menaxment 

na katastrofi i za strate{ko 

planirawe. Diplomiral 

na Grade`niot fakultet vo 

Skopje (1976), magistriral vo 

IZIIS (1982). Doktoriral na 

Univerzitetot vo Kjoto, Japonija 

(1986); izbran za redoven profesor 

(1992); profesor na univerzitetite 

vo Kobe (1994) i vo 

Kjoto (2001), Japonija. Rakovoditel 

na pogolem broj me|unarodni 

proekti, ekspert na OON i na 

Sovetot na Evropa. Avtor i koavtor 

na preku 340 nau~ni i 

stru~ni trudovi, ~len na redak- 

ciski odbori na pove}e me|unarodni 

spisanija. K. Tal. 

MILÎN, Vladimir (Skopje, 19. 

IV 1947) ‡ reìser i profesor na 

FDU vo Skopje, na Otsekot za re- 

ìja, i izvr{en direktor na Institutot 

†Otvoreno op{testvo# 

(SOROS) na Makedonija. Reìser 

i dramaturg vo MNT (1970– 

1974 i 1975–1982). Zavr{il Fakultet 

za dramski umetnici, otsek 

reìja, vo Belgrad. Reìra na 

pove}e sceni niz Makedonija i vo 

Vladimir 

Mil~in 

MILÎN 

stranstvo. Eden od osnova~ite i 

reìser na proektot Teatarot 

kaj Sveti Nikita Goltarot; †Zelena 

guska# i dr. Reìi: †Balada 

za luzitanskoto stra{ilo#; †Pantaglez#; 

†Brkotnica#; †Golemata 

voda#; †Pirej#; †Ramna zemja#; 

†Mrtvi du{i#; †Angelina#; †Revizor#; 

†@itolub#; †Farsa za 

hrabriot Naume# i dr. R. St. 

Ilija 

Mil~in 

MILÎN, Ilija (Prilep, 19. VI 

1918 ‡ Skopje, 11. III 2002) ‡ dramski 

i filmski akter i reìser, 

preveduva~, publicist, eden od 

osnova~ite na MNT, umetni~ki 

rakovoditel i reìser na Oblasniot 

MNT vo Gorna Xumaja (Blagoevgrad, 

Bugarija). Diplomiral 

na Pravniot fakultet vo Sofija. 

Vo Belgrad bil slu{atel na Otsekot 

za teatarska umetnost na 

Muzi~kata akademija. Kako akter 

se istaknuva so realisti~ko tolkuvawe 

na psiholo{ki sloèni 

ulogi vo doma{niot i vo stranskiot 

repertoar. Uspe{no dejstvuval 

i kako reìser, dramaturg 

i preveduva~ na dramski tekstovi. 

Bil direktor na Dramata na 

M 

953

M MILÎNSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

MNT (1964-1969), kako i profesor 

na Fakultetot za dramski 

umetnosti vo Skopje. Ulogi: Jago 

(†Otelo#); Gubernatorot (†Smrtta 

na Gubernatorot#); Leone (†Gospoda 

Glembaevi#); Galielo (†Galileo 

Galilej#); @ak (†Kako {to miluvate#); 

Kriàvec (†Vo agonija#); 

Otec Naum (†Krik#); Platon 

Kre~et, Julie Cezar vo istoimenite 

dela; Tefik-beg (†Goce#) i 

dr. Reìi: †Dlaboki koreni#, †Crnila#; 

†Antigona#; †Tri sestri#; 

†Malogra|ani#; †Staklena mena- 

èrija#; †U~enik na |avolot#; †Na 

dnoto#; †Pe~albari# i dr. Filmski 

ulogi vo filmovite: †Jazol#; 

†Mis Ston#; †Mirno leto#; †Ispravi 

se Delfina#. R. St. 

MILÎNSKI, Janez (Qubqana, 

3. V 1913 ‡ ?, 28. VII 1993) ‡ lekar, 

specijalist za sudska medicina, 

deontolog i pravnik, redoven 

prof. na Med. f. vo Qubqana, 

Slovenija (od 1957). Diplomiral 

na Pravniot fakultet vo Qubqana 

(1936). Studiral medicina najprvin 

vo Qubqana, a potoa vo 

Zagreb, kade {to i diplomiral 

(1940). Aktiven u~esnik e vo NOB. 

Se usovr{uval vo Belgija, Francija, 

[vajcarija, Avstrija i Germanija. 

Od 1945 do 1983 g. bil direktor 

na Institutot za sudska 

medicina na Med. f. vo Qubqana, 

a istovremeno i rakovoditel na 

Katedrata za sudska medicina na 

Med. f., od 1954 do 1955 i od 1962 

do 1964 g. bil dekan na Med. f., 

prorektor na Univerzitetot 

(1970‡1973), a potoa rektor (1973‡ 

1976). Od 1970 do 1973 bil pretsedatel 

na Me|unarodnata akademija 

za sudska i socijalna medicina. 

Po~esen doktorat mu e dodelen 

vo Qubqana (1979) i vo Lajpcig 

(1987). Vo 1961 g. e izbran za dopisen, 

a vo 1970 za redoven ~len na 

SAZU, od 1976 do 1992 g. bil 

pretsedatel na SAZU. Za ~len 

nadvor od rabotniot sostav na 

MANU bil izbran na 14. V 1979 g. 

Stru~niot i nau~niot pridones 

na Mil~inski e prvenstveno od 

oblasta na sudskata medicina (vo 

identifikacijata na trupovite 

pri masovna katastrofa). Svoite 

soznanija i iskustvata na negovata 

954 

Janez 

Mil~inski 

ekipa gi primenil pri masovni 

stradawa na lu|eto poradi zemjotresi 

(Skopje 1963, Sicilija 1968, 

El Asnam vo Alìr 1980), pri avionski 

nesre}i (Brnik 1966, Krk 

1971, Maganik vo Crna Gora 1974, 

Aja~io 1981), pri èlezni~ki nesre}i 

(Zagreb 1974, Borovnica 

1976). Za svojata rabota dobil 

svetski priznanija. Vo nesre}ite 

gi izu~uval forenzidnite aspekti 

na soobra}ajnicite, dejstvoto na 

alkoholot vo soobra}ajnite nesre- 

}i, nivnata prevencija, ocenkata 

na telesnite povredi i rabotosposobnosta 

na povredenite. Se zanimaval 

so problemite na medicinskata 

etika i krivi~nata odgovornost 

na zdravstvenite rabotnici 

vo profesionalnata dejnost, pra- 

{awa od op{tata i specijalnata 

deontologija. Gi izu~uval problemite 

na sudsko-medicinskite aspekti 

na itnata pomo{ i oìvuvawe 

na onesre}enite. Od svojata oblast 

publikuval 200 trudovi i 4 

knigi. Bil mati~ar na novoformiraniot 

Med. f. vo Skopje (1947) 

i pomognal vo razvojot i rabotata 

na Katedrata po sudska medicina 

na Med. f. vo Skopje. Vo 1977 g. bil 

izbran za nadvore{en dopisen 

~len na JAZU, vo 1978 na ANU- 

BiH i SANU, a vo 1985 na CANU. 

IZV.: Bilten od Petto izborno sobranie 

(referati), MANU, Skopje, mart 1979, 

34‡37; Enciklopedija Slovenije, t. 7, Ljubljana, 

1993, 142–143. 

BIBL.: Sodna medicina, Ljubljana, 1956; Odgovornost 

zdravstvenega delavca pred vestjo, 

pred bolnikom in pred dru`bo, †ZV#, 37, 

1968, 401–403; Medicinsko izvedenstvo, I–II, 

Ljubljana, 1970, 1981; Dol`nost zdravstvenih 

delavcev in zdravstvenih zavodov glede na 

prvo pomo~ in oìvljanje, †Zdravsteni obzornik#, 

6, 1972, 65–73; Medicinska etika in deontologija, 

Ljubljana, 1982; Leta za pet drugih, 

Ljubljana, 1990. M. Pol. 

Desa 

Miqovska 

MIQOVSKA, Desa (Prizren, 

Kosovo, 21. V 1918) ‡ univerzitetski 

profesor, sociolog. Sredno 

obrazovanie i u~itelska {kola 

zavr{ila vo Belgrad. Se zapi- 

{ala na pedago{kata grupa pri 


Skopje (1937), a diplomirala na 

Filozofskiot fakultet vo Belgrad 

(1948), kade {to i doktorirala, 

na tema †Klasnite sili na 

nacionalno-revolucionernoto 

dvièwe na makedonskiot narod 

vo vtorata polovina na 19 vek# 

(1962). Izbrana za docent (1950), 

za vonreden profesor (1962) i za 

redoven profesor po predmetot 

op{ta sociologija na Filozofskiot 


Ostvarila studiski prestoj vo 

Pariz (1954‡1955) i vo Boston 

(1962‡1963), kade {to se zapoznala 

so metodite na sociolo{kite 

istraùvawa. Gi vr{ela funkciite 

pretsedatel na Sovetot 

za {kolstvo na NRM i pretsedatel 

na Sovetot za kultura na 

NRM. Bila dekan na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje 

(1963‡1965). Objavila preku 50 

nau~ni truda od sociologijata i 

makedonskata istorija. 

LIT.: Filozofski fakultet 1946‡1976, 

Skopje, 1976. Sv. [. 

Kiril 

Miqovski 

MIQOVSKI, Kiril (Resen, 27. 

V 1912 – Skopje, 27. IV 1983) – ekonomist, 

univ. profesor, nau~en 

istraùva~, op{testvenik, diplomat, 

akademik. Osnovno obrazovanie 

zavr{il vo rodniot grad, 

sredno obrazovanie vo Ohrid i vo 

Bitola (1931), a diplomiral na 

Veterinarniot fakultet na Univerzitetot 

vo Zagreb (1939). Za 

profesor na Zemjodelsko-{umarskiot 

fakultet vo Skopje e izbran 

vo 1947 g., na Ekonomskiot 

fakultet vo Skopje vo 1950 g., kade 

{to ostanuva do penzioniraweto 

(1981). Na dodiplomskite 

studii na Ekonomskiot fakultet 

vo Skopje gi predaval predmetite 

politi~ka ekonomija i razvoj na 

ekonomskata misla, a na postdiplomskiot 

studium †Ekonomski 

razvoj i metodi na ekonomskata 

analiza# predaval materija od 

oblasta na regionalniot razvoj i 

nedovolno razvienite podra~ja. 

Izvr{uval zna~ajni i odgovorni 

op{testveno-politi~ki funkcii: 

bil u~esnik vo NOB, ~len i 

sekretar na ASNOM, a potoa i 

~len na Prezidiumot na AS- 

NOM, prv pretsedatel na Planskata 

komisija na NRM, republi~ki 

javen obvinitel, minister 

za trgovija i snabduvawe vo Vladata 

na Makedonija, prv rektor


na Univerzitetot †Sv. Kiril i 

Metodij# vo Skopje (vo dva mandata), 

redoven ~len na MANU od 

nejzinoto formirawe (1967), sekretar 

na Oddelenieto za op{testveni 

nauki i ~len na Pretsedatelstvoto 

na MANU, ambasador 

na SFRJ vo Danska i vo Bugarija, 

pratenik od SRM vo Sojuznoto 

sobranie, ~len na Ekonomskiot 

sovet na Vladata na SFRJ. Bil 

osnova~ i prv glaven i odgovoren 

urednik na sp. †Stopanski pregled#, 

prv pretsedatel na Nau~nata 

sekcija na Sojuzot na ekonomistite 

na Jugoslavija, ~len na 

redaciskiot odbor na sp. †Ekonomist#, 

prv glaven i odgovoren 

urednik na †Prilozi# na Oddelenieto 


MANU, glaven i odgovoren urednik 

ili ~len na redakciski odbori 

na pove}e drugi spisanija 

(†Na{ vesnik#, †Naroden glas#, 

†Ilindenski pat#, †Scientia Yugoslavica# 

i dr.). Avtor e na pove}e od 

170 nau~ni i stru~ni trudovi – 

knigi, u~ebnici, nau~ni proekti, 

monografii i statii objaveni vo 

brojni spisanija vo SFRJ. Pod 

negovo rakovodstvo (mentor ili 

~len vo komisija) mnozina ekonomisti 

se steknaa so diplomi za 

magisterska ili doktorska titula. 

Bil rakovoditel na brojni i 

zna~ajni nau~ni proekti (ili 

~len na rabotni timovi) od razli~ni 

domeni. Negovata nau~noistraùva~ka 

rabota e realizirana 

vo pove}e oblasti na ekonomskata 

nauka i stopanskata 

praktika (ekonomska teorija, 

stopanska istorija, stopanski 

sistem i ekonomska politika, 

stopanski razvoj, regionalen razvoj, 

naselenie i rabotna sila, 

razvoj na ekonomskata misla i 

sl.), no i vo odredeni neekonomski 

oblasti (nacionalnata istorija 

na Makedonija, sociologijata, 

etnologijata, kulturata i dr.). 

Dal pridones za razvojot na disciplinite 

{to gi predaval na 

Ekonomskiot fakultet vo Skopje, 

za sozdavaweto visokostru~ni 

i nau~ni kadri od domenot na ekonomijata, 

za razre{uvaweto na 

brojni problemi vo ekonomijata 

na SRM i na SFRJ, za afirmacija 

na makedonskata nacija i dr- 

àvnosta na Makedonija, za razvojot 

i afirmacijata na MANU i 

na Univerzitetot, kako i na Ekonomskiot 

fakultet vo Skopje, a 

kako eden od osnovopolo`nicite 

na ekonomskata nauka vo Makedonija 

po Vtorata svetska vojna 

pridonel i za razvojot na ekonomskata 

misla vo na{ata zemja. 

BIBL.: knigi i u~ebnici: Makedonskoto 

pra{awe vo nacionalnata programa na 

KPJ (1919–1937),Skopje, 1962; Problemi 

na teorijata i politikata na nedostatno 

razvienite podra~ja vo Jugosla- 

vija, Skopje, 1974; Koncepcija za regionalniot 

razvoj na SR Makedonija, Skopje, 

1975; Osnovite na regionizacijata i 

konturite na idnite regioni vo SR Makedonija, 

Skopje, 1977; Stopanskiot razvitok 

na op{tinata Resen (koavtor i 

redaktor); Razvojot na ekonomskata misla, 

Skopje, 1981; pozna~ajni nau~ni proekti 

(rakovoditel): Polo`bata na trgovijata 

vo Makedonija na preminot vo XX 

vek (1949); Ulogata na tutunot za stopanstvoto 

na Makedonija (1954); Koncepcija 

za dolgoro~niot regionalen razvoj 

na Makedonija (1974-75); Prostorno planirawe 

vo Makedonija; Neramnomerniot 

regionalen razvoj vo ekonomskata teorija 

i praktika (1979); Naselenieto i op- 

{testveno-ekonomskiot razvoj na SR 

Makedonija do 2000 godina (1978–1980); 

Stopanskiot razvitok na Makedonija 

me|u Prvata i Vtorata svetska vojna 

(nedovr{en). 

LIT.: Nikola Uzunov, Pridonesot na 

Kiril Miqovski za ekonomskata nauka i 

makroekonomskata politika vo Makedonija, 

MANU, Skopje, 2003. M. S. 

MINDAK, Jolanta (Jolanta Mindak) 

(Var{ava, Polska, 30.VI 

1952) ‡ polska slavistka i balkanistka, 

avtorka na niza statii za 

makedonski balkanizmi. 

BIBL.: Peryfrastyczne konstrukcje predykatywne 

z parafraz% przymiotnikow% (na materiale 

polskim, serbsko-chorwackim i macedovskim), 

Ossolineum 1983. Z. T. 

Blaè 

Minevski 

MINEVSKI, Blaè (Gevgelija, 

1. IV 1961) ‡ novinar, raskaùva~, 

romansier i dramski pisatel. 

Diplomiral na Interdisciplinarnite 

studii po novinarstvo na 


vo Skopje. Raboti kako novinar. 

Vo svojata proza Minevski 

se stremi za opredmetuvawe na 

nefatlivata realnost. 

BIBL.: Solzi vo o~ite na tate, raskazi, 

Sk., 1984; Niski ve`bi, raskazi, Sk., 1988; 

Crniot perduv, roman, Sk., 1990; Ledno 

oko, raskazi, Sk., 1996; Treba{e da se slikame 

pred da se zamrazime, roman, Sk., 1998; 

Sezona za gluvarkite; Prikazna za tretiot, 

roman, Sk., 2003. Site negovi drami se 

objaveni vo knigata Biv{i lu|e, Sk., 2000. 

LIT.: Rade Siljan Zabraneta odaja, 

Skopje, 2004. P. Gil. 

MINISTERSTVA OD OBLAS- 

TA NA EKONOMIJATA. Za vr- 

{ewe na funkciite na dràvnata 

uprava denes postojat 14 ministerstva 

na Vladata na RM, a od 

niv 4 se od oblasta na ekonomijata. 

Karakteristiki na minister- 

MINISTERSTVA 

stva od oblasta na ekonomijata 

imaat slednive: Ministerstvoto 

za ekonomija, Ministerstvoto za 

finansii, Ministerstvoto za 

zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo 

i Ministerstvoto za 

transport i vrski. Ministerstvoto 

za ekonomija gi vr{i rabotite 

{to se odnesuvaat na sostojbite 

i pojavite na pazarot na 

stoki i uslugi i vlijanieto na 

merkite na ekonomskata politika; 

ekonomskite, strukturnite i 

tehni~ko-tehnolo{kite sostojbi; 

tekovnata ekonomska politika 

vo oblasta na proizvodstvoto, 

trgovijata, turizmot, ugostitelstvoto 

i zanaet~istvoto; sistemot 

i politikata na cenite na 

proizvodi i uslugi; nadvore{notrgovskoto 

rabotewe; energetikata 

i drugi raboti utvrdeni so 

zakon. Ministerstvoto za finansii 

gi vr{i rabotite {to se 

odnesuvaat na sistemot na finansirawe; 

dano~niot i carinskiot 

sistem; makroekonomskata politika 

i politikata na razvoj na nacionalnata 

ekonomija; sistemot 

na banki, {tedilnici i drugi finansiski 

posrednici; sistemot 

na devizno rabotewe; javniot 

dolg; stokovnite rezervi i platniot 

promet i drugi raboti utvrdeni 

so zakon. Ministerstvoto 

za zemjodelstvo, {umarstvo i 

vodostopanstvo gi vr{i rabotite 

{to se odnesuvaat na koristewe 

na zemjodelskoto zemji{te, 

{umite i drugite prirodni bogatstva; 

lovot i ribolovot; za{titata 

na dobitokot i rastenijata 

od bolesti i {tetnici; vodite; 

hidromeliorativnite sistemi i 

drugi raboti utvrdeni so zakon. 

Ministerstvoto za transport 

i vrski gi vr{i rabotite {to se 

odnesuvaat na patniot soobra}aj 

i patnata infrastruktura; èlezni~kiot 

soobra}aj i èlezni~kata 

infrastruktura; vozdu{niot 

soobra}aj i vozdu{nata 

infrastruktura; telekomunikaciite 

i telekomunikaciskata infrastruktura;stanbeno-komunalnite 

raboti, ureduvaweto na prostorot 

i upravuvaweto na grade`no 

zemji{te vo sopstvenost na dr- 

àvata i drugi raboti utvrdeni 

so zakon. Odredeno vlijanie vo 

sferata na ekonomijata imaat i 

drugite ministerstva na Vladata, 

no tie se nadle`ni za posebni 

oblasti za koi se formirani (odbrana 

i za{tita, socijalna sfera, 

obrazovanie, kultura, pravda, 

zdravstvo, lokalna samouprava i 

sl.). Zna~itelno vlijanie vrz ekonomijata 

imaat i odredeni sekretarijati 

(sektori) vo sostavot 

na Vladata (za evropski integracii, 

za stranski investicii, za 

informati~ko op{testvo i dr.). 

M 

955

M MINOVA-\URKOVA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

IZV.: Zakon za organizacija i rabota na 

organite na dràvnata uprava, †Slu`ben 

vesnik na Republika Makedonija#, br. 

58/2000 i 44/2002. M. S. 

Liljana 

Minova- 

\urkova 

MINOVA-\URKOVA, Liljana 

(Prilep, 9. VIII 1939 ‡ Skopje, 12. 

XII 2008) ‡ lingvist-makedonist, 

profesor (vo penzija) na Katedrata 

za makedonski jazik i ju`noslovenski 

jazici pri Filolo{kiot 

fakultet †Blaè Koneski# vo 

Skopje. Doktorirala na Filolo{kiot 

fakultet vo Skopje (1976) na 

tema: †Relativnata re~enica vo 

makedonskiot jazik vo 19 i 20 vek#. 

Rabotela kako asistent vo Institutot 

za makedonski jazik †Krste 

Misirkov# vo Skopje (1963–1977). 

Po doktoriraweto rabotela na 

Filolo{kiot fakultet, kade {to 

gi pominala site zvawa. Bila u~esnik 

na golem broj me|unarodni i 

doma{ni kongresi, simpoziumi, 

sobiri, proekti i predavawa (Moskva, 

îkago, Sirakuza, âpel Hil, 

Tirana, Hale, Bratislava, Krakov, 

Sosnovjec, Vorone` i dr.). Bila 

glaven i odgovoren urednik na sp. 

†Literaturen zbor# i ~len na Redakcijata 

na sp. †Makedonski jazik#. 

Bila pretsedatel na Sovetot 

za makedonski jazik (1998–2002) i 

rakovoditel na makedonskiot del 

od op{toslovenskiot proekt †Najnova 

istorija na slovenskite jazici 

(1945– 1995)#, so centar vo Opole 

(Polska). Avtor e na nad 200 nau~ni 

i stru~ni trudovi 

BIBL.: Makedonski jazik za stranci (morfolo{ko-sintaksi~ki 

i leksi~kostilisti~ki 

ve`bi), Skopje, 1979; Makedonski 

jazik za stranci (vtoro, izmeneto 

izdanie), Skopje, 1981; Sintaksa na makedonskiot 

standarden jazik, Skopje, 1994; 

Makedonski jazik za srednoto obrazovanie 

(koavtorstvo i redakcija), Skopje, 1997; 

Makedonski jazik za stranci (Kurs za 

naprednati) treto, promeneto izdanie, 

Skopje, 1997; Svrzuva~ki sredstva vo makedonskiot 

jazik, Skopje, 1997; Makedonski 

jazik (monografija), (koavtorstvo i nau~na 

redakcija), Opole, 1998; Makedonski jazik 

za srednoto obrazovanie (vtoro, dopolneto 

izdanie), Skopje, 1998; Taka se zboruva vo 

Ohrid (koavtorstvo i redakcija), Skopje, 

1999; Sintaksa na makedonskiot standarden 

jazik (vtoro, izmeneto izdanie), Skopje, 

2000; Makedonski jazik za stranci (Kurs za 

naprednati) (so izmeneta koncepcija), 

Skopje, 2000; Taka se zboruva vo Gostivar 

(redakcija), Skopje, 2001; Makedonski jazik 

i literatura za prva godina na reformiran- 

956 

oto gimnazisko obrazovanie (koavtorstvo i 

redakcija), Skopje, 2002; Makedonski jazik i 

literatura za vtora godina na reformiranoto 

gimnazisko obrazovanie (koavtorstvo i 

redakcija), Skopje, 2002; Stilistika na 

sovremeniot makedonski jazik, Skopje, 2003; 

Makedonski jazik i literatura za treta 

godina na reformiranoto gimnazisko obrazovanie 

(koavtorstvo i redakcija), Skopje, 

2003; Gramatika na makedonskiot standarden 

jazik za stranci, Univerzitet †Sv. Kiril 

i Metodij#&Skopje; Grammaire de la language 

macédonienne pour étrangers, Skopje, 2006; Taka 

se zboruva vo Veles (redakcija), Skopje, 2007; 

Gramatika na makedonskiot standarden 

jazik za stranci; Grammar of Macedonian language 

for foreigh speakers, Skopje, 2007. G. Cv. 

Ana 

Minovska 

MINOVSKA, Ana Bor~eva 

(Skopje, 21. XII 1953) ‡ spec. po 

bolesti na ustata i zabite, redoven 

prof. na St. f. Doktorirala 

vo 1994 g. Publikuvala 55 statii. 

Avtor e na u~ebnicite †Oralna 

higiena# i †Profesionalna i 

timska rabota#. Organizator na 

kongres na stomatolozite od Makedonija 

(2006). E. M. 

MINOVSKI, Risto (Ezerec, 22. 

VIII 1941) – el. in`., d-r na tehni~ki 

nauki, red. prof. Rakovoditel 

na Laboratorijata za VN i Institutot 

za prenosni elektroenergetski 

sistemi, prodekan, dva 

mandata dekan na ETF vo Skopje. 

Pretsedatel na MAKO SIGRE. 

Za deloto †Branovi procesi vo 

razvodni postrojki# ja dobil nagradata 

†11 Oktomvri# za nauka 

(1982). Toj e zasluèn za razvojot 

na Laboratorijata za VN. Knigi: 

†Atmosferski prenaponi# (univerzitetski 

u~ebnik), †Zbirka 

zada~i od TVN# (u~ebno pomagalo, 

so Q. Nikoloski), †Laboratoriski 

raboti vo TVN# (skripta, 

so Q. Nikoloski), †Metodi za ispituvawe 

na izolacijata# (so V. 

Jankov), †Revitalizacija na merni 

transformatori so maslo-hartiena 

izolacija# (so V. Jankov). 

LIT.: †Bilten na Univerzitetot ,Sv. Kiril 

i Metodij’ –Skopje#, br. 545, oktomvri 

1990. Dr. R. 

MINOSKI, Mihajlo (s. Dolgaec, 

Prilepsko, 18. X 1938) – univerzitetski 

profesor (vo penzija). Se 

{koluval vo Prilep i vo Skopje, 

zavr{il istorija na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje. Rabotel 

Mihajlo 

Minoski 

kako profesor po istorija, eden 

period vo NUB †Sv. Kliment Ohridski# 

vo Skopje. Magistriral na 

Filozofskiot fakultet vo Skopje 

(1975), doktoriral vo Belgrad 

(1981). Bil izbran za nastavnik na 


na Katedrata za istorija (1986), 

kade {to ostanal do penzioniraweto 

kako redoven profesor. Bil 

mentor na magistranti i doktoranti, 

{ef na Institutot za istorija, 

rakovoditel na postdiplomskite 

studii, rakovoditel na nau~noistraùva~ki 

proekti, urednik 

na spisanieto †Istorija#. ^len e 

na Sovetot na Centarot za strategiski 

istraùvawa pri MANU od 

negovoto osnovawe. Glaven interes 

na negovite nau~ni istraùvawa 

e politikata na golemite sili 

i na sosednite balkanski dràvi 

sprema Makedonija vo tekot na 

XIX i XX v. i borbata na makedonskiot 

narod za nacionalno osloboduvawe 

i nezavisna dràva. U~estvuval 

i na nau~ni sobiri vo Makedonija 

i vo stranstvo. Avtor e 

na pove}e od 200 nau~ni trudovi: 

knigi, statii i prilozi 

BIBL.: SAD i Makedonija, Skopje, 1994; 

Avnojska Jugoslavija i makedonskoto nacionalno 

pra{awe 1943–1946, 2000; Makedonija 

vo me|unarodnite dogovori 1913– 

1940 godina, Skopje, 2006. 

IZV.: Bilten na Univerzitetot †Sv. 

Kiril i Metodij#, 611/24.1.1994. D. Jov. 

MINTAN ‡ gorna obleka na narodnata 

nosija. J. R.-P. 

Mintan


MINÊV, Kiril Metodiev (s. 

Vata{a, Kavadare~ko, 22. VII 

1922) ‡ ftiziolog, redoven prof. 

na Med. f. vo Skopje. Med. f. go 

zapo~nal vo Sofija, a go zavr{il 

vo Belgrad (1950). Na Institutot 

za belodrobni zaboluvawa vo 

Skopje e od 1950 g. Specijaliziral 

ftiziologija. Bil direktor 

na Institutot i prodekan na 

Med. f. D. S.-B. 

Nikola 

Min~ev 

MINÊV, Nikola (Kavadarci, 

20. X 1915 – Skopje, 6. IV 1997) – 

u~itel, borec, politi~ar i dr- 

àvnik. Kako u~itel bil pripadnik 

na progresivnoto mladinsko 

dvièwe (od 1935), u~esnik vo 

NOB (1941), ~len na KPJ i na MK 

na KPJ vo Kavadarci (1942), komandant 

na NOPO †Dobri Daskalaov# 

(1943), komandant na Tretata 

operativna zona na NOV i 

POM, politi~ki sekretar na 

Tretiot oblasten komitet na 

KPM, delegat na Prvoto zasedanie 

na ASNOM, poverenik za izgradba 

na narodnata vlast vo Federalna 

Makedonija (dek. 1944), 

minister za obrazovanie vo Prvata 

vlada na NRM (16. IV 1945), 

~len na CK i na Politbiroto na 

CK na KPM i ~len na Izvr{niot 

komitet na CK na SKM. Bil i 

na visoki dràvni funkcii – 

pretsedatel na Izvr{niot sovet 

(vlada) na NRM, ~len na SIS na 

Jugoslavija, pretsedatel na Sobranieto 

na SRM, republi~ki i 

sojuzen pratenik. Nositel e na 


LIT.: DARM – Skopje, rakopisna biografija, 

f. †Biografii#. Vl. Iv. 

MINÊVA-[UKAROVA, Biljana 

Nikolova (Skopje, 19. I 1948) 

– redoven profesor (1996) na 

PMF, Institut za hemija. Diplomirala 

fizi~ka hemija na PMF 

vo Belgrad, a tuka i magistrirala 

(1974). Doktorirala (1982) na Oddelot 

za fizika na King’s College 

vo London. Od 1972 g. e na rabota 

na Institutot za hemija na PMF 

vo Skopje. Izveduvala dodiplomska 

i postdiplomska nastava po 

predmeti od oblasta na fizi~kata 

hemija. Nau~nata rabota $ e od 

oblasta na ramanskata i infra- 

Biljana 

Min~eva- 

[ukarova 

crvenata spektroskopija, a predmet 

na izu~uvawe $ se razni polimorfni 

formi na mraz, potoa 

klatrati, glini, minerali i drugi 

cvrsti supstanci. Vo ponovo 

vreme e nositel na primenata na 

nedestruktivni metodi za ispituvawe 

na sostojki vo muzejski i arheolo{ki 

objekti. Objavila nad 

60 nau~ni trudovi (vo zemjata i vo 

stranstvo), a na nau~ni manifestacii 

prezentirala devedesetina 

plenarni i sekciski predavawa i 

soop{tenija. Bila rakovoditel i 

~len na istraùva~ki timovi na 

pove}e doma{ni i me|unarodni 

nau~noistraùva~ki proekti. 

Pove}epati bila na studiski 

prestoi vo stranstvo (najdolgo vo 

Velika Britanija). Bila rakovoditel 

na Zavodot za fizi~ka hemija 

na Institutot za hemija pri 

PMF vo Skopje. 


– Skopje, 1946–1996, Skopje, 1996., 218; 60 godini 

Prirodno-matemati~ki fakultet 

– Skopje, Skopje, 2006, 239–240. B. [. 

Dimitar 

Miovski 

MIOVSKI, Dimitar Kocev 

(Skopje, 1. IX 1913 ‡ Skopje, 25. V 

1982) ‡ oftalmolog, op{testvenik, 


Skopje. Diplomiral na Med. f. vo 

Belgrad (1941). Specijalizacija 

po oftalmologija zavr{il na 

Klinikata za o~ni bolesti vo 

Skopje (1952), kade {to bil postaven 

za direktor (1960). Se zanimaval 

so problemot na keratoplastikata 

(od 1949) i posetil pove}e 

poznati oftalmolo{ki centri 

vo Evropa {to rabotele na 

toa. Bogatoto iskustvo go preto- 

~il vo vredni publikacii. U~esnik 

e vo NOB i ~len na I zaseda- 

MIOKAZI 

nie na ASNOM. Vr{el brojni 

op{testveni funkcii. D. S.-B. 

MIOVSKI, Done Kocev (Skopje, 

16. III 1909 ‡ Skopje, 31. I 1977) 

‡ dermatovenerolog, redoven 

prof. na Med. f. vo Skopje. Med. 

f. zavr{il vo Belgrad (1935), kade 

{to i specijaliziral (1940). 

Habilitiral (1955) od oblasta na 

terapijata na bolestite na svrznoto 

tkivo. Eden od osnovopolo- 

`nicite na Med. f. i na Klinikata 

za ko`ni i veneri~ni bolesti 

i nejzin direktor (1950‡1974). 

Avtor e na 43 stru~ni truda objaveni 


BIBL.: Dermatovenerologija (skripta), 

Skopje 1962; Polovi bolesti, Skopje, 

1972. Q. P. 

MIOVSKI, Mito (Kosinec, 

Kostursko, 2. X 1936) ‡ redoven 

profesor na Filolo{kiot fakultet 

,,Blaè Koneski# (vo penzija). 

Predava{e staroslovenski 

jazik i sporedbena gramatika na 

slovenskite jazici. Be{e i {ef 

na Katedrata za makedonski jazik 

i ju`noslovenski jazici. Negovite 

nau~ni trudovi se od paleoslavistikata, 

no i od ponovata istorija 

na makedonskiot jazik. Avtor 

e na golem broj statii objaveni 

vo doma{ni i stranski spisanija 

i zbornici. 

BIBL.: Leksikata vo tekstovite na Joakim 

Kr~ovski, Skopje, 1980; Leksikolo{ki 

aspekti na deloto †Za makedonckite 

raboti#, Skopje, 1988; Hludov parimejnik, 

Skopje, 1996. E. C. 

MIOKAZI (selo kaj Ki~evo, lokalitet 

Gradi{te – Venec) – naselba 

locirana na strate{ka pozicija 

vrz dominanten rid {to se 

izdiga od ramnoto pole vo dolinata 

na rekata Velika niz koja 

minuva patot Ki~evo–Brod. Lokalitetot 

e opkruèn so niza punktovi 

od rimsko i docnoanti~ko 

vreme: ridot Kale na sprotivniot 

breg na Rabetinska Reka, Direk, 

Zad ûka, Krst i Toplec, koe{to 

zboruva za intenzivnata naselenost 

na regionot. Vrvot na ridot 

e opkruèn so namesta dobro za- 

~uvan masiven bedem so odbranbeni 

kuli, od kade {to doa|a i imeto 

Venec. Do nego vodi pat vse~en 

vo karpata na zapadnoto podno`je. 

Konstatirani se tragi od kontinuirano 

ìveewe od praistorijata 

– neolit, èlezno vreme, 

helenisti~ko i rimsko vreme, 

docna antika i sreden vek. Na najvisokata 

pozicija vo vnatre{nosta 

na utvrduvaweto e locirana 

trikorabna bazilika so baptisterium 

od V–VI v.. Otkrieni se i ostatoci 

od dva docnoanti~ki stanbeni 

objekti, so mnogu kerami~ki 

naodi, nekropola od X–XI v. i dr. 

LIT.: G. Spasovska-Dimitrioska, Arheolo{ki 

istraùvawa na gradi{teto 

M 

957

M MIRASÎEV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

†Venec# kaj s. Miokazi, Ki~evsko, †Macedoniae 

acta archaeologica#, 7-8 , Skopje, 1987, 

167‡175. Q. X. 

MIRASÎEV, Dimitar ([tip, 

10. VIII 1876 – Sofija, 28. X 1933) 

– u~itel, u~esnik vo Ilindenskoto 

vostanie, vojvoda. Se {koluval 

vo [tip, vo Solun (zavr{il 

sredno obrazovanie, 1892) i na 

Sofiskiot univerzitet (hemija). 

Bil u~itel vo Kriva Palanka, 

Kumanovo i vo [tip. Po Vini~kata 

afera (1897) bil osuden i 

sproveden na zato~enie vo Mala 

Azija. Po amnestijata (1902) bil 

izbran za krivopalane~ki vojvoda. 

So ~eta u~estvuval vo Ilindenskoto 

vostanie vo Skopskiot 

revolucioneren okrug. Po vostanieto 

u~estvuval na kongresite 

na Organizacijata. Bil glaven 

redaktor na v. †Konstitucionna 

zarÔ# (1908–1909) vo Solun. Sorabotuval 

so J. Sandanski i so K. 

Misirkov. Po 1913 g. se povlekol 

od politi~kiot ìvot. 

IZV. i LIT.: V. Prilep~anski i T. Vlah- 

~ev, Dimitar Miras~iev eden od prvite 

socijalisti vo Makedonija, †Delo 74#, 1, 

[tip, 1980; T. Vlah~ev, 110 godini od ra- 

|aweto na Dimitar Mite Miras~iev 

(1876–1933), †[tipski vesnik#, br. 157, 

[tip, 1986; V. Prilep~anski, Dimitar 

Miras~iev – golem makedonski u~itel, 

revolucioner i socijalist, †Delo 74#, 

XIV/3, [tip, 1987; A. Apostolov, Vini~kata 

afera, Ko~ani, 1997; V. Miras~iev, 

Dimitar Miras~iev – @ivot i delo, 

[tip, 2006. Al. Tr. 

MIREVSKI, Dimitar Stojanov 

(Dim~e Mire) (Prilep, 10. X 

1910, Skopje, 4. IX 1991) – arheolog, 

istori~ar i arhivist, nacionalen 

deec, politi~ar i dràv- 

958 

Dimitar 

Miras~iev 

Dimitar 

Mirevski 

nik, rezerven kapetan na JNA. 


Prilep, gimnazija vo Bitola i 

Filozofski fakultet (Grupa arheologija) 

na Belgradskiot univerzitet 

(1935). U~estvuval vo 

organiziraweto na rabotni~kite 

{trajkovi vo Prilep i vo izborite 

vo 1936 i 1938 g. Od politi~ki 

pri~ini bil apsen i progonuvan 

i do 1940 g. ne moèl da dobie 

dràvna slu`ba. Bil eden od 

u~esnicite na razgovorot na grupa 

makedonski intelektualci (K. 

Racin, Q. Arsov i dr.) so prof. 

N. Vuli} (1939) vo vrska so makedonskoto 

nacionalno pra{awe. 

Podocna bil profesor vo srpskata 

gimnazija vo Pe} ( do april 

1941) i vo bugarskite gimnazii vo 

Kratovo (1. IX 1941 – 31. VIII 1942) 

i Love~ (Bugarija, 1. IX 1942 – 6. 

IV 1943). Poradi anifa{isti~kata 

dejnost (poddr{ka na progresivnite 

profesori i mladinci), 

bil otpu{ten od rabota i interniran 

vo rabotniot logor vo û- 

~uligovo (Pirinskiot del na Makedonija, 

do avgust 1943), kade 

{to se na{le so M. Andonov- 

ênto, Q. Lape i drugi makedonski 

dejci. Potoa pak bil vraten 

na rabota vo Love~ (septemvridekemvri 

1943). Po vra}aweto vo 

Makedonija stanal borec na Vtorata 

(od 20. I 1944), a potoa na 

Pettata makedonska NO brigada. 

Bil ~len na ASNOM (od avgust 

1944). Na Vtoroto zasedanie na 

ASNOM bil izbran za ~len na 

Prezidiumot i poverenik za 

prosveta na DFM. Po Osloboduvaweto 

bil ~len na Prezidiumot 

na Narodnoto sobranie, potpretsedatel 

na Planskata komisija, 

minister za prosveta na NRM 

(1947‡1951), direktor na Direkcijata 

na po{tite, pretsedatel 

na Narodnoto sobranie na NRM 

(1951‡1955), naroden pratenik vo 

Republi~kiot sobor na Narodnoto 

sobranie na NRM, pretsedatel 

na Odborot za prosveta, ~len na 

Glavniot odbor na SSRNM i na 

Glavniot odbor na SSRNJ, pretsedatel 

na Zdruènieto na arhivistite 

na Makedonija, pretsedatel 

na Maticata na iselenicite 

od Makedonija, a do penzioniraweto 

direktor na Arhivot na Makedonija 

(1960‡1978). Pod negovo 

rakovodstvo se izgradeni {est 

sovremeni arhivski zgradi vo 

SRM. Avtor e na edna bro{ura i 

pove}e statii i prilozi od istorijata 

i arhivistikata. 

BIBL: Vostanija i dvièwa vo Makedonija 

vo vtorata polovina na XVI i po~etokot 

na XVII vek, INI, Skopje, 1951. 

LIT.: Dràven arhiv na Republika Makedonija 

1951–2006, Skopje, 2006, 54. S. Ml. 

MIRKOVSKI, Qup~o (Skopje, 

27. II 1958) ‡ aranèr i kompozi- 

Qup~o 

Mirkovski 

tor. Dimplomiral truba na FMU 

vo Skopje. Od 1978 g. e ~len na Tancoviot 

orkestar na MRT. Kako avtor 

prvpat se pojavil na festivalot 

Mladina ‘74 (Subotica). Po~nal 

da aranìra vo 1977 g. Ottoga{ 

napi{al okolu 170 kompozicii 

i 350 aran`mani za poznati 

popularni pesni. Pi{uval muzika 

za teatarski pretstavi (15) i televiziski 

serii (2). Bil umetni~ki 

direktor na Makfest i na Nacionalniot 

izbor za detska Evrovizija. 

U~esnik na golem broj festivali 

vo stranstvo. M. Kol. 

Bistrica 

Mirkulovska 

MIRKULOVSKA, Bistrica (Skopje, 

14. III 1930) ‡ poet, raskaùva~, 

pisatel za deca, preveduva~ 

od slovene~ki (Pre{ern, Cankar). 

Zavr{ila Filozofski fakultet 

na Univerzitetot †Kiril 

i Metodij# vo Skopje. Rabotela 

kako profesor na Filolo{kiot 


BIBL.: Cve}enca, poezija za deca, Sk., 

1960; Gradin~e, raskazi za deca, Sk., 1962; 

Prva~iwa, poezija, Sk., 1972; Vinoìto, 

raskazi, Sk., 1979; Yvezdena, bajki, Sk., 

1986; Klu~ar~iwa, roman za deca i mladi, 

Sk., 1992; Prekr{en let, poezija, Sk., 1996; 

Koga cutea kosteni, poezija vo prevod na 

slova~ki, Brno 1997; Topolite na krajot 

na dedovata livada, proza, Sk., 2001; Naveva 

sneg, poezija, Sk., 2002. P. Gil. 

MIRKULOVSKA, Milica (Skopje, 

6. X 1965) ‡ lingvist, polonist, 

makedonist, profesor po polski 

jazik i rakovoditel na polonisti~kite 

studii na UKiM, Skopje. 

Avtor na pedesetina trudovi od 

oblasta na polskata i makedonskata 

sintaksa (me|u koi i dve 

knigi), kako i trudovi za ulogata 

na konfrontativniot metod vo 

univerzitetskata nastava po stran-


Milica 

Mirkulovska 

ski jazici. Kvalifikuvan bibliograf, 

sostavuva~ na Prilog kon 

bibliografijata na makedonskiot 

jazik 2 (2002) i 3 (2006) vo izdanie 

na MANU. 

BIBL: Po~etok na dejstvo/sostojba kako 

semanti~ka i gramati~ka kategorija 

(vrz materijalot od makedonskiot i 

polskiot jazik), SLPMS, 10, Skopje 2000; 

(so S. Karolak) Inhoatiovna vidska konfiguracija 

vo makedonskiot jazik, †Slavia 

Meridionalis#, 3, Warszawa, 2000. Z. T. 

MIROVARENIE i osvetuvawe 

miro – eden od va`nite elementi 

na legitimitetot na sekoja avtokefalna 

pravoslavna crkva. Makedonskata 

pravoslavna crkva, 

kako avtokefalna, se zdobi so toa 

pravo preku dobroto razbirawe i 

qubovta od Romanskata i od Bugarskata 

pravoslavna crkva, od 

koi e dobien blagoslov i sveto 

miro, kako poseben dar, koe, zaedno 

so miroto od Srpskata pravoslavna 

crkva {to go imala i go koristela 

Makedonskata pravoslavna 

crkva, bilo izlieno vo miroto 

pri prvoto na{e mirovarenie i 

osvetuvawe miro vo Skopje (1971). 

Romanskiot patrijarh Justinijan 

i Bugarskiot patrijarh Kiril na 

delegacijata na Makedonskata 

pravoslavna crkva im dale sveto 

miro od svoite crkvi, so poraka 

do Poglavarot na Makedonskata 

pravoslavna crkva Arhiepiskopot 

Dositej, pri osvetuvaweto na 

novoto miro da stavi od svetoto 

miro na nivnite crkvi, vo znak na 

edinstvo i ramnopravnost me|u 

crkvite i simbol na qubovta me|u 

jerarhijata i vernicite. 

LIT.: Stojan Jankovski, proto|akon, 

Mirovarenie i osvetuvawe na Sveto miro, 

†Vesnik#, Slu`ben list na Makedonskata 

pravoslavna crkva, Skopje, 1971; Ustav 

na Makedonskata pravoslavna crkva, 


MIROVEN PROCES NA EU 

VO RM – prv miroven proces na 

EU, zamislen da trae 6 meseci, so 

mo`nost za prodolùvawe (od 31. 

III 2003), kako nadgradba i kraj na 

mirovniot proces na NATO vo 

RM, po {to ne bi bilo potrebno 

ponatamo{no me|unarodno voeno 

prisustvo. Mo`nosta za prodol- 

ùvawe e iskoristena, procesot 

se prolongira za 3 meseci i zavr- 

{uva na 15. XII 2003 g., koga bezbednosnata 

situacija vo dràvata 

e celosno stabilizirana. 


|unarodni vooruèni sili vo Makedonija 

vo tekot na XX vek, magisterski trud, 


Od dobrovolnoto predavawe na oru`jeto 

od vojnicite na ONA vo operacijata 

†Su{testvena ètva# 

MIROVEN PROCES NA NA- 

TO VO RM – zapo~nuva neposredno 

po potpi{uvaweto na Ohridskiot 

ramkoven dogovor (13. VIII 

2001) i vrz osnova na soglasnosta 

na stranite na Ramkovniot dogovor 

za pokanuvawe na NATO, EU, 

OBSE i drugi relevantni me|unarodni 

akteri da go pottiknat, 

da go pomognat i da go olesnat 

procesot na nadminuvawe na posledicite 

od vojnata vo 2001 g., na 

14. VIII 2001 g. koga Severnoatlantskiot 

sovet nosi odluka za 

po~etok na operacijata za razoruùvawe 

†Su{testvena ètva#, 

odnosno Vladata na RM (15. VIII 

2001) za rasporeduvawe na NATO 

†Namenski sili ètva# vo RM i 

trae do 31. III 2003 g., koga EU go 

prezema voeniot del od ve}e postojnata 

misija na NATO †Sojuzni~ka 

harmonija#, so {to po~nuva 

sosema nova misija, voop{to prva 

voena misija na EU †Konkordija#. 



vo tekot na XX vek, Skopje 2004. T. Petr. 

Predavawe na komandata na †Konkordija# (30 IX 2003) 

MIROVNA MISIJA NA EU 

VO RM – prva misija na EU †Konkordija# 

(Concordia), pozicionirana 

po pokana od pretsedatelot 

na RM Boris Trajkovski (17. I 

2003) do visokiot pretstavnik na 

EU za zaedni~ka nadvore{na i 

bezbednosna politika Havier 

MIROVNI 

Solana, kako prva konkretna sorabotka 

na NATO i EU, trae 6, 

odnosno, po prodolùvaweto, 9 

meseci (31. III – 15. XII 2003) i 

broi 487 ~lenovi, napolno uspe{na 

poradi toa {to ja ostvaruva 

klu~nata cel – ukinuvawe na potrebata 

od ponatamo{no stransko 

voeno prisustvo vo RM. Osnova 

na Misijata e pismoto na visokiot 

pretstavnik na EU za zaedni~ka 

nadvore{na i bezbednosna politika 

Havier Solana do pretsedatelot 

na RM Boris Trajkovski 

(20. III 2003), vo koe se navedeni 

nejzinite zada~i: obezbeduvawe 

prisustvo vo oblastite na potencijalna 

opasnost i etni~ka tenzija; 

poddrùvawe na monitorite 

na me|unarodnata zaednica i na 

drugite me|unarodni pretstavnici; 

povrzuvawe so vlastite, lokalnite 

lideri i naselenieto i 

organizaciite na me|unarodnata 

zaednica, sovetuvawe na vlastite 

na RM za bezbednosni pra{awa. 





MIROVNI MISII NA NATO 

VO RM – vkupno 3 misiii: †Su{testvena 

ètva#, pozicionirana 

po pokana od RM do NATO (od 

pretsedatelot Trajkovski (14. VI 

2001) do generalniot sekretar na 

NATO Xorx Robertson) na 22. VI- 

II 2001 g. so mandat sobirawe na 

dobrovolno predadenoto oru`je i 

municija od albanskite ekstremiti~ki 

grupi i negovo uni{tuvawe, 

bez mo`nost za negovo nasilno odzemawe. 

Ovaa misija ne e operacija 

vo smisla na razdvojuvawe na zavojuvani 

strani, tuku vo funkcija 

na odrùvawe i unapreduvawe na 

vospostaveniot mir. Ja so~inuvaat 

4.500 vojnici, najmnogu od Britanija 

pod operativna komanda na 

danskiot general Lange (prethodno 

visok voen pretstavnik na NA- 

TO vo RM), od Glavniot brigaden 

{tab vo blizinata na Skopje. 

Oficijalen kraj na misijata e 26. 

IX 2001 g.; †Kilibarna lisica#, pozicionirana 

po pokana od RM do 

NATO (od pretsedatelot Trajkovski 

(18. IX 2001) do Robertson), na 

27. IX 2001 g. so mandat obezbeduvawe 

dopolnitelna bezbednost na 

me|unarodnite nabquduva~i {to 

go nadgleduvaat sproveduvaweto 

na Ramkovniot dogovor i vra}aweto 

na makedonskite bezbednosni 

sili na teritoriite {to prethodno 

ne se pod nivna kontrola, vrz 

osnova na Odluka na Vladata na 

RM (27. IX 2001). Misijata broi 

1000 vojnici pod komanda na generalite 

Kerl (Germanija), Harm De 

(Holandija), Kartero ([panija), 

îwa (Italija), od [tabot vo 

Skopje. Oficijalen kraj na misi- 

M 

959

M MIRONSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

jata e 14. XII 2002 g.; †Sojuzni~ka 

harmonija#, pozicionirana isto 

kako i prethodnite dve na 16. XII 

2002 g., so mandat so operativni i 

sovetodavni elementi karakteristi~ni 

za vtorata misija, oficijalno 

zavr{ena na 31. III 2003 g., 

t.e. voeniot del e prepu{ten na 

misijata na EU – †Konkordija#. 





MIRONSKI, Mirko (Treson~e, 

30. VIII 1930 ‡ Treson~e, 16. VIII 

2007) ‡ novinar, publicist, op- 

{testvenik. Zavr{il Praven fakultet 

vo Skopje. Se vrabotil vo 

†Nova Makedonija# (1956), glaven 

i odgovoren urednik na †Studentski 

zbor# (1958/59). Vo †Ve~er# od 

negovoto osnovawe (1963), negov 

glaven i odgovoren urednik vo 

tri mandata – do 1986 g., koga bil 

izbran za ~len na Izvr{niot sovet 

na SRM i za pretsedatel na 

Republi~kiot komitet za informacii. 

Avtor na u~ebnikot †Novinarsko 

izrazuvawe# i predava~ 

na Katedrata za interdisciplinarni 

studii po novinarstvo na 

Pravniot fakultet. B. P. \. 

MIRONSKI, Save Krstev (s. 

Treson~e, Debar, 14. I 1922) ‡ internist, 

infektolog, redoven 

prof. na Med. f. vo Skopje. Medicina 

studiral vo Sofija i vo 

Belgrad, kade {to i diplomiral 

(1949). Do 1959 g. bil na Internata 

klinika pri Med. f. vo Skopje, 

kade {to zavr{il specijalizacija 

po interna medicina i bil 

960 

Mirko 

Mironski 

Save 

Mironski 

{ef na Oddelot za endokrinologija 

i metabolizam. Vo 1959 g. e 

nazna~en za direktor na Infektivnata 

klinika i za {ef na Katedrata 

po infektologija pri 

Med. f. vo Skopje. Bil dekan i 

prodekan na Med. f. vo Skopje. 

Izvr{uval brojni op{testveni 

funkcii. D. S.-B. 

MIRC[TEGSKA PROGRAMA 

ZA REFORMI VO MAKEDO- 

NIJA (1903‡1908). Ilindenskoto 

vostanie gi prisililo evropskite 

golemi sili da se angaì- 

Akademskoto kulturno-umetni~ko dru{tvo †Mir~e Acev# 

raat za sproveduvawe reformi za 

smiruvawe na Makedonija. Avstro-Ungarija 

i Rusija (2. X 1903) 

usvoile programa, poznata kako 

†Mirc{tegska programa za reformi#vo 

Makedonija. So Programata 

se predviduvalo: reformirawe 

na àndarmerijata i na 

policijata, kako i na administrativnite 

i na sudskite institucii 

so vklu~uvawe i hristijani. 

Po usvojuvaweto od drugite 

evropski golemi sili Programata 

$ bila predadena na Vladata 

na Osmanliskata Imperija, koja 

ja prifatila (23. XI 1903). Za da 

se isklu~i mo`nosta reformite 

da dovedat do homogenizirawe na 

naselenieto i do funkcionalna 

avtonomija se predviduvalo formirawe 

na administrativnite 

edinici so etni~ko grupirawe, 

odnosno vnatre{na etni~ka teritorijalna 

podelba na Makedonija. 

Silite Makedonija ja podelile 

na sektori: Skopski (Avstro-Ungarija), 

Bitolski (Italija), 

Solunski (Rusija), Serski 

(Francija), Dramski (Velika 

Britanija). Germanija go prezela 

upravuvaweto na @andarmeriskoto 

u~ili{te vo Solun. Potoa 

zapo~nalo sproveduvaweto i na 

finansiskite reformi vo Makedonija 

(1905). Osmanliskite 

vlasti go opstruirale sproveduvaweto 

na reformite. Po dràvniot 

prevrat (1908), po pobedata 

na Mladoturskata revolucija, 

reformskata aktivnost bila zaprena, 

{to bilo oficijalizirano 

od Silite reformatorki (1909). 

LIT.: Avstriski dokumenti za reformskata 

akcija na evropskite Golemi sili 

vo Makedonija, predgovor i redakcija: 

Mihajlo Minoski, Skopje, 2002; Avstriski 

dokumenti za istorijata na makedonskiot 

narod, I (1905-1906), II, (1907- 

1908), redakcija i komentar: Dan~o Zografski, 

Skopje, 1977; 1981; Gligor Todorovski, 

Makedonskoto pra{awe i reformite 

vo Makedonija (Od diplomatskata 

istorija na makedonskiot narod), Skopje, 

1989. M. Min. 

†MIRÊ ACEV#, AKADEM- 

SKO KULTURNO-UMETNI^- 

KO DRU[TVO, SKOPJE ‡ osnovano 

vo 1949 g. vo ramkite na Univerzitetot 

vo Skopje, so nekolku 

sekcii (Dramska i Igraorna, Hor 

i Orkestar). So povremeni pauzi, 

ova dru{tvo razviva golema aktivnost, 

osobeno so Igraornata i 

Horskata sekcija. Povtornoto za- 

ìvuvawe na Me{aniot hor †Mir- 

~e Acev# se slu~i vo 1961 g., pod dirigentstvoto 

na Dragan [uplevski 

(1933‡2001). Bogatiot repertoar 

i visokoto interpretativno 

nivo na horskiot ansambl mu donesoa 

golem broj zna~ajni nagradi. 

Mo{ne zna~aen e i pridonesot na 

dirigentite Aleksandar Lekovski 

i Tomislav [opov. J. T. 

MIRÊV, Dimitar (Prilep, 23. X 

1865 – Vr{ec, Rusensko, Bugarija, 

13. VI 1938) – u~itel, revolucioner. 

Zavr{il slovenska filologija 

na Sofiskiot univerzitet. U~itelstvuval 

vo Solun, Bitola, Trnovo, 

Odrin i na dr. mesta. Bil 

~len na CK na TMORO (1901) i 

sekretar na Solunskiot kongres 

(1903). Bil uapsen i osuden na 101 

godina i sproveden na zato~enie na 

o. Mitilena. Amnestiran vo 1904 g. 

@ivotot go zavr{il vo Bugarija. 

IZV. i LIT.: G. Del~ev, Spomeni. Dokumenti. 

Materiali, Sofi®, 1978; V. Bo- 

ìnov, BÍlgarskata prosveta v Makedoni® 

i Odrinska Traki® 1878–1913, Sofi®, 

1982. Al. Tr.


Dimitar 

Mir~ev 

MIRÊV, Dimitar (Sliven, Bugarija, 

31.III 1942) – politolog i univ. 

profesor. Diplomiral na Pravniot 

fakultet vo Belgrad (1966). Magistriral 

na Institutot za sociolo{ko-pravni 

istraùvawa vo 

Skopje (1971). Doktoriral na 

Pravniot fakultet vo Qubqana 

(1977). Na Institutot za sociolo{ko-pravni 


Skopje se zanimaval so nau~noistraùva~ka 

rabota (1967 –1984). 

Bil profesor po politi~ki nauki 

i politi~ka sociologija na Filozofskiot 


(1977–1983; 1990–1993; 1999–2001) i 

politi~ki nauki i nadvore{na politika 

na RM (FON, 2005– ); viziting 

profesor na univerzitetite 

vo Qubqana, Zagreb, Saraevo i vo 

Wu Delhi; prorektor na Univerzitetot 

†Sv. Kiril i Metodij# vo 

Skopje (1992–1993). Poradi †liberalni 

devijacii# vo 1974 g. bil kaznet 

so posledna partiska opomena 

pred isklu~uvawe od SKM. Po negovo 

barawe, kaznata mu e simnata 

(1982). Bil osnova~ na Mladata demokratska 

stranka na Makedonija 

(1990); osnova~ na Makedonskiot sovet 

na Evropskoto dvièwe na Makedonija 

(1993-); eden od obnovuva- 

~ite i ~len na Liberalnata partija 

na Makedonija (2000–2002); specijalen 

pratenik na pretsedatelot na 

RM vo procesot na me|unarodno 

priznavawe na RM (1991–1993); vonreden 

i opolnomo{ten ambasador 

na RM vo RSl, akreditiran i vo Vatikan 

(nerezidenten, 1993–1999); 

sovetnik na Pretsedatelor na RM 

(od 2009). Napi{al pove}e od 180 

nau~ni i stru~ni trudovi. 

BIBL: Izborniot proces vo anglosaksonskite 

zemji, Skopje 1971; Dramata na pluralizacijata, 

Skopje 1991; Makedonskata nadvore{na 

politika 1991-2006, Skopje 2006. 

IZV.: Arhiva na Fakultetot za op- 

{testveni nauki, Skopje, 2007; Ministerstvo 

za nadvore{ni raboti na RM, 

Skopje, 2007. Sv. [. i T. Petr. 

MIRÊV, Dim~e \o{ev (Veles, 

13. XI 1913 – Kavadarci, 6. IV 

1944) – revolucioner, organizator 

na NOB vo Veles, naroden heroj. 

^len na SKOJ (od 1933) i na 

KPJ (od 1935). Organizator na 

pove}e rabotni~ki {trajkovi 

(1936 – 1941) vo Makedonija i vo 

Dim~e 

Mir~ev 

Srbija. Pove}e pati bil zatvoran. 

Vo 1941 g. aktivno se vklu~il 

vo podgotovkite za oruènoto 

vostanie. Bil ~len na Voeniot 

komitet pri MK na KPJ za Veles, 

organizator za formiraweto na 

Vele{kiot NOPO †Dimitar 

Vlahov# (april 1942) i zamenikkomandant 

na Odredot (od septemvri 

istata godina). Po razbivaweto 

na Odredot (1943) preminal 

vo ilegalnost, a od fevruari 

1944 g. zaminal na rabota vo Kavadarci, 

kako sekretar na OK na 

KPM za Kavadarci. Zaginal vo 

sudir so bugarskata policija. 


Skopje, 1999; \or|i Malkovski, @ivotniot 

i revolucionerniot pat na Trajko Kap~ev, 

GINI, XXIX, 1–2, Skopje, 1985. \. Malk. 

Eftim 

Mir~ev 

MIRÊV, Eftim Krumev (Vinica, 

14. II 1939) ‡ spec. po stomatolo{ka 

protetika, prof. na St. f. 

Habilitiral vo 1978 g., a doktoriral 

vo 1993. Bil vo dva mandata 

prodekan i dekan na St. f. i rakovoditel 

na Klinikata po fiksna 

stomatolo{ka protetika. Publikuval 

109 statii. 

BIBL.: Stomatoproteti~ki materijali 

‡ nemetali i metali, Stomatolo{ka protetika. 

Ednodelno leani fiksno proteti~ki 

konstrukcii ‡ klini~ka i tehni~ka 

izrabotka, Stomatolo{ki materijali ‡ 

nemetali, metali i materijali za polnewe, 

Klinika na fiksnata stomatolo{ka protetika, 

†Pretklinika na fiksnata stomatolo{ka 

protetika, Germansko‡makedonski 

stomatolo{ki re~nik, Totalna 

proteza ‡ pretklinika. E. M. 

MIRÊVA, Mila Pejova (Dolni 

Lapac, Hrvatska, 28. VIII 1939) ‡ 

spec. po detska i preventivna 

stomatologija, prof. na St. f. 

Mila 

Mir~eva 

MIRÊVSKI 

Habilitirala vo 1978 g., doktorirala 

vo 1988. Bila rakovoditel 

na Klinikata za detska i preventivna 

stomatologija i prodekan 

na St. f. Publikuvala 105 statii. 

Koavtor na u~ebnikot †De~ja i 

preventivna stomatologija#. E. M. 

Nestor 

Mir~evski 

MIRÊVSKI (ALEKSIEV), 

Nestor (Osoj, Debarsko, 23. III 

1877 – Skopje, 1969) ‡ rezbar. Posleden 

potomok na rezbarskiot 

rod Mir~evski od Osoj. Studiral 

vo Pariz (1911–1913). Vo RM i vo 

sosednite zemji ostavil mnogubrojni 

rezbarski i kamenoreza~ki 

dela (ikonostasi vo crkvite 

vo Nerezi, Kru{evo, Topola, ûkarica 

i @i~a vo Srbija). Izlagal 

i vo stranstvo (Pariz, Brisel, 

Berlin). Al. Cv. 

Petar 

Mir~evski 

MIRÊVSKI, Petar (Kru{evo, 

11. XI 1956) ‡ akter. Diplomiral na 

otsekot za dramski akteri na Vi{ata 

muzi~ka {kola vo Skopje (1979). 

Od i.g. e i ~len na Narodniot teatar 

vo Bitola. Ulogi: Pejo (†Babambitolski 

patrdii#); Angele (†Let vo 

mesto#); Marko (†Jugoslovenska an- 

M 

961

M MISIJATA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Sv. Apostol Pavle, detaq od ikona od Galerijata 

na soborniot hram †Sv. Nikola# vo Kumanovo (1845) 

titeza#); Skapen (†\avol{tinite na 

Skapen#); Atos (†Tri musketari#); 

Makso (†Crna dupka#); Polonij 

(†Hamlet#); Sirano de Berèrak; 

Ri~ard III vo istoimenite dela; Pa- 

òt (†Ve~erva Falstaf#); Ros 

(†Magbet#); Ko~karjov (†@enidba#); 

Tuzenbah (†Tri sestri#); [ekspir 

(†Mera za mera#); Plakir 

(†Kalu|erski ti{ini#) i dr. R. St. 

MISIJATA NA APOSTOL 

PAVLE VO MAKEDONIJA ‡ 

prva misionerska dejnost na 

hristijanstvoto vo Makedonija i 

voop{to na evropskata po~va (49, 

56 i 57 g.). Za propovedawe na novata 

religija srede makedonskoto 

naselenie i evrejskite doselenici, 

Pavle, poznat kako †apostol 

na apostolite#, pristignal vo 

Makedonija (49 g.) zaedno so svoite 

pridru`nici Sila, Timotej i 

Luka. Pritoa vo Filipi ja osnoval 

prvata hristijanska op{tina 

vo Makedonija i vo Evropa, za ~ie 

rakovodewe tuka go ostavil evangelistot 

Luka, koj tokmu vo ovoj 

grad i go sostavil ednoto od ~etirite 

evangelija {to ja pretstavuvaat 

osnovata na hristijanskoto 

u~ewe. Naskoro bile formirani 

i hristijanski crkovni op{tini 

vo Solun i vo Beroja. Podocna, vo 

dejnosta za {ireweto na hristijanstvoto, 

toj u{te dvapati prestojuval 

vo Makedonija (56 i 57 g.). 

962 

Od negovite 14 poslanija {to se 

sostaven del na Noviot zavet, tri 

bile isprateni do makedonskite 

hristijanski op{tini – dve do 

Solunjanite (52 i 53 g., vo vremeto 

na negoviot prestoj vo Korint) 

i edno do Filipjanite (63 

g., od rimskiot zatvor). Osven 

toa, tokmu vo Filipi toj go napi- 

{al i vtoroto poslanie do Korintjanite. 

IZV.: Sveto Pismo na Stariot i na Noviot 

zavet, vtoro izdanie, Skopje, 1991. 

LIT.: \. Pop-Atanasov, Biblijata za Makedonija 

i za Makedoncite, Skopje, 1995; 

I. Velev, Vizantisko-makedonski kni- 

èvni vrski, Skopje, 2005. K. M.-R. 

Suad 

Misini 

MISINI, Suad (Skopje, 2. I 1970) 

– pravnik, politi~ki analiti~ar. 

Izvr{en direktor na Istraùva~kiot 

centar za gra|ansko op{testvo 

(od 1997) i dolgogodi{en promotor 

na ~ovekovite prava i evrointegraciite 

vo Makedonija. Objavil 

nekolku publikacii od oblasta na 

~ovekovite prava i trilogija za 

evrointegraciite. R. 

MISINOPOLIT, Dimitrij – 

vizantiski vlastelin, ktitor na 

obnovenata crkva †Sv. Dimitrija# 

vo Prilep (Varo{) okolu 1290 g. 

Negoviot portret e za~uvan na severniot 

yid od dogradeniot juèn 

aneks vo crkvata. Toj e oble~en vo 

vlastelinska obleka, so race podadeni 

kon patronot na crkvata – 

sv. Dimitrija. Negovoto ime e poznato 

vo istoriskite izvori. Se 

spomnuva vo prvata Treskave~ka 

povelba (1334/35), koga ve}e ne bil 

me|u ìvite. Me|utoa, vo povelbata 

se spomnuvaat negovite deca, 

koi vo vremeto na nejzinoto izdavawe 

ve}e bile vozrasni lu|e. 

LIT.: P. Miqkovi}-Pepek, Novootkrieni 

arhitekturni i slikarski spomenici vo 

Makedonija od XI-XII v., †Kulturno nasledstvo#, 

5, Skopje, 1974; V. RistiÊ, Crkva †Sv. 

Dimitrija# u Prilepu, †Sinteza#, 10, Kru- 

{evac, 1979; V. J. uriÊ, Vizantijske freske 

u Jugoslaviji, Beograd, 1974. Z. R.-N. 

MISIRKOV, Krste Petkov 

(Postol, Enixevardarsko, Egejskiot 

del na Makedonija, 6/18. XI 

1874 – Sofija, 26. VII 1926) – najkompletniot 

i najkompleksniot 

makedonski slavist, kodifikator 

na sovremeniot makedonski 

Krste Petkov Misirkov (1902) 

literaturen jazik i pravopis, avtor 

na prvata kniga (†Za makedonckite 

raboti#, 1903) i na prvoto 

nau~no-literaturno spisanie 

(†Vardar#, 1905) na sovremeniot 

literaturen jazik, prv nacionalen 

filolog, istori~ar, etnograf, 

folklorist i publicist, 

revolucioner i nacionalen deec. 

Po gr~koto osnovno u~ili{te vo 

rodnoto selo, u~i vo srpska gimnazija 

vo Belgrad (1889) i vo bugarska 

vo Sofija (1890), odnovo 

vo Belgrad vo svetosavskata Bogoslovsko-u~itelska 

{kola (1891), 

pa vo gimnazijata vo [abac 

(1891/92) i ja zavr{uva U~itelskata 

{kola vo Belgrad (1895); go 

dopolnuva obrazovanieto vo ruskata 

Duhovna seminarija vo Poltava 

(1895–1897), a diplomira na 

Istorisko-filolo{kiot fakultet 

vo S.-Peterburg (1897–1902) 

so pismenata tema na dràvniot 

ispit †Kon pra{aweto za narodnosta 

i pri~inite za popularnosta 

na makedonskiot kral Marko#. 

Gi zapo~nuva postdiplomskite 

studii na Katedrata po slovenska 

filologija, no ja napu{ta univerzitetskata 

kariera poradi nemawe 

materijalna izdr{ka ni zakonski 

mo`nosti za vrabotuvawe 

vo Rusija, za da moè da u~estvuva 

vo pretstojnite revolucionerni 

nastani vo tatkovinata. 

Kako u~enik vo Sofija e vo sredinata 

na osnova~ite na Mladata 

makedonska kniòvna druìna 

(1891), vo Belgrad e ~len-osnova~ 

na U~eni~koto dru{tvo †Vardar# 

(1893–1894), a vo S.-Peterburg 

e ~len-osnova~ i potoa pretsedatel 

na TMOK (1900–1902), 

prv potpisnik na osnova~kiot 

akt na MNLD (1902–1905), osnova~ 

na klonot na MNLD i vo Sofija 

(1903), koe{to vedna{ e likvidirano 

od vlastite, a se obiduva 

da organizira takov klon i vo 

Odesa (1905). Prviot nau~en prilog 

go objavuva kako {totuku za-


K.P. Misirkov, Za Makedonskite raboti (1903) 

pi{an student (†@ivaÔ starina#, 

1898), a prvite zapisi na makedonski 

jazik i so posebna makedonska 

grafija gi pravi vo 1900 g. 

Kako egzarhiski gimnazijalen 

u~itel i doma{en u~itel na deca- 

ta na ruskiot konzul A. A. Rostkovski 

vo Bitola (1902/03) u~estvuva 

vo podgotovkite za Ilindenskoto 

vostanie. Po ubistvoto 

na konzulot mora da se vrati vo 

Rusija i drì predawa vo MNLD, 

od koi ja sostavuva knigata †Za 

makedonckite raboti# i ja objavuva 

vo Sofija, a nastapuva za makedonskoto 

pra{awe i vo Velikata 

{kola vo Belgrad (dekemvri 

1903). Po izleguvaweto na knigata, 

iznatepan i smrtno zapla{en 

Prvata nau~noistraùva~ka rabota 

na Misirkov (†@ivaÔ starina#,1898) 

Diplomata 

na K.P. Misirkov 

za zavr{eniot 

Istoriskofilolo{ki 

fakultet vo S.- 

Peterburg (1902) 

Naslovnata stranica na diplomskata rabota 

(dràven ispit) na K.P. Misirkov (1902) 

vo Sofija, bega pak vo Rusija i 

stanuva gimnaziski u~itel vo 

Berdjansk (1904/05), Odesa (1905– 

1913) i Ki{inev (1913–1918). Vo 

Odesa vo 1905 g. go nape~atuva prviot 

broj na prvoto nau~no-literaturno 

spisanie na sovremeniot 

makedonski literaturen jazik 

†Vardar#, so leèrna popravka na 

azbukata i pravopisot, so {to napolno 

se izedna~uva Misirkoviot 

so na{iot sovremen standard. 

Bezuspe{no konkurira za profesor 

na Sofiskiot univerzitet 

(1907), a po Mladoturskata revolucija 

i za u~itel vo Solunskata 

egzarhiska gimnazija (1908). Onevozmoèni 

se i naporite so P. 

Poparsov i so mitropolitot 

skopski Teodosija da se otvori 

Visoka pedago{ka {kola vo 

Skopje (1910). Pokrenuva inicijativa 

da izdava vesnik †Bli`niŸ 

VostokÍ# vo Odesa (1911), no biva 

odbien. 

Koga po~nuva Prvata balkanska vojna 

(1912), pod vid na voen dopisnik na 

ruskite vesnici †GolosÍ MoskvÎ# i 

†OdesskiŸ listokÍ#, doa|a vo Makedonija 

(Solun), no podgonet od Grcite 

razo~aran se vra}a vo Rusija i objavuva 

serija statii vo ruskiot pe~at 

i istraùvawa vo bugarski spisanija. 

Vo kriti~nite momenti za celosta 

na Makedonija pra}a memorandumi 

do ruski i bugarski ministri, do 

Peterbur{koto slovensko blagotvorno 

dru{tvo i dr. i vodi dnevni~ki 

zapisi (†Memuari#, 1913). 

Gi prodolùva istraùvawata od 

makedonskata istorija, jazik, 

Pismo na pretsedatelot na TMOK vo SPb. 

Misirkov do VMOK vo Sofija (1902) 

Molba na Misirkov so Programata 

za spisanieto †Vardar# (1904) 

Od knigata na K.P. Misirkov 

†Za makedonskite raboti# (1903) 

MISIRKOV 

folklor i etnografija i odnovo 

se prijavuva za prodolùvawe na 

svoite postdiplomski studii, pod 

mentorstvo na prof. T. I. Florinski 

(Kiev), i ja podgotvuva magisterskata 

disertacija †Kralevite 

Volka{in i Marko kako istoriski 

li~nosti i junaci na ju`noslovenskiot 

epos#. Stanuva redoven 

~len na Istorisko-filolo{koto 

dru{tvo na Imperatorskiot 

novorusiski univerzitet vo 

Odesa (1908), drì nekolku referati 

na negovite zasedanija i objavuva 

vo negovite organi. 

Po po~nuvaweto na Prvata svetska 

vojna odrùva zabeleàn govor 

na Op{toslovenskoto sobranie 

vo Odesa (6. VIII 1914) i zaminuva 

vo S.-Peterburg, kade {to se 

sre}ava so vidni li~nosti od ruskite 

nau~ni i politi~ki krugovi, 

a so D. D. ûpovski, N. D. Dimov i 

d-r G. Konstantinovi~, od imeto 

na Peterbur{kata i Ju`noruskata 

makedonska kolonija, na 14 avgust 

1914 g. podnesuvaat op{iren 

Memorandum do ruskiot minister 

za nadvore{ni raboti za sudbinata 

na Makedonija i makedonskiot 

narod. Objavuva (pod psevdonimot 

Pelski) klu~ni statii 

vo sp. †MakedonskiŸ golosÍ (Makedonski 

glas)# i vo slovenofil- 

Pismo na Misirkov na jazikot ido 

vo sp. †Mondo# vo Stokholm (1924) 

M 

963

M MISIRKOVA-RUMENOVA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

K.P. Misirkov vo Berdjansk (1904/05) 

skiot organ †Izv‹stiÔ#. 

Po Oktomvriskata revolucija i 

osamostojuvaweto na Republika 

Besarabija (1917–1918) M. e izbran 

za naroden pratenik od nacionalnite 

malcinstva i stanuva 

sekretar za malcinstvata na Besarapskiot 

parlament, no po soedinuvaweto 

na Besarabija so Romanija 

toj e eksterniran vo Ukraina 

(30. H 1918), pa od Odesa se 

prefrla vo Sofija (2. XII 1918). 

Edna godina e urednik na Istoriskoto 

oddelenie na Etnografskiot 

muzej, a potoa e nazna~en za 

u~itel, pa naskoro i za v.d. direktor 

na Gimnazijata vo Karlovo 

(1919). No po nepolna godina e 

smenet (7. IX 1920) i ostanuva u~itel, 

progonuvan od noviot direktor 

i nenaviduvan od gra|anite 

poradi negovata makedonska nacionalna 

publicisti~ka aktivnost. 

Podnesuva molba do Ministrestvoto 

za prosveta na Kralstvoto 

na SHS (1921) za da se prefrli 

kako gimnaziski prepodavatel vo 

Skopje, Zagreb, Belgrad †ili vo 

nekoj drug grad vo Ju`na Srbija#, 

no po dolga prepiska molbata mu e 

odbiena (25. IX 1923). 

Magisterskiot 

trud na K.P. 

Misirkov (1909) 

Me|uvremeno M. zapo~na dolga 

serija testamentalni statii za 

Makedonija i makedonskoto pra- 

{awe vo sofiskiot pe~at {to 

u{te pove}e mu ja vlo{uvaat sostojbata 

vo Karlovo. Se vklu~uva 

vo dvièweto za ve{ta~kiot me- 

964 

|unaroden jazik ido i sorabotuva 

vo negoviot organ za da go iskoristi 

za makedonskoto nacionalno 

pra{awe. Obvinet poradi makedonstvoto 

kako †srbofil#, M. e 

premesten za v.d. direktor na gimnazijata 

(predvidena naskoro da 

se zatvori) vo staroplaninskoto 

grat~e Kopriv{tica (4. IX 1925). 

Tuka razviva bogata dejnost, no 

poradi istite pri~ini e nenaviden 

od kolektivot i od gra|anstvoto. 

Sorabotuva vo idiskoto sp. 

†Mondo# vo Stokholm, a pod psevdonimot 

Pelski pra}a dopiski i 

vo federalisti~kiot v. †Makedonsko 

sÍznanie / Makedonsko soznanie# 

vo Viena. Pred smrtta (21. I 

1926) konkurira za ednogodi{en 

studiski prestoj na Univerzitetot 

Kolumbija vo Wujork, a go 

podgotvuva i prviot broj i dobiva 

dozvola da go redaktira i da go izdava 

sp. †Bogomil# (maj 1926). Nenadejno 

se razboluva i naskoro 

po~inuva vo Sofiskata bolnica. 

Gimnazijata vo Karlovo (1921) 

BIBL.: Za makedonckite raboti, SofiÔ, 

1903; sp. †Vardar#, Odesa, 1905; Á`no-slovÔnskiÔ 

Ìpi~eskiÔ skazaniÔ o ènitÝb‹ 

korolÔ Volka{ina vÍ svÔzi sÍ voprosomÍ 

o pri~inahÍ populÔrnosti korolÔ Marka 

sredi Ó`nìhÍ slovÔnÍ, Odessa, 1909; 

Za makedonckite raboti. Fototipno 

izdanie. Po povod 50-godi{ninata od izleguvaweto 

na knigata †Za makedonckite 

raboti#. Predgovor Dare Xambaz, 

uredil Todor Dimitrovski, Skopje, 1953; 

Za makedonckite raboti / On Macedonian 

Matters. Fototipno izdanie po povod 

100-godi{ninata od izleguvaweto. Priredil 

Blaè Ristovski, MANU, 2003; 

Sobrani dela: I. Tekstovi na makedonski 

jazik (1900&1905). Podgotovka Blaè Ristovski. 

Sorabotnik Biljana Ristovska- 

Josifovska, MANU, Skopje, 2005; II. Pe- 

~ateni istraùvawa i statii (1898& 

1909), 2007 i III. Nacionalno-politi~ka 

publicistika (1910&1926), 2008; Pisma 

1911–1917. Predgovor i redakcija Rastislav 

Terzioski. Voved prof. d-r Atanas 

Vangelov, Skopje, 2007; Dnevnik 5. XII – 30. 

VII 1913. Za izdava~ite: D-r Zoran Todorovski 

– D-r Borjana Buà{ka. Redakcija> 

D-r Zoran Todorovski – Co~o Biljarski, 

Skopje – Sofija, 2008. 

LIT.: D-r Blaè Ristovski, Krste P. Misirkov 


na razvitokot na makedonskata 

nacionalna misla, Skopje, 1966; istiot, 

†Vardar#. Nau~no-literaturno i op- 

{testveno-politi~ko spisanie na K. P. 

Misirkov, IMJ, Skopje, 1966; istiot, Ra- 

nite rakopisi na Krste P. Misirkov na 

makedonski jazik, MANU, 1998; istiot, 

Krste Misirkov. Novi istraùvawa i 

soznanija, Skopje, 2000; Deloto na Krste 

Misirkov. Zbornik od Me|unarodniot 

nau~en sobir po povod stogodi{ninata 

od izleguvaweto na knigata †Za makedonckite 

raboti#, I–II, MANU, 2005. Bl. R. 

Kata 

Misirkova- 

Rumenova 

MISIRKOVA-RUMENOVA, Kata 

(s. Postol, Enixevardarsko, 

Egejskiot del na Makedonija, 14. 

IX 1930) ‡ poetesa, raskaùva~ka, 

romansierka, avtorka za deca i 

mladi, dramska pisatelka, publicistka. 

Izvonredno plodna avtorka, 

so okolu 120 bibliografski 

edinici i {eesetina radio 

drami za vozrasni i za deca. Tematski 

nejzinoto tvore{tvo e povrzano 

so sudbinata i tragediite 

na lu|eto od Egejskiot del na Makedonija, 

nivnite delbi i preselbi, 

so prikaznata na otkornatikot 

niz epskite dimenzii od vremiwata, 

nastanite i li~nostite. 

DELA: romani: @e{ka zemja, Sk., 1968; 

Dobrite mom~iwa od zemjata vardarska, 

Sk., 1969; Dovik, Sk., 1983; Vo smrt od qubov, 

Sk., 1990; Katarni godini, Sk., 1992; 

Yidovi od pajaìna, Sk., 1993; Golemite 

atovi, 1997; Sk., Prangi, Sk., 2000; Dlabokiot 

rez, Sk., 2002; Li~en roman za li~nata 

zemja, Sk., 2003; romani za deca: Detstvoto 

na Misirkov, Sk., 1965; Milosija, 

Sk., 1982; Yidovite od Pela, Sk., 1991; Vodoskoci, 

Sk., 1994; Avanturite na \ur|a, 

Sk., 1997; poezija Skameneta solza, Sk., 

1990; Pla~ pred yidot, Sk., 1996; Viorot 

na bolkata, Sk., 1999; raskazi Pesna za ognovite, 

Sk., 1966; Neodìleni, Sk., 1988; 

Majka Kotori~anka, Sk., 1988; Toplata 

pregratka na Gocevata majka, Bitola, 

1990. V. Toc. 

MITEVA, Nada (Peh~evo, 7. IX 

1947) – biolog, univ. profesor. 

Osnovno obrazovanie zavr{ila 

vo rodnoto mesto, a gimnazija vo 

Skopje. Vo u~ebnata 1966/67 g. se 

zapi{ala na PMF, grupa biologija. 

Diplomirala vo 1970 g. Vo 1972 

g. se vrabotila kako dogovoren 

asistent na Biolo{kiot fakultet 

vo Skopje. Vo 1975 g. e izbrana 

za asistent po predmetot op{ta 

biologija za studentite od Medicinskiot 

i Stomatolo{kiot fakultet 

vo Skopje. Magisterskata 

rabota ja odbranila vo 1978 g., a 

doktorskata disertacija vo 1987 g. 

Za docent e izbrana vo 1988, a za


Nada 

Miteva 

vonreden profesor vo 1993 g. Vo 

zvaweto redoven profesor e izbrana 

vo 1998 g. Se zanimava so 

histomorfolo{ki istraùvawa 

na staorcite i ribite. Objavila 

okolu 40 nau~ni trudovi. D. Pr. 

Labina 

Mitevska 

MITEVSKA, Labina (Skopje, 10. 

X 1975) ‡ akterka, producent. Edno 

od najsenzibilnite i najfotogeni~ni 

lica vo noviot makedonski 

film. Debitira{e vo ulogata 

na ~uvstvitelnata Zamira vo 

filmot †Pred do`dot#, vo koj so 

diskretni izrazni sredstva ja 

prenese ubavinata na mominskite 

nadeì i gotovnosta da ja brani 

svojata qubov. Vo filmovite 

{to usledija, †Dobredojdovte vo 

Saraevo#, †Te poèluvam#, †Tajnata 

kniga#, †Kako ubiv svetec#, 

†Jas sum od Titov Veles#, nejziniot 

senzibilitet se izostri za 

posloèni psiholo{ki preobrazbi. 

G. V. 

Vitomir 

Mitevski 

MITEVSKI, Vitomir Georgiev 

(Kumanovo, 14. H 1951) ‡ klasi~en 

filolog i filozof, profesor po 

anti~ka literatura na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje. Doktor 

po klasi~na filologija. Odgovoren 

urednik na sp. †@iva antika#. 

Izbran za ~len na MANU (2009). 

Obrabotuva temi od anti~kata 

epika i posebno od helenskata filozofija 

(pretsokratovci, Platon, 

Aristotel). Osnoven filosofski 

stav: anti~kata kultura i 

filosofija imaat klu~no zna~ewe 

za razbiraweto na ~ovekot i negovata 

sostojba vo svetot. Poimot 

nega na du{ata (kaj Sokrat i Platon) 

ja opredeluva smislata na ~ovekoviot 

ìvot trgnuvaj}i od pozicijata 

na subjektot kako nepovtorliv 

fenomen. Preveduva~ od 

klasi~nite jazici, se zalaga za pogolemo 

prisustvo na slovenskata 

filozofska (apstraktna) terminologija 


BIBL.: Homer i Prli~ev (1995); Heraklit, 

monografija (1997); Po~etoci na zapadnata 

filosofija. Pretsokratovci 

(1999, 2005); Nega na du{ata (2000); Anti~ka 

epika. Helada i Rim (2001); Platonovoto 

u~ewe za du{ata (2005). Prevodi 

od starogr~ki: Hesiod, Dela i dni 

(1996); Aristotel, Izbor (1998); Anti~ka 

filosofija, antologija (2004), Platon, 

Timaj (2004). V. T. 

Ivan 

Mitevski 

MITEVSKI, Ivan (Skopje, 8. IV 

1948) ‡ TV reìser. Diplomiral 

na Akademijata za film, teatar, 

radio i televizija vo Belgrad. Od 

1975 g. neprekinato raboti vo Makedonskata 

televizija. Potpisnik 

e na igranite TV filmovi: †Zlatni 

godini#, †Vreme na letala#, 

†Zaminuvawe od Paskvelija#, 

†No} sproti Sveti Vasilij#. Gi 

reìra{e dokumentarnite filmovi: 

†Glas#, †Planetarium#, 

†Dva buketa rajski cvet# i dr. J. F. 

MITKOV, Vladimir (Kavadarci, 

20. X 1931) ‡ univerzitetski profesor, 

pravnik, dràvnik. Osnovno 

i sredno obrazovanie zavr{il 

vo rodniot grad, a Praven fakultet 

vo Skopje (1954). Doktoriral 


so odbrana na doktorskata disertacija 

†Ustanovi na op{testvenite 

slu`bi# (1964). Izbran za 

asistent na Pravniot fakultet 

vo Skopje po predmetot ustavno 

pravo (1960), za docent po predme- 

MITKOV 

Vladimir 

Mitkov 

tite op{testveno-politi~kiot 

sistem na SFRJ i komunalniot 

sistem na SFRJ (1965), za vonreden 

(1970) i za redoven profesor 

(1975). Bil ~len na Izvr{niot 

sovet na SRM (1974‡1982), pratenik 

vo Soborot na op{tinite vo 

Sobranieto na SRM (1969‡1974), 

sudija (1983) i pretsedatel na Ustavniot 

sud na SRM (1984‡1986), 


SRM (1986‡1989) i pretsedatel na 

Pretsedatelstvoto na SRM 

(1990). Objavil pove}e u~ebnici i 

nau~ni trudovi od oblasta na politi~kiot 

i komunalniot sistem 

i za lokalnata samouprava. 

BIBL.: Osnovi na komunalniot sistem i 

komunalnata politika, Skopje, 1978; Osnovi 

na op{testveno-politi~kiot sistem 

na SFRJ, Skopje, 1989. 

LIT.: Makedonija od ASNOM do denes, 

Skopje, 2005. Sv. [. 

MITKOV, Pantelej (Ohrid, 24. 

VII 1929) – arhitekt i urbanist. 

Diplomiral na Arhitektonskiot 

otsek na Tehni~kiot fakultet vo 

Skopje (1955). Doktoriral na 


(1980). Kako proektant rabotel 

vo Republi~kiot zavod za ur- 

Pantelej 

Mitkov 

banizam vo Skopje i vo Institutot 

za prostorno planirawe vo 

Ohrid. Prete`no se zanimaval so 

prostorno i urbanisti~ko planirawe, 

a se projavuva i kako arhitekt 

proektant. Pozna~ajni realizirani 

objekti: hotelot †Astra# 

vo mesnosta Sv. Stefan vo 

Ohrid (1956); Studentsko odmorali{te 

vo Ohrid (1963); hotelot 

†Desaret# vo Pe{tani (1971). Od 

oblasta na urbanizmot: detalniot 

M 

965

M MITREV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

urbanisti~ki plan na stariot del 

od gradot Ohrid (1967). Ja rakovodel 

izrabotkata na Prostorniot 

plan na Makedonija (1982). Kr. T. 

MITREV, Dimitar Anastasov 

(Dede-Aga~, Grcija, 14. H 1919 – 

Ohrid, 24. II 1976) – literaturen 

kriti~ar i teoreti~ar, univerzitetski 

profesor, antologi~ar, 

polemi~ar i istoriograf. Osnovno 

obrazovanie i progimnazija zavr{il 

vo Trgovi{te, a gimnazisko 

vo [umen (Bugarija). Vo Sofija 

se zapi{uva na studii po pravo. 

Visokoto obrazovanie go zavr{uva 

po doa|aweto vo Makedonija na 


(na Grupata po filozofija). 

Kako gimnazijalec, a potoa i kako 

student, u~estvuva vo rabotata na 

ilegalnite marksisti~ko-leninisti~ki 

kruòci vo Bugarija i e 

aktivist na makedonskite emigrantski 

dvièwa. ^len e na Makedonskiot 

literaturen kruòk 

vo Sofija (1939–1942). Zaedno so 

Nikola J. Vapcarov e sorabotnik 

i redaktor na progresivniot nedelen 

vesnik †Literaturen kritik# 

(1941). ^len e na BKP (1941), 

a od septemvri 1944 g. e ~len na 

KPM. U~estvuva vo NOB vo brigadata 

†Goce Del~ev# (septemvri 

1944). Raboti vo Agitprop na Bregalni~ko-strumi~kiot 

korpus i 

go ureduva organot na Narodnoosloboditelniot 

front vo [tip 

†Bregalni~ki glas# (1944–1945). 

Se preseluva vo Skopje i raboti 

kako urednik na Kulturnata rubrika 

na v. †Nova Makedonija# 

(krajot na 1945–1947). Ja zavr{uva 

Novinarskata {kola vo Belgrad 

(1946) i se zanimava so ureduva~ka 

rabota vo razni vesnici i spisanija 

(†Edinstvo#, †Nova Makedonija#, 

†Nov den#, †Sovremenost#). 

Pomo{nik-direktor e na Radio 

Skopje (1948–1950). Gi izvr{uval 

i funkciite ~len na Vrhovniot 

sud (1945) i pomo{nik-javen obvinitel 

(vtorata polovina na 1946 

do proletta na 1947). Kako redoven 

profesor na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje predava teorija 

na literaturata. Bil dekan 


(1959–1963) i rektor na Skopski- 

966 

Dimitar 

Mitrev 

ot univerzitet †Sv. Kiril i Metodij# 

(1974–1976). Redoven ~len na 

MANU e od osnovaweto (18.VI – II 

1967). Eden e od osnovopolo`nicite 

i nekolku pati pretsedatel 

na DPM. Bil i ~len na Sojuznata 

uprava na Dru{tvoto na pisatelite 

na Jugoslavija, kako i pretsedatel 

na Sojuzot na slavisti~kite 

dru{tva na Jugoslavija 

(1961–1963), ~len na Nacionalniot 

komitet na jugoslovenskite 

slavisti, potpretsedatel na Jugoslovenskiot 

odbor na Me|unarodniot 

komparatisti~ki kongres i 

~len na Redakcijata za istorija na 

jugoslovenskite knièvnosti. 

Bil ~len na Institutot za nacionalna 

istorija i na Redakcijata na 

Istorijata na makedonskiot narod 

(1969). D. M. e knièven kriti~ar 

so konzistenten realisti- 

~en stav. Ja brani dosledno univerzalnosta 

na poetikata na realizmot 

i gi vospostavuva bazi~nite 

odrednici na noviot kreativen 

realizam, a so toa i na knièvnata 

kritika zasnovana vrz negovite 

na~ela. Toj e i eden od na{ite najbeleìti 

istoriski misliteli. 

Napi{a zna~ajni stranici za nekoi 

klu~ni nastani i li~nosti od 

makedonskata politi~ka i kulturna 

istorija. Dobitnik e na 

brojni dràvni i me|unarodni 

nagradi i priznanija. 

DELA: Pirinska Makedonija vo borba za 

nacionalno osloboduvawe (1950); Vapcarov 

(habilitacionen trud, 1954); Kriterium 

i dogma (1956); Minato i literatura 

(1958); B.K.P. i Pirinska Makedonija 

(1960); Ogledi i kritiki (1969); Izbrani 

dela vo 7 toma (1970); Antologii: 

Antologija na makedonskata lirika (so 

B.Koneski, 1951); Povoeni makedonski poeti 

(1960); Antologija na makedonskata 

revolucionerna poezija (1974); Antologija 

savremene makedonske poezije (1977). 

LIT.: Dimitar Mitrev, în i delo, 

Priredil Miodrag Drugovac. Sk., 1981; Georgi 

Stardelov, Makedonska knièvnost, 

8. Svetovi, Sk., 2000; Dimitar Mitrev, 

@ivo delo. Izbor, prireduvawe i predgovor 

Katica ]ulavkova, Sk., 2004. G. St. 

Dimko 

Mitrev 

MITREV, Dimko Trajkov (Veles, 

1919 – Veles, 10. XII 1942) – revolucioner, 

organizator na NOB 

vo Veles, borec na NOPO †Dimitar 

Vlahov# (od april 1942). Bil 

organizator na rabotni~ki 

{trajkovi vo Veles pred vojnata, 

~len na SKOJ (od 1938), na KPJ 

(od 1940), a na MK na KPJ za Veles 

(od 1941). Vo negovata ku}a 

(oktomvri 1941) e otpe~aten prviot 

broj na ilegalniot vesnik 

†Naroden bilten#. Vo 1941 g. preminal 

vo ilegalstvo, a vo april 

1942 g. zaminal vo partizani. Bil 

komesar na Vele{kiot NOPO. 

Zaginal pri predvremena eksplozija 

na nagazna mina za diverzija 

na germanski voz. 


Skopje, 1999; \or|i Malkovski, Prilog 

kon biografijata na revolucionerot 

Dimko Mitrev, GINI, XXVI, 1, Skopje, 

1982. \. Malk. 

@an 

Mitrev 

MITREV, @an Kostadinov 

([tip, 11. VI 1961) ‡ kardiohirurg. 

Diplomiral na Med. f. vo 

Skopje (1985). Kako lekar po op- 

{ta praktika rabotel vo [tip do 

1988. Od 1988‡90 vo Zagreb specijalizira 

i zavr{uva postdiplomski 

studii. Od 1990 do 1992 g. raboti 

vo Germanija. Vo 1992 g. na Med. 

f. vo Skopje poloìl specijalisti~ki 

ispit po op{ta hirurgija. 

Od 1993 do 1999 g raboti na kardiovaskularni 

kliniki vo pove}e 

gradovi vo Germanija i edna godina 

vo [vajcarija. Od 1999 do 2001 e 

direktor na Kardiohirur{kiot 

oddel pri CVZU vo Skopje. Od 

2002 g. e direktor na Spec. bolnica 

za kardiohirurgija †Filip 

Vtori# vo Skopje. Vo 2002 e izbran 

za akademik na Akademijata †Platon#. 

Publikuval i prezentiral 

nad 150 stru~ni trudovi. Sl. M. P. 

MITREVA, Ilinka (Skopje, 11. 

II 1950) – filolog, univ. profesor 

po francuska literatura 

(Filolo{ki fakultet †Blaè 

Koneski#, Skopje); ~len na 

SDSM (1991-); pratenik vo Sobranieto 

na RM vo tri sostavi 

(1994–2002); pretsedatel na Komitetot 

za nadvore{na politika 

(1994–1998); {ef na delegacijata 

na Sobranieto na RM vo CEI; 

{ef na parlamentarnata grupa 

na RM za sorabotka so Evropskiot 

parlament (1994–1998); minister 

za nadvore{ni raboti vo Vladata 

na RM vo dva mandata (31. V– 

30. XI 2001 i 2002–2006).


Ilinka 

Mitreva 

IZV.: Ministerstvo za nadvore{ni raboti 

na RM, Skopje 2007. T. Petr. 

MITREVSKI, Dragi (s. Dupeni, 

Resensko, 15. IX 1957) ‡ arheolog, 

Dragi 

Mitrevski 

univ. profesor. Diplomiral istorija 

na umetnosta i arheologija na 


(1981). Magistriral vo 1990 g. vo 

Belgrad od oblasta na praistoriskata 

arheologija, a doktoriral na 


od oblasta na protoistorijata 

(1995). Rabotel kako kustos-arheolog 

vo Muzejot na Makedonija 

(1982‡1999), kade {to bil i direktor 

(1999‡2001). Od 1996 g. raboti 

kako profesor po predmetite praistoriska 

arheologija, protoistoriska 

arheologija i metodologija 

na arheolo{kite istraùvawa na 

Institutot za istorija na umetnosta 

i arheologija. Istraùval 

pove}e arheolo{ki lokaliteti od 

praistorijata i protoistorijata: 

Dedeli, Milci, Dabici ‡ s. Sopot, 

Kunovi ûki ‡ s. Orizari, Gradi{te 

‡ s. Brazda, Hipodrom ‡ 

Skopje, Dimov Grob ‡ s. Ulanci, 

Marvinci ‡ Valandovo, Vardarski 

Rid, Gloska ûka ‡ s. Glos, Skopsko 

Kale ‡ Skopje. 

BIBL.: Dedeli, nekropola od postaro 

èlezno vreme, Skopje, 1991; Protoistoriskite 

zaednici vo Makedonija: Preku 

pogrebuvawe i pogrebnite manifestacii, 

Skopje, 1997; Prehistory in the Republic of 

Macedonia, The Balkans in prehistory, Athens, 

2001, 87‡100. Vardarski Rid, Vol. 1, 2005, 

Skopska tvrdina - Kale, 2007. D. Z. 

MITREVSKI, Nikola (s. Staravina, 

Bitolsko, 1947) – istori~ar 

na umetnosta. Osnovno i gimnazisko 

obrazovanie zavr{il vo Bi- 

Nikola 

Mitrevski 

tola, a potoa diplomiral na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje – 

Grupa za istorija na umetnosta 

(1982). Vo tekot na tie studii apsolviral 

i na Institutot za klasi~ni 

studii. Prvin rabotel vo 

Centarot za sovremena umetnost 

pri Narodniot muzej vo Prilep 

(1975–1980), a potoa preminal vo 

Institutot za staroslovenska 

kultura vo Prilep, kade {to bil 

izbran vo zvawata stru~en sorabotnik 

(1982) i vi{ stru~en sorabotnik 

(1988). Po odbranata na 

magisterskata tema †Manastirot 

Sveti Nikola vo selo Slep~e kaj 

Prilep# na Filozofskiot fakultet 

– Grupa za istorija na 

umetnosta vo Belgrad (1994) bil 

izbran vo zvaweto asistent istraùva~, 

a po odbranata na doktorskata 

disertacija na tema 

†Freskoìvopisot vo Pelagonija 

od sredinata na XV do krajot na 

XVII vek# na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje (2000) bil izbran 

vo zvaweto nau~en sorabotnik 

i podocna vo vi{ nau~en sorabotnik 

(2003) i vo nau~en sovetnik 

(2006). Bil sekretar za nau~na 

koordinacija i sekretar na 

Izdava~kiot sovet na Institutot 

(1984–1990), sekretar na Jugoslovenskiot 

nacionalen komitet 

na Me|unarodnata unija za 

slovenska arheologija i tehni~ki 

sekretar na Realnata enciklopedija 

na Jugoisto~na Evropa za Jugoslavija 

(1984–1988), potpretsedatel 

(2001–2003) i pretsedatel na 

Sovetot na Institutot za staroslovenska 

kultura vo Prilep (od 

2004), ~len (od 2004) i zamenikpretsedatel 

na Senatot na Univerzitetot 

†Sv. Kliment Ohridski# 

vo Bitola (od 2006). S. Ml. 

MITREVSKI, Paskal (s. ûka, 

Kostursko, Egejskiot del na Makedonija, 

1912 – Skopje, 11. XI 

1978) – istaknat deec na makedonskoto 

nacionalno i komunisti~ko 

dvièwe. Osnovno obrazovanie 

zavr{il vo Rupi{ta, gimnazija vo 

Kostur i Praven fakultet vo Solun. 

U~esnik vo gr~koto dvièwe 

na otporot (ELAS). Bil sekretar 

na Okru`niot komitet na SNOF 

vo Kostursko (1943), sekretar na 

MITREVSKI 

Paskal 

Mitrevski 

Politi~kata komisija na Makedoncite 

pod Grcija (1944), sekretar 

i pretsedatel na NOF vo Egejskiot 

del na Makedonija i minister 

na Privremenata demokratska 

vlada vo Grcija (1948). Po Gra|anskata 

vojna vo Grcija (1949), od 

KPG bil uapsen vo Albanija i bil 

prefrlen vo SSSR. Tamu bil osuden 

na 25-godi{en zatvor i ispraten 

vo logorot vo Vorkuta. Vo 

1955 g. se vrati vo SRM. 

LIT.: T. Mamurovski, Paskal Mitrevski 

i negovoto vreme (1912–1978), Skopje, 

1992. St. Kis. 

Sokol 

Mitrevski 

MITREVSKI, Sokol Nastev (s. 

Ku~kovo, Skopsko, 16. III 1948) – 

general-potpolkovnik na ARM, 

gradona~alnik na Op{tinata 

†\or~e Petrov#. Osnovno i sredno 

u~ili{te zavr{il vo Skopje, 

Voena akademija na JNA zavr{il 

vo Belgrad i bil komandir na vod 

i ~eta, a potoa komandant na bataljon 

na JNA. Zavr{il Komandno{tabna 

akademija i [kola za 

narodna odbrana. Vo ARM bil od 

1992 g. kako pomo{nik na~alnik 

na {tab za ONR na brigada, na- 

~alnik na {tab na brigada, na- 

~alnik na razuznava~ki centar, 

voeno ata{e, komandant na korpus, 

komandant na komanda za obuka 

vo G[ na ARM i zamenik na 

na~alnikot na G[ na ARM za 

borbena gotovnost. V. St. 

MITREVSKI, Trajan (Bitola, 

1874 – ?) – u~esnik vo Ilindenskoto 

vostanie, bitolski vojvoda. 

Vo redovite na MRO vlegol vo 

1895 g. Prvin stapil vo ~etata na 

vojvodata Jordan Piperkata vo 

M 

967

M MITREVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Demirhisarsko. Vo Ilindenskoto 

vostanie bil vojvoda vo s. 

Slep~e, Demirhisarsko. Po vostanieto 

dejstvuval vo ~etite na 

pove}e makedonski vojvodi (vo 

Ki~evsko, Bitolsko, Demirhisarsko, 

Vele{ko). U~estvuval vo 

borbite na Noòt (1907). 

IZV.: Spomeni i biografii na ilindenci, 

Bitola, 1993. Al. Tr. 

MITREVSKI, Trajan, protojerej-stavrofor 

(s. Dobru{evo, Bitolsko, 

7. V 1913 – Skopje, 1991) – 

profesor na Pravoslavniot bogoslovski 

fakultet vo Skopje. Osnovno 


mesto, Bogoslovija u~el vo Bitola 

(1936–1941), a zavr{il vo Plovdiv, 

Bugarija (1942). Diplomiral na 

Bogoslovskiot fakultet vo Belgrad 

(1950). Rakopoloèn za sve{tenik 

vo Bitola (29. VIII 1942), slu- 

èl kako parohiski sve{tenik. 

Bil glaven vospituva~ (1967), profesor 

i rektor na Bogoslovijata 

(1973–1977). Pri otvoraweto na 

Pravoslavniot bogoslovski fakultet 

vo Skopje (1977) bil izbran 

za vonreden profesor vo prvata 

garnitura profesori na fakultetot, 

a potoa i redoven profesor. 

Toj e poznat biblist i apologet. 

LIT.: 15 godini Pravoslaven bogoslovski 

fakultet Skopje, Skopje, 1992; Ratomir 

Grozdanoski, Stefan Arhiepiskop 

Ohridski i Makedonski, Skopje, 2000; 

†Vesnik#, Slu`ben list na MPC. Rat. Gr. 

MITRIDAT VI Evpator (132 – 

63) – kral na Pont (111–63), eden 

od najopasnite protivnici na 

Rim. Ja osvoil rimskata provincija 

Azija (89), a vo eden period 

im ja odzel na Rimjanite i Makedonija 

(86). Po porazot od Pompej 

(86) negovata polo`ba stanala 

neodr`liva, pa mu naredil na 

eden svoj gardist da go ubie. 

LIT.: B.C. McGing, The foreign policy of Mithridates 

VI Eupator, King of Pontus, Leiden, 

1986. K. Ax. 

MITRINOVI], Dragoslav S. 

(Smederevo, 23. VI 1908 - Belgrad, 

2. IV 1995) – matemati~ar, ~len na 

MANU (1991) nadvor od rabotniot 

sostav, red. prof. (1956) na 

ETF vo Belgrad. Zavr{il (1932) 

studii po matematika, a doktoriral 


vo Belgrad so tezata †Istraùvawa 

za edna va`na diferencijalna 

ravenka od prv red#. 

Do 1946 rabotel kako profesor 

vo gimnazija, a vo noemvri 1946, 

od Mati~nata komisija na Filozofskiot 

fakultet bil imenuvan 

za vonreden profesor. Od 1951 e 

vonreden, a od 1956 redoven profesor 

na ETF vo Belgrad. Toj e 

osnovopolo`nik na Matemati~kiot 

institut i visoko{kolskata 

nastava po matematika vo RM i 

avtor na ogromen broj nau~ni trudovi 

i univerzitetski u~ebnici. 

968 

BIBL.: U~ebnici: Zbornik matemati~kih 

problema sa prilozima u numeri~kim 

tablicama (tri toma), Beograd, 1957– 

1960; D. S. MitrinoviÊ, D. MihajloviÊ, 

Linearna algebra – Analiti~ka geometrija 

– Polinomi (vo podocne`nite izdanija 

– i P. VasiÊ), Beograd, 1959; D. S. 

MitrinoviÊ, D. okovi¢, Specijalne 

funkcije, Beograd, 1964; Kompleksna analiza, 

Beograd, 1967; D. S. MitrinoviÊ, J. 

Ke~kiÊ, Jedna~ine matemati~ke fizike, 

Beograd, 1972. Monografii: D. S. Mitrinovi}, 

E. S. Barnes, D. C. B. Marsh, J. R. M. Radok, 

Elementary Inequalities, Groningen 1964; Nejednakosti, 

Beograd, 1965; D. S. Mitrinovi}, 

R. B. Potts; Elementary matrices, Groningen, 

1965; D. S. Mitrinovi}, J. Ul~ar, Differential geometry, 

Groningen, 1969; D. S. Mitrinovi}, P. 

Vasi}, Analytic Inequalities, Springer Berlin-Heidelberg-New 

York, 1970. 

LIT.: Dragoslav S. Mitrinovi} – ìvot 

i delo, Matemati~ki fakultet, 1980; 

Razvoj i sostojba na matemati~kite nauki 

vo SR Makedonija, MANU, 1987; 

PMF–Skopje 1946–2006, monografija, 


Boro Mitri}eski vo svoeto atelje 

MITRI]ESKI, Boro (Prilep, 

10. V 1927) ‡ skulptor, ~len na 

MANU. Diplomiral na Akademijata 


Zagreb (1954). ^len na grupata 

Mugri. Samostojno izlagal vo 

Skopje, Novi Sad, Zagreb, Belgrad, 

Viena, Elvangen. Izvel pove}e 

spomeni~ki dela (skulptura 

od metal vo @elezarnica, Skopje, 

B. Mitri}eski: Marko Cepenkov, skulptura (vo drvo) 

1967 spomenik na K. P. Misirkov 

vo Skopje, 2007). Antropomorfnite 

skulpturi (aktovi, torza, 

portreti) se odlikuvaat so blaga 

ekspresivnost i stilizacija 

(Portret na Dragutin Avramovski–Gute, 

1960). M. B.-P. 

MITROV, Todor (s. Miravci, 

Gevgelisko, 17. II 1926) – redoven 

profesor na Grade`niot fakultet 

– Skopje. Diplomiral na Ru- 

darsko-geolo{kiot fakultet – 

Belgrad (1953). Se vrabotil na 

Grade`niot fakultet – Skopje 

(1956) kako asistent, a potoa kako 

docent, vonreden i redoven profesor 

drèl nastava po predmetite 

hidrogeologija, inènerska 

geologija i mehanika na po~vi i 

karpi, sè do negovoto penzionirawe 

(1988). Bil prorektor na univerzitetot 

†Sv. Kiril i Metodij#. 

Pokraj pedago{kata aktivnost, 

negovata nau~na dejnost bila 

naso~ena vo realizacija na golem 

broj nau~no-istraùva~ki 

proekti od oblasta na hidrogeologijata, 

geotermijata i inènerskata 

geologija, a rezultatite 

gi prezentiral na kongresi, simpoziumi 

i gi publiciral. N. Dum. 

MITROVDEN ‡ kalendarski 

praznik posveten na svetiot velikoma~enik 

Dimitrij (8. XI/26. 

X). Poznat e i kako Mitroen. Sv. 

Dimitrij ìveel vo tretiot vek. 

Roden e vo Solun i bil sin na gradona~alnikot 

na ovoj grad. Podocna 

i samiot toj stanal gradona~alnik. 

Poradi toa {to bil 

hristijanin, nastradal na 26 oktomvri 

(s.s.) 306 ili 290 g. Spored 

narodnata podelba na godinata na 

dva dela, poradi zna~itelno namaleniot 

den, studenoto vreme i 

sl., so ovoj den zavr{uva letniot 

period od godinata i zapo~nuva 

zimskiot. Ottuka i narodnata 

poslovica: †Dojde li Mitrovden, 

~ekaj si \ur|ovden#. Mnogu semejstva 

vo Makedonija Mitrovden go 

imaat kako doma{en praznik i go 

praznuvaat so doma{ni slu`bi, 

so mesewe obredni lebovi, ~ekawe 

gosti i sl. Vo nekoi mesta se 

odrùvaat i pomasovni pana|uri. 

Na sveti Dimitrija mu se posveteni 

i golem broj crkvi i manastiri 

vo Makedonija. Na ovoj den 

se glavuvale selskite protu|eri, 

govedari, momoci, ov~ari i sl. za 

polovina godina do \ur|ovden 

ili do sledniot Mitrovden. Za 

momocite na toj den se podgotvuvala 

ve~era i im se ispla}ala rugata 

(zarabotuva~kata) za izminatiot 

period. Mitrovden go 

praznuvale i Turcite i go vikale 

Kasim i toga{ se organiziral 

mitrovdenski lov (kasimavna). 

LIT.: Srpski narodni obi~aji u ev—eliskoj 

kazi, prikupio i opisao Stefan 

Tanovi¢, u~iteq, Beograd, 1927; Marko K. 

Cepenkov, Makedonski narodni umotvorbi, 

kn. 9, Narodni veruvawa, Detski igri, 

Skopje, 1972; Marko Kitevski, Makedonski 


MITROVI], Miodrag (Vr{ac, 

Srbija, 11. VIII 1948) – arhitekt. 

Diplomiral na Arhitektonskograde`niot 


(1973). Se zanimava so arhitektonsko 

proektirawe. Posebno 

vnimanie posvetil na stanbenata


problematika i realiziral pove- 

}e stanbeni kompleksi, stanbeni 

zgradi i individualni ku}i. Pozna~ajni 

realizacii: Eurotel vo 

Struga (1981); stanbeni kuli 

†Tri biseri# vo Skopje (1982); 

stanben blok na bul. †Partizanski 

odredi# vo Skopje (1986); Vila 

†Marko# vo Skopje (1995, za koja 

ja dobi Golemata nagrada na 

SAM). Kr. T. 

Jordan 

(Dan~o) 

Mitrovski 

MITROVSKI, Jordan (Dan~o) 

(Kumanovo, 7. I 1924) ‡ dramski 

akter, operski pevec, bas i operski 

reìser. Vo MNT raboti od 

1947 do 1963 i od 1965 do 1981 g.. 

Vo po~etokot e nositel na pomali 

dramski ulogi, a od 1950 operski 

solist so pozna~ajni ostvaruvawa: 

Sarastro (Vol{ebnata 

flejta), Don Bazilio (Sevilskiot 

berber), Kru{ina, (Prodadena 

nevesta), âng (Zemja na nasmevkite), 

Sulejman (Nikola [ubi}-Zrinski), 

kako i ulogata na 

Goce vo izvedbata na istoimenata 

prva makedonska opera (1954). Kako 

reìser, po dvegodi{noto usovr{uvawe 

i rabota vo Zagrepskata 

opera (1963–1965), na operskata 

scena na MNT realiziral pove}e 

od 15 premieri i obnovi na 

operite: Ilinden, Karmen, Kavalerija 

rustikana, Kuzman Kapidan, 

Knez Igor, Faust, Taka pravat 

site, Maliot princ, Car 

Samuil. F. M. 

MITROPAN, Petar (Orel, Rusija, 

14. VIII 1893 ‡ Belgrad, 1988) 

– preveduva~ i univerzitetski 

profesor. Diplomiral na Katedrata 

za slavistika na Filozofskiot 

fakultet vo Moskva. Bil 

profesor vo U~itelskata {kola 

vo Skopje, urednik na skopskoto 

spisanie za nauka i knièvnost 

†Ju`ni pregled# i lektor po ruski 

jazik i literatura na Filozofskiot 


(1931–1941). Visoko ja vrednuval 

pojavata na osnovopolo`nicite 

na makedonskata dramska literatura. 

Po Vtorata svetska vojna 

bil ~len na Zdruènieto na preveduva~ite, 

~len na Pen-klubot i 

sorabotnik na Izdava~koto pretprijatie 

†Rad#. Prevel od ruski 

na srpski jazik pove}e dela od L. 

Leonov, A. Tolstoj, êhov, Dostoevski 

i od drugi ruski pisateli. 

BIBL.: Istorija srpske {tampe u Staroj 

Srbiji i Makedoniji, Skopqe, 1932; 

Ruski pisci. Skice iz ìvota i delatnosti, 

Skopqe, 1934; Pu{kin kod Srba, 

Skopqe, 1937; Metodika nastave ruskog 

jezika, Beograd, 1963 i dr. 

LIT.: Miodrag Drugovac, Istorija na 

makedonskata knièvnost, XX vek, Skopje, 

1990. S. Ml. 

MITROFAN ‡ ohridski arhiepiskop 

(1614). Spomnat e vo gramotata 

na carigradskiot patrijarh 

Timotej II (juli 1614) za imotite vo 

stavronikitskiot manastir vo 

Serskata eparhija. Otkako bil 

razre{en, verojatno ìveel vo Carigrad, 

kade {to u~estvuval na soborot 

za razre{uvaweto na patrijarhot 

Kiril Lukaris (12. IV 1623). 




ènie (1394-1767), Sofix, 1931; Jovan 



(patrijar{ija), †Godi{en zbornik# na Bogoslovski 


kn. 8, Skopje, 2002, 71‡72. S. Ml. 

MITHAD-PA[A, Ahmed Mithad 

(Love~, Bugarija, 18. H 1822 & Hexir, 

Jemen, 8. V 1884) & osmanliski 

reformator, dràvnik i konstitucionalist, 

ideolog na Mladoturskoto 

dvièwe. Nekolku godini 

prestojuval vo Zapadna Evropa 

i se zapoznal so parlamentarnoto 

ureduvawe i so lokalnata samouprava. 

Po steknuvaweto na dr- 

àvnoto zvawe pa{a stanal upravnik 

na Skopje i Prizren (1860), 

tri godini go sproveduval tanzimatskiot 

sistem vo Ni{ (1861& 

1864), potoa bil valija na Dunavskata 

oblast vo Ruse (1867&1871) i 

na Solunskiot vilaet (1872), a dvapati 

i velik vezir na Osmanliskoto 

Carstvo (31. VII 1872 & 19. H 

1872 i 20. XII 1876 & 5. II 1877), koga 

go vovel i prviot Ustav, no po prevratot 

e uapsen i umira (ubien?) 

na zato~enie vo Jemen. Vo tekot na 

Vtorata unija vo Makedonija kratko 

vreme bil valija vo Solun (3. 

XI 1873 & 11. II 1874) i se zalagal 

za ramnopravnost na narodnostite, 

ubeduvaj}i gi makedonskite dejci 

†deka tie ne se Bugari, tuku Makedonci; 

deka tie se narod poseben 

od bugarskiot, kako {to se dokaùvalo 

i od nivniot jazik (nare~je), 

koj{to ne e kako bugarskiot, 

deka dobro }e storat ako se oddelat 

od Bugarite vo Dunavskata i 

Odrinskata oblast (Mizija i Trakija) 

i deka, na takov na~in, tie 

}e si imaat i svoja samostojna crkva, 

obnovuvaj}i im se Ohridskata 

arhiepiskopija, i u{te nekoi drugi 

takvi raboti#, pa so toa se zalagal 

i †za obosobuvawe na edna nova 

etni~ka oblast# (P. Karapetrov). 

MIFTARI 

LIT.: P. P. KarapetrovÍ, Sbirka otÍ statii, 

Sr‹decÍ, 1898, 91; St. îlingirovÍ, 

MithadÍ pa{a i zemed‹lskit‹ klasi, SofiÔ, 

1942; † Kiril Patriarh BÍlgarski, Ekzarh 

Antim (1816&1888), SofiÔ, 1956, 550; 

Joseph von Hammer, Historija turskog (osmanskog) 

carstva, 3, Zagreb, 1979. Bl. R.&Sv. [. 

MI]I], Zagorka (Obrenovac, 

17. X 1903 – Belgrad, 27. VIII 1982) 

‡ doktor po filozofija, univerzitetski 

profesor. Diplomirala 


Belgrad. Filozofskoto obrazovanie 

go prodolìla vo Berlin i 

Frajburg kaj pro~ueniot filozof 

E. Huserl, kade {to ja izrabotila 

doktorskata disertacija. 

Doktorirala na Filozofskiot 

fakultet vo Belgrad (1934). Na 

Institutot za filozofija vo 

Skopje rabotela od 1954 do 1972 

g., koga zaminala vo penzija; gi 

predavala predmetite logika i 

istorija na filozofijata. 

BIBL.: Fenomenologijata na Edmund Huserl 

(Fenomenologija Edmunda Huserla), 

Belgrad, 1937; Germanska klasi~na filozofija, 

Skopje, 1958; Uvod vo logikata, 

Skopje, 1961; Sovremenite gra|anski filozofi 

za marksizmot, Skopje, 1976. 

LIT.: Filozofski fakultet 1946–1976, 

Skopje, 1976, 72‡73; Z. MiÊiÊ, Fenomenologija 

Edmunda Huserla, Pred. Eugen 

Fink, Novi Sad, 1988. V. Panz. 

Osman 

Miftari 

MIFTARI, Osman (s. Vidu{e, 

Gostivarsko, 15. V 1915 ‡ Skopje, 

2000) ‡ pravnik. Ja zavr{il Velikata 

medresa vo Skopje (1936), a 

potoa diplomiral na Pravniot 

fakultet vo Belgrad (1940). Vo 

vremeto na NOB izvesno vreme 

bil vo logor vo Pri{tina. Po Osloboduvaweto 

bil pretsedatel na 

Okru`niot odbor na NFM i poverenik 

za finansii na Okru`niot 

naroden odbor vo Skopje, potoa sudija 

vo Vrhovniot sud na NRM 

(1947/51), pretsedatel na Okru`niot 

sud i pretsedatel na Narodniot 

odbor na Op{tinata Gostivar 

(1951/60), pretsedatel na Okoliskiot 

komitet na SSRNM i 

sekretar na Okoliskiot komitet 

na SKM vo Tetovo, ~len na Izvr{niot 

sovet na SRM (1963/7), 

naroden pratenik vo Republi~kiot 

sobor na Narodnoto sobranie 

na NRM (1953-1957), naroden pratenik 

vo Narodnoto sobranie na 

M 

969

M MIHAIL MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

SFRJ, ~len na Glavniot odbor na 

SSRNM i na Sojuzniot odbor na 

SSRNJ, ~len na CK na SKM, ~len 

na postojaniot del na Konferencijata 

na SKM, pretsedatel na 

Vrhovniot sud na SRM (1967/75) i 

sudija na Ustavniot sud na SRM 

(1975/84). Bil odgovoren urednik 

na zbornikot †Zbirka na sudski 

odluki na Vrhovniot sud na Makedonija# 

(Skopje, 1975). 

BIBL.: Ne vpregnuvaa kako dobitok, 

†Okovani vo prangi#, Skopje, 1981, 

191–196. S. Ml. 

MIHAIL (XI v.) – strateg na temata 

Pelagonija vo vremeto na 

ohridskiot arhiepiskop Teofilakt, 

sin na Polieukt. Se spomenuva 

vo edno nedatirano pismo na 

Teofilakt, isprateno do pelagoniskiot 

episkop. Stanal strateg 

na pelagoniskata tema. Bil blagoroden 

po du{a i poznat po slavata 

na tatko mu. 

LIT.: B. Panov, Teofilakt Ohridski kako 

izvor za srednovekovnata istorija na 

makedonskiot narod, Skopje, 1971. K. Ax. 

MIHAIL, arhiepiskop (Metodi 

Gogov) (Novo Selo, [tip, 20. 

V 1912 – Skopje, 6. VII 1999). Zavr{il 

Bogoslovija vo Bitola, 

Bogoslovski fakultet vo Belgrad 

i Filozofski (arheologija 

i istorija na umetnosta) vo 

Skopje. Bil verou~itel i sve{tenik 

vo [tip i vo Skopje i me- 

|u prvite misioneri vo Avstralija. 

Po vra}aweto bil profesor 

i rektor vo Bogoslovijata vo 

Skopje i profesor, prodekan i 

dekan na Bogoslovskiot fakultet; 

mitropolit Povardarski. 

Prevel del od Biblijata na makedonski 

jazik, poliglot i avtor 

na pove}e u~ebni pomagala na 

Fakultetot. Za poglavar na Makedonskata 

pravoslavna crkva 

bil izbran na 4. XII 1993 g., zapameten 

po besedite kako darovit 

crkoven orator i mudrec. Negovoto 

prisustvo vo elektronskite 

i pe~atenite mediumi napravi 

MPC da izleze od izolacijata 

{to $ ja nametna vlasta vo porane{niot 

period. Be{e arhipastir 

so evangelsko smirenie, so 

apostolska doslednost i so Svetiklimentov 

samopregor. 

970 

Arhiepiskop 

Mihail 

(Metodi Gogov) 

LIT.: Ratomir Grozdanoski, Mihail Arhiepiskop 


1994. Rat. Gr. 

MIHAIL VIII Paleolog (1224– 

1282) – nikejski i vizantiski imperator 

(1259–1282), vojskovodec, 

osnova~ na dinastijata na Paleolozite. 

Go likvidiral Latinskoto 

Carstvo i ja obnovil Vizantija 

(1261). Ja sklu~il i ja potpi- 

{al Lionskata unija (1274) za 

obedinuvawe na crkvata pod vrhovna 

vlast na papata. Unijata ne 

bila prifatena vo Vizantija. Gi 

porazil Epircite vo klisurite 

zapadno od Voden (1257), na povik 

na Akropolit se probil do Prilep, 

no nabrgu moral da se povle- 

~e kon Voden za da go spre~i prodorot 

na Epircite kon Solun. 

LIT.: D. J. Geanakoplos, Emperor Michael Palaeologus 

and the West 1258–1282, Cambridge, 

Massachusetts, 1959. K. Ax. 

MIHAIL DEVOLSKI (XI–XII 

v.) – episkop na Devolskata eparhija 


i hroni~ar. Vo 1118 g. izvr- 

{il 66 dopolnuvawa kon Hronikata 

na Joan Skilica od vtorata 

polovina na XI v. {to se odnesuvale 

na periodot me|u 976 i 1057 

g., za nastanite vo Samuilovoto 

Carstvo i za toga{nite sostojbi 

vo Ohridskata arhiepiskopija. 

LIT.: Cv. Grozdanov, Portreti na svetitelite 

od Makedonija od IX-XVIII vek, 

Skopje, 1983, 146. I. Vel. 

MIHAIL KRATOVSKI (Kratovo, 

krajot na XVI v. – Sveta Gora, 

1669) – kratovsko-{tipski 

mitropolit, pate{estvenik, letopisec 

i kulturno-prosveten deec, 

sin na kratovskiot knez Nikola 

Boi~ik. Vo 1647 g. se zamona{il 

i go dobil mona{koto ime 

Mihail. Vo 1648/49 g. stanal mitropolit 

Banski, Kratovski i 

[tipski. Kon sredinata na XVII 

v. zaminal na Sveta Gora. Prestojuval 

i vo Rusija (dobil darovna 

gramota za Lesnovskiot manastir 

i starope~ateni bogoslu`beni 

knigi), vo Moldova, Romanija, 

Srbija, Palestina i vo Erusalim. 

Ostavil letopisni bele{ki po 

rakopisnite knigi. Negovi mo{ti 

se ~uvaat vo }elijata †Sv. Nikola# 

na Kareja. 

LIT.: M. Georgievski, Patopisnata i 

letopisnata literatura vo Makedonija 

so poseben osvrt za Arsenij Solunski od 

XIV i Mihail Kratovski od XVII vek, 

Spektar, br.13, Skopje, 1989, 37-46; I. Velev, 

Duhovnata i knièvnata dejnost na 

Mihail Kratovski sogledani preku izvornoto 

gradivo, †Balcanoslavica#, br.32- 

33, Prilep, 2003, 169-179. I. Vel. 

MIHAILOV, Vladimir (Belgrad, 

27. IV 1939) – gradeèn in- 

èner od oblasta na inènerskata 

seizmologija. Diplomiral na 


(1963). Magistriral vo IZIIS, 

Skopje (1967), a doktoriral na 

PMF vo Zagreb (1978), kako prv 

doktor po seizmologija od Makedonija. 

Redoven prof. i poznat 

nau~nik od oblasta na inènerskata 

seizmologija. Avtor e na 

preku 500 nau~ni i stru~ni trudovi, 

publikovani vo zemjata i vo 

stranstvo. U~estvuval na golem 

broj nau~ni sobiri. Bil pretsedatel 

na Zaednicata za seizmologija 

na SFRJ i ~len na pretsedatelstvata 

na pove}e internacionalni 

asocijacii. Bil ~len na 

Senatot na UKIM. Nositel e na 

pove}e dràvni i nau~ni priznanija 

i nagradi. K. Tal. 

Gordana 

Mihailova- 

Bo{nakoska 

MIHAILOVA-BO[NAKOS- 

KA, Gordana (Bitola, 1 IX 1940) – 

poetesa, raskaùva~ka, romansierka, 

eseistka i preveduva~ka. Rabotniot 

vek go minala kako urednik 

vo Makedonskata televizija. 

BIBL.: stihozbirki: Vremeto go nema, 

Sk., 1965; Pisma, Sk. 1974; Vleguvawe vo 

Delta, Sk. 1981; Nordiski qubovnici, Sk., 

1993; Wujorkson, Sk., 1993; Planini od kartonski 

kutii, Sk., 1997; Poraki na dale- 

~inite, Sk., 2001; Tolkuvawe na moreto, 

Sk., 2008; izbor poezija: Vo soni{tata na 

mirnite mom~iwa (na albanski), Sk., 2000; 

Beskone~noto, Sk., 2008; raskaz: Bosforsko 

leto, Sk., 1984; roman: Potraga po 

prikazna, Sk., 2001. Bl. R. 

Del~o 

Mihajlov 

MIHAJLOV, Del~o (Skopje, 27. 

XI 1947) ‡ karikaturist, reìser 

na animiran film, animator, 

ilustrator. Diplomira na Arhitektonskiot 


(1974). Raboti vo Studioto za 

animiran film na †Vardar 

film# (1975-1984), kade {to go 

sozdava i svojot prv animiran 

film †Homo Ekranikus# (1977).


Kako samostoen avtor ima realizirano 

{est animirani filma. 

Nazna~en za direktor na Internacionalniot 

festival na filmskata 

kamera (1996-2000). V. Masl. 

MIHAJLOV, Dragan (Skopje, 2. I 

1949) – red. prof. na ETF vo 

Skopje. Doktoriral na oddelot za 

biokibernetika na ETF vo Qubqana 

(1979). Rabotel vo Matemati~kiot 

institut so numeri~ki 

centar (1973–1983). Od 1983 na 

ETF vo Skopje. Prestojuval na 

Univerzitetot vo Zagreb (1974) i 

vo Qubqana (1978) i na oddelot 

za biomatematika na Univerzitetot 

na Kalifornija, Los Anxeles 

vo SAD (1984/85). Oblasti na interes: 

aplikativen softver, kompjuterska 

grafika, multimedija i 

biokibernetika. Objavil golem 

broj trudovi i u~estvuval i rakovodel 

golem broj nau~ni i stru~ni 

proekti. Nagraden e za najdobar 

trud po biokibernetika na 

ETAN. Dr. M. 

Ivan (Van~o) 

Mihajlov 

MIHAJLOV, Ivan (Van~o) (Novo 

Selo, [tipsko, 26. VIII 1896 – 

Rim, 5. IX 1990) – rakovoditel na 

VMRO. Se {koluval vo [tip, 

Solun i Skopje, kade {to zavr- 

{il gimnazija (1915). Po Prvata 

svetska vojna studiral pravo na 

Univerzitetot vo Sofija, bil 

eden od osnova~ite i prv pretsedatel 

na Studentskoto dru{tvo 

†Vardar#. Po pristapuvaweto vo 

VMRO bil sekretar na T. Aleksandrov, 

punktov na~alnik za Sofija, 

a po ubistvoto na T. Aleksandrov 

bil ~len na CK na VMRO 

(1925), reizbran i po ubistvoto 

na A. Protogerov (1928). Dejstvuval 

za obedinuvawe i nezavisnost 

na Makedonija, no kako bugarska 

zemja (so bugarsko mnozinsko naselenie). 

Nezavisnosta na Makedonija 

ja gledal od politi~ki i 

dràvni celi, a ne od nacionalni 

potrebi na makedonskiot narod. 

Na Pirinskiot del na Makedonija 

gledal kako na osnovno jadro – 

†Piemont# za obedinuvawe na 

drugite delovi na Makedonija. 

Bil privrzanik na individualen 

teror, prezemal teroristi~ki 

akcii za likvidacija na oponen- 

tite. Vo vremeto na negovoto rakovodewe 

na Organizacijata vo 

Pirinskiot del na Makedonija 

vospostavil, so soglasnost od bugarskata 

dràva, paralelna poluoficijalna 

vlast, pretvoraj}i go 

vo svoja voena i finansiska baza. 

Del od sobiranite sredstva namenil 

za materijalna pomo{ na siroma{nite, 

so kujni za besplatni 

obroci za bezimotnite, za izgradba 

na u~ili{ta, bolnici, popravka 

na lokalni pati{ta, stipendii 

za siroma{nite u~enici i 

studenti i dr. Se angaìral i za 

dodeluvawe zemja i materijalna 

pomo{ na bezimotnite makedonski 

begalci. Primenil nova strategija 

vo borbata na VMRO: izveduvawe 

teroristi~ki akcii i 

atentati so tn. †trojki# i †petorki#. 

Odrùval bliski odnosi so 

Vladata na Bugarija, a imal poddr{ka 

i materijalna pomo{ i od 

Italija. Po 19-majskiot prevrat 

i zabranata na VMRO (1934) bil 

tajno prenesen vo Turcija (oficijalno 

emigriral), a ottamu zaminal 

vo Polska (1938). Vo Vtorata 

svetska vojna prestojuval vo 

Zagreb (kaj A. Paveli}) i sorabotuval 

so germanskite voeni slu`bi. 

Pred krajot na vojnata, so poddr{ka 

na Germancite, do{ol vo 

Makedonija (Skopje, sept. 1944) 

so zada~a da formira kvislin- 

{ka nezavisna makedonska dràva, 

no ne nai{ol na poddr{ka. Po 

kapitulacijata na Germanija 

emigriral vo Avstrija, potoa vo 

Italija (Rim), od kade {to odr- 

ùval vrski so MPO. Po~inal vo 

Rim. Avtor e na spomeni vo ~etiri 

toma i drugi publikacii. 

BIBL.: Izbrani proizvedeniÔ, I–IV, SofiÔ, 

1993. 


1934, Skopje, 1997. Z. Tod. 

MIHAJLOV, Ilija (Veles, 1912 

– Skopje, 1995) – agroekonomist. 

Osnovno u~ili{te zavr{il vo 

Veles, gimnazija vo Negotin Kraina, 

Srbija (1932). Diplomira na 

Zemjodelsko-{umarskiot fakultet 

vo Zemun (1938). Organizira 

otvorawe na zemjodelsko u~ili{te 

vo Bitola (1945), kade {to bil 

i direktor. Vo nastavniot proces 

na Zemjodelsko-{umarskiot fakultet 

vo Skopje e vklu~en od 

1948 g. po predmetot organizacija 

na zemjodelskoto proizvodstvo. 

Izbran e za docent (1952); habilitira 

(1958); stanuva vonreden 

(1959) i redoven profesor (1965). 

Penzioniran e vo 1978 g. Bil dekan 

na Zemjodelsko-{umarskiot 

fakultet (1965/67), a vo pove}e 

mandati ja rakovodel Katedrata 

za ekonomika i organizacija. Objavil 

60-tina nau~ni i stru~ni 

trudovi. Dr. \o{. 

MIHAJLOV 

MIHAJLOV, Ilija (Veliko Trnovo, 

Bugarija, 29. V 1907 – 

Belgrad, 15. VIII 1973) – redoven 

profesor na Zemjodelsko-{umarskiot 

fakultet vo Skopje, specijalist 

za oblasta ureduvawe na {umite 

i za predmetite ureduvawe na 

{umite i dendrometrija. Diplomiral 


fakultet vo Sofija (1930), kade 

{to e izbran za asistent (1933). 

Doktoriral na Zemjodelsko-{umarskiot 

fakultet vo Zagreb 

(1939), a podocna rabotel vo Vrhovnata 

stopanska komora vo Sofija 

(1944–1947). Eden od prvite 

profesori na Zemjodelsko-{umarskiot 


negovoto formirawe (1947). Istaknat 

i poznat nau~en rabotnik 

na doma{en i na me|unaroden 

plan. Avtor e na prviot u~ebnik 

po †Dendrometrija# za studentite 

od oblasta na {umarstvoto vo 

Makedonija (1953), kako i na 

†Ureduvawe na {umite#, I (1961) 

i II (1963) del. Objavil pove}e od 

60 nau~ni trudovi. Al. And. 

Mile 

Mihajlov 

MIHAJLOV, Mile (s. Lazaropole, 

1. X 1936) ‡ nau~en sovetnik i 

redoven profesor vo Institutot 

za nacionalna istorija, vo penzija. 

Diplomiral na Filozofskiot 

fakultet (grupa istorija) vo 

Skopje (1962) i doktoriral so temata 

†Voenozadninskite organi 

vo tekot na Narodnoosloboditelnata 

vojna vo Makedonija 1941 ‡ 

1945 godina# (1988). Negovata potesna 

specijalnost e istraùvaweto 

na Makedonija vo vremeto 

na Vtorata svetska vojna ‡ NO- 

AVM, prvin vo Oddelenieto za 

memoari i Referatot za biografii 

(1967‡1980), a potoa vo Oddelenieto 

za periodot na NOB i 

Revolucijata i socijalisti~kata 

izgradba (1981) 

BIBL.: Voenozadninskite organi vo Narodnoosloboditelnata 

vojna na Makedonija 

(1941‡1945), Skopje, 1992; †Naroden 

glas#(1941‡1943), Skopje, 1990, (so koredaktori); 

Prvata Vlada na Makedonija. 

Dokumenti, II, 1, Skopje, 1995, 1-25 (so koredaktori). 

LIT.: 50 godini Institut za nacionalna 

istorija 1948‡1998, Skopje, 1998, 134‡ 

135. S. Ml. 

M 

971

M MIHAJLOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

MIHAJLOV, Pan~e (Skopje, 4. 

VII 1924 ‡ Skopje, 29. XI 2003) ‡ 

novinar i publicist. Zavr{il 

Filolo{ki fakultet vo Skopje. 

Vo novinarstvoto od 1946 g. vo 

†Mlad borec# i Radio Skopje. 

Glaven urednik na nedelnikot 

†Sport#. Vo †Nova Makedonija# 

od 1951 sè do penzioniraweto 

(1988): sorabotnik, urednik na 

Skopskata i Vnatre{no-politi~kata 

rubrika, komentator. 

Eden od osnova~ite na †Ve~er# 

(1963) i negov prv glaven i odgovoren 

urednik. Dopisnik na †Nova 

Makedonija# od Sofija, potoa 

glaven i odgovoren urednik na 

vesnikot i generalen direktor na 

NIP †Nova Makedonija# (1982). 

Publicisti~ki trudovi: †Me|u 

tri ogna#, †Pavel [atev – ìvot 

i delo# i †Ilustrirana istorija 

na makedonskiot narod#. U~esnik 

vo NOB od 1941 g. B. P. \. 

MIHAJLOV, Pan~o ([tip, 1888 

– Sofija, 14. VI 1925) – u~itel, 

vojvoda, novinar, poet, pisatel i 

folklorist. Zavr{il Pedago{ka 

gimnazija vo Skopje (1909), potoa 

bil u~itel vo Ko~ani, Vinica, 

]ustendilsko i Radomirsko. 

Vo 1922 g. minal vo ileganost, 

formiral svoja ~eta i podolgo 

prestojuval vo isto~niot del na 

Makedonija. Sè do ubistvoto dejstvuval 

kako ko~anski okoliski 

vojvoda. Toga{, dvièj}i se niz 

Isto~na Makedonija, gi zabele- 

àl pesnte {to gi objavil vo 

zbornikot †BÍlgarski narodni 

p‹sni otÍ MakedoniÔ#. Vo zbornikot, 

kako {to istaknuva i M. 

Arnaudov vo predgovorot, a kako 

972 

Pan~e 

Mihajlov 

Pan~o Mihajlov: 

zbornik 

so revolucionerni 

narodni pesni 

od Makedonija 

(1924) 

{to e konstatirano i vo odglasite 

vo periodikata, prvpat se objavuva 

ciklus revolucionerni pesni 

{to se odraz na novoto vreme i 

na novite op{testveni sostojbi. 

Ubien e vo Sofija, otkako bil 

isklu~en od VMRO pod vlijanie 

na Van~o Mihajlov. Objavuval vo 

vesnicite na makedonskata emigracija 

vo Bugarija, †Ilinden#, 

†Nezavisima MakedoniÔ# i dr. 

Od ~etni~kiot ìvot mu e i zbirkata 

raskazi †Vo zemjata na solzite# 

(Sofija, 1924). 

BIBL.: BÍlgarski narodni p‹sni otÍ 

MakedoniÔ. SÍbral Pan~o MihaŸlovÍ. 

SÍ predgovorÍ otÍ Prof. M. ArnaudovÍ, 

SofiÔ, 1924. 

LIT.: Zoran Todorovski, Moralniot kodeks 

na makedonskiot revolucioner, †Kulturen 

ìvot#, 7-8, 1995, 86; Prof. Al. Balabanov, 

Pan~o MihailovÍ – BÍlgarski narodni 

p‹sni otÍ MakedoniÔ †Makedonski 

pregled#, g. 1, kn. 1, 1924, 123‡129. M. Kit. 

MIHAJLOV, Sergie (Harkov, 

1885 ‡ [tip, 19. IX 1975) ‡ muzi~ki 

pedagog i kompozitor. Muzika 

u~el vo rodniot grad kaj ~e{kiot 

kompozitor i pijanist Alojz Jiranek. 

Naskoro po Oktomvriskata 

revolucija doa|a vo Makedonija 

(1921), najprvin vo Kavadarci, 

a potoa vo Gevgelija, kade {to za 

tri godini razviva plodna muzi~ka 

dejnost. Tamu ja pi{uva operata-bajka 

†Ruànka#, izvedena so 

uspeh vo toa mesto i vo okolnite 

gradovi. Potoa zaminuva vo [tip 

(1924), kade {to stanuva profesor 

vo Gimnazijata. Vo tekot na 

idnite pedeset godini gi postavuva 

temelite na sevkupniot muzi~ki 

ìvot vo toj grad. Vo sorabotka 

so prof. D. Budimirovi}, direktor 

na Amaterskiot teatar, so 

golem uspeh go podgotvuva izveduvaweto 

na nekolku operski dela 

vo celosna ili vo skratena verzija 

(†Palja~i#, †Sevilskiot berber#, 

†Faust#, †Mamzel Nitu{† i 

dr.), so sopstvena pijano-pridru`ba. 

Vo povoeniot period, M. 

celosno mu se posvetuva na muzi~koto 

{kolstvo, kako rakovoditel 

na Osnovnoto, potoa i na Srednoto 

muzi~ko u~ili{te. Negovite 

mnogubrojni kompozicii od instruktiven 

karakter za site orkestarski 

instrumenti, kamerni 

dela i prigodni scenski realizacii, 

naidoa na {iroka primena 

vo muziciraweto na u~enicite. 

Mnogu od negovite vospitanici 

go prodolìja {koluvaweto na 

visokite muzi~ki institucii i 

se afirmiraa kako istaknati muzi~ari. 

LIT.: D. Ortakov, Muzi~kiot ìvot vo 

[tip i [tipsko do 1941 g., †Muzika#, 

god. 5, br. 3, Skopje, 2001. Dr. O. 

MIHAJLOVA, Elena (Skopje, 

15. XII 1942 – 1997), in`. arh., red. 

prof. na Grade`niot fakultet 

vo Skopje (od 1994) po grupata 

predmeti organizacija, tehnologija 

i ekonomika na gradbata. 

Doktorirala na tema †Kibernetski 

model za upravuvawe so proekti 

od oblasta na arhitekturata#, 

{to e glaven predmet i na 

nejzinata nau~noistraùva~ka 

rabota. Q. T. 

MIHAJLOVA-DAMÊVSKA, 

Marina (Ta{kent, Uzbekistan, 

1963) – atleti~arka. Kako atleti- 

~arka na AK „Skopje“ devetpati 

bila prvenka na SFRJ vo sedmoboj, 

edna{ i na 100 m so pre~ki i 

prvenka na RM vo pove}e atletski 

disciplini. Tripati go soboruvala 

jugoslovenskiot rekord vo 

sedmoboj (1986‡1987) i s# u{te e 

aktuelna rekorderka na RM vo 

petoboj (sala), sedmoboj, vo skok 

vo dale~ina i vo viso~ina. Na 

Univerzitetskite igri go osvoi 6 

mesto (Zagreb, 1987), a na Mediteranskite 

igri (Lakrija, Liban, 

1987) 2 mesto vo sedmoboj. Nejziniot 

posleden rekord na SFRJ vo 

sedmoboj (1987 – 5.642 boda) ostanal 

nesoboren. Ja ispolnila 

olimpiskata norma na 100 m so 

pre~ki (1996). Po te{ka soobra- 

}ajna nesre}a, ja zavr{ila sportskata 

kariera. 

LIT.: D-r Du{an Stanimirovi}, Sportski 

{ampioni. Izbor na najdobrite vo 

Makedonija 1954‡2004, Skopje, 2005, 75, 76 

i 78. S. Ml. 

Josif 

Mihajlovi} 

MIHAJLOVI], Josif (s. Treson~e, 

28. IV 1887 – Skopje, 11. III 

1941) – arhitekt i urbanist. Gradona~alnik 

na Skopje od 1929 g., 

so mal prekin do 1941 g. Diplomiral 

na Arhitektonskiot otsek na 

Tehni~kata visoka {kola vo Belgrad 

(1910). Studiite po urbanizam 

gi prodolìl vo Anglija i vo 

SAD, kade {to rabotel kako arhitekt 

10 godini. Vo belgradskata 

firma †Feniks# se vklu~il vo 

izgradbata na èlezni~kite prugi 

Uìce – Saraevo i Veles – 

Prilep. Od 1929 g. bil pretsedatel 

na Skopskata op{tina, koga 

go izrabotil i Generalniot regulacionen 

plan na Skopje, usvoen 

vo 1930 g. Se zanimaval i so arhitektonsko 

proektirawe. Pozna-


J. Mihajlovi}, zgradata na Crveniot krst vo Skopje 

~ajni realizirani objekti: zgradata 

na Crveniot krst vo Skopje 

(1930), sopstvenata individualna 

ku}a vo Skopje (1939); Fabrikata 

za tekstil vo Skopje (1939). Vo oblikuvaweto 

na zgradata se inspirira 

od narodnata arhitektura. 

Kako pretsedatel na Op{tinata 

prezemal zna~ajni grade`ni komunalni 

potfati – izgradba na termocentralata 

i hidrocentralata 

†Matka# na r. Treska, vodovodot 

†Ra{~e#, ureduvawe na ulici. Bile 

izgradeni i pove}e javni objekti: 

u~ili{ta, op{tinski zgradi, 

Narodnata banka, Trgovsko-industriskata 

komora, @elezni~kata 

stanica, Banovinata (denes Sobranie 

na RM). Za za{tita na 

Skopje od poplava od vodite na rekata 

Vardar, go izgradil nasipot 

vo Gradskiot park, ja izvr{il i 

regulacijata na r. Serava. Se zanimaval 

i so publicistika. 

LIT.: K. Tomovski, Arhitekt Josif Mihajlovi} 

(1887–1941), vo: Arhitekturata 


na XIX do krajot na HH vek. Prilozi za 

prou~uvaweto na istorijata na kulturata 

na po~vata na Makedonija, 14, Skopje, 

2006, 85-88. Kr. T. 

Sava 

Mihajlov - 

Savata 

MIHAJLOV-SAVATA, Sava (s, 

Ma~ukovo, Gevgelisko, 25. XII 

1877 – s. Smol, Gevgelisko, 1. III 

1905) – u~itel, revolucioner, gevgeliski 

vojvoda. Se {koluval vo 

Ma~ukovo, vo Carigrad i vo Solun. 

U~itelstvuval vo Kavadarci 

(1895), kade {to stanal ~len na 

MRO. Kako u~itel i revolucioner 

dejstvuval i vo s. Rakita, Kajlarsko, 

Negotino, Gevgelija i 

Gorna Xumaja. Borec protiv vrhovizmot. 

U~estvuval vo Aferata 

Mis Ston, potoa stanal nele- 

galen. U~esnik na Sofiskoto sovetuvawe 

na MRO (1903). Bil vojvoda 

na ~eta vo Gevgelisko (od po- 

~etokot na 1903). Zaginal vo borba 

so osmanliskite vojski kaj s. 

Smol, Gevgelisko. 

IZV.: Dviènieto otsamÍ Vardara i 

borbata sÍ vÍrhovistite. Po spomeni 

na Âne Sandanski,êrnÍo PeevÍ, Sava 

MihaŸlovÍ, Hr. KuslevÍ, Iv. AnastasovÍ 

GÍr~eto, PetrÍ Hr. ÁrukovÍ i Nikola 

Pu{karovÍ, SofiÔ, 1927. 

LIT.: D-r Vlado Kartov, Sava Mihajlov, 

Skopje, 1977. V. \. 

Branko 

Mihajlovski 

MIHAJLOVSKI, Branko (Skopje, 

2. I 1924 ‡ Skopje, 27. IV 2000) ‡ 

snimatel, doajen na filmskata 

kamera vo Makedonija. Se obrazuval 

vo Prvata ma{ka gimnazija 

vo rodniot grad, a potoa go sovladuva 

fotografskiot zanaet. Po 

vojnata zavr{uva Visoka filmska 

{kola vo Belgrad. Od 1947 g. 

raboti vo producentskata ku}a 

†Vardar film#. Ima realizirano 

nad 100 dokumentarni filmovi, a 

bil direktor na fotografija vo 

dvaesetina igrani i kratki filma. 

Osven kako snimatel, se pojavuva 

i kako reìser na nekolku 

dokumentarni filmovi. Ig. St. 

MIHAJLOVSKI, Goran (Bitola, 

24. XI 1968) ‡ diplomiran novinar 

na Interdisciplinarni 

studii po novinarstvo na Univerzitetot 

†Sv. Kiril i Metodij# 

vo Skopje. Vo periodot 1989- 

2000 g. vo †Ve~er# gi minuva site 

skalila vo profesijata – od pripravnik 

do glaven i odgovoren 

urednik na vesnikot. Inicijator 

i eden od osnova~ite na v. †Vest# 

(5 juli 2000). Avtor na kolumnata 

Goran 

Mihajlovski 

MIHAJLOVSKI 

†Sakam da kaàm# {to ja po~nal 

vo †Ve~er# i kontinuirano opstojuva 

15 godini. Kolumnite vo 

koi na svoj na~in ja dokumentira 

postkomunisti~kata tranzicija 

se objaveni vo tri knigi. B. P. \. 

Dragi 

Mihajlovski 

MIHAJLOVSKI, Dragi (Bitola, 

16. X 1951) ‡ raskaùva~, romansier, 

eseist, literaturen nau~nik, 

preveduva~. Zavr{il Filolo{ki 


Doktor po filolo{ki nauki. 

Profesor na Filolo{kiot fakultet 

vo Skopje, na Katedrata za 

angliski jazik i knièvnost, 

profesor po predmetot teorija i 

praktika na preveduvaweto. ^len 

na Makedonskiot PEN centar i 

na DPM (1992). 

BIBL.: †Re~no uli{te# (raskazi, 1981), 

†\on# (raskazi, 1990), †Neraspnati bogovi# 

(esei, 1991), †Skok so stap# (raskazi, 

1994), †Tripolskata kapija# (raskazi, 

1999), †Pod Vavilon – zada~ata na preveduva~ot# 

(doktorat, 2000), †Smrtta na dijakot# 

(roman, 2002). R. 

Jovica 

Mihajlovski 

MIHAJLOVSKI, Jovica (Bitola, 

12. VI 1955) ‡ akter. Diplomiral 

na FDU vo Skopje (1981), od 

koga e i ~len na Dramskiot teatar 

vo Skopje. Ulogi: Jakov II 

(†Duplo dno#); I{tvan (†Kosan- 

~i}ev venec#); Mladi~ot (†Krvavi 

svadbi#); Xems (†Dolgo patuvawe 

vo no}ta#); Marko (†Kula 

Vavilonska#); Joco (†Grev ili 

{pricer#); ôvekot so frak 

(†êrnodrinski se vra}a doma); 

Topuz-pa{a (†Harem#); Kuka 

(†Slovenski kov~eg#); Leri 

(†Poblisku#); Lukov (†Crnila#); 

Ver{inen (†Tri sestri#); Kiro 

(†Let vo mesto#); Laki (†Druga 

M 

973

M MIHAJLOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

strana#); Koce (†Demonot od Debar 

maalo#). R. St. 

MIHAJLOVSKI, Miho (Ki~evo, 

1915 ‡ Skopje, 2003) ‡ elektromehani~ar, 

naroden heroj od 

NOB. Do Aprilskata vojna rabotel 

na Zemunskiot aerodrom, a 

potoa se vratil vo rodniot grad i 

se vklu~il vo podgotovkite za 

oruèno vostanie. Bil borec na 

Prvata makedonsko-kosovska 

NOUB. Kako predvodnik na grupa 

dobrovolci, izvr{il napad na 

kasarnata vo Ki~evo (8. IV 1943). 

Kako zamenik-komandant na bataljon, 

u~estvuval vo Fevruarskiot 

pohod (1944), vo Proletnata 

ofanziva i vo kone~noto osloboduvawe 

na Ki~evo, pri {to bil 

te{ko ranet. Proglasen e za naroden 

heroj na Jugoslavija (1. VIII 

1952). Po Osloboduvaweto izvr- 

{uval zna~ajni dol`nosti vo 

JNA i vo SVR. 

LIT.: Miho Mihajlovski. Brigada na 

bratstvoto i edinstvoto, Skopje, 1958, 

463-464; Vasil Kunoski, Mihajlovski Kosta 

Miho (1915). Narodni heroi od Makedonija, 

Skopje, 1973, 246-251; Hronologija 

na nastani od narodnoosloboditelnata 

vojna 1941-1945 godina vo Ki~evo i Ki~evsko, 

vtoro dopolneto izdanie, Ki~evo, 

1984. S. Ml. 

MIHAJLOVSKI, Stojmen (s. 

Trnovo, Krivopalana~ko, 22. XII 

1941) ‡ pravnik i politikolog. 

Osnovno obrazovanie i gimnazija 

zavr{il vo Skopje. Diplomiral 

na Pravniot fakultet vo istiot 

grad (1965). Doktoriral na Fakultetot 

za politi~ki nauki vo 

Saraevo, na tema †Efikasnosta 

na politi~koto odlu~uvawe# 

(1979). Rabotel kako nau~en is- 

974 

Miho 

Mihajlovski 

Stojmen 

Mihajlovski 

traùva~ i nau~en sovetnik vo 

Institutot za sociolo{ki i politi~ko-pravni 


Skopje (1966‡1993). Izbran za sudija 

vo Ustavniot sud na RM 

(1994‡2003). Od 2005 g. e redoven 

profesor po ustavno pravo na Fakultetot 


Skopje. Objavil pogolem broj trudovi 

od oblasta na izbira~koto 

pravo i politi~kiot sistem. 

BIBL.: Stojmen Mihajlovski, Izbornite 

subjekti vo izborniot proces, Skopje, 

1972; Efikasnosta na politi~koto odlu~uvawe, 

Skopje, 1991. Sv. [. 

Kiril 

Mihajlovski 

- Gruica 

MIHAJLOVSKI–GRUICA, Kiril 

(Vinica, 1916 – Belgrad, 20. V 

1991), pripadnik na mladinskoto i 

komunisti~koto dvièwe, u~esnik 

vo NOV, voen rakovoditel, naroden 

heroj (1953). ^len e na SKOJ 

od 1938, a na KPJ od 1941 g. Pred 

vojnata pove}epati bil zatvoran 

za politi~ka aktivnost protiv dr- 

àvata. Toj e u~esnik vo NOV od 

1941 g. Se borel vo partizanski 

edinici vo Srbija, kako komandant 

na bataljon, komesar na Prvata 

ju`nomoravska brigada. Vo Makedonija 

bil komesar na Tretata 

makedonska brigada, komandant na 

51-vata divizija i komandant na 

[tipskata voena oblast. Delegat 

na Prvoto zasedanie na ASNOM. 

Po vojnata zazemal visoki rakovodni 

funkcii vo JNA. 

IZV.: DARM, Fond: 427 – CK na 

KPM/SKM. Partiski dosieja na nositeli 

na †Partizanska spomenica 1941#. Dosie 

na dobieni spomenici 1941, br.411. 

M. Mih. 

MIHALI], Slavko (Karlovac, 

16. III 1928 – 5. II 2007) ‡ najistaknata 

poetska li~nost vo sovremenata 

Slavko 

Mihali} 

hrvatska poezija, koja so bogat poetski 

re~nik, so nova metaforika 

i so uverlivi zborovi govori za neposrednite 

problemi na sekojdnevjeto. 

Iskren e i uverliv koga pee za 

li~nite i socijalnite motivi, isto 

kako i koga tretira sloèni 

filozofski temi. Dobitnik na 

Zlatniot venec na SVP vo 2002 g. 

BIBL.: Kamerna muzika, 1954; Pat vo nepostoewe, 

1956; Dare`livo progonstvo, 

1959; Godi{no vreme, 1961; Poslednata 

ve~era, 1969; Tivki kladi, 1985; Kadifena 

èna, 1993; Akordeon, 2000. 

LIT.: G. Todorovski, Poetot ~udotvorec, 


MIHANOVI], Antun (Antun Mihanovic) 

(Zagreb, Hrvatska, 10. VI 

1796 – Novi Dvori, Hrvatska, 14. 

XI 1861) – predvesnik na hrvatskata 

nacionalna prerodba, poznat 

kolekcioner na starite slovenski 

rakopisi. Vo svojstvo na avstriski 

konzul prestojuva i vo Solun (ok. 

1840), od kade {to gi posetuva manastirite 

vo Makedonija i na Sv. 

Gora i oformuva zbirka {to sodr- 

ì srpski i makedonski rakopisi 

po poteklo glavno od severnomakedonskite 

i od svetogorskite manastiri. 

Mihanovi}evata zbirka 

(38 kirili~ki rakopisi) se ~uva 

vo Zagreb, Arhiv na HAZU. 

LIT.: V. Mosin, Cirilski rukopisi Jugoslavenske 

akademije, Idio, Zagreb, 1955, II dio, Reprodukcije, 

Zagreb, 1952; istiot, O podrijetlu Mihanoviceve 

cirilske zbirke, †Slovo# 4–5, 1955, 

71–84. Zd. R. 

Vitomir 

Micev 

MICEV, Vitomir Dimitrov 

(Belgrad, 27. VIII 1940) ‡ nevropsihijatar, 

redoven prof. Med. 

f. zavr{il vo Skopje (1965). 

Specijalizacija po psihijatrija 

zavr{il vo Anglija (1972), 

kade {to rabotel do 1974. Potoa 

se vrabotil na Klinikata 

za nevropsihijatrija vo Skopje, 

kade {to vo 1984 g. odbranil 

doktorat. Bil nastavnik po psihopatologija 

i na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje. Supspecijalist 

e po psihoterapija i ja 

vovel bihevior i psihoterapijata 

vo RM i e eden od poznatite 

avtori na lekuvawe na fobi~nite 

zaboluvawa. Bil pretsedatel 

na MLD. Objavil nad 100 

trudovi.


BIBL.: Stravot ‡ niz dnevnikot na 

eden psihijatar, Skopje, 1979; koavtor: 

Zo{to ‡ Psihijatriski razgovori, Skopje, 

1984; Psihijatrija, I i II, Skopje, 1994; 

Psihijatrija, Skopje, 2004. N. P.-J. 

MICEV, Dimitar Leonidov (s. 

Stojakovo, Gevgelisko, 15. III 1905 

‡ Skopje, 7. III 1989) ‡ prv spec. po 

higiena vo Makedonija. Medicinski 

studii zavr{il vo Belgrad i 

rabotel kako lekar vo Gevgelija 

do 1946 g., koga od Vladata na Makedonija 

bil ispraten na specijalizacija 

po higiena vo Belgrad. 

Kako glaven republi~ki sanitaren 

inspektor (1947 ‡1957) bil 

inicijator i osnova~ na [kolata 

za sanitarni tehni~ari vo Skopje. 

Potoa bil direktor na Okoliskiot 

higienski zavod vo Skopje i direktor 

na zdravstvenata slu`ba 

vo Op{tinata †Idadija# vo Skopje 

(do penzioniraweto). D. D. 

MICEV, Miodrag Dimitrov 

(Belgrad, 19. III 1935 ‡ Skopje, 3. X 

1992) ‡ nevropsihijatar, redoven 

prof. Vraboten na Nervnata klinika 

(1960‡1992). Med. f. zavr- 

{il vo Skopje (1959), specijaliziral 

(1964) i habilitiral (1974). 

Vtemeluva~ na modernata psihoterapija 

so poseben akcent na psihoanalizata 

vo Makedonija i vo 

porane{nite jugoslovenski prostori. 

Poznat publicist i predava~ 

od oblasta na psihologijata i 

psihijatrijata, avtor na brojni 

monografii od taa oblast. Objavil 

pove}e od sto nau~ni trudovi 

od psihologijata i psihijatrijata. 

BIBL.: Intimno za maòt, Skopje, 1972; 

Mu{karac intimno, Beograd, 1974; Psihoanaliza 

i teatar, Skopje, 1978. Il. X. 

MICEV, Nikola Mihailov 

(Kratovo, 07. XI 1913 ‡ Skopje, 24. 

IX 1990) ‡ veterinar, revolucioner, 

redoven prof. na Zemjodelskiot 

fakultet vo Skopje. Doktoriral 

na V. f. vo Zagreb (1954). 

Eden od osnova~ite na Makedonskoto 

studentsko dru{tvo †Vardar# 

vo Zagreb (1935), u~estvuval 

vo organiziraweto na MANAPO 

i inicijator na †Na{ vesnik#. 

U~esnik e vo NOB (od 1941). 

^len na Inicijativniot odbor za 

svikuvawe na ASNOM. U~estvuval 


NOM, kade {to e izbran i za 

~len na AVNOJ. Delegiran e pri 

Nacionalniot komitet na Vis, 

kade {to bil odreden za pretstavnik 

na Jugoslovenskiot crven 

krst vo @eneva. Objavil dva 

u~ebnika za op{ta i za zemjodelska 

mikrobiologija. M. D. ‡ J. B. 

MICEVSKI, Branko (s. Sv. Todori, 

Bitolsko, 19. X 1958) – osnovno 


{il vo Bitola. Vo u~ebnata 

1977/78 g. se zapi{al na PMF vo 

Skopje, Grupa biologija, na koj 

Branko 

Micevski 

diplomiral (1981). Vo 1982 g. e 

primen kako pripravnik na Zoolo{kiot 

zavod pri PMF vo Skopje. 

Magisterskiot trud go odbranil 

vo 1985 g. Za pomlad asistent e 

izbran vo 1987 g. Doktoriral vo 

1990 g. Vo zvaweto docent e izbran 

vo 1991 g. Vo 1996 g. e izbran za 

vonreden i vo 2001 za redoven profesor. 

Objavil 43 nau~ni trudovi 

od oblasta na urbanata ornitologijata 

i sinekologijata, ornitologijata, 

ekologijata, faunistikata 

i biogeografijata, energetikata 

na pticite, valorizacijata i 

za{titata na prirodnite i urbanite 

ekosistemi. D. Pr. 

Kiril 

Micevski 

MICEVSKI, Kiril (Skopje, 29. 

IV 1926 – 6. II 2002) – akademik, redoven 

profesor po sistematika i 

filogenija na vi{ite rastenija 

na PMF vo Skopje. Doktoriral 


Skopje vo 1958 g. Vo 1974 g. e izbran 

za dopisen ~len na MANU, 

vo 1979 g. za redoven ~len. Vo 1995 

g. e izbran za dopisen ~len na SA- 

ZU, Qubqana. Avtor e na {este 

knigi od prviot tom od kapitalnoto 

delo †Flora na Republika 

Makedonija#. Objavil nad 120 nau~ni 

trudovi vo koi se opi{ani 

45 novi vidovi za naukata od teritorijata 

na RM i golem broj poniski 

taksoni. Ja obrabotil vodnata 

i blatnata vegetacija na Ohridskoto, 

Prespanskoto i Dojranskoto 

Ezero, Katlanovskoto, 

Monospitovskoto, Pelagoniskoto, 

Stru{koto i Ohridskoto 

Blato, blatoto kaj Negore~ka Bawa, 

nizinskata livadska vegetacija, 

halofitskata vegetacija, de- 

MICEVSKI 

lumno vegetacijata na brdskite 

pasi{ta i dr. Osobeno zna~ewe 

imaat dvete monografii – za vegetacijata 

na Male{ i Pijanec i 

planinata Bistra. Vl. M. 

Blagoja 

Micevski 

MICEVSKI, Blagoja (Prilep, 

8. III 1931 – Skopje, 23. VII 2002) – 

arhitekt. Diplomiral na Arhitektonskiot 

otsek na Tehni~kiot 

fakultet vo Skopje (1958). Kako 

proektant, rabotel vo proektantskata 

organizacija †Makedonijaproekt#. 

Negoviot opus e bogat 

i raznoviden, raboti vo site 

granki na arhitektonskoto proektirawe. 

Zabeleìtelno e u~estvoto 

na anonimni i na pova`ni 

arhitektonski konkursi, na koi 

osvojuva vrvni nagradi. Proektiral 

objekti za Avstrija i za drugite 

jugoslovenski republiki. Izgradil 

stanbeni objekti vo naselbata 

Kapi{tec vo Skopje (1973), 

Stanbeno-trgovskiot kompleks 

†Skopjanka# vo Skopje; stanbeni 

objekti vo Kavadarci (1985), kako 

i saemskite hali vo Skopje (1972), 

hotelot †Lipa# vo Prilep (1973), 

Delovno-ugostitelskiot objekt 

†Arka# vo Skopje (1997). Proektiral 

i sakralni objekti: Katoli~kata 

crkva vo Skopje (1969) i Katoli~kata 

crkva vo Ohrid (1997). 

Se zanimaval i so slikarstvo – akvarel. 

Posebno gi neguval crte- 

òt i grafikata. Bil i pomo{nik-minister 

vo Ministerstvoto 

za grade`ni{tvo vo Vladata na 

Blagoja Miceski, stanben blok vo Skopje (1973) 

M 

975

M MICKOVI] MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

RM (1991–1992). ^len e na Arhitektonskata 

akademija. 

LIT.: K. Tomovski, Arhitekt Blagoja 

Micevski-Bajo (1931–2002), vo: Arhitekturata 



za prou~uvaweto na istorijata na 

kulturata na po~vata na Makedonija, 14, 

Skopje, 2006, 215-222. Kr. T. 

MICKOVI], Miodrag (Prilep, 

10. X 1938) ‡ novinar. [koluvaweto 

go zavr{il vo Institutot 

za novinarstvo vo Belgrad (1974). 

Bil vraboten vo v. †Nova Makedonija# 

(1962–2003), kako urednik 

na sportskata rubrika (1973–2000), 

a potoa bil komentator i glaven 

urednik vo dnevniot sportski 

vesnik †Skok# (2000–2003). Izvestuval 

od tri Letni olimpiski 

igri (1972, 1976 i 1980), od Zimskata 

(1984) i [ahovskata olimpijada 

vo Skopje (1972), od svetskite 

fudbalski prvenstva (1974, 

1982 i 1990) i od evropski i pove- 

}e drugi prvenstva vo razni sportovi. 

Toj e poznat i kako fudbalski 

rabotnik. D. S. 

MICKOVI], Natka Borisova 

(Radovi{, 25. II 1943) – pedagog, 

univerzitetski profesor. Zavr- 

{ila u~itelska {kola (1962), studii 

po pedagogija na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje (1969), magistrirala 


vo Belgrad (1980), a doktorirala 


vo Skopje (1986). Bila novinar 

vo v. †Mlad borec# (1962–1973) i 

urednik vo izdava~kata ku}a za 

u~ebnici †Prosvetno delo# (1973– 

1977). Za asistent na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje e izbrana 

vo 1977 g., a za redoven profesor 

po predmetite metodologija na pedagogijata 

i pedago{ka statistika 

vo 1992 g. Objavila pove}e trudovi 

vo stru~no-nau~nata periodika vo 

zemjata i vo stranstvo. 

BIBL.: Sovremeni sfa}awa za nastavata 

po matematika vo osnovnoto u~ili{te, 

1984; Deteto i literaturata za 

deca, 1985; Literaturata za deca i nejzinite 

vospitni mo`nosti, 1988; Sovremeni 

sfa}awa za nau~no-istraùva~kata 

rabota vo pedagogijata, 1992 i dr. 

LIT.: Filozofski fakultet: 1946–1996, 

Skopje, 1996, 49. K. Kamb. 

976 

Miodrag 

Mickovi} 

Slobodan 

Mickovi} 

MICKOVI], Slobodan (Bitola, 

18. VI 1935 ‡ Skopje, 21. V 

2002) ‡ eseist, kriti~ar, romansier, 

preveduva~, univ. profesor. 

Zavr{il Filolo{ki fakultet 

vo Skopje. Rabotel kako urednik 

za umetni~ka literatura vo izdava~kata 

ku}a †Misla#, kako i vo 


Bil urednik na sp. †Razgledi#. 

Doktor po filolo{ki nauki. 

Bil profesor na Filolo{kiot 

fakultet †Blaè Koneski# vo 

Skopje i rakovoditel na Institutot 

za makedonska literatura. 

Bil pretsedatel na Sovetot na 

Stru{kite ve~eri na poezijata. 

^len na DPM (1965). 

BIBL.: Razmisluvawa (kritiki, 1969), 

Tolkuvawa (esei i kritiki, 1973), Vreme 

na pesnata (esei i kritiki, 1983), Poetskite 

idei na Koneski (studija, 1986), 

Zbor i razbor (studii, esei i kritiki 

1990), Aleksandar i smrtta (roman, 

1992), Da se ubie Apostol (roman, 1994), 

Kanal (roman, 1994), Treta generacija 

(esei i kritiki, 1995), Ah toj Pariz {to 

ja ispi rekata (roman, 1995), Istorija na 

crnata qubov (roman, 1996), Promena na 

Boga (roman, 1998), Knièvni tekovi 

(esei i kritiki, 1998), Ku}ata na Mazarena 

(roman, 1999), Samoubiecot (roman, 

2002), Krale Marko (roman, 2003). R. 

MICKOVSKI, \orgi Dimitrov 

(Voden, Egejskiot del na Makedonija, 

17. II 1946) ‡ veterinar, redoven 

prof. na F. vet. med. vo 

Skopje. Doktoriral na V. f. vo 

Zagreb (1990). Bil direktor na 

Veterinarniot institut vo 

Skopje (1987‡2004). Ima objaveno 

115 nau~ni i stru~ni trudovi vo 

zemjata i vo stranstvo i u~ebnik 

†Fiziologija i patologija na 

razmnoùvaweto#. M. D. ‡ J. B. 

MI[AJKOV, Dijamandija (Dijamandije, 

Diamand) Trpkov (Trpkovi}) 

(Bitola, 15. III 1872 – Sofija, 

6. IV 1953) – ~len-osnova~ na 

Makedonskiot klub so ~itali{te 

vo Belgrad (1902) i urednik 

na negoviot organ v. †Balkanski 

glasnik#, ~len-osnova~ i prv 

privremen pretsedatel na MNLD 

vo S.-Peterburg (1902) i koavtor 

(so St. J. Dedov) na prvata kompletna 

makedonska nacionalnoosloboditelna 

programa (12. XI 

1902). Se {koluva vo Bitola i vo 

Plovdiv, a po zavr{uvaweto na 

U~itelskata {kola vo ]ustendil, 

stanuva u~itel vo rodopskoto 

s. êpelare, kade {to go osnovuva 

Kulturno-prosvetnoto dru- 

{tvo †Progled#. Go zavr{uva 

Pravniot fakultet vo Belgrad 

(1897– 1902) i celo vreme e vo 

†krugot na makedonskite separatisti# 

vo Bitola, Ohrid i Sofija, 

koi se †vo prv red Makedonci#. 

Po zabranata na Makedonskiot 

klub i negoviot organ †Balkanski 

glasnik#, zaedno so St. J. Dedov, 

odi vo S.-Peterburg, a po os- 

Dijamandija 

Mi{ajkov 

novaweto na MNLD naskoro se 

vra}a vo Bitola (fevruari 1903) 

za da gotvi po~va (so K. Misirkov) 

za otvorawe u~ili{ta na makedonski 

jazik. Po Ilindenskoto 

vostanie, razo~aran od rezultatite, 

stanuva egzarhiski u~itel vo 

Seres (1904/05), no i tuka †se obidel 

da pravi separatisti~ka propaganda#, 

pa e isteran. Se povrzuva 

so Dedov vo Sofija i so Misirkov 

vo Odesa. Vo periodot na 

†~etni~kata akcija# vo Makedonija, 

Sofiskiot okruèn sud mu 

go priznava †pravoto na kandidat-advokat# 

(1906) i potoa do 

krajot na ìvotot ostanuva kako 

advokat vo Bugarija, kontaktiraj- 

}i za †makedonskite raboti# samo 

so svojot somislenik M. Solunov. 

Pred smrtta pravi koncept za 

statija za makedonskiot jazik kako 

obedinitel na Pirinskiot i 

Vardarskiot del na Makedonija. 

LIT.: D-r Blaè Ristovski, Dimitrija 



Petrograd, I, 1978, 157–163; istiot, Ulogata 

i mestoto na Dijamandija Mi{ajkov 

vo makedonskata kulturno-nacionalna 

istorija, zb.: Nau~na misla – Bitola, 

1980, 383–401. Bl. R. 

MI[AJKOV, Konstantin (s. 

Patele, Lerin, 1807 ‡ Sofija, 16. 

IX 1880) ‡ lekar. Medicina zavr- 

{il vo Piza, Italija (1840), a 

specijaliziral vo Pariz (1845). 

Vo Bitola bil lekar vo turska 

op{tinska slu`ba i na ~elo na 

prerodbenskata borba za otvorawe 

u~ili{ta na slovenski jazik i 

pismo i slovenska bogoslu`ba po 

crkvite. Od 1860 do 1870 g. bil na-


Konstantin 

Mi{ajkov 

~alnik na Sanitetot na bitolskiot 

vilaet. Grcite go naklevetile 

deka see omraza me|u hristijanite, 

poradi {to bil osuden, a 

nabrgu potoa osloboden. 

LIT.: P. Bojaxievski, Zdravstvoto vo Bitola 

niz vekovite, Bitola, 1992, 270. P. B. 

MI[EV, Stojan ([tip, 22. III 

1882 – [tip, 30. XII 1924) – pripadnik 

na VMRO, na MFRO i na 

†Zdruènieto protiv bugarskite 

banditi#. Zavr{il Pedago{ko 

u~ili{te vo Skopje. Bil vojvoda 

vo [tipsko (1905 do 1908). Po 

Prvata svetska vojna bil blizok 

sorabotnik na T. Aleksandrov, 

{tipski okoliski vojvoda. Vo 

1922 ja napu{til VMRO i stapil 

vo MFRO. Vo 1923 se vratil vo 


Bil eden od rakovoditelite na 

Zdruènieto protiv bugarskite 

banditi vo [tip, {to se borelo 

protiv ~etite na VMRO vo Bregalni~kiot 

okrug. Bil osuden na 

smrt i ubien od VMRO. 

LIT.: Zoran Todorovski, Aktivnosta na 

~etite na Todor Aleksandrov vo Bregalni~kiot 

okrug, zb. [tip i [tipsko vo 

NOV 1941–1944, [tip, 2001. Z. Tod. 

MI[KOVSKI, Andreja \or|iev 

(Kumanovo, 17. VII 1932 ‡ Skopje, 

20. VIII 1998) ‡ hirurg po plasti~na 

i rekonstruktivna hirurgija. 

Med. f. zavr{il vo Skopje 

(1958), specijaliziral plasti~na 

i rekonstruktivna hirurgija vo 

Belgrad i vo Solzberi, Anglija 

(1972). Gi vovel metodite na sovremenata 

plasti~na hirurgija i 

ja izveduva prvata replantacija 

na amputirana podlaktica (1976). 

Bil direktor na Klinikata za 

hirur{ki bolesti (1982‡1989); gi 

transformiral hirur{kite oddelenija 

vo posebni hirur{ki 

kliniki; direktor na Klinikata 

za plasti~na i rekonstruktivna 

hirurgija (1989‡1994). M. [oq. 

MJAKU, Bajru{ (21. I 1952) ‡ akter. 

Diplomiral na otsekot za 

akterska igra na Visokata pedago{ka 

{kola vo Pri{tina 

(1973). Od i.g. e ~len na Albanskata 

drama na Teatarot na narodnostite 

vo Skopje. Bil i direktor 

na istata drama. Ulogi: 

Bajru{ 

Mjaku 

Mitru{ (†Naslednici#); Velko 

(†Vejka na vetrot#); Baal; Kral 

Lir vo istoimenite dela; Astrov 

(†Vujko Vawa#); Popri{kin 

(†Dnevnikot na ludiot#); Tatko 

(†Kapetanot#); Muftijata (†Dervi{ot 

i smrtta#); Gradinar 

(†P.S.#); Andrej (†Sauna#). R. St. 

†Mlad Borec#, prviot broj na organot na NOMSM 

†MLAD BOREC# ‡ prv vesnik na 

makedonski jazik vo periodot na 

NOB. Organ na NOMSM (Narodnoosloboditelen 

mladinski sojuz 

na Makedonija), se pojavil na 22 

mart 1944 g. na slobodnata teritorija 

na Kozjak, Kumanovsko. Re- 

{enieto za negovoto izdavawe 

bilo doneseno na I kongres na 

NOMS na 22 dekemvri 1943 g. vo 

Fu{tani, Egejskiot del na Makedonija. 

Vo prvata redakcija bile 

Liljana âlovska, Krste Crvenkovski, 

Aco [opov, Boro Miqovski, 

Ivan Mazov-Klime i dr. 

Poradi vojnata, vesnikot se pe~atel 

na razni lokacii, so golemi 

pauzi za da stane dvonedelnik i 

na krajot sedmi~nik. †Mlad borec# 

se smeta za svoevidno u~ili{te 

na pogolem broj novinari, 

a negovi urednici bile poznati 

imiwa. Nedelnikot ne uspeal da 

se odrì vo godinite na tranzicijata, 

i pokraj toa {to vo osumdesettite 

godini, so svojata otvorenost 

i kriti~ki odnos, ja razbranuval 

makedonskata javnost, 

MLADENOV 

stanal predvesnik, a potoa i eden 

od nositelite na novite demokratski 

procesi kaj nas. B. P. \. 

MLADA MAKEDONSKA KNI- 

@OVNA DRU@INA vo Sofija 

(1891–1892) – edna od najzna~ajnite 

literaturno-kulturni i nacionalno-politi~ki 

asocijacii na 

Makedoncite vo XIX v.. Formirana 

kako †Dru`ba# kon krajot na 

1890 g. od mladi makedonski intelektualci 

(glavno studenti), biv- 

{i begalci od egzarhiskite u~ili{ta 

vo Makedonija i od srpskite 

{koli vo Belgrad (D. Gruev, P. 

Poparsov, D. Mir~ev, N. Naumov, 

N. Dejkov, Hr. Popkocev i dr.). Vo 

mart 1891 g. Dru`bata e rasturena 

od vlastite, pa del od ~lenovite se 

uapseni, drugi izbegale vo Makedonija, 

a treti kon krajot na godinata, 

zaedno so drugi intelektualci, 

ja formiraat MMKD (G. Balas- 

~ev, P. Poparsov, K. [ahov, D. 

Mir~ev, Hr. Popkocev, N. Dejkov, 

L. Xerov i dr., a bliski kon niv bile 

i u~enicite vo Sofija D. ûpovski 

i V. êrnodrinski). Od januari 

1892 g. po~nuva da go izdava 

svojot organ sp. †Loza#. Druìnata 

Naslovot na spisanieto †Loza# (1891) 

e napadnata kako separatisti~ka, 

bidej}i spisanieto e nape~ateno 

so edna uprostena azbuka (bez ruskoslovenskite 

grafemi Ô, Ó, Ÿ, ‹, 

Í, Ý, glasot j e predaden so grafemata 

i, a vo raskazot †Na Mokrov# 

od P. Poparsov se upotrebeni i 

posebnite grafemi za mekite konsonanti 

k’, g’, n’), so fonetski pravopis 

i so prili~no makedoniziran 

jazik (so, vo, sonot), no i so 

tekstovi za makedonskata kulturno-nacionalna 

posebnost. Po napadite 

za †nacionalen separatizam# 

od oficiozot †Svoboda#, po 

~etiri broja spisanieto †Loza# 

prestanuva, ~lenovite se apseni, 

internirani, zemani vojnici (iako 

bea turski dràvjani), a nekoi 

od izbeganite vo Makedonija stanuvaat 

osnovopolo`nici na MRO 

(Solun, 23. H 1893). Po dve godini 

se objavuvaat u{te 2 broja od sp. 

†Loza#, no ve}e kako organ na novata 

Mlada makedonska druìna, na 

~elo so K. [ahov, so druga redakciska 

i jazi~na koncepcija. 


narod i makedonskata nacija, I, Skopje, 

1983, 469–602; istiot, Makedonski letopis. 


temi, I, Skopje, 1993, 42–122. Bl. R. 

MLADENOV, Mihail (Tetovo, ? 

– zatvorot Dijarbekir, Turcija, 

1906) – istaknat ~len na TMORO. 

M 

977

M MLADENOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Bil direktor na tetovskata progimnazija. 

Vo vremeto na tetovskite 

provali (1905), prenesuvaj- 

}i bombi za edna od ~etite, bil 

uapsen i osuden na 101 godina zatvor, 

kade {to i po~inal. 

LIT: B. Svetozarevi}, Tetovo i Tetovsko 

vo ilindenskiot period 1895–1905, 

Skopje, 2003; K. Najdenovski, Tetovo vo 

minatoto, Tetovo 1964. Br. Sv. 

MLADENOV, Nikola (Skopje, 

10. III 1964) ‡ novinar {to se 

afirmira vo periodot na raspa- 

|aweto na SFRJ (1988‡1991) kako 


†Mlad borec#, organ na SSMM, 

koj gi otvori svoite stranici za 

temi i li~nosti {to bile na neformalnata 

†crna lista# vo makedonskoto 

novinarstvo. Raskrstuvaweto 

so avtocenzurata vo mediumite 

i otvorenoto soo~uvawe 

so deceniskite grevovi na komunisti~kata 

nomenklatura mu donesuvaat 

na †Mlad borec# ugled 

na predvodnik na demokratskite 

promeni vo SRM. Vo 1995 g. Mladenov 

go osnova †Fokus#, vlijatelen 

informativno-politi~ki 

sedmi~nik vo RM. B. P. \. 

MLADENOVSKI, \or|e (s. Vragoturce, 

Kumanovsko, 11. XI 1947) 

‡ sociolog, redoven profesor na 


po kulturna antropologija i 

sociologija. Osnovno obrazovanie 

i gimnazija zavr{il vo Kumanovo, 

a diplomiral na Filozofskiot 

fakultet (Grupa za filozofija) 

vo Skopje (1971). Po vrabotuvaweto 

na Filozofskiot 

fakultet (1972) bil angaìran 

978 

Nikola 

Mladenov 

\or|e 

Mladenovski 

vo nastavata na Institutot za sociologija 

od negovoto formirawe. 

Magistriral antropologija i 

socijalna teorija na California 

State University, Chico, USA, na tema 

"Whitte's Concept of Cultural Evolution" 

(1978). Doktoriral na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje na 

tema †Humanizmot i naturalizmot 

vo sovremenata antropologija 

i nivnata relacija kon Marksovoto 

sfa}awe za ~ovekot# (1992). 

Bil na dvegodi{ni studiski prestoi 

na Univerzitetot vo Hal 

(Velika Britanija), na Jagelonskiot 

univerzitet vo Krakov 

(Polska) i na Univerzitetot vo 

Pitsburg (SAD). Dolgogodi{en 

rakovoditel na Institutot za 

sociologija (1993‡1997 i 2005 do 

denes). 

BIBL.: Antropolo{ki ogledi, Skopje, 

2005; Antropologija, Zbornik tekstovi, 

Skopje, 2000; Sociologija, Skopje, 1986 

(koavtor). 

LIT.: Filozofski fakultet vo Skopje, 

Skopje, 16. XII 2006, 265. S. Ml. 

Simo 

Mladenoski 

MLADENOVSKI, Simo (s. Vragoturce, 

Kumanovsko, 28. VIII 

1947) – istori~ar, folklorist i 

pisatel za deca; nau~en sovetnik 

(1990) i redoven profesor (1999) 

po pomo{ni istoriski nauki i 

metodologija na nau~noto istra- 

ùvawe i rakovoditel na Oddelenieto 

za periodot me|u dvete 

svetski vojni vo INI. Zavr{il 

U~itelska {kola i Filozofski 

fakultet (grupa Istorija) vo 

Skopje, kade {to posetuval i postdiplomski 

studii od istorijata 

na makedonskiot narod vo XIX i 

XX v., a doktoriral na Filozofskiot 

fakultet na Univerzitetot 

vo Zagreb (1980). Bil profesor 

vo Gimnazijata so sredno ekonomsko 

u~ili{te vo Kavadarci 

(1970‡1974), a potoa raboti vo 

INI, kade {to e izbiran vo 

stru~ni i nau~ni zvawa. 

Bil ~len na Redakcijata i glaven 

i odgovoren urednik na sp. †Glasnik# 

na INI, odgovoren urednik 

na sp. †Roditeli i deca#, ~len na 

redakciite na †Istorija#, †Makedonsko 

nasledstvo#, †Razvigor#, 

†Gocevi denovi#, †Prosve- 

ta# (Skopje) i †Narodno stvarala{tvo 

‡ Folklor# (Belgrad). Bil 

direktor na Dràvniot arhiv na 

RM, pretsedatel na Sojuzot na 

dru{tvata na istori~arite na 

Makedonija i na Zdruènieto na 

folkloristite na Makedonija, 


Kulturno-prosvetnata zaednica 

na Makedonija, pretsedatel na 

Stru~no-nau~niot sovet na Dr- 

àvniot arhiv i koordinator na 

proektot †Makedonski istoriski 

re~nik# na INI. Za Institutot 

za folklor vo Skopje sobral 

pove}e iljadi stranici narodno 

tvore{tvo od Kumanovsko (1966‡ 

1970), a za Memoarskoto oddelenie 

na INI zabeleàl se}avawa 

od okolu 200 u~esnici vo makedonskotonacionalnoosloboditelno 

dvièwe me|u dvete svetski 

vojni. U~estvuval na stotina 

nau~ni sobiri vo zemjata i vo 

stranstvo. Avtor e na pove}e monografii, 

zbornici na dokumenti, 

u~ebnici po istorija za site 

oddelenija i klasovi na osnovnite 

i srednite u~ili{ta (na makedonski, 

albanski i turski jazik), kako 

i avtor na nekolku knigi raskazi 

i poezija za deca. Nau~en sekretar 

na Makedonskata enciklopedija. 

BIBL.: Prva~iwa (raskazi za deca), 

Skopje, 1969; Praznikot na mama (raskazi 

za deca), Skopje, 1970; Doktor E{ko (pesni 

za deca), Kavadarci 1971; Raskazi za deca, 

Skopje, 1973; Siljan [trkot (preraskaàl, 

spored prikaznata na M. Cepenkov), 

Skopje, 1977; Sonot na pticite 

(pesni za deca), Skopje, 1978; Dosta ropstvo 

i tiranstvo. Makedonski narodni 

pesni so tematika od NOV i Revolucijata, 

Skopje, 1978 (so koavtor); Makedonskite 

narodni pesni za NOB i Revolucijata, 

Skopje, 1983; Revolucionerkata Ru{a 

Del~eva (1868‡1945). Po spomenite na Lika 

ôpova, Skopje, 1983; Mladinata od 

Makedonija vo NOB, Skopje, 1983; Tikve- 

{ijata vo NOV 1941‡1945. Dokumenti, 

kniga {esta, Kavadarci‡Negotino, 1984 

(so koavtori); [arena kniga (Raskazi i 

poezija za deca), Skopje, 1985; †Vrap~eto# 

vo Makedonija kako specifi~en humoristi~no-satiri~en 

poetsko-muzi~ki ànr, 

Skopje, 1985; Ki~evo i Ki~evsko vo NOV 

1941‡1945, Dokumenti, Ki~evo, 1985 (so koavori); 

Banatskoto selo Jabuka, Skopje, 

1986; NOB i Revolucijata vo Jugoslavija i 

u~estvoto na pionerite, Del~evo, 1986; 

Kumanovo i Kumanovsko vo NOV 

1941‡1945, Dokumenti, Kumanovo, 1988 (so 

koavtori); Banatsko selo Jabuka, (na srpski 

jazik), Skopje, 1988; Makedonski revolucioneri, 

Skopje, 1989; Makedonska enciklopedija 

za deca, t. 1-5, Skopje, 1990 (avtor 

na odrednicite od makedonskata istorija 

od XVI-XX vek); Makedonski revolucioneri, 

Strumica, 1990; Makedonska kniga 

na rekordi, Skopje, 1992 (koavtor) i dr. 

LIT.: Muriz Idrizovi}, Makedonskata 

literatura za deca, Skopje, 1988, 423-424; 

50 godini Institut za nacionalna istorija 

1948-1998, Skopje, 1998, 124-129. Bl. R. 

MLADENCI (SVETI ÊTI- 

RIESET MAÊNICI) ‡ hristijanski 

pravoslaven praznik na 

proletta vo ~est na spomenot na


†êtiriesette ma~enici#, detaq, Galerija na ikoni, Ohrid (XI v.) 

~etiriesette vojnici od Sevastija, 

koi ma~eni~ki zaginale za 

hristovata vera (22 /9 mart). Se 

praznuva kako den na mladosta, 

qubovta i ubavinata. Vo makedonskite 

obi~ai i veruvawa ~esto e 

prisuten brojot 40 kako spomen na 

ovie ma~enici, pa se pravele 40 

metanii pred Gospod, se sobirale 

40 polàvi, se pravele 40 sarmi, 

na ru~ekot se piele 40 ~a{i vino 

ili rakija, a nekade se nosele 40 

pra~ki od poleto, se berele 40 

bilki, se pravele 40 teganici, vo 

rekata se frlale 40 kam~iwa itn. 

Denot na proletnata ramnodnevnica 

se smeta za vistinski po~etok 

na proletta, so nagolemen 

den, posilno sonce, pojavata na 

pticite preselnici, vra}aweto 

na vegetacijata i sl. Vo taa smisla 

se i pove}eto obi~ai i veruvawa 

povrzani so pticite i rastenijata. 

Interesni se i obi~aite 

so zmiite vo s. Orman (Skopsko). 

Od ponov datum e i obi~ajot da se 

odi na gosti kaj onie {to stapile 

vo brak me|u dvata praznika i da 

se nosat podaroci. 

LIT.: SbornikÍ otÍ bÍlgarski narodni 

umotvoreniÔ, ~astÏ treta, otdelÍ I i II, BÍlgarski 

obi~ai, obrÔdi, sueveriÔ i kostÓmi, 

kniga VII. SÍbral i izdava K. A. [apkarev, 

SofiÔ, 1891; Srpski narodni obi~aji u 

–evÚeliskoj kazi. Prikupio i opisao Stefan 

Tanovi¢, u~iteq, Beograd, 1927; Lepa 

Spirovska, Kultot kon zmiite vo seloto 

Orman (Skopsko), †Makedonski folklor#, 

IV, 7-8, Skopje, 1981, 141. M. Kit. 

MLADINI], Ivo (Bra~, Hrvatska, 

1925 ‡ Split, Hrvatska 9. XII 

2003) ‡ hirurg, osnovopolo`nik 

na sovremenata Voena hirurgija 

vo novata VB vo Skopje izgradena 

po zemjotresot. Bil na~alnik na 

Hirur{koto oddelenie i zam. up- 

ravnik na VB, kade {to uspeal da 

formira kompletno nov hirur- 

{ki tim i da organizira moderna 

i sovremena hirurgija. Zaminal od 

Skopje vo 1975 g. vo Saraevo, doktoriral 

i stanal prof. po hirurgija 

na VMA vo Belgrad. Br. N. 

MLADINSKA MAKEDONSKA 

NARODNOOSLOBODITEL- 

NA BRIGADA †DIMITAR 

VLAHOV# ‡ v. êtirinaesetta 

makedonska narodnoosloboditelna 

mladinska brigada †Dimitar 

Vlahov. 

MLADO NAGORIÂNE ‡ selo 

severoisto~no od Kumanovo. Po 

predanieto imalo 40 crkvi, od koi 

se utvrdeni 12. Vnimanie privlekuvaat: 

†Sv. \or|i Pobedonosec# 

od vtorata polovina na XVI v., 

†Sv. Petka# od 1628 g., †Sv. Nikola# 

(restavrirana vo 1931 g., denes 

vo urnatini) i crkvi vo urnatini: 

†Sv. Spas#, †Sv. Vra~i#, †Sv. Arhangeli# 

i †Sv. Bogorodica#. 

LIT.: J. Haxi-VasiqeviÊ, Kumanovska oblast, 

Ju`na Stara Srbija, Beograd, 1909, 

435. M. M. 

†MLADOST# – la~na betonska 

brana visoka 27 m, locirana na rekata 

Otovica, kaj Veles, vo kruna- 

Ezeroto †Mladost# kaj Veles 

MLADOTURSKA 

ta dolga 73 m, so volumen na teloto 

od 2.560 m 3 , zatvora akumulacija 

od 8 milioni m 3 , {to se koristi 

za navodnuvawe na okolnite zemjodelski 

povr{ini. Vo sredi{niot 

del e izveden sloboden preliv za 

evakuacija na golemi vodi so kapacitet 

76 m 3 /sec. Q. T. 

„MLADOST“, ISELENI^KO 

DRU[TVO (Detroit, SAD, maj 

1976 >) ‡ dru{tvo na doselenicite 

od Staro Selo (Tetovsko). Organizira 

kulturni, sportski i 

drugi manifestacii. Ima sopstveno 

zemji{te, na koe se organiziraat 

masovni piknici i drugi 

aktivnosti. Sl. N.-K. 

MLADOTURSKA REVOLUCI- 

JA (1908) – voen dràven prevrat 

izvr{en od intelektualni, voeni 

i buròaski sili vo osmanliskata 

dràva (glavno vo Makedonija, 

kako akcija za spre~uvawe na avtonomijata 

na ovaa turska pro- 

Manifestacija vo Bitola po povod Mladoturskata 

revolucija (1908) 

vincija po sredbata na suverenite 

na Rusija i Anglija) za vospostavuvawe 

ustaven sistem vo zemjata. 

Mladoturcite ja formirale 

(@eneva, 1891) organizacijata 

†Itahad ve teraki# (†Edinstvo i 

napredok#). Na Kongresot vo Pariz 

Organizacijata donela odluka 

za po~etok na oruèna borba 

za koreniti promeni vo dràvnoto 

ureduvawe i vo socijalno-ekonomskiot 

ìvot vo dràvata. Iako 

akcijata se izvr{ila porano i 

ne slu~ajno so centar vo Makedonija, 

za da se za~uva celosta na 

M 

979

M MNOGUNOGI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Turcija pred re{enijata za avtonomija 

na Makedonija na Revelskata 

rusko-britanska sredba, 

nivnata akcija bila poddràna i 

od nekoi makedonski revolucionerni 

sili predvodeni od J. Sandanski. 

Mladoturskiot prevrat 

(VII 1908) ne donel pogolemi promeni. 

Detronizacijata na sultanot 

Abdul Hamid II i vospostavuvaweto 

na mladoturskiot reìm 

ne pretstavuvale poradikalen 

presvrt. Vnatre{nata kriza se zaostrila 

(prodlabo~ena so vojnata 

so Italija, IX 1911), Parlamentot 

bil raspu{ten (VII 1912), naskoro 

zapo~nala Balkanskata vojna. 

LIT.: M. Pandevski, Makedonija na Balkanot, 


narod, kn. 3, Skopje, 2003. Al. Tr. 

MNOGUNOGI – STONOGAL- 

KI (Myriapoda) – ~lenkonogi organizmi. 

Teloto im e podeleno na 

glava i trup, koj e sostaven od golem 

broj segmenti. Od sekoj segment 

izleguva po eden par noze 

{to davaat izgled na iljadano`ni 

ìvotni (myria gr. = iljada). 

Tie se isklu~ivo no}ni kopneni 

ìvotni. Vo Makedonija se sre- 

}avaat 72 taksona (71 vid i 1 podvid), 

sistematizirani vo dva reda: 

vistinski stonogalki (Diplopoda), 

pretstaveni so 59 taksoni 

(58 vidovi i 1 podvid, od koi, 22 

taksona se endemi~ni) i ~krapji 

(Chilopoda), pretstaveni so 13 vidovi. 

Pozna~aen vid od vistinskite 

stonogalki e Schismohetera 

sketi Mrsic, endemi~en vid od Gali- 

~ica. Naj~est vid vo ku}ite i lozjata 

e doma{nata mnogunoga 

(Scutigera coleoptrata L.). 


bez’rbetnite ìvotni, Skopje, 1991; 

Grupa avtori, Country Stady for biodiversity of 

the Republic of Macedonia (first national report). 

Ministry of environment and physical 

planning, Skopje, 2003. V. T. K. – M. Kr. 

MNOZINSKATA DEMOKRA- 

TIJA VO DFM/NRM/SRM/RM ‡ 

oblik na mnozinsko odlu~uvawe. 

Mnozinskoto odlu~uvawe moè 

da bide relativno (mnozinstvo 

glasovi od predvideniot kvorum), 

apsolutno (eden glas pove}e od 

polovinata izbrani ~lenovi na 

organot) ili kvalifikuvano 

mnozinstvo na glasovi od vkupniot 

broj na izbrani lica (na pr. 

2/3, 3/5, 3/4). Vladeeweto na mnozinstvoto 

e demokratski oblik 

na odlu~uvawe, bidej}i ima cel 

da go onevozmoì vladeeweto (no 

980 

Doma{nata 

mnogunoga 

(Scutigera 

coleoptrata L.) 

i tiranijata) na malcinstvoto. 

So garantirawe na razni prava 

na malcinstvata, mnozinskoto odlu~uvawe 

go poznavaat ASNOM i 

site ustavi na Makedonija, od Ustavot 

na NRM od 1946 g. do Ustavot 

na RM od 1991 g. So relativno 

i apsulutno mnozinstvo se donesuvaat 

zakonite, a so kvalifikuvano 

mnozinstvo (2/3) ustavot i ustavnite 

amandmani. So dvotretinsko 

mnozinstvo glasovi se donesuvaat 

i nekolku zakoni od pogolemo 

zna~ewe za RM (Zakon za 

dràvnite simboli, Zakon za sudovite, 

Zakon za dràvnata uprava, 

Zakon za odbranata, Zakon za 

lokalnata samouprava i zakonite 

za sudskite postapki). So ustavnite 

amandmani od 2001 g. mnozinskata 

demokratija se korigira so 

Badinterovoto mnozinstvo koga e 

vo pra{awe odlu~uvaweto za pra- 

{awa od interes na zaednicite 

{to ne se mnozinstvo vo RM. 

LIT.: Svetomir [kari}, Sporedbeno i makedonsko 

ustavno pravo, Skopje, 2004. Sv. [. 

†MOBIMAK#, AD – prv i vode~ki 

telefonski mobilen operator 

vo Makedonija, osnovan vo oktomvri 

1996 g. kako del od A.D. †Makedonski 

telekomunikacii#, a 

kako oddelno pravno lice opstojuva 

od juni 2001 g. †Mobimak# 

A.D. e edna od najprofitabilnite 

kompanii vo Makedonija i vo 

regionot, so pokrienost na teritorijata 

od 95% i na naselenieto 

so 99,9%. Ima okolu 370 vraboteni 

i pove}e od 800.000 korisnici. 

Preku svojot edinstven akcioner 

A.D. †Makedonski telekomunikacii#, 

~lenka e na grupacijata 

†Doj~e telekom#. Od 2006 g. po~nuva 

da se rebrendira vo †T-Mobile 

Makedonija#, po ugled na drugite 

mobilni operatori od grupacijata 

DT. Dr. M. 

MOGILA – selo vo Bitolsko. Se 

nao|a vo zapadniot del na Bitolsko 

Pole, od desnata strana na r. 

[emnica, na nadmorska visina od 

okolu 580 m. Preku magistralniot 

pat M–5 na jug e povrzano so 

Bitola, a na sever so Prilep. Od 

zapadnata strana na M. pominuva 

èlezni~kata linija Prilep– 

Bitola. Toa e naseleno so Makedonci, 

a nivniot broj iznesuva 

1.526 `. Naselenieto se zanimava 

so odgleduvawe ìtni i industriski 

kulturi. Seloto e sedi{te 

na op{tina, koja zafa}a povr- 

{ina od 25.562 ha, a ima 23 naseleni 

mesta so 6.710 `. Vo M. postoi 

osumgodi{no u~ili{te i zdravstvena 

stanica. Al. St. 

MOGILÊTO DIMKO ‡ Saravanov-Mogil~eto, 

Dimko Iliev. 

MODERNIZAM VO ARHITEK- 

TURATA ‡ eden od najvlijatelni- 

te stilski obrasci vo arhitekturata 

vo Makedonija vo periodot 

me|u dvete svetski vojni (1919- 

1940), sozdaden pod vlijanie na evropskiot 

modernizam. Negovi 

pretstavnici bile od prvite generacii 

{koluvani arhitekti. Baziran 

e na opredelbite na funkcionalizmot 

i konstruktivizmot, koi 

vklu~uvaat i elementi od zatvorenite 

evropski stilski formacii. 

Ovaa stilska opredelba }e stanuva 

dominanten stilski imperativ vo 

izgradbata na individualni, javni 

i administrativni objekti. Vo odredeni 

bazi~ni pretpostavki, 

programskite barawa na modernata 

arhitektura se pribliùvaat 

do etabliranite vrednosti sodr- 

àni vo bogatiot tradicionalen 

repertoar na elementi od narodnata 

arhitektura. K. Gr. 

MODERNIZACIJA NA IN- 

DUSTRIJATA – osovremenuvawe 

na industrijata kako dejnost (sektor) 

so klu~no zna~ewe vo ekonomijata. 

Procesot na tranzicija vo 

RM ja nametna potrebata od nov 

razvoen ciklus, so koj }e se zaìvee 

i }e se rekonstruira industrijata. 

Ovaa potreba se nadovrza na 

nejzinoto proizvodno i sopstveni~ko 

prestrukturirawe i se ogleda 

vo voveduvaweto nova tehnika 

i tehnologija, no i sovremeni 

formi na menaxment i marketing. 

Vpro~em, edna od najva`nite zada- 

~i, pokraj nadminuvaweto na nepovolnata 

proizvodstvena struktura, 

pretstavuva podignuvaweto na 

stepenot na tehni~ko-tehnolo{kata 

razvienost na industrijata za 

da se ostvari povisok stepen na 

konkurentnost. Voobi~aeno, modernizacijata 

na industrijata e 

objektiven proces {to zapo~nuva 

po pojavata i po opredelen period 

na razvoj na industrijata. Vo normalni 

uslovi na razvoj, modernizacijata 

na industrijata se realizira 

kako tehni~ka i organizaciona. 

Tehni~kata modernizacija zavisi 

od nivoto na nau~no-tehni~kiot 

progres vo dadeniot moment, 

i vo osnova se sostoi od voveduvawe 

nova tehnika i tehnologija, zamena 

na starata so nova oprema i 

so novi tehnolo{ki postapki. Od 

aspekt na energetskiot pogon, modernizacijata 

nekoga{ se sostoe- 

{e vo voveduvawe na elektri~nata 

energija i mazutot namesto jaglenot, 

a vo RM denes toa e voveduvaweto 

na gasot. Optimizacijata 

na kapacitetite, odnosno postignuvaweto 

na obemot na proizvodstvo 

so najniski tro{oci po edinica 

proizvod, isto taka e del od 

tehni~kata modernizacija. Organizacionata 

modernizacija podrazbira 

voveduvawe novi formi 

na organizacija na proizvodstvoto. 

Vo makedonskata industrija,


pokraj podobruvaweto na vnatre{nata 

organizacija na proizvodstvoto, 

ovaa modernizacija se 

izrazuva, pred sè, preku voveduvaweto 

sovremeni formi na menaxment 

i marketing, kako i primenata 

na sovremenata informatika i 

telekomunikacii vo upravuvaweto 

na firmite. Od istoriski aspekt, 

za~etokot na procesot na 

modernizacija moè da se locira 

nekade vo sredinata na 1960-tite 

godini. Vo kontekst na Stopanskata 

reforma od 1965 godina (vo 

ramkite na porane{niot sistem), 

po dve decenii industriski razvoj 

se oceni deka namesto izgradba na 

novi industriski kapaciteti, 

treba da zapo~ne proces na rekonstrukcija 

i modernizacija na 

ve}e izgradenite industriski kapaciteti. 

Vo RM, poradi nedovolnata 

izgradenost na industrijata, 

toga{ sè u{te ne bea sozreani uslovite 

za nejzina modernizacija, 

pa prodolì procesot na izgradba 

na novi, naporedno so rekonstrukcijata 

na postojnite kapaciteti. 

Po zapo~nuvaweto na tranzicijata, 

modernizacijata na industrijata 

vo RM se odviva{e vo mnogu nepovolni 

uslovi. Pokraj drugite 

pri~ini, kako pre~ka se pojavi 

potrebata za prestrukturirawe 

na industrijata. Vo uslovi na voveduvawe 

nov ekonomski sistem, 

nejzinoto prestrukturirawe e po- 

{irok proces od voobi~aenoto izgraduvawe 

nova industriska 

struktura, a pokraj sopstveni~koto, 

go opfa}a i upravuva~koto, 

tehni~ko-tehnolo{koto i organizacionoto 

prestrukturirawe. 

LIT.: Nikola Uzunov, Angel Georgiev, Pece 

Nedanovski, Primeneta ekonomija, 

Skopje, 2003; Nacionalna strategija za 

ekonomskiot razvoj na Republika Makedonija 

– Razvoj i modernizacija, MANU, Skopje, 

1997; Ekonomski fakultet – Skopje, Ekonomski 

institut – Skopje, Praven fakultet 

– Skopje, Ekonomski fakultet – Prilep, 

Makroproekt: Ekonomskiot razvoj na SR 

Makedonija vo periodot 1991–1995 godina 

(Prestrukturirawe na stopanstvoto) – 

svodna studija, Skopje, 1990. P. N. 

MODRI^KI MANASTIR – v. 

†Sv. Bogorodica#. 

MOZER, Josip (Osiek, Hrvatska, 

12. IX 1915 – Zagreb, 20. XI 1997) – 

fizi~ar, red. prof. (1965) na 

PMF. Diplomiral (1937) matematika 

i fizika vo Zagreb. Doktoriral 

(1962) na PMF so temata 

†Difrakcija na svetlinata kaj 

zonskite mreì~ki#. Rabotel kako 

sredno{kolski profesor vo 

niza jugoslovenski gradovi, a od 

1950 g. bil na PMF vo Skopje, kade 

{to vovel pove}e teoriski 

predmeti od fizika. Specijaliziral 

vo Braun{vajg i Getingen. 

Predaval i vo Pri{tina, Saraevo 

i Zagreb i e zapameten kako izvonreden 

predava~. Toj objavil 

Josif 

Mozer 

okolu 120 statii, pove}eto od niv 

po penzioniraweto, povrzani 

glavno so fizi~kata optika, kako 

i nekolku sredno{kolski i univerzitetski 

u~ebnici (†Kvantna 

mehanika#, 1963). Bil mentor na 8 

doktorati, pretsedatel na 

DMFM i po~esen ~len na DFM. 




fakultet – Skopje, Skopje, 2006, str. 

175–176. V. Ur. 

MOJSEJ (? – 976) – komitopul, 

vtoriot sin na komitot Nikola. 

Po buntot protiv bugarskata i po 

otfrlaweto na vizantiskata 

vlast (969–976), vladeel zaedno so 

svoite trojca bra}a vo jugozapadna 

Makedonija. Tetrarhijata bila 

prekinata vo 976 g. (so smrtta 

na najstariot David), koga Mojsej, 

po vesta za smrtta na carot Jovan 

Cimiski, organiziral napad na 

Ser i pri opsadata bil smrtno 

pogoden od kamen frlen od branitelite 

na gradot. 

LIT.: S. Pirivatri~, Samuilovata dÍràva, 

obhvat i harakter, SofiÔ 2000; S. Antoqak, 

Samuilovata dràva, Srednovekovna 

Makedonija, I, Skopje, 1986. B. Petr. 

Lazar 

Mojsov 

MOJSOV, Lazar (Negotino, 19. 

XII 1920) – politi~ar, istori~ar, 

diplomat i publicist. Diplomiral 


Belgrad. Vo mart 1945 g. bil nazna~en 

za naroden obvinitel vo 

Sudot na nacionalnata ~est na 

DFM. Bil javen obvinitel na 

DFM (1949–1951), pretsedatel na 

Vrhovniot sud na NRM (1953 

–1955), vonreden i opolnomo{ten 

ambasador na FNRJ vo SSSR i vo 

Mongolija (1958–1961), ambasa- 

MOJSOVSKI 

dor na SFRJ vo Avstrija (1967 

–1969), vo Gvajana i vo Jamajka 

(1969–1974), {ef na Postojanata 

misija na SFRJ kaj OON (1969 

–1974), zamenik-sekretar na 

SFRJ za odnosi so stranstvo 

(1974–1982), pretsedatel na Generalnoto 

sobranie na OON (1977 

–1978), pretsedava~ na 

Pretsedatelstvoto na CK na SKJ 

(1980–1981), sojuzen sekretar za 

odnosi so stranstvo (1982–84), 


SFRJ (1984–1988), pretsedatel na 

Pretsedatelstvoto na SFRJ (1987 

–88). Objavil pove}e trudovi od 

oblasta na nadvore{nata politika 

i makedonskoto pra{awe. 

BIBL: Bugarskata rabotni~ka partija 

(komunisti) i Makedonskoto nacionalno 

pra{awe, Skopje, 1948; Okolu pra{aweto 

na Makedonskoto nacionalno malcinstvo 

vo Grcija. Eden pogled vrz opse`nata dokumentacija, 

INI, Skopje, 1954; Memoarski 

zapisi – sredbi, lu|e, nastani Kniga prva. 

Sovetskite i amerikanskite lideri vo sorabotka 

i konfrontacija, Skopje, 2006. 

Sv. [. i T. Petr. 

Angel 

Mojsovski 

MOJSOVSKI, Angel (Oraovec, 

Vele{ko, 15. V 1923 – Skopje, 17. 

III 2001) – general, aktiven voen 

stare{ina vo edinicite na Makedonskata 

vojska vo vremeto na 

NOB i po osloboduvaweto, naroden 

heroj. U~esnik vo site demonstrativni 

akcii pred vojnata. 

^len na SKOJ i u~esnik vo podgotovkite 

za krevawe na oruènoto 

vostanie (1941). Vo 1942 g. 

bil borec na [arplaninskiot, a 

vo 1943 g. i vo Kumanovskiot odred. 

Bil komandant na Vtoriot 

bataljon †Orce Nikolov#, a podocna 

i na Tretiot bataljon na 

Tretata MNOUB. ^len na KPM 

od 1943 g. U~estvuval vo mnogu 

borbi vo isto~niot del na Makedonija, 

kako i na celiot mar{ od 

Egejskiot del na Makedonija i nazad. 

Vo avgust 1944 g. bil te{ko 

ranet vo sudir so bugarskata vojska, 

po {to bil prefrlen na lekuvawe 

vo Bari (Italija). Po vojnata 

bil komandant na KNOJ-evskata 

divizija, na XII brigada i na 

drugi voeni edinici, a edno vreme 

ja izvr{uval i funkcijata inspektor 

na Glavnata inspekcija 

na JNA. Penzioniran vo 1980. 

M 

981

M MOKLI[KI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

LIT.: Vojna enciklopedija, 2, Beograd, 

1971; Leksikon Narodnooslobodila~kog 

rata i revolucije u Jugoslaviji 1941– 

1945, 1, Beograd, 1980. \. Malk. 

MOKLI[KI MANASTIR – v. 

†Sv. Nikola# 

MOKRAWAC, Stevan (Negotin, 

Srbija, 9. I 1856 ‡ Skopje, 29. IX 

1914) ‡ kompozitor i horski dirigent. 

Muzika u~i vo Minhen, Rim i 

vo Lajpcig. Doa|aj}i na ~elo na 

Belgradskoto peja~ko dru{tvo, 

razviva mo{ne plodna i raznovidna 

dejnost. Pod negovo rakovodstvo 

Dru{tvoto dostignuva visoko 

umetni~ko nivo na brojnite 

koncerti vo Srbija i na turneite 

vo stranstvo. Centralno mesto vo 

tvore{tvoto na M. zazemaat negovite 

15 †Rukoveti# ‡ svoevidni 

horski stilizacii na narodniot 

melos, zasnovani vrz vkusno postaveni 

kontrasti na oddelnite pesni 

vo delata. Desettata †Rukovet# 

‡ edna od najubavite, kako i petnaesettata, 

se oformeni so pesni 

od Makedonija. Mo{ne se zna~ajni 

i Mokraw~evite duhovni horski 

dela, od koi se izdvojuva monumentalnata 

†Liturgija spored sv. Jovan 

Zlatoust#. Vrz osnova na negovite 

zapisi na crkovni napevi, izdadeni 

vo dve zbirki (†Osmoglasnik# 

i †Op{te pojawe#) e vospostaveno 

crkovnoto peewe vo Srpskata 

pravoslavna crkva. Dr. O. 

MOKROV, Boro (Veles, 13. XII 

1917 – Skopje, 30. IV 2005) – pravnik, 

pripadnik na komunisti~koto 

i na studentskoto dvièwe, 

politi~ki rabotnik i publicist, 

prv doktor po novinarstvo vo 

982 

Stevan 

Mokrawac 

Boro 

Mokrov 

Makedonija. Aktivist na SKOJ i 

~len na KPJ (od 1939). Poradi 

projavenite aktivnosti vo KP i 

SKOJ bil ispraten vo logorot 

Me|ure~je – Ivawica (Srbija). 

Po okupacijata rabotel na formiraweto 

}elii na KP vo Azot, 

Vele{ko, i vo podgotovkite na 

partizanska baza. Vo 1942 g. bil 

sekretar na SKOJ, od dekemvri 

1942 g. do krajot na 1943 g. bil vo 

zatvor, a potoa vo internacija. 

Po vra}aweto od internacija, vo 

1944 g. stanal politi~ki komesar 

na odredot †Traj~e Petkanovski# 

i na Osmata vele{ka brigada. Po 

vojnata bil pratenik (nekolku 

mandati) vo Sobranieto na Makedonija. 

Se zanimaval so istorijata 

na pe~atot i na novinarstvoto 

vo Makedonija. Avtor e na pove}e 

statii i monografii. 

BIBL.: D-r Boro Mokrov, Razvojot na 

makedonskiot pe~at i novinarstvo, 

Skopje, 1980; Zbor, pe~at, vreme, Skopje, 

1987; Vesnikot „Makedonija“ na Kosta S. 

[ahov, Radio Ohrid, 1991. 



I, Skopje, 1980, 454-456. \. Malk. 

MOLEKULARNA BIOLOGI- 

JA – nau~na disciplina {to ja 

izu~uva ìvata materija na molekularno 

nivo. Posvetena e pred 

sè na razbiraweto na raznite sistemi 

vo kletkata i nivnata me|usebna 

povrzanost. Nejziniot podem 

vo XX v. izvr{i revolucionerni 

promeni vo biolo{kite 

istraùvawa i najde ogromna 

primena vo medicinata, farmacijata, 

agronomijata i vo drugi 

oblasti. Prvite nau~ni istraùvawa 

od ovaa oblast vo Makedonija 

se vospostaveni vo 1970 g. Vo 

univerzitetskata dodiplomska 

nastava e vovedena vo 1990, a vo 

postdiplomskata vo 1998 g. D. R.-Z. 

Dimitar 

Molerov 

MOLEROV, Dimitar (Bansko, 

1874 – Sofija, 1961) – poet, dramski 

pisatel, folklorist, filolog, 

publicist, kulturolog i revolucioner. 

Po zavr{uvaweto na osnovnoto 

u~ili{te prodolìl vo 

Solunskata gimnazija. Studiite 

po slovenska folologija i literatura 

gi zapo~nuva na Sofiskiot 

univerzitet. Kako dobar student i 

folklorist, dobiva ponuda za specijalizacija 

vo Viena, no ostanuva 

i u~itelstvuva vo pove}e gradovi. 

^len e na Bitolskiot okruèn revolucioneren 

komitet i odgovoren 

za Prilepskata okolija i ~len 

na {tabot na vostanicite. Podocna 

vo negoviot dom vo Sofija ~esti 

posetiteli se ~lenovite na Makedonskiot 

literaturen kruòk. 

Avtor e na poemi (†Stojna postrumka# 

i †Tenka i Kitan#), drami 

(†Novoto u~ene#, †Noviot daskal#, 

†Ajdu~ka poljana#, †Juda Iskariotski#), 

stihozbirka †@alna mi 

babo, poslu{aj# (nekoi od pesnite 

se na pomladiot brat Kostadin), 

kako i na pove}e statii od oblasta 

na istorijata, literaturata i filozofijata. 

Zaedno so brat mu razvile 

sobira~ka dejnost i zaedni~ki 

objavuvaat †Narodopisni materijali 

od Razlo{ko#. 

BIBL.: Molerovi bratÔ DimitÍr i Kostadin, 

Narodopisni materiÔli od razlo`ko, 

SbNU XLVIII, SofiÔ, 1954; Dimitar 

G. Molerov, Drami. Priredil Vasil 

Tocinovski, Skopje, 1993. B. R.-J. 

Kostadin 

Molerov 

MOLEROV, Kostadin (Ko~o) 

(Bansko, 18. XI 1876 – Sofija, 24. 

X 1957) – sobira~ na makedonsko 

narodno tvore{tvo, poet i revolucioner. 

Se {koluva vo Serez i 

Solun, a u~itelstvuva vo Lom i 

vo Bansko. Razviva revolucionerna 

dejnost, osobeno po formiraweto 

na Revolucionerniot komitet 

vo Bansko (1897). Go organizira 

prenesuvaweto na oru`jeto 

za Serskiot revolucioneren 

okrug (1897) i predvodi ~eta vo 

Razlo{ko vo Ilindenskoto vostanie. 

Avtor e na nekoi pesni od 

stihozbirkata †@alna mi babo, 

poslu{aj#, objavena so brat mu 

Dimitar, so kogo razvile bogata 

sobira~ka dejnost i zaedno objavuvaat 

†Narodopisni materijali 

od Razlo{ko#. 

BIBL.: Molerovi bratÔ DimitÍr i Kostadin, 

Narodopisni materiÔli od razlo`ko, 

SbNU XLVIII, SofiÔ, 1954; Dimitar 

G. Molerov, Drami. Priredil Vasil 

Tocinovski, Skopje, 1993. B. R.-J. 

MOLEROV, Simeon V. (Bansko, 

Razlo{ko, 15. II 1875 – Bansko, 7. V 

1923) – u~esnik vo Ilindenskoto 

vostanie, radovi{ki okoliski voj-


Simeon 

Molerov 

voda. Zavr{il veterinarno u~ili{te 

vo Sofija. U~estvuval vo 

Melni~koto vostanie (1895) i vo 

zaplenuvaweto na mis Elen Stoun 

(1901). Vo tekot na 1902 g. bil ko- 

~anski vojvoda. Vo Ilindenskoto 

vostanie u~estvuval vo Vostani~kiot 

{tab vo Razlo{ko. Po vostanieto 

bil izbran za radovi{ki 

okoliski vojvoda (1904–1906), potoa 

i za skopski vojvoda (1906 

–1908). U~estvuval vo Balkanskite 

i vo Prvata svetska vojna. 

IZV. i LIT.: NBKM-BIA, f.: 583, op. 

2, a.e. 5, l. 325; Enciklopedi® †Pirinski 

kraŸ#, I, Blagoevgrad, 1995. Al. Tr. 

MOLCI (Tineidae) – sitni, slabo 

voo~livi peperugi. Poznati se 

kako golemi {tetnici. Nivnite 

gasenici imaat usten aparat za 

grickawe; nagrizuvaat li{ai, organski 

ostatoci 

vo pti~ji gnezda, 

drvo, krzna, tkaenini 

od volna i 

sl. Vo Makedonija 

ima 44 vida, od 

koi 6 se endemi~ni. 

Poznati se 

ìtniot molec 

Molec 

(Unidentified animal) 

(Nemapogon granellus 

L.) i krzneniot 

ili volne- 

niot molec (Tinea pellionella L.), 

~ija larva ìvee vo krznata ili 

volnenite predmeti, so koi se ishranuva. 


bez’rbetnite ìvotni, Skopje, 1991; Josef 

Klimesch, Die Lepidopteren fauna Mazedoniens. 

IV. Microlepidoptera, Posebno izdanie, Mus. Mac. 

Sci. Nat., Skopje, 1968. V. T. K. – M. Kr. 

MOLCI, VODNI (Trichoptera) – 

krilesti insekti {to ìveat glavno 

pokraj voda. Imaat dva para membranozni 

krilja pokrieni so hitinski 

vlaknenca, po {to vo nau~nata 

terminologija go dobile imeto 

(trix, trichos gr. = vlakno i pteron = 

krilo). Tie se slabi leta~i i glavno 

miruvaat po okolnite grmu{ki 

i granki. Oplodenite ènki polagaat 

jajca vo vodata pokraj reki, potoci 

i bari. Larvite na ovie insekti 

se sli~ni na gasenicite od peperugite, 

no ìveat vo voda i di{at 

na trahejni àbri; pravat ku}i~ki 

od rastitelen materijal, od zrnca 

od pesok, sitni kam~iwa i ~erupki 

od polàvi. Poznati se nad 3.000 

vidovi, od koi 300 se vo Evropa. Vo 

Makedonija ima 73 taksoni, od koi 

3 vida: Rhyacophila loxalis Schmid, 

1979; Apatania plicatus Radovanovic, 

1943 i Limnephilus petri Marinkovic, 

1975 se endemi~ni. 


bez’rbetnite ìvotni, Skopje, 1991, 1- 

640; Grupa avtori, Country Stady for biodiversity 

of the Republic of Macedonia (first national report). 



Tome 

Momirovski 

MOMIROVSKI, Tome (Ki~evo, 

4. IV 1927) ‡ raskaùva~, romansier, 

eseist, kriti~ar, preveduva~. 

Zavr{il Filozofski fakultet 

vo Skopje. Bil urednik na 

pove}e vesnici i spisanija. Bil 

sekretar za kultura na R. Makedonija 

(minister), pretsedatel na 

Kulturnoprosvetnata zaednica 

na Makedonija, pretsedatel na 

Makedonskiot PEN-centar itn. 

BIBL.: Strei i pesoci, patopisna proza, 

Sk., 1956; êkori, raskazi, Sk., 1957; Gre{na 

nedela, roman, Sk., 1961; Godini nesonici, 

roman, Sk., 1972; Bresliki, povest, Sk., 1976; 

Kolovratnica, raskazi, Sk., 1986; Bela, povest, 

Sk., 1987; ûn, roman, Sk., 1992. Vo 1987 

god. mu se objaveni Izbrani dela vo pet toma. 

LIT.: G. Todorovski: Pred deloto na Tome 

Momirovski vo knigata Zvu~niot 

zdiv na tatkovinata, 1992. P. Gil. 

MOMÎL VOJVODA (po~etokot 

na XIV v. ‡ kreposta Periteorion, 

7. VII 1345) ‡ feudalen vitez i 

despot, vo epskite pesni vujko na 

Marko Krale. Bil nezavisen vladetel 

vo Rodopite, od kade {to ja 

pro{iril svojata teritorija na 

istok i na jug do Egejskoto More. 

Sorabotuval i se sudiral so sosednite 

vladeteli i me|u prvite 

se na{ol na udar na osmanliskite 

navleguvawa. Zaginal vo borba so 

Osmanliite predvodeni od smirnenskiot 

pa{a Umur. Vo narodnite 

pesni za nego, kralot Volka- 

{in i kralot Marko se isprepleteni 

motivi {to se daleku od istoriskata 

vistina. 

LIT.: V. GÓzelev, Mom~il Ónak, Sofi®, 

1967; Juna~ki narodni pesni. Izbor i redakcija 

d-r Kiril Penu{liski, Skopje, 

1968, 23-27 i 205-206; M. C. Bartusis, Chrelja 

and Mom~ilo: Occasional Servants of Byzantium 

in Fourteenth Century Macedonia, 

„Byzantinoslavica“, 41, 1980; Aleksandar 

Matkovski, Otporot vo Makedonija vo 

MONA[TVOTO 

vremeto na turskoto vladeewe, II. Duhovniot 

otpor, Skopje, 1983, 61, 70, 71, 84, 

91–93, 103, 110 i 114. S. Ml. 

MONASTERLII (XVII v.) ‡ 

vidno semejstvo preseleno od Bitola 

vo Rac Kovin i potoa Komoran 

vo Avstrija. Petar Monasterli 

dobil blagorodni~ka titula 

i grbovnica (1665). Najistaknatiot 

~len Jovan, oberknez, vo 

bitkata kaj Slankamen (1691) rakovodel 

10.000 vojnici †Racka 

milicija#. So patrijarhot Arsenij 

III Jovan vo Viena se zalagale 

za za{tita na interesite na pravoslavnite. 

Adam Monasterlija, 

sinot na Jovan, zaginal vo Avstrisko-turskata 

vojna vo 1717 g. 

LIT.: D-r A. IviÊ, Istorija Srba u Vojvodini. 

(Od najstarijih vremena do osnivawa 

Potisko-Pomori{ke granice 1703), 

Novi Sad, 1929; Jovan RadowiÊ, Vojvodina 

od Velike seobe (1690) do Sabora u Kru- 

{edolu (1708), Vojvodina, 2, Novi Sad, 

1939. M. Zdr. 

MONASTIRLIJA – evrejska kolonija 

od doselenici od Bitola 

vo Erusalim. Bile prvite ìteli 

na naselbata [ama, na padinite 

na bregot Cion. Osnovale †Zdru- 

ènie na iselenici od Monastir# 

(1932), koe organiziralo kulturni, 

obrazovni i humanitarni aktivnosti 

na Ozer Dalim za pomo{ 

na siroma{nite i vdovicite. Na 

~elo na zdruènieto bile Haim 

Nahmijas i Jichak Aleksandroni, 

kako i Aharon i Hajim Albuher, 

Mo{e Jafa, [lomo Kalderon i 

Menahem Koen. 

LIT.: Mark Cohen, Last Century of a Sephardic 

Community. The Jews of Monastir 1839–1943, 

New York, 2003. J. Nam. 

MONA[TVOTO vo Makedonija 

– poteknuva od i V v.; tesno e 

povrzano so {ireweto na hristijanstvoto 

i so izgradbata na manastiri, 

paraklisi i skitovi, vo 

koi prestojuvale monasi. Sv. 

Kliment i sv. Naum Ohridski se 

najpoznatite makedonski monasi. 

Prviot izgradil manastir vo Ohrid 

(890), a vtoriot na jugoisto~niot 

breg na ezeroto (900). Vo severoisto~nite 

krai{ta okolu 

Rila, Osogovo, Kozjak, Kriva Palanka 

i Zletovsko se pojavilo 

eremitsko mona{tvo. Kako prv 

pustinoìtel me|u ju`noslovenskite 

monasi se smeta sv. Jovan 

Rilski od s. Skrino, na desniot 

breg na r. Struma. Toj najprvin se 

podvizuval vo osogovskiot kraj, a 

potoa zaminal na pl. Rila. Negovi 

sledbenici vo X–XI v. se sv. 

Prohor P~iwski, sv. Joakim Osogovski, 

sv. Gavril Lesnovski i dr. 

Vo sredniot vek, vo Treskave~kiot 

manastir †Sv. Bogorodica# 

prestojuvale i po okolu 300 monasi. 

Vo pe{terite na Ohridskoto 

i na Prespanskoto Ezero, po rekite 

Vardar i Babuna i na dr. 

M 

983

M MONEV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Treskave~kiot manastir †Sv. Bogorodica#, Prilepsko 

mesta prestojuvale pove}e monasi 

pustinoìteli. Mona{kite 

centri imale osobeno zna~ajna 

uloga vo razvojot na pismenosta, 

prosvetata, kulturata i umetnosta. 

Denes vo RM postojat ma{ki i 

ènski manastirski mona{ki 

bratstva i sestrinstva vo pove}e 

manastirski centri so nad 100 

monasi i monahiwi. 

LIT.: D. Angelov, Vizanti® duhovna kultura, 

St. Zagora, 1994; I. Velev, Sveti 

Gavril Lesnovski vo knièvnata tradicija, 


MONEV, Mihail (Kratovo, 4. XI 

1881 – Gorna Xumaja, 14. IV 1944) – 

u~itel, pripadnik na VMRO. Zavr{il 

pedago{ko u~ili{te vo 

Skopje i bil u~itel vo Berovsko, 

Kumanovsko i vo Kratovo. Posetuval 

Duhovna seminarija vo Carigrad. 

Bil delegat na Rilskiot 

i na ]ustendilskiot kongres. Po 

Mladoturskata revolucija studiral 

pravo na Univerzitetot vo 

Carigrad. Vo vreme na bugarskata 

okupacija (1915–1918) bil okoliski 

upravnik na Ko~ani i Sveti 

Nikole. Po vojnata bil vo 

VMRO, pratenik vo Narodnoto 

sobranie. 

LIT.: Zoran Todorovski, @ivotniot i 

revolucionerniot pat na Mihail Monev 

(1881–1944), †Muzejski glasnik#, II, broj 1, 

Kratovo, 2003, 67–82. Z. Tod. 

MONETARNA POLITIKA NA 

RM – instrument na ekonomskata 

politika vo nadle`nost na centralnata 

banka, koja preku kontrola 

na ponudata na pari vlijae vrz 

agregatnata pobaruva~ka. Pritoa, 

na kus rok, promenite na pari~nata 

masa moàt da imaat silno 

vlijanie vrz agregatnata pobaruva~ka 

i da predizvikaat zna~aj- 

984 

ni efekti vrz realnite varijabli 

(investiciite, potro{uva~kata, 

proizvodstvoto, vrabotenosta). 

Na dolg rok, monetarnata politika 

vlijae samo vrz nominalnite 

varijabli, t.e. monetarnata 

politika ne moè da vlijae vrz 

stopanskata aktivnost – postavkata 

za neutralnost na parite. 

Iako, vo princip, monetarnata 

politika ja poddrùva globalnata 

ekonomska politika, sepak, vo 

sovremeni uslovi, stabilnosta na 

cenite se nametnuva kako primarna 

cel na monetarnata politika. 

Pritoa, zaradi ostvaruvawe 

na krajnata cel, centralnata 

banka moè da primenuva razli~ni 

strategii na monetarnata politika. 

Od april 1992 g. do oktomvri 

1995 g. NBRM ja primenuva{e 

strategijata na monetarno 

targetirawe, pri {to kako intermedijarna 

cel na monetarnata 

politika sluè{e pari~nata masa 

definirana vo potesna smisla 

na zborot – monetarniot agregat 

M1. Ovaa monetarna strategija e 

izbrana kako najsoodvetna poradi 

pove}e pri~ini, i toa: otsustvo 

na razvieni instrumenti na 

monetarno regulirawe, nerazvieni 

finansiski pazari, visoka korelacija 

me|u agregatnata pobaruva~ka 

i pari~nata masa, nisko 

nivo na devizni rezervi itn. Od 

institucionalen aspekt, vo ovoj 

period postoi podelba na odgovornosta 

za monetarnata politika 

me|u Sobranieto, koe gi formulira 

celite i zada~ite na monetarnata 

politika i na centralnata 

banka, koja e nadle`na za 

sproveduvawe na zacrtanata monetarna 

politika. Poradi nesta- 

bilnosta na pobaruva~kata na pari, 

vo oktomvri 1995 g. NBRM ja 

napu{ti strategijata na monetarno 

targetirawe i premina kon 

targetirawe na devizniot kurs. 

Vo ramkite na ovaa strategija, 

odrùvaweto na devizniot kurs 

na denarot nasprema germanskata 

marka (podocna, evroto) pretstavuva 

intermedijaren target na 

monetarnata politika. Istovremeno, 

cenovnata stabilnost eksplicitno 

se utvrduva kako osnovna 

cel na monetarnata politika, 

pri {to formuliraweto na celite 

i zada~ite na monetarnata politika 

i politikata na devizniot 

kurs preo|aat vo nadle`nost 

na NBRM. Vo odnos na instrumentite 

na monetarnata politika, 

neposredno po monetarnoto osamostojuvawe, 

centralnata banka 

prezema{e merki za reforma na 

zastareniot monetaren instrumentarium. 

Taka, vo maj 1993 g. 

NBRM go po~na procesot na postepeno 

napu{tawe na selektivnite 

krediti od primarnata emisija, 

t.e. kreditite {to centralnata 

banka im gi odobruva na komercijalnite 

banki za refinansirawe 

na nivnite krediti odobreni 

za poddr{ka na zemjodelstvoto 

i na drugi prioritetni sektori. 

Do po~etokot na 1994 g., kako 

instrumenti na monetarnata 

politika, NBRM gi primenuva{e 

u{te i minimalnata likvidnost 

i zadolìtelnite blagajni~ki zapisi. 

Isto taka, neposredno po monetarnoto 

osamostojuvawe, centralno 

mesto vo kamatnata politika 

na centralnata banka ima{e 

eskontnata stapka, koja se koriste{e 

kako osnova za formirawe 

na site drugi kamatni stapki na 

NBRM. Vo ovoj period NBRM ja 

koriste{e zadolìtelnata rezerva 

na bankite kako eden vid garanten 

fond za isplata na {tednite 

vlogovi i na tekovnite smetki 

na gra|anite, a po~nuvaj}i od 

maj 1993 g. taa se primenuva kako 

instrument za monetarno regulirawe. 

Vo januari 1994 g. NBRM go 

vovede ograni~uvaweto na denarskite 

plasmani na bankite kako 

direkten monetaren instrument. 

Sepak, po~nuvaj}i od 1993 g., 

NBRM postepeno voveduva indirektni 

instrumenti na monetarno 

regulirawe od tipot na operacii 

na otvoren pazar. Taka, vo noemvri 

1993 g. se vovedeni aukciite 

na depoziti, koi potoa se zameneti 

so aukcii na krediti. Vo 

fevruari 1994 g. se vovedoa aukcii 

na blagajni~ki zapisi, koi od 

2000 g. stanaa osnoven instrument 

na monetarnata politika vo RM. 

Vo juli 2000 g. se vovedeni devizni 

svop operacii, koi imaat mala 

primena i se napu{tija vo juni


2005 g. Od juni 2003 g. NBRM vovede 

i obvrska za izdvojuvawe zadolìtelna 

rezerva vo devizi. 

Monetarniot instrumentarium 

na centralnata banka prodolì 

da se zbogatuva i vo tekot na 2005 

–2006 g., koga se vovedoa repo-operacii, 

se promovira{e sekundaren 

pazar na dràvni zapisi i se 

vovedoa dràvni zapisi za monetarni 

celi. Celta na ovie instrumenti 

e da se zgolemi efikasnosta 

vo upravuvaweto so likvidnosta 

i da se podobri transmisionot 

mehanizam na monetarnata 

politika. 

LIT.: Kiki Mangova Powavi}, Van~o Kargov, 

60 godini centralno bankarstvo vo 

Republika Makedonija, Narodna banka na 

Republika Makedonija, Skopje, 2006. G. P. 

MONETARNI AGREGATI VO 

MAKEDONIJA – operativna 

definicija na pari~nite sredstva 

so koi raspolagaat nebankarskite 

subjekti vo daden moment. 

Monetarnite agregati prvpat se 

definiraat vo 1953 g., a potoa 

pretrpuvaat niza promeni vo soglasnost 

so reformite na stopanskiot 

sistem. Neposredno po monetarnoto 

osamostojuvawe NBRM 

prodolì da ja primenuva metodologijata 

za presmetka na monetarnite 

agregati nasledena od 

SFRJ sè do maj 1994 g., koga po~na 

da primenuva sopstvena metodologija. 

Najtesniot monetaren agregat 

(M1) ja pretstavuva potesnata 

pari~na masa, koja ja so~inuvaat 

gotovite pari vo optek i depozitnite 

pari (tekovnite smetki 

na naselenieto i ìro-smetkite 

na pravnite lica). Po{irok 

monetaren agregat e M1.1, a go so- 

~inuvaat monetarniot agregat 

M1 i denarskite depoziti po viduvawe. 

Po{irok monetaren agregat 

e M2, vo koj vleguvaat monetarniot 

agregat M1 i kvazidepozitite 

(denarskite depoziti oro- 

~eni do edna godina, deviznite 

depoziti po viduvawe i deviznite 

depoziti oro~eni do edna godina). 

Monetarniot agregat M3 go 

so~inuvaat monetarniot agregat 

M2 i ograni~enite depoziti (depozitite 

{to moàt da se koristat 

samo za opredelena namena). 

Naj{irok monetaren agregat e 

M4, koj go pretstavuva vkupniot 

depoziten potencijal na monetarniot 

sistem i se dobiva kako 

zbir na monetarniot agregat M3 

i nemonetarnite depoziti (denarskite 

i deviznite depoziti 

{to se oro~eni nad edna godina). 


Economy Press, Skopje, 2003, 64–70. G. P. 

MONETARNICATA VO DA- 

MASTION. Mestopolo`bata sè 

u{te ne $ e sigurno potvrdena, no 

poradi rudnicite na srebro i bo- 

Moneta na Damastion (avers/revers) 

gatata produkcija na pari i ponatamu 

go privlekuva vnimanieto 

na istraùva~ite. Taa egzistirala 

sedumdesetina godini (395 ‡ 

ok. 320 g. pr.n.e.). Kovela srebreni 

pari (tetradrahmi i tetroboli), 

na ~ii{to aversi dominira 

pretstavuvaweto na bogot Apolon, 

a na reversite trinoèc. Vo 

po~etokot monetarnicata bila 

pod vlijanie na monetarnicata vo 

Olint, no podocna po~nale silno 

da se ~uvstvuvaat vrskite so Pajonija 

i vlijanijata na pajonskite 

kralevi. Postojat mnogubrojni 

indicii deka vo ovaa monetarnica 

bile kovani pajonski pari. So 

Damastion se povrzuvaat i emisiite 

na pari na Pelagija, Daparija, 

Sarnoa, Darado, Nikarh i na 

Simon. 

LIT.: J. M. F. May, The Coinage of Damastion, 

London, 1939. P. J. 

Moneta na Lihnid (avers/revers) 

MONETARNICATA VO LIH- 

NID. So reformite vo fiskalnata 

sfera, napraveni od kralot 

Filip V, po 188/7 g. pr.n.e. bilo 

dozvoleno pove}e gradovi i oblasti 

da kovat svoi moneti, no 

pod kontrola na kralot. Takvo 

pravo dobil i gradot Lihnid 

(Lychnidos). Ovie bronzeni moneti 

so imeto na gradot (ΛΥΧΝΙ− 

ΔΙΩΝ) bile kovani vo periodot 

pome|u 187 i 171 g. pr.n.e. Na aversot 

na monetite e pretstaven makedonski 

{tit, a na reversot e 

pretstavata na preden del od korab 

(ponekoga{ pred korabot 

pliva delfin). Lihnidskite pari, 

preku izbranata pretstava na 

reversot (korab), verno ja otslikuvaat 

mestopolo`bata na gradot 

Lihnid (dene{en Ohrid). 

LIT.: V. Bitrakova-Grozdanova, Monetokovaweto 

vo Lychnidos i Ohrid, Monetite 

i monetokovnicite vo Makedonija, 

Skopje 2001, 45‡49. P. J. 

MONETARNICATA VO STO- 

BI. Blagodarenie na privilegiraniot 

status na municipium i na 

va`nata komunikaciska i stopanska 

polo`ba {to ja poseduval vo 

rimskiot period, Stobi steknal 

pravo da kove sopstveni pari, so 

{to stanal prva i edinstvena 

rimska monetarnica na teritorijata 

na dene{na R. Makedonija. 

Monetarnicata, so povremeni 

prekini vo rabotata, bila aktivna 

okolu 150 godini (73‡217 g.). 

Taa emituvala bronzeni moneti 

vo imeto na 11 imperatori ili 

Moneta na Stobi (avers/revers) 

MONETARNO 

nivnite èni (Vespasijan, Tit, 

Domitijan, Domitija, Trajan, M. 

Avrelij, Faustina II, S. Sever, J. 

Domna, Geta i Karakala) i t.n. 

†psevdoavtonomni# moneti, bez 

pretstava na vladetel. Monetarnicata 

po~nala da raboti vo vremeto 

na imperatorot Vespasijan, 

a prekinala vo vremeto na Karakala. 

Taa rabotela so razli~en 

intenzitet i so povremeni prekini. 

Vo Stobi bile kovani moneti 

vo tri osnovni denominacii. Legendite 

na monetite se pi{uvani 

na latinski jazik, a na reversot e 

ispi{ano imeto na gradot (Municipium 

Stobensium). Ikonografskiot 

repertoar na parite opfa- 

}a pretstavi na razni boèstva, 

hramovi, ìvotni i sl. 

LIT.: P. Josifovski, Rimskata monetarnica 

vo Stobi, Skopje, 2001. P. J. 

MONETARNO OSAMOSTOJU- 

VAWE I VOVEDUVAWE NA 

DENAROT – proces na definirawe 

na dràvniot suverenitet 

na RM vo oblasta na monetarnite 

finansii, vklu~uvaj}i i sozdavawe 

na nacionalna valuta. Za 

sproveduvawe na monetarnoto 

osamostojuvawe vo tekot na 1991 

g. Vladata formira{e Komisija 

za monetaren sistem vo sostav: 

Nikola Kqusev – pretsedatel na 

Vladata, Metodija To{evski – 

minister za finansii, Borko 

Stanoevski – guverner na NBM i 

profesorite Ksente Bogoev i 

Qube Trpeski. Na 19. XII 1991 g. 

Vladata donese odluka, so koja ja 

ovlasti NBM da go organizira 

procesot na pe~atewe i distribucija 

vrednosni bonovi kako privremeno 

plate`no sredstvo. Na 7. 

II 1992 g. vo trezorite na NBM se 

deponirani 27.858.696 par~iwa 

vrednosni bonovi, otpe~ateni vo 

pe~atnicata †11 Oktomvri# od 

Prilep. Bonovite se izdadeni vo 

apoenska vrednost od 10, 25, 50, 

100, 500 i od 1 000 edinici so unificiran 

dizajn i so razli~na boja. 

Na prednata strana na bonovi- 

M 

985

M MONETOKOVAWETO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Makedonski denar (avers/revers) 

te se pretstaveni tutunobera~i, a 

na zadnata strana e spomenikot 

†Makedonium# vo Kru{evo, delo 

na skulptorot Jordan Grabul. Poradi 

efektite na galopira~kata 

inflacija, podocna se pe~atat i 

vrednosni bonovi so apoenska 

vrednost od 5.000 i 10.000 edinici. 

Na Veligden, 26. IV 1992 g., 

Sobranieto nosi paket-zakoni so 

koi se postavuva institucionalnata 

ramka na monetarniot sistem 

i se voveduva denarot kako 

pari~na edinica na Makedonija. 

Denarot se deli na 100 deni, a negoviot 

skraten naziv vo platniot 

promet e den. Imeto na makedonskata 

valuta (denar) e doneseno 

na predlog na akad. Petar H. Ilievski, 

kako izraz na istoriskiot 

kontinuitet na upotrebata na parite 


od rimskata antika do srednovekovniot 

period. Na 27. IV 

1992 g. po~na zamenata na kni`nite 

jugoslovenski dinari so vrednosni 

bonovi vo odnos 1:1, pri 

{to zamenata trae{e tri dena. 

Kni`nite pari {to glasea na jugoslovenski 

dinari definitivno 

prestanaa da vaàt kako plate`no 

sredstvo vo Makedonija na 29. 

IV 1992 g., dodeka kovanite pari 

so apoenska vrednost od 1, 2 i od 5 

jugoslovenski dinari ostanaa vo 

optek u{te edna godina. Po pu{taweto 

vo optek na vrednosnite 

bonovi, NBRM po~na podgotovki 

za izdavawe na prvata standardizirana 

emisija na makedonski denari 

(banknoti vo apoeni od 10, 

20, 50, 100 i od 500 denari i moneti 

so vrednost od 50 deni i od 1, 2 

i od 5 denari). Prvata emisija na 

denarite e otpe~atena vo pe~atnicata 

†11 Oktomvri# od Prilep, 

a metalnite pari se izraboteni 

vo fabrikata †Suvenir# od Samokov. 

Pe~ateweto i koveweto po~nuva 

od esenta 1992 g. i trae do april 

1993 g. Dizajnot na prvata 

emisija na kni`ni pari e delo na 

grafi~kiot umetnik Bor~e Nikoloski, 

a banknotite nosat likovni 

re{enija od makedonskoto 

kulturno nasledstvo (starata 

zgrada na NBM vo Skopje, crkvite 

Sv. Sofija i Sv. Jovan Kaneo 

vo Ohrid, crkvata Sv. Pantelejmon 

vo s. Nerezi, Daut-pa{iniot 

amam vo Skopje, saat-kulata vo 

Prilep, ku}ata na Robevci vo Ohrid 

itn.). Dizajnot na metalnite 

pari gi izrazuva najzna~ajnite 

986 

Makedonskite banknoti vo optek 

pretstavnici na biodiverzitetot 

vo RM (ohridskata pastrmka, 

{arplaninskoto ku~e, pelisterskiot 

ris i dojranskiot galeb). 

Zamenata na vrednosnite bonovi 

so denarski banknoti trae{e od 

10. V do 31. XII 1993 g. Pritoa, na 

7. V 1993 g. be{e izvr{ena zakonska 

denominacija na denarot so 

koja eden denar ima{e vrednost 

na 100 dotoga{ni vrednosni bonovi. 

Sega{noto izdanie na makedonskite 

banknoti e pu{teno 

vo optek na 8. IX 1996 g. i se sostoi 

od kni`ni pari vo apoeni od 

10, 50, 100, 1 000 i od 5 000 denari, 

koi se delo na likovniot umetnik 

Biljana Unkovska. Banknotite 

nosat likovni re{enija {to go 

izrazuvaat bogatoto kulturno-istorisko 

nasledstvo na Makedonija 

(statua na boìcata Izida pronajdena 

vo Ohrid, detaq od mozaikot 

na bazilikata vo Stobi, detaq 

od freska od crkvata Sv. 

\or|i od s. Kurbinovo, tavanska 

rozeta od albanska ku}a od Debar, 

zlatnata maska pronajdena vo s. 

Trebeni{te, ikona od crkvata 

Mali Sv. Vra~i od Ohrid, bronzena 

figura na Menada, pronajdena 

vo Tetovo itn.). 

LIT.: Kiki Mangova Powavi}, Van~o 

Kargov, 60 godini centralno bankarstvo 

vo Republika Makedonija, Narodna banka 

na Republika Makedonija, Skopje, 2006, 

87-109. G. P. 

MONETOKOVEWETO VO RIM- 

SKATA PROVINCIJA MA- 

KEDONIJA. Po porazot vo bitkata 

kaj Pidna vo 168 g. pr.n.e. 

Makedonija bila pretvorena vo 

rimski protektorat. Za da go razbijat 

voenoto i ekonomskoto 

edinstvo na Makedonija Rimjanite 

ja podelile na ~etiri oblasti 

(meridi). Rudnicite za zlato i za 

srebro, od koi se dobival metal 

za kovewe, bile zatvoreni. Vo 

168‡166 g. pr.n.e. bile koveni 

bronzeni moneti na rimskite upravnici 

kvestorite G. Publilij i 

L. Fulkinij. Vo 166‡165 g. pr.n.e. 

bila iskovana edna avtonomna 

emisija bronzeni pari so pretstava 

na maska na Silen. Vo 158 g. 

pr.n.e. so povtornoto otvorawe 

na rudnicite za srebro i so dozvola 

na rimskiot Senat bilo 

ovozmoèno oblastite da kovat i 

srebreni moneti. Prvata i vtorata 

merida kovele tetradrahmi, 

Moneta na kvestorot Publilij (avers/revers) 

dodeka ~etvrtata merida (Pelagonija) 

kovela samo bronzeni moneti. 

Po neuspe{noto vostanie 

vo 148 g. pr.n.e. Rimjanite ja pretvorile 

Makedonija vo rimska 

provincija. Bile kovani tetradrahmi 

so legenda ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ i 

LEG ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ. Vo Makedonija, 

poslednite srebreni pari 

bile kovani od rimskiot upravnik 

‡ kvestorot Ajsila (ok. 90 g. 

Moneta na kvestorot Ajsila (avers/revers) 

pr.n.e.). Ovie pari so pretstava 

na glavata na Aleksandar bile 

nameneti za pokrivawe na tro{ocite 

za aktivnostite na Rimjanite 

na Balkanot. Vo monetarnicite 

vo Tesalonika, Pela i Amfi-


pol, vo periodot 148‡31 g. pr.n.e. 

bile koveni moneti povremeno i 

za posebni prigodi. Pokraj monetite 

iskovani vo Makedonija, 

rimskiot denar zazemal s¢ pozna- 

~ajno mesto vo pari~nite transakcii. 

Vo imperijalniot period, 

od vremeto na imperatorot Klavdij 

(od 44 g.), provincijata Makedonija 

kovela avtonomni bronzeni 

pari vo ime na makedonskata 

zaednica (so legenda ΚΟΙΝΟΝ 

ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ). Ovie pari bile 

Moneta na Prvata makedonska oblast (avers/revers) 

kovani sè do vladeeweto na Filip 

I (244‡249). 

LIT.: I. Touratsoglou, †Macedonia#, The Coinage 

of the Roman World in the Late Republic, 

†BAR#, 326, Oxford, 1987, 53–72; P. Josifovski 

‡ N. [eldarov, Rimski moneti – Makedonija 

pod rimska vlast, Numizmati~ka 

zbirka na Narodna banka na Republika 

Makedonija, Skopje, 1999, 22‡24. P. J. 

MONETOKOVEWETO NA GRA- 

DOVITE VO ANTI^KA MA- 

KEDONIJA. Vo docnoarhajskiot, 

vo klasi~niot i vo helenisti~kiot 

period pove}e makedonski 

gradovi kovele pari vo svoe ime. 

Kon krajot na VI i po~etokot na V 

v. pr.n.e., nekolku od gradovite na 

poluostrovot Halkidiki, pove}eto 

od niv osnovani porano od gr~ki 

kolonisti, po~nale monetarni 

aktivnosti. Srebreni pari bile 

koveni od gradovite Akant, Ajne- 

Moneta na Akant (avers/revers) 

ja, Mende, Potideja, Skione, Terone. 

Isto taka, svoi pari kovale i 

drugi gradovi, kako Ajga, Ejon i 

Neapol. Nekoi od gradovite prodolìle 

da kovat pari i vo klasi~niot 

i vo helenisti~kiot period, 

a vo ovoj period (od V do II v. 

pr.n.e.) koveweto moneti po~nalo 

i vo drugi mesta ‡ Amfipol, Dikaja, 

Ortagoreja, Filipi, Potideja, 

Pidna, Pela, Tesalonika i Olint. 

Koristej}i razni teìnski sistemi, 

parite na gradovite bile koveni 

vo razli~ni vrednosti, kako 

stateri, tetradrahmi, drahmi, tetroboli 

i oboli. Ikonografijata 

na parite naj~esto opfa}ala moti- 

Moneta na Tesalonika (avers/revers) 

vi od religiozna priroda, ceremonii 

i veruvawa na lu|eto. Od monetarnicite 

{to rabotele vo toj 

period od posebno zna~ewe za nas 

se onie vo Damastion i vo Lihnid. 

Vo imperijalniot period pari vo 

svoe ime kovele makedonskite gradovi 

Amfipol, Beroja, Edesa, Tesalonika, 

koloniite Kasandreja, 

Dion, Pela, Filipi i municipiu- 

Moneta na Pela (avers/revers) 

mot Stobi. Pogolemiot del od 

niv, ponekoga{ so mali prekini, 

bile aktivni od I do III v. n.e. Proizvodstvoto 

na bronzeni moneti 

vo ovie gradski monetarnici bilo 

nameneto, pred sè, za zadovoluvawe 

na potrebite na lokalnite stokovno-pari~ni 

odnosi. 

LIT.: H. Gaebler, Die Antiken Munzen Nord- 

Griechenland, Makedonia und Paionia, III/2, 

Berlin, 1935; P. Josifovski ‡ N. [eldarov, 

Rimski moneti – Makedonija pod rimska 

vlast, Numizmati~ka zbirka na Narodna 

banka na Republika Makedonija, Skopje, 

1999, 20‡22; I. Touratsoglou, Die Munzstatte 

von Thessaloniki in der Romischen Kaiserzeit, 

Berlin/New York, 1988. P. J. 

MONETOKOVEWETO NA MA- 

KEDONSKITE KRALEVI. Vo 

periodot pome|u V i II v. pr.n.e. 

koga se odviva monetokoveweto 

na makedonskite kralevi, Aleksandar 

I (498‡454) e prviot makedonski 

kral {to kove pari so svoeto 

ime, po~nuvaj}i od 480/479 g. 

pr.n.e. Ekspanzionisti~kata politika 

na Aleksandar I po zavr- 

{uvaweto na Persiskata dominacija 

na Balkanot, bila pri~ina 

za prestanuvawe na monetokoveweto 

kaj pove}e pajonski plemiwa. 

Bogatite rudnici za srebro 

od anektiranite teritorii mu 

ovozmoìle uslovi za zna~itelna 

produkcija na pari. Negoviot 

naslednik kralot Perdika II 

(454‡413), iako dolgo vladeel, kovel 

moneti samo so pomali vrednosti: 

tetroboli, dioboli i oboli. 

Toj go vovel tipot na parite 

so Herakle, koj potoa stanal najpopularniot 

vo repertoarot na 

MONETOKOVAWETO 

makedonskoto kralsko monetokovewe. 

Sinot na Perdika Arhelaj 

(413‡399) izvr{il pove}e refor- 

Moneta na Arhelaj (avers/revers) 

mi, me|u niv i monetarna. Toj go 

napu{til dotoga{niot sistem i 

svoite moneti gi kovel so reducirana 

teìna, spored t.n. persiski 

teìnski standard, no so lokalni 

karakteristiki. Kon krajot na 

negovoto vladeewe (ok. 400 g. 

pr.n.e.) toj prvpat kaj makedonskite 

vladeteli po~nuva da kove 

pari od bronza. Voveduvaweto pari 

od neblagoroden metal dovelo 

do promeni vo monetarnata politika 

i lokalnata ekonomija. Po 

Arhelaj, narednite kralevi se karakteriziraat 

so kratkotrajno 

vladeewe: Aerop II (396‡393), 

Aminta II (392‡390) i Pavsanija 

(390‡389). Aminta III (389‡369), 

pokraj bronzeni pari, kovel i 

srebreni stateri, hemidrahmi i 

dioboli. Kralot Filip II (359‡ 

Moneta na Filip II (avers/revers) 

336) pravi reformi vo finansiite 

i zna~itelno ja zgolemuva produkcijata 

na pari vo site tri metala, 

a prvpat kaj makedonskoto 

kralsko monetokovewe voveduva 

i kovewe zlatni pari. Toj koristel 

dva teìnski standarda, eden 

za zlatnite, drug za srebrenite, a 

prvpat isti tipovi pari bile kovani 

vo razli~ni monetarnici 

(Pela i Amfipol). Toj e prviot 

makedonski kral, ~ii izdanija 

bile kovani i posthumno, a pritoa 

i masovno bile imitirani od 

pove}e varvarski plemiwa. Monetokoveweto 

na Aleksandar III 

Makedonski (336‡323) e okarak- 

Moneta na Aleksandar III Makedonski (avers/revers) 

M 

987

M MONETOKOVAWETO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

terizirano kako prvo monetokovewe 

od svetski razmeri. Toa opfa}a 

pove}e od 4000 izdanija vo 

zlato, srebro i vo bronza. Poradi 

golemata popularnost, imitacii 

na negovite pari bile praveni vo 

zlato, srebro i vo bronza. Vo vremeto 

na Filip III Aridaj (323‡ 

317) monetarnata produkcija opadnala, 

a nekoi monetarnici bile 

zatvoreni. Vo 311 g. pr.n.e., po 

sklu~eniot dogovor pome|u zavojuvanite 

dijadosi, Kasandar oficijalno 

bil proglasen za strateg 

na Evropa. Toj kovel samo bronzeni 

pari. Vo odredeni periodi vo 

prvata polovina na III v. pr.n.e. 

Makedonija bila upravuvana od 

dijadosite Demetrij I Poliorket, 

Pir i Lisimah, ~ii moneti 

cirkulirale niz Makedonija. Demetrij 

Poliorket, poznatiot 

specijalist za pomorski bitki i 

opsadi, vo 294 g. bil proglasen za 

kral na Makedonija (294‡288/7). 

Toj vovel sosema novi i dotoga{ 

nepoznati monetni tipovi, preku 

koi gi propagiral negovite voeni 

uspesi, kako {to bila negovata 

pomorska pobeda kaj Salamina. 

Pretstavata na Nike na preden 

del od brod i na bogot na moreto 

Posejdon se osnovniot dizajn za 

negovite pari, a interesni se i 

tipot na parite so makedonski 

{tit i {lem. Vo 277 g. pr.n.e., so 

vpe~atlivata pobeda nad Keltite, 

Antigon Gonata (277‡239) 

uspeal da ja napravi Makedonija 

povtorno va`na politi~ka sila. 

Negovoto monetokovewe opfa}a 

izdanija na stateri, tetradrahmi, 

drahmi i bronzeni moneti. Na 

kralot Demetrij II (239‡229) mu 

se pripi{uvaat samo bronzeni 

moneti. Kralot Filip V (221‡ 

179), vo obid da ja zapre rimskata 

Moneta na Filip V (avers/revers) 

penetracija na istok pravi pove- 

}e reformi za stabilizirawe i 

zajaknuvawe na svojata dràva, 

me|u koi i reformi vo fiskalnata 

dejnost. Negovoto monetokovewe 

opfa}a pove}e tipovi pari 

koveni vo zlato, srebro i vo 

bronza. Na negoviot sin Persej 

(179‡168) nitu natrupanoto bogatstvo 

nitu prezemenite voenodiplomatski 

~ekori ne mu pomognale 

da go za~uvuva kralstvoto. 

Vo bitkata kaj Pidna (168 g. 

pr.n.e.) toj bil porazen. Kaj posledniot 

makedonski kral pret- 

988 

stavata na mitskiot heroj Persej 

bila omilena tema za parite {to 

gi kovel. 

LIT.: M. J. Price, Coins of the Macedonians, 

London, 1974; D. Raymond, Macedonian Regal 

coinage to 413 B.C., New York, 1983; M. J. Price, 

The coinage in the name of Alexander the 

Great and Philip Arrhidaeus, Zurich/London, 

1991; G. Le Rider, Le monnayage d’argent et 

d’or de Philippe II, frappe en Macedonie de 359 

a 294, Paris, 1977. P. J. 

MONETOKOVEWETO NA PA- 

JONSKITE VLADETELI. Monetokovaweto 

na pajonskite kralevi 

se odvivalo vo periodot od 

krajot na V do krajot na III v. pr. 

n.e. Spored dosega{nite istra- 

ùvawa se smeta deka prv po~nal 

da kove svoi pari pajonskiot vladetel 

Teutaos (ok. 430/425 – ok. 

400 g. pr.n.e.). Poznati spored mal 

broj moneti, otkrieni vo pajonskiot 

region ili vo negovata neposredna 

blizina, se pajonskite 

vladeteli Bastarej, Simon, Nikarh 

i Diplaj. Kralot Likej 

(359/–340/335), ~ie{to postoewe e 

Moneta na Likej (avers/revers) 

potvrdeno i so istoriski fakti, 

e prviot vladetel so pogolema 

produkcija na srebreni moneti, 

koj{to go zgolemil brojot i na 

tipovite i na nominalite, a koj 

svoite pari gi kovel spored reduciran 

pajonski standard. Negovoto 

monetokovewe vo mnogu segmenti 

ukaùva na bliski relacii 

so monetarnicata na Damastion. 

Naslednikot, kralot Patraj 

(340/ 335–315) kovel pove}e tipo- 

Moneta na Patraj (avers/revers) 

vi tetradrahmi, drahmi i tetroboli. 

Na nekoi podunavski plemiwa 

parite na ovoj vladetel im 

posluìle kako predlo{ka za kovewe 

imitacii. Sinot na Patraj, 

kralot Avdoleon (315–286/5), produciral 

pari so povisok kvalitet 

(tetradrahmi, didrahmi, drahmi 

i tetroboli). Vo po~etokot 

(315–305 g. pr.n.e.) kovel pari 

spored pajonskiot standard, a potoa 

(po 305 g. pr.n.e.) ‡ spored 

ati~kiot. I nekoi tipovi od parite 

na Avdoleon bile imitira- 

Moneta na Avdoleon (avers/revers) 

ni od oddelni podunavski plemiwa. 

Vlo{enata ekonomska situacija 

vo Pajonija (III v. pr.n.e.) se 

odrazila i na monetokoveweto, 

pa taka kralot Leon (278–ok. 250) 

kovel samo bronzeni moneti. Na 

posledniot pajonski kral Dropion 

(ok. 250 – ok. 230), osnova~ot na 

zaednicata na Pajoncite, mu se 

pripi{uvaat monetite so legenda 

ΠΑΙΟΝΩΝ . Ovie Dropionovi 

pari se poslednata manifestacija 

na monetokovewe pred definitivnoto 

is~eznuvawe na pajonskata 

dràva. 

LIT.: V. Bitrakova-Grozdanova, Spomenici 

od helenisti~kiot period vo SR 

Makedonija, Skopje 1987, 81‡102; V. Lil- 

~i} ‡ P. Josifovski, Srebren diobol na 

pajonskiot vladetel ΤΕΥΤΑΟ(Σ), †Macedonian 

Numismatic Journal#, 1, Skopje 1994, 

27‡37; P. Josifovski, Coins with inscription 

†ΠΑΙΟΝΩΝ# from the collection of the National 

Bank of the Republic of Macedonia, †Macedonian 

Numismatic Journal#, 4, Skopje 2000, 

15‡28. P. J. 

MONETOKOVEWETO NA PA- 

JONSKITE PLEMIWA. Prostorot 

na Pajoncite izobiluval 

so zlatonosni reki i bogati rudnici 

za srebro. Golemoto rudno 

bogatstvo, a pred sè eksploatacijata 

na srebroto (poznatite Pangajski 

i Zletovsko-kratovski 

rudnici) sozdale blagoprijatni 

uslovi za pojava na monetokoveweto. 

Prvite monetni produkcii 

od pajonskite plemenski zaednici 

bile napraveni ve}e kon krajot 

na VI v. pr.n.e. od Deronite 

(ok. 530/25 – ok. 510/500 g. pr.n.e.). 

Moneta na Deronite, obol (avers/revers) 

Ovie docnoarhajski izdanija bile 

otkovani na tenki srebreni 

listovidni par~iwa. Toa bile 

anepigrafni, naj~esto inkuzni 

pari, so mali vrednosti, nameneti 

za lokalna cirkulacija. Za niv 

e karakteristi~na pretstavata 

na govedo, ~esto pridruèna so 

solaren simbol. Vo najproduk-


Moneta na Deronite, oktodrahma (avers/revers) 

tivniot period na plemensko monetokovewe 

se pojavile i monetite 

na Oreskite, Edonite, Lajaite 

i na dr. (ok. 513 – 480 g. pr.n.e.) 

Moneta na Lijai, oktodrahma (avers/revers) 

so golemi vrednosti kako dekadrahmi, 

oktodrahmi i tetradrahmi. 

Ova e periodot na persiskoto 

prisustvo i dominacijata nad 

Egejot, vklu~itelno i nad Pajonija 

i Makedonija, koga e enormno 

zgolemena produkcijata na 

moneti od razni izdanija. Po zaminuvaweto 

na persiskata vojska, 

pari kovele Bizaltite, Deronite 

i nekoi drugi plemenski vladeteli 

(ok. 479 – 460 g. pr.n.e.). 

Ekspanzionisti~kata politika 

na Aleksandar I e pri~ina za 

prestanokot na monetokoveweto 

kaj pove}eto pajonski plemiwa, 

koga kon Makedonija bile priklu~eni 

zna~ajni delovi od pajonskata 

teritorija. Sistemot {to 

bil koristen za kovewe na parite 

pretstavuva kompleksen teìnski 

sistem so naglasen lokalen 

†pajonski# karakter, osmislen za 

upotreba i na orientalnite i na 

t.n. gr~ki denominacii. Stilot i 

ikonografijata na monetite pokaùvaat 

mnogubrojni vrski i paraleli 

pome|u izdanijata na raznite 

plemiwa. 

LIT.: J. N. Svoronos, L’hellenisme primitif de 

la Macedonie, prouve par la numismatique et 

l’or du Pangee, Athen, 1918/19; G. K. Jenkins, 

Ancient Greek Coins, London, 1990; M. Price ‡ 

N. Waggoner, Archaic Greek silver coinage: the 

†Asyut# hoard, London, 1975. P. J. 

MONOPOL – pazarna struktura, 

vo koja edno edinstveno pretprijatie 

(prodava~) ja kreira vkupnata 

ponuda vo ekonomskiot sektor 

i ima silno vlijanie vrz visinata 

na cenata na dobroto ili 

uslugata. Mo}ta na monopolot da 

vlijae vrz visinata na cenata e 

dotolku pogolema dokolku za dobroto 

ili uslugata na monopolot 

ne postoi soodvetna supstitucija 

– proizvod ili usluga {to zadovoluvaat 

gore-dolu ista potreba. 

Nasproti komercijalniot, postoi 

i priroden monopol. Prirodniot 

monopol e tipi~en za onie 

ekonomski sektori {to baraat 

vloùvawe na golemi kapitali, 

benefitiraat od ekonomii od 

obem (poradi masovnoto proizvodstvo, 

fiksnite tro{oci na 

edinica proizvod se mali) i ottuka 

op{testveno e neisplatlivo 

pove}e pretprijatija da ja vr{at 

dejnosta vo sektorot. Vo takov 

slu~aj dràvata (vladata) dava 

ekskluzivno pravo edno edinstveno 

pretprijatie da ja vr{i dejnosta 

vo sektorot so {to, de facto, 

kreira priroden monopol. Tipi- 

~en primer na vakov monopol se 

edna èleznica, edno elektrostopanstvo 

ili gasovod i sl. Pazarnata 

struktura na RM, kako mala 

zemja, spored kriteriumot – broj 

na u~esnici {to ja kreiraat ponudata 

vo oddelni sektori, poka- 

ùva relativno visoka monopoliziranost. 

Nekoi analizi za 

Makedonija (se odnesuvaat za vtorata 

polovina na devedesettite 

godini) potvrdija egzistencija na 

privaten monopol vo osum sektori 

(proizvodstvo na derivati od 

nafta, proizvodstvo na koà i 

krzno, prerabotka na kau~uk, proizvodstvo 

na sto~na hrana i sl.) i 

egzistencija na priroden monopol, 

isto taka, vo osum sektori 

(èleznica, elektrostopanstvo, 

po{tenski i telekomunikaciski 

uslugi i sl.). Me|utoa, silata na 

monopolite (i na komercijalnite 

i na prirodnite) se relativizira 

ako vo analizata se vklu~at i drugi 

kriteriumi: mo`nost za supstitucija 

na dobrata i uslugite, 

elasti~nost na pobaruva~kata, 

uvozna konkurencija, deregulacija, 

privatizacija i vlez na novi 

ekonomski subjekti vo dejnosta, 

vospostavuvawe na vladina antimonopolska 

politika i regulacija 

na prirodnite monopoli i sl. 

[tetite od postoeweto monopoli 

vo Makedonija, kako i vo sekoja 

druga ekonomija, se brojni: zagubi 

od ograni~uvaweto na proizvodstvoto 

od strana na monopolite, 

so {to potro{uva~ite (gra|anite 

i biznisite) pla}aat visoki 

ceni, zagubi od lo{oto upravuvawe 

so monopolite, zagubi od baraweto 

renta (potkupuvawe na regulatorite), 

zagubi od namaluvaweto 

na konkurentnosta i efikasnosta 

na vkupnata ekonomija i sl., 

poradi {to involviraweto na 

vladata vo ograni~uvaweto na 

ekonomskata sila na privatnite i 

prirodnite monopoli e neophodno: 

(v. dràvna regulacija na ekonomskite 

sektori i Komisija za 

za{tita na konkurencijata). 

IZV.: D. Nova~evski, Od sovr{ena konkurencija 

do monopol – nekoi aspekti na de- 

lovnata koncentracija vo makedonskoto 

stopanstvo, †Godi{nik#, na Ekonomskiot 

fakultet – Skopje, Skopje, 2001. 

LIT.: J. Stiglitz, Principes d’economie moderne, 

2è edition, De Boeck Universite, Paris – Bruxelles, 

2001; T. Fiti, Ekonomija – osnovi 

na ekonomijata, Skopje, 2006. T. F. 

Euxenio 

Montale 

MONUMENTALNA 

MONTALE, Euxenio (Eugenio 

Montale) (Xenova, 12. X 1896 ‡ Milano, 

12. IX 1981). Zaedno so Ungareti, 

pretstavuva najizrazita figura 

na italijanskiot hermetizam. 

Intenzivno se zanimaval so 

novinarstvo. Pi{uval knièvna 

i muzi~ka kritika. Doìvotno 

bil senator na Italija. Mediteranot 

vo negovite pesni e izdignat 

do simbol na humanisti~kata 

civilizacija. Dobil Zlaten venec 

na SVP vo 1973 g. Vo 1975 g. 

dobil i Nobelova nagrada za literatura. 

BIBL.: Koski od sipa, 1925; Vior i drugo, 

1956; Satura, 1971 i Dnevnik 71 i 72, 1973. 

LIT.: Ante Popovski, Poezijata na Montale, 

†Pesni#, ZID-NM, Sk., 1973. P. Gil. 

MONUMENTALNA UMET- 

NOST ‡ del od likovnata umetnost 

{to se odnesuva za fenomenite 

na prostorot i oblicite vo 

nego, kako arhitektonsko-likovni 

celini. Vo ovoj kontekst se izdvojuvaat 

memorijalnite kompleksi 

vo Kru{evo (Spomenikot 

na Ilinden i NOV, 1974 na J. Grabul 

i I. Grabul), Veles (Spomenkosturnicata 

na padnatite partizani, 

1979/80 proekt na S. Subotin 

i Q. Denkovi}, so mozaici na 

P. Mazev) i Ko~ani (Spomenikot 

na slobodata, 1981, proekt na R. 

Ra|enovi}, so mozaici na G. êmerski). 

Najvpe~atliva e uni{tenata 

freska na B. Lazeski 

(NOV vo Makedonija, 1956) vo nekoga{nata 

@elezni~ka stanica 

vo Skopje. Spomenicite ili yidnite 

dekoracii na D. Todorovski, 

P. Haxi Bo{kov, B. Mitri}eski, 

D. Poposki, B. Krstevski, B. Koneski, 

B. Nikoloski, D. Kondovski, 

S. Manevski, T. [ijak, se izvedeni 

so tradicionalni ili modernisti~ki 

koncepti. 

LIT.: Boris Petkovski, Makedonskoto 

monumentalno slikarstvo na temi od 

NOV i Revolucijata, Skopje, 1984; Antonela 

Petkovska, Socijalnite aspekti na 

M 

989

M MONÊV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Del od freskata na B. Lazeski †NOB vo Makedonija# vo nekoga{nata èlezni~ka stanica vo Skopje (1956) 

monumentalnoto spomeni~no tvore{tvo 

vo SRM po osloboduvaweto, Skopje, 

1986; Vladimir Veli~kovski, Monumentalnata 

umetnost vo Makedonija po 

1945 godina, Bogdanci, 2002. M. B.-P. 

MONÊV, Boris V. (Prilep, 15. 

VIII 1881 – Sofija, 4. X 1942) – 

pripadnik na TMORO. Zavr{il 

gimnazija vo Solun (1902), a pravo 

vo @eneva, [vajcarija (1911). 

Bil u~itel vo Ma{kata egzarhiska 

gimnazija vo Solun (1903–1905), 

~len na CK na TMORO, u~esnik 

na Rilskiot kongres (1905). U~estvuval 

vo Prvata svetska vojna na 

Odrinskiot front. 

LIT i IZV.: NBKM-BIA, f.: 641, op.1, a.e. 

16, l. 95; Borbite v Makedoni® i Odrinsko 

1878–1912 – Spomeni, Sofi® 1981. Al. Tr. 

MORAVSKA KIRILOMETO- 

DIEVSKA KNI@EVNA [KO- 

LA pretstavuva najstara faza od 

razvojot na slovenskata pismenost. 

Podrazbira literarna dejnost 

na Konstantin-Kiril i Metodij 

i nivnite u~enici vo vremeto 

na Moravskata misija (863- 

885), vo tekot na koja se postaveni 

temelite na slovenskata pismena 

kultura. Moravskata {kola voveduva 

originalno slovensko pismo 

– glagolica, sostaveno od Konstantin-Kiril, 

i prv slovenski 

pismen jazik – staroslovenskiot, 

baziran vrz ju`nomakedonska dijalektna 

podloga. Ovoj jazik e 

blizok do praslovenskiot. Vo tekot 

na upotrebata vo V. Moravija 

vo nego navleguvaat oddelni jazi~ni 

sredstva od zapadnoslovensko 

poteklo, koi stanuvaat sostaven 

del od moravskata jazi~na 

norma. Moravskata {kola razviva 

bogata literarna dejnost, prevodna 

i originalna. Prevedeni se 

990 

site osnovni prira~nici neophodni 

za vr{ewe liturgija, za hristijanska 

prosveta i za organizirawe 

na hristijanskiot ìvot. Knièvniot 

opus na Moravskata {kola ne 

e kompletno za~uvan, najstar poznat 

rakopis se Kievskite liv~iwa 

(misal) od X v. Poradi toa toj se 

rekonstruira vrz osnova na podocne`ni 

prepisi, koi ja ~uvaat kirilometodievskata 

tradicija. Me|u 

niv, pokraj prepisite na Preslavskata 

{kola, osobeno va`no mesto 

zazemaat najstarite glagoli~ki 

rakopisi prepi{ani vo Ohridskata 

{kola. 

LIT.: zb. Magna Moravia, sbornik stati k 1100. 

vyroci prichodu byzantske mise na Moravu, Praha 

Dimitar Kondovski: †Sv. Kiril i Metodij# (1976) 

1965; Magnae Moraviae Fontes Historici I-V, Brno 

1966-1977; zb. VelikaÔ MoraviÔ. Ee istori~eskoe 

i kulÏturnoe zna~enie, Moskva, 

1985; Vasica J., Literarni pamatky epochy 

velkomoravske, 863-885, 2. doplnene vydani, 

pripravila Z. Hauptova, Praha 1996; Mares F. V., 

Konstantinovo dedictvi po 1100 letech, 7-37, Podil 

sv. Metodeje na pocatcich slovanskeho pisemnictvi, 

38-45, Staroslovansky spisovny jazyk ve 

velkomoravskem state, 46-60, zb. Cyrilometodejska 

tradice a slavistika, Praha 2000. Zd. R. 

MORAVSKA MISIJA & vizantiska 

misija uslovena od sloèni 

diplomatski, politi~ki i crkovni 

interesi. Velikomoravskiot 

knez Rastislav sakal da se oslobodi 

od vlijanieto na germanskolatinskoto 

sve{tenstvo i od agresivnite 

aspiracii na mladata 

germanska dràva, pa pobaral 

u~itel i episkop od Vizantija. 

Vizantiskiot imperator Mihail 

III vo moravskata pokana gledal 

{ansa da go nametne vizantiskoto 

kulturno vlijanie na edna srednoevropska 

dràva, koja vo sredinata 

na IX v. po~nala da ja {iri svojata 

vlast i nad drugi slovenski 

zemji. So toa se nadeval deka }e go 

namali vlijanieto na germanskata 

dràva, koja po~nala da $ soperni~i 

na Vizantija vo Italija 

i na Balkanot. Paralelno so politi~kite 

intencii na Vizantija 

za obnovuvawe na starata Rimska 

Imperija, carigradskiot patrijarh 

Fotij sakal da go pro{iri 

svoeto vlijanie vo Sredna Evropa 

i da go namali vlijanieto na rimskiot 

papa, koj{to vo toa vreme 

vospostavil diplomatski odnosi 

so edna balkanska dràva (Bugarija), 

sosed na Vizantija i tamu 

ispratil svoe sve{tenstvo. Prateni{tvoto 

bilo podgotveno so 

slov. pismo i prevodi od najopitniot 

i potvrden misioner Konstantin 

Filosof vo pridru`ba 

na brat mu Metodija, dokaàn kako 

odli~en organizator i so dobro 

poznavawe na slovenskiot jazik. 

M. m. vo Moravija bila so 

promenliva sre}a vo zavisnost od 

politi~kite sostojbi. Po smrtta 

na Konstantin-Kiril vo Rim 

(869), Metodij ostanal sam da ja 

rakovodi misijata (v. Metodij). 

Po negovata smrt vo 885 nastanale 

u{te pote{ki denovi, u~enicite 

mu bile prognati, a na mestoto 

na negoviot zamenik, arhiep. 

Gorazd, od papata bil nazna~en za 

moravski arhiepiskop Vihing, 

ogor~en protivnik na slovenskata 

pismenost i bogoslu`ba. 

I pokraj site pre~ki i progonstva 

M. m. e grandiozno zaedni~ko 

delo na sv. Kiril i Metodij. Vo 

rabotata tie se dopolnuvale. 

Pomladiot bil silen vo teorijata, 

a postariot vo prakti~niot 

ìvot. Nivnata prosvetitelska 

rabota bila seopfatna. Taa pretstavuva 

most {to go povrzuva Is-


tokot so Zapadot, a nivnite u~enici 

go raseale semeto {to go poseaja 

vo Moravija. Rakovoditelite 

na M. m., bra}ata Konstantin- 

Kiril i Metodij vo 1985 od Vatikan 

bea proglaseni za patroni na 

Evropa. 

LIT.: Fr. Dvornik, Byzantine Missions among 

the Slavs, New Brunswick, New Jersey, 1970; P. 

Hr. Ilievski, Prosvetitelskata misija 

na sv. Metodij, Kir.-metodievskiot (st. 

slov.) period i kirilo-metodievskata 

tradicija vo Makedonija, MANU, 1988, 

249-258; Bl. Ristovski, Soznajbi, MANU, 

2001, 87-96. P. Hr. Il. 

MORANI, Azem (Morane, Skopsko, 

1923 – Skopje, 1947) – u~itel, 

balisti~ki voda~ {to so svojata 

grupa prodolìl da dejstvuva i 

po 1944–45. Bil me|u vode~kite 

li~nosti na ND[O, a vo juni 

1946 g. izbran i za ~len na CK. 

U~estvuval vo formiraweto na 

{iroka mreà ilegalni komiteti 

po gradovite i selata i vooru- 

èni bandi za borba protiv novata 

makedonska vlast. Bil otkrien 

i zatvoren vo 1946, a osuden na 

smrt i likvidiran vo 1947 g. 

LIT.: \or|i Malkovski, Profa{isti~kite 


i grupi vo Makedonija 1941–1944, 

Skopje, 1995; istiot, Balisti, Skopje, 

2002. \. Malk. 

MORENA ‡ slovenska boìca na 

smrtta i temninata, sestra na bogot 

na neboto i atmosferskite 

vlijanija Perun i na bogot na ra- 

|aweto i ìvotot Dabog, vo postojana 

pridru`ba i ve~en konflikt 

(spored zapis od s. Kru{evica, 

Mariovsko), so {to se povrzuvala 

i promenata na godi{nite 

vremiwa ‡ letoto (pobeda na Dabog) 

i zimata (pobeda na Morena). 

Nejzinoto imenuvawe se povrzuva 

so staroslovenskiot zbor mor ‡ 

smrt. Postoi i nesigurna identifikacija 

so demonskoto su{testvo 

Mora. 

LIT.: Tanas Vraìnovski, Makedonska 

narodna mitologija, I, Skopje, 2002, 22, 

32, 38, 273–274. S. Ml. 

MOREHON, Nansi (Havana, 6. IX 

1942) ‡ vode~ka kubanska pisatelka 

i vrvna sovremena karipska poetesa 

na {panski jazik. Prvata 

stihozbirka Mutimos ja objavila 

vo 1962 g. Potoa objavila u{te dvanaeset 

poetski knigi. Nejzinata 

poezija, koja e dlaboko ispovedna i 

eruptivna, e prevedena na mnogu jazici. 

Dobitnik e na najpresti`ni 

kubanski i me|unarodni nagradi za 

poezija. Vo 2006 g. e laureat na 

Zlatniot venec na SVP. 

LIT.: †Poezija#, SVP, Struga, 2006. P. Gil. 

MORINA, PERSISKA (Morina 

persica L.) – stepski vid poznat za 

ju`niot del na Balkanskiot Poluostrov 

i za Mala Azija. Na teritorijata 

na RM se razviva vo 

stepolikoto podra~je (pome|u 

Veles, [tip i Negotino). Vl. M. 

Morkovi 

MORKOV (Daucus carota L.) – dvegodi{no 

rastenie od fam. Apiaceae. 

Vo prvata godina formira nadebelen 

koren (konsumativen 

del) i lisna rozeta, a vo vtorata 

generativni organi. Se odgleduva 

zaradi nadebeleniot koren. Kako 

hrana e mnogu cenet poradi visokata 

sodrìna na karotinoidi, 

pektinski materii, B-vitamini i 

mineralni materii. Se koristi 

vo razni jadewa i vo prehranbenata 

industrija. Kaj nas se proizveduva 

vo dovolni koli~estva za 

sopstveni potrebi. D. J. 

Episkopskata crkva od sredniot vek vo Morodviz, Ko~ansko 

MORODVIZ – srednovekoven 

grad i episkopija. Se locira vo 

mesnosta Gradi{te, kaj s. Morodviz. 

Prvpat se spomnuva vo 1018 

g., koga gradskite klu~evi mu bile 

predadeni na Vasilij II vo Mosinopol. 

Vo gramota na Vasilij II 

(1019) e zasvedo~en kako sedi{te 

na episkopija, a na krajot od XII v. 

i kako provincija (zaedno so Male{evo). 

Vo XIV v. e registriran 

kako selo. 

LIT.: Kiril Trajkovski, Istraùvawa 

vo Morodviz, 1980, Zbornik na Arheolo{kiot 

muzej na Makedonija, X–XI (1979 

–1982), Skopje 1983, 133-142; T. Tomoski, 

Morozvidska episkopija, Makedonija niz 

vekovite. Gradovi, tvrdini, komunikacii, 

Skopje, 1999, 169–188. B. Petr. 

MORODVISKA EPARHIJA na 

Ohridskata arhiepiskopija (XI– 

XVI v.) – ja opfa}ala teritorijata 

od gorniot i sredniot tek na 

rekata Bregalnica. Se spomnuva 

vo hrisovulite na carot Vasilij 

II (1019). So ova ime postoela do 

1347 g., koga bila formirana no- 

MOSKOVSKI 

vata Zletovska eparhija. Morodviskata 

eparhija niz istorijata 

gi nosela imiwata Bregalni~ka, 

Male{evska, Ov~epolska, Provadiska 

i Lesnovska. Najpoznati 

nejzini episkopi se: David, koj- 

{to dejstvuval vo XV v., Nikanor, 

Pahomij, koj{to bil postaven od 

Pavle Smederevski (1530/31), no 

bil razre{en, kako i episkopot 

Sofronij (1541). 



izdanie, SofiÔ, 1995; R. Gruji¢, Morozvidska 

eparhija, vo: Azbu~nik Srpske 





MOSKOV, Dimitar (Prilep, 29. 

III 1912 ‡ Prilep, 24. XII 1997) ‡ 

doktor po veterinarna medicina. 

Zavr{il Fakultet za veterinarna 

medicina vo Zagreb (1943). Ja 

osnoval Veterinarnata stanica 

vo Prilep (1944). Rabotel na organiziraweto 

na veterinarnata 

slu`ba vo Prilep, Bitola i vo 

Ohrid. Po Osloboduvaweto bil 

dolgogodi{en direktor na Veterinarnata 

stanica vo Prilep 

(1946–1960), koja go nosi negovoto 

ime. Bil nazna~en za okoliski 

veterinaren inspektor za Bitolskata 

okolija i za op{tinski inspektor 

za Prilep. M. D. ‡ J. B. 

MOSKOVSKI DOGOVOR STA- 

LIN ‡ ÊRÎL ZA BALKA- 

NOT (1944). Vo prviot den od posetata 

na britanskata vladina 

delegacija vo Moskva (9. X 1944) 

vo Kremq bil postignat dogovor 

za podelba na Balkanot na sferi 

za vlijanie: vo Romanija SSSR 

90%, a Velika Britanija i SAD 

10 %; vo Grcija Velika Britanija 

i SAD 90%, a Rusija 10%; vo 

Bugarija SSSR 75%, a Velika 

Britanija i SAD 25%; vo Jugoslavija 

i vo Ungarija dvete strani 

M 

991

M MOSTROV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

po 50%. So toa Makedonija bila 

podelena i me|u isto~niot-komunisti~ki 

i zapadniot-kapitalisti~ki 

blok. 

LIT.: Balkanski ugovorni odnosi, II, Beograd, 

1998. M. Min. 

MOSTROV, Petar Iliev (Ohrid, 

5. VI 1929 ‡ Ohrid, 14. IV 

1996) ‡ spec. ortoped. Po zavr- 

{uvaweto na Med. f. vo Skopje 

(1958/59) po~nuva da raboti vo 

Bolnicata za kostnozglobna 

TBC vo Ohrid, ~ij v.d. direktor 

e od 1961 do 1967 g., koga i specijaliziral 

ortopedija vo Skopje 

i Belgrad. Bil direktor na ovaa 

institucija (1967‡1974). Primarius 

e od 1974 i do penzioniraweto 

bil sovetnik vo Bolnicata. 

Sl. M. P. 

MOURA, Vasko Grasa (Vasco Graca 

Moura) (Porto, 3. I 1942) ‡ portugalski 

poet, raskaùva~, dramaturg, 

eseist. Preveduva~ na dela 

od [ekspir, Dante (Boèstvenata 

komedija), Rilke, Lorka 

i dr. Toj e poet erudit, poet so intelektualen 

senzibilitet, golem 

modernizator na poetskiot izraz 

i jazik. Dobitnik na Zlatniot venec 

na SVP vo 2004 g. 

BIBL.: Modus {to se menuva, 1963; Instrumenti 

na melanholijata, 1980; Koncert vo 

pole, 1993; Qubov moja, no}e be{e, 2001. 

LIT.: V. Uro{evi}, Prodlabo~uvawe na 

senzibilitetot, †Poezija#, SVP, Struga, 

2004. P. Gil. 

MO^VARNI PTICI (Scolopacidae) 

– familija dolgonogi vodni 

ptici, koi go pravat gnezdoto 

na zemja; glavno migratorni vidovi, 

tesno povrzani so vodnite 

ekosistemi. Vo Makedonija se registrirani 

10 roda: kamenoprevrtuva~ki 

(Arenaria), peskarki ili 

krajbre`ni 

trka~i (Limicola, 

Calidris), 

tringi ili 

vodni trka~i 

(Tringa, Philomachus),{quki 

(Numenius, 

Limosa, Scolopax) 

i bekasi- 

Krajbre`ni trka~i 

(Limicola) 

992 

Vasko 

Moura 

ni (Gallinago, 

Limnocryptes). 

LIT.: Birds in Europe: population estimates, 

trends and conservation status, †BirdLife International 

Conservation Series#, 12, Cambridge, 2004; 

C. Harrison, An Atlas of the Birds of the Western 

Palaearctic, Glasgow, 1982. Sv. P. – V. Sid. 

Elena 

Mo{e 

MO[E, Elena (Bitola, 4. V 1968) 

‡ akterka. Diplomirala na FDU 

vo Skopje, na Otsekot za akterska 

igra (1993) i stanala ~len na Narodniot 

teatar vo Bitola. Ulogi: 

Tomanija (†Patuva~ki teatar [opalovi}#); 

Hajdi vo istoimenoto 

delo; Anxela (†Majstori na zabuni#); 

Poca (†Letni Siljane#); Irina 

(†Tri sestri#); Milka (†êst#); 

Ra{ela (†Spilion#); Solan` 

(†Sluginki#); Kamij (†Ne {eguvaj 

se so qubovta#); Lora (†Staklena 

menaèrija#); @ana (†Doma#); Nade`da 

(†Semejni prikazni#); Edit 

Pjaf (†Pjaf#) i dr. R. St. 

Vladimir 

Mo{in 

MO[IN, Vladimir Alekseevi~ 

(S.-Peterburg, 9. X 1894 & Skopje, 

9. II 1987) & akademik, vizantolog, 

medievalist i slavist. Roden vo 

semejstvo na knièvnik i profesor 

po estetika. Vo 1913 g. se zapi{al 

na Istor.-filol. f. vo 

Petrograd, no studiite gi prekinuva 

kako dobrovolec na frontot. 

Po demobilizacijata (1918) 

studiite gi prodolìl vo Kiev, 

kade {to se priklu~il kon dobrovole~kata 

armija vo Gra|anskata 

vojna. Vo 1921 g. emigriral vo 

Jugoslavija. Vo Belgrad (1922) go 

poloìl diplomskiot ispit pred 

ruski univ. profesori; doktoriral 

na Univerzitetot vo Zagreb 

(1928), a vo 1929 g. vo Belgrad go 

poloìl profesorskiot ispit. 

Kako profesor rabotel vo gimn. 

vo Koprivnica (1921&1932) i vo 

Pan~evo (1932&1939). Vo 1930 g. e 

izbran za docent na Filozofskiot 

f-t vo Skopje, no izborot ne mu 

e potvrden. Rabotel kako privaten 

docent po vizantologija na 

Filozofskiot f-t vo Belgrad 

(1933-1939). Vo 1939 g. povtorno e 

izbran za docent po vizantologija 

na Filozofskiot f-t vo Skopje, a 

vo 1941 preminal na Filozofskiot 

f-t vo Belgrad. Do krajot na 

vojnata bil na slu`ba vo Ruskata 

crkva i kako nastavnik vo Ruskosrpskata 

gimnazija vo Belgrad. 

Izbran za sorabotnik vo Istor. 

institut na SANU i na dol`nosta 

direktor na Arhivot, odn. Istor. 

institut na JAZU (1947& 

1959) do penzioniraweto. Vedna{ 

e angaìran vo Arheografskata 

komisija pri Sovetot za kultura 

na NR Srbija, a po formiraweto 

na Arheografskoto oddelenie 

pri Narodnata biblioteka na Srbija 

stanuva i negov rakovoditel. 

Vo 1964 g. e izbran za prof. po paleografija 

na Filozofskiot f-t 

vo Belgrad. Od 1967 g. preminal vo 

Arhivot na Makedonija, kade {to 

ostanal do smrtta. Vo 1969–1975 g. 

e angaìran kako prof. po predmetot 

Pom. istor. nauki na Katedrata 

za istorija na Filozofskiot 

f-t vo Skopje. Izbran za dopisen 

~len nadvor od rabotniot sostav 

na MANU (1974). 

Nau~nite trudovi vo prviot period 

(1925–1933) se posveteni na 

pra{awa od vizantologijata, vizant.-sloven. 

odnosi, istor. etnologija 

na Isto~na Evropa; vo vtoriot 

priod (1933–1941) na vizantologijata, 

pomo{nite istor. nauki, 

analiza na istor. i istor.pravnite 

tekstovi i opis na rakopisi 

i arhivski spomenici; vo 

periodot 1945–1969 g. na opis na 

rakopisi, pom. istor. nauki i filigranologija. 

Po izdavaweto na 

Opis na sloven. rakopisi vo Makedonija 

(1972) ja pokrenuva edicijata 

Spomenici za srednovekovnata 

i ponovata istorija na 

Makedonija. Nau~niot opus opfa}a 

nad 230 bibliografski edinici. 

Najgolem del od svojata 

obemna rabota ja posvetil na detalnata 

obrabotka na kirilskite 

i gr~kite rakopisni knigi. 

BIBL.: Makedonsko evangelie na pop Jovana, 

Skopje, 1954; Cirilski rukopisi Jugoslavenske 

akademije, I-II, Zagreb, 1952, 1954; Filigranes 

des XIIIe et XIV siecle par V. Mosin et 

S. Traljic, I-II, Zagreb, 1957; Grcke povelje srpskih 

vladara (Beograd, 1936; Diplomata Greaca 

regnum et imperatorum Serbiae. A. Solovjov and 

V. A. Mosin. Introduction par V. Mosin. Variorum 

Reprints, London, 1974; Slovenski rakopisi 

vo Makedonija. Redaktor V. Mo{in, I 

i II, Skopje, 1971. Sl. N. 

MO[IWSKI, Le{ek (Leszek 

Moszyvski) (Lublin, Polska,19. II 

1928 – Gdawsk, Polska, 16. IV 

2006) ‡ polski lingvist, filo-


log, slavist, polonist, ~len na 

MANU nadvor od rabotniot sostav 

(od 2003). Pogolem del od negoviot 

bogat opus se odnesuva na starocrkovnoslovenskiot 

jazik od 

kanonskiot, kirilometodievski 

period. Se zanimava posebno so jazikot 

na Zografskiot kodik. Avtor 

e na eden od najpoznatite i naj- 

{iroko prifateni vovedi vo slovenskata 

filologija (Wst&p do filologii 

sqowiavskiej, Warszawa 1984). 

Okolu desetina raspravi ima posveteno 

na Ohridskata knièvna 

{kola i na starocrkovnoslovenski 

spomenici nastanati na po~vata 


LIT.: Tematy, Ksi&ga jubileuszowa w 70. rocznic& 

urodzin profesora Leszka Moszyvkiego, 

Gdavsk, 1998. Z. T. 

MRAVKA, CRVENA [UMSKA 

(Formica rufa L.) – cipokrilen insekt 

bez krilja. @ivee socijalno 

vo dobro organizirani 

zaednici. Gradi 

mravjalnici visoki 

do 1 m, naj~esto 

po rabovite na iglolisni 

{umi. Dolìna 

na teloto e do 1 

cm. Mravjalnikot na 

Crvena {umska 

mravka 

ovoj vid e sostaven 

od mnogubrojni hodnici 

i komori, iz- 

gradeni od otpadnati igli~ki na 

razni ~etinari ili od top~iwa 

zemja. 



V. T. K. – M. Kr. 

MRAVKI (Formicidae) – socijalni 

cipokrilni insekti. @iveat 

vo pomali ili vo pogolemi zaednici. 

Pogolemiot broj na ~lenovite 

od zaednicata se beskrilni 

insekti. Takvi se polovo neaktivnite 

ènki – razbojnici. Plodnite 

ènki – matici se pojavuvaat kako 

krilati ~lenovi na mravkinata 

zaednica, isto kako i ma{kite 

~lenovi. Vo zaednicata postojat 

vojnici – modificirani rabotnici 

so golema glava i jaki vilici. 

Tie se griàt za bezbednosta i odbranata. 

^lenovite od zaednicata 

ìveat vo specijalni gnezda – 

mravjalnici, izgradeni pod ili 

nad zemjata od najrazli~en materijal. 

Gnezdata se sostaveni od lavirinti 

na hodnici i komori {to 

se specijalno izgradeni za larvite, 

kokonite, za skladirawe na 

hranata, za provetruvawe itn. Vo 

Makedonija se registrirani 76 vidovi 

mravki od koi popoznati se: 

crvenata {umska mravka (Formica 

rufa L.), crnata mravka (Formica 

fusca L.), malata livadska mravka 

(Tetramorium cespitum L.). 



V. T. K. – M. Kr. 

MRAVKINI LAVOVI (Myrmeleontidae) 

– mreòkrilni insekti. 

Imeto go dobile po larvite, koi 

se najgolemi 

neprijateli 

na mravkite. 

Vozrasnite 

Mravkin lav 

li~at na vilinski 

kow- 

~iwa, po dolgoto i tenko telo i 

dvata para dolgi i tenki krilja. 

Larvite pravat in~esti klopci vo 

suva zemja ili vo pesok, vo koi naj- 

~esto lovat mravki. Poznati se 

okolu 1.900 vidovi, glavno od potoplite 

predeli vo svetot. Vo Makedonija 

e najrasprostranet rodot 

Myrmeleon zastapen so tri vida: 

mravkin lav (Myrmeleon formicarius 

L.), (M. inconspicius Rambur) i evropski 

mravkin lav (M. europaeus L.). 


bez’rbetnite ìvotni, Skopje 1991, 

1–640; Boris Sket … et al., éivalstvo Slovenije, 

Narodna in univerzitetna knjiûnica, Ljubljana 

2003, 1-664. V. T. K – M. Kr. 

Makedonski mrazovec 

MRAZOVEC, MAKEDONSKI 

(Colchicum macedonicum Kosanin) – 

makedonski floristi~ki endemit 

od familijata Liliaceae (krinovi), 

poznat samo za planinata 

Jakupica – Begovo Pole i Karaxica. 

Se nao|a na svetskata crvena 

lista na zagrozeni rastenija 

(IUCN 1997 Red List of Threatened 

Plants). Vl. M. 

MRA^NICI (Solpugida – Solifuga) 

– krupni no}ni pajakovidni 

~lenkonogi. 

Teloto im e 

dolgo do 7 sm, 

obrasnato so 

vlaknenca. 

Glavno se 

ìteli na 

Mra~nik (Galeodes graecus) 

su{ni predeli.Raspros- 

traneti se vo peso~nite oblasti 

na Mediteranot. Imeto mra~nici 

e objasneto so zborovite sol 

lat. = sonce i fugere = begam. Vo 

Makedonija se sre}ava samo eden 

vid, Galeodes graecus C.L. Koch., 

koj e maloaziski element. 







MRMEVSKI 


Skopje, 1999, 23-30. V. T. K. – M. Kr. 

@olt mreòkrilec 

MRE@OKRILCI (Neuroptera) – 

insekti so izdolèno tenko telo 

so dva para proyirni mreèsti 

krilja, po {to go dobile imeto. 

Razli~no se oboeni, so golemina 

od 1 do 2 cm. Na glavata imaat 

eden par relativno dolgi pipala 

sostaveni od mnogu ~len~iwa. 

Imaat usten aparat za grickawe. 

Se razmnoùvaat so potpolna 

preobrazba. Larvite imaat tri 

para noze; kaj pove}eto vidovi usniot 

aparat e tenka cicalna cevka, 

so koja go iscicuvaat plenot, a 

nekoi larvi imaat jaki vilici za 

fa}awe. Mreòkrilcite ìveat 

na razli~ni mesta (pokraj reki, 

ezera i trevnici). Poznati se 

preku 6.000 vidovi. Redot opfa}a 

pove}e familii. Najpoznata e 

mravkini lavovi (Myrmeleontidae), 

~ii larvi se hranat so mravki, 

sitni insekti i so vodni molci. 

Vo Makedonija ima i drugi interesni 

vidovi mreòkrilni insekti 

kako: Mantispa styriaca Poda, 

koja spored nadvore{niot izgled 

potsetuva na bogomolka; od rodot 

Libelloides poznat e vidot L. macaronius 

Scop., i endemi~niot L. libelluloides 

Sch.; vidot Nemoptera sinuata 

Oliv. isto taka e endemi~en i 

eden od najelegantnite mreòkrilni 

insekti, so dolgi i lentovidni 

zadni krila. 



V. T. K. – M. Kr. 

MRMEVSKI, Pavle (Prilep, 

13. XI 1925 ‡ Skopje, 23. I 2003) ‡ 

novinar, koj po~nuvaj}i od 1947 g. 

celiot svoj raboten vek – do pen- 

Pavle 

Mrmevski 

M 

993

M MRTOVE^KA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

zioniraweto (1986) go minal vo 

agencijata Tanjug. Bil sorabotnik, 

urednik i odgovoren urednik 

na Dopisni{tvoto na Tanjug za 

Makedonija. Dopisnik na Agencijata 

od Pariz i dvapati od Sofija. 

U~esnik vo NOB. B. P. \. 

MRTOVE^KA GLAVA (Acherontia 

atropos L.) – krupna no}na peperuga. 

Pripa|a na grupata samra~nici 

(Sphingiidae). êsto vleguva 

vo p~elini 

ko{nici i jade 

med. Imeto 

go dobila po 

karakteris- 

Mrtove~ka glava 

ti~nata {ara 

na grbnata 

strana od teloto {to potsetuva 

na mrtove~ka glava. Ima raspon 

na kriljata i do 12 cm. @ivee na 

suvi i son~evi tereni. Aktivna e 

no}e. Rasprostraneta e vo Ju`na 

Evropa i vo severna Afrika. Vo 

Makedonija se sre}ava retko. 



V. T. K. – M. Kr. 

MRTOVE^KI PLA[T (Nymphalis 

antiopa L.) – dnevna peperuga. 

Imeto $ e dadeno spored izgledot 

i oboenosta 

na kriljata 

od gornata 

strana. Se 

hrani so nektar 

i so rastitelnisoko- 

Mrtove~ki pla{t 

vi. @ivee, 

prete`no, po 

{umskite livadi kade {to ima 

brezi. Leta od rana prolet, a naj- 

~est e vo juni i vo juli. Rasprostranet 

e skoro vo cela Evropa. 

Vo Makedonija e redok vid. 

LIT.: Josef Thurner, Die Lepidopterenfauna Jugoslawish 

Mazedoniens. I. Rhopalocera, Grypocera 

und Noctuidae, Posebno Izdanie, Acta. 

Mus. Mac. Sci. Nat., Skopje, 1964; Lionel G. 

Higgins and Norman D. Riley, A fild guide to the 

Butterflies of Britain and Europe, London and 

Glasgow, 1970; Paul Scheider – Predrag Jaksic, 

Die Tagfalter von Jugoslawisch Mazedonien Durina 

(Rhopalocera und Hesperiidae), Munchen, 

1990. V. T. K. – M. Kr. 

MUVA, ZLATNA (Lucilia caesar 

L.) – dvokrilen insekt so metalno-zlatno-zeleno 

oboeno telo. 

Dostignuva 

dolìna do 

12 mm. Se 

hrani so nektar. 

@ivee vo 

naseleni mesta, 

na |ub- 

Zlatna muva 

ri{ta i ekskrementi. 

Se 

pojavuva od juni do septemvri. 

Rasprostraneta e vo cela Evropa. 



V. T. K. – M. Kr. 

994 

MUVARÎWA (Muscicapidae) – 

familija mali ptici od podredot 

ptici- peja~ki (Oscines). Vo Evropa 

i kaj nas se 

prisutni dva 

roda (svra~ovidnimuvar£iwa–Ficedula 

i kafenimuvar~iwa 

– Muscicapa), 

so vkupno 

£etiri vida. 

LIT.: Birds in Europe: 

population es- 

Svra~ovidno muvar~e 

timates, trends and 

conservation status, 

†BirdLife In- 

ternational Conservation Series#, 12, Cambridge, 

2004; C. Harrison, An Atlas of the Birds of the 

Western Palaearctic, Glasgow, 1982. 

Sv. P. – V. Sid. 

MUVI, VISTINSKI (Muscidae) 

– dvokrilni insekti, glavno 

paraziti na ~ovekot i na ìvotnite. 

Se hranat i so organski materii 

vo raspa|awe. Larvite se 

razvivaat vo gnili organski materii 

ili parazitiraat vo telata 

na drugi ìvotni. Najpoznat 

pretstavnik e doma{nata muva 

(Musca domestica L.) koja, prestojuvaj}i 

i na ne~isti predmeti i na 

hrana, prenesuva zarazni bolesti 

kako tifus i tuberkuloza. 


’rbetnite ìvotni, Skopje, 1991. 

V. T. K. – M. Kr. 

MUVI, GASENIÂRKI (Tachinidae) 

– mnogu korisni dvokrilni 

insekti. Larvite parazitiraat na 

gasenici od {tetni insekti. Vo 

Makedonija se potvrdeni 28 vida. 

Najpoznat vid e Agria affinis Fallen, 

~ija larva parazitira na gubarot 

i na drugi {tetni insekti. 








Skopje, 1999, 23-30. V. T. K. – M. Kr. 

MUVI, GRABLIVI (Asilidae) – 

dvokrilni grablivi insekti. Nozete 

im se silni i vlaknesti. Se 

hranat so 

drugi insekti, 

lovej}i gi 

od zaseda; i 

larvite im se 

Grabliva muva 

grablivi. 

Ovaa fami- 

lija muvi vo svetot e zastapena so 

4.000 vidovi. Vo Makedonija se 

sre}ava vidot golema grabliva 

muva (Laphria gibbosa L.), koja vo 

p~elarstvoto e poznata kako predator 

na p~eli. 



V. T. K. – M. Kr. 

MUVI, GRBAVI (Phoridae) – mali 

dvokrilni insekti so karakteristi~no 

grbavo telo. Pove}eto 

se slabi leta~i. Nekoi se bez 

krilja. Larvite od brojni vidovi 

ìveat vo materii {to se raspa- 

|aat. Nekoi se predatori na p~eli, 

osi ili mravki, a nekoi se paraziti 

na p~elini larvi. Poradi 

toa vo p~elarstvoto se smetaat za 

{tetnici. Poznati p~elini {tetnici 

se vidovite Phora incrassata 

Schmitz i Megaselia rufipes Mg. 



V. T. K. – M. Kr. 

MUVI, LEBDE^KI – OSOLI- 

KI MUVI (Syrphidae) – dvokrilni 

insekti {to se karakteriziraat 

so lebde~ki 

let. 

Imaat vpe- 

~atliva boja 

sli~na so 

osite, po {to 

go dobile i 

imeto osoli- 

Lebde~ka muva 

ki muvi. Familijataop- 

fa}a okolu 6.000 vida. Od niv, vo 

Makedonija se poznati 262 vida, 

od koi 6 se endemi~ni. Lebde~kata 

muva Scaeva pyrastri L. e ~esta 

kaj nas. Poznata e kako {iroko 

rasprostranet i korisen insekt, 

~ii larvi se hranat so rastitelni 

vo{ki. 

LIT.: Vladimir T. Krpac, Smiljka Simic, Ante 

Vujic, Sneûana Radenkovic, Contribution to the 

knowledge of Hoverflies (Diptera, Syrphidae) of 

Macedonia, Acta Entomologica Slovenica, Ljubljana, 

2001, 9/2: 169-174; Vladimir Krpac, Fauna 

of hoverflies (Diptera, Syrphidae) of Macedonia, 

Doctor Thesis, Departman of Biology and 

Ecology, Faculty of Sciences, Novi Sad, 2006. 

V. T. K. – M. Kr. 

MUVI, MESARKI (Sarcophagidae) 

– dvokrilni insekti {to se 

viviparni. Polagaat beluzlavi 

li~inki na sveò ili na zastoeno 

meso, koe lesno go pronao|aat po 

mirisot. Vo Makedonija se utvrdeni 

16 vida, od koi najpoznata e 

obi~nata muva mesarka (Sarcophaga 

carnaria L.). 








Skopje, 1999, 23-30. V. T. K. – M. Kr. 

MUVI, TANÂRKI (Empididae) 

– mali dvokrilni insekti. Se karakteriziraat 

po tancot 

vo vremeto 

na roewe koga 

ma{kite 

edinki gi daruvaatèn- 

Muva tan~arka 

kite so mali


uloveni insekti kako dozvola za 

parewe. @iveat vo blizina na vodi, 

okolu poto~iwa ili pogolemi 

vodni povr{ini. Vo Makedonija 

se registrirani 63 vida od ovaa 

familija, od koi 6 se endemi~ni. 

LIT.: Bogdan Horvat, Aquatic Empididae Fauna 

(Diptera) in Macedonia, Acta, Mus. Mac. 

Sci. Nat., Skopje, 1995, 19(6/159): 147-170; 


the Republic of Macedonia (first national report), 


planning, Skopje 2003. V. T. K. – M. Kr. 

MUVOMORKA (Amanita muscaria 

(L.: Fr.) Hook) – mo{ne otroven 

vid gaba, ~esta 

vo iglolisnite{umi 


Lesno 

e prepoznatliva 

po intenzivnocrvenata 

boja 

Muvomorki 

na {apkata, 

pokriena so beli krpi~ki. M. K. 

†MUGRI# (Poloàj, prva polovina 

na 1945) ‡ vesnik, organ na 

êtirinaesettata makedonska 

mladinska NO udarna brigada 

†Dimitar Vlahov#, na makedonski 

jazik. Redaktor bil D. Gligorov. 

Za~uvan e samo br. 2 (mart 

1945), so 22 stranici na hektografska 

tehnika. 




1980, 447; D-r Boro Mokrov ‡ M-r Tome 


~at (1885‡1992), Skopje, 1993, 139. S. Ml. 

MUZEJ NA GRAD SKOPJE 

(Skopje, 1949) ‡ op{t muzej, osnovan 

po oddeluvaweto od Narodniot 

muzej. Posveten e na istorijata 

na gradot Skopje i negovata okolina, 

od praistorijata do dene{ni 

dni. Kako posebni oddeli vo nego 

Muzejot na Grad Skopje 

se zastapeni arheologijata, etnologijata, 

istorijata i istorijata 

na umetnosta. Osnova~ bil Narodniot 

odbor na Skopskata okolija, 

a denes raboti pod pokrovitelstvo 

na Sobranieto na gradot 

Skopje. Od 1970 g. e smesten vo starata 

@elezni~ka stanica na povr- 

{ina od 4820 m 2 . Raspolaga so izlo`ben 

prostor, rabotilnici, 

kancelarii, laboratorii i biblioteka. 

Vo izminatiot period, preku 

redovnata stru~na rabota, ima 

pribrano nad 16.000 muzejski predmeti. 

Del od niv se izloèni vo 

postojanite postavki so etnolo{ka, 

istoriska i arheolo{ka sodr- 

ìna. Prireduva i povremeni izlo`bi 

od sovremenata umetnost. 

Vo negoviot sklop raboti i depandansot 

Muzej na starata skopska 

~ar{ija, smesten vo Suli-an, kade 

{to ima postojana izlo`ba za nejzinoto 

minato. 

LIT.: Dragan Petkovski, Historijski muzeji 

i zbirke u muzejima Makedonije s posebnim 

osvrtom na Muzej grada Skopja, Zagreb, 

1976; orÚe MiqkoviÊ, Muzejska delatnost 

u Makedoniji, Skopje, 2001. K. Bog. 

Mizejot na Makedonija 

MUZEJ NA MAKEDONIJA & 

NACIONALNA USTANOVA 

Kompleks na muzei. Najgolema 

muzejska institucija vo R. Makedonija. 

Naslednik na Arheolo{ki 

muzej, formiran vo 1924 godina. 

Vo 1984 godina e formiran 

kompleksen muzej od nekoga{nite 

Arheolo{ki, Etnolo{ki i Istoriski 

muzej. Mati~na muzejska ustanova 

koja sobira, ~uva prou~uva 

i prezentira dvi`no kulturno 

nasledstvo od oblasta na arheologija, 

etnologija, istorija i 

srednovekovna umetnost. Delovi 

od nejzinite golemi kolkcii se 

Muzejot na sovremenata umetnost 

Izlo`ba vo Muzejot na Makedonija 

MUZEJ 

prezentiraat na povremeni izlo`bi 

i vo postojanite postavki 

na arheolo{kiot, etnolo{kot i 

istoriskiot muzej i vo galerijata 

na ikoni. Vo Arheolo{kata postavka 

se prezentirani artefakti 

od staroto kameno vreme do docniot 

sreden vek. Etnolo{kata 

postavka prezentira delovi od 

bogatata narodna arhitektura, 

zanaeti, obi~ai, nakit, obleka i 

dr. Vo Istoriskata postavka e 

pretstavena duhovnata, kulturnata 

i politi~kata istorija na Makedonija. 

Vo Galerijata na ikoni 

se izloèni reprezentativni 

ikoni, ikonostasti i feskoìvopis 

od postvizantiskiot period 

do prerodbata. Vo objektot †Kur- 

{umli An# koj e del od muzejkiot 

kompleks e prezentirana postojana 

postavka na kameni spomenici-Lapidarium. 

Vo sostavot na 

Muzejot se nao|aat i nekolku disperzirani 

muzejski zbirki, spomen 

ku}i i neolitskoto selo 

†Tumba Maxari#. K. Bog. - P. J. 

MUZEJ NA SOVREMENATA 

UMETNOST ‡ SKOPJE ‡ edinstvena 

specijalizirana institucija 

za sovremenata umetnost vo 

RM. Osnovan vo 1964 g. kako rezultat 

na me|unarodnata akcija 

M 

995

M MUZEJSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Izlo`ba vo Muzejot na sovremenata umetnost 

po katastrofalniot zemjotres 

(1963) za podaruvawe umetni~ki 

dela. Kako vrvna institucija se 

zanimava so sobirawe, ~uvawe i 

prezentirawe na modernata i 

sovremenata umetnost. Negovata 

nacionalna i me|unarodna kolekcija 

ima osobeno zna~ewe za regionot 

i po{iroko. 

LIT.: orÚe MiqkoviÊ, Muzejska delatnost 

u Makedoniji, Skopje, 2001; Boris 

Petkovski, Muzej na sovremenata umetnost 

‡ Skopje, 1964‡1976, Skopje, 2001; 

Sowa Abaxieva Dimitrova, Kontinuitet 

1977‡1985, Skopje, 2004. Z. Al.-B. 

MUZEJSKI ZBIRKI VO MA- 

KEDONIJA ‡ muzejski institucii 

so ograni~ena dejnost. Obi~no 

se odnesuvaat na eden vid predmeti 

na nasledstvoto ili na edna 

tematika na odredena nau~na disciplina 

so razli~en vid predmeti. 

Postojat pove}e privatni ili 

op{testveni muzejski zbirki. Vo 

praktikata tie se potencijalni 

muzejski ustanovi, dokolku vo niv 

se intenzivira stru~nata i nau~nata 

rabota. Postojat pove}e 

primeri na prerasnuvawe na zbirkite 

vo muzei, kako {to se: Muzejot 

na Ju`na Srbija nastanat od 

arheolo{kata zbirka pri Filozofskiot 


(1924), Prirodnonau~niot muzej 

vo Struga, od privatnata zbirka 

na d-r Nikola Nezlobinski 

(1924) i dr. Sega postojat pove}e 

privatni muzejski zbirki, a javnite 

tri se pod direktna stru~na 

uprava na Muzejot na Makedonija 

‡ Arheolo{ko-istoriska zbirka 

‡ Resen, Arheolo{ka zbirka ‡ 

Valandovo i Arheolo{ka muzejska 

zbirka ‡ Ko~ani. K. Bog. 

MUZEOLOGIJATA VO MA- 

KEDONIJA ‡ informaciska 

nauka {to se zanimava so kompleksot 

na istraùvaweto, za{titata 

i prezentacijata na materijalnite 

i nematerijalnite svedo{tva 

na kulturata i na prirodata. 

Teritorijata na Makedonija, 

so brojnoto kulturno i prirodno 

nasledstvo, e osobeno pogodna 

za muzeolo{ka obrabotka. 

Gi ima pominato re~isi site fazi 

na muzeologijata vo svetot. 

Prisutni se fazite povrzani so 

empirisko-deskriptivnata i so 

996 

teoretsko-sinteti~kata dejnost. 

Pove}e e izrazen prakti~niot, 

otkolku teoretskiot aspekt na 

muzeologijata. K. Bog. 

†MUZIKA“ ‡ spisanie na Sojuzot 

na kompozitorite na Makedonija. 

Po~na da izleguva vo 1997 g. Se izdava 

na makedonski i na angliski 

jazik. Obrabotuva temi svrzani so 

minatoto i so sega{nosta na makedonskata 

muzi~ka kultura. Dosega 

se objaveni 18 broja, vo koi se publikuvani 

tekstovi za pove}e makedonski 

avtori od site generacii, 

kako i istraùva~ki trudovi {to 

tretiraat pra{awa od makedonskoto 

podale~no minato. Posvetuva 

posebno vnimanie i na problemi 

svrzani so folklorot vo Makedonija. 

M. Kol. 

MUZI^KA ZBIRKA pri Nacionalnata 

i univerzitetska biblioteka 

†Sv. Kliment Ohridski#, 

Skopje ‡ vo 1969 g. pri NUB 

†Sv. Kliment Ohridski# se 

oformi Oddel za posebni fondovi 

i zbirki, me|u koi e i Fondot 

na muzi~kata zbirka, osnovan na 8 

juni istata godina, kako prva muzi~ka 

biblioteka vo na{ata zemja. 

Ovoj fond se sostoi od: notna 

literatura, audio i videomaterijali 

(gramofonski plo~i, audio i 

videokaseti i kompakt-diskovi). 

Za ~itatelite na Muzi~kata 

zbirka postojat pove}e informativni 

pomagala (katalozi, periodi~ni 

spisanija i vesnici, prira~na 

literatura i monografski 

publikacii so muzi~ka sodrìna). 

Prviot muzi~ki bibliotekar 

e Jelica Todor~evska, koja 

ovaa zbirka ja rakovode{e od 1969 

do 2001 g. J. T. 

MUZI^KA MLADINA NA 

MAKEDONIJA (MMM) ‡ organizacija, 

koja kako osnovni principi 

za dejstvuvawe gi ima vgradeno 

statutarnite odredbi na 

Svetskata federacija na muzi~kata 

mladina (FJM). MMM e 

formirana vo Bitola (1963) i ottoga{ 

e ~len na FJM (kako del od 

Muzi~kata mladina na porane{na 

Jugoslavija), a od 1995 g. dejstvuva 

kako samostojna organizacija, 

pod imeto Muzi~ka mladina 

na Makedonija. Od svoeto formirawe 

do denes MMM pretstavuva 

edna od najzna~ajnite alki vo sinxirot 

na raznorodnite muzi~ki 

aktivnosti vo Makedonija i nadvor 

od nea. B. Ort. 

MUKAETOV, Kiro (Kavadarci, 

5. XII 1923 ‡ Skopje, 10. IV 2005) ‡ 

novinar, pripadnik na prvata povoena 

generacija. Diplomiral na 


Skopje (1950). U~esnik vo NOB 

od oktomvri 1942, apsen i interniran. 

Od oktomvri 1944 g. go ure- 

duval Biltenot na NOF za Tikve{ijata. 

Novinar vo †Nova Makedonija# 

(1945/46), potoa cela 

decenija dopisnik na Tanjug od 

Makedonija. Vo periodot 1957/79 

g. urednik, glaven urednik i direktor 

na †Stopanski vesnik#. 

Sorabotuval so pove}e mediumi, 

osobeno od Slovenija. Go redaktiral 

i podgotvil za pe~at {estomniot 

zbornik †Tikve{ijata 

vo NOB 1941-1945#. B. P. \. 

MULA, Husamedin (Skopje, ? – ?, 

1552) – osmanliski poet. Bil profesor 

na Isabegovata i na Ishakbegovata 

medresa vo Skopje, a potoa 

i na poznatata Husrevbegova 

medresa vo Saraevo. 

LIT.: Herbert Duda, Uskub im 17. Jahrhundert, 

Balkanische Studien, Wien, 1949. Dr. \. 

Petar 

Muli~koski 

MULI^KOSKI, Petar (Prilep, 

2. III 1929) – arhitekt i urbanist. 

Redoven profesor na Arhitektonskiot 


Diplomiral na Tehni~kiot fakultet 

vo Qubqana (1957). Bil na 

specijalizacija za regionalno 

prostorno planirawe na Univerzitetot 

vo Berkli, SAD. Celiot 

raboten vek go pominal kako profesor 


vo Skopje (Katedra za urbanizam). 

Se zanimava so urbanisti~ko 

i arhitektonsko proektirawe. 

Negovoto tvore{tvo e 

raznovidno. Realizirani objekti: 

Palatata na Upravata vo Skopje 

(1975); Narodnata i univerzitetska 

biblioteka †Kliment Ohridski# 

vo Skopje (1971); delovnata 

zgrada na †Simpo# vo Vrawe - R 

Srbija (1975); Sudskata palata vo 

Kavadarci, bankata vo Kavadarci 

(1974); ku}a za odmor vo Mavrovo 

(1980). Izrabotil pove}e urbanisti~ki 

re{enija za pove}e gradovi 

vo porane{na Jugoslavija. 

Se zanimava so nau~noistraùva~ka 

rabota i so publicistika. 

Gi prou~uva problemite i razvojot 

na gradovite vo Makedonija. 

BIBL.: Duhot na makedonskata ku}a, 

Skopje, 2000; Duhot na makedonskiot 

grad, Skopje, 2002; Duhot na makedonskata 

gradba, Skopje, 2006. 

LIT.: K. Tomovski, Arhitekt Petar 

Muli~koski (1929), vo: Arhitekturata



na XIX do krajot na HH vek. Prilozi za 

prou~uvaweto na istorijata na kulturata 

na po~vata na Makedonija, 14, Skopje, 

2006, 167-176. Kr. T. 

Veli 

Mumin 

MUMIN, Veli (Skopje, 1980) – 

bokser. Poteknuva od siroma{no 

sedum~leno semejstvo. Ja zavr{il 

gimnazijata †Cvetan Dimov# (Otsek 

aranèr za vnatre{en dizajn) 

vo Skopje, a sega e student na Fakultet 

za bezbednost. So boks se 

zanimava od svojata 14-ta godina 

kako ~len na Bokserskiot klub 

†Skopje#. Za negovata bokserska 

kariera se zaslu`ni trenerite 

Ru`dija Kala~ i @ivko Dukovski. 

So visina od 155 sm., vo kategorijata 

od 48–51 kg., imal nad 280 me~evi, 

od niv 195 pobedi. Deset pati bil 

prvak na Makedonija, tripaten nositel 

na makedonskiot bokserski 

trofej †Zlaten gong# (Skopje), prv 

stranec pove}epraten dràven prvak 

na Bugarija, petti na Svetskoto 

prvenstvo vo Bangkok (Tajland, 

2003) i sportist na Makedonija za 

2003 g., 16-ti na Svetskoto prvenstvo 

vo Mijanijang (Kina, 2005), 

osvojuva~ na bronzen medal na Evropskoto 

prvenstvo vo Plovdiv 

(2006) i sportist na Makedonija 

za 2006 g., osvojuva~ na bronzeniot 

medal na Evropskoto prvenstvo vo 

Liverpul (2008) i dr. Pove}e godini 

nastapuval za najdobriot bugarski 

bokserski klub od Plovdiv. 

Vo brak e so ~etiripatnata prvenka 

na Bugarija vo boks, diplomiranata 

profesorka po boks i fitnes 

Maja Poliska. S. Ml. 

MURAD I (Brusa, 1326 – Kosovo 

Pole, 28. VI 1389) – treti osman- 

Sultan 

Murad I 

liski sultan. Vladeel vo del od 

Makedonija 7 godini (1382 – 28. VI 

1389). Vo negovo vreme bile osvoeni: 

Serez, Kavala, Drama, Zihne, 

Avret Hisar (Kuku{), Ber, Melnik, 

Strumica, Voden, Ohrid, 

Kostur, Serfixe, Prilep, Bitola, 

[tip, dr. Zaginal vo bitkata 

so srpskiot knez Lazar na Kosovo 

Pole. 

LIT.: H. Ganem, E`tudes d`histoire orientale, 

Les sultans ottomans, t. I., Paris, 1901; A. Stojanovski, 

Gradovite na Makedonija od krajot 

na XIV do XVII vek, Skopje, 1981. J. Jan. 

Ferid 

Murad 

MURAD, Ferid (Vaiting, SAD, 

14. IX 1936) ‡ farmakolog, redoven 

prof. na Univ. Teksas, Hjuston, 

akademik. Negoviot tatko e 

roden vo Gostivarsko, Makedonija. 

Diplomiral na DePauw univerzitetot 

vo Indijana, grupa biologija 

i hemija (1958), a vo 1965 g. 

diplomiral istovremeno klini~ka 

i institutska medicina (PhD) 

na Western Reserve univerzitetot 

vo Klivlend (SAD). Od 1965 do 

1967 g. specijalizira interna medicina 

vo Op{tata bolnica vo 

Masa~usets. Neposredno po specijalizacijata 

zaminuva vo NIH – 

Bethesda, Institut za bolesti na 

srceto, Va{ington. Vo 1970 g. osnoval 

Oddel za klini~ka farmakologija 

pri Klinikata za interna 

medicina na Univ. vo Virxinija, 

a vo 1975 g. se zdobiva so zvaweto 

redoven profesor i e eden 

od najmladite redovni profesori 

na univerzitetite vo SAD. Vo 

1981 g. ja prifa}a ponudata na 

Stendford univerzitetot vo Kalifornija 

za {ef po interna medicina 

vo Palo Alto Veterans bolnicata, 

a vo 1988 g. stanuva potpretsedatel 

na biotehnolo{ka kompanija 

Abbott. Vo 1997 g. stanal direktor 

na Institutot za integrativna 

biologija, farmakologija 

i fiziologija na Univ. vo Hjuston, 

Teksas. Rezultatite od negovite 

40-godi{ni nau~ni istraùvawa 

pretstavuvaat monumentalna 

kontribucija na medicinskata 

nauka i praktika. Toj e eden od 

trojcata dobitnici na Nobelovata 

nagrada za medicina za 1998 g. 

za identifikuvawe i utvrduvawe 

na brojnite funkcii vo organiz- 

MURATI 

mot na azotniot oksid, prvata 

signalna molekula vo forma na 

gas. Objavil pove}e od 300 truda 

vo najrenomiranite nau~ni spisanija. 

Izbran e za ~len na MA- 

NU nadvor od rabotniot sostav 

na 10. V 2000 g. G. Efr. 

MURATI, Murat ]emal (Murat 

Qemal Murati) (s. Tuhin, Ki~evsko, 

12. VI 1955) – lingvist, albanolog. 

Osnovno i sredno obrazovanie zavr{il 

vo Ki~evo, a diplomiral 

na Grupata za albanski jazik i 

knièvnost na Filolo{kiot fakultet 

vo Pri{tina, kade {to i 

magistriral i doktoriral. Bil 

izbran za nadvore{en sorabotnik 

na Tetovskiot univerzitet, 

kako viziting-profesor po Dijalektologija 

i Istorija na albanskiot 

jazik. Raboti kako vi{ nau- 

~en sovetnik vo Albanolo{kiot 

institut vo Pri{tina. Ima objaveno 

pove}e od 150 nau~ni trudovi, 

statii i studii od potesnata 

oblast na albanistikata. 

BIBL.: Sllavizmat nÒ tÒ folmet shqipe nÒ Maqedoni, 

PrishtinÒ, 1989; Albanizmat nÒ tÒ maqedonase, 

PrishtinÒ, 1992; Kokra urtÒsie pÒr gjuhÒn, 

TetovÒ, 2001; Fjalori i shqiptarÒve tÒ MaqedonisÒ, 

PrishtinÒ, 2002; Fjalori idiomatik shqip-maqedonisht, 

Shkup, 2002; Standardi gjuhÒsor dhe 

kultura e shprehjes, PrishtinÒ, 2004; BashkÒmarrÒdhÒniet 

gjuhÒsore maqedonase-shqiptare, TetovÒ, 

2007. A. P. 

Xeladin 

Murati 

MURATI, Xeladin (s. Xep~i{te, 

Tetovsko, 15. II 1942) ‡ pedagog, 

univerzitetski profesor. 

Zavr{il u~itelska {kola vo 

Skopje, pedagogija na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje (1969), 

magisterski studii na Filozofskiot 


(1978), a so doktorat na pedago{ki 

nauki se steknal na Univerzitetot 

vo Pri{tina (1984). Rabotel 

kako u~itel; bil direktor na 

Zavodot za unapreduvawe na predu~ili{noto 

i osnovnoto vospitanie 

i obrazovanie vo Tetovo; i 

profesor na Pedago{kata akademija 

vo Skopje. Za redoven profesor 

na Pedago{kiot fakultet 

†Sv. Kliment Ohridski# vo 

Skopje e izbran (1999) po predmetite 

Op{ta pedagogija i Metodologija 

na pedago{kite istraùvawa. 

Bil pratenik vo Sobranie- 

M 

997

M MURATOVSKA-NAUMOVSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

to na RM, a ja vr{el i funkcijata 

potpretsedatel i ~len na Sovetot 

za bezbednost. Avtor e na 

okolu 150 stru~ni i nau~ni trudovi 

so raznovidna pedago{ka tematika, 

me|u koi i na u~ebnicite: 

†Op{ta pedagogija# i †Metodologija 

na pedago{kite istraùvawa# 

(1998), na albanski jazik. 

BIBL.: Problemi na pedagogijata, 1992; 

Prilozi za obrazovanieto, nastavata i 

u~ili{teto, 1996; Aspekti na sistemot 

na obrazovanieto vo Makedonija, 

1997 (na albanski jazik) i dr. K. Kamb. 

MURATOVSKA-NAUMOVSKA, 

Marija (Skopje, 17.VI 1955) ‡ sopran. 

Diplomirala pijano i solopeewe 

i magistrirala vo istata 

oblast na Fakultetot za muzi~ka 

umetnost vo Skopje. Univerzitetski 

profesor, nastavnik po 

solo-peewe. Nastapuvala na koncertniot 

podium kako pevica so 

solo recitali, vo vokalno-instrumentalni 

dela i na operskata 

scena. Gostuvala vo SAD, [vedska, 

Germanija, Italija. F. M. 

MURATOVSKI, Gligor Serafimov 

(Gali~nik, 22. III 1897 ‡ 

Skopje, 17. VII 1976) ‡ ftiziolog, 

redoven prof. na Med. f. vo Skopje, 

osnovopolo`nik na Institutot 

za gradni bolesti. Eden od prvite 

nastavnici na novoformiraniot 

Med. f. vo Skopje (1947), borec 

protiv tuberkulozata vo Makedonija. 

Bil dekan na Med. f. vo 

Skopje vo 3 mandati i eden od osnova~ite 

i pretsedatel na MLD 

(1958‡1959) i na spisanieto 

MMP, pretsedatel na ftiziolozite 

na SFRJ. Po penzionirawe- 

998 

Marija 

Muratovska- 

Naumovska 

Gligor 

Muratovski 

to (1966) ja prodolìl svojata humana 

rabota i aktivnost vo Crveniot 

krst na Makedonija vo Sekcijata 

za borba protiv tuberkulozata. 

Avtor e na prvata skripta 

po ftiziologija vo RM. Br. N. 

MURATOVSKI, Kiril (Gali~nik, 

14. III 1930 – Skopje, 21. VII 

2005) – arhitekt. Diplomiral na 

Arhitektonskiot otsek pri Tehni~kiot 


(1957). Kako proektant rabotel 

vo proektantskoto pretprijatie 

†Proektant# i vo †Makedonijaproekt# 

vo Skopje. Osven stanbeni 

objekti, proektiral i realiziral 

i op{testveni, administrativni 

i delovni zgradi. Se zanimaval 

i so publicisti~ka dejnost. 

Pozna~ajni realizirani objekti: 

Stokovna ku}a vo Kavadarci 

(1965); Konzulat na R Francija 

vo Skopje (1966); Gradski 

plo{tad vo Tetovo (1967); kompleks 

na Muzei na Makedonija vo 

Skopje (so M. Tomi}); delovna 

zgrada na ZOIL †Makedonija# vo 

Skopje (1977, so M. Sidoski). 

K. Muratovski i M. Sidoski: 

zgradata na ZOIL †Makedonija# (1977) 

Kiril 

Muratovski 

LIT.: T. Pisevski, Arhitekt Kiril Muratovski 

(1930–2005), vo: Arhitekturata 



za prou~uvaweto na istorijata na kulturata 

na po~vata na Makedonija, 14, Skopje 

2006, 187-192. Kr. T. 

MURATOVSKI, Fim~o (Skopje, 

11. VIII 1931) ‡ dirigent. Vo 1958 

g. diplomiral dirigirawe na Muzi~kata 

akademija vo Zagreb 

Fim~o 

Muratovski 

(prof. M. Horvat). Specijaliziral 

vo S.-Peterburg. Od 1959 e 

angaìran kako dirigent vo Operata 

i Baletot na MNT i na taa 

dol`nost ostanuva do 1971 g.. Na 

dvapati (1963/64 i 1967/68) po edna 

godina bil vr{itel na dol`nosta 

direktor na ovaa institucija. Od 

1971 do 1983 g. e dirigent vo Makedonskata 

filharmonija, vo koja 

prvite 7 godini bil i nejzin direktor. 

Od 1983 do 1996 g. e nastavnik, 

redoven profesor na Fakultetot 

za muzi~ka umetnost vo 

Skopje. Vo 2 mandata bil i dekan 

na ovoj fakultet. Kako dirigent 

postavil i dirigiral pove}e od 

40 operski i baletski dela od klasi~niot, 

sovremeniiot i doma{niot 

repertoar. Na koncertniot 

podium realiziral golem broj 

simfoniski i kamerni dela, so 

poseben afinitet kon doma{noto 

tvore{tvo. Bil osnova~ i dirigent 

na Mladinskiot i na Makedonskiot 

kameren orkestar i dirigent 

i umetni~ki rakovoditel 

na Kamerniot orkestar na MRTV. 

Gostuval vo pove}e zemji na Evropa 

i Latinska Amerika. Zaedno so 

D. Ortakov e koavtor na publikacijata 

†Vol{ebniot Orfej, 55 godini 

makedonska opera#. Dr. O. 

MURAT-PA[INA XAMIJA 

(Skopje, Stara ~ar{ija, XV v.) – 

verski objekt, spomenik na kulturata. 

Izgradena pod ktitorstvo 

na Ibni {ahin, a obnovena od 

Murat-pa{a, po kogo i go dobila 

imeto. Nastradala vo zemjotresot 

od 1555 g. i vo poàrot od 

1689, obnovena vo 1802/03 i vo 

Murat-pa{ina Xamija (XV v.)


1982 g. Se odlikuva so ednostavna 

arhitektura i so elementi karakteristi~ni 

za barokniot stil. 

LIT.: Lidija Kumbaraxi-Bogoevi}, Osmanliski 

spomenici vo Skopje, Skopje, 

1998; Ayverdi Ekrem Hakki, Avrupa’da Osmanlx 

Mimarx Eserleri. Yugoslavya, lll cild, 3. kitab, Istanbul, 

1981; Salih Asim, Istorija na 

Skopje i negovata okolina. Prevod i komentari 

d-r Dragi \orgiev, Muzej na grad 

Skopje, Skopje, 2005. Dr. \. 

Zoze 

Murgoski 

MURGOSKI, Zoze (s. Modri~, 

Stru{ko, 3. X 1950) – redoven profesor 

na Filolo{kiot fakultet 

†Blaè Koneski# vo Skopje. Osnovno 

(1964), sredno (1969) obrazovanie 

(1969) i Filolo{ki fakultet 

(1976) zavr{il vo Skopje. Magistriral 

na temata †Pasivne konstrukcije 

u engleskom i makedonskom 

jeziku# na Filolo{kiot fakultet 

vo Belgrad (1984), a doktoriral 

na temata †Na~ini na iska- 

ùvawe idnost vo angliskiot i makedonskiot 

jazik# na Filolo{kiot 

fakultet vo Skopje (1991). Rabotel 

kako staànt na Filolo{kiot 


pomlad asistent (1982–1984), asistent 

po sovremen angliski jazik 

(1984–1991), docent (1991–2001), 

vonreden (1996–2001) i redoven 

profesor (2001). Na Katedrata za 

preveduvawe i Katedrata za angliski 

jazik predava Kontrastivna 

analiza na angliskiot i makedonskiot 

jazik i Terminologija, a na 

postdiplomskite studii predava 

Tehnika na nau~nata rabota i 

Op{ta lingvistika i leksikografija. 

Negoviot nau~en interes e 

svrten kon leksikografijata, kontrastivnata 

gramatika, terminologijata 

i lokalizacijata na softverot 


BIBL.: Makedonsko-angliski razgovornik, 

Skopje, 1991; Makedonsko-angliski re~nik, 

Veles, 1992; Anglisko-makedonski re~nik, 

Skopje, 1993; Anglisko-makedonski re~nik 

na idiomi, Skopje, 1993; Anglisko-makedonski 

i makedonsko-angliski re~nik, 

Skopje, 1995; Gramatika na angliskiot 

jazik, Skopje, 1995; Re~nik na kompjuterski 

termini, Skopje, 1996; Deloven angliski, 

Skopje, 1996; Makedonsko-angliski 

re~nik na idiomi, Skopje, 1996; English 

Grammar with contrastive notes on Macedonian, 

Skopje, 1997; Gramatika na angliskiot 

jazik, Ve`bi, Skopje, 1997; Anglisko-makedonski 

i makedonsko-angliski deloven 

re~nik, Skopje, 1997; Anglisko-makedons- 

ki i makedonsko-angliski re~nik so gramatika, 

Skopje, 1997; Golem anglisko-makedonski 

re~nik, Skopje, 2001; Golem makedonsko-angliski 

re~nik, Skopje, 2003; 

Makedonsko-angliski-albanski praven 

re~nik, Skopje, 2003 (so koavtori); Re~nik 

na makedonskiot jazik, Skopje, 2005; 

Lokalizacija i prevod na makedonski jazik 

na programite na Majkrosoft Office 2007 i 

Windows Vista, Skopje, 2008; English- 

Macedonian Phrase Book, Skopje, 2008; English- 

Macedonian Learner’s Dictionary, Skopje, 2008; 

Anglisko-makedonski i makedonsko-angliski 

deloven i praven re~nik, Skopje, 2008; 

Leksikon na stranski zborovi, Skopje, 

2009; Re~nik na makedonskiot jazik. Vtoro 

pro{ireno i preraboteno izdanie, Skopje, 

2009; Lokalizacija i prevod na makedonski 

jazik na programata Majkrosoft Office 

Server LIP12, Skopje, 2009. S. Ml. 

MURTEZANI, Izaim (s. Kopanica, 

Skopsko, 3. IV 1965) ‡ filolog, 

nau~en sorabotnik, istraùva~ 

na albanskiot folklor vo 

Makedonija vo Institutot za 

folklor †Marko Cepenkov# vo 

Skopje. Osnovno obrazovanie zavr{il 

vo rodnoto mesto, a sredno 

i Filolo{ki fakultet (Grupa za 

albanski jazik i knièvnost) vo 

Skopje (1988). Na istiot fakultet 

magistriral na temata †Turcizmite 

vo jazikot na albanskata 

i makedonskata narodna poezija# 

(16. III 1998) i doktoriral na tema 

†Mitskite elementi vo albanskiot 

i vo makedonskiot juna~ki 

epos i balada#. Prvin rabotel kako 

nastavnik po albanski jazik i 

knièvnost vo COU †Marko Cepenkov# 

vo Stanica Zelenikovo, 

podocna kako lektor vo MRT ‡ 

Redakcija na albanski jazik, a potoa 

preminal na rabota vo Institutot 


vo Skopje (15. II 1995). 

BIBL.: Në shtjellën e arketipeve, †Flaka#, 

Shkup, 2001; Turcizmite vo jazikot na albanskata 

i makedonskata narodna poezija, 

Skopje, 2001; Mitski elementi vo albanskiot 

i makedonskiot juna~ki epos i 

balada, Skopje, 2006. 

LIT.: 50 godini Institut za folklor. 

Bibliografija na izdanijata na Institutot 


Skopje i na magisterskite i doktorskite 

disertacii na sorabotnicite 1950‡ 

2000. Podgotvila Mirjana Anastasova, 

Skopje, 2000, 150. S. Ml. 

MURXEVA-[KARI], Olga Kirilova 

(Kavadarci, 17. IX 1944) ‡ 

psiholog, univerzitetski profesor. 

Diplomirala na Filozofskiot 

fakultet vo Belgrad (1967). 

Magistrirala na Univerzitetot 

vo Pariz (1973), a doktorirala na 


(1983). Rabotela kako klini~ki 

psiholog (1969–1972), a od 1973 g. 

e vrabotena na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje. Osnovopolo`nik 

e na Institutot za psihologija 

(1974), na Balkanskiot centar 

za prou~uvawe na mirot (1993), 

na Studiite za mir i razvoj pri 


(1997), kako i na nau~nite dis- 

MUSALEVSKI 

Olga 

Murxeva 

-[kari} 

ciplini razvojna psihologija, 

psihologija na rodot i transformirawe 

na konfliktite. Rakovodela 

niza proekti na me|unarodnite 

organizacii UNESKO, 

UNICEF, UNDP, TEMPUS, 

OMEP i IPRA. Me|unaroden 

ekspert e vo oblasta na razvojot 

na ramnopravni odnosi me|u polovite, 

i razvojot na kulturata 

na mirot i nenasilstvoto. Objavila 

pove}e trudovi, u~ebnici i 

prira~nici. 

BIBL.: Bebe{ki prikazni, 1990, 1991; 

Rasteme i se razvivame, (koavtor so E. 

Makazlieva), 1990; Women’s Vizion – Priorities, 

Projects and Strategies, 1997; Psihologija 

na rodot, 2002; Razvojna psihologija, 

2004; Nenasilna transformacija na konflikti, 

2006 i dr. 

LIT.: Filozofski fakultet vo Skopje: 

1920–1946–2006, Skopje, 2006, 266. V. Arn. 

MUSA KESEXIJA (Musa Arbanasa) 

(Carigrad, vtorata polovina 

na XIV v. ‡ Carigrad, 1413) ‡ 

osmanliski princ, epski junak so 

izvonredna sila i natprirodni 

svojstva (so tri srca). Bil sin na 

sultanot Bajazid. Vo borbata na 

bra}ata za osmanliskiot prestol 

(1409‡1413) pobedil Mehmed, koj 

razvil propaganda protiv nego, 

nare~uvaj}i go kesexija (razbojnik), 

poradi {to stanal pogoden 

lik na zulum}ar vo makedonskata 

narodna poezija, pretstaven glavno 

kako odmetnik od sultanot i 

drumski nasilnik vo Ka~ani~kata 

Klisura. Vo epskata narodna 

pesna toj deli megdan so Krale 

Marko i vo taa borba zaginuva 

†kraj Vardara, na Demir Kapija#. 

Nivniot dvoboj e pretstaven i na 

edna freska vo crkvata †Sv. Bogorodica# 

vo s. Lopatica, Bitolsko. 

LIT.: Nedim Filipovi}, Princ Musa i {ejh Vedreddin, 

Sarajevo, 1971; Juna~ki narodni pesni. 

Izbor i redakcija d-r Kiril Penu{liski, 

Skopje, 1968, 158–164; Aleksandar Matkovski, 

Otporot vo Makedonija vo vremeto na 

turskoto vladeewe, II. Duhovniot otpor, 

Skopje, 1983, 81, 84, 86 i 87. S. Ml. 

MUSALEVSKI, Alekso (Drago{, 

Bitolsko, 20. I 1920 – Skopje, 

22. III 1994) – agronom, prvoborec, 

op{testvenik. Zavr{uva Realna 

gimnazija vo Bitola kako talentiran 

u~enik so stipendija. Studiite 

gi zapo~nuva vo Zemun – 

M 

999

M MUSLI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Belgrad, no poradi Vtorata svetska 

vojna gi prekinuva. Se vklu- 

~uva vo NOB i ja zavr{uva kako 

komesar na Odredot †Dame Gruev#. 


spomenica 1941. Kako veteran ostanuva 

vo ~in major. Vo 1946 g. gi 

prodolùva studiite na Zemjodelskiot 

fakultet vo Praga. Poradi 

slu~uvawata vo 1948 g. se 

vra}a vo Skopje i na novoformiraniot 

Zemjodelsko-{umarski 

fakultet diplomira kako prv 

student. Potoa se vrabotuva na 

istiot fakultet kako asistent 

po genetika. Bil na specijalizacija 

vo [vedska i vo Germanija. 

Osven na pogolem broj objaveni 

nau~ni i stru~ni trudovi, avtor e 

i na pet novosozdadeni sorti: ’r` 

(3), p~enica (1) i afion (1). Eden 

mandat (1953–1957) bil naroden 

pratenik vo Narodnoto sobranie 

na RM. Za svojata rabota ima golem 

broj priznanija. P. Iv. 

MUSLI, ]emal (psevd. Huriet) 

(Skopje, 3. III 1921) ‡ politi~ki 

rabotnik i op{testvenik. Zavr- 

{il gimnazija i pedago{ki kurs. 

Bil ~len na KPJ (od prvata polovina 

na 1941), ~len na muslimanskata 

partiska kelija vo Skopje 

(od po~etokot na juni 1941) i, zaedno 

so ]emal Sejfula, odgovoren 

za pe~atnicata na PK na KP 

vo Makedonija (20. VI ‡ septemvri 

1941). Naskoro potoa, zaedno 

so ~lenovite na muslimanskata 

partiska }elija Abdu{ Hisein i 

Re{at Mustafa, stanal borec na 

Skopskiot narodnoosloboditelen 

partizanski odred (13. X 

1941). Bil ~len i na MK na KPJ 

vo Skopje. Po Osloboduvaweto 

bil poverenik na Gradskiot naroden 

odbor, upravnik na niàta 

Partiska {kola, direktor na osnovno 

u~ili{te i na albanskata 

U~itelska {kola †Zef Qu{ 

Marku# i ~len na Gradskata konferencija 

na SSRN vo Skopje, 

~len na Republi~kiot odbor na 

SZBNOV na SRM i pratenik vo 

Prosvetno-kulturniot sobor na 

Sobranieto na SFRJ (1970). 

BIBL.: Neprijatelot be{e nemo}en, †13 

Noemvri#, V, 5, Skopje, 1966, 6; Medresata 

nadvor od yidi{tata, †13 Noemvri#, VI- 

II, 8, Skopje, 1969, 16; 50 godini od smrtta 

na Zef Qu{ Marku, †Nova Makedonija#, 

XXVI, 8573, Skopje, 3. XII 1970, 4; Prvata 

no} so partizanite, †13 noemvri#, IX, 9, 

Skopje, 1970, 8; Preku èleznata ograda, 

†Ve~er#, IX, 2430, Skopje, 26. III 1971, 15; 

Golorakiot pobednik i partizanot 

†Sloboda#, †Nova Makedonija#, XXVII, 

9141, Skopje, 4. VII 1972, 6; Prvata no} so 

partizanite, †Skopje vo osloboditelnata 

vojna i revolucija 1941‡1945#, tom I, kn. 

prva, Skopje, 1984, 184-185. 

LIT.: ]emal Sejfula, Aktivnosta na edna 

partiska }elija vo 1941 godina vo 

Skopje, †Nova Makedonija#, XVII, 5248- 

5253, Skopje, 1. VI 1961; istiot, Partiskata 

tehnika vo †Zinxirli# te}e, †13 No- 

1000 

emvri#, I, 1, Skopje, 1962, 14; Mitre Inadeski, 

Hronologija na Skopje. Rabotni~koto 

i Narodnoosloboditelnoto dvièwe 

1939‡1945, kniga vtora, Skopje, 1974, 51, 

53, 71 i 75. S. Ml. 

MUSLIU, Albert (Gostivar, 13. 

XI 1965) – pravnik, ekspert za ~ovekovite 

prava. Izvr{en direktor 

na ADI vo Gostivar i pretsedava~ 

na Balkanskata mreà za ~ovekovi 

prava. R. 

Ne`det 

Mustafa 

MUSTAFA, Ne`det (Skopje, 17. V 

1962) – novinar, politi~ar. Gi zavr{il 

studiite na Katedrata po 

filozofija na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje. Novinar vo Romskata 

redakcija na MRT (1991–1994), 

gradona~alnik na Op{tinata [uto 

Orizari (1996–2000), pratenik vo 

Sobranieto na RM (2002–2008) i 

minister bez resor vo Vladata na 

RM (od 2008). Generalen sekretar 

na PCER (1991–1994), pretsedatel 

na DPPRM (1994–2002) i na OPE 

(2002–2009). R. 

Re{ad 

Xafer 

Mustafa 

MUSTAFA, Re{ad Xafer (psevd. 

ûp~i}) (Kriva Palanka, 2. V 

1923 ‡ Vr{ac, Vojvodina, 21. III 

1947) ‡ prvoborec na NOAVM i 

voen pilot. Od ekonomski pri~ini 

so celoto semejstvo se preselile 

vo Skopje (1930). Zavr{il 

osnovno u~ili{te, ve~erno rabotni~ko 

u~ili{te i bravarski 

zanaet. Bil aktiven ~len na Ursovite 

sindikati, ~len na SKOJ 

(od 1939), kandidat za ~len na 

KPJ (od po~etokot na 1940), ~len 

na KPJ (od prvata polovina na 

1941) i nositel na aktivnstite na 

KUD †Jard’m#, koe vo tekot na 

1941 g. organiziralo pove}e pro- 

Spomen beleg na mestoto na ku}ata vo koja ìveel 

Mustafa Re{at Xafer (ul. Kozara, br. 4 vo Skopje) 

gresivni kulturno-zabavni priredbi 

za turskoto i albanskoto 

naselenie vo Skopje. Bil borec 

na Skopskiot narodnoosloboditelen 

partizanski odred (od 13. X 

1941). Kako partizan se razbolel 

i rakovodstvoto na Odredot go 

ilegaliziralo na lekuvawe vo 

Skopje, prefrlaj}i go od ku}a vo 

ku}a. Po soznanijata deka bugarskata 

policija mu vlegla vo tragata, 

bil prefrlen vo Tetovo i 

potoa vo Tirana. Po ozdravuvaweto 

se priklu~il kon NOD na 

Albanija, no bil uapsen od italijanskite 

okupacioni vlasti i odveden 

vo Tiranskiot zatvor, kade 

{to ostanal pove}e od edna godina. 


(8. IX 1943) se vratil na teritorijata 

na Zapadna Makedonija i stanal 

borec na Prvata makedonskokosovska 

NOUB (11. XI 1943). Po 

Osloboduvaweto bil voen pilot. 

Zaginal kako pilot na edrilica. 

Nemu mu e posveten spomenikot 

(avtor Maksim Dimanovski, 1975) 

kaj krstosnicata me|u bulevarite 

†G. Del~ev# i †K. Misirkov# pred 

Sudskata palata i vlezot vo Univerzitetot 


vo Skopje, kade {to se nao|ala 

negovata ku}a. 

LIT.: Abdu{ Husein, ûp~i} juri{a so 

pesna, †13 Noemvri#, IV, 4, Skopje, 1965, 10; 

Bea, zaginaa, ostanaa, Skopje, 1969, 124; 

Mitre Inadeski, Hronologija na Skopje. 

Rabotni~koto i Narodnoosloboditelnoto 

dvièwe 1939‡1945, kniga vtora, 

Skopje, 1974, 71; Krsto Zdravkovski, Da ne 

se zaboravi. Spomenici i spomen belezi 

vo Skopje, Skopje, 1982, 85. S. Ml. 

MUSTAFA, Faik Avzi (Faik Avzi 

Mustafa) (s. Gre{nica, Ki~evsko, 

1949) ‡ pedagog i univ. profesor. 


zavr{il vo rodnoto mesto 

i vo s. Zajas. Sredno obrazovanie 

zavr{il vo †Zef Qu{ Marku# vo 

Skopje, a diplomiral na Grupata 

za pedagogija na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje. Se vrabotil 

kako bibliotekar na Katedrata 

po albanski jazik na Filolo{kiot 

fakultet vo Skopje. Magistriral 

na Univerzitetot vo Zagreb, 

a doktoriral na Skopskiot univerzitet. 

Po doktoriraweto e izbran 

za redoven profesor na Katedrata 

za albanski jazik i kni- 

èvnost po predmetot Metodika


na nastavata po albanski jazik i 

knièvnost. So svoi trudovi zemal 

aktivno u~estvo na golem 

broj seminari, nau~ni konferencii, 

sobiri i simpoziumi vo RM 

i nadvor od nea. 

BIBL.: Figura m[suesish shqiptar[, Tetov[, 

1995; Razvojot na osnovnoto u~ili{te 

na albanski jazik vo Republika Makedonija 

od 1945-1975 g., 1998; Didaktika na 

albanskiot jazik i na knièvnoto ~itawe, 

2002; Razvojot na govorot kaj decata 

od 0 do 5 godini, 2002; Hyrje n[ metodologjin[ 

e pun[s k[rkimore-shkencore n[ fush[ t[ filologjis[, 

Menora, Shkup, 2006. A. P. 

Mustafa-pa{ina xamija (XV v.) 

MUSTAFA-PA[INA XAMI- 

JA (Skopje, Stara ~ar{ija, 

1492/1493) – verski objekt, spomenik 

na kulturata. Izgradena pod 

ktitorstvo na Mustafa-pa{a, osmanliski 

sanxakbeg i vezir. Pokraj 

xamijata bile podignati i 

imaret i karvan-saraj, koi ve}e ne 

postojat. Vo dvorot na xamijata se 

nao|a turbeto na Mustafa-pa{a. 

Ima kvadratna osnova, pokriena 

so impozantna kupola, so pre~nik 

od okolu 16 m. Vlezniot trem e 

pokrien so tri mali kupoli, potpreni 

na ~etiri stolba. O{tetuvana 

i renovirana, pretstavuva 

eden od najubavite osmanliski 

kulturni spomenici vo Skopje. 

LIT.: Lidija Kumbaraxi-Bogoevi}, Mustafa-pa{ina 

xamija Skopje, biblioteka 

Male turisti~ke monografije, Zagreb, 

1975; Osmanliski spomenici vo Skopje, 

Skopje, 1998; Ayverdi Ekrem Hakki, Avrupa’da 

Osmanlx Mimarx Eserleri. Yugoslavya, lll 

cild, 3. kitab, Istanbul, 1981, 262-264. Dr. \. 

MUSTAFOV, Ferus ([tip, 20. 

XII 1950) ‡ klarinetist i saksofonist. 

Eden od najgolemite virtuozi 

na modernata balkanska 

pop-muzika. Na negoviot repertoar 

e muzikata od pove}eto balkanski 

narodi. Kon krajot na devedesettite 

godini na HH v. po~- 

na negovata intenzivna me|unarodna 

kariera so u~estvo na golem 

broj poznati etnofestivali. 

Nastapuval vo golem broj zemji 

vo svetot i snimil desetina albumi, 

glavno so instrumentalni 

kompozicii. M. Kol. 

Dragan 

Mutibari} 

Ferus 

Mustafov 

MUTIBARI], Dragan (Sombor, 

10. XI 1946) ‡ fudbaler. Zavr{il 

Sredno grafi~ko u~ili{te vo 

Sremska Mitrovica (1965). Toj e 

~len na Fudbalskiot klub †Be- 

~ej# (1958–1964), golman vo FK 

†Vardar# vo Skopje (1966–1975 i 

1978–1984) i na nekolku drugi 

klubovi vo zemjata (do 1991), kako 

i vo FK †[alke# (Germanija, 

1975–1977). Za mladinskata reprezentacija 

na Jugoslavija igral 

9 natprevari, a za seniorskata 10. 

So Mladinskata reprezentacija 

do 21 g. osvoil prvo mesto vo Evropa 

(1968). Bil eden od najdobrite 

golmani vo zemjata i vo Evropa, 

a e uspe{en i kako trener. 

Bil izbran za najdobar sportist 

na Makedonija (1969). D. S. 

MUFLON (Ovis ammon) – parnokopiten 

cica~ od familijata 

praznorogi (Bovidae), koj naseluva 

planinski {umi. Kaj nas e prisuten 

samo vo ogradeni lovi{ta. 

LIT.: S. Petkovski – B. Krystufek, Cicaci na 

Makedonija, Skopje, 1998; A. J. Mitchell-Jones, 

G. Amori, W. Bogdanovicz, B. Krystufek, P. J. 

H. Reijnders, F. Spitzenberger, M. Stubbe, J. B. 

M. Thissen, V.Vohralik, J. Zima, TheAtlasofEuropean 

Mammals, London–San Diego, 1999. 


MUHAXIRI VO MAKEDONI- 

JA (XIX v.) – muslimani-begalci 

(Turci, Albanci, êrkezi, Bo{waci, 

Tatari) {to gi napu{tale 

MUHI] 

podra~jata {to gi zagubila Osmanliskata 

Imperija na Balkanskiot 

Poluostrov vo vremeto na 

Isto~nata kriza (1875-1881), ~ij 

broj iznesuval okolu 50.000 – 

60.000 semejstva. Tie pristignale 

i vo Makedonija, naseluvaj}i se 

na nejzinata teritorija, ili samo 

pominuvaj}i niz nea na patot kon 

Mala Azija. Bile naseluvani vo 

okolinata na pogolemite gradovi 

i vo nekoi od niv (na pr., vo Skopje) 

s# u{te ima ostatoci od vakvite 

muhaxirski maala, koe narodot 

gi narekuva maxir-maala. 

LIT.: M. Pandevska, Prisilni migracii 

vo Makedonija (1875-1881), Skopje 1993; – 

istata, Doseluvaweto na bosanskite muhaxiri 

vo Makedonija vo godinite na Golemata 

Isto~na kriza (1875-1885), z. 

Bo{wacite na Balkanot, Skopje, 2003; Rexep 

[kriejq, Muhaxirskata kriza i naseluvawe 

na Bo{wacite vo Makedonija 

(1875-1881), Skopje, 2006. Dr. \. 

Ferid 

Muhi} 

MUHI], Ferid (Mahoe, BiH, 8. 

VI 1943) ‡ filozof, univerzitetski 

profesor i poet. Diplomiral 


Skopje (1966). Magistriral (1976) 

i doktoriral (1980) vo Belgrad. 

Kako Fulbrajtov stipendist bil 

na postspecijalisti~ki studii vo 

SAD. Gi minal site nau~ni zvawa 


Skopje, kade {to e redoven profesor 

(od 1986). Bil viziting 

profesor na pove}e univerziteti 

vo Evropa, vo SAD i vo Malezija. 

Prof. Muhi} tvori vo ramkite na 

golem broj filozofski disciplini, 

a predava i pove}e predmeti: 

sovremena filozofija, novovekovna 

filozofija, filozofija na 

politikata, filozofija na religijata, 

filozofska antropologija, 

estetika, hermenevtika itn. 

Objavil golem broj trudovi, a najzna~ajnite 

filozofski dela mu se 

od oblasta na istorijata na filozofijata, 

osobeno sovremenata. 

Negovite esei pretstavuvaat vrv 

na filozofskata proza, so {to se 

bri{at granicite pome|u filozofijata 

i knièvnosta. Zastapen 

e vo golem broj filozofski 

i knièvni antologii vo SAD, V. 

Britanija, Francija, Germanija, 

Italija, Malezija itn. Prevedu- 

M 

1001

M MUHÎNOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

van e na albanski, angliski, arapski, 

germanski, turski, italijanski 

i drugi jazici. 

BIBL.: Kriti~ki metodi, 1977; Filozofija 

na ikonoklastikata, 1983; Falco Peregrinus, 

1988; Motivacija i meditacija, 

1988; [titot od zlato, 1991; Jazikot na 

filozofijata, 1995; Noumenologija na 

teloto, 1992; Smislata i doblesta, 1997; 

Logos i hierarhija, 2001; Dominacija i revolucija, 

2005; Potomci na bogovite, 2005. 

LIT.: D. Davidovski, Hevristi~kata 

antropologija vo tvore~kiot opus na 

Ferid Muhi}, Dis., Filozofski fakultet, 

Skopje, 2004; Z. @oglev, Vrvovite na 

filozofot, 2006; Filozofski fakultet 

vo Skopje: 1920-1946-2006, Skopje, 

2006, 267. Iv. X. 

MUHÎNOV, \or|i Ankov (s. 

Melni~ik, Sersko 1866 ‡ s. Melni~ik, 

6. VII 1899) ‡ serski vojvoda. 

Po nacionalnost bil Vlav, 

nemal obrazovanie. U~esnik vo 

makedonskoto revolucionerno 

dvièwe. Vo tekot na 1881 g. bil 

zatvoren. U~estvuval vo Melni~koto 

vostanie (1895). Dejstvuval 

kako serski vojvoda. Vo borba so 

osmanliski voeni sili zaginal so 

{estmina svoi ~etnici. 

LIT.: V. †Ilinden#, br. 39, Sofi®, 

1921-1926. Al. Tr. 

MUÂ, Ziba Puntorie (Puntorie 

Ziba Muça) (s. Vele{ta, Stru{ko, 

1. V 1954) ‡ poetesa i pedagog. 

Osnovno u~ili{te zavr{ila vo 

rodnoto mesto, sredno u~ili{te 

vo Struga i Pedago{ka akademija 

(Grupa za albanski jazik i kni- 

èvnost) vo Skopje. Raboti kako 

nastavnik vo OU †Jane Sandanski# 

vo Skopje. 

BIBL.: Kuku (Kuu-kuuu), 1977; Rruga e 

mjellm[s (Patot na lebedot), 1987; Sodisin 

yjet; Suita ime (Mojata sueta); Yllkat bisedojn[ 

me meteor[ (De~iwata razgovaraat so 

meteori); Shtat[ vjet pritje (Sedum godini 

~ekawe); Suita e l[nduar, (Povredenata 

sueta, 2002; Motrat me shirit t[ kuq (Sestrite 

so crven {irit); Nuk martohem k[t[ 

ver[ (Ne se maàm ova leto); Zonja me celular 

(Gospo|ata so mobilen); Vega (Vega), 

2006; Xix[llonjat luajn[ valle nat[n (Svetulkite 

igraat oro no}e), 2006; Ahengu i grave 

t[ qytet[ruara (Zabavata na gradskite 

èni); Udha e ikjes (Patot na begstvoto); 

Djajt[ e nat[ve t[ fundit (\avolite na 

poslednite no}i); Vjesht[ totem[sh (Totemska 

esen), 2007. N. S. 

1002 

Ziba 

Puntorie 

Mu~a 

MUÂ, Kerima Tosum (Debar, 

1926) ‡ u~esnik vo NOAVM i op- 

{testvenik. Pod neposredno vlijanie 

na brata si, vedna{ po Aprilskata 

vojna (1941), iako maloletna, 

se vklu~ila vo NOB kako 

zadninski sorabotnik. Podocna 

kako ~len na vospitna mladinska 

grupa (fevruari 1942) stanala 

~len na KPM (1943). Zela u~estvo 

vo ~etiridnevnite borbi za osloboduvaweto 

na Debar (1943), go 

otfrlila ferexeto i rabotela 

na formiraweto na gradskiot 

NOO. Po povlekuvaweto na narodnoosloboditelnite 

edinici, 

preminala vo ilegalstvo. Podocna 

stanala i ~len na MK na KPJ 

vo Debar (1944) i rakovoditel na 

Okoliskiot odbor na AF@ (od 

septemvri 1944). Po Osloboduvaweto 

zavr{ila sredna partiska 

{kola i izvr{uvala razni zna- 

~ajni op{testveni funkcii: referent 

za sopcijalni griì na 

Okoliskiot naroden odbor vo 

Skopje i ~len na Glavniot odbor 

na SSRNM (1957). 

BIBL.: Od aktivnosta na ènite vo Debar 

vo periodot na sozdavaweto na slobodnite 

teritorii vo Makedonija, 

†Slobodnite teritorii vo Makedonija 

1943#. Skopje, 1975, 487-504 (so koavtorka). 

LIT.: Zbornik na dokumenti za u~estvoto 


vojna i Revolucijata 

1941‡1945, Skopje, 1976, 467, 562 i 

1160. S. Ml. 

MUÂ, Petrit Tosum (Debar, 24. 

V 1929) ‡ u~itel i op{testvenik. 

Zavr{il u~itelska {kola. Bil 

u~esnik vo NOAVM (od 1943) i 

~len na SKM (od 1948). Bil u~itel 

i direktor na osnovnite u~ili{ta 

vo Seloku}i i Debar, odbornik 

vo Op{tinskoto sobranie, 

~len na Op{tinskiot komitet 

na SKM, sekretar na Op- 

{tinskiot sindikalen sovet vo 

Debar i potpretsedatel na Soborot 

na op{tinite na Sobranieto 

na SRM (1970). S. Ml. 

MUÂ, Femi (Debar, 1930) ‡ 

politi~ki deec i op{testvenik. 

Bil eden od najmladite u~esnici 

vo NOAVM (od septemvri 1943), 

Vospostavil kurirska vrska me|u 

Debar i Tirana na porane{niot i 

toga{niot sekretar na MK na 

KPM vo Debar Skender Pustina‡Mimi 

i Filip Brajkovski (30. 

IX/2. X 1944). Po Osloboduvaweto 

bil delegat na Vtoriot kongres na 

NOMSM (Skopje, 6‡8. I 1945) i 

~len na Glavniot odbor na 

NOMSM. Podocna bil potpretsedatel 

na Sobranieto na Skopje, 

~len na Pretsedatelstvoto na CK 

na SKM i ~len na Pretsedatelstvoto 

na SRM (1986‡ 1991). 

BIBL.: Se}avawa (Ilegalni sostanoci, 

Prvite akcii; Pionerski dom; Niz plamenot 

na vojnata; Zaedno so partizanite; 

Vo ilegalstvo; Pioneri na Kongresot), 

†Cvetovi vo plamen 1941-1945#, I, 

Skopje, 1967, 101-109 i Se}avawa (Nastani 

{to me potsetuvaat; Po{tata pred 

s#; Vo isku{enie; Do Tirana i nazad; Bev 

izbran za delegat), †Cvetovi vo plamen 

1941-1945#, II, Skopje, 1967, 59, 95, 120-121, 

134 i 171-172. S. Ml. 

MU[EVI^, Marko Atanasov 

(Kru{evo, ok. polov. na XIX v. ‡ 

Prilep, po 1920) ‡ makedonski 

kulturno-nacionalen deec, ikonopisec 

i sobira~ na narodni 

pesni. Po zavr{uvaweto na osnovnoto 

u~ili{te vo rodnoto 

mesto, po osloboduvaweto na Bugarija 

raboti kako moler i ikonopisec 

vo Sofija. Patuva vo Solun, 

Belgrad i Bukure{t, razgovara 

so diplomati i dràvnici, 

predlaga programi za kulturno 

izdignuvawe i politi~ko osloboduvawe 

na makedonskiot narod, a 

vo S.-Peterburg ima audiencija 

kaj imperatorot Aleksandar III 

(9. I 1885), na kogo mu podaruva 

stari moneti sobrani vo Makedonija, 

a od imeto na maked. narod 

podnesuva molba vo Ministerstvoto 

za nadv. raboti (†Te{kata 

polo`ba na Makedonija pod turskoto 

ropstvo#, †Sv‹tÍ#, 5. VII 

1885). Blizok do Makedonskiot 

komitet vo Sofija (1887), podnesuva 

nacionalna programa za Makedonija 

do srpskiot minister za 

nadv. raboti vo Belgrad (18. IX 

1889). Odnovo patuva vo S.-Peterburg 

za da mu podnese peticija 

na ruskiot imperator Nikolaj II, 

potpi{ana od 91 makedonski emigranti 

i pe~albari vo Srbija (7. 

II 1902). Po dvomese~niot prestoj 

vo Voskresenskiot misionerski 

manastir, se vra}a vo Makedonija 

i so sobranite Makedonci okolu 

Makedonskiot klub vo Belgrad i 

v. †Balkanski glasnik# planira 

da obnovi eden manastir vo Bitolsko 

†{to bi moèl da stane 

centar za Makedonija# so zamisla 

da se izdava makedonski vesnik vo 

Solun, no i vo Rusija (avgust 

1902). Vo Bitolskiot vilaet vo 

1908 g. po inicijativa na M. pak se 

pokrenuva pra{aweto za voveduvawe 

na maked. jazik vo u~ili{tata. 

Toj odnovo odi vo Rusija i 

zaedno so Nace Dimov (ûpovski) 

na 13. V 1910 g. podnesuvaat nov 

memorandum do Svetiot sinod na 

Ruskata pravoslavna crkva so 

barawe pomo{ za obnovuvawe na 

@ito{kiot manastir †Sv. Atanasija# 

i za otvorawe makedonsko 

u~ili{te vo nego. Po posetata na 

D. ûpovski vo Kru{evo, ìvopisecot 

Marko, od imeto na vernicite 

od istiot manastir, podnesuva 

molba do Svetiot sinod na


RPC za pomo{ za otvorawe makedonsko 

u~ili{te so pansion vo 

manastirot (15. H 1911). Balkanskite 

vojni ja onevozmoùvaat 

inicijativata i Marko privremeno 

se povlekuva na Sveta Gora i 

vo @ito{kiot manastir, a potoa 

se oènuva i ìvee vo Kru{evo i 

kako moler i ìvopisec go zavr- 

{uva ìvotot vo Prilep. 

LIT.: Blaè Ristovski, Soznajbi za jazikot, 

literaturata i nacijata, MANU, 

2001, 471-484. Bl. R. 

MU[I^KI (Simuliidae) ‡ najsitni 

temno oboeni komarci. Dvokrilci, 

so zbieno 

telo i so 

{iroki krilja, 

poznati po 

bolnite ubodi 

{to gi pravi 

Gulabarska mu{i~ka 

ènkata. Najpoznat 

e vidot 

gulabarska mu{i~ka (Simulium 

colombaschensis Fabr.), {to se 

pojavuva vo roevi i so otrovniot 

sekret pri bockawe moè da 

predizvika pomor na mnogu 

doma{ni ìvotni. 



V. T. K. - M. Kr. 

MU[I^KI, VINSKI (Drosophilidae) 

‡ sitni dvokrilni insekti. 

Se pojavuvaat ~esto kade 

{to ima miris na te~nost {to 

vrie (fermentira). Gi ima i po 

domovite okolu vino, ocet ili na 

prezreani plodovi. Larvite ì- 

veat sekade kade 

{to ima 

gniewe na ovo- 

{je (vinska i 

pivska fermentacija). 

Od 

rodot Drosophila 

vidot vin- 

Mala vinska mu{i~ka 

ska mu{i~ka 

(Drosophila melanogaster Meigen, 

1830) naj~esto se koristi vo 

nau~ni celi, za prou~uvawe na 

nasleduvaweto; laborotoriski 

lesno se odgleduva i brzo se razmnoùva. 

Drugi poznati pretstavnici 

se malata vinska mu- 

{i~ka (Drosophila funebris Fabricius, 

1787) i golemata vinska mu{i~ka 

(Drosophila fenestrarum L.). 



V. T. K. - M. Kr. 

MU[MOV, Nikola ‡ numizmati~ar, 

rodum od Struga, rabotel 

vo Narodniot muzej vo Sofija. 

Prou~uva~ na monetokoveweto 

na pove}eto balkanski monetarnici 

vo anti~kiot i vo srednovekovniot 

period. Publikuval 

razni katalozi i prilozi od oblasta 

na numizatikata. 

BIBL.: Anti~nit‹ moneti na BalkanskiÔ 

poluostrovÍ i monetit‹ na bÍlgarskit‹ 

car‹, SofiÔ, 1912. P. J. 

MU[MULA (Mespilus germaniaca 

L.) ‡ dvorna ovo{ka. Vo Skopsko 

ima i mali nasadi za lokalniot 

pazar. Se odgleduvaat avtohtoni, 

doma{ni tipovi, so mnogu vkusni 

Mu{muli 

MU[MULICA 

plodovi. Se kalemi na duwa i na 

glog. B. R. 

MU[MULICA (Cotoneaster Med., 

fam. Rosaceae) ‡ rod so okolu 60 

vida listopadni i zimzeleni grmu{ki 

od Severnata hemisfera. 

Vo RM prirodno se zastapeni 

slednite vidovi: C. integerrima 

Med., so mali, jajcevidni listovi, 

vlaknavi odozdola, so goli letorasti 

i so crveni plodovi; C. tomentosa 

Lindl., so pokrupni listovi, 

celite vlaknavi; C. melanocarpa 

Lod., so crni plodovi i C. mariana 

And. A. et And. V., novootkrien 

vid (1994) na Gali~ica. Al. And. 

Mu{mulica 

M 

1003

†NA OR’@IE# (Bitola, 1895‡ 

1902) ‡ hektografski vesnik na 

bugarski jazik, organ na Revolucionerniot 

komitet na TMORO 

vo Bitola. Negov urednik bil 

\or~e Petrov. Objaveni se vkupno 

9 broja vo tira` od 30‡40 primeroci. 

Vo umnoùvaweto u~estvuvale 

i Gligor Popeto i Vasil 

Paskov. Pronajden e eden primerok 

od 1902 g. 

LIT.: \or~e Petrov, Spomeni, Skopje, 

1950, 16 i 31; Dan~o Zografski, Za hektografskiot 

list †Na oru`je#, †Razgledi#, 

V, 10, Skopje, 1958, 110; D-r Boro 

Mokrov, Razvojot na makedonskiot pe- 

~at i novinarstvo (od prvite po~etoci 

do 1945 godina), Skopje, 1980, 163; D-r Boro 

Mokrov ‡ M-r Tome Gruevski, Pregled 

na makedonskiot pe~at (1885‡1992), 

Skopje, 1993, 82‡83. S. Ml. 

†NA RABOTA# (Poloàj, 19. I 

1945) ‡ vesnik na makedonski jazik, 

organ na Desettata makedonska 

NO brigada na NOV i POM. 

Umnoèn e hektografski, na 32 

stranici. Obrabotuva politi~ki 

temi, dava informacii za frontot, 

za ìvotot vo brigadata i za 

kulturni pra{awa. Me|u drugoto, 

objavena e i edno~inkata za 

vremeto na Ilindenskoto vostanie, 

potpi{ana so inicijalite 

prof. L. K. 




1980, 447; D-r Boro Mokrov ‡ M-r Tome 


~at (1885‡1992), Skopje, 1993, 121. S. Ml. 

Andre 

Navara 

NAVARA, Andre (Andre Navarra) 

(Bijaric, 13. X 1911 ‡ 1988) ‡ 

francuski violon~elist. Profesor 

na Konzervatoriumot vo Pariz. 

Eden od najzna~ajnite svet- 

N 

ski violon~elisti na XX vek. 

Bil profesor i na Fakultetot za 

muzi~ka umetnost vo Skopje (1971 

‡1975), kako i na seminarite {to 

se odrùvaa vo ramkite na festivalot 

Ohridsko leto. B. Ort. 

NADVORE[NA ZADOL@E- 

NOST NA RM ‡ obvrskite na 

centralnata vlast, fondovite, 

javnite pretprijatija, centralnata 

banka i privatniot sektor 

sprema stranskite kreditori. 

Dolgot go so~inuvaat: obvrskite 

kon multilateralnite kreditori 

(IBRD, IDA, EIB, IFAD, EBRD 

itn.), bilateralniot dolg (prete`no 

obvrski kon Pariskiot 

klub) i dolgot kon privatnite 

kreditori. Po osamostojuvaweto 

RM nasledi del od nadvore{niot 

dolg na SFRJ. Taka, od 1995 g. Makedonija 

prifati 5.4% (397 milioni 

dolari) od dolgot na porane{nata 

SFRJ kon Pariskiot 

klub na kreditori, a vo mart 1997 

g. i 5.4% (229 milioni dolari) od 

dolgot na SFRJ kon Londonskiot 

klub na kreditori. Istovremeno, 

Makedonija pristapi i kon ras- 

~istuvawe na obvrskite sprema 

stranskite doveriteli. Vo tekot 

na 1994 g. go regulira nasledeniot 

dolg kon Svetskata banka, a vo 

1995 i 2000 g. go reprogramira 

dolgot kon Pariskiot klub na doveriteli. 

Dolgot kon Londonskiot 

klub na doveriteli e refinansiran 

vo 1998 g., vo ramkite na 

Novata finansiska spogodba. Vo 

avgust 2004 g. Makedonija go dobi 

svojot prv krediten rejting od renomiranata 

rejting-agencija Standard 

& Poor’s, koja nadvore{niot 

dolg go oceni so rejting BB. Vrz 

taa osnova, vo dekemvri 2005 g. 

Makedonija gi emitira{e prvite 

evroobvrznici vo iznos od 150 

milioni evra, so rok na dostasuvawe 

od 10 godini i so kamatna 

stapka od 4.625%. Sredstvata se 

iskoristeni za predvremen otkup 

na obvrznicite izdadeni za regulirawe 

na dolgot kon Londonskiot 

klub na kreditori. Na krajot 

na 2006 g. vkupniot nadvore{en 

dolg na Makedonija iznesuva 1,85 

milijardi evra, od koi 1,76 milijardi 

evra se dolgoro~en dolg, dodeka 

kratkoro~niot nadvore{en 

dolg iznesuva 90 milioni evra. 

Vrz osnova na oddelnite indikatori 

za stepenot na zadolènost, 

Makedonija spa|a vo grupata na 

pomalku ili umereno zadolèni 

zemji. Na pr., na krajot na 2005 g., 

vkupniot nadvore{en dolg na Makedonija 

u~estvuva soodvetno so 

44% i 111,5% vo BDP i izvozot. 

Od aspekt na dol`nicite, 70% od 

dolgoro~niot dolg otpa|a na javniot 

sektor, dodeka 30% od nadvore{niot 

dolg se odnesuva na 

privatniot sektor. Vo odnos na 

strukturata na kreditorite, najgolem 

del od nadvore{niot dolg 

(50%) se odnesuva na obvrski kon 

multilateralnite kreditori, a 

vo tie ramki najgolemi poedine~ni 

kreditori na Makedonija se 

Me|unarodnoto zdruènie za razvoj 

i Svetskata banka. Pritoa, 

najgolem del od nadvore{niot 

dolg (57%) e denominiran vo evra, 

a ostanatiot del e izrazen vo 

specijalni prava za vle~ewe i vo 

dolari. 

Nadvore{en dolgoro~en dolg vo 2006 g. 

(milioni evra) 

Doveriteli Sostojba na dolg 

Oficijalni kreditori 1.048,0 

Multilateralen dolg 881,6 

Bilateralen dolg 166,4 

Privatni kreditori 710,4 

Evroobvrznici 150,0 

Drugi privatni kreditori 560,4 

Vkupno 1.758.4 

Izvor: Narodna banka na Republika Makedonija, 

Mese~na informacija 12/2006, fevruari 

2007, 23. 

Izvor: Bilten, Ministerstvo za finansii, 

Skopje, juli/avgust 2006, 7 

LIT.: Strategija za upravuvawe so javniot 

dolg, Ministerstvo za finansii, Skopje, 

dekemvri 2005; Polugodi{en izve{taj 

januari‡juni 2006 godina, Narodna banka 

na Republika Makedonija, oktomvri 2006;


Mese~na informacija 12/2006, Narodna 

banka na Republika Makedonija, fevruari 

2007; Bilten, Ministerstvo za finansii, 

Skopje, juli/avgust 2006, 7. G. P. 

NADVORE[NA TRGOVIJA – 

razmena na dobra i uslugi me|u 

razli~nite nacionalni ekonomii. 

Trgovijata vo Makedonija 

otsekoga{ imala internacionalen 

karakter, blagodarenie na 

nejzinata centralna pozicija na 

Balkanskiot Poluostov i na povolnata 

prirodna i voedno najkratka 

vrska pome|u Zapad i Istok 

po dolinata na rekata Vardar. 

Ovoj fakt bil zabeleàn 

u{te od Rimjanite, inaku ve{ti 

vojnici i trgovci, poradi {to 

zna~ajnite patni pravci vo toa 

vreme (Via Egnatia i Carigrad – 

Belgrad) minuvale tokmu niz 

Makedonija. Vo XIV i XV vek 

Makedonija bila zna~ajna trgovska 

destinacija. Skopje bil glaven 

trgovski centar so prisustvo 

na poznati trgovci – Dubrov~ani, 

Venecijanci i Vizantijci. 

Me|u dvete svetski vojni 

trgovijata vo Makedonija bila 

treta stopanska granka. Vo prvite 

deset godini po Vtorata 

svetska vojna (1945–1955), nadvore{nata 

trgovija na Makedonija 

zaostanuvala zad op{tiot razvoj 

na ekonomijata. Imeno, u~estvoto 

na izvozot vo op{testveniot 

proizvod na zemjata (1955) iznesuvalo 

2,7%, a na uvozot 2,6% 

(apsolutnata vrednost na izvozot 

i uvozot bila sè na sè 30 milioni 

SAD $). Po 1955 g. dinamikata 

na porastot na izvozot i 

uvozot odi pred dinamikata na 

porastot na op{testveniot proizvod 

na zemjata. 

Sinteti~ki gledano, vo periodot 

1945–1989 g., strukturata na 

nadvore{nata trgovija, spored 

stepenot na prerabotkata, ima- 

{e pozitiven trend i kaj izvozot 

i kaj uvozot, dodeka izvozot na 

investicioni dobra be{e mnogu 

nizok, a uvozot do sedumdesettite 

godini mnogu visok, a potoa se 

prepolovi i drasti~no se namali 

vo tekot na osumdesettite godini. 

Vo istiot period najgolemo 

u~estvo vo makedonskiot izvoz 

imaa: tekstilnite tkaenini, 

oblekata, obuvkite, oboenite 

metali, èlezoto, nemetalite, 

pijalacite i tutunot, a vo uvozot: 

tekstilnite prediva, ko`- 

nite proizvodi, metalni proizvodi, 

ma{inite i uredite, a po 

1974 g. i naftata. Vrz pravcite 

na nadvore{nata trgovija zna- 

~ajno vlijanie imale komparativnite 

prednosti, komplementarnosta 

na ekonomiite, no i politi~kite 

odnosi so trgovskite 

partneri. Vo ovoj period od 40 

do 50% od vkupnata nadvore{na 

trgovija na Makedonija otpa|a 

na zemjite na SEV, 20% na zemjite 

na EEZ, 20% na drugite zapadni 

zemji i 10% na zemjite vo razvoj. 

Po zemji, vo tekot na 1980tite 

godini najzna~ajni trgovski 

partneri na Makedonija, i na 

stranata na izvozot i na stranata 

na uvozot, bea: SSSR, Zapadna 

Germanija, Italija, SAD, Polska, 

êhoslova~ka i Isto~na 

Germanija. Po osamostojuvaweto, 

Makedonija kako mala zemja 

se soo~i so imperativot da ja 

zgolemi svojata otvorenost i da 

ja podobri svojata integriranost 

vo globalnite svetski ekonomski 

tekovi vo 1990 g. U~estvoto 

na nadvore{notrgovskata 

razmena (vrednosta na izvozot i 

uvozot zaedno) vo bruto-doma{niot 

proizvod na zemjata iznesuva{e 

okolu 60%, za vo tekot na 

1990-tite godini da nadmine 

80%. Spored indeksot na otvorenost 

vo me|unarodnata trgovija, 

Makedonija pome|u 141 zemja e 

rangirana na 40-toto mesto (vo 

po{irokiot region podobra pozicija 

imaat samo Slovenija i 

Bugarija). 

Tendencijata na porast na nadvore{notrgovskata 

razmena e prosledena 

so namaluvawe na stepenot 

na pokrienost na uvozot so 

izvoz i so porast na trgovskiot 

deficit na zemjata. Vakvata sostojba 

ne e odr`liva na podolg rok 

i upatuva na potrebata od porast 

na konkurentnata sposobnost na 

makedonskata ekonomija i porast 

na u~estvoto na proizvodite so 

Vrednost na izvozot i uvozot na SR Makedonija vo SAD $–selektirani godini 

Godina 1960 1970 1980 1984 1989 

Izvoz vo milioni dolari 15,6 82,9 418,5 532,3 654,0 

Uvoz vo milioni dolari 15,1 139,3 787,3 871,0 905,0 

Saldo na trgovskiot bilans 0,5 -57,3 -368,8 -338,7 -260,0 

Pokrienost na uvozot so izvoz 103,8 58,3 53,2 61,6 71,2 

NADREALIZAM 

Trgovska razmena na RM so stranstvo vo iljadi SAD $ –selektirani godini 

Godina 1990 1995 2000 2005 

Izvoz 1.112.786 1.204.048 1.322.617 2.041.000 

Uvoz 1.530851 1.718.904 2.093.872 3.097.000 

Saldo -418.065 -514.856 -771.255 -1. 056.000 

Pokrienost na uvozot so izvoz - vo % 72,7 70,0 63,2 65,9 

Trgovski deficit - % vo BDP 9,83 15,36 19,78 - 

pogolema dodadena vrednost vo 

strukturata na izvozot. Vo strukturata 

na izvozot najgolemo u~estvo 

vo 2005 g., imaa: tekstilot i 

oblekata (28,5%), èlezoto i ~elikot 

(26%), zemjodelskite proizvodi 

– hrana i surovini 

(17,3%), mineralni surovini – ruda, 

goriva i oboeni metali 

(10,78%) i ma{ini, kancelariska 

i transportna oprema (5,38%). Na 

stranata na uvozot dominiraa: mineralnite 

surovini, rudite i gorivata 

(21,85%), ma{inite, kancelariskata 

i transportnata oprema 

(17%), zemjodelskite proizvodi 

– hrana i surovini (13,77%), 

hemiskite proizvodi (10%) i razni 

poluproizvodi (9%). Najzna- 

~ajni nadvore{notrgovski partneri 

na Makedonija vo poslednive 

nekolku godini se: Srbija i 

Crna Gora, Germanija, Grcija, 

Italija, Rusija, Bugarija, Hrvatska, 

Bosna i Hercegovina, Turcija 

i Slovenija. 


Razvoj na SR Makedonija 1945 –1984, 

Skopje, 1986, 107–110; USAID, Ohrid Institut 

for Economic Strategies and International Affaires, 

Vlada na Republika Makedonija, Izve{taj 

za nadvore{nata trgovija na 

Makedonija, Skopje, 2006, 65‡108. 

LIT.: T. Mirovski, Stopanstvoto na 

Vardarska Makedonija me|u dvete svetski 

vojni, MANU, Skopje, 1998, 184‡214; 

N. Uzunov, Stopanstvoto na Republika 

Makedonija 1945–1990, MANU, Skopje, 

2001; USAID, Ohrid Institut for Economic Strategies 

and International Affaires, Vlada na Republika 

Makedonija, Izve{taj za nadvore{nata 

trgovija na Makedonija, Skopje, 

2006. T. F. 

NADREALIZAM (fr. surrealisme) 

‡ pravec vo knièvnosta i 

vo likovnata umetnost {to nastanal 

vo Pariz okolu 1920 g. i go 

pretstavuva iracionalnoto i 

nesvesnoto. Vo Makedonija se javuva 

kon krajot na pedesettite 

godini vo delata na S. Kunovski. 

Zna~ajna uloga za negovoto {irewe 

ima grupata †Mugri# (I. 

Velkov, P. Mazev, T. [ijak). Vo 

delata na makedonskite umetnici 

nadrealizmot naj~esto se manifestira 

vo simbioza so metafizi~kiot 

i magi~niot realizam, 

postkubizmot, ekspresionizmot. 

Vo razli~ni varijacii se 

sre}ava vo delata na V. Ta{kovski, 

K. Efremov, B. Nikolovski, 

V. Naumovski, T. Jan~evski, R. 

Mijakovski. Incidentno se javu- 

N 

1005

N NA\ MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

V. Ta{kovski, Tvorec, 2004 

va i kaj B. Ivkovi}, D. Koco, V. 

\or|ievski i dr. 

LIT.: Sowa Abaxieva Dimitrova, Sledbenicite 

na Breton vo makedonskoto slikarstvo, 

†Razgledi#, Skopje, 1973. L. N. 

NA\, Laslo (Laszlo Nagy) (Iskaz, 

Ungarija, 17. VII 1925 ‡ Budim, 30. 

I 1978) ‡ nositel na noviot tvore~ki 

izraz vo sovremenata ungarska 

poezija. Dobitnik e na najvisokite 

ungarski nagradi. Vo 

1969 g. vrz osnova na bukvalni 

prevodi prepeal i stihovi od nekolku 

makedonski avtori za Antologijata 

na makedonskata poezija, 

objavena vo Budimpe{ta. Vo 

1968 g. go dobil Zlatniot venec 

na SVP. 

BIBL.: Is~ezni, bolko,1949; Top~ijata i 

‘r`ta, 1951; Svr{enica na sonceto, 1954; 

Biserot na nedelata, 1965; Majska slana, 

1957; Himna na sekoe vreme, 1965; Kradec 

si vo pesna {to se krie, 1973; Kambanite 

doa|aat po mene, 1978. 

LIT.: P. Gilevski, Kradec vo pesna {to 

se krie, Sk., 1970. P. Gil. 

NAZIM, Sajbe (Sahiba) Husein 

([tip, 1895 ‡ Skopje, 7. XII 1971) 

‡ zadninski aktivist na 

NOAVM. Vo svojot dom vo [tip 

pribirala ilegalci i go otstapu- 

1006 

Laslo Na| 

vala za partiski sostanoci. Kaj 

nea ilegalno ìveele narodnite 

heroi Van~o Prke i Boro Petru- 

{evski i prvoborcite Ruà Bak 

i Blagoj Davkov (1941), kako i narodnite 

heroi Qup~o Arsov, 

Blagoj Jankov-Mu~eto, Vera Aceva 

i drugi ~lenovi na Oblasniot 

komitet na KPM vo [tip (vo 

1942), kako i poetot Aco [opov 

(1943). Tokmu od nejzinata ku}a 

izlegle i grupa za vo partizani 

(maj 1943), a tuka bila smestena i 

partiskata tehnika, na koja bil 

pe~aten ilegalniot v. †Naroden 

glas#, organ na Oblasniot komitet 

na KPM vo [tip. Nejziniot 

dom vo s. Xumajlija, [tipsko, 

pak, sluèl za odrùvawe na vrskata 

pome|u MK na KPM vo [tip 

i Tretata makedonska NOU brigada. 

Bila izbrana za ~len na Oblasniot 

NOO na AF@ vo [tip 

(po~etokot na noemvri 1944). Nositel 

e na Partizanska spomenica 

1941. 




1941‡1945, Skopje, 1976, 814, 832 i 1161. 

[tip i [tipsko vo Narodnoosloboditelnata 

vojna 1941‡1945. Prilozi od nau~niot 

sobir odràn na 17, 18 i 19 maj 

1990 vo [tip, kniga 2, [tip, 2000, 420, 

437‡439, 443, 451, 453 i 466. S. Ml. 

NAIR, Ja{ar Nabi (Yaþar Nabi 

Nayýr) (Skopje, 1908 – Istanbul, 

1981) – raskaùva~, romansier, 

poet. Bil slu`benik na †Ziraat# 

i †Merkez# banka, a rabotel i vo 

Institutot za turski jazik. Vo 

1933 g. po~nuva da go izdava sp. 

†Varlik#, a vo 1946 g. ja osnova 

svojata istoimena izdava~ka ku}a 

i im go posvetuva vnimanieto na 

avtori od Jugoslavija i od makedonskata 

literatura, preveduva- 

Ja{ar Nair 

na i objavuvana na turski jazik. 

êtiri pati u~estvuval na Stru{kite 

ve~eri na poezijata. Bil golem 

prijatel na svojot roden kraj. 

Objaveni mu se delata: †Kahraman# 

(1929), †Edna èna zboruva# 

(1932), †Adam i Eva# (1935), †Decata 

na revolucijata# (1936). 

LIT.: Fahri Kaja, Sovremena turska poezija, 

Skopje, 1985, 19. A. Ago 

NAJDENI, Islam Said (Islam 

Said Najdeni) (Debar, 1864 ‡ 1903) ‡ 

osnovopolo`nik na prvoto albansko 

u~ili{te vo Debar. Visoka 

{kola zavr{il vo Istanbul, 

kade {to prvpat kontaktiral so 

poznatite intelektualci N. i S. 

Fra{eri i so I. ]emali. Objavil 

eden bukvar na albanski jazik 

na gegiski dijalekt. 

LIT.: Avzi Mustafa, Figura m[suesish shqiptar[, 

Tetov[, 1995. A. P. 

Quben 

Najdenov 

NAJDENOV, Quben (Gorna Xumaja, 

2. VIII 1930 – Skopje, 10. VII 

1979) – arhitekt. Diplomiral na 

Arhitektonskiot otsek na Tehni~kiot 


(1954). Magistriral na Univerzitetot 

vo Berkli, SAD (1965). 

Bil redoven profesor na Arhitektonskiot 

otsek. Osven so pedago{ka 

i publicisti~ka dejnost 

se zanimaval i so arhitektonsko 

proektirawe. U~estvuval na pove}e 

anonimni arhitektonski 

konkursi. Negoviot opus e bogat 

i raznoviden, a najzna~ajni se: hotelot 

†Riviera# vo Ohrid (1959); 

Stokovnata ku}a vo Ohrid (1961); 

Domot na kulturata vo Del~evo 

(1971); hotelot †Drim# vo Struga 

(1970); Klinikata za kardiologi-


Q. Najdenov: Hotelot †Drim# vo Struga (1970) 

ja vo Skopje (1978). Objavil pove- 

}e trudovi {to ja tretiraat 

problematikata od oblasta na 

u~ili{nite objekti. Kr. T. 

NAJDOVSKI, Ico Vasilev (s. 

Opti~ari Bitolsko, 12. VII 1959) 

‡ makedonski publicist. Po doseluvaweto 

vo Avstralija (1985) gi 

zavr{uva studiite po istorija i 

multikultura na Viktorija univerzitetot 

vo Melburn, kade {to 

i magistrira (1997) na temata 

†Osporen identitet: Makedoncite 

vo sovremena Avstralija#. Po 

nekolkugodi{ni istraùvawa na 

Univerzitetot, gi podgotvuva 

trudovite: †Odrùvawe na makedonskiot 

jazik i makedonskata 

mladina#, †Sporedba na tri etni~ki 

grupi: Makedoncite, Libancite 

i Holan|anite#, †Prvata 

makedonska generacija: integracija 

ili asimilacija#, †Makedoncite 

vo Viktorija#. Predava makedonski 

i angliski jazik vo pove}e 

sredni u~ili{ta, a 15 godini 

predava vo Viktoriskoto u~ili{te 

za jazici. Nad 10 godini vo 

Ministerstvoto za obrazovanie 

na Avstralija gi ocenuva zavr{nite 

ispiti, a gi podgotvuva maturantite 

od site sredni u~ili{ta 

vo zemjata kade {to makedonskiot 

jazik e vo redovnata nastava. Aktivno 

u~estvuva vo makedonskite 

organizacii i pi{uva za makedonskite 

vesnici i spisanija. Pove}e 

Ico 

Najdovski 

od 10 godini e voditel-urednik na 

makedonskata radio programa 

†Tripati Zet# vo Melburn. Bl. R. 

Tiho 

Najdovski 

NAJDOVSKI, Tiho (Veles, 9. IV 

1933 ‡ Veles, 25. IV 2007) ‡ poet, 

raskaùva~ i romansier za deca 

i mladi, poet, op{testvenik. Voenata 

i socijalnata tematika, 

fantasti~noto i bajkovidnoto, 

ìvotot na deteto vo urbanata 

sredina se temi vo literaturata 

za deca. 

DELA: stihozbirki: Cibrina, Sk., 1996; 

Uvil, Sk., 1997; Zdravica, Sk., 1998; Potpora 

zbor, Sk., 1998; Me|a, Sk., 1998; Merka 

za nemirot, Sk., 1999; Prevalec, Sk., 

2000; Studena zona, Sk., 2001; Obrazot na 

denot, Sk., 2002; romani za deca i mladina: 

Dremlivo patuvawe, Sk., 1992; Oleandroviot 

cvet, Sk., 1995; raskazi: Trepetlika, 

Sk., 1969; Solzi, Sk., 1970; Zadocneta 

prolet, Sk., 1986; Cvet i dete, Sk., 

1989. V. Toc. 

Dimko 

Najdov- 

Xandarot 

NAJDOV-XANDAROT, Dimko 

(Veles, 1. VIII 1919 – Petrovo, Suva 

Gora, 14. X 1944) – revolucioner 

i sindikalen voda~ pred Vojnata, 

heroj od borbite {to VIII 

brigada gi vodela so balistite vo 

Zapadna Makedonija vo 1944 g. 

Bil ~len na SKOJ (1940) i na 

KPM (1943). Poradi negovata revolucionerna 

i partiska aktivnost, 

osobeno na planot na omasovuvaweto 

na oruènata borba, 

bil osuden i zatvoren vo Skopje 

(april 1944), od kade {to uspeal 

da izbega i se vklu~il vo VIII vele{ka 

brigada. Vo edna od borbite 

bil zaroben i masakriran od 

balistite. 




Mirjana 

Naj~eska 

NAJÊSKI 

NAJÊSKA, Mirjana (Skopje, 24. 

XI 1956) – pravnik, univ. profesor. 

Bila pretsedatel na Helsin- 

{kiot komitet za ~ovekovi prava 

na RM, a potoa direktor na Centarot 

za ~ovekovi prava i razre{uvawe 

konflikti. R. 

Dim~e 

Naj~eski 

NAJÊSKI, Dim~e Metodiev 

(Prilep, 1925) ‡ univer. prof. i 

vi{ nau~en sorabotnik vo Institutot 

za makedonska literatura 

vo Skopje (vo penzija). Bil u~esnik 

vo NOAVM i ~len na KPM 

(1944). Po Osloboduvaweto bil 

pretsedatel na studentskata mladina 

na Univerzitetot †Sv. Kiril 

i Metodij# i sekretar na 

Univerzitetskiot komitet na 

KPM. Poradi opredeluvaweto za 

Rezolucijata na Informbiroto 

(1948) bil osuden na tri godini i 

kaznata ja izdràl na Goli Otok 

(na Jadranskoto More). Diplomiral 


vo Skopje na Grupata maj~in jazik 

i literatura so specijalnost za 

istorijata na knièvnostite na 

SFRJ (1952), Na istiot fakultet 

i doktoriral na temata †Ilindenskite 

narodni pesni# (1976). 

Prvin rabotel kako bibliotekar 

vo NUB (1952‡1954), potoa kako 

profesor vo Gimnazijata †Josip 

Broz Tito# (1954‡1961) i vo Pedago{kata 

akademija (1961‡1983), 

a rabotniot vek go zavr{i kako 

vi{ nau~en sorabotnik vo Oddelenieto 

za makedonska narodna 

literatura vo Institutot za makedonska 

literatura vo Skopje 

(1983‡1987). Negov osnoven nau- 

~en interes se juna~kite, ajdutskite 

i komitsko-revolucioner- 

N 

1007

N NAKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nite makedonski narodni pesni. 

Po penzioniraweto podgotvi i 

tri zna~ajni zbornici svedo{tva, 

dokumenti i materijali za 

makedonskite osudenici na Goli 

Otok po Rezolucijata na Informbiroto. 

BIBL.: Ilindenskite narodni pesni, 

Skopje, 1978; Studii za juna~kiot epos 

od makedonskoto folklorno podra~je, 

Kumanovo, 1993; Studii za ajdutskite 

narodni pesni od makedonskoto folklorno 

podra~je, Kumanovo, 1994; Golooto~ki 

svedo{tva, kniga prva‡treta, 

Skopje, 2002‡2006. 

LIT.: Institut za makedonska literatura. 

Dvaeset godini od osnovaweto 

(1981‡2001), Skopje, 2002, 138‡139. S. Ml. 

NAKA, Nikola (Skopje, 17. III 



(od 1989) po grupata predmeti Organizacija, 

tehnologija i ekonomika 

na izgradbata. Pred da dojde 

na Fakultetot (1975) rabotel vo 

Francija na proektirawe industriski 

objekti (1963–66), potoa 

vo skopskite firmi †Beton# i 

†Mavrovo#. Doktoriral na tema 

od organizacijata na izgradbata 

(1988), {to e glavna oblast na negovite 

istraùvawa. Od 1990 g. 

ìvee i raboti vo Slovenija, kade 

{to i se penzioniral. Q. T. 

NAKAXIMA, Jumi (Yumi Nakadjima), 

(Tokio, Japonija, 1951) ‡ japonski 

lingvist-slavist, rusist, 

makedonist, avtor na dva mali makedonsko-japonski 

re~nika (i na 

makedonsko-japonski razgovornik), 

avtor na statii za makedonskiot 

jazik vo japonski enciklopediski 

izdanija i na statii posveteni 

na semantikata i sintaksata 

na makedonskite zamenki. Z. T. 

NAKO (XVII v. ) ‡ blagorodni~ko 

semejstvo vo Sen Miklu{, doseleno 

od Gevgelisko vo vtorata polovina 

na XVII vek. Hristofor i 

]irilo vo Sen Miklu{ poseduvale 

golem imot. Vo 1790 g. so seme 

od Makedonija se obidele vo Banat 

da proizveduvaat pamuk. Vo 

Sen Miklu{ otvorile zemjodelsko 

u~ili{te. Jovan bil ktitor 

na katoli~ka crkva vo Sen Miklu{ 

i doniral 5.000 forinti na 

Matica srpska. Nakovi imale 

1008 

Jumi 

Nakaxima 

blagorodni~ki tituli i grb. Posledniot 

potomok na semejstvoto 

‡ Mileva po~inala vo 1926 g. 

LIT.: Milivoj JovanoviÊ, Veliki Komlu{ 

i porodica Nako, Nau~en zbornik 

MS, Serija dru{tvenih nauka, Sv. 1, Novi 

Sad 1952; Milka Zdraveva, Makedonskoavstriski 

vrski od poslednite decenii 

na XVII do prvite decenii na XIX vek, 

Skopje, 2002. M. Zdr. 

[terjo 

Nakov 

NAKOV, [terjo Mitev (1948, 

[tip, R. Makedonija) & ekonomist, 

poznat makedonski stopanstvenik. 

Raboti vo Makedonski èleznici 

(1973&1983), najprvin kako rakovoditel 

na Oddelot za komercijalni 

raboti i podocna kako direktor 

na internata banka vo ramkite 

na Makedonskite èleznici. Od 

1983 g. e generalen direktor i 

pretsedatel na Upravniot odbor 

na {pediterskata firma Fer{ped 

AD - Skopje, koga grupacijata Fer- 

{ped postigna sestran rast i razvoj, 

diversifiraj}i ja svojata ekonomska 

aktivnost i vo oblasta na 

turizmot i ugostitelstvoto, proizvodstvoto 

na vino i sl. ^len na 

brojni biznis asocijacii. Za 

postignatite rezultati e proglasen 

za biznismen na godinata 

vo 1993 g. R. 

Marija 

Nakova 

NAKOVA, Marija Blagoeva (Radovi{, 

30. IX 1946) ‡ spec. po bolesti 

na ustata i zabite (1975), redoven 

prof. na St. f. Magistrirala 

vo 1976, a doktorirala vo 1980 g. 

Vo pove}e mandati e prodekan i 

dekan na St. f. Nejziniot nau~en 

interes e vo unapreduvaweto na 

lekuvaweto na progresivnata parodontopatija. 

Publikuvala 180 

statii. Koavtor i urednik e na mo- 

nografijata †Za stomatolo{kata 

bolka#, koavtor na †Oralna medicina 

i oralna patologija# i 

†Oralna biohemija#. E. M. 

Petre 

Nakovski 

NAKOVSKI, Petre (s. Kr~i{ta, 

Kostursko, Egejskiot del na 

Makedonija, 17. VII 1937) ‡ romansier 

i preveduva~ od polski jazik, 

publicist i diplomat. Prv 

makedonski ambasador vo Polska. 

Bil novinar vo vesnicite †Ve- 

~er# i †Nova Makedonija#. Doktoriral 

na Institutot za politi~ki 

nauki na Vroclavskiot 

univerzitet vo Polska. Avtor e 

na brojni prilozi od proznata beletristika 

i publicistikata vo 

periodikata. Avtor e i na memoarsko-sociolo{kiot 

trud †Makedonskite 

deca vo Polska#. Prozata 

mu se odlikuva so surova faktografija 

za tragedijata na Makedoncite 

vo tekot na gra|anskata 

vojna od 1946‡ 1949 g. vo Grcija 

i smisla za gradba na vpe~atlivi 

likovi, nositeli na vozbudlivi 

ìvotni prikazni. 

BIBL.: Postela za ~emernite (1985), I 

kamenot e zemja (1988), Golemata udolnica 

(2003), Golemata izmama (2007). G. T. 

Pero 

Nakov-Skube 

NAKOV-SKUBE, Pero (Kumanovo, 

1919 ‡ Skopje, 13. XI 1942) ‡ 

komunisti~ki deec i organizator 

na NOAVM. Bil {iva~ vo Kumanovo 

(do 1935), a potoa vo Belgrad, 

kade {to se vklu~il vo sindikalnoto 

dvièwe i stanal ~len 

na SKOJ (1935), podocna i na 

KPJ. Po vra}aweto vo Kumanovo 

(1939) bil sekretar na MK na 

SKOJ i ~len na MK na KPJ vo 

Kumanovo (1941). Bil u~esnik na 

Majskata partiska konferencija


na MK na KPJ vo Kumanovo 

(1941) i ~len na Mesniot voen 

{tab (od po~etokot na septemvri 

1941). Po razbivaweto na kumanovskite 

partizanski odredi (oktomvri 

1941), se ilegaliziral vo 

Skopje, Tetovo i Gostivar kako 

instruktor na PK na KPJ za Makedonija 

(noemvri 1941 ‡ mart 

1942), po {to bil povle~en na partiska 

rabota vo Skopje kako komandant 

na Mesniot voen {tab i 

sekretar na PK na SKOJ za Makedonija 

(proletta 1942). Bil eden 

od organizatorite na atentatot na 

bugarskiot agent Mane Ma~kov, 

po {to bil uapsen (avgust 1942), 

osuden na smrt (2. XI 1942) i obesen 

vo Skopskiot zatvor. 

LIT.: Dragoqub Dimovski ‡ Metodi Petrovski, 

Pero Nakov, Skopje, 1974; Svetozar 

Naumoski, Revolucionernata dejnost 

na partiskite instruktori na PK KPJ 

za Makedonija vo Gostivarsko-mavrovskiot 

kraj vo vtorata polovina na 1941 (Pero 

Nakov i Kuzman Josifovski-Pitu), Bigorski 

nau~no-kulturni sobiri 1980‡1981, 

Skopje, 1983, 143‡151. S. Ml. 

NAK[BENDI (XII v.) – dervi{ki 

red. Osnovan od Jusuf Hamadani 

(umrel vo 1140 g.). Imeto go dobil 

po Bahaudin Nak{bend 

(1389), koj odredil 11 pravila. Redot 

e blizok do ortodoksniot islam 

i sunetizmot, ra{iren e i vo 

Makedonija, a poznat e i pod imeto 

bekirija (tarikat-i bekirie). 

Najmnogu privrzanici imal vo 

Enixe Vardar i vo Tetovo. 

LIT.: Aleksandar Matkovski, Otporot 

vo Makedonija, II, Skopje, 1983; \emal êhaji}, 

Institucionalni tasawuf – islamski misticizam, 

Glasnik Vrhovnog islamskog starje{instva, br. 5, 

Sarajevo, 1980; Nadir Bilmeno\lu, Kalkandelen 

dwn ve bugwn, Istanbul, 1975. Dr. \. 

NALE, Margarit Atanasov (Bitola, 

15. XI 1895 ‡ Bitola, 1970) ‡ 

lekar. Diplomiral na Med. f. vo 

Atina (1919). Rabotel kako privaten 

i okoliski lekar vo Bitola 

do penzioniraweto (1961). Vo 

oktomvri 1944 g. bil izbran za 

pro~elnik na Oddelenieto za 

zdravstvo na Okoliskiot NOO za 

Bitolsko. Bil pratenik na Prvoto 

zasedanie na ASNOM. P. B. 

NALETOSKI, Aleksandar Vangelov 

(Prilep, 22. XII 1939 ‡ Skopje, 

6. III 1996) ‡ veterinar, vonreden 

profesor na V. f. vo Skopje. Doktoriral 

na V. f. vo Belgrad (1981). 

Bil nau~en sovetnik vo Veterinarniot 

institut vo Skopje i direktor 

na Republi~kata uprava za 

veterinarstvo na RM (1989‡1993). 

Avtor e na kniga od oblasta na kinologijata. 

M. D. ‡ J. B. 

NANE, MAEROVO MA^KINO 

(Nepeta ernesti-mayeri Dikli} & Nikoli}) 

– lokalen makedonski floristi~ki 

endemit od familijata 

Lamiaceae (Labiatae) (ustocvetni 

rastenija), poznat samo za plani- 

nata Gali~ica, okolinata na seloto 

Trpejca. Vl. M. 

NANE, MAKEDONSKO MA^- 

KINO (Nepeta macedonica Micevski) 



Lamiaceae (Labiatae) (ustocvetnite 

rastenija), poznat za podno`jeto 

na planinata Koùf (Smrdliva 

Voda). Vl. M. 

NANEVSKI, Du{ko (Kratovo, 

1929 ‡ Skopje, 1994) ‡ poet, literaturen 

kriti~ar i eseist, urednik 

vo izdava~kata ku}a †Makedonska 

kniga#, nau~en rabotnik 

vo Institutot za makedonska literatura, 

~len na DPM od 1954 g. 

Vo svoite knigi kritiki i esei 

preokupiran e so mitovite i simbolite, 

so tajnite na poetskiot 

govor i negoviot moderen izraz. 

Se javuva i kako sostavuva~ na antologiite 

†Qubovni narodni 

pesni# (1971) i †Crniot slavej# 

(antologija na sovremenata makedonska 

poezija, 1977). 

DELA: Makedonska poetska {kola 

(esei i kritiki, 1977), Ra|awe na metaforata 

(poetski istraùvawa, 1982), 

Samovilskoto kow~e (makedonski bajki, 

avtorizirana verzija, 1978), Znaci od 

azbukata (eliptiki, poezija, 1982), Poetot 

Racin (monografija, 1983), Kriti~ki 

iluminacii (esei i kritiki, 

1984), Ohridska poema (poezija, 1985), 

Poetika na jazikot – etidi (1988), Integralna 

poetika (1993). 

LIT.: Miodrag Drugovac, Istorija na makedonskata 

knièvnost XX vek (1990). V. M.-^. 

\ore 

Napeski 

Du{ko 

Nanevski 

NAPESKI, \ore (Prilep, 11. IV 

1933 ‡ Skopje, 4. V 2007) ‡ novinar, 

poet i raskaùva~. Zavr{il 

Filozofski fakultet vo Skopje. 

Rabotel kako novinar vo Radio 

NARODEN 

Prilep, potoa vo Radiotelevizija 

Skopje. Dolgogodi{en glaven i 

odgovoren urednik na prilepskoto 

sp. †Streme`#. Poezijata na \. 

Napeski, kako {to }e zabeleì i 

M. Matevski, †ìvee i di{e so 

rodniot grad; toj vo nego gi bara 

mitskite i istoriskite znaci i 

simboli#. 

BIBL.: Lovci na vetrot, poezija, Sk., 

1965; Vremetraewe, poezija, Sk., 1975; 

Prilapon, poezija, Sk., 1982; Den bez 

vlast, raskazi, Sk., 1985; Plima, poezija, 

Sk., 1989; Objava, poezija, Sk., 1998; Trenda, 

roman, Sk., 2002. 

LIT.: M. Matevski: Poetot na Prilapon, 

vo †Svetlinata na zborot#, Matica, 

2006. P. Gil. 

†NAPRED# (Bitola, 1908) ‡ naroden 

vesnik. Sopstvenik bil Todor 

Stefanov, go ureduval Sv. 

Dobrev, a bil pe~aten vo pe~atnicata 

†Akvarone# vo Solun. Izleguval 

sekoj ~etvrtok i nedela. 




(1885‡1992), Skopje, 1993, 83. S. Ml. 

†Naroden bilten#, organ na KPJ vo Veles (1942) 

†NARODEN BILTEN# (Veles, 

juli 1941 ‡ juli 1942) ‡ dvonedelen 

ilegalen vesnik (informativen 

bilten), organ na KPJ vo Veles, na 

makedonski jazik. Go ureduvale 

Strahil Gigov, Dimko Mitrev i 

grupa studenti, predvodeni od Ko- 

~o Racin. Bil umnoùvan vo ku}ite 

na Nada Butniko{areva, Blagoj 

\orev i Jovan Mitrev. Objavuval 

sodrìni za politi~kata i voenata 

sostojba vo svetot i vo Makedonija. 

Bil rasturan glavno vo Veles, 

a nekoi broevi i vo Sveti Nikole, 

Strumica, Kavadarci i 

[tip. Objaveni se vkupno 26 broja, 

vo tira` od 160‡200 primeroci. 

Prestanal da izleguva poradi partiskata 

provala i apsewata. 




400‡403; D-r Boro Mokrov ‡ M-r Tome Gruevski, 


(1885‡1992), Skopje, 1993, 121. S. Ml. 

N 

1009

N NARODEN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Nevestinsko ènsko rakav~e lozeno Prazni~no ènsko rakav~e lozeno Prazni~no ènsko rakav~e pisano Prazni~no ènsko rakav~e pisano 

NARODEN VEZ ‡ ornamentiran 

del na nosijata. Makedonskata 

vezbena narodna ornamentika e 

mo{ne bogata i raznovidna. Sekoj 

region vo Makedonija si ima 

svoi specifi~nosti, izrazeni 

preku karakteristi~ni motivi i 

ornamenti za odredena mikrozaednica. 

Makedonskiot naroden 

vez se odlikuva so isklu~itelna 

dekorativnost, harmoni~nost i 

otsustvo na sekakva plasti~nost 

pri obrabotkata na dadenite motivi. 

Od likoven aspekt, ornamentalno-motivskite 

elementi 

se koloristi~ki povr{inski 

tretirani so upotreba na kontrasni, 

intenzivni koloristi~ki 

vrednosti, pri {to preovladuva 

crvenata boja vo site nijansi 

(alova, |uvezna i sl.), so odredeni 

akcenti na crnata, òltata, 

sinata (mor), zelenata itn. Isto 

taka, karakteristi~na za makedonskiot 

naroden vez e i naglasenata 

geometrizacija i stilizacija 

na celokupnata ornamentalnomotivska 

gra|a. Vo izborot na 

motivite najzastapeni se geometriskite 

formi (krug, romb, triagolnik) 

i flornite motivi, a 

mnogu retko se sre}avaat zoomorfnite 

ili antropomorfnite motivi. 

Vezot od Skopska Crna Gora 

i od Dolni Polog go karakterizira 

crnata gajtanska ornamentika, 

a narodniot vez od okolinata 

na Prilep i Bitola ‡ 

goblenskata tehnika so dominantna 

crvena boja. J. R.-P. 

†NARODEN VOJNIK# (Malesija, 

Stru{ko i Skopje, juni 1944 

‡ mart 1945) ‡ mese~en vesnik, organ 

na Prvata makedonska NOU 

brigada, na makedonski jazik. Go 

ureduvale Vlado Maleski i Ilija 

Topalovski. Me|u sorabotnicite 

bile Kemal Agoli, Ilija Josifovski, 

@amila Kolonomos, d-r 

Vlado Poleìnovski, d-r Trifun 

Panoski, Pan~e Popovski, Jakim 

Spirovski, Krste Crvenkovski, 

Vangel ûkalevski i dr. Likovno 

go oblikuvale Boro Dimoski i 

Angele Ivanovski. Dvobrojot 2‡3 

bil pe~aten vo Partizanskata pe- 

~atnica †Goce Del~ev#, a br. 5 vo 

Skopje. Sodrì i ilustracii od 

likovni umetnici. Objaveni se 

vkupno 23 broja. 

1010 




1980, 443‡445; Prva makedonska narodnoosloboditelna 

udarna brigada, Skopje, 

1991, 191‡192 i 411‡417; D-r Boro Mokrov 

‡ M-r Tome Gruevski, Pregled na makedonskiot 

pe~at (1885‡1992), Skopje, 

1993, 139‡140. S. Ml. 

†Naroden vojnik#, organ na Glavniot {tab na Jug. 

armija za Makedonija (6. VI 1945) 

†NARODEN VOJNIK# (Skopje, 

18. XII 1944 ‡ 6. VI 1945) ‡ vesnik, 

organ na Glavniot {tab na NOV 

i POJ za Makedonija, a potoa na 

Glavniot {tab na Jugoslovenskata 

armija za Makedonija (od 4. II 

1945). Glaven urednik bil Ilija 

Topalovski. Pe~aten e na sovremena 

poligrafska tehnologija vo 

pe~atnicata †Goce Del~ev#. Objaveni 

se vkupno 12 broja. 






(1885‡1992), Skopje, 1993, 140. S. Ml. 

†NARODEN GLAS# (pl. Glamnik, 

nad s. [e{kovo i bazata Crkvi{te, 

me|u selata Dragoèl, Kumani- 

~evo i Bojan~i{te, Kavadare~ko, 

juli‡septemvri 1943) ‡ mese~en 

vesnik na Narodnoosloboditelniot 

front 

za Gevgelisko,Tikve{ko, 

Vele{ko 

i drugi mesta, 

pokrenat 

od Tretiot 

oblasten komitet 

na 

KPM. Tehnikata 

ja rako- 

†Naroden glas#, vesnik na 

Makedonskiot NOF za 

Gevgelisko, Tikve{ko, 

Vele{ko i dr. (1943) 

vodel Risto 

Xunov, a sorabotnici 

bile Ivan 

Mazov, Niko- 

la Min~ev, Borko Temelkovski- 

Liljakot, Mito Haxivasilev i 

dr. Bil pe~aten vo tira` od 

200‡300 primeroci na tehnikata 

na Tretiot oblasten komitet na 

KPM. 






(1885‡1992), Skopje, 1993, 127. S. Ml. 

†Naroden glas#, ilegalen vesnik (Prilep, 1943) 

†NARODEN GLAS# (Prilep, 

dekemvri 1941 ‡ letoto 1943) ‡ 

ilegalen vesnik na NOF za Prilepsko, 

na makedonski jazik. Najdolgo 

go ureduval Blagoja Taleski-Ivan 

(avgust 1942 ‡ mart 

1943). Bil umnoùvan vo tira` 

od 120‡300 primeroci, a rasturan 

vo Prilep i Prilepsko, vo Ki~evo, 

Kru{evo, Makedonski Brod i 

vo partizanskite odredi. Po svojata 

sodrìna pretstavuva bogat 

informator za politi~kata i voenata 

sostojba vo svetot i vo Makedonija: 

voenite frontovi vo 

svetot, voenata sostojba na teritorijata 

na biv{ata Jugoslavija, 

za gr~koto Narodnoosloboditelno 

dvièwe, za sostojbite vo Makedonija 

i posebno vo Prilep i 

Prilepsko. 

LIT.: †Naroden glas# (1941‡1943), INI, 

Skopje, 1990; D-r Boro Mokrov, Zbor, pe- 

~at, vreme. Zbornik trudovi od istorijata 

na makedonskiot pe~at, Skopje, 1987, 



(1885‡1992), Skopje, 1993, 121. S. Ml.


Prviot broj na ilegalniot vesnik †Naroden glas“, 

([tip, 1943) 

†NARODEN GLAS# ([tip i s. 

Doljani, [tipsko, 1. V ‡ juli 

1943) - ilegalen vesnik na [tipskata 

organizacija na KPM, na 

makedonski jazik. Izleguval na 

15 i 20 dena. Bile objaveni vkupno 

5 broja, umnoèni na ciklostil 

na tehnikata na Mesniot komitet 

smestena vo ku}ata na Firuz 

Nazim, a za~uvan e samo br. 1. 

Me|u drugoto, vesnikot ja komentira 

deportacijata na Evreite i 

objavuva napisi za smrtta na narodnite 

heroi Mir~e Acev, Cvetan 

Dimov, Stra{o Pinxur i Kiro 

Nacev-Fetak. 




1980, 415; D-r Boro Mokrov – M-r Tome 


~at (1885‡1992), Skopje, 1993, 122. S. Ml. 

NARODEN PRAVOBRANI- 

TEL NA RM (OMBUDSMAN) ‡ 

organ za za{tita na pravata na 

gra|anite. Ovoj organ gi {titi 

ustavnite i zakonskite prava na 

gra|anite koga im se povredeni 

od organite na dràvnata uprava 

i od drugi organi i organizacii 

{to vr{at javni ovlastuvawa. 

Narodniot pravobranitel go izbira 

Sobranieto na RM za vreme 

od osum godini, so pravo na u{te 

eden izbor. So ustavnite amandmani 

od 2001 g. ovoj organ dobi 

novi nadle`nosti vo oblasta na 

za{titata na gra|anite od diskriminacijata 

i vo vrska so soodvetnata 

i pravi~nata zastapenost 

na pripadnicite na malcinskite 

zaednici vo organite na dràvnata 

vlast, organite vo edinicite 

na lokalnata samouprava i vo javnite 

ustanovi i slu`bi. Vo tekot 

na 2000 g. ovoj organ razgledal 

2.238 predmeti, podneseni od nad 

3.000 gra|ani. Od dostavenite barawa, 

narodniot pravobranitel 

razgledal 1.566 predmeti. Od niv, 

956 ili 61.05% se otfrleni kako 

neosnovani barawa, a vo 552 ili 

35.25% se konstatirani povredi 

na ustavnite i zakonskite prava 

na gra|anite. Prv naroden pravobranitel 

vo RM e Branko Naumovski 

(1998‡2005), a vtor Ixet 

Memeti (od 2005). 

IZV.: Naroden pravobranitel na Republika 

Makedonija, Skopje, 2005. 

LIT.: Svetomir [kari}, Ustavno pravo, 

Skopje, 2006. Sv. [. 

NARODEN FRONT NA MAKE- 

DONIJA (2–3 VIII 1945–1991) – 

masovna politi~ka organizacija 

formirana pred Vtorata svetska 

vojna, aktivna vo vremeto na Antifa{isti~katanacionalnoosloboditelna 

vojna vo Makedonija 

(1941-1944) i po osloboduvaweto 

na zemjata. NF funkcioniral kako 

prodolèna raka na KPM, no 

i na organite na borbata i organite 

na novata vlast {to se sozdavala 

vo tekot na borbata. Na 

Prviot kongres, odràn na 2–3 

avgust 1945 g. vo Skopje, bile izbrani 

organite, so toa i institucionalno 

dobila karakter na masovna 


glavno za ostvaruvawe na politi~ko-propagandni 

zada~i. Intenzivno 

bil vklu~en vo aktivnostite 

za obnova i izgradba na 

NRM. Dejstvuval i kako koordinator 

na rabotata na drugite masovni 

politi~ki organizacii vo 

ostvaruvaweto na zada~ite dobivani 

od KPM. 

LIT.: D-r Lazar Lazarov, Op{testvenopoliti~kite 

organizacii vo obnovata i 

izgradbata na NR Makedonija 1944-1948, 

Skopje, 1979; Op{testveno-ekonomskiot 

razvoj na NR Makedonija vo periodot 

na obnovata i industrijalizacijata 

(1944–1957), Skopje, 1988; D-r Novica Veljanovski 

(so koavtori), Zapoznajte ja Makedonija, 

Skopje, 2001. N. V. 

Narodnata banka na RM 

NARODNA BANKA NA RM – 

centralna, emisiona banka na 

RM. Formirana e na 19. X 1946 g., 

so spojuvawe na Makedonskata 

stopanska banka so Narodnata 

banka – filijala Skopje, a prv 

glaven direktor e d-r Todor Mirovski 

(1904–1959). Od po~etokot 

NARODNA 

na 1947 g. go nosi nazivot NB na 

FNRJ – Centrala za Narodna Republika 

Makedonija, so Aleksandar 

Bogoev (1914) kako glaven direktor. 

Niz svojot razvoj, NB na 

RM pominuva niz nekolku fazi. 

Me|u 1947 i 1953 g. NB na FNRJ – 

Centrala za NRM e edinstvenata 

univerzalna bankarska institucija 

vo Makedonija, so funkcii 

na emisiona i na delovna banka. 

Vo ovoj period taa ostvaruva centralnobankarski 

aktivnosti, raboti 

za republi~kiot buxet, a izvr{uva 

i univerzalni bankarski 

raboti. Vo periodot 1954–1965 g. 

postepeno gi napu{ta univerzalnite 

bankarski raboti i se naso- 

~uva kon centralnobankarskite 

aktivnosti i kon reguliraweto i 

kontrolata na bankarskiot sistem. 

Isto taka, vo ovoj period taa 

gi gubi filijalite i go menuva 

nazivot vo Narodna banka na Jugoslavija 

– Centrala vo Skopje. 

Vo tekot na 1965–1971 g. centralata 

na NBJ vo Skopje nema posebna 

uloga vo monetarno-kreditnata 

politika, tuku vr{i samo 

raboti {to imaat izvr{en i operativen 

karakter. Vo dekemvri 

1971 g. e donesen prviot Zakon za 

Narodna banka na Makedonija, so 

koj taa e definirana kako ustavna 

kategorija, a za prv guverner e 

imenuvan Stojan ]osev (1919– 

1997). Sepak, NBM i ponatamu 

ima mnogu ograni~ena uloga vo 

utvrduvaweto na celite na monetarno-kreditnata 

uloga i upotrebata 

na instrumentite za nejzinoto 

sproveduvawe i vakvata podredena 

polo`ba se zadrùva sè do 

osamostojuvaweto na Makedonija. 

So donesuvaweto na Ustavot na 

RM od noemvri 1991 g. NBM e institucionalizirana 

kako emisiona 

banka, odgovorna za stabilnosta 

na valutata, za monetarnata 

politika i op{tata likvidnost 

na pla}awata. Na 26. IV 1992 g. 

Sobranieto nosi Zakon za Narodnata 

banka na RM, kako prv zakonski 

akt so koj se ureduva raboteweto 

na centralnata banka po 

osamostojuvaweto na zemjata. Vo 

ovoj period, funkcijata guverner 

ja izvr{uva m-r Borko Stanoevski 

(1937). Najgolem presvrt vo 

razvojot na centralnata banka po 

monetarnoto osamostojuvawe e 

napraven so donesuvaweto na noviot 

Zakon za NB na RM od januari 

2002 g., so koj vo golema mera se 

zgolemeni site aspekti na nezavisnosta 

vo raboteweto na NB na 

RM (institucionalna, personalna, 

funkcionalna, finansiska). 

Denes, NB na RM e moderna centralna 

banka, koja ne raboti so 

nefinansiski pravni lica, ne go 

finansira javniot sektor i samostojno 

ja formulira i ja ostvaruva 

monetarnata politika, pri 

N 

1011

N NARODNA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

{to kako osnovna cel se javuva 

odrùvaweto na cenovnata stabilnost. 

Isto taka, NB na RM e 

~lenka na Bankata za me|unarodni 

poramnuvawa (BIS) vo Bazel. 

NB na RM izvr{uva pove}e osnovni 

funkcii: gi utvrduva i gi 

sproveduva monetarnata politika 

i politikata na devizniot 

kurs na denarot; izdava i distribuira 

kovani i kni`ni pari; upravuva 

i rakuva so deviznite rezervi; 

izdava dozvoli za osnovawe 

i rabota na banki, {tedilnici, 

menuva~nici i vr{iteli na 

uslugi za brz transfer na pari i 

go kontrolira nivnoto rabotewe; 

go ureduva platniot sistem; sobira, 

obrabotuva, analizira i objavuva 

informacii i publikacii 

od oblasta na monetarnata, finansiskata 

i platnobilansnata 

statistika; vr{i platen promet 

za potrebite na dràvata; ja 

pretstavuva Makedonija vo me|unarodnitefinansiskiinstitucii;raboti 

kako 

~uvar na 

imotot na 

privatnite 

penziski 

fondovi 

itn. Isto 

taka, NB na 

Zbornikot na trudovi 

†Monetite i monetokovnicite 

vo Makedonija# (2001) 

1012 

RM odrùvadragocenanumizmati~kazbir- 

ka od okolu 17.000 moneti od teritorijata 

na Makedonija, koi go 

pokrivaat vremenskiot period od 

VI vek pr. n.e. pa sè do XV vek. 

Organi na NB na RM se Sovetot i 

guvernerot. ^lenovi na Sovetot 

na NB na RM se guvernerot, dvajca 

viceguverneri i {est nadvore{ni 

~lenovi. Guvernerot i 

nadvore{nite ~lenovi na Sovetot 

se naimenuvaat od Sobranieto, 

po predlog od pretsedatelot 

na dràvata, a viceguvernerite 

gi imenuva Sobranieto po predlog 

od guvernerot, pri {to site 

imaat mandat od sedum godini. 

LIT.: Kiki Mangova Powavi}, Van~o Kargov, 

60 godini centralno bankarstvo vo 

Republika Makedonija, Narodna banka na 

Republika Makedonija, Skopje, 2006. G. P. 

NARODNA BIBLIOTEKA †BRA- 

]A MILADINOVCI#VO SKOP- 

JE (1935 ‡) ‡ biblioteka so 26 

klona i bibliobus: ~etiri klona 

vo Op{tina Centar, vo naselbite 

Butel II, Skopje-Sever, Lisi- 

~e, †13 Noemvri#, Prìno, Jane 

Sandanski, Karpo{ III, Taftalixe, 

Karpo{ I, \or~e Petrov I, 

\or~e Petrov II, Bit Pazar, Avtokomanda, 

ênto (3 biblioteki), 

âir, selata Radi{ani, San- 

Narodnata biblioteka „Bra}a Miladinovci# 

vo Skopje 

devo, Stanica Zelenikovo ‡ †Marko 

Cepenkov#, Batinci, Dra~evo, 

Petrovec i podvièn bibliote- 

~en fond - Bibliobus na Gradskata 

biblioteka vo Skopje. S. Ml. 

†NARODNA BORBA# (s. Zborsko, 

na pl. Koùv i vo Tikve{ijata, 

dekemvri 1943 ‡ juni 1944) ‡ 

vesnik, organ na Vtorata makedonska 

NOUB. Izleguval edna{ 

mese~no, vo tira` od 250‡300 

primeroci. Go ureduvala Agitaciono-propagandnata 

komisija 

pri [tabot na brigadata. Objaveni 

se vkupno sedum broja. Vo 

uvodnikot kon prviot broj se naveduva 

deka †pe~atot, zaedno so 

pu{kata i mitralezot, e oru`je 

vo racete na Narodnoosloboditelnata 

borba#. Kako avtori se 

javuvaat Vasilka (Vaska) Duganova, 

Lazar Mojsov, Naum Naumovski-Bor~e, 

Kiro Haxivasilev 

i Mito Haxivasilev-Jasmin 

i dr. 




440‡442; D-r Boro Mokrov – M-r Tome Gruevski, 


(1885‡1992), Skopje, 1993, 140. S. Ml. 

†NARODNA VOLJA# (Solun, 

17. I 1909 ‡ 5. VI 1910) ‡ nedelen 

vesnik, organ na Narodnata federativna 

partija. Izleguval sekoja 

sabota. Urednik bil A. Tomov, 

a podocna Dimitar Vlahov (od g. 

II, br. 6). Objaveni se vkupno 74 

broja. Podocna naslovot bil pe- 

~aten i na francuski i ruski jazik 

(od god. II, br. 8). Podolgo vreme 

bil pod pokrovitelstvoto na 

Jane Sandanski, a od januari 1910 

g. Redakcijata se svrtela protiv 

nego i negovite privrzanici. 

LIT.: St Simeonov, BÍlgarski periodi- 

~en pe~at v Makedoni®, Zbornik Solun, 

Sofi®, 1934, 245‡248; D-r Boro Mokrov, 

Razvojot na makedonskiot pe~at i novi- 

narstvo (od prvite po~etoci do 1945 godina), 

Skopje, 1980, 236‡238; D-r Boro 

Mokrov ‡ M-r Tome Gruevski, Pregled na 

makedonskiot pe~at (1885‡1992), Skopje, 

1993, 83. S. Ml. 

†Narodna volja#, vesnik na Bugarite i 

Makedoncite vo SAD (1938-1978 

†NARODNA VOLœ. NARODNA 

VOLYA. PEOPLE’S WILL# (Detroit, 

Mi~., SAD, 11. II 1938 – 1945 i 

potoa)> – nedelen vesnik na Bugarite 

i Makedoncite vo Amerika, 

zaedni~ko prodolènie na v. 

†Trudova MakedoniÔ# na MNS vo 

Amerika i na v. †Sšznanie# na 

Bugarsko-makedonskite rabotni~ki 

prosvetni klubovi vo 

SAD, pod redakcija na G. Pirinski 

i P. Grigorov. Vesnikot NV 

so svoite prilozi i dokumenti od 

sorabotnici od site delovi na 

Makedonija i od dijasporata 

pretstavuva zna~ajna pe~atena 

tribina na makedonskata nacionalna 

misla i akcija vo dijasporata 

vo periodot do i po II svetska 

vojna. 




1980, 148–152; Blaè Ristovski, Stoletija 



Skopje, 2001, 588–655. Bl. R. 

NARODNA MUZIKA ‡ makedonska 

tradicionalna muzika 

sozdavana i praktikuvana niz pove}evekovni 

periodi vo minatoto. 

Toa e glavno muzika {to bila 

povrzana so ìvotot vo selskite 

sredini. Vo XIX v. zapo~nal pointenzivniot 

razvoj na gradskata 

narodna kultura, a vo nejzinite 

ramki i tradicionalnata gradska 

muzika. Taa bila sozdavana na voobi~aeniot 

tradicionalen na- 

~in, po usten pat i anonimno, sè 

do pedesettite godini od minatiot 

vek, a potoa sè pove}e se sre}avaat 

avtorizirani pesni od avtori-poedinci. 

Muzikata od ovie 

dva perioda, sozdavana vo razli~ni 

uslovi na ìveewe, ima karakteristi~ni 

razliki, kako spored 

funkcijata, taka i spored stilskite 

i vkupnite estetski osobenosti. 

Kaj selskiot muzi~ki folklor 

dominiraat ènskite obredni 

pesni, vo koi, pokraj ednoglasjeto, 

poseben beleg pretstavuva 

dvoglasnoto bordunsko peewe. 

Nego go karakteriziraat ednoobraznosta 

i ograni~enite struktu-


ri na izraznite elementi: prostorot 

na melodiskoto dvièwe, 

formata, tonskite nizi, metroritmikata 

i sl. Sli~ni odliki 

ima i instrumentalnata selska 

muzika, vo koja naj~esto se praktikuvalo 

muzicirawe na samopravskite 

instrumenti: gajdi, kavali, 

{upelki, duduci, tamburi, 

zurli, kemeniwa (gusliwa) i sl. 

Za karakteristikite na gradskiot 

muzi~ki folklor vo Makedonija, 

pak, presudna uloga imale 

dijametralno izmenetite uslovi 

na ìveewe vo gradskite sredini, 

a pred sè razvienite i intenzivni 

komunikacii, koga pokraj me|usebnite 

vlijanija vo ramkite na 

multinacionalniot soìvot, so 

svojata mestopolo`ba Makedonija 

se na{la vo centarot na izrazitite 

kulturni vlijanija od Zapadna 

Evropa kon Istok i obratno. 

Ottamu proizlegla i golemata 

raznovidnost, visokiot estetski 

dostrel i bogatstvoto kaj makedonskite 

pesni i svirki {to se 

proslavija nadaleku vo svetot. I 

pokraj toa {to makedonskiot muzi~ki 

folklor vo najgolema me- 

Narodnite nosii vo RM (M. Malahova, 1950) 

ra go odrà kontinuitetot so nekoi 

od starite makedonski stilovi 

na muzicirawe, del od melodiite 

bea sozdadeni pod evidentno 

orientalno vlijanie, drugi 

pod vlijanie na zapadnoevropskite 

tradicii, a kaj treti makedonskite 

elementi se izme{ani 

so ednoto i drugoto vlijanie. No 

vlijanijata sepak go ~inat pomaliot 

del od bogatstvoto na makedonskiot 

muzi~ki folklor. Tie 

pretstavuvaat del od melodiskite 

granki {to se nakalemeni na 

cvrstoto makedonsko avtohtono 

steblo {to e samobitno i po svoite 

posebnosti lesno prepoznatlivo. 

\. M. \. 

NARODNA NOSIJA ‡ zna~ajna 

komponenta za prou~uvaweto na 

etni~koto i kulturnoto minato 

na narodot ili na nekoja etni~ka 

grupa i e eden od najmo}nite pokazateli 

za nivnoto estetsko i 

umetni~ko nivo. Vo sebe ja sodr- 

ì funkcijata na obele`je na 

socijalniot i kulturniot status 

na li~nosta vo etni~ki i regionalni 

ramki. Celokupniot pro- 

NARODNA 

ces na izrabotkata i ukrasuvaweto 

na nosiite vo Makedonija 

se odvival vo doma{ni uslovi, 

glavno od strana na ènskoto naselenie. 

J. R.-P. 

NARODNA FEDERATIVNA 

PARTIJA (Solun, 1909‡1910) ‡ 

politi~ka partija. Se projavila 

vo sredinata na januari 1909 g. kako 

partija vo formirawe, so vesnikot 

†Narodna volja#, koj po~nal 

da izleguva od 17. I 1909 g. Do 

odrùvaweto na osnova~kiot 

kongres bile formirani mesni 

organizacii vo golem del od Makedonija. 

Osnova~kiot kongres 

bil odràn vo Solun (3/12. ‡ 

10/17. VIII 1909), so u~estvo na 32 

delegati od Makedonija i eden delegat 

od Odrinsko. Kongresot usvoil 

Pravilnik na Partijata i 

gi izbral rakovodnite organi: 

tri~leno Centralno biro, pod 

pretsedatelstvo na Dimitar Vlahov, 

i Sovet na Partijata, vo koj 

bile pretstaveni site kraevi na 

Makedonija. Vo Sovetot bil i Jane 

Sandanski, vrz kogo, samo po 

nekolku dena(14 / 26. VIII), bil iz- 

N 

1013

N NARODNI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

^lenovi na Narodnata federativna partija vo Solun (1909) 

vr{en nov neuspe{en atentat po 

naredba od Sofija. Glavnoto politi~ko 

barawe na NFP bilo 

Makedonija da dobie dràvnopraven 

status na samoupravna oblast 

vo decentraliziranata federativno 

uredena Otomanska 

Imperija. Takov status bil baran 

i za Albanija, za Ermenija i za 

drugite nacionalni provincii. 

Pod nadvore{ni vlijanija (od januari 

1910) bile predizvikani 

vnatre{ni podelbi {to kulminirale 

so odlukata na Centralnoto 

biro za isklu~uvawe na Jane 

Sandanski. Vnatre{nata kriza 

dovela do brzo zgasnuvawe na 

NFP (vo juli 1910). 

LIT.: Manol Pandevski, Politi~ki partii 

i organizacii vo Makedonija 

(1908‡1912), Skopje, 1965. M. Min. 

NARODNI ORA ‡ makedonska 

orska tradicija sozdavana i praktikuvana 

niz pove}evekovni periodi 

vo minatoto. Vo XIX v. zapo~nal 

pointenzivniot razvoj na 

gradskata narodna kultura, a vo 

nejzinite ramki i na gradskata 

orska tradicija, koja na tradicionalen 

na~in se sozdavala sè do 

Nastap na ansamblot †Tanec# so makedonski narodni ora 

1014 

pedesettite godini na minatiot 

vek, koga po~nalo sozdavaweto na 

koreografii od avtori-poedinci. 

Spored toa, na prviot period 

mu pripa|ala selskata orska 

praktika, tipi~na za ìvotot vo 

selskite sredini. Orata od ovie 

dva perioda bile sozdavani vo 

razli~ni uslovi i na~in na ìveewe 

i se razlikuvaat kako spored 

funkcijata isto taka i spored 

stilskite karakteristiki i sevkupnite 

estetski osobenosti. Za 

razlika od gradskite, selskite 

ora striktno se podeleni na ma{ki 

i ènski, a dobar del od niv se 

neposredno povrzani so obredite 

(rusaliski, svadbarski i sl.). Kako 

celina, pak, site selski ora gi 

karakteriziraat ograni~enosta i 

ednoobraznosta na izraznite elementi, 

ednostavnosta na motivite 

i koreografskite sodrìni. 

Isto taka, instrumentalnata pridru`ba, 

kako nerazdelen del od 

izvedbite na selskite ora, e ednostavna 

i so ograni~eni mo`nosti, 

bidej}i tie ne bile pridruùvani 

od orkestri, tuku naj- 

~esto od eden instrument ‡ gajda, 

{upelka, dudu~e, gusle i sl. Za karakteristikite 

na gradskiot orski 

folklor vo Makedonija, pak, 

presudna uloga odigrale dijametralno 

izmenetite uslovi na ìveewe 

vo gradskite sredini, a 

pred s¢ razvienite i intenzivni 

komunikacii, kade {to pokraj 

me|usebnite vlijanija vo ramkite 

na multinacionalniot soìvot, 

so svojata mestopolo`ba Makedonija 

se na{la vo centarot na dvete 

golemi vlijanija od pravecot 

na Zapadna Evropa kon Istokot i 

obratno. Ottamu proizlegla golemata 

raznovidnost, visokiot 

estetski dostrel i bogatstvoto 

kaj makedonskite gradski ora 

{to se proslavija nadaleku vo 

svetot. Vo izmenetoto gradsko 

odnesuvawe be{e nadminata podelenosta 

na ma{ki i ènski 

ora, a eden del od niv se igraa i vo 

me{an sostav. No i pokraj toa, 

tie go zadràa kontinuitetot so 

osnovnite osobenosti na selskite 

ora (igraweto vo polukrug, so 

izraziti funkcii na orovodecot 

i opa{karot). Od druga strana, 

potpomognati od vlijanijata na 

tu|ite orski tradicii, vo najgolema 

mera od turskite ora, makedonskite 

ma{ki gradski ora zabeleìtelno 

ja razvija koreografskata 

forma i sodrìna 

preku kontrastni promeni na 

tempoto i ritamot, no i so mnogu 

drugi elementi kako potskoci, 

doskoci, vrtewa, kleknuvawa i 

sl. Osven tie visoki dostreli na 

koreografskite sodrìni na 

gradskite ora, zna~itelen estetski 

pridones imalo i visokoto 

nivo na instrumentalnite melodii 

izveduvani od raznovidni orkestarski 

sostavi od fabri~ki 

proizvedeni instrumenti, koi na 

plasti~en na~in go dopolnuvale 

vpe~atokot za golemata i nepovtorliva 

ubavina na tie orsko-muzi~ki 

izvedbi. \. M. \. 

NARODNI SUDOVI ‡ organi 

na sudskata vlast vo NR Makedonija. 

Zarodok na ovie organi se 

sudskite instancii predvideni 

vo Pravilnikot za pravosudnite 

organi donesen na Rilskiot kongres 

na VMRO (1905). Na 20. X 

1944 g. Prezidiumot na ASNOM 

donese Re{enie za formirawe 

narodni sudovi. Na 31. III 1945 g. e 

donesena Povelba za ustrojstvo 

na redovni narodni sudovi na Federalna 

Makedonija, spored koja 

se formiraa 25 okoliski, tri oblasni 

sudovi i Vrhoven federalen 

sud. Sistemot na narodnite 

sudovi postoe{e do donesuvaweto 

na Ustavot na SRM od 1963 g. 

LIT.: Stefan Georgievski, Panta Marina 

i Nikola Matovski, Pravosuden sistem 

vo SFRJ, Skopje, 1983. Gor. L.-B.


NARODNI UNIVERZITETI 

‡ andrago{ki institucii za obrazovanie 

i kulturno vozdignuvawe 

na narodot. Vo Makedonija se 

pojavuvaat me|u dvete svetski vojni. 

Prviot naroden univerzitet e 

osnovan vo Skopje (1920), so pomo{ 

na toga{ formiraniot Fi- 

Odlukata za osnovawe na Prviot naroden univerzitet 

vo Skopje (1920) 

lozofski fakultet i raboti kako 

negova ekstenza (do 1925), a potoa 

se oformuva vo samostojna 

institucija. Igral zna~ajna uloga 

pri osnovaweto na narodnite 

univerziteti vo Berovo (1927), 

Tetovo (1927), Debar (1927), Veles 

(1928), Kumanovo (1928), Bitola 

(1930), [tip (1931), Prilep 

(1936), Strumica (1936) i vo drugi 

gradovi. Narodnite univerziteti 

svoite pravila i programi za rabota 

zadolìtelno gi dostavuvale 

na odobruvawe do Ministerstvoto 

za prosveta vo Belgrad. 

Programski bile orientirani 

kon popularizacija na naukata, 

no i kon drugi tematski oblasti. 

Edna od va`nite zada~i im bila 

da rabotat na {ireweto na srpskata 

kauza me|u vozrasnoto makedonsko 

naselenie. Za koordinirawe 

i {irewe na rabotata na 

narodnite univerziteti bil formiran 

Sojuz na narodnite univerziteti 

vo Skopje (1937). Vrz nivnata 

rabota i programska orientacija 

silno vlijanie imal Kolar~eviot 

naroden univerzitet 

od Belgrad. Narodnite univerziteti 

dobivaat osobeno zna~ewe 

po osloboduvaweto na Makedonija, 

so bitno izmeneta funkcija: da 

rabotat na obrazovanieto i na 

podigaweto na kulturnoto nivo 

na narodot vo duhot na pridobivkite 

od Narodnoosloboditelnata 

vojna. Nivnata mreà naglo se 

{iri, taka {to vo 1948 g. rabotat 

65, a vo narednata (1949) duri 107 

narodni univerziteti, opfa}aj}i 

gi site gradovi i pogolemite sela. 

Vo tie godini akcentot na aktivnosta 

bil staven vrz opismenuvaweto 

i dobivaweto elementarno 

obrazovanie, zapoznavaweto 

so makedonskata istorija i 

marksisti~kata ideologija, zdravstvenoto 

prosvetuvawe i vrz op- 

{tokulturnoto izdignuvawe na 

narodot, posebno na selskoto naselenie. 

So otvoraweto na (v.) rabotni~kite 

univerziteti (1953), 

narodnite univerziteti postepeno 

go gubat svoeto zna~ewe i po~nuvaat 

da zgasnuvaat. Vo 1963 g. 

rabotat samo 10 narodni univerziteti, 

a pri krajot na osumdesettite 

godini na XX vek tie prestanuvaat 

da postojat; del od niv se 

priklu~uvaat kon rabotni~kite 

univerziteti. Odigrale zna~ajna 

uloga vo podigaweto na obrazovnoto 

nivo na naselenieto, a posebno 

vo borbata protiv nepismenosta 

i kulturnata zaostanatost, 

vo godinite po Osloboduvaweto. 

LIT.: A. Ilievski, Narodnite univerziteti 

vo Makedonija, Skopje, 1999. K. Kamb. 

Spomenikot na narodnite heroi od NOB vo Skopje 

NARODNI HEROI ‡ najvisoko 

voeno odlikuvawe za zaginatite i 

ìvite u~esnici vo NOAVJ/NO- 

AVM vovedeno so naredba na V[ 

na NOV i DFJ (†Bilten# na V[ i 

DVJ, br, 12‡13, Poloàj, dekemvri 

1941 ‡ januari 1942). Prvoto 

proglasuvawe bilo vo fevruari 

1942 g., a do 15. VII 1943 g. bile 

proglaseni u{te 22 u~esnici vo 

NOAVJ, pri {to so ukaz na Vrhovniot 

komandant na NOV i 

POJ (†Bilten# na V[ na NOV i 

POJ. br. 29‡31, Poloàj, juni‡juli‡avgust 

1943) za nositelite na 

ova zvawe bil vostanoven i Orden 

na naroden heroj na Jugoslavija 

(izraboten od slikarot \or- 

|e Andreevi}-Kun). Spored Zakonot 

za ordenite i medalite (9. VI 

1945), osven poedinci, negovi nositeli 

moèle da bidat i kolektivi 

na edinicite, a podocna i 

op{testveni organizacii, zdru- 

ènija i gradovi. Prvin odlukata 

ja donesuval CK na KPJ po predlog 

na V[ na NOV i POJ (do 

Vtoroto zasedanie na AVNOJ), 

potoa Prezidiumot na AVNOJ 

(do proglasuvaweto na FNRJ) i 

Prezidiumot na Sojuznoto narodno 

sobranie (do januari 1953), a 

NARODNI 

Monografijata 

†Narodni 

heroi od 

Makedonija # 

(Skopje, 1973) 

potoa Pretsedatelot na Republikata 

(od 1953). Ordenot go dobile 

vkupno 1322 u~esnici vo NOAVJ 

i 19 stranski dràvjani, 30 edinici 

i ustanovi na NOVJ (JNA), 

~etiri op{testveno-politi~ki 

organizacii (SKOJ, SZBNOV, 

OK na SKOJ ‡ Drvar i Zdruènieto 

na {panskite borci na Jugoslavija) 

i 8 grada (po eden od 

site republiki i pokraini), a od 

Makedonija Prilep, Prvata makedonsko-kosovska 

NOUB i 66 

poedinci: Mihailo Apostolski, 

Qup~o Arsov, Kiro Atanasovski, 

Mir~e Acev, Vera Aceva, 

Zlatko Biljanovski, Dimitar 

(Mite) Bogoevski, Peco Boìnovski, 

Borka Velevski, Krume 

Volnaroski, Kire Gavriloski, 

Pero Georgiev, Strahil Gigov, 

\ore Dameski, Cvetan Dimov, 

Ovadija Estreja, Atanas Zabazanovski, 

Blagoj Jankov, Ilija Jovanovski, 

Rade Jov~evski, Josif 

Josifovski, Kuzman Josifovski, 

Olivera Joci}, Limani Kaba, Elpida 

Karamandi, Vasko Karangeleski, 

Lazo Kolevski, Lazar Koli{evski, 

Fana Ko~ovska, Rampo 

Levkov, Zlate Malakovski, Man- 

~u Matak, Boro Menkov, Mirko 

Milevski, Tihomir Milo{evski, 

Dim~e Mir~ev, Kiril Mihajlovski, 

Miho Mihajlovski, 

An|el Mojsovski, Stefan Naumov, 

Naum Naumovski, Kiro Nacev, 

Mara Naceva, Van|el Ne~evski, 

Jordan Nikolov, Ibe Paliku}a, 

Boro Petru{evski, Stra- 

{o Pinxur, Pan~e Popovski, 

Van~o Prkev, Vidoe Smilevski, 

Trajko Stojkovski, Slav~o Stojmenov, 

Goce Stoj~evski, Blagoja 

Stra~kovski, Borka Talevski, 

Borko Temelkoski, Blaò Todorovski, 

Vangel Todorovski, 

Hristijan Todorovski, Aleksandar 

Urdarevski, êde Filipovski, 

Todor Cipovski, Krste Crvenkovski, 

Ordan ôpela i Bajram 

[abani. Podocna bil voveden 

i Orden na slobodata (spored 

Zakonot za ordenite i medalite 

od 9. VI 1945) kako najvisoko odlikuvawe 

za voeni zaslugi. 



N 

1015

N NARODNO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Narodna arhitektura, s. Ki~inica, Mavrovsko 

NARODNO GRADITELSTVO ‡ 

najobemen del od tradicionalnata 

arhitektura {to vklu~uva razni 

tipovi objekti, ansambli, razgleduvani 

vo potesni ili po{iroki 

teritorijalni ograni~uvawa, 

geografski i klimatski determinanti. 

Ovie objekti re~isi 

po pravilo se del od anonimniot 

graditelski repertoar, opfa}aj- 

}i gi site sloevi na ìvotot spored 

principite na organizacijata 

na tradicionalnite ìveali{ta, 

~ii iskustva so soodvetni 

modifikacii se provlekuvaat i 

vo dene{ni uslovi. Varijantite 

na objekti se dviàt vo rasponot 

od primarnite (primitivni, ednostavni, 

arhetipski) arhitektonski 

objekti i kompozicii, do 

objekti {to se vo grani~noto 

podra~je na likovna i formalnoestetska 

organizacija, po koe ve- 

}e preminuvaat vo kategorijata 

na folklorna arhitektura. K. Gr. 

†NARODNO ZDRAVJE# ‡ spisanie 

za zdravstveno prosvetuvawe. 

Izdava~ e Institutot za zdravstveno 

prosvetuvawe na NRM vo 

Skopje (1952‡1986). Prv glaven 

urednik e Mitko Ilievski ‡ op- 

{testvenik, prosveten rabotnik, 

osnova~ na Institutot. Prvin 

urednik e Blagoja Korubin (1953), 

a potoa Blaè Ristovski (1953‡ 

1955), koga mese~noto spisanie 

ima 18.000 pretplatnici. So promenata 

na statusot i ukinuvaweto 

na institutot postepeno pres- 

1016 

Spisanieto 

†Narodno 

zdravje“ 

tanuva izleguvaweto na publikacijata. 

D. S.-B. - R. 

Re{enieto na 

Ustavotvornoto 

sobranie 

na NRM za 

proglasuvawe 

na Ustavot na 

NRM 

NARODNO SOBRANIE NA 

NRM ‡ vrhoven organ na dràvnata 

vlast i pretstavnik na narodniot 

suverenitet na Narodna Republika 

Makedonija. Se voveduva 

so Ustavot na NRM od 1946 g. kako 

ednodomno pretstavni~ko telo 

neposredno izbrano od gra|anite 

na mandaten period od ~etiri godini. 

Na izborite odràni na 3. 

XII 1950 g. vo Narodnoto sobranie 

se izbrani 251 pratenik. So Us- 

Ustavot na 

NRM (1946) 

tavniot zakon od 1953 g. se voveduva 

dvodomno Narodno sobranie, 

sostaveno od Republi~ki sobor i 

Sobor na proizvoditelite. Na izborite 

od 22‡25. XI 1953 g. vo Republi~kiot 

sobor se izbrani 108, 

a vo Soborot na proizvoditelite 

74 pratenici. Na izborite od 23. 

III 1958 g. vo Republi~kiot sobor 

se izbrani 113, a vo Soborot na 

proizvoditelite 78 pratenici. 

Prv pretsedatel na ednodomnoto 

Narodno sobranie na NRM e Dim- 

~e Stojanov-Mire, a prv pretsedatel 

na dvodomnoto Narodno sobranie 

na NRM e Lazar Koli{evski. 


Skopje, 2005. Sv. [. 

†NARODNO STVARALA[TVO 

– FOLKLOR# (Beograd, 1962–) ‡ 

trimese~no spisanie na Sojuzot 

na zdruènijata na folkloristite 

na Jugoslavija. Pe~ati prilozi 

na jazicite na avtorite, na 

svetskite i na balkanskite, vklu- 

†Narodno 

stvarala{tvo 

- Folklor“, 

organ na 

SZFJ 

~itelno i na makedonski. Zdru- 

ènieto na folkloristite na 

Makedonija redovno ima{e i svoj 

pretstavnik kako ~len na Redakcijata. 

S. Ml. 

NARODNOOSLOBOODITE- 

LEN BATALJON †MIRÊ 

ACEV# (Prv bataljon na Vtorata 

operativna zona na NOV i POM) 

(pl. Slavej, 18. VIII 1943 ‡ s. Slivovo, 

Ohridsko, 11. XI 1943) ‡ prva 

regularna voena edinica na 

NOV i POM. Bil formiran od 

okolu 200 borci od Prespanskoohridskiot 

NOPO †Damjan Gruev#, 

delovi od Vele{kiot NOPO 

†Dimitar Vlahov#, delovi od 

Prilepskiot NOPO †\or~e Petrov# 

i novopristignati borci od 

Debarca. Bataljonot izvr{il napadi 

na italijanski karabinerski 

stanici vo Ohridsko (7. IX), urnal 

tri mosta na patot Ki~evo-Ohrid, 

isekol 130 PTT stolbovi, ja 

zapalil àndarmeriskata stanica 

vo s. Slivovo (11. IX), vlegol vo 

Ki~evo (12. IX) i u~estvuval vo 

razoruùvaweto na italijanskiot 

garnizon. Vo po~etokot na oktomvri 

1943, zaedno so Prviot kosovsko-metohiski 

NO bataljon 

†Ramiz Sadiku# i Vtoriot ki~evski 

NO bataljon, vlegol vo sostav 

na Grupata bataljoni i vodel borbi 

kaj selata Izvor, Klenoec, èlezni~kata 

stanica vo Podvis 

(5‡9. X), izvr{il diverzii na patot 

Resen-Ohrid i se sudril so bugarskite 

grani~ni sili na pl. Baba 

Sa~. Koga glavninata na Grupata 

bataljoni bila vratena vo odbrana 

na slobodnata teritorija 

na Debarca, okolu 70 borci na bataljonot 

dejstvuvale na komunikacijata 

Bitola-Resen. Podocna, zaedno 

so drugi edinici na NOV i 

POM, bataljonot vodel borbi 

protiv germansko-balisti~kite 

sili vo Ki~evsko (5. X), so bugarskite 

grani~ni ediniici (6. X) i 

na pl. Bigla so bugarskite edinici 

od resenskiot garnizon (24. X). 

So Grupata makedonski i Grupata 

kosovski bataljoni vodel borba 

so germansko-balisti~kite sili 

kaj Ki~evo, s. Ra{tani (1 i 2. XI) i


Vleguvaweto na Prviot makedonski bataljon „Mir~e Acev“ vo slobodnoto Ki~evo (12 septemvri 1943) 

na pl. Bukovik (6. XI), po {to vlegol 

vo sostavot na Prvata makedonsko-kosovska 

NOUB. Po osamostojuvaweto 

na RM, denot na 

formiraweto na bataljonot e 

proglasen za Den na Armijata na 

Republika Makedonija (ARM). 

IZV.: Ki~evo i Ki~evsko vo NOV 

1941‡1945. Dokumenti, Ki~evo, 1985. 

LIT.: Brigada na bratstvoto i edinstvoto, 

Prvata makedonsko-kosovska udarna, 

Skopje, 1958; Du{an Ristoski, Hronologija 

na nastani od Narodnoosloboditelnata 

vojna 1941‡1945 godina vo Ki~evo 

i Ki~evsko, vtoro dopolneto izdanie, 

Ki~evo, 1984; Makedonija od ustanka do slobode 

1941‡1945, (Zbornik radova), Beograd, 

1987; D-r Marjan Dimitrijevski, Makedonskata 

vojska 1944‡1945, INI, Skopje, 

1999, 63‡67. S. Ml. 


LEN BATALJON †STIV NAU- 

MOV# (okolinata na Lerin, 11. 

XI 1943 ‡ krajot na avgust 1944) ‡ 

voena edinica na NOV i POM, 

poznata i kako †Ov~arov bataljon#. 

Bil formiran od delovi na 

Bitolskiot NOPO †Goce Del- 

~ev# i Prespansko-ohridskiot 

NOPO †Dame Gruev# i vedna{ 

vodel borbi protiv bugarskite 

grani~ni edinici vo Prespansko, 

a potoa preminal vo Debarca (4. 

XII 1943), kade {to $ se priklu- 

~il na Prvata makedonsko-kosovska 

NOUB vo pohodot kon Meglen 

kako nejzin petti bataljon. 

Pri reorganizacijata na voenite 

edinici (januari 1944), zaedno so 

Bugarskiot NO bataljon †Hristo 

Botev# vlegol vo Grupata bataljoni 

na G[ na NOV i POM i zaedno 

so Prvata makedonsko-kosovska 

NOUB i Vtorata makedonska 

NO brigada vodel borba vo 

Mreì~ko i na podra~jeto na 

Meglen, na pl. Koùv i pl. Pajak 

protiv germanskite i bugarskite 

sili, koi ja obezbeduvale komuni- 

Narodnoosloboditelniot bataljon †Stiv Numov# 

vo pohod 

kacijata Skopje-Solun (do krajot 

na januari 1944). Potoa Grupata 

bataljoni vodela borbi kaj s. 

Kowsko (Gevgelisko), vo Meglensko 

i potoa zele u~estvo vo Fevruarskiot 

pohod (31. I ‡ 25. II 

Foirmiraweto na Narodnoosloboditelniot bataljon †Stra{o Pinxur# (1943) 


1944). Podocna bataljonot dejstvuval 

vo sostavot na Tretata makedonska 

NO brigada (krajot na 

fevruari ‡ krajot na avgust 1944), 

a potoa vo sostavot na Sedmata 

makedonska NO brigada. 

LIT.: D-r Mile Todorovski, Partizanskite 

odredi i NO vojska na Makedonija 

vo Osloboditelnata vojna i Revolucijata 

1941‡1944, INI, Skopje, 1972; Bitola 

i Bitolsko vo NOV 1943 i 1944. Materijali 

od simpoziumot odràn na 20 i 21 oktomvri 

1981 godina, Bitola, 1982; Makedonija 

od ustanka do slobode 1941‡1945, (Zbornik 

radova), Beograd, 1987. S. Ml. 


LEN BATALJON †STRA[O 

PINXUR# (Prv bataljon na 

Tretata operativna zona na NOV 

i POM) (pl. Kajmak~alan, 24. IX 

1943 ‡ s. Fu{tani, Egejskiot del 

na Makedonija, 20. XII 1943) ‡ voena 


formiran od 126 borci na NOPO 

†Dobri Daskalov#, NOPO †Sava 

Mihajlov# i glavninata na Bitolskiot 

NOPO †Goce Del~ev#. 

Vo napadot na rudnikot Dudica 

na pl. Koùv (2. X) bile ubieni 

10 neprijatelski vojnici, a mu se 

priklu~ile 80 rudari. Vo napadot 

na bugarskata grani~na posada 

vo Lukar (ju`no od s. Konopi{te, 

na pl. Koùv, 19. X) bile 

zarobeni 30 bugarski vojnici i 

eden podoficer, a vo napadot na 

germanskata posada na èlezni~kiot 

most kaj s. Ostrovsko, Lerinsko 

(26. X) bile ubieni dvajca 

Germanci i zarobeni 7 Marokanci. 

Poradi brojnoto zgolemuvawe, 

od izdvoeni 113 borci bil 

formiran Vtoriot bataljon na 

Tretata operativna zona na NOV 

i POM (30. X). Vo napadot na s. 

Radwa, Demirkapisko (8. XI) bile 

zarobeni 12 kontra~etnici od odredot 

†Car Kalojan#, a pri vleguvaweto 

vo turskite sela Ve{je i 

Besvica (12. XI) im se priklu~ile 

nekolku Turci. Kaj selata Radwa 

i Bohula vodel borba so bugarska 

kolona (sredinata na noemvri), 

pri {to zaginale 5 partizani i 

N 

1017

N NARODNOOSLOBODITELEN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

14 bugarski vojnici, vo s. Begni{te 

bila zapalena op{tinskata 

zgrada (18. XI), a vo napadot na 

kasarnata vo s. Kowsko (Gevgelisko) 

i dve grani~ni karauli na 

pl. Koùv bile zarobeni okolu 

60 bugarski vojnici. Vo pove}e 

sela formiral NOO. Podocna 

vlegol vo sostavot na Vtorata makedonska 

NOU brigada. 



vo Osloboditelnata vojna i Revolucijata 

1941‡1944, INI, Skopje, 1972; Bitola 

i Bitolsko vo NOV 1943 i 1944. Materijali 

od simpoziumot odràn na 20 i 21 oktomvri 

1981 godina, Bitola, 1982; Tikve- 

{ijata vo NOV 1941‡1945, kn. treta, Partizanski 

odredi i voeni edinici. Materijali 

od nau~niot sobir odràn na 21 i 22 

juni 1982 god. vo Kavadarci, Kavadarci- 

Negotino, 1984; Makedonija od ustanka do 

slobode 1941‡1945, (Zbornik radova), Beograd, 

1987. S. Ml. 

Delegati i gosti na Vtoriot kongres na NOMSM vo Skopje (6-8. I 1945) 


MLADINSKI SOJUZ (NOMS) 

(Egejskiot del na Makedonija, 

1945–1949) – makedonska nacionalna 

i politi~ka mladinska organizacija 

formirana na 23. IV 

1945 g. Organizacijata dejstvuvala 

vo 4 okruga: Kosturskiot, Lerinskiot, 

Vodenskiot i Gumenxisko-enixevardarskiot 

okrug, vo 7 

okolii, 3 grada i vo 183 sela. 

NOMS imal re~isi 5.000 ~lena. 

Sekretar na organizacijata bil 

Min~o Fotev. NOMS bil raspu{ten 

od KPG na 9 oktomvri 

1949 g. 

LIT.: R. Kirjazovski, Narodnoosloboditelniot 

front i drugite organizacii 

na Makedoncite od Egejska Makedonija 

1945–1949, Skopje, 1985. St. Kis. 


LEN MLADINSKI SOJUZ NA 

MAKEDONIJA (1944) ‡ antifa{isti~ka 

organizacija na makedonskata 

mladina vo vremeto 

na Vtorata svetska vojna. Vo uslovite 

na bugarskata i italijansko-albanskata 

okupacija, aktiv- 

1018 

Simo 

Mladenovski: 

Mladinata 

od 

Makedonija 

vo NOB 

(Skopje, 1983) 

nosta na progresivnata mladina 

na Makedonija bila naso~uvana 

preku mesnite komiteti na 

KPJ/KPM, a potoa bile formi- 

Faksimili od Organizacionata rezolucija na 

Prviot kongres na NOMSM (22. XII 1943) 

rani Mladinski odbor za Makedonija 

(IX 1942), PK na SKOJ za 

Makedonija (X 1943) i Akcionen 

odbor na NOMSM za organizirawe 

na mladinata na slobodnata i 

na okupiranata teritorija, kako 

i vo edinicite na NOV i POM 

(XI 1943). Po prenesuvaweto na 

teì{teto na NOB vo Egejskiot 

del na Makedonija, vo s. Fu{tani 

bil odràn Prviot kongres na 

Antifa{isti~kata mladina na 

Makedonija (22. XII 1943) so u~estvo 

na 280 delegati od site krai{ta 

na Makedonija, kako i so 

prisustvo na pretstavnici od albanskata, 

bugarskata i gr~kata 

mladina. Na Kongresot bil konstituiran 

NOMSM, bilo izbrano 

rakovodstvo i bile usvoeni 

Rezolucija i Proglas do mladinata 


LIT.: Vlado Ivanoski, Aktivnosta na 

SKOJ i Narodnata mladina na Makedonija 

za vreme na NOV, 1941–1945, posebno 

izdanie, Skopje, 1980; D-r Simo Mladenovski, 

Mladinata od Makedonija vo 

NOB, Skopje, 1983. Vl. Iv. 


LEN PARTIZANSKI ODRED 

†GOCE DELÊV# ‡v.Prviot 

prilepski narodnoosloboditelen 

partizanski odred †Goce 

Del~ev#. 


PARTIZANSKI ODRED †DI- 

MITAR VLAHOV# (atarot na s. 

Gabrovnik, Vele{ko, vo vtorata 

polovina na septemvri 1942 ‡ Debarca, 

18. VIII 1943) ‡ partizanska 


formiran vo ramkite na izvr{enata 

reorganizacija na partizanskite 

edinici vo Vele{ko i Prilepsko 

od borcite na NOPO 

†Pere To{ev# i novopristignati 

borci. Dejstvuvaj}i po ~eti i oddelenija 

(desetini), izvr{il akcii 

i vodel borba so bugarskata 

vojska i policija, gi prekinuval 

i gi urival PTT vrskite, gi 

uni{tuval op{tinskite arhivi, 

napa|al policiski stanici, gi 

razoruùval selskite straì i 

formiral NOO vo selata Bistrica, 

Bogomila, Pomelovo, 

â{ka, Desovo, Neìlovo, Cre- 

{evo, Selci, Lisi~e, Katlanovo, 

Gorno Koli~ani, na èlezni~kata 

stanica Klajman (sega Vasil 

Antevski), rudnikot za momirok 

kaj s. Stepanci i dr. (septemvri‡noemvri 

1942). Isto taka, vo 

s. ’Rlevci ja razoruàl selskata 

kontra~eta (29. XI), kaj s. Papradi{te 

vodel borba so delovi na 

vele{kata kontra~eta (4. XII), a 

vtorata ~eta na Odredot bila opkolena 

od bugarskata policija 

kaj s. Vojnica i pri probojot kon 

Tikve{ijata imala osetni zagubi 

(17. XII). Zagubi imal i vo borbite 

so nadmo}nite bugarski sili 

kaj selata Drenovo i Zelenikovo 

i na pl. Lisec (dekemvri 1942). 

Poradi ote`natite uslovi na 

dejstvuvawe, preostanatite borci 

preminale vo ilegalstvo. Oddelnite 

grupi pravele bezuspe{ni 

obidi da se prefrlat na tere-


[tabot na vtorata ~eta na Narodnoosloboditelniot partizanski odred †Dimitar Vlahov# (1942) 

not na Skopska Crna Gora. A vo 

proletta 1943 g. del od preìveanite 

borci vlegle vo sostavot na 

Tikve{kiot NOPO †Dobri Daskalov#, 

a drugi 15 borci formirale 

istoimena Partizanska grupa 

†Dimitar Vlahov# i dejstvuvale 

vo oblasta na Azot, a potoa se 

upatile za Debarca (11. VIII 1943), 

kade {to vlegle vo sostavot na 

NO bataljon †Mir~e Acev# (18. 

VIII 1943). 

Bidej}i e formiran vo Vele{ko, 

poznat e i kako Vele{ki narodnoosloboditelen 

partizanski odred 

†Dimitar Vlahov#, a bidej}i 

golem del od borcite bile od 

Prilep i Prilepsko, poznat e i 

kako Prilepski narodnoosloboditelen 

partizanski odred †Dimitar 

Vlahov#. 

LIT.: Quben Georgievski, Nekoi poedinosti 

{to go doosvetluvaat likot na 

Micko Kozar & prvoborec i komandant 

na Vele{kiot partizanski odred †Dimitar 

Vlahov#, †Streme`#, VIII, 6 i IX, 1, 

Prilep, 1962 i 1963, 36&44 i 40&53; Stefan 

Piperkovski, Oru`je na Vele{kiot 

partizanski odred †Dimitar Vlahov#, 

†Muzejski glasnik#, br. 3, Skopje, 1974, 

141&145; Blagoja Bo{koski-Dabi~o, Formiraweto 

na Prilepskiot partizanski 

odred †Dimitar Vlahov# vo 1942 godina, 

Prilep i Prilepsko vo NOV 1942 godina, 

kn. prva, Skopje, 1978, 287&304; Ilija 

Andreevski-Kagin, Mitinzi odràni od 

Partizanskiot odred †Dimitar Vlahov# 

vo letoto i esenta 1942 godina, na 

istoto mesto, 305&323; Blagoja Bo{koski-Dabi~o, 

Borbata na Mukos na Vtorata 

~eta na Prilepskiot partizanski 

odred †Dimitar Vlahov# na 14 septemvri 

1942 godina, na istoto mesto, 325&338; 

Ilija Andreevski-Kagin, Borbeniot 

pat na Vtorata ~eta od Prilepskiot 

partizanski odred †Dimitar Vlahov# 

vo mesec oktomvri 1942 godina, Prilep i 

Prilepsko vo NOV 1944 ‡ 15 maj 1945 godina, 

kn. treta, Skopje, 1985, 199&215; Na- 

}o Me{kov, Dve sredbi vo odredot †Dimitar 

Vlahov#, Tikve{ijata vo NOV 

1941&1945, kn. sedma, Stra{o Pinxur & 

naroden heroj, Kavadarci&Negotino, 

1985, 201&202. S. Ml. 


PARTIZANSKI ODRED †DRIM- 

KOL# (mesnost Sveti Spas vo 

atarot na s. Vev~ani, vtorata polovina 

na avgust 1943 ‡ s. Dvorci, 

Ki~evsko, oktomvri 1944) ‡ partizanska 

edinica na NOV i 

POM. Bil formiran od 20 borci, 

prete`no od albanska nacionalnost. 

Se spomnuva i kako bataljon 

†Drimkol# (oktomvri). Negovata 

glavna zada~a bila da dejstvuva 

me|u Albancite za razobli~uvawe 

na golemoalbanskata propaganda, 

za formirawe NOO i mobilizacija 

na novi borci. Borbenite 

dejstva bile naso~eni glavno 

kon napadi na komunikacijata 

Struga-Debar. Eden del od borcite 

vlegle vo sostavot na Prvata 

makedonsko-kosovska NOUB i 

podocna vo Prvata makedonska 

NOUB. 

IZV.: Zbornik NOR, t. VII, kn. 2, dok, 1, 

7‡10. 

LIT.: Ilija Kalanoski, Osloboditelnata 

vojna i revolucijata vo Struga i 

Stru{ko 1941‡1945, Skopje, 1983; Todor 

Trajanovski, Partizanskiot odred †Drimkol#. 

(Prilog kon prou~uvaweto na narodnoosloboditelnoto 

dvièwe vo Stru{kiot 

region), †Prilozi#, br. 30‡31, Bitola, 

1979, 327‡328; Vlado [utinovski, Partizanski 

odred †Drimkol#, Ohridsko- 

Stru{ko vo NOV 1941‡1945, kn. vtora, 

NOV i voeni edinici, Struga, 1990, 

217‡223. S. Ml. 


PARTIZANSKI ODRED †\OR- 

Ê PETROV# (reonot na s. Gabrovnik, 

Vele{ko, 21. IX ‡ manastir 

†Sv. Nikola# kaj s. Prilepec, 

Prilepsko, 19. XII 1942) ‡ partizanska 

edinica na NOV i POM. 

Bil formiran po reorganizacijata 

na partizanskite edinici vo 

Vele{ko i vo Prilepsko (21‡25. 

IX): za Vele{ko bil formiran 

NOPO †Dimitar Vlahov#, a za 

Prilepsko NOPO †\or~e Pet- 


rov#. Toa e vsu{nost reorganiziraniot 

i preimenuvan Prilepski 

NOPO †Dimitar Vlahov#, koj 

vlegol kako prva ~eta na noviot 

Odred, a kako vtora ~eta trebalo 

da bidat borcite od NOPO †Jane 

Sandanski#, koi dejstvuvale vo 

Bitolsko. Dejstvuval protiv bugarskite 

sili vo selata Dabnica, 

Desovo, Oreov Dol, Belovodica, 

Pletvar, Lagovo, Zabr~ani, Dupja~ani 

i Maù~i{ta (do dekemvri 

1942). Podocna Odredot bil 

opkolen od nadmo}ni bugarski 

sili i razbien (19. XII 1942). 

LIT.: Petar Pepequgovski, Formiraweto 

na odredot †\or~e Petrov# i borbata 

na prvata ~eta kaj manastirot Prilepec 

vo 1942 godina, Prilep i Prilepsko 

vo NOV 1942 godina, kn. prva, Skopje, 

1978, 339‡353; Boris Pavlovski, Obidi za 

realizirawe na zada~ite na Glavniot 

{tab za povrzuvawe na odredite †\or~e 

Petrov# i †Jane Sandanski#, na istoto 

mesto, kn, vtora, Skopje, 1978, 203‡214; D-r 

Simo Mladenovski, Narodniot heroj Kiro 

Nacev-Fetak, †Beseda#, IX, 25‡26, Kumanovo, 

1982, 120‡149. S. Ml. 


PARTIZANSKI ODRED †MA- 

LESIJA# (kon sredinata na avgust 

‡ oktomvri 1943) ‡ partizanska 


formiran od 76 novopristignati 

borci od Malesija, Drimkol i od 

drugi stru{ki sela, so cel da go 

{titi naselenieto od balisti~kite 

sili i ka~a~kite bandi, da 

vr{i agitacija i mobilizacija so 

mitinzi po selata. Vodel borbi 

kaj s. Selci (krajot na avgust), vo 

Debarska Malesija, @upa, Drimkol, 

kaj s. Nerezi, u~estvuval vo 

osloboduvaweto na Debar (8‡10. 

IX), ja sprovel Angliskata voena 

misija do G[ na NOV i POM od 

s. Gorna Belica do s. Crvena Voda 

i dr. Narasnal na okolu 120 

borci (septemvri), prerasnal vo 

bataljon (oktomvri), a potoa vlegol 

vo sostavot na Grupata bataljoni 

(noemvri). 

IZV.: Zbornik NOR, VII, 2, dok. 18, 37‡38; 

Izjava na Blaè Karadakoski vo SB 

SUNR-Struga, AINI, Skopje, P-12‡3. 



vo osloboditelnata vojna i revolucijata 

1941‡1944, Skopje, 1972; Pande Vojdanoski, 

Malesija pred tri decenii, †Nova 

Makedonija#, br. 9562, Skopje, 1973; D-r 

Vlado Ivanovski, Osloboditelnata vojna 

vo Zapadna Makedonija 1941‡1944, 

Skopje, 1973; d-r Velimir Brezovski, Osloboditelnata 

vojna vo Makedonija 

1943, Skopje, 1975; Ilija Kalanoski, Terorot 

na okupatorot vo Struga i Stru{ko 

vo Osloboditelnata vojna i revolucijata, 

†Istorija#, br. 1, Skopje, 1978, 83. 

S. Ml. 


PARTIZANSKI ODRED †SLA- 

VEJ# (I BATALJON) (pl. Slavej, 

na Karaorman, 30. VI ‡ s. Botun, 

po~etokot na dekemvri 1943) ‡ 

partizanska edinica na NOV i 

N 

1019

N NARODNOOSLOBODITELEN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

POM. Kon krajot na septemvri 

imal okolu 120 borci i formalno 

prerasnal vo bataljon (kon 

krajot na septemvri), no i potoa 

prodolìlo imenuvaweto kako 

odred. Pri kapitulacijata na 

Italija i potoa uspe{no gi zatvoral 

Botunskiot Tesnec i komunikacijata 

Ohrid‡Struga kon 

Debarca (do dekemvri 1943). Go 

onesposobil patot kon s. Me{ei{te 

(Ohridsko), a kaj s. Botun ja 

razbil balisti~kata grupa upatena 

od Struga kon Debarca (14. X). 

Po povtornata okupacija na Debarca, 

borcite preminale glavno 

vo ilegalstvo (kon po~etokot na 

dekemvri 1943), a mal del se priklu~ile 

kon Prvata makedonskokosovska 

NOUB. 

IZV.: DARM, Skopje, f. †Slavej#, k. 39, 

39a i 40a; Zavod za za{tita na spomenicite 

na kulturata i Naroden muzej, Ohrid, 

inv. br. 257. 267. 268 i 832. 

LIT.: Stojan Risteski, êtirieset godini 

od formiraweto na partizanskiot odred 

†Slavej#. †Nova Makedonija#, XXXIX, 

18087, Skopje, 30. VI 1983, 5; istiot, Partizanskiot 

odred †Slavej#, Prilog kon 

prou~uvaweto na Debarca vo NOB 

(1941‡1944), Skopje, 1990. S. Ml. 


FRONT (NOF) (23. IV 1945–1949) 

– makedonska politi~ka organizacija 


so rakovodstvo vo sostav: 

P. Mitrevski (sekretar), M. Keramit~iev, 

X. Urdov, A. Korove- 

{ov, P. Rakovski i M. Fotev. 

Celta bila da se priznaat nacionalnite 


ramkite na gr~kata dràva. Na 

Vtoriot plenum (fevruari 1949) 

bila prifatena politikata na 

KPG za obedineta Makedonija vo 

edna Balkanska federacija. Po 

porazot na DAG, NOF bila raspu{tena 

od strana na KPG. 




(1945–1949), Skopje, 1985. St. Kis. 


FRONT NA MAKEDONIJA 

([vedska, 1986‡1990) – makedonska 

politi~ka asocijacija, formirana 

od emigrantskite organizacii: 

Narodnoosloboditelniot 

front na Makedonija, Narodnata 

makedonska revolucionerna organizacija, 

VMRO-Obedineta i 

drugi makedonski patriotski organizacii, 

na Kongresot odràn 

vo [vedska (VII 1986), so cel: prodolùvawe 

na osloboditelnoto 

delo do kone~no osloboduvawe i 

do obedinuvawe na makedonskiot 

narod i sozdavawe Demokratska 

Narodna RM. Frontot se obratil 

so barawe do Sovetot na Evropa 

za priznavawe na nacionalnite 

prava (5. VI 1987), vklu~uvaj}i ja i 

slobodata na jazikot i obrazovanieto 

na makedonski jazik vo Bu- 

1020 

garija, vo Grcija i vo Albanija, a 

i Memorandum za polo`bata na 


vo Grcija, vo Bugarija, vo 

Albanija i vo Jugoslavija do Evropskiot 

parlament vo Strazbur 

(septemvri 1989). 





NA BRIGADA †GOCE DEL- 

ÊV# (Sofija, septemvri 1944 ‡ 

oktomvri 1944) ‡ voena edinica 

na NOV i POM. Bila formirana 

od Makedonci vo Bugarskata armija 

i od dobrovolci od makedonskata 

emigracija vo Bugarija, 

glavno studenti i u~enici. Komandant 

bil Peco Trajkov, a politi~ki 

komesar Mire Anastasov. 

Broela okolu 4.600 borci i 

vedna{ po formiraweto, bataljon 

(30. IX) po bataljon (7. X) bila 

upatuvana vo Makedonija. Po 

kratko vreme bila rasformirana, 

a postojnite borci bile preraspodeleni 

vo Devetnaesettata, 

Dvaesettata i Dvaeset i prvata 

makedonska NO brigada, koi dejstvuvale 

vo zavr{nite operacii 

za osloboduvawe na Bregalni~kiot 

i Strumi~kiot region. 

IZV.: †Bilten na V[ na NOV i POJ#, IV, 

46‡47, Poloàj, noemvri‡dekemvri 1944. 

LIT.: Polkovnik Peco Trajkov, Nacionalizmqt 

na skopskite rqkovoditeli, 

Sofix, 1949, 4; Mihailo Apostolski, 

Zavr{nite operacii na NOV za 

osloboduvawe na Makedonija, †Ko~o Racin#, 

Skopje, 1953; Makedonija od ustanka do 

slobode 1941‡1945. (Zbornik radova), Beograd, 

1987. Marjan Dimitrijevski, Makedonskata 

vojska 1944‡1945, INI, Skopje, 1999, 

140‡141. S. Ml. 


NA VOJSKA NA MAKEDONI- 

JA (1941–1945) – armija sozdadena 

vo tekot na Narodnoosloboditelnata 

i antifa{isti~ka vojna, pod 

rakovodstvoto na KPM. Vo mart 

1941 g. pri MK na KPJ vo Skopje 

bil formiran Mesten voen {tab. 

Po Aprilskata vojna (1941) pri 

mesnite komiteti na KPJ vo Makedonija 

bile formirani voeni 

komisii kako operativni tela za 

podgotovka na oruènoto vostanie. 

Voenite komiteti, voenite 

mesni {tabovi i voenite komisii 

formirale diverzantski grupi, 

kursevi i obuka za rakuvawe 

so oru`je. Od niv bile formirani 

i prvite partizanski odredi 

(Skopskiot, Prilepskiot i kumanovskite). 

Vo juni 1942 g. Pokrainskiot 

voen {tab prerasnal vo 

Glaven {tab na NOPOM. Vo tekot 

na 1942 g. bile formirani devet 

NOPO. Vo mart 1943 g. bile 

formirani pet operativni zoni, 

so cel vo sekoja od niv da se formira 

voeno i politi~ko telo i 

2–3 NOPO. Na Prespanskiot 

sostanok (2. VIII 1943) bila donesena 

odluka da se formiraat pogolemi 

operativni formacii na 

NOVM. Na 18. VIII 1943 g. bil 

formiran prviot NO bataljon 

†Mir~e Acev#. Vo oktomvri 1943 

g. bila formirana grupata bataljoni 

za borbi vo Zapadna Makedonija. 

Na 11. XI 1943 g. e formirana 


brigada. Na 20. XII 1943 g. bila 

formirana Vtorata makedonska 

brigada. Vo letoto na 1944 g. se 

formirani ~etiri operativni 

zoni, so cel na sekoja od niv da se 

formiraat po dve divizii. Bile 

formirani sedum divizii. Vo 

esenta 1944 g. se formirani tri 

korpusni oblasti, a vo sekoja od 

niv po eden korpus. Vo tekot na 

vojnata vo makedonskata vojska 

bile formirani 24 pe{adiski 

Partizanska kolona na Narodnoosloboditelnata vojska na Makedonija vo Fevruarskiot pohod (1944) 

brigadi, {est artileriski, ~etiri 

inèneriski, edna avtomobilska 

i edna kowani~ka brigada. Od 

ovie brigadi formirani se sedum 

divizii, a podocna i 8-ta divizija 

na KNOJ, kako i tri korpusi. 

Brojnata sostojba na NOVM vo


dekemvri 1944 iznesuvala okolu 

66.000 borci, vo mart 1945 g. 

83.814, a po kapitulacijata na 

Germanija na 9. V 1945 g. NOVM 

imala okolu 110.000 borci. 

LIT.: Boro Mitrovski, Rad i funkcionisanje Glavnog 

štaba Makedonije u vreme formiranja armija, 

Armije u strategijskoj koncepciji NOR-a i Revolucije, 

Beograd, 1986; Mihailo Apostolski, 

Sozdavaweto na Makedonskata vojska, 

†Istorija#, VII/2, Skopje, 1971. V. St. 

NARODNOOSLOBODITELNA- 

TA BORBA VO VARDARSKI- 

OT DEL NA MAKEDONIJA 

(1941–1944). Po Aprilskata vojna 

vo Jugoslavija (1941), na sostanocite 

na mesnite komiteti na KPJ 

vo Prilep, Tetovo, Kumanovo, 

Ohrid, Bitola, Veles, Kru{evo, 

Kavadarci i dr., bilo dogovoreno 

sobirawe oru`je i municija za 

oruèn otpor na okupatorite. Vo 

april i maj bile prezemeni prvite 

sabota`ni akcii – palewe avioni, 

kamioni, onesposobuvawe na 

lokomotivi i dr. Vo septemvri 

po~nale i prvite oruèni sudiri 

so bugarskata vojska kaj tunelot 

Bogomila, na èlezni~kata linija 

Veles–Prilep i na Vodno kaj 

Skopje. Vo maj PK na KP vo Makedonija 

formiral Voena komisija 

za zabrzuvawe na podgotovkite 

za oruèno vostanie, a vo septemvri 

Pokrainski voen {tab za 

rakovodewe na oruènite akcii. 

Vo avgust bil formiran i prviot 

Skopski NOPO. So napadot na 

Prilepskiot NOPO na bugarskiot 

policiski u~astok i drugi 

objekti vo Prilep (11. X 1941) 

bil ozna~en po~etokot na vostanieto 

protiv fa{isti~kite okupatori 

(bugarski, germanski i 

italijansko-albanski). Na Januarskoto 

sovetuvawe (Skopje, 1942) 

bila napravena analiza na sostojbata 

vo Makedonija po borbenite 

akcii na prvite partizanski odredi 

i bilo dogovoreno natamo{noto 

vodewe na oruènata borba. 

Po obnovuvaweto na postojnite i 

formiraweto novi odredi (vkup- 

no 11) i pro{iruvaweto na borbenite 

dejstva pod rakovodstvo 

na G[ na NOPOM (od juni 1942) 

bile sozdadeni poluslobodni teritorii. 

Do natamo{no intenzivirawe 

na NOB do{lo po formiraweto 

na KPM i CK na KPM 

(fevruari 1943). Na Prespanskiot 

sostanok na politi~koto i voenoto 

rakovodstvo (vo blizina na 

Ote{evo, 2–4. II 1943) bile usvoe- 

Vtorata makedonska narodnoosloboditelna brigada vo Fevruarskiot pohod (1944) 

ni odluki za sozdavawe pokrupni 

voeni edinici, za formirawe organi 

na narodnata vlast, za zapo~nuvawe 

podgotovki za svikuvawe 

na ASNOM i izdavawe Manifest 

do makedonskiot narod za 

krajnata cel na NOB. Na pl. Slavej 

bila formirana prvata voena 

edinica ‡ NO bataljon †Mir~e 

Acev# (18. VIII 1943). Po kapitulacijata 

na Italija (8/9 IX 1943) 

bile pro{ireni slobodnite teritorii. 

Vo Zapadniot del na 

Makedonija slobodnata teritorija 

se prostirala me|u Ki~evo, 

Debar, Struga, Ohrid, Prespa, so 

prvite slobodni gradovi Ki~evo 

Tretata grupa bataljoni vo Fevruarskiot pohod (1944) 

NARODNOOSLOBODITELNATA 

i Debar. Na slobodnata teritorija 

se postavuvale osnovite na 

idnata makedonska dràva ‡ bile 

otvoreni prvite u~ili{ta, bile 

formirani sudovi {to gi re{avale 

sporovite me|u selanite i 

selata, se odràl prviot sve{teni~ki 

sobir na makedonskite prvosve{tenici 

i sl. Bile formirani 

novi krupni voeni edinici, 

bataljoni i brigadi, G[ na NO- 

POM se reorganiziral vo G[ na 

NOV i POM. NOB prerasnala vo 

vojna na makedonskata vojska za 

osloboduvawe i sozdavawe makedonska 

dràva. 

Pri G[ na NOV i POM pristignale 

prvite stranski voeni misii, 

bila vospostavena prvata radiovrska 

so V[ na NOV i POJ, a 

se vodele i prvite pregovori me- 

|u pretstavnici na G[ na NOV i 

POM i germanskata komanda vo 

Struga za razmena na zarobenici. 

Za polesno rakovodewe, teritorijata 

na Makedonija bila podelena 

na pet operativni zoni, bile 

formirani komandi na mestata, 

povisoki organi na narodnata 

vlast – okoliski narodnoosloboditelni 

komiteti, Inicijativen 

odbor za podgotovkite za Prvoto 

zasedanie na ASNOM i bile izbrani 

delegati za Vtoroto zasedanie 

na AVNOJ. Privremeno te- 

ì{teto na dejstvata bilo preneseno 

vo Egejskiot del na Makedonija. 

Vo s. Fu{tani se odràl 

Prviot kongres na NOMSM i voeno-partisko 

sovetuvawe (dek. 

1943). Po Fevruarskiot pohod i 

Proletnata ofanziva (april–juni 

1944) makedonskata vojska, 

brojno narasnata, gi zapo~nala 

zavr{nite operacii za osloboduvaweto 

na Makedonija. So osloboduvaweto 

na Tetovo (19. XI 

1944) go zavr{ila osloboduvaweto 

na Vardarskiot del od Make- 

N 

1021

N NASAD MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

donija, konstituiran na Prvoto 

zasedanie na ASNOM vo manastirot 

†Sv. Prohor P~iwski# (2. 

VIII 1944) kako federalna dràva 

vo sostavot na DFJ. Makedonskata 

vojska imala okolu 65.000 borci 

so 7 divizii vo 3 korpusi i gi 

prodolìla voenite dejstva za 

osloboduvawe na Srbija. Petnaesettiot 

makedonski korpus pak, 

so okolu 20.000 borci, vojuval vo 

zavr{nite operacii za kone~noto 

osloboduvawe na Jugoslavija. 

LIT.: Mihajlo Apostolski, Osloboditelnata 

borba na makedonskiot narod, Skopje, 

1964; Osloboditelnata vojna na makedonskiot 

narod, Skopje, 1973. Vl. Iv. 

Makedonski pejza` na me{anite {umi 

NASAD (SOSTOINA) – del od 

{umata {to po svojot nastanok, 

sostav i razvoj e skoro ednakov, a 

se razlikuva od drugite nejzini 

delovi po edno bitno obele`je 

ili po pove}e zna~ajni karakteristiki 

zaradi koi mora da se 

sproveduva poseben na~in na odgleduvawe. 

Kriteriumite za kategorizacija 

na nasadite se: nastanok, 

vozrast, me{anost, forma 

i bonitet na nasadot. Spored nastanokot, 

moàt da bidat od generativno 

i od vegetativno poteklo; 

spored vozrasta se ednodobni 

ili raznodobni; spored me{anosta 

se ~isti ili me{oviti. Bonitetot 

se opredeluva so posebni 

metodi, spored rastot i prirastot 

na steblata. Osnovni elementi 

na strukturata na nasadot se: 

brojot na steblata, nivnata visina, 

drvnata masa, prirastot, temelnicata 

i dr. Al. And. 

NASEV, Nase (s. Nivi~ani, Ko- 

~ansko, (18. VIII 1943) ‡ profesor 

po fizi~ka kultura, trener vo 

borewe. Zavr{il Fakultet za 

fizi~ka kultura vo Skopje 

1022 

Nase 

Nasev 

(1982). Bil trener na BK †Mladost# 

od Ko~ani. Selektor-trener 

na Reprezentacijata na Jugoslavija 

vo borewe sloboden stil 

(1977–1991), koja na olimpiskite i 

mediteranskite igri, na svetskite 

i evropskite prvenstva osvoila 

13 zlatni, 14 srebreni i 12 bronzeni 

medali. Instruktor na FILA. 

Toj e najdobar trener-selektor na 

Makedonija vo HH vek. F. \. 

Sa{ko 

Nasev 

NASEV, Sa{ko (Ko~ani, 4. X 

1966) ‡ dramski pisatel, raska- 

ùva~, eseist, kolumnist, ~len na 

DPM (od 1990), ambasador. Zavr- 

{il fakultet za dramski umetnosti 

vo Skopje, a magistriral i 

doktoriral na Filozofskiot 


DELA: Trilogija (drama, 1987), Boìlak 

nikogov (novela, 1990) îja si (drama, 

1991), Grev ili {pricer (piesa, 1992), 

Mlada Makedonija (esei, 1993), Huduju bilongtu 

(drama, 1994); piesi: Pozitivno 

mislewe, Libreto Vagner, Harem, Serdarot. 


makedonskata knièvnost XX vek 

(1990). V. M.-^. 

NASOÊNO OBRAZOVANIE 

‡ reformska opcija na globalniot 

vospitno-obrazoven sistem vo 

osumdesettite godini na XX vek. 

Kako op{tojugoslovenska reformska 

koncepcija, naso~enoto 

obrazovanie po~nuva od 1974 g., 

vrz osnova na Rezolucijata za samoupraven 

socijalisti~ki razvoj 

na vospitanieto i obrazovanieto 

(H kongres na SKJ). Glavnite opredelbi 

se dadeni vo dva klu~ni 

stava: (1) sekoj oblik i stepen po 

osnovnoto osumgodi{no obrazovanie 

treba da osposobuva istovremeno 

za vklu~uvawe vo procesite 

na trudot i za natamo{no obrazovanie, 

i (2) voveduvawe zaedni~ka 

programska osnova kako 

pretpostavka za sekoe natamo{no 

(pozivno, naso~eno) obrazovanie, 

po osnovnoto. Vo soglasnost so 

Op{testveniot dogovor za edinstveni 

osnovi za klasifikacija na 

zanimawata i na stru~nite stepeni 

(1978), se utvrdeni osum stepeni 

na stru~na podgotovka (5 vo 

ramkite na srednoto i 3 vo visokoto). 

Procesot na prestrukturirawe 

na vospitnoobrazovniot 

sistem vrz opredelbite na naso- 

~enoto obrazovanie vo Makedonija 

zapo~nuva vo u~ebnata 

1982/83 g., so formirawe u~ili{ni 

centri (so pove}e struki i zanimawa) 

kako osnovna institucionalna 

forma. Zakonot za naso- 

~eno obrazovanie e donesen vo 

1985 g. Pri krajot na osumdesettite 

i po~etokot na devedesettite 

godini koncepcijata na naso- 

~enoto obrazovanie e podloèna 

na èstoki kritiki, so naglaseni 

barawa da se vrati stariot sistem, 

posebno gimnazijata. 

LIT.: K. Kamberski, Od bukvar do univerzitet, 

Skopje, 1994. K. Kamb. 

NASTEV, Boìdar (Bitola, 9. I 

1924 ‡ Skopje, 23. VI 1980) ‡ univ. 

profesor, preveduva~, nau~en rabotnik. 

Zavr{il Filozofski 

fakultet vo Skopje (francuski 

jazik i literatura). Doktoriral 

vo Zagreb. Bil dekan na Filolo{kiot 

fakultet vo Skopje, 

pretsedatel na Sojuzot na literaturnite 

preveduva~i na Makedonija 

i pretsedatel na Sojuzot 

na knièvnite preveduva~i na Jugoslavija. 

Ima napi{ano nau~ni 

studii za golem broj francuski


Boìdar 

Nastev 

pisateli (V. Igo, Balzak, Flober, 

Sartr i dr.). Negovi najzna- 

~ajni prevodi se: †Gospo|a Bovari# 

od Flober (1960), †Zato~enicite 

od Altona# od Sartr (1962), 

†Neimenlivoto# od Beket (1970). 

†Selani# od Balzak (1972), †Sentimentalno 

vospituvawe# od Flober 

(1977) i dr. Avtor e na knigite 

†Makedonija vo delata na francuskite 

pisateli# (1976) i †Aromanski 

studii# (1982). P. Gil. 

NASTEV, Hristo ([tip, 6. IV 

1876 – Varna, 20. VI 1962) – u~itel, 

u~esnik vo makedonskoto 

revolucionerno dvièwe. Zavr- 

{il pedago{ko u~ili{te vo 

Skopje (1898). Bil u~itel vo Vinica 

i vo Bansko (Razlo{ko). 

Bil pretsedatel na OK na TMO- 

RO vo Bunarhisar (1899–1900), 

sekretar vo ~etata na T. Davidov 

vo Bitolsko (1902), u~esnik na 

Smilevskiot kongres i vo Ilindenskoto 

vostanie kako lerinski 

vojvoda. Po vostanieto bil 

na~alnik na ]ustendilskiot 

punkt na TMORO. 

IZV. i LIT.: G. Pophristov, RevolÓcionnata 

borba v Bitolski® okrÍg, Sofi®, 

1953, 63‡81; L. Tomov, Spomeni za revol•cionnata 

deŸnost v Serski® okrÍg, 

Sofi®, 1918. Al. Tr. 

NASUFI, Vait (Vait Nasufi) (s. 

Vele{ta, Stru{ko, 9. VIII 1945) ‡ 

poet, pisatel za deca. Osnovno 


mesto, sredno vo Struga, a Vi{a 

pedago{ka {kola vo Skopje. Raboti 

kako nastavnik vo osnovnoto 

u~ili{te vo Vele{ta. ^len e 

na DPM (1983). 

BIBL.: Branovite na Drim, 1980; Drugar 

mi e slavejot, 1984; Vremeto na svetulkite, 

1986; Babata gi broi yvezdite, 

1994; Koj sonuva najubavo, 1996; Teìnata 

na kamenot, 1997. A. P. 

NATANAIL KUÊVI[KI (Zografski, 

Ohridski, Plovdivski; 

svetovnoto ime: Ne{o Stojanov 

Bojki}ev) (s. Ku~evi{te, Skopsko, 

26. H 1820 – Plovdiv, 18. IX 

1906) – eden od naj{koluvanite 

crkovno-literaturni i revolucionerno-nacionalni 

dejci vo 

XIX v., egzarhiski mitropolit i 

avtor na brojni crkovno-prosvetni 

izdanija. Se {koluva vo rod- 

noto selo, a potoa vo Skopje, Samokov 

i Prilep. Vo 1837 g. se zamona{uva 

vo Zografskiot manastir 

(Aton) i u~i vo Duhovnata seminarija 

vo Ki{inev (1838–1844) 

i vo Odesa (1845–1847). Duhovnata 

akademija ja zavr{uva kako kandidat 

na bogoslovskite nauki vo 

Kiev (1847–1851) so monografski 

trud za Ohridskata arhiepiskopija. 

Patuva po Rusija, Polska, 

êhija, Ungarija, Avstrija, Srbija, 

Romanija i Turcija (1852–1853) 

i se zapoznava so istaknati dejci, 

a so K. D. Petkovi~ iniciraat i 

sozdavawe na posebno literaturno 

dru{tvo. Kratko vreme e u~itel 

vo Zografskiot manastir 

(1853). Vo vremeto na Krimskata 

vojna (1853–1856) podgotvuva vostanie 

vo Turcija, a potoa stanuva 

egzarh na moldavskiot Dobrovecki 

manastir (1857–1869). Nastojuva 

za obnovuvawe na Ohridskata 

arhiepiskopija, a po obrazuvaweto 

na Bugarskata egzarhija e izbran 

za vladika i nazna~en za prv 

ohridski mitropolit (24. IX 

1872). Nao|aj}i se vo Carigrad, ja 

poddrùva separatisti~kata makedonska 

struja vo unijatskoto 

razdviùvawe vo Makedonija 

(1873). Vo Ohrid ostanuva do Rusko-turskata 

vojna (1874–1877), 

kade {to doa|a vo sudir so u~itelot 

Gr. Prli~ev. Po Berlinskiot 

dogovor zastanuva na ~elo na 

Kresnenskoto makedonsko vostanie 

(1879). Postaven e za mitropolit 

na Love~kata eparhija vo 

Bugarija (1879–1883), a potoa do 

smrtta e mitropolit vo Plovdiv 

Nadgrobnata plo~a na 

Samuilovite roditeli (993) 

Ne{o 

Stojanov 

Bojki}ev, 

eparhiski 

mitropolit 

Natanail 

NATPISI 

(1891–1906). Po~esen ~len na Bugarskoto 

kniòvno druèstvo 

(1884). Avtor e na pove}e crkovno-moralni, 

u~ebni i kulturnoistoriski 

publikacii. 

BIBL.: [Zaedno so negoviot u~itel \. M. 

Samurka{] Sluènie evreŸsko i vse zlotvorenie 

nihno so pokazanie ot sveÈeno 

i boèstveno pisanie vetho i novoe... 

Pri tipografii solunskoj pri hadì papa 

Teodosij arhimandrita Sinaitskago, 

1839; Detinski podarok, Praga, 1852; Bukvar 

slaveno-bÍlgarski zaradi u~iliÈe na 

Skopsko êrnogorsko selo Ku~evista, 

BukureÈ, 1865; Za ŒstinÔnovi prava na 

Ohridska arhiepiskopiÔ ili za cÍrkovna 

nezavisimost i samostoÔtelnost na Ohridsko-BÍlgarsko 

svÔÈenona~alie, Carigrad, 

1873. 

IZV.: @izneopisanie mitropolita Ohridsko-Prespanskago 

Natanaila, SbNU, 

25, SofiÔ, 1909. 

LIT.: Kiril Plovdivski, Natanail, 

mitropolit Ohridski i Plovdivski, 

SofiÔ, 1952. Bl. R. 

NATPISI ‡ zapisi na staroslovenski 

jazik, izdlabeni vrz nekoj 

tvrd materijal. Epigrafskite 

spomenici se mnogu zna~aen izvor 

od paleografski, lingvisti~ki, 

istoriski i drugi aspekti. Tie se 

od razli~en ànr, no naj~esto se 

nadgrobni plo~i (Samuiloviot 

natpis od 993 god., Presijanovata 

nadgrobna plo~a od 1060/61 god.) 

ili e povod nekoja gradba (Bitolskiot 

natpis na Ivan Vladislav 

od 1015–1016 god.). 

Najstar e Samuiloviot natpis od 

993 god. Najden e vo 1888 god. vo s. 

German, Prespa. Toa e mermerna 

plo~a so golemina 1, 30 h 0, 67 m, a 

natpisot sodrì 11 reda. Natpisot 

e postaven od car Samuil za 

spomen na svoite roditeli Nikola 

i Ripsimija i bratot David. 

Bitolskiot natpis od 1015–1016 

god. e najden vo Bitola vo 1956 

god. pri urivaweto na âu{-xamija, 

kade {to bil iskoristen kako 

gradeèn materijal. Sega se 

~uva vo Bitolskiot muzej. Toa e 

bela mermerna plo~a so pravoagolna 

forma, a od zapisot se za- 

~uvani 12 reda ili vkupno 329 

bukvi, so {to ovoj natpis e zasega 

najdolgiot datiran kirilski 

Bitolskata plo~a od 1016/17 g.: 

carot Jovan Vladislav go obnovuva gradot Bitola 

N 

1023

N NATPREVARI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

epigrafski spomenik. Zapisot e 

ispi{an po povod obnovuvaweto 

na Bitolskata tvrdina od strana 

na carot Ivan Vladislav, koj sebesi 

se narekuva samodrèc. Vtoriot 

del od zapisot ima letopisen 

karakter. Se spomnuva deka 

Ivan Vladislav e od Samuilovoto 

carsko semejstvo, potoa bitkata 

kaj Trajanovata Vrata (986), 

kade {to Samuil i Aron go pobedile 

vizantiskiot car Vasilij II 

i porazot na Samuil kaj Belasica 

(1014). 

Za Makedonija e interesen i natpisot 

na stolbot od crkvata †Sv. 

Arhangel# vo Prilep. Toj ima samo 

3 reda i datiraweto e od 996 

god., izdlabeno na stolbot. 

Nadgrobnata plo~a na knezot 

Presijan, najstariot sin na Ivan 

Vladislav, e najdena vo s. Mihalovce, 

Isto~na Slova~ka. Se ~uva 

vo Zemplinskiot muzej. Toa e 

kamenen blok okolu 0, 55 m {irok, 

0, 75 m visok i 0, 35 m debel. 

Na nego ima zapis od 5 reda {to e, 

so ogled na arhai~nosta, mnogu 

dobro ~itliv i toj glasi: †Tuka 

leì knez Presijan roden vo leto 

6505 (= 996/97) umren vo leto 6569 

(= 1060/61)#. Bukvite se sli~ni 

so Samuiloviot natpis. Presijanovata 

nadgrobna plo~a go zaokruùva 

kompleksot od epigrafski 

spomenici {to se odnesuvaat 

na Samuilovoto carsko 

semejstvo. V. D. 

NATPREVARI PO INFOR- 

MATIKA (1990) – v. Sojuz na 

dru{tvata na matemati~arite 

od SRM. 

NATPREVARI PO MATEMA- 

TIKA (1955 ) – v. Dru{tvo na 

matemati~arite od SRM. 

NAUM, mitropolit (Zvonimir 

Ilievski, Skopje, 13. XII 1961) – 

arhijerej na Makedonskata pravoslavna 

crkva. Zavr{il sredno 

obrazovanie i studiral na Pravniot 

fakultet vo Skopje. Se otkaàl 

i zaminal vo Univerzitetot 

na Sveta Gora Atonska. Bil 

primen i duhovno rakovoden od 

Natpisot od stolbot na crkvata †Sv. Arhangel“ 

vo Prilep (996) 

1024 

starecot Georgij. Mladiot monah 

Naum vo Gregorijatskata sveta 

obitel minal pove}e od osum godini, 

usvojuvaj}i go niz ìv opit 

u~eweto na Crkvata Bo`ja. Na 

Sveta Gora stanal velikoshimnik 

i |akon, a potoa vo Romanija i 

jeromonah, rakopoloèn od episkopot 

na Romanskata pravoslavna 

crkva Kalinik. Za potrebite na 

Makedonskata pravoslavna crkva 

i so blagoslov na episkopot Kalinik, 

jeromonahot Naum se vratil 

vo Makedonija i bil proizveden 

vo arhimandrit na bratstvoto 

vo manastirot †Sv. Bogorodica–Eleusa# 

vo Strumica. Svetiot 

arhijerejski sinod na MPC go izbra 

za arhijerej i na 27. VIII 1995 

g. be{e hirotonisan, a naredniot 

den vostoli~en za Mitropolit 

strumi~ki. 



2000. Rat. Gr. 

NAUM, mitropolit (Tomo Dimovski, 

s. Bistrica, Bitolsko, 

Nadgrobnata plo~a na knezot Presijan 

vo s. Mihalovce, Slovakija (1060/61) 

Mitropolitot 

strumi~ki 

Naum 

Mitropolitot 

Zletovskostrumi~ki 

Naum 

1906 – [tip, 27. XI 1977) – vtor 

vladika Makedonec, hirotonisan 

po vozobnovuvaweto na Ohridskata 

arhiepiskopija vo liceto 

na MPC. Zavr{il Bogoslovija 

(1930), primil sve{teni~ki ~in i 

sluèl vo s. Kozica (Ki~evsko) i 

vo Bitola, kade {to bil i verou- 

~itel. Kratko vreme bil arhijerejski 

namesnik i zamenik. Po 

Osloboduvaweto aktivno e anga- 

ìran vo organiziraweto na samostojniot 

crkoven ìvot. Bil 

eden od prvite ~lenovi na Inicijativniot 

odbor za organizirawe 


crkva. Na Crkovno-narodniot sobor 

vo Ohrid (1958) bil izbran za 

arhijerej. Po negoviot izbor i 

hirotonija od toga{niot blaènej{i 

arhiepiskop Dositej i 

Prespansko–bitolskiot episkop 

Kliment, bil arhijerej na Zletovsko–strumi~kata 

eparhija. Vo 

1960 g. bil vo Avstralija, a pove- 

}epati gi posetuval makedonskite 

crkvi vo Amerika i vo Kanada. 




istiot, Avtokefalnosta na Makedonskata 

pravoslavna crkva, Skopje, 1972; istiot, 

Arhiepiskop Ohridski i Makedonski 

Dositej, Skopje, 1995. Rat. Gr. 

NAUM OHRIDSKI (ok. 830 ‡ 

Ohrid, 23. XII 910) ‡ eden od najistaknatite 

u~enici i sorabotnici 

na slovenskite prosvetiteli od 

grupata na t.n. Sedmo~islenici. 

Podatoci za negoviot ìvot i za 

negovata prosvetitelska dejnost, 

iako sosema kratki, nao|ame vo 

negovite ìtija i vo negovata 

slu`ba, kako i vo op{irnite ìtija 

na sv. Metodij i na sv. Kliment 

Ohridski. Postoi osnova da 

se pretpostavi deka toj go vodi 

svoeto poteklo od makedonskite 

Sloveni. U~estvuva vo Moravskata 

misija i e eden od trojcata u~enici 

na sv. Kiril i Metodij, koi 

kon krajot na 867 ili vo po~etokot 

na 868 g. bile posveteni vo 

Rim vo duhoven san. Po smrtta na 

Metodij (885), Naum preku Bugarija 

se vra}a vo Makedonija i tuka, 

zaedno so Kliment, go prodol- 

ùva deloto na solunskite bra}a. 

Na bregot od Ohridskoto Ezero 

toj osnoval manastir vo ~est na 

sv. arhangel Mihail, koj deneska 

go nosi negovoto ime †Sv. Naum#. 

Vo ovoj manastir gi pominuva 

poslednite godini od svojot ìvot. 

Tuka prima shima i umira vo 

910 g. ({est godini pred svojot 

sobrat Kliment). Naskoro po negovata 

smrt bil proglasen za svetec. 

Negovite u~enici vo negova 

~est napi{ale ìtie (pred 940 g.) 

i slu`ba. @itieto go napi{al 

nepoznat Klimentov i Naumov 

u~enik po pora~ka od devolskiot 

episkop Marko. Edinstveniot za-


@itie za ~udata na sv. Naum Ohridski, spored 

bakrorezot na Hristofor @efarovi~ (1849) 

~uvan prepis od ova Naumovo ìtie 

se nao|a vo makedonski rakopis 

(prolog) od XV v., pi{uvan od 

bra}ata Joan i Nikola Milo{e- 

Ikona na sv. Naum Ohridski (XVI v.) 

vi vo seloto Piskopie (sega grad 

Pi{kopeja vo Albanija), Debarsko. 

Rakopisot se ~uva vo bibliotekata 

na Zografskiot manastir 

pod br. 47. 

Istraùvawata vo poslednite 

nekolku decenii pokaàa deka sv. 

Naum ne bil samo istaknat crkoven 

deec i prosvetitel, tuku i 

zna~aen srednovekoven pisatel. 

Pove}e istaknati nau~nici (M. 

Vajngart, A. Mazon, R. Nahtigal, 

D. Glumac) iskaùvaat mislewe 

deka zad psevdonimot Crnorizec 

Hrabar se krie li~nosta na sv. 

Naum Ohridski, no ima i takvi 

{to ovaa pretpostavka ja negiraat 

(na pr., K. Kuev). Naumovoto 

u~estvo vo sozdavaweto na originalnata 

staroslovenska knièvnost 

jasno se potvrdi so otkrivaweto 

na literaturnoto delo, vo 

koe vo vid na akrostih figurira 

avtorskiot potpis na sv. Naum. 

Stanuva zbor za Kanon posveten 

na sv. apostol Andrej Prvopovikan, 

otkrien vo minej za septemvri-noemvri 

(XIII v.) od zbirkata 

na Zografskiot manastir (br. 

NAUMOV 

88). Inicijalnite bukvi od troparite 

na ovoj kanon formiraat 

frazov akrostih, vo koj se soop- 

{tuva na kogo mu e posveteno hagiografskoto 

delo i koj e negoviot 

avtor: †Prvoago hrstova sla hvali 

ni{~ii NaÍm#. ê{kiot slavist 

L. Matejko pretpostavuva deka vo 

prvobitniot tekst na kanonot za 

apostol Andrej postoela i vtora 

pesna i deka prviot zbor od akrostihot 

glasel †prvo[zvan]ago#, a 

ne kako {to e sega †prvoago#. 

So literaturnoto delo na sv. Naum 

Ohridski se povrzuva i edno 

anonimno himnografsko delo posveteno 

na prenesuvaweto na mo{tite 

na sv. Jovan Zlatoust, ~ij{to 

prepis e za~uvan vo Skopskiot 

prazni~en minej (akrostih: zlatooUstaago 

prynesenie mo{~ii poy×. 

LIT.: P. A. Lavrov, @itiÔ sv. Nauma Ohridskago 

i slu`ba emu. †IzvestiÔ ORœS#, 

12, br. 4, 1907; Lazar MirkoviÊ, Sveti Naum 

Ohridski, Sr. Karlovci, 1924; Iv. Snegarov, 

ManastirÍt †Sv. Naum# pri Ohridskoto 

ezero, SofiÔ, 1972, 7‡15; Kl. 

Ivanova, SÍstradalec na blaèniÔ Kliment, 

Kirilo-Metodievski stranici, SofiÔ, 

1983, 225&228; St. Koùharov, Pesennoto 

tvor~estvo na starobÍlgarskiÔ 

kniòvnik Naum Ohridski. †Literaturna 

istoriÔ#, 12, 1984, 3‡19; Petar Ilievski, 

Avtorskiot potpis †Ni{~ii Naoum# vo 

Kanonot za sv. apostol Andrej, zb.: 1100 

godini od hirotonisuvaweto na sv. Kliment 

vo episkop i doa|aweto na sv. Naum vo 

Ohrid, Ohrid, 1996, 131‡144; E. SÎrcova, 

Kanon apostolu AndreÓ Nauma Ohridskogo 

(Opyt filosofsko‡apokrifi=eskogo 

komentariÔ k poÌtike hristiÔnskoŸ 

gimnografii, zb.: Hilxda i osemdeset godini 

ot smqrtta na sv. Naum Ohridski, 

Sofix, 1993, 58‡68; G. Popov, Sledi od 

rasprostranenieto na Naumovix kanon 

za sv. apostol Andrej. †Starobqlgariska 

literatura#, 28‡29, 1994, 10‡22; \orgi 

Pop-Atanasov, Srednovekovna makedonska 

himnografija (IX‡XIII vek), Skopje, 2007, 

119‡130. \. P. At. 

Stefan 

(Stiv) 

Naumov 

NAUMOV, Stefan (Stiv) (Bitola, 

27. X 1920 ‡ s. Bolno, Bitolsko, 

12. IX 1942) ‡ komunisti~ki 

deec, prvoborec i naroden heroj. 

Zavr{il gimnazija vo Bitola, a 

potoa studiral na Tehni~kiot 

fakultet vo Belgrad, kade {to 

bil primen za ~len na SKOJ i na 

KPJ. Pove}e pati bil apsen, a po 

vra}aweto vo Bitola bil izbran 

za sekretar na MK na KPJ. Po 

Aprilskata vojna (1941) rabotel 

N 

1025

N NAUMOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

na organizirawe na oruènoto 

vostanie, preminal vo ilegalnost 

(juli 1941) i u~estvuval vo 

formiraweto na Bitolskiot 

NOPO †Pelister# (april 1942). 

Naskoro bil vklu~en kako ~len 

na privremeniot PK na KPJ za 

Makedonija (maj 1942) i ~len na 

Operativniot {tab za Makedonija. 

Zaginal vo borba so bugarskata 

policija, zaedno so narodniot 

heroj Mite Bogoevski. 

Proglasen e za naroden heroj na 

Jugoslavija (29. VI 1945). 

IZV.: Traj~e Grujoski, Stiv ‡ du{a na 

Organizacijata vo Bitola, Bitolskite 

narodnoosloboditelni partizanski odredi. 

Bitola, 1982, 217‡223; Peco Boìnovski, 

Se}avawa za narodniot heroj Stiv 

Naumov, na istoto mesto, 224‡225. 

LIT.: Du{ko Hr. Konstantinov, Stefan 

Naumov-Stiv, Osumgodi{no u~ili{te 

†Stefan Naumov#, Bitola, 1961; \or|i 

Dimovski-Colev, Stefan Naumov-Stiv, 

Skopje, 1971; Du{ko Hristov Konstantinov, 

Rusiot naroden heroj Stevan Naumov-Vlado, 

Bitola, 1971; Aleksandar Popovski, 

Naumov Vasil Stefan-Stiv 

(1920‡1942), Narodni heroi od Makedonija, 

1973, 264‡269. S. Ml. 

Ivan 

Naumov- 

Alabakot 

NAUMOV-ALABAKOT, Ivan 

(Jovan) (s. Oreovec, Vele{ko, 

1870 ‡ s. Belica, Ki~evsko, 24. 

VIII 1907) ‡ deec i eden od najpopularnite 

vojvodi na TMORO vo 

Ilindenskoto vostanie. Kako pe- 

~albar vo Solun, stanal ~len na 

TMORO (1900), a potoa i vojvoda 

na ~eta vo Odrinsko i vo Smolensko 

(1901/02). Kako vojvoda na 

Vtoriot kru{evski vostani~ki 

odred vo Ilindenskoto vostanie, 

u~estvuval vo osloboduvaweto na 

Kru{evo (2. VIII 1903) Po vostanieto 

dejstvuval so ~eta vo Vele{ko, 

Kru{evsko, Prilepsko, 

Ki~evsko i Pore~ieto. Bil u~esnik 

i vo poznatata bitka na No- 

òt (14. VII 1907). Na Bitolskiot 

kongres na VMORO (avgust 1907) 

bil izbran za okruèn revizor na 

~etite. Zaginal vo borba so osmanliskata 

vojska. Opean e vo makedonskata 

narodna pesna. 

LIT.: Makedonski vozro`denci i revolucioneri, 

album, Skopje, 1950, 72; Makedonski 

narodni pesni. Tekst i melodii zapisal 

Kosta Cqrnu[anov, Sofix, 1956, p. 

610; Marko Kitevski, Makedonski borbeni 

narodni pesni, Skopje, 2004, 243‡244 i 

315. S. Ml. 

1026 

\ur~in 

Naumov- 

Pqakot 

NAUMOV-Pqakot, \ur~in (s. 

Slanko, Pore~e, 1850 ili 1851 – s. 

Slatina, Pore~e, 25. X 1904) – 

u~esnik vo Ilindenskoto vostanie, 

kru{evsko-ki~evski vojvoda. 

Bil ~etnik vo ~etite na vojvodite 

J. Piperkata (1899), M. Acev 

(1900), N. Rusinski (1901) i V. 

Markov (1902). Po Rakitni~kata 

provala (1902) bil izbran za kru- 

{evski vojvoda. Vo Ilindenskoto 

vostanie predvodel 90 vostanici 

od selata Slansko, Ko{ino 

i Gorno Divjaci. Vodel èstoki 

borbi so osmanliskata vojska vo 

mesnostite Sliva i Kale. Po 

Vostanieto vodi borba so srpskite 

~eti vo okolijata. Opean e vo 

narodnite pesni. 

LIT.: M. Stojanoski, \ur~in Naumov- 

Pqakot – Vojvoda kru{evski, Bitola, 

1996; A. Trajanovski, Revolucionernata 

dejnost i druèweto na \ur~in Naumov- 

Pqakot i Jordan Piperkata. Zb.: Ilindenskoto 

vostanie – Jordan Piperkata, 


Olga 

Naumovska 

NAUMOVSKA, Olga (Prilep, 6. 

V 1927 ‡ Bitola, 15. VII 1999) ‡ 

akterka, prvenka na Narodniot 

teatar vo Bitola. So svoite kreacii 

na silni dramski likovi podednakvo 

be{e uspe{na vo anti~kiot, 

klasi~niot i vo sovremeniot 

repertoar. Dve godini nastapuvala 

i vo Narodniot teatar vo 

Prilep. Ulogi: Jokasta (†Car 

Edip#); Medeja, Andromaha, Antica 

vo istoimenite piesi; Margarita 

(†Damata so kamelii#); 

Marta (†Koj se pla{i od Virxinija 

Vulf#); Nastja (†Na dnoto#) 

i dr. Nejzini se i monodramite 

†Kako da te ~ujam koga vodata te- 

~e#; †Dobra no} majko# i dr. R. St. 

Aleksandar 

Naumovski 

NAUMOVSKI, Aleksandar Georgiev 

(Bitola, 12. III 1925 ‡ 

Skopje, 22. XII 1995) ‡ fiziolog, 


Skopje. Medicina zavr{il vo 

Skopje i se vrabotil na Institutot 

za fiziologija, kade {to rabotel 

do krajot na ìvotot. Negoviot 

nau~en interes e fiziologijata 

na krvnata koagulacija. 

Bil {ef na Katedrata po fiziologija 

(1982‡1984). Koavtor e na 

praktikum po fiziologija. 

LIT.: Bilten na Med. fak., 462, Skopje, 1. 

X 1985. D. S.-B. 

Branko 

Naumovski 

NAUMOVSKI, Branko Josifov 

(s. Dihovo, Bitolsko, 1. III 1941) ‡ 

poet, raskaùva~, pisatel za deca 

i za vozrasni, novinar. Osnovnoto 

obrazovanie go zavr{il vo seloto, 

U~itelskata {kola i Pedago{kata 

akademija vo Bitola, a 

Filolo{kiot fakultet na Univerzitetot 


vo Skopje. Od 1970 g. ìvee i 

raboti vo Sidnej (predgradie 

Rokdael) vo Avstralija. Vedna{ 

ja formiral prvata dramska grupa 

vo Rokdael i vo negova reìja 

gi postavuva dramite †Pe~albari# 

od A. Panov i †Begalka# od V. 

Iqoski. Prv prepodavatel vo 

srednoto u~ili{te so nastava po 

makedonski jazik vo Kogra (1981) 

i predava~ po makedonski na Seminarot 

za nastavnici po jugoslovenski 

jazici (1986). Nekolku 

godini raboti vo Multikulturniot 

centar na Ministerstvoto 

za obrazovanie na Nov Juèn 

Vels, kade {to podgotvuva u~ebnici 

za redovnata nastava po makedonski 

jazik vo osnovnite u~ili{ta: 

u~ebnik za V i VI oddele-


nie †Anti~ka Makedonija# (1986) 

izaIV oddelenie †Zborot na{ 

makedonski# (2006). Po povod Denovite 

na makedonskata kultura 

vo Avstralija, vo Kabramata go 

otvoril Makedonskoto etni~ko 

u~ili{te †Sv. Kliment Ohridski# 

(1986). Razviva raznostrana 

op{testvena, prosvetna i kulturna 

dejnost sred Makedoncite vo 

Avstralija. Aktiven ~len e na 

Makedonskoto literaturno dru{tvo 

na Avstralija †Grigor Prli- 

~ev# vo Sidnej i na Redakcijata 

na sp. †Povod#; radiovoditel na 

makedonskite radiostanici †Makedonija# 

i †Radio Luna# i sorabotnik 

na vesnici i spisanija vo 

Makedonija. ^len e na Dru{tvoto 

na pisatelite i na Zdruènieto 

na novinarite na Makedonija 

(1990) vo Skopje i na Dru{tvoto 

za nauka i umetnost vo Bitola 

(2006). Avtor e na pove}e poetski 

i prozni publikacii za vozrasni 

i za deca i u~esnik na Me|unarodnata 

poetska manifestacija 

Stru{ki ve~eri na poezijata vo 

Struga. Dobitnik na pove}e nagradi 

i priznanija vo Avstralija 

i vo Makedonija. 

BIBL.: ûvar na detskite spomeni (Sidnej, 

1985); Vreme za spomen (Sidnej, 1986); 

Vratete mi gi vremiwata (Skopje, 1990); 

Sveti sinori (Bitola, 1997 i 2006); Prostrelana 

yvezda (Bitola, 2006). Bl. R. 

NAUMOVSKI, Vangel (Ohrid, 

22. III 1924 ‡ Ohrid, 13. VI 2006) ‡ 

samouk slikar, skulptor, poet i 

muzi~ar, najistaknat pretstavnik 

na naivnata umetnost. Pridonel 

za procut i demokratizacija 

na ovaa nasoka. Vklu~en e vo pove}e 

knigi za naivnoto slikarstvo 

vo Evropa, afirmiraj}i ja 

makedonskata umetnost vo svetot. 

Florata i faunata na Ohridskoto 

Ezero gi ovekove~il so origi- 

Vangel Naumovski: „Ezerski motiv“ (1971) 

Vangel 

Naumovski 

nalnata poeti~nost na nadrealnoto 

i fantasti~noto (Quboven 

son vo kosmi~ka gradina, 1964; 

Mo`na stvarnost, 1969; Vesela 

livada, 1969). 

LIT.: Oto Bihalji ‡ Merin, Vangel Naumovski, 

Skopje, 1983. S. Ab.-D. 

Du{an 

Naumovski 

NAUMOVSKI, Du{an G. (Bitola, 

8. VII 1938) ‡ reìser. Diplomiral 

na Teatarskata akademija 

vo Belgrad (1961). Do 1965 g. e vo 

Narodniot teatar vo Bitola, kako 

negov v.d. direktor (1963‡ 

1964). Od 1965 g. e reìser vo RTV 

Skopje. Reìi: †Na krajot od patot#; 

†Crnila#; †Medeja# (na Xeferson); 

†Mandragola#; †Vujko 

Vawa#; †Devettiot bran#; †Bogu- 

NAUMOVSKI 

nemili#; †Dervi{ot i smrtta#; 

†Rodoqupci#; †Stari fotografii#; 

†Budewe#; †Ko{tana#. R. St. 

Du{ko 

Naumovski 

NAUMOVSKI, Du{ko S. (Kru- 

{evac, Srbija, 2. VI 1921 ‡ Bitola, 

10. XII 1961) ‡ reìser. Prvoborecot 

{to go ispukal prviot 

istrel kon straàrot na Prilepskata 

policiska stanica, so 

{to go najavil Vostanieto na makedonskiot 

narod vo Vtorata 

svetska vojna, bil reìser i direktor 

vo Prilepskiot i vo Bitolskiot 

teatar, a se zanimaval i 

so preveduva~ka dejnost. Me|u negovite 

reìi posebno se izdeluvaat 

dela od jugoslovenskite avtori: 

†Zona Zamfirova#; †Zla 

èna#; †Voobrazen bolen#; †Zaedni~ki 

stan#; †Mister Dolar#; 

†D-r#; †Pat okolu svetot#; †Dundo 

Maroe# i dr. R. St. 

NAUMOVSKI, Krume (Tetovo, 

1914 – Skopje, 12. X 1995) – prvoborec. 

Bil ~len na MK na KPJ vo 

Tetovo (1941), odgovoren za tehnikata 

od PK na KPJ za Makedonija 

(1942), ~len na Pettiot oblasten 

komitet na KPM (1943) i 


na KPM vo Skopje (1944). Po Osloboduvaweto 

izvr{uval zna~ajni 

politi~ki i op{testveni dol- 

`nosti. Nositel na Partizanska 


LIT.: Tetovo i Tetovsko vo NOB 1941– 

1945, Tetovo, 1991. Vl. Iv. 

Petar 

Naumovski 

NAUMOVSKI, Petar (Prilep, 

27. VIII 1968) ‡ ko{arkar. Bil 

~len na Ko{arkarskiot klub 

†Rabotni~ki# vo Skopje. So KK 

†Jugoplastika# od Split dvapati 

N 

1027

N NAUMOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

go osvoil prvenstvoto na Jugoslavija 

i na Evropa, so KK †Beneton# 

(Italija) Kupot na Evropskite 

{ampioni, so KK †Efes- 

Pilsen# (Turcija) tripati prvenstvoto 

na Turcija i Kupot na 

†Radivoe Kora}#. Uspe{no nastapuval 

i za drugi klubovi i tripati 

za najdobrata selekcija na 

Evropa. So Reprezentacijata na 

Makedonija igral na zavr{nite 

natprevari na Evropskoto prvenstvo 

vo Francija (1999). Od 

Ko{arkarskata federacija na 

Makedonija e proglasen za najdobar 

ko{arkar na Makedonija vo 

HH vek. D. S. 

NAUMOVSKI, Radoslav Borisov 

(s. Nakolec, Resensko, 27. XI 


prof. na Med. f. vo Skopje, vraboten 

na Nervnata klinika 

(1963‡2002). Med. f. zavr{il vo 

Skopje (1963), kade {to i specijaliziral 


(1979). Dolgogodi{en {ef na Oddelot 

za nevrofiziologija, ja vovel 

elektromiografijata kako 

dijagnosti~ki metod i e poznat 

epileptolog. Pretsedatel na ligata 

protiv epilepsija vo RM i 

glaven urednik na sp. †Epilepsija#. 

Avtor na pove}e od sto nau~no-stru~ni 

trudovi i dve monografii. 

BIBL.: Epilepsija, Skopje, 1982; (koavtor): 

Epilepsii, Skopje, 2004. Il. X. 

NAUMOVSKI, Slave Blaèv 

(Gostivar, 15. X 1952) ‡ spec. po 

oralna i maksilofacijalna hirurgija, 

redoven prof. na St. f. 

vo Skopje. Doktoriral vo 1997 g.. 

Publikuval 50 statii. Bil sorabotnik 

vo izdanieto †Rendgenolo{ki 

atlas na bolestite vo maksilofacijalnata 

regija#. Bil direktor 

na Klinikata za maksilofacijalna 

hirurgija na St. f., 

pratenik vo Sobranieto na RM i 

pretsedatel na Senatot na Univerzitetot. 

E. M. 

NAUMOVSKI-BORÊ, Naum 

(Kru{evo, 1. IV 1920 ‡ Skopje, 28. 

IX 1960) ‡ komunisti~ki deec, prvoborec 

i naroden heroj. Zavr- 

{il nià gimnazija vo Belgrad, a 

potoa rabotel vo tamo{nata 

1028 

Slave 

Naumovski 

Naum 

Naumovski- 

Bor~e 

Fabrika za avioni †Rogoàrski# 

(1938‡1940). Kako ~len na KPJ 

(od 1940), bil prinuden da se ilegalizira. 

Po Aprilskata vojna 

(1941) se vratil vo rodniot grad i 

kako ~len na MK na KPJ vo Kru- 

{evo (od maj 1941) rabotel na 

podgotovkite za oruèno vostanie. 

Bil politi~ki komesar na 

Kru{evskiot NOPO †Pitu Guli# 

(od proletta 1942). Zimata se 

ilegaliziral (kon krajot na 1942), 

a potoa zaminal za Zapadna Makedonija 

pod italijanska okupacija, 

kade {to bil zamenik politi~ki 

komesar na Vtorata operativna 

zona na NOV i POM, politi~ki 

komesar na bataljon vo Prvata 

makedonsko-kosovska NOUB, na 

Vtorata makedonska NO brigada 

(od januari 1944), na êtirieset i 

prvata (makedonska) divizija na 

NOVJ i politi~ki komesar na 

Petnaesettiot (makedonski) korpus 

na NOVJ i ~len na G[ na 

NOV i POM. Bil delegat na Prvoto 

zasedanie na ASNOM. Po 

Osloboduvaweto bil republi~ki 

i sojuzen naroden pratenik, sekretar 

na Sojuzniot sovet na Narodnoto 

sobranie na FNRJ, ~len 

na Vladata na NRM, ~len na Sojuzniot 

odbor na SSRNJ, ~len na 

Pretsedatelstvoto na Glavniot 

odbor na SSRNM, ~len na Izvr{niot 

komitet na CK na SKM, 

~len na CK na SKJ. Nositel e na 

Partizanska spomenica 1941 i 

Orden na naroden heroj na Jugoslavija 

(29. XI 1953). 

BIBL.: Od Fu{tani do Celje, Vtora makedonska 

udarna brigada, Skopje, 1973, 

39‡45; Man~u Matak, na istoto mesto, 

167‡169. 

LIT.: Naum Naumovski, Brigada na bratstvoto 

i edinstvoto, Skopje, 1958, 459; Naum 

Naumovski-Bor~e, Vtora makedonska 

udarna brigada, Skopje, 1973, 162‡163; 

Koce Solunski, Naumovski Nikola Naum-Bor~e 

(1920‡1960), Narodni heroi od 

Makedonija. Skopje, 1973, 270‡275; Jane 

M. Bendevski, Pred spomenikot. Na Naum 

Naumovski-Bor~e, †Nova Makedonija#, 

XXXVII, 12310, Skopje, 30. IV, 1 i 2. V 

1981, 4. S. Ml. 

NAUMOSKI, Simeon (Prilep, 

1941) – in`. tehnolog, stopanstvenik, 

dolgogodi{en direktor. 

Diplomiral na Tehnolo{ko-metalur{kiot 


(1964). Rabotel vo pove}e fabriki, 

a bil i profesor vo sredno 

u~ili{te. Od 1974 g. e generalen 

direktor na fabrikata †Vitaminka# 

vo Prilep, koja pod negovo 

vodstvo od mala, nerazviena i 

zadolèna rabotilnica za crven 

piper prerasnuva vo moderen kapacitet 

na prehranbenata industrija 

na Makedonija, prisutna 

niz svetot (v. †Vitaminka# – 

Prilep). Bil pratenik vo Sobranieto 

na RM vo 2 mandata, ~len na 

delegacijata na Makedonija i 

funkcioner vo Sobranieto na 

SFRJ. Sv. H. J. 

Vol~e 

Naum~eski 

NAUMÊSKI, Vol~e (Prilep, 

18. I 1916 - Skopje, 20. III 1980) – 

ambiciozen rabotnik-poet za vozrasni 

i za deca, avtor na prvata 

stihozbirka iscelo nape~atena 

na makedonski jazik vo predvoena 

Jugoslavija, borec. Kako sedmo 

dete vo siroma{no semejstvo, po 

zavr{uvaweto na I klas ja napu{ta 

gimnazijata i raboti kako ~irak 

kaj pove}emina majstori i 

stanuva terzija. Prvata pesna 

†Molitva# ja napi{uva i ja pro- 

~ituva javno (na srpski jazik) na 

priredba na Kulturno-prosvetnoto 

dru{tvo †Kosta Abra{evi}# 

(1935). Vo vrska so Gra|anskata 

vojna vo [panija ja napi{uva 

stihotvorbata †[panija# (po- 

~etokot na 1937) i stanuva mnogu 

popularna sred prilepskata rabotni~ka 

mladina, kako i negovite 

tvorbi †Eve, sudete me# i †[ta 

je sad#. Koga gleda deka se objavuvaat 

stihovi i na makedonski, ja 

napi{uva stihotvorbata †Ciglana# 

{to ja recitira na razni sobiri, 

priredbi i izleti i ja objavuva 

vo v. †Na{a re~# (1. II 1940). 

Ohrabren od priemot na negovite 

stihovi, s# pove}e pi{uva i recitira 

na makedonski jazik (prilepski 

govor). Vo 1935 g. sozdava 

dramski tekst †Od mariovskio 

ìvot#, a vo 1939 g. ja napi{uva i 

socijalno-revolucionernata drama 

†Tur~in prez gora vrve{e#, 

{to ja predloìl vo Skopskiot 

teatar, a po okupacijata i vo Sofiskiot 

teatar, no ne bila prifatena 

za izvedba. Kon krajot na 

1939 g. vo Bitola ja otpe~atuva


zbirkata od 13 stihotvorbi †Idi 

prolet#, potpi{ana samo so Danoski. 

Kako vojnik na 9 april 1941 g. e 

zaroben od Germancite kaj Ni{ i 

prefrlen vo logorot vo Dragoman 

i Slivnica, pa osloboden i 

kratko prestojuva vo Sofija. Preku 

svojot sogra|anin D. Xambaz se 

zapoznava so T. Pavlov, V. Markovski, 

M. Zafirovski, K. Nedelkovski, 

N. Vapcarov i drugi 

~lenovi na MLK. Po preporaka 

na Pavlov, se vra}a vo Prilep i 

na 28 maj pak doa|a vo Sofija so 

rakopisot na vtorata stihozbirka. 

Kni{kata bila nape~atena vo 

juli 1941 g. (bez veteniot predgovor 

od T. Pavlov, bidej}i me|uvremeno 

ovoj bil uapsen), so naslovna 

strana: VÍl~o Naum~eski, 

Makedonska kitka. StihotvoreniÔ, 

SofiÔ, 1941. Izleguvaweto 

na stihozbirkata bilo odbele- 

èno vo vesnicite †LiteraturenÍ 

kritikÍ#, †D'ga#, †ZarÔ#, pa 

duri i J. Badev se javil vo †Zora#. 

Naum~eski vo Sofija ìveel vo 

istiot dom so K. Racin i K. Nedelkovski, 

kade {to doa|ale i 

drugi ~lenovi od MLK. U~estvuval 

i toj so svoi nastapi vo Govorniot 

hor na Kuku{koto bratstvo 

†Goce Del~ev#, na izleti na 

Vito{a itn. No}ta na 1. IX 1941 g. 

policijata stropala na vratite 

kaj {to spiele trojcata makedonski 

poeti. Za da ne go fatat ìv, 

K. Nedelkovski ja aktiviral pekolnata 

ma{ina ({to mu bila dadena 

od M. Zafirovski za minirawe 

na pe~atnicata †Zora#) i se 

frlil od {estiot kat na zgradata. 

Po pu{taweto od policijata, 

Racin i Naum~eski na 4 ili 5 septemvri 

zaedno trgnale so voz za 

Makedonija. 

Vedna{ se vklu~il vo podgotovkite 

za vostanie. U~estvuval vo 

oruènata akcija na 11 oktomvri 

vo Prilep, a koga se rasturil odredot, 

za da ja skrie tragata, vo 

dekemvri 1941 g. odnovo zaminuva 

vo Sofija. Naskoro tuka, kako izvesno 

prodolènie na dru{tvoto 

{to go osnoval vo Prilep \. 

A~eski, bilo formirano Dru{tvo 

na prilepskite umetnici (V. 

Naum~eski, \. A~eski, J. Grabuloski 

i M. Korubin) i do avgust 

1942 g. ìveat zaedno i organiziraat 

edna izlo`ba. Toga{ ja zaintrigira 

jvnosta i so nekoi amaterski 

idei od oblasta na astronomijata. 

Vo po~etokot na 1943 g. im se obratil 

na svoite prijateli vo 

Prilep G. Stefanoski i I. Ambaroski 

so predlog da izdadat zaedni~ka 

stihozbirka. Za~uvan e 

op{irniot odgovor od G. Stefanoski 

od 27. IV 1943 g. (na make- 

donski jazik) za koncepcijata i 

uslovite za takov potfat, no ne 

do{lo do realizacija na idejata. 

Vo 1942–1943 g. N. ja napi{uva (na 

bugarski jazik) svojata †Poema na 

zloto# (objavena na makedonski 

vo Skopje duri vo 1951). I po izleguvaweto 

partizan (1943) toj 

pi{uva i objavuva aktualizirani 

stihovi za borbata. Po Osloboduvaweto 

raboti vo Skopje i objavuva 

pove}e stihozbirki za vozrasni 

i za deca. 

BIBL.: Idi prolet, s.a. [1939], s.l. [Bitola]; 

Makedonska kitka. StihotvoreniÔ, 

SofiÔ, 1941; Poema na zloto, Skopje, 1951; 

Stihovi. Skopje, 1961; Stihovi (1939– 

1941). Redakcija, predgovor i zabele{ki 

d-r Blaè Ristovski, Skopje, 1979. 

LIT.: Georgi Stardelov, Vol~e Naum~eski, 

predgovor kon izborot Stihovi, 

Skopje, 1961, 5–15; Petre Bakevski, Niza 

na vremeto i bolkata, †Ve~er#, 22. V 191, 

7; G. Risteska, Skica za portret: Vol~e 

Naum~eski. Ra|aweto na pesnata – edinstvena 

tajna, †Nova Makedonija#, 4. IV 

1976, 13; Blaè Ristovski, êsen prinos 

kon makedonskata literaturna istorija, 

†Nova Makedonija#, XXXV, 11797, 25. XI 

1979, 12; istiot, Vol~e Naum~eski, vo: 

Stihovi (1939–1941), Skopje, 1979, 9–34; 

istiot, Vol~e Naum~eski, vo zb.: Makedonskiot 

stih 1900-1944. Istraùvawa i 

materijali, I, Skopje, 1980, 369–378; istiot, 

Vol~e Naum~eski (1916–1980), vo: 

Soznajbi za jazikot, literaturata i nacijata, 

Skopje, 2001, 562– 570. Bl. R. 

NAUT (SLANUTOK) (Cycer arietinum 

L.) – ednogodi{no rastenie. 

Semeto se koristi prvenstveno 

za ishrana na lu|eto, kako lebleblija, 

vareno, surogat za kafe, 

maja za proizvodstvo na leb i pe- 

~iva, ka{i, sirupi i dr. Kvalitetot 

(hemiskiot sostav) mu e sli- 

~en so onoj na gravot i le}ata. Vo 

RM se see na pove}e od 1.000 ha. 

Postojat tri formi na naut: sitnosemen, 

srednosemen i jadrosemen. 

P. Iv. 

Institutot za tutun vo Prilep 

NAU^NI 

NAU^NI ZEMJODELSKI IN- 

STITUCII 

Zemjodelski institut – Skopje. 

Formiran e vo 1944 g. Vkupno 

vraboteni: 163, od koi 14 se doktori 

i 20 magistri. Godi{en buxet 

od Ministerstvoto za nauka i 

obrazovanie: 195.000 evra. 

Institut za ju`ni kulturi – 

Strumica. Formiran e vo 1956 g. 

Vkupno vraboteni: 24, od koi 8 se 

doktori i 3 magistri. Godi{en 

buxet od Ministerstvoto za nauka 

i obrazovanie: 85.000 evra. 

Institut za sto~arstvo – Skopje. 


vraboteni: 36, od koi 5 doktori i 

8 magistri. Godi{en buxet od 

Ministerstvoto za nauka i obrazovanie: 

80.000 evra. 

Institut za tutun – Prilep. Formiran 

e vo 1924 g. Vkupno vraboteni: 

25, od koi doktori se 13, magistri 

5. Godi{en buxet od Ministerstvoto 

za nauka i obrazovanie: 

120.000 evra. 

Fakultet za biotehni~ki nauki – 

Bitola. Formiran e vo 1960 g. kako 

Vi{a zemjodelska {kola, a od 

2000-ta kako fakultet. Vkupno 



od Ministerstvoto za nauka i obrazovanie: 

160.000 evra. 

Fakultet za veterinarna medicina 

– Skopje. Formiran e vo 1994 g. 

Vkupno vraboteni: 78, od koi 23 

se doktori i 7 magistri. Godi{en 


i obrazovanie 290.000 evra. 

Fakultet za zemjodelski nauki i 

hrana – Skopje. Formiran e vo 

1947 g., kako Zemjodelsko-{umarski 

fakultet. Od 1975 g. funkcionira 

kako Zemjodelski fakultet, 

a od 2002 g. kako Fakultet za 

N 

1029

N NAHMIJAS MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Zemjodelskiot institut, Skopje Veterinarniot institut, Skopje 

Institutot za sto~arstvo, Skopje [umarskiot fakultet, Skopje 

zemjodelski nauki i hrana. Vkupno 

vraboteni: 131, od koi 67 se 

doktori i 17 magistri. Godi{en 


i obrazovanie: 900.000 evra. 

Hidrobiolo{ki zavod – Ohrid. 




od Ministerstvoto za nauka i obrazovanie: 

60.000 evra. 

[umarski fakultet – Skopje. 




od Ministerstvoto za nauka i obrazovanie 

440.000 evra. Dr. \o{. 

NAHMIJAS-LAZO, Mordehaj 

(Bitola, 1923 – Kajmak~alan, 

1944) – u~esnik vo NOB. Bil vo 

rakovodstvoto na kenot na rabotni~kata 

evrejska mladinska 

organizacija †Tehelet Levan# vo 

Bitola (od 1934). Vo NOB (od 

1942) bil komandant na bataljon 

na Prvata makedonska brigada. 

Zaginal vo borbite na Kajmak- 

~alan. 

1030 

Mordehaj 

Nahmijas- 

Lazo 



Century of a Sephardic Community. The Jews of 

Monastir 1839–1943, New York, 2003. J. Nam. 

Kiro 

Nacev- 

Fetak 

NACEV-FETAK, Kiro (psevd. 

Milan) (Kumanovo, 1918 ‡ Prilep, 

21. XII 1942) ‡ komunisti~ki 

deec, organizator, prvoborec. 

Kako sindikalen aktivist vo Kumanovo, 

u~estvuval vo pove}e 

{trajkovi i stanal ~len na SKOJ 

(1934) i na KPJ (1936). Bil eden 

od organizatorite na kumanovskite 

partizanski odredi (1941) 

i komandant na Kozja~kiot NO- 

PO. Po razbivaweto na Odredot, 

bil na partiska rabota vo Skopje, 

a potoa instruktor na PK na KPJ 

za Makedonija pri mesnite komiteti 

vo Kru{evo i Prilep. Vo edna 

borba na NOPO †\or~e Petrov# 

bil te{ko ranet, zaroben i 

so yversko ma~ewe bil ubien vo 

bugarskata policija. Proglasen e 

za naroden heroj na Jugoslavija 

(20. XII 1951). 

LIT.: Kompleten marksist-revolucioner 

(1‡4). Se}avawa za Kiro Fetak-Milan 

na Petar Markoski, nositel na †Partizanska 

spomenica 1941#, †Na{ vesnik#, 

XVIII, 685/8, Kumanovo, 12, 19, 26. X i 1. XI 

1979, 5; Vidoe Podgorec, Nacev Andreja 

Kiro-Fetak (1918‡1942), Narodni heroi 

od Makedonija, Skopje, 1973, 276‡281; Metodi 

Petrovski ‡ Dragoqub Dimovski, 

Kiro Fetak, Skopje 1975; D-r Simo Mladenovski, 

Narodniot heroj Kiro Nacev‡Fetak, 

†Beseda#, IV, 25‡26, Kumanovo, 

1982, 129‡149. S. Ml. 

Gordana 

Naceva 

NACEVA, Gordana ([tip, 30. X 

1970) ‡ pravnik, rakometarka. Zavr{ila 

Praven fakultet vo 

Skopje (1998). Bila golman na RK 

#Kometal – \or~e Petrov# vo 

Skopje (1991–2005), so koj pove}e 

pati go osvojuvala prvenstvoto i 

Kupot na Makedonija kako i Kupot 

na evropskite {ampioni 

(2002). So Reprezentacijata na 

Makedonija uspe{no nastapuvala 

na evropskite i na svetskite prvenstva. 

Nejzin najdobar rezultat 

e sedmoto mesto na Svetskoto prvenstvo 

vo Germanija (1997). Od 

Rakometnata federacija na Makedonija 

bila proglasena za najdobra 

rakometarka na Makedonija 

vo HH vek. D. S. 

Mara 

Naceva-Anka 

NACEVA-ANKA, Mara (Kumanovo, 

28. IX 1920) ‡ komunisti~ki 

deec, prvoborec. Kako rabotni~ka 

vo tekstilnata rabotilnica 

†[umenkovi}# vo Kumanovo, stanala 

~len na SKOJ (1936), aktivist 

na URS-ovite sindikati i vo 

KUD †Kosta Abra{evi}#. Vo 

potraga po rabota zaminala vo 

Ni{ (1939) i bila primena za 

~len na KPJ (1939), izbrana za 

~len (po~etokot na 1940) i sekretar 

na MK na KPJ vo Ni{ i organizacionen 

sekretar na Okru`niot 

komitet na KPJ (1940). 

U~estvuvala kako delegat od Sr-


bija na Pettata zemska konferencija 

na KPJ (Zagreb, 1940). Po 

Aprilskata vojna (1941) se vratila 

vo Makedonija i bila izbrana 

za ~len na PK na KPJ za Makedonija 

(od krajot na 1941), no bila 

uapsena i internirana vo koncentracionen 

logor vo Bugarija (vo 

letoto 1942‡1943). Vo otsustvo 

bila izbrana za organizacionen 

sekretar na CK na KPM (Tetovo, 

19. III 1943) i za delegat i ~len na 

AVNOJ (noemvri 1943). Po vra- 

}aweto od internacija zaminala 

na slobodnata teritorija na pl. 

Kozjak i so CK na KPM i G[ na 

NOV i POM zela u~estvo vo NO- 

AVM vo Proletnata ofanziva 

(1944). Bila delegat i u~estvuvala 

vo rabotata na Prvoto zasedanie 


bila potpretsedatel na 

AF@ na Makedonija (od dekemvri 

1944), potpretsedatel na Centralniot 

odbor na AF@ na Jugoslavija, 

~len na CK na KPJ, republi~ki 

i sojuzen pratenik, potpretsedatel 

na SZB od NOV na 

Jugoslavija i dr. Proglasena e za 

naroden heroj na Jugoslavija (29. 

XI 1953). Nositel e na Partizanska 





1941‡1945, Skopje, 1976; Zaklu~ocite ‡ 

zakon za ~lenovite na Partijata. Izvadoci 

od se}avawata na Mara Naceva, delegat 

na Pettata zemska konferencija na 

KPJ, XIX, 736, Kumanovo, 24. X 1980, 2.; 

Mara Naceva, Po povod 40 godini od Revolucijata 

(se}avawa), †Nova Makedonija#, 

XXXVII, 12457/12460, Skopje, 28‡30. IX 

1982, 6 i 12. 

LIT.: Vidoe Podgorec, Naceva Milan 

Mara-Anka (1920), Narodni heroi od Makedonija, 

Skopje, 1973, 282‡287; Zbornik 

na dokumenti za u~estvoto na ènite 

od Makedonija vo Narodnoosloboditelnata 

vojna i revolucijata 1941‡1945, 

Skopje, 1976; Mara Naceva ‡ ~len na Sovetot 

na Federacijata, †Na{ vesnik#, 

XVIII, 699, Kumanovo, 18. I 1980, 2; Mara 

Naceva odlikuvana so Orden Jugoslovenska 

yvezda so lenta, †Na{ vesnik#, XVIII, 

733-734, Kumanovo, 10. X 1980, 4. S. Ml. 

NACIONALEN KOMITET 

ZA OSLOBODUVAWE NA JU- 

GOSLAVIJA (29 XI 1943 – 7 III 

1945) – najvisok izvr{en organ na 

vlasta vo tekot na NOV na Jugoslavija. 

Bil formiran na Vtoroto 

zasedanie na AVNOJ vo Jajce za 

da gi izvr{uva odlukite na AV- 

NOJ do formiraweto na Vladata 

na J. B. Tito (7. III 1945), so site 

prerogativi i ovlastuvawa na 

Privremena vlada na DF Jugoslavija. 

Osven pretsedatelot (Josip 

Broz Tito) i trojcata potpretsedateli, 

imal poverenici {to gi 

rakovodele oddelnite poverenstva 

{to izvr{uvale zada~i na 

izvr{ni resorni organi na vlasta. 

I vo NKOJ ne bile imenuvani 

pretstavnici od Makedonija. Ko- 

Nacionalniot komitet za osloboduvawe 

na Jugoslavija: pretsedatelot na Komitetot 

J. B. Tito so ~lenovi na Komitetot 

i pretsedatelot na AVNOJ (Vis, 16. VI 1944) 

mitetot bil osobeno aktiven vo 

razgovorite so Kralskata vlada 

za formirawe zaedni~ka vlada i 

za nejzinoto me|unarodno priznavawe. 

Po Vtoroto zasedanie na 

AVNOJ, NKOJ prestojuval vo 

Drvar, a potoa na ostrovot Vis vo 

Jadranskoto More. Od krajot na 

oktomvri 1944 g. negovoto sedi{te 

bilo vo Belgrad. 

LIT.: D-r Novica Veljanovski, AVNOJ 

i Makedonija, G[ na NOV I POM - po 

povod 90 godini od ra|aweto na Mihailo 

Apostolski, 1997; Makedonija 1945- 

1991. Ddràvnost i nezavisnost, Skopje 

2002; D-r Mihailo Minoski, Avnojska 

Jugoslavija i makedonskoto nacionalno 

pra{awe 1943-1946, Skopje; D-r Novica 

Veljanovski, Slobodan Ne{oviÊ, Stvarawe 

nove Jugoslavije 1941-1945, Beograd, 

1981. N. V. 

NACIONALEN KOMITET ZA 

UNAPREDUVAWE NA ZDRAV- 

JETO ‡ koordinativno telo pri 

Ministerstvoto za zdravstvo za 

multidisciplinarna i multisektorska 

sorabotka vo unapreduvaweto 

na zdravjeto vo RM. Formiran 

na 12. VI 2000 g. so zada~a da 

gi ocenuva sostojbite, da gi definira 

celite i da sugerira 

promeni vo politikata pri donesuvaweto 

na globalnata dr- 

àvna strategija za unapreduvawe 

na zdravjeto vo vladiniot i 

nevladiniot sektor. K. K.-P. 

NACIONALEN PARK †GA- 

LIÎCA# – proglasen vo 1958 g. 

Se prostira na planinata Gali- 

~ica i na ostrovot Golem Grad na 

povr{ina od 22 760 ha. Geolo{kata 

podloga e trijaski varovnik, a 

samo mal del nad selata Qubani{ta 

i Vojtina e od peridotit. 

Nema voda. Gali~ica ima meridijansko 

protegawe. Na ju`niot del 

se izdiga pogolemiot masiv Stara 

Gali~ica so najvisokiot vrv 

NACIONALEN 

Karta na nacionalniot park †Gali~ica# 

Magara (2.225 m). Na nego ima dva 

glacijalni cirkovi, gle~erska 

dolina i morena, prevojot Poqce, 

kade {to se nadovrzuva Mala 

Gali~ica, koja pretstavuva {iroko 

branovidno plato na okolu 

1.600 m nadmorska visina. Ima 

kra{ki poliwa i dolini i golem 

broj vrta~i. [umska vegetacija 

ima samo na padinite i toa sklopena 

na Stara Gali~ica, a degradirana 

na Mala Gali~ica. Pozna- 

~ajni vidovi se: Quercus trojana, 

Corylus colurna, Ribes multiflorum, 

Viburnum lantana, Cotoneaster marianae, 

a od endemitite se zna~ajni: 

Astragalus mayeri, Nepeta mayeri, 

Chelycrisum jivoinii, Crocus cvijitchii. 

Interesni se i: Acantholimon echinus, 

Rindera graeca, Prunus prostrate, 

Morina persica i drugi gr~ko–maloaziski 

elementi. 

Vo vrska so koristeweto na parkot 

se izdvoeni tri zoni: Strogo 

za{titena zona, koja go opfa}a 

ostrovot Golem Grad i klifovite 

kraj bregovite na Ohridskoto 

i Prespanskoto Ezero; Rekreativno–turisti~kata 

zona, koja 

pretstavuva pojas pokraj Ohridskoto 

i Prespanskoto Ezero, i 

Meliorativnata zona, koja se nao|a 

okolu seloto Stewe. R. R. 

NACIONALEN PARK †MAV- 

ROVO# – proglasen vo 1949 g. Se 

prostira vo slivot na rekata Radika, 

na povr{ina od 73 088 ha. Vo 

nego ima nad 50 vrvovi povisoki 

od 2.000 m, a najvisokiot e Golem 

Korab (2.764 m). Okolu 29 000 ha 

se visokoplaninski pasi{ta. Geolo{kata 

podloga se izmenuva na 

mal prostor, a dominiraat varovnici. 

Glaven motiv za proglasuvawe 

na Nacionalniot park e 

smrekata (Picea abies), koja{to e 

N 

1031

N NACIONALEN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Mostot „Elen Skok# (Mala Reka) vo Nacionalniot park †Mavrovo# 

na ju`niot rab na arealot i starite 

elovi {umi od Abies borisii 

Regis. Na terenot ima golem broj 

endemi~ni vidovi: Narthetium scardicum, 

Melampyrum scardicum, Vale- 

Me~ka, ìtel na nacionalnite parkovi vo RM 

riana bertiscea, Sesleria korabensis, 

Rhamondia serbica, a interesni se 

vidovite Rhamnus pumila, Drypis lineana, 

Meyanthes trifoliate, Centranthus 

junceus i dr. mnogu retki vidovi. 

Osobeno e interesna glacijalnata 

dolina, t.n. Dlaboka Reka 

(projfel) so reliktni reljefni 

formi i so retka flora. Posebna 

uloga ima ve{ta~koto Mavrovsko 

Ezero. 

Nacionalniot park †Pelister# 

1032 

Vo vrska so koristeweto na parkot 

se izdvoeni tri zoni. Strogo 

za{titena zona, koja gi opfa}a 

Lukovo Pole, Axina Reka, Ostrovo; 

Rekreativno-turisti~ka zona, 

koja opfa}a tesen pojas okolu 

Mavrovskoto Ezero i padinite 

na Bistra, so ski-liftovi i so 

skija~ki pateki, i Meliorativna 

zona {to ja opfa}a vrbenskata, 

volkoviskata {uma i dr. R. R. 

NACIONALEN PARK †PE- 

LISTER# – proglasen e vo 1948 g. 

Se prostira na severnite i severo-isto~nite 

padini na Pelister, 

na povr{ina od 10 400 ha. Geolo{kata 

podloga nad 1.300 m 

nadmorska viso~ina e granit {to 

izleguva na povr{ina vo vid na 

isprevrteni blokovi, kameni reki 

i sipari, a nadolu dominiraat 

kristalesti {krilci. Parkot e 

bogat so voda, a od posebno zna~ewe 

se trite glacijalni cirkovi 

ispolneti so voda. Glaven motiv 

za proglasuvawe na Nacionalniot 

park †Pelister# e molikata, 

koja e tercijaren relikt. Od dru- 

gite endemi se Dianthus myrtinervius, 

Crocus peristericus, Alchemilla 

peristerica, a interesni se i arktoalpskite 

vidovi na ju`nata granica 

na arealot Carex curvula, Anemone 

narcissiflora, Juncus trifidus, Elyna 

myosuroides i dr. Svojata zapadna 

i ju`na granica ja dostignuva 

Bruckenthalia spiculifolia. 

Vo vrska so koristeweto na Nacionalniot 

park se izdvoeni tri 

zoni: Strogo za{titena zona {to 

gi opfa}a delovite nad 1.600 m 

nadmorska visina, Rekreativnoturisti~ka 

zona kade {to ima izgradeno 

detsko odmorali{te, hotel, 

ski-lift i skija~ki pateki, 

izletni~ki mesta i Meliorativna 

zona {to gi zafa}a podra~jata 

me|u seloto Kaàni, vrvot Vrte{ka 

i prevojot \avato. R. R. 

NACIONALEN CENTAR ZA 

DAVAWE INFORMACII ZA 

LEKOVI ‡ fakultetski organ 

osnovan vo 1997 g. pri Farm. f. so 

cel da obezbeduva i da prenesuva 

evaluirani informacii za lekovite 

na zdravstvenite rabotnici, 

preku odgovarawe na pobaruvawa 

za informacii, evaluirawe na 

efikasnosta na lekovite i sledewe 

na nivnata upotreba. Izdava 

monografii za farmakoterapevtski 

grupi i bilten †Infofarm# i 

ovozmoùva edukacija na studentite 

i specijalizantite. L. P.-T. 

NACIONALEN CENTAR ZA 

SLEDEWE NESAKANI DEJ- 

STVA OD LEKOVI ‡ formiran 

vo 1987 g. so odluka na Min. za 

zdravstvo na RM. Do 1991 funkcionira 

kako del od Jugoslovenskiot 

centar so sedi{te vo Zagreb. 

Od 2000 g. e polnopraven ~len na 

Centarot pri SZO so sedi{te vo 

Upsala ([vedska). Centarot sledi 

i obrabotuva prijaveni nesakani 

dejstva od Makedonija i dobiva 

informacii od Upsala. D. S.-B. 

NACIONALIZACIJA – ~in 

na odzemawe imot od privatni 

sopstvenici i negovo prenesuvawe 

vo sopstvenost na dràvata, 

po pravilo, so opredelen nadomest. 

Vo socijalisti~kite zemji, 

a vo toj kontekst i vo Makedonija, 

za razlika od zemjite so pazarna 

ekonomija, nacionalizacijata 

be{e seopfatna, se sproveduva{e 

so eden vid †prisilni propisi#, 

sprotivno od voljata na sopstvenicite 

i glavno be{e determinirana 

od ideolo{ki motivi – vospostavuvawe 

socijalisti~ka sopstvenost 

nad sredstvata za proizvodstvo, 

odnosno za izgradba na 

socijalisti~ko op{testvo. Vo 

Makedonija, po~nuvaj}i od 2. VIII 

1944 g., vrz osnova na brojni zakoni 

i propisi, se nacionaliziraa 

slednive vidovi imot: zemjodel-


sko zemji{te, {umi i {umsko 

zemji{te, pasi{ta i utrini, kako 

i stopanski zgradi, traktori i 

ìva stoka; privatni pretprijatija, 

glavno hoteli, restorani, 

ciglani i vodenici; stanbeni 

zgradi i delovni prostorii; golemi 

sto~ni posedi so nad 400 grla 

ovci, zaedno so trlata i inventarot 

itn. Vrz ovaa osnova se formira{e 

jadroto na socijalisti~kata 

dràvna sopstvenost, koja 

podocna prerasna vo op{testvena 

sopstvenost. Za nacionaliziraniot 

imot be{e predviden pari- 

~en nadomest, koj ili ne se ispla- 

}a{e, ili se ispla}a{e so simboli~ni 

sumi, poradi {to porane{nite 

sopstvenici naj~esto go odbivale. 

IZV.: Ministerstvo za finansii na Republika 

Makedonija, Skopje, 1996. T. F. 

Galeriskiot prostor vo Nacionalnata galerija „Daut-pa{in amam“ vo Skopje 

NACIONALNA GALERIJA ‡ 

SKOPJE ‡ centralna likovna 

muzejska institucija vo RM. Osnovana 

e vo 1948 g. od zbirkata na 

likovnata umetnost na Narodniot 

muzej vo Skopje (Muzej na Makedonija), 

a kako samostojna muzejska 

ustanova e otvorena vo 1951 

g. Poseduva zna~ajna zbirka od 

makedonski avtori od krajot na 

XIX vek do denes, kako i dela na 

umetnici od biv{ata jugoslovenska 

likovna scena. 

LIT.: Dragan Petkovski, Historijski 

muzeji i zbirke u muzejima Makedonije s 

posebnim osvrtom na Muzej grada Skopja, 

Zagreb, 1976; ÙorÑe MiqkoviÊ, Muzejska 

delatnost u Makedoniji, Skopje, 2001; 

Nacionalna postavka XIV-XX ‡ Vodi~ niz 

postavkata, Skopje, 2000. Z. Al.-B. 

NACIONALNA DEMOKRAT- 

SKA [IPTARSKA ORGANI- 

ZACIJA (1945 – 1946) – nacionalisti~ka 

albanska organizacija, 

formirana vo po~etokot na 1945 

g. za razbivawe na teritorijalniot 

integritet na DFM i na DFJ i 

za formirawe na †Golema Albanija#. 

Vo 1946 g. bil formiran 

CK na ND[O, koj{to go promoviral 

stavot deka albanskata nacija 

nema da bide slobodna sè dodeka 

ne se obedini vo edna dràva. 

Organizacijata bila napolno 

razbiena vo vtorata polovina na 

1946, a maliot preostanat del vo 

Kumanovsko vo 1948 g. 




Skopje, 1995; istiot, Politi~kite partii 

i organizacii vo Makedonija vo 

Vtorata svetska vojna 1941–1944, Skopje, 

2002. \. Malk. 


NUB "SV. KLIMENT OHRID- 

SKI# (Skopje, noemvri 1944-) – 

narodna i univerzitetska biblioteka, 

spored kni`niot fond i 

prostornite uslovi, najgolema i 

najsovremena biblioteka vo RM. 

Formirana e so re{enie na 

Nacionalnata i univerzitetska biblioteka †Sv. Kliment Ohridski#, Skopje 

NACIONALNA 

ASNOM (23. IX 1944) kako Narodna 

biblioteka, so inicijalen 

fond od okolu 150.000 bibliote~ni 

edinici od dotoga{nite 

biblioteki vo Skopje, glavno od 

dotoga{niot Filozofski fakultet. 

Podocna e preimenuvana vo 

Narodna i univerzitetska biblioteka 

(1958). So republi~kiot 

Zakon za bibliotekite (1960) gi 

dobiva funkciite na centralna 

mati~na biblioteka na SRM. 

Sega raspolaga so 12.000 m 2 bibliote~en 

prostor, so nad 3.000.000 

bibliote~ni edinici, od koi 

okolu 1.000.000 monografski i 

okolu 1.500.000 tomovi seriski 

publikacii. Ima softver za obrabotka 

i prebaruvawe na bibliote~niot 

materijal, kako i 

razviena izdava~ka dejnost. 

LIT.: Vodi~ niz Nacionalnata biblioteka 

na Makedonija "Kliment Ohridski", 

Skopje, 1972; P. N. Petrovski – A. Andonovski, 

Op{testvenite potrebi i mo`nosti 

za razvoj na bibliotekite vo SR 

Makedonija, "Bibliotekarski informativen 

bilten#, 1972, 12-13; Vodi~ niz bibliotekite 

vo Republika Makedonija, 


NACIONALNA KLASIFI- 

KACIJA NA DEJNOSTITE 

(NKD). Vo soglasnost so metodologijata 

za presmetuvawe na agregatite 

na proizvodstvoto, vo na- 

{ata zemja dominiraa dve klasifikacii 

na dejnostite vo razli~ni 

periodi. Ednata be{e karakteristi~na 

za periodot od Vtorata 

svetska vojna do krajot na 80tite 

godini na minatiot vek, a 

drugata po~na da se primenuva so 

po~etokot na tranzicijata. Prvata 

se potpira{e na potesnata 

koncepcija na proizvodstoto i 

taa gi opfa}a{e dejnostite na 

materijalnoto proizvodstvo i na 

proizvodnite uslugi. Spored nea, 

kako stopanski dejnosti se treti- 

N 

1033

N NACIONALNA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

raa: industrijata, zemjodelstvoto, 

{umarstvoto, vodostopanstvoto, 

grade`ni{tvoto, soobra}ajot, 

trgovijata, ugostitelstvoto i turizmot, 

zanaet~istvoto i komunalnite 

dejnosti. Vtorata klasifikacija, 

poznata kako Nacionalna 

klasifikacija na dejnostite 

(NKD), e zasnovana vrz po{iroka 

koncepcija na proizvodstvoto 

i, spored nea, karakteristiki 

na proizvodstvo imaat materijalnoto 

proizvodstvo i uslugite. 

Taa se potpira vrz Sistemot na 

nacionalni smetki 1993 (SNA 

1993), prifaten od OON i od drugi 

me|unarodni organizacii. 

Spored ovoj sistem, Nacionalnata 

klasifikacija na dejnostite 

(NKD) vo RM ja ima slednava 

struktura: 

Zemjodelstvo, lov i {umarstvo 

Ribarstvo 

Vadewe na rudi i kamen 

Prerabotuva~ka industrija 

Snabduvawe so elektri~na 

energija, gas i vodi 

Grade`ni{tvo 

Trgovija na golemo i trgovija 

na malo 

Hoteli i restorani 

Soobra}aj, skladirawe i vrski 

Finansisko posreduvawe 

Aktivnosti vo vrska so nedvi- 

èn imot, iznajmuvawe i delovni 

aktivnosti 

Javna uprava i odbrana, zadol- 

ìtelna socijalna za{tita 

Obrazovanie 

Zdravstvo i socijalna rabota 

Drugi komunalni, kulturni, op- 

{ti i li~ni uslu`ni aktivnosti 

Privatni doma}instva so vraboteni 

lica 

Eksteritorijalni organizacii 

i tela 

Vo Nacionalnata klasifikacija 

na dejnostite na RM {est dejnosti 

u~estvuvaat so okolu 60% vo 

BDP na na{ata zemja za 2004 g. 

Toa se: (1) prerabotuva~kata industrija, 

(2) trgovijata na golemo 

i malo, (3) zemjodelstvoto, lovot 

i {umarstvoto, (4) soobra}ajot, 

skladiraweto i vrskite, (5) javnata 

uprava i odbranata, zadol- 

ìtelnata socijalna za{tita; i 

(6) grade`ni{tvo. 

IZV.: SG RM, Dràven zavod za statistika. 

LIT.: SNA 1993 i ESA 1995. M. S. 

NACIONALNA USTANOVA – 

MUZEJ †D-R NIKOLA NEZLO- 

BINSKI# – STRUGA. Muzejskata 

dejnost vo Struga e povrzana so 

imeto na d-r Nezlobinski, koj do- 

{ol vo Struga vo 1924 god. Kako 

qubitel na prirodata napravil 

1034 

Nacionalnata ustanova Muzej †D-r Nikola Nezlobinski#, Struga 

golema kolekcija na insekti, ptici 

i drugi ìvotni, koi vo 1928 g. 

javno gi prezentiral pred gra|anite 

na Struga. Zbogatenata 

zbirka ja podaril na gradot Struga 

vo 1938 g. Denes Muzejot e kompleksna 

ustanova so pove}e oddelenija: 

Botani~ko, Zoolo{ko, 

Arheolo{ko, Etnolo{ko, Istorisko 

i Oddelenie za likovna 

umetnost. Muzejot raspolaga so 

pove}e od 22.000 muzejski predmeti, 

od koi 8.000 se izloèni vo 

postojanite postavki. Godi{nata 

poseta na muzejot se dviì okolu 

30.000 posetiteli. R. Gr. 


ZAVOD ZA ZA[TITA NA 

SPOMENICITE NA KULTU- 

RATA I MUZEJ ‡ BITOLA 

(1949 ‡) ‡ regionalna institucija 

za za{tita na spomenicite na 

kulturata i nivnata muzejska prezentacija. 

Kako baza za nejzinoto 

Zavodot za za{tita na spomenicite na kulturata i muzej vo Bitola 

formirawe posluìle arheolo{kite 

naodi od lokalitetot 

Herakleja Linkestis (v) dobieni 

so arheolo{kite istraùvawa od 

pred i vo vremeto na Vtorata 

svetska vojna. Predmet na nejzinata 

stru~na rabota se arheologijata, 

istorijata, istorijata na 

umetnosta i etnologijata na Bitola 

i Bitolsko. So toa pripa|a 

na tipot na op{tite muzei. Smesten 

e vo porane{nata kasarna, koja 

e spomenik na kulturata. Ima 

prisobrano zna~itelen broj muzejski 

predmeti, koi gi prezentira 

preku povremeni izlo`bi. So 

funkciite {to gi izvr{uva, 

pretstavuva zna~ajno kulturno 

sredi{te za Bitola i za po{irokata 

okolina. Vo svojstvo na Zavod 

za za{tita na spomenicite na 

kulturata, vr{i i konzervatorsko-restavratorski 

zafati vrz 

podvi`nite i nedvi`nite kulturni 

dobra. K. Bog.


Zavodot za za{tita na spomenicite na kulturata i muzej, Ohrid 


ZAVOD ZA ZA[TITA NA 

SPOMENICITE NA KULTU- 

RATA I MUZEJ ‡ OHRID ‡ regionalna 

institucija za za{tita 

na spomenicite na kulturata i 

nivna muzejska prezentacija. Nejzin 

osnova~ e Gradskiot naroden 

odbor na Ohrid (1951). Pripa|a 

na op{tite muzei, so zada~a da 

pribira, stru~no i nau~no da gi 

obrabotuva i da gi prezentira 

predmetite povrzani so arheologijata, 

etnologijata, istorijata i 

istorijata na umetnosta na Ohrid 

i Ohridsko. Za svoite muzeolo{ki 

funkcii raspolaga so prostor 

od 1.200 m 2 korisna povr{ina. 

Kako rezultat na stru~nite i nau~nite 

aktivnosti, ima sobrano 

nad 36.000 muzejski predmeti. Sega 

ima postojana izlo`ba, a vo 

ramkite na svoite aktivnosti 

prireduva i ~esti povremeni izlo`bi 

vo koi gi prezentira postojnite 

sobrani fondovi. Vo svojot 

sostav ima i Galerija na srednovekovni 

ikoni. Vo svojstvo na 

Zavod za za{tita na spomenicite 

na kulturata vr{i i konzervatorsko-restavratorski 

zafati 

vrz kulturnite dobra. K. Bog. 


MUZEJ ‡ KUMANOVO ‡ regionalna 

institucija za za{tita na 

spomenicite na kulturata i nivna 

muzejska prezentacija. Osnovana 

e od Sobranieto na op{tinata 

Kumanovo (1964), kako specijaliziran 

tip na muzej so istoriska 

tematika. Kako rezultat na potrebata 

za za{tita, prou~uvawe i 

komunikacija na raznovidnoto 

kulturno nasledstvo na teritorijata 

na Kumanovo i Kumanovsko, 

podocna go promenuva prvobitniot 

predmet na prioritetna 

tematika i denes e op{t muzej so 

zada~a da gi prou~uva arheologi- 

Muzejot vo Kumanovo 

jata, etnologijata, istorijata i 

istorijata na umetnosta na Kumanovo 

i Kumanovsko. Raspolaga so 

okolu 690 m 2 korisna povr{ina. 

Pokraj ~estite povremeni izlo`bi, 

ima i postojana postavka. 

Vo nejziniot sostav ima i Umetni~ka 

galerija, Memorijalna ku- 

}a †Hristijan Todorovski-Karpo{# 

i Memorijalen centar †Pelince#. 

K. Bog. 

†NAÂLO# (Solun, 28. X 1908 ‡ 

1909) ‡ dvomese~nik za politi~ki, 

socijalen i literaturen pregled. 

Go ureduvale Pavel Deliradev, 

A Timov i N. Harlakov. Vo 

nego sorabotuvale progresivni 

makedonski i bugarski op{testvenici. 



(1885‡1992), Skopje, 1993, 85. S. Ml. 

NA[A 

†NA[ VESNIK# (Zagreb, I, 1, 

30. III 1937) – mese~en list za kulturno-prosvetni 

i stopanski pra- 

{awa, organ na Kulturno-prosvetnoto 

dru{tvo †Vardar# vo 

Zagreb (formirano od makedonskite 

studenti na 29. H 1935). 

Edinstveniot i vedna{ zabranet 

broj na vesnikov e nape~aten vo 

zagrepskata opozicionerska pe- 

~atnica na C. Albreht (P. Acinger) 

na srpski jazik (so dve stihotvorbi 

od Hr. Popsimov i K. 

Racin na makedonski i raskaz od 

Sredno{kolec so makedonski dijalozi). 

Kako sopstvenik e potpi- 

{an studentot od Veles Borislav 

[ukarev, a kako odgovoren urednik 

studentot od Bitola Stevan 

Kuzmanov. Fakti~ki inicijatori 

i redaktori bile Nikola Micev, 

Lazar Sokolov i Kiril Miljoski, 

a sorabotnici i Nikola \umurov, 

d-r Todor Mirovski, Dimitar 

\uzelov, Aleksandar Linin, 

Kiril i Boris Xonovi, Spiro 

Kaninski, Dimitar An~ev i 

dr. Vesnikot e zabranet na 4. IV 

1937 g. od Dràvnoto obvinitelstvo 

vo Zagreb. 

LIT.: Blaè Ristovski, Prilog kon makedonskata 

literaturna istorija, †Sovremenost#, 

XIV, 6, juni 1964, 618–619; istiot, 

Poetot Boris Xonov (1913–1943) i 

Kulturno-prosvetnoto dru{tvo †Vardar# 

vo Zagreb, †Sovremenost#, XXIV, 8–9, 

1974, 714–741; D-r Boro Mokrov, Razvojot 

na makedonskiot pe~at i novinarstvo 

(od prvite po~etoci do 1945 godina), 

Skopje, 1980, 388–389. Bl. R. 

†Na{ pat#, rakopisno spisanie na zatvorenicite 

vo zatvorot vo Bitola (Bitola, juli 1944) 

†NA[ PAT# (Bitola, 1944) ‡ 

rakopisno spisanie (so pe~atni 

bukvi) na politi~kite zatvorenici 

vo Bitolskiot zatvor, na 

makedonski jazik. Inicijativata 

za negovoto izdavawe ja pokrenal 

Zatvorskiot komitet na 

KPM vo sostav: Mi{ko Boìnovski, 

Jorgo Ristevski, Dimitra}i 

Tegovski i Dragi Tozija. 

Objaveni se vkupno tri za~uvani 

broja. Vo uvodnikot kon prviot 

broj e navedeno deka toj }e sodr- 

ì napisi za politi~ki, nau~ni, 

umetni~ki, prosvetni i drugi 

pra{awa. 




1980, 296‡397; Mi{ko Boìnoski, Patot 

do †Na{ pat# (juli 1942 ‡ 6-ti septemvri 

1944, Skopje, 2003. S. Ml. 

„NA[A RE^“ / „NA[ GLAS“ / 

„NA[ LIST“ (Skopje, 5. II 1939 

– 6. I 1941) – edinstveniot lega- 

N 

1035

N NA[A MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

V. †Na{a re~# (1939&1941) 

len vesnik (kako neoficijalen 

organ na KP) vo Vardarskiot 

del na Makedonija {to, i pokraj 

site te{kotii i zabrani, go 

afirmira{e makedonskiot kulturno-nacionalen 

identitet. Vo 

tekot na re~isi dve godini se 

objaveni vkupno 24 broja pod 

naslovot „Na{a re~“ i po dva 

broja pod naslov „Na{ glas“ i 

„Na{ list“. Po odluka na PK na 

KPJ za Makedonija, vo prvata 

Redakcija vleguvaat: pravnikot 

Milo{ Macura (sopstvenik i 

izdava~), pravnikot Dejan Aleksi} 

(glaven i odgovoren urednik), 

pravni~kata Nada Bogdanova, 

studentot Bo{ko [ilegovi}, 

diplomiraniot filozof 

Du{ko Popovi}, profesorot 

Radovan Lali} i tehni~kiot 

urednik i lektor Aleksandar 

Aksi}. Iako vo po~etokot me|u 

redaktorite ima samo eden Makedonec, 

vesnikot uspe{no gi 

sobra re~isi site poistaknati 

makedonski intelektualci i pobudni 

rabotnici, {iroko go odrazi 

ìvotot i sostojbite vo 

Makedonija i so brojni poetski 

i prozni literaturni prilozi 

go afirmira makedonskiot jazik. 

Me|u sorabotnicite se ne 

samo idnite vidni borci i politi~ari 

(Kuzman Josifovski, Vasil 

Anteski, Strahil Gigov, 

Mir~e Acev, Borko Taleski, 

Krste Crvenkovski, Isak Levi, 

Stevan Naumov, Kiril Miqovski, 

Dimkata Angelov-Gaberot, 

Van~o Burzevski, Josif Josifovski, 

Stra{o Pinxur, Boro 

Mokrov, Risto Dukovski, Cvetan 

Dimov, Orce Nikolov, Mileva 

Sabo, Margarita Sofijanova, 

Boro û{kar, Pan~e Pe- 

{ev i mnozina drugi), tuku i literaturnite 

tvorci vo toa vreme 

(Ko~o Racin, Vol~e Naum~eski, 

Mite Bogoevski, Kire Dimov, 

Goj~o Stevkovski, Branko 

Zarevski, Risto Lazeski, Kuzman 

Josifovski, Aleksandar 

Grada~ki i dr.). Toa be{e generacijata 

{to masovno se vklu~i 

vo NOB, golem del od niv i zaginaa 

vo taa borba, a ìvite aktivno 

u~estvuvaa vo izgradbata na 

sovremenata makedonska dràva. 

Na 16. VII 1939 g. Redakcijata go 

objavi i posebnoto izdanie „150 

godina Francuske Revolucije“, 

a prvpat vo ovoj del na Makedonija 

e objaven i „Kru{evskiot 

manifest“. 

1036 

LIT.: Dejan Aleksi}, „Na{a re~“ 

(1939–1941). Od istorijata na napredniot 

pe~at vo Makedonija, Skopje, 1960; 

dr Anton Kolendiÿ, ^lanovi redakcije 

„Na{a re~“, „Politika“, LXXIX, 24587, 

Beograd, 19. III 1982, 12; Blaè Ristovski, 

Prilog kon makedonskata literaturna 

istorija (III), „Sovremenost“, 

XIV, 6, Skopje, 1964, 622; Boro Mokrov, 

Razvojot na makedonskiot pe~at i novinarstvo, 

Skopje, 1980, 379. Bl. R. 

†NA[A HRONIKA# (s. Gorno 

Vranovci, Vele{ko, 30. IX ‡ 20. X 

1944) ‡ povremen informativen 

vesnik, organ na Poverenstvoto 

za propaganda na Prezidiumot na 

ASNOM. Go ureduvale Veselinka 

Malinska, Lazar Mojsov i dr. 

Objaveni se vkupno 11 broja, 8 na 

ciklostil, a drugite vo Pe~atni- 

Neapolis (Kavala), gravura (XVII v.) 

cata †Goce Del~ev#. Sodrì bogati 

sodrìni za organizacijata 

na novata narodna vlast. Vo br. 6 

soop{tuva deka vo slobodna Makedonija 

pristignal i sekretarot 

na CK na KPM Lazar Koli{evski. 




429‡430; D-r Boro Mokrov - M-r Tome Gruevski, 


(1885‡1992), Skopje, 1993, 131. S. Ml. 

†NA[IOT GLAS# (Poloàj, 

poslednite meseci na 1944) ‡ vesnik, 

organ na [estata makedonska 

NO brigada, na makedonski 

jazik. Pronajdeni se pove}e nenumerirani 

broevi. Vtoriot broj 

izlegol na 16. XII 1944 g. Posebno 

se zna~ajni napisite za dejstvuvaweto 

na brigadata. 




1980, 446; D-r Boro Mokrov - M-r Tome 


~at (1885‡1992), Skopje, 1993, 141. S. Ml. 

†NEA ZOI# (†Nov ìvot#) (Bukure{t, 

Romanija, 1949) ‡ vesnik, 

organ na Zdruènieto na politi~kata 

emigracija od Grcija vo 

Romanija, na gr~ki jazik, a edna 

stranica na makedonski jazik, so 

kirilska azbuka, no so bugarski 

pravopis. S. Ml. 

NEAP (Nacionalen ekolo{ki 

akciski plan na RM) – dokument 

so koj se utvrdeni klu~nite problemi 

vo sferata na ìvotnata 

sredina vo dràvata i aktivnostite 

{to }e treba da se prezemat 

vo period od deset godini za re- 

{avawe na prioritetnite problemi. 

Prviot NEAP e donesen vo 

1996, a NEAP 2 vo 2006 g. S. H. P. 

NEAPOL (Neapolis) ‡ anti~ki 

grad na severniot breg na Egejskoto 

More (sega Kavala, Grcija). 

Bil osnovan kako kolonija na ostrovot 

Tasos za kontrola i koristewe 

na kontinentalnoto isto~no 

i zapadno krajbre`je vo 

okolinata. Toa go potvrduva i 

eden ostrovski zakon od IV vek 

pr.n.e., koj im go priznava pravoto 

na neapoli}anite rodeni od 

majki od Tasos da bidat registrirani 

kako ìteli na ostrovot. Za 

odbrana od ekspanzijata na Filip 

II Makedonski Neapol pobaral 

pomo{ od Atina (335 pr.n.e.). 

Po osvojuvaweto od strana na Filip 

II, ja gubi svojata nezavisnost 

{to se potvrduva so prekin na 

monetokoveweto. Vo rimsko vreme 

e edno od najzna~ajnite pristani{ta. 

Star grad so ova ime Herodot 

spomnuva i na poluostrovot 

Palena. Na lokalitetot Grama|e, 

vo atarot na s. Izvor, Vele{ko, 

na 4 km od seloto, na trome|eto 

so selata Vladilovci i


Neveska 

Krnino, kade {to verojatno se 

nao|al zna~aen pajonski grad, me- 

|u drugite arheolo{ki naodi, 

pronajden e i natpis od gradot 

Neapolis, koj sega se ~uva vo Muzejot 


IZV.: A. Boeckh, Corpus Inscriptionum Graecarum, 

Berolini, 1825‡1877. 

LIT.: E. Petrova, Pajonija vo II i I milenium 

pred n.e., Skopje 1999; F. Papazoglu, 

Makedonski gradovi u rimsko doba, Skopje, 

1957. K. M.-R. 

NEARH (Nearhos) (?‡312 pr.n.e.) 

‡ admiral na flotata na Aleksandar 

III Makedonski i patopisec, 

po poteklo od Krit, no naselen 

vo Amfipol. Bil prijatel na 

Aleksandar III u{te od mladosta. 

Go pridruùval na pohodot na 

Istok i bil nazna~en za satrap na 

Likija i Pamfilija (334/3 pr.n.e.). 

Ja predvodel makedonskata flota 

sostavena od okolu sto broda i 

pet iljadi vojnici pri nejzinoto 

vra}awe od Indija (325/24 pr.n.e.). 

Pritoa vodel dnevnik so sekojdnevni 

bele{ki za napornata 

plovidba od utokata na r. Ind do 

Persiskiot Zaliv, opi{uvaj}i gi 

lu|eto, obi~aite, naselbite, florata, 

faunata itn., koj podocna 

mu posluìl na Arijan kako glaven 

izvor za negovata kniga za 

Indija (Indike), a isto taka go koristel 

i Strabon. Za uspe{noto 

vra}awe na flotata bil nagraden 

so zlaten venec. Po smrtta na 

Aleksandar III (323 pr.n.e.) bil vo 

slu`ba na Antigon I Ednookiot i 

negoviot sin Demetrij I Poliorket. 

Zaginal vo bitka kaj Gaza pome|u 

Demetrij I Poliorket i drugite 

dijadosi (312 pr.n.e.). 

IZV.: Arriani, Anabasis, Lipsiae, 1907; Q. Curti 

Rufi, Historiarum Alexandri Magni Macedonis, 

Lipsiae, 1893; Diodori, Bibliotheca historica, 

Leipzig,1896; Plutarchi, Vitae Paralellae, 

Lipsiae, 1921. 


Skopje, 2004; F. Papazoglu, Istorija 

na helenisti~kiot period, Skopje, 

1995. K. M.-R. 

NEVESKA (1903) – vostani~ko 

grat~e oslobodeno za vreme na 

Ilindenskoto vostanie. Vostanici 

od Kostursko (700 borci) go napadnale 

osmanliskiot garnizon i 

go oslobodile grat~eto (12/25. VI- 

II 1903 g.). U{te pri prvite sudiri 

so vojskata ja uni{tile telegrafskata 

linija, a po prezemaweto na 

kasarnata go zaplenile oru`jeto 

i municijata i go istaknale crvenoto 

vostani~ko zname. Vo oslobodenoto 

grat~e bila vospostavena 

privremena, narodnovostani~ka 

vlast na ~elo so mesnite prvenci 

i intelektualci. Nekolkudnevniot 

sloboden ìvot bil prekinat 

od napadot na silni osmanliski 

voeni edinici i ba{ibozuk, 

koi po prezemaweto na Neveska 

sprovele masoven teror vrz mesnoto 

naselenie. 

LIT.: K. Bitoski, Kostursko vo revolucionerno-osloboditelnite 

borbi na 

Makedonija vo vtorata polovina na XIX 

vek, †Glasnik na INI#, XXIX, 3, Skopje, 

1985; A. Trajanovski, Andartskiot kole` 

vo Zagori~ani 1905, Bitola-Skopje, 

1995. Al. Tr. 

†NEVESTINSKO# ‡ makedonsko 

ènsko narodno oro so ritam 

7/8 (3, 2, 2). Najzastapeno e vo Debarsko-rekanskiot 

region, proizlezeno 

od striktno opredelenata 

obredna funkcija na svadba- 

†Nevestinsko oro# vo izvedba od Ansamblot za narodni pesni i ora †Tanec# 

NEVROKOPSKI 

ta da go povede nevestata. Drèweto 

na igraorkite e za kitkite 

na racete, svitkani vo laktite do 

visina na ramenata i malku izdadeni 

nanapred. Igraweto zapo~nuva 

so istovremeno peewe na 

pesnata †Prsten mi padna, male, 

otade reka#. Pogledot e skromen 

i odmeren, ~ekorite elegantni do 

perfekcija, a dvièwata na teloto 

soobrazeni so patrijarhalnoto 

odnesuvawe. 

LIT .: Mihailo Dimoski, Makedonski narodni 

ora, Skopje, 1977, 129. \. M. \. 

Pre~ek na partizanite od Nevrokopskiot partizanski 

odred vo Nevrokop (Goce Del~ev) (9. IX 1944) 

NEVROKOPSKI PARTIZAN- 

SKI ODRED †ANE[TI UZU- 

NOV# (7 IV 1944) – makedonska 

partizanska edinica vo Pirinskiot 

del na Makedonija. Odredot 

bil formiran od partizanite 

od Nevrokopska okolija, od novoizlezenite 

partizani i od partizani 

{to bile vo redovite na partizanskite 

odredi vo Razlo{ko i 

vo Plovdivsko. Komandant na odredot 

bil Grigor Markov, a politi~ki 

komesar Ivan Gulev. Do 10. 

IX 1944 g. Odredot imal pove}e 

oruèni sudiri so bugarskata 

vojska i policija vo selata Teplen, 

Kremen, Breznica, Gajtaninovo, 

L’ki i dr. 

LIT.: Georgi T. Madolev, VÍorÍènata 

borba v PirinskiÔ kraj 1941–1944, SofiÔ, 

1966; EnciklopediÔ Pirinski kraj, 

II N-O. Blagoevgrad, 1999. V. Jot. 

N 

1037

N NEGORSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Negorskata Bawa 

NEGORSKA BAWA – mineralna 

bawa vo podno`jeto na planinata 

Koùf, 4 km severno od Gevgelija, 

vo blizina na s. Negorci. Bawskiot 

kompleks opfa}a dobro 

uredena povr{ina od 25 ha, a smestuva~kite 

kapaciteti se nao|aat 

na nadmorska viso~ina od 60 m. 

Terenot e izgraden od dijabazi 

pokrieni so aluvijalni sedimenti. 

Izvorot na Ladna Bawa dava 

0,35 l/sec i ima temperatura od 

36°C, Topla Bawa 0,35 l/sec i temperatura 

od 39,9°C, dodeka Novata 

Kaptaà dava 100 l/sec i e so 

temperatura od 50°C. Vodata e od 

natriumsko-sulfaten i magneziumsko-sulfaten 

tip. Sodrì kalcium, 

magnezium, natrium i kalium, 

potoa sulfati, hloridi i hidrokarbonati, 

koloidno rastvoreni 

oksidi i rastvoreni gasovi na 

sulfurvodorod. Lekuva revmati~ni, 

nevrolo{ki i ginekolo{ki 

zaboluvawa, bolesti na mo~nite 

pati{ta i prostatata, vospalenija 

na hranoprovodniot i vaskularniot 

sistem i dr. Edinstveno 

vo Makedonija vo N. B. za lekuvawe 

se koristi i prirodna termomineralna 

kal. Prvite bazeni 

za kapewe se izgradeni vo 1903 g. 

Deneska bawata raspolaga so 

smestuva~ki kapacitet od 350 

legla rasporedeni vo vili (10), 

Centarot na gradot Negotino 

1038 

paviljoni i sovremen hotel so 112 

kreveti. 

LIT.: Aleksandar Stojmilov, Negorska 

Bawa, †Geografski razgledi#, kn. 15‡16, 

Skopje, 1978. Al. St. 

NEGOTINO – grad vo sredi{niot 

del na RM so 13.284 `. Se nao- 

|a vo Tikve{kata Kotlina, vo neposredna 

blizina na r. Vardar, na 

nadmorska visina od okolu 150 m. 

Zafa}a povr{ina od 360 ha. Ima 

umereno-kontinentalna klima so 

odredeno mediteransko vlijanie. 

Prose~nata godi{na temperatura 

na vozduhot iznesuva 13,6°C, a 

srednoto godi{no koli~estvo na 

vrneìte 477 mm. Isto~no od 

gradot pominuvaat me|unarodniot 

pat E–75 i me|unarodnata èlezni~ka 

linija Skopje–Solun. 

Na mestoto na dene{noto N. vo 

anti~kiot period se nao|al gradot 

Antigona, koj go osnoval makedonskiot 

kral Antigon Gonat 

(278–242 g. pr.n.e.). Kako gradska 

naselba N. se razvilo od ~ifligarsko 

mesto vo po~etokot na XIX 

v., koga po izgradbata na patot 

[tip–Prilep, stanalo zna~ajna 

raskrsnica na pati{tata vo dolinata 

na Vardar. Kon krajot na 

HH vek N. dobilo i nedelen pazar, 

so {to i oficijalno stanalo 

grad. Demografski porast doì- 

vuva vo vtorata polovina na XX v. 

Vo 1953 g. imalo 2.820 `., a vo 2002 

g. toj broj se zgolemil na 13.284 `. 

Od niv 12.994 `. bile Makedonci, 

117 Srbi, 74 Romi i 46 Turci. Sedi{te 

na op{tina {to zafa}a 


mesta so 19.212 `. Vo okolinata 

ima razvieno lozarstvo, a 

vo gradot prehranbena, tekstilna 

i elektroindustrija. Jugoisto~no 

od N., pokraj r. Vardar e termocentralata 

†Negotino#. Ima gimnazija, 

istoriski muzej, dom na 

kulturata i zdravstven dom. 

LIT.: Popis na naselenieto, doma}instvata 

i stanovite vo Republika Makedonija 

2002, kn. X, DSZ, Skopje, 2004. Al. St. 

TC †Negotino“ 

†NEGOTINO# – TC na mazut, 

locirana na desniot breg na rekata 

Vardar, vo blizina na gradot 

Negotino. Pu{tena e vo pogon vo 

1978 g. Ima eden agregat so nominalna 

mo}nost od 210 MW. Mo`noto 

godi{no proizvodstvo iznesuva 

1.200 GWh. Poradi relativno 

visokata cena na gorivoto ne e 

koristena so golem broj ~asovi 

godi{no i glavno sluì kako rezerven 

izvor. 


Skopje, 1995; J.P. †Elektrostopanstvo 


Elektrostopanstvo na Makedonija, godi{en 

izve{taj, 2003. Dr. R. 

Makarij 

Negriev 

NEGRIEV, Makarij (Gali~nik, 

ok. 1800 ‡ Pazarxik, Bugarija, 

1859) ‡ rezbar i ikonopisec od 

rodot na Fr~kovci. Osven so rezbarstvo, 

se zanimaval i so poseb-


na tehnika na ukrasuvawe na kapitelite 

od stolbovite vo crkvite 

so razli~ni ornamenti i figuri. 

Toa e zanaet na koj nekoi majstori 

vo XIX v. i celosno mu se 

predavale. U~estvuval vo izrabotkata 

na ikonostasot vo skopskata 

crkva †Sv. Spas# (1825), koj 

kako prv majstor go rabotel Petre 

Filipovi~ Garkata. Drugo negovo 

potvrdeno delo e izrabotkata 

na tavanicite vo poznatite 

konaci na upravnikot na Skopskiot 

vilaet Avzi-pa{a vo s. 

Bardovci kaj Skopje, za koe bil i 

posebno nagraden (so kow i postojano 

mesto na pazarot vo Skopje). 

Osven toa, pa{ata go prepora~al 

da u~estvuva vo ukrasuvaweto 

na âr{i-xamijata vo Pazarxik 

(od kade {to samiot poteknuval). 

K. Gr. 

Gradot Negu{ 

NEGU[ (Naousa) – grad vo Egejskiot 

del na Makedonija, vo Grcija. 

Se nao|a na isto~nite padini 

na Karakamen Planina. Od 

Solun e oddale~en 90 km. Vo istorijata 

e poznat po Negu{koto 

vostanie od 1822 g. Spored K’n- 

~ov, vo po~etokot na XX v. vo N. 

ìveele vkupno 6.100 `. Od niv 

3.500 bile Grci, 1.500 Makedonci, 

800 Turci i 300 Vlasi. Po Lozanskata 

konvencija (1924), zna~ajno 

e izmeneta etni~kata sostojba vo 

gradot. Toga{ Turcite se iselile 

vo Turcija, a vo Negu{ se naselile 

1.863 Grci od Mala Azija i 

Pond, no i zna~itelen broj makedonski 

i vla{ki semejstva od 

okolnite sela. Vo podocne`nite 

godini vo N. se podignati nekolku 

tekstilni fabriki, taka {to 

negovoto naselenie vo 1930 g. porasnalo 

na 10.000 `., vo 1951 na 

12.000, vo 1971 na 17.400 i vo 2000 

g. na okolu 20.000. Osven razvienata 

tekstilna industrija, vo 

okolinata na gradot mnogu e ra- 

{ireno ovo{tarstvoto. N. e centar 

na istoimenata okolija vo koja 

ima 28 naseleni mesta. 

LIT.: Vasil KÍn~ov, MakedoniÔ, etnografiÔ 

statistika, SofiÔ, 1900. Al. St. 

NEGU[KO VOSTANIE (fevruari 

– april 1822) – mesno vostanie 

vo okolinata na Negu{, pod vlijanie 

na Gr~koto vostanie. Vo nego 

zele u~estvo lokalnite Makedon- 

ci, Grci i Vlasi. 

Na ~elo na 

vostanieto bile 

L. Zafirakis, 

Anastas Karata{oPostariot, 

Angel Gaco, 

Dijamandis i dr. 

Zafirakis bil 

politi~ki, a 

Karata{o postariot 

voen voda~. 

Vostanieto 

zapo~nalo so 

napad na osmanliskiotgarnizon 

vo Negu{, 

koj bil uni{ten, 

a gradot 

bil osloboden. Karta na Negu{koto vostanie 

Vostanicite 

formirale i Voen {tab. Zazemaweto 

na Negu{ pridoneslo na vostanicite 

da im se pridruì naselenieto 

od Drìlovo, Lozica, Gramatikovo, 

Katranica i dr. naseleni 

mesta. Vostanieto se {irelo i 

kon Voden i Kostur, zafatilo i 

mnogu sela po r. Bistrica. Brojot 

na vostanicite se zgolemuval. Osmanliskite 

vlasti stravuvale od 

napad vrz Solun. Protiv vostanicite 

bila ispratena redovna vojska 

pod komanda na Labud-pa{a. Vostanieto 

bilo zadu{eno, a del od vostanicite 

uspeale da izbegaat na jug 

i da im se pridruàt na gr~kite 

vostanici. 

LIT.: Aleksandar Matkovski, Otporot 

vo Makedonija, IV, Skopje, 1983; Van~e 

Stoj~ev, Voena istorija na Makedonija, 

Skopje, 2000. D. Jov. 

NEDEV, Aljo{a (Skopje, 13. XI 

1978) ‡ karatist. Diplomiral na 

FFK vo Skopje (2006). Reprezentativec 

na tradicionalno karate 

(od 1992). Pove}epaten dràven 

{ampion na Makedonija i u~esnik 

na balkanski, evropski i 

svetski {ampionati; osvojuva~ 

na 2 srebreni i 1 bronzen medal 

na evropski prvenstva i 1 srebren 

i 1 bronzen medal na svetski 

prvenstva za seniori. Izbran 

me|u najdobrite 8 karatisti na 

svetot (2005). R. 

NEDEV, Vencislav (Veles, 18. III 

1949) ‡ karatist. Diplomiral na 

Fakultetot za fizi~ko vospitanie 

vo Belgrad (1981) i na FFK 

vo Skopje (1997). Po~nal da ve`ba 

so prvata generacija makedonski 

karatisti (1967) i bil ~len na jugoslovenskata 

reprezentacija od 

Makedonija. Osvoil bronzen medal 

na dràvnoto prvenstvo vo 

Belgrad (1971) i stanal dràven 

{ampion na SFRJ vo karate vo 

Skopje (1980). Osnovopolo`nik 

na tradicionalnoto karate vo 

RM, trener na KK „Rabotni~ki“, 

selektor na Makedonskata repre- 

NEDEVA 

zentacija vo tradicionalno karate 

i trener i u~itel na balkanski, 

evropski i svetski {ampioni. R. 

Dejan 

Nedev 

NEDEV, Dejan (Skopje, 28. I 1980) ‡ 

profesor po fizi~ka kultura, karatist. 

Zavr{il FFK vo Skopje 

(2006). Bil prvak na Makedonija vo 

tradicionalno karate (1990–2005). 

Pove}epaten juniorski i kadetski 

prvak na Balkanot, na Evropa i na 

svetot. Kako senior osvoil medali 

na 5 svetski prvenstva – 1 zlaten, 2 

srebreni i 3 bronzeni, na 15 evropski 

prvenstva – 2 zlatni, 4 srebreni 

i 4 bronzeni, na Mediteranskite igri 

– 1 zlaten i na balkanskite prvenstva 

– 3 zlatni medali (do 2005). 

Proglasen za najdobar karatist na 

site vremiwa vo RM (2000) i izbran 


(2005); izbran me|unajdobrite 8 

karatisti vo svetot vo Var{ava 

(2003 i 2007), a osvoil srebren medal 

i stanal svetski vice{ampion vo 

fukugo vo Kanada (2006) i srebren 

medal vo kata tim i stana evropski 

vice{ampion na EP vo Var{ava 

(2009) D. S.-R. 

NEDEVA, Jadranka (Skopje, 28. I 

1980) ‡ karatist. Reprezentativec 

na Makedonija vo tradicionalno 

karate (1993), pove}epaten 

dràven {ampion na RM i u~esnik 

na balkanski, evroski i svetski 

{ampionati; osvojuva~ na 3 

bronzeni medali na evropski pr- 

N 

1039

N NEDELEN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

venstva za seniori, izbrana e 

me|u najdobrite 8 karatisti vo 

svetot (2003). R. 

†NEDELEN VESNIK# (Tetovo, 

maj 1942 ‡ avgust 1943) ‡ ilegalen 

vesnik, organ na Tetovskata organizacija 

na KPJ, na makedonski jazik. 

Bil pokrenat od Kuzman Josifovski-Pitu 

pri negoviot ilegalen 

prestoj vo gradot. Tekstovite 

gi pi{uvale K. Josifovski-Pitu 

i Krste Crvenkovski, a go redaktirale 

vo ku}ata na Dragan Spirovski. 

Umnoùvan e na ciklostil, 

na tehnikata na Mesniot komitet 

vo ku}ata na narodniot heroj 

Todor Cipovski-Merxan. Objaveni 

se vkupno 12 broja, od koi se 

za~uvani samo dva. Sodrìnski gi 

afirmira celite na NOAVM. Vo 

edna od statiite se naveduva: †Narodno-partizanskata 

borba e fakt 

vo Makedonija. Ona e eden od najsigurnite 

pati{ta po koj }e moè 

na{iot vekovno poroben narod da 

se zdobie so nacionalna sloboda, 

nezavisnost i poaren ìvot vo utre{nite 

dni.# 




413‡415; D-r Boro Mokrov - M-r Tome Gruevski, 


(1885‡1992), Skopje, 1993, 122. S. Ml. 

NEDELKOVSKI, Kole Nedev (s. 

Vojnica, Vele{ko, 16. XII 1912 – 

Sofija, Bugarija, 2. IX 1941) – 

poet, revolucioner i nacionalen 

deec. Po zavr{uvaweto na osnovnoto 

u~ili{te vo rodnoto selo se 

zapi{uva vo Vele{kata gimnazija, 

no poradi siroma{tijata ja napu{ta 

i raboti kako moler vo 

Skopje (1922–1933). U~estvuva vo 

progresivnoto rabotni~ko dvi- 

èwe, vo 1931 g. se vklu~uva vo 

neformalnata literaturna grupa, 

a potoa i vo Makedonskata mladinska 


(MORO), koja formira jadra 

i vo drugi mesta vo Makedonija, 

kade {to se prou~uva makedonskata 

istorija i jazikot. Se zbliùva 

so K. Racin i so mladiot poet V. 

Markovski. Po~nuva i samiot da 

pi{uva stihovi. Vo septemvri 

1933 g. preku Grcija zaminuva vo 

Sofija, kade {to isto taka ra- 

1040 

Kole 

Nedelkovski 

boti kako moler. Vo toa vreme se 

objavuvaat pove}e makedonski 

periodi~ni publikacii so nacionalna 

orientacija. Od 1937 g. doa|a 

vo Sofija i ~i~ko mu, kni- 

èvnikot-revolucioner M. Vojnicalija, 

kako i pisatelkata od 

Veles V. Tim~eva, a naskoro stignuva 

i V. Markovski. Vo 1938 g. vo 

sp. †IlÓstraci® IlindenÏ# ja objavuva 

svojata prva pesna (na makedonski) 

†Stojan vojvoda#, a vo 

slednata godina i drugi stihotvorbi 

vo istoto spisanie i vo 

zbornikot †IlindenÏ 1939#. Vo 

proletta 1939 g. Nedelkovski i 

Markovski se primeni vo Makedonskiot 

literaturen kruòk, kako 

edinstveni ~lenovi {to pi- 

{uvaat na maj~iniot jazik. Po izleguvaweto 

na stihozbirkite na 

V. Markovski †Narodni bigori# i 

†Oginot# (1938), N. ja predlaga za 

razgleduvawe vo MLK svojata prva 

stihozbirka †M'skavici# i taa 

e otpe~atena vo dekemvri 1939 g. 

Vo toa vreme vo sofiskata Narodna 

biblioteka gi otkriva statiite 

na K. Misirkov vo v. †Mir# 

i negovata kniga †Za makedonckite 

raboti#; ja prepi{uva na ma- 

{ina i MLK predlaga da se preobjavi 

(vo Vardarskiot del na Makedonija). 

Zaedno so Markovski, 

Vapcarov i Abaxiev ja posetuvaat 

soprugata na Misirkov, gi zemaat 

za razgleduvawe rakopisite od negovata 

ostavnina i na 18. V 1940 g. 

K. N. mu pi{uva na sinot na 

Misirkov d-r Sergej Misirkov za 

†tvore{tvoto na najgolemiot sin 

na Makedonija#, za †besmrtniot 

Makedonec K. Misirkov# i go 

zamoluva: †Pa i nie, prokudenite, 

kade i da se nao|ame nadvor od skapata 

na{a tatkovina, se ~uvstvuvame 

tu|inci i zatoa ne ostanavme 

gluvi na deloto i idejata na 

Va{iot nezaboravliv tatko, tuku 

go pregrnuvame toa delo za da go 

izgradime so cenata na najmiloto. 

I taka, daleku od tatkovinata, nie 

se obedinivme vo edno Makedonsko 

literaturno drugarstvo, 

od ~ie{to ime se osmeliv da Ve 

zamolam da ni izlezete vo presret 

za da n# zapoznaete popodrobno so 

ìvotot i dejnosta na Va{iot 

pokoen tatko (biografijata) za da 

moème golemiot borec poodblizu 

da $ go pretstavime na makedonskata 

op{testvenost#. Potoa 

mu gi ispra}aat (so avtografi) 

poslednite izlezeni makedonski 

stihozbirki: †Luwa# od V. Markovski, 

†M'skavici# od K. Nedelkovski, 

†Motorni pesni# od N. 

Vapcarov i dr. 

MLK podgotvuva makedonska antologija, 

vo koja avtorot na predgovorot 

A. Popov pi{uva: †Po V. 

Markovski i K. Racin dojde K. Nedelkovski 

so svojata kniga 'M'ska- 

Prvata 

stihozbirka 

na Kole 

Nedelkovski 

†M’skavici# 

posvetena 

na Fiqa 

i Venko 

Markovski 

(25. XII 1939) 

vici', napi{ana isto taka na maj- 

~in jazik. ... Me|utoa, osnoven motiv 

vo stihozbirkata mu e tatkovinata. 

Site tagi i stradawa na 

samiot poet doa|aat ottamu {to 

zemjata mu e porobena, deka nejziniot 

narod strada vo ropstvo, deka 

del od toj narod gnie po tu|ina vo 

beda, razjaduvan od bolkata za rodnata 

strea#. 

Vo polovinata na avgust 1941 g., po 

razgleduvaweto vo MLK, izleguva 

negovata vtora stihozbirka †Pe{ 

po svetot#. Kako ~len na makedonska 

diverzantska grupa, N. trebalo 

da gi minira redakcijata i 

pe~atnicata na profa{isti~kiot 

vesnik †Zora# i germanskata voena 

radiostanica vo Sofija, no 

bugarskata policija utroto rano 

na 2. IX 1941 g. doa|a da go uapsi, 

poradi {to toj ja frla pekolnata 

ma{ina i se frla od {estiot kat 

na zgradata. 

DELA: MÍskavici. Pesni. [Posveta: Na 

maŸka mi], Sofi® 1940; Pe{Í po svetotÍ. 

Stihotvorenia. DelÍ pÍrvi. 

[Posveta: Na mladite makedonski borci], 

Sofi®, 1941; Sobrano delo. Jubilejno 

izdanie po povod na 40-godi{ninata od 

smrtta na poetot-borec. Predgovor, 

komentar, izbor i redakcija Todor Dimitrovski, 

Skopje, 1981. 

LIT.: Mitko Zafirovski, predgovor kon 

kn.: Kole Nedelkovski, Pesni, Skopje, 

1945, V–XI; Dimitar Mitrev, Tvor~eskiot 

pat na Kole Nedelkovski, †Nov den#, II, 

7–8, Skopje, 1946, 51–57; istiot, Lirikata 

na Kole Nedelkovski, predgovor kon kn.: 

Kole Nedelkovski, Stihovi. Uredil 

Todor Dimitrovski, Skopje, 1958; istiot, 

Poetot i borecot Kole Nedelkovski, vo 

kn.; Sto godini vele{ka gimnazija, Titov 

Veles, 1961, 229–237; D-r Sergej Misirkov, 

Mali spomeni za Kole Nedelkovski i Nikola 

Vapcarov, †Reporter#, I, 10, Skopje, 9. 

XI 1955, 4; Todor Dimitrovski, Kon 

prou~uvawe deloto na Kole Nedelkovski, 

†Razgledi#, III, 7 (59), Skopje, 1956, 7; istiot, 

Bele{ki za jazikot i pravopisot na 

Kole Nedelkovski, †Literaturen zbor#, III, 

2, 1956, 116–119; istiot, Koga e izlezena 

stihozbirkata †Molskavici# od Kole 

Nedelkovski, †Literaturen zbor#, XXVIII, 

5, 1981, 65–66; Vol~e Naum~eski, Posledniot 

den od ìvotot na Kole Nedelkovski, 

†Nova Makedonija#, XIII, 4050, Zabaven 

prilog, 8. XI 1957; Slavko Nikolovski, Novi 

podatoci za Kole Nedelkovski, †Literaturen 

zbor#, XI, 2, Skopje, 1964, 15–17; 

Peco Temelkovski, Se}avawa za Kole 

Nedelkovski, †Literaturen zbor#, XII, 6,


1965, 7–11; Kosta Popovski, @ivot i delo 

za Makedonija, †Studentski zbor#, 

XXXVII, 1034, 9. VI 1987, 10; Vasil Tocinovski, 

Novi soznanija za prvoto izdanie 

na stihozbirkata na Kole Nedelkovski 

†Molskavici# od 1939 godina, †Ve~er#, 

Skopje, 28. VIII 1982, 10; istiot, Poet izgnanik, 

Skopje, 1990; istiot, Kole Nedelkovski. 

@ivot i delo, Skopje 1997; Kole 

Nedelkovski, Izbor. Ibor i predgovor 

Tomislav Todorovski, Skopje, 1987; Blaè 

Ristovski, Koga poto~no e izlezena stihozbirkata 

†Molskavici# od Kole Nedelkovski, 

†Literaturen zbor#, XXXII, 2, 

1985, 9-19; istiot, Koga e izlezena stihozbirkata 

†Molskavici# od Kole Nedelkovski 

(Istorijatot i zna~eweto vo 

na{iot literaturen razvitok), vo kn.: 

Portreti i procesi od makedonskata literaturna 

i nacionalna istorija, II, Skopje, 

1989, 474–485; Dim~e Axi Mitreski, Se}avawa 

za Kole Nedelkovski, vo kn.: Se}avawa 

za nastani i za li~nosti od makedonskoto 

revolucionerno dvièwe. Izbor, 

predgovor i redakcija Kuzman Georgievski, 

Skopje, 1997, 153-167. Bl. R. 

Pan~e 

Nedelkovski 

NEDELKOVSKI, Pan~e (Skopje, 

24. IV 1912 ‡ kaj Kralevo, Srbija, 

11 X 1945) ‡ komunisti~ki 

deec, vozduhoploven kapetan na 

Kralstvoto Jugoslavija, voen komandant 

na NOAVM i polkovnik 

na JNA. Zavr{il gimnazija vo 

Skopje, diplomiral na Voenata 

akademija vo Belgrad (1934) i stanal 

pe{adiski oficer, a potoa ja 

zavr{il i Voenata vozduhoplovna 

{kola (1938) i stanal voen pilot. 

Vo Aprilskata vojna bil zaroben 

vo Saraevo i odveden vo 

Germanija (6. IV 1941 ‡ prvata polovina 

na 1942). Po vra}aweto se 

vrabotil vo rudnikot Radu{a 

(Skopsko) i se povrzal so tamo{nite 

komunisti. Podocna stanal 

borec na Tikve{kiot NOPO 

†Dobri Daskalov# (vo letoto 

1943). Potoa bil povle~en za zamenik-komandant 

na G[ na NOV 

i POM (od krajot na 1943 ‡ krajot 

na vojnata). Neposredno gi rakovodel 

Fevruarskiot pohod i 

voenite operacii vo Proletnata 

ofanziva (1944). So naredba na 

vrhovniot komandant na NOV i 

POJ bil proizveden vo ~in potpolkovnik. 

Bil delegat na Prvoto 

zasedanie na ASNOM. Po Osloboduvaweto 

bil unapreden vo 

~in polkovnik (prvata polovina 

na 1945) i nazna~en za na~alnik 

na Operativniot oddel pri [ta- 

bot na vozduhoplovstvoto na JNA 

vo Zemun (mart 1945). Zaginal vo 

avionska nesre}a na pat kon 

Skopje. 

LIT.: Boro Kralevski, Bea, zaginaa, ostanaa, 

Skopje, 1969, 102; S. A.: Spomen-sobir. 

Po povod 40-godi{ninata od tragi~nata 

smrt na Pan~e Nedelkovski i Dimitar 

Turimanxovski‡Gorski, †Nova Makedonija#, 


Jon~e 

Nedelkoski 

NEDELKOSKI, Jon~e Vasilev 

(s. Borovec, Stru{ko, 14. I 1924) ‡ 

internist-hematolog, redoven 

prof. na Med. f. vo Skopje (1972). 

Medicinskite studii gi zapo~nal 

vo Sofija, no poradi u~estvoto 

vo NOB i na Sremskiot 

front, gi zavr{il vo Belgrad. 

Specijaliziral vo Skopje, po 

{to go formiral Oddelot za klini~ka 

hematologija na Internata 

klinika. Od 1970 do 1980 g. go rakovodel 

Institutot za hematologija 

i transfuziologija. Ima osoben 

pridones vo oformuvaweto 

na transfuziolo{kata slu`ba vo 

RM. Voveduva sovremeni dijagnosti~ki 

i terapevtski metodi 

vo hematologijata, kako i za sobirawe 

i koristewe krv. Osnova~ e 

i pretsedatel na Sekcijata za hematologija 

i transfuziologija 

pri MLD i na Jugoslovenskoto 

zdruènie (1970‡1974) i pretsedatel 

na MLD (1962). Pove}egodi{en 

urednik na MMP. Objavil 

pove}e od 250 truda. 

BIBL.: U~ebnik po hematologija, Skopje, 

1979; koavtor: Interna propedevtika, 

Skopje, 1963. Sl. M. P. 

†NEDELNO VREME# ‡ nezavisen 

informativno-politi~ki nedelnik. 

Izdava~ e DOO †Vreme#. 

Izleguva od 6 XI 2005 g. Direktor 

Aleksandar Damovski, glaven 

urednik Georgi Barbarovski, 

urednik na †Nedelno vreme# Zoran 

Andonovski. Prestana da 

izleguva na 24. VI 2007 g. B. P. \. 

NEDEQKOVI], Du{an (s. Isakovo, 

]uprija, Srbija, 18. V 1899 – 

Belgrad, 29. VI 1984) ‡ univerzitetski 

profesor po filozofija. 

Doktoriral na Sorbona (1922) i 

vo istata godina e izbran za docent 

na novootvoreniot Filozofski 

fakultet vo Skopje, vo 

Du{an 

Nedeqkovi} 

NEDRVNI 

1930 g. stanuva vonreden professor 

i raboti do 1938 g. koga, poradi 

{ireweto na komunisti~kite 

idei, e suspendiran i zaedno so 

grupa svoi studenti-komunisti e 

deportiran vo koncentracioniot 

logor vo Bile}a. Blizok na Ko~o 

Racin. Od 1941 g. e aktiven u~esnik 

vo NOB. Po Vojnata e redoven 

profesor na Filozofskiot 

fakultet vo Belgrad (1946–1953), 

redoven ~len na SANU i nadvore{en 

~len na MANU (1974). So 

nau~no-filozofskiot, pedago{kiot 

i revolucionerniot anga`man 

vo tekot na dve decenii ostavil 

beleìti tragi na nau~niot, 

kulturniot i politi~kiot ìvot 

vo predvoeno Skopje i izvr{il 

vlijanie vrz niza zna~ajni li~nosti 

vo makedonskata filozofska 

i nau~na misla. 

Avtor e na golem broj raspravi, 

studii i statii od oblasta na filozofijata 

i etnopsihologijata. 

Osobeno e zna~aen prevodot so 

negovite komentari na Hegelovata 

†Logika# (izd. pod naslov †Dijalektika#). 

BIBL.: Pankalizam i dijalektika, 1936; 

Ideolo{ki sukob demokratije i fa{izma, 

1937; Leonardo da Vin~i, 1956/57; 

Pragmatizam i dijalektika, 1960; Lametri, 

1961; Ru|er Bo{kovi} u svome vremenu 

i danas, 1961; Humanizam Marksove 

dijalektike, 1968; Lewin i filozofija, 

1969; Etika, 1969, Kosta Racin poet na 

Revolucijata, Skopje, 1973; Istorija na 

filozofijata, Skopski predavawa I, II 

(Prev., red. i pog. K. Temkov), 1984. 

LIT.: D. Grli}, Leksikon filozofa. Zagreb, 1982, 

292; K. Temkov, Pogovor kon: D. Nedeqkovi}, 

Istorija na filozofijata, Skopski 

predavawa II, Skopje, 1984. V. Panz. 

NEDRVNI MATERIJALI VO 

DRVNATA INDUSTRIJA – materijali 

so {iroka primena vo 

sovremenite proizvodi od primarniot 

i finalniot kompleks 

na drvnata industrija. Se primenuvaat 

vo tehnologiite za proizvodstvo 

na razni vidovi drveni 

plo~i, vo grade`nata stolarija, 

vo proizvodstvoto na mebel i kaj 

proizvodite za enterieri. Primenata 

na nedrvnite materijali 

posebno e naglasena kaj tapetarskite 

proizvodi. Vo grupata na 

nedrvnite materijali vleguvaat 

golem broj surovini i poluproiz- 

N 

1041

N NEZAVISIMA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

vodi, od koi pozna~ajni se: prirodnite 

smoli, ve{ta~kite smoli 

i plasti~nite masi, stakloto, 

sredstvata za glodawe, tekstilnite 

vlakna, koàta, rastvoruva- 

~ite i razreduva~ite, boite i 

pigmentite, sredstvata za neposredno 

obojuvawe i belewe na drvoto, 

prema~kuva~ite, lepilata i 

sredstvata za za{tita na drvoto 

od biolo{ki destruktori i ogan 

i dr. B. Il. 

Neoficijalniot organ na VMRO vo Sofija 

†Nezavisna Makedonija# (1932-1934) 

†NEZAVISIMA MAKEDO- 

NI®# (Sofija, 1. VII 1932 ‡ 17. III 

1934) ‡ dneven vesnik na bugarski 

jazik. Glaven urednik bil Vladimir 

Tolev. Po prvite dva broja 

bil preimenuvan vo †BÍlgari®#, 

a od br. 96 pak go dobil prvi~noto 

imenuvawe. Vo podnaslovot 

prvin se deklariral kako †dneven 

vesnik na makedonskite Bugari#, 

potoa kako †nezavisen makedonski 

dneven vesnik# i †nezavisen 

makedonski vesnik#. Objaveni 

se vkupno 105 broja. 






(1885‡1992), Skopje, 1993, 86‡87. S. Ml. 

„NEZAVISIMOST“, ISELE- 

NI^KA ORGANIZACIJA (Dukejn, 

Pensilvanija, SAD, 22. IV 

1922) ‡ organizacija na makedonskite 

i na bugarskite doselenici 

od Dukejn i od okolnite gradovi 

na Pitsburg. Bile aktivni u~ili{teto, 

bibliotekata, klubot, 

mladinskata sekcija i horot 

„Rodni zvuci“. Sl. N.-K. 

„NEZAVISNA MAKEDONI- 

JA“, ISELENI^KA ORGANI- 

ZACIJA (Sirakjuz, Wujork, SAD, 

1923?) ‡ edna od najstarite organizacii 

na MPO. Vo po~etokot se narekuvala 

„Avtonomna Makedonija“. 

So formiraweto na organizacijata 

bila formirana i @enska 

sekcija {to odigrala va`na uloga 

vo vkupnata dejnost. Sl. N.-K. 

NEZIRI, Nezir (s. Vrutok, Gostivarsko, 

5. V 1924) ‡ u~itel i politi~ki 

deec. Bil u~esnik vo 

NOAVM (od 1943) i ~len na 

KPM (od 1944). Zavr{il u~itelska 

{kola. Bil u~itel i direktor 

na u~ili{te, poverenik za 

grade`ni{tvo na Op{tinskiot 

naroden odbor vo Gostivar i pratenik 

vo Republi~kiot sobor na 

Sobranieto na SRM (1970). S. Ml. 

1042 

Potpi{uvaweto na Nejskiot miroven dogovor (27. XI 1919) 

NEJSKI MIROVEN DOGO- 

VOR (27. XI 1919) ‡ dogovor potpi{an 

me|u sojuzni~kite i Zdru- 

ènite sili, od edna, i Bugarija, 

od druga strana. So nego bila potvrdena 

podelbata na Makedonija 

me|u Grcija, Bugarija i Kralstvoto 

na Srbite, Hrvatite i Slovencite. 

Bugarija bila prisilena da 

se otkaè od Strumi~kiot kraj i 

od del od bugarskata nacionalna 

teritorija (Caribrodsko i Bosilegradsko) 

dodeleni na Srbija, 

odnosno na Kralstvoto na SHS. 

So Dogovorot bilo utvrdeno repatrirawe 

na voenite zarobenici 

i na interniranite lica, spored 

toa i tie od Vardarskiot i od 

Egejskiot del od Makedonija. Sepak, 

Bugarija prifatila da gi zadrì 

i makedonskite begalci vo 

Bugarija. Po barawe od Grcija, 

Bugarija prifatila vo Mirovniot 

dogovor da se vnese obvrzuva~ka 

odredba za †dobrovolno# iseluvawe 

na etni~kite malcinstva. 

So Dogovorot Bugarija bila zadolèna 

da isplati voeni reparacii 

vo iznos od 2.250.000,000 

zlatni franci, so {to i objektivno 

bile ograni~eni nejzinite 

mo`nosti za pohuman tretman na 

mnogubrojnoto makedonsko begalsko 

naselenie. 

LIT.: Makedonija vo me|unarodnite dogovori, 

I, (1913‡1940), Skopje, 2006. M. Min. 

NEKRSTENI DENOVI ‡ kalendarski 

period vo hristijanskata 

religija, od Boìk do Vodici. 

Poznati se i kako Pogani 

ili Ristosovi denovi. Iako Isus 

Hristos e krsten na triesetgodi{na 

vozrast, vo narodnoto veruvawe 

periodot od ra|aweto do 

kr{tevaweto se smeta za opasen 

period za ìvotot i zdravjeto, ne 

samo na deteto, tuku i na majkata. 

Zatoa periodot od ra|aweto do 

kr{tevaweto na Isus se smeta za 

period opasen za lu|eto, vreme 

koga se vo dvièwe razni †ne~isti# 

sili i koga po~inatite se vo 

blizina na svoite domovi. Tie de- 

novi se karakteriziraat so religiozen 

strav i razni magiski za{titi. 

Zaradi za{tita, ne se rabotat 

nekoi pote{ki raboti, a se 

izveduvaat razni dejstva za brkawe 

na demonite i bolestite, kako 

{to se babarskite i rusaliskite 

obi~ai. So kr{tevaweto (osvetuvaweto) 

na vodata na Vodici se 

veruva deka se paralizirani nivnite 

aktivnosti. O~igledno e deka 

se raboti za prethristijanski 

obi~ai i veruvawa. 

LIT.: Vera Kli~kova, Boì}ni obi~ai vo 

Skopskata Kotlina, †Glasnik na Etnolo{kiot 

muzej#, 1, Skopje, 1960; Kiril Penu{liski, 

Odbrani folkloristi~ki trudovi, 

2, Skopje 1988; Marko Kitevski, Makedonski 


NEKTARIJ I (XVI–XVII v.) – ohridski 

arhiepiskop (1589). Porane{en 

vele{ki episkop, koj do- 

{ol na prestolot na Ohridskata 

arhiepiskopija, najverojatno, po 

nesre}nata smrt na arhiepiskopot 

Varlaam. Vo tekot na 1598 g. 

pristignal vo Moldavija po milostina. 

Po dve godini zaminal 

za Polska. Ja posetil Rusija 

(1604). Pristignal i vo Antverpen. 

Bil izbran za volgogradski 

arhiepiskop (25. VI 1613) i pove- 

}e ne se vratil vo Ohrid. Po brojni 

neprijatnosti, bil prognat. 

Po intervencija na ruskiot patrijarh 

Filaret Niketi~ mu bilo 

vrateno dostoinstvoto na volgogradskata 

katedra (1621). Go sostavil 

najstariot makedonski zografski 

prira~nik. Po~inal na 3. 

VI 1626 g. 






Bogoslovskiot fakultet Sv. Kliment Ohridski# 


NEKTARIJ II (XVI–XVII v.) – ohridski 

arhiepiskop (1616–1622) 

ne podocna od 1616 g., najverojatno 

naslednik na arhiepiskopot 

Atanasij I po negovoto treto arhipastiruvawe. 

Spored kaùva-


weto na grebenskiot mitropolit 

Sergej, arhiepiskopot Nektarij 

II vo 1622 g. pristignal vo Moskva 

po milostina. 








NEKTARIJ, arhimandrit (Mendo 

Najdoski) (s. Selce, Prilepsko, 

18. X 1960) – arhijerej na 

MPC. Zavr{il Bogoslovija i 

Bogoslovski fakultet vo Skopje. 

Bil zamona{en vo manastirot 

†Sv. Ilija# – ârdak (16. XII 

1982), a prestojuval i vo manastirot 

†Sv. Petka# vo Capari (1981– 

1985). Bil glaven vospituva~ vo 

Makedonskata pravoslavna bogoslovija 

vo Dra~evo (1985–1987) 

i profesor (1987–1990); monah vo 

manastirot †Sv. Naum Ohridski# 

vo Ohrid, prv svetinaumski monah 

(od 1990) i prv igumen na 

MPC arhijerej (1993) nehirotonisan 

(spored negova volja). Zna- 

~ajni se negovite prevodi na bogoslu`bi 

od crkovnoslovenski 

jazik. 

LIT.: Ratomir Grozdanoski, @rtva pred 

manastirskiot oltar, †Vesnik#, Slu`ben 

list na MPC, XXIV, 1, Skopje, januari‡fevruari 

1982; istiot, Stefan Arhiepiskop 


2000. Rat. Gr. 

NEOLIT: 

Statuetka, Anzabegovo 

Nektarij, 

arhimandrit 

Kultna masi~ka, s. Govrlevo Kerami~ki idol, s. Zelenikovo 

NEMATODI (Nematoda) – sitni 

vretenovidni crvi. Imaat ednostavno 

telo vo vid na konec ili 

vlakno (nema, nematos gr. = vlakno). 

Goleminata na teloto im e 

varijabilna. @iveat vo moriwa, 

vo kopneni vodi i vo po~va, a mal 

broj parazitiraat na rastenija, 

na ìvotni i na ~ovekot. Registrirani 

se okolu 10.000 vida, iako 

nivniot broj e zna~itelno pogolem. 

Vo Makedonija se sre}avaat 

endemi~ni vidovi nematodi od 

Ohridsko Ezero: Theristus subsetosus 

Schneider, Neochromadora trilineata 

Schneider i Punctodora ochridensis 

Schneider. 


’rbetnite ìvotni, Skopje, 1991; Grupa 

avtori, Country Stady for biodiversity of the Republic 

of Macedonia (first national report), Ministry 

of environment and physical planning, 

Skopje, 2003. V. T. K. – M. Kr. 

Akcionerskoto dru{tvo †Neokom#, Skopje 

†NEOKOM# AD – akcionersko 

dru{tvo osnovano vo 1990 g. so 

dejnost vo oblasta na informacionite 

i komunikacionite tehnologii 

i vo visokoto obrazovanie. 

Vode~ka kompanija od ovaa oblast 

vo RM, koja raboti preku 

svojot deloven centar vo Skopje i 

pretstavni{tvoto vo Bitola. 

Ima {irok krug delovni aktiv- 

Antropomorfna pretstava 

na kerami~ki sad, s. Damjan 

NEOLIT 

nosti, koi opfa}aat: proektirawe, 

asemblirawe, odrùvawe i 

poddr{ka na hardverska oprema; 

konsultativni uslugi; proektirawe 

i izrabotka na aplikativen 

softver; integrirani re{enija 

za upravuvawe so dokumenti i dr. 

Raboteweto na kompanijata e vo 

soglasnost so standardot ISO 

9001‡2000. Dr. M. 

NEOLIT (mlado kameno vreme) 

(6300 do 4200/4000 g. pr. n. e.) ‡ 

praistoriski period vo Makedonija, 

vo koj egzistirale pove}e 

kulturni grupi: Velu{ko-porodinskata,Anzabegovo-vr{ni~kata, 

Malata Trnska Tumba, Angelci–Zelenikovo 

II i dr. Dosega se 

evidentirani 200 neolitski lokaliteti, 

a nivniot broj se dol- 

ì na povolnite prirodno-geografski 

uslovi, koi ovozmoìle 

intenziven ìvot na ovie prostori. 

Vo Pelagonija e poznata 

Velu{ko-porodinskata kulturna 

grupa, so ~etiri kulturni fazi. 

Najpoznati naselbi se: Velu{ka 

Tumba, Tumba Porodin, Golema i 

Mala Tumba (s. Trn), Tumba Karamani, 

Vrbjanska ûka, ûka Topol~ani, 

Visok Rid i dr. Glavni 

obele`ja na grupata se naselbite-tumbi, 

so ku}i so ~etiriagolni 

osnovi, izgradeni od drvo i od 

kal, so slameni pokrivi, na dve 

vodi. Karakteristi~na e luksuznata 

crvena keramika (~inii, amfori, 

kapaci) so beli naslikani 

ornamenti (polumese~ini, sigmi, 

iskr{eni agli, to~ki i dr.). Grubata 

keramika e ukrasena so barbotin 

nalepci. Vo neolitot se 

neguval kultot na Golemata Majka, 

{to se reflektira i vo antropomorfnata 

plastika (pretstavi 

na èna, {ematiziran ~ove~ki 

lik–maska na cilindri i dr.), a od 

zoomorfnata plastika se karakteristi~ni 

pretstavite na bik, 

èlka, elen, kozorog i dr. Od Pelagonija 

neolitizacijata se {iri 

na sever i go zafa}a Gornovar- 

Antropomorfna pretstava, 

Tumba, s. Maxari 

N 

1043

N NEOS MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

darskiot region, Ov~e Pole, 

Bregalnica i dolinata na Sredna 

Struma. Tuka se formirala Anzabegovo-vr{ni~kata 

kulturna 

grupa, so ~etiri interni fazi od 

ran do docen neolit. Poznati lokaliteti 

se: Barutnica (s. Anzabegovo), 

Vr{nik (s. Tarinci), 

Tumba Maxari, Slatina (s. Zelenikovo), 

Cerje (s. Govrlevo), 

Tumba (s. Sten~e), Damjan, Izvor 

(s. â{ka) i dr. Karakteristika 

na najstarata faza na ovaa grupa e 

belo slikanata keramika (mali 

~inii na plitki noze i tikvesti 

sadovi). Vo sredniot neolit keramikata 

(naj~esto amfori, pehari 

i dr.) se slika so kafeava boja. 

Grubata keramika se sostoi od 

grnci, pitosi i ~inii so razli~na 

golemina, ~esto ukrasuvani so 

barbotin. Dominira kultot na 

Golemata Majka (Tumba Maxari i 

Govrlevo), a e otkriena i raznovidna 

antropomorfna i zoomorfna 

kultna plastika. Keramikata 

vo docniot neolit e dobro izmazneta, 

ima visok crn sjaj, a ~esto 

e kanelirana. Vo ranite fazi, 

neolitot vo Makedonija ima kulturni 

i hronolo{ki vrski so sesklo–kulturata 

vo Tesalija, vo 

sredniot neolit so star~eva~kata 

kultura, a vo docniot so vin- 

~anskata i so drugite kulturni 

grupi. 

LIT.: M. Garasanin, Anzabegovo-vrsni~ka kulturna 

grupa. Velu{ko-porodinska kulturna grupa, 

Praistorija Jugoslavije, 2, Sarajevo, 1979, 79‡114; 

V. Sanev, Neolitot i neolitskite kulturi 

vo Makedonija, Istorija na kulturata 

na Makedonija, 2, Skopje, 1995, 21‡46; D. 

Zdravkovski, New aspects of the Anzabegovo-Vrsnik 

cultural group, Melange to Milutin Garasanin, 

Beograd, 2006, 99‡110. D. Z. 

†NEOS DROMOS# (†Nov pat#) 

(Ta{kent, SSSR, 1956‡) ‡ vesnik, 

organ na makedonskata i na gr~kata 

emigracija od Grcija vo Sovetskiot 

Sojuz, na gr~ki jazik i so 

edna stranica na makedonski. Bil 

podgotvuvan od politi~koto rakovodstvo 

na begalcite i rasturan 

vo site centri kade {to bile 

smesteni. S. Ml. 

NEPARAZITSKI BOLESTI 

KAJ RASTENIJATA – bolesti 

{to se predizvikani od: klimatski 

(nedostig na svetlina, ekstremni 

temperaturi, radijacija, 

nepovolna vla`nost itn.) i edafski 

faktori (nedostig ili vi{ok 

na mineralni sostojki, kiselost, 

vodno-vozdu{en reìm na po~vata 

i dr.), kako i od hemizam na 

okolinata (prekumerno zagaduvawe 

na vozduhot, na vodata i na 

po~vata). Ovie bolesti se neinfektivni, 

obi~no se narekuvaat 

naru{uvawa, {to zna~i ne moàt 

da se prenesuvaat na drugi lokaliteti. 

Iako moàt da predizvikaat 

i uginuvawe na rastenijata, 

1044 

sepak tie se glavno agensi {to gi 

kondicioniraat rastenijata za 

pojava na drugi biotski {tetni 

agensi, sozdavaj}i predispozicija 

i za pojava na infekcii od patogeni 

organizmi. St. N. 

NEPISMENOST ‡ eden od najgorliviteop{testveno-politi~ki 

i pedago{ki problemi na makedonskoto 

op{testvo. Niza istoriski, 

ekonomski, politi~ki i 

socijalni okolnosti pridonele 

nepismenosta da bide postojan 

pridruèn problem na op{testveniot 

razvoj. Neposredno po 

Osloboduvaweto, nad 60% od naselenieto 

vo Makedonija (nad 10godi{na 

vozrast) bilo nepismeno. 

Borbata protiv nepismenosta 

se vodela so: (1) organizirawe 

analfabetski kursevi i (2) prezemawe 

merki za {to pocelosen 

opfat na {kolskoobvrznata populacija 

vo osnovnoto obrazovanie 

i za spre~uvawe na osipuvaweto 

na u~enicite. Samo vo tekot 

na prvite 5 godini po Osloboduvaweto 

(1945–1950) se organizirani 

pove}e od 9.000 analfabetski 

kursevi, vo koi bile opfateni 

okolu 300.000 nepismeni lica. 

Kako rezultat na ovie i drugi 

prezemeni aktivnosti, procentot 

na nepismenite postojano opa|al. 

Statisti~kite pokazateli ja davaat 

slednava periodi~na slika 

na opa|aweto na procentot na nepismenoto 

naselenie: 1948 ‡ 

40,3%; 1961 ‡ 24,5%; 1994 ‡ 6,7%; 

2004 ‡ 3,9%. 



†NEPOKOREN# (1. V 1947 ‡ avgust 

1949) ‡ vesnik, organ na 

Glavniot odbor na NOF, na makedonski 

jazik. Go izdaval Glavniot 

oddel za agitacija i propaganda 

na NOF, a glaven urednik bil 

Pavle Rakovski. Prvin bil umno- 

ùvan na {apirograf, a potoa vo 

pe~atnicata na NOF. Me|u drugoto, 

imal i rubriki †Na{a poezija# 

i †Istorija na jazikot i literaturata#. 

Bil koristen i vo 

novootvorenite u~ili{ta na makedonski 

jazik. Izvesen period 

izdaval i †Bilten# za operaciite 

na DAG. 

LIT.: D-r Boro Mokrov – M-r Tome Gruevski, 


(1885‡1992), Skopje, 1993, 147. S. Ml. 

NERUDA, Pablo (Pablo Neruda) 

(Paral, 12. VII 1904 ‡ Santjago, 

23. IX 1973) ‡ eden od najzna~ajnite 

latinoamerikanski poeti, 

îleanec, levoorientiran. Objavil 

mnogubrojni zbirki pesni, 

a knièvnata dejnost ja zapo~nal 

so qubovna poezija. No brzo se 

orientiral kon socijalnata tematika 

na otvoren i borben iz- 

Pablo 

Neruda 

raz so naglaseni nadrealisti~ki 

elementi i stanal zna~aen pretstavnik 

na angaìranata poezija. 

Poemata [panija vo srceto 

(1937) im e posvetena na naprednite 

sili na republikanska 

[panija. Najva`no mu e deloto 

Seop{ta pesna (1950). Vo nego 

avtorot so najgolem zanes pee za 

minatoto i za sega{nosta na 

Ju`na Amerika i so ogor~enost 

nad sudbinata na narodot. Vo 

1970 ja dobil Nobelovata nagrada 

za literatura, a vo 1972 Zlatniot 

venec na SVP. 

BIBL.: Pesni na zalezot, 1923; Dvaeset 

pesni za qubovta i edna za o~ajot, 1924; 

Sto qubovni soneti, 1960. 

LIT.: Mateja Matevski, Poezijata na 

Pablo Neruda, †Poezija#, ZID-NM, 

1972. P. Gil. 

Valentina 

Nestor 

NESTOR, Valentina (s. Pustec, 

Mala Prespa, R. Albanija, 16. IX 

1971) & lektorka po makedonski 

jazik vo Tirana. Po zavr{uvaweto 

na osnovnoto i srednoto obrazovanie 

vo rodnoto mesto, diplomirala 


na Univerzitetot †Sv. Kiril 

i Metodij# vo Skopje (1995) ieizbrana 

za lektor po makedonski jazik 

na Fakultetot za stranski jazici 

na Univerzitetot vo Tirana 

(1996). Postdiplomskite studii 

gi zavr{ila na svojot Fakultet 

so magisterskata disertacija 

†Leksi~ki zaemki pome|u makedonskiot 

i albanskiot jazik# 

(2003), kade {to ja odbranila i 

doktorskata disertacija †Albanskoto 

leksi~ko-gramati~ko vlijanie 

vrz govorot na Mala Prespa# 

(28. VI 2006). Bl. R.


Niko 

Nestor 

NESTOR, Niko (Struga, 19. VI 

1934) ‡ pliva~ki maratonec. Zavr{il 

Vi{a {kola za nadvore{na 

trgovija vo Belgrad (1962). 

Bil ~len na PVK †Ohridski branovi# 

vo Ohrid. Na republi~kite 

prvenstva vo plivawe osvoil 14 

prvi mesta i postavil nekolku 

republi~ki rekordi (1948–1967). 

Se istaknal vo plivawe na dolgi 

pateki na Ohridskoto Ezero 

(1954–1959) i go preplival ezeroto 

od Sv. Naum do Struga za 11 ~asa 

i 28 minuti (1958). Go preplival 

kanalot La Man{ za 12 ~asa i 

6 minuti (1959). Toj e u~esnik na 

me|unarodni maratonski natprevari 



na Makedonija (1959). 

LIT.: Aleksandar Radi~, 50 godini Ohridski 

branovi, Ohrid, 1982; Istiot, Makedonski 

delfini, Ohrid, 2002. D. S. 

NESTORICA (X–XI vek) – makedonski 

blagorodnik i vojskovodec 

od vremeto na Samuilovoto 

Carstvo. Pred Bitkata kaj Belasica 

(1014) carot Samuil go ispratil 

da go napadne Solun, no 

bil porazen od Vizantijcite. Po 

smrtta na Jovan Vladislav so drugite 

makedonski blagorodnici 

mu se predal na vizantiskiot imperator 

Vasilij II. 

LIT.: Ioannis Scylitzae Synopsis Historiarum, 


Dimitar 

Nestorov 

NESTOROV, Dimitar Josifov 

(Struga, 23. VI 1890 ‡ Ni{, 6. II 

1968) ‡ lekar, revolucioner. Zavr{il 

medicina vo @eneva 

(1921), kade {to u~estvuval vo rabotata 

na makedonskite student- 

ski dru{tva, vo borbata za avtonomna 

Makedonija. Vo 1923 g. bil 

op{tinski lekar vo Bitola, a od 

1934 g. go rakovodel Antiveneri~niot 

dispanzer. Od 1941 do 

1944 g. bil na~alnik na Oblasnata 

higienska laboratorija, a vo 

1944 g., kako pro~elnik na Oblasniot 

zdravstven oddel, bil izbran 

za ~len na ASNOM. Od 25. 

IV 1945 do 17. IV 1946 g. bil potpretsedatel 

na Prezidiumot na 

NS na NRM, a potoa do 31. XII 

1948 g. pretsedatel na Prezidiumot 

na NS. Bil pretsedatel na 

Komitetot za narodno zdravje i 

socijalna politika na Jugoslavija 

(31. XII 1947 ‡ 3. I 1951), pratenik 

vo Sobranieto na NRM i na 

FNRJ, a izvr{uval i drugi funkcii. 

Na 1. VIII 1952 g. bil nazna- 

~en za lekar vo Demir Hisar, a na 

15. IX 1954 g. bil postaven za upravnik 

vo DNZ vo Bitola, kade 

{to ostanal do 1961 g. Se penzioniral 

vo 1964 g. 

LIT.: S. Kova~evski i sorab., D-r Dimitar 

Nestorov, ìvot i delo, Struga, 2004; P. 

Bojaxievski, Zdravstvoto vo Bitola niz 

vekovite, Bitola, 1992, 180. P. B. 

Ivan 

Nestorovski 

NESTOROVSKI, Ivan (s. Treson~e, 

Debarsko, 17. III 1921 – 

Skopje, 17. II 1976) – redoven 

profesor na Geografskiot fakultet 

– Skopje. Diplomiral i 

doktoriral po geologija na Rudarsko-geolo{kiot 

fakultet vo 

Belgrad. Pokraj pedago{kata 

aktivnost na fakultetot, kade 

{to drèl nastava po op{ta geologija 

i petrografija, bil eden 

od pionerite na makedonskata 

geologija i mnogu aktiven vo nau~noistraùva~kata 

dejnost od 

oblasta na regionalnata geologija. 

Zel u~estvo vo izrabotkata 

na Osnovnata geolo{ka karta na 

SFRJ 1:100.000 (za listovite Ohrid, 

Kru{evo, Gostivar), a realiziral 

i pove}e proekti od 

ovaa oblast. 

BIBL.: I. Nestorovski, Geolo{kiot 

sostav i tektonskiot sklop na terenite 

na Suva Gora–Osoj–Grup~in–dolinata 

na Treska, †Trudovi na Geolo{ki zavod 

na SRM#, sv. 10, Skopje, 1963. 

LIT.: †Godi{en Zbornik na Geogr. fak.#, 

kn. 24, Skopje. N. Dum. 

Ko~o 

Netkov 

NEUSPEH 

NETKOV, Ko~o (Skopje, 19. IV 

1924 ‡ Skopje, 18. X 2004) ‡ reìser, 

scenarist i snimatel. Po 

periodot koga mu bea pobliski 

ànrovskite formi na hronikata 

ili ùrnalot, usledi fazata 

na polna tvore~ka zrelost, zabeleàna 

po dramati~nite dokumentarni 

svedo{tva vo filmovite 

†Po tragite na katastrofata 

vo Mavrovo# ili †Skopje, 26. VII 

1963#. Vo bogatiot opus od 130 

naslovi }e se najdat i elegi~ni 

temi {to nè voveduvaat vo svetot 

na umetnosta. †Ohridskite 

trubaduri# ili †Viva la muzika# 

se vistinska oda na qubovta 

kon muzikata. Ne e pomalku inspirativna 

ni potragata po motivi 

od minatoto. Nostalgi~nite 

reminiscencii na letopisot 

†Vo stariot kraj#, evocirawata 

na slavnite stranici od istorijata 

vo dokumentarecot †Ilinden#, 

filmskite esei †Sredovekovni 

freski vo Makedonija# se 

svoeviden pandan na vedrite reportaì 

so sportski sodrìni 

kako †Kajak, ‘75#. G. V. 

NEUSPEH NA DR@AVATA – 

teorija {to tvrdi deka dràvata 

(vladata) ne e efikasna zamena za 

pazarnite nesovr{enosti, odnosno 

deka postojanoto poso~uvawe 

na t.n. domeni na pazarniot neuspeh 

se pretvora vo alibi za dr- 

àvnoto involvirawe vo ekonomskiot 

ìvot, odnosno vo alokacijata 

na resursite. Vo sovremenata 

ekonomska literatura se naveduvaat 

brojni domeni na neuspehot 

na dràvata, koi imaat jasna potvrda 

i vo RM – i vo prethodniot i 

vo sega{niot ekonomski i politi~ki 

sistem: vladata ne raspolaga 

so celosni informacii za ekonomskata 

i socijalnata sfera; nesoodvetnite 

pottici i motivacii 

ja namaluvaat efikasnosta na dr- 

àvata; prisutno e rasturawe na 

resursite vo javniot sektor; ima 

neo~ekuvani reakcii vo odnos na 

javnite programi; vidicite na dr- 

àvata ~esto se kratkoro~ni; 

postoi birokratska neefikasnost 

i birokratska prinuda; costbenefit 

analizata kaj golemi infrastrukturni 

objekti ~esto po- 

N 

1045

N NEFORMALNA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

kaùva ekonomska isplatlivost, 

no nivnata gradba trae dolgo i e 

povrzana so pojava na neo~ekuvani 

i skrieni tro{oci; instituciite 

se neefikasni; dràvnite 

intervencii vo ekonomijata predizvikuvaat 

distorzii na relativnite 

ceni i neefikasna alokacija 

na resursite itn. 

LIT.: J. Stiglitz, Principes d’economie moderne, 

2è edition, De Boeck Universite, Paris – Bruxelles, 

2000, 136‡141; R. Lipsey, &L. Harbury, First 

Principles of Economics, London, 1992, 236‡237; 

C. McConnell and S. Brue, Economics – Principles, 

Problems, and Policies, Thirteenth Edition, 

McGraw-Hill, Inc, 1996, 622‡625. T. F. 

NEFORMALNA EKONOMIJA 

– skrienite ekonomski aktivnosti, 

t.e. transakciite {to ne se registriraat 

od strana na oficijalnata 

ekonomska statistika i, 

spored toa, ne se predmet na dr- 

àvna regulacija i odano~uvawe. 

Vo sovremenata literatura od 

ovaa oblast postoi {arenilo na 

poimi i definicii za neformalnata 

ekonomija. No, i pokraj toa, 

mnogu ~esto se pravi razlika pome|u 

siva i crna ekonomija. Koga 

ovie ekonomski aktivnosti gi vr- 

{at biznisi {to ne se zabraneti 

so zakon, me|utoa, nivnite sopstvenici 

ili voop{to ne go prijavuvaat 

ostvareniot dohod za da go 

izbegnat pla}aweto na danokot, 

ili go prijavuvaat delumno, stanuva 

zbor za siva ekonomija. Od 

druga strana, koga vakvite aktivnosti 

proizleguvaat od biznisi 

zabraneti so zakon (trgovija so 

droga, so oru`je od neovlasteni 

lica, so belo robje, so ~ove~ki 

organi itn.), stanuva zbor za crna 

ekonomija. Neformalnata ekonomija 

e zastapena vo site sovremeni 

ekonomii. Vo princip, taa e 

pogolema vo zemjite so visoko dano~no 

optovaruvawe i so preterana 

regulacija. Inaku, nejzinoto 

u~estvo vo BDP na ekonomiite 

te{ko se utvrduva i procenite 

naj~esto se aproksimativni – kon 

sredinata na 1990-tite godini taa 

vo SAD i vo Velika Britanija se 

procenuva na 7%, vo Grcija na 

30%, vo [panija na 25%, vo Italija 

na 20%, vo Japonija i vo 

[vajcarija na 4%. Vo Makedonija 

postoi samo edna pokompleksna 

studija za razmerite na neformalnata 

ekonomija, pri {to procenata 

se odnesuva na dimenziite 

na onoj del od sivata ekonomija 

{to go opfa}a legalnoto proizvodstvo 

na stoki i uslugi, koe e 

predmet na odano~uvawe i registrirawe 

vo oficijalnata statistika 

no koe, od razli~ni pri~ini, 

ostanuva neregistrirano i neodano~eno. 

Spored avtorite, nejzinoto 

u~estvo vo OP na zemjata vo 

periodot na visoka inflacija (do 

1994) nadminuvalo 40%, a vo 1996 

g. iznesuvalo okolu 35%–36%. 

1046 

Denes procenite se razli~ni vo 

razli~ni izvori i se dviàt vo 

rasponot pome|u 30% i 40% vo 

BDP. 

IZV.: C. McConnell and S. Brue, Economics – 

Principles, Problems and Policies, Thirteenth 

Edition, McGraw-Hill, Inc, 1996, 138. 

LIT.: V. Kandikjan, M. Petkovski i sorab., 

Dimenziite na sivata ekonomija vo Republika 

Makedonija, nau~noistraùva~ki 

proekt, Ministerstvo za razvoj na Republika 

Makedonija, Skopje, juli 1997. T. F. 

NEÊV, Trajko Dimitrov (Veles, 

10. XII 1926) ‡ veterinar. 

Doktoriral na V. f. vo Zagreb 

(1965). Nau~en sovetnik i direktor 

na Veterinarniot institut. 


trudovi. Bil inicijator za izdavawe 

i prv glaven i odgovoren 

urednik na prvoto veterinarno 

makedonsko stru~no spisanie 

†Makedonski veterinaren pregled#. 

M. D. ‡ J. B. 

Qubinka 

Ne~eva 

NEÊVA, Qubinka Ivanova (Ohrid, 

25. IV 1930) ‡ spec. po detska i 

preventivna stomatologija, redoven 

prof. na St. f. Habilitirala 

vo 1972 g. Publikuvala 135 statii. 

Bila rakovoditel na nau~ni istraùva~ki 

proekti i rakovoditel 

na Klinikata za detska i preventivna 

stomatologija. E. M. 

Golupka 

Ne~evska- 

Cvetanovska 

NEÊVSKA-CVETANOVSKA, 

Golupka (Kavadarci, 8. IX 1954) – 

redoven profesor, istraùva~ vo 

oblasta na zemjotresnoto inènerstvo. 

Osnovno obrazovanie i 

gimnazija zavr{ila vo Bitola. 

Diplomirala na Grade`niot fakultet 

vo Skopje (1978), kako najdobar 

student. Magistrirala 

(1983) i doktorirala (1991) vo 

IZIIS vo Skopje. Prestojuvala 

na pove}e univerziteti vo svetot. 

Avtor i koavtor e na preku 320 

nau~ni i stru~ni truda, objaveni 

vo zemjata i vo stranstvo. Bila 

potpretsedatel na DGKM, ~len e 

na Senatot na UKIM i na Agencijata 

za evaluacija. Nositel e na 

pove}e dràvni nagradi i priznanija. 

K. Tal. 

Petar 

Ne~ovski 

NEÔVSKI, Petar (Resen, 10. 

VII 1957) ‡ interpretator na makedonski 

izvorni i novosozdadeni 

pesni. Osnovno i sredno obrazovanie 

i muzi~ko u~ili{te zavr{il 

vo Ohrid, prv stepen na 

Pravniot fakultet vo Skopje i 

Ugostitelsko-turisti~ki fakultet 

(Grupa gastronomija) vo Ohrid. 

Desetina godini rabotel kako 

organizator vo ugostitelskoturisti~kite 

organizacii vo Ohrid, 

a potoa e profesionalen estraden 

umetnik. Realiziral dvaesetina 

turnei vo Avstralija, 

SAD i Kanada. Nastapuval na 

mnogu festivali vo RM, kako i na 

pove}e me|unarodni festivali 

vo Kambera, Toronto, Amsterdam 

i dr. Pogolem broj audioproekti 

(magnetofonski lenti i CD) realiziral 

za Muzi~kata produkcija 

na MRT, †Jugodisk# od Belgrad, za 

†Senator-rekord#, †Vezilka, †Mister 

kompani# i dr. M. Kit. 

NI@I SREDNI UÎLI[TA 

– v. stru~no obrazovanie 

Anastasija 

Nizamova 

(Muhi}) 

NIZAMOVA (MUHI]), Anastasija 

(Skopje, 17. VI 1948) ‡ pevica, 

mecosopran, prvenka na Operata 

na MNT. Diplomirala solo-


peewe na Fakultetot za muzi~ka 

umetnost vo Skopje (prof. K. 

Trpkov), a specijalizirala vo 

Italija. Debitirala na operskata 

scena na MNT so ulogata na 

Nensi vo operata Albert Hering. 

Vo MNT e od 1972 g. Taa e 

nositelka na pove}e od 20 naslovni 

i pove}e sporedni ulogi od 

svojot fah, vo koi demonstrira 

muzikalnost i temperament vo 

scenskata izvedba. Pozna~ajni 

ulogi: Orfej (Orfej i Evridika), 

Kerubin (Svadbata na Figaro), 

Acu~ena (Trubadur), Adalxiza 

(Norma), Amneris (Aida), 

Karmen, Rozina (Sevilskiot 

berber), Madalena (Rigoleto), 

Ulrika (Bal pod maski), Irena 

(Car Samuil). Nastapuvala i na 

koncertniot podium so solo-recitali, 

vo vokalno-instrumentalni 

dela i vo oblasta na zabavnata 

muzika – kako interpretator 

na xez-kompozicii i spirituali. 

Gostuvala vo Kanada, SAD, 

Polska, Rusija. F. M. 

NIKANOR (Stagira, 360–317 

pr.n.e.) – vojskovodec na Aleksandar 

III Makedonski, vnuk na Aristotel. 

Bil ispraten kaj Helenite 

(324 pr.n.e.) da go prenese kralskiot 

proglas so koj se zapovedalo 

da im se dozvoli vra}awe na 

politi~kite begalci. Go komanduval 

garnizonot na Kasandar vo 

Minuhij (319 pr.n.e.) i negovata 

flota na Bosfor, kade {to bil 

porazen Klejtos (318 pr.n.e.). Edna 

raspravija so Kasandar dovela 

do negovo apsewe i pogubuvawe. 

IZV.: Diodori, Bibliotheca historica, Leipzig,1896. 


period, Skopje, 1995. K. M.-R. 

NIKEJA, DOLENCI, BITOL- 

SKO – docnoanti~ki kastron, 

ju`no od Dolenci, na egnatiskiot 

pat, 18 km zapadno od Herakleja 

Linkestidska (Tab. Peut. IV, 1: Nicia). 

Fortifikaciskata ramka na 

tvrdinata (Castra, Parembole), so 

dimenzii 125 h 122 m, so 10 potkovi~esti 

i 4 kru`ni kuli, bila 

oformena vo raniot IV v.n.e. Vo 

perimetarot e otkopan del od golema 

bazilika so mozai~ni podovi. 

Nepoln kilometar isto~no, 

Lokalitetot †Suvi Livadi# vo s. Dolenci, bazilika (VI v.) 

na lokalitetot Suvi Livadi, e 

otkopana vtora bazilika (VI v.), a 

1,5 km isto~no od kastronot (na 

lokalitetot Ramenska Tumba) i 

treta bazilika, obete so mozai- 

~en pod i so pove}e primeri na 

kameni arhitektonski elementi 

od prozorcite i od oltarnite 

pregradi. Prvobitno planiran i 

oformen kako objekt od voen karakter 

(za kontrola na egnatiskiot 

pat), vo docnata antika kastronot 

Nikeja prerasnal vo civilen 

grad vo ramkite na istoto obyidie. 

LIT.: I. Mikul~i}, Anti~ki gradovi vo 

Makedonija, Skopje, 1999, 330‡331; V. Lil- 

~i}, Makedonskiot kamen za bogovite, 

hristijanite i za ìvot po ìvotot, II, 

Skopje, 2002, 758‡765, 770‡773. V. L. 

NIKEJSKO CARSTVO (1204– 

1261) – sozdadeno vo Mala Azija 

po pa|aweto na Carigrad pod 

vlasta na krstonoscite (1204). Go 

osnoval Teodor I Laskaris (1204– 

1222). Sedi{teto na Carigradskata 

patrijar{ija bilo preneseno 

vo Nikeja. Novata dràva gi 

zadràla vizantiskite institucii 

i stanala legitimen naslednik 

na Vizantiskoto Carstvo. 

Najgolem podem bil postignat vo 

vremeto na vladeeweto na Jovan 

III Vatac (1222–1254). Toj gi pro- 

{iril granicite na dràvata, go 

likvidiral Solunskoto Kralstvo 

(1246), gi osvoil Makedonija 

i delovi od Albanija (1252). Nikejskiot 

vladetel Mihail VIII 

Paleolog go obnovil Vizantiskoto 

Carstvo (1261). 

LIT.: A. Gardner, The Lascarids of Nicea. The Story 

of an Empire in Exile, London, 1912. K. Ax. 

NIKETI], Boìdar (Sremska 

Kamenica, Srbija 18. II 1899 ‡ 

Skopje, 18. III 1963) ‡ nevropsihijatar, 

redoven prof. na Med. f., 

eden od prvite 19 nastavnici na 

novoformiraniot Med. f. vo 

Skopje, {ef na Katedrata i prv 

direktor na Nevropsihijatriskata 

klinika. Uspeal od skromnoto 

Psihijatrisko oddelenie da formira 

sovremena Klinika za nevropsihijatrija, 

voveduvaj}i sovremeni 

metodi na isleduvawe i 

tretman na bolnite. Ja formiral 

i Psihijatriskata bolnica †Bardovci“ 

vo Skopje. Bil pretseda- 

Boìdar 

Niketi} 

NIKO 

tel na MLD (1953), pretsedatel 

na Sojuzot na lekarskite dru{tva 

na Jugoslavija i doìvoten 

pretsedatel na Nevropsihijatriskata 

sekcija na MLD, a vo eden 

mandat i dekan na Med. f. vo 

Skopje. Br. N. 

NIKIFOROS, Gregoras (XIV 

vek) ‡ vizantiski diplomat i istori~ar. 

Patuvaj}i vo diplomatska 

misija na dvorot na Stefan 

De~anski i pominuvaj}i niz te{koproodni 

krai{ta okolu rekata 

Struma, slu{al kako negovite sopatnici 

Sloveni peat nekakvi 

ta`ni pesni (tragika meli) za 

herojskite podvizi na svoite narodni 

junaci, {to e svedo{tvo za 

narodnata epska tradicija pred 

poznatite ciklusi, sozdadeni vo 

otomanskiot period. Gregoras soop{tuva 

za ubavi i skladni pesni, 

koi ne bile varvarski tvorbi, 

kakvi {to dotoga{ poznaval na 

makedonska po~va. B. Ort. 

Srednoto op{tinsko u~ili{te †Niko Nestor#, Struga 

†NIKO NESTOR#, Sredno op- 

{tinsko u~ili{te, Struga – osnovano 

vo 1950 g. kako sredno 

stru~no zanaet~isko u~ili{te. 

Vo u~ebnata 1965/1966 g. se transformira 

vo sredno grade`no, a 

od 1979 g. se soedinuva so Gimnazijata 

vo CSO †Niko Nestor“ 

{to podocna se preimenuva vo 

DSU. U~enicite se osposobuvaat 

za profilite: grade`ni tehni~ari 

za niskogradba, za visokogradba 

i za hidrogradba, grade`ni laboranti, 

monteri za suva gradba 

od tret stepen i geodetski tehni- 

~ari. 

LIT.: Niko Nestor,. Sredno op{tinsko 

u~ili{te, monografija, Struga, 2000 g. R. D. 

N 

1047

N NIKOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

NIKOV, Bo{ko (Kratovo, 1946) 

– inèner metalurg i stru~wak 

za za{tita na ìvotnata sredina. 

Se {koluval vo Skopje, kade 

{to i diplomiral na Tehnolo{ko-metalur{kiot 

fakultet vo 

Skopje. Magistriral na Tehnolo{ko-metalur{kiot 

fakultet 


na Tehnolo{ko-metalur{kiot 


Kratko rabotel na Tehnolo{kometalur{kiot 

fakultet vo 

Skopje, a potoa vo MHK †Zletovo# 

vo Veles, a bil i direktor na 

sektor. Podra~ja: metalurgija na 

oboeni metali i za{tita na ìvotnata 

sredina. Avtor e na proekti, 

elaborati i nau~ni trudovi. 

Sv. H. J. 

NIKOVSKI, Risto (Resen, 13. V 

1942) – diplomat od kariera. Diplomiral 


Skopje (1971). Rabotel kako tret sekretar 

na ambasadata na SFRJ vo Peking 

(1972–1976); prv sekretar na ambasadata 

na SFRJ vo Havana (1977– 

1981); sovetnik na ambasadite na 

SFRJ vo Kuala Lumpur (1986–1988) i 

vo Xakarta (1986–1988); vonreden i 

opolnomo{ten ambasador na RM vo 

Obedinetoto Kralstvo (1993–1997), 

vo Irska i vo Island (nerezidenten, 

1994‡1997), vo R. Albanija (1998– 

2002) i vo Ruskata Federacija (2003‡ 

2006), sovetnik na Pretsedatelot na 

RM (od 2009). 


na RM, Skopje, 2006. T. Petr. 

NIKODIEVI], Branislav Voislavov 

(Skopje, 12. II 1929) ‡ 

farmakolog, redoven prof. na 

Med. f. vo Skopje, dolgogodi{en 

1048 

Bo{ko 

Nikov 

Risto 

Nikovski 

Branislav 

Nikodievi} 

direktor na Institutot za pretklini~ka 

i klini~ka farmakologija 

so toksikologija, prodekan i 

dekan (vo dva mandata) na Med. f., 

direktor na UCMN, pretsedatel 

na Farmakolo{koto dru{tvo na 

Makedonija i pretsedatel na Sojuzot 

na farmakolo{kite dru{tva 

na Jugoslavija. Osnovopolo`nik 

na Klini~kata farmakologija 

vo Makedonija, osnovopolo`nik 

i prv v.d. dekan na Farm. f. vo 

Skopje (1977‡1982). Bil gostinnau~nik 

vo Nacionalnite instituti 

za zdravstvo vo Betezda 

(SAD) vo intervali okolu 10 godini, 

gostin-profesor vo SAD, 

Japonija, Finska, Germanija, 

Italija, Slovenija, Hrvatska, 

Bugarija. Pokraj brojnite nau~ni 

trudovi, bil glaven i odgovoren 

urednik i avtor na nekolku poglavja 

vo knigite: †Sovremena dijagnostika 

i terapija vo medicinata“ 

(2000) i †Farmakoterapiski 

prira~nik“ (2006). Br. N. 

Olga 

Nikodievi} 

NIKODIEVI], Olga Aleksandrova 

(Skopje, 29. III 1933) ‡ 

fiziolog, redoven prof. na 

Med. f. vo Skopje, {ef na katedra. 

Formirala radioimunolo{ka 

laboratorija za odreduvawe 

na cikli~ni nukleotidi i senzitivnost 

na receptorite vo RM. 

Bila gostin nau~nik vo nacionalnite 

instituti za zdravstvo 

vo Betezda (SAD) okolu 10 godini 

(so prekini). Pokraj brojnite 

nau~ni trudovi, bila avtor na 

del od u~ebnikot po fiziologija 

i na del od †Sovremena dijagnostika 

i terapija vo medicinata“ 

(2000). Br. N. 

NIKODIM ‡ ohridski arhiepiskop 

(1452‡1453). Spomnat e vo 

eden natpis na crkvata †Vsi Sveti# 

vo s. Le{ani, Ohridsko 

(1452). Po barawe na moldavskiot 

vojvoda Aleksander, go rakopolo- 

ìl Teoksil za moldavski mitropolit 

(1451 ili 1453). 

LIT.: V. Grigorovi=, O=erk pute[estvi® 

po Evropejskoj Turcii, II izd., 

Moskva, 1877, 107; Ivan Snegarov, Istorix 

na Ohridskata arhoepiskopix, 

t. 2. Ot padaneto £ pod turcite do 

nejnoto uni]oènie (1394‡1767), Sofix, 

1931; Jovan Bel~ovski, Hronolo{ki 

spisok na poglavarite na Ohridskata 

arhiepiskopija (patrijar{ija), †Godi- 

{en zbornik# na Bogoslovski fakultet 

†Sv. Kliment Ohridski#, kn. 8, Skopje, 

2002, 66. S. Ml. 

NIKODIM PRILEPSKI-TIS- 

MANSKI (Prilepsko, XIV – 

Tismanski manastir, Romanija, 

1406) – crkoven i knièven deec. 

Duhovnoto i knièvnoto iskustvo 

go dobil na Sveta Gora. 

Vo vtorata polovina na XIV v. 

zaminal vo Vla{ko (Romanija), 

kade {to gi osnoval prvite manastiri 

†Vodica# i †Tismana#. 

Od bogatata knièvna aktivnost 

mu e za~uvano samo edno 

mo{ne rasko{no iluminirano 

Evangelie (1404/5), {to pretstavuva 

najstar datiran romanski 

rakopis {to se ~uva vo Bukure{t 

(Muzej na umetnosta). 

Arhimandritot Nikodim umrel 

vo Tismanskiot manastir, kade 

{to bil igumen. So svojata dejnost 

ima istoriska uloga vo razvojot 

na makedonsko-romanskite 

duhovni i knièvni vrski na 

preminot od XIV vo XV v. 

LIT.: H. Ruvarac, Pop Nikodim, der erste Klostergrunder 

in der Walachei, †Archiv für slavische 

philologie#, XI, 1888, 354‡363; E. Lazarescu, 

Nicodim de la Tismana si rolul siu in cultura 

veche romineasci, Romanoslavica, XI, 1965, 

str.237‡285; I. Velev, Makedonskiot kni- 

èven XIV vek, Skopje, 1996. I. Vel. 

NIKOLA (H v.) – makedonski 

blagorodnik, komes, upravnik na 

Prespansko-ohridskata oblast vo 

vremeto na car Petar (927–969), 

tatko na komitopulite David, 

Mojsej, Aron i Samuil. Za negovoto 

upravuvawe nema podatoci. 

Po~inal vo Prespa, najverojatno 

vo s. German ili vo negovata blizina. 

Nadgrobnata plo~a so negovoto 

ime i so imiwata na negovata 

èna Ripsimija i sinot David 

bila pronajdena vo prespanskoto 

selo German (1888), pri izgradba 

na crkva. Nadgrobniot spomenik 

go podignal Samuil vo spomen na 

svoite roditeli i postariot 

brat. Semejnata grobnica {to ja 

podignal Samuil ne e pronajdena. 


rec. I. Thurn, Berlin, 1973; J. Ivanov, 

BÍlgarski starini izÍ MakedoniÔ, SofiÔ, 

1931. K. Ax.


NIKOLA (Nikolica) (X –XIv.) 

– vizantiski blagorodnik, rodnina 

na Ermenecot Kekavmen, strategot 

na Elada. Po Samuilovoto 

zazemawe na Larisa (986) pominal 

vo negova slu`ba, kako upravnik 

na Servija. Bil porazen od 

Vasilij II (1003), od kogo ja dobil 

titulata patricij. Po nekolku 

dena prebegal kaj Samuil, no odnovo 

bil zaroben, a po nekolku 

godini povtorno prebegal vo Samuilovoto 

Carstvo i ostanal lojalen 

do letoto 1018 g., koga (vo 

Devol) mu se predal na carot Vasilij 

II, a toj naredil da go zatvorat 

vo Solun. LIT.: 

S. Antoqak, Samuilovata dràva, Srednovekovna 

Makedonija, I, Skopje, 1986; S. 

Pirivatri~, Samuilovata dÍràva, obhvat 

i harakter, SofiÔ, 2000. B. Petr. 

NIKOLAJ III ‡ ohridski arhiepiskop 

(1486‡1502). Spomnat e vo 

ìtieto na carigradskiot patrijarh 

Nifon II vo godinite 1486/9, 

1497/8 i 1502 g. 



£ pod turcite do nejnoto uni]oènie 

(1394‡1767), Sofix, 1931; Jovan Bel~ovski, 

Hronolo{ki spisok na poglavarite na 

Ohridskata arhiepiskopija (patrijar{ija), 

†Godi{en zbornik# na Bogoslovski fakultet 

†Sveti Kliment Ohridski#, kn. 8, 

Skopje, 2002, 67. S. Ml. 

Van~o 

Nikoleski 

NIKOLESKI, Van~o (s. Crvena 

Voda, Ohridsko, 10. VI 1912 ‡ 

Ohrid, 15. IV 1980) ‡ tatko na makedonskata 

sovremena literatura 

za deca i mladina. Rabotel kako 

u~itel i urednik na detski 

spisanija. Negovite pesni i poemi, 

raskazi i romani se ispolneti 

so temi i motivi od podale~nata 

i pobliskata istorija na 

makedonskiot narod, so rasko{nata 

ubavina od folklornoto 

nasledstvo sekoga{ se bliski do 

~itatelot. 

BIBL.: stihozbirki: Makedon~e, Sk., 

1946; [kolsko yvon~e, Sk, 1947; Prva radost, 

Sk., 1947; Mice, poema, Sk., 1947; Babino 

vretence, Sk., 1948; ûden svet, Sk., 

1952; ûden dedo, Sk., 1964; Yvezdeni ve~eri, 

Sk., 1973; raskazi: ûdotvoren kaval, 

Sk., 1952; Prikazni od moeto selo, Sk., 

1964; Maliot lovec, Bit., 1970; romani: 

Vol{ebnoto samar~e, Sk., 1962, klasi~no 

delo; Goce Del~ev, Sk., 1964; Pod viornoto 

zname, Sk., 1967. V. Toc. 

Dim~e 

Nikoleski 

NIKOLESKI, Dim~e (s. Kosel, 

Ohridsko, 13. I 1943 ‡ Skopje, 2. IV 

1998) ‡ kompozitor i muzi~ki 

kriti~ar. Rabotniot vek go minuva 

vo Radio Skopje, kade {to kako 

novinar, ostava nekolku stotini 

kritiki i pove}e avtorski emisii, 

posveteni na temi i li~nosti 

od makedonskiot muzi~ki ìvot. 

Naporedno komponira, glavno 

na poleto na kamernata i solisti~kata 

muzika, a se istaknuvaat 

delata: Guda~ki kvartet 

(1969), †êtiri asocijacii na edna 

narodna pesna“ (1988), †Dva 

bakrorezi spored Petko Dabeski“, 

za glas, violina i pijano 

(1989). Avtor na pogolem broj 

horski kompozicii. B. Ort. 

Dragan 

Nikoli} 

NIKOLI], Dragan (Nik{i}, C. 

Gora, 12. XII 1933 - Skopje, 11. XII 

2006) ‡ novinar i pisatel. Diplomiral 


vo Belgrad. Od 1960 g. dopisnik 

na †Borba# od Skopje, urednik za 

SRM (1970). Od 1992 g. dopisnik 

na †Na{a borba# od RM. Kolumnist 

na †Utrinski vesnik# (1999), 

vo periodot 1994/99 g. osnova~ i 

urednik na emisijata za srpski jazik 

†Vidik# na MTV. Romani na 

srpski: †Spasuvawa#, †Dim#, †Kuki#, 

†Uli{te#, †Crnogorska trilogija#, 

zbornik na objaveni kolumni 

†[to ni se slu~uva{e# 

(2006). Scenarija za igrani filmovi: 

†Ubavinata na porokot#, 

†Isku{uvawe na |avolot# i †Vo 

ime na narodot#. B. P. \. 

NIKOLI], Mihailo Jovanov 

(Belgrad, 7. X 1904 ‡ Belgrad, 8. 

XI 1980) ‡ infektolog, redoven 

prof. po infektologija na Med. 

NIKOLOV 

f. vo Belgrad. Vo po~etokot na 

50-tite godini na XX vek toj gi 

postavil klini~ko-pedago{kite 

osnovi na infektologijata vo 

Makedonija na novoformiraniot 

Med. f. vo Skopje. 

LIT.: Znameniti lekari, Beograd, 

2005. D. S.-B. 

NIKOLI]I (XVIII v.) ‡ bogato 

semejstvo vo Vojvodina doseleno 

od Veles vo XVIII vek. Vo 1772 g. 

dobile blagorodni~ka titula i 

grbovnica so pridavkata †Vele{ki# 

(†von Welless#). Teodor imal 

visok ~in vo Petrovaradinskiot 

polk. Semejstvoto spa|alo vo redot 

na blagorodni~kite semejstva 

Tekelii i Stratimirovi}i. 

LIT.: D-r H. G. Andonovski, Makedonija i 

Vojvodina. O nekim me—usobnim vezama u 

pro{losti, †Zbornik za dru{tvene nauke 

MS#, 23, Novi Sad, 1959. M. Zdr. 

NIKOLICA MLADIOT (X–XI 

v.) – vojskovodec, sin na poznatiot 

Samuilov blagorodnik Nikolica. 

Go komanduval prviot i najhrabar 

odred makedonski vojnici. 

Po smrtta na Jovan Vladislav 

(1018), koga zapo~nala agonijata 

na Samuilovoto Carstvo, vo 

Skopje mu se predal na vizantiskiot 

imperator Vasilij II i bil 

po~esten so titulata protospater 

i strateg. 



Velimir 

Nikolov 

NIKOLOV, Velimir (Skopje, 3. 

VI 1927 ‡ Skopje 10. VIII 1981) ‡ 

etnolog, kustos sovetnik vo Etnolo{kiot 

muzej na Makedonija. 


fakultet ‡ Grupa etnologija vo 

Skopje (1954). Re~isi siot raboten 

vek go minal vo Etnolo{kiot 

muzej na Makedonija, kade {to 

bil rakovoditel na Oddelot za 

narodno stopanstvo. Bil na pove- 

}e studiski prestoi niz muzeite 

vo Jugoslavija i vo pove}e evropski 

zemji, kako i na postdiplomski 

studii vo Institutot za me|unarodni 

studii na Univerzitetot 

vo Kalifornija. Bil ~len na Redakcijata 

na sp. †Makedonski 

folklor# i na drugi redakcii. 

LIT.: \or|i Zdravev, In memoriam, †Makedonski 

folklor#, XV, 29‡30, Skopje, 1982, 

227‡228. S. Ml. 

N 

1049

N NIKOLOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Dim~e Nikolov, grafika 

NIKOLOV, Dim~e (Bitola, 21. 

II 1953 – Skopje, 30. IV 1998) ‡ grafi~ar, 

profesor na Fakultetot 

za likovni umetnosti vo Skopje, 

zna~aen za afirmacijata na makedonskata 

grafika na me|unarodno 

pole. Diplomiral (1978) i magistriral 

(1980) na Akademijata za 

likovni umetnosti vo Qubqana. 

Bil u~esnik na me|unarodni grafi~ki 

manifestacii. Sozdaval 

apstraktni, lirski tretirani 

znakovni kompozicii so upotreba 

na crno-beli efekti (Predel 14, 

1979; Predel 22, 1980). Z. Al.-B. 

NIKOLOV, \eor|i (Ohrid, 1868 

‡ Carigrad, 1. III 1938) ‡ lekar, 

revolucioner. Medicina zavr- 

{il vo Carigrad, a rabotel kako 

lekar vo Ohrid i potoa vo Skopje. 

Aktivno u~estvuval vo rabotata 

na MRO. Vo 1905 g. bil lekar 

vo Voden, kade {to steknal brojni 

neprijateli, koi nekolku pati 

se obidele da go ubijat. Vo 1907 g. 

bil osuden na 101 godina zatvor, a 

kaznata ja izdrùval vo Solun, 

Rodos i Bursa (Mala Azija). Po 

Mladoturskata revolucija bil 

pomiluvan (1908) i nazna~en za 

lekar vo Bitola. U~estvuval vo 

Balkanskite i vo Prvata svetska 

vojna. P. B. 

NIKOLOV, Jordan (Orce) Antonov 

(Skopje, 7. I 1916 ‡ Vladi- 

~in Han, Srbija, 3/4. I 1942) ‡ komunisti~ki 

deec i naroden heroj. 

Go izu~il kroja~kiot zanaet 

(1934), stanal aktivist na URSovite 

sindikati i ~len na KPJ 

(od 1935). Bil sekretar na Podru`nicata 

na {iva~kite rabotnici 

(vo proletta 1938), sekretar 

na MK na KPJ vo Skopje i ~len na 

privremenoto Biro na PK na 

KPJ vo Makedonija (1939‡1940). 

Bil organizator na ilindenskite 

izleti (1940), potoa e uapsen (av- 

1050 

Jordan 

(Orce) 

Nikolov 

gust 1940) i osuden na dve godini 

vo Kikinda, Lepoglava i Sremska 

Mitrovica, kade {to bil ~len na 

Zatvorskiot komitet na KPJ. Na 

Pokrainskata konferencija (8. 

IX 1940) vo otsustvo bil izbran za 

~len na PK na KPJ vo Makedonija, 

a na Pettata zemska konferencija 

na KPJ (Zagreb, 19‡21 X 

1940) i za kandidat za ~len na CK 

na KPJ. So grupa zatvorenici, 

niz prokopan tunel, uspeal da izbega 

(22. VIII 1941) i se vklu~ile 

vo Fru{kogorskiot NOPO, preku 

koj se prefrlil do Vrhovniot 

{tab na NOV i POJ vo slobodnoto 

Uìce. So grupa partizani, vo 

obid da se prefrli vo Makedonija, 

nai{ol na bugarska zaseda i po 

kratka borba zaginal. Proglasen 

e za naroden heroj na Jugoslavija 

(29. VII 1945). 

LIT.: Boris Bojaxiski, Naroden heroj 

Jordan Nikolov-Orce, Skopje, 1951; êda 

Ne{i}, Kako zagina Orce Nikolov, naroden 

heroj, kandidat za ~len na CK KPJ, 

†Nova Makedonija#, VIII, 2145, Skopje, 1. XI 

1951; Ilija Zafirovski, Poraka od Uìce 

do Makedonija vo 1941 godina, †Nova Makedonija#, 

XVII, 5279, Skopje, 2. VII 1961, 6; 

Orce Nikolov, †Trudbenik#, XXXIV, 31, 

Skopje, 28. VIII 1978, 5; Vasil Kunoski, Nikolov 

Anton Jordan ‡ Orce (1916‡1942), 

Narodni heroi od Makedonija, Skopje, 

1973, 294‡299; 40 godini od smrtta na Orce 

Nikolov, †Prosveta#, XXV, 539‡540, 

Skopje, 10. II 1982, 8; D-r Milo{ Konstantinov 

‡ Mitre Inadeski, Jordan Nikolov-Orce, 


NIKOLOV, Mihail (s. Bobi{ta, 

Kostursko, 25. VIII 1874 – Varna, 

– 1. VIII 1934) – u~esnik vo 

Ilindenskoto vostanie, kosturski 

vojvoda. Zavr{il gimnazija 

vo Solun (1896), koga stanal ~len 

na TMORO. Bil u~itel vo Dojran, 

Voden i vo Kostur i eden od 

osnova~ite i rakovoditelite na 

Revolucionernata organizacija 

vo Kostursko. Vo Ilindenskoto 

vostanie bil ~len na Kosturskoto 

gorsko na~alstvo. Po vostanieto 

se preselil vo Bugarija, vo 

Varna. 

LIT.: Hr. Sil®nov, Osvoboditelnite 

borbi na Makedoni®, t. 1, Sofi®, 

1983. Al. Tr. 

NIKOLOVA, Olivera (Skopje, 

11. III 1936) ‡ raskaùva~ka, romansierka, 

dramska avtorka, pi- 

Olivera 

Nikolova 

satelka za deca i mladina. Zavr- 

{ila Filozofski fakultet vo 

Skopje. Rabotniot vek go minala 

kako urednik i dramaturg vo Makedonskata 

radio-televizija. Poznat 

avtor za deca kako negov letopisec 

na urbanoto i bezgri`no 

sekojdnevje. Vo literaturata za 

vozrasni e edna od najzna~ajnite 

pretstavni~ki na t.n. ènsko pismo. 

Istoriskata tematika vo romanite 

se prekr{uva niz li~en 

tvore~ki predizvik, a †Kuklite 

na Rosica#, 2004, e vrednuvan kako 

nastan vo makedonskata literatura. 

DELA: romani: Tesna vrata, Sk., 1983; 

Doma{ni zada~i, Sk., 1989; Trombot, Sk., 

1996; Adamovo rebro, Sk., 1999; Ve`bi za 

Ibn Pajko, Sk., 2000; knigi za deca i mladi: 

Zoki Poki, Sk., 1963; Mojot zvuk, Sk., 

1977; Qubobolki, Sk., 1988; Beli stapki, 

Sk., 1993. V. Toc. 

NIKOLOVI^, Haxi Aleksa 

(Razlog, 1749 & Budim, 23. III 1802) 

& trgovec i aktivist vo duhovniot 

ìvot na pravoslavnite doselenici 

od Makedonija i od sosednite 

zemji vo Budim i Pe{ta. Vo 

1791 g. vo Pe{ta formirale crkovna 

op{tina, koja na negovo barawe 

bila imenuvana †Grko-isto~na 

gr~ka i makedonska#. Toj 

bil prv pretsedatel na Op{tinata. 

Bil pogreben do severniot 

vlez na crkvata. 

LIT.: N. Ni~evÍ, BÍlgarski pametnici 

otÍ 18. vekÍ vÍ BudapeÈa, †Zora#, 24, 

6938, Sofi®, 11. VIII 1946, 6. M. Zdr. 

Grozdan 

Nikolov- 

Kamburski 

NIKOLOV-KAMBURSKI, Grozdan 

(s. Klisura, Gornoxumajsko, 

16. IV 1908 – Gorna Xumaja, 20. VI- 

II 1942) – istaknat makedonski revolucioner, 

komunist. Progonu-


van od policijata i od VMRO na 

Ivan Mihajlov, emigriral vo 

Kralstvoto na SHS (1925), a ottamu 

vo SSSR (1926). Vo Odesa zavr- 

{il Partiska {kola, avoMoskva 

Vi{a partiska {kola. Se 

vratil vo rodniot kraj (1936), stanal 

sekretar na Okru`niot komitet 

na BKP za Pirinskiot 

kraj (1937–1941), bil eden od prvite 

partizani. Uapsen (II 1942), 

osuden na smrt i obesen vo Gornoxumajskiot 

zatvor zaedno so 

Stanke Lisi~kov i Vlado îmev. 

LIT.: Slav~o Vodeni~arov, Grozdan Nikolov, 

Pirinski sokoli, SofiÔ, 1970; 

BezsmÍrtnite 1922/1944, zb.: Zaginali v 

borba protiv kapitalizma i fa{izma ot 

Blagoevgradski okrÍg, SofiÔ. V. Jot. 

Hristo 

Nikolov- 

Makedonski 

NIKOLOV-MAKEDONSKI, 

Hristo (s. Gorno Todori, Kuku{ko, 

1885 – 5. VII 1916) – ajdutski i 

~etni~ki vojvoda, revolucioner. 

Progonuvan od osmanliskite 

vlasti, se odmetnal vo ajdutstvo. 

So svoja ~eta aktivno u~estvuval 

vo osloboditelnite dvièwa i 

borbi, najprvin vo Srpsko-turskata 

(1876), potoa vo Rusko-turskata 

vojna (1877–1878), a najposle 

i vo makedonskoto revolucionerno 

i osloboditelno dvièwe. 

LIT.: Makedonski istoriski re~nik, 


Stefo Nikolov 

Skender 

(1855&1902) 

- vojvoda na 

Kresnenskoto 

vostanie (1879) 

i pretsedatel 

na Narodnoto 

sobranie na 

Makedonija 

(1880) 

NIKOLOV-SKENDER, Stefo 

(s. Besena, Prespansko, 1855 – êgan 

Planina, Lerinsko, maj 1902) 

– kresnenski vojvoda, pretsedatel 

na Narodnoto sobranie na Make- 

donija, turski zatvornik i predilindenski 

vojvoda na TMORO. 

Kako 13-godi{nik trgnuva na rabota 

po anadolskite grat~iwa, a 

po 8 godini se vra}a vo rodniot 

kraj i stanuva ov~ar vo s. V’mbel. 

Cela zima vo svojata koliba go 

~uva komitata Vasil @urkata. 

U~estvuva vo ubistvoto na zulum- 

}arot ôlak Rexep, no e nakleveten 

i podgonet od Turcite, pa se 

odmetnuva v planina i sozdava 

druìna. Se proslavuva kako naroden 

za{titnik i uni{tuva~ na 

turskite i albanskite babaiti. 

Esenta so te{ki bitki zarobuva 

cela turska potera i se prefrla 

vo Grcija, kade {to so gr~kite 

vostanici se bori vo Tesalija. 

Koga razbira deka vo Kostursko 

besnee, pqa~ka, ubiva i bes~esti 

kesexijata Majqo-beg, toj ja sobira 

druìnata i se vra}a vo Kostursko, 

gi o~istuva zulum}arite 

i so pridruènite vojvodi Nikola 

Giza i Mihail Darda go podgotvuvaat 

naselenieto za op{to 

vostanie. Esenta, preku Mariovsko 

i Ko~ansko, se prefrla na 

prezimuvawe vo Bugarija. Proletta 

odnovo druìnata se sobira 

i go razveva znameto po male- 

{evskite, mariovskite i kosturskite 

planini. U~estvuva vo 


(1878‡79), a potoa stanuva 

pretsedatel na Narodnoto sobranie 

na Makedonija vo Gremen-Te- 

}e (1880). Vo 1883 g. zaminuva vo 

Tikve{ko i go likvidira zlostorikot 

Adem-aga od s. Gradec. Ima 

silna bitka so potera kaj s. Ro`den 

i posle kaj s. Bap~ur. Se prefrla 

vo Grcija, no tuka go obvinuvaat 

za ubistvo i 13 godini le- 

ì vo gr~ki zatvor. Vo 1900 se 

vra}a vo Sofija, a vo maj 1902 g. 

odnovo so ~eta vleguva vo Makedonija 

i zaginuva vo bitka so silna 

turska potera kaj s. Gorni~evo 

(Lerinsko) na planinata êgan. 

LIT.: M. K. CepenkovÍ, Vojvoda Stefo 

Nikolov Skender, †MakedoniÔ#, II, SofiÔ, 

12‡16. Bl. R. 

Antonie 

Nikolovski 

NIKOLOVSKI, Antonie (s. 

Smolari, Strumi~ko, 27. X 1920 – 

Skopje, 15. IX 1991) ‡ istori~ar 

na umetnosta, univ. profesor i 

eden od prvite makedonski likov- 

NIKOLOVSKI 

ni kriti~ari. Diplomiral na 

Filozofskiot fakultet vo Zagreb 



(1982), kade {to bil profesor. Gi 

istraùval promenite od postvizantiskoto 

do realisti~koto 

slikarstvo (Makedonskite zografi 

od krajot na XIX i po~etokot 

na XX v. – Andonov, Zografski i 

Van|elovi}, Skopje, 1984). M. B.-P. 

Blagoja 

Nikolovski 

NIKOLOVSKI, Blagoja (s. 

Vladilovci, 2. VIII 1935 – Skopje, 

14. IX 1996) ‡ operski i koncerten 

pevec, tenor, prvenec na Operata 

na MNT. Peewe u~el kaj 

prof. K. Trpkov, a diplomiral 

solo-peewe na Muzi~kata akademija 

vo Belgrad (prof. Cvei}). 

Vo Operata na MNT dobiva anga`man 

vo 1963 g., vo koja so nekolku 

prekini ostanuva do 1985 g. 

Vo me|uvreme pove}e sezoni raboti 

vo [vajcarija. Vo periodot 

1983‡1985 g. bil direktor na Operata 

i Baletot na MNT. Ostvaril 

okolu 15 naslovni ulogi od 

tenorskiot fah, od koi pozna~ajni 

se: Belmonte (Grabnuvawe od 

sarajot), Almaviva (Sevilskiot 

berber), Alfred @ermon (Travijata), 

Edgardo (Lu~ija di Lamermur), 

Lenski (Evgenij Onegin), 

Vojvodata od Mantova (Rigoleto), 

Nikola Karev (Ilinden). 

Nastapuval i na koncertniot podium 

so recitali i so u~estvo vo 

izvedbi na vokalno-instrumentalni 

dela. Vo realizacijata na 

svoite ulogi bogatiot i topol 

lirski glas uspe{no go soedinuva 

so scenska igrivost i {arm. Se 

zanimaval i so pedago{ka dejnost 

– bil nastavnik, profesor na Fakultetot 

za muzi~ka umetnost, a 

vo dva mandata i dekan na ovaa obrazovna 

ustanova. Kako solist 

gostuval vo pove}e zemji vo Evropa 

i vo SAD. F. M. 

NIKOLOVSKI, Boro (Kumanovo, 

16. VIII 1909 – Skopje, 24. IV 

1991) – farmacevt. Diplomiral 

Farmacija vo Zagreb (1930) i otvoril 

apteka vo Struga. Bil ~len 

na Zdravstveniot odbor pri Farmacevtskiot 

aktiv. Kako blizok 

sorabotnik na akademikot J. Tu- 

N 

1051

N NIKOLOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

cakov ja prou~uval lekovitata 

flora vo Makedonija i kvalitetot 

na prehranbenite proizvodi. 

Zasluèn e za izu~uvaweto na istorijata 

na zdravstvenata slu`ba 

vo Makedonija i avtor e na knigata 

†Prilozi za zdravstvenata 

kultura na Makedonija#. L. P.-T. 

NIKOLOVSKI, Van~o Nikolov 

(Negotino, 15. XI 1922 ‡ 17. III 

2005) ‡ prvoborec i politi~ar, 

ekonomist. Osnovno u~ili{te 

zavr{il vo rodniot grad, gimnazija 

vo Gorni Milanovac i Veles, 

a potoa studiral na Pravniot fakultet 

vo Belgrad. Kako u~esnik 

vo NOAVM ( od 1. V 1941) i ~len 

na KPJ (od fevruri 1943), bil 

uapsen i ispraten vo internacija 

vo Bugarija (maj 1943 ‡ januari 

1944). Povtorno se vklu~il vo 

NOAVM (od 29. VII 1944) kako 

borec, sekretar na MK na KPJ vo 

Negotino i politi~ki komesar 

na Tikve{koto voeno podra~je. 

Po Osloboduvaweto zavr{il Vi- 

{a politi~ka {kola vo Belgrad 

i Ekonomski fakultet vo Skopje. 

Bil sekretar na Op{tinski komitet 

i sekretar na Okoliski 

komitet na KPM, rabotel vo CK 

na KPM, bil direktor na Partiskata 

{kola vo Skopje, pretsedatel 

na op{tinsko sobranie, 

potpretsedatel na okolisko sobranie, 

pratenik vo Republi~kiot 

sovet na Narodnoto sobranie 

na NRM, ~len na Republi~kiot 

sovet i potpretsedatel na RO na 

SSM, glaven urednik na v. †Trudbenik#, 

~len na Glavniot odbor 

na SSRNM, sekretar za industrija 

i trgovija na Izvr{niot 

sovet na Sobranieto na SRM, 

pretsedatel na Odborot za op- 

{testven plan i finansii na Republi~kiot 

sovet na Sobranieto 

na SRM. Direktor na Sojuznata 

direkcija za materijalni rezervi, 

pratenik vo Sobranieto na 

SFRJ i potpretsedatel na Sojuzniot 

sobor. Po penzioniraweto 

(1987) projavil ìva aktivnost 

so reagirawa na aktuelnite zbidnuvawa 

vo makedonskite vesnici 

i spisanija. Avtor e na nekolku 

knigi. 

1052 

Van~o 

Nikolovski 

BIBL.: Formirawe i aktivnost na Mesnoto 

poverenstvo na KPM vo Negotino 

od april 1943 do septemvri 1944 godina, 

Tikve{ijata vo NOV 1941‡1945. KPJ- 

KPM vo Tikve{ijata 1939‡1945, kn. vtora, 

Kavadarci‡Negotino, 1984, 171‡184; Sozdavaweto 

i aktivnosta na voenozadninskite 

organi vo Tikve{ijata vo letoto 

i esenta na 1944 godina, Tikve{ijata vo 

NOV 1941‡1945. Partizanski i voeni edinici, 

kn. treta, Kavadarci‡Negotino, 

1984, 373‡385; NOB bez dogmi 1941‡1942. 

Kriti~ki osvrt na dosega{nata istoriografija, 


Vlastimir 

Nikolovski 

NIKOLOVSKI, Vlastimir 

(Prilep, 20. XII 1925 ‡ Skopje, 28. 

III 2000) ‡ kompozitor. Eden od 

najplodnite makedonski avtori 

na XX vek. Sozdal okolu 140 tvorbi 

za najrazli~ni sostavi. Osobeno 

markantni se negovite vokalno-instrumentalni 

kompozicii 

(oratoriumi, kantati) i negovite 

orkestarski dela. Sepak, najvisokite 

tvore~ki dostreli gi ostvaril 

na poleto na horskata muzika 

i vo delata vo koi dominira ~ove~kiot 

glas. Vo celoto svoe tvore{tvo 

N. se inspiriral od folklorot. 

Negovoto kompozitorsko 

kredo e deka treba da se odbegnuvaat 

radikalnite postapki na muzi~kata 

avangarda od XX vek, bidej}i 

tie se samo izraz na tvore~kata 

nemo} i sterilnost. Tokmu 

zatoa negoviot muzi~ki jazik e 

umeren, ekspresiven, so potpirawe 

na duhovnoto i folklornoto 

podnebje na Makedonija. Se zanimaval 

i so publicistika. Napi- 

{al nad 30 statii, vo koi obrabotuva 

problemi glavno svrzani so 

makedonskoto muzi~ko tvore{tvo. 

Vo tekot na svojot bogat ìvot 

izvr{uval mnogu va`ni 

stru~ni i op{testveni zadolènija 

(direktor na Operata, dekan 

na FMU, pretsedatel na SOKOM 

itn.). Izbran e (1981) za redoven 

~len na MANU. 

DELA: Serdarot, kantata (1963); oratoriumi: 

Klimentu (1966); Kirilu 

(1969); Nepokor (1979); tri simfonii 

(1957‡ 1975); Koncert za pijano i orkestar 

(1978); Koncert za violina i orkestar 

(1987); Po pati{tata, vokalen 

ciklus (1969); Crnila, za glas i guda~i 

(1984); i dr. M. Kol. 

NIKOLOVSKI, Dimitar (Taki 

Daskalot) (Bitola, 1921 ‡ Oreovska 

Korija kaj s. Oreovo, Bitol- 

Dimitar 

Nikolovski 

(Taki 

Daskalot) 

sko, 3. V 1942) ‡ politi~ki deec i 

prvoborec. Zavr{il u~itelska 

{kola. Po kapitulacijata na Jugoslavija 

se vklu~il vo Nacionalnoosloboditelnoto 

dvièwe 

predvodeno od makedonskite komunisti. 

Bil eden od organizatorite 

na Ilindenskite demonstraci 

vo Bitola (2. VIII 1941). Stanal 

~len na KP i prv ilegalec vo 

Bitolsko, u~estvuval vo formiraweto 

na Prviot bitolski partizanski 

odred †Pelister# kaj s. 

Lavci (IV 1942) i bil izbran za 

politi~ki komesar so partizansko 

ime †[umski#. Zaginal vo 

borbata so bugarskite sili na 

progonot kaj s. Oreovo, vo Oreovskata 

Korija (3. V 1942). Negovoto 

zaginuvawe e opeano vo narodnite 

pesni. 

LIT.: Voislav Ku{evski i Svetozar Naumovski, 

Dimitar Nikolovski-Taki Daskalot 

(1921‡1942), Skopje, 1998. M. Min. 

\oko 

Nikolovski 

NIKOLOVSKI, \oko (Kumanovo, 

17. IV 1912 ‡ Kumanovo, 7. XII 

1987) ‡ akter i reìser. Toj e 

u~esnik vo formiraweto na 

Gradskiot amaterski teatar vo 

Kumanovo (1944) i na profesionalniot 

teatar (1947). Ulogi: 

Mojsov (†Den za odmor#); Mitke 

(†Ko{tana#); Tartif, ôrbaxi 

Teodos vo istoimenite dela; Axi 

Trajko (†Begalka#); Spiro (†Pop 

Kiro i pop Spiro#); Jerotie 

(†Somnitelno lice#); Zamfir 

(†Zona Zamfirova#); Sudijata 

(†Takva e qubovta#); Kal~o (†Ivkova 

slava#); Pol (†Trite angeli#) 

i dr. Reìi: †Somnitelno 

lice#; †Dubrovni~ki |avol{tini#; 

†Mandragola# i dr. R. St.


NIKOLOVSKI, Ilija Dim. (s. 

Pan~arevo, Berovsko, 6. VII 1948) 

– general-major na ARM. Osnovno 

i sredno u~ili{te zavr{il vo 

Berovo, a Voena akademija na 

JNA vo Belgrad i vo Saraevo. Komandirskata 

dol`nost ja zapo~nal 

kako potporu~nik – komandir 

na vod, a podocna bil komandir na 

~eta i komandant na bataljon. Vo 

JNA gi zavr{il Komandno{tabnata 

akademija i [kolata za narodna 

odbrana. Bil voen pretstavnik 

vo Ambasadata na RM vo 

R. Bugarija i voen pretstavnik na 

ARM vo Brisel. Bil komandant 

na brigada i komandant na korpus, 

a potoa bil penzioniran (12. 

XII 2003). V. St. 

Mihajlo 

Nikolovski 

NIKOLOVSKI, Mihajlo (Bitola, 

28. IX 1934 ‡ Skopje, 20. VI- 

II 1994) ‡ kompozitor. Muzi~koto 

obrazovanie go zapo~nuva vo 

rodniot grad, a go prodolùva vo 

Skopje. Diplomira na Nastavnoteoriskiot 

oddel na Muzi~kata 

akademija vo Belgrad (1960), a vo 

vremeto na studiite privatno 

u~i kompozicija kaj M. Radenkovi}. 

Po diplomiraweto, e direktor 

na Srednoto muzi~ko u~ili{te 

vo Bitola i dirigent na 

horot †Stiv Naumov#. Od 1971 g. 

e muzi~ki urednik vo Radio 

Skopje, a naskoro profesor na 

Fakultetot za muzi~ka umetnost 

vo Skopje (do krajot na ìvotot). 

Bil dekan na istata institucija. 

Negoviot opus beleì dela 

od re~isi site muzi~ki rodovi, 

me|u koi se istaknuvaat ciklusot 

†Zapisi#, za visok glas i 

guda~ki orkestar (1975), i kantatata 

†Makedonija#, za nizok glas, 

recitator, me{an hor i guda~ki 

orkestar (1984). B. Ort. 

NIKOLOVSKI (Nikolov, Nikoli}, 

Nikolaevi~), Filip Atanasov 

(Carigrad, ok. 1882 – ?) – 

sin na pe~albari od bitolskoto 

selo Bukovo, eden od najaktivnite 

~lenovi na MNLD vo S.-Peterburg 

(1902–1904). Po zavr{uvaweto 

na Srpskata gimnazija vo 

Carigrad, od Kiev podnesuva 

molba do ruskoto Ministerstvo 

za prosveta (26. VIII 1901) i vo 

septemvri e ve}e zapi{an na Fakultetot 

za isto~nite jazici vo 

S.-Peterburg – vrz osnova na 

„pravata na pripadnicite na ju`noslovenskite 

zemji# i „na polna 

svoja izdr{ka#. Poradi smrtta na 

tatko mu, go moli rektorot (28. III 

1902) da mu se dozvoli da otpatuva 

„vo Carigrad zaradi ureduvawe 

na doma{nite raboti#, no namesto 

do 15 maj 1902, toj se vra}a od 

Turcija na 15 avgust 1903 g. Bidej- 

}i nema plateno {kolarina, moli 

da bide prefrlen na Pravniot 

fakultet vo S.-Peterburg. Po 

esenskiot semestar, poradi nepla}awe 

odnovo e isklu~en. Po 

zavr{enite tri semestri na 

Pravniot fakultet podnesuva 

molba od Herson (oktomvri 1906), 

„poradi krajno neblagoprijatnite 

klimatski uslovi za zdravjeto#, 

da bide prefrlen na Harkovskiot 

univerzitet. Iako molbata 

mu e prifatena, u{te na 15 dekemvri 

toj e ve}e student na Kazanskiot 

univerzitet. 

Po zada~a na MNLD, kako turski 

podanik, dobiva paso{ „za slobodno 

dvièwe# i zaedno so N. 

Ni~ota patuvaat po Makedonija. 

Od pismoto na D. ûpovski do N. 

Ni~ota (17. II 1904) se doznava deka 

F. N. e aktiven vo Drugarstvoto 

vo S.-Peterburg i deka „v nedela 

}e ~ita [referat] Fil~o (sega 

toj ne e NikoliÊ, a Nikolovski) 

pod naslov: ,Kakvi pri~ini gi teraat 

Rusite i voop{to pate{estvenicite 

i etnografite da gi 

sme{uvaat Makedonskite Sloveni 

so Srbite i so Bugarite’#. Sobira 

folklorni materijali, pa 

dve narodni pesni („Dali se ~ulo 

i razbralo!# i „Tri dni se gotvi{ 

da odi{# od s. Bukovo, Bitolsko) 

se objaveni vo prviot broj na Misirkovoto 

sp. „Vardar# (Odesa, 

1905), kako edinstven potpi{an 

avtor, pokraj redaktorot. 




Petrograd, I, 1978, 237–239; istiot, Filip 

Nikolovski vo razvitokot na makedonskata 

nacionalna misla i negovite 

zapisi na narodni pesni vo Misirkoviot 

†Vardar” (1905), zb.: Folklorot i etnologijata 

vo Bitola i Bitolsko, MANU– 

DNU, Bitola, 1981, 683–695. Bl. R. 

NIKOLOVSKI, Tihomir (Ohrid, 

22. XII 1940) – grad. in`., red. 

prof. na Grade`niot fakultet vo 

Skopje (od 1991 do penzioniraweto 

vo 2005) po predmeti od oblasta 

na metalnite konstrukcii i ispituvaweto 

na konstrukciite. Vodel 

pove}e nau~noistraùva~ki 

proekti, a visoki dostreli postignal 

na poleto na ispituvaweto 

i zajaknuvaweto na konstrukciite, 

{to go prepora~alo za nositel 

na proektot finansiran od NA- 

TO, so koj se saniraa i se zajaknaa 

NIKOLOVSKI 

golem broj mostovi vo Makedonija. 

Bil pretsedatel na Dru{tvoto 

na grade`nite konstruktori na 

Makedonija i prv pretsedatel na 

Senatot na Univerzitetot †Sv. 

Kiril i Metodij#. Q. T. 

Todor 

Nikolovski 

NIKOLOVSKI, Todor (Veles, 

16. I 1902 ‡ Skopje, 28. I 2002) ‡ 

dramski i filmski akter i reìser, 

eden od osnova~ite na Makedonskiot 

naroden teatar, u~esnik 

vo NOV, eden od osnova~ite na 

dramskata grupa †Ko~o Racin#, 

formirana na slobodnata teritorija 

vo Gorno Vranovci pri 

Glavniot {tab na NOV i POM. 

Bil akter vo Narodnoto pozori{te 

vo Skopje (1919‡1941) i vo 

Teatarot vo vremeto na Vtorata 

svetska vojna (1941‡1944). Vo 

Dramata na MNT ostavil mnogu 

ulogi, nekoi od antologisko zna- 

~ewe. Ulogi: Tartif i ôrbaxi 

Teodos (vo istoimenite dela), 

Manas (†Begalka#), @ika (†Somnitelno 

lice#), Potkaqosin 

(†@enidba#), Jusuf (†Dohodno 

mesto#), Akter (†Na dnoto#), 

Velko (†Vejka na vetrot#), Gu{tanov 

(†Goce#), Mitre (†Parite 

se otepuva~ka#) i dr. Reìi: †Naroden 

pratenik#, †ôrbaxi Teodos# 

(zaedno so Petre Prli~ko), 

†@ena~ka i maà~ka#, †Parite 

se otepuva~ka#, †Goce# (zaedno so 

Dimitar ]ostarov). Nastapuval 

vo filmovite: †Mis Ston#, 

†Mirno leto#, †Memento#, †Neli 

ti rekov#. R. St. 

Vawa 

Nikolovski 

-\umar 

NIKOLOVSKI-\UMAR, Vawa 

‡ (Bitola, 13. I 1968) ‡ kompozitor 

i dirigent. Diplomiral na 

N 

1053

N NIKOLOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

dirigirawe (prof. F. Muratovski, 

1992) i na kompozicija (prof. 

Vl. Nikolovski, 1993) na Fakultetot 


Skopje. Specijaliziral na Konzervatoriumot 

†Nikolaj Rimski 

Korsakov# vo Sankt Peterburg 

(1995‡1996). Raboti kako dirigent 

vo MNT, a sorabotuval so 

Makedonskata filharmonija i so 

site pozna~ajni ansambli vo Makedonija. 

Denes ìvee i raboti vo 

Feniks, SAD. Negovoto tvore{tvo 

se sostoi glavno od kamerni i 

od simfoniski dela. B. Ort. 

NIKOLOVSKI-\UMAR, Sa{a 

(Bitola, 14. IV 1966) ‡ dirigent, 

pretstavnik na pomladata generacija 

visokoobrazovani makedonski 

dirigenti. Na Fakultetot 

za muzi~ka umetnost vo Skopje 

vo 1991 g. diplomiral na Oddelot 

za muzi~ka teorija i pedagogija, 

a vo 1993 g. dirigirawe 

(prof. F. Muratovski). Magistriral 

(1999) na Sofiskata muzi~ka 

akademija, a bil na specijalizacija 

vo S.-Peterburg. Imal 

pove}e nastapi so ansamblite na 

Operata i Baletot na MNT i so 

orkestarot na Makedonskata 

filharmonija. Umetni~ki rakovoditel 

na nekolku kamerni ansambli 

(Sveta Sofija, Kameren 

orkestar na Muzi~kata mladina 

na Makedonija). Gostuval vo Bugarija, 

Romanija, Srbija. Toj e 

nastavnik na Fakultetot za muzi~ka 

umetnost vo Skopje. F. M. 

NIKOLOVSKI–LUJ, Ilija (Prilep, 

7. H 1913 ‡ Skopje, 1973) ‡ pedagog 

i kompozitor. Eden od pr- 

1054 

Sa{a 

Nikolovski- 

\umar 

Ilija 

Nikolovski- 

Luj 

vite organizatori na muzi~kiot 

ìvot vo RM. Kako u~esnik vo 

NOV, vo 1944 g. formiral hor i 

duva~ki orkestar. Bil direktor 

na Srednoto muzi~ko u~ili{te 

vo Skopje (1947‡1973), kade {to 

istovremeno predaval i truba. 

Kako dolgogodi{en rakovoditel 

na ovaa zna~ajna obrazovna institucija, 

dal golem pridones vo 

postavuvaweto i razvojot na muzi~koto 

obrazovanie. Od 1979 g. 

patron na Muzi~ko-baletskiot 

u~ili{ten centar †Ilija Nikolovski-Luj#. 

Sn. ^.-An. 

NIKOLOSKA, Miroslava Nikolova 

(Skopje, 30. X 1950) ‡ psiholog, 




{to i magistrirala (1987). Doktorirala 


vo Skopje (1996). Vo 1977 g. 

e izbrana za asistent na Institutot 

za psihologija pri Filozofskiot 

fakultet vo Skopje, a od 

1987 god. raboti na Pedago{kata 

akademija †Sv. Kliment Ohridski# 

vo Skopje, kade {to e redoven 

profesor od 2000 g. U~estvuvala 

na pove}e doma{ni i me|unarodni 

nau~ni i stru~ni sobiri, a 

bila i koordinator na nekolku 

me|unarodni proekti od oblasta 

na obrazovanieto. Avtor e na pove}e 

nau~ni i stru~ni trudovi od 

oblasta na psihologijata na li~nosta, 

moralniot razvoj i psihologijata 

na obrazovanieto. 

BIBL.: Psiholo{kite osobini na idnite 

nastavnici (1997), Razvojna psihologija, 

detstvo (2002) i dr. 


i Metodij´#, br. 863, Skopje, 15. XII 

2004. V. Arn. 

Qubomir 

Nikoloski 

NIKOLOSKI, Qubomir (Sekirci, 

2. IX 1947) – el. in`., d-r na 

tehni~kite nauki, red. prof. na 

ETF vo Skopje. Pretsedatel na 

Stud. kom. za materijali za elektrotehnologija 

i dva mandata 

pretsedatel na Makedonskata sekcija 

IEEE. Obrabotuval problemi 

od oblasta na elektri~nata 

izolacija, VN merewa i kvalitetot 

na elektri~nata energija. 

BIBL.: Laboratoriski praktikum po 

TVN (univerzitetski u~ebnik), Labora- 

toriski raboti vo TVN (skripta, koavtor 

R. Minovski) i Zbirka zada~i od TVN 

– Branovi procesi na vodovite i razvodni 

postrojki (u~ebno pomagalo, koavtor 

R. Minovski). 


i Metodij – Skopje#, br. 843, januari 

2004. Dr. R. 

Petre 

Nikoloski 

NIKOLOSKI, Petre (Prilep, 

24. II 1959) ‡ skulptor koj{to vo 

80-tite godini vnesuva novini vo 

plasti~niot izraz i vo upotrebata 

na materijalite. Diplomiral 

(1984) i magistriral (1989) 

na APU vo Belgrad. Od 1989 g. 

ìvee i dejstvuva vo Anglija. Be- 

{e pretstavnik na RM na Bienaleto 

vo Venecija (1993). Vo multimedijalnite 

proekti e motiviran 

od prirodnoto ambientalno 

okruùvawe so akcent vrz ritualot, 

mitot, arhetipskoto (ciklus 

Prostori – Magi~na {uma 

1989 – 1999). M. B.-P. 

Tome 

Nikoloski 

NIKOLOSKI, Tome Petrov (Kru- 

{evo, 16. IX 1941) ‡ psiholog, univerzitetski 

profesor. Diplomiral 


vo Belgrad (1965). Magistriral 

na Univerzitetot Hal, Anglija 

(1974), kade {to i doktoriral od 

oblasta na industriskata psihologija 

(1976). Na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje se vrabotil 

vo 1970 g., kade {to e redoven profesor 

(od 1987) po predmeti od 

oblasta na psihologijata na trudot 

i statistikata vo psihologijata. 

U~estvuval vo pove}e nau~noistraùva~ki 

proekti. Gi rakovodel 

proektite Makedonska 

revizija na Veksleroviot individualen 

test za merewe na in-


teligencija (1987–88) i Psiholo{ki 

faktori na profesionalnoto 

opredeluvawe (1992–94). 

Avtor e na brojni trudovi od oblasta 

na psihologijata na trudot, 

profesionalnata orientacija, 

primenata na kompjuterskata tehnika 

vo statistikata i dr. 

BIBL.: Statistika vo psihologijata, 

1997; Lu|eto i zanimawata, 1995, 1996; 

Psihologija na trudot, 2000, 2005. 


1920–1946–2006, Skopje, 2006, 270. V. Arn. 

Aleksandar 

Nikoqski 

NIKOQSKI, Aleksandar (Pe}, 

17. III 1937) – arhitekt, univ. profesor. 



(1963), kade {to kako redoven 

profesor go predava predmetot 

vnatre{na arhitektura. Se zanimava 

so arhitektonsko proektirawe, 

posebno so proektirawe 

na enterieri. Proektiral objekti 

i nadvor od na{ata dràva. 

Pozna~ajni realizacii: motelot 

†Makedonija# vo Veles (1982), 

Upravnata zgrada na RIK †Sileks# 

vo Kratovo (1984), individualna 

semejna ku}a †SLU# na 

Vodno, Skopje (1999), enterierno 

re{enie za Istoriskiot muzej na 

Makedonija vo Skopje (1986), Rekonstrukcija 

i vnatre{no ureduvawe 

na hotelot †Dojran# vo 

Star Dojran (1993). Se zanimava 

i so publicisti~ka dejnost od 

oblasta na industriskiot dizajn 

i revitalizacijata na stari prostori. 

Kr. T. 

Zvonimir 

Nikuqski 

NIKUQSKI, Zvonimir (Kumanovo, 

15. II 1929 – Skopje, 23. VI 

1998) – arhitekt i urbanist. Dip- 

lomiral na Arhitektonskiot fakultet 

pri Tehni~kata visoka 

{kola vo Belgrad (1953). Se zanimaval 

so urbanisti~ko planirawe. 

Pogolem del od svojata profesionalna 

aktivnost pominal 

vo Zavodot za urbanizam na Makedonija 

i bil negov direktor 

(1958–1989). Kako ekspert na 

OON rabotel vo Peru i vo Nigerija. 

Gi izrabotil urbanisti~kite 

planovi na Prilep (1953), na 

Kriva Palanka (1956) i na naselbata 

†âir# vo Skopje (1958); 

DUP na gradskite centri za 

Strumica, za Kumanovo, za Tetovo 

i za Struga. Se zanimaval i so 

arhitektonsko proektirawe. Pozna~ajni 

realizacii se: Studentskoto 

odmorali{te vo Ohrid i 

Ugostitelskoto u~ili{te vo Ki- 

~evo. Kr. T. 

Metju 

Nimic 

NIMIC, Metju (Matthey Neimetz) 

(Wujork, SAD, 17. IX 1939) – 

amerikanski diplomat. Specijalen 

pratenik na pretsedatelot na 

SAD Bil Klinton za Balkanot 

(1994–1995); vklu~en vo pregovorite 

me|u R Grcija i R Makedonija 

(mart 1994 – septemvri 1995); 

po barawe na Sajrus Vens i vo 

soglasnost so RG i so RM e nazna- 

~en od Generalniot sekretar na 

ON Kofi Anan za zamenik na 

Vens (pretsedava~ na razgovorite 

RG-RM) (14. XI 1997), odnosno za 

li~en pratenik na Generalniot 

sekretar na ON (29. XII 1999). 

Podgotvuva predlozi za re{avawe 

na sporot RG–RM, obznaneti 

kako oficijalen predlog na 

OON (9. XI 2005). 

LIT.: Tatjana Petru{evska, Analiza na 

predlozite na Metju Nimic za re{avawe 

na gr~ko-makedonskiot spor okolu ustavnoto 

ime na RM obznaneti kako oficijalen 

predlog na OON na 09.11.2005 godina 

vo Wujork, Godi{nik vo ~est na 

Strezo Strezovski, Praven fakultet 

†Justinijan Prvi#, Skopje, 2006. T. Petr. 

NIÂ, Konstantin Naumov 

(Kru{evo, 11. III 1922) ‡ hirurg. 

Med. f. zavr{il vo Zagreb (1952), 

a specijalizacija po hirurgija vo 

Skopje (1959). Kratko vreme rabotel 

kako lekar od op{ta praktika 

vo Kru{evo, a re~isi celiot 

raboten vek, do penzioniraweto 

NIÔTA 

(1987), go pominal na Hirur{koto 

oddelenie vo Bitola. Vo 1972 

stanal primarius, a vo 1985 g. 

zdravstven sovetnik. P. B. 

NIÂ-PRENDA, Vera (Bitola, 

3. II 1925) ‡ pedijatar. Po zavr{uvaweto 

medicina (1953) i specijalizacija 

po pedijatrija vo Zagreb 

(1958), rabotela vo Detskoto 

oddelenie vo Bitola, do penzioniraweto 

(3. II 1985). Vo sorabotka 

so d-r D. Vangelov, prvi vo Makedonija 

primenile eksangvino 

transfuzija vo terapevtski celi. 

Vo 1972 g. stanala primarius, a vo 

1983 g. zdravstven sovetnik. P. B. 

Nikola St. 

Ni~ota 

NIÔTA, Nikola Steriev(i~) 

(Smederevo, 29. I 1880 – Smederevska 

Palanka, 11. VI 1950) – ~lenosnova~ 

i aktivist na MNLD vo 

S.-Peterburg i Moskva. Sin na 

kru{evski pe~albari vo Smederevo 

{to skoro po negovoto ra|awe 

se preseluvaat vo Solun, kade {to 

toj go zavr{uva osnovnoto, a vo 

Srpskata gimnazija vo Carigrad 

srednoto obrazovanie. Po prvata 

godina na Pravniot fakultet vo 

Belgrad (1901/02), koga po~nuva 

hajkata protiv †makedonskiot nacionalen 

separatizam# i se zabranuva 

†Balkanski glasnik#, N. ja 

napu{ta Srbija i se prefrla na 

S.-Peterbur{kiot univerzitet 

(8. H 1902). Po 20 dena, kako †student 

po prirodnite nauki#, e potpisnik 

na osnova~kiot akt na 

MNLD vo S.-Peterburg. Poradi 

nemawe sredstva za pla}awe na 

{kolarinata, toj e †osloboden od 

Univerzitetot# (28. V 1903). @ivee 

vo Slovenskiot dom na 

SPbSBD (15. H 1903) i u~estvuva 

na predavawata na Misirkov i vo 

podgotovkata na Ustavot na Drugarstvoto. 

Po mnogu molbi, dobiva 

stipendija od ruskoto MNR i e 

zapi{an na Medicinskiot fakultet 

na Moskovskiot univerzitet 

(18. XI 1903). Od Moskva doa|a vo 

S.-Peterburg i kako emisar na 

Drugarstvoto se sre}ava so avstroungarskiot 

ambasador, a zaedno 

so F. Nikolov(ski) patuvaat po 

Makedonija vo vrska so podgotovkite 

za otvorawe makedonski u~ili{ta. 

Se dopi{uva so pretseda- 

N 

1055

N NIXE MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

telot na MNLD D. ûpovski za 

formirawe drugarstvo i vo Moskva. 

Misirkov od Berdjansk (20. VI 

1904) pi{uva: †Ni~ota mi soop- 

{ti od Petrograd deka se povrzal 

so Avstriskata ambasada vo Petrograd. 

Li~no ambasadorot gledal 

so golemi simpatii na na{iot 

plan za razre{uvawe na makedonskoto 

pra{awe i vo taa smisla £ 

pi{al na svojata Vlada, od koja{to 

~ekal odgovor. Ako ja pridobieme 

Vladata na Avstro-Ungarija, 

kako {to ima izgledi da ja imame 

Rusija, toga{ lesno }e ja postigneme 

celta#. Kako medicinar e anga- 

ìran vo Rusko-japonskata vojna 

(1905) za suzbivawe na pegaviot 

tifus na frontot. 

Po diplomiraweto (1909), bidej- 

}i nema pravo da ostane vo Rusija, 

se vra}a na Balkanot. Po ènidbata 

vo Belgrad (1910), raboti kako 

lekar vo srpskata provincija. 

Mobiliziran (1915), ja preìvuva 

golgotata na srpskata vojska 

preku Albanija i preku Krf i 

Solun stignuva vo @eneva (1917). 

Po vra}aweto (1919) slu`buva vo 

razni mesta po Srbija i Crna Gora 

i se stacionira vo Smederevska 

Palanka, kade {to, smetan kako 

†bol{evik#, te{ko ja preìvuva 

germanskata okupacija. 

DELA: Re~nik francuskih nepraviqnih 

i nepotpunih glagola, Beograd, 1931. 




I, 1978, 152–157. Bl. R. 

Planinata Nixe 

NIXE – visoka planina vo RM 

{to se nao|a vo ju`niot del, a 

preku ~ij srt vodi granicata so 

sosedna Grcija. Se protega vo 

pravec si–jz, so najvisok vrv Kajmak~alan 

(2.520 m), no se istaknuva 

i vrvot Nixe (2.361 m). Povr- 

{inata na Nixe na na{a teritorija 

iznesuva 689 km². Na sever, od 

Sele~ka Planina e odvoena so 

Sko~ivirskata Klisura na Crna 

Reka, na zapad e ograni~ena so 

Pelagoniskata Kotlina, na jug vo 

Egejskiot del na Makedonija so 

Ostrovskata (Erodejskata) Kotlina, 

a na istok morfolo{ki se 

nadovrzuva na planinata Kozjak. 

Vo geolo{kiot sostav dominira- 

1056 

at prekambriskite {krilci, {to 

ovozmoùva da se razvijat fluviodenudacionite 

procesi i oblici. 

Nixe e edna od najbogatite 

planini so {umi vo RM. [umskiot 

pojas e pretstaven so dab, buka 

i iglolisni {umi. Karakteristi~no 

e {to od podno`jeto do najvisokite 

delovi se javuvaat site 

floristi~ki tipovi {to se sre- 

}avaat od Sredozemjeto do Severna 

Evropa. 

LIT.: A. Stojmilov, Fizi~ka geografija na 

R Makedonija, PMF, Skopje, 2003. T. And. 

NI[KA SPOGODBA (1923) ‡ 

dogovor me|u Kralstvoto na Srbite, 

Hrvatite i Slovencite i Bugarija 

za obezbeduvawe na granicata. 

Dejstvuvaweto na vooruènite 

~eti na VMRO na teritorijata na 

Kralstvoto vo Vardarskiot del od 

Makedonija se zakanuvalo da dovede 

do voen sudir. Bugarskata vlada 

bila prisilena da prifati spogoduvawe 

za obezbeduvawe na granicata. 

Me{anata delegacija zasedavala 

vo Ni{ (1‡17. III 1923). Devette 

protokoli od zasedanijata 

na Komisijata ja pretstavuvaat 

Spogodbata za bezbednost na granicata. 

Dogovornite strani se 

soglasile deka samo so neposredno 

obezbeduvawe na grani~nata linija 

ne moèlo da se spre~i preminuvaweto 

na komitskite ~eti i 

dogovorile da prezemat dlabinsko 

obezbeduvawe i prezemawe efikasni 

merki za zasiluvawe na dr- 

àvnata vlast vo zadninata na zag- 

rozeniot del od granicata za onevozmoùvawe 

na ~etni~ko organizirawe 

i navleguvawe. Sekoja vlada 

samostojno gi prezemala potrebnite 

merki. So toa bugarskata 

vlada se obvrzala da vospostavi 

efikasna vlast vo Pirinskiot 

del na Makedonija i vo ]ustendilskiot 

kraj, kade {to bila instalirana 

VMRO. 

LIT.: Makedonija vo me|unarodnite dogovori 

I (1913‡1940), Skopje, 2006. M. Min. 

†NOV DEN# – spisanie za umetnost, 

nauka i op{testveni pra- 

{awa. Prviot broj izleguva vo 

oktomvri 1945 g. vo Skopje pod 

Redakciskiot kolegium vo sos- 

Prvoto spisanie 

za umetnost, nauka 

i op{testveni 

pra{awa 

†Nov den# 

(1945-1950) 

tav: Venko Markovski, Vlado 

Maleski-Tale (odgovoren redaktor), 

Blaè Koneski, Kiro Haxi 

Vasilev, Cico Popovi} i Dimitar 

Mitrev. Izleguva sekoj mesec, 

osven juli i avgust, do krajot 

na 1950 g. kako organ na Dru{tvoto 

na pisatelite na Makedonija. 

Vo nego se pe~atat nau~noistra- 

ùva~ki, knièvnoistoriski i 

op{testveno-politi~ki tekstovi, 

kako i pesni i raskazi, a na 

krajot vo rubrikata †Kulturen 

pregled# se davaat informacii 

za zna~ajni manifestacii, pretstavi, 

kulturni nastani, kako 

{to e i informacijata za formiraweto 

na prviot Dràven 

univerzitet vo Skopje (noemvri–dekemvri 

1946). Po negovoto 

zgasnuvawe, kako eden vid prodolènie, 

vo april 1951 g. se javuva 

spisanieto †Sovremenost# 

so Redakcija vo sostav: Kiro Haxi 

Vasilev, Kole â{ule i Aco 

[opov. V. M.-^. 

NOV DOJRAN – naselba na zapadniot 

breg na Dojranskoto Ezero. 

Na severozapad so regionalen pat 

e povrzana so Valandovo, a na jugoistok 

so Kuku{ vo Republika Grcija. 

Taa e formirana po Prvata 

svetska vojna, koga do temel bil 

razurnat Star Dojran. Naselenieto 

e so me{an etni~ki sostav. Vo 

1961 g. ovde ìveele 1.114 `., a isto 

tolku (1.100) se registrirani i 

vo 2002 g. Od niv 1.023 `. bile Makedonci, 

27 Srbi, 23 Turci, 14 Romi 

i 11 Albanci. Ribolovot, lozarstvoto 

i turizmot se glavni zanimawa. 

Vo naselbata ima osumgodi{no 

u~ili{te, nekolku trgovski 

i zanaet~iski du}ani. 

LIT.: Todor Kondev, Nov Dojran – izrazito 

ribarska naselba i Star Dojran – turisti~ka 

naselba, †Geografski razgledi#, 

kn. 4, Skopje, 1966. Al. St. 

†NOV @IVOT# (Struga, maj 

1945) ‡ vesnik, organ na Edinaesettata 

makedonska NO brigada, 

na makedonski jazik. Za~uvan e 

samo eden broj umnoèn na ge{tetner 

na 36 stranici. Vo nego se 

zastapeni politi~ki, kulturni, 

zabavni i drugi sodrìni, a polovinata 

od niv se posveteni na 53ot 

rodenden na J. B. Tito.





1980, 447; D-r Boro Mokrov - M-r Tome 


~at (1885‡1992), Skopje, 1993, 141. S. Ml. 

Novata zgrada na NIP †Nova Makedonija#, Skopje 

†NOVA MAKEDONIJA# ‡ prv 

dneven vesnik na makedonski jazik 

ustanoven kako †dràven organ-vesnik# 

so Re{enie na Prezidiumot 

na ASNOM od 2‡5 septemvri 

1944 g. Vo tekot na podgotovkite, 

vo s. G. Vranovci se pojavil 

prethodnikot na vesnikot - 

†Na{a hronika# so 11 broja (30 

septemvri - 20 oktomvri). Prviot 

broj na †Nova Makedonija# nosi 

datum 29 oktomvri 1944 g. Otpe- 

~aten bil vo ilegalno dislociran 

del na skopskata pe~atnica 

†Goce Del~ev# vo G. Vranovci. 

Redaktor Vasil Ivanovski. Vtoriot 

broj bil otpe~aten vo Bitola, 

a od tretiot (22 noemvri) se 

pe~ati i izleguva vo Skopje. Go 

podgotvuvala Agitaciono-propagandnata 

komisija na CK na KPM 

na ~elo so Veselinka Malinska. 

Vo prvoto redakcisko jadro bile 

i urednicite Dejan Aleksi} i Vasil 

Ivanovski, reporterite An|a 

Veinovi} (Xuvalekovska), Dragoqub 

Budimovski, Ivan To~ko, karikaturistot 

Vasilie Popovi}- 

Cico i Blaè Koneski so ~lenovi 

na Oddelenieto na AGIT- 

PROP za prevod i redaktirawe. 

Kako vrsnik, svedok i hroni~ar, 

odej}i vo ~ekor so dràvnosta, 

nastanite i razvojot, vesnikot 

odigral golema uloga vo afirmiraweto 

na nacionalnoto dostoinstvo 

na makedonskiot narod i negoviot 

identitet. Po likvidacijata, 

vo dekemvri 2003 g. brendot 

na †Nova Makedonija# go otkupil 

i go prodolìl kako izdava~ 

†ZONIK# doel-Skopje. Direktor 

Zoran Nikolovski, v.d. glaven i 

odgovoren urednik Aleksandar 

Dimkovski. Potoa kako izdava~ 

se javuva †NIK Nova print#, direktor 

Ratko S. Lazarevi}, glaven 

urednik Aleksandar Damovski, 

a odgovoren urednik Zoran 

Andonovski. B. P. \. 

†NOVA MAKEDONKA# (Polo- 

àj, Egejskiot del na Makedonija, 

1. III 1948 ‡ avgust 1949) ‡ dvojazi~nomese~nospisanie, 

organ 

na Antifa- 

{isti~kiot 

front na 

ènite Makedonki 

vo 

Grcija, na 

makedonski 

i na gr~ki 

jazik. Glaven 

urednik 

bila Urani- 

jaAlilomova.Ima- †Nova Makedonka# (1948-1949) 

lo cel da go afirmira u~estvoto 

na ènite vo Gra|anskata vojna 

vo Grcija. 

LIT.: D-r Boro Mokrov - M-r Tome Gruevski, 


(1885‡1992), Skopje, 1993, 147‡148. S. Ml. 

NOVA SOCIJALDEMOKRAT- 

SKA PARTIJA ‡ politi~ka 

partija formirana pri krajot od 

2005 g., so otcepuvawe od SDSM. 

Na parlamentarnite izbori odr- 

àni vo 2006 g. osvoi sedum prateni~ki 

mesta vo Sobranieto na 

RM. U~estvuva vo sostavot na 

Vladata na RM, zaedno so VMRO‡ 

DPMNE, DPA, LP, SPM, DOM 

i PEI. Lider na NSDP e Tito 

Petkovski, porane{en visok 

funkcioner na SKM i na SDSM. 


Skopje, 2006; Gordana Siljanovska-Davkova, 

Makedonske politi~ke partije kroz prizmu ideologije, 

Beograd, 2007. \or. Iv. 

Crkvata †Sv. Petar i Pavle# vo s. Paparadi{te, Vele{ko 

Josip 

Novak 

NOVAKOV 

NOVAK, Josip Josipov (Zagreb, 

R. Hrvatska 16. X 1919) ‡ polkovnik, 

radiolog, redoven prof. na 

Med. f. (od 1977). Diplomiral na 

Med. f. vo Zagreb (1942), a specijalisti~ki 

ispit po radiologija 

poloìl vo Belgrad (1955). Se 

usovr{uval na VMA i vo Vin~a 

na seminari za radiodijagnostika, 

dozimetrija, scintigrafija i 

primena na radioizotopi. Prestojuval 

vo Oslo i vo Frankfurt 

izu~uvaj}i dijagnosti~ki postapki 

za rano otkrivawe na malignite 

tumori i postradijacionite 

reakcii na izotopna i telekobaltna 

terapija kaj pacientite. Gi 

postavil temelite na eksperimentalnata 

dijagnosti~ka radiologija. 

Publikuval nad 100 truda 

i napi{al skripti za radiolo{ka 

za{tita i za stomatolo{ka radiologija. 

Dolgogodi{en urednik 

na MMP. ^len na Zdruènieto 

na radiolozite na Zapadna 

Germanija. 

IZV.: Bilten UKIM, 265. K. K.-P. 

NOVAKOV‡XONGAR, \or|i (Papradi{te 

– Veles, okolu 1900) – 

protomajstor. Negovata dejnost 

kako graditel se odvivala vo Makedonija, 

vo Bugarija, vo Grcija i 

vo Srbija. Gradel glavno crkvi, 

konaci i semejni ku}i. Vo Makedonija 

ja izgradil crkvata †Sv. 

Petar i Pavle# vo Papradi{te, 

N 

1057

N NOVAKOVI] MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

†Sv. \or|i# kaj Negotino (1880– 

1866), †Sv. Nikola# vo [tip 

(1867) i †Sv. Bogorodica# vo \uri{kiot 

manastir (1886–1891). 

Vo Bugarija gi izgradil crkvite 

†Sv. Nikola# vo Berkovica 

(1872); †Sv. Bogorodica# vo Lom 

(1867–1894) i crkvata †Sv. Spas# 

vo Sofija (1875), urnata vo Vtorata 

svetska vojna. Graditelskata 

dejnost na Xongar ja sledime vo 

Sersko i vo Solunsko (crkva vo 

Ber), kako i vo Srbija (crkva vo 

Gwilane). Naj~esta forma na 

crkvite e trikorabnata bazilika. 

LIT.: K. Tomovski, Makedonskite majstori-graditeli 

vo devetnaesettiot 

vek, Skopje, 2006. Kr. T. 

NOVAKOVI], Kosta Mihajlovi} 

(psevd. Dragosavac, Stani}) 

(â~ak, Srbija, 3. VI 1889 – SSSR, 

1938) – istaknat komunisti~ki 

ideolog, privrzanik za samostojna 

Makedonija. Na rabotni~koto 

dvièwe mu pristapil vo 1903 g. 

kako gimnazijalec. Vo 1919 g. bil 

~len na KPJ i zazemal rakovodna 

funkcija. Bil pratenik vo Parlamentot 

od makedonskata izborna 

edinica (1919–1920). Vo 1924 g. 

ja publikuval bro{urata †Makedonija 

na Makedoncite, zemjata 

na zemjodelcite#, koja vedna{ bila 

zapleneta, a toj osuden na 

{estmese~en zatvor. Ja osudil 

raspar~enosta na Makedonija i se 

zalagal za slobodna obedineta 

Makedonija kako faktor za mirot 

na Balkanot. 

LIT.: Evropa za Makedonija. Istaknati 

evropski intelektualci za makedonskoto 

nacionalno pra{awe (1925–1929). Izbor 

i predgovor d-r Orde Ivanoski, Skopje, 

1991. O. Iv. 

NOVAKOVI], Stojan ([abac, 

Srbija, 1. XI 1842 – Ni{, 18. II 

1915) – srpski nau~nik, politi- 

~ar i dràvnik – minister i premier 

na srpskata vlada, ambasador 

(Carigrad, Pariz, S.-Peterburg 

i London), potpisnik na 

Londonskiot miroven dogovor so 

Turcija (1913); univerzitetski 

1058 

K. Novakovi} so 

negovata 

bro{ura 

†Makedonija 

Makedoncima! 

Zemqa zemqoradnicima!# 

(1924) 

Stojan 

Novakovi} 

profesor i akademik; filolog, 

istori~ar i istori~ar na literaturata. 

Eden od ideolozite (po 

primerot na P. R. Slavejkov 20 

godini pred toa) za srbiziran 

makedonski jazik vo u~ebnicite 

(bukvar i ~itanka), pe~ateni vo 

Carigrad (1888–1891), za olesnuvawe 

na prodorot na zadocnetata 

srpska propaganda vo Makedonija. 

Aktiven zastapnik na golemosrpskata 

teza vo politi~kata polemika 

okolu karakterot i pripadnosta 


folklor, etnografija i istorija. 

LIT.: Blaè Ristovski, Ulogata na makedonskiot 

jazik vo formiraweto i razvitokot 

na nacionalnata svest (so poseben 

osvrt na †makedonizmot# na Stojan 

Novakovi}), †Prilozi#, XXII, 1–2, OLLN 

MANU, Skopje, 2002, 39–56. Bl. R. 

NOVAKOVI]-ÂRDAKLIJA, 

Petar (Leunovo ‡ Belgrad, 1808) 

‡ u~esnik vo dobrovole~kite odredi 

(frajkori) vo Avstriskoturskata 

vojna vo 1788‡1791 g. kako 

komandir na ~eta. U~estvuval 

vo Prvoto srpsko vostanie i bil 

doverliva li~nost i li~en prijatel 

na Kara|or|e Petrovi}. Vo 

diplomatska misija patuval vo 

Sankt-Peterburg i bil ~len na 

Pravitelstvuju{~iot sovet serbski. 

Posmrten govor mu odràl 

Dositej Obradovi}. 

LIT.: D-r Du{an Panteli , Ko~ina Krajina, 

Beograd, 1930; Prota Mateja Nenadovi}, 

Memoari, Skopje, 1954. M. Zdr. 

NOVACI – selo vo Bitolsko. Se 

nao|a vo isto~niot del na Bitolsko 

Pole, od dvete strani na Sinevirska 


od okolu 580 m. So regionalen 

pat na zapad e povrzano so 

Bitola. Toa e naseleno so Makedonci 

(1.283 `.). Naselenieto se 

zanimava so odgleduvawe ìtni i 

industriski kulturi ili e vraboteno 

vo rudnikot za jaglen †Suvodol# 

i vo termoelektranata †Bitola#, 

koi se nao|aat vo blizina 

na seloto. N. e sedi{te na op{tina 

{to zafa}a povr{ina od 

75.353 ha i ima 41 naseleno mesto 

so 3.549 `. Vo seloto postojat 



NOVGORODSKI (KUPRIJA- 

NOVSKI) LISTOVI – v. fragmenti 

na kirili~ki staroslovenski 

tekstovi od makedonsko 

poteklo. 

Nenad 

Novkovski 

NOVKOVSKI, Nenad (Kriva 

Palanka, 14. V 1958) – fizi~ar, 

red. prof. na PMF (2001). Diplomiral 

na PMF (1980), magistriral 

na ETF (1985) vo Belgrad i 

doktoriral na PMF (1990) so tema 

za dobivawe so brza termi~ka 

postapka na ultratenki oksinitridni 

filmovi so optimalen dielektri~en 

integritet. Specijaliziral 

vo Lozana. Objavuval 

trudovi za tenkite polusprovodni~ki 

filmovi, solarnite }elii 

i dr., vo stranski i vo doma{ni 

spisanija. Odrùval nastava 

glavno po predmetite fizika na 

kondenzirana materija i merewa 

vo fizikata. Opremil laboratorija 

za precizni elektri~ni merewa. 

Dvapati bil izbran za {ef 

na Institutot za fizika (1993– 

1997), i tripati za minister za 

obrazovanie i nauka vo vladi 

predvodeni od VMRO-DPMNE 

(1998–2002). 




fakultet – Skopje, Skopje, 2006, str. 

176‡177. V. Ur. 

Novo Selo, Strumi~ko 

NOVO SELO – naselba vo Strumi~ko. 

Se nao|a vo krajniot isto- 

~en del na Strumi~ko Pole, od 

levata strana na r. Strumica, na 

nadmorska viso~ina od okolu 235 

m. Niz seloto pominuva magistarlniot 

pat M–6, koj na zapad go povrzuva 

so Strumica, a na istok so 

Petri~ vo Bugarija. Toa e naseleno 

so Makedonci (2.756) i mal


broj Srbi (11). Naselenieto se 

zanimava so odgleduvawe ranogradinarski 

kulturi. N. S. e sedi{te 

na op{tina, koja zafa}a 

povr{ina od 23.783 ha, a ima 16 

naseleni mesta so 11.567 `. Vo seloto 

postojat osumgodi{no u~ili{te, 

zdravstvena i policiska 


NOVOOTVORENI UNIVER- 

ZITETI I EKONOMSKI FA- 

KULTETI. Vo vremeto na tranzicijata 

od socijalisti~ka kon 

pazarna ekonomija i parlamentarna 

demokratija, vo na{ata 

zemja se osnovaa nekolku novi 

univerziteti, vo ~ii ramki, kako 

organizacioni edinici, rabotat 

i ekonomski fakulteti. Toa se 

slednive univerziteti/ekonomski 

fakulteti: Univerzitetot na 

Jugoisto~na Evropa vo Tetovo 

([tulov univerzitet), Evropskiot 

univerzitet vo Skopje, Dràvniot 

univerzitet vo Tetovo, Amerikanskiot 

kolex vo Skopje, Wujork 

kolexot vo Skopje, Wujork 

univerzitetot vo Skopje, Fakultetot 

za biznis i administracija 

vo Skopje, Fakultetot za turizam 

vo Skopje, Me|unarodniot balkanski 

univerzitet vo Skopje (vo 

osnovawe), Dràvniot univerzitet 

†Goce Del~ev# vo [tip i dr. 

Od spomnatite univerziteti i 

ekonomski fakulteti so svojata 

aktivnost se izdvojuvaat: Univerzitetot 

na JIE vo Tetovo, Evropskiot 

univerzitet vo Skopje i 

Dràvniot univerzitet vo Tetovo. 

Univerzitetot na JIE vo 

Tetovo e osnovan kako privaten 

univerzitet (2001). Toj se sostoi 

od pet fakulteti: Praven, Biznis-administracija, 

Javna administracija, 

Komunikaciski nauki 

i tehnologii i Pedago{ka i 

metodolo{ka obuka. Isto taka, 

vo sostavot na ovoj univerzitet 

rabotat i dve vi{i {koli. Pokraj 

dodiplomskite studii, Univerzitetot 

na JIE organizira i 

postdiplomski studii. Vo negov 

sostav rabotat i nekolku centri, 

vo koi se realizira nau~noistra- 

ùva~ka, edukativna i aplikativna 

dejnost, kako i eden institut 

od oblasta na ìvotnata sredina 

i zdravstvoto. Univerzitetot 

sorabotuva so doma{ni i so 

stranski univerziteti, a posebno 

so univerziteti od SAD, Francija, 

Albanija i od dr. zemji. Vo negovoto 

finansirawe u~estvuvaat 

i OBSE, EU i SAD. Evropskiot 

univerzitet vo Skopje e osnovan 

kako privaten univerzitet. Toj 

postoi kako eden od sledbenicite 

na Fakultetot za op{testveni 

nauki (FON) vo Skopje, formiran 

vo 2001 g. Imeno, vo tekot na 

2006 g. Evropskiot univerzitet 

se podeli na dva dela: Evropski 

univerzitet – Skopje i Fakultet 

za op{testveni nauki – Skopje. 

Vo ramkite na Evropskiot univerzitet 

postojat pet fakulteti: 

Fakultet za ekonomski nauki, 

Fakultet za informatika, Fakultet 

za art i dizajn, Fakultet 

za javna administracija i Fakultet 

za komunikologija (komunikacii 

i mediumi). Fakultetot za 

ekonomski nauki organizira dodiplomska 

nastava na dve nasoki: 

bankarski menaxment i marketing-menaxment. 

Evropskiot univerzitet 

vo Skopje sorabotuva so 

pove}e univerziteti od zemjata i 

od stranstvo. Dràvniot univerzitet 

vo Tetovo e osnovan so poseben 

zakon (2004), kako visoka 

nastavno-nau~na i obrazovna institucija. 

Vo negovite ramki rabotat 

pet fakulteti: Fakultet za 

prirodni nauki, Ekonomski fakultet, 

Politehni~ki fakultet, 

Fakultet za humani nauki i umetnost 

i Praven fakultet. Vo tek 

se podgotovkite i za organizirawe 

postdiplomski studii. Na 

ovoj univerzitet rabotat i tri 

nau~noistraùva~ki instituti. 

Vo dosega{noto rabotewe DU vo 

Tetovo potpi{al pove}e dogovori 

za sorabotka so univerziteti 

vo zemjata i vo regionot. Toj sorabotuva 

i so univerziteti od Ev- 

ropa (Slovenija, Germanija, 

[vajcarija i dr.) i od SAD. Univerzitetot 

~lenuva vo Unijata na 

evropskite univerziteti. 

IZV.: Internet i dokumenatacijata od oddelni 

univerziteti. M. S. 

NOVOTNI, Qubi{a Antoniev 

(Skopje, 21. VIII 1936) ‡ nevropsihijatar, 

redoven prof. na Med. f., 

osnovopolo`nik na sovremenata 

sudska psihijatrija vo RM. Med. 

Qubi{a 

Novotni 

NORMANI 

f. zavr{il vo Skopje (1962), specijalisti~ki 

ispit (1969), a habilitacija 

(1978) od oblasta na forenzi~nata 

psihijatrija. Vo periodot 

1964‡2001 g. bil vraboten 

na Nervnata klinika. Toj e poznat 

sudski forenzi~ar i avtor na 

pove}e monografii od ovaa oblast. 

Napi{al pove}e od 100 nau~ni 

i stru~ni truda. 

BIBL.: Medicinsko ve{ta~ewe vo parni~na 

postapka, Skopje, 1981; Sudski psihijatriski 

ve{ta~ewa – delovna sposobnost, 

Skopje, 1984; Sudska psihijatrija – 

odbrani temi, Skopje, 1990; Sudska psihijatrija, 

Skopje, 1988. Il. X. 

NORAK (Norakos) – star pajonski 

grad. Spomnat kaj Stefan Vizantiski 

zaedno so pajonskite gradovi 

Amidon, Dober i Bimaz. Drugi 

podatoci nema, nitu pak e locirana 

negovata mestopolo`ba. 

LIT.: E. Petrova, Pajonija, Skopje, 1999. 

K. M.-R. 

NORMANI – severnogermanski 

(skandinavski) plemiwa. Prezemale 

pqa~ka~ki i kolonizator- 

Univerzitetot na JIE vo Tetovo Privatniot fakultet za Op{testveni nauki (FON) vo Skopje 

N 

1059

N NO[PAL MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Normanska kowica pred napad (1066) 

ski pohodi, formirale svoi dr- 

àvi vo Anglija (XI–XII v.), Ju`na 

Italija i na Sicilija (1130). 

Vo Makedonija navleguvale vo XI 

(1081–1084 i 1096/1097) i vo XII v. 

(1107/1108; a vo 1185 – go osvoile 

Solun). 

LIT.: Ch. Gravett, and D. Nicolle, The Normans: 

Warrior Knights and their Castles, Oxford, 

2006; T. Rowley, The Normans, Gloucestershire, 

2004. B. Petr. 

NO[PAL, Aleksandar Todev 

(Skopje, 8. XI 1945) – ma{inski in- 

èner, diplomiral vo 1969 g. na 

Elektroma{inskiot fakultet vo 

Skopje. Magistriral vo 1974 g. na 

Univerzitetot vo Ajova, SAD, 

doktoriral vo 1980 g. na Univerzitetot 

vo Belgrad. Vraboten e na 

Ma{inskiot fakultet vo Skopje, 

a od 1986 g. e redoven profesor. Vo 

periodot 1986–1991 g. e zamenik na 

pretsedatelot na Republi~kiot 

komitet za nauka, tehnolo{ki 

razvoj i informatika. Ima objaveno 

pove}e od 180 nau~ni i stru~ni 

trudovi, proekti, studii, recenzii, 

publikuvani vo zemjata i 

vo stranstvo. Prestojuval vo pove- 

}e univerziteti i nau~ni institucii. 

Toj e ~len na pove}e profesionalni 

zdruènija i tela. Sl. A. 

NUMERUS (1975) & spisanie za 

popularizacija na matematikata 

me|u u~enicite od osnovnoto obrazovanie. 

Izleguva po ~etiri 

broja godi{no (120 broja zaklu~no 

so 2005). Prv glaven urednik 

(1975&1990) bil D. Kova~ev 

(1925&2001). Za potrebite na matemati~kite 

{koli i natprevarite 

po matematika za osnovcite 

izleze serija knigi pod imeto 

†Numerusova biblioteka#. N. C. 

NUNKOV, Konstantin (gr. îrpan, 

Bugarija, 21. V 1878 ‡ s. Kutlibeg, 

Kumanovsko, 20. II 1905) ‡ 

vojvoda na TMORO, Bugarin. Stanal 

~len na TMORO (1894), a po- 

1060 

Aleksandar 

No{pal 

toa so ~eta na VMK (1895) preminal 

vo Makedonija i u~estvuval 

vo Melni~koto vostanie (1895). 

Potpadnal pod ideite na anarhizmot. 

êtiri godini bil vojvoda 

na ~eta na TMORO vo Makedonija 

i Odrinsko (1900‡1904). Vo 

Ilindenskoto vostanie (1903) 

predvodel ~eta vo Dedeaga~ko i 

\umurxinsko. Potoa dejstvuval 

kako kumanovski okoliski vojvoda. 

Zaginal vo borba so osmanliskata 

vojska. 

BIBL.: Vzrivnite veÈestva i tÔhnoto 

upotreblenie, SofiÔ, 1902. 

LIT.: Makedonska galeriÔ. Ilinden 

1903‡1922, kn. 2, SofiÔ, 1922, 132; S. Avramov, 

Konstantin Nunkov, †IlÓstraciÔ 

Ilinden#, № 3, 7‡9, SofiÔ, 1931/1932; Bugari 

‡ soborci na Goce. Vnukata na Goce 

Del~ev, baba Lika ôpova-Jurukova ka- 

ùva za direktnoto u~estvo na golem 

broj Bugari vo makedonskoto revolucionerno 

dvièwe, †Gocevi denovi ‡ Pesna 

za Goce 1981#, VII, 7, Skopje, 7. II 1981, 

17‡18. S. Ml. 

NUREDINI, Sefedin (Kumanovo, 

24. I 1953) ‡ akter. Diplomiral 

na Otsekot za dramski akteri 

na Visokata muzi~ka {kola vo 

Skopje (1978). ^len i direktor na 

Albanskata drama vo Teatarot na 

narodnostite vo Skopje (1991‡ 

1995) i generalen direktor na Teatarot 

na narodnostite (2000‡ 

2003). Ulogi: Sokole (†Golemata 

voda#); Poru~nikot (†Da se spasi 

nade`ta#); Zelkarot (†Surati#); 

Prometej (vo istoimenoto delo); 

Gertner (†Sauna#); Tusen (†Do`d 

vo Uertomonto#). R. St. 

Xorxo 

Nurixani 

Sefedin 

Nuredini 

NURIXANI, Xorxo (1892 ‡ 

Rim, Italija, 1981) ‡ italijanski 

pisatel, istori~ar, publicist, 

novinar. Me|u dvete svetski vojni 

ìveel vo Sofija i odrùval 

brojni kontakti so razni krugovi 

od makedonskata emigracija vo 

Bugarija, poddrùvaj}i gi tendenciite 

na VMRO(Obedineta) 

kako vode~ki faktor vo politi~kite 

borbi vo toj period. Po Vtorata 

svetska vojna ìvee vo Italija. 

Avtor e na brojni knigi za 

makedonskoto pra{awe (†Makedonija 

v~era i denes#, †Makedonskiot 

genij niz vekovite# i dr.) 

Vo 1967 g., zaedno so Naum Kitanovski, 

vo Rim izdal †Italijansko-makedonski 

re~nik#. Inicijator 

e na pove}e proekti vo 

plodnata italijansko-makedonska 

kulturna i politi~ka sorabotka. 

G. T. 

NURKAÎ (Podicipedidae) ‡ familija 

na mali, do sredno golemi 

vodni ptici {to pravat gnezda na 

vodnata vegetacija 

i moàt da 

nurkaat na dlabo~ina 

do 30 metri. 

Kaj nas se registrirani 

4 vida: 

golem nurka~ 

(Podiceps cristatus), 

crvenovrat nurka~ 

(Podiceps gri- 

Golem 

nurka~ 

segena), crnovrat nurka~ (Podiceps 

nigricollis) i mal nurka~ (Tachybaptus 

ruficollis). 



Conservation Series#, 12, Cambridge, 2004; C. 

Harrison, An Atlas of the Birds of the Western Palaearctic, 

Glasgow, 1982. Sv. P. - V. Sid. 

NURKAÎ, MORSKI (Gaviidae) 

‡ familija {to opfa}a vkupno 

~etiri vida vodni ptici, koi se 

gnezdat vo severnite predeli, a 

prezimuvaat vo umerenata zona. 

Kaj nas, vo tekot na zimata se registrirani 

dva vida: crnogu{est 

morski nurka~ (Gavia arctica) i crvenogu{est 

morski nurka~ (Gavia 

stellata). 



Conservation Series#, 12, Cambridge, 2004; C. 


Glasgow, 1982. Sv. P. - V. Sid. 

NUTRII (Myocastoridae) ‡ familija 

sredno golemi ìvotni od 

redot glodari 

(Rodentia). 

Vo Evropa i 

kaj nas e prisuten 

eden 

vid nutrija 

(Myocastor coy- Nutrija 

pus). 

LIT.: S. Petkovski ‡ B. Krystufek, Cica- 

~i na Makedonija, Skopje, 1998; A. J. Mitchell-Jones, 

G. Amori, W. Bogdanovicz, B. Krystufek, 

P. J. H. Reijnders, F. Spitzenberger, M. 

Stubbe, J. B. M. Thissen, V. Vohralik, J. Zima, 

The Atlas of European Mammals, London-San 

Diego, 1999. Sv. P. - V. Sid.

OBERHOFER, Branko J. (Kri- 

èvci, Hrvatska 18. XI 1913 ‡ Zagreb, 

Hrvatska 4. V 1985) ‡ hirurg, 

redoven profesor na Med. f. vo 

Skopje. Bil direktor na Hirur- 

Branko 

Oberhofer 

{kata klinika (1954‡1956). Osnova~ 

na torakalnata i kardiohirurgijata 

(1954), izvel prvi 

operacii na srce vo RM. Hirurgijata 

ja podelil po oblasti i 

sozdal soodvetni oddeli, me|u 

koi i anesteziologija so intenzivna 

nega. Al. Stavr. 

OBLAGORODUVAWE NA [UM- 

SKITE DRVJA – nau~na disciplina 

{to gi prou~uva i gi razrabotuva 

principite i metodite za 

izbor i za sozdavawe {umski drvja 

i grmu{ki so podobreni osobini, 

koi so svojot prirast, kvalitet 

i estetski izgled }e gi zadovolat 

potrebite na ~ovekot, no i 

na {umskoto stopanstvo, hortikulturata, 

turizmot, zemjodelstvoto 

i na drugi stopanski granki. 

So oblagoroduvaweto na {umskite 

drvja se menuva nivnata genetska 

konstitucija, taka {to podobrenite 

genotipovi i nivnite 

populacii pretstavuvaat oblagorodeni 

†kulturni“ hibridi ili 

rasi. Oblagoroduvaweto ne e samo 

pronao|awe i sozdavawe nov 

genotip ili rasa tuku i nivno 

prou~uvawe, izbor i razrabotka 

na najpogodna odgleduva~ka tehnika. 

Odgleduva~kite iskustva i 

soznanijata od razni oblasti na 

biologijata, posebno od genetikata, 

se pojdovnite osnovi na 

ovaa nau~na disciplina. Osnovnite 

metodi na oblagoroduvaweto 

se: selekcija, hibridizacija i 

O 

mutacii. So selekcijata se izbiraat, 

se konzerviraat, kontrolirano 

se opra{uvaat i se multipliciraat 

najdobrite genotipovi 

{to gi sozdala prirodata vo ramkite 

na nivnite populacii. Selekcijata 

moè da bide individualna 

ili masovna. Hibridizacijata 

pretstavuva vkrstuvawe na 

individui so razli~ni nasledni 

svojstva so cel da se dobie hibrid 

so pozitivna kombinacija na svojstva. 

Vo zavisnost od toa kako 

nastanala, hibridizacijata se deli 

na: spontana, supspontana i 

kontrolirana, a vo zavisnost od 

genetskata srodnost na individuite 

{to se vkrstuvaat na: vnatrevidova 

(intraspecies), me|uvidova 

(interspecies) i me|urodova (intergenus). 

Mutaciite pretstavuvaat 

promeni vo genetskata konstitucija 

na individuite. Vo zavisnost 

od toa kako nastanale, se delat na 

prirodni (spontani) i ve{ta~ki 

(inducirani). 

LIT.: Aleksandar Andonoski, Genetika 

so oblagoroduvawe na {umskite vidovi 

drvja (u~ebnik), Skopje, 1994. Al. And. 

Vatroslav 

Oblak 

OBLAK, Vatroslav (Ignacij) 

(Celje, 15. V 1864 – Qubqana, 15. 

IV 1896) ‡ slovene~ki i avstriski 

slavist. Vo rodnoto mesto u~el 

gimnazija, maturiral vo Zagreb, a 

studiral vo Viena sporedbena i 

slovenska filologija (1886–1891). 

Zaintrigiran od tezata za makedonskoto 

poteklo na staroslovenskiot 

jazik, kon krajot na 1891 

zaminal za najju`nata to~ka na 

slovenskiot svet – Solun. So svoeto 

istraùvawe uspeal da ja potvrdi 

makedonskata teorija, (pr., 

so prisustvoto na nazalnite gla- 

sovi). Osven od Solunsko, toj (od 

nomadi – sto~ari) zapi{al materijal 

i od Debarsko. Ima objaveno 

pove}e raboti, no najzna~ajni 

se †Makedonskite studii# {to se 

pojavija posmrtno (1896). Iako 

te{ko se snao|al vo mreàta od 

propagandite od sosednite zemji, 

sepak vo knigata se sre}avaat i 

sogleduvawa {to indirektno upatuvaat 

na sfa}aweto za posebnosta 

na makedonskiot jazik. 

LIT.: Vatroslav Oblak, Makedonski studii 

(Dragi Stefanija, Pridru`na beseda, 

3-12), Qubq., 1994. K. P. 

OBLA^NOSTA VO MAKEDO- 

NIJA ‡ obla~nosta vo Makedonija 

se sledi vizuelno so procenka 

na pokrienosta na neboto so 

oblaci vo tri klimatolo{ki 

termini vo tekot na denot, na 34 

meteorolo{ki stanici. Obla~nosta 

se sledi i na 12 meteorolo{ki 

stanici so profesionalni 

nabquduva~i sekoj ~as, dobivaj}i 

dneven od na obla~nosta. 

Najgolema obla~nost vo tekot na 

godinata ima vo mesecot dekemvri 

so vrednosti {to se dviàt 

vo granici od 6,0 do 7,0 desetini. 

Najvedar mesec e avgust so sredna 

obla~nost od 2,0 desetini vo Sveti 

Nikole, 2,3 desetini vo Strumica, 

2,4 desetini vo Nov Dojran 

do 4,4 desetini na Solunska Glava. 

Najmala obla~nost ima vo 

Gevgelisko-Valandovskata kotlina 

so vrednost od 4,5 desetini. 

LIT.: Angel Lazarevski, Klimata vo Makedonija 

– vrneìte vo SR Makedonija, 

„Geografski razgledi#, kn. 8-9, Skopje 

1971; Pece Ristevski, Klimata vo R. Makedonija, 

Skopje, 1998. M. Z. 

OBLE[EVO – selo vo Ko~ansko. 

Se nao|a vo ramniot del na 

Ko~anskata Kotlina, od desnata 

strana na Ko~anska Reka, na nadmorska 

viso~ina od 305 m. Niz 

nego pominuva magistralniot 

pat M–5, koj na istok go povrzuva 

so Ko~ani, a na zapad so [tip. 

Toa e naseleno so Makedonci 

(1.131 `.). Naselenieto se zanimava 

so odgleduvawe industriski 

i gradinarski kulturi i 

oriz. O. e sedi{te na op{tina 

(zaedno so s. ê{inovo), koja zafa}a 

povr{ina od 13.220 ha, ima

O OBOZNA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

14 naseleni mesta so 7.490 `. Vo 

O. postoi osumgodi{no u~ili{te, 

zdravstvena stanica, sto~en 

pazar i fabrika za prerabotka 

na oriz. Al. St. 

Pogled kon ezeroto Grat~e od vrvot Jastrebnik 

na planinata Obozna 

OBOZNA – srednovisoka planina 

vo isto~niot del na RM so najvisok 

vrv Jastrebnik (1.278 m). 

Ima meridijanski pravec na protegawe 

sever–jug so dolìna na 

planinskiot greben od 9,5 km. Se 

nao|a pome|u Ko~anskata Kotlina 

na zapad i Razlove~kata Klisura 

na istok preku koja se probiva 

rekata Bregalnica, oddeluvaj- 

}i ja Obozna od planinata Bejaz 

Tepe (1.314 m). Od jug so Kalu|erska 

Reka i prevalot Obozna (933 

m) e odvoena od planinata Pla~kovica, 

a so prevalot Merilov 

Rid na sever e odvoena od planinata 

Golak. Svojot dene{en izgled 

planinata go dobila so neotektonski 

dvièwa vo krajot na 

pliocenot i vo po~etokot na pleistocenot. 

Geolo{kiot sostav e 

pretstaven so gnajsevi, kristalesti 

{krilci i graniti. Po{umenosta 

e slaba, no i pasi{tata 

ne se prostrani. T. And. 

OBO^KI, Janko Borisov (Debar, 

20. X 1935) ‡ hirurg, nevrohirurg, 

primarius. Bil direktor na 

Gradskata op{ta bolnica vo 

Skopje (1970‡1986). Osnoval Nevrohirur{ko 

oddelenie vo Gradskata 

bolnica vo Skopje (1973). 

Bil republi~ki (1988‡1991) i sojuzen 

minister za zdravstvo 

(1986‡1988). Al. Stavr. 

OBRAZOVANIETO VO MA- 

KEDONIJA – procesot na obrazovanieto 

vo Makedonija ima 

dolga istorija i raznoviden razvitok. 

Obrazovanieto vo sredniot vek – 

prvite u~ili{ta na slovenskata 

crkovna pismenost i obrazovanie 

vo Makedonija. So doseluvaweto 

1062 

T. Serafimovski: Sv. Kiril i Metodij 

na Slovenite na makedonskite 

prostori (VI i VII v.) zapo~nuvaat 

procesi na prisposobuvawe na 

noviot na~in na ìveewe, so vos- 

postavuvawe na odnosi so starosedelcite 

i so Vizantija. Prifa- 

}aweto na hristijanstvoto (pokrstuvaweto 

zavr{uva vo IX v.) 

imalo posebno zna~ewe za razvojot 

na kulturata i prosvetata na 

makedonskite Sloveni. Toa ja 

ovozmoìlo i pojavata na pismenosta 

i na prvite u~ili{ta, blagodarenie 

na solunskite bra}a 

Kiril i Metodij i na nivnite 

u~enici. Prvite u~ili{ta na 

slovenskata crkovna pismenost i 

obrazovanie vo Makedonija se pojavile 

vo vtorata polovina na IX 

v.. Me|u najpoznatite bilo u~ili{teto 

na Kliment Ohridski, 

osnovano vo 886 g. vo oblasta Kutmi~evica, 

so sredi{te vo Devol. 

Se razvilo vo zna~aen centar za 

{irewe na slovenskata pismenost 

i kultura. U~ili{teto se 

sostoelo od dva oddela: elementaren 

i goren. Vo prviot se u~elo 

~itawe, pi{uvawe, molitvi i crkovni 

pesni, a vo vtoriot – delovi 

od hristijanskoto u~ewe, ìtijata 

na svetcite, crkovniot 

red, propovedite i sl. i se podgotvuvale 

sve{tenici, odnosno 

propovednici na hristijanskoto 

u~ewe. Vo obemnata rabota i blagorodnoto 

delo na Klimenta mu 

pomagale najdobrite u~enici. 

U~ili{teto go zavr{ile nad 

3.500 u~enici, koi potoa ja {irele 

slovenskata pismenost, otvoraj}i 

novi, (v.) ]elijni u~ili{ta. 

Vospostavuvaweto na Ohridskata 

patrijar{ija, vo vremeto 

na carot Samuil, koga makedonskata 

dràva bila najgolema i 

najmo}na, pozitivno dejstvuvalo 

vrz sozdavaweto na crkovnata 

knièvnost i vo razvojot na crkovnoto 

obrazovanie i prosveta. 

Do po~etokot na XIII v. e sozdade- 

Raskopki na Plao{nik, kade {to bil Klimentoviot knièvno-kulturen centar vo Ohrid 

na bogata crkovna knièvnost 

(psaltiri, apostoli, hagiografii 

i dr.), koja svedo~ela za uspe{nata 

rabota na (v.) Manastirskite 

}elijni u~ili{ta. 

LIT.: H. Polenakovi}, Vo mugrite na slovenskata 

pismenost, Skopje, 1973. K. Kamb.


Obrazovanieto vo vremeto na 

turskata vlast (XV–XVII v.)–period 

po kone~noto potpa|awe na 

Makedonija pod turska vlast 

(1395), koga mo`nostite za razvoj 

na {kolstvoto i prosvetata bile 

mo{ne nepovolni. @ivotot na 

makedonskoto naselenie (rajata) 

bil pretvoren vo borba za samoodrùvawe. 

Uslovite za rabota na 

(v.) ]elijnite u~ili{ta zna~itelno 

se vlo{ile i poradi dejstvuvaweto 

na Carigradskata patrijar{ija, 

koja, kako priviligirana 

institucija vo Otomanskata 

Imperija, go nametnuvala gr~kiot 

jazik vo u~ili{tata i vo bogoslu`bata. 

No i vo takvi uslovi 

manastirite uspeale da ja za~uvaat 

staroslovenskata pismenost i 

tradicija. Tie raspolagale so 

sopstveni biblioteki i ja prodolùvale 

tradicijata na prepi- 

{uvaweto stari rakopisi i knigi. 

Vo XVI i XVII v. vo Makedonija 

imalo 44 manastiri. Ukinuvaweto 


(1767) otvorilo prostor za 

zgolemeno vlijanie na Carigradskata 

patrijar{ija i za silni 

pritisoci vrz slovenskata prosvetna 

tradicija, organizirana po 

manastirite, crkvite i u~ili{tata. 

Postepeno se uni{tuvalo s¢ 

{to bilo slovensko. I pokraj 

toa, }elijnite u~ili{ta ja prodolùvale 

svojata rabota. Postoele 

i u~ili{ta za muslimanskite 

deca (turski i islamizirani). 

Onie za po~etno obrazovanie bile 

narekuvani mektebi, a u~ili{tata 

vo koi se podgotvuval 

verski kadar za mektebite i za 

{erijatskite sudovi se vikale 

medresi. Medresite bile sredni 

u~ili{ta. Najpoznato takvo u~ili{te 

(osnovano vo Skopje vo 

1440 g.) bilo Isak-begovata medresa. 

Vo XVII v. vo Skopje imalo 6 

medresi, vo Bitola 9, vo Ohrid 2 

i po 1 vo drugite pogolemi mesta. 

LIT.: R. Kantarxiev, Istorija na obrazovanieto 

i prosvetata vo Makedonija, 


Obrazovanieto vo Makedonija vo 

XIX i po~etokot na XX vek ‡ posebno 

zna~aen period za razvojot 

na {kolstvoto i prosvetata vo 

Makedonija. Vo ovoj period su{tinski 

se menuva fizionomijata 

na tradicionalnoto u~ili{te. 

Op{testveno-ekonomskite promeni 

karakteristi~ni po stokovno-pari~nite 

odnosi, razvojot na 

zanaet~istvoto i trgovijata, ekonomskiot 

podem na makedonskite 

gradovi, zajaknuvaweto na makedonskata 

gra|anska klasa, vospostavuvaweto 

crkovno-u~ili{ni 

op{tini, kako organi na crkovniot 

i prosvetniot ìvot, vnesuvaat 

bitni promeni vo razvojot, 

sodrìnata i organizacijata na 

u~ili{niot ìvot. Najzna~ajna 

Egzarhiskoto u~ili{te vo Kumanovo (XIX v.) 

pridobivka na ovoj period e pojavata 

na (v.) svetovni u~ili{ta, 

so nastava na makedonski naroden 

jazik (sredinata na XIX v.). Prvite 

svetovni u~ili{ta se otvoreni 

vo ekonomski najrazvienite 

gradovi: Veles (1837), [tip 

(1840), Skopje (1848), Kumanovo 

(1852), Tetovo (1854) itn. Do krajot 

na sedumdesettite godini na 

XIX v. svetovni u~ili{ta bile 

otvoreni re~isi vo site makedonski 

gradovi i vo pogolemite sela. 

Vo 1875 g. vo Makedonija imalo 65 

gradski i nad 150 selski narodni 

u~ili{ta. Procesot na razvojot 

na svetovnite u~ili{ta go imal 

sledniot tek: ponaroduvawe na 

gr~kite svetovni u~ili{ta; voveduvawe 

svetovni predmeti i sodrìni 

vo op{tinskite }elijni 

u~ili{ta; otvorawe novi u~ili{ta 

so svetovna nastava. Nositeli 

na ovie procesi i najpoznati 

prerodbenski u~iteli bile: Dimitrija 

Miladinov, Jordan Haxi- 

Konstantinov ‡ Xinot, Rajko @inzifov, 

Konstantin Miladinov, 

Kuzman [apkarev, Grigor Prli- 

~ev, Dimitar Makedonski i dr. 

So razvojot na makedonskite svetovni 

u~ili{ta se pojavile i prvite 

makedonski u~ebnici. Vo 

periodot 1857–1882 bile izdadeni 

pove}e bukvari, ~itanki i drugi 

osnovno{kolski u~ebnici, 

~ii avtori bile: Anatolija i 

Partenija Zografski, Dimitar 

Makedonski, Kuzman [apkarev i 

dr. U~ili{niot ìvot vo Makedonija 

vo periodot od 30-tite do 

70-tite godini na XIX v. se ostvaruval 

bez postoewe na centralna 

u~ili{na vlast. Za organiziraweto, 

rabotata i upravuvaweto 

na u~ili{tata se grièle posebni 

u~ili{ni nastojatelstva ili 

crkovno-u~ili{ni op{tini, taka 

{to sekoe u~ili{te se razvivalo 

samostojno i slobodno (v. 

svetovni u~ili{ta; zaemni u~ili{ta; 

glavni u~ili{ta). Po 

OBRAZOVANIETO 

Berlinskiot kongres (1878) {kolstvoto 

vo Makedonija prodolùva 

da se razviva pod turska vlast, 

no vo uslovi na zasilena konkurentska 

borba na gr~kata, na bugarskata 

i na srpskata buròazija 

za ostvaruvawe {to pogolemo 

vlijanie vo Makedonija, {to dovelo 

do otvorawe novi vidovi 

u~ili{ni ustanovi. Osven osnovnite 

i glavnite (progimnazijalni), 

se pojavile i prvite sredni 

u~ili{ta, nedelni i ve~erni u~ili{ta 

za vozrasni, zabavi{ta 

itn. Brojot na u~ili{tata zna~itelno 

se zgolemuva. Samo Egzarhijata, 

kako glaven eksponent na 

golemobugarskata (sanstefanska) 

politika, na pragot na XX v. 

(1899/1900) vo Makedonija pod 

svoja kontrola imala 781 u~ili{te, 

od koi 718 osnovni, 58polugimnazii 

i 5 sredni u~ili{ta: 

3 gimnazii (Solun ‡ ma{ka i 

ènska i Bitola) i 2 u~itelski 

{koli (Skopje i Serez) so vkupno 

39.454 u~enici, od koi 13.460 vo 

zabavi{nite grupi. Se zgolemil 

i brojot na srpskite i na gr~kite 

u~ili{ta. Po Balkanskite vojni 

i podelbata na Makedonija trite 

dràvi (Srbija, Grcija i Bugarija) 

sproveduvaat politika na odnaroduvawe 

i asimilacija. Makedonskite 

deca vo Vardarskiot, 

Egejskiot i Pirinskiot del na 

Makedonija bile prisileni da 

u~at vo u~ili{ta na srpski, na 

gr~ki i na bugarski jazik. 


Skopje, 1994; R. Kantarxiev, 

Istorija na obrazovanieto i prosvetata 


Obrazovanieto me|u dvete svetski 

vojni (1918–1941) ‡ period koga 

vo makedonskite u~ili{ta i 

vo drugite vospitno-obrazovni 

institucii vo Vardarskiot del 

na Makedonija se u~i na srpski jazik, 

a upotrebata na makedonski 

knigi i na makedonskiot jazik e 

strogo zabraneta. Po vospostavu- 

O 

1063

O OBRAZOVANIETO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Zgradata na Filozofskiot fakultet, Skopje (1920&1941) 

vaweto na svojata vlast vo Vardarskiot 

del na Makedonija, monarhisti~kiot 

reìm na Kralstvoto 

SHS (od 1929 g. Kralstvo Jugoslavija) 

ne priznava postoewe 

na makedonska nacija, makedonski 

jazik, istorija i kultura. Makedoncite 

se tretirani kako 

†Srbi“, a Makedonija kako †Ju`na 

Srbija“. Prosvetnata politika 

e podredena na celta za denacionalizacija 

i asimilacija na 

Makedoncite. Zatoa i rakovodeweto 

na obrazovanieto i u~ili{tata 

e napolno centralizirano. 

U~itelite se dràvni ~inovnici. 

Donesuvaweto nastavni planovi 

i programi, pravilnici i 

preporaki, upotrebata na u~ebnici 

i knigi, nazna~uvaweto i 

otpu{taweto na u~itelite, kako 

i platite na u~itelite se vo nadle`nost 

na Ministerstvoto za 

prosveta. Obrazovniot sistem e 

politi~ki determiniran i nerazvien. 

Brojot na nepismenoto naselenie 

e ogromen, nad 50%. Predu~ili{noto 

vospitanie re~isi 

voop{to ne e zastapeno. Srednoto 

obrazovanie, kako vo odnos na 

mreàta, taka i vo odnos na 

strukturata, isto taka, ostanuva 

nerazvieno. Osven gimnaziite 

(polni i niì), postojat samo nekolku 

sredni stru~ni u~ili{ta. 

Vo oblasta na visokoto obrazovanie 

dejstvuva samo edna institucija 

‡ Filozofskiot fakultet 

vo Skopje, otvoren vo 1920 g., a obrazovanie 

na vozrasnite se ostvaruva 

glavno preku nekolku (v.) narodni 

univerziteti. Se smeta 

deka najpovolen razvoj obrazovanieto 

vo Makedonija me|u dvete 

svetski vojni e dostignat vo u~ebnata 

1939/40 g., za {to svedo~at 

slednive statisti~ki podatoci: ‡ 

predu~ili{no vospitanie: 25zabavi{ta 

so 1.611 deca; osnovni 

1064 

u~ili{ta: 850 so 1.808 paralelki, 

95.010 u~enici i 1.561 u~itel; 

sredno obrazovanie: 41u~ili{te 

so 12.605 u~enici, od toa: niì 

stru~ni u~ili{ta 22 so 2.180 u~enici; 

sredni stru~ni u~ili{ta 4 

(2 trgovski akademii, medicinsko 

u~ili{te i u~itelska {kola) 

so 885 u~enici, 27paralelki i 60 

nastavnici; gimnazii 15 (6 polni) 

so 9.540 u~enici, 237 paralelki i 

397 nastavnici; ‡ obrazovanie na 

vozrasnite: 67,5% nepismeno naselenie 

nad 10-godi{na vozrast 

(spored popisot od 1931). 



Obrazovanieto vo vremeto na NOB - Prvite 

u~ili{ta na slobodnata teritorija (1943) 

Obrazovanieto vo vremeto na 

NOB (1941–1944) – period vo koj 

prosvetno-obrazovnata dejnost 

ima specifi~en karakter. Narodnoosloboditelnata 

borba ne 

bila samo borba za osloboduvawe 

od fa{isti~kite okupatori, tu- 

ku i borba za nacionalno i socijalno 

osloboduvawe, za podigawe 

na obrazovanieto i na kulturnoto 

nivo na naselenieto. Prosvetno-kulturnata 

aktivnost vo vremeto 

na NOB imala specifi~en 

karakter, ne samo poradi ogromniot 

broj nepismeni, tuku i poradi 

toa {to po Balkanskite vojni 

upotrebata na maj~iniot makedonski 

jazik bila zabraneta. Zatoa 

i borbata za afirmacija na 

makedonskiot jazik dobila prioritetno 

mesto. Nepismenite borci 

u~ele da ~itaat i da pi{uvaat, 

slu{ale politi~ki predavawa, 

go ~itale partizanskiot pe~at. 

Se rabotelo i na opismenuvawe i 

na obrazovanieto na naselenieto. 

Prvoto u~ili{te na makedonski jazik vo NOB vo 

seloto Podvis, Ki~evsko (septemvri 1943) 

Se organizirale raznovidni aktivnosti 

i narodot se zapoznaval 

so makedonskata istorija, geografija, 

so novite politi~ki opredelbi. 


i vospostavuvaweto na narodnata 

vlast na slobodnite teritorii 

vo Zapadna Makedonija 

se otvoreni (esenta na 1943) prvite 

partizanski u~ili{ta na maj- 

~in makedonski jazik (Podvis, 

Osoj, Gari, Izdeglavje, Slatino, 

Ozdoleni, Botun, Novo Selo, 

Dolno i Gorno Sredore~je i Debar). 

Pri Glavniot {tab na NOB 

i POM se formira i poseben 

Prosveten referat na ~elo so 

Petar Bogdanov-Ko~ko. Po~etocite 

na konstituiraweto sopstven 

nacionalen sistem na obrazovanieto 

se zabrzani po odrùvaweto 

na I zasedanie na ASNOM 

kako dràvnopraven oblik na makedonskata 

dràvnost (2 avgust 

1944). Na zasedanieto e doneseno 

re{enie so koe makedonskiot se 

proglasuva za slu`ben jazik vo 

Makedonija, {to zna~i i za nastaven 

vo u~ili{tata. Formirano e 

i posebno Poverenstvo za prosveta 

na ~elo so prof. Epaminonda 

Pop Andonov. Prezidiumot na 

ASNOM, zaedno so Poverenstvoto 

za prosveta, donel pove}e odluki 

i upatstva za definirawe na 

sovremenata makedonska azbuka, 

na gramatikata na makedonskiot 

jazik, na nastavnite planovi i 

programi, prira~nicite i u~ebnicite, 

organiziraweto analfabetski 

kursevi, obezbeduvaweto 

u~itelski kadri, osposobuvaweto


prostorni uslovi za nastavna rabota, 

a go pokrenuva i pra{aweto 

za otvorawe univerzitet vo Skopje. 

Blagodarenie na prezemenite 

merki i aktivnosti mnogu osnovni 

u~ili{ta ja zapo~nuvaat svojata 

rabota u{te pred kone~noto 

osloboduvawe na Makedonija. 



Obrazovanie na vozrasnite ‡ vospitno-obrazovna 

dejnost za razvivawe 

i zadovoluvawe na obrazovnite 

potrebi na vozrasnite lica. 

Kako komponenta na (v.) permanentnoto 

obrazovanie, obrazovanieto 

na vozrasnite e mo{ne 

fleksibilna aktivnost, koja vo 

sebe gi opfa}a kako socijalnogrupnite, 

taka i individualnite 

formi na u~ewe. Vo Makedonija 

vakvi aktivnosti se zabeleùvaat 

u{te vo vremeto na sv. Kliment 

Ohridski (IX i po~etokot 

na H v.), no poorganiziran karakter 

dobivaat vo vtorata polovina 

na XIX v.: ~itali{ta, kniàrnici, 

ve~erni i nedelni {koli i 

sl.; me|u dvete svetski vojni ovoj 

vid obrazovanie vo Vardarskiot 

del dobiva institucionalen oblik 

vo (v.) narodnite univerziteti. 

Obrazovanieto na vozrasnite 

posebno zna~ewe ima po osloboduvaweto 

na Makedonija. Ogromniot 

broj nepismeno i neobrazovano 

naselenie (nad 60%) pridonesuva, 

vo godinite po Osloboduvaweto, 

obrazovanieto na vozrasnite 

da dobie karakter na masovno 

narodno prosvetuvawe. 

Najrasprostraneti formi na 

ovaa aktivnost se analfabetskite 

kursevi (v. nepismenost i ve- 

~erni {koli). Pridobivka na 

ovoj period se (v.) rabotni~kite 

univerziteti, kako institucii 

za integralno obrazovanie na 

vozrasnite. Zna~ajna uloga imaat 

i centrite za stru~no obrazovanie 

i usovr{uvawe na vozrasnite, 

kako i pove}e osnovni i sredni 

u~ili{ta za vozrasni (1960/61 g. 

rabotele 108 osnovni i 97 sredni 

u~ili{ta za vozrasni). Vo dene{ni 

uslovi obrazovanieto na vozrasnite 

e svrteno glavno kon 

formite na prekvalifikacija, za 

u~ewe na stranski jazici i za 

kompjuterskata obuka (v. andragogija; 

prosveta). 

LIT.: K. Kamberski, Obrazovanieto na vozrasnite 

vo Makedonija po osloboduvaweto, 

†Godi{en zbornik na Filozofskiot fakultet“, 

Skopje, 1995, 19-31. K. Kamb. 

Obrazovanieto po osloboduvaweto 

na Makedonija (1945–2005) ‡ 

period vo koj vospitanieto i obrazovanieto 

vo Makedonija bele- 

àt izrazito dinami~en razvoj. 

Za samo nekolku godini po zavr- 

{uvaweto na vojnata, iako vo 

mo{ne ote`nati uslovi, bea ud- 

Hidro-biolo{kiot institut, Ohrid 

reni temelite na nacionalniot 

vospitno-obrazoven sistem, po~nuvaj}i 

od predu~ili{noto vospitanie, 

pa s¢ do obrazovanieto 

na vozrasnite. Najzna~ajni promeni 

se ostvareni vo pogled na 

dostapnosta na u~ili{tata na site 

deca, mladinci i vozrasni, bez 

razlika na socijalnata polo`ba, 

na nacionalnata i na verskata 

pripadnost. Vo ramkite na novata 

orientacija, vedna{ po osloboduvaweto, 

u~ili{tata se izdvojuvaat 

od crkvata, a site privatni 

i crkovni u~ili{ta (osven 

onie {to podgotvuvaat sve{teni~ki 

kadri) se ukinuvaat, odnosno 

e izvr{eno poop{testvuvawe 

na vospitno-obrazovniot proces. 

Toa se reflektira ne samo vo odnosite 

dràva ‡ op{testvo ‡ obrazovanie, 

tuku i vo organizaci- 

Gafi~ki prikaz na aktuelniot obrazoven sistem vo RM 

OBRAZOVANIETO 

jata na vospitno-obrazovnata dejnost 

(rabotata na u~ili{tata, 

mestoto i polo`bata na u~enicite 

i na nastavnicite vo obrazovniot 

proces, itn.) {to gi determinira 

i site podocne`ni promeni 

na obrazovniot sistem. Globalna 

karakteristika na razvojot 

na obrazovanieto po Osloboduvaweto 

e brzoto i postojano zgolemuvawe 

na brojot i na vidovite 

vospitno-obrazovni ustanovi i 

na obrazovniot opfat na decata, 

mladite i vozrasnite, {to rezultira 

so postojano podobruvawe na 

obrazovnata struktura na naselenieto. 

Prvite godini po Osloboduvaweto 

posebno vnimanie se posvetuva 

na borbata protiv nepismenosta 

i na razvojot na (v.) osnovnoto 

obrazovanie i vospitanie. Ve}e 

vo prvata slobodna u~ebna 

1945/46 g. rabotele 1.057 u~ili{ta 

so 124.712 u~enici. So [kolskata 

reforma od 1958 g. se voveduva 

edinstveno osumgodi{no osnovno 

u~ili{te, zadolìtelno i 

besplatno za vozrasnata populacija 

od 7 do 15 godini, so op{toobrazoven 

karakter, koe do denes 

pretstavuva temelna struktura 

na obrazovniot sistem. Predu~ili{noto 

vospitanie i obrazovanie, 

isto taka, beleì zna~aen 

razvoj, pretstavuva sostaven del 

na globalniot vospitno-obrazoven 

sistem, iako ne e zadolìtelno. 

Srednoto obrazovanie do 

[kolskata reforma (1958) se ostvaruva 

na dve nivoa: (v.) niì 

sredni u~ili{ta i sredni u~i- 

O 

1065

O OBRAZOVNA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

li{ta, a potoa site dobivaat 

status na sredni u~ili{ta, no so 

razli~na polo`ba i zna~ewe. 

Srednoto u~ili{te doìvuva radikalni 

promeni so reformata 

poznata kako (v.) naso~eno obrazovanie, 

a od u~ebnata 2008/09 g. i 

toa e zadolìtelno. Najdinami- 

~en i najekspanziven razvitok do- 

ìvuva (v.) visokoto obrazovanie. 

Vo oblasta na obrazovanieto 

na vozrasnite posebno mesto imale 

(v.) narodnite i rabotni~kite 

univerziteti. Po osamostojuvaweto 

na Makedonija, razvojot 

na sistemot na vospitanieto i obrazovanieto 

e vo faza na postojani, 

no i nedovolno definirani 

promeni, vo nastojuvawata da se 

odgovori na tranziciskite predizvici. 

Edna od pozna~ajnite 

promeni e mo`nosta za otvorawe 

privatni u~ili{ta i (v.) univerziteti. 



Obrazoven opfat ‡ procent na 

vklu~enost na soodvetnata vozrasna 

populacija vo predu~ili{noto, 

osnovnoto, srednoto i visokoto 

obrazovanie. Podatocite za 

obrazovniot opfat se zna~aen indikator 

za procenka na karakterot, 

funkcioniraweto i efikasnosta 

na obrazovniot sistem. Vo 

pogled na obrazovnata opfatenost, 

po osamostojuvaweto na Makedonija, 

najnerazvieno e predu- 

~ili{noto vospitanie i obrazovanie. 

Vo 2004 g. vo predu~ili{nite 

ustanovi bile opfateni 

36.177 deca, odnosno 20,43% od 

predu~ili{nata populacija. Samo 

vo godinata pred poa|awe na 

u~ili{te (6-godi{na vozrast) opfatot 

iznesuval 82,23%. Brojot 

na u~enicite opfateni vo osnovnoto 

obrazovanie beleì postojano 

opa|awe, {to prvenstveno e 

posledica na demografskite dvi- 

èwa, no i na drugi faktori: vo 

1991/92 g. vo osnovnoto obrazovanie 

bile opfateni 261.127 u~enici, 

vo 1995/96 ‡ 259.515, a vo 

2001/02 ‡ 242.707. Opfatenosta na 

populacijata pak, od 86,2% vo 

1994 g., vo 2001/02 g. e zgolemena 

na 92,5%. Precizni podatoci za 

vklu~enosta na populacijata od 

15 do 19 godini vo srednoto obrazovanie 

ne postojat, no od 2008 g. 

toa e zakonski zadolìtelno. 

Spored nekoi podatoci, vo 1994 g. 

vo srednoto obrazovanie bile opfateni 

44,3%, vo 2002 ‡ 69,5%, a 

vo 2005/06 ‡ vkupno 96.120 u~enici. 

Visokoto obrazovanie bele- 

ì kontinuirano zgolemuvawe na 

brojot na studentite. Od 5.577 

studenti vo u~ebnata 1954/55, odnosno 

od 37.499 studenti vo u~ebnata 

1974/75 g., vo 2004/05 g. brojot 

na studentite e zgolemen na 

1066 

61.556 (3.043 studenti na 100.000 

ìteli). 


Skopje, 1994; R. Kantarxiev, 

Istorija na obrazovanieto i prosvetata 


OBRAZOVNA STRUKTURA NA 

NASELENIETO ‡ brojot i procentot 

na naselenieto nad 15-godi{na 

vozrast (porano nad 10) so 

u~ili{na ili stru~na podgotovka, 

na nivo na celata zemja (utvrdeni 

so popisite). Obrazovnata 

struktura na naselenieto moè 

da se sledi i spored drugi statisti~ki 

parametri: pol, nevrabotenost, 

aktivno naselenie, nacionalnost 

i sl. Obrazovnata struktura 

pretstavuva zna~aen indikator 

na op{testveniot razvoj, no i 

na potrebite na idniot razvoj. 

Slobodna Makedonija nasledi mo{ne 

nepovolna obrazovna struktura 

na naselenieto, so mnogu visok 

procent na nepismenost. Slikata 

na obrazovnata struktura na naselenieto 

vo Makedonija, prika- 

àna vo dva oddelni perioda, gi 

dava slednite karakteristiki: 

Obrazovnata struktura na 

naselenieto vo Makedonija 

1. 

1948 Na vozrast nad 10 godini 1961 

48,8% Bez {kolska podgotovka 28,1% 

40,5% So I-IV oddelenie OU 46,9% 

8,3% So V-VIII oddelenija OU 18,4% 

2,2% So sredno obrazovanie 5,5% 

0,2% So visoko obrazovanie 1,1% 

100% Vkupno 100% 

Izvor: Statisti~ki godi{nik na SRM 1968 

2. 

1994 Na vozrast nad 15 godini 2004 

6,76% Bez obrazovanie 3,85% 

18,53% So nedovr. osnov. obrazo. 10,77% 

33,41% So osnovno obrazovanie 34,77% 

32,44% So sredno obrazovanie 40,09% 

8,86% So visoko obrazovanie 10,52% 

100% Vkupno 100% 

Izvor: Dràven zavod za statistika 

Spored podatocite za oddelnite 

periodi, jasno se zabeleùvaat 

promenite i nivnata dinamika, 

no i faktot na s# u{te nepovolnoto 

obrazovno nivo na naselenieto. 

Vo 2004 g. blizu polovina od 

naselenieto (49,39%) bilo bez 

ili so oformeno osnovno obrazovanie, 

a samo malku nad 10% so vi- 

{o, visoko ili fakultetsko. Obrazovnata 

struktura, pak, na vrabotenite 

pokaùva deka bez obrazovanie 

i so nepotpolno osnovno 

obrazovanie bile 5,4%, so osnovno 

obrazovanie 20,9%, so sredno 

58,7% i so visoko 15,0% od vrabotenite. 

Kaj nevrabotenite najgo- 

lem procent se javuva vo kategorijata 

sredno obrazovanie, duri 

54,2%. 



OBREDNI NARODNI PESNI 

‡ edni od najstarite narodni pesni. 

Te{ko e poprecizno da se opredeli 

koga nastanale. Sepak, 

spored nekoi sodrìni vo stihovite 

(sinkretski, paganski, hristijanski) 

moàt pribli`no da se 

nasetat korenite na opeanite motivi, 

po~nuvaj}i od paganstvoto. 

Vo niv do{le do izraz raznite veruvawa 

na ~ovekot vo postoewe 

na natprirodni sili, osobeno ve- 

Svadbarska narodna pesna vo izvedba na 

Ansamblot za narodni ora i pesni „Tanec“, Skopje 

ruvaweto vo magiskoto dejstvo na 

zborot. Obi~no se povrzani so 

nekoi praznici od narodniot i 

crkovniot kalendar (Badnik, Bo- 

ìk, Vasilica, Veligden, \ur|ovden, 

Ivanden i sl.), so obredite za 

spre~uvawe na elementarni nepogodi 

ili za izmoluvawe do`d (dodolski), 

a posebna grupa pretstavuvaat 

pesnite povrzani so nekoi 

momenti od ~ovekoviot ìvot ‡ 

ra|awe, svadba (svadbeni pesni), 

smrt (taà~ki pesni) i sl. 

LIT.: Kiril Penu{liski, Odbrani folkloristi~ki 

trudovi, 2, Skopje, 1988; 

Marko Kitevski, Makedonska narodna 

lirika (Obredni pesni), Skopje, 1997; istiot, 

Makedonska narodna lirika (mitolo{ki, 

trudovi, semejni, humoristi~ni, 

qubovni pesni), Skopje, 2000; Makedonska 

narodna lirika. Izbor, redakcija 

i predgovor d-r Marko Kitevski, 

Skopje, 2002. M. Kit. 

OBREMBSKI, Jozef (Teplik, 

Ukraina, 18. II 1905 – Holis, SAD, 

28. XII 1967) – polski i amerikanski 

etnolog i sociolog, predava~ 

i profesor na pove}e univerziteti 

vo Polska i vo Amerika. 

Svoeto sredno obrazovanie go zapo~nal 

vo Var{ava, a maturiral 

(vonredno) vo Krakov (1926). Studiral 

na Krakovskiot univerzitet 

pod rakovodstvo na eden od 

najpoznatite polski i slovenski 

etnolozi Kazimjer Mo{iwski. 

Vodel samostojni terenski istra- 

ùvawa na Balkanot, me|u drugoto 

i vo Makedonija (1927–1928). Ja


Jozef 

Obrembski 

prou~uval materijalnata kultura, 

so poseben interes za zemjodelstvoto 

i lovxistvoto. Vo 1930 

g. se zdobil so titulata magister 

po slovenskata etnografija i op- 

{ta etnologija. Doktoriral vo 

London (1934) kaj poznatiot sociolog 

Bronislav Malinovski. Prestojuval 

vo Makedonija (vo Pore- 

~e), kade {to vodel terenski istraùvawa 

(1932–1933), svrzani 

so narodnata kultura na Makedoncite. 

Sobral bogat folkloren 

i etnografski materijal {to 

podocna mu posluìl za izrabotka 

na negovite nau~ni trudovi, 

nekoi od niv objavil vo periodot 

me|u dvete svetski vojni i po Vtorata 

svetska vojna. Ostavninata 

na makedonski jazik be{e objavena 

vo Skopje (2000–2003). Negovite 

trudovi popolnija golema 

praznina vo etnolo{kite i sociolo{kite 

prou~uvawa kaj nas. Za 

makedonskata nauka od golema 

va`nost se i negovite pogledi vo 

odnos na nacionalnata svest na 

Makedoncite. Kako redok stranski 

nau~nik od periodot pred 

Vtorata svetska vojna, go koristi 

nacionalnoto ime na Makedoncite 

i pi{uva za makedonskiot jazik, 

za makedonskata kultura, za 

makedonskata mitologija, za makedonskiot 

religiozen panteon, 

za makedonskiot ritual, za makedonskite 

magiski rituali, za makedonskata 

crkva i sl. 

BIBL.: Folklorni i etnografski materijali 

od Pore~e, I,Skopje-Prilep, 2001; 

Makedonski etnosociolo{ki studii, II, 

Skopje-Prilep, 2001; Makedonski etnosociolo{ki 

studii, III, Skopje–Prilep, 

2002; Pore~e 1932–1933. Glaven i odgovoren 

urednik: Tanas Vraìnovski, urednici: 

Ana Engelking, Xoel M. Halpern, 

Prilep. Var{ava, Skopje, 2003; Czarna 

magja w Macedonji, †Kurier Literacko-Naukowy“, 

23. IV 1934, Kraków, VI-VIII; System 

religijny ludu macedovskiego, †Kurier Literacko-Naukowy“ 

№ 24, 15. VI 1936, XIII-XIV, № 

26, 29. VI 1936, XI–XII, № 28, 13. VII 1936, 

XI–XIII, № 29, 20. VII 1936, XI–XII, № 30, 27. 

VII 1936, XIII; Ritual and Social Structure in a 

Macedonian Village, ed. By Barbara Kerewsky- 

Halpern and Joel M. Halpern, International Area 

Studies Programs, University of Massachusetts at 

Amherst, 41 pp. 

LIT.: Tanas Vraìnovski, Nau~niot 

pridones na Jozef Obremski vo prou~uvaweto 

na narodnata religija na Makedoncite, 

Miejsce Macedonii na Balkanach, Historia 

– Polityka – Kultura – Nauka. Pod redakci- 

ja na Ireny Satwowy-Kawki, Wydawnictwo 

Uniwersytetu Jagiellovskiego, Kraków, 2005, 

259–269; istiot, Lecznictwo ludowe w regionie 

Pore}a (Macedonia) w bodaniach J. Obr£bskiego, 

Horizonti antropologii kultur, Tom w darze 

dla Profesora Zofii Sokolewicz, Insytut Etnologii 

i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Warszawkiego, 

Warszawa, 2005, 255–264; istiot, 

Macedovskie materialy folklorystyczne Józefa 

Obr£bskiego, Regiony Granice Rubieè, Tom w 

darze dla Profesora Mariana Pokropka, Instityt 

Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu 

Warszawkiego, Warszawa, 2005, 249–259; 

istiot, Józef Obr£bski i macedonska etnografia, 

Sprawy narodowo]ciowe, Seria nowa, R. 

2006, z. 29. W stuleciu urodzin Józefa Obr£bskiego, 

Numer specjalny pod redakcj% Anny Engelking, 

Poznav-Warszawa, 2006, 53–62; Tanas 

Vraìnovski, Vladimir Karaxoski, Sowa 

Jovanovska-Rizoska, Jozef Obremski – 

zna~aen istraùva~ na narodnata kultura 

na Makedoncite, Matica makedonska, 

Skopje, 2006, 5–264. T. Vr. 

Estreja 

Ovadija- 

Mara 

OVADIJA ‡ MARA, Estreja Haim 

(Bitola, 25. XII 1923 ‡ pl. Kajmak~alan, 

26. VIII 1944) ‡ naroden 

heroj od NOAVM, Evrejka. Kako 

aktivistka na Evrejskoto humanitarno 

dru{tvo †Vizo#, zaminala 

na rabota vo Belgrad (1938), 

kade {to stanala ~len na SKOJ i 

u~estvuvala vo martovskite demonstracii 

(1941). Naskoro se 

vratila vo Bitola (maj 1941) i se 

vklu~ila vo podgotovkite za oru- 

ènoto vostanie. Kako ~len na 

KPJ (od 1942), neposredno pred 

deportacijata na makedonskite 

Evrei, se ilegalizirala (10. III 

1943), a potoa zaminala prvin kako 

borec na NOPO †Dame Gruev# 

(5. IV 1943), potoa vo NOPO †Goce 

Del~ev# i vo drugi edinici na 

NOV i POM. Pri formiraweto 

na Tretata MNOU bila nazna~ena 

za zamenik politi~ki komesar 

na ~eta, a pri formiraweto na 

Sedmata makedonska NO brigada 

(22. VIII 1944) za politi~ki komesar 

na bataljon. Zaginala vo borba 

so bugarskite okupatorski sili. 

Proglasena e za naroden heroj 

na Jugoslavija (11. X 1953). 




1941–1945, Skopje, 1976. 

LIT.: Aleksandar Popovski, Estreja 

Hajma Ovadij ‡Mara (1921–1944), Narodni 

heroi od Makedonija, Skopje, 1973, 

120-125; Estreja Hajma Ovadija-Mara 

(1921– 1944), †Mlad borec#, XXXII, 13, 

OVO[TARNIK 

Skopje, 23. IV 1975, 17; D-r Stojan Risteski, 

Estreja Ovadja-Mara, Gorwi Milanovac, 

1978. S. Ml. 

Ovesni klasovi 

OVES (Avena sativa L.) – ednogodi{na 

ìtna kultura od fam. Poaceae. 

Spa|a vo podgrupata vistinski 

ìta. Dosta stara kultura, 

so kvalitetno zrno i slama i 

so skromni barawa kon uslovite 

za odgleduvawe. Se upotrebuva za 

ishrana na site vidovi doma{ni 

ìvotni, no ima posebno zna~ewe 

vo ishranata na kowite. Se upotrebuva 

i za ishrana na lu|eto. Golosemeniot 

oves sluì i za proizvodstvo 

na snegulki za humana 

ishrana. P. Iv. 

OVO[EN RASADNIK – povr- 

{ina na koja se proizveduva 

ovo{niot saden materijal. Od 

kvalitetot, zdravstvenata sostojba 

i avtenti~nosta na sadnicite 

vo najgolema mera zavisi uspehot 

na ovo{niot nasad. Gre{kite se 

otkrivaat docna i ne moàt da se 

popravat. Zatoa, proizvodstvoto 

na sadniot materijal e zakonski 

regulirano. Vo socijalisti~kiot 

period vo RM ima{e desetina 

ovo{ni rasadnici. Poslednive 

5–6 g. ovo{en saden materijal 

proizveduva samo Institutot za 

ovo{tarstvo od Skopje (godi{no 

okolu 150.000 sadnici). B. R. 

OVO[JE – op{to e poznato deka 

ovo{jeto e i hrana i lek. ôvekot, 

preku svojata evolucija i filogeneza, 

steknal golema potreba od 

ovo{je vo ishranata. Pri organskoto 

proizvodstvo se dobiva 

ovo{je so mnogu povisoka sodrìna 

na za{titni materii, pa duri i 

so prirodni antibiotici. B. R. 

Ovo{tarnik vo blizinata na Kavadarci 

OVO[TARNIK – povr{ina posadena 

so ovo{ni rastenija, a 

spored kulturata se narekuva ja- 

O 

1067

O OVO[TARSTVO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

bolkarnik, praskarnik itn. Porano 

se sadea retki (ekstenzivni) 

nasadi na bujni podlogi i so prostorni 

kruni. Potoa se premina na 

polugusti palmetni nasadi, a sega 

se odi na polugusti i gusti (intenzivni) 

nasadi, na sredno i slabobujni 

podlogi, formirani so 

vretenesti kruni. Golem broj 

ovo{ki (orevi, bademi, kru{i i 

dr.) se odgleduvaat kako poedine~ni 

(soliteri) po me|i, dolovi 

i na drugi slobodni mesta. B. R. 

Berba na prespanskoto jabolko 

OVO[TARSTVO – mozai~nite 

orografski, klimatski i po~veni 

uslovi vo RM ovozmoùvaat 

odgleduvawe na triesetina kontinentalni, 

suptropski i novi 

ovo{ni kulturi. Najgolem razvoj 

ovo{tarstvoto dostignuva vo tekot 

na 1980–1990 g. (do 24.000 ha 

ovo{tarnici i nad 200.000 t 

ovo{je). Po 1991 g. povr{inite 

na ovo{nite nasadi se namaluvaat 

na 16.000 ha, a proizvodstvoto 

na 100.000–120.000 t. Vo periodot 

na tranzicija ovo{tarstvoto vo 

op{testveniot sektor e svedeno 

na minimum, no ima porast vo 

privatniot sektor, osobeno na jabolkata 

vo Prespa. Poslednive 

dve godini (2004, 2005) od 7,7 milioni 

rodni stebla dobieni se 

153,7 iljadi t ovo{je. Vode~ka 

kultura e jabolkoto so 3,6 milioni 

rodni stebla i so proizvodstvo 

na 84,3 iljadi t. B. R. 

OVSJANIJ, Nikolaj Romanovi~ 

(OvsÔnÎiŸ, NikolaŸ Romanovi~) 

(Kievska gubernija, Ukraina, 

7/19. XII 1847 ‡ S.-Peterburg, 3/16. 

V 1913) ‡ ruski general, voen istori~ar, 

slavist i slavjanofil. 

Zavr{il Voeno-pravna akademija 

1068 

i u~estvuval vo Rusko-turskata 

vojna (1877‡1878), pa vo vremeto 

na Kresnenskoto vostanie stanal 

guverner na bugarskiot grad ]ustendil 

(1878‡1880). Po izvesno 

slu`buvawe vo Rusija, stanal vospituva~ 

na crnogorskiot knez Danilo 

vo Cetiwe (1886), a po vra- 

}aweto bil izbran za profesor 

po voena istorija i istorija na 

Slovenite vo General{tabnata 

akademija (1894). ^len na Ruskoto 

geografsko dru{tvo i viden ak- 

tivist na SPb. slovensko blagotvorno 

dru{tvo (1880). Po ostavkata 

(1910) iscelo se oddal na nau~na 

i op{testvena dejnost. Kako 

~len na Sovetot na SPbSBD (od 

1906) vo Prvata balkanska vojna 

go rakovodel pra}aweto lekari i 

medicinska pomo{ na zavojuvanite 

slovenski zemji, a vo zimata na 

1912/13 g., kako opolnomo{tenik 

na êrwaevskiot komitet, bil vo 

Kosovo i vo Makedonija. Vo svoite 

brojni publikacii obilno pi- 

{uva za makedonskoto pra{awe i 

za sostojbite vo Makedonija, pa 

me|u drugoto i deka †Makedonija, 

iako pretstavuva i golem nau~en 

interes, kako zemja mo{ne malku 

e prou~ena, naselena e so razni 

narodnosti, ~ie minato s# u{te e 

prili~no zagado~no“, no deka 

†pod imeto Bugari se podrazbiraat 

samo onie Sloveni {to ja 

priznavaat Bugarskata egzarhija“. 

Zatoa se pra{uva: †ne }e bide 

li podobar izlez za Makedonija 

vo nejzinata sega{na sostojba ‡ 

da dobie avtonomija?“. 

BIBL.: SerbiÔ i serbÎ, SPb., 1898; BolgariÔ 

i bolgarÎ, SPb., 1900; Bolgarskoe 

opol~enie i zemskoe voŸsko, SPb., 1904; Russkoe 

upravlenie v Bolgarii vÍ 1877‡ 78‡79 

gg., t.1‡3, SPb., 1906‡1907; Bli`nÎŸ VostokÍ 

i slavÔnstvo, SPb., 1913. 

LIT.: N. R. OvsÔnÎj, †SlavÔnskiÔ Izv‹stiÔ#, 

№ 26, SPb., 1913; SlavÔnovedenie v 

dorevolÓcionnoŸ Rossii, Moskva, 1979, 

251&252; Cvetan Stanoevski, Kako ja vidoa 

Makedonija (Ruski publicisti za 

Makedonija 1828‡1913), Skopje, 1978, 

47&51. Bl. R. 

Ov~arska narodna svirka na kaval 

OVÂRSKI NARODNI PES- 

NI ‡ trudovi narodni pesni. 

Izobiluvaat so brojnost i raznovidnost. 

Tie go opevaat te{kiot 

i osameni~ki ìvot na ov~arite 

vo planinata, srede surovata priroda, 

daleku od seloto, od svoite 

najbliski i drugarite. Ov~arot 

bil izloèn na mnogu opasnosti, 

kako od divite yverovi, isto taka 

i od prirodnite stihii. Vo tie 

okolnosti, vo pesnite toj razgovara 

so svoeto stado, ovenot voda~, 

ovcata rogu{a, so sekoga{ 

vernite ku~iwa, a site svoi ~uvstva 

gi iskaùva niz melodijata 

na kavalot. Ov~arite i nivnite 

stada bile ~esta meta i na razni 

razbojni~ki bandi, osobeno koga 

dràvnata uprava bila slaba i 

vladeelo masovno bezvlastie. 

Ovaa pojava bila mo{ne ~esta vo 

Zapadna Makedonija, od kade {to 

poteknuvaat pove}e pesni so ovoj 

motiv. Semejnite i ov~arskite 

problemi bile me|usebno povrzani 

i toa go registrira i pesnata: 

...duri mi be{e ov~ar neènet, / 

ja si pasev gore v planina, /voda 

si piev od izvorite / i si pladnuvav 

pod ladni senki./Otkako mi 

se ov~ar oèni, /sega si pasa po 

seli{tata, /po seli{tata, po 

buni{tata, /voda si pija po bari{tata 

/ i si pladnuva pod 

strei{tata. 


trudovi, 2, Skopje, 1988; 

Marko Kitevski, Makedonska narodna lirika 

(mitolo{ki, trudovi, semejni, humoristi~ni, 

qubovni pesni), Skopje, 

2000; Makedonska narodna lirika, izbor, 

redakcija i predgovor d-r Marko Kitevski, 

Skopje, 2002. M. Kit.


OVÊ POLE – edna od pogolemite 

kotlini vo RM. Zafa}a povr- 

{ina od 2.162 km², a se prostira 

pome|u 300 i 874 m n.v. Od ovaa povr{ina 

33.200 ha se ramni~arsko 

zemji{te. Ov~e Pole go zafa}a 

prostorot pome|u dolinite od 

sredniot tek na Vardar na zapad i 

sredniot tek na Reka Bregalnica 

na istok. Svojot definitiven oblik 

go dobila za vreme na oligomiocenskite 

tektonski dvièwa. 

Izgradena e po dolìnata na dva 

raseda so dinarsko protegawe i 

pove}e popre~ni rasedi, a potoa 

ispolneta so voda i pretvorena 

vo ezero. Vulkanskata aktivnost 

ja zafatilo i ovaa kotlina {to 

se gleda preku izleanata andezitsko-dacitska 

plo~a. So erozija 

podocna e disecirana i razorena. 

Vo reljefot na Ov~e Pole se izdvojuva: 

ramno dno so viso~ina od 

230–300 m; oblast so val~esti paleogeni 

i neogeni rit~iwa pome- 

|u 300 i 400 m, i krajniot „planinski 

venec# do 874 m viso~ina. 

Ov~e Pole dobiva malo koli~estvo 

vrneì (471 mm), pa vladeat 

~esti i dolgotrajni su{i. Zatoa 

ve{ta~koto navodnuvawe vo zemjodelstvoto 

e neophodno. Naselenieto 

se zanimava so odgleduvawe 

Plodorodnite nivje vo Ov~e Pole 

p~enica, afion, son~ogled, susam 

i sto~arstvo. Glavna naselba e 

Sveti Nikole. 

LIT.: D. Manakovi}, T. Andonovski, Reljefni 

karakteristiki na Isto~na Makedonija, 

„Geografski razgledi#, kn. 17, 

Skopje, 1979. T. And. 

OVÊPOLSKA NO BRIGADA 

(1944) – formirana vo po~etokot 

na oktomvri od borci od Sveti 

Nikole i Svetinikolsko. Prvin 

bilo planirano da se vika Ov~epolsko-kratovska 

brigada, so tendencija 

voenite dejstvija da gi naso~i 

kon isto~niot del na Makedonija. 

Bila formirana po inicijativa 

na Komandata na mesto- 

êtata na Pe{o Samarxiev 

to Sveti Nikole, a po prethodna 

preporaka od Svetozar Vukmanovi}–Tempo. 

Se formirala vo 

u~ili{nata zgrada od dobrovolci 

– mladinci i vojnici vrateni 

od bugarskata vojska. Imala dvatri 

pomali bataljoni i [tab na 

Brigadata. Bila vooruèna so 

novo rusko oru`je i u~estvuvala 

vo borbite so Germancite za osloboduvawe 

na Sveti Nikole i 

negovata neposredna okolina. 

Poradi nemo`nosta za izveduvawe 

pogolemi voeni akcii i slabata 

voena ekipiranost, vo tekot 

na noemvri del od borcite se 

priklu~ile kon XIV brigada, a 

del vo sostavot na Kumanovskata 

divizija. 

LIT.: \or|i Malkovski, Sveti Nikole i 

Svetinikolsko od 1912 do 1945, Sveti 

Nikole, 1990. \. Malk. 

†OGIN# (pl. Kozjak, Kumanovsko, 

Kumanovo, Manastir †Sv Prohor 

P~iwski#, Veles i Zagreb, 11. III 

1944 ‡ maj 1945) ‡ vesnik, organ na 

Tretata makedonska NO udarna 

brigada, na makedonski jazik. Go 

izdaval Propagandniot otsek na 

Brigadata, a go ureduvale Desa 

(Desanka) Miqovska i Aco [opov, 

a podocna Pan~e Kondev, 

Du{ko Krango i dr. Sorabotnici 

bile Zlate Biljanovski, Tode 

Varxiski, Dane Cekov, Boro 

û{kar i dr. Objaveni se vkupno 

7 broja (br. 2i 3 ne se za~uvani). 

OGNENOVSKI 

Prvite broevi bile umnoèni rakopisno 

vo 5-6 primeroci, a potoa 

na {apirograf i ciklostil. 

LIT.: D-r Boro Mokrov, Razvojot na 

makedonskiot pe~at i novinarstvo 


Skopje, 1980, 442–443; D-r Boro Mokrov 

– M-r Tome Gruevski, Pregled na makedonskiot 

pe~at (1885–1992), Skopje, 

1993, 142. S. Ml. 

OGNANOV-PETKANÎN, Gerasim 

(gr. Bansko, 1885 – Arxanskoto 

Blato, Kuku{ko, X 1912) – 

u~itel, revolucioner, male{evski 

okoliski vojvoda. Se {koluval 

vo Voenoto u~ili{te vo Sofija, 

koe go napu{til i go zavr- 

{il Amerikanskoto u~ili{te vo 

Samokov. Za vreme na Ilindenskoto 

vostanie u~estvuval vo ~etata 

na vrhovisti~kiot vojvoda 

Jurdan Stojanov. Preminal vo 

TMORO vo ~etata na Pe{o Samarxiev 

vo Tikve{ko. Stanal male{evski 

okoliski vojvoda (1907). 

Vo vremeto po Mladoturskata revolucija 

se zanimaval so trgovija 

vo Solun. 

LIT.: „Il. IlindenÏ“, br. 3, SofiÔ, 

1933&1934; „Makedonski vesti“, 1936, br. 68. 

V. \. 

OGNENOVSKI, Tale Jon~ev (s. 

Brusnik, Bitolsko, 27. IV 1922) ‡ 

klarinetist. Negoviot tatko svirel 

na gajda, a nemu na petgodi{na 

vozrast mu kupil dajre, naskoro 

potoa i kaval. Koga baba mu se 

uverila vo negoviot muzi~ki talent, 

mu go kupila prviot klarinet 

(garneta). Bil ~len na Dr- 

àvniot ansambl za narodni pesni 

i igri †Tanec# i posebno se istaknal 

na 84-dnevnata turneja niz 

SAD (1956), pri {to bile odràni 

66 koncerti vo 53 grada, me|u 

koi i vo Karnegi hol. Vo svojot 

repertoar ima nad 150 makedon- 

O 

1069

O OGWANOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Tale 

Ognenovski 

ski ora. Samiot e avtor na popularnite 

ora †Micino#, †Nevenino#, 

†Pelistersko#, †Staroto#, 

†Stef~evo#, †Talevo svadbarsko#, 

†Caparsko# i dr. Podocna 

be{e rakovoditel na Orkestarot 

~algii pri Radio Skopje. Snimil 

nad 30 gramofonski plo~i i kaseti. 

Povremeno svirel i klasi~na 

(Veber, Kavalini, Mocart) i xez 

muzika (Beni Gudman, Arti [o). 

LIT. V. Lazarevska, Majstorstvoto na 

garnenata ‡ na vnucite. Tale Ognenovski. 

Foto: A \or|iev, †Ekran#, br. 950, 

Skopje, 26. I 1989, 42-43. S. Ml. 

OGWANOVSKI, Radoslav (Slansko, 

Makedonski Brod, 15. XI 

1928) ‡ novinar i publicist. Zavr{il 

Visoka novinarsko-diplomatska 

{kola vo Belgrad. Vo novinarstvoto 

od 1952 g., eden od osnova~ite 

na nedelnikot „Stopanski 

vesnik“. Od 1956 g. do penzioniraweto 

vo „Nova Makedonija“: 

sorabotnik i urednik vo Vnatre{no-politi~kata 

i vo Stopanskata 

rubrika, dopisnik od London, 

zamenik, a potoa glaven i odgovoren 

urednik na vesnikot i generalen 

direktor na NIP „Nova 

Makedonija“. Avtor na publicisti~kiot 

trud „Makedonija vo 70tite 

godini“. B. P. \. 

OGWENOVI], Predrag (Sisak, 

Hrvatska, 5. IX 1933) ‡ psiholog, 

univerzitetski profesor. Se 

{koluval vo Zrewanin, Pan~evo 

i vo Zemun. Paralelno studiral 

medicina i psihologija na Univerzitetot 

vo Belgrad. Diplomiral 

psihologija (1959) i doktoriral 


vo Belgrad. Prvite godi- 

1070 

Radoslav 

Ogwanovski 

ni po formiraweto na Institutot 

za psihologija na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje ja izveduval 

nastavata po predmetot Op- 

{ta psihologija. Istiot predmet 

go predaval na univerzitetite vo 

Belgrad, Ni{ i vo Novi Sad. Objavil 

nad 100 trudovi od oblasta 

na kognitivnata psihologija i 

psihologijata na umetnosta. 

BIBL.: OseÊaj i mera, 1977; Percepcija, 

1984; Nacrt za jednu psiholo{ku teoriju 

umetnosti, 1985 (prev. na angliski i 

~e{ki); Psihologija opaàwa, 1992; Psiholo{ka 

teorija umetnosti, 1977; Na{e 

namere i oseÊawa, 2004 (so B. [korc). 

LIT.: 30 godini Institut za psihologija, 

Zbor. na trudovi, Skopje, 2004. V. Arn. 

Planinata Ogra`den 

OGRA@DEN – srednovisoka planina 

so istoimeniot najvisok vrv 

Ogra`den (1.744 m). Pretstavuva 

tipi~en horst {to svojata definitivna 

forma ja dobil vo vremeto 

na oligomiocenite tektonski 

dvièwa. Biloto ima dinarski 

pravec na protegawe sz–ji. Geolo{kiot 

sostav e pretstaven so 

gnajsevi, mika{isti graniti i 

kristalesti {krilci. Od centralniot 

najvisok del planinata 

Odbojkarski me~: „Rabotni~ki# - „Vardar“ 

se razgranuva na dva kraka – sprema 

jugoistok i severozapad. Planinskite 

strani se navednati kon 

jug–jz, a vodotecite se predisponirani 

so rasedni linii. Ogra`den 

e poznat po nao|ali{tata na 

natrium feldspat kaj s. Drvo{, 

koj po svoite rezervi i kvalitet 

spa|a vo najgolemite vo Evropa. 

Na Nivi~anska Reka e izgradena 

akumulacijata Turje. Drugi poistaknati 

vrvovi se Krkan (1.564 

m), Karamatija (1.489 m), Rabu{ 

(1.465 m) i dr. 

LIT.: Manakovi} D., Andonovski T., Reljefni 




ODBOJKATA VO MAKEDO- 

NIJA. Za prvpat se igra vo Gevgelija 

od francuskite vojnici 

(1918). Bila neguvana vo Sokolskata 

organizacija, a bile odrùvani 

i natprevari za prvenstvo 

na dru{tvata, ùpite i na SSKJ 

(1930–1941). Po Osloboduvaweto 

bile osnovani sekcii (klubovi 

od 1948) vo pogolemite gradovi. 

Prvo republi~ko prvenstvo bilo 

odràno vo Bitola (1946), a po-


toa bil formiran Odbojkarski 

sojuz na Makedonija (1950), preimenuvan 

vo Federacija (2002). Bila 

osnovana Republi~ka liga so 8 

klubovi (1959). Vo Kupot na republikite 

za seniori vo Skopje 

(1972) Makedonija go osvoila prvoto 

mesto, kako i za juniori vo 

Modri~a (1975). OK †Vardar# od 

Skopje go osvoil prvoto mesto vo 

Jugoslavija za juniori (1974) i za 

seniori (1976), a vo Kupot na evropskite 

{ampioni go zazel ~etvrtoto 

mesto. Klubot igral vo 

Prvata sojuzna liga (1967-1992), 

kako i †Rabotni~ki# od Skopje. 

Imalo golem broj klubovi od Republikata 

i vo Vtorata sojuzna 

liga. Prv reprezentativec na Jugoslavija 

bil Taki Buklevski, 

potoa Nikola Donev, Trifun 

Trifunovski, Vladimir Bogoevski, 

Aleksandar Tasevski, Goran 

Srbinovski. Istaknati treneri 

bile: Voj~e Sinadinovski, Taki 

Xikov, Jo{ka Milenkovski i dr. 



Skopje, 1975, 157–160. J. M. 

[umski nasadi na padinite na Karaxica 

ODGLEDUVAWE NA [UMITE 

– granka na {umarstvoto koja, vrz 

osnova na prirodnite faktori na 

proizvodstvoto, gi podiga, gi odgleduva, 

gi oformuva, gi iskoristuva 

i gi obnovuva {umskite nasadi 

vo soglasnost so potrebite i 

mo`nostite na stopanstvoto. 

Nejzina zada~a e, vo soglasnost so 

Op{tiot dràven plan za stopanisuvawe 

so {umite, planski, racionalno 

i {to pokompletno da 

gi zadovoli potrebite na op{testvoto 

so predvidenite sortimenti 

drvo, a pritoa da ja odrùva, da 

ja podobruva i da ja pro{iruva 

posrednata uloga na {umite (za{tita 

na po~vite i na vodite, podobruvawe 

na klimata, razvoj na 

turizmot, rekreacijata) i dr. Osnovnata 

cel na odgleduvaweto na 

{umite i voop{to na stopanisuvaweto 

so niv e da se proizveduva 

trajno i ekonomi~no {to pove}e 

potrebna i kvalitetna drvna masa. 

Razvojot na odgleduvaweto na 

{umite bil baven proces. Denes 

se izveduva spored podgotven 

Plan za odgleduvawe vo ramkite 

na Posebniot plan za stopanisuvawe 

so {umite. Odgleduvaweto 

na {umite se sostoi od dva dela: 

nau~na osnova i primena. Nau~nata 

osnova ja so~inuvaat ekologijata, 

biologijata na drvjata, fitocenologijata, 

genetikata i, kako 

najva`na, biogeocenologijata 

na {umata. Primenata se vr{i po 

opredeleni metodi, a se ostvaruva 

so racionalna tehnika na rabotewe. 

Al. And. 

ODDELENIE ZA ZA[TITA 

NA NARODOT (OZN) (Drvar, 13 

maj 1944) ‡ voena slu`ba za bezbednost. 

Bilo formirano po odluka 

na V[ na NOV i POJ. Vo prvite 

voeni godini vo Makedonija taa 

dejnost bila vo nadle`nost na 

mesnite †narodni#, †selski# ili 

†partizanski straì# (1941‡1942), 

a potoa na †izvestitelnata slu`ba# 

i na †narodnata milicija# 

(1943‡1944). Odlukata za formirawe 

na OZN vo Makedonija bila 

donesena na sostanok na CK na 

KPM vo s. Ramno, Kumanovsko. Tuka 

za taa cel bil dojden od Vis i 

instruktorot na OZN za Jugoslavija 

Mijat Vuleti}, koj donel i 

Upatstvo za organizacija na rabotata, 

a bilo izbrano i rakovodstvo 

na OZN za Makedonija pri 

Poverenstvoto za narodna odbrana 

na NKOJ. Potoa negovata dejnost 

bila oficijalizirana (s. 

Melnica, Vele{ko, 13. V 1944) za 

borba protiv doma{nite predavnici 

i terorizmot na slobodnata 

i na neoslobodenata teritorija. 

Podocna bilo osamostoeno na slobodnata 

teritorija vo Kumanovsko 

(vtorata polovina na 1944), 

{to zna~elo celosno odvojuvawe 

na razuznava~kite od bezbednosnite 

funkcii i OZN stanalo 

edinstven razuznava~ki centar. 

So donesuvaweto na prviot Ustav 

na FNRJ, vo ramkite na Ministerstvoto 

za odbrana bila formirana 

Kontrarazuznava~kata slu`- 

ODNOSITE 

ba na JNA (KOS), a OZN bilo odvoeno 

od ova Ministerstvo i vleglo 

vo sostavot na Ministerstvoto 

za vnatre{ni raboti ‡ Uprava za 

dràvna bezbednost (UDB). 

IZV.: Vo slu`ba na narodot, Se}avawa 

na Ni~e Gogov, †Budnost# (dodatok na v. 

†Ve~er#), XXVI, 7710, Skopje, 12. V 1988, 4; 

Postoe{e èlezna disciplina, Se}avawe 

na Metodija Dimovski‡Svat, (dodatok 

na v. †Ve~er#), XXVI, 7710, Skopje, 12. V 

1988, 5. 

LIT.: Femi Mu~a, Ra|aweto na OZNA 

(1-5). Tri decenii na Slu`bata za bezbednost, 

†Nova Makedonija#, XXX, 9801, 

Skopje, 8–12. V 1974, 3; Bane Ivanovski, 

Kako be{e sozdadena OZNA na Makedonija. 

Po povod 13 Maj ‡ Den na Slu`bata za 

bezbednost, †Nova Makedonija#, XLIII, 

14476, Skopje, 13. V 1987, 4; Bogomil D. 

Konstantinov, OZN-a niz viorot na vojnata. 

(1-3), †Ve~er#, XXVII, 8058, Skopje, 

29, VI 1989, 19. S. Ml. 

Hju 

Vistan 

Odn 

ODN (AUDEN), Hju Vistan (Jork, 

21. XI 1907 ‡ Viena, 17. VI 1973), 

angliski poet; bil vo centarot na 

vnimanieto so ~etirite drami 

napi{ani zaedno so Kristofer 

I{ervud, koi go koristele iskustvoto 

na †epskiot teatar# na Bertold 

Breht vo plaketarskoto plasirawe 

idei. Vo 1972 g. go dobil 


BIBL.: Pesni, 1930; Oratori, 1932; Tancot 

na smrtta, 1933; Pogledaj stranecu, 

1936; [panija, 1937. Gi napi{al poemite: 

Novogodi{no pismo; Moreto i ogledaloto; 

Vreme na tegobnost, objaveni vo 

periodot me|u 1941 i 1948 godina. 

LIT.: B. \uzel, Poezijata na Odn, †Pesni#, 

Sk., SVP, 1979. P. Gil. 

ODNOSITE ME\U MPC I 

SPC. Prvata episkopija na ju`nite 

Sloveni ja osnoval sv. Kliment 

Ohridski, koja, po proglasuvaweto 

na Samuil za car, dobila 

najvisoko crkovno nivo – Patrijar{ija, 

a po propa|aweto na Samuilovoto 

Carstvo (1018), Vasilij 

Vtori ja svel na ponizok rang 

(Ohridska arhiepiskopija) i taka 

opstanuvala sè do 1767 g., koga nezakonski 

e ukinata od sultanot 

Mustafa III. Vo soglasnost so 

XVII kanonsko pravilo od IV vselenski 

sobor, srpskata dràva na 

Stefan Nemawa (1219) projavuva 

ambicija za proglasuvawe srpska 

pravoslavna crkva, nezavisna od 

Ohridskata arhiepiskopija, no ne 

O 

1071

O OZER MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Od sredbata na pretstavnicite na MPC i SPC (2004) 

kanonski preku dobivawe soglasnost/blagoslov 

od ohridskiot, tuku 

od drug, nenadleèn arhiepiskop. 

Koga Osmanliite ja ukinuvaat 

Pe}skata patrijar{ija (sredinata 

na XV v.), del od nejzinite 

eparhii se stavaat pod jurisdikcija 

na Ohridskata arhiepiskopija, 

i obratno, vo 1557 g. se obnovuva 

Pe}skata patrijar{ija, a od jurisdikcijata 


se odzemaat del od 

eparhiite vo Makedonija. Vo 1920 

g. srpskata vlada gi kupuva makedonskite 

eparhii od Carigradskata 

patrijar{ija, sprotivno na 

kanonskite pravila, bez soglasnost 

na nivniot episkop, i ottoga{, 

prete`no vrz toj fakt, go temeli 

†istoriskoto pravo“ kako 

crkva-majka vo odnos na MPC. Isklu~ok 

e periodot 1950– 1959 g., 

koga srpski patrijarh e Vikentie, 

koj po~nal da raboti na re{avawe 

na pra{aweto za avtokefalnost 

na MPC, neumorno pokrenuvana 

od makedonskite duhovni lica, so 

ogromna poddr{ka od makedonskite 

vernici, izre~no izrazena 

na I i II crkovnonaroden sobir. 

Svetiot arhijerejski sinod na 

SPC na 17. VI 1959 g. dava soglasnost 

(kanonski otpust) makedonskite 

eparhii da se izdvojat vo samostojna 

Makedonska pravoslavna 

crkva {to }e se upravuva spored 

svoj, novodonesen ustav, predvodena 

od sopstven crkoven poglavar 

– arhiepiskop. Nabrgu potoa, 

po sugestija na Carigradskiot 

patrijarh Atinagora (Grk po 

poteklo), povtorno zaìvuva 

skrieniot, no sè u{te mnogu silen 

srpski hegemonizam i odlukata 

po~nuva da se ignorira kako voop- 

{to da ne postoi, {to doveduva do 

revolt kaj makedonskoto crkovno 

i duhovno bratstvo, koe na 18. VII 

1967 g. ja proglasuva MPC, kako 

1072 

nasledni~ka na obnovenata Ohridska 

arhiepiskopija, za aftokefalna. 

Ottoga{ MPC ~eka 

priznavawe od SPC. Me|u dvete 

crkvi vo tek se pregovori okolu 

klu~niot problem, vo koi (vo 

svojstvo na medijator) se vklu~uva 

i Ruskata pravoslavna crkva. 

IZV.: Cane Mojanoski, Avtokefalnosta 

na Makedonskata pravoslavna crkva. Dokumenti, 

Skopje, 2004. 

LIT.: S. Dimevski, Istorija na Makedonskata 


1989; D. Dimevski, Re{avawe na sporot 

me|u Makedonskata i Srpskata pravoslavna 

crkva so koristewe politi~ki i 

diplomatski tehniki i metodi, magisterski 

trud, Skopje, 2007. T. Petr. 

Sinagogata „Ozer Dalim“, Bitola 

OZER DALIM (Bitola, 1894) – 

evrejsko dobrotvorno zdruènie. 

Go osnoval Ovadija Josef Perera 

za pomo{ na siroma{nite ~lenovi 

na zaednicata. Funkcioniralo 

vrz principot na zaemnost: site 

~lenovi (i siroma{nite i bogatite) 

pla}ale ~lenarina po eden 

metalik (1/4 gro{). Zdruènieto 

angaìralo lekari {to gi posetuvale 

siroma{nite Evrei. Semejstvoto 

Aruti ja izgradilo sinagogata 

†Ozer Dalim“ od koja site 

pari~ni prilozi odele za fondot 

na organizacijata. 





Okupacionite zoni vo Egejskiot del na Makedonija (1941-1944) 

†Oktobris#, organ na Kumanovskata organizacija na KPJ (1942) 

†OKTOBRIS# (Kumanovo, juli ‡ 

noemvri 1942) ‡ mese~en ilegalen 

vesnik, organ na Kumanovskata 

organizacija na KPJ, na makedonski 

jazik. Sodrìnski e posveten 

na celite na NOAVM. Sorabotnici 

bile Bojan Zafirovski-Bolan, 

Blagoj Stefkovski-Goj~o, 

Jordan Cekov-Dane i dr. Bil umnoùvan 

na {apirograf na tehnikata 

na MK na KPJ vo ku}ata 

na Jordan Cekov-Dane vo Kumanovo 

vo 100-120 primeroci. Za~uvani 

se broevite 3‡6. 

IZV.: DARM ‡ Skopje, inv. br. 2418; Dokumenti 

za Narodnoosloboditelnata 

vojna i Narodnata revolucija vo Kumanovo 

i Kumanovsko 1941‡1942, (vtoro dopolneto 

izdanie), Kumanovo, maj 1980, 182‡262. 

LIT.: D-r Boro Mokrov, Razvojot na 

makedonskiot pe~at i novinarstvo (od 

prvite po~etoci do 1945 godina), Skopje, 

1980, 412-413; D-r Boro Mokrov - M-r 

Tome Gruevski, Pregled na makedonskiot 

pe~at (1885‡1992), Skopje, 1993, 

122‡123. S. Ml. 

OKUPACIONI ZONI vo Egejskiot 

del na Makedonija (1941– 

1944) – sozdadeni po kapitulacijata 

na Grcija (23. IV 1941), koga 

teritorijata na gr~kata dràva 

bila podelena na tri zoni: italijanska 

(Epir, delovi od Egejska 

Makedonija, Tesalija, Stara Grcija, 

Peloponez, Kikladite), germanska 

(Centralna Egejska Makedonija 

so Solun, Atika, delovi od


Zapadna Trakija, Krit i ostrovite 

Lezbos i Hios) i bugarska (delovi 

od Isto~na Trakija i Egejska 

Makedonija so ostrovot Tasos). 


V, Skopje, 2003.; A. Vacalopoulos, Histoire de 

la Grece moderne, Paris, 1975. St. Kis. 

Bulat 

Okuxava 

OKUXAVA (Okudàva), Bulat 

(Moskva, 9. V 1924 ‡ Klamart, 12. 

VI 1997) ‡ istaknat ruski poet i 

kant-avtor. Golem del od svoite 

pesni sam gi komponiral i postignal 

golem uspeh vo porane{niot 

Sovetski Sojuz. Poetskiot 

stil mu e kameren i lirski. Negovata 

zbirka Bidi zdrav, u~eniku 

(1961), ja tretira temata za u~estvoto 

na mladite lu|e vo Tatkovinskata 

vojna protiv fa{izmot 

i e prevedena na pove}e jazici. 

Napi{al prozni i dramski dela 

kako i filmski scenarija. Vo 


na SVP. 

LIT.: Q. Stojmenski, Poezijata na Okuxava, 

†Olovnoto vojni~e#, Sk., 1970. P. Gil. 

OLIVER, Jovan (XIV v.) – despot, 

najugleden blagorodnik vo Du{anovata 

dràva. Darodavec na ko- 

~anskata crkva †Sv. Dimitrij# 

(1336/1337). Bil gospodar na Ov- 

~epolieto, na \uri{te imal dvorec. 

U~estvuval vo pregovorite 

na Du{an so Andronik III vo Radovi{te 

(1336) i so Jovan Kantakuzin 

vo Pri{tina (1342), kako i 

vo pohodite na Du{an i na Kantakuzin 

za osvojuvawe vizantiski 

gradovi (1343). So Du{anova poddr{ka 

ja dobil vo vladenie teritorijata 

na Hrelja – me|u [tip, 

Strumica i Stob na Rila (1342/ 

1343). Negovo zave{tanie e Lesnovskiot 

manastir, posveten na 

arhangel Mihail i na pustinikot 

Gavril, kade {to e za~uvan ktitorskiot 

natpis so dobienite tituli, 

kako i dve negovi pretstavi: 

ktitor so model na crkvata; zaedno 

so negovoto semejstvo. Is~eznal 

od istoriskata scena, moèbi 

kako velikoshimnik Jovan Kalivit, 

nabrgu po smrtta na Stefan 

Du{an. 

LIT.: G. C. Soulis, The Serbs and Byzantium 

during the reign of Tsar Stephen Dusan (1331- 

Despot Jovan Oliver, ktitorska freska vo Lesnovskiot manastir (ok. 1347) 

1355) and his successors, Athens, 1995; B. Ferjan~iÊ, 

Despoti u Vizantiji i ju`noslovenskim 

zemqama, Beograd, 1960. B. Petr. 

Olimpijada, tretata sopruga na Filip II, (reljef) 

OLIMPIJADA (Olympias) (okolu 

375‡316 pr.n.e.) ‡ tretata sopruga 

na makedonskiot kral Filip 

II (od letoto 357 pr.n.e.) i majka 

na Aleksandar III Makedonski 

(23. VII 356 pr.n.e.). Bila }erka na 

epirskiot kral Neoptolem. Filip 

II se vqubil vo nea pri eden 

prestoj na Samotraka vo vremeto 

na praznikot na Kabirite. Vo 

brakot stapila pri sklu~uvaweto 

na makedonskiot sojuz so Epir. 

Od ovoj brak ja rodila i }erkata 

OLIMPIJADA 

Kleopatra (355 pr.n.e.). Po sklu- 

~eniot brak na soprugot (337 

pr.n.e.) so Kleopatra, vnuka na 

makedonskiot blagorodnik Atal, 

progoneta ili samoinicijativno 

se zasolnila kaj rodninite na 

epirskiot dvor. Po atentatot na 

soprugot i ustoli~uvaweto na 

prestolot na sinot Aleksandar 

III Makedonski pak se vratila vo 

Pela, imaj}i zna~ajna uloga vo 

dvorot. Vo likvidaciite za obezbeduvawe 

na prestolot taa li~no 

ja ubila {totuku rodenata }erka 

na Kleopatra, a nea ja prinudila 

da se samoubie. Isto taka, imala 

zna~ajno u~estvo vo borbite za 

prevlast po smrtta na sinot 

Aleksandar III Makedonski. Kako 

tutor na nejziniot vnuk ‡ maloletniot 

Aleksandar IV, za obezbeduvawe 

na prestolot go naredila 

likvidiraweto na sopernikot 

Filip III Aridaj i negovata sopruga 

Adaja-Evridika (317 pr.n.e.). 

Nejziniot odmazdoqubiv neprijatel 

Kasandar uspeal da ja zarobi 

vo Pidna i po negova naredba 

bila likvidirana. 

IZV.: Plutarchi, Vitae Paralellae, Lipsiae, 1921; 

Pausaniae, Graeciae Descriptio, Lipsiae, 1903; 

Justini, Historiarum Philippicarum ex Trogo 

Pompeio, Parisiis, MDCCCXXIII; Diodori, Bibliotheca 

historica, Leipzig, 1896. 

O 

1073

O OMO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 



na helenisti~kiot period, Skopje 

1995. K. M.-R. 

Partiska konferencija na OMO „Ilinden# & Pirin 

OMO „ILINDEN“ –PIRIN – 

Partija za ekonomski razvoj i integracija 

na naselenieto (Goce 

Del~ev, Pirinskiot del na Makedonija, 

28. II 1998). Formirana so 

obedinuvaweto na site frakcii i 

grupi na razedinetata OMO 

„Ilinden“, so dvajca pretsedateli 

(Ivan Iliev-Singartiski i 

Jordan Kostadinov Ivanov). Po 

donesuvaweto re{enie na Sobranieto 

na Nacionalniot izvr{en 

sovet (avgust 1998) organizacijata 

da bide registrirana kako politi~ka 

partija, povtorno do{lo 

do razedinuvawe so OMO „Ilinden“ 

na ~elo so Jordan Kostadinov 

Ivanov. OMO „Ilinden“ – 

PIRIN podnela dokumenti za 

registracija i bila registrirana 

kako partija (12. II 1999). So svoi 

kandidati u~estvuvala na lokalnite 

izbori (2000), a potpretsedatelot 

Botju Tikov se kandidiral 

kako nezavisen kandidat na parlamentarnite 

izbori (2001). Bila 

zabraneta od bugarskite vlasti 

(29. II 2000). Na podnesenata tu`ba 

Sudot vo Strazbur donel presuda 

vo polza na OMO „Ilinden“ 

– PIRIN (24. XI 2005), koja bugarskite 

organi ne ja sprovele. 

Postapuvaj}i spored novite zakoni 

za registracija na politi~ki 

partii vo Republika Bugarija, 

partijata odràla (25. VI 2006) vo 

gradot Goce Del~ev novo osnova~ko 

sobranie (Konvencija) za 

formirawe, so u~estvo na ok. 535 

delegati (od Blagoevgrad, Sandanski, 

Petri~, Goce Del~ev, 

Razlog, Sofija, [umen, Plovdiv, 

selata Leski, Ko~an, Kolarevo, 

Mosomi{ta i dr.), na koe bilo izbrano 

~etiri~leno kolektivno 

rakovodstvo (Ivan Iliev-Sin- 

1074 

gartiski, Botju Tikov, Stojko 

Stojkov i Angel Bezev). Partijata 

s# u{te ostanuva neregistrirana. 

LIT.: Stojko Stojkov, Makedoncite vo Bugarija 

vo borba za ~ovekovi prava (1990–2005), 

†Makedonski glas“, Bilten na borcite za 

pravata na Makedoncite vo Bugarija (b. m.) 

ok. 2005 &jan. 2006; „Narodna Volja“, Blagoevgrad, 

XXVII/ 7, 2, 2006. V. Jot. 

OMO †ILINDEN“ (Sandanski, 

14. IV 1990) – makedonska nacionalna 

politi~ka organizacija vo 


vo Republika Bugarija. Formirana 

kako edinstvena Obedinetata 

makedonska organizacija OMO 

†Ilinden“. Vo organizacijata 

vlegle VMRO (Nezavisna) †Ilinden“, 

Komitetot za za{tita na 

pravata na Makedoncite od Pirinskiot 

del na Makedonija, Kulturno-prosvetnoto 

dru{tvo †Jane 

Sandanski“ od selo Mikrevo i 

Komitetot na represiranite Makedonci 

vo Pirinskiot del na 

Makedonija. Za prv pretsedatel 

bil izbran Stojan Georgiev. Bugarskite 

vlasti odbivale da ja registriraat 

makedonskata organizacija 

(1990–1992). Pokraj aktiv- 

Manifestacija na OMO †Ilinden# 

nostite za izgradba na strukturata, 

organizacijata organizirala 

javni manifestacii i se pretstavuvala 

na me|unarodni konferencii. 

Pretsedatelot na OMO 

†Ilinden“ bil vo sostavot na Semakedonskata 

delegacija na Konferencijata 

za evropska bezbednost 

i sorabotka vo Kopenhagen, 

Danska (VI 1990). Poradi odbivaweto 

na registriraweto, OMO 

†Ilinden“ podnesla tu`ba protiv 

Republika Bugarija pred Evropskiot 

sud za ~ovekovi prava 

vo Strazbur (1995). So presudata 

na toj sud (oktomvri 2001) Republika 

Bugarija bila osudena za nepo~ituvawe 

na malcinskite prava 


LIT.: Stojan Georgiev-Tomovi~in, Makedonija 

nad s#, Bitola, 1990. V. Jot. 

Omorika (Pisea omorica Panch.) 

OMORIKA (Picea omorica Pan~., 

fam. Pinaceae) – balkanski endemit 

so mnogu mal areal vo sredniot 

tek na r. Drina. Ja otkril Josip 

Pan~i} (1855). Visoko drvo so 

streloviden habitus, igli~kite 

se zaobleno spleskani, so dve beli 

linii od dolnata strana. [i- 

{arkite se mali, vo mladosta violetovi, 

a koga }e sozreat potemnuvaat, 

so zaobleni, plodni lu{pi 

i so mnogu sitno seme. Zaradi 

ubaviot habitus pretstavuva cenet 

parkovski vid, otporen na aerozagaduvawe. 

Osven vo parkovite, 

kaj nas se koristi i kako {umski 

vid. Al. And.


Edinica na ONA (2001) 

ONA (Osloboditelna narodna 

armija), U^K/UÇK (Ushtria Çlirimtare 

Kombëtare) – voena (oru- 

èna) formacija sostavena od 

okolu 7.000 lica, obu~uvani vo 

kampovi za obuka vo Albanija i 

na Kosovo, od amerikanski i od 

britanski SAS i padobranski 

polkovski oficeri. Tesno povrzana 

so Osloboditelnata armija 

na Kosovo – U^K. ONA e formirana 

vo esenta na 1999 g. od porane{ni 

regruti sobrani okolu Ramu{ 

Haradinaj; vo nejziniot sostav 

vleguvaat zna~ajna brojka porane{ni 

borci na U^K (Kosovo); 

komandantot vo ONA G’zim Ostreni 

e visoko pozicioniran vo 

Kosovskiot za{titen korpus; bazata 

na Albancite vo vremeto na 

vojnata vo 2001 g., nadvor od RM, e 

locirana vo Prizren, Kosovo; od 

Kosovo vooruènite bandi, grupite, 

kako i neregularnite sili i 

platenici {to izvr{uvaat operacii, 

vr{at upad na teritorijata 

na RM; vo Prizren se potpi{uva 

Prizrenskata deklaracija me- 

|u Ahmeti, Imeri i Xaferi). Prviot 

(raketen) napad ONA go vr- 

{i na 18. I 2001 g. vrz policiskata 

stanica vo s. Oslomej, Ki~evsko; 

na 22. I 2001 g. go izveduva prviot 

poseriozen oruèn napad so 

pote{ki posledici, a vo juni 2001 

g. SAD ja stava na crnata lista. 

Do avgust 2001 g. ONA izveduva 

seriozni voeni operacii, vo koi 

se izvr{eni i me|unarodni (voeni) 

zlostorstva. Proklamiranata 

cel na ONA e su{tinski preuredena 

RM, kako dràva na dva ramnopravni 

naroda. Potpi{uvaweto 

na Ramkovniot dogovor podrazbira 

i soglasnost za otkaùvawe 

od separatisti~kite ambicii, 

po~ituvawe na instituciite 

na RM, razoruùvawe i amnestija 

za site izvr{eni dela, osven storenite 

me|unarodni zlostorstva. 

Operacijata na razoruùvaweto 

te~e vo periodot na odvivaweto 

na NATO misijata „Su{tinska 

ètva# (22.VIII – 26. IX 2001) i 

predizvikuva akcija za †razoru- 

ùvawe# organizirana od makedonskite 

mediumi i silno poddr- 

àna od makedonskiot narod (7. 

IX 2001). Razoruùvaj}i se od s# 

{to mu doa|a na raka (stari sadovi, 

tenxeriwa, stapovi, morkovi 

itn.), makedonskiot narod na cini~en 

i majtap~iski na~in go izrazuva 

revoltot kon t.n. razoru- 

ùvawe (najmnogu od staro i neupotreblivo 

oru`je, dobar del 

vistinski muzejski eksponati) vo 

prisustvo na †me|unarodnata zaednica#, 

koja go sobira samo dobrovolno 

predadenoto oru`je. Sleduva 

donesuvaweto na Zakonot za 

amnestija za krivi~nite dela povrzani 

so vojnata do 26. IX 2001 g. 

(8. III 2002) i usvojuvaweto na 

Amandmanite na Ustavot od 1991 

g. (16. XI 2001). Procesot na transformacijata 

na ONA, preku Koordinativniot 

sovet na Albancite 

vo Makedonija, se odviva do 

5.VI 2001 g., koga e formiran noviot 

politi~ki subjekt DUI, koj 

ONESIKRIT 

na izborite na 15. IX 2001 g. vleguva 

vo Sobranieto na RM kako najbrojna 

albanska partija, so koja 

pobedni~kata predizborna koalicija 

SDSM-LDP pravi vladina 

koalicija. 

IZV.: †Dnevnik#, †Utrinski vesnik#, 

Skopje, 7. IX 2001. 

LIT.: Mitre Arsovski, Stojan Kuzev, 

Risto Damjanovski, Vojnata vo Makedonija 

vo 2001, Skopje, 2006. T. Petr. 

ONESIKRIT (Onesikritos) (Astipalaja 

ili Ajgina, ok. 365 

pr.n.e.) –oficer, u~esnik vo pohodot 

na Aleksandar III Makedonski 

i letopisec. Bil u~enik 

na kini~arot Diogen. Kako eden 

od zapovednicite na flotata na 

Aleksandar III, komanduval so 

kralskiot brod pri plovidbata 

po Hidasp i Ind. Tuka mu bile 

dostapni dnevni~kite zapisi i 

prepiskata na vladetelot. I samiot 

o~evidec i sou~esnik vo 

nastanite, se zanimaval so letopisna 

dejnost – so memoarski, istoriografski 

i knièvni bele{ki. 

Napi{al biografija na 

Aleksandar III, koja{to sodrì 

i opisi na zemjite {to gi posetil, 

osobeno Indija. Od nea se 

za~uvani samo oddelni fragmenti. 

Pri opi{uvaweto na nastanite 

go me{al realnoto i fantasti~noto, 

izmisluvaj}i anegdoti 

{to go razveseluvale i samiot 

kral, no sepak bil koristen 

vo antikata, osobeno od 

Plinij. 



Lipsiae, 1893; Plutarchi, Vitae Paralellae, 




na helenisti~kiot period, Skopje 

1995. K. M.-R. 

Aleksandar Veliki ja prima vo poseta Talestris, kralicata na amazonkite (prikazna raskaùvana od Onesikrit) 

O 

1075

O ONI[ÊNKO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ONI[ÊNKO, Oleksij Semjonovi~ 

(s. Rudka, Poltavska obl., 

Ukraina, 17. III 1933) – ukrainski 

akademik, koordinator na sorabotkata 

pome|u NANU i MANU. 

Po zavr{uvaweto na Istoriskofilozofskiot 

fakultet (so specijalnost 

po filozofija i istorija) 

(1956) se vrabotuva vo NANU 

(1959) i do 1978 g. e direktor na 

Institutot za filozofija na NA- 

NU, a potoa direktor na Me|urepubli~kata 

filijala na Akademijata 

za op{testveni nauki vo Kiev. 

Od 1992 g. e generalen direktor na 

Nacionalnata biblioteka na NA- 

NU †V. I. Vernadski“. Izbran e za 

~len na Prezidiumot na NANU 

(1998) i sekretar na Oddelenieto 

za istorija, filozofija i pravo. 

^len na MANU nadvor od rabotniot 

sostav (od 2009). Koordinator 

e na ukrainsko-makedonskata 

nau~na sorabotka pome|u NANU i 

MANU i organizator i u~esnik na 

godi{nite nau~ni sobiri i koredaktor 

na zaedni~kiot dvojazi~en 

†UkraˆnsÏko-makedonsÏkij naukovij 

sbirnik“ {to izleguva vo Kiev. 

Nau~noistraùva~kiot opus na 

akad. O. opfa}a nad 300 nau~ni 

trudovi objaveni vo zbornici i 

spisanija i 17 oddelni monografii. 

Toj e pretsedatel na Asocijacijata 

na bibliotekite na Ukraina, 

prv potpretsedatel na Ukrainskata 

akademija na politi~kite 

nauki, pretsedatel na Ukrainskiot 

slavisti~ki komitet, ~len na 

Ukrainskata nacionalna komisija 

za pra{awata na ukrainskiot pravopis 

i na Nacionalnata komisija 

na Ukraina za UNESKO. 

BIBL.: Istoriko-kulÏturni zv’Ôzki Ukrañi 

i Makedoi˜, zb.: Denovi na ukrainskata 

nauka vo Republika Makedonija. 22&23 

oktomvri 2002 godina, Skopje, MANU- 

NANU, Skopje, 2003, 67-74; @ittÔ i 

diÔlÏnostÏ Krste Petkova Misirkova v 

Ukrañi, zb.: Makedonsko-ukrainski kulturni 

vrski (H-HH vek), II, MANU&NA- 

NU, Skopje, 2004, 161&173; KonceptualÏni 

problemi naukovogo suprovodu suspilÏnih 

peretvorenÏ, zb.: UkrañsÏko-makedonsÏkij 

naukovij sbirnik, Vipusk 1, NA- 

NU&MANU, Ki˜v, 2005,72&78. Bl. R. 

ONÊVSKA-PETKOVSKA, 

Svetlana (Skopje, 16. II 1949) – 

grad. in`., red. prof. na Grade`niot 

fakultet vo Skopje (od 1998) 

1076 

Oleksij 

Semjonovi~ 

Oni{~enko 

po predmetite od oblasta na tehni~kata 

mehanika, jakosta na materijalite 

i grade`nite materijali. 

Bila pretsedatel na Dru{tvoto 

za mehanika na Makedonija 

(1996). Zaedno so kolegi od Katedrata 

u~estvuvala vo pi{uvawe 

u~ebnici i u~ebni pomagala. Q. T. 

ONÊVSKI, An|el Dragoslavov 

(Skopje, 15. II 1947) ‡ internist-nefrolog, 

prof. na Med. f. 

vo Skopje. Diplomiral na Med. f. 

vo Skopje (1972), kade {to i doktoriral 

(1998). Se usovr{uval vo 

Lozana, Pariz i Lion vo oblasta 

na vaskularnite pristapi za HD, 

peritonealnata dijaliza i renalnata 

transplantacija. Rakovoditel 

e na Oddelot za vaskularni 

pristapi na Klinikata za nefrologija. 

Vovel novini vo kreiraweto 

na vaskularnite pristapi 

kaj pacientite so TBI za lekuvawe 

so HD. Objavil nad 190 stru~ni 

i nau~ni trudovi. M. Pol. 

Makoto 

Ooka 

Svetlana 

On~evska- 

Petkovska 

OOKA, Makoto (Mi{ima, 16. II 

1931) ‡ najzna~aen sovremen japonski 

poet; negovite stihovi se 

objaveni vo prevod na pove}e jazici 

vo svetot; ima napi{ano i stotina 

teatarski dela, radio i televiziski 

drami i filmski scenarija, 

kako i pove}e knigi so literaturna 

kritika i esei. Dobitnik 

e na Zlatniot venec na SVP 

vo 1996. 

BIBL.: Spomenot i sega{nosta (1956), 

Nejzinata parfimirana plot (1971), Crte` 

vo perspektiva posveten na letoto 

(1972), Za edna devojka naprolet (1978), 

Prestolninata na vodata (1981), Poraka 

na vodata od rodnata zemja (1989) i dr. 

Vo 1978 vo Tokio izlegoa negovite Sobrani 

dela vo 15 tomovi. 

LIT.: [. Tanikava: Mudrosta na M. Ooka, 


OPAD VO [UMSKI EKOSIS- 

TEMI – se formira so opa|awe 

na isluènite, o{tetenite i ednogodi{nite 

delovi i organi 

(listovi, cvetovi, plodovi, sitni 

gran~iwa, kaj zimzelenite igli- 

~esti listovi, trofi~ni korewa) 

od avtotrofnata komponenta na 

ekosistemot i pretstavuva univerzalna 

karakteristika na pove- 

}egodi{nite rastenija. Vo golemi 

razmeri se odviva vo {umskite 

ekosistemi i se ozna~uva kako 

opad. Toj pretstavuva po~eten i 

zna~aen ~ekor vo kruèweto na 

materiite vo {umskite ekosistemi. 

Istovremeno pretstavuva i 

proces preku koj se vra}a organskata 

materija vo po~vata. Opadot 

ne e nezavisen proces, tuku vo 

osnova e fiziolo{ki i, kako i 

drugite procesi, vlijae ne samo 

na po~vata i po~voobrazuva~kite 

procesi, tuku i na ishrana na rastenija 

i na produkcijata vo {umskiot 

ekosistem. Vo daboviot 

ploska~evo–cerov ekosistem na 

Gali~ica godi{niot opad iznesuva 

5.650,80 kg/ha, a vo gorskiot 

bukov ekosistem vo Mavrovo godi{niot 

opad iznesuva 5,37 t/ha 

god. Q. Gr. 

Opalska bre~a 

„OPALIT“ – rudnik za opalski 

bre~i. Terminot opalit poteknuva 

od opalskite bre~i vo nao|ali{teto 

Span~evo. Vo 60-tite godini 

od minatiot vek e formirana 

kompanija za eksploatacija na 

opalskite bre~i kaj seloto Span- 

~evo i nivno delumno mikronizirawe 

vo s. ê{inovo, i na kompanijata 

$ e dadeno zaedni~koto ime 

„Opalit#, koe i do denes e sinonim 

za eksploatacijata na opalskite 

bre~i. Vo nejzinoto pove- 

}edecenisko postoewe „Opalit# 

– ê{inovo dostignala svoj golem 

razvoj, koj dostignuval i do 

150.000 t godi{no proizvodstvo 

opalski bre~i so visok kvalitet, 

koj{to pretstavuval osnovna 

komponenta vo proizvodstvoto na 

cement vo fabrikata „Usje# vo 

Skopje. Denes rudnikot raboti so 

mnogu mal kapacitet od okolu 

10.000 t opalska bre~a na godi{no 

nivo. T. Ser.


OPA[ ‡ nevestinski ukras za na 

glava. Pokraj lesata, estetski go 

nadopolnuva nevestinskoto ukrasuvawe 

na glavata. Izraboten e 

od korzina, i toa od snop usukani 

vrbi i konop, koj potoa se predel 

i se spletuval vo sitni pletenki. 

Vaka prigotven, se pricvrstuval 

so vrvci za glavata. Pletenkite, 

dolgi do nozete, se pu{tale slobodno 

da visat do zemjata, na dolniot 

kraj bile sostaveni, sobrani 

i oblikuvani vo top~esta forma. 

Se nosel sè do krajot na minatiot 

vek. J. R.-P. 

Opa{estiot vodozemec do`dovnik (Salamandridae) 

OPA[ESTI VODOZEMCI 

(Caudata; Urodela) – red od klasata 

vodozemci (Amphibia), vo koj se 

vklu~eni vistinskite do`dovnici 

(Salamandra) i tritonite ili 

mrmorcite (Triturus). Se odlikuvaat 

so izdolèno val~esto telo, so 

dobro razviena opa{ka i so dva 

para kratki noze. Nekoi vidovi 

se pove}e terestri~ni, a drugi 

pove}e akvati~ni organizmi, no 

site gi polagaat jajcata vo vodena 

sredina. Nivnite larvi, za razlika 

od larvite na àbite, pove}e 

nalikuvaat na svoite roditeli, 

taka {to so procesot na metamorfoza 

ne pretrpuvaat drasti~ni 

promeni. Evropa ja naseluvaat 29 

vidovi vklu~eni vo tri familii, 

od koi vo Makedonija se sre}ava 

samo familijata na do`dovnicite 

i mrmorcite (Salamandridae), so dva 

roda. Rodot do`dovnici (Salamandra) 

e pretstaven so eden vid, dodeka 

rodot na tritonite ili mrmorcite 

(Triturus) so ~etiri vida. 

LIT.: E. N. Arnold, A Field Guide to the Reptiles 

and Amphibians of Britain and Europe, London, 

2002; G. Dùki} – M. Kalezi}, The biodiversity of 

amphibians and reptiles in the Balkan Peninsula, 

vo: Griffiths, Krystufek & Reed ed., †Balkan Biodiversity#, 

Dordrecht/Boston/London, 2004, 

167–192; J-P. Gasc, A. Cabela, J. Crnobrnja-Isailovic, 

D. Dolmen, K. Grossenbacher, P. Haffner, J. 

Lescure, H. Martens, J. Martinez Rica, H. Maurin, 

M. Oliveira, T. Sofianidou, M. Veith, A. Zuiderwijk, 

Atlas of Amphibians and Reptiles in Europe, 

Paris, 1997. Sv. P.–V. Sid. 

OPENICA, PRENTOV MOST 

(Crvenica) ‡ srednovekovna nekropola 

na 3,5 km severoisto~no 

od s. Openica, 13 km severoisto~no 

od Ohrid, blizu do magistralniot 

pat od Ohrid preku Resen za 

Bitola. Nedaleku od lokalitetot 

se konstatirani tragi od an- 

Openica, srednovekovna nekropola 

ti~ko rudarewe (eksploatacija 

na olovo, srebro i èlezo). Vo 

1957 i 1959 g. V. Lahtov ovde vr- 

{el iskopuvawa na helenisti~kata 

i srednovekovnata nekropola. 

Otkrieni se 143 grobovi, od 

koi 60 srednovekovni, grupirani 

vo ju`niot del. Srednovekovnite 

grobovi se pravoagolni jami ogradeni 

i pokrieni so plo~i. Od 

niv e publikuvan samo nakit (belezici, 

obetki i nau{nici i prsteni) 

od X v., pa s# do docnoto 

srednovekovje. 

LIT.: V. Lahtov, Nakitot od ranosrednovekovnite 

nao|ali{ta vo Ohridsko, 

†Zbornik na trudovi“, I, Ohrid, 1961, 

35‡56; V. Bitrakova, Zlatni nakit iz helenisticke 

nekropole kod Crvejnce, †ARR“, IV-V, Zagreb, 

1967, 383–392. El. M. 

Operata „Aida“ na scenata na MNT, Skopje 

OPERATA VO MAKEDONIJA 

‡ prvite muzi~koscenski projavi 

vo Makedonija se slu~uvaat vo 

XIX v. kako muzi~ka pridru`ba, 

glavno so narodni pesni i tanci, 

na oddelni dramski tekstovi. Podocna 

ovie pridru`bi se pro{iruvaat 

so solisti~ki i vokalnoinstrumentalni 

fragmenti. Na 

po~etokot na XX v. vo Sofija V. 

êrnodrinski ja sozdava i ja 

OPERATA 

pretstavuva operetata †Sre{ta#, 

posvetena na G. Del~ev (1903), a 

vo nekoi gradovi, kako Skopje, 

Bitola, [tip, Gevgelija, na toj 

na~in se izveduvaat dramite na 

poznatite makedonski pisateli 

Anton Panov, Risto Krle i Vasil 

Iqoski (Pe~albari, ôrbaxi 

Teodos, Parite se otepuva~ka, 

Begalka, Antica i dr.) isto 

taka se prikaùvaat so pridru`ba 

na muzika od folkloren, no i 

svetoven karakter. Vo 30-tite godini 

ovaa pridru`ba, osobeno vo 

Skopje, se izveduva so orkestarski 

sostavi od voeni muzi~ari i 

nastavnici od muzi~kata {kola 

†Mokrawac#, dirigirani od voeni 

kapelnici (L. Dvoràk, V. Nedala, 

S. Drenovac). Po Prvata 

svetska vojna vo Skopskiot naroden 

teatar se davaat vo poluprofesionalna 

izvedba nekolku, vo 

toa vreme popularni opereti: 

Mamzel Nitu{, Gej{a, U~enikot-pita~, 

no i operetite Liljakot 

od J. [traus i Baron Trenk 

od S. Albini. Isto taka vo ovoj 

teatar publikata imala mo`nost 

da gi ~ue i operite Travijata, 

Trubadur, Madam Beterflaj, 

Karmen. Zna~ajna uloga vo propagiraweto 

na operskata muzika 

imal i gradot [tip so dejnosta 

na dvajca entuzijasti – muzi~kiot 

pedagog, kompozitor i dirigent 

Sergej Mihajlov (1885– 1975) kako 

muzi~ki rakovoditel i profeso- 

rot Du{an Budimirovi} kako re- 

ìser. So zaedni~kata pove}egodi{na 

dejnost na ovoj tandem, 

pred {tipskata publika, so pijano-pridru`ba, 

se pretstaveni 

operite Palja~i, Sevilskiot 

berber i delumno Faust. Po krajot 

na Vtorata svetska vojna, vo 

oslobodenata tatkovina grupa 

muzi~ari (T. Skalovski, P. B. 

Ko~ko, T. Prokopiev, S. Gajdov, 

O 

1077

O OPERATIVEN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

@. Firfov so solistite J. Sav- 

~enko, D. Firfova, P. B. Ko~ko, 

S. Rusjakov, M. Gu{evska i G. 

Atanasova-Markovi}), hor i orkestar, 

pod dirigentstvoto na T. 

Skalovski, na 9 maj 1947 g. ja podgotvuvaat 

i ja davaat prvata opera 

na makedonski jazik – Kavalerija 

rustikana od P. Maskawi, 

so {to e ozna~en po~etokot na raboteweto 

na Operata na MNT, 

koja denes po 60-godi{no postoewe 

i aktivnost ima izvedeno pove}e 

od 70 operi i golem broj vokalno-instrumentalni 

dela. 

LIT.: Dragoslav Ortakov, Fim~o Muratovski, 

Vol{ebniot Orfej – 55 godini Makedonska 

opera, Makedonski naroden teatar, 

2003, Skopje; Riste Stefanovski, Slavomir 

Marinkovi}, Makedonski naroden teatar 

– Letopis, 1945-1995, Makedonski naroden 

teatar, 1995, Skopje. F. M. 

OPERATIVEN [TAB (20 XI 

1943 ‡ juli 1944) ‡ {tab za rakovodewe 

i koordinacija na makedonskite, 

ju`nomoravskite i kosovskite 

narodnoosloboditelni 

edinici na NOVJ na kumanovskoto, 

vrawskoto i crnotravskoto 

podra~je: Tretata makedonska 

NOUB, Kosovskata NO brigada, 

Pettata, [estata i Sedmata ju`nomoravska 

NO brigada, Komandata 

na Vrawskoto i na Pirotskoto 

voeno podra~je, Crnotravskiot, 

Pirotskiot i Kumanovskiot 

NOPO. Bidej}i G[ na 

NOV i POM i CK na KPM se nao|ale 

vo severoisto~niot del na 

Kumanovsko, za komandant na 

{tabot bil nazna~en komandantot 

na G[ na NOV i POM Mihailo 

Apostolski. Najzna~ajnite 

voeni operacii [tabot gi rakovodel 

vo vremeto na Proletnata 

ofanziva vo Makedonija (1944). 

LIT.: Mihailo Apostolski, Proletnata 

ofanziva 1944 god. vo Makedonija. 

Operaciite vo Isto~na Makedonija i vo 

reonot na Besna Kobila i Crna Trava, od 

25 april do 20 juni 1944 godina, Skopje, 

1948 i Kumanovo, 1969; istiot, Osloboditelnata 

vojna na makedonskiot narod 

(1941-1945), Skopje, 1965; Makedonija od ustanka 

do slobode 1941-1945. (Zbornik radova), 

Beograd, 1987. S. Ml. 

Grupa borci od kosovskite i ju`nomoravskite edinici (proletta na 1944) 

1078 

Operativnite zoni na NOV i POM (1943) 

OPERATIVNI ZONI NA 

NOV I POM (1943–1944). G[ na 

NOV i POM izvr{il podelba 

na teritorijata na Vardarskiot 

del na Makedonija na pet operativni 

zoni, so oddelni {tabovi 

za rakovodewe na borbata i 

formirawe na partizanski i 

voeni edinici. Vo avgust 1944 g. 

G[ na NOV i POM izvr{il reorganizacija, 

pri {to bile 

formirani ~etiri operativni 

zoni, so zada~a vo sekoja od niv 

da se formiraat po dve divizii. 

Kon krajot na septemvri 1944 g. 

bila izvr{ena nova reorganizacija 

i bile formirani tri kor- 

pusni voeni oblasti: Skopska, 

Bitolska i [tipska, a vo sekoja 

od niv bil formiran po eden 

korpus. Vo noemvri 1944 g. {tabovite 

na operativnite zoni bile 

ukinati. 

LIT.: Zbornik NOR-a, VII, k.4. V. St. 

OPERACIJA NA ON ZA Û- 

VAWE NA MIROT VO RM. Po 

barawe na pretsedatelot na RM 

Kiro Gligorov, vo vremeto na posetata 

na sedi{teto na OON (11. 

XI 1992), po prethodna preporaka 

od kopretsedatelite na Rakovodniot 

komitet na Konferencijata 

za Jugoslavija Vens i Oven (19. XI 

1992), motivirano od politi~kata 

procena za sloènosta na sostojbite 

vo neposrednoto okruùvawe 

na RM, vo uslovi na oìvuvawe 

na aspiraciite na sosedite 

kon nejziniot teritorijalen integritet, 

nacionalen i jazi~en 

identitet i problemite vo procesot 

na me|unarodnoto priznavawe, 

vrz osnova na Rezolucijata 

br. 795 (11. XII 1992) na Sovetot za 

bezbednost, del od silite na UN- 

PROFOR za Jugoslavija (bataljon 

so 700 mirovnici od Danska, 

Norve{ka, Finska i [vedska) se 

pozicionira na granicata na RM 

so SR Jugoslavija i R. Albanija, 

kako prva preventivna mirovna 

misija (preventivna diplomatija)


so mandat: nabquduvawe na granicata 

kon SRJ i RA; jaknewe na 

stabilnosta na RM, odvra}awe na 

zakanite za nejzinata bezbednost; 

davawe dobri uslugi vo vospostavuvaweto 

na dijalogot pome|u etni~kite 

i politi~kite grupi; 

obezbeduvawe humanitarna pomo{ 

so drugi me|unarodni organizacii. 

So Rezolucijata na Sovetot 

za bezbednost br. 842 (18. VI 

1993) prisustvoto se zgolemuva so 

amerikanski bataljon od ok. 350 

vojnici. Po barawe na RM, poradi 

specifi~nata polo`ba na mirovnite 

sili vo RM, Sovetot za 

bezbednost na OON usvojuva Rezolucija 

br. 983 (31. III 1995) so koja 

gi osamostojuva od UNPRO- 

FOR, kako posebna misija – UN- 

PREDEP, pod rakovodstvo na 

{ef so rang na pomo{nik na Generalniot 

sekretar na OON. 

Vremetraeweto na misijata cikli~no 

se obnovuva na 6 odnosno na 

9 meseci, poslednoto so Rezolucijata 

br. 1186 (20. VII 1998) do 28. 

II 1999 g. Po istekot na ovoj period, 

po povod novoto glasawe za 

prodolùvawe na mandatot za novi 

6 meseci, vo Sovetot za bezbednost 

ne se postignuva ednoglasnost 

(NR Kina e protiv, poradi 

priznavaweto na Tajvan od strana 

na RM). Taka zavr{uva UNPRE- 

DEP. Misijata odigruva va`na 

uloga vo smiruvaweto na tenziite 

okolu ûpino Brdo, koga ovaa 

kota samovolno e zaposednata od 

vojnici na SR Jugoslavija, kako i 

vo re{avaweto na opredeleni infrastrukturni 

problemi. 

LIT.: Tatjana Petrusevska, The Peace-Keeping 

Operation in the RM – a Departure from the Former 

UN Experience, Institute of Social Studies, 

the Hague, 1995. T. Petr. 

Naodi od ranovizantiskata nekropola Opila 

OPILA (do s. Rankovce) ‡ tumul 

od èlezno vreme i nekropola od 

docnoanti~koto vreme i od sredniot 

vek, na desniot breg na Kriva 

Reka. Pri istraùvawata na 

nekropolata (izvr{eni vo 1984‡ 

1996) se otkrieni 585 grobovi od 

tipot cista, slobodno vkopuvani, 

pokrieni so kameni plo~i i od 

teguli ‡ tip †pokriv na dve vodi“. 

Prilozite vo grobovite od 

èlezno vreme (VIII–VII v. pr.n.e.) 

gi so~inuvaat: kerami~ki sadovi, 

belezici, toki, obetki prsteni, 

visulci; vo grobovite od VI v. e 

otkrien nakit, oru`je i moneti; 

vo srednovekovnite grobovi od 

X–XI v. se otkrieni: obetki, prsteni 

so pozlata ukraseni so filigran, 

|erdani so srebreni monista, 

belezici, toki i nivno 

obeleùvawe so kameni krstovi. 

LIT.: Milan Ivanovski ‡ Cone Krstevski, 

Bilibajci (Babunci) Opila, Ranovizantiska 

nekropola, †AR“, 1987, Ljubljana, 

1989, 129‡130. M. I. 

Samodelski selanski opinci 

OPINCI (op’nci) ‡ obuvki od 

svinska, govedska ili bivolska 

koà, so oputi (koèni vrvci). 

Poednostavniot tip, nameneti za 

sekojdnevna upotreba, selanite 

sami gi izrabotuvale. Opincite 

nameneti za decata se izrabotuvale 

od svinska koà. J. R.-P. 

OP[TESTVENA SILA – bugarska 


formirana so dekret na Vladata 

na Carstvoto Bugarija (vo letoto 

na 1943). Bila aktivna i vo okupirana 

Makedonija. Imala cel da go 

pridobie narodot za politikata 

na Vladata, da se protivstavuva 

na site protivnici na vlasta, a 

posebno da razvie aktivnost so 

koja }e se {iri propaganda za osloboditelnata 

misija na Bugarija 

i za sozdavawe uslovi za sorabotka 

pome|u site grupi za borba 

protiv NOD. 




Skopje, 1995; istiot, Politi~kite partii 

i organizacii vo Makedonija vo 


2002. \. Malk. 

Panorama na gradot Veles (okolu 1910) 

OP[TOMAKEDONSKA 

OP[TESTVENATA SOPSTVE- 

NOST VO DFM/NRM/SRM/RM 

‡ op{testveno-ekonomski odnos 

me|u lu|eto vo proizvodstvoto i 

raspodelbata na novosozdadenata 

vrednost. Se voveduva so Zakonot 

za rabotni~koto samoupravuvawe 

od 1950 g. i postoi kako vladea~ki 

odnos do donesuvaweto na Ustavot 

na RM od 1991 g. Op{testvenata 

sopstvenost e proces na poop{testvuvawe 

na sredstvata za 

proizvodstvo, so u~estvo na samite 

neposredni proizvoditeli vo 

toj proces. Taa e oblik za demonopolizacija 

na ekonomskata i politi~kata 

vlast na dràvnite organi, 

preku razvojot na rabotni~koto 

samoupravuvawe vo fabrikite. 

Op{testvenata sopstvenost 

gi opfa}a{e: site sredstva za 

proizvodstvo (osven zemji{teto 

i sredstvata {to sluèle za li- 

~en trud na gra|anite); site sredstva 

vo pretprijatijata, dràvnite 

organi i drugi organizacii; 

site rudni i drugi prirodni bogatstva 

vo op{testvoto. Taa be{e 

osnovata na koja se razviva{e rabotni~koto 

samoupravuvawe vo 

pretprijatijata (1950‡ 1990). Ustavot 

na RM od 1991 g. ne ja poznava 

op{testvenata sopstvenost. 

Ostavena vo praven vakuum, op- 

{testvenata sopstvenost ostana 

bez pravna za{tita. Ovoj vakuum 

ima{e negativen odraz vrz efektite 

na privatizacijata na op- 

{testvenata sopstvenost i nejzinata 

transformacija vo dràvna 

sopstvenost (1991‡2006). 

LIT.: Trajko Slavevski, Privatizacija, 

pazar, dràva, Skopje, 1997; Svetomir 

[kari}, Makedonija na site kontinenti, 

Skopje, 2000. Sv. [. 

OP[TOMAKEDONSKA KON- 

FERENCIJA VO VELES (21. XI 

/ 4. XII 1912) – tajna konferencija 

na D. ûpovski so pretstavnici 

od celata okupirana Makedonija 

za dogovor za perspektivite na 

zemjata i narodot. Vo momentot 

koga trupite na balkanskite sojuznici 

ja okupiraa teritorijata 

na Makedonija, pa K. Misirkov 

stignuva vo Solun, d-r G. Konstantinovi~ 

kako dobrovolec vo 

O 

1079

O OPA-KOPA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Voenata bolnica na Cetiwe, D. 

ûpovski trgnuva od S.-Peterburg 

i preku Sofija i Skopje 

stignuva vo Veles, kade {to po 

prethoden dogovor so P. Poparsov, 

I. Popjordanov, A. Martulkov, 

R. Rizov, A. Korobar i pretstavnici 

od [tip, Ko~ani, Radovi{, 

Kostur, Seres i Drama, se 

odrùva sobir vo ku}ata na A. J. 

Korobar, na koj se postignuva 

soglasnost Makedonskata kolonija 

vo S.-Peterburg da bide 

opolnomo{ten pretstavnik za 

za{tita na interesite na Makedonija 

vo Rusija i vo stranstvo, a 

D. ûpovski i P. Poparsov da otpatuvaat 

vo Pariz i London za da 

dejstvuvaat pred Londonskata mirovna 

konferencija za samostojna 

ili avtonomna Makedonija. 

ûpovski uspeva da se vrati vo 

Rusija, no Poparsov ne moè da gi 

premine okupatorskite granici. 

Makedonskata kolonija vo ruskata 

prestolnina na 1. III 1913 g. go 

objavi Memorandumot potpi{an 

od opolnomo{tenite Makedonci 

i (zaedno so otpe~atenata †Karta 

Makedonia po programa na Makedonskite 

narodnici“) go isprati 

do Londonskata ambasadorska 

konferencija. 

LIT.: R. Rizov, Stranici ot minaloto, 

†Makedonsko delo“, I, 9, [Viena], 10. I 1926, 

5–6; Alekso Martulkov, Moeto u~estvo 

vo revolucionernite borbi na Makedonija, 

Skopje, 1954, 265–266; D-r Blaè Ristovski, 

Dimitrija ûpovski (1878–1940) 


drugarstvo vo Petrograd, II, Skopje, 

1978, 40–61. Bl. R. 

ORA-KOPA ‡ kalendarski obi- 

~aj so obredni ognovi povrzani so 

praznikot Pro~ka. Najzastapen 

bil vo Isto~na Makedonija, kako 

Mala ora-kopa i Golema ora-kopa. 

Malata ora-kopa ja izveduvale 

decata edna nedela pred Pro~ka, 

Golemata ora-kopa se pravela na 

samiot den Pro~ka i vo nejzinoto 

izveduvawe, pokraj decata, se 

vklu~uvale i vozrasnite. Podgotovkite 

za obi~ajot zapo~nuvale 

nekolku denovi ili nekolku nedeli 

porano, koga se sobirale materijali 

za ognot. Toa e i eden 

vid natprevar me|u decata od pove}e 

maala koja grupa }e napravi 

pogolem ogan i }e gori podolgo. 

Obi~aj bilo decata po tripati da 

go preskoknuvaat ognot. Golemata 

ora-kopa bila mnogu pogolema 

od Malata ora-kopa {to ja pravele 

decata. Dodeka gorel ognot i 

od Malata ora-kopa i od Golemata 

ora-kopa, decata peele soodvetni 

pesni. Za razlika od Malata 

ora-kopa, {to ja preskoknuvale 

samo decata, Golemata ora-kopa 

ja preskoknuvale i vozrasnite. 

LIT.: Zorka Delikolova, Obi~ai svrzani 

so poedini praznici i nedelni dni vo Radovi{, 

†Glasnik na Etnolo{ki muzej#, 1, 

Skopje, 1960.149. M. Kit. 

1080 

ORBELSKI TRIOD ‡ kirilski 

rakopis od XIII v., od makedonska 

redakcija, nastanat vo Zapadna 

Makedonija. Rakopisot se ~uva vo 

Ruskata nacionalna biblioteka 

vo Sankt-Peterburg pod sign.: 

RNB, F.n.I.102 + V/z. F.124/4 + V/z. 

F.124/10 (vo zbirkata na St. Verkovi}). 

Ima 241 pergamenten list i 

gi sodrì dvata dela na triodot: 

posniot i cvetniot. Sodrì parimii 

i delovi od ustavot. Vo rakopisot 

se spomnuvaat i imiwata na 

Kiril Filozof i brat mu Metodij, 

kako i imiwata na pustinoìtelite 

Jovan Rilski, Joakim Sarandaporski 

(Osogovski) i Prohor 

P~iwski. Imeto go nosi po s. 

Orbele, kade {to e pronajden. 

LIT.: V. Despodova, L. Slaveva, Makedonski 

srednovekovni rakopisi, I, Prilep, 

1988; \. Pop-Atanasov, Re~nik na stara- 

Stranica od Orbelskiot triod 

ta makedonska literatura, Skopje, 1989; 

E. Crvenkovska, Jazikot i stilot na 

triodot, Skopje, 2006; E. Crvenkovska, 

L. Makarijoska, Orbelski triod, GZ 

FlF, 32, I, Skopje, 2006, 357&385. E. C. 

ORBINI, Mavro (1563–1610/14) – 

katoli~ki monah i istori~ar. 

Svetovnoto ime mu e Frawo, a 

imeto Mavro go zema kako monah. 

Osnovnoto i srednoto u~ili{te 

gi zavr{uva vo Dubrovnik, a na 

15-godi{na vozrast pristapuva vo 

Benediktinskiot manastir. Literaturnata 

dejnost ja zapo~nal so 

kompilaciskoto teolo{ko delo 

De ultimo fine humanae vitae vel summo 

bono. Negovoto najzna~ajno delo 

e Kralstvoto na Slovenite 

(Pezaro, 1601), koe vo eden period 

bilo staveno vo Indeksot na zabranetite 

knigi. Orbini napravil 

i prevod od italijanski na Specchio 

spirituale del principio e del fine 

della vita umana od Angelo Eli. 

Mavro Orbini, †Kralstvoto na Slovenite# (prvo 

izdanie, 1601) 

BIBL.: Mauro Orbini, Il Regno degli Slavi, 

1601. Nachdruck besorgt von Sima Cirkovic und 

Peter Rehder, Mit einem Vorword von Sima Cirkovic, 

München, 1985 [reprint]; Tomo Mati}, 

Barjaktarijev latinski prijevod Orbinijeva †Il 

regno degli Slavi“, †Historijski zbornik“‘, III, 1- 

4, Zagreb, 1950, 193-197; Mavro Orbin, Kraqevstvo 

Slovena, Beograd, 1969. 

LIT.: Cronia Arturo, Il †Regno degli Slavi“ di 

Mauro Orbini (1601) e la †Istorija Slavenobolgarskaja“ 

del monaco Paisi (1762), Roma, 

1940-XVIII; Nikola Radoj~iÊ, Srpska istorija 

Mavra Orbinija, kw. CLII, odeqewe 

dru{tvenih nauka, 2, Beograd, 1950; 

Biljana Ristovska-Josifovska, †Kralstvoto 

na Slovenite“ od Mavro Orbini 

kako izvor za makedonskata srednovekovna 

istorija, Skopje, 2001. B.R.-J. 

ORGANIZACIJA †PRIJATEL- 

SKA DRU@INA“ (Kiev, Ukraina, 

januari 1883) ‡ organizacija 

osnovana od tamo{nite Makedonci, 

po inicijativa od Spiro Gulap~ev, 

so cel da raboti na prosvetuvawe 

na narodot i na unapreduvawe 

na obrazovniot proces 

vo Makedonija. Vo Organizacijata 

~lenuvale 53 lica (septemvri 

1983). Mesni organizacii bile 

osnovani vo Kiev, Zagreb, Anhailo, 

Harkov i vo Carigrad; ~lenovi 

imalo i vo drugi gradovi. 

LIT.: Mihajlo Minoski, Obid na Spiro 

Gulap~ev i na Organizacijata †Prijatelska 

druìna# za {irewe na op{tite 

i prakti~nite nau~ni znaewe sred selanstvoto 

vo Makedonija, zb., [kolstvoto, 

prosvetata i kulturata vo Makedonija 

vo vremeto na prerodbata, Skopje, 1979. 

M. Min. 

ORGANIZACIJA VO DRVNA- 

TA INDUSTRIJA VO RM – organizacionata 

postavenost na 

drvnata industrija. Taa se analizira 

od slednite aspekti: geografskata 

postavenost, brojot na 

pretprijatijata, vidot na proizvodstvoto 

i vidot na sopstvenosta. 

Drvnoindustrskite pretprijatija 

prostorno se razmesteni na


Del od pogon na drvnata industrija vo RM 

celata teritorija na dràvata. 

Pilanskite kapaciteti se locirani 

vo reonite bogati so {uma, 

dodeka pogonite za proizvodstvo 

na finalni proizvodi od drvo gi 

ima na celata teritorija na dràvata. 

Najgolem broj pretprijatija 

se specijalizirani za konkretno 

proizvodstvo, no ima i pretprijatija 

{to se zanimavaat so kombinirani 

proizvodstva (bi~ena gra- 

|a – drvena ambalaà, bi~ena gra- 

|a – parket, razni vidovi mebel i 

sl.). Vo primarniot sektor dominiraat 

pretprijatijata za proizvodstvo 

na bi~ena gra|a (pilani) 

i samo nekolku pogoni za drugi 

vidovi proizvodstva (furniri i 

plo~i od furniri). Finalnoto 

proizvodstvo vo najgolem del se 

izveduva vo pogonite za proizvodstvo 

na razni vidovi mebel, pomalku 

vo pogonite za proizvodstvo 

na drvena ambalaà i parket, 

i simboli~no vo pogonite za proizvodstvo 

na ku}i, baraki i dr. Vo 

odnos na vidot na sopstvenosta, 

denes, kaj nekoi od pretprijatijata 

procesot na privatizacija e zavr{en 

vo celost, kaj drugi se privatizirani 

samo onie delovi od 

proizvodniot proces {to funkcioniraat 

kako celina. Formirani 

se i novi pretprijatija so 

privaten kapital. B. Il. 

ORGANSKATA HEMIJA VO 

MAKEDONIJA. Nastavnata i 

nau~nata rabota vo oblasta na organskata 

hemija vo Makedonija 

zapo~nala naskoro po konstituiraweto 

na Katedrata po hemija na 

Filozofskiot fakultet, osobeno 

koga za honoraren predava~ 

bil izbran (1947) d-r Josif Jan~ulev, 

eden od avtorite na prviot 

objaven trud od ovaa oblast 

(1955). Nastavata po organska hemija 

se razvivala i se osovremenuvala, 

a i instituciite na koi 

bila predavana stanale pomnogubrojni. 

Pokraj na Filozofskiot 

fakultet (podocna na PMF), 

organskata hemija bila predavana 

na Tehnolo{kiot oddel na Tehni~kiot 

fakultet (Oddelot podocna 

prerasnal vo TMF), na 

Farmacevtskiot fakultet i, kako 

oddelen predmet ili vo ramkite 

na kursevite po op{ta hemija, 

i na drugi fakulteti. 


– Skopje, 1946–1996, Skopje, 1996., 


fakultet – Skopje, Skopje, 2006, 209. 

B. [. 

ORGANXIEVA, Cvetanka (Veles, 

1923) ‡ poet, slavist, istori- 

~ar na knièvnosta, univ. profesor 

i nau~en sovetnik (vo penzija). 

Kako u~eni~ka vo V klas bila 

aktiven ~len na Literaturnata 

druìna †Jovan Du~i}# vo Veles 

(1939). Vo rodniot grad zavr{ila 

gimnazija (1942), a potoa edna godina 

bila na studii po germanistika 

na Istorisko-filolo{kiot 

fakultet vo Sofija. Za~uvani se 

pove}e nejzini pesni na makedonski 

jazik od 1944 g. Po Oslobodu- 

Cvetanka 

Organxieva 

vaweto objavuvala pesni vo sp. 

†Nov den#, †Idnina#, v. †Nova 

Makedonija# i dr. Podocna diplomirala 

slavistika (1948) i doktorirala 


vo Zagreb na tema †Objavljivanje 

i pro~avanje juna~kih pesama 

kod Ju`nih Slavena i Rusa do 

1920 godine s naro~itim osvrtom na 

pitanje postanka i razvitka juna~kih 

pjesama# (23 VI 1962). Prvin bila 

asistent na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje (1949), a potoa i 

profesor, nau~en sovetnik (do 6. 

XII 1983) i direktor (1. VII 

1976‡30. VI 1978) na Institutot 

za folklor vo Skopje. 

BIBL.: Osvrt vrz izu~uvawata na nastanuvaweto 

i razvitokot na ju`noslovenskata 

epika do 1920 godina, Skopje, 

1972; Karakteristikite na epskite pesni 

na Makedoncite-muslimani od Del- 

~evsko (Pijanec), Skopje, 1981. 


stih 1900‡1944. Istraùvawa i materijali, 

II, †Misla#, Skopje, 1980, 379- 

387; 50 godini Institut za folklor. 






Skopje, 2000, 108 i 147. S. Ml. 

ORDANOVSKI, Sa{o (Skopje, 

11. VII 1964) ‡ novinar, izdava~, politi~ki 

analiti~ar. Zavr{il Fakultet 

za interdisciplinarni studii 

po novinarstvo vo Skopje. 

Pripa|a na generacijata novinari 

koi kon krajot na osumdesettite 

godini ja promovirale mediumska- 

ta demokratija so magazinot „Mlad 

borec“. Rabotel vo pove}e pe~ateni 

i elektronski mediumi. Ja izvr- 

{uval funkcijata direktor i glaven 

urednik na MTV (1994/96). Eden 

Sa{o 

Ordanovski 

†OREL# 

od najcitiranite makedonski analiti~ari 

i avtori vo ugledni 

stranski mediumi. Osnova~ i sopstvenik 

na magazinot „Forum“ (denes 

„Forum plus“). Aktiven vo nevladiniot 

sektor. B. P. \. 

Orevi 

OREV (Juglans regia L., fam. Juglandaceae) 

– evroaziski vid, ~ija arealna 

granica te{ko moè da se 

odredi poradi negovoto damne{no 

kultivirawe i supspontano 

{irewe. Na Balkanot i vo na{ata 

zemja se smeta deka e prirodno 

zastapen. Golemo drvo, so {iroko 

razgraneta kruna, mazna kora, 

svetlosiva. Listovite se krupni, 

koèsti, neparno peresti. Plodot 

orev e so mesest egzokarp, koj 

po sozrevaweto puka i se odvojuva 

od drvenestiot endokarp. Semeto 

sodrì golemo koli~estvo masleni 

materii (55%). Kako {umski 

vid, kaj nas e zastapen vo daboviot 

region, vo higromezofilni zaednici, 

na stani{ta so refugijalen 

karakter. Ima mnogu kvalitetno 

drvo. Al. And. 

„OREL“, ISELENI^KO DRU[- 

TVO (Granit Siti, Indijana, 

SAD, 1911) – dru{tvo na makedonski 

doselenici od Lerinsko 

O 

1081

O †OREL# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

so ogranoci vo Indijanopolis, 

Indijana i Dejton, Ohajo. Ova 

dru{tvo razvivalo humanitarni 

i drugi aktivnosti. Sl. N.-K. 

„OREL“, ISELENI^KO DRU[T- 

VO (Sirakuz, Wujork, SAD, 1917) 

– dru{tvo za zaemna pomo{ na 

Makedoncite doselenici od seloto 

Gorni~evo (Lerinsko), Egejskiot 

del na Makedonija, so filijala 

vo bliskiot grad Ro~ester. 

Organiziralo piknici i drugi 

aktivnosti, a gi slavelo i selskite 

slavi vo Lerinsko. Sl. N.-K. 

OREST (Orestes) (400/399–398/7) – 

makedonski kral, sin na kralot 

Arhelaj I od brakot so Kleopatra. 

Bidej}i s# u{te bil maloleten, 

vo negovo ime dràvata ja upravuval 

regentot Aerop II. Se 

pretpostavuva deka bil ubien 

tokmu od svojot regent. 

IZV.: Diodori, Bibliotheca historica, Leipzig, 1896. 


Skopje, 2004. K. M.-R. 

ORESTI – gornomakedonsko pleme 

{to ja naseluvalo oblasta 

Orestida. Vo docnoto bronzeno 

vreme ìveele na zapadniot balkanski 

prostor. Ottamu, vo periodot 

na golemite migracii, se doselile 

vo oblasta na gorniot tek 

na r. Halijakmon (Bistrica), koja 

pred toa se vikala Maketa. Spored 

nekoi izvori tie bile epirsko 

pleme, dodeka spored Strabon, 

nao|aj}i se vo sosedstvo na 

Makedoncite, poradi nivniot ugled 

i mo}, so tekot na vremeto 

stanale del od Makedonija. Definitivno 

bile prisoedineti kon 

Makedonskoto Kralstvo vo vremeto 

na vladeeweto na Filip II. 

IZV.: Strabonis, Geographica, Lipsiae, 1895-1913. 


u rimsko doba, Skopje, 1957. K. M.-R. 

ORESTIDA ‡ anti~ka oblast vo 

Gorna Makedonija. Se prostirala 

vo gorniot tek na r. Halijakmon 

(Bistrica) i oblasta na Kosturskoto 

i Prespanskoto Ezero. 

Se grani~ela so Linkestida (na 

sever), Elimeja (na jug), Paravaja 

(zapad) i Eordaja (istok). Najstariot 

i glaven grad bil Argos 

Orestidski (blizu sega{noto 

Hrupi{ta), od kade {to poteknuvala 

makedonskata dinastija na 

Argeadite. 

IZV.: Strabonis, Geographica, Lipsiae, 1895- 

1913. 



ORIZ (Oriza sativa L.) – ednogodi{na 

ìtna kultura, koja naj- 

~esto se odgleduva vo vodna sredina 

(kaj nas isklu~ivo). Lesno e 

svarliv. Zrnoto se koristi kako: 

kafeno (kargo), parboled, belo, 

dehidrirano i vareno zrno, no i 

1082 

Orizovi poliwa vo Ko~ansko 

preraboteno kako: orizovo maslo, 

bra{no, skrob, griz i surogat 

za pivo. Postojat dva negovi podvida: 

obi~en (Oriza sativa ssp. Communis 

Gust.) i sitnozrnest oriz 

(Oriza sativa ssp. Brevis Gust.). P. Iv. 

Zlatni obetki od s. Orizari, Kru{arski Rid (XIV v.) 

ORIZARI, KRU[ARSKI RID 

‡ srednovekovna nekropola na 4 

km severoisto~no od Ko~ani. Od 

evidentiranite 55 grobovi, 7 se 

docnoanti~ki, a ostanatite od X 

do XV v. Od srednovekovnite grobovi 

poteknuvaat belezici i nau{nici. 

Na ju`niot kraj na nekropolata 

e locirana ednobrodna 

crkvi~ka, od kade {to poteknuva 

bogatoto depo od XIV v. 

LIT.: B. Aleksova, Arheolo{ki iskopuvawa 

vo s. Orizari ‡ Ko~ansko, †Z[NM“, 

III (1962-1963), [tip, 1964, 81‡98. El. M. 

ORKESTAR OD NARODNI 

INSTRUMENTI NA MRT ‡osnovan 

vo 1950 g. so namera da se za- 

~uva avtenti~noto narodno svirewe 

i peewe. Umetni~ki rakovoditeli: 

Pece Atanasovski 

(1950‡1987), Mefail Sakipov 

(1987‡2006). Svojata aktivnost 

glavno ja naso~uval kon potrebite 

na programite na MRT. Snimil 

nad 3 000 pesni i ora {to se 

del od bogatata fonoteka na 

MRT. So nego nastapuvale vrvnite 

makedonski ispolniteli (Ili- 

eva, Sarievski, Man~evski i dr.), 

a nekoi od niv (Badev) dolgi godini 

bile negovi ~lenovi. Sostavot 

na ovoj orkestar variral, no vo 

nego postojano bile prisutni 

instrumentite: gajdi, kavali, 

tamburi, kemane i tapan. Nekolku 

pati Orkestarot nastapil na 

festivali vo stranstvo (Langolen, 

Bratislava i dr.), od kade 

{to postojano se vra}al so nagradi. 

M. Kol. 

ORKESTAR ÂLGII NA MRT 

‡ po~nal da raboti vo po~etokot 

na emituvaweto na programata na 

Radio Skopje (1944). Glavna uloga 

mu e da ja za~uva i da ja prodolì 

~algiskata tradicija vo Makedonija 

{to vle~e koreni od ~algiskite 

tajfi na XIX v. Sostaven e 

od slednive instrumenti: ut, kanon, 

dva klarineta, dve violini, 

benxo, tarabuka, dajre i tapan. 

So nego snimale golem broj od 

vrvnite makedonski peja~i. Realiziral 

okolu 2 000 snimki. 

M. Kol. 

ORLANDI], Blaò (s. Seoci, 

Barsko, Crna Gora, 1914 ‡ Mlini{te, 

BiH, po~etok na 1943) ‡ 

student na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje i komunisti~ki deec, 

Crnogorec. Kako osmoklasnik 

stanal ~len na KPJ i se priklu~il 

kon Skopskata organizacija 

na KPJ. Vo svojstvo na instruktor 

na CK na KPJ, ja formiral 

prvata Organizacija na KPJ na 


(oktomvri 1935), poradi {to 

Blaò 

Orlandi} 

bil uapsen i osuden na edna godina 

zatvor vo Sremska Mitrovica. 

Po izleguvaweto na sloboda prodolìl 

da studira vo Belgrad. Vo 

svojstvo na polnomo{nik na CK 

na KPJ pak bil ispraten vo 

Skopje za razbivawe na frakciskite 

grupi i za formirawe na novi 

organizacii na KPJ vo Makedonija. 

Neposredno povrzan so 

Svetozar Vukmanovi}-Tempo, odigral 

zna~ajna uloga vo uni{tuvaweto 

na skopskata frakcija na 

privrzanicite na Petko Mileti} 

(1938). Bil ~len na PK na 

KPJ za Makedonija do Aprilskata 

vojna (1941), a potoa stanal


~len na Voeniot komitet i organizator 

na oruènoto vostanie 

vo Crna Gora, kako politi~ki komesar 

na pogolema partizanska 

grupa (vo po~etokot na 1942), vo 

êtvrtata NO proleterska brigada, 

instruktor na CK na KPJ, 

politi~ki komesar na Kupre{kiot 

NOPO i zamenik politi~ki 

komesar na Devettata krai{ka 

NO brigada (1943). Bil ranet i 

upaten na lekuvawe vo Centralnata 

partizanska bolnica vo Drvar, 

no kolonata raneti bila 

presretnata od germanski i ~etni~ki 

sili i po kratka borba site 

raneti bile ubieni. Proglasen 



LIT.: Anton Kolendi}, Toj ìvee{e i rabote{e 

za narodot i partijata, †13 Noemvri#, 

III, 3, Skopje, 1964, 16; Boro Kralevski, 

Bea, zaginaa, ostanaa, Skopje, 1969, 292; 

Pan~e Kirovski, Prefrlaweto na Blaò 

Orlandi}, ~len na PK na KPJ za Makedonija 

od Tetovo za Skopje vo 1941 godina, Tetovo 

i Tetovsko vo NOV 1941-1945, kn. prva, 

Tetovo, 1991, 195-196. S. Ml. 

ORLI (Pandionidae, Accipitridae) – 

familii sredno golemi i golemi 

dnevni grablivi ptici. Familijata 

orli ribari (Pandionidae) 

vklu~uva mal broj vidovi specija- 

Beloglav orel - mr{ojadec (Gyps fulvus) 

lizirani za lov na ribi, od koi vo 

Evropa i kaj nas e prisuten samo 

eden vid orel ribar (Pandion haliaetus). 

Familijata na orlite, eji, 

luwi i jastrebi (Accipitridae) vklu- 

~uva pove}e rodovi, me|u koi kaj 

nas se prisutni slednive vidovi: 

beloopa{est morski orel (Haliaeetus 

albicilla), orel zmijar (Circaetus 

gallicus), zlaten ili skalest orel 

(Aquila chrysaetos), krstat ili carski 

orel (Aquila heliaca), golem 

kresliv orel (Aquila clanga), mal 

kresliv orel (Aquila pomarina), 

mal ili xuxest orel (Hieraaetus 

pennatus), mal ili egipetski mr- 

{ojadec (Neophron percnopterus), 

beloglav mr{ojadec (Gyps fulvus), 

bradest mr{ojadec (Gypaetus barbatus) 

i crn mr{ojadec ili kartal 

(Aegypius monachus). 



Conservation Series“, 12, Cambridge, 2004; 


Palaearctic, Glasgow, 1982. Sv. P.–V. Sid. 

Makedonskoto oro †Kavadarka# (1950) 

ORO ‡ poseben vid igra, vo forma 

na sinxir na me|usebno povrzani 

igraorci, {to se dviàt po 

kru`na, polukru`na, spiralna 

ili zmijovidna pateka. Igraorcite 

se dràt za raka, za pojas, 

pod raka ili za ramo. Toa e svoeviden 

javen sobir, prilika i mesto 

za igrawe. Orata imaat i svoi 

imiwa: †Velgo{ko oro#, †Ma{ko 

oro# ili pak †Staro oro#. Vo Makedonija 

orata se igraat na gajda, 

na tapani, samo na tapan (pijane~koto 

oro †Kopa~ka#), na {upelka, 

}emene, tambura, duduk, dvojanka 

(slagarka) i dajre (èni od Debarsko). 

Vo Dojran se igralo i na muzikata 

na svir~e od trska, vo Lerinsko 

na burija (truba od kora 

od drvo). Maìte pove}e igrale 

so pridru`ba na instrument, a 

ènite na pesna. Spored polot, 

vo tradiciskata kultura na Makedoncite 

orata se delat na ma{ki, 

ènski i me{ani. Vo zavisnost 

od socijalnata polo`ba, 

oroto moèlo da bide sostaveno 

od momi, nevesti, maèni èni, 

ergeni, mladi maì ili èneti 

maì. Voobi~aeno bilo devojkite 

i nemaènite momci da igraat 

vo odvoeni ora, dodeka ènetite 

imale pogolemi privilegii i igrale 

vo isto oro. Vo ènskoto 

oro obi~no se podreduvale starici, 

pa sredove~ni èni, nevesti, 

pa devojki. Iv. O. T. 

OROVÂNEC 

ORO VO ORO ‡ koncentri~ni 

ora, naj~esto sostaveni od razli- 

~en pol na igraorci, ili, ako se 

od isti pol, so razli~en socijalen 

status. Iv. O. T. 

OROVODNI NARODNI PES- 

NI ‡ tradicionalni pesni za igrawe 

na oro. Vo podale~noto minato 

tie bile edinstvenite pridru`nici 

na ènskite orski igri, 

koi bile li{eni od instrumentalna 

pridru`ba. Toa traelo sè 

do pojavata na gradskata orskomuzi~ka 

tradicija, koga zapo~nalo 

igraweto na orata vo me{an 

sostav so instrumentalna pridru`ba 

i so paralelno zaedni~ko 

peewe pesni na maìte i ènite. 

Toa bile raznovidni pesni, koi 

ne se povrzani samo so orata, tuku 

se peat i bez niv. Bez isklu~ok, 

site makedonski orovodni pesni 

se igraat vo menzuralni ritmovi 

‡ postarite vo ramnodelni, a 

gradskite i so neramnodelni ritmovi, 

me|u koi e najzastapen 7/8 

(3,2,2) ritam, vo etnomuzikologijata 

poznat kako †ritam na makedonskoto 

oro“. 

LIT.: Mihailo Dimoski, Metroritmi~kite 

strukturi na orata vo Makedonija, 

†Makedonski folklor, IX, 18, Skopje, 

1976, 79-90. \. M. \. 

OROVÂNEC, Vera (psevd. Lenka) 

(Prilep, 16. I 1917 – Skopje 24. 

X 1989) – pripadni~ka na rabotni~koto 

i komunisti~koto dvi- 

O 

1083

O OROVÂNEC MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Vera 

Orov~anec 

èwe. Od 1940 g. bila ~len na 

KPJ i u~esnik vo NOB. Bila sekretar 

na Poverenstvoto i na Okru`niot 

komitet na KPM vo Bitola. 

^len na Okru`niot i Okoliskiot 

komitet na KPM za Prilep. 

Rabotela na zacvrstuvawe na 

partiskite organizacii i pro{iruvawe 

na partizanskoto osloboditelno 

dvièwe. 

LIT.: Izvori za osloboditelnata vojna 

i Revolucija vo Makedonija (1941–1945), I, 

2 i 3; Velimir Brezoski, KPM (1941–1944), 

Skopje, 2003. O. Iv. 

Nikola 

Aleksov 

Orov~anec 

OROVÂNEC, Nikola Aleksov 

(psevd. Sandanski, Panti}) (Veles, 

25. VII 1905 – Moskva, 1938) – 

komunisti~ki deec. Vo 1923 g. bil 

primen vo KPJ, a vo 1925 i vo KP 

na SSSR. Studiral na Komunisti~kiot 

univerzitet vo Moskva. 

Vo 1934 g. kako instruktor na 

KPJ, rabotel na obnovuvawe i 

zacvrstuvawe na makedonskata 

partiska organizacija i go formiral 

Oblasniot komitet. So K. 

Racin go pokrenal partiskiot 

organ †Iskra“. Poradi provala, 

se vratil vo Moskva. Bil `rtva 

na stalinisti~kite ~istki, a vo 

1963 g. posmrtno bil rehabilitiran. 

LIT.: Izvori za istorijata na SKM. Dokumenti 

i materijali 1921–1941, I, 2. Redakcija, 

prevod i komentari Ivan Katarxiev, 


OROGENI ETAPI VO MAKE- 

DONIJA – orogenite dvièwa 

se tektonski pridviùvawa na 

golemi elementi od Zemjinata 

kora, koi predizvikuvaat nabirawe 

na karpestite masi, metamorfizam, 

magmatizam i sozdavawe 

na vene~nite planini. Ovie dvi- 

1084 

èwa postojat od po~etokot na 

formiraweto na Zemjinata kora 

i ostavile tragi vo site etapi od 

razvojot na Zemjata. Terenite na 

Makedonija bile izloèni na 

tektonski naru{uvawa vo procesite 

na pove}e fazi od nekolku 

orogeni etapi. Najstari tragi na 

tektonski dvièwa, metamorfizam 

i magmatizam se za~uvani vo 

visokometamorfnite kompleksi 

na Pelagoniskiot i Osogovskomale{evskiot(Srpsko-makedonskiot) 

masiv i se povrzani so 

„Grenvilskata orogena faza# 

(1.350–1.000 mln. godini) od proterozoiskata 

era. Silni tektonski 

destrukcii i magmatsko-metamorfni 

procesi se odvivale i 

vo vremeto na „Hercinskata orogeneza#, 

vo mladiot paleozoik, na 

terenite na Zapadnomakedonskata 

i Vardarskata zona, a so pomala 

rasprostranetost i vo Osogovsko-male{evskiot 

masiv. „Alpskata 

orogena etapa# po~nala 

pred 205 mln. godini i trae do denes. 

Pretstavena e so magmatizam 

i tektonski dvièwa {to se odvivale 

vo nekolku orogeni fazi 

(mladokimeriska, laramiska, pirinejska 

i savska), od koi poslednive 

imale najgolemo vlijanie na 

dene{niot morfolo{ki oblik 

na Zemjata i na sozdavaweto na 

visokite planinski masivi vo 

svetot i vo Makedonija. N. Dum. 

Orta xamija, Strumica 

ORTA XAMIJA (Strumica) ‡ 

arheolo{ki kompleks vo centarot 

na Strumica, vo podno`jeto 

na srednovekovnata tvrdina na 

gradot Carevi Kuli, spomenik na 

kulturata, izgradena vo 1613/1614 

g. So iskopuvawata e otkriena 

bogata stratigrafija od II v. 

pr.n.e., pa s# do XVII v. n.e. Najdeni 

se ostatoci od srednovekovna 

crkva ìvopisana vo XI-XII v., ka- 

ko i nekropoli vo pove}e sloevi. 

Pokraj arhitektonskite ostatoci, 

otkrien e i freskoìvopis, 

mermerna plastika, natpisi, moneti, 

keramika, nakit i dr. 

Izgradena e od Durak-efendi. 

Ima kvadratna osnova pokriena 

so golema kupola, ~ija viso~ina 

iznesuva 13,50 m. Panditivite se 

ukraseni so citati od Koranot, a 

vo vnatre{nosta ima floralni 

dekorativni motivi. Renovirana 

e vo 1984 g. 

LIT.: M. Stamenova-Atanasova, Duhovnite 

tradicii na Tiveriopol, Strumica, 

2003; Ayverdi Ekrem Hakki, Avrupa’da Osmanl› 

Mimar› Eserleri. Yugoslavya, lll cild, 3. kitab, 

šstanbul, 1981; Strumica, kulturno-istorisko 

nasledstvo, Strumica, 2005. 

El. M. i Dr. \. 

Bojan 

Ortakov 

ORTAKOV, Bojan (Skopje, 19. I 

1963) ‡ muzikolog. Studiite gi 

zavr{uva na Fakultetot za muzi~ka 

umetnost vo Skopje, vo klasata 

na Toma Pro{ev. Prestojuva 

(1990) na specijalisti~ki studii 

vo Torino (kaj Enriko Fubini). 

Doktorira so temata †Akulturaciskite 

procesi vo formiraweto 

i razvojot na makedonskata duhovna 

muzika vo periodot IX‡XIX 

vek#, izdadena pod naslovot †Ars 

Kukuzeliana#. Avtor e na pove}e 

studii i napisi, posveteni glavno 

na srednovekovnoto muzi~ko 

minato na Makedonija, no i na temi 

svrzani so estetikata na vizantiskata 

muzikata. Pi{uval i 

kritiki za pove}e makedonski 

mediumi. Vonreden profesor na 

FMU vo Skopje na Oddelot po 

muzikologija. M. Kol. 

ORTAKOV, Dragoslav (Gevgelija, 

22. IV 1928 – Skopje, 9. XII 2007) 

– muzikolog i kompozitor. Vtemeluva~ 


muzikologija. Obrazovanieto 

go steknal vo nekolku evropski 

centri (Zagreb, kaj muzikologot 

Josip Andreis; Belgrad, kompozicija 

kaj Marko Taj~evi}; Pariz, 

usovr{uvawe vo klasite na 

Pjer Vismer i @ak [aje). Pokrenuva~ 

e i prv {ef na Oddelot za 

muzikologija pri FMU vo Skopje. 

Pred toa bil direktor na Operata 

i Baletot, a potoa profesor 

na FMU. Vo muzikologijata nego-


Dragoslav 

Ortakov 

viot istraùva~ki interes e svrten 

kon podale~nite sloevi na 

makedonskoto muzi~ko minato, 

no i kon sovremenite tvore~ki 

struewa. Zaedno so Sotir Golabovski 

se prvite {to gi postavija 

temelite na muzi~kata vizantologija 

vo Makedonija. Napi- 

{al pogolem broj statii, de{ifriral 

pogolem broj srednovekovni 

muzi~ki rakopisi i ima objaveno 

pove}e knigi. Tvore~kiot 

ìvot na O. minuva niz nekolku 

fazi. Najnapred se projavuva kako 

kompozitor i kriti~ar, koga 

sozdava glavno kamerni i horski 

kompozicii. Potoa (vtorata polovina 

na sedumdesettite i osumdesettite 

godini) teì{teto go 

stava vrz muzikolo{kite istra- 

ùvawa, a vo poslednata decenija 

od XX v. povtorno ja intenzivira 

svojata kompozitorska aktivnost. 

Vo ova vreme se javuvaat nekolku 

pozabeleìtelni tvorbi, 

me|u koi i vokalniot ciklus †Yidari#. 

Ostana zapi{an vo makedonskata 

muzi~ka istorija i kako 

avtor na prvata elektronska kompozicija 

†Eleorp 76#. 

DELA: Za muzikata (1962); Muzi~kata 

umetnost vo Makedonija (1982); Ars nova 

Macedonika (1986); Ogledi za vizantiskoslovenskata 

muzika vo Makedonija (2001); 

Ve~niot orfej (2004, koavtor). M. Kol. 

ORU[EV, Trajko Kirov ([tip, 

31. I 1924 ‡ Ohrid, 29. V 1995) ‡ 

internist, redoven prof. na Med. 

f. (od 1985). Medicinski studii 

zavr{il vo Belgrad (1951), a specijalizacija 

po interna medicina 

vo Skopje (1957). Odbranil habilitacija 

(1971) i potoa doktorska 

disertacija (1979) na Med. f. 

vo Skopje. Osnoval Slu`ba za medicina 

na trudot (1961) pri Rudnici 

i @elezarnica‡Skopje, koja 

prerasnala vo Institut za medicina 

na trudot, kade {to bil direktor 

do 1972 g. Objavil nad 100 

stru~ni i nau~ni trudovi i 

skripta †Medicina na trudot“ za 

studentite po medicina. 

BIBL.: Gasovi – Plinovi (Hlor, Fozgen, Sumpordioksid, 

Amonjak), vo: D. Stankovi}, Medicinska 

knjiga, Beograd–Zagreb, 1986, 

296–299; Industrija sintetskih vlakana, vo: D. 

Stankovi}, Medicinska knjiga, Beograd–Zagreb, 

1986, 827–828; Medicina na trudot 

(skripta), Skopje, 1986. D. D. 

Nastap na ansamblot „Orce Nikolov“ 

†ORCE NIKOLOV#, ANSAMBL 

ZA NARODNI PESNI I ORA 

(Skopje, 1945) ‡ kulturno-umetni~ko 

dru{tvo. Formiran e od 

Sindikatot na metalskite rabotnici 

na aerodromot Skopje, so zada~a 

da gi afirmira makedonskite 

narodni ora, pesni, nosii, obi- 

~ai i sl. Pri formiraweto be{e 

imenuvano kako KUD †Metalec#, 

a od 1948 g. go nosi imeto na narodniot 

heroj od NOAVM Jordan 

(Orce) Nikolov. U{te od osnovaweto, 

vo negoviot sostav rabotat 

muzi~ka, igraorna, dramska, recitatorska 

i peja~ka sekcija i golem 

me{an hor pod dirigentstvoto 

na Ilija Nikolovski ‡ Luj i 

\or|i Dim~evski. Pogolem broj 

od tie horisti podocna stanaa 

~lenovi na Skopskata opera. Ima 

osvoeno nad 300 nagradi i priznanija 

na site kontinenti. Vo dosega{nata 

dejnost vo nego ~lenuvaa 

nad 10.000 ~lenovi, so okolu 6.000 

koncerti niz celiot svet, {to gi 

sledele nad deset milioni gleda- 

~i. M. Kit. 

OSI, BOCKALKI (Apocrita) – 

cipokrilni insekti. @enkite 

imaat legalka {to sluì za polagawe 

jajca ili e pretvorena vo 

osilo. Usniot aparat im e prisposoben 

glavno za cicawe nektar. 

Ozna~eni se kako parazitoidi, 

poradi nivnite larvi {to se hranat 

so vnatre{nite organi na doma}inot 

vo koj ènkata gi polo- 

ìla jajcata. Larvite se crvovidni 

i bez noze. Podredot opfa}a 

pogolem broj familii: osi potajni~ki 

(Ichneumonidae), osi {i- 

{arki (Cynipidae), osi zlatarki 

(Chrysididae), mravoliki osi (Mutillidae), 

skolii (Scoliidae), osi kopa~ki 

(Sphaegidae), vistinski osi 

(Vespidae), p~eli (Apidae), mravki 

(Formicidae). 

LIT.: Jonce Cingovski, Zweiter beitrag zur 

kenntnis der Blattwespenfauna von Mazedonien, 

Acta, Mus. Mac. Sci. Nat., Skopje, 1958, V 

(10/51) 163-176; Jon~e îngovski, Rastitelni 

osi, Symphyta – Tendhredinidae (Insecta-Hymenoptera). 

Fauna na Makedonija, VI, 

Prirodonau~en muzej na Makedonija, 

Skopje, 1985; Jon~e [apkarev, Zoologija 

na bez’rbetnite ìvotni, Skopje, 1991. 

V. T. K.–M. Kr. 

OSI, VISTINSKI (Vespidae) – 

cipokrilni insekti (osi i str{ni). 

Se hranat so cveten prav i 

OSI 

nektar. Se odlikuvaat so crna i 

òlta boja na teloto. @iveat oddelno 

ili vo zaednici. Najniska 

forma na zaedni~ko ìveewe 

postoi kaj galskata 

osa (Polistes 

gallicus L.), 

koja pravi pove- 

}e}elijni gnezda 

od drvena masa 

vo oblik na 

{estoagolnik. 

Sli~en na~in 

na ìveewe ima 

kaj site vidovi od rodot Vespa, 

koi pravat dupki vo zemjata ili 

vo {uplivi drvja. Naj~esti vidovi 

vo Makedonija se: obi~na osa 

(Vespula vulgaris L.), koja pravi 

gnezda vo zemjata; saksonska osa 

(Dolichovespula saxonica Fabr.), gradi 

gnezda po ku}ite i zgradite; 

crvena osa (Vespula rufa L.), pravi 

gnezda vo {uplivi drvja, i str- 

{en (Vespa crabro L.), koj gradi 

gnezda vo napu{teni ~ove~ki ìveali{ta 

ili vo zemjata i e na{ata 

najgolema osa; ubodot moè da 

bide smrtonosen. 



V. T. K.–M. Kr. 

OSI, ZLATARKI (Chrysididae) – 

sitni cipokrilni insekti so sjajno 

oboeno telo. Boite se prelevaat 

od metalno-sina, zelena do purpurno-zelena. 

@enkite od ovie 

osi~ki polagaat 

jajca vo gnezda 

na drugi cipokrilci, 

vo koi 

nivnite larvi 

parazitiraat. 

Poznat vid od 

ovaa familija e 

ognenozlatnata 

osi~ka (Chry- 

Obi~na osa 

Zlatarka osa 

sis ignita L.), koja na specifi~en 

na~in se griì za svoeto potomstvo: 

polaga jajca vo gnezdata na 

osata Eumenes coarcata, sli~no na 

kukavi~jite jajca. 




(10/51) 163-176; istiot, Rastitelni osi, 

Symphyta – Tendhredinidae (Insecta-Hymenoptera). 

Fauna na Makedonija, VI, Prirodonau~en 

muzej na Makedonija, Skopje, 1985; 

Jon~e [apkarev, Zoologija na bez’rbetnite 

ìvotni, Skopje, 1991. 

V. T. K.–M. Kr. 

OSI, KOPA^KI (Sphaegidae) – 

cipokrilni insekti koi kopaat 

gnezda vo pesok ili vo zemja, po 

{to go dobile 

imeto. @enkite 

lovat polski 

muvi, skakulci, 

gasenici, {turci 

i drugi insekti, 

gi paraliziraat 

i gi 

nosat ìvi vo Osa kopa~ka 

O 

1085

O OSI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

gnezdoto kako hrana na potomstvoto. 

Popoznati vidovi se: Bembix 

rostrata L., koj sekojdnevno lovi 

muvi za svoite li~inki; Sphex fumerarius 

Gussak., za sviote potomci 

lovi skakulci; a vidot Ammophila 

sabulosa L., potomcite gi hrani 

so gasenici. 






Fauna na Makedonija VI, Prirodonau~en 

muzej na Makedonija, Skopje 1985; 



V. T. K.–M. Kr. 

OSI, MRAVOLIKI (Mutillidae) 

– cipokrilni insekti. Po izgledot 

na teloto potsetuvaat na 

mravki. Ma`jacite 

imaat 

krilja, a ènkite 

imaat skrateni 

krilja ili se 

beskrilni. Poznat 

vid e evrop- 

Mravolika osa 

skatamravolika osa (Mutilla 

europaea L.), koja polaga jajca vo 

gnezda na bumbari. Izvedenite 

larvi se hranat so bumbarovite 

larvi. 



V. T. K.–M. Kr. 

OSI, POTAJNI^KI (Ichneumonidae)–cipokrilni 

insekti, brzi 

i dobri leta~i. @enkata ima mnogu 

~uvstvitelni pipala so koi otkriva 

gasenici od drugi insekti 

(na pr., vo stebla) 

i so dolgata 

legalka, so hirur{ka 

to~nost 

polaga jajca vo 

niv; podocna, 

izvedenite larvi 

se hranat i go 

Potajni~ka osa 

uni{tuvaat doma}inot; 

se sme- 

taat za korisni insekti. Vo ~etinarskite 

{umi ìvee vidot Rhyssa 

persuasoria L., koj svoite jajca gi 

polaga vo larvata na osata drvenarka, 

a Ephialtes manifestator L. polaga 

jajca vo larvite na striìbuba~kite. 










V. T. K.–M. Kr. 

OSI, RASTITELNI (Symphyta) 

– najprimitivni cipokrilni insekti. 

Vo stadium na larva se hranat 

so listovi i so drugi rastitelni 

organi i tkiva, po {to i go 

dobile imeto. Ovoj podred e dob- 

1086 

ro istraèn vo 

Makedonija. Tuka 

spa|aat: osi 

drvenarki (Siricidae), 

~ii larvi 

ìveat vo steblata 

na drvjata, 

Rastitelna osa dup~at karakteristi~nihodnici 

i im nanesuvaat golemi {teti; 

najpoznat vid e Sirex gigas L., i osi 

listarki (Tenthredinidae), ~ii 

larvi ìveat na listovite od golem 

broj rastenija i se hranat so 

niv. Vo Makedonija se utvrdeni 

179 taksoni osi listarki, od koi 

vidot Tenthredopsis macedonica Cingovski 

e endemi~en. 




(10/51): 163-176; istiot, Rastitelni osi, 

Symphyta – Tendhredinidae (Insecta-Hymenoptera), 

Fauna na Makedonija, VI, Prirodonau~en 

muzej na Makedonija, Skopje 1985; 

grupa avtori, Country Stady for biodiversity of 

the Republic of Macedonia (first national report). 

Ministry of environment and physical planning, 

Skopje, 2003. V. T. K.–M. Kr. 

OSI, [I[ARKI (Cynipidae) – 

sitni cipokrilni insekti. Polagaat 

jajca vo mladi rastenija i 

predizvikuvaat pojava na †gali# 

ili †{i{arki#, po {to go dobile 

imeto. Okolu 

90% vidovi od 

ovaa familija 

napa|at razli~ni 

vidovi dabovi, 

a pomal e 

brojot na onie 

Osa {i{arka 

{to napa|aat 

drugi drvja i 

rastenija: javor, 

diva ruà, div afion. Vo Makedonija 

poznati vidovi se: farbarska 

osa {i{arka (Andricus gallaetinctoriae 

Oliv.), ~ii gali se koristat 

za pravewe mastilo i za 

{tavewe koà; ruìna osa {i- 

{arka (Diplolepis rosae L.), koja polaga 

jajca na ruà i predizvikuva 

pojava na temnocrvenikavi bu{avi 

{i{arki. 


kenntnis der Blattwespenfauna von Mazedonien. 







ìvotni, Skopje 1991. 

V. T. K.–M. Kr. 

OSKORU[A (SKORU[A) (Sorbus 

domestica L., fam. Rosaceae) – 

listopadno drvo od Ju`na Evropa, 

Zapadna Azija i Severna Afrika. 

Listovite sloèni, neparno 

peresti, so izdolèni, sitno 

nazabeni liv~iwa. Cvetovite se 

beli, sobrani vo {titesti socvetija. 

Plodot e mal (2-3 sm), òlto-zelen, 

jabol~est ili kru{koviden, 

jadliv. Se sre}ava kako 

Oskoru{a 

primesa vo termofilnite dabovi 

{umi. Al. And. 

†OSLOBODITEL# (Poloàj, 


II ‡ avgust 1949) ‡ makedonsko izdanie 

na v. †Apelefterotis#, organ 

na Glavniot {tab na DAG za 

Pajak ‡ Kajmak~alan. Bil umno- 

ùvan na {apirograf, vo mal 

format na 6 stranici. 

LIT.: D-r Boro Mokrov – M-r Tome Gruevski, 


(1885–1992), Skopje, 1993, 148. S. Ml. 

OSLOBODITELEN KOMI- 

TET NA MAKEDONIJA (1962‡ 

1986) ‡ v. Dvièwe za osloboduvawe 


(DOOM). 

OSLOMEJ – selo vo Ki~evsko. 

Se nao|a vo severniot del na Ki- 

~evskata Kotlina, od desnata 

strana na r. Temnica, na nadmorska 

viso~ina od okolu 700 m. So 

regionalen pat e povrzano so Ki- 

~evo. Toa e naseleno so Makedonci 

(40). Naselenieto e vraboteno 

vo rudnikot za jaglen i vo termocentralata 

†Oslomej“, koi se vo 

okolinata na seloto. O. e sedi{te 


{ina od 12.109 ha, a ima 16 naseleni 

mesta so 10.420 `. Ima osumgodi{no 

u~ili{te i zdravstvena 


TC „Oslomej#, Ki~evo 

„OSLOMEJ# – TC na lignit, kaj 

seloto Oslomej, nedaleku od Ki- 

~evo. Vo pogon e od 1980 g. Ima 

eden agregat so nominalna mo}-


nost 120 MW. Vo periodot od 

1992-2003 g. prose~noto godi{no 

proizvodstvo iznesuvalo 526,2 

GWh, a najgolemoto od 793,7 GWh 

vo 1998 g. Lignitot e so prose~na 

kalori~na vrednost 7.600 kJ/kg. 

Prose~nata potro{uva~ka na 

lignitot e 1,5 kg/kWh, a na mazutot 

2,16 g/kWh. 


Skopje, 1995; J.P. „Elektrostopanstvo 



izve{taj, 2003; http://www.elem. 

com.mk. Dr. R. 

OSMA DIVIZIJA NA KNOJ 

(6. XII 1944 – po~etokot na 1948) – 

voena edinica na NOVJ. Bila 

formirana vo sostav od ~etiri 

brigadi. Imala zada~a da vr{i 

za{tita i obezbeduvawe na noviot 

poredok vo ramkite na Slu`bata 

za bezbednost. Po Osloboduvaweto 

gi zaposednala granicite 

na Makedonija i ja ~istela teritorijata 

od ostatocite na kolaboracionisti~kite 

sili i drugite 

sorabotnici na okupatorot. 

Po reorganizacijata na KNOJ 

bila preimenuvana vo Sedma divizija 

na KNOJ. V. St. 

OSMANI, Abdula (s. Matej~e, 

Kumanovsko, 12. IV 1921) ‡ politi~ki 

deec. Zavr{il gimnazija. 

^len na KPM (1945). Bil u~itel, 

direktor na osumgodi{no u~ili{te, 

potpretsedatel na Okoliskiot 

naroden odbor vo Kumanovo, 

pretsedatel na Sobranieto 

na Op{tinata Lipkovo, potpretsedatel 

na Sobranieto na Kumanovskata 

okolija, pretsedatel na 

Op{tinskiot odbor na SSRNM i 

~len na Okoliskiot komitet na 

KPM vo Kumanovo, kako i ~len na 

CK na SKM i ~len na Kontrolnata 

komisija na SKM, pratenik vo 

Organizaciono-politi~kiot sobor 

na Sobranieto na SFRJ i pratenik 


Sobranieto na SRM. S. Ml. 

OSMANI, Bedri (s. Gradec, Gostivarsko, 

26. IV 1925) ‡ zemjodelski 

rabotnik i politi~ki deec. 

Zavr{il osnovno u~ili{te. Bil 

u~esnik vo NOAVM (1944) i ~len 

na KPM (od 1948). Kako istaknat 

partiski aktivist, bil pratenik 

vo Republi~kiot sobor na Sobranieto 

na SRM (1970). S. Ml. 

OSMANI, Ferik Zihni (Ferik 

Zihni Osmani) (s. Krani, Prespa, 

18. XII 1938) ‡ albanolog, univ. 

profesor. Osnovnoto obrazovanie 

go zavr{il vo rodnoto mesto, 

a U~itelskata {kola i Vi{ata 

pedago{ka {kola vo Skopje (1962). 

Podocna diplomiral i na Grupata 

za albanski jazik i knièvnost 


Pri{tina. Rabotel kako profesor 

po albanski jazik vo Gimnazi- 

jata „Zef Qu{ Marku“ vo Skopje. 

Vo u~ebnata 1975/76 g. bil izbran 

za predava~ po predmetite Sintaksa 

na albanskiot jazik i Albanski 

jazik so kultura na govorot 

na PA „Kliment Ohridski“ 

vo Skopje. Magistriral na Filozofskiot 

fakultet vo Pri{tina 

(1979) na tema „Govorot na Albancite 

vo Prespa“. Doktoriral vo 

1984 g. na tema „Govorot na Albancite 

vo Bitola i Bitolsko“. 

Vo 1995 g. bil izbran za docent po 

predmetot Sovremen albanski jazik 

- Sintaksa na albanskiot jazik 

na Katedrata za albanski jazik 

i knièvnost na Filolo{kiot 

fakultet „Blaè Koneski“ vo 

Skopje. Avtor e na nekolku u~ebnici 

po gramatika na albanskiot 

jazik. Preveduva od albanski na 

makedonski jazik i obratno. 

BIBL.: Vokalniot sistem na govorot 

na Albancite od Prespa, Pri{tina, 

1981; Glagolskiot sistem na govorot na 

Albancite vo Prespa, „Jehona“,4,Skopje, 

1995; Govorot na Albancite vo Prespa, 

Skopje, 1996 ; Admirativot vo balkanski 

kontekst, „Jehona“,4-5,Skopje, 1997 ; Govorot 

na Albancite vo Bitola i Bitolsko, 

Skopje, 1998 ; Razvojot na obrazovanieto 

kaj Albancite od Prespa, 

Skopje, 2000. A. P. 

Dimitrie 

Osmanli 

OSMANLI, Dimitrie (Bitola, 

29. V 1927 ‡ Skopje, 13. III 2006) ‡ 

filmski, teatarski i televiziski 

reìser, scenarist i pedagog. 

Prvite kontakti so filmot i kinematografijata 

gi ostvaruva so 

pomo{ na Milton Manaki, balkanskiot 

filmski pioner. Filmska 

i teatarska reìja zavr{uva 

na Akademijata za teatarska 

umetnost vo Belgrad (1953), a postdiplomski 

studii (1962) na Institutot 

za visoki kinematografski 

studii vo Pariz. Dolgi 

godini raboti kako teatarski, televiziski 

i filmski reìser. 

Bil profesor i dekan na Fakultetot 

za dramski umetnosti, kade 

{to predaval akterska igra. Pokraj 

~etirite igrani filmovi, 

ima realizirano i dvaesetina dokumentarni, 

kako i pove}e od dvaeset 

televiziski ostvaruvawa. 

Toj e reìser na prvata komedija 

vo makedonskata kinematografija 

†Mirno leto# (1961). Na poleto 

OSMANOV 

na teatarskata umetnost negoviot 

pridones e isto taka zna~aen, 

ima reìrano preku trieset i 

pet teatarski pretstavi niz teatrite 

vo Makedonija. Avtor e i na 

dve publikuvani knigi na snimawe: 

†Ekselencii mirno# i †Angeli 

na otpad#. Ig. St. 

Tomislav 

Osmanli 

OSMANLI, Tomislav (Bitola, 

1956) ‡ scenarist, dramaturg, teoreti~ar 

na mediumite, pisatel, 

kriti~ar, novinar i eseist. ^len 

na DPM (2003). Objavil pove}e 

knigi od razli~ni ànrovi. 

BIBL.: Filmot i politi~koto, 1981; 

Strip, zapis so ~ove~ki lik, 1987; scenarija: 

Skopski diptih, 1991; esei: Mediumot 

{to nedostasuva, 1992; zbirki raskazi: 

Peperutkata na detstvoto, 1993 i 

Violetni svetlini i senki, 2001; politi~ki 

osvrti i esei: Nad Skopje, 2000; Patot 

za Paramaribo, 2001; scenario za igraniot 

film: Angeli na otpad, 1995; drami: 

Lu|e bez adresa, 1976; Yvezdite na ‘42ta, 

1984; Skopski snovidenija, 1987; Smok 

leta po neboto, 1999; multimedijalni 

scenski proekti: Memento za eden grad, 

1993; Nemirni senki, 1993; Dvajca vo 

Eden, 1995; Svetulki vo no}ta, 1997; Tehno 

yvezda, 2000; Noviot car, 2001. R. 

OSMANLISKO-SRPSKA KON- 

ZULARNA KONVENCIJA (Carigrad, 

26. II / 9. III 1896). So nejzinoto 

potpi{uvawe bila zameneta 

Privremenata spogodba, sklu~ena 

vo Belgrad (22. VIII / 4 IX 1886). 

So sklu~uvaweto na Konzularnata 

konvencija Srbija moèla da 

otvori svoi kunzularni pretstavni{tva 

vo Turcija, sledstveno i 

vo Makedonija. So ~l.13 od Konvencijata 

na konzulite im bila 

priznata sudska vlast vo sporovite 

me|u srpskite dràvjani. Srpskite 

gra|ani dobile pravo da kupuvaat 

i da raspolagaat so nedvi`ni 

imoti vo Makedonija. Srbija 

otvorila konzulati vo Skopje, 

Bitola, Solun i vo Serez, koi 

go prezele finansiraweto i rakovodeweto 

so srpskata propaganda 


LIT.: Makedonija vo bilateralnite i 

multilateralnite dogovori na balkanskite 

dràvi, Skopje, 2000. M. Min. 

OSMANOV, Ajri (Strumica, 24. 

IX 1934) ‡ {umarski tehni~ar, politi~ar. 



O 

1087

O OSMUNDA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

^len na KPM (od 1957). Prvin 

bil {umarski tehni~ar vo Strumica. 

Po doa|aweto vo Skopje, 

bil sekretar na Op{tinskata 

konferencija na SSRNM na Op- 

{tinata Kale i politi~ki rabotnik 

vo Gradskata konferencija 

na SSRNM, a potoa ~len na 

CK na SKJ. S. Ml. 

Kralska osmunda (Osmunda regalis) 

OSMUNDA, KRALSKA (Osmunda 

regalis L.) – relikten vid paprat 

so ograni~eno rasprostranuvawe 

na Balkanskiot Poluostrov. Na 

teritorijata na RM edinstveno 

se sre}ava vo podno`jeto na planinata 

Belasica, vo mo~uri{teto 

kaj seloto Bansko. Vl. M. 

OSNOVNOTO OBRAZOVA- 

NIE VO MAKEDONIJA ‡ temelen 

stepen na vospitno-obrazovniot 

sistem, uslov za sekoj vid 

natamo{no obrazovanie. Ima op- 

{toobrazoven karakter i e zadolìtelno 

za populacijata na 

vozrast od 6 do 15 godini. Celta 

na osnovnoto obrazovanie e na 

u~enicite da im ovozmoì individualen 

razvoj vo soobraznost so 

nivnite predispozicii i vozrasni 

karakteristiki; da usvojuvaat 

znaewa i umeewa za prirodata, za 

op{testvoto i za ~ovekot i da se 

osposobuvaat za nivnata primena; 

kaj niv da se razviva ~uvstvo za 

odgovornost, za vistinata, za zna- 

~eweto na trudot na ~ovekot, 

smislata za ubavoto, kulturnite 

tradicii i svesta za pripadnosta 

na RM i da gi po~ituvaat i da gi 

ispolnuvaat gra|anskite prava i 

obvrski. Osnovnoto obrazovanie 

se ostvaruva vo edinstvenoto devetgodi{no 

osnovno u~ili{te, 

organizirano na tri nivoa: podgotvitelna 

nastava (1 godina), oddelenska 

nastava (4) i predmetna 

nastava (4). So Ustavot na RM e 

zagarantirano pravoto sekoe dete 

da dobie osnovno obrazovanie 

na maj~in jazik. Vospitno-obrazovniot 

proces se izveduva na makedonski, 

na albanski, na turski 

i na srpski jazik. Vo tekot na istoriskiot 

razvitok osnovnoto ob- 

1088 

Timska proektna zada~a 

razovanie doìvuva pove}e promeni, 

kako vo pogled na vremetraeweto 

i instuticionalnata postavenost, 

taka i vo odnos na sodr- 

ìnata, celite i zada~ite {to gi 

ostvaruvalo (v. Obrazovanie vo 

Makedonija). 

LIT.: K. Kamberski, Predu~ili{noto i 

osnovnoto obrazovanie vo Republika Makedonija, 


Oroto †Osogovka# 

„OSOGOVKA“ (Arnautsko) ‡ 

makedonsko ma{ko narodno oro 

od Osogovskiot region so 11/16 

(2,2,3,2,2) ritam. Se igra so drèwe 

na igraorcite za ramo. Toa e 

tipi~no temperamentno ma{ko 

oro so pozicija na igraorcite vo 

polukrug i izraziti balansi, potskoci, 

doskoci i ostri dvièwa 

so dvete noze. 

Osogovska Planina 

LIT.: Mihailo Dimoski, Makedonski narodni 

ora, Skopje, 1977, 192. \. M. \. 

OSOGOVSKI MANASTIR – v. 

†Sveti Joakim Osogovski“. 

OSOGOVSKI PLANINI – visok 

i gramaden planinski masiv, 

koj so svojata morfoplastika dominira 

vo isto~niot del na RM. 

Se protega pome|u Slavi{kata 

Kotlina na sever, Ko~anskata 

Kotlina na jug, Pijanec na jugoistok, 

Kumanovskata Kotlina na zapad, 

Probi{tipsko-zletovskiot 

basen na jugoistok, Strumi~kiot 

basen i ]ustendilskata Kotlina 

na ji. Kako prirodna celina {to 

se protega vo dve dràvi, osogovskiot 

planinski masiv zafa}a 

vkupna povr{ina od 1.535 km², od 

koi na RM $ pripa|aat 1.102 km² 

ili 71,8%, dodeka 443 km² ili 

28,2% na Republika Bugarija. Po 

svojata povr{ina e vtora planina 

vo RM (po Jakupica). Najvisoki 

vrvovi se Ruen (2.252 m) i Carev 

Vrv (Sultan Tepe) (2.085 m). 

Osogovskiot planiski masiv $ 

pripa|a na Rodopskata zona, koja 

pretstavuva najstaro kopno na 

Balkanskiot Poluostrov. Tektonskite 

dvièwa so koi bila zafatena 

ovaa planina uslovile da 

bide izdignata, rasednata i razdrobena 

pri {to e formirana kako 

horst. Geolo{kiot sostav e 

pretstaven so prekambriski metamorfiti 

i paleozojski {krilci. 

Za vreme na tercierot se odvivala 

intenzivna vulkanska aktivnost, 

a toa ovozmoìlo sozdavawe 

na golemi rezervi na olovocinkova 

ruda. Reljefot na osogovskiot 

planiski masiv e pretstaven 

so visoki, zaramneti i 

dolgi planinski bila, koi me|u 

sebe se ras~leneti so dlaboki


re~ni dolini, vulkanski kupi i 

krateri. Najpoznati bila se ruenskoto 

bilo, koe{to pretstavuva 

vododelnica pome|u slivot na 

Vardar i Struma, sokolskoto bilo, 

kalinkamenskoto bilo, kostadine~ko-lise~koto 

bilo, koe e vododelnica 

pome|u P~iwa i Bregalnica, 

lopenskoto bilo, d’lgidelskoto 

bilo i dr. Pokraj bilata 

zna~aen reljefen element se 

re~nite dolini, koi se odlikuvaat 

so klisuri. Najpoznati se dolinite 

na Torani~ka Reka (izvorot 

na Kriva Reka), Kameni~ka, 

Orizarska Reka, Zletovska Reka 

i dr. 

LIT.: D. Manakovi}, T. Andonovski, Reljefni 


„Geografski razgledi#, kn.17, 

Skopje, 1979; I. Milevski, Geomorfologija 

na Osogovskiot planinski masiv, 

doktorska disertacija vo rakopis, Skopje, 

2006. T. And. 

Ostrakoda (Ostracoda) 

OSTRAKODI (Ostracoda) – potklasa 

sitni organizmi od klasata 

rakoobrazni (Crustacea), koi go 

dobile imeto od gr~kiot zbor 

†ostrakon“ {to zna~i †{kolka“, 

zatoa {to na prv pogled mnogu 

nalikuvaat na mali {kolki vo 

oblik na zrno od grav. Dolìnata 

na teloto ne nadminuva pove- 

}e od 1–2 mm i toa e zatvoreno vo 

dvodelna ~erupka, od koja str~at 

samo antenite vo predniot i 

eden par ne`ni noze na zadniot 

del od ~erupkata. Koga se voznemireni, 

i ovie delovi od teloto 

se vovlekuvaat i ~erupkata se 

zatvora cvrsto, pa ìvotnoto 

poleka tone kon dnoto na vodata. 

Nekoi vidovi se odli~ni pliva- 

~i, no pove}eto ìveat na dnoto, 

polzej}i po povr{inata ili po 

vodnite rastenija. Se hranat so 

filtracija na vodata, pri {to 

gi zadrùvaat hranitelnite partikuli, 

a nekoi vidovi se aktivni 

predatori. [iroko se rasprostraneti 

vo slatkovodnite 

ekosistemi i vo moriwata. Nivnite 

~erupki se koristat kako 

osnoven indikator vo stratigrafijata 

na sedimentite so razli~na 

geolo{ka starost, od paleozoikot, 

pa s# do denes. Dosega vo 

svetot se poznati pove}e od 2000 

recentni vidovi, od koi dve tretini 

se morski organizmi. Vo 

Makedonija e registrirano pri- 

sustvo na 172 vidovi, od koi najgolem 

broj ìveat vo na{ite tri 

prirodni ezera. Od 44 endemi~ni 

vidovi ostrakodi vo Makedonija, 

32 se registrirani samo vo Ohridskoto 

Ezero. 

LIT.: S. Petkovski, Ostrakodi (Crustacea: 

Ostracoda) na Makedonija, vo: Fauna 

na Makedonija V, Mus. Mac. Sci. Nat., Skopje, 

1998, 60–77; S. Petkovski, Faunal diversity, vo: 

Country Study for Biodiversity of the Republic 

of Macedonia (First National Report). Ministry 

of Environment and Phisical Planning, Skopje, 

2003. Sv. P.–V. Sid. 

OSUMNAESETTA MAKEDON- 

SKA NARODNOOSLOBODI- 

TELNA BRIGADA (s. Alguwa, 

Kumanovsko, 4. X, ‡ dekemvri 

1944) ‡ voena edinica na NOV i 

POM. Bila formirana od Mladinskiot 

i Dopolnitelniot bataljon, 

koi dejstvuvale na toj 

prostor, i novopristignati borci 

od Kumanovsko, Pre{evsko i 

Bujanova~ko, vo sostav na Kumanovskata 

divizija na NOVJ. Vo 

istiot mesec narasnala na okolu 

1.200 borci. U~estvuvala vo zatvoraweto 

na prostorot Kumanovo‡Bujanovac, 

vodej}i borbi so 

delovi na germanskata 11 divizija 

i balistite, na komunikacijata 

Kumanovo‡Pre{evo (8‡10. X), na 

komunikacijata Kumanovo‡Bujanovac 

(18. X 1944), kaj selata Bilja~a 

(21. X), Su{evo (24. X) i dr. 

Zaedno so Sedumnaesettata makedonska 

NO brigada i delovi od 

Prvata armija na Narodnata armija 

na Bugarija, u~estvuvala vo 

osloboduvaweto na Kumanovo (11. 

XI), a potoa prodolìla so razbivaweto 

na balistite na Skopska 

Crna Gora, Uro{evac i Gwilane 

(do dekemvri 1944), po {to bila 

rasformirana, a bore~kiot sostav 

vlegol vo sostavot na Tretata 

makedonska NOUB. 

†OTEÊSTVO# 

IZV.: Kumanovo i Kumanovsko vo NOV 

1941‡1945. Dokumenti, Kumanovo, 1988. 

LIT.: Miodrag Arsovski-Bolto, Hronologija 

1941-1945 na pozna~ajnite nastani 

od NOB i narodnata revolucija vo Kumanovo 

i Kumanovsko, Kumanovo, 1974; Spomen 

zbornik na zaginatite borci od 

NOV i `rtvi na fa{isti~kiot teror 

od Kumanovo i Kumanovsko 1941-1945, Kumanovo, 

1976, 186. S. Ml. 

„OTEC GERASIM“, ISELE- 

NI^KO DOBROTVORNO DRU[- 

TVO (Toronto, Kanada, 1890) ‡ 

dru{tvo na Makedoncite po po- 

Osumnaesettata makedonska narodnoosloboditelna brigada - osloboditelka na Kumanovo (11. XI 1944) 

teklo od s. Trsje (Lerinsko), 

Egejski del na Makedonija, registrirano 

vo 1933 g. Se afirmiralo 

so kulturna dejnost. Raspolaga so 

svoj park vo koj ima izgradeno 

mal manastir {to go nosi imeto 

„Otec Gerasim“. Sl. N.-K. 

„Ote~estvo“, organ na Sojuzot na bugarskite 

konstitucialni klubovi (1909) 

†OTEÊSTVO# (Solun, 21. II ‡ 

19. XII 1909) ‡ vesnik, organ na 

Sojuzot na bugarskite konstitucioni 

klubovi, so vrhovisti~ka 

politi~ka opredelba. Go ureduvale 

Matej Gerov, Tomo Karajovov, 

Dane Krap~ev, Ilija Mon- 

~ev i Eftim Sprostranov (glaven 

urednik). Izleguval tripati 

nedelno (vtornik, ~etvrtok i sabota), 

a bil pe~aten vo pe~atnicite 

na K. Samarxiev i Karabelev. 

Objaveni se vkupo 87 broja. 

Me|u drugoto, objavuva vest za 

osnovaweto na Makedonska telegrafska 

agencija (7. III 1909). 

Prestanal da izleguva po zabranata 

na dejnosta na konstitucionite 

klubovi. 

O 

1089

O †OTM’[TENIE# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 



po~etoci do 1945 godina), Skopje, 1980, 238- 

240; D-r Boro Mokrov – M-r Tome Gruevski, 


(1885-1992), Skopje, 1993, 90–91. S. Ml. 

†OTM’[TENIE“ (OTMÊËE- 

NIE) (@eneva, [vajcarija, 1898) 

– organ na makedonskite revolucioneri 

teroristi. Vtor po red 

edini~en broj na @enevskata grupa 

anarhisti od Makedonskiot taen 

revolucioneren komitet, koj 

pred toa (juli 1898) go objavi isto 

taka prviot i edinstven broj na 

vesnikot †GlasÍ na MakedonskiŸ 

taenÍ ravolÓcionenÍ komitetÍ“. 

Vesnikot ima moto od dvete 

strani na naslovot: †Edno od dvete: 

ili da se kazni i da se odi napred, 

ili da se miluva i da se zastane 

na polpat (A. I. Hercen)“ i 

†Oko za oko, zab za zab (Biblijata)“. 

Vesnikot e objaven na bugarski 

jazik (samo prvoto moto e na 

ruski) i se zalaga za nepo{tedna 

borba za osloboduvawe na Makedonija 

i za Balkanska federacija. 

LIT.: Dan~o Zografski, Makedonskiot 

taen revolucioneren komitet i Otm’{tenie#, 

Skopje, 1954, 63–76. Bl. R. 

„OTOVICA# – v. „MLADOST#. 

OTOMANSKA PROGRESIV- 

NA PARTIJA (1910) ‡ partija na 

egzarhiskite i na vrhovisti~ki 

sredini vo Makedonija, zamena za 

propadnatiot Sojuz na bugarskite 

konstitucioni klubovi. Inicijatorot 

Pan~o Dorev ja objavil 

Programata (vo po~etokot na april 

1910). Kako cel vo dejstvuvaweto 

bilo postaveno zbliùvaweto 

so Turcite. Namesto avtonomija 

i oblasna samouprava, se 

baralo op{tinska samouprava, 

finansirawe na u~ili{tata, 

merki za podobruvawe vo stopanstvoto 

i li~na sigurnost i sigurnost 

na imotot. Vo letoto na 1910 

g. vlastite ja onevozmoìle dejnosta, 

poradi povrzanosta so bugarskata 

vlada. 

LIT. :Manol Pandevski, Politi~kite 


(1908-1912), Skopje, 1965. M. Min. 

OTPADNI VODI – edna{ ili 

pove}epati iskoristeni vodi, 

koi kako nepogodni se isfrlaat 

vo recipienti. Vo tehni~ko–tehnolo{kite 

sistemi (industriski 

postrojki) se poznati kako industriski 

otpadni vodi, a vo doma- 

}instvata, vo ugostitelskite objekti 

i vo drugi ustanovi vo gradskite 

urbani sredini kako komunalni 

otpadni vodi. Otpadnite 

vodi se optovareni so mnogu mineralni 

i organski materii i poradi 

toa silno gi zagaduvaat recipientite 

(rekite i ezerata) i ja 

zgolemuvaat trofijata na slatkite 

vodi. Q. Gr. 

1090 

OTROVNICI (Viperidae)–familija 

zmii, koi imaat poseben otroven 

aparat vo 

ustata. Vo Makedonija 

se sre- 

}avaat tri vidovi:ostroglava 

{arka (Vipera 

ursinii), poskok 

ili kamewarka 

(Vipera ammodytes) 

i {arka 

ili lutica (Vi- 

Ostroglava {arka i 

poskok 

pera berus). 

LIT.: E. N. Arnold, A 

Field Guide to the Rep- 

tiles and Amphibians of Britain and Europe, 

London, 2002. Sv. P.–V. Sid. 

„OHIS# – Skopje – prvenec na 

organsko-hemiskata industrija 

vo proizvodstvoto na plasti~ni 

masi i proizvodi od niv (vlakna, 

cevki, folii), detergenti i kozmetika, 

bazni hemikalii, sredstva 

za za{tita na rastenijata, 

boi, lakovi i drugo. Investicija 

od 1958 g., graden e od 1960 g., kako 

dve sosedni fabriki Elektrohemiski 

kombinat „Biljana# i Fabrika 

„Acetilenka#. Pogonite 

(vkupno 18) se pu{tani vo rabota 

od 1962 do 1965 g. Po kratka samostojna 

rabota „Acetilenka# i 

„Biljana# se integrirani i od 

1964 g. rabotat kako Organsko-hemiska 

industrija „Naum Naumovski–Bor~e#, 

a potoa pod skratenoto 

ime „OHIS# – Skopje. Vo 

1970 g. vo sorabotka so francuskata 

firma „Rhone Pulenc# po~nuva 

proizvodstvo na polivinilhlorid. 

Vo 1973 g. vo kooperacija 

e izgradena i Fabrikata za poliestersko 

vlakno „Hemteks#. Soosnova~ 

e i na Rafinerijata za 

nafta (dene{na „Okta#) vo Miladinovci, 

na Fabrikata za bezalkalno 

vlakno „GES# – Gostivar, 

„Ading# – Skopje, Fabrika za 

lekovi i dr. Vo 1990 e delumno 

privatiziran i raboti kako akcionersko 

dru{tvo. „OHIS# bil 

lider na hemiskata industrija vo 

Organsko-hemiskiot kombinat „OHIS“ vo Skopje 

RM, no e zasluèn i za tekstilnata, 

za grade`nata i za drugi industrii, 

kako i za zemjodelstvoto 

i drugi dejnosti. Proizveduva hemiski 

vlakna („malon#) i bezalkalno 

stakleno vlakno; PVCplastika 

(pra{ok, emulzii, suspenzii 

i gotovi proizvodi: cevki, 

folii, aditivi i pomo{ni 

sredstva za grade`ni{tvoto); 

bazni hemikalii: hlor, hlorovodorodna 

kiselina i drugi hlorirani 

proizvodi, natriumhidroksid 

i vodeno staklo; povr{insko 

aktivni sredstva: te~ni i detergenti 

vo prav; kozmetika: parfemi, 

kolonski vodi, {amponi i 

pasti; lekovi; pesticidi; procesna 

oprema i drugo. Pove}e pogoni 

prestanale da rabotat poradi 

ekonomski, ekolo{ki (na pr., zagaduvawe 

so ìva, hlor i hlorirani 

organski soedinenija kako 

heksahlorcikloheksan) ili drugi 

pri~ini. Sv. H. J. 

Hreqovata kula vo Rilskiot manastir 

OHMUÊVI], Stefan Hreqo 

Dragovola (}esar Hreqo; vo mona{tvoto 

Hariton; vo narodnite 

pesni Hreqo Krilatica, Hreqo 

od Pazar, Reqo [estokrili, 

Reqo od Budim, Krilest Bo{wanin, 

kral {estokrili) (Bosna, 

krajot na XIII v. ‡ Rilski manastir, 

27. XII 1342) ‡ blagorodnik, 

vojskovodec, protosevast na srpskiot 

kral Stefan De~anski 

(1321‡1331) i na srpskiot car 

Stefan Du{an (1331‡1355), }esar 

na Vizantija i epski junak. Kako 

ve}e istaknat vojskovodec, Stefan 

De~anski pod negova komanda 

mu ispratil pomo{ vo vojska na 

vizantiskiot vladetel Andronik 

II protiv negoviot vnuk Andronik 

III (1327). Vo edna povelba Andronik 

III go narekuva †veliki domestik#. 

Sredi{teto na negovite 

vladenija prvin bilo vo [tip, a 

potoa vo kreposta vo Strumica.


Go obnovil Rilskiot manastir 

(1334) i tamu ja izgradil poznatata 

Hreqova kula (1335). Toga{ 

negovoto vladenie se prostiralo 

na oblastite na [tip, Strumica 

i pl. Rila. Podocna, od nepoznati 

pri~ini, se odmetnal od Stefan 

Du{an i ja priznal vrhovnata 

vlast na Vizantija (1339/1340), 

pri {to ja dobil titulata }esar i 

obrazuval svoe kneèvstvo so 

sredi{te vo kreposta vo Strumica. 

Po smrtta na imperatorot 

Andronik III (1341) u~estvuval vo 

gra|anskata vojna vo Vizantija 

(1341‡1347) i za pomo{ta na stranata 

na Jovan Kantakuzin, toj mu 

go otstapil gradot Melnik. Vo 

toa vreme negovoto vladenie go 

opfa}alo prostorot me|u [tip, 

Melnik i leviot breg na rekata 

Struma. So sklu~eniot sojuz pome|u 

Jovan Kantakuzin i Stefan 

Du{an (letoto 1342), negovoto 

vladenie pak potpadnalo pod srpska 

vlast. Stefan Du{an gi zazel 

Voden, Strumica i Melnik i go 

opsadil Serez. Li{en od vlasta, 

toj se povlekol vo Rilskiot manastir 

i se zamona{il pod imeto 

Hariton, no nenadejno po~inal. 

Verojatno bil ubien po naredba 

na Stefan Du{an. Za~uvan e negoviot 

nadgroben natpis od toa 

vreme. Vo narodnite pesni toj 

pleni so ubavina i juna{tvo i e 

pobratim na Marko Krale. Imenuvaweto 

Krilatica go dobil 

spored oblekata ‡ kalpak i oklop 

so krilja. Za da pokaè deka ima 

slavni pretci, Petar Ivelin Ohmu~evi} 

(don Pedro), koj se istaknal 

vo pomorska {panska slu`ba, 

Ohrid 

Reqo Ohmu~evi} go zel za svoj 

predok i vo vrska so toa nastanal 

poznatiot grbovnik na Petar Ohmu~evi} 

vo koj go afirmiral i 

makedonskiot grb i makedonskoto 

ime (1584/94). 

LIT.: Stefan Verkovi¢, Srpske narodne 

pesme iz Sereza, kw. 2,SANU, Beograd, 

1860, 32 (rakopis); D. S. Jovanovi¢, Hreqa 

Ohmu~evi¢, †Otaxbina#, V, 9, Beograd, 

1881, 363-370; J. Ivanov†, Sv. Ivan† 

Rilski i negovi®t† manastir†, Sofi®, 

1917; St. Stanojevi¢, Reqa Krilatica, 

†Politika#, 10. X 1930; Hr. Hristov ‡ G. 

Stojkov ‡ Kr. Mi®tev, Rilski®t manastir, 

Sofi® 1957; M. Dini¢, Reqa Ohmu~evi¢ 

‡ istorija i predawe, †Zbornik radova 

Vizantolo{kog instituta#,9,Beograd, 

1966; D-r Aleksandar Matkovski, Grbovite 

na Makedonija, Skopje, 1970, 46-53; L. 

Pra{kov, HrelÏovata kula, Sofi®, 1973; 

M. C. Bartusis, Chrelja and Mom~ilo: Occasional 

Servants of Byzantium in Fourteenth Century 

Macedonia, †Byzantinoslavica#, 41, 1980; 

M. Dini} ‡ S. ]irkovi}, Hreljin poklon Hilandaru, 

†Zbornik radova Vizantolo{kog instituta#, 

21. 1982. S. Ml. 

OHRID ‡ grad vo jugozapadniot 

del na RM, so 42.033 `. (2002). Se 

nao|a na severoisto~niot breg na 

Ohridskoto Ezero i na ridot 

Plao{nik, na nadmorska viso~ina 

pome|u 696 i 797 m. Zafa}a povr{ina 

od 1.230 ha. Ima umerenokontinentalna 



od 11,2°S i prose~na godi{no 

koli~estvo na vrneìte od 690 

mm. So Skopje (preku Ki~evo, 

Gostivar i Tetovo) e povrzan so 

magistralniot pat M-4, so Veles 

(preku Resen, Bitola i Prilep) 

so magistralniot pat M-5. Od 

gradot kon granicata so Albanija 

vodat dve soobra}ajnici: edna- 

OHRID 

Vleznata porta na Ohridskata tvrdina (XI v.) 

ta preku Struga i preminot ]afa 

San i drugata pokraj isto~niot 

breg na Ohridskoto Ezero i preminot 

Sveti Naum. Na severozapad 

od gradot vo Stru{koto Pole 

se nao|a me|unarodniot Ohridski 

aerodrom †Apostol Pavle#, 

koj go povrzuva gradot i ohridskiot 

region so pove}e evropski 

gradovi. 

Ohrid spa|a vo grupata najstari 

gradovi vo Makedonija. U{te vo 

anti~ko vreme ovde postoela 

gradska naselba. Vo III v. pr. n.e. 

taa se spomnuva pod imeto Lihnida. 

Sega{noto ime mu go dale 

Slovenite, a zna~i †Vo Hrid# 

ili †Od Hrid#. Vo vtorata polovina 

na IX v., kako rezultat na mi- 

O 

1091

O †OHRID# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

sionerskata dejnost na Kliment i 

Naum Ohridski, gradot izrasnal 

vo najrazvieno kulturno-prosvetno 

i crkovno sredi{te na Makedonija. 

Vo vremeto na vladeeweto 

na Car Samuil Ohrid bil negova 

prestolnina i sedi{te na Ohridskata 

arhiepiskopija. Vo XI v. 

gradot ve}e bil kompleksno 

oformen, taka {to se sostoel od 

dva teritorijalno spoeni dela: 

tvrdinata, koja pretstavuvala 

vnatre{en grad (akropol) i predgradieto 

nadvore{en grad. Vo po- 

~etokot na turskoto vladeewe i 

niz celiot XVI v. Ohrid bil sedi{te 

na sanxak i glaven crkoven 

centar. Zabrzan razvitok doìvuva 

vo sredinata na XIX v. A. Bue 

naveduva deka toga{ gradot imal 

6.000 `. so 250 du}ani. Dobro bile 

razvieni koàrskiot i }ur~iskiot 

zanaet, kako i ribolovot. Po 

Balkanskite vojni so iseluvaweto 

na Turcite, naselenieto se namalilo, 

a gradot i funkcionalno 

oslabnal. 

Zna~aen prosperitet Ohrid do- 

ìvuva vo tekot na vtorata polovina 

od minatiot vek. Negovoto 

naselenie od 12.640 `. vo 1953 g. 

se zgolemuva na 42.033 `. vo 2002 

g. Od niv, Makedonci bile 33.791 

`., Albanci 2.959 `., Turci 2.256 

`., Vlasi 308 `., Srbi 331 `. i 

Bo{waci 69 `. Sedi{te e na op- 

{tina, koja zafa}a povr{ina od 

38.993 ha, ima 29 naseleni mesta 

so 55.749 `. Denes Ohrid pretstavuva 

najrazvieno i najatraktivno 

turisti~ko mesto vo dràvata, so 

pove}e moderni hoteli, restorani, 

avtokampovi i legla vo privatni 

doma}instva. Bogatoto 

prirodno i kulturno nasledstvo 

ovozmoìlo Ohrid da bide proglasen 

za grad na UNESKO (1980). 

Ohridskoto Ezero se smeta za muzej 

na ìvi fosili. Kulturnata 

Ohrid, naselba so tradicionalna arhitektura 

1092 

Freskata †Oplakuvawe na Hristos# vo crkvata †Sv. Bogorodica Perivleptos# (†Sv. Kliment#), Ohrid (1295) 

stratigrafija na gradot e izvonredno 

bogata so arheolo{ki spomenici, 

kako: Ohridskata tvrdina, 

Anti~kiot teatar, grobnici, 

baziliki i baptisteriumi so rasko{ni 

mozai~ni ansambli i dekorativnakamena 

plastika. 

Ovde se nao|aat 

i pove}e zna~ajnikulturno-istoriskispomenici 

kako: crk- 

Amblemot na Ohrid 

– grad na UNESKO 

vata †Sv. Sofija#, 

katedralen 

hram na Ohrid- 

skata arhiepiskopija, izgraden i 

ìvoopisan vo prvite decenii na 

XI v., potoa †Sv. Pantelejmon# na 

Plao{nik so grobot na sv. Kliment, 

manastirot †Sv. Naum# so 

grobot na sv. Naum na ju`niot 

breg na Ohridskoto Ezero, crkvite: 

†Sv. Bogorodica Perivlepta# 

(†Sv. Kliment#), †Sv. Jovan Kaneo#, 

†Sv. Nikola Bolni~ki#, 

†Sv. Bogorodica Bolni~ka#, †Sv. 

Bogorodica êlnica#, †Sv. Bogorodica 

Zahumska#, pe{ternite 

crkvi †Sv. Erazmo# i †Sv. Stefan# 

i dr. Vo gradot ima razvieno 

pove}e industriski granki kako: 

elektrotehni~kata, avtomobilskata, 

tekstilnata, industrijata 

za plasti~ni masi i dr. Ohrid 

e doma}in na Balkanskiot 

folkloren festival i na me|unarodnata 

manifestacija †Ohridsko 

leto#. Vo Ohrid ima Naroden 

muzej, Muzej na slovenskata pismenost, 

Muzej na ikoni, Dom na 

kulturata, Zdravstven dom, Gimnazija, 

Sredno tehni~ko u~ili{te 

i Fakultet za turizam i ugostitelstvo. 

LIT. : I. SnegarovÍ, GradÍ OhridÍ. Makedonski 

pregled, kn. I, SofiÔ 1928; Atanasije 

Uro{evi¢,Ohrid, Posebno izdanie 

na Filozovskiot fakultet vo Skopje, kn. 

8. Skopje 1957; Popis na naselenieto, doma}instvata 

i stanovite vo Republika 

Makedonija, 2002 - kn. X, DSZ, Skopje 

2004. Al. St. 

„OHRID“, ISELENI^KA OR- 

GANIZACIJA (Mensfild, 

Ohajo, SAD, 6. VIII 1926). Vo toa 

vreme kolonijata broela okolu 

220 du{i, prete`no Makedonci 

od Egejskiot del na Makedonija. 

Imale svoe u~ili{te, a vo 1929 g. 

bila formirana i @enskata sekcija 

vo Mensfild. Sl. N.-K. 

OHRIDSKA ARHIEPISKO- 

PIJA-PATRIJAR[IJA (X v. – 

1767 g.) – avtokefalna pravoslavna 

crkva, sozdadena vo vremeto na


Diecezata na Ohridskata arhiepiskopija vo polovinata na XI vek 

Samuilovoto carstvo. Osnovaweto 

na samostojnata crkva vo Makedonija, 

spored edni istraùva- 

~i, se temeli na tradiciite sozdadeni 

na avtokefalnata arhiepiskopija 

Justinijana Prima 

(534). Taa tradicija do{la do izraz 

so bogatata crkovno-prosvetna 

i kulturna dejnost na sv. Kliment 

i sv. Naum Ohridski, koga vo 

Makedonija bilo izgradeno brojno 

slovensko sve{tenstvo i mona{tvo, 

a sv. 

Kliment bil 

prv slovenski 

episkop (893). 

Vrz taa osnova 

i tradicija, 

bila sozdadena 

samostojna 

Pe~atot na Ohridskata 

arhiepiskopija (XVI v.) 

crkva – Prespanskaarhiepiskopija, 

so 

sedi{te na o. Sv. Ahil vo Prespanskoto 

Ezero. Samuil ja izdignal 

vo rang na patrijar{ija, a sedi{teto 

$ go premestil vo Ohrid. 

Pod jurisdikcija na Ohridskata 

patrijar{ija bile eparhiite 

vo Makedonija, Tesalija, Epir, 

(den.) Albanija, Dukqa, Travunija, 

Bosna, Ra{ka, Srem, podunavska 

Bugarija i kievska Rusija 

(1037). Po propasta na Samuilovata 

dràva (1018), vizantiskiot 

imperator Vasilij II, so povelbite 

od 1019 i 1020 g., Ohridskata 

patrijar{ija ja simnal na poni- 

zok rang – arhiepiskopija i gi 

potvrdil nejzinata avtokefalnost 

i nezavisnosta od carigradskiot 

patrijarh. Jovan 

(1018–1037) bil prviot ohridski 

arhiepiskop vo vizantiskiot 

period od makedonsko poteklo. 

Po uni{tuvaweto na Vizantiskata 

Imperija od strana na krstonoscite 

(1204), Ohridskata arhiepiskopija 

i ponatamu egzistirala 

kako avtokefalna crkva. Vo 

Barawe pomo{ od ~etiri makedonski manastiri 

do ruskiot car Aleksej Romanov (4. II 1654) 

OHRIDSKA 

vremeto na kratkotrajnoto bugarsko 

vladeewe vo Makedonija i vo 

vremeto na vladeeweto na samostojniot 

feudalen vladetel Strez, 

Ohridskata arhiepiskopija ja za- 

~uvala svojata avtokefalnost. 

Po smrtta na Strez, koga Makedonija 

potpadnala pod vlasta na 

Epirskoto Despotstvo, Ohridskata 

arhiepiskopija i ponatamu 

egzistirala kako samostojna crkva, 

kako i vo vremeto na nikejskoto 

vladeewe so Makedonija. Po 

vozobnovuvaweto na Vizantija 

(1261), Ohridskata crkva ne samo 

{to ja za~uvala svojata samostojnost, 

tuku i go povratila svojot 

ugled. Po golemite srpski osvojuvawa 

na Makedonija, Ohridskata 

arhiepiskopija i natamu ostanala 

samostojna crkva. Koga Makedonija 

potpadnala pod osmanliska 

vlast, Ohridskata arhiepiskopija 

ja za~uvala svojata avtokefalnost 

i dobila privilegii od 

sultanite. Po ukinuvaweto na 

Trnovskata patrijar{ija, pod jurisdikcija 


se na{le Sofiskata i 

Vidinskata eparhija, a po ukinuvaweto 

na Pe}skata patrijar{ija, 

site nejzini eparhii potpadnale 

pod vlasta na Ohridskata crkva. 

Po vospostavuvaweto na Florentinskata 

unija (1439), Ohridskata 

arhiepiskopija ja pro{irila 

svojata vlast vo Vla{ko i vo 

Moldavija. Vo vtorata pol. na 

O 

1093

O OHRIDSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Naredba od pomo{nikot na kadijata na 

Rekanskata kaza za dozvola za biewe na 

crkovnite kambani (maj 1838) 

XVI v. Ohridskata arhiepiskopija 

vospostavila jurisdikcija vrz 

Italijanskata pravoslavna eparhija 

i vrz Berskata i Dra~kata 

eparhija. Vo eden period Ohridskata 

arhiepiskopija imala 33 

eparhii. 

Arhiepiskopijata kako avtokefalna 

crkva se upravuvala od samostoen 

poglavar – arhiepiskop. 

Sedi{teto im se nao|alo vo Ohrid. 

Arhiepiskopot ja pretstavuval 

crkvata vo odnosite so drugite 

pravoslavni crkvi i dràvi. 

Arhiepiskopot zasedaval so SAS 

i gi svikuval crkovnonarodnite 

sobori. Administrativno, Ohridskata 

arhiepiskopija bila podelena 

na eparhii, arhijerejski 

namesni{tva, parohii i crkovni 

op{tini. Mitropolitite i episkopite 

samostojno upravuvale so 

svoite eparhii. Ohridskata arhiepiskopija 

imala i svoi crkovni 

sudovi. So niv se regulirale oddelni, 

crkovno-prosvetni, nasledni, 

semejno-bra~ni i brakorazvodni 

dela i sporovi, nadvor 

od osmanliskite zakoni. So toa 

vernicite na Ohridskata arhiepiskopija 

uìvale izvesen stepen 

na avtonomija vo oblasta na 

svoite vnatre{ni crkovno-religiozni 

i op{testveni raboti. 

Preku Ohridskata arhiepiskopija, 

makedonskiot narod go odrùval 

i go neguval so vekovi sv. 

Klimentoviot, a so toa i makedonskiot 

crkovnonaroden duh i 

tradicija. 

Prvite teritorijalni zagubi Ohridskata 

arhiepiskopija gi imala 

po obnovata na Pe}skata patrijar{ija 

(1557), koja vospostavila 

jurisdikcija nad site srpski i 

1094 

nekolku makedonski eparhii vo 

severniot del na Makedonija. Ohridskata 

arhiepiskopija gi zagubila 

eparhiite vo Vla{ko i vo 

Moldavija, kako i Berskata i 

Italijanskata i drugi eparhii. 

Kon po~. na XVII v. Ohridskata 

arhiepiskopija imala vlast nad 

17 eparhii vo Makedonija i vo nekoi 

delovi od Albanija. Kon sredinata 

na XVI i po~. na XVII v. na 

mnogu crkvi i manastiri pod jurisdikcija 


im bile naloèni te{ki 

danoci. Mnogu hramovi bile 

opusto{eni i paralizirani za 

normalna dejnost. Zatoa arhiepiskopi, 

episkopi, mitropoliti 

i arhimandriti na Ohridskata 

arhiepiskopija tajno patuvale vo 

Evropa, posebno vo Rusija, za da 

baraat pomo{. Ohridskite arhierei 

i erei barale i oruèna pomo{ 

(vojnici, oru`je i sl., za da 

se oslobodat od Osmanliite) ili 

pari (milostina) za da gi otplatat 

dolgovite na svoite hramovi. 

Te{kata materijalna polo`ba na 

vernicite pod jurisdikcija na 

Ohridskata arhiepiskopija oso- 

Republi~kite pretsedateli na SFRJ vo juli 1991 g. po sredbata vo Ohrid 

beno do{la do izraz na krajot od 

XVII i vo po~. na XVIII v. Ohridskata 

arhiepiskopija bila izlo- 

èna na napadi od Vselenskata 

patrijar{ija. Po dolgi nastojuvawa, 

Patrijar{ijata ja dobila 

sultanovata naklonetost i na 16. 

I 1767 g. sultanot Mustafa III nekanonski 

ja ukinal Ohridskata 

crkva. Site nejzini eparhii se 

na{le pod jurisdikcija na Patrijar{ijata, 

koja vr{ela silna i 

planirana elinizacija. 

IZV. i LIT.: CGADA, f. 52, op. 1, d. 8, ll. 

1-55; S. Dimevski, Istorija na Makedonskata 

pravoslavna crkva, Skopje, 1989; I. 

Snegarov, Istori® na Ohridskata arhiepiskopi®-patriar{i®, 

Sofix, 1995; A. 

Trajanovski, Istorija na Makedonija, 

Skopje, 2005; J. Bel~ovski, Ohridskata 

arhiepiskopija od osnovaweto do zabranata 

na nejzinata dejnost – 1767 godina, 


OHRIDSKA EPARHIJA (535 – 

1767) – postoeweto na ovaa eparhija 

se povrzuva so Justinijana 

Prima (535). Vo Ohridskata arhiepiskopija 

bila do nejzinoto 

ukinuvawe. Vo 1767 g. Carigradskata 

patrijar{ija ja ukinala i 

eparhijata ja priklu~ila kon 

Prespanskata, za da spre~i sekakov 

obid za vozobnovuvawe na Ohridskata 

arhiepiskopija. Patrijar{iskiot 

mitropolit ja imal 

titulata Prespansko-ohridski, 

iako imal sedi{te vo Ohrid. Arhiereite 

od Bugarskata egzarhija 

(1872) ja nosele titulata Ohridski. 

Me|u dvete svetski vojni od 

isti pri~ini bila preimenuvana 

vo Bitolsko–ohridska eparhija. 

Deneska nejzinata teritorija e 

vo sostav na Debarsko-ki~evskata 

eparhija na MPC. 



izdanie, SofiÔ, 1995; R. Gruji¢, Ohridska 

arhiepiskopija, vo: Azbu~nik Srpske 


Bel~ovski, Ohridska arhiepiskopija 

od osnovaweto do pa|aweto na Makedonija 

pod turska vlast, Skopje, 1997. 

Rat. Gr. 

OHRIDSKA IZJAVA (Ohrid 

22–23. VII 1991) – izjava od sostanokot 

na Pretsedatelstvoto na 

SFRJ so pretsedatelite na republikite 

i najvisokite funkcioneri 

na Federacijata, vo koja se 

izrazuva re{enost za pridones 

kon mirot i demokratijata, se bara 

bezuslovno povlekuvawe na 

JNA vo garnizonite, a Pretsedatelstvoto 

se zadolùva da formira 

dràvna komisija za utvrduvawe 

na fakti~kata situacija vo 

kriznite àri{ta i vo R Hrvatska 

i da pobara od EZ ispra}awe 

nabquduva~ka misija. 

IZV.: Izjava na pretsedatelite na Jurepublikite 

vo Ohrid, 23.7.1991, „Me|unarodna 

politika#, br.995–7/91. T. Petr. 

OHRIDSKA SINAGOGA VO 

CARIGRAD (XVI v.) – evrejski 

hram. Sinagogata ja izgradile Ev-


Ohridska sinagoga vo Carigrad 

reite–romanioti doseleni od 

Ohrid vo kvartot Balat. Bila edna 

od najluksuznite sinagogi vo 

Carigrad. Enterierot bil dekoriran 

so inkrustracii od sedef, 

slikani pretstavi na Ohrid i bema 

vo forma na brod, potvrda za 

vrskite i nostalgijata po rodniot 

kraj. Objektot postoi i deneska. 

J. Nam. 

Ohridski apostol, crkovnoslovenski rakopis od 

krajot na XII vek 

OHRIDSKI APOSTOL ‡ kratok 

praks-apostol od krajot na 

XII v. Pronajden e od Viktor Grigorovi~ 

vo ohridskata soborna 

crkva. Ima 112 pergamentni listovi 

i e pi{uvan so ustavno kirilsko 

pismo vrz osnova na glagolska 

predlo{ka. Na pove}e 

mesta vo kirilskiot tekst se sre- 

}avaat oddelni zborovi ili celi 

redovi pi{uvani so glagolsko 

pismo. Sudej}i spored jazi~nite 

osobenosti, ovoj zna~aen makedonski 

knièven spomenik e pi- 

{uvan vo zapadniot del na Makedonija 

(najverojatno vo Ohridsko). 

Pritoa, rakopisot e interesen 

kako od jazi~en, taka i od literaturen 

i umetni~ki aspekt. 

Iluminiran e so znamenca i inicijali 

od vizantiski tip, vo koi 

se nao|aat tragi od teratolo{kiot 

stil na ornamentirawe. Na 

krajot od rakopisot e priloèn 

kratok mesecoslov, vo koj e odbeleàna 

pametta na slovenskite 

prvou~iteli. Rakopisot se ~uva 

vo Ruskata dràvna biblioteka 

vo Moskva (pod signatura Grig.13 

/ Muz. 1695). 

LIT.: S.M. Kulwbakin, Ohridskax rukopisw 

apostola konca XII veka, Sofix, 

1907; K. Mir=ev, Kqm ezikovata 

harakteristika na Ohridskix apostol 

ot XII v., Kliment Ohridski. 

Sbornik ot statii po slu=aj 1050 godini 

ot smqrtta mu, Sofix, 1966, 

107-120; B. Vel=eva, Vqprosi na 

kqsnata glagolica (nosovkite v pqr- 

vix po=erk na ohridskix apostol, 

†Bqlgarski ezik“, XVI, 1, 1966, 3-9; A. S. 

LÍvov, Po povodu upominanix o Mefodii 

v kalendare Ohridskogo apostola, 

Izu=enie russkogo xzyka i isto=nikovedenix, 

Moskva, 1969, 40-54; 

Mito Argirovski, Teofornite imiwa 

vo Ohridskiot apostol. †Literaturen 

zbor“, 2, 1972, 21-22; Ivan Dobrev, Pogre[no 

mnenie za Ohridskix apostol, 

†Starobqlgarska literatura“, 16, 

1984, 3-17. \. P. At. 

†OHRIDSKI BRANOVI# ‡ porane{en 

pliva~ko-vesla~ki klub 

#Ohrid#, osnovan vo Ohrid 

(1932). Sega{noto ime go nosi po 

Osloboduvaweto (1945). U~estvuval 

na prvenstvata na Makedonija 

i na Jugoslavija (od 

1946). Bila osnovana 

i vaterpolo ekipa 

(1947), pove}ekratna 

prvenka na 

Makedonija. Pliva- 

~ite na Klubot na 

prvenstvata na Ma- 

kedonija osvoile 48 

prvi mesta so {to go 

zazele vtoroto mes- 

Amblemot na 

Ohridski branovi 

to, a postavile 24 i soborile 98 

republi~ki rekordi i vo toj odnos 

go zazele tretoto mesto vo Republikata 

(1946–2000). Od nego 

Sv. Kliment Ohridski, litiska ikona (XIV v.) 

OHRIDSKI 

proizlegle i pove}e vrvni maratonski 

pliva~i. Klubot e dobitnik 

na op{testveni priznanija. 

LIT.: Aleksandar Radi~, 50 godini †Ohridski 

branovi#, Ohrid, 1982. D. S. 

OHRIDSKI ZAGOVOR. ‡ v.: Brsja~kata 

buna. 

OHRIDSKI KNI@EVEN CEN- 

TAR ‡ àri{te na slov. prosveta. 

Koga prosvetitelskoto delo 

na slovenskite apostoli vo Moravija 

po smrtta na sv. Metodij 

(885) bilo zabraneto, se pokaàlo 

deka najdobri uslovi za razvoj 

na slovenskata pismenost ima na 

Balkanot, kade {to taa i se zarodila. 

Od izvonredno zna~ewe za 

nejzinoto spasuvawe i prodolùvawe 

imaat dvajca od najsposobnite 

Kirilo-Metodievi u~enici, 

koi vo Ohridskiot kraj gi postavile 

osnovite na Ohridskiot 

knièven centar, poznat i kako 

seslovensko knièvno àri{te. 

Po dolgi i te{ki izma~uvawa, 

trojca od u~enicite na Bra}ata, 

Kliment, Naum i Angelarij, 

prognati od Moravija, uspeale da 

stignat do Belgrad, od kade {to 

bugarskiot boritikan gi ispra- 

O 

1095

O OHRIDSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

1096 

OHRIDSKI KNI@EVEN CENTAR X – XII VEK 

Asemanovoto evangelie: golema zastavka i zastavki so inicijali 

Grigorovi~ev parimejnik, inicijali i pletenki 

Bolowski psaltir, inicijali i zastavka 

Dobrej{evo evangelie, so evangelistite Luka, Jovan i Marko i inicijali i zastavka


êlni~ko evangelie, rakopis na gr~ki jazik 

so vrvni estetski kvaliteti, Ohrid (XI - XII v.) 

til kaj knezot Boris vo Pliska. 

Angelarij, iscrpen od pretrpenite 

stradawa i dolgiot pat, naskoro 

po~inal, a prvite dvajca, 

poznati kako najdaroviti i najdoblièni 

do prvou~itelite, ne 

bile dolgo zadràni vo prestolninata. 

Kliment po nekolku meseci 

se na{ol kako u~itel vo Devol, 

jugozapadno od Ohridskoto 

Ezero, a po 7 godini otkako ovoj 

bil rakopoloèn za prv slovenski 

episkop, na negovo mesto za 

u~itel pristignal Naum. 

Faktot {to ovie dvajca slov. 

prosvetiteli nabrgu po pristignuvaweto 

vo Pliska bile pu{teni 

da zaminat vo najoddale~eni 

krai{ta na dràvata, pokaùva 

deka me|u knezot i niv se pojavil 

nekoj seriozen spor, a toa e t.n. 

†azbu~no pra{awe#. Boris I bil 

knez na samostojna dràva, pod 

~ija vlast se nao|alo najbrojno 

slov. naselenie i re{il da go 

prifati slov. jazik za oficijalen. 

So protobugarskite prvenci, 

{to ne se soglasuvale so taa 

promena, postapil èstoko. No 

imalo u{te edna pre~ka. Po crkovniot 

sobor vo Carigrad (870) 

crkvata vo Bugarija bila rakovodena 

od vizantisko sve{tenstvo. 

Toa dopu{tilo da se prifati 

knièvnoto nasledstvo na slovenski 

od svv. Kiril i Metodij, 

Ohridskiot maraton 

no nikako ne moèlo da se pomiri 

so novo, spored niv †varvarsko# 

pismo, glagolicata, i baralo 

knigite da bidat transkribirani 

so gr~ko pismo. Dvorot vo Bugarija 

otstapil pred takviot pritisok. 

Osobeno sinot na Borisa, 

Simeon, koj{to go nasledil kne- 

èvstvoto, a bil vizantiski vospitanik, 

pove}e bil privrzan kon 

gr~koto pismo, otkolku kon slovenskata 

glagolica. Verojatno na 

Kliment mu bilo predloèno da 

ja prisposobi slov. azbuka vrz baza 

na gr~koto pismo, no toj ne mo- 

èl takvo ne{to da prifati i zatoa 

bil otstranet. Podocna istoto 

se slu~ilo i so sv. Naum, koj izvesno 

vreme ja rakovodel knièvnata 

{kola vo Isto~na Bugarija. 

Simeon na{ol drugo lice, Konstantin 

Preslavski, za adaptirawe 

na gr~koto uncijalno pismo so 

24 bukvi i 12, odn.14bukvi od glagolicata 

za specifi~nite slovenski 

glasovi, {to pretstavuva 

osnova i na kirilicata, koja po 

893 g. zapo~nala da se upotrebuva 

vo Isto~na Bugarija. Vo Ohridskiot 

knièven centar prodol- 

ìla upotrebata na glagolicata 

dva veka i po smrtta na svv. Naum 

i Kliment. 

Vo IX v. dijalektnite crti na 

st.slov. bile minimalni. Me|utoa, 

izvesni razliki imalo vo jazikot 

me|u Ohridskiot i Preslavskiot 

knièven centar. Vo 

po~etokot, spored francuskiot 

slavist A. Vajan, tie bile minimalni, 

no so vreme stanuvale s# 

poosetni. Jazikot na Ohridskiot 

knièven centar se odlikuva so 

golema privrzanost kon kirilometodievskata 

tradicija, a na 

Preslavskiot centar – so pove}e 

inovacii (eliminirawe na arhaizmite 

i moravizmite). 

LIT.: G. A. IlÏinskij, Gde, kogda, kem i 

kakoÓ celÏÓ glagolica bÎla zamenena kirilicej? 

†Bsl.“ 3, Praha (1931), 79&88; Bl. 

Koneski, Ohridskata knièvna {kola, 

†Lit. zbor“, 1, 1956, 1&19; I. Dobrev, Kirilo-Metodievite 

u~enici prez pervite 

OHRIDSKI 

godini sled pristiganeto im v BÍlgariÔ 

(886-893), †IzsledvaniÔ po Kirilometodievistika“, 

SofiÔ, 1985, 129–160; P. Hr. 

Ilievski, Dve slova na Kliment Ohridski 

i edno na Joan Egzarh vo eden rakopisen 

zbornik od XV v.#, †M.J.“, 7 (1956), str. 

73&99; – Svv. Kliment i Naum Ohridski. 

Prosvetitelstvo so udvoeni sili#, Svetite 

Kliment i Naum Ohridski, MANU, 

1995, 17&29; – Pojava i razvoj na pismoto 

so poseben osvrt kon po~etocite na slov. 

pismenost,IIizd. 2006, 243–284. P. Hr. Il. 

OHRIDSKI LISTOVI – v. 

Fragmenti na glagoli~ki staroslovenski 

tekstovi. 

OHRIDSKI MARATON – pliva~ka 

sportska disciplina. Prvpat 

oficijalno e odràn od Gorica 

do Ohrid (2,5 km, 1954), vo 

koj pobedil Niko Nestor, a na 

vtoriot pobednici bile Diki 

Bojaxi i Sneàna Grup~eva (1958). 

Vo organizacija na Pliva~kiot 

sojuz na Jugoslavija se odràni 

dràvni prvenstva (1959, 1963 i 

1965) na koi pobedil Diki Bojaxi. 

Vo Ohrid e formiran Republi~ki 

odbor za maratonsko plivawe 

(1962). Blagodarenie na 

afirmacijata na ohridskite maratonci 

i pobedite na Diki Bojaxi 

na maratonite na rekata Sava 

i na Kapri–Neapol, i na Ohridskoto 

Ezero se organizirani ~etiri 

vrvni me|unarodni maratonski 

natprevari, takanare~eni 

†svetski prvenstva na slatki vodi# 

(1962, 1964, 1965 i 1966). Patekata 

bila od Pe{tani–Struga– 

Ohrid (36 km, a vo 1966 vo ~etiri 

kruga po 9 km). Vo natprevarite 

u~estvuvale maì i èni, profesionalci 

i amateri, na koi nekoi 

od maratoncite od Ohrid zabele- 

àle vrvni rezultati. Vkupno se 

odràni 15 Ohridski maratoni 

(do 2002). Najdobri maratonci se: 

Diki Bojaxi, Niko Nestor, Klime 

Savin, Risto Bimbilovski, 

Naste Jon~evski, Tomi Stefanovski 

i drugi, a me|u maratonkite: 

Atina Bojaxi, Voskre Kanev- 

~eva, Teodora Raptis i drugi. 


branovi#, Ohrid, 1982. D. S. 

O 

1097

O OHRIDSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

OHRIDSKI SANXAK (XV-XIX 

v.) – edna od najstarite administrativno-teritorijalni 

edinici 

vo Osmanliskata Imperija na teritorijata 

na Makedonija, formirana 

vo XV v. so centar vo Ohrid. 

Sanxakot opfa}al samo mal 

del od Zapadniot del od Makedonija 

i navleguval dlaboko na albanska 

teritorija. Od makedonskite 

kazi vo nego vleguvale: kazata 

Ohrid so nahiite Ohrid, 

Prespa i Debarca; kazata Debar 

so nahiite Gorni Debar, Reka, 

@upa i Dolgo (Golo) Brdo i kazata 

Starova so nahiite Mokra i 

Gora. Vakvata podelba na ovoj 

sanxak ostanala s# do XIX v. 

LIT.: A. Stojanovski, Administrativnoteritorijalnata 

podelba na Makedonija 

pod osmanliskata vlast do krajot na XVII 

vek, GINI, XVII/2, Skopje, 1973; Turkiye’de 

idare teþkilat›, Haz›rl›yan: Vecihi Tonuk, Ankara, 

1945; 18. yüzy›l›n ilk yar›s›da osmanli devletinin 

idari taksimati. Eyalet ve sancak tevcihat›, 

dr. Orhan K›l›ç, Elazig, 1997; Die Provinzen des 

Osmanischen Reiches von Andreas Birken, Wiesbaden, 

1976. Dr. \. 

OHRIDSKO EZERO – tektonsko 

ezero vo krajniot jugozapaden 

del na RM. Se nao|a na granicata 

me|u granicata na Makedonija i 

Albanija, me|u planinite Petrino, 

Gali~ica i Suva Gora na istok, 

Beli~ka i Mokra Planina 

na zapad. Nastanato e po tektonski 

pat, so spu{tawe na kotlinskoto 

dno dol` rasedni strukturi, 

~ii pravci na protegawe se 

sever-jug. Najgolemata dolìna 

vo pravecot sever-jug e 30,35 km, 

najgolemata {iro~ina e 14,5 km, 

so vkupna dolìna na ezerskiot 

breg od 86,2 km, od koi na Makedonija 

$ pripa|aat 50,4 km, a na Albanija 

35,7 km. Ezeroto se nao|a 

na a.n.v. od 693,17 m, a zafa}a povr{ina 

od 348,8 km 2 , od koi 229,9 

km 2 ili 65,9% $ pripa|aat na Makedonija, 

a 118,9 km 2 ili 34,1 % 

na Albanija. Najgolemata dlabo- 

~ina na ezeroto iznesuva 287,5 m, 

a prose~nata 144,8 m. Vo ova ezero 

vkupno se akumulirani 50,5 

km 3 voda. So voda se polni od 

1098 

Razmerite 

na Ohridskoto 

Ezero S. Rihter 

karstnite izvori {to se nao|aat 

dol` isto~niot breg (izvorot 

Sveti Naum, izvorot Tu{emi{te, 

Biljaninite izvori i dr.), sublakustriskite 

izvori (vir~iwa), od 

vrneìte {to se izla~uvaat direktno 

nad ezerskata povr{ina, 

od vodata {to se kondeziraa direktno 

nad ezerskata povr{ina, i 

od povr{inskite pritoki: êrava, 

Koselska Reka, Daljan i Sateska 

Reka. Ohridskoto Ezero gubi 

voda od svojot bazen so isparuvaweto, 

a najgolem del preku istekata 

Crni Drim (22 m 3/s). Najvisok 

vodostoj na ezerskoto nivo se javuva 

vo juni (42 cm), a najnizok vo oktomvri 

(8 cm), dodeka srednogodi{noto 

kolebawe na ezerskoto 

nivo iznesuva 33 cm. Amplitudata 

pome|u apsolutno maksimalnata 

(142 cm) i apsolutno minimalnata 

vrednost (0 cm) na vodostojot iznesuva 

142 cm, a po regulacijata na 

istekot kaj Struga taa e 93 cm. 

Srednogodi{nata temperatura na 

povr{inskiot sloj na vodata e 

13,6°C. Taa e najvisoka vo avgust 

(22,3°C), najniska vo fevruari 

(6,6°C), dodeka temperaturata na 

vodata vo najdlabokite delovi od 

ezeroto iznesuva 6,0°C. Vodata e 

so sino-zelenikava nijansa, so 

proyirnost vo juli mesec od 21,5 m. 

Poznato e po endemskiot vid na 

pastrmkata i po mnogubrojnite 

drugi nekoga{ni endemski vidovi 

ìvi organizmi koi se izumreni 

vo drugite ezera, poradi {to e 

staveno pod za{tita na UNESKO. 

LIT.: Ohridsko Ezero i negovata za{tita, 

Zbornik na trudovi, DEM, Skopje, 

1992. Dr. V. 

OHRIDSKO LETO ‡ muzi~koscenski 

festival, najzna~ajna manifestacija 

od ovoj vid vo 

RM, od Ministerstvoto 

za 

kultura rangirana 

kako 

institucija od 

nacionalen 

interes. Od 

Amblemot na Ohidskoto leto 

1994 g. ~len na 

Evropskata 

asocijacija na festivali (European 

festivals associacion). Se odrùva 

vo periodot 12. VII ‡ 20. VIII, vo 

Katedralnata 

crkva †Sveta 

Sofija# i na 

drugi sceni vo 

Ohrid. Sodr- 

ì sedumdesetina 

priredbi 

na klasi~na 

muzika (solisti~ki 

i ansamblovikoncerti, 

opera, ba- 

let), teatar, i 

vo pomal obem 

folklor, dens, 

xez i rok performansi. 

Pridru`ni aktivnosti:podiumi 

na mladi,me|unarodni 

seminari za 

mladi, izlo`bi, 

poetski ve- 

~eri, izdava~ka 

dejnost. Za 

po~etok na 

festivalot se 

smeta koncer- H. Kareras 

tot na Ana Lip{a Tofovi} (alt) i 

pijanistot Ladislav Perdlik od 

Skopje, odràn na 4. VIII 1961 g. vo 

Katedralnata crkva †Sveta Sofija#. 

Vo izminatite pet decenii na 

festivalot nastapile pove}e iljadi 

umetnici i ansambli od 52 zemji od 

site kontinenti, me|u koi i u~esnici 

so svetski vrvno renome, kako L. 

Kogan, S. Rihter, H. Kareras i mnogu 

drugi. Sn. ^.-An. 

OHRIDSKO-STRU[KA KOT- 

LINA – kotlina vo krajniot jugozapaden 

del na RM. Kotlinata 

so radijalni tektonski dvièwa 

Rekata Crn Drim, Struga 

e spu{tena vo pliocenot po dol- 

ìnata na dva paralelni meridijanski 

rasedi: Qubani{ko-koselskiot 

rased od istok i Starovskostru{kiot 

od zapad. Ramkata na 

kotlinata e pretstavena so mladi 

veri`ni planini, sostaveni 

glavno od devonski {krilci vo 

podinata i trijaski varovnici vo 

povlatata. Na istok se protega 

planinata Gali~ica, na zapad 

Jablanica i Mokra Planina, na 

sever Stogovo so Karaorman. Zafa}a 

povr{ina od 1.318 km², a se 

nao|a na n.v. od 696 m do 2.254 m. 

Na ramni~arskiot del otpa|aat 

16.000 ha so prose~na nadmorska 

viso~ina od 740 m. So grebenot 

Koparnik dnoto na kotlinata e 

podeleno na Ohridsko i Stru{ko 

Pole. Po spu{taweto kotlinata 

vlegla vo ezerska faza koga bila 

ispolneta so voda, taka {to i denes 

vo eden pogolem del egzistira 

edno od najstarite ezera vo svetot 

– Ohridskoto Ezero. Toa pridoneslo 

vo krajbre`niot reljef 

da se formiraat abrazivni oblici. 

Najgolema i najva`na reka vo 

kotlinata e Crni Drim, koja go


odvodnuva Stru{ko Pole i Debarca. 

Vo kotlinata se razvieni 

dva gradski centra: Ohrid i 

Struga, koi se najgolemi i najpoznati 

turisti~ki centri vo RM. 

LIT.: B. @. Milojevi}, Ohridska kotlina, Zagreb, 

1957; A. Stojmilov, Fizi~ka geografija 

na R. Makedonija, Skopje, 2003. T. And. 

OHRIDSKOTO EZERO I @I- 

VIOT SVET VO NEGO. Pod 

vlijanie na antropogenite faktori 

po Vtorata svetska vojna se 

evidentni nepovolni vlijanija na 

proyirnosta na vodata i na sinata 

boja. Prespanskoto Ezero ve}e 

evoluira vo mezotrofen pravec i 

gi gubi odlikite na oligotrofen 

bistar ekosistem, a negovoto vlijanie 

e golemo i na Ohridskoto 

Ezero. Po svojata termi~ka karakteristika 

se vbrojuva vo suptropskite 

ezera. Preku leto se zagreva 

do 23–24° S, a zimskite temperaturi 

se retko pod 6°S. Vodata 

vo ezeroto e direktno stratrifikuvana. 

Na dlabo~ina od 200 m 

vodata nema povisoka temperatura 

od 6°S. Vo studeni zimi nastapuva 

polna homeotermija (vo fevruari) 

koga povr{inskite vodi 

na ezeroto se izladuvaat do temperaturata 

na dlabokite vodi. 

Poradi posebniot termi~ki re- 

ìm se vbrojuva vo eutropski ezera. 

Vo tekot na godinata se formiraat 

dve termi~ki zoni: gorna 

heterotermna i dolna homeotermna. 

Sredniot mal termi~ki sloj 

– metalimnium, se formira vo 

po~etokot na letoto i se zadrùva 

relativno kratko vreme. Toa 

pretstavuva po~etok na diferenciraweto 

na celata vodna masa na 

dve termi~ki zoni: gornata – nare~ena 

heterotermna so rasprostirawe 

do 50 m dlabo~ina i vtorata 

– homeotermna od 50 m do 

najgolemite dlabo~ini so temperatura 

od okolu 6°S. Vo ezeroto e 

za~uvan raznoviden ìv svet, golem 

del endemski. 

Protozoi – najmalku prou~ena 

grupa od Ohridskoto Ezero, osobeno 

slobodnite formi: Rhizopoda, 

Flagellata, 

Ciliatata. Izu- 

~uvani se parazitnite 

protozoi: Cnido 

sporidia i 

infuzoriite 

astomati nao- 

|ani kaj ciprinidite,amfipodite 

i 

Protozoi (Flagellata) 

oligohetite 

od ezeroto. 

Migsosporidia i Aktinosporidia se 34 

vidovi, od niv 30 se paraziti na 

endemi~nite oligoheti . 

Sun|eri. Vo Ohridskoto Ezero se 

naseleni tri vida, od koi dva se 

endemi~ni: Spongillafragilis (Leidi), 

S. Stankovici Arndt i Ochridospongia 

rotunda, Arndt, 1937, 1938, Haxi{- 

~e, 1952. 

Tubelarii – se odlikuvaat so visok 

endemizam. Se sre}avaat 25 

vida, od koi 11 se novi, 6 se novi 

rodovi i nova familija Mesoforticidae. 

Tricladida – va`na grupa vo Ohridskoto 

Ezero (Stankovi}-Komarek, 

1927, Stankovi}, 1926, 

1931, 1932, 1938, 1955, 1956, Stoiqkovi}-Radoman, 

1955), Komarek 

1953). Sodrì 29 vida (Krstanovski, 

2003). 

Oligochaeta – populacija vo Ohridskoto 

Ezero {to se odlikuva 

po svojot endemizam, kako i po 

bogatstvoto na vidovi i formi 

(Stankovi}, 1957, 1960, Hrabe, 

1931a, 1931b, 1938, [apkarev, 

1956). 

Hirudinea – pretstavnicite na 

ovaa grupa vo Ohridskoto Ezero 

se prou~uvani od Augener (1929) i 

od Pavlovski (1936). Se naveduvaat 

8 vida (Stankovi}, 1960). Gi 

naseluvaat site vertikalni zoni 

na ezerskoto dno: vo litoralot od 

37–121 ind/m 2 do 9–59 ind/m 2 vo 

profundalot. 

Gastropoda – najva`na grupa ìvotinska 

populacija vo Ohridskoto 

Ezero, poradi izvonredniot 

endemizam (Stankovi}, 1960; 

Haxi{~e, 1955, 1956). Polinski 

(1929, 1932) dal prv spisok na ohridskite 

gastropodi i go utvrdil 

nivniot odnos so sega{nata i fosilnata 

fauna, vklu~uvaj}i gi i 

onie vo Kaspiskoto i vo Bajkalskoto 

Ezero. Utvrdeni se 62 vidovi 

polàvi, od koi 53 vida se endemiti. 

Ohridskoto Ezero ne zaostanuva 

po brojot na endemi~ni 

oblici, kakvi {to se sre}avaat 

vo Bajkalskoto Ezero vo Sibir i 

vo ezeroto Tangawika vo Afrika. 

Od 25 vidovi polàvi vo ezeroto, 

kaj 12 grupi postojat blisko 

srodni edemi~ni formi za koi se 

smeta deka nastanale so intralakustri~na 

specijacija. Ohridskata 

fauna na polàvi, i pokraj izvesnata 

sli~nost, nema bliska 

srodna vrska so bajkalskata i kaspiskata 

fauna (Serafimova-Haxi{~e, 

1985). 

Entomostraca. Ovaa grupa ne e 

mnogu istraùvana. Publikuvani 

se trudovite Copepoda i Cladocera 

(Richard, 1892; \or|evi}, 1905; Parenzan, 

1930; Brian, 1930; Stankovi}, 

1931; Kiefer, 1937 i Petkovski, 

1954. Vo ovaa grupa vleguvaat 

Copepoda, Cyclopidae, Diaptomidae i 

Cladocera. Ostracoda ima 36 vida. 

Nasproti Bajkalskoto Ezero, ~ij 

svet od amfipodi e isklu~itelen, 

Ohridskoto Ezero e relativno 

siroma{no so vidovi od ovaa grupa 

Crustacea. @iviot svet {to go 

OHRIDSKOTO 

naseluva Ohridskoto Ezero ima 

slatkovoden karakter, reliktni 

formi, koi ìveat i vo drugi regioni 

na svetot, imigrantski 

formi, koi se diferenciraat vo 

procesot na specijacija itn. S# 

u{te ne e izvr{ena polna inventarizacija. 

Otkritieto na H. Salema 

(1984) pretstavuva nov vid 

gamarus, najverojatno prastar faunisti~ki 

element. Zatoa ne e 

te{ko da se obrazloì edinstvenosta 

na ovoj biotop i opravdanosta 

toj da bide vnesen vo Registarot 

na svetskoto prirodno nasledstvo 

(Serafimova-Haxi{~e, 

1985). Vakvi primeri se sre}avaat 

i vo grupata planarii - 3 vida 

(Krstanovski, 2003) i planariite 

od Krenk (1978). 

Ribi. Vo Ohridskoto Ezero se 

prou~uvani od Karaman (1924, 

1926, 1932, 1957 g.), a generalno se 

revidirani od Berg (1932). Vo 

ezeroto ìveat slednive ribi: 

ohridska pastrmka (Salmo letnica, 

Karaman), ohridska belvica Acan- 

Ohridska pastrmka 

tholingua ohridana (Steind), Hadzisce, 

od Ciprinidae: ohridski grunec Rutilus 

rubidio ochridanus, Karaman, moranec 

(Pachyhilon pictus, Heck et 

Kner), malo rip~e (Phoxinellus minutus, 

Karaman); ohridski klen 

(Leucociscus cephalus albus, Bonap); 

malo grun~e (Phoxinus phoxinus colchicus, 

f.ochridanus, Karaman); ohr. 

pisa (Scardinius erytrophthalmus 

scardafa, n. Ohridanus, Vlad. et Det.), 

ohridski skobust (Chondrostoma 

nasus ohridanus, Karam.), dujak (Gobio 

ohridanus, Karam.), mrena (Barbus 

meridionalis petenyi Heck), pla- 

{ica (Alburnus albidus alborella, Filip), 

malo pla{i~e (Alburnoides bipunctatus 

ochridanus, Karam.), krap 

(Cyprinus carpio L.), vretenu{ka 

(Nemachilus barabatulus sturanyi, Steind), 

ohridska {tipalka (Cobitus 

taenia meridionalis, Karam), jagula 

(Anguilla anguilla L., MT). Zna~ajni 

se i reviziite na ciprinidite 

(Dimovski, A., Grup~e, R., 1973, 

1975, 1977). 

Ve{ta~ki vneseni ribi vo Ohridskoto 

Ezero – krebla Alosa fallax 

nilotica (Geoffroy), To~ko M. N. 

(1959), Hidrobiolo{ki zavod, 

Ohrid god. VII, br. 1-3., srebren 

karas (Karasius auratus gibelio 

Bloch), To~ko, M. N. (1980), kaliforniska 

pastrmka (Salmo Gardneri 

Richardson) To~ko, M. N. (1981). 

Vo Ohridskoto Ezero se vneseni 

i drugi ribi: gambuzija (Gabusi affinis 

Bairdant Girard, 1853), Psudo- 

O 

1099

O OÊKUVAWA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Srebren karas (Karasius auratus gibelio Bloch) 

rasbora parva (Temmininck and 

Schlegel, 1842), Lepomis giblosus L. 

(1758), Rhodeus gericeus amarus 

(Bloch, 1782) & spored usno soop- 

{tenie na Z. Spirkoski, sorabotnik 

vo Hidrobiolo{kiot zavod 

vo Ohrid. 

LIT.: Bibliografski podatoci za Ohridskoto 

Ezero. Priredile V. Novevska, 

D. \orgonoska, T. Naumoski, V. Miti}, 

Posebni izdanija, 2, Hidrobiolo{ki zavod, 

Ohrid, 1985; Kongres na ekolozite na 

Makedonija so me|unarodno u~estvo 

(Kniga na apstrakti), Ohrid, 25-29. X 

2003; S. Stankovic, Die Fauna des Ohridsees 

und ihre Herkunf, †Arch. Hydrobiol.“, 23, 1932, 

557–617; S. Stankovi}, Ohridsko jezero i njegov 

ìvi svet, Skopje, 1957; istiot, Ohridskoto 

Ezero i negoviot ìv svet, Skopje, 1959; 

istiot, The Balkan Lake Ohrid and its living 

world, Monographyae Biologicae, Vol. 9, Haag, 

1960; istiot, Enciklopedija Jugoslavije, t. 5, 

Zagreb, 1955- 1971, 12. M. T. 

OÊKUVAWA (EKONOMSKI) 

– predviduvawe, anticipirawe na 

idnite ekonomski nastani. Tie 

imaat krucijalno zna~ewe za ekonomijata, 

bidej}i u~esnicite vo 

ekonomskiot ìvot, sekoga{ koga 

donesuvaat zna~ajni odluki, so 

edno oko gledaat kon idninata. 

Na pr., dokolku ekonomskite subjekti 

predviduvaat †lo{i vremiwa“ 

(recesija), se vozdrùvaat od 

investirawe, go namaluvaat proizvodstvoto 

i brojot na vrabotenite, 

so {to de facto pridonesuvaat 

za pobrzo projavuvawe na recesijata. 

Vo sovremenata ekonomska 

literatura se zboruva za dva 

na~ina na predviduvawe na idninata: 

adaptibilni i racionalni 

o~ekuvawa. Hipotezata za adaptibilnite 

o~ekuvawa (adaptive expectations) 

trgnuva od postavkata 

deka ekonomskite indikatori vo 

idnina zavisat od ona {to se slu- 

~uvalo vo minatoto i se sveduva 

na preslikuvawe, ekstrapolacija 

na trendovite od minatoto vo idninata. 

Ako stapkata na inflacija 

nekolku godini se odrùva 

na nivoto od 3%, toga{ ekonomskite 

subjekti o~ekuvaat takva 

stapka na inflacija i za slednata 

godina. Hipotezata za racionalnite 

o~ekuvawa (rational expectations), 

koja dobiva s# pove}e privrzanici, 

trgnuva od postavkata deka 

ekonomskite subjekti, dokolku 

raspolagaat so relevanten i kvaliteten 

set na informacii (posebno 

so onie {to doa|aat od kreatorite 

na ekonomskata politika), 

ja predviduvaat idninata ednakvo 

uspe{no kako {to go pravi 

toa i ekonomskata nauka. Ideen 

tvorec na hipotezata za racio- 

1100 

nalnite o~ekuvawa e Xon Mjut. 

Nobelovecot Robert Lukas i negoviot 

blizok sorabotnik Tomas 

Sarxent ja prezemaat hipotezata 

od Mjut, ponatamu ja razvivaat i ja 

doveduvaat do faza na nejzina primena 

vo kvantitativnite ekonomski 

modeli (kako temelna ekonomska 

pretpostavka). Po~nuvaj}i od 

mart 2006 g., NBRM zapo~na da 

sproveduva anketa me|u ekonomskite 

subjekti (pretprijatija, 

banki i istaknati ekonomski analiti~ari) 

za o~ekuvanata stapka 

na inflacija, vo soglasnost so modernite 

trendovi na koncipirawe 

i sproveduvawe na monetarnata 

politika. Sumarno gledano, anketata 

pokaùva deka ekonomskite 

subjekti vo Makedonija za 2006 g. 

o~ekuvale stapka na inflacija od 

3,4%, {to e mnogu blisku do ostvarenata 

stapka od 3,2%. 

IZV.: T. Fiti, Zna~eweto na o~ekuvawata 

za ekonomijata, †Prilozi“, XXXIV, 

1&2, Oddelenie za op{testveni nauki na 

MANU, Skopje, 2003; NBRM, Godi{en izve{taj 

za 2006, Skopje, april 2007. T. F. 

Slavjanka 

Oxaklievska 

OXAKLIEVSKA, Slavjanka 

Pan~eva (Skopje, 13. XI 1946) ‡ 

spec. za bolesti na ustata i zabite, 

redoven profesor na St. f. vo 

Skopje. Magistrirala vo 1980 g., a 

doktorirala vo 1990 g. Publikuvala 

70 statii. Avtor e na u~ebnikot 

†Farmakologija vo stomatologijata“. 

E. M. 

Maja 

Oxaklievska 

OXAKLIEVSKA, Maja (Skopje, 

21. IV 1954) ‡ interpretatorka na 

popularna muzika. Vo 1970 g. go 

imala svojot prv javen nastap na 

festivalot Mladina vo Subotica 

(†Oli, toa ne e fer#, Q. Kon- 

stantinov). Potoa nastapuvala na 

site pova`ni festivali vo toga{na 

Jugoslavija (Belgradska 

prolet, Skopski festival, Mesam, 

Opatija, Split, Zagreb i 

dr.). Mnogu od pesnite vo nejzina 

interpretacija stanaa hitovi: 

†Ne me dopiraj#; †Mnogu solzi#; 

†Sre}o moja#; †Bidi dobar#; †Dale~ini# 

i dr.). Ostvari golem 

broj nastapi vo stranstvo i u~estvo 

na nad 450 humanitarni koncerti. 

Se obidela na filmot 

(†Ju`na pateka# na S. Crvenkovski) 

i vo teatarot (†Ko{tana#). 

Sorabotuvala so golem broj poznati 

avtori: Q. Bran|olica, G. 

Koprov, K. Kostov, A. Xambazov, 

Q. Konstantinov i dr. M. Kol. 

Volf 

O{lis 

O[LIS, Volf (Oschlies, Wolf) 

(Kenigsberg, SSSR, 29. IX 1941) – 

germanski slavist-makedonist. 

Po zavr{uvaweto na slavisti~kite 

studii na Univerzitetot vo 

Hamburg, doktoriral (1966) i habilitiral 

(1977) na Gisenskiot 

univerzitet „Justus Libig“, za 

univerzitetski profesor e izbran 

vo 1993 g., a za po~esen doktor 

na naukite e promoviran na Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Metodij“ 

vo Skopje (2003). Raboti vo 

razni istraùva~ki instituti na 

Sojuznata germanska vlada (1968– 

2002), a od 2007 g. stanuva lektor 

po makedonski jazik vo Slavisti~kiot 

institut na Kelnskiot 

univerzitet. Go prou~uva makedonskiot 

jazik, istorijata i kulturata 

i posebno germansko-makedonskite 

vrski vo minatoto i 

deneska. U~estvuva redovno na 

Me|unarodniot seminar za makedonski 

jazik, literatura i kultura 

i na Nau~nata konferencija 

na Seminarot vo Ohrid, kako i na 

razni nau~ni sobiri vo MANU i 

vo institutite vo ramkite na 

Univerzitetot vo Skopje. Ima objaveno 

stotina publikacii (na 

germanski i na makedonski) i koavtor 

e na prviot u~ebnik po makedonski 

jazik na germanski (1984). 

BIBL.: Lehrbuch der mazedonischen Sprache, 

München, 1984 (vo koavtorstvo so Vera Boi}, 

vtoro idanie vo 1986); Lehrbuch der mazedonischen 

Sprache, Munchen, 2007; Leonard 

[ulce-Jena i po~etocite na novata ger-


manska makedonistika, Nau~na diskusija 

na Seminarot za makedonski jazik, literatura 

i kultura, 14, Skopje, 1988, 39–45; 

Za delumnata nepomirlivost na ìvotot 

vo dijasporata na Makedoncite, 

Nau~na diskusija..., 16, Skopje, 1990, 113– 

117; Za usnata literatura na Makedoncite, 

Nau~na diskusija..., 18, Skopje, 1992, 

253–259; Od istorijata na germanskiot 

nau~en interes za Makedonija, „Istorija“, 

1–2, Skopje, 1994, 31–42; Sredba na geniite 

(ili: Blaè Koneski kako preveduva~ 

na Hajnrih Hajne), Nau~na diskusija..., 

21, Skopje, 1995, 239–243; Roda, Roda 

(Aleksandar Fridrih Rozenfeld) i balkanskite 

literaturi, Nau~na diskusija..., 

22, Skopje, 1996, 317–322; Vo dijalog 

so Blagoja Korubin okolu svesta na Make- 

doncite, Nau~na diskusija..., 23, Skopje, 

1997, 125–131; Koga go preveduvam Krsteta 

P. Misirkov na makedonski..., Nau~na 

diskusija..., 24, Skopje, 1998, 290–294; Memoarnata 

literatura na germanskite 

vojnici kako makedonisti~ki izvor, Nau~na 

diskusija..., 26, Skopje, 2000, 387–395; 

Pe~albar, argat ili gastarbajter? 

Grst nabquduvawa kon germanizmite vo 

sovremeniot makedonski jazik, Nau~na 

diskusija..., 27, Skopje, 187–199; Josip Juraj 

[trosmaer i idejata na jugoslavizmot, 

Nau~na konfrencija na Me|unarodniot 

seminar za makedonski jazik, literatura 

i kultura, Skopje, 29, 2003, 743–752; 

Ilindenskoto vostanie, balkanskata 

polo`ba i germanskite spisanija od 

1903-ta godina, Nau~na konferencija..., 

O[LIS 

30, Skopje, 2004, 39–44; ASNOM i Makedonija 

– edna realizirana utopija?, Nau~na 

konferencija, 31, Skopje, 2005, 7-13; Krste 

P. Misirkov i negovite germanski 

„bra}a po duhot“, Deloto na Krste Misirkov, 

I, Skopje, 2005, 239–244; Problemot 

na jazikot na Makedoncite vo trudovite 

na ranata germanska makedonistika, 

Nau~na konferencija..., 32, Skopje, 

2006, 83-87; Momenti i aspekti na germansko-makedonskata 

zaemnost niz vekovite, 

Predavawa na 40. me|unaroden seminar 

za makedonski jazik, literatura i kultura, 

Skopje, 2008, 21–39. 

LIT.: Ivan Dorovski – Emilija Crvenkovska, 

Leksikon na stranski makedonisti XX 

i XXI vek, Skopje, 2008, 73–74. Bl. R. 

O 

1101

PAVIÊVI], Zoran (Sjenica, 

Srbija, 17. VI 1936) ‡ padobranec. 

Zavr{il gimnazija vo Kralevo 

(1956). Bil padobranec vo Aeroklubot 

vo Kralevo. Na prvenstvoto 

na Jugoslavija osvoil: prvo 

(1963), treto (1964) i vtoro mesto 

(1969). U~estvuval na dve svetski 

prvenstva (1964 i 1968). Studiral 


vo Skopje (1955–1962) i bil 

~len na Aeroklubot vo Skopje. 

Postavil svetski rekord vo skok 

od 1500 m bez zadr{ka (1957). Toj 

e izbran za najdobar sportist na 

Makedonija (1957). D. S. 

Rumena 

\or|ieva 

Pavleva 

PAVLEVA (PAVLOVA), Rumena 

\or|ieva (Rumena vojvoda) (\ue{evo, 

]ustendilsko, ok. 1829 ‡ 

Bukure{t, Romanija, ok. 1895) ‡ 

èna ajdutski vojvoda. Poradi pove}e 

obidi za grabewe i islamizirawe, 

tatko $ rano ja omaìl za 

Georgi [opa. Bila impresionirana 

od likot i podvigot na vojvodata 

Iqo Markov-Male{evski 

i negoviot napad na kulata na Deve 

Bair (1854) so okolu 170 ajduti. 

Vo osmanliskata istraga i odmazda, 

me|u drugite, sretselo bila 

ma~ena i Rumena, po {to se 

prijavila za ajdutka, no Male- 

{evski odbil da ja prifati. Taa 

go napu{tila semejstvoto i, so 

pomo{ na Stojan Krkqanski kako 

barjaktar, formirala svoja ajdutska 

~eta. Bila strav i trepet 

za osmanliskite vlasti i ~orbaxiite 

nasilnici na prostorot od 

pl. Osogovo do Vrawe (1858‡1861). 

Po predavstvo i neuspe{en obid 

za ubistvo, ja raspu{tila ~etata 

i so barjaktarot prebegale preku 

P 

rekata Dunav i podocna stapile 

vo brak i se naselile vo Bukure{t 

(Romanija), kade {to i po- 

~inala. Opeana e vo pove}e makedonski 

narodni pesni kako †planinska 

carica#. 

LIT.: G. Dimitrov, Knxèstvo Bqlgarix 

v istori~esko, geografi~esko i etnografi~esko 

otno{enie, t. 2, Plovdiv, 

1896, 244-246; Efrem Karanov, Rumena 

vojvoda. O=erk iz Osogovskite planini, 

Sofix, 1886; Angelov i Vakarelski, Trem 

na bqlgarskata narodna istori~eska 

epika, Sofix, 1940; (\. Abaxiev), Makedonski 

vozro`denci i revolucioneri. 

Album, Skopje, 1950, 26; Dojno Dojnov, 

BÍlgarskite hajduti, Sofix, 1958; Hajtov, 

@eni hajdutki, Sofix, 1962; Ivan 

Bogdanov, Hajduti ‡ istori~eski o~erk, 

Sofix, 1967; Risto Poplazarov, Osloboditelnite 

vooruèni borbi na makedonskiot 

narod vo periodot 1850–1878, 

Skopje, 1978; Aleksandar Matkovski, Otporot 

vo Makedonija vo vremeto na turskoto 

vladeewe, III, Skopje, 1983. S. Ml. 

Stanko Pavleski, †Zamorenite od umetnost# 

(instalacija, 2005) 

PAVLESKI, Stanko (s. Erekovci, 

Prilepsko, 14. I 1959) ‡ skulptor, 

univ. profesor. Vnesuva novo 

formalno i konceptualno vizualizirawe 

na umetni~kite diskursi 

(vo 80-tite i 90-tite). Diplomiral 

na FLU vo Skopje (1984), 

kade {to e i profesor. Magistriral 



Ambientalnite plasti~ni formi 

gi re{ava vo duhot na geometrizmot 

(Dinami–samostoen stati~ki 

minimum 4, 1989). M. B.-P. 

PAVLOV, Dimitar, psevd. [tipjanin 

(vtora pol. na XIX v. ‡ prva 

pol. na XX v.) ‡ u~itel, crkoven 

pevec i avtor na duhovni napevi. 

Najdobar crkoven pevec vo [tip 

kon krajot na XIX v. i vo po~etokot 

na XX v. Vo rakopisnata 

„Psaltika# od Vasil Ikonomov, 

se navedeni tri pesni na P. so 

Hrisantova notacija. Ednata od 

niv ‡ „Dostojno est# na I glas, vo 

de{ifracija na D. Ortakov, prv 

pat e pretstavena kaj nas na festivalot 

Stru{ka muzi~ka esen 

(1989). P. e tatko na bugarskiot 

publicist i filozof Todor Pavlov. 

Dr. O. 

Qup~o 

Pavlov 

PAVLOV, Qup~o (Nevrokop, 

1922 – s. Polici kaj Tuzla, Bosna, 

1942) – partizan vo Kolubarskiot 

narodnoosloboditelen partizanski 

odred i na Vtorata proleterska 

udarna brigada. Sin na politi~ki 

emigranti vo Gorwi Milanovac, 

Srbija. Bil ~len na SKOJ, 

partizan (1942) vo Zapadna Srbija 

i vo Bosna, politkomesar na 

~eta i ~len na [tabot na Vtorata 

proleterska udarna brigada i 

delegat na Prviot mladinski 

kongres na SKOJ vo Drvar. Zaginal 

kako zamenik politi~ki komesar 

na brigada. 

LIT. : BezsmÍrtnite 1922/1944, zb.: Zaginali 

v borba protiv kapitalizma i fa- 

{izma ot Blagoevgradski okrÍg, SofiÔ, 

1971. V. Jot. 

PAVLOV, Marko (s. Se~i{te, 

Tetovsko, 1785 ‡ Tetovo, 17. I 1864) 

‡ lekar. Rano ostanal bez roditeli 

i bil prisvoen od italijanski 

trgovec. Vo 1807/08 g. zavr{il medicina 

vo Monpelje, kako eden od


najstarite diplomirani lekari 

od Makedonija. Bil lekar na Napoleonovata 

vojska (1808/09), voen 

lekar vo Tunis i Maroko i dobrovolec 

vo gr~koto vostanie (1821). 

Karierata ja prodolìl vo Bugarija, 

a vo 40-tite godini na XIX v. 

se vratil vo Tetovo. P. B. 

Irena 

Pavlova 

de Odoriko 

PAVLOVA de ODORIKO, Irena 

(Veles, 1967) ‡ poet, prozaist, 

kriti~ar, eseist, preveduva~. Zavr{ila 

Filolo{ki fakultet vo 

Skopje (komparativna knièvnost). 

Raboti kako novinar vo TV 

†Telma#. Vo poezijata vgraduva 

radikalna apokrifna fabula. 

BIBL.: Velzevul, poezija, 1999; Nomad, 

proza, 2000; Novata Eva, poema, 2001; Dekolte 

– dlaboko, 2004. G. T. 

Qubica 

Pavlova 

PAVLOVA, Qubica Pavlova 

(Skopje, 3. XII 1947) ‡ dermatovenerolog, 

redoven prof. na Med. 

f. vo Skopje. Med. f. (1974) i specijalizacija 

(1979) zavr{ila vo 

Skopje. Doktorirala od oblasta 

na bolestite na perifernite krvni 

sadovi vo graviditetot (1991). 

Izbrana e za nastavnik (1992). 

Osnova~ e na Ambulantata za angiologija. 

Direktor na Klinikata 

za dermatovenerologija (1993‡ 

1995; 1998‡2005). Pretsedatel na 

Zdruènieto na dermatovenerolozite 

na Makedonija od 1999 g. 

Avtor e na pove}e od 110 stru~ni 

truda. 

BIBL.: Hroni~na venska insuficiencija: 

varikoziteti, Skopje, 2000; koavtor: 

Sovremena dijagnostika i terapija vo 

medicinata, Skopje, 2000; Dermatovenerologija, 

Skopje 2005; Farmakoterapiski 

prira~nik za lekari, farmacevti i 

stomatolozi, Skopje, 2006. Q. P. 

Sv. Apostol 

Pavle, 

freska 

od crkvata 

†Sv. Bogorodica 

Perivlepta#, 

Ohrid (XIV v.) 

PAVLOVDEN ‡ hristijanski 

pravoslaven praznik Sobor na sv. 

12 apostoli ‡ Pavlovden (13. 

VII/30. VI). Toj se pa|a sledniot 

den po Petrovden. Sv. apostol 

Pavle ne bil del od ovaa grupa, 

no poradi negovite zaslugi za {ireweto 

na hristijanstvoto, crkvata 

go smeta za apostol. Zna~aen 

e za Makedoncite so toa {to prvoto 

patuvawe nadvor od Azija go 

napravil vo Makedonija od 51 do 

54 g. Pri patuvawata organiziral 

hristijanski op{tini. Ovoj praznik 

ènite go praznuvale pove}e 

od Petrovden. Vo nekoi mesta denot 

se vikal Pajakovden i ne se 

rabotelo ‡ zaradi za{tita od pajaci. 

Se veruvalo deka ako nekogo 

go kasne pajak, te{ko }e ozdravi. 

LIT.: Jevrem A. Ili¢, O praznicima pravoslavne 

crkve, Beograd, 1860; Lazar Mirkovi¢, 

Heortologija, Beograd, 1961; Jevrem 

A. Ili¢, O praznicima pravoslavne 

crkve, Beograd, 1860. M. Kit. 

Dragoslav 

Pavlovi} 

PAVLOVI], Dragoslav (Dragan~e) 

(Dragan [iqo) (Belgrad, 

1908 ‡ Pjenovac, Isto~na Bosna, 

21. I 1942) ‡ komunisti~ki deec. 

Po gimnazijata (1926) studiral 

na Tehni~kiot fakultet vo Belgrad 

i stanal ~len na KPJ (1936). 

Rabotel vo partiskata tehnika i 

vo Redakcijata na sp. †Na{a 

stvarnost#, a po apseweto (1937) 

bil osuden na dve godini vo zatvorite 

vo Maribor i Mitrovica. 

Po izleguvaweto, bil sekretar 

na Crvenata pomo{ za Srbija (od 

krajot na 1939) i sekretar na Crvenata 

pomo{ na CK na KPJ. Bil 

u~esnik na Pettata zemska konferencija 

na KPJ (Zagreb, 1940). 

Po Aprilskata vojna (1941), vo 

PAVLOVI] 

svojstvo na poverenik i instruktor 

na CK na KPJ, vo dva navrata 

prestojuval vo Makedonija (juli 

i septemvri 1941), kade {to sorabotuval 

so Lazar Koli{evski vo 

otstranuvaweto na Metodija [atorov‡[arlo 

i formiraweto na 

partizanski odredi. Podocna bil 

politi~ki komesar na [umadiskiot 

(kragueva~kiot) NOPO (od 

septemvri ‡ 21. XII 1941). Zaginal 

vo borba so germanskite sili kako 

politi~ki komesar na Pettiot 

(belgradski) NO bataljon na 

Prvata proleterska NOUB. Proglasen 




i revolucija vo Makedonija 1941‡1945, I, 

kn,. prva i vtora, Skopje, 1968. 

LIT.: Makedonija od ustanka do slobode 

1941– 1945 (Zbornik radova), Beograd, 1987; 

Istorija na makedonskiot narod, tom 

petti, INI, Skopje, 2003. S. Ml. 

Dragan 

Pavlovi}- 

Latas 

PAVLOVI]-LATAS, Dragan 

(Skopje, 25. II 1960) – novinar, urednik. 

Zavr{il ekonomski nauki na 

Institutot za humanitarni i op{testveni 

nauki vo Belgrad–Moskva 

(1982–1988), a diplomiral i politi~ki 

nauki na Univerzitetot 

FON vo Skopje (2005) i magistriral 

na Evropskiot univerzitet vo 

Skopje (2009). Novinar vo v. „Mlad 

borec" (1980–1984) i sorabotnik 

vo sojuzniot mladinski vesnik 

„Mladost# (Belgrad, 1982). Rabotel 

vo Slovenija vo Institutot za sistemi 

za planirawe i marketing 

pri Stopanskata komora na SFRJ 

(1985–1990). Sopstvenik i glaven 

urednik na Radio Kanal plus, a 

potoa na Radio Foks vo Skopje 

(1992–1996) i novinar, urednik 

(1996) i glaven i odgovoren urednik 

na TV Sitel (od 2007), a od 

mart 1996 g. e i glaven i odgovoren 

urednik na v. †Ve~er#. Koavtor (so 

Al. Srbinovski) na publikacijata 

†KOS i UDBA. Akciite i dokumentite 

na tajnite slu`bi# 

(Skopje, 2008). Bl. R. 

PAVLOVI], Miodrag (Novi Sad, 

28. XI 1928) ‡ srpski poet i eseist, 

prodolùva~ na tradicijata na intelektualnata 

poezija, so hermeti~ki 

akcenti (87 pesni, 1952, 

Stolb na se}avawe, 1953, Okta- 

P 

1103

P PAVLOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Miodrag 

Pavlovi} 

vi, 1957, Mleko od iskoni, 1962, 

Golema Skitija, 1969). Golemo 

vnimanie predizvikal kako eseist 

(Rokovi na poezijata, 1958, Osum 

poeti, 1964), kako antologi~ar 

(Antologija na srpskata poezija, 

1964, Antologija na sovremenata 

angliska poezija, 1956 ‡ vo koavtorstvo 

so S. Brki}). Avtor e i na 

knigite so esei i literaturna kritika: 

Dnevnik na penata (1972), 

Poezijata i kulturata (1974). Vo 

1970 g. dobil Zlaten venec na SVP. 

LIT.: Petre M. Andreevski, Miodrag 

Pavlovi}, „Kavgi#, Sk., 1970. P. Gil. 

PAVLOVSKI, Boìn (s. @van, 

Demirhisarsko, 7. I 1942) ‡ raska- 

ùva~ i romansier. ^len na MA- 

NU. Zavr{il Filozofski fakultet 

(katedra za knièvnosti) 

vo Skopje. ^len na MANU (od 

1988). Rabotel kako novinar, potoa 

ja osnoval i dolgi godini ja 

rakovodel Izdava~kata ku}a 

„Misla#. Vo 1992 g. vo Melburn 

(Avstralija) ja osnoval Izdava~kata 

korporacija AEA, koja gi 

izdava vesnicite „Denes# i „Makedonija 

denes#. Za negovite dela 

pi{uvale: M. \ur~inov, G. Stardelov, 

G. Todorovski, M. Matevski, 

B. Ivanov, V. Uro{evi}, M. 

Drugovac, D. Solev, Petar T. 

Bo{kovski, M. Maxunkov, i dr., 

kako i vidni stranski avtori: 

Alen Boske, Pjer Gamara, Dinu 

Flamand, Jan Kefelek, ^. Mirkovi}, 

M. Nedi} i dr. 

BIBL.: Igra so qubov, roman, Sk., 1964; 

Fantasti, raskazi, Sk., 1967; Miladin 

od Kina, roman, 1 del, Sk., 1967; Ludisti, 

raskazi, Sk., 1967; Miladin od Kina, roman, 

2 del, Sk., 1968; Makedoncite zad Ekvatorot, 

patopisna proza, Sk., 1971; Du- 

1104 

Boìn 

Pavlovski 

va, roman, Sk., 1973; Avstralija, Avstralija, 

scenario za dokumentaren film, Sk., 

1975; Vest Aust, roman, Sk., 1978; Crveniot 

hipokrit, roman, Sk., 1984; Utkini 

sosedi, roman, Sk., 1987; Vra}awe vo skaznite, 

roman, Sk., 1989; Duva i bolvata, 

roman, Sk., 1997; Podvi`ni grobovi, roman, 

Sk., 1998; Patuvawe so qubenata, roman, 

Sk., 2000; Egipetska sonuvalka, roman, 

Sk., 2001; Taga za mojata prva tatkovina, 

raskazi i kolumni, Sk., 2003; Nazad 

kon razumot, novinarski esei, Sk., 

2004; Roman za moeto zaminuvawe, roman, 

Sk., 2004; Izgubeni vo rajskata gradina, 

roman, Sk., 2004; Mirisite na doilkata, 

roma, Sk., 2005; Rozovo na crnoto, esei i 

kolumni, Sk., 2006; Ubavicata i Maroderot, 

roman, Sk., 2006; Zima vo leto, roman, 

Sk., 2007; Se vikam Haj Gudbaj, roman, 

Sk., 2008. 

LIT.: M. \ur~inov: êkor kon sovremenosta, 

†Politika#, Belgrad, 1974; P. Gilevski: 

Kritikata za romanite na Bo- 

ìn Pavlovski, Matica, 1999. P. Gil. 

Jovan 

Pavlovski 

PAVLOVSKI, Jovan (Tetovo, 10. 

IX 1937) ‡ publicist, romansier, 

raskaùva~, poet. Zavr{il Filozofski 

fakultet vo Skopje. Bil 

novinar vo Radio Skopje i vo „Nova 

Makedonija# i nejzin dopisnik 

od Pariz i Moskva. Sega e glaven i 

odgovoren urednik na mese~nite 

spisanija „Makedonsko vreme# i 

„The Macedonia times#. Vo tri mandati 

pretsedatel na DPM. Urednik 

na prvata „MI-ANova enciklopedija 

op{ta i makedonska# (2006). 

BIBL.: Avgust, poezija, Sk., 1962; Medeja, 

poezija, Sk., 1969; Toa Radiovce vo koe pa- 

|am dlaboko, roman, Sk., 1972; Bev so niv, 

publicistika, Sk., 1977; Tito vo Makedonija, 

publicistika, Sk., 1978; Od drugata 

strana na granicata, publicistika, Sk., 

1979; Sudewata kako posleden poraz, publicistika, 

Sk., 1986; Sok od prostata (koavtor 

Angel Bikov) roman, Sk., 1991; Makedonija 

v~era i denes, (koavtor Mi{el Pavlovski), 

publicistika, Sk., 1997; Li~nosti od 

Makedonija. Enciklopediski imenik (koavtor 

so P. Karajanov i Hr. Andonovski), 

Skopje, 2002; Semejni iverki, proza, Sk., 

2003; 100 Makedonski godini 1903-2003. Redaktor 

Jovan Pavlovski, Skopje, 2004. 

LIT.: Todor âlovski: Oksidirawa vo 

„Pro~it#, [trk, 2002. P. Gil. 

PAVLOVSKI, Nikola (Izglibe, 

15. VIII 1939) – arhitekt, redoven 

profesor na Arhitektonskiot fakultet 

vo Skopje. Diplomiral na 

Arhitektonsko-grade`niot fakultet 

vo Skopje (1962). Go predaval 

predmetot proektirawe industriski 

i stopanski zgradi. Se zani- 

Nikola 

Pavlovski 

mava i so arhitektonsko proektirawe 

na stopanski, na industriski, 

na stanbeni i na delovni objekti. 

U~estvuval i na anonimni arhitektonski 

konkursi. Pozna~ajni 

realizirani objekti: Fabrikata za 

medicinska plastika vo Tetovo 

(1986), po{tite so ATC vo naselbite 

Zelen Rid i Karpo{ vo Kumanovo 

(1994). Se zanimava i so nau~noistraùva~ka 

rabota, posebno 

so problemite na osvetluvaweto 

so dnevna svetlina vo arhitektonskoto 

proektirawe i objavil pove- 

}e trudovi. Kr. T. 

Radovan 

Pavlovski 

PAVLOVSKI, Radovan (Ni{, R. 

Srbija, 23. XI 1937) ‡ poet, publicist, 

patopisec i kolumnist. @iveel 

i tvorel dolgi godini vo Zagreb, 

Hrvatska (1964‡1982), vo Belgrad, 

Srbija (1982‡1985), a od 1985 

g. ìvee i tvori vo Skopje. ^len e 

na Sojuzot na pisatelite na Hrvatska 

i na Srbija, na Makedonskiot 

PEN centar i na MANU, 

kako i na DPM (od 1961). Vo 1960 

g. zaedno so Bogomil \uzel go objavuvaat 

manifestot †Epskoto na 

glasawe# (1960). Vo duhot na tradiciite 

od evropskite knièvni 

dvièwa dvajcata poeti ja najavija 

i ja objasnija svojata poetika preku 

manifest ‡ forma. Ona {to 

ovoj poet go napravi na svojot po- 

~etok so svojata debitantska zbirka 

†Su{a, svadba i selidbi# 

(1961), a {to mnogumina pred nego 

ne go napravija, e kompletnoto otkaùvawe 

od formite na tradicionalniot 

stih. Taka, svojata pesna 

ja svede samo na najsu{tinskoto ‡ 

metafori~nosta. Se ~ini deka 

tolkavo izobilstvo na figurativnost 

ne poznava nitu edna druga


poezija vo makedonskata knièvnost. 

No ova izobilstvo lesno mo- 

è{e da go dovede poetot da padne 

vo sopstvenata stapica. Za{to 

takvata hiperprodukcija na figuri 

‡ metafori predizvikuva edna 

negacija na mnoguzna~nosta na 

pesnata i vo toj kontekst taa figurativnost 

se sveduva na metafori~en 

manir. P. so zbirkata †Klu- 

~evi# (1986) po~nuva da go reducira 

svojot iskaz vo smisla na dol- 

ìnata na pesnata, za{to pred 

ovaa zbirka (osobeno vo †Korabija#, 

1964 i †Niz proyirkata na me- 

~ot#, 1971) se sretnuvame so izrazito 

dolgi pesni, koi kritikata 

gi nare~e poemi. 

DELA: poezija: Su{a, svadba i selidbi 

(1961), Korabija (1964), Visoko pladne 

(1966), Boemija na prirodata (1969), Niz 

proyirkata na me~ot (1971), Sonce za koe 

zmijata ne znae (1972), Pir (1973), Zrna 

(1975), Molwi (1978), Straì (1980), ûma 

(1984), Klu~evi (1986), Marena (1986), 

Java~ na zvukot (1995), [tit (2001), Na 

edno oko (2002). 


makedonskata knièvnost XX vek (1990); 

Lidija Kapu{evska-Drakulevska, Poetika 

na nesoznajnoto (2002); Lidija Kapu- 

{evska-Drakulevska, Poetika na iznenaduvaweto 

(2003). V. M.-^. 

PAVSANIJA (Pausanias) (393‡392) 

‡ makedonski kral, sin i naslednik 

na kralot Aerop II. Se pretpostavuva 

deka izvesno vreme 

vladeel zaedno so Aminta II Maliot, 

sin na kralot Arhelaj, koj 

mu go osporil pravoto na prestolot. 

Samo po edna godina vladeewe 

bil ubien od Aminta, sinot na 

Aridaj, koj go nasledil prestolot 

pod imeto Aminta III. 

IZV.: Diodori, Bibliotheca historica, Leipzig, 

1896. 


Skopje, 2004. K. M.-R. 

PAVSANIJA (Pausanias) (IV v. 

pr.n.e.) ‡ anti~ki Makedonec, 

ubiecot na kralot Filip II, na 

svadbata na negovata }erka Kleopatra 

(336 pr.n.e.). Atentatot bil 

izvr{en so no` pri vleguvaweto 

na sve~enata povorka vo teatarot. 

Vedna{ po ubistvoto bil faten 

od telohranitelite i poguben, 

so {to bilo onevozmoèno 

osoznavaweto na pri~inite i nalogodavecot. 

Vo pretpostavkite 

kako motiv se potencira qubomorata 

na Olimpijada, no i razni 

politi~ki pri~ini. 



Pompeio, Parisiis, MDCCCXXIII; Diodori, Bibliotheca 



Skopje, 2004. K. M.-R. 

PADRON, Husto Horhe (Justo Jorge 

Padron) (Las Palmas, 1. I 1943) ‡ 

{panski poet, preveduva~, eseist, 

so rasko{en i prefinet jazik i so 

naglaseni humanisti~ki poraki 

Husto Horhe 

Padron 

vo koi se postiga sklad na spontanosta, 

imaginacijata i mislata. 

Toj e najpreveduvaniot povoen 

{panski poet, a negovata apokalipti~na, 

ko{marna i kosmogoniski 

vizionerska kniga Krugovite 

na pekolot (1976) e objavena na 

pove}e od 20 jazici. Negovata lirika 

se dviì od doìvuvawa na 

rodniot kraj i melanholi~ni navra}awa 

vo detstvoto do apokalipti~ni 

vizii na destrukcijata i 

zloto. Dobitnik e na nacionalni 

i me|unarodni nagradi, me|u koi i 

Zlatniot venec na SVP (1990). 

BIBL.: Temnite ognovi (1971), Breza vo 

plamen (1978), Darbite na zemjata (1984), 

Umira sal rakata {to ti pi{uva (1989), 

Licata {to gi slu{am (1989), Sjajot na 

omrazata, (1993) i dr. 

LIT.: M. Matevski: Kon poezijata na 

Padron, „Poezija#, SVP, 1990. P. Gil. 

PAZAREN NEUSPEH – domeni 

na ekonomskata aktivnost vo koi 

pazarot ne e vo sostojba da izvr{i 

racionalna alokacija (razmestuvawe) 

na resursite i da ponudi soodvetno 

re{enie na problemite, 

poradi {to intervencijata na dr- 

àvata (denes, vo forma na dràvna, 

t.e. vladina regulacija) stanuva 

neizbe`na. Prakti~no, vo ovie 

domeni pazarot ne samo {to ne gi 

razre{uva tuku, naprotiv, gi generira 

problemite. Taka, na primer, 

zagaduvaweto na ~ovekovata okolina, 

kako tipi~en domen na pazaren 

neuspeh, nastanuva zatoa {to 

pazarot gi prinuduva firmite da 

gi namaluvaat tro{ocite na proizvodstvo 

i da go maksimiziraat 

profitot, poradi {to ovie izbegnuvaat 

da vgraduvaat filtri za 

pre~istuvawe na vozduhot, ili hemiski 

i biolo{ki da gi pro~istuvaat 

otpadnite vodi. Vo sovremenata 

ekonomska nauka obi~no se 

govori za {est domeni na pazarniot 

neuspeh: neramnomerna i socijalno 

neprifatliva raspredelba 

na dohodot, javni dobra, eksternalii 

(negativni i pozitivni), pazari 

so asimetri~ni informacii, 

prisustvo na monopoli i postoewe 

na makroekonomska nestabilnost 

(visoka inflacija, visoka 

nevrabotenost i sl.). Vo RM, gledano 

od mikroekonomski aspekt, 

pazarniot neuspeh osobeno be{e 

izrazen vo dva domena: negativni 

eksternalii, t.e. zagaduvawe na 

~ovekovata okolina (vo zna~ajna 

mera i kako rezultat na nepo~ituvaweto 

na postojnata regulativa 

vo ovaa oblast) i prisustvo na monopol 

(tipi~en primer, iako ne i 

edinstven, se telekomunikaciite, 

vo koi dràvniot monopol be{e 

zamenet so privaten no bez, pritoa, 

prethodno da se izvr{i deregulacija 

na sektorot i da se vospostavat 

nu`nite regulatorni institucii). 

Na makroekonomski 

plan, visokata i perzistentna 

nevrabotenost se javuva kako tipi~en 

domen na pazaren neuspeh. 

Vo tranzicioniot period, kaj nas 

se vospostaveni osnovnite regulatorni 

institucii (komisii, agencii 

i sl.), koi imaat zada~a da gi 

ublaùvaat domenite na pazarniot 

neuspeh (v. dràvna, vladina 

regulacija na ekonomskite sektori). 

LIT.: P. Samuelson and W. Nordhaus, Economics, 

Eighteenth Edition, McGraw-Hill International 

Edition, 2005, 341-350; J. Stiglitz, Principes 

d’economie moderne, 2è edition, De Boeck 

Universitè, Paris – Bruxelles, 2000, 359- 

431; 455-467. T. F. 

†Zelen pazar# vo Skopje 

PAZARNA 

PAZARI NA ZEMJODELSKI 

PROIZVODI – mesta vo gradski 

naselbi na koi se nudi i se prodavaat 

zemjodelski proizvodi. Site 

gradovi vo RM imaat svoi zeleni 

pazari. Pazari na golemo (kvanta{ki) 

ima vo Skopje i vo Strumica. 

Pova`ni dobito~ni pazari 

ima vo: Kumanovo (sreda), Bitola 

(sabota), Skopje (vtornik), Strumica 

(sabota), Krivoga{tani 

(sreda), Struga (sabota), Oble{evo 

(vtornik). Pomali dobito~ni 

pazari so lokalno zna~ewe ima i 

vo drugi naseleni mesta. Dr. \o{. 

PAZARNA EKONOMIJA – ekonomski 

sistem vo koj razre{uvaweto 

na centralniot ekonomski 

problem ({to da se proizveduva, 

kako da se proizveduva i za kogo da 

se proizveduva), t.e. razmestuvaweto 

na postojnite resursi vo 

ekonomijata, se vr{i preku pazarniot 

mehanizam. Procesot na vospostavuvaweto 

na pazarnata ekonomija 

vo RM pointenzivno zapo~- 

P 

1105

P PAZAROT MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

na so otvoraweto na tranzicijata 

vo ranite devedesetti godini na 

minatiot vek. Osnovna cel i zada- 

~a na sekoja zemja vo tranzicija, a 

vo toj kontekst i na RM e etabliraweto 

na funkcionira~ka pazarna 

ekonomija. Ovaa, spored kriteriumite 

na Evropskata komisija, 

pretpostavuva: vospostavuvawe 

ramnoteà pome|u pobaruva~kata 

i ponudata niz slobodnata igra na 

pazarnite zakonitosti, liberalizacija 

na cenite i na nadvore{notrgovskata 

razmena, eliminirawe 

na barierite za vlez i izlez na 

firmite na pazarot, efikasna 

za{tita na sopstveni~kite prava 

i efikasno izvr{uvawe na dogovorite, 

postignuvawe na makroekonomska 

stabilnost i razvien 

finansiski sistem. Makedonija 

vo tranzicioniot period postigna 

zna~ajni rezultati vo pogolemiot 

del od navedenite sferi, 

{to se potvrduva i so indikatorite 

na Evropskata banka za obnova 

i razvoj za sledewe na progresot 

na tranzicijata (v. tranzicija na 

makedonskata ekonomija). Najzna- 

~ajnite problemi na patot na vospostavuvaweto 

na funkcionira~kata 

pazarna ekonomija se locirani 

vo domenot na kvalitetot i 

kredibilitetot na instituciite, 

posebno na sudskiot sistem, a necelosni 

rezultati se postignati 

vo razvojot na finansiskiot sistem 

(asimetrija pome|u reformite 

i razvojot na bankarskiot sistem 

i nebankarskite finansiski 

institucii) i vo vospostavuvaweto 

na celosna makroekonomska 

stabilnost (v. makroekonomska 

stabilnost). 

IZV.: V. Kandikjan, Ekonomika na asociraweto 

na Republika Makedonija vo EU, 

Otvoreni predizvici na makedonskata 

ekonomija, MANU, Skopje, 2004, 259–284. 

LIT.: MANU, Otvoreni predizvici na 

makedonskata ekonomija, Skopje, 2004; 

EBRD, Transition report 2005. T. F. 

PAZAROT NA KAPITAL VO 

RM – finansiskite pazari i institucii 

{to vr{at mobilizacija 

na finansiskoto {tedewe i negova 

alokacija vo dolgoro~ni proizvodni 

investicii. Tuka, pred s¢, se 

misli na pazarot na bankarski 

krediti i na pazarot na dolgoro~ni 

hartii od vrednost. Vo po- 

~etnite godini od tranzicijata vo 

RM, izrazito predominantno be- 

{e kratkoro~noto bankarsko kreditirawe, 

{to ne nudi finansiska 

poddr{ka na dolgoro~ni proizvodni 

investicii. No, 2006 g., 

dolgoro~nite krediti ve}e nadminaa 

polovina od vkupnite bruto-krediti, 

dostignuvaj}i u~estvo 

od 59%. Pokraj dolgoro~nosta na 

kreditite, va`na e i cenata po koja 

firmite i doma}instvata mo- 

àt da obezbedat bankarski krediti. 

Cenata na bankarskoto kre- 

1106 

ditirawe se izrazuva preku visinata 

na kamatnite stapki na zaemite 

i preku kamatniot raspon, 

koj pretstavuva razlika pome|u 

kamatnite stapki na kreditite i 

kamatnite stapki na depozitite. 

Vo periodot na tranzicijata, vo 

RM kamatnite stapki na kreditite 

se odrùvaa na visoko nivo, 

{to gi prave{e kreditite skapi 

za firmite. Na primer, prose~nata 

kamatna stapka na kratkoro~nite 

krediti, 1998 g., iznesuva{e 

21,05%, 2002 g. 17,71%, a 2004 g. 

12,5%; prose~nata kamatna stapka 

za krediti od site ro~nosti 2006 g. 

se spu{ti do 10,9%. Isto taka, i 

kamatniot raspon se odrùva{e 

na relativno visoko nivo, {to 

ukaùva na mala po obem i skapa 

intermedijacija na finansiskite 

za{tedi od sektorot na doma}instvata 

kon sektorot na firmite. 

Na primer, 1998 g., kratkoro~niot 

kamaten raspon iznesuva{e visoki 

8,6 procentni poeni, 2002 g. 8,5 

procentni poeni, a 2004 g. 6,0 procentni 

poeni; kamatniot raspon 

za site ro~nosti, 2006 g., iznesuva- 

{e 6,5 procentni poeni. Sevo ova 

dovede do situacija koga iznosot 

na bruto-kreditite vo RM, 2006 g., 

pretstavuva samo 29,6% od BDP, 

dodeka istiot pokazatel za EU iznesuva 

125,9%. Kako faktori {to 

gi odrùvaa kamatnite stapki na 

kreditite na visoko nivo, vo RM 

moàt da se navedat: tovarot na 

nefunkcionalnite zaemi, nedovolnata 

konkurencija vo bankarskiot 

sektor i nedovolnata operativna 

efikasnost na bankite. Tuka, 

kako makroekonomski faktor, 

treba da se dodade i restriktivniot 

karakter na monetarnata politika 

vo golem del od tranzicioniot 

period. Pazarot na dolgoro~ni 

hartii od vrednost (HV) se sostoi 

od dva osnovni segmenta: primaren 

pazar, koj gi opfa}a novite emisii 

na HV; i sekundaren pazar, na 

koj se vr{i trguvawe so prethodno 

izdadeni HV. Osnovna karakteristika 

na primarniot pazar vo 

RM e predominacijata na t.n. emisii 

za poznati kupuva~i, odnosno 

privatni plasmani; od druga strana, 

ima skoro kompletno otsustvo 

na klasi~ni inicijalni javni ponudi 

(Initial Public Offers), kaj koi 

edna investiciona banka bi bila 

posrednik i eventualno prifa}a~ 

na rizikot okolu plasmanot na 

emisijata na HV. Vo periodot 

2000–2006 g., Komisijata za hartii 

od vrednost na RM ima odobreno 

vkupno 156 novi emisii na HV, vo 

vkupna vrednost od 33.945 milioni 

denari (vo ovoj vkupen iznos, emisijata 

na akcii pri privatizacijata 

na ESM, 2005 g., u~estvuva so duri 

24,6%). Druga karakteristika 

na primarniot pazar e sosem minornoto 

u~estvo na korporativ- 

nite obvrznici, taka {to kompletno 

dominiraat emisiite na 

akcii. Sekundarniot pazar na dolgoro~ni 

HV vo RM e olicetvoren 

vo Makedonskata berza za hartii 

od vrednost AD Skopje. No, so po- 

~etokot na izdavawe na t.n. kontinuirani 

dràvni obvrznici, vo 

RM se vospostavi i t.n. pazar preku 

{alter, koj e organiziran od 

Narodnata banka na RM, a go so~inuvaat 

finansiskite institucii 

koi moàt direktno da trguvaat 

so dràvnite obvrznici, bez posredstvo 

na berzata. Inaku, sekundarniot 

berzanski pazar na HV vo 

RM vo 2005 g. ima pazarna kapitalizacija 

(pazarna vrednost na kotiranite 

HV) od okolu 11,4% od 

BDP, dodeka volumenot na berzanskoto 

trguvawe (t.e. prometot) 

dostignuva okolu 18,3% od BDP 

(spored podatocite vo Izve{tajot 

za tranzicijata na EBOR od 2006 

g.). Na krajot od 2006 g., na oficijalniot 

pazar na MBHV, kotiraa 

akciite na 43 kompanii, so pazarna 

kapitalizacija od 86,5 milijardi 

denari i 7 emisii na dràvni 

obvrznici (edna emisija za starite 

devizni za{tedi i 6 emisii za 

denacionalizacija), so pazarna 

kapitalizacija od 22,4 milijardi 

denari. Vo strukturata na vkupnoto 

trguvawe na berzanskiot pazar 

vo tekot na 2006 g., okolu 72,7% be- 

{e trguvawe so akcii na akcionerskite 

dru{tva, okolu 7,2% be- 

{e trguvawe so dràvnite obvrznici, 

a ostatokot od okolu 20,1% 

bea transakcii povrzani so proda`bata 

na akciite {to dràvata 

gi ima{e vo pogolem broj akcionerski 

dru{tva kako neprivatizirani 

udeli. Od skromnite po~etoci 

napraveni vo 1996 g., so ostvaren 

promet od samo 670 iljadi 

evra, makedonskiot sekundaren 

pazar na HV doìvuva postepen 

rast na trgovskata aktivnost, taka 

{to vo rekordnata 2006 g. ostvaruva 

promet od 176,9 milioni evra. 

Naporedno so toa se razvivaa i samite 

institucii na pazarot na 

HV: Komisijata za HV na RM, Makedonskata 

berza za HV AD Skopje 

i Centralniot depozitar na HV 

AD Skopje. Idniot razvoj na makedonskiot 

pazar na HV }e zavisi 

od porastot na potrebite za dolgoro~no 

finansirawe na pretprijatijata 

i od me|unarodnoto povrzuvawe 

na makedonskiot pazar i 

negovoto integrirawe vo me|unarodniot 

pazar na kapital. 

LIT.: EBRD, Transition Report 2006: Finance 

in Transition, Skopje, 2006; Komisija za hartii 

od vrednost na Republika Makedonija, 

Izve{taj za rabotata na Komisijata za 

hartii od vrednost na Republika Makedonija 

vo 2006 godina, Skopje, 2007; Komisija 

za hartii od vrednost na Republika 

Makedonija, Pazarot na hartii od vrednost 

vo Republika Makedonija: denes i 

utre, Skopje, 2006; Makedonska berza na


hartii od vrednost AD Skopje, 10 godini 

Makedonska berza, Skopje, 2006; NBRM, 

Izve{taj za bankarskiot sistem i bankarskata 

supervizija na Republika Makedonija 

vo 2006 godina, Skopje, 2007; 

NBRM, Godi{en izve{taj 2005, Skopje, 

2006; V. Filipovski, Finansiskiot sektor 

i ekonomskiot razvoj vo Republika 

Makedonija, Otvoreni predizvici na Makedonskata 

ekonomija, MANU, Skopje, 

2004, 357-379; V. Filipovski, Pazarot na 

kapital i razvojot na finansiskiot sektor 

vo procesot na ekonomska tranzicija, 

doktorska disertacija, Skopje, 2002; 

//www.mse.org.mk//, Godi{en bilten na 

Makedonskata berza za hartii od vrednost 

2006. V. F. 

PAZAROT NA TRUDOT I NE- 

VRABOTENOSTA. Ekonomijata 

na trudot se obiduva da gi objasni 

funkcioniraweto na pazarot i 

dinamikata na trudot. Makroekonomijata 

na pazarite na trudot gi 

opfa}a vrabotenosta i nevrabotenosta 

kako nivoa (stock varijabli) 

i stapkata na vrabotuvawe kako 

dinami~ki parametar. Mikroekonomijata 

e predominantno so 

neoklasi~na osnova i gi objasnuva 

ramnoteàta na pazarot na 

trudot, fleksibilnosta, elasti~nostite 

i platite. Pazarite na 

trudot, na kapitalot, na uslugite 

i na proizvodite se osnovnite pazari 

vo koi operiraat firmite i 

individuite. Pazarot na trudot 

funkcionira preku interakcija 

na rabotnicite i rabotodava~ite. 

Pokraj opredeleni specifi~nosti 

i institucii, koi ne se 

sretnuvaat na drugite pazari, 

fundamentalnite karakteristiki 

i mehanizmi na funkcioniraweto 

na pazarot na trudot se bliski 

na drugite pazari. Od tie 

pri~ini, analizata na pazarot na 

trudot se potpira na istite generalni 

principi za alokacija na 

resursite. Ekonomijata na trudot 

specifi~no ja analizira ponudata 

na uslugite na trudot (rabotnicite), 

pobaruva~kata na uslugite 

od trudot (rabotodava~ite) 

i so niv povrzanite obrasci na 

naemnini, vrabotenost i dohodi. 

Ekonomistite smetaat deka efikasnosta 

na trudot e pod vlijanie 

na obrazovanieto, znaeweto i socijalniot 

sistem. Nevrabotenosta 

vo ekonomskite termini se pojavuva 

koga postojat adekvatno 

kvalifikuvani rabotnici koi se 

podgotveni da rabotat spored 

preovladuva~kite naemnini, no 

ne moàt da najdat vrabotuvawe. 

Vo strukturata na dene{nite pazari 

na trudot dominiraat glavno 

tri tipa nevrabotenost: frikciska, 

strukturna i cikli~na. 

Polnata vrabotenost, ili namaluvaweto 

na nevrabotenosta e me- 

|u dominantnite celi na mnogu 

vladi. Vo periodot pred Vtorata 

svetska vojna, Makedonija se 

vklopuva{e vo tipi~nite karak- 

teristiki na nerazviena, agrarna 

zemja so nad 75% od naselenieto 

angaìrano vo zemjodelskite aktivnosti. 

Modelot na forsirana 

industrijalizacija, pridruèn 

so visoki kapitalni investirawa 

i obemni transferi na resursite, 

dovede do brza deagrarizacija i 

napu{tawe na zemjodelstvoto i 

ruralnite naselbi. Razvojot na 

industrijata i brzata urbanizacija 

povle~e golemi kontingenti 

naselenie vo sekundarniot sektor: 

industriskata vrabotenost i 

grade`ni{tvoto. Intenzivnite 

strukturni pomestuvawa simultano 

se odrazuvaat i vrz strukturata 

na vrabotenosta. U~estvoto 

na zemjodelskoto vo vkupnoto naselenie 

e namaleno od 71%, 1948 

g., na 22%, 1981 g. U~estvoto na 

industriskite rabotnici vo istiot 

period se zgolemuva od 22%, 

1952 g., na 38,5%, 1981 g. Vo strukturata 

na vrabotenosta dominira{e 

nisko produktivniot industriski 

i zemjodelski trud. Ekstenzivniot 

model na ekonomski 

rast dovede do tendencisko opa- 

|awe na efikasnosta vo upotrebata 

na resursite i do namaluvawe 

na kapacitetot za vrabotuvawe. 

Preminot od ekstenziven vo 

intenziven model od sredinata na 

{eesettite godini ja pokaà 

prikrienata nevrabotenost (disguised 

unemployment) i dovede do 

raste~ka, otvorena nevrabotenost. 

Vo {eesettite i sedumdesettite 

godini, me|u drugoto kako 

posledica na ograni~eniot kapacitet 

na ekonomijata da generira 

rabotni mesta, dojde do zna- 

~itelen odliv na rabotnata sila 

vo stranstvo. I pokraj zna~itelniot 

porast na vrabotuvaweto vo 

doma{nata ekonomija, brojot na 

licata {to baraa rabota tendenciski 

raste{e, od 6 000, 1952 g., na 

128 000, 1984 g. Po osamostojuvaweto, 

dolgata tranzicija i otsustvoto 

na zna~itelen ekonomski 

rast go izostrija problemot na 

nevrabotenosta do nivo na centralen 

ekonomski i socijalen 

problem. Nasproti zna~itelnite 

reformski obidi, makroekonomskite 

indikatori na makedonskata 

ekonomija se nepovolni. Spored 

pogolem broj izvori, i pokraj 

oddelni kontroverzii povrzani 

so statisti~kite podatoci, Makedonija 

spa|a vo zemjite so najvisoki 

stapki na nevrabotenost 

vo Evropa. Perzistentno visokata 

nevrabotenost, pove}e otkolku 

niskiot dohod, pretstavuva 

klu~niot faktor na siroma{tijata. 

Prakti~no, vo razli~ni stepeni, 

prisutni se site poznati 

tipovi na nevrabotenost. Nevrabotenosta 

e od prete`no strukturen 

karakter, obeleèna so viso- 

PAZAROT 

ka stapka na dolgoro~na nevrabotenost 

i so nisko obrazovno nivo 

na nevrabotenite. Pokraj strukturnite 

dispariteti, ponudata na 

trudot fundamentalno e pogolema 

od pobaruva~kata. Postoi {irok 

ras~ekor pome|u ponudata i 

pobaruva~kata, pazarot na trudot 

e segmentiran i e vo dlaboki distorzii. 

Vo standardnite analiti~ki 

modeli, za razlika od makedonskiot 

slu~aj, nevrabotenosta 

e zadocnet indikator na ekonomskiot 

ciklus vo fazata na opa|awe 

na realniot rast na BDP. 

Niskata stapka na ekonomski 

rast poslednive dve decenii e 

glavna pri~ina za visokata nevrabotenost. 

Ostrite kontrakcii 

na ekonomskata aktivnost za vreme 

na tranziciskiot period go 

podignaa nivoto na neformalna 

vrabotenost. Bavnoto restrukturirawe 

na ekonomijata dava slika 

na stagnantna ekonomija. Centralen 

problem, koj se odrùva, 

pretstavuva nedostigot na pobaruva~ka 

za trud vo formalniot 

sektor. Vkupnata ekonomska situacija 

ima seriozni implikacii 

vo sproveduvaweto na natamo{nite 

reformi vo ekonomijata od 

postprivatizacioniot period i 

specifi~no vo pazarot na trudot. 

Broj na vraboteni i nevraboteni 

lica (vo iljadi) 

Godina Vraboteni Nevraboteni 

1996 542 257 

1997 506 287 

1998 531 284 

1999 538 261 

2000 543 261 

2001 583 263 

2002 549 263 

2003 545 316 

2004 523 309 

Izvor: Dràven zavod za statistika 

(2005), Anketa za rabotnata sila (2004), 

Labor Force Survey (LFS). 

Namaluvaweto na nevrabotenosta, 

koja e me|u najserioznite ekonomski 

i socijalni problemi, bara 

bitni institucionalni promeni, 

podigawe na vkupnata faktorska 

produktivnost, na efikasnosta 

i konkurentnosta na makedonskata 

ekonomija, dinami~en ekonomski 

rast, adekvatni socijalni 

politiki i poadekvatna distribucija 

na dohodot i na resursite. 

LIT.: Dràven zavod za statistika, „Godi{nik#, 

soodvetni godini; Nacionalna 

strategija za ekonomski razvoj na Republika 

Makedonija – razvoj i modernizacija, 

MANU, Skopje 1997; World Bank: Macedonia, 

Country Economic Memorandum, Tackling Unemployment, 

Report No. 26681–MK, 2003. G. Pet. 

P 

1107

P PAICIJ MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

PAISIJ (HV v.) – ohridski arhiepiskop. 

Prvpat se spomnuva vo 

1565 g., koga pretsedatelstvuval 

na Carigradskiot crkoven sobor 

protiv vselenskiot patrijarh Joasaf 

II. Vo tekot na 1566 g. mu dal 

~etiri gramoti na novonazna~eniot 

vladika na Italijanskata 

pravoslavna eparhija mitropolitot 

Timotej. Bil arhijerej so silna 

inicijativa i sposobnost. 

LIT.: Hr. Sil®nov, Osvoboditelnite 

borbi na Makedoni®, t. 1, Sofi®, 1995; J. 



(patrijar{ija), „Godi{en zbornik na Bogoslovskiot 

fakultet Sv. Kliment Ohridski#, 


Pajak Planina 

PAJAK – srednovisoka planina 


Grcija. Se nao|a pome|u dolinata 

na Vardar na istok, Meglenskata 

Kotlina na zapad, Solunskata 

Kampawa na jug, a na sever se nadovrzuva 

na planinata Koùf. Vo 

morfolo{ki pogled se izdvojuvaat 

tri delovi: Ganda~ na istok i 

Pajak na zapad, koi pretstavuvaat 

dve glavni paralelni bila – kosi, 

koi me|u sebe se izdvoeni so dlabokata 

dolina na Gramo{ka Reka. 

Na Ganda~ najvisok e istoimeniot 

vrv (1.606 m), a na Pajak najvisok 

vrv e Matersi (1.506 m). Severniot 

del na Pajak Planina vo sporedba 

so prethodnite e zna~itelno 

ponizok i vo nego e razviena izvorskata 

~elenka na Gramo{ka 

Reka. Pogolema naselba e gradot 

Gumenxe. Glavno e naselena so Makedonci 

i Vlasi. T. And. 

PAJACI (Aranea) – ~lenkonogi 

insekti. Kaj niv e jasno oddelen 

glavogradot od stomakot, koj e 

za{titen so cvrsta obvivka – kutikula; 

na stomakot moè da ima 

pajaìnesti bradavici. Nekoi 

pajaci poseduvaat silni heliceri 

so koi go zgrap~uvaat plenot, a 

nekoi lovat so pajaìna. Naj~est 

plen im se insektite poradi {to 

se smetaat za korisni organizmi. 

Pajaci: a) pajak krsta{, b) doma{en pajak, v) voden pajak 

1108 

Poseduvaat otrovni `lezdi {to 

im sluàt za ubivawe na plenot. 

Otrovot na oddelni pajaci dejstvuva 

na nervniot sistem, a kaj 

drugi predizvikuva nekroza na 

kasnatoto mesto. Naseluvaat razni 

mesta so razli~na nadmorska 

viso~ina (visoki planini, slatki 

vodi, {umi, trevni povr{ini 

i ~ove~ki ìveali{ta). Vo svetot 

se poznati okolu 30.000 vidovi. 

Vo Makedonija od ovoj red se 

registrirani 558 vidovi, od koi 

16 se endemi~ni. Najpoznati vidovi 

se: pajak krsta{ (Araneus diadematus), 

voden pajak (Argyroneta 

aquatica Clerck.), doma{en pajak 

(Tegenaria domestica Clerck) i otrovnite 

vidovi (duri i za ~ovekot) 

tarentula (Tarentula cuneata 

Dahl & Dahl) i crna vdovica (Latrodectus 

tredecimgutatus Rossi). 






Skopje, 2003. V. T. K. – M. Kr. 

Narodnoto oro †Pajdu{ka# 

„PAJDU[KA“ ‡ narodno oro za 

me{an sostav. Osobeno e popularno 

kaj igraorkite, rasprostraneto 

na po{irokiot balkanski 

prostor. Najpove}e se sre}ava 

vo Makedonija, Bugarija i Grcija. 

Se igra vo 5/16 (2,3) ritam. 

Racete se dràt za kitkite slobodno 

spu{teni nadolu. Isklu~itelnata 

posebnost na koreografskata 

sodrìna proizleguva od 

unikatnoto prekrstuvawe na ~ekorite 

na desnata preku levata 

noga i istovremenoto potskoknuvawe 

vo vid na kucawe. 


ora, Skopje, 1977, 109. \. M. \. 

PAJONIJA (Paionia) ‡ anti~ka 

oblast po sredniot tek na r. Aksij 

(Vardar) i bazenot na r. Astibo 

(Bregalnica) i dràva na Pajoncite 

(prva polovina na IV v. ‡ 

ok. 230 g. pr.n.e.). Prvpat e spomnata 

vo Homerovata Ilijada. Prv 

Karta na Pajonija (vo razni vremenski periodi) 

poznat pajonski kral e Agis (do 

359 g. pr.n.e.). Od pajonskata vladetelska 

dinastija poznati se i 

Likej, Patraj, Avdoleon, Ariston, 

Leon i Dropion. Nejzina najgolema 

naselba, a moèbi i prestolnina 

bil gradot Vilazora, koj 

verojatno se nao|al na lokalitetot 

Gradi{te kaj s. Kne`je, Svetinikolsko. 

Pajonija ja priznala 

vrhovnata vlast na Filip II Makedonski 

(358 g. pr.n.e.). Podocna 

(ok. 230 g. pr.n.e.) ju`nite delovi 

na Pajonija potpadnale pod di- 

rektna makedonska vlast, a severnite 

delovi pod vlasta na Dardancite. 

Pajonskata kowica u~estvuvala 

vo pohodot na Aleksandar 

III Makedonski na Istok. Vo 

vremeto na rimskata vlast nejzinata 

teritorija bila podelena 

me|u tri meridi {to verojatno 

imalo presudna uloga za polnoto 

is~eznuvawe na etnografskiot 

poim Pajonija. 


pr.n.e., Skopje, 1999. K. M.-R. 

PAJONCI (Paiones) ‡ paleobalkanska 

populacija od indoevropsko 

poteklo, bliska na Brigite. 

Etnonimot ima zbiren karakter, 

zaedni~ki za pove}e plemiwa. 

Pokraj Pajoncite, vo pajonskata 

grupa plemiwa spa|ale: Agrijanite, 

Astraite, Deronite, Doberite, 

Iorite, Laijaite, Pajoplite i 

Siropajoncite. @iveele okolu 

tekot na r. Aksij (Vardar) i Stri-


mon (Struma), na prostorot me|u 

niv, po tekot na rekite Bargala 

(Bregalnica) i Pont (Strumica). 

Nivnata teritorija na sever se 

prostirala do izvorite na r. 

Strimon, na zapad do Pelagonija i 

na jug do Egejskoto More. Pri ekspanzija 

na Makedonskoto Kralstvo 

na sever, bile istisnati od 

del od ju`nite teritorii. Vo V v. 

pr.n.e. ìveele okolu sredniot i 

gorniot tek na 

Aksij i gorniot 

tek na Strimon. 

Tokmu od toj period 

i doznavame 

za pajonskite 

plemiwa Agrijani 

i Laijai. 

Mitolo{kite 

podatoci za niv 

naveduvaat ne- 

Moneta na Laijaite 

kolku genealo{ki linii: spored 

Homer, nivniot voda~ Asteropaj 

bil sin na Pelagon i vnuk na Aksij 

i Periboja, spored Herodot, 

bile potomci na Tevkrite od Troja 

i, spored Strabon, srodnici so 

Frigite. Imale svoja dràva vo 

periodot od prvata polovina na 

IV v. – ok. 230 g. pr.n.e. 

IZV.: Homeri, Illias, Lipsiae, 1910; Herodoti, 

Historia, Oxonii, 1927; Strabonis, Geographica, 

I-III, Lipsiae, 1895-1913. 



PAJOPLI (Paioplai) – paleobalkanska 

populacija od pajonskata 

grupa plemiwa {to ja naseluvala 

teritorijata na sever od planinata 

Pangaj. Gi spomnuva Herodot 

vo svojata Istorija (V v. 

pr.n.e.). Vo vremeto na persiskoto 

pokoruvawe na Pajonija, po naredba 

na persiskiot kral Darej I, 

tie bile preseleni vo Azija (511 

pr.n.e.). Sepak, eden del od niv ostanale 

vo svoite krai{ta ili se 

vratile nazad od Azija, bidej}i 

Herodot spomnuva deka persiskiot 

kral Kserks gi odminal pri 

pohodot vo 480 g. pr.n.e. 

IZV.: Herodoti, Historia, Oxonii, 1927. 



Gan~o 

Pajtonxiev 

PAJTONXIEV, Gan~o (Veles, 

30. VII 1905 ‡ Skopje, 20. XII 2002) 

‡ ve`ba~ vo sportska gimnastika, 

nastavnik po fizi~ko vospituvawe 

i etnokoreolog. ^len i instruktor 

na sokolski organizacii 

(1920‡1941). Po Vtorata svetska 

vojna ~lenuval vo brojni fiskulturni 

sojuzi i zdruènija, kako 

stru~no lice i avtor na akademski 

sostavi i sletski ve`bi. Kako 

sorabotnik na Institutot za 

folklor, snimil preku 7.500 narodni 

tvorbi (10. I 1952 ‡ 27. XII 

1967), a zna~ajni delovi od niv se 

objaveni vo trite knigi „Makedonski 

narodni ora#, vo koavtorstvo 

so @. Firfov i samostojno. 

BIBL.: Makedonski narodni ora so koreografski 

znaci i teminologija, Koreografskoto 

pismo go sostavile i ovaa 

zbirka ja uredile @ivko Firfov i Gan- 

~o Pajtonxiev, Skopje, knigoizdatelstvo 

„Ko~o Racin#, 1953; Makedonski narodni 

ora od Male{evsko, Del~evsko, Ko~ansko, 

Svetinikolsko, [tipsko, Radovi{ko, 

Strumi~ko i Valandovsko, kniga 

1, Institut za folklor, Skopje, 1973. 

LIT.: Gan~o Pajtonxiev (avtobiografija), 

„Prilozi za istorijata na fizi~kata 

kultura#, Skopje, 1983, 106–124. Dr. O. 

Rajko 

Paka{ki 

PAKA[KI, Rajko (Belgrad, 12. 

IX 1932 ‡ Amsterdam, 11. V 1993) ‡ 

baletski igra~ i pedagog. Balet 

u~i vo Baletskoto u~ili{te „Luj 

Davi~o# vo Belgrad. Apsolvira 

na Filolo{kiot fakultet vo 

Skopje. ^len na Baletot pri 

MNT (1953‡1969). Specijalizira 

na Dràvniot institut za teatarska 

umetnost vo Moskva (1961‡ 

1962). Direktor na Baletskoto 

u~ili{te vo Skopje (1962‡1964). 

[ef na Baletot pri MNT (1976‡ 

1977). P. ja prodolùva karierata 

kako baletski pedagog vo: Zagreb, 

Dizeldorf, Esen, Viena, 

Minhen i vo Amsterdam. 

ULOGI: \avol (F. Lotka, „\avol na selo#), 

Mlad Grk (S. Hristi}, „Ohridska legenda#), 

Arlekin (P. I. âjkovski, „Lebedovo 

ezero#) i dr. Em. X. 

PAKOVSKA, Elpida (Pirej, Grcija, 

15. XII 1935) ‡ balerina. 

Sredno baletsko u~ili{te zavr- 

{uva vo Skopje vo klasata na \. 

Makedonski i N. Kirsanova. Specijalizira 

vo Moskva kaj M. Semjonova 

i O. Lepe{inska. Igra vo 

Baletot pri MNT (1950‡1974), 

kade {to stanuva i negova prvenka. 

Balerina so sigurna i virtu- 

PALATATA 

Elpida 

Pakovska 

vo ulogata 

na @izel 

ozna tehnika i so dlaboka ekspresivnost 

pri kreiraweto na ulogite. 

Vo 1963 g., kako pretstavnik 

na RTV Skopje, vo pridru`ba na J. 

Pa{ti, u~estvuva vo prvata televiziska 

emisija emituvana od TV 

studioto vo Belgrad. 

ULOGI: Julija (S. Prokofjev, „Romeo i 

Julija#), @izel (A. Adam, „@izel#), Odilija 

(P. I. âjkovski, „Lebedovo ezero#) 

i dr. Em. X. 

PAKOVSKI, Gligor (Gali~nik, 

27. IV 1932) ‡ ton-snimatel i tonski 

montaèr. Se vrabotuva vo 

†Vardar film# (1953). Za makedonskata 

kinematografija ostvaruva 

pove}e od 160, od koi samostojno 

16 igrani filma. Isto taka, 

samostojno realizira u{te desetina 

filma nadvor od Makedonija. 

V. Masl. 

PALAVIÎNO, Gij (XIII v.) – 

markiz od Vodonica. Vo otsustvo 

na solunskiot kral Dimitrij, papata 

Honirij III go postavil za 

komandant na Solun (1223), koj 

bil opsaden od epirskiot vladetel 

Teodor I. Ne ja dobil vetenata 

pomo{ od Carigrad, Moreja, 

Atina i Italija, po {to gradot 

go predal (XII 1224). 

LIT.: D. M. Nicol, The Despotate of Epiros, 

Oxford, 1957. B. Petr. 

PALAMAREVI], Slobodan Todorov 

(Skopje, 30. XI 1906 ‡ Vrawe, 

Srbija, 28. VII 1987) ‡ hirurgortoped. 

Med. f. zavr{il vo Zagreb 

(1930). Specijaliziral vo 

Skopje, Strazburg i Belgrad. Od 

1945‡1951 bil na~alnik na Hirur{ko 

odd. vo VB vo Skopje. 

Primarius od 1951. Habilitiral 

na Med. f. vo Skopje (1961). Od 

1961 do 1967 g. raboti vo Ortopedsko‡traumatskata 

bolnica za kostno-zglobna 

TBC vo Ohrid i vo 

Ortopedskoto odd. vo Bitola 

(1962‡1963). Sl. M. P. 

PALATATA NA PARTENIJ 

VO STOBI – najreprezentativniot 

rimski stanben objekt. Zazema 

cela insula vo centralniot 

del od gradot i se sostoi od dve 

stanbeni celini i od ekonomski 

del, koi se vkopani vo kosiot teren, 

i kat {to se izdiga nad niv. 

Palatata pripa|a na peristilni- 

P 

1109

P PALEOZOJSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Palatata na Partenij vo Stobi 

ot tip gradbi, koi se poznati vo 

helenisti~kiot svet, a vo rimskiot 

period prifateni i na mediteranskite 

prostori. Okolu 

golemiot peristil, so cvetni lei 

i fontana, se koncentrirani: 

rasko{nata trpezarija, eksedrata, 

prostoriite za dneven odmor i 

za priem na posetiteli, kako i 

drugite pomo{ni prostorii. 

Ovoj del od objektot ponekoga{ e 

imenuvan kako Teodosijanska palata. 

Vo peristilot bile pronajdeni 

bronzeni statueti na astiri, 

Apolon, Afrodita i mermernite 

skulpturi na Posejdon i na 

Higija, koi poteknuvaat od helenisti~kiot 

i od ranorimskiot 

period. Podovite vo gradbata bile 

dekorirani so mozaici vo opus 

tesellatum i opus sectile. Od dekorativnata 

plastika se izdvojuvaat 

dekorativnite elementi vo golemata 

fontana, stolbovite i kapitelite 

so tordirani kaneluri. 

Ekonomskiot del go so~inuvaat 

pove}e nadzemni prostorii, kako 

i tri zasvodeni vizbi. Objektot 

bil izgraden vo po~etokot na IV 

v., a kon krajot na vekot pretrpel 

izvesni izmeni kako rezultat na 

pregraduvawata na oddelni prostorii. 

Od sredinata na V do docniot 

VI v. nad celata gradba egzistirale 

pove}e rusti~ni ku}i. 

LIT.: B. NestoroviÊ, Iskopavawa u Stobima, 

„Starinar#, VI, Beograd, 1931, 109– 

114; X. Vajzman, Stobi, vodi~ niz anti~kiot 

grad, Titov Veles, 1973, 47–52; D. Gerasimovska, 

Anti~ki ku}i vo Makedonija, 

Skopje, 1996, 43-65. D. G. 

PALEOZOJSKA ERA – traela 

okolu 320 mln. godini (570–250 

mln. g.). Podelena e na kambriski, 

ordoviciski, silurski, devonski, 

karbonski i permski period. 

Vo Makedonija paleozoikot 

e {iroko rasprostranet vo Zapadnomakedonskata 

i Vardarska- 

1110 

ta zona, a na pomal prostor se javuva 

i vo Osogovsko-male{evskiot 

masiv. Poradi pretrpenite 

tektonsko-metamorfni promeni 

na sedimentnite masi, paleozoikot 

e dosta siroma{en so fosili 

i ne e podetalno stratigrafski 

ras~lenet. Pretstaven e so dva 

osnovni kompleksa od staropaleozojska 

starost, me|usebno razli~ni 

po litostratigrafskite 

karakteristiki i po stepenot na 

metamorfizmot. Postariot, kambrisko-ordoviciumski 

kompleks 

e izgraden od niskometamorfni 

filiti~ni i zeleni {krilci, 

metadijabazi, metagabrovi i metarioliti, 

so malku mermeri. Silursko-devonskiotanhimetamorfen 

kompleks e izgraden od podolno 

nivo na argilo{isti i metapeso~nici, 

vo koj vo Zapadnomakedonskata 

zona se javuvaat 

zna~ajni nao|ali{ta na {amozitsiderit-magnetitski 

i manganski 

rudi, i pogorno nivo od karbonatni 

{krilci i mermeri. Dvata 

kompleksa me|usebno se vo diskordanten 

odnos, a vo Zapadnomakedonskata 

zona i Osogovskomale{evskiot 

masiv se probieni 

so hercinskite granitoidi. 

LIT.: N. Dumurxanov, Devonski magmatizam 

vo Zapadnomakedonskata zona, „Geologika 

Makedonika#, III, No. 1, [tip, 

1987–88; M. Arsovski, Tektonika na Makedonija, 

monografija, 1997. N. Dum. 

PALIKRU[EVA, Galaba Borisova 

(Vinica, 6. V 1928) ‡ istori~ar 

i etnolog, nau~en sovetnik 

i univerzitetski profesor 

(vo penzija). Diplomirala na 

Filozofskiot fakultet ‡ grupa 

Etnologija vo Skopje. Doktorirala 


‡ Katedra za istorija na tema 

„Islamizacijata na Torbe{ite 

i formiraweto na torbe{kata 

subgrupa# (6. XI 1965). Podolgo 

vreme bila vrabotena na Prirodno-matemati~kiot 

fakultet, 

a potoa vo Institutot za nacionalna 

istorija vo Skopje, kako 

vi{ nau~en sorabotnik vo Oddelenieto 

za osmansko-turskiot 

period (1967‡1979). Podocna rabotela 

kako istraùva~ na narodnite 

obi~ai i igri i direktor 

na Institutot za folklor 

vo Skopje (15. III 1979 ‡ 30. IV 

1984). 


istorija, Skopje, 1978, 99; 50 godini 

Institut za folklor. Bibliografija 

na izdanijata na Institutot za folklor 

„Marko Cepenkov# ‡ Skopje i na 

magisterskite i doktorskite disertacii 

na sorabotnicite 1950‡2000. 

Podgotvila Mirjana Anastasova, Skopje, 

2000, 147. S. Ml. 

Parapetna plo~a od kancelot na bazilikata vo Palikura 

PALIKURA – ranohristijanska 

bazilika, smestena na platoto po 

dolìnata na desniot breg na rekata 

Crna pred slivot vo Vardar, 

anti~kiot grad Stobi i isto~no 

od seloto Palikura kaj Negotino. 

Bazilikata e podignata vrz 

postara rimska gradba, a samata 

poteknuva od docniot V –raniot 

VI v. so podocne`na faza na razvitok 

vo sredinata na VI v. Delumno 

za~uvanite arhitektonski 

ostatoci na terenot poso~uvaat 

na postoewe na trikorabna bazilika 

pridruèna so verojaten osmogonalen 

martirium na isto~nata 

strana, obata del od po{irok 

verski kompleks, manastir. 

Terenot okolu crkvata vo sredniot 

vek sluèl za pogrebuvawe. 

LIT.: B. Aleksova, Stobi, bazilikata 

vo Palikura, 1981 g., GZFF, 10 (36), Skopje, 

1983, 135-192. Q. X. 

PALIKURSKA NEKROPOLA 

(Stobi) ‡ leì na 1,7 km ju`no od 

Stobi i 0,6 km severozapadno od 

Palikura. Pome|u mostot na Crna 

Reka i ranohristijanskata bazilika 

vo 1987 g. se otkrieni 16 

srednovekovni grobovi, kako del 

od edna prostrana nekropola. 

Pogrebuvaweto e vr{eno vo ednostavni 

konstrukcii ‡ cisti od 

kamen i tuli. Nekropolata datira 

od krajot na XI do XIII v. Ot-


Bronzeni prsteni od Palikurskata nekropola, Stobi 

krieniot nakit (obetki, nau{nici 

od tokajski tip, stakleni i metalni 

belezici i prsteni) kulturno 

se vrzuva za teritorijata 


LIT.: Milan Ivanovski, Srednovekovna 

nekropola vo reonot na Palikurskata 

bazilika kaj Stobi, Zbornik posveten 

na Bo{ko Babi}, Prilep, 1986, 

97‡107. M. I. 

Ibe 

Paliku}a 

PALIKU]A, Ibe [erif (Debar, 

1927 ‡ s. [utovo, Ki~evsko, 

22. IX 1944) ‡ naroden heroj od 

NOAVM, Albanka. Se povrzala 

so NOD, stanala ~len na SKOJ 

(od 1942) i na MK na SKOJ (od juni 

1943), ~len na KPJ (juli 1943), 

sekretar na MK na KPJ, a potoa i 


KPM vo Debar. Bila borec na 

Debarskiot mladinski bataljon 

(od oktomvri 1943), zamenik politi~ki 

komesar na bataljon na 

êtvrtata {iptarska NO brigada, 

a potoa i na Brigadata. Te{ko 

raneta vo borbite kaj Premka, po 

dva dena po~inala. Proglasena e 

za naroden heroj na Jugoslavija (8. 

X 1953). 

LIT.: S(pase) [uplinovski, [esnaesetgodi{nata 

†Fqaka#. Tri decenii od 

smrtta na narodniot heroj Ibe Paliku}a, 

†Nova Makedonija#, XXX, 9938, Skopje, 21. 

IX 1974, 2; Jordan Dobrevski, Zad portata, 

†Na{ svet#, XV, 528, Skopje, 22. IX 

1976, 20; Ilija Jordanovski, Taka umiraa 

narodnite heroi. 35 godini od zaginuvaweto 

na Ibe Paliku}a i Vera Joci}, †Makedonija#, 

XXVI, 310, Skopje, 1979, 10–11; 

Jovan Pavlovski, Ibe Paliku}a smrtno 

raneta, †Nova Makedonija#, XXXVI, 

11925, Skopje, 4. IV 1980, 5; D-r Simo Mladenovski, 

NOB i Revolucijata vo Jugoslavija 

i u~estvoto na pionerite, Del~evo, 

1986, 229-234. S. Ml. 

PALFI, Ladislav (Subotica, 8. 

XI 1924) ‡ pijanist i kompozitor. 

Pijano studira na Muzi~kata 

akademija vo Zagreb (E. Vaulin i 

S. Stan~i}) ikajM. Feler. Iska- 

ùvaj}i ja rano svojata muzi~ka 

nadarenost, P. javno nastapuva 

u{te od sedumgodi{na vozrast. 

Vo Skopje (1947) stanuva eden od 

najpoznatite solisti, osobeno 

pijano-pridruùva~ na makedonski 

i stranski umetnici. Istovremeno 

i komponira, raboti kako 

pedagog, korepetira vo Skopskata 

opera. Bil muzi~ki urednik vo 

Radio Skopje. Kako kompozitor 

sozdal nekolku desetici kompozicii, 

glavno za pijano, no i dela 

za orkestar, kamerni dela i 

filmska muzika. B. Ort. 

PALÎWA (Troglodytidae) – familija 

sitni insektojadni ptici 

od podredot 

na ptici-peja~ki(Oscines). 

Vo Evropa 

e prisuten 

samo eden 

vid, koj se 

Pal~e 

sre}ava i kaj 

nas: pal~e, 

orev~e ili 

car~e (Troglodytes troglodytes). 


trends and conservation status, „BirdLife International 




„PAQURCI# – zemjena brana so 

pridru`ni objekti, na rekata Luda 

Mara, sprotivodno od Bogdanci. 

Visoka e 21,1 m, vo krunata 

dolga 310 m, so vkupen volumen na 

teloto 185.000 m 3 (zemja), formira 

akumulacija od 2,9 milioni m 3 . 

Zavr{ena e vo 1982 g., a sluì za 

Zemjenata brana †Paqurci# 

Ladislav 

Palfi 

PANARET 

navodnuvawe. Pridru`ni objekti: 

~elen prelivnik so povr{inski 

odvod (saniran 2006 g.), temelen 

ispust. Q. T. 

Berba na pamuk 

PAMUK (Gossipium sp. L.) – zazema 

prvo mesto vo svetot od vlaknodavnite 

kulturi. Vlakno obrazuva 

na semeto. Od 100 kg surov 

pamuk se dobivaat okolu 32 kg 

vlakno, eden kg linter (kuso 

vlakno) i 67 kg seme. Kusoto vlakno 

se koristi za: medicinska vata, 

filtri, filmski lenti, polnewe 

du{eci, eksplozivni sredstva. 

Od semeto se dobiva maslo 

(17-19%) za tehni~ki celi (sapun, 

glicerin), no ako se rafinira 

moè da se koristi i za jadewe. 

Vo RM prose~no se dobivaat 824 

kg/ha surov pamuk, {to e 276 kg 

~isto vlakno, no so polna agrotehnika 

i 1.500 kg/ha surov pamuk, 

odnosno 500 kg/ha ~isto vlakno. 

Vo tropskite krai{ta e mnogugodi{no, 

a vo umereniot pojas ednogodi{no 

rastenie. P. Iv. 

PANARET (XVII v.) ‡ ohridski 

arhiepiskop (1670/71). Se spomnuva 

kako arhiepiskop vo re{avaweto 

na eden praven spor (vtorata 

polovina na 1671), a potoa kako 

porane{en arhiepiskop (1683 i 

1864). Dobrovolno se povlekol od 

funkcijata. 





P 

1111

P PANGOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 



(patrijar{ija), „Godi{en zbornik# na Bogoslovski 


kn. 8, Skopje, 2002, 74. S. Ml. 

PANGOVSKI, Ivan Iliev (Gali~nik, 

26. II 1926 ‡ Skopje, 14. I 

1992) ‡ dermatovenerolog, prof. 

na Med. f. vo Skopje. Med. f. zavr{il 

vo Skopje (1954), a specijaliziral 

(1962) i habilitiral 

(1972) od oblasta na profesionalnite 

alergiski bolesti. Osnovopolo`nik 

e na alergolo{kata 

ambulanta. Bil {ef na oddel i 

{ef na Katedrata za dermatovenerologija. 

Avtor e na pove}e od 

100 stru~ni trudovi. Od Zdruènieto 

na dermatovenerolozite na 

Bugarija dobil titula Socius honoris 

causa. Q. P. 

PANGOVSKI, Ivko (Gali~nik, 

20. VI 1931) ‡ sportski novinar, 

radioreporter i stenograf. Od v. 

†Edinstvo# pominuva (1948) vo 

Radio Skopje, kade {to ostana do 

penzioniraweto (1989). Sportski 

reporter so prepoznatliv glas i 

stil vo prenosite, osobeno na 

fudbalskite natprevari. Objavil 

pove}e trudovi od istorijata 

na makedonskiot sport. J. F. 

PANDEVSKI, Manol (s. Gabrovo, 

Strumi~ko, 3. IX 1925 ‡ Skopje, 

21. V 1998) ‡ istori~ar, ~len na 

MANU. Osnovno i sredno obrazovanie 

zavr{il vo Strumica i 

Petri~, diplomiral na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje, grupa 

istorija (1954) i doktoriral so 

temata †Politi~kite partii i 

organizacii vo Makedonija 1909- 

1912# (1965). Po vrabotuvaweto vo 

1112 

Ivko 

Pangovski 

Manol 

Pandevski 

INI (1957), bil na istraùva~ki 

prestoi vo Belgrad, Zagreb, Sofija, 

Moskva, Leningrad i Pariz. 

So referati u~estvuval na golem 

broj nau~ni sobiri vo zemjata i vo 

stranstvo. Bil ~len na razni redakcii, 

glaven urednik na sp. 

†Glasnik# na INI i direktor na 

INI (1986 do penzioniraweto na 

1. IV 1987). Toj e eden od koavtorite 

na prvata †Istorija na makedonskiot 

narod# (Skopje, 1969) i 

gi priredil odbranite dela od 

Anastas Mitrev i Dimo Haxi Dimov. 

Bil ~len na Republi~kata 

komisija za kulturni vrski so 

stranstvo i na Jugoslovenskiot 

nacionalen komitet za balkanologija, 

delegat od Jugoslavija vo 

Me|unarodnoto biro na AIESSE, 

~len na Komisijata za jugoslovenski 

prilozi vo Istorijata na 

kulturniot i nau~niot razvitok 

na ~ove{tvoto na UNES- 

KO i dr. Bil izbran za dopisen 

(22. XII 1976) i redoven ~len (24. 

XI 1981) na MANU. Objavil golem 

broj nau~ni trudovi i sobrani dela 

vo pet toma (1987). 

BIBL.: U~itelskoto dvièwe vo Makedonija 

(1893–1912), Skopje, 1962; Politi~kite 


(1908–1912), Skopje, 1965; Mladoturskata 

revolucija i Makedonija, 

Skopje, 1968; Jane Sandanski, Skopje, 1968; 

Strumica i Strumi~ko niz istorijata, 

Strumica, 1969 (so koavtor); Nacionalnoto 

pra{awe vo makedonskoto osloboditelno 

dvièwe, Skopje, 1974; Ilindenskoto 

vostanie vo Makedonija vo 1903 

godina, Skopje, 1978; Makedonija i Makedoncite 

vo godinite na Isto~nata kriza 

1876-1878, Skopje, 1978; Dimitar Vlahov, 

@ivot i delo, Sve~en sobir posveten 

na Dimitar Vlahov, Skopje 1979; Historia 

e popullit Maqedonas, Shkup, 1983. Vnatre{nata 

makedonska revolucionerna organizacija 

i neovrhovizmot (1904-1905), 

Skopje, Jane Sandanski (1872–1915), Skopje, 

1985; Makedonskoto osloboditelno 

delo vo XIX i XX vek, Skopje, 1987: tom 1. 

Nacionalnoto pra{awe vo makedonskoto 

osloboditelno dvièwe (1893–1903); tom 

2. Ilindenskoto vostanie; tom 3. Vnatre{nata 


i neovrhovizmot (1904–1908); 

tom 4. Politi~kite partii i organizacii 

vo Makedonija (1908–1912); Jane Sandanski, 

Bitola, 1988; Makedonija na Balkanot 

XIV-XX vek, istoriografski koordinati, 

Skopje, 1989; Jane Sandanski i mis 

Ston, Skopje, 1992; Makedonija i Balkanot 

vo petrogradskoto spisanie †Sovremenik#(1912–1913), 

Skopje, 1995; Makedonskoto 

dvièwe vo Zapadna Evropa vo 

1903 godina, Dokumenti, Skopje, 1995. 


istorija 1948-1998, Skopje, 1998, 68–77; 

Manol Pandevski 1925‡1998. Spomenica, 

MANU, 1998. S. Ml. 

PANDESKI, Nikola Borisov 

(Ohrid, 27. XI 1948 – Ohrid, 18. VI- 

II 2006) – matemati~ar, red. prof. 

(1998) na PMF. Diplomiral 

(1971) na PMF, magistriral 

(1977) i doktoriral (1984) na Matemati~kiot 

fakultet so temata 

„Maksimalni ideali na algebrata 

H ∞ (B) od ograni~eni funkcii 

Nikola 

Borisov 

Pandeski 

vo edini~nata topka C n# . Bil mentor 

na magisterski i doktorski 

raboti, rakovoditel na proekti i 

prodekan (2003-05) na PMF. 


Skopje, 2006; BU br. 705/’98. N. C. 

PANDILOV, Dimitar – v. AVRA- 

MOVSKI, Dimitar Pandilov 

PANDURSKI, Ilija (s. Suhostrel, 

Gornoxumajsko, Male{evsko, 

28. VI 1925) – ~len na VMRO, vojvoda. 

Vo 1922 g. preminal vo federalisti~kata 

struja i dejstvuval 

vo Gornoxumajsko protiv ~etite i 

milicijata na VMRO. Vo 1923 g. 

preminal vo Male{evijata, se 

stavil vo usluga na vlastite na 

Kralstvoto na SHS, formiral 

kontra~eta za borba protiv ~etite 

na VMRO. Ubien od VMRO. 

LIT.: Atanas Xolev, Spomeni. Premre- 

ìwata na makedonskoto revolucionerno 

dvièwe. Predgovor i redakcija 

prof. d-r Zoran Todorovski, Skopje, 

2003; IvanÍ MihaŸlovÍ, Spomeni III. 

Osvoboditelna borba 1924–1934, Louvain, 

1967. Z. Tod. 

Arso 

Pandurski- 

Ko~o 

PANDURSKI-KOÔ, Arso (Bu- 

~ino, Gornoxumajsko, 11. VII 1912 – 

Lisija, Gornoxumajsko, 29. I 1944) 

– pripadnik na nacionalnoosloboditelnoto 

i komunisti~koto 

dvièwe vo Pirinskiot del na 

Makedonija. Gimnazija zavr{il 

vo Gorna Xumaja, studiral vo 

Svi{tov i vo Sofija. Vo Sofija 

(1938–1942) sorabotuval so Nikola 

Vapcarov i so ~lenovite na 


òk. Bil ~len na Okru`niot komitet, 

zamenik na Nikola Parapunov 

po voena linija (1941– 

1944), komandant na Gornoxumaj-


skiot partizanski odred „Nikola 

Kalap~iev#. Zaradi masovizirawe 

na partizanskoto dvièwe i 

za povrzuvawe so partizanite od 

Vardarskiot del na Makedonija, 

so polovina od Odredot zaminal 

(krajot na 1943 g. i po~. na 1944) na 

desnata strana na r. Struma. Zaginal 

vo borba protiv bugarskata 

vojska, policija i kontra~eta. 

LIT.: Anton Velikov, Arso Pandurski, 

Pirinski sokoli, SofiÔ, 1970; Georgi 

Dòdòv (Drago), Za kogo peÔt murite, 

SofiÔ, 1971. V. Jot. 

PANZOVA, Violeta Van~ova 

(Sveti Nikole, 2. VII 1948) ‡ doktor 

po filozofija, univerzitetski 

profesor. Diplomirala na 


(1970), magistrirala na Filozofskiot 


(1981), kade {to i doktorirala 

(1989). Kako student bila angaìrana 

za demonstrator po Logika 

na Grupata za filozofija pri 


Skopje. Vo redoven raboten odnos 

na Fakultetot e od 1971 g. (sta- 

ànt-asistent), redoven profesor 

(od 2000) za logi~kata grupa 

Violeta 

Panzova 

predmeti. Bila rakovoditel na 

Institutot za filozofija na Filozofskiot 

fakultet (1995–1999). 

Objavila nad sto stru~ni i nau~ni 

trudovi vo doma{ni i stranski 

publikacii od oblasta na logikata, 

epistemologijata i filozofijata 

na jazikot. Po ovie disciplini 

izveduvala nastava na 

dodiplomskite i postdiplomskite 

studii na golem broj visokoobrazovni 

institucii vo RM. Bila 

rakovoditel na pove}e nau~noistraùva~ki 

proekti, me|u koi: 

„Logi~ka analiza i formalizacija 


jazik# (1992–1995), „Makedonska 

logi~ka terminologija# (2000 

–2003) i dr. So svojata originalna 

koncepcija za logikata kako 

op{ta teorija na racionalnosta, 

koherentno gi obedinuva razli~nite, 

pa duri i sprotivstaveni 

zna~ewa na poimot logika. Potesen 

nau~en interes $ e primenata 

na sovremenata logika vo analizata 

i digitalizacijata na prirodnite 

jazici, so poseben akcent 

vrz makedonskiot jazik, za {to 

razvi nova logi~ka aparatura. 

BIBL.: Univerzalnata gramatika i makedonskiot 

jazik, 1996; Zna~eweto i vistinata, 

1998; Logika ‡ op{ta teorija 

na racionalnosta, 1999; Semanti~kite 

paradoksi, 2001; Naukata kako zanaet, 

2003; Logika za 4 godina na reformirano 

gimnazisko obrazovanie, 2005; Logjika përvitin 

4 të gjimnazit të reformuar, 2005; Logi~ki 

leksikon, 2005. 


1920–1946–2006, Skopje, 2006, 272. Iv. X. 

Todor 

Panica 

PANICA, Todor (Orjahovo, Bugarija, 

2.VII 1879 – Viena, 8. V 

1925) – Bugarin, u~esnik vo makedonskoto 

revolucionerno dvièwe. 

Vo 1902 g. bil vo ~etata na 

vojvodata N. Pu{karov i dejstvuval 

vo Skopsko, Kumanovsko i 

Kratovsko. Od 1907. bil dramski 

okoliski vojvoda i ~len na Serskiot 

revolucioneren komitet. 

Vo 1907 gi izvr{il smrtnite presudi 

nad B. Sarafov i I. Garvanov. 

Vo vremeto na Mladoturskata 

revolucija (1908) bil eden od 

osnova~ite i ~len na NFP. U~esnik 

vo Balkanskite vojni. Po Prvata 

svetska vojna bil istaknat 

pretstavnik na MEFO i vo sudir 

so VMRO. Vo 1924 emigriral vo 

Viena, kade {to u~estvuval vo 

pregovorite pri donesuvaweto na 

Majskiot manifest. Ubien vo vienskiot 

Burgteatar od strana na 

Melpomeni Krni~iu od VMRO. 

LIT.: Trit‹ d‹la Praga–TaborÍ–Viena–Milano. 

Stranici otÍ borbata na 

Makedoni®, Sofi®, 1927; Dimitar Vlahov, 

Memoari, Skopje, 1970. Z. Tod. 

PANKOV, Dragomir (Skopje, 16. 

IV 1920 ‡ Skopje, 3. VIII 2004) ‡ 

filmski montaèr. Raboti vo 

Dragomir 

Pankov 

PANOV 

†Vardar film# od osnovaweto, a 

do 1990 g. realiziral, vo svojstvo 

na montaèr, pove}e od 160 dokumentarni 

filma. V. Masl. 

Anton 

Panov 

PANOV, Anton (Star Dojran, 

13. IV 1906 ‡ Strumica, 28. VIII 

1968) ‡ dramski pisatel, poet, 

raskaùva~. Eden od najzna~ajnite 

makedonski dramski pisateli 

me|u dvete svetski vojni. Najvisok 

dostrel doìveal so izvedbata 

na dramata Pe~albari 

(1936), koja, pokraj vo Skopskoto 

narodno pozori{te, bila izvedena 

i vo Belgrad, Ni{ i vo drugi 

gradovi. 

Plakat za pretstavata †Pe~albari# od Anton Panov 

BIBL.: raskazi: Rodendenot na Serjoà 

Jagorkin, 1928; Timka, 1930; Go jadele bolvi, 

1930, kako i na dramite: (pokraj Pe~albari) 

Stega (podocna prerabotena pod 

naslov Veronika) 1939; Preporodeni, 

1950; Gradinar, 1958; Pilikatnik, 1959. 

Negoviot roman @ivi grobovi ostanal 

nezavr{en. 

LIT.: Aco Aleksiev: Anton Panov, Skopje, 

1974. P. Gil. 

PANOV, Branko (Strumica, 22. 

III 1932 – Skopje, 10. I 2002) – vtemeluva~ 


medievalistika i osnovopolo- 

`nik na makedonskata vizantologija. 

So osnovno i sredno obrazovanie 

se zdobil vo rodniot grad, a 

P 

1113

P PANOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Branko 

Panov 

potoa diplomiral (1955) i doktoriral 


– grupa Istorija vo Skopje (1955). 

Bil dolgogodi{en profesor po 

Istorija na Vizantija i po Istorija 

na makedonskiot narod – sreden 

vek na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje (1976‡1997). Niza 

u~ebni godini bil profesor i na 

studentite po geografija, etnologija 

i novinarstvo i na postdiplomskite 

studii na Prirodno-matemati~kiot 

i Pravniot fakultet 

vo Skopje. U~estvuval na golem 

broj nau~ni sobiri vo zemjata i 

stranstvo – Atina, Bukure{t, Va- 

{ington, Viena, Kopenhagen, Krakov, 

Moskva, Nitra, Salcburg i 

Regensburg. Bil glaven i odgovoren 

urednik na sp. „Istorija#, 

pretsedatel na Upravniot odbor, 

pretsedatel na Sovetot, rakovoditel 

na Sovetot na postdiplomskite 

studii i rakovoditel na NNSG 

za istorija na Filozofskiot fakultet, 

~len na Jugoslovenskiot 

vizantolo{ki komitet i prv 

pretsedatel na Sobranieto na Makedonsko-ukrainskoto 

dru{tvo za 

kulturna sorabotka. Avtor e na 

pove}e u~ebnici i prira~nici za 

osnovnoto i srednoto obrazovanie. 

BIBL.: Teofilakt Ohridski kako izvor 

za srednovekovnata istorija na makedonskiot 

narod, Skopje, 1971; Srednovekovna 

Makedonija, t. II i III, Skopje, 1985; Ohrid i 

Ohridsko niz istorijata, kn. I, Ohrid, 1985 

(koavtor); Makedonija niz istorijata, 


narod, t. I, Skopje, 2000 (koavtor i urednik). 

LIT.:A. Atanasovski, Prof. d-r Branko Panov, 

„Istorija#, 1–2, Skopje, 2002. S. Ml. 

PANOV, Mitko (Skopje, 16. XII 

1927 – Skopje, 16. VI 2000) – geog- 

1114 

Mitko 

Panov 

raf. Osnovno i sredno obrazovanie 

zavr{il vo Skopje. Vo 1948 g. 

se zapi{al na Katedrata za geografija 


i diplomiral vo 1952 g. Dve 

godini bil profesor vo gimnazijata 

vo Prilep, a vo 1954 g. bil izbran 

za asistent na Institutot 

po geografija na Prirodno-matemati~kiot 


Tuka vo 1960 g. ja odbranil doktorskata 

disertacija „Slivot na 

Kriva Lakavica i Otiwa, antropogeografski 

i stopanski prou- 

~uvawa#. Slednata godina bil izbran 

za docent, vo 1966 g. za vonreden 

i vo 1972 g. za redoven profesor. 

Predaval antropogeografija 

i socijalna geografija. Po 

ovie predmeti nekolku godini 

drèl nastava i na Prirodno-matemati~kiot 

fakultet vo Pri{tina, 

a na Vi{ata turisti~kougostitelska 

{kola vo Ohrid izveduval 

nastava po turisti~ka geografija. 

Bil dekan na Geografskiot 

fakultet vo Skopje, pretsedatel 

na Geografskoto dru{tvo 

na Makedonija, po~esen ~len 

na Slovene~koto i Srpskoto geografsko 

dru{tvo. Objavil pove- 

}e od 200 nau~ni truda, vo koi 

glavno se obrabotuva geografska 

problematika povrzana so naselenieto 

i naselbite vo RM. 

BIBL.: Geografija na SR Makedonija, 

Prirodni i sociogeografski karakteristiki, 

kn. I, Skopje, 1976; Selata vo Republika 

Makedonija, kn. I i II, Skopje, 

1993; Op{tinite vo Republika Makedonija, 

Skopje, 1997. 

LIT.: Mitko Panov, Prirodno-matemati~ki 

fakultet 1946–1996, Skopje, 

1996. Al. St. 

Mitko 

Panov 

PANOV, Mitko (Skopje, 1963) ‡ 

studiral slikarstvo na Fakultetot 


Skopje. Filmska reìja studira 

(1983-1988) na Visokata dràvna 

{kola za film, televizija i teatar 

vo Lo|, Polska. Negoviot 

kratkometraèn film †So krenati 

race# osvoi pove}e me|unarodni 

nagradi, vklu~uvaj}i ja i 

Zlatnata palma za najdobar kratkometraèn 

film vo Kan (1991). 

Avtor e na filmovite †Beri}et# 

(Gran pri na Festivalot vo Is- 

mailija, Egipet, 1995) i †Livada# 

(Specijalna nagrada na Festivalot 

vo Klermon Feran, Francija, 

i najdobar balkanski film na 

Festivalot vo Drama, Grcija, 

2000). Producent, reìser i avtor 

na dolgometra`niot dokumentaren 

film †Zemjaci#, 2000. 

Predava filmska reìja na Univerzitetot 

†Wujork#, a od 1998 g. 

e vonreden profesor na Univerzitetot 

†Teksas# vo Ostin. Ig. St. 

Sa{o 

Panov 

PANOV, Sa{o (Skopje, 20. IV 

1944) ‡ profesor, sestran sportist. 

Zavr{il Likovna akademija 

vo Belgrad (1964) i Akademija za 

scenografija so reìja vo Sofija 

(1969). Sestran sportist – teniser, 

pingpongar, planinar, skija~. 

^len na Reprezentacijata na 

Jugoslavija vo tenis. Na Evropskoto 

prvenstvo za pioneri vo 

Subotica (1957) osvoil vtoro 

mesto. Toj e seniorski prvak na 

Makedonija vo tenis i juniorski 

vo ping-pong (1960). Na teniskoto 

Prvenstvo na Jugoslavija vo 

Skopje (1962) go osvoil ~etvrtoto 

mesto vo singl i vtoroto vo 

dvojki. Bil uspe{en i na golem 

broj doma{ni i me|unarodni turniri 

(1959–1972) i na prvenstvata 

za invalidi, a e rangiran me|u desette 

najdobri teniseri vo Jugoslavija 

(za 1963). Bil trener vo TK 

†Jug# vo Skopje. J. J. 

Jovan \o{ev 

Panovski 

PANOVSKI, Jovan \o{ev (Skopje, 

6. X 1920 ‡ Skopje, 22. III 1994) 

‡ hirurg, redoven profesor na 

Med. f. vo Skopje. Bil osnova~ i 

prv direktor na Gradskata bolnica 

vo Skopje (1962‡1970) i pret-


sedatel na Zruènieto na hirurzite 

na SFRJ (1967‡1971). Kako 

vrven hirurg na Hirur{kata klinika 

osnoval Oddelenie za plasti~na 

i rekonstruktivna hirurgija 

i detska hirurgija (1969). Napi{al 

prv u~ebnik po hirurgija 

na makedonski jazik vo dva toma. 

Ima objaveno pove}e od 100 nau~no-stru~ni 

truda. 

BIBL.: Op{ta i specijalna hirurgija, 

Skopje, 1988. Al. Stavr. 

Naum 

Panovski 

PANOVSKI, Naum (Skopje, 3. 

VI 1950) ‡ reìser. Diplomiral 

na Otsekot za reìja na Teatarskata 

akademija vo Belgrad. Zavr- 

{il postdiplomski studii na 

Univerzitetot vo Wujork, vo klasata 

na profesor Karl Veber. Raboti 

kako reìser vo Makedonskata 

TV (1973-1991). Od 1991 g. e 

profesor na nekolku univerziteti 

vo SAD. Vo negoviot reìserski 

opus ramnopravno u~estvuvaat 

doma{nite i stranskite avtori, 

a osobeno sovremenite. Re- 

ìi: †Veselata smrt#; †Dejstvoto 

na gama zracite vrz seni{nite 

neveni#; †Glogoviot xbun#; †Memet#; 

†Haj-faj#; †Crnila#; †Povratnik#; 

†Kal#; †Breht pred Komitetot 

za antiamerikanska dejnost# 

i dr. R. St. 

PANOVSKI, Sokrat (s. V’mbel, 

Kostursko, 1936) ‡ prosveten deec, 

op{testvenik, etnograf i 

publicist. Na dvanaesetgodi{na 

vozrast, kako dete-begalec od 

Gra|anskata vojna vo Grcija 

(1948), bil zgrièn vo detskite 

domovi Vaca de @os, Arad i Tulge{ 

(Romanija). Podocna obrazovanieto 

go prodolìl vo u~ili{teto 

za u~enici vo stopanstvoto 

vo P’ltini{, vo Grivica 

Ro{ie vo Bukure{t, a po zavr{uvaweto 

na Pedago{kata gimnazija 

vo Velingrad (Bugarija) i kursot 

za u~iteli za osnovnite u~ili{ta, 

bil vraten za u~itel po 

makedonski jazik na makedonskite 

deca vo sobirniot centar za 

emigranti od Grcija vo seloto 

V’l~ele, okolija Sv. \or|i (Romanija). 

Vo 1957 g. bil repatriran 

vo NRM i tuka go dooformil 

svoeto obrazovanie, diplomiraj- 

}i na Pedago{kata akademija 

(Grupa biologija i hemija), a potoa 

i na Prirodno-matemati~kiot 

fakultet vo Skopje (Grupa biologija). 

Naporedno so vonrednoto 

studirawe, rabotel kako nastavnik, 

direktor na osnovno u~ili{te, 

na~alnik za obrazovanie 

na Op{tinata âir (Skopje), 

sekretar na Sekretarijatot za 

obrazovanie na grad Skopje i kako 

samostoen pedago{ki sovetnik 

vo Pedago{kiot zavod na Makedonija. 

Kako op{testvenik, 

razvil {iroka dejnost vo razni 

detski organizacii, posebno vo 

organizacijata na Festivalot na 

detskata pesna „Zlatno slavej~e#, 

a bil i dolgogodi{en pretsedatel 

na Horot na prosvetnite rabotnici 

„Sv. Kiril i Metodij# 

vo Skopje. Avtor e na pove}e 

u~ebnici i drugi trudovi od oblasta 

na obrazovanieto. Vo poslednata 

decenija se projavil i kako 

istraùva~ i publicist za 

rodnokrajnoto minato. 

BIBL.: V’mbel, Zdruènie na decata-begalci 

od Egejskiot del na Makedonija, 


Trifun 

Panovski 

PANOVSKI, Trifun \or|iev 

(s. Buf, Lerinsko, II 1912 ‡ Karaorman, 

22. VII 1944) ‡ lekar, revolucioner. 

Diplomiral na 

Med. f. vo Belgrad. Kratko vreme 

rabotel vo Ni{, a potoa vo 

Oblasnata higienska laboratorija 

vo Bitola, kako na~alnik na 

Antimalari~nata slu`ba. Kako 

~len na KPJ, tuka gi vr{el podgotovkite 

i obezbeduvaweto so 

sanitetski materijal za prviot 

partizanski odred. Koga bil otkrien 

od okupatorot, go internirale 

vo Bugarija i go mobilizirale 

kako lekar vo bugarskata 

armija, od kade {to na po~etokot 

na 1944 g. izbegal i im se priklu- 

~il na partizanite. Bil glaven 

lekar vo Partizanskata bolnica 

na Koùf, a potoa brigaden lekar 

na Prvata makedonsko-kosovska 

brigada. P. B. 

PANOSKA, Ruà (Debar, 10. III 

1927) ‡ lingvist, metodi~ar, profesor 

(vo penzija) na Katedrata 

PANÊV 


jazici na Filolo{kiot 

fakultet „Blaè Koneski# vo 

Skopje. Diplomirala na Filozofskiot 


(1954), a doktorirala na Filolo{kiot 


(1970) na tema „Jazikot na Vlado 

Maleski#. Bila profesor na Filozofskiot 

(Filolo{kiot) fakultet 

vo Skopje po predmetite 

metodika na nastavata po makedonski 

jazik i morfologija na makedonskiot 

jazik. U~estvuvala na 

razni me|unarodni i doma{ni 

kongresi, simpoziumi i seminari. 

Bila sekretar na Me|unarodniot 


i kultura, pretsedatel 

na Sovetot na Seminarot, prodekan 

na Filolo{kiot fakultet, 

~len na Izvr{niot sovet na Sobranieto 

na SRM, pretsedatel na 

Odborot za obrazovanie, nauka i 

kultura vo Belgrad, dolgogodi- 

{en ~len vo redakcijata na sp. 

„Literaturen zbor#. Avtor e na 

nad 80 nau~ni i stru~ni prilozi, 

od koi 5 se monografski trudovi. 

Prof. Panoska e eden od osnovopolo`nicite 

na metodikata na 

nastavata po makedonski jazik. 

BIBL.: Sovremen makedonski jazik, Prv 

del, Skopje, 1974; (so Aleksandar Xukeski) 

Makedonski jazik za stranci – po~eten 

kurs, Skopje, 1977; Metodika na nastavata 

po makedonski jazik, Skopje, 1980; (so 

Aleksandar Xukeski i Maksim Karanfilovski) 

Makedonsko-ruski re~nik. Kon 

Prira~nikot: Makedonski jazik za stranci 

– Po~eten kurs, Skopje, 1982; Sovremen 

makedonski jazik, I–II del, Skopje, 1987. 

LIT.: Godi{en zbornik na Filolo{kiot 

fakultet, Skopje, 1998; Qudmil Spasov, 

Vo ~est na jubilarot na d-r Ruà 

Panoska, Lzb, br. 1–6, Skopje, 1987; Radmila 

Ugrinova-Skalovska, Skica za portret 

na Ruà Panoska, Lzb, br. 1-6, Skopje, 

1987. G. Cv. 

PANÊV, Darko (Skopje, 07. IX 

1965) ‡ fudbaler. ^len na Fudbalskiot 

klub †Vardar# vo Skop- 

Darko Pan~ev (so †Zlatnata kopa~ka#) 

P 

1115

P PAO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

je (1975–1988), za koj odigral 207 

natprevari i postignal 132 gola. 

Bil ~etiripati najdobar strelec 

vo Jugoslavija. Vo sezonata 

1983/84 postignal 19 gola so {to 

stanal voop{to najdobar mlad 

strelec vo Evropa. Toj e dobitnik 

na †Zlatna kopa~ka# na vesnikot 

†Frans fudbal# kako najdobar 

strelec vo Evropa so postignati 

34 golovi (1991/1992). So 

FK †Crvena Zvezda# od Belgrad 

go osvoil Kupot na evropskite 

{ampioni (1991) i Kupot na svetskite 

{ampioni. Bil mladinski 

i seniorski reprezentativec na 

Jugoslavija. Toj e najdobar fudbaler 

na Makedonija vo HH v. 

LIT.: êtiri decenii na FK Vardar, 

Skopje, 1988. D. S. 

PAO (SEGR^KA OSLOBODI- 

TELNA ORGANIZACIJA) (1942) 

– gr~ka antimakedonska organizacija 

sozdadena od grupa gr~ki 

oficeri so odobrenie od germanskite 

okupatorski vlasti. 

Organizacijata bila poddràna 

od gr~koto kolonizirano naselenie 


i imala punktovi vo Voden, 

Negu{, Ber, Koàni, Kostur, 

Lerin, Kuku{ i vo drugi 

mesta. PAO imala i svoi oruèni 

sili – Nacionalna armija 

(ES) i se borela protiv Makedonskotonacionalnoosloboditelno 

(komunisti~ko) dvièwe 

i protiv gr~koto komunisti~ko 

dvièwe (EAM – ELAS). 

LIT.: T. Mamurovski, Bugarskata propaganda 

vo Jugozapadna i Centralna 

Egejska Makedonija 1941–1944, Skopje, 

1989. St. Kis. 

Makedonski paprat (Asplenium macedonicum Kümm) 

PAPRAT, MAKEDONSKI (Asplenium 

macedonicum Kümm.) – lokalen 

makedonski floristi~ki 

endemit od grupata na papratite, 

poznat samo za okolinata na Prilep. 

Se razviva vo puknatinite 

na granitnite blokovi na Markovi 

Kuli, Treskavec i Sele~ka 

Planina. Vl. M. 

PAPRATI VO RM – avtotrofni 

bessemni vi{i rastenija, vo 

florata na RM, zastapeni so 42 

vida opfateni vo 15 familii. 

Najpolimorfni rodovi se Asplenium 

(so 11 vida) i Dryopteris (6). 

1116 

Paprat vo RM (Asplenium) 

Paprat vo RM (Dryopteris) 

So ograni~eno rasprostranuvawe 

se karakteriziraat vidovite: 

Osmunda regalis, Thelipteris palustris, 

Phyllitis scolopendrium, Ophioglossum 

vulgatum, Adiantum capillusveneris, 

Blechnum spicant, Cryptogramma 

crispa, kako i endemi~niot 

vid Asplenium macedonicum. Tuka 

spa|aat i dva vida vodni paprati 

- Marsilea quadrifolia i Salvinia natans. 

Vl. M. 

PARAVAJA (Parrauaia) – anti~ka 

oblast vo Gorna Makedonija. Se 

protegala na severnite padini na 

Pind, severozapadno od Timfaja. 

Pova`ni gradovi bile Paroreja 

(Paroreia) i Eriboja (Eriboia). 

LIT.: F. Papazoglu, Makedonski gradovi u 



PARAZITSKI BOLESTI KAJ 

RASTENIJATA – infektivni 

bolesti {to gi predizvikuvaat 

ìvi organizmi (naj~esto mikroorganizmi). 

Najva`ni rastitelni, 

parazitski bolesti se: a) mikozi 

(gi predizvikuvaat gabi), b) 

bakteriozi (gi predizvikuvaat 

bakterii), v) virozi (gi predizvikuvaat 

virusi), g) mikoplazmozi 

(gi predizvikuvaat organizmi 

–MLO, sli~ni na mikoplazmite), 

Paraziti kaj p~enkata 

d) rikeciozi (gi predizvikuvaat 

organizmi –RLO, sli~ni na rikeciite), 

|) fikozi (gi predizvikuvaat 

algite), e) lihenozi (gi predizvikuvaat 

li{aite). Vo ovaa 

grupa spa|aat i bolestite {to gi 

predizvikuvaat nekoi parazitski 

cvetnici (Phanerogamae), koi mo- 

àt da bidat poluparazitski (koristat 

samo voda i mineralni materii 

od rastenieto-doma}in, a 

samite vr{at sinteza na organskite 

soedinenija, pr. imela) ili 

obligatni paraziti (od rastenijata 

koristat gotovi organski materii, 

pr. Cuscuta spp.). Najva`ni 

bolesti na {umskite i dekorativnite 

drvja se mikozite, potoa 

bakteriozite i virozite. Od parazitskite 

cvetnici mnogu ~esti 

se imelite. Vo {umskite rasadnici 

najgolemi {teti se javuvaat 

na ponikot (polegnuvawe na ponikot), 

a pri~initeli se razli~ni 

fitopatogeni gabi: Fusarium, 

Pythium i dr. Me|u ekonomski najzna~ajnite, 

treba da se spomenat: 

Armillaria vidovite, pri~initeli 

na gniewe na korenot i na pridanocite 

od stebloto, bolest {to 

se javuva mestimi~no vo lokalni 

epifitocii, potoa ’r|ata po letorastite 

na borovite, koja isto 

taka se javuva vo periodi~ni epifitocii; 

pepelnicite, koi ~esto 

ja onevozmoùvaat prirodnata 

obnova na dabot i mnogu drugi. 

Epifitocijata na rakot na pitomiot 

kosten (pri~initel Cryphonectria 

parasitica) e najgolemata dosega 

zabeleàna bolest vo istorijata 

na {umarstvoto vo Evropa 

(otkriena vo 1938 g.), a e prisutna 

i vo RM. Vtorata po golemina 

epifitocija zna~ajna za {umarstvoto 

e onaa kaj brestot, poznata 

kako holandska bolest (predizvikuva~i 

Ophiostoma ulmi i O. novoulmi). 

St. N. 

Nikola 

Parapunov 

PARAPUNOV-VLADO, Nikola 

(Razlog, 1. VII 1909 – m. Suvata 

ê{ma, Gornoxumajsko, 9. XII 

1943) – istaknat makedonski revolucioner, 

organizator i rakovoditel 

na partizanskoto antifa{isti~ko 

dvièwe vo Pirinskiot 

del na Makedonija. Kako 

u~enik vo sredno-tehni~ko u~i-


li{te vo Sofija, stanal ~len na 

Komsomol. Se vratil vo rodniot 

kraj i ja obnovil partiskata organizacija 

na BKP. Vodel borba 

protiv VMRO na Ivan Mihajlov. 

Bil uapsen (1933) i osuden na 15 g. 

zatvor. Vo zatvorot rakovodel 

kruòci i drèl predavawa za 

nacionalnoto pra{awe, posebno 

za makedonskoto. Po izleguvaweto 

od zatvor (1941), stanal eden od 

prvite partizani vo Pirinskiot 

del na Makedonija. Bil sekretar 

na Okru`niot komitet na BKP i 

na IV vostani~ka operativna zona 

(IX 1941). Do{ol vo sudir so CK 

na BKP za pra{aweto za oruènata 

borba i rakovodniot sostav 

na IV VOZ. Se zastapuval za zaedni{tvo 

na partizanskite dvièwa 

od trite dela na Makedonija. 

Zaginal vo zaseda od vojskata i 

policijata. Po negovata smrt 

Razlo{kiot partizanski odred 

go nosi negovoto ime. 

LIT.: Mir~o Árukov, Nikola Parapunov. 

(Biografi~en o~erk), SofiÔ, 1968; 

DimitÍr Lazarov, Nikola Parapunov, 

Pirinski sokoli, SofiÔ, 1970; Vasil Jotevski, 

Nikola Parapunov (1909–1943), 

ìvot i delo, Skopje, 2004. V. Jot. 

PAREWE I VAREWE NA DR- 

VOTO – tehniki za za{tita na 

drvoto. So nivna pomo{ se zgolemuvaat 

trajnosta na drvoto i otpornosta 

na drvoto na razni vidovi 

destruktori. Pri pareweto 

drvoto se tretira so zasitena vodena 

parea, a pri vareweto drvoto 

se potopuva i se vari vo voda. 

Pareweto se primenuva vo slednite 

slu~ai: za omeknuvawe na drvoto 

i za promena na negovata boja 

(dokolku se raboti za drvni vidovi 

so la`na srcevina), za sterilizacija 

ili za otstranuvawe i 

spre~uvawe da se pojavat gre{ki 

vo drvoto (dokolku drvoto se su- 

{i). Vareweto se primenuva vo 

slednite slu~ai: za drvo nameneto 

za proizvodstvoto na furniri 

(vo naj~est slu~aj), za drvo {to e 

mnogu ~uvstvitelno na dejstvoto 

na vodenata parea, za drvo {to 

treba delumno da se hidrolizira 

i za mnogu tvrdo drvo. B. Il. 

PARISKA MIROVNA KON- 

FERENCIJA (29. VI – 15. X 1946) 

‡ me|unarodna konferencija za utvrduvawe 

na povoeniot poredok vo 

Evropa. Pred po~etokot na rabo- 

Pariskata mirovna konferencija (1946) 

tata na Konferencijata Dimitar 

Vlahov podnel interpelacija vo 

Sojuznoto sobranie (18. I 1946), so 

koja Jugoslavija trebalo da bara na 

Mirovnata konferencija integralno 

re{avawe na makedonskoto 

nacionalno pra{awe, da se formira 

Makedonska Republika vo 

sostavot na FNRJ. Interpelacijata 

bila ignorirana, kako i drugi 

makedonski barawa. Jugoslovenskata 

delegacija na Mirovnata 

konferencija ne go postavila makedonskoto 

pra{awe, a koga bilo 

pokrenato od avstraliski delegat 

so podnesuvawe amandman, {efot 

na Delegacijata Edvard Kardeq 

ostro se sprotivstavil i izdejstvuval 

povlekuvawe na amandmanot. 

Konferencijata gi potvrdila 

predvoenite granici na balkanskite 

dràvi vo Makedonija. 

LIT.: Mihajlo Minoski, Avnojska Jugoslavija 

i makedonskoto nacionalno pra- 

{awe (1943-1946), Skopje, 2000; Vladimir 

Dedier, Pariska konferencija, Beograd 

1947; Vera Aceva, Pismo do Tempo, Skopje, 

1991. M. Min. 

PARISKI MIROVNI DOGO- 

VORI, MIROVNIOT DOGO- 

VOR SO BUGARIJA (1947). Po 

zavr{uvaweto na Pariskata mirovna 

konferencija i so potvrduvaweto 

na predvoenite granici 

na Bugarija so taa dràva bil 

potpi{an Miroven dogovor (10. II 

1947). Stapil vo sila na 15. IX 

1947 g. Bugarija objavila Deklaracija 

(1. VIII) i se otkaàla od 

reparaciite (predvideni so ~l. 25 

od Dogovorot) za {tetite naneseni 

od bugarskite okupatorski sili 

i vlasti vo vremeto na okupacijata 

vo Makedonija i vo Srbija. 

Jugoslavija go ratifikuvala Mirovniot 

dogovor so Bugarija (23. 

VIII 1947). So ~l. 1 od Dogovorot 

se potvrduvale granicite na Bugarija 

(1. I 1941), so potvrduvawe 

na granicite bila sankcionirana 

versajskata podelba na Makedonija 

me|u balkanskite dràvi. Pra- 

{aweto za obezbeduvawe na pravata 

na nacionalnite malcinstva 

ne bilo predmet vo Dogovorot. 



{awe (1943-1946), Skopje, 2000. M. Min. 

†PARITE SE OTEPUVA^KA# 

‡ drama od Risto Krle {to svojata 

praizvedba ja imala vo Narod- 

Scena od pretstavata †Parite se otepuva~ka# 

PARLAMENTARNI 

noto pozori{te †Kral Aleksandar# 

vo Skopje na 27. I 1938 g., vo 

reìja na Josif Srdanovi}. Po 

Vtorata svetska vojna vo Skopje 

imala premiera na scenata na 

Mladinsko-detskiot teatar na 9. 

III 1961 g., vo reìja na Todor Nikolovski. 

Igrana e i na nekolku 

sceni vo profesionalnite teatri 

niz Makedonija. R. St. 

Park-{umata „Vodno“ 

PARK-[UMI VO RM – imaat 

status na gradsko ili vongradsko 

javno zelenilo, so za{titna i/ili 

rekreativna funkcija. Vo Skopje 

se proglaseni Park-{umata 

„Vodno# (1976 g., Sobranie na 

grad Skopje) i Reonskiot park 

„Gazi Baba# (OUP, 1965), ozelenet 

i izgraden kako park-{uma. 

„Vodno# zafa}a povr{ina od okolu 

4.573.000 ha i ima ekolo{ki 

(spre~uvawe na erozivni procesi) 

i rekreativen karakter. Vo 

pedesettite godini na XX v. e izvr{eno 

po{umuvawe, a vo slednite 

godini ureduvawe na Park-{umata 

za da moè da se koristi za 

rekreacija. Za{titata na Park- 

{umata „Vodno# e osobeno zna~ajna 

od aspekt na za{titata na biolo{kata 

raznovidnost – zastapeni 

se 1.010 rastitelni vidovi, od 

koi preku 800 se avtohtoni; 12 

rastitelni zaednici; raznovidna 

fauna, od koja najinteresni se 

dnevnite peperutki, golem broj 

ptici i dr.; golem broj vidovi se 

od evropski interes za za{tita. 

Park-{umata „Gazi Baba# (preku 

105 ha) e podignata so izgradbata 

na industriskiot kapacitet @elezara 

– Skopje, kako za{titna 

zelena zona, so sanitarna funkcija. 

Bidej}i se nao|a vo sredi{teto 

na urbanata struktura, 

ima i zna~ajna rekreativna funkcija. 

Vo 1998 g. steknuva status 

na karakteristi~en pejza`, soglasno 

so Zakonot za prirodni 

retkosti (1973). S. H. P. 

PARLAMENTARNI IZBORI 

vo Vardarskiot del na Makedonija 

pod vlasta na Kralstvoto na 

SHS/Jugoslavija (vo periodot 

me|u dvete svetski vojni) – odr- 

àni na 28 noemvri 1920, 18 mart 

1923, 8 fevruari 1925, 11 noemvri 

1927, 8 noemvri 1931, 5 maj 1935 i 

P 

1117

P PARMENION MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

na 11 dekemvri 1938 g. Reìmot ne 

dozvoluval postoewe na makedonski 

politi~ki partii, se glasalo 

za srpskite gra|anski politi~ki 

partii, a nivniot teren na dejstvuvawe 

bil Vardarskiot del na 

Makedonija. Na parlamentarnite 

izbori u~estvuvale i KPJ (vo 

1920) i „Xemiet# (vo 1920 i 1925). 

LIT.: D-r Nade`da Cvetkovska, Politi~kite 

partii vo parlamentarnite izborni 

borbi vo Vardarskiot del na Makedonija 

(1919–1929), Skopje, 2004. N. Cv. 

PARMENION (Parmenion) (400‡ 

330 pr.n.e.) – eden od najistaknatite 

vojskovodci i sovetodavci 

na Filip II i Aleksandar III Makedonski. 

Nemu mu bile doveruvani 

najodgovornite zada~i vo dr- 

àvata. Ja rakovodel makedonskata 

prethodnica na aziskata ekspedicija 

na Filip II (336 pr.n.e.). 

Go pridruùval Aleksandar III 

kako vtor po rang vo komanduvaweto 

na bitkite kaj Granik (334 

pr.n.e.), Isos (333 pr.n.e.) i Gavgamela 

(331 pr.n.e.), predvodej}i go 

levoto krilo. Podocna dobil zada~a 

da go zasolni persiskoto 

kralsko bogatstvo vo tvrdinata 

vo Egbatana (vo Medija). Dodeka 

ja izvr{uval zada~ata, po nalog 

na Aleksandar, bil ubien poradi 

somnenie deka u~estvuval vo zagovorot 

protiv nego predvoden od 

sin mu Filota, koj isto taka bil 

poguben. 


Arriani, Anabasis, Lipsiae, 1907; Q. Curti Rufi, 

Historiarum Alexandri Magni Macedonis, Lipsiae, 

1893; Diodori, Bibliotheca historica, Leipzig,1896. 



na helenisti~kiot period, Skopje, 1995. 

K. M.-R. 

PARPARA, Anatolij (Moskva, 

15. VII 1940) ‡ sovremen ruski pisatel, 

avtor na pove}e zabeleàni 

stihozbirki, redaktor na †Istori~eskaÔ 

gazeta#, pretsedatel 

na literaturnata fondacija †Mihail 

Lermontov#, koja izdava 

stranska poezija na ruski jazik i 

vo ~ii edicii se objaveni serija 

makedonski poeti (Konstantin 

Miladinov, Grigor Prli~ev, Ko- 

~o Racin, Blaè Koneski, Gane 

Todorovski, Jovan Strezovski, 

1118 

Anatolij 

Parpara 

Petre M. Andreevski, Trajan 

Petrovski, Petre Bakevski, Slave 

\orgo Dimoski, Petar T. Bo{kovski, 

Rade Siljan, Zagorka 

Prisa|anec Todorovska, Mihail 

Renxov). Parpara gi prevel na ruski 

pesnite na Konstantin Miladinov 

i †Serdarot# od Grigor 

Prli~ev. Bil nekolkupati u~esnik 

na SVP. Po~esen ~len e na 

DPM. G. T. 

PARTENIJ II (od Kor~a, XVII 

v.) ‡ ohridski arhiepiskop (15. X 

1679 ‡ 1. VI 1683). Spomnat e kako 

arhiepiskop vo kodeksot na Kor- 

~anskata mitropolija. 



$ pod turcite do nejnoto uni- 




(patrijar{ija), „Godi{en zbornik# 


Ohridski#, kn. 8, Skopje, 2002, 75. 

S. Ml. 

Partenija 

Zografski 

PARTENIJA ZOGRAFSKI (Pavle 

Vasilkov, Trizlovski, Haxievski) 

(s. Lazaropole, Rekansko, 

1818 – Carigrad, 6. II 1876) – makedonski 

u~ebnikar, mitropolit i 

kulturen deec. Se {koluval vo 

}elijnoto u~ili{te vo debarskiot 

manastir „Sv. Jovan Bigorski#, 

potoa vo Prizren, Solun i 

vo Carigrad. Vo Rusija zavr{il 

seminarija i duhovna akademija. 

Se zamona{il vo Zografskiot 

manastir na Sveta Gora so mona{koto 

ime Partenija. Bil kuku{ko-poljanski 

episkop (1859– 

1867), ni{avsko-pirotski mitropolit 

(1867–1876), profesor, bibliotekar, 

avtor, preveduva~. Otvoril 

kniàrnica vo Fanar (Carigrad). 

Kako dobar poznava~ na 

ruskiot, latinskiot, hebrejskiot, 

gr~kiot i francuskiot jazik, se 

posvetil na preveduva~ka i filolo{ko-u~ebnikarska 

dejnost. 

Go prevel „Prostranoto sv. Klimentovo 

evangelie# od arh. Teofilakt 

Ohridski. Objavil dva 

u~ebnika na makedonskoto nare~je, 

studii za makedonskiot jazik i 

folklorni zapisi. Pi{uval i za 

istorijata na Ohridskata arhiepiskopija. 

U~ebnikot 

†Na~alnoe 

u~enie 

za decata# 

i filolo{kata 

studija 

†Misli za 

bugarskiot 

jazik# 

(1858) 

IZV. i LIT.: A. Trajanovski, Od korespondencijata 

na Partenij Zografski, 

„Spektar#, 15/29, Skopje, 1997; S. Drakul, 

Arhimandrit Anatolij Zografski, 


†PARTIZAN# ‡ sojuz za telesno 

vospitanie na Makedonija, osnovan 

pod pretsedatelstvo na Risto 

Bajalski (1952). Podocna nare~en 

Sojuz za sportska rekreacija i 

fizi~ko vospitanie na Makedonija 

(od 1972). Toj e nositel na aktivnostite 

na sportskata i estetskata 

gimnastika, na partizanskiot 

pove}eboj i na sportskata 

rekreacija vo mesnite zaednici i 

pretprijatijata, so natprevari za 

prvenstva na dru{tvata, za republi~ki 

i sojuzni prvenstva. Organizator 

i nositel na masovnite 

aktivnosti – Titova {tafeta, republi~ki 

i sojuzni sletovi i dr. 

Bile odràni sedum republi~ki, 

od koi tri vo organizacija na 

†Partizan#, i nekolku sojuzni 

sletovi, a zel u~estvo i na Sesokolskiot 

slet vo Praga (ê{ka, 

1948). Sojuzni prvenstva vo 

sportska gimnastika (1953 i 1973) 

i partizanski pove}eboj (1953 i 

1962) bile odràni vo Skopje, a 

partizanski pove}eboj i vo Ohrid 

(1969), kako i me|udràvni 

natprevari vo Skopje pome|u reprezentacijata 

na Jugoslavija so 

DDR (1962), Ukraina (1965), SR 

Germanija (1973) i pome|u reprezentacijata 

na Skopje i Var{ava 

(Polska, 1975), koj stanal tradicionalen, 

i dr. DTV †Partizan# 

III od Skopje dvapati go osvojuvalo 

†Znameto na Tito#. Bile izgradeni 

objekti vo pove}e gradovi. 

Dolgogodi{en pretsedatel na 

Sojuzot bil Zlatko Biljanovski. 

Istaknati ~lenovi od Skopje se – 

Asen Nikolovski, Blagoja Cvetkovski, 

Vera Panova, Rusa Apostolova, 

Voislav \or|evi}, Desa 

Dimova, Kiro Dimov, Gan~o Pajtonxiev, 

Panta Polenak, Mitko 

Radulov, Slavko Simeonov; od 

Bitola – Sokle Popovski, Ilija 

Maèvski, Jon~e Sekulovski; od


Prilep – Vasil Acevski, Dim~e 

Acevski, Blagoja Talevski; od 

Kumanovo – \or|i Zdravkovski, 

Jordan Slivovski; od Ko~ani – 

Ilija Iliev, Jordan Manov; od 

Ohrid – Nikola Stavri}, Dim~e 

Vladimirov, kako i Spase Radulov 

vo Debar, Trife Lazarevski 

vo Gostivar, Kosta Tu~ev vo Gevgelija, 

Dimo Dimov vo Kavadarci, 

Van~o Simjanovski vo Kratovo, 

Traj~e Nicinov vo Veles i 

mnogu drugi ~lenovi, natprevaruva~i, 

treneri, amateri i vraboteni. 



Skopje, 1976, 64–68. D. S. 

PARTIZANSKA PEÂTNI- 

CA „GOCE DELÊV# (s. Bitu- 

{e, Gostivarsko, po~etokot na 

noemvri 1942 ‡ juni 1943, potoa vo 

mesnosta Lopu{nik) ‡ ilegalna 

partizanska pe~atnica, sega memorijalen 

muzej so ambientalno 

uredena postojana izlo`ba. Vo 

po~etokot na juni 1943 g. bila 

prenesena vo Partizanskata baza 

na planinata Lopu{nik. Vo nea 

bile nape~ateni razni materijali 

‡ bro{uri, bilteni, izve{tai 

i dr. za potrebite na CK na KPM, 

G[ na NOV i POM i voop{to za 

Makedonskoto narodnoosloboditelno 

dvièwe. Po Osloboduvaweto 

se izvr{eni konzervatorsko-restavratorski 

raboti na ku- 

}ata vo koja bila smestena, a nejziniot 

vnatre{en del e preureden 

kako postojana istoriska i 

etnolo{ka postavka (1961). Originalnata 

(drvena) pe~atnica po 

Osloboduvaweto od Sv. Vukmanovi} 

Tempo bila odnesena vo Voeniot 

muzej vo Belgrad, kade {to 

s# u{te se nao|a. 

LIT.: Mitre Inadeski, Ilegalnite tehniki 

vo Makedonija vo vremeto na NOV, 

Skopje, 1961; istiot, Partizanskata pe- 

~atnica „Goce Del~ev#, „Sovremenost#, 

XXXIV, 9, Skopje, 1984 3-18. S. Ml. 

Amblemot na PDP 

PARTIJA ZA DEMOKRATSKI 

PROSPERITET ‡ politi~ka 

partija na makedonskite Albanci, 

formirana na 15. IV 1990 g. Vo 

prviot parlamentaren sostav 

(1990‡1994) partijata ima{e 17, 

vo vtoriot (1994‡1998) i vo tretiot 

(1998‡2002) po 11, vo ~etvrtiot 

(2002‡2006) dva i vo pettiot 

parlamentaren sostav (2006‡2010) 

tri pratenika. PDP be{e del od 

Vladata od 1992 do 1998 g. i vo 

Panorama na s. Bitu{e, vo koe e smesten Muzejot na prvata Partizanska pe~atnica „Goce Del~ev“ 

Vladata na {irokata koalicija 

(2001‡2002). Odnovo stanuva del 

od Vladata na RM vo 2007 g. Na 25. 

XII 2004 g. Abduladi Vejseli e izbran 

za lider na PDP, a pred nego 

bea: Abdulmenaf Bexeti, Imer 

Imeri, Abdurahman Aliti, Xeladin 

Murati i Nevzat Halili. 

LIT.: Svetomir Skaric, Democratic Elections in Macedonia, 

1990–2002, Berlin, 2005; Gordana Siljanovska-Davkova, 

Makedonske politi~ke partije kroz 

prizmu ideologije, Beograd, 2007. \or. Iv. 

Amblemot na PEI 

PARTIJA ZA EVROPSKA ID- 

NINA ‡ partija na politi~kiot 

centar, formirana vo Skopje pri 

krajot na 2005 g. Na parlamentarnite 

izbori odràni vo 2006 g. 

osvoi edno prateni~ko mesto vo 

Sobranieto na RM. U~estvuva vo 

sostavot na Vladata na RM, zaedno 

so VMRO‡DPMNE, DPA, LP, 

SPM, NSDP i DOM. Lider na 

PEI e Fijat Canovski. 


Skopje, 2006. \or. Iv. 

Pasi{ta na planinata Stogovo 

PASKALEVSKI 

PASI[TA – zemjodelski povr- 

{ini na koi vegetira ednogodi{na 

i pove}egodi{na trevna rastitelnost, 

a vo pogolemiot del od 

godinata se iskoristuvaat so napasuvawe. 

Spored postanokot, 

moàt da bidat prirodni i seani. 

Najgolemiot del se pod vlijanie 

na ~ovekot. Vo RM pasi{tata se 

antropogeni i prirodni, zazemaat 

golem del od zemjodelskata povr{ina, 

okolu 50% (a 65% vo svetot). 

Se sre}avaat na kopnoto od 

celata planeta, od najniskata do 

najvisokata to~ka, t.e. do ve~niot 

sneg i mraz, kako i od krajniot sever 

do krajniot jug i od istok do 

zapad, ovozmoùvaj}i ja adaptibilnosta 

na vidovite. P. Iv. 

Paskal 

Paskalevski 

PASKALEVSKI, Paskal (s. Doleni, 

Kostursko, Egejska Makedonija, 

14. I 1914 ‡ Sofija, 13. V 

2004) ‡ poet, raskaùva~, dramski 

avtor, sobira~ na narodni pesni, 

preveduva~, novinar i publicist. 

U~esnik vo Gra|anskata vojna vo 

Grcija (1945‡1949). Direktor e na 

kursot „Goce Del~ev# za narodni 

u~iteli vo slobodna Prespa. Rabotniot 

vek go minal kako profesionalen 

novinar. Pokrenal i 

ureduval pove}e vesnici i spisanija 

(„Nepokoren#, „Nova Makedonka#, 

„Bilten# i „Edinstvo#). 

Bil urednik i voditel na ~asot 

po makedonski jazik na Radio 

Var{ava i sorabotnik na vesnikot 

„Demokratija#. Progonuvan i 

zatvoran vo Grcija, Makedonija, 

Polska i Bugarija. Pojavata na 

prvata stihozbirka „Prolet nad 

Egej# (1949) makedonskata kritika 

ja imenuvala kako „prvata las- 

P 

1119

P PASKALI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

tovi~ka na sovremenata poezija 

vo Egejska Makedonija#. Vkupnoto 

negovo bogato i raznovidno 

knièvno i novinarsko-publicisti~ko 

delo e sozdavano na makedonski 

literaturen jazik. 

DELA: Prolet nad Egej, 1949; Piesi, 

1952; Narodni pesni od Egejska Makedonija, 

Sk., 1959 i sobranoto delo so poezija, 

raskazi, reportaì i esei Prolet nad 

Egej, Sk., 1997. 

LIT.: Vasil Tocinovski, Proletni buri, 

Sk., 2006. V. Toc. 

PASKALI, Todor (Ohrid, 17. VI 

1936 – Ohrid, 4. V 2006) – arhitekt 

i konzervator. Diplomiral 

na Arhitektonskiot oddel na 

Tehni~kiot fakultet vo Skopje 

(1961). Konzervatorsko-restavratorskata 

aktivnost ja odviva vo 

Zavodot za za{tita na spomenicite 

na kulturata vo Ohrid i vo 

Republi~kiot zavod vo Skopje i 

bil niven direktor. Vo oblasta 

na za{titata izrabotil pove}e 

proekti i realiziral restavracija 

na Ku}ata na Robevci vo Ohrid 

(1979); Konzervacii na crkvata 

„Sv. \or|i# vo Staro Nagori- 

~ane, Kumanovsko (1965); Konzervacija 

na crkvata „Sv. Bogorodica# 

vo Matej~e, Kumanovsko 

(1965). Se zanimava i so arhitektonsko 

proektirawe, vo objektite 

go vnesuva duhot na tradicijata. 

Pozna~ajni realizacii: hotelot 

„Biser# vo Kali{ta do Struga 

(1970); hotelot „Belgrad# vo 

Struga (1988); restoranot vo manastirskiot 

kompleks na „Sv. Naum# 

(1982); crkvata „Sv. Kiril i 

Metodij# vo Kavadarci (2000); 

crkvata „Uspenie na Presveta 

Bogorodica# vo Makedonska Kamenica 

(1998). Se zanimava i so 

publicisti~ka dejnost. Kr. T. 

PASKALOV, Trifun (s. Nestram, 

Republika Grcija, 17. VIII 

1934) – nau~en rabotnik od oblasta 

na zemjotresnoto inènerstvo. 

Osnovnoto obrazovanie od {est 

oddelenija na gr~ki jazik go zavr- 

{uva vo rodnoto mesto. Gimnazija 

i Tehni~ki fakultet zavr{uva 

vo Skopje (1961). Zvaweto magister 

po tehni~ki nauki go steknuva 

vo 1967 g., a doktor po tehni~kite 

nauki stanuva vo 1973 g. 

1120 

Todor 

Paskali 

Trifun 

Paskalov 

Prestojuva na pove}e univerziteti 

vo svetot (Velika Britanija, 

Kalifornija vo SAD, Moskva i 

Tbilisi). Profesionalnata kariera 

ja zapo~nuva kako proektant 

vo GP „Beton“ vo Skopje 

(1961–1965), a potoa, do 1990 g., raboti 

vo IZIIS, Skopje, po~nuvaj}i 

od asistent pa s¢ do redoven 

profesor. Bil zamenik-direktor 

vo IZIIS (1974–1980) i prorektor 

na Univerzitetot „Sv. Kiril 

i Metodij“ vo Skopje (1980–1982). 

Raboti kako specijalen sovetnik 

vo GP „Rad“, Belgrad (1990–1996). 

Poznat nau~nik od oblasta na 

zemjotresnoto inènerstvo, posebno 

za razni vidovi inènerski 

objekti. Avtor i koavtor na 

mnogu nau~ni i stru~ni trudovi 

publikuvani vo zemjata i vo 

stranstvo. Avtor e na knigata 

„Zemjotresi, seizmi~ka opasnost 

i osnovni principi na zemjotresnoto 

inènerstvo“. Dobitnik e 

na pove}e nacionalni i me|unarodni 

priznanija. K. Tal. 

Knezot Paska~ (freska vo crkvata „Sv. Nikola# vo Psa~a, XIV v.) 

PASKA^, Vlatko (XIV v.) – blagorodnik 

od vremeto na Stefan 

Du{an, so nasledstvo vo reonot 

na Psa~a, Severoisto~na Makedonija. 

Ne e poznata negovata 

funkcija vo dràvata, nitu eventualno 

koja druga teritorija ja 

upravuval. Okolu 1355 g. is~eznuva 

od istoriskata scena, a nasledenite 

imoti prodolìl da gi upravuva 

i gi pro{iril negoviot 

sin Vlatko. 

LIT.: M. [uica, Nemirno doba srpskog 

sredweg veka. Vlastela srpskih oblasnih 

gospodara, Beograd, 2000. B. Petr. 

Patniot soobra}aj vo Makedonija 

PATEN SOOBRA]AJ – individualen 

(patni~ki avtomobili), 

javen (vozila na javniot patni~ki 

prevoz – avtobusi) i tovaren soobra}aj 

(lesni i te{ki tovarni 

vozila). Dominantnata uloga vo 

patniot soobra}aj ja imaat patni~kite 

avtomobili. Razvojot na 

avtomobilskiot soobra}aj vo svetot 

i kaj nas doveduva do izgradba 

na golem broj novi pati{ta i do 

rekonstrukcija i modernizacija 

na postojnite (v. patna mreà). 

Po Vtorata svetska vojna vo RM 

imalo samo 6 km pati{ta so sovremen 

kolovoz (asfalt-beton) i 

so stepen na motorizacija edno 

vozilo na 2.800 ìteli. Vo 2002 g. 

vo zemjata se registrirani 2.918 

motocikli, 307.581 patni~ki vozila, 

2.497 avtobusi, 20.213 tovar-


ni vozila, 6.187 specijalni vozila, 

4.105 vle~ni vozila itn. Na 

sovremen kolovoz otpa|a 80% od 

patnata mreà. Stepenot na motorizacijata 

vo 2002 g. iznesuva 

6,6 ìteli na eden patni~ki avtomobil, 

a vo Skopje i Bitola 4,9 

ìteli na eden patni~ki avtomobil. 

IZV.: Transport i drugi komunikacii, 

Dràven zavod za statistika, 2004 g. R. D. 

PATKI – v. [atki. 

Modri patlixani Patnata i èlezni~kata mreà vo Republika Makedonija 

PATLIXAN (Solanum melongena 

L.) – ednogodi{no rastenie od 

fam. Solanaceae. Poteknuva od indiskite 

oblasti. Vo Evropa i na 

Balkanot e poznat od XV v. Se odgleduva 

zaradi nezrelite plodovi, 

koi se konsumiraat gotveni. 

Bogati se so: mineralni materii; 

azotni materii (1,1%); bezazotni 

ekstraktivni materii (3,9%); celuloza. 

Se odgleduva na otvoreno 

i vo za{titeni prostori. D. J. 

PATNA MRE@A – se sostoi od 

vongradska i gradska. Vo vongradskata 

mreà spa|aat magistralnite, 

regionalnite i lokalnite 

pati{ta. Magistralnite pati{ta 

gi zadovoluvaat potrebite i na 

me|unarodnite komunikacii (nosat 

oznaka E), a nekoi od niv pominuvaat 

i niz na{ata teritorija 

(v. karta na patnata mreà). 

Niz teritorijata na RM ima ostatoci 

od rimskite pati{ta: Via 

Egnacia, koj od Skadar preku Dra~ 

(Durahium), Ohrid (Lichnidus), Bitola 

(Heraclea) i Solun (Tesalonice) 

vodi do Istanbul (Constantinopolis); 

del od Via Militaris niz Makedonija: 

Scopus–Tesalonice (Skopje–Solun) 

i Heraclea–Stopis (Bitola–Stobi). 

Kako prva etapa vo 

modernizacijata na vongradskata 

patna mreà moè da se smeta 

periodot od 1947 do 1967 g., koga 

se izgradeni 190,5 km, rekonstru- 

irani 522 km i modernizirani 

209,5 km ili vkupno 922 km pati{ta. 

Denes vongradskata patna 

mreà vo RM opfa}a 13.360 km, 

od koi: magistralni (dràvni/nacionalni) 

909 km, regionalni 

3.777 km i lokalni okolu 9.000 

km. Me|unarodnite E-pati{ta vo 

mreàta na dràvnite pati{ta 

vleguvaat so 549 km (od niv kako 

avtopati se 197 km). Niz RM pominuvaat 

i dva evropski koridora 

(predvideni kako avtopati), 

Koridorot 10, od granicata so R 

Srbija do granicata so R Grcija, 

so 192,5 km (avtopat 152,5 km) i 

Koridorot 8, od granicata so R 

Srbija do granicata so R Albanija, 

so 308 km (avtopat 64,6 km). 

Vo izgradba e Severnata obikolka 

na Skopje vo profil na avtopat 

so dolìna od 25,2 km. Grankata 

od koridorot 10D, od Veles 

do granicata so R Grcija (127 km) 

s¢ u{te ne e proektirana kako 

avtopat. 

IZV.: materijali od dokumentacijata na 

Fondot za magistralni i regionalni pati{ta 

– Skopje; Dràven zavod za statistika, 

Transport i drugi komunikacii, 

2004 g.; R. Don~eva, Proektirawe pati{ta, 

GF, Skopje, 2004. R. D. 

PATRAJ (Patraos) ‡ pajonski 

kral (ok. 340/335‡315 pr.n.e.), sin 

na kralot Likej, poznat edinstveno 

po negovata monetarna produkcija 

i eden natpis na koj se spom- 

PATRIK 

Tetradrahmi, didrahmi i tetraboli na pajonskiot 

kral Patraj 

nuva deka bil tatko na pajonskiot 

kral Avdoleon. Kovel pari vo istiot 

teìnski standard kako i 

Likej. Poznata e negovata tetradrahma 

na ~ij{to revers e pretstaven 

kowanik kako proboduva padnat 

neprijatel, za koja se pretpostavuva 

deka ja pretstavuva pobedata 

na Ariston, bratot na 

Patraj, nad persiskiot satrap 

Satropat vo vremeto na pohodot 

na Aleksandar III Makedonski. 



PATRIK, Ha~ison Evans (Reding, 

Berk{ir, dekemvri 1913) – 

britanski oficer za vrska. Na 16 

septemvri 1943 g. e spu{ten vo 

P 

1121

P PATRISTIKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Zapadna Makedonija (delot na 

Makedonija pod Grcija). Najgolemiot 

del od svojot prestoj go pominal 

vo oblasta na Vi~o. Vo izve{tajot 

dostaven do centralata 

na SOE vo Kairo (12. XII 1944) 

konstatira deka „...ako stranec 

{to ne ja poznava Grcija ja poseti 

oblasta Florina (Lerin) i potoa 

formira sopstveno mislewe za 

zemjata vo celina, zaklu~okot bi 

bil deka Grcite se tie {to se vo 

malcinstvo. Toa e predimno slovenski 

region, a ne gr~ki. Jazikot 

po domovite i po pravilo na poliwata, 

na selskite ulici, na pazarot 

e makedonski, slovenski jazik... 

va`no e da se naglasi deka 

naselenieto, kako {to ne se Grci, 

isto taka ne se Bugari ili Srbi 

ili Hrvati. Tie se Makedonci...#. 

LIT.: Velika Britanija i Makedonija 

(18 avgust 1944 – 8 maj 1945). Dokumenti, I. 

Izbor, prevod i redakcija d-r Todor êpreganov, 

Skopje, 1995. T. ^. 

PATRISTIKA (lat. patres = otci) 

‡ u~ewe na crkovnite otci. 

Vrz delata na crkovnite otci se 

gradela dogmatikata i teolo{koto 

u~ewe na hristijanstvoto. Poradi 

toa, ovie knièvni tekstovi 

bile rangirani vedna{ po tekstovite 

na Svetoto pismo. Delata 

se koristele na ekumenskite sobori 

za formulirawe na crkovnite 

dogmi. Spored sodrìnata, 

tie zafa}ale dogmatski, egzegetski, 

asketsko-filozofski, logi~ko-gramati~ki, 

didakti~ki i 

polemi~ki temi. Me|u najgolemite 

imiwa na patristikata se avtorite 

od t.n. zlaten vek na patristikata: 

sv. Atanasij Veliki, 

sv. Vasilij Veliki, sv. Grigorij 

Bogoslov, sv. Grigorij Niski, sv. 

Jovan Zlatoust, sv. Efrem Sirin, 

sv. Maksim Ispovednik, sv. Jovan 

Damaskin, sv. Simeon Nov Bogoslov, 

sv. Grigorij Palama. Patristi~koto 

vlijanie se prenelo i vrz 

ju`noslovenskite hristijanski 

prostori. Delata na crkovnite 

otci stanale osnova na mnogu prepisi 

na gr~ki jazik, no i na prevodi 

i dopolnuvawa vo slovenskata 

rakopisna tradicija. Vo makedonskoto 

srednovekovno rakopisno 

nasledstvo se registrirani 

mnogu tekstovi inspirirani, 

prevedeni ili prepi{ani od delata 

na patristi~kite avtori. 

LIT.: I. KolariÊ, Filozofsko-teolo{ki 

leksikon, Uìce, 2000. V. G.-P. 

PATRNOGI], Jelena (Kosovska 

Mitrovica, 1932) ‡ kostimograf. 

^len na MNT (1960-1977). Osven 

za dramski, pravi koreografii i 

za operski i baletski pretstavi, 

kako i za film i TV. Se zanimavala 

i so pedago{ka dejnost. Kostimografii 

za dramski dela: 

†Antica#; †Gra|aninot blagorod- 

1122 

Jelena 

Patrnogi} 

nik#; †Gradskiot saat#; †Yvezdite 

se ve~ni# i dr. Kostimografii za 

baletski dela: †Bolero#; †Valpurgiska 

no}#; †Don Kihot#; 

†Elan#; †@izel#; †Klasi~na simfonija# 

i dr. Kostimografii za 

operi: †Albert Hering#; †Boemi#; 

†Evgenij Onegin#; †Zemjata 

na nasmevkite#; †Ilinden#; †Karmen#; 

†Knez Igor#; †Qubovna napivka# 

i dr. R. St. 

PATÊ, Lambro (Ohrid, 23. V 

1908 – Skopje, 10. IX 1982) – agronom 

i tehnolog. Gimnazija zavr- 

{uva vo Bitola. Diplomira na 

Zemjodelskiot fakultet vo Tuluz 

(1929) i na Tehnolo{ki fakultet 

vo Bordo, Francija 

(1931). Raboti vo pogolem broj 

tutunski kombinati, a od 1949 g. 

preminuva (kako docent) na Zemjodelsko-{umarskiot 

fakultet 

vo Skopje, na koj i habilitira. 

Raboti i kako ekspert na Obedinetite 

nacii vo Sirija (tri godini) 

od oblasta na tutunot, kade 

{to e i odlikuvan so zaslugi za 

„Sirija II#. Objavil pogolem broj 

nau~ni i stru~ni trudovi od oblasta 

na tutunot. P. Iv. 

Metodi 

Pat~ev 

PATÊV, Metodi (Ohrid, 20. V 

1875 – Kadino Selo, Prilepsko, 

7. IV 1902) – u~itel, revolucioner, 

vojvoda na TMORO. Bil u~itel 

vo Ohrid (1896) i vo s. Ehlovec, 

Ki~evsko. Se aktiviral vo 

TMORO i dejstvuval vo toj reon 

(1897–1899). Po ubistvoto na Dimitar 

Grdanov vo Ohrid, bil vo 

zatvor (1898–1901), a po amnestijata 

zaminal vo ~etata na Marko 

Lerinski. Vo oktomvri 1901 g. 

stanal prilepski vojvoda. Pri 

prestojot na ~etata vo Kadino 

Selo, Prilepsko (1902), bile 

predadeni i opkoleni od osmanskata 

vojska i ba{ibozuk, a borbata 

ja zavr{ile so grupno samoubistvo. 

LIT.: S. Risteski, Metodija Pat~ev, Ohrid, 

1974. Al. Tr. 

Dnevnata peperuga paunovec 

PAUNOVEC, DNEVEN (Inachis 

io L.) – dnevna peperuga. Ima dobro 

razvieni krilja, koi od gornata 

strana se so karakteristi~ni 

kru`ni {ari, sli~ni na paunovi 

perduvi. Ottuka e i imeto dneven 

paunovec. Se hrani so nektar i 

rastitelni sokovi. Naj~esto se 

sre}ava vo blizina na koprivi. 

Se javuva vo dve generacii, zimska 

– od mart do april i letna – 

od juni do septemvri. Rasprostranet 

e vo cela Evropa do 60-tiot 

stepen geografska {iro~ina. Vo 

Makedonija e mnogu ~est vid. 



und Noctuidae, Posebno Izdanie. Acta. 




Glasgow, 1970; Paul Scheider – Predrag Jaksic, 


(Rhopalocera und Hesperiidae), München, 

1990. V. T. K. – M. Kr. 

PAUNOVSKA, Rosa Petkova (s. 

Kokino, Kumanovsko, 1875 ‡ s. 

Kokino, 1971) ‡ interpretatorka 

na narodni pesni, }erka na poznatiot 

kokinski vojvoda Petko, doselen 

od sosednoto s. Malotino. 

Ne odela na u~ili{te. Vo svojot 

ìvot nikoga{ ne otpatuvala podaleku 

od Kumanovo, kade {to 

obi~no odela vo pazarnite denovi. 

Vo nejziniot repertoar se nao|aa 

okolu 250 narodni pesni od 

nejziniot kraj. Magnetofonski 

zapisi od nejzinoto peewe se deponirani 

vo Arhivata na Institutot 

za folklor „Marko Cepenkov# 

vo Skopje, snimeni od Simo 

Mladenovski (1969). 

LIT.: Simo Mladenovski, Eden redok pesnopoec, 

„Narodno stvarala{tvo#, sv. 41– 

43, Beograd, 1972, 243–248; istiot, Od narodnata 

riznica, „Beseda#, I, 2, Kumanovo, 

noemvri 1972, 225–227; istiot, Narodni 

pesni od repertoarot na Rosa Paunovska. 

„Beseda#, XI, 31–32, Kumanovo, noemvri 

1984, 61–67. S. Ml.


PAUNOVSKI, Boris (Bitola, 

28. VI 1935) – dipl. geod. in`., red. 


vo Skopje (od 1996 do penzioniraweto 

vo 1998 g.) po predmeti od 

oblasta na geodezijata. Diplomiral 

vo Belgrad (1959), kade {to i 

doktoriral (1985). Pred da stane 

docent na Grade`niot fakultet 

vo Skopje (1988), bil direktor na 

Zavodot za geodetski i fotogrametriski 

raboti. Objavil pove}e 

u~ebnici. Q. T. 

PA[ANKU, Ta{uli Takov (Bitola, 

25. I 1927) ‡ ginekolog-aku- 

{er. Diplomiral na Med. f. vo 

Skopje (1957), specijalizacijata 

po ginekologija i aku{erstvo ja 

zavr{il vo Qubqana (1963). Vo 

1985 g. doktoriral vo Novi Sad. 

Rabotel vo Bitola do penzioniraweto 

(1987). Bil na~alnik na 

slu`bata, a vo 1979 g. stanal primarius. 

P. B. 

Nikola 

Pa{i} 

PA[I], Nikola (Zae~ar, 1845 – 

Belgrad, 1926) – srpski politi- 

~ar, lider na Radikalnata partija, 

po poteklo od Makedonija. Po 

Ilindenskoto vostanie, pri dogovarawata 

so Bugarija za sozdavawe 

sojuz, bil protiv avtonomija 

na Makedonija, kategori~no izjavil 

deka na Balkanot nemalo 

mesto za nova slovenska dràva. 

Pred i vo vremeto na Balkanskite 

vojni ja predvodel srpskata 

Vlada; postignal dogovor za sojuz 

so Bugarija za podelba na Makedonija, 

a po dvete balkanski vojni 

Srbija go okupirala i go anektirala 


Po Prvata svetska vojna na 

Mirovnata konferencija izdejstvuval 

Srbija, odnosno Kralstvoto 

na SHS da go dobie Strumi~ko. 

Po vojnata bil na ~elo i na 

nekolku vladi. 

LIT.: Karlo Sforca, Nikola Pa{iÊ, Beograd, 

1991. D. Jov. 

PA[I], Radmila (s. Podgorci, 

Stru{ko, 27. XI 1931) ‡ arheolog. 

Diplomirala arheologija na Filozofskiot 


(1956). Magistrirala vo 1981 g. 

Od 1956 g. raboti vo Narodniot 

muzej vo Ohrid, a potoa kako kus- 

Radmila 

Pa{i} 

tos vo Muzejot na Makedonija 

(1963–1996). Vr{ela arheolo{ki 

istraùvawa na pove}e lokaliteti: 

Demir Kapija, Suva Reka, 

Milci, Dedeli, Marvinci, Sopot, 

Vinica, Nerezi, Studeni- 

~ani. 

BIBL.: Arheolo{ka ispitivawa na lokalitetu 

„Orlova ûka# kod sela Star 

Karaorman, „Starinar#, XXI, Beograd, 

1972, 129–134; Praistorijska iskopavawa 

u Demir Kapiji, „Starinar#, XXVI, Beograd, 

1976, 155–158; @elezno vreme, Arheolo{ka 

karta na Republika Makedonija, 1, 

Skopje, 1994, 62–79. D. Z. 

Pa{kanat 

PA[KANAT (Pastinaca sativa L.) 

– dvegodi{no rastenie, prvata 

godina formira nadebelen koren 

(konsumativen del), a vo vtorata 

generativni plodovi i seme. Poteknuva 

od Sredna Evropa. Vo nadebeleniot 

koren ima suvi materii 

(19%) vo koi ima jagleni hidrati 

(12%), azotni materii 

(1,4%), mineralni materii, eteri~no 

maslo. Se koristi za popravka 

na supi i jadewa. Kaj nas se 

odgleduva na ograni~eni povr{ini, 

vo doma{ni gradini. D. J. 

PA[TI, Jovan Jano{ (Prigrevica 

kaj Sombor, 23. XII 1924) ‡ 

baletski igra~. U~estvuval vo 

NOB. Po Osloboduvaweto karierata 

ja zapo~nuva (1946) vo Umetni~kiot 

ansambl na JNA. Stanuva 

~len na Baletot pri Narodno- 

PEDAGOGIJA 

Jovan 

Pa{ti 

to pozori{te vo Belgrad (1949). 

^len na Baletot pri MNT vo 

Skopje (1952-1972). Baletskoto 

obrazovanie go steknuva vo Baletskoto 

u~ili{te „Luj Davi~o# 

vo Belgrad, vo klasata na N. Kirsanova. 

Specijalizira kaj poznatite 

pedagozi Preobraènskaja, 

Jegorova, Mjasin, Dolin. Kako 

prvenec na Baletot ima odigrano 

golem broj glavni ulogi, istaknuvaj}i 

se so svoeto partnersko 

umeewe i bogato iskustvo. 

ULOGI: Franc (L. Delib, „Kopelija#), 

Marko (S. Hristi}, „Ohridska legenda#), 

Albert (A. Adam, „@izel#), Zigfrid 

(P. I. âjkovski, „Lebedovo ezero#) 

i dr. Em. X. 

PEGMATITI – ìlni magmatski 

karpi vo grupata na granitite 

i riolitite. Se pojavuvaat vo 

vid na ìci, ~ija dimenzija e 

promenliva, ili pak vo vid na pogolemi 

pegmatitski tela, koi 

imaat forma na le}i. Imaat zrnesta, 

a na mesta i porfiroidna 

struktura. Izgradeni se od kvarc, 

feldspati, liksuni, a vo niv se 

pojavuva i serija na egzoti~ni 

minerali kako {to se: beril, 

granat, disten, turmalin i dr. Na 

podra~jeto na RM pegmatiti se 

pojavuvaat vo ramkite na Pelagoniskiot 

metamorfen kompleks 

vo serijata na gnajsevite, pri 

{to nivnata golemina e promenliva. 

Najgolemite pegmatitski 

tela se pojavuvaat vo lokalitetot 

Ramna Niva, potoa vo lokalitetite 

na âni{te. 

LIT.: Blaò Boev, Risto Stojanov, Petrografija, 

RGF, [tip, 1994. Bl. B. 

PEDAGOGIJA ‡ nauka za vospitanieto. 

Minuva dolg pat na razvitok, 

a kako posebna nau~na i 

nastavna disciplina se konstituira 

duri vo XIX v. Zaslugata za 

toa mu pripa|a na germanskiot 

filozof i pedagog J. F. Herbart 

(1776–1841). Opredelbata „nauka 

za vospitanieto# i denes predizvikuva 

polemi~ki raspravi, {to 

se dolì na razli~nite sfa}awa 

na su{tinata na vospitanieto, 

taka {to ne postoi edinstveno 

mislewe nitu vo odnos na imeto, 

nitu vo odnos na predmetot na 

prou~uvaweto. Ako vospitnata 

P 

1123

P PEDAGO[KI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

koncepcija se osmisluva vrz opredeleno 

filozofsko ili sociolo{ko 

u~ewe, pedagogijata se vrzuva 

za toa u~ewe: marksisti~ka 

pedagogija, pragmatisti~ka pedagogija, 

socijalna pedagogija itn. 

Ako, pak, se ima predvid op{testvenata 

uslovenost na vospitanieto, 

atributivnosta se odnesuva 

na karakterot na op{testveniot 

sistem vo koj se organizira i se 

ostvaruva vospitanieto (feudalna, 

buròaska, socijalisti~ka, 

gra|anska pedagogija itn.). Po 

Osloboduvaweto na Makedonija, 

vo vremeto na socijalisti~kiot 

op{testven sistem, pedagogijata 

se razviva kako op{tojugoslovenska 

koncepcija, zasnovana na marksizmot 

i e poznata kako marksisti~ka, 

odnosno socijalisti~ka 

pedagogija. Pritoa terminot pedagogija 

se koristi vo smisla na 

integralna nauka za vospitanieto, 

so razgranet sistem na posebni 

nau~ni disciplini: istorija 

na pedagogijata (op{ta i nacionalna), 

op{ta pedagogija (teoriska, 

sistemska), u~ili{na pedagogija, 

predu~ili{na pedagogija, 

andragogija, didaktika, metodika, 

sociologija na obrazovanieto, 

ekonomija na obrazovanieto, pedago{ka 

psihologija i dr. Na pedago{ki 

idei vo Makedonija naiduvame 

u{te vo deloto na sv. Kliment 

Ohridski, vo sferata na duhovnosta, 

odnosno moralnoto vospitanie. 

Makedonskite prerodbenski 

u~iteli isto taka imaat 

svoj pridones vo razvojot na pedago{kata 

misla kaj nas. Od osobeno 

zna~ewe, pak, za razvojot na pedagogijata 

kako nauka e pojavata 

na deloto „[kolska pedagogija# 

na J. Kova~ev (1873). Makedonskata 

pedagogija intenziven razvoj 

doìvuva po Osloboduvaweto, so 

otvoraweto na studii po pedagogija 


(1946) i so izleguvaweto na prvoto 

makedonsko pedago{ko spisanie 

(v.) „Prosvetno delo# (1945). 

Pedagogijata denes e vklu~ena vo 

studiskite programi na site nastavni~ki 

fakulteti. Na Filo- 

1124 

U~ebnikot 

[kolaska 

pedagogija 

od Josif 

Kova~ev 

(1873) 

zofskiot fakultet vo Skopje 

postoi poseben Institut za pedagogija 

na koj 15 doktori na nauki, 

so pove}e sorabotnici, rabotat 

na razvivaweto na pedagogijata 

kako integralna nauka i na obrazovanieto 

na nad 500 studenti vo 

dodiplomskite i postdiplomskite 

studii vo oblasta na pedago{kite 

nauki. Pedago{kata teorija 

i praktika se razviva i na pedago{kite 

fakulteti. 

LIT.: J. Kova~ev, [kolska pedagogija, 

Solun, 1873; Filozofski fakultet vo 

Skopje: 1920–1946–2006, Skopje, 2006, 

94–101. K. Kamb. 

Predavawe na Pedago{kata akademija vo Skopje 

PEDAGO[KI AKADEMII VO 

MAKEDONIJA ‡ vi{i {koli 

za obrazovanie na nastavnici za 

osnovnite u~ili{ta i vospituva- 

~i za predu~ili{nite ustanovi. 

Se javuvaat po [kolskata reforma 

(1958), so koja se voveduva 

edinstveno zadolìtelno osumgodi{no 

osnovno u~ili{te, zamenuvaj}i 

gi dotoga{nite (v.) 

u~itelski {koli i (v.) vi{ite 

pedago{ki {koli. Pedago{kite 

akademii se izraz na nastojuvawata 

da se obezbedi edinstveno 

obrazovanie za site profili na 

nastavnici {to ja izveduvaat nastavata 

vo osumgodi{no osnovno 

u~ili{te i da se podigne obrazovanieto 

na u~itelite, od sredno{kolsko 

na vi{o{kolsko nivo. 

Vo u~ebnata 1961/62 g. vi{ite 

pedago{ki {koli vo Skopje i vo 

[tip stanuvaat pedago{ki akademii, 

a vo u~ebnata 1964/65 pedago{ka 

akademija se otvora i vo 

Bitola. [koluvaweto, kako i vo 

vi{ite pedago{ki {koli, traelo 

dve godini, a se obrazovale oddelenski 

i predmetni nastavnici. 

Vo tekot na sproveduvaweto na 

koncepcijata (v.) naso~eno obrazovanie, 

obrazovanieto na predmetnite 

nastavnici pominuva na 

soodvetnite nastavni~ki fakulteti, 

a pedago{kite akademii go 

zadrùvaat obrazovanieto na oddelenski 

nastavnici i na predu- 

~ili{ni vospituva~i. So osnovaweto 

na pedago{ki fakulteti 

(1995), pedago{kite akademii 

prestanuvaat da postojat. 



PEDAGO[KI ZAVOD NA MA- 

KEDONIJA – stru~no-pedago{ka 

ustanova, formirana so re{enie 

na Izvr{niot sovet na NRM 

(11. VIII 1955) kako Zavod za unapreduvawe 

i prou~uvawe na {kolstvoto, 

za vr{ewe na prosvetnopedago{ka 

slu`ba pod rakovodstvo 

i nadzor na Sovetot za prosveta 

na NRM. Vo 1960 g. e donesen 

prviot zakon so koj se ureduvaat 

odnosite i dejnosta, poznat kako 

Zakon za prosvetno-pedago{kata 

slu`ba vo NR Makedonija. Pozna~ajni 

promeni prosvetno-pedago{kata 

slu`ba doìvuva po donesuvaweto 

na Zakonot za organizirawe 

dejnost za unapreduvawe 

na obrazovanieto i vospitanieto, 

koga dotoga{nite zavodi za 

{kolstvo (Republi~ki, op{tinski 

i regionalni) od organi na 

upravata se transformiraat vo 

zavodi za unapreduvawe na obrazovanieto 

i vospitanieto vo predu~ili{noto, 

vo osnovnoto i vo 

srednoto obrazovanie i vospitanie. 

So Zakonot za organi na upravata 

(28. IX 1990), pedago{kata 

slu`ba pominuva vo sostav na 

Ministerstvoto za obrazovanie i 

fizi~ka kultura, taka {to se 

formira Pedago{ki zavod na 

Makedonija kako edinstvena institucija 

na dotoga{nite zavodi. 

Prestana da postoi so osnovaweto 

na (v.) Biroto za razvoj na obrazovanieto 

(2000). 

LIT.: „Sl. vesnik na NRM#, 16/1960; „Sl. 

vesnik na SRM#, 17/1974; 40 godini Pedago{ki 

zavod na Makedonija, Skopje, 

1996. K. Kamb. 

PEDAGO[KI MUZEJ NA MA- 

KEDONIJA – pedago{ka institucija 

za pribirawe i prou~uvawe 

na dokumentacija relevantna 

za istorijata na obrazovanieto, 

prosvetata i pedagogijata vo Makedonija. 

Na osnova~koto sobra-


nie (1993) se usvoeni konstitutivnite 

dokumenti i e formiran 

Sovet na Pedago{kiot muzej. Sovetot 

razvi {iroka aktivnost za 

realizirawe na osnovnite zada~i 

na Muzejot: pribirawe {kolska i 

prosvetna dokumentacija, prou- 

~uvawe na pedago{koto minato 

na Makedonija preku organizirawe 

stru~ni i nau~ni sobiri, posveteni 

na oddelni zna~ajni nastani 

ili li~nosti od istorijata na 

dejnosta. Organizirani se nad 

triesetina vakvi sobiri, kako i 

pove}e podvi`ni izlo`bi i ~estvuvawa 

na istaknati pedago{ki 

dejci, zaslu`ni za razvojot i napredokot 

na makedonskoto {kolstvo 

i prosveta. Svojata dejnost 

Pedago{kiot muzej ja ostvaruva 

vo ramkite na Domot na prosvetnite 

rabotnici na Makedonija i 

vo sorabotka so soodvetni institucii. 

Za prv pretsedatel na Sovetot 

e izbran prof. d-r Kiro 

Kamberski. K. Kamb. 

PEDAGO[KI FAKULTET – 

BITOLA – v. Pedago{ki fakulteti. 

PEDAGO[KI FAKULTET „GO- 

CE DELÊV# – [TIP – v. Pedago{ki 

fakulteti. 

PEDAGO[KI FAKULTET „SV. 

KLIMENT OHRIDSKI# – 

SKOPJE – v. Pedago{ki fakulteti. 

PEDAGO[KI FAKULTETI – 

visoko{kolski ustanovi za podgotvuvawe 

nastavnici za osnovnoto 

obrazovanie (oddelenska 

nastava) i vospituva~i za predu- 

~ili{noto vospitanie. Nastanuvaat 

od potrebata da se podigne 

nivoto i kvalitetot na dotoga{noto 

obrazovanie na ovie pedago{ki 

kadri. Pedago{ki fakulteti 

postojat vo Skopje (Pedago{ki 

fakultet „Sv.Kliment 

Ohridski#), vo [tip (Pedago{ki 

fakultet „Goce Gel~ev#) i vo Bitola 

(do 2001 g. go nose{e imeto 

Fakultet za u~iteli i vospituva- 

~i), a se formirani so transformacija 

na dotoga{nite (v.) peda- 

Pedago{kiot fakultet „Goce Del~ev“, [tip 

go{ki akademii. So rabota zapo~nuvaat 

od u~ebnata 1995/96 g. 

Vo su{tina, tie ja prodolùvaat 

tradicijata na (v.) u~itelskite 

{koli i na pedago{kite akademii. 

Obrazovanieto trae 4 godini, 

odnosno 8 semestri. Na Pedago{kiot 

fakultet „Sv. Kliment 

Ohridski# vo Skopje, vospitnoobrazovniot 

proces se izveduva 

na makedonski, na albanski i na 

turski jazik. Na site tri fakulteti 

studiite se organizirani po 

ETKS. Nastavnite programi se 

strukturirani od zadolìtelni, 

izborni i fakultativni predmeti. 

Na Pedago{kiot fakultet vo 

Bitola, osven dodiplomski, se 

organizirani i postdiplomski 

studii vo oblasta na metodikite 

na oddelenskata nastava i na metodikite 

na predu~ili{noto vospitanie. 



PEDAGO[KO DRU[TVO NA 

MAKEDONIJA ‡ prva nau~nostru~na 

asocijacija na pedagozite 

i na drugi u~ili{ni rabotnici 

vo Makedonija. Formirano 

(maj 1950) so cel da obrabotuva 

pra{awa od u~ili{nata i vospitnata 

dejnost i da predlaga 

merki za nejzino unapreduvawe; 

da ja popularizira pedago{kata 

teorija; da organizira nau~ni istraùvawa 

od oblasta na pedago{kata 

teorija i praktika, kako 

i da ja pomaga rabotata na prosvetnite 

rabotnici. Bilo organizirano 

vo pododbori i po sekcii 

za oddelni disciplini (sekcija 

za metodika i didaktika i sl.). Go 

izdavalo spisanieto (v.) †Prosvetno 

delo#. Vo 1975 g. se transformira 

vo (v.) Sojuz na pedago{kite 

dru{tva na Makedonija. 

K. Kamb. 

PEDAGO[KO-BOGOSLOV- 

SKO UÎLI[TE ‡ prvo stru~no 

u~ili{te za podgotvuvawe 

u~iteli i sve{tenici vo Makedonija. 

Go osnoval poznatiot makedonski 

pedagog Josif Kova~ev vo 

[tip (1869). U~ili{teto se sos- 

PEDESET 

toelo od dva klasa, so predmeten 

sistem na nastava, kade, osven op- 

{toobrazovni, se u~ele i pedago{ki 

i bogoslovski predmeti, 

od {to mu proizleguva i imeto. 

Posebno vnimanie se obrnuvalo 

na prakti~nata obuka na idnite 

u~iteli. [koluvaweto traelo 

dve godini. Vakvo u~ili{te bilo 

otvoreno i vo Prilep (1974/75), 

isto taka od Josif Kova~ev. (v. 

Verski {koli vo Makedonija). 

LIT.: R. Kantarxiev, Makedonskoto prerodbensko 

u~ili{te, Skopje, 1985. K. Kamb. 

PEDAGO[KO-PSIHOLO[- 

KA SLU@BA ‡ stru~na slu`ba 

vo predu~ili{nite ustanovi, vo 

u~ili{tata i vo u~eni~kite domovi, 

koja pridonesuva vo izvr- 

{uvaweto i unapreduvaweto na 

vospitno-obrazovnata rabota vo 

u~ili{teto, odnosno vospitnoobrazovnite 

ustanovi. Slu`bata 

ja izvr{uvaat diplomirani pedagozi 

i psiholozi, a u~estvuvaat i 

diplomirani sociolozi, socijalni 

rabotnici i defektolozi, koi 

zakonot gi tretira kako stru~ni 

(so)rabotnici. Sekoe porazvieno 

u~ili{te, predu~ili{na ustanova 

ili u~eni~ki dom vo Makedonija 

ima vraboteno pedagog ili 

psiholog, a nekade i pedagog i 

psiholog ili drug stru~en (so)rabotnik. 

K. Kamb. 

Formiraweto na 51-ta (makedonska) divizija 

([irok Dol, Berovsko, 19. H 1944) 

PEDESET I PRVA (MAKE- 

DONSKA) DIVIZIJA ([irok 

Dol, kaj Berovo, 19. X ‡ dekemvri 

1944) – voena edinica na NOVJ. 

Vo nejziniot formaciski sostav 

vlegle Prvata, Dvaesettata i 

Dvaeset i prvata makedonska NO 

brigada i Artileriskata (strumi~ka) 

brigada na NOV i POM 

so vkupno 2.476 borci i oficeri. 

Nejziniot broj podocna narasnal 

na 6.689 borci i oficeri. U~estvuvala 

vo operaciite za osloboduvawe 

na Makedonija dol` komunikaciiteDojran–Valandovo–Strumica–Radovi{ 

i Strumica–Novo 

Selo–Bugarska granica 

vo sostavot na Bregalni~ko-strumi~kiot 

korpus. Po Osloboduvaweto 

na Strumica i Radovi{ bila 

rasporedena na Jugoslovenskogr~kata 

granica od Gevgelija do 

trome|eto so Bugarija, a potoa 

rasformirana. 

P 

1125

P PEDESETTA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

LIT.: Boro Mitrovski, Borbenite dejstva 

na edinicite od NOV vo Strumi~kiot 

region vo periodot septemvri-noemvri 

1944 i germanskata dokumentacija 

vo vrska so niv. Strumica i Strumi~ko vo 

NOV 1943–1945. V. St. 

Formiraweto na Pedesettata (makedonska) 

divizija (17. IX 1944) 

PEDESETTA (MAKEDONSKA) 

DIVIZIJA (s. Mitra{inci, 

Berovsko, 17. IX ‡ dekemvri 1944) 

– voena edinica na NOVJ. Vo nejziniot 

formaciski sostav vlegle 

êtvrtata, Trinaesettata i êtirinaesettata 

makedonska NO 

brigada. Vo prvata polovina na 

oktomvri kon nea bila priklu~ena 

i Devetnaesettata makedonska 

NO brigada i Artileriskata 

brigada, a êtvrtata makedonska 

NO brigada vlegla vo sostavot na 

51-ta divizija. Vo sostavot na 

Bregalni~ko-strumi~kiot korpus 

vodela borbi protiv germanskite 

edinici na pravecot Valandovo-Strumica-Berovo, 

gi oslobodila 

Berovo i Peh~evo (13. 

X), Ko~ani. (22. X), selata po dolinata 

na rekata Bregalnica, 

[tip (8. XI) i Sveti Nikole (9. 

XI). Pri Osloboduvaweto na 

Skopje vodela borbi kaj hidrocentralata 

Matka i za Osloboduvaweto 

na Tetovo (19. XI 1944), po 

{to bila rasformirana. 


na 50. divizija na NOVJ vo zavr{nite 

operacii za osloboduvawe na Makedonija 

(septemvri–noemvri 1944), Ko~ani i 

Ko~ansko vo NOV 1941–1945; Mihailo 

Apostolski, Zavr{ne operacije za oslobo—ewe 

Makedonije, Beograd, 1953. V. St. 

PEEV, An|el Todorov (s. Stojakovo, 

Gevgelisko, 16. VII 1930) ‡ 

digestiven hirurg, redoven prof. 

na Med. f. vo Skopje, direktor na 

Klinikata za digestivna hirurgija. 

Zavr{il Med. f. i specijalizacija 

po op{ta hirurgija 

(1964) vo Skopje i supspecijalizacija 

po digestivna hirurgija 

(London, Anglija, 1973). Doktoriral 

na temata „PGV vo lekuvaweto 

na duodenalniot ulkus#. Vo- 

1126 

vel vagotomija kaj duodenalniot 

ulkus, sopstvena modifikacija 

kaj najte{kata forma pilorna 

stenoza, {antovi operacii kaj 

portalna hipertenzija, radikalna 

pankreato-duodenalna resekcija 

i resekcii na pankreasot. Ja 

voveduva neagresivnata laparoskopska 

hirurgija (1992). Avtor e 

na 83 nau~ni trudovi. 

BIBL.: Laparoskopska bilijarna hirurgija, 

Skopje, 1995. M. [oq. 

Kosta 

Peev 

PEEV, Kosta (Strumica, 26. VI 

1936) ‡ univ. profesor, dijalektolog. 

Diplomira na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje (1956- 

1960). Svojata nau~na dejnost ja 

zapo~nuva vo 1963 g., koga e izbran 

za asistent vo IMJ „Krste 

Misirkov#, kade {to u~estvuva 

vo organiziraweto na Dijalektolo{koto 

oddelenie i vo realizacijata 

na proektot MDA. Kako 

redoven profesor (1989) po predmetot 

Dijalektologija na makedonskiot 

jazik na Filolo{kiot 

fakultet vo dva mandata e {ef 

na Katedrata za makedonski jazik. 

Sorabotnik e na me|unarodnite 

proekti OLA, OKDA, ELA. 

Avtor e na {eesetina lingvisti~ki 

statii i na dijaktelo{ki 

re~nik. 

BIBL.: Dojranskiot govor, Skopje, 1979; 

Kuku{kiot govor, Skopje, 1, 1987 i 2, 

1988; Re~nik na makedonskite govori vo 

jugoisto~niot egejski del, Skopje, 1, 

1999-2002, 2, 2005 i 3, 2007. Sv. D. 

Murteza 

Peza 

PEZA, Murteza (Elbasan, Republika 

Albanija, 20. VI 1919 ‡ Rieka, 

Hrvatska, 4. 8. XII 1981) ‡ novinar, 

dramski pisatel, raskaùva~ 

i romansier. Zavr{il u~i- 

telska {kola vo Elbasan (Albanija), 

a potoa vo Firenca studiral 

filozofija i muzika, no bil 

proteran, bidej}i ne sakal da 

potpi{e vernost kon kralot i ne 

go prifatil predlogot da stane 

~len na Musolinievata Fa{isti~ka 

partija. Pristignal vo 

Gostivar (1941) i mu pristapil na 

komunisti~koto dvièwe, zanimavaj}i 

se so agitaciono-propagandna 

dejnost i ispra}awe vesti 

za NOB do Radio Moskva, Radio 

London i podocna Radio Slobodna 

Jugoslavija. Izvesno vreme 

bil vraboten kako pretsedatel na 

Finansovata kancelarija vo Ki- 

~evo na kvislin{koto Albansko 

Kralstvo (ok. 21. V ‡ 10. VI 1942), 

a potoa se vklu~il vo NOV i 

POM kako politi~ki komesar na 

~eta, na bataljon, na~alnik na 

Agit-prop i urednik na „Bilten# 

na Sedmata makedonska {iptarska 

NO brigada (od proletta 

1943). Podocna bil zamenik na- 

~alnik na Politi~koto oddelenie 

na êtirieset i vtorata (makedonska) 

divizija na NOVJ. Po 

Osloboduvaweto i demobiliziraweto 

kako rezerven kapetan na 

JNA bil nazna~en za urednik na 

emisiite na albanski jazik na Radio 

Skopje (1946), a potoa celi 16 

godini bil direktor i glaven 

urednik na vesnikot „Flaka e Vëllazërimit# 

vo Skopje so svoi napisi 

od razni oblasti. Isto taka bil 

direktor i glaven urednik na sp. 

„Jehona#, a potoa pak vo Radio 

Skopje kako odgovoren urednik 

vo sektorot na Programata na jazicite 

na narodnostite. Bil ~len 

na Dru{tvoto na pisatelite na 

Makedonija (1957). Avtor e na pogolem 

broj radio, TV i teatarski 

drami i na scenarioto za igraniot 

film „Uka od prokletie#. 

BIBL.: Mejtu{a, Skopje, 1960 (roman); 

Vo mojata ulica, Skopje, 1963 (roman); 

Dali }e se vrati{, Skopje, 1964 (raskazi); 

Skalite na Kel, Skopje, 1964 (raskazi). 

LIT.: Umre Murteza Peza, „Nova Makedonija#, 

XXXVIII, 12525, Skopje, 5. XII 

1981, 4; Ki~evo i Ki~evsko vo NOV 1942– 

1945, Dokumenti, Ki~evo, 1985, 64 i 71; d-r 

Marjan Dimitrijevski, Makedonskata 

vojska 1944–1945, INI, Skopje, 96. S. Ml. 

PEJZA@NA ARHITEKTURA – 

kaj nas nova disciplina, povrzana 

so oblikuvaweto i ureduvaweto 

na prostorot/pejzaòt. Kako segment 

na urbaniot dizajn, se zanimava 

so analiza, funkcionalna 

organizacija i dizajn na gradskiot 

otvoren zelen prostor; zna~ajna 

e za sozdavaweto koherentna 

gradska celina. Postojat mnogu 

{koli za pejza`na arhitektura 

koi obrabotuvaat razni aspekti – 

od dizajn/oblikuvawe na pejzaì 

do planirawe na predeli, opfa- 

}aj}i pove}e disciplini, kako 

{to se: ekologijata, sociologija-


ta, arhitekturata, urbanizmot, 

likovnite umetnosti. S. H. P. 

Cane 

Pejkovski 

PEJKOVSKI, Cane Pejkov (s. 

@van, Demirhisarsko, 29. VI 

1943) ‡ veterinar, redoven prof. 

na Zemjodelskiot fakultet vo 

Skopje. Doktoriral na Vet. f. vo 

Zagreb (1978). Bil direktor na Veterinarniot 

institut vo Skopje 

(1978‡1985). Izbran e za po~esen 

profesor na Institutot za veterinarna 

medicina pri Zemjodelskata 

akademija vo Kiev, Ukraina. 

Ima objaveno 53 nau~ni i 

stru~ni trudovi. M. D. ‡ J. B. 

Naum Pejov: 

†Zagovor 

protiv 

Makedonija“ 

PEJOV, Naum (s. Gabre{, Kostursko, 


13. XI 1919 – Skopje, 21. V 

2003) – pripadnik na Makedonskoto 

nacionalnoosloboditelno 

dvièwe. Bil ~len na KPG (1938) 

i u~esnik vo Antifa{isti~kiot 

otpor. Komandant na Partizanskiot 

odred „Lazo Trpovski# i zamenik-politi~ki 

komesar na Prvata 

egejska brigada. Protivnik 

na politikata na KPG vo odnos 

na makedonskoto nacionalno pra- 

{awe. Po Vtorata svetska vojna 

ìvee vo RM. 

LIT.: Egejska Makedonija vo NOB, VI, 


PEJOVSKI, Ilija (Veles, 7. VII 

1947) – kompozitor i aranèr. 

Studiral vo Qubqana i Skopje, a 

se usovr{uval na Berkli univerzitetot 

vo Boston, SAD. Tvore~kite 

afiniteti go odnele kon 

podra~jeto na xezot. Dolgi godi- 

ni rabotel so Big Bendot na 

MRT. Vo svoeto tvore{tvo sozdade 

svoevidna sinteza me|u xezpostapkite 

i makedonskite folklorni 

motivi. Avtor e na okolu 

80 dela za big bend i za reviski 

orkestar, kako i na nad 300 aran- 

`mani za pove}e popularni kompozicii. 

Napi{al muzika za nekolku 

filmovi. Sorabotuval so 

vrvni imiwa od svetot na xezot. 

Bil viziting profesor na [kolata 

za sovremena muzika vo Solun, 

Grcija (1988–1991). Avtor e i 

na knigata †Harmonskite osnovi 

na xezot#. M. Kol. 

PEJTON (Peithon) (?–312 pr.n.e.) 

– makedonski vojskovodec, eden od 

sedumtemina telohraniteli (somatofilaksi) 

na Aleksandar III 

Makedonski. Mu bila dodelena 

na upravuvawe satrapijata Indija 

(324 pr.n.e.), a po smrtta na 

Aleksandar III Makedonski stanal 

satrap na Medija. 


Arriani, Anabasis, Lipsiae, 1907; Q. Curti Rufi, 

Historiarum Alexandri Magni Macedonis, Lipsiae, 

1893; Diodori, Bibliotheca historica, Leipzig,1896. 



Boro Pej~inov, karikatura - bez zbrovi 

Ilija 

Pejovski 

PEJÎNOV, Boro (Skopje, 14. 

IX 1942) ‡ karikaturist i avtor 

na crtani filmovi. Studiral na 

Arhitektonskiot fakultet vo 

Skopje. Crta karikaturi od 1957 

g. Bil ~len na grupata Kiks i na 

Redakcijata na vesnikot „Osten#. 

Objavuval karikaturi vo pove}e 

vesnici i spisanija i u~estvuval 

na pove}e grupni izlo`bi na karikaturi. 

Avtor e na nekolku crtani 

filmovi. Al. Cv. 

Kiril Pej~inovi} (crte`) 

PEJÎNOVI] 

PEJÎNOVI], Kiril (s. Tearce, 

Tetovsko, 1771 ‡ manastirot 

Le{ok, Tetovsko, 1845) ‡ prosveten 

i knièven rabotnik od prvata 

polovina na XIX v., eden od osnovopolo`nicite 

na novata narodna 

prosveta i knièvnost. Zaedno 

so tatko mu se zamona{il vo 

Hilendarskiot manastir. Se vratil 

potoa vo Tetovo i dejstvuval 

vo Ki~evskiot manastir. Bil igumen 

na Markoviot manastir kraj 

Skopje (1801‡1817). Go vozobnovil 

Le{o~kiot manastir i od 

1818 do 1830 g., bil negov igumen i 

vo nego kako monah ostanal do 

krajot na ìvotot. Tuka go otvoril 

kelijnoto u~ili{te i pravi 

obid za sozdavawe pe~atnica. Taka 

manastirot prerasnal vo prosveten 

i kulturen centar na Zapadna 

Makedonija. Kako pisatel 

se formiral pod vlijanieto na 

damaskinarite. Negoviot epitaf 

isklesan vrz nadgrobnata plo~a 

od ve~niot dom vo manastirskiot 

dvor go ozna~uva po~etokot na no- 

Kiril Pej~inovi}: †Ogledalo# (Budim, 1816) 

P 

1127

P PELA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

vata makedonska poezija vo XIX v. 

Pi{uvani na naroden jazik, knigite 

na Pej~inovi} ne se samo 

vistinsko ogledalo na mislovniot 

svet i na negovite pisatelski 

dostoinstva, tuku tie pretstavuvaat 

i svoevidna vrednosna slika 

za sevkupniot ekonomski i duhoven 

ìvot na makedonskoto naselenie 

vo prvite decenii na XIX v. 

Negovata dejnost zna~i svojot narod 

da go izvle~e od zaostanatosta 

i mrakot i da go vovede vo svetot 

na kulturnite narodi. 

DELA: Ogledalo, Budim, 1816; Utje{enie 

gre{nim, Solun, 1840; @itie kwaza Lazara, 

Sof., 1835. 

LIT.: Blaè Koneski, Za makedonskata 

literatura, Sk., 1967; Haralampie Polenakovi}, 

Nikulcite na novata makedonska 

knièvnost, Sk,. 1973; Todor Dimitrovski, 

Od Pej~inovi} do Racin, Sk., 

1982; Haralampie Polenakovi}, Izbrani 

dela, Sk., kn,. 3, 1989. V. Toc. 

PELA (Pella) (den. s. Postol) – 

grad vo Botiaja, smesten pokraj 

ezeroto na rekata Ludija (Moglenica), 

vtora prestolnina na Makedonskoto 

Kralstvo, rodnoto 

mesto na Filip II i Aleksandar 

III Makedonski, no i rodno mesto 

na makedonskiot slavist Krste 

P. Misirkov. 

Prvpat se spomnuva kaj Herodot 

vo vrska so pohodot na persiskiot 

kral Kserks (po~etokot na V v. 

pr.n.e.). Prestolnina na Make- 

Ostanko od nekoga{nata makedonska prestolnina Pela 

donskoto Kralstvo stanuva vo 

vremeto na kralot Arhelaj 

(413–399 pr.n.e.) i ostanuva sè do 

bitkata kaj Pidna (168 pr.n.e.) i 

pa|aweto na Makedonija pod rimska 

vlast, koga bila razurnata i 

celosno ograbena, a nejzinoto bogatstvo 

odneseno vo Rim. Pri podelbata 

na Makedonija na ~etiri 

meridi, stanala centar na Tretata 

makedonska merida, a vo 30 g. 

pr.n.e. e pretvorena vo rimska kolonija 

(Colonia Iulia Augusta Pella) 

koja uìvala italsko pravo i kovela 

svoi moneti. Bila zna~aen 

punkt na patot Via Egnatia. Gra- 

1128 

dena e po Hipodamov plan, so golema 

i prostrana agora. Od gradbite 

posebno se izdvojuvaat ku}ata 

so mozaici na koi e pretstaven 

Dionis na panter i lov na lavovi, 

kako i ku}ata so mozaici na koi e 

pretstaveno grabnuvaweto na Helena, 

lov na ko{uta i amazonomahija. 

Na akropolata se nao|ala 

kralskata palata, za koja, vrz osnova 

na arihitektonskiot stil, 

se predloèni datirawa od vremeto 

na Filip II do vladeeweto 

na Kasandar. Od drugite arheolo{ki 

naodi zna~ajni se mermernite 

steli, natpisi i helenisti~ka 

keramika. 

IZV.: Herodoti, Historia, Oxonii, 1927; Titi Livi, 

Ab urbe condita libri, Lipsiae, 1906. 

LIT.: Ph. Petsas, Pella, Alexander the Great’s 

Capital, Thessaloniki, 1978. K. M.-R. 

PELAGON (Pelegon) – eponimen 

heroj na Pelagoncite (anti~ko 

gornomakedonsko pleme). Najstari 

mitolo{ki podatoci ima vo 

„Ilijadata# na Homer, kade {to 

vo XXI pesna se naveduva deka eponimniot 

junak bil sin na Aksij i 

tatko na peonskiot voda~ Asteropaj, 

sojuznik na Trojancite. 

LIT.: Homer, Ilijada. Prepev, predgovor, 

uvod i objasnenija M. Petru{evski, 

Skopje, 1982. B. Petr. 

PELAGONIJA – anti~ki grad, 

prestolnina na Kralstvoto na 

Pelagoncite, podocna sedi{te 

na IV merida (Makedonija êtvrta) 

pod Rim. Na eden natpis od IV 

v. pr.n.e. (otkrien vo Atina) se 

spomnuva kralot na Pelagoncite. 

Po porazot na makedonskiot kral 

Persej kaj Pidna (22. VI 168 g. 

pr.n.e.), prokonzulot Emilij Paul 

vo Amfipol ja proklamiral 

podelbata na Makedonija na 4 meridi. 

Makedonija êtvrta bila 

najzapadnata gorna planinska oblast, 

so teritoriite na Eordaja, 

Elimeja, Timfaja, Orestida, Linkestida, 

Pelagonija, Deuriop, 

Pajonija zapadno od Vardar i 

Atintanija. Golem broj nau~nici 

diskutirale za ubikacijata na 

prestolninata Pelagonija. Kone~no, 

prostorot e stesnet okolu 

Sele~ka Planina, zaedno so predloènite 

kandidati: Doli{te 

kaj Prilepec, Elenik kaj Mojno i 

Visoka nad Kru{evica. 

LIT.: I. Mikul~i}, Anti~ki gradovi vo 

Makedonija, Skopje, 1999, 80-89; V. Lilcik, 

An attempt at reconnaissance of the town of Pelagonia, 

Homage to Milutin Garashanin, Belgrade, 

2006, 593-605. V. L. 

Pogled od Sele~ka Planina kon Pelagonija i 

gradot Prilep 

PELAGONIJA – najgolemata 

kotlina vo RM so povr{ina od 

4.000 km². Se protega vo meridijanski 

pravec sever – jug vo dol- 

ìna od 80 km. Ramni~arskiot 

del od kotlinata se nao|a na prose~na 

n.v. od 650 m i zafa}a povr- 

{ina od 120.600 ha. Najniska to~ka 

vo kotlinata e 575 m, kaj s. 

Dolno Egri vo Bitolsko Pole, a 

najvisoka e 2.601 m. So Topol~anskata 

greda, Pelagonija morfolo{ki 

e podelena na dva dela: 

Prilepsko Pole na sever i Bitolsko 

Pole na jug, a vo egejskiot 

del so gredata Kizli–Derven e 

odvoeno Lerinsko Pole. Vo zapadniot 

del na kotlinata se javuvaat 

u{te dve pomali morfolo{ki 

celini: Caparsko Pole vo dolinata 

na [emnica i Demir Hisar 

vo izvorskiot del na Crna Reka. 

Taa e formirana po tektonski 

pat so rasednuvawe i spu{tawe 

po dolìnata na rasedni linii 

vo tekot na tercierot. Za vreme 

na neogen-pliocenot vo kotlinata 

egzistiralo Pelagonisko Ezero. 

Toa ovozmoìlo ovoj basen da 

bide ispolnet so neogeni i kvarterni 

sedimenti so golema mo}nost. 

Vo bitolskiot del mo}nosta 

na sedimentite e 700 m, a vo 

prilepskiot del 380 m. Ramkata 

na kotlinata ja pravat planinite: 

Babuna, Sele~ka i Nixe na istok; 

Baba, Bigla, Ilinska Planina 

i Bu{eva na zapad i planinata 

Dautica na sever. Poradi blizinata 

na Egejskoto More i geografskata 

{iro~ina bi trebalo 

da vladee sredozemnomorska klima. 

No poradi golemata nadmorska 

viso~ina vladee umereno-kontinentalna 

klima. SGT na vozduhot 

vo Prilep i Bitola e 11,2°C,


Pelagonija, najgolemata kotlina & ìtnica vo Makedonija 

a vrneìte 556,7 mm vo Prilep i 

602,0 mm vo Bitola. Najgolema 

reka e Crna Reka, koja e glavna 

odvodna arterija i te~e po ramnoto 

kotlinsko dno. So izgradbata 

na branata „Streèvo# na rekata 

[emnica, desna pritoka na Crna 

Reka, vo Bitolsko Pole e ovozmo- 

èno navodnuvawe na okolu 

20.000 ha obrabotlivo zemji{te. 

Za odgleduvawe tutun vo Prilepsko 

Pole se koristat vodite od 

Prilepskoto Ezero. Vo neogenite 

sedimenti se otkrieni golemi 

rezervi na jaglen – lignit, vrz ~ija 

osnova se izgradeni trite bloka 

na najgolemiot REK Bitola 

kaj s. Suvodol vo RM. Vo Pelagonija 

se ostvaruvaat najgolemi 

prinosi na p~enica i p~enka vo 

RM, taka {to pretstavuva glavna 

ìtnica. Golem proizvoditel e 

na industriski kulturi: tutun, 

{e}erna repka, son~ogled i dr. 

Najgolemi gradski centri se: Bitola, 

Prilep, a vo egejskiot del – 

Lerin. 

LIT.: A. Stojmilov, Fizi~ka geografija 


PELAGONIJA – naselba, oblast. 

Imeto doa|a od gornomakedonskoto 

pleme Pelagonci, koi 

vo IV v. pr.n.e. gi naseluvale oblastite 

zapadno od r. Vardar (Aksij) 

do Linkestite na jug, Dardancite 

na sever i me|u Dasaretite i 

Penestite na zapad, t.e. dene{na 

Severna Pelagonija. Prvite spomenuvawa 

vo pi{anite izvori se 

vo vrska so makedonsko-rimskite 

vojni, kade {to se imenuva kako 

oblast (Polibij, Tit Livij). Od II 

v. pr.n.e. P. se spomnuva kako grad, 

sedi{te na êtvrtata merida, no 

lokacijata ne e poznata. Vo sredniot 

vek imeto se upotrebuvalo i 

kako anti~ki naziv na g. Bitola, 

no i kako ime na Lerinsko-bitolsko-prilepskata 

ramnina. Denes e 

ime na oblast, koja e najgolemata 

kotlina-ìtnica vo RM. 

LIT.: K. Axievski, Pelagonija vo sredniot 

vek (od doa|aweto na Slovenite do 

pa|aweto pod turska vlast), Skopje, 

1994. B. Petr. 

„PELAGONIJA# – sistem za odvodnuvawe, 

izgraden od 1959 do 

1964 g., a rekonstruiran vo 1987 g. 

Odvodnuva povr{ini od 30.000 ha 

vo Bitolsko Pole i 24.150 ha vo 

Prilepsko Pole. Glaven recipient 

e Crna Reka, koja{to e regulirana 

vo dolìna od 58 km. Vo Bitolsko 

Pole, regulirani se i rekite 

Ela{ka, Dragor i [emnica, 

so vkupna dolìna od 24 km, a vo 

Prilepsko Pole regulirani se 

rekite Blato, Gradska, Ribnik, 

Senoko{ka i Zagradska so vkupna 

dolìna od 80 km. Vo Bitolsko 

Pole, osnovnata odvodna mreà gi 

vbrojuva odvodnite i perifernoodvodnite 

kanali so vkupna dol- 

ìna od 96 km. Poradi nedovolniot 

kapacitet i aktuelnata sostojba 

na sistemot, neophodna e negova 

rekonstrukcija i dogradba. St. Dod. 

Prilepskata brana 

„PELAGONIJA#, Grade`no akcionersko 

dru{tvo, Skopje – 

formirano e vo 1947 g. kako grade`no 

pretprijatie za izgradba 

na kapitalni proekti (stanbeni, 

komercijalni, javni i industriski 

objekti). Vo eden moment 

dostignuva do 12.800 vraboteni. 

Vo svoeto dosega{no postoewe 

ima izgradeno golem broj stanbeni, 

komercijalni i administrativni 

objekti, kako i u~ili{ta 

i detski gradinki, hoteli i odmorali{ta, 

bolnici, sportski i 

hidroobjekti, meliorativni sistemi, 

brani, sistemi za snabduvawe 

so voda i za kanalizacija i 

objekti za tretman, pati{ta, 

mostovi, èleznici vo zemjata i 

vo stranstvo. Od 1967 g. postojano 

e na stranskiot pazar (Libija, 

êhija i Slovakija, Germanija, 

Irak, Kuvajt, Rusija i dr.) Od 

2005 g. raboti vo privatna sopstvenost. 

IZV.: Pelagonija, www.pelagonija.com.mk. R. D. 

PELAGONISKA 

PELAGONISKA BITKA (1211) 

– pome|u Strez i Latinite od Solunskoto 

Kralstvo vo pelagoniskata 

ramnina. Vo bitkata do{la 

do izraz prednosta na latinskite 

oklopnici vo otvorena bitka vo 

ramninata. Baronite od Solunskoto 

Kralstvo, pomognati od 

Epircite, katastrofalno ja porazile 

i ja uni{tile vojskata na 

Strez i 52 odredi bugarski vojnici 

{to gi ispratil kako pomo{ 

carot Boril. 

LIT.: G. Prinzing, Der Brief Kaiser Heinrichs 

von Konstantinopel vom 13. Januar 1212, 

Byzantion 43, 1973. K. Ax. 

PELAGONISKA BITKA (1259) 

– re{ava~ka bitka vo borbata za 

vizantiskoto nasledstvo pome|u 

Nikeja i Epir. Vo bitkata vo Jugoisto~na 

Pelagonija me|u Nikejcite 

i latinskite sojuznici na 

despotot Mihail Angel, koj pred 

bitkata se povlekol kon Epir. 

Nikejcite izvojuvale golema pobeda 

i ja potvrdile prevlasta na 

Balkanot. 

LIT.: J. Geanakoplos, Greco–Latin Relations 

on the Eve of the Byzantine Restoration: The Battle 

of Pelagonia 1259, DOP 7, 1953. K. Ax. 

PELAGONISKA EPARHIJA 

(IV – XV v.). Vo X i XI v. bila vo 

sostav na Ohridskata arhiepiskopija. 

Se spomnuva vo povelbite 

na vizantiskiot car Vasilij II 

(1019). Ja opfa}ala teritorijata 

na Pelagonija i gradovite Debar 

i Veles. Vo XIV i XV v. e preimenuvana 

vo Prilepska mitropolija. 



izdanie, SofiÔ, 1995; Jovan Bel- 

~ovski, Ohridska arhiepiskopija od osnovaweto 

do pa|aweto na Makedonija pod 

turska vlast, Skopje, 1997. Rat. Gr. 

PELAGONISKA MITROPO- 

LIJA NA CARIGRADSKATA 

PATRIJAR[IJA (1878–1918) – 

nejzinoto sedi{te bilo vo Bitola. 

Vo eparhijata pogolemiot del 

od naselenieto bilo makedonsko, 

se razvila mesnata samouprava 

(crkovni op{tini), a najzna~ajnite 

bile na Bitola i Prilep. 

Iako bila eparhija na ekumenskata 

Carigradska patrijar{ija, Pelagoniskata 

mitropolija pretstavuvala 

zna~aen poddrùva~ na 

gr~kata propaganda. Osobeno po 

1870 g., koga bila formirana Bugarskata 

egzarhija, taa gi branela 

zagrozenite pozicii na grcizmot 

vo toj del od Makedonija. Nejzinite 

pretstavnici sorabotuvale 

so gr~kiot Konzulat vo Bitola, 

iako sekoga{ nemale isti stavovi. 

Sorabotuvala i so osmanliskite 

vlasti protiv MRO. 

LIT.: Krste Bitoski, Dejnosta na Pelagoniskata 

mitropolija 1878–1912, Skopje, 

1968. D. Jov. 

P 

1129

P PELAGONCI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

PELAGONCI (Pelagones) ‡ staro 

gornomakedonsko pleme {to 

gi naseluvalo teritoriite zapadno 

od r. Aksij (Vardar). Homer vo 

Ilijada go spomnuva nivniot 

mitski eponimen heroj Pelegon, 

sin na re~niot bog Aksij i Periboja, 

tatko na najpoznatiot pajonski 

junak vo Trojanskata vojna 

Asteropaj. Nivnoto ime se sre}ava 

vo dva ati~ki natpisa od IV v. 

pr.n.e. Podocna se spomnati kaj 

Psevdo-Skimnos, Plinij Postariot 

i Livij, koj gi vbrojuva vo 

plemiwata {to ja naseluvaat Pajonija. 

Vo IV v. pr.n.e. imale svoja 

posebna politi~ka zaednica na 

~elo so kral. Vo vremeto na jakneweto 

na Pajonija, politi~ki 

vlegle vo nejziniot sostav, a podocna, 

zaedno so Pajoncite, ja 

priznale vrhovnata vlast na Filip 

II. So rimskoto osvojuvawe i 

podelbata na Makedonija na ~etiri 

meridi, vlegle vo êtvrtata 

makedonska merida, ~ij centar 

stanal gradot Pelagonija. 

IZV.: Homeri, Illias, Lipsiae, 1910; Titi Livi, 



pr.n.e., Skopje, 1999; F. Papazoglu, 

Makedonski gradovi u rimsko doba, Skopje, 

1957. K. M.-R. 

PELAZGI (Pelasgoi, Pelasgi) ‡ paleobalkanska 

populacija od mediteranskata 

grupa narodi, koja 

otprvin ja naseluvala Severna 

Grcija – Tesalija i Epir, a podocna 

i drugi oblasti, pa duri i Italija. 

Tie ne mu pripa|ale na helenskiot 

etnos, bidej}i anti~kite 

avtori redovno gi ozna~uvale 

kako varvari. Herodot naglasuva 

deka ne e vo sostojba da opredeli 

na koj jazik zboruvale. Verojatno 

zboruvale na is~eznat prethelenski 

indoevropski jazik, koj ostavil 

tragi vo leksikata na starogr~kiot 

i vo toponimijata na Helada 

i Makedonija. Dodona bila 

sedi{te na Pelazgite, a Tesalija 

se narekuvala Pelazgija, spored 

imeto na nejziniot vladetel Pelazg. 

Pelazgite se spomnuvaat i 

kako ìteli na morskoto krajbre`je 

na Troja, a i Yevs od Dodona 

se narekuva pelazgiski. Isto 

taka, se spomnuvaat i me|u narodite 

na ostrovot Krit. Od I v. 

pr.n.e. ‡ I v. n.e. edna mesnost vo 

Isto~na Tesalija bila narekuvana 

Pelasgiotis. 

IZV.: Herodoti, Historia, Oxonii, 1927; Homeri, 

Opera, Oxonii, 1919; Strabonis, Geographica, 

Lipsiae, 1895–1913. K. M.-R. 

PELIKANI (Pelecanidae) – familija 

krupni ptici, od koja kaj 

nas se prisutni dva vida: bel ili 

obi~en pelikan (Pelecanus onocrotalus) 

i dalmatinski ili kadroglav 

pelikan (Pelecanus crispus). 


trends and conservation status, „BirdLife Interna- 

1130 

Pelikani 

tional Conservation Series#, 12, Cambridge, 2004; 



PELISTER – del od planinata 

Baba {to se nao|a vo jugoisto~niot 

del na RM i zazema povr- 

{ina od 12.500 ha. Na nego posebno 

se atraktivni ledni~kite 

ezera poznati kako Pelisterski 

o~i, no i ìvopisnite planinski 

reki poznati po ~istata, bistra 

i studena voda. Od florata 

zna~ajno e prisustvoto na petoigli~estiot 

bor molika – avto- 

Maloto Ezero na Pelister 

hton vid so tercierna starost, 

koj raste samo na nekolku planini 

na Balkanskiot Poluostrov. 

Od faunata se sre}avaat vodozemci, 

vle~ugi, ptici i cica~i, od 

koi posebno vnimanie zaslu- 

ùvaat me~kata, srnata i divokozata. 

Od ribite zna~ajno e prisustvoto 

na endemi~nata pelisterska 

pastrmka. A. St. 

„PELISTER“, ISELENI^KA 

ORGANIZACIJA (Akron, Ohajo, 

Wujork, 1923) ‡ organizacija 

na makedonskite doselenici po 

poteklo od Lerinsko, Bitolsko, 

Prilepsko i vo pomal broj od 

Ohridsko i Gevgelisko. Izgra- 

dile svoj Dom (1939). Aktivni bile 

@enskata i Mladinskata sekcija. 

Sl. N.-K. 

„PELISTER“, ISELENI^KO 

DOBROTVORNO DRU[TVO 

(Elvud, Pensilvanija, SAD, 

1917) ‡ dru{tvo na makedonski 

doselenici po poteklo od Bitolsko, 

najmnogu od s. Capari. 

Dru{tvoto organiziralo igranki, 

selski slavi i drugi aktivnosti. 

Sl. N.-K. 


DOBROTVORNO-KULTURNO 

DRU[TVO (Toronto, Kanada, 

1960) ‡ osnovano prvobitno pod 

imeto „Bitola“. Dru{tvoto go 

formiralo fudbalskiot klub 

„Bitola“ (1969), preimenuvan 

(1985) nastapuval pod imeto „Makedonija“. 

Se podelilo (1979) na 

~etiri samostojni selski dru{tva 

{to prodolùvaat da nastapuvaat 

zaedni~ki. Sl. N.-K. 


DRU[TVO (Detroit, Mi~igen, 

SAD, 1989) ‡ dru{tvo na makedonski 

doselenici prete`no od 

Bitolsko. Razviva humanitarna 

aktivnost za organizirawe piknici, 

igranki i drug vid sobirawa. 

Sl. N.-K. 

†PELISTERSKO EHO# (Bitola, 

1. I 1942 ‡ 28. III 1944) ‡ nedelen 

vesnik za op{testveni pra- 

{awa, kultura i informacii, 

organ na bugarskata okupatorska 

vlast vo Bitolskata oblast, na 

bugarski jazik. Urednik bil Georgi 

Vasilev, a redakcijata ja 

so~inuvale: Hr. Gucov (oblasen


„Pelistersko eho#, organ na bugarskata okupatorska 

vlast vo Bitolskata oblast 

direktor), Blagoj Davkov, Todor 

Krajni~anec, Nikola Mitev, 

Ilija Nen~ev, Petar Pajtonxiev, 

Quben Pan~ev, d-r Boris 

Svetiev i Kosta Crnu{anov. Izleguval 

vo tira` od 1.000 primeroci. 




462; D-r Boro Mokrov - M-r Tome Gruevski, 


(1885–1992), Skopje, 1993, 154. S. Ml. 

PEMBE ‡ makedonsko narodno 

oro so 2/4 ritam. Naj~esto se igralo 

vo Vele{ko. Sostavot na igraorcite 

e me{an (maì i èni), 

a drèweto e za kitkite na racete, 

koi se dràt ne{to ponapred, 

svitkani do visina na ramenata. 

Tempoto kulminira od bavno na 

po~etokot, do prili~no brzo na 

krajot. Posebna karakteristika 

e igraweto na peticite. 


ora, Skopje, 1977, 53. \. M. \. 

Petar 

Pemov 

PEMOV, Petar Janakiev (Skopje, 

26. IX 1935) ‡ nevropsihijatar, 

redoven prof. na Med. f. Medicina 

zavr{il vo Skopje (1961), se 

vrabotil na Nervnata klinika 

(1964‡2000) i poloìl specijalisti~ki 

ispit (1968). Doktoriral 

vo Belgrad (1981) od oblasta 

na patologijata na likvorot. Vovel 

sovremeni biohemiski metodi 

za likvorni analizi i bil dolgogodi{en 

rakovoditel na Oddelot 

za vaskularna patologija na 

mozokot. Bil pretsedatel na nevrolozite 

na Jugoslavija (1989‡1991). 

Avtor e na pove}e od 100 nau~ni i 

stru~ni truda i na nekolku monografii. 

BIBL.: Cerebrovaskularni bolesti, 

Skopje, 2004; Patofiziologija, dijagnostika 

i terapija na cerebrovaskularnite 

bolesti, Skopje, 1989. Il. X. 

Rekata Pena 

PENA – leva pritoka na r. Vardar. 

Izvira pod vrvot Xini Beg 

na [ar Planina, na viso~ina od 

2.400 m, a vo Vardar se vliva kaj 

seloto Sara}ino na viso~ina od 

415 m. Dolga e 37 km, ima vkupen 

pad od 1.985 m i prose~en pad od 

54 ‰. Od izvorot do dnoto od Polo{kata 

Kotlina ima izrazito 

planinski, a od gradot Tetovo do 

slivot ramni~arski karakter. 

Poradi golemiot pad i poradi 

slabata otpornost na procesot na 

erozija na karpestite masi taa 

ima poroen karakter. So smaluvawe 

na padot vo Polo{kata Kotlina 

vo prolet i vo esen predizvikuva 

poplavi. Vo 1926 g. na nea 

e izgradena prvata pogolema proto~na 

hidroelektri~na centrala 

vo Makedonija „Pena#. Dr. V. 

Branko 

Pendovski 

PENDOVSKI, Branko (Ko~ani, 

27. V 1927) ‡ novinar, raskaùva~, 

romansier, dramski pisatel. 

Dolgi godini raboti kako glaven 

urednik i direktor vo izdava~kite 

ku}i †Kultura# i †Ko~o Racin#. 

^len e na DPM od 1953 g. 

^len e i na makedonskiot PEN 

centar. Debitira so zbirkata 

raskazi †Igra# (1956). Vo 1973 g. 

izleguva od pe~at knigata †Drami#, 

koja gi sodrì negovite 

dramski tekstovi: †Studenti#, †Pod 

piramidata#, †Potop#, †Pre~ek#. 

Inaku, P. svoite pogledi za literaturata 

gi formira vo tekot na 

konfrontaciskite polemiki vo 

koi toj so silno uveruvawe na 

PENZISKO 

mlad †modernist# se zastapuva za 

novoto i antidoktrinarnoto kako 

uslov za natamo{nata estetska 

evolucija na makedonskata kni- 

èvnost. 

DELA: Igra (raskazi, 1956), Na{ grad 

(raskazi, 1963), Skali (roman, 1965), 

Smrtta na ordenot (raskazi, 1963), @ed 

i glad (radiodrama, 1969), Drami (Studenti, 

Pod piramidata, Potop, Pre~ek, 

1973), Drami (Patuvawe, Naslednici, 

Qubovnici, 1980), Izbrani dela (1987). 



(1990). V. M.-^. 

PENESTI (Penestae) ‡ paleobalkanska 

populacija {to gi naseluvala 

teritoriite na Severozapadna 

Makedonija. Prvpat se spomnuvaat 

vo vremeto na Tretata makedonsko-rimska 

vojna (171‡168 

pr.n.e.), koga na nivnata teritorija 

se odvivale sudiri me|u makedonskata 

i rimskata vojska. Se 

spomnuvaat 11 nivni naselbi. Najgolem 

grad bil Uskana {to se nao|al 

blizu do Ki~evo. 

IZV.: Titi Livi, Ab urbe condita libri, Lipsiae, 

1906. K. M.-R. 

PENZISKO OSIGURUVAWE 

‡ vostanoven sistem na osiguruvawe 

{to treba da ja zameni zagubata 

na prihodot kako posledica 

na penzionirawe i starost. Penziskoto 

osiguruvawe e zna~aen 

segment na socijalnoto osiguruvawe 

i na ostvaruvaweto na socijalnata 

sigurnost na gra|anite na 

RM. So zakon za penziskoto i invalidskoto 

osiguruvawe se ureduva 

zadolìtelnoto penzisko i 

invalidsko osiguruvawe na rabotnicite 

vo raboten odnos i na 

fizi~kite lica {to vr{at dejnost, 

osnovite na kapitalno finansirano 

penzisko osiguruvawe, 

kako i posebnite uslovi pod koi 

oddelni kategorii na osigurenici 

gi ostvaruvaat pravata od penziskoto 

i invalidskoto osiguruvawe. 

Sistemot na penziskoto i 

invalidskoto osiguruvawe se sostoi 

od: zadolìtelno penzisko i 

invalidsko osiguruvawe vrz os- 

P 

1131

P PENOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nova na generaciska solidarnost; 

zadolìtelno kapitalno finansirano 

penzisko osiguruvawe i 

dobrovolno kapitalno finansirano 

penzisko osiguruvawe. So 

zadolìtelnoto penzisko i invalidsko 

osiguruvawe po osnova na 

rabota, a vrz na~eloto na socijalna 

pravednost i generaciska solidarnost, 

se ostvaruvaat prava 

vo slu~aj na starost, namaluvawe 

ili gubewe na rabotnata sposobnost, 

smrt i telesno o{tetuvawe. 

Pravata od penziskoto i invalidskoto 

osiguruvawe se steknuvaat 

i ostvaruvaat vo zavisnost 

od na~inot, dolìnata i obemot 

na vloùvaweto na sredstva za 

penzisko i invalidsko osiguruvawe 

pod uslovi utvrdeni so zakon. 

Prava od penzisko i invalidsko 

osiguruvawe se: 1) pravo na starosna 

penzija; 2) pravo na invalidska 

penzija; 3) pravo na rasporeduvawe 

na drugo soodvetno rabotno 

mesto, pravo na soodvetno 

vrabotuvawe, pravo na prekvalifikacija 

ili dokvalifikacija i 

prava na soodvetni pari~ni nadomestoci; 

4) pravo na semejna penzija; 

5) pravo na pari~en nadomestok 

za telesno o{tetuvawe; i 6) 

pravo na najnizok iznos na penzija. 

Sredstvata za penziskoto i invalidskoto 

osiguruvawe i pravata 

od penziskoto i invalidskoto 

osiguruvawe se obezbeduvaat, odnosno 

se ostvaruvaat vo Fondot 

za penziskoto i invalidskoto 

osiguruvawe na Makedonija. Vo 

ramkite na penziskoto i invalidskoto 

osiguruvawe svojata socijalna 

sigurnost vo 2005 g. ja ostvaruvale 

okolu 285.000 korisnici 

ili 13,7% od vkupnoto naselenie 

vo RM. 

LIT.: Ministerstvo za trud i socijalna 

politika na R. Makedonija, Zakon za penziskoto 

i invalidskoto osiguruvawe, 

„Sl. vesnik na RM#, 80/1993, 24/2000, 

50/2004 i 4/2005; B. Bati}, L. Ivanovska, 

N. Ruìn, D. Donev, P. Lazarevski, Q. ôneva, 

L. Danevska i dr., Tolkovnik na poimi 

od socijalnata za{tita. European 

Commission PHARE Consensus Programme, 

2000; Fond na penziskoto i invalidskoto 

osiguruvawe na Makedonija. Izve{taj 

za rabotata na Fondot na penziskoto 

i invalidskoto osiguruvawe na Makedonija 

za 2005 godina. Skopje, 2005. D. D. 

PENOV, Risto (Veles, 28. IX 1957) 

– stopanstvenik, politi~ar i op{testvenik. 

Ja zavr{il Gimnazijata 

†Rade Jov~evski-Kor~agin# 

(1975), diplomiral na Ekonomskiot 

fakultet (1979) i magistriral 

na tema †Kadrovskiot potencijal 

na Makedonija – ~ove~kite 

resursi kako proizvoden faktor# 


(1990). Rabotel vo gradskata uprava 

na Skopje (1980–1986), vo stru~nite 

slu`bi na CK na SKM 

(1986–1990) i kako rakovoditel na 

pretprijatieto †Angrokoà# 

1132 

Risto 

Penov 

(1990–1993). Vo politi~kiot anga`man 

bil sekretar na Demokratskata 

partija do nejzinoto 

fuzionirawe so Liberalnata partija 

(1993 –19. IV 1997), potpretsedatel 

(19. IV 1997 – proletta 1999) 

i pretsedatel na Liberalnodemokratskata 

partija (proletta 

1999 – 11. II 2007). Kako izbran 

gradona~alnik na grad Skopje vo 

dva mandata (1996–2006) ja zbogatil 

infrastrukturata na gradot, 

rekreativnite zoni i parkirali{tata. 

S. Ml. 

Natka 

Penu{liska- 

Mitrovska 

PENU[LISKA-MITROVSKA, 

Natka (Skopje, 24. IV 1934) ‡ balerina. 

Baletskoto obrazovanie 

go dobiva vo Srednoto baletsko 

u~ili{te vo Skopje, vo klasata 

na \. Makedonski i N. Kirsanova, 

a potoa kaj poznatite pedagozi Q. 

Jegorova i O. Preobraènskaja 

vo Pariz (1953-1954). Moderen 

balet u~i kaj H. Krajcberg vo Cirih 

i A. Roje vo Ka{tel Kambelovec. 

^len na Baletot pri MNT 

vo Skopje (1949-1972). Isklu~itelno 

nadarena, P. ja zapo~nuva 

baletskata kariera na 14-godi{na 

vozrast, igraj}i ja glavnata 

uloga na Marija vo „Bah~isarajska 

fontana# (B. Asafjev), prviot 

celove~eren balet postaven na 

scenata na MNT. Gi igra site 

glavni ulogi od programata na baletskiot 

ansambl. Primabalerina 

so izvonredno ~ista i precizna 

klasi~na tehnika, virtuoznost 

i ekspresivna emotivnost pri 

kreiraweto na ulogite. P. e sinonim 

za baletskata umetnost vo 

Makedonija. Na Jugoslovenskoto 

baletsko bienale vo Qubqana 

(1960) e proglasena za najdobra 

klasi~na balerina. Upravuva so 

Baletot pri MNT (1967-1968). 

ULOGI: Marija (B. Asafjev, „Bah~isarajska 

fontana#), Svanilda (L. Delib, 

„Kopelija#), Aurora (P. I. âjkovski, 

„Zaspanata ubavica#), Ela (F. Lotka, „\avol 

na selo#), Odilija (P. I. âjkovski, 

„Lebedovo ezero#), @izel (A. Adam, „@izel#), 

Julija (S. Prokofjev, „Romeo i Julija#) 

i mnogu dr. Em. X. 

Kiril 

Penu{liski 

PENU[LISKI, Kiril (Solun, 

15. XI 1912 – Skopje 23. V 2004) – 

univerzitetski profesor, rektor, 

folklorist. Gimnazija zavr- 

{il vo Skopje (1931), a diplomiral 

na Filozofskiot fakultet, 

grupa Jugoslovenska knièvnost 


fakultet vo Skopje so temata 

„Stefan Verkovi} – sobira~ 

na makedonski narodni umotvorbi“ 

(1956). Vo vremeto na okupacijata 

aktivno bil vklu~en vo 

NOB (bil pretsedatel na ilegalniot 

NOO odbor na Skopje), a po 

vojnata rabotel na pove}e va`ni 

funkcii – vo Ministerstvoto za 

trgovija, kako generalen sekretar 

na Univerzitetot „Sv. Kiril 

i Metodij“, profesor na Filozofskiot 

(podocna Filolo{ki 

fakultet), rektor na Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Metodij“, 

~len na Sovetot na Republikata, 

po~esen ~len na DPM i dr. Objavil 

{eesetina knigi, vo koi se 

obraboteni najva`nite pra{awa 

od makedonskiot folklor. Negova 

e zaslugata {to denes gi imame 

objaveni sobranite dela na M. 

Cepenkov i S. Verkovi}. 

BIBL.: Poslovici, Skopje, 1954 (so H. 

Polenakovi}); Marko K. Cepenkov, Makedonski 

narodni prikazni, I–III, Skopje, 

1958/59; Stefan I. Verkovi}, Makedonski 

narodni pesni, Skopje, 1961; Narodna 

poezija, Skopje, 1964, Narodni prikazni, 

Skopje, 1964; Crven se bajrak razveva, 

Skopje, 1965; Makedonsko narodno tvore{tvo 

(ànrovski antologii vo deset 

knigi), Skopje, 1968–1973; Marko K. Cepenkov, 

Male{evski folklor, Skopje, 

1980; Makedonski erotski prikazni, 

Skopje, 1981; Makedonski folklor, Skopje, 

1981; Goce Del~ev vo folklorot, Skopje, 

1983; Marko Krale – legenda i stvarnost, 

Skopje, 1983; Makedonski narodni 

baladi, Skopje, 1983; Stefan I. Verkovi}, 

Makedonski narodni umotvorbi, 1–5, 

Skopje, 1985; Bolen Doj~in, Skopje, 1986;


Bogovi i popovi, Skopje, 1987; Odbrani 

folkloristi~ki trudovi, I–IV, Skopje, 

1988; Marko K. Cepenkov, Makedonski narodni 

prikazni vo pet knigi, Skopje, 

1999; Narodnata kultura na Egejska Makedonija, 

Skopje, 1992; Folklorni poetski 

motivi, Skopje, 1992; Zbornikot na 

Panajot \inoski od Gali~nik, Skopje, 

1995; Mitot i folklorot, Skopje, 1996; 

Prikazni za lisicata, Skopje, 1997; Makedonski 

folklor – Istoriski pregled, 

Skopje, 1999; Izbrani dela 1–10, Skopje, 

2005. M. Kit. 

PENÊV, Petko (Varna, 1. XI 

1882 – Sofija, 10. V 1947) – publicist, 

u~esnik vo makedonskoto 

revolucionerno dvièwe; Bugarin. 

Zavr{il pravni nauki vo 

Brisel. U~estvuval vo Ilindenskoto 

vostanie. Bil ~len na Serskiot 

revolucioneren komitet i 

sekretar na ~etata na J. Sandanski. 

U~estvuval na Rilskiot 

(1905) i na ]ustendilskiot kongres 

(1908), koga bil izbran za 

~len na CK na VMORO. Eden e od 

osnova~ite na v. „Ilinden# (1907 

–1908), redaktor i sorabotnik na 

pove}e vesnici i spisanija. 

LIT.: Almanah na bÍlgarskite nacionalni 

dvièniÔ sled 1878, SofiÔ, 2005; Boris 

J. Nikolov, VÍtre{na makedono-odrinska 

revolÓcionna organizaciÔ. VoŸvodi 

i rÍkovoditeli (1893–1934). „Biografi~no-bibliografski 

spravo~nik#, 

SofiÔ, 2001. Z. Tod. 

\erdan od nekropolata Pepeli{te, Negotinsko 

PEPELI[TE (Negotino) ‡ 

srednovekovna nekropola smestena 

na lokacijata Trn~e-Strea, na 

2,5 km severoisto~no od Negotino. 

Vo 1989 i 1990, B. Babi} iskopal 

76 grobovi, na koi im se priklu~eni 

u{te 9, otkrieni slu~ajno. 

Grobnite konstrukcii se cisti 

od kameni plo~i i slobodni zakopuvawa 

vo jami ogradeni so 

re~ni kamewa, retko i so drveni 

{tici. Pokojnicite se inhumirani 

spored hristijanskite kanoni. 

Iskopani se prsteni, belegzii, 

nau{nici, |erdani, privrzoci, 

amulet-svitok i stakleni apliki 

od ukras za glava. Nakitot e delo 

na lokalni majstori, no se sre}a- 

vaat i primeroci od vizantiski 

rabotilnici od krajot na X do po- 

~etokot na XIII so naglasok na XI 

i XII v. Vo dva groba, pokraj glavata 

na pokojnicite se najdeni kerami~ki 

sadovi od XII v. Me|u 

grobovite se zabeleàni i jami 

so ogni{ta, iskr{ena grn~arija i 

koski od ìvotni i ptici od pogrebnite 

ritualni gozbi. Severno 

od nekropolata se ostatocite od 

naselbata. 

LIT.: E. Maneva, Srednovekovna nekropola 

Pepeli{te, Skopje, 2000. El. M. 

PEPELNICI – TRIPSI (Thysanoptera) 

– mnogu sitni insekti. 

Imaat tesni resesti krila, po 

{to go dobile imeto (thysanos gr. 

= pramen, per~e). Teloto im e dolgo 

okolu 1 mm. 

Imaat usten aparat 

za cicawe, se 

hranat so rastitelni 

sokovi od 

Pepelnik - trips 

cvetovi, listovi 

i korewa, i 

im nanesuvaat zna~itelni {teti 

na rastenijata. Redot opfa}a 

okolu 5.000 vidovi, no vo Makedonija 

se registrirani samo 4 taksoni. 

Najpoznat me|u niv e {tetnikot 

na tutunot Thrips tabaci Lindenman, 

koj ja predizvikuva bolesta 

poznata kako †beli ìli#; gi 

napa|a i kompirot, domatot, zelkata 

i drugite gradinarski kulturi. 

Na ìtoto parazitira ìtniot 

{tetnik Thrips cerealium Holiday. 


’rbetnite ìvotni, Skopje 1991. 

V. T. K. – M. Kr. 

PEPEQUGOVSKI, Petar (psevd. 

Crveniot) (Prilep, 1924 – Skopje, 

19. IX 1999) – koàrski rabotnik, 

pripadnik na rabotni~koto 

i komunisti~koto dvièwe. ^len 

na KPJ od 1941 g., a vo 1942 bil 

sekretar na MK na KPJ vo Prilep. 

U~esnik vo NOB (od 1941), 

borec na Partizanskiot odred 

Petar 

Pepequgovski 

†\or~e Petrov#. Bil ~len na III 

oblasten komitet, a vo 1943 g. zamenik 

komesar na III Operativna 

zona na Makedonija, politi~ki 

komesar na ~eta i na XV Makedonska 

NO brigada. Kako voen ra- 

kovoditel u~estvuval so XV makedonski 

korpus na Sremskiot 

front. Po Osloboduvaweto vr- 

{el odgovorni funkcii vo JNA: 

komandant na voeno podra~je, sekretar 

za narodna odbrana vo Izvr{niot 

sovet na RM, na~alnik 

na Teritorijalnata odbrana, general-major 

na JNA. 

BIBL.: Nezaboravni godini. Se}avawa, 

Skopje, 1982. 

LIT.: Izvori za Osloboditelnata vojna 

i Revolucija vo Makedonija (1941–1945), I, 

1 i 3, Skopje, 1968. O. Iv. 

PEPERUGA, APOLONOVA (Parnassius 

apollo L.) – dnevna peperuga. 

Krupna, so zbieno telo; na zadnite 

krila ima vpe~atlivo oboeni 

kru`ni petna. @ivee na prisojni 

mesta. Leta 

nisko i poleka. 

Se hrani so 

nektar, naj~esto 

od cvetovite 

na ~i~kata. Se 

Apolonova peperuga 

PEPERUGA 

sre}ava ~esto 

po visoki pla- 

ninski livadi vo Makedonija. 

Ovaa peperuga e za{titen vid. 



und Noctuidae, Posebno izdanie, Acta. Mus. 

Mac. Sci. Nat., Skopje, 1964; Lionel G. Higgins 

andNormanD. Riley, A fild guide to the Butterflies 

of Britain and Europe, London and Glasgow, 

1970; Paul Scheider – Predrag Jaksic, Die 

Tagfalter von Jugoslawisch Mazedonien Durina 


1990. V. T. K. – M. Kr. 

PEPERUGA, GLOGOVA (Aporia 

crataegi L.) – dnevna peperuga. Ima 

silni, beli i proyirni krilja, so 

jasno naglaseni 

ìlki. Leta od 

maj do avgust, se 

hrani so nektar. 

@ivee prete`no 

vo ovo{ni nasadi 

i gradini, kade 

{to polaga 

Glogova peperuga 

jajca. Larvite se 

poznati {tetni- 

ci na plantaìte. Rasprostraneta e 

vo Evropa. Vo Makedonija e mnogu 

~est vid. 



und Noctuidae, Posebno izdanie, Acta. Mus. Mac. 

Sci. Nat., Skopje, 1964; Lionel G. Higgins and Norman 

D. Riley, A fild guide to the Butterflies of Britain 

and Europe, London and Glasgow, 1970; Paul 

Scheider – Predrag Jaksic, Die Tagfalter von Jugoslawisch 

Mazedonien Durina (Rhopalocera und 

Hesperiidae), München, 1990. V. T. K. – M. Kr. 

PEPERUGA, @OLTA (Gonepteryx 

rhamni L.) – dnevna peperuga. 

Imeto poteknuva od òltata (limon) 

boja na kriljata kaj ma`jakot; 

ènkite se zeleno-òlto 

oboeni. Se hrani so nektar. Se 

sre}ava na otvoreni tereni, na 

livadi i poliwa. Se pojavuva vo 

edna generacija od maj do septemvri. 

[iroko rasprostranet vid e 

P 

1133

P PEPERUGA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

niz cela Evropa. 

Vo Makedonija 

vidot e 

mnogu ~est vo 

prolet i poznat 

kako migrant. 

LIT.: Josef Thurner, 

Die Lepidopterenfauna 

@olta peperuga Jugoslawish Mazedoniens. 

I. Rhopalocera, 

Grypocera und Noctuidae, Posebno izdanie. Acta. 




Glasgow 1970; Paul Scheider – Predrag Jaksic, 


(Rhopalocera und Hesperiidae), München 

1990. V. T. K. – M. Kr. 

PEPERUGA, SVETKAVA (Apatura 

iris L.) – dnevna peperuga. Ima 

karakteristi~no svetkavi krilja, 

koi na sonce se prelevaat vo 

razni nijansi na metalnotemna 

sina boja. Se 

hrani so rastitelni 

sokovi od 

buka, topola i 

od vrba. Se sre- 

}ava po rabovite 

na {umi so 

Svetkava peperuga 

1134 

vrbi i jasiki. 

Se pojavuva so 

edna generacija vo juli i avgust. 

Rasprostraneta e vo Severna Evropa. 

Vo Makedonija e mnogu redok 

vid. 




Mac. Sci. Nat. Skopje, 1964; Lionel G. Higgins 

andNormanD. Riley, A fild guide to the Butterflies 

of Britain and Europe, London and Glasgow, 

1970, 1-381; Paul Scheider – Predrag Jaksic, 

Die Tagfalter von Jugoslawisch Mazedonien 

Durina (Rhopalocera und Hesperiidae), München, 

1990. V. T. K. – M. Kr. 

Peperugi 

PEPERUGI (Lepidoptera) – insekti 

so dva para pribli`no isti 

krilja, prepokrieni so sitni 

lu{pi~ki kako prav, po {to go 

dobile imeto (lepis, lepidos gr. = 

lu{pa, pteron = krilo). Usniot 

aparat kaj vozrasnite peperugi e 

pretstaven od spiralno sviena 

dolga cicalka. Glavata e jasno oddelena 

od trupot i e snabdena so 

anteni (pipala). Razvitokot e so 

potpolna metamorfoza. Redot peperugi 

opfa}a golem broj vidovi. 

Vo svetot se poznati nad 100.000 

vidovi, razli~ni po boja, {ara i 

golemina. Naseluvaat isklu~ivo 

kopneni sredini. Tie se podredeni 

vo golem broj familii dnevni 

i no}ni peperugi, me|u koi ima i 

takvi {to se poznati kako golemi 

{tetnici. Vo Makedonija peperugnata 

fauna e pretstavena so 

2.299 taksona, od koi 90 se endemi~ni. 

Ova e eden od najdobro 

prou~enite redovi insekti, vo 

koj se razlikuvaat dnevni peperugi 

(Hesperioidea i Papilionoidea), 

sovici (Noctuidae), preda~i i ve{tici 

– samra~nici (Bombycoidea 

i Sphingiidae), zemjomerki (Geometridae) 

i peperut~iwa (Microlepidoptera). 



und Noctuidae, Posebno izdanie. Acta. Mus. 

Mac. Sci. Nat., Skopje, 1964; Franz Daniel, Die 

Lepidopteren fauna Jugoslawisch Mazedoniens. 

II Bombices et Sphinges, Posebno izdanie. Mus. 

Mac. Sci. Nat., Skopje, 1964; Josef Klimesch, 

Die Lepidopteren fauna Mazedoniens. IV. Microlepidoptera, 

Posebno izdanie. Mus. Mac. Sci. 

Nat., Skopje, 1968; Rudolf Pinker, Die Lepidopteren 

fauna Mazedoniena. III. Geometridae, Posebno 

izdanie. Acta. Mus. Mac. Sci. Nat., Skopje, 

1968; Paul Scheider – Predrag Jaksic, Die 

Tagfalter von Jugoslawisch Mazedonien Durina 


1990; Vladimir Krpac, Branislava Mihajlova, 

Gonepteryx cleopatra (Linnaeus 1767), Anew 

species of the butterfly fauna in Macedonia (Lepidoptera: 

Pieridae), Acta Entomologica Slovenica, 

Ljubljana, 1997, 5( 2) 113–116; Grupa avtori, 

Country Stady for biodiversity of the Republic 

of Macedonia (first national report). Ministry 

of environment and physical planning, Skopje, 

2003. V. T. K. – M. Kr. 

PEPERUGI, DNEVNI (Hesperioidea 

i Papilionoidea) – insekti so 

dva para, skoro, ednakvo golemi 

krilja. @ivo se oboeni; imaat 

tenki, stap~esti 

i na krajot 

zadebeleni anteni; 

tenko telo 

i vertikalno 

sklopeni krilja 

koga miruvaat. 

Dnevna peperuga 

Aktivni se preku 

den. Vo Ma- 

kedonija se poznati 201 vid dnevni 

peperugi, podredeni vo dve 

natfamilii Hesperioidea i Papilionoidea, 

vo koi ima 8 familii: debeloglavi 

peperugi (Hesperiidae) 

zastapeni so 25 vidovi; lastovi- 

~arki (Papilionidae), ima 7 vidovi, 

od koi 5 taksoni se endemi~ni; 

beli peperugi (Pieridae) 24 vidovi, 

od koi 3 taksoni se endemi~ni; 

sini i bakarni peperugi (Lycaenidae), 

zastapeni so 56 vidovi, od 

koi 2 taksona se endemi~ni; {areni 

peperugi (Nymphalidae), ima 

39 vidovi, od koi 2 taksona se endemi~ni; 

peperugi ~urulkari 

(Lybitheidae), zastapeni se so 1 vid; 

pulejkasti peperugi (Riodinidae) 

se pretstaveni so 1 vid i okati 

peperugi (Satyridae) se zastapeni 

so 48 vidovi, od koi 9 taksoni se 

endemi~ni. 




Mac. Sci. Nat., Skopje, 1964; Paul Scheider – 

Predrag Jaksic, Die Tagfalter von Jugoslawisch 

Mazedonien Durina (Rhopalocera und Hesperiidae), 

München, 1990; Vladimir Krpac Branislava 

Mihajlova, Gonepteryx cleopatra (Linnaeus 

1767), A new species of the butterfly fauna in 

Macedonia (Lepidoptera: Pieridae), Acta Entomologica 

Slovenica, Ljubljana, 1997, 5(2): 113– 

116; Vladimir Krpac and Branislava Mihajlova, 

Biodiversity of Macedonia from a view point of 

hitherto faunistic investigations. Participation 

with Underproject: Klass Insecta, Macedonian 

Museum of Natural History – Ministry of Science, 

Final Report, Skopje, 1999, 23–30; Grupa avtori, 




2003. V. T. K. – M. Kr. 

PEPERUTÎWA (Microlepidoptera) 

– mali no}ni peperugi. Grupirani 

se spored nivnata golemina, 

a ne spored srodnosta. Vo Makedonija 

ovaa 

grupa e zastapena 

so 1074 vidovi, 

od koi 44 se 

endemi~ni. Najbrojnifamiliipeperut~i- 

Peperut~e 

wa se: Pyralidae 

– 286 vidovi; 

Tortricidae – 195 vidovi; Gelehiidae 

– 129; Tineidae – 37 vidovi, no ima 

i drugi so pomal broj vidovi. 

LIT.: Josef Klimesch, Die Lepidopteren fauna 

Mazedoniens. IV. Microlepidoptera, Posebno izdanie. 

Mus. Mac. Sci. Nat., Skopje, 1968; Grupa 




Skopje, 2003. V. T. K. – M. Kr. 

PEPI], Avdija (Skopje, 27. XI 

1961) – ekonomist, politi~ar. 

Generalen sekretar (1991–1994) i 

pretsedatel na bo{wa~kata 

Stranka na demokratskata akcija 

na Makedonija (1994–1996). Direktor 

na Agencijata za poddr{ka 

na pretpriemni{tvoto (2006–2008) 

i pratenik vo Sobranieto na RM 

(od 2008). R. 

PERDIKA (Perdikkas) (360? ‡ 321 

pr.n.e.) ‡ makedonski vojskovodec, 

so poteklo od vladetelsko 

semejstvo od Orestida {to bilo 

vo srodstvo so argeadskata dinastija. 

Go pridruùval Aleksandar 

III Makedonski u{te od vojnata 

protiv Tribalite, pa s# do smrtta. 

Najprvin bil zapovednik vo 

pe{adiskite edinici, podocna 

stanal eden od sedumtemina negovi 

telohraniteli, a koga umrel 

Hefajstion (324 pr.n.e.) toj stanal 

zapovednik na prvata kowi~ka 

hiparhija. Po smrtta na Aleksandar 

III stanal namesnik na negovite 

zakonski naslednici Aleksandar 

IV i Filip III Aridaj. Za 

da ja zajakne svojata pozicija, se


oènil so }erkata na Filip II, 

Kleopatra. Vo vremeto na vojnata 

me|u dijadosite se upatil protiv 

pobunetiot Ptolemaj vo Egipet 

(321 pr.n.e.). Pri preo|aweto na 

Nil {to bilo prosledeno so golemi 

~ove~ki zagubi, se javilo 

nezadovolstvo vo vojskata, pa bil 

ubien vo svojot {ator od negovi 

sorabotnici. 



Lipsiae, 1893; Diodori, Bibliotheca historica, 

Leipzig, 1896. 



PERDIKA I (Perdikkas) – prv makedonski 

kral (ok. 707/6–659 

pr.n.e.), osnovopolo`nik na Makedonskoto 

Kralstvo i na makedonskata 

kralska dinastija na 

Argeadite. Podatocite za nego se 

od legendaren karakter. Spored 

legendata zapi{ana od Herodot, 

toj so dvajcata bra}a Gavan i Aerop, 

izbegale od gradot Argos kaj 

Ilirite, a ottamu vo gradot Lebaja 

vo Gorna Makedonija, kade 

{to sluèle na dvorot na tamo{niot 

kral. Koga Perdika pobaral 

da bide platen, a negoviot gospodar 

namesto plata mu gi ponudil 

son~evite zraci {to pa|ale na 

podot, simboli~no zacrpil od 

zracite, gi stavil vo pazuvite i 

si zaminal. Koga na kralot mu bila 

protolkuvana simbolikata na 

~inot, naredil da gi fatat i da gi 

pogubat, no tie uspeale da izbegaat 

i da se naselat blizu do Gradinite 

na Mida vo podno`jeto na 

planinata Bermion, od kade {to 

gi pokorile i drugite delovi na 

Makedonija. Perdika e pretstaven 

kaj Herodot kako potomok na 

Temen, sin na Aristomah, Herakleid, 

so poteklo od Argos. Bidej- 

}i imeto Argos vo minatoto go 

nosele duri sedum gradovi i oblasti, 

poradi neodr`livata hipoteza 

na nekoi istraùva~i deka 

Makedoncite bile od dorsko 

poteklo, toj obi~no se poistovetuval 

so Argos na rekata Inah, 

toga{en glaven grad na Argolida, 

na Peloponez. Site dilemi za 

lociraweto na gradot Argos, kako 

mesto na potekloto na makedonskata 

kralska dinastija Argeadi, 

gi otklonuvaat istoriskite 

izvori vo koi e navedeno deka 

tie bile od Argos Orestidski, 

najstariot i glaven grad na Orestida, 

vo Gorna Makedonija, blizu 

do sega{niot grad Kastorija 

(Kostur). 

IZV.: Herodoti, Historia, Oxonii, 1927; Thucydidis, 

Historiae, Oxonii, 1942; Diodori, Bibliotheca 


LIT.: E. N. Borza, In the shadow of Olympus: 

the emergence of Macedon, Priceton/N.J., 1990; 

N. Proeva, Studii za anti~kite Makedonci, 

Skopje, 1997; N. Proeva, Istorija 


Moneta na Perdika II, avers/revers 

PERDIKA II (Perdikkas) (? – 413 

pr.n.e.) ‡ makedonski kral (454‡ 

413 pr.n.e.), sin i naslednik na 

Aleksandar I Filhelen. Vodel 

mnogu ve{ta i promenliva politika 

vo periodot na zasileni neprijatelstva 

pome|u Atina i 

Sparta. Za vreme na Peloponeskata 

vojna (431‡404 pr.n.e.), vo zavisnost 

od momentalnite uslovi, 

odrùval prijatelski vrski, stapuval 

vo politi~ki sojuzi i gi 

raskinuval, postojano menuvaj}i 

ja stranata, so cel da izvle~e {to 

pove}e korist za svojata zemja. Go 

odbil napadot na atinskiot sojuznik, 

trakiskiot odriski vladetel 

Sitalk (429 pr.n.e.), koj sakal 

na prestolot da go donese vnukot 

na Perdika Aminta. Negovata 

vojska 30 dena gi pusto{ela makedonskite 

teritorii, a potoa se 

povlekla po nagovor na Sitalkoviot 

vnuk i negov iden naslednik 

Seut, kogo {to Perdika uspeal 

vo me|uvreme da go pridobie, a za 

vozvrat mu ja dal za èna negovata 

sestra Stratonika. Vo 424 g. 

pr.n.e. se zdruìl so spartanskiot 

voda~ Brasida protiv Atina i 

linkestidskiot vladetel Arabaj, 

no po propasta na napadot vrz 

Linkestida, sklu~il sojuzni{tvo 

so Atina (423 pr.n.e.). Gi priznal 

Sparta i Argos za sojuznici (418 

pr.n.e.) i povtorno go prifatil 

sojuzni{tvoto na Atina (414 

pr.n.e.). 

IZV.: Thucydidis, Historiae, Oxonii, 1942. 


Skopje, 2004; E. N. Borza, In the shadow of 

Olympus: the emergence of Macedon, Priceton/N.J., 

1990. K. M.-R. 

PERDIKA III (Perdikkas) – makedonski 

kral (365–360/359) od dinastijata 

na Argeadite, sin na 

kralot Aminta III i Evridika. 

Uspeal da vospostavi dobri odnosi 

so Teba. Na po~etokot gi odr- 

ùval i dobrite odnosi so Atina, 

s# dodeka ne se sudrile nivnite 

interesi okolu makedonskoto 

krajbre`je, koga mu ispratil pomo{ 

na opsadeniot od Atina Amfipol 

(362/1 pr.n.e.) i go zazel 

(359 pr.n.e.). Za vozvrat Atina gi 

napadnala Metona i Pidna. Istovremeno 

napadnale i Ilirite 

predvodeni od Bardilis, nanesuvaj}i 

mu katastrofalen poraz vo 

bitkata, kade {to i zaginal zaedno 

so 4.000 makedonski vojnici. 

IZV.: Diodori, Bibliotheca historica, Leipzig, 

1896. 

PERI 

LIT.: E. N. Borza, In the shadow of Olympus: 

the emergence of Macedon, Priceton/N.J., 1990; 

N. Proeva, Istorija na Argeadite, 

Skopje, 2004. K. M.-R. 

Vilijam 

Xejms 

Perdju 

PERDJU, Vilijam Xejms (PAR- 

DEW, James William) (Memfis, 

Tenesi, 26. III 1942) – amerikanski 

diplomat. Pretstavnik na 

sekretarot za odbrana na SAD vo 

Dejtonskite pregovori (1996); 

zamenik specijalen sovetnik na 

pretsedatelot na SAD i dràven 

sekretar za demokratija na 

Balkanot vo vremeto na Kosovskata 

vojna i neposredno po nea 

(1999–2001); specijalen pretstavnik 

na SAD vo svojstvo na †olesnuva~# 

vo procesot na sklu~uvawe 

i implementacija na Ramkovniot 

dogovor (13. VII 2001, Ohrid) 

i negov potpisnik vo svojstvo na 

svedok; vonreden i opolnomo{ten 

ambasador na SAD vo R Bugarija 

(2002–2006). 



„PERE TO[EV“, ISELENI^- 

KA ORGANIZACIJA (Xonstaun, 

Pensilvanija, SAD, 1923) 

‡ edna od pomalite organizacii 

na makedonski doselenici vo koja 

~lenuvale petnaesetina semejstva 

{to ìveele vo Xonstaun i 

vo pobliskite gradovi do Pitsburg. 

Sl. N.-K. 

PERI MASALARI (Peri Masallar›) 

‡ vol{ebni prikazni od repertoarot 

na raskaùva~ite Turci 

od Makedonija. Se odlikuvaat 

so karakteristiki specifi~ni za 

turskata prozna tradicija. Osven 

me|unarodni motivi, vo niv se 

zastapeni i originalni regionalni 

ili lokalni siètni tipovi. 

Najkarakteristi~en element 

od morfolo{kiot model na turskata 

vol{ebna prikazna od Makedonija 

e prisustvoto na natprirodniot 

element kako pojava 

{to e od su{tinsko zna~ewe za 

funkcioniraweto na siètnoto 

dejstvo, a se sre}ava kaj likovite, 

pojavite i predmetite. Soodnosot 

me|u mitskata metafori~nost 

i fantastikata vo vol{ebnite 

prikazni se odlikuva so toa 

{to fantasti~noto s# u{te e vo 

P 

1135

P PERIDOTITI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Sevim Pili~kova: 

Strukturata na turskite 

vol{ebni prikazni 

(2001) 

zavisnost od 

mitskata semantika.Zatoa, 

~udnite 

obele`ja se 

javuvaat kako 

fizi~ki 

svojstva, atributi 

na junakot 

od prikaznata, 

koj 

se odlikuva 

so zlatna kosa, 

solzi biseri,nasmevkitrendafili. 

Vo svetot 

na turskata v. 

p. od Makedo- 

nija se zabeleùvaat tragi od 

mnogu tradicionalni motivi nasledeni 

od svetot na arhai~nite 

mitovi i rituali: †Simnuvawe na 

junakot vo dolna zemja# (AT‡300, 

301, 513, 531) {to ukaùva na korenite 

od nekoga{niot mit so poteklo 

od najdale~noto minato na 

~ovekot; †Neobi~noto ra|awe na 

junakot# (AT‡425) od periodot 

na veruvaweto vo animizmot i totemizmot; 

raznite metamorfozi 

na junakot (AT‡450, 510, 707); 

†Znaewe na nemu{tiot jazik# 

(AT‡670), motivot †Predodredenosta 

na sudbinata# (AT‡930), 

motivite#Odewe kaj Sonceto#, 

†Barawe pomo{ od son~evata 

majka#, †@enidba so Sonceto# 

(AT‡460) {to poteknuvaat od nekoga{nite 

mitovi, kako i motivot#@enidba 

na junakot so mrtovec# 

(AT‡437) {to svedo~i za 

veruvaweto vo zadgroben ìvot. 

Iako svetot na turskite vol{ebni 

narodni prikazni gi ~uva tragite 

od starite mnoguboèstva, 

obi~ai i drevni veruvawa, so odminuvaweto 

na vremeto promenite 

od realniot ìvot uslovuvaat 

transformacii i vo svetot na 

prikaznite {to naj~esto zavisi 

od istoriskite nastani, od religijata, 

lokalnite veruvawa, kako 

i od vlijanieto od proznata tradicija 

na drugite narodi. Osven 

poso~enite tipovi vol{ebni narodni 

prikazni i motivite zastapeni 

vo raznite narativni momenti 

od siètnoto dejstvo, vo 

repertoarot na narodnite raska- 

ùva~i od Makedonija se zastapeni 

i tipovi na prikazni {to nastanale 

kako rezultat na raznite 

procesi na kontaminacijata, kako 

vo vertikalna, taka i vo horizontalna 

nasoka na dvièwe na 

usnata transmisija. Vakvite varijanti 

nastanale pri konkretni 

momenti vo bezbrojnite narativni 

situacii vo minatoto: afinitet 

na individualniot interpretator, 

barawe na publikata, stil 

1136 

na raskaùvawe, tip na raskaùva~ot, 

svesno pozajmuvawe narativni 

epizodi od edna vo druga 

prikazna i nivno aktuelizirawe 

vo tu|a narativna sredina. Aktivnoto 

funkcionirawe na kontaminacijata 

vo narativniot proces, 

rezultirala so novi varijanti 

siètni tipovi, no sepak, pri 

novite kombinacii se prifa}ale 

samo najuspe{nite obidi od novosozdadeni 

narativni celini. Procesot 

na nivnoto sozdavawe go uslovuvala 

potrebata za adaptirawe 

na promenite od sovremenoto 

sekojdnevje na raskaùva~ite i 

nivnata publika. 

LIT.: Kiril Penu{liski, Turski elementi 

(vlijanija) vo makedonskiot folklor, 

Referati na makedonskite slavisti 

na VII me|unaroden slavisti~ki kongres, 

Var{ava, 1971, †Literaturen zbor#, 

Skopje, 1973, 115–125; –, Makedonsko-turski 

prikazni~ni paraleli (vrz prikaznite 

na Marko Cepenkov), Zbornik vo ~est 

na Blaè Koneski, Skopje, 1984, 393–402; 

S. Pili~kova, Motivot za sudbinskata 

predodredenost vo nekoi prikazni kaj 

Marko Cepenkov i sovremeni turski varijanti 

od R. Makedonija, †Makedonski 

folklor#, XXVIII, 55, Skopje, 2000, 17–30; 

–, Interesot na Kiril Penu{liski za 

turskite vlijanija vo prikaznite na 

Cepenkov, XXXV Me|unaroden seminar za 

makedonski jazik, literatura i kultura 

(5–25. VIII 2004, Ohrid); –, Dvojazi~noto 

raskaùvawe kako forma na kontinuitet 

pome|u tradicionalnoto i sovremenoto 

vo narativnata praktika na 

iselenicite od R. Makedonija vo R. Turcija, 

Antalija, Turcija, 1991, 119–127; –, 

Motivot za sudbinskata predodredenost 

vo nekoi prikazni kaj Marko Cepenkov 

i sovremeni turski varijanti od R. 

Makedonija, †Makedonski folklor#, 

XXVIII, 55, Skopje, 2000, 17–30; –, Strukturata 

na turskite vol{ebni prikazni, 

Skopje 2001. S. Pil. 

PERIDOTITI – ultrabazi~ni 

magmatski karpi, koi se pojavuvaat 

vo serijata na karpite na okeanskata 

kora. Vo osnova tie se izgradeni 

od olivin i pirokseni i 

akcesorni minerali, hromit, 

magnetit. Peridotitite nastanuvaat 

vo procesite na delumnite 

topewa na gornata obvivka i vo 

zavisnost od dlabo~inata na koja 

se slu~uvaat delumnite topewa se 

razlikuvaat: spinelski, plagioklasni 

i granatski peridotiti. Na 

podra~jeto na RM peridotitite 

se pojavuvaat vo serijata na karpite 

na okeanskata kora vo Vardarskata 

zona. Naj~esti pretstavnici 

se dunitite, harzburgitite 

i lerzolitite. Pojavite na hromni 

rudi na teritorijata na Makedonija 

se povrzani so serijata na 

peridotitskite karpi. 


RGF, [tip, 1994. Bl. B. 

PERI[AN ‡ metalen nakit, 

sostaven del na ènskata prazni~na 

nosija. Se nosel zaedno so 

golemiot |erdan. Naj~esto bil 

Peri{an, ènska prazni~na nosija kaj Mijacite 

vo Reka 

ukrasen so krv~iwa i drugi dekorativni 

ornamenti. J. R.-P. 

PERI[I], Ino (Dubrovnik, 22. 

VIII 1920 – Zagreb, 1989) ‡ dirigent 

i kompozitor. Studiral muzika 

vo Zagreb. Dirigentskata ka- 

Ino 

Peri{i} 

riera ja zapo~nal 1943 g. vo Osiek. 

Rabotel kako dirigent vo 

operskite teatri vo Zagreb (1950 

–1955 i 1965–1967), Maribor (1955 

–1956), Rieka (1967–1974) i Skopje. 

Vo Operata na MNT raboti od 

1956 do 1964 g. Na scenata na 

MNT postavil i dirigiral okolu 

15 operi me|u koi: Aida, Toska, 

Samson i Dalila, Don Karlos, 

Otelo, Travijata i baleti: Lebedovo 

ezero, Romeo i Julija, Velegradski 

varijacii i dr. F. M. 

PERKII ili KOSTRE@I (Percidae) 

– familija slatkovodni 

grablivi ribi od redot koskeni 

ribi (Perciformes), 

od 

koi vo Makedonija 

se 

sre}avaat 

tri vida: 

kostre` 

(Perca fluvi- 

Perkija (kostre`) 

atilis), smu| (Sander lucioperka) i 

vretenarka (Zingel balcanicus). 

LIT.: M. Beazley, Guide to Freshwater Fish of 

Britain and Europe, London; J. Crivelli, The 

Freshwater fish endemic to the Northern Mediterranean 

Region, Tour du Valat Publication, 

1996; M. Naumovski, Ribite vo Makedonija, 

Skopje, 1995; S. Georgiev, Klu~ za odreduvawe 

na ribite (Osteichtyes) i zmijorkite 

(Cephalaspidomorpha) vo Republika Makedonija, 

Skopje, 1998. Sv. P. – V. Sid.


PERMANENTNO OBRAZOVA- 

NIE ‡ pedago{ka doktrina za 

doìvotno u~ewe, oficijalizirana 

vo Makedonija so Rezolucija 

za permanentno obrazovanie, 

usvoena na Sobranieto na SRM 

(9. X 1973). Rezolucijata insistira 

permanentnoto obrazovanie 

da stane pravo i dol`nost na 

site gra|ani, a vo prv red na vrabotenite, 

odnosno so negovite 

celi i principi da bide opfaten 

celokupniot vospitno-obrazoven 

sistem. Spored ovoj dokument, 

obrazovanieto stanuva re- 

{ava~ki faktor na razvojot dokolku 

neprekinato i najtesno se 

povrzuva so razvojot na sovremenata 

nauka, kultura i tehnika. 

Iako sovremena i s¢ u{te aktuelna, 

ovaa pedago{ka doktrina 

ne doìvea pozna~ajna prakti~na 

primena. K. Kamb. 

Sreten 

Perovi} 

PEROVI], Sreten (s. Gorwa Gorica, 

Podgori~ko, Crna Gora, 15. 

II 1932) ‡ poet, kriti~ar, teatrolog, 

dramski pisatel, preveduva~, 

antologi~ar, enciklopedist. Zavr{il 

Filozofski fakultet vo 

Belgrad. Bil glaven urednik na 

vesnikot „Susreti#, potoa direktor 

na izd. dejnost na NIO „Pobjeda# 

i direktor na Leksikografskiot 

zavod na Crna Gora. Pretsedatel 

e na crnogorskiot PEN 

centar i po~esen ~len na DPM. 

BIBL.: Zvucite i dale~inite, Titograd, 

1951; Kameno pleme, Titograd, 1955; Ma|osan 

hram, Titograd, 1962; Himna na ju`nite 

vetrovi, Titograd, 1991; Pat vo dale~nite 

du{i, Podgorica, (1997) i dr. 

Prepeal i objavil pove}e dela od maked. 

avtori (Koneski, [opov, G. Todorovski, 

Ba{evski i dr.), a na makedonski se objaveni 

knigite Srebreni alki, Sk., (1982) i 

Makedonija ekumena, Sk., (2006). P. Gil. 

PERSEJ (Perseos) (213/12‡166) ‡ 

posleden makedonski kral (179‡ 

168 g. pr.n.e.) od dinastijata na 

Antigonidite, sin i naslednik 

na kralot Filip V. Po smrtta na 

Filip V i negovoto doa|awe na 

prestolot (179 g. pr.n.e.) go obnovil 

dogovorot so Rim i prodol- 

ìl so konsolidacija na Makedonija. 

Go pro{iril vlijanieto na 

Makedonija vo Trakija, Dardanija 

i Ilirija. Se oènil so Lao- 

Moneta na Persej, avers/revers 

dika, }erka na siriskiot kral 

Selevk IV, a svojata sestra ja oma- 

ìl za Prusija II (182‡149 

pr.n.e.), kral na Bitinija, i se 

zdobil so mnogu prijateli vo Helada. 

Vlijael vrz socijalnite 

previrawa vo Tesalija i Ajtolija, 

ja pokoril Dolopija i go posetil 

Delfi so svojata vojska. Jakneweto 

na makedonskoto vlijanie 

dovelo do zaladuvawe na odnosite 

so Rim, a ne odelo vo prilog 

nitu na Pergam, pa pergamskiot 

kral Eumen II Soter se po- 

àlil do Rim i toa rezultiralo 

so Tretata makedonsko-rimska 

vojna (171–168 pr.n.e.). Po prvi~nite 

uspesi, Persej bil porazen 

od rimskata vojska pod vodstvo na 

L. Aemilij Paul, vo bitkata kaj 

Pidna (22 juni 168 pr.n.e.), so {to 

bil ozna~en krajot na vojnata, no 

i na nezavisnosta na Makedonija. 

Bil zaroben vo begstvo na ostrovot 

Samotraka i odveden vo Rim. 

Po~inal dve godini podocna vo 

zarobeni{tvo. 

IZV.: Polybii, Historiae, Lipsiae, 1904; Titi Livi, 


LIT.: Istorija na makedonskiot narod I, 

INI, Skopje, 2000; N. A. Ma{kin, Istorija 

na Stariot Rim, Skopje, 1995; R. M. 

Errington, A History of Macedonia, Berkeley and 

Los Angeles, 1990. K. M.-R. 

Du{an 

Per~inkov 

PERÎNKOV, Du{an (Skopje, 

10. IV 1939) ‡ slikar, grafi~ar i 

likoven pedagog. Najzna~aen 

pretstavnik na geometriskoto 

slikarstvo i eden od najavtohtonite 

umetnici, zasluèn za 

oformuvawe na redica slikari 

od pomladata generacija. Diplomiral 


umetnosti vo Belgrad (1963). Bil 

redoven profesor na Fakultetot 

za likovni umetnosti vo Skopje. 

Ja pretstavuval RM na Bienaleto 

vo Venecija (1978). Vo slikite 

PERÎNKOVA 

Du{an Per~inkov, Motiv od predgradieto I (1970) 

i grafikite vnimatelno i na 

originalen na~in ja nabquduva 

okolinata (pejzaòt, urbanite 

sredini), sozdavaj}i vo po~etokot 

meki nadrealisti~ki pretstavi 

so ednostavni znaci i oblici 

(More, 1963; Imaginaren predel, 

1967). Kon krajot na {eesettite 

godini se orientira kon 

apstraktni strogo geometriski 

kompozicii so pastelen kolorit, 

bez o~eviden pandan vo likovnata 

umetnost (Predel so tragi od 

sonceto, 1967; Plima, 1968). Vo 

slednata etapa ne`nite boi gi 

zamenuva so intenzivni i vnesuva 

znakovni asocijativni elementi 

(Predel {to treperi I, 1972; Zalez, 

1975). Ednovremeno izdava 

grafi~ki mapi so sofisticirani, 

sloèni i konceptualno obmisleni 

sodrìni (Ni{to, 1991; 

Zbirovi, 1992). 

LIT.: Zoran Petrovski, Zavetot za zra- 

~ewe na òltoto; Bojan Ivanov, Ramo do 

ramo so istorijata; Sowa Abaxieva, 

Mondrijan‡Per~inkov‡Malevi~, vo: Du- 

{an Per~inkov, Skopje, 2003. S. Ab.-D. 

Danica 

Per~inkova 

PERÎNKOVA, Danica Ristova 

(s. Vata{a, Kavadarci, 15. IV 1925 

- Skopje, 21. III 2002) – matemati- 

~ar, red. prof. (1971) na PMF. 

Pripa|a na prvata generacija studenti 

od Grupata matematika na 

Filozofskiot fakultet. Diplo- 

P 

1137

P PERÎNKOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

mirala vo 1950 i istata g. bila izbrana 

za asistent, a doktorirala 

(1963) na PMF so temata „Prilog 

kon izu~uvaweto na homogenite 

problemi so sopstveni vrednosti 

pri obi~nite diferencijalni ravenki#. 

Studiski prestoi: na ETF 

vo Belgrad i na Institutot „Anri 

Poankare# vo Pariz. Objavuvala 

nau~ni trudovi do svoeto penzionirawe 

(1975) glavno od oblasta 

na diferencijalnite ravenki. 



PERÎNKOVSKI, Radovan Trajkov 

(s. Bini{evo, Vele{ko, 25. IX 

1922 ‡ Skopje, 4. I 1996) ‡ internist-kardiolog, 

redoven prof. na 

Med. f. vo Skopje, osnovopolo`nik, 

prv i dolgogodi{en direktor 

na Klinikata za kardiologija, 

dekan na Med. f. Bil pretsedatel 

na Zdruènieto na kardiolozite 

na SFRJ. Osoben interes i 

pridones pokaàl za prou~uvawe 

na elektrokardiografskite promeni 

pri hipo i hipertrofi~nata 

ishemija na miokardot. Ima 

golemi zaslugi vo borbata protiv 

alkoholizmot i kardiovaskularnite 

zaboluvawa, kako i za rehabilitacija 

na kardijalnite bolni. 

Avtor e na brojni stru~no-nau~ni 

trudovi i na poglavjeto za 

elektrokardiografija vo u~ebnikot 

„Osnovi interne propedevtike“ 

od A. Igwatovski. Br. N. 

PERÛKLIEVSKI, Rade (Gali~nik, 

7. XII 1931) ‡ kerami~ar, 

univ. docent. Diplomiral na 

Akademijata za primeneta umetnost 

vo Zagreb (1955). Specijaliziral 

keramika i porcelan vo 

Sofija. Profesor vo U~ili{teto 

za primeneta umetnost vo 

Skopje i docent na Fakultetot za 

likovni umetnosti. Izlagal samostojno 

i grupno vo Skopje i vo 

stranstvo. Sozdava figurativni 

i apstraktni dela inspirirani 

od tradicijata. Al. Cv. 

†PESNA NAD PESNITE# ‡ 

balet vo dva ~ina (12 sliki). M: T. 

Pro{ev, S: kompozitorot spored 

istoimenata bibliska prikazna. 

Prvo izveduvawe: Skopje, 27. XI 

1968. Dr. O. 

1138 

Radovan 

Per~inkovski 

PESOÂNSKA REKA – desna 

pritoka na rekata Sateska. Izvira 

od jugoisto~nite padini na 

planinata Stogovo na viso~ina 

od 2.040 m, a se vliva na viso~ina 

od 782 m. Vkupnata dolìna na 

re~niot tek iznesuva 22 km, vkupniot 

pad iznesuva 1.258 m, a prose~niot 

pad 57,18 ‰. Vkupnata 

dolìna na vodorazdelnata linija 

iznesuva 38 km, dodeka slivot 

zafa}a povr{ina od 53,32 km 2 . Na 

vodite od ovaa reka e izgradena 

HEC „Peso~ani#. Dr. V. 

PESO^NICI (Cicindelidae) – 

tvrdokrilni insekti. Grablivi 

mesojadi, so izdolèni noze, ìvo 

oboeni (preovladuva zelenata 

boja), dobri 

leta~i, se sre- 

}avaat na son- 

~evi i pesoklivi 

mesta. Vo 

Makedonija se 

registrirani 

7 vidovi od ro- 

Peso~nik 

dot Cicindela, a 

najpoznat e 

polskiot peso~nik (Cicindela 

campestris L.) {to se sre}ava na 

otvoreni peso~ni tereni. Lovi 

sitni insekti i pajaci. 

LIT.: Boìdar Drovenik, Heinz Peks, Catalogus 

Faunae Carabiden der Balkanlander (Coleoptera 

: Carabidae). Coleoptera Schwanfelder 

Coleopterologische Mittelungen, Schwanfeld, 

1994; Vladimir Krpac, Branislava Mihajlova, Biodiversity 

of Macedonia from a view point of hitherto 

faunistic investigations. Participation with Underproject: 



Skopje, 1999, 23-30. V. T. K. – M. Kr. 

PETAR DELJAN – voda~ na makedonsko 

vostanie. Po finansiskata 

reforma na Jovan Orfanotrof, 

brat na imperatorot Mihail 

IV, izbuvnuva vostanie vo Makedonija 

(1040/41). Za voda~ e izbran 

Petar Deljan i proglasen za 

car, kako sin na makedonskiot 

car Gavril Radomir i ungarskata 

Proglasuvaweto na Petar Deljan za car, minijatura (XI v.) 

princeza, koja bremena ja izbrkal 

za da se oèni so Irina, robinka 

od Larisa. Vostanicite gi zaze- 

maat Ni{ i Skopje, a kon niv se 

priklu~uvaat i vostanicite od 

Dra~kata oblast na ~elo so Tihomir. 

Po ubistvoto na Tihomir, 

Deljan zastanuva na ~elo na obedinetite 

vojski. Vostanieto se 

pro{iruva na Dra~, Epir i Elada. 

Vo toa vreme Deljan go prima 

Alusijana, kako vnuk na Aron, i 

mu doveruva 40.000 vojnici za da 

go zazeme gr. Solun. Neuspehot 

doveduva do izmena na tekot na 

vostanieto i nastanuva razdor vo 

vostani~kite redovi. Alusijan 

uspeva da go vrze i da go oslepi 

Petar Deljan, a potoa da im go 

predade na Vizantijcite i da ja 

dobie titulata magister. 

IZV.: GrÍcki izvori za bÍlgarskata istoriÔ, 

VI, SofiÔ, 1965; Vizantiski izvori 

za istoriju naroda Jugoslavije, III, Beograd, 

1966. 

LIT.:G. G. Litavrin, NalogovaÔ politika 

Vizantii v Bolgarii v 1018-1185 gg., „VizantiŸskiŸ 

Vremennik#, X, 1956; Boìdar 

Ferjan~iÊ, Vizantija i Ju`ni Sloveni, Beograd, 

1966; Stjepan Antoljak, Petar Deljan 

ili Doljan ili Odeljan?, vo: Srednovekovna 

Makedonija, I, Skopje, 1983; Branko 

Panov, Vostanijata na makedonskiot narod 

vo XI vek, Srednovekovna Makedonija, 

III, Skopje, 1983; Milan Bo{kovski, Makedonija 

vo XI i XII vek (nadvore{ni upadi na 

teritorijata na Makedonija), Skopje, 

1997; Istorija na makedonskiot narod, I, 

Skopje, 2000; Van~e Stoj~ev, Voena istorija 

na Makedonija, Skopje, 2000. B. R.-J. 

Petar, 

mitropolit 

na Prespanskopelagoniskata 

eparhija 

na MPC 

PETAR, mitropolit (Jovan Karevski) 

(s. Bogomila, Vele{ko, 29. 

V 1946) – arhijerej na Makedonskata 

pravoslavna crkva. Zavr{il 

Bogoslovija vo Prizren (1966), a 

Bogoslovski fakultet vo Belgrad 

(1970). Bil profesor vo Makedonskata 

pravoslavna bogoslovija vo 

Skopje (1970–1972 i 1977–1979) i 

predava~ na Bogoslovskiot fakultet 

vo Skopje. Podiplomski 

studii zavr{il na Gregorijanskiot 

univerzitet vo Rim (1982). Od 

1972 do 1976 g. bil sekretar na Polo{ko-kumanovskata 

eparhija, potoa 

parohiski sve{tenik vo „Sv. 

vm~. Dimitrij# vo Skopje. Se zamona{il 

na 19. VI 1980 g. vo manastirot 

„Sv. vm~. Georgij# – Krivi 

Dol, Skopje. Za mitropolit na 

Prespansko-pelagoniskata eparhija 

bil izbran na 2. IV 1981 g., hirotonisan 

vo hramot „Sv. Dimit-


rij# vo Skopje (14. VI 1981), a na 15 

juni introniziran vo „Sv. Dimitrij# 

vo Bitola. Bil avstraliskonovozelandski 

mitropolit i administratorprespansko-pelagoniski 

(noemvri 1995–2004), a od 

2004 g. prespansko-pelagoniski 

mitropolit i administrator avstralisko-novozelandski. 



1994; istiot, Stefan Arhiepiskop Ohridski 

i Makedonski, Skopje, 2000. Rat. Gr. 

Traj~e Lazov 

Petkanovski 

PETKANOVSKI, Traj~e Lazov 

(Andreev) (Bistrica, Vele{ko, 

7. X 1919 – Oraovdolsko, Vele{ko, 

6. VIII 1943) – u~itel i borec, 

organizator na oruènoto vostanie 

vo Azot (Vele{ko). ^len 

na prvata partiska }elija (avgust 

1941). Ja formiral prvata 

partizanska baza vo Azot (1942). 

Od juni do dekemvri 1942 g. bil 

borec na Vele{kiot NOPO „Dimitar 

Vlahov#, a od januari do avgust 

1943 ja predvodel partizanskata 

grupa na terenot na Azot, 

kade {to i zaginal vo sudir so bugarskata 

policija i kontra~etnicite. 




PETKO VOJVODA (Petko Krstov 

Mitarovski) (s. Kokino, Kumanovsko, 

XIX ‡ po~etok na XX 

v.) ‡ ajdutski vojvoda. Negovoto 

semejstvo poteknuva od s. Malotino, 

Kumanovsko. Vo mladite 

godini oformil ajdutska druìna 

za za{tita od albanskite aramiski 

druìni i osmanliskite 

zulum}ari od Kumanovo i okolnite 

~iflici. Nekoi periodi 

druìnata se sobirala samo za 

oddelni no}ni akcii i borbi, a 

preku den pak legalno si ja prodolùvale 

polskata rabota. So 

soprugata Ristana od s. Pelince 

imal pet deca. Koga zapo~nala 

bugarskata oruèna propaganda 

vo Kozja~ijata, izvesno vreme se 

ilegaliziral kaj rodnini vo s. 

Malotino, a potoa, ve}e vo odminati 

godini, se posvetil na semejniot 

ìvot. 

IZV. Se}avawa na negovata }erka Velika 

Stojkovska, Skopje, 1968. S. Ml. 

PETKOV, Du{an (Kumanovo, 20. 

III 1923 – Skopje, 21. III 2003) – arhitekt, 

redoven profesor na Arhitektonskiot 



fakultet pri Tehni~kata 

visoka {kola vo Belgrad (1951). 

Celiot raboten vek go pominal na 


Skopje i od asistent do redoven 

profesor go predaval predmetot 

proektirawe na industriski i 

stopanski zgradi. Se zanimaval i 

so arhitektonsko proektirawe. 

Izrabotil nad 80 proekti za stanbeni, 

zdravstveni, op{testveni i 

industriski objekti, pove}eto od 

koi se i realizirani. Pozna~ajni 

realizacii: stanbeno-administrativniot 

objekt „Avtomakedonija# 

vo Skopje (so arh. K. Tomovski); 

zgradata na „Foto-centar# vo 

Skopje; fabrikite za konzervi vo 

Kumanovo, vo Tetovo i vo Gevgelija; 

fabrikata „Jugohrom# vo Jegunovce; 

Fabrikata za koà i ko`na 

galanterija vo Del~evo; Fabrikata 

za tuli i keramika vo Ki~evo; 

pove}e individualni i semejni 

stanbeni objekti vo Skopje, vo Kumanovo 

i vo Sveti Nikole. Kr. T. 

Kiril 

Petkov 

Du{an 

Petkov 

PETKOV, Kiril Mihailov 

(Bogdanci, 21. III 1929) ‡ doktor 

po veterinarni nauki, redoven 

prof. na Zemjodelskiot i na Vet. 

f. vo Skopje, kade {to e izbran 

kako prv dekan (1994). Doktoriral 

na Vet. f. vo Zagreb (1965). 


trudovi. Avtor e na dva u~ebnika 

„Anatomija na doma{nite 

ìvotni# i „Fiziologija na doma{nite 

ìvotni#. M. D. ‡ J. B. 

Crkvata vo s. Gorna Belica 

PETKOVI] 

PETKOV, Todor (s. Gari 1814 – 

1899) – protomajstor. Se zanimaval 

so grade`ni{tvo i so rezbarstvo. 

Spored negovi proekti i 

pod negovo rakovodstvo se izgradeni 

mnogu ku}i i „kuli# za ohridskite 

begovi i ~orbaxii. Najzna~ajno 

ostvaruvawe e Ku}ata na 

bra}ata Robevci (Anastas i Angele) 

vo Ohrid, denes Naroden 

muzej. Ja izgradil i crkvata vo s. 

Gorna Belica, Ohridsko, a rabotel 

i na ikonostasot vo istata 

crkva, koj go zavr{il negoviot 

sin Jakim. 

LIT.: K. Tomovski, Makedonskite majstori 

graditeli vo devetnaesettiot 

vek, Skopje, 2006. Kr. T. 

Elena 

Petkova 

-Ivanova 

PETKOVA-IVANOVA, Elena 

Vasileva (Skopje, 31. V 1947) ‡ 

spec. po stomatolo{ka protetika, 

redoven prof. na St. f. Doktorirala 

vo 1989 g. Publikuvala 

90 statii. Koavtor na u~ebnikot 

„Instrumenti i aparati za zabotehni~ka 

laboratorija#. E. M. 

PETKOVI], Vladimir R. (Veliko 

Ora{je, Srbija, 30. IX 1874 ‡ 

Belgrad, 13. XI 1956) – prv srpski 

istori~ar na umetnosta, akade- 

P 

1139

P PETKOVI] MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

mik, pretstavnik na ikonografskata 

{kola. Studii zavr{il kaj 

Karl Krumbaher vo Minhen. Avtor 

e na golem broj knigi i studii, 

od koi posebno gi izdvojuvame 

monografijata za Matej~e i 

studijata za Kalendarot vo Staro 

Nagori~ino. Vo negoviot Pregled 

crkvenih spomenika kroz povesnicu 

srpskog naroda, objavuva 

kompleten spisok na site dotoga{ 

poznati spomenici od sredniot 

i od docniot sreden vek, 

vklu~uvaj}i gi i spomenicite na 

teritorijata na RM. 

BIBL.: V. Petkovi¢ ‡ P. Popovi¢, Staro 

Nagori~ino ‡ Psa~a ‡ Kaleni¢, Beograd 

1933; Kalendar u starom ìvopisu srpskom. 

Freske Sv. –orÚa u Starom Nagori~inu, 

„Starinar“ III/1, Beograd, 1923; Pregled 

crkvenih spomenika kroz povesnicu srpskog 

naroda, Beograd, 1950. Cv. Gr. 

PETKOVI], Sreten (Zae~ar, 

Srbija, 4. I 1930) – univ. profesor. 

Se zanimava so prou~uvawe 

na ìvopisot vo prvite vekovi na 

turskata politi~ka uprava. Vo 

knigata Zidno slikarstvo na 

podru~ju Pe¢ke patrijar{ije 

1557-1614 (1965) prv sistematski 

gi obrabotil slikarskite spomenici 

od Severna Makedonija, odnosno 

na teritorijata na Skopskata 

mitropolija, koja vo ovoj 

period se nao|ala vo diecezata na 

Pe}skata patrijar{ija po nejzinoto 

obnovuvawe. Cv. Gr. 

PETKOVI^, Andreja Dimitrov 

(Ba{ino Selo, Vele{ko, 12. XII 

1837 ‡ Sankt Peterburg, 30. XII 

1897) ‡ poet, preveduva~ i ruski 

diplomat. U~el na Ri{elevskiot 

licej vo Odesa (1854‡1860), 

ottamu zaminal vo Petrograd, 

kade {to po zavr{uvaweto na 

studiite (1863) stanal profesionalen 

diplomat. Gi ispeal stihotvorbite 

„Glas od daleka zemlja# 

i „Mogila v gora# na makedonski 

jazik. Prv makedonski 

preveduva~ na basnite od Ivan 

Krilov. 

LIT.: Haralampie Polenakovi}, Vo ekot 

na narodnoto budewe, Sk., 1973; Aleksandar 

Spasov, Istraùvawa i komentari, 

Sk., 1977; Aleksandar Spasov, Bra}ata 

Andreja i Konstantin Petkovi~, Sk., 

1996; Vasil Tocinovski, Tajni i trajni 

poraki, Sk., 2003. V. Toc. 

PETKOVI^, Konstantin Dimitrov 

(Ba{ino Selo, Vele{ko, 

1824 ‡ Odesa, noemvri 1898) ‡ poet, 

preveduva~, nau~nik i diplomat. 

Diplomiral slovenska filologija 

na Peterbur{kiot univerzitet 

(1852), kaj pro~ueniot 

slavist Izmail Ivanovi~ Sreznevski. 

Avtor e na edna od prvite 

stihotvorbi vo novata makedonska 

poezija i e potpisnik na prviot 

trud od slavistikata napi{an 

na makedonski jazik i pe~aten vo 

izdanie na Ruskata akademija na 

1140 

Konstantin 

Petkovi~ 

naukite. Pi{uval na ruski i na 

makedonski jazik. Zboruval angliski, 

francuski, italijanski, 

romanski i pove}e slovenski jazici. 

Bil diplomatski slu`benik 

vo Vidin, Dubrovnik, Palestina 

i Bejrut. 

DELA: O~erki Belgrada, Sankt Peterburg, 

1853; Izvesti® K. D. Petkovi~a o 

rukopisah Zografskaga Svjatogorskago 

monastir®, SP, 1853; Hrisovuqa Ioana 

Brankovi~a despota serpskog, Beograd, 

1853; Obzor Afonskih drevnosteŸ K. P. 

Dimitrieva Petkovi~a, SP, 1865; êrnogori® 

i êrnogorci, SP, 1877; Liban i 

Labnci, 1885, i drugi. Od negovata zaostavnina 

vrz materijali od zbirka makedonski 

narodni poslovici e objaven trudot 

Opis i klasifikacija na pogovorkite 

kako avtonomen semioti~en i jazi~en 

mikrosistem, Sk., 1986 i Rusko-makedonskiot 

re~nik od 1848 godina, Sk., 1990. 

LIT.: Aleksandar Spasov, Izbor, Sk., 

1986; Miroqub M. Stojanovi}, Konstantin 

D. Petkovi~ i Crna Gora, kn. 1, Sk., 

1987; Haralampie Polenakovi}, Izbrani 

dela, Sk., kn. 4, 1989; Van~o Tu{evski, 

Studii za bra}ata Konstantin i Andreja 

Petkovi~, t. 1, Sk., 2000; Qudmil 

Spasov, Izbrani poglavja od istorijata 

na makedonskiot pismen jazik, prv del, 

Sk., 2005. V. Toc. 

Tatjana 

Petkovska 

PETKOVSKA (GUCU), Tatjana 

(Deliblatska Pe{tera, Vojvodina, 

6. IX 1933) ‡ balerina, pedagog, 

baletski kriti~ar. Baletskata 

edukacija ja zapo~nuva vo Srednoto 

baletsko u~ili{te vo Novi 

Sad, a ja zavr{uva vo u~ili{teto 

„Luj Davi~o# vo Belgrad. Diplomira 


vo Skopje (Grupa pedagogija). 

^len e na Baletot pri MNT 

(1952-1957). Od 1957 g. raboti kako 

pedagog vo Baletskoto u~ili{te, 

a potoa stanuva negov direktor 

(1961-1973). Profesor po 

scenski dvièwa na Fakultetot 

za dramski umetnosti (1973-1993). 

ULOGI: Crvenkapa (P. I. âjkovski, 

„Zaspanata ubavica#), Kukla (F. Lotka, 

„\avol na selo#) i dr. Em. X. 

PETKOVSKA, Lidija (Resen, 

13. VI 1943) – redoven profesor 

na Elektrotehni~kiot fakultet 

vo Skopje. Studirala na Elektrotehni~kiot 

fakultet vo Belgrad, 

kade {to diplomirala vo 

1967 g. na nasokata elektroenergetika. 

Po diplomiraweto se 

vrabotila vo fabrikata „Alumina# 


za asistent na Elektrotehni~kiot 


Magistrirala vo 1981, a vo 1991 

g. doktorirala na Elektrotehni~kiot 

fakultet vo Skopje. Vo 

1997 g. bila izbrana za redoven 

profesor na Elektrotehni~kiot 

fakultet vo Skopje. M. ûnd. 

Sa{ka 

Petkovska 

PETKOVSKA, Sa{ka (Bitola, 7. 

IV 1951 ‡ s. Gradobil, Svetinikolsko, 

30. VIII 1983) ‡ interpretatorka 

na popularna muzika. Po~nala 

da pee so grupa vo Bitola i nabrzo 

nastapila vo Italija na poznatiot 

festival vo San Remo, vo negoviot 

del za mladi peja~i Kantaxiro 

(Cantagiro), na koj osvoi treto mesto. 

Nastapuvala so golem broj poznati 

solisti (K. Slabinac, Novi 

fosili, Z. ôli}, Sedummina mladi) 

i sorabotuvala so poznati avtori 

na popularna muzika (S. Dimitrov, 

K. Kostov, D. Masevski i dr.). 

U~estvuvala na skopskite festivali. 

Snimila pedesetina pesni za 

produkcijata na MRT, od koi del 

bea hitovi (†[to li da ti kaàm#; 

†Pesno moja#; †Moè }e te sretnam#; 

†Najmil moj# idr). Pokraj solisti~kata 

kariera, be{e ~len i 

na grupata †Makedonija#. M. Kol. 

PETKOVSKI, Blagoe Mihailov 

(Bitola, 31. I 1909 ‡ Skopje, 31. IX 

1992) ‡ polkovnik, spec. internist. 

Med. f. zavr{il vo Belgrad 

(1936). U~esnik vo NOB. Specijaliziral 

na VMA (1951). Upravnik 

na VB vo Skopje (1953‡1971). 

Bil pretsedatel na MLD (1963‡ 

1966). U~estvuval na pove}e 

stru~ni kongresi vo zemjata i vo 

stranstvo. Sl. M. P.


Boris 

Petkovski 

PETKOVSKI, Boris (Bajmok, 

19. XI 1931 ‡ Skopje, 30. I 2005) ‡ 

istori~ar na umetnosta, profesor 


vo Skopje. Diplomiral istorija 

na umetnosta na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje (1956), doktoriral 


vo Belgrad (1975) na tema 

„Tvore{tvoto na Nikola Martinoski 

1903‡1973#. Ima presudno 

vlijanie vo razvojot na likovnata 

kritika, naukata i teorijata 

vo Makedonija i vo afirmacijata 

na makedonskata likovna umetnost 

i kultura vo svetot. Organiziral 

izlo`bi, predavawa i kursevi 

(Bienale vo Venecija, 1978; 

Pariz, Rim, Neapol, Hale, Torino, 

Belgrad, Sofija). Sevkupnoto 

negovo poznavawe na teorijata, 

istorijata na umetnosta i sovremenata 

muzeologija e vgradeno vo 

formiraweto i dejstvuvaweto na 

Muzejot na sovremenata umetnost 

vo Skopje, kade {to bil prv direktor 

(1964‡1976). Objavil 14 

knigi, studii, esei i kritiki za 

makedonskata i svetskata umetnost 

i kultura. 

BIBL.: Otkrivawa, Skopje, 1977; Sovremeno 

makedonsko slikarstvo, Skopje, 

1981; Nikola Martinoski, Skopje, 1982; 

Za makedonskata umetnost, Skopje, 

1989. Z. Al.-B. 

Dane 

Petkovski 

PETKOVSKI, Dane (Brusnik, 

Bitola, 25. XII 1922 – Belgrad, 

2005) – prvoborec, general-polkovnik 

na JNA. Bil u~esnik vo 

NOAVM (1941), ~len na KPJ 

(1943), zamenik politi~ki komesar 

na bataljon i na brigada i politi~ki 

komesar na divizija. Po 

Osloboduvaweto bil komandant 

na divizija i na voeno podra~je, 

na~alnik na Uprava vo SSNO i 

pomo{nik na sojuzniot sekretar 

za narodna odbrana. Zavr{il Vi- 

{a partiska {kola „\uro \akovi}#, 

VVA i Voena {kola na JNA. 

Bil ~len na CK na SKJ. V. St. 

PETKOVSKI, Qube (Skopje, 4. 

XII 1924) ‡ snimatel ‡ doajen na 

filmskata kamera vo Makedonija. 

Po vojnata se zapi{uva na Visokata 

filmska {kola vo Belgrad, a 

stru~no se usovr{uva i vo †Jadran 

film# ‡ Zagreb, vo Francija i vo 

Isto~na Germanija. Raboti vo 

producentskata ku}a †Vardar 

film# (1947-1983), a potoa dobiva 

status na sloboden filmski rabotnik. 

U~estvuval vo realizacijata 

na stotina dokumentarni i 17 

igrani filma. Ig. St. 

Tito 

Petkovski 

Qube 

Petkovski 

PETKOVSKI, Tito (s. Psa~a, 

Krivopalane~ko, 23. I 1945) ‡ 

pravnik i politi~ar. Diplomiral 


Skopje, po {to rabotel vo Op- 

{tinskiot sud i vo Republi~kiot 

zavod za urbanizam vo Skopje. 

Bil politi~ki deec vo Op{tinata 

Karpo{ vo Skopje (pretsedatel 

na Op{tinskata konferencija 

na mladinskata organizacija, 

~len na OK na SKM i pretsedatel 

na Op{testveno-politi~kiot 

sobor), delegat vo Op{testveno-politi~kiot 

sobor na Sobranieto 

na grad Skopje, sekretar 

na Gradskiot sekretarijat za razvoj 

na politi~kiot sistem, za 

propisi i za organizacija na upravata, 

potpretsedatel na Izvr{niot 

sovet na Skopje, ~len na 

PETLEVSKI 

Pretsedatelstvoto i izvr{en 

sekretar na GK na SKM, ~len na 

Komisijata na CK na SKM za razvoj 

i za kadrovska politika i sekretar 

na CK na SKM. Podocna 

bil potpretsedatel na SDSM, 

pratenik i potpretsedatel na 

Sobranieto na RM vo prviot 

pove}epartiski parlament (1990) 

i pratenik i pretsedatel na Sobranieto 

na RM (6. III 1996 ‡ noemvri 

1998). Bil kandidat na SDSM 

za pretsedatel na RM (1999). Toj e 

osnova~ i pretsedatel na NSDP 

i aktuelen pratenik. S. Ml. 

PETKOVSKI, Trajan – kustossovetnik 

vo Prirodonau~niot 

muzej na Makedonija – Skopje. Rabotniot 

vek go pominal vo Prirodonau~niot 

muzej, kako istra- 

ùva~ i prou~uva~ na faunata na 

Ostracoda, Copepoda i Cladocera na 

Makedonija i na Balkanot. Opi- 

{al pove}e vidovi i podvidovi od 

spomnatite rakovidni organizmi. 

Objavil pove}e od 50 nau~ni trudovi 

od svojata oblast, od koi se 

posebno zna~ajni novite vidovi 

od faunata na Makedonija. Go razrabotil 

problemot na specijacijata 

kaj rakovidnite organizmi, 

osobeno kaj Candona neglecta so 

{to stanal poznat i nadvor od 

granicite na dràvata. Avtor e 

na koncepcijata na postojanata 

izlo`ba na bez’rbetnicite. R. Gr. 

Ordan 

Petlevski 

PETLEVSKI, Ordan (Prilep, 

24. VIII 1930 ‡ Zagreb, 22. I 1997) ‡ 

slikar, edna od klu~nite figuri 

na sovremenoto hrvatsko i makedonsko 

slikarstvo od vtorata polovina 

na XX v., so vrednost i 

zna~ewe dlaboko vgradeni i vo 

makedonskata sovremena umetnost. 

Diplomiral na Akademijata 

za primeneta umetnost (1955) 

vo Zagreb, kade {to ostanal da 

ìvee i da raboti s¢ do svojata 

smrt. Bil ~len na Inicijativniot 

odbor za osnovawe na Muzejot 

na sovremenata umetnost vo 

Skopje (1963). Imal retrospektivna 

izlo`ba vo Skopje (1971 i 

1999) i vo Zagreb (1999). Tvore{tvoto 

na Ordan Petlevski se razviva 

od stilizirana figuracija, 

preku nadrealisti~ki oboeni de- 

P 

1141

P PETQAKOVA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Ordan Petlevski: †Mrtva priroda# (1956) 

la, do enformel. Sozdal sopstven 

likoven univerzum ispolnet so 

~udni biomorfni formi (Morbidni 

oblici, 1959; Praoblici, 

1961; Apel, 1963). Vo nekoi dela 

na suptilen na~in se prepoznavaat 

zapisi od tradicijata na makedonskite 

prikazni i misterijata 

na pejzaòt (Makedonsko selo, 

1957). 

LIT.: Boris Petkovski, Ordan Petlevski 

(katalog), Skopje, 1971; Petlevski 

1930–1997, Galerija Klovi}evi dvori, Zagreb, 

1999. L. N. 

PETQAKOVA, Mara (s. Korni- 

{or, Enixevardarsko, Egejskiot 

del na Makedonija, 1912 – Dupni~ko, 

18. II 1944) – internacionalen 

komunisti~ki aktivist, heroj 

na NR Bugarija. Kako emigrantka 

vo Moskva (1934–1936) ja 

zavr{ila Leninovata politi~ka 

{kola. Se vratila vo Bugarija i 

stanala ~len na Okru`niot komitet 

na BKP za Sofija. Nekolku 

pati bila internirana vo logorite 

Sveti Kirik i Gonda Voda 

(1941–1943). Izbegala od logorot 

i zaminala vo partizani. Zaginala 

vo vooruèna borba so bugarskata 

vojska i policija kako bo- 

1142 

rec na Dupni~kiot partizanski 

odred. 

LIT.: Geroi na antifa{istkata borba, 

kn. I (1923–1944), SofiÔ, 1966; Pobeda 

1941–1944, „Godi{nik na muzeÔ na revolÓcionnoto 

dviènie v BÍlgariÔ#, SofiÔ, 

1969; „Makedonsko zname#, SofiÔ, 

25. X 1946. V. Jot. 

PETNAESET TIVERIOPOL- 

SKI MAÊNICI, sveti (Nikeja 

i Strumica, ? – Strumica, 11. 

XII 362) – propovednici na hristijanstvoto. 

Hristijanite od Nikeja 

bile ubivani od vizantiskiot 

imperator Julijan Otpadnik 

(361–363). Od izbeganite do{le 

vo Tiveriopol dvajca episkopi, 

Teodor, koj{to u~estvuval na Prviot 

vselenski sobor vo Nikeja 

(325), i Timotej. So niv bile i 

monasite Komasij i Evsevij. Vo 

Strumica im se pridruìle 11 

Makedonci: sve{tenicite Petar, 

Jovan, Sergij, Teodor (II) i Nikifor, 

so |akonite Vasilij i Toma 

i monasite Jerotej, Hariton i Daniil, 

i eden mirjanin – Sokrat. 

Tie tuka go propovedale hristijanstvoto. 

LIT.: Mihajlo Georgievski, Makedonski 

svetci, Skopje, 1997; Aleksandar Donski, 

Site svetiteli od Makedonija, [tip, 

Petnaesette tiveriopolski ma~enici 

(freska, Strumica (XV v.) 

2006; @itiÔ na svetiite, Sinodalno izdatelstvo, 

SofiÔ (1974), 1991; Dobrila 

Milovska i Jovan Takovski, Makedonska 

ìtijna literatura IX–XVIII vek, Skopje, 

1996. Rat. Gr. 

PETNAESETTA MAKEDON- 

SKA (KRU[EVSKA) NAROD- 

NOOSLOBODITELNA BRI- 

GADA (Kru{evo, 9. IX ‡ vtorata 

polovina na septemvri 1944) ‡ voena 

edinica na NOV i POM. Bila 

formirana od okolu 400 borci 

na Kru{evskiot NOP teritorijalen 

odred i okolu 300 novopristignati 

borci od Kru{evsko. Zaedno 


POM i priklu~enite delovi na 

bugarskiot prilepski garnizon 

kon NOD, vodela te{ki borbi vo 

Prilepsko protiv germanskite 

borbeni grupi Gulman i Pabst i 

eden bataljon na êtvrtata SS 

policiska divizija (11-17. IX 

1944). Naskoro bila rasformirana, 

a bore~kiot sostav bil preraspredelen 

vo êtirieset i prvata, 

êtirieset i osmata i êtirieset 

i devettata (makedonska) 

divizija na NOVJ. 

LIT.: Kru{evo, Skopje, 1977; Makedonija 

od ustanka do slobode 1941-1945, (Zbornik radova), 

Beograd, 1987. S. Ml. 

PETNAESETTA MAKEDON- 

SKA (PORE^KA) NARODNO- 

OSLOBODITELNA BRIGADA 

(s. êlopeci, Ki~evsko, 12. IX ‡ 6. 

XII 1944) ‡ voena edinica na NOV 

i POM. Bila formirana od Pore~kiot 

NOPO i 220 ~etnici 

{to pristapile vo NOAVM, imenuvana 

kako Pore~ka brigada. 

Vodela borbi protiv germanskata 

borbena grupa Gulman i Pabst 

kaj selata Marul, Aldanci, Vesel~ani 

(11‡16. IX), Maù~i{te, 

Stragomi{ta, Novo Selo i \ubrina 

(8‡9. X). Vo s. Miokazi (Ki- 

~evsko) bila dopolneta so eden 

bataljon od Prvata makedonska 

NOUB i borci od Osumnaesettata 

makedonska dopolnitelna brigada 

i bila preimenuvana vo


Formiraweto na XV makedonska (pore~ka) narodnoosloboditelna brigada (s. êlopeci, Ki~evsko, 12. IX 1944) 

Petnaesetta makedonska narodnoosloboditelna 

brigada vo sostav 

na êtirieset i osmata (makedonska) 

divizija na NOVJ (25. 

IX). Prodolìla so borbi kaj selata 

Misle{evo i Morovi{ta 

(Stru{ko) (29. X ‡ 5. XI), so no}en 

napad na Struga (30/31. X), borbi 

kon Ohrid (2. XI) i kaj s. Podmolje 

(7 i 8. XI). Po te{kite borbi 

kaj Ki~evo i s. Zajas (Ki~evsko, 

15‡18. XI), u~estvuvala vo Osloboduvaweto 

na Gostivar (18. X) i 

naskoro bila rasformirana, a 

bore~kiot sostav vlegol glavno 

vo sostavot na Sedmata makedonska 

NO brigada na êtirieset i 

vtorata (makedonska) divizija od 


na NOVJ. 

IZV.: AVII, f. Akcije 48. makedonske 

divizije u Makedoniji, k. 1362, reg. br. 38/2 

i 38/2; k. 1364, reg. br. 1-10/2; Petar Pepequgovski, 

Nezaboravni godini. Se}avawa, 

Prilep 1982. 

LIT.: Dane Petkovski‡Vlado Strezovski, 

Borbena dejstva u Zapadnoj Makedoniji 

1941–1944, Ratna pro{lost naroda i narodnosti 

Jugoslavije, kw. 76, Beograd, 1983, 

248-249; Du{an Ristoski, Hronologija na 

nastanite od NOV 1941–1945 godina vo 

Ki~evo i Ki~evsko, Vtoro dopolneto izdanie, 

Ki~evo, 1984; Petar Pepequgovski, 

Prilozi za voenata istorija na makedonskiot 

narod, Skopje, 1988; D-r Marjan Dimitrijevski, 

Makedonskata vojska 

1944–1945, Skopje, 1999, 127–128. S. Ml. 

PETNAESETTI (MAKEDON- 

SKI) KORPUS (prvata polovina 

na oktomvri 1944 – 11. IV 1945) 

– voena edinica na NOV i POM i 

NOVJ. Bil formiran kako Vtor 

korpus na NOV i POM (do 10. XI 

1944). Vo formaciskiot sostav 

vlegle 41-ta i 49-ta (makedonska) 

divizija. Vedna{ po formiraweto, 

u~estvuval vo borbite protiv 

edinicite na GAE, koi se povlekuvale 

od Grcija po dolinata na 

Vardar, vo Osloboduvaweto na 

Povardarjeto, Pelagonija, Prespansko 

i Ohridsko, a potoa Ki~evo 

i Gostivar. Vo dekemvri 1944 

g. korpusot bil reorganiziran i 

vo negoviot sostav vlegle 42-ta i 

48-ta (makedonska) divizija, po 

{to bil imenuvan kako udaren. 

Vo januari 1945 g. u~estvuval vo 

borbite na Sremskiot front vo 

sostavot na Prvata armija na JA. 

Brojnata sostojba iznesuvala 

okolu 22.000 borci i oficeri. Po 

rasformiraweto, negovite divizii 

bile staveni pod komanda na 

Prvata armija na JA. 

LIT.: Boro Mitrovski, Petnaesti (Makedonski) 

udarni korpus NOVJ, Beograd, 1983. V. St. 

Makedonski petoprst 

Petnaesetti (makedonski) korpus - podgotovka za Sremskiot front 

PETOPRST 

PETOPRST, MAKEDONSKI 

(Potentilla macedonica Micevski) – 


endemit od familijata Rosaceae, 

poznat samo za okolinata na 

Makedonski Brod (Barbaras), 

sredniot tek na rekata Treska i 

Suva Gora, opi{an od akademik 

Kiril Micevski. Vl. M. 

Petoprst na Velenovski 

PETOPRST NA VELENOV- 

SKI (Potentilla Velenovskyi Hayek) 


endemit od familijata Rosaceae, 

poznat samo za okolinata 

na Prilep (Treskavec, Pletvar), 

Skopje (s. Nova Breznica) i Kavadarci 

(s. Grbavec). Vl. M. 

P 

1143

P PETOPRST MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

PETOPRST, PLETVARSKI (Potentilla 

pletvarensis Micevski) – lokalen 


od familijata Rosaceae, 

poznat samo za okolinata na Prilep 

(Pletvar), opi{an od akademik 

Kiril Micevski. Vl. M. 

PETREVSKI, Gorjan (Mrenoga, 

Demirhisarsko, 14. VII 1951) ‡ 

raskaùva~, romansier za deca i 

mladi. Rabotel kako novinar vo 

MTV, potoa bil urednik vo Knigoizdatelstvoto 

„Detska radost#, 

a sega e urednik na vesnikot „Na{ 

svet#. Eden od najpopularnite 

na{i pisateli za deca i mladi. 

BIBL.: Gorocvet, raskazi, Sk., 1973; Spomenka, 

roman, Sk., 1982; Ta`niot svira~, 

raskazi, Sk., 1986; Marta, roman, Sk., 

1989; Snegovite na Klimentina Evin, 

roman, Sk., 1991; Dale~na qubov, roman, 

Sk., 1992; Isti o~i, roman, Sk., 1993; Tatkovata 

prva qubov, poetski zapisi, Sk., 

1997; Proletni do`dovi, raskazi, Sk., 

1998; Ve~niot vetar, roman, Sk., 2000; Rano 

dojde qubovta, proza, Sk., 2002; Sama, 

roman, Sk., 2003. P. Gil. 

PETRESKA, Blaga (Prilep, 6. 

IV 1947) ‡ interpretatorka na makedonski 

izvorni i novokomponirani 

pesni. Zavr{ila niò 

muzi~ko u~ili{te vo Prilep, 

sredno muzi~ko u~ili{te i Vi{a 

pedago{ka akademija vo Skopje. 

Tri godini rabotela kako nastavnik 

vo niòto muzi~ko u~ili{te 

vo Prilep, a tri i pol decenii 

kako ~len na horot pri Operata 

na Makedonskiot naroden teatar 

vo Skopje. Ja igrala naslovnata 

uloga vo dramata †Ko{tana# zaedno 

so Petre Prli~ko. Prvite 

snimki kako interpretator gi 

napravila so orkestarot na Ko~o 

1144 

Gorjan 

Petreski 

Blaga 

Petreska 

Petrovski. Za RTB, a podocna za 

pove}e makedonski izdava~ki ku- 

}i snimila golem broj plo~i, CD 

i drugi nosa~i na zvuk so razni 

orkestri i grupi. M. Kit. 

Vesna 

Petreska 

PETRESKA, Vesna Atanasovska 

(Skopje, 15. IX 1965) ‡ etnolog, 

vi{ nau~en sorabotnik (2005), istraùva~ 

na semejniot ìvot, 

obi~aite, obredite i veruvawata 

i rakovoditel na Oddelot za istraùvawe 

na duhovnata kultura, 

obi~aite, obredite i veruvawata 

vo Institutot za folklor „Marko 

Cepenkov# vo Skopje (1990). 

Diplomirala na Studiskata grupa 

za geografija ‡ Nasoka etnologija 

na Institutot za geografija 

na Prirodno-matemati~kiot 

fakultet vo Skopje (1989). Magistrirala 

na Oddelot za etnologija 


vo Belgrad na tema „Prole¢ni 

obi~aji kod Mijaka# (1994) i doktorirala 

vo Zavodot za etnologija 

na Institutot za geografija na 


vo Skopje na tema „Svadbata 

kako obred na premin kaj Makedoncite 

od brsja~kata etnografska 

celina# (2000). Raboti vo Institutot 

(od 2. IV 1990). 

BIBL.: Proletnite obi~ai, obredi i veruvawa 

kaj Mijacite, Skopje, 1998; Svadbata 

kako obred na premin kaj Makedoncite 

od brsja~kata etnografska celina, 

Skopje, 2002; Sistem na srodstvo kaj Makedoncite, 

Skopje, 2005. 



za folklor „Marko Cepenkov# ‡ 




Skopje, 2000, 102, 128 i 150; Referat za izbor 

na vi{ nau~en sorabotnik vo Institutot 


Skopje, Bilten na Univerzitetot „Sv. Kiril 

i Metodij# vo Skopje, br. 887, Skopje, 

15. XII 2005, 4-9. S. Ml. 

PETRESKA, Darinka (Berovo, 3. 

XI 1946) – redoven profesor na 


(na Institutot za istorija). Se 

{koluvala vo Berovo i vo Skopje. 

Zavr{ila istorija na Filozofskiot 


magistrirala (1976) i doktorirala 

(1987). Za redoven profesor e 

izbrana vo 1998 g. Bila rakovodi- 

Darinka 

Petreska 

tel na Institutot za istorija 

(1999–2001), a sega e rakovoditel 

na postdiplomskite studii na istiot 

institut (od 2001). Nejziniot 

nau~noistraùva~ki interes e 

istorijata na makedonskiot narod 

vo XIX i XX v., rodnokrajnata 

istorija, istorijata na sekojdnevniot 

ìvot i metodikata na nastavata 

po istorija. Ima objaveno 

pove}e knigi i u~ebnici, samostojno 

i kako koavtor: „VMRO 

(Obedineta)#, Skopje, 1985; „Male{evijata 

niz istorijata#, kn. 2 

–„Male{evijata 1912–1945#, Berovo, 

2003; „Hronologija na 

VMRO 1918–1934#, Skopje, 2004; 

„Istorija# za V oddelenie, Skopje, 

2001 (koavtor). 

IZV.: Bilten na Univerzitetot †Sv. 

Kiril i Metodij#, 850/10, Skopje, 30 april 

2004. D. Jov. 

Naum 

Petreski 

PETRESKI, Naum (Ohrid, 7. XII 

1966) ‡ interpretator na narodni 

i avtorski pesni. Po~etocite na 

estradata gi pravi vo 1990 g. Od 

toga{ nastapuval na re~isi site 

festivali vo Makedonija i na golem 

broj vo stranstvo. Odràl 

koncerti i vo golem broj zemji vo 

svetot. So negoviot karakteristi~en, 

mek i kadifest glas ispeal 

golem del od makedonskite antologiski 

pesni (†Filizo, mome 

Filizo#, †Ajde sonce zajde#, †Zajdi, 

zajdi jasno sonce# idr.), kako i 

del od najubavite avtorski pesni 

(†@al za Despina#, †Lazaropole#, 

†Li~na Jovano# idr.). M. Kol. 

PETRILO (XI v.) – dukqanski 

blagorodnik i vojskovodec, u~esnik 

vo vostanieto na \or|i Vojteh 

(1072). Go pridruùval Kon-


stantin Bodin do Prizren, kako i 

pri osvojuvaweto na Skopje. Kako 

„prviot kaj Bodin#, predvodel polovina 

od 300-te vojnici so koi gi 

osvoil Ohrid i Devol. Po porazot 

pod Kostur se vratil vo Dukqa. 

LIT.: S. Li{ev, KÍm vÍprosa za neuspeha 

na vÍstanieto v MakedoniÔ prez 1072, 

„Istori~eski pregled#, 1, 1956. B. Petr. 

Petri~ 

PETRI^ – grad vo Pirinskiot 

del na Makedonija, Republika Bugarija, 

so 29.700 `. (2002). Se nao- 

|a vo ju`niot del na Petri~kata 

Kotlina i severnoto podno`je na 

planinata Belasica, na nadmorska 

visina od okolu 200 m. Niz 

gradot te~e rekata Luda Mara. 

Klimata e promeneto sredozemnomorska, 

so sredna godi{na temperatura 

od 13,6°C. Se pretpostavuva 

deka imeto na gradot poteknuva 

od gr~kiot zbor petra {to 

ozna~uva kamen. Prvpat se spomnuva 

vo 1379 g. Vo 1857 g. vo P. e 

izgradena crkvata „Uspenie Bogorodi~no#, 

a vo 1868 g. crkvata 

„Sv. Nikola#, deneska spomenik 

na kulturata. Naselenieto brzo 

se nagolemilo vo tekot na XX v. 

Dodeka vo 1920 g. imalo 7.169 `., 

vo 1965 g. toj broj se nagolemuva 

na 20.639 `., za da dostigne brojka 

od 29.700 `. vo 2002 g. Vo P. ìveat 

glavno Makedonci, a vo pomal 

broj i Bugari. Vo periodot od 

1913 do 1925 g. vo gradot se doseluvaat 

golem broj Makedonci od 

Egejskiot del na Makedonija. Vode~ka 

granka vo stopanstvoto e 

industrijata, i toa elektronskata 

i tekstilnata, a vo okolinata 

na gradot e razvieno ranogradinarskoto 

proizvodstvo. Ima gimnazija 

i tri tehni~ki u~ili{ta, 

potoa ~etiri osnovni u~ili{ta i 

{est gradinki. 

LIT.: EnciklopediÔ Pirinski kraŸ, Tom 

II, Blagoevgrad, 1999. Al. St. 

PETRI^KI PARTIZANSKI 

ODRED „ANDON POPOV# – 

oruèna partizanska edinica vo 


(Belasica, maj 1944). Bila formirana 

od partizani od Petri~, 

so komandant Mir~o Razbojnikov, 

a politi~ki komesar Nikola 

Paskalev. Odredot izveduval za- 

Pre~ek na partizanite vo Petri~ (9. IX 1944) 

edni~ki akcii so partizanite od 

Serskata i od Demirhisarskata 

okolija. Odredot vlegol vo gr. 

Petri~ i ja vospostavil novata 

vlast (8. X 1944). 


borba v PirinskiÔ kraŸ 1941–1944, SofiÔ, 

1966; IstoriÔ na blagoevgradskata 

okrÍ`na organizaciÔ na BKP, SofiÔ, 

1979. V. Jot. 

Di~o 

Petrov 

PETROV, Di~o (s. Progled, Smolensko, 

Bugarija, 11. XI 1919 – s. 

Batulija, Sofisko, 23. V 1944) – 

antifa{ist, prv komandant na 

partizanskiot bataljon „Hristo 

Botev#. Kako potporu~nik na bugarskiot 

pograni~en garnizon vo 

s. Konsko, Gevgelisko, zaedno so 

svoite vojnici preminal vo redovite 

na Makedonskata narodnoosloboditelna 

vojska (XII 1943). 

U~estvuval vo borbite vo Makedonija 

i vo Jugoisto~na Srbija. 

Zaginal kako komandant na II vostani~ka 

operativna zona. 

LIT.: Geroi na antifa{istkata borba, 

kn. I (1923–1944), SofiÔ, 1966. V. Jot. 

PETROV, \or~e (Varo{, Prilep, 

2. IV 1865 – Sofija, 28. VII 

1921) – profesor, publicist, istori~ar, 

ideolog na MRO. Se 

{koluval vo Prilep, Bitola, Solun 

i vo Plovdiv. Bil u~itel vo 

[tip (1886-1887). Osnoval pove- 

}e revolucionerni grupi i kru- 

\or~e 

Petrov 

PETROV 

òci na MRO ([tip, Bitola, 

Prilep, Ohrid, Kru{evo, Ki~evo, 

Resen, Lerinsko i Kostursko). 

Kako u~itel vo Skopje (1888– 

1891) sorabotuval so mitropolitot 

Teodosij Gologanov i ja poddrùval 

negovata ideja za vozobnovuvawe 


Bil profesor vo Bitola 

(1891–1895) i vo Egzarhiskata 

gimnazija vo Solun (1895– 

1897). ^len na CK na MRO. U~estvuval 

na Solunskiot kongres 

(1896) i bil eden od sostavuva~ite 

na Ustavot i na Pravilnikot 

na TMORO. Ja objavil knigata 

„Materijali po izu~uvaweto na 

Makedonija# (Sofija, 1896). Bil 

zadgrani~en pretstavnik na 

TMORO (zaedno so Goce Del~ev) 

vo Sofija (1897–1901). U~estvuval 

vo redaktiraweto na revolucionerniot 

hektografiran vesnik 

„Na oru`je# (Bitola). Vo 

Ilindenskoto vostanie (1903) 

predvodel ~eta vo Prilepsko i 

vo Mariovsko. Po vostanieto ostanal 

vo Makedonija i rabotel na 

obnovuvaweto na organizacionata 

mreà; u~estvuval na Prilepskiot 

(1904), Strumi~kiot (1905) 

i Rilskiot op{t kongres (1905). 

Na Rilskiot kongres bil povtorno 

izbran za zadgrani~en pretstavnik 

na Organizacijata vo Sofija. 

Go redaktiral sp. „Kulturno 

edinstvo# (Solun, 1908–1909). 

P 

1145

P PETROV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Vo vremeto na Balkanskite (1912 

–1913) i na Prvata svetska vojna 

(1914–1918) bil na slu`ba vo Serez, 

Bitola i Drama. ^len na 


na biv{ata VMRO (1919), protivnik 

na vrhovizmot i na delbite 

na Makedonija na Versajskata 

konferencija. Ubien po naredba 

na Todor Aleksandrov. 

IZV. i LIT.: G. Todorovski, \or~e Petrov, 

Skopje, 1981; \. Petrov, Spomeni – 

Korespondencija. Voved, komentar i redakcija 

na Q. Lape, Skopje, 1984; A. Trajanovski, 

Ideologot na VMRO – \or~e 

Petrov (1865–1921) – Po povod 80-godi{ninata 

od negovata tragi~na smrt 

(1921–2001), „Glasnik na INI#, 45/2, 


\uro 

Petrov 

PETROV, \uro (s. Kosturino, 

1931 – Skopje, 2003) – redoven profesor 

na Tehnolo{ko-metalur- 

{kiot fakultet vo Skopje, nau~nik. 

Diplomiral na Tehnolo{kiot 


Zagreb (1956). Postdiplomski 

studii zavr{il na Dràvniot 

univerzitet vo Pensilvanija, 

SAD. Doktoriral na Univerzitetot 

vo Zagreb (1974). Imal pove}e 

studiski prestoi vo Evropa i vo 

SAD. Bil nastavnik vo sredno hemisko 

u~ili{te i inèner, a vo 

„OHIS# – Skopje rabotel od in- 

èner do direktor na Institutot. 

Bil izbran za asistent po hemija 


vo Skopje (1958). Na Tehnolo{kometalur{kiot 


e od 1973 g., a kako redoven profesor 

od 1982 g. Bil dekan na Tehnolo{ko-metalur{kiotfakultet 

vo Skopje i profesor na Tehnolo{kiot 

fakultet vo Leskovac 

i na Tehni~kiot fakultet vo 

Bitola (od 1986). Bil glaven 

urednik na spisanieto „Hemiski 

vlakna#, pretsedatel na Republi~kata 

komisija za me|unarodna 

nau~na sorabotka. Podra~ja: tekstilna 

hemija, prerabotka na 

plasti~ni masi i dr. Avtor e na 

u~ebnici i pomagala, nau~ni trudovi, 

inovacii i istraùva~ki 

proekti. 

LIT.: „Bilten UKIM# br. 609, od 27 XII 

1993 g., str. 23; 40 godini Tehnolo{ko-metalur{ki 

fakultet – Skopje, monografija, 

TMF Skopje, 2000 g., str. 111. Sv. H. J. 

1146 

Ivan Novev 

Petrov 

PETROV, Ivan Novev (s. Golemo 

Ilino, Demir Hisar, 3. VII 1922 g. 

– Skopje, 10. II 2004) – redoven 

profesor (1961) na PMF, Institut 

za hemija (vo penzija od 1987). 

Diplomiral (1951) na PMF vo 

Belgrad, doktorskata disertacija 

ja rabotel vo Qubqana, a ja odbranil 

(1960) na PMF vo Skopje. 

Pokraj vo Qubqana, bil na usovr{uvawe 

i na King’s College, New 

Castle i na Fisk University, Nashville, 

Tennessee vo SAD. Bil eden od prvite 

dvajca asistenti na Katedrata 

za hemija i prviot {to zapo~nal 

so nastava od pomodernite sodrìni 

na hemijata posveteni na 

strukturata na atomite i molekulite. 

Najgolemata zasluga mu e 

sozdavaweto na Laboratorijata 

za infracrvena spektroskopija i 

po~nuvaweto na sistematskoto 

izu~uvawe na spektrite na razni 

neorganski i organski supstancii. 

Moè da se nare~e vtemeluva~ 

na strukturnata hemija vo 

Makedonija. Osnovnoto nastavno 

podra~je mu e fizi~kata hemija 

(pokraj vo Skopje, predaval i vo 

Pri{tina). Osnovnata nau~na 

preokupacija mu bila molekulskata 

spektroskopija (na neorganski 

i organski supstanci, osobeno 

onie za koi e karakteristi~no 

vodorodnoto svrzuvawe). 

Od ova podra~je se i trudovite 

{to sistematski gi objavuval, zaedno 

so svoite sorabotnici, vo 

vrvni svetski spisanija. Ima objaveno 

pedesetina nau~ni trudovi 

(zna~itelen broj se publikuvani 

vo stranstvo) i avtor e na pogolem 

broj soop{tenija na nau~ni 

manifestacii. Bil rakovoditel 

na pogolem broj doma{ni, sojuzni 

i me|unarodni proekti. Bil prodekan 

na PMF, dekan na Hemiskiot 

fakultet (vo dva mandata) i 

{ef na Institutot za hemija. 


– Skopje, 1946–1996, Skopje, 1996, 


fakultet – Skopje, Skopje, 2006, 240- 

241. B. [. 

PETROV-KARA\ULE, Blagoja 

(Bitola, 16. I 1924 – Skopje, 26.VII 

1963) ‡ operski pevec, bariton. 

Vo 1949 g. debitiral na scenata 

Blagoja 

Petrov- 

Kara|ule 

na Operata na MNT so ulogata na 

Markizot vo operata Travijata. 

Vo MNT ostanal s¢ do tragi~noto 

zaginuvawe vo Skopskiot zemjotres 

vo 1963. Ostvaril pove}e 

od 15 ulogi, me|u koi pozana~ajni 

se: @or` @ermon (Travijata), 

Papageno (Vol{ebnata flejta), 

Rodrigo-Poza (Don Karlos), Figaro 

(Sevilskiot berber), Renato 

(Bal pod maski). Poseduval sonoren 

glas, izrazita muzikalnost 

i scenski {arm. Poznat e kako 

odli~en interpretator na makedonski 

narodni pesni. F. M. 

PETROV, Nikola Milanov (s. 

Kole{ino, Strumi~ko, 3. XII 1937) 

‡ pedagog, univerzitetski profesor. 

Zavr{il u~itelska {kola i 

pedagogija na Filozofski fakultet 

vo Skopje (1959). Na istiot 

fakultet ja odbranil i doktorskata 

disertacija (1980). Za asistent 


e izbran vo 1966 g., a za redoven 

profesor po predmetite predu~ili{na 

pedagogija i metodika 

na predu~ili{noto vospitanie 

vo 1991 g. Od 1996 e profesor na 

Pedago{kiot fakultet vo Skopje. 

Bil rakovoditel na Institutot 

za pedagogija na Filozofskiot 

fakultet, dekan na Pedago{kiot 

fakultet „Sv. Kliment Ohridski#, 

glaven i odgovoren urednik 

na spisanijata „Prosvetno 

delo# i „Pret{kolsko dete#, 

pretsedatel na Sovetot za griì 

i vospituvawe na decata na Makedonija. 

Se zanimava so predu~ili{na 

pedagogija. Avtor/koavtor 

e na golem broj trudovi, posebno 

od oblasta na metodikata na predu~ili{noto 

vospitanie. 

BIBL.: Deteto vo priroda i okolinata, 

1986; Kreativnosta i vospituvaweto, 

(koavtor), 1995; Metodika po razvoj i 

kultura na govorot so praktikum, (koavtor), 

1996 i dr. 



PETROV, Slav~o, protojerejstavrofor 

(Vinica, 1912 – Skopje, 

29. I 1990) – profesor na Pravoslavniot 

bogoslovski fakultet. 

Bil sve{tenik vo Kriva Palanka, 

Negotino i vo Skopje. 

U~esnik na Prviot, Vtoriot i


Tretiot crkovno-naroden sobor 

za sozdavawe na Makedonskata 

pravoslavna crkva. Bil profesor 

vo Bogoslovijata i na Pravoslavniot 

bogoslovski fakultet 

vo Skopje. 



i crkovna sloboda, Skopje, 

1987. Rat. Gr. 

Stojmir 

Petrov 

PETROV, Stojmir Jordanov (s. 

Laki, Berovsko, 4. III 1948) ‡ farmakolog, 


f. vo Skopje. Med. f. zavr{il vo 

Skopje (1973), a od 1974 g. raboti 

na Institutot za farmakologija 

i toksikologija pri Med. f. vo 

Skopje, kade {to e direktor, a 

dolgogodi{en direktor i na 

Pretklini~kite instituti na 

Med. f. Koavtor e na dva prira~nika 

za lekari i monografija za 

antibiotici. D. S.-B. 

PETROV-BUFSKI, Naum Popov 

(s. Buf, Lerinsko, 1878 – s. 

Drago{, Bitolsko, 21. XI 1905) – 


bitolski vojvoda. Se {koluval 

vo ]ustendil pri deda si pop 

Kosta Bufski. Vlegol vo MRO, 

u~estvuval vo Ilindenskoto vostanie 

vo Lerinsko. Po vostanieto 

se borel protiv andartskite 

~eti vo Bitolsko. 

LIT.: N. Minovski, Seloto Buf – Monografski 

prikaz, Bitola, 2006. Al. Tr. 

PETROV–SLAVEJOT, Spiro 

(Prilep, ? – vrvot na mesnosta 

Kuklite nad. s. Pirin, Melni~ko, 

4. IX 1903) – melni~ki vojvoda. 

U~estvuval vo oruènata akcija 

(1895). Bil ~etnik vo ~etata na 

vojvodata Jane Sandanski i u~estvuval 

vo zaplenuvaweto na Mis 

Stoun. Vo Ilindenskoto vostanie 

bil melni~ki vojvoda i predvodel 

~eta. Zaginal vo borba so 

osmanliskata vojska. 

LIT.: Osvoboditelnoto dviènie v Makedoni® 

i Odrinsko – Spomeni i materiali, 

II, SofiÔ, 1983, s. XXXII. Al. Tr. 

PETROVA, Eleonora Konstantinova 

(Skopje, 12. VIII 1952) – istori~ar 

i arheolog. Diplomirala 


Skopje (Grupa za klasi~na filo- 

Eleonora 

Petrova 

logija) vo 1976 g. Magistrirala 

(1989) i doktorirala (1994) na 

Filozofskiot fakultet vo Belgrad. 

Kustos za numizmatika i za 

epigrafija vo Arheolo{kiot muzej 

vo Muzejot na Makedonija 

(1977–1987) i direktor na Muzejot 

na Makedonija vo Skopje (1995 

–1999). Od 1999 do 2005 e profesor 

vo Institutot za nacionalna 

istorija (postdiplomski i doktorski 

studii), a od 2002 do 2005 g. 

viziting-profesor po anti~ka 

istorija na Univerzitetot „Sv. 

Kiril i Metodij#. Drèla predavawa 

vo Amerikanskata {kola za 

klasi~ni studii vo Atina, na Tehni~kiot 

univerzitet Orta Dogu 

vo Ankara i na Amerikanskiot 

univerzitet vo Blagoevgrad, Bugarija. 

Gi istraùvala problemite 

na anti~koto nasledstvo na 

Balkanskiot Poluostrov, osobeno 

fokusiraj}i se na Pajoncite i 

na Brigite. U~estvuvala vo golem 

broj arheolo{ki kampawi vo 

Stobi, Drezga – Kumanovo, Isar – 

Marvinci i dr. Rakovoditel na 

proektot za podvodna arheologija 

Vrbnik – Struga, Predrimsko 

Stobi i Stobi – rimski forum. 

Od 2005 g. e vonreden opolnomo{ten 

ambasador na RM vo Sovetot 

na Evropa vo Strazbur. 

BIBL.: Pajonskite plemiwa i pajonskoto 

kralstvo vo II i I milenium pr. n.e., 

MAA, 12 (1990–91), Skopje, 1991, 9–130; 

Brigite na centralniot Balkan vo II i I 

milenium pr.n.e, Skopje, 1996, 439; Pajonija 

vo II i I milenium pr.n.e., Skopje, 1999, 

272. V. L. 

Rada 

Petrova- 

Malki} 

PETROVA-MALKI], Rada (Skopje, 

16. VIII 1930) ‡ kostimograf. 

Diplomirala kostimografija i 

PETROVDEN 

Rada Petrova-Malki}: crteì na kostimi 

za pretstava 

scenografija na Akademijata za 

primeneta umetnost vo Zagreb 

(1954). Od 1957 g. do penzioniraweto 

(1992) raboti kako kostimograf 

vo MNT( za Dramata, Baletot 

i Operata). Sorabotuva so 

site teatri niz Republikata, kako 

i so teatrite od Zagreb, Saraevo, 

Bawa Luka, Pri{tina, Polska, 

êhoslova~ka. Kostimografii: 

†Crnila#; †Romeo i Julija#; 

†Don Karlos#; †Karmen#; †Medium#; 

†Nabuko#; †Razdelba#; †Aleksandra#; 

†Revizor#; †Vitel#; †Bolen 

Doj~in#; †Crna dupka#. Nejzini 

se kostimografiite za filmovite: 

†Mirno leto#; †Makedonska 

krvava svadba#; †Planina na gnevot# 

i dr. R. St. 

Crkvata †Sv. Petar i Pavle# vo s. Gali~nik 

PETROVDEN ‡ hristijanski 

pravoslaven praznik vo spomen 

na pogubuvaweto na svetite apostoli 

Petar i Pavle (12. VII/29. 

VI). Tie se pogubeni vo ist den 61 

g. i zatoa na ikonite i freskite 

se pretstaveni zaedno, sv. Petar 

so klu~evi od rajot, a sv. Pavle so 

me~ kako simbol na sopstvenata 

smrt. Na ovoj den vo nekoi mesta 

na Makedonija se nosele litii, a 

vo Gali~nik se pravele poznatite 

Gali~ki svadbi. 

LIT.: Lazar Mirkovi¢, Heortologija, Beograd, 

1961; Jevrem A. Ili¢, O praznicima 

pravoslavne crkve, Beograd, 1860. M. Kit. 

P 

1147

P PETROVDENSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

PETROVDENSKI POSTI ‡ edni 

od ~etirite pove}ednevni posti 

vo hristijanskata pravoslavna 

religija. Pokraj ednodnevnite 

posti (sreda i petok, Vodokrst, 

Krstovden i Otse~enie na glavata 

na sv. Jovan Krstitel), vo godinata 

ima i ~etiri pove}ednevni posti, 

raspredeleni spored godi{nite 

vremiwa: Boìkni, Veligdenski, 

Petrovdenski i Bogorodi~ini 

posti. Petrovdenskite posti 

sekoga{ zapo~nuvaat od nedelata 

po Duhovden i traat do Petrovden. 

Poradi toa {to Duhovden e podvi- 

èn praznik i zavisi od datumot 

na koj taa godina }e bide Veligden, 

i Petrovdenskite posti traat 

razli~no. M. Kit. 

Seloto Petrovec, Skopsko 

PETROVEC – selo vo Skopsko. 

Se nao|a vo isto~niot del na 

Skopsko Pole, na nadmorska visina 

od 225 m. So Skopje e povrzano 

so redovna gradska avtobuska 

linija. Ima 2.659 `. od koi 2.312 

`. se Makedonci, 99 Srbi, 67 Albanci 

i 53 Romi. Naselenieto se 

zanimava so odgleduvawe ìtni i 

industriski kulturi. Toa e sedi{te 


povr{ina od 20.193 ha, so 16 naseleni 

mesta, vo koi ìveat 8.256 `. 

Postoi osumgodi{no u~ili{te, 

zdravstvena i policiska stanica 

i sto~arska farma. Al. St. 

PETROVSKA, Qubica (Kriva 

Palanka, 14. XI 1927) ‡ redoven 

profesor na Prirodno-matemati~kiot 


predmetot sistematika i filogenija 

na niìte rastenija. Doktorirala 

vo 1961 g. vo Skopje, pod 

mentorstvo na poznatiot algolog 

1148 

Qubica 

Petrovska 

Ivo Pevalek od Zagreb. Bila na 

specijalizacija vo Belgrad i Zagreb 

i na ~etirimese~en studiski 

prestoj vo Botani~kiot institut 

vo Viena, kaj eminentniot algolog 

Lothar Geitler. Ima objaveno golem 

broj trudovi od oblasta na algologijata 

i e odli~en poznava~ i monograf 

na grupata modrozeleni 

algi. Avtor e na monografijata 

„Modrozelenite algi (Cyanophyta) 

na Republika Makedonija# (1997), 

vo izdanie na MANU. Vl. M. 

Slavica 

Petrovska- 

Gali} 

PETROVSKA-GALI], Slavica 

(Orahovac, Srbija, 17. IV 1959) ‡ 

operska pevica, sopran, prvenka na 

Operata na MNT. Vo 1984 g. diplomirala 

solo-peewe na Fakultetot 


(prof. K. Trpkov), a vo 1999 g. magistrirala 

na istiot fakultet 

(prof. M. Eftimova). Specijalizirala 

na Konzervatoriumot vo S.- 

Peterburg. Vo 1980 g. debitirala 

so ulogata na Barbarina vo operata 

Svadbata na Figaro. Vo Operata 

na MNT raboti od 1980. Vo sezonite 

1986/87 i 1990/91 g. e angaìrana 

vo Mariborskata i Osie~kata 

opera. Ostvarila pove}e od 15 

ulogi, od koi pozna~ajni se: Violeta 

Valeri (Travijata), Xilda (Rigoleto), 

Adina (Quboven napitok), 

Lu~ija (Lu~ija di Lamermur), 

Mizeta (Boemi), Antonida 

(Ivan Susanin). Gostuvala vo pove- 

}e evropski zemji, vo Rusija i niz 

Jugoslavija. Poseduva izrabotena 

koloraturna tehnika, sigurni visini 

i sceni~nost. Sorabotuva so 

Makedonskata filharmonija vo izvedbata 

na vokalno-instrumentalni 

dela. Vo periodot 2002– 2005 g. e 

umetni~ki direktor na Operata i 

Baletot na MNT. F. M. 

PETROVSKA-JOVANOVI], 

Simka \or|ieva (Skopje, 7. XI 1948 

g.) – redoven profesor (1997) na 

PMF (Institut za hemija). Diplomirala 

(1972) na PMF vo Skopje, 

magistrirala (1977) na Tehnolo{kiot 

fakultet, a doktorirala 

(1984) na Hemiskiot fakultet vo 

Skopje. Izveduvala nastava po neorganska 

i analiti~ka hemija za 

studentite na RGF vo [tip, po 

Analiti~ka hemija za studentite 

Simka 

Petrovska- 

Jovanovi} 

po hemija i na interdisciplinarnite 

studii za inènerstvo na ìvotnata 

sredina. Odrùva i postdiplomska 

nastava po Hromatografski 

metodi za analiza, a od ova 

podra~je $ e i nau~nata aktivnost 

(prethodno se zanimavala so interferometriski 

kineti~ki opredeluvawa 

na tragi i so elektrohemiski 

metodi za analiza). Objavila 

nad 40 nau~ni truda, a na nau~ni 

sobiri (predimno nadvor od 

Makedonija) prezentirala pove}e 

od 80 soop{tenija. Avtor e na dva 

univerzitetski u~ebnika i tri 

u~ebni pomagala. U~estvuvala, kako 

rakovoditel ili u~esnik, vo 11 

proekti (eden me|unaroden). Bila 

rakovoditel na Zavodot za analiti~ka 

hemija na Institutot za hemija 

pri PMF. 


– Skopje, 1946–1996, Skopje, 1996, 236; 60 godini 


– Skopje, Skopje, 2006, 241-242. B. [. 

Katerina 

Petrovska- 

Kuzmanova 

PETROVSKA-KUZMANOVA, 

Katerina (Kumanovo, 1964) ‡ filolog, 

vi{ nau~en sorabotnik, istra- 

ùva~ na narodnata drama vo Institutot 


vo Skopje (od 21. V 1998). 

Diplomirala na Filolo{kiot fakultet 

vo Skopje (1986), kade {to 

magistrirala na tema „Dramskoto 

tvore{tvo na Branko Pendovski# 

(1994) i doktorirala na tema „Ritualot 

i dramata# (2000). 

BIBL.: Dramskoto tvore{tvo na Branko 

Pendovski, Skopje, 1995; Ritualen teatar, 

Skopje, 2002; Antropologijata na 

teatarot, Skopje, 2004 (priredila); Interkulturalen 

teatar, Skopje, 2004 

(priredila); Teatarskite elementi vo 

folklorot, Skopje, 2006.


LIT.: Referat za izbor vo zvaweto vi{ nau~en 

sorabotnik, za rabotnoto mesto istraùva~ 

na narodnata drama pri Institutot 

za folklor „Marko Cepenkov# – 

Skopje, Bilten na Univerzitetot „Sv. Kiril 

i Metodij# vo Skopje, br. 893, Skopje, 15. III 

2006, 103, 114–116, 127–128 i 133–134. S. Ml. 

Milena 

Petrovska 

PETROVSKA-MILEVSKA, 

Milena Gigova (Skopje, 22. IX 

1953) ‡ mikrobiolog, redoven 

prof. na Med. f. vo Skopje (od 

2002). Diplomirala medicina vo 

Skopje (1978), specijalizirala 

mikrobiologija so parazitologija 

(1983), a doktorirala na tema za 

identifikacija na virulencijata 

na uropatogenite soevi na Escherichia 

coli i nivnoto klini~ko zna- 

~ewe (1990). [ef na Katedrata po 

predmetot (1996‡2005) i direktor 

na Institutot (od 2002). Se usovr- 

{uvala vo V. Britanija, Germanija, 

Holandija i vo centri vo Jugoslavija. 

Vovela metodi i tehniki 

za bakteriolo{ka i serolo{ka 

dijagnoza na urogenitalni i respiratorni 

infekcii i vodela dva 

nacionalni proekta. ^len e na 

pove}e me|unarodni mikrobiolo{ki 

asocijacii. Avtor na nad 

167 trudovi i predava~ (po pokana) 

na drugi univerziteti. 

IZV.:Bilten UKIM, br. 795. 

BIBL.: Uropatogena Escherichia coli, 

Skopje, 1993; Fakti od mikrobiologijata, 

Skopje, 2000; Mikrobiologija, vo: 

Sovremena dijagnostika i terapija vo 

medicinata, Ko~ani, 2000; Praktikum 

po medicinska mikrobiologija i parazitologija, 

Skopje, 2001. K. K.-P. 

Atanas 

(Aco) 

Petrovski 

PETROVSKI, Atanas (Aco) 

(Tetovo, 12. V 1923 ‡ Skopje, 28. 

VII 2001) ‡ filmski reìser i 

producent. Od 1945 g. vr{el odgo- 

vorni funkcii vo konstituiraweto 

na makedonskata kinematografija. 

Reìral okolu 20 dokumentarni 

filmovi, me|u koi i: 

†Veligdenski adeti# (1953), †Gali~ka 

svadba# (1955), †Stara ~ar- 

{ija# (1955), †Dervi{i# (1955) i 

†Tenda# (1955). Toj e eden od organizatorite 

na prvata makedonska 

nezavisna filmska produkcija 

FRZ (1968). Imenuvan e (1976) za 

prv direktor na Kinotekata na 

Makedonija, kade {to ostanuva do 

penzioniraweto (1985). Il. P. 

Bor~e 

Petrovski 

PETROVSKI, Bor~e @ivkov 

(Radovi{, 6. XII 1952) ‡ spec. internist-kardiolog, 

redoven prof. 

na Med. f. (od 1999). Med. f. zavr- 

{il vo Skopje. Magistriral vo 

1985, a doktoriral vo 1988 g. Vovel 

novini vo invazivnata dijagnostika 

i terapija. Bil direktor 

na Institutot za srcevi zaboluvawa 

(2002‡2006) na Med. f. i 

pretsedatel na Zdruènieto na 

kardiolozite na RM (2000‡2005). 

Avtor na nad 170 truda. 

IZV.: Bilten za XV izborno sobranie, t. 

I (vtor del), MANU, Skopje, 2006. 

BIBL.: Koavtor: Interna medicina, 

Skopje, 2002; Interna propedevtika, 

Skopje, 2004; Praktikum po interna propedevtika, 


PETROVSKI, Branko Pavlev (s. 

Poàrane, Gostivarsko, 23. I 1922 

– Skopje, 13. IV 2009) ‡ pedagog, 


{il u~itelska {kola vo Belgrad 

(1942). Bil u~esnik vo NOB (ranet 

na Sremskiot front). Zavr- 

{il studii po pedagogija na Filozofskiot 


(1950), kade {to se zdobiva i so 

titulata doktor na pedago{ki nauki 

(1978). Rabotel kako sredno{kolski 

profesor (U~itelska 

{kola „Nikola Karev# ‡ Skopje), 

sovetnik vo Republi~kiot zavod 

za prou~uvawe i unapreduvawe na 

{kolstvoto i profesor na VP[, 

odnosno Pedago{kata akademija 

„Kliment Ohridski# vo Skopje. 

Rabotel na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje (1961–1963) i 

(1973–1987), izveduvaj}i ja nastavata 

po predmetite pedagogija so 

osnovi na psihologijata i sovetuvawe 

i orientacija. Bil pretseda- 

PETROVSKI 

tel na Pedago{kiot sovet na 

SRM, glaven i odgovoren urednik 

na sp. „Prosvetno delo#, dekan na 

Filozofskiot fakultet 

(1981–1983) i rakovoditel na Institutot 

za pedagogija (1983- 

1985). Avtor e na stotina stru~ni 

i nau~ni trudovi od oblasta na 

pedagogijata i na psihologijata. 

BIBL.: Strukturata na u~ebnikot, 

1994; Pedagogija, (koavtor), 1965; prer. 

izd. 1998 i dr. 



Jakim T. 

Petrovski 

PETROVSKI, Jakim T. (Kriva 

Palanka, 1934) – gradeèn inèner, 

redoven profesor. Zavr{il 

Gradeèn fakultet na Univerzitetot 

vo Zagreb, magistriral zemjotresno 

inènerstvo na Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Metodij# vo 

Skopje, doktoriral na Grade`niot 


Belgrad. Specijaliziral vo oblasta 

na zemjotresnoto inènerstvo 

vo Anglija, potoa vo SAD i 

vo Sovetskiot Sojuz. Od 1957 g. 

raboti kako proektant-konstruktor 

i rakovoditel na gradili{te 

vo @elezarnicata „Skopje#. Po 

zemjotresot (1963) e sovetnik vo 

Generalnata direkcija za obnova 

na gradot. Eden od osnova~ite na 

Institutot za zemjotresno inènerstvo 

i inènerska seizmologija 

(1965), kade {to raboti kako 

rakovoditel na otsek, vonreden i 

redoven profesor na postdiplomskite 

studii. Direktor e na Institutot 

(1973– 1985) koga, so pomo{ 

na Obedinetite nacii i na 

UNESKO, prerasnuva vo edna od 

vode~kite nau~ni institucii vo 

svetot vo oblasta na za{titata od 

zemjotresi. Publikuval pove}e od 

270 nau~ni truda vo zemjata i vo 

stranstvo i okolu 80 izve{tai za 

agenciite na OON i vladite na 

pove}e zemji. Podgotvil za OON 

osum knigi za menaxment na zemjotresnite 

katastrofi, kako i ~etiri 

knigi vo izdanie na Institutot 

za zemjotresno inènerstvo. 

^len e na Sovetot na UNES- 

KO i na UNDRO za namaluvawe na 

seizmi~kiot rizik (1976–1988). 

U~estvuval vo 23 misii kako ekspert 

od visok rang i glaven teh- 

P 

1149

P PETROVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ni~ki sovetnik na 16 proekti na 

UNESKO i na UN-Habitat za namaluvawe 

na seizmi~kiot rizik. Sovetnik 

e na generalniot sekretar 

na OON za planirawe i organizirawe 

na Me|unarodnata dekada za 

namaluvawe na efektite od prirodnite 

katastrofi (1988–1990); 

rektor na Univerzitetot „Sv. Kiril 

i Metodij#, Skopje (1988–1990); 

izbran (1990) za ~len na Evropskata 

akademija na naukite (Academia 

Europaea). Nositel e na najvisoki 

nacionalni odlikuvawa i 

na me|unarodni priznanija. Po~esen 

~len e na Me|unarodnata asocijacija 

za zemjotresno inènerstvo. 

K. Tal. 

PETROVSKI, Kiril (Skopje, 

10. IX 1934) ‡ internist-endokrinolog, 

redoven prof. na Med. f. 

vo Skopje. Bil {ef na Centarot 

za dijabetes, direktor na Klinikata 

za endokrinologija. Avtor e 

na brojni stru~ni i nau~ni trudovi. 

Osoben interes pokaùval za 

mikrocirkulacijata kaj dijabetes 

melitus. Br. N. 

PETROVSKI, Ko~o (Skopje, 8. 

IX 1926 ‡ Skopje, 30. X 1988) ‡ harmonika{. 

Po~etocite gi ima vo 

Radio Skopje (Mal orkestar). Potoa 

izvesno vreme minuva vo ansamblot 

†Tanec# (kako harmonika{). 

Vo ova vreme se javuva i kako 

avtor i obrabotuva~ na muzika 

za odreden broj koreografski 

postanovki (†[opska petorka#; 

†Folklorna fantazija# i dr.). 

Posledniot del od rabotniot vek 

go minuva vo Radio Skopje, kako 

urednik vo Muzi~kata redakcija. 

Avtor e i aranèr na golem broj 

pesni i ora (†Tri godini jas te 

~ekav#; †Makedonsko devoj~e#, 

†Estradno oro#, †Gajdarsko oro# 

idr.). M. Kol. 

PETROVSKI, Meto (s. Ivan~i{ta, 

Ki~evsko, 23. V 1935) ‡ filmski 

i televiziski reìser i snimatel. 

Zavr{uva Filmska {kola 

vo Belgrad, na Otsekot za filmski 

snimateli. Podocna naporedno 

studira reìja i svetska i jugoslovenska 

literatura na Univerzitetot 

vo Zagreb. Kako reìser 

debitira so dokumentarniot 

1150 

Meto 

Petrovski 

film †Selidbi# (1965). Ima realizirano 

preku 60 dokumentarni i 

kusometra`ni filma. Eden od retkite 

dokumentaristi, ~ii filmovi 

se prikaùvale na festivalite 

vo Krakov, Oberhauzen, Lajpcig, 

Kan, Karlovi Vari. Pokraj rabotata 

na filmot, realiziral i preku 

30 televiziski emisii. Ig. St. 

Metodija 

Petrovski 

PETROVSKI, Metodija (Kumanovo, 

9. VII 1938 ‡ Skopje, 11. V 

2008) ‡ profesor po knièvnost, 

politi~ar i pisatel. Osnovno u~ili{te 

i gimnazija zavr{il vo 

Kumanovo (1957), diplomiral (1961) 

i magistriral na Filozofskofilolo{kiot 

fakultet (Grupa 

istorija na jugoslovenskata kni- 

èvnost) vo Skopje na tema †Poetskoto 

i proznoto tvore{tvo na 

Slavko Janevski#. Bil urednik na 

v. †Studentski zbor# (Skopje, 

1959‡1961), glaven i odgovoren 

urednik na sp. †Mugri# (Kumanovo, 

1957‡1961) i novinar vo †Na{ 

vesnik# (Kumanovo, 1963). Kako op- 

{testveno-politi~ki deec bil 

potpretsedatel na Op{tinata 

Kumanovo (1967‡1972), zamenik 

republi~ki sekretar za obrazovanie 

i nauka (1972‡1974), ~len 

na Dru{tvoto na pisatelite na 

Makedonija (od 1972), pretsedatel 

na Op{tina Kumanovo (1974‡ 

1982), ~len na Pretsedatelstvoto 

na Zaednicata na gradovite i op- 

{tinite na Jugoslavija (1974‡ 

1982), ~len na CK na SKJ (1978‡ 

1982), ~len na Pretsedatelstvoto 

na CK na SKM (1982‡1988), pretsedatel 

na Izdava~kiot sovet na 

v. †Komunist# (1982‡1988), pretsedatel 

na SSRNM (1988‡1990, 

sekretar i potpretsedatel na 

SSRNJ (1990‡1992); koordinator 

i sovetnik vo †Sileks#, po {to 

zaminal vo penzija (2000). 

BIBL.: Doa|awe na patnikot, Skopje, 

1970 (poezija); Karpo{ – kozja~ka legenda, 

Skopje, 1971 (romanizirana biografija); 

Cvetovi vo zborot, Skopje, 1972 (poezija); 

Pan~e Pe{ev, Skopje, 1973 (romanizirana 

biografija); Pero Nakov, Skopje, 

1974 (romanizirana biografija); Kiro 

Fetak, Skopje, 1975 (romanizirana biografija); 

Cvetovi, Skopje, 1978 (poezija); 

Vreme na tvore{tvo, Skopje, 1985 (eseistika); 

Horizonti na kulturata, Skopje, 

1988 (eseistika). S. Ml. 

Pande 

Petrovski 

PETROVSKI, Pande Aleksov 

(s. @ivojno, Bitola, 26. XII 1943 – 

Bitola, 30. XII 2006) – general na 

ARM. Zavr{il Voena akademija 

vo rodot oklopni edinici na 

JNA. Oficerskata kariera ja zapo~nal 

kako komandir na vod i na 

~eta, a potoa stanal komandant na 

oklopen bataljon. Bil na~alnik 

na {tab na brigada, na~alnik na 

organ za personalni raboti vo 

Tretata armiska oblast, komandant 

na korpus, pomo{nik na 

NG[ za borbena gotovnost, zamenik 

na NG[ na ARM, ja vr{el 

dol`nosta na~alnik na G[ na 

ARM (12. VI – 9. VIII 2001), sovetnik 

na ministerot za odbrana (do 

5. III 2002), koga e razre{en od 

dol`nosta. V. St. 

Pero 

Petrovski 

PETROVSKI, Pero (Kumanovo, 

27. V 1932) ‡ dirigent. Visokoto 

obrazovanie go oformil vo 1958 

g. na Belgradskata muzi~ka akademija 

(Teoretskonastavni~ki oddel), 

a vo 1976 g. diplomiral dirigirawe 

na Muzi~kata akademija 

vo Sofija. Izvesen period rabotel 

kako ~len na orkestarot na 

Operata na MNT i nastavnik vo 

Srednoto muzi~ko u~ili{te vo 

Skopje, a od 1978 g. e angaìran 

kako dirigent vo Makedonskata 

filharmonija, kade {to ostanuva 

do 1996. Realiziral obemen simfoniski 

repertoar, a sorabotuval 

i so Operata na MNT. Gostuval 

na Kuba, vo Romanija, Bugarija, 

Polska, Germanija. F. M. 

PETROVSKI, Trajan (s. Arbinovo, 

Ohridsko, 31. I 1939) ‡ poet, 

raskaùva~, romansier, publicist, 

preveduva~, polemi~ar, ju-


Trajan 

Petrovski 

goslovenski i makedonski politi~ar 

i diplomat. Zavr{il Praven 

fakultet vo Skopje. Izvesen 

period rabotel kako novinar. 

Bil pretsedatel na DPM i na Sovetot 

na SVP. Mo{ne ploden 

sovremen makedonski pisatel. 

Kako preveduva~ izvr{il pomakedon~uvawe 

na dela od Ivo Andri}, 

Milo{ Crwanski, Miodrag 

Bulatovi} i êdo Vukovi}. 

Voznemiren komentator na makedonskiot 

zabrzan rastur niz svetot. 

BIBL.: I.stihozbirki: I padina i gorocvet, 

1964; Opalenik, 1967; Blagoslov na 

lebot, 1969; Drenovica, 1971; Govorot na 

selanite, 1983; Razgovori so Prli~ev, 

1989; Anadolskite vetrovi, 1993; Bosforsko 

zave{tanie, 1996; Veruvawe vo 

Ohrid, 1996. II. romani: Devstvena pri~esna, 

1985; Asharovci, 1987; Zakletva za 

prostodu{nite, 1991; Neporabena mese- 

~ina, 1994 i Sarkofagot na makedonskata 

zemja, 2001. III. raskazi, patopisi i zapisi: 

Gor~liv avstraliski patopis, 

1974; Vreme Litovo i A`derovo, 1982; Kairska 

magija, 1988; @itija karaormanski, 

1989; Ozra~uvawe na stvarnosta, 2002; 

îtawe na papirusite, 1993; Razjuden 

ìvot, 2005; Antologija na sovremenata 

egipetska poezija, 1984. G. T. 

Trajko 

Petrovski 

PETROVSKI, Trajko Savev 

(Skopje, 18. V 1952) ‡ istori~ar i 

etnolog, istraùva~ na romskiot 

folklor i etnologija, vi{ nau- 

~en sorabotnik vo Institutot za 

folklor „Marko Cepenkov#. Zavr{il 

Filozofski fakultet ‡ 

Grupa istorija vo Skopje. Bil 

nastavnik vo COU „Bratstvo i 

edinstvo# vo Skopje (1974‡1980). 

Po vrabotuvaweto vo Institutot 

(2. XII 1980), magistriral na Katedrata 

za etnologija na Filozofskiot 

fakultet vo Belgrad na 

tema „Kalendarski obi~aji kod 

Roma u Skopqu i okolini# (1989) 

i doktoriral na Katedrata za etnologija 


vo Zagreb na tema „Etni~kite 

i kulturnite karakteristiki 

na Romite vo Makedonija# 

(1997). 

BIBL.: Kalendarski obi~ai na Romite 

vo Skopje i okolinata, „Feniks#, Skopje, 

1993; Makedonsko-romski i romsko-makedonski 

re~nik, Skopje, 1998 (so koavtor); 

Romite vo Makedonija denes, kn. 1-3, 

Skopje 2000 i 2002; Romski narodni pesni, 

Skopje, 2001; Romski narodni pesni od 

Makedonija, Skopje 2001; Dizionario Rom- 

Italiano, Italiano-Rom, Bitola, 2002 (so koavtor); 

Duhovnata i materijalna kultura 

na Romite, Skopje, 2002. 







Skopje, 2000, 132-133 i 149; Referat za izbor 

na vi{ nau~en sorabotnik za rabotnoto 

mesto istraùva~ na romskiot 

folklor i etnologija vo Institutot 

za folklor „Marko Cepenkov# ‡ Skopje, 

Bilten na Univerzitetot „Sv. Kiril i 

Metodij# vo Skopje, br. 811, Skopje, 30. IX 

2002, 185-189. S. Ml. 

PETROSKA, Blaga (Bukure{t, 

1. III 1939) ‡ univerzitetski profesor, 

sociolog. Osnovno i sredno 

obrazovanie zavr{ila vo Bukure{t, 

Romanija, kade {to gi zapo~nala 

i studiite po filozofija. 


fakultet vo Skopje (1954) i 

doktorirala od oblasta na sociolo{kite 

nauki na istiot fakultet, 

na tema „Tipovi i oblici na 

semejstvoto vo Tetovskiot kraj# 

(1965). Izbrana za asistent (1956), 

za predava~ (1961), za docent 


profesor (1976) po predmetot 

op{ta sociologija na Filozofskiot 


Nekolku mandati bila rakovoditel 

na Institutot za sociologija 


Skopje, a eden mandat dekan na istiot 

fakultet (1977‡1979). Objavila 

pogolem broj nau~ni trudovi 

od oblasta na sociologijata. 

BIBL.: Klasicite na marksizmot za 

brakot i semejstvoto, Skopje, 1962; Za 

sociologijata kako mlada nauka, „Sovremenost#, 

Skopje, 1970. 

LIT.: Filozofski fakultet 1946‡1976, 

Skopje, 1976. Sv. [. 

PETROSKA-BE[KA, Violeta 

Radomirova (Skopje, 13. XI 1956) 

‡ psiholog, univerzitetski profesor. 

Diplomirala psihologija 


Skopje (1979), magistrirala na 

Kolumbija univerzitetot vo Wujork 

(1982), a doktorirala na Filozofskiot 


(1989). Na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje se vrabotila vo 

1980 g., a redoven profesor e od 

PETRU[EV-ÎKOTO 

1999. Po dopolnitelnata edukacija 

na Kolumbija univerzitetot 

vo Wujork (1994), nejziniot nau~no-stru~en 

anga`man se pro{iruva 

i na poleto na razre{uvaweto 

konflikti i me|uetni~ko razbirawe. 

Korakovoditel e na Centarot 

za ~ovekovi prava i razre{uvawe 

konflikti vo Institutot 

za sociolo{ki i politi~ko-pravni 

istraùvawa (od 2001). Objavila 

golem broj trudovi, u~ebnici 

i prira~nici. 

BIBL.: Izrabotka i primena na objektivni 

testovi na znaewe, 1993; Metodologija 

na eksperimentalnite istraùvawa 

vo psihologijata, 1994; Konflikti: 

[to pretstavuvaat i kako se razre- 

{uvaat, 1995; Kako se pi{uva izve{taj za 

sprovedeno empirisko istraùvawe, 

1996; Anketirawe – koj, {to, kako, zo{to, 

1999; Po~ituvawe na razlikite, 

1999; Obrazovanie za mir, 2002; Posmatraweto 

kako nau~en metod vo psihologijata, 

2005. 


1920–1946–2006, Skopje, 2006, 277. V. Arn. 

Kiril 

Petru{ev 

-îkoto 

PETRU[EV-ÎKOTO, Kiril 

(Bogdanci, Gevgelisko, 20. III 1895 

‡ Skopje, 2. V 1980) ‡ grafi~ki 

rabotnik, komunisti~ki deec, borec 

i dràven funkcioner. Zavr- 

{il sredno u~ili{te. Bil istaknat 

u~esnik vo makedonskoto revolucionerno 

dvièwe (od 1914). 

Po Prvata svetska vojna emigriral 

vo Bugarija, kade {to mu 

pristapil na rabotni~koto dvi- 

èwe, poradi {to bil progonuvan 

i apsen, pa moral da premine 

vo ilegalstvo. Po Septemvriskoto 

vostanie (1923) se vratil vo 

Makedonija i bil osobeno aktiven 

vo sindikalnoto dvièwe. 

Bil progonuvan i apsen i vo vremeto 

na NOB. Bil ~len na KPJ 

(od 1944), ~len na Inicijativniot 

odbor za svikuvawe na AS- 

NOM i ~len na delegacijata na 

Vis za razgovorite so NKJ i J. B. 

Tito. Kako delegat na Prvoto zasedanie 

na ASNOM, bil izbran 

za ~len na Prezidiumot na AS- 

NOM (poverenik za vnatre{ni 

raboti). Bil minister za vnatre{ni 

raboti vo prvata Vlada na 

NRM, a potoa i minister za trud, 

a izvr{uval i drugi zna~ajni dol- 

`nosti. Poradi opredeluvaweto 

P 

1151

P PETRU[EVA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

za Rezolucijata na IB, bil isklu- 

~en od KPM, razre{en od site 

funkcii i penzioniran. 

IZV.: Zbornik na dokumenti ASNOM 

1944-1964, INI, Skopje, 1964; ASNOM, 

Dokumenti za sozdavaweto na narodnata 

vlast i dràvno-pravniot razvoj na SR 

Makedonija, tom I, kn. 1-5, Skopje, 1984- 

1987 i 1994. 

LIT.: Dim~e Naj~eski, Golooto~ki svedo{tva. 

Zbornik, kniga treta, Posledici, 

Skopje, 2006, 27. S. Ml. 

PETRU[EVA, Ilindenka (Gorna 

Xumaja, Bugarija, 4. VIII 1944) ‡ 

filmski kriti~ar, publicist. 

So filmska kritika se zanimava 

od po~etokot na sedumdesettite 

godini od XX v., od koga objavuva 

tekstovi vo †Film-fokus#, †Ve- 

~er#, †Kulturen ìvot#, †Denes#, 

†Premin# i vo drugi doma{ni i 

stranski spisanija. Eden od osnova~ite 

na Kinotekata na Makedonija 

i dolgogodi{en urednik na 

nejzinite spisanija †Kinote~en 

mese~nik# i †Kinopis#. Avtor e 

na trudovite †Filmolo{ka bibliografija 

1944-1954#, †Filmografija 

na makedonskiot amaterski 

film 1935-2000# i na knigata 

†Sonce na direk#. Ig. St. 

PETRU[EVA-BABATA, Olga 

(Star Dojran, 28. III 1902 ‡ ok. 

1980) ‡ rabotni~ka, majka na ubieniot 

sin-edinec belgradskiot 

student Brand Petru{ev (8. IX 

1940) i prvoborec vo NOB. Otkako 

stanala ~len na KPJ (1941) 

dejstvuvala na vklu~uvaweto na 

ènite vo NOD i na sobiraweto 

Narodna pomo{, a izvesen 

period bila i kurir na PK na 

PKJ za Makedonija. Pri nejziniot 

prestoj vo Gevgelija (januari 

1942) so zada~a da formira 

Komisija za rabota so ènite i 

Voen komitet za organizirawe 

diverzantski akcii, bila uapsena 

od bugarskata policija i internirana 

vo Bugarija. Po vra- 

}aweto bila delegat-u~esnik na 

Prvoto zasedanie na ASNOM 

(2. VIII 1944), ~len na Inicijativniot 

odbor na NOF na Makedonija 

(7. X 1944), ~len na Inicijativniot 

odbor na AF@ i na 

Pretsedatelstvoto na AF@ za 

Makedonija. 

1152 

Ilindenka 

Petru{eva 




1941-1945, Skopje, 1976. 

LIT.: R(uà) B(ak), Olga Petru{eva-Babata. 

In memoriam, †Prosvetena èna#, 

Skopje, april 1979, 12. S. Ml. 

Gabriela 

Petru{evska 

Olga 

Petru{eva- 

Babata 

PETRU[EVSKA, Gabriela (Kumanovo, 

11. IX 1976) ‡ akterka. 

Apsolvirala na Otsekot za akterska 

igra na FDU vo Skopje. Od 

1999 g. e ~len na Narodniot teatar 

vo Bitola. 

ULOGI: Cveta (†Makedonska krvava 

svadba#); Marx (†Ma~ka na vè{teniot 

limen pokriv#); Katarina (†Krotewe na 

furijata#); Ana (†Ri~ard III#); Ma{a 

(†Tri sestri#); Hasanaginica (†Hasanaga#); 

Ismena (†Antigona#); Tomar (†Jonadab#); 

Arina (†@enidba#); Marija 

(†Jermo#) i dr. R. St. 

Tatjana 

Petru{evska 

PETRU[EVSKA, Tatjana (Skopje, 

22. VI 1967) ‡ univerzitetski 

profesor, pravnik. Osnovno i 

sredno obrazovanie zavr{ila vo 

rodniot grad. Diplomirala na 


(1990). Magistrirala (1995) i doktorirala 

(1997) na Pravniot fa- 

kultet vo Belgrad, na tema „Evropskata 

unija: od nadvore{nopoliti~ka 

sorabotka do zaedni~ka 

nadvore{na i bezbednosna politika#. 

Izbrana za asistent (1993), 

za docent (1998) i za vonreden 

profesor (2003) za nau~nata oblast 

me|unarodno pravo i me|unarodni 

odnosi na Pravniot fakultet 

vo Skopje. Nadvore{en ~len 

na Belgradskiot centar za ~ovekovite 

prava (1996) i ~len na politi~kiot 

tim za pregovori okolu 

Spogodbata za stabilizacija i 

asocijacija me|u RM i EZ (2000). 

Objavila pove}e od 130 nau~ni i 

stru~ni trudovi od oblasta na me- 

|unarodnoto i evropskoto pravo. 

Osnovnata ideja so koja e preokupirana 

e odnosot me|u pravoto i 

silata vo me|unarodnite odnosi. 

BIBL.: Recognition of the Republic of Macedonia: 

Problems and Perspectives, Bruylant, Bruxelles, 

2003; Voved vo pravoto na EU, 

Skopje, 2007. 

LIT.: Praven fakultet ‡ Pedeset godini, 

1951‡ 2001, Skopje, 2001. Sv. [. 

Lidija 

Petru{evska- 

Tozi 

PETRU[EVSKA-TOZI, Lidija 

Kostova (Skopje, 16. V 1959) ‡ 

farmacevt, redoven prof. na 

Farm. f. Rakovoditel na Institutot 

po primeneta biohemija i 

pretsedatel na Farmacevtskata 

komora. Prv doktor na naukite na 

Farm. f. vo Skopje. Avtor na edno 

poglavje i zamenik glaven i odgovoren 

urednik na „Farmakoterapiskiot 

prira~nik#. Ima objaveno 

brojni nau~no-stru~ni trudovi 

i soop{tenija. 

BIBL.: Koavtor: Registar na lekovi, I i 

II, Skopje, 2006‡2007. L. P.-T. 

PETRU[EVSKI, Vladimir Mihailov 

(Skopje, 16. IX 1954) – redoven 

profesor (2001) na PMF, 

Institut za hemija. Diplomiral 

(1978), magistriral (1988) i doktoriral 

(1990) vo Skopje. Izveduval 

prakti~na i teoriska nastava 

od pogolem broj predmeti i toa 

predimno za studentite na dodiplomskite 

i postdiplomskite studii 

po hemija, no i za studenti od 

RGF vo [tip i za studenti po biologija 

na PMF. Gi konstituiral 

kursevite za {kolsko eksperimentirawe 

i organiziral la-


Vladimir 

Petru{evski 

boratorija za hemisko {kolsko 

eksperimentirawe. U~estvuval 

vo osmisluvaweto i organiziraweto 

natprevari po hemija za u~enici. 

Vo prviot period na negovata 

nau~noistraùva~ka aktivnost 

glavniot interes mu bil naso~en 

kon strukturnata hemija, a 

podocna interesot mu se prenaso- 

~uva pove}e kon problemite od 

obrazovanieto po hemija, osobeno 

od oblasta na hemiskoto eksperimentirawe. 

Objavil okolu 150 

trudovi (okolu dve tretini vo 

spisanija nadvor od Makedonija). 

Na nau~ni sobiri prezentiral 

stotina plenarni i sekciski predavawa 

i soop{tenija. ^len e na 

ureduva~kite odbori na svetski 

spisanija. U~estvuval vo izrabotkata 

na pogolem broj nau~noistraùva~ki 

proekti (na 3 me|unarodni 

i 3 doma{ni bil i rakovoditel). 

Imal pokusi studiski 

prestoi vo Qubqana, London i 

Ferfaks (Fairfax) vo SAD. Avtor 

e na eden patent. Bil rakovoditel 

na Zavodot za fizi~ka hemija 

na Institutot za hemija i dekan 

na PMF. Biten pridones dal i vo 

rabotata na razni doma{ni i me- 

|unarodni tela. Po~esen ~len e 

(od 2004) na Dru{tvoto na fizikohemi~arite 

na Srbija. 



Prirodno-matemati~ki fakultet – 

Skopje, Skopje, 2006, 243-244. B. [. 

Van~o 

Petru{evski 

PETRU[EVSKI, Ivan (Van~o) 

(Skopje, 19. IV 1951) ‡ akter. Diplomiral 

na Otsekot za dramski 

akteri na Vi{ata muzi~ka {kola 

vo Skopje (1975) i stanal ~len na 

Dramskiot teatar vo Skopje. 

Umetnik so specifi~en {arm i 

so posebna sklonost kon komedijata. 

Prisuten na estradata, kako 

i na radioto i TV. 

ULOGI: Vava (†Osloboduvawe na Skopje#); 

Miki Trasi (†Xingis Kan i Miki Trasi#); 

Jove Lapalo (†Panurgij#); Satko (†Solunski 

patrdii#); Piter (†Zoolo{ka prikazna#); 

Ace (†Sega mu e majkata#). R. St. 

Qup~o 

Petru{evski 

PETRU[EVSKI, Qup~o (Skopje, 

9. XI 1945) ‡ akter. Diplomiral 

na Otsekot za akterska igra 

na FDU vo Skopje. Vo Dramata na 

MNT od 1966 g.; direktor na Dramata 

(1983-1988); generalen direktor 

na MNT (1988-1999) i povtorno 

direktor na Dramata (2004- 

2006). 

ULOGI: Pavle (†Majka#); Vi}a (†Somnitelno 

lice#); Lukov (†@itolub#); \or|ija 

(†Milion ma~enici#); Spase (†Makedonska 

krvava svadba#); Hoakin Murieta 

(†Slavata i smrtta na Hoakin Murieta#); 

Vladimir (†Gabi#); ârnij Vi{il (†Kengurski 

skok#). R. St. 

Mihail D. 

Petru{evski 

PETRU[EVSKI, Mihail D. 

(Bitola, 2. VII 1911 ‡ Skopje, 27. II 

1990) – klasi~en filolog, univ. 

prof., rektor na Skopskiot univerzitet, 

akademik. Osnovno u~ili{te 

i gimnazija zavr{il vo 

Bitola. Filozofski fakultet, 

grupa za klasi~na filologija 

(1931‡1935) vo Belgrad. Vo 1935 

kako amater otkriva vredni artefakti 

vo Herakleja kraj Bitola i 

ja zainteresiral javnosta za ovoj 

bogat arheolo{ki lokalitet. Vo 

1936 g. nazna~en za nastavnik po 

lat. j. vo Bitolskata gimnazija, vo 

1938 izbran za asistent na Seminarot 

za klasi~na filologija vo 

Belgrad, a vo 1940 g. ja odbranil 

svojata doktorska disertacija 

PETRU[EVSKI 

†Boànstva i demoni crne boje 

kod starih naroda#. Vo po~etokot 

na 1941 g. izbran za docent na Filozofskiot 


no poradi vojnata ne stapil na 

dol`nost. Ostanal vo Belgrad 

kako asistent do mart 1946 g., koga 

bil povle~en od Ministerstvoto 

za prosveta na NRM za ~len 

na Komisijata za organizirawe 

na Univerzitetot vo Skopje. Vo 

noemvri 1946 g. e izbran za vonreden 

profesor i prv dekan na novoosnovaniot 

Filozofski fakultet 

vo Skopje vo dva mandata 

(1946‡ 1949), vo 1956 za redoven 

profesor i rektor na Skopskiot 

univerzitet (1956‡1958), a vo 

1967 za redoven ~len na MANU. 

Od 1946 g. posvetuva golemo vnimanie 

za organizirawe na Seminarot, 

od 1956 na Katedrata za 

klasi~na filologija, ~ij {ef 

bil od 1946‡1967 g., a go organiziral 

i Seminarot za istorija na 

stariot vek so arheologija. Po 

negova inicijativa (1950) e osnovano 

sp. †@iva antika#, koe od jugoslovensko, 

vo 1957/8 g. prerasnuva 

vo me|unarodno spisanie. 

U{te kako student M. D. P. projavil 

sklonost kon nau~na rabota. 

Se zafa}a so najte{ki problemi 

od klasi~nata filologija, kako 

definicijata na tragedijata od 

Aristotel, proglasena od Gudeman 

za nere{liv problem. Priznato 

mu e deka pri nivnoto re{avawe 

pokaùva golema smelost, 

inventivnost i originalnost. So 

minuciozna analiza na tekstot od 

celata Poetika na Aristotel 

pokaà deka t.n. †tragi~na katarsa# 

e vsu{nost fikcija, nastanata 

poradi pogre{no dopolnuvawe 

na o{tetenoto mesto od tekstot 

vo 6 gl. i pogre{no povrzuvawe so 

†muzi~kata katarsa# (8 kn. gl. 7 od 

Aristot. Politika). Vo Poetikata 

M. D. P. ima napraveno preku 

50 emendacii, no najva`nata 

mu e vo gl. 6 za definicijata na 

tragedijata, kade {to zborovite 

pathematon katharsin gi zameni so 

pragmaton systasin. Vedna{ po de- 

{ifriraweto na linearnoto Be 

pismo aktivno se vklu~uva vo interpretacija 

na mikenskite natpisi 

i so svoite sorabotnici vo 

Skopje organizira Mikenolo{ki 

centar. Najgolem interes projavuva 

kon problemite od oblasta 

na lingvistikata i istorijata na 

gr~kiot jazik. 

LIT.: P. Hr. Ilievski, Mihail D. Petru- 

{evski, „@A#, 21, 1, 1971, 5&17; Od nau~nata 

dejnost na akad. M. D. Petru{evski, „@A#, 

31, 1&2, 1981, 7&28; Za anti~kata prosodija 

vo makedonski prepev, Matica makedonska, 

Sk. 1997; M. D. Petru{evski i spisanieto 

†@iva antika# (po povod 80-godi{ninata 

od ra|aweto i godi{ninata od smrtta, 

„Prilozi#, MANU, OON, 1992, 23/1, 45&62; 

V. Mitevski, Akad. Mihail D. Petru{evski, 

„@A#, 40, 1990, 17&19. P. Hr. Il. 

P 

1153

P PETRU[EVSKI-PAPUÂR MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

PETRU[EVSKI-PAPUÂR, 

Boro Apostolov (Kumanovo, 1920 

‡ s. Gorance, blizu Ka~anik, april 

1943) ‡ komunisti~ki deec i 

naroden heroj od NOB. Kako papu~ar, 

bil aktivist na URS-ovite 

sindikati, ~len na SKOJ i organizator 

na {trajkovite na papu~arskite 

rabotnici (1938 i 

1939). Progonuvan od policijata, 

se preselil vo Skopje (1939), stanal 

~len na KPJ (kon krajot na 

1939) i pak organiziral {trajk 

na papu~arskite rabotnici (1940). 

Boro 

Petru{evski 

-Papu~ar 

Po Aprilskata vojna (1941) rabotel 

vo partiskata tehnika na PK 

na KP vo Makedonija i pri edna 

no}na blokada (8/9. IX 1941) ubil 

bugarski vojnik, po {to stapil vo 

Prviot skopski NOPO, potoa vo 

Vele{kiot NOPO †Dimitar Vlahov# 

(1942), vo Vtoriot skopski 

NOPO kako politi~ki komesar 

na ~eta (kon krajot na 1942) i vo 

[arplaninskiot NOPO (1943). 

Zaginal vo postavena neprijatelska 

zaseda. Proglasen e za naroden 

heroj na Jugoslavija (20. XII 1951). 

LIT.: R(uà) Bak, Takov be{e vo sekoja 

borba, †Nova Makedonija#, XII, 3783, 

Skopje, 1. XII 1956, 2; Zbornik narodnih 

heroja Jugoslavije, Beograd, 1958, 619; 

P(avle) Mim~ilovi}, Simbol na hrabrost 

i izdr`livost, †13 Noemvri#, II, 2, 

Skopje, 1963; Na podvigot na smelite 

pesna im peeme, †13 Noemvri#, VII, 7, Skopje, 

1968, 16; Zagina Boro Petru{evski- 

Papu~ar, †Nova Makedonija#, XXV, 8077, 

Skopje, 5. IV 1969, 9; Boro Kralevski, Bea, 

zaginaa, ostanaa, Skopje, 1969, 15; M(itre) 

Inadeski, Niz fa{isti~ka blokada 

‡ vo partizani, †Ve~er#, IX, 2574, Skopje, 

11. IX 1971, 3. S. Ml. 

PETTA MAKEDONSKA (PRI- 

LEPSKA) NARODNOOSLO- 

BODITELNA BRIGADA (mesnosta 

Vla{ki Kolibi blizu do s. 

Zborsko, na pl. Koùv, 2. VIII ‡ 

dekemvri 1944) ‡ voena edinica 


od 750 borci od Prilepsko, so 

borcite na Prviot bataljon 

†Mir~e Acev# na Vtorata makedonska 

NOUB i NOPO †Traj~e 

Petkanovski#. Vodela borbi kaj 

selata Kapinovo, Bogomila (Vele{ko, 

12/13. VIII), Breza (25. VIII) 

i Zduwe (kaj Makedonski Brod) 

(28. VIII), go oslobodila Gradsko 

1154 

Formiraweto na Pettata makedonska (prilepska) narodnoosloboditelna brigada - (pl. Koùv, 2. VIII 1944) 

i sru{ila {est mostovi na patot 

Veles‡Gradsko (6. IX). Otkako 

bila stavena pod komanda na êtirieset 

i devettata (makedonska) 

divizija na NOVJ (10. IX), so 

borbi vlegla vo osloboden Prilep 

(11. IX) do negovoto povtorno 

zazemawe od germanskite sili 

(21. IX). Gi prodolìla borbite 

kaj selata Stepanci i Izvor (na 

patot Prilep‡Veles, 23. IX), kaj 

Bakarno Gumno i selata Gorno 

Kojnari (Prilepsko, 1. X), Ivawevci 

i Trojkrst (na patot Prilep-Bitola, 

2-6. X), Bukovo i 

Prentov Most (na patot Resen‡Ohrid, 

13. X), kaj rekata 

[emnica (22. X), selata Glumovo, 

Gr~ec i Su{evo (na patot Skopje‡Tetovo, 

25. X), u~estvuvaj}i vo 

borbite za osloboduvawe na Prilep 

(29. X ‡ 2. XI), Resen (5. XI) i 

Ohrid (7. XI), po {to ja zaposednala 

makedonsko-gr~kata granica 

na bitolsko-prespanskoto podra~je 

(noemvri 1944). Podocna 

vlegla vo sostavot na Osmata (makedonska) 

divizija na KNOJ (25. 

XII) kako nejzina vtora brigada, 

ovojpat za obezbeduvawe na makedonsko-albanskata 

granica. 

Peh~evo 

LIT.: Ta~ko Lokvenec, Od ustata krv, vo 

srceto sloboda, †Nova Makedonija#, 

XXXVI, 12175, Skopje, 14. XII 1980, 5; Quben 

Georgievski-Qupta, Ilindanske iskre, 

5. MNOUB, †Narodna armija#, Beograd, 

1981; Vlado Strezovski ‡ \or|i Dimovski-Laskov, 

7. makedonska brigada i 

49 divizija na NOVJ, Bitola, 1987; Zbornik 

na se}avawa i dokumenti za borbeniot 

pat na Pettata MNOB-Prilepska, 


PEHÊVO – mala gradska naselba 

vo isto~niot del na RM so 3.237 

`. (2002 g.). Se nao|a vo severoisto~niot 

del na Male{evo, vo podno`jeto 

na planinata Vlaina, na 

nadmorska visina od okolu 1.000 

m. Preku P. pominuva regionalen 

pat {to na sever go povrzuva so 

Del~evo, a na jug so Berovo. Gradot 

zafa}a povr{ina od 168 ha. 

Ima umereno-kontinentalna klima. 

Vo vremeto na turskoto vladeewe 

bilo poznato pod imeto Osmanli. 

Kako mlada gradska naselba 

se razvilo vo tekot na XIX v. 

Toga{ bila glaven upravno-teritorijalen 

centar na Male{evo. 

Vo 1900 g. imalo 4.070 `. Vo 1904 g. 

nastradalo od silen zemjotres. Po 

Balkanskite vojni, so iseluvaweto 

na Turcite, populaciski zna~i-


telno opadnalo, taka {to vo 1914 

g. vo nego ìveele samo 694 `. Deneska 

e sedi{te na op{tina {to 

zafa}a povr{ina od 20.820 ha, ima 

7 naseleni mesta so 5.517 `. Naselenieto 

go sostavuvaat Makedonci 

i samo mal broj Romi (123) i 

Turci (31). Pokraj zemjodelstvoto, 

vo gradot e prisutna kerami~kata 

i drvnata industrija, ima 



Defile na Festivalot „Pece Atanasovski“ vo s. Dolneni 

†PECE ATANASOVSKI“ ‡ 

festival na narodni instrumenti 

i pesni. Oformen e vo 1974 g., 

po inicijativa na P. Atanasovski 

i @. Firfov, soceldaseza- 

~uvaat i neguvaat drevnite ve{tini 

na svira~ite na narodni 

instrumenti i peja~ite na izvorni 

narodni pesni. Se odrùva vo 

s. Dolneni, Prilepsko, mestoto 

na pro~uenite narodni izrabotuva~i 

i svira~i na gajda. Po 

smrtta na P. Atanasovski (1996) 

go nosi negovoto ime. Festivalot 

ima me|unaroden karakter i 

na nego u~estvuvale okolu 9.000 

narodni svira~i i peja~i od celiot 

svet. M. Kol. 

Du{an 

Pecovski 

PECOVSKI, Du{an (Berovo, 

23. XI 1924) – arhitekt i urbanist. 


fakultet pri Tehni~kata visoka 

{kola vo Belgrad (1951). Kako 

proektant rabotel vo pove}e proektantski 

organizacii vo Skopje, 

vo Libija i vo Irak. Prete`no se 

zanimava so proektirawe na stanbeni 

zgradi i so urbanisti~ko 

planirawe. U~estvuval na anonimni 

arhitektonski konkursi. 

Pozna~ajni ostvaruvawa: administrativen 

objekt i DOZ, Skopje 

(1960); Op{tinata „Kisela Voda# 

vo Skopje (1962); urbanisti~- 

ki planovi za Karpo{ I, Karpo{ 

II, vo Skopje i pove}e stanbeni 

objekti. 

LIT.: K. Tomovski, Arhitekt Du{an Pecovski 

(1924), vo Arhitekturata na po~vata 

na Makedonija od sredinata na XIX 

do krajot na HH vek. Prilozi za prou~uvaweto 

na istorijata na kulturata na Makedonija, 

14, Skopje, 2006, 145-156. Kr. T. 

Plakat za pretstavata „Pe~albari“ (Skopje, 27. IX 1936) 

†PEÂLBARI# ‡ drama od Anton 

Panov, premierno izvedena 

na 3. III 1936 g. vo Narodnoto pozori{te 

vo Skopje, vo reìja na Josif 

Srdanovi}. Ovaa piesa imala 

svoi premieri i vo: Belgrad, 

Scena od pretstavata „Pe~albari# (MNT) 

Ni{, Bawa Luka, Saraevo. Po 

Vtorata svetska vojna so nea bil 

otvoren Oblasniot makedonski 

naroden teatar vo Gorna Xumaja. 

Vo Skopje imala premiera na 24. 

XI 1942 g. Po Vojnata, vo na{ite 

teatri imala 21 premiera, a na 

scenite nadvor od Republikata 22 

premierni izvedbi. R. St. 

PEÂLBARSKI NARODNI 

PESNI ‡ trudovi narodni pesni. 

Nastanale kako izraz i odraz 

na pe~albarstvoto. Vo niv se opevaat 

uslovite vo koi se javilo pe- 

~albarstvoto, te{kiot ìvot na 

narodot, surovata eksploatacija 

od strana raznite eksploatatori, 

~estite napadi i ograbuvawa od 

PEÎJARE 

Ku}a od pe~albarskoto s. Lokvica, Pore~e 

strana na razni razbojni~ki bandi 

i sl. Posebno ~uvstveni se pesnite 

za razdelbata so najbliskite 

(@alaj, mome, da àlime, kako }e 

se razdelime), te{kiot ìvot vo 

tu|ina, bezrabotnosta, gladuvaweto, 

raznite bolesti, nesre}nite 

slu~ai vo fabrikite (fabrikite 

svirat kako quti zmii 

,/ ma{inite se~at kako kasapnici), 

sosem retko vra}aweto na 

pe~albarot vo rodniot kraj po 

mnogu godini minati vo tu|ina 

(na bela promena i na meka postela) 

i sl. 

LIT.: Kiril Penu{liski, Trudovi, Semejni, 

Humoristi~ni pesni, izbor i redakcija 

Kiril Penu{liski, Skopje, 1973; 

Lazo Karovski, Pe~albarstvoto vo makedonskata 

literatura, Skopje, 1979; 

Makedonski pe~albarski pesni. Izbor, 

redakcija i zabele{ki d-r Lazo Karovski, 

muzikolo{ka obrabotka Trpko Bicevski, 


PEÊNEZI – nomadski plemiwa 

od tursko poteklo. Naseleni 

od Kaspisko More do Dunav (VIII- 

X v.), vojuvale so Kievska Rusija, 

bile porazuvani od Vizantija 

(1091, 1122), koja gi naselila na 

Balkanot (i vo Makedonija). Vo 

XIII v. se pretopile so Kumanite i 

so Mongolo-tatarite. Za~uvani 

se ostatoci od nivnoto ime vo toponimijata. 

LIT.: I. Vásáry, A régi Belsö-Ázsia története, 

Balassi Kiadó, 2003; M. Angold, The Byzantine 

Empire 1025&1204: A political history, London, 

New York, 1997. B. Petr. 

Ordan 

Pe~ijare 

PEÎJARE, Ordan (Prilep, 28. 

XII 1913 – Skopje, 24. XI 2002) – 

fizi~ar, red. prof. (1965) na 

PMF. Diplomiral (1937) fizika 

i matematika vo Belgrad. Dokto- 

P 

1155

P PEÛRKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

riral (1960) so temata „Elektri~ni 

svojstva na binarnite leguri#. 

Specijaliziral vo Pariz. 

Objavuval trudovi od oblasta na 

fizikata na metalite i detekcija 

na radioaktivnosta i e prv makedonski 

avtor {to objavil 

(1957) nau~ni statii po fizika 

vo stranstvo. Po Osloboduvaweto 

gi rakovodel prvite kursovi 

za nastavnici od koi podocna izrasnala 

Pedago{kata akademija 

vo Skopje. Na PMF raboti od negovoto 

osnovawe (1946–1979). Bil 

rakovoditel na Institutot za 

fizika vo tekot na dve decenii i 

vo ~etiri mandata bil dekan na 

PMF, odnosno na Fakultetot za 

fizika. Pove}e od tri decenii 

drèl nastava na studiite po fizika 

i po medicina. Go rakovodel 

obemnoto reorganizirawe na studiite 

po fizika (1966) i voveduvaweto 

na postdiplomski studii 

po fizika (1969), kako i sozdavaweto 

na makedonskata terminologija 

po fizika. U~estvuval vo 

NOB vo sostav na Pettata makedonska 

udarna brigada. Bil pretsedatel 

na DMFM (1953–55), po- 

~esen ~len na DFM. 


– Skopje 1946–1996, Skopje, 1996, 

str. 168; 60 godini Prirodno-matemati~ki 

fakultet – Skopje, Skopje, 2006, 

str. 179. V. Ur. 

PEÛRKI (Agaricus sp.) – niì 

beshlorofilni rastenija, koi 

naj~esto se razmnoùvaat so spori. 

Gi odgleduvale starite Rimjani, 

a od XVII v. se rasprostraneti 

najmnogu vo Evropa. Kako hrana 

se koristat vareni, pe~eni, marinirani. 

Sveìte pe~urki sodr- 

àt: voda (okolu 89%); belkovini 

(4,9%); jaglerodni hidrati (3,6%); 

masti (0,2%); mineralni materii 

(0,8%); organski kiselini. Vo 

proizvodstvoto se najra{ireni 

{ampiwonite (Agaricus bisporus), 

bukovkite (Pleurotus aastreatus) i 

{itake (Lentinus edodes). Potrebni 

uslovi za proizvodstvo: temperatura 

za razvoj na miceliite 22– 

25 o S, za formirawe plodonosni 

tela 16–18 o S, vla`nost na supstratot 

(kompostot) 65–68%, vla`nost 

vo vozduhot 80–90% i ph 

6,8–7,2. D. J. 

1156 

[ampiwoni Bukovka 

Pan~e 

Pe{ev 

PE[EV, Pan~e Nikolov (Veles, 

5. VII 1915 ‡ kaj s. Ku{kulija, na 

pl. Pla~kovica, 5. VI 1944) ‡ kompozitor 

i horski dirigent, borec. 

Osnovno u~ili{te i gimnazija 

zavr{uva vo Kumanovo, kade 

{to u{te kako u~enik ja zapo~nuva 

revolucionernata i muzi~kata 

aktivnost. P. go posvetuva svojot 

ìvot na naprednoto rabotni~ko 

dvièwe i na muzikata. U~i violina 

vo Muzi~koto u~ili{te 

„Mokrawac# vo Skopje, kaj Tr. 

Prokopiev, kako i teoriski 

predmeti vo Muzi~koto u~ili{te 

„Stankovi}# vo Belgrad. âsovi 

po muzika zema privatno kaj J. 

Slavenski i J. Arbatski. U~estvuvaj}i 

vo rabotni~kite amaterski 

orkestri i horski dru{tva, 

se projavuva i kako dirigent na 

nekoi od tie kolektivi. Dirigira 

i so horot i orkestarot na 

Dru{tvoto „Abra{evi}# vo Kumanovo 

(1935-1936). Po povod izbuvnuvaweto 

na [panskata gra- 

|anska vojna, ja komponira masovnata 

pesna Klasje zeleno na sopstven 

tekst, povikuvaj}i ja mladinata 

vo borba protiv fa{izmot. 

Vo tekot na NOV (1941-1944), negovite 

muzi~ki materijali se 

uni{teni od okupatorot. Ne znaej}i 

deka se nao|a vo partizanskite 

edinici, orgularot Arbatski, 

spored postojnite programi, ja 

izvel i negovata „[esta sonata za 

orguli# na koncertite vo Praga 

(1942) i vo Lajpcig (1943). Do denes 

ne e potvrdeno dali stanuva 

zbor za vakvo delo na na{iot muzi~ar. 

P. e avtor na najpopularnata 

makedonska borbena pesna 

od NOB ‡ „Mar{ot na Tretata 

makedonska udarna brigada#, na 

tekst od Aco [opov, borec na istata 

brigada. Bil borec na NO- 

PO „Dimitar Vlahov#, na Kumanovskiot 

NOPO i na Tretata 

MNOUB. Vo Majskata (proletna) 

ofanziva (1944), pri vra}aweto 

so Brigadata od Egejskiot del na 

Makedonija, zaginal vo sudir so 

bugarskata vojska. 


Spomen kniga, T. Veles, 1985; Vele{ki 

partizanski odred 1942, Skopje, 1999. 

Dr. O. 

Margarita 

Pe{evska 

PE[EVSKA, Margarita (Prilep, 

13. IX 1949) – redoven profesor 

na Institutot za istorija 

pri Filozofskiot fakultet vo 

Skopje. Se {koluvala vo Prilep 

i vo Skopje. Zavr{ila Filozofski 

fakultet vo Skopje, magistrirala 

(1979), a potoa i doktorirala 

(1986). Za redoven profesor 

e izbrana vo 1997 g. Vo dva 

mandata bila rakovoditel na Institutot 

za istorija. Drèla predavawa 

na univerzitetite vo Bratislava 

i vo Krakov. Nejzin nau- 

~en interes se me|unarodnite odnosi 

po Prvata svetska vojna, posebno 

politikata na Francija 

sprema Makedonija. Avtor e na 

knigi, statii i nau~ni prilozi: 

Francuskata politika kon Makedonija, 

Skopje, 1994, Me|unarodnite 

odnosi po Vtorata 

svetska vojna, Skopje, 1999; Svetot 

vo tranzicija, Skopje, 2001. 

IZV.: Bilten na Univerzitetot „Sv. 

Kiril i Metodij#, br. 825/105, Skopje, 1 

april 2003. D. Jov. 

PE[KOV, Nikola S. (Prilep, 

1881 – s. Vepr~ani, Mariovsko, 

14. VIII 1903) – trgovec, revolucioner, 


vostanie, prilepski vojvoda. Zavr- 

{il egzarhiska gimnazija vo Bitola. 

Bil vo vrska so CK na 

TMORO, prenesuval oru`je od 

Srbija vo Makedonija. Vo Ilindenskoto 

vostanie predvodel ~eta 

vo Prilepsko, se borel i zaginal 

zaedno so 20 vostanici. 

LIT.: Sv. To{ev, Po kÍrvav pÍt, Sofi®, 

1969. Al. Tr. 

PE[KOVSKI, Done (Anton, 

Don~o) Mir~ev (Mir~i~) (s. Tre- 

Done 

Pe{kovski


son~e, Debarsko, ? – Moskva, 1942) 

– istaknat ~len na Makedonskata 

kolonija vo Petrograd, potpisnik 

na nekolku nejzini akti vo 

sp. „MakedonskiŸ golosÍ (Makedonski 

glas)# (1914), ~len na Makedonskiot 


vo Petrograd (1917) i u~esnik 

vo Oktomvriskata revolucija 

vo Rusija. Okolu 1910 g. go napu{ta 

rodnoto selo i kako elektromonter 

raboti vo Petrograd. 

Vo noemvri 1917 g. se vklu~uva vo 

revolucionernite nastani i se 

najduva vo blizinata na V. I. Lenin, 

nazna~en za eden od rakovoditelite 

na monopolot za {piritus 

i ~len na kontrolnata petorka 

za snabduvaweto i ishranata 

na gradot. Vo januari 1918 g. e 

formirana Grupa na balkanski 

komunisti, vo koja zaedno so nego 

vleguvaat i Makedoncite Mihail 

Antonov (od Nevrokop) i d-r 

Vladimir Kavaev (od Struga) i 

u~estvuvaat na prvite dva golemi 

me|unarodni mitinzi (januari i 

dekemvri 1918), a potoa se vklu- 

~uva vo Prviot internacionalen 

bataljon na Crvenata armija za 

borba protiv kontrarevolucionerite 

i intervencionistite. Vo 

1920 g. doa|a vo Makedonija, no 

naskoro pak se vra}a i kako inèner 

e praten na izgradbata na 

Magnetogorsk vo Sibir. Vo 1930 

g. pra}a svoja fotografija na majka 

si i brata si. Bolen od tuberkuloza, 

po~inal v bolnica vo 

Moskva. 

IZV.: „MakedonskiŸ golosÍ (Makedonski 

glas)#, II, 10, 13. VIII 1914, 6 i 7; II, 11, 20. XI 

1914, 201. 

LIT.: \. Miqkovi}, Done od Treson~e vo 

golemiot Oktomvri, „Nova Makedonija#, 

XXVII, 8907, 7. XI 1971, 7; istiot, Makedoncite 

pod znameto na golemiot Oktomvri 

(III), †Komunist#, Skopje, 23. X 1987, 15; 

Blaè Ristovski, Dimitrija ûpovski 

(1878-1940) i Makedonskoto nau~no literaturno 

drugarstvo vo Petrograd, II, 

Skopje, 1987, 203 i sl. Bl. R. 

Seloto Pe{tani na bregot na Ohridskoto Ezero 

PE[TANI – selo vo Ohridsko. 

Se nao|a vo zapadnoto podno`je 

na planinata Gali~ica, pokraj 

bregot na Ohridskoto Ezero, na 

nadmorska visina od okolu 700 m. 

So regionalen pat na sever e povrzano 

so Ohrid, a na jug so manastirot 

„Sv. Naum# i Pogradec vo 

Republika Albanija. Toa e staro 

selo, koe imeto go dobilo spored 

zanimavaweto so ribolov. P. e 

naseleno so Makedonci, a nivniot 

broj vo 2002 g. iznesuval 1.326 

`. Osven so ribolovot, zna~itelen 

del od naselenieto se zanimava 

i so turizam. Vo seloto ima 

osumgodi{no u~ili{te i pove}e 

trgovski du}ani, a vo negoviot ju- 

èn del e podignat i moderen hotelski 

kompleks. Al. St. 

Pe{terata Puralo, so slivovi, stalaktiti i 

pe{tersko sa}e 

PE[TERI – podzemni karstni 

oblici {to se javuvaat vo oblasti 

sostaveni od karbonatni karpi, a 

se formiraat so karstna erozija. 

Pe{terite obi~no se so pro{ireni 

kanali vo vnatre{nosta na 

varovni~kite masi {to se protegaat 

glavno horizontalno. Moàt 

da imaat samo eden kanal, no naj- 

~esto se sostojat od mreà od kanali, 

hodnici i sali. Karbonatnite 

karpi vo RM, vo koi se razvieni 

pe{teri, osobeno se zastapeni 

vo planinskite masivi od Zapadna 

Makedonija i vo Povardarjeto. 

Speleolo{kite istraùvawa 

zapo~nuvaat me|u dvete svet- 

Pe{terata Pe{na 

PE[TERI 

ski vojni. Niv gi zapo~nuvaat Petar 

S. Jovanovi}, Stanko Karaman 

i Voislav Radovanovi}. Po 

Vtorata svetska vojna se intenziviraat 

speleolo{kite istraùvawa, 

a osobeno so formiraweto 

na Speleolo{koto dru{tvo na 

RM, koe dade isklu~itelen pridones 

vo zapo~nuvaweto na organizirana 

nau~noistraùva~ka dejnost. 

Pri toa najgolem pridones 

za uspe{ni nau~ni istraùvawa i 

propagirawa na pe{terite dadoa: 

Du{an Manakovi}, Risto Garevski, 

Trajan Petkovski, Josif Josifovski, 

Stanko Stankovski, 

Tome Andonovski, Dragan Kol~akovski, 

Ivica Milevski, poznatoto 

speleolo{ko dru{tvo „Peoni# 

od Skopje i dr. Spored genetskata 

klasifikacija pe{terite 

se delat na dve grupi: potkapini i 

vistinski pe{teri. Vistinski 

pe{teri se onie {to imaat dolgi 

i razgraneti pe{terski kanali 

koi se protegaat vo varovni~kite 

masi, a se nao|aat eden nad drug. 

So ogled na toa dali niz pe{terite 

protekuva voden tek ili ne, 

pe{terite se delat na re~ni i suvi. 

Vo formiraweto na pe{terite, 

pokraj hemiskata (karstna) 

erozija, u~estvuva i mehani~kata 

erozija na podzemnite re~ni tekovi. 

So hemiska erozija se pro- 

{iruvaat puknatinite vo karbonatnite 

masi, niz koi potoa prote~uvaat 

podzemni reki. Podzemnite 

reki, nosej}i izvesni koli- 

~ini na fluvijalen materijal - 

pesok, gi pro{iruvaat puknatinite 

i se formiraat pe{terski 

kanali. Vo RM se istraèni preku 

150 pe{teri. Pette najdolgi 

pe{teri vo RM se: Slatinski izvor 

vo Pore~je (1.100 m), \onovica 

(Ubavica) na planinata Bukovi} 

(1.010 m), Bela Voda kaj Demir 

Kapija (955 m), Dona Duka na 

@eden Planina (700 m), Alilica 

na planinata Bistra (590 m). 

LIT.: D. Manakovi}, Pe{teri vo Makedonija, 

„Geografski vidik#, kn. 1, Skopje, 

1970; T. Andonovski, Pregled na podzemnite 

karstni oblici vo SR Makedonija, 

IX jugoslovenski speleolo{ki kongres, 

1990. T. And. 

P 

1157

P PE[TERICA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

PE[TERICA (Prilep) ‡ naselba 

od raniot neolit i od rimskiot 

period. Rezultatite od istra- 

ùvawata, keramikata i kremenite 

i kamenite artefakti se datirani 

vo najranite fazi na mladoto 

kameno vreme, a se povrzuvaat 

so po~etocite na neolitizacijata 

na Pelagonija. Od rimskiot period 

se otkrieni ostatoci od villa 

rustica so cisterna i so arhitektonska 

dekorativna plastika. 

LIT.: B. Babi}, Pe{terica, Oreovac, Prilep – 

kasnoanti~ka vila i nekropola, IAP, 7, Beograd, 

1965, 131–133; B. Kitanoski – D. Simoska – 

J. Todorovi}, Pe{terica, IMAA, 6, Skopje, 

1980, 9–20. D. Z. 

Karta na oblasta Pierija 

PIERIJA (Pieria) ‡ anti~ka oblast 

vo Dolna Makedonija {to go 

opfa}ala tesniot primorski pojas 

po dolìnata na Termajskiot 

Zaliv, od utokata na r. Penej na 

jug, do ustieto na r. Halijakmon 

(Bistrica) na sever, a na zapad do 

planinata Olimp i Pieriskite 

Planini. Bila naselena so plemeto 

Pieri, a nejzin eponim e Pier, 

sinot na Makedon. Ptolemaj i 

Strabon pod Pierija go podrazbiraat 

celoto primorje do r. Aksij. 

Poznata e kako sveta oblast i tatkovina 

na muzite, kade {to pasele 

svetite kravi na Apolon ukradeni 

od maliot Hermes. Imala razvien 

gradski ìvot so golem broj gradovi 

kako: Metona, Pidna, Pimpleja, 

Lejbetra, Heraklejon, Fila 

i dr. Vo Pierija se nao|al i svetiot 

grad na Makedoncite Dion. 

IZV.: Titi Livi, Ab urbe condita libri, Lipsiae, 1906. 

LIT.: F. Papazoglu, Makedonski gradovi u 



PIJAVICA, KOWSKA (Haemopis 

sanguisuga L.) – prstenest crv 

od klasata 

pijavici. Poseduvavilici 

so koi ja 

pregrizuva 

koàta na doma}inot. 

Glavna hrana 

mu se crvite, 

polàvite i 

Kowska pijavica 

1158 

drugi sitni ìvotni, no se hrani 

i so krv od nosnata praznina i 

goltkata od kowite i govedata, 

kade {to se vovlekuva koga tie 

doa|aat na poilo. 


’rbetnite ìvotni, Skopje 1991. 

V. T. K. – M. Kr. 

PIJAVICA, MEDICINSKA 

(Hirudo medicinalis L.) – prstenest 

crv, pretstavnik od redot vili- 

~esti pijavici(Gnathobdelida).Prepoznatliva 

e 

po nadol`nite 

{ari so 

òlti i crveni 

petna na 

grbnata stra- 

Medicinska pijavica 

na od teloto. 

Dolga e oko- 

lu 5 cm. Ima predna i zadna pijavka. 

Vilicite se sostaveni od stotina 

zap~iwa so koi ja probiva 

koàta na doma}inot, pravi rani~ka 

i cica krv. Vo ranata na doma}inot 

ispu{ta supstancija – 

hirudin, koja go spre~uva zgrut- 

~uvaweto na krvta. Imeto go dobila 

po toa {to se koristela za 

lekuvawe razni bolesti u{te vo 

sredniot vek. [iroko e rasprostraneta 

na Mediteranot, no se 

sre}ava i vo Makedonija. 



V. T. K. – M. Kr. 

PIJAVICA, RIBJA (Piscicola 

geometra L.) – ril~esta pijavica. 

Poseduva dve pijavki, na predniot 

i zadniot 

kraj na teloto.Parazitira 

na koàta 

i na àbrite 

kaj ribite. 

Dostignuva 

golemina do 5 

cm. Kaj nas, 

Ribja pijavica 

naj~esto, go 

napa|a kra- 

pot; so svojata rilka se zaka~uva 

za nego i piej}i mu ja krvta, go iscrpuva. 

Rasprostraneta e vo reki 

i vo ezerata niz cela Evropa i vo 

Severna Azija. Od rodot Piscicola 

vo Ohridskoto Ezero se sre}ava 

endemi~niot vid Piscicola pawlowskii 

Sket. 



V. T. K. – M. Kr. 

PIJAVICI (Hirudinea) – prstenesti 

crvi so pijavki. Naseluvaat 

vodni ili suvozemni sredini 

kako grablivki ili paraziti. Vo 

svetot se poznati okolu 500 vidovi. 

Vo Makedonija se registrirani 

35 taksoni (29 vidovi i 6 podvidovi), 

od koi 11 se endemi~ni, 

ograni~eni glavno na Ohridsko- 

to Ezero. Najpoznati se: medicinskata, 

ribjata i kowskata 

pijavica. 

LIT.: Jonce Sapkarev, Die fauna Hirudinea 

Mazedoniens. Systematic und Okologie der Hirudinea 

des Prespa. Sees, Bull. Scient., Zagreb, 

1963, 8; Jon~e [apkarev, Sistematika i rasprostranjenje 

pijavica (Hirudinea) Makedonije, Biosistematika, 

Beograd, 1975, 1; Jon~e [apkarev, 

Zoologija na bez’rbetnite ìvotni, 

Skopje, 1991. V. T. K. – M. Kr. 

Mo{a 

Pijade 

PIJADE, Mo{a (îka Janko, 

Mladen, [iki) (Belgrad, 14. I 

1890 ‡ Pariz, 15. III 1957) ‡ slikar, 

politi~ar, naroden heroj na 

Jugoslavija, general na JNA, jugoslovenski 

dràvnik i redoven 

~len na SANU. Studiral slikarstvo 

vo Minhen i Pariz i kako 

honoraren profesor po likovno 

prestojuval vo Ohrid (1913‡1914). 

Kako ~len na KPJ (od 1920), so 

mali prekini, periodot od 

1925‡1941 g. go minal po zatvori. 

Vo zatvorot vo Sremska Mitrovica 

gi poddrùval makedonskite 

dejci vo nivnite nacionalni 

opredelbi. Bil ~len na CK na 

KPJ (od 1940), ~len na Vrhovniot 

{tab na NOVJ (od 1942) i delegat 

na Prvoto zasedanie na AVNOJ, 

a na Vtoroto zasedanie na AV- 

NOJ bil izbran za potpretsedatel 

na Prezidiumot. Po Osloboduvaweto 

bil ~len na CK i na 

Politbiroto na KPJ/SKJ. Na 

Pariskata mirovna konferencija 

(1946) ne go pokrenal re{avaweto 

na makedonskoto nacionalno 

pra{awe vo Egejskiot i Pirinskiot 


BIBL.: Slobodna Makedonija vo bratska 

demokratska zaednica na ju`noslovenskite 

narodi, Govori i statii, Skopje, 

1947, 142-151; Za pra{aweto na balkanskata 

federacija, Skopje, 1949; Slobodna 

Makedonija u bratskoj demokratskoj zajednici 

jugoslovenskih naroda, Makedonija od ustanka 

do slobode 1941–1945, Beograd, 1987, 

499–504. 

IZV.: Mo{a Pijade za slobodna Makedonija. 

Dokumenti, †Makedonija#, XXXIII, 

396, Skopje, 15. V 1944, 27; Dime Bojanovski-Dize, 

Se}avawa, AINI, Skopje; Mire 

Anastasov, Se}avawa, AINI, Skopje. 

S. Ml. 

PIKOLOMINI, Eneja Silvie 

(1650 ‡ Prizren, 10. XI 1689) ‡ 

avstriski general. Bil komandant 

na ju`noto krilo na avstris-


kata vojska vo Avstrisko-turskata 

vojna (1683-1699) pri nejziniot 

probiv kon Makedonija (1689). Vo 

toj pohod go zazel Skopje, vo koe 

vladeela ~uma, pa go opoàril 

(26. X 1689), po {to ja povlekol 

armijata kon Kosovo. A tokmu vo 

toa vreme ve}e zapo~nalo rasplamtuvaweto 

na Karpo{ovoto 

vostanie. 

LIT.: Du{anka [opova-BojaniÊ, Karpo- 

{ev pokret i izvori za wegovo prou~avawe, 

doktorska disertacija vo rakopis, vo 

bibliotekata na Katedrata za istorija na 

Filozofskiot fakultet vo Skopje; Aleksandar 

Matkovski, Otporot vo Makedonija 

vo vremeto na turskoto vladeewe, 

tom IV, Skopje, 1983. S. Ml. 

PILANA – proizvodstven kapacitet 

{to se sostoi od sklad za 

trupci, pilanska zgrada so sporedni 

prostorii i sklad za bi~ena 

gra|a. Vo pilanata se vr{i 

promena na formata i na dimenziite 

na osnovnata drvna surovina 

(pilanski trupci) po mehani~ki 

pat, so primena na tehnika na 

bi~ewe (razdeluvawe, reèwe). 

Promenata na formata i na dimenziite 

na pilanskite trupci 

se izvr{uva vo tehnolo{ki proces 

pri koj se koristat primarni 

i sekundarni pilanski rabotni 

ma{ini. Prvata grupa ma{ini ja 

so~inuvaat: gaterite i lentovidnite 

pili, a vo vtorata grupa vleguvaat 

glavno kru`ni, a poretko 

lentovidni pili. Krajniot proizvod 

se pilanskite sortimenti 

(bi~ena gra|a). Nivnoto proizvodstvo 

moè da bide standardno 

ili namensko. Vo sovremenite 

pilani tehnolo{kiot proces e 

napolno avtomatiziran i mehaniziran. 

B. Il. 

Albert 

Pilat 

PILAT, Albert (Albert Pilat) (2. 

XI, 1903 – 29. V 1974) – ~e{ki mikolog, 

koj gi obrabotuva vidovite 

sobirani od Makedonija od strana 

na botani~arot Vojteh Lindtner. 

Del od tie vidovi se novi za 

naukata. Poznat e po golem broj 

monografski dela i atlasi. M. Kr. 

PILI^KOVA, Sevim Hamdie 

(Sevim Piliçkova) (Skopje, 26. VIII 

1946) ‡ filolog, nau~en sovetnik 

(2000), istraùva~ na turskiot 

Sevim 

Pili~kova 

folklor i etnologija (1. VII 1977) 

i pove}egodi{en direktor na Institutot 


vo Skopje (29. V 2001‡). 

Zavr{ila gimnazija, Filozofski 

fakultet (Grupa angliski jazik 

i literatura so istorija na 

umetnost) i doktorirala na Filolo{kiot 


na tema „Osnovni tipovi anegdoti 

kaj Turcite od RM, so poseben 

osvrt na sovremenite zapisi# (24. 

XII 1991). Nejzin poseben interes 

za istraùvawe se narodnata proza 

i poezija, kratkite ànrovi, 

obi~aite i veruvawata kaj Turcite 

vo Makedonija. Imala studiski 

prestoi vo Ankara, Istanbul 

i Moskva. Bila pretsedatel na 

Sovetot na Institutot, pretsedatel 

na tradicionalniot Me|unaroden 

simpozium za balkanskiot 

folklor vo Ohrid, ~len na 

Rektorskata uprava na Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Metodij#, 

~len na INASEA (Me|unarodna 

asocijacija na antropolozite od 

Jugoisto~na Evropa). 

BIBL.: Makedonya Sossüalist Cumhuriyetinde 

za[azan Turklerin manileri / Maniwata kaj 

Turcite od SR Makedonija, Skopje, 1986; 

Prilog kon prou~uvaweto na narodnite 

poslovici kaj Turcite od SR Makedonija, 

Skopje, 1987; Narodnite prikazni na 

iselenicite od Republika Makedonija vo 

Republika Turcija, Skopje, 1992; Nasradin 

Oxa i Itar Pejo ‡ duhovni bliznaci, 

Skopje, 1996; Turski realisti~ni narodni 

prikazni od Republika Makedonija, 

tom I–II, Skopje, 1997; Turski humoristi~ni 

narodni prikazni vo funkcija na 

parodija, Skopje, 2000; Strukturata na 

turskite vol{ebni narodni prikazni, 

kniga 1 i 2, Skopje 2001; Naracija i realnost, 

Skopje, 2002; Nasraddin Hocaenin kiþiliði/Folklorniot 

lik na Nasradin Oxa, 

Skopje, 2003; 101 anegdota za Nasradin 

Oxa od Makedonija, Skopje 2004; Funkcijata 

na formulite vo turskite narodni 

prikazni, Skopje, 2005; Simbolikata na 

narativnite elementi vo turskite 

prikazni od Makedonija, Skopje, 2006. 







Skopje, 2000, 123-124 i 147. S. Ml. 

PINGOV, Vladimir (Veles, 1863 

‡ Solun, 29. IV 1903) ‡ gemixija, 

eden od solunskite atentatori. 

PINXUR 

Iznajmil du}an ‡ berbernica za 

kamuflaà na prokopuvaweto na 

podzemniot tunel do Otomanskata 

banka. Zaginal vo borba so osmanliski 

vojnici pri isplaniraniot 

obid da go krenat vo vozduh 

hotelot †Vardar#, zaedno so gemixijata 

Marko Bo{nakov. 

LIT.: D-r Krste Bitoski, Solunskite 

atentati 1903, INI, Skopje, 1985; Jovan 

Pavlovski, Gemixiite, †Matica makedonska#, 


Edna od najuspe{nite generacii makedonski pingpongari 

PING-PONGOT VO MAKEDO- 

NIJA. Otprvin se pojavuva kako 

zabava (1932), a nabrgu se organiziraat 

i natprevaruvawa (1934). 

Brojot na ekipite se zgolemuva, a 

aktivnostite se odvivale i za 

vreme na okupacijata (1941–1944). 

Bile formirani sekcii (od 1945) 

i posebni klubovi (od 1948). Bil 

osnovan i Pingpongarski sojuz na 

Makedonija (PSM, 1947). Prvoto 

Republi~ko prvenstvo bilo odr- 

àno vo Veles (1947). Pove}ekraten 

ekipen republi~ki prvak e 

†Rabotni~ki# od Skopje – za ma- 

ì (18 pati) i za èni (15), a poedine~no: 

Mile Petreski (11) i 

Marija Bulatovi} (sedumpati). 

PSM uspe{no organiziral me|urepubli~ki 

sredbi, me|unarodno 

Prvenstvo na Jugoslavija (1962), 

Balkansko prvenstvo (1968), natprevar 

pome|u Jugoslavija i Kina 

vo Skopje, Seniorsko poedine~no 

prvenstvo na Jugoslavija vo Kumanovo 

(1986), natprevar Jugoslavija 

‡ Polska vo Prilep i dr. 

LIT.: 50 godina Stolnoteniskog saveza Jugoslavije, 

Zagreb, 1978. D. S. 

Strahil 

(Stra{o) 

Pinxur 

PINXUR, Strahil (Stra{o) 

(psevd. Josif; Kamo) (Vata{a, 3. 

III 1915 ‡ Skopje, 4. I 1943) ‡ pravnik, 

nacionalen i komunisti~ki 

deec, prvoborec i naroden heroj. 

P 

1159

P PIONERSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Kako voen sirak, bil dràven pitomec 

vo Kraguevac, kade {to mu 

pristapil na komunisti~koto 

dvièwe, a potoa studiral na 

Pravniot fakultet vo Belgrad. 

Bil ~len na KPJ (1934), na Akcioniot 

odbor na studentite na 

Belgradskiot univerzitet, na 

Pokrainskiot odbor na makedonskite 

studenti (1936), eden od osnova~ite 

i sekretar na studentskoto 

Kulturno-prosvetno dru{tvo 

†Vardar# vo Belgrad, eden od 

osnova~ite na MANAPO i na 

Studentskata kolonija vo Ohrid, 

poradi {to bil progonuvan i apsen. 

Po vra}aweto vo Makedonija 

(1938) dejstvuval vo Tikve{ijata, 

a po Aprilskata vojna (1941), kako 

~len na Plenumot na PK na 

KP vo Makedonija, do{ol vo sudir 

so stavovite na Metodija [atorov‡[arlo. 

Bil ~len na Pokrainskiot 

voen {tab (od septemvri 

1941, podocna G[ na NOV i 

POM), ~len na PK na KPJ za Makedonija 

(od januari 1942). Vo otsustvo 

bil osuden, potoa uapsen 

od bugarskata policija vo Veles 

(kon krajot na 1942) i po podolgo 

ma~ewe ubien vo Skopskiot zatvor, 

zaedno so narodniot heroj 

Mir~e Acev. Proglasen e za naroden 

heroj na Jugoslavija (29. VII 

1945). 

IZV.: Dnevnikot na Stra{o Pinxur. 

Priredil Jovan Popovski, Skopje, 1976. 

LIT.: Kole â{ule, Naroden heroj Stra- 

{o Pinxur, Skopje, 1951 i 1959; Jovan 

Bo{kovski, U{te edna{ okolu monografijata 

za Stra{o Pinxur, †Sovremenost#, 

II, 1–2, Skopje, 1952, 107–110; Lazo 

Mojsov, Stra{o Pinxur, êtirieset godini 

1941–1945, kn. 7, Skopje, 1963, 731– 

733; T(rpko) Pangovski, Kon biografijata 

na Stra{o Pinxur, †Istorija#, IV, 1, 

Skopje, 1968, 87–89; Jovan Popovski, Edna 

mladost, Stra{o Pinxur, Skopje, 1969; 

Istaknat borec za pravata na narodot. 

êtirieset godini od ubistvoto na Mir- 

~e Acev i Stra{o Pinxur, †Makedonija#, 

XXX, 357, Skopje, 1983, 5; Tikve{ijata vo 

NOV 1941–1945. Stra{o Pinxur, naroden 

heroj. (Materijali od nau~niot sobir 

odràn na 21 i 22 juni 1982 god. vo Kavadarci 

i Trkaleznata masa za Stra{o Pinxur 

odràna na 13 septemvri i 18 oktomvri 

1984 god. vo Skopje, Kavadarci-Negotino, 

1985. S. Ml. 

PIONERSKA ORGANIZACI- 

JA – v. Detski organizacii. 

PIPEK, Oldìh (Praga, ê{ka, 

18. I 1929 – Skopje, 5. IV 1980) ‡ dirigent. 

Diplomiral na Pra{kiot 

konzervatorium. Rabotel kako 

dirigent vo pove}e operski teatri 

vo Polska (Liberec, Katovice, 

Vroclav) i vo ê{ka (Praga, 

Brno). Vo Operata na MNT rabotel 

od 1969 do 1980 g. i na nejzinata 

scena postavil i dirigiral pove}e 

operi (Prodadena nevesta, 

Aida, Toska, Rusalka, Trubadur, 

Albert Hering). Izvesen period 

bil i dirigent na Kamerniot or- 

1160 

Oldìh 

Pipek 

kestar na MRTV. Gostuval vo Germanija, 

Polska, Romanija. Vo rabotata 

se odlikuval so visoki 

profesionalni barawa, poseduvaj}i 

isklu~itelno silna memorija. 

F. M. 

PIPEREVSKI, Boro Manev 

(Strumica, 16. I 1946) – matemati- 

~ar, red. prof. (1996) na ETF. 




na temata „Polinomni re{enija 

na edna klasa linearni diferencijalni 

ravenki i nivna primena#. 

Objavil nau~ni trudovi od 

oblasta na diferencijalnite ravenki. 

Bil pretsedatel na SDMI 

pove}e mandati. 

LIT.: Razvoj i sostojba na matemati~kite 

nauki vo SR Makedonija, MANU, 

1987; BU br. 794/’02. N. C. 

PIPERKA (Capsicum annuum L.) 

– vo na{i uslovi ednogodi{no 

rastenie. Mnogu stara kultura, 

poteknuva od Ju`na Amerika. Pi- 

Crveni piperki 

Boro 

Piperevski 

perkata e edna od vode~kite proizvodi 

vo svetot i kaj nas. Se odgleduva 

zaradi plodovite {to se 

konsumiraat vo nezrela ili zrela 

sostojba, sveì, preraboteni i 

konzervirani. Posebni sorti se 

odgleduvaat za melen crven piper 

kako za~in vo raznovidni jadewa. 

Plodovite se bogati so mineralni 

materii (0,50–0,60%), organski 

kiselini (0,10–0,20%), {e}eri 

(3–5%) i vitamini (A, B 1 , B 2 i 

S, 3–4 pati pove}e od limonot). 

Toploqubivo rastenie, intenzivno 

raste i se razviva pri temperatura 

od 22–28 o S. Kaj nas uspe{no 

se odgleduva vo pove}e reoni 

na povr{ina od 8.500–9.000 

ha, so vkupno proizvodstvo od 

okolu 110.000 t. Vo proizvodstvoto 

se zastapeni golem broj sorti, 

grupirani vo var. grossum ({irokoplodni: 

gambi, baburi i srcevidni); 

var. longum (konusovidni, 

kamovidni i rogovidni) i var. 

shipca (sitnoplodni, prete`no luti). 

Proizvodstvoto se odviva na 

otvoreno i vo za{titeni prostori, 

so soodvetni sorti. D. J. 

PIPERKATA, Jordan – v. Siljanov–Piperkata 

Jordan. 

PIR (Pyrros) (317‡272 pr.n.e.) ‡ 

epirski vladetel, makedonski 

kral (288/7 pr.n.e.), so poteklo od 

aristokratskiot rod na Ajakidite. 

Otkako tatko mu bil simnat 

od prestolot, Pir go pominal 

detstvoto na dvorot na ilirskiot 

kral Glaukija, a potoa kaj Antigon 

Monofthalm i sin mu Demetrij 

Poliorket. Edno vreme minal 

kako zalo`nik kaj Ptolemaj I Soter 

vo Egipet. Otkako go simnal 

od prestolot na Epir uzurpatorot 

Neoptolem, ja zacvrstil svojata 

vlast vo Epir (295 pr.n.e.). 

Vo vojnata me|u Kasandar i Demetrij 

Poliorket uspeal da go 

zavladee zapadniot del, a potoa i 

celata Makedonija (287/4 pr.n.e.). 

Gi pomagal Grcite na jugot na 

Italija i Sicilija vo vojnata 

protiv Rim i Kartagina, izvojuvaj}i 

pobeda najprvin kaj Herakleja 

(280 pr.n.e.), a potoa kaj Auskulum 

(279 pr.n.e.) pretrpel golemi 

zagubi, pa ottuka poteknuva 

izrekata †Pirova pobeda# – za 

skap uspeh {to ne se isplatuva. 

Po porazot vo bitkata kaj Benevent 

na Sicilija (275 pr.n.e.) se 

vratil vo Epir. Go napadnal makedonskiot 

kral Antigon II Gonata, 

navleguvaj}i vo Ajga (274 

pr.n.e.), kade {to im dozvolil na 

svoite keltski platenici da ja 

ograbat kralskata nekropola. Zaginal 

vo Argos, vo obid da go vrati 

na vlast spartanskiot basilej 

Kleonim. 


period, Skopje, 1995. K. M.-R.


PIRAJHME (Pyraihmes) (XII v. 

pr.n.e.) - pajonski kral, u~esnik i 

voda~ vo Trojanskata vojna. Kako 

sojuznik na Troja, gi predvodel 

Pajoncite so krivi lakovi i borci 

na koli, od gradot Amidon, od 

dolniot tek na r. Aksij (Vardar). 

Bil ubien od Patroklo, a po negovata 

smrt voda~ na Pajoncite 

pod Troja stanal Asteropaj. 

IZV.: Herodoti, Historia, Oxonii, 1927; Strabonis, 

Geographica, Lipsiae, 1895-1913. 

LIT.: E. Petrova, Pajonija, Skopje, 

1999. K. M.-R. 

PIRIN – visoka planina vo Pirinskiot 

del na Makedonija, Republika 

Bugarija. Se protega vo 

pravec severozapad–jugoistok, 

me|u dolinite na rekite Struma 

i Mesta i kotlinite po niv, so 

dolìna do 70 km, a sredna {iro- 

~ina od 30–35 km. Pripa|a na Rodopskata 

masa, koja pretstavuva 

najstaro kopno na Balkanskiot 

Poluostrov. Tektonskite dvièwa 

so koi bila zafatena ovaa 

planina uslovile da bide izdignata 

i rasednata kako tipi~en 

horst. So prevalot Predel (1.140 

m) i dolinata na Gradevska Reka, 

na sever e odvoena od planinata 

Rila, a so Parilskiot Preval 

(1.170 m) i dolinite na rekite Gole{evska 

i Burovica na jug, e odvoena 

od planinata Slavjanka. 

Vkupnata povr{ina na Pirin e 

1.210 km², a srednata viso~ina e 

1.033 m. Geolo{kiot sostav e 

pretstaven so kristalesti {krilci, 

gnajs, mermeri, graniti i dr. 

Golemite rasedni linii od zapad, 

istok i sever ja ograni~uvaat nejzinata 

periferija. Morfografski, 

Pirin se deli na tri dela: 

Severen – visok, Sreden i Juèn 

– nizok. Po svojot oblik, Sreden 

i Juèn Pirin mnogu li~at eden 

na drug, taka {to vo sporedba so 

Severen Pirin postojat golemi 

Planinata Pirin 

razliki. Severen Pirin se protega 

od prevalot Predel (1.140 m) 

na sever, do Todorova Poljana 

(1.883 m) na jug. Najvisokite delovi 

se varovni~ki. Vo ovoj del se 

izdigaat najvisokite i najpoznatite 

vrvovi: Vihren (2.914 m), najvisok 

vrv, Kutelo (2.908 m), Banski 

Suvodol (2.884 m). Sredniot 

Pirin na jug se protega do Popskiot 

Preslap. Ova e najmal del 

po povr{ina, a istovremeno i ponizok 

del od Severen Pirin so 

najvisok vrv Oreljak (2.099 m). 

Juèn Pirin zafa}a pogolema 

povr{ina od Severen. Toj e najnizok, 

a najvisok vrv e Sve{nik 

(1.975 m). Vo pleistocenot visokite 

delovi na Severen Pirin 

(nad 2.000 m) bile zafateni so 

glacijacija, taka {to kako posledica 

ima pojava na glacijalni oblici: 

cirkovi, valovi, moreni i 

dr. Vo cirkovite se formirani 

golem broj glacijalni ezera. Osobeno 

se poznati Bjanderi{kite i 

Vlahinskite ezera, Vasila{kite 

i dr. Me|u niv najgolemo e Popovo 

Ezero, a na najgolema viso~ina 

(2.700 m) e Poleànskoto Ezero. 

Pritokite na Struma i Mesta 

dlaboko se vse~eni po planinskite 

strani, pri {to im davaat rebrest 

izgled. Pirinskite {umi, 

visokoplaninskite pasi{ta i 

raznovidnite geomorfolo{ki 

oblici pretstavuvaat vistinska 

osnova za razvoj na turizmot. 

LIT.: Dinev L, Mi{ev K., BÍlgari®, 

kratka geografi®, „Nauka i izkustvo#, 

D®ràvno izdatelstvo, Sofi®, 1980. 

T. And. 

PIRINSKI, Geo (Georgi) – v. 

Zajkov, Georgi Nikolov. 

„PIRINSKI GLAS# (Gorna 

Xumaja, 29. XII 1937 ‡ 1. I 1941) ‡ 

vesnik, informaciski prosvetno-kulturen 

i stopanski organ. 

Direktor bil Petar Dimitrov, a 

PISARI 

go ureduvale Kiril Damjanov Kolarov 

(glaven urednik) i prezviterot 

Javorski. Objaveni se vkupno 

96 broja. Bil rasprostranuvan 

vo Gorna Xumaja, Nevrokop, Petri~, 

Razlog i Sv. Vra~. 



po~etoci do 1945 godina), Skopje, 1980, 376; 

D-r Boro Mokrov – M-r Tome Gruevski, 


(1885–1992), Skopje, 1993, 93–94. S. Ml. 

Petre 

Piruze- 

Majski 

PIRUZE-MAJSKI, Petre (Ohrid, 

5. V 1907 – Ohrid, 12. I 1980) – 

makedonski revolucioneren deec, 

aktivist na studentskoto i komunisti~koto 

dvièwe na Pravniot 

fakultet vo Belgrad, organizator, 

borec i komandant vo 

NOB. Advokatski pripravnik vo 

Ohrid, ~len (1941) i prv sekretar 

na KP vo gradot, organizator na 

osloboditelnoto dvièwe vo Debarca. 

Komandant na II operativna 

zona i rakovoditel na NOB vo 

Zapadniot del na Makedonija. 

^len na G[ na NOV i POM i izbran 

delegat na II zasedanie na 

AVNOJ; ~len na Inicijativniot 

odbor za svikuvawe na Prvoto zasedanie 

na ASNOM, delegat na 

Prvoto zasedanie i ~len na Prezidiumot 

na ASNOM i prv poverenik 

(minister) za pravosudstvo 

na Makedonija (1944–1945). ^len 

na Komisijata za izrabotka na 

makedonskata azbuka (1944). Nositel 

na partizanska spomenica 

1941. Po formiraweto na Makedonskata 

vlada, ispraten za sudija 

na Vrhovniot sud na Jugoslavija 

vo Belgrad (1946–1950), no obvinet 

za informbirovski pozicii, 

bez sudska odluka, e ispraten 

na Goli Otok (1950–1954). Potoa 

napolno degradiran, raboti kako 

pravnik vo Sojuznata uprava za 

veterinarstvo vo Belgrad i duri 

vo 1970 g. e vraten vo ~lenstvo vo 

KPM. Politi~ki diskreditiran, 

kako penzioner umira vo rodniot 

grad. 

LIT.: Petre Piruze-Majski. Vreme, ìvot, 

delo (1907–1980), Skopje, 1997. Bl. R. 

PISARI ‡ knièvni dejci od 

srednovekovjeto, tvorci na mnogubrojni 

bogoslu`beni knigi 

{to se pi{uvale vo crkvite i vo 

P 

1161

P PISMO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

manastirite so koi kako mreà 

bila pokriena celata teritorija 

na Makedonija. Poradi svojata 

skromnost, pisarite naj~esto ne 

go zabeleùvale svoeto ime, no 

ima i isklu~oci, pa moème da gi 

navedeme imiwata na gramatik 

Georgi, pop Dobromir, pop Jovan, 

pop Dobrej{o, Dragan, Dobrijan, 

Josif, Tihota i Beloslav, Nikola 

Brata, pop Mihail, Stanislav, 

Vladislav Gramatik, Dimitar 

Kratovski, Joan Kratovski, Visarion 

Debarski, Pahomij Slep- 

~enski i mnogu drugi. V. D. 

PISMO – sredstvo za komunikacija 

preku uslovni pismeni znaci. 

Poradi ograni~enite mo`nosti 

na ~ove~kiot um da pameti 

dolgo s¢, lu|eto barale sredstvo 

kako da za~uvaat to~ni podatoci 

za razni predmeti i nastani i da 

im gi predavaat na drugi prostorno 

i vremenski oddale~eni lica. 

Na pove}e mesta vo svetot (Mesopotamija, 

Kina, Egipet, Sredna 

Amerika i dr.) bile oformeni 

razli~ni pismeni sistemi postepeno, 

po~nuvaj}i od otisoci na 

figuri i crteì na predmeti, lica, 

ptici i ìvotni do prosti 

znaci za slogovi i glasovi, pri 

{to sekoga{ znacite za brojki 

im prethodele na znacite za bukvi 

i zborovi. Najgolemo sovr{enstvo 

e postignato vo azbu~noto 

pismo, kade {to samo so 25-35 znaci 

moè da se zapi{e sekakov 

zbor. Prva takva konsonantska 

azbuka izmislile fenikiskite 

trgovci na Mediteranot. Grcite 

ja usovr{ile nivnata azbuka so 

dodavawe znaci i za vokalite, a 

1162 

6 

7 

potoa taa bila pozajmuvana so pove}e 

ili pomalku adaptacii i za 

drugi jazici (etrurski, latinski, 

slovenski i dr.). Taka se usovr{uval 

i materijalot vrz koj se pi- 

{uvalo: glineni plo~ki, koski, 

kamen, palmovi lisja, iverki 

(osobeno od buka), papirus, pergament 

do hartija i kompjuterski 

(elektronski) zapisi. 

Vo anti~ko vreme s¢ do XV v. se 

pi{uvalo vo centralniot del na 

stranicata, taka {to otstrana da 

ostanat {iroki belini (sholii 

ili margini), na koi ~itatelot 

1 2 3 

8 9 

PISMA: 1.Sumersko, 2. Egipetsko, 3. Kinesko, 4. Kritsko-mikensko linearno B, 5. Sanskritsko, 

6. Latini~no, 7. Arapsko, 8. Glagolica, 9. Kirilica 

moèl da zapi{e svoi zabele{ki. 

So toa zapo~nal pozasilen 

progres na {kolstvoto i naukata. 

Knigite prvin se {irele preku 

prepisi. Pobogati trgovci snabduvale 

materijal za pi{uvawe 

(papirus, pergament, pa i hartija 

i dr.), najmuvale pismeni lu|e 

(obi~no robovi), eden go ~ital 

tekstot glasno, a drugite zapi{uvale 

i odedna{ se dobivale pove- 

}e primeroci (copia). Srednovekovnite 

rakopisi, osobeno onie 

so sve~eni i sve{teni tekstovi, 

bile umetni~ki ukrasuvani vo 

po~etnite bukvi (inicijali), vo 

po~etokot i krajot na tekstot so 

viwetki, zastavki i sceni opi{ani 

vo tekstot, kako i so ukrasi od 

bilniot i ìvotinskiot svet. 

So {ireweto na pismenosta se 

zgolemuvala potrebata i od pogolem 

broj knigi, zaradi {to bilo 

pronajdeno pe~atarstvoto. Pe~ateweto 

knigi bilo izmisleno 

pred pove}e od 1000 godini na Dale~niot 

Istok (Kina, Koreja), no 

s¢ do XV v. toa ne bilo prisposo- 

5 

4 

beno za evropskite pisma. Vo XV 

v. germanskiot zlatar J. Gutemberg 

napravil drven mehanizam za 

pe~atewe tekstovi so evropski 

azbuki. I ovaa tehnika s¢ pove}e 

se usovr{uvala. Drveniot mehanizam 

bil zamenet so potraen, èlezen. 

Ra~nite slaga~nici so oddelno 

izlieni matrici vo razli- 

~en vid i golemina (verzal, garmond, 

petit itn.) do skoro se upotrebuvaa 

zaedno so ma{inskiot linotip 

i monotip, a od krajot na 

XX v. tie se zameneti so kompjuterska 

(elektronska) tehnika so 

brza i ogromna produkcija na pe- 

~ateni i ilustrirani tekstovi. 

Glinenite plo~ki pi{uvani so 

isto~ni klinopisi i mediteranski 

silabari, podredeni vo ko{nici 

ili gipseni sandaci, bile 

skladirani vo oddelni prostorii 

na klupi i polici so oznaki na 

nivnata sodrìna. Tekstovite 

pi{uvani na papirus, na pergament, 

pa i na hartija vo rolni ili 

kodeksi (knigi) bile skladirani 

na raftovi. Vo anti~ko vreme 

najbogat fond so preku 400.000 dela 

bil smesten vo pro~uenata 

Aleksandriska biblioteka. Vo 

sovremenive golemi biblioteki 

ve}e ne se brojat knigite, a se merat 

polnite raftovi so milji i 

kilometri. Vo Britanskata biblioteka 

ima preku 330 km dolgi 

raftovi samo so knigi, a posebno 

se ~uvaat rakopisi, dnevni vesnici, 

geografski karti, muzi~ki 

partituri, zvu~ni zapisi i dr. 

Najnovite elektronski zapisi na 

tekstovi i dr. audio-vizuelni sodrìni 

vo mnogu pogolem obem se 

~uvaat na minimalen prostor. 

LIT.: Denise Schmandt-Besserat, Before Writing, 

I-II (From Counting to Cuneiform), Austin, 

University of Texas Press, 1992; How Writing 

Came About, University of Texas Press, Austin, 

1996; P. Hr. Ilievski, Pojava i razvoj na 

pismoto, So poseben osvrt kon po~etocite 

na slov. pismenost, MANU 2001, II revid. 

izd. 2006; R. Bugarski, Pismo, prevod 

na maked., Sk. 2001; K. Brukfild, Svet 

pismenosti, prevod na srpski, Beograd 

2005. P. Hr. Il. 

PI[TARKI (Apodidae) – familija 

relativno mali ptici od redot 

na dolgokrilni ptici (Macrochires), 

od 


se registrirani 

dva vida: 

obi~na pi{tarka 

(Apus 

apus) i golema 

pi{tarka 

(Apus melba). 

LIT.: Birds in Eu- 

Pi{tarka 

rope: population estimates, trends and conservation 

status, „BirdLife International Conservation 

Series#, 12, Cambridge, 2004; C. Harrison, An Atlas 

of the Birds of the Western Palaearctic, Glasgow, 

1982. Sv. P. – V. Sid.


Vlo|imje` 

Pjanka 

PJANKA, Vlo|imje` (Wqodzimierz 

Pianka) (Volomin kraj Var{ava, 

Polska, 8. VIII 1937) ‡ polski 

lingvist, slavist, makedonist, 

~len na MANU nadvor od rabotniot 

sostav (1997), prv lektor po 

polski jazik na Univerzitetot vo 

Skopje. Avtor na dve va`ni onomasti~ki 

monografii. 

BIBL.:Toponomastika na ohridsko-prespanskiot 

bazen, Skopje 1970 i Macedovskie 

imiona osobowe kotliny Azot, Warszawa 1975; 

Makedonsko- polski i polsko-makedonski 

re~nik (Var{ava – Skopje 1990, koavtori 

Vidoeski, Topoliwska); U~ebnik po polski 

jazik – gramatika so ve`bi i re~nik, 

Skopje 1971; brojni statii posveteni na 

gramatikata na makedonskiot jazik. Z. T. 

Ilija 

Plavev 

PLAVEV, Ilija (Veles, 1867 ‡ 

Belgrad, 1940) ‡ socijalisti~ki i 

komunisti~ki deec. Kako rabotnik 

vo Sofija, se priklu~il kon 

socijalisti~koto dvièwe. Podocna 

se vratil vo Veles (1902), a 

potoa se preselil vo Skopje 

(1905), kade {to stanal ~len na 

edna Socijalisti~ka grupa. Bil 

~len na Narodnata federativna 

partija. Prifa}aj}i go komunisti~koto 

dvièwe, stanal blagajnik 

na Skopskata organizacija na 

KPJ i potoa prv potpretsedatel 

na PK na KPJ za Makedonija. Po 

Obznanata, vo materijalna kriza, 

se preselil vo Belgrad. 

IZV.: Rosa Plaveva, Kratki bele{ki od 

mojot ìvot, 1–26 + 34, AINI ‡ Skopje, 

Sl. IV 170, inv. br. 203/67; Todor G. Zografski 

‡ Dim~e A. Zografski, KPJ i 

VMRO (Obedineta) vo Vardarska Makedonija 

vo periodot 1920-1930, INI, 


PLAVEVSKI, Lazo (Skopje, 18. 

XI 1954) ‡ karikaturist. Zna~aen 

po toa {to jazikot na karikatu- 

Lazo Plavevski:, karikatura †Bez zborovi# 

rata go tretira kako umetni~ka 

disciplina, a ne samo kako ilustracija. 



(1978). So karikaturata se zanimava 

od 1970 g., a podocna so mailart, 

dizajn i detski crteì (Nema 

kniga, 1995; Crteì za Jane i 

Cena, 1995; Karti~ki – Miroslav 

Gr~ev i Lazo Plavevski, 2001). 

Z. Al.-B. 

PLAVU[ – niska planina {to 

se prostira vo sredi{niot del na 

RM, a pretstavuva prodolènie 

na Grade{ka Planina, so pravec 

na protegawe sz–ji. Najvisoka 

to~ka e kotata 997 m. Sostavena e 

od amfiboliti, kristalesti 

{krilci i kvarciti. Osamenite 

i niski vrvovi zavr{uvaat so sivi 

varovnici. Planinskite strani 

sprema Kriva Lakavica i Bela 

Reka se terasirani i disecirani 

so abrazioni i fluvijalni 

procesi. T. And. 

PLAKAT ‡ oglas na yid ili na 

drugi javni mesta, kako sredstvo 

za vizuelna komunikacija, no i za 

ekonomski, politi~ki, kulturen, 

sportski i drug vid publicitet. 

Vo RM po 1945 g. plakatot bil 

naglasena forma za javna komunikacija, 

kako povik do gra|anite 

ili kako sredstvo za afirmirawe 

i najava na javni nastani. So svojot 

specifi~en vizuelen jazik, 

Plakat: Stop za vizniot reìm 

PLANARI 

plakatot e predizvik i za poznati 

likovni umetnici (D. Avramovski‡Gute, 

D. Kondovski, K. 

Tan~ev, V. Boroevi}, D. Markovi}, 

Q. Serafimovski). Al. Cv. 

PLAKENSKA PLANINA 

(PROSTRANSKA PLANINA) 

– srednovisoka planina so dinarski 

pravec na protegawe sz–ji. 

Najvisok vrv e Plake (1.999 m), 

po koj{to nekoi ja narekuvaat 

Plakenska Planina, a visok e i 

vrvot Kowarnik (1.919 m). Vo isto~noto 

podno`je se nao|a s. 

Prostrane po {to se narekuva i 

Prostranska Planina. Se protega 

pome|u dolinata na Boi{ka 

Plakenska Planina 

Reka i Demir Hisar na istok i 

kotlinata Debarca na zapad. 

Sprema jug biloto na Plakenskata 

Planina prodolùva vo Bigla 

Planina. Geolo{kiot sostav e 

pretstaven so kristalesti {krilci 

preku koi leàt trijaski varovnici. 

Sprema zapad te~at Golema 

i Koselska Reka, a sprema 

istok Prostranska, Virovska Reka 

i Golema~a, pritoka na Boi{ka 

Reka. Planinskite strani se 

pod {uma, a visokite delovi pod 

planinski pasi{ta. T. And. 

PLANARII (Tricladida) – spleskani 

trep~esti crvi. Imaat elipsovidenoblik 

na teloto 

i trigrano 

crevo. @iveat 

vo kopneni 

vodi, se 

sre}avaat vo 

morski, a ima 

i takvi {to 

Bela planarija 

P 

naseluvaat 

vla`ni mes- 

ta, kori od drvja, pod kamewa. Vo 

Makedonija najpoznata e belata 

planarija (Dendrocoelum lacteum 

O.F. Müll.), koja{to e spleskan 

crv, relativno krupen vid, dolg 2- 

3 cm. Vo Makedonija naseluva 

kopneni vodi, izvori, reki i ezera. 

Ohridskoto Ezero, kako poseben 

ekosistem, e bogato so endemi~ni 

planarii (25 vidovi) od 

rodovite Dendrocoelum i Phagocata, 

koi go naseluvaat sublitoralot 

na Ezeroto. 

1163

P PLANINARSTVOTO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 



V. T. K. – M. Kr. 

Planinarskiot dom †Kopanki# na Pelister 

PLANINARSTVOTO VO MA- 

KEDONIJA – se javuva vo Skopje 

i Bitola vo po~etokot na HH v. 

Planinarski sekcii na nekoi turisti~ki 

organizacii bile osnovani 

vo Skopje, Bitola, Tetovo, 

Prilep, Ki~evo, Veles, [tip, 

Ko~ani i vo drugi gradovi (1927– 

1941). Podocna nekoi od niv prerasnale 

vo posebni planinarskoskija~ki 

dru{tva. Taka se izgradeni 

i {est planinarski domovi 

(1930–1941). Po Osloboduvaweto 

se osnovaat planinarski dru{tva. 

Planinarskoto dru{tvo na 

~elo so generalot Mihajlo Apostolski 

i potpretsedatelot Dare 

Xambaz e formirano vo Skopsko 

(1944). Nabrgu bil formiran Odbor 

pri FISOM (1946), potoa 

Planinarski sojuz na Makedonija 

(PSM, 1948), koj imal 62 dru{tva 

so 26.000 ~lenovi i 26 planinarski 

ku}i so 950 legla (1975). PSM 

osnoval Gorska slu`ba za spasuvawe 

(1950), organiziral kursevi 

za osposobuvawe kadri, markacija 

na planinarskite pateki, orientacioni 

natprevari, pohodi, 

planinarski turi, sletovi, u~estvo 

vo [tafetata na mladosta, 

vo alpinisti~ki i speleolo{ki 

ekspedicii i vo osvojuvawe na 

Mont Everest (1984– 1989). Planinarskata 

federacija na Makedonija 

(od 2002) ima odbori za 

planinarewe, iska~uvawe, alpinizam 

i speleologija. 




PLANINSKA DIVIZIJA vo 

Bugarskata armija vo Prvata 

svetska vojna (1916 – 1918) – formirana 

vo Makedonija od [tabot 

na VMRO, po naredba na germanskata 

i bugarskata Glavna komanda, 

izdadena na Aleksandar Protogerov 

(22. X 1916). Regrutite 

bile mobilizirani glavno od Zapadna 

Makedonija, od Skopje i od 

Pri{tina. [tabot se nao|al vo 

Skopje, a podocna e prefrlen vo 

Ohrid. Formaciskiot sostav bil 

od tri polka so po dva bataljona. 

Brojnata sostojba na divizijata 

1164 

bila: 3.330 Makedonci, 1.200 Turci 

i 1.200 Albanci. Vkupno 5.730 

lica. 

LIT.: DimitÍr Min~ev, U~astieto na 

naselenieto ot MakedoniÔ v BÍlgarskata 

armiÔ prez pÍrvata svetovna voŸna 

1914‡1918, SofiÔ, 1994. V. St. 

Crkvata †Sv. Nikola# vo s. Plasnica, Brodsko 

PLASNICA – selo vo Brodsko. 

Se nao|a vo severnoto podno`je 

na Bu{eva Planina, od desnata 

strana na r. Treska, na nadmorska 

visina od okolu 660 m. So regionalen 

pat e povrzano na istok so 

Makedonski Brod, a na zapad so 

Ki~evo. Ima 2.288 `. Torbe{i, 

koi, spored novata statistika, se 

registrirani kako †Turci#. Naselenieto 

se zanimava glavno so 

odgleduvawe tutun. Toa e sedi{te 

na op{tina {to zafa}a povr{ina 

od 5.444 ha, so 4 naseleni mesta, 

vo koi ìveat 4.545 `. Postoi 



Platan (javor, ~inar) 

PLATAN (JAVOR, ÎNAR) 

(Platanus orientalis L., fam. Platanaceae) 

– arealot mu se protega od 

Balkanot, preku Mala Azija, do 

Himalaite. Golemo drvo, so mnogu 

{iroka kruna; korata mu e 

plo~esto ispukana, svetlosiva. 

Listot e prost, dlaboko vreàn 

na 5–7 dela, so klinovidna osnova 

i so dolga dr{ka. Cvetovite se 

dvopolni, sobrani vo top~esti 

socvetija (po 2–8) na zaedni~ka 

dr{ka. Top~estite soplodija, otkako 

}e sozreat, se raspa|aat. 

Zastapen e vo krajre~nata rastitelnost 

na r. Vardar i po negovite 

pritoki. Al. And. 

PLATEN BILANS NA RM – sistematski 

pregled na ekonomskite 

transakcii na RM so svetot vo 

tekot na edna godina. Platnobilansnata 

statistika se podgotvuva 

vrz osnova na metodologijata 

na MMF, a za sostavuvawe i sledewe 

na izvr{uvaweto na platniot 

bilans e nadle`na NBRM. 

Transakciite vo platniot bilans 

se grupirani vo tri osnovni 

dela: 1) tekovna smetka, 2) kapitalna 

i finansiska smetka i 3) 

gre{ki i propusti. Ponatamu, 

tekovnata smetka se sostoi od ~etiri 

podbilansi: stoki, uslugi, 

dohod i tekovni transferi. Vo 

ramkite na podbilansot stoki se 

registrira makedonskiot uvoz i 

izvoz na stoki, koi se prikaàni 

na f.o.b. osnova. Vo podbilansot 

uslugi se opfateni uvozot i izvozot 

na razli~ni vidovi uslugi, 

kako: transport, turizam, telekomunikaciski 

uslugi, investicioni 

raboti, osiguruvawe, delovni 

uslugi itn. Podbilansot 

dohod gi sistematizira site 

transakcii me|u Makedonija i 

svetot vrz osnova na priliv i odliv 

na plati na vrabotenite, dobivka 

od investiciite, dividendi, 

kamati na zaemi i na krediti 

itn. Podbilansot tekovni transferi 

gi opfa}a prilivot i odlivot 

na oficijalni i privatni 

transferi. Prvite naj~esto se 

odnesuvaat na pomo{ta {to ja dobiva 

Makedonija od stranski dr- 

àvi i od me|unarodni organizacii, 

izrazena vo pari i vo stoki, 

dodeka vtorite opfa}aat doznaki 

od stranstvo, otkup i proda`ba 

na stranski efektivni pari 

vo menuva~nicite, kako i renti, 

penzii, invalidnini itn. Vo kapitalnata 

i finansiskata smetka 

se registriraat site kapitalni 

transferi i finansiski 

transakcii me|u Makedonija i 

svetot. Najva`ni stavki vo ovaa 

smetka se: direktnite investicii, 

portfolio investiciite, 

trgovskite krediti, zaemite, valutite 

i depozitite i bruto oficijalnite 

rezervi. Direktnite 

investici gi opfa}aat vlogovite 

na stranskite fizi~ki i pravni 

lica vo makedonskata ekonomija, 

t.e. na doma{nite fizi~ki 

i pravni lica vo stranstvo, izrazeni 

vo stoka i vo pari. Trgovskite 

krediti odobreni vo stranstvo 

i primeni od stranstvo ja 

pretstavuvaat razlikata me|u 

fizi~kata razmena na stoki me|u 

Makedonija i svetot i izvr{eni-


Platen bilans na Republika Makedonija, 1993-2007 (vo milioni dolari) 

te pla}awa za niv. Vo kategorijata 

zaemi se prikaùvaat koristeweto 

i obvrskite za otplata na 

glavninata po srednoro~ni i 

dolgoro~ni zaemi i krediti. 

Stavkata valuti i depoziti se 

odnesuva na promenata na deviznite 

sredstva i na deviznite obvrski 

na monetarnata vlast, komercijalnite 

banki i naselenieto. 

Kako sostaven del na kapitalnata 

i finansiska smetka se prikaàni 

i promenite na sostojbata 

na oficijalnite devizni rezervi 

na Makedonija. Posledniot 

del na platniot bilans se narekuva 

gre{ki i propusti i pretstavuva 

korektivna kategorija, 

koja go pokaùva statisti~koto 

otstapuvawe me|u vrednosta na 

tekovnata smetka i vrednosta na 

kapitalnata i finansiska smetka. 

Ovaa kategorija gi odrazuva 

te{kotiite pri evidentiraweto 

na ekonomskite transakcii me|u 

zemjata i stranstvo, t.e. nemo`nosta 

za nivno celosno i precizno 

registrirawe. Vo ramkite na 

tekovnata smetka, makedonskata 

ekonomija se odlikuva so visok 

deficit vo trgovskiot bilans, 

koj delumno e neutraliziran od 

visokiot suficit vo podbilansot 

na tekovnite transferi. Isto 

taka, Makedonija beleì deficit 

i vo podbilansot na uslugite 

(osobeno vo prvata polovina 

na 1990-tite), kako i vo podbilansot 

na dohodot (kako rezultat 

na odlivot na sredstva vrz osnova 

na plateni kamati i dividendi). 

Kako posledica na toa, Makedonija 

tradicionalno pokaùva deficit 

na tekovnata smetka od bilansot 

na pla}awata. Vo ramkite 

na kapitalnata i finansiskata 

smetka, u~estvoto na oddelnite 

stavki (direktni investicii, trgovski 

krediti, zaemi i valuti i 

devizi) e razli~no vo oddelni godini 

i ne moè da se utvrdi nekoja 

regularnost vo pogled na 

strukturata na kapitalnata i 

finansiska smetka. 

IZV.: Narodna banka na Republika Makedonija, 

„Bilten#, III/2006, Skopje, dekemvri 

2006, 81-82; „Bilten#, Ministerstvo 

za finansii, Skopje, juli/avgust 2006, 7. 

LIT.: Narodna banka na Republika Makedonija, 

„Bilten#, III/2006, Skopje, dekemvri 

2006; Ministerstvo za finansii, 

„Bilten#, Skopje, juli/avgust 2006, 7. G. P. 

PLATFORMATA GLIGOROV- 

IZETBEGOVI] – dokument podgotven 

od pretsedatelite na RM 

Kiro Gligorov i na RBiH Alija 

Izetbegovi} i obznanet na 4. VI 

1991 g. kako osnova za dogovor na 

pretsedatelite na jugoslovenskite 

republiki za za~uvuvawe na jugoslovenskata 

zaednica preku 

nejzino preureduvawe vo zaednica 

na jugoslovenskite republiki 

(konfederalen sojuz) so karakteristiki 

na dràvna zaednica. 

Platformata sodrì Voved i 6 

dela: ôvekovite slobodi i osnovnite 

gra|anski prava; Zaedni~kite 

ekonomski interesi; Me- 

|unarodno-pravniot subjektivitet 

i nadvore{nata politika; 

Odbranata; Polo`bata, strukturata 

i na~inot na odlu~uvaweto 

na organite na Zaednicata; Garancijata 

za izvr{uvawe na Dogovorot. 

IZV.: Platforma Gligorov-Izetbegovi}, 

MNR na RM. T. Petr. 

PLA^KOVICA – srednovisoka 

planina so najvisok vrv Lisec 

(1.754 m). Se izdiga pome|u Strumi~ko-radovi{kata 

Kotlina na 

jug i Ko~anskata Kotlina na sever. 

Pravecot na protegawe e 

i–ji sprema s–sz. Orografskata 

dolìna na glavniot planinski 

greben iznesuva 34 km. Vo sredi{niot 

del dolinata na Zrnovska 

Reka go deli glavnoto bilo na 

dva dela. Vo ovoj del Zrnovska Re- 

PLA[ESKI 

1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 

I. TEKOVNA SMETKA -82.54 -262.94 -298.91 -339.85 -286.56 -278.82 -65.26 -97.61 -236.08 -377.61 -184.11 -452.82 -157.91 -56.39 -596.83 

STOKI, neto 42.82 -184.92 -222.78 -314.67 -386.27 -515.63 -495.92 -690.82 -526.72 -805.58 -851.00 -1,138.97 -1,063.03 -1,284.99 -1,629.75 

USLUGI, neto -154.47 -155.12 -200.51 -156.16 -137.75 -59.82 38.85 48.70 -19.17 -22.11 -6.62 -54.37 -33.64 28.25 34.98 

DOHOD, neto -56.69 -46.60 -39.57 -51.35 -54.51 -52.25 -71.82 -64.53 -27.97 -44.33 -62.39 -39.19 -113.46 -36.65 -385.02 

TEKOVNI TRANSFERI, neto 85.80 123.70 163.95 182.33 291.97 348.87 463.64 609.04 337.78 494.42 735.90 779.71 1,052.21 1,237.00 1,382.96 

II. KAPITALNA I FINANSISKA SMETKA -12.85 162.34 280.63 318.20 349.63 296.30 -91.43 40.20 236.60 387.98 218.30 434.05 165.47 48.54 638.84 

KAPITALNA SMETKA, neto 0.00 30.04 1.70 0.00 0.00 -1.79 0.00 0.33 1.39 8.26 -6.69 -4.62 -2.02 -1.11 4.91 

FINANSISKA SMETKA, neto -12.85 132.31 278.93 318.20 349.63 298.09 -91.43 39.87 235.20 379.72 224.99 438.68 167.49 49.66 633.93 

III. GRE[KI I PROPUSTI 95.39 100.60 18.28 21.64 -63.06 -17.48 156.69 57.41 -0.51 -10.37 -34.19 18.77 -7.55 7.84 -42.01 

Pogled kon Pla~kovica (od Crn Vrv) 

ka e izgradena od staro fluviodenudaciono 

plato {iroko 5 km. 

Zapadniot del e povisok so najvisok 

vrv Turtel (1.689 m), a isto~niot 

del na Pla~kovica e poznat 

pod ime Kamenica so istoimeniot 

vrv Kamenica (1.356 m). Geolo{kiot 

sostav go pravat graniti, 

kristalesti {krilci i gnajsevi. 

Po planinskite strani te~at 

pogolem broj re~ni tekovi {to 

raspolagaat so golema mehani~ka 

sila, pa vo podno`jeto izgradile 

tipi~ni nanosi. Pobogata so re~ni 

tekovi e severnata padina, a na 

edna od niv – Zrnovska Reka e izgradena 

mala hidrocentrala. Zapadnite 

i jugozapadnite padini 

se goli i razviena e erozija na 

po~vata, dodeka drugite delovi se 

pod {uma. 





PLA[ESKI, Aleksandar Todorov 

( Prilep, 23. I 1927 ‡ Skopje, 

13. XI 2001) ‡ internist-endokrinolog, 


vo Skopje. Prv i dolgogodi{en 

direktor na Klinikata za endokrinologija. 

Bil pretsedatel na 

Zdruènieto na endokrinolozite 

na SFRJ, ~len na UO na Me|unarodnata 

endokrinolo{ka asocijacija, 

~len na Redakciskiot odbor 

na sp. „Endokrinologia Iugoslavica# i 

na „Diabetologia croatica#. Br. N. 

P 

1165

P PLA[TENICA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

PLA[TENICA NA ANDRO- 

NIK II PALEOLOG (1282‡1328) 

‡ crkoven vez na svila, izraboten 

vo Konstantinopol so pretstava 

na mrtviot Hristos na sarkofag. 

Do odarot stojat dva angela so ripidi, 

a na aglite se simbolite na 

~etirite evangelisti (o{teten e 

simbolot na Marko). Ktitorskiot 

natpis e izvezen pod odarot. 

Pla{tenicata bila podarena 

kon krajot na XIII v. na crkvata 

„Bogorodica Perivlepta# („Sv. 

Kliment#) vo Ohrid, kade {to se 

nao|ala s¢ do 1916 g., a denes se ~uva 

vo Nacionalniot istoriski 

muzej vo Sofija. 

LIT.: N. P. KondakovÍ, Makedon˜Ô, Arheologi~eskoe 

pute{estv˜e, t. 4, St.-PeterburgÍ, 

1909, 243‡244; P. Johnstone, The 

Byzantine Tradition in Church Embroidery, London, 

1967, 117; Byzantium Faith and Power 

(1261-1557), The Metropolitan Museum of Art, 

New York, 2004, 314‡315, kat. 188. J. ^.-F. 

Plevel vo niva so 'r` 

PLEVELI – rastitelni vidovi 

od spontanata flora, koi bez 

èlbata na ~ovekot, vegetiraat i 

se razvivaat vo zaednica so zemjodelskite 

kulturi, predizvikuvaj- 

}i nepovolni i {tetni vlijanija 

vrz optimalniot rast i razvoj na 

odgleduvanite kulturi. Potekloto 

i evolucijata na plevelite se 

povrzani so potekloto i razvitokot 

na rastitelnoto zemjodelsko 

proizvodstvo. Vo takviot filogenetski 

razvitok plevelite so 

odgleduvanite kulturi so~inuvaat 

zaedni~ki rastitelni zaednici 

‡ fitocenozi, vo koi plevelnite 

rastenija na pove}e na~ini 

imaat {tetni vlijanija vrz optimalniot 

razvoj i produktivnosta 

na kulturite. Pove}eto {tetni 

vlijanija nastanuvaat poradi 

konkurentskite odnosi me|u od- 

1166 

gleduvanite kulturi i plevelnite 

rastenija, kako {to se: a) namaluvawe 

na vegetacioniot prostor 

na kulturite, {to go ote`nuva 

optimalnoto razvivawe na oddelni 

podzemni i nadzemni organi na 

odgleduvanite kulturi; b) zasen- 

~uvawe, koe rezultira so neoptimalno 

koristewe na energijata 

od son~evata radijacija i na asimilacijata 

na CO 2, nu`ni za optimalno 

odvivawe na fotosintezata; 

v) silna konkurencija vo iskoristuvaweto 

na vodata i mineralnite 

hranitelni materii od 

po~vata, g) ote`nuvawe i poskapuvawe 

na agrotehni~kite operacii, 

kako na onie {to se izveduvaat 

pred seidbata ili sadeweto 

taka i na operaciite {to se izveduvaat 

vo tekot na vegetacijata i 

vo tekot vo berbite na oddelnite 

kulturi. R. L. 

Plevelna vegetacija vo ìtnoto pole vo Pelagonija 

PLEVELNA (KOROVNA) VE- 

GETACIJA NA RM – antropogeno 

uslovena vegetacija {to se 

razviva na povr{ini kade {to se 

odgleduvaat zemjodelski kulturi. 

Plevelnite rastitelni vidovi 

formiraat specifi~ni plevelni 

fitocenozi, koi predizvikuvaat 

golemi {teti vrz ìtnite i industriskite 

kulturi, bidej}i se 

javuvaat kako nivni konkurenti 

vo koristeweto na ìvotniot 

prostor i na hranlivite materii. 

Imaat silno razvien korenov 

sistem i crpat golemi koli~ini 

voda od podlogata, a ~esto pobrzo 

i poefikasno gi koristat lesno 

dostapnite mineralni materii 

od po~vata. Od sintaksonomski 

aspekt, plevelnite rastitelni 

zaednici {to se razvivaat na teritorijata 

na RM pripa|aat vo 

klasata Secalietea Br.-Bl. 51 (plevelnite 

zaednici po segetalnite 

posevi) i klasata Chenopodietea 

(Br.-Bl. 51) Oberd 57 (nitrofilni 

i plevelni zaednici po okopnite 

kulturi). Vo ramkite na ovie 

klasi se izdvoeni nekolku redovi 

i sojuzi, kako i pove}e asocijacii. 

Poseben pridones vo zapoznavaweto 

na zaednicite od ovoj 

vegetaciski tip pretstavuvaat 

brojnite trudovi na akademik 

Risto Lozanovski. Vl. M. 

Jordan 

Plevne{ 

PLEVNE[, Jordan (s. Sloe{tica, 

Demir Hisar, 29. X 1953) ‡ 

dramski pisatel, poet, raskaùva~, 

diplomat, ambasador na RM 

vo Francija; Sovetnik na Pretsedatelot 

na RM (od 2009). Rabotel 

vo Institutot za makedonska 

literatura (1985–1988). Predaval 

kreativno pi{uvawe na pove- 

}e evropski i amerikanski univerziteti 

(Institutot za orientalni 

jazici i civilizacii vo 

Pariz, Univerzitetot na Teksas 

vo Dalas, Univerzitetot Jel i 

Univerzitetot Orse vo Pariz). 

^len e na DPM od 1982 g. i na Makedonskiot 

PEN centar. Debitira 

so zbirkata poezija †Teorija 

na otrovot# (1980). Dramskoto 

pismo na Plevne{, koe e poblisko 

do manirot na ekspresionisti~kata 

(germanska) ili avangardnata 

(ruska) dramaturgija, otkolku 

na doma{nata makedonska 

tradicija, kontinuirano proizveduva 

s¢ polapidarni, poelipti~ni 

tekstovi. Negoviot govor 

ne e samo reduciran, fragmentiran, 

palimpsesti~ki, tuku s¢ po- 

~esto e {ifriran vo sliki. 

DELA: Teorija na otrovot (poezija, 

1980), Erigon (drama, 1982), Macedoni{e 

cu{tende i Jugoslovenska antiteza 

(drami, 1987), R (drama, 1987), Besovskiot 

Dionis (studija, 1989), Podzemna republika, 

Bezbog, Sre}ata e nova ideja vo Evropa 

(drami, 1992–1998). 


makedonskata knièvnost XX vek (1990), 

Jelena Luìna, Makedonskata nova drama 

(1996); Jelena Luìna, Teatralika 

(2000). V. M.-^. 

PLIVAWETO VO MAKEDONI- 

JA ‡ kako organizirana sportska 

aktivnost se javuva so formiraweto 

na Pliva~ko-vesla~kiot 

klub †Ohrid# na ~elo so Serafim 

Krsti} (1932) i negovata sekcija 

vo Struga (1933), podocna †Crn 

Drim#. Vo niv se afirmirale pove}e 

poedinci (do 1944). Po Osloboduvaweto 

bilo osnovano PVD 

†Ohridski branovi# vo Ohrid, 

†Rabotnik# vo Bitola, †Dojran# 

vo Dojran, †Makedonija# i †Rabotni~ki# 

vo Skopje i †[ar# vo


Plivawe vo pokrieniot bazen vo nas. †Karpo{# vo Skopje 

Tetovo (1945), a potoa i drugi, pri 

{to bile registrirani vkupno 25 

klubovi (do 2002). Republi~ki prvenstva 

se odrùvaat sekoja godina 

(od 1946). Bil formiran Odbor 

za sportovi na voda (1945), potoa 

Pliva~ki sojuz (1948), odnosno 

Pliva~ka federacija na Makedonija 

(od 2002). Najdobri ekipi i 

poedinci u~estvuvale na jugoslovenski 

(1946– 1991) i na me|unarodni 

prvenstva (1992–2006). Najuspe{ni 

ekipi dosega se: APK 

†Student#, PVD †Ohridski branovi# 

i PK †Struga#, a poedinci: 

Aleksandar Malenko, Kire Filipovski, 

Mir~e Zaturovski, 

Aleksandar Miladinovski, a me- 

|u pliva~kite: Nata{a Me{kovska, 

Mirjana Bo{evska, Teodora 

Raptis, Vesna A{talkovska i dr. 


branovi#, Ohrid, 1982. Istiot, 

Makedonski delfini. 55 godini seniorsko 

plivawe vo Makedonija (1946–2000), 

Ohrid, 2002. D. S. 

PLOÎ OD ISITNETO DRVO 

– poseben segment od drvnata industrija. 

Tie pretstavuvaat plo- 

~esti drveni materijali, izraboteni 

od ~esti~ki od drvo ili od 

~esti~ki od drugi lignocelulozni 

materijali, slepeni so organsko 

ili so neorgansko vrzno sredstvo 

(lepilo) i so u~estvo na 

eden ili pove}e faktori (toplina, 

pritisok, katalizator i sl.). 

Plo~ite od isitneto drvo se izrabotuvaat 

od razdrobena drvna 

surovina vo forma na iverki, 

volna i vlakna. Vo ovaa grupa drveni 

plo~i vleguvaat: razni vidovi 

plo~i od drveni iverki (od 

standardni i od orientirni 

iverki), razni vidovi plo~i od 

drveni vlakna, drvocementni i 

drugi vidovi plo~i. Proizvodstvoto 

na plo~i od isitneto drvo 

se bazira na golemo iskoristuvawe 

na drvoto (pred s¢ na pomalku 

zna~ajna drvna surovina) i na 

razni vidovi drugi lignocelulozni 

materijali. B. Il. 

PLUSKAVEC (Colutea arborescens 

L., fam. Fabaceae) – krupna 

grmu{ka so areal vo Ju`na Evropa 

i vo Severna Afrika. Listovite 

se neparno peresti, so 7–11 

sitni, elipsovidni liv~iwa. Cvetovite 

se òlti, vo ispraveni 

grozdovidni socvetija. Plodot e 

me{unka so tenka, koèsta opna, 

ispolneta so vozduh, koga }e se 

pritisne puka. Kaj nas e op{to 

rasprostraneta vo termofilnite 


Mariovski pluskavec 

PLUSKAVEC, MARIOVSKI 

(Silene viscariopsis Bornm.) – lokalen 


od familijata Caryophyllaceae 

(karanfili), se razviva vo 

okolinata na Prilep (Markovi 

Kuli, Pletvar, Kozjak, Sele~ka 

Planina, Mariovo). Se nao|a na 

svetskata crvena lista na zagrozeni 

rastenija (IUCN 1997 Red List 

of Threatened Plants). Vl. M. 

PLUSKAVEC, PEONSKI (Silene 

paeoniensis Bornm.) – makedonski 

floristi~ki endemit od familijata 

Caryophyllaceae (karan- 

†POBEDA# 

fili). Poznat za klisurite na 

rekata Babuna kaj Veles i Crna 

Reka vo Mariovo. Vl. M. 

PLUSKAVEC, PRILEPSKI 

(Silene prilepensis Micevski) – lokalen 



(karanfili), ograni~en samo 

vo okolinata na Prilep (Kozjak), 

opi{an od akademik Kiril Micevski. 

Vl. M. 

PLUSKAVEC, HORVATOV (Silene 

horvati i Micevski) – lokalen 



(karanfili), poznat samo za subalpskiot 

i alpskiot pojas na 

planinata Kajmak~alan. Vl. M. 

Dragan 

Pqakovski 

PQAKOVSKI, Dragan (Struga, 

17. VII 1932) – arhitekt, redoven 

profesor na Arhitektonskiot 

fakultet vo Skopje po predmetot 

arhitektonski konstrukcii. Diplomiral 

na Arhitektonskiot otsek 

na Tehni~kiot fakultet vo 

Skopje (1959). Osven so pedago{ka, 

se zanimava i so nau~noistra- 

ùva~ka, so proektanska i so publicisti~ka 

dejnost. Pozna~ajni 

realizacii: Domot na poezijata 

vo Struga (1971) i Umetni~kata 

galerija „Vangel Koxoman# vo 

Struga (1972). Objavil pove}e 

statii vo Zbornikot na Arhitektonskiot 

fakultet vo Skopje i 

posebni publikacii. Kr. T. 

†POBEDA# (Skopje, 1945) ‡ fudbalski 

klub. Kako pobednik na 

prvoto Republi~ko prvenstvo od 

{est kluba (1946), stanal ~len na 

Prvata sojuzna liga. Poradi namaluvaweto 

na ligata od 14 na 10 

kluba (1947), †Pobeda# ispadnala 

od nea, i pokraj osvoenoto osmo 

mesto. Igra~ite {to naj~esto 

nastapuvale bile: Boris Ivanovski 

(Gojko Popovi}, Vasil Dilev 

i Du{ko Hristovski – golmani), 

Gale Gerasimovski, Krsto Georgievski, 

Mikle Martinovski, 

Kipro Kiprovski, Joska Todorovski, 

Mensur Bajram, \or|i 

Cincievski, Ante Andonovski, 

Dragan Georgievski, Todor Balevski 

i Hristo Hristovski. 

P 

1167

P POBUNA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Fudbalerite na porane{nata †Pobeda# pred fuzijata so †Makedonija# 

Treneri bile: Blagoja Pavlovski 

i Caki Simonovski. 

LIT.: Pangovski, Ivko: Skopski fudbalski 

nezaborav, 1903–1993. Skopje, 

1994. D. S. 

POBUNA na vojnicite Makedonci 

vo gradot Opis (324 g. 

pr.n.e.) – protiv vklu~uvaweto 

Persijanci od novoosvoenite 

provincii vo Makedonskata vojska, 

koi Aleksandar III Makedonski 

gi narekol „potomci# (epigoni). 

Po pristignuvaweto na kralot 

pobunata bila prekinata, otkako 

bile ubieni nekolku makedonski 

vojnici. Kralot odràl 

smiruva~ki govor, pri {to Persijancite 

gi imenuval „rodnini#. 

Pomiruvaweto zavr{ilo so zaedni~ka 

gozba, na koja u~estvuvale 

9.000 lu|e. 

LIT.: Fanula Papazoglu, Istorija na helenisti~kiot 

period, Skopje, 1995. V. St. 

Karta na Povardarskata pravoslavna eparhija na MPC 

POVARDARSKA PRAVOS- 

LAVNA EPARHIJA na MPC 

(1982) – formirana so sedi{te vo 

Veles. Prv arhijerej bil mitropolitot 

Gavril (1. I 1978 – 4. X 

1986) do negoviot izbor za Poglavar 

na MPC, potoa administriral 

do izborot na noviot arhijerej 

mitropolitot povardarski 

Mihail (hirotonisan na 25. XII 

1988), koj{to ja rakovodel eparhijata 

do izborot za Poglavar (4. 

XII 1993), od koga ja administriral. 

Po nego eparhijata ja administriral 

Sinodot i mitropolitot 

Timotej (1998–1999), pa ja ra- 

1168 

kovodel mitropolitot Jovan (10. 

XI 2000 – 17. V 2001, ras~inet na 9. 

VII 2003) i ja administriral mitropolitot 

Timotej (2002–2006). 

Od 1. X 2006 g. povtorno Agatangel 

stanuva mitropolit Povardarski. 

Teritorijata na eparhijata 

se sovpa|a so granicite na gradovite 

Veles, Kavadarci, Negotino, 

Gevgelija i Valandovo. 

Eparhijata ima tri namesni{tva: 

Vele{ko, Kavadare~ko i Gevgelisko. 

Povardarskata eparhija 

ima 132 hramovi i 25 manastiri, 

od koi najpoznati se „Sv. Dimitrija# 

vo Veles i „Sv. \or|i# vo 

Negotino. Ima i Eparhiski muzej 

vo Veles. Za nejzinite 200.000 vernici 

duhovno-pastirski se gri- 

àt nad 40 sve{tenosluìteli. 



2000. Rat. Gr. 

POVELBA „D-R TRIFUN PA- 

NOVSKI# ‡ priznanie {to se 

dodeluva na ~lenovi na MLD za isklu~itelni 

rezultati postignati 

vo podolg vremenski period vo 

unapreduvaweto na medicinskata 

nauka i praktika, vo razvojot na 

zdravstvenata slu`ba, kako i vo 

ostvaruvaweto na celite na MLD. 

Se dodeluva od 1985 g. K. K.-P. 

POVIT (Clematis L., fam. Ranunculaceae) 

– rastenie od rod so okolu 200 

vida, od koi najgolemiot 

broj se lijani 

(polzavci). Imaat 

sprotivno postaveni, 

sloèni ili prosti 

listovi. Cvetovite 

se edine~ni ili vo 

socvetija, plodot e 

ahenija. Vo RM prirodno 

se zastapeni 

tri vida od site polzavci: 

C. vitalba L. –povit; 

C. flammula L. – 

skrebut i C. viticella L. 

– haloìna. Prvite 

dva se so beli, met- 

Haloìna 

(Clematis viticella L.) 

Povit 

(Clematis vitalba L.) 

lesti socvetija, a tretiot so violetovosini 

cvetovi. Al. And. 

POVR[INSKA OBRABOTKA 

NA DRVOTO – eden od poslednite 

tehnolo{ki procesi vo proizvodstvoto 

na finalni proizvodi 

od drvo (mebel, enterier i drugo). 

Povr{inskata obrabotka ovozmoùva 

za{tita na drvenite povr{ini 

i promena na dekorativniot 

izgled na povr{inite, {to 

se postignuva so primena na razli~ni 

materijali i metodi. Povr{inskata 

obrabotka na finalnite 

drveni proizvodi moè da 

bide: transparentna, pokrivna, so 

otvoreni ili so zatvoreni pori, 

kako i so razli~en stepen na sjaj. 

Kvalitetot na povr{inskata obrabotka 

na mebelot i na enterierot 

ima golemo zna~ewe vo mebelnoto 

proizvodstvo. Visokiot 

kvalitet na povr{inskata obrabotka 

se postignuva so ispolnuvawe 

na nekolku uslovi: izbor na 

soodvetna podloga, izbor na materijalite 

za povr{inskata obrabotka 

i preku pravilna povr{inska 

obrabotka. B. Il. 

M. K. Cepenkov 

†Makedonski 

narodni 

umotvorbi# 

POGOVORKA/POSLOVICA ‡ 

kratok ànr na usnoto narodno 

tvore{tvo. Taa e odraz na sekojdnevniot 

ìvot na narodot, na 

negovata mudrost i filozofija. 

Vo sebe sodrì odredeno ìvotno 

iskustvo i nudi odredeni pravila 

na odnesuvawe. Vo nea se opfateni 

site pozna~ajni momenti 

od ìvotot na ~ovekot, od ra|aweto 

do smrtta, taka {to tuka 

na{le mesto negovite zanimawa, 

alatkite i orudijata za rabota, 

kako i neposrednata okolina, 

kosmosot, sozdavaweto na svetot 

itn. Kako re~enica naj~esto doa- 

|a na krajot od odredeno kaùvawe 

i ima funkcija na poenta, se 

koristi za da se rezimira odredena 

sodrìna i da se izvede zaklu- 

~ok, da se sublimira edno ìvotno 

iskustvo: Koga }e se fati{ na 

oroto, }e si go igra{; Ruvo vezir, 

ruvo rezil; Golemata riba 

malata ja jadit. Vo nekoi primeri 

se koristat ìvotnite, nivniot 

govor i osobini za da se istaknat 

nekoi odnosi me|u lu|eto, odredeni 

~ove~ki nedostatoci i 

kvaliteti: Pileto {to go napu{tilo 

sedeloto, od nego air


nemat; Tr~a kako prle pred magare; 

Koga }e se nau~it ku~e na kasapnica, 

}e idet sekoj den. Pri 

prenesuvaweto od edna vo druga 

sredina, taa prima odredeni specifi~nosti 

karakteristi~ni za 

tamo{nite interpretatori. Dimitar 

Miladinov (1860) kako 

ànr ja imenuva pri{ta: „Edna 

pri{ta sborvit: Kode tekla rekata, 

pak }e te~e#. Ponekoga{ 

se koristi i rimata: ]e mu dojt 

umot, ama }e sjojt kumot. Stilski 

se intenzivira so metonimijata, 

aliteracijata, sinegdohata, 

onomatopejata i so drugi izrazni 

sredstva. 

LIT.: Makedonski narodni umotvorbi. 

Poslovici, tom IV, kniga 1, vo redakcija 

na Haralampie Polenakovi} i Kiril Penu{liski, 

Skopje, 1954; Narodni poslovici 

i gatanki od Struga i Stru{ko. Sobral 

i priredil Filip Kavaev, Skopje, 

1961; Marko Kitevski, Za nekoi kratki 

govorni narodni umotvorbi od Kumanovsko, 

Prilozi za makedonskiot folklor, 

Skopje, 1989; Bone Veli~kovski, Kratkite 

ànrovi i detskiot folklor vo Kumanovo 

i Kumanovsko, Folklorot i etnologijata 

vo Kumanovo i Kumanovsko, 

Skopje ‡ Kumanovo, 255-289. B. V. 

Pogodinov psaltir (XIII v.) 

POGODINOV PSALTIR – kirili~ki 

psaltir so komentar na 

Hesihij Erusalimski od XIII v., 

278 l., S.-Peterburg, RNB, sign. 

Pog. 8. Kaligrafski rakopis so 

bogata ornamentika. Prepi{an 

od dvajca pisci od arhai~na predlo{ka, 

najverojatno vo nekoj od jugoisto~nite 

makedonski centri, 

na {to ukaùvaat jazi~nite osobenosti. 

Pravopisot e dvuerov 

~etirijusov, vokalizacijata na 

erovite naj~esto se odnesuva na 

6>e, zamenata na nosovkite e nedosledna, 

denazalizacijata e retka 

(4>7, 3>5), dobro se razlikuva 7yi, 

prisuten e preglasot na a zad ~, 

r (=5[a, podr5’ati). Pripa|a kon 

arhai~nata redakcija na psaltirot 

karakteristi~na za tradiciite 

na Ohridskata {kola. 

LIT.: V. Jagic, Psalterium Bononiense, 1907 

(izd. na psalmite, od komentarot samo var. 

vo krit. aparat); I. Kara~orova, KÍm 

vÍprosa za Kirilo-MetodieviÔ starobÍlgarski 

prevod na psaltira, Kirilo-Metodievski 

studii, 6, SofiÔ, 1989, 

130-245 (so bogata lit.). Zd. R. 

Nevestinski 

podbradec 

PODBRADEC ‡ del od nevestinskoto 

kitlo. Se zaka~uva za ~elenkata 

i se nosi okolu bradata. 

Toj e naniàn so metalni pari i 

karagro{evi ‡ golemi srebreni 

moneti, a na niv se naniàni sitni 

pari ‡ moneti. J. R.-P. 

Vidoe 

Podgorec 

PODGOREC, Vidoe (s. Kole{ino, 

Strumi~ko, 8. VI 1934 ‡ Skopje, 

14. IV 1997) ‡ poet, raskaùva~, 

romansier, avtor za deca i 

mladina, patopisec, preveduva~, 

antologi~ar. Zavr{il Filozofski 

fakultet vo Skopje. Bil 

urednik vo „Detska radost# i 

glaven urednik i direktor na 

NIK „Na{a kniga#. Eden od najplodnite 

makedonski avtori. Vo 

poezijata za vozrasni niz prefineta 

lirska postapka pee za detstvoto, 

minlivosta, qubovta i tagata. 

Vo raskazite, povestite i 

romanite tema se podale~noto i 

pobliskoto minato na Makedonija, 

so naglasena dokumentaristi~ka 

postapka. 

DELA: stihozbirki: Mugri nad topolite, 

Sk., 1958; Vreme na qubovta, Sk., 1967; 

PO@AR 

Ve~erni yvona, Sk., 1968; Zarasten bunar, 

Sk., 1978, knigi za mladi: Razvigor~e, Sk., 

1956; Tiho doa|aat soni{tata, Sk., 1963; 

ûdesna {uma, Sk., 1989; Ven~e neven~e, 

Sk., 1994, romani za vozrasni: Makedonska 

golgota, Sk., 1978; Korenite na sudbinata, 

Sk., 1982; Karpo{ovata buna, Sk., 

1983; Perunovite potomci, Sk., 1989; romani 

za deca i mladi: Ajdu~ka ~e{ma, Sk., 

1964; Zadkarpatska povest, Sk., 1966; Rajna 

Vojvoda, Sk., 1971; Diviot raj, Sk., 

1983; Tunika ili prva qubov, Sk., 1987; 

Is~eznatiot raj, Sk., 1297; povestite: 

Az, buki, vedi, Sk., 1969; Krali Marko, 

Sk., 1991; Zlatko, Sk., 1995. Negovo najpoznato 

klasi~no delo e trilogijata Beloto 

cigan~e, Sk., 1966. V. Toc. 

Bojan 

Podole{ov 

PODOLE[OV, Bojan Dim~ev 

(Veles, 18. I 1932) – redoven profesor 

(1975) na PMF, Institut 


Diplomiral (1955) vo Skopje, a 

doktoriral (1964) vo Belgrad. 

Bil edna godina na specijalizacija 

na Farmacevtskiot fakultet 

vo Belgrad. Izveduval dodiplomska 

nastava po organska hemija, 

po biohemija i po organska stereohemija 

(na postdiplomskite 

studii na Institutot za hemija na 

PMF). Bil rakovoditel na Zavodot 

za organska hemija i biohemija 


PMF vo Skopje. Nau~nata rabota 

mu e od oblasta na sintezata na 

organski soedinenija, oksidacionite 

reakcii vo organskata hemija 

i izolacijata i identifikacijata 

na prirodni proizvodi. Bil 

rakovoditel i u~esnik vo obrabotkata 

na nekolku nau~noistra- 

ùva~ki proekti. Objavil pove}e 

od 40 nau~ni trudovi (polovinata 

vo me|unarodni spisanija). 


– Skopje, 1946–1996, Skopje, 1996, 220; 

60 godini Prirodno-matemati~ki fakultet 

– Skopje, Skopje, 2006, 244. B. [. 

PO@AR, Hrvoe (Poûar, Hrvoje) 

(Knin, Hrvatska, 1916 – Zagreb, 

30. VI 1991) – el. in`., d-r na tehni~ki 

nauki, red. prof. na ETF 

vo Zagreb, redoven ~len i glaven 

sekretar na JAZU, glaven urednik 

na „Tehni~kata enciklopedija#, 


sostav (1986). Knigi: 

„Ekonomska raspredelba na optovaruvawata 

vo EES#, „VN razvodni 

postrojki#, „Osnovi na energe- 

P 

1169

P †POZORI[NI LIST# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Hrvoe 

Poàr 

tikata I i II#, „Mo}nost i energija 

vo EES I i II# i dr. 

LIT.: „Bilten na osmo izborno sobranie#. 

Posebno izdanie – referati i prilozi, 

MANU, Skopje, maj 1986. Dr. R. 

„POZORI[NI LIST# (Skopje, 

septemvri 1939 ‡ 15. IX 1940) ‡ 

vesnik na skopskoto Narodno pozori{te. 

Izleguval dvapati mese~no. 



(1885-1992), Skopje, 1993, 94. S. Ml. 

POJAVUVAWETO I RASTE- 

@OT NA INDUSTRIJATA VO 

MAKEDONIJA – zbogatuvawe 

na stopanskata struktura so industriski 

pretprijatija, oformuvawe 

i razvoj na industrijata 

kako posebna dejnost. Industrijata 

pretstavuva stopanska dejnost 

(sektor) {to vo period podolg od 

200 godini go zazema prioritetnoto 

mesto vo ekonomijata. Poimot 

ima latinsko poteklo i se 

koristi za da se ozna~i prerabotkata 

na surovinite od materijalno, 

rastitelno i ìvotinsko poteklo, 

t.e. fabri~koto proizvodstvo. 

Vo ponovo vreme dobiva po- 

{iroko zna~ewe i so nego se ozna~uvaat 

site dejnosti (vklu~itelno 

i uslugite, pa se zboruva, 

na pr., i za bankarska industrija). 

Zatoa, denes, pod industrija vo 

potesna smisla na zborot se podrazbira 

samo prerabotuva~kata 

industrija (manufacturing). Vo 

periodot pred Vtorata svetska 

vojna, na teritorijata na dene{na 

Makedonija re~isi i ne postoela 

industrija vo vistinskata smisla 

na zborot. Vsu{nost, se rabotelo 

za manufakturno proizvodstvo i 

za pogolemi zanaet~iski rabotilnici. 

Sepak, od 1920 g., so srpski, 

hrvatski, ~e{ki, a podocna i 

so doma{en kapital, zapo~nuvaat 

da se osnovaat oddelni industriski 

pretprijatija. Taka se javuva 

za~etokot na melni~kata industrija, 

industrijata za maslo, industrijata 

za pivo, industrijata 

za testeni proizvodi, tekstilnata 

industrija, industrijata za ko- 

ì itn. Za pointenziven industriski 

razvoj moè da se zboruva 

duri po Vtorata svetska vojna, 

1170 

koga pokraj prehranbenata i tekstilnata 

industrija, postepeno se 

javuvaat metaloprerabotuva~kata, 

ma{inskata, hemiskata, elektroindustrijata 

i drugi industriski 

granki. Vo toj period razvojot 

na stopanstvoto se poistovetuva{e 

so razvojot na industrijata, 

a socijalisti~kiot model 

na industrijalizacija se karakterizira{e 

so forsirana industrijalizacija 

(razvoj na industrijata 

po sekoja cena, duri i pove}e 

od toa {to go dozvoluvaa objektivnite 

uslovi). Osobeno se 

forsira{e te{kata industrija, a 

se zapostavuva{e razvojot na lesnata 

industrija. Sepak, za razlika 

od drugite socijalisti~ki 

zemji, ve}e kon sredinata na 1950tite 

godini, vo Makedonija (kako 

del od toga{na Jugoslavija), se 

napu{ti vakvata orientacija i se 

prifati modelot na balansiran, 

t.e. uramnoteèn razvoj. No, i 

pokraj toa, najgolemiot del od investiciite 

i ponatamu se vloùvaa 

vo industrijata, so {to se zapostavuva{e 

razvojot na drugite 

dejnosti, pred s¢ na zemjodelstvoto. 

Forsiranata industrijalizacija 

dojde do izraz vo tekot na 

1950-tite i vo sredinata na 1960tite 

godini. Postignatiot brz 

industriski razvoj vo ovoj period 

se ogleda vo porastot na industriskoto 

proizvodstvo so godi{ni 

stapki pome|u 10-14%, kako i 

vo zgolemeniot broj industriski 

kapaciteti i vraboteni. Kon sredinata 

na 1960-tite godini, industrijata 

pokaùva poumeren 

porast so godi{na stapka od okolu 

8%. Toa e period koga se dinamizira 

razvojot i na drugite dejnosti. 

Vnimanieto na nositelite 

na ekonomskata/industriskata 

politika poleka se svrtuva kon 

modernizacija na industriskite 

kapaciteti i rastot na produktivnosta, 

nasproti dotoga{noto 

kvantitativno {irewe na industrijata. 

Sli~no tempo na raste` 

industrijata pokaùva i vo tekot 

na sedmata decenija od minatiot 

vek (koga stapkite na rast se zadrùvaat 

na okolu 8%). Vakviot 

trend se zadrùva do po~etokot 

na 1980-tite, koga, kako posledica 

na krizata na stagflacija, 

stapkite na porast se namaluvaat 

na polovina, a od sredinata na 

1980-tite dopolnitelno opa|aat 

na 1-2% na godi{no nivo. Po~etokot 

na tranzicijata makedonskata 

industrija go do~eka so dopolnitelno 

namaluvawe na prethodnata 

dinamika. Vo prvata polovina 

na 1990-tite godini, doa|a 

do stagnacija, a potoa i do opa|awe 

na proizvodstvoto so negativni 

godi{ni stapki na rast i do 

–15%. Od sredinata na taa dece- 

nija zapo~nuvaat da se zabeleùvaat 

pozitivni stapki na rast, no 

poradi bezbednosnata kriza od 

2001 g., vo tekot na 2001 i 2002 g. 

dojde do povtoren pad na industriskoto 

proizvodstvo. Nadminuvaweto 

na takvata sostojba se odviva 

postepeno. Sumarno, kako 

rezultat na brzata dinamika na 

porastot (so prose~na godi{na 

stapka od okolu 7%), industriskoto 

proizvodstvo za period od 

40-tina godini (od po~etokot na 

1950-tite do po~etokot na 1990tite), 

se zgolemi za okolu 20 pati. 

Konsekventno, od izrazito zaostanato 

agrarno podra~je Makedonija 

prerasna vo industriskoagrarna 

zemja. 

Tempoto na porastot 

na industriskoto proizvodstvo 

Period Stapka na 

godi{en porast (%) 

1953–1956 13,7 

1957–1960 10,8 

1961–1965 14,0 

1966–1970 8,2 

1971–1975 8,3 

1976–1980 8,5 

1981–1985 3,9 

1986–1990 1,5 

1991–1995 –13,0 

1996 4,5 

1997 2,9 

1998 4,5 

1999 -2,5 

2000 5,0 

2001 -3,1 

2002 -5,3 

2003 4,7 

2004 -2,1 

IZV.: Dràven zavod za statistika, Statisti~ki 

godi{nici na Republika Makedonija 

za soodvetni godini. 

LIT.: Todor Mirovski, Stopanstvoto 

na Vardarska Makedonija me|u dvete svetski 

vojni, MANU, Skopje, 1998; Republi~ki 

zavod za statistika, Razvoj na SR Makedonija 

1945–1984, Skopje, 1986. P. N. 

Pojas 

POJAS ‡ del od narodnata nosija. 

Naj~esto bil volnen, tkaen 

~etvorno, so alova ili so morava


boja na osnovata. Bil dolg 3 do 4 

m, so {iro~ina od 15‡20 cm, a naj- 

~esto bil ornamentiran so pravi 

horizontalni {arki i motivi na 

okca i kutijke. Vo dolniot del 

(koj{to ne se gledal) bil ornamentiran 

so pravi horizontalni 

{arki (pru}e) na temno-borda osnova. 

Po krai{tata ma{kiot pojas 

bil ukrasuvan so usukani konci 

(resi). Vo prvite decenii na 

minatiot vek e zabeleìtelna 

pojavata na tkaewe na ma{ki pojasi 

vo kariran dezen. Vo kumanovskiot 

region se sre}ava pojasot 

nare~en yunka ili yunica, koj 

bil tkaen od volnena pre|a, dekoriran 

so horizontalni {arki, 

{irok okolu 5 cm. Pojasot yunica 

se spomnuva i kako {iroka zunka, 

dolga do 2,5 m, {to se opojasuvala 

nad skuta~ata. Postoi i t.n. alov 

pojas, tkaen so horizontalni 

{arki pru}e ili na gorniot del 

ornamentiran so kola, a na dolniot 

so pravi {arki pru}e. Pojasot 

kemer~e, pak, e tesno {areno 

pojas~e {to se opa{uvalo najodozgora, 

nad skuta~ite. J. R.-P. 

POKLADI ‡ obi~ajno-obredni 

sve~enosti na semejstvoto sproti 

golemite posti. Toa e posleden 

den koga se blaì pred pove}ednevnite 

posti. Bidej}i ima ~etiri 

vakvi posti, ima i ~etiri denovi 

nare~eni pokladi: Boìkni 

pokladi (27/14. XI), pred veligdenskite 

posti se Veliki ili Pro{teni 

pokladi, pred Petrovden ‡ 

Petrovi pokladi, koi sekoga{ 

zapo~nuvaat edna nedela po Duhovden 

i Bogorodi~ini pokladi ‡ dve 

nedeli pred Uspenie na Presveta 

Bogorodica (13. VIII/31. VII). Pove- 

}ednevnite posti se raspredeleni 

i spored godi{nite vremiwa. 

Postojan datum imaat samo Bo- 

ì}nite i Bogorodi~nite pokladi, 

bidej}i postot zapo~nuva sekoga{ 

na ist datum i sekoga{ isto 

trae. Drugite dva posta imaat nepostojan 

datum, bidej}i se povrzani 

so podvi`ni praznici ‡ veligdenskiot 

so Pro~ka, a Petrovden- 

Crkvata „Veliki Pokladi“ vo rekanskiot kraj, Rostu{e, Velebrdska korija 

skiot post zavisi od Duhovden i 

sekoga{ razli~no trae, za{to ako 

Veligden e porano, postot e podolg. 

M. Kit. 

Vo ovaa ku}a be{e formiran PK na KPM, Skopje (1941) 

POKRAINSKI KOMITET NA 

KPJ ZA MAKEDONIJA (1940– 

1943) ‡ centralno rakovodstvo na 

makedonskite komunisti. Prv 

PK na KPJ za Makedonija bil 

formiran pod rakovodstvo na 

Metodija [atorov-[arlo (8. IX 

1940). So odluka na CK na KPJ 

(VIII 1941) toj bil smenet i bil 

izbran nov PK vo sostav: Lazar 

Koli{evski ili Bane Andreev 

kako organizacionen sekretar, 

Borka Taleski, Mara Naceva i 

Blagoj Jankov (IX 1941). Noviot 

sostav gi zabrzal podgotovkite za 

po~etokot na oruènoto vostanie 

vo Makedonija. Na 8. XI 1941 

g., po apseweto na sekretarot na 

PK L. Koli{evski, bil formiran 

PK na KPJ (VI 1942), koj so 

izvesni izmeni ostanal do formiraweto 

KPM (krajot na fevruari 

1943). 

LIT.: Osnovaweto i razvojot na KPM, 


POLAZUVAWE 

POKRVENIK, Sv. Atanas, Resensko 

– ranohristijanska bazilika 

nad severozapadnata periferija 

na seloto. Bazilikata ima tri- 

korabna kolonadna particija na 

naosot (baza, kolona, jonski impost 

kapitel), |akonikon i proskomidija, 

severno i ju`no od narteksot, 

kako i apoditerij i piscina. 

So~uvanata kamena arhitektonska 

plastika, koja{to datira 

od prvata polovina na VI v.n.e., se 

sostoi od samo edna kompletno za- 

~uvana kolona so baza i od jonski 

impost kapitel bez dekoracija, 

dvoen prozorski stolb so impost, 

dekoriran so krstovi i so lisja od 

br{len, i delovi od oltarni koloneti 

so kubi~ni kapiteli. 

LIT.: V. Bitrakova – B. Pupaleski, Ranohristijanska 

sakralna arhitektura vo Prespa, 

„Lihnid#, 7, Ohrid, 1989, 29-41. V. L. 

POLAZUVAWE (Polaznik, Polazoven) 

‡ kalendarski obi~aj od 

zimskiot ciklus praznici okolu 

Novata godina. Toga{ se prognozirala, 

no i se inicirala sre}ata i 

napredokot vo naredniot period. 

Se veruvalo deka od toj {to prv }e 

vleze vo ku}ata, }e zavisela sre}ata 

i napredokot na semejstvoto. 

Ako e toj sre}en, }e donese sre}a i 

obratno. Ako prvo vleze ma{ko, }e 

se ra|aat ma{ki deca, no i ma{ko 

potomstvo od stokata (ovci, goveda, 

ìvina i sl.). Se veruvalo deka ako 

prv vo ku}ata vleze mlad i ubav ~ovek 

(mom~e ili devojka), }e donesat 

sre}a, ako pak e nekoj starec ili baba, 

deka ne }e bide na dobro. Poradi 

toa nekoi semejstva pokanuvale 

nekoi lu|e {to bile poznati kako 

sre}ni i rabotlivi prvi da gi posetat 

na praznikot. Pri vleguvaweto 

polaznikot blagoslovuval, a doma{nite 

go ~estele so ne{to blago, 

za da bide blaga godinata. Ako 

godinata bila beri}etna, slednata 

godina go pokanuvale istiot polaz- 

P 

1171

P POLVOVI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nik, vo sprotivno barale drug. 

Ovie obi~ai i veruvawa naj~esto se 

povrzani so praznicite okolu Nova 

godina, Ignat, Badnik, Boìk, 

Vasilica, no vo nekoi mesta obi~ajot 

se izveduval i na Varvara, Martinci 

i drugi praznici. M. Kit. 

POLVOVI (Gliridae) – familija 

sitni ìvotni od redot glodari 

(Rodentia), od koi vo Makedonija se 

registrirani 

tri vida: polv 

le{nikar (Muscardinusavellanarius), 

obi~en polv 

(Glis glis) i {umski 

polv (Dr- 

Obi~en polv yomys nitedula). 

LIT.: S. Petkovski – B. Krystufek, Cica- 


G. Amori, W. Bogdanovicz, B. 

Krystufek, P. J. H. Reijnders, F. Spitzenberger, 

M. Stubbe, J. B. M. Thissen, V.Vohralik, J. Zima, 

The Atlas of European Mammals, London–San 

Diego, 1999. Sv. P. – V. Sid. 

POLE@INOVSKI, Vladimir 

(Ki~evo, 6. XII 1912 – Skopje, 19. 

VI 1980) – pravnik. Zavr{il i 

doktoriral na Pravniot fakultet 

na Sorbona vo Pariz (1938). 

Po vra}aweto vo Makedonija, kako 

~len na MK na KPJ vo Ki~evo 

se vklu~il vo podgotovkite za 

NOB (1941). Bil uapsen i ispraten 

vo logorot Porto Romano vo 

Albanija (maj 1943). Po kapitulacijata 

na Italija se vratil vo 

Makedonija i se vklu~il vo NO- 

AVM (septemvri 1943). Vo G[ na 

NOV i POM bil zadolèn za izgradbata 

na narodnata vlast. Bil 

delegat na Prvoto zasedanie na 

ASNOM, izbran za sekretar na 

Prezidiumot i u~estvuval vo sostavuvaweto 

na aktite doneseni na 

zasedanieto. Vr{el zna~ajni dr- 

àvni funkcii. Po rezolucijata 

na IB (1948) bil smenet od site 

funkcii i uapsen. 

LIT.: DARM - Skopje, Biografii na delegati 

na ASNOM, f. ASNOM. Vl. Iv. 

POLENAK, Panta (Gostivar, 

1911 ‡ Skopje, 1990) ‡ pravnik, 

advokat. Pred Vtorata svetska 

vojna diplomiral na Pravniot 

fakultet vo Belgrad, a vo vremeto 

na vojnata go poloìl advokat- 

1172 

Vladimir 

Poleìnovski 

Panta 

Polenak 

sko-sudskiot ispit vo Sofija. 

Bil ~len na Gradskiot NOO na 

Skopje (1944), formiran pred 

negovoto osloboduvawe. Po Osloboduvaweto 

bil registriran advokat 

pod br. 1 na Advokatskata 

komora na NRM. Bil strasten 

vqubenik vo sportot i eden od 

osnovopolo`nicite na odbojkata, 

gimnastikata, boksot, vaterpoloto 

i drugi sportovi vo Skopje. 

Organiziral i komponiral brojni 

sletski ve`bi. Bil aktivist 

na Sportskoto dru{tvo „Vardar# 

- Skopje, sekretar na Fiskulturniot 

sojuz na NRM i pretsedatel 

na Odbojkarskiot sojuz na SRM 

(1964-1973). Se afirmiral kako 

eden od najbaranite advokati vo 

FNRJ/SFRJ. S. Ml. 

Biljana 

Polenakovi} 

POLENAKOVI], Biljana Stavreva 

(Ohrid, 10. II 1944) ‡ lekar biohemi~ar, 


f. vo Skopje (od 1999). Diplomirala 

na Med. f. (1969). Specijalist 

po klini~ka biohemija (od 1976), 

doktorirala (1987) od podra~je na 

krioglobulinite. Se usovr{uvala 

vo SAD, Anglija, Holandija i Ungarija. 

Drèla dodiplomska i postdiplomska 

nastava na Med. f., na 

Farm. f. i na St. f. Nau~noistra- 

ùva~ki interes vo podra~jeto na 

imunohemijata i serumskite tumorski 

markeri. Publikuvala nad 

140 truda i u~estvuvala vo 7 nau~ni 

proekti. Direktor na Institutot 

za klini~ka biohemija 

(1991‡2002). Pridonela za standardizacija 

na biohemiskite metodi 

i laboratoriskata oprema vo 

RM. Vo 1998 g. dobila priznanie za 

voveduvawe serumski tumor mar- 

keri (vo Izmir na II balkanski 

kongres na onkolozite). 

IZV.: Bilten na Medicinskiot fakultet 

na Univerzitetot „Sv. Kiril i Metodij#, 

br. 745. 

BIBL.: Klini~ka biohemija, vo: Sovremena 

dijagnostika i terapija vo medicinata, 

prira~nik za lekari, Skopje, 2000. 

M. Pol. 

Momir 

Polenakovi} 

POLENAKOVI], Momir Haralampiev 

(Skopje, 26. IV 1939) ‡ internist-nefrolog, 

redoven prof. 

na Med. f. vo Skopje (od 1988). 

Diplomiral na Med. f. vo Skopje 

(1963). Se vrabotil na Internata 

klinika pri Med. f. vo Skopje vo 

1965 g., kade {to ja zavr{il specijalizacijata 


(1969). Na usovr{uvawe-supspecijalizacija 

od podra~jeto na 

nefroimunopatologijata bil vo 

Belgrad (1971), vo îkago, Boston, 

San Diego (SAD) (1972‡1973) 

i vo London (1977). Doktorskata 

disertacija ja odbranil (1977) na 

Med. f. vo Skopje na tema „Klini~ko-imunolo{ka 

procena na 

patolo{kite nastanuvawa vo 

bubre`nite glomeruli#. Izveduval 

dodiplomska i s¢ u{te izveduva 

postdiplomska nastava na 

Med. f. po predmetot voved vo 

klini~ko-istraùva~kata rabota. 

Od 1975 g. e {ef na oddel na 

Klinikata za nefrologija. Kako 

stipendist na SZO prestojuval 

vo nefrolo{kite oddeli na univerzitetite 

vo Stokholm, Minhen 

i London (1983). Kako Fulbrajtov 

viziting-profesor prestojuval 

vo îkago, SAD (1991‡1992). 

Po pokana drèl predavawa vo 

Los Anxeles, Hjuston, ârlston 

i vo Betezda, Washington DC na National 

Institutes of Healths (NIH). Od 

1982‡1990 g. bil ~len na Kolegijalniot 

rakovoden organ na Klinikata 

za nefrologija, a vo 1990‡ 

1998 nejzin direktor. Bil prodekan 

na Med. f. (1982‡1984). Na 

Klinikata za nefrologija formiral 

laboratorija za renalna 

imunologija i prvpat vo na{ata 

zemja ja vovel perkutanata bubre`na 

biopsija i imunohemiskite 

metodi vo patomorfolo{kata 

analiza na bubre`noto tkivo 

(1970), imunosupresivnata tera-


pija i lekuvaweto so plazmafereza 

na imunolo{ki zaboluvawa. 

Ja dal klasifikacijata na glomerulonefritite 

vo RM. U~estvuval 

vo voveduvaweto na lekuvaweto na 

ABI so HD (1965), na lekuvaweto 

na HBI so HD (1971) i vo izveduvaweto 

na prvata bubre`na transplantacija 

(1977). U~estvuval vo 

formiraweto na pove}e centri za 

HD vo RM. Vovel supkutano lekuvawe 

so eritropoetin na pacienti 

so HBI na HD (1990). Osoben pridones 

dal vo isleduvaweto na glomerulnite 

i tubulointersticijalnite 

bolesti (Balkanska endemska 

nefropatija ‡ BEN), na 

hepatitite kaj bolnite na HD, na 

HBI i na lekuvaweto so dijaliza 

i afereza. Avtor i koavtor e na 

nad 460 truda objaveni vo zemjata i 

vo renomirani spisanija vo stranstvo. 

Publikuval pove}e poglavja 

od nefrologijata vo u~ebnici. Vo 

dve izdanija na Oxford Textbook of 

Clinical Nephrology napi{al poglavje 

za BEN. Bil urednik na 10 

zbornici od nefrolo{ki kongresi 

i sostanoci. Rakovodel i u~estvuval 

vo 10 nacionalni i 2 me|unarodni 

nau~noistraùva~ki 

proekti. Odràl golem broj predavawa 

po pokana na pove}e univerziteti 

(London, 1977 i 1983; 

Lajden, 1989; Belgrad, 1982, 1983; 

Zagreb, 1983; Qubqana, 1985; Dejton, 

1995; Bolowa, 1997; Izmir, 

1999; Ahen, 1999; Solun, 2001; Sofija, 

2004), na kongresi i nau~ni 

sostanoci. Osnova~ e i sekretar 

(1970), a podocna i pretsedatel na 

Zdruènieto na nefrolozite pri 

MLD. Bil eden od osnova~ite 

(1975), a potoa pretsedatel (1985 

‡1989) na Zdruènieto na nefrolozite 

na Jugoslavija. Pretsedatel 

na MLD (1984‡1986) i na Makedonskoto 

zdruènie za bazi~na, 

klini~ka imunologija i alergologija 

(1992‡1996). Osnova~ e i pretsedatel 

na MZNDTVO (1992), osnova~, 

a podocna i pretsedatel 

(1995‡1997 i 2005‡2007) na BAN- 

TAO. Osnova~ i prv pretsedatel 

na Makedonsko-amerikanskoto 

dru{tvo za prijatelstvo. Gi organiziral 

makedonsko‡srpskite 

(Ohrid, 2003; Belgrad, 2004) i hrvatsko-makedonskite 

nefrolo{ki 

denovi (Split, 2006). Organiziral 

pove}e nefrolo{ki sostanoci i 

kongresi so me|unarodno u~estvo. 

^len na ERA/EDTA, ESAO (8 godini 

guverner) i na ISN. Po~esen 

~len e na Zdruènieto na nefrolozite 

na Bugarija (1995), na Akademijata 

na medicinskite nauki 

na Srpskoto lekarsko dru{tvo 

(1998), na Akademijata na medicinskite 

nauki na Hrvatska 

(2002). Za nadvore{en ~len na SA- 

NU e izbran vo 1994 g., za redoven 

~len na MANU na 26. VI 1997, za 

~len na Wujor{kata akademija na 

naukite (SAD) vo 2002 g., na Evropskata 

akademija na naukite i 

umetnostite vo Salcburg (2006), 

na Svetskata akademija na umetnosta 

i naukata (San Francisko 

2006) i na Leibnitz-ovoto nau~no 

dru{tvo vo Berlin (2007). Bil 

sekretar na Oddelenieto za biolo{ki 

i medicinski nauki na MA- 

NU (2002‡ 2004) i potpretsedatel 

na MANU (2004‡2007). Glaven i 

odgovoren urednik e na publikacijata 

„Prilozi (Contributions)# na 

Oddelenieto za biolo{ki i medicinski 

nauki na MANU, ~len na 

Ureduva~kiot odbor na spisanijata 

„Actual Nephrology# (Varna, Bugarija), 

„Actuality v nefrologii# (ê{ka 

Republika), „Makedonsko spisanie 

za medicina# (Skopje), na 

MMP (Skopje), JAMA („Journal of 

American Medical Association#), jugoslovensko 

izdanie i na „Nephrology 

Dialysis Transplantation#, spisanie na 

ERA/EDTA. Osnova~ e i pomo{nik 

editor na „BANTAO Journal# (Skopje). 

Dobil pove}e nagradi i priznanija, 

me|u koi i Distinguished International 

Medal for 1997 of the National 

Kidney Foundation (SAD). 

IZV.: Pristapni predavawa, prilozi i 

bibliografija na novite ~lenovi na Makedonskata 

akademija na naukite i umetnostite, 

kn. XIII, Skopje, 2000, 81‡154. 

BIBL.: Ishrana kaj bolni so bubre`na 

insuficiencija i na dijaliza, Skopje, 

1997; koavtor: Endemska nefropatija, Beograd, 

2000; Infekcii, hemostatski naru{uvawa 

i antibioti~ka terapija kaj 

bolni na hemodijaliza; Skopje, MANU, 

2004; Sovremena dijagnostika i terapija 

vo medicinata ‡ 2000, prira~nik za lekari, 

Skopje, 2000; Klini~ki ispituvawa 

vo internata medicina: interna propedevtika, 

Kumanovo, 2004; Interna medicina, 

Kumanovo, 2003. Vl. S. 

Radmil 

Polenakovi} 

POLENAKOVI], Radmil Momirov 

(Skopje, 14. III 1967) ‡ ma- 

{inski inèner, univerzitetski 

profesor. Diplomiral na 

Ma{inskiot fakultet vo Skopje 

(1986‡1991), magistriral 

tehni~ki nauki na istiot fakultet 

od oblasta na ergonomijata 

(1991‡1994), specijaliziral 

na Dràvniot univerzitet Arizona 

vo Templi, SAD (1995‡ 

1996) i doktoriral na tehni~ki 

nauki na Ma{inskiot fakultet 

vo Skopje od oblasta na menaxmentot 

(1996‡2001). Na istiot 

fakultet bil asistent (1991‡ 

2002), docent (2002‡2006) i vonreden 

profesor (2006‡) po 

Pretpriemni{tvo i mal biznis, 

Menaxment na ~ove~ki resursi, 

Ergonomija, Delovna logistika 

i dr. Osnova~ i rakovoditel e na 

Centarot za razvoj na novi biznisi. 

Predaval i na postdiplomskite 

studii vo Institutot za 

sociolo{ki i politi~ko-pravni 

istraùvawa i na Ekonomskiot 

fakultet vo Prilep. Bil 

rakovoditel na 16 nacionalni i 

me|unarodni proekti. ^len e na 

pogolem broj stru~ni zdruènija 

i asocijacii vo zemjata i vo 

stranstvo. Avtor i koavtor e na 

desetina knigi i 116 nau~ni i 

stru~ni statii i drugi prilozi. 

BIBL.: Proekten menaxment, Skopje, 

2001, vtoro izdanie 2003 (so koavtor); 

Kolku podredeni treba da ima eden 

menaxer, Skopje, 2002; Menaxment za 

za{tita na ìvotnata sredina, 

Skopje, 2002 (so koavtori); Menaxment 

na ~ove~kite resursi, Skopje, 2004; 

Ergonomija, Skopje, 2004, vtoro izdanie 

2007 (so koavtor); Biznis logistika, 

Skopje, 2007. 

LIT.: Bilten na Univerzitetot „Sveti 

Kiril i Metodij#, br. 905, Skopje, 16. X 

2006. S. Ml. 

Haralampie 

Polenakovi} 

POLENAKOVI] 

POLENAKOVI], Haralampie 

(Gostivar, 17. I 1909 ‡ Skopje, 15. II 

1984) ‡ literaturen istori~ar, 

sestran makedonist, univerzitetski 

profesor, akademik, osnovopolo`nik 

na sovremenoto makedonsko 

literaturoznalstvo. Zaslu`nik 

vo gradbata na makedonskoto 

visoko {kolstvo na Skopskiot 

univerzitet †Kiril i Metodij# 

i posebno vo formiraweto 

i afirmacijata na Filolo{kiot 

fakultet. Ja izvi{uva ulogata i 

smislata na faktografijata na 

naukata na najzavidno ramni{te, 

vtisnuvaj}i $ na makedonskata literaturna 

nauka u{te na samiot 

nejzin eruptiven po~etok pe~at 

na pozitivisti~ka strogost, uva- 

ènie na istoriskoto poznanie, 

operacionalizam i sestrana mobilnost 

na izvornite poznanija. 

Kako prv me|u prvite vo razdvi`- 

P 

1173

P POL@AV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

bata na makedonskite humanitarni 

nau~ni disciplini, demonstrira 

osmisluvawe na po~etnata, 

temelna i udarna etapa vo razvitokot 

na narodonaukata i literaturoznalstvoto 

{to }e gi razbudi 

i pottikne procesite na pasionirano 

sobirawe i obrabotuvawe na 

faktite i podatocite, novootkrieni 

i novosogledani, i }e gi 

povrze so stremeòt i naporite 

kon novo nivno ~itawe i tolkuvawe. 

Roden vo semeen krug na novodoseleni 

Vlasi od Ju`na Albanija 

(seloto Polena blizu do Moskopole), 

se {koluva vo rodniot 

grad i vo Skopje vo periodot me|u 

dvete svetski vojni, stanuvaj}i mu 

(kon 1934) domoroden sorabotnik 

na renomiraniot nau~nik Petar 

Kolendi} i startuvaj}i vo naukata 

kako Racinov vrsnik vo seop- 

{tata makedonska duhovna prerodba, 

vtisnuvaj}i im na zabrzanite 

procesi na makedonskoto nacionalno 

konstituirawe belezi 

na funkcionalen dopir so minatoto 

i izvorno prou~uvawe i tolkuvawe 

na istorijata. Vakviot kategori~en 

imperativ progovoruva 

pocelosno vo etapata po negovoto 

vra}awe od Belgrad vo Skopje 

(1946), koga vo RM se polagaat 

osnovite na visokoto {kolstvo 

na makedonski jazik, koga niz zabrzanite 

procesi na nadomest na 

propu{tenoto i neslu~enoto vo 

nacionalniot razvitok, tokmu nemu, 

kako na sistemen, produktiven, 

qubopiten i sestrano podgotven 

istraùva~ na makedonskiot 

pi{uvan zbor }e mu padne delot 

da go organizira literaturniot 

sektor na narodonaukata i da gi 

poloì (zaedno so Dimitar Mitrev 

i Blaè Koneski) temelite 

na makedonistikata. Rabotniot 

vek mu e vrzan glavno za negovoto 

profesoruvawe na Filolo{kiot 

fakultet na Univerzitetot †Kiril 

i Metodij# vo Skopje. Prv i 

pove}egodi{en titular na Katedrata 

za istorija na ju`noslovenskite 

literaturi vo toj podolg 

period (1946‡1984), toj sozdava 

kako profesor, mentor i {tedar 

prikrepnik nedobroj visokoobrazovani 

kadri za potrebite na makedonskata 

prosveta, kultura i 

umetnost i grandiozno nau~no delo. 

^len e na Makedonskata akademija 

na naukite i umetnostite i 

prv nejzin potpretsedatel u{te 

od nejzinoto formirawe (1967). 

^len e na Srpskata i na Bosansko-hercegovskata 

akademija na 

naukite i umetnostite. 

BIBL.: Stranici od makedonskata kni- 

èvnost (1951), Izbrani dela vo pet tomovi, 

Skopje, 1973; Izbrani dela, vo {est 

tomovi, Skopje, 1988/1989 vo redakcija na 

Tome Sazdov i Van~o Tu{evski (I. Vo mugrite 

na slovenskata pismenost, II. Studii 

od makedonskiot folklor, III. Ni- 

1174 

kulcite na novata makedonska knièvnost, 

IV. Vo ekot na narodnoto budewe, I. 

Studii za Miladinovci i VI. Knièvnoistoriski 

prilozi. 

LIT.: Vera Anti}, [eesetgodi{nina na 

prof. Haralampie Polenakovi}, †Literaturen 

zbor#, Skopje, XVI (1969), 6; Miodrag 

Drugovac, Studii od Makedonskata 

literaturna istorija, †Sovremenost#, 

Skopje, XXIII (1973), 10; Radomir 

Ivanovi}, Izabrana dela H. Polenakovi- 

Êa, †Zbornik za slavistiku#, 1978, 14; istiot, 

[iroki nau~ni horizonti, †Sovremenost#, 

Skopje, XXVIII (1978), 1–2; Blaè 

Koneski, †Spomenica# posvetena na po~inatiot 

Haralampie Polenakovi}, redoven 

~len na MANU, Skopje, 1985; Naume 

Radi~eski, Akademikot Haralampie Polenakovi} 

– dobitnik na Nagradata 

AVNOJ, †Studentski zbor#, Skopje, g. 

XXXII (1980), br. 826; Tome Sazdov, Portret 

na akademikot Haralampie Polenakovi}, 

†Razvitok#, Bitola, XVII (1979), 

1; Gane Todorovski, Novi prilozi na H. 

Polenakovi} za makedonskata literatura, 

vo: So zbor kon zborot, Skopje, 

1985; Van~o Tu{evski, Prilozi kon prou- 

~uvaweto na knièvnoistoriskiot lik 

na Haralampie Polenakovi}, †Godi{en 

zbornik# na Filolo{kiot fakultet vo 

Skopje, 1987, 13; istiot, Knièvniot istori~ar 

i pedagog Haralampie Polenakovi} 

1909–1984, pogovor kon tom VI od 

Izbranite dela na H. Polenakovi}, 

Skopje, 1989, str. 685–705. G. T. 

POL@AV, LOZARSKI (Helix 

pomatia L.) – mekotel kaj koj{to 

se razlikuva glava, trup i stapalo. 

Na glavata 

ima dva para 

pipala, na 

~ij vrv se nao|aat 

o~ite. 

Teloto e 

za{titeno so 

krupna konusna~erup- 

Lozarski polàv 

ka. @ivee vo 

gradini i vo 

parkovi so karbonatna podloga. 

Se hrani so razni trevi. Prezimuva 

zakopan vzemi. Rasprostranet 

e vo Sredna i vo Jugoisto~na 

Evropa. Kaj nas e ~est vid. ôvekot 

go koristi za ishrana. 



V. T. K. – M. Kr. 

POL@AV, [UMSKI (Helix lucorum 

L.) – mekotel so ~erupka. 

êst e vo {umite. Poseduva ku- 

}i~ka, po obliktrkalezna, 

so òltokafeava 

boja, 

so dimenzija 

od 3 do 4 cm. 

Se koristi 

~esto vo ishranata 

na 

[umski polàv 

~ovekot, zaradispeci- 

fi~niot i aromati~en vkus na 

mesoto. Se hrani so {umski aromati~ni 

rastenija. 



V. T. K. – M. Kr. 

POL@AVI (Gastropada) – mekoteli 

organizmi so telo sostaveno 

od glava, trup i stapalo, smesteni 

vo ~erupka. 

Kaj nekoi vidovi~erupkata 

otsustvuva. 

êrupkata 

kaj razni vidovi 

e so razli~en 

oblik 

(visoka, kratka,vretenovidna 

ili cilindri~na). 

Otvorot na 

~erupkata kaj 

nekoi vidovi 

Polàv 

(Ohridopyrgula macedonica) 

se zatvora so kapa~e (operkulum). 

Se sre}avaat na kopno i vo voda. 

Se hranat glavno so rastenija, a 

mal broj se grablivi. Vo Makedonija 

polàvite se zastapeni so 

267 taksoni, od koi, endemi~ni se 

97; se razlikuvaat akvati~ni i terestri~ni 

organizmi. Akvati~nata 

gastropodna fauna e zastapena 

so 102 taksona, od koi, endemi~ni 

se 76 (71 vid i 5 podvidovi). 

Vo Ohridsko Ezero se prisutni 

58 vidovi, od koi pogolemiot broj 

se endemi~ni, 52 vida. Terestri~nata 

gastropodna fauna ne e celosno 

istraèna, no pokaùva golemo 

bogatstvo; utvrdeni se 165 

vidovi od koi 21 se endemi~ni. 

Polàvite sluàt i za ishrana 

na mnogu ìvotni i na ~ovekot. 

LIT.: A. Grossu, Fünf noue arte der Gatung 

Deroceras derBalkanhalbinsel in der Sammlung 

des Naturhistorischen Museum in Wien (Gastropoda, 

Limacidae), Ann. Naturhist. Mus., Wien, 

1972, 76: 639–648; Slave Hadzisce, Prilog poznavanju 

Gastropoda Prespanskog i Ohridskog 

jezera. Per. Biol. Jugoslaviae, Zagreb, 1953, Ser. 

AII/8, 7: 174–177; Slave Hadzisce, Prilog poznavanju 

Gastropoda Prespanskog Jezera, Zb. na 

rab., Hidrobiol. Zav., Ohrid, 1958, 6(17): 1–6; 

Slave Hadzisce, Prilog poznavanju Gastropoda 

Prespanskog Jezera, Zb. na rab., Hidrobiol. Zav., 

Ohrid, 1958, 6(17): 1–4; Adolf Ridel, Über die 

makedonischen Gyralina Arten (Gastropoda, 

Zontidae), Fragm. Balcan. Mus. Mac. Sci. Nat., 

Skopje, 1984, 12: 31–43; Qubinka Snegarova, 

Gastropodna fauna na Ohridskoto 

Ezero, Acta. Mus. Mac. Sci. Nat., Skopje, 1954, 

16(6): 55–64; Andrzej Wiktor, Endemisam of 

slugs within the Balkan Peninsula and adjacent 

islands (Gastropoda: Pulmonata; Arionidae; Milacidae; 

Limacidae, Agriolimacidae). Genus, 

Wroclaw, 1997, 8(1): 205–221. V. T. K. – M. Kr. 

POLITIKATA NA DEVIZNI- 

OT KURS NA RM – zbir na merki 

i instrumenti za formirawe i 

odrùvawe na intervalutarnata 

vrednost na denarot. Vo periodot 

po proglasuvaweto na politi~kata 

nezavisnost, RM s¢ u{te e del 

od monetarniot sistem na SFRJ, 

taka {to nema mo`nost za vodewe 

avtonomna politika na devizniot 

kurs. Sepak, u{te vo po~etokot na 

dekemvri 1991 g. makedonskata 

vlada nosi odluka so koja NBM zapo~nuva 

da gi formira deviznite


rezervi i da go utvrduva devizniot 

kurs na dinarot na teritorijata 

na Makedonija. Podocna, pri 

proglasuvaweto na monetarnata 

samostojnost, na 27. IV 1992 g. se 

voveduva reìm na fiksen devizen 

kurs na nivoto od 360 vrednosni 

edinici (bonovi) za edna germanska 

marka. Fiksniot devizen 

kurs pretstavuva instrument na 

stabilizacionata programa, koj 

treba da gi stabilizira inflaciskite 

o~ekuvawa i da ovozmoì 

namaluvawe na inflacijata. Sepak, 

vo ovoj period centralnata 

banka nema nikakvo vlijanie vrz 

devizniot kurs poradi nekolku 

pri~ini: otsustvo na devizen pazar, 

skromni devizni rezervi i 

nedostig na koordinacija me|u politikata 

na devizniot kurs i drugite 

makroekonomski politiki. 

Ottuka, za kuso vreme se pokaùva 

nesoodvetnosta na reìmot na 

fiksniot devizen kurs i vo tekot 

na 1992 g. se izvr{eni dve devalvacii. 

Istovremeno se vr{i modifikacija 

na reìmot na devizniot 

kurs taka {to se dozvoluva denarot 

da fluktuira vo intervalot 

od ±10% vo odnos na ko{nicata 

od valuti. Vo ovoj period vo 

Makedonija istovremeno funkcioniraat 

nekolku devizni kursovi: 

oficijalen devizen kurs objaven 

od strana na NBRM, devizen kurs 

po koj se vr{i kupoproda`ba na 

devizi me|u pretprijatijata i devizen 

kurs na crniot pazar. Pritoa, 

najgolem del od trgovijata so 

devizi se vr{i po dvata kursa razli~ni 

od oficijalniot devizen 

kurs, koj celo vreme zaostanuva 

zad crniot devizen kurs. Vo maj 

1993 g., se vospostavuva oficijalen 

devizen pazar, ~ija organizacija 

$ e doverena na NBRM, koja 

stanuva nadle`na za formirawe 

na kursot na denarot, iako formalno 

Sobranieto s¢ u{te e nadle`no 

za formulirawe na celite 

i zada~ite na deviznata politika. 

Pritoa e izvr{ena u{te edna devalvacija 

na denarot i se preminuva 

kon reìm na fleksibilen 

devizen kurs. Sepak, centralnata 

banka s¢ u{te ne vodi aktivna politika 

na devizniot kurs, koj 

prodolùva slobodno da fluktuira, 

sledej}i go crniot devizen 

kurs. Presvrt vo politikata na 

devizniot kurs se slu~uva na po- 

~etokot na 1994 g., koga centralnata 

banka zapo~nuva da go odr- 

ùva devizniot kurs na stabilno 

nivo od 27 denari za edna germanska 

marka. Ottoga{ centralnata 

banka zapo~nuva da vodi politika 

na de facto fiksen devizen kurs, 

kako osnovno nominalno sidro za 

stabilizirawe na cenite, a vo oktomvri 

1995 g. devizniot kurs i 

oficijalno stanuva intermedija- 

ren target na monetarnata politika. 

Impresivnata stabilnost 

na devizniot kurs na markata 

prodolùva s¢ do juni 1997 g., koga 

e izvr{ena devalvacija na denarot 

od 16%. Potoa centralnata 

banka prodolùva da go odrùva 

devizniot kurs vo tesni ramki 

okolu novoto targetirano nivo 

od 31 denar za edna marka, a vakvata 

politika se zadrùva i po voveduvaweto 

na evroto. Vo celiot 

ovoj period centralnata banka se 

pokaùva kako isklu~itelno 

efektivna vo kontrolata na devizniot 

kurs, uspe{no neutraliziraj}i 

gi site pritisoci za depresijacija 

ili apresijacija na denarot. 

Pritoa, pove}e od edna dekada, 

targetiraweto na devizniot 

kurs se potvrduva kako efektivno 

sredstvo za odrùvawe na stabilnosta 

na cenite. 

LIT.: Goran Petrevski, Monetarna politika 

– teorija i iskustvoto na Makedonija, 

Skopje, 2005, 278-286; Kiki Mangova 

Powavi}, Van~o Kargov, 60 godini centralno 

bankarstvo vo Republika Makedonija, 

Narodna banka na Republika Makedonija, 

Skopje, 2006. G. P. 

†Politi~eska svoboda#, organ na makedonskite 

revolucioneri-socijalisti 

„POLITIÊSKA SVOBODA# 

(Sofija, 6 II 1898 ‡ 18. V 1899) ‡ 

organ na makedonskite revolucioneri‡socijalisti. 

Redakcijata 

ja so~inuvale: Dimitar Vlahov 

(odgovoren urednik), Vasil Glavinov, 

St. Ivanov (urednik do br. 

7), V. Sirakov (urednik od br. 7), 

Dimo Haxidimov i Andon [ulev 

(odgovoren urednik). Izleguval 

POLITI^KITE 

dvapati mese~no, so mototo: „Osloboduvaweto 

na Makedonija e 

delo na samite Makedonci. Preku 

narodot za narodot. Makedonija 

na Makedoncite#. Bil pe~aten 

vo sofiskata Centralna pe~atnica 

na P. Kal~ev, vo tira` od 

500 primeroci. Objaveni se vkupno 

12 broja. Osloboduvaweto na 

Makedonija go gleda vo neophodnata 

revolucija, so idno kantonalno 

ureduvawe spored nacionalnata 

pripadnost, a samite }e 

go izberat slu`beniot jazik, so 

u~ili{ta na svoj jazik i sl. 

LIT.: Ivan Katarxiev, Vesnikot „Politi~eska 

svoboda#, „Razgledi#, III, 11, 

Skopje, 1956, 8; D-r Boro Mokrov, Razvojot 

na makedonskiot pe~at i novinarstvo 


Skopje, 1980, 109–110; D-r Boro Mokrov – 

M-r Tome Gruevski, Pregled na makedonskiot 

pe~at (1885-1992), Skopje, 1993, 94. 

S. Ml. 

POLITI^KITE ATENTATI 

VO MAKEDONIJA ‡ nenadejni 

i podmolni posegawa po ìvotot 

na poedinci i grupi od politi~ki 

pri~ini. Istoriskite izvori 

go potvrduvaat nivnoto praktikuvawe 

u{te pri pojavata na prvite 

dràvni organizacii kaj anti~kite 

Makedonci. Najkarakteristi~no 

e ubistvoto na kralot 

Filip II Makedonski na svadbata 

na svojata }erka Kleopatra (336 

g. pr.n.e.). Vo sovremenoto makedonsko 

minato sekako najpoznati 

se solunskite atentati (28-30. IV 

1903) na makedonskite gemixii 

ili solunski atentatori. Posebno 

karakteristi~na atentatorska 

dejnost praktikuvale ~etite na 

voda~ot na VMRO †avtonomisti~ka# 

Todor Aleksandrov. Poznati 

se atentatite so ra~ni bombi 

i drugi eksplozivni sredstva 

vo pazarnite denovi vo Radovi{, 

Bitola, Ki~evo, Kru{evo, Kavadarci, 

Ohrid, Prilep i Solun. 

Eksplozijata predizvikana od gemixiite na francuskiot brod †Gvadalkivir# (1903) 

P 

1175

P POLITI^KO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Ne moèj}i da gi otkrijat podmolnite 

atentatori, osmanliskite 

vlasti go podloùvale mesnoto 

naselenie na teror, posebno vo 

Dojran, [tip i Ko~ani. Vo atentati 

se zaginati mnogu makedonski 

revolucioneri: Dobri Daskalov 

(juli 1912), \or~e Petrov (21. 

VI 1921), Jane Sandanski (22. IV 

1915), Dimo Haxidimov, Atanas 

Spasov ‡ Taskata Serski, Todor 

Panica (7. V 1925) i dr. No vo 

atentati se zaginati i nekoi od 

vladetelite na Makedonija, kako 

srpskiot general Kova~evi} vo 

[tip, srpskiot policiski na~alnik 

Velimir Preli} (ubien od 

Mara Buneva, 13. I 1928) i dr.. 

Atentatorskata dejnost ja praktikuvale 

i vojvodite na srpskata 

oruèna propaganda vo Makedonija 

Gligor Sokolovi}, Jovan Babunski, 

Jovan Dovezenski i dr. 

Voda~ot na VMRO avtonomisti~ka 

Ivan (Van~o) Mihailov, pak, 

organiziral specijalni t.n. atentatorski 

trojki. Poznat e marsejskiot 

atentat vrz kralot Aleksandar 

Kara|or|evi} (1934). Po 

Vtorata svetska vojna karakteristi~ni 

se atentatite vrz razni 

funkcioneri na narodnata vlast 

od strana na ostatocite na balisti~koto 

dvièwe i ufrlenite 

diverzanti od Albanija (1945- 

1952). Vo sovremeniot period najpoznat 

e neuspe{niot atentat vrz 

pretsedatelot na RM Kiro Gligorov 

(3. X 1995). 

Atentatot na pretsedatelot Kiro Gligorov (3. X 1995) 

LIT.: Angel Dinev, Politi~kite ubistva 

vo Bugarija, Skopje, 1951; Istorija 

na makedonskiot narod, kniga prva ‡ treta, 

Skopje, 1969; Kosta Ciriviri, Politi~kite 

ubistva vo Makedonija, Skopje, 

1969; Istorija na makedonskiot narod, 

tom prvi ‡ petti, Skopje, 2003. S. Ml. 

POLITI^KO DRU[TVO „MA- 

KEDONIJA NA MAKEDON- 

CITE# (Cirih, 1915‡1919) ‡ 

dru{tvo na makedonskite studenti 

osnovano so cel da dejstvuva za 

postavuvawe i za razre{uvawe na 

makedonskoto pra{awe na povoenata 

Mirovna konferencija za osloboduvawe 

i za obedinuvawe na 

Makedonija vo samostojna dràva. 

So drugite makedonski dru{tva se 

obedinile vo Sojuz na makedonskite 

dru{tva vo [vajcarija (XII 

1918). Dru{tvoto objavilo proglas 

za odrùvawe konferencija: 

1176 

†Makedonija i mirot# (11. II 1919). 

Vo juli Dru{tvoto go promenilo 

odnosot i se povleklo od Sojuzot. 


odbor, Glasnik na INI, 1, Skopje, 

1965; Mihajlo Minoski, Federativnata 



Policiskata misija na „PROKSIMA“ 

POLICISKA MISIJA NA 

EU VO RM – prva policiska misija 

na EU vo RM – EUPOL 

„PROKSIMA#, koja ja zamenuva 

prvata voena misija na EU vo RM 

–„Konkordija#, vospostavena vrz 

osnova na zaedni~kata akcija na 

Sovetot na EU (29. IX 2003) i Dogovorot 

me|u RM i EU za statusot 

i aktivnostite na policiskata 

misija na EU vo RM (EUPOL 

„PROKSIMA#, 11. XII 2003), so 

funkcii od sovetodaven karakter 

vo sferata na gradeweto doverba, 

vladeeweto na pravoto, spravuvaweto 

so organiziraniot kriminal, 

reformata na MVR i transformacijata 

kon policisko 

obezbeduvawe na granicite, {to 

gi vr{i do 14. XII 2005 g., koga zapo~nuva 

mandatot na novata policiska 

misija „EUPAT#. 

IZV.: Dogovor me|u RM i EU za statusot 

i aktivnostite na Policiskata 

misija na EU vo RM (EUPOL †PROKSI- 

MA#), „Slu`ben vesnik na RM#, 80/03. 

T. Petr. 

POLJODELSTVO – spored vkupniot 

obem na proizvodstvoto, najva`na 

zemjodelska oblast. Toa zafa}a 

najgolem del od obrabotlivite 

povr{ini, angaìra najbrojna 

rabotna sila i golem del 

od agrotehni~kite sredstva i 

obezbeduva egzistencija na najgolem 

del od selskoto naselenie. 

Od vkupnata obrabotliva povr- 

{ina, okolu 83% se pod oranici 

i bav~i, okolu 3% pod ovo{ni nasadi, 

okolu 5% otpa|aat na lozja 

i okolu 8% na livadi. Vo Makedonija 

postoi mo`nost za navodnuvawe 

na 370.000 ha ili na 64% 

od vkupno obrabotlivite povr- 

{ini. Me|utoa, kapacitetot na 

izgradenite sistemi ovozmoùva 

navodnuvawe na okolu 19%, a 

fakti~ki se navodnuvaat samo 

12,5% od obrabotlivite povr{ini. 

Od zemjodelskite proizvodi 

vo Makedonija na prvo mesto doa- 

|aat ìtnite rastenija: p~enicata, 

ja~menot, ’r`ta, ovesot i orizot, 

potoa sledat industriskite 

kulturi: tutunot, son~ogledot, 

{e}ernata repka i gradinarskite 

kulturi. Makedonija ima povolni 

prirodni uslovi za razvoj na 

ovo{tarstvoto i posebno na lozarstvoto. 

Toplite i dolgi leta 

Proizvodstvoto na najva`nite poljodelski proizvodi (1951-2005) 

Godina P~enica P~enka [e}erna repka Son~ogled Tutun 

il.t kg/ha il.t kg/ha il.t t/ha il.t kg/ha il.t kg/ha 

1951 93 980 69 1.040 0 10 2 610 13 720 

1961 210 1.480 79 1.220 110 20 8 860 8 570 

1971 300 2.130 102 1.920 158 39 20 1.170 22 800 

1981 236 2.260 92 2.260 104 29 25 1.110 31 1.230 

1991 340 3.021 135 3.200 82 37 37 1.354 25 1.375 

2005 334 3.081 148 4.491 58 36 7 1.330 28 1.498 

Niva so rascvetan son~ogled


Proizvodstvoto na najva`nite ovo{ja (1951-2005) 

Godina jabolki, slivi, kajsii 

kru{i i duwi cre{i i vi{ni i praski lozja 

il.steb. kg/steb. stebla kg/steb. il.steb. kg/steb. ha kg/penu{. 

1951 628 32 720 22 123 19 10.868 0,5 

1961 1.283 33 1.021 24 363 25 23.410 1.0 

1971 2.272 33 1.525 19 494 18 25.802 1,6 

1981 3.505 30 1.966 19 960 23 38.759 2,4 

1991 4.381 32 1.109 16 1.319 12 33.773 2,3 

2005 4.592 21 2.558 18 683 22 25.044 3,0 

so mali vrneì i silni son~evi 

periodi ovozmoùvaat pogolemo 

za{e}eruvawe na grozjeto. Najgolem 

del od proizvodstvoto na 

poljodelskite kulturi sluì za 

doma{nata potro{uva~ka, a pozna~ajno 

u~estvo vo izvozot imaat 

gradinarskite kulturi, tutunot, 

nekoi vidovi ovo{je i orizot. 

Vo periodot 1951–2005 g. vkupnoto 

proizvodstvo vo toni porasnalo 

kaj p~enicata za 3,6 pati, kaj 

p~enkata 2,1 pati, kaj son~ogledot 

3,5 pati i kaj tutunot 2,2 pati. 

Ovo{tarstvoto i lozarstvoto 

rastea pobrzo od poljodelstvoto. 

IZV.: Statisti~ki godi{nik na Republika 

Makedonija, Dràven zavod za statistika, 

za soodvetnite godini. 


na Vardarska Makedonija me|u dvete 

svetski vojni, MANU, Skopje, 1998; Nikola 

Uzunov, Stopanstvoto na Republika 


2001. D. N. 

POLOG – kotlina vo severozapadniot 

del na RM. Po svojot nastanok 

e tektonska kotlina, spu{tena 

po dolìnata na rasedi pome|u 

planinite: [ar Planina, 

Rodnite poliwa vo Polog 

Suva Gora, @eden i Bukovi}. Se 

protega vo pravec si–jz. Dolìnata 

na Polo{kata Kotlina e 

okolu 40 km, a prose~nata {iro- 

~ina e 6,5 km. Najmalata {irina e 

pome|u s. Pirok i s. Radiovce 5,2 

km. Ova stesnuvawe pretstavuva i 

granica pome|u Gorni Polog – 

gostivarskiot del i Dolni Polog 

– tetovskiot del. Kotlinata zafa}a 

povr{ina od 1.475 km², a se 

nao|a na nadmorska viso~ina me- 

|u 300 m i 2.774 m. Ramni~arskiot 

del zafa}a povr{ina od 33.200 ha, 

a se protega pome|u 400 i 600 m 

n.v. so prose~na nadmorska viso- 

~ina od 500 m. Ramni~arskiot del 

na kotlinata postepeno se spu{ta 

od Gostivar (520 m) sprema Jegunovce–Raotince 

(385 m), kako i 

podno`jeto na [ar Planina 

sprema Suva Gora i @eden. Od site 

strani e zatvorena so visoki 

planini, so isklu~ok sprema isto~nata 

ramka, kade {to po dolinata 

na Vardar, niz Dervenskata 

Klisura i pregrabenskata dolina 

Tetovska Suvodolica e povrzana 

so Skopskata Kotlina. Vo Polog 

e izvorot i gorniot tek na rekata 

POLONISTIKA 

Vardar, koja prima 12 pogolemi 

pritoki, me|u koi najgolema e r. 

Pena. Razvieni se dve gradski naselbi: 

Gostivar i Tetovo. Golem 

del od obrabotlivite povr{ini 

se pod gradinarski kulturi, 

ovo{tarnici i ìta. 

LIT.: A. Keki}, Geologija i hidrologija 

na Polo{kata Kotlina i poteklo na vodata 

vo izvorot Ra{~e, Skopje, 1986; A. 

Stojmilov, Fizi~ka geografija na R. Makedonija, 


„POLOG“, ISELENI^KO 

DRU[TVO (Vindzor, Kanada, 

1981) ‡ dru{tvo na Makedonci po 

poteklo od Tetovsko. Orientirano 

na organizirawe kulturni manifestacii 

i sportski aktivnosti. 

Dru{tvoto formiralo Sportski 

klub „Teteks“ (1983), koj se 

natprevaruval vo potsojuznata 

liga. Sl. N.-K. 

„POLOG“, ISELENI^KO MLA- 

DINSKO DRU[TVO (Detroit, 

Mi~igen, SAD, 2001) ‡ dru{tvo 

na mladi Amerikanci od makedonsko 

poteklo, prete`no intelektualci 

od Detroit, od semejstva 

po poteklo od Tetovsko. Razviva 

kulturna i drugi dejnosti. 

Sl. N.-K. 

POLO@ANI, Liman (s. Livada, 

Stru{ko, 26. II 1935) ‡ prosveten 

i politi~ki deec. Apsolviral na 

Pedago{kata akademija i bil 

u~itel. ^len na SKM (od 1957). 

Bil ~len na Odborot za prosveta, 

nauka i kultura i pratenik vo Republi~kiot 


na SRM (1970). S. Ml. 

Polski 

-Makedonski. 

Gramati~ka 

konfrontacija 

POLONISTIKA, t.e. univerzitetski 

studii po polski jazik i 

knièvnost i nau~ni istraùvawa 

vo taa oblast. Vo Makedonija 

polonistikata na UKiM postoi 

od 1983 g,, a u{te vo 1959 g. proraboti 

lektorat po polski jazik. 

Vo 1983 g. bea organizirani polonisti~ki 

studii kako vtor glaven 

predmet, a od 1992 ima polna 4-godi{na 

polonisti~ka specijalizacija. 

Prv rakovoditel na polonisti~kite 

studii (1983-2002) be- 

P 

1177

P POLO[KI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

{e Z. Topoliwska, a od 2002 rakovoditel 

e M. Mirkulovska. Naizmeni~no 

vo Makedonija i vo Polska 

sekoja ~etvrta godina se organiziraat 

zaedni~ki nau~ni konferencii, 

~ii materijali se objavuvaat 

vo spisanieto Folia Philologica 

Macedono-Polonica. Vo MA- 

NU od 1985 g. postoi proekt Makedonsko-polska 

gramati~ka konfrontacija, 

dosega se izlezeni 6 

toma, narednite 3 se vo podgotovka. 

Od 1980 g. izleguva spisanieto 

Studia Linguistica Polono-Jugoslavica 

(sorabotka na MANU so ANU 

BiH i PAN), od 1996 preimenuvano 

vo Studia Linguistica Polono-Meridianoslavica 

(sorabotka na MANU 

so univerzitetite vo Polska). Izlezeni 

se 12 toma. Z. T. 

POLO[KI MANASTIR – v. 

„SVETI \OR\I# 

Polo{ko-kumanovskata pravoslavna eparhija na MPC 

POLO[KO-KUMANOVSKA 

PRAVOSLAVNA EPARHIJA 

na MPC (1971) – formirana so 

sedi{te vo Skopje, Eparhijata geografski 

gi opfa}a tetovskiot, 

gostivarskiot, kumanovskiot, 

kratovskiot i krivopalane~kiot 

region. Eparhiski arhijerej e Negovoto 

Visokopreosve{tenstvo 

Mitropolitot polo{ko-kumanovski 

Kiril (Popovski) od nejzinoto 

formirawe. Eparhijata 

ima pet namesni{tva: Tetovsko, 

Gostivarsko, Kumanovsko, Kratovsko 

i Krivopalane~ko. Najpoznati 

se manastirite: „Sv. 

Atanasij# – Le{ok (Tetovo), „Sv. 

Joakim Osogovski#, Kriva Palanka, 

„Sv. \or|i# – Staro Nagori~ani 

(Kumanovo), „Sv. Naum 

Ohridski# – Popova [apka (Tetovo), 

„Sv. \or|i# – Deqadrovce i 

dr. Vo Polo{ko-kumanovskata 

eparhija ima nad 220 hramovi, od 

koi 200 crkvi i 22 manastiri, 

200.000 vernici so 60 sve{toslu- 

ìteli i monasi. 



2000. Rat. Gr. 

POQOSKA, Agim Xafer (Agim 

Xhafer Poloska) (s. Dolno Nerezi, 

Skopsko, 7. II 1954) ‡ preveduva~, 

univ. profesor. Osnovno u~ili{te 

i u~itelska {kola zavr- 

{il vo Skopje. Diplomiral 

(1976) na Katedrata za albanski 

1178 

Agim 

Poqoska 

jazik i knièvnost na Filolo{kiot 

fakultet vo Skopje. Po diplomiraweto 

kratok period (1977) 

rabotel kako lektor vo Radio 

Skopje, vo emisiite na albanski 

jazik. Istata godina bil izbran 

za pomlad asistent, a potoa i za 

asistent po predmetite sovremen 

albanski jazik i teorija na prevodot 

na Katedrata za albanski 



na istiot fakultet na tema 

„Leksi~ka interferencija na 

makedonskiot i albanskiot dijalekt 

vo Prespa“ (1986). Doktoriral 

na tema „Leksi~ka interferencija 

na makedonskiot i albanskiot 

dijalekten jazik“ (1996). 

Izbran e za docent (1997). Vo 2001 

g. stanal vonreden, a vo 2006 g. redoven 

profesor po predmetite 

specijalen kurs po albanski jazik 

i op{ta lingvistika 2 – kontrastivna 

analiza na jazicite, na postdiplomskite 

studii na Filolo{kiot 


Pokraj nastavata, aktivno e vklu- 

~en vo nekolku nau~noistraùva~ki 

proekti za prou~uvawe na 

jazikot, etnokulturata i narodnoto 

tvore{tvo na Albancite vo 

Makedonija. U~estvuval na nekolku 

nau~ni sobiri, seminari i 

simpoziumi vo zemjata i vo stranstvo. 

Preveduva od makedonski na 

albanski jazik i obratno. Ima 

objaveno pove}e od 200 nau~ni 

trudovi i prilozi od oblasta na 

jazikot, sociolingvistikata, 

kulturnoto nasledstvo i preveduvaweto. 

BIBL.: Leksi~ka interferencija na makedonskiot 

i albanskiot dijalekten jazik, 

Skopje, 1998; Mozaiku gjuh[sor, Shkup, 

2001; Interpretime linguistike, Shkup, 2002; 

Leksiku dialektor n[ regjionin e Presp[s, Shkup, 

2004; Prilog kon prou~uvaweto na makedonsko-albanskite 

jazi~ni kontakti, 

Skopje, 2005; Kultura e t[ shprehurit, Shkup, 

2007. 

LIT.: Bilten na Univerzitetot †Sv. Kiril 

i Metodij#, Skopje, 783, 16. VII, 2001; 

13, 3. III 2006. N. S. 

POMOLOGIJA – nauka za prou- 

~uvawe na sortite ovo{je, del od 

specijalnoto ovo{tarstvo. Poradi 

golemiot broj ovo{ni vidovi, 

a mnogu pove}e sorti, pomologi- 

jata vo mnogu zemji se izdvojuva 

kako poseben predmet (deskriptivna 

pomologija). Prof. Toma 

Dimitrovski ja publikuva{e 

knigata „Specijalno ovo{tarstvo 

so pomologija# vo dva dela 

(1974–1978). B. R. 

POP ANDOV, \or|i Jordanov 

(Veles, 25. XII 1903) ‡ spec. ftiziolog. 

Medicina zavr{il vo 

Belgrad (1931), a potoa rabotel 

vo Veles. U~estvuval vo NOB i 

bil lekar vo bolnicata vo Gorno 

Vranovci. Kako specijalist ftiziolog 

bil nazna~en za upravnik 

na Specijalnata bolnica za TBC 

vo Bitola (1. VIII 1950), koja funkcionirala 

do 1. I 1966 g. P. B. 

Todor 

Pop Antov 

POP ANTOV, Todor (s. Vata{a, 

Tikve{ko, 28. II 1875 – Plovdiv, 

29. XII 1954) – u~itel, revolucioner, 

~len na CK na VMORO. Zavr{il 

egzarhiska gimnazija vo 

Solun (1895). Studiral hemija vo 

@eneva. U~itelstvuval vo Prilep, 

Peh~evo, Melnik, Skopje. 

Bil ~len na Serskiot i Skopskiot 

RK. Na Rilskiot kongres bil 

izbran za ~len na CK na VMORO. 

U~estvuval vo Balkanskite i vo 

Prvata svetska vojna. 

IZV. i LIT.: Borbite v Makedoni® i 

Odrinsko 1878–1912, Spomeni, Sofi®, 

1981; T. Pop Antov, Spomeni. Predgovor 

i redakcija na Z. Todorovski, Skopje, 

2002. Al. Tr. 

Hristo 

Pop Antov 

POP ANTOV, Hristo (s. Vata- 

{a, Tikve{ko, 16.V 1879 – Sofija, 

31. I 1964) – u~itel, revolucioner, 

pretsedatel na Tikve{kiot 

ORK na MRO. Zavr{il pedago{ko 

u~ili{te vo Skopje (1899), a


pravo vo [vajcarija. U~itelstvuval 

vo Kavadarci. Bil rakovoditel 

na OK na TMORO vo Kavadarci. 

Progonuvan od osmanliskite 

vlasti, po Vostanieto se zasolnil 

vo Sofija. Bil sudija vo 

Skadar (1910), a potoa advokat vo 

Sofija. 

IZV. i LIT.: G. Del~ev, Spomeni – Dokumenti 

– Materiali, Sofi®, 1988; H. Pop 

Antov, Spomeni. Predgovor i redakcija na 

Z. Todorovski, Skopje, 2006. Al. Tr. 

Slavko 

Pop Antoski 

POP ANTOSKI, Slavko (Prilep, 

21. XI 1913) ‡ redoven prof. 

na Zemjodelsko-{umarskiot fakultet 

vo Skopje, na nastavno-nau~nite 

disciplini op{to poljodelstvo 

so agroekologija i za{tita 

od erozija. Diplomiral na 

Zemjodelskiot fakultet vo Belgrad. 

U~esnik e vo NOB od 1941 g. 

Po vojnata bil pomo{nik-minister 

za zemjodelstvo i {umarstvo 

na NRM; ~len na Sojuzniot sovet 

na Jugoslavija za nau~na rabota; 

prorektor na Univerzitetot vo 

Skopje; ~len na ASNOM; naroden 


NRM. Po formiraweto na Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Medodij#, 

izbran za dekan na novoosnovaniot 

Zemjodelsko-{umarski 

fakultet vo Skopje. Na ovaa funkcija, 

zaedno so Nastavno-nau~niot 

kolegium, ima mnogu zna~aen 

pridones vo vtemeluvaweto i 

razvojot na visoko{kolskata nastava 

po zemjodelstvo i {umarstvo 

i vo razvojot na nau~noistraùva~kite 

aktivnosti vo RM. Negovite 

nau~noistraùva~ki aktivnosti 

se naso~eni kon prou~uvawe 

i razre{uvawe na niza problemi 

od agroekologijata i agrotehnikata. 

I vo dvete oblasti 

ima postignato rezultati so trajni 

vrednosti. R. L. 

POP GEORGIEV, Dimitar 

(Peh~evo, 11. X 1925 ‡ Skopje, 27. 

XII 1994) ‡ univerzitetski profesor, 

pravnik. Osnovno obrazovanie 


a gimnazija vo [tip. Diplomiral 

na Pravniot fakultet vo Belgrad 

(1949), kade {to i doktoriral 

(1955), na tema „Sopstvenosta 

na ~iflicite i ~ifligarsko-agrarno-pravnite 

odnosi vo Make- 

Dimitar 

Pop Georgiev 

donija do Balkanskata vojna od 

1912 godina#. Izbran za asistent 


vo Skopje (1951), za docent 


profesor na Pravniot fakultet 

vo Skopje po predmetot 

gra|ansko pravo (1966). U~esnik 

vo NOB i ~len na KPJ (1944). 

Bil dekan na Pravniot fakultet 

vo Skopje (1967‡1969) i sudija na 

Ustavniot sud na SRM (1980‡ 

1987). Objavil pogolem broj u~ebnici 

i nau~ni trudovi od oblasta 

na gra|anskoto i obligacionoto 

pravo. 

BIBL.: Dimitar Pop Georgiev, Op{testvena 

sopstvenost, Skopje, 1966; Obligaciono 

pravo, Skopje, 1985. 

LIT.: Godi{nik vo ~est na Dimitar 

Pop Georgiev, Skopje, 2006. Sv. [. 

Boris 

Pop \or~ev 

POP \ORÊV, Boris (Veles, 22. 

VII 1933) ‡ novinar i publicist. 

Vo NIP „Nova Makedonija# od 

1953 g. do penzioniraweto (1993). 

Sorabotnik, urednik, komentator 

na Sportskata, Vnatre{nopoliti~kata 

i Nadvore{nopoliti~kata 

rubrika. Dopisnik od 

Moskva (1975‡1979), izvestuva~ 

od mnogubrojni nastani vo zemjata 

i vo svetot. Eden od osnova~ite 

na „Sportist# (1955) i „Ve~er# 

(1963 ‡1970). Zamenik na glavniot 

i odgovoren urednik na „Ve- 

~er# i na „Nova Makedonija# i 

{ef na dnevnite redakcii. Dolgogodi{en 

dopisnik na pove}e jugoslovenski 

vesnici i spisanija. 

Najdolgo na „Ve~erwi list# i 

„Danas# (Zagreb). Rakovoditel na 

Pres-centarot na [ahovskata 

olimpijada (1972). \. St. 

POP 

POP KOCEV, Hristo (s. Novo 

Selo, [tipsko, 5. I 1869 – Varna, 

Bugarija, 30. IV 1933) – ~len na 

CK na TMORO i publicist. Se 

{koluval vo Solun, vo Belgrad i 

vo Sofija. Zavr{il filologija. 

Bil u~itel vo Carigrad, Odrin, 

[tip i Solun. Bil ~len na CK na 

TMORO (1896–1897). Po Vini~kata 

afera (1897) osuden i amnestiran 

(1902). Bil u~esnik na Solunskiot 

kongres (1903), ~len na 

CK (1903–1904), direktor na gimzijata 

vo [tip (1916–1917), kmet 

na Skopje (1917–1918). Vo VMRO 

bil protogerovist. 

LIT.: SbornikÍ „IlindenÍ 1903–1921“, 

SofiÔ, 1921; Boris Nikolov, VÍtre{na 

makedono-odrinska revolÓciona organizaciÔ 

(voŸvodi i rÍkovoditeli 1893–1934), 

SofiÔ, 2001. V. \. 

Pop Stojan 

Razlovski 

POP STOJAN (Razlovci, ok. 

1800 – Rilski manastir, 1876) – 

crkoven i revolucioneren deec, 

eden od organizatorite i voda~ite 

na Razlove~koto vostanie 

(1876), najblizok sorabotnik i 

dedo na Dimitar Popgeorgiev- 

Berovski. Se griì za organiziraweto 

i nabavkata na oru`je i 

u~estvuva vo vostani~kite borbi. 

Pop Stojan e zapomnet od narodot 

kako glaven podgotvuva~, poradi 

{to vostanieto bilo narekuvano 

Popstojanovo. @ivotot 

go zavr{il vo Rilskiot manastir 

‡ spored pi{uvaweto na sin mu, 

toj se samoubil, a spored D. P. Berovski, 

toj e ubien od manastirskata 

straà. 

LIT.: Risto Poplazarov, Osloboditelnite 

vooruèni borbi na makedonskiot 

narod vo periodot 1850–1878, Skopje, 

1978, 253–265; Tanas Vraìnovski, Makedonski 

istoriski predanija, Skopje, 

1992, 190-195; Aleksandar Trajanovski, 

Dimitar Pop-Georgiev – Berovski (1840– 

1907), [tip, 1990. B. R.-J. 

POP TRAJKOV, Lazar (s. Dmbeni, 

Kostursko, 10. VI 1877 – s. Trnovo, 

Kostursko, 11/12. X 1903) – 

kosturski vojvoda i poet. Zavr- 

{il gimnazija vo Solun (1898). 

Bil organizator na prvite revolucionerni 

komiteti vo Kostursko. 

Vo Ilindenskoto vostanie 

bil ~len na Kosturskoto gorsko 

na~alstvo. Vo borba so osmanliskata 

vojska vo Mariovsko bil 

P 

1179

P POP MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Lazar 

Pop Trajkov 

te{ko ranet, a predavnikot Kote 

Hristov od Rula za 50 turski liri, 

dobieni od gr~kiot kosturski 

vladika Germanos Karavangelis, 

mu ja presekol glavata. Avtor na 

poemata „Lokvata i Viwari#. 

LIT.: A. Bliznakov, Epopejata na Lokvata 

i Viwari, Prilozi za Ilinden 1978, II, 

Kru{evo, 1979. Al. Tr. 

POP HRISTOV, Georgi (s. Krstoar, 

Bitolsko, 1878 – Sofija, 19. 

II 1962) – u~itel, revolucioner, 

u~esnik vo Ilindenskoto vostanie. 

Zavr{il pedago{ki kurs na 

Solunskata egzarhiska gimnazija 

(1896). Bil u~itel vo Kavadarci, 

Prilep i Bitola i ~len na Bitolskiot 

okruèn komitet (1900– 

1903). U~esnik na Smilevskiot 

kongres (1903) i vo Ilindenskoto 

vostanie vo Lerinskiot reon. Vo 

1910 g. bil uapsen i zato~en vo 

Mala Azija, izbegal vo 1911. Po 

Prvata svetska vojna bil ~len na 

CK na VMRO (1925), a od 1928 vo 

protogerovisti~kata VMRO. 


1934, Skopje, 1997. Z. Tod. 

POPADI], Vuka{in (Glamo~, 

Bugojno, 1904) ‡ epidemiolog, 

mikrobiolog. Medicina zavr{il 

vo Zagreb. Rabotel vo Higienskiot 

zavod vo Skopje, a od 1932 g. vo 

Bitola, kako epidemiolog i mikrobiolog 

vo Postojanata bakteriolo{ka 

stanica i DNZ. Vo vremeto 

na bugarskata okupacija rabotel 

vo Oblasnata higienska laboratorija. 

Aktivno sorabotuval 

so partizanite do prvata polovina 

na 1944 g., koga zaedno so soprugata 

im se priklu~ile na partizanite. 

Po Osloboduvaweto bil 

1180 

Vuka{in 

Popadi} 

minister za narodno zdravje vo 

Vladata na Federalna Makedonija 

(16. IV 1945). Potoa bil univ. 

profesor i direktor na Higienskiot 

zavod vo Skopje. 

IZV.: Dokumenti za borbata na makedonskiot 


dràva, t. 2, Skopje, 1981, 643. P. B. 

POPADI], Marija (Miriam 

Shenfeld) (s. Igal, Ungarija, 12. VI 

1904/1905) ‡ u~ili{ten lekar, 

Evrejka. Medicina zavr{ila vo 

Zagreb (1930). Rabotela vo [tip, 

a potoa vo DNZ vo Bitola (16. II 

1932), kade {to gi rakovodela DD, 

vakcinaciite i Patrona`nata 

slu`ba. Vo 1934 g. otvorila i Sovetuvali{te 

za majki so deca. Vo 

periodot od 1941‡1944 g. rabotela 

vo Oblasnata higienska laboratorija 

i bila u~ili{ten lekar. 

Vo vtorata polovina na 1944 g. zaedno 

so soprugot im se priklu~ile 

na partizanite. Po Osloboduvaweto, 

do penzioniraweto, rabotela 

vo DD vo Skopje. P. B. 

POPANGELOV, Vasil (s. Le{ani, 

Ohridsko, 1861 – mesnost Srpnica, 

s. Le{ani, 14/27. IX 1903) – 

sve{tenik, u~esnik vo Ilindenskoto 

vostanie. Stare{ina na manastirot 

„Site Sveti# vo Dolna 

Debarca. Bil ~len na TMORO od 

1897 g. Vo Ilindenskoto vostanie 

predvodel selska ~eta od s. Le{ani. 

Zaginal vo borba nad rodnoto 

selo. 

LIT.: S. Risteski, Sve{tenikot Vasil 

Popangelov, Struga, 2003. Al. Tr. 

POPANDOV, Pavel (s. Bogdanci, 

Gevgelisko, 29. V 1904 – Sofija, 

Bugarija, 29. V 1933) – pripadnik 

na VMRO(Ob.), mladinski 

rakovoditel. Bil ~len na nelegalniot 

CK na BKMS (1924–1926), 

suden i osuden vo otsustvo (1927). 

@iveel vo rodniot kraj (1927– 

1929). Vo Sofija stapil vo VMRO 

(Ob.) (1931). Bil ~len na Okru`niot 

komitet na BKP za Sofija. 

Ubien na ulicite vo Sofija. 

IZV.: Risto Bajalski, Se}avawa, rakopis vo 

Oddelenieto za dokumentacija „D-r Velimir 

Brezovski# vo INI, Skopje. V. Jot. 

Epaminonda 

Pop-Andonov 

POP-ANDONOV, Epaminonda 

(Strumica, 1898 ‡ vo okol. na Sofija, 

Bugarija, 1968) ‡ delegat na 

ASNOM i prv poverenik za narodna 

prosveta vo DFM. Zavr- 

{il osnovno i sredno obrazovanie 

vo rodniot grad i vo Skopje. 


fakultet vo Belgrad (1922). Me|u 

dvete svetski vojni bil profesor 

po filozofija, psihologija i 

francuski jazik vo pove}e mesta 

(Strumica, Bawa Luka, Saraevo, 

Vrawe i Skopje). ^len na KPJ od 

1944 g. Vo NOB se vklu~uva vo 

1944 g. Bil ~len na Inicijativniot 

odbor za svikuvawe na Prvoto 

zasedanie na ASNOM, delegat 

na AVNOJ i na ASNOM i sekretar 

i ~len na Prezidiumot na 

ASNOM. Na tretata sednica na 

Prezidiumot na ASNOM (2‡5. IX 

1944) predlaga da se izdade makedonski 

bukvar, da se otvorat gimnazii 

i u~itelski {koli i da se 

prou~i pra{aweto za otvorawe 

univerzitet vo Makedonija. Formira 

Komisija za „unifikacija 

na makedonskiot jazik#, odnosno 

Komisija za makedonskata azbuka 

i ja rakovodi nejzinata rabota. 

Bil ~len na Ustavotvornoto sobranie 

za donesuvawe na Ustavot 

na NRM (1946). Bil direktor na 

Narodnata biblioteka vo Skopje 

(1947‡1951) i profesor na Pedago{kata 

akademija (1952‡1966). 

LIT.: Presidium de l’Assemblee antifasciste de 

l’liberation nationale de la Macedoine ASNOM, 

Skopje, 1994; Pedago{ka akademija „Kliment 

Ohridski# Skopje 1947‡1972, Skopje, 

1972. Sv. [. 

Petar 

Poparsov 

POPARSOV, Petar (s. Bogomila, 

Vele{ko, 21. H 1872 – Sofija, 

1. I 1941) – makedonski kulturnonacionalen 

i revolucioneren deec, 

„lozar#, gimnazijalen profesor, 

pisatel i publicist. Po 

{koluvaweto vo rodnoto selo, vo 

Veles i vo Solun, kako eden od antiegzarhiskite 

buntovnici, zaedno 

so pogolema grupa u~enici od 

Solunskata gimnazija, se prefrla 

na {koluvawe vo Belgrad 

(1889). Kako student na Velikata 

{kola rano ja po~uvstvuval manipulacijata 

na propagandite i na 

po~etokot na slednata godina se 

prefrla na Istorisko-filolo{kiot 

fakultet na Vi{oto u~ili{te 

vo Sofija. Toga{ glavno


†Stambol{tinata vo Makedonija i nejzinite 

pretstavnici# od Vardarski (P. Poparsov) Viena (1894) 

od solunskite i belgradskite begalci 

se sozdava jadroto na †lozarskoto# 

dvièwe. ^len e na „Tajnata 

dru`ba# (krajot na 1890), od 

koja se sozdava Mladata makedonska 

kniòvna druìna, koja od januari 

1892 g. po~nuva da go izdava 

svojot organ „Loza#, a toj e eden 

od glavnite nejzini redaktori i 

sorabotnici. Poradi nacionalnata 

koncepcija na Programata 

na MMKD i nacionalno-separatisti~kata 

orientacija na spisanieto 

i makedonskata jazi~nopravopisna 

tendencija, vo bugarskata 

javnost se poveduva kampawa 

i teror protiv „makedonskiot 

nacionalen separatizam#. Naskoro 

Druìnata i sp. „Loza# se onevozmoèni. 

Po diplomiraweto 

Poparsov stanuva profesor vo 

Solunskata gimnazija i zaedno so 

petmina drugi mladi intelektualci 

ja postavuvaat osnovata na 

MRO (23. H 1893). Kako ~len na 

CK na MRO, prisustvuva na organizacionata 

sredba vo Resen 

(1894), a pod psevdonimot Vardarski 

ja objavuva bro{urata „Stambolov{tinata 

vo Makedonija i 

nejzinite pretstavnici# (1894) 

{to gi pretstavuva osnovnite 

koncepcii na Programata na 

MRO. Aktivno u~estvuva na Solunskiot 

kongres na MRO (1896), 

no po Vini~kata afera (1897) e 

uapsen i osuden na 101 godina robija. 

Otkako e amnestiran (1902), 

ja prodolùva dejnosta vo Vele{ko, 

no sproti Solunskite atentati 

odnovo e uapsen i od Skopskiot 

zatvor izleguva eden den pred 

objavuvaweto na Ilindenskoto 

vostanie. Stanuva u~itel vo 

Skopje (1903/ 04), a potoa vo Solun. 

Odnovo e kooptiran vo CK 

na TMORO, no skoro se povlekuva. 

Od juli 1904 g. e interniran vo 

rodnoto selo, a vo avgust e nadvore{en 

pretstavnik na TMORO vo 

Sofija. Iako ne u~estvuva na 

Rilskiot kongres (1905), izbran e 

za ~len na Zadgrani~noto pretstavni{tvo. 

Po ubistvoto na Sarafov 

i Garvanov (1907) e uapsen 

vo Sofija, no naskoro pu{ten i 

se vra}a vo Skopje (maj 1908). Aktivno 

u~estvuva vo zadu{uvaweto 

na sultanovata kontrarevolucija 

(1909). Kako u~itel vo Pedago{koto 

u~ili{te vo Skopje (podocna 

i direktor i moarifski inspektor), 

neuspe{no u~estvuva vo 

izborite za pratenik, a zaedno so 

K. Misirkov i so biv{iot mitropolit 

skopski Teodosija Gologanov, 

pravi obid da se otvori makedonska 

Visoka pedago{ka {kola 

vo Skopje (1910). Vo Prvata 

balkanska vojna se zasolnuva vo 

Veles i so D. ûpovski ja organizira 

Op{tomakedonskata konferencija 

za spas na okupiranata 

Makedonija, na koja Makedonskata 

kolonija vo Peterburg e opolnomo{tena 

da gi zastapuva makedonskite 

interesi vo stranstvo 

(dekemvri 1912). Spre~en e da zaminat 

so ûpovski vo Pariz i 

London. Po Bukure{kiot dogovor 

(1913) stanuva u~itel vo sofiskoto 

selo Kostenec. ^len e 

na Privremenoto pretstavni{tvo 

na obedinetata porane{na 

VMRO vo Sofija, potpisnik na 

Apelot (15. III 1919) i sorabotnik 

na organot „BÓletinÍ#. Po Versajskiot 

miroven dogovor i kone~nata 

podelba na Makedonija 

napolno se povlekuva od javniot i 

politi~kiot ìvot. Avtor e na 

dramskiot spev na makedonski jazik 

„Samuil Brsjak# („BÓletinÍ#, 

4, SofiÔ, 3. VI 1919, 6). 

BIBL.: Stambolovçinata vÍ MakedoniÔ 

i neŸnit‹ pr‹dstaviteli, V‹na, 1894. 

LIT.: D-r Blaè Ristovski, Makedonski 

letopis. Raskopki na literaturni i nacionalni 

temi, II, Skopje, 231–242; istiot, 

Stoletija na makedonskata svest. Istraùvawa 

za kulturno-nacionalniot 

razvitok, Skopje, 2001, 350–359. Bl. R. 

POP-ATANASOV, \or|i (s. 

Ele{nica, Razlo{ko, Pirinskiot 

del na Makedonija, 1940) ‡ istori~ar 

na knièvnosta, arheograf, 

staroslovenist. Svoeto visoko 

obrazovanie go oformil na 

Bogoslovskiot fakultet vo Sofija, 

kade {to diplomiral vo 

1967 g. Od 1972 g. ìvee i raboti 

vo RM (Makedonska arhiepiskopija, 

Republi~ki zavod za za{tita 

na spomenicite na kulturata, 

Narodna i univerzitetska biblioteka 

„Sv. Kliment Ohridski#, 

Institut za makedonska literatura). 

Vo poslednava institucija 

rabotel do redovnoto penzionirawe 

i vo nea razvil najplodotvorna 

dejnost. Magistriral i 

doktoriral na Filolo{kiot fakultet 

vo Skopje „Blaè Kone- 

POP-JORDANOV 

\or|i 

Pop-Atanasov 

ski#. Negovite brojni trudovi se 

odnesuvaat na starata makedonska 

literatura. 

BIBL.: Ki~evskiot oktoih XIII vek, Univerzitet 

„Sv. Kiril i Metodij#, Skopje, 

1978; Re~nik na starata makedonska literatura, 

„Makedonska kniga#, Skopje, 

1989; Biblijata za Makedonija Makedoncite, 

„Menora#, Skopje, 1995; Stari zapisi, 

„Menora#, Skopje, 1996. V. S.-A. 

Marija 

Pop-Aceva 

-Hristova 

POP-ACEVA-HRISTOVA, Marija 

Boìdarova (Skopje, 24. XII 

1933) ‡ spec. po mikrobiologija 

so parazitologija, redoven prof. 

na Med. f. (od 1992). Diplomirala 

medicina vo Skopje (1960), specijalizirala 

(1966) i doktorirala 

(1980) za vlijanieto na antibioticite 

vrz produkcijata na plazmakoagulazata 

i nejzinata primena 

kako brz metod za odreduvawe 

na osetlivosta na Staphylococcus 

aureus kon antibioticite. Bila 

direktor na Institutot za mikrobiologija 

so parazitologija 

(1988‡1998). Se usovr{uvala na 

Institutot za tropski bolesti 

vo Hamburg, a prestojuvala vo nau~no-tehni~kata 

sorabotka vo 

Libiskata Xamahirija. Aplicirala 

tehniki za dokaùvawe na 

imunifluorescentni antitela 

kaj parazitite i kaj enterobakteriite, 

za kultivirawe na anaerobni 

bakterii i za serolo{ka 

tipizacija na salmonella. Avtor e 

na nad 106 trudovi. 

IZV.:Bilten UKIM br. 579. 

BIBL.: Mikrobiologija, vo: Sovremena 

dijagnostika i terapija vo medicinata, 

Ko~ani, 2000. K. K.-P. 

POP-JORDANOV, Jordan (Veliko 

Gradi{te, Jugoslavija, 23. 

XI 1925) – univ. profesor, nukle- 

P 

1181

P POP-JORDANOVA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

aren fizi~ar, filozof, energeti~ar, 

akademik na MANU. Gimnazija 

zavr{il vo [tip. Diplomiral 

filozofija vo Skopje 

(1956) i elektrotehnika vo Belgrad 

(1960). Doktoriral na Otsekot 

za tehni~ka fizika na ETF 

vo Belgrad (1964). Bil viziting 

profesor na nekolku univerziteti 

vo Evropa i Amerika. Istra- 

ùval vo pove}e oblasti: fizika 

na neutroni i reaktorska fizika, 

energetika i obnovlivi izvori, 

fotovoltai~en efekt, rasejuvawe 

na ~esti~ki, sostojba na prirodnata 

okolina i klimatskite 

promeni, organizacija na naukata, 

kognitivnite procesi od filozofski 

i fenomenolo{ki aspekt, 

zdravstveni rizici od elektrocentrali, 

modelirawe na procesite 

na mozo~nite kletki i dr. 

Glavnite nau~ni pridonesi se odnesuvaat 

na nuklearna tehnika 

(„metod na Pop-Jordanov# vo reaktorska 

neutronika); elektroenergetika 

(multidimenzionalna 

interpretacija na okolinski rizici); 

odr`liv razvoj (negentropski 

koncept i mentalni indikatori); 

nevronauka (kvantni 

mentalni spektri) i filozofija 

na prirodnite nauki (interpretacija 

na mikro~esti~en dualizam). 

Bil pretsedatel na Nau~niot 

sovet na Institutot za nuklearni 

nauki vo Vin~a (1969–1970) 

vo vreme koga toj institut be{e 

najafirmiran nau~en centar vo 

Jugoisto~na Evropa, kako i dekan 


vo Belgrad (1977–1979). Za dopisen 

~len na MANU e izbran na 

Prvoto redovno izborno sobranie 

1969, a za redoven ~len vo 

1974 g. Vo dva mandata bil pretsedatel 

na MANU (1984–1991). Od 

1993 rakovodi so Istraùva~kiot 

centar za energetika, informatika 

i materijali pri MANU, 

koj se razvi vo me|unarodno afirmiran 

„centar na odli~nost#. Realiziral 

golem broj proekti, od 

koi preku dvaeset imale me|unaroden 

karakter. Na redovni i 

postdiplomski studii na Elektrotehni~kiot 


drèl nastava po atomska i 

statisti~ka fizika, energetska 

1182 

Jordan 

Pop-Jordanov 

mikrofizika i kvantna elektrodinamika. 

Na istiot fakultet 

osnoval i postdiplomska nasoka 

za son~eva energija, prva vo Jugoslavija 

od ovaa problematika. 

Predaval i na postdiplomski 

studii na Prirodno-matemati~kiot 

i Filozofskiot fakultet i 

vo Centarot za multidisciplinarni 

studii na Belgradskiot 

univerzitet, kako i na Elektrotehni~kiot 


Avtor e na univerzitetskite 

u~ebnici „Neramnote`na statisti~ka 

fizika# (1981) i „Kvantna 

elektrodinamika# (1983), kako i 

na nekolku knigi vo zemjata i vo 

stranstvo. Objavil okolu trista 

nau~ni truda, od koi dve tretini 

vo me|unarodni spisanija i monografii. 

Negovite rezultati se 

koristeni vo mnogu stranski statii, 

monografii i doktorski disertacii. 

U~estvuval na me|unarodni 

nau~ni sobiri vo dvaesetina 

zemji na Evropa, Amerika i 

Azija, naj~esto kako pokanet ekspert. 

Bil recenzent na me|unarodni 

nau~ni spisanija i referent 

za izbor na profesori na 

univerziteti vo Evropa i Amerika. 

Dobitnik e na pove}e nagradi, 

me|u koi: Godi{na nagrada na Institutot 

za nuklearni nauki vo 

Vin~a „za individualno nau~no 

ostvaruvawe# (1964), Jubilejna 

nagrada na Institutot vo Vin~a 

„za razvoj na nau~na oblast# 

(1968), nagrada na VREN-UNES- 

KO za najdobar trud na Svetskiot 

kongres po obnovliva energija vo 

Denver (1996), nagrada na Svetskata 

inovaciona fondacija „Za 

izvonreden pridones za naukata i 

~ove{tvoto# (2003), i dr. ^len e 

na pet stranski akademii na nauki 

(Svetskata, Evropskata, Internacionalnata,Mediteranskata 

i Wujor{kata), kako i po~esen 

~len na Svetskata inovaciona 

fondacija. Kako u~esnik na NOB 

vo Makedonija nositel e na Partizanska 

spomenica 1941. Bil i 

prv prvak na Makedonija vo tenis 

(1950). 

LIT.: Prvo redovno izborno sobranie. Referati 

i prilozi, 25 XII 1969 g., 77–88. T. B. 

POP-JORDANOVA (KO@IN- 

KOVA), Nada Dimitrova (Skopje, 

17. III 1947) ‡ pedijatar, psiholog, 

redoven prof. na Med. f. i na 

St. f. Medicinski fakultet 

(1970) i Filozofski fakultet ‡ 

grupa psihologija (1982) zavr{ila 

vo Skopje. Specijalist po pedijatrija 

e od 1977, a doktorat po 

medicinski nauki odbranila vo 

1983 g. Prva vo zemjata voveduva 

multimodalna biofidbek metodologija. 

Od 1984 e nastavnik na 

Med. f. po predmetot pedijatrija. 

Na St. f., pokraj pedijatrija, predava 

medicinska psihologija i 

Nada 

Pop-Jordanova 

etika. Objavila nad 200 nau~ni 

trudovi vo stranski i doma{ni 

spisanija, 8 knigi i poglavja vo 

stranski monografii. Izbrana e 

za redoven ~len na Wujor{kata 

akademija na umetnostite i naukite 

(1997) i na Svetskata akademija 

na umetnostite i naukite 

(2006). N. P.-J. 

Dimitar 

Popgeorgiev- 

Berovski 

POPGEORGIEV-BEROVSKI, 

Dimitar (Berovo, 1840 ‡ s. Dolna 

Gra{nica, ]ustendilsko, 19. XII 

1907) ‡ nacionalen deec-revolucioner, 

ideen tvorec, organizator 

i voda~ na dve makedonski 

vostanija (Razlove~koto i Kresnenskoto). 

Se {koluval vo Berovo, 

vo Solun, vo Rusija (Odesa, 

1858‡1860, vo Duhovnata akademija) 

i vo Srbija (Belgrad, 1861‡ 

1865, vo Voenoto u~ili{te). Po 

zavr{uvaweto na Voenoto u~ili{te 

(1863) stanal podoficer 

vo srpskata vojska. Se vratil vo 

Makedonija (esenta 1875) vo Berovo 

kako u~itel i zapo~nal so 

nacionalna revolucionerna dejnost. 

Ja predvodel borbata za otfrlawe 

na crkovnata vlast na 

gr~kata Carigradska patrijar- 

{ija i za obnovuvawe na Ohridskata 

arhiepiskopija. Organiziral 

bunt vo Berovo (1874). Vo Solun 

(1875) osnoval Taen revolucioneren 

komitet za krevawe 

vostanie. Vo s. Razlovci (sredinata 

na IV 1876) bilo odràno sovetuvawe 

na koe bilo doneseno 

re{enie za krevawe vostanie vo 

Male{evsko i ottamu da se {iri 

i da prerasne vo op{tonarodno 

makedonsko osloboditelno vostanie. 

Za glaven vojvoda, voda~ na 

vostanieto, bil izbran Dimitar


Berovski. Vostanieto bilo krenato 

na 8/20. V 1876 g. Vostani~kite 

akcii bile prodolèni vo 

Ko~ansko. Obidot na Berovski 

Vostanieto da se pro{iri od Male{evsko 

vo Radovi{ko i natamu 

vo vnatre{nosta ne uspeal. Vostanieto 

ostanalo lokalno, glavno 

na prostorot na Male{evsko i 

brgu bilo zadu{eno. 

Berovski go za~uval vostani~koto 

jadro (1877 i po~etokot na 1878 

g.), dvièj}i se so ~etata me|u 

Pijane~ko, Male{evsko, Gornoxumajsko, 

izvr{uval povremeni 

napadi. So ~etata od makedonskite 

dobrovolci vo ruskata armija 

(I 1878), predvodena od Iqo Markov-Male{evski, 

go razoruàle 

muslimanskoto naselenie vo Pijane~ko 

i vo del od Male{evsko, 

bila otstraneta osmanliskata i 

vospostavena makedonska vlast 

{to se odràla polni dva meseca. 

Pred nastapuvaweto na osmanliskite 

armiski edinici Dimitar 

Berovski so ~etata se povlekol 

kon Xumajsko, vo planinskata oblast 

Kar{ijak. Berovski otpatuval 

vo Sofija (vo po~etokot na X 

1878) za da go informira ruskiot 

gubernator Albin za podgotovkite 

za krevawe vostanie vo Makedonija. 

Vostanieto zapo~nalo so 

napadot na osmanliskiot garnizon 

vo Kresna (5/17. X), so krajna 

cel osloboduvawe na Makedonija 

i sozdavawe makedonska dràva. 

Vo oslobodenoto selo Vlahi (7. 

X) bil formiran [tab na Makedonskoto 

vostanie, Berovski bil 

izbran za na~alnik na [tabot, a 

podocna bilo formirano i Policisko 

na~alstvo. Na slobodnata 

teritorija bila sozdadena celosno 

strukturirana makedonska 

vlast, normativno uredena so 

Pravila-Ustav na Makedonskiot 

vostani~ki komitet. Za da go 

spre~i samostojniot razvoj na 

Vostanieto i sozdavaweto makedonska 

dràva, bugarskiot faktor 

organiziral likvidirawe na 

prviot vojvoda Stojan Karastoilov 

i otstranuvawe na Dimitar 

Berovski od rakovodeweto so 

Vostanieto. Bil povikan vo Xumaja 

i tamu zatvoren (vo po~etokot 

na XI 1878). Osloboden (1. 

XII), se vratil na slobodnata vostani~ka 

teritorija. Za kuso vreme 

vospostavil edinstvo vo vostani~kite 

redovi, Vostanieto 

beleèlo nov podem. Berovski 

povtorno bil trgnat od Vostanieto 

(pred krajot na I 1879) i bil 

zadràn vo zatvorot vo Xumaja. 

Po Vostanieto Berovski bil osloboden 

i so semejstvoto se naselil 

vo Bugarija, vo ]ustendil. 

Po sozdavaweto na MRO sorabotuval 

so Del~ev vo organiziraweto 

tajni kanali za prenesuva- 

we oru`je i vo organiziraweto 

na izrabotkata na bombi vo Osogovskata 

Planina. Po~inal vo s. 

Dolna Gra{nica, ]ustendilsko. 

LIT.: Quben Lape, Razlove~koto vostanie 

od 1876 godina i li~nosta na negoviot 

organizator Dimitar Popgeorgiev – 

Berovski, Skopje, 1976; Aleksandar Trajanovski, 

Dimitar Popgeorgiev – Berovski, 

(1840–1907), [tip, 1990; Zb., Dimitar 

Popgeorgiev – Berovski i negovoto 

vreme, Skopje–Berovo, 1991. M. Min. 

POPEV, Grigor (Prilep, 1969 – 

Sofija, 2. II 1938) – trgovec, revolucioner, 

~len na CK na MRO. 

Zavr{il treti klas gimnazija vo 

Solun. Od 1892 do 1896 g. bil trgovec 

vo Bitola i Solun. Bil 

~len na CK na Bitolskiot ORK i 

blagajnik na CK na TMORO 

(1896–1901). 


v Makedoni® i Odrinsko – Spomeni i materiali, 

I, SofiÔ, 1983, XXXVII. Al. Tr. 

Stefan 

Makedonovi~ 

Popivanov 

POPIVANOV, Stefan Makedonovi~ 

(Ko~ani ili Veles, 17. VII 

1875 ‡ SSSR, 1932) ‡ gimnazijalen 

u~itel i komunisti~ki deec, 

tatko na Malina i Ceko Popivanovi. 

Poradi u~estvoto vo atentatot 

nad bugarskiot minister za 

prosveta vo Sofija, celoto semejstvo 

mu bilo uapseno (1918). Bil 

~len na BKP. Od politi~ki pri- 

~ini se preselil vo Belgrad 

(1920), a potoa vo Skopje stanal 

sekretar na PK na KPJ za Makedonija 

(1922). Istovremeno negovata 

}erka Malina bila ~len na 

MK na KPJ vo Skopje, a sinot Ceko 

sekretar na SKOJ. Po povtornoto 

apsewe (1924), bil delegat na 

V kongres na KI (1924). Podocna 

bil povikan vo SSSR (1929). Izvesno 

vreme so ruski brod prestojuval 

na Balti~koto More 

(1931/32). Bil uapsen i osuden vo 

Stalinovite ~istki. Posmrtno e 

rehabilitiran (28. H 1963). 

LIT.: Dim~e i Todor Zografski, KPJ i 

VMRO (Obedineta), INI, Skopje, 1974; 

Bane âdikovski, Revolucionerniot pat 

na Stefan Popivanov, †Glasnik#na INI, 

br. 3, Skopje, 1980; Kuzman Georgievski, 

Eden svetol lik, Se}avawa na sovremenicite 

za Malina Popivanova, †Gocevi denovi 

‡ Pesna za Goce#, VII, 7, Skopje, 7. II 1981, 

20-21; Kuzman Georgievski ‡ Sa{a Markus, 

Makedonskata revolucionerka Malina 

Popivanova, Skopje, 1985. S. Ml. 

Ceko 

Stefanov 

Popivanov 

POPIVANOV 

POPIVANOV, Ceko Stefanov/Stefanovi} 

(Ko~ani, 27. IX 

1907 – Skopje, 20. IX 1944) – makedonski 

knièvno-kulturen i op- 

{testveno-politi~ki deec, poet, 

prozaist i dramski avtor, novinar 

i publicist. Sin na makedonskiot 

komunisti~ki voda~ Stefan 

Popivanov (podocna likvidiran 

vo SSSR) i brat na mladinskata 

komunisti~ka aktivistka i 

sibirska zato~eni~ka Malina 

Popivanova. Kako u~enik vo 

Skopje Ceko vleguva vo rakovodstvoto 

na skoevska grupa (1922), 

~len i potoa sekretar e na Oblasniot 

komitet na SKOJ (1924), od 

slednata godina stanuva i politi~ki 

sekretar na SKOJ za Makedonija 

i delegat na II kongres na 

SKOJ vo Viena, kako i pretsedatel 

na Mesniot sindikalen sovet 

vo Skopje. Postojano e vo fokusot 

na rabotni~koto i nacionalnoto 

dvièwe vo Makedonija. Po 

likvidacijata na tatko mu i internacijata 

na sestra mu vo 

SSSR, nastanuva presvrt i vo negoviot 

ìvot. Uapsen vo Skopje i 

zatvoren vo Belgrad (1930–1931), 

ostanuva bez rabota so semejstvoto, 

progonuvan od vlastite i omrazen 

od soidejnicite. Vo borbata 

za leb, se oddava na pi{uvawe 

poezija. Se vklu~uva vo neformalniot 

Literaturen kruòk vo 

Skopje (1931) i so ^. Minderovi} 

vo Skopje objavuvaat zaedni~ka 

stihozbirka „Dokumenti# (1932), 

pa ja nape~atuva i poetskata „reporta`na 

poema“ „Mata Tegla~# 

(1933). Povremeno sorabotuva vo 

razni dnevni i periodi~ni publikacii 

niz Jugoslavija, no redovno 

otpu{tan kako „levi~ar#. 

Vo sp. „Lu~# (1937-1938) objavuva 

i 6 pesni na makedonski jazik, pa 

i fragmenti od stihuvaniot roman 

„Afion#. Pi{uva reportaì 

i patuva po Balkanot. Vo 1938/39 

g. ja napi{uva dramata „Zemja# na 

makedonski jazik, no ne uspeva ni 

da ja nape~ati ni da ja postavi na 

scenata. So novinarot R. Gogi} ja 

objavuvaat knigata za progonot 

na Evreite „Podanici ni~ije 

zemqe# (1940), a vo po~etokot na 

1941 g. izleguva negovata obemna 

stihozbirka „Pirin~ana poqa#, 

P 

1183

P POPIVANOVA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

vo koja e i posebniot ciklus pesni 

na makedonski jazik „Pe~albarska 

elegija. Odlomci pe~albarske 

elegije ,Lenu{‘#. Po bugarskata 

okupacija na Makedonija 

(1941) podolgo vreme e bezraboten, 

pa kratko vreme e dopisnik 

od Skopje na sofiskite vesnici 

„ZarÔ# i „Dšga#. Izvesno vreme e 

sorabotnik na okupatorskiot 

vesnik „C‹lokupna BÍlgariÔ#, 

no skoro e otpu{ten i ostanuva 

pak bez rabota i sredstva za ìvot. 

Prodava limonada po plaàta 

na Vardar. So posredstvo na K. 

Josifovski, so entuzijazam se 

vklu~uva (zaedno so 10-godi{niot 

sin) vo [arskiot partizanski 

odred (1943). Podoziran i ostaven 

bez oru`je, Ceko go napu{ta 

odredot (oktomvri 1943). Faten e 

od bugarskata policija i, po site 

istezanija vo Skopskiot istra- 

èn zatvor, pravi provala. Kako 

interniran vo Batkunskiot manastir 

vo Bugarija, gi napi{uva 

poemite „L•mnali ognove# (na 

bugarski) i „Ogin i plamen# so 

posveta „Na Bane# (na makedonski 

jazik). Pu{ten od internacijata 

(10. VI 1944), vo Skopje pak e 

bez rabota i so zakani od partizanskata 

vojska za odmazda za predavstvo. 

Neposredno pred Osloboduvaweto 

na Skopje, samiot si 

go odzema ìvotot. 

BIBL.: Dokumenti (so êdomir Minderovi}), 

Skopqe, 1932; Mata Tegla~, 

Skopqe, 1933; Podanici ni~ije zemqe (so 

Radoslav Gogi}), Beograd, 1940; Pirin~ana 

poqa, Skopqe, 1941; D-r Blaè Ristovski, 


i materijali, Skopje, 1980, 

235–265; Zemjata. Drama vo tri ~ina. 

Predgovor, redakcija i prevod na remarkite 

d-r Blaè Ristovski, Skopje, 1996. 

LIT.: Blaè Ristovski, Prilog kon makedonskata 

literaturna istorija, 

„Sovremenost#, XIV, 6, 1964, 614–621; istiot, 




POPIVANOVA, Malina Stefanova 

(psevd. Elena Nikolaevna-Galkina 

†Krasnaja#) (Ko~ani, 

7. IV 1902 ‡ Tjumen, Rusija, 19. VII 

1954) ‡ makedonski i internacionalen 

komunisti~ki deec, }erka 

na Stefan Popivanov. Zavr{ila 

gimnazija vo Sofija i studirala 

1184 

Malina 

Stefanova 

Popivanova 

na Belgradskiot univerzitet, kade 

{to bila primena za ~len na 

KPJ (krajot na 1920). Podocna semejno 

se preselile vo Skopje 

(1921), kade {to bila izbrana za 

~len na MK na KPJ i istovremeno 

bila sekretar na Podru`nicata 

na trgovskite pomo{nici, 

~len, a potoa i sekretar na Gradskiot 

sindikalen sovet na Nezavisnite 

sindikati i aktiven ~len 

i bibliotekar na KUD †Abra{evi}#. 

Naskoro zaminala vo Moskva 

(1924), kade {to go zavr{ila 

Sverdlovskiot univerzitet, a potoa 

se vratila vo Jugoslavija 

(1928) kako instruktor na Organizacionoto 

biro na CK na KPJ 

vo Split i Zagreb. U~estvuvala 

na IV kongres na KPJ vo Drezden 

(esenta 1928), kade {to bila izbrana 

za ~len na CK na KPJ. Pritoa, 

kako profesionalen revolucioner, 

ja rakovodela Komisijata 

za rabota so misiite vo Jugoslavija 

i @enskata komisija na CK 

na KPJ. Zaradi lekuvawe (od 

TBC), pak zaminala vo SSSR 

(1929), kade {to rabotela kako 

predava~ na KUNMZ i rakovoditel 

na Jugoslovenskiot sektor. 

Vr{ela i drugi zna~ajni dol- 

`nosti vo Moskva i vo drugi gradovi 

na SSSR. Zaedno so soprugot 

Vladimir Sakun bila opfatena 

vo Stalinovite †~istki# 

(1937) i dve godini pominala na 

zato~enie vo Sibir, a potoa rabotela 

kako predava~ po istorija 

vo Pedago{koto u~ili{te vo 

Tjumen. Vo site oficijalni dokumenti 

sekoga{ se deklarirala 

kako Makedonka. Posmrtno e rehabilitirana. 

LIT.: Sa{a Markus, Koja be{e Malina 

†Krasnaja#. Prilog kon edna biografija 

(I i II), †Komunist#, XXXIV, 50 i 51, Skopje, 

13 i 20. XII 1976, 23; Kuzman Georgievski, 

Eden svetol lik. Se}avawa na sovremenicite 

za Malina Popivanova, †Gocevi 

denovi ‡ Pesna za Goce#, VII, 7, Skopje, 7. 

II 1981, 20–21; Kuzman Georgievski ‡ Sa{a 

Markus, Makedonskata revolucionerka 

Malina Popivanova, Skopje, 1985. S. Ml. 

POPJORDANOV, Jordan (Orceto) 

\o{ev (Veles, 1881 ‡ Solun, 

30. IV 1903) ‡ gemixija, voda~ na 

solunskiot zagovorni~ki kruòk 

Gemixii, brat na vojvodata na 

TMORO Mile Popjordanov. Se 

{koluval vo Solunskata egzarhiska 

gimnazija, kade {to gi prifatil 

anarhisti~kite pogledi za 

udirawe na evropskite ekonomski 

interesi vo Osmanliskata 

Imperija. Gi odrùval vrskite 

so stranstvo i raspolagal so finansiite 

na gemixiite. U~estvuval 

vo solunskite atentati (28- 

30. IV 1903) na Otomanskata banka 

vo Solun (15/29. IV 1903). Bidej}i 

bilo planirano da zagine, si go 

osigural ìvotot na 10.000 franci 

so zave{tanie parite da mu bi- 

Jordan (Orceto) Popjordanov so somislenicite 

- scena od filmot „Solunskite atentatori# 

dat predadeni na Boris Sarafov 

kako vra}awe na dolgot {to toj 

im go dal za potrebite na kruòkot. 

Bidej}i neo~ekuvano ostanal 

ìv, vo gnev zapo~nal da frla 

bombi od balkonot na svojata 

ku}a kon prisutnite zaptii otsprotiva 

(30. IV 1903). Otkako navlekol 

na sebe cel odred osmanliska 

vojska, se samoubil, a parite 

od osiguruvaweto bile isplateni 

na B. Sarafov. 

LIT.: (\. Abaxiev), Makedonski vozro`denci 

i revolucioneri. Album, Skopje, 

1950, 60; Jovan Bo{kovski, Solunskite 

atentatori (roman), Skopje, 1962; D-r 

Krste Bitoski, Solunskite atentati 

1903, Skopje, 1985; Jovan Pavlovski, Gemixiite, 


Mile \o{ev 

Popjordanov 

(crte` na 

Pero Korobar) 

POPJORDANOV, Mile \o{ev 

(Veles, 1880 ili 1879 ‡ Veles, 21. 

IX 1901) ‡ vojvoda na TMORO, 

brat na voda~ot na gemixiite 

Jordan Popjordanov‡Orceto. 

Poradi negovite revolucionerni 

idei, bil isklu~en od Solunskata, 

a potoa i od Bitolskata


gimnazija i od Duhovnata seminarija 

vo Carigrad. Kratko vreme 

bil u~itel vo s. î~evo (Vele{ko), 

a potoa vo Veles, no nakleveten 

od vele{kiot egzarhiski vladika 

Avksentij, bil otpu{ten od 

rabota. Po kratkoto u~itelstvuvawe 

vo s. Dedino (Radovi{ko), 

kako ~len na MK na TMORO vo 

Veles, stanal komita vo Radovi{ko, 

potoa vo Sersko i vojvoda 

na ~eta vo Porojsko (juli 1898 ‡ 

letoto 1901). Poradi bolest, vojvodstvoto 

mu go prepu{til na 

Mihail âkov i oti{ol na lekuvawe 

vo Solun. Potoa se vratil 

doma. Koga doznal deka mu e zagrozena 

bezbednosta, se obidel da 

otide vo [tip, no bil nastignat 

od osmanliski policajci i po 

kratka prestrelka, so posledniot 

kur{um se samoubil. Opean e vo 

edna od najpopularnite makedonski 

narodni pesni †Bolen mi le- 

ì Mile Popjordanov#. 

LIT: Nikifor Smilevski, Pesnata i korenot, 

Veles, 1992; Zlatna kniga. 100 godini 

na VMRO, Skopje 1993; Nikifor 

Smilevski, Ottrgnato minato, Skopje, 

1994; Kiril Kostov, Makedonskata narodna 

pesna †Bolen mi leì Mile Pop 

Ordanov#, †Sovremenost#, br. 7-8, Skopje, 

1994, 190. S. Ml. 

POPPANKOVA, Olivera (Skopje, 

29. VIII 1925) ‡ spiker na Radio 

Skopje. Od Trgovsko-industriskata 

komora na NRM preminuva 

(1947) vo Radio Skopje i kako spiker 

go minuva celiot raboten vek 

vo Makedonskoto radio. Taa be{e 

edna od prvite i najbeleìti spikeri 

na Radioto, a od nea u~ele 

pove}e generacii spikeri. J. F. 

Risto 

Poplazarov 

POPLAZAROV, Risto (s. Dobrili{ta, 

Kostursko, Egejskiot 

del na Makedonija, Grcija, 25. I 

1933 – Skopje, 30. VII 1984) – nau- 

~en sovetnik. Po egzodusot na 

Makedoncite vo Egejskiot del na 

Makedonija ìveel vo êhoslova~ka. 

Gimnazija zavr{il vo Karlovi 

Vari, a Filozofski fakultet 

(Grupa istorija) vo Bratislava 

(1960). Vo Institutot za nacionalna 

istorija vo Skopje do{ol 

na rabota vo 1964 g. Odbranil 

doktorska disertacija vo Bratislava 

na tema „Kresnenskoto vos- 

tanie vo Makedonija od 1878 g. i 

negoviot odglas vo ~e{kiot pe- 

~at# (1969). Se zdobil so site nau~ni 

zvawa vo Institutot. Avtor 

e na pove}e monografii i nau~ni 

prilozi. Bil ~len na redakcii na 

pove}e istoriografski glasila. 

BIBL.: Gr~kata politika sprema Makedonija 

vo vtorata polovina na XX vek, 

Skopje, 1973; Osloboditelnite vooruèni 

borbi na makedonskiot narod vo periodot 

1850–1878 godina, Skopje, 1978; Sanstefanskata 

fikcija na posebnosta na 

Makedonija, Skopje, 1978; Ajdu~kiot vojvoda 

Iqo Markov-Male{evski, Skopje, 

1978; Makedonsko-razlo{koto vostanie, 

Skopje, 1979. 


istorija 1948–1998, Skopje, 1998. Al. Tr. 

Anton 

Popov 

POPOV, Anton (s. Igumenec, 

Petri~ko, Pirinska Makedonija, 

23. VII 1915 ‡ Sofija, 20. X 1942) ‡ 

poet, raskaùva~, novinar, nacionalen 

deec. Zavr{il gimnazisko 

obrazovanie vo Nevrokop 

(1933) i nekolku godini u~itelstvuval 

vo rodniot kraj. Vo 1936 g. 

se zapi{al vo Dràvnoto visoko 

u~ili{te za finansii i administrativni 

nauki vo Sofija. Rabotel 

kako profesionalen novinar. 

Eden od istaknatite aktivisti na 

nacionalnoto i na antifa{isti~koto 

dvièwe. ^len na Publicisti~kiot 

kruòk †Nacija i 

kultura# vo Sofija. Osnovopolo`nik 

i ~len na rakovodnoto 

jadro na Makedonskiot literaturen 

kruòk (1938‡1941). Qubovta 

kon tatkovinata Makedonija, nejzinata 

istorija i tradicija, nejzinata 

sloboda i idnina se golema 

tema vo sevkupnoto negovo 

knièvno i publicisti~ko delo. 

Niz sopstveniot patriotski podvig 

pokaùva kako se saka i se 

brani tatkovinata. Zaedno so N. 

Vapcarov e uapsen i osuden na 

smrt. Vo pismoto pred strelaweto 

zapi{al: „Umiram za eden nov 

svet, koj{to }e ogree so tolku 

svetlina, so tolku ubavina, taka 

{to mojata `rtva za nego ne e 

ni{to. Umiram gord so imeto na 

tatka si. Umiram gord so imeto 

na svojot narod, za ~ie{to dobro 

rabotev do posleden mig, za ~ija{to 

dobra idnina umiram#, pi- 

{uva vo poslednoto pismo vo Garnizonskoto 

strelbi{te. Kako 

POPOV 

publicist e me|u prvite koi najdlaboko 

go prosledija i afirmiraa 

konstituiraweto na makedonskata 

nacionalna misla. Ostanaa 

negovite stihovi, raskazi i reportaì, 

izdadeni posmrtno. 

DELA: Odbrani tvorbi, Sk., 1985; Izbrani 

stihovi, Sk., 1991; Tvorbi, Sk., 1994 i 

Dnevnik, Sk., 1998. 

LIT.: Gane Todorovski, Poglavja od makedonskata 

literatura, Sk., 1985; Blaè 

Ristovski, Portreti i procesi, kn. 2, 

Sk., 1989; Vasil Tocinovski, Vozbuda po 

zborot, Sk., 2000. V. Toc. 

Blagoj 

Popov 

POPOV, Blagoj (Ko~ani, 19. X 

1919 – Skopje, 14. IV 1992) – prvoborec, 

ekonomist, dràvnik i politi~ar. 

U~esnik vo revolucionernoto 

dvièwe vo Ko~ani pred 

vojnata. Eden od prvite organizatori 

na NOB vo Ko~anska okolija. 

^len na KPJ i sekretar na 

Privremenoto partisko poverenstvo 

na Ko~ani (1941). Rabotel so 

rabotnicite i mladinata za nivna 

podgotovka za rakuvawe so 

oru`je i zapoznavawe so voenata 

taktika. Vo 1942 g. stanal sekretar 

na }elijata. Golemata aktivnost 

bila prekinata so negovoto 

apsewe od bugarskata policija, 

po izvr{enata provala vo Ko~ani 

(noemvri 1942). Od bugarskiot 

sud bil osuden na 15 godini strog 

zatvor. Zatvorskata kazna (do avgust 

1944) ja odleàl vo Idrizovo, 

od kade {to (so site politi~ki 

zatvorenici) organizirano izbegal 

i se priklu~il vo redovite 

na NOV i POM. Vo septemvri 

bil prefrlen na zadninska rabota 

vo Ko~ansko. Po vojnata ja vr- 

{el funkcijata partiski sekretar 

vo Ko~ani, [tip i vo Strumica. 

Potoa izvr{uval i pove}e 

dràvni funkcii: minister za 

industrija vo Vladata na NRM, 

~len na CK na KPM, pretsedatel 

na Stopanskata komora na NRM, 

pretsedatel na Sobranieto na 

grad Skopje, ~len na Sojuzniot 

izvr{en sovet i sojuzen sekretar 

za soobra}aj i vrski, pretsedatel 

na IS na Sobranieto na SRM i 

dr. Kako pretsedatel na Sobranieto 

na grad Skopje ja rakovodel 

izgradbata i obnovata na gradot 

po katastrofalniot zemjotres 

P 

1185

P POPOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

(1963). Nositel na Partizanska 


LIT.: Ko~ani i Ko~ansko vo NOV 1941– 

1945, Ko~ani, 1985. \. Malk. 

POPOV, Blagoj Sazdov (Ko~ani, 

17. I 1923) – redoven ~len na MA- 

NU od nejzinoto formirawe 

(1967), red. prof. na PMF (od 

1963). Diplomiral (1946) na Filozofskiot 

fakultet vo Belgrad. 

Bil izbran za asistent 

(1948), a potoa za univerzitetski 

predava~ na Filozofskiot fakultet 


go poloìl doktorskiot ispit 

(1952) na temata „Formirawe 

kriteriumi za reduktibilnost na 

nekoi klasi linearni diferencijalni 

ravenki#, kako prv doktor 

na Univerzitetot vo Skopje. 

Vo 1953 e docent, vo 1958 e vonreden 

profesor, a vo 1963 g. e redoven 

profesor. Bil dekan na PMF 

(1958-63 i 1985–87) i na Matemati~kiot 

fakultet (1976–78), rektor 

(1967-69) na Univerzitetot 

vo Skopje. Vo 1967 e izbran me|u 

prvite 14 ~lenovi na MANU; 

imal visoki funkcii vo Akademijata. 

^len e na Me|unarodnata 

astronauti~ka akademija vo Pariz 

(od 1982) i ~len na Wujor{kata 

akademija na naukite, SAD (od 

1983). Nau~nata aktivnost mu e vo 

oblasta na diferencijalnite ravenki 

i specijalnite funkcii. 

Nau~nite trudovi mu se publikuvani 

vo doma{ni i renomirani 

stranski spisanija. U~estvuval 

so svoi trudovi na nekolku me|unarodni 

kongresi na matemati~arite 

i na niza drugi nau~ni sobiri 

niz svetot. Ima izvonredno 

bogata stru~na i op{testvena aktivnost 

na nivo na RM i na SFRJ. 

Referent e vo spisanijata „Mathematical 

Reviews# i „Mathematische 

Zentralblatt# i ~len na redakciite 

na pove}e spisanija izdavani 

vo Makedonija i vo drugi zemji. 

Ima golemi zaslugi za formiraweto 

na matemati~kiot kadar i 

za razvojot na matemati~kite nauki 

vo RM. 

BIBL.: On Ultraspherical Polynomials, „Bolletino 

della Unione matematica Italiana#, Firenze, 

14, Serie 3, No. 1, 1959, 105-108; Sur les fonctions 

de Legendre associèes, Comptes rendus 

1186 

Blagoj 

Popov 

des ciances de l’Academie des sciances, Paris, 

248, 1959, 912-914; Classe de polynomes associès 

aux polynomes associès de Jacobi, Comptes 

rendus des sciances de l’Academie des sciances, 

274, 1972, 972-973; A Class of Polynomials 

Connected with Orthogonal Classical Polynomials, 

„Tensor“ – Chigasaki, 26, 1972, 66-68; Some 

Definite Integrals involving in the Study of Jacobi 

and Laguerre Polynomials, „Tensor#, Chigasaki, 

39, 1982. 

LIT.: 60 godini na Profesorot Blagoj 

Popov, God. zb. na Matemati~kiot fakultet, 

33-34, 1982-1983, 9-17; Razvoj i sostojba 

na matemati~kite nauki vo SR Makedonija, 

MANU, 1987; PMF-Skopje 1946- 

2006, monografija, Skopje, 2006; Prirodno-matemati~ki 

fakultet – Skopje 

1946–1996, Skopje, 1996, str. 118; 60 godini 


Skopje, Skopje, 2006, str. 116. N. C. 

POPOV, Branko (Vratnica, Tetovsko, 

1940) – redoven profesor 


fakultet vo Skopje, nau~nik. Diplomiral 

na Tehnolo{kiot oddel 


(1964). Magistriral na Univerzitetot 

vo Urbana, Ilinois, SAD, a 

doktoriral na Univerzitetot vo 

Zagreb (1973). Na Tehnolo{ko-metalur{kiot 

fakultet vo Skopje e 

od 1965, a kako redoven profesor e 

od 1982 g. Bil dekan na Tehnolo{ko-metalur{kiot 

fakultet vo 

Skopje. Karierata ja prodolùva 

vo SAD, kako istraùva~ i profesor, 

najdolgo na Univerzitetot vo 

Kolumbija, Ju`na Karolina (od 

1991). Podra~ja: fizi~ka hemija, 

elektrohemija vo vodeni sredini i 

rastopi, prevleki i hemiski izvori 

na struja. Avtor e na knigi, nau~ni 

trudovi i na mnogubrojni nau~noistraùva~ki 

i aplikativni 

proekti. 

LIT.: „Bilten UKIM#, od 21. V 1986 g.; 40 

godini Tehnolo{ko-metalur{ki fakultet 

– Skopje, monografija, TMF Skopje, 

2000 g., str. 111. Sv. H. J. 

POPOV, Vladislav (Skopje 

1953) – generalen direktor na 

„Neokom# A.D. vo Skopje i pretsedatel 

na bordot na „Rema kompjuteri#. 

Diplomiral na ETF vo 

Skopje vo 1977 g. Magistriral na 

ETF vo Zagreb (1983). Vo periodot 

od 1980–1990 g. raboti vo Iskra–Delta 

kako ekspert za operativni 

sistemi i kompjuterski 

mreì. Vo toj period prestojuva 

vo edukativni centri niz cela 

Evropa. Vo maj 1990 g. zaedno so 

grupa akcioneri go formira „Neokom# 

A.D. (do 1996 g. raboti pod 

imeto „Makpetrol kompjuteri# 

AD). [esnaeset godini uspe{no 

ja vodi kompanijata, koja kontinuirano 

go zgolemuva kapitalot 

i celokupnoto znaewe. Dr. M. 

POPOV, @ivko Mihaliev (Bitola, 

23. VI 1950) ‡ hirurg-urolog, 

doktor na medicinskite nauki, 


Skopje. ^len na MANU (od 2009). 

Bil na stru~no usovr{uvawe vo 

@ivko 

Popov 

Pariz (Francija) od oblasta na 

transplantacijata na bubrezi 

(1991‡1995). Istraùva vo podra~jeto 

na karcinomot na urogenitalniot 

sistem. Osnova~ i rakovoditel 

na Centarot za transplantacija 

na bubrezi (1995) i direktor 

na Klinikata za urologija. 

Publikuval nad 70 nau~nostru~ni 

trudovi. Al. Stavr. 

POPOV, Nikola (Belgrad, 28. 

IV 1951) – ma{. in`., d-r na tehni~ki 

nauki, vi{ menaxer vo 

kompanijata „Atomska energija 

na Kanada# (Atomic Energy of Canada 

Limited, AECL), glaven odgovoren 

menaxer pri AECL za sigurnost 

i dobivawe dozvoli za 

izgradba na nuklearni centrali 

vo Kanada i honoraren profesor 

na postdiplomskite studii na 

Fakultetot za inènerska fizika 

na Univerzitetot MakMaster 

(McMaster Univ.), Kanada. Bil docent 

na ETF vo Skopje i istra- 

ùva~ vo Oddelot za nuklearna 

energija na Brukhevn Nacionalna 

laboratorija (SAD) i Vajt{el 

laboratorija (AECL). Avtor/koavtor 

na pove}e od 150 

trudovi od oblasta na nuklearnata 

termohidraulika i sigurnost 

na nuklearnite reaktori. 

LIT.: „Bilten na Univerzitetot ,Sv. Kiril 

i Metodij’ -Skopje#, br. 505, septemvri 

1988. Dr. R. 

Oliver B. 

Popov 

POPOV, Oliver Blagoev (Belgrad, 

29. VI 1953) – informati~ar, 

red. prof. (1999) na PMF. Diplomiral 

(1978) na ETF vo Qubqana 

i bil izbran (1979) za pomlad 

asistent na Matemati~kiot fakultet. 

Vo 1984 g. zaminal na dok-


torski studii vo SAD na Univerzitetot 

Misuri-Rola, kade {to 

steknal (1987) doktorat po kompjuterski 

nauki so temata „Intensional 

Reasoning about Knowledge#. 

Negovata nau~na preokupacija se 

inteligentnite i distributivnite 

sistemi. Odrùval nastava na 

PMF po pove}e informati~ki 

predmeti, rakovodel so redica 

zna~ajni proekti, bil programski 

direktor na rabotilnicite 

za mre`ni tehnologii na CEENet, 

objavil nekolku knigi, nau~ni i 

stru~ni napisi. 

BIBL.: Simboli~ko programirawe vo 

LISP; Visionary Ideas for a Visionary Future. 


Skopje, 2006; BU br. 728/’99; Prirodnomatemati~ki 

fakultet – Skopje 1946– 

1996, Skopje, 1996, str. 393; 60 godini Prirodno-matemati~ki 

fakultet – Skopje, 

Skopje, 2006, str. 401. N. C. 

Stale 

Popov 

POPOV, Stale (s. Melnica, Mariovo, 

25. V 1902 ‡ Skopje, 10. V 

1965) ‡ raskaùva~, romansier, 

prosveten rabotnik. Se {koluva 

vo Bitola i Belgrad, kade {to zavr{uva 

Bogoslovija i Teolo{ki 

fakultet. Vo najgolemiot del od 

svoite dela go otslikuva rodnoto 

Mariovo. Debitira so raskazite 

†Mice Kasap~eto# i †Petre Andov#, 

koi se publikuvani vo 1951 

g., edna godina po objavuvaweto na 

povesta †Ulica# i edna godina 

pred romanot †Selo zad sedumte 

jaseni#, dvete od Slavko Janevski, 

koi go nosat primatot na prva povest 

i prv roman na makedonski 

standarden jazik. Vistinskoto 

vleguvawe vo literaturata, so 

svrtuvawe na vnimanieto i na 

kritikata i na ~itatelskata publika, 

se slu~uva so objavuvaweto 

na romanot †Krpen ìvot# vo 

1953 (prviot tom) i 1954 (vtoriot 

tom), koj e bitovo-socijalen, no i 

istoriski i regionalen roman. 

Dve godini podocna izleguva i 

negoviot roman za legendarniot 

mariovec †Tole Pa{a#. Avtor e 

i na povestite †Kale{ An|a# i 

†Dilber Stana#, inspirirani od 

ubavite makedonski narodni pesni 

†Ajde slu{aj, slu{aj kale{ 

bre An|o# i †Kaì, kaì, Dilber 

Stano#. Dvapati se izdadeni i ne- 

govite †Sobrani dela# (1966, 1976). 

Vo spomen i vo znak na po~it kon 

negovoto delo vo 1975 g. e vostanovena 

nagradata †Stale Popov# 

za prozno delo {to sekoja godina 

ja dodeluva Dru{tvoto na pisatelite 

na Makedonija (DPM). 

DELA: Krpen ìvot (roman, 1953-1954), 

Itar Pejo (humoristi~ni raskazi, 1955), 

Opasna pe~alba (podolga proza, 1956), Tole 

Pa{a (roman, 1956), Kale{ An|a (roman, 

1958), Dilber Stana (roman, 1958), Mariovski 

pana|ur (novela, 1961), Pome|u neboto 

i zemjata (raskazi, 1963), [a}ir vojvoda 

(romanizirana biografija, 1966), Neobi~no 

dete (roman, 1966), Doktor Ore{kovski 

(roman, 1966), Sobrani dela (12 toma, 1966 i 

1976), Odbrani dela (4 toma, 1987). 



Venko Andonovski, Strukturata na makedonskiot 

realisti~en roman (1997); 

Hristo Georgievski, Makedonskiot roman 

1952–2000 (2002). V. M.-^. 

Stole 

Popov 

POPOV, Stole (Skopje, 20. VIII 

1950) ‡ filmski reìser. Diplomira 

reìja na Akademijata za 

teatar, film, radio i televizija 

vo Belgrad (1973). Vo tekot na 

studiraweto ima snimeno deset 

kratkometra`ni studentski filma. 

Raboti vo †Vardar film# 

(1978‡1988), a od 1989 g. e profesor 

po filmska reìja na Fakultetot 

za dramski umetnosti vo 

Skopje. Eden od osnova~ite na 

Scena od filmot „Sre}na Nova ‘49“ vo reìja na Stole Popov 

POPOV 

privatnoto pretprijatie za proizvodstvo 

na filmovi †Triangl#. 

Od 1999 g. e ~len na Evropskata 

filmska akademija. Profesionalnata 

kariera ja zapo~nuva so 

dokumentarniot film †Ogan#. 

Osoben uspeh postignuva so filmovite 

†Avstralija, Avstralija# 

(1976) i †Dae# (1979), koj e nominiran 

za nagradata †Oskar#. Od 

1981 g. Popov go prifa}a predizvikot 

na igraniot film, kade 

{to se dokaùva kako zrel avtor. 

Negovite ~etiri dolgometra`ni 

ostvaruvawa, kako i negovite dokumentarci, 

postignuvaat vrvni 

uspesi na golem broj doma{ni i 

me|unarodni festivali (Oberhauzen, 

Melburn, Lajpcig, London, 

Porto Alegre). Vklu~uvaj}i se 

vo politikata, stanuva pratenik 

vo Sobranieto na RM. Ig. St. 

Traj~e 

Popov 

POPOV, Traj~e (Veles, 15. VII 

1923) ‡ filmski reìser, snimatel 

i scenarist. Gimnazisko obrazovanie 

dobiva vo rodniot grad, a 

vo Skopje zavr{uva kurs za novinari 

(1945). Vo Belgrad go zavr- 

{uva kursot za samostojni snimateli 

i reìseri {to go organizira 

Komitetot za kinematografija 

na FNRJ (1946) i stanuva dopisnik 

od Makedonija za Filmskiot 

ùrnal na †Zvezda film#. S¢ do 

P 

1187

P POPOV-GU[LE MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

1948 g. Popov e registrator na 

skapocena dokumentarna gra|a od 

terenite na Makedonija, Grcija, 

Albanija i Bugarija. Od ovoj period 

se i negovite prvi dokumentarni 

filmovi: †@ito za narodot# 

(1947), †Niz Pirinska Makedonija# 

(1948), †Prviot kongres 

na KPM# (1949) i †Bratska pomo{# 

(1950). Ima realizirano 

preku sto dokumentarni filma so 

razli~na tematska opredelba, koi 

ja odbeleùvaat specifikata na 

makedonskoto podnebje. Pravi 

obid i vo igranata produkcija so 

filmovite †Makedonska krvava 

svadba# i †Presuda#. Ig. St. 

POPOV-GU[LE, Stojan (s. Kosinec, 

Kostursko, ok. 1848 ‡ ?) ‡ 

ajdutski vojvoda. So svojata ajdutska 

druìna (od 1883) krstosuval 

kako naroden za{titnik vo Vodensko, 

Prilepsko i Tikve{ko. 

Likvidiral pove}e zulum}ari. 

LIT.: (\. Abaxiev), Makedonski vozro`denci 

i revolucioneri. Album, Skopje, juni 

1950, 76. S. Ml. 

POPOVI], Vasilie (Cico) 

(Skadar, 12. II 1914 – Skopje, 10. 

XII 1962) ‡ slikar, scenograf i 

karikaturist, eden od osnovopolo`nicite 

na karikaturata i na 

scenografijata vo RM. Diplomiral 

na Umetni~kata {kola vo 

1188 

Vasilie 

Popovi} - 

Cico 

V. Popovi}: Makedonskite likovni umetnici 

Belgrad (1938). Gi postavuva temelite 

na makedonskata karikatura 

u{te od 1933 g. (Motiv od kafeanata, 

1933; Josif Mihailovi}, 

1939; Lazar Li~enoski, 1953). 

Ima presudno vlijanie vrz razvojot 

na makedonskata karikatura. 

Nabrgu projavil interes za scenografijata. 

Izrabotil moderni 

i vpe~atlivi sceni za pretstavite 

vo Makedonskiot naroden teatar 

vo Skopje (Aida, 1954; @ar 

ptica, 1961; Krvavi svadbi, 1962; 

Romeo i Julija, 1962). S. Ab.-D. 

POPOVI], Vladislav (Belgrad, 

1930‡1999) ‡ arheolog, univerzitetski 

profesor, akademik. 

Doktoriral na Sorbona (1956) i 

rabotel re~isi dve decenii vo 

Nacionalniot centar za nau~ni 

istraùvawa vo Pariz. Bil profesor 


vo Belgrad i ~len na SANU. 

Negovite nau~ni interesirawa 

imaat golem vremenski i tematski 

dijapazon, po~nuvaj}i od 

problemite na Trebeni{te, preku 

rimskata i ranovizantiskata 

numizmatika, epigrafijata, osobeno 

ranohristijanskata, gradovite 

od rimskiot carski period 

(Sirmium, Cari~in Grad), potoa 

slovenskite invazii na Balkanot 

i vo Makedonija, prodorot na Kuver 

i Sermezijancite, Komani- 

Krue kulturata itn. 

BIBL.: La déscante des Koutrigours, des Slaves 

et des Avars vers la Mer Egèe, CRAI, Paris, 

1978; Aux origines de la Slavisation des Balkans, 

CRAI, Paris, 1980. El. M. 

POPOVI], Janko (Cincar Janko) 

(Ohrid, ok. 1779 ‡ ]uprija, 

1833) ‡ vojvoda vo Prvoto srpsko 

vostanie. Prvin pristignal vo 

Valevo (1800). Uapsen od osmanliskite 

vlasti, kratko vreme minal 

vo zatvor (januari 1804). 

[tom izbuvnalo Prvoto srpsko 

vostanie (1804), mu se priklu~il 

Janko 

Popovi} 

na J. Nenadovi}. Istaknuvaj}i se 

so neobi~na smelost i hrabrost, 

voda~ot na vostanieto Kara|or|e 

Petrovi} go proizvel vo bimba- 

{a. Posebno se istaknal vo bitkite 

na Mi{ar, pri zazemaweto 

na Belgrad, vo Loznica i Deligrad. 

Stanal poàreva~ki vojvoda 

(1811), no moral da prebega vo 

Avstrija (1813), a potoa vo Hotin. 

Podocna se vratil vo [abac 

(1830). 

LIT.: M. \. Mili}evi}, Kneèvina Srbija, Beograd, 

1876; K. Nenadovi}, @ivot i dela Kara- 

|or|a, I i II, Be~, 1883-84; M. \. Mili}evi}, 

Pomenik znamenitih ljudi srpskog naroda novijega 

doba, Beograd, 1888. S. Ml. 

Konstantin 

Popovi} 

POPOVI], Konstantin Jakimov 

(s. Drenik, Debarsko, 10. X 

1915 ‡ Skopje, 12. IX 1998) ‡ prv 

spec. radiolog-terapevt vo Makedonija. 

Med. f. zavr{il vo Belgrad, 

a vo vremeto na Vtorata 

svetska vojna bil vo logor. Po 

vojnata (do 1951) rabotel na Med. 

f. vo Belgrad, kade {to i specijaliziral 

radiologija-terapija. Od 

1955 g. rabotel vo Skopje na organizacija 

i opremuvawe na Odd. za 

radioterapija pri RTG institutot, 

~ij rakovoditel bil od 1956 

do 1977 g. Sl. M. P. 

POPOV(I]), Nikola Papavan- 

|elov (s. Rakita, Bitolsko) – sin 

na patrijar{iski sve{tenik, 

student na Pravniot fakultet 

(1890–1894) i pretsedatel na U~eni~koto 

dru{tvo „Vardar# vo 

Belgrad (1893/94). Kako pitomec 

na srpskoto Ministerstvo za nadvore{ni 

raboti, e nazna~en za 

pretsedatel na makedonskoto 

U~eni~ko dru{tvo „Vardar#. Po


diplomiraweto, ministerot go 

nazna~uva za dijurist vo Srpskiot 

konzulat vo Solun. Vo vremeto 

na makedonskoto vostanie (1895) 

se zbliùva so vnatre{noto revolucionerno 

dvièwe, poradi 

{to Ministerstvoto go osloboduva 

od dol`nosta i go nazna~uva 

na slu`ba vo Ministerstvoto vo 

Belgrad (20. I 1896). Sfa}aj}i ja 

namerata, toj mu podnesuva ostavka 

na ministerot (28. I 1896) naglasuvaj}i 

deka „od higienski pri- 

~ini ne mi e vozmo`no da ja izvr- 

{am Va{ata naredba# i vo po~etokot 

na fevruari zaminuva za 

Carigrad i ottamu – vo Sofija. 

IZV.: Arhiv Srbije, Belgrad, f. Diplomatski 

arhiv, PP, 27 P, red 38, 1890; PP, 

6 V, red 64, 1894; PP, red 498, 1894; PP, 

red 415, 1896. 


narod i makedonskata nacija, II, Skopje, 

1983, 12–22. Bl. R. 

Temko 

Popov 

POPOV(I]), Temko (Ohrid, 1855 

– Ohrid, 1929) – istaknat makedonski 

†nacionalen separatist#, a potoa 

sorabotnik na srpskata propaganda 

i politika. Po Srpsko-bugarskata 

vojna (1885), grupa makedonski 

dejci (Vasil Karajovov, 

Naum Evrov, Kosta Grup~ev, Temko 

Popov, Isaija Maòvski, \or|ija 

Pulevski i dr.) vo Sofija formiraat 

Makedonski komitet za borba 

protiv denacionalizacijata na 

Makedonija. Vo toa vreme vo Sofija 

anonimno e objavena bro{urata 

†Srpskata propaganda#, avtorski 

pomognata od T. Popov i K. 

Grup~ev. No za da obezbedat poddr{ka 

za realizacija na svojata nacionalna 

programa se obra}aat do 

srpskata Vlada i vo po~etokot na 

avgust 1886 g. vo Belgrad doa|aat N. 

Evrov, T. Popov, K. Grup~ev i V. 

Karajovov i postignuvaat dogovor 

za sorabotka i pomo{, vo koj se 

prifa}a baraweto za obnova na 

Ohridskata arhiepiskopija so 

svoja hierarhija, so svoi u~ili{ta 

i u~iteli na makedonski jazik (no 

so srpskata azbuka) i da po~ne pe- 

~ateweto na vesnik i kni{ki na 

toj jazik, a seto toa da ima srpska 

finansisika poddr{ka. Vo slednata 

godina Temko stanuva ekonom 

vo Solunskata egzarhiska gimnazi- 

ja i na 19. V 1887 g. toj mu ja podnesuva 

na srpskiot solunski konzul 

svojata programa za postavuvawe 

u~iteli, objavuvawe bro{ura i izdavawe 

vesnik na makedonski vo 

Solun ili vo Carigrad pod naslov 

†Makedonija# (ili †Makedonski 

list#). Gi pottiknuva u~enicite 

da baraat makedonski jazik vo nastavata, 

a po nivniot bunt gi organizira 

da zaminat za prodolùvawe 

na {koluvaweto vo Srbija. 

Me|utoa, na 9. V 1888 g. mu pi{uva 

na kru{ev~anecot vo Vrawe Despot 

Baxovi}: †Na{eto nare~ie, 

koga moèlo da diktira na dru—ite 

slavjanski nare~ia, ostanalo 

najsiroma{ko i, kako pita~, da 

spruìt r’ka bilo na blgarskoto, 

bilo na srpskoto, pa i duri na ruskoto!.. 

Vistina, na{evo nare~ie, 

kako najshodno so srpskoto, trebit 

od nego da crpit onie re~i koi —i 

nemat u re~nikot si, no k’de ni je 

na{iot re~nik, k’de se na{ite filolozi 

koi da moèet da se zavzemeet 

so ovoj vaèn vopros, t.j. da ni 

sostaveet gramatika i dru—i najnu`ni 

u~ebnici, barem za osnovnite 

u~ili{ta? NemajØi na{i filolozi, 

k’de se srpskite, koi znaet 

na{evo nare~ie i da so~ineet ovie 

elementarni i neophodimi kni—i 

so takvo nau~no bespristrastie, 

{toto tamo samo da upotrebeet 

srpski, vmesto dopolnitelni, k’de 

ne moèt da najdeet maØedonski 

re~i, a ne da se vodeet od slep patriotizam 

i vmesto da sostaveet 

maØedonski u~ebnici, da so~ineet 

~isto srpski#. Zatoa mu se obra}a 

na prijatelot: †da ne se laème, 

Despote, nacionalnijot duh u Ma- 

Øedonija do takvo deredè deneska 

je stignal, {toto i sam Isus 

Hristos ako slezit od nebono ne 

moèt da go uverit MaØedoneca 

oti toj je b’lgarin ili srbin... 

Posle, ot kako vi—ame nie oti b’lgarizmot 

propadat vaka uàsno, 

mo`no li je da se vervit na nekakov 

uspeh za rasprostraneweto na drug, 

kakov i da e toj, slavjanski jazik? 

Ja ne vervam... Zatoa nie, dragi moj 

Despote, befme zafatile u{te od 

lani i dori ot olum-lani da prepora~ame 

da se otvoret maØedonski 

u~ili{~a... Najglavna rabota je 

MaØedonija da se pomaØedon~it#. 

Na 5. IV 1889 g. T. P. ja konkretizira 

svojata programa so barawata: 

da se nazna~at 12 makedonski 

u~iteli po glavnite gradovi vo 

Makedonija so predavawe na makedonski 

jazik, da se otvori makedonsko 

~itali{te vo Solun i da po~ne 

izdavaweto na eden makedonski 

vesnik vo Solun, a podocna i vo 

Carigrad, za da se vodi †neophodnata 

borba# za †otcepuvawe od Egzarhijata 

i za spogodba so Patrijar{ijata, 

odnosno za re{avawe na 

crkovno-makedonskoto pra{awe#. 

POPOVI] 

Vo toj duh (14 godini pred †Za makedonckite 

raboti#) toj go napi- 

{uva i prviot separaten antiegzarhiski 

traktat †Koj je kriv# na 

misirkovski makedonski jazik so 

barawe crkvata vo Makedonija †da 

ima uzakoneno pravo sama taa da 

si izbira kandidati za mitropoliti 

izmegju svojite sogragjani i ednorodci, 

a Patrijar{ijata samo 

da ji rakopoloùje i da je nivni 

vrhoven duhoven na~alnik bez da 

ima vlast da ji promenuje ili sosem 

da ji otfrlja bez sakanje na narodot#, 

dodeka †vo smesenite gradoj 

i palanki... na na{ite op{tini da 

im se dade pravo da si imaat eden 

sve{tenik ili arhimandrit za izvr{uenje 

crkovnite obredi na maj- 

~inijot ni jazik#. Sledstveno, †nije 

moème: prvo, da imame za brzo 

vreme na{i narodni vladici i uredeni 

u~ili{ta, bez da imame potreba 

od tugi milosti, za{to te{ko 

i gorko na onoj narod, {to ~eka 

svojata du{evna hrana od tugi race 

i ja poveril na takvi; i drugo, so 

re{ujenjeto na ovoj olku trnliv 

crkoven vopros, nije ke dobijeme 

doverije na pravitelstvoto, ke klademe 

kraj na intrigite nadvore{ni 

i vnatre{ni i taka ke ìvejeme 

premirno pod tatkooto krilo na 

Negoo Imperatorsko veli~estvo 

na{ijot Gospodar Sultan Abdul 

Hamid II#. 

Ovoj zna~aen predmisirkovski rakopis 

ostanuva neobjaven, za{to srpskata 

propaganda sepak ne moè{e 

da dopu{ti tolkav kompromis i 

postepeno uspea i avtorot da go 

vklu~i vo svoite pazuvi. Zatoa, koga 

vo 1905 g. izdava~ite na belgradskiot 

v. †Avtonomna Makedonija# 

go pokanija da se vklu~i vo nivnata 

†avtonomisti~ka programa#, 

toj ve}e be{e dragoman vo Srpskoto 

prateni{tvo vo Atina i napolno se 

stavi vo usluga na srpskite interesi, 

pa ìvotot go zavr{i kako srpski 

gradona~alnik na rodniot grad. 

IZV. i LIT.: D-r Kliment Xambazovski, 

Kulturno-op{testvenite vrski na Makedoncite 

so Srbija vo tekot na XIX vek, 

Skopje, 1960, 161-171 i 190-194; istiot, Novi 

prilozi za Makedonskoto †separatisti~ko 

dvièwe#, †Glasnik#, INI, VIII, 2, Skopje, 

1965, 241; istiot, Gra—a za istoriju makedonskog 

naroda iz Arhiva Srbije, tom IV, 

kwiga II (1886-1887), Beograd, 1986, 122-123, 

173-175, 185-186, 190-194 i 212-217; istiot, 

Gra—a za istoriju makedonskog naroda iz 

Arhiva Srbije, tom IV, kwiga II (1888-1889), 

Beograd, 1987, 375-388 i 448-450; D-r Blaè 

Ristovski, Krste P. Misirkov (1874– 

1926)..., Skopje, 1966, 51-58, 391 i 714-715; 

Hristo Andonovski, Makedonskata programa 

na Temko Popov, †Nova Makedonija#, 

Skopje, 30. IV i 1 i 2. V 1967, 17; Trajko Stamatoski, 

Borba za makedonski literaturen 

jazik, Skopje, 1986, 94-102 i 225-241; Petar 

Karajanov, Hristo Andonovski, Jovan 

Pavlovski, Li~nosti od Makedonija, Skopje, 

2002, 264. Bl. R. 

POPOVI], Rita (Prilep, 19. X 

1955) ‡ pijanist. Diplomirala na 

FMU vo Skopje (M. [perovi}- 

P 

1189

P POPOVI] MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Ribarski, 1981). Magistrirala na 

istiot fakultet (J. Mihailovi}, 

B. Romanov, 1992). Od 2003 g. docent 

na FMU. Koncertirala kako 

solist i osobeno kako kameren 

muzi~ar (Duo Dimov‡Popovi} i 

dr.) vo RM i vo pove}e evropski 

zemji. Sn. ^.-An. 

POPOVI], êdomir (s. Vrutok, 

Gostivarsko, 22. VI 1914 – Skopje, 

3. I 1993) ‡ pedagog, metodi~ar i 

u~ebnikar. Zavr{il u~itelska 

{kola vo Skopje (1934) i studii 

po pedagogija na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje (1951). Bil 

u~itel, profesor vo U~itelskata 

{kola „Nikola Karev# i na Pedago{kata 

akademija „Sv. Kliment 

Ohridski# (1961–1978) vo Skopje. 

Ima zna~aen pridones vo osposobuvaweto 

na u~itelski kadri po 

Osloboduvaweto na Makedonija. 

Posebno se zanimaval so pra{awa 

na metodikata po maj~in jazik 

i matematika vo oddelenskata 

nastava. Objavil nad 100 pedago{ki 

truda. Avtor e na prvata makedonska 

metodika po maj~in jazik 

za osnovnite u~ili{ta (I-V odd., 

1967), na nekolku prira~nici i na 

pove}e u~ebnici po matematika 

za oddelenska nastava. 

BIBL.: Po~etno ~itawe i pi{uvawe, 

1957; Po~etna matematika, 1973; Bukvar 

za vozrasni (koavtor), 1946 i dr. 

LIT.: êdomir Popovi} (1917–1993), 

Zbor. na trudovi, Skopje, 2001. K. Kamb. 

POPOVI]-\OKO, Du{ko (Vrawe, 

Srbija, 1913 ‡ Tiranskiot 

zatvor, Albanija, 17/18. V 1943) ‡ 

profesor po filozofija, komunisti~ki 

deec i organizator na 

NOB. Poteknuval od ~inovni~ko 

semejstvo, doseleno vo Skopje, 

kade {to zavr{il gimnazija i 

Filozofski fakultet, a potoa 

prijavil doktorska disertacija 

na Belgradskiot univerzitet (od 

oblasta na pedagogijata). Projavil 

i knièvni ambicii. Kako 

~len na SKOJ i KPJ, bil uapsen 

(kon krajot na 1934) i osuden na 

edna i pol godina, a kaznata ja izdrùval 

vo zatvorot vo Sremska 

Mitrovica. Po izleguvaweto od 

zatvor ja organiziral prvata 

sredba na studentski pretstavnici 

od site gradovi na Makedonija. 

Bil eden od organizatorite na 

prijavuvaweto dobrovolci za odbrana 

na êhoslova~ka, na demonstraciite 

protiv italijanskata 

okupacija na Albanija, na 

martovskite demonstracii vo 

Skopje (1941) i sl. Kako obele- 

àn komunist, do Aprilskata 

vojna (1941) ne moèl da dobie 

dràvna slu`ba, a po okupacijata 

preminal vo ilegalstvo i dejstvuval 

vo Skopje i vo Zapadniot 

del na Makedonija na organizirawe 

na NOB. Najdolgo se zadr- 

1190 

Du{ko 

Popovi} 

-\oko 

àl vo Gostivar, Debar (po~etokot 

na 1942) i Drimkol. Toj e 

eden od organizatorite i politi~ki 

komesar na Mavrovskiot 

NOPO †Korab# (formiran vo 

po~etokot na 1943). Po opkoluvaweto 

na Odredot vo Novo Selo 

(Gostivarsko) od italijanski karabineri 

i balisti, so desetinata 

zarobeni partizani bil sproveden 

vo Tiranskiot zatvor, kade 

{to na {estmina od niv im bile 

izre~eni i izvr{eni smrtni presudi 

so besewe (11. V 1943). 

BIBL.: Literatura i pesnici, †Venac#, 

sv. 1, Beograd, 1928; Omladina i qubav, 

†Venac#, 2, Beograd, 1929; Ciganinot Rama 

Durmi{, sp. †Pomol#, Skopqe, 1931– 

1932; @abokre~ina, Almanah SJSU @upe 

za J. Srbiju, Skopqe, 1932, 66–72. 

LIT.: Jakim Sinadinovski, 1943 vo Tiranskiot 

politi~ki zatvor, †Nova Makedonija#, 

Skopje, 11. X 1953; Dejan Aleksi}, 

Du{an Popovi}-\oko, †Nova Makedonija#, 

Skopje, 17-19. V 1959; Tome Bukleski, 

Besilkata se zani{a kako suva granka, 

†Nova Makedonija#, Skopje, 11. X 1968; 

Dejan Aleksi}, Du{ko Popovi}-\oko, 


Zlatka 

Popovska 

POPOVSKA, Zlatka (Skopje, 

29. VII 1948) - ekonomist, univerzitetski 

profesor. Zavr{ila 

gimnazija i diplomirala na Ekonomskiot 


(1967‡ 1971), a magistrirala 

(1974‡1979) i doktorirala (1985) 


Belgrad. Se vrabotila na Ekonomskiot 


kako asistent (1972) i gi minala 

site nastavni stepeni do redoven 

profesor (1995). Bila na studiski 

prestoj vo Velika Britanija i 

SR Germanija i dr. Nejziniot nau~en 

interes e naso~en kon teh- 

nolo{kiot i ekonomskiot razvoj 

i upravuvaweto so ekonomskite 

sistemi. Bila prodekan na Ekonomskiot 

fakultet vo Skopje, v.d. 

dekan na Interdisciplinarnite 

studii po novinarstvo, ~len na 

Sojuzniot sovet za ekonomski 

razvoj i na Sojuzniot sovet na 

sistemot na op{testveno planirawe, 

pretsedatel na Republi~kiot 

op{testven sovet za ekonomski 

razvoj pri Sobranieto na 

SRM, pretsedatel na Sovetot za 

op{testveno informirawe pri 

Sobranieto na SRM, potpretsedatel 

na Vladata na RM i odgovorna 

za evropskata integracija 

(1997‡ 1998) i pretsedatel na Sojuzot 

na ekonomistite na Republika 

Makedonija (1998‡2003). Na 

Katedrata za ekonomija go predavala 

predmetot Teorija na sistemi 

so osnovi na kibernetikata, 

a gi predava i predmetite Upravuvawe 

so sistemite i Politika 

na tehnolo{kiot razvoj. Avtor e 

na desetina knigi i okolu 130 

nau~ni i stru~ni statii i drugi 

prilozi. 

BIBL.: Tehnolo{kata strategija kako 

sostaven del na razvojnata strategija 

vo samoupravnoto op{testvo, Skopje, 

1987; Tehnolo{ka strategija kao sastavni 

deo razvijenosti, Beograd, 1986; 

Terminologija od oblasta na ekonomskite 

nauki - ekonomska kibernetika, 

„Makedonska terminologija“, 66 (19/4), 

MANU, Skopje, 1989; Tehnolo{kiot 

razvoj na Makedonija, Skopje, 1991; Kako 

da se pristapi do evropskite bazi na podatoci, 

Skopje, 1992 (so koavtor); Menaxment, 

Skopje, 1993; Sistemi, upravuvawe, 

ekonomija, Skopje, 1995; Politika na 

tehnolo{kiot razvoj, Skopje, 2000: 

Upravuvawe so sistemite, Skopje, 2006; 

LIT.: Ekonomski fakultet 1950-1990, 


Joana 

Popovska 

POPOVSKA, Joana (Bitola, 18. 

VI 1943) ‡ akterka. ^len vo Narodniot 

teatar vo Bitola od 1960 

g. (vo nego nastapuvala i na petgodi{na 

vozrast); potoa vo Dramata 

na MNT (1978-1994). U~estvuvala 

i vo pretstavi za deca, vo radiodrami 

i TV drami i serii. 

Ulogi: Dezdemona (†Otelo#); Petruwela 

(†Dundo Maroe#); Ofelija (†Hamlet#); 

@ivka (†G-|a ministerka#); Mara (†Svadbata 

na Mara#); Ana (†Crna dupka#); 

Elektra vo istoimenoto delo; Velika 

(†Pirej#); Elizabet (†Ri~ard III#). R. St.


Liljana 

Popovska 

POPOVSKA, Liljana (Prilep, 

24. V 1956) – in`.-tehnolog, politi~ar. 

Diplomirala i magistrirala 

na Tehnolo{kiot fakultet 

vo Skopje. Rabotela vo Istraùva~kiot 

institut na †Alkaloid# 

vo Skopje (1982–1998). Bila sovetnik 

vo Sovetot na grad Skopje 

(1996–1998), zamenik-minister za 

razvoj (1998–1999), sovetnik na 

Gradona~alnikot na gradot Skopje 

(1999–2002), pratenik vo tri 

mandati vo Sobranieto na RM (od 

2002), pri {to i potpretsedatel 

na Sobranieto (2002–2004). ^len 

na rakovodnite strukturi na LDP 

(1993–2005) i osnova~ i lider na 

politi~kata partija na zelenite 

DOM (2005). Eden od osnova~ite 

i koordinator na Makedonskoto 

ènsko lobi, ~len na Sovetodavniot 

odbor na Rabotnata grupa za 

polova ednakvost pri Paktot za 

stabilnost na Jugoisto~na Evropa 

(1999–2007) i koordinator na 

Interparlamentarnoto lobi za 

licata so posebni potrebi (2003– 

2006). Inicijator i pretsedatel 

na Programsko-organizacioniot 

odbor na Godinata na makedonskiot 

jazik 2008. S. Ml. 

POPOVSKA, Cvetanka (Skopje, 

26. VIII 1950) – grad. in`., red. 


vo Skopje (od 1996 g.) po predmetite 

hidraulika, hidrologija i 

re~na hidrotehnika. Zavr{ila 

postdiplomski studii vo Delft, 

Holandija (1980/81), doktorirala 

vo Skopje (1988). Glavno pole na 

nau~niot interes $ se teoriskite 

i eksperimentalnite hidrauli~ni 

istraùvawa. Vodela nau~noistraùva~ki 

proekti i objavila 

golem broj trudovi. Glavni dela $ 

se knigite: „Mehanika na fluidi# 

i „Hidraulika#. Q. T. 

POPOVSKA-KOROBAR, Viktorija 

(Skopje, 1954) – istori~ar 

na umetnosta. Magistrirala na 


Skopje na tema „Ikonopisot vo 

Ohrid vo XVIII vek# (2003). Raboti 

vo Muzejot na Makedonija vo 

Skopje kako kustos-sovetnik za 

zbirkata ikoni i e rakovoditel 

na Oddelot za umetnost. Urednik 

e na sp. „Zbornik – srednovekovna 

Viktorija 

Popovska 

-Korobar 

umetnost# – izdanie na Muzejot. 

Avtor e na postojanata postavka 

„Galerija na ikoni# i na pove}e 

tematski izlo`bi vo zemjata i vo 

stranstvo. 

BIBL.: Kon atribucijata na ìvopisot 

vo crkvata na Slimni~kiot manastir, 

„Zbornik za srednovekovna umetnost#, 2, 

Muzej na Makedonija, Skopje, 1996, 213- 

237; Polo{kiot polielej kako najstara 

datirana rezba vo Makedonija, „Jubileen 

zbornik#, Filozofski fakultet na Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Metodij#, Skopje, 

1996, 509-522; The Icon of Jesus Christ the 

Saviour and the question of the continuity of the 

Ohrid painting school from the 15 th century, 

„Izkustvo#, 33-34, SofiÔ, 1996, 34-38; Polo{ki 

manastir Sv. \or|i, Muzej na Makedonija, 

Skopje, 1998 (katalog); Lesnovski 

manastir, Muzej na Makedonija, 

Skopje, 2000 (katalog); Ikoni od Kumanovsko 

vo crkvata „Sv. Nikola# vo Kumanovo, 

Naroden muzej, Kumanovo, 2000 (katalog, 

koavtorstvo so J. Zisovska); Zografite 

Krste od Veles i Krste Pop Trajanovi~, 

„Prilozi#, XXXIII, 1, MANU, 

Skopje, 2002, 87-102; Ikoni od Muzejot na 

Makedonija, Skopje, 2004; Ikonopisot vo 

Ohrid vo XVIII vek, Skopje, 2005. S. Ml. 

POPOVSKA-PAVLOVSKA, 

Frederika (@ikovi{te, Koànsko, 


Grcija, 26. H. 1940) – redoven profesor 

na Tehnolo{ko-metalur- 

{kiot fakultet vo Skopje. Diplomirala 



Skopje (1964). Magistrirala na 

Tehnolo{ko-metalur{kiot fakultet 



Bradford, V. Britanija (1975). 

Imala pove}e studiski prestoi 

vo Evropa i SAD. Na Tehnolo{ko-metalur{kiot 

fakultet vo 

Skopje e od 1964 g., a kako redoven 

profesor od 1985 g. Bila dekan na 


i prorektor na Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Metodij#. Vo 

penzija e od 2004 g. Podra~ja: fenomeni 

na transportot na dvièwe, 

masa i toplina, difuzionoseparacioni 

procesi, struktura 

na polimerni materijali. Avtor 

e na knigi, nau~ni trudovi i istraùva~ki 

proekti. 

LIT.: „Bilten UKIM# br. 563, od 26 XII 




POPOVSKA-STANKOVI], Ogwanka 

(Kumanovo, 1926) – biolog. 

POPOVSKA-[AREVSKA 

Osnovno u~ili{te zavr{ila vo 


Skopje. Studiite na Filozofskiot 

fakultet (Grupa biologija) gi 

zavr{ila vo 1952 g. Raboti kako 

nastavnik, odnosno profesor po 

biologija (1950–1953). Vo 1960 g. go 

steknuva zvaweto vi{ stru~en sorabotnik 

i e vrabotena vo Zavodot 

za ribarstvo na SRM vo Skopje. 

Doktorskata disertacija ja odbranila 

vo 1965 g. Vo 1971 g. e izbrana 

vo vi{ nau~en sorabotnik, a vo 

1977 vo nau~en sovetnik. Od 1977 do 

1983 g. e direktor na Prirodonau~niot 

muzej vo Skopje, a potoa e vo 

penzija. Objavila pedesetina nau~ni 

truda od oblasta na limnologijata 

i potamologijata. D. Pr. 

Anka 

Popovska 

-Cveta 

POPOVSKA-CVETA, Anka (Enovo, 

Gornoxumajsko, 20. VIII 1920 – 

s. Lisija, Gornoxumajsko, 29. I 

1944) – partizanka na Gornoxumajskiot 

partizanski odred „Nikola 

Kalap~iev#. Bila ~len na 

RMS, do nejzinoto izleguvawe vo 

partizani (letoto 1943) u~estvuvala 

vo akciite za pomo{ na politi~kite 

zatvorenici, na partizanite 

i na nivnite semejstva. Zaginala 

vo borbata kaj Lisija. 

IZV.: Mara Me`dure~ka, Partizanskoto 

dvièwe vo Pirinska Makedonija. Se- 

}avawa, INI, Oddelenie za dokumentacija 

„D-r Velimir Brezovski#, Skopje. 



1966. V. Jot. 

POPOVSKA‡[AREVSKA, 

Elica (Debar, 7. I 1937 ‡ Skopje, 

Elica Popovska i Aco Stojanovi} vo baletot „Kopelija# 

P 

1191

P POPOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

26. IX 1992) ‡ balerina. Baletskata 

naobrazba ja dobiva vo Baletskoto 

u~ili{te vo Skopje, vo 

klasata na \. Makedonski i N. 

Kirsanova. Igra vo MNT (1949- 

1976) kako ~len na ansamblot, solistka 

i prvenka na Baletot. Kako 

edna od istaknatite makedonski 

balerini, gostuvala na scenite 

od porane{nite jugoslovenski 

republiki. 

ULOGI: Balerina (I. Stravinski, „Petru{ka#), 

Kitri (L. Minkus, „Don Kihot#), 

@izel (A. Adam, „@izel#) i dr. Em. X. 

POPOVSKI, Aleksandar (Skopje, 

13. VIII 1969) ‡ reìser. Diplomiral 

na Otsekot za teatarska 

i filmska reìja na FDU vo 

Skopje (1994). Zaedno so Darko 

Mitrovski e osnova~ na alternativnata 

grupa †Crv# (1989-1991) i 

na filmskata producentska ku}a 

†Mirko i Slavko ‡ prva partizanska 

produkcija# (1996). 

RE@II: †Tuku taka pod oblaka# (zaedno 

so Darko Mitrevski); †Mame mu ebam koj 

prv po~na#; †Divo meso#; †Balkanot ne e 

mrtov#; †Don @uan#. êsto reìra i von 

granicite na Makedonija: †Bure barut# 

(Teatar †Kerempuh#, Zagreb, Hrvatska); 

†Roberto Zuko# (Atelje 212, Belgrad, Srbija); 

†Don Kihot# (Slovensko narodno 

gledali{~e, Qubqana, Slovenija). R. St. 

POPOVSKI, Ante (Lazaropole, 

3. VI 1931 – Skopje, 1. H 2003) – poet, 

eseist, prepejuva~, publicist, 

akademik. Osnovnoto obrazovanie 

go zavr{il vo rodnoto selo, 

gimnazijata vo Bitola, a Medicinskiot 

fakultet vo Skopje, kade 

{to se vrabotuva kako asistent. 

Izvesno vreme raboti kako 

lekar vo Debar, no od 1955 g., koga 

od pe~at mu izleguva prvata sti- 

1192 

Aleksandar 

Popovski 

Ante 

Popovski 

hozbirka Odblesoci, ja napu{ta 

medicinata i iscelo se oddava na 

poezijata. ^len e na DPM (1956) 

i ~len na Izvr{niot sovet na 

Makedonija; direktor na NIP 

„Nova Makedonija# i na „Vardarfilm# 

vo Skopje; potpretsedatel 

na Republi~kata komisija za kulturni 

vrski so stranstvo; pretsedatel 

na DPM (vo dva mandata) i 

pretsedatel na Sovetot na SVP 

(1966/67 i 1978/79). Za redoven 

~len na MANU e izbran na 10. V 

2000 g. i ~len na Svetskata akademija 

na poezijata (2002). Prepeal 

od razni jazici vidni poeti od 

Balkanot i od Evropa, me|u niv i 

bibliskata „Pesna nad pesnite#. 

Zastapen e vo site antologii na 

makedonskata poezija, kako i vo 

Antologijata na svetskata poezija. 

Negovata poezija e prevedena 

na pove}e jazici vo svetot. A. P. e 

eden od najzna~ajnite makedonski 

poetski tvorci. Poet na epot i 

epopeite, na bolnite makedonski 

i staroslovenski taà~ki i elegii, 

poet na makedonskite tajnopisi 

i rodopisi, na mitskiot poetski 

govor vkorenet vo isto~nata, 

vizantiska i hristijanska makedonska 

poetska tradicija. Makedonija 

i nejzinata tragi~na istoriska 

sudbina e vo sredi{teto 

na negovata poezija. Nea toj ja 

vozdigna vo mit. Dobitnik e na 

visoki nacionalni i me|unarodni 

nagradi i priznanija. 

DELA: Odblesoci (poezija, 1955); Vardar 

(poezija, 1958); Samuil (poezija, 1963); Nepokor 

(poezija, 1964); Kamena (poezija, 

1972); Tajnopis (poezija, 1975); Qubopis 

(poezija, 1980); Rodopis (poezija, 1981); 

Sina pesna (poezija, 1984); Glas od damninata 

(publikacija od literaturno-istoriski 

i poetolo{ki karakter, 1986); Nenaslovena 

(poezija, 1988); Okovano vreme 

(statii i komentari, 1991); Me|u ìvotot 

i znacite (esei, 1991); Providenija 

(poezija, 1995); Okoto, svetlinite (esei, 

1996); Sveta pesna (2001); Dve ti{ini 

(2003). Sostavuva~ e na Svetata zemja na 

zborot (1995), antologija na jidi{ poezijata, 

i na Orfej i Isus: bibliski motivi 

vo sovremenata makedonska poezija (2000). 

LIT.: Georgi Stardelov, Makedonska kni- 

èvnost. 7. Veli~anija, Sk. 2000. G. St. 

Protojerej 

-stavrofor 

Antim 

Popovski 

POPOVSKI, Antim, protojerej-stavrofor 

(s. Slatino, Debarca, 

1902 – Skopje, 31. III 1987) – 

sve{tenosluìtel od sve{teni~- 

ko semejstvo, od tatko sve{tenik 

– u~esnik vo Ilindenskoto vostanie 

(1903). Bil u~esnik vo NOB, 

vo slu`ba na Glavniot {tab na 

NOV i POM. Zaedno so sve{tenicite 

Veqo Man~evski i Kiril 

Stojanov go organiziral Prviot 

sve{teni~ki sobir (oktomvri 

1943) vo s. Izdeglavje, na koj bila 

donesena odluka za organizirawe 

na Makedonska pravoslavna crkva, 

kako vozobnovena Ohridska 




i crkovna sloboda, Skopje, 1987; istiot, 

Avtokefalnosta na Makedonskata 

pravoslavna crkva, Skopje, 1972. Rat. Gr. 

POPOVSKI, Bogdan Nestorov 

(Debar, 1. I 1925 ‡ Skopje, 11. XI 

2006) ‡ internist, primarius, osnovopolo`nik 

na Klinikata za 

toksikologija pri Med. f. vo 

Skopje i nejzin prv i dolgogodi- 

{en direktor. Ima osobeni zaslugi 

za organizacijata i funkcioniraweto 

na urgentnata slu`ba 

za terapija na akutni truewa so 

alkohol, razni drugi otrovi, lekovi 

i sl. Br. N. 

Vlado 

Popovski 

POPOVSKI, Vlado (s. Dolno Dupeni, 

Prespansko, 21. IX 1941) ‡ 

univerzitetski profesor, pravnik, 

politi~ar i istori~ar. Osnovno 

obrazovanie zavr{il vo 

[tip, a gimnazija i Praven fakultet 


vo Institutot za sociolo{ki 

i politi~ko-pravni istraùvawa 

vo Skopje (1974), a doktoriral na 


na Katedrata po istorija, na tema 

„Ustavite vo makedonskoto nacionalno 

dvièwe kako indikator 

za negoviot dràvotvoren karakter# 

(1988). Bil asistent i nau- 

~en sorabotnik na Institutot za 


istraùvawa. Izbran za vonreden 

profesor po predmetite politi~ka 

sociologija i politi~kiot sistem 

na Jugoslavija na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje, a za vonreden 


vo Skopje po predmetot istorija 

na dràvata i pravoto na narodite 

na Jugoslavija i za redoven 

profesor po predmetot istorija


na pravoto. Bil sovetnik na pretsedatelot 

Kiro Gligorov 

(1991‡1993), minister za odbrana 

(1992‡1994; 2001‡2002), minister 

za pravda (1994‡1997) i sovetnik 

na pretsedatelot Boris Trajkovski 

(1999 ‡2001). ^len e na Mati~nata 

komisija za formirawe na 

Univerzitetot „Goce Del~ev# vo 

[tip (2007) i sovetnik na premierot 

Nikola Gruevski (od 2006). 

Objavil pogolem broj trudovi od 

makedonskata istorija, politi~kata 

sociologija i politi~kiot 

sistem. Osnovnata ideja {to ja 

sledi e tradicionalnata povrzanost 

na imiwata na u~esnicite vo 

makedonskoto nacionalno dvièwe 

(1880‡1945). 

BIBL.: Makedonskoto nacionalno-osloboditelno 

dvièwe do TMRO, Skopje, 

1989; Makedonskoto pra{awe vo dokumentite 

na Kominternata, tom prvi, 

1&2, Moskva i Skopje, 1999; Politi~kite 

institucii na Stara Grcija, Skopje, 

1976; Lokalnata samouprava i op{tinite 

vo Makedonija, Skopje, 1999; Makedonskoto 

pra{awe vo nadvore{nata politika 

na Sovetskiot Sojuz (1922&1940). 

Dokumenti, Skopje, 2008. 


1951‡2001, Skopje, 2001. Sv. [. 

Georgi 

Stalev 

Popovski 

POPOVSKI, Georgi Stalev (Vitoli{te, 

Mariovo, 22. IV 1930) ‡ 

univ. profesor, poet, prozaist, 

dramski pisatel, nau~en rabotnik 

i preveduva~ na klasi~na poezija 

(Pu{kin, Lermontov, Bajron, 

Dante, Petrarka, Serdarot 

od Prli~ev i dr.). Zavr{il Filozofski 


BIBL.: Smev na krvta, roman, Sk., 1960; 

Pregled na makedonskata literatura od 

19 vek; Makedonskiot vers, doktorska disertacija, 

Sk., 1970; Angelina, drama vo stihovi, 

Sk., 1972; Raskolnikot od Hetini- 

Xinot, drama vo stihovi, Sk., 1975; Vtoriot 

Omir, poema, Sk., 1988; Poslednite 100 

godini makedonska knièvnost, Sk., 1994; 

Maski, poezija, Sk., 1998; Izbrani dela, Sk., 

2002. Sostavuva~ e na antologiite na francuskata 

i ruskata poezija i dr. P. Gil. 

POPOVSKI, Gligor (s. Budinarci, 

Berovsko, 1. IV 1928 ‡ 

Skopje, 14. V 2007) ‡ eden od prvite 

pisateli za deca i mladina, 

preveduva~. Zavr{il U~itelska 

{kola vo Skopje. Rabotel kako 

urednik na detskite spisanija na 

„Detska radost#. 

Gligor 

Popovski 

DELA: Stihozbirki: Cvet, Sk., 1953; Rosica, 

Sk., 1956; So trotinet po cel svet, 

Sk., 1958; Za poubav svet, Sk., 1978; ôvek 

so ~ovek, Sk., 1982; bajki i skazni: Bajka za 

deteto Vilen, Sk., 1952; Skazni za Vozovija, 

Sk., 1967; Mornarot Neb, Sk., 1971; 

Elen kamen, Sk., 1988; romani: Mostot, 

Sk., 1959; Crvenata raka, Sk., 1961; Ispit, 

Sk., 1972; Bojan, Sk., 1973; Planino, 

ubavino, Sk., 1979; U~itelkata, Sk., 1984; 

Drugata strana, Sk., 1991. V. Toc. 

Grigori 

Popovski 

POPOVSKI, Grigori (Lvuvek, 

[qonsk, Polska, 2. IV 1952) ‡ novinar 

i preveduva~. Sin na roditeli-begalci 

od Kostursko. Zavr- 

{il Pedago{ka akademija i Filozofski 


Makedonskoto radio e od 1986 g. 

Rabotel vo Tretata programa, kade 

{to go ureduval sp. †Treta 

programa#, bil urednik na Dokumentarnata 

redakcija na Prvata 

programa na Radioto, a potoa direktor 

i glaven urednik na Makedonskoto 

radio (2002‡2006). J. F. 

Dimitrija 

Popovski 

POPOVSKI, Dimitrija (Skopje, 

16. VI 1941) ‡ univ. profesor, pliva~ki 

trener. Zavr{il Visoka 

{kola za fizi~ka kultura vo Bel- 

POPOVSKI 

grad (1965), magistriral na Medicinskiot 


(1977), na tema: „Relacija me|u telesniot 

razvitok i so dinamometar 

izmerenata muskulna snaga kaj 

ma{kata sredno{kolska mladina 

vo Skopje#. Doktoriral na Filozofskiot 

fakultet, Otsek za fizi~ko 

vospitanie vo Ni{ (1980), 

na tema: „Relacije antropometriskih 

dimenzija i izometriskog 

mi{i¢nog potencijala kod u~enika 

uzrasta od 11 do 14 g. u SR Makedoniji#. 

Rabotel kako profesor 

po Plivawe na Vi{ata {kola za 

fizi~ka kultura (1965–1978) i kako 

predava~ i redoven profesor 

po plivawe i vaterpolo na Fakultetot 

za fizi~ka kultura vo 

Skopje (1978– 2006). Bil dekan ~etiripati. 

Bil pratenik na Liberalnata 

partija vo Sobranieto na 

RM (1992–1994 i 1994–1998). Dolgogodi{en 

trener na APK †Student# 

vo Skopje i selektor na makedonskata 

reprezentacija vo plivawe. 

Objavuval stru~ni i nau~ni 

trudovi, i e dobitnik na op{testveni 

priznanija. 

LIT.: Du{an Stanimirovi}, Desetgodi{nina 

na Fakultetot za fizi~ka kultura 

& Skopje (1977/78 –1987/88), „Godi- 


kultura#, br. 1, Skopje, 1988. 25 godini na 


(1977–2002), Skopje, 2002. D. S. 

Du{ko 

Popovski 

POPOVSKI, Du{ko (Skopje, 

1899 – Skopje, 1995) ‡ fudbaler i 

fudbalski trener. Igral fudbal 

vo Skopje za FK †Napredok# 

(1919), SSK (1921), SSK †Makedonija#. 

Nastapil vo FK †Napredok# 

protiv reprezentacijata na 

angliskite oficeri vo Skopje 

(1919), koja bila pobedena so 2:0, 

kako i protiv †Makabi# od Solun, 

koj bil pobeden so 7:0. Toj e 

prv fudbalski sudija vo Makedonija 

so poloèn ispit (1924). Na 

novoformiranata Sekcija na 

fudbalskite sudii pri Skopskiot 

lopta~ki potsojuz bil izbran 

za pretsedatel (1927). D. S. 

POPOVSKI, @ivko (Skopje, 30. 

VII 1934 – Skopje, 10. I 2007) – arhitekt, 


fakultet. Diplomiral 

na Arhitektonskiot otsek 

P 

1193


@ivko 

Popovski 


(1961). Go predaval predmetot 

proektirawe na op{testveni 

zgradi. U~estvuval na pove}e anonimniarhitektonsko-urbanisti~ki 

konkursi na podra~jeto na 

porane{na Jugoslavija, kako i vo 

drugi zemji. Projavuval poseben 

interes za arhitektonskata teorija 

i kritika. Se zanimaval i so 

publicistika – objavil pove}e 

studii vo stru~ni spisanija i vo 

dnevniot pe~at. Pozna~ajni realizirani 

objekti: Gradski trgovski 

centar vo Skopje (1971); Dom 

na penzionerite vo Ohrid (1972); 

Dom na kulturata „Grigor Prli- 

~ev# vo Ohrid (1981) – adaptacija 

i rekonstrukcija. 

LIT.: I. Xeparoski, Arhitekt @ivko 

Popovski (1934), vo: Arhitekturata na 

po~vata na Makedonija od sredinata na 

XIX do krajot na HH vek. Prilozi za prou~uvaweto 

na istorijata na kulturata na 

po~vata na Makedonija, 14, Skopje, 2006, 

223-232. Kr. T. 

POPOVSKI, Ivan (Skopje, 2. V 

1969) ‡ reìser. @ivee i raboti 

vo Moskva. Diplomiral i magistriral 

na Otsekot za reìja na 

Ruskata akademija za teatarska 

umetnost vo Moskva (1993). Re- 

ìi: (vo Moskva) †Avantura# 

(spored nezavisen vesnik, ovaa 

pretstava e edna od desette najva`ni 

produkcii na moderniot 

ruski teatar, 1996); †Vajarot na 

maski#; †Bawa# (Feniks Ansambl 

Wujork); †Pana|ur# (Teatar na 

Evropa, Pariz); †Evgenij Onegin# 

(Operata vo Lil, Francija); 

†Makedonska odiseja 2001# (Ohridsko 

leto); †Dnevnikot na ludiot# 

(na albanski jazik, festi- 

1194 

Ivan 

Popovski 

valska premiera na Mlad otvoren 

teatar) i dr. R. St. 

Jovan 

Popovski 

POPOVSKI, Jovan (s. Vev~ani, 

Struga, 26. IX 1916) ‡ novinar, 

raskaùva~, romansier. Rabotel 

kako novinar-urednik na belgradska 

†Politika# za Makedonija. 


DELA: romani: Edna mladost (romanizirana 

biografija, 1969), Na tatkovski na- 

~in (1970), Dnevnikot na Stra{o Pinxur 

(1972), Verdan (1986), Zlovreme (1989), 

ôvek od prviot ~in na istorijata (romanizirana 

biografija, 1993), Logorska 

romansa (1994), @elnik - na dalgite na 

ìvotot (avtobiografija, 1996), Sami 

(1996), Godinite na kam{ikot (2003); 

zbirki raskazi: Avgust (1979) i Poganici 

(1989); Samoubistvo na Pretsedatelot 

na Republika Makedonija, Zapisi 

(2000), Razgovori so Koli{evski (2006); 

Grad~eto na Drim (2006); Nepokornite 

(2007); Moeto novinarstvo (2007); Kliment 

- episkop Veli~ki (2008) 



(1990). V. M.-^. 

Kiril 

Popovski 

POPOVSKI, Kiril (s. Vladimirovo, 

Berovsko, 1943) – redoven 

profesor na Tehni~kiot fakultet 

vo Bitola. Diplomiral, magistriral 

i doktoriral na Ma- 

{inskiot fakultet na Univerzitetot 

vo Qubqana (Slovenija). 

Poseben pridones dal vo razvojot 

na niskotemperaturnite grejni 

instalacii vo oranèriite i direktna 

primena na geotermalnata 

energija. Avtor e na pove}e od 20 

knigi i okolu 300 nau~ni publikacii, 

objaveni ili prezentirani 

niz celiot svet. Osnova~ i pretsedatel 

e na Zaednicata na toplani 

na Jugoslavija, na Zaednicata 

na oranèriski proizvoditeli 

na Makedonija i Jugoslavija, na 

Makedonskata geotermalna asocijacija 

(MAGA) i na Me|unarodnata 

letna {kola za direktna aplikacija 

na geotermalnata energija 

(ISS). Bil eden od osnova~ite, 

~len na Bordot na direktori, 

pretsedatel na evropskata granka 

i pretsedatel na Komitetot za 

obrazovanie na IGA. Pretsedatel 

na grupata za geotermalna 

energija na UNESKO ROSTE. 

Ekspert na FAO i UNESKO. 

Bil u~esnik na ~etiriesetina me- 

|unarodni i nacionalni nau~ni 

proekti vo Makedonija, Bugarija, 

Grcija, Italija, Portugalija, 

Turcija. Organiziral pedesetina 

nacionalni i me|unarodni sobiri. 

Vodel ili u~estvuval vo izgradbata 

na pedesetina demonstracioni 

proekti i industriski 

kapaciteti vo: Makedonija, Italija, 

Portugalija, Turcija i dr. 

Po~esen profesor na Univerzitetot 

vo Oradea (Romanija) i viziting 

profesor na pove}e univerziteti 

vo svetot. Gl. K. 

Kiro 

Popovski 

POPOVSKI, Kiro (s. Vratnica, 

Tetovsko, 13. IV 1942 ‡ Skopje, 29. X 

1995) ‡ pravnik, politi~ar. Gimnazijata 

ja zvr{il vo Skopje, 


vo Skopje (1965). Kako mladinec, 

bil pretsedatel na Gradskiot 

komitet i pretsedatel na Pretsedatelstvoto 

na CK na Sojuzot na 

socijalisti~kata mladina na 

Makedonija, a potoa sekretar i 

pretsedatel na Sovetot na SSM, 

pretsedatel na Izvr{niot odbor 

na Republi~kata SIZ za fizi~ka 

kultura, pretsedatel na Komisijata 

za pra{awa od op{testveno-politi~kiot 

sistem, ~len na Odborot 

za pra{awa od oblasta na 

op{testvenoto ureduvawe, bezbednosta 

i odnosite so stranstvo, 

~len na Komisijata za pra{awa od 

op{testveno-politi~kiot sistem 

na Izvr{niot sovet na Sobranieto 

na SRM, ~len na Izvr{niot 

sovet na Sobranieto na SRM, 

pretsedatel na Republi~kata konferencija 

na SSRNM, osnovopolo`nik 

i prv pretsedatel na 

Socijalisti~kata partija na 

Makedonija (22. IX 1990 ‡ juli


1995) i potpretsedatel na Sobranieto 

na RM (1991‡1995). S. Ml. 

Kole 

Popovski 

POPOVSKI, Kole Iliev (s. 

Ek{isu, Lerinsko, Egejskiot del 

na Makedonija, 8. VIII 1942) ‡ veterinar, 

redoven prof. na FVM 

vo Skopje. Doktoriral na Vet. f. 

vo Zagreb (1980). Avtor e na 144 

nau~ni i 23 stru~ni trudovi. Objavil 

monografija „Endokrinologija 

na reprodukcijata# (1998) 

i prira~nik „Primeneta endokrinologija 

vo reprodukcijata# 

(2001). M. D. ‡ J. B. 

Kostadin 

Popovski 

POPOVSKI, Kostadin Sterjov 

(s. Za{le, Demirhisarsko, 25. XII 

1920 – Skopje, 10. VIII 1994) – ekonomist, 


Osnovno u~ili{te zavr{il vo s. 

Rastojca, a gimnazija vo Bitola 

(1941). Kako gimnazijalec, bil ~len 

na SKOJ (1937), a potoa u~esnik vo 

NOB (1941) – sekretar na selsko 

biro na KPJ, politi~ki komesar 

na selski i reonski komitet na 

KPJ. Bil uapsen od bugarskite okupacioni 

vlasti (kon krajot na 

avgust 1942) i osuden, a kaznata ja 

izdrùval vo zatvorot Idrizovo 

(Skopsko) do organiziranoto begstvo 

na site politi~ki zatvorenici 

(29. VIII 1944). Po Osloboduvaweto 

bil sekretar na Okoliskiot 

i na Okru`niot komitet na SKOJ 

vo Bitola, kako i {ef na Otsekot 

na Vnatre{ni raboti vo Kru{evo, 

Demir Hisar i Bitola. Po diplomiraweto 

na Ekonomskiot fakultet 

vo Belgrad (1950), bil izbran za 

asistent na Pravno-ekonomskiot 

fakultet vo Skopje (1950–1953). 

Izvesen period bil komercijalen 

direktor na Cementaricata †Usje#, 

generalen direktor na Staklarnicata, 

{ef na Otsekot za op{ti 

ekonomski analizi vo Sekretarijatot 

za op{tostopanski raboti na 

SRM, v.d. direktor i profesor na 

Vi{ata stopanska {kola vo Skopje 

(1953–1960). Potoa pak se vratil 

kako predava~ (1960), vi{ predava~ 

(1968–1983), prodekan i pretsedatel 

na Sovetot na Ekonomskiot fakultet. 

Bil ~len na Okoliskiot i 

na Univerzitetskiot komitet na 

KPM vo Skopje, ~len na Gradskata 

konferencija na SKM, pretsedatel 

na Fakultetskata konferencija 

na SKM, ~len na Pretsedatelstvoto 

na Gradskiot i na Republi~kiot 

odbor na SZBNOV, potpretsedatel 

na Okoliskiot naroden odbor 

i naroden pratenik vo Op{testveno-politi~kiot 


na SRM. Nositel e na Partizanska 


LIT.: Spomenica 1950–1980, Ekonomski 

fakultet, Skopje, 1980; Spomenica 1950– 

1990, Ekonomski fakultet, Skopje, 1990, 

100–101. S. Ml. 

Kajakarot na divi vodi Lazar Popovski 

POPOVSKI, Lazar (Skopje, 18. 

V 1975) ‡ ekonomist, kajakar na 

divi vodi. Diplomiral na Ekonomskiot 


(1993), magistriral vo SAD 

(2003). Toj e ~len na KK †Ilinden 

90# vo Skopje i dràven prvak 

devetpati vo K-1 kajak na divi vodi. 

Na balkanskite prvenstva vo 

Skopje (1995 i 2000) osvoil prvo 

mesto, a na Evropskoto prvenstvo 

(2004) {esto mesto vo 3 H K-1. Go 

osvoil prvoto mesto na IKAS vo 

Skopje (2004). Nastapuval na ~etiri 

olimpiski igri (1992 – 

2004), na Svetskoto prvenstvo 

(1997) i na drugi natprevari. Bil 

izbran za najdobar sportist na 


POPOVSKI, Nestor, protojerej-stavrofor 

(Lazaropole, 17. V 

1916 – Skopje, 23. VII 1996) – ~len 

na Prviot crkovno-naroden sobor 

(1945) vo Skopje, a potoa na 

~elo na Inicijativniot odbor za 

organizirawe na Makedonskata 

pravoslavna crkva. Pove}e godini 

bil pretsedatel na Zdruènieto 

na pravoslavnoto sve{tenstvo 

na Makedonija i pretsedatel 

POPOVSKI 

Nestor Popovsni ja rakovodi poslednata sednica 

na Inicijativniot odbor za organizirawe na MPC 

(3. H 1958) 

na Zdruènieto na pravoslavnoto 

sve{tenstvo na SFRJ. 






Pande 

Popovski 

POPOVSKI, Pande (s. Bistrica, 

Bitolsko, 12. IV 1922 – Skopje, 

2. XI 2002) – redoven profesor 

na [umarskiot fakultet vo 

Skopje, specijalist za oblasta i 

predmetot po{umuvawe i melioracija. 

Diplomiral na Zemjodelsko-{umarskiot 

fakultet vo 

Belgrad (1949). Doktoriral na 

Zemjodelsko-{umarskiot fakultet 

vo Skopje (1969). Rabotel 

kako referent (1949–1951), 

a potoa stanal na~alnik za odgleduvawe 

i za{tita na {umite 

vo Ministerstvoto za {umarstvo 

na SRM. Bil direktor na 

Upravata za gradsko i vongradsko 

zelenilo (1951–1961). Od 

1961 g. rabotel kako predava~ i 

redoven profesor na [umarskiot 

fakultet vo Skopje. Se zanimaval 

so problemite za po{umuvawe 

na golinite i so kontejnerskoto 

proizvodstvo na sadnici. 

Publikuval golem broj 

trudovi. Al. And. 

POPOVSKI, Pande (Carev 

Dvor, Prespa, 20. X 1912 ‡ Skopje, 

15. VII 1987) ‡ eden od osnovopolo`nicite 

na makedonskoto novinarstvo. 

Zavr{il Teolo{ki 

fakultet (Belgrad) i Filozofski 

fakultet (Skopje). Vo italijansko-albanskata 

okupacija politi~ki 

zatvorenik (od 1942) vo 

zatvorite vo Kor~a, Podgradec, 

Elbasan i Tirana i vo logorot 

Porto Romana, proteran i inter- 

P 

1195


niran vo Bugarija. ^len na 

AGITPROP na Glavniot {tab 

na NOV i POM vo G. Vranovci 

(1944). Eden od osnova~ite na Radio 

Skopje kade go minal celiot 

raboten vek (1945-1978). Ima ogromni 

zaslugi za razvojot na Radio 

Skopje i radio-reportaàta, 

posebno so svoite radio-emisii 

kaj na{ite iselenici vo stranstvo. 

Publicisti~ki trudovi: 

„Posledniot tabor# i „Surovata 

vistina#. B. P. \. 

POPOVSKI, Petar (Lazaropole, 

12. VII 1931) ‡ novinar, istra- 

ùva~. Diplomiral na Filozofskiot 


Od 1951 g. go ureduval spisanieto 

„Lazaropole# nameneto za sonarodnicite 

vo stranstvo. Rabotel 

vo NIP „Na{a kniga# 

(1961), urednik na vesnikot 

„Tribina#. Od 1965 do penzioniraweto 

na razni dol`nosti vo 

MRTV: prv urednik (16 godini) 

na TV-dnevnikot, pom. direktor 

i glaven urednik na Informativnata 

programa na TV Skopje. 

Po penzioniraweto avtor na monografiite: 

„Arhimandrit Teofil 

Avramov @ungulovski# 

(1997), „Nostradamus apokalipsata 

odbrojuva# (1999), „\or|ija 

Kastriot-Iskender, kral na 

Epir i Makedonija i vtor Aleksandar 

Makedonski# (2005), „Mijacite 

potomci na anti~kite 

Makedonci i prastari ìteli 

na Matija (dene{na Albanija)#, 

„Krvavo dosie na arnautskiot 

gego-mirditski terorizam vo 

makedonskata zemja (1700-2002)# 

i „Makedonskata srednovekovna 

crkovna diplomatija# (trite vo 

2006). B. P. \. 

POPOVSKI, Risto (Gali~nik, 

30. VIII 1945) ‡ novinar. Studiral 

na Visokata {kola za politi~ki 

nauki, sociologija i novinarstvo 

vo Qubqana. Sorabotuval 

vo Radio Skopje, kade {to 

se vrabotil vo 1970 g. Od 1974 g. 

sorabotnik/urednik vo Redakcijata 

na Tanjug za Makedonija, od 

1990 g. postojan dopisnik od 

Moskva. Osnova~ i sopstvenik 

na nezavisnata agencija Mak- 

1196 

Petar 

Popovski 

Risto 

Popovski 

faks (1992), prva od vakov vid vo 

regionot. B. P. \. 

To{o 

Popovski 

POPOVSKI, To{o (Gali~nik, 

14. VII 1919 ‡ Skopje, 28. II 1996) 

‡ novinar, publicist, op{testvenik. 

^len na KPJ (1939), progonuvan 

i zatvoran, nositel na 


Zavr{il Visoka partiska {kola 

vo Belgrad. Vo novinarstvoto 

od 1944 g. ‡ prv dopisnik na Tanjug 

od Makedonija, urednik vo 

Radio Belgrad, na „Komunist# i 

„Borba# (1952), prv dopisnik na 

„Borba# od Moskva po normaliziraweto 

na odnosite so SSSR 

(1956). Od 1959 g. glaven i odgovoren 

urednik na „Nova Makedonija#, 

postojan dopisnik od Sofija 

(1967‡ 1970). Bil pratenik 

vo Sobranieto na SRM. Avtor na 

trudovite „Makedonskoto malcinstvo 

vo sosednite zemji# i 

„Makedonskoto ime nema da zagine#, 

kako i na romanot „Osilo# 

i na filmskoto scenario 

„Potraga#. B. P. \. 

POPOVSKI-MAJKA, Metodija 

(Prilep, 4. V 1909 ‡ Skopje, 2. I 

1987) ‡ legendaren komandant od 

NOAVM. Kako aktivist na Narodnata 

pomo{, se vklu~il vo 

NOD i NOB (1941), poradi {to 

bil uapsen i interniran (1942- 

1943), a po vra}aweto zaminal 

partizan (septemvri 1943), stanal 

~len na KPM (dekemvri 1943) 

i bil zamenik komandir na ~eta, 

komandant na NO (prilepski) bataljon 

†Mir~e Acev#, komandant 

na Vtorata i na Pettata makedonska 

NO brigada (2. VIII 1944 ‡ sre- 

dinata na oktomvri 1944) i komandant 

na Kumanovskata divizija 

na NOVJ. Bil delegat na Prvoto 

zasedanie na ASNOM. Po Osloboduvaweto 

bil oficer na 

JNA, a potoa demobiliziran vo 

~in major (1949) i bil na~alnik 

na Narodnata milicija na NRM. 


1941. 

LIT.: Vtora makedonska udarna brigada. 

Se}avawa i dokumenti, Skopje, 1973; Prilep 

i Prilepsko vo NOV 1943 godina.Materijali 

od nau~niot sobir odràn na 21, 

22 i 23 mart 1979 godina, Skopje, 1981; Umre 

Metodija Popovski-Majka, †Nova Makedonija#, 

Skopje, 5. I 1987, 3. S. Ml. 

Pan~e 

Popovski 

-Makse 

POPOVSKI-MAKSE, Pan~e 

(Gostivar, 1924 – Debar, avgust 

1944) – u~esnik vo NOB. Bil pripadnik 

na rabotni~koto i komunisti~koto 

dvièwe. ~len na 

KPJ (1941) i sekretar na MK na 

KPJ vo Gostivar (1942). Se istaknal 

vo podgotovkite za formiraweto 

na partizanski odredi. Bil 

borec na Prvata makedonska 

NOU brigada (1943). Herojski zaginal 

vo borbite za Osloboduvaweto 

na Debar (1944). 

LIT.: Gostivar i Gostivarsko vo NOB, 

1941–1944, Gostivar, 1974. Vl. Iv. 

Elisie 

Popovski 

-Marko 

POPOVSKI-MARKO, Elisie 

(Mavrovo, 16. XII 1907 – Skopje, 

1972) – {panski borec, u~esnik 

vo NOVM. Kako pripadnik na 

progresivnoto rabotni~ko dvi- 

èwe (1934) bil ~len na KPJ 

(1936), dobrovolec vo [panskata 

gra|anska vojna vo 129-ta internacionalna 

brigada (1937–1939), 

po {to bil vo logorot za {panskite 

dobrovolci vo Francija


(1939– 1941). Vo NOVJ (1941) bil 

komandant na Topli~kiot NOPO 

i zamenik politi~ki komesar na 

Ozrenskiot NOPO. Bil politi~ki 

komesar na Prvata operativna 

zona na NOV i POM (1943) 

i ~len na G[ na NOV i POM. Vodel 

pregovori so Germanskata komanda 

od Struga vo Botunskata 

tesnina me|u Botun i Struga za 

razmena na germanski zarobenici 

za politi~ki zatvorenici, pripadnici 

na NOAVM (XI 1943). 

Bil u~esnik na Prvoto zasedanie 

na ASNOM (1944). Po Osloboduvaweto 

bil na razni politi~ki 

dol`nosti. Nositel na Partizanska 



f. „Biografii#. Vl. Iv. 

Filimena 

Poposka 

POPOSKA, Filimena (Tetovo, 

1946) – redoven profesor na 


vo Skopje i nau~nik. 

Diplomirala (1969), magistrirala 

(1977) i doktorirala (1980) 


fakultet vo Skopje. Na istiot 

fakultet raboti od 1969 g., a redoven 

profesor e od 1991 g. Bila 

prodekan na Tehnolo{ko-metalur{kiot 


Imala pove}e studiski prestoi 

vo Evropa. Podra~ja: hemiski 

reaktori, ekstrakcioni procesi, 

prerabotka na nafta, optimizacija 

i proektirawe na tehnolo{ki 

procesi. Avtor e na 

nau~ni trudovi i istraùva~ki 

proekti. 

LIT.: „Bilten UKIM# br. 708, od 22. VI 




POPOSKI, Dragan (Dada) (Prilep, 

23. X 1933) ‡ skulptor, profesor 

na Fakultetot za likovni 

umetnosti vo Skopje. Diplomiral 

(1961) i magistriral (1964) na 

Akademijata za likovni umetnosti 

vo Belgrad. Samostojno izlagal 

vo Skopje, Edinburg, Harogejt, 

Kopar, Trst, Frankfurt, A{afenburg. 

Ve{to modificira monolitni 

mermerni asocijativni 

formi. Pri geometrizacijata na 

masite kako su{tinska se namet- 

Dragan 

(Dada) 

Poposki 

Dragan (Dada) Poposki: Ras~ekor 

nuva ilustrativnata komponenta 

(Horizontala, 1971). M. B.-P. 

POPOSKI, Kiro Sotirov (s. 

Malo Kowari, Prilepsko, 14. X 

1936) – psiholog, metodi~ar. Zavr{il 

u~itelska {kola vo Bitola 

(1953) i Filozofski fakultet 

(psihologija) vo Belgrad (1965). 

Magistriral na Fakultetot za 

politi~ki nauki vo Belgrad 

(1974). Celiot raboten vek go minuva 

vo obrazovanieto: u~itel, 

sovetnik, odnosno direktor na 

Pedago{kiot zavod na Makedonija. 

Bil zamenik-pretsedatel na 

Republi~kiot komitet za obrazovanie 

i fizi~ka kultura (1982– 

1986). Kako honoraren predava~ 

ja izveduval nastavata (1978– 

1989) po psihometrija i metodika 

na nastavata po psihologija na Filozofskiot 


Negov stru~no-nau~en interes se 

psiholo{kite aspekti na nastavata 

i na obrazovanieto. 

BIBL.: Znaeweto i negovoto usvojuvawe, 

1992; Psiholo{ki osnovi na sovremenata 

nastava, 1997; Uspe{en nastavnik, 1998; Re~nik 

na terminite od oblasta na ocenuvawe- 

POPSIMOV 

to i na postigawata na u~enicite, 2002; 

U~ili{na dokimologija, 2005 i dr. K. Kamb. 

Mile 

Poposki 

POPOSKI, Mile (Prilep, 20. X 

1922) ‡ prozaist, komediograf, 

novinar. Zavr{il Filozofski 

fakultet vo Skopje. Rabotel kako 

sredno{kolski profesor i kako 

urednik vo RTV Skopje. 

BIBL.: Maratonska bitka, humoristi~ni 

raskazi, Sk., 1963; U~enici na |avolot, 

komedija, Sk., 1964; Trista koli trwe, 

komedija, Sk., 1965; Site bo`ji zapovedi, 

humoristi~ni raskazi, Sk., 1967; Gluvci 

oro vodat, komedija, Sk., 1967; Solunski 

patrdii, komedija, Sk., 1979; Vikend na 

mrtovci, komedija, Sk., 1985; Tu|o sakame 

- svoe ne davame, komedija, Sk., 1986; Leb v 

kolenici, humoristi~ni raskazi, Sk., 

1989; Java~i na sviwi, humoristi~na proza, 

Sk., 1996. 

LIT.: P. T. Bo{kovski, Humoristi~nata 

proza na Mile Poposki, vo kn. „Esei i 

kritiki#, Skopje, 1997. P. Gil. 

POPPETROV, Srebren (s. Vrbeni, 

Lerinsko, 18. X 1869 – Sofija, 

17. XI 1950) – u~itel i u~ili{ten 

inspektor, pripadnik na Makedonskata 

revolucionerna organizacija. 

Zavr{il gimnazija vo Solun 

i slovenska filologija na 

Sofiskiot univerzitet. Vo vremeto 

na bugarskata okupacija vo 

Prvata svetska vojna bil okru- 

èn upravnik vo Bitola i Kumanovo, 

po vojnata vo Petri~. Vo 

1922 g. od VMRO i Makedonskiot 

nacionalen komitet bil praten 

vo SAD i Kanada, kade {to organiziral 

iseleni~ki dru{tva i 

u~estvuval vo formiraweto na 

MPO. Bil pratenik vo bugarskoto 

Narodno sobranie. 

LIT.: Zoran Todorovski, Demografskata 

i etni~kata sostojba na naselenieto 

vo isto~nite oblasti na Albanija 

vo 30-tite godini na XX vek (spored 

statisti~kite podatoci na Srebren 

Pop Petrov), „Glasnik# na INI, 1, 

Skopje, 1998. Z. Tod. 

POPSIMOV, Hristo (Ohrid, 

1916 – Sofija, 1980) – trilingvalen 

poet (makedonski, srpski i 

bugarski), vnuk (od sestra) na Gr. 

Prli~ev. Osnovnoto obrazovanie 

go zavr{uva vo rodniot grad, gimnazijata 

vo domot za makedonskite 

u~enici vo Kraguevac, a 

Pravniot fakultet vo Belgrad. 

Po dvegodi{na rabota, disertacijata 

po enciklopedija na pra- 

P 

1197

P POPSTEFANOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

voto mu ostanuva nezavr{ena, bidej}i 

vo 1940 g. e ispraten vo koncentracioniot 

logor Bile}a. Vo 

1941 g. nao|a rabota vo Sofija i 

ostanuva do krajot na ìvotot, 

iako pove}epati bara da se vrati 

vo tatkovinata. 

Prvite stihovi na makedonski 

jazik gi napi{uva vo 1935 g., no 

prvata pesna (†Vesnikar~e#) mu e 

nape~atena vo organot na Kulturno-prosvetnoto 

dru{tvo †Vardar# 

vo Zagreb †Na{ vesnik# (1937), 

zaedno so Racinovite †Tutunovi 

bera~i#. Vo istata godina vo sp. 

†Lu~# publikuva u{te dve stihotvorbi 

na makedonski (†Borba# i 

†Na{ijot grad#), no i edna pesna 

na srpski vo sp. †Ju`ni pregled# 

(†Ribari#). Vo slednata 1938 g. 

objavuva i drugi dve pesni – na 

srpski vo †Lu~# (†Nokturno# i 

†O no¢as kako gori kosmos!#). 

Posebno zna~ewe imaat dvata za- 

~uvani (no toga{ neobjaveni) 

predgovorni teksta kon stihozbirkite 

na Voislav Ili} †Luda 

krv# i †Za osvetqenim putevima#, 

{to sodrèa i stihovi na makedonski 

(1935). Od niv se gleda deka 

P. se dviì po razvojnata linija 

na mladata makedonska poetska 

generacija na Racin, Nedelkovski, 

Markovski i Petkovski. 

Vo povoeniot period (1944–1948) 

sozdava deset stihozbirki (†Mojot 

grad#, †Idnina#, †Soneti#, 

†Saturnalii#, †Bledite vseleni#, 

†Mrtvi lisja#, †Qubov i 

duh#, †Oblaci i senki#, †ûvstva 

od preispodwata# i †Migovi vo 

prostorot#), no niedna ne uspeva 

da objavi vo Bugarija. Vo prviot 

del od prvata zbirka (†Preludium#) 

se nao|aat i stihotvorbite 

pi{uvani do 1940 g. na makedonski, 

drugite se na bugarski. Vo 

noemvri 1967 g. avtorot napravi 

po{irok izbor od ova tvore{tvo 

i predloì da se objavi vo Makedonija. 

Taka bea nape~ateni 

izborite vo tri knigi: †Tragi# 

(1967), †Izgrevite tleat# (1968) i 

†Stihovi# (1969). Duri koga be{e 

na smrtnoto leglo vo sofiskata 

bolnica, kako potreba za istorijata, 

so li~no zalagawe i so nacionalno-politi~ki 

intoniran 

1198 

Hristo 

Popsimov 

predgovor od akad. P. Dinekov, 

pod redakcija na E. Evtimov, be- 

{e nape~aten sosem skromen izbor 

od negovite rakopisi, posveteni 

glavno na Ohrid i na negovata 

zemja, no so besmisleno ufrleni 

dva ne negovi zbora (B†lgari® 

i b†lgarska). 

BIBL.: Vesnikar~e, †Na{ vesnik#, I, 1, 

Zagreb, 30. III 1937, 7; Borba, †Lu~#, I, 6–7, 

Skopqe, 15. XII 1937, 272; †Na{ijot grad#, 

†Lu~#, I, 6–7, 15. XII 1937, 273; Ribari, 

†Ju`ni pregled#, XI, 3, Skopqe, 1937, 109; 

†Nokturno# i †O no¢as kako gori kosmos!#, 

†Lu~#, II, 5, 25. V 1938, 203; Tragi, 

Makedonska kniga, Skopje, 1967; Izgrevite 

tleat, Kultura, Skopje, 1968; 

Stihovi, Misla, Skopje, 1969; P†tiÈa, 

vremena. Stihotvoreni®, B†lgarski pisatel, 

Sofi®, 1979. 

LIT.: Blaè Ristovski, Poezijata na 

makedonski vo †Lu~#, †Kulturen ìvot#, 

VIII, 7–8, Skopje, 1963, 32–35; istiot, Kon 

zbornikot stihovi †Tragi# od Hristo 

Popsimov, predgovor kon zb.: Tragi, 

Skopje, 1967, 5–7; istiot, Kon zbirkata 

†Izgrevite tleat#, pogovor kon zb.: Izgrevite 

tleat, Skopje, 1968, 93–96; istiot, 

Makedonskiot stih 1900–1944. Istra- 

ùvawa i materijali, I, Misla, Skopje, 

1980, 227–231; istiot, Makedonskite stihovi 

na Hristo Popsimov (1916–1980), 

zb.: Projavi i profili od makedonskata 

literaturna istorija, 2, Skopje, 1982, 

245–248; Slobodan Mickovi}, Poetsko 

doa|awe na minatoto (†Tragi#, izbor od 

poezijata na Hristo Popsimov,...), †Nova 

Makedonija#, 7403, 28. V 1967, 9; Al. Popovski, 

Samorodna i bogata e makedonskata 

poezija (intervju), †Ve~er#, 21. VI 

1967, 7; \. Popovski, Dijalog na minuvawe 

– Dragoceni mi bea sovetite na Racin 

–Hristo Popsimov za svojata poetska 

zbirka †Tragi# vo izdanie na †Makedonska 

kniga#, za sredbata so Racin, makedonskata 

i sovremenata bugarska poezija, 

†Nova Makedonija#, 7431, 21. VI 1967, 

4; Pet†r Dinekov, NÔkolko dumi za edna 

nova kniga, predgovor kon: P†tiÈa, 

vremena. Stihotvoreni®, Sofi®, 1979, 

5–8. Bl. R. 

Lazar 

Popstefanov 

POPSTEFANOV, Lazar (Bansko, 

1897 – Isto~en front, SSSR, 

1941) – polkovnik vo Crvenata armija. 

Zavr{il gimnazija i u~estvuval 

vo Prvata svetska vojna (1916- 

1918) i vo Septemvriskoto vostanie 

(1923). Emigrant vo Kralstvoto 

na SHS, kade {to go zavr{il 

Pravniot fakultet. Zaminal vo 

Sovetskiot Sojuz i vo Moskva ja 

zavr{il Voenata akademija „Frundze#. 

Pri napadot na nacisti~ka 

Germanija na Sovetskiot Sojuz bil 

na~alnik na {tabot na divizija. 

Zaginal na frontot. 

LIT.: BezsmÍrtnite 1922/1944, zb.: Zaginali 



1971. V. Jot. 

POPSTOILOV, Anton (s. Le{ko, 

Gornoxumajsko 15. II 1869 – Sofija, 

9. VIII 1928) – folklorist, 

etnograf, u~itel, literaturen 

istori~ar. Poteknuva od sve{teni~ko 

semejstvo. Gi zavr{il Solunskata 

ma{ka gimnazija (1890) 

i Sofiskoto vi{o u~ili{te 

(1897). Bil u~itel ili direktor 

vo gimnaziite vo Prilep, Bitola, 

Ser, Solun, Odrin i dr. mesta. 

Bil glaven egzarhiski inspektor 

vo Carigrad (1910–1913), a potoa 

urednik i direktor na Etnografskiot 

muzej vo Sofija (1913– 

1928). Vo Sofija objavil dve 

zbirki so narodni pesni od Makedonija, 

prvata vo 1894 („Bitovi 

pesni“) i vtorata vo 1895 g. („Pesni 

od politi~kiot ìvot“). Objavil 

i dve kni{ki: „B’lgarski 

kniòvnici ot Makedonija“ (Sofija, 

I, 1922, i II, 1928), dva toma: 

„Pokazalec na pe~atenite narodni 

pesni“ (Sofija, I, 1916 i II, 

1918) i pogolem broj statii i studii 

od oblasta na folklorot, jazikot 

i literaturata. 

LIT.: Anton P. Stoilov, Makedonski 

narodni pesni. Redakcija d-r Marko Kitevski, 

Skopje, 1990; Anton P. Stoilov, 

Makedonski narodni umotvorbi. Sostavil 

i redaktiral d-r Marko Kitevski, 

Skopje, 2000; Kiril Penu{liski, Makedonski 

folklor, istoriski pregled, 

Skopje, 1999; „IzvestiÔ na NarodniÔ Etnografski 

muzeŸ“, SofiÔ, kn. 8–9, 1929; 

EnciklopediÔ Pirinski kraŸ, II, Blagoevgrad, 

1999, 141. M. Kit. 

Vladimir 

Poptomov 

POPTOMOV, Vladimir (psevd. 

V. Vasilev, Tomov, Gromov, Hajdar) 

(s. Belica, Razlo{ko, 27. I 

1890 – Sofija, 1. V 1952) – pravnik, 

ùrnalist, publicist, makedonski 

i bugarski partiski deec. 

Bil ~len na bugarskata Socijaldemokratska 

partija. Po Prvata 

svetska vojna bil primen za ~len 

na Visokiot partiski sovet na 

BKP. U~estvuval vo Septemvriskoto 

vostanie (1923), a po negoviot 

poraz emigriral vo Rusija. Bil 

eden od osnova~ite i voda~ite na


VMRO (Ob). Bil politi~ki sekretar 

i redaktor na „Makedonsko 

delo# (1925–1933). Od 1934 g. rabotel 

vo organite na Kominternata. 

Se zastapuval za edinstven makedonski 

nacionalen front i za makedonska 

nacionalna partija. Na 

antimakedonskiot politi~ki 

proces vo Sofija (1936) doblesno 

ja afirmira makedonskata kauza 

od pozicija na makedonskata nacija. 

Po Rezolucijata na Informbiroto 

(1948) se otkaàl od makedonskite 

stojali{ta i go poddrùval 

stavot na BKP za makedonskoto 

pra{awe. 

BIBL.: Zaçto voÓvame?, Sofi®, 1944. 

LIT.: Georgi Bicin, Mir~o Árukov, 

Vladimir Poptoleov (Biografi~en 

o~erk), Sofi®, 1957; BKP, Komintern†t 

i makedonski®t v†pros 1917‡1946, I‡II, 

SofiÔ, 1998 i 1999. O. Iv. 

POP-TRAJKOVI], Borivoe 

(Skopje, 18. II 1905 ‡ Ni{, Srbija, 

13. II 1967) ‡ spec. fizijatar, osnovopolo`nik 

na fizijatrijata 

vo Makedonija. Med. f. zavr{il 

vo Grac (1931), kade {to i specijaliziral. 

Od 1935 do 1941 g. ja 

formiral, ja organiziral i ja rakovodel 

Slu`bata za fizikalna 

medicina i reanimacija. Vo 1956 

g. go formiral i go rakovodel Zavodot 

za rehabilitacija vo Skopje 

‡ do negovoto zaminuvawe na 

Med. f. vo Ni{ (1964). 

IZV.: „Acta Medica Mediana#, VI, 4. Sl. M. P. 

POPULACIONA POLITI- 

KA – sistem na merki i aktivnosti, 

so ~ija pomo{ se vlijae vrz demografskite 

procesi, posebno na 

komponentite na prirodnoto (natalitet 

i mortalitet) i na mehani~koto 

dvièwe na naselenieto, 

zaradi ostvaruvawe (po nasoka, 

intenzitet i struktura) specifi~no 

dvièwe na naselenieto 

na edna zemja ili region, soobrazeno 

so postojnite ekonomski, 

socijalni, politi~ki i drugi celi. 

RM, realno gledano, moè da 

se klasificira me|u dràvite 

{to nemaat jasno oformena, koncipirana 

i dosledno sprovedena 

populaciona politika. 

LIT.: Slave Risteski, Demografskata 

tranzicija vo Republika Makedonija, 

Skopje, 1996; istiot, Demografski metodi 

so demografska analiza, Skopje, 

2006. S. R. 

POPÎWA ili ZAVIRA^KI 

(Prunellidae) – familija mali ptici 

od podredot 

ptici-peja~ki 

(Oscines), od 



dva vida: sivogu{estazavira~ka 

(Prunella 

Pop~e (zavira~ka) modularis) i 

{arenogu{esta zavira~ka (Prunella 

collaris). 






Karta na Pore~e 

POREÊ – planinska oblast vo 

sredniot tek na r. Treska. Od istok 

e zatvorena so te{ko pristapnite 

bila na Dautica, Karaxica 

i Suva Planina, na sever e odvoena 

so Suva Gora od Polog, na 

zapad so planinite êloica i 

Pesjak od Ki~evskata Kotlina i 

na jug so Bu{eva Planina od kru- 

{evskiot kraj. Na severoistok 

vrskata so Skopskata Kotlina ja 

odrùva preku prevojot Kula 

(1.135 m), na jugoistok so Pelagonija 

preku prevojot Barbaras 

(881 m), a na zapad so Ki~evskata 

Kotlina po dolinata na Treska. 

Okolnite planini se sostaveni 

od kristalesti {krilci, preku 

koi leàt kompleksi od varovnici 

i dolomiti. Vo sredi{niot 

del na predelot, na viso~ina od 

okolu 800 m se protega plato pokrieno 

so slatkovodni pesoci i 

glini od ezersko poteklo koi se 

nositeli na magnetitna i limonitna 

ruda. Vo sredinata na platoto, 

Treska go vsekla svoeto korito, 

i so pove}e mali pritoki 

celosno go ras~lenila. Na nekoi 

mesta toa e pokrieno so {uma, no 

vo pogolemiot del e golo ili obrasnato 

so grmu{ki. Severnata 

planinska periferija ja {titi 

oblasta od ladnite vlijanija, taka 

{to klimata e blaga i ovde uspevaat 

pitomiot kosten, vinovata 

loza i tutunot. Vo prvata polovina 

na XIX v. vo P. silno se 

Kilimi od Pore~e 

PORODIN 

razvilo rudarstvoto i toa eksploatacijata 

i topeweto na èlezna 

ruda. Kako poznati rudarski 

sela se javuvaat Samokov, Kova~ 

i Kov~e. Podocna, poradi nerentabilnosta, 

eksploatacijata 

na èlezna ruda celosno zamrela, 

a naselenieto od rudarstvoto se 

preorientiralo kon pe~albarstvoto. 

Vo P. ima 51 selo i Makedonski 

Brod kako gradska naselba. 

Najgolem broj sela se nao|aat 

na zaramnetite ridovi na Pore~koto 

plato. Tie se naseleni so 

Makedonci, no se zafateni od 

silni emigracioni dvièwa. Kako 

rezultat na iseluvaweto nivniot 

broj od 18.033 `. vo 1961 g. se 

namaluva na 7.141 `. vo 2002 g. 

Preseluvaweto e naso~eno glavno 

kon Skopje. Osnovno zanimawe 

na pore~ani e odgleduvaweto tutun 

i ovo{tarstvoto. 

LIT.: Petar Jovanovi¢, Pore~e. Naseqa i 

poreklo stanovni{tva, SKA, kw. 28, Beograd, 

1935. Al. St. 

PORE^KA NARODNOOSLO- 

BODITELNA BRIGADA ‡ v. 

Petnaesetta makedonska (pore~ka) 

narodnoosloboditelna 

brigada. 

PORE^KI NARODNOOSLO- 

BODITELEN PARTIZAN- 

SKI ODRED (kaj Makedonski 

Brod, juli 1944 ‡ s. êlopeci, Ki- 

~evsko, 12. IX 1944) ‡ partizanska 

edinica na NOV i POM. Vedna{ 

po formiraweto dejstvuval vo 

Pore~e, glavno vo vospostavuvaweto 

na narodnata vlast, formiraweto 

na NOO, agitacijata i 

afirmacijata na celite na NO- 

AVM me|u mesnoto naselenie, 

razobli~uvaweto na ~etni~koto 

dvièwe (pod rakovodstvo na V. 

Trbi}) i mobilizacijata na novi 

borci. Vlegol vo sostavot na 

Petnaesettata makedonska (pore~ka) 

NO brigada. 

LIT.: Milan Risteski, Pore~e niz istorijata, 

Skopje, 1982; Dane Petkovski- 

Vlado Strezovski, Borbena dejstva u Zapadnoj 

Makedoniji 1941–1944, Ratna 

pro{lost naroda i narodnosti Jugoslavije, 

kw. 76, Beograd, 1983, 248–249. S. Ml. 

PORODIN ‡ TUMBA (s. Porodin) 

‡ neolitska naselba od raniot, 

sredniot i od docniot neolit. 

Eponimen lokalitet na Velu{ko 

– porodinskata kulturna grupa. 

Otkriena e trapezoidna ku}a so 

ogni{te od sredniot neolit, kerami~ki 

sadovi i kultna plastika. 

Od kerami~kite naodi zna~ajni 

se pretstavite na maketa na 

P 

1199

P POROJ MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Antropomorfen cilinder od `rtvenik od sredniot 

neolit od nao|ali{teto Tumba, s. Porodin 

ku}a, osnova na ku}a i antropomorfnite 

cilindri. 

LIT.: M. Grbi} – P. Ma~ki} – D. Simoska – B. 

Stalio, Porodin, Bitolj, 1960. D. Z. 

POROJ – dvofazen tek (te~na i 

tvrda faza), so nenadejna pojava i 

kratkotrajno dejstvo, vo otvoreni 

korita i so golema sodrìna 

na tvrd materijal (do 60%). Nastanuva 

kako posledica na intenzivni 

vrneì, nagli topewa na 

sneg, a vo uslovi na lesno podrivni 

masi na padinite i naklon dovolen 

za te~ewe na porojnata masa. 

Predizvikuvaat razni {teti 

(na pati{ta, mostovi, ku}i, talo- 

èwe nanos vo zaramneti delovi, 

na plodni po~vi, vo akumulacii i 

vo ezera itn.). Za uspe{no ureduvawe 

na porojnite slivovi, potrebno 

e da se izvedat biolo{ki i 

tehni~ki merki. Spored „Kartata 

na erozija vo RM# (1993), registrirani 

se 1.245 poroi, od niv 

46% se vo I-III kategorija na razornost. 

Pozna~ajni poroi vo RM 

se: Kameni~ka Reka, Xep~i{ki 

Poroj, Luda Mara, Pena, Negotinska 

Reka, Kumanovka itn. I. B. 

Rekata Luda Mara, Kavadarci 

1200 

„POROJ-PROEKT“ – specijalizirana 

organizacija, formirana 

vo 1952 g. so zada~a da vr{i proektirawa 

od oblasta erozijata i 

ureduvaweto na poroite. „Porojproekt“ 

postoe{e do 1980 g., potoa 

negovata dejnost okolu proektiraweto 

kompletno ja prezede 

Zavodot za vodostopanstvo na 

RM. I. B. 

„PORTA 3# ‡ specijalizirano 

dvonedelno spisanie za grade`ni{tvo, 

arhitektura i ekologija. 

Prviot broj izlegol vo dekemvri 

2004 g. Osnova~i se grupa gra|ani, 

a izdava~ „Biropres# DOO – 

Skopje. Mir~e Adam~evski, eden 

od osnova~ite, bil upravnik na 

dru{tvoto i prv glaven urednik 

na spisanieto. B. P. \. 

PORFIRIJ PALEOLOG ‡ ohridski 

arhiepiskop (22. I 1623 ‡ 

28. IX 1628). Za negovoto arhiepiskopuvawe 

siguren podatok e 

pismoto do nego od papata Urban 

VIII (28. IX 1624). Se pretpostavuva 

deka so prethodno pismo ja 

priznal papskata vlast. 



$ pod Turcite do nejnoto uni]o- 






kn. 8, Skopje, 2002, 72. S. Ml. 

POSEN I CVETEN TRIOD ‡ 

makedonski rakopis od krajot na 

XIII ‡ po~. na XIV v. Kodeksot ima 

vkupno 33 pergamentni lista, a negovi 

fragmenti se ~uvaat vo tri 

razli~ni biblioteki: Narodna 

bibl. †Sv. Kiril i Metodij#, Sofija, 

br. 50 (21 l.); Rakopisen oddel 

na Bibliotekata na RAN vo 

Sankt- Peterburg, sign. 4. 5. 16 (1 

l. i mal fragment), 4. 5. 15 (1 l.) i 

4. 5. 12 (7 l.) - vkupno 9 l., RGB ‡ porane{na 

Leninova (GBL) vo Moskva 

pod br. 1720, zb. na Grigorovi~ 

br. 38 (3 l.). Kodeksot e palimpsest, 

triodot e pi{uvan vrz drug 

Ostanki od anti~kiot grad Filipi 

Posen triod (XIII v.), Arheografska zbirka na MANU 

slovenski tekst. Rakopisot poteknuva 

od Severna Makedonija. V. D. 

POSEN TRIOD ‡ crkovnoslovenski 

knièven spomenik od 

XIII v., makedonska redakcija, zletovska 

{kola. Pi{uvan e na pergament, 

verojatno sostaven od tri 

razli~ni rakopisi, osobeno listot 

8 se razlikuva so nekoi paleografski 

i jazi~ni osobenosti. 

Spomenikot ima format 25 x 18 

cm, sodrì 36 lista so po 21 red 

na stranicata. Pismoto e ustavno, 

te{ko ~itlivo. Prili~no 

o{teten. Se ~uva vo Narodnata 

biblioteka „Sv. Kiril i Metodij# 

vo Sofija. 

LIT.: Georgi Georgievski, Kratovsko 

evangelie, Makedonski studii, Skopje, 

2001, 23; Prof. B. Conev†, Opis† na r4kopisit5 

i starope~atnit5 knigi na Narodnata 

biblioteka v† SofiÔ, SofiÔ, 1910, 

135. G. G. 

POSLANIE DO FILIPJA- 

NITE – del od Biblijata, napi- 

{ano od apostolot Pavle od zatvorot 

vo Rim (63 g.) i isprateno 

do hristijanskata op{tina vo 

Filipi. Se sostoi od 4 glavi vo 

koi se izrazuva hristijanska qubov, 

naglasuvaj}i go nivnoto ~ovekoqubie, 

dobrodu{nost i privrzanost 

kon hristijanstvoto. Toj


im se zablagodaruva za materijalnata 

potkrepa i dobro~instvata 

pri negoviot tamo{en prestoj, gi 

povikuva na istrajna molitva i gi 

smeta na sebe ramni po ~esta. Toa 

e sostaven del na „Noviot zavet#. 

IZV.:Sveto pismo na Stariot i na Noviot 


LIT.: \. Pop-Atanasov, Biblijata za Makedonija 

i za Makedoncite, Skopje, 1995; 

I. Velev, Vizantisko-makedonski kni- 

èvni vrski, Skopje 2005. K. M.-R. 

POSLANIJA DO SOLUNJA- 

NITE – delovi od Svetoto pismo, 

dvete prvi poslanija na apostolot 

Pavle, napi{ani vo 52 i 53 

g., vo vremeto na negoviot prestoj 

vo Korint, do hristijanite vo 

gradot Solun. Prvoto poslanie 

se sostoi od 5, a vtoroto od 3 glavi. 

Vo niv im se izrazuva blagodarnost 

za priemot pri negoviot 

tamo{en prestoj, gi povikuva da 

go sledat negoviot primer i propovedaweto 

na verata. Izrazuva 

zadovolstvo od rezultatite vo 

{ireweto na hristijanstvoto i 

verba vo Hristovoto vtoro pri- 

{estvie. 

IZV.: Sveto pismo na Stariot i na Noviot 


LIT.: \. Pop-Atanasov, Biblijata za 

Makedonija i za Makedoncite, Skopje, 

1995. K. M.-R. 

Avionska snimka od ostankite na anti~kiot grad Pela 

POSTOL (SVETI APOSTOL) 

– PELA (AGII APOSTOLI) – selo 


Republika Grcija; 2500 `. (2002). 

Se nao|a 40 km severozapadno od 

Solun, vo Pazarsko Pole, na nadmorska 

visina od 60 m. Kako grad 

Pela bila prestolnina na Filip 

II i na Aleksandar III Makedonski. 

Podocna e imenuvano kako 

Postol i bilo naseleno samo so 

Makedonci. Vo 1913 g. vo P. ìveele 

590, a vo 1920 g. 737 `. Vo 1924 

g. del od Makedoncite bile preseleni 

vo Bugarija i na nivno 

mesto se naselile 675 Grci od Isto~na 

Trakija. Odreden broj makedonski 

semejstva, kako i poedinci, 

vo vremeto na Gra|anskata 

vojna bile prinudeni da se preselat 

vo Jugoslavija. Vo sledniot 

period brojot na naselenieto 

postepeno se zgolemuval i vo 1961 

g. vo P. ìveele 2.146 `., koi se so 

me{an etni~ki sostav (Grci i 

Makedonci). Glavno zanimawe na 

naselenieto e proizvodstvo na 

ìtni i industriski kulturi. P. 

e rodnoto selo na makedonskiot 

kulturno-nacionalen deec Krste 

Misirkov. Vo seloto ima ostanki 

od nekoga{niot grad Pela i arheolo{ki 

muzej (v. Pela). 

LIT.: Todor Simovski, Naseleni mesta 

vo Egejska Makedonija, kn. prva, Skopje, 

1978. Al. St. 

Qube 

Pota 

POTA, Qube (Kru{evo, 3. XII 

1918) – urbanist. Diplomiral na 

Arhitektonskiot otsek pri Tehni~kiot 


(1948). Rabotel vo pove}e proektantski 

organizacii i bil prv 

direktor na Zavodot za urbanizam 

i arhitektura vo Skopje. Kako 

ekspert na OON rabotel vo 

zemjite na Ju`na i Centralna 

Amerika. Prete`no se zanimava 

so urbanisti~ko planirawe. Izrabotil 

urbanisti~ki planovi za 

pove}e gradovi vo Makedonija – 

Tetovo (1948), Berovo (1950), Kavadarci 

(1951), Kru{evo (1952), 

Resen, kako i detalni urbanisti~ki 

planovi za Skopje. U~estvuva 

vo izrabotkata na Urbanisti~kiot 

plan na Skopje po katastrofalniot 

zemjotres. Se zanimaval 

i so arhitektonsko proektirawe 

– Stokovna ku}a „26 Juli# 

vo Skopje i nekolku stanbeni objekti, 

kako i so publicistika. 

Objavil stotina statii so arhitektonska 

i urbanisti~ka problematika 

vo stru~ni spisanija i 

vo dnevniot pe~at. Kr. T. 

POTKORNIK, SMREKOV (Ips 

typographus L.) – tvrdokrilen insekt. 

@ivee vo ~etinarski {umi. 

Aktiven e vo prikve~erina. Teloto 

mu e pokrieno so kafeavi 

cvrsti pokrilci – elitri. Dostignuva 

dolìna od 4,2–5,5 mm. 

Kaj nas se sre}ava vo smrekovi 

POTKULI 

{umi. Nanesuva 

golemi 

{teti, dupej}idlaboki 

hodnici 

vo smrekovite 

stebla. 

Ja naseluva 

Evropa, Se- 

Smrekov potkornik verna Azija, 

s¢ do Koreja. 



V. T. K. – M. Kr. 

POTKORNICI (Scolytidae) – 

{tetni tvrdokrilni insekti. 

@iveat pod korata na razni drvja 

doma}ini, po {to go dobile imeto. 

@enkite pravat komora od koja, 

levo i desno polagaat po edno 

jajce; izvedenite larvi dup~at 

napre~ni karakteristi~ni hodnici, 

o{tetuvaj}i go drvoto. Vo 

Makedonija se registrirani 65 

vidovi, od koi popoznati se: smrekov 

potkornik (Ips typographus 

L.), {tetnik na smreka i borov 

potkornik (Myelophilus piniperda 

L.), {tetnik na bor. 

LIT.: Zora Karaman, Fauna na Makedonija I. 

Potkornici-Scolitoidea (Coleoptera: Insecta), 

Mus. Mac. Sci. Nat., Skopje, 1971; Vladimir Krpac, 

Branislava Mihajlova, Biodiversity of Macedonia 

from a view point of hitherto faunistic investigations. 

Participation with Underproject: 

Klass Insecta, Macedonian Museum of Natural 

History – Ministry of Science, Final Report, 

Skopje, 1999, 23–30. V. T. K. – M. Kr. 

POTKO[ULAJKA ‡ dolna obleka 

{to se nosela neposredno na 

teloto. Se izrabotuvala od konopno 

ili pamu~no platno ili 

pak bila meleska, so osnova od pamuk, 

a jatok od konop. Toa e vsu{nost 

pokusa i potenka ko{ula od 

gornata ko{ula. Sostavena e od 

eden prednik, zadnik i od dva rebrewaka 

od sekoja strana i e so pokusi 

rakavi od ko{ulata. J. R. P. 

POTKULI, VARO[ ‡ edna od 

nekropolite na Prilep, locira- 

Nekropolata Potkuli vo Varo{ (XII-XIII v.) 

P 

1201

P POTPOLO[KI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

na severoisto~no od dene{nata 

naselba Varo{ i srednovekovnoto 

podgradie. Toa e visoka terasa 

na ju`nata padina na ridot Markovi 

Kuli, na koja se prostiral 

srednovekovniot grad Prilep. 

Nakitot {to dominira vo grobovite 

i nadvor od niv se sostoi od 

nau{nici i obetki, metalni i 

stakleni belezici, prsteni i 

kop~iwa datirani od XII‡XV v. 



na arheolo{kite iskopuvawa vo Prilep, 

Prilep, 1986, 190‡192, sl. 63, 64. El. M. 

POTPOLO[KI (Coturnix) – rod 

ptici od familijata vistinski 

koko{ki (Phasianidae), od koi vo 

Makedonija e registriran eden 

vid potpolo{ka (Coturnix coturnix). 



Conservation Series#, 12, Cambridge, 




POTRO[UVA^KA NA ZEMJO- 

DELSKI PROIZVODI. Spored 

podatocite od Dràvniot zavod za 

statistika, potro{uva~kata na 

zemjodelskite proizvodi po ìtel 

vo 2004 g. bila sledna: 

„POTTRÂNO“ ‡ makedonsko 

narodno oro za me{an sostav vo 

7/16 (3,2,2) ritam. Naj~esto se igra 

vo Skopsko. Drèweto za racete 

e za kitkite, slobodno spu{teni 

nadolu. Se igra vo polukrug, 

poletno, so vpe~atok na pottr~uvawe 

na desno, so brzi ~ekori na 

polustapalata. Obiluva so potskoci 

i doskoci. 

1202 


ora, Skopje, 1977, 135. \. M. \. 

„POHVALA KIRILU I ME- 

TODIJU# ‡ oratorium za bas, 

recitator, hor i orkestar. M: T. 

Zografski, T: Sv. Kliment Ohridski. 

Prvo izveduvawe: Skopje, 

1969. Dr. O. 

POCESKI, Apostol (Negotino, 

5. II 1935) – grad. in`., red. prof. 



vo 2000) po predmeti od oblasta 

na teorijata na konstrukciite. 

Magistriral vo Berkli (Kalifornija) 

1965 g., doktoriral vo 

Belgrad (1968), specijalist za metodot 

na kone~ni elementi, so 

me|unarodni dostreli. Nau~nite 

postignuvawa gi izloìl vo golem 

broj publikuvani trudovi, 

me|u koi i vo knigite: „Teorija 

na konstrukciite# (1986), „Mixed 

Finite Element Method# (Springer- 

Verlag, 1992), „Finite Element Method 

Based on the Diferential Equations# 

(Skopje, 1996), „Numeri~ki metodi# 

(1999), „Dinamika na konstrukciite# 

(2002), „Osnovi na 

aseizmi~koto proektirawe# (so 

B. Tanevski, 2005). Q. T. 

Proizvod kg Proizvod kg/l 

Leb 71,6 Mleko, slatko 52,1 

Oriz 8,6 Kiselo mleko, jogurt 14,6 

Pile{ko meso 11,0 Sirewa site vidovi 10,7 

Govedsko meso 9,9 Jajca, par~iwa 212 

Svinsko 7,6 [e}er 20,8 

Ov~o i jagne{. meso 1,1 Kafe i kakao 2,9 

Sveà i zamrzn. riba 5,0 ôkoloda i keks 7,8 

Jabolka 12,5 Vino 2,6 

Ju`no ovo{je 15,2 Pivo 15,6 

Bostan 14,6 Piper 30,7 

Grozje 19,9 Domati 21,8 

Kompir 29,3 Zelka 13,2 

Dr. \o{. 

Scenska izvedba na narodnoto oro †Pottr~ano# 

POCKOV, Boro (Borivoj) 

(Mirko [panecot) (Strumica, 

18. IV 1916 ‡ Belgrad, 19. VI 1981) 

‡ grafi~ki rabotnik, voen komandant 

na NOAVM i generalmajor 

na JNA. Kako pripadnik na 

komunisti~koto dvièwe (od 

1936) i ~len na KPJ (od 1938), bil 

borec na internacionalnite 

brigadi ‡ vo Bataljonot †Divi- 

zionario# vo [panskata gra|anska 

vojna (od 1. IV 1938), a potoa 

vo zarobeni~ki logori vo Francija. 

Po okupacijata na Jugoslavija 

bil na razni voeni i politi~ki 

dol`nosti na NOAV vo 

Bosna i Hercegovina (1941), a potoa 

komandant na Pettata operativna 

zona na NOV i POM (od 

1943), komandant na Kumanovskiot 

NOPO i na Strumi~kiot NO- 

PO, komandant na bataljon, na- 

~alnik na {tab i komandant na 

divizija na NOVJ. Bil delegat 

na Prvoto zasedanie na ASNOM. 

Po Osloboduvaweto zavr{il voena 

akademija i se nao|al na razni 

komandni dol`nosti vo JNA. 

Po penzioniraweto bil pratenik 

vo Sobranieto na SRM. Nositel 


1941. 

BIBL.: Falsifikuvani paso{i za dobrovolcite, 

Na {panskata zemja. Se}avawa 

na u~esnici vo [panskata gra|anska vojna, 

Skopje, 1961, 11-21; Borbite na rekata 

Ebro, na istoto mesto, 129-140; Povtorno 

dobrovolci, na ist. mesto, 148-154. 

IZV.: Avtobiografija, rakopis vo Op- 

{tinskiot odbor na SZB od NOVM vo 

Strumica. 

LIT.: Interbrigadisti od Makedonija 

vo [panskata revolucija. Vo srceto na 

[panija. Se}avawa na interbrigadisti 

od Makedonija, Skopje, 1975, (243); Boò 

Stefanovski, Boro Pockov ‡ Mirko, Vo 

internacionalnite brigadi na [panija, 

Skopje, 1989, 90-96; Simo Mladenovski, 

U~estvoto na Makedoncite vo [panskata 

gra|anska vojna, bibliografija, 

na istoto mesto, 229-230, bibl. edinici 

171-182. S. Ml. 

PO^VI. Klasifikacija na po~vite. 

Vo RM ima 16 golemi grupi 

po~vi (redovi), podeleni na tipovi, 

pottipovi, varieteti i 

formi. Golemite grupi po~vi i 

nivnite tipovi (vo zagrada) se: 

entisoli (leptosol, regosol, 

arenosol), fluvisoli (fluvijatilna 

po~va, koluvijalna po~va), 

molisoli (varovni~ko-dolomitna 

crnica, moli~en ranker, rendzina, 

~ernozem), umbrisoli (umbri~en 

ranker), vertisoli (smolnici), 

kambisoli (cimetna {umska 

po~va, crvenica, kafeava 

po~va vrz varovnici i dolomiti, 

kafeava {umska po~va), luvisoli 

(lesivirana po~va), podzoli 

(kafeava podzolesta po~va), planosoli 

(planosol), glejsoli 

(fluvijatilno-livadska po~va, 

hidrogena crnica, mo~urlivoglejna 

po~va), solon~aci (solon- 

~ak), solonci (solonec), histosoli 

(fibrisol, hemisol, saprisol), 

antroposoli (rigosol, hortisol, 

rizosol, iragri~en antroposol, 

deposol, flotisol). 

Leptosol ‡ po~va so liti~en 

kontakt do 25 cm. Nerazviena ili 

slabo razviena po~va, so profil 

od tipot (A)-R, so slabo razvien 

(inicijalen) horizont ili ohri-


\. Filipovski: 

†Klasifikacija 

na po~vite na 

Republika 

Makedonija# 

(2006) 

~en horizont. Kaj nas se javuva 

kako erodirana po~va vo na{ite 

planini. Kako ~ista kartografska 

edinica iznesuva 13.053 ha, a 

kako kompleksni edinici so drugite 

tipovi po~vi 378.327 ha. Se 

odlikuva so niska produktivna 

sposobnost, osobeno poradi 

plitkosta na profilot. Leptosolot 

se javuva kako rezultat na 

silno razvienite erozioni procesi 

kaj nas. 

Regosol ‡ slabo razviena po~va, 

so slabo razvien (inicijalen) horizont. 

Obrazuvan e od rastresit 

supstrat, so dlabok profil, bez 

liti~en kontakt. Kaj nas se javuva 

vo kotlinite vo branovidnorit~esti 

tereni, koi se silno 

erodirani po uni{tuvaweto na 

{umata. Obrazuvan e naj~esto vrz 

tercierni sedimenti. Tipi~no 

lozarska i ovo{tarska po~va, no 

se koristi i za poledelski kulturi. 

Na nego se javuvaat najgolem 

del od zimskite brdski pasi{ta. 

Arenosol ‡ podvièn pesok {to 

se obrazuva so eolska erozija i 

resedimentacija na erodiraniot 

materijal. Pokriva 200 ha pokraj 

Vardar vo Gevgeliskata Kotlina. 

Ne se koristi vo zemjodelskoto 

proizvodstvo. 

Aluvijalna (fluvijalna) po~va ‡ 

sovremen re~en nanos, podlabok 

od 25 cm, so slabo razvieni ili 

nerazvieni pedogenetski procesi. 

Sodrì fluvi~ni po~veni 

materijali i se odlikuva so sloevitost 

i so dobra sortiranost. 

Se javuva vo na{ite po{iroki 

re~ni dolini i pokriva 131.599 

ha. Toa e edna od najplodnite na- 

{i po~vi. Se koristi intenzivno 

vo zemjodelskoto proizvodstvo. 

Najgolem del e melioriran (odvodnet) 

ili intenzivno se navodnuva. 

Koluvijalna (deluvijalna) po~va 

‡ po~va obrazuvana so erodirawe 

na po~vite od povisokite (planinski 

i ridski) tereni so povr- 

{inski vodi i porojni vodoteci 

i so recentna resedimentacija na 

erodiraniot materijal vo podno`jeto 

na tie tereni. Podlaboka 

e od 20 cm, ima slabo razvieni 

pedogenetski procesi, izrazita 

sloevitost i slaba sortiranost 

na materijalite. Vkupnata nejzina 

povr{ina kaj nas iznesuva 

159.600 ha. Se koristi intenzivno 

vo zemjodelskoto proizvodstvo 

(lozarstvo, ovo{tarstvo). 

êsto se navodnuva so bistri 

planinski vodi. 

Varovni~ko-dolomitna crnica ‡ 

po~va so tip na profilot A-R, so 

dobro razvien crn humusen horizont, 

dlabok najmnogu 30 sm, koj 

leì vrz ~isti kompaktni varovnici 

i dolomiti. Pokriena e so 

visokoplaninska trevna vegetacija, 

koja se koristi za letna pa- 

{a vo na{ite planinski regioni 

(vo alpskiot i subalpskiot). Zazema 

220.000 ha. 

Moli~en ranker ‡ po~va so tip 

na profilot A-R ili A-AC-C-R, 

so dobro razvien moli~en horizont 

{to leì vrz bazi~ni i ultrabazi~ni 

steni ili vrz nivni 

regolit. Pokrien e so visokoplaninska 

trevna vegetacija, koja 

se koristi za letna pa{a. Zaedno 

so umbrisolite pokriva 233.000 

ha, od koi samo mal del pripa|a 

na moli~niot ranker. 

Rendzina ‡ po~va so tip na profilot 

A-AS-S, so temen moli- 

~en horizont, poplitok od 40 cm. 

Se obrazuva vrz rastresit supstrat 

bogat so karbonati (razni 

vidovi tercierni sedimenti) vo 

na{ite kotlini (branovidnorit~esti 

tereni). Se koristi intenzivno 

vo zemjodelstvoto (poledelstvo, 

lozarstvo, ovo{tarstvo). 

Pokriva 32.800 ha zaedno 

so ~ernozemot. 

êrnozem/crnozem ‡ po~va so tip 

na profilot A-AS-S, so temen 

moli~en horizont podebel, od 40 

cm. Se obrazuva vrz rastresit 

karbonaten supstrat, ilovi~est 

i bogat so ilit (lesovidni ili 

starokvarterni ili pliocenski 

sedimenti). Se javuva najmnogu vo 

najsuvoto kontinentalno-submediteransko 

podra~je vo na{ite 

kotlini (branovidno-ridski tereni). 

Plodna po~va {to se koristi 

intenzivno vo zemjodelstvoto, 

osobeno ako se navodnuva. 

Pokriva 32.800 ha zaedno so rendzanata. 

Umbri~en ranker (umbrisol) ‡ 

humusno-silikatna po~va, so tip 

na profilot A-AC-C-R ili poretko 

A-R, so dobro razvien temen 

umbri~en horizont. Obrazuvan 

e vrz silikatni i kvarcni 

steni ili vrz niven rezidualen 

regolit vo na{ite planinski tereni 

(alpsko i subalpsko podra~je). 

Najgolem del od visokoplaninskite 

pasi{ta {to sluàt za 

letna ispa{a se na ovaa po~va. 

Nejzinata povr{ina iznesuva 

221.400 ha kako ~ista kartograf- 

PO^VI 

ska edinica, a vo vid na kompleksi 

so regosoli u{te 12.000 ha. 

Smolnica (vertisol) ‡ po~va naj- 

~esto so tip na profilot A-AS- 

S, so verti~en horizont do dlabo~ina 

od 100 cm, so glina nad 

30%, bogata so montmorilonit i 

so kapacitet na apsorpcija pogolem 

od 40 smo (+)kg -1 . Te{ka po~va 

so lo{i fizi~ki svojstva, obrazuvana 

vrz glinesti sedimenti 

ili bazi~ni i ultrabazi~ni steni 

i niven regolit. Se javuva vo 

na{ite kotlini (branovidnoridski 

tereni) i se koristi intenzivno 

vo zemjodelstvoto. Nejzinata 

povr{ina iznesuva 61.900 

ha. Del od ovie po~vi se navodnuva. 

Cimetna {umska po~va ‡ so tip 

na profilot A-(B)-C. Ima ohri- 

~en ili moli~en humusen horizont 

pod koj leì oglinen kambi- 

~en horizont, koj e glavna karakteristika 

za ovaa po~va. Po~vata 

e beskarbonatna i se obrazuva 

naj~esto od razni sedimentni 

steni, koi moàt da bidat beskarbonatni 

ili karbonatni. Se 

javuva vo na{ite najsuvi kotlini, 

glavno vo kontinentalno-submediteranskoto 

podra~je vrz 

branovidno-rit~esti tereni, koi 

porano bile pokrieni so dabova 

vegetacija koja e sega vo najgolem 

del uni{tena taka {to po~vata 

se koristi intenzivno vo zemjodelstvoto 

(glavno lozarska po~va). 

Golem del se navodnuva. Kako 

oddelna kartografska edinica 

zafa}a 113.359 ha, a vo kompleksi 

so drugi po~vi (regosoli, rendzini 

i lesivirani po~vi) u{te 

222.651 ha. 

Crvenica ‡ po~va so tip na profilot 

A-(B)-rz-R. Ima ohri~en 

ili moli~en humusen horizont, 

pod koj se javuva karakteristi~en 

crven rezidualen kambi~en horizont. 

Po~vata e beskarbonatna, 

obrazuvana vrz ~isti varovnici 

i dolomiti vo na{ite varovni~ki 

planini, glavno pod dabova vegetacija. 

Kafeava po~va vrz varovnici i 

dolomiti ‡ po~va so tip na profilot 

A-(B)rz-R. Ima ohri~en 

moli~en ili umbri~en horizont, 

pod koj se javuva kafeavo oboen 

kambi~en rezidualen horizont. 

Po~vata e beskarbonatna i se obrazuva 

vrz ~isti varovnici i dolomiti 

vo na{ite planini, glavno 

pod dabova vegetacija. Zafa}a 

93.000 ha. 

Kafeava {umska po~va ‡ po~va 

so profil od tipot A-(B)-C. Ima 

humusen ohri~en, moli~en ili 

umbri~en horizont pod koj leì 

tipi~en (obi~en) kambi~en horizont. 

Se javuva naj~esto vrz beskarbonatni 

kvarcni i silikatni 

P 

1203

P PO[UMUVAWETO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

steni. Po~vata e beskarbonatna 

i kisela, obrazuvana glavno vo 

planinskite tereni, naj~esto pod 

bukova vegetacija. Edna od najrasprostranetite 

po~vi kaj nas. 

Teksturno e nediferencirana 

ili slabo diferencirana. Zafa- 

}a 925.000 ha. 

Lesivirana po~va ‡ po~va {to 

ima pod prirodna vegetacija tip 

na profil A-E-Bt-C. Pod ohri~niot 

ili umbri~niot humusen horizont 

se javuva lesiviran eluvijalen 

horizont, a pod nego argili- 

~en horizont. Profilot na po~vata 

se odlikuva so silna morfolo{ka, 

teksturna i druga diferenciranost. 

Kako ~ista kartografska 

edinica zafa}a 21.600 ha, 

a vo kompleks so drugi po~vi 

6.350 ha, od koi del se pod prirodna 

dabova vegetacija a del se obrabotuva. 

Kafeava podzolesta po~va ‡ po~va 

{to se odlikuva so organski 

horizont, pod koj se javuva me{ovit 

umbri~no-eluvijalen horizont 

so slaba eluvijarija, a pod 

nego karakteristi~en difuzen 

humoferispodi~en horizont, koj 

moè da ima dva kata. Se javuva 

pod {umska vegetacija (smr~a i 

molika) vo na{eto subalpsko 

planinsko podra~je. Izrazito kisela 

po~va. Zafa}a mali povr{ini. 

Planosol ‡ po~va so silna teksturna 

diferenciranost, so polesen 

eluvijalen planosoli~en 

horizont, zasiten so gorni podzemni 

vodi. Pod nego se javuva 

nepropustliv horizont, so ostra 

i horizontalna granica me|u niv. 

Se javuva na poramni povr{ini 

pod dabova vegetacija. Obrabotenite 

povr{ini treba da se melioriraat. 

Fluvijalno-livadska po~va ‡ 

po~va so tip na profilot A-C- 

Gso ili A-AC-C-Gso. Se obrazuva 

vo re~nite laki od recentni aluvijalni 

nanosi, so podzemni vodi 

podlaboko od 100 cm. Ima terestri~en 

moli~en humusno-akumulativen 

horizont, a pod nego glei~en 

oksimorfi~en horizont, 

podlaboko od 100 cm. Denes e meliorirana 

(odvodneta). Se koristi 

intenzivno vo zemjodelskoto 

proizvodstvo (glavno za nivski 

kulturi) i se odlikuva so visoka 

plodnost. Zaedno so mo~urlivoglejnata 

po~va zafa}a 39.395 ha. 

Hidrogena crnica ‡ po~va so tip 

na profilot A-AC-Gso ili A- 

AC/Gso-Gso, so temno oboen moli- 

~en horizont, podebel od 50 cm i 

~esto so verti~ni svojstva, so 

razvle~en glei~en oksimorfi- 

~en horizont, podlaboko od 100 

cm. Podzemnite vodi se podlaboko 

od 100 cm i se odlikuvaat so 

1204 

silno oscilirawe na nivoto. Se 

obrazuva vo re~nite laki od recentni, 

naj~esto glinesti aluvijalni 

nanosi. Po melioriraweto 

se odlikuva so visoka plodnost i 

se koristi intenzivno vo zemjodelstvoto 

(glavno za nivski kulturi). 

Zaedno so livadskite i mo- 

~urlivo-glejnite po~vi zafa}a 

40.000 ha. 

Mo~urlivo-glejna po~va ‡ po~va 

so tip na profilot A-Gso-Gr ili 

A/Gso-Gso-Gr, so humusen horizont 

so znaci na hidromorfizam, 

poplitok od 50 cm, a pod nego so 

glei~en oksimorfi~en i glei~en 

reduktimorfi~en horizont. Se 

obrazuva od aluvijalni nanosi vo 

re~nite laki i zasitena e so voda 

ako ne e meliorirana. Po melioriraweto 

(odvodnuvaweto) se odlikuva 

so visoka plodnost i se 

koristi intenzivno vo zemjodelstvoto 

(glavno za nivski kulturi). 

Zaedno livadskite i mo~urlivoglejnite 

po~vi zafa}aat 40.000 

ha. 

Solonec ‡ po~va so tip na profilot 

A/E-Btna-C. Se obrazuva glavno 

od aluvijalni nanosi pod vlijanie 

na poslabo zasoleni i ne{to 

podlaboki podzemni vodi otkolku 

vo solon~akot. Se odlikuva 

so jasna teksturna i druga diferenciranost. 

Moli~niot ili 

ohri~niot horizont e istovremeno 

i eluvijalen. Pod nego leì 

natri~en horizont Btna koj e, 

vsu{nost, argiluvi~en horizont 

no so stolbesta struktura i so pove}e 

od 15% atsorbirani natriumovi 

joni. Zaedno so solon~akot 

pokriva 11.000 ha. Neplodna po~va 

so mo`ni skapi melioracii. 

Solon~ak ‡ po~va so profil od 

tipot Asa-G ili Asa-CG, bez teksturna 

diferenciranost i bez 

natri~en horizont. Ima sali~en 

horizont, podebel od 15 cm, so nad 

1% soli i nivna eflorescencija. 

Podzemnite vodi se plitki i zasoleni. 

Neplodna po~va so mo`ni 

skapi melioracii. Pokriena 

so halofitska vegetacija. Zaedno 

so solonecot pokriva 11.000 ha. 

Histosol ‡ tresetna po~va. Golema 

grupa po~vi, koja se odlikuva 

so prisustvo na histi~en horizont, 

podlabok od 30 cm i so pove- 

}e organski materii od 30%. Se 

obrazuva vo depresiite na inundacionite 

terasi, pokraj na{ite 

ezera i vo depresivnite tereni vo 

planinite. Vo zavisnost od toa 

dali vo nego preovladuvaat fibri~nite, 

hemi~nite ili sapri~nite 

po~veni materijali se deli 

na tri tipa: fibrisol, hemisol, 

saprisol. Zafa}a 700 ha. Vo zavisnost 

od toa kade se javuva se 

razlikuva kotlinsko i planinsko 

treseti{te. So meliorirawe na 

kotlinskite treseti{ta, dobieni 

se mo{ne plodni po~vi so visoki 

prinosi od gradinarski i 

ovo{ni kulturi. Pokraj ovie 

po~vi, postojat i antropogeni 

po~vi (v. antropogeni po~vi). 

LIT.: \. Filipovski, Po~vite na Republika 

Makedonija, I-V, MANU, Skopje, 

1995-2001; istiot, Klasifikacija na po~vite 

na Republika Makedonija, MANU, 

Skopje, 2006. \. F. 

Karta na po{umuvaweto vo akcijata na Vladata na 

RM vo Denot na drvoto (12. III 2008) 

PO[UMUVAWETO VO RM. Po- 

{umuvawe zna~i podigawe {umski 

kulturi na goli tereni. Vo 

RM se smeta na okolu 380 000 ha 

golini. Najstarite {umski kulturi 

se nao|aat vo Kru{ino blizu 

Ki~evo i se sostojat od crn i 

bel bor na povr{ina okolu 300- 

400 ha. Podignati se vo 1927–1930 

g. Istovremeno se podignati i crnoborovi 

kulturi na [atorov 

Kamen blizu Prilep. Po{umuvawata 

bile pointenzivni po Vtorata 

svetska vojna zaradi spre~uvawe 

na poroi i poplavi, kako i 

za oformuvawe poleza{titni pojasi. 

Za taa cel se izvr{eni po- 

{umuvawa na Vodno, na slivot na 

Bregalnica, na podra~jata na 

Kriva Palanka, Oblakovska Kosa, 

potoa vo Svetinikolsko, a istovremeno 

se podignati i poleza{titni 

pojasi vo Ov~e Pole i 

Pelagonija. Za da se oblagorodi 

prostorot, pokraj avtopatot se 

podignati {umski kulturi kaj 

Krivolak i blizu Demir Kapija 

(Goceva Gora). Vo 70-tite godini 

se zapo~nati obemni po{umuvawa 

vo Svilare, Skopsko, Vele{ko, 

Bitolsko. Se smeta deka do 

2000 g. se po{umeni okolu 200.000 

ha. Iako po{umuvawata s¢ u{te 

se aktuelni, sepak prioritetni 

se proredite, ~istewata i za{titata 

na kulturite. R. R. 

PRAVA NA PRIPADNICITE 

NA ZAEDNICITE VO RM. 

Pripadnicite na zaednicite vo 

RM uìvaat op{ti i posebni garancii 

na slobodite i pravata utvrdeni 

vo Ustavot od 1991 g. (evropski 

integrativen model) i vo 

Amandmanite od 2001 g. (makedonski 

model na multikulturna dr- 

àva), vrz osnova na najvisokoto


nivo definirano vo me|unarodnite 

(univerzalni i regionalni) 

akti za za{tita na ~ovekovite 

(malcinskite) slobodi i prava. 

LIT: Tatjana Petru{evska, Ostvaruvawe 

na pravata na etni~kite zaednici vo 

RM, Zaedni~ki vrednosti, Skopje, 2005; 

Tatjana Petru{evska, Ostvaruvawe na 

pravoto na upotreba na jazicite na zaednicite 

vo komunikacijata so organite 

na dràvnata vlast vo RM: usoglasenost 

so Ramkovnata konvencija za za{tita na 

nacionalnite malcinstva i Evropskata 

povelba za regionalnite ili malcinskite 

jazici, na istoto mesto. T. Petr. 

PRAVILA ‡ USTAV NA MA- 

KEDONSKIOT VOSTANI^- 

KI KOMITET (1878) ‡ ustav za 

rakovodewe na Vostanieto do osloboduvaweto 

na zemjata i do sozdavaweto 

samostojna makedonska 

dràva. So Ustavot bilo opredeleno 

Vostanieto od lokalno da se 

pro{iri na celata teritorija na 

Makedonija. Vo Vostanieto u~estvuvale 

i moèle da u~estvuvaat 

lu|eto od Makedonija {to se 

~uvstvuvale Makedonci i koi sakale 

sloboda za Makedonija. Vostani~kite 

sili ja pretstavuvale 

redovnata makedonska vojska, sostavena 

od pe{adija i kowica, organizirana 

vo kapetanii (od po 

sto redovni vojnici). Vo makedonskata 

vostani~ka narodna vojska, 

osven od redovnite edinici, 

vleguvalo celoto makedonsko naselenie 

od oslobodenata i od neoslobodenata 

teritorija, dol`no 

da pridonese za uspehot na osloboditelnoto 

delo. Za borbenosposobnoto 

naselenie se voveduvala 

evidencija i sistem za mobilizacija. 

So Ustavot se ureduvale: 

organizacijata na gra|anskata i 

na voenata vostani~ka vlast, redot 

i bezbednosta. Centralniot 

komitet, kako politi~ko telo, 

bil dolèn po Osloboduvaweto 

da podgotvi Ustav za ureduvawe 

na makedonskata dràva, kako avtonomna 

vo ramkite na osmanliskata 

dràva ili kako samostojna. 

LIT.: Zb. Pravilata-Ustavot na Makedonskiot 

vostani~ki komitet vo Kresnenskoto 

vostanie, Skopje, 1980. M. Min. 

Nedeleniot vesnik †Pravo# (Sofija, 1894-1903) 

„PRAVO# (Sofija, 12. XI 1894 ‡ 

13. III 1903) ‡ nedelen vesnik, organ 

na politi~kite i duhovnite 

interesi na bugarskoto naselenie 

vo Turcija, a potoa organ na 

makedonsko-odrinskite interesi. 

Toa e eden vid legalen organ 

na TMORO. Go ureduvale Vasil 

Makov (odgovoren urednik), Nikola 

Naumov (odgovoren urednik 

od br. 13), Hr. Doj~inov i T. Karajovov. 

Izleguval sekoj petok. Me- 

|u drugoto, vo nego e objavena statijata 

„Makedonskoto osloboditelno 

delo na bugarska po~va# od 

\or~e Petrov. 




1980, 91–93; D-r Boro Mokrov – M-r Tome 


~at (1885–1992), Skopje, 1993, 95. S. Ml. 

Dnevniot vesnik †Pravo# (Solun, 1910-1913) 

„PRAVO# (Solun, 18. IX 1910 ‡ 

7. V 1913) ‡ dneven politi~koop{testven 

vesnik, organ na Sojuzot 

na bugarskite konstitucioni 

klubovi. Go ureduvale Dimitar 

Vlahov, K. Dimitrov, T. A 

Kaev (odgovoren urednik), Nikola 

Naumov (sopstvenik i glaven 

urednik), P. Tomov, Dimo Haxidimov 

i dr. Bil pe~aten vo pe- 

~atnicata na Jordan Jarcev. Objaveni 

se vkupno 721 broj. Prestanal 

da izleguva poradi zabrana 

od vlastite. 




1980, 242–244; D-r Boro Mokrov – M-r Tome 


pe~at (1885–1992), Skopje, 1993, 96. 

S. Ml. 

PRAVOKRILCI (Orthoptera) – 

insekti so hitiniziran preden 

par pravi krilja, poradi {to go 

dobile imeto (orthos gr. = prav i 

pteron gr. = krilo). Imaat usten 

aparat za grickawe. Abdomenot 

im e sostaven glavno od 10 segmenti. 

Se hranat, prete`no, so listovi, 

plodovi i korewa od razli~ni 

rastenija i gradinarski 

kulturi. Pogolemiot broj vidovi 

predizvikuvaat 

{teti 

vo stopanstvoto. 

Isklu- 

~ok se bogomolkite 

koi 

preminale na 

ìvotinska 

Skakulec 

ishrana. Ovoj 

red opfa}a 

nekolku desetici 

iljadi 

vidovi. Vo 

Makedonija 


178 taksoni, 

od koi Bogomolka 

PRAVOPIS 

13 se endemi~ni. Podeleni se na 

nekolku podredovi: lebarki (Blattoidea), 

bogomolki (Mantoidea), 

fazmidii (Phasmoidea) i skakulci 

(Saltatoria). 






Skopje, 2003. V. T. K. – M. Kr. 

Prviot 

makedonski 

pravopis 

(1945) 

PRAVOPIS NA MAKEDON- 

SKIOT LITERATUREN JA- 

ZIK. Vo XIX v. se pojavile nekolku 

obidi za kodifikacija na makedonskiot 

jazik, a prvata polna 

kodifikacija ja napravil K. P. 

Misirkov vo knigata „Za makedonckite 

raboti# (Sofija, 1903), 

kade {to gi iznel principite za 

sodavaweto na makedonskiot literaturen 

jazik i pravopis. Vo 

knigata i vo sp. †Vardar# (1905) i 

prakti~no gi realiziral svoite 

pogledi, vo soglasnost i so Programata 

na Makedonskoto nau~noliteraturno 

drugarstvo vo S.-Peterburg. 

Prviot predlog za dràvni „vremeni 

pravila# za makedonskiot 

literaturen jazik bil razgleduvan 

na I zasedanie na ASNOM (2. 

VIII 1944) vo diskusiite za jazikot 

i za pravopisot. Po Osloboduvaweto 

bile formirani nekolku 

komisii i najposle Ministerstvoto 

za narodna prosveta, po 

predlog na Komisijata za jazik i 

pravopis, donelo dve re{enija: 

prvoto za usvojuvawe na makedonskata 

azbuka (3. V 1945) i vtoroto, 

za usvojuvawe na makedonskiot 

pravopis (7. VI 1945). Komisijata 

za jazik i pravopis svojata rabota 

ja postavila na slednive principi 

{to napolno se sovpa|aat so 

trite principa {to gi postavi K. 

P. Misirkov vo 1903 g.: 1. kako osnova 

za makedonskiot literaturen 

jazik da se zemat centralnite 

makedonski govori, 2. re~nikot 

na literaturniot jazik da se zbogatuva 

od site makedonski dijalekti 

i 3. makedonskata azbuka 

treba da ima tolku bukvi kolku 

{to ima glasovi vo literaturniot 

jazik, a pravopisot da bide izgraden 

vrz fonetskiot princip. 

P 

1205

P PRAVOSLAVEN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Sepak, vo prviot pravopis se prifatile 

i nekoi crti od vele{kiot 

govor (na pr., kaj glagolite, 

formite na -ue: kaùe, kupue), pa 

vo 1948 g. se izvr{eni prvite izmeni 

i dopolnuvawa na pravopisot 

(glagolskata nastavka -ue se 

zamenuva so -uva). 

Vo pove}edeceniskiot sloboden 

razvoj na makedonskata dràva se 

pojavija nekolku stereotipni izdanija 

na makedonskiot pravopis: 

„Makedonski pravopis so pravopisen 

re~nik# od Blaè Koneski 

i Krum To{ev (1950); „Pravopis 

na makedonskiot literaturen jazik# 

(1969) od Boìdar Vidoeski, 

Todor Dimitrovski, Kiril Koneski, 

Krum To{ev i Rada Ugrinova-Skalovska; 

„Pravopis na 

makedonskiot literaturen jazik 

so pravopisen re~nik# (1970) od 

B. Vidoeski, T. Dimitrovski, K. 

Koneski, Kr. To{ev i R. Ugrinova-Skalovska. 

Pogolemi izmeni 

na pravopisot se napraveni vo izdanieto 

od 1999 g. („Pravopisot 

na makedonskiot literaturen jazik, 

izdanie so izmenet i dopolnet 

tekst# od B. Vidoeski, T. Dimitrovski, 

K. Koneski, R. Ugrinova-Skalovska, 

pod redakcija na 

T. Dimitrovski), a vo istata godina 

se pojavi i oddelen „Pravo- 

Novoto izdanie na Pravopis na makedonskiot 

literaturen jazik (1999) 

pisen re~nik na makedonskiot 

literaturen jazik# od K. Koneski. 

Vo ovie izdanija se odrazeni 

promenite {to se slu~ija vo celokupniot 

op{testven ìvot, 

koi imaa odraz i vrz razvojot na 

makedonskiot standarden jazik. 

LIT.: Bl. Koneski, Istorija na makedonskiot 

jazik, Skopje, 1965; istiot, Gramatika 

na makedonskiot literaturen jazik, 

Skopje, 1952; Bl. Ristovski, Krste P. 

Misirkov (1874-1926)..., Skopje, 1966; 

istiot, Soznajbi za jazikot, literaturata 

i nacijata, MANU, 2001; Tr. Stamatoski, 

Borba za makedonski literaturen 

jazik, Skopje, 1986. G. Cv. 

PRAVOSLAVEN BOGOSLOV- 

SKI FAKULTET „Sv. Kliment 

Ohridski# (Skopje, 1977) – najvisokata 

duhovno-prosvetna i nau~na 

institucija vo Makedonskata 

pravoslavna crkva. Osnovan deset 

godini po obnovuvaweto na Ohridskata 

arhiepiskopija i proglasuvaweto 

na avtokefalnosta na 

1206 

Pravoslavniot bogoslovski fakultet vo Skopje 

Makedonskata pravoslavna crkva 

za da podgotvuva visokoobrazovani 

i stru~ni kadri za potrebite 

na Crkvata i na op{testvoto i za 

izu~uvawe i unapreduvawe na pravoslavnite 

bogoslovski stru~ni i 

nau~ni disciplini. Funkcijata ja 

vr{i pod neposreden nadzor i 

grià na Svetiot arhijerejski sinod 

na MPC, na nadle`niot arhijerej 

i na dràvata. Fakultetot 

raboti spored programa sli~na so 

programite na visokoobrazovnite 

institucii na drugite pravoslavni 

crkvi. Pravo da studira na 

ovoj Fakultet ima sekoj pravoslaven 

gra|anin, bez ogled na negovata 

narodnost i dràvjanstvo. So 

odobrenie na Arhiepiskopot Ohridski 

i Makedonski, slu{ateli 

moàt da bidat i lica od druga veroispoved. 

Fakultetot sorabotuva 

so srodni institucii vo zemjava 

i vo stranstvo. Dosega se zapi- 

{ale 1.207 studenti, diplomirale 

230, a dvajca doktorirale. J. Tak. 

PRAVOSLAVIE (ortodoksno 

hristijanstvo) ‡ prva, izvorna 

hristijanska veroispoved. Po 

raskolot vo 1054 g., pravoslavieto 

se razviva kako Isto~na vselenska 

(soborna i apostolska) 

crkva so sedi{te vo Carigrad. 

Povod za odvojuvaweto na Zapadnata 

(Rimokatoli~kata) hristijanska 

crkva bila katoli~kata 

inovacija Filioque, spored koja 

Svetiot Duh proizleguva i od Sinot 

Bo`ji, a ne samo od Bogot 

Otecot. Osnova na pravoslavnoto 

hristijanstvo e verata deka 

Bog e Sveta Troica: Bog Otec, 

Bog Sin i Bog Sveti Duh. Bog e 

Eden i Troi~en. Toa ne se tri boga, 

tuku samo eden, a trite boèstveni 

Li~nosti imaat edna ista 

su{tina. Pravoslavnite vernici 

ìveat i praktikuvaat sedum sveti 

tajni: kr{tenie, miropomazanie, 

ispoved, pri~est, brak, sve{tenstvo 

i maslosvet. Kon niv se 

dodava i molitvata, poklonuvaweto 

na krstot, mo{tite na svetitelite 

i na svetite mesta, po- 

~ituvaweto na ikonite i na svetitelite, 

po~ituvaweto na podvi`nite 

i na nepodvi`nite praznici 

i dr. Osnovata na pravoslavnoto 

hristijanstvo e voskresenieto 

na Isus Hristos i verata vo 

besmrtnosta na ~ovekot. Sredi{te 

na pravoslavnoto bogosluèwe 

e Svetata liturgija. Denes 

postojat pove}e pomesni pravoslavni 

crkvi, me|u koi e i Makedonskata 

pravoslavna crkva. 

LIT.: V. Georgieva, Filozofija na isihazmot, 

Skopje, 1993. V. G.-P. 

PRA@IVOTNI (Protozoa) – ednokleto~ni 

organizmi so mikroskopski 

dimenzii. Tie se najprimitivnite 

organizmi vo ìvotinskotocarstvo. 

Imeto 

go dobile od 

gr~kite zborovi 

protos = 

prvi, zoon = 

ìvotni. 

Poznati se 

okolu 30.000 

vidovi {to 

gi naseluvaat 

slatkite i 

morskite vodi 

i po~vata. 

Vo Makedonija 

se utvrdeni 

113 vidovi, 

od koi 

32 se endemi~ni. 

Pogo- Praìvotni (protozoi)


lemiot del 

od niv (79 

vidovi) 

ìveat 

slobodno, 

a pomal 

del (34 vidovi)ìveatendoparazit 

Ameba 

ski na rastenijata, 

kako i na site vidovi ìvotni 

(od praìvotnite do ~ovekot). 

Nekoi od parazitskite vidovi se 

predizvikuva~i na te{ki zaboluvawa 

i kaj ~ovekot, kako amebnata 

dizenterija i malarijata. Vo 

ovaa golema grupa organizmi spa- 

|aat: kam{ikari (Mastigophora), 

amebi (Sarcodina), sporozoi (Sporozoa), 

ciliati (Ciliata) i suktorii 

(Suctoria). 






Skopje, 2003. V. T. K. – M. Kr. 

Teatarska pretstava na KUD „Pralipe# 

†PRALIPE#, KUD (Skopje, 

1949‡ ) ‡ kulturno-umetni~ko 

dru{tvo na skopskite Romi. Osnovano 

e od grupa entuzijasti. 

Ima priredeno nekolku iljadi 

koncerti vo zemjata i vo stranstvo, 

so prvi nagradi na festivalite 

vo Diòn (Francija), Zakopane 

(Polska) i vo drugi evropski 

zemji. Ima zna~aen pridones 

vo afirmacijata na romskata 

kultura. M. Kit. 

PRASIKA (KALINA) (Ligustrum 

vulgare L., fam. Oleaceae) – 

listopadna grmu{ka 

od 

Sredna i Ju`na 

Evropa i od 

Severna Afrika.Listovite 

se sprotivno 

postaveni, 

elipsovidni, 

Prasika 

na vrvot zaostreni.Cveto- 

vite se beli, sobrani vo metlesti 

socvetija, a plodovite se crni bobinki. 

Kaj nas e zastapena vo daboviot 

region na povla`ni sta- 

ni{ta. Ceneta grmu{ka za sozdavawe 

ìvi ogradi. Al. And. 

PRASKA (Prunus persica L.) – plod za 

ishrana i za sokovi. Prviot intenziven 

nasad na 

100 ha, so sadnici 

od Italija, 

e podignat 

vo stopanstvoto„Rosoman# 

(1960). 

Povr{inite 

pod praski vo 

Praski 

Praski nektarini 

RM dostignaa 

nad 1000 ha 

(1980–1990), a 

proizvodstvoto 

16,4 iljadi t. 

Po 1991 g. povr{inite 

i 

proizvodstvoto 

se namaluvaat 

do 4,3-3,5 

iljadi t 

(1995–1997). 

Poslednive 

godini (2004, 2005) brojot na rodnite 

stebla dostignuva 454 iljadi, 

a proizvodstvoto 11–12 iljadi 

t. Najgolemiot proizvoden centar, 

so nad 60% od proizvodstvoto, 

e Rosoman, so nekolku okolni 

sela. B. R. 

PRA[UMA VO MAKEDONI- 

JA – prirodna {uma isklu~ena od 

stopanski aktivnosti {to ne e 

zagrozena od zagaduvawe. 

Po Vtorata svetska vojna vo RM 

nasadi so pra{umski karakter se 

nao|aa vo te{ko dostapnite tereni 

na Belasica, Koùf, Karaorman, 

Pla~kovica i drugi i vrz baza 

na tie drvni masi e planirana 

drvnata industrija. Edna ~ista 

bukova {uma so pra{umski karakter 

na Osogovskata Planina 

ostanala nedoprena. Taa se nao|a 

vo slivot na Zletovska Reka, me|u 

1473 i 1600 m nadmorska visina, 

vo predelite Mrtvica i Emiri~ka 

[uma. Geolo{kata podloga e 

gnajs, dlaboka e do 60 cm, kisela 

rN=4,3-5,8. [umata zafa}a 458 ha 

i e detalno prou~ena po nadmorski 

viso~ini od C. Ivanovski 

(1978). Nejzinata vozrast e 140– 

160 godini i ima 450–700 stebla 

na 1 ha. Visoka e 28–30 m i debela 

24–44 cm. Drvnata masa iznesuva 

557–772 m 3 /ha. Vo {umata nema obnova 

{to spored sfa}aweto na 

Lajbungud ({vajcarski odgleduva~ 

na {umi) pra{umata se nao|a vo 

optimalna faza na razvoj. R. R. 

PRV KOSOVSKI NARODNO- 

OSLOBODITELEN BATAL- 

JON „RAMIZ SADIKU“ (s. Izvor, 

Ki~evsko, 26. IX 1943 ‡ s. 

Slivovo, Ohridsko, 1. XI 1943) ‡ 

voena edinica na NOV i POJ. Bataljonot 

e formiran od politi~- 

Pra{uma vo Makedonija 

PRV 

ki zatvorenici od Kosovo vo logorot 

German (kaj Burela, Tirana). 

Otkako vospostavile vrski 

so albanskite partizani vo okolinata 

(juni 1943), po kapitulacijata 

na Italija, 150 politi~ki 

zatvorenici, organizirani vo bataljon, 

so izbrano rakovodstvo, 

no so samo dve pu{ki, pristignale 

vo slobodniot Debar. Na oficijalnoto 

formirawe vo s. Izvor 

delegatot na CK na KPJ i na G[ 

na NOV i POJ Svetozar Vukmanovi} 

- Tempo go imenuval kako 

Prv kosovski narodnoosloboditelen 

bataljon „Ramiz Sadiku“. 

Po brzoto vooruùvawe na teritorijata 

na Makedonija, zaedno so 

[iptarskiot narodnoosloboditelen 

bataljon i Makedonskiot 

narodnoosloboditelen bataljon 

„Mir~e Acev“, vodele èstoka 

borba protiv germanskite i balisti~kite 

sili kaj ki~evskoto s. 

Br`dani (5. X), a potoa kaj ki~evskite 

sela Izvor, Klenovec, 

Malkoec i Podvis (6. X), so golemi 

obostrani zagubi. Bataljonot 

se istaknal i vo borbite za Osloboduvaweto 

na Ki~evo (1. XI), a 

potoa gi prodolìl borbite protiv 

balisti~kite i germanskite 

sili na pl. Bukovik (2‡6. XI). Pri 

formiraweto, vlegol vo sostavot 


narodnoosloboditelna udarna 

brigada. 

LIT.: D-r Velimir Brezovski, Osloboditelnata 

vojna vo Makedonija vo 1943, 

Skopje, 1971; Goce Mitevski, Prvoto osloboduvawe 

na Ki~evo i borbata za odbrana 

na gradot, Slobodnite teritorii vo 

Makedonija, Skopje, 1975, 239-253. S. Ml. 

PRV KUMANOVSKI NAROD- 

NOOSLOBODITELEN BA- 

TALJON †JORDAN NIKO- 

LOV-ORCE# (s. Pelince, Kumanovsko, 

1. XII 1943 ‡ s. @egqane, 

Kumanovsko, 26. II 1944) ‡ voena 

P 

1207

P PRV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Borbeniot pat na Prviot kumanovski narodnoosloboditelen 

bataljon „Jordan Nikolov-Orce# 


formiran od 116 borci na Skopsko-kumanovskiot 

NOPO i novopristignati 

borci. Vodel borbi 

protiv ~etni~kite sili vo 

Kozja~ijata i kaj s. Drenak (10. 

XII), vr{el diverzii na prugata 

Vrawe-Kumanovo-Romanovce, vodel 

uspe{ni borbi so bugarskata 

vojska i policija vo Kratovsko 

(26 i 27. XII), kaj s. Pelince, Kumanovsko 

(13. I 1944), kaj s. Bilja- 

~a, Pre{evsko (7. II) i dr. Bidej- 

}i narasnal na okolu 250 borci, 

od negoviot sostav i od novopristignati 

borci bil formiran 

noviot Vtori kumanovski NO 

bataljon „Hristijan Todorovski-Karpo{# 

(s. Bajlovce, 22. II 

1944). Pri formiraweto na Tretata 

NOUB vlegol vo nejziniot 

sostav. 


1941-1945. Dokumenti, Kumanovo, 1988. 

LIT.: Spomen-zbornik na zaginatite borci 

od NOV i `rtvi na fa{isti~kiot teror 

od Kumanovo i Kumanovsko 1941–1945, 

Kumanovo, 1976, 177–178. S. Ml. 

PRV CRKOVNO-NARODEN 

SOBOR (Skopje, 4. III 1945) – 

odràn so u~estvo na nad 300 delegati 

– sve{tenici i mirajni 

i pozdraven od Pretsedatelot 

na Prezidiumot na ASNOM 

Metodija Andonov–ênto. Soborot 

donesol Rezolucija da se 

vozobnovi Ohridskata arhiepiskopija 

kako samostojna Makedonska 

crkva; da ne bide pot- 

~ineta na nikoja druga pomesna 

nacionalna crkva, a Crkvata da 

ima svoi narodni episkopi i 

narodno sve{tenstvo za da se 

zapazat karakternite osobenosti 



pravoslavno sve{tenstvo vo borba za 

nacionalna i crkovna sloboda, Skopje, 

1987; istiot, Avtokefalnosta na Makedonskata 


1972; Ratomir Grozdanoski, Stefan Arhiepiskop 

Ohridski i Makedonski, 


1208 

PRVA BALKANSKA VOJNA 

(oktomvri 1912 – maj 1913) – vojna 

me|u dràvite od Balkanskiot 

sojuz (Srbija, Bugarija, Crna Gora 

i Grcija) i Turcija za nejzinite 

balkanski vladenija, pri {to do{le 

do izraz nivnite zavojuva~ki 

pretenzii kon Makedonija. Dogovaraj}i 

se za nejzinata podelba, 

Bugarija i Srbija potpi{ale i 

taen aneks, so koj teritorijata na 

Makedonija ja proglasile za †sporna#, 

za koja, kako arbiter, treba da 

re{i ruskiot car. Dvete zavojuvani 

strani mobilizirale po 

okolu 720.000 vojnici. Neposreden 

povod za vojnata bil krvaviot 

teror na osmanliskite vlasti vo 

Makedonija. Voenite operacii prva 

gi zapo~nala Crna Gora (8. X), 

potoa Srbija i Bugarija (17. X) i 

Grcija (18. X). Po èstokite bitki 

na srpskata vojska kaj Kumanovo 

(23–24. X) i Bitola (16–18. XI), 

sojuzni~kite sili vlegle vo Solun 

(27. X 1912). Vo sostavot na voenite 

sili na dràvite od Balkanskiot 

sojuz u~estvuvale i golem 

broj Makedonci, so nade` deka 

hristijanskite sosedni dràvi }e 

im ja dozvolat o~ekuvanata sloboda. 

Vo redovite na t.n. Makedonskoodrinsko 

opol~enie vo ramkite na 

Bugarskata armija vojuvale okolu 

15.000 Makedonci, no prateni na 

Trakiskiot front. I vo redovite 

na srpskata i gr~kata vojska 

aktivno u~estvuvale golem broj 

Makedonci, a dejstvuvale i 78 organizirani 

makedonski ~eti so 2.000 

komiti koi gi pomagale sojuzni~kite 

vojski vo Makedonija. Osobeno 

aktivna bila ~etata od 500 

~etnici na Jane Sandanski. Toj na 

priemot vo zazemeniot Solun nazdravil 

za avtonomna Makedonija, 

{to predizvikalo golem revolt i 

zakani od bugarskite oficeri. 

Kako pretstavnik na Makedonskata 

kolonija vo Petrograd, vo 

Vleguvawe na srpskata vojska vo Kumanovo (1912) 

Makedonija pristignal i Dimitrija 

ûpovski (dekemvri 1912). 

Na organiziranata Op{tomakedonska 

konferencija vo Veles, so 

u~estvo i na Petar Poparsov, 

Alekso Martulkov, Rizo Rizov i 

drugi pretstavnici od razni 

krai{ta na Makedonija, bila razgledana 

nastanatata sostojba i 

neophodnite pati{ta za sozdavawe 

nezavisna makedonska dràva. 

Konferencijata mu dala polnomo{no 

na D. ûpovski preku Makedonskata 

kolonija vo Petrograd 

da go zastapuva makedonskiot 

narod pred me|unarodnata javnost 

i bilo predvideno toj i P. Poparsov 

da zaminat vo Pariz i London. 

Za taa cel vo Petrograd bila 

objavena Karta na Makedonija od 

D. D. ûpovski i zaedno so †Memorandumot 

za nezavisnosta na 

Makedonija# (od 1. III 1913) bile 

isprateni do angliskiot minister 

za nadvore{ni raboti i do ambasadorite 

na golemite sili vo London. 

Isto taka, bile objaveni i 

pove}e statii vo pe~atot, so brojni 

nastapi na Makedoncite na 

masovni javni sobiri vo odbrana 

na slobodata, celosta i nezavisnosta 

na Makedonija i makedonskiot 

narod. Bilo pokrenato i 

spisanieto †MakedonskiŸ golosÍ# 

(†Makedonski glas#) (7. VI 1913), 

a bila nape~atena i kni{kata na 

Nace Dimov †Makedonija vo minatoto, 

sega{nosta i idninata# 

(1913). Porazenata Osmanliska 

dràva bila prinudena da gi prifati 

mirovnite dogovori vo 

London (4. XII 1912 i 31. V 11913), 

no sojuznicite ne otstapuvale od 

svojot plan za podelba na Makedonija, 

okolu {to posebno se 

vè{til srpsko-bugarskiot spor. 

Ne do~ekuvaj}i ja arbitraàta na 

ruskiot car, bile napraveni site 

podgotovki za nov, sega me|usojuzni~ki 

sudir. Taka zapo~nala


Vtorata balkanska vojna so napad 

na bugarskata vojska protiv srpskata 

kaj rekata Bregalnica i protiv 

gr~kata vojska kaj Kuku{ (30. 

VI 1913). 

LIT.: \or|i Abaxiev, Balkanskite vojni 

i Makedonija, Skopje, 1958; D-r Petar 

Stojanov, Trojnata podelba na Makedonija, 

Skopje, 1968; istiot, Makedonija 

vo vremeto na Balkanskite i Prvata 

svetska vojna (1912–1918), Skopje, 1969; 

Delbite na Makedonija (1912–1944), Skopje, 

1972. S. Ml. 

PRVA BALKANSKA SOCI- 

JALDEMOKRATSKA KONFE- 

RENCIJA (Belgrad, 7. IX 1910) – 

sobir na balkanskite socijaldemokratski 

partii. Na Konferencijata 

bil zazemen stav za dejstvuvawe 

za sozdavawe Balkanska Federacija 

vrz osnova na nacionalna 

ramnopravnost i lokalna samouprava. 

Makedonskiot delegat (na 

makedonski jazik) go osudil me{aweto 

na golemite sili i balkanskata 

buròazija. 

LIT.: Rabotni~koto i komunisti~koto 

dvièwe vo Makedonija, Skopje, 1970; 

Hronologija radni~kog pokreta i SKJ 1919– 

1989, Beograd, 1980. O. Iv. 

PRVA MAKEDONSKA EGEJ- 


TELNA UDARNA BRIGADA 

(Gradskiot stadion vo Bitola, 18. 

XI 1944 ‡ 2. IV 1945) ‡ voena edinica 


od del od makedonskite 

voeni edinici {to se oddelile 

od ELAS i od del od Makedonskata 

NO brigada †Goce Del~ev#. 

Formaciski bila podelena na 

Kosturski, Lerinski, Vodenski i 

Pridruèn bataljon so te{koto 

vooruùvawe. Po formiraweto 

na organizacii na KPM vo oddelnite 

edinici, se odràla Prvata 

partiska konferencija na briga- 

data (Bitola, 22. XI 1944). Brigadata 

gi razbila balistite vo s. 

Ostrec (Bitolsko, 4/5. XII) i gi 

likvidirala so gonewe (6 i 8. 

XII). Podocna bila upatena kon 

Polog (3. I 1945) za likvidirawe 

na zaostanatite balisti~ki sili 

i po tridneven mar{ stignala vo 

Gostivar (6. I). Mladinskata organizacija 

na brigadata izbrala 5 

delegati i tie u~estvuvale vo rabotata 

na Vtoriot kongres na 

Delegatite na Prvata balkanska socijaldemokratska konferencija (Belgrad, 7. IX 1910) 

NOMSM (Skopje, 6-8. I). Vo Polog 

stacionarno se podelila na 

nekolku dela: vo Gostivar, vo s 

Vrap~i{te i Banica (Gostivarsko) 

i vo Tetovo. Vo dvomese~nite 

akcii na prostorot od s. Zajas 

(Ki~evsko) do Polog i kon [ar 

Planina bile likvidirani nad 

400 balisti i nivni sorabotnici 

(januari-fevruari). Od novopristignatite 

borci bile formi- 

PRVA 

rani u{te dva bataljona i potoa 

bila premestena vo Skopje (po~etokot 

na mart), podelena na dva 

e{alona (7. III): prviot e{alon 

premesten vo Gevgelija, a vtoriot 

vo Bitola i potoa rasformirani 

(2. IV 1945), a borcite preraspredeleni 

vo drugi voeni edinici. 

IZV.: DARM, Zbirka †Egejska Makedonija 

vo NOV 1941-1945#, a.e. 278, 287, 290, 

325/4,22,32 i 362; Risto Kirjazovski, Makedoncite 

i odnosite na KPJ i KPG 

(1945-1949). Oficijalni dokumenti i komentari. 

Skopje, 1995. 

LIT.: Naum Pejov, Prilozi za odnosot 

na rakovodstvoto na KPG po makedonskoto 

nacionalno pra{awe, Skopje, 

1953; Vangel Ajanovski‡O~e, Egejski buri. 

Revolucionernoto dvièwe vo Vodensko 

i NOV vo Egejska Makedonija, 


PRVA KONFERENCIJA NA 

BALKANSKATA MLADINA 

(Skopje, 11 I 1945) ‡ politi~ka 

sredba na pretstavnici na mladinskite 

organizacii od balkanskite 

zemji. U~estvuvale delegacii 

od Jugoslavija, Albanija, Bugarija 

i Grcija. Se razgovaralo za 

sorabotkata i bila donesena Rezolucija 

za zbliùvawe na mladite 

od Balkanot. 

LIT.: D-r Violeta A~koska, Makedonija 

vo jugoslovenskata federacija 1943‡1991 

(hronologija), Skopje, 2001. N. V. 

PRVA MAKEDONSKA ARTI- 

LERISKA BRIGADA (Skopsko 

Kale, 16. XII 1944 ‡ 22. IV 1945) ‡ 

voena edinica na G[ na NOV i 

POJ za Makedonija. Bila formirana 

od Bitolskata, Kumanovskata, 

Skopskata i Strumi~kata artileriska 

brigada. Formaciski 

bila podelena na dva artileriski 

i eden protivavionski divizion. 

Poradi u~estvoto vo bo- 

ìknata pobuna vo kasarnite na 

Skopskoto Kale, so naredba na 

G[ na NOV i POJ za Makedonija 

(18. II 1945) Prviot artileriski 

Prvata makedonska egejska narodnoosloboditelna brigada vo slobodna Bitola (1944) 

P 

1209

P PRVA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

divizion bil razoruàn, a borcite 

preraspredeleni vo drugi voeni 

edinici. Vtoriot artileriski 

divizion, obu~en od jugoslovenski 

i ruski instruktori i popolnet 

so novi borci, bil reorganiziran 

vo Prva i Vtora makedonska 

artileriska brigada i po naredba 

na Vrhovniot komandant na 

NOVJ J. B. Tito (20. II 1945) bile 

upateni vo sostav na êtirieset 

i vtorata i êtirieset i osmata 

(makedonska) divizija na Petnaesettiot 

(makedonski) korpus na 

NOVJ na Sremskiot front (2. III 

1945). 

IZV.: AVII, Belgrad, k. 241, reg. br. 3-1/2. 

LIT.: Boro Mitrovski, Petnajesti (makedonski) 

udarni korpus NOVJ, Beograd, 1983; D-r Marjan 

Dimitrijevski, Makedonskata vojska 

1944-1945, Skopje1999, 153-154. S. Ml. 

PRVA MAKEDONSKA NA- 

RODNOOSLOBODITELNA 

UDARNA PROLETERSKA BRI- 

GADA (s. Lokov, Stru{ka Malesija, 

8. VI ‡ 28. IX 1944) ‡ voena 

edinica na NOV i POM, a potoa 

vo sostav na êtirieset i osmata 

(makedonska) divizija na NOVJ. 

Bila formirana od okolu 500 

borci na dva makedonski bataljona 


NOUB (Ki~evsko-debarskiot 

bataljon i Resensko-ohridskiot), 

borci na NOPO †Jane Sandanski#, 

Vele{kiot NOPO, Kosturskiot 

NOPO i novopristignati 

borci. Uspe{no gi napa|ala germanskite 

sili na komunikaciite 

Struga‡Debar, Ohrid‡Ki~evo i 

Resen‡Ohrid i dejstvuvala protiv 

balisti~kite sili na po{irokoto 

podra~je na Drimkol, Malesija, 

Gali~ko i Gostivarsko. 

Vo sodejstvo so drugi voeni edinici, 

u~estvuvala vo osloboduvaweto 

na Debar i Ki~evo, vo razo- 

1210 

Del od borcite na Prvata makedonska 

narodnoosloboditelna proleterska brigada 

ruùvaweto na bugarskata armija 

(po 9. IX) i vo osloboduvaweto na 

Prilep, Ohrid, Struga i Gostivar. 

Koga êtirieset i osmata 

(makedonska) divizija na NOVJ 

vlegla vo sostav na Petnaesettiot 

(makedonski) korpus na NOVJ 

Prvata makedonska narodnoosloboditelna brigada na denot na formiraweto (Lokov, 8 VII 1944) 

(6. XII), bila upatena vo Srem (januari 

1945) i u~estvuvala vo probivaweto 

na Sremskiot front so 

èstoki borbi kaj Vinkovci (12. 

IV 1945) i drugi mesta, so borben 

pat do osloboduvaweto na Zagreb 

i gonewe na neprijatelskite sili 

kon Celje i Dravograd (Slovenija). 

Potoa dobila naredba za vra- 

}awe (12. VI) i pristignala vo 

Skopsko (20-26. VI 1945). 

LIT.: Ilija Jordanovski, Makedonski 

proleteri. Prva makedonska narodnoosloboditelna 

udarna brigada, Belgrad, 

1971; Prva makedonska narodnoosloboditelna 

udarna brigada, Skopje, 1991; D-r 

Marjan Dimitrievski, Makedonskata vojska 

1944-1945, Skopje, 1999, 73-79. S. Ml. 

PRVA MAKEDONSKO-KOSOV- 


TELNA UDARNA BRIGADA (s. 

Slivovo, Debarca, 11. XI 1943 ‡ 

24. VI 1944) ‡ voena edinica na 

NOV i POM. Bila formirana od 

nad 700 borci od makedonskiot 

NO bataljon †Mir~e Acev#, (Debarsko)-Ki~evskiot 

NO bataljon, 

Prviot kosovski NO bataljon 

†Ramiz Sadiku#, Vtoriot kosovski 

NO bataljon †Boris Vukmirovi}# 

i edna pridru`na ~eta 

na G[ na NOV i POM. Vo svojot 

sostav imala Makedonci, Srbi, 

Crnogorci, Albanci, Turci, 

Italijanci, a podocna i Rusi. Vodela 

borbi za za{tita na slobodnata 

teritorija vo Debarca od 

germanskite sili i balistite, kako 

i protiv bugarskite sili vo 

Kru{evsko, Resensko i Ohridsko, 

po {to, zaedno so G[ na NOV i 

POM i CK na KPM, go prezela 

mar{ot preku pl. Gali~ica (5/6. 

XII) kon pl. Koùv do Meglensko 

vo Egejskiot del na Makedonija. 

Patem im se pridruìl i NO bataljon 

†Stiv Naumov# (s. German, 

Prvata makedonsko-kosovska narodnoosloboditelna udarna brigada na denot na formiraweto 

(s. Slivovo, Debarca, 11. XI 1943)


11. XII). Po pristigaweto vo Meglen 

(18. XII), vo Fu{tani bila 

formirana Vtorata makedonska 

NOUB, vo koja vlegol i eden bataljon 

od Prvata makedonsko-kosovska 

NOUB (20. XII), pa zaedno 

so nea i so drugi voeni edinici 

na NOV i POM vodele uspe{ni 

borbi so germanskite i bugarskite 

sili vo Meglen i Mariovo. 

Brigadata u~estvuvala vo Fevruarskiot 

(Bogomilski) pohod (prvata 

polovina na fevruari 1944), 

vo koj pominala okolu 300 km. Vo 

s. Dolno Radovo (Meglensko) 

Brigadata bila podelena (12. IV) 

na Grupa makedonski i Grupa kosovski 

bataljoni i bila upatena 

kon Debarca. Pritoa so borbite 

so bugarskite i germanskite sili 

vo Ohridsko i Ki~evsko (29. IV ‡ 

6. V), Debarca bila povtorno oslobodena. 

Uspe{no dejstvuvala i 

vo vremeto na Proletnata ofanziva 

vo Makedonija (8. V ‡ 4. VI 

1944) vo Debarca, Stru{ka Malesija, 

dol` komunikacijata Struga‡Debar, 

Mavrovsko i Gostivarsko. 

Podocna od Grupata makedonski 

bataljoni bila formirana 

Prvata makedonska NOUB (8. 

VI 1944), a od Grupata kosovski 

bataljoni bila formirana Prvata 

kosovsko-metohiska NO brigada 

(24. VI 1944). Brigadata e proglasena 

za XV proleterska (2. XI 

1951), odlikuvana so Orden naroden 

heroj, Orden na narodnoto osloboduvawe 

na Jugoslavija i Orden 

na bratstvoto i edinstvoto so 

zlaten venec. 

LIT.: Brigada na bratstvoto i edinstvoto, 


udarna, Skopje, 1958; Zlate Biljanovski, 

êde Filipovski-Dame, êtirieset godini 

1941‡1945, kn. 7, Skopje, 1963, 741‡743; 

Vlado A. Ivanovski, Od Debarca do Roga{ka 

Slatina. Borbeniot pat na Prvata 

makedonsko-kosovska udarna brigada, 

Skopje, 1964; Petar Brajovi}, Bogomilskata 

epopeja. Mar{ot na Prvata makedonsko-kosovska 

udarna brigada, Skopje, 

1985, 13‡16; Makedonija od ustanka do slobode 


1987. S. Ml. 

PRVATA BITKA NA KOSOVO 

(1369) – pome|u bra}ata Volka- 

{in i Ugle{a i feudalcite od 

srpskite zemji. Za da go zaprat izdignuvaweto 

na kralot Volka{in 

i na despotot Ugle{a i nivnoto 

{irewe kon sever, knezot Lazar 

Hrebeljanovi}, ùpanot Nikola 

Altomanovi} i carot Uro{ gi napadnale 

bra}ata na Kosovo Pole. 

Vo bitkata sojuznicite pretrpele 

teòk poraz. Carot Uro{ bil 

zaroben, ùpanot Nikola edvaj 

uspeal ìv da se izvle~e, a knezot 

Lazar na po~etokot od bitkata se 

povlekol so svojata vojska. So 

ovaa pobeda bra}ata Volka{in i 

Ugle{a u{te pove}e ja zacvrstile 

svojata prevlast i hegemonijata 


LIT.: Mavro Orbin, Kraqevstvo Slovena, 

Beograd, 1968, 50, 312–313 (S. írkovi¢, 

Komentari); R. Mihaq~i¢, Kraj Srpskog 

Carstva, Beograd, 1989, 138–139. K. Ax. 

PRVATA KONFERENCIJA na 

KOEM (Prespa, 20. VI 1949). Na 

Konferencijata so rakovodniot 

kadar na KOEM, organizirana po 

inicijativa na generalniot sekretar 

na KPG Nikos Zaharjadis, 

bila usvoena Rezolucija protiv 

politikata na KPJ i makedonskata 

organizacija NOF, naslovena 

„Rezolucija na rakovodniot aktiv 

na KOEM za nacionalisti~kata 

– predavni~ka klika na Keramit~iev–Goce#. 




1945–1949, Skopje, 1985. St. Kis. 

PRVIOT PRILEPSKI NA- 

RODNOOSLOBODITELEN 

PARTIZANSKI ODRED †GO- 

CE DELÊV# (mesnosta Crveni 

Steni, Prilepsko, 11. X 1941 ‡ 

pe{terite na Kadin Kamen na padinite 

na pl. Kozjak, 25. XII 1941) 

‡ partizanska edinica na NOV i 

POM. Bil formiran od 39 borci 

od Prilep i postojnata Prilepska 

partizanska ~eta, koja zadocnila 

na zbornoto mesto. Istiot 

den, podelen vo tri grupi, izvr- 

{il napad na bugarskata policiska 

stanica (u~astokot) pri {to 

bil ubien policiskiot straàr 

na zatvorot vo koj se nao|ale politi~ki 

zatvorenici i na po{tata 

i PTT vrskite vo Prilep. Denot 

na napadot e proglasen za dr- 

àven praznik na RM, kako Den na 

Vostanieto na makedonskiot 

narod. Naredniot den bugarskite 

vlasti uapsile nad 700 gra|ani 

(12. X). Naskoro potoa, kaj mesnosta 

Popova Niva na Sele~ka Planina, 

na Odredot mu se priklu~ila 

i prvata Prilepska partizanska 

~eta (15. X). Po mo{ne uspe{nata 

akcija vo s. Carevi} (8. XI), 

bil odràn prviot partizanski 

miting vo okupirana Makedonija 

i prvpat bila ispeana pesnata †A 

Prvomajska proslava vo Skopje (1909) 

PRVOMAJSKI 

U~astokot vo Prilep i rekonstrukcija na planot 

za napadot na 11. H 1941 g. 

bre Makedon~e#. Podocna, poradi 

ote`natite zimski uslovi na dejstvuvawe, 

Odredot bil rasformiran, 

a bore~kiot sostav bil ispraten 

na ilegalna rabota vo 

Prilep, Bitola, Prespa, Skopje i 

Kavadarci. 

LIT.: Prilep i Prilepsko vo NOV 1941 

godina. Materijali od nau~niot sobir 

odràn na 11, 12 i 13 dekemvri 1974 godina, 

Skopje, 1976; D-r Blaè Ristovski, Kako 

e nastanata pesnata „A bre Makedon- 

~e#? „Narodno stvarala{tvo#, XV-XVI, 

57-64, 42-47; Kole â{ule, Carevi} 1941, 

†Streme`#, XXV, 8, Prilep, 1981, 644-650; 

D-r Simo Mladenovski, Prilepskiot 

partizanski odred †Goce Del~ev#, †Gocevi 

denovi ‡ Pesna za Goce ’83#, IX, 9, Skopje, 

1983, 15-16. S. Ml. 

PRVO ZASEDANIE NA AS- 

NOM. ‡ v.: Antifa{isti~ko 

sobranie na narodnoto osloboduvawe 


PRVOMAJSKI PROSLAVI 

VO MAKEDONIJA ‡ Denot na 

trudot i na me|unarodnata solidarnost 

na svetskiot proletarijat, 

utvrden od Vtorata interna- 

P 

1211

P PREBOND MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

cionala (1889), ~ija prva proslava 

kaj nas e zabeleàna vo Bitola 

(1868), a osobeno masovni bile 

proslavite po Mladoturskata revolucija 

vo Skopje, vo Solun i vo 

drugi gradovi na Makedonija 

(1909). Od toga{ proslavite imaat 

neprekinat kontinuitet, a 

osobeno se omasovuvaat po formiraweto 

na organizaciite na 

KPJ (od 1920). Vo slobodna 

DFM/NRM/SRM i RM sekoga{ 

bil dràven praznik, a vo vremeto 

na administrativniot socijalizam 

se odrùvale i redovni prvomajski 

sletovi. 

LIT.: D-r Simo Mladenovski, Prvomajskite 

proslavi vo Makedonija, †Nova 

Makedonija#, 30. IV, 1 i 2. V 1985, XLI, 

13748, 2. S. Ml. 

PREBOND (Prvud, VII v.) – kral 

(rex) na slovenskoto pleme Rinhini. 

Bil predvodnik na sojuzot me- 

|u Rinhinite i Strimoncite. Poradi 

zagovor, bil zaroben vo Solun 

(674) i zatvoren vo Carigrad. 

Po begstvoto bil faten kaj Viza 

i poguben (674) poradi izjavata 

deka povtorno bi povel vojna protiv 

Vizantija i pritoa nieden 

hristijanin ne bi po{tedil. 



2002. B. Petr. 

PREVALA, [aban Dalip (Shaban 

Dalip Prevalla) (s. Radoli{ta, 

Stru{ko, 25. XI 1941 – Skopje, 28. 

IX 2007) – ekonomist, novinar i 

univ. profesor. Osnovno i sredno 

obrazovanie zavr{il vo Struga. 

Diplomiral na Ekonomskiot 

fakultet vo Prilep. Magistriral 

i doktoriral na Ekonomskiot 


„Sv. Kiril i Metodij# vo Skopje. 

Bil novinar i urednik vo Radio 

Skopje – programa na albanski jazik 

(1972–1980), finansiski direktor 

na Interna banka „Treska# 

(1983–1991), pratenik i viceguverner 

na Narodna banka na RM 

(1992–2001). Dve godini bil viziting-profesor 

na Univerzitetot 

na Jugoisto~na Evropa vo Tetovo, 

na kolexot „FAMA# i na Univerzitetot 

„Pjeter Bogdani# vo 

Pri{tina. Poslednite ~etiri 

godini rabotel kako profesor na 

1212 

[aban 

Prevala 

Evropskiot univerzitet, odnosno 

na FON, vo Skopje. 

BIBL.: Makedonsko-albanski i albanskomakedonski 

deloven re~nik; Fjalori afarist 

maqedonisht-shqip dhe shqip-maqedonisht, 

FON, Shkup, 2007. A. P. 

Vojnik na UNPREDEP ja nabquduva makedonskata 

granica kon Kosovo 

PREVENTIVNA DIPLOMA- 

TIJA ZA RM – aktivnost na 

spre~uvawe pojava na konflikti, 

prevenirawe na postojni sporovi 

da ne eskaliraat vo konflikti, a 

ako sepak dojde do konflikt, ograni~uvawe 

na negovoto pro{iruvawe, 

prvpat definirana vo 

„Agendata za mir# na Gali i prvpat 

uspe{no praktikuvana vo RM 

preku Misijata za preventivno 

~uvawe na mirot (UNPREDEP/ 

UNPROFOR, 1992–99). 

LIT.: Tatjana Petru{evska, Prisustvoto 

na ON vo RM preku operacija za ~uvawe 

na mirot - presedan vo dosega{nata 

praktika na Organizacijata, Konstituirawe 

na RM kako moderna pravna dràva, 


†PRED DO@DOT# ‡ igran film 

raboten spored scenarioto i vo 

reìja na Mil~o Man~evski. 

Koncepciski e strukturiran kako 

triptih, vo koj temata na qubovta 

i odmazdata se prepletuva 

so motivot na me|uetni~kite antagonizmi. 

Sekoj od trite dela 

tematski se nadovrzuva na vovednite 

odnosi na likovite, postavuvaj}i 

gi vo nova poetska perspek- 

Scena od filmot „Pred do`dot#, reìja Mil~o Man~evski (1994) 

tiva. Od impresivnata lista na 

triesetina nagradi i priznanija 

dobieni na najuglednite filmski 

smotri na site kontinenti, najzna~aen 

e trofejot na venecijanskiot 

Zlaten lav za najdobar 

film. G. V. 

PREDANI^, Edo (Slovenija, 

1922 ‡ Leskovac, 1964) ‡ polkovnik, 

hirurg, u~esnik vo NOB, docent 

za voena hirurgija na Med. 

f. vo Skopje. Od 1955 g. rabotel 

vo VB vo Skopje, a od 1956 do 1963 

g. bil na~alnik na Hirur{koto 

odd. Po zemjotresot (1963) zaminuva 

za upravnik na VB vo Ni{, 

kade {to e dislociran del od VB 

vo Skopje. Na pat za pomo{ na 

povredenite zaginal kaj Leskovac. 

Sl. M. P. 

No}nata peperuga Mrtove~ka glava 

(Asherontia atropos) 

PREDAÎ I VE[TICI-SAM- 

RA^NICI (Bombycoidea i Sphingiidae) 

– no}ni peperugi. Se odlikuvaat 

so debelo i zbieno telo i 

so silni krilja {to gi pravi brzi 

i podvi`ni leta~i. Antenite 

im se dobro razvieni, a cicalkata 

mnogu dolga i spiralno sviena. 


230 taksoni, od koi 15 se endemi~ni. 

Poznat pretstavnik e vidot 

mrtove~ka glava (Acherontia atropos 

L.). 

LIT.: Franz Daniel, Die Lepidopteren fauna Jugoslawisch 

Mazedoniens. II Bombices et Sphinges, 

Posebno izdanie, Mus. Mac. Sci. Nat.,


Skopje, 1964; Grupa avtori, Country Stady for 

biodiversity of the Republic of Macedonia (first 

national report), Ministry of environment and 

physical planning, Skopje, 2003. 

V. T. K. – M. Kr. 

PREDEL – oblast ~ija osobenost 

e rezultat na akcijata i interakcijata 

na prirodnite i/ili ~ovekovite 

faktori. Vrz osnova na 

stepenot na vlijanijata na antropogenite 

faktori i prirodnosta 

se razlikuvaat slednive kategorii 

predeli: prirodni, izmeneti 

i antropogeni/kulturni predeli. 

Predelite se kompleksni fenomeni, 

{to se istraùvaat niz interdisciplinarna 

rabota za da se 

razberat raznite procesi. Predmet 

se na Konvencijata za predelskata 

raznovidnost (Sovet na Evropa, 

2000), koja e osnova za internacionalnata 

sorabotka i zaedni~koto 

dejstvuvawe za upravuvawe, 

planirawe i za{tita na 

predelite na evropsko nivo. RM 

ja ratifikuva Konvencijata za 

predeli (2003). Planiraweto na 

predelite se ostvaruva preku 

nivnata integracija vo prostornoto 

planirawe, a upravuvaweto 

so niv vo sektorskite politiki, 

koi se odnesuvaat na: ekonomijata, 

zemjodelstvoto, infrastrukturata, 

urbaniot razvoj, kulturata, 

ìvotnata sredina, socijalniot 

razvoj. S. H. P. 

Prednapregnat most na akumulacijata †Kozjak# 

PREDNAPREGNATI MOSTO- 

VI – nerazdelen del od èlezni~kite 

i patnite komunikacii. 

Eden od pozna~ajnite mostovi vo 

Makedonija e Kameniot most na 

rekata Vardar vo Skopje (527– 

565). Vo RM, monta`ni mostovi 

od prednapregnat beton so pogolemi 

rasponi se primenuvaat od 

1970 g. Vo posledno vreme, so razvojot 

na tehnologijata, se primenuvaat 

i sovremeni postapki na 

gradewe mostovi so pogolemi 

rasponi, kako {to e mostot na 

akumulacijata „Kozjak# kaj mestoto 

Zduwe (graden po konzolna 

postapka i so rasponi 

50+3*86+50=358 m). R. D. i Z. D. 

PREDUÎLI[NI USTANO- 

VI ‡ institucii za zgriùvawe i 

vospituvawe na decata od predu- 

~ili{na vozrast. Nivnata zada~a 

e da ovozmoùvaat uslovi i da 

U~enici od predu~ili{na vospitno-obrazovna ustanova 

pridonesuvaat za pravilniot razvoj 

na decata do poa|aweto na 

u~ili{te. Najrasprostranet vid 

predu~ili{ni ustanovi kaj nas se 

detskite gradinki (v.) i (v.) zabavi{tata. 

Drugi ustanovi {to 

izvr{uvaat dejnost od zna~ewe za 

ìvotot, rasteweto i vospitanieto 

na decata od predu~ili{na 

vozrast se: detskite jasli, igrotekite, 

detskite klubovi, centrite 

za detsko tvore{tvo, detskite zabavni 

parkovi, detskite odmorali{ta 

i dr. 




PREDUÎLI[NO VOSPI- 

TANIE I OBRAZOVANIE ‡ 

organiziran proces na razvoj i 

vospitanie na decata pred trgnuvawe 

na u~ili{te. Prvite organizirani 

formi na predu~ili{noto 

vospitanie vo Makedonija 

se javuvaat vo vtorata polovina 

na XIX v., vo vid na zabavi{te. 

Neposredno pred Vtorata svetska 

vojna rabotele samo 31 zabavi{te 

vo sostav na osnovnite u~ili{ta, 

glavno vo pogolemite gradovi, vo 

koi bile opfateni 1611 deca. Pobeleìt 

razvoj dobiva duri po 

Osloboduvaweto. Se donesuvaat 

prvite normativni i zakonski 

propisi, se prezemaat merki za 

pointenziven razvoj na ustanovite 

za predu~ili{no vospitanie i 

za zgolemuvawe na opfatot vo 

niv, se pravat napori za podobruvawe 

na uslovite za rabota i za 

osovremenuvawe na vospitno-ob- 

U~ili{teto †Sv. Bogorodica“ vo Skopje, vo koe 

postoelo i zabavi{te (1921) 

PREZVITER 

razovniot proces, preku vnesuvawe 

novi sodrìni i metodi na rabota. 

Spored Zakonot za za{tita 

na decata, osnovni ustanovi za 

predu~ili{no vospitanie se: 

detskata gradinka i zabavi{teto. 

Vo predu~ili{nite ustanovi 

(v.) se opfa}aat deca na vozrast 

od 8 meseci do 6 godini. Vo 2004 g. 

so predu~ili{no vospitanie bile 

opfateni 36.177 deca (15.660 vo 

zabavi{tata pri osnovnite u~ili{ta) 

ili 20,43% od vozrasnata 

populacija do 6 godini, odnosno 

82,23% od populacijata (6-godi{na 

vozrast) vo godinata pred poa- 

|awe na u~ili{te. Funkcijata na 

predu~ili{noto vospitanie e da 

ovozmoì zadovoluvawe na pravoto 

na organizirano vospitanie 

i obrazovanie na decata bez razlika 

na socijalnata, etni~kata 

ili verskata pripadnost. 




PREEMSTVO – v. Apostolsko 

preemstvo na Makedonskata pravoslavna 

crkva. 

PREZVITER KOZMA ‡ srednovekoven 

avtor vo X v. Knièvnata 

istorija ne raspolaga ni so najnu`ni 

izvori za prou~uvawe na 

negoviot ìvoten pat. Avtor e na 

poznatoto antibogomilsko delo 

„Beseda protiv novopojavenata 

bogomilska eres#, koe pretstavuva 

najzna~aen i najop{iren slovenski 

izvor za prou~uvawe na 

bogomilskoto dvièwe. Poznavaweto 

i citiraweto na detalite 

na bogomilskoto u~ewe ukaùva 

deka e sovremenik na negovata pojava 

vo Makedonija. Deloto e poznato 

spored najstariot prepis od 

Dragoleviot zbornik od XIII v., 

srpska redakcija, so jasni tragi 

od makedonska postara predlo{ka, 

vo kratka verzija. 

LIT.: Vera Stoj~evska-Anti}, Istorija 

na makedonskata knièvnost, Srednovekovna 

knièvnost, Prezviter Kozma, 

Skopje, 1997, 213‡227. V. S.-A. 

P 

1213

P PREZIDIUM MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Prezidiumot na ASNOM so ~lenovi na CK na KPM i na G[ na NOV i POM vo slobodno Skopje (noemvri 1944) 

PREZIDIUM NA ASNOM (2. 

VIII 1944) – privremen izvr{en 

organ {to vr{el funkcija na 

Vlada na DF Makedonija, po potreba 

i zakonodaven organ me|u 

dve zasedanija na ASNOM. Izbran 


NOM vo sledniov sostav: Metodija 

Andonov-ênto, pretsedatel, 

Panko Bra{narov, prv potpretsedatel, 

Emanuel û~kov, 

vtor potpretsedatel, Qubomir 

Arsov i d-r Vladimir Poleìnovski, 

sekretari, Venko Markovski, 

Cvetko Uzunovski, Bogoja 

Fotev, Mihailo Apostolski, 

Strahil Gigov, Petar Piruze, 

Kiril Petru{ev, Jovan \orgov, 

Epaminonda Pop Andonov, Genadie 

Le{kov, ]emal Agoli, Lazar 

Sokolov, Vera Aceva, Hasan Kamber, 

Aco Petrovski, Mladen Georgiev-êlope~ki 

i Liljana âlovska 

– ~lenovi na Prezidiumot. 

Na prvata sednica (6. VIII 

1944 vo s. Ramno, Kumanovsko) 

Prezidiumot izbral osum poverenici, 

koi gi rakovodele oddelnite 

poverenstva, vo sledniov 

sostav: Panko Bra{narov, poverenik 

za informacii, Kiro Petru{ev, 

poverenik za vnatre{ni 

raboti, prof. Epaminonda Pop 

Andonov, poverenik za prosveta, 

in`. Lazar Sokolov, poverenik 

za narodno stopanstvo i obnova, 

Bogoja Fotev, poverenik za finansii, 

Strahil Gigov, poverenik 

za soop{tenija (vrski) i gradeì, 

Aco Petrovski, poverenik 

za socijalna politika i Petar 

Piruze, poverenik za sudstvo. 

Brojot na poverenstvata, kako i 

nivniot kadrovski sostav, povremeno 

pretrpuva promeni. Ovlasten 

da vr{i funkcija na Vlada, 

do nejziniot izbor (16 april 

1945), a istovremeno da vr{i i zakonodavna 

funkcija vo periodot 

koga ne zasedava ASNOM, Prezi- 

1214 

diumot vsu{nost imal dosta {iroki 

ovlastuvawa vo zakonodavnata 

i vo izvr{nata sfera na 

vlasta. Izvr{nata vlast ja ostvaruval 

glavno preku poverenstvata, 

a zakonodavnata kako kolektiven 

organ. Negovite re{enija, odlukite 

i drugite aktivnosti gi 

odobruval ASNOM. 

LIT.: Evgeni Dimitrov, Dejnosta na Prezidiumot 

na ASNOM i negovite poverenstva 

vo vremeto na nivnoto privremeno 

sedi{te vo seloto Gorno Vranovci, 

Za Veles i Vele{ko vo NOV 1943‡1945, 

Titov Veles, 1977; D-r Novica Veljanovski, 

ASNOM. Dràvotvorni dimenzii, 

Skopje, 1994; D-r Aleksandar Hristov, 

Sozdavaweto na makedonskata dràva vo 

jugoslovenskata federacija 1941‡1945, t. 

3 AVNOJ - ASNOM, Skopje. N. V. 

PREKRIVA^ ‡ pravoagolna krpa 

za na glava, istkaena od belo pamu~no 

platno. Go nosele isklu~ivo 

ergeni i devojki. Se nosel so 

previtkuvawe na dvata dela po 

dolìnata i se vrzuval odzadi na 

glavata, zad tilot (nad ~eloto i 

u{ite), pri {to spu{tenite delovi 

pa|ale nad ve|ite i u{ite, dr- 

èj}i senka nad o~ite. Imal funkcija 

da {titi od sonceto. J. R.-P. 

PREOBRA@ENIE ‡ eden od golemite 

hristijanski pravoslavni 

praznici, posveten na Preobra- 

ènie Gospodovo (19/6 avgust). 

Koga Isus im kaùval na svoite 

u~enici deka }e strada i }e voskresne, 

tie ne moèle da poveruvaat 

Sinot Bo`ji da strada. Isus 

re{il da im pokaè kako }e izgleda 

toa, za da ne se razo~araat i 

da ne go napu{tat u~eweto. Povel 

trojca apostoli ‡ Petar, Jakov i 

Jovan i gi odvel na planinata Tavor. 

Tamu zapo~nal da se moli i 

odedna{ liceto po~nalo da mu 

sveti kako sonce, a i oblekata mu 

stanala bela kako sneg. Toga{ se 

pojavile i dvajcata starozavetni 

proroci Mojsej i Ilija i razgova- 

rale so Isusa. Vo spomen na ovoj 

nastan Crkvata go vostanovila 

ovoj praznik. Spored narodnoto 

veruvawe, toga{ prvpat se bere 

grojze i se nosi v crkva, kade {to 

sve{tenikot po molitvata go blagoslovuva. 

Ovoj ~in pretstavuva i 

blagodarnost kon Gospoda za site 

prirodni darovi na zemjava. Poradi 

zaladuvaweto na vremeto, se 

veruva deka toj den se preobrazuva 

i prirodata, deka no}ta sproti 

praznikot, to~no na polno}, se ot- 

Ikona †Preobraènie# (XIX v.) 

voralo neboto (kako na Bogojavlenie) 

i na site {to se budni vo 

toj mig Bog im gi ispolnuval èlbite. 

Nekoi veruvale deka toj mig 

i drvjata se poklonuvale so vrvovite 

do zemjata. M. Kit. 

PRERABOTKA NA OVO[JE I 

ZELENÛK – vo porane{na Jugoslavija, 

najgolemiot del od na- 

{eto industrisko ovo{je i zelen~uk 

se prerabotuva{e vo drugite 

republiki, koi nudea podobri 

uslovi za otkup i pla}awe. 

Ova vlijae{e za porastot na primarnoto 

proizvodstvo kaj nas. Po 

osamostojuvaweto na RM, na{ite 

fabriki ne moèa da ja prifatat 

surovinata, a toa naglo go namali 

primarnoto proizvodstvo. Vo tekot 

na 1991–1993 g. kaj nas se preraboteni 

31.566 t zelen~uk, od koi 

se proizvedeni 11.861 t gotovi proizvodi. 

Vo 1995–1997 g. se preraboteni 

6.168 t ovo{je ili 4,9% od 

vkupnoto proizvodstvo na ovo{je. 

Toa se simboli~no mali koli- 

~estva preraboteno ovo{je. Spored 

podatocite na Makedonskata 

asocijacija na prerabotuva~ite, 

vo 2004 i 2005 g. se proizveduvani 

po 26.000 t preraboteno, su{eno i 

smrznato ovo{je i zelen~uk, a


90% od ova proizvodstvo se izvezeni 

vo mnogu zemji, najpove}e vo 

Germanija i vo Srbija. Vrednosta 

na proizvodite iznesuva okolu 20 

milioni evra. Ovaa prerabotka 

se vr{i vo 46 firmi. Navedenite 

koli~estva preraboteno ovo{je i 

zelen~uk se minimalni spored 

mo`nostite za proizvodstvo na 

surovinite i kapacitetot na prerabotuva~kite 

objekti. Pogolemiot 

del od na{ite fabriki rabotat 

so mal kapacitet, liniite 

se zastareni, a proizvodstvoto 

nekonkurentno. Bez sovremena 

prerabotka na ovo{jeto i zelen- 

~ukot ne moè da se unapredi 

primarnoto proizvodstvo. B. R. 

PRESIDIO – patna stanica od 

rimsko vreme, zabeleèna na Tabula 

Pojtingerijana (III–IV v.). 

Se nao|ala na delnicata od rimskiot 

pat pome|u Skupi i Stobi, 

na IX r.m. od stanicata Kefalon. 

Se locira kaj seli{teto Venole, 

ju`no od utokata na r. Babuna vo 

r. Vardar. Na lokalitetot se zabeleùvaat 

ostatoci od keramika. 

LIT.: T. Tomoski, Prilog za rekonstrukcijata 

na Tabula Peutingeriana na delnicata 

Scupi–Stobi, Makedonija niz vekovite, 


Ostanki od crkvata †Sv. Ahil# vo Mala Prespa (X–XI v.) 

PRESPA („Peso~na pregrada#) – 

prvata prestolnina na Samuil 

(do ok. 1000 g.), sedi{te na Ohridskata 

arhiepiskopija (potoa del 

od Ohridskata dieceza). Se nao|ala, 

najverojatno, na Maloto Prespansko 

Ezero, na ostrovot Ahil, 

kade {to e i crkvata „Sv. Ahil# 

so mo{tite na svetecot (doneseni 

od Larisa vo 986 g.). Spored M. 

Atalijat, Samuil umrel „na mo- 

~urliviot ostrov Prespa#. Tamo{nite 

carski dvorci bile koristeni 

i od Gavril Radomir i 

Jovan Vladislav, a kone~no uni{teni 

od naemni vizantiski vojski 

(1072). Niz Prespa minuval poznatiot 

pat Via Egnatia. Prvoto izvorno 

spomnuvawe na Prespa e 

povrzano vo vestite za ubistvoto 

na komitopulot David, me|u 

Prespa i Kostur (976). Vo s. German, 

Prespansko, pronajden e Samuiloviot 

epitaf (992/ 993). Tuka 

bil ubien dukqanskiot vladetel 

Jovan Vladimir (1016). Vo 

XVI v. eden del od oblasta bil nahija 

{to go nosi istoto ime (drugiot 

del nahija so ime Volka- 

{in), a vo XVII v. imala 40-tina 

sela (E. êlebija). Denes e oblast 

{to se protega me|u Jugozapadna 

Makedonija, Albanija i Severna 

Grcija. 

LIT.: T. Tomoski, Prespa vo sredniot vek, 

Makedonija niz vekovite. Gradovi, tvrdini, 

komunikacii, Skopje, 1999. B. Petr. 

„PRESPA“, ISELENI^KO 

DRU[TVO (Detroit, Mi~igen, 

SAD, 1988) ‡ kulturno-prosvetno 

dru{tvo na makedonskite doselenici 

od Prespa. Organizira kulturni 

manifestacii i humanitarni 

akcii i e organizator na 

tradicionalnata manifestacija 

„Denovite na makedonskata kultura“. 

Sl. N.-K. 

„PRESPA“, ISELENI^KO 

DRU[TVO (Lakavina, Wujork, 

SAD, 1938) – dru{tvo za zaemna 

pomo{ na makedonskite doselenici 

prete`no od Prespa i od 

drugi kraevi od Zapadniot del na 

Makedonija. Bilo edno od pogolemite 

dru{tva na MPO, so razni 


PRESPANSKA KOTLINA – se 

nao|a vo krajniot jugozapaden del 

na RM. Nao|aj}i se vo perifernite 

pograni~ni oblasti, celosno 

Prespanskata Kotlina 

PRESPANSKIOT 

ne se nao|a na na{a teritorija, 

tuku pomali delovi pripa|aat na 

Egejskiot del na Makedonija, Grcija, 

i Albanija. Kotlinata e 

formirana so spu{tawe po dol- 

ìnata na dva paralelni rasedi 

so meridijanski pravec na protegawe. 

Isto~nata ramka ja ~inat 

planinite Baba i Bigla, zapadnata 

planinite Gali~ica i Istok, 

severnata Plakenska Planina, a 

na jug e dràvnata granica so Grcija. 

Zafa}a povr{ina od 737 km² 

{to se nao|a na nadmorska viso- 

~ina pome|u 853 m i 2.601 m. Ramni~arskiot 

del od kotlinata zafa}a 

povr{ina od 11.500 ha, so 

prose~na n.v. od 880 m. Kotlinata 

vo pliocenot bila ispolneta so 

voda, odnosno vo najgolem del bila 

pretvorena vo ezero. Ramni- 

~arskiot del, odnosno dnoto na 

kotlinata e pokrieno so aluvijalni 

nanosi. Resensko Pole se 

protega od @alo kaj s. Petrovo i 

s. Asamati sprema sever vo vid na 

malku nakloneta i blago zabranuvana 

zaramnina. Klimatskite uslovi 

i pedolo{kiot sostav ovozmoùvaat 

Prespanskata Kotlina 

da pretstavuva edno od najpoznatite 

podra~ja za odgleduvawe jabolka 

vo RM. Razvien e gradskiot 

centar Resen. 

LIT.: A. Stojmilov, Fizi~ka geografija 


PRESPANSKIOT SOSTANOK 

NA CK NA KPM (2–4 VIII 1943) – 

vtor sostanok na CK na KPM, 

odràn vo Prespa, vo neposredna 

blizina na s. Ote{evo. U~estvuvale 

~lenovite na CK na KPM 

Kuzman Josifoski-Pitu, Cvetko 

Uzunovski-Abas, Strahil Gigov- 

Andro, instruktorot na CK na 

KPJ vo Makedonija Dobrivoe Radosavlevi}-Orce, 

podocna se priklu~il 

i Svetozar Vukmanovi}- 

Tempo, delegatot na CK na KPJ i 

na V[ na NOV i POJ vo Makedo- 

P 

1215

P PRESPANSKO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

U~esnicite i pridru`nicite na Prespanskiot sostanok na CK na KPM (2-4 VIII 1943) 

nija. Bile doneseni odluki za 

prerasnuvawe na partizanskite 

odredi vo voeni edinici, za intenzivirawe 

na izgradbata na narodnata 

vlast, organizaciono zajaknuvawe 

i pro{iruvawe na organizaciite 

na KPM i SKOJ, za 

usvojuvawe platforma na NOV na 

Makedonija. 

LIT.: Vlado Ivanoski, Prespanskiot 

sostanok na CK KPM od avgust 1943, posebno 

izdanie, Skopje, 1983. Vl. Iv. 

PRESPANSKO EZERO – tektonsko 

ezero vo jugozapadniot 

del na RM. Smesteno e me|u zapadnite 

ogranoci na planinata 

Baba na istok i isto~nite ogranoci 

na planinata Gali~ica na 

zapad i Suva Gora i Gladno Pole 

na jug i jugozapad. Nastanato e po 

tektonski pat, so spu{tawe na 

kotlinskoto dno dol` rasedni 

strukturi, so pravci na protegawe 

sever-jug. Najgolemata dol- 

ìna vo pravec sever-jug e 28,6 

km, a najgolemata {iro~ina e 

16,9 km. Ezeroto se nao|a na a.n.v. 

od 853 m, zafa}a povr{ina od 

274 km2 , od koi 176,8 km2 ili 64,5 

% $ pripa|aat na Makedonija, 

49,4 km2 ili 18,1 % na Albanija, 

a 47,8 km2 ili 17,4 % na Grcija. 

Najgolemata dlabo~ina na ezero- 

Prespanskoto Ezero 

1216 

to iznesuva 54,2 m i taa se nao|a 

kaj mesnosta Golubina, dodeka 

prose~nata dlabo~ina iznesuva 

18,76 m. Vo ezerskiot basen vkupno 

se akumulirani 4,775 km 3 voda. 

So voda se polni od vrneìte 

{to se izla~uvaat direktno nad 

ezerskata povr{ina, od vodata 

{to se kondenzira direktno nad 

ezerskata povr{ina, od podzemnite 

vodi, od povr{inskite pritoki, 

kako {to se: Braj~inska 

Reka, Kranska Reka, rekata [ara 

od isto~nata i Golema Reka od 

severnata strana. Prespanskoto 

Ezero nema povr{inski istek. 

Me|utoa, toa najgolem del od vodata 

gubi preku podzemno istekuvawe 

preku ponorot Zavir ili 

Vrandupka, pod varovni~kata 

planina Gali~ica i so isparuvawe. 

Ovie vodi se javuvaat kaj 

karstnite izvori „Sveti Naum#, 

Tu{emi{te i drugi. Najvisok 

srednomese~en vodostoj na ezerskoto 

nivo se javuva vo juni, a 

najnizok vo noemvri. Godi{noto 

kolebawe na ezerskoto nivo e 

prili~no golemo, a pove}egodi{noto 

ima dostignato vrednost 

od 846 cm. Najvisoki srednomese~ni 

temperaturi na povr- 

{inskiot sloj na vodata se javu- 

vaat vo avgust (21,6°C), a najniska 

vo fevruari (4,8°C), dodeka srednogodi{nata 

vrednost e 12,9°C, 

apsolutno maksimalnata temperatura 

dostignuva do 29,0°C, a apsolutno 

minimalnata do 0,3°C. 

Pri ekstremno niski temperaturi 

na vozduhot krajbre`niot del 

od ezeroto ponekoga{ zamrznuva. 

Vodata e so sino-zelenikava nijansa, 

so najgolema proyirnost vo 

fevruari od 10 m. 



PMF, Skopje, 2002. Dr. V. 

Prespansko-pelagoniskata pravoslavna eparhija na MPC 

PRESPANSKO-PELAGONIS- 

KA PRAVOSLAVNA EPAR- 

HIJA na MPC (1958) – so sedi{te 

vo Bitola. Pri formiraweto 


crkva bila imenuvana Ohridskobitolska 

eparhija. Za arhijerej 

bil izbran episkopot Kliment, 

koj rakovodel do 1977. Vo 1974 g. 

eparhijata bila preimenuvana vo 

Prespansko-bitolska. Od 1977 g. 

eparhijata ja administrirale vikarnite 

episkopi Metodij, Angelarij 

i Gorazd, a od 1979 mitropolitot 

Gavril. Vo 1981 g. na ~elo 

na Prespansko-bitolskata eparhija 

bil postaven mitropolitot 

Petar. Vo 1994 g. eparhijata bila 

preimenuvana vo Prespansko-pelagoniska 

so ~etiri namesni{tva: 

Bitolsko, Prilepsko, Resensko 

i Kru{evsko-demirhisarsko.


Vo eparhijata ima okolu 300.000 

vernici, 600 crkvi, manastiri i 

kapeli, so 100 sve{tenosluìteli 

i 30 monasi i monahiwi. 



2000. Rat. Gr. 

PRESTRUKTURIRAWETO NA 

PRETPRIJATIJATA – konsolidirawe 

i podobruvawe na ekonomskite 

performansi na pretprijatijata 

preku sopstveni~ko, 

proizvodno, finansisko i upravuva~ko 

restrukturirawe. Prvata 

specijalna programa za prestrukturirawe 

na 25 pretprijatija, 

t.n. najgolemi zagubari, Makedonija 

ja sproveduva{e vo ranite 

tranzicioni godini, vo sorabotka 

so Svetskata banka, vo ramkite 

na proektot za socijalni reformi 

i tehni~ka pomo{. Prestrukturiraweto 

na 25-te golemi 

pretprijatija, koi vo svoeto rabotewe 

beleèa zagubi, se odviva{e 

so poseben zakon i opfa}a- 

{e: zapirawe na odlivot na gotovi 

pari od ovie pretprijatija, otpu{tawe 

na vi{okot vraboteni i 

namaluvawe na tro{ocite na raboteweto, 

menaxersko i finansisko 

reorganizirawe, poddr{ka 

na delovite na pretprijatijata 

koi pretstavuvaa zdravo jadro i 

moèa da opstojat vo pazarnite 

uslovi na stopanisuvawe i zatvorawe 

na delovite koi nemaa perspektiva 

i ne moèa da se prodadat 

(da se privatiziraat). Proektot 

se realizira{e vo te{ki uslovi 

i so promenliv uspeh. Podocna, 

procesot na prestrukturirawe 

na pretprijatijata prodol- 

ì so intenzifikacijata na privatizacijata, 

isto taka, so promenliv 

uspeh. Prestrukturiraweto 

na eden del od golemite 

Edna od pe~kite na „Makstil“ vo Skopje 

pretprijatija se odviva{e preku 

nivno prodavawe na stranski 

strate{ki investitori (Makstil, 

Feni, Jugohrom, Bu~im i 

dr.). Pritoa, Vladata ~esto go koriste{e 

metodot na grupirawe na 

nejzinite pobaruvawa kon golemite 

pretprijatija po razni osnovi 

(neplateni obvrski kon 

Elektrostopanstvo na Makedonija, 

Makedonski èleznici, Upravata 

za javni prihodi, Agencijata 

za sanacija na banki i Agencijata 

za stokovi rezervi) i nivno prodavawe 

na strate{ki investitor. 

Prestrukturiraweto na pretprijatijata 

(realniot sektor) vo Makedonija 

se odviva{e bavno i nedovolno 

kvalitetno, za {to svedo~i 

i niskata vrednost na indikatorot 

na EBRD za upravuvaweto 

i restrukturiraweto na pretprijatijata 

(2+). Takvata sostojba, 

sinteti~ki gledano, be{e uslovena 

od insajderskiot karakter 

na privatizacijata (staro-novite 

sopstvenici ne bea sekoga{ uspe{ni 

vo konsolidacijata na 

pretprijatijata), no i od nedovolnata 

hrabrost na vladite da se 

soo~at so raste~kite socijalnopoliti~ki 

tenzii {to gi nosea 

reformite, poradi {to ovie premaluvaa, 

osobeno vo predizbornite 

periodi. Po{iroko gledano, 

procesot na prestrukturirawe 

na golemite socijalisti~ki 

pretprijatija be{e sleden i so 

pojava na golem broj novi, privatni, 

mali i sredni pretprijatija 

koi denes imaat dominantno u~estvo 

vo kreiraweto na BDP, dodadenata 

vrednost i vrabotenosta 

vo biznis-sektorot na zemjata. 

IZV.: EBRD, Transition report 2005, 4; T. Fiti, 

V. Haxi Vasileva – Markovska, M. Bejtmen, 

Pretpriemni{tvo, Skopje, 2007, 

235-236. T. F. 

PRETPRIEMNI[TVO 

PRETPRIEMNI[TVO – proces 

na delovno organizirawe i 

dejstvuvawe vo koj pretpriema- 

~ot (enterpreneur, francuski 

zbor prvpat upotreben od Ri~ard 

Kantijon kon sredinata na XVIII 

v.) voveduva inovacii, prezema 

rizik, vr{i kombinacija i zaemna 

supstitucija na poskapite so 

poevtini resursi i gi naso~uva 

resursite kon to~kite na nivnata 

racionalna upotreba. Pretpriemni{tvoto, 

vo prv red, e vrzano 

za malite i srednite pretprijatija. 

No, denes, s¢ pove}e pretpriemni~ki 

se vodat i golemi 

pretprijatija (t.n. vnatre{no, 

korporacisko pretpriemni{tvo), 

institucii vo domenot na 

zdravstvoto, obrazovanieto, kulturata 

i sl., a pretpriemni{tvoto 

e i osnova za lokalniot i regionalniot 

razvoj. Kako i vo drugite 

zemji vo tranzicija, vo ranite 

tranzicioni godini, vo RM dojde 

do izraz t.n. spontano pretpriemni{tvo 

– golem broj registrirani 

novi mali i sredni pretprijatija 

(MSP), bez osmisleni vladini 

merki na poddr{ka na procesot. 

Po 1996 g., profilirana e 

vladinata politika na poddr{ka 

na MSP i pretpriemni{tvoto. 

Taa opfa}a tri tipa merki. Institucionalni 

merki – od 1997 

g., so finansiska poddr{ka na 

PHARE programata, se formira 

Nacionalna agencija za promocija 

na MSP-NEPA (denes, taa 

funkcionira kako Agencija na 

RM za poddr{ka na pretpriemni{tvoto 

– APP), so zada~a da go 

koordinira i poddrùva procesot 

na nacionalno ramni{te. Potoa, 

povtorno so poddr{ka na 

PHARE, se vospostavija i regionalni 

centri za razvoj na MSP 

(Skopje, Kumanovo, Veles, Bitola 

i Strumica), a so poddr{ka na 

britanskiot Know-how fond i regionalni 

centri (t.n. ESA centri) 

vo Ohrid, Tetovo i Gostivar, 

za poddr{ka na pretpriemni{tvoto 

na lokalno i na regionalno 

nivo. Vo tekot na 1977 g., vo Prilep, 

[tip, Makedonska Kamenica, 

Del~evo i vo Kru{evo bea 

postaveni i prvite biznis-inkubatori 

vo Makedonija (za poddr{ka 

na MSP vo nivniot natalen 

period – prvite tri godini 

po formiraweto), a 2001 g. u{te 

tri biznis-inkubatori (Veles, 

Strumica i Ohrid). Vo me|uvreme, 

so stranska pomo{, se formiraat 

i novi institucii za lokalen 

regionalen razvoj vo pove}e 

op{tini vo zemjata. Pogolemiot 

broj od spomnatite institucii gi 

steknaa prvite iskustva vo poddr{kata 

na pretpriemni{tvoto 

i zapo~naa finansiski da se osamostojuvaat. 

Finansiski merki – 

P 

1217

P PRETPRIJATIJA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

brojni kreditni linii za finansirawe 

na MSP od stranski i od 

doma{ni izvori (momentalno vo 

zemjata se aktivni okolu 18 kreditni 

linii), koi se operacionaliziraat 

preku komercijalnite 

banki vo zemjata i preku Makedonskata 

banka za poddr{ka na 

razvojot (edinstvena dràvna 

banka vo Makedonija so poseben 

sektor za poddr{ka na MSP i so 

dràven garanten fond za potrebite 

na malite i srednite biznisi). 

Merki naso~eni kon podobruvawe 

na investicionata klima 

vo zemjata i kon kreirawe na povolen 

pretpriemni~ki ambient 

(v. investiciona klima). 

IZV.: Materijali i publikacii na Ministerstvoto 

za ekonomija na Republika 

Makedonija. 

LIT.: T. Fiti, V. Haxi Vasileva–Markovska, 

M. Bejtmen, Pretpriemni{tvo, 

Skopje, 2007, 223-265. T. F. 

PRETPRIJATIJA (KLASIFI- 

KACIJA) SPORED GOLEMI- 

NATA. Spored goleminata, pretprijatijata 

naj~esto se klasificiraat 

na mikro, mali, sredni i 

golemi. Vo po~etokot na tranzicijata, 

Zakonot za smetkovodstvo 

razlikuva{e samo mali i golemi 

pretprijatija. Zakonot za transformacija 

na pretprijatijata so 

op{testven kapital razlikuva 

mali, sredni i golemi pretprijatija. 

Vo tekot na 2004 g., so izmenite 

vo Zakonot za trgovski 

dru{tva, se prifatija kriteriumite 

na EU za klasifikacija na 

pretprijatijata spored nivnata 

golemina: broj na vraboteni, godi{en 

obrt i vrednost na delovnata 

aktiva. Kriteriumot broj na 

vraboteni se primenuva identi~no 

kako i vo EU, dodeka vrednosta 

na drugite kriteriumi soodvetno 

e namalena, t.e. prisposobena 

na uslovite na makedonskata 

ekonomija. 

Pretprijatijata vleguvaat vo soodvetnata 

kategorija dokolku vo 

prvata godina od raboteweto zadovoluvaat 

dva od poso~enite tri 

kriteriumi. Vo 2004 g., vo Makedonija 

od blizu 50.000 aktivni 

pretprijatija 49.123 bea mali, 429 

sredni i 135 golemi. 

1218 

IZV.: Agencija za poddr{ka na pretpriemni{tvoto 


Opservatorija za MSP vo Republika Makedonija, 

Izve{taj 2004. 

LIT.: T. Fiti, V. Haxi Vasileva – Markovska, 

M. Bejtmen, Pretpriemni{tvo, Skopje, 

2007, 223-265; B. [uklev, Menaxment na mal 

biznis, Skopje, 2006, 48‡55. T. F. 

Kiro Gligorov, prviot pretsedatel na RM 

PRETSEDATEL NA RM ‡ inokosen 

{ef na dràvata i vrhoven komandant 

na vooruènite sili na 

RM. Funkcijata e vovedena prvpat 

so ustavnite amandmani od 1990 g., 

so nadle`nost na Sobranieto na 

RM da go izbira so dvotretinsko 

mnozinstvo glasovi, na mandaten 

period od ~etiri godini. Ustavot 

na RM od 1991 g. predviduva izbor 

na pretsedatelot na RM na op{ti i 

neposredni izbori so tajno glasawe 

vo dva kruga i na mandaten period 

od pet godini. Za prv pretsedatel 

na RM e izbran Kiro Gligorov vo 

Sobranieto na RM (I 1991). Toj e izbran 

povtorno za pretsedatel i na 

prvite neposredni pretsedatelski 

izbori (1994), nekolku meseci pred 

istekot na ~etirigodi{niot mandat. 

Za vtor pretsedatel na RM e izbran 

Boris Trajkovski na pretsedatelskite 

izbori odràni vo 1999 g. 

Za tret pretsedatel na RM e izbran 

Branko Crvenkovski na predvremenite 

pretsedatelski izbori, odràni 

vo april 2004. Za ~etvrti pretsedatel 

na RM e izbran \or|e Ivanov 

vo mart ‡ april 2009 g. 


Skopje, 2006. Sv. [. 

Kriteriumi za klasifikacija na pretprijatijata spored goleminata 

(Zakon za trgovski dru{tva, 2004) 

do 10 vraboteni 

mikropretprijatija godi{en obrt od 50.000 evra 

najmnogu 10% od bruto-prihodot da e ostvaren od eden klient 


mali godi{en obrt od 2.000.000 evra 

vrednost na aktivata od 2.000.000 evra 


sredni godi{en obrt od 10.000.000 evra 

vrednost na aktivata od 11.000.000 evra 

golemi site {to ne spa|aat vo gornata klasifikacija 

PRETSEDATELSTVO NA SRM 

‡ kolektiven {ef na dràvata. 

Ovoj organ e voveden so Ustavot 

na SRM od 1974 g., sostaven od 

osum ~lena, a vo nego vlegoa: Vidoe 

Smilevski, pretsedatel, 

Strahil Gigov, Hixet Ramadani, 

Naxi Salih, Qup~o Arsov, Vlado 

Maleski, Ksente Bogoev i Mara 

Minanova. Vo periodot od 1974 

do 1991 g. pretsedateli na Pretsedatelstvoto 

na SRM bea: Vidoe 

Smilevski (1974‡1979), Qup~o 

Arsov (1979‡1982), Angel êmerski 

(1982‡1983), Blagoja Taleski 

(1983‡1984), Tome Buklevski 

(1984‡1985), Van~o Apostolski 

(1985‡1986), Dragoqub Stavrev 

(1986‡1988), Jezdimir Bogdanski 

(1988‡1990) i Vladimir Mitkov 

(1990‡1991). 

LIT.: Svetomir [kari}, Ustavno pravo 

na SFRJ, Vtora kniga, Skopje, 1987; Makedonija 

od ASNOM do denes, Skopje, 2005. 

Sv. [. 

PRIVATIZACIJATA VO RM 

– proces na transformacija na 

pretprijatijata so op{testven i 

dràven kapital vo pretprijatija 

so dominanten privaten kapital. 

Procesot zapo~na u{te vo 

ramkite na eks Jugoslavija, so donesuvaweto 

na Zakonot za op{testven 

kapital (1989). So toj zakon 

pove}e od 400 makedonski 

pretprijatija, preku modelot na 

t.n. interni akcii, se transformiraa 

vo pretprijatija so me{ovita 

sopstvenost, t.e. vo akcionerski 

dru{tva. Makedonskiot 

Zakon za transformacija na 

pretprijatijata so op{testven 

kapital be{e donesen vo juni 

1993 g., a vo oktomvri 1993 g. be- 

{e formirana i Agencijata na 

RM za transformacija na pretprijatijata 

so op{testven kapital 

(institucija za organizirawe, 

kontrola i sproveduvawe na 

privatizacijata). Na pretprijatijata 

{to ja zapo~naa privatizacijata 

vo vremeto na eks Jugoslavija 

im be{e priznat soodveten 

procent na privatizacija, po 

prethodno izvr{ena kontrola 

(od strana na ZZP, a podocna i od 

strana na UJP). Makedonskiot 

model na privatizacija se temele{e 

na komercijalniot pristap 

– slu~aj po slu~aj. No, Zakonot 

predviduva{e i popusti za vrabotenite 

i penzionerite so najmalku 

dve godini raboten sta` 

vo pretprijatieto. Osnovniot 

popust be{e odreden na 30% od 

nominalnata vrednost na akciite, 

odnosno udelite, zgolemen za 

1% za sekoja polna godina raboten 

sta` vo pretprijatieto. 

Pred zapo~nuvawe na privatizacijata 

se vr{e{e zadolìtelna 

procenka na vrednosta na pretprijatijata 

(od strana na ovlas-


teni proceniteli). Za malite 

pretprijatija bea predvideni dva 

modela na transformacija – otkup 

na pretprijatieto od strana 

na vrabotenite i proda`ba na 

idealen del na pretprijatieto. 

Srednite i golemite pretprijatija 

se transformiraa spored 

slednive modeli: proda`ba na 

idealen del od pretprijatieto, 

otkup na pretprijatieto, proda`ba 

na pretprijatieto na lica 

{to go prezemaat upravuvaweto, 

izdavawe akcii zaradi dopolnitelno 

vloùvawe i pretvorawe 

na pobaruvawata na doveritelite 

vo traen vlog. Privatizacijata 

de facto zapo~na 1994 g., a dobi 

vo intenzitet vo vtorata polovina 

na 1990-te godini. Do krajot na 

2003 g. brojot na vkupno privatiziranite 

pretprijatija dostigna 

1.687, so 231.618 vraboteni i so 

proceneta vrednost na kapitalot 

od 2,32 mrd. evra. Analizata na 

privatiziranite pretprijatija, 

spored brojot i osobeno spored 

vrednosta na kapitalot, potvrduva 

deka najgolema distribucija e 

prisutna vo sektorot industrija. 

Potoa sledat sektorite: trgovija, 

zemjodelstvo, grade`ni{tvo i 

finansii i uslugi. Vo ramkite 

na upotrebenite modeli na privatizacija 

preovladuvaat dva modela, 

otkup od vrabotenite i proda`ba 

na pretprijatieto na lica 

{to go prezemaat upravuvaweto. 

Od ovoj aspekt makedonskata privatizacija 

se ozna~uva kako insajderska 

(dominantni sopstvenici 

stanaa vrabotenite i postojnite 

menaxerski strukturi), {to se 

smeta i za osnovna slabost na modelot. 

Denes, privatizacijata vo 

Makedonija e re~isi zavr{ena, a 

Agencijata za privatizacija e 

ukinata. U~estvoto na privatniot 

sektor vo formiraweto na 

bruto doma{niot proizvod za 

2006 g. nadmina 65%. 

Izv. Bil. na MF br. 7-8/2004, str. 62. 

IZV.: Zakon za transformacija na pretprijatijata 

so op{testven kapital, 

1993; Ministerstvo za finansii na Republika 

Makedonija, „Bilten#, 7-8/2004. 

LIT.: Agencija na Republika Makedonija 

za transformacija na pretprijatijata so 

op{testven kapital, Prira~nik za primena 

na Zakonot za transformacija na 

pretprijatijata so op{testven kapi- 

tal, Skopje, mart 1994; Izve{tai za privatizacijata 


na Agencijata za transformacija na 

pretprijatijata so op{testven kapital 

za oddelni godini. T. F. 

PRIVATIZACIJATA NA OP- 

[TESTVENIOT KAPITAL 

VO RM ‡ pretvorawe na op{testvenata 

vo privatna sopstvenost. 

Privatizacijata na op{testveniot 

kapital zapo~na 1990‡1991 

g., so transformacijata na 240 

pretprijatija so op{testven vo 

privaten kapital (akcionerski 

kapital). Ovaa transformacija e 

izvedena vrz osnova na Zakonot za 

op{testveniot kapital od 1989 g. 

donesen od Sobranieto na SFRJ. 

Navedenite pretprijatija bea 

transformirani preku interni 

akcii, podeleni na rabotnicite i 

na menaxerskite timovi (insajderi). 

Makedonskata strategija za 

privatizacija be{e utvrdena vo 

Zakonot za transformacija na 

op{testveniot kapital od juni 

1993 g. So ovoj zakon, Makedonija 

se opredeli za platena privatizacija 

spored metodot „slu~aj po 

slu~aj#. Malite pretprijatija se 

privatizirani so otkup na najmalku 

51% od procenetata vrednost 

na pretprijatieto od strana 

na vrabotenite (30% popust, plus 

1% za sekoja godina raboten 

sta`) ili so proda`ba na del od 

pretprijatieto vo forma na akcii 

ili udeli na nadvore{ni subjekti. 

Srednite i golemite pretprijatija 

go primenija istiot model, 

plus metodot na privatizacija 

od strana na menaxerskite 

timovi (menagment by out). Do krajot 

na 1996 g., privatizirani se 

914 pretprijatija, od vkupno 

1.307. Privatiziraniot kapital 

iznesuva{e 743.352.807 germanski 

marki, od vkupno procenetiot op- 

{testven kapital od 1.922.269.082 

germanski marki. Agencijata za 

privatizacija uspea da naplati 

samo 167 milioni germanski marki 

od koi 20 milioni vo gotovo, a 

drugite so zarobeni devizi i obvrznici. 

Vo maj 1997 g. privatiziranite 

pretprijatija ja nadminaa 

brojkata od 1.000 pretprijatija. 

Finansiskiot efekt od privatizacijata 

do po~etokot na 1996 g. 

iznesuva{e okolu 60.900.000 germanski 

marki, {to pretstavuva 

samo 6.5% od procenetata vrednost 

na privatiziranite pretprijatija. 

Efektite se u{te poslabi 

ako se ima predvid faktot 

deka vo gotovo se naplateni samo 

19.299.000 germanski marki. Sostojbata 

se podobri vo tekot na 

1996 g. bidej}i vkupniot finansiski 

efekt od privatizacijata iznesuva{e 

106.600.000 germanski 

marki. Me|utoa, gotovite pari od 

privatizacijata iznesuvaa samo 

PRIVATNATA 

2.440.000 germanski marki. Vo april 

1999 g. Sobranieto na RM donese 

Zakon za izmenuvawe i dopolnuvawe 

na Zakonot za transformacija 

na pretprijatijata so 

op{testvena sopstvenost. Vladata 

na RM dobi pravo da go opredeluva 

strate{kiot investitor za 

proda`ba na golemite pretprijatija 

vrz osnova na neposredna 

spogodba, odnosno bez uvid na po- 

{irokata javnost. Taa dobi i zada~a 

da ja preispita zakonitosta 

na sprovedenata privatizacija vo 

periodot od 29. VI 1993 do 29. IV 

1999 g. 

IZV.: Zakon za transformacija na op- 

{testveniot kapital, 1993 i 1999. 

LIT.: Trajko Slavevski, Privatizacija, 

pazar, dràva, Skopje, 1997; Svetomir 

[kari}, Makedonija na site kontinenti, 

Skopje, 2000. Sv. [. 

PRIVATNATA SOPSTVENOST 

VO DFM/NRM/SRM/RM ‡ pravo 

na sekoj gra|anin slobodno da 

raspolaga so imotot ili da ima 

polna vlast vrz stvarite (plena in 

re potestas). Ova pravo se garantira 

vo Deklaracijata na ASNOM 

za osnovnite prava na gra|aninot 

na demokratska Makedonija od 

1944 g., zaedno so pravoto na privatna 

inicijativa vo stopanskiot 

ìvot. Ist odnos sprema privatnata 

sopstvenost ima i Ustavot 

na NRM od 1946 g., utvrduvaj}i go 

imotot na privatnite fizi~ki i 

pravni lica za osnova na op{testveno-ekonomskoto 

ureduvawe na 

NRM, zaedno so op{tonarodniot 

imot i zadru`nata sopstvenost. 

Ustavite na SRM od 1963 i od 

1974 g. go garantiraat pravoto na 

li~en trud so sredstva vo sopstvenost 

na gra|anite vo zanaet- 

~istvoto, ugostitelstvoto i uslu`nite 

dejnosti, kako i vo oblasta 

na umetnosta, kulturata, advokaturata 

i vo drugi profesionalni 

dejnosti, vklu~uvaj}i go i 

pravoto na stan i na zemjodelsko 

zemji{te od 10 ha. Ustavot na RM 

od 1991 g. go garantira pravoto na 

privatnata sopstvenost bez ograni~uvawa, 

zaedno so slobodata na 

pazarot i pretpriemni{tvoto. 

Nikomu ne moè da mu se odzemat 

ili da mu se ograni~at sopstvenosta 

i pravata {to proizleguvaat 

od privatnata sopstvenost, osven 

koga se raboti za javen interes 

utvrden so zakon. Vo slu~aj na 

eksproprijacija na sopstvenosta, 

ili vo slu~aj na ograni~uvawe na 

sopstvenosta, se garantira praveden 

nadomest {to ne moè da bide 

ponizok od pazarnata vrednost. 

Zakonot za sopstvenost i 

drugi stvarni prava od 2001 g. 

podrobno gi ureduva sodrìnata, 

pravnoto dejstvo, ograni~uvawata 

i predmetot na pravoto na 

sopstvenost. 

P 

1219

P PRIVREMENA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

IZV.: Zakon za sopstvenost i drugi 

stvarni prava, †Slu`ben vesnik#, br. 

18/2001, Skopje, 2001. 


na SFRJ, Prva kniga, Skopje, 1986. Sv. [. 

PRIVREMENA VLADA NA 

DF JUGOSLAVIJA – prva vlada 

na oslobodena Jugoslavija, formirana 

na 7. III 1945 g. od mandatarot 

Josip Broz Tito. Vo nejziniot 

sostav ne vlegle pretstavnici 

od DF Makedonija, tuku samo ~lenovi 

na raspu{teniot NKOJ i 

pretstavnici na Vladata na 

Kralstvoto Jugoslavija, ~lenovi 

na gra|anski politi~ki partii 

{to vo vojnata ne sorabotuvale 

so okupatorot. Se smetalo deka 

tie }e gi zastapuvaat i interesite 

na DF Makedonija. 

LIT.: D-r Novica Veljanovski, Dràvnopravniot 

razvoj na Makedonija 1945-1953. 

Administrativno-centralisti~kiot period 

vo dràvnopravniot razvoj na Makedonija, 

INI, Skopje, 1992, 1-320. N. V. 


ELIMIJA (II 1878) – formirana 

od Joanis Govedaros i od Anastasios 

Piheon vo s. Vurino, Koànsko. 

Vladata upatila proglas so 

koj ja povikuvala Vladata vo Atina 

da dejstvuva za prisoedinuvawe 

kon Grcija na Koànsko-kosturskiot 

reon vo koj nemala nikakvo 

vlijanie. 

LIT.: Κωνσταντινος Βακαλοπουλος, Νεο− 

ελληνικη ιστορια 1204−1940, Θεσσαλονικη, 

1991. D. Jov. 


MAKEDONIJA (Litohoro, II 

1878) – formirana samo od Grci 

na ~elo so Evangelos Korovangos, 

vedna{ po objavuvaweto na ruskoturskoto 

primirje vo Odrin (na 

19. I), neposredno pred potpi{uvaweto 

na Preliminarniot sanstefanski 

miroven dogovor (3. 

III). Vladata proglasila obedinuvawe 

na Makedonija (pretstavena 

kako gr~ka oblast) so Grcija i za 

toa gi izvestila konzulite na evropskite 

sili vo Solun. 

LIT.: Krste Bitoski, Makedonija vo vremeto 

na golemata isto~na kriza 

1875–1881, Skopje, 1982; Dalibor Jovanovski, 

Gr~kata balkanska politika i Makedonija 

1830–1881, Skopje, 2005. D. Jov. 


MAKEDONIJA „EDINSTVO# 

(1880–1881) – prva Privremena 

vlada na Makedonija, formirana 

po zadu{uvaweto na Kresnenskoto 

makedonsko vostanie, izbrana 

od Narodnoto sobranie na Makedonija 

na zasedanieto vo Gremen- 

Te}e (Ostrovsko, Egejskiot del 

na Makedonija, 21. V –2. VI 1880), 

vo koja se pretstaveni narodnostite 

{to toga{ ìveele vo zemjata. 

Vo pismoto br. 3 na Vladata do 

ruskiot konzul vo Solun (21. V 

1880), potpi{ano od pretsedate- 

1220 

Pismo na Privremenata vlada na Makedonija do 

ruskiot konzul vo Solun (1880) 

lot Vasil Simon i ~lenovite 

Anastas Dimitrovi~ i Ali 

Efendi, se izrazuva nade` „deka 

ruskata vlada }e gi pomogne pravednite 

barawa na makedonskiot 

narod i }e pomogne da se zdobie 

so pravdini sli~ni na drugite 

balkanski narodi#. Vo priloènoto 

Protokolarno re{enie, 

potpi{ano od pretsedatelot na 

PVM Vasil Simon, od sekretarot 

Nikola Trajkov i od glavniot 

komandant na voenite sili na 

Makedonija Kramontov, vo koe 

Rusija se informira deka Sobranieto 

na makedonskite pretstavnici 

ednodu{no re{ilo: 

„1. Da $ se dade na znaewe najnapred 

na Visokata porta, preku 

Po~etokot od Apelot na Privremenata vlada na 

Makedonija (1880) 

glavniot upravnik (valijata) na 

Makedonija, pravednite barawa 

na makedonskiot narod da se ispolnat 

so brzo primenuvawe na 

~l. 23 od Berlinskiot dogovor. 

2. Ova re{enie da im bide vra~eno 

na konzulskite pretstavnici 

na golemite sili-potpisni~ki na 

Berlinskiot dogovor so molba 

golemite sili da se zastapat pred 

Visokata porta za primenuvawe 

na ~l. 23 od Berlinskiot dogovor. 

Vo slu~aj Visokata porta da ne 

stori ni{to, Privremenata vlada 

na Makedonija }e go povika makedonskiot 

narod na oru`je so parolata: 

Makedonija za Makedoncite, 

za vospostavuvawe na drevna 

Makedonija.# 

Protokolnoto re{enie na Privremenata vlada na Makedonija so potpisite i pe~atite (1880)


Vo Manifestot na Privremenata 

vlada na Makedonija od 23 mart 

1881 g. se povikuva makedonskiot 

narod da napravi s¢ za na krenatoto 

zname „da bide napi{ano: 

edinstvena i obedineta Makedonija!# 

Posledniot poznat dokument 

na PVM e od 12 juni 1881 g. 

LIT.: S. Dimevski, Privremenata vlada 

na Makedonija, „Razgledi#, XV i XVI, 1-2, 

1873; Hristo Andonovski, Privremenata 

vlada na Makedonija 9 maj–juni 1880), zb.: 

Makedonija vo Isto~nata kriza, Skopje, 

1878, 369-382; Slavko Dimevski, Vlado 

Popovski, Svetomir [kari} i Mihajlo 

Apostolski, Makedonskata liga i Ustavot 

za dràvnoto ureduvawe na Makedonija 

od 1880, Skopje, 1985. Bl. R. 

PRIVREMENA DEMOKRAT- 

SKA VLADA NA GRCIJA (23. 

XII 1947 – 15. X 1949) – formirana 

od KPG vo tekot na Gra|anskata 

vojna vo Grcija so cel da vospostavi 

narodno-demokratska 

vlast. Vladata prezela i zakonodavna 

funkcija so donesuvawe zakoni: 

Zakon za narodnite odbori, 

Zakon za agrarnata reforma, 

propisi za {kolstvoto i drugi 

akti {to go posvedo~uvale proektiranoto 

vnatre{no politi~ko 

ureduvawe na Grcija. Na 3. IV 

1949 g. Privremenata vlada bila 

reorganizirana. Vo novata koaliciona 

Vlada vlegle makedonskiot 

NOF od Egejskiot del na 

Makedonija, Zemjodelskata partija 

na Grcija i drugi organizacii. 

Vladata imala i posebna Direkcija 

za nacionalnite malcinstva, 

za razre{uvawe na problemite 

i ostvaruvawe na pravata na 

malcinstvata. Po porazot vo 

Gra|anskata vojna Vladata se samoraspu{tila. 

LIT.: N. Pejov, Makedoncite i Gra|anskata 

vojna vo Grcija, Skopje, 1968; L. Panovska, 

Gra|anskata vojna vo Grcija i Makedoncite 

1946–1949, Krajot na edna iluzija, 


PRIVREMENA SOGLASNOST 

ZA NORMALIZACIJA NA OD- 

NOSITE ME\U RM I RG – bilateralen 

dogovor sklu~en na 13. 

IX 1995 g. me|u RG i RM od ministrite 

za nadvore{ni raboti – Karolos 

Papuqas i Stevo Crvenkovski, 

kako pretstavnici na Prvata 

i Vtorata strana – formulacii 

upotrebeni namesto oficijalnite 

imiwa na dvete dràvi, 

so cel da se izbegne upotrebata 

na oficijalnoto ime na RM, poradi 

gr~ko-makedonskiot spor 

okolu imeto za koj se razgovara 

vo ramkite na OON. Privremenata 

soglasnost e prviot vidliv 

rezultat od pregovara~kiot proces 

me|u dvete dràvi. Se sostoi 

od preambula, normativen tekst, 

sostaven od pet dela, i zavr{ni 

odredbi. Predvidena e nadle`nost 

na Me|unarodniot sud na 

pravdata za site razliki {to }e 

proizlezat vo tekot na nejzinoto 

sproveduvawe i tolkuvawe, osven 

onie vo vrska so imeto na RM. Dogovorot 

e presedan od aspekt na 

nenaveduvawe na imiwata na dogovornite 

strani (so cel da se izbegne 

upotrebata na imeto RM). 

Se vnesuvaat odrednici „Prva 

strana# za Grcija i „Vtora strana# 

za RM. 

IZV.: Privremena soglasnost za normalizacija 

na odnosite me|u RG i RM, 

www.un.org. T. Petr. 

PRIVREMENO NARODNO 

SOBRANIE NA DF JUGOSLA- 

VIJA – na 10. VIII 1945 g. AVNOJ 

se transformira vo Privremeno 

narodno sobranie. PNS stanuva 

najvisok privremen zakonodaven 

organ na vlasta konstituiran so 

zada~a da gi donese zakonodavnite 

akti za izbori za Ustavotvorno 

sobranie na Jugoslavija. Negovi 

~lenovi od Makedonija se 40 

~lenovi na AVNOJ i 7 ~lenovi 

na Prezidiumot na PNS, delegirani 

od ASNOM. Bilo raspu{teno 

so ukaz na Pretsedatelstvoto 

na PNS od 26. H.1945 g. koga 

bile raspi{ani izbori za Ustavotvorno 

sobranie. 

LIT.: D-r Novica Veljanovski, Dràvnopravniot 

razvoj na Makedonija 1945-1953. 

Administrativno-centralisti~kiot 

period vo dràvnopravniot razvoj na 

Makedonija, Skopje, 1992, 1‡320. N. V. 

PRIVREMENO PRETSTAV- 

NI[TVO NA DEMOKRAT- 

SKA MAKEDONIJA (Sofija, 

po~etokot na oktomvri 1944 ‡ 

1945). Bilo konstituirano koga 

Bugarskata vlada na Ote~estveniot 

front dala soglasnost da 

prodolì rabotata na delegatot 

na Glavniot {tab na NOV i na 

PO Kiril Miqovski, da se otvori 

Privremeno pretstavni{tvo 

na Demokratska Makedonija vo 

Sofija. Prezidiumot odrùval 

redovni neposredni odnosi so dr- 

àvnoto i so partiskoto rakovodstvo 

na OF Bugarija (1944 i 

prvite meseci na 1945). Odnosite 

imale karakter na bilateralni 

me|udràvni odnosi (do sredinata 

na april 1945). 



{awe, Skopje, 2000. M. Min. 

PRIVREMENO PRETSTAV- 

NI[TVO NA „PORANE[NA- 

TA VNATRE[NA ORGANI- 

ZACIJA# (po~etokot na 1919) ‡ 

pretstavni{tvo formirano po 

obedinuvaweto na ser~anite i revolucionerite 

od Zapadna Makedonija 

na porane{nata obedineta 

Makedonska revolucionerna organizacija. 

Bil objaven Apel do 

makedonskiot narod i do emigracijata 

vo Bugarija (9. IV) za edinstvo 

za postignuvawe samostoj- 

PRIZRENSKA 

nost na Makedonija. Opolnomo{ten 

delegat bil ispraten vo Pariz 

da gi zastapuva makedonskite 

interesi, da go prenese baraweto 

za osloboduvawe i za obedinuvawe 


neutralna dràva. Organot na 


objavil rezolucija (8. V 1919) od 

Sobirot odràn vnatre vo zemjata 

so barawe za samostojna obedineta 

Makedonija. 

LIT.: Quben Lape, Stav privremenog 

pretstavni{tva biv{e ujediwene Unutra{we 

makedonske revolucionarne organizacije, 

„Historijski zbornik#, XXIX-XXX, 

Zagreb, 1976. M. Min. 

Potpisnicite na Prizrenskata deklaracija: Imer 

Imeri, Ali Ahmeti i Arben Xaferi (2001) 

PRIZRENSKA DEKLARACI- 

JA (Prizren, Kosovo, 22.V 2001)– 

dokument sostaven od strana na 

specijalniot pretstavnik na OB- 

SE Robert Frovik za vojnata vo 

RM od 2001 g., potpi{an vo sedi{teto 

na ONA, nadvor od RM, 

od strana na vrhovniot komandant 

na ONA Ali Ahmeti i pretsedatelite 

na PDP Imer Imeri 

i na DPA Arben Xaferi. Dokumentot 

e fundiran vrz principite 

vrz koi podocna e zasnovan 

Ramkovniot dogovor: teritorijalen 

integritet na RM bez teritorijalno-etni~ki 

re{enija; multietni~ka 

dràva; otfrlawe na 

silata kako na~in na re{avawe 

na me|uetni~kite problemi; s¢ 

zaedno kako pretpostavka na integracijata 

na RM vo NATO i vo 

EU, so SAD i EU kako olesnuva- 

~i vo pregovara~kiot proces. 

Vedna{ po doznavaweto za nea, 

Deklaracijata e osudena vo site 

mediumi na makedonski jazik vo 

RM, pretsedatelot Boris Trajkovski 

ja ocenuva kako neprifatliva, 

a premierot Qup~o Georgievski 

kako objavuvawe vojna. 

IZV.: Prizrenska deklaracija, 22.V 2001. 

T. Petr. 

PRIZRENSKA LIGA (I. 1878 – 

1881; II. 1943 – 1944) – albanska nacionalna 

politi~ka organizacija. 

Prvata prizrenska liga bila 

formirana na sobranie vo Prizren 

na 10. VI 1878 g., na koe bila 

usvoena politi~ka programa za 

sozdavawe „Golema Albanija#. Vo 

proektiranata dràva trebalo da 

P 

1221

P PRILEP MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

vlezat: Albanija, Epir, delovi od 

Makedonija (so Debar, Gostivar, 

Tetovo, Skopje, Kumanovo), Kosovsko-metohiskata 

oblast (so 

Pe}, \akovica, Prizren, Mitrovica, 

Pri{tina, Gwilane) i Pre- 

{evo, Novi Pazar i Sjenica. Vtorata 

prizrenska liga bila formirana 

na sobranieto odràno od 

16. do 19. IX 1943 g. so istata programa. 

Ligata imala ogranoci vo 

site okolii na Kosovo i Metohija, 

vo Zapadna Makedonija i vo 

eden del na Crna Gora. Dejstvuvala 

na politi~ki, voen, propaganden 

i kulturen plan. Sodejstvuvala 

so toga{nata kvislin{ka albanska 

vlast i so Germanija do 

nejzinoto razbivawe vo noemvri 

1944 g. 

LIT: Branislav BoòviÊ – Milorad VakiÊ, 

Surova vremena na Kosovu i Metohiji, 

Beograd, 1991; D-r –orÑe Borozan, Velika 

Albanija (porijeklo–ideje–praksa), 

Beograd, 1995. \. Malk. 

PRILEP – grad vo zapadniot del 

na RM so 69.704 `. (2002 g.). Se nao|a 

vo severoisto~niot del na 

Pelagoniskata Kotlina, na Prilepska 

Reka, vo podno`jata na 

Mukos i Dren Planina, na nadmorska 

visina pome|u 620 i 680 m. 

Zafa}a povr{ina od 1.540 ha. 

Ima umereno-kontinentalna klima 

so prose~na godi{na temperatura 

na vozduhot od 11,2°C, i prose~na 

godi{na koli~ina na vrne- 

ì od 556 mm. Preku P. pominuvaat 

magistralniot pat M–5 i 

èlezni~ka linija, koi na jug go 

povrzuvaat so Bitola i na istok 

so Veles. Se pretpostavuva deka 

P. nastanal od nekoga{noto prifatili{te 

na patnici Keramija, 

{to se nao|alo na mestoto Varo{ 

na va`nata komunikacija Herakleja–Stobi. 

Pri doseluvaweto vo 

Makedonija, Slovenite P. go zateknale 

kako gradska naselba, na 

koja $ go dale sega{noto ime, {to 

etimolo{ki odgovara na negovata 

mestopolo`ba (Prilep – grad 

Panorama na gradot Prilep (pogled od Markovite Kuli) 

1222 

prilepen za planinska strana). 

Vo vremeto na Samuil, gradot se 

spomnuva kako utvrdeno mesto i 

negova prestolnina. Vo po~etokot 

na XI v. e zabeleèn pod imeto 

Prilepon. Vo sredniot vek se 

javuva kako zna~aen trgovski centar 

i prestolnina na kralot Volka{in 

i sin mu kralot Marko. Po 

osvojuvaweto na utvrdeniot grad, 

Turcite ja pomestile naselbata 

vo ramni~arskiot del. Vo XIX v. 

P. e poznat po golemiot pana|ur 

{to trael 25 dena, a gradot imal 

2.800 ku}i, 1.100 du}ani, 26 anovi, 

10 xamii, 5 medresi i dr. Vo vremeto 

na Balkanskite vojni vo nego 

ìveele 22.000 `. Na 11 oktomvri 

1941 g. vo P. e krenato vostanieto 

protiv fa{isti~kiot okupator. 

Vo znak na se}avawe na 

osumte iljadi borci i 15 narodni 

heroi od NOB, vo 1956 g. e proglasen 

za „Grad heroj#. Po Osloboduvaweto 

brzo se razviva i populaciski 

postojano raste. Deneska e 

~etvrti grad po golemina vo Republikata. 

Najgolem broj od naselenieto, 

64.756 `., se Makedonci, 

a od malcinstvata najmnogu se 

zastapeni Romite (4379), Srbite 

(162) i Turcite (123). Toj e sedi{te 

na op{tina {to zafa}a povr- 

{ina od 119.444 ha, ima 59 naseleni 

mesta so 76.768 `. P. e poznat 

kako grad na tutunot. Vo negovata 

okolina se proizveduva mnogu 

kvalitetnata orientalna sorta 

tutun poznata pod imeto „Prilep#. 

Vo gradot e podignata prvata 

zgrada za skladirawe tutun vo 

Makedonija (1873), a deneska ima 

golema fabrika za cigari, potoa 

razviena tekstilna, prehranbena, 

ma{inska i industrija za prerabotka 

na nemetali. Pokraj gimnazijata 

i srednite stru~ni u~ili{ta 

ima i Ekonomski fakultet, 

Naroden muzej, Memorijalen 

muzej „11 Oktomvri#, Muzej na 

NOB, Muzej na tutunot, Istoriski 

arhiv, Mogila na nepobedeni- 

Centarot na Prilep 

te, Aleja na narodnite heroi, i 

dr. Sekoja g. se odrùva Me|unarodna 

likovna kolonija i Teatarskiot 

festival „Vojdan êrnodrinski#. 

Za~uvanite kulturno-istoriski 

spomenici i arheolo{ki lokaliteti 

vo Prilep i negovata okolina 

se dokaz deka vo minatoto gradot 

bil sredi{te na intenziven 

ìvot. P. e grad na legendarniot 

junak Krale Marko i na Markovoto 

Kale od koe razurnatite yidovi 

gordo se izdigaat nad gradot. 

Vo podno`jeto na Kaleto e stariot 

grad Varo{, vo koj se za~uvani 

crkvite: „Sv. Nikola#, „Sv. Dimitrij#, 

„Sv. Atanasij#, „Sv. Petar#, 

„Sv. Bogorodica Pre~ista#, 

a malku podaleku e manastirot 

„Sv. Arhangel Mihail# od XIV v. 

Prilep e roden grad na Marko 

Cepenkov, M. A. ênto i M. [. 

[arlo, a vo periodot na prerodbata 

za P. e povrzana prosvetnata 

dejnost na D. Miladinov, J. Konstantinov–Xinot 

i G. Prli~ev. 

LIT.: G. TraŸ~evÍ, Grad PrilepÍ. Makedonska 

biblioteka, br. 6, SofiÔ 1925; 

Ilija Ba{evski, Prilep, „Geografski 

vidik#, br. 5, Skopje, 1974; Mitko Panov, 

Geografija na SR Makedonija. Prirodni 

i sociogeografski karakteristiki, kn. 

I, Skopje, 1976; Popis na naselenieto, doma}instvata 

i stanovite vo Republika 

Makedonija, 2002, kn. X, DSZ, Skopje, 

2004. Al. St. 

„PRILEP“, ISELENI^KO 

DRU[TVO (Stilton, Pensilvanija, 

SAD, 1922) ‡ dru{tvo na makedonski 

doselenici najmnogu so 

poteklo od Prilep i Prilepsko. 

Toa pristapilo kon MPO i razvivalo 

kulturni, verski i drugi 


PRILEPEC ‡ arheolo{ko nao- 

|ali{te vo atarot na s. Prilepec, 

kade {to ima pove}e lokaliteti 

na koi se sledi kontinuiran 

ìvot na naselbi od bronzeniot, 

helenisti~ko-rimskiot do docnoanti~kiot 

period. Na lokalitetot 

Bezisten se najdeni bronze-


Srebreni tetradrahmi od makedonski i pajonski 

vladeteli 

ni fibuli od maloaziski tip, 

nadgrobni steli, makedonski i 

rimski moneti, temeli od objekti, 

delovi od mozai~ni podovi i 

mala podzemna grobnica so mermeren 

sarkofag vo komorata, izyidana 

od mermerni spolii. Na 

lok. Doli{ta e najdena golema 

ostava so srebreni tetradrahmi 

od makedonskite i pajonskite 

kralevi, a na lok. Markov Yid se 

najdeni grobnici vdlabeni vo 

stenata i ostatoci od bedemski 

yidovi na akropolata na naselbata 

od helenisti~ko-rimskiot 

period. Tragi od yidana arhitektura 

od kamen i varov malter, kako 

i nekolku grobni cisti, kerami~ki 

sadovi i moneti od docnoanti~kiot 

period se otkrieni na 

lokalitetot Kamberica. Ovie i 

drugite lokaliteti so registrirani 

ostatoci od ìveewe i pogrebuvawe 

go potvrduvaat kontinuiraniot 

ìvot od bronzeniot 

do docnoanti~kiot period na naselbata 

kaj s. Prilepec. 

LIT.: M. KokiÊ, Anti~ko naseqe kod sela 

Prilepca, „GSND#, V, Skopje, 1929, 295; N. 

VuliÊ, „Spomenik SKA#, LXXI, Beograd, 

1931, 174; I. Mikul~i}, Pelagonija u svetlosti arheolo{kih 

naoda, Skopje, 1966, 71. K. Kep. 

PRILEPSKI NARODNOOS- 

LOBODITELEN PARTIZAN- 

SKI ODRED „DIMITAR VLA- 

HOV“ ‡ v. Narodnoosloboditelen 

partizanski odred „Dimitar 

Vlahov“. 

PRILEPSKI NARODNOOS- 

LOBODITELNI PARTIZAN- 

SKI ODREDI ‡ partizanski 

edinici na NOV i POM 

(1941‡1944). Prvin bila formirana 

Prilepskata partizanska 

~eta (Vi{ne Maalo, vo Prilep, 

12. IX 1941 ‡ mesnosta Crveni 

Steni, Prilepsko, 11. X 1941), koja 

potoa trebalo da vleze vo sostav 

na novoformiraniot Prvi 

prilepski NOPO †Goce Del~ev#, 

no zadocnila za zbornoto mesto, 

poradi {to i ne zela u~estvo vo 

napadot na Prilep (11. X). Podocna 

mu se priklu~ila (15. X) na prviot 

Prilepski NOPO †Goce 

Del~ev# (mesnosta Crveni Steni, 

Prilepsko, 11. X 1941 ‡ pe{terite 

na Kadin Kamen na padinite na 

pl. Kozjak, 25. XII 1941) i u{te istiot 

den izvr{il napad na Pri- 

lep. Denot na napadot e proglasen 

za dràven praznik kako Den na 

vostanieto na makedonskiot narod. 

Podocna bil formiran i 

vtor Prilepski NOPO †Dimitar 

Vlahov# (reonot na s. Dabnica, 

na pl. Mukos, 15. V 1942 ‡ reonot 

na s. Gabrovnik, Vele{ko, 21. 

IX 1942), koj potoa bil reorganiziran 

i preimenuvan vo Prilepski 

NOPO †\or~e Petrov# (reonot 

na s. Gabrovnik, Vele{ko, 21 

ili 20. IX 1942 ‡ manastirot Prilepec, 

Prilepsko, 19. XII 1942). 

êtvrtiot Prilepski NOPO (juni-noemvri 

1944) dejstvuval vo 

Prilepsko i Vele{ko do kone~noto 

osloboduvawe na Makedonija. 

LIT.: Prilep i Prilepsko niz istorijata, 

kniga vtora, Prilep, 1971; Prilep i 

Prilepsko vo NOV 1941 godina, Skopje, 

1976; Prilep i Prilepsko vo NOV 1942 

godina, Skopje, 1978; Prilep i Prilepsko 

vo NOV 1943 godina, kn. prva i vtora, 

Skopje, 1981; Prilep i Prilepsko vo NOV 

1944 ‡ 15 maj 1945, kn. prva do treta, Skopje, 

1985; D-r Simo Mladenovski, Prilepskiot 

partizanski odred †Goce Del~ev#, 

†Gocevi denovi ‡ Pesna za Goce ’83#, IX, 9, 

Skopje, 1983, 15-16. S. Ml. 

PRILEPSKI PODVI@EN 

KONGRES NA TMORO (krajot 

na maj i prvata polovina na juni 

1904) ‡ kongres na Bitolskiot revolucioneren 

okrug, pod pretsedatelstvo 

na Damjan Gruev. Odr- 

ùvaweto na Kongresot se namet- 

PRILEPSKO 

Prvoborcite Mice Kozar i Trajko Bo{kovski-Tarcan od Prilepskiot narodnoosloboditelen partizanski 

odred †Goce Del~ev# (1941) 

Prilepskoto Ezero 

nalo od potrebata za konsolidirawe 

na Revolucionernata organizacija 

po Ilindenskoto vostanie, 

vo okolnosti koga zaprela 

rabotata na Centralniot komitet. 

Glavni pra{awa za koi raspraval 

Kongresot bile: reorganizacijata 

i demokratizacijata 

na Organizacijata, aktite (proekt-pravilnicite) 

i pra{aweto 

za odnosot kon stranskite propagandi. 

LIT.: Quben Lape, Proekt-pravilnicite 

doneseni na Prilepskiot kongres 

1904 godina i dopolnitelnite bele{ki 

na \or~e Petrov, „Glasnik# na INI, 1, 

Skopje, 1973; Dimitar Dimeski, Prilepskiot 

podvièn kongres na Vtoriot okrug 

na VMRO (1904 g.), „Istorija#, Skopje, 

1991. M. Min. 

PRILEPSKO EZERO – ve{ta~ka 

akumulacija, vo dolinata na 

Oreove~ka Reka, na 5 km severoisto~no 

od Prilep. Izgradena e 

vo 1964 g. Branata e od kombiniran 

tip, odnosno od beton i od nafrlen 

kamen. Dolga e 403,6 m, a 

visoka 28 m. Kotata na maksimalnoto 

nivo na vodata se nao|a na 

viso~ina od 745 m. Maksimalnata 

dolìna na ezeroto iznesuva 1,5 

km, najgolemata {iro~ina 0,55 

km, a zafa}a povr{ina od 0,55 

km2 . Vo akumulacioniot bazen 

maksimalno moè da se akumuliraat 

6.000.000 m3 voda, od koja 

P 

1223

P PRILEPÂNSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

5.080.000 m 3 pretstavuva korisna 

zafatnina, a 920.000 m 3 pretstavuva 

mrtov prostor. Vodata se koristi 

za navodnuvawe na okolu 

6.200 ha obrabotlivo zemji{te vo 

Prilepsko Pole i za rekreativni 

celi. Dr. V. 

PRILEPÂNSKI, Aleksandar 

([tip, 9. XI 1939) – arhitekt, redoven 


fakultet vo Skopje. Diplomiral 

na Arhitektonsko-grade`niot 


Go predava predmetot proektirawe 

na stanbeni i ugostitelski objekti. 

Vo proektantskata dejnost 

pove}e vnimanie posvetil na 

stanbenata arhitektura. Proektira 

i realizira pove}e stanbeni 

zgradi vo Skopje, vo Kavadarci i 

vo Ko~ani, kako i pove}e individualni 

semejni i vikend ku}i. 

U~estvuval na arhitektonski anonimni 

konkursi. Pozna~ajni realizacii: 

stanben kompleks „Vlaot# 

vo Ko~ani (1983); stanben 

blok vo naselbata Aerodrom vo 

Skopje (1992, i dvata objekti so 

arh. Q. Filipovski). Kr. T. 

PRILEPÂNSKI, Ivan Andonov 

([tip, 31. XII 1905 ‡ 

Skopje, 8. IV 1985) ‡ mikrobiolog. 

Medicina zavr{il vo Grac 

(1935), a rabotel vo Prilep (do 

1940) i [tip, od kade {to im se 

priklu~il na partizanite. Od 

1945 g. bil vo [tip; bil nazna- 

~en za pom. minister za zdravstvo 

na NRM. Od 1948 do 1951 g. 

bil direktor na DNZ vo Skopje. 

Specijaliziral bakteriologija 

i do penzioniraweto (1968) rabotel 

vo Zavodot za zdravstvena 

za{tita. P. B. 

„PRILOZI (Contributions)# ‡ 

spisanie na Odd. za biolo{ki i 

medicinski nauki na MANU, koe 

se pe~ati kako oddelna publikacija 

od 1980 g. Od 1969 do 1980 g. 

spisanieto se pe~atelo pod naslov: 

„Prilozi. Oddelenie za prirodno-matemati~ki 

nauki#, MA- 

NU. Vo nego se objavuvaat originalni 

nau~ni trudovi, pregledni 

trudovi i kratki soop{tenija od 

site podra~ja na biolo{kite i 

1224 

Aleksandar 

Prilep~anski 

medicinskite nauki. Spisanieto 

izleguva dva pati godi{no i e 

dostapno na Internet; indeksirano 

e vo Pub Med-Medline. Trudovite 

se pe~atat na angliski jazik 

so rezime na makedonski i se recenzirani 

od anonimni recenzenti. 

Elektronskata verzija na 

spisanieto e dostapna na vebstranicata:www.manu.edu.mk/prilozi. 

Urednici i ~lenovi na Ureduva~kiot 

odbor bile: K. Micevski, 

A. Andreevski, P. Dav~ev, \. 

Filipovski, \. Efremov, I. Taxer, 

M. Polenakovi}, R. Lozanovski, 

V. Serafimoski, F. Murad i 

H. Klinkman. M. Pol. 

Prviot broj 

na organot na 

Oddelenieto 

za op{testveni 

nauki na 

MANU (1970) 

Naslovnata 

stranica na 

spisanieto 

†Prilozi#, 

na OBMN 

na MANU 

†PRILOZI. CONTRIBUTIONS# 

(MANU, Skopje, I, 1, 1970 –) – nau~en 

periodi~en organ na MANU 

{to se objavuva dvapati godi{no 

kako spisanie na Oddelenieto za 

op{testveni nauki. S¢ do 1975 god. 

(VI, 2) izleguva kako zaedni~ki 

organ pod redakcija Dimitar 

Mitrev (urednik), Mihail D. Petru{evski 

i Haralampie Polenakovi}, 

a od 1976 god. (VII, 1), bidej}i 

Oddelenieto za lingvistika i literaturna 

nauka se izdeluva so 

posebno svoe spisanie (pod istiot 

naslov), prodolùva pod redakcija 

na Kiril Miqovski (urednik), 

Evgeni Dimitrov i Quben Lape i 

objavuva samo prilozi od oblasta 

na istorijata, istorijata na umetnosta, 

pravoto, ekonomijata, filozofijata, 

sociologijata, etnografijata 

i kulturata. Bl. R. 

†PRILOZI. CONTRIBUTIONS# 

(MANU, Skopje, I, 1-2, 1976 –) – 

pe~aten organ na Oddelenieto za 

lingvistika i literaturna nauka 

na MANU. Izleguva dvapati godi{no 

pod redakcija na Haralampie 

Polenakovi} (urednik), Mihail 

D. Petru{evski i Aleksandar 

Spasov, koja{to se menuva spored 

izborniot ciklus vo Akademijata. 

Spisanieto objavuva makedonisti~ki 

nau~ni prilozi od oblasta 

na lingvistikata, slavistikata, 

balkanistikata i literaturnata 

istorija i kritika. Bl. R. 

„PRILOZI#, spisanie na Oddelenieto 

za matemati~ko-tehni~ki 

nauki na MANU. Od osnovaweto 

vo 1969 do 1979 g. imalo 

naslov †Prilozi na MANU, Oddelenie 

za prirodno-matemati~ki 

nauki#. N. C. 

PRIRAST I PROIZVOD- 

STVENOST NA STEBLATA I 

NA [UMSKITE NASADI – 

nau~na disciplina {to gi prou- 

~uva zakonomernostite na procesot 

na rasteweto na edno steblo 

ili na celi nasadi i gi utvrduva 

prinosnite sposobnosti/mo`nosti 

na {umite vo pogled na 

drvnata masa vo razli~ni prirodni 

uslovi. Zada~ata na ovaa 

nauka e da gi istraùva kvantitativnite 

odnosi pome|u procesot 

na rasteòt na {umata i vlijanieto 

na faktorite na nadvore{nata 

sredina koi se menuvaat 

vo tekot na ìvotniot vek na 

drvjata i nasadite. Svojstvoto na 

ìvata materija (drvjata), preku 

delbata na kletkite, da go zgolemuva 

svojot volumen pretstavuva 

raste`. Vrednosta za koja se zgolemuva 

dijametarot, viso~inata 

ili volumenot na drvoto ili na 

nasadot za odreden vremenski 

period pretstavuva prirast na 

toj element za toa vreme. Proizvodnost 

na nasadot pretstavuva 

sevkupnoto godi{no ili periodi~no 

proizvodstvo na drvo vo 

naturalni pokazateli (m 3 ili toni). 

Postoi i termin prinos od 

nasadot, koj pretstavuva koli~ina 

na iskoristeno drvo od edinica 

povr{ina, od cel nasad ili od 

cela {uma. [umite na RM imaat 

niska proizvodstvenost kako rezultat 

na pove}e faktori, a pred 

s¢ se dolì na na~inot na odgleduvawe 

i na ureduvawe. Prostorno 

preovladuvaat niskosteblenite 

{umi (71%) so vkupna drvna rezerva 

27.385.300 m 3 ili 42,6 m 3 /ha i 

so tekoven godi{en prirast od 

1,4 m 3 /ha. Visokosteblenite {umi 

i kulturite (29%) se so vkupna 

drvna rezerva 45.797.112 m 3 

ili 200 m 3 /ha i so tekoven godi- 

{en prirast od 3,7 m 3 . Al. And.


Prirodniot rezervat Ezerani 

PRIRODEN REZERVAT – podra~je 

{to se utvrduva so Zakonot 

za priroda (2004) i koe poradi 

zna~ajnite ili karakteristi~nite 

ekosistemi, geolo{kite ili 

fizi~ko-geografskite karakteristiki 

i/ili vidovi, kako i izvorno 

za~uvanata divina, steknuva 

status na prirodno nasledstvo 

vo kategorijata strog priroden 

rezervat za sproveduvawe nau~ni 

istraùvawa ili monitoring na 

za{titata. So strogiot priroden 

rezervat se upravuva so soodveten 

plan za upravuvawe, a pristapot 

na javnosta e ograni~en. Registrirani 

se i evidentirani preku 

14 lokaliteti vo RM so status na 

strog priroden rezervat. Vo klasifikacijata 

na prirodnoto nasledstvo, 

primenuvana do 2004 g. 

(Zakon za prirodni retkosti, 

1973), prostornite/teritorijalnite 

celini bea kategorizirani 

kako prirodni rezervati vo koi 

vlegoa op{tite (nacionalni parkovi, 

strogi prirodni rezervati, 

nau~noistraùva~ki rezervati, 

predeli so posebni prirodni karakteristiki, 

karakteristi~ni 

pejzaì) i posebnite prirodni 

rezervati. S. H. P. 

PRIRODNO-MATEMATI^KI 

FAKULTET – SKOPJE – se sostoi 

od 7 instituti (za matematika, 

fizika, hemija, biologija, geografija, 

informatika i etnologija) 

i Seizmolo{ka opservatorija. 

Toj e formiran kako del na 

Filozofskiot fakultet vo 1946 

g. so pet katedri za osnovnite prirodni 

nauki. Kako oddelen fakultet 

postoi od 1958 g., so isklu- 

~ok na periodot 1977–85, koga egzistiraat 

5 oddelni fakulteti za 

fundamentalnite prirodni nauki. 

Smesten e vo objekti izgradeni 

vo 1951, 1967 i vo 2000 g. Postdiplomski 

studii se organiziraat 

od 1969 g. Do 2006 g. diplomirale 

nad osum iljadi studenti i 

magistrirale 400 postdiplomci. 

Osnovnoto postignuvawe na 

PMF e vo podignuvaweto na op- 

{tata pismenost na naselenieto 

na RM, vo sozdavaweto kadri za 

sledewe na sovremenite postignuvawa 

vo prirodnite nauki i vo 

davaweto pridones vo svetskata 

riznica na znaewata od ovie oblasti. 

Vo u~ebnata 2005/6 g. se zastapeni 

studii vo vkupno 23 nasoki, 

so dopolnitelni 12 podnasoki, 

za koi se nudat okolu 500 semestralni 

kursovi. Za postignatite 

rezultati, PMF e nositel 

na nagradata „11 Oktomvri# za 

1976 i 2006 g. 



634. V. Ur. 

PRIRODONAUÊN MUZEJ NA 

MAKEDONIJA – Skopje – osnovan 

vo oktomvri 1926 g., po inicijativa 

na poznatiot nau~en rabotnik 

na poleto na zoologijata, 

d-r Stanko Karaman. Niz celiot 

period na svoeto osumdesetgodi{no 

postoewe, Muzejot se fokusira{e 

na aktivnostite povrzani 

so nau~no-istraùva~kite 

dejnosti, na kolekcionerskata 

dejnost, na izlo`benata i na izdava~kata 

dejnost, kako i na za{tita 

na prirodnite bogatstva na 

Makedonija. Vo ramkite na Muzejot 

funkcionirat stru~ni i nau~ni 

oddelenija: botani~ko oddelenie, 

oddelenie za bez’rbetnici, 

entomolo{ko, paleontolo{ko i 

oddelenie za ’rbetnici, kako i 

preparatorskoto oddelenie. Aktivnostite 

vo Muzejot se naso~eni 

kon prou~uvawe na florata, 

faunata i geata na Makedonija i 

kon kolekcionerskata dejnost so 

{to se obezbeduvaat potrebni 

materijali za podgotvuvawe na 

postojanite i povremenite iz- 

PRISA\ANEC-TODOROVSKA 

lo`bi. Na prizemjeto na Muzejot 

se uredeni: geolo{ko-paleontolo{kata 

izlo`ba, botani~kata, 

entomolo{kata i izlo`bata na 

bez’rbetnicite. Na katot se nao- 

|aat izlo`bata na ribite na Makedonija, 

na vodozemcite i na 

vleka~ite, pticite na Makedonija 

i na cica~ite. Vo salata za povremeni 

izlo`bi se ureduvaat raznovidni 

tematski izlo`bi. Prirodonau~niot 

muzej ima i izdava~ka 

dejnost, a prvoto sp. „Anales#, 

e izdadeno vo 1939 g., koe so 

po~nuvaweto na Vtorata svetska 

vojna prestanuva da izleguva. Izdava~kata 

dejnost odnovo zapo~nuva 

so sp. „Acta# i „Fragmenta balcanica# 

(1953). Podocna po~na da 

izleguva i sp. „Posebno izdanie# 

i na kraj zapo~na izdavaweto na 

edicijata „Fauna na Makedonija#, 

od koja dosega se izlezeni sedum 

broevi. Muzejot vo svoite depoa 

raspolaga so ogromen broj 

sobrani fosilni, floristi~ki i 

faunisti~ki materijali. R. Gr. 

Zagorka 

Prisa|anec 

-Todorovska 

Prirodno-matemati~kiot fakultet vo Skopje Prirodonau~niot muzej na Makedonija, Skopje 

PRISA\ANEC–TODOROV- 

SKA, Zagorka (Prilep, 14. VIII 

1930) ‡ poet, novinar, prosveten 

rabotnik, detski pisatel. Zavr- 

{ila Filozofski fakultet (romanska 

filologija i jugoslovenska 

knièvnost) vo Skopje. Rabotela 

kako profesor vo sredni 

u~ili{ta i kako novinar vo RTV 

Skopje. Nejzinata poetska re~ se 

odlikuva so neposrednost na lirskata 

intonacija i ~istota na 

griòvno stokmena stamenita 

ekspresija. 

P 

1225

P PRKEV-SERMEN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

BIBL.: Preobrazbi, 1987; [tok~e na 

rok~e, 1990; Protokot na ìvotot, 

1992; Svetot na dlanka, 1992; Ni{an za 

Despina, 2005 i Preobraènija, izbor od 

nejzinata poezija na ruski jazik, Moskva, 

1998. G. T. 

Van~o Prkev 

-Sermen 

PRKEV-SERMEN, Van~o Hristov 

(s. Sermenin, Gevgelisko, 

1921 ‡ nad s. Gradec, Ko~ansko, 

21. V 1943) ‡ nacionalen i komunisti~ki 

deec, naroden heroj. Vo 

[tip zavr{il gimnazija, a potoa 

studiral na Tehni~kiot fakultet 

vo Belgrad (od 1939), kade 

{to stanal ~len na KPJ (1941). 

Naporedno so studiite, za IP 

†Nolit# preveduval ruska literatura. 

Pred fa{isti~kata okupacija 

se vratil vo Makedonija i 

bil eden od organizatorite na 

NOB vo [tipsko. Kako ~len na 

Oblasniot komitet na KPM 

(1943) izvesno vreme prestojuval 

vo Bitola i Bitolsko i bil politi~ki 

komesar na Bitolskoprespanskiot 

NOPO. Potoa pak 

se vratil vo [tip (april 1943) i 

stanal politi~ki komesar na novoformiraniot 

Pla~kovi~ki 

NOPO. Odredot bil opkolen i 

toj zaginal vo borba so bugarskata 

vojska i policija. Proglasen e 

za naroden heroj na Jugoslavija 

(2. VIII 1949). 

IZV.: M(ara) Minaneva, Posledno viduvawe. 

Spomeni za narodniot heroj Van~o 

Prke-Sermen, †Prosvetena èna#, Skopje, 

juli-avgust 1960, 2-3; Firuz Demir, Se- 

}avawe za Van~o Prke i Slav~o Stojmenski, 

†Delo 74#, VIII, 3, [tip, 1981, 3-16; 

Traj~e Grujoski, Spomeni za Van~o Prke- 

Sermen, (avgust 1942 ‡ 1 april 1943), Bitolskite 

narodnoosloboditelni partizanski 

odredi, Bitola, 1982, 316-320; Dim- 

~e Milevski-Dobri, Se}avawe za Sermen, 

na istoto mesto, 321-325. 

LIT.: D-r Mile Todorovski, Skica za biografijata 

na Van~o Prke ‡ Sermen, 

†Istorija#, V, 1, Skopje, 1969, 196-201; Vidoe 

Podgorec, Prke Hristo Van~o-Sermen 

(1921-1943), Narodni heroi od Makedonija, 

Skopje, 1973, 324-329; Blagoja 

Cvetkoski, U~estvoto na Van~o Prke vo 

bitolskite partizanski odredi, Bitola 

i Bitolsko vo NOV 1941 i 1942, kn. vtora, 

Bitola, 1978, 191-212; Kiro Zendelski, 

Van~o Prkev-Sermen, †Delo 74#, XIV, 6, 

[tip, 1987, 489-508; Violeta Karagunova, 

Van~o Prkev-Sermen, [tip, 1989. S. Ml. 

PRLIÊV, Grigor Stavrev (Ohrid, 

18. I 1830 ‡ Ohrid, 6. II 1893) ‡ 

najgolemoto ime na makedonskata 

1226 

Grigor 

Prli~ev 

literatura vo XIX v. Ovoj superioren 

literat spored jazi~nata 

pripadnost e vsu{nost trodomen 

avtor: gr~ki, bugarski i makedonski, 

i gi obedinuva vo sebe specifi~nite 

karakteristi~ni dominanti 

na epohata vo koja ìvee i 

raboti; klasicizmot i romantizmot, 

kako stilski belezi. Toa e 

pisatel komu Makedonija mu e i 

qubov i sudba i bolka i o~aj i neophodnost 

i taga i lulka i grob. 

Toa e pisatel so visoka samosvest 

za svoite kreativni mo`nosti i 

za pozivot na koj mu sluì. Roden 

e kako ~etvrto dete na Marija \okova 

i Stavre Prli~ev, ohridski 

zanaet~ija. U~enik na Dimitrija 

Miladinov, koj vo toa vreme u~itelstvuva 

vo Ohrid. Izvesno vreme 

se vrabotuva kako terzija, a 

podocna stanuva u~itel vo Tirana 

(Albanija). Vo 1849 g. se zapi- 

{uva kako student po medicina 

na Atinskiot univerzitet. Vo tekot 

na 1850/59 g. povtorno se vra- 

}a vo Makedonija i u~itelstvuva 

na pove}e mesta (Dolna Belica, 

Stru{ko, Bitola, Prilep i Ohrid) 

za da si obezbedi uslovi za 

prodolùvawe na studiite. Vo 

1859 g. povtorno doa|a vo Atina, 

kako student na vtora godina po 

medicina. Vo ovoj period ja pi- 

{uva poemata „Ο ΑΡΜΑΤΩΛΟΣ# 

(Serdarot) {to trebalo da se 

predade najdocna do 13. II 1860 na 

poetski konkurs. Vo 1860 ja dobiva 

nagradata na golemiot atinski 

konkurs za najdobra poema na gr~ki 

jazik ‡ pari~en del i lavorov 

venec. Istava godina deloto izleguva 

od pe~at. Vraten vo Ohrid 

vedna{ ja zapo~nuva rabotata vrz 

noviot poetski proekt ‡ poemata 

„Skenderbeg#, daleku popretenciozen 

tvore~ki zafat. Raboti 

kako u~itel vo Ohrid. Se zafa}a 

da go nau~i slovenskoto pismo i 

~etmo vo du}anot na Angele Grup- 

~e, toga{no svoevidno ~itali{te 

vo Ohrid. So Jakim Sapunxiev 

go zapo~nuvaat „narodniot podvig# 

vo Ohrid, t.e. borbata za voveduvawe 

na narodniot jazik vo 

u~ili{tata. So ova Prli~ev ja 

oficijalizira svojata borba protiv 

grcizmot vo Makedonija, osobeno 

protiv fanariotskiot vla- 

dika Meletij, vinovnikot za 

smrtta na Dimitrija Miladinov. 

Izvesno vreme prestojuva vo Carigrad. 

Ima postojani kontakti 

so bugarskite kulturni dejci, a 

po vra}aweto vo Ohrid u{te pointenzivno 

se angaìra za popularizirawe 

na slovenskoto pismo 

vo Makedonija. Vo 1868 g. turskata 

vlast go zatvora i go deportira 

vo debarskata zandana, poradi 

kleveta od strana na gr~kiot 

ohridski vladika. Po zatvorskiot 

period go posetuva manastirot 

„Sv. Jovan Bigorski# i e voshiten 

{to vo nego se sluì na staroslovenski 

jazik. Vo slednata 1869 g. 

vo Ohrid masovno se voveduva narodniot 

jazik vo u~ili{tata. Istava 

godina se èni i ima pet deca. 

Po pokana od Redakcijata na 

carigradskoto „îtaliÈe# se zafa}a 

so prepev na Homerovata 

„Ilijada#. Po~nuva da sorabotuva 

vo bugarskite carigradski vesnici 

i spisanija. Vo Belgrad, a 

potoa vo „îtaliÈe# vo 1872 g. ja 

Grigor Prli~ev: †Serdarot“ i rakopisot na †Gramatikata# 

objavuva pesnata „Vo iljada sedumstotin 

{ezdeset i vtoro leto#, 

podocna preobjavena i vo negovata 

„Avtobiografija#. Vo carigradskiot 

v. „Pravo# vo 1872 g. 

e objavena vest deka Prli~ev podgotvil 

za pe~at kniga pesni za deca 

pod naslov „Vospitanie ili 12 

nravstveni pesni#. So za{tedeni 

pari od svoeto u~itelstvuvawe vo 

Struga, zaminuva vo Bugarija (Sofija), 

kade {to mnozina „rodoqupci# 

go kanele da se zafati so 

kakva i da e literaturna rabota i 

mu vetuvale sekakvi olesnuvawa i 

pomo{ti. Vo 1883‡1890 g. u~itelstvuva 

vo bugarskata ma{ka gimnazija 

vo Solun. Vo ovoj period ja 

pi{uva svojata „Avtobiografija#, 

objavena po negovata smrt vo 

„Sbornik za narodni umotvoreniÔ, 

nauka i kni`nina#. Prli~ev


ìvee i raboti vo pove}e balkanski 

kulturni centri (Ohrid, 

Struga, Bitola, Prilep, Solun, 

Atina, Tirana, Carigrad, Sofija). 

Korektno vladee pove}e balkanski 

i evropski jazici. Se zanesuva 

so slovenofilstvoto i pravi 

obid da sozdade gramatika na slovensko 

esperanto. Sli~ni primeri 

moàt da se sretnat i vo drugite 

slovenski literaturi. Poetskata 

tvorba „Serdarot# (1860) se 

smeta za apsoluten vrv na siot 

vlog {to vo umetnosta na zborot 

ovoj tvorec go dal. Za knièvnata 

nauka ovaa poema treba da se razgleduva 

vo kontekstot na evropskata 

teorija na romantizmot. Za 

nea avtorot vo Atina go dobiva od 

kritikata prozvi{teto „Vtor 

Homer#. Drugi pozabeleìtelni 

negovi tvorbi se „Avtobiografijata# 

(1884) i slovoto-esej „ûvaj 

se sebesi# (1866). Toa se komplementarni 

literaturni dela i ja 

dore~uvaat na direkten na~in osnovnata 

poraka na „Serdarot#. 

BIBL.: „Ο ΑΡΜΑΤΩΛΟΣ#, Atina, 1860; 

Skenderbej, objavena posmrtno; proznata 

tvorba Avtobiografija, Sofija, 1894, 

napi{ana na bugarski jazik; detski pesni 

Vospitanie ili dvanaeset nravstveni 

pesni, napi{ani na negoviot seslovenski 

esperanto i objaveni posmrtno; Esei, zapisi, 

slova, objavuvani glavno na makedonski 

jazik, pome|u 1862 i 1892 godina; 

Prepevi na Homerovite dela „Ilijada# i 

„Odiseja# i na dela od Torkvato Taso i 

Ariosto – za~uvani vo rakopis; Prepiska, 

objavena posmrtno. 

LIT.: Grigor Prli~ev, Avtobiografija, 

Soop{tuva Kiril ]amilov, Sk., 1952; 

Grigor Prli~ev, Avtobiografija; Serdarot. 

Prevod i prepev Todor Dimitrovski 

i Georgi Stalev. Predgovor Dimitar 

Mitrev, Sk., 1953; Grigor Prli~ev, Odbrani 

stranici. Redakcija Todor Dimitrovski, 

Sk., 1959; Grigor Prli~ev, Skenderbeg. 

Prevod Mitre Damjanovski. Prepev 

Georgi Stalev, Sk., 1961; Grigor Prli~ev, 

Serdarot, Sk., 1970; Georgi Stalev, 

Prli~ev vo svoeto vreme i nadvor od 

nego. Grigor Prli~ev, Serdarot. Skenderbeg, 

Sk., 1971; Prilozi na MANU, 

OLLN, IV, 1, Sk., 1973 (broj posveten na G. 

Prli~ev po povod 80-godi{ninata od 

smrtta); Todor Dimitrovski, Prli~ev i 

negovoto delo. Grigor Prli~ev, Odbrani 

tekstovi. Priredil Todor Dimitrovski, 

Sk., 1974; Todor Dimitrovski, Prli- 

~ev i negovoto delo. Grigor Prli~ev, Avtobiografija. 

Priredil Todor Dimitrovski, 

Sk., 1974; Grigor Prli~ev, Skenderbej. 

Od gr~kiot original prepeal Mihail 

D. Petru{evski, Sk., 1974; Besedi za 

Prli~ev, Sk., 1980; Gane Todorovski, Golemiot 

podvig na Grigor Prli~ev „Literaturen 

zbor#, XXVII, 6, Sk., 1980; Todor 

Dimitrovski, Prli~ev i negovoto delo. 

Grigor Prli~ev, Serdarot. Prepev Georgi 

Stalev, Sk., 1983; Grigor Prli~ev, Izbrani 

tvorbi. Priredil Tome Sazdov, 

Sk., 1985; Grigor Prli~ev, Martolozot. 

Prepev Mihail D. Petru{evski. Sk., 

1983; @ivotot i deloto na Grigor S. 

Prli~ev. Simpozium, 10-11. V 1985, Sk., 

1986; Dragi Stefanija, Prli~eviot panslavizam, 

Ohrid, 1988; Stojan Risteski, 

Grigor Prli~ev : novi stranici, Ohrid, 

1989; Radomir Ivanovi}, Grigor Prli~ev 

vo svetlinata na romantizmot, Sk., 

1990; Grigor Prli~ev, Izbor. Priredil 

Tome Sazdov. Prepev Georgi Stalev, Sk., 

1991; Grigor Prli~ev, Serdarot. Kon 

stogodi{ninata od smrtta na Prli~ev 

(1893-1993). Prepev Gane Todorovski, Sk., 

1993; Grigor Prli~ev, Serdarot. Prepev 

Gane Todorovski, Sk., 1993; Grigor Prli- 

~ev, Ohridski xgan. Prevod Jani Filovski. 

„Dalgi#, 1, Ohrid, 1991; Kratka slovenska 

gramatika. Priredile: Naum Celakoski 

i Dimitar Smileski, Bitola, 

1992; Gane Todorovski, Zbor do dva okolu 

pomakedon~uvaweto na detskite pesni 

na Grigor Prli~ev. Grigor Prli~ev, Vospitanie 

ili dvanaeset pesni za deca. Pomakedon~il 

Gane Todorovski, Sk., 1993; 

Naum Celakovski, Nepoznatiot Prli- 

~ev. Grigor Prli~ev, Voda~ me pra}a tatkovinata. 

Izbor, pogovor i komentari 

Naum Celakovski, Sk., 1993; Du{ko Nanevski, 

Talentot na Prli~ev, Ohrid, 

1994; Kratka slavjanska gramatika. Priredile: 

Dimitar Pandev i Dragi Stefanija, 

Ohrid, 1994; Tome Sazdov, Nepoznatiot 

Prli~ev, Sk., 1995; Grigor Prli- 

~ev, Serdarot. Osovremenil Todor Dimitrovski, 

Sk., 1995; Grigor Prli~ev, 

Skenderbej.Bibliofilsko izdanie, Sk., 

1997; RaŸmon Detrez, Krivolici na misÍlta, 

SofiÔ, 2001; Grigor Prli~ev, Avtobiografija, 

Sk., 2001 Anastasija \ur~inova, 

Prli~ev i Ariosto, Sk., 2002; Sergej 

Glavjuk, Beseda za Prli~ev, Ohrid, 

2003; Georgi Stalev, Tvore~kiot lik na 

Grigor Prli~ev, Sk., 2005. G. T. 

Petre 

Prli~ko 

PRLI^KO, Petre (Veles, 13. III 

1907 ‡ Skopje, 16. XI 1995) ‡ teatarski 

i filmski akter, reìser, 

eden od osnova~ite na MNT i 

na Kukleniot teatar vo Skopje. 

Karierata ja zapo~nal kako u~enik 

vo patuva~ki teatar. Prome- 

Petre Prli~ko i Cilka vo scena od filmot „Mis Ston# 

PROBI[TIP 

nil pove}e patuva~ki teatri, a vo 

1931 g. osnoval svoj, †Boem#. Od 

1939 g. e akter vo Narodnoto pozori{te 

vo Skopje i vo Teatarot 

vo vremeto na Vtorata svetska 

vojna (1941-1944), a od 1944 g. dejstvuva 

vo trupata †Ko~o Racin# na 

slobodnata teritorija. Vo negoviot 

bogat opus se istaknuvaat 

komi~nite likovi, no ima zna~ajni 

ostvaruvawa i vo drugi ànrovi. 

Bil direktor na Dramata na 

MNT (1970-1973). 

POZNAÂJNI ULOGI: Jerotie (†Somnitelno 

lice#); Agaton (†Naàlena familija#); 

Arso (†ôrbaxi Teodos#); Mitke 

(†Ko{tana#); Fezliev (†Crnila#); 

Gradona~alnikot (†Revizor#) i dr. Re- 

ìi: †Za rodniot kat#; †Begalka#; †D-r#; 

†Kuzman Kapidan#; †Antica#; †Pe~albari#, 

kako i kuklenite pretstavi †Siljan 

[trkot#; †Cane lamjata# i dr. Nastapil 

vo filmovite: †Frosina#; †Vol~a no}#; 

†Mirno leto#; †Mis Ston#; †Solunski 

atentatori# i dr. R. St. 

PROBI[TIP – grad vo severoisto~niot 

del na RM so 10.806 `. 

(2002 g.). Se nao|a vo zapadnoto 

podno`je na Osogovskite Planini, 

na nadmorska visina od okolu 

560 m. Zafa}a povr{ina od 486 ha. 



na vozduhot od 11,6°C i prose~na 

godi{no koli~estvo na vrneìte 

od 700 mm. P. e mlada rudarsko-industriska 

naselba, formirana 

blagodarenie na bogatite 

rezervi na olovno-cinkovna ruda 

vo okolinata. Izgradbata na naselbata 

zapo~nala vo 1937 g. koga 

ovde bila izgradena elektri~na 

centrala, se po~nalo so flotacija 

na olovno-cinkovata ruda i se 

izgradeni nekolku stanbeni zgradi 

za rudarite. Gradot brzo se razvil 

vo godinite po Osloboduvaweto. 

Vo 1953 g. imal samo 2.397 `. 

Re~isi celokupnoto naselenie se 

Makedonci, a od malcinstvata 

ima samo malku Srbi (83) i Romi 

(35). P. e sedi{te na op{tina {to 

zafa}a povr{ina od 32.557 ha, ima 

P 

1227

P PROVALITE MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Centarot na Probi{tip 

36 naseleni mesta so 16.193 `. Osven 

flotacijata, vo gradot ima i 

fabrika za akumulatori i tekstilna 

fabrika, gimnazija i 

zdravstven dom. Al. St. 

PROVALITE NA MAKEDON- 

SKATA REVOLUCIONERNA 

ORGANIZACIJA (1896‡1903). 

Prvata provala na Tajnata makedonska 


se slu~ila vo Bitola (april 

1896), koga bilo otkrieno prenesuvaweto 

bombi i eksplozivi so 

apseweto na Done Stojanov To- 

{ev. Vini~kata provala (1897) se 

slu~ila koga vlastite otkrile 

oru`je (pu{ki i bombi) i postoewe 

razgraneta mreà na tajnata 

organizacija. Masovni apsewa 

bile izvr{eni vo Vinica so 

okolnite sela, kako i vo: [tip, 

Sveti Nikole, Zletovo, Kratovo, 

Kriva Palanka, Carevo Selo, 

Peh~evo, Radovi{, Kavadarci i 

Skopje. Bile apseni u~iteli, 

sve{tenici, selani, pove}e od 

1000 lica. Valandovskata provala 

(1899) se pro{irila vo Dojranskata, 

vo Enixevardarskata i vo 

Gevgeliskata okolija. Bitolskata 

provala (1900) se slu~ila po 

likvidiraweto na egzarhiski 

sve{tenik {to izvr{il predavstvo. 

So najte{ki posledici bila 

Solunskata provala (januari 

1901) koga bile uapseni ~lenovite 

na CK Pere To{ev, Hristo Tatar~ev, 

Hristo Matov i dr. Bile 

uapseni 188 lica, osudeni 101, od 

koi 9 na smrt. Do 1903 g. imalo i 

drugi provali. 

LIT.: Aleksandar Apostolov, Vini~kata 

afera, Vinica, 1997; Dimitar Dimeski, 

Aferite vo Bitolskiot vilaet 

1895–1903, Skopje, 1993. M. Min. 

PRODUKTIVNOSTA NA KOP- 

NENITE EKOSISTEMI – se izrazuva 

so koli~inata na proizvedenata 

suva organska materija vo tekot 

na edna vegetacija, a se izrazuva 

vo t/ha povr{ina ili vo g/m 2 . Prvi 

istraùvawa vo Makedonija se 

sprovedeni vo Nacionalniot park 

1228 

Nade 

Proeva 

Gali~ica vo ekosistemot 

na ploska~ 

i cer. Ustanoveno 

e deka godi{nata 

~ista 

produkcija iznesuva 

12, 5 t/ha. 

Produkcijata e 

istraùvana i vo 

gorskiot bukov 

ekosistem vo nacionalniot 

park 

Mavrovo. Prose~nata 

~ista 

produkcija iznesuva 

11,99 t/ha suva 

materija. Q. Gr. 

PROEVA, Nade Anastasova (Resen, 

9. IX 1949) – istori~ar, univ. profesor. 

Po zavr{uvaweto na Grupata 

arheologija na Flozofskiot 


{to i magistrirala (1978) i ja 

odbranila doktorskata disertacija 

od istorijata na anti~ka Makedonija 

(1992). Zaradi prodlabo- 

~uvawe na studiite po mitologija, 

epigrafika i numizmatika bila na 

studiski prestoj na 

Sorbona–Pariz I (1979–1981). 

Rabotela kako kustos vo Narodniot 

muzej vo Prilep (1973–1975), a 

potoa (od 1984) predava Istorija 

na anti~kite Makedonci i 

Istorija na stariot vek (staroisto~ni 

narodi, anti~ki Grci i 

Rimjani) vo Institutot za istorija 

na Flozofskiot fakultet vo 

Skopje. U~estvuvala vo iskopuvawata 

na anti~ki i srednovekovni 

lokaliteti (vo Makedonija, 

Srbija, Polska i Grcija), kako i 

vo proekti na Arheolo{kiot 

institut vo Belgrad, na 

Berlinskata akademija na naukite, 

na SANU i na MANU. 

Nastapuvala na me|unarodni 

nau~ni sobiri vo Francija, Kanada, 

Srbija, Bugarija, Hrvatska, 

Slovenija i Holandija, a imala 

studiski prestoi vo Polska (1977), 

vo Francuskata arheolo{ka {kola 

vo Grcija (pove}epati do 1992), vo 

Francuskiot institut vo Istanbul 

(1993), vo Avstriskata akademija 

na naukite (1998) i na univerzitetite 

vo Nansi, Nanter – Pariz 

H i dr. Urednik i podgotvuva~ e na 

ediciite Miscellanea byzantino-macedonica 

i Historia antique macedonica i 

peveduva~ i izdava~ na anti~ki 

avtori. Objavila pogolem broj 

prilozi vo doma{ni i stranski 

spisanija i zbornici. Nositel e na 

ordenot na Vladata na Francija 

Chavalier de palmes academiques (1997). 

BIBL.: Studii za anti~kite Makedonci, 

Skopje, 1997; Istorija na Argeadite, 


PROEVSKI, Boris (s. Jankovec, 

Resensko, 1. II 1879 – Blagoevgrad, 

30. I 1961) – u~itel, revolucioner, 

lekar, sekretar na Resenskiot 

ORK na MRO. Zavr{il egzarhiska 

gimnazija vo Solun, a medicina 

na Novorusiskiot univerzitet 

vo Odesa. U~estvuval vo Ilindenskoto 

vostanie vo ~etata na S. 

Arsov i na S. Ol~ev. Kako lekar 

bil dobrovolec vo Balkanskite i 

vo Prvata svetska vojna. 

LIT.: H. Sil®nov, Osvoboditelnite borbi 

na Makedoni®, I, Sofix, 1983. Al. Tr. 

To{e 

Proeski 

PROESKI, Todor (To{e) (Prilep, 

25. I 1981 – kaj Nova Gradi{ka, 

Hrvatska, 16. X 2007) – vokalen 

interpretator. Makfest ‘97 

i pesnata †Pu{ti me# najavija deka 

na makedonskata scena se pojavi 

vokal so izvonreden potencijal. 

Ve}e vo narednite godini toa 

go potvrdija nastapite na drugite 

makedonski festivali (Skopski 

festival ‘98 – „Ostani do kraj# i 

dr.). Po nastapot na festivalot 

Slavjanski bazar so pesnata „Tajno 

moja#, P. stana poznat i za me- 

|unarodnata javnost, a u~estvoto 

na izborot za Pesna na Evrovizijata 

(2004, Istanbul) be{e definitivna 

potvrda deka toj e peja~ 

od svetski rang. Sorabotuva so 

pove}e makedonski avtori (G. 

Koprov, K. Kostov, K. Gabrovski, 

H. Kotlarovski), a tretiot album 

„Ako me pogledne{ v o~i# go snimi 

vo sorabotka so gr~kiot kompozitor 

Febus (Phoebus), so producentot 

Vlahos (Vlahos) i tekstopisecot 

od Srbija M. Tucakovi}. 

Izdal pove}e albumi vo Makedonija 

i vo stranstvo. Ostvari 

sorabotka so menaxerski i izdava~ki 

ku}i od Anglija. M. Kol.


PROZELITIZAM (preobra}awe) 

– vid duhovna, du{evna ili 

telesna prinuda vrz eden ili pove}e 

lu|e da preminat od edna vo 

druga vera, za dobivawe pove}e 

vernici. Preobra}awe na pravoslavni 

vo Makedonija vo drugovernici 

imalo osobeno so islamiziraweto 

na Makedoncite vo vremeto 

na vladeeweto na Osmanliskata 

dràva i so prozelitskoto 

dejstvuvawe na Rimokatoli~kata 

crkva i protestantskite sekti 

me|u makedonskoto pravoslavno 

naselenie. Rat. Gr. 

Plastenici za proizvodstvo na cve}e 

PROIZVODSTVO NA CVE]E 

VO ZA[TITEN PROSTOR VO 

RM – se odviva vo staklenici i 

pod plastenici. Vo sedumdesettite 

i osumdesettite godini na XX 

v. ima zna~aen razvoj (proizvodstvo 

na karanfil na 27 ha, rozi na 

4 ha, gerberi na 2.5 ha), a ottoga{ 

obemot na proizvodstvoto zna~ajno 

varira. Vo devedesettite godini 

se aktivira plasteni~koto 

proizvodstvo vo Gevgeliskiot, 

Strumi~kiot i Skopskiot region. 

Proizvodstvoto na letniot 

rasad isto taka se organizira pod 

plastenici, i toa vo Strumi~ko i 

vo Skopsko, kako i vo komunalnite 

pretprijatija. Poslednive godini 

postojano se nagolemuva interesot 

na proizvoditelite za 

porast na obemot na proizvodstvoto 

i za zgolemuvawe na asortimanot 

na letniot rasad. S. H. P. 

PROKOPENKO, Vjekoslav (Vinica, 

21. VIII 1950) ‡ novinar. Kako 

stipendist na Radio Skopje od 

Fakultetot za politi~ki nauki 

vo Belgrad dojde vo Radioto 

(1974), kade {to raboti vo Vnatre{nopoliti~kata 

redakcija. 

Angaìran re~isi vo site novinarski 

ànrovi. Na ~elo na Radio 

Skopje kako direktor e izbran 

vo 1986 g., a funkcijata ja vr- 

{i do 1990. Ottoga{ e vo Redakcijata 

{to ja vodi dopisnata mre- 

à na Radioto. J. F. 

PROKOPIEV, Aleksandar (Skopje, 

24. II 1953) ‡ raskaùva~, eseist, 

nau~en rabotnik. Diplomiral 


Belgrad. Raboti vo Institutot za 

makedonska literatura. Golem 

animator na kulturni akcii i 

proekti. Vo negovata proza posebno 

mesto zazemaat slikite od 

Aleksandar 

Prokopiev 

eden „blizok i magi~en prostor, 

dlaboko vsaden vo memorijata na 

avtorot#. 

BIBL.: Mladiot majstor na Igrata, 

1983; ...ili..., 1987; Plovidba na jug, 1988; 

Slovo za zmijata, 1992; Ars amatoria, izbor 

na raskazi na srpski, 1997; Dali Kalimah 

be{e postmodernist, esei, 1994; Postmoderen 

Vavilon, esei, 2000; ôvekot 

so ~etiri ~asovnici, esei, 2003 i dr. 

LIT.: Rade Siljan: Zabraneta odaja, 

2004. P. Gil. 

PROKOPIEV, Svetislav (Kumanovo, 

4. VI 1928 – Skopje, 10. IV 

1986) – proektant. Gimnazija zavr- 

{il vo Skopje (1948), a diplomiral 

na Grade`niot otsek na Tehni~kiot 


(1955). Rabotel vo ROZT „Beton#. 

Inicijator e za formirawe na 

Konstruktivnoto biro vo ROZT 

„Beton# (1959). Bil honoraren 

asistent na Grade`niot fakultet 

vo Skopje (1956–1960), a podocna 

(1973) e izbran za vonreden profesor 

po predmetot aseizmi~ko proektirawe 

na konstruktivnite sistemi 

vo IZIIS Skopje. 

LIT. i IZV.: Prokopiev Svetislav, 

„Bilten# br. 322 na Univerzitetot „Sv. 

Kiril i Metodij#; arhiva na Grade`noto 

pretprijatie „Beton#. R. D. 

Trajko 

Prokopiev 

PROKOPIEV, Trajko (Kumanovo, 

6. XI 1909 ‡ Belgrad, 21. I 1979) 

‡ kompozitor i dirigent. Eden od 

petteminata osnovopolo`nici na 

sovremeniot muzi~ki ìvot vo 

RM, na tvore~ki i na organizacionen 

plan. Muzika u~i na Belgradskata 

muzi~ka {kola, vo klasata 

na M. Miloevi}. Kako student 

u~estvuva vo muzi~kite nastani vo 

Belgrad, stanuva asistent na Miloevi} 

vo Belgradskoto pea~ko 

PROLETNICI 

dru{tvo i ~len na Kolegium muzikum 

na Belgradskiot univerzitet. 

Po diplomiraweto, vo Skopje raboti 

so Pea~koto dru{tvo „Mokrawac#, 

a vo istoimenoto muzi~ko 

u~ili{te kako nastavnik po violina 

(1934). ^len e i na toga{ 

formiraniot Skopski guda~ki 

kvartet. Vo dvegodi{niot prestoj 

vo Leskovac (1935-1937) go vodi 

Dru{tvoto „Branko#. Potoa, povtorno 

e nastavnik vo Skopje i do 

po~etokot na NOB (1941) dirigent 

na Horskoto dru{tvo „Sloga# 

i nastavnik po muzika na Bogoslovijata 

vo Saraevo. 

Po vojnata, P. se zafa}a so mnogustrana 

tvore~ka dejnost. Neposredno 

po Osloboduvaweto go formira 

horot pri Glavniot {tab na 

NOV na Makedonija. Nazna~en e 

za prv direktor na Srednoto muzi~ko 

u~ili{te vo Skopje (dekemvri 

1944). U~esnik e i vo formiraweto 

na site profesionalni tela 

i institucii, dirigent i sovetnik 

na pove}e amaterski horski 

dru{tva, dirigent na Orkestarot 

vo Radio Skopje i na Operskiot 

orkestar, a potoa i na Simfoniskiot 

orkestar na Filharmonijata. 

Vo Praga studira dirigirawe kaj 

P. Djede~ek (1946/47). Od 1958 do 

1964 g. e direktor na Ansamblot za 

narodni igri i pesni „Tanec#. 

Tvore~kiot opus na P. e mo{ne 

bogat i raznoviden. Na preden 

plan doa|aat negovite horski dela, 

vo koi se otkriva kako majstor 

na vokalnata lirika. Centralno 

mesto vo negovoto horsko tvore{tvo 

zazema ciklusot „Kumanovki# 

‡ {est kompozicii {to se vbrojuvaat 

me|u najubavite stranici vo 

horskata muzika na makedonskite 

avtori. Vo zreliot tvore~ki period 

avtorot se zafa}a so nekolku 

krupni vokalno-instrumentalni 

dela: baletot „Labin i Dojrana# i 

operite „Razdelba#, spored dramata 

„Pe~albari# od A. Panov, i 

„Kuzman Kapidan#, spored istoimenoto 

delo od V. Iqoski, inspirirano 

od poemata „Serdarot# od 

Gr. Prli~ev. Dr. O. 

„PROLETERSKO DELO# (Toronto, 

Ontario, Kanada, 1. V 1934 

‡ 1940) ‡ organ na Bugarsko-makedonskata 

trudova emigracija vo 

Kanada. Izleguval dvapati mese~no 

(na 1 i 15). Natamo{noto 

izleguvawe bilo zabraneto od 

vlastite. 



(1885-1992), Skopje, 1993, 96. S. Ml. 

PROLETNICI (Plecoptera) – insekti 

so dva para golemi krilja. 

Imaat izdolèno telo, glava svrtena 

napred, spleskana i {iroka 

so dolgi anteni; usten aparat za 

grickawe i dobro razvieni noze. 

P 

1229

P PROLOG MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Abdomenot im e sostaven od 10 

segmenti, zavr{uva so 2 opa{ni 

izrastoka. Redot proletnici ima 

3.000 vidovi, najmnogu vo umerenite 

predeli. Vo Makedonija naj- 

~esto se sre}avaat okolu potocite 

i gornite tekovi na rekite, na karpi, 

granki ili drvja. Zastapeni se 

so 93 taksoni, od koi 10 se endemi~ni. 

êsti vidovi se: golem proletnik 

(Perla grandis Rambur), nizinskiot 

vid Perla burmeisteriana Clssu, 

i naj{iroko rasprostranetite Perla 

marginata Pz. i 

Isoperla tripartite 

graeca Illies. 

LIT.: Petar Ikonomov, 

Plekopterite 

na Makedonija (Insecta: 

Plecoptera), taksonomija 

i distribucija, 

Acta, Mus. Mac. Sci. 

Golem proletnik 

(Perla grandis Rambur) 

1230 

Nat., 18, Skopje, 1986, 

81-124; Vladimir Krpac, 

Branislava Mihajlova, Bi- 

odiversity of Macedonia from a view point of hitherto 

faunistic investigations. Participation with 

Underproject: Klass Insecta, Macedonian Museum 

of Natural History – Ministry of Science, Final 

Report, Skopje, 1999, 23-30; Grupa avtori, 

Country Stady for biodiversity of the Republic of 

Macedonia (first national report), Ministry of 

environment and physical planning, Skopje, 

2003. V. T. K. – M. Kr. 

PROLOG ZA MART‡AVGUST 

‡ makedonski rakopis od tretata 

~etvrtina na XIV v. Pogolemiot 

del od 1951 g. se ~uva vo Narodnata 

biblioteka na Srbija (Belgrad), 

sign. Rs 94 (I + 113 l.), a pomaliot 

vo Skopskata mitropolija, 

SM-M 1 (99 l.). Vkupno ima 

212 hartieni listovi. Jazi~nite 

osobenosti upatuvaat na zapadnomakedonsko 

poteklo na rakopisot. 

V. D. 

„PROS TI NIKI# („Kon pobedata#) 

(Ta{kent, SSSR, noemvri 

1949 ‡ 1956) ‡ vesnik, organ na 

makedonskata i na gr~kata emigracija 

od Grcija vo Sovetskiot 

Sojuz, na gr~ki jazik i so edna 

stranica na makedonski. Bil 

podgotvuvan od politi~koto rakovodstvo 

na begalcite i rasturan 

vo site centri kade {to bile 

smesteni. S. Ml. 

PROSVETA ‡ zaedni~ko ime za 

institucii, formi, sodrìni i 

aktivnosti, ~ija cel e podigawe 

na obrazovanieto i na op{tokulturnoto 

nivo na vozrasnoto naselenie. 

Prosvetata naj~esto se vrzuva 

za formite na obrazovanieto 

na vozrasnite, kako i za formite 

na kulturno-umetni~kite 

dejnosti, nameneti za {irokite 

narodni sloevi. Vo Makedonija 

osobeno intenzivna aktivnost na 

toj plan se projavuva po Osloboduvaweto, 

dobivaj}i karakter na 

masovno narodno prosvetuvawe. 

Naj~esti formi i institucii na 

narodnoto prosvetuvawe se: anal- 

Zgradata na Gradskata biblioteka vo Bitola 

fabetskite kursevi (v. nepismenost), 

narodnite biblioteki i 

~italni, ve~ernite i nedelnite 

u~ili{ta, domovite na kulturata, 


univerziteti i sl. Narodno 

prosvetuvawe se sproveduvalo i 

preku razni kulturno-prosvetni, 

nau~ni, umetni~ki i sportski 

dru{tva, klubovi i zdruènija. 

Prvi organizirani formi za narodno 

prosvetuvawe vo Makedonija 

se javuvaat vo XIX v., vo vid 

na ~itali{ta i nedelni u~ili{ta 

za opismenuvawe i za zanaet~isko 

obrazovanie. Se smeta deka 

prvoto ~itali{te, vo ~ii ramki 

bila organizirana i nedelna {kola 

za opismenuvawe, bilo otvoreno 

vo Prilep vo {eesettite godini 

na XIX v. U~itelskite zdruènija, 

isto taka, imale zna~ajna 

uloga vo {ireweto na prosvetata. 

Me|u dvete svetski vojni, najaktivni 

prosvetni institucii 

bile narodnite univerziteti. 

Mreàta na narodnite biblioteki 

bila slabo razviena i toa so 

strogo kontroliran knièn 

fond od Ministerstvoto za prosveta. 

Najpoznata i najgolema biblioteka 

bila Univerzitetskata 

biblioteka pri Filozofskiot 

fakultet vo Skopje, osnovana vo 

1922 g. Po Osloboduvaweto na narodnite 

biblioteki im se posvetuva 

posebno vnimanie, taka {to 

nivniot broj od godina vo godina 

postojano se zgolemuval. Vo 1960 

g. rabotele 182 narodni biblioteki, 

od koi 96 imale i svoi ~italni. 

Vo ovoj period na narodnoto 

prosvetuvawe posebno rabotat 

narodnite i rabotni~kite univerziteti 

(v. Obrazovanie na vozrasnite). 


Skopje, 1994; R. Kantarxiev, Istorija 

na obrazovanieto i prosvetata 


„PROSVETEN RABOTNIK# ‡ 

vesnik na prosvetnite rabotnici 

na Makedonija. Prviot broj se 

pojavi na 10 mart 1953 g., kako organ 

na Zdruènieto na prosvetnite 

rabotnici na NRM. Od 1963 

do 1986 g. izdava~ e Republi~kiot 

odbor na Sindikatot na rabotnicite 

od op{testvenite dejnosti. 

Osnovna tendencija na vesnikot e 

da informira i da tematizira aktuelni 

pra{awa od ìvotot i rabotata 

na u~ili{tata, da objavuva 

statii i drugi prilozi od vospitno-obrazovnata 

praktika i didakti~ko-metodi~kataproblematika, 

kako i trudovi od istaknati 

prosvetni i nau~ni rabotnici na 

aktuelni prosvetni i pedago{ki 

pra{awa. Glavni i odgovorni 

urednici: Sarxo Isoski (1953– 

1967), \or|i Kalanoski (1967– 

1973), Mi{o Kitanoski (1973– 

1983), Bojko Kiranxiski (1984– 

1987), Marionka Veleva (od 1988). 

Izleguva edna{ mese~no, vo 

Skopje (osven vo juli i vo avgust), 

vo tira` od 4.000 primeroci. 

K. Kamb. 

„PROSVETNI RADNIK# (Skopje, 

1922 ‡ juni 1924) ‡ organ na 

U~itelskoto akcionersko dru{tvo 

„Zavi~aj#. Go ureduval Svetolik 

R. Milosavlevi}. Izleguval 

~etiri pati godi{no, a bil pe~aten 

vo skopskata Pe~atnica 

„Stara Srbija#. 



(1885-1992) , Skopje, 1993, 96. S. Ml. 

PROSVETNI USTANOVI – v. 

Prosveta 

„PROSVETNO DELO# ‡ spisanie 

za pedago{ki pra{awa. Izleguva 

od 1945 g., vo po~etokot kako 

organ na Ministerstvoto za prosveta, 

vo forma na vesnik, a od 1951 

do 1999 g. ‡ organ na (v.) Pedago{-


koto dru{tvo na Makedonija, 

odnosno na Sojuzot na pedago{kite 

dru{tva na Makedonija, vo 

vid na spisanie. Od januari 2000 g. 

kako izdava~ se javuva Zdruènieto 

na predu~ili{nite, u~ili{nite 

i domskite pedagozi i pretprijatieto 

„Prosvetno delo#. Izleguva 

pet pati godi{no. Go ureduva 

redakcija so glaven i odgovoren 

urednik. Prv glaven i odgovoren 

urednik bil Blaè Koneski 

(1945–1948). Drugi urednici: Risto 

Elimov, Mane Manevski, Teohar 

Karaxa, Risto Kantarxiev, 

Anatoli Damjanovski, Qup~o 

Koprovski i Nikola Petrov (od 

1990). Spisanieto tretira pra{awa 

od oblasta na teorijata i praktikata 

na vospitanieto i obrazovanieto. 

Gi sodrì rubrikite: 

pedagogija, didaktika i metodika, 

istorija na {kolstvoto, predu~ili{no 

vospitanie, obrazovanie 

na vozrasnite, nastavna praktika, 

prikazi, informacii, bibliografija. 

K. Kamb. 

PROSVETNO-PEDAGO[KA 

SLU@BA ‡ institucija so osnovna 

zada~a da gi izvr{uva i da 

gi koordinira aktivnostite povrzani 

so sledeweto i unapreduvaweto 

na vospitno-obrazovnata 

dejnost, kako i nadzorot vrz ostvaruvawata 

na celite i zada~ite 

na vospitanieto i obrazovanieto. 

Prv pat se vostanovuva so Op- 

{tiot zakon za {kolstvo (1958), a 

vo 1960 g. e donesen Zakon za prosvetno-pedago{kata 

slu`ba na 

NRM. So formiraweto na zavodite 

za unapreduvawe i prou~uvawe 

na {kolstvoto, odnosno na obrazovanieto 

i vospitanieto (v. 

Pedago{ki zavod na Makedonija), 

slu`bata, pokraj nadzorot, 

dobiva s¢ ponaglasena pedago{ko-instruktivna, 

odnosno sovetodavna 

uloga. So Zakonot za organi 

na upravata (1990), Pedago{kata 

slu`ba e vo sostav na Ministerstvoto 

za obrazovanie i fizi~ka 

kultura. K. Kamb. 

PROSEK – anti~ko i srednovekovno 

utvrduvawe na vlezot na r. 

Vardar vo Demirkapiskata Kli- 

Prosek (rekonstrukcija) 

sura. Glavnoto utvrduvawe se nao|alo 

na Juru~ki Kamen, na mesnosta 

Markov Grad, na desniot 

breg na êlove~ka Reka. Utvrduvawa 

imalo i na okolnite karpesti 

predeli pokraj r. Vardar i êlove~ka 

Reka. Bil sedi{te na samostojnite 

vladenija na Dobromir 

Hrs (krajot na XII v.) i Strez 

(1207–1214). 

LIT.: T. Tomoski, Srednovekovni gradovi 

vo Makedonija me|u rekite Vardar, 

Bregalnica i Lakavica. Makedonija niz 

vekovite, Skopje, 1999. K. Ax. 

Karta na Nacionalniot park †Mavrovo# 

PROSTORNI PLANOVI NA 

NACIONALNITE PARKOVI 

– dokumenti so koi se ostvaruva 

integralna za{tita na prirodata 

preku za{tita na prirodnoto nasledstvo 

i na biolo{kata i predelskata 

raznovidnost. So prostornite 

planovi se utvrduvaat zonite 

vo nacionalnite parkovi, se 

naso~uva razvojot, osobeno na turizmot, 

na~inot na koristeweto 

na zemji{teto i merkite za za{tita 

na prirodnoto nasledstvo. 

Prostornite planovi na nacionalnite 

parkovi „Pelister#, „Gali~ica# 

i „Mavrovo# se doneseni 

od Sobranieto na RM (1988). So 

Zakonot za prirodata (2004) prostornite 

planovi za nacionalnite 

parkovi se prosledeni so planovi 

za upravuvawe. S. H. P. 

PROSTORNO PLANIRAWE 

VO RM – dejnost (aktivnost) so 

koja se koordiniraat razli~nite 

sektorski politiki i nivnoto 

vlijanie vrz teritorijata. Celite 

na prostornoto planirawe se 

odnesuvaat na zajaknuvaweto na 

integrativnite procesi na sekto- 

PROTI] 

rite vo prostorot i na sozdavaweto 

koherentna strategija za 

obezbeduvawe dolgoro~en, seopfaten 

i uramnoteèn prostoren 

i regionalen razvoj. Vo RM prostornoto 

planirawe e dejnost utvrdena 

so Zakonot za prostorno i 

urbanisti~ko planirawe. Za teritorijata 

na dràvata e podgotven 

prostoren plan (Prostoren 

plan na RM, 1988, 2004), a od 1970 

g. se podgotvuvaat planovi za op- 

{tinite i regionite. 

Prostornoto planirawe pretstavuva 

definirano ureduvawe na 

odnosite pome|u op{testvoto, 

proizvodstvoto i ìvotnata sredina 

za da se postigne organskata 

usoglasenost vo polza na blagosostojbata 

na naselenieto. Prostornoto 

planirawe kako proces 

producira prostoren plan na RM 

kako najvisok, dolgoro~en i integralen 

dokument so trajni 

vrednosti {to pretstavuva strategija 

za odr`liv prostoren razvoj 

na dràvata, regionite, op- 

{tinite. Kako eden od dviè~kite 

op{testveni imperativi, smislata 

na prostornoto planirawe e, 

preku procesot na planirawe, da 

se razre{at protivre~nostite od 

razli~na priroda i so toa prostorot 

da se prilagodi kon socijalnite, 

tehni~kite, ekonomskite i 

kulturnite uslovi. Klu~nite prioriteti 

na Prostorniot plan na 

RM se pove}e i opfa}aat: sproveduvawe 

na sektorski politiki niz 

planerski dokumenti vo funkcija 

na intenziven ekonomski razvoj i 

unapreduvawe na ìvotnata sredina 

po princip na odr`livost; 

artikulacija na razvojnite programi 

na nacionalno i lokalno nivo; 

podgotvuvawe na zakonskata 

regulativa {to se odnesuva za 

prostorot; sproveduvawe na dokumentite 

{to se odnesuvaat za regionalnoto 

planirawe na prostorot 

i regionalniot razvoj. Celite 

na vakviot odnos kon prostornoto 

planirawe ja definiraat osnovnata 

strate{ka opredelba utvrdena 

kako postignuvawe povisok 

stepen na vkupnata funkcionalna 

integriranost na prostorot na dr- 

àvata i obezbeduvawe uslovi za 

pogolema infrastrukturna i ekonomska 

integracija so sosednite i 

so drugite evropski zemji. Edna od 

osnovnite celi e povisokiot stepen 

na integriranost na prostorot, 

namaluvawe na regionalnite 

disproporcii i vnesuvawe kvalitativni 

promeni vo prostornata, 

ekonomskata i socijalnata struktura, 

osobeno vo podra~ja so izrazeni 

disfunkcii na socijalen i 

ekonomski razvoj. S. H. P. i K. Gr. 

PROTI], Aleksandar Jovanov 

(Vlasotinci, Srbija, 24. VI 1878 ‡ 

Bitola, 19. II 1915) ‡ mikrobio- 

P 

1231

P PROTOGEROV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

log. Medicina zavr{il vo Viena 

(1904), a specijaliziral bakteriologija 

vo Vroclav. Vo 1913 g. bil 

postaven za fizikus na Bitolskata 

okolija za da go organizira 

zdravstvoto. Osnoval Serodijagnosti~ki 

zavod i Op{tinska bolnica. 

Rabotel kako voen i civilen 

lekar, dodeka ne se zarazil od 

pegaviot tifus. P. B. 

PROTOGEROV, Aleksandar (Ohrid, 

23. II 1867 – Sofija, 7. VII 

1928) – rakovoditel na VMRO. Se 

{koluval vo Ohrid i vo Sofija, 

kade {to zavr{il voeno u~ili{te 

(1887). U~estvuval kako dobrovolec 

vo Srpsko-bugarskata vojna 

(1885). Bil ~len na VMK, vojvoda 

vo Gornoxumajskoto (1902) i vo 

Ilindenskoto vostanie (1903). 

Bil rezerven ~len na CK na 

VMORO (1911), pretsedatel na 

Izvr{niot komitet na Makedonskite 

dobrotvorni bratstva vo 

Bugarija (1912–1918). Vo Balkanskite 

vojni bil ~len na [tabot 

na Makedonsko-odrinskoto opol- 

~enie, a vo vremeto na bugarskata 

okupacija vo Prvata svetska vojna 

bil zamenik na~alnik na Makedonskata 

voeno-inspekciska oblast, 

proizveden vo general-lajtnant 

na bugarskata armija. Po 

vojnata so T. Aleksandrov i P. 

âulev ja obnovile VMRO. Bil 

potpisnik na Majskiot manifest 

(1924), ~len na CK na VMRO. Vo 

me|usebnite borbi so privrzanicite 

na mihajlovisti~kata VMRO 

e ubien vo Sofija od mihajlovisti~kata 

VMRO. 

LIT.: V. „ProtogerovÍ listÍ#, SofiÔ, 

1930; Zoran Todorovski, VMRO 1924–1934, 

Skopje, 1997; Zaço bÍl ubitÍ AleksndÍrÍ 

ProtogerovÍ, SofiÔ, 1928; Almanah 

na bÍlgarskite nacionalni dvièniÔ 

sled 1878, SofiÔ, 2005. Z. Tod. 

PROTOKOL ZA OPREDELU- 

VAWE NA SRPSKO-TURSKA- 

TA GRANICA (19. VIII 1879) ‡ 

protokol na Me|unarodnata komisija 

sostavena od pretstavnici 

na Germanija, Avstro-Ungarija, 

Francija, Velika Britanija, 

Italija, Rusija, Srbija i Turcija. 

So Protokolot bilo opredeleno 

granicata da minuva: od vrvot 

Crn Vrv (trime|e me|u Srbija, 

1232 

Aleksandar 

Protogerov 

Bugarija i Turcija), pod Ristovac, 

vododelnicata me|u rekite 

Morava i P~iwa. 


multilateralni dogovori, Skopje, 

2000. M. Min. 

PROTUGEROV, Aleko (Strumica, 

15. I 1928) ‡ akter i reìser, 

eden od osnova~ite na Strumi~kiot 

i na [tipskiot teatar. Pove}e 

pati bil i direktor vo ovie 

dve ku}i. Avtor e na monografijata 

†Naroden teatar [tip 1949- 

1994#. 

ULOGI: Edip (†Car Edip#); Astrov (†Vujko 

Vawa#); Hasan-aga (†Hasanaginica#); 

Tartif; Nikoletina Bursa} vo istoimenite 

dela i dr. RE@II: †Begalka#; †Pokojnik#; 

†ôrbaxi Teodos#; †Somnitelno 

lice#; †Robot i agata# i dr. R. St. 

Dim~e 

Protu|er 

Aleko 

Protugerov 

PROTU\ER, Dim~e (Ohrid, 24. X 

1920 – Skopje, 3. IV 1995) ‡ slikar, 

pedagog, kriti~ar, polemi~ar. 

U~esnik vo NOB. Diplomiral na 

Akademijata vo Sofija (1946). Bil 

~len na grupite Denes i Mugri. Se 

zanimaval so crte`, grafika, tapiserija, 

ilustracija, vnatre{no 

ureduvawe. Negovoto slikarstvo 

se dviì vo ramkite na apstrakcijata, 

intimizmot i poetskiot realizam. 

Toj e osobeno zna~aen so polemi~kite 

tekstovi (1953–1954) vo 

koi se zastapuval za slobodata na 

izrazot. L. N. 

PROFESIONALNO OBRAZO- 

VANIE – v. Stru~no obrazovanie. 

PROHOR (HV v.) – ohridski arhiepiskop 

(1523–1550) od makedonsko 

slovensko poteklo. Prvpat 

se spomnuva vo 1528/1529 g. 

Poznati se negovite sudiri so 

smederevskiot mitropolit Pavle. 

Sudirite gi re{il vo polza 


duri vo 1541 g. Ja forsiral slovenskata 

knièvnost, oficijalnite 

akti gi potpi{uval na crkovnoslovenski 

jazik, so {to $ 

dal na Arhiepiskopijata slovenski 

beleg. 


arhiepiskopi®-patriar{i®, Sofix, 



(patrijar{ija), „Godi{en zbornik na 



PRO^KA (Pro{ten, Veliki 

pokladi) ‡ eden od najgolemite 

hristijanski pravoslavni praznici, 

vedna{ po Boìk i Veligden. 

Sekoga{ e sedum nedeli pred 

Veligden i so nea zapo~nuvaat 

dolgite Veligdenski ili Veliki 

posti, period ispolnet so mnogu 

obi~ai i veruvawa, so mnogu odre~uvawa 

i nadeì za do~ek na 

Hristovo voskresenie ‡ Veligden, 

za pri~esna i identifikacija 

so Spasitelot Isus Hristos. 

Toga{ se vr{i pro{tavaweto, 

poradi {to i praznikot go dobil 

imeto. Se vr{i amkaweto so vareni 

jajca, se palat obredni ognovi, 

se podgotvuva bogata trpeza, 

se gata za ìvot i sre}a, se izveduvaat 

obi~aite za o~istuvawe od 

bolvi, vo{ki i drugi {tetnici. 

Pro{tavaweto sekako ima hristijanska 

osnova, dodeka drugite 

obi~ai se povrzani so prethristijanskite 

proletni praznuvawa. 

LIT.: Milan Risteski, Makedonski obredi 

i obredni pesni, Skopje, 1985; Jozef 

Obremski, Folklorni i etnografski materijali 

od Pore~e, kn. prva, redakcija 

Tanas Vraìnovski, Skopje, 2001; Zorka 

Delinikolova, Obi~ai svrzani so poedini 

praznici i nedelni dni vo Radovi{, 

„Glasnik na Etnolo{ki muzej#, 1, Skopje, 

1960. M. Kit. 

Toma 

Pro{ev 

PRO[EV, Toma (Skopje, 10. XI 

1931 ‡ ostrov Zlarin, Hrvatska, 

12. IX 1996) ‡ kompozitor. Eden od 

najistaknatite avtori vo makedonskata 

sovremena muzika. Studira 

vo Zagreb i vo Qubqana (L. 

M. [kerjanc), kade {to gi zavr- 

{uva i postdiplomskite studii po 

kompozicija. Se usovr{uva kaj N.


Bulanè vo Pariz. Raboti kako 

profesor vo Zagreb (1959-1967), a 

potoa predava na Fakultetot za 

muzi~ka umetnost vo Skopje (1967- 

1991). Vo Skopje go formira Ansamblot 

za sovremena muzika 

„Sveta Sofija# (1968), so koj do- 

ìvuva golemi uspesi vo Makedonija 

i nadvor od nea, izveduvaj}i 

sovremeni dela na kompozitori od 

celiot nekoga{en jugoslovenski 

prostor. Pi{uvaj}i lesno i poletno, 

toj sozdava originalen muzi~ki 

govor, kako sinteza na raznorodni 

kompoziciski tehniki od 

vtorata polovina na XX v. Makedonskata 

muzika ja zbogatuva so 

brojni dela od kamerniot, simfoniskiot, 

koncertantniot i posebno 

oratoriumskiot i muzi~koscenskiot 

ànr. Vo negoviot opus 

se izdvojuvaat tri tvore~ki fazi. 

Vo prvata faza pokaùva afinitet 

kon aktuelnostite na vremeto, 

vnesuvaj}i izvesna doza na romanti~arski 

senzibilitet, {to }e go 

zadrì i podocna. Vo vtorata faza, 

od po~etokot na {eesettite godini 

na XX v., P. trgnuva vo avantura 

kon neistraènite prostori 

na zvukot, iskoristuvaj}i pove}e 

kompoziciono-tehni~ki i stilski 

nasoki na sovremenata muzika na 

vremeto. Tretata tvore~ka faza 

se odviva od po~etokot na sedumdesettite 

godini do krajot na negoviot 

ìvot i tvore{tvo. Vo 

svoite najzreli ostvaruvawa koristi 

pro~istena i nenametliva 

tehnika, stremej}i se kon {to poednostaven 

i smiren muzi~ki govor, 

kako rezultat na definitivnoto 

oformuvawe na sopstvenata 

umetni~ka fizionomija. B. Ort. 

PSALTIR NA DIMITAR (OL- 

TARNIK) – glagoli~ki psaltir, 

XII v. (Tarnanidis) ili XI v. (Vel- 

~eva), 145 l. Otkrien vo 1975 g. vo 

man. „Sv. Katarina# na Sinaj, kade 

{to se ~uva pod sign. Slav. MS 

3/N. Atributot Oltarnik go rekonstruira 

Tarnanidis od po~etnoto 

OL.... vo zapisot na pisecot, 

no postoi i argumentirano mislewe 

deka toj treba da glasi 

Olimpski (Tkadl~ík, „Slavia# 58, 

1989, 165-180). Tekstot i jazikot 

se arhai~ni, pravopisot ednoerov 

(so golemiot er), ~etirijusov. 

Vo kodeksot postojat interesni 

zapisi: abecedarij, apokrifni 

molitvi i najstar slovenski lekarstvenik 

napi{an so glagolica 

na tri dodadeni listovi. Zasega 

rakopisot e poznat samo po podatocite 

i snimkata vo opisot na 

Tarnanidis. 

LIT.: I. Tarnanidis, The Slavonic Manuscripts 

discovered in 1975 at St Catherine’s Monastery 

on Mount Sinai, Thessaloniki, 1988, 91–100 

(opis), 192 (snimka). Za datiraweto v. B. 

Vel~eva, „Palaeobulgarica#, 12, 1988, 3, 

126–129. Zd. R. 

PSELAFIDI (Pselaphidae) – 

sitni tvrdokrilni insekti. Teloto 

im e so dolìna 0,9-3,5 mm, so 

kratki krilja; 

ìveat pod {umska 

steqa, vo movovi 

i pod zemja 

vo zaednica so 

mravki. Vo Makedonija 

se registriranipo- 

Pselafid (Euplectus) 

ve}e vidovi od 

rodovite Euplec- 

tus i Plectophleus, od koi 7 se endemi~ni. 

LIT.: Zora Karaman, Revizion des Tribus 

Tychini (Col. Psel.) mit besonderer berücksichtigung 

der Balkanischen arten, Acta, Mus. Mac. 

Sci. Nat., Skopje, 1955, III 4(26): 105-144; Zora 

Karaman, Über einige neue und interessante 

Pselaphiden vertreter der Balkanhalblinsel, 

Fragmenta balcanica, Mus. Mac. Sci. Nat., Skopje, 

1969, VII 3(161): 9-20; Grupa avtori, Country 

Stady for biodiversity of the Republic of 


environment and physical planning, Skopje 

2003. V. T. K. – M. Kr. 

Zbornik 

na Institutot 

za psihologija 

pri Filozofskiot 

fakultet 

vo Skopje 

PSIHOLOGIJATA VO MAKE- 

DONIJA ‡ nauka {to go izu~uva 

odnesuvaweto i mentalnite sodr- 

ìni na li~nosta. Vo Makedonija 

nau~noto izu~uvawe na psihologijata, 

so retki isklu~oci, zapo~nuva 

so osnovaweto na Institutot 

za psihologija na Filozofskiot 


koj so tekot na vremeto se razvi 

vo respektabilen centar za vr{ewe 

nau~ni istraùvawa vo pove- 

}e psiholo{ki disciplini. Prv 

negov rakovoditel be{e prof. dr 

Risto \or|evski (v.), a negov 

zamenik be{e doc. d-r Naum Todoroski. 

Za razvojot na psihologijata 

vo Makedonija se zaslu`ni i 

opredelen broj nastavnici od 

drugi univerzitetski centri od 

toga{nata SFRJ: d-r Predrag 

Ogwenovi} (v.), d-r Aleksandar 

Bukvi} (v.), d-r Josip Berger (v.) 

od Filozofskiot fakultet vo 

Belgrad, d-r Ante Fulgozi od 

Filozofskiot fakultet vo Zagreb, 

d-r Miklo{ Biro od Filozofskiot 

fakultet vo Novi Sad 

i d-r Vladimir Ne{i} od Filozofskiot 

fakultet vo Ni{. Na 

Institutot za psihologija, osven 

dodiplomski studii, se organiziraat 

i postdiplomski i doktor- 

PTICI 

ski studii. Postdiplomskite studii 

se sostojat od specijalisti~ki 

studii po U~ili{na psihologija 

(vovedeni vo u~ebnata 2005/06) 

i od magisterski studii so {est 

nasoki (Op{ta psihologija, Razvojna 

psihologija, Psihologija 

na li~nosta, Socijalna psihologija, 

Pedago{ka psihologija i 

Psihologija na trudot), koi 

postojat od u~ebnata 1980/81 g. 

Pokraj nastavnata dejnost, na Institutot 

se odvivaat i niza drugi 

aktivnosti (istraùva~ki, aplikativni 

i nekoi formi na neposredno 

davawe psihosocijalna pomo{ 

i poddr{ka), koi se realiziraat 

preku: Laboratorijata za 

mir i interkulturno vospitanie 

(osnovana na po~etokot od 

1990-tite godini, a koja prerasna 

vo Balkanski centar za prou~uvawe 

na mirot (1993)), Psiholo{ko 

sovetuvali{te za lica 

{to imaat potreba od psiholo{ka 

pomo{, Centar za psihosocijalna 

i krizna akcija (od 1999) namenet 

za unapreduvawe na zdravjeto 

na mladite i za intervenirawe 

vo krizni situacii i Centar 

za izrabotka i primena na testovi 

‡ Psihometrika. Nositeli 

na ovie mnogubrojni i raznovidni 

aktivnosti se porane{nite i 

sega{nite ~lenovi na (v.) Institutot 

za psihologija. 

LIT.: 30 godini Institut za psihologija, 

Zbor. na trudovi, Skopje, 2004. V. Arn. 

PSOMOR (LU[TRIKA) (Periploca 

graeca L., fam. Asclepiadaceae) – 

listopadna lijana (polzavec) so 

areal vo Ju`na Evropa i vo Zapadna 

Azija. Listovite 

se sprotivno 

postaveni, 

izdolèno elipsovidni,sjajnozeleni, 

so cel 

rab. Cvetovite 

se zelenikavi do 

Polzavecot psomor 

(Periploca graeca) 

P 

violetovi, vo 

socvetija, a plodot 

e dolga ~u{- 

ka. Stasuva vo krajre~ni, vla`ni 

tereni, a moè da ispolzi po drvjata 

i do 15 m. Al. And. 

PTICI (Aves) – klasa od pottipot 

’rbetni ìvotni (Vertebrata), 

kaj koi prednite ekstremiteti se 

pretvoreni vo krilja, a zadnite 

sluàt za dvièwe na kopno ili 

za plivawe vo voda. Od site drugi 

’rbetnici se razlikuvaat i po toa 

{to teloto im e pokrieno so perduvi. 

Spored svojata anatomska 

gradba tie se mnogu bliski so 

vleka~ite (Reptilia), od koi vodat 

poteklo. Poradi prisposobuvaweto 

za letawe, kaj pticite koskite 

se pnevmatizirani, so {to e 

zgolemena nivnata cvrstina, a vo 

isto vreme e namalena specifi~- 

1233

P PTI^KI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nata teìna na teloto. Predniot 

del od ~erepot i vilicata se izdolèni 

vo klun, vo koj nema zabi. 

Belite drobovi se povrzani 

so sistem od vozdu{ni torbi, so 

{to di{eweto e intenzivirano. 

Pticite imaat najvisoka telesna 

temperatura od site toplokrvni 

ìvotni, {to im ovozmoùva uspe{no 

da gi izdràt poniskite 

temperaturi na vozduhot i studenite 

vozdu{ni strui. Se razmno- 

ùvaat so jajca, vrz koi leàt do 

ispiluvaweto i gi hranat svoite 

Grablivi ptici: 

1. Jastreb; 2. Bel orel; 3. Kratkoopa{en orel; 

4. Avstraliski orel; 5. Kralski orel; 6. Sokol; 

7. ]ubest orel 

mladi. Nekoi vidovi gi nesat jajcata 

direktno vrz podlogata 

(do`dosvirci i galebi), a drugi 

gi nesat vo ume{no napraveni 

gnezda. Golem broj od pticite naesen 

gi napu{taat na{ite krai{ta 

za da ja minat zimata na jug, 

drugi se zadrùvaat kaj nas preku 

celata godina, no ima i takvi 

{to prezimuvaat kaj nas ili se javuvaat 

samo vo periodot na migracija, 

kako preletni vidovi. 

Klasata ptici opfa}a okolu 9000 

recentni vidovi, rasprostraneti 

po celata Zemjina topka, pri {to 

najgolem broj vidovi se registrirani 

vo tropskite predeli. Vo 

Evropa se registrirani 19 redovi 

so vkupno 514 vidovi, a vo Makedonija 

se poznati 17 redovi so 

vkupno 319 vidovi. 


trends and conservation status, „Bird Life International 



Western Palaearctic, Glasgow, 1982; S. D. Matvejev 

– V. F. Vasic, Catalogus faunae Jugoslaviae, 

IV/3, Aves, Acad. Scient. Et Art. Slovenica, 

Ljubljana, 1973; S. Petkovski, Faunal diversity, 

vo: Country Study for Biodiversity of the Republic 

of Macedonia (First National Report). Ministry 

of Environment and Phisical Planning, Skopje, 

2003. Sv. P. – V. Sid. 

1234 

PTI^KI, INDISKI (Zygaenidae) 

– no}ni {areni peperugi. 

Lesno se zabeleùvaat po svojata 

kontrasna 

oboenost (crveno 

i crno). 

Boite se predupreduva~ki 

za predatorite 

(pticite), 

koi gi odbeg- 

Indiska pti~ka 

(Zygaena filipendulae) 

nuvaatporadi nivniot 

neprijaten 

vkus. Aktivni se preku den. Vo 

Makedonija se sre}avaat 29 taksoni, 

od koi 9 se endemi~ni. Najpoznati 

se vidovite: Zygaena purpuralis 

Brün i Zygaena filipendulae L. 

LIT.: Franz Daniel, Die Lepidopteren fauna Jugoslawisch 

Mazedoniens. II Bombices et Sphinges, 

Posebno izdanie. Mus. Mac. Sci. Nat., 

Skopje, 1964; Jon~e [apkarev, Zoologija 

na bez’rbetnite ìvotni, Skopje, 1991; 

C. M. Naumann, G. M. Tarmann, W. G. Tremewan, 

The Westeren Palearctic Zygaenidae (Lepidoptera), 

Stenstrup, 1999. V. T. K. – M. Kr. 

PTOLEMAJ Keraun (Molwa) 

(281–280/79 g. st. e.) – makedonski 

kral, postariot sin na Ptolemaj I 

Lag i Evridika, }erka na Antipatar. 

U~estvuval vo bitkite me|u 

epigonite za prevlast vo Makedonija, 

Trakija i Mala Azija. Kaj 

Dardanelite go napadnal Selevk, 

vladetelot na aziskite posedi, 

koj se proglasil za kral pred toj 

da pristigne vo Makedonija. Na 

po~. na 280 g. st. e. vojskata go 

proglasila za kral na Makedonija. 

Kon krajot na 280 ili po~. na 

279 g. st. e. zaginal vo bitkata so 

Keltite. 

Lit.: F. Papazoglu, Istorija na helenisti~kiot 

period, Skopje, 1995. A. [uk. 

PTOLEMAIDI (323 g. pr.n.e. – 

30 g. pr.n.e.) – makedonska dinastija, 

vladeele so Egipet. Osnova~ 

na dinastijata bil prviot vladetel 

Ptolemaj, sin na Lag, roden 

vo Eordaja, vospituvan na makedonskiot 

dvorec, eden od hetajrite 

i blizok sorabotnik na Aleksandar 

III Makedonski. Se istaknal 

kako vojskovodec vo pove}e 

bitki na Istokot. Pohodot na 

Aleksandar Makedonski go opi- 

{uva vo svoeto delo, za~uvano 

preku Arijanovata „Anabasa#. Po 

smrtta na Aleksandar, Ptolemaj 

stanal upravnik na Egipet 

(323–283), a po prviot sudir me|u 

dijadosite dobil neograni~ena 

vlast vo Egipet. Za kral na Egipet 

se proglasil vo 305/6 g. st. e. 

Se smeta za osnova~ na Muzejot i 

Bibliotekata vo Aleksandrija – 

kulturen centar vo t. n. helenisti~ka 

epoha. Go nasledil negoviot 

sin Ptolemaj II Filadelf 

(283–246). Vo negovoto vladeewe 

Egipet prerasnuva vo najmo}na 

voena i ekonomska sila na Isto~niot 

Mediteran. Drugi pozna~aj- 

ni vladeteli bile: Ptolemaj III 

(246–221), Ptolemaj IV Filopator 

(221–205), Ptolemaj V Epifan 

(204–180). Poslednata od dinastijata 

Ptolemeidi bila Kleopatra 

VII (51/2–30). Nejziniot ìvot 

i vladeewe bile povrzani so 

Rimskata Republika. So Gaj Julij 

Cezar ima dete, a so konzulot 

Marko Antonij se borela protiv 

Oktavijan Avgust. Poslednata 

bitka vo koja bile porazeni vojskite 

na Kleopatra i Antonija 

bila kaj Akcij (31 g. st. e.), po {to 

kralicata se samoubila. Po nejzinata 

smrt Egipet potpadnal 

pod rimska vlast, pretvoren vo 

rimska provincija. 

LIT.: Arijan, Aleksandrovata anabasa. 

Prev. M. Buzalkova, Skopje, 2000; F. Papazoglu, 

Istorija na helenisti~kiot period, 

Skopje, 1995. R. Iljovski, Koj i koga vladee so 

Makedonija, Skopje, 2003. A. [uk. 

\or|ija M. Pulevski 

PULEVSKI, \or|ija M. (Gali~nik, 

1822/23 – Sofija, 13. II 1893) – 

pe~albar-yidar, komita, dobrovolec 

vo Srpsko-turskata i vojvoda 

vo Rusko-turskata vojna, vostanik 

i vojvoda vo Kresnenskoto makedonsko 

vostanie, no ambiciozen 

avtodidakt – u~ebnikar, leksikograf, 

gramati~ar, istori~ar, 

poet i sobira~ i objavuva~ na narodnoto 

tvore{tvo i prerodbenski 

ideolog na makedonskoto nacionalno 

budewe i revolucionerno 

osloboditelno dvièwe. 

Vo komitskoto dvièwe vo Makedonija 

navleguva po 1847 g., a po 

pe~albata vo Romanija, doa|a vo 

Belgrad i kako „prv narednik na 

pontonerska ~eta#, zaedno so ~etata 

na Iqo Male{evski, zema 

u~estvo vo borbite so turskiot 

garnizon (1862–1863). Sobira 

leksi~ki i drugi materijali po 

Severozapadna Makedonija i go 

objavuva vo Belgrad prviot [makedonsko-]srpsko-albansko-tursko-gr~ki 

re~nik (1873), a po dve 

godini i vtoriot re~nik od tri


\eor|ija Pulevski: rakopisot na 

Slavjansko-ma}edonska op{ta istorija (1892) 

jazika (slovenomakedonsko-albansko-turski), 

kade {to prvpat 

ja izloùva makedonskata nacionalna 

ideologija, deklariraj}i 

deka „i Makedoncive se narod i 

mestoto nivno e Makedonija#, deka 

„Na{eto ote~estvo se velit 

Makedonija i mie se imenuvame 

s.[lavjano-]Makedonci# i deka 

„makedonskiot jazik e najsroden 

so crkovnoslavjanskite knigi i 

toj je staroslavjanski#. Vo toa 

vreme ja predlaga za objavuvawe 

(1875) i prvata verzija na gramatikata 

(„Re~nica#). 

Po u~estvoto vo Srpsko-turskata 

(1876) i vo Rusko-turskata vojna 

(1877–1878), so svojata ~eta kako 

avangarda na ruskite vojski stignuva 

do Pijane~ko vo Isto~na 

Makedonija. Za u~estvoto i hrabrosta 

dobiva orden „Sv. \or|i# i 

svetlobronzov medal, kako i sabja 

od ruskiot imperator i e nazna~en 

za upravnik na Trojan i potoa 

na oslobodeniot ]ustendil. 

Po Berlinskiot kongres (1878), 

koga samo Makedonija $ e vratena 

na Turcija i be{e predizvikano 


(1878–1879), toj se vklu~uva 

kako vojvoda i ~len na Voeniot 

sovet i ostanuva posleden na borbenite 

pozicii (25. V 1879). 

Nezadovolen od rezultatite na 

osloboditelnoto dvièwe, se 

\. M. Puleski: 

Slognica 

re~ovska 

(1880) 

stacionira vo Sofija (so soprugata 

i dvete deca, kako i so decata 

od ubienata sestra), i se oddava 

na sobira~ka i tvore~ka dejnost. 

Separatno ja objavuva prvata 

revolucionerna poema na makedonski 

jazik Samovila Makedonska 

(1878) i prvata dvodelna 

stihozbirka na makedonski (so 

svoi i narodni pesni) „Makedonska 

pesnarka# (1879). Po edna godina 

e nape~aten i prviot del od 

u~ebnikot „Slognica re~ovska# 

(1880) {to pretstavuva prva pe- 

~atena gramatika na makedonskiot 

jazik. Dolgo raboti vrz podgotovkata 

na rakopisot „Jazi~nica#, 

a ja zavr{uva i obemnata 

„Slavjansko-ma}edonska op{ta 

istorija# (1892) {to pretstavuva 

prva istorija na makedonskiot 

narod od Makedonec i najobemno 

delo na makedonski jazik do Osloboduvaweto. 

Privrzanik na 

ideologijata deka i anti~kite 

Makedonci bile Sloveni, osobeno 

vnimanie posvetuva na istorijata 

na makedonskata dinastija i 

posebno na Filip II i na Aleksandar 

III, sozdavaj}i ja i prvata 

makedonska verzija na „Aleksandridata#. 

Ne se pronajdeni negovite 

najaveni rakopisi: Rodoslovnica, 

Re~nica, Narodna pesnoslovnica, 

Smislenica i Obi- 

~ai i pesni jugoslovenski. 

Kako prethodnik i sovremenik na 

„lozarite#, ja organizira prvata 

poznata knièvna asocijacija 

Slovenskomakedonskata knièvna 

druìna (Sofija, 1888) {to 

imala cel „da ja prerodi narodnata 

makedonska literatura#. 

So svoeto u~ebnikarsko, leksikografsko, 

filolo{ko, literaturno 

i istoriografsko nacionalno 

delo i so u~estvoto vo vojnite 

i vo vostani~ko-revolucionernoto 

dvièwe P. stana me|nik 

me|u dve epohi od makedonskata 

istorija: gi nabeleà nacionalnite 

zada~i vrz osnova na 

kulturno-istoriskoto nasledstvo, 

gi istakna potrebite na svojata 

sovremenost i o~ekuvawata za 

idninata na Makedonija. 

BIBL.: Re~nikÍ otÍ ~etiri jezika. I. 

Srpsko-Albanski. II. Arbanski-Arnautski. 

III. Turski. IV. Gr~ki. Skrojena i napisana 

otÍ –orÑa M. Pul‹vski, arhitekta u 

Gali~nikÍ Okruìje dibransko 1872. godine. 

I-va ~astÏ. Beograd, {tampariÔ N. 

Stefanovi¢a i Druìne. 1873, s. 98 + I–X; 

Re~nik od tri jezika s.makedonski arbanski 

i turski. Kwiga II. Napisao –orÑe M. 

Puqevski... Mijak gaqi~ki. U Beograd u 

Dràvnoj {tampariji 1875, s. 162 + I–[X]; 

Samovila Makedonska. OtÍ GÝ. M. P. Narodna 

pe~atnica na B. Pro{ekÍ vÍ SofiÔ, 

s.a., s. 4; Makådonska påsnarka otÍ GeorgÏa 

PulÏåvski, B. V. M. Sofâ. 1879, s. 

16; Makedonska pesnarka. OtÍ GÏorgÏa 

PulÏevski, B. V. B. I. M., II, SofiÔ, 1879, 

s. 16; SlavÔnsko-naselÏenski-makedonska 

slognica re~ovska za ispravuvanÏe pravoslovki-Ôzi~esko 

pisanie. III-ta kniga. NapisalÝ 

Ó GÝ. M. PulÝevski. Osnovana na 

„PULS“ 

III-to odelÝenie u~ilÝi{tko, a nape~atana 

potÍ nastoÔtelÝstvomÍ G. Ugrina XikovÍ 

tÍrg. GalÝi~ki otÍ AlbaniÔ, 1880 godina 

vÍ g. SofiÔ. PÍrvi delÍ. SofiÔ, s. 36; 

œzi~nica sodràÓÈa starobÍlgarski 

(makedonski) Ôzik, suredena em ispravena 

za da se u~at bugarski i makedonski sinove 

i kÝerki. Napisata ot Georgija M. Pul- 

Ïevski – prepis od „is~eznat# rakopis 

(Centralen dÍràven arhiv, SofiÔ, f. 

771. op. 1, arh. ed. 330); Slavjansko-ma}edonska 

op{ta istorija. Podgotovka: Bla- 

è Ristovski – Biljana Ristovska-Josifovska, 

MANU, Skopje, 2003, s. I–XL + 

1060 [+ faksimili 1–9]; Makedonska Aleksandrida. 

Izvadok od †Slavjansko-ma}edonskata 

op{ta istorija# od \or|ija M. 

Pulevski. Podgotovka i transliteracija 

Blaè Ristovski i Biljana Ristovska-Josifovska, 

INI, Skopje, 2005, s. 241. 

LIT.: Blaè Koneski, Makedonskite 

u~ebnici od 19 vek – Eden prilog kon istorijata 

na makedonskata prerodba, 

Skopje, 1949, 87–96; D-r Blaè Ristovski, 


literaturna i nacionalna istorija, I, 

Skopje, 1989, 235–327. B. R-J.–Bl. R. 

Tode i Bulka Pulijanovi, freska vo crkvata †Sv. Spas“ 

vo Leskoec, Ohridsko (1426 ) 

PULIJAN, Tode – eden od poistaknatite 

me|u pove}eto „mali i 

golemi# ktitori na crkvata „Sv. 

Spas# vo s. Leskoec (Ohridsko). 

Negoviot portret i portretot na 

negovata sopruga Vulka se naslikani 

vo 1461/62 g. na ju`niot yid 

na crkvata. Ktitorot Tode e 

pretstaven kako molitveno se obra}a 

kon sv. Nikola i kon sv. 

Kliment Ohridski, a negovata 

sopruga e pretstavena so race 

prekrsteni na gradite, kako znak 

deka vo toj period ve}e bila po- 

~inata. 

LIT.: G. Suboti¢, Dva spomenika zidnog 

slikarstva XV veka. Ktitori i vreme 

nastanka, Zbornik Svetozara Radoj~i¢a, 

Beograd, 1969; Z. Rasolkoska-Nikolovska, 

Ktitorskiot portret vo yidnoto slikarstvo 

vo Makedonija, Civilizacii na 

po~vata na Makedonija, 2, MANU, Skopje, 

1995. Z. R.-N. 

„PULS# ‡ nedelnik so gra|anska 

orientacija koncipiran kako 

kombinacija na politi~ki sedmi~nik 

so lajf sodr- 

ìni. Prviot broj, 

izdava~ NIP „Nova 

Makedonija#, izlegol 

na 21. I 1991 g. 

Prv glaven i odgovoren 

urednik Slobodan 

Petrovi}, posleden 

Mir~e Tomov- 

Nedelnikot „Puls# 

P 

1235

P PUQOPULOS MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ski. Prestana da izleguva vo maj 

2003 g. iznudeno so likvidacijata 

na NIP „Nova Makedonija# a.d. 

Obidot da se pe~ati kako dvonedelnik, 

po otkupeniot brend, bil 

neuspe{en. B. P. \. 

PUQOPULOS, Pantelis (Tivaiko, 

Tesalija, 1900 – Neksero, 1943) 

– sekretar na CK na KPG 

(1924–1926). Vo odnos na makedonskoto 

nacionalno pra{awe ja 

sproveduval politikata na Kominternata 

za „Obedineta i nezavisna 

Makedonija# (1924–1935). Vo 1940 g. 

vo logorot vo Akronavplija napi- 

{al gramatika na makedonskiot jazik 

i oddelna statija „Za makedonskoto 

pra{awe#, so koja na makedonskiot 

narod mu go priznava pravoto 

na samoopredeluvawe. Ja 

pretstavuval antistalinisti~kata 

struja vo redovite na KPG i bil isklu~en 

od redovite na KPG kako 

„likvidator#. Na 6. VI 1943 g. bil 

uapsen i strelan vo Neksero, nedaleku 

od Larisa (Tesalija) od strana 

na italijanskata vojska. 

LIT.: P. Puliopulos, Arthra, thesis ke polemikes, 

Athina, 1976; D. Lifieratu, Pantelis Puliopulos, 

1992, s.l.; S. Kiselinovski, KPG i makedonskoto 

nacionalno pra{awe (1918– 

1940), Skopje, 1985. St. Kis. 

PUNTES (XI v.) – normanski 

grof i vojskovodec. Zaedno so Petar 

Alifa, isprateni od Boemund 

Tarentski da gi osvojat Polozite 

i Skopje (vo esenta na 1082). Vospostavil 

normanska vlast vo 

Skopje, no podgotvuval predavstvo 

(vo zimata na 1082/1083), bil 

otkrien, no uspeal da izbega kaj 

carot Aleksij I Komnin. 

LIT.: A. Ton~ev, Italianskite Normani 

i Balkanskoto naselenie pod vizantiŸska 

vlast (1081–1100 g.), „Istori~eski 

pregled#, XXXI/3, SofiÔ, 1975. B. Petr. 

PUPAVKA, ZELENA (Amanita 

phalloides (Vaill.: Fr.) Secr.) – edna 

od najotrovnite gabi i predizvikuva~ 

na mnogu truewa so smrtni 

posledici. êsto se zamenuva so 

{ampiwon. M. K. 

PUPIN, Mihajlo (Izvor, Pan- 

~evo, Srbija, 4. X 1854 – Wujork, 

XII 1935) – fizi~ar, red. prof. po 

matemati~ka fizika na Univerzitetot 

Kolumbija vo Wujork. 

1236 

Mihajlo 

Pupin 

Bez sredstva vo 1874 g. pristignal 

vo SAD. Uporno rabotel i 

u~el i diplomiral (1883) na toga{niot 

Kolex Kolumbija. Specijaliziral 

vo Kembrix i Berlin 

i doktoriral (1889) kaj Helmholc 

so studija za osmotskiot 

pritisok i negovata vrska so slobodnata 

energija. Najgolemo otkritie 

mu se Pupinovite kalemi, 

koi ovozmoìle telefonsko povrzuvawe 

na golemi rastojanija. 

Bil izvonreden predava~, a dva 

negovi doktoranti stanale nobelovski 

laureati (Miliken i 

Langmjur). Toj odigral zna~ajna 

uloga pri formiraweto na granicite 

na Jugoslavija vo 1918 g. Vo 

pomo{ta {to ja pra}al za rodniot 

kraj, poseben del bil za Makedonija. 

Bil pretsedatel na Wujor{kata 


eden od osnova~ite na Dru{tvoto 

na fizi~arite na SAD. Za avtobiografskoto 

delo „Od imigrant 

do pronao|a~#, nagraden e so Pulicerovata 

nagrada (1924). Laboratorijata 

za fizika na Univerzitetot 

Kolumbija go nosi negovoto 

ime i e proglasena za istoriski 

spomenik na SAD. 

BIBL. Od emigrant do pronao|a~. Predgovor, 

prevod i redakcija Kostadinka 

Mladenovska, Skopje, 1999. 

LIT.: Prof. d-r Pavle Mitreski, Mihajlo 

Idvorski Pupin za Makedonija, Bitola, 

1995. V. Ur. 

PUPUNCI (Upupidae) – familija 

dolgoklunesti ptici so {iroki 

krilja od redot na sivovranovidni 

ptici (Coraciiformes). Kaj nas se 

sre}ava samo 

eden vid, pupunec 

(Upupa 

epops), koj naseluva 

topli 

suvi tereni 

vo retki {irokolisni 

{umi i {u- 

Pupunec 

mostepi. 






PURELKU, Halim (Halim Purelku) 

(s. Tihin, Ki~evsko, 5. XI 

1952) ‡ istori~ar. Osnovno u~ili{te 

zavr{il vo s. Srbica, Ki- 

~evsko, a u~itelska {kola vo 

Skopje. Diplomiral na Filozofskiot 

fakultet (otsek Istorija) 

na Univerzitetot vo Pri{tina 

(1997). Magistriral na tema „Ki- 

~evo so okolinata pome|u dvete 

svetski vojni (1918-1941)“ (1985) 

i doktoriral na tema „Politi~ko-voenite 

priliki vo albanskite 

isto~ni podra~ja (1918-1921)“ 

(1999) na Pri{tinskiot univerzitet. 

Od 1975 do 1977 g. bil profesor 

vo CSNO „Mar{al Tito“ 

vo Ka~anik, a potoa do 2005 g. vo 

gimnazijata „Zef Qu{ Marku“ 

vo Skopje. Vo istiot period bil 

angaìran kako predava~ na Tetovskiot 

univerzitet i kako 

asistent-profesor pri UEJL. Vo 

2004 g. bil izbran za docent pri 

Fakultetot za humanitarni nauki 

i umetnosti na Dràvniot 

univerzitet vo Tetovo. Objavil 

pove}e trudovi od oblasta na istorijata 

i u~estvuval na nau~ni 

sobiri, seminari i simpoziumi 

vo zemjata i vo stranstvo. A. P. 

Zoica 

Purovska- 

Velevska 

PUROVSKA-VELEVSKA, Zoica 

(Skopje, 16. IX 1956) ‡ balerina. 

Baletskoto obrazovanie go dobiva 

vo MBUC „Ilija Nikolovski- 

Luj# vo Skopje, vo klasata na E. 

Ku{ovska. Zaminuva na specijalizacija 

vo Moskva (1975-1976). 

^len na Baletot pri MNT kako 

solistka (1974-2000), a nabrgu i 

prvenka. P.-V. se istaknuva so sigurna 

i ~ista klasi~na tehnika, 

bravuroznost, oblagorodena so 

Zoica Purovska-Velevska so Zoran Velevski na scena 

emotivnost i artisti~ka kreativnost. 

Umetni~ki direktor na Baletskiot 

ansambl (1997-1999). 

ULOGI: Mehmene Banu (A. Melikov, „Legenda 

za qubovta#), @izel (A. Adam, „@izel#), 

Odeta i Odilija (P. I. âjkovski, 

„Lebedovo ezero#), Kitri (L. Minkus, 

„Don Kihot#) i dr. Em. X.


Freska so likovite na pustinoìtelite: sv. Prohor P~iwski, sv. Ivan Rilski, sv. Gavril Lesnovski 

i sv. Joakim Osogovski od crkvata †Sv. Arhangel Miahail#, s. Lesnovo, Zletovsko (1341) 

PUSTINO@ITELI makedonski 

– pripadnici na t.n. eremitsko 

ili anahoretsko mona{tvo – 

li~no sluèwe na hristijanskata 

vera (podvizni{tvo) manifestirano 

so osameni~ki, asketski i isposni~ki 

ìvot. Pod vlijanie na 

ranohristijanskoto eremitsko 

mona{tvo vo Vizantija (preku 

Sveta Gora) vo XI v. vo severnite 

krai{ta na Makedonija zaìvealo 

podvizni{tvoto na ~etvorica 

pustinoìteli-prepodobnite Joan 

Rilski, Joakim Osogovski (Sarandaporski), 

Prohor P~iwski i 

Gavril Lesnovski. Spored legendarnite 

svedo{tva, prvovremeno 

site zaedno se podvizuvale vo Ov- 

~epolieto, a podocna sekoj se povlekol 

na razli~ni strani vo osameni~ko 

isposni{tvo. Prepodobniot 

Joan oti{ol na Rila, Prohor 

se preselil vo potkozja~kata 

mesnost Solinar, Joakim se podvizuval 

kaj Kriva Palanka na 

Osogovskata Planina, a Gavril 

ostanal vo Lesnovskata Gora kaj 

Zletovo. Nivnoto eremitsko monahuvawe 

ne bilo prodolùvawe 

na ohridskoto kinovisko mona{tvo, 

osnovano od svetite Kliment 

i Naum Ohridski, nitu pak bilo 

pottiknato od crkovniot vrv na 

Ohridskata arhiepiskopija. Podvizni~kiot 

podvig dobil odglas 

kako narodno duhovno dvièwe po 

propa|aweto na Samuilovoto 

Carstvo, a ja krepel slovenskata 

svest vo otporot na pritisokot od 

Vizantija. Za sekoj od „~esnata 

~etvorka bogoizbrano dru{tvo# 

bile izgradile hramovi, vo koi s¢ 

do denes ìveat bratstvata na 

Rilskiot, P~iwskiot, Osogovskiot 

i Lesnovskiot manastir. 

LIT.: Cv. Grozdanov, Portreti na svetitelite 


Skopje, 1983, str. 159‡180; I. Velev, Sv. Gavril 

Lesnovski vo knièvnata tradicija, 

Skopje, 1996; V. Stoj~evska-Anti}, Lokalni 

hagiografii vo Makedonija, II izmeneto i 

dopolneto izdanie, Skopje, 2003. I. Vel. 

Ivo 

Puhan 

PUHAN, Ivo (Pakrac, Hrvatska, 

28. III 1916 ‡ Skopje, 1999) ‡ univerzitetski 

profesor, pravnik. 

Osnovno u~ili{te zavr{il vo 


Zagreb. Diplomiral na Pravniot 

fakultet vo Belgrad (1946). Po 

diplomiraweto bil izbran za 

asistent po predmetot rimsko 


Belgrad (1947), kade {to i doktoriral 

na tema „Istorijata na stariot 

rimski neksum# (1952). Na 

Pravno-ekonomskiot fakultet 

vo Skopje bil izbran za docent 

(1952), a potoa za vonreden (1957) 

i za redoven profesor (1962) po 

predmetot rimsko pravo. Bil 

partizan vo [estata li~ka divizija 

(1944) i u~estvuval vo operaciite 

na Sremskiot front, kade 

{to bil ranet (1945). Bil jugoslovenski 

delegat na Ha{kite 

konferencii za me|unarodnoto 

PU[KAROV 

privatno pravo (1960, 1964, 1968 i 

1972) i sudija na Ustavniot sud na 

SRM (1963‡1971). Dvapati bil dekan 


Skopje (1957/58 i 1975‡1977) i 

dvapati prorektor na Univerzitetot 

„Kiril i Metodij# vo 

Skopje (1956‡1960). Objavil golem 

broj trudovi vo zemjata i vo 

stranstvo i go napi{al prviot 

u~ebnik po rimsko pravo na makedonski 

jazik. 

BIBL.: Rimsko pravo, I - II, Skopje, 1960. 


1951‡2001, Skopje, 2001. Sv. [. 

Dobrila 

Puckova 

PUCKOVA, Dobrila (Kumanovo, 

6.VI 1926 ‡ Skopje, 23. II 2007) 

‡ akterka. Vo Drama na MNT od 

1945 g. do penzioniraweto (1982). 

ULOGI: Dezdemona („Otelo#); Anèlika 

(„Voobrazen bolen#); Magdalena („Domot 

na Bernarda Alba#); Ko{tana vo istoimenoto 

delo; Anèlika („Gospoda Glembaevi#); 

Neda („Crnila#); Dara (Gospo|a ministerka#); 

Valja („Platon Kre~et#); 

Stojanka i Efka („ôrbaxi Teodos#); 

Len~e („Begalka#); Feba („Kako {to miluvate#); 

Simka („Pe~albari#); Kupavina 

(„Volci i ovci#); Tatjana („Malogra|ani#); 

Olivija („No} sproti Vodici#); Lujza 

(„Intriga i qubov#); Raisa („[uma#); 

Ma{a („@iviot trup#); Larisa („Moma 

bez miraz#) i dr. R. St. 

Nikola 

Pu{karov 

PU[KAROV, Nikola (Pirdop, 

Bugarija, 14. XII 1874 – Sofija, 18. 

II 1943) – Bugarin, u~itel, ~len na 

TMORO, skopski vojvoda i univerzitetski 

profesor, ~len na 

BAN. Zavr{il prirodni nauki 

vo Sofija. U~itelstvuval vo Pedago{koto 

u~ili{te vo Skopje. 

Bil pretsedatel na Skopskiot 

ORK na TMORO. Vo Ilindenskoto 

vostanie bil vojvoda na ~eta 

{to dejstvuvala vo Skopsko, oso- 

P 

1237

P PÊLARKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

beno vo izvr{uvawe diverzii na 

èlezni~kata linija Skopje – Veles 

i so akcii kaj Katlanovo. Se 

izjasnuva za makedonskata nacionalna 

posebnost. 

IZV. i LIT.: Spomeni na Nikola Pu{karovÍ, 

MateriÔli za istoriÔta na makedonskoto 

osvoboditelno dviènie, kn. 7, 

SÍobÈava L. Mileti~Í, Sofi®, 1927; G. 

Del~ev, Spomeni. Dokumenti. Materiali, 

Sofi®, 1978. Al. Tr. 

PÊLARKI (Meropidae) – familija 

relativno mali ptici od redot 

na sivovranovidnite ptici 

(Coraciiformes), od 


se sre}ava eden vid, 

p~elarka (Merops 

apiaster); ~est vid, 

osobeno vo ju`nite 

delovi, pokraj rekite. 

LIT.: Birds in Europe: population 

estimates, trends 

and conservation status, 

„BirdLife International Con- 

servation Series#, 12, Cambridge, 2004; C. Harrison, 

An Atlas of the Birds of the Western Palaearctic, 

Glasgow, 1982. Sv. P. – V. Sid. 

PÊLI (Apidae) – cipokrilni 

insekti. Prisposobeni se za ishrana 

so cveten prav i so nektar. 

Nivnoto zna~ewe vo prirodata i 

za ~ovekot e golemo, po~nuvaj}i 

od proizvodite {to gi davaat, 

med i vosok, pa do opra{uvaweto 

{to go vr{at kaj rastenijata. 

Grupata opfa- 

}a vidovi {to 

imaat soliteren 

na~in na 

ìveewe, ili 

pak se zdruù- 

vaat vo dobro 

organizirani 

semejstva. So- 

cijalnite vidovi p~eli ìveat 

vo zaednica od 20.000 do 70.000 

p~eli rabotni~ki, edna matica i 

od 800 do 3.000 trutovi {to se javuvaat 

samo vo tekot na letoto. 

Sekoj od ovie ~lenovi vo zaednicata 

vr{i to~no opredelena rabota. 

Vo Makedonija e poznata 

rasata mariovska p~ela od vidot 

evropska medonosna p~ela (Apis 

mellifera L.). 



V. T. K. – M. Kr. 

PÊNICA (@ITO) (Triticum sp. 

L.) – osnovna zrnesta kultura za 

proizvodstvo na leb vo celiot 

svet. Okolu 70% od svetskata populacija 

se hrani so leb. Se smeta 

za edno od najstarite rastenija 

{to ~ovekot po~nal da go odgleduva, 

a so toa i da go napu{ta nomadskiot 

na~in na ìveewe. Glaven 

proizvod e zrnoto za proizvodstvo 

na bra{no za najkvaliteten 

leb. P~eni~noto zrno e bogato 

so belkovini, jaglenohidrati, 

1238 

P~elarki 

(Merops apiaster) 

Medonosna p~ela 

(Apis mellifera L.) 

P~enica 

masti i vitamini, posebno od Vkompleksot, 

kako i so zna~ajni 

soedinenija za ~ove~kiot organizam 

(kalciumot, fosforot, magneziumot 

i èlezoto). Belkovinite 

se visokosvarlivi. Edinstveniot 

slu~aj koga lebot i prerabotkite 

od p~eni~noto bra{no se 

zabraneti e bolesta cilijakija, 

alergi~na reakcija na glutenot. 

Za vakvite bolni, preku posebna 

tehnolo{ka postapka, se proizveduva 

bra{no bez gluten. Nikulecot 

e posebno zna~aen za ishranata 

na lu|eto. P~enicata ima 

{iroka primena i vo sto~arstvoto. 

Za RM pretstavuva zna~ajna 

zemjodelska kultura bidej}i na 

nea e zasnovana ishranata na naselenieto, 

a ima vlijanie i vo 

drugi stopanski granki: melni- 

~arskata, pekarskata, pivarskata, 

farmacevtskata, konditorskata, 

industrijata za proizvodstvo na 

dekstrin, alkohol i dr. Zimskata 

p~enica se odgleduva i do 60 o 

s.g.{. Osven horizontalno, vo Evropa 

se odgleduva i do 1.700 m n.v., 

a vo Azija do 4.000 m n.v. Taa e 

edna od najra{irenite poledelski 

kulturi vo svetot, se odgleduva na 

215.272.000 ha. Kaj nas povr{inite 

i prinosot variraat. Vo 2000 g. 

bea poseani 121.103 ha, so prose- 

~en prinos od 2.472 kg/ha zrno. Vo 

1995 g. vo RM ima{e najmnogu povr{ini 

pod p~enica (130.092 ha) i 

najvisok prose~en prinos na zrno 

(2.930 kg/ha). Potrebite od p~enica 

za ishrana na naselenieto vo 

na{ata zemja se dviàt okolu 160 

kg/ìtel godi{no ili okolu 

330.000 t godi{no. Seidbata se vr- 

{i od 20 oktomvri do 10 noemvri, 

so 500–600 pro’rteni zrna na eden 

m 2 . Pribiraweto e ma{insko, so 

kombajn. Ako semeto e povla`no 

od 14%, toa se dosu{uva i se skladira. 

P. Iv. 

PÊNKA (CAREVKA, ÊNKA, 

TURSKO @ITO, MUMURUZ, 

MOMOROSKA) (Zea mays L.) – 

ednogodi{na ìtna kultura od 

familijata Poaceae i vid so visok 

genetski potencijal (25 t/ha zrno 

ili 80 t/ha volumenozna masa). Vo 

ishranata na ~ovekot se koristi 

varena, kako p~enkarno bra{no, 

pukanki i griz. Ko~anite vo mle~- 

na zrelost se 

pe~at ili se 

varat za konsumacija, 

a 

{e}ernata 

p~enka se 

upotrebuva 

za konzer- Ko~an od p~enka 

virawe.Industriski obrabotena se koristi 

za: snegulki, ~ipsovi, smoki, 

maslo za jadewe, leb, beli i ukrasni 

pe~iva, alkoholi, kiselini 

(mle~na i limonska), ve{ta~ko 

vlakno, boi, lakovi, azbest, nitroceluloza, 

furfurol, surovina za 

hartija, za plasti~na masa i dr. Vo 

sto~arstvoto celoto rastenie se 

koristi za podgotvuvawe volumenozna 

masa (silaà, senaà) 

ili za koncentrirana silaà i 

zrno. Vodi poteklo od Amerika. 

Vo Makedonija, najverojatno e donesena 

od Turcite. Vo svetot se 

odgleduva na okolu 139.214.000 ha, 

so prinos na zrno od 4.300 kg/ha. 

Kaj nas se odgleduva na 

40.000–50.000 ha, so postojano 

zgolemuvawe na povr{inite i so 

prinos od okolu 4.100 kg/ha zrno. 

Postojat devet podvidovi p~enka, 

a samo ~etiri se proizveduvaat kaj 

nas: zabovidna, tvrda, {e}erna i 

pukliva p~enka. Pokraj doma{nite 

sorti (populacii), vo ponovo 

vreme s# pove}e se odgleduvaat 

hibridni. P. Iv. 

PÎWA – leva pritoka na r. 

Vardar. Izvira od planinata 

Dukat vo R Srbija na viso~ina od 

1.660 m, a vo Vardar se vliva vo 

Taorskata Klisura na viso~ina 

od 191 m. Dolga e 136,6 km, ima 

vkupen pad od 1.469 m i prose~en 

pad od 10,8 ‰. Na teritorijata na 

RM navleguva vo blizina na seloto 

Pelince. Slivot zafa}a povr- 

{ina od 2.844 km 2 , od koi na RM $ 

pripa|aat 2.373 km 2 ili 83,4%, a 

na Srbija 471 km 2 ili 16,6%. 

Srednogodi{niot protek kaj 

vodomernata stanica Pelince 

iznesuva 3,78 m 3 /sec, najgolemi 

srednomese~ni proteci od 8,36 

m 3 /sec se javuvaat vo april, a najmali 

od 1,03 m 3 /sec vo noemvri. 

Pred vlivot vo r. Vardar srednogodi{niot 

protek e 12,56 m 3 /sec. 

LIT.: Hidrolo{ka osnova na vodotecite 

od regionot 2–Osogovo, RHMZ, 

Skopje, 1997. Dr. V. 

Rekata P~iwa

†Rabotni~eska iskra#, Bitola (1. I 1909) 

„RABOTNIÊSKA ISKRA# 

(Bitola, 1. I 1909 ‡ 20. V 1911) ‡ 

vesnik, za{titnik na rabotni~kite 

interesi vo Turcija, so mototo 

„Rabotnici od site zemji soedinete 

se#. Go ureduvale Vasil 

Glavinov (odgovoren urednik), 

Milan Janev i D. To{ev. Izleguval 

dvapati mese~no (na 1. i na 

15.). Objaveni se vkupno 49 broja. 

Zastapuvaj}i se za socijalisti~kite 

idei, ima negativen stav kon 

toga{nite federalisti (J. Sandanski, 

D. Vlahov i dr.). 

IZV.: Istoriski arhiv na Sojuzot na komunistite 

na Makedonija, t. III, kn. prva: 

Sobrani materijali od v. Rabotni~eska 

iskra 1909-1911, Skopje, 1958. 




251; D-r Boro Mokrov – M-r Tome Gruevski, 

Pregled na makedonskiot pe~at (1885- 

1992), Skopje, 1993, 97-98. S. Ml. 

„RABOTNIÊSKI VESNIK# 

(Solun, septemvri ‡ 16. X 1909) ‡ 

vesnik, organ na Socijalisti~kata 

federacija. Negov inicijator 

za pokrenuvaweto bil Vasil Glavinov, 

koj se doselil vo Solun i ja 

otvoril svojata „Internacionalna 

kniàrnica#. Imal cel „da gi 

{titi rabotnicite vo sekoj pogled#. 


Spored postojnite i planiranite 

nacionalni sekcii na Federacijata, 

bile pe~ateni na ~etiri jazika, 

so oddelni redaktori ‡ po 

dve stranici na bugarski (Angel 

Tomov), turski (Rasim Hikmet), 

gr~ki (I. Gasis) i evrejski jazik 

(Isak Levi i Avram Benaroj). Bidej}i 

predvidenata turska i gr~ka 

sekcija ne bile formirani, 

drugite broevi bile pe~ateni samo 

na bugarski i evrejski jazik. 




R 

1980, 251; D-r Boro Mokrov – M-r Tome 


~at (1885–1992), Skopje, 1993, 98. S. Ml. 

[ampionskiot tim na †Godel Rabotni~ki#, dràven prvak (1997/98) 

†RABOTNI^KI# (Skopje, 1946) 

‡ ko{arkarski klub. Me|u prvite 

~lenovi na ekipata bile: Dragoqub 

Lazi}, Slavko Matovski, Pero 

Hristovski, Dragan Lukovski, 

Du{ko Stojanovski, Iko ]ovkarov, 

Trajan Ivanovski, Aleksandar 

Popov, Mihail Lazarevi}, 

Voj~e Dimitrovski, Boris Anastasov. 

Bil republi~ki prvak 15 

pati (do 1990). Se natprevaruval 

vo Vtorata (1953 i 1954) i vo Prvata 

sojuzna liga vo 19 sezoni 

(1965–1991). Igral vo finaleto na 

Jugoslovenskiot kup (1976 i 1983). 

†Godel Rabotni~ki# e pove}epaten 

dràven prvak i osvojuva~ na 

Kupot (1992–2006). Istaknati 

raprezentativci na Jugoslavija 

bile: Blagoja Georgievski, Vladimir 

Bocevski, Dragan Radosavlevi}, 

Steruli Andonovski, Stefan 

Ge{ovski i dr. Treneri: Stefan 

(Cefi) Todorovski, Lazar Le~i}, 

Aleksandar Kwazev i dr. 

LIT.: 35 godini ko{arka vo Skopje, 

1945–1980, Skopje, 1980; Slav~o Tro{anovski, 

50 godini vreme na postoewe, 


†RABOTNI^KI# ‡ rakometen 

klub vo Skopje. Ekipa vo †golemiot# 

rakomet, prvak na Makedo- 

nija petpati (1948–1957). Klubot 

se natprevaruval za Prvenstvoto 

na Jugoslavija vo Zagreb (1949) i 

vo Prvata sojuzna liga (1950/51). 

Reprezentativci na Jugoslavija: 

Slavko Matovski i Dragan Gerovski. 

Ekipa na †maliot# rakomet 

e sozdadena podocna (1952). 

Za prvenstvoto na Jugoslavija seniorite 

se natprevaruvale vo deset, 

a mladincite vo ~etiri sezoni. 

Najgolem uspeh e osvoenoto 

treto mesto (1956) i igraweto vo 

finale za Kupot na Jugoslavija 

(1960), a kaj mladincite ~etvrtoto 

mesto (1977). Za reprezentacijata 

na Jugoslavija nastapuvale: 

Zafir Kunovski, Teofil Tomanovi}, 

Aleksandar Milinovi} i 

Nikola Matovski, a od mladincite: 

Lambro Pejov, Slave Atanasovski 

i Vlado Gocevski. 

LIT.: Slavko Matovski, Rakometen klub 

Rabotni~ki, Skopje, 1948–1998, 1952–2002, 

Sportski podvizi i tradicija. Skopje, 

2002. D. S. 

RABOTNI^KI UNIVERZI- 

TET „KOÔ RACIN# ‡ Skopje 

‡ vode~ka ustanova za obrazovanie 

na vozrasnite vo RM. Osnovan 

e po inicijativa na Mesniot sindikalen 

sovet (19. VI 1953) so cel 

da gi zadovoluva obrazovnite i 

kulturnite potrebi na rabotnite 

lu|e. Dejnosta ja ostvaruval pre-

R RABOTNI^KI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ku organizirawe masovni i sistematski 

formi na rabota: javni 

predavawa, ciklus predavawa, kni- 

èvni ve~eri, muzi~ki priredbi, 

izlo`bi, seminari i kursevi od 

razni oblasti, kako i u~ili{ni 

formi za osnovno i za stru~no 

obrazovanie. Vo petdeceniskoto 

postoewe, niz negovite aktivnosti 

pominale nad 760.000 slu{ateli, 

od koi nad 220.000 posetuvale 

osnovno obrazovanie, 58.000 ‡ 

sredni u~ili{ta, okolu 100.000 ‡ 

kursevi za stranski jazici i nad 

170.000 ‡ kursevi za razni zanimawa 

i kvalifikacii. Po 1962 g. obrazovnata 

aktivnost se sproveduvala 

preku centri, kako osnovni 

organizaciski i rabotni edinici. 

Vo 1974 g. kon Rabotni~kiot 

univerzitet se priklu~uva Narodniot 

univerzitet vo Skopje, koj 

dotoga{ funkcioniral kako posebna 

ustanova za obrazovanie na 

vozrasnite (v. Narodni univerziteti). 

Denes pretstavuva moderno 

organizirana andrago{ka ustanova, 

so razraboteni programi i 

formi, so sovremeni sredstva i 

metodi na rabota i so soodveten 

stru~en kadar. Negovata programsko-modularna 

struktura ja 

so~inuvaat: kursevi za izu~uvawe 

stranski jazici, za stru~no obrazovanie 

od pove}e struki i zanimawa, 

kursevi vo oblasta na informati~koto 

obrazovanie, kako 

i formi za podgotovka na u~enici 

i studenti za prodolùvawe 

na obrazovanieto. 



RABOTNI^KI UNIVERZI- 

TETI – vospitno-obrazovni ustanovi 

za sistematsko obrazovanie 

na vozrasnite. Nivnoto formirawe 

(pedesettite godini na 

XX v.) prvenstveno bilo usloveno 

od potrebata rabotnite lu|e i 

gra|anite da dobijat op{ti i 

stru~ni znaewa, na organiziran i 

sistematski na~in, zaradi uspe{no 

izvr{uvawe na proizvodstvenite 

i samoupravnite zada~i. Prvite 

rabotni~ki univerziteti se 

formiraat 1953 g. (Skopje, [tip, 

Prilep, Gostivar i Strumica). 

Vo 1965 g. ve}e rabotat 28 vakvi 

ustanovi re~isi vo site gradski 

centri. Do donesuvaweto na Op- 

{tiot zakon za {kolstvo (1958) 

rabotni~kite univerziteti se 

tretirani kako sindikalni organizacii, 

potoa se vo nadle`nost 

na op{tinskite sobranija, za podocna 

da se transformiraat vo 

samoupravni rabotni organizacii. 

Kako andrago{ki ustanovi 

so polivalentna funkcija, dejnosta 

ja razvivale na podra~jata 

na osnovnoto, op{toto i stru~noto 

obrazovanie, na marksisti~koto, 

op{testveno-ekonomskoto i 

1240 

politi~koto obrazovanie, na obrazovanieto 

za op{tonarodnata 

odbrana i op{testvenata samoza{tita, 

kako i vo oblasta na 

kulturno-umetni~kata, informativnata 

i izdava~kata dejnost. 

Praktikuvale fleksibilni formi 

na rabota: predavawa, ciklusi 

predavawa, seminari, kursevi, 

centri za dokvalifikacija i 

prekvalifikacija, ve~erni politi~ki 

{koli, {koli za samoupravuva~i, 

tribini, literaturni 

sredbi, koncerti, izlo`bi i sl. 

Rabotni~kite univerziteti igrale 

zna~ajna uloga vo podigaweto 

na obrazovnoto i kulturnoto nivo 

na vozrasnite. Vo sovremeni 

uslovi, dejnosta im e naso~ena 

glavno kon informati~koto obrazovanie, 

izu~uvaweto na stranski 

jazici i organiziraweto kursevi 

za zanimawa. Na obrazovanieto 

na vozrasnite rabotat pove}e 

rabotni~ki univerziteti (Skopje, 

Bitola, Ohrid, Veles, Kumanovo, 

Tetovo, [tip, Strumica, Kavadarci, 

Gostivar, Negotino, Ki- 

~evo, Probi{tip). Eden od najafirmiranite 

e Rabotni~kiot 

univerzitet „Ko~o Racin# vo 

Skopje. 



RABOTNI^KO PROSVETNO 

DRU[TVO „KLASNO EDINS- 

TVO# (Veles, septemvri 1908) – 

asocijacija na u~iteli i zanaet- 

~ii. Se zastapuvalo za donesuvawe 

socijalno zakonodavstvo za 

za{tita na trudot. Gi osudilo 

nadvore{nite propagandi {to 

dejstvuvale za razedinuvawe na 

masite i mladoturcite. 

LIT.: Rabotni~ko i komunisti~ko dvi- 


RABOTNI^KO-PROSVETNO 

DRU[TVO „KLASNO SOZNA- 

NIE# (Bitola, 1909) – dru{tvo 

osnovano po inicijativa na Vasil 

Glavinov i Nikola Petrov 

Rusinski za {irewe na socijalisti~kata 

propaganda i za formirawe 

novi rabotni~ki dru{tva. 

Se zalagalo za demokratizacija 

na Otomanskata Imperija, za 

za{tita na rabotnicite i za izborni 

prava. 



RADEV, Georgi Nikolov ‡ \or|i 

Brodalijata (s. Gorno Brodi, 

Sersko, 1857 ‡ Asenovgrad, Bugarija, 

15. II 1942) ‡ deec i serski 

vojvoda na TMORO/VMORO/ 

VMRO. Kako ov~ar, bil jatak na 

vojvodite G. Zimbilev i Stojo 

Skriòvski, poradi {to bil apsen 

od osmanliskite vlasti. Po 

izleguvaweto od zatvor bil komita 

vo ~etata na Ilija Kr~ovalijata. 

Izvesno vreme bil komita 

Georgi 

Radev 

vo ~etata na Goce Del~ev (1899), a 

potoa vojvoda na Serskiot revolucioneren 

okrug na TMORO 

(1899‡1904). Zaedno so vojvodata 

na Dramskata ~eta na TMORO 

Dimitar Gu{tanov, vojvodata na 

Demirhisarskata ~eta Ilija Kr- 

~ovalijata, Nevrokopskata i 

Melni~kata ~eta, koi raspolagale 

so ok. 80 komiti i 200 mladinci 

prijaveni za idni komiti, vo s. 

Kara|oj ja do~ekale ~etata na G. 

Del~ev (fevruari 1902). Na tuka{noto 

sovetuvawe na Serskiot 

revolucioneren okrug, G. Del~ev 

im govorel za objavuvawe na vostanieto 

i bil prifaten negoviot 

predlog za minirawe na èlezni~kata 

mreà i napadi i atentati 

na voenite utvrduvawa i àndarmeriskite 

stanici. Potoa site 

zaedno zaminale za pe{terata 

Kape na pl. Ali-Botu{. Po izvesno 

otsustvo, G. Del~ev pak se 

vratil vo toj komitski logor. 

U~estvuval vo bitkata vo s. Banica 

pri zaginuvaweto na G. Del~ev 

(4. V / 1.IV1903). Podocna gi fatil 

i egzekutiral predavnicite 

na ~etata (dekemvri 1904). Zel 

u~estvo vo Balkanskite vojni 

(1912‡1913) i vo Prvata svetska 

vojna (1915‡1919). 

LIT.: Lika ôpova, Koj go predade Goce 

Del~ev? „Nova Makedonija“, Skopje, 2. VI- 

II 1978, 12. S. Ml. 

Simeon 

Radev 

RADEV, Simeon Traj~ev (Resen, 

9. I 1879 ‡ Sofija, 15. II 1967) ‡ istaknat 

bugarski eseist, istori- 

~ar, publicist, redaktor na periodi~ni 

vesnici i spisanija, diplomat. 

Se {koluval vo Evropskiot 

licej vo Carigrad, a pravni 

studii zavr{il vo [vajcarija.


Vklu~en e vo makedonskoto revolucionerno 

dvièwe u{te kako 

u~enik. Sorabotuval vo organot 

na Bugarskata egzarhija †Novini#. 

Mo{ne blizok do Boris Sarafov 

i konfrontiran so Jane 

Sandanski. Vo tekot na 1902 i 

1903 g. vo Pariz go izdaval vesnikot 

†Makedonsko dvièwe# na 

(francuski jazik), informiraj}i 

ja francuskata javnost za sostojbite 

vo Makedonija. & pridaval 

prioritetna va`nost na politi~kata 

avtonomija na Makedonija, 

podistavaj}i go problemot za samobitnosta 

na Makedonskite 

Sloveni. Od 1913 g., kako ~len na 

bugarskata dràvna delegacija, e 

potpisnik na Bukure{kiot dogovor 

za raspar~uvawe na Makedonija. 

Kako ambasador na Bugarija 

prestojuva vo pove}e evropski 

zemji. Avtor e na knigite (na bugarski 

jazik): †Graditelite na 

sovremena Bugarija# (vo dva toma), 

†Makedonija i bugarskata 

prerodba#, †Rani spomeni# i 

†Esei za literaturata#. G. T. 

RADEN – eden od istaknatite 

ktitori na crkvata „Sv. Arhangel 

Mihail# vo s. Nepro{teno 

(Tetovsko). Pokraj nego, kako 

ktitori se spomnuvaat i negoviot 

brat Nikola, kako i site pravoslavni 

hristijani od seloto. Vo 

katastarskiot defter br. 190 (se 

~uva vo Ankara) {to se odnesuva 

na s. Nepro{teno, od Skopskiot 

sanxak, vo 1568/69 g. se spomnuvaat 

„vojnucite# Nikola Jona i Radeta 

Jona, koi bile oslobodeni od 

dràvni dava~ki. 

LIT.: R. Gruji¢, Polo{ko-tetovska 

eparhija i manastir Le{ak, „Glasnik 

Skopskog nau~nog dru{tva#, XII, Skopje, 

1933, 33–77; R. Tri~koviÊ, Srpska crkva 

sredinom XVII veka, „Glas SANU#, 

CCCXX, 2, Beograd, 1980; J. Nikoli¢, 

Ktitorski natpis i ìvopis u Nepro{tenu 

kod Tetova, „Zbornik Matice srpske 

za likovne umetnosti#, 22, Novi Sad, 

1986, 251–257. Z. R.-N. 

RADIKA – desna pritoka na r. 

Crni Drim. Izvira jugozapadno 

od vrvot Golema Vraca (Kosovo) 

na [ar Planina, na viso~ina od 

2.260 m, a vo Drim se vliva na viso~ina 

od 487 m. Taa e izrazito 

planinska reka, koja ima prete`no 

klisuresta, a na mesta i kawonesta 

re~na dolina. Dolga e 64,7 

km, ima vkupen pad od 1.773 m i 

prose~en pad od 27,4‰. Dolniot 

del od dolinata na rekata, vo dol- 

ìna od 10 km e zaezeren, taka 

{to denes nejzinite vodi se vlevaat 

vo Debarskoto Ezero kaj seloto 

Dolno Kosovrasti, na viso- 

~ina od 580 m. Prose~niot godi- 

{en protek iznesuva 18,87 m 3 /s; 

najgolem srednomese~en protek 

od 50,8 m 3 /s se javuva vo maj, a najmal 

od 6,4 m 3 /s vo avgust. Najgole- 

Rekata Radika vo blizina na s. @irovnica 

moto koli~estvo voda od 262 m 3 /s 

e zabeleàno vo maj 1978 g., a najmaloto 

od 2,2 m 3 /s vo oktomvri 

1966 g. Del od vodite od izvori{tata 

(6,2 m 3 /s) na ovaa reka po 

ve{ta~ki pat se zafateni i preku 

tunel se prefrleni najnapred 

vo Mavrovskoto Ezero, a ottuka 

vo slivot na r. Vardar i Egejskoto 

More, so {to e formirana najgolema 

ve{ta~ka bifurkacija vo 

Makedonija. 

LIT.: Dragan Vasilevski, Radika, „Napredok#, 


RADIODIFUZIJA VO RM – 

datira od 1941 g., koga prviot 

srednobranov predavatel e montiran 

na lokacija vo Maxari. Makedonskoto 

radio ja ima svojata 

prva emisija vo Gorno Vranovci 

na 28. XII 1944 g. Prvata televiziska 

emisija e emitirana na 14. XII 

1964 g. Denes MRTV emituva tri 

televiziski i tri radiokanali, 

satelitski televiziski kanal i 

dr. specijalizirani programi. 

Sistemot od mreì na javnoto 

pretprijatie „Makedonska radiodifuzija# 

vo srednobranovoto, 

VHF i UHF podra~je, postignuva 

pokrienost na naselenieto (zavisno 

od podra~jeto) od 93 do 

99,9%. Vo privatnata radiodifuzija 

postojat pet televiziski i 

tri radiomreì za nacionalno 

pokrivawe i okolu 150 lokalni 

radio i televiziski stanici. Vo 

1997 g. vo RM e formiran Sovet 

za radiodifuzija kako nezavisno 

regulatorno telo, a od 2004 g. javnoto 

pretprijatie „Makedonska 

radiodifuzija# eksperimentalno 

emituva digitalen zemski televiziski 

signal na podra~jeto na 

Skopje. Dr. M. 

RADI^, Aleksandar (Ohrid, 20. 

XII 1929) – sportski rabotnik, organizator 

i instruktor vo nekolku 

sportovi vo Ohrid i trener na 

Aleksandar 

Radi~ 

RADIÊVSKI 

maratonskite pliva~i (1960–1967). 

Zavr{il Dràven institut za fizi~ka 

kultura vo Belgrad (1953). 

Bil ~len na PVD †Ohridski branovi# 

vo Ohrid (od 1945). Se natprevaruval 

vo plivawe i vaterpolo. 

Osvoil 17 prvi mesta na republi~kite 

prvenstva i postavil isto 

tolku republi~ki rekordi. D. S. 

Naume 

Radi~evski 

RADIÊVSKI, Naume (Me{ei{ta, 

Ohridsko, 18. V 1953) ‡ poet, 

kriti~ar, eseist, knièven 

R 

1241

R †RADNI^KI# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

istori~ar. Zavr{il Filolo{ki 

fakultet. Profesor e na Filolo{kiot 


BIBL.: Postoewe i motivi, poezija, 

1975; Kriti~ki interpretacii na mladata 

makedonska literatura, kritiki i 

esei, 1983; Svetol taèn vek, poezija, 

1984; Kontrasti, poezija, 1992; Relacii i 

kontinuitet, literaturni studii, 1996; 

Metamorfoza, kritiki, 1999; Vreme bez 

zbor, studii, 2000; Preobraènie ~ovekovo, 

poezija, 2001 i dr. 

LIT.: Metodi Manev, Me|u sonot i javeto, 

Sovremenost, 1–3, 2000. P. Gil. 

†RADNI^KI# (Skopje, 1937) ‡ 

sportsko dru{tvo. Prv pretsedatel 

bil Aleksandar Tanev. Fudbalskata 

ekipa se natprevaruvala 

vo Skopskata liga. Aktivnosta 

se odvivala i vo vremeto na 

okupacijata. Pod pritisok na bugarskite 

vlasti go smenile imeto 

vo †Svoboda# i bojata na dresovite 

od crvena vo zelena. Pove}eto 

od ~lenovite na Klubot bile pripadnici 

na KPJ i SKOJ: Dane 

Krap~ev, Blagoja Davkov, Toma 

Puri}, Zdravko Cvetkovski, Mito 

Matevski, Blagoja Misajlovski, 

Miho i @ivko Ivanovski i 

dr. Nekoi od niv bile osudeni 

(1942 i 1943). Dobar del od ~lenovite 

na Klubot stapile vo redovite 

na partizanskite odredi. 

Aktivnosta bila obnovena pod 

imeto Fiskulturno sindikalno 

dru{tvo †Rabotni~ki#, so pretsedatel 

Aleksandar (Canko) Hristov 

(1. VII 1945). Dru{tvoto imalo 

sportski sekcii (od 1948 klubovi): 

fudbalska, atletska, skija~ka, 

odbojkarska (1945), ko{arkarska 

(1946), velosipedska, pingpongarska, 

{ahovska (1947); rakometen 

klub (1948), pliva~ki 

(1949), me~uva~ki, teniski (1950), 

karate (1969), bore~ki (1977) i dr. 

LIT.: Slavko Matovski, 40 godini èlezni~ko 

sportsko dru{tvo †Rabotni~ki#, 


RADOVANOVI], Voislav (Pavlici, 

27. I 1894 – 26. IV 1957) – srpski 

geograf. Osnovno obrazovanie 

zavr{il vo s. Vrboci, a gimnazija 

vo Ni{. Dipolomiral geografija 


Belgrad (1921), na koj bil izbran 

za asistent (1922) i doktoriral 

(1924). Potoa doa|a vo Skopje, ka- 

1242 

Voislav 

Radovanovi} 

Radovi{ 

de {to bil profesor na Katedrata 

za geografija na Filozofskiot 

fakultet. Vo 1941 g. se vratil 

vo Belgrad i rabotel kako profesor 

po antropogeografija na Institutot 

za geografija pri Prirodno-matemati~kiot 

fakultet. 

Bil dopisen ~len na SAN, kustos 

i upravnik na Muzejot vo Skopje, 

upravnik na Etnografskiot institut 

pri SAN i pretsedatel na 

Srpskoto geografsko dru{tvo. 

Go ureduval †Glasnik Etnografskog 

instituta# na SAN, †Glasnik 

Skopskog nau~nog dru{tva# i 

†Godi{wak# na Muzejot vo Skopje. 

Objavil pove}e od 40 nau~ni i 

stru~ni trudovi. Vo zna~aen del 

od niv obrabotuva geografska 

problematika od Makedonija. 

BIBL.: Tikve{ i Raec. Naseqa i poreklo 

stanovni{tva, kw. 17, Beograd, 1924; Gipsni 

reqev Kosovrasti u dolini Radike, 

„Glasnik Geografskog dru{tva#, sv. XVIII, 

Beograd, 1932; Geografske osnove Ju`ne 

Srbije, Spomenica dvadesetipetgi{wice 

osloboÑewa Ju`ne Srbije, Skopqe, 1937. 

LIT.: V. –uri¢ i M. Kosti¢, D-r Voislav 

S. Radovanovi¢, „Glasnik Srpskog geografskog 

dru{tva#, XXXVII, 1, Beograd, 

1957. Al. St. 

RADOVI], @ivorad (s. \ur|evac, 

Valevo, 5. I 1907 – Belgrad, 

14. X 1979) ‡ filozof, univerzitetski 

profesor. Diplomiral na 


(1932), kade {to i doktoriral 

(1940). Na Filozofskiot fakultet 

(Institut za filozofija) 

vo Skopje rabotel od 1948 do 1951 

g. Gi predaval predmetite logika 

i istorija na filozofijata. Objavil 

prv u~ebnik po logika na 

makedonski jazik (1952). 

BIBL.: Filozofija Anri Poenkarea i 

wen zna~aj, 1941; Logika, 1952; i dr. 


Skopje, 1976, 76. V. Panz. 

RADOVI[ – grad vo jugoisto~niot 

del na RM so 16.223 `. (2002 

g.). Se nao|a vo severozapadniot 

del na Strumi~ko-radovi{kata 

Kotlina, od dvete strani na Radovi{ka 


od okolu 380 m. Niz nego pominuva 

magistralniot pat M–6, koj 

na zapad go povrzuva so [tip, a na 

istok so Strumica. Zafa}a povr- 

{ina od 477 ha. Ima umereno-kontinentalna 

klima so promeneto mediteransko 

vlijanie. Prose~nata 


iznesuva 12,3°C, a prose~nata godi{na 

koli~ina na vrneìte 520 

mm. R. prvpat se spomenuva vo edna 

povelba na Vasilij II od 1018 g. 

kako naselba vo Strumi~kata eparhija. 

Za nego ima malku podatoci 

od vremeto na turskoto vladeewe. 

Gradot naprednal vo tekot na XIX 

v., koga imal okolu 4.000 `. i razviena 

~ar{ija so 150 du}ani. Agrarno-zanaet~iska 

funkcija imal 

i vo periodot me|u dvete svetski 

vojni. Denes vo nego najgolemiot 

broj od naselenieto se Makedonci 

13.991 `., dodeka od malcinstvata 

najmnogu se Turcite (1927) 

i Romite (181). R. e sedi{te na 

op{tina {to zafa}a povr{ina 

od 49.748 ha, ima 36 naseleni mesta 

so 28.244 `. Del od naselenieto 

se zanimava so zemjdelstvo, i toa 

osobeno so odgleduvawe tutun, a 

eden del se vraboteni vo tekstilnata 

i farmacevtskata industrija, 

kako i vo rudarstvoto vo rudnikot 

za bakarna ruda Bu~im. Vo 

gradot ima gimnazija i zdravstven 

dom, a najmarkanten objekt 

e crkvata „Sv. Troica#, izgradena 

vo 2003 g. 

LIT.: Mitko Panov, Radovi{, „Godi{en 

zbornik na FF#, kn. 1., Skopje, 1956; Popis 

na naselenieto, doma}instvata i 

stanovite vo Republika Makedonija, 


RADOJÎ], Svetozar (Sremski 

Karlovci, Srbija, 27. V 1909 ‡ 

Belgrad, 20. X 1978) – vode~ki 

srpski istori~ar na umetnosta


po Vtorata svetska vojna. Osnova~ 

e na Katedrata za istorija na 

umetnosta vo Belgrad. Studiral 

vo Qubqana i vo Zagreb, specijaliziral 

vo Viena i vo Praga. 

Blizok sorabotnik na N. L. Okuwev. 

Pretstavnik e na sovremenata 

{kola na istorijata na umetnosta. 

Pred Vtorata svetska vojna 

ìveel i rabotel vo Skopje, 

kade {to gi objavil knigite Portreti 

srpskih vladara u sredwem 

veku i Starine Crkvenog 

muzeja u Skopqu (tiraòt bil 

uni{ten vo bombardiraweto na 

Skopje, a podocna e izdadeno fototipsko 

izdanie). Vo negoviot 

opus po Vtorata svetska vojna posebno 

se osvrnuva na delata na 

zografite Mihail i Evtihij i na 

ornamentikata i ukrasite vo knigite 

na Slep~enskata i Kratovskata 

skriptorija, kako i na slikarskite 

spomenici vo Makedonija, 

ukraseni vo vremeto na srpskata 

politi~ka uprava. Od negovite 

studii posebno gi izdvojuvame 

Prilozi za istoriju najstarijeg 

ohridskog slikarstva. Na 

XII me|unaroden vizantolo{ki 

kongres vo Ohrid (1961) imal koreferat 

kon plenarniot referat 

na V. N. Lazarev, so osvrt na slikarstvoto 

vo Makedonija vo XI i 

XII v., vo koj go objasnuva eden od 

najsloènite ciklusi vo egzonarteksot 

na „Sv. Sofija“ vo Ohrid 

od XIV v. 

BIBL.: Portreti srpskih vladara u 

sredwem veku, Skopqe, 1934; Starine 

Crkvenog muzeja u Skopqu, Skopqe, 1941; 

Majstori starog srpskog slikarstva, 

Beograd 1955; Stare srpske minijature, 

Beograd, 1950; Staro srpsko slikarstvo, 

Beograd 1966; Ikone iz Srbije i Makedonije, 

Beograd, 1963; Prilozi za istoriju 

najstarijeg ohridskog slikarstva, ZR- 

VI, VIII 2, Beograd 1964, 355–381; Rapports 

conplementaires, XIIe Congres international des 

etudes byzantines, Belgrad–Ochride, 1961, 

60–63; „în bivajemi na razlu~enije du{i 

od tela“ u monumentalnom slikarstvu 

XIV veka, ZRVI, 7, Beograd 1961, 39–50; 

Freska pokajawa Davidovog u ohridskoj 

Sv. Sofiji, „Starinar“, n.s., IX–X, Beograd 

1959, 133–136; Jedna slikarska {kola 

iz druge polovine XV veka, ZLU, 1, Novi 

Sad, 1965, 70–103. Cv. Gr. 

RADOMIROV PSALTIR (od 

vtorata polovina na XIII v.) – liturgiski 

psaltir so molitvi od 

makedonska redakcija. Kirilski 

rakopis pi{uvan so sitno ustavno 

pismo vo centralnomakedonskoto 

podra~je od |akot Radomir, 

spored kogo{to go dobil i imeto. 

Sodrì 172 pergamentni lista 

(14,5 X 10 sm). Poznat e i pod 

imeto Zografski psaltir. Se 

~uva vo Bibliotekata na Zografskiot 

manastir na Sveta Gora 

pod sign. 1d13, a eden list se 

nao|a vo zbirkata na Porfirij 

Uspenski vo Nacionalnata biblioteka 

vo Sankt Peterburg pod 

Radomirov psaltir (XIII v.) 

sign. QnI 11. Ima mo{ne bogata 

iluminacija. 

LIT.: Liljana Makarijoska, Radomirov 

psaltir, ed. Stari tekstovi, V, Skopje, 

1997. L. M. 

RADOMIROVO EVANGELIE 

– kirilsko polno izborno evangelie 

od vtorata pol. na XIII v., 182 

l., Zagreb, HAZU, sign. IIIb24 

(Mih.6). Nare~eno spored zapisot 

na glavniot pisec Radomir, pokraj 

koj vo pi{uvaweto u~estvuvale 

u{te tri lica. Po jazi~no-ortografskite 

osobenosti se povrzuva 

so Severna Makedonija (Kratovskata 

{kola). Prepi{ano e od 

postara kirilska predlo{ka koja 

ne bila ista za celiot rakopis, 

nekoi delovi svedo~at za kontakt 

so ruskata pismenost. Mak. poteklo 

na predlo{kata najjasno e 

odrazeno vo delot {to gi sodrì 

~itawata po Pedesetnica (l. 

Radomirovo evangelie (XIII v.) 

RADOSAVLEVI] 

24–80), tuka, na pr., se otkrivaat 

tragi od zapo~natiot proces na 

me{aweto na nosovkite, koi vo 

tekstot se upotrebuvaat glavno 

etimolo{ki i naj~esto se denazaliziraat 

vo soglasnost so severnomak. 

dijalektna podloga (u, e). 

Oddelni pojavi svedo~at i za kontakt 

so srpskata pismenost. Slo- 

ènata pove}eslojna struktura 

na tekstot so elementi od razli~na 

teritorijalna i hronolo{ka 

pripadnost doa|a do izraz i vo 

leksikata. Pokraj dobro potvrdeniot 

arhai~en sloj {to se nadovrzuva 

na ohridskite tradicii, prisutni 

se i brojni podnovuvawa karakteristi~ni 

za ruskiot poln 

aprakos i povrzani so preslavskite 

leksi~ki normi. Rakopisot 

e kaligrafski oformen i ima izvonredno 

bogata ornamentika: 

314 inicijali koi ~esto pretstavuvaat 

originalni kombinacii 

od teratolo{ki i antropomorfni 

formi. 

LIT.: R. Ugrinova-Skalovska, Z. Ribarova, 

Radomirovo evangelie, Skopje, 1988 

(izd., fototip., paleogr. i jaz. osob., index 

verborum); istiot, Jazikot na makedonskite 

csl. tekstovi, Skopje 2005, 93–126 

(jaz. osob.). Zd. R. 

RADONOV, Krum (Bansko, 8. III 

1912 – Sofija, ?) – u~esnik vo 

NOD vo Pirinskiot del na Makedonija 

(1941–1944). Zavr{il pedago{ko 

u~ili{te (1931) i u~itelstvuval 

vo Nevrokopskata okolija 

(1931–1932 i 1935–1938). ^len 

na BKP (od 1934). Studiral vo 

Brno (ê{ka) i vo Bratislava 

(Slovakija, 1939–1941). Bil partizan 

(22. VI 1941) i eden od osnova~ite 

na Razlo{kiot p.o. „Jane 

Sandanski# i negov prv komandant, 

potoa general-lajtnant (9. 

IX 1944) i pratenik vo Narodnoto 

sobranie na NRB. 

LIT.: IstoriÔ na blagoevgradskata 


1979. V. Jot. 

RADOWI], Milorad Pavlev 

(Valevo, 12. X 1902 – Skopje, 14. II 

1982), matemati~ar, red. prof. 

(1965) na [umarskiot fakultet 

vo Skopje (predava~ od 1949 g.). 

Diplomiral (1928) na Filozofskiot 

fakultet vo Belgrad, doktoriral 

(1965) na [umarskiot 

fakultet vo Belgrad so temata 

„Funkcija rastewa i wene primene# 

i objavil trudovi od taa problematika. 




RADOSAVLEVI], Dobrivoe 

(Bobi) (Kwaèvac, Srbija, 28. I 

1915 ‡ Belgrad, 4. IV 1984) ‡ srpski 

komunisti~ki deec, instruktor 

na CK na KPJ i eden od organizatorite 

na NOAV vo Makedo- 

R 

1243

R RADULOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Dobrivoe 

(Bobi) 

Radosavlevi} 

nija, naroden heroj na Jugoslavija 

i dràvnik. Kako apsolvent po 

agronomija na Zemjodelsko-{umarskiot 


bil ~len na KPJ (od 1933), na PK 

na SKOJ za Srbija i na CK na 

SKOJ, poradi {to bil osuden na 

~etiri godini vo Kazneniot zavod 

vo Sremska Mitrovica. Podocna 

bil sekretar na Okru`niot 

komitet na KPJ za Zae~arskiot 

okrug i delegat od Srbija na 

Pettata zemska konferencija na 

KPJ (Zagreb, 1940). Toj e eden od 

organizatorite na NOAV vo Isto~na 

Srbija, a potoa, po nalog na 

CK na KPJ i na Vrhovniot {tab 

na NOV i POJ, ispraten za instruktor 

na CK na KPJ vo Makedonija 

(juli 1942 ‡ januari 1945). Bil 

izbran za delegat na Vtoroto zasedanie 

na AVNOJ. Po Osloboduvaweto 

bil sekretar na Gradskiot 

komitet na KPS vo Belgrad, naroden 

pratenik, minister za finansii 

vo Vladata na FNRJ, pretsedatel 

na CK na SKS (esenta 1966 ‡ 

fevruari 1968), ~len na CK na 

SKJ i dr. Nositel e na Partizanska 

spomenica 1941 i Orden Naroden 

heroj na Jugoslavija. 

BIBL.: Na patot na pobedata, Brigada 

na bratstvoto i edinstvoto, Skopje, 1958, 

29–32; Vtora makedonska udarna brigada, 

Skopje, 1973, 9–11. 

IZV.: Izvori za osloboditelnata vojna 

i revolucija vo Makedonija 1941–1945, 

tom I, kn. prva ‡ sedma, Skopje, 1969–1983. 

LIT.: Makedonija od ustanka do slobode 


1987. S. Ml. 

RADULOV (RADULE), Georgi 

(\or|i) Nikolov (s. Kremen, Blagoevgradsko, 

RB, 29. IX 1942) ‡ docent 

i dekan (2001‡2005) na Elektro-mehani~kiot 

fakultet na Rudarsko-geolo{kiot 

univerzitet 

„Sv. Ivan Rilski# vo Sofija, makedonski 

kulturno-nacionalen 

deec i istori~ar. Diplomiran 

dvoen inèner ‡ na Elektro-mehani~kiot 

fakultet na Rudarskogeolo{kiot 

univerzitet i na 

Transportniot fakultet na Tehni~kiot 

univerzitet vo Sofija. 

Negovata potesna specijalnost e 

mereweto na neelektri~nite veli~ini 

i avtomatizacijata na 

proizvodstvoto. Od svojata po- 

1244 

Georgi 

Radulov 

tesna specijalnost ima objaveno 

pove}e istraùva~ki trudovi, 

tri univerzitetski u~ebnika, dve 

u~ebni pomagala i podgotven monografski 

trud „Istorija na tehnikata 

‡ evolucijata na tehni~kite 

idei#. Kako op{testvenik e soosnova~ 

i zamenik-pretsedatel na 

Dru{tvoto za bugarsko-makedonsko 

prijatelstvo i aktiven u~esnik 

vo Bugarskata liga za za{tita 

na pravata na ~ovekot i gra|aninot 

vo Sofija, ~ija Fondacija 

„Avis# e i izdava~ na negovite 

publikacii. Kako istori~ar e avtor 

na prvata Istorija na Makedonija 

na bugarski jazik, polemi- 

~ar za makedonskoto nacionalno 

pra{awe so bugarskiot istori~ar 

B. Dimitrov i istraùva~ na istorijata, 

etnografijata, folklorot, 

prosvetata, bitot, duhot i jazikot 

na rodnoto selo Kremen. Za 

negovite istraùva~ko-publicisti~ki 

zaslugi toj e nositel na visokoto 

priznanie Duhoven voin na 

Makedonskite duhovni konaci (za 

2007 g.) vo Struga. 

BIBL.: IstoriÔ na MakedoniÔ (ApologiÔ 

na makedonizma), SofiÔ, 1997; Istinata i 

lÍìte za makedonizma. KoŸ fal{ificira 

istoriÔta? (Po povod †Desette lÍì 

na makedonizma# ot B. Dimitrov), SofiÔ, 

2000; (vo koavtorstvo so Ilija Mi{ev) 

Kremen. Minalo i nasledstvo, SofiÔ, 

2002; Istorija na Makedonija. Apologija 

na makedonstvoto, prv del, Skopje, 2009. 

LIT.: Blaè Ristovski, Po objavuvaweto 

na knigata †Istorija na Makedonija# od 

Georgi Radule vo Sofija, †Nova Makedonija#, 

LIII, 18148, 2 i 3. VIII 1997, 7 i 18149, 

4. VIII 1997, 5. Bl. R. 

RADU[A – rudnik na Cr ruda, koj 

se nao|a 18 km severozapadno od 

Skopje. Radu{kiot masiv e najgolem 

(okolu 70 km) i se smeta za 

najrudonosen. Vo negoviot podinski 

del preovladuvaat duniti i 

harcburgiti, kade {to se i najzna~ajnite 

rudni tela. Srednata 

zona na masivot e izgradena od 

harcburgiti i lerzoliti, kade 

{to hromnata mineralizacija e 

nezna~ajna. Vo krovinskiot del 

dunitite se pozastapeni i mineralizacijata 

e poprisutna. Hromnite 

rudni tela se povrzani za dunitite 

so ednostavna mineralizacija. 

Vkupnite rudni rezervi se 

649.905 t. T. Ser. 

RAEC – predel vo Sredno Povardarje 

na RM. Go zafa}a slivot na 

rekata Raec, leva pritoka na Crna 

Reka. Vo vremeto na turskoto 

vadeewe ovoj kraj se vikal Dere 

Kol (re~na ùpa), a negovoto upravno 

sredi{te bilo vo s. Fari{. 

Terenot e sostaven od neogeni 

ezerski sedimenti {to se pokrieni 

so slatkovoden varovnik. 

Niz tie sedimenti, rekata Raec ja 

izgradila svojata dolina so re~isi 

vertikalni strani, i kaj s. Fari{ 

probila epigenetska klisura 

dolga okolu 400 m. Preku R. vodi 

magistralniot pat M–5 {to go 

povrzuva na istok so dolinata na 

Vardar i na zapad so Pelagonija. 

Ima 15 mali sela, od zbien tip, 

naseleni so Makedonci. Re~isi 

site se vo faza na raseluvawe. 

Seloto G. Radobil, na pr., vo 1961 

g. imalo 430 `., a vo 2002 g. toj 

broj se namaluva na 107 `. U{te 

pomarkanten e slu~ajot so s. Nikodin, 

koe imalo 437 `., a deneska 

vo nego ìveat samo 7 `. Naselenieto 

se zanimava so sto~arstvo i 

ovo{tarstvo. Al. St. 

RAZVIGOROV, Ipokrit (s. 

Novo selo, [tipsko, 1900 – 

Pla~kovica, 9. X 1927) – ~len na 

VMRO. Vo 1922 g. izbegal vo Bugarija 

i se vklu~il vo ~etata na 

ko~anskiot vojvoda P. Mihajlov. 

U~estvuval vo atentatot nad generalot 

Mihajlo Kova~evi} vo 

[tip (5 X 1927). Za da ne bidat 

fateni od policijata na Kralstvoto 

na SHS, so sou~esnikot I. 

Lilinkov se samoubile na pl. 

Pla~kovica. 

IZV. i LIT.: DARM, Fond Makedonski 

nacionalen komitet, kut. 14; Premreìwata 


dvièwe. Spomeni na Mir~o Kikiritkov. 

Predgovor i redakcija: prof. d-r Zoran 

Todorovski, Skopje, 2003. Z. Tod. 

Mihail 

(Mi{e) 

Razvigorov 

RAZVIGOROV, Mihail (Mi{e) 

([tip, 1873 – [tip, 21. III 1907) – 

u~itel, revolucioner, vojvoda. 

Zavr{il pedago{ko u~ili{te vo 

]ustendil i vo Kazanlak. Bil 

u~itel vo [tip (1895), se vklu- 

~il vo MRO, bil ~len na Okru`niot 

komitet vo [tip. Po Vini~kata 

afera (1897) bil osuden 

na doìvoten zatvor (zato~enie


vo Podrum Kale, Mala Azija), amnestiran 

vo 1902 g. U~estvuval vo 

Ilindenskoto vostanie. Po Vostanieto 

ostanal nelegalen vojvoda 

vo [tipskata okolija. U~estvuva 

na Rilskiot kongres (1905). 

Vo mart 1907 g. negovata ~eta bila 

opkolena od osmanliska vojska. 

Vo borbata se samoubil vo zapalena 

ku}a. 

LIT.: „Makedono-Odrinski pregledÍ“, 33, 

1907; „Il. IlindenÍ“, 10, 1931–1932. V. \. 

RAZVOJNITE PROBLEMI NA 

INDUSTRIJATA VO USLO- 

VI NA TRANZICIJA – problemi 

so koi se sre}ava industrijata 

vo Makedonija vo uslovi na 

transformacija na ekonomskiot 

sistem, t.e. raspa|awe na prethodniot 

(samoupraven) i izgradba 

na nov (pazaren) ekonomski 

sistem, kako i vo uslovi na izgradba 

na samostojna dràva. Od 

mno{tvoto problemi se izdvojuvaat 

nekolku pozna~ajni. 1) Nasledenata 

nepovolna struktura: 

vo dosega{niot period, vo makedonskata 

industrija dominiraa 

tradicionalnite granki (oddeli) 

koi, kako trudointenzivni, 

vrabotuvaa pogolem broj rabotnici, 

no se odlikuvaa so poniska 

produktivnost; isto taka, vo 

strukturata na industrijata visoko 

be{e u~estvoto na surovinskite 

granki, koi proizveduvaa 

surovini i poluproizvodi so niski 

fazi na obrabotka na proizvodite; 

kako osobeno nepovolen e 

faktot {to bea izgradeni kapaciteti 

bez soodvetna doma{na 

surovinska baza, t.e. surovinski 

i energetski zavisni od uvoz (na 

pr., tekstilnata i hemiskata industrija, 

no delumno i crnata i 

oboenata metalurgija); surovinskite 

kapaciteti bea golemi 

potro{uva~i na energija po edinica 

proizvod (metalur{kite 

kapaciteti), {to zna~ajno gi zgolemuva{e 

proizvodstvenite tro- 

{oci i sozdava{e seriozni problemi 

vo energetskiot bilans; 

vakvata struktura be{e rezultat 

na razvojot na industrijata po 

Vtorata svetska vojna, s# do po- 

~etokot na tranzicijata, vo soglasnost 

so konceptot za industriski 

razvoj i razmestuvawe na 

industrijata na nivo na porane{na 

Jugoslavija. 2) Tehni~kotehnolo{koto 

zaostanuvawe i 

niskiot stepen na modernizacija: 

poradi drasti~noto namaluvawe 

na investiciite, se zagubi ~ekorot 

vo tehnolo{kata modernizacija, 

pa mnogu od kapacitetite 

stanaa zastareni, a vo tekot na 

1990-tite godini pogolemiot del 

od industriskite kapaciteti, ~ekaj}i 

na privatizacijata, sosema 

go zamrea razvojot i proizvodstvoto. 

3) Niskata produktiv- 

nost i prevrabotenosta sami 

po sebe pretstavuvaat problemi: 

tehni~ko-tehnolo{koto zaostanuvawe 

e osnovnata pri~ina 

za niskata produktivnost, no taa 

rezultira{e i od „socijalisti~kiot# 

model na vrabotuvawe i 

nagraduvawe, koga pogolem broj 

vraboteni od objektivno potrebnite 

reflektiraa za edno isto 

rabotno mesto. 4) Poseben problem 

pretstavuva nedovolnoto 

koristewe na kapacitetite i 

slabata izvozna orientiranost: 

vo ramkite na porane{nata 

dràvna zaednica (Jugoslavija), 

makedonskata industrija be- 

{e orientirana, pred s#, kon pazarite 

na jugoslovenskite republiki 

i kon pazarite na drugite 

socijalisti~ki zemji; ovie pazari 

ne bea mnogu prebirlivi i toleriraa 

ponizok kvalitet i 

asortiman na proizvodite. 5) Nepovolnitenadvore{no-ekonomski 

i politi~ki uslovi (ekonomskite 

i politi~kite blokadi 

kon sredinata na 1990-tite, voenite 

sostojbi vo porane{na Jugoslavija, 

kako i bezbednosnata 

kriza od 2001 g.) predizvikaa seriozni 

te{kotii za makedonskata 

industrija i se naru{ija normalnite 

ekonomski i soobra}ajni 

vrski so tradicionalnite 

partneri i pazari. 6) Procesot 

na prestrukturirawe sam po sebe 

pretstavuva te{kotija za 

industrijata: sopstveni~kata 

transformacija, nadopolneta so 

organizacionata, tehni~kata i 

proizvodnata transformacija, 

donesoa dopolnitelna neizvesnost 

za samata industrija; tie rezultiraa 

vo po~etna stagnacija i 

opa|awe na industriskoto proizvodstvo, 

a so toa i namaluvawe na 

angaìranata rabotna sila. 

LIT.: Nacionalna strategija za ekonomskiot 

razvoj na Republika Makedonija – 

Razvoj i modernizacija, MANU, Skopje, 

1997; Vlada na Republika Makedonija, Makedonija 

2003 – Ramkovna programa za ekonomski 

razvoj i reformi, Skopje, 2000. T. F. 

RAZVOJOT NA BANKARST- 

VOTO VO MAKEDONIJA. Prvite 

nikulci na bankarskite raboti 

vo Makedonija se javuvaat 

vo anti~kiot period, vo vremeto 

na Filip Makedonski (359–336 g. 

pr.n.e.), koga e vovedena zlatna 

makedonska moneta – stater. So 

doa|aweto na Rimjanite, oddelni 

gradovi vo Makedonija imaat 

pravo da kovat svoi moneti, vo 

Stobi, na pr., se kovat moneti na 

12 rimski imperatori. Vo sredniot 

vek, vo vremeto na vladeeweto 

na srpskite kralevi, kovaweto 

pari se stava pod dràvna 

kontrola, a pova`ni kova~nici 

se onie vo Skopje, Ohrid, Kratovo 

i vo Stobi. Presvrt vo razvojot 

na bankarstvoto pretstavuva 

Stopanska banka, Skopje 

RAZVOJOT 

reformata na pari~niot i finansiskiot 

sistem na Turskoto 

Carstvo od 1856 g., so koja naselenieto 

ima obvrska site dava~ki 

da gi pla}a vo pari, a vovedeni se 

i kni`ni pari i se formiraat 

prvite vistinski banki. Vo 1903 

g., Carigradskata otomanska banka 

otvori svoi filijali vo 

Skopje i vo Bitola, a vo istata 

godina i zemjodelskata – Ziraat 

banka otvori filijali i ispostavi 

vo Makedonija, koi funkcioniraat 

do 1912 g. Vo Turskoto 

Carstvo so bankarski raboti se 

zanimavaat i makedonskite trgovci 

i zanaet~ii, pri {to popoznati 

kreditni institucii se: 

„Terezii#, „Qubov#, „Grozd#, 

„Bratski trud# i „Soedinenie#. 

Vo periodot me|u 1918 i 1923 g. se 

formiraat 23 privatni banki, od 

koi pozna~ajni se: Trgovskata industriska 

banka „Vardar#, Skopskata 

izvozna banka i bankata 

„Stara Srbija#. Neposredno po 

Osloboduvaweto (1945) site banki 

se staveni pod dràvna kontrola, 

a najgolemiot del od privatnite 

banki se likvidirani. 

Vo mart 1945 g. e donesen statutot 

na Makedonskata stopanska 

banka, so koj se utvrdeni principite 

na nejzinoto rabotewe i po- 

~etniot kapital, a vo 1945 i 1946 

g. taa otvori osum filijali vo 

pogolemite gradovi na Makedonija. 

Od mart 1952 g. do po~etokot 

na 1954 g. postoi monobankarski 

sistem, t.e. vo ovoj period 

na teritorijata na RM dejstvuva 

samo NB na FNRJ – Centrala za 

NRM. Po 1954 g, so formiraweto 

na komunalnite banki, zapo~nuva 

procesot na decentralizacija na 

bankarskiot sistem, odnosno 

preo|awe kon dvostepeno bankarstvo. 

Vo tekot na 1961 g. povtorno 

doa|a do reorganizacija na 

bankarskiot sistem i vo po~etokot 

na 1962 g. se obnovuva dejnos- 

R 

1245

R RAZVOJOT MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ta na Stopanska banka na NRM, 

koja podocna go menuva imeto vo 

Stopanska banka – Skopje. So 

stopanskata reforma od 1965 g. 

nastapuvaat promeni vo bankarskiot 

sistem pri {to od 26-te komunalni 

banki se formiraat dve 

komercijalno-investicioni banki, 

vo Skopje i vo Bitola. Kon 

krajot na 1970-tite zapo~nuva golema 

reorganizacija na bankarskiot 

sistem, koj se izgraduva 

spored konceptot na zdruèniot 

trud. Na krajot od 1979 g. bankarskiot 

sistem na Makedonija go 

so~inuvaat edna zdruèna banka 

(Stopanska banka – zdruèna 

banka – Skopje), 27 osnovni banki, 

3 delovni edinici i 62 ekspozituri, 

odnosno vkupno 93 bankarski 

edinici. Kon krajot na 

1980-tite se pravi obid za organizacija 

na bankarskiot sistem 

vrz osnova na principite na pazarnata 

ekonomija, no ovie obidi 

se pokaùvaat kako neuspe{ni. 

Vo vremeto na monetarnoto 

osamostojuvawe na Makedonija 

bankarskiot sistem se odlikuva 

so golem iznos na nenaplatlivi 

krediti, hroni~ni problemi so 

likvidnosta i nesolventnost. Vo 

maj 1993 g. se donesuva prviot Zakon 

za banki i {tedilnici so koj 

se utvrduvaat uslovite za osnovawe 

i rabotewe na bankite. Vo 

april 1995 g. zapo~nuva obemen 

proces na sanacija na bankarskiot 

sistem, koj vklu~uva linearna 

sanacija na bankarskiot sektor, 

kako i posebna sanacija na Stopanska 

banka AD Skopje. So cel 

da se zajakne doverbata na javnosta 

vo bankarskiot sistem, vo januari 

1997 g. e osnovan Fondot za 

osiguruvawe na {tednite vlogovi, 

kako institucionalen mehanizam 

za za{tita na malite {teda~i. 

Istovremeno, vo celiot 

period po monetarnoto osamostojuvawe, 

te~e procesot na doizgraduvawe 

na pravnata, regulativnata 

i institucionalnata 

ramka za funkcionirawe na bankarskiot 

sistem. 


Economy Press, Skopje, 2003, 

560–563. G. P. 

RAZVOJOT NA MALITE I 

SREDNITE PRETPRIJATI- 

JA VO RM – samostojni, nezavisni 

entiteti, koi vrabotuvaat 

najmnogu do 250 lica (v. Klasifikacija 

na pretprijatijata 

spored goleminata) i go so~inuvaat 

najvitalniot del na ekonomskata 

struktura na sekoja 

ekonomija. Vo SRM, do 1980 g., 

poradi antagonizmot na socijalisti~kata 

ideologija kon privatnata 

sopstvenost, nivniot 

broj i osobeno nivnata ekonomska 

sila vo ekonomskata struktu- 

1246 

ra na zemjata bea nezna~itelni. 

Po 1980 g., a osobeno vo vtorata 

polovina na 1980-tite godini, doa|a 

do pobrz razvoj na MSP. Vo 

tekot na 1984 g., t.n. malo stopanstvo 

vo SRM vrabotuva{e 53.000 

lica (blizu 13% od vkupniot 

broj vraboteni) i u~estvuva{e 

so 5,3% vo formiraweto na op- 

{testveniot proizvod. Vo 1989 

g., vo SRM, od vkupno 2.003 pretprijatija, 

1.169 (58,3%) bea mali 

i sredni. So zapo~nuvaweto na 

tranzicijata i po radikalnite 

promeni vo ekonomskiot i politi~kiot 

sistem na zemjata doa|a 

do silen porast na MSP, t.e. do 

eden vid „spontano pretpriemni{tvo#. 

Nivniot broj rapidno 

raste vo celiot tranzicionen 

period (isklu~ok e samo konfliktnata 

2001 g.). Na krajot od 

2004 g. brojot na registriranite 

pretprijatija nadmina 172.000. 

No od niv aktivni bea samo 49.687 

pretprijatija, od koi duri 49.552 

spa|aat vo grupata na MSP. Za 

razlika od ranite tranzicioni 

godini, koga MSP prete`no bea 

locirani vo sektorot na trgovijata, 

poslednive godini raste 

nivniot broj vo sektorot na proizvodstvoto 

i kaj drugite uslugi. 

Denes MSP vo RM imaat dominantno 

u~estvo (80%) vo brojot 

na vrabotenite, kreirani od 

strana na biznis-populacijata vo 

zemjata, vo dodadenata vrednost 

(69%) i vo bruto-vrednosta na 

proizvodstvoto na pretprijatijata 

(66%). 


Razvoj na SR Makedonija 1945–1984, Skopje, 

1986. 57–58; Agencija za poddr{ka na 

pretpriemni{tvoto na Republika Makedonija, 

Opservatorija za MSP vo Republika 

Makedonija, Izve{taj 2004, 20–21, 30. 

LIT.: T. Fiti, V. Haxi Vasileva–Markovska, 

M. Bejtmen, Pretpriemni{tvo, Skopje, 

2007, 224–232; B. [uklev, Menaxment na 

mal biznis, Skopje, 2006, 50–55. T. F. 

RAZVOJOT NA OSIGURUVA- 

WETO VO RM. Po zavr{uvaweto 

na Vtorata svetska vojna imotot 

na osiguritelnite dru{tva 

od predvoena Jugoslavija be{e 

transformiran vo naroden, odnosno 

dràven imot. Osiguritelnite 

dru{tva {to bea konfiskuvani 

se spojuvaat vo Dr- 

àvniot zavod za osiguruvawe i 

reosiguruvawe. Razvojot na socijalisti~koto 

osiguruvawe i reosiguruvawe 

do raspadot na SFRJ 

pomina niz tri fazi: administrativno-centralisti~koosiguruvawe, 

decentralizirano osiguruvawe 

i prisposobuvawe na osiguruvaweto 

spored ustavnite izmeni. 

Po osamostojuvaweto na 

RM e donesen Zakonot za osnovite 

na sistemot za osiguruvawe na 

imoti i lica, so {to se sozdadoa 

uslovi za transformacija na instituciite 

za osiguruvawe vo pazarno-finansiski 

institucii vo 

forma na akcionerski dru{tva. 

Osiguruvaweto na imoti i lica e 

dobrovolno, osven zadolìtelnoto 

osiguruvawe na patnicite 

vo javniot prevoz i na korisnicite, 

odnosno sopstvenicite na 

motorni vozila i vozduhoplovite 

od odgovornost za {teti pri- 

~ineti kon treti lica. Podocna, 

so donesuvaweto na Zakonot za 

osiguruvawe na imoti i lica i na 

Zakonot za supervizija na osiguruvaweto, 

celosno se regulirani 

pra{awata od oblasta na osiguruvaweto 

i reosiguruvaweto, odnosno 

vo site segmenti od procesot 

na osiguruvaweto se inkorporirani 

evropskite osiguritelni 

i smetkovodstveni standardi i 

akturskite na~ela. Dru{tva za 

osiguruvawe moàt da osnovaat 

doma{ni pravni i fizi~ki lica. 

Cenzusot na garantniot fond za 

osnovawe dru{tvo za osiguruvawe 

imoti i lica za pooddelni 

klasi za neìvotno osiguruvawe, 

ìvotno osiguruvawe i za reosiguruvawe 

iznesuva: za raboti od 

osiguruvaweto vo ramkite na klasite 

na neìvotnoto osiguruvawe 

e od 500.000 do 2.500.000 evra; za 

pokrivawe na rizicite za ìvotno 

osiguruvawe garantniot fond 

treba da bide pogolem od 750.000 

evra, a za vr{ewe raboti za reosiguruvawe 

ne smee da bide pomal od 

1.500.000 evra. 

IZV.: Zakon za supervizija na osiguruvaweto. 

LIT.: Drage Janev i Aleksandar Nikolovski, 

Osiguruvawe so elementi na aktuarska 

analiza, Skopje, 2002. Dr. J. 

RAZVOJOT NA SMETKO- 

VODSTVOTO. Od istoriski aspekt 

nabquduvano, razvojniot podem 

na smetkovodstvoto kako sistem 

na evidencija vo RM zapo~nuva 

so donesuvaweto na Odlukata 

na AVNOJ od 1945 g., so koja vo 

toga{nata SFRJ e vovedeno ednoobraznoto 

knigovodstvo za site 

stopanski pretprijatija. So 

specijalniot Zakon za ednoobrazno 

knigovodstvo od 20. XI 1946 

g. bea podrobno regulirani na~inite 

i metodite za vodewe na 

knigovodstvoto na dràvnite 

pretprijatija i ustanovi. Kon 

krajot na 1953 g. e donesena posebna 

Uredba za knigovodstvo na 

stopanski organizacii, so koja 

be{e propi{an Edinstveniot 

konten plan za celoto stopanstvo 

na zemjata, kako i ~etiri t.n. 

„skrateni kontni planovi za malite 

pretprijatija i du}ani#. Vo 

uslovi na centralizirana i 

planska ekonomija, za smetkovodstveniot 

sistem vo RM be{e 

karakteristi~no nepostoeweto


na smetkovodstveni standardi. 

So raspa|aweto na SFRJ i so osamostojuvaweto 

na RM zapo~na 

procesot na gradewe na pazarnata 

ekonomija so jasno definirani 

titulari na sopstvenosta. Noviot 

koncept ne ja ostavi imuna 

smetkovodstvenata profesija. 

Reformite se manifestiraa preku 

donesuvaweto na Zakonot za 

smetkovodstvo (1993), so koj podrobno 

se regulira{e na~inot na 

vodeweto na smetkovodstvenata 

evidencija na stopanskite subjekti. 

Vo duhot na zapo~natite 

procesi za integracija na RM vo 

EU, vo noemvri 1998 g., Me|unarodnite 

smetkovodstveni standardi 

(MSS) se prevedeni i prifateni 

od strana na Ministerstvoto 

za finansii, kako supstitut 

za sozdavawe nacionalni 

smetkovodstveni standardi. Vo 

tekot na 2002 g., so donesuvaweto 

na Zakonot za trgovski dru{tva, 

prestana da vaì Zakonot za 

smetkovodstvo. Vo soglasnost so 

Zakonot za trgovski dru{tva, 

primenata na MSS e zadolìtelna 

vo podgotvuvaweto na finansiskite 

izve{tai za srednite 

i golemite pretprijatija. Od januari 

2005 g. vo RM vo primena se 

i Me|unarodnite standardi za 

finansisko izvestuvawe. So 

formiraweto na Institutot na 

ovlasteni revizori na RM vo maj 

2006 g., vo soglasnost so Zakonot 

za revizija od septemvri 2005 g., 

Komisija za smetkovodstveni 

standardi gi prezede ingerenciite 

za aùrirawe, publikuvawe i 

pravilna implementacija na 

MSS i na Me|unarodnite standardi 

za finansisko izvestuvawe 

vo smetkovodstvenata praktika 

na RM. 

LIT.: Serafim Tomovski, Osnovi na 

smetkovodstvo, „Goce Del~ev#, Skopje, 

2002. Z. B. 

RAZGRADUVAWE NA [UM- 

SKATA PROSTIRKA – vaèn 

proces {to vlijae vrz intenzitetot 

na kruèweto na mineralnite 

materii na {umskiot ekosistem 

i vrz rezervite na {umskata 

prostirka. Toa se odviva pod vlijanie 

na ogromniot broj razgraduva~i 

{to go prestavuvaat saprofitniot 

na~in na ishrana. Prose~nata 

brzina na razgraduvawe 

vo ploska~evo–ceroviot dabov 

ekosistem na Gali~ica iznesuva 

41,52% od godi{niot opad, dodeka 

razgraduvaweto vo gorskiot 

bukov ekosistem vo Mavrovo iznesuva 

20,7%. Rezervite na {umska 

prostirka zavisat od intenzitetot 

na razgraduvawe, pa zatoa 

prose~nite rezervi na {umskata 

prostirka se razli~ni. Vo ploska~evo-ceroviot 

dabov ekosistem 

na Gali~ica iznesuva 9,87/ha, a vo 

gorskiot bukov ekosistem na 

Mavrovo 20,58 t/ha. Q. Gr. 

„RAZDELBA# ‡ opera vo ~etiri 

~ina (7 sliki). M: T. Prokopiev, L: 

A. Panov i kompozitorot, spored 

dramata Pe~albari. Prvo izveduvawe: 

Skopje, 17. XI 1971. Dr. O. 

Atanas 

Razdolov 

RAZDOLOV, Atanas (Berovo, 

1872 ‡ Sofija, 1931) ‡ istaknat 

pretstavnik na plejadata makedonski 

anarhisti od vremeto na 

Ilinden. Bezdrugo, najplodniot 

makedonski bugarojazi~en poet, 

glasnogovornik na makedonskata 

revolucija, spontan sonuva~ na 

apsolutnoto. Izdal, glavno vo 

sopstvena reìja, nekolku desetici 

pomali stihozbirki so pesni 

isklu~ivo na makedonska istorisko-revolucionernatematika. 

Mu bil mo{ne blizok i iskren 

privrzanik na Goce Del~ev, 

koj od svoja strana nasekade toplo 

gi prepora~uval negovite 

knigi. Poezijata na Razdolov ne 

se odlikuva so povisoki umetni~ki 

vrednosti. Taa e glavno 

odglas na edna voznemirena sovest, 

pa prilega na neartikuliran 

makedonski krik, erupcija 

na vekovno nasobraniot gnev vo 

du{ata na obespraveniot makedonski 

~ovek, na stihijata na senarodnata 

vozbudena du{a. Pi- 

{uva pod silnoto vlijanie na narodnata 

pesna i na poetskata re~ 

na bugarskiot revolucioneren 

poet Hristo Botev. Izbor od poezijata 

na Atanas Razdolov e izdadena 

na makedonski jazik vo 

prepev i so predgovor na Gane 

Todorovski, a od Vasil Tocinovski 

e izdadena monografija za 

Razdolov pod naslov †Zborot 

kur{um i dinamit#. G. T. 

RAZLI^NIK, AL[ARSKI 

(Centaurea leucomalla Bornm.) – lokalen 

endemit vo florata na RM 

od familijata Asteraceae (Compositae) 

(sloènocvetni rastenija), 

opi{an od lokalitetot Al{ar, 

od poznatiot germanski botani- 

~ar Josef Bornmuller (1926). Vl. M. 

RAZLI^NIK, GALIÎ^KI 

(Centaurea galicicae Micevski) – lokalen 

endemit vo florata na RM 

RAZLI^NIK 

od familijata Asteraceae (sloènocvetni 

rastenija). Poznat e samo 

za okolinata na Prespanskoto 

Ezero, kaj s. Stewe. Se razviva 

kako hazmofit, vo puknatini na 

varovni~ki karpi. Vl. M. 

RAZLI^NIK, GRBAVE^KI 

(Centaurea grbavacensis (Rohl.) Stoj. 

& Stef.) – endemit vo florata na 

RM od familijata Asteraceae (slo- 

ènocvetni rastenija). Se razviva 

na varovni~ka geolo{ka podloga 

vo okolinata na Kavadarci – 

s. Grbavec, Kozjak, Pletvar, Sivec, 

Barbaras, Mariovo, klisura 

na r. Treska (Pore~e) i dr. Se nao|a 

na svetskata crvena lista na 

zagrozeni rastenija (IUCN 1997 

Red List of Threatened Plants). Vl. M. 

RAZLI^NIK, DEMIRKAPIS- 

KI (Centaurea demirkapiensis Micevski) 



Asteraceae (sloènocvetni rastenija). 

Se razviva vo okolinata na 

Demir Kapija, kaj hidrocentralata 

Do{nica. Vl. M. 

RAZLI^NIK, KAVADARE^- 

KI (Centaurea kavadarensis Micevski) 

– lokalen endemit vo florata 

na RM od familijata Asteracae 

(Compositae), (sloènocvetni rastenija), 

od okolinata na Kavadarci, 

me|u selata Majdan i ’Rànovo, 

opi{an od akademik Kiril 

Micevski. Vl. M. 

RAZLI^NIK, KOZJA^KI (Centaurea 

kozjakensis Micevski) – lokalen 

endemit vo florata na RM od 

familijata Asteracae (Compositae) 

(sloènocvetni rastenija), od 

okolinata na Prilep–Kozjak, 

opi{an od akademik Kiril Micevski. 

Vl. M. 

RAZLI^NIK, MRAMOREN 

(Centaurea marmorea Bornm. et Soska) 


endemit od familijata Asteraceae 

(Compositae) (sloènocvetni 

rastenija), poznat samo za okolinata 

na Prilep (Sivec). Vl. M. 

RAZLI^NIK, SKOPSKI (Centaurea 

skopjensis Micevski) – makedonski 

floristi~ki endemit, od 

familijata Asteraceae (Compositae) 


poznat za klisurata na rekata 

Treska (me|u Kozjak i s. Nova 

Breznica). Vl. M. 

RAZLI^NIK, SO[KOV (Centaurea 

soskae Hayek) – lokalen makedonski 

floristi~ki endemit 

od familijata Asteraceae (Compositae) 


se razviva pokraj Ohridskoto 

Ezero (s. Trpejca). Se nao|a na 




R 

1247

R RAZLI^NIK MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

RAZLI^NIK, FORMANE- 

KOV (Centaurea formanekii Hal.) – 


endemit od familijata Asteraceae 

(Compositae) (sloènocvetni 

rastenija), poznat samo za klisurata 

na rekata Vardar kaj Demir 

Kapija. Vl. M. 

RAZLOVE^KO VOSTANIE 

(1876) ‡ prvo organizirano oru- 

èno makedonsko nacionalnoosloboditelno 

vostanie vo XIX v. 

Vostanieto go organiziral i go 

izvel Tajniot makedonski revolucioneren 

komitet osnovan od 

Dimitar Popgeorgiev-Berovski 

vo Solun (1875). Vo negovoto organizirawe 

u~estvuvale pretstavnici 

od site sloevi na makedonskoto 

op{testvo: u~iteli, 

sve{tenici, trgovci, zanaet~ii 

i bore~kiot element makedonskoto 

selanstvo. Na sovetuvaweto 

vo s. Razlovci, Male{evsko 

(april 1876) bilo doneseno re- 

{enie za krevawe vostanie. Dimitar 

Popgeorgiev bil izbran za 

voda~ i bil zadolèn so ~eta da 

gi obikoli Pijane~ko, Male{evsko, 

Radovi{ko, Strumi~ko, 

Petri~ko i Melni~ko i da se 

podgotvat za borba na dadeniot 

znak za po~etok na vostanieto. 

Vostanieto zapo~nalo utroto na 

20/8. V 1876 g., kako {to e zabele- 

àno na vostani~koto zname, koga 

bilo oslobodeno s. Razlovci. 

So goreweto na spahiskite i na 

drugite dol`ni~ki dokumenti 

bilo ozna~eno osloboduvaweto 

od osmanliskata vlast i vospostavuvawe 

makedonska vlast. Vo 

Berovo bile sobrani 300 vooru- 

Peh~evo vo vremeto na Razlove~koto vostanie 

1248 

Karta na Razlove~koto vostanie 

èni vostanici. Vostanicite, 

predvodeni od Berovski, so razveano 

zname ja prodolìle akcijata 

i go napadnale s. Mitra{inci. 

Vo pove}e~asovnata borba 

bil ranet voda~ot Berovski {to 

se odrazilo vrz natamo{niot 

razvitok na Vostanieto. Vo Razlovci 

pop Stojan gi organiziral 

vostanatite selani da ja prodol- 

àt borbata za osloboduvawe so 

povik deka bez `rtvi ne se dobiva 

sloboda. Vostanicite predvodeni 

od Berovski prodolìle 

kon Ko~ansko i kon Male{evsko. 

Na planinata Pla~kovica se soedinile 

so vostanicite od s. Laki 

predvodeni od Cone Don~ev. Vostani~kata 

~eta na Berovski prodolìla 

kon Radovi{ko. Osmanliskata 

dràva so koncentrirawe 

redovna vojska od Strumica, 

Radovi{, Melnik, Petri~ i od 

Gorna Xumaja i so aktivno u~estvo 

na vooruènoto mesno muslimansko 

naselenie go lokali- 

zirala i go zadu{ila Vostanieto. 

Se odràle samo ~etite na 

Berovski i na Cone Don~ev, koi 

bile postojano vo dvièwe me|u 

Male{evskite Planini – Belasica 

i Pirin Planina. Naselenieto 

na vostani~kata teritorija 

bilo izloèno na èstok teror; 

ubistva, nasilstva i progoni. 

Od 476 zatvorenici, 40 lica 

bile obeseni. Razlove~koto vostanie 

bilo organizirano i izvedeno 

samostojno i go ozna~ilo 

po~etokot na kontinuiranata 

borba na makedonskiot narod za 

sloboda i za sozdavawe makedonska 

dràva. 

LIT.: Quben Lape, Razlove~koto vostanie 

od 1876 godina i li~nosta na negoviot 

organizator Dimitar Pop Georgiev 

Berovski, Skopje, 1976; zb., Dimitar Pop 

Georgiev – Berovski i negovoto vreme, 

Skopje–Berovo, 1991. M. Min. 

RAZLOVCI – selo vo Del~evsko. 

Se nao|a vo Razlove~kata 

Klisura, od dvete strani na rekata 

Bregalnica, na nadmorska viso~ina 

od okolu 700 m. So regionalen 

pat na sever e povrzano so 

Del~evo, a na jug so Berovo. Toa e 

naseleno so Makedonci, no nivniot 

broj e vo opa|awe. Vo 1953 g. 

vo nego ìveele 1.344 `., a vo 2002 

g. toj broj se namaluva na 826 `. 

Naselenieto se zanimava so 

ovo{tarstvo i {umarstvo. R. e 

poznato istorisko selo. Vo nego e 

krenato Razlove~koto vostanie 

(1876), predvodeno od Dimitar 

Popgeorgiev–Berovski i Pop 

Stojan od s. Razlovci. Ima osumgodi{no 



RAZLOG – grad vo Pirinskiot 

del na Makedonija (Republika Bugarija) 

so 13.198 `. (1997). Se nao- 

|a vo zapadniot del na Razlo{kata 

Kotlina, od dvete strani na Bela 

Reka, na nadmorska visina od okolu 

830 m. Klimata e promeneto 

sredozemnomorska so sredna godi{na 

temperatura od 8,3°C. Isto~no 

od R. se nao|a razlo{kiot 

jaglenov basen, a vo severozapadniot 

kraj na gradot na rekata Istok 

e podignata razlo{kata hidrocentrala. 

Imeto Razlog prvpat 

se spomnuva vo edna povelba na Vasilij 

II od 1019 g. Vo vremeto na 

turskoto vladeewe R. se vodi pod 

imeto Mehomija. Vo 1889 g. naselbata 

e proglasena za op{tinski 

centar. Kon krajot na XIX v. vo R. 

imalo 4.970 `., od koi 3.200 bile 

Makedonci hristijani, 1.460 Makedonci 

muslimani, 80 Turci, 30 

Vlasi i 200 Romi. Vo tekot na XX 

v. naselenieto postojano se zgolemuva 

i narasnuva od 4.168 `. vo 

1920 g. na 13.198 `. vo 1997 g. Vode~ka 

granka vo ekonomijata na 

gradot deneska e industrijata, posebno 

celulozno-hartienata i ma-


Razlog 

{inskata industrija. Ima gimnazija 

i tri tehni~ki u~ili{ta. 

LIT.: EnciklopediÔ Pirinski kraŸ, II, 

Blagoevgrad, 1999. Al. St. 

RAZLO[KI PARTIZANSKI 

ODRED „JANE SANDANSKI# 

(1. V 1943 – 9. IX 1944) – oruèna 

edinica na NOD vo Pirinskiot 

del na Makedonija formiran od 

partizani od Razlo{ko i od Beli~kata 

partizanska ~eta „Jakim 

Cokov#. Komandant na Odredot 

bil Krum Radonov, a politi~ki 

komesar Georgi J. Madolev. 

Odredot go izdaval v. „Rabotni~ko 

zname#. Potoa bil 

preimenuvan vo „Nikola Parapunov# 

(19. IV 1944). Brojot na 

borcite iznesuval okolu 150 

(maj 1944) i bil podelen na tri 

bataljoni. Gi prodolìl voenite 

dejstva do 9. IX 1944 g., koga 

vlegol vo sostavot na Makedonskata 

brigada „Jane Sandanski#, 

sostavena isklu~ivo od Makedonci. 

Bidej}i toa ne bilo dozvoleno, 

borcite od Odredot bile 

vklu~eni vo redovite na bugarskata 

armija. 



1966; EnciklopediÔ Pirinski kraŸ, 

II, N–Œ. Blagoevgrad, 1999. V. Jot. 

„RAZMISLUVAWE# ‡ simfoniska 

poema. M: B. Ivanovski. Prvo 

izveduvawe: Skopje, 1954. Dr. O. 

RAIÎ], Dragoslav (Sala{, 9. 

X 1935) – el. in`., d-r na tehni~ki 

nauki, red. prof. Rakovoditel 

na Institutot za EE i postdiplomski 

studii na ETF vo 

Skopje. Prodekan na EMF i 

pom. dir. na UCMTN. Pretsedatel 

na Republi~kata komisija za 

geoelektricitet i gromobrani i 

na Stud. kom. za analiza na EES. 

Istaknat inèner na Makedonskata 

sekcija na IEEE. Toj e av- 

tor/koavtor na 10 trudovi vo najpoznatite 

EE spisanija, so prilozi 

kon metodite za analiza na 

prenosnite i distributivnite 

EES. Avtor na tri univerzitetski 

u~ebnici i koavtor na ~etvrtiot. 

LIT.: „Bilten na Univerzitetot ,Sv. Kiril 

i Metodij’ –Skopje#, br. 570, mart 

1992. Dr. R. 

RAJNER, Peter Koc (Viena, 

Avstrija 28. II 1941) ‡ hirurg, ortoped, 

redoven prof. na Univ. vo 

Viena, akademik. Diplomiral na 

Med. f. vo Viena (1967), a specijaliziral 

ortopedija (1974) i doktoriral 

vo 1979 g. Od 1984 g. e direktor 

na Klinikata za ortopedija 

vo Viena. Vo 1983 ja organiziral 

II me|unarodna rabotilnica 

za dizajn i primena na tumorski 

protezi. Imal brojni studiski 

patuvawa vo SAD, Kanada, 

Germanija, [vajcarija, [vedska 

i Velika Britanija. Po~esen 

~len e na 9 me|unarodni asocijacii. 

Napi{al 226 truda, 244 apstrakti, 

3 knigi i 55 poglavja. Sorabotuval 

so Klinikata za ortopedija 

na Med. f. vo Skopje i 

ovozmoìl studiski prestoj na 

pove}e lekari od Skopje vo Viena. 

Za ~len na MANU nadvor od 

rabotniot sostav e izbran na 10. 

V 2006 g. \. Z. 

RAK, REÊN (Astacus astacus 

L.) – voden ~lenkonog organizam. 

@ivee vo mirni iste~ni ili vo 

plitki neiste~ni vodi, vo izdup- 

~eni karpesti krajbre`ja. Teloto 

mu e 

dolgo do 16 

cm. Ima jaki 

kle{ti 

na prviot 

par noze i 

dve poslabi 

na dru- 

Re~en rak 

RAKOVI 

gite dva para noze. Se hrani so 

sitni organizmi i detritus. Vo 

Ohridskoto i Dojranskoto Ezero 

i vo vardarskiot sliv ìvee makedonskiot 

endemi~en re~en rak 

(Astacus astacus balcanicus Karaman). 

LIT.: Mladen Karaman, Desetnogi rakovi 

– Decapoda (Crustacea: Malacostraca), Fauna 

na Makedonija II, Mus. Mac. Sci. Nat., 

Skopje 1976, 1–61; Jon~e [apkarev, Zoologija 

na bez’rbetnite ìvotni, Skopje 

1991. V. T. K. – M. K. 

RAKIXIEV, Mihail (Bitola, 

1878 – Bitola, 1935) – pripadnik 

na MRO. Vo negovata ku}a (20. XI 

1901) prestojuval Goce Del~ev 

na sovetuvawe so Nikola Rusinski, 

Jordan Piperkata i dr. bitolski 

vojvodi. Od 1904 g. bil 

~len na Bitolskiot ORK na 

MRO i reonski na~alnik na \avato 

so okolinata. Bil osuden 

(1905) na pet godini zatvor vo 

Bitola; osloboden po Mladoturskata 

revolucija. 

IZV.: T. Nikolov, Spomeni iz moeto minalo, 

Sofi®, 1989. Al. Tr. 

RAKOVI (Crustacea) – ~lenkonogi, 

glavno akvati~ni organizmi. 

Naseluvaat morski i kopneni vodi. 

@iveat slobodno kako pliva~ki 

formi, a mal broj se sedentarni 

ili paraziti. Teloto se 

sostoi od razli~en broj segmenti 

(~len~iwa) kaj razli~ni vidovi. 

Segmentite se jasno izdvoeni vo 

glava, gradi i opa{. Teloto e 

za{titeno so hitinska materija – 

kutikula, koja pretstavuva nadvore{en 

skelet. Rakovite imaat golemo 

ekonomsko zna~ewe. Planktonskite 

vidovi se bitna komponenta 

vo ishranata na ribite, dodeka 

pokrupnite vidovi se koristat 

vo ishranata na ~ovekot. Vo 

svetot se poznati preku 35.000 vidovi. 

Vo Makedonija ovaa klasa e 

mnogu dobro prou~ena; utvrdeni 

se 513 taksoni (486 vidovi i 27 

podvidovi), od koi, 137 se endemi~ni 

(113 vidovi i 24 podvidovi). 

Ovaa grupa organizmi e podelena 

vo 5 potklasi: veslonogi rakovi 

(Copepoda), ribni vo{ki 

(Branchiura), ~erupkari (Ostracoda), 

àbronogi rakovi (Branchiopoda) i 

vi{i rakovi (Malacostraca). 

LIT.: Gordan Karaman, Crustacea, Amphipoda, 

Catalogus Faune Jugoslaviae, Ljubljana, 

1974, III/3: 1–43; Mladen Karaman, Desetnogi 

rakovi – Decapoda (Crustacea: Malacostraca), 

Fauna na Makedonija II, Mus. 

Mac. Sci. Nat., Skopje, 1976, 1–61; Grupa avtori, 


of Macedonia (first national report), 

Skopje, 2003. V. T. K. – M. Kr. 

RAKOVI, VESLONOGI (Copepoda) 

– planktonski rak~iwa. 

Grupa sitni organizmi; gi naseluvaat 

morskite i kopnenite vodi; 

golem broj se paraziti. Poznati 

se okolu 7.000 veslonogi rakovi. 

Vo Makedonija se registri- 

R 

1249

R RAKOVI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

rani 140 taksoni (136 vidovi i 4 

podvidovi), od koi 16 taksoni se 

endemi~ni. Potklasata veslonogi 

rakovi e pretstavena so 3 reda: 

ciklopoidni rak~iwa (Cyclopoida), 

vo Makedonija zastapeni so 

60 taksoni (57 vidovi i 3 podvida), 

od koi 10 se endemi~ni; harpaktikoidni 

rak~iwa (Harpacticoida), 

vo Makedonija pretstaveni 

so 50 taksoni (49 vidovi i 1 

podvid) od koi, 6 se endemi~ni; i 

kalanoidni rak~iwa (Calanoida), 

pretstaveni vo Makedonija so 30 

vidovi. 

LIT.: Ognjanka Popovska-Stankovic, A contribution 

to a better knowledge of the Microfauna 

(Rotatoria, Copepoda and Cladocera) of Stenje 

Marsh, Folia balc., Inst. Pisc., Skopje, 1971, 

3(1): 1–8; Trajan Petkovski, Calanoida (Crustacea: 

Copepoda). Fauna na Makedonija, Mus. 

Mac. Sci. Nat., Skopje, 1983; Trajan Petkovski, 

Two new Copepod species (Crustacea: Copepoda) 

from the Ohrid Lake, Annales Limnol, 1997, 

33: 245–253; Grupa avtori, Country Study for 

biodiversity of the Republic of Macedonia (first 

national report), Skopje, 2003. V. T. K. – M. Kr. 

RAKOVI, VI[I (Malacostraca) 

– krupni organizmi snabdeni so 

oklop. Se razlikuvaat od site 

drugi rakovi spored niza osobenosti 

vo gradbata i vo goleminata 

na teloto. Imaat konstanten 

broj segmenti – 20. Potklasata 

opfa}a okolu 20.000 vidovi. 

Ovaa grupa organizmi vo Makedonija 

pokaùva mnogu visok 

stepen na endemizam (79%). Od 

poznatite 95 taksoni, 75 se endemi~ni. 

Od vi{ite rakovi ima: 

ramnonogi rakovi (Isopoda), 47 

taksoni, od koi, 40 endemi~ni; 

raznonogi rakovi – Mrmorci 

(Amphipoda), 43 taksoni, od koi, 

35 se endemi~ni i desetnogi rakovi 

(Decapoda), 5 taksoni, od 

koi, 3 endemi~ni: re~en rak (Astacus 

astacus balcanicus Karaman); 

poto~en rak (Astropotamobius tarrentium 

macedonicus Karaman) i 

kriv rak – Kraba (Potamon fluviatilis 

fluviatilis Herbst.). 

LIT.: Stanko Karaman, IV Beitrag zür Kenntnis 

der Susswasser-amphipoden, †Glasnik Naucnog 

Drustva#, Skopje, 1931, 9(3): 93–107; Mladen 

Karaman, Kopneni izopodi, Zbornik, Filoz. 

fak., Pri{tina, 1966, III: 371–404; Gordan Karaman, 

XLVI Contribution to the Cnowledge of the 

Amphipoda. Two subterannean Niphragus species 

from Yugoslavia, N. stankoi n.sp. and N. ilidensis 

Schaferna (fam. Gammaridae), †Glasnik 

Rep. Zavoda Zast. Prir. Muzeja#, Titograd, 1973, 

6: 35–57; Gordan Karaman, Crustacea, Amphipoda. 

Catalogus Faune Jugoslaviae, Ljubljana, 

1974, III/3: 1–43; Mladen Karaman, Desetnogi 

rakovi–Decapoda (Crustacea: Malacostraca). 

Fauna na Makedonija II, Mus. Mac. 

Sci. Nat., Skopje, 1976. V. T. K. – M. Kr. 

RAKOVI, @ABRONOGI (Branchiopoda) 

– najprimitivni recentni 

vidovi rakovi. @iveat vo 

slatki vodi, so isklu~ok na nekoi 

vidovi vo morskite vodi. Obi~no 

gi naseluvaat malite temporalni 

vodi. Opfa}aat okolu 800 vidovi, 

razli~ni po golemina (od mik- 

1250 

roskopski do 10 cm). Vo Makedonija 

ovaa potklasa e zastapena so 

105 vidovi, podredeni, vo zavisnost 

od gradbata na ~erupkata, na 

4 redovi: vilinski rak~iwa 

(Anostraca), 7 vidovi, od koi, vidot 

Chirocephalus pelagonicus Petkovski 

e endemi~en; polnoglavesti 

rak~iwa (Notostraca), 2 vida; 

{kolkesti rak~iwa (Conchostraca), 

ima 3 vidovi i kladoceri 

(Cladocera), 93 vidovi, od koi, Alona 

smirnovi Petkovski & Flossner e 

endemi~en vid na Ohridskoto 

Ezero. 


to a better knowledge of trhe Microfauna 

(Rotatoria, Copepoda and Cladocera) of 

Stenje Marsh, Folia balc., Inst. Pisc., Skopje, 

1971, 3(1): 1–8; Vladimir Krpac and Branislava 

Mihajlova, Biodiversity of Macedonia from a view 

point of hitherto faunistic investigations. 

Participation with Underproject: Klass Insecta, 

Macedonian Museum of Natural History – Ministry 

of Science, Final Report, Skopje, 1999, 

23–30. V. T. K. – M. Kr. 

RAKOVSKI, Pavle (s. Dolna 

Kle{tina, Vodensko, Egejskiot 

del na Makedonija, 24. V 1913 – 

Skopje, 9. II 1990) – deec na makedonskoto 

nacionalno dvièwe i 

na gr~koto komunisti~ko dvièwe. 

U~esnik vo antifa{isti~kiot 

otpor. Vo periodot na Vtorata 

svetska vojna sostavil azbuka od 

25 bukvi vo duhot na makedonski- 

ot jazik i makedonskata jazi~na 

tradicija. Vo 1944 g., vo znak na 

protest, gi napu{til redovite na 

ELAS i so Vodenskiot makedonski 

bataljon preminal vo Vardarskiot 

del na Makedonija. Bil 

u~esnik vo Gra|anskata vojna vo 

Grcija (1946–1949) i ~len na rakovodstvoto 

na NOV (odgovoren 

za Agitprop). Po Gra|anskata 

vojna vo Grcija (1949), obvinet od 

KPG kako „titoist#, bil ispraten 

vo sibirskite logori. Po 

normaliziraweto na odnosite 

pome|u SSSR i Jugoslavija se 

vratil vo Makedonija. 

LIT.: Egejska Makedonija vo NOB, VI, 1949, 

Skopje, 1983; S. Kiselinovski, Makedonski 

dejci (XX vek), Skopje, 2002. St. Kis. 

Makedonskiot reprezentativec Kire Lazarov na Svetskoto prvenstvo vo rakomet {to se odrà vo Zagreb, 

R Hrvatska (2009) go zazede prvoto mesto vo svetot za najmnogu postignati golovi na site vremiwa. 

Pavle 

Rakovski 

RAKOMETOT VO MAKEDO- 

NIJA. Se javuva vo 30-tite godini 

na HH v. kako hazena vo Skopje, 

Kumanovo i Bitola. †Golemiot# 

rakomet se razviva po Osloboduvaweto 

(1948–1957). Bil formiran 

Rakometen sojuz na Makedonija 

(1956), a sega Rakometna 

federacija (od 2002). Rakometni 

sekcii bile osnovani prvin pri 

SSD †Student# i SD †Rabotni~ki# 

vo Skopje (1948), a potoa i 

†Rabotnik# – Bitola, †Man~o 

Maliminov# – Negotino, †Milicioner# 

– Skopje, †Mladost# – 

Veles, †Goce Del~ev# – Prilep i 

drugi. Prv republi~ki prvak za 

maì (1950) i pobednik na Kupot 

(1955) e RK †Rabotni~ki# od 

Skopje, a za èni RK †Grafi~ar 

od Skopje# (1955, odnosno 1956). 

†Maliot# rakomet bil voveden 

podocna (1952) i stanal mnogu popularen. 

Bile osnovani golem 

broj klubovi vo Republikata i 

bil organiziran soodveten sistem 

na natprevari. Vo Prvata sojuzna 

liga se natprevaruvale: †Rabotni~ki#, 

†Grafi~ar# i †Vardar# 

– Skopje, †Borec# – Veles i 

†Pelagonija# – Bitola, a RK


†Skopje# vo ènskata liga (do 

1991). Osven rakometarite od RK 

†Rabotni~ki#, reprezentativci 

na Jugoslavija bile i Van~o Jovanovski, 

\or|i Gajdov, Pece Dimitrovski, 

Pepi Manaskov i dr. 

Rakometniot sojuz na Makedonija 

stanal ~len na Evropskata i 

Svetskata rakometna federacija 

(po 1992). Ma{kata reprezentacija 

igrala na zavr{nite natprevari 

za Evropskoto prvenstvo 

(1998) i za Svetskoto prvenstvo 

(1999). Najgolem uspeh na ènskata 

reprezentacija e osvoenoto 

sedmo mesto na Svetskoto prvenstvo 

vo Germanija (1997). Najdobri 

ma{ki ekipi se: †Pelister# – 

Bitola, †Vardar Vatrostalna# – 

Skopje, a najdobra ènska e †Kometal 

\or~e Petrov# – Skopje. 

Istaknati treneri bile: Slavko 

Matovski, Dragoqub Lazi}, Zafir 

Kunovski, Qubomir Hristovski, 

Pan~e Nikolovski i drugi, 

a me|unarodni sudii: Krsto 

Bojaxievski, Hristo Dimov, Marjan 

i Dragan Na~evski i drugi. 

LIT.: 20 godini rakomet vo Makedonija, 

Skopje, 1968; 25 godini rakomet vo Makedonija, 

Skopje. 1973; 30 godini rakomet vo 

Makedonija, Skopje, 1978; Godini samostoen 

makedonski rakomet,Skopje, 2002. D. S. 

RALEV, Georgi H. (s. Sveta, Kru- 

{evsko, 1875 – mesnost Vodenicite, 

Kru{evsko, 20. V 1911) – u~esnik 


Bil vo ~etata na N. Rusinski 

(1901) i na V. Markov (1902). Vo 

Ilindenskoto vostanie se borel 

vo ~etata na I. Naumov-Alabakot, 

a po vostanieto vo ~etata na 

\. Naumov-Pqakot, I. Naumov- 

Alabakot i na Blaè Birin~eto. 

U~estvuval vo bitkata na Noòt. 


vojska (1911). 

LIT.: N. Kirov-MaŸski, Kru{ovo i borbite 

mu za svoboda, Sofi®, 1935. Al. Tr. 

Hisen 

Ramadani 

RAMADANI, Hisen (s. Pirok, 

Tetovsko, 3. I 1933) ‡ politi~ar. 

Diplomiral na Visokata {kola 

za politi~ki nauki vo Belgrad. 

Bil u~itel, nastavnik, direktor 

na osnovno u~ili{te i prosveten 

sovetnik vo Okoliskiot zavod za 

{kolstvo vo Tetovo, ~len na 

Okoliskiot komitet na SKM vo 

Tetovo, ~len na Op{tinskiot komitet 

na SKM i pretsedatel na 

Op{tinskiot odbor na SSRNM 

vo s. @erovjane. Podocna bil 

~len na CK na SKM, rakovoditel 

na Komisijata za ideolo{ko obrazovanie 

i ~len na Izvr{niot 

komitet na CK na SKM, pratenik 

vo Sobranieto na SRM i na 

SFRJ, ~len na Univerzitetskiot 

sovet, ~len na Redakciskiot sovet 

na v. „Komunist# i sekretar i 

potpretsedatel na Republi~kata 

konferencija na SSRNM, kako i 

potpretsedatel na Izvr{niot sovet 

na SRM. Po osamostojuvaweto 

na RM bil ~len na Partijata 

na albanskite intelektualci i 

vo dva mandata pratenik vo Sobranieto 

na RM. S. Ml. 

RAMADANI, Hixet (Hixhet Ramadani) 

(s. Lisec, Tetovsko, 2. X 

1924 ‡ Skopje, 1990) – pravnik i 

politi~ar. Bil u~esnik vo NO- 

AVM (od 1944) kako instruktor 

na Okoliskiot komitet na SKOJ 

vo Tetovo. Po Osloboduvaweto 

bil u~itel (1945‡1955), ~len na 

KPM (od 1947), referent na Okoliskiot 

naroden odbor vo Tetovo, 

pretsedatel na Narodniot odbor 

na Op{tinata Sara}ino, sekretar 

i pretsedatel na Op{tinskiot 

odbor na SSRNM i sekretar 

na Okoliskiot komitet na SKM 

vo Tetovo (do 1966). Diplomiral 

na Pravniot fakultet vo Skopje. 

Bil ~len na CK na SKM (od 

1965), pretsedatel na Komisijata 

za op{testveno-ekonomski odnosi 

vo op{testveno-politi~kite 

zaednici i ~len na Pretsedatelstvoto 

na CK na SKM (od 1966). 

Pove}e pati bil izbiran za republi~ki 

pratenik, potpretsedatel 

na Sobranieto na SRM, ~len 

na Sovetot na Federacijata 

(1970) i ~len na Pretsedatesltvoto 

na SRM (od 1974). S. Ml. 

Potpi{uvaweto na Ramkovniot dogovor vo Ohrid (13. VIII 2001) 

Ismet 

Rami}evi} 

RAMKOVEN 

RAMI]EVI], Ismet (Dubnica, 

Srbija, 2. VII 1960) ‡ skulptor, 

profesor na Fakultetot za likovni 

umetnosti. Diplomiral na 

Fakultetot za likovni umetnosti 

vo Skopje (1984). Samostojno izlagal 

vo Skopje, Saraevo, Mostar. 

Rabotel skulpturi vo metal, kamen 

i drvo. Od sredinata na devedesettite 

godini raboti instalacii 

i ambienti vo koi upotrebuva 

efemerni i sekojdnevni materijali, 

glavno vesnici svitkani vo 

rolni (Lavirint 3, 1998). L. N. 

RAMKOVEN DOGOVOR VO RM 

OD 13. VIII 2001 g. ‡ dogovor za 

transformirawe na RM od dràva 

nacija-demos vo multietni~ka 

dràva. Dogovorot e potpi{an vo 

Skopje od: Boris Trajkovski, 

pretsedatel na RM, Qub~o Georgievski, 

pretsedatel na Vladata 

na RM i lider na VMRO‡ 

DPMNE, Branko Crvenkovski, 

lider na SDSM, Arben Xaferi, 

lider na DPA i Imer Imeri, lider 

na PDP. Me|unarodni garanti 

se Xejms Perdju, pretstavnik 

na SAD, i Fransoa Leotar, pretstavnik 

na EU. Dogovorot sodr- 

ì: osnovni principi; prekin na 

neprijatelstvata; razvoj na decentraliziranata 

vlast vo Makedonija; 

nediskriminacija i pravi~na 

zastapenost na pripadni- 

R 

1251

R RAMKOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

cite na malcinskite zaednici vo 

dràvnite organi i javniot ìvot; 

posebni sobraniski proceduri 

za za{tita na pravata na malcinskite 

zaednici vo obrazovanieto 

i vo upotrebata na jazicite, 

kako i vo izrazuvaweto na etni~kiot 

identitet; ustavni amandmani; 

izmena vo zakonodavstvoto 

i na~in na gradewe na doverbata 

me|u etni~kite zaednici. Dogovorot 

gi garantira suverenitetot 

i teritorijalniot integritet 

na Makedonija, kako i unitarniot 

karakter na makedonskata dràva, 

so zabrana na re{avawe na etni~kite 

pra{awa vrz teritorijalna 

osnova. Dogovorot sodrì i 

elementi na multietni~ka ili 

plurinacionalna dràva: soodvetna 

zastapenost na pripadnicite 

na malcinskite zaednici vo dr- 

àvnite organi i vo javniot ìvot 

i voveduvawe na sobraniski 

proceduri za donesuvawe zakoni 

so dvojno mnozinstvo glasovi. 

IZV.: Framework Agreement (Concluded at 

Ohrid, Macedonia, Sogned at Skopje, Macedonia 

on 13 August, 2001). 

LIT.: Svetomir Skaric, Macedonia – A multiethnic 

and corporative State (The Ohrid framework 

agreement of 13 th august 2001 (La reinvention 

de l’Etat), Bruxelles, 2003; De l’Etat ‡ 

demos à l’Etat Plurietnique et vice versa: le cas 

Macedonien (Melanges offerts à Slobodan Milacic), 

Bordeaux IV, Bordeaux, 2007. Sv. [. 

RAMKOVSKI, Velija (s. Debre{te, 

Prilepsko, 4. II 1947) ‡ 

ekonomist i stopanstvenik. Negovoto 

semejstvo se preselilo vo 

Bitola (1952), kade {to zavr{il 

sredno ekonomsko u~ili{te, a 

potoa diplomiral na Ekonomskiot 

fakultet vo Skopje (1970). Rabotel 

vo nekolku op{testveni 

pretprijatija vo Skopje (1972‡1990), 

a potoa ja formiral najgolemata 

privatna firma vo SFRJ „Uniprokom# 

(Skopje, 1990), koja za svoeto 

uspe{no rabotewe ja dobila 

sojuznata nagrada na Stopanskata 

komora na Jugoslavija. Naskoro 

potoa ja formiral i prvata privatna 

i edna od vode~kite nacionalni 

televizii vo Makedonija 

Televizija A1 (1992). Mo{ne uspe{en 

e i novoformiraniot sinxir 

prodavnici „Hedis# (2006) so 

dostignato nivo od nad 30% u~e- 

1252 

Velija 

Ramkovski 

stvo na pazarot (2007). Spa|a me|u 

najuspe{nite stopanstvenici vo 

RM vo poslednata decenija. Osnova~ 

e na Partijata za ekonomska 

obnova (2006) i na Fondacijata 

„Ramkovski# (2006) so cel da gi 

afirmira i popularizira duhovnite 

vrednosti na RM, so niza 

afirmativni nacionalni proekti 

od oblasta na istoriskoto minato, 

likovnata umetnost i kni- 

èvnosta: za nacionalniot deec 

Dimitrija ûpovski, pisatelot 

Petre M. Andreevski, skulptorot 

Boro Mitri}eski, slikarite 

Vladimir Georgievski i Novica 

Trajkovski i drugi makedonski 

sovremenici. Posebno go popularizira 

Krste Misirkov so multimedijalen 

proekt vo 28 op{tini, 

so podaruvawe na 40.000 primeroci 

od knigata „Za makedonckite 

raboti#, organizirawe na „Mesec 

na Misirkov# na Univerzitetot 

FON, postavuvawe spomenik na 

plo{tadot Pela vo centarot na 

Skopje (delo na skulptorot Boro 

Mitri}eski) i vostanovuvawe na 

nagradata „Krste Petkov Misirkov#, 

so vkupen fond od 50.000 evra 

(pet nagradi: za nauka, za umetnost, 

za ekonomija, za sport i za ìvotno 

delo). Gi objavi i prvite knigi od 

konkursot za roman, zbirka raskazi 

i zbirka pesni. S. Ml. 

[ukri 

Ramo 

RAMO, [ukri (Sukru Ramo) 

([tip, 28. XI 1918 ‡ Skopje, 18. XI 

1988) ‡ poet, raskaùva~, literaturen 

kriti~ar od turskata nacionalnost 

vo RM; u~esnik vo NOB 

(od 1943). U{te kako politi~ki 

komesar pi{uval pesni so tematika 

od NOB. Bil prv glaven i odgovoren 

urednik na vesnikot †Birlik#. 

Bil potpretsedatel na Sobranieto 

na SRM i delegat na Sobranieto 

na SRM. Najpoznati negovi 

pesni koi se prevedeni na pove- 

}e jazici se Fasist Kurbanlar (@rtvi 

na fa{istite), O Insan (ôvekot). 

^len e na DPM (od 1949). 

BIBL.: Tatkovina e edna ne zaboravi, 

1950; Venec, 1959; Zeleno selo, 1972; Ubavi 

denovi, 1973; Toj ~ovekot, 1978; Glasot na 

mojata zemja, 1983; Sitni kapki, 1983; 

Ogan i voshit, 1983; Sakano cve}e, 1985. 

LIT.: Abdulkadir Hayber, Makedonya ve Kosova 

Turklerinin Edebiyat?, Istanbul, 2001. A. Ago 

RAMONDA, NATALIEVA (Ramonda 

Nathaliae Pancic & Petrovic) – 

tercijaren floristi~ki relikt 

od tropskata familija Gesneriaceae. 

Se razviva vo klisurite na rekata 

Vardar i pritokite (Treska, 

P~iwa, Topolka, Babuna, Crna 

Reka), {to pripa|aat na egejskiot 

sliv, kako i na planinite Skopska 

Crna Gora, Jakupica, Nixe, 

Dobra Voda i drugi. Se nao|a na 




RAMONDA, SRPSKA (Ramonda 

serbica Pancic) – tercijaren floristi~ki 

relikt od tropskata 

familija Gesneriaceae, poznat samo 

za klisurata na Mavrovska Reka, 

Radika, Crn Drim, koi pripa- 

|aat na jadranskiot sliv, i za planinata 

Gali~ica. Se nao|a na 




Jovan 

Rankovi} 

RANKOVI], Jovan (Belgrad, 12. 

VIII 1902 – 3. XI 1992) – arhitekt, 





Belgrad (1927). Vo Makedonija 

ìvee i raboti od 1952 do 1975 g. 

Pokraj so pedago{ka dejnost (go 

predava predmetot proektirawe 

na stanbeni i ugostitelski objekti), 


ùva~ka rabota i so arhitektonsko 

proektirawe. Negovi pozna- 

~ajni realizacii vo RM: Klubot 

na pratenicite vo Skopje (1957); 

Investiciona banka vo Skopje 

(1958); Studentskiot dom „Kuzman 

Josifovski–Pitu# vo Skopje 

(1958); Tehnolo{ko-metalur{kiot 


BIBL.: Stanbeni zgradi, Skopje, 1969; 

Stanbeni kuli, Skopje, 1973. Kr. T. 

RANKOVCE – selo vo Krivopalane~ko. 

Se nao|a vo severniot 

del na Slavi{kata Kotlina, od 

dvete strani na Rankovi~ka Reka, 

na nadmorska viso~ina od okolu 

500 m. Preku regionalen pat e povrzano 

so magistralniot pat Kumanovo–Kriva 

Palanka. Ima 

1.192 `. od koi 1.133 se Makedon-


ci i 53 `. se Romi. Naselenieto 

se zanimavaa so odgleduvawe ìtni 

kulturi i so ovo{tarstvo. Toa 

e sedi{te na op{tina koja zafa- 

}a povr{ina od 24.071 ha, so 18 naseleni 

mesta vo koi ìveat 4.144 

`. Ima osumgodi{no u~ili{te i 

zdravstvena stanica. Al. St. 

RAPOPORT, Alfred ‡ avstroungarski 

diplomat (generalen 

konzul) vo Skopje (1900‡ 1909), 

pomo{nik na Hajnrih Miler pri 

sproveduvaweto na Mirc{tegskite 

reformi. Avtor na knigata 

†Vo zemjata na ma~enicite# (Pariz, 

1927). Ovaa kniga e kvalifikuvana 

kako potresno svedo{tvo 

za edno nepovtorlivo vreme, vo 

nea se ponudeni fakti i komentari 

za Makedonija niz poglavjata: 

Ilinden, Mirc{teg, †Komitaxiite#, 

Bitola, Skopje, Sveta Gora, 

Solun, etni~ka Makedonija i makedonskoto 

pra{awe. G. T. 

RASOLKOSKA, Zagorka Nikolovska 

(Prilep, 21. VII 1932) – istori~ar 

na umetnosta. Diplomirala 


– Grupa istorija na umetnosta vo 

Belgrad (1958), po {to se vrabotila 

vo Arheolo{kiot muzej na 

Makedonija vo Skopje. Do penzioniraweto 

(1995) bila osnova~ i 

rakovoditel na Oddelot za umetnost 

vo Muzejot na Makedonija. 

Kako istraùva~ na srednovekovnata 

umetnost, bila rakovoditel 

na proektot „Ktitorskite portreti 

i natpisi vo yidnoto slikarstvo 

vo Makedonija vo XVI 

vek#. Avtor e na postojani muzejski 

postavki i na pove}e izlo`bi 


BIBL.: Isus Hristos Antifonitis od 

crkvata Sv. \or|i vo Gorni Kozjak, 

„Zbornik na Arheolo{kiot muzej na Makedonija#, 

VI–VII, Skopje, 1975; Manastirot 

Zrze so crkvite „Preobraènie# i 

„Sv. Nikola#, Spomenici za srednovekovnata 

i ponovata istorija na Makedonija, 

IV, Institut za istraùvawe na staroslovenskata 

kultura – Prilep, Skopje, 1981; 

Topli~kiot manastir vo svetlinata na 

novite istraùvawa, Kliment Ohridski 

i ulogata na Ohridskata knièvna {kola 

vo razvitokot na slovenskata prosveta, 

MANU, Skopje, 1989; O istorijskim portretima 

u Psa~i i vremenu wihovog nastanka, 

„Zograf#, 24, Beograd, 1995; Tvore{tvoto 

na slikarot Onufrij Argitis 

vo Makedonija, „Zbornik za srednovekovnata 

umetnost#, br. 3, Skopje, 2001. 

S. Ml. 

†RATEVKA# ‡ makedonsko narodno 

oro za me{an sostav so 7/16 

(3,2,2) ritam. Naj~esto se igra vo 

Male{evsko, so drèwe na igra- 

~ite za racete, slobodno dolu 

spu{teni. Se igra vo polukrug, 

poletno, so mali ~ekori na polustapalata 

i so potskonuvawe i 

doskoknuvawe. 


ora, Skopje 1977, 132. \. M. \. 

Ve{ta~kata akumulacija †Ratevo#, Berovsko 

RATEVO – ve{ta~ka akumulacija 

na Ratevska Reka. Se nao|a 6 km 

jugoisto~no od Berovo, izgradena 

vo 1971 g. Branata e la~nogravitaciona 

betonska, so dolìna na 

krunata od 194 m, {iro~ina 1,5 m 

i viso~ina nad terenot od 53 m. 

Kotata na maksimalnoto nivo na 

akumulacijata e na viso~ina od 

985,75 m, na normalnoto nivo na 

viso~ina od 984 m, a na minimalnoto 

nivo na viso~ina od 955,5 m. 

Najgolemata dolìna na ezeroto 

pri kota na normalno nivo e 2,5 

km, {iroko e 0,5 km i zafa}a povr{ina 

od 0,67 km 2 . Vkupnata zafatnina 

na vodata vo ezerskiot 

bazen iznesuva 10.300.000 m 3 , od 

koja 9.000.000 m 3 e korisna zafatnina. 

Se koristi za navodnuvawe 

na okolu 3.000 ha obrabotlivi 

zemjodelski povr{ini vo Male- 

{evskata Kotlina, potoa za kafezno 

proizvodstvo na kaliforniska 

pastrmka, kako i za sportski 

ribolov i rekreacija. Dr. V. 

RATNICI ZA NAPREDOK 

NA BUGAR[TINATA (RNB) 

(1941–1944) – fa{isti~ka organizacija, 

inspirirana od germanskata 

Nacionalsocijalisti~ka 

partija, formirana vo Bugarija 

(1936). Vo Makedonija dejstvuvala 

od 1941 g. Celta na organizacijata 

bila da se sozdade nacionalno 

mo}na dràva za osloboduvawe 

i obedinuvawe na site „bugarski 

kraevi“ vo edinstvena Bugarija, 

kako i „razbuduvawe na bugarskiot 

duh# me|u Makedoncite. 

IZV.: DARM – Skopje, f. RSVR, k. 3, papka 

„RNB#. 

LIT.: \or|i Malkovski, Politi~kite 

partii i organizacii vo Makedonija vo 

Vtorata svetska vojna 1941–1944 godina, 


RAFAIL ‡ ohridski arhiepiskop 

(8. VI 1699 ‡ ok. 1702), so fanariotska 

opredelba. Prethodno 

bil hersonski episkop. Spomnat 

e kako pastirona~alnik (1699), a 

samiot se narekuval i patrijarh. 

Kako stranec, ne bil prifaten od 

vernicite i bil prinudno smenet 

od arhiepiskopot German. 



$ pod turcite do nejnoto uniÈoènie 

(1394‡1767), SofiÔ, 1931; Jovan Bel- 

~ovski, Hronolo{ki spisok na poglavarite 


(patrijar{ija), „Godi{en zbornik# na 

Bogoslovski fakultet „Sveti Kliment 

Ohridski#, kn. 8, Skopje, 2002, 75. S. Ml. 

Risto 

Vladov 

Rafajlovski 

RAFINERIJA 

RAFAJLOVSKI, Risto Vladov 

(Skopje, 16. IV 1933 ‡ Skopje, 16. V 

1997) ‡ spec. po bolesti na ustata 

i zabite, redoven prof. na St. f. 

Habilitiral vo 1978 g. Avtor e 

na 39 nau~no-stru~ni trudovi. 

U~estvuval vo izrabotkata na nau~ni 

proekti. E. M. 

Rafinerijata OKTA, Skopje 

RAFINERIJA „OKTA# – Skopje 

– edinstvena rafinerija na surova 

nafta, no i distributer na 

nafteni derivati vo RM. Proektirana 

e od 1978 g., izgradena e vo 

1980 g. kako Rafinerija „Skopje#, 

a po~nuva so rabota na procesnite 

postrojki od 1982 g. Vo 1990 g. e 

transformirana vo akcionersko 

dru{tvo, od 1995 g. e preimenuvana 

vo „OKTA#, a od 1999 g. dominaten 

sopstvenik e Hellenic Petroleum, 

EL.P.ET Balkaniki S.A. So rafinirawe 

na naftata se proizveduvaat: 

TNG (te~en naften gas, 

t.e. vte~net propan, vte~net butan 

i propan-butan smesa), primaren 

benzin, motoren benzin (MB 

86, MB 98, BMB 95), kerozin (petrolej, 

eko gorivo, mlazno gorivo 

GM-1), dizel gorivo (D1 i D2), 

maslo za gorewe (EL, mazut), vajt 

{pirt, rastvoruva~i i dr. Od 

2002 g., so izgradbata na naftovodot 

Solun – Miladinovci (212,6 

km) so kapacitet od 360 m 3 surova 

nafta na ~as, se sozdadeni uslovi 

za dobliùvawe do maksimalniot 

kapacitetot od 2.500.000 t surova 

R 

1253

R RAHIMI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nafta godi{no, iako realno prerabotenite 

koli~estva se pomali. 

95% od naftenite derivati se 

od doma{no proizvodstvo, a samo 

5% se od uvoz. Procesni postrojki 

se: atmosferska destilacija, 

hidrodesulfuracija i destilacija 

na primaren benzin, kataliti~ki 

reforming, izomerizacija, 

hidrodesluracija na kerozin i 

sredni destilati i frakcionirawe 

na gasovi. So izgradbata na desulfurizatorot 

(2004) e ovozmo- 

èno proizvodstvo na ekolo{ki 

dizel goriva {to gi zadovoluvaat 

standardite vo evropski i vo 

svetski ramki. Raspolaga so distributivna 

mreà niz celata teritorija 

na RM. Sv. H. J. 

RAHIMI, [ukri (Shukri Rahimi) 

(s. Nesalce, Bujanovac, Srbija, 8. 

XI 1925) – istori~ar, univ. profesor. 

Osnovno u~ili{te zavr- 

{il vo rodnoto selo (1932‡1936). 

Bil u~esnik vo NOAVS kako borec 

na Albansko-pre{evskata 

NO brigada i na Sedumnaesettata 

srpska NO brigada (1944 ‡ avgust 

1945), Dvaeset i ~etvrtata 

srpska NO brigada i êtirieset 

i prvata (makedonska) divizija na 

NOVJ (avgust 1945 ‡ krajot na 

1946), koga bil demobiliziran. 

Bil nazna~en za u~itel vo s. Veliki 

Trnovac, kaj Bujanovac (po- 

~etok na 1947). Po zavr{uvaweto 

na dva kursa, se zapi{al na Vi{ata 

pedago{ka {kola ‡ Grupa istorija 

i geografija (1951), a po 

diplomiraweto bil nazna~en za 

u~ili{ten inspektor so sedi{te 

vo Bujanovac. Zaradi prodolùvawe 

na studiite na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje (Grupa istorija) 

so semejstvoto se preselil 

vo Skopje (1957). Po diplomiraweto 

(1960), dve godini bil 

bibliotekar na Katedrata po istorija 

na Fakultetot i go objavil 

svojot prv nau~en prilog (1962). 

Bil profesor vo U~itelskata 

{kola „Zef Qu{ Marku# (1962‡ 

1965) i na Pedago{kata akademija 

(1965‡1975) vo Skopje. Doktoriral 


vo Skopje na tema „Borbata na 

Albancite za avtonomija (1894‡ 

1912# (1974) i potoa preminal ka- 

1254 

[ukri 

Rahimi 

ko profesor na Filozofskiot 


Pri{tina (od 1975 do penzioniraweto). 

Bil pratenik na PDP 

vo Sobranieto na RM (1992‡ 

1994). Avtor e na vkupno 64 statii 

i drugi prilozi, u~ebnici za 

osnovno i sredno obrazovanie i 

pet monografii. Negova nau~na 

preokupacija e minatoto na Albancite 

pod osmanliskata vlast, 

posebno vo Kosovskiot vilaet i 


BIBL.: Vilajeti i Kosoves, Prishtine, 1969; Rilindja 

dhe emancipimi kombetar, Shkup, 1971; 

Kryengritjet shqiptare në Kosove (1909‡1912), 

Prishtine, 1972; Lufta e shqiptare për autonomi 

(1897‡1912), Prishtine, 1978; Gjurmime historike 

mbi Rilindjen kombetare të shqiptareve, 

Prishtine, 1986. S. Ml. 

Ko~o Racin 

RACIN (SOLEV), Ko~o (Kostadin, 

Kosta) Apostolov (Veles, 2. XI 

1908 ‡ Lopu{nik, Ki~evsko, 13. VI 

1943) ‡ poet, raskaùva~, eseist, 

kulturnoistoriski istraùva~, 

publicist, op{testveno-politi~ki 

deec, marksisti~ki filozof, 

nacionalen tribun i partizanski 

borec. Osnovnoto obrazovanie (na 

bugarski i na srpski jazik) go 

zavr{uva vo rodniot grad, no vo 

vtori klas ja napu{ta gimnazijata 

i mu pomaga na tatka si vo 

grn~arskata rabotilnica. Kako 

avtodidakt, stanuva eden od najistaknatite 

makedonski intelektualci 

vo me|uvoeniot period, 

aktiven deec vo rabotni~koto i 

komunisti~koto dvièwe i organizator 

na sportskiot i kulturnoumetni~kiot 

ìvot va gradot. 

Vo 1923‡1924 g. stanuva ~len na 

SKOJ, pro~elnik na }elijata i 

potoa aktivist na KPJ. Kako 

~len na Mesniot komitet na 

SKOJ e delegat na pokrainskite 

konferencii (1926&1928), a kako 

~len na MK na KPJ vo Veles 

u~estvuva na partiskata pokrainska 

konferencija (20. H 1928), koga 

e izbran za edinistven delegat 

od Makedonija na IV kongres na 

KPJ vo Drezden (5&15. XI 1928). 

Na vra}awe e uapsen vo Dravograd 

(20. XI 1928) i po te{kite isledni 

policiski dejstva vo Solin 

i Split, na 2. III 1929 g. e osloboden 

†poradi nemawe dokazi#. 

Po vra}aweto vo Veles, u{te na 

11 april e zemen na otsluùvawe 

na voeniot rok vo Poàrevac, kade 

{to ostanuva edna godina. 

Vo 1923&1924 g. po~nuva da pi{uva 

stihovi na makedonski, srpski 

i bugarski jazik. Od 1928 g. objavuva 

poezija i proza na srpski, a 

od 1936 i stihovi na makedonski 

jazik. Vo 1928 g. ja sostavuva i prvata 

(za~uvana vo rakopis) oformena 

stihozbirka †Antologija 

bola# (na srpski jazik), posvetena 

na u~eni~kata Raca Firfova, 

spored koja i si go zema psevdonimot 

kako svoe prezime. 

Po vra}aweto od vojska (1930) organizira 

Kulturno-umetni~ko i 

sportsko dru{tvo †Zanatliski#, 

podgotvuva teatarski pretstavi i 

grupa za ~itawe marksisti~ka literatura 

vo Veles. Stapuva vo 

kontakt so somislenici vo drugite 

jugoslovenski centri (Zagreb, 

Saraevo, Belgrad) i sorabotuva 

vo ugledni progresivni publikacii 

(†Literatura#, †Snaga#, †Knji- 

èvni krug#). Objavuva raskazi, 

esei i kritiki i †Odlomci iz romana 

‘Opium‘# (1931). 

Rakopisnata stihozbirka †Antologija bola# 

Vo 1932 g. doa|a vo Skopje i raboti 

prvin kako kamenorezec, a potoa 

kako korektor na v. †Vardar#. 

U~estvuva vo neformalniot Literaturen 

kruòk i e vo kontakt 

so pomladite tvorci od literaturno-politi~katakonspirativna 

organizacija MORO. Zaedno 

so skopskite poeti J. \or|evi} i 

A. Aksi} ja objavuvaat stihozbirkata 

†1932# (so negovata pesna 

†Vatromet#). Podgotvuva i sopstvena 

zbirka od 14 pesni na 

makedonski jazik. Vo januari 1933 

g. organizira literaturno ~itawe 

vo Veles {to mu donesuva novo 

apsewe i progon. 

Vo toj period osobeno ja intenzivira 

i nacionalno-politi~kata 

aktivnost. Doa|a od Moskva negoviot 

drugar od Veles N. Orov~anec 

(kako instruktor na CK na 

KPJ) i se formira Oblasten komitet 

na KP vo Makedonija, vo 

koj R. ja rakovodi ideolo{ko-politi~kata 

propaganda vo svojstvo 

na sekretar. Se pe~atat letoci i


Ku}ata na Ko~o Racin vo Veles 

bro{uri, a vo noemvri i dekemvri 

1933 g. se nape~ateni i dvata 

broja na ilegalniot organ na OK 

na KP vo Makedonija †Iskra#. Se 

rastura bro{urata †SSSR i Makedonija# 

i se podgotvuva tekstot 

za bro{urata †Makedonija nije 

ni srpska, ni bugarska, ni Gr~ka#. 

Vo sp. †Iskra# se podvlekuva deka 

†osloboduvaweto na Makedonija 

e delo na samite Makedonci# 

i se pokrenuvaat parolite: †Da 

ìvee nezavisna Makedonija! Da 

ìvee Balkanskata raboti~koselanska 

republika!# i se povikuva 

†protiv golemosrpskiot (imperijalizam) 

{to gi ugnetuva Hrvatite, 

Slovencite, Makedoncite 

i Crnogorcite#. Se bara formirawe 

Rabotni~ka komora vo 

Makedonija i Pokrainski sindikalen 

sindikat. 

Stanuva sekretar na Kulturnoumetni~koto 

dru{tvo †Abra{evi}# 

i vospostavuva bliski odnosi 

so studentite i so nekoi profesori 

za odbrana od namerite za 

ukinuvawe na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje. Gi ~ita izdanijata 

na VMRO(Ob), ja prou~uva 

Misirkovata kniga †Za makedonckite 

raboti# i napi{uva esej 

†Kosta Abra{evi} ‡ proleterski 

pesnik# (zaedno so zbirkata od 

14 pesni na makedonski jazik 

uni{teni vo 1941 g.). Kon krajot 

na dekemvri nastanuva provala, 

policiskite organi fa}aat primeroci 

od sp. †Iskra# i na 3. I 

1934 g. R. e uapsen i na 14. septemvri 

e osuden na 4 godini zatvor vo 

Sremska Mitrovica. 

Amnestiran od robijata po sila 

na zakon (1935), se vra}a vo Veles, 

no pod postojan nadzor od policijata. 

Se zbliùva so vele{kata 

studentka Nevenka Vui} i taka go 

zema svojot vtor (privremen) psev- 

donim Neven Pejko. Ja objavuva 

prvata pesna na makedonski †Do 

eden rabotnik# vo zagrepskoto sp. 

†Knjièvnik# (april 1936), vedna{ 

prepe~atena i vo Toronto. 

Za da ja izbegne lokalnata policiska 

tortura, se vrabotuva kako 

korektor na v. †Pravda# vo Belgrad 

i se zbliùva so istaknati 

napredni pisateli. No u{te na 

13. I 1937 g. e uapsen i vraten vo 

Veles. Se povrzuva so Kulturnoumetni~koto 

dru{tvo †Vardar# 

vo Zagreb i vo negoviot organ 

†Na{ vesnik# objavuva stihovi 

na makedonski (30. VII 1937). Vo 

toj period objavuva i drugi prilozi 

vo zagrepskata periodika 

(†Pu~ki kalendar#, †Radnik#, †Radni~ki 

tjednik#), no i vo Belgrad 

(†Umetnost i kritika#, †Narodna ~itanka#, 

†Mlada kultura#, †Na{a 

stvarnost#, †Mladost#), vo Novi 

Sad (†Na{a kwiìca#), vo Subotica 

(†Hid#) i vo Qubqana 

(†Zbornik ’39#). 

Intenzivno ja prou~uva makedonskata 

istorija i nacionalnoto 

dvièwe. Kontaktira so svoite 

sogra|ani i drugari {to se borat 

vo [panija, pi{uva stihovi za 

taa borba i pe~ati vo izdanija na 

emigracijata. Po javnite reakcii 

za predavaweto na prof. Nikola 

Vuli} vo belgradskiot Srpski 

kulturen klub i statijata †Ju`na 

Srbija ili Makedonija# vo v. 

†Vreme#, R. u~estvuva vo Zagreb 

(1939) vo diskusijata na makedonskite 

pretstavnici so profesorite 

N. Vuli} i J. Radowi} za makedonskoto 

pra{awe. 

Vo dekemvri 1939 g. vo Samobor kaj 

Zagreb e nape~atena edinstvenata 

Racinova stihozbirka †Beli mugri# 

(iscelo na makedonski jazik) 

{to ozna~i datum vo makedonskata 

sovremena literaturna istorija. 

RACIN 

Koricata na prvoto izdanie na †Beli mugri# Racinovite Makedonski narodno-osloboditelni 

pesni (Lopu{nik, 1943) 

Iako vedna{ e zabraneta, taa odu- 

{eveno e prifatena od mladinata 

vo Makedonija i osobeno od Makedonskiot 

literaturen kruòk vo 

Sofija. Tokmu vo razmavot na Racinoviot 

tvore~ki podem, koga policijata 

go progonuva i go apsi, 

prinuden sekojdnevno da se prijavuva 

vo policijata vo Veles, toj se 

poàluva kaj banot vo Skopje 

(1940). Toa stanuva formalen povod 

za da ja doìvee tretata i naj- 

èsoka osuda od svojata partija 

(KPJ): totalen bojkot. Vo Zagreb 

uspeva da ja objavi statijata †Razvitokot 

i zna~eweto na edna nova 

literatura#, no vesnikot mora 

javno da se izvini i da go napa|a. 

Taka poetot Racin od svoite be{e 

vsu{nost duhovno i tvore~ki 

umrtven. Bojkotot go sledi i vo 

logorot vo Ivawica, pa duri i po 

fa{isti~kata okupacija (1941). 

Progonet i od bugarskite vlasti, 

R. bega vo Sofija i raboti vo @elezni~koto 

depo. Tuka se zbliùva 

so soborcite od MLK, ìvee zaedno 

so V. Naum~eski i go doìvuva 

ubistvoto na prijatelot K. 

Nedelkovski (2. IX 1941). Vedna{ 

se vra}a vo Veles i aktivno u~estvuva 

vo legalnata, no i vo nelegalnatanacionalnoosloboditelna 

dejnost. Go ureduva (vo golem 

del i go pi{uva) ilegalniot organ 

na vele{kata partiska organizacija 

†Naroden bilten# (dekemvri 

1941– fevruari 1942). Podgonet 

od policijata, bega vo Skopje 

i gi redaktira prvite broevi na 

partiskiot organ †Bilten# (1942). 

Odnovo uapsen, R. e interniran vo 

pirinskoto selo Kornica. Po 

vra}aweto, edinstveniot izlez go 

nao|a kaj partizanite. 

Vo maj 1943 g. stanuva urednik, 

lektor i korektor na prvata makedonska 

partizanska pe~atnica 

R 

1255

R RAÊV-VOJVODATA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

†Goce Del~ev# na slobodnata teritorija 

na Lopu{nik. Na denot 

na otpe~atuvaweto na prviot del 

od prvata stihozbirka vo slobodnata 

makedonska literaturna istorija 

†Makedonski narodno-osloboditelni 

pesni# (13. VI 1943), 

R. zaginuva vo nedokraj razjasneti 

okolnosti. 

BIBL.: Beli mugri, [tamparija Dragutina 

[pulera u Samoboru, 1939; Makedonski narodno-osloboditelni 

pesni, I, [Lopu{nik], 1943; 

Beli mugri, Omladinska kni`nica, III sveska, 

Izdanie na Omladinskiot Antifa{isti~ki 

Komitet, s.l., April 1944. Cena 5 leka; Beli 

mugri. Pesni, Biblioteka †Nov ìvot#, 

[tamparnica †Ilinden#, [tip, 1945. Cena 30 

leva; Beli mugri. Pesni, Izdanija na Agit. 

Prop. komisija pri II O.K. na K.P.M., Dràvna 

{tamparnica †Goce Del~ev#, Bitola, 1945; 

Pesni, Izdava Druèstvoto na umetnicite, 

knièvnicite i nau~nicite, Skopje, 1945; 

Stihovi i proza. Uredil Aleksandar Spasov, 

†Ko~o Racin#, Skopje, 1954 (promeneti i 

dopolneti izdanija: 1961, 1966, 1991); Izbrani 

dela, [I–VI], Na{a kniga, Skopje, 1987. 

LIT.: Dimitar Mitrev, predgovor vo: Kosta 

Racin, Pesni, Skopje, 1945, V&XIV; Bla- 

è Koneski, Kako rabotel Racin nad †Belite 

mugri#, III, 4&5, 1947, 21&39; Aleksandar 

Spasov, Soop{tenie za del od 

knièvnata zaostav{tina na poetot 

Ko~o Racin, †Nov den#, IV, 4, 1948, 66&82; 

istiot, Ko~o Racin. Knièvno-istoriski 

prilozi, Skopje, 1995; Prof. d-r Du{an 

Nedeqkovi}, Kosta Racin poet na revolucijata, 

Skopje, 1973; Racin vo se}avawata 

na sovremenicite. Izbor i redakcija Pero 

A. Korobar. Vtoro dopolneto izdanie, 

Skopje, 1983; Blaè Ristovski, Ko~o Racin. 

Istorisko-literaturni istraùvawa, 

Skopje, 1983; istiot, @ivotot i deloto na 

Ko~o Racin 1908-1943, Skopje, 2009; Aleksandar 

Trajanovski, Nepoznatiot Racin. 

Novopronajdenite Racinovi karti~ki, 

Skopje, 2000; Radomir Ivanovi}, Za smislata 

na sozdavaweto i na postoeweto. 

Poezijata i poetikata na Racin, Skopje, 

2003; [Tomoslav Todorovski:] Literatura 

za Ko~o Racin, vo: Ko~o Solev Racin, 

Izbrani dela. Makedonskata literaturna 

nauka za Racin, Prilozi II, Skopje, 1987, 

322&328. Bl. R. 

RAÊV-VOJVODATA, Nikola 

(s. Bawa, Razlo{ko, 14. VI 1903 – 

Sofija, ?) – istaknat deec na makedonskotonacionalnorevolucionerno 

dvièwe, eden od prvite 

partizani vo Pirinskiot del na 

Makedonija. U~esnik vo Septemvriskoto 

vostanie (1923). Organizator 

na nelegalna pe~atnica i 

na organizacii i grupi na 

VMRO(Ob) vo Razlo{ko (1928– 

1256 

Nikola 

Ra~ev- 

Vojvodata 

1934). Bil sekretar na Okoliskiot 

komitet na BKP za Razlo{ko 

(1942–1944), sekretar na Okru`niot 

komitet na BKP za Pirinskiot 

kraj (II–XI 1944) i pratenik 

vo Narodnoto sobranie na NRB. 



1966. V. Jot. 

RA[ANEC (1903) – golemo vostani~ko 

zasolni{te (zbeg) vo Ohridsko, 

vo planinskiot predel Grme{nica, 

poznato i kako Markovo 

Dol~e. Vo Ilindenskoto vostanie 

tuka na{le zasolni{te okolu 

1.700 lica od ohridsko-stru{kite 

sela. Osmanskite vojski i ba{ibozukot 

ja probile odbranata i izvr{ile 

masakr (13. IX 1903) na 190 

èni, deca i starci. Al. Tr. 

’RBETNICI (Vertebrata) – pottip 

od tipot hordati (Chordata), 

~ija glavna karakteristika e 

prisustvoto na ’rbeten stolb ili 

’rbet, po {to i go dobile imeto. 

’Rbetot pretstavuva osken skelet 

kaj ovie ìvotni i se sostoi od 

’rskavi~na i koskena masa. Predniot 

kraj na oskeniot skelet zavr{uva 

so ’rskavi~na ili so koskena 

~erepna ~aura, vo koja e 

smesten mozokot, so koj se povrzani 

parnite setilni organi za miris, 

vid i sluh. Skeletot e sekoga{ 

vnatre{en. ’Rbetnicite se 

odlikuvaat so bilateralna simetrija 

na teloto i po pravilo 

imaat dva para ekstremiteti, koi 

se razli~no diferencirani vo 

zavisnost od na~inot na dvièweto. 

Kaj nekoi vidovi tie moè 

da se zakr`laveni ili celosno da 

otsustvuvaat. ’Rbetnicite se grupirani 

vo dva oddeli: bezvili~ni 

’rbetnici (Agnatha), vo koj se 

vklu~eni edna recentna klasa – 

kruglousti (Cyclostomata) i 2 

izumreni klasi. Vo vtoriot oddel, 

’rbetnici so vilica (Gnatostomata), 

se vklu~eni dve natklasi: 

natklasa ribi (Pisces), so dve 

izumreni i dve recentni klasi: 

’rskavi~ni ribi (Chondrichtyes) i 

koskeni ribi (Osteichtyes). Vo 

natklasata ~etirino`ni ‘rbetnici 

(Tetrapoda) se vklu~eni 4 recentni 

klasi; vodozemci (Amphibia), 

vleka~i (Reptilia), ptici 

(Aves) i cica~i (Mammalia). Vo zavisnost 

od temperaturata na teloto, 

’rbetnicite se delat na: poikilotermni 

(ladnokrvni), vo 

koi se vklu~eni krugloustite, ribite, 

vodozemcite i vle~ugite, i 

homeotermni (toplokrvni), kade 

{to pripa|aat pticite i cica~ite. 

Vo Makedonija, natklasata 

ribi (Pisces) e pretstavena so 58 

avtohtoni vidovi. Klasata vodozemci 

(Amphibia) e pretstavena so 

15 vidovi i 2 podvidovi, dodeka 

klasata vleka~i (Reptilia) so 32 

vida i 8 podvida. Od klasata ptici 

(Aves) se registrirani vkupno 

338 taksoni (319 vidovi i 19 podvidovi). 

Od niv, 213 vidovi ptici 

se gnezdilki, dodeka drugite se javuvaat 

vo tekot na zimata ili vo 

periodi na prelet. Klasata cica- 

~i (Mammalia) e pretstavena so 82 

vidovi i eden podvid, koi pripa- 

|aat na 6 reda, 18 familii i 51 

rod. Od strana na ~ovekot, namerno 

ili slu~ajno, se vneseni osum 

vidovi cica~i. 

LIT.: A. Dimovski, Zoologija na ’rbetnite 

ìvotni, Skopje, 1991; S. Petkovski, 

Faunal diversity, vo: Country Study for Biodiversity 

of the Republic of Macedonia (First National 

Report). Ministry of Environment and Phisical 

Planning, Skopje, 2003. Sv. P. – V. Sid. 

REVALSKA SREDBA (Reval 

/Talin/, 9‡10. VI 1908) ‡ sredba na 

dràvnite delegacii na Velika 

Britanija i na Rusija za Makedonija. 

Me|u carot Nikolaj II i kralot 

Edvard VII bila postignata 

soglasnost za proektot na reformi 

za avtonomija na Makedonija, 

kako trajno re{enie za odrùvawe 

na celosta na Osmanliskata 

Imperija i za mir na Balkanot. 

Po eden mesec (juli 1908) bila izvr{ena 

Mladoturskata revolucija, 

po {to bila zaprena reformskata 

akcija na evropskite 

golemi sili vo Makedonija. 

LIT.: Avstriski dokumenti za reformskata 

akcija na evropskite Golemi sili 

vo Makedonija 1903–1908, Redakcija Mihajlo 

Minoski, Skopje, 2002; Hristo Andonov-Poljanski, 

Makedonskoto pra{awe, 

Skopje, 1990; Hans Lotar [tepan, Makedonskiot 

jazol, identitetot na Makedoncite 

prikaàn na primerot na 

Balkanskiot sojuz (1878–1912), Skopje, 

2004. M. Min. 

REGIONALNA SORABOTKA 

VO PROCESOT NA INTEGRA- 

CIJATA VO EU – eden od osnovnite 

stolbovi na EU i eden od osnovnite 

uslovi za integracija na 

dràvite od Zapadniot Balkan, 

{to podrazbira sorabotka vo borbata 

protiv organiziraniot kriminal, 

ilegalnata imigracija i 

drugite formi na organiziran 

kriminal, so vospostavuvawe mre- 

à od konvencii za regionalna sorabotka, 

integrirawe vo evropskite 

infrastrukturni mreì itn. 

LIT.: Tatjana Petru{evska, Regionalniot 

pristap i evolutivnata klauzula vo 

Spogodbata za sorabotka na RM so EZ, 

„Pravnik#, br.78/98; Regionalnata sorabotka 

vo procesot na integracija na 

Balkanot vo EU, „Bilten#, 2, Praven fakultet 

„Justinijan Prvi# – Skopje, Skopje, 

2004. T. Petr. 

REGIONALNI PATI[TA – 

pati{ta {to povrzuvaat stopanski 

podra~ja na dva ili pove}e regioni 

vo zemjata ili se od posebno 

zna~ewe za dràvata. Nameneti 

se za me{ovit soobra}aj. Se odviva 

dvonaso~en soobra}aj na eden


Del od magistralniot pat M-2 Kumanovo–Kriva Palanka 

kolovoz so dve soobra}ajni lenti. 

Vkrstuvaweto so drugite patni 

pravci e denivelirano, delumno 

vo i von nivo ili vo edno nivo. 


Fondot za magistralni i regionalni pati{ta 

Skopje; Dràven zavod za statistika, 

Transport i drugi komunikacii, 

2004 g. R. D. 

REGIONI. Regioni (klimatskovegetacisko-po~veni 

podra~ja). 

Poradi mo{ne heterogenite prirodni 

uslovi RM e podelena na 

osum klimatsko-vegetacisko-po~veni 

podra~ja, koi pretstavuvaat 

i vertikalni zoni, a se razlikuvaat 

po svojata klima, klimazonalnata 

vegetacija i po po~vite. 

Tie podra~ja, zaedno so nivnata 

nadmorska viso~ina i povr{ina, 

se: I. submediteransko (modificirano 

mediteransko) podra~je, 

50–500 m; II. kontinentalno-submediteransko 

podra~je, do 600 m, 

zaedno so I podra~je 897.000 ha ili 

34,9%; III. toplo kontinentalno 

podra~je, 600–900 m, 704.000 ili 

27,4%; IV. ladno kontinentalno 

podra~je, 900–1.100 m, 342.000 ha 

ili 13,3%; V. podgorsko-kontinentalno-planinsko 

podra~je, 

1.100–1.300 m, 250.000 ha ili 9,7%; 

VI. gorsko-kontinentalno-planinsko 

podra~je, 1.300–1.650 m, 

269.000 ha ili 10,4%; VII. subalpsko 

planinsko podra~je, 1.650– 

2.250 m, 97.000 ha ili 3,8%; i VIII. 

alpsko planinsko podra~je, nad 

2.250 m, 13.000 ha ili 0,5%. Izrabotena 

e i karta na rasprostranetosta 

na ovie podra~ja vo RM. 

Submediteransko (modificirano-mediteransko) 

podra~je. Se 

prostira vo Vardarskata Dolina 

vo jugoisto~niot del na RM, na viso~ina 

od 50 do 500 m, kade {to e 

najsilno vlijanieto na medite- 

ranskata klima. Toa e na{iot najtopol 

region, so prose~na godi{na 

temperatura od 14,2 o S i so 600 

do 700 m godi{no koli~estvo vrneì. 

Klimazonalnata vegetacija 

na ova podra~je e ass Coccifero-Carpinetum 

orientalis (zaednica na prnarot). 

Na site supstrati, osven 

na ~istite varovnici, dominiraat 

promienite cimetni {umski 

po~vi, a na mali povr{ini od varovnici 

se javuvaat crvenici. 

Kontinentalno-supmediteransko 

podra~je. Toa e na{eto najgolemo 

podra~je (do 600 m nad moreto), 

koe se prostira vo centralna Makedonija, 

kade {to se kombinira 

Klimatska regionalizacija na Republika Makedonija 

REGIONI 

vlijanieto na isto~nokontinentalnata 

i modificiranomediteranskata 

klima. Toa e na{eto najsuvo 

podra~je (prose~no godi{no 

koli~estvo vrneì 500 mm), so 

prose~na godi{na temperatura 

12,7 o S. Toa e podra~je na blagunot 

i beliot gaber (ass. Querco- 

Carpinetum orientalis macedonium), 

so dominacija na tipi~nite cimetni 

{umski po~vi na site supstrati 

osven na varovnicite. Na 

malite povr{ini od varovnici, 

obrazuvani se crvenici, a na lesovidni 

karbonatni sedimenti, 

~ernozemi i toa vo najsuviot del 

od podra~jeto. 

Toplo kontinentalno podra~je. 

Se prostira na golemi povr{ini, 

najmnogu vo kotlinite na zapadna 

Makedonija i daleku pomalku vo 

isto~na Makedonija. Se javuva vo 

zonata od 600 do 900 m nad moreto, 

{to zna~i i na poniskite tereni 

na planinite. Toa e region so 

sredna godi{na temperatura od 

11 o S i so godi{na suma na vrneì 

od 700 mm, kako i so klimazonalna 

vegetacija na dabot ploska~ i 

cer (ass. Quercetum frainetto cerris 

macedonicum). Vo ova podra~je dominiraat 

promieni i luvi~ni cimetni 

{umski po~vi. Se javuvaat 

i distri~ni i eutri~ni lesivirani 

po~vi a na mo{ne mali povr- 

{ini i planosoli. 

Ladno kontinentalno podra~je. 

Ova podra~je e povisoko od na{ite 

kotlini i zatoa se prostira vo 

planinskite tereni, vo visinskata 

zona od 900 do 1.100 m, so zonalna 

vegetacija na dabot gorun (ass. 

Orno-Quercetum petraeae) i so domi- 

R 

1257

R REGIONI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Karta na srednite godi{ni koli~ini vrneì vo mm po viso~ina (Peroidot 1961&1990) Karta na srednogodi{nata temperatura na vozduhot vo C 0 vo RM 

nacija na ladnata kontinentalna 

klima (sredna godi{na temperatura 

9 o S i godi{no koli~estvo 

vrneì 800 do 850 mm). Vo ova 

podra~je zavr{uvaat dabovata vegetacija 

i po~vite so teksturna 

diferenciranost na profilot. 

Tuka zapo~nuva zonata na kafeavite 

{umski po~vi koi, vo zavisnost 

od supstratot, im pripa|aat 

na eutri~niot ili distri~niot 

pottip. Retki se humusniot i luvi~niot 

pottip. 

Podgorsko-kontinentalno-planinsko 

podra~je. Vo ova podra~je, 

koe se javuva na nadmorska viso- 

~ina od 1100 do 1300 m, zapo~nuva 

vlijanieto na planinskata klima, 

koja se kombinira so konti- 

[umite po formata na odgleduvaweto vo RM 

1258 

nentalnata (sredna godi{na temperatura 

8 o S i vrneì 900 mm godi{no) 

i zapo~nuva bukovata vegetacija 

(podgorska bukova {uma 

ass Festuco heterophylae-Fagetum). 

Dominiraat distri~nite kafeavi 

{umski po~vi, a poretko i humusnite. 

Gorsko kontinentalno-planinsko 

podra~je. Se prostira vo zonata 

na nadmorska viso~ina od 

1.300 do 1.650 m, so silna dominacija 

na planinskata nad kontinentalnata 

klima (sredna godi{na 

temperatura 6,4 o S i 1.000 do 

1.100 mm vrneì godi{no). Toa e 

zona na gorskata bukova {uma 

(ass. Calamintho grandiflorae – Fagetum). 

Se javuvaat poretko u{te i 

bukovo-elovi, ~isto elovi, molikovi 

i smr~evi {umi. Toa e zona 

na dominacija na humusnite (i 

distri~ni) kafeavi {umski po~vi. 

Vo povisokiot del na zonata 

se javuvaat brunipodzoliranite 

kafeavi {umski po~vi i zapo~nuvaat 

da se javuvaat kafeavite podzolesti 

po~vi. 

Subalpsko planinsko podra~je. 

Se javuva vo zonata od 1.650 do 

2.250 m nad moreto, so dominacija 

na planinskata klima (sredna godi{na 

temperatura 3,5 o S so 1.050 

mm vrneì godi{no). Toa e region 

na golem broj subalpski acidofilni 

{umski zaednici (glavno 

~etinarski): subalpski bukovi 

{umi (ass Fagetum subalpinum scardo-pindicum), 

{umi na molikata 

(ass. Myrtillo-Pinetum peucis subass. 

alpinum), {umi na smr~ata (ass. 

Picetum subalpinum scardicum), {umi 

na borot krivuq (ass. Picetum 

mughi macedonicum), subalpski 

elovi {umi. Pogolemiot del od 

{umite se uni{teni i pretvoreni 

vo sekundarni visokoplaninski 

pasi{ta i vo vri{tini (ass. 

Junipero-Bruckenthalietum). Dominanten 

po~ven tip e kafeavata 

podzolesta po~va, no se javuvaat i 

prethodnite stadiumi na evolucijata: 

hapli~ni, liti~ni i brunipodzolirani 

umbri~ni rankeri, 

distri~ni, humusni i brunipodzolirani 

kafeavi {umski 

po~vi. Vrz varovnici se javuva 

organomineralna i organogena 

varovni~no-dolomitna crnica. 

Pod vri{itinite se obrazuvani 

pove}e pottipovi na umbri~ni 

rankeri. 

Alpsko planinsko podra~je. Se 

prostira na nadmorska viso~ina 

nad 2.250 m i zafa}a mnogu pomali 

povr{ini vo sporedba so drugite 

podra~ja. Se odlikuva so najizrazito 

vlijanie na planinskata 

klima, so negativni sredni godi{ni 

temperaturi od –0,4 o S i so 

790 mm godi{no koli~estvo vr-


neì. Toa e zona na visokoplaninski 

trevni zaednici. Vo nea 

nema {umski zaednici. Trevnite 

zaednici i po~vite zavisat mnogu 

od supstratot (varovnici ili silikatni 

steni). Vrz varovnicite 

se javuvaat pove}e zaednici od sojuzot 

Edraiantheto-seslerion, a vrz silikatnata 

podloga pove}e zaednici 

od sojuzot Seslerion comosae. Site 

po~vi se od tipot na profilot 

A-R ili A-S i nema po~vi so (V) 

ili Bt-horizont. Vo zavisnost od 

evolucijata na rastitelnite zaednici 

vrz varovni~kata podloga, 

obrazuvani se: organogenata 

(so ili bez foli~en horizont O) 

i poretko vo poniskiot del i vo 

subalpskata zona organo-mineralnata 

varovni~ko-dolomitnata 

crnica. Vrz silikatnata podloga 

se javuvaat pove}e pottipovi na 

umbri~nite raneri: liti~en (so 

ili bez foli~en horizont O), 

hapli~en i brunipodzaliran. 

LIT.: \. Filipovski, Karakteristiki 

na klimatsko-vegetacisko-po~veni zoni 

(regioni) vo Republika Makedonija, MA- 

NU, Skopje, 1996. \. F. 

REGRADACIJA NA PO^VA- 

TA (POZITIVNA ANTROPO- 

GENIZACIJA) ‡ pozitivni 

promeni {to gi predizvikuva ~ovekot 

vo po~vata so primena na 

razni merki za otstranuvawe na 

degradacijata na po~vata i za poka~uvawe 

na nejzinata plodnost. 

Vo RM se postignuva so primena 

na golem broj merki protiv o{tetuvaweto 

na po~vata so prenamena 

vo koristeweto ili so destrukcija 

i so pokrivawe so cvrst 

otpad, potoa protiv kontaminacijata 

na po~vata od drugite komponenti 

na ìvotnata sredina i 

na krajot protiv degradacijata na 

po~vite vo zemjodelstvoto i {umarstvoto. 

LIT.: \. Filipovski, Degradacija na po~vite 

vo Republika Makedonija, MANU, 

Skopje, 2003. \. F. 

REK Bitola 

REZIDBA (KROEWE) – redovna 

merka vo ovo{nite nasadi, od sadeweto 

pa do krajot na polzuvaweto. 

Op{ta tendencija e sniùvawe 

na krunite za rabota od zemja. 

Rezidbata e silen regulator na 

ishranata, vodata, svetlinata, 

bujnosta, prinosot i kvalitetot 

na plodovite. Taa e specifi~na 

kaj oddelnite vidovi i sorti 

(sortna rezidba). B. R. 

REZOLUCIJATA NA INFORM- 

BIROTO I MAKEDONIJA – akt 

na komunisti~kite partii na nekolku 

isto~noevropski dràvi 

predvodeni od SSSR, {to sebesi 

se narekuvale zemji na „narodnata 

demokratija#. Donesen vo juni 

1948 g. vo Bukure{t, aktot bil nare~en 

†Rezolucija za sostojbata 

vo KP na Jugoslavija...#. Rezolucijata 

sodrèla te{ki obvinuvawa 

protiv Jugoslavija i nejzinoto 

rakovodstvo, za „napu{tawe na 

komunizmot i klasnite interesi#. 

Za Makedonija ima seriozni 

posledici bidej}i prestanuvaat 

dotoga{nite pozitivni procesi 

za re{avawe na makedonskoto nacionalno 

pra{awe na Balkanot. 

LIT.: D-r Violeta A~koska, Makedonija 

vo jugoslovenskata federacija 1943–1991 

(Hronologija.), INI, Skopje, 2001, 59. 

N. V. 

REIZOVSKI, Damjan (okolu 

1770 – 1834) – protomajstor. Gradel 

crkvi vo okolinata na Solun 

i po selata na Ov~e Pole i Gevgelisko. 

Vo Bugarija gradel vo Samokov 

i vo Plovdiv. Negovo najzna~ajno 

delo e Sobornata crkva 

„Sv. Bogorodica# vo Skopje, koja 

ja zavr{uvaat negovite sinovi 

(vo 1835). Gi postavuva temelite 

na prerodbenskata sakralna arhitektura 

vo Makedonija. Se zastapuva 

za sinteza na doma{nata 

tradicija so neorenesansni i neobarokni 

formi {to e prifateno 

i razvieno od negovite sinovi 

REK 

Andreja i Kosta. Crkvata „Sv. 

Bogorodica# e uni{tena vo po- 

àr (1944), nejzinata rekonstrukcija 

e zapo~nata vo 2004 g. Osven 

so arhitektura, se zanimaval i so 

slikarstvo. Za~uvani se skici za 

ikoni i freski. 

LIT.: K. Tomovski, Makedonskite majstori 

graditeli vo devetnaesettiot 

vek, MANU, Skopje, 2006, 40–42. Kr. T. 

REK „BITOLA# – rudarsko-energetski 

kombinat vo Suvodol – Bitola. 

Rudnik za jaglen – povr{inski 

kop (6 mil.t/g.). Termocentralata 

e so mo} od 3x225 MW. Odluka 

za izgradba e donesena vo 1975 g., izgradbata 

zapo~nuva vo 1977, a vo 

1982 e pu{ten vo rabota I blok, vo 

1984 II blok, vo 1985 zapo~nuva izgradbata, 

a vo 1988 g. e pu{ten vo 

rabota i III blok. REK „Bitola# raboti 

kako pogon na JP „ESM#. Se 

sostoi od 3 rabotni edinici: Rudnik, 

TEC i FOD (Fabrika za oprema 

i delovi). Vo Kombinatot rabotat 

okolu 3.200 rabotnici. Jaglenot 

(6.180–8.100 kJ/kg) se skladira 

na deponijata so kapacitet od 

560.000 t, na koja se instalirani rotobageri 

so kapacitet od 2x1.200 t/h 

i 1x2.400 t/h. Ima transportni lenti 

so kapacitet od 760 do 1.200 t/h. 

Na 3-te bloka vo TEC se vgradeni 

proto~ni parni kotli so kapacitet 

od 660 t/h parea so: 140 bar i 

540 o C. Ima 2 oxaka so visina od 250 

m (za I, II blok) i za III. Parnata turbina 

e tricilindri~na kondenzaciska 

so mo}nost od 225 MW, pri 

3.000 vrt/min, protokot na pareata 

e 628 t/h, 130 bar i 540 o C (pk=0,0642 

bar). Tehnolo{ka voda ima od akumulacijata 

„Streèvo#. Trite ladilni 

kuli se so priroden provev 

(visina 108 m, 27 000 m 3 /h voda). 

Elektrofilterot e so stepen na 

pro~istuvawe 99,85%. TEC „Bitola# 

raboti 7000 ~/god i na mreàta 

$ predava 13x10 6 kWh/den elektri~na 

energija. Sl. A. 

R 

1259

R REK MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

REK Oslomej 

REK „OSLOMEJ# – rudarskoenergetski 

kombinat vo Ki~evo. 

Rudnik za jaglen – povr{inski 

kop, se otvora vo 1955 g. za javna 

potro{uva~ka, a vo 1977 (1,2 

mil.t/g.) za TEC so mo} od 125 MW. 

TEC zapo~nuva so izgradbata vo 

1975, a vo rabota e pu{tena vo 1980 

g. REK „Oslomej# raboti kako pogon 

na porane{noto JP ESM, koe 

vo 2001 se transformira vo A.D. 

ESM, a vo 2005 g. vo firmata A.D. 

ELEM. Kotelot (OB 380) e so kapacitet 

od 380 t/h (RAFAKO – Polska). 

Parnata turbina (ZAMEH – 

Polska), tip: 13K, e tricilindri~na 

od kondenzaciski tip so 

mo}nost od 125 MW, pri 3.000 

vrt/min, protok na pareata 380 t/h, 

130 bar i 540 o C, (pk=0,09 bar). Vo 

Kombinatot rabotat okolu 652 rabotnici 

(2006). REK Oslomej proizveduva 

600– 700 GWh/g. Oxakot e 

so visina od 180 m. âdnite gasovi 

se pro~istuvaat so elektrofilter, 

so stepen na pro~istuvawe 

99,5%. Snabduvaweto so voda e od 

sistemot „Studen~ica#. Za ladewe 

na kondenzatorot ima posebna ladilna 

kula so priroden provev, so 

visina 64 m, niz koja cirkuliraat 

17.000 m 3 /h razladna voda. Sl. A. 

1260 

RELIKVII vo Makedonija – ostatoci 

od ma~enici i svetii, delovi 

od nivnite neraspadlivi tela 

– koski i drugi nivni predmeti: 

ode`di, krstovi, ikoni, knigi, 

obleka i obuvki {to gi upotrebuvale 

svetiite vo nivniot ìvot. 

Niv vernicite gi po~ituvaat, 

a preku relikviite i „~uda# se 

slu~uvaat. Relikvii ima vo mnogu 

manastiri i crkvi vo Makedonija. 

Se ~uvaat vo relikvijar, napraven 

od skapocenosti, ukrasen 

so zlato i srebro i nare~en kivot, 

stavroteka, darohranilnica. 

LIT.: Polnyj pravoslavnyj bogoslovskij 

Ìnciklopedi=eskij slovarw, I i II, reprintnoe 

izdanie, Moskva, 1921. Rat. Gr. 

RELIKTI VO FLORATA NA 

RM – evolutivno stari rastitelni 

vidovi {to poteknuvaat od 

razli~ni geolo{ki periodi, so 

mnogu ograni~eno rasprostranuvawe 

na teritorijata na RM. Spored 

starosta, odnosno geolo{kiot 

period od koj poteknuvaat, najpoznati 

se tercijarnite, glacijalnite 

i borealnite relikti. 

Tercijarnite relikti se za~uvani 

re~isi vo site delovi na RM, 

osobeno vo dlabokite re~ni klisuri, 

vo ju`nite i zapadnite delovi, 

kade {to vlijanieto na glacijacijata 

bilo pomalo (Ramonda 

nathaliae, Ramonda serbica, Viola kosanini, 

Aesculus hippocastanum, Buxus 

sempervirens, Ilex aquifolium, Taxus 

baccata, Osmunda regalis, Isoetes 

phygia, Pinus peuce i drugi). Glacijalnite 

relikti se ostatoci od 

florata na mrazovoto (ledenoto) 

vreme, rasprostraneti vo najvisokite 

regioni na planinite, na 

refugijalni i ladni stani{ta – 

sne`nici, sipari, planinski rudini 

(Dryas octopetala, Salix reticulata, 

Salix herbacea, Saxifraga oppositifolia, 

Selaginella selaginoides, Loiseleuria 

procumbens i drugi). Borealnite 

relikti se ostatoci od flo- 

Hidrografskata mreà na Republika Makedonija Geomorfolo{ka karta na Republika Makedonija 

rata vo sostavot na ~etinarskite 

{umi i treseti{ta od periodot 

na glacijacijata i od odredeni 

fazi na interglacijacijata na 

Balkanskiot Poluostrov. Vo tercijarot 

bile rasprostraneti vo 

borealnata zona na krajniot sever 

na Holartikot i so glacijacijata 

stignale na Balkanskiot 

Poluostrov. Denes vo RM se rasprostraneti 

vo ~etinarskite {umi, 

glavno smrekovi, smrekovoelovi, 

kako i na planinskite treseti{ta 

(Listera cordata, Coralorhiza 

trifida, Cypripedium calcealus, Goodyera 

repens i drugi). Vl. M. 

RELJEFOT VO RM – rezultat 

na sloènite geolo{ko-tektonski 

i morfogenetski procesi 

{to uslovile negova raznovidnost, 

pri {to vo geomorfolo{ki 

pogled moàt da se izdvojat od 

najmladi do najstari morfostrukturi. 

RM, zafa}aj}i go centralniot 

del na Balkanskiot Poluostrov, 

vo minatoto privlekla 

izvesen broj istraùva~i, koi dale 

svoj nau~en pridones vo razre- 

{uvaweto na oddelni geomorfolo{ki 

problemi. Do Prvata 

svetska vojna pozna~ajni se istra- 

ùvawata na J. Cvii}. Vo periodot 


(1918–1941), se ostvaruvaat pokvalitetni 

geomorfolo{ki soznanija 

za oddelni oblasti vo Makedonija: 

Skopska Kotlina, Jakupica, 

Pore~je, Sele~ka Planina, 

Koùf i dr. So Osloboduvaweto 

po Vtorata svetska vojna osobeno 

se intenziviraat geomorfolo{kite 

istraùvawa vo RM, koi kontinuirano 

prodolùvaat i sega 

(^. Stojadinovi}, D. Manakovi}, 

S. Stankovski, T. Andonovski, D. 

Kol~akovski i I. Milevski). 

Po svoite reljefni karakteristiki 

RM e planinsko-kotlinska 

zemja. Hipsometriskite pokazateli 

ni ukaùvaat deka najgolem


del od teritorijata se odlikuva 

so ridsko-planinsko zemji{te 

{to iznesuva okolu 81%, a 19% se 

ramni~arski tereni. Ova ovozmo- 

ìlo RM da ima prose~na nadmorska 

viso~ina od 829 m. Vrz osnova 

na stepenot na vertikalnata 

ras~lenetost, vo RM se izdvoeni 

{est klasi reljefi. Na prvite 

dve klasi ramnini i slabo ras- 

~leneti ramnini ide najmalku od 

teritorijata na RM 666 km² ili 

2,60%, koi se razmesteni isklu- 

~itelno po dnoto na golemite 

kotlini. Na klasite izrazito i 

mnogu izrazito ras~lenet reljef 

idat okolu 21.000 km² ili 82%, 

koi se razmesteni na planinskite 

tereni. Prvite dve klasi na reljef 

raspolagaat so najmala energija 

na reljefot, pri {to na niv 

se vr{i akumulacija, a najmnogu 

se odnesuvaat na klasite so izrazita 

energija na reljefot, kade 

{to se vr{i erozija. 

Vo formiraweto na sega{nata 

plastika na reljefot vo RM va`na 

uloga odigrale oligomiocenite 

tektonski dvièwa koga nastapila 

neogenata ezerska faza vo site 

kotlini. Vo tekot na pliocenot 

Makedonija e zemja na ezera. 

Vo centralniot del se protegalo 

Srednovardarskoto Ezero. Ezera 

egzistirale vo: Skopskata Kotlina, 

Kumanovskata Kotlina, Ov~e 

Pole, Slavi{ka Kotlina, Vele{ka, 

Polo{ka, Mavrovska Kotlina, 

Ki~evska, Debarska, Debarca, Desaretskata 

grupa (Ohridsko, 

Prespansko i Mali~ko Ezero). Na 

jug egzistirale Pelagoniskoto, 

Mariovskoto i delovi od Golemoto 

Egejsko Ezero vo Gevgeliskovalandovskata 

Kotlina i dene{noto 

Dojransko Ezero. Neotektonskite 

dvièwa i procesi vo 

krajot na neogenot predizvikale 

raspa|awe na egejskoto kopno, 

erupcija na vulkani vo oddelni delovi 

na Makedonija so izlivi na 

lava i akumulacija na tufovi, iste~uvawe 

na ezerata od pove}e 

kotlini i formirawe na re~nata 

mreà na Vardar, Crni Drim i 

Strumica. So ovie neotektonski 

dvièwa i procesi se formirani 

sovremenite planinski masivi 

(horstovi) i kotlini (grabenski 

depresii). Poradi ova reljefot 

vo RM li~i na {ahovska tabla vo 

koja na ednata strana ima izdignati 

planini, a na drugata spu{teni 

kotlini. Kotlinite vo RM pominale 

niz ezerska faza, poradi {to 

ezerata ostavile svoi tragi vo vid 

na golemi akumulacii po dnata, a 

po ramkata abrazioni platoa. 

Vo krajot na pliocenot i po~etokot 

na pleistocenot so neotektonskite 

dvièwa se obnovile 

starite rasedi i se formirale i 

novi pri {to se pojavila intenzivna 

vulkanska aktivnost vo Kumanovskata 

Kotlina, Kratovskozletovskata 

oblast, Koùf, Tikve{ 

i dr. Izdignatite planinski 

morfostrukturi se zdobile so 

razli~no protegawe. 

Najstaro kopno e Rodopskata masa 

so Pelagonidite. Rodopskata 

masa ja opfa}a celosno Isto~na 

Makedonija i e pretstavena so 

Osogovskite Planini, Male{evskite 

Planini, Ogra`den, Belasica, 

Pla~kovica, Golak i dr., i 

imaat razli~en pravec na protegawe. 

Vo sredi{niot del na RM e 

Vardarskata zona, koja ima dinarski 

pravec na protegawe, a nejzinata 

{iro~ina iznesuva 70 km i e 

izgradena kompozitnata dolina 

na rekata Vardar. Vo Zapadno-makedonskata 

zona protegaweto e 

dinarsko sz–ji. Isklu~ok pretstavuva 

[ar Planina, koja se 

protega jz–si. Od nea kon jug, planinite 

imaat glavno meridijanski 

pravec na protegawe, a najpoznati 

se Korab, De{at, Kr~in, 

Bistra, Karaorman i dr. Vo Pelagoniskiot 

antiklinorum pro- 

Geolo{ka karta na Republika Makedonija Pedolo{ka karta na Republika Makedonija 

RENE 

tegaweto e vo razni pravci. 

Vrz osnova na geotektonskite, genetskite, 

evoluciskite i morfolo{kite 

karakteristiki, moàt 

da se izdvojat re~isi site genetski 

tipovi reljef. Od prelimniskite 

oblici se za~uvani tragi 

od pregrabenski dolini, koi denes 

vo reljefot pretstavuvaat 

prevoi preku koi se odviva soobra}ajot 

me|u oddelni kotlini, kako: 

\avato (1.169 m), Pletvar (990 

m), Bukovo (1.207 m), Tetovska 

Suvodolica (525 m) i dr. Najgolem 

del od teritorijata na RM e 

zafatena so procesot na fluvijalna 

erozija, a toa ovozmoìlo 

formirawe na site fluvijalni 

oblici, me|u koi se istaknuvaat 

re~nite dolini na Vardar i nejzinite 

pritoki. Bidej}i okolu 

2.400 km² ili 9% od teritorijata 

e pod varovni~ki karpi, ovozmo- 

èno e vo oddelni oblasti da se 

razvie intenzivna karstna erozija, 

{to bila pri~ina za razvoj i 

zastapenost na site povr{inski 

i podzemni karstni oblici. Na 

teritorijata na RM se konstatirani 

fosilni glacijalni oblici: 

cirkovi, valovi, moreni, glacijalni 

ezera i dr. Toa zboruva deka 

vo vremeto na pleistocenot planinskite 

predeli povisoki od 

2.000 m bile zafateni so glacijacija. 

Pritoa da ja istakneme pojavata 

i na denudacionite i nivacionite 

oblici. 

LIT.: T. Andonovski, Karakteristiki 

na reljefot vo Republika Makedonija, 

„Geografski razgledi#, kn. 30, Skopje, 

1995; D. Manakovi}, T. Andonovski, M. 

Stojanovi}, A. Stojmilov, Geomorfolo{ka 

karta na R. Makedonija – tekstualen 

del, „Geografski razgledi#, kn. 32–33, 


RENE od Mons (?–1204) – u~esnik 

vo êtvrtiot krstonosen pohod 

(1202–1204), upravnik na Solun 

(1204). Pri sudirot pome|u imperatorot 

Balduin Flandriski i 

markizot Bonifacij Monferat- 

R 

1261

R RENXOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ski (vo letoto na 1204), imperatorot 

go ostavil vo Solun kako 

komandant na tamo{niot garnizon. 

Po~inal pred Bonifacij 

Monferatski da dojde vo Solun. 

LIT.: Guillaume de Villehardouin, La conquete de 

Constantinople, II, éd. E. Faral, Paris, 1939. K. Ax. 

RENXOV, Mihail Petrov ([tip, 

25. VIII 1936) ‡ poet, raskaùva~, 

preveduva~, eseist. ^len na Makedonskiot 

PEN centar i na 

DPM (od 1965). Od pove}eto vrvni 

prevodi treba da se izdvoi negoviot 

prepev na epot


godina se dobiva zadebelen koren. 

P. Iv. 

REPICI (Brassicassp. L.) – ednogodi{ni 

kulturi so trojna cel za 

odgleduvawe: za dobivawe maslo, 

za dobito~na ishrana (kako prva 

kabasta hrana naprolet) i za ekogorivo 

(vo najnovo vreme). & pripa|aat 

na fam. Brassicaceae. Vo RM 

se seat na okolu 4.000 ha, od krajot 

na septemvri, gustoredovo, so 

12–18 kg/ha. Prinosot na zrnoto 

iznesuva 1.000–2.000 kg, a na kabastata 

(zelena) masa 40.000–50.000 

kg/ha. P. Iv. 

Prviot nezavisen vesnik †Republika# (1991&1992) 

„REPUBLIKA# ‡ prv nezavisen 

dneven informativen (kratkotraen) 

vesnik {to se pojavil na 2 

avgust 1991 g., sproti Denot na 

osamostojuvaweto na RM. Osnova- 

~i: Jordan Plevne{, Goce Trajkovski 

(direktor na NIO „Republika#) 

i Nean Kristof Notias 

(direktor na Europres investisman, 

Pariz). Redovnoto izleguvawe 

prodolìlo vo oktomvri 

za da zgasne vo po~etokot na 1992 

g., po otpe~atenite 147 broja. Se 

pe~ati kako nedelnik, od 25 dekemvri 

1992 g. Glaven i odgovoren 

urednik Vlado Mokrov, potoa 

Nenad Batkoski. B. P. \. 

REPUBLIKA MAKEDONIJA. 

Vo noemvri 1943 g. na Vtoroto zasedanie 

na AVNOJ, vo Jajce, makedonskiot 

narod prvpat vo svojata 

sovremena istorija bil priznat 

kako posebna dràvnosna nacija 

i Makedonija, kako posebna 

Odlukata za federativnoto ureduvawe na Jugoslavija 

donesena na Vtoroto zasedanie na AVNOJ (29. XI 1943) 

Makedonija vo granicite na Evropa 

federalna edinica, vleguva vo 

sostavot na Demokratska Federativna 

Jugoslavija. Na Prvoto zasedanie 

na ASNOM (2. VIII 1944), 

Vardarskiot del na Makedonija e 

proglasen za Republika i taa stanuva 

ramnopravna federalna republika 

vo sostavot na Jugoslavija 

pod imeto Demokratska Federalna 

Makedonija. Prezidiumot 

na Narodnoto sobranie ja preimenuva 

vo Narodna Republika 

Makedonija (1946), a od 1965 do 

1991 g. taa go nosi imeto Socijalisti~ka 

Republika Makedonija. 

Vo 1991 g. so referendum se proglasuva 

za samostojna dràva pod 

imeto Republika Makedonija, koja 

vo 1993 g. e priznata kako 181- 

Josip Broz Tito go ~ita referatot na Vtoroto zasedanie na AVNOJ (1943) 

REPUBLIKA 

va dràva ~lenka na Obedinetite 

nacii. 

Geografska polo`ba. RM e ju`noevropska 

dràva. Smestena e 

vo centralniot del na Balkanskiot 

Poluostrov i pretstavuva 

karakteristi~na balkanska zemja. 

Me|utoa, celata nejzina teritorija 

e svrtena i gravitira kon 

mediteranskiot basen. Vakvata 

ju`noevropska, centralnobalkanska 

i mediteranska polo`ba $ 

ovozmoùva zna~itelni prednosti 

i povolnosti. Mediteranskata 

komponenta ima naglaseno vlijanie 

ne samo vrz prirodnite karakteristiki 

na Makedonija, tuku 

i vrz nejzinite civilizaciski 

tekovi. Taka, toa vlijanie osobe- 

R 

1263

R REPUBLIKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

no se manifestira preku klimata, 

potoa preku rastitelniot i 

ìvotinskiot svet, agrarnoto 

proizvodstvo, tipot na naselbite 

i ku}ite, pa i preku na~inot na 

ìveewe na lu|eto. 

Teritorijalno, RM se nao|a me|u 

40º 51’ 16# i 42º 22’ 21# severna geografska 

{irina i 20º 27’ 32# i 23º 

02’ 12# isto~na geografska dolìna. 

Geografskata {irinska razlika 

iznesuva 1º 31’ 05#, a geografskata 

dolìnska razlika 2º 

34’ 40#. Vo poslednite godini za 

Makedonija, pokraj terminot 

ju`noevropska, se upotrebuva i 

terminot jugoisto~noevropska 

dràva, zapadnobalkanska dràva 

i sl. Na toj na~in, osven mediteranskata, 

dràvata zna~itelno 

ja zajaknuva i kontinentalnata 

dimenzija na svojata polo`ba. 

Povolnata geoprometna polo`ba 

na RM i pokraj opredeleni ograni~uvawa, 

ovozmoùva sozdavawe 

na infrastrukturni sistemi, 

osobeno izgradba na kvalitetni 

soobra}ajnici, koi ja povrzuvaat 

celata nejzina teritorija so nadvore{noto 

opkruùvawe. 

Granici i golemina. RM kako samostojna 

dràva na sever se grani~i 

so R Srbija i Kosovo, na istok 

so R Bugarija, na jug so R Grcija 

i na zapad so R Albanija. 

Vkupnata dolìna na ~etirite 

granici iznesuva 850 km. Dolìnata 

na suvozemnata granica iznesuva 

786 km, a na vodenata 64 

km. Granicite, osven severnata, 

se povle~eni glavno so Bukure{kiot 

miroven dogovor (1913). 

Zapadnata granica kon Albanija 

se protega vo pravecot sever ‡ jug 

vo dolìna od 191 km. Zapo~nuva 

na planinata Korab kaj mestoto 

[erupa na kota 2.092 m, vodi po 

srtovite na Korab, De{at i Kr- 

~in, od kade {to se spu{ta kaj s. 

Spas vo Debarskata Kotlina i izleguva 

na r. Crni Drim. Odovde se 

iska~uva na planinata Jablanica, 

vodi po nejzinite najvisoki delovi 

i preku preslapot ]afa San 

ju`no od s. Radoli{te izleguva na 

bregot na Ohridskoto Ezero. Ottuka 

go se~e Ohridskoto Ezero i 

zapadno od manastirot †Sv. Naum# 

svrtuva kon istok i preku ju`niot 

del na planinata Gali~ica se 

spu{ta kaj s. Kowsko vo Prespanskoto 

Ezero, vo koe zavr{uva ju`no 

od ostrovot Golem Grad. Makedonsko-albanskata 

granica vo pogolem 

del e prirodna, no, vo pogled 

na naselenieto, taa ne e etni~ka, 

bidej}i od dvete strani ìvee 

me{ano naselenie Makedonci i 

Albanci. Grani~ni premini: Blato, 

]afasan, Sveti Naum i Stewe. 

Makedonsko-gr~kata granica e 

dolga 262 km. Na zapad zapo~nuva 

1264 

Grani~niot premin ]afasan kon R Albanija 

Grani~niot premin Bogorodica kon R Grcija 

Grani~niot premin Deve Bair kon R Bugarija 

Grani~niot premin Tabanovce kon R Srbija 

Grani~niot premin Jaìnce kon R Kosovo 

ju`no od ostrovot Golem Grad na 

Prespanskoto Ezero, potoa vodi 

preku ju`niot del na planinata 

Baba, od kade {to, me|u selata 

Drago{ i Op{irina, se spu{ta 

vo Pelagonija. Vo nea pominuva 

me|u Bitolsko i Lerinsko Pole 

i se iska~uva na planinata Nixe. 

Potoa vodi po najvisokite delovi 

na Nixe, Kozjak i Koùf, od 

kade {to se spu{ta ju`no od Gev- 

gelija vo Gevgeliskata Kotlina, 

se~ej}i ja rekata Vardar, se iska- 

~uva na niskata planina Kara Balija 

od kade {to se spu{ta na ju`niot 

breg na Dojranskoto Ezero. 

Odovde granicata svrtuva kon sever, 

se iska~uva na Kalar ê{me 

Tepe na planinata Belasica. Potoa 

se naso~uva kon istok i vodi 

po srtot na ovaa planina, kade 

{to zavr{uva na kota 1.180 m. Taa 

ne e prirodna, a ne e ni etni~ka, 

bidej}i od drugata nejzina strana 


ìvee makedonsko naselenie. Grani~ni 

premini: Mexitlija, Gevgelija, 

Bogorodica i Star Dojran. 

Makedonsko-bugarskata granica 

e dolga 165 km. Od Belasica, taa 

najprvo se spu{ta vo Kqu~kata 

Klisura, kade {to ja se~e rekata 

Strumica, potoa vodi preku Ogra`den, 

Male{evskite Planini, 

planinite Vlaina i Kadiica, se 

spu{ta na preminite Obel i Crn 

Kamen, od kade {to se iska~uva 

po biloto na planinata Osogovo 

do nejziniot najvisok vrv Ruen 

(2.252 m). Od nego, preku preminot 

Deve Bair, prodolùva kon 

sever do vrvot Kopriva, kade {to 

zavr{uva isto~nata granica. Od 

prirodno-geografski aspekt, 

granicata kon Bugarija celosno e 

planinska. Taa ne e etni~ka, bidej}i 

od obete nejzini strani ìvee 

makedonsko naselenie. Grani~ni 

premini: Novo Selo, Del- 

~evo i Deve Bair. 

Severnata granica, kon Republika 

Srbija i Republika Kosovo, e 

dolga 232 km. Zapo~nuva kaj vrvot 

Kopriva (1.315 m) i prodolùva 

na zapad po vozvi{enieto na planinite: 

Bilino, German i Kozjak, 

se spu{ta kaj manastirot „Sv. 

Prohor P~iwski# vo dolinata na 

r. P~iwa. Ottuka pominuva preku 

sredi{niot del na planinata Ruen 

i se spu{ta na Kumanovskopre{evskiot 

prevoj. Potoa prodolùva 

kon Skopska Crna Gora, 

iska~uvaj}i se vo po~etokot na 

Ezerska Planina, kade {to od 

Crni Vrv (1.233 m) zapo~nuva granicata 

kon Republika Kosovo, 

koja preku Kopiqa~a (1.490 m) se 

spu{ta vo Ka~ani~kata Klisura. 

Vo nea ja pominuva r. Lepenec, 

pravi eden lak kon Makedonija i 

me|u selata Gra~ane i Krivenik 

se naso~uva na sever, s# do vrvot 

Quboten (2.499 m) na [ar Planina. 

Potoa, se orientira kon zapad 

i vodi po najvisokite delovi na 

[ar Planina, s# do planinata 

Korab. Ovaa granica vo osnova e 

prirodna i vo najgolem del e etni~ka, 

so isklu~ok na delnicata 

vo oblasta Gora, vo koja ìveat 

Goranite, ~ij maj~in jazik e makedonskiot. 

Grani~ni premini: Ja- 

ìnce, Volkovo, Blace, Tabanovce, 

Sopot i Pelince.


Vo ramkite na navedenite granici 

RM zafa}a povr{ina od 25.713 

km². Spa|a vo grupata mali dràvi. 

Vo pravecot istok‡zapad najgolemoto 

rastojanie me|u dvete 

granici iznesuva 213,6 km, a vo 

pravecot sever‡jug, 145 km. Se 

vbrojuva vo grupata dràvi {to 

imaat sobrana forma (kako Romanija, 

Ungarija, Polska i dr.). 

Spored goleminata na teritorijata, 

vo 2000 g. taa bila 152, a spored 

brojot na naselenieto 149 dr- 

àva vo svetot. 

Prirodni karakteristiki – reljefnata 

struktura na RM ja so~inuvaat 

planini (Korab ‡ 2.764 m, 

[ar Planina ‡ 2.747 m, Baba ‡ 

2.601 m, Jakupica ‡ 2.540 m, Osogovo 

‡ 2.252 m, Belasica ‡ 2.029 m 

i dr.), kotlini (Pelagonija ‡ 

4.000 km 2 , Ov~e Pole ‡ 2.162 km 2 , 

Skopska Kotlina ‡ 1.924 km 2 , Polog 

‡ 1.475 km 2 , i dr.), klisuri 

(Dervenska ‡ 21,5 km, Taorska ‡ 

31,0 km, Demirkapiska ‡ 19,5 km, 

Sko~ivirska ‡ 80,0 km, Drimkolska 

‡ 28 km i dr.) i drugi pomali 

reljefni formi (vulkanski, karstni, 

glacijalni, fluvijalni i 

sl.). Najgolem del od nejzinata teritorija, 

11.044 km 2 ili 43,0%, e 

planinsko zemji{te, ridskite tereni 

zafa}aat 9.769 km 2 ili 

38,0%, dodeka na ramninite otpa- 

|aat 4.900 km 2 ili 19,0%. Na teritorijata 

na RM se javuvaat pove}e 

od 30 tipovi po~vi. Najra{ireni 

se kafeavite {umski po~vi 

(729.618 ha), potoa, sleduvaat deluvijalnite 

(133.717 ha) i aluvijalnite 

po~vi (126.207 ha). Od 

rudnoto bogatstvo najgolemi se 

rezervite na olovno-cinkovite 

rudi, okolu 45 milioni toni, koi 

se eksploatiraat vo rudnicite 

Zletovo, Sasa i Toranica. Potoa 

sleduvaat èleznite rudi so 

vkupni rezervi od okolu 150 milioni 

toni koncentrirani vo Tajmi{te 

i Demir Hisar, pa bakarnite 

rudi vo Bu~im, hromnite rudi 

i dr. Jaglen ima vo pove}e kotlini, 

a se eksploatira vo rudnicite 

Suvodol, Oslomej, Piskup- 

{tina i Ratevski [irini. Od ne- 

metalnite surovini ima mermer, 

cementni laporci, glini i dr. 

Vo RM se javuvaat tri klimatski 

tipovi: izmeneto sredozemnomorska, 

umereno kontinentalna i 

planinska klima. Vremeto e mo{ne 

promenlivo, postojat su{ni i 

vrne`livi periodi, vo nekoi godini 

blagi, a vo drugi studeni zimi. 

Vkupnoto vodno bogatstvo vo 

RM se procenuva na okolu 26 milijardi 

m 3 . Hidrografskata mre- 

à ja so~inuvaat glavno rekite 

(Vardar ‡ 388 km, Treska ‡ 138 km, 

P~iwa ‡ 135 km, Bregalnica ‡ 225 

km, Crna Reka ‡ 207 km, Crni 

Drim i Strumica) i ezerata (Ohridsko, 

Prespansko i Dojransko). 

Rastitelniot svet go so~inuvaat 

pretstavnici od mediteranskata 

i od evrosibirskata rastitelna 

oblast. [umite, vo koi egzistiraat 

preku 3.500 vi{i rastenija, 

pokrivaat 953.000 ha ili 37% od 

teritorijata na dràvata. Faunata 

e mediteranska i srednoevropska. 

Od ’rbetnata fauna se prisutni 

55 vidovi ribi, 80 vidovi 

cica~i i 330 vidovi ptici. 

LIT.: Mitko Panov, Geografija na SR 

Makedonija, I, Prirodni i sociogeografski 

karakteristiki, Skopje, 1976; Aleksandar 

Stojmilov, Fizi~ka geografija na 

Republika Makedonija, PMF, Skopje, 

2002. Al. St. 

REPUBLIKA MAKEDONIJA 

I EU. Strategiska opredelba na 

RM: Cel {to uìva {irok nacionalen 

konsenzus e za~lenuvaweto 

vo EU. Toa e kompleksen i makotrpen 

proces. Za edna zemja da 

stane ~lenka na EU neophodno e 

da se ispolnat kriteriumite utvrdeni 

od Evropskiot sovet (Kopenha{kite 

kriteriumi od 1993 

g., nadopolneti so Madridskite 

kriteriumi od 1995 g.): politi~ki 

(izgradba na stabilni institucii 

{to }e garantiraat demokratija, 

vladeewe na pravoto i po- 

Bogatstvo od planinsko-ridski i hidrografski predeli - pogled od Bistra kon Mavrovskoto Ezero 

REPUBLIKA 

~ituvawe na ~ove~kite i malcinskite 

prava); ekonomski (vospostavuvawe 


ekonomija i kapacitet za 

spravuvawe so kompetitivnite 

pritisoci i pazarni sili vo ramkite 

na EU); pravni (podgotvenost 

da se prezemat obvrskite za 

~lenstvo) i administrativni 

(prifa}awe na evropskata legislativa 

i nejzino efektivno primenuvawe 

niz administrativnite 

i sudskite strukturi). Makedonija 

e prvata zemja od t.n. Zapaden 

Balkan {to potpi{a Spogodba za 

stabilizacija i asocijacija 

(SSA) so EU (april 2001). SSA 

stana efektivna po ratifikacijata 

od strana na site zemji-~lenki 

na EU (april 2004). Efektite 

od potpi{uvaweto na SSA za RM 

bea zna~ajni: se vospostavi neophodnata 

administrativna struktura 

i institucionalna ramka 

{to treba da go koordinira i da 

go pottiknuva procesot na integracijata 

na zemjata vo EU; se donese 

Nacionalna strategija za 

integrirawe na RM vo EU; se 

olesni pristapot na makedonski 

proizvodi na pazarot na EU, se 

intenziviraa procesite na preveduvawe 

na evropskata legislativa 

i usoglasuvawe na na{eto 

zakonodavstvo so evropskoto; se 

obezbedi pristap do finansiski 

sredstva od programata KARDS i 

sl. Iako Makedonija dosega ne gi 

realizira site obvrski od SSA, 

nitu pak dokraj gi iskoristi 

prednostite {to proizleguvaat 

od nea, potpi{uvaweto na SSA 

pretstavuva{e silna motivacija 

za intenzivirawe na neophodnite 

reformi vo klu~nite segmenti na 

politi~kiot i ekonomskiot sistem 

i za postepeno osposobuvawe 

na zemjata za ispolnuvawe na kriteriumite 

za ~lenstvo. Me|u postignatite 

rezultati {to proizleguvaat 

od utvrdenite kriteriumi 

za ~lenstvo vo EU posebno 

treba da se notiraat: razvojot na 

demokratijata i po~ituvaweto na 

~ove~kite prava; za{titata na 

malcinskite prava (implementacijata 

na Ohridskiot ramkoven 

dogovor); zacvrstuvaweto na {irokiot 

konsenzus na gra|anite i 

na site politi~ki partii za evroatlanskite 

integracii; zna~ajnite 

dostignuvawa vo del od segmentite 

neophodni za vospostavuvawe 


ekonomija (v. pazarna ekonomija), 

za {to svedo~at i indikatorite 

za progresot na tranzicijata vo 

Makedonija (v. tranzicija na makedonskata 

ekonomija), i sl. 

Priznanieto za ostvareniot 

progres vo reformite pristigna 

vo dekemvri 2005 g., koga RM stekna 

status na zemja-kandidat za 

R 

1265

R REPUBLIKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

~lenstvo vo EU. Me|utoa, Makedonija 

s# u{te nema dobieno datum 

za po~etok na pregovorite za 

za~lenuvawe vo EU, {to samo po 

sebe upatuva na faktot deka vo 

oddelni oblasti reformite se 

odvivaat bavno. Idnite reformi 

osobeno }e bidat fokusirani vrz: 

podigawe na kompetitivnata sposobnost 

na makedonskite firmi i 

sektori i ekonomijata vo celina 

(v. konkurentnost); podobruvawe 

na investicionata klima vo 

site nejzini segmenti (v. investiciona 

klima); podigawe na kapacitetot 

na dejstvuvawe na instituciite, 

posebno na sudskiot 

sistem i regulatornite institucii 

(v. institucii); i sozdavawe 

efikasna i depolitizirana javna 

administracija, sposobna da planira, 

da buxetira i da implementira 

proekti (pretpristapnite 

evropski fondovi za Makedonija 

stanaa efektivni vo 2007 g.) i voop{to 

da raboti spored evropskite 

standardi i kriteriumi (v. 

javna administracija). Uspe{noto 

sproveduvawe na spomnatite 

reformi }e $ ovozmoàt na Makedonija, 

na sreden rok, da sozdade 

funkcionira~ka pazarna ekonomija 

i polesno da se spravuva 

so kompetitivnite sili i pritisoci 

vo ramkite na EU. 

IZV.: V. Kandikjan, Ekonomika na asociraweto 

na Republika Makedonija vo EU, 

Otvoreni predizvici na makedonskata 

ekonomija, MANU, Skopje, 2004; Izvor: 

EBRD Transition report 2006. 

LIT.: UNDP Blue Ribbon Report (J. Brada and 

T. Fiti Ed.), Skopje. 2006; Otvoreni predizvici 

na makedonskata ekonomija, MANU, 

Skopje, 2004. T. F. 

Vospostaveni vrski i odnosi: Vladata 

na RM ispra}a pretstavnik 

vo Brisel na 5. X 1992 g., pred oficijalnoto 

vospostavuvawe diplomatski 

odnosi, koe{to se slu~uva 

po potpi{uvaweto na Privremenata 

soglasnost za normalizacija 

na odnosite me|u RM i RGr (29. 

XII 1995). Sleduvaat Spogodbata 

za sorabotka (1. I 1998), Spogodbata 

vo oblasta na soobra}ajot (28. 

XI 1997) i Spogodbata za trgovija 

so tekstilni proizvodi (1. VIII 

1998). Od 11. III 1996 g. RM e redoven 

korisnik na FARE fondovite. 

Na 1. IV 2004 g. stapuva vo sila 

Spogodbata za stabilizacija i 

asocijacija. Na 22. III 2004 g. premierot 

na RM Branko Crvenkovski 

go dostavuva do Berti Ahern, 

premierot na Irska, pretsedava~ 

so Sovetot na EU, baraweto na 

RM za priem vo ~lenstvo na EU, 

otkako prvozakaànata ceremonija 

(26. II 2004) e odloèna poradi 

zaginuvaweto na pretsedatelot 

na RM Boris Trajkovski. Na 

9. XI 2005 g. se obznanuva dokument 

na Evropskata komisija (9. 

XI 2005), podgotven po barawe na 

1266 

Sovetot na EU (17. V 2004), otkako 

RM dostavuva Barawe za priem 

vo ~lenstvo na EU (22. III 2004). Na 

9. XI 2005 g., se objavuva Analiti~kiot 

izve{taj na Evropskata komisija 

za Baraweto na RM za priem 

vo EU, koj go analizira Baraweto 

na RM preku predistorijata 

na odnosite RM – EU, sposobnosta 

na RM za ispolnuvawe na Kopenhagenskite 

kriteriumi (1993), 

stepenot na nivnoto fakti~ko ostvaruvawe, 

stepenot na ispolnuvaweto 

na uslovite od Procesot 

na stabilizacija i asocijacija 

(1997), stepenot na ispolnuvaweto 

na uslovite definirani specijalno 

za RM, osobeno ostvaruvaweto 

na Ramkovniot dogovor (2001) i 

stepenot na ispolnuvaweto na 

prioritetite od Evropskoto partnerstvo 

(2004), zaedno so Misleweto 

na Evropskata komisija. Evropskiot 

sovet (15–17. XII 2005) 

donesuva odluka RM da dobie status 

kandidat za ~lenstvo vo EU, 

{to sleduva po objavuvaweto na 

misleweto na Komisijata, a pred 

ednoglasnoto nosewe odluka vo 

Evropskiot sovet za otvorawe 

pregovori za ~lenstvo. 

LIT.:Tatjana Petru{evska, Respublika 

MakedoniÔ na puti k EvropeŸskomu SoÓzu, 

Zbornik nau~nih statiŸ professorov i 

prepodavateleŸ Áridi~eskogo fakulÏteta 

MGU im. †Lomonosova# i Juridi~eskogo 

fakulÏteta †Ástiniana I# Universiteta 

im. †Sv Kirilla i MefodiÔ#: Aktualni 

voprosi gosudarstva i prava v RossiskoŸ 

Federacii i v Respublike Makedonii, v. I, 

Statut, Moskva, 2006; Tatjana Petru{evska, 

Kandidaturata i po nea, „Politi~ka 

misla#, br. 13, Skopje, 2006. T. Petr. 


I VISOKIOT KOMESAR ZA 

NACIONALNI MALCINS- 

TVA NA OBSE. Funkcijata na 

KEBS e vospostavena so Helsin- 

{kite odluki (juni 1992) kako reakcija 

na situacijata vo porane{na 

Jugoslavija zaradi navremeno 

identifikuvawe, predupreduvawe 

i reagirawe na tenziite 

vo koi se vklu~eni malcinstvata 

{to bi moèle da eskaliraat vo 

konflikti. Vo RM se manifestira 

vo vrska so me|uetni~kite 

odnosi preku razni aktivnosti, 

od predlagawe monitoring na 

Sovetot na Evropa, OON, EZ i 

Me|unarodnata konferencija za 

porane{na Jugoslavija za podgotvuvaweto 

i sproveduvaweto na 

Popisot na licata, stanovite i 

doma}instvata (1994), preku re- 

{avawe na pra{aweto na nastavata 

na albanski jazik na Pedago{kiot 


(1997), do otvoraweto na Univer- 

zitetot za Jugoisto~na Evropa 

(20. XI 2001). 

IZV.: Kancelarija na OBSE – Skopje, 



I NATO. Na 23. XII 1993 g. Sobranieto 

na RM donesuva odluka za 

za~lenuvawe vo NATO. RM stanuva 

dvaeset i sedma ~lenka na 

Programata „Partnerstvo za 

mir# (inicirana zaradi stabilnost 

i bezbednost na cela Evropa 

na 15. XI 1995), koga stanuva ~lenka 

i na Severnoatlanskiot sovet 

za sorabotka (vo sostav od dràvi-~lenki 

na NATO i dràvi- 

~lenki na Partnerstvoto), od 30. 

V 1997 g. Evroatlanski partnerski 

sovet, otkoga go ispolnuva uslovot 

za prethodno stapuvawe vo 

~lenstvo vo OBSE, pristapuva 

kon Partnerstvoto za mir na 15. 

XI 1995 g. Na 12. IV 1996 g. Vladata 

prifa}a Pravila za odnesuvawe 

na NATO. Dogovor za statusot na 

silite na NATO vo RM se sklu~uva 

na 30. V 1996 g. (vo sila od 19. 

VII 1996). Kancelarija za vrski na 

RM vo Brisel se otvora na 14. VI 

1996 g. RM e primena vo Procesot 

na pregled i planirawe (PARP) 

na 16. IV 1997 g. Na 2. XII 1998 g. 

Vladata na RM nosi odluka za doa|awe 

sili na NATO vo RM zaradi 

izvlekuvawe na Verifikacionata 

misija na NATO vo Kosovo. 

Na 9. VI 1999 g. Severnoatlanskiot 

sovet na NATO go odobruva 

aùriraniot plan za rasporeduvawe 

sili od sostavot na KFOR 

vo RM. Prvite vojnici na NATO 

vo ramkite na mirovniot proces 

pristignuvaat vo RM na 17. VIII 

2001 g. i vo tri odvoeni misii ostanuvaat 

do 31.III 2003 g. NA 2. V 

2003 g. vo Tirana e sklu~ena Povelbata 

za partnerstvo me|u SAD 

i R Albanija, R Hrvatska i RM, 

koja vo periodot {to sleduva intenzivno 

se sproveduva. 

IZV.: Ministerstvo za odbrana na RM, 

Skopje, 2007. 

LIT.: S. Skaric, Law, Force and Peace: Macedonia 

and Kosovo, Skopje, 2002. T. Petr. 


I ORGANIZACIJATA NA 

OBEDINETITE NACII. Neposredno 

po Vtorata svetska vojna, 

DFJ e edna od vkupno 51 dràva-osnovopolo`ni~ki 

na OON.


RM, kako sostaven del od DFJ, 

FNRJ i SFRJ vle~e kontinuitet 

vo smisla na aktivnostite na 

prethodniot federativen subjekt 

vo ramkite na Organizacijata, no 

ne i kontinuitet vo smisla na 

formalno ~lenstvo. Po raspadot 

na SFRJ se otvoraat proceduri za 

priem na novosozdadenite dràvi-nasledni~ki 

na SFRJ vo OON. 

Odlukata za stapuvawe vo ~lenstvo 

vo OON ja donesuva Sobranieto 

na RM na 29. VII 1993 g. Vrz 

osnova na taa odluka pretsedatelot 

na RM Kiro Gligorov upatuva 

pismo do Generalniot sekretar 

na OON Butros Gali na 30. VII 

1992 g. so barawe RM da bide primena 

vo ~lenstvo. So cel da go 

spre~i priemot, R Grcija na 25. I 

1993 g. do Generalniot sekretar 

na ON upatuva memorandum vo vrska 

so baraweto na RM za priem 

vo ~lenstvo za koe tvrdi deka e 

element na ponatamo{na destabilizacija 

na regionot na kus i dolg 

rok. Na 3. II 1993 g. RM upatuva odgovor 

na gr~kiot memorandum do 

Generalniot sekretar, vo koj naveduva 

argumenti za ispolnuvaweto 

na elementite na dràvnost i 

gi opi{uva {tetite {to RM gi 

trpi poradi odolùvaweto na 

procesot za me|unarodno priznavawe. 

Generalniot sekretar go 

dostavuva baraweto za ~lenstvo 

do Sovetot za bezbednost. Na 

3196-tata sednica Sovetot za bezbednost 

go razgleduva Izve{tajot 

na Komitetot za priem novi dr- 

àvi-~lenki i bez glasawe ja usvojuva 

Rezolucijata 817(1993). Sovetot 

za bezbednost mu prepora- 

~uva na Generalnoto sobranie na 

OON „dràvata ~ie barawe e sodràno 

vo dokumentot S/25147, da 

bide primena vo ~lensto na ON i 

na taa dràva, za site potrebi vo 

ramkite na ON privremeno da $ 

se obra}ame so referencata ,porane{na 

jugoslovenska Republika 

Makedonija’, s# dodeka ne se nadmine 

razlikata {to se pojavi 

okolu imeto na dràvata#. Na 8. 

IV 1993 g. Generalnoto sobranie ja 

usvojuva preporakata na Sovetot 

za bezbednost i so aklamacija donesuva 

odluka za priem na RM vo 

~lenstvo na Organizacijata. RM 

ne poveduva postapka pred Me|unarodniot 

sud na pravdata za razre{uvawe 

na sporot so R Grcija 

okolu imeto, nitu ja pokrenuva 

procedurata za dobivawe sovetodavno 

mislewe od Sudot na pra- 

{aweto dali vo slu~ajot na priem 

na RM vo OON e prekr{eno me|unarodnoto 

pravo i Povelbata na 

OON. Kancelarijata na Visokiot 

komesar za begalci na OON 

(osnovan so Rezolucija br. 319/428 

od 14 XII.1950 g. na Generalnoto 

sobranie na OON) vo Skopje se 

otvora vo april 1992 g., neposredno 

po doa|aweto na prviot bran 

begalci od RBiH. Pravna osnova e 

Memorandumot za razbirawe (8. 

XII 1994). Kancelarijata $ dava 

poddr{ka na Vladata na RM i na 

drugite nadle`ni institucii vo 

davaweto me|unarodna za{tita na 

65.000 (od vojnata vo BiH) i 

350.000 (od vojnata vo Kosovo) begalci 

i barateli na azil vo soglasnost 

so me|unarodnite standardi. 

Vo periodot 2007–2008 g. 

porane{niot minister za nadvore{ni 

raboti na RM i eks ambasador 

Sr|an Kerim ja izvr{uva 

funkcijata pretsedatel na 62 Generalno 

sobranie na OON. 

LIT.: Igor Janev, Legal Aspects of the Use of a 

Provisional Name for Macedonia in the United 

Nations System, AJIL, vol.93, 1999, pp.157; Tatjana 

Petrusevska, Recognition of the Republic of 

Macedonia: problems and perspectives, International 

Conference of the Center for Study and Research 

on the Balkans, Montesquieu University – 

Bordeaux IV, The Senate, Paris, 2002. T. Petr. 


I SVETSKATA TRGOVSKA 

ORGANIZACIJA. STO e osnovana 

so Marake{kata spogodba 

(zavr{uvawe na Urugvajskata runda, 

15. IV 1994 g.). Sobranieto na 

RM donesuva odluka za podnesuvawe 

barawe za priem vo ~lenstvo 

vo STO na 30. XI 1994 g. Sobranieto 

na RM donesuva odluka za pristapuvawe 

kon STO na 9. XII 1994 g. 

Po zavr{uvaweto na pregovorite 

za pristapuvawe i podgotvuvawe- 

Starata zgrada na Higienskiot zavod vo Skopje 

to na Protokolot za pristapuvawe, 

Generalniot sovet na STO na 

15. X 2002 g. donesuva odluka za 

pristapuvawe na RM kon STO. 

IZV.: Protokol za pristapuvawe na RM kon 

STO, „Slu`ben vesnik na RM#, 7/03. T. Petr. 

REPUBLI^KA KOMISIJA ZA 

ISTORIJA NA FIZI^KATA 

KULTURA NA MAKEDONIJA. 

Osnovana e so re{enie na nadle`niot 

dràven organ vo sostav 

od 11 ~lena i pretsedatelot Mihajlo 

Apostolski (1967–1971 i 

1975–1978). Na ovaa problemati- 

REPUBLI^KI 

ka profesionalno rabotel Du- 

{an Stanimirovi} (1969–1984). 

Komisijata pridonesla za regulirawe 

na ovaa oblast vo soodvetnite 

zakoni i podzakonskite 

akti vo dejnostite na arhivistikata, 

muzeologijata i bibliografijata 

i otvoraweto na posebno 

oddelenie vo Muzejot na Makedonija. 

Bile angaìrani sorabotnici 

za izrabotka na enciklopediskite 

edinici za †Enciklopedija 

na fizi~kata kultura# vo izdanie 

na Jugoslovenskiot leksikografski 

zavod vo Zagreb (1975 

i 1977), potoa za istraùvawa i 

podgotvuvawe stru~ni i nau~ni 

prilozi i za u~estvo na nau~ni 

sobiri vo organizacija na Sojuznata 

komisija za istorija na fizi~kata 

kultura. Bile izdadeni 

~etiri broja na specijaliziranoto 

spisanie, a bila vospostavena 

i me|unarodna sorabotka. D. S. 

REPUBLI^KI ZAVOD ZA 

ZDRAVSTVENA ZA[TITA ‡ 

nastavna baza na Med. f. vo Skopje. 

Bil formiran kako Zavod za 

tropski bolesti vo Skopje (10. I 

1925), a potoa (1927‡1941) bil 

preimenuvan vo Higienski zavod 

Skopje. Vo vremeto na Vtorata 

svetska vojna Zavodot postoel 

pod imeto Oblasten higienski 

institut vo Skopje (1941‡1945), a 

potoa pod imeto Bakteriolo{kohemiski 

institut. Od 1953 g. Zavodot 

funkcioniral kako Cen- 

tralen higienski zavod ‡ Skopje, 

a od 1962 g. e preimenuvan vo Republi~ki 

zavod za zdravstvena 

za{tita ‡ Skopje. Organizaciskata 

struktura na Zavodot vklu- 

~uva 4 stru~ni sektori: Higiena 

i za{tita na ~ovekovata sredina, 

Epidemiologija i mikrobiologija, 

Socijalna medicina i Ispituvawe 

i kontrola na lekovi. D. D. 

REPUBLI^KI ORGANI ZA 

FIZI^KA KULTURA. Po osloboduvaweto 


upravnata funkcija vo 

R 

1267

R REPUBLI^KI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

oblasta na fizi~kata kultura ja 

vr{elo Ministerstvoto za obrazovanie 

(1945–1950), a potoa Komitetot 

za fizi~ka kultura na 

Vladata na NRM (1947–1950). Po 

decentralizacijata bila sozdadena 

Komisija za fizi~ka kultura 

na Vladata na SRM (1957–1971). 

Imenuvani pretsedateli bile: 

Reis [a}iri, Krume Naumovski 

i Bajram Goqa. Istovremeno, za 

stru~nite raboti SOFKM osnovala 

Institut za sport na ~elo so 

Strate Arsovski (1954–1957), a 

Vladata na SRM za analiti~kostru~nite 

i upravnite raboti 

formirala Republi~ki zavod za 

fizi~ka kultura vo Skopje 

(1957–1971) i go nazna~ila Andon 

Simovski za direktor. So formiraweto 

na Komitetot za fizi~ka 

kultura (1971–1982), pod 

pretsedatelstvo na @ivko Vasilevski 

(1971–1974) i Predrag Ku- 

{evski, bile ukinati Komisijata 

i Zavodot. Ministerstvoto za obrazovanie 

i fizi~ka kultura stanalo 

nadleèn organ za rabotite 

vo ovaa oblast (od 1982), potoa 

Ministerstvoto za sport (1998– 

2002), a sega e Agencijata za mladi 

i sport na Vladata na RM. D. S. 

Zgradata na Republi~kiot hidrometeorolo{ki zavod vo Skopje 

REPUBLI^KI HIDROMETE- 

OROLO[KI ZAVOD ‡ institucija 

{to raboti od 1947 g., formirana 

so uredba za osnovawe 

„Uprava za hidrometeorolo{ka 

slu`ba na teritorijata na NR 

Makedonija#. Republi~kiot hidrometeorolo{ki 

zavod vr{i sobirawe 

i obrabotka na meteorolo{ki, 

hidrolo{ki i biometeorolo{ki 

podatoci, podgotvuva i 

izdava prognoza za vremeto i vodata, 

ja sledi sostojbata i osobinite 

na vozduhot, vodata, po~vata 

i drugo. Denes raboti kako Uprava 

za hidrometeorolo{ki raboti 

na Republika Makedonija. 

LIT.: Kole Jordanovski, Razvitok na 

hidrometeorolo{kata slu`ba vo SR 

Makedonija, „Hidrometeorolo{ki glasnik#, 

Skopje 1979; „Meteorevija#, Skopje, 

1998; „Godi{en pregled#, Uprava za hidrometeorolo{ki 

raboti, 2005. M. Z. 

1268 

RESAVA (GRADOT TIKVE[), 

KAVADARE^KO – docnoanti~ki 

i srednovekoven grad, 2,2 km 

zapadno od Resava. Dominanten 

kupest rid (kota 286 m), denes ostrov/poluostrov 

vo Tikve{ko 

Ezero. Komponiran od akropol, 

fortificirano plato (60 h 35 

m), grad (154 h 137 m) i zapaden 

podgrad, denes pod ezerskite vodi 

(250 h 70 m). Vo akropolata se 

nao|aat neotkopani konturi na 

mala ednokorabna srednovekovna 

crkva, gradska cisterna za voda 

i stanben objekt. Vo gradot se 

nao|a u{te edna sli~na crkva, 

zapadno od Akropolot, koja e 

potprena na negoviot yid. Gradot 

poseduva kompleksni kulturni 

stratumi: arhajski, klasi~enhelenisti~ki, 

republikanski, 

docne{noanti~ki, srednovekoven 

i docen sreden vek (do krajot 

na XVII v. n.e.). Gradot izrasnal 

vrz baza na mestopolo`bata na 

prastariot pat po dolinata na 

Erigon, po koj minuvale trgovskite 

karvani, vojskite i transportite 

na rudni bogatstva od 

revirite na planinata Koùv. 

Vo neposredna blizina, na lokalitetot 

Razbienica, se registri- 

rani i ostatoci od vila rustika 

od rimsko vreme. Kamenite arhitektonski 

elementi od edna ranohristijanska 

bazilika od gra- 

Resen 

dot verojatno bile preupotrebeni 

kako spolii vo podocne{nite 

objekti na lokalitetite Tikve{ 

– [akalica i Manastir~e. 

LIT.: I. Mikul~i}, Edna anti~ka villa 

rustica vo Tikve{, „Godi{en zbornik na 

Filozofskiot fakultet#, 23, Skopje, 

1971, 269–285, planovi 1–2; V. Lil~i}, 

Docne`noanti~kite tvrdini vo Tikve{ 

i Vita~evo, „Godi{en zbornik na 

Filozofskiot fakultet#, 15–16 (41–42), 

Skopje, 1988–1989, 125–127, plan sl. 2; I. 

Mikulcik, Spatantike und fruhbyzantinische Befestigungen 

in Nordmakedonien, München, 

2002, No 251, 323–325. V. L. 

RESEN – grad vo jugozapadniot 

del na RM so 8.748 `. (2002 g.). Le- 

ì vo severniot del na Prespanskata 

Kotlina, od dvete strani na 

Golema Reka, na nadmorska viso~ina 

od okolu 880 m. Zafa}a 

povr{ina od 402 ha. Niz Resen pominuva 

magistralniot pat M–5, 

koj na zapad go povrzuva so Ohrid, 

a na istok so Bitola. Ima umereno-kontinentalna 


godi{na temperatura na 

vozduhot od 9,6°C i prose~na godi{na 

koli~ina na vrneì od 717 

mm. Gradot e nastanat od patna 

stanica na rimskiot pat Via Ignacija, 

poznata pod imeto Skitrijana. 

Prvpat se spomnuva vo 

1337 g. vo edna povelba na car Du- 

{an. Kako gradska naselba R. e 

formiran vo tekot na XIX v. Denes 

e op{tina {to zafa}a povr- 


mesta so 16.825 `. Pretstavuva administrativen 

i stopanski centar 

na celata Prespanska Kotlina. 

Naselenieto – glavno Makedonci 

(6431), a od malcinstvata 

najmnogu se Turcite (1369), pa 

Albancite (325) i Romite (169). 

Vrabotenosta e najgolema vo 

ovo{tarstvoto, i toa vo odgleduvaweto 

na jabolka, potoa vo prehranbenata 

i tekstilnata industrija 

i vo fabrikata za grejni tela. 

Od 1971 g. sekoja godina tradicionalno 

se odrùva Resenskata 

kerami~ka kolonija. Vo gradot 

ima gimnazija i zdravstven dom, a 

najvpe~atliv objekt e Sarajot, izgraden 

vo po~etokot na XX v.


LIT.: –. Kiselinovi¢, Resen, „Glasnik geografskog 

dru{tva#, sv XII, Beograd, 1926; 

Popis na naselenieto, doma}instvata i 



RETKI I ZAGROZENI VIDO- 

VI ALGI VO MAKEDONIJA. 

Florata na Makedonija se karakterizira 

so prisustvo na pogolem 

broj retki i zagrozeni vidovi algi. 

Navedeni se 107 zagrozeni, 107 

retki, 85 endemi~ni, kako i 9 is- 

~eznati vidovi dijatomei (Bacilariophyta), 

glavno vidovi od reliktnite 

ezera Ohridskoto i Prespanskoto 

(Diploneis domblitensis, 

Placoneis juriljii, Navicula hasta, 

Cyclotella fottii), no i od stani{tata 

{to se pod silen antropogen 

pritisok, kade {to se zagrozeni 

vidovite poradi gubeweto na nivnite 

prirodni ìveali{ta (Dojranskoto 

Ezero so Nitzshia elegantula, 

Nitzshia reversa). Zna~itelen 

del od retkite i zagrozeni dijatomei 

otpa|a na vidovi {to se 

rasprostraneti vo borealnata 

ili alpskata zona, a vo Makedonija 

se sre}avaat na visokoplaninskite 

ekositemi (Placoneis 

amphbola, Neidium decoratum, Naviculadicta 

pseudosilicula). Sv. K. 

REFERENDUMI VO RM ‡ oblik 

na neposredna demokratija vo 

koj gra|anite se izjasnuvaat za odredeno 

pra{awe. Vo RM se odr- 

àni dva referenduma. Prviot 

referendum se odrà na 8. IX 1991 

g., po prethodno donesena odluka 

na Sobranieto na RM, a gra|anite 

se izjasnuvaa za pra{aweto: „Dali 

ste za suverena i samostojna 

dràva Makedonija so pravo da 

stapi vo iden sojuz na suverenite 

dràvi na Jugoslavija?# Od 

1.495.807 registrirani gra|ani ‡ 

izbira~i, kon referendumskoto 

izjasnuvawe pristapile 1.132.981, 

Naslovnata stranica na vesnikot †Nova Makedonija# 

posvetena na Referendumot za nezavisna Makedonija 

ili 75,74% od izbira~koto telo 

vo RM. Od ovoj broj „za# glasale 

1.079.308, ili 72,16% od vkupno 

registriranite gra|ani, ili 

95,25% od onie {to pristapile 

kon izjasnuvaweto. Glasale „protiv# 

39.639 gra|ani, ili 3,50% od 

onie {to izlegle na referendumskoto 

izjasnuvawe. Vtoriot referendum 

se odrà na 7. XI 2004 

g., po prethodna inicijativa na 

180.454 gra|ani, a gra|anite se izjasnuvaa 

za pra{aweto: „Dali ste 

za teritorijalnata organizacija 

na lokalnata samouprava (op{tinite 

i Gradot Skopje) utvrdena so 

Zakonot za teritorijalna podelba 

na Republika Makedonija i opredeluvawe 

na podra~jata na edinicite 

na lokalnata samouprava 

(Slu`ben vesnik na Republika 

Makedonija, br. 49/96) i Zakonot 

za gradot Skopje (Slu`ben vesnik 

na Republika Makedonija, br. 

49/96)?#. Od vkupno 1.709.536 zapi{ani 

izbira~i, na referendumskoto 

izjasnuvawe izlegle 

436.202, ili 26,24% od vkupniot 

broj izbira~i. Od niv 409.886 glasale 

„za#, a 21.471 bile „protiv#. 

DIK go proglasi referendumot 

za neuspe{en, bidej}i odzivot be- 

{e pomal od 50% od vkupniot 

broj na izbira~koto telo vo RM. 


Skopje, 2006. Sv. [. 

REFIKI, Jahja (Tetovo, 10. X 

1937) ‡ skija~. Bil ~len na Skija~kiot 

klub †Quboten# vo Tetovo. 

Pove}epaten pionerski (1946– 

1951), mladinski (1951–1955) i seniorski 

(1955–1966) prvak na Ma- 

Recentna sukcesija vo Makedonija 

kedonija. Na Prvenstvoto na Jugoslavija 

na Jahorina (Saraevo, 

1954), osvoil prvo mesto za mladinci 

vo slalom, a na Krawska Gora 

(Slovenija, 1955) osvoil treto 

mesto. Za reprezentacijata na Jugoslavija 

nastapil nekolku pati. 

Toj e izbran za najdobar sportist 

na Makedonija (1954) i e dobitnik 

na op{testveni priznanija. D. S. 

Faksimil od vesnikot †Reformi# 

RECENTNA 

„REFORMI# (Sofija, 9. I 1899 ‡ 

19. XI 1903) ‡ organ na Vrhovniot 

makedonsko-odrinski komitet. Go 

ureduval D. Qapov, a potoa i Georgi 

Vlahov, Il. Gologanov, Vladislav 

Kova~ev, Anton Stra{imirov, 

Nikola Harlakov i Kosta 

[ahov. Izleguval sekoja sabota. 

Gi zastapuval glavno interesite 

na bugarskiot dvor. Posebno se 

zna~ajni prilozite od dopisnicite 

od Makedonija vo vremeto na 





182–185; D-r Boro Mokrov – M-r Tome Gruevski, 


(1885–1992), Skopje, 1993, 100–101. S. Ml. 

RECENTNA SUKCESIJA VO 

MAKEDONIJA. Razvitokot na 

vegetaciskiot pokriva~ se odviva 

preku eden po~eten, eden ili 

nekolku preodni i eden kone~en 

stadium. Sekoj stadium pretsta- 

R 

1269

R REÊN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

vuva samostojna asocijacija. Me- 

|usebnata povrzanost na razvojnite 

stadiumi od po~etniot do 

kone~niot, pretstavuva razvojna 

serija. Posledniot stadium koga 

vegetacijata i po~vata go dostignuvaat 

vrvniot razvoj pri op{ti 

klimatski uslovi, bez ogled na geolo{kata 

podloga, pretstavuva 

klimatogen stadium t.e. klimatogena 

asocijacija. Dokolku razvojot 

na vegetaciskiot pokriva~ e 

zapren na nekoj preoden stadium 

poradi premnogu voda, kiselost, 

solenost na po~vata ili poradi 

nekoj drug lokalen faktor, toga{ 

stanuva zbor za traen stadium. Ako 

se otstrani lokalniot faktor toga{ 

sukcesijata prodolùva s# do 

klimatogeniot stadium. Po~etniot 

stadium go zabrzuvaat anemohornite 

ili zoohorni vidovi Populus 

tremula, Betula pendula, Pinus nigra, 

Pinus sylvestris, Pinus peuce, Juniperus 

communis, Juniperus excelsa i dr. Sekoj 

od ovie vidovi ima svoe primarno 

stani{te i ottamu se {iri 

na sekundarno stani{te. Primarnite 

stani{ta se nao|aat glavno 

na dolomitni kamewari, granitni 

kamewari i sl. Najdobri uslovi za 

naseluvawe borovi {umi na Male- 

{evskite, Mariovskite Planini 

i na Pelister se sozdadeni vo vtorata 

polovina na XIX i vo HH v., 

koga opadnal sto~niot fond. Na 

se~i{tata i na pasi{tata prvin 

se naseluva orlovata paprat Pteridium 

aquilinum, a potoa Juniperus 

communis, i pod za{tita na smrekata 

se naseluvaat borovi. Sledniot 

stadium e klimatogenata asocijacija 

i toa vo Mariovo i na Pelister 

Abieti-Fagetum, dodeka na Male- 

{evskite Planini nema ela, pa tamu 

e klimatogen stadium bukata 

bez ela. Naseluvaweto na crniot i 

beliot bor i molikata se odvivalo 

na branovi. Najstarite stebla se 

stari 150–180 godini, a vtoriot 

bran stebla se stari 90–120 godini, 

toa e periodot na Balkanskite 

vojni i Prvata svetska vojna. Najnoviot 

bran se stebla od po 40–60 

godini, a toa e periodot na migracija 

na naselenieto selo–grad. 

Obnovata na borovite {umi pod 

bukata e nevozmo`na, no bidej}i 

imaat krilca na semeto tie se 

{irat na goli tereni i na rastojanie 

nad 30 km. Taka molikata gi 

osvojuva subalpskite tereni na 

Jablanica, a crniot bor se spu{ta 

ponisko od Vitoli{ta. 

Jasikata osvojuva tereni kade 

{to imalo poàri kako na pr., na 

Ogra`den kaj seloto Dvori{te, 

Jakupica, na [a{kovica i Praznitorba. 

R. R. 

REÊN SOOBRA]AJ vo Makedonija 

– v. Voden soobra}aj vo Makedonija. 

1270 

Nikola 

Re~koski 

RE^KOSKI, Nikola Stefanov 

(s. Velgo{ti, Ohridsko, 10. XII 

1937), matemati~ar, red. prof. 

(1987) na ETF, a od 1995 – na FTU. 

Diplomiral (1962) na PMF, kade 

{to i magistriral (1971). Doktoriral 

(1979) na Matemati~kiot 

fakultet so temata †Prilog kon 

analiti~kata reprezentacija na 

distribuciite# i objavil trudovi 

od taa oblast. N. C. 

RE^NIK. Relativno brzo po kodifikacijata 

na makedonskiot 

literaturen jazik se izraboti prviot 

„Re~nik na makedonskiot jazik# 

(I, 1961, II, 

1965 i III, 1966). 

Sostavuva~i se 

Todor Dimitrovski, 

Blagoja 

Korubin i 

Trajko Stamatoski, 

a redaktor 

Blaè Koneski. 

Svesni 

Re~nik na makedonskiot 

jazik I (1961) 

deka vo re~nikot 

se izostaveni 

i izvesni 

pofrekventni zborovi, vo tretiot 

tom e napraveno Dopolnenie (s. 

597–606). Re~nikot izleze so srpskohrvatski 

tolkuvawa, taka {to 

vsu{nost pretstavuva dvojazi~en 

re~nik (makedonsko-srpskohrvatski). 

Osobeno vo vtoriot i tretiot 

tom e fakti~ki napolno tolkoven. 

Obrabotkata e podrobna, a egzemplifikacijata 

proverena. Re~nikot 

doìvea u{te tri izdanija 

(1979, 1986, 1994). Toj posluì kako 

osnova za pojavata na pove}e golemi 

dvojazi~ni re~nici (na slovenski 

i na neslovenski jazici). 

LIT.: Blaè Koneski, Makedonskiot 

re~nik, vo: Za makedonskiot literaturen 

jazik. Izbrani dela vo sedum knigi 

(vtoro, dopolneto jubilejno izdanie), 

Skopje, 1981, 178–191; Trajko Stamatoski, 

Kon 40-godi{ninata od izleguvaweto na 

tritomniot Re~nik na makedonskiot 

jazik. Vo XXXIII nau~na konferencija na 

XXXIX me|unaroden seminar za makedonski 

jazik, literatura i kultura. Lingvistika, 

Skopje, 2007, 145–151. T. S. 

REXEPI, Haxi Sulejman efendi 

(Gorno Svilare, Skopsko, 1947) ‡ 

pretsedatel na Me{ihatot na 

IVZ vo RM (1991‡?). Osnovno obrazovanie 

zavr{il vo rodnoto se- 

Haxi Sulejman 

Rexepi 

lo, sredno teolo{ko obrazovanie 

dobil vo pri{tinskata medresa 

„Alaudin#, a potoa diplomiral 

na Pravniot fakultet i na [erijatskiot 

fakultet na Kuvajtskiot 

univerzitet. [esnaeset godini 

bil versko-prosveten referent 

na Islamskata verska zaednica za 

Skopje i Skopsko, ~len na Soborot 

na Islamskata verska zaednica 

(IVZ), nejzin javen obvinitel 

i pretstavnik na islamskite verski 

slu`bi vo toga{nite op{testveni 

organizacii. S. Ml. 

REXEPI, Jusuf R. (Tetovo, 1923 

‡ Tetovo, 2004) ‡ lekar, univ. 

profesor na Medicinskiot fakultet 


Pri{tina. Zavr{il vtori klas 

vo Tetovskata realna gimnazija 

„Kiril Pej~inovi}# (1940). Na 

17-godi{na vozrast (letoto na 

1941), bil vklu~en vo OVRA 

(Kontrarazuznava~ka slu`ba na 

Italija) i vo esenta vo Pri{tina 

gi zavr{il i preostanatite 

dva klasa od gimnazijata, a potoa 

bil ispraten na trimese~en razuznava~ki 

kurs na OVRA vo Padova 

(Italija). Zavr{il i kurs 

vo Rimskiot otsek na OVRA 

(1942). Pritoa mu bilo ovozmo- 

èno da se zapi{e i na prva godina 

studii na Medicinskiot fakultet 

vo Padova. Naskoro se 

vratil vo Tetovo (1943) i mu 

pristapil na Samostojniot bataljon 

„Altonom Quboteni# od 

Tetovo kako podoficer, po tri 

meseci bil unapreden vo potporu~nik 

i poru~nik na izvestitelnata 

slu`ba na Albanija (1944), 

vraboten vo kvestaturata vo Tetovo 

za borba protiv komunistite. 

Po Osloboduvaweto zaminal 

na studii na Medicinskiot fakultet 

na Belgradskiot univerzitet 

i po diplomiraweto (1952) 

se vrabotil kako lekar vo Tetovo. 

Tetovskite albanski politi~ki 

strukturi go kandidirale 

i bil izbran za pratenik vo Sobranieto 

na SRM (1968‡1971). Go 

dobil i ~inot rezerven poru~nik 

na JNA (1975). Doktoriral na Medicinskiot 

fakultet vo Pri{tina 

na tema „Epidemiolo{ke 

studije o faktorima rizika koro-


narne bolesti u industrijskih 

radnika SAP Kosova# (1977). Bil 

{ef na Katedrata za interni zaboluvawa 



Pri{tina (od 1981), a podocna lekar 

po op{ta praktika vo Medicinskiot 

centar vo Tetovo (1986). 

Po predlog na Op{tinskata konferencija 

na SRVS na Pri{tina, 

Op{tinskiot sekretarijat za narodna 

odbrana vo Pri{tina pokrenal 

postapka protiv nego za izveduvawe 

pred Sudot na ~esta (24. 

III 1987). Negoviot izbor za ~len 

na RK na SSRNM predizvikal 

silna reakcija vo javnosta i vo pe- 

~atot (1987). 

LIT.: Kvislin{ko minato na d-r Rexepi, 

„Ve~er#, XXV, 7463, Skopje, 24. VII 1987, 3. 

S. Ml. 

Esma 

Rexepova 

REXEPOVA, Esma (Skopje, 8. VI- 

II 1943) – interpretatorka na 

romski i drugi narodni pesni. So 

svojata pesna go ima obikoleno 

celiot svet. Karierata se vrzuva 

za imeto na nejziniot soprug Stevo 

Teodosievski. Ispeala golem 

broj pesni, prete`no romski. Albumot 

†Queen of the Gypsies# eizbran 

me|u 20-te najdobri albumi 

spored †World Music#. Odràla 

nad 15.000 koncerti vo celiot 

svet, imala nad 2.000 nastapi za 

humanitarni celi. Na plo~i, kaseti 

i CD ima izdadeno 586 pesni, 

a od plo~ite dve se platinesti, 8 

zlatni i 8 srebreni. Za nea e snimen 

kratkiot dokumentaren film 

†Zapej Makedonijo# (1968). M. Kol. 

Rexep 

Rexepovski 

REXEPOVSKI, Rexep (Kumanovo, 

14. XII 1962) ‡ bokser. Bil 

~len na Bokserskiot klub †Kumanovo# 

vo Kumanovo. Na Republi~koto 

prvenstvo vo Bitola (1980) 

stanal mladinski, a na prvenstvata 

na Jugoslavija vo Split (1981) 

i Valevo (1984) seniorski prvak 

i reprezentativec na Jugoslavija. 

Na balkanskite prvenstva vo Izmir 

(Turcija, 1981) osvoil srebren, 

a vo Atina (Grcija, 1983) zlaten 

medal. Bil pobednik na me|unarodnite 

turniri vo Balaton 

(Ungarija, 1981), †Belgradski pobednik# 

(1981) i †Zlaten gong# vo 

Skopje (1983 i 1985), a pri vtoroto 

osvojuvawe e proglasen i za najdobar 

bokser. Na Olimpiskite 

igri vo Los Anxeles (SAD, 1984) 

osvoil srebren medal. Na doma{nite 

i na me|unarodnite natprevari 

vo poedine~na konkurencija 

i za svojot klub nastapil vkupno 

126 pati so 115 pobedi, 4 nere{eni 

i 7 porazi, a osvoil 10 zlatni, 

2 srebreni i 1 bronzen medal. 

LIT.: @ivko Lazarevski i Petar Trajkovski, 

Kumanovskite olimpijci, Kumanovo, 

1984. D. S. 

’R@ (Secale cereale L.) – ednogodi- 

{en strani~nooploden vid. Kaj 

nas so p~enicata 

e najstara 

smeska pod 

imeto napolica.Stebloto 

(slamata) e 

dosta dolgo 

(80–250 cm), 

grubo i sluì 

za pokrivawe 

’R` 

objekti. Zna- 

~eweto mu e i 

{to intenzivno se sobira do esen. 

Vo RM se see na okolu 7.300 ha i 

ima prose~en prinos od 1.500 

kg/ha zrno. Vo ponovo vreme s# pove}e 

se raboti na hibridot tritikale 

(p~enica – ’r`), kako i na 

tetraploidna ’r`. P. Iv. 

Povr{inski kop vo rudnikot ’Rànovo 

RIBAROVA 

’R@ANOVO – rudnik na Fe-Ni 

ruda, koj se javuva na kontaktot 

pome|u jurskite serpentniti i 

{krilcite vo podinata i krednite 

varovnici vo atarot na s. ’Rànovo. 

Prostorno, rudniot sloj 

ima subvertikalna polo`ba i pod 

vlijanie na silnite tektonski 

dvièwa ima inverzna polo`ba. 

Mineralnata asocijacija na rudata 

vo ova lateritsko nao|ali{te 

e: magnetit, hematit, klinohlor, 

talk, sepiolit, pirit, maghemit, 

pirotin, digenit, milerit i dr. 

Godi{nata produkcija e okolu 

800.000 toni ruda, so okolu 1% Ni, 

30% Fe, 0,05% Co. Vkupno utvrdenite 

geolo{ki rudni rezervi na 

Fe-Ni se 42 milioni toni so 31% 

Fe i 1,03% Ni. 

LIT.: Blaò Boev, i dr., Nao|ali{ta na 

nikel i niklonosno èlezo vo Vardarskata 

zona so poseben osvrt na rudnata serija 

’Rànovo–Studena voda, Posebno izdanie 

br. 3, RGF, [tip, 1996. T. Ser. 

RIBAROVA, ZDENKA (Praga, 

ê{ka, 13. VI 1945) – nau~en sovetnik 

vo Oddelenieto za istorija 

na maked. jazik vo IMJ †Krste 

P. Misirkov# vo Skopje. Zavr{ila 

Filoz. f. na Karloviot univ. 

(Praga) bohemistika, rusistika i 

jugoslavistika; doktorirala so 

Imperativot vo st.slov. j. Od 

1975 god. raboti vo IMJ vrz proektot 

Re~nik na crk.slov. j. od maked. 

redakcija, ~ij glaven istra- 

ùva~ e od 1986, a od 2000 i glaven 

redaktor. Rabotela kako lektor 

po ~e{ki na Univ. vo Zagreb, kako 

asistent na Filoz. fak. vo 

Praga; predavala st.slov. vo 

Pri{tina; bila lektor po maked. 

i srp. j. na Filoz. fak. vo Brno, 

Praga i dr. Nejziniot nau~en interes 

se odnesuva na crk.slov. 

pismenost vo po{iroki komparat. 

ramki, a pred s¢ na maked. redakcija 

i na najstarata istorija 

R 

1271

R RIBAROVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

na maked. j. Od taa oblast objavila 

i najmnogu prilozi vo doma{ni 

i stranski spisanija. Avtor e 

na 157 trudovi, od koi 18 knigi. 

BIBL.: Radomirovo ev. (vo koavtorstvo 

so R. Ugrinova-Skalovska), IMJ, 1988; 

Grigorovi~eviot parimejnik (so Z. Hauptova), 

MANU, 1998; Jazikot na maked. 

crk.slov. tekstovi, MANU, 2005; Re~nik 

na crk.slov. j. od maked. redakcija, I tom, 

IMJ, 2006. P. Hr. Il. 

RIBAROVSKI, Risto (Bukure{t, 

9. V 1943) – geod. in`., red. 


vo Skopje (od 1990) po predmeti 

od oblasta na geodezijata. Diplomiral 

vo Belgrad (1967), specijaliziral 

vo Bukure{t (1978). Zasluèn 

e za formiraweto i razvojot 

na Geodetskiot oddel na Fakultetot. 

Pova`ni knigi: „Teorija 

na gre{ki so izramnuvawe# 

(1986, 1997), „Voved vo vi{a geodezija# 

(1994), „Geodetski presmetuvawa# 

(1999), „Prakti~na geodezija# 

(2003) i „Vi{a geodezija# 

(2005). Q. T. 

RIBARSKI, Kiril ([tip, 27. I 

1947) ‡ trombonist. Eden od najistaknatite 

makedonski reproduktivni 

umetnici. Diplomira vo 

Qubqana (D. Mi{kovi}, 1971), a 

magistrira na Muzi~kata akademija 

vo Zagreb (M. Fuks, 1977). 

^len e na Simfoniskiot orkestar 

na RTV Qubqana (1971–1977). 

Potoa stanuva profesor na Fakultetot 


Skopje, osnova~ i direktor na Interfest 

vo Bitola (1993). Imal 

brojni koncerti niz celiot svet, 

a realiziral i golem broj snimki 

za pove}e izdava~ki ku}i. B. Ort. 

1272 

Risto 

Ribarovski 

Kiril 

Ribarski 

RIBARÎWA (Alcedinidae) – familija 

mali ptici od redot sivovranovidni 

ptici 

(Coraciiformes), 

tesno povrzani 

so vodnite biotopi. 

Vo Evropa 

e prisuten samo 

eden vid, koj se 

sre}ava i kaj nas 

ribar~e (Alcedo 

Ribar~e athis). 






RIBIZLA (Ribes L., fam. Saxifragaceae) 

– rod so okolu 150 vida, 

glavno listopadni 

grmu{ki od 

severnata hemisfera, 

so lapoviti 

i nazabeni 

listovi, hermafroditni 

ili ednopolni 

cvetovi 

Ribizla 

edine~ni ili vo 

grozdovi. Plodot 

e pove}esemena, so~na bobinka. 

Vo RM prirodno se zastapeni: R. 

grossularia L. (ogrozd), R. alpinum L. 

(planinska ribizla), R. multiflorum 

Kit. i R. petraeum Wulf. 

Kaj nas e dvorna kultura. Najkvalitetna 

e crnata ribizla, so nad 200 

mg % vitamin S. Crvenata ribizla 

e porodna. Ima i zlatna ribizla, 

koja e najbujna i moè da se upotrebuva 

za visoko kalemewe na drugite 

ribizli i na ogrozdot. B. R.; Al. And. 

Erol 

Rizaov 

RIZAOV, Erol (Ko~ani, 18. XI 

1950) ‡ novinar, politi~ki analiti~ar. 


fakultet vo Skopje. So 

novinarstvo po~nal vo 1977 g. beleèj}i 

brz podem ‡ pripravnik 

vo Gradskata rubrika, sorabotnik 

i komentator vo Vnatre{nopoliti~kata 

rubrika, pomo{nik, 

pa zamenik na glavniot i odgovoren 

urednik, vo periodot 1996‡ 

1999 g. odgovoren urednik vo †Nova 

Makedonija#. Eden od osnova- 

~ite na „Utrinski vesnik#, negov 

prv direktor (1999) a pet godini 

podocna glaven i odgovoren ured- 

nik. Objavuval tekstovi vo qubqansko 

„Delo#. B. P. \. 

RIZOV, Rizo (psevd. Konstantinovi~) 

(Veles, 1. I 1872 – Skopje, 

6. I 1950) – istaknat makedonski 

nacionalen deec. Se {koluval vo 

Veles i ]ustendil. Po osnovaweto 

na MRO stanal nejzin ~len i 

dejstvuval kako organizator na 

revolucionerni grupi i organizacioni 

komiteti vo makedonskite 

sela i gradovi. U~estvuval vo 

Ilindenskoto vostanie i vo zadu- 

{uvaweto na kontrarevolucijata 

vo Carigrad. Po Prvata svetska 

vojna bil eden od osnova~ite na 


na biv{ata VMRO i potpisnik 

na Deklaracijata za avtonomna 

Makedonija i protiv novoto porobuvawe. 

Bil eden od osnova~ite 

na VMRO (Ob), privrzanik na 

idejata za sozdavawe makedonska 

nacionalna partija vo Vardarskiot 

del na Makedonija. Se zastapuval 

za obedinuvawe na makedonskite 

revolucioneri vo edinstven 

osloboditelen makedonski 

nacionalen komitet. Kako pretstavnik 

na VMRO (Ob) prestojuval 

vo Avstrija, Germanija i 

SSSR i ja zapoznaval svetskata 

javnost so pravednata osloboditelna 

borba na Makedonskiot narod 

za sloboda i sopstvena dràva. 

Po Osloboduvaweto na Makedonija 

se vratil vo Skopje. 

LIT.: Ivan Katarxiev, Vreme na zreewe, II, 

Skopje, 1977; BKP, Komintern†t i makedonski®t 

v†pros, II, Sofi®, 1999. O. Iv. 

Radoslav 

Rizovski 

RIZOVSKI, Radoslav (s. Ro`den, 

Kavadare~ko, 16. IX 1935 – 20. 

VII 2008) – redoven profesor na 

[umarskiot fakultet vo Skopje, 

specijalist za oblasta odgleduvawe 

na {umite i za predmetite 

Fitocenologija i Parkovi so 

za{tita na ~ovekovata sredina. 

Diplomiral na Zemjodelsko-{umarskiot 


(1959), kade {to e izbran za asistent 

(1961). Magistriral na [umarskiot 


(1969), a doktoriral na Zemjodelsko-{umarskiot 

vo Skopje (1973), 

kade {to e izbran za docent, a potoa 

za redoven profesor (1985).


Vrven florist i fitocenolog, 

poznat i nadvor od na{ata zemja. 

Objavil golem broj nau~ni i 

stru~ni trudovi, a u~estvuval i 

vo re{avaweto na pove}e nau~ni 

i stru~ni problemi od negovata 

oblast. Al. And. 

RILSKI GLAGOLI^KI LIS- 

TOVI – v. Fragmenti na glagoli~ki 

staroslovenski tekstovi. 

RILSKI OP[T KONGRES NA 

TMORO (Rilski manastir, oktomvri 

1905) – Eden od najzna~ajnite 

kongresi na MRO. na nego 

u~estvuvale 21 delegat (Damjan 

Gruev, \or~e Petrov, Jane Sandanski, 

Pere To{ev, Boris Sarafov, 

Hristo êrnopeev i dr.). Bila 

napravena analiza na celokupnata 

dejnost na Organizacijata i bila 

usvoena Programska deklaracija 

za natamo{noto dejstvuvawe. Bile 

usvoeni nov Ustav i Pravilnik 

za rabotata i izbrani novi rakovodni 

tela: Centralen komitet i 

Zadgrani~no pretstavni{tvo, kako 

i redaktor na oficijalniot 

organ na Organizacijata „RevolÓcionen 

list#. Celta na revolucionernoto 

dejstvuvawe bila opredelena 

vo ~l. 1 na Ustavot: „Izvojuvawe 

politi~ka avtonomija na 

Makedonija i na Odrinsko#. Bil 

otfrlen kvalifikativot „tajna# 

i Organizacijata se imenuvala 

Vnatre{na makedonsko-odrinska 

revolucionerna organizacija. 

Bila potvrdena pozicijata za samostojnost 

i nezavisnost na Organizacijata, 

osudeni pretenziite 

na sosednite balkanski dràvi 

i potvrdena re{enosta za presmetka 

(so site sili i sredstva) 

so propagandnite institucii i 

vooruèni ~eti ufrluvani vo 

Makedonija. 

LIT.: Dokumenti za borbata na makedonskiot 


dràva, 1. Skopje, 1981. M. Min. 

RIMSKO-DORSKI STIL VO 

PELAGONIJA – identifikuvan 

vo Pelagonskata Visoramnina, 

vo gradot Stibera (kaj s. Brailovo) 

i vo stariot Astibo 

([tip). Kamenite arhitektonski 

elementi se pretstaveni so 

bazi, delovi od stolbovi, kapiteli, 

arhitrav i so friz. Vo êpigovo 

se otkrieni tri rimsko-dorski 

bazi so plinta i samo eden 

torus. Del od kanelirana kolona 

od Star Konak, vo [tip. Trite 

kapiteli se so vrat, tesen korniz, 

blago izdadena ehinus pernica 

i plinta. Poteknuvaat od êpigovo, 

od ûka Branenici (pome|u 

Pa{ino Ruvci i êpigovo) 

i od Brailovo. Edinstveniot del 

od rimsko-dorskiot arhitrav 

imal pravoagolen presek so regula 

(kapalica) i so 6 guti (kapki) 

vo gorniot horizontalen del, registriran 

vo s. êpigovo. Vo dvorot 

na crkvata „Sv. Duh# vo sosednoto 

selo Trojkrsti se nao|a i 

edinstveniot del od rimsko-dorski 

friz, so karakteristi~nite 

elementi (triglif i metopi vo 

plitok reljef). Datira od I v. 

pr.n.e. do II. v. pr.n.e. 

LIT.: V. Lil~i}, Rimsko-dorskiot red 

vo Makedonija, „Makedonsko nasledstvo# 

16, Skopje, 2001, 3–17; istiot, Makedonskiot 

kamen za bogovite, hristijanite 

i za ìvot po ìvotot, I, Skopje, 2001, 

28–29, 55, 420–437, 458, karta 1. V. L. 

„RINIJA [KIPTARE# – Albanska 

fa{isti~ka organizacija 

(1943–1944), formirana po kapitulacijata 

na Italija od rasformiranata 

Albanska fa{isti~ka 

partija. Ja formirale Germancite 

za borba protiv edinicite na 

Makedonskata vojska za odrùvawe 

na „Golema Albanija#. Sorabotuvala 

so balistite. Bila rasformirana 

vo noemvri 1944 g. 

LIT.: \or|i Malkovski, Balisti, Skopje, 

2002. \. Malk. 

Vo Rilskiot manastir se odrà eden od najzna~ajnite kongresi na TMORO (1905) 

RISTEVSKI 

RINHINI – slovensko pleme naseleno 

vo Makedonija (VI–VII v.) od 

Halkidik do Orfano. Imeto go dobilo 

spored hidronimot Rinhios, 

isto~no od Solun (nare~eni Vlahorinhini). 

Pokrsteni od svetogorskite 

monasi (vtorata pol. na 

VIII v.). Kralot (rex) Prebond (Prvud) 

e edinstven poznat nivni ~elnik. 

Sklu~uvale sojuzi so Strimoncite 

(pri opsadata i napadot 

na Solun, 674/5–677, im se priklu- 

~ile Sagudatite i Draguvitite), 

gusarele po Struma i niz Egejot. 

Nivnoto ime is~eznalo do IX v. 



2002. B. Petr. 

RIPSIMIJA (X v.) – sopruga na 

komitot Nikola, od ermensko poteklo. 

Se veruva deka nejzinoto ime 

e za~uvano vo Samuiloviot epitaf 

od s. German (992/3); navedena zaedno 

so po~inatite ~lenovi od semejstvoto. 

So Nikola imala u{te trojca 

sinovi: Mojsej, Aron i Samuil. 

LIT.: S. Pirivatri~, Samuilovata dÍr- 

àva, obhvat i harakter, SofiÔ, 2000. 

B. Petr. 

Nikola 

Ristanovski 

RISTANOVSKI, Nikola (Vitkovica, 

Ostrava, ê{ka, 23. I 1969) 

‡ teatarski i filmski akter. Diplomiral 

na Fakultetot za dramski 

umetnosti vo Skopje (1993). Od 

1994 g. e vo Dramata na MNT. Osven 

na mati~nata scena, nastapuva 

i na teatarskite sceni vo Makedonija, 

Srbija i Crna Gora. 

Ulogi: Raskoqnikov (†Zlostorstvo i kazna#), 

Andrea (†Bure barut#), †Bolen Doj- 

~in# (†Lepa Angelina#), Leone (†Glembaevi#), 

Lapohin (†Vi{nova gradina#), Den 

(†Poblisku#), Don @uan vo istoimenoto 

delo, Lulu (†Mame mu ebam koj prv po~na#) 

i dr. Nastapil vo filmovite: †Svetlo 

sivo#; †Preku ezeroto#; †Zbogum na 

dvaesettiot vek#; †Bure barut#. R. St. 

RISTEVSKI, Boris (Bitola, 

18. II 1929) – agronom, prof. po 

ovo{tarstvo i dr. predmeti, avtor 

na u~ebnici i knigi. Zavr- 

{il Zemjodelski faklultet vo 

Skopje (1954). Do 1958 g. rabotel 

vo stopanstvoto, a potoa kako 

profesor vo Zemjodelskoto u~ili{te 

vo Bitola. Vo oktomvri 

1960 g. e primen kako asistent po 

ovo{tarstvo. Magistriral vo Ze- 

R 

1273

R RISTEVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

mun (1966), a doktoriral vo Skopje 

(1969). Mati~en predmet mu bil 

Op{toto ovo{tarstvo, no po potreba 

predaval i drugi predmeti. 

Sam i so koavtori publikuval nad 

260 nau~ni i stru~ni truda, kako i 

osum u~ebnici i knigi. B. R. 

RISTEVSKI, Du{an Traj~ev 

(Bitola, 22. II 1954) – makedonski 

pisatel, kulturno-nacionalen deec 

i op{testvenik. Po iseluvaweto 

vo Sidnej, Avstralija (1973) zavr{il 

Vi{a socijalna {kola 

(1985), diplomiral na Fakultetot 

po sociologija (1991) i magistriral 

na Fakultetot po sociologija 

i humanistika (1996) – specijalist 

za sovetuvawe i psihoterapija. Ja 

izvr{uval funkcijata dràven 

komisioner na Komisijata za etni~ki 

raboti (1987– 1990), a potoa 

e sovetnik-terapevt za mentalno 

zdravje vo Slu`bata za mentalno 

zdravje vo regionot St. George vo 

Sidnej (od 1991). Aktiven e vo makedonskata 

zaednica (od 1976): osnovopolo`nik 

i pretsedatel e na 

Makedonskoto literaturno dru{tvo 

vo Avstralija „Grigor Prli- 

~ev# vo Sidnej (od 1978) – so 270 

~lena od cela Avstralija i so 47 

oddelni publikacii; osnova~ i 

dolgogodi{en pretsedatel na Makedonsko-avstraliskotodobrotvorno 

dru{tvo vo Sidnej (1982); pretsedatel 

na Odborot za organizirawe 

na Denovite na makedonskata 

kultura (1986–1988); inicijator za 

formirawe na Makedonskiot komitet 

za ~ovekovi prava vo Sidnej 

(1989) i na Makedonsko-avstraliskoto 

dru{tvo na profesionalci 

(1990), kako i na Fondacijata za 

makedonski studii na Univerzitetot 

Makvori; inicijator za formirawe 

na Avstralisko-makedonskata 

teatarska grupa za mladi vo 

Kalton (1991) i na Avstraliskomakedonskata 

teatarska grupa vo 

Sidnej (2007). ^len e na Dru{tvoto 

na pisatelite (od 1988) i na 

Dru{tvoto na novinarite na Makedonija 

(1989) vo Skopje, kako i 

pove}egodi{en urednik na literaturnoto 

spisanie †Povod# vo Sidnej. 

Avtor e na stihozbirki (na makedonski 

i na angliski jazik) pe- 

~ateni vo Sidnej i na monodrami 

1274 

Du{an 

Ristevski 

izveduvani ili pe~ateni na makedonski 

vo Avstralija i vo Makedonija 

(1990–2006). 

BIBL.: stihozbirki: Polutici (1884), 

Kop~a (2001), Stradalnici na sonot 

(1992), Cve}e–èna (2003), Majka (1990), 

Neda (1996), piesi: Protest (1992) i 

Strav i sram (1996). Bl. R. 

RISTESKA, Gordana (Prilep, 14. 

X 1944) ‡ novinar. Zavr{ila Filolo{ki 

fakultet vo Skopje. Od 1975 

g. vo „Nova Makedonija#: sorabotnik 

i urednik na Kulturnata rubrika 

i na Sabotniot prilog, vnatre{no 

i nadvore{no-politi~ki 

komentator, postojan dopisnik od 

Moskva (1989‡1993), prv makedonski 

akreditiran dopisnik od Albanija 

(1996‡1999). Urednik vo vesnikot 

„Makedonija denes# i vo nedelnikot 

„Denes# (2001‡2003). B. P. \. 

Blagoja 

Risteski- 

Platnar 

RISTESKI-PLATNAR, Blagoja 

(Prilep, 7. V 1949 ‡ Prilep, 19. 

X 2004) ‡ poet, dramski pisatel. 

Zavr{il sredno obrazovanie. Rabotel 

vo izdava~kata organizacija 

„Streme`# vo Prilep. Bil direktor 

na Domot na kulturata vo 

rodniot grad. 

BIBL.: Ledna urna, poezija, 1980; Pesja 

pena, poezija, 1984; Lepa Angelina, drama; 

Spiro Crne, drama, 1987 i dr. 

LIT.: S. Stoj~evski: Neiscrpnosta na 

eden motiv, vo knigata Opsada na zagatkata 

(2002). P. Gil. 

Branislav 

Risteski 

RISTESKI, Branislav (Prilep, 

24. IV 1959) ‡ arheolog. Diplomiral 

na Filoz. fak. vo Skopje, 

kade {to magistriral i doktoriral 

na temi za srednovekovnata 

sadova keramika, odnosno za grn- 

~arijata vo centralnite delovi 

na Balkanskiot Poluostrov. Raboti 

vo Institutot za staroslovenska 

kultura vo Prilep, na ~ie 

~elo se nao|a od 2004 g. Vklu~en e 

vo pove}e arheolo{ki iskopuvawa 

na proekti od docnoanti~kata 

i osobeno od srednovekovnata naselbinska 

i funerarna problematika, 

pred s# vo Pelagoniskiot 

region. Objavil dvaesettina trudovi 

glavno od oblasta na srednovekovnata 

keramologija. 

BIBL.: Ranosrednovekovni naodi od Skupi, 

„MN#, 19, Skopje, 2002; Ranosrednovekovna 

sadova keramika od Republika Makedonija, 

„VizantiŸskiŸ vremennik#, 65 

(90), Moskva, 2006. El. M. 

Milan 

Risteski 

RISTESKI, Milan Dimitriov 

(s. Vepr~ani, Mariovsko, 23. IV 

1923 – s. Agios Konstantinos, Grcija, 

22. VII 1983) – folklorist i 

publicist, sobira~ i izdava~ na 

makedonsko narodno tvore{tvo. 


u~ili{te (1934), siroma{niot 

sirak stanuva selski ov~ar i govedar 

i momok kaj pove}e gospodari. 

Od 1942 g. kako sekretar na 

vospitna grupa vo seloto aktivno 

ja pomaga NOB, a od april 

1944 g. stapuva vo redovite na 

NOV. Po demobilizacijata od 

JNA, stanuva sekretar na Mesniot 

naroden odbor vo rodnoto selo, 

a potoa i ~len na OK na 

KPM. Go zavr{uva dvegodi{niot 

kurs na U~itelskata {kola vo 

Bitola (1952–1954) i e postaven 

za u~itel vo Prilep, potoa e ispraten 

za sekretar na Op{tinskiot 

komitet na KPM vo s. 

Pletvar (1957), a vo slednata godina 

se vra}a pak za u~itel vo 

Prilep. Od 1969 g. raboti kako 

arhivist vo Istoriskiot arhiv 

vo Skopje i nadvore{en sorabotnik 

na Institutot za folklor. 

Folklornite materijali (glavno 

od Mariovo i od Pore~e), sobirani 

zaedno so trojcata sinovi, 

iznesuvaat nad 25.000 stranici 

(snimeni i na magnetofonska 

lenta) i deponirani vo Arhivot 

na Institutot. Golem del od pesnite 

se ispeani od sopruga mu Kita. 

Sobira~kata rabota vsu{nost 

ja zapo~nuva (na raka) u{te 

vo 50–tite godini, a od 1960 g. pe-


~ati mariovski narodni obi~ai, 

obredi i pesni vo sp. „Streme`#. 

Potoa objavuva obemen „Zbornik 

na revolucionerno-borbeni pesni#, 

a posthumno e izlezena i 

zbirkata „Makedonski obredi i 

obredni pesni od Mariovo i 

Prilepsko#. Qubopitniot Risteski 

nastapuva na nau~ni sobiri 

i folkloristi~ki kongresi i 

objavuva prilozi vo nau~ni zbornici. 

Avtor e i na nekolku hroniki 

i monografii. Zaedno so 

soprugata zagina vo soobra}ajna 

nezgoda vo kampot Kamena Vurla 

na Egejskoto primorje. 

BIBL.: Nikodin vo NOB, Prilep, 1962; 

Naroden heroj Kire Gavriloski-Jane, Prilep, 

1968; PTT vo Makedonija. Op{t osvrt 

vrz istoriskiot razvoj (vo koavtorstvo 

so d-r Du{ko Konstantinov i d-r Milo{ 

Konstantinov), Skopje, 1970; Zbornik 

na revolucionerno-borbeni pesni, Skopje, 

1981; Pore~e niz istorijata, Skopje, 1982; 

Vedri kaùvawa za Itar Pejo I, Skopje, 

1983; Makedonski obredi i obredni pesni 

od Mariovo i Prilepsko, Skopje, 1985. 

LIT.: Bl. Ristovski, Milan Dimitriov Risteski 

(23. IV 1923 – 22. VII 1983), „Makedonski 

folklor#, XVI, 32, 1983, 287–296. Bl. R. 

Stojan 

Risteski 

RISTESKI, Stojan (s. Le{ani, 

Ohridsko, 2. XI 1932) – univ. profesor, 

kulturno-nacionalen i jazi~no-literaturen 

istori~ar, 

filolog i publicist. Po zavr{uvaweto 

na Filoz. fakultet vo 

Skopje, doktorira na Univerzitetot 

vo Pri{tina i stanuva 

gimnazijalen profesor, prosveten 

inspektor vo Ohrid i profesor 

po mak. jazik i literatura na 

univerzitetite vo Pri{tina i 

vo Ni{ i na Fakultetot za turizam 

vo Ohrid. Vrz osnova na istraùvawata 

na istorijata na 

mak. pismen i literaturen jazik, 

literaturata, folklorot, nacionalno-revolucionernataistorija 

i kulturata, osvetluvaj}i mnogu 

pomalku poznati profili od 

na{eto kulturno-nacionalno minato, 

objavuva nad 40 posebni monografski 

istraùvawa, dokumentarni 

zbornici i u~ebnici, 

kako i brojni statii vo dnevniot 

i periodi~niot pe~at vo zemjata 

i vo stranstvo. 

BIBL.: Estreja Ovadja Mara, Gornji Milanovac, 

1978; Literaturni ispituvawa, 

Skopje, 1983; Sozdavaweto na makedon- 

skiot literaturen jazik, Skopje, 1988; 

Grigor Prli~ev. Novi stranici, Ohrid, 

1989; Legendi i predanija za sv. Naum, 

Skopje, 1990; Nrodni prikazni,predanija 

i obi~ai kaj Egip}anite/E|upcite vo 

Makedonija, Ohrid, 1991; Edna neobjavena 

makedonska gramatika, Ohrid, 1991; 

Prespa pod Albanija i nejzini narodni 

umotvorbi, Ohrid, 1993; Sudeni za Makedonija, 

Skopje, 1993 (II dopolneto izd., 

Ohrid, 1995); Sudeni za Makedonija,2, 

Ohrid, 1996; Literaturno-folklorni 

prilozi, Ohrid, 1999; Navra}awa na istoriski 

temi, Ohrid, 2000; Prilozi za 

istorijata na makedonskiot jazik, Ohrid, 

2000; ûdata na Sveti Naum, Ohrid, 

2005; Ohridski mitropoliski kodeks, 

Ohrid, 2005. 

LIT.: Vasil Drvo{anov, Tvore{tvoto 

na Stojan Risteski, Skopje, 2002. Bl. R. 

Danilo 

Risti} 

RISTI], Danilo ([trbac, Srbija, 

8. II 1950) – redoven profesor 

vo IZIIS, istaknat nau~nik 

i inovator so najvisoki internacionalni 

priznanija vo oblasta 

na zemjotresnoto inènerstvo. 


vo Kwaèvac. Diplomiral 

na Grade`niot fakultet vo Skopje 

(1976), kako najdobar student. 

Magistriral vo IZIIS, doktoriral 

na Kjoto univerzitetot vo 

Japonija (1988). Istaknat rakovoditel, 

zamenik-direktor i mentor 

na magistranti i doktoranti. 

Avtor e i koavtor na preku 300 

nau~ni i stru~ni truda. Ekspert 

na OON. Nastapuval na vrvni 

univerziteti vo Japonija, Amerika, 

Azija i vo Evropa. K. Tal. 

Irena 

Risti} 

RISTI], Irena (Ohrid, 26. I 

1975) ‡ akterka. Diplomirala akterska 

igra na FDU vo Skopje 

(1999). Od 2000 g., ~len na Dramskiot 

teatar vo Skopje. 

RISTOV 

Ulogi: Balerina Ana (†Mame mu ebam koj 

prv po~na#), Ina (†Murlin Monro#), Klaus 

(†Divo meso#), Xun (†Marisol#), Lili 

(†Druga strana#), Anastazija (†@iv ~oek#), 

Zganarel (†Don @uan#), Megi (†Ma~ka 

na vè{ten limen pokriv#), Irena 

(†Sina soba#) i dr. R. St. 

Mil~o 

Ristov 

RISTOV, Mil~o (Radovi{, 5. XI 

1931 – Skopje, 7. VIII 2005) – fizi- 

~ar, red. prof. na PMF (1975), 

~len na MANU (1983). Diplomiral 


na Grupata za fizika, magistriral 

(1962) na univerzitetot 

vo Man~ester. Doktoriral na 

PMF (1970) so studija na niskofrekventnata 

voltamperna karakteristika 

na plazmata vo visokofrekventno 

pole. Na PMF rabotel 

od 1956 g., prvin kako asistent, 

a potoa kako nastavnik, 

glavno za predmetite Elektronika 

i Aparati i instrumenti vo 

laboratorija. Za eksperimentalnite 

ve`bi podgotvil soodvetni 

praktikumi, a negoviot u~ebnik 

„Elektronika# e preizdavan nekolku 

pati. Rabotel na temi od 

pove}e oblasti: fizika na niskotemperaturnata 

plazma, fazni 

dijagrami na legurite, eksperimentalni 

metodi, polusprovodnici 

i tenki filmovi, elektrohromizam. 

Od okolu 100 objaveni 

nau~ni publikacii, najgolemiot 

del se povrzani so podgotovkata i 

izu~uvaweto na svojstvata na tenkite 

filmovi vo vrska so fotovoltai~nata 

konverzija na son~evoto 

zra~ewe i pogolemiot del od 

niv se objaveni vo stranstvo. Rakovodel 

so okolu 20 nau~ni proekti 

i so izrabotkata na pove}e magisterski 

i doktorski disertacii. 

Pottiknal i realiziral pove}e 

konkretni primeni na fizikata 

vo grade`ni{tvoto i medicinata. 

Re~isi do krajot na ìvotot rabotel 

vo svojata laboratorija. 


– Skopje 1946–1996, Skopje, 1996, str. 169; 60 



RISTOV, Tomislav Ristov (s. 

Pr`devo, Tikve{ko, 19. XI 1940) 

‡ farmacevt, polkovnik, redoven 

prof. na Farm. f. Dal osoben 

pridones vo oformuvaweto na 

kadrite na Farm. f. Prethodno 

R 

1275

R RISTOVA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

bil vraboten vo Zavodot za preventivna 

medicinska za{tita 

pri Voenata bolnica vo Skopje i 

na~alnik na Klini~kata laboratorija 

pri VB. Pridonel za razvojot 

na sovremenite metodi i 

tehniki {to se primenlivi vo 

bromatologijata. Bil pretsedatel 

na Makedonskoto farmacevtsko 

dru{tvo (1994‡2000). L. P.-T. 

RISTOVA, Mirjana Velkova 

(Skopje 9. X 1948) – redoven profesor 

(2004) na PMF, (Institut 

za hemija). Diplomirala (1972), 


(1993) vo Skopje. Izveduvala 

nastava po nekolku predmeti od 

neorganskata hemija za studentite 

po hemija, kako i neorganska i 

organska hemija za studentite od 

[umarskiot fakultet i hemija 

na Interdisciplinarnite studii 

po za{tita pri rabota. Nau~nata 

rabota $ e od oblasta na strukturnata 

hemija i primenata na 

spektroskopski metodi za re{avawe 

na prakti~ni problemi. Objavila 

25 nau~ni trudovi (vo renomirani 

stranski spisanija), a 

na nau~ni sobiri u~estvuvala so 

45 soop{tenija (pogolemiot del 

na me|unarodni nau~ni manifestacii). 

U~estvuvala vo realizacijata 

na pove}e nau~noistraùva~ki 

proekti. 




– Skopje, Skopje, 2006, 244‡245. B. [. 

RISTOVSKI, Blaè Petrov (s. 

Garnikovo, Kavadare~ko, 21. III 

1931) ‡ slavist, filolog, kulturolog, 

istoriograf, folklorist i 

literaturen istori~ar, ~len na 

MANU (1988). Gimnaziskoto obrazovanie 

go zavr{uva vo Kavadarci 

i vo Prilep (1950), a Filozofskiot 

fakultet (Grupata za literaturite 

na narodite na SFRJ i makedonski 

jazik) vo Skopje (1955). So 

nau~noistraùva~ka rabota po~nuva 

da se zanimava u{te po zapi- 

{uvaweto na studiite, a prviot 

istraùva~ki trud go objavuva vo 

toga{niot organ na Katedrata za 

ju`noslovenski jazici „Makedonski 

jazik# (II, 5, 1951, 117–120). 

1276 

Mirjana 

Ristova 

Blaè 

Ristovski 

Iako redoven student, raboti kako 

glaven urednik na sp. „Narodno 

zdravje# i {ef na Otsekot za 

pe~at vo Institutot za zdravstveno 

prosvetuvawe vo Skopje (1953‡ 

1955). Po ednogodi{no profesoruvawe 

vo Kavadarci (1956/57), se 

vra}a vo Skopje i raboti kako jazi~en 

redaktor na Radio Skopje 

(1957‡1961). Kako lektor za makedonski 

jazik i predava~ za makedonska 

literatura na Filozofskiot 


vo Qubqana (1961‡1966) gi vodi i 

predavawata na Pedago{kata akademija 

vo Maribor (1965‡1966). 

Po odbranata na doktorskata disertacija 

„Krste P. Misirkov – 

ìvotot i deloto# (1965) e izbran 

za direktor na Institutot za folklor 

vo Skopje. Go pokrenuva i go 

ureduva sp. „Makedonski folkor# 

(1968‡1978). Osnova~ e i pretsedatel 

na bienalniot Me|unaroden 

simpozium za balkanskiot folklor 

vo Ohrid. Organizira uspe{na 

terenska sobira~ka dejnost na 

makedonskite narodni umotvorbi, 

a ja koncipira i izdava~kata dejnost 

na Institutot za folklor. 

Kako nau~en sovetnik, preminuva 

vo Institutot za nacionalna istorija 

(1977‡1991), kade {to go 

rakovodi Timot za kulturnata istorija 

i Balkanolo{koto oddelenie. 

Izbran e za prv potpretsedatel 

na prvata Vlada na samostojna 

Republika Makedonija (1991‡1992), 

a do penzioniraweto e nau~en sovetnik 

vo Institutot za staroslovenska 

kultura (1993‡1995). 

Be{e ~len na redakciite na sp. 

„Etnologia Slavica# (Bratislava), 

„Demos# (Berlin), „Narodno stvarala{tvo 

‡ Folklor# (Belgrad), 

„Pogledi#, „Sovremenost#, „Glasnik# 

na INI (Skopje) i dr. Be{e 


folkloristite na Makedonija i 

na Sojuzot na zdruènijata na 

folkloristite na Jugoslavija, 

prv potpretsedatel na Odborot 

na Balkanskiot festival na narodni 

pesni i igri vo Ohrid (1967), 

~len na Republi~kata komisija za 

kulturni vrski so stranstvo, 

pretsedatel na Sovetot na Filozofsko-istoriskiot 

fakultet 

itn. Vo dva navrata be{e gostinprofesor 

po makedonska istorija 

i civilizacija na Nacionalniot 

institut za orientalni jazici i 

B. Ristovski: 

†Istorija na 

makedonskata 

nacija# 

(1999) 

civilizacii (Sorbona III) vo Pariz 

(1986 i 1992) i sekretar na 

MANU (1999‡2002). 

Kako istraùva~ na makedonskata 

literaturna, jazi~na i nacionalna 

istorija i na folklorot vo 

Makedonija, objavil pove}e knigi 

za razvitokot na makedonskata 

kulturno-nacionalna misla i nad 

800 statii i drugi prilozi vo razni 

zbornici i spisanija vo zemjata 

i vo stranstvo. Nau~nistraùva~kite 

interesi mu se dviàt vo 

nekolku tematski relacii i gi 

zafa}aat specifikite na pojavata 

i razvitokot na makedonskiot 

narod i makedonskata nacionalna 

misla i akcija do nejzinata kone~na 

afirmacija; istorijata na 

makedonskiot pismen i literaturen 

jazik, literaturnata istorija 

i folklorot. Posebno gi istra- 

ùva i gi afirmira nacionalnite 

dejci od XIX i XX v.: Krste P. Misirkov, 

Dimitrija D. ûpovski, 

Nace D. Dimov, \or|ija M. Pulevski, 

Petar D. Draganov, Marko 

Cepenkov, Ko~o Racin, Vasil 

Ikonomov, Nikola Vapcarov, Todor 

ôpov i dr. Vo negovite trudovi 

donese nova dokumentarna 

faktografija i nau~na argumentacija 

i so analiti~ki i kriti~ki 

pristap kon izvorite i literaturata 

$ pretstavi na nau~nata 

javnost niza projavi, nastani i 

procesi i cela plejada zaslu`ni 

profili od makedonskoto kulturno-nacionalno 

minato. Koavtor 

e na pet u~ebnika po istorija 

za osnovnoto i srednoto obrazovanie. 

BIBL.: a) posebni publikacii: Krste P. 

Misirkov (1874‡1926). Prilog kon prou- 

~uvaweto na razvitokot na makedonskata 

nacionalna misla, Skopje, 1966; „Vardar#. 

Nau~no-literaturno i op{testveno-politi~ko 

spisanie na K. P. Misirkov, 

Skopje, 1966; Lozarite vo razvitokot 

na makedonskata nacionalna misla, 

Skopje, 1968; Nace N. Dimov (1876‡ 

1916), Skopje, 1973; \or|ija M. Pulevski i


negovite kni{ki „Samovila Makedonska# 

i „Makedonska pesnarka#, Skopje, 

1973; Makedonski narodnoosloboditelni 

pesni, Skopje, 1974; Dimitrija ûpovski 

(1878‡1940) i Makedonskoto nau~no-literaturno 

drugarstvo vo Petrograd. 

Prilozi kon prou~uvaweto na makedonsko-ruskite 

vrski i razvitokot na makedonskata 

nacionalna misla, I‡II, Skopje, 

1978; Makedonskiot stih 1900‡1944. Istraùvawa 

i materijali, I i II, Skopje, 

1980; Projavi i profili od makedonskata 

literaturna istorija, 1‡2, Skopje, 

1982; Makedonskiot narod i makedonskata 

nacija. Prilozi za razvitokot na makedonskata 

kulturno-nacionalna misla, 

1‡2, Skopje, 1983; Ko~o Racin. Istorisko-literaturni 

istraùvawa, Skopje, 

1983; Vasil Ikonomov (1848‡1934). Prilog 

kon prou~uvaweto na makedonskiot 

kulturno-nacionalen razvitok, Skopje, 

1985; Krste Misirkov (1874‡1926), Bitola, 

1986; Makedonskiot folklor i nacionalnata 

svest. Istraùvawa i zapisi, 

I‡II, Skopje, 1987; Portreti i procesi od 


istorija. Prilozi za makedonskiot 

kulturno-nacionalen razvitok, 1‡3, 

Skopje, 1989‡1990; Makedonski letopis. 


temi, I‡II, Skopje, 1993; Makedonija i makedonskata 

nacija, Skopje, 1995; Dimitrija 

ûpovski i makedonskata nacionalna 

svest, Skopje, 1996; Ranite rakopisi 

na Krste P. Misirkov na makedonski jazik, 

Skopje. 1998; Dimitar V. Makedonski, 

Sve~en sobir po povod 150-godi{ninata 

od ra|aweto i 100-godi{ninata od 

smrtta, Skopje, 1999; DimitriŸ ûpovskiŸ 

i nacionalÏnoe soznanie, Skopje, 

1999; Macedonian and the Macedonian people, 

Vienna–Skopje, 1999; Istorija na makedonskata 

nacija, Skopje, 1999; Krste Misirkov. 

Novi istraùvawa i soznanija, 

Skopje, 2000; Soznajbi za jazikot, literaturata 

i nacijata, Skopje, 2001; Makedonskata 

kauza. Reagirawa, polemiki, intervjua, 

Skopje, 2001; Stoletija na makedonskata 

svest. Istraùvawa za kulturno-nacionalniot 

razvitok, Skopje, 

2001; b) Izbori i redakcii: Marko K. Cepenkov, 

Makedonski narodni umotvorbi, 

Kniga desetta, Materijali, Literaturni 

tvorbi, Redaktiral ‡, Skopje, 1972; 

Makedonski revolucionerni narodni pesni 

za Goce Del~ev, Jordan Piperkata i 

Pitu Guli. Izbor, redakcija i zabele{ki 

‡, Skopje, 1974; \or|ija M. Pulevski, 

Odbrani stranici. Izbor, redakcija i zabele{ki 

‡, Skopje, 1974; K. P. Misirkov, 

Za makedonckite raboti, „Vardar#. Redakcija, 

predgovor i zabele{ki ‡ Skopje, 

1974; Vol~e Naum~eski, Stihovi 

1939‡1941. Redakcija, predgovor i zabele{ki 

‡, Skopje, 1979; Todor ôpov, Sobrani 

tvorbi. Priredil ‡, Skopje, 1982; 

Krste P. Misirkov, Odbrani stranici. 

Priredil ‡, Skopje, 1991; Racinovite makedonski 

narodnoosloboditelni pesni, 

Skopje, 1983; Krste P. Misirkov, Za makedonckite 

raboti, Bitola, 1983; Nikola 

Vapcarov, Pesni za Tatkovinata. Sobrani 

stihovi. Podgotovka i prevod ‡, Skopje, 

1986; Ceko Stefanov Popivanov, Drama 

vo tri ~ina, Skopje, 1996; Zafir Belev, 

Memoarski zapisi za Ohridskiot zagovor. 

(Raskaz na makedonski jazik). Podgotvil 

‡ (so koavtor), Ohrid, 2001; Krste 

P. Misirkov, Za makedonckite raboti, 

Fototipno izdanie po povod 100-godi{ninata 

od izleguvaweto na knigata, Priredil 

‡, Skopje, 2003; Krste P. Misirkov, On 

Macedonian matters. On the occasion of the hundreth 

anniversary of the publication of the book. 

Arranged by Blaze Ristovski, Translated by Alan 

McConnell, English translation editor Graham 

W. Reid, Skopje, 2003; \or|ija M. Pulevski, 

Slavjansko-ma}edonska op{ta istorija. 

Podgotovka ‡ (sorabotnik Biljana Ristovska-Josifovska), 

Skopje, 2003; Krste 

P. Misirkov, Sobrani dela, I. Tekstovi 

na makedonski jazik (1900‡1905), II. Pe~ateni 

istraùvawa i statii (1898‡ 

1909), III. Nacionalno-politi~ka publicistika 

(1910‡1926), Skopje, 2005, 2007 i 

2008; Makedonistot Petar Draganov 

1857–1928. Po povod 150-godi{ninata od 

negovoto ra|awe, Skopje, 2007. 

LIT.: D-r Simo Mladenovski, Bele{ki za 

avtorot i deloto, vo kn. na Blaè Ristovski, 

Profili i projavi od makedonskata 

literaturna istorija, 2, Skopje, 

1982, 421–427; 50 godini Institut za nacionalna 

istorija 1948–1998, Skopje, 

1998, 161–179. S. Ml. 

Voislav 

Ristovski 

RISTOVSKI, Voislav Qubomirov 

(Skopje, 3. III 1941) – ma{inski 

inèner i stopanstvenik. Zavr{il 

sredno tehni~ko u~ili{te 

i diplomiral na Elektro-ma- 

{inskiot fakultet vo Skopje 

(1969). U{te kako student bil 

vraboten vo ZOIL „Makedonija# 

kako procenitel na soobra}ajni 

{teti i {teti vo industrijata 

(1962‡1964), a potoa kako konstruktor 

vo Pogonot za proizvodstvo 

na pumpi vo Metalskiot zavod 

„Tito# vo Skopje (1967‡1969) i 

rakovoditel na Konstruktivnotehnolo{koto 

biro (1969‡1875), 

pri {to go vklu~il vo programata 

za voeno proizvodstvo na JNA. 

Kako inèner za izrabotka i 

odrùvawe na specijalni alati, 

pod negovo rakovodstvo bile izraboteni 

prvite specijalni hidrauli~ni 

alati i ma{ini za germanskite 

i francuskite firmi 

vklu~eni vo programata na Fabrikata 

za avtomobili „Simka#. 

Vo sorabotka so d-r Voislav Kitanovski, 

go izrabotil novoto 

za{titeno inovatorsko re{enie 

za nadvore{na fiksacija na skr- 

{eni koski so kontrola na silata 

za pritiskawe. Podocna bil 

direktor za razvoj (1975–1978) i 

zamenik-generalen direktor (1978 

–1983) na Avtoku}ata „Mehanika# 

vo Skopje, po {to bil nazna~en da 

go rakovodi sloèniot sistem za 

formirawe SOZT „Avto Skopje# 

kako obedinuva~ na site organizacii 

od oblasta na avtomobilskata 

industrijata i za~etnik na 

proizvodstvoto na avtomobili vo 

SRM. Najgolemiot del od rabotniot 

vek go pominal kako generalen 

direktor na Fabrikata za 

proizvodstvo i prerabotka na 

hartija „Komuna#, do negovoto 

penzionirawe (1983‡2005). Osobeni 

rezultati postignal vo inovatorstvoto 

za za{teda na voda, 

elektri~na i toplotna energija 

kako klu~ni osnovi za namaluvawe 

na tro{ocite na proizvodstvoto. 

Vo sorabotka so profesorite 

na Ma{inskiot fakultet 

d-r Vasko i Milorad [arovski, 

prvpat vo hartienata industrija 

go vovel inovatorskiot izum za 

primeneto proizvodstvo so vakuum 

po sistem na injektirawe. Vo 

tranzicioniot period na SFRJ, 

me|u prvite stopanski subjekti, 

uspe{no ja transformiral fabrikata 

vo akcionersko dru{tvo i 

taa e prvata makedonska organizacija 

{to formirala me{ovita 

firma so zaedni~ki kapital so 

firma od SAD. Privatizacionite 

transformacii bile zavr{eni 

bez potresi i fabrikata doìvuva 

prerodba. Toj prodolìl so 

aktivna dejnost i po penzioniraweto. 

Kako rakovoditel ja izvr{il 

celosnata rekonstrukcija 

i restartiraweto na Fabrikata 

za hartija vo Ko~ani (vo ste~aj) 

so noviot sopstvenik „Aleksprom# 

od Skopje, so novi sovremeni 

tehnolo{ki re{enija (2005‡ 

2006). Kako vraboten vo Svetskata 

banka za obnova i razvoj i 

ekspertski timovi od OON, ja realiziral 

rekonstrukcijata, voveduvaweto 

na novata tehnologija i 

startiraweto na proizvodstvoto 

na Fabrikata za hartija „Onir# vo 

Elbasan (Republika Albanija) 

(2006‡2007), a potoa e angaìran 

vo rekonstrukcijata, modernizacijata 

na tehnologijata i restartiraweto 

na Fabrikata za proizvodstvo 

na hartija za ambalaà 

„Beogradska# od Belgrad. S. Ml. 

Blaò 

Ristomanov 

RISTOMANOV 

RISTOMANOV, Blaò Blagoev 

(Strumica, 28. XI 1920) – zavr{uva 

Vi{a ekonomska {kola. Aktivno 

u~estvuva vo NOV na Makedonija. 

Na~alnik na GP „Monospitovo#, 

Strumica (1948). U~es- 

R 

1277

R RISTOSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

tvuva vo izgradbata na hidrocentralite: 

Sapun~ica, Do{nica, 

Zrnovci, Peso~ani. Stanuva na- 

~alnik na gradili{teto na branata 

Mavrovo. Osnova~ na RGO 

„Beton# (1951) i generalen direktor 

do 1. I 1983 g. Aktivno se vklu- 

~uva i vo politi~ko-op{testveniot 

ìvot. 

IZV.: Biografija od arhivata na GP „Beton#. 

R. D. 

RISTOSKI, Kiril (Prilep, 14. 

XI 1948) ‡ akter i pedagog. Diplomiral 

na Oddelot za dramski akteri 

na Visokata muzi~ka {kola 

vo Skopje (1976/77). ^len e na 

Dramata na MNT (1978–1988). So 

pedago{ka dejnost se zanimava od 

1982 g. kako asistent, a od 1988 e 

profesor po akterska igra na 

FDU vo Skopje. Ja vr{i funkcijata 

pretsedatel na Sobranieto 

na MTF †Vojdan êrnodrinski# 

vo Prilep (1997–2006). 

Ulogi: Ivanov, Don Kihot, Tartif, 

Spiro Crne, Koloban, Arsenij (vo istoimenite 

dela), Kotuzov (†Polkovnikot 

ptica#), Bota (†Sre}na Nova ‘49#) i dr. 

Igral vo desetina filma, vo nad 30 TV 

drami, vo TV filmovi i vo nad stotina radiodrami. 

R. St. 

RIFAI TE]E (Skopje, 1818) – 

verski aktiven objekt na rifaiskiot 

dervi{ki red. Osnovano od 

Mehmed-efendi, sin na Ismail, 

po poteklo od Tetovsko, koj bil i 

prv {ejh na te}eto. Se sostoi od 

tekiska zgrada, vo koja dervi{ite 

gi vr{at obredite, i turbe so 14 

groba. Vo dvorot na te}eto se grobovite 

na dervi{ite. 

LIT.: Van~o Bo{kov i Fetah Ishak, Rifaiskoto 

te}e vo Skopje, „Glasnik na 

INI#, br. 2, Skopje, 1958; Lidija Kumbaraxi-Bogoevi}, 

Osmanliski spomenici vo 

Skopje, Skopje, 1998; Liliana Masulovic Marsol, 

Structure et impact de la confrerie des Rifais 

a Skopje, Paris, 1982. Dr. \. 

RICOS, Janis (Janis Ricos) (Monemvasija, 

1. V 1909 ‡ Atina, 9. IX 

1990), gr~ki poet; imal teòk i 

mra~en ìvoten pat (minuva pat 

na ma~enik i progonenik, politi~ki 

zatvorenik i revolucioner). 

Sozdal grandiozno delo (80 

izdadeni poetski knigi so nad 100 

000 stihovi) preku koe uspeal na 

svojot avtenti~en talent da mu 

1278 

Kiril 

Ristoski 

Janis 

Ricos 

dade beleg na veli~estvenost i 

univerzalnost. Debitiral so zbirkata 

Traktor (1934). Ricos e dobitnik 

na mnogu me|unarodni 

nagradi i priznanija, negovite 

stihovi se preveduvani na re~isi 

site jazici vo svetot, a samiot na 

gr~ki ima preveduvano stihovi 

od Blok, Atila Joèf, Hikmet, 

Majakovski i priredil pove}e 

antologii. Vo 1985 g. go dobil 


BIBL.: Piramidite (1935), Epitaf 

(1936), Pesna na mojata sestra (1937), 

Starata mazurka vo ritam na do`d 

(1942), Makronisos (1949), Nesonica 

(1954), Utrinska yvezda (1955), Mese~eva 

sonata (1957), Mrtvata ku}a (1962), Helenstvoto 

(1966); dramski poemi: Filoktet 

i Orest, Yid vo ogledaloto, Svedo{tva, 

Hodnik i skalila itn. 

LIT.: N. Papas, Janis Ricos, „Vistinskata 

istorija na gr~kata literatura#, Atina, 

1973. P. Gil. 

ROBE(V), Angele Konstantinov 

(Ohrid, 24. VIII 1867 ‡ Bitola, 

1948) ‡ lekar. Medicina zavr{il 

vo Lajpcig vo 1890 g., a potoa rabotel 

vo Bitola zaedno so svojot 

tatko d-r Konstantin Robe(v), 

nasleduvaj}i gi osobinite na naroden 

lekar {to im pomaga na siromasite. 

Bil mnogu cenet i po- 

~ituvan od svoite kolegi, zaradi 

{to bil izbran za prv pretsedatel 

na prvoto Lekarsko zdruènie 

vo Bitola, formirano vo 

1930 g. P. B. 

Konstantin 

Robev 

ROBE(V), Konstantin Angelov 

(Ohrid, 1818‡1900) ‡ lekar. Poteknuval 

od ohridsko trgovsko 

semejstvo. Medicina zavr{il vo 

Viena vo 1842/43, a potoa se posvetil 

na uspe{na lekarska prak- 

tika vo Ohrid i vo Bitola. Istovremeno, 

se vklu~il vo realizacijata 

na prerodbenskoto delo, 

vodej}i bespo{tedna borba so 

asimilatorskata gr~ka politika 

vo u~ili{tata i vo crkvite, za 

voveduvawe na slovenskiot jazik 

vo niv. Toj bil osobeno angaìran 

i okolu otstranuvaweto na 

omrazeniot gr~ki vladika Meletij 

i raskinuvaweto na ohridskoto 

gra|anstvo so Patrijar{ijata 

(1867). U~estvuval i vo poznatiot 

Ohridski i Demirhisarskiot zagovor 

(1881). P. B. 

Dimitar 

Robev 

ROBEV, Dimitar (Ohrid, 1822– 

1890) – viden pretstavnik na makedonskoto 

gra|anstvo, zastapnik 

za sozdavawe makedonsko kneèvstvo 

vo vremeto na Isto~nata 

kriza. Se {koluval vo Janina i 

vo Atina. Se zastapuval za emancipacija 

na makedonskiot narod 

od elinizmot i za obnovuvawe na 

Ohridskata arhiepiskopija kako 

avtokefalna crkva. Se angaìral 

za osloboduvawe od zatvor na 

bra}ata Miladinovci. Bil eden 

od osnova~ite na Bitolskata crkovno-u~ili{na 

op{tina. Pomognal 

okolu izgradbata na narodnoop{tinskite 

crkvi „Sv. 

Nedela# (1863) i „Sv. Bogorodica# 

(1871) vo Bitola. Pratenik 

vo Osmanliskiot parlament (1876). 

LIT.: A. Trajanovski, Crkovno-u~ili{nite 

op{tini vo Bitola vo raniot period 

na prerodbata. zb.: Nau~na misla – 

Bitola 1980, DNU – Bitola, 1980. Al. Tr. 

ROBEVCI – trgovsko semejstvo 

vo Ohrid i Bitola, u~esnici vo 

ekonomskiot, duhovniot i politi~kiot 

ìvot vo poslednite dva 

veka od osmanliskoto vladeewe 

Ku}ata na Robevci vo Ohrid


so Makedonija. Osnova~ot na semejstvoto 

bil Robe, koj po~inal 

vo 1756 g. Negoviot potomok Stefan 

osnoval trgovska firma vo 

Sofija (1814). Semejstvoto Robevci 

vo XIX v. imale {iroko 

razgraneta mreà na trgovski 

firmi i filijali vo Ohrid, Bitola, 

Viena, Belgrad, Trst, Zadar, 

Saraevo, Svi{tov, Carigrad, 

a trguvale i so Lajpcig, Odesa 

i so dr. trgovski centri. Zna- 

~ajni pozicii vo politi~ko-ekonomskiot 

i crkovno-prosvetniot 

ìvot vo Makedonija vo XIX v. zazemale: 

Konstantin Robev (1818– 

1900), lekar vo Ohrid i Bitola; 

Dimitar Robev (1822–1890), trgovec, 

op{testvenik i pobornik za 

makedonska aftokefalna crkva i 

nezavisna makedonska dràva i 

pratenik vo Osmanliskiot parlament 

(1876); Nikola Robev 

(1831–1906), trgovec i op{testvenik; 

bra}ata Angele i Atanas Robevci 

i dr. 


op{tini vo Makedonija, Skopje, 

1988. Al. Tr. 

Xorx 

Robertson 

ROBERTSON, Xorx Ajsli Mek 

Nil (George Isley MacNeill Robertson) 

(Port Elen, [kotska, 12. IV 

1946) – britanski dràvnik i 

diplomat. Sekretar za odbrana na 

Obedinetoto Kralstvo Velika 

Britanija i Severna Irska; desetti 

po red Generalen sekretar 

na NATO (oktomvri 1999–januari 

2004), na samiot po~etok od 

vojnata vo RM vo 2001 g. storitelite 

na teroristi~kite aktivnosti 

gi narekuva „grupa kriminalci#, 

za podocna radikalno da 

ja smeni kvalifikacijata. Vo tekot 

na vojnata e vo postojana komunikacija 

so instituciite na 

RM, osobeno so pretsedatelot na 

RM Boris Trajkovski. 



ROVEC (Gryllotalpa gryllotalpa L.) 

– pravokrilen insekt. Poznat 

{tetnik od familijata rovci 

(Gryllotalpidae). @ivee vo bav~i i 

trevnici. Aktiven e no}e. Kopa 

hodnici vo zemjata so silnite 

predni noze. Se hrani so {turci, 

larvi od insekti 

i so korewa. 

Vo {up- 

Rovec 

linite pod 

zemja ènkata 

polaga 200–300 jajca; po tri nedeli 

se razvivaat larvi koi prezimuvaat 

pod zemja. Rasprostranet e 

vo Sredna Evropa, no go ima i vo 

Makedonija. 



V. T. K. – M. Kr. 

ROVÎCI (Soricidae) – najbrojna 

familija relativno sitni ìvotinki 

od redot insektojadni cica£i(Insectivora), 

koi 

po nadvore- 

[umska rov~ica 

{en izgled 

nalikuvaat 

na gluvcite, a se razlikuvaat po 

izdolènata mucka i po ne`noto 

krzno. Vo Makedonija se prisutni 

sedum vidovi: {umska rov£ica 

(Sorex araneus), mala rov£ica (Sorex 

minutus), vodna rov£ica (Neomys 

fodiens), blatna rov£ica (Neomys 

anomalus), polska rov£ica 

(Crocidura leucodon), gradinarska 

rov£ica (Crocidura suaveolens) i 

xuxesta rov~ica (Suncus etruscus). 

LIT.: S. Petkovski –B. Krystufek, Cica~i 

na Makedonija, Skopje, 1998; A. J. Mitchell- 

Jones, G. Amori, W. Bogdanovicz, B. Krystufek, 

P. J. H. Reijnders, F. Spitzenberger, M. Stubbe, J. 

B. M. Thissen, V. Vohralik, J. Zima, The Atlas of 

European Mammals, London–San Diego, 1999. 


„RODINA# (Solun, 19. II 1910 ‡ 

2. VII 1910) ‡ politi~ko-informativen 

nedelnik. Glaven urednik 

bil Danail Krap~ev. Se zastapuval 

za za{tita na slobodite 

i pravata na gra|anite garantirani 

so Ustavot. Br. 16 go sodrì 

Memoarot na deputatite Todor 

Pavlov od Skopje, Hristo Dal~ev 

od Ser i Dimitar Vlahov od Solun. 




po~etoci do 1945 godina), Skopje, 1980, 240; 

D-r Boro Mokrov – M-r Tome Gruevski, 


(1885–1992), Skopje, 1993, 101–102. S. Ml. 

„RODITELI I DECA# (Skopje, 

1. I 1968 ‡ 1. IV 1969) ‡ pedago{koliteraturnospisanie, 

a potoa 

spisanie za 

semejstvo i 

u~ili{te 

(od br. 6). 

Glaven 

urednik 

bil Nelko 

Xuteski, a 

odgovoren 

Spisanieto 

†Roditeli i deca# 

urednik SimoMlade- 

RO@DESTVENSKI 

novski. Tira` 10.000 primeroci. 

Od br. 9–10 organ na Pedago{koto 

dru{tvo na SRM (27. XI 1968). 

Prvo makedonsko spisanie „za 

prakti~ni orientacii pri vospituvaweto 

na decata vo domot# i 

„potrebata od pedago{ko nadograduvawe 

na roditelite so osnovite 

na pedagogijata i detskata 

psihologija#. 

LIT.: Integracija na pedago{kiot pe- 

~at. Od rabotata na Izvr{niot odbor na 

Pedago{koto dru{tvo na SRM, „Prosveten 

rabotnik#, XV, 302, Skopje, 30. XII 

1968, 2. S. Ml. 

Robert 

Ro`destvenski 

RO@DESTVENSKI, Robert (Robert 

Ro`destvenskiŸ) (Kosiha, 10. 

II 1932 ‡ Moskva, 3. XI 1994) ‡ ruski 

poet, profesionalen pisatel. 

So svoite stihovi pi{uvani koncizno 

i precizno predizvikal 

spontano odu{evuvawe od {irokiot 

auditorium. Toj stanal i prviot 

laureat na Zlatniot venec na 

SVP vo 1966 g., za pesnata Se rodi 

~ovek (prepev G. Todorovski). Negovite 

retori~ni stihovi imaat 

izvesen publicisti~ki karakter, 

polni so ritam i so entuzijazam, 

inspirirani od knièvnata tradicija 

i posebno od Majakovski. 

Mo{ne silen vpe~atok ostavila 

negovata kniga Rekviem (1961) so 

stihovi posveteni na tatkovinskata 

vojna protiv fa{izmot. 

LIT.: Se rodi ~ovek, Misla, Skopje, 1970. 

P. Gil. 

Ikona: Ana, Bogorodica i Joakim (XIX v.) 

R 

1279

R RO@DESTVO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

RO@DESTVO NA BOGORODI- 

CA ‡ MALA BOGORODICA ‡ 

hristijanski pravoslaven praznik 

posveten na ra|aweto na Bogorodica. 

Vo narodot e poznat kako 

Mala Bogorodica. Toj e prv ne 

samo od Bogorodi~nite praznici, 

tuku i voop{to prv pogolem hristijanski 

praznik po zapo~nuvaweto 

na Crkovnata godina (14/1 

septemvri). Sledniot den po Mala 

Bogorodica crkvata go praznuva 

spomenot na nejzinite roditeli, 

pravednite Joakim i Ana (22/9 

septemvri). Na Mala Bogorodica 

se odrùvaat masovni narodni sobiri 

vo crkvite i manastirite 

{to go nosat imeto na Presveta 

Bogorodica: Pre~ista kaj Ki~evo, 

Matej~e, Osogovskiot manastir 

i mnogu drugi. 

LIT.: Lazar Mirkovi¢, Heortologija, 

Beograd, 1961. M. Kit. 

Manastirot †Ro`destvo na Bogorodica#, 

s. Manastirec, Pore~e 

„RO@DESTVO NA BOGORO- 

DICA# ‡ manastir vo s. Manastirec 

(Gorni), vo Pore~e kaj Makedonski 

Brod. Manastirskata crkva 

e opkruèna so konaci. Spored 

legendite, ja podignal srpskiot 

kral Milutin. Pogre{no se vbrojuvala 

me|u crkvite od XIX v. 

Pretstavuva monumentalna gradba 

so ednokorabna osnova, ~ij naos 

od zapadnata strana preminuva vo 

priprata. Vo ponovo vreme e otkrieno 

staroto yidno slikarstvo, 

~ii stilski odliki ‡ monumentalnost, 

so elementi na docnokomnenski 

stilski struewa ‡ upatuvaat 

na vtorata polovina na XIII v. 

Vo zapadniot del odvnatre (pripratata) 

e naslikan monumentalen 

Stra{en sud, edinstven od vakov 

vid vo Makedonija. Vo ramkite na 

Stra{niot sud se nao|a slikan arkosolium, 

so posmrten mona{ki 

lik, na izvesen Miletij, moèbi 

igumen na manastirot, vo molitven 

stav pred Hristos. 

LIT.: M. M. Ma{niÊ, Pore~ki manastir 

Ro—ewa Bogorodice u selu Manastircu u 

Makedoniji (o arhitekturi, programu i 

stilskim odlikama prvobitnih fresaka, 

„Ni{ i Vizantija. Zbornik radova#, II, 

Ni{, 2004, 279‡295. M. M. 

ROZENTAL, Julij Cezar (Irkutsk, 

Rusija, 1872 ‡ Lukovo, Kratovsko, 

12. IX 1903) ‡ bugarojazi- 

~en poet od polsko poteklo. Dvaesetina 

godini pred negovata 

smrt vo Makedonija, negovite roditeli 

se preseleni vo Bugarija. 

1280 

Julij 

Rozental 

Studiral pravni nauki na Sofiskiot 

univerzitet, no ilindenskite 

nastani (1903) go naso~ile vo 

Makedonija, pa u~estvuva kako 

vostanik i zaginuva vo borbite 

vo ~etata na vele{kiot vojvoda 

N. De~ev. Avtor e na stihozbirkata 

†Nedopeani pesni#, objavena 

edna godina po negovata smrt. G. T. 

ROJA GREJZAE (ÛVAR NA 

PRAVDATA) (1942–1944) – albanska 

fa{isti~ka organizacija 

{to go popularizirala fa{izmot 

kako ideologija i zaslugite 

na Italija i Germanija za sozdavaweto 

na „Golema Albanija#. Ja 

osnoval i ja organiziral Murat 

Labuni{ki. Najgolem broj privrzanici 

imala vo Debar. Bila rasformirana 



2002; istiot, Politi~kite partii i organizacii 

vo Makedonija vo Vtorata svetska 

vojna 1941–1944, Skopje, 2002. \. Malk. 

Svadbenata ceremonija na Aleksandar Makedonski 

i Roksana, gravura na A. Kastew (XIX v.) 

ROKSANA (Roksane) (II v. pr.n.e.) 

– sopruga na kralot Aleksandar 

III Makedonski, }erka na baktriskiot 

blagorodnik Oksijart. 

Aleksandar se oènil so nea (327 

pr.n.e.) od politi~ki pri~ini, so 

cel da go privle~e persiskoto 

blagorodni{tvo na svoja strana. 

Tri meseci po negovata smrt go 

rodila sinot Aleksandar IV, koj 

bil opredelen za kral. Nabrgu so 

Antipatar se povlekla vo Makedonija 

(320 pr.n.e.). Vo vremeto na 

borbata me|u dijadosite, stanu- 

vaj}i predmet na politi~ki igri, 

po naredba na Kasandar, zaedno so 

sinot, najprvin bila zato~ena, a 

potoa i ubiena. 



Pompeio, Parisiis, MDCCCXXIII. 


period, Skopje 1995; N. Proeva, Istorija 


ROLEV, Stefan (s. Vrbeni, Lerinsko, 

15. VIII 1865 – Bitola, 24. 

XII 1969) ‡ u~itel po gimnastika, 

vojvoda na VMRO. Zavr{il egzarhiska 

gimnazija vo Bitola. 

Bil u~itel po gimnastika, popularizator 

na pove}e sportovi. 

Bil ~len na VMRO, atentator, 

instruktor i vojvoda vo Ilindenskoto 

vostanie vo Lerinsko 

(1903). Potoa patuval po evropskite 

zemji i vo SAD, kade {to 

dobro se zapoznal so gimnasti~kite 

sistemi i sportot. Zdobienite 

iskustva gi prenesuval na 

svoite u~enici i na ~lenovite na 

†Biglenski junak# vo Lerin i 

†Pelisterski junak# vo Bitola 

(1908–1912). Bil nadaren so izvonredna 

atletska konstitucija. 

Prireduval javni nastapi vo bore~ki 

sportovi i ve{tini. 

LIT.: Jon~e Donevski, Stefan Rolev 

(1865–1969) u~itel po gimnastika i mnogustran 

sportist vo Jugozapadna Makedonija. 


kultura na Makedonija#, Skopje, 

1978, 101–108. D. S. 

ROMAN (X–XI v.) – komandant na 

Skopje vo vremeto na Samuil. Po 

Samuiloviot poraz od Vasilij II 

na r. Vardar kaj Skopje (1003/1004), 

Roman mu gi predal klu~evite od 

gradot na vizantiskiot car, koj 

go primil blagonaklono i mu dodelil 

titula patricij i slu`ba 

upravnik na Abidos. 

LIT.: S. Antoqak, Samuilovata dràva, 

Srednovekovna Makedonija, I, Skopje, 

1986. B. Petr. 

ROMAN, episkop Makedonski, 

sv. (XV i XVI v.) – episkop {to 

ìveel na krajot na XV i po~. na 

XVI v. – spored edinstveniot zapi{an 

dokument za nego – Pariskiot 

kodeks (1578). 

LIT.: Aleksandar Donski, Site svetiteli 

od Makedonija, [tip, 2006. Rat. Gr. 

ROMANO, Mo{e Avram (Saraevo, 

1894 – Treblinka, 1943) – rabin. 

Bil glaven rabin vo Bitola 

(1931–1943). So Leon Kamhi patuval 

niz pova`nite evrejski centri 

vo Jugoslavija baraj}i re{avawe 

na „bitolskiot problem# 

(najsiroma{nata evrejska zaednica 

vo Jugoslavija) za dobivawe 

pogolema kvota sertifikati za 

iseluvawe vo Palestina. Bil deportiran 

vo Treblinka i ubien. 


Evrei, Bitola, 1993; Mark Cohen, Last




ROMANOV, Boris (Moskva, 15. 

VI 1941) ‡ pijanist i orgulist. 

Diplomiral i magistriral na 

Konzervatoriumot †P. I. âjkovski# 

vo Moskva (J. Miln{tejn ‡ 

pijano, L. Rojzman ‡ orguli, 1966, 

1969). Dolgogodi{en profesor 

na Konzervatoriumot †P. I. âjkovski# 

i vo negovoto u~ili{te. 

Koncertiral vo Sovetskiot Sojuz, 

kako i vo pove}e od trieset 

zemji vo Evropa i vo Amerika. Od 

1991 g. redoven profesor na FMU 

vo Skopje. So negovoto doa|awe 

vo RM bitno se intenzivira rabotata 

na oddelite po pijano vo 

MBUC i na FMU. Istaknati 

u~enici: S. Trp~eski, M. \o{evska, 

S. Projkovska, I. Nastovski, 

N. Kostova. Sn. ^.-An. 

ROMANSKA PROPAGANDA. 

–Dejnost na romanskata propaganda 

vo Makedonija sred vla{koto 

naselenie zapo~nata so formiraweto 

na Makedo-romanskiot 

komitet vo Bukure{t (1860). Romanskata 

propaganda vo po~etokot 

bila orientirana kon otvorawe 

u~ili{ta. Prvoto u~ili{te 

na romanski jazik vo Makedonija 

bilo otvoreno vo 1864 g. 

Apostol Margarit bil glavniot 

pretstavnik na ovaa propaganda. 

Malku podocna vo Bukure{t bilo 

formirano Makedono-romansko 

kulturno dru{tvo za {irewe 

na romanskata propaganda (1879). 

Romanskata vlada otvorila konzulati 

vo Solun i vo Bitola, koi 

gi koordinirale aktivnostite na 

propagandata. Romanskata propaganda 

se sudrila so gr~kata propaganda, 

koja Vlasite gi smetala 

za Grci. So akt na sultanot (1905), 

Vlasite vo osmanliskata dràva 

bile priznaeni kako posebna romanska 

zaednica. 

LIT.: Katerina Todorovska, Makedo-romansko 

dru{tvo za kultura, Skopje, 

2002. D. Jov. 

Peco 

Romev 

ROMEV, Peco (Gorni~evo, Lerinsko, 

? – Gramos, 1949) – deec na 

makedonskoto osloboditelno i 

na gr~koto antifa{isti~ko dvi- 

èwe od 1943 g. Vo Gra|anskata 

vojna vo Grcija bil komandir na 

vod, na ~eta i na bataljon. Kako 

major na DAG zaginal vo borbite 

na Gramos. 

LIT.: R. Kirjazovski, Makedonski nacionalni 

institucii vo Egejskiot del na Makedonija 

(1941–1961), Skopje, 1987. St. Kis. 

ROMITE VO REPUBLIKA 

MAKEDONIJA ‡ etni~ka zaednica 

vo RM. Se pretpostavuva deka 

se doseleni od Indija ili Egipet. 

Vo Makedonija se poznati 

pod razni imiwa: Cigani, \upci 

ili E|upci. Po verska pripadnost 

tie se muslimani ili pravoslavni 

hristijani. Pred Balkanskite 

vojni (1912‡1913) vo 

Makedonija ìveele 54.557 Romi, 

{to prestavuvale 2,42% od celokupnoto 

naselenie. Po podelbata 

na Makedonija (1913) del od romskoto 

naselenie prodolìlo da 

ìvee vo Vardarskiot del na Makedonija. 


brojot na Romite vo RM iznesuval 

19.500 (ili 1,7% od celokupnoto 

naselenie), vo 1971 ‡ 24.505 

(1,5%), 1994 ‡ 43.707 (2,25%) i vo 

2002 ‡ 53.879 (ili 2,66%) od naselenieto. 

Sega najmnogu gi ima vo 

Skopje (23.475), Prilep (4.433), 

Kumanovo (4.256) Bitola (2.613) i 

Tetovo (2.357). Tie se mnozinstvo 

samo vo edna op{tina ([uto Orizari). 

So Ustavot od 1971 g. se 

priznati kako etni~ka grupa, potoa 

dobija status na malcinstvo 

(1991), a so Ustavot od 2001 g. dobija 

status na etni~ka zaednica. 

Na Romite vo RM im se priznati 

etni~kite prava i slobodi. Romskiot 

jazik se u~i fakultativno 

vo osnovnoto obrazovanie, a na 


e otvoren centar za izu~uvawe 

na romskiot jazik, kultura i 

istorija. Vo 1980 g. vo Skopje be- 

Romki vo tradicionalna prazni~na nosija 

{e objavena prvata gramatika na 

romskiot jazik, koj e prisuten na 

dràvnite elektronski mediumi 

(Makedonskoto radio i televizijata), 

na privatnite tv stanici 

([utel i BTR) i vo pe~atot (v. 

†Roma Times#). Tie go slavat religiozniot 

praznik \ur|ovden. 

Organizirani se i vo politi~ki 

partii: †Partija za celosna emancipacija 

na Romite# (PCER), 

„Obedinata partija na Romite# 

(OPR), †Partijata na demokratskite 

sili na Romite# (PDSR). 

LIT.: Vasil KÍn~ov, Makedoni®. Geografi® 

i statistika, Sofi®, 1900; Zavod za 

statistika na SR Makedonija. Popis na 

naselenieto, doma}instvata i stanovite, 

1981, Skopje, 1984; Popis na naselenieto 

od 1994 g, Skopje, 1997; Popis na naselenieto, 

doma}instvata i stanovite vo 

R. Makedonija, Skopje, 2004; D-r Stojan 

Kiselinovski, Etni~kite promeni vo 

Makedonija (1913–1995), Skopje, 2000; D-r 

Stojan Kiselinovski ‡ d-r Irena Stavovi-Kavka, 

Malcinstvata na Balkanot 

(XX vek), Skopje, 2004. St. Kis. 

Pelisterski rosnik 

ROSOKLIJA 

ROSNIK, PELISTERSKI (Alchemilla 

peristerica Pawl.) – lokalen 


od fam. Rosaceae. Se razviva 

na vla`ni mesta, vo podno`jeto 

na planinata Pelister (s. Rotino, 

s. Kaàni i s. Capari). Vl. M. 

ROSOKLIJA, Gorazd Blaòv 

(Skopje, 21. IV 1949) ‡ spec. nevropsihijatar, 

vonreden prof. na 

Kolumbija univerzitetot vo Wu- 

R 

1281

R ROSOMAN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

jork (SAD) (od 2006). Diplomiral 

na Med. f. vo Skopje vo 1976 g. 

Se vrabotil na Klinikata za nev- 

Seloto Rosoman (satelitska snimka) 

ropsihijatrija pri Med. f. vo 

Skopje i stanal specijalist‡nevropsihijatar. 

Odbranil doktorat 

po medicinski nauki (nevropsihijatrija) 

vo 1990 g. na Med. f. vo 

Skopje. Za docent pri Katedrata 

za nevropsihijatrija bil izbran 

vo 1990 g. Se usovr{uval po nevropatologija 

vo Pariz (1985‡1986). 

Od 1992 g. raboti kako istraùva~ 

vo Oddelot za nevrologija i 

psihijatrija na College of Physicians 

and Surgeons of Columbia University 

vo Wujork, SAD. Go istraùva 

nervniot sistem. Pokaàl deka 

nastanuvaweto na dijabeti~nata 

nevropatija e potpomognata so 

aktivacijata na komplementot 

{to ovozmoìlo uspe{no lekuvawe 

so intravenozno davawe 

imunoglobulini, kako i deka postoi 

golema zaguba na dendriti~ni 

{ilci vo subikulumot kaj bolnite 

od {izofrenija. Ovie morfolo{ki 

naodi moè da se koristat 

pri eventualna nevropatolo{ka 

klasifikacija na glavnite psihijatriski 

naru{uvawa. Razvil 

metod za impregnacija na mozo~noto 

tkivo {to gi olesnuva isleduvawata 

vo nevropatologijata. So 

1282 

Gorazd 

Rosoklija 

kolegite od RM sozdal banka na 

mozo~no tkivo. Sorabotuva so kolegite 

od RM vo usovr{uvaweto na 

kadri od zemjava, so publikacija na 

trudovi i realizacija na nau~noistraùva~ki 

proekti. Svoite 

brojni istraùvawa gi otpe~atil 

vo poznati svetski spisanija. Vqubenik 

e vo planinarstvoto, gi sovladal 

najvisokite planinski vrvovi 

vo svetot, vklu~uvaj}i go i 

Mont Everest na Himalaite, za 

{to dobil najvisoki priznanija. 

Izbran e za nadvore{en ~len na 

MANU na 10. VI 2006 g. 

IZV.: Bilten, Izborno sobranie na MA- 

NU, Skopje, 2006. M. Pol. 

ROSOMAN – selo vo Kavadare~ko. 

Se nao|a na levata strana na 

Crna Reka, vo blizina na nejzinata 

utoka vo Vardar, na nadmorska 

viso~ina od okolu 135 m. Niz seloto 

pominuva magistralniot 

pat M–5, a so lokalen pat e povrzano 

so Kavadarci. Ima 2.554 `. 

od koi 2.285 se Makedonci, a 138 

Srbi. Naselenieto se zanimava 

glavno so ovo{tarstvo, posebno 

so odgleduvawe praski. Toa e sedi{te 



mesta vo koi ìveat 4.141 `. 

Postoi osumgodi{no u~ili{te i 


ROSOS, Endrju (Andrew Rossos, doma{no 

ime: Andreja /Diko/ Ro{ovski) 

(s. V’mbel/Moskohori, Kostursko, 

Egejskiot del na Makedonija, RG, 28. 

II 1941) – univ. profesor, istori~ar, 


sostav (od 2009). Poradi 

Gra|anskata vojna vo Grcija, kako 

dete-begalec, vo 1948 g. e prefrlen 

vo ê{ka i ìvee vo detskiot dom 

vo Sobotin, kade {to go zavr{uva 

osnovnoto obrazovanie (1948– 1954), 

a potoa u~i vo Tehni~kata gimnazi- 

Endrju 

Rosos 

ja vo Praga (1954–1957). Bidej}i 

tatko mu so dvata sina i }erkata vo 

1951 g. se preseluvaat vo Kanada, vo 

1958 g. i toj im se priklu~uva i vo 

Toronto ja dozavr{uva gimnazijata. 

Gi zavr{uva studiite po istorija na 

Mi~igenskiot dràven univerzitet 

(1963), a magistrira i doktorira na 

Univerzitetot vo Stanford (1971). 

Se vrabotuva na Katedrata po istorija 

na Univerzitetot vo Toronto 

i tuka gi pominuva site stepeni 

na univerzitetskoto napreduvawe 

od predava~ do redoven professor 

(1967–1982), kade {to s# u{te predava 

sovremena istorija na Rusija i na 

Isto~na i Centralna Evropa i gi 

prou~uva rusko-balkanskite vrski i 

odnosi, ~e{kata istorija, balkanskite 

nacionalizmi i posebno 

makedonskoto pra{awe i istorijata 

na Makedonija i na Makedoncite. 

Solidnoto vladeewe na makedonskiot, 

angliskiot, ~e{kiot, 

ruskiot, gr~kiot, bugarskiot, srpsko-hrvatskiot 

i italijanskiot jazik 

i koristeweto na germanskiot, 

polskiot, slova~kiot i francuskiot, 

mu ovozmoùva temelno istraùvawe 

vo arhivite i bibliotekite 

vo Stanford, Wujork, 

Toronto, London, Moskva, Praga, 

Viena, Rim, Belgrad, Sofija, Solun, 

Atina i Skopje, {to mu dava mo`nost 

izvorno da gi zapoznae i kompetentno 

da gi tretira istoriskite 

procesi i sostojbi. So interes e 

pokanuvan za predavawa na razni 

univerziteti, za sorabotka vo 

me|unarodni proekti i na razni 

kongresi i simpoziumi po svetot i 

objavuva mnogu citirani istraùvawa 

vo zna~ajni zbornici i ugledni 

spisanija. 

BIBL.: Russia and the Balkans: Inter-Balkan 

Rivalries and Russian Foreign Polisy, 1908- 

1914, Toronto, 1981, pp. 313; Serbian-Bulgarian 

Relations, 1903–1914, †Canadian Slavonic 

Papers“, XIII, 4, Toronto, December 1981, 

394–408; Czech Historiography, Part I, „Canadian 

Slavonic Papers“, XXIV, 3, September 

1982, 245–260; Czech Historiography, Part II, 

„Canadian Slavonic Papers“, XXIV, 4, December 

1982, 359–385; The Macedonians of Aegean 

Macedonia: A British Officer’s Report, 

1944, „The Slavonic ad East European Review“, 

vol. 69, No 2, London, April 1991, 

282–309; Rusija i Balkan: Me|ubalkanska rivalstva 

i ruska vanjska politika 1908–1914, 

Zagreb, 1992; The Brisish Foreign Office and 

Macedonian national Identity, 1919–1941,


„Slavic Review“, vol. 53, No 2, USA, Summer 

1994, 369–394; Macedonia and Macedonian 

Nationalism on the Left, zb.: National Character 

and National Ideology in Interwar Eastern 

Europe, New Haven, 1995, 219–254; Incompatible 

Allies: Greek Comunism and Macedonian 

Nationalism in the Civil War in Greece, 

1943–1949“, „The Journal of Modern History“, 

vol. 69, No 1, March 1997, 42–76; Great 

Britain and Macedonian Statehood and Unification, 

1940–1949, „East European Politics 

and Societies“, XIV, 1, Berkeley, 2000, 119– 

142; The Macedonian Question and Instability 

in the Balkans, zb.: Yugoslavia and its Historians: 

Understanding the Balkan Wars of the 

1990s, Stanford, 2003, 140–159 and 245–254; 

The Disintegration of Yugoslavia, Macedonia’s 

Independence and Stability in the Balkans, zb.: 

War and Change in the Balkans. Nationalism, 

Conflict and Cooperation, Cambridge, 2006, 

110–118; Macedonia and the Macedonians: A 

History, Hoover Institution Press, Stanford, 

2008, pp. 367. Bl. R. 

ROSTISLAV (IX v.) – knez na 

Velika Moravija (846–870). Ja oslobodil 

Velika Moravija od germanskata 

zavisnost, pobaral od 

Vizantija misioneri, koi }e go 

{irat hristijanstvoto na slovenski 

jazik. Vizantija gi ispratila 

bra}ata Kiril i Metodij (863), 

koi vovele bogoslu`ba na slovenski 

jazik. Bil simnat od prestolot 

i zatvoren (870). 

LIT.: J. Dekan, Wielkie Morawy. Epoka i sztuka, 

Bratyslawa, 1979; Jan Dekan, Moravia Magna. 

Das Grossmahrische Reich und seine 

Kunst,,1983. K. Ax. 

Aleksandar 

Rostkovski 

ROSTKOVSKI, Aleksandar Arkadjevi~ 

(Odesa, 1860 – Bitola, 

26. VIII 1903) – ruski konzul i 

prijatel na K. P. Misirkov, ubien 

vo negovo prisustvo od turski 

straàr (Albanec) vo ilindenskite 

nastani vo Bitola. Diplomatskata 

kariera ja zapo~nuva kako 

vtor sekretar vo Bugarija, a 

kako sekretar i dragoman na Ruskoto 

generalno konzulstvo vo 

Erusalim, vo Janina i potoa vo 

Bejrut, vtor sekretar vo Diplomatskata 

agencija vo Sofija 

(1884–1885), vice-konzul vo Brindizi 

(1894–1895), vice-konzul i 

konzul vo Bitola (1895), izvesno 

vreme go zamenuva ruskiot konzul 

vo Skopje (1899–1901) i do smrtta 

ostanuva vo Bitola. Prvpat se 

sre}ava so Misirkov na zaedni~kiot 

nastap vo Ruskoto geografsko 

dru{tvo vo S.-Peterburg (18. 

XII 1897), a potoa vo Bitola kako 

doma{en u~itel na negovite deca 

(1902/03). Objavuva statisti~koetnografski 

pregledi za naselenieto 

vo Bitolskiot (za 1897) i 

vo Solunskiot vilaet (za 1999), 

vo koi Makedoncite gi tretira 

ne spored crkovnata pripadnost, 

tuku kako pravoslavni Sloveni. 

IZV.: A. A. RostkovskiŸ (NekrologÍ), 

„S.-PeterburgskiÔ V‹domosti#, № 204, 29. 

VIII 1903, 1; AleksandrÍ ArkadÏevi~Í RostkovskiŸ, 

„Novoe vremÔ#, № 9845, 2/25. 

VI–II 1903, 5. 

LIT.: D-r Blaè Ristovski, Krste P. 

Misirkov (1874–1926). Prilog kon prou- 

~uvaweto na razvitokot na makedonskata 

nacionalna misla, Skopje, 1966, 263 i 

sl.; istiot, Misirkov i Rostkovski. Po 

povod stogodi{ninata od izleguvaweto 

na knigata

R RUBEN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Lev., Trichocerca capucina W. &Zch., 

Gastropus stylifer Imhof. 


to a better knowledge of the Microfauna (Rotatoria, 

Copepoda and Cladocera) of Stenje Marsh, 

Folia balc., Inst. Pisc., Skopje, 1971, 3(1): 1-8; Ogwanka 

Popovska-Stankovi}, Zooplanktonot 

na Dojranskoto Ezero, Posebno izdanie, 

Prirodonau~en muzej na Makedonija, 

Skopje, 1990, 9: 7–124. V. T. K. – M. Kr. 

RUBEN, Emil (Skopje, 17. VII 

1948) ‡ filmski i teatarski akter, 

umetnik so simptomot na akterski 

vunderkind; na ekran se 

pojavi vo svojata sedumgodi{na 

vozrast vo filmot †Tie dvajcata# 

i vedna{ gi pleni gleda~ite so 

neposrednosta na igrata i senzibilnosta 

na ekspresivnoto lice. 

Usledija uspesite vo: †Buntot na 

kuklite#, †Golemi i mali#, †Veterot 

zapre pred zori#, †Maliot 

~ovek#, pa s# do †Istrel#, koga kako 

pozajaknato mom~e znae so ista 

strast da se bori za svojot narod i 

za svojata intimna qubov. G. V. 

RUBEN, Remon Emilov (Skopje, 

2. II 1911 ‡ Skopje, 21. I 1988) ‡ dermatovenerolog, 



{il vo Grac (1934), a specijaliziral 

vo Belgrad (1940). Habilitiral 

vo oblasta na ko`nata tuberkuloza 

(1960). Avtor e na golem 

broj stru~ni trudovi objaveni vo 

zemjata i vo stranstvo. Bil izbran 

za po~esen ~len na Britanskata 

i na Polskata asocijacija 

na dermatovenerolozite. Q. P. 

RUG BAIR (s. Gorubinci) ‡ neolitska 

naselba vo Ov~e Pole. Lokalitetot 

e istraùvan vo 60-ti- 

1284 

Emil 

Ruben 

Remon 

Ruben 

Pehar od sredniot neolit, Rug Bair, s. Gorubinci 

te i vo 70-tite godini. Vo kulturniot 

sloj od 1,40 m se evidentirani 

tri kulturni horizonti na ìveewe 

od sredniot i od docniot 

neolit, koi se kulturno i hronolo{ki 

bliski so Anzabegovo – 

Vr{ni~kata kulturna grupa 

(II‡IV v.). 

LIT.: S. Saròski, Rug Bair, Gorubinci, „AP#, 

3, Beograd, 1961, 16; V. Sanev, Neolitskata 

naselba Rug Bair kaj s. Gorubinci, 

†Zbornik na [tipskiot naroden muzej#, 

IV–V, [tip, 1975, 203–246. D. Z. 

RUDARSTVOTO VO RM. Rudarstvoto 

na teritorijata na RM 

datira u{te od rimsko vreme (III 

v. n.e.), za {to svedo~at starite 

rudarski raboti (glavno potkopi), 

otkrieni vo Kratovsko-zletovskata 

oblast. Rudareweto bilo 

vr{eno i vo turskiot period 

na istite ovie prostori. Sovremeniot 

period na razvojot na rudarstvoto 

vo RM se povrzuva glavno 

za XX v. Prvite relevantni 

podatoci za istraùvawe i eksploatacija 

na rudi datiraat od 

1927 g. Toga{ angliskata kompanija 

Selection Mines Ltd. dobiva 

koncesiono pravo na prostorite 

na dene{na Plavica i rudnikot 

Zletovo. Detalnite geolo{ki is- 

Karta na rasprostranetosta na rudnoto bogatstvo vo RM 

traùvawa, prosledeni so rudarski 

istra`ni raboti, bile vr{eni 

vo periodot od 1927 do 1939 g. 

Rudnikot Zletovo bil pu{ten vo 

probna eksploatacija vo 1940 g. 

Od 1941 do 1945 g. od strana na 

germanskiot okupator od rudnikot 

Zletovo bile izvadeni najbogatite 

olovno-cinkovi rudi vo 

najvisokite horizonti. Po Vtorata 

svetska vojna rudnikot Zletovo 

bil reaktiviran i vo 1947 g. 

staven vo kontinuirana eksploatacija. 

Ottoga{, pa s# do 2002 g. 

rudnicite Zletovo bile sinonim 

na rudarstvoto vo Makedonija. So 

sredstva od rudnicite Zletovo 

bile istraùvani rudnicite Bu- 

~im (1952 g.), Sasa, Toranica, a 

bile pomagani i istraùvawata 

na nemetalite kaj Strmo{, samorodniot 

sulfur kaj Ple{enci i 

dr. Vo ovoj period se vr{i eksploatacija 

i na hromnite rudi vo 

rudnikot Lojane, Rabrovo i Radu- 

{a, kako i antimonovite rudi kaj 

Lojane i Krstov Dol (site denes 

se zatvoreni). Intenzitetot na 

geolo{kite istraùvawa, koj dovel 

do otvorawe golem broj rudnici 

na metali i nemetali vo RM, 

prodolùva vo po~etokot na vtorata 

polovina na XX v. Kako rezultat 

na sprovedenite detalni 

geolo{ki istraùvawa vo 1962 g. 

so eksplotacija zapo~nale rudnicite 

Sasa, potoa èleznite rudnici 

Damjan, Demir Hisar, Tajmi{te, 

a se vr{eni istraùvawa 

so potkopi na uranot vo Zletovska 

Reka (1962 g.), i kaj Podare{. 

Prodolìlo istraùvaweto na 

bakarnite rudi {to rezultiralo 

so otvorawe na rudnikot Bu~im 

(1979). Vo toa vreme se vr{eni istraùvawata 

i po~nuva da raboti 

Fe-Ni rudnikot ’Rànovo. Istra- 

ùvawata prodolùvaat i vo 80-


tite godini na minatiot vek, koi 

rezultirale so otvorawe na rudnikot 

Toranica (1989). Paralelno 

so istraùvaweto i eksploatacijata 

na metalnite rudi, se istraùvaat 

i nemetalnite rudi. 

Toga{ se otvoreni rudnicite Sileks, 

Bentomak, Opalit, Peh~evo, 

Ogra`den–Strumica, Mermeren 

Kombinat–Prilep, Silika–Gostivar, 

Svilare, Ku~kovo i 

dr. Intenzivno istraùvawe i 

eksploatacija od 1970 g., se zabeleùva 

i na energetskite surovini 

vo REK Bitola i REK Oslomej. 

Vo periodot po 1990 g. se razviva 

negativen trend i golem broj 

rudnici bea zatvoreni (site èlezni 

i od 2002 g. site olovnocinkovi 

rudnici). Site rudnici 

se privatizirani i eden del restartirani 

kako rezultat na povolnite 

ceni na metalite na svetskite 

berzi na metalite. 

LIT.: B. Filipovski, Geolo{ki sostav i 

rudno bogatstvo na SR Makedonija, 

Skopje, 1974; Serafimovski, T., Aleksandrov, 

M., Nao|ali{ta i pojavi na olovo i 

cink vo Republika Makedonija, Posebno 

izdanie br. 4, RGF, [tip, 1995. T. Ser. 

RUDERALNA VEGETACIJA NA 

RM – specifi~en sekundaren vegetaciski 

tip {to se razviva vo 

~ove~ki naselbi i vo drugi antropogeno 

usloveni sredini, kako 

{to se mestata pokraj ku}i, 

pati{ta, èlezni~ki prugi, gradili{ta, 

urnatini, nasipi, ba~ila, 

deponii, yidini i drugi stani{ta, 

koi se postojano ili povremeno 

pod direktno ili indirektno 

~ovekovo vlijanie. Ruderalnata 

vegetacija se karakterizira 

so mnogu izrazena dinami~nost, 

promenlivost, nestabilnost, 

fragmentiranost i pretstavuva 

postojan pridru`nik na ~ove~kite 

naselbi i sostaven del na 

najneposrednata ìvotna i rabotna 

okolina na ~ovekot. Vo RM 

ovaa vegetacija e zastapena so 

okolu 30 asocijacii {to se sre}avaat 

na celata teritorija. Tie se 

grupirani vo nekolku vegetaciski 

sojuzi (Chenopodium muralis, 

Hordeion, Sisymrion, Dauco-Melilotion, 

Onopordion acanthii, Galio-Alliarion, 

Arction, Bidention tripartiti, Polygonion 

avicularis), redovi (Chenopodietalia, 

Sisymrietalia, Onopordetalia, 

Galio-Convolvuletalia, Artemisietalia, 

Bidentetalia tripartiti, Plantaginetalia 

majoris) i klasi (Chenopodietea, 

Artemisietea, Bidentea tripartiti, 

Plantaginetea majoris). Vl. M. 

RUDNICI ZA GLINI VO RM. 

Vo RM se prisutni zna~itelni 

nao|ali{ta na glina od razli~en 

genetski tip. Po svoite hemiski 

i fizi~ki karakteristiki tie se 

me|usebno razli~ni, poradi {to 

imaat i razli~na upotrebna vrednost. 

Tularskite glini se najras- 

prostranet vid glini. Postojat 

golem broj nao|ali{ta {to se vo 

eksploatacija. Od ovie glini se 

proizveduvaat razni vidovi tuli. 

Poznati se nao|ali{tata vo okolinata 

na Katlanovo, Veles, Negotino, 

Kumanovo, [tip, Vinica, 

Strumica, Bitola, Resen, Gostivar, 

Struga i drugi lokaliteti. 

Kerami~ki glini od razli~en 

kvalitet se poznati na pove}e lokaliteti. 

Tie se najmnogu prisutni 

i istraèni vo okolinata na 

Peh~evo, kade {to markantno se 

istaknuva nao|ali{teto Elata, a 

potoa Bukovi} i Grozil. Elata e 

sedimentno nao|ali{te so prose~na 

mo}nost od 14 m. Glinskite 

minerali se sozdadeni kako posledica 

na hemiskiot raspad na 

mineralite na eruptivnite i 

efuzivnite karpi, koi bile slabo 

dijagenezirani i na nivnoto pretaloùvawe. 

Glinite se upotrebuvaat 

vo razni industriski 

granki. Vo proizvodstvoto na tuli 

se upotrebuvaat glini, koi 

pokraj glineni minerali sodr- 

àt i primesi (varovnik, pesok, 

Rudnikot za mermer †Sivec#, Prilepsko 

RUDNICI 

èlezo). Vo keramikata se upotrebuvaat 

glini vo koi maksimalno 

moè da ima 1,5% Fe. Glinite 

od koi se izrabotuva porcelan, 

elektroporcelan i fina keramika 

se kaolinski i ilitni glini so 

visoka plasti~nost. Ognootpornite 

visokokvalitetni glini se 

upotrebuvaat za dobivawe {amot 

i drug ognootporen materijal. 

Bentonitskite glini se primenuvaat 

vo industrijata za maslo za 

jadewe, vo naftenata, hemiskata, 

tekstilnata, vo industrijata za 

gumi, boi i lakovi, itn. 

LIT.: Milorad Stojanovi}, Nao|ali{ta 

na nemetalni mineralni surovini vo Makedonija, 

Skopje, 2005. T. Ser. 

RUDNICI ZA MERMER VO 

RM. Varovnicite i dolomitite 

zafa}aat golem del od teritorijata 

na RM. Se izdvojuvaat tri regioni: 

dolomitski kalcitski 

mermeri na pelagoniskiot masiv, 

vo zapadnomakedonskoto podra~je, 

i varovnici i dolomiti vo vardarskata 

zona. Edno od najpoznatite 

nao|ali{ta na mermer vo 

Makedonija e Sivec. Se nao|a na 

R 

1285

R RUDNICI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

periferijata na pelagoniskiot 

masiv, na granicata od planinite 

Babuna i Kozjak. Vo ova podra~je 

se izdvoeni slednite serii na 

karpi: bigorlivi peso~nici, pesoklivi 

glini, mehani~ki materijal 

(detritus) i beli dolomitski 

mermeri. Najzna~ajni se belite 

dolomitski sitnozrnesti 

mermeri so retki plastovi na 

kalciti. Dimenziite na rudnoto 

telo iznesuvaat 44 h 106 m³ cvrsta 

masa. Hemiskiot sostav e CaCO3 

61% i 39% MgCO3. Vkupnite rudni 

rezervi se 6.471.200 m³. Treba 

da se istakne deka mermerite od 

Sivec imaat naglasena blokovitost, 

nekoga{ i po nekolku m³ so 

odli~na belina {to gi vbrojuva 

vo edni od najkvalitetnite vo Evropa, 

pa i vo svetot. Eksploatacija 

na mermeri na teritorijata na 

RM se vr{ela vo Mermeri–Gostivar, 

Mermeri–Ki~evo, Debri{te, 

Pletvar, Kozjak, Markov Stap– 

Kavadarci i dr., no glavno na sivi, 

sivo-beli i crveni mermeri. 

Vo dene{ni uslovi beli mermeri 

se eksploatiraat na lokalitetot 

Bela Pola–Nebregovo, vo okolinata 

na Prilep od strana na kompanijata 

„Lazaridis#. Postojat 

mo`nosti i za eksploatacija na 

mermeri kaj Plasnica, Lisi~ani, 

Cer, Bawica i dr. 




RUDNICI ZA TRAVERTIN 

VO RM. Travertinot e poznat na 

teritorijata na RM pod imeto bigor. 

Toa e lesen i {uplikav kamen 

{to se koristi vo grade`ni{tvoto 

vo forma na ukrasen 

kamen. Moè lesno da se obrabotuva 

i da se polira, so {to ima 

{iroka upotreba vo gradeweto i 

fasadiraweto na zgradi. Na teritorijata 

na Makedonija nao|ali{ta 

na travertini se utvrdeni 

vo okolinata na Kosovrasti i Bawi{te 

kaj Debar, vo okolinata na 

Katlanovska Bawa, vo okolinata 

na Skopje, kaj Lipkovo (Kumanovsko), 

nao|ali{teto Velmej vo Ohridsko-ki~evskiot 

region, kaj s. 

Bo{ava vo Tikve{ijata, vo okolinata 

na Tetovo i Manastir 

(Mariovsko). Re~isi vo site tie 

nao|ali{ta travertinot ima 

mo{ne ubava medno-òlta boja i 

lesno se obrabotuva. Denes vo RM 

aktivno rabotat nekolku rudnici 

na travertin, od koi posebno treba 

da se izdvojat nao|ali{teto 

Ku~kovo i Svilare kaj Skopje, 

Velmej vo Ohridsko i pomali kopovi 

kaj Mariovo. Za posebno odbeleùvawe 

se blokovite izvadeni 

od Ku~kovo i Svilare, koi 

imaat prijatna òltenikava boja 

i naglasena kompaktnost. Toa 

ovozmoìlo da se rekonstruira 

1286 

Kameniot most vo Skopje od travertinite 

od ovie nao|ali{ta. 

Pokraj blokovi, vo dene{noto 

proizvodstvo se pravat i plo~i 

so razli~ni dimenzii i vo razli~ni 

formi. 

LIT.: B. Filipovski, Geolo{ki sostav i 

rudno bogatstvo na SR Makedonija, 


RUDNICI I @ELEZARNICA 

„SKOPJE# – metalur{ki kompleks 

za dobivawe i prerabotka 

na èlezo i ~elik. Najgolem objekt 

na crnata metalurgija vo RM. 

Proektiran e od 1959 g., graden od 

1961 g., a raboti od 1967 g. Izgradeni 

pogoni: Topilnica (za proizvodstvo 

na surovo èlezo vo 5 

elektrope~ki, sekoja so kapacitet 

od 20 do 30 MW); êli~arnica 

(za rafinirawe na èlezoto do 

niskojagleroden ~elik); Valavnica 

za slabovi i limovi (t.n. 

Topla valavnica); Valavnica za 

tenki lenti (t.n. „Polukonti#) i 

Ladna valavnica (vo koja se vr{i 

i toplo pocinkuvawe i plastificirawe 

na del od lentite); Energetika 

i dr. Rudnicite vo Oslomej 

i Damjan, poradi lo{iot kvalitet 

na èleznata ruda se zatvoreni 

vo vtorata polovina na 1980tite, 

a Topilnicata vo po~etokot 

na 1990-tite godini. Prvobitno e 

zamisleno proizvodstvo od 400.000 

t godi{no, no podocna variralo. 

êlikot e proizveduvan najnapred 

vo konvertor, a denes isklu- 

~ivo vo elektrope~ka. Najproduktiven 

period e od 1973 do 1987 

g. So privatiziraweto na oddelni 

pogoni, od 2000 g. navamu, proizvodstvoto 

povtorno zaìvuva. 

Vo ramkite na MAKSTIL, so 

pretopuvawe na otpadno èlezo 

vo elektrope~ka i postojano investirawe 

vo zgolemuvaweto i 

moderniziraweto na proizvodstvoto, 

kako i za{titata na ìvotnata 

sredina, proizvodstvoto 

gi nadminuva prethodnite rekordi. 

Vo ramkite na „Mital# prodolùva 

proizvodnata programa 

na Ladna valavnica, posebno pocinkuvaweto 

na lenti. Vo „Skopski 

leguri# se proizveduvaat feromangan 

i drugi feroleguri, dodeka 

delot „Energetika# raboti 

vo sostav na „ELEM# (del od po- 

Metalur{kiot kombinat Rudnici i @elezarnica †Skopje# 

rane{noto Elektrostopanstvo 

na Makedonija). So vakvoto zaìvuvawe 

na kompaniite-nasledni~ki 

na Rudnici i èlezarnica 

„Skopje#, ovoj segment stanuva 

zna~aen vo vkupnata industriska 

i izvozna aktivnost vo RM. 

LIT.: S. Haxi Jordanov i dr., Proizvodstvo 

na ~elik vo Makstil AD – Skopje, studija, 

TMF Skopje, 1998 g. Sv. H. J. - Q. A. 

Fabrikata †Ruen I.T.#, Ko~ani 

„RUEN I.T.# – fabrika za proizvodstvo 

na avtomobilski i traktorski 

delovi, formirana vo 

1952 g., preregistrina vo 1960, a 

potoa se gradi nova fabrika so 

povr{ina od 2.100 m². Vo 1974 g. e 

pu{tena vo upotreba nova hala od 

6.000 m², nameneta za proizvodstvo 

na spojki. Fabrikata za proizvodstvo 

na metalna galanterija 

(pruìni, zakovki, ostojnici) e 

formirana vo 1978 g. Vo periodot 

1979–1982 e izgraden magacinski 

prostor, pogon za termi~ka obrabotka, 

pogon Kova~nica vo s. Zrnovci 

i pogon Frikcioni oblo{ki 

vo Ko~ani. Godi{niot kapacitet 

e 300.000 pritisni tela, 

500.000 diskovi, 100.000 zap~esti 

elementi. 5% od proizvodstvoto 

e nameneto za doma{niot pazar, a 

95% za izvoz vo Evropa, Bliskiot 

Istok, Ju`na Afrika i dr. Vo 

2004 g. fabrikata e privatizirana 

i preregistrirana vo „Ruen international 

technologies# i ima 550 

vraboteni. Vo 2006 g. e obnoven 

sertifikatot za upravuvawe so 

kvalitetot ISO 9001:2000 od 

TUV Reinland od Germanija. Sl. A. 

RU@INOVSKI, Mile (Veles, 

30. X 1935) – general-polkovnik 

na JNA. Zavr{il Voeno artilerisko 

u~ili{te vo Zagreb, Vi{a 

voena akademija vo Belgrad 

(1965) i [kola za operativa 

(1971). Izvr{uval visoki koman-


dni, {tabni i partiski dol`nosti. 

Bil komandant na Artileriskata 

divizija vo Tetovo 

(1965–1969), komandant na Artileriskiot 

polk vo Ki~evo (1971– 

1974), na~alnik na [tabot na divizijata 

vo Kumanovo (1974–1979), 

~len na CK SKM (1974–1978), komandant 

na divizijata vo Leskovac 

(1979–1981), pretsedatel na 

Komitetot na SK vo Vtorata armija 

vo Ni{ (1981), unapreden vo 

~in general-major (1983), na~alnik 

na [tabot i zamenik na komandantot 

na Tretata armiska 

oblast vo Skopje (1985), glaven 

inspektor na Oruènite sili na 

SFRJ (1986), predvremeno unapreden 

vo ~in general-potpolkovnik 

(1987), na~alnik na Prvata 

uprava i zamenik na na~alnikot 

na General{tabot na Oruènite 

sili na SFRJ (1988), unapreden 

vo ~in gen.-polkovnik (1991), na- 

~alnik na Centarot na visokite 

voeni {koli na Oruènite sili 

i ~len na Vrhovnata komanda na 

Oruènite sili na SFRJ (1991). 

Posreduval za spogodbeno povlekuvawe 

na edinicite na JNA od 

RM. Predvremeno penzioniran 

(1991). M. Min. 

Ruj 

RUJ (Rhus coriaria L. i Cotinus 

coggyria Scop., fam. Anacardiaceae) 

– na{ite dva avtohtoni ruja im 

pripa|aat na razli~ni rodovi. 

Prviot u{te se vika i grozdest 

ruj, listopadna grmu{ka, ~ii letorasti 

i neparno peresti listovi 

se runtavo vlaknesti, a plodovite 

se vo terminalni, grozdesti 

soplodija. Vtoriot ima prosti, 

trkalezni i mazni listovi, koi 

naesen pocrvenuvaat. Socvetijata 

se terminalni i metlesti, a 

plodot e sitna koski~ka. Al. And. 

RUJNICA, MLE^KA (Lactarius 

deliciosus (L.: Fr.) S.F. Gray) – mnogu 

Gabata rujnica (mle~ka) Rusalii, Gevgelisko 

~est vid gaba vo borovite {umi 

vo Makedonija, kade {to ponekoga{ 

se javuva masovno. Lesno e 

prepoznatliva po portokalovata 

boja i po mlekoto. Se sobira za jadewe, 

no i za otkup. M. K. 

RUMENA VOJVODA ‡v. Pavleva, 

Rumena. 

RUMENOV, Vladimir (Kru{evo, 

1. V 1870 – Sofija, 20. I 1939) – 

lekar, u~esnik vo Ilindenskoto 

vostanie, pripadnik na VMRO. 

Se {koluval vo Sofija, Kiev, go 

zavr{il Medicinskiot fakultet 

vo Moskva i Odesa. U~estvuval vo 

sozdavaweto na Medicinskiot 

fakultet vo Sofija i bil pretsedatel 

na Vrhovniot medicinski 

sovet. Avtor na trudovi od oblasta 

na medicinata. ^len na VMRO 

i pratenik vo Narodnoto sobranie 

na Bugarija. 

LIT.: Almanah na bÍlgarskite nacionalni 

dvièniÔ sled 1878, SofiÔ, 2005; Boris 

J. Nikolov, VÍtre{na makedono-odrinska 

revolÓcionna organizaciÔ. VoŸvodi 

i rÍkovoditeli (1893–1934). Biografi~no-bibliografski 

spravo~nik, SofiÔ, 

2001. Z. Tod. 

RUSALII ‡ naroden obi~aj i 

obredni igri {to se izveduvaat 

vo vremeto na Nekrstenite denovi 

od Boìk do Vodici. Najdolgo 

se odràle vo ju`na Makedonija, 

od Gevgelsko do Solunsko. Spored 

veruvaweto, vo ovie 12 dena, 

nare~eni u{te i Pogani denovi, 

no i Ristosovi denovi, aktivni se 

demonite, poradi {to narodot izveduval 

razni magiski dejstvija 

za za{tita, vklu~itelno i rusaliski 

obredi i igri. Najpoznati 

rusaliski ora se: „Karaxova#, 

„Zlata#, „Petrovska#, „Todore 

biro kapidan#, „Kavadar avasi#, 

„Kapetan avasi# i dr. Rusaliski- 

RUSALISKI 

te druìni najprvin odele v crkva, 

kade {to zemale pri~esna i 

blagoslov od sve{tenikot. Pred 

crkvata odigruvale tri ora, po 

{to trgnuvale na dvanaesetdnevno 

patuvawe. Dvanaeset dena igrale 

i peele i sobirale podaroci 

{to gi daruvale za dobrotvorni 

celi ‡ izgradba na crkva, u~ili{te, 

~e{ma, most i sl. Se veruvalo 

deka tie gi brkaat demonite 

i bolestite, pa zatoa so zadovolstvo 

bile primani vo sekoe selo i 

vo sekoj dom, osobeno tamu kade 

{to imalo bolen. Po dvanaesette 

dena pak odele v crkva. Se veruvalo 

deka ako toa ne go napravat, }e 

poludat. Ako se sretnele dve dru- 

ìni rusalii, redovno doa|alo do 

tepa~ki, nekoga{ so smrtni posledici, 

a `rtvite bile pogrebuvani 

na mestoto na zaginuvaweto. 

Toa go potvrduvaat i mnogute toponimi 

Rusaliski Grobi{ta. 

LIT.: Kuzman {apkarev, Rusalii, dreven 

i tvrde interesen bqlgarski 

obi=aj zapazen i dnes v \`na Makedonix, 

Plovdiv 1884; Qubica i Danica 

Jankovi}, Narodne igre, IV, Beograd, 1948, 

132; Vera Kli~kova, Rusaliski obi~ai vo 

Gevgelisko, †Makedonski folklor#, II, 

3–4, Skopje, 1969, 377 M. Kit. 

RUSALISKI ORA ‡ makedonski 

ma{ki narodni ora povrzani 

so rusaliskiot obi~aj. Se izveduvaat 

vo tekot na t.n. denovi na 

mrtvite, koi traat od Boì} do 

Duovden. Igraorcite vsu{nost se 

dobrotvorna grupa {to igraat 

pred semejnite selski ku}i, site 

opremeni so drveni sabji vo racete, 

osven baltaxijata, koj e vo 

centarot na orskiot polukrug i 

go rakovodi igraweto, drèj}i 

baltija (eden vid sekir~e) vo ednata 

raka. Orata se igraat vo polukrug, 

so spu{teni race, bez me- 

R 

1287

R RUSEVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

|usebno drèwe. Po~nuvaat vo 

bavno tempo, a kon krajot se zabrzuvaat. 

Vo tekot na igraweto ~esto 

igra~ite ostro zamavnuvaat, 

veruvaj}i deka gi gonat zlite duhovi 

i povampiruvaweto na mrtvite. 

Interesno e i nivnoto vrtewe 

okolu svojata oska, so istovremeno 

me|usebno udirawe so sabjite. 

Pridruèni se od zurlaxiska 

tajfa. 


ora, Skopje, 1977, 152. \. M. \. 

RUSEVSKI, Ace (Kumanovo, 29. 

XI 1956) ‡ bokser. Bil ~len na BK 

†Kumanovo# vo Kumanovo. Na Republi~koto 

boksersko prvenstvo 

za mladinci osvoil prvo mesto 

(1973). Na prvenstvata na Jugoslavija 

vo Pula (1979) osvoil isto 

taka prvo, a vo Osiek (1973), Bawa 

Luka (1974) i Ni{ (1976) vtoro 

mesto. Na Balkanskite prvenstva 

vo Sofija (Bugarija, 1975) i 

vo Zagreb (1976) osvoil prvo mesto, 

kako i na Mediteranskite igri 

vo Split (1979) i na Evropskoto 

prvenstvo vo Hale (Germanija, 

1977). Na Evropskoto prvenstvo 

za mladinci vo Kiev (Ukraina, 

1974) i na Olimpiskite igri vo 

Montreal (Kanada, 1976) osvoil 

treto mesto. Bil prv na ~etiri 

me|unarodni turniri (1973–1978). 

So Klubot boksuval vo Prvata 

sojuzna liga (1976/77). Vkupno 

nastapil na 280 me~evi ‡ 267 pobedi, 

3 nere{eni i 10 porazi, osvojuvaj}i 

10 zlatni, 4 srebreni i 6 

bronzeni medali i drugi trofei. 

Boksuval i kako profesionalec. 


na Makedonija (1976). 

LIT.: @ivko Lazarevski i Petar Trajkovski: 

Kumanovskite olimpijci, Kumanovo, 

1984. Svetozar Avramovski i Petar 

Trajkovski: 40 godini fizi~ka kultura 

vo Kumanovo, Kumanovo, 1986, 52–61. D. S. 

RUSI, Iso (Skopje, 26. V 1951) ‡ 

novinar, izdava~ i glaven i odgovoren 

urednik na nedelnikot 

†Lobi#. Sorabotuval vo „Mlad 

borec# (1971), „Puls# urednik vo 

„Fokus# (1996/2000). Vo periodot 

1982/91 dopisnik na nedelnikot 

„Danas# (Zagreb), imal kolumna 

na „Sabotna borba#, pi{uval za 

„Delo# (Qubqana). Objavuval ana- 

1288 

Ace 

Rusevski 

Iso 

Rusi 

lizi za me|uetni~kite odnosi na 

Balkanot vo IWPR (London), Alternativnata 

informativna mre- 

à, opinioni vo „Wu jork tajms# i 

„Vol strit xornal#, kolumnist na 

„Koha Ditore# (do 1999). Media 

koordinator vo Soros fondacijata 

(1992/1996). B. P. \. 

Qutvi 

Rusi 

RUSI, Qutvi (Debar, 21. I 1923 ‡ 

Skopje, 28. II 1981) ‡ novinar, pisatel, 

preveduva~ od i na albanski 

jazik. Nositel na Partizanska 

spomenica 1941, istaknat borec 

vo NOB vo Zapadna Makedonija. 

Vo novinarstvoto od pedesettite 

godini, dolgogodi{en 

urednik na emisiite na albanski 

jazik na Radio Skopje, a potoa s# 

do penzioniraweto bil glaven i 

odgovoren urednik na „Flaka“ i 

na „Prosvetno delo“. Vo koavtorstvo 

so Mile ]orveziroski go 

objavil prviot Makedonsko-albanski 

re~nik (1967). Preveduval 

od makedonski na albanski jazik 

i obratno. ^len na DPM (1953). 

BIBL.: Pesni za pionerite (zaedno so Memedali 

Hoxa), 1953; Brigada na zajacite, 

1966; Partizanski prikazni, 1974; Kalewe, 

1975; Ibe Paliku}a, 1976; Dvajca drugari, 

1977; Somnevawe, 1979; Liman Kaba, 1980; 

Gluvonemiot, 1981. A. P. i B. P. \. 

RUSINSKI-ÛKARSKI, Nikola 

Petrov (s. Rusinovo, Male- 

{evsko, 21. X 1875 – s. Rusinovo, 

14. VI 1943) – socijalist, deec na 

TMORO, okoliski vojvoda, u~esnik 


Zavr{il podoficerska {kola vo 

Sofija. Bil ~etnik vo prvata ~eta 

na TMORO vo Male{evijata 

(1897), a potoa vo ~etata na G. 

Del~ev. Od Del~ev bil ispraten 

Nikola 

Rusinski- 

ûkarski 

vo zapadniot del na Makedonija 

(1900), stanal vojvoda i dejstvuval 

vo Kru{evsko, Demirhisarsko, 

Ki~evsko, Prilepsko, Ohridsko, 

Stru{ko, Bitolsko Pole 

i Mariovo (1900–1903). U~estvuval 

na Smilevskiot kongres i vo 

Ilindenskoto vostanie (vo Prilepsko 

i Lerinsko). Ostavil spomeni 

vo osum tetratki. 

IZV. i LIT.: Q. Lape, Nikola Petrov 

Rusinski kako izvor na raniot period od 

{ireweto na socijalisti~kite idei vo 

Makedonija, Istorija, V, 2, Skopje, 1969; 

A. Trajanovski, Revolucionernata dejnost 

na Nikola Rusinski vo Demirhisarsko-kru{evskiot 

reon, „Prilozi#, br. 

48–49, 1988; Nikola Petrov Rusinski Spomeni. 

Podgotvile: D. Pa~emska i V. Ku- 

{evski, Skopje, 1997. Al. Tr. 

RUSISTIKA ‡ nau~na disciplina 

za prou~uvawe na ruskiot jazik 

i literaturata. Vo Makedonija 

zapo~nuva organizirano da 

se izu~uva po II svetska vojna i osnovaweto 

na Filoz. f. so Lektorat 

po ruski j. (1949). Na Katedrata 

za slavistika se izu~uvaat i 

~e{kiot i polskiot jazik, povremeno 

beloruski i ukrainski ‡ so 

glaven akcent na ruskiot. Kr. Il. 

Stefan 

Rusjakov 

RUSJAKOV, Stefan (Skopje, 7. V 

1917 – Skopje, 10. VI 1986) ‡ operski 

pevec, bariton. So ulogata na 

Alfio e u~esnik vo prvata pretstava 

na operata Kavalerija rustikana, 

izvedena na 9 maj 1947 g., 

koga se postaveni temelite na Makedonskata 

opera. Vo MNT rabotel 

od 1947 do 1954 g. Toj e nositel 

na baritonskiot fah vo po~etnite 

godini na Operata. Pozna~ajni 

ulogi: Grof Luna (Trubadur), Albert 

(Verter), Mlinar Simo


(Ero od onoj svet). Po napu{taweto 

na Operata se posvetuva na 

pravni~kata profesija. F. M. 

RUSKO-MAKEDONSKI VRS- 

KI I ODNOSI. Datiraat od 

vremeto na pokrstuvaweto na Rusite 

(krajot na X v.) i razvienite 

vrski me|u car Samuil i kievskiot 

knez Vladimir. Od sredniot 

vek vle~at poteklo kulturnoprosvetnite 

i crkovnite odnosi 

(ohridskiot arhiepiskop Gavril 

na krajot od XVI v. ja posetuva Rusija, 

no i drugi evropski dràvi, 

baraj}i pomo{ za svojata crkva). 

Me|u 1751–1753 g., so dozvola na 

kralicata Elisaveta Petrovna, 

Makedonci od Ungarija se preseluvaat 

pokraj Dnepar (Ukraina), 

toga{ vo sostav na Ruskoto Carstvo, 

na granicata so Turcija. Vo 

1759 g. se formira Makedonski 

kowani~ki manevarski polk so 

4.000 lica, vnatre{no organiziran 

i formaciski podelen na pomali 

edinici, so sopstven pe~at, 

grb i zname. Politikata na Rusija 

kon Balkanot vo XIX v. rezultira 

vo Sanstefanskiot preliminaren 

miroven dogovor, odnosno, 

postberlinski poredok na Balkanot 

(1878). Vo 1796 g. se otvora vicekonzulat 

vo Solun (kon krajot 

na pedesettite godini na XIX v. so 

rang na konzulat, a od 1880 g. na generalen 

konzulat), a vo 1860 g. vo 

Bitola (vo 1881 g. spu{ten na nivo 

na vicekonzulat). Na krajot od 

XIX i po~etokot na XX v. Rusija, 

kako najzainteresirana za sostojbite 

na Balkanot (zaedno so Avstro-Ungarija), 

e opolnomo{tena 

od golemite sili da bide ~uvar na 

suverenitetot i integritetot na 

Turcija, zaradi {to predlaga reformi 

– Fevuarski (Vienska spogodba) 

pred i Mirc{tegski po 


Vo XIX v. vo Ki{inev, Moskva, 

Petrograd, Kazan, Herson, Poltava, 

Odesa, Kiev i vo drugi gradovi 

se obrazuvaat i dejstvuvaat 

Anatolij Zografski, Natanail 

Stojanovi~ Ku~evi{ki, Partenija 

Zografski, Konstantin Dimitrievi~ 

Petkovi~, Andrej Dimitrievi~ 

Petkovi~, Konstantin 

Miladinov, Rajko @inzifov, Efrem 

Cvetkov Karanov, Venjamin 

Ma~ukovski, \or|i Dinkov (Dinkata), 

Konstantin Stani{ev, Dimitrija 

ûpovski, Nace Dimov, 

d-r Gavril Konstantinovi~, Krste 

Petkov Misirkov, i dr. Knigata 

„Za makedonckite raboti# na 

Krste Misirkov (Sofija, 1903) e 

napi{ana vo Rusija. Vo 1905 g. 

po~nuva da izleguva nau~no-literaturnoto 

i politi~ko spisanie 

„Vardar#. Makedoncite vo Rusija 

se organiziraat vo razni dru{tva 

i asocijacii. Najpoznato e Make- 

donskoto nau~no literaturno 

drugarstvo vo Petrograd (osnovano 

vo 1902 g.). Za situacijata vo 

Makedonija pi{uvaat Aleksandar 

Valentinovi~ Amfiteatrov 

(„Strana razdora#, 1903), koj ja posetil 

Makedonija (1901–1902); N. 

P. Kondakov, „Makedoni®. Arheologi~eskoe 

puto{estvie# (1909); 

I. Roganovi~, „MakedonskiŸ vopros 

na po~ve ego istorii, Ìtnografii, 

politiki# (1900) i dr. Vo 

predve~erjeto na Balkanskite 

vojni pri formiraweto na t.n. 

Balkanski sojuz, ruskiot car e opredelen 

za arbiter me|u balkanskite 

dràvi dokolku bi nastanal 

spor pri podelbata na teritorijata 

na Makedonija. Kontakti 

me|u SSSR i Kominternata i 

pretstavnici na VMRO se ostvaruvaat 

vo 1922 g. Vo Moskva se utvrduva 

platforma za sorabotka 

{to ne se ostvaruva. 

Vo noemvri 1944 g. vo Makedonija 

pristignuva voena misija na SSSR 

na ~elo so major Inkov. Sovetski 

oficeri ili voeni instruktori 

(od dekemvri 1944 do mart 1945) 

organiziraat i rakovodat voeni 

kursevi za obuka na pripadnicite 

na makedonskata vojska i podgotvuvawe 

stare{inski kadar. Istovremeno, 

vo SSSR na voeno {koluvawe 

zaminuvaat visoki oficeri. 

Major Inkov prisustvuva na Vtoroto 

zasedanie na ASNOM kako 

akt na de facto priznavawe na novoformiranata 

dràva. 

Po Vtorata svetska vojna vo ramkite 

na odnosite na porane{na 

Jugoslavija so SSSR se odrùvaat 

intenzivni kulturno-nau~ni i 

ekonomski vrski. Armijata na 

SSSR u~estvuva vo saniraweto 

na posledicite od skopskiot zemjotres 

(1963). Ruskata Federacija 

ja priznava RM na 5. VII 1992 g. 

Odlukata ja soop{tuva Vitalij 

ûrkin, zamenik-minister za 

nadvore{ni raboti pri negovata 

poseta na Skopje. Diplomatski 

odnosi se vospostavuvaat na 31. I 

1994 g. Prv vonreden i opolnomo{ten 

ambasador na RM e Gane 

Todorovski. Prv vonreden i 

opolnomo{ten ruski ambasador e 

Pjotr Dobroserdov. Vo 2001 g. se 

otvora konzulat na Ruskata Federacija 

vo Bitola. 

LIT.: Blaè Ristovski, Krste P. Misirkov 

(1894–1926)..., Skopje, 1966, Dimitrija 


nau~no-literaturno drugarstvo vo Peterburg, 

I–II, Skopje; MakedoniÔ. PutÏ k 

samostoÔtelÏnosti. DokumentÎ, Moskva, 

1997; Aleksandar Trajanovski, Makedonsko-ruskite 

vrski vo XIX vek i otvoraweto 

na ruski konzulati vo Makedonija 

(Prilog kon makedonsko-ruskite vrski 

vo minatoto), „Istorija#, XXII, 2, 

Skopje, 1986; Ahil Tunte, Republika Makedonija 

– prva dekada (1990–1999), Skopje, 

2005. T. Petr. 

RUSKO-MAKEDONSKO 

RUSKO-MAKEDONSKO BLA- 

GOTVORNO DRU[TVO „SV. 

KIRIL I METODIJ# (Petrograd, 

25. XI 1913 – 3. V 1914) – asocijacija 

na Makedoncite za drugoimensko 

prodolùvawe na dejnosta 

na MNLD i za legalizirawe 

na patriotskata aktivnost vo 

Rusija za postignuvawe na istite 

nacionalno-politi~ki celi vo 

periodot po Bukure{kiot dogovor. 

Toa e samo imenska raznovidnost 

na Slovenomakedonskoto nacionalno-prosvetno 

dru{tvo 

„Sv. Kiril i Metodij#. Potpisnici 

na osnova~kiot akt se: „potomstveniot 

dvorjanin Leon Mihajlovi~ 

[ah-Paronijanc, turskiot 

podanik Dimo sin na Dimo 

Pavle-ûpovski i kole{kiot sovetnik 

Vasilij Mihajlovi~ Smelkov#, 

koj{to be{e i odgovoren 

redaktor na spisanieto na Makedonskata 

kolonija „MakedonskiŸ 

golosÍ (Makedonski glas)#. 

Celta na Dru{tvoto, spored ~l. 1 

od Ustavot, e „da im ukaùva materijalna 

i moralna pomo{ na 

Makedonskite Sloveni i da go 

pomaga nivnoto duhovno op{tewe 

so Rusija#, no sega da dejstvuva 

„samo na teritorijata na S.-Peterbur{koto 

gradona~alstvo# 

(~l. 2). I celite na Dru{tvoto se 

samo preformulirani, pa me|u 

drugoto vo ~l. 3 se naveduva: „da 

im ukaùva pomo{ na Makedoncite, 

kako na onie {to doa|aat vo 

Rusija vo vreme na nivnite te{kotii, 

taka i vo nivnata tatkovina 

vo vreme na osobeni narodni 

nesre}i (glad, poplavi, razurnuvawa 

na zemjata i sl.); da go pomaga 

vospitanieto i obrazovanieto 

na mladite Makedonci od obata 

pola, a na pobednite da im obezbeduva 

stipendii vo raznite 

u~ebni institucii; da organizira, 

sekoga{ so soodvetna dozvola, 

Prvata stranica od Ustavot na Rusko-makedonskoto 

blagotvorno dru{tvo †Sv. Kiril i Metodij#, 

Petrograd (1913) 

R 

1289

R RUSO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

sobranija, besedi, ~itawa, referati, 

javni predavawa, spektakli, 

koncerti i literaturni ve~eri; 

da organizira knigoizdatelstva, 

da otvora biblioteki i ~itali{ta, 

...; da izdava svoj periodi~en 

organ, da organizira konkursi za 

nau~no-stru~ni trudovi za istorijata 

i etnografijata na Makedonskite 

Sloveni i na nivnite 

avtori da im dodeluva premii i 

nagradi; ... da bara, so soodvetna 

dozvola, sredstva i na~ini za najdobro 

ovekove~uvawe na spomenot 

na prvou~itelite na Slovenite 

– pokrovitelite na Dru{tvoto 

Sv. Kiril i Metodij; da se 

obra}a so razni vidovi molbi do 

vladinite organi i do op{testvenite 

institucii#. 

Bidej}i Rusija be{e katalizatorot 

na Balkanskiot sojuz i arbitar 

pri podelbata na Makedonija, 

nadle`nite vlasti so formalni 

obrazloènija ja odbija registracijata 

i na ova makedonsko 

dru{tvo. 


ûpovski (1878–1940) i Makedonskoto nau~no-literaturno 



RUSO, Beno Isak (Bitola, 20. I. 

1920 – Skopje, 18. VI 2006) – general-major 

na JNA. Zavr{il osnovno 

u~ili{te, bil mehani~arski 

kalfa. Sluèl voen rok vo 

1941 g. i bil zaroben od germanskite 

sili i sproveden vo logor. 

Izbegal od logorot, se vratil vo 

Makedonija i se vklu~il vo NOD; 

stanal ~len na KPJ (1941), sekre- 

1290 

Beno 

Ruso 

tar na GK vo Bitola (1942), borec 

vo PO „Jane Sandanski# (1942), vo 

„Dame Gruev# i vo bataljonot 

„Mir~e Acev# (1943). Bil politi~ki 

komesar na ~eta, na bataljon, 

na brigada i na 41. divizija. 

Kako politkom na XV (makedonski) 

korpus u~estvuval vo borbite 

na Sremskiot front. Po vojnata 

zavr{il Vi{a politi~ka {kola 

„\uro \akovi}# i Vi{a voena akademija. 

Vo 1960 g. e unapreden vo 

~in general-major. Vo penzija od 

1970 g. Odlikuvan so: Partizanska 

spomenica 1941, Orden jugoslovensko 

zname so lenta, Orden zaslugi 

za narod od prv red i dr. 

LIT.: Beno Ruso-Koki, Tragi na nezaboravot, 

avtobiografski rakopis, Evrejska 

zaednica na RM, Skopje, 2007. V. St. 

RUSULENÎ^, Risto Vasilev 

(s. Rusolen~e, Vodensko, Egejskiot 

del na Makedonija, RGr, 3. IX 1883 

– ?) – ~len-osnova~ (28. H 1902) i 

bibliotekar (29. XII 1902) na 

MNLD vo S.-Peterburg. Dete na 

siroma{no semejstvo, u~i do IV 

klas vo gr~kata gimnazija vo Voden 

i potoa ja zavr{uva srpskata 

gimnazija vo Carigrad (1902). Na 

19. VIII 1902 g. podnesuva molba za 

upis na Fizi~ko-matemati~kiot 

fakultet (Prirodonau~en oddel) 

vo S.-Peterburg, no nema sredstva 

za izdr{ka i za pla}awe na {kolarinata. 

Po neuspe{nite obidi 

da se zapi{e na Voenomedicinskata 

akademija (april–maj 1903), 

podnesuva molba (1. H 1903) da go 

prodolì univerzitetskoto obrazovanie 


na Novorusiskiot univerzitet 

vo Odesa, koj{to i go zavr{uva 

(1909). Zaedno so K. P. Misirkov 

i F. Nikolov(ski) pravat obidi 

za formirawe klon na MNLD i 

vo ovoj univerzitetski centar 

(1905). Natamo{niot negov ìvot 

i dejnosta ostanuvaat nepoznati. 




Petrograd, I, 1978, 145–146. Bl. R. 

RUTA, GRADINARSKA (Ruta 

graveolens L.) – mnogugodi{no gradinarsko-za~insko 

rastenie. Po- 

Gradinarska ruta 

teknuva od sredozemnomorskite 

predeli. Se odgleduva zaradi listovite, 

za podgotovka na supi i vo 

ribnata konzervna industrija. 

Rastenieto porasnuva 40–60 cm. 

Listovite se bogati so mineralni 

materii i osobeno so eteri~ni 

masla. D. J. 

Danica 

Ru~igaj 

RUÎGAJ, Danica (Skopje, 1934 

‡ Skopje, 26. VII 1963) ‡ poetesa, 

avtorka na dve stihozbirki, zaginuva 

vo Skopskiot zemjotres. Debitira 

so ispovednata qubovna 

lirika †Srebreni, no}ni igri# 

(1960) i †Srebreni, no}ni igri & 

Zarobenici na vetrot# (2003). So 

stihovite od vtorata zbirka †Zarobenici 

na veterot# (1963) e 

prethodni~ka na motivskiot i jazi~en 

nonkonformizam na edna 

cela plejada makedonski poetesi 

(R. Trifunovska, D. Ilin, G. Mihailova-Bo{nakoska, 

K. ]ulavkova, 

L. Dirjan, L. Dimkovska). 



Jasna Koteska. Makedonsko ènsko pismo 

(2002). V. M.-^.

SAAT-KULA (Bitola) – spomenik 

na kulturata. Vremeto na 

gradbata nepoznato. Visoka okolu 

30 m. Izyidana od delkan kamen, 

na kvadratna osnova so strani 

od po 5,8 m. Vo vnatre{nosta 

ima spiralno izvedeni skali {to 

vodat do vrvot. Na ~etirite strani 

vo gorniot del ima ~asovnik. 

Renovirana vo XIX v., koga bil 

napraven i delot za yvonoto. 

LIT.: Hakký Acun, Makedonya, Manastýr 

bölgesi (Manastýr, Ohri, Pirlepe) saat kuleleri, 

Atatürk ve Manastýr sempozyumu, Manastýr, 12- 

13 Ekim, 1998. Bildiriler, Ankara, 1999; Ayverdi 

Ekrem Hakký, Avrupa’da Osmanlý Mimarý 

Eserleri. Yugoslavya, lll cild, 3. kitab, Ýstanbul, 

1981. Dr. \. 

SAAT-KULA (Prilep, 1825/1826) 

– spomenik na kulturata. Podignata 

od vojvodata Said-aga, visoka 

okolu 40 m, zaedno so stolbovite 

i konusot na vrvot dostiga 

do 55 m. Ja izgradil poznatiot 

prilepski yidar Pero Lauc. Renovirana 

vo 1836/37 i 1896/97 g., a 

vo me|uvreme bil postaven ~asovnik 

(1858/18). Vo dolniot del, na 

sprotivnata strana od vlezot, 

ima ~e{ma. 

LIT.: Hakký Acun, Makedonya, Manastýr 

bölgesi (Manastýr, Ohri, Pirlepe) saat kuleleri, 

Atatürk ve Manastýr sempozyumu, Manastýr, 

12–13 Ekim, 1998. Bildiriler, Ankara, 1999, 

320–332; Ayverdi Ekrem Hakki, Avrupa’da Osmanlý 

Mimarý Eserleri. Yugoslavya, lll cild, 3. kitab, 

Ýstanbul, 1981. Dr. \. 

S 

SAAT-KULA (Skopje, pom. 1566 

i 1573) – spomenik na kulturata. 

Ima kvadratna osnova 5,50 × 5,50 

m. âsovnikot i majstorot za odr- 

ùvawe bile od ungarskiot grad 

Siget. Restavrirana vo 1902/03 g., 

drveniot goren del bil zamenet 

so solunska pe~ena tula i postaven 

nov ~asovnik donesen od 

[vajcarija. 



1998; Ayverdi Ekrem Hakki, Avrupa’da Osmanlý 

Mimarý Eserleri. Yugoslavya, lll cild, 3. kitab, 

Ýstanbul, 1981. Dr. \. 

Jusuf 

Sabit 

SABIT, Jusuf (Yusuf Sabit) (Gostivar, 

1957) ‡ poet, raskaùva~, novinar-dopisnik 

od Gostivar na v. 

†Birlik# i na televiziski emisii 

na turski jazik na MRT Skopje. 

Trudovite mu se objavuvani vo v. 

Saat-kulata vo Bitola Saat-kulata vo Prilep Saat-kulata vo Skopje 

†Birlik#, vo detskite sp. †Sevin~#, 

†Tomurxuk# i vo literaturnoto sp. 

†Sesler#. ^len e na DPM od 1986 g. 

BIBL.: @ivotot i natamu, 1982; Dete 

neranimajko, 1983; Maliot Ulker, 1986; 

Raka za raka, 1988; Detski igri, 1991; 

Imeroviot svet, 1999. 

LIT.: Makedonski pisateli, Sk., 2004. 

A. Ago 

Krivokluna sabjarka 

SABJARKI (Recurvirostridae) – 

familija na sredno golemi vodni 

ptici od redot bekasinovidni 

ptici (Charadriiformes), so dolgi 

noze i dolg klun. Kaj nas se sre}avaat 

dva vida: krivokluna sabjarka 

(Recurvirostra avosetta) i dolgonoga 

sabjarka (Himantopus himantopus). 






Sv. P. – V. Sid.

S SAVEVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

SAVEVSKI, Savo \or|iev (Ohrid, 

13. III 1898 ‡ Skopje, 23. VII 

1969) ‡ oftalmolog. Medicina 

zavr{il vo Bordo (1923), a oftalmologija 

specijaliziral vo 

Bordo i vo Strazbur (Francija). 

Od 1928 g. rabotel vo skopskata 

Dràvna bolnica, vo koja od 1929 

do 1931 g. bil v.d. {ef na Oddelenieto 

za oftalmologija. Privatno 

rabotel do 1944 g., a potoa bil 

partizanski lekar. Po Osloboduvaweto 

rabotel vo Voenata bolnica, 

eden od osnova~ite na O~nata 

klinika (1947) i direktor 

(1953), kade {to rabotel do penzioniraweto 

(1967). Vo 1961 g. 

stanal primarius. Objavil 12 

stru~ni trudovi. P. B. ‡ Sl. M. P. 

SAVELI]-SAMSON, Peri{a 

(s. Martini}i, kaj Podgorica, 

Crna Gora, 12. IX 1920 ‡ Sofija, 

18/19. VIII 1942) ‡ komunisti~ki 

deec, Crnogorec. Osnovno obrazovanie 

zavr{il vo rodnoto selo, 

a dva klasa gimnazija vo Skopje 

(tatko mu bil u~itel vo s. Dra~evo, 

Skopsko). Poradi komunisti~ka 

aktivnost bil isklu~en od 

gimnazijata, pa maturiral vo 

Pri{tina (1939). Izvesno vreme 

bil interniran vo Bile}a (1939). 

Po vra}aweto studiral na Filozofskiot 


(1940) i bil organizacionen sekretar 

na MK na KPJ (1940). Po 

Aprilskata vojna (1941) bil sekretar 

na MK i rakovoditel na 

Voeniot {tab na MK na KP vo 

Skopje, pri {to uspe{no gi izvr- 

{il podgotovkite i go formiral 

prviot Skopski NOPO (22. VIII). 

Pri blokada bil uapsen od bugarskata 

policija (26. X 1941), osuden 

na smrt (9. V 1942) i obesen vo 

Sofiskiot zatvor. 

LIT.: R(uà) B(ak), Saveli} umre za sloboda, 

†13 Noemvri#, IV, 4, Skopje, 1965, 8; 

Peri{a Saveli}, †Ve~er#, VII, 1991, Skopje, 

21. X 1969, 13; Boro Kralevski, Bea, zaginaa, 

ostanaa, Skopje, 1969, 125; Mitre 

Inadeski, Hronologija na Skopje, Skopje, 

1974; Krsto Zdravkovski, Da ne se zaboravi. 

Spomenici i spomen belezi od NOV vo 

Skopje, Skopje, 1982. S. Ml. 

SAVESKI, Jordan Stevanov (Bitola, 

18. X 1945) ‡ hirurg-traumatolog, 

doktor na medicinskite nauki, 

1292 

Peri{a 

Saveli} 

Jordan 

Saveski 

redoven prof. na Med. f. vo Skopje. 

Bil prodekan (1990‡ 1994) i dekan 

na Med. f. (1999‡ 2004); direktor na 

Klinikata za traumatologija 

(1989‡1999 i 2005‡2006) i na Urgentniot 

hirur{ki centar (1995) i 

pretsedatel na Zdruènieto na hirurzite 

na Makedonija (1996‡2000). 

Se zanimava so hirurgija na ’rbetniot 

stolb. Objavil nad 150 nau~nostru~ni 

trudovi i tri knigi od oblasta 

na traumatologijata. 

BIBL.: Prva pomo{ i za{tita, Skopje, 

1996; Frakturi na karlica i acetabulum, 

Bitola, 2003; Spinalni povredi, Skopje, 

2006. Al. Stavr. 

Pavle 

Savi} 

SAVI], Pavle (Solun, Turcija, 

10. I 1909 – Belgrad, Srbija, 30. V 

1994) – fiziko-hemi~ar, red. 

prof. (1945) na PMF vo Belgrad, 


sostav (1974). Diplomiral 

na PMF vo Belgrad (1932). Vo 

vremeto na specijalizacijata vo 

Institutot za radium vo Pariz, 

vo potragata po transuranovi 

elementi so Iren Kiri eksperimentirale 

(1937) so bombardirawe 

na uraniumot so neutroni i 

prvi ja nabquduvale pojavata na 

fisija, bez da dadat nejzino pravilno 

tolkuvawe. Vo NOB u~estvuval 

od 1941 g. i bil {ifrant 

vo Vrhovniot {tab. Po vojnata 

kratko rabotel na fizikata na 

niski temperaturi vo Moskva (so 

Kapica). Toj e organizator na 

Institutot za nuklearni nauki 

vo Vin~a, pokraj Belgrad, i negov 

direktor (1960–66). Bil ~len na 

Srpskata akademija na naukite i 

umetnostite (1946) i nejzin pretsedatel 

(1971–80). V. Ur. 

SAVI], Radomir (Zae~ar, Srbija, 

1. V 1901 – Belgrad, 1990) – 

dipl. grad. in`., red. prof. na 


(od 1959 do penzioniraweto vo 

1975) po predmetot tuneli i predmeti 

od oblasta na èleznicite. 

Diplomiral vo Belgrad (1930). 

Pred doa|aweto na skopskiot 

Tehni~ki fakultet (1949) rabotel 

na izgradbata na èlezni~kite 

linii vo Srbija. Vo periodot 

1956–1957 g. bil dekan na Tehni~kiot 

fakultet. Q. T. 

SAVICKA, Irena (Sawicka, Irena) 

(Var{ava, Polska, 20. IX 1944) 

‡ polski lingvist, slavist, balkanist, 

foneti~ar, fonolog, avtor 

na desetina knigi i nad dveste 

statii glavno od oblasta na 

slovenskata fonetika i fonologija. 

Koavtor (so Q. Spasov) na 

Fonologija na makedonskiot 

standarden jazik (Skopje, 1997), 

avtor na teorijata vo ramkite na 

koja{to e napi{ana knigata, i 

koavtor (so B. Vidoeski i Z. Topoliwska) 

na tomot 2. Prozodija 

(Skopje, 2000) vo ramkite na serijata 

Makedonsko-polska gramati~ka 

konfrontacija. Taa go 

ima opredeleno i obrazloèno 

mestoto na mak. jazik vo ramkite 

na slovenskata fonetska i fonolo{ka 

tipologija, a 10 nejzini 

statii se posveteni samo na makedonisti~kata 

problematika. Z. T. 

Elisaveta 

Sav~enko 

SAVÊNKO (KATERINI], 

PLOTNICKA), Elisaveta (Bobrovica, 

blizu Kiev, Ukraina, 20. 

VIII 1903 – Sliven, Bugarija, 26. X 

1999) ‡ operska pevica, sopran. 

Nositel na ulogata na Santuca vo 

prvata izvedba na operata Kavalerija 

rustikana na scenata na 

Makedonskiot naroden teatar na 

9 maj 1947 g., datumot na ra|aweto 

na Makedonskata opera, vo koja 

rabotela od 1947 do 1949 g.. Pokraj 

ulogata na Santuca nastapila 

i vo ulogata na Toska vo istoimenata 

opera i Qudmila vo Prodadena 

nevesta. F. M. 

SAGIJA ‡ ènska gorna obleka, 

izrabotena od volneno, ~etvorno 

tkaeno platno. Toa e eden vid sa-


Sagija, mariovska ènska gorna obleka 

ja, sostaven del na mariovskata 

nevestinska nosija. Na pazuvite e 

ornamnetirana so motivite tulipani, 

po rabovite (na ramenata, 

bo~nicite i dolu po rabot) e 

potkitena so alov kis, dodeka od 

stranite e ukrasena so alov i crn 

kis. J. R.-P. 

SAGUDATI – slovensko pleme, 

naseleno vo Makedonija kon krajot 

na VI i po~. na VII v., na teritoriite 

zapadno i jugozapadno od 

Solun, vo ramni~arskite predeli 

pome|u Solun i Ber. U~estvuvale, 

zaedno so drugite plemiwa, vo 

napadite na Solun (616–618, 

674–677) i gusarele po krajbre`jeto 

na Egejskoto More. Po pohodot 

na Stavrakij (783) ja priznale 

vizantiskata vlast. 



2002. K. Ax. 

Avram 

Sadikario 

SADIKARIO, Avram Josifov 

(Bitola, 14. V 1919 ‡ Skopje, 1. 

VIII 2007) ‡ pedijatar, hemato-onkolog, 


vo Skopje (od 1975); poet. Medicina 

studiral vo Belgrad i Sofija 

(1938‡1942). Kako ilegalec 

(1943‡44) gi prekinal studiite i 

diplomiral vo Sofija (1945). 

Specijaliziral pedijatrija na 

Klinikata za detski bolesti 

(1948‡1951), a specijalisti~ki 

ispit poloìl vo 1952 g. Bil direktor 

na Klinikata za detski 

bolesti (1974‡1982). Negov nau- 

~en interes se hemato-onkolo{- 

kite zaboluvawa. Najzna~ajni 

trudovi: †U~ebnik po pedijatrija# 

(1950), †Kwashiorkor# (habilitacionen 

trud) (1951), poglavje za 

hematologijata vo †Pedijatrija# 

(Zagreb, 1980), †Hemoglobinopatii 

vo SR Makedonija# ‡ pristapno 

predavawe vo francuskata 

Medicinska akademija (1967). 

^len na DPM (1973). Dobitnik e 

na nagradata dodelena od Sojuzot 

na evrejskite op{tini za †Tri 

iljadi godini na Erusalim# na 

makedonski, srpski i {panski 

(ladino) jazik. 

BIBL.: Ni krik ni samina (poezija, 1973), 

O~i i korewa (poezija, 1974), Zapaleno leto 

(poezija, 1975), Pogledi i yvona (poezija, 

1977), Hanilea (poezija, 1985), Zamolknata 

pravdina# (poezija, 1987), 

Onosvetski prizivi (poezija, 1995), Datumi 

na pokolot (poezija, 1996). N. P.-J. 

Samuel 

Sadikario 

SADIKARIO, Samuel Avramov 

(Skopje, 22. IV 1950) ‡ internistendokrinolog, 


Med. f. vo Skopje (od 2002). Diplomiral 

na Med. f. vo Skopje 

(1975), a doktoriral od oblasta 

na dijabetologijata, epidemiologijata 

i medicinskata matematika 

(1990). Supspecijalnosti mu se 

endokrinologijata i kardiologijata. 

Ima objaveno okolu 80 trudovi 

vo doma{ni i stranski spisanija. 

Avtor e na knigite „Urgentni 

endokrini i metabolni 

sostojbi# (1998), „Antisemitizam# 

(2000) i „Stolbovi na mudrosta# 

(2006), a koavtor e u{te na 

9 knigi. Inicijator e za formirawe 

na [kolata za javno zdravstvo 

i Fakultetot za sestrinstvo 

na Med. f. vo Skopje. Pretsedatel 

e na Fondot za holokaustot na 

Evreite vo Makedonija. 

IZV: Bilten na Medicinskiot fakultet, 

797, 28 fevruari 2002. N. P.-J. 

SADIKU, Sadik (s. Pirok, Tetovsko, 

25. II 1930) ‡ prosveten i 

politi~ki deec. Zavr{il gimnazija 

i apsolviral na Filozofskiot 

fakultet (1970). Bil u~itel 

i nastavnik vo osnovno u~ili{te 

i vo gimnazija i referent 

za profesionalna orientacija vo 

Zavodot za vrabotuvawe vo Gostivar. 

Bil ~len na Izvr{niot odbor 

na Op{tinskata konferen- 

SAZDOV 

cija na SSRNM, ~len na Pretsedatelstvoto 

na Op{tinskiot sindikalen 

sovet, pretsedatel na 

Op{tinskata konferencija na 

SKM vo Gostivar, pratenik i 

pretsedatel na Administrativnata 

komisija na Sobranieto na 

SRM i ~len na CK na SKM (izbran 

na Pettiot kongres na 

SKM). S. Ml. 

Saz 

SAZ ‡ ì~en muzi~ki naroden 

instrument od tipot tamburi so 

orientalno poteklo. Tonot se dobiva 

so udar na ìcite so perce. 

Toj ima golem polukruèn korpus 

i relativno kratok vrat, sli~no 

kako kaj utot (lautata), a razlikata 

pome|u niv e {to sazot ima 

metalni pragovi na vratot, a utot 

gi nema. Na nego se sviri i samostojno, 

no u{te po~esto se muzicira 

vo instrumentalni sostavi. 

LIT.: D-r Aleksandar Linin, Narodnite 

muzi~ki instrumenti vo Makedonija, 

Skopje, 1986, 43. \. M. \. 

Tome 

Sazdov 

SAZDOV, Tome (Skopje, 8. II 1934 

‡ Skopje, 11. II 2004) ‡ knièven 

istori~ar, istraùva~ na makedonskoto 

narodno tvore{tvo, 

univ. profesor po usna narodna 


„Blaè Koneski# vo Skopje. 


‡ grupa Istorija na knièvnosta 

na narodite na SFRJ vo 

Skopje (1957). Nekolku godini 

bil novinar, po {to rabotel na 

Filolo{kiot fakultet (od asistent 

do redoven profesor). Doktoriral 

na tema „Marko K. Cepenkov 

kako sobira~ na makedonski 

narodni umotvorbi#. Bil pove}egodi{en 

direktor i pretsedatel 

na Sovetot na Me|unarodniot 

seminar za makedonski jazik, 

literatura i kultura vo Ohrid, 

pretsedatel na Kulturno-prosvetnata 

zaednica na Makedonija i 

direktor na Institutot za makedonska 

literatura. Priredil po- 

S 

1293

S SAID MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ve}e zbornici so makedonski narodni 

umotvorbi i go populariziral 

na{eto kulturno nasledstvo, 

vo doma{nata i vo stranskata javnost. 

Po~esen ~len na Dru{tvoto 

na pisatelite na Makedonija. 

BIBL.: Makedonskata narodna poezija, 

Skopje, 1966; Pregled na makedonskata narodna 

proza, Skopje, 1970; Makedonski narodni 

prikazni, Skopje, 1972; Marko Cepenkov, 

X, Skopje, 1972 (eden od prireduva- 

~ite); Marko K. Cepenkov kako sobira~ na 

makedonski narodni umotvorbi, Skopje, 

1974; Kuzman A. [apkarev, Izbrani dela, 

kn. 1-5, Skopje, 1976 (priredil); Sobira~ki 

portreti, Skopje 1976; Makedonska narodna 

lirika, Skopje, 1977; Stefan I. Verkovi}, 

Ju`nomakedonski narodni prikazni, t 

1-2, Skopje, 1977; Studii za makedonskata 

narodna knièvnost, Skopje, 1978; Narodni 

pesni od jugoslovenska Makedonija, Atina, 

1981 (prevod na gr~ki jazik); Makedonski 

narodni prikazni, Atina, 1981 (prevod 

na gr~ki jazik); Makedonska narodna lirika, 

Beograd, 1981; Miladinovci, Izbrani 

tekstovi, Skopje 1982; Na tenka srma ni- 

àni. Narodni umotvorbi od Pirinska 

Makedonija, Skopje, 1982; Skopje grada pokraj 

tiok Vardar, Skopje, 1985; \or|i Pulevski. 

Izbrani tekstovi, Skopje, 1985; 

Grigor Prli~ev, Izbrani tvorbi, Skopje, 

1985; Folkloristi~ki studii, Skopje, 

1986; Narodni pesni od Pirinska Makedonija, 

Skopje, 1988; Makedonska narodna literatura, 

Skopje,1988; Makedonska narodna 

knièvnost, Skopje, 1988; @enata vo 

makedonskata narodna knièvnost, Skopje, 

1989; Ogledi za makedonskata narodna 

knièvnost, Skopje, 1990; Usnata knièvnost 

na Makedoncite, Skopje, 1992; Istorija 

na makedonskata knièvnost ‡ usna 

narodna knièvnost, Skopje, 1997; Nepoznatiot 

Prli~ev, Skopje, 1998; Grigor Prli~ev, 

Zapis za Odisej, Skopje 1996. 

LIT.: Blagoja Stoi~oski, Tome Sazdov. 60 

godini od ra|aweto i 35 godini nau~na 

dejnost, Skopje, 1994. S. Ml. 

SAID, Mustafa (s. Dorfulija, 

[tipsko, 1916) ‡ in`. agronom. 

Zavr{il gimnazija vo Skopje i 

diplomiral na Zemjodelsko-{umarskiot 

fakultet vo Zemun. Po 

Osloboduvaweto bil pretsedatel 

na Okoliskiot zadruèn sojuz, 

pretsedatel na Okoliskiot naroden 

odbor i ~len na Okoliskiot 

komitet na SKM vo [tip, direktor 

na Upravata na hidrometeorolo{kata 

slu`ba i ~len na Glavniot 

odbor na SSRNM. S. Ml. 

SAJA ‡ goren del od ènskata 

obleka, bez rakavi, {to se oblekuva 

nad gradnikot. Sostavena e 

od slednive delovi: predni poli. 

skutovi, poli ili skuti~ki, mali 

poli (prednite delovi) i zaden 

del, t.n. zadni{te, zaden stan, 

rascepok {to se nao|a na dolnite 

strani od sajata (zadnite delovi) 

i kolutci kako par~iwa skroeni 

pod mi{kite. Se razlikuvale dva 

vida: bela saja i {arena saja, kitena 

saja ili golema saja. Belata 

saja, od belo platno, e karakteristi~en 

del na nosijata od Kumanovskiot 

region. Belata pamu~na 

saja od s. Osi~e, Krivopalane~ko, 

bila kusa edna peda pod polovina- 

1294 

Saja, ènska gorna obleka 

ta i tesna po kroj. Vo nekoi {opski 

sela vo Kumanovsko ènite 

nosele saja izrabotena od bel {ajak, 

dolga do kolenata, od gore do 

dolu ukrasena so raznobojni pravi 

linii, a me|u liniite navezeni 

raznobojni ornamenti so trkalezna 

forma, izraboteni so volnen 

konec. Prazninite na sajata 

bile ispolneti so pulovi. Sajata 

bila bez rakavi, a pod mi{kite 

bila ukrasuvana so visnati krpi, 

{areni po krai{tata. Dopolnitelen 

ukras na ovoj element od 

nosijata bile i srebrenite pari 

{to se naniùvale na predniot 

del, a na grbot se stavale i dopolnitelni 

metalni ukrasi, t.n. podveski. 

Sekojdnevnite sai ènite 

sami gi ukrasuvale, dodeka onie 

pobogatite, nevestinskite i prazni~nite, 

gi izrabotuval terzija. 

V. {arena saja. J. R.-P. 

Evgenij 

Salavjov 

SALAVJOV, Evgenij (EvgeniŸ 

Solovev) (Ulan-Ude, Rusija, 22. 

IX 1948) – fizi~ar, nau~en sovetnik 

(1994) vo Istraùva~kiot 

centar za energija, informatika 

i materijali pri MANU. Diplomiral 

(1971) na Fakultetot za 

fizika vo Sankt-Peterburg. Tamu 

odbranil kandidatska disertacija 

(1977) i doktorat na naukite 

(1986) („Adijabatska aproksimacija 

na zada~i od atomskata 

fizika so su{tinski mnogu nivoa#). 

Do 1992 g. e na Univerzitetot 

vo Sankt-Peterburg. Od tamo{nata 

pozicija na glaven is- 

traùva~, preminuva vo Skopje, 

prvin na PMF, a potoa vo Istra- 

ùva~kiot centar na MANU. Objavil 

pove}e od 100 statii vo vrvni 

spisanija, vo koi so metodite 

na kvantnata mehanika go razgleduva 

glavno rasejuvaweto na ~asticite, 

osobeno so adijabatskata 

aproksimacija. Prestojuval na 

pove}e univerziteti i kako pokanet 

predava~ na me|unarodni konferencii. 

V. Ur. 

SALATA (Lactuca sativa L.) – ednogodi{no 

rastenie od fam. Asteraceae. 

Vo svetot i kaj nas se odgleduva 

na ograni~eni povr{ini. Vo 

ishranata se koristatlistovite 

kako salata. 

Kaj nas vo proizvodstvoto 

se 

zastapeni glavno 

tri varieteti: 

lisna salata 

(var. acephala), 

glavesta salata 

(var. capitata) i 

marula (var. ro- 

mana). Relativno e studootporna 

i se odgleduva naprolet za rano 

proizvodstvo i vo za{titeni prostori. 

D. J. 

Servet 

Saliu 

Salata 

SALIU, Servet (s. Gajre, Tetovsko, 

20. XII 1928 ‡Tetovo, 1994) ‡ 

politi~ar. Ja zavr{il Visokata 

{kola za politi~ki nauki vo 

Belgrad. Bil organizacionen 

sekretar na Op{tinskiot komitet 

na SKM, potpretsedatel na 

Sobranieto na Op{tinata Tetovo 

i pretsedatel na Op{tinskata 

konferencija na SSRNM. Podocna 

bil izbran za ~len na CK na 

SKM i odgovoren za kadrovskata 

politika, ~len na Republi~kata 

konferencija na SSRNM i pratenik 


Sobranieto na SRM. So obrazlo- 

ènie „poradi niza slabosti i 

nedoslednosti za ~ovek {to vr- 

{el niza visoki op{testveni i 

republi~ki funkcii i oti snosi 

odgovornost za eskalacijata na 

albanskiot nacionalizam i separatizam 

vo Tetovskata op{tina#, 

na pro{irenata sednica na OK 

na SSRN vo Tetovo bil otpovi-


kan od delegat na RK na SSRNM 

(23. X 1987). 

LIT.: Servet Saliu otpovikan, RK 

SSRN ‡ Tetovo, „Ve~er#, XXV, 7541, 

Skopje, 23. X 1987, 4. S. Ml. 

{aban 

Saliu 

SALIU, [aban (Gostivar, 6. I 

1961) – politi~ar. Go zavr{il 


(1990). Rabotel vo Sudot za zdru- 

èn sud vo Skopje (1988) i vo Osnovniot 

sud vo Gostivar (1991– 

1992), a potoa advokat (1994) Bil generalen 

sekretar na PCER i pretsedatel 

na ogranokot vo Gostivar 

(1990–1995), potpretsedatel na 

Sojuzot na Romite na Makedonija i 

pretsedatel na partijata Demokratski 

sili na Romite (2005). Pratenik 

vo Sbranieto na RM (2006– 

2008). Direktor na Direkcijata za 

za{tita i spasuvawe. R. 

SALIH, Naxi Sulejman (Ohrid, 

25. I 1920 ‡ Skopje, 13. III 1975) ‡ 

stolar, rezbar i politi~ki deec. 

Prvin go izu~il stolarskiot zanaet, 

a potoa ja zavr{il i Rezbarskata 

{kola vo Ohrid. Po fa{isti~kata 

okupacija emigriral vo Albanija, 

kade {to se vklu~il vo 

NOD. Podocna pristignal na teritorijata 

na Zapadna Makedonija 

i stanal borec na Prvata makedonsko-kosovska 

NOU brigada (noemvri 

1943). Po Osloboduvaweto rabotel 

vo organite za dràvna bezbednost 

(1946‡1967), bil pratenik 

vo Sobranieto na SRM (1967‡1974 

i ~len na Pretsedatelstvoto na 

SRM (1974– 1975). S. Ml. 

Blagoja 

Samakoski 

SAMAKOSKI, Blagoja (Prilep, 

7. V 1948) – vonreden prof. 

na TF vo Bitola. Doktoriral na 

Ma{inskiot fakultet vo Belgrad 

(1994). Predaval na Ekonomskiot 

fakultet vo Prilep (1985– 

1992). Bil generalen direktor na 

kompanijata Energoinvest „11 

Oktomvri# od Prilep. Vo 1990 g. 

go formira privatnoto pretprijatie 

„Mikrosam#, kade {to se 

konstruirani: prvoto digitalno 

broilo i prviot industriski robot 

so 6 oski za kontrola vo RM. 

Dobitnik e na pove}e nagradi i 

priznanija od Ministerstvoto za 

odbrana na Jugoslavija, Menaxer 

na godinata vo RM za 1992 g., odlikuvawe 

od belgiskata vlada „Vitez 

na inventivnosta#. Dr. M. 

Pe{o 

Samarxiev 

SAMARXIEV, Pe{o (Petar) D. 

(s. Podles, Negotinsko, 1877 – s. 

Klisura, Tikve{ko, 21. VI 1906) – 


tikve{ki vojvoda. Osnovno 

u~ili{te zavr{il vo Negotino, a 

èlezarsko vo Samokov, Bugarija. 

Vospostavil vrski so G. Del~ev i 

so J. Sandanski. Se borel vo ~etata 

na M. Popeto i na H. êrnopeev 

(1901). Stanal okoliski vojvoda 

(1903). U~estvuval vo Ilindenskoto 

vostanie i na Prilepskiot 

kongres na TMORO (1904). Zaginal 

vo borba so osmanliskata vojska 

kaj preslapot me|u selata 

Klisura i Dren, Tikve{ko. 

LIT.: \. Jan~ev, Dobri Daskalov i Pe{o 

Samarxiev – tikve{ki vojvodi. Zb.: Pomalku 

poznati i nepoznati u~esnici vo makedonskoto 

osloboditelno dvièwe vo HH i 

po~etokot na HH vek, Skopje, 1995. Al. Tr. 

Aleksandar 

Samarxiski 

SAMARXISKI, Aleksandar 

Arsov (s. Smojmirovo, Berovo, 9. 

IX 1938 – Skopje, 22. X 2001) – ma- 

SAMOILOVSKI 

temati~ar, red. prof. na PMF 

(1984). Diplomiral na PMF (1961), 

magistriral vo Belgrad (1971), 

bil na specijalizacija vo Tibingen, 

Germanija (1972/73), a doktoriral 

na PMF (1974) so temata 

„Za nekoi klasi [tajnerovi sistemi#. 

Publikuval nau~ni trudovi 

od oblasta na geometrijata i 

algebrata, stru~ni trudovi i 

u~ebnici za sredno i visoko obrazovanie. 

Bil prodekan na Matemati~kiot 

fakultet i na PMF 

i glaven urednik na spisanijata 

„Sigma# i „Numerus#. 

LIT.: PMF 1946–2006, monografija, 

Skopje, 2006; BU br. 558/’91. N. C. 

SAMOVILSKI NARODNI 

PESNI ‡ mitolo{ki narodni 

pesni {to gi opevaat samovilite 

i nivnite odnosi so lu|eto. 

Vo narodnoto veruvawe samovilite 

se isklu~itelno ubavi i sekoga{ 

mladi devojki, a ìveat 

vo grupi pokraj planinskite ezera 

i reki, kade {to ~esto se bawaat. 

Poradi veruvaweto deka 

ìveat vo te{ko dostapni predeli, 

nivnite sredbi obi~no se 

so ov~arite. Kako irealni su{testva, 

samovilite gradat neobi~ni 

gradbi (yid, kula, grad, 

manastir) na neobi~no mesto 

(pod oblaci, nasred slano more) 

i so neobi~en materijal ([to 

direci mi rede{e, / se junaci odbirani, 

/ [to parmaci mi rede- 

{e, / sè devojki odbirani...). Tie 

~esto javaat na sur elen, a za uzdi 

i kam{ik koristat zmii. Surovo 

go kaznuvaat sekoj {to }e 

se obide da im se me{a vo nivniot 

svet. êsti se i nivnite sredbi 

so Marko Krale, kogo{to nekoga{ 

go kaznuvaat, drugpat toj 

im se odmazduva, no nekoga{ me- 

|u niv toj ima i svoi posestrimi. 

Opeani se i natprevarite me|u 

junakot i samovilite, koga toj 

sviri, a tie igraat. Ako go nadigraat, 

da mu gi zemat crnite 

o~i, a ako gi natsviri, da mu ja 

dadat †\ur|a samovila, najkrajna 

devojka#. Samovilite se sre}avat 

i vo drugi odnosi so lu|eto: 

oslepuvaat ~ovek, teraat robje, 

javuvaat deka nekoj e zaroben 

ili zaginat, davaat sovet, lekuvaat 

ili oìvuvaat ~ovek, odveduvaat 

lu|e i sl. 

LIT.: Kiril Penu{liski, Obredni i mitilo{ki 

pesni. Izbor i redakcija d-r 

Kiril Penu{liski, Skopje, 1968; Marko 

Kitevski, Makedonska narodna lirika 

(mitolo{ki, trudovi, semejni, detski, 

humoristi~ni, qubovni pesni), Skopje, 

2000. M. Kit. 

SAMOILOVSKI, Mi{o (Skopje, 

30. IX 1931) ‡ eden od filmskite 

snimateli-doajeni vo Makedonija. 

Se vrabotuva vo producentskata 

ku}a †Vardar film# (1948), 

kade {to ostanuva s# do penzio- 

S 

1295

S SAMOKOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

niraweto (1992). Rabotel na stotina 

dokumentarni i na 25 igrani 

filmovi (vo deset bil direktor 

na fotografijata). Ig. St. 

Seloto Samokov 

SAMOKOV – selo vo Pore~e. Se 

nao|a vo dolinata na rekata Crne{nica, 

leva pritoka na r. Treska, 


600 m. So Makedonski Brod e povrzano 

so sovremen asfalten pat. 

Vo minatoto bilo rudarski centar, 

so topilnica za èlezna ruda, 

po koja go nosi i imeto. Toa e naseleno 

so Makedonci, a nivniot broj 

e vo nezna~itelen porast. Vo 1961 

g. vo nego ìveele 270 `. a vo 2002 

g. 388 `. Do 2004 g. S. bilo centar 

na op{tina, vo koja vleguvale 26 

sela od Pore~jeto. Sega e vo sostav 

na Op{tinata Makedonski Brod. 

Naselenieto se zanimava so sto- 

~arstvo i so {umarstvo, a eden del 

se vraboteni vo fabrikata za eksplozivni 

materijali, izgradena vo 

ju`niot kraj na seloto. Vo S. ima 

osumgodi{no u~ili{te, zdravstvena 

i policiska stanica. Al. St. 

SAMOLOVÊV, Borivoe (Emil) 

(Novi Be~ej, Srbija, 5. V 1923 – 

Belgrad, 21. X 1994) – doktor na 

pedago{kite nauki, andragog, univerzitetski 

profesor. Zavr{il 

u~itelska {kola (Vr{ac, Srbija, 

1944), diplomiral na Filozofskiot 

fakultet vo Belgrad (1954), 

kade {to i doktoriral (1960). Posebno 

se zanimaval so obrazovanieto 

na vozrasnite. Na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje predaval 

(v.) andragogija i metodika na 

vospitnata rabota (1963–1985). 

1296 

Mi{o 

Samoilovski 

BIBL.: Obrazovawe odraslih u pro{losti 

i danas, 1963; Teoriske osnove vojnog 

vaspitawa i obrazovawa, 1974; Op{ta andragogija, 

1979; Osnovi na andragogijata, 

1981; Teoretskite i metodi~kite osnovi 

na vospitnata rabota, 1984; Savremeni 

tokovi obrazovawa odraslih, 1987. 



SAMOUPRAVUVAWE – poseben 

op{testven sistem, realiziran vo 

odreden period vo SFR Jugoslavija. 

Idejata za samoupravuvawe im 

se pripi{uva na socijalutopistite, 

a prvpat e realizirana vo vremeto 

na Pariskata komuna vo 

Francija (XIX v.). Idejata za samoupravuvawe 

i rabotni~ka kontrola 

be{e inicirana vo Sovetskiot 

Sojuz, vo vremeto na NEP (Nova 

ekonomska politika), no ne dobi 

pozna~ajna prakti~na realizacija. 

Po Vtorata svetska vojna samoupravuvaweto 

se vospostavi i se razviva{e 

kako oficijalen op{testven 

sistem vo SFRJ, poto~no vo 

periodot 1950–1990 g. Odreden vid 

samoupravuvawe pretstavuva i 

participacijata, pri koja rabotnicite 

u~estvuvaat preku svoi 

pretstavnici vo upravuvaweto na 

pretprijatijata. Vo po~etokot, samoupravuvaweto 

vo SFRJ, vo ~ij 

sostav be{e i na{ata zemja, se razviva{e 

kako rabotni~ko samoupravuvawe 

vo pretprijatijata, a potoa 

prerasna vo koncept na op- 

{testveno samoupravuvawe i se 

pro{iri vo razni sferi na op- 

{testveniot ìvot. Samoupravuvaweto 

be{e vovedeno so poseben 

zakon (26. VI 1950). Podocna toa 

stana predmet na regulirawe i vo 

Ustavot na SFRJ (1953, 1963 i 

1974). Spored Ustavot i zakonite, 

samoupravniot sistem gi ima{e 

slednive osnovni karakteristiki: 

op{testvena sopstvenost na sredstvata 

za proizvodstvo, samoupravni 

op{testveni odnosi (samoupravuvawe 

vo pretprijatijata i op- 

{testvoto), samostojnost na pretprijatijata, 

deetatizacija, decentralizacija, 

kombinacija na planot 

i pazarot, samoupravna raspredelba 

na dohodot, u~estvo na 

gra|anite vo op{testveno-politi~kiot 

ìvot (delegatski sistem) 

i dr. Samoupravuvaweto se 

ostvaruva{e neposredno (preku 

sobir na rabotnite lu|e, referendum 

i preku drugi oblici na neposredno 

izjasnuvawe) i posredno 

(preku pretstavnici vo rabotni~kite 

soveti, vo samoupravnata rabotni~ka 

kontrola i vo drugi organi 

na upravuvawe). Vo vremeto 

na samouprauvaweto postoe{e 

razdvoenost na upravnite i rakovodnite 

funkcii vo pretprijatijata 

i vo op{testvoto. Samoupravniot 

op{testven sistem be{e podloèn 

na brojni promeni i usovr- 

{uvawa vo nasoka na jaknewe na 

pazarnata orientacija na ekonomskite 

subjekti i razvivawe na demokratskite 

odnosi, liberalizacija 

na cenite i na ekonomskite 

odnosi so stranstvo, zgolemuvawe 

na produktivnosta i efikasnosta 

na stopanisuvaweto i dr. Me|utoa, 

o~ekuvanite rezultati izostanaa. 

Poradi toa se pravea ~esti reformi 

zaradi usovr{uvawe na sistemot 

(„reformi na reformi#). Poradikalni 

promeni bea prezemeni 

vo 1965 g. so poznatata Stopanska 

reforma, potoa vo tekot na 1970tite 

godini, so konstituiraweto 

na sistemot na zdruèn trud i vo 

1980-tite godini so naporite za 

ekonomska stabilizacija na zemjata 

i reformirawe na op{testveniot 

sistem. So Ustavot na samostojna 

RM (1991) se napu{ti samoupravniot 

op{testven sistem i se 

vospostavi nov op{testven sistem, 

zasnovan vrz pazarnata ekonomija i 

parlamentarnata demokratija. 

IZV.: Ustav na SFRJ i soodvetni zakoni. 

LIT.: Nikola Uzunov i dr., Primeneta 

ekonomija, Skopje, 2003. M. S. 

SAMOUPRAVNI INTERES- 

NI ZAEDNICI NA FIZI^- 

KATA KULTURA. Op{tinskite 

i Republi~kata SIZ izvr{uvale 

dejnosti (1984–1996) vrz osnova 

na Zakonot za fizi~ka kultura i 

samoupravnite interesni zaednici 

na fizi~kata kultura (1974). 

Zakonot propi{uval mo`nost, 

rabotnicite i drugi rabotni lu- 

|e vo organizaciite za zdruèn 

trud i drugi samoupravni organizacii 

i zaednici da moàt da 

obezbedat sredstva za zadovoluvawe 

na zaedni~kite potrebi i interesi 

vo oblasta na fizi~kata 

kultura so rabotnicite i gra|anite 

vo organizaciite za fizi~ka 

kultura. Vo nego bile utvrdeni 

nivnite prava i obvrski, na~inot 

i postapkata za zdruùvawe, 

utvrduvawe na prihodite i nivnata 

raspredelba, organite na SIZot, 

nivnata nadle`nost, na~inot 

na nivniot izbor, donesuvaweto 

Statut i drugi akti. Vo ovoj period 

najmnogu bilo investirano vo 

izgradbata na objekti i vo dejnostite 

i aktivnostite na fizi~kata 

kultura. D. S. 

SAMUIL (? – Prespa, 6. X 1014) – 

komitopul, najmlad sin na komesot 

Nikola i Ripsimija, makedonski 

car (ok. 997–1014). U~estvuval 

vo buntot na komitopulite (969), 

koga bila otfrlena bugarskata 

vrhovna vlast vo Zapadna i Jugozapadna 

Makedonija i bile postaveni 

temelite na makedonskata 

srednovekovna dràva, koja po nego 

e imenuvana kako Samuilovo 

Carstvo. U~estvuval i vo vostanieto 

na komitopulite protiv vizantiskata 

vlast (976). Od po~eto-


D. Kondovski: Portret na car Samuil (1989) 

kot vladeel zaedno so svoite bra- 

}a David, Mojsej i Aron, a po zaginuvaweto 

na David i Mojsej vladeel 

zaedno so brat mu Aron, no po 

likvidiraweto na Arona, stanal 

edinstven vladetel vo dràvata 

(986). Poseduval neiscrpna energija, 

visoki vojni~ki i dràvni~ki 

sposobnosti. Vo negovo vreme 

makedonskata srednovekovna dr- 

àva go dostignala vrvot vo svojot 

razvitok. Vodel dolga i iscrpuva~ka 

vojna so vizantiskiot imperator 

Vasilij II (976–1025). U~estvuval 

vo site pozna~ajni bitki i 

pohodi protiv Vizantija i daleku 

gi pro{iril granicite na dràvata. 

Gi obedinil pod svoja vlast 

re~isi site makedonski teritorii 

(osven Solun), osvoil golem 

del od Balkanskiot Poluostrov 

(Tesalija, Epir, Albanija, Dalmacija, 

Bosna, Srbija i pogolem del 

od Bugarija). Gi prifatil dràvno-pravnite 

tradicii na Bugarskoto 

Carstvo, likvidirano od 

Vizantija (971), i se proglasil za 

car, so kruna {to mu ja ispratil 

rimskiot papa. Kako formalnopraven 

naslednik na bugarskite 

carevi, vo izvorite naj~esto se 

imenuva kako bugarski car, a negovata 

dràva kako Bugarsko Carstvo. 

Po~inal vo Prespa od srcev 

udar, potresen od morni~avata 

gletka koga gi videl svoite oslepeni 

vojnici {to mu gi ispratil 

Vasilij II. Bil oènet so vizantiskata 

blagorodni~ka Agata od 

Dra~, so koja imal ~etiri }erki i 

sinot Gavril Radomir. Za~uvan e 

negoviot natpis (992/3), vo spomen 

na roditelite i na bratot David. 

LIT.: S. Antoljak, Samuilovata dràva, 

Skopje, 1969; S. PirivatriÊ, Samuilova 

dràva, Beograd, 1997. K. Ax. 

SAMUIL, Alusijan (XI v.) – sin na 

Alusijan, vnuk na carot Jovan Vladislav, 

vestarh. Napravil kariera 

vo vizantiska slu`ba. Vo vremeto 

na carot Roman IV Diogen 

(1068–1071) zazemal visoka voena 

dol`nost vo temata Armeniakon. 

U~estvuval vo pohodot na imperatorot 

protiv Selxucite (1068), se 

istaknal vo smiruvaweto na buntot 

na Krispin (1069), dobil ~in proedar 

i bil nazna~en za duks na temata 

Armeniakon, t.e. komandant na 

pet zapadni tagmi i na naemnite 

vojski vo temata. Za~uvan e pe~at so 

negovoto ime. Po simnuvaweto od 

prestolot na Roman IV (1071) i toj 

bil otstranet od ovaa dol`nost. 

LIT.: V. Zlatarski, MolivdovulÍ na Samuila 

AlusianÍ, „IzvestiÔ na Arheol. 

institut#, I, 1922. K. Ax. 

SAMUILOVOTO CARSTVO 

(969–1018) – srednovekovna makedonska 

dràva, najgolema ranofeudalna 

dràvna tvorba na Balkanot. 

Ja osnovale (969) ~etvoricata 

bra}a, komitopulite David, 

Mojsej, Aron i Samuil, sinovi na 

komesot Nikola. Tie ja iskoristile 

te{kata situacija vo Buga- 

Kamenata plo~a so Samuiloviot natpis (992/3) 

Samuilovata srednovekovna dràva (krajot na H & 1018 godina) 

SAMUILOVO 

rija, koja bila napadnata i osvoena 

od kievskiot knez Svjatoslav 

(968/9), ja otfrlile bugarskata 

vlast i se osamostoile vo Jugozapadna 

Makedonija, postavuvaj}i 

gi temelite na makedonskata dr- 

àva, poznata kako Samuilovo 

Carstvo (969). Jadroto na dràvata 

go so~inuvale Ohridsko-prespanskata 

oblast i Pelagonija, 

prestolnina bila Prespa, podocna 

Ohrid, a za prestolnini se 

smetale i Bitola i Setina, kade 

{to makedonskite carevi imale 

svoi dvorci. Vo po~etokot bra}ata 

vladeele zaedni~ki (tetrarhija) 

i ja priznavale vrhovnata vizantiska 

vlast. Po smrtta na carot 

Jovan I Cimiski (969–976), 

krenale vostanie, ja otfrlile 

vizantiskata vlast i zapo~nale 

da vladeat samostojno (976). Vo 

borbite so Vizantija uspeale da 

gi pro{irat teritoriite na dr- 

àvata. Po zaginuvaweto na David 

i Mojsej, ostanale da vladeat 

Aron i Samuil (diarhija). Golem 

S 

1297

S SANACIJATA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

uspeh pretstavuvalo osvojuvaweto 

na Larisa (985), najgolemiot grad 

na Tesalija, od kade {to bile preneseni 

vo Prespa mo{tite na sv. 

Ahil. Vizantiskiot car Vasilij II 

(976–1025) se obidel da go zapre 

{ireweto na Samuilovata Dràva. 

Vo bitkata kaj Trajanova Vrata 

(den. Ihtiman kaj Sofija) Vasilij 

II pretrpel katastrofalen poraz 

(986) i bile osvoeni Isto~na i Severoisto~na 

Bugarija, a granicite 

na makedonskata dràva bile pro- 

{ireni do deltata na Dunav. Nabrgu 

po bitkata do{lo do razdor pome|u 

bra}ata. Po naredba na Samuil, 

Aron bil likvidiran zaedno so 

celata svoja familija. Se spasil 

edinstveno negoviot sin Jovan 

Vladislav, blagodarenie na zalagaweto 

na Gavril Radomir, sinot 

na Samuil. Samuil prodolìl da 

gi {iri granicite na dràvata. Go 

osvoil gradot Ber (989), gi opusto- 

{il Tesalija, Beotija, Atika i 

Peloponez. Na vra}awe, Vizantijcite, 

predvodeni od magisterot 

Nikifor Uran, go pre~ekale kaj 

rekata Sperhej (blizu do Termopilite) 

i mu nanele teòk poraz 

(996). Samuil bil ranet vo bitkata, 

go spasil sin mu Gavril Radomir, 

so ~ija pomo{ se vratil vo 

Makedonija. Potoa, Samuil prezel 

pohod na zapad, kon Jadranskoto 

More. Ja osvoil Dukqa, gi zapalil 

Kotor i Dubrovnik, ja opusto- 

{il Dalmacija i pqa~kaj}i stignal 

do Zadar. Ottamu, preku Bosna 

i Srbija, koi ja priznale negovata 

vlast, se vratil vo Makedonija. Po 

uspe{niot pohod na zapad, Samuil 

se proglasil za car (ok. 997), a dr- 

àvata ja izdignal vo rang na carstvo. 

Krunata ja dobil od papata, a 

krunisuvaweto go izvr{ile sve{tenici 

od Rim. Za da $ dade legitimitet 

na novata dràva, Samuil gi 

prifatil dràvno-pravnite tradicii 

na urnatoto (971) Bugarsko 

Carstvo, proglasuvaj}i se, formalno-pravno, 

za naslednik na bugarskite 

carevi. Ottamu, negovata 

dràva vo izvorite naj~esto se 

imenuva kako Bugarsko Carstvo. 

Vo po~etokot na XI v. Vizantijcite 

gi osvoile Preslav i Pliska 

(1000), Ber, Servija i Voden (1001), 

Vidin (1002), Skopje (1004) i Dra~ 

(1005). Vo re{ava~kata bitka kaj 

Belasica (1014) Samuil bil porazen, 

a istata godina i po~inal vo 

Prespa. Po negovata smrt, dràvata 

zapo~nala brgu da opa|a. Negovite 

naslednici, Gavril Radomir 

(1014–1015) i Jovan Vladislav 

(1015–1018) zagubile golem del od 

teritoriite. Vizantija gi osvoila 

Prilep i oblasta Raec (1014), 

Meglenskata oblast (1015), tvrdinite 

Longon, Bosograd i Setina 

(1017) i dr. Po zaginuvaweto na Jovan 

Vladislav vo borbite okolu 

1298 

Dra~ (1018) i predavaweto na caricata 

Marija vo Ohrid so najvisokite 

blagorodnici, Carstvoto 

prestanalo da postoi. 

LIT.: B. ProkiÊ, Postanak jedne slovenske 

carevine u MaÊedoniji u X veku, „GLAS 

SAN# 76 (1908); S. Antoljak, Samuilovata 

dràva, Skopje, 1969; S. PirivatriÊ, Samuilova 

dràva, Beograd, 1997. K. Ax. 

SANACIJATA NA BANKAR- 

SKIOT SISTEM NA RM – proces 

na rehabilitacija na bankarskiot 

sistem, zapo~nat vo mart 

1995 g., koj vklu~uva tri grupi aktivnosti: 

1) otstranuvawe na obvrskite 

od bilansite na bankite 

vrz osnova na deviznite {tedni 

vlogovi na gra|anite, deponirani 

vo vremeto na SFRJ; 2) otstranuvawe 

na pobaruvawata i obvrskite 

od bilansite na bankite vrz osnova 

na koristenite stranski krediti 

i 3) restrukturirawe na Stopanska 

banka AD – Skopje. Obvrskite 

vrz osnova na deviznite {tedni 

vlogovi deponirani vo vremeto 

na SFRJ (vo iznos od okolu edna 

milijarda dolari) se prezemeni od 

makedonskata vlada. Stranskite 

krediti odobreni od Pariskiot 

klub na kreditori (vo iznos od 262 

milioni dolari) se preneseni na 

Agencijata za sanacija na banka. 

Zaradi nejzinata golemina i dominantnata 

polo`ba vo makedonskiot 

bankarski sistem, Stopanska 

banka AD – Skopje e podloèna na 

posebna programa za finansiska 

rehabilitacija. Od nejziniot bilans 

se otstraneti obvrskite vrz 

osnova na deviznite {tedni vlogovi 

od vremeto na SFRJ (vo vrednost 

od 18,8 milijardi denari), kako 

i obvrskite i pobaruvawata za 

koristenite krediti od Pariskiot 

klub (vo iznos od 8,4 milijardi 

denari). Isto taka, nenaplatlivite 

krediti na bankata, vo iznos od 

re~isi 5 milijardi denari, se preneseni 

kaj Agencijata za sanacija 

na banka, koja za ovoj iznos izdava 

obvrznica so rok na otplata od 15 

godini. Najposle, za da se namali 

dominacijata na Stopanska banka 

AD – Skopje, od nea se izdvojuvaat 

pet filijali, koi se formiraat 

kako posebni banki. Sepak, merkite 

za finansisko restrukturirawe 

na Stopanska banka AD – Skopje 

ne gi davaat o~ekuvanite rezultati 

i bankata i ponatamu prodol- 

ùva da se soo~uva so likvidnosni 

problemi s# do nejzinata proda`ba 

na tri strate{ki investitori vo 

tekot na 2000 g. Pritoa, na privatizacija 

na Stopanska banka AD – 

Skopje $ prethodi vtor bran na finansisko 

restrukturirawe, koga od 

nejziniot bilans se otstraneti nenaplatlivite 

pobaruvawa od ~etiri 

pretprijatija, vo protivvrednost 

od 120 milioni evra. 





141-145. G. P. 

Edoardo 

Sangvineti 

SANGVINETI, Edoardo (Edoardo 

Sanguinneti) (Xenova, 9. XII 

1930) ‡ italijanski pisatel, op- 

{testvenik i univerzitetski 

profesor. Polemi~ki e nastroen 

sprema hermetizmot vo poezijata. 

Vo 2000 g. go dobil Zlatniot venec 

na SVP. 

BIBL.: Gi objavil poetskite knigi: Laborintus 

(1956), Opus metrikum (1960), Katameron 

(1974), Razglednici (1978), Bele`nik 

(1981), Najnoviot zavet (1985), 

Kone~ni zaklu~oci (1997), Ne{ta (1999) 

i dr. Negovi najzna~ajni kriti~ko-eseisti~ki 

knigi se: Tri studii za Dante 

(1961), Alberto Moravija (1962), Ideologijata 

i jazikot (1965), Misijata na kriti~arot 

(1987) i dr. Ja priredil antologijata 

Italijanskata poezija na 20 vek i 

prevel golem broj dela od gr~kite i rimskite 

klasi~ni avtori (Eshil, Sofokle, 

Evripid, Aristofan, Seneka, Petronij). 

LIT.: P. Gilevski, Lirskite lavirinti 

na Sangvineti, „Od mugra do mugra#, 

Skopje, 2007. P. Gil. 

SANDANIZAM (1908 ‡) ‡ ideologija 

vo makedonskoto revolucionernonacionalnoosloboditelno 

dvièwe, formulirana od 

revolucionerot Jane Sandanski, 

zasnovana vrz centralizmot na 

Goce Del~ev i na MRO, soobrazena 

so uslovite i so sostojbite vo 

Makedonija, nametnata i so politi~kite 

promeni so Mladoturskata 

revolucija, Balkanskite 

vojni i dvete svetski vojni. Celta 

ostanuvala ista: odbrana, odnosno 

vospostavuvawe teritorijalna 

celost na Makedonija so oruèno 

dejstvuvawe, sozdavawe makedonska 

dràva so legalno politi~ko 

dejstvuvawe ili so oruèna osloboditelna 

borba kako krajno 

sredstvo. Sandanizmot trajno se 

vgradil vo svesta na makedonskiot 

narod vo Pirinskiot del na 

Makedonija, koj vodi deceniska 

politi~ka borba vo bugarskata 

dràva za ostvaruvawe na elementarnitekulturno-nacionalni 

i gra|anski politi~ki prava. 

LIT.: Sp. †Makedonski vesti#, 53 1936. 

M. Min. 

SANDANSKI – grad vo Pirinskiot 

del na Makedonija, Repub-


Panorama na Sandanski 

lika Bugarija, so 26.600 `. (2002). 

Se nao|a vo isto~niot del na Sandanskata 

Kotlina i jugozapadnoto 

podno`je na Pirin Planina, 


220 m. Klimata e promeneto sredozemnomorska 

so sredna godi{na 

temperatura od 13,9°C. Niz 

gradot te~e rekata Sandanska 

Bistrica na koja se izgradeni dve 

hidrocentrali. Vo severoisto~niot 

del na S. se nao|aat termomineralni 

izvori so {tedrost od 

20 l/sec. i temperatura na vodata 

pome|u 65 i 81°C. Tie ovozmoìle 

vo 1981 g. S. da bide proglasen za 

balneolo{ki centar od me|unarodno 

zna~ewe. Od 1929 g. S. bilo 

selo {to go noselo imeto Sveti 

Vra~ do 1949 g., koga e preimenuvano 

vo Sandanski po imeto na golemiot 

makedonski revolucioner 

Jane Sandanski. Naselenieto 

vo gradot osobeno se zgolemuva po 

1956 g., koga vo S. ìveele 10.630 

`., a vo 2002 g. ve}e ima 26.600 `. 

Industrijata e vode~ka granka vo 

stopanstvoto. Razviena e farmacevtskata, 

elektrotehni~kata, 

ma{inskata i nemetalnata industrija. 

Vo gradot ima gimnazija, 

~etiri sredni tehni~ki i ~etiri 

osnovni u~ili{ta, op{ta bolnica, 

sanitarno-balneolo{ki kompleks, 

arheolo{ki muzej, spomenik 

na Jane Sandanski i dr. 

LIT.: EnciklopediÔ Pirinski kraŸ, t. II, 

Blagoevgrad, 1999. Al. St. 

SANDANSKI, Jane (s. Vlahi, 

Melni~ko, 31. I 1872 – m. Pirin 

Pl., Melni~ko, 22. IV 1915) – istaknat 

revolucioner, vojvoda i 

rakovoditel na TMORO – VMO- 

RO. Zavr{il II klas progimnazija 

vo Dupnica, Bugarija, i se samoobrazoval. 

Kako mladinec bil 

aktiven me|u makedonskata emigracija 

vo Dupnica. Vo 1895 i 1897 

god. bil u~esnik vo ~etni~koto 

dvièwe organizirano od VMK. 

Vo 1899 god. se zapoznal so Goce 

Del~ev i so \or~e Petrov i pre- 

minal vo TMORO. Vo 1901 god. od 

Del~ev bil ispraten za vojvoda vo 

pograni~nite regioni na Serski- 

Jane Sandanski 

ot okrug za za{tita na organizacionata 

teritorija od navleguvawe 

na vrhovistite. Bil glaven 

organizator na plenuvaweto na 

mis Elen Ston. Se protivel na 

re{enijata na Solunskiot kongres 

(1903) za vostanie. Po zapo~nuvaweto 

na vostanieto go podgotvil 

i go izvel Krstovdenskoto 

vostanie vo Serskiot revolucioneren 

okrug. U~estvuval na Rilskiot 

kongres (1905) i na okru`nite 

kongresi vo Serskiot okrug. 

Po negovo zastapuvawe bila donesena 

osuda i izvr{ena likvidacijata 

nad Ivan Garvanov i na Boris 

Sarafov (1907). Sorabotuval 

so mladoturcite (1908) i u~estvuval 

vo Mladoturskiot pohod na 

Carigrad pri detroniraweto na 

sultanot Abdul Hamid II (1909). 

Bil istaknat pretstavnik na Narodnata 

federativna partija, so 

~ie rakovodstvo podocna do{ol 

vo sudir. U~estvuval vo Prvata 

balkanska vojna, go oslobodil 

Melnik i kako prethodnica na 

Bugarskata armija dejstvuval pri 

zazemaweto na Rupelskata Tesnina. 

So svojata pridru`ba vlegol 

vo Solun (1912), kade {to do{ol 

SANSTEFANSKI 

vo sudir so bugarskite oficeri 

poradi svoite stavovi za avtonomna 

i nezavisna Makedonija. 

Bil ubien od zaseda od svoite 

idejni protivnici (T. Aleksandrov) 

na Pirin Planina. Bil golem 

protivnik na vrhovizmot i 

na bugarskata zavojuva~ka politika 

kon Makedonija. Negovoto 

delo go prodolìle negovite 

sledbenici- sandanistite. 

IZV.: Spomeni na I.H. Nikolov, D. Gruev, 

B. Sarafov, J. Sandanski, M. Gerxikov, 

d-r H. Tatar~ev, stru~na redakcija d-r 

Ivan Katarxiev, Skopje, 1995. 

LIT.: MersiÔ Makdermot, Za svoboda i 

sÍvÍrÈenstvo. BiografiÔ na Âne Sandanski, 

SofiÔ, 1978; M. Pandevski, Jane 

Sandanski 1872–1915, Bibliografski 

prilozi, Skopje, 1985. V. \. 

Voislav 

Sanev 

SANEV, Voislav (Ko~ani, 26. VII 

1938 ‡ Skopje 8. IV 2007) ‡ arheolog. 

Diplomiral arheologija na 


(1963). Od 1963 do 1969 g. rabotel 

kako kustos vo Narodniot 

muzej vo [tip, a potoa vo Muzejot 

na grad Skopje (1969‡1970). Povtorno 

se vra}a vo [tip (1970‡ 

1976), a od 1976 g. raboti vo Arheolo{kiot 

muzej na Makedonija, 

kade {to ostanuva do 2000 g. Bil 

direktor na Narodniot muzej vo 

[tip, v.d. direktor na Muzejot na 

Makedonija i rakovoditel na Arheolo{kiot 

oddel, pretsedatel i 

sekretar na MAND, urednik i 

tehni~ki urednik na †Macedoniae 

acta archaeologica#, na Arheolo{ka 

karta na RM, Zbornik na Narodniot 

muzej od [tip, Zbornik na 

Arheolo{kiot muzej i dr. Go istraùval 

i go prou~uval neolitot 

vo Makedonija (Vr{nik, Anzabegovo, 

Rug Bair, Velu{ka 

Tumba, Tumba Maxari, Stranata, 

Kanli âir, Amam, Tumba Mr- 

{evci i dr.). 

BIBL.: Predistoriski kulturi vo Makedonija, 

[tip, 1971; Praistorija vo 

Centralna Pelagonija, Bitola, 1976; Antropomorphic 

cult plastic of Anzabegovo-Vrsnik 

cultural group of the Republic of Macedonia, 

Homage to Milutin Garasanin, Belgrade, 2006, 

171‡191. D. Z. 

SANSTEFANSKI DOGOVOR 

(19. II / 3. III 1878) ‡ preliminaren 

miroven dogovor sklu~en pome|u 

Rusija i Turcija. So nego se pred- 

S 

1299

S SAPROBNOST MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Potpisnicite na Sanstefanskiot dogovor (1878) 

viduvalo sozdavawe golema bugarska 

dràva na teritorijata na Bugarija 

i Makedonija, imenuvana 

Avtonomno Tributarno Kneèvstvo. 

Vleguvale delovite od Makedonija: 

Skopska Crna Gora, planinata 

Korab, rekata Crn Drim, zapadnata 

granica na Ohridskata 

kaza, planinata Linas, zapadnata 

granica na kazata Gorica (Kor~a) 

i Starova, planinata Gramos, 

Kosturskoto Ezero, r. Meglenica, 

ezeroto Galiko, ezeroto Be{i~ko 

do vlivot na rekite Struma i Mesta. 

Se amnestirale u~esnicite (i 

Makedonci) vo vojnata na stranata 

na Ruskata armija. Dogovorot 

bil revidiran vo istata godina na 

Berlinskiot kongres. 

LIT.: Aleksandar Hristov i Jovan Donev, 

Makedonija vo me|unarodnite dogovori 

1875-1919, Skopje, 1994, M. Min. 

SAPROBNOST NA VODITE 

VO MAKEDONIJA – zbiren 

termin {to go ozna~uva kvantitativnoto 

prisustvo na organskite 

i neorganskite materii vo vodenite 

ekosistemi, spored koj se 

delat na: oligosaprobni, β-mezosaprobni, 

α-mezosaprobni i polisaprobni 

vodi vo ramkite na 

limnosaprobnosta. Kako edna od 

zemjite vo razvoj, vo Makedonija 

se posvetuva mnogu malku vnimanie 

na konzervacijata i za{titata 

na kvalitetot na prirodnite 

ekosistemi, vklu~itelno i na akvati~nite 

stani{ta. Ottuka, vo 

Makedonija ima mnogu zagrozeni 

i optovareni ekosistemi, kako 

{to e Vardar i pogolem del od rekite 

vo negoviot sliv (Crna Reka, 

Bregalnica, Lepenec) so visoko 

nivo na saprobnost {to se odlikuva 

so fekalno zagaduvawe, so 

visoki koncentracii na te{ki 

metali i pesticidi. Iako pod zabeleìtelen 

pritisok, ezerata 

1300 

se vo pogolema opasnost od eutrofikacija, 

nasproti nivnata saprobnost, 

koja e so sredni vrednosti 

(naj~esto se mezosaprobni). 

Najza~uvani se planinskite akvati~ni 

ekosistemi {to se oligosaprobni 

do ultraoligosaprobni, 

iako nekoi od niv se pod rizik od 

procesite na acidifikacija (na 

pr. Golemoto i Maloto Pelistersko 

Ezero). 

Oligosaprobni indikatori vo 

vodite vo Makedonija pretstavuvaat: 

Hidrurus foetidus (Chrysophyta), 

Batrachospermum moniliforme 

(Rhodophyta), Cavinula pseudoscutiformis, 

Diatoma hyemalis, Eucocconeis 

flexella, Meridion circulare, Diatomella 

balfouriana (Bacillalriophyta). 

Mezosaprobni (β i α) indikatori 

vo vodite vo Makedonija pretstavuvaat: 

Geissleria decussis, Caloneis 

amphisbaena, Navicula cryptocephala, 

Navicula trivialis, Cymbella compacta 

(Bacillariophyta). Polisaprobni 

indikatori vo vodite vo Makedonija 

pretstavuvaat: Tryblionella 

constricta, Nitzshia palea, N. umbonata, 

Encyonema minutim, Luticola goeoppertiana. 

Sv. K. 

„SARA ARONSON# (Bitola, 

me|u dvete sv. vojni) – evrejsko 

ènsko dru{tvo. Bilo osnovano 

so cel da gi vospituva devojkite 

vo evrejskiot nacionalen duh. Se 

odrùvale predavawa {to gi tretirale 

aktuelnite problemi na 

mladite Evrejki, me|u koi i pra- 

{aweto na opismenuvaweto. Imalo 

ok. 80 ~lenovi (1924). 


Vardarske Makedonije, Gornji Milanovac, 1990; 

Mark Cohen, Last Century of a Sephardic Community. 

The Jews of Monastir 1839–1943, New 

York, 2003. J. Nam. 

SARANDOPOR – v. „Sveti Joakim 

Osogovski#. 

SARAFISTI – privrzanici na 

Boris Sarafov od VMK i od 

TMORO, li~nosti {to gi obedinuvale 

zaedni~kite simpatii kon 

negovata li~nost i dejnost. 

LIT.: Hr. SilÔnov, Osvoboditelnite 

borbi na MakedoniÔ, 1, SofiÔ, 1933; II, 

SofiÔ, 1943. V. \. 

Boris 

Sarafov 

SARAFOV, Boris Petrov (s. 

Libjahovo, Nevrokopsko, 12. VI 

1872 – Sofija, 28. XI / 11. XII 1907) 

– makedonski revolucioner, vojvoda, 

pretsedatel na VMK i ~len 

na G[ na Ilindenskoto vostanie. 


obrazovanie vo rodnoto selo 

i vo Solun i VI klas vo Solunskata 

gimnazija, se zapi{uva vo 

Voenoto u~ili{te vo Sofija 

(1890), zaedno so G. Del~ev, i 

u~estvuva vo socijalisti~ka grupa. 

Po zavr{uvaweto na u~ili{teto 

(1893) e ispraten na oficerska 

slu`ba vo Belograt~ik i potoa 

vo Sofija (1894). Preku negoviot 

solunski u~itel T. Kitan- 

~ev, vleguva vo makedonskoto dvi- 

èwe, sobira i obu~uva ~eta i vo 

vrhovisti~koto vostanie go napa- 

|a gradot Melnik (12. VII 1895). 

Se zapi{uva kako vonreden student 

na General{tabnata voena 

akademija vo S.-Peterburg (septemvri 

1895), no po 4 meseci se 

vra}a vo Sofija. Po smrtta na 

Kitan~ev nastapuva rascep vo 

Vrhovniot makedonski komitet i, 

so poddr{ka na \. Petrov i G. 

Del~ev, na VI kongres na makedonskata 

emigracija vo Sofija (1. V 

1899) e izbran za pretsedatel na 

VMK. So svojot avanturisti~ki 

duh i patriotski entuzijazam razviva 

{iroka vnatre{na i nadvore{na 

aktivnost {to ne e vo soglasnost 

so politikata na knezot 

Ferdinand. Zaedno so site ~lenovi 

na Vrhovniot komitet e uapsen 

(24. III 1901), a potoa na sudot e osloboden. 

êsto patuva po Evropa 

i Rusija, so negova poddr{ka se 

izdavaat vesnicite na S. Radev vo 

@eneva („L’Effort#) i vo Pariz 

(„Le Mouvement Macédonien#); go 

pomaga Makedonskiot klub vo 

Belgrad, a potoa i Makedonskoto 

nau~no-literaturno drugarstvo 

vo S.-Peterburg. Celiot evropski 

pe~at ja prenesuva negovata 

izjava (1902): „Nie Makedoncite 

ne sme Srbi, ni sme Bugari, ami


Citat od izjava na B. Sarafov (1902) 

prosto Makedonci. Makedonskiot 

narod postoi nezavisno od bugarskiot 

i od srpskiot. Nie im 

so~uvstvuvame i na ednite i na 

drugite, i na Bugarite i na Srbite; 

koj }e go pomogne na{eto osloboduvawe, 

nemu }e mu re~eme 

blagodaram, no Srbite i Bugarite 

neka ne zaboravaat deka Makedonija 

e samo za Makedoncite#. 

Tekstov podocna stanuva naslovno 

moto i na site izdanija na Makedonskata 

kolonija vo Petrograd. 

Toj gi pomaga i solunskite 

gemixii. Na VIII kongres na Makedonsko-odrinskataorganizacija 

vo Sofija na ~elo na VMK 

se postaveni Bugarite St. Mihajlovski 

i gen. Iv. Con~ev i se 

izostruva borbata pome|u „vrhovistite# 

i „centralistite#. Nastanuva 

i struja na „sarafistite#. 

Vo januari 1903 g. S. vleguva so 

~eta vo Makedonija i na Smilevskiot 

kongres (9–7. V 1903) e izbran 

za eden od trojcata ramnopravni 

~lenovi na Glavniot {tab 

na nasro~enoto vostanie. Po 

Ilindenskoto vostanie dejstvuva 

vo Bitolskiot revolucioneren 

okrug. Na Rilskiot kongres 

(1905) e obvinuvan za zloupotrebi 

i za ispra}awe „sarafisti~ki 

~eti#, no e amnestiran. Vo VMO- 

RO nastanuva rascep („levi# i 

„desni#). B. Sarafov i Iv. Garvanov 

se zadgrani~ni pretstavnici. 

Osudeni od Serskiot revolucioneren 

okrug, tie se i ubieni vo 

Sofija. 

IZV.: Spomeni na DamÔnÍ GruevÍ, BorisÍ 

SarafovÍ i IvanÍ GarvanovÍ, SofiÔ, 

1927. 

LIT.: J., Sa makedonskog kongresa, †Glas 

srpstva#, III, 72, Beograd, 4. VIII 1902. 1; 

[ta misli Boris Sarafov (Razgovor jednog 

prijateqa †[tampe# sa vo—om ustanka 

u Makedoniji, †[tampa#, II, 312, 

Beograd, 30. XI 1903, 1; TurciÔ, †S.-PeterburgskiÔ 

V‹domosti#; № 227, S.-PeterburgÍ, 

21. VIII (2. IX) 1902, 3; Razgovor sa 

Sarafovom, †Trgovinski glasnik#, XIII, 

269, Beograd, 4. XII 1903, 1; Blaè Ristovski, 

Krste. P. Misirkov (1874&1926). 

Prilog..., Skopje, 1966, 304&307 i 530&535; 

istiot, Dimitrija ûpovski (1878&1940) 


drugarstvo vo Petrograd, I, Skopje, 1978, 

212&213. Bl. R. 

SARACENSKATA MISIJA na 

sv. Konstantin-Kiril (851 ili 

855/ 856) – religiozno-politi~ka 

misija me|u Arabite (Saracenite) 

vo za{tita na hristijanstvoto 

od muhamedanskata religija 

masovno prifa}ana od Saracenite. 

Glavno teolo{ko pra{awe vo 

polemikite na Konstantin-Kiril 

bilo tolkuvaweto na edinstvoto 

na Svetoto trojstvo: Otecot, 

Sinot i Svetiot Duh. Misijata 

go odbranila dostoinstvoto 

na hristijanstvoto i na vizantiskite 

interesi na Istok. 

IZV.: Panonski legendi, prevod R. Ugrinova-Skalovska, 

Skopje, 1969; Panonski 

legendi, prevod J. Takovski, Skopje, 2001. 

LIT.: B. Panov, Misijata na Konstantin-Kiril 

me|u Saracenite (Arabite), 

†Istorija#, 1, Skopje, 1984; H. Polenakovi}, 

Vo mugrite na slovenskata pismenost, 

Skopje, 1973; I. Velev, Vizantisko-makedonski 

knièvni vrski, Skopje, 

2005, 232-234. I. Vel. 

Dimko 

Sarvanov- 

Mogil~eto 

SARVANOV-MOGILÊTO, Dimko 

Iliev (s. Mogila, Bitolsko, 

1879 ‡ s. No{pal, Bitolsko, mart 

1907) ‡ okoliski vojvoda na Bitolskata 

polska ~eta na TMORO. 

Zavr{il osnovno u~ili{te. Negoviot 

postar brat bil ~len na 

TMORO. Koga vo seloto pristignala 

~etata na \or|i Sugarev, 

kon nea se priklu~il i mladiot 

Dimko. Zel u~estvo vo Ilindenskoto 

vostanie (1903) vo ~eta so 

Jon Kafeanxijata (posle{niot 

vojvoda Jon Dimov-Pa{ata). Po 

vostanieto bil okoliski vojvoda 

na Bitolskata polska ~eta. U~estvuval 

vo pove}e borbi i akcii. 

Vo sorabotka so Jon Dimov-Pa- 

{ata i Trajko Kralot (od s. Brnik, 

Mariovsko), od zaseda go 

ubil zloglasniot [efkija-beg 

(1905), koj imal ~iflik vo s. Mogila. 

Toj nastan bil i glavniot 

motiv za oblikuvaweto na negoviot 

lik vo narodnata pesna. Od 

za~uvanata korespondencija se 

gleda deka bil golem privrzanik 

na makedonskata nacionalna kauza, 

protiv srpskata i bugarskata 

oruèna akcija vo Makedonija. 

Od donatori sobral nad 400 napoleoni 

za TMORO. Vo edna borba 

vo s. Iveni (Mariovsko) bil te{ko 

ranet i se lekuval vo Bitola. 

Pri edna organizaciona obikolka 

bil otkrien i gonet od osmanliska 

potera, poradi {to se sokril 

vo podzemna skrivnica. Pla- 

{ej}i se da ne go otkrijat, edna 

èna stavila kamen na maliot ot- 

SARIEVSKI 

vor. Ostanal bez vozduh i po~nal 

da se zadu{uva. Poterata zaminala, 

no toj ve}e ne moèl da izdr- 

ì od zadu{uvawe i se re{il na 

samo`rtva. 

LIT.: BoÔnÍ Mir~evÍ, RevolÓcionnata 

deŸnostÏ vÍ DemirhisarÍ (Bitolsko), 

SofiÔ, 1931; D-r Du{ko Konstantinov ‡ 

Zdravko Boìnovski, Tuka e Makedonija, 

kniga I (Izbor na objaveni makedonski narodni 

pesni od komitskiot ciklus), Skopje, 

1970, 254-263 i 549. S. Ml. 

Le{o~kiot manastirski kompleks †Sv. Atanasij# 

pred Vtorata svetska vojna 

SARDISUVAWETO na Le{o~kiot 

manastir (1905). Na manastirskiot 

praznik „Sv. Bogorodica# 

na 15/28 avgust 1905 g. Albanci 

– ba{ibozuk, so izgovor deka 

imalo skriena komitska ~eta, go 

sardisale manastirot vo koj imalo 

okolu 3 iljadi vernici – maì, 

èni i deca. Nastanot e ovekove- 

~en vo narodna pesna. 

LIT: B. Svetozarevi}, Tetovo i tetovsko 

vo ilindenskiot period 1895–1905, 

Skopje, 2003; I. Petru{evski, B. Svetozarevi}, 

Le{o~kiot manastirski kompleks, 

Skopje, 2001. Br. Sv. 

Aleksandar 

Sarievski 

SARIEVSKI, Aleksandar (Gali~nik, 

Gostivarsko, 1922 ‡ 

Skopje, 19. XII 2002) ‡ interpretator 

na narodni pesni. Karierata 

ja zapo~nal vo Makedonskata 

radio-televizija (od 1945 g., kako 

harmonika{ i peja~ vo Maliot naroden 

orkestar) i vo ansamblot 

†Tanec# (od 1950 g., kako tapanxija 

i peja~). Nastapuval niz celiot 

svet i stana svoeviden †za{titen 

znak# za interpretacija na pesnite 

od Zapadna Makedonija. Za produkcijata 

na MRT snimi nekolku 

stotini pesni, naj~esto kako solist, 

no i vo duet so drugi vrvni 

interpretatori (†Filizo, mome 

Filizo#, †Kandisal Ajredin-pa- 

{a#, †Dejgidi ludi mladi godini#, 

S 

1301

S SARISA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

†Te kaùvajet bre Ilinoj mome# i 

dr.). Vo eden period bil i producent 

za Makedonija vo Muzi~kata 

produkcija na RT Belgrad. M. Kol. 

Vrv od kopjeto sarisa na Makedonskata vojska 

SARISA – kopje vo vooruùvaweto 

na Makedonskata vojska. Bilo 

dizajnirano so 24 stapki (7,34 

m), od prakti~ni pri~ini dolìnata 

bila skratena na 21 stapka 

(6,4 m). Pretstavuvalo revolucionerno 

otkritie na makedonskata 

vojska na kralot Filip II. Kopjeto 

se sostoelo od bode` ({ilest 

vrv) i od ra~ka. Vojnikot vo borbata 

go drèl so dvete race; 4/5 

pred teloto, a 1/5 odzadi. Prvite 

pet redovi od falangata go drèle 

kopjeto horizontalno, a ostanatite 

redovi ispraveni na ramo. 

Koga }e padnele prvite redovi, 

go spu{tale horizontalno, odnosno 

vo borbena polo`ba. 

LIT.: Plutarh, Aleksandar Makedonski, 

Skopje, 1994, 87. V. St. 

Branislav 

Sarkawac 

SARKAWAC, Branislav Vladimirov 

(Skopje, 14. IV 1958) ‡ doktor 


profesor. Diplomiral (1983), 

magistriral (1993) i doktoriral 


vo Skopje. Rabotel kako urednik 

na Tretata programa na Makedonskoto 

radio, a potoa i kako 

asistent, docent i vonreden profesor 


vo Skopje. Klu~en filozofski 

interes mu e filozofijata na 

politikata, a se zanimava i so odnosite 

me|u filozofijata, sociologijata 

i medicinata. Zna~aen 

e i negoviot pridones vo teoriskata 

primena na postkolonijalnata 

kritika na katahresti~koto 

i na rizomatskoto mislewe vrz 

primerite na makedonskata istoriska 

i politi~ka realnost. 

BIBL.: Ideologijata i subjektivitetot, 

1993; Sociologija na medicinata, 

1302 

1999 (koavtor so S. Kostovski); Makedonski 

katahrezis, 2001, 2004; Koreni i rizomi, 

2001 (koeditor so B. Ivanov) i dr. 

LIT.: „Bilten na Univerzitetot ,Sv Kiril 

i Metodij´# vo Skopje, br 800, 8 III 

2002. Iv. X. 

Rudar vo rudnikot †Sasa# 

SASA – rudnik na Pb, Zn ruda, koj 

se nao|a vo jugoisto~nite padini 

na planinata Osogovo. Pripa|a 

kon metalogenetskata zona Osogovo–Besna 

Kobila. Rudnoto nao- 

|ali{te e izgradeno od prekambriski 

i staropaleozojski karpesti 

kompleksi pretstaveni so 

kvarcgrafiti~ni {krilci, cipolini 

i cipolinski {krilci, 

koi se najpogodna sredina za sozdavawe 

rudni tela. Glavniot tip 

na orudnuvaweto e vo vid na plo- 

~i koi po forma se sloeviti i 

nepravilni. Mo}nosta na rudnite 

tela e od 1 do3 m. Isto taka se 

javuva i orudnuvawe vo vid na 

zdrobeni zoni. Rudnite rezervi 

se proceneti na okolu 71.601.838 t 

ruda, minimalnata ekonomska sodrìna 

na Pb e 4,06% a na Zn 

3,39%. 

LIT.: Todor Serafimovski, i dr., Nao|ali{ta 

i pojavi na olovo i cink vo Republika 

Makedonija. Posebno izdanie br. 4, 

RGF, [tip, 1995. T. Ser. 

SASI – najpoznati rudari vo 

sredniot vek, po poteklo od Saksonija 

(Germanija). Vo XIII v. se 

naselile i vo Makedonija, kade 

{to go organizirale vadeweto na 

rudata. Vo Severoisto~na Makedonija 

se za~uvani ostatoci vo toponimijata 

i vo lingvisti~kata 

terminologija. 

LIT.: S. írkoviÊ, D. KovaÊeviÊ-KojiÊ, 

R. úk, Staro srpsko rudarstvo, Novi 

Sad, 2002. B. Petr. 

†SVETA BOGORODICA# – golema 

trikorabna crkva izgradena 

vo 1872 g. vo Debar. Vo 1873 g. bile 

slikani yidni sliki vo naosot, 

a vo 1896 g. debarskite sve{tenici 

pop Tase, pop Arsenij, pop Trpe, 

Cvetko Stojanov i Simon Sekulov 

bile ktitori na yidnite 

sliki vo oltarot na hramot. Kako 

slikari rabotele lazaropolskite 

zografi bra}ata Krste i Kosta 

Nikolovi (sinovi na poznatiot 

zograf Nikola Krstev). Na drveniot 

ikonostas se nao|aat ikoni 

slikani od pro~ueniot zograf 

Di~o Krstev od Treson~e i od ne- 

goviot sin Avram Di~ov. Vo hramot 

se nao|a i edna stara ikona 

posvetena na sv. \or|i, koja datira 

od XV v. 

LIT.: K. Balabanov, Blago na putevima Jugoslavije, 

Beograd, 1983. K. B. 

Crkvata †Sv. Bogorodica# vo s. Le{ok 

„SVETA BOGORODICA# – manastirska 

crkva vo s. Le{ok (Tetovsko). 

Za prvpat se spomnuva vo 

prvata polovina na XIV v., koga 

bila priloèna na manastirot 

„Bogorodica Levi{ka“ vo Prizren. 

Podocna stanala metoh na 

manastirot „Sv. Atanasij“ vo Le- 

{ok. Vo 1818 g. vo manastirskata 

crkva posvetena na Bogorodica 

doa|a jeromonahot Kiril Pej~inovi}, 

koj go razviva mona{kiot 

ìvot vo ovoj region. Crkvata vo 

osnovata ima forma na trikonhos. 

Konhite od nadvore{nata 

strana se tristrani. Podocna od 

zapadnata strana bil doyidan 

narteks. Vo crkvata se za~uvani 

tri sloja od freskoìvopisot. 

Najstariot sloj e od periodot 

pred 1326 g., vtoriot sloj nastanal 

vo vremeto na episkopot Nikanor, 

koj ja ovozmoìl obnovata 

na crkvata (1641), a tretiot sloj 

datira od 1879 g., koga gali~kiot 

zograf Mihail \ur~inov preslikal 

odredeni delovi vo crkvata. 

Vo blizina na crkvata se nao|a 

grobot na jeromonahot Kiril 

Pej~inovi}. 

LIT.: V. Petkovi¢, Pregled crkvenih 

spomenika kroz povesnicu srpskog naroda, 

Beograd, 1950; K. Balabanov – A. Nikolovski 

– D. ]ornakov, Spomenici na kulturata 

na Makedonija, Skopje, 1980, 

207–208. K. B. 


crkva vo s. Modri{te, 

vo blizina na Makedonski Brod. 

Vo 1316 g. igumenot na manastirot 

Vartolomej prisustvuval na 

izborot na episkopot Nikodim. 

Toa e ednokorabna crkva so tristrana 

apsida, a verojatno imala i 

kupola. Gradena e od pridelkan 

kamen i od naizmeni~ni redovi 

tuli. Od nekoga{ bogatiot freskoìvopis, 

delo na nepoznat zograf, 

ostanale malku tragi. Vrz 

osnova na stilskite karakteristiki 

na freskoìvopisot, se smeta 

deka istiot zograf ja slikal i


manastirskata crkva „Sv. Nikola# 

([i{evski), izgradena vo 

XIV v. visoko nad kawonot na r. 

Treska (Matka, Skopsko). 

LIT.: P. S. .Jovanovi¢, Modri~ki manastir, 

„Glasnik Skopskog nau~nog dru{tva#, 

II, 277–280; F. Mesesnel, Topografske 

bele{ke, „Glasnik Skopskog nau~nog 

dru{tva#, XIII, 178-183; V. Petkovi¢, 

Pregled crkvenih spomenika kroz povesnicu 

srpskog naroda, Beograd, 1950; K. Balabanov, 

Blago na putevima Jugoslavije, Beograd, 

1983. K. B. 

Crkvata †Sv. Bogorodica# kraj s. Glumovo 


crkva na leviot breg 

na r. Treska, vo blizina na s. Glumovo 

(Skopsko). Gradena od kr- 

{en kamen i od malter. Pripa|a 

na tipot crkvi so vpi{an krst, 

stesnet oblik. Nad sredi{niot 

del se izdiga kupola {to se potpira 

na pilastri. Oltarnata apsida 

od nadvore{na strana e tristrana. 

Fasadite se oìveani so 

lizeni. Nad vleznata vrata e za- 

~uvan natpis vo koj se veli deka 

nekoja Milica vo 1497 g. ja na{la 

crkvata otkriena i dala sredstva 

za da se prepokrie i da se ìvopisa. 

Izgradila priprata i kupila 

lozje za manastirot. Od tekstot 

proizleguva deka crkvata bila 

gradena mnogu porano. Postoi 

mislewe deka prvi~no bila izgradena 

so sredstva {to gi obezbedil 

Bojko, sinot na vlastelinkata 

Danica, ktitorka na crkvata 

„Sv. Nikola# vo s. Quboten (XIV 

v.), bidej}i vo toa vreme toj bil 

gospodarot na Matka. Freskoìvopisot, 

za ~ija{to izrabotka 

sredstva dala Milica, e so poslabi 

likovni vrednosti. Vo prvata 

zona, pokraj svetitelite, se naslikani 

i portretite na novite 

ktitori – Milica i Nikola. 

LIT.: V. Petkovi¢, Pregled crkvenih spomenika 

kroz povesnicu srpskog naroda, Beograd, 

1950, 38; K. Balabanov – A. Nikolovski 


na Makedonija, Skopje, 1980, 55. K. B. 


crkva nad s. Matej~e 

(Kumanovsko). Gradena e od pridelkan 

kamen i od tuli, a ima oblik 

na krstoobrazna crkva so pet 

kupoli. Oltarnata apsida od nadvore{nata 

strana e petostrana i 

oìveana so dekorativni ni{i, 

izvedeni so tuli. Vo istoriskite 

izvori, koi se prili~no skudni, 

Crkvata †Sv. Bogorodica#, s. Matej~e (XIV v.) 

se veli deka crkvata po~nala da 

se gradi na postaro kultno mesto, 

kade {to porano se nao|ala crkvata 

posvetena na Bogorodica 

Crnogorska, od strana na carot 

Du{an. Vo biografijata na carot 

Uro{, patrijarhot Paisie raska- 

ùva deka toj po~nal da ja gradi 

crkvata, no po negovata smrt taa 

ostanala nedovr{ena, taka {to 

negovata èna Elena i sinot 

Uro{ ovozmoìle da se zavr{i i 

da se ìvopisa. Podocna bila zapu{tena 

i dolgo bila vo urnatini. 

Toga{ te{ko nastradal fresko- 

ìvopisot na nejzinite yidovi. 

Potemelna restavracija bila izvr{ena 

duri vo 1934 g. I pokraj 

o{tetuvawata, freskoìvopisot 

pokaùva deka nepoznatite tvorci 

doa|ale od redot na talentiranite 

i ve{ti slikari, koi ne zaostanuvale 

zad poznatite tvorci od 

ovoj period. Me|u podobro za~uvanite 

kompozicii spa|aat scenite 

od ìvotot na Hristos i Bogorodica, 

Akatistot na Bogorodica, 

ûdata na Arhangelot Mihail, 

Legendite za sv. Jovan Prete~a i 

pustinoìtelot Antonie, starozavetnite 

sceni Sedumte vselenski 

sobori, kako i portretite na 

ktitorite – carot Du{an, negovata 

èna Elena i sinot Uro{. 



Beograd, 1950; V. J. uri¢, Vizantijske 

freske u Jugoslaviji, Beograd, 1974; K. 

Balabanov – A. Nikolovski – D. ]ornakov, 

Spomenici na kulturata na Makedonija, 

Skopje, 1980. K. B. 

„SVETA BOGORODICA# – crkva 

vo blizina na s. Slivnica 

(Prespansko). Spored za~uvaniot 

natpis, bila izgradena i ìvopisana 

vo 1607 g., vo vremeto na igumenot 

jeromonah Nikanor. Kako 

†SVETA BOGORODICA# 

dariteli se spomnuvaat pove}e 

lica, osobeno Mihail Petkov od 

Bitola, ~ij{to sin Kupen po~inal 

vo 1599 g. Vo osnovata crkvata 

ima forma na vpi{an krst vo pravoagolen 

prostor od stesnet tip. 

Zasvodena e so poluobli~est svod 

so travei. Apsidata od nadvore{nata 

strana e petostrana. Vo 1612 

g. od zapadnata strana bil izgraden 

narteks so poluobli~est svod. 

Vo 1645 g. na mestata od uni{te- 

Crkvata †Sv. Bogorodica#, s. Slivnica, Prespansko (1608) 

niot freskoìvopis, raboten vo 

1612 g., bil izveden nov. Vrz kompozicijata 

Bogorodica so Hristos, 

naslikana vo ni{ata nad zapadnata 

vrata (odnadvor), e za~uvana 

signaturata na zografot Nikola. 

Najverojatno toj ja ima ìvopisano 

zapadnata fasada na 

crkvata. Na drveniot ikonostas 

ima nekolku ikoni od vremeto na 

ìvopisuvaweto na crkvata. 

LIT.: K. Balabanov – A. Nikolovski – D. 

]ornakov, Spomenici na kulturata na 

Makedonija, Skopje, 1980, 285. K. B. 

„SVETA BOGORODICA# – 

crkva vo Zletovo, gradena vo nekolku 

fazi. Prvata faza, vrz osnova 

na dosega za~uvaniot freskoìvopis, 

se vrzuva za XVI v., 

koga Zletovo bilo sedi{te na 

zletovskiot episkop. Vo 1515 g. 

vo Zletovo se spomnuva morozvizdskiot 

episkop Matej. Podoc- 

S 

1303

S †SVETA BOGORODICA# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

na, crkvata bila dograduvana i 

obnovuvana, osobeno vo XVII i vo 

XVIII v. Vo XIX v. bila dogradena 

pripratata i otvoreniot trem. 


kroz povesnicu srpskog naroda, Beograd 

1950; K, Balabanov – A. Nikolovski 


na Makedonija, Skopje, 1980. K. B. 


crkva vo s. Drenovo, vo blizina 

na patot Gradsko – Prilep. Vo osnovata, 

crkvata pretstavuva kombinacija 

od kupolna trikorabna 

bazilika i krstoobrazna crkva 

od stesnet tip. Ima kupoli nad 

naosot i narteksot. Strani~nite 

korabi se zasvodeni. Gradena e od 

kr{en kamen i od malter, so upotreba 

na spolii doneseni od anti~kiot 

grad Stobi. Nema to~ni 

podatoci za toa koga e izgradena 

i ìvopisana. Vo literaturata se 

spomnuva podatokot deka vo 1378– 

1380 g. so crkvata upravuvale vlastelinite 

Konstantin Draga{-Jakovac 

i Dragoslav. Konstantin 

Draga{ ja priloìl na svetogorskiot 

manastir „Pantelejmon# vo 

Kareja. Kako tvorec na fresko- 

ìvopisot se spomnuva zografot 

Dimitrij (1356). 

LIT.: V. S. Radovanovi¢, Tikve{ i Raec, 

1924, „Naseqa#, XXIX, 444; V. Petkovi¢, 


srpskog naroda, Beograd, 1950; D. Koco, 

Nekolku novi podatoci za srednovekovnite 

spomenici vo Makedonija, „Glasnik na 

Muzejsko-konzervatorskoto dru{tvo na 

NR Makedonija#, Skopje, 1954. K. B. 


crkva vo stariot del na Ohrid, 

poznata kako Kamensko. Bila podignata 

vo XVII v., a obnovena i 

pro{irena vo 1832 g. Spored za- 

~uvaniot natpis nad ju`nata vrata 

od nadvore{nata strana, crkvata 

bila zografisana vo 1863 g. 

od strana na poznatiot zograf 

Di~o od s. Treson~e. Oltarniot 

prostor go zatvora ikonostas raboten 

vo rezba od nekoja od tajfite 

na mija~kite rezbari. 



Makedonija, Skopje, 1980. K. B. 


crkva, ~ija{to lokacija bila na 

mestoto Mokrosok, na leviot 

breg na rekata Treska, vo blizina 

na s. Breznica. Vo 2002 g. e dislocirana 

od desnata strana na rekata 

poradi izgradba na hidroakumulacioniot 

sistem „Kozjak#. 

Namesta za~uvaniot yidarski 

opus od kamen i tula upatuva na 

postara gradba koja podocna bila 

obnovena. Za~uvaniot ìvopis vo 

oltarnata ni{a i vo ni{ata nad 

vlezot e raboten vo stilot na 

postvizantiskite umetni~ki razbirawa 

od krajot na XVI do prvata 

decenija na XVII vek. 

1304 

LIT.: P. Jovanovi¢, Pore~e. Naseqa i poreklo 

stanovni{tva, SKA/SEZ, LI, Beograd, 

1935, 334. M. M. 

Crkvata †Sv. Bogorodica Bolni~ka# vo Ohrid (XIV v.) 

„SVETA BOGORODICA BOL- 

NI^KA# – crkva vo bolni~kata 

enorija nasproti „Sv. Nikola#, 

izgradena vo {eesettite godini 

na XIV vek, od Jakov, igumen na 

Klimentoviot manastir na Plao{nik. 

Po forma e ednokorabna 

crkva so nadvi{en popre~en brod 

vo vid na transept. Freskoìvopisot 

od postariot sloj e so~uvan 

vo oltarniot prostor i delumno 

vo naosot kade {to se so~uvani 

nekolku figuri na svetci od prvata 

zona, i dopojasnite likovi 

na petozarnite ma~enici vo medaljoni 

od vtorata zona. Freskite 

od ovoj sloj se delo na zograf 

{to prethodno go slikal ju`niot 

paraklis na „Bogorodica Perivlepta#, 

i podocna, po zavr{uvaweto 

so slikawe na freskite vo 

„Bogorodica Bolni~ka#, slika vo 

Markov Manastir. Triesetina godini 

po izgradbata i ìvopisuvaweto, 

crkvata bila obnovena so 

nadgraduvawe na yidovite i dodavawe 

na popre~niot korab, transeptot. 

Ovaa golema obnova se povrzuva 

so neidentifikuvaniot 

ohridski arhiepiskop, koj e naslikan 

na ju`niot yid od crkvata, 

vedna{ do vleznite vrati. Istovremeno 

e naslikan i Stra{niot 

Crkvata †Sv. Bogorodica Eleusa#, s. Veljusa (1080) 

sud na ju`nata fasada od crkvata. 

Od nekoga{niot ikonostas e so- 

~uvano ednoto krilo na carskite 

dveri, koi po kvalitetot na umetni~kata 

izrabotka se vbrojuvaat 

vo najubavite dela na ohridskiot 

ikonopis od sredinata na XVI vek. 

Za ovaa crkva vo 1864 g. zografot 

Di~o naslikuva nekolku ikoni. 

LIT.: Gojko Suboti¢, Sveti Konstantin 

i Jelena u Ohridu, Beograd, 1971, 

35‡43; Vojislav J. uri¢, Vizantijske 

freske u Jugoslaviji, Beograd, 1974, 74; 

Cvetan Grozdanov, Ohridskoto yidno 

slikarstvo od XIV vek, Ohrid, 1980, 

145‡247. S. C. 

„SVETA BOGORODICA ELE- 

USA# – manastirska crkva izgradena 

vo 1080 g. vo s. Veljusa (Strumi~ko). 

Nejzin ktitor bil strumi~kiot 

episkop Manoil. Yidana 

e so tuli i so malter, so {to e dobiena 

vpe~atliva keramoplasti~na 

dekoracija. Ima oblik na 

~etirikonhos so osmostrana kupola 

nad centralniot del. Na zapadnata 

strana se nao|a narteks 

so kupola, a na ju`nata paraklis 

posveten na sv. Spas. Vo XIX v. 

bil izgraden otvoren trem. Freskoìvopisot 

e delumno za~uvan, 

glavno vo delovite na paraklisot, 

centralniot del i oltarot na 

crkvata, a poteknuva od vremeto 

na izgradbata (XI v.). Vo XIX v. 

vrz delumno za~uvaniot star ìvopis 

bil izveden nov, bez pogolema 

likovna vrednost. Oltarniot 

prostor e zatvoren so ikonostas 

izgraden od mermer, so za~uvan 

natpis na arhitravnata greda. 

Vo naosot ima mozai~en pod. Denes 

„Sv. Bogorodica Eleusa“ e 

ènski manastir. 

LIT.: ArhimandritÍ GerasimÍ, MateriÔli 

po geografiÔ na strumi{ko, „Biblioteka#, 

III, XVI-XVII, PlovdivÍ,1896; N. 

Okunjev, Krstoobrazne crkve, Zagreb, 1925; L. 

Mileti~Í, Strumickite manastirski 

~erkvi, 1926; V. IvanovÍ, Stari cÍrkvi i 

manastiri, 1926, @. Tati¢, Dva spomeni-


ka, 1928; F. Mesesnel, Vizantiski spomenici, 

1937; . Bo{kovi¢, Arhitektura 

sredweg veka, 1947 i 1967; M. Jovanovi¢, O 

Vodo~i i Veljusi, 1959; P. Miqkovi}-Pepek, 

Oltarna pregrada, 1959; istiot, Veljusa, 


„SVETA BOGORODICA EPIS- 

KEPSIS# – crkva {to se spomnuva 

vo edna povelba na carot 

Konstantin Tih, vo vtorata polovina 

na XIII v. Se nao|ala vo Makedonski 

Brod i bila metoh na 

golemiot manastir „Sv. \or|i 

Gorga# (Skoroposti`nik) vo 

Skopje. Na praznikot Sv. \or|i 

vo manastirot se odrùval golem 

pana|ur na koj doa|ale vernici od 

cela Makedonija. Na istoto mesto 

vo 1872 g., vrz temelite na postarata 

crkva, bila izgradena golema 

trikorabna bazilika posvetena 

na Bogorodica Episkepsis. 

Nekolku yidni sliki vo bazilikata 

izrabotil zografot Kosta 

Nikolov od Lazaropole (1900). 

Ikonite na ikonostasot se delo 

na poznatiot kru{evski zograf 

Nikola Mihailov. 



Beograd, 1950; K. Balabanov, Blago na putevima 

Jugoslavije, Beograd, 1983. K. B. 

„SVETA BOGORODICA ZA- 

HUMSKA# – manastirska crkva 

na isto~niot breg na Ohridskoto 

Ezero, poznata pod imeto Zaum. 

Izgradena e vo vremeto na kesarot 

Grgur, brat na Vuk Brankovi}, 

vo 1361 g. Vo osnovata e re- 

{ena kako vpi{an krst so edno 

kube izdignato na osmoagolen 

tambur, koe se potpira na ~etiri 

stolba. Fasadite se bogato ukraseni 

so tula i kamen, karakteristi~no 

za yidaweto na sakralnite 

objekti vo Makedonija od 

XIII i XIV vek. 

Kako {to se doznava od ktitorskiot 

natpis vo hramot, crkvata e 

zografirana so donacija na episkopot 

devolski Grigorij. Celo- 

Crkvata †Sv. Bogorodica Zaumska# kraj Ohrid (XIV v.) 

kupniot freskoìvopis e izveden 

vo 1361 g. i denes e samo delumno 

za~uvan. S# u{te se za~uvani 

ostatoci od freskite vo kupolata 

so fragmenti od figurata 

na Isus Hristos Pantokrator 

(Sedrìtel), pod nego se pretstavite 

na angelskite sili, a vo tamburot 

se pretstaveni prorocite. 

Podobro se za~uvani pretstavite 

na ~etirite evangelisti vo pandantifite. 

Na gornata zona zaedno 

so povr{inata na svodovite e 

pretstaven ciklusot na Golemite 

praznici, a pod niv se Hristovite 

stradawa. Na zapadnata strana 

od naosot e golemata scena na Uspenieto 

na Bogorodica, pokraj 

koja se sceni povrzani za ovoj praznik, 

a na severniot yid i Vovedenieto 

na Bogorodica vo hramot. 

Vo oltarniot prostor e liturgiskata 

slu`ba na arhijereite nad 

koja postoi friz od dopojasja na 

drugi arhijerei. Vo protezisot e 

naslikana Vizijata na sv. Petar 

Aleksandriski. Vo dolnata zona 

na naosot, na ju`nata strana, od 

osobeno zna~ewe se figurite na 

sv. Kliment, sv. Naum Ohridski i 

pretstavite na Svetite lekari, 

pojava za koja se smeta deka ima 

ohridski tematski karakter. Bi 

gi spomnale i figurite na pustinoìtelite, 

a osobeno vnimanie 

privlekuva i pretstavata na sv. 

Ana Mlekopitatelka. Vo svetskata 

nauka s# u{te se prou~uva 

slikarstvoto na zapadnata fasadna 

strana, kade {to e naslikan 

Isus Hristos kako Car nad carevite 

so Bogorodica carica i sv. 

Jovan Krstitel, a vo dolnata zona 

se Svetite Voini (sv. \or|i i sv. 

Dimitrija) vo blagorodni~ka obleka, 

potoa na pilastrite apostolite 

Petar i Pavle, a od dvete 

strani na vlezot se sv. Zosima i 

Marija Egipetska kako ja pri~estuva. 

Vo 50-tite godini na XX vek 

se izvr{eni konzervatorski i 

restavratorski raboti na arhitekturata 

i ìvopisot. 

LIT.: M. Zlokovi¢, Stare crkve u oblasti 

Prespe i Ohrida, „Starinar#, III, Beograd, 

1925; –. Sp. Radoji~i¢, Ko je podigao manastir 

Zaum?, „Istoriski pregled#, 1, Beograd, 

1954; V. J. –uri¢, Vizantijske freske u Jugoslaviji, 

Beograd, 1974; R. Qubinkovi¢ ‡ 

M. órovi¢-Qubinkovi¢, Srednovekovnoto 

slikarstvo vo Ohrid, Zbornik na trudovi, 

Ohrid, 1961; A. Deroko, Monumentalna 

i dekorativna arhitektura u srednovekovnoj 

Srbiji, Beograd, 1962; Cv. Grozdanov, 

Ohridsko yidno slikarstvo XIV vek, Ohrid, 

1980, 103–120. Cv. Gr. – Kr. T. 

„SVETA BOGORODICA#, KA- 

LI[TA – pe{terna crkva vo 

karpa zapadno od sega{nata manastirska 

crkva. Za nejzinata 

gradba e iskoristen golemiot zasek 

vo karpata, koj od isto~nata 

strana e zatvoren so yid {to ima 

dobieno forma na oltarna apsi- 

†SVETA BOGORODICA PERIVLEPTOS# 

Pe{ternata crkva †Sv. Bogorodica#, Kali{ta, 

Stru{ko (XVII-XVIII v.) 

da. Okolu crkvata ima avtenti~ni 

mona{ki }elii. Vnatre{niot 

prostor e pokrien so poluobli- 

~est svod na koj se naslikani 

Hristos, angelite i dopojasni 

pretstavi na prorocite. Vo podolnata 

zona e naslikan ciklusot 

na Golemite praznici, a vo najniskata 

zona na severniot yid 

slu`bata na slovenskite svetiteli 

sv. Kiril Filozof i sv. Kliment 

Ohridski, pridruùvani od 

sv. Spiridon i sv. Nikola. Na zapadniot 

yid e Gostoqubieto na 

Avram i dopojasni pretstavi na 

trite evrejski mom~iwa. Crkvata 

i ìvopisot se nastanati vo 

po~etokot na XVII vek, a oltarnata 

apsida i ni{ata na protezisot 

vo vtorata polovina na XVIII vek. 

LIT.: Kosta Balabanov – Antonie Nikolovski 

– Dimitar ]ornakov, Spomenici na 

kulturata na Makedonija, Skopje, 1980, 

281‡282; Cvetan Grozdanov, Yidnoto slikarstvo 

i ikonopisot vo stru{kiot kraj, 

Struga i Stru{ko, Struga, 1970, 340; Goce 

Angeli~in-@ura, Stranici od istorijata 

na umetnosta na Ohrid i Ohridsko(XV–XIX 

vek), Ohrid, 1997, 33‡39. S. C. 

„SVETA BOGORODICA#, KA- 

NEO – pe{terna crkva, vovle~ena 

vo tesniot zasek na strmnata 

karpa pod crkvata „Sv. Jovan Bogoslov 

– Kaneo#. Prostorot na 

pe{terata e preyiduvan i prisposobuvan 

za prestoj na nekolku monasi, 

a na eden od tie yidovi e za- 

~uvana i edinstvenata freska vo 

crkvata {to go pretstavuva Vovedenieto 

na Bogorodica. 

LIT.: Petar Miqkovi}-Pepek – Goce Angeli~in-@ura, 

Pe{terniot hram Vovedenie 

kaj Kaneo vo Ohrid, „Likovna umetnost#, 

10-11, Skopje, 1985, 25‡35. S. C. 

„SVETA BOGORODICA PAN- 

DANOS# – ostatoci na crkvata 

se najdeni do patot {to od Gorna 

Porta vodi kon Klimentoviot 

manastir na Plao{nik. Na ova 

mesto, vo ponovo vreme e izgraden 

mal paraklis. S. C. 

„SVETA BOGORODICA PE- 

RIVLEPTOS (SV. KLI- 

MENT)# – eden od najzna~ajnite 

spomenici na paleologovskata 

renesansa. Podignata e vo 1294/95 

g. od velikiot heterijarh Progon 

S 

1305

S †SVETA BOGORODICA PERIVLEPTOS# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Zgur, zet na vizantiskiot imperator 

Andronik II Paleolog, i ohridskiot 

arhiepiskop Makarij, 

~ii{to imiwa se zabeleèni vo 

za~uvaniot ktitorski natpis. 

Prvata dedikacija na ovoj manastirski 

hram e na Bogorodica 

Perivleptos, me|utoa, kon krajot 

na XV vek, poradi ru{eweto na 

crkvite „Sv. Sofija# i „Sv. 

Pantelejmon# (Plao{nik), sedi{teto 


bilo preneseno vo ovoj 

hram, koj se zdobil so uloga na 

majka-crkva vo ramkite na ohridskata 

dieceza. Toga{ od „Sv. Pantelejmon# 

vo ovaa crkva bile preneseni 

i mo{tite na sv. Kliment 

Ohridski, pa zatoa vo narodot e 

poznata kako Sveti Klimentova 

crkva. Vo blizina na hramot postoela 

i arhiepiskopska palata, 

kade {to rabotel personalot na 

Arhiepiskopijata. Kako prv hram 

na Arhiepiskopijata toj sluèl 

s# do nejzinoto ukinuvawe vo 1767 

g., a potoa bil hram na mitropolitite. 

Prostornata koncepcija 

na hramot e vpi{an krst so kupola 

na osmoagolen tambur i narteks. 

Kon krajot na XIV vek se dogradeni 

dva paraklisa na severnata 

strana, posveteni na Sv. 

Grigorie Bogoslov i na ju`nata 

strana od oltarot. Podocna (vo 

XVI vek) okolu glavniot korpus 

na crkvata e izgraden zatvoren 

trem, na koj od zapadnata strana e 

dograden otvoren trem. Na~inot 

na yidawe i obrabotkata na fasadite 

e dekorativen vo kombinacija 

na kamen i tula. 

1306 

Stariot ìvopis e o~isten od podocne{ni 

naslojki i malterisuvawa 

od 1950 do 1961 g., glavno od 

konzervatorskata ekipa na Republi~kiot 

zavod za za{tita na 

spomenicite na kulturata. Freskoìvopisot 

se steknal so svetsko 

renome kako eden od najznamenitite 

ansambli vo makedonskata 

umetnost i vo umetnosta na 

protorenesansata na Paleolozite. 

Zografite Mihail i Evtihij 

pove}epati se potpi{ale vrz 

freskite, a po Ohrid slikale i 

vo drugi hramovi vo Severna Makedonija 

i vo Srbija, kako i vo 

regionot na Solun. Se pretposta- 

Zadniot del na crkvata †Sv. Bogorodica Perivleptos# (†Sv. Kliment#), Ohrid (1294/95) 

Oltarnata apsida na hramot †Sv. Bogorodica Perivleptos# (†Sv. Kliment#), Ohrid (1295) 

vuva deka nivni dela ima i vo 

Sveta Gora. Nivnoto vlijanie 

bilo golemo i vrz sledbenicite 

{to sozdavale podocna vo sredi{nite 

delovi na Balkanot. Ova 

freskoslikarstvo se tretira kako 

revolucioneren is~ekor vo istorijata 

na umetnosta vo likovnite 

i estetskite pogledi na vremeto 

koga vo Italija sozdaval 

\oto. Vo crkvata se naslikani golem 

broj ciklusi od koi{to gi 

spomnuvame: Detstvoto na Bogorodica 

(Apokrifniot ìvot na 

Bogorodica); Uspenieto na Bogorodica; 

eden od najgolemite ansambli 

na Prefiguraciite na 

Bogorodica vo narteksot; Hristovite 

stradawa; Golemite praznici; 

slikaweto na kupolata so 

Hristos Pantokrator, prorocite 

i evangelistite; Evharisti~niot 

ciklus vo oltarot; pove}e figuri 

na monasi, sveti voini, apostoli, 

ma~enici, sveti lekari, naj~esto 

vo prvata zona i na stolbcite, 

kako celi figuri i kako dopojasja. 

Nekoi od niv pretstavuvaat i 

tematski celini. Ovoj najstar i 

najgolem del od ìvopisot od 

1294/95 g. sodrì i donesuva golemi 

promeni vo umetnosta na vizantiskiot 

stil i na srednovekovnata 

umetnost vo Evropa: se 

probiva narativniot na~in na 

prikaùvawe na scenite, se vnesuvaat 

realisti~ni elementi i 

dramatizam vo prikaùvaweto, 

se prodlabo~uva zadninata i se 

razrabotuva nov na~in na prika- 

ùvawe na slikanata arhitektura. 

Vo ovaa prva etapa na slikaweto 

na Mihail i Evtihij e prisuten 

„strukturalizmot# so elementi 

na geometrija, kako vo dispozicijata 

na scenite, taka i vo 

definiraweto na postarite likovi. 

Isto taka, se razrabotuva i


pejzaòt vo scenite, prepletuvan 

so enterierot vo koj se razviva 

dejstvoto. Za hramot na Bogorodica 

Perivleptos, Mihail i Evtihij 

slikale i ikoni {to se rasporeduvaat 

vo dve fazi, {to bi 

govorelo za dva nivni prestoja vo 

Ohrid. Ovoj hram e prvo nivno 

poznato delo, a podocna tie ja 

zografirale crkvata „Sv. \or|i# 

vo Staro Nagori~ane (Kumanovsko) 

i „Sv. Nikita# (Skopsko). 

So atributiven metod nim im se 

pripi{uva i ìvopisot vo crkvata 

„Sv. Joakim i Ana# (Kraqeva 

crkva) vo kompleksot Studenica, 

kako i na crkvata „Sv. Bogorodica 

Qevi{ka# vo Prizren. 

So pravo se pretpostavuva deka 

tie imaat u~estvo i vo zografiraweto 

na eden del od crkvata 

„Sv. Apostoli# (Pe}ska patrijar{ija) 

vo Pe}. Okolu 1364/5 g. 

se naslikani tri novi slikarski 

celini vo tremot na hramot: 

Akatistot na Bogorodica (na 

severnata strana), Stra{niot 

sud (na ju`nata strana) i Nebeskiot 

dvor (na zapadnata strana). 

Pribli`no kon toa vreme se 

zografirani i dvata paraklisa 

{to se doyidani do oltarot i toa 

vo vremeto na ohridskiot arhiepiskop 

Grigorij II. Slikarite na 

ovie ansambli rabotele pod vlijanie 

na golemiot zograf Jovan 

Teorijan, koj{to vo Ohrid formiral 

svoja rabotilnica i imal 

brojni sledbenici vo gradot i vo 

drugi delovi na Makedonija. Vo 

poslednite godini na XVI vek, na 

zapadnata strana od tremot, nad 

Nebeskiot dvor, e naslikan 

Stra{niot sud, edna od najbogatite 

pretstavi na ovaa tema vo 

postvizantiskata umetnost. 

LIT.: M. Zlokovi¢, Stare crkve u oblasti 

Prespe i Ohrida, Starinar, III, Beograd, 

1925; G. Bo{kovi¢ – K. Tomovski, 

Srednovekovna arhitektura vo Ohrid, 

„Zbornik na trudovi#, Ohrid, 1961; H. Hallensleben, 

Die architekturschichtliche stellung 

der kirche Sv. Bogorodica Perivleptos (Sv. Kliment) 

in Ohrid, Zbornik Posveten na Dim~e 

Koco, kn. 6–7, Arheolo{ki muzej na Makedonija, 

Skopje, 1979, 297, 316, Cv. Grozdanov, 

Prilozi poznavawu sredwevekovne 

umetnosti Ohrida, „ZLU#, 2, Novi Sad, 

1966, 197–232; istiot, Ilustracija himni 

Bogorodi~inog akatista u crkvi Bogorodice 

Perivlepte u Ohridu, vo: Zbornik 

Svetozara Radoj~i¢a, Beograd, 1969, 

39–54; istiot, Ohridsko yidno slikarstvo 

od XIV vek, Ohrid, 1980. Cv. Gr. – Kr. T. 

„SVETA BOGORODICA PE[- 

TANSKA# – pe{terna crkva na 

dvaesetina kilometri jugoisto~no 

od Ohrid, na patot za Sv. Naum. 

Najavtenti~na od site pe{terni 

crkvi na bregot na ezeroto. 

Prirodnite oblici na pe{terata 

se iskoristeni i prilagodeni 

na kultnite potrebi so jasno izdvojuvawe 

na oltarniot prostor 

i naosot. Ova ovozmoìlo na yi- 

Pe{ternata crkva †Sv. Bogorodica Pe{tanska#, s. Pe{tani (XIV v.) 

dovite da se naslika poop{irna 

programa ~ija tematika e identi~na 

so programsko-tematskite 

karakteristiki na ohridskoto 

slikarstvo od vtorata polovina 

na XIV vek. Vo oltarot ima ostatoci 

od Slu`bata na arhijereite, 

vo naosot na svodot i povisokite 

zoni se kompozicii od ciklusot 

na Golemite praznici, a vo najniskata 

zona Deizisit, sv. Nikola, 

svetite voini-ma~enici vo 

patriciski ode`di, a na ju`niot 

yid kako dopojasni pretstavi se 

naslikani sv. Kliment, sv. Naum, 

Svetite lekari sv. Kuzman i Damjan 

i sv. Pantelejmon. @ivopisot 

poteknuva od {eesettite godini 

na XIV vek, a zografite {to go 

slikale ìvopisot, desetina godini 

podocna, slikaat i vo Markov 

manastir, kraj Skopje. 

LIT.: Voislav J. uri¢, Vizantijske 




147‡148. S. C. 

„SVETA BOGORODICA PRE- 

ÎSTA# – manastirska crkva vo 

blizina na s. Drugovo (Ki~evsko). 

Spored eden zapis vo kniga 

od manastirskata biblioteka, prvobitnata 

crkva bila izgradena 

vo 1316–1320 g. Manastirot se 

spomnuva pove}epati vo tekot na 

XIV v. Izgorel vo 1558 g., a bil 

obnoven vo 1564 g., koga bila izgradena 

crkva mala po dimenzii, 

~ij{to freskoìvopis go naslikal 

poznatiot zograf jeromonah 

Onufrij. Vo 1843 g. manastirot 

povtorno bil opoàren. Vo 1848 

g. na mestoto na manastirskata 

crkva (so sredstva {to gi obezbedil 

~i~koto na debarskiot mitropolit 

Kozma, vo vremeto na 

igumenot Haxi Teodosij) e izgradena 

nova crkva. Ikonite za ikonostasot 

na ovaa crkva gi izrabotil 

Di~o Zograf od s. Treson~e. 

†SVETA BOGORODICA# 

Toj preslikal i nekolku postari 

ikoni koi{to mu gi podaril na 

manastirot. 

LIT.: M. Popovi¢, Ki~evska sveta Pre~ista, 

„Prilozi#; V. Petkovi¢, Pregled crkvenih 


Beograd, 1950; K. Balabanov, Blago na putevima 

Jugoslavije, Beograd, 1983. K. B. 

„SVETA BOGORODICA PRE- 

ÎSTA# – crkva vo s. Varo{ 

(Prilep). Ednokorabna, so polukru`na 

apsida od nadvore{nata 

i od vnatre{nata strana. Gradena 

od kr{en kamen, tuli i od 

malter. Tulite se upotrebeni samo 

vo dva reda, vo gornata polovina 

na crkvata. Kako graditeli 

se spomnuvaat Pavle i Radoslav, 

sinovi na Teodor (1416–1438). 

Freskoìvopisot e za~uvan vo 

prostorot na apsidata, kade {to 

se pretstaveni: Bogorodica [ir- 

{aja nebesa so maliot Hristos na 

gradite i kompozicijata Velikiot 

vhod. Nepoznatiot zograf pripa|a 

na grupata talentirani zografi 

na svoeto vreme. Signaturite 

se ispi{ani na staroslovenski 

jazik. 





na Makedonija, Skopje, 1980.K. B. 

„SVETA BOGORODICA# („SV. 

\OR\I#) – grobi{na crkva od 

krajot na XVI ili po~etokot na 

XVII v., vo s. Petralica, zapadno 

od Kriva Palanka. Pretstavuva 

ednokorabna gradba so dogradena 

„priprata#. Povtorno e celosno 

ìvopisana vo XIX v. Originalniot 

ìvopis e za~uvan vo oltarskata 

ni{a i vo zabatot na nekoga{niot 

zapaden yid (Stra{niot 

sud). Od stariot ikonostas se za- 

~uvani samo Carskite dveri, vo 

t.n. perforirana tantelna rezba 

(po~etokot na XVII). Ne e prou- 

~ena. 

S 

1307

S †SVETA BOGORODICA TROERAÎCA# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

LIT.: M. Ma{ni¢, Dokumentacija fasadnog 

ìvopisa crkava iz postvizantijskog 

perioda u Makedoniji, Saop{tewe 

RZZSK, Beograd; D. ]ornakov, Tvore{tvoto 

na mija~kite rezbari na Balkanot 

od krajot na XVIII i XIX vek, Prilep, 

1986, 57. M. M. 

Obnovenata crkva †Sv. Bogorodica Troera~ica#, Skopje (2007) 

„SVETA BOGORODICA TRO- 

ERAÎCA# – crkva vo Skopje. 

Spored istoriski izvori, bila 

izgradena vo po~etokot na XIII v., 

a obnovuvana pove}epati so darenijata 

na srednovekovnite vladeteli. 

Spored edna legenda, vo 

ovaa crkva se nao|ala ~udotvornata 

ikona posvetena na Bogorodica 

Troera~ica, koja podocna 

bila prenesena vo svetogorskiot 

manastir Hilandar. Vo 1835 g. na 

nejzino mesto bila izgradena nova 

golema trikorabna bazilika. 

Vo nea se nao|al eden od najubavite 

i najgolemi ikonostasi, delo 

na mija~kite kopani~ari. Crkvata, 

zaedno so ikonostasot i mebelot 

(raboten, isto taka, vo dlaboka 

rezba) izgorele vo 1944 g. Vo 

2007 g. na mestoto na opoàrenata 

crkva e izgradena nova, trikorabna 

bazilika, koja go ima istiot 

plan kako crkvata od 1835 g. 



Beograd, 1950, 298; K. Balabanov, Skopje 

Old Bazar, Skopje, 1994, 27-28. K. B. 

„SVETA BOGORODICA ÊL- 

NICA# – ohridska crkva vo neposredna 

blizina na „Sv. Nikola# 

i starata srednovekovna ~elna 

porta, po {to i samata enorija go 

dobila svojot naziv. Izgradena e 

ili temelno obnovena vo sredinata 

na XIV vek, so neobi~na arhitektonska 

konstrukcija i koncepcija. 

@ivopisot e nastanat po 1380 

g. i od nego se vidlivi samo mali 

fragmenti na liturgiski kompozicii 

vo oltarnata apsida i po nekoj 

fragment od ciklusot na Gole- 

1308 

mite praznici na ju`niot yid od 

naosot. Vo 1862 g., na zapadniot yid 

od crkvata, Di~o Zograf naslikal 

nekolku pretstavi na svetci. 

LIT.: Dim~e Koco, Bogorodica êlnica, 

„Starinar#, XX, Beograd, 1970, 171‡178; 

Voislav J. uri¢, Vizantijske freske u 

Jugoslaviji, Beograd, 1974, 74; Cvetan 

Grozdanov, Ohridskoto yidno slikarstvo 

od XIV vek, Ohrid, 1980, 155. S. C. 

SVETA GORA (Atos) ‡ eden od 

trite zavr{ni poluostrovi na 

Halkidi~kiot Poluostrov vo jugoisto~niot 

del na istorisko-geografska 

Makedonija. Poluostrovot 

zafa}a povr{ina od 389 

km 2 , dolg e okolu 60 i {irok - od 7 

do 16 km. Vo svojot juèn del zavr{uva 

so vrvot Atos, koj so svojata 

viso~ina od 2033 m. nad morskoto 

nivo dominira nad celata 

teritorija. 

Teritorijata na Sveta Gora e 

prete`no {umovita, so strmni 

karpesti povr{ini, pe{teri i 

dlaboki dolini. Vakvite geografski 

pogodnosti, kako i izoliranosta 

od drugata kopnena 

teritorija, ovozmoìle na Poluostrovot 

mo{ne rano da se naselat 

oddelni monasi i mona{ki 

grupi so stroga asketska orientacija. 

Naseluvaweto na Sveta 

Sveta Gora, avionska snimka 

Gora osobeno se zasililo po osvojuvaweto 

na Egipet, Palestina 

i Sirija od strana na Arabite 

vo VI‡VII v., koga od ovie 

hristijanski teritorii bile 

proterani golem broj monasi, 

koi na{le zasolni{te vo razni 

manastiri na teritorijata na 

Vizantija, vklu~uvaj}i ja i Sveta 

Gora. 

Vtor bran naseluvawe na Sveta 

Gora se slu~il vo vremeto na dominacijata 

na ikonoborskata eres vo 

Vizantiskata Imperija (VIII‡IX 

v.), koga po~itatelite na ikonite 

bile progonuvani od imperatorite 

ikonoborci i od oficijalnite 

crkovni vlasti. Me|u progonuvanite 

crkovni lica imalo i mnogu 

monasi {to ostanale verni na vekovnata 

pravoslavna tradicija i 

pobarale spas vo nepristapnite 

predeli na Poluostrovot. 

Po~etocite na svetogorskoto mona{tvo 

go postavuvaat vo IX v. 

svetite Petar Atonski, Eftimij 

Novi i Jovan Kolov. Od istiot 

vek e i prvoto oficijalno svedo{tvo 

za postoewe organiziran 

mona{ki ìvot vo Sveta Gora. 

Istori~arot Genesij soop{tuva 

deka na crkovniot sobor vo 843 g. 

vo Carigrad prisustvuvale i monasi 

od Sveta Gora. Postoeweto 

na organiziran mona{ki ìvot 

vo Sveta Gora vo IX v. se potvrduva 

i od edna carska povelba na vizantiskiot 

vladetel Lav VI od 

893 god. 

Na Sveta Gora oddelni monasi 

pustinoìteli ìveele i pred IX 

v., me|utoa, spomnatite trojca svetogorski 

monasi pridonele za brziot 

razvoj na mona{tvoto i stanuvaat 

rodona~alnici na razni 

tendencii vo mona{kiot ìvot: 

Petar Atonski na eremitskiot 

(spileotski), Eftimij Novi na 

skitskiot (lavriotski), a Jovan 

Kolov na op{toìtelniot mona{ki 

na~in na ìveewe. Isklu- 

~itelno vlijanie vrz oblikuvaweto 

i razvojot na mona{kiot ìvot 

vo Sveta Gora ima i sv. Atanasij 

Atonski (X v.) ‡ osnova~ot na prviot 

oficijalen svetogorski manastir 

Velikata Lavra (963).


Po~nuvaj}i od vtorata polovina 

na X v. na Sveta Gora se izgradeni 

pove}e manastiri, skitovi, mona{ki 

}elii i drugi zgradi (pirgovi, 

stopanski objekti, pristani{ta 

i sl.). Vo razli~nite vremenski 

periodi, pritoa, brojot 

na manastirite i drugite mona{ki 

ìveali{ta e razli~en. Taka, 

spored svedo~eweto na Monomahoviot 

tipik od 1048 god., imalo 

okolu 180 manastiri. Nekoi od 

niv vo podocne{niot period 

prestanale da postojat, no zatoa 

pak bile izgradeni novi. Vo 1169 

god., na pr., se izgradeni manastirite 

„Sv. Pantelejmon# (Stari 

Rusik) i Kutlumu{, vo 1198 god. e 

osnovan manastirot Hilendar, 

dodeka edna grupa manastiri se 

formirani duri vo tekot na XIV 

v. (Pantokrator, Simono-Petar, 

Grigorijat, Dionisijat i „Sv. 

Pavle#). Denes na Sveta Gora ima 

20 manastiri, 12 skita i okolu 

600 mona{ki }elii i, spored svetogorskiot 

statut, brojot na manastirite 

i skitovite ve}e ne mo- 

è da se menuva. 

Manastirite moè da se delat na 

grupi vo zavisnost od nivnata hierarhiska 

postavenost, no i od 

nivnata geografska polo`ba. 

Spored Statutot od 1924 god., hierarhiskiot 

redosled na svetogorskite 

manastiri e sledniov: 

Velika Lavra, Vatoped, Iver, 

Hilendar, Dionisijat, Kutlumu{, 

Pantokrator, Ksiropotam, 

Zograf, Dohijar, Karakal, Filotej, 

Simono-Petar, Sveti Pavle, 

Stavronikita, Ksenofont, Grigorijat, 

Esfigmen, Sveti Pantelejmon 

i Konstamonit. 

Vo po~etokot site manastiri bile 

op{toìtelni (kinoviski), 

no vo tekot na XIV v., so razvojot 

na isihazmot, se pojavuva nov na- 

~in na mona{ko ìveewe, so koj 

mu se dava prednost na pustinskiot, 

osameniot na~in na mona{ko 

ìveewe (idioritmija). Iako carigradskite 

patrijarsi bile protiv 

vakviot mona{ki na~in na 

ìveewe, sepak toj na Sveta Gora 

se pro{iril i kon krajot na XVII 

v. site svetogorski manastiri 

stanale idioritmi~ki (neop{to- 

ìtelni). Podocna se pojavuva 

obraten proces - postepeno pominuvawe 

od idioritmija kon kinoviski 

na~in na ìveewe, a imalo 

op{toìtelni i neop{toìtelni 

manastiri. Denes site svetogorski 

manastiri se op{toìtelni 

i se upravuvaat od igumen, 

dodeka pri idioritmijata manastirite 

se upravuvale od Sobor na 

starci, koj izbiral izvr{en organ 

od dva epitropa za period od 

edna godina. Kaj niv vlasta na 

igumenot e re~isi simboli~na. 

Kompleksot na Ruskata crkva †Sv. Pantelejmon# na Sveta Gora 

Denes na Sveta Gora ima 12 manastirski 

skitovi {to se nao|aat pod 

administrativna uprava na nekoj 

od dvaesette svetogorski manastiri. 

Pod administrativna uprava 

na Velikata Lavra se nao|aat tri 

skita: „Sveti Jovan Krstitel#, 

„Sveta Ana# i „Kapsokalivija# 

(„Sveta Troica#); pod uprava na 

manastirot „Sveti Pavle# ima 

dva skita ‡ Noviot skit „Sv. Bogorodica# 

i skitot „Sv. Dimitrij- 

Laku#, a dva skita pripa|aat kon 

manastirot Vatoped ‡ „Sveti Dimitrij# 

i „Sveti Andrej#. Nekolku 

manastiri imaat vo svoja nadle`nost 

po eden skit. Skitot „Sv. 

Bogorodica - Ksilurg# mu pripa|a 

na ruskiot manastir „Sv. Pantelejmon#, 

skitot „Sv. Ilija# - na 

manastirot Pantokrator, skitot 

„Sv. Jovan Prete~a# - na Iver, 

skitot „Sv. Pantelejmon# - na 

Kutlumu{ i skitot „Sv. Blagove{tenie# 

- na Ksenofont. 

SVETA 

Vo tekot na mnoguvekovnata istorija 

Sveta Gora teritorijalno 

pripa|ala kon razni dràvi, pri 

{to najdolg period bila vo ramkite 

na Vizantija i na Otomanskata 

Imperija. Osobeno ~esto 

vladetelite na Sveta Gora se menuvale 

vo XIII v. Po raspadot na 

vizantiskata dràva vo po~etokot 

na XIII v., Sveta Gora vleguva 

vo granicite na Solunskoto 

Kralstvo (1204‡1222), a potoa bila 

pod vlasta na Epirskoto i na 

Carigradskoto Carstvo (od 1261). 

Vo toj period kratko vreme Sveta 

Gora bila pod vlasta na bugarskiot 

car Ivan Asen II, dodeka vo 

XIV v. nekolku decenii bila i vo 

ramkite na srednovekovnata srpska 

dràva (1345‡1371). Po prodorot 

na Turcite na Balkanot, a 

osobeno po Mari~kata bitka 

(1371) se sozdavaat uslovi za turska 

okupacija na Sveta Gora. Prvata 

okupacija na Sveta Gora od 

Zahari Zograf: †Izgonuvawe na trgovcite od hramot, Bludniot sin i Nenasitniot#, 

Velika Lavra, freska vo crkvata †Sv. Atanas#, Sveta Gora (1852) 

S 

1309

S SVETA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Turcite trae od 1385 do 1404 g., 

dodeka kone~noto prisoedinuvawe 

na Poluostrovot kon turskata 

dràva stanuva po pa|aweto na 

Solun (1430). Od ovaa godina, pa 

s# do 1912 g. Sveta Gora i Svetogorskata 

mona{ka zaednica se nao|aat 

vo ramkite na Turskata Imperija. 

Vo esenta na 1912 g. Sveta 

Gora e okupirana od gr~kata vojska, 

a na Londonskata konferencija 

(1913) e potvrdena i zagarantirana 

avtonomnosta i neutralnosta 

na Mona{kata Republika. 

Kone~niot status na Poluostrovot 

e definiran so Mirovniot 

dogovor od Lozana vo 1923 god., so 

koj Sveta Gora e definirana kako 

teokratska republika pod dr- 

àvniot suverenitet na Grcija, 

so garancija na nepovredlivosta 

na negr~kite manastiri. 

Vo toj dolg period od istorijata 

na Sveta Gora svetogorskite manastiri 

~esto bile razurnuvani i 

odnovo gradeni. Mnogu stradala i 

mona{kata zaednica, kako i umetni~kite 

dela, starite knigi i arhivskata 

dokumentacija. Takvite 

razurnuvawa bile osobeno katastrofalni 

vo vremeto na Krstonosnite 

vojni (1204‡1261), pri 

napadite na katalonskite gusari 

od po~etokot na XIV v. (1307‡1309) 

i vo vremeto na Gr~koto vostanie 

(1821‡1829), koga mnogu svetogorski 

monasi otvoreno zastanale na 

stranata na vostanicite. Toa dovelo 

do okupacija na Sveta Gora 

od otomanskata vlast, pri {to vo 

svetogorskite manastiri celi deset 

godini bile stacionirani 

okolu iljada turski vojnici, koi 

gi terorizirale monasite i gi ograbuvale 

manastirite. Zatoa na 

Londonskata me|unarodna konferencija 

(1830), koga e priznaena 

nezavisnosta na Grcija, e proklamirana 

i me|unarodna za{tita na 

Sveta Gora. Sli~no re{enie e 

doneseno i na Berlinskiot kongres 

(1878), koga Sveta Gora e stavena 

pod kontrola na specijalna 

me|unarodna komisija. 

U{te od najstaro vreme ìvotot 

vo Sveta Gora se ureduva so specijalni 

tipici, vo koi{to se sobrani 

zakonski propisi od razni 

sferi na mona{koto ìveewe. 

Prviot takov tipik e usvoen na 

Mona{kiot sobor odràn na 

Sveta Gora vo 972 god. Tipikot e 

pi{uvan vrz pergament od jare{ka 

koà i e potvrden so specijalen 

hrisovul od vizantiskiot car 

Jovan Cimishij, poradi {to vo 

naukata e poznat pod imiwata 

Tragos τρα′γος – jarec) i Cimishiev 

tipik. Ovoj pergamenten dokument 

se ~uva vo arhivata na svetogorskiot 

Protat vo Kareja. Podocna 

ovoj prv svetogorski tipik 

e dopolnuvan i menuvan vo zavis- 

1310 

Manastirot †Hilandar# na Sveta Gora 

nost od potrebite na Svetogorskata 

mona{ka zaednica. Taka, od 

1048 god. vo sila e nov svetogorski 

tipik, potvrden od vizantiskiot 

imperator Konstantin IX 

Monomah. Vo osnovata na Monomahoviot 

tipik leì prethodniot 

tipik na Jovan Cimishij, no vo 

nego se vneseni i izvesni dopolnuvawa, 

so koi se reguliraat nadle`nostite 

na Protatot, se zabranuva 

hirotonija na stari lica, 

golobradi i evnusi, vr{ewe trgovska 

dejnost vo Karejskata lavra 

i sl. Sli~ni promeni i dopolnuvawa 

se praveni i vo podocne{nite 

svetogorski tipici: tipikot 

donesen od carigradskiot patrijarh 

Antonij (1294), tipikot na 

vizantiskiot imperator Manoil 

II Paleolog (1406), tipikot na carigradskiot 

patrijarh Eremija II 

(1574), tipikot na carigradskiot 

patrijarh Gavril IV (1781) i tipikot 

na carigradskiot patrijarh 

Grigorij V (1810). Vo 1924 god. e 

donesen nov statut na Sveta Gora 

{to e vo funkcija do denes. Spored 

nego, Sveta Gora se proglasuva 

za avtonomna teritorija vo 

ramkite na gr~kata dràva. Gr~kiot 

dràven suverenitet nad 

Sveta Gora se izrazuva preku specijalen 

politi~ki guverner, so 

sedi{te vo glavniot grad na Mona{kata 

Republika Kareja, nazna- 

~uvan od gr~koto Ministerstvo 

za nadvore{ni raboti. Kanonski 

i duhovno Sveta Gora pripa|a pod 

jurisdikcija na Vselenskata patrijar{ija 

vo Carigrad. 

Vo svetogorskiot glaven grad Kareja 

se smesteni upravnite organi 

na svetogorskata mona{ka zaednica: 

Sve{teniot sobor, vo ~ija{to 

nadle`nost e zakonodavnata 

vlast, Sve{tenata op{tina ‡ 

nadle`na za upravnata vlast, i 

Sve{tenata epistasija, koja{to 

ja realizira izvr{nata vlast. 

Sve{teniot sobor ima 20 ~lenovi 

‡ po eden pretstavnik (igumen 

ili proigumen) od sekoj manastir. 

Se sostanuva dvapati godi{no 

vo Kareja i donesuva kanonski 

odluki vo soglasnost so Statutot. 

Vo isklu~itelno va`ni slu- 

~ai se sostanuva dvoen sobor ‡ po 

dva pretstavnika od sekoj manastir. 

Sve{tenata op{tina, isto 

taka, ima dvaeset ~lenovi ‡ po 

eden pretstavnik od sekoj manstir, 

ima ednogodi{en mandat, 

odrùva sednica dvapati nedelno 

i nejzinite re{enija se zadolìtelni 

za site manastiri. So 

Sve{tenata op{tina pretsedatelstvuva 

pretstavnikot na Velikata 

Lavra, pri {to na sednicite 

prisustvuva i protoepistatot, 

no bez pravo na glas. Sve{tenata 

epistasija, koja{to e izvr- 

{en organ na Sve{tenata op{tina, 

ima ~etiri ~lena. Vo nea periodi~no 

~lenuvaat site manastiri, 

vo soglasnost so sistemot od 

grupi po ~etiri manastiri: 1. Velika 

Lavra, Dohijar, Ksenofont, 

Esfigmen; 2. Vatoped, Kutlumu{, 

Karakal, Stavronikita; 3. Iver, 

Pantokrator, Filotej, Simonopetar; 

4. Hilendar, Ksiropotam, 

Sv. Pavle, Grigorijat, i 5. Dionisijat, 

Zograf, Sv. Pantelejmon, 

Konstamonit. Sekoja od ovie ~etiri 

grupi ja prezema Epistasijata 

(izvr{niot organ) za edna godina, 

so toa {to pretstavnicite 

na prvite manastiri od grupite ja 

nosat titulata „protoepistat# i 

gi rakovodat sednicite na Epistasijata. 

Sve{tenata epistasija 

gi izvr{uva odlukite na Sve{tenata 

op{tina, gi upravuva finan-


siite, izdava vizi za prestoj na 

turisti na Sveta Gora i sl. 

Na Sveta Gora vo sila e Julijanskiot 

kalendar i vizantiskoto 

vreme, spored koe novoto denono- 

}ie zapo~nuva so zao|aweto na 

sonceto. Samo Iverskiot manastir 

go po~ituva haldejskoto presmetuvawe 

na vremeto, spored koe 

denot po~nuva so izgrevot na sonceto. 

Dràvnite slu`bi na Sveta 

Gora se rakovodat spored svetovniot 

kalendar, t.e. spored Grigorijanskiot 

kalendar, a noviot 

den za niv zapo~nuva po polno}. 

Oficijalno na Sveta Gora ne se 

upotrebuva meso. Osnovna hrana 

za mona{kata zaednica se: lebot, 

zejtinot, vinoto, maslinkite, zelen~ukot 

i ribata. Monasite 

obi~no jadat dvapati dnevno ‡ nautro 

i nave~er, so isklu~ok vo ponedelnik, 

sreda i petok i vo posniot 

period, koga utrinskiot obrok 

se zamenuva so ~aj i leb. 

LIT.: Porfirij Uspenskij, Istorix 

Afona. 1. Afon xzy=eskij, Kiev, 

1877; 2. Afon hristianskij, mirskij, 

Kiev 1877; 3. Afon mona[eskij, Kiev, 

1877; N. P. Kondakov, Pamxtniki 

hristixnskogo iskusstva na Afone, 

Sankt Peterburg, 1902; Vl. Mo[in, 

Russkie na Afone i russko-vizantijskie 

otno[enix v XI-XII vv. „Byzantinoslavica#, 

Praha, 1947-1948, 9, 55-85; 1950, 11, 

32-60; F. Dolger, Monchland Athos, München, 

1963; E. A. De Mendieta, Mount Athos. The Garden 

of the Panagia, Berlin-Amsterdam, 1972; M. 

@ivojinoviÊ, Svetogorske Êelije i pirgovi 

u sredwem veku, Beograd, 1972; Atanasije 

Angelopulos, Mona{ka zajednica 

Svete Gore, Manastir Hilandar, 1997; 

\or|i Pop-Atanasov, Sveta Gora, Skopje, 

2007. \. P. At. 

SVETA ZLATA MEGLENSKA 

(s. Slatino, Meglensko, Egejskiot 

del na Makedonija – 13. X 1795) 

Sveta Zlata Meglenska 

– makedonska svetica. ]erka na 

siroma{ni selski roditeli. Zra- 

~ela so svojata duhovna i telesna 

ubavina. Bila pleneta i prisiluvana 

da go primi islamot i da se 

potur~i. Vo odbrana na svojata 

~est i vera podnesuvala èstoki 

izma~uvawa. Na krajot bila ise- 

~ena na par~iwa. Sv. Zlata e simbol 

na otporot protiv islamizacijata 


LIT.: SvÔÈennikÍ PetrÍ SolovÏevÍ, 

Hristianskie mu~eniki postradav{ie na 

Vostok‹ so vremeni zavoevaniÔ KonstantinopolÔ 

turkami, SanktpeterburgÍ, 

1862, 275–279; Mihajlo Georgievski, Makedonski 

svetci, Skopje, 1997. M. G. 

†SVETA PETKA# ‡ grobi{na 

ednokorabna crkva od krajot na 

XVI do prvata polovina na XVII v. 

vo s. Siri~ino, isto~no od Tetovo. 

Pripratata e dogradena vo 

XIX v., koga e povtorno celosno 

ìvopisana. Staroto yidno slikarstvo 

e za~uvano na isto~niot 

yid od oltarot, a kr{enici od 

originalni freski se najdeni 

vkopani vo jama pokraj apsidalnata 

ni{a. Stilskite karakteristiki 

upatuvaat na edna od rabotilnicite, 

koi, po obnovata na 

Pe}skata patrijar{ija (1557), 

bile angaìrani na {irokoto 

podra~je na Tetovskata eparhija. 

LIT.: M. M. Ma{ni}, Novi soznanija za 

crkvata Sveta Petka vo Siri~ino, Tetovsko, 

„Kulturno nasledstvo#, 24‡25/ 

1997-98, Skopje, 1999, 75‡85. M. M. 


crkva vo s. Mlado Nagori~ane, severoisto~no 

od Kumanovo. Ima 

karakteristi~na arhitektura ~ij 

naos od isto~nata strana nema manifestna 

apsida, dodeka od ju`nata 

i zapadnata strana e opkru- 

èn so zatvoren trem. Yidnite 

sliki nastradale. Delumno e za- 

~uvan ciklusot na sv. Petka. Datiraweto 

kon 1628 g. se temeli 

vrz prepis na natpisot, koj denes 

e uni{ten. 

LIT.: K. Balabanov, A. Nikolovski, D. 


Makedonija, Skopje, 1980, 87; T. Vitlarski, 

Grobjanskata crkva Sv. Petka vo s. 

Mlado Nagori~ino, „Likovna umetnost#, 

8-9, Skopje, 1983, 111‡125. M. M. 


crkva vo s. Murga{, jugoisto~no 

od Kumanovo, so arhitektonski 

oblici {to nalikuvaat na crkvata 

vo Dovezence. Ima za~uvani 

yidni sliki samo vo oltarniot 

del, raboteni vo stilot na postvizantiskite 

slikarski razbirawa 

(najverojatno krajot na XVI i 

po~etokot na XVII v.). Vo oltarot 

e zabeleàno dopojasjeto na sv. 

Ahil Lariski. 

LIT.: S. Krsti}, Grobjanskata crkva Sv. 

Paraskeva vo selo Murga{, Kumanovsko, 

„Muzejski glasnik#, god. 4, br. 7-9, Kumanovo, 

2002, 105‡130. M. M. 

†SVETA PETKA# 

†SVETA PETKA# ‡ ednokorabna 

grobi{na crkva vo s. Beqakovce 

na Kriva Reka, isto~no od Kumanovo. 

Spored za~uvaniot natpis, gradena 

e i ìvopisana vo 1605/1606 g., 

so pomo{ od brojni prilo`nici. 

Del od ìvopisot e pod podocne{na 

preslika. Imala yidan i najverojatno 

islikan ikonostas. 

LIT.: S. PetkoviÊ, Zidno slikarstvo na 

podru~ju PeÊke patrijar{ije 1557‡1514, 

Novi Sad, 1965, 203; M. M. Ma{ni}, Novi 

soznanija za crkvata Sveta Petka vo Siri~ino, 

Tetovsko, „Kulturno nasledstvo#, 

24-25/1997-98, Skopje, 1999, 79, zab. 

23. M. M. 


grobi{na crkva (XVII v.) vo s. 

@van, severozapadno od Demir 

Hisar, so dogradbi i intervencii 

od XIX v. Vo slikanata programa 

vnimanie privlekuva grupata Deisis 

so Hristos Car, vo pridru`ba 

na sv. Marina, koja e naslikana 

vedna{ do Bogorodica i dopojasjeto 

na sv. Ahil Lariski vo oltarot. 

Vo slikarstvoto preovladuva 

linearizam i zgasnat kolorit. 

LIT.: N. Mitrevski, Spomenici na freskoìvopisot 

od XVI i XVII vek vo Demirhisarsko, 

Prilep, 2003, 56‡58. M. M. 


grobi{na crkva vo s. Selnik, 

severno od Del~evo. Vrz osnova 

na za~uvaniot ktitorski natpis, 

izgradena e vo „te{ko vreme#, koga 

stoluval „noviot episkop Prohor#. 

Ja ìvopisal Jo(van) Komnov 

najverojatno vo tretata decenija 

na XVII v. Yidnoto slikarstvo 

e stilski blisko na nedale~niot 

alinski manastir „Sv. Spas#, 

Bugarija (1626). Vo slikanata 

programa se vklu~eni lokalnite 

pustinoìteli sv. Joakim Osogovski 

i sv. Joan Rilski. 

LIT.: M. M. Ma{ni}, Crkvata Sveta Petka 

vo Selnik i nejzinite paraleli so slikarstvoto 

na alinskiot manastir Sveti 

Spas, „Kulturno nasledstvo#, 17‡18/1990-91, 

Skopje, 1994, 101‡112. M. M. 

†SVETA PETKA# – mala ednokorabna 

crkva vo Debar so poluobli~est 

svod i podocna dograden 

narteks. Yidana od kr{en kamen i 

od malter. Nema ostatoci od stariot 

freskoìvopis. Na mermernata 

plo~a, postavena na „êsnata 

trpeza#, e za~uvan natpis so ispi{anata 

godina 7201 (1693), koja 

moè da se tolkuva kako godina 

koga e izgradena crkvata. Vo literaturata 

postoi podatok deka 

na 15 oktomvri 1679 g. debarskiot 

episkop Mitrifan go napu{til 

Debar zatoa {to bil izbran za 

pelagoniski mitropolit. Vo 1693 

g., so soglasnost na ohridskiot 

arhiepiskop Ignatij, nekoj nepoznat 

gra|anin od Debar ja otkupil 

malata crkva. Godinata na otkupuvaweto 

se sovpa|a so godinata 

ispi{ana na plo~ata, {to mo- 

S 

1311

S †SVETA PETKA# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

è da se smeta kako godina koga e 

izgradena crkvata. Plo~ata se 

nao|a vo crkvata. 

LIT.: K. Balabanov, Studii od kulturno-istoriskoto 

nasledstvo na gradot 

Debar i debarskata oblast, I, Koga bila 

gradena malata crkva posvetena na sv. 

Petka vo Debar, „Likovna umetnost#, 

2‡3, Skopje, 1974 – 1977, 29‡33; K. Balabanov, 

Blago na putevima Jugoslavije, Beograd, 

1983. K. B. 

†SVETA PETKA# – crkva vo s. 

Braj~ino (Prespansko). Mala ednokorabna 

crkva za koja{to se 

smeta deka bila izgradena i ìvopisana 

vo XVI v. Prepu{tena 

na zabot na vremeto, taa bila napu{tena 

i polurazurnata. So koristewe 

na istiot materijal, 

crkvata bila obnovena nekade vo 

XVIII v. Freskoìvopisot od periodot 

na XVIII v. e so slab kvalitet. 

Vo Ilindenskoto vostanie 

(1903) konacite bile opoàreni. 




†SVETA PETKA# – crkva vo Debar. 

Yidana od delkan bigor i od 

tuli. Podocna vo dvorot bila izgradena 

i kambanarija. To~niot 

datum na izgradbata ne e poznat, 

no se smeta deka postoela kon 

krajot na XIII v. Po zazemaweto na 

zemjata od strana na Osmanliite 

crkvata bila pretvorena vo xamija 

i taka funkcionirala s¢ do 

1913 g., koga povtorno bila pretvorena 

vo crkva. Nema ostatoci 

od freskoìvopisot. Na drveniot 

ikonostas ima nekolku ikoni, 

delo na zografite Avram Di~ov 

od s. Treson~e (sin na poznatiot 

zograf Di~o) i Krste Nikolov 

od Lazaropole. 

LIT.: K. Balabanov, Studii od kulturno-istoriskoto 

nasledstvo na gradot 

Debar i debarskata oblast, „Likovna 

umetnost#, 2-3, Skopje, 1974-1977, 29-30; K. 

Balabanov, Blago na putevima Jugoslavije, Beograd, 

1983. K. B. 

†SVETA SOFIJA# ‡ ansambl za 

sovremena muzika, osnovan vo 

1968 g. vo Skopje, pod dirigentsvoto 

i umetni~koto rakovodstvo 

na kompozitorot Toma Pro{ev. 

Sostaven od petnaesetina najistaknati 

muzi~ari od Makedonskata 

filharmonija i od Operskiot 

orkestar, ansamblot postigna izvonredno 

visoki rezultati na doma{niot 

koncerten podium, vo 

site centri na porane{nata dr- 

àva i vo niza evropski i vonevropski 

zemji. Ova umetni~ko telo, 

vo tekot na pove}e od edna decenija 

be{e postojano prisutno 

na najzna~ajnite jugoslovenski 

festivali. Niz svojata umetni~ka 

dejnost, ansamblot napolno ja 

postigna postavenata cel i misija: 

da go propagira kaj nas i vo svetot 

sovremenoto muzi~ko tvore{- 

1312 

tvo na makedonskite i na jugoslovenskite 

kompozitori, predimno 

od pomladite generacii, vklu~uvaj}i 

gi vo svoite programi i najrenomiranite 

avtori i dela na 

muzi~kata moderna. Dr. O. 

†SVETA SOFIJA# ‡ katedralna 

crkva na Ohridskata arhiepiskopija. 

Podignata e vrz ostatoci 

od starohristijanska bazilika 

(otkopani vo 1951). Arhitektonskata 

koncepcija na crkvata e 

trikorabna orientalna bazilika 

so transept i kupola, od koja se 

za~uvani delovite na isto~nite 

pandantifi i narteksot. Izvesni 

tragi vo temelite na prvobitnata 

zapadna fasada ukaùvaat na 

mo`nosta za postoewe kula za 

kambanarija, dodeka tragi od ìvopisot 

nad centralniot del na 

narteksot ukaùvaat na mo`nosta 

za postoewe kalota. Vremeto 

Katedralnata crkva †Sv. Sofija# vo Ohrid (XI v.) 

na gradbata na crkvata vo nejzinata 

prvobitna forma ne moè 

to~no da se utvrdi. Ima nekolku 

pretpostavki, spored koi najverojatno 

e gradena vo vremeto na 

Samuil, a ìvopisana vo vremeto 

na ohridskiot arhiepiskop Lav 

(1037–1056). Prvobitnata forma 

na crkvata podocna pretrpela 

dosta promeni. Vo 1313–1314 g. 

(vo vremeto na arhiepiskopot 

Gligorij) od zapadnata strana 

bil dograden dvokaten eksonarteks 

so otvoren trem vo prizemjeto 

i galerija na katot, so dve kuli 

so kupoli od ju`nata i od severnata 

strana. Mo`no e vo ova vreme 

crkvata da dobila i tribini 

nad strani~nite korabi, na {to 

ukaùvaat otvorite od gorniot 

kat na narteksot. Golemi promeni 

na crkvata se izvr{eni vo vremeto 

na turskoto vladeewe, koga 

kupolata i svodovite nad naosot, 

zaedno so stolbovite {to go nosele, 

se zameneti so nova konstruk- 

cija. Od severnata strana e izgraden 

otvoren trem i crkvata bila 

pretvorena vo xamija. 

Vo 50-tite godini na HH v. se izvr{eni 

obemni konzervatorski i 

restavratorski raboti na arhitekturata 

i ìvopisot. 

So sigurnost e utvrdeno deka ìvopisot 

na crkvata vo oltarot, 

naosot (so mali isklu~oci) i prizemjeto 

na narteksot, poteknuvaat 

od vremeto na ohridskiot arhiepiskop 

Lav, koj{to bil na ~elo 


od 1037 do 1056 g. Na ova datirawe 

ukaùva ne samo eden rakopis vo 

Pariskata nacionalna biblioteka, 

kade {to Lav se spomnuva kako 

ktitor na „Sv. Sofija#, tuku i 

identifikacijata na patrijarhot 

Evstatij, koj{to po~inal vo 1025 

g. Ova datirawe nao|a potvrda i 

vo nekoi sceni i figuri vo olta- 

rot, koi{to govorat deka ìvopisot 

se izveduval vo vreme na 

krizata na odnosite pome|u isto~nata 

i zapadnata hristijanska 

ekumena, pred definitivnata 

{izma (1054). Freskite se pokrieni 

so malter pri pretvoraweto 

na crkvata vo xamija (vtorata polovina 

na XV v.) i tie po 1950 g. se 

~isteni so otstranuvawe na naslagite 

od var i malter vrz freskite. 

Vo glavniot oltaren prostor 

na crkvata, vo dolnata zona, e 

naslikana najgolemata galerija 

na arhijerei i |akoni {to dosega 

e otkriena vo isto~nopravoslavnata 

i vizantiskata umetnost (60 

figuri). Pretstaveni se vode~kite 

arhijerei na patrijar{iite 

(Carigrad, Antiohija, Aleksandrija, 

Erusalim i Rim), no me|u 

niv dominiraat figurite na carigradskite 

patrijarsi. Vo ovoj 

ansambl se pojavuvaat i pretstavite 

na sv. Kiril Solunski, sv. 

Kliment Ohridski i fragment od


glavata na eden nepoznat arhijerej, 

verojatno sv. Metodij. Pretstaveni 

se i ugledni arhijerei na 

pomesni isto~ni crkvi (kako, na 

pr., na Kiparskata arhiepiskopija) 

i istaknati svetci-mitropo- 

liti na gradovi poznati od starohristijanskata 

istorija. Najgolem 

interes predizvika otkrivaweto 

na figurite na {est rimski 

papi, ~ie mesto ne bilo sporno vo 

èstokiot dijalog pome|u Carigrad 

i Rim. Tie se naslikani vo 

dolnata zona na |akonikonot na 

isto~nata strana. Vo sredniot 

brod e naslikana Evharistijata 

(Pri~estuvaweto na apostolite) 

i Bogorodica so Hristos vo konhata 

na apsidata. Kon Bogorodica 

prio|aat od dvete strani povorki 

na angeli, po pet od severnata i 

od ju`nata. Vo vtorata zona na oltarot 

isto taka e naslikana Legendata 

za pravednite Avram i 

Isak vo nekolku sceni, a nasproti 

niv na severnata strana e Liturgijata 

na sv. Vasilij Veliki, 

Lestvicite na Jakov, Trite Evrei 

vo ognena pe~ka i u{te edna 

kompozicija za koja vo naukata 

ima razli~ni mislewa vo vrska 

so nejzinoto identifikuvawe. Na 

svodot od glavniot oltaren prostor 

dominira kompozicijata na 

Hristovoto voznesenie na nebo. 

Vo urnatata kupola (vo vreme na 

osmanliskite intervencii) se 

Bogorodica so Hristos, freska vo apsidata na Katedralnata crkva †Sv. Sofija#, Ohrid (XI v.) 

pronajdeni ostatoci od figurite 

na evangelistite. Celiot prostor 

na protezisot e posveten na 

ciklusot êtirieset sevastiski 

ma~enici, dodeka vo |akonikonot 

dominira @itieto na sv. Jovan 

Krstitel (Prete~a). Vo dolnata 

zona na naosot, iako mnogu o{teteni, 

se prepoznavaat figurite 

na sveti ma~enici, sveti lekari, 

sv. Konstantin i Elena i drugi 

pretstavi na horovite na svetcite. 

Vo gorniot del na naosot od 

Golemite praznici se za~uvani 

fragmenti od Blagove{tenieto, 

Hristovoto ra|awe i sredniot 

praznik Vovedenieto na Bogorodica 

vo hramot. Na zapadnata 

strana od naosot, vo vtorata zona, 

e naslikana golemata pretstava 

na Uspenieto na Bogorodica. Tuka 

se nao|aat i figurite na starozavetni 

proroci. Vo dolniot 

del na narteksot, kako i vo svodovite, 

se naslikani golem broj sve- 

†SVETA SOFIJA# 

ti èni-ma~eni~ki, a se izdvojuva 

kompozicijata Sedumte efeski 

zaspani mom~iwa. Vo paraklisot 

formiran nad |akonikonot 

e otkrien ciklus na Stradawata 

na apostolite, koj{to vo naukata 

se datira vo XII v. Od XIII v. ima 

nekolku figuri, vklu~uvaj}i go i 

preslikuvaweto na Bogorodica 

vo konhata, koi{to govorat za 

permanentniot duhoven ìvot vo 

hramot. Pogolema slikarska celina 

od XIII v. e otkriena vo tekot 

na konzervacijata na patosot na 

Grigorievata galerija i tuka se 

raspoznava scenata na Avramovata 

`rtva. Postojat golemi slikarski 

i tematski celini raboteni 

vo XIV v. i toa na katot od narteksot 

na „Sv. Sofija#, vo paraklisot 

na „Sv. Jovan Prete~a# i na 

katot od Grigorievata galerija. 

Na katot od narteksot e pretstavena 

golema galerija figuri na 

monasi od site vidovi (pustino- 

ìteli, crkovni poeti i dr.), a 

tuka e i ktitorskata kompozicija 

so portretot na ohridskiot arhiepiskop 

Nikola, koj{to bil poglavar 

na Arhiepiskopijata vo 

sredinata na XIV v. Vo ovoj prostor 

e naslikan ciklusot na Sedumte 

ekumenski sobori i kompoziciite 

Vizijata na sv. Petar 

Aleksandriski i Davidovoto pokajanie. 

Nad svodot od istiot 

prostor porano postoela kalota 

(ima mislewa deka toa bila kambanarija 

ili kupola), kade {to se 

otkrieni fragmenti na kompozicijata 

{to go ilustrira Voznesenieto 

na Bogorodica spored stihovite 

na sv. Jovan Damaskin, koj- 

{to e naslikan kako dirigent. Vo 

kompozicijata Pokajanieto na 

David, na me~ot od arhangelot e 

ispi{ano imeto na zografot na 

ovoj ansambl, Jovan Teorijan. Vo 

paraklisot na sv. Jovan Prete~a, 

~ij ktitor bil despot Jovan Oliver, 

e naslikan ktitorot so semejstvoto 

i ciklus posveten na 

ìvotot na sv. Jovan Prete~a. 

Ovoj ìvopis se datira okolu 

sredinata na XIV v. Vo egzonarteksot, 

t.e. na katot na Grigorievata 

galerija, se naslikani nekolku 

ciklusi: Stra{niot sud, 

Istorijata na prekrasniot Josif, 

Kanonot za razlu~enie na 

du{ata od teloto, pogolem broj 

dopojasja na svetci od razni horovi, 

me|u koi se i likovite na sv. 

Kliment i sv. Naum. Nad vleznata 

vrata vo egzonarteksot se nao|aat 

fragmenti od nekoga{ golemata 

ktitorska kompozicija so vladetelski 

figuri, verojatno od okolu 

1355 do 1366 g. Za nivnata identifikacija 

postojat razli~ni 

mislewa. 

„Sv. Sofija Ohridska#, pokraj „Sv. 

Sofija Kievska#, poseduva najgo- 

S 

1313

S †SVETA TROICA# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

lemi ansambli na yidnoto slikarstvo 

od vizantiski stil vo XI 

v. Vo Ohrid na ovaa celina rabotele 

nekolku istaknati majstori 

{to bile angaìrani od visoki 

pretstavnici na crkovnata hierarhija. 

Vo porane{nite istra- 

ùvawa e ukaàno na stilskite 

srodnosti na „Sv. Sofija Ohridska# 

so delovi od ìvopisot vo 

„Sv. Sofija# i „Panagija ton 

Halkeon# vo Solun, „Sv. Leontij# 

vo Vodo~a i katedralniot hram 

„Sv. Nikola# vo Mira, t.e. vo 

umetni~ki pora~ki na visokata 

hierarhija. Nivniot stil ja ima 

svojata osnova vo obnovata na 

umetnosta po otfrlaweto na ikonoborstvoto 

(842), koga nastapuva 

period na povtorno navra}awe na 

anti~koto vlijanie, koe verojatno 

se zasnovuvalo vrz minijaturite. 

Vo evolucijata nastapuva period 

na spiritualnost pod vlijanie 

na tekstovite na svetite otci, 

so toa {to nastanuva prigu- 

{uvawe na anti~kite sfa}awa za 

ubavinata na teloto so pogolemo 

istaknuvawe na duhovnosta na 

naslikanite figuri. Najdobri 

pretstavnici na ovoj pogled na 

umetnosta se portretite na arhijereite 

vo glavniot oltarski 

prostor (sv. Vasilij Veliki, sv. 

Jovan Zlatoust i dr.). 

Anti~kite elementi moè da se 

sledat niz ubavinata na formite 

vo likovite na angelite {to $ se 

poklonuvaat na Bogorodica. Tie 

se slikani so naglasena koloritnost 

i draperii, prostudirani 

spored postari primeri. Ovie 

elementi se zabeleùvaat i vo 

scenata na Uspenieto na Bogorodica, 

kako i vo Ra|aweto na Hristos, 

vo koe ima silni helenisti~ki 

reminiscencii. Vo naukata se 

ocenuva deka nekolku pretstavi 

vo oltarot se koncipirani spored 

sugestiite na ktitorot Lav (Leon), 

koj{to bil direkten u~esnik 

vo polemikata so Rimskata crkva 

pred {izmata, a se ocenuva deka 

negovite stavovi gi zastapuval i 

carigradskiot patrijarh Mihail 

Kerularij. Od toj vid se kompoziciite 

na Evharistijata (Pri~estuvaweto 

na apostolite) i Liturgijata 

na sv. Vasilij Veliki, vo 

na~inot na pretstavuvaweto na 

~esniot leb. Ktitorot sekako insistiral 

da bidat naslikani papite 

za da go istakne edinstvoto 

na hristijanskata crkva preku 

portreti {to bile i vo isto~nata 

crkva visoko po~ituvani. 

Vtoriot golem ansambl na katot 

od narteksot, zaedno so freskite 

na katot od Grigorievata galerija, 

pripa|aat na ateljeto na Jovan 

Teorijan, koj{to ima svoja pojdovna 

osnova vo freskite na Mihail 

i Evtihij. Me|utoa, vo niv se 

1314 

Freska: Voznesenie Hristovo, †Sv. Sofija#, Ohrid (XI v.) 

zabeleùva evolucijata {to nastapila 

vo isto~nohristijanskata 

umetnost vo tekot na prvata polovina 

na XIV v., so brojnost na 

scenite, so dosta narativni elementi, 

ìvopisnost, arhitektonska 

kulisa, pejzaòt i slikanite 

detali od ìvotot. O~igledno 

ovaa rabotilnica ostavila golemi 

tragi i vo drugi crkvi na Ohrid, 

a od nea proizleguvaat i majstorite 

na visokite zoni od Markoviot 

manastir kaj Skopje. Niz 

niza detali prof. V. J. \uri} gi 

zabeleùva znacite {to se provlekuvaat 

i vo freskite na ohridskite 

crkvi i paraklisi – vo „Sv. 

Bogorodica Bolni~ka#, paraklisite 

vo „Sv. Bogorodica Perivlepta#, 

dodeka ponovite istraùva~i 

slikarskiot rakopis na Jovan 

Teorijan go zabeleùvaat i 

vo „Sv. \or|i# vo Re~ica, Ohridsko, 

„Sv. Bogorodica Pe{tanska# 

kraj bregot na Ohridskoto Ezero, 

no i vo nekoi crkvi vo regionot 

na Tetovo i Kumanovo. Ovaa rabotilnica 

vo golema mera dava 

pe~at na ìvopisot vo Makedonija 

vo vremeto dodeka taa bila vo 

ramkite na srpskata srednovekovna 

dràva, kako i vo vremeto 

na vladeeweto na Kralot Marko. 

Vo „Sv. Sofija Ohridska# vo ovoj 

ìvopis od sredinata na XIV v. se 

razlikuvaat nekolku majstori, no 

interesen e faktot deka vo paraklisot 

na „Sv. Jovan Prete~a#, 

{to go pora~al despot Jovan 

Oliver, ne se raspoznava rabotilnicata 

na Jovan Teorijan. 

LIT.: M. ZlokoviÊ, Stare crkve u oblasti 

Prespe i Ohrida, Starinar, III, Beograd, 

1925; N. Okunev, Fragments de peintures 

de l’Eglise Sainte Sophie d’Ochrid, Melanges 

Charles Diehl, II, Paris, 1930, 117‡131; Petar 

Miqkovi}-Pepek, Materijali za makedonskata 

srednovekovna umetnost: Freskite 

vo svetili{teto na crkvata Sv. 

Sofija vo Ohrid, „Zbornik na Arheolo{kiot 

muzej-Skopje#, I, Skopje, 1956, 

37‡67; Svetozar Radoj~i¢, Freska pokajawa 

Davidovog u ohridskoj Sv. Sofiji, „Starinar# 

n. s., IX‡X, Beograd, 1959, 133‡136; 

Ibid., „în bivajemi na razlu~enije du{i 

od tela# u monumentalnom slikarstvu 

XIV veka, ZRVI, VII, Beograd, 1961, 39‡50; 

G. Bo{koviÊ – K. Tomovski, Srednovekovna 

arhitektura vo Ohrid, Zbornik na 

trudovi, Ohrid, 1961, 71–100; Radivoje Qubinkovi¢ 

‡ Mirjana órovi¢-Qubinkovi¢, 

Srednovekovnoto slikarstvo vo Ohrid, 

Zbornik na trudovi, Ohrid, 1961, 

101‡106, 110, 129‡131, 136‡137; V. N. Lazarev, 

@ivopis XI‡XII vekov v Makedonii, 

XII Congrès international des etudés byzantines, 

Rapports, Belgrade-Ochride, 1961, 114‡120; 

Petar Miqkovi}-Pepek, Materijali za 

istorijata na srednovekovnoto slikarstvo 

vo Makedonija, II, Ciklusot stradanija 

apostolski od Sv. Sofija vo Ohrid, 

„Zbornik na Arheolo{kiot muzej ‡ 

Skopje#, III, Skopje, 1961, 99-105; Voislav 

J. uri¢, Crkva Svete Sofije u Ohridu, 

Beograd, 1963; Cvetan Grozdanov, Ohridsko 

yidno slikarstvo od XIV vek, Ohrid, 

1980; istiot, Studii za Ohridskiot ìvopis, 

Skopje, 1990. Cv. Gr. ‡ Kr. T. 

†SVETA TROICA# ‡ grobi{na 

crkva vo s. êlopek, severoisto~no 

od Kumanovo. Zateknata e kako 

delumna urnatina i zapu{tena. 

Ima sli~na osnova na †Sv. Petka# 

vo Mlado Nagori~ane. Nema za- 

~uvan ìvopis. Bila najverojatno 

izgradena me|u XVI i XVII vek. 

LIT.: J. Haxi-VasiqeviÊ, Kumanovska oblast, 


444. M. M. 

†SVETA TROICA# (†Sveti Duh#) 

‡ trikorabna grobi{na crkva vo 

s. Dobra~a (Dobrosla), severoisto~no 

od Kumanovo. Podignata e, 

najverojatno, okolu prvata decenija 

na XVII v., a vidoizmeneta vo 

1931 g. Na zapadnata fasada se 

za~uvani elementi od prvobitnata 

kamena plastika. Yidnoto slikarstvo 

e celosno uni{teno. 

LIT.: J. Haxi-VasiqeviÊ, Kumanovska 

oblast, Ju`na Stara Srbija, Beograd, 

1909, 442. M. M. 

„SVETI ANDREJA# – manastirska 

crkva vo klisurata na r. Treska, 

na bregot na ezeroto Matka 

(Skopsko). Po svojot oblik pretstavuva 

kombinacija na izdolèn 

trikonhos (odnatre) i sloboden 

krst (odnadvor). Gradena e od kr- 

{en kamen, delkan kamen, tuli i 

malter. Vrz osnova na za~uvanite 

tri natpisi nad zapadnata vrata 

nad ni{ata, ju`no od oltarnata 

apsida i severno od apsidata, se 

doznava deka sredstvata potrebni 

za izgradbata i za ìvopisuvaweto 

na crkvata gi dal Andreja{, 

vtoriot sin na kralot Volka{in, 

vo 1388–89 g. Igumen na manastirot 

bil Kalest Kiril, a zografi 

mitropolitot Jovan Zograf i


Manastirskata crkva †Sv. Andreja#, Matka, Skopsko (XIV v.) 

monahot Grigorij. Slikarstvoto 

na mitropolit Jovan Zograf se 

odlikuva so naglasena volumenoznost 

i so ìv kolorit. Vo 1559–60 

g. od zapadnata strana na crkvata 

bila dogradena priprata so pravoagolna 

forma. Freskoìvopisot 

za~uvan vo pripratata e delo 

na zograf {to dobro go sovladal 

zografskiot zanaet. 


kroz povesnicu srpskog naroda, 

Beograd, 1950, 3; V. J. –uri¢, Vizantijske 

freske u Jugoslaviji, Beograd, 1974, 86; K. 



Skopje, 1980, 40-43; K. Balabanov, Freske 

i ikone u Makedoniji, Beograd – Zagreb – 

Mostar, 1983, 148. K. B. 

†SVETI ANDREJA# – la~na betonska 

brana, prva brana izgradena 

vo Makedonija (1938). Locirana 

e na izlezot na rekata Treska 

od tesnata klisura, blisku do 

Skopje, funkcionalno i estetski 

odli~no e vklopena vo terenot. 

Visoka e 29,5 m, dolga 64 m, so volumen 

od 3.000 m 3 , formira akumulacija 

od 3,55 milioni m 3 . 

Konstruirana e so 10 horizontalni 

laka, so ~elen preliv so tunelski 

odvod vo desniot breg. Nameneta 

e za proizvodstvo na elek- 

Branata †Sveti Andreja# na Treska, Skopsko 

†SVETI ARHANGEL# 

tri~na energija (instalirana sila 

3,2 MW). Vo tek se rabotite na 

rekonstrukcija za zgolemuvawe 

na instaliraniot kapacitet na 

hidrocentralata, za poefikasno 

koristewe zaedno so HE „Kozjak# 

i HE „Sv. Petka#. Q. T. 

„SVETI ARHANGEL# – manastirska 

crkva nad s. Varo{ (Prilep). 

Pove}epati obnovuvana. Vo 

naukata dolgo se polemiziralo 

okolu toa koj nejzin del (zapadniot 

ili isto~niot) bil prvobiten. 

Poslednite istraùvawa poka- 

Manastirskata crkva †Sv. Arhangel#, s. Varo{ 

àle deka pri edno obnovuvawe 

kon isto~niot del bil dograden 

zapadniot, nad koj se izvi{uvala 

kupola. Na zapadnata strana od 

crkvata bil izgraden otvoren 

trem {to se potpira na kameni 

stolbovi. Na eden od stolbovite 

e vreàn natpis so kirilski bukvi, 

vo koj se spomnuva smrtta na 

episkopot Andreja, koj po~inal 

vo 996 g. Yidovite na prodolèniot 

zapaden del od crkvata se ukraseni 

so freskoìvopis, delo na 

nepoznat zograf. Me|u podobro 

za~uvanite kompozicii se: ciklusite 

na Hristovite stradawa, 

Tajnata ve~era, Hristos pred Pilat, 

Raspjatieto Hristovo, Gostoqubieto 

Avramovo, ûdoto vo 

Hona i ktitorskata kompozicija 

od prvata zona, kade {to e naslikan 

ktitorot, velikiot hertularij 

Jovan. Po likovnata vrednost, 

za~uvaniot freskoìvopis spa|a 

vo redot na najreprezentativnite 

dela na srednovekovnoto slikarstvo 




Beograd, 1950; Q. Lape, Odbrani ~etiva 

za istorijata na makedonskiot narod, 

Skopje, 1951; V. J. –uri¢, Vizantijske 

freske u Jugoslaviji, Beograd, 1974; B. Babi}, 

Kulturno bogatstvo na Prilep od 

V do XIX v., Belgrad, 1976. K. B. 

S 

1315

S †SVETI ARHANGEL GLAVATOV# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

„SVETI ARHANGEL GLAVA- 

TOV# – crkva {to se spomnuva vo 

istoriskite izvori od 1378 g., koga 

od strana na bra}ata Dejanovci 

bila priloèna na svetogorskiot 

manastir „Sv. Pantelejmon#. 

Se nao|a vo centarot na [tip, vo 

maaloto Star Konak (denes vo 

dvorot na Muzi~koto u~ili{te). 

Podocna e prepravana. Vo prostorot 

na apsidata ima fragmenti 

od stariot freskoìvopis. 



Beograd, 1950; K. Balabanov, Postojana 

galerija na ikoni vo crkvata „Uspenie 

na sv. Bogorodica# vo Novo Selo – [tip, 

[tip, 1972; istiot, Galerija na ikoni 

(vtoro izdanie), [tip, 1988. K. B. 

Manastirskata crkva †Sv. Arhangel Mihail#, [tip (1332) 

„SVETI ARHANGEL MIHA- 

IL# – manastirska crkva vo 

[tip. Yidana od delkani blokovi 

so naizmeni~ni redovi od tuli. 

Pripa|a na tipot crkvi {to vo 

osnovata imaat vpi{an krst vo 

pravoagolen prostor, so kupola 

vrz osmostran tambur. Gradena e 

vo 1332 g. so sredstva na protosevastot 

Hreqa. Ne e poznato dali 

vo vnatre{nosta na hramot prvi~no 

bil izveden freskoìvopis. 

Podocna bila priloèna na 

svetogorskiot manastir Hilandar. 

Vo svoite patopisni bele- 

{ki turskiot patopisec Evlija 

êlebi pi{uva deka Ali-beg ja 

pretvoril vo xamija. Kaj naselenieto 

e poznata pod nazivot Fitija 

(Fetkija). 

LIT.: E. êlebija, Putopis, Sarajevo, 

1957; V. Petkovi¢, Pregled crkvenih spomenika 


Beograd, 1950; B. Cvetkovski, Istoriski 

i stopanski razvitok na [tip od sozdavaweto 

do 1919 g., [tip, 1964; K. Balabanov, 

Postojana galerija na ikoni vo crkvata 

„Uspenie na sv. Bogorodica# vo 

Novo Selo – [tip, [tip, 1972. K. B. 


IL# – manastirska crkva izgradena 

vo 1818 g. vo Berovo. Gradena e 

1316 

od kr{en kamen i od malter. Vo 

svojata osnova e trikorabna bazilika, 

so bogato ukraseni drveni 

tavani. Manastirot e ograden so 

visok yid od kr{en kamen. Vo vnatre{niot 

prostor na manastirot 

se nao|aat konaci so vpe~atlivi 

oblici na starata gradska arhitektura. 

Na drveniot ikonostas ima 

ikoni od prvite decenii na XIX v. 





IL“ – pe{terna crkva, desetina 

kilometri jugozapadno od Struga 

nad seloto Rado`da. Izdlabena e 

vo karpa so nepravilna izdolèna 

forma vo pravec sever-jug, ima 

naos i priprata, a od isto~nata 

strana e zatvorena so yid od kamen 

i od tuli. 

Crkvata e celosno ìvopisana so 

freskoslikarstvo od dva razli~ni 

perioda. Postaroto slikarstvo 

od krajot na XIII i po~etokot 

na XIV v., dosega e otkrieno samo 

na zapadniot i delumno na severniot 

yid od pripratata i nemu mu 

pripa|aat monumentalnata kompozicija 

na ûdoto vo Hona, kako 

i pretstavite na sv. Petka, sv. Jovan 

Kalivit i na sv. Kliment na 

severniot yid. Pomladiot freskoìvopis 

datira od poslednite 

godini na XIV v. i po svojot tematski 

obem pretstavuva najgolema 

fresko celina me|u pe{ternite 

crkvi okolu Ohridskoto Ezero. 

Vo najvisokata zona na naosot e 

naslikan Hristos i starozavetnite 

proroci, podolu e ciklusot na 

Golemite praznici {to prodol- 

ùva vo pripratata i e pro{iren 

so sceni od Hristovite maki i 

stradawa, kako i nekolku sceni od 

Pe{terskata crkva †Sv. Arhangel Mihail#, 

Rado`da, Stru{ko, (XIII-XIV v.) 

ciklusot na Bogorodica. Vo zona 

na stoe~ki svetci se naslikani 

svetite voini, monasite, svetite 

èni ma~eni~ki i Deizisot. Na 

poluobli~estiot svod vo pripratata 

se naslikani medaljoni so 

pretstavi na Hristos vo pove}e 

obli~ja. Od nekoga{noto fasadno 

slikarstvo e za~uvana edinstveno 

figurata na arhangelot Mihail 

vo lunetata i ostatoci od ktitorska 

kompozicija. 

LIT.: Gojko SubotiÊ, PeÊinska crkva ArhanÚela 

Mihaila kod Struge, †Zbornik 

Filozofskog fakulteta#, VIII, Beograd, 

1964, 299-331; Cvetan Grozdanov, Yidnoto 

slikarstvo i ikonopisot vo Stru{kiot 

kraj, Struga i Stru{ko, Struga, 1970, 336- 

337; Vojislav J. uriÊ, Vizantijske freske 

u Jugoslaviji, Beograd, 1974, 17. Cv. Gr. 

Crkvata †Sv. Arhangel Mihail i Pustinoìtelot 

Gavril Lesnovski#, s. Lesnovo (XIV v.) 

„SVETI ARHANGEL MIHAIL 

I PUSTINO@ITELOT GAV- 

RIL LESNOVSKI# – crkva vo s. 

Lesnovo (Zletovsko). Vo 1341 g. 

o~uvot na car Du{an, posledniot 

mo}en despot Jovan Oliver, dal 

sredstva za da se izgradi ovaa crkva 

na temelite na postara crkva 

{to postoela u{te vo vremeto na 

pustinoìtelot Gavril Lesnovski 

(XI-XII v.), ~ii{to mo{ti edno 

vreme bile zakopani vo ovaa 

crkva, a podocna bile preneseni 

vo Bugarija, vo trnovskata crkva 

„Sv. Apostoli#. Izgradena e od 

delkan kamen i od redovi tuli, so 

bogato ras~leneti fasadi ukraseni 

so slepi arkadi. Do 1347 g. 

ovoj manastir imal stepen na igumenija, 

a potoa bil izdignat na 

stepen na episkopija i odreden 

kako sedi{te na novoosnovanata 

Zletovska episkopija. Osnovata 

na crkvata ima forma na ramnokrak 

krst, vpi{an vo pravoagolen 

prostor. Kupolata e izdignata 

vrz ~etiri silni stolbovi so 

pravoagolen presek. Oltarnata 

apsida odnadvor e {estostrana. 

Narteksot na crkvata e izgraden


vo 1349 g. i ima kupola izgradena 

po primerot na kupolata na crkvata. 

Vnatre{nosta e ìvopisana 

so freskoìvopis, na koj rabotela 

zografska tajfa predvodena 

od eden glaven majstor i nekolku 

negovi sorabotnici. Tvore{tvoto 

na glavniot majstor, 

koe mnogu jasno se izdvojuva od 

ona na sorabotnicite, se odlikuva 

so vonredno precizen crte` i 

so bogat kolorit. Oblekata na 

figurite {to gi slika e ukrasena 

so ve{to izvedeni ornamenti. 

Me|u likovite i kompoziciite 

naslikani so negova raka posebno 

se istaknuvaat: portretot na ktitorot 

despot Jovan Oliver i kompoziciite 

povrzani so Arhangel 

Mihail, osobeno kompozicijata 

Arhangel Mihail go spasuva Carigrad 

od Saracenite. Kompoziciite 

na drugite slikari se raspoznavaat 

po crteòt i po koloritot, 

koj po svojot intenzitet 

daleku zaostanuva zad deloto na 

glavniot majstor. @ivopisot vo 

narteksot, raboten vo 1349 g., spored 

svojata ikonografija zazema 

zna~ajno mesto vo srednovekovnata 

umetnost vo Makedonija. Posebno 

se zna~ajni ilustraciite na 

Psalmite Davidovi. Na severniot 

yid od narteksot se nao|aat portretite 

na car Du{an, caricata 

Elena, ktitorot Jovan Oliver i 

negovata sopruga Oliverina. Vo 

ovoj prostor se naslikani i zletovskite 

episkopi. Vo hramot se 

za~uvani i nekolku zna~ajni ikoni 

raboteni na drvena podloga. Vo 

XIX v. bil otstranet stariot ikonostas, 

izraboten od mermerni 

stolbovi, i na negovo mesto bil 

postaven kopani~arski izraboteniot 

ikonostas, delo na kopani- 

~arskata tajfa predvodena od Pe- 

†148-mi psalm Davidov#, freska vo Lesnovskiot manastir (1349) 

†Sv. Dimitrij#, freska vo Lesnovskiot manastir (1341) 

tre Filipovski od s. Gari. Ikonostasot 

bil zavr{en i postaven vo 

1814 g. Okolu crkvata se nao|aat 

objektite na manastirskite konaci, 

pove}epati obnovuvani. 

LIT.: . Bo{kovi¢, Lesnovo, „Starinar#, 

VII (1932), 88-95; V. uriÊ, Vizantijske freske 

u Jugoslaviji, Beograd, 1974; K. Balabanov 

– A. Nikolovski – D. ]ornakov, Spomenici 

na kulturata na Makedonija, Skopje, 

1980; K. Balabanov, Freske i ikone u Makedoniji, 

Beograd–Zagreb–Mostar, 1983. K. B. 

„SVETI ARHANGELI# („Arhangel 

Mihail#) – ednokorabna, 

grobi{na crkva od XVII v., vo s. 

Ben~e vo Pore~e, severoisto~no 

od Ki~evo. Gradena e od kr{en 

kamen i od glina. Yidnoto slikarstvo 

se karakterizira so siguren 

crte`, smiren kolorit i 

izrazita smisla za modelacija, 

postignata so pomo{ na temna sepija 

i na zelenite senki. Vo crkvata 

e pronajdeno rakopisno 

†SVETI ARHANGELI# 

êtvoroevangelie (XVI), t.n. 

Ben~evsko evangelie, so isklu~itelno 

vredni iluminacii na 

evangelistite Matej, Marko, Luka 

i Jovan Bogoslov (se ~uva vo 

NUB „Sv. Kliment Ohridski# vo 

Skopje). 

LIT.: P. JovanoviÊ, Pore~e. Naseqa i poreklo 


1935, 330. M. M. 

„SVETI ARHANGELI# („Arhangel 

Gavril#) – ednokorabna, 

grobi{na crkva vo s. Oreoec 

(Oreovec) kaj Makedonski Brod. 

Izgradena e i celosno ìvopisana 

vo tretata decenija na XVII v. 

Vo voobi~aenata slikana programa 

privlekuva vnimanie pretstavata 

na riba kako evharisti~en 

simbol, vo cokleto na oltarot i 

dopojasjeto na Sv. Sava (Srpski) 

vo frizot na ma~enici. 

LIT.: Z. Rasolkoska–Nikolovska, Eden 

redok ikonografski element vo slikarstvoto 

na tretata decenija od XVII vek, 

„Muzej na Makedonija, Zbornik– Srednovekovna 

umetnost# n. s., 1, Skopje 1993, 125, 

128. M. M. 

„SVETI ARHANGELI# – ednokorabna, 

grobi{na crkva vo s. 

Kowuh, jugoisto~no od Kumanovo. 

Kaj doma{noto naselenie poznata 

kako „Sv. \or|i#. Od zapadnata 

strana ima doyidana priprata. 

Denes e vo zapu{tena sostojba. 

Vrz osnova na opusot na yidarijata 

i ostatocite od ìvopisot se 

datira {iroko od XIV do XVI v. 

LIT.: S. Radoj~iÊ, Crkva u Kowuhu, Odbrani 

~lanci i studije, 1933–1978, Beograd, 

1982, 25–27. M. M. 

„SVETI ARHANGELI# – manastirska 

crkva vo kawonot na Ku- 

~evi{ka Reka, severozapadno od 

s. Ku~evi{te (Skopsko). Vo osnovata 

crkvata ima forma na razvien 

trikonhos. Kupolata preku 

pandantifi leì vrz ~etiri kvadratni 

stolbovi. Gradena e so 

delkani kameni i bigorni blokovi, 

tuli i malter. Nema posigurni 

istoriski izvori {to bi uka- 

àle na vremeto na gradeweto na 

crkvata. Spored za~uvaniot natpis 

nad zapadniot vlez vo naosot, 

crkvata bila ìvopisana vo 1591 

g., pod ktitorstvo na prezviter 

Nikola, vo vremeto koga igumen 

na manastirot bil Stefan. Vo narednata 

1592 g. prezviterot Nikola 

ovozmoìl da se izraboti 

golemiot krst za ikonostasot. 

Ikonite za drveniot ikonostas 

bile raboteni na krajot na XVI i 

vo prvata polovina na XVII v. Me- 

|u za~uvanite, osobeno vnimanie 

privlekuva ikonata Hvalite Gospoda, 

delo na nepoznat zograf. 

Vrz osnova na delumno za~uvan 

natpis ispi{an vo pripratata, se 

doznava deka taa bila ìvopisana 

vo 1630–31 g. Avtorot na ovoj 

ìvopis ne e poznat. Vo XIX v. 

S 

1317

S SVETI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

†Hvalite Gospoda#, freska vo crkvata 

†Sv. Arhangeli# (XVII v.) 

bil izraboten nov drven ikonostas, 

vo vremeto koga igumen bil 

Misail. 

LIT.: P. N. MilÓkovÍ, HristianskiÔ 

drevnosti vÍ ZapadnoŸ Makedonii, „IzvestiÔ 

Russkago Arheologi~eskago instituta 

vÍ Konstantinopole#, IV-1, SofiÔ, 

1899, 133-134; G. Millet, Ecole grecque dans 

l’architecture Byzantine, Paris-leroiq, 1916, 284; 

@. Tati¢, Arhitektonski spomenici u 

Skopskoj Crnoj Gori. Sv. Arhan—el kod 

Ku~evi{ta, „Glasnik Skopskog nau~nog 

dru{tva, Skopqe, 1926, 351-364; A. Serafimova, 

Ku~evi{ki manastir „Sveti 

Arhangeli#, Skopje, 2005. K. B. 

SVETI ARHIJEREJSKI SI- 

NOD na Makedonskata pravoslavna 

crkva – vrhovnata vlast za 

site crkovno-duhovni i kanonski 

pra{awa. Se rakovodi od kanonskoto 

u~ewe, propisite na Svetata 

pravoslavna crkva, Ustavot na 

MPC i drugite propisi. Sinodot 

funkcionira vo dva sostava: a) 

plenaren (poln), i b) raboten 

(postojan) sostav. Plenarniot go 

so~inuvaat: arhiepiskopot – 

pretsedatel, i site eparhiski i 

vikarni arhijerei – ~lenovi. Vo 

otsustvo na arhiepiskopot, na 

sednicite pretsedava najstariot 

po hirotonija eparhiski arhijerej. 

Vo plenaren sostav odrùva 

redovni zasedanija dvapati godi{no 

(maj i oktomvri), a, po potreba, 

i na vonredni zasedanija. Za 

sednicite se vodi poseben zapisnik 

i go potpi{uvaat site ~lenovi 

{to u~estvuvale. Rabotniot 

sostav go so~inuvaat arhiepiskopot 

i dva ~lena od eparhiskite 

arhijerei. ^lenovite se so mandat 

od dve godini. Sinodot vo raboten 

sostav ja nadgleduva rabotata 

na izvr{nite tela i organi 

na arhiepiskopskata i eparhiskata 

uprava. 

LIT.: Ustavot na MPC, 1958; 1994; Ratomir 

Grozdanoski, Mihail Arhiepiskop 

1318 

Ohridski i Makedonski, Skopje, 1994; istiot, 

Stefan Arhiepiskop Ohridski i 

Makedonski, Skopje, 2000. Rat. Gr. 

SVETI ATANAS, VARO[ (Prilep) 

‡ lokacija kade {to e najdeno 

depo-ostava so skapoceni agrafi. 

Na lokalitetot L-35, vo kvadratot 

108, e najden grupen naod zasolnet 

vo strani~na vdlabnatinka 

od jamata 160. Toa se pet re~isi 

celosno za~uvani primeroci i 

nekolku otkr{eni del~iwa. Tie 

pripa|ale na velmo{kiot nakit 

i sluèle za zakop~uvawe na blagorodni~kite 

nametki pod vratot 

ili na desnoto rameno. Kako insigniski 

nakit se zabeleàni na 

fresko ìvopisot od XIV-XV v. 

kaj li~nosti od visok rang. Izraboteni 

se od srebro, pozlata, filigran, 

granulacija, so vmetnati 

ukrasni kamewa vo sredinata. 

Pripa|ale na vidno semejstvo od 

gradot, moèbi i na potomcite na 

Mrwav~evci. 

LIT.: E. Maneva, Komu mu pripa|al velmo{kiot 

nakit od Markovi Kuli i Sv. 

Atanas, Varo{ ‡ Prilep, Kralot Marko 

vo istorijata i vo tradicijata (1995), 

Prilep, 1997, 331‡338. El. M. 

†SVETI ATANAS#, Varo{ (Prilep) 

‡ crkva, nekropola i naselbinski 

ostatoci, istraùvani vo 

1959, 1964 i 1960 (B. Babi}). Locirani 

se vo arealot na srednovekovniot 

Varo{. Kaj crkvata „Sv. 

Atanas# (XIV v.) ‡ lokalitetot 

br. 35 i vo negovata neposredna 

okolina, pri arheolo{ki istra- 

ùvawa se otkrieni delovi od arhitektonski 

objekti, kova~nica, 

jami, grobovi, kako i dvi`ni arheolo{ki 

naodi me|u koi ima i 

nakit, a se nao|aat i moneti od 

XII do prvata polovina na XIV v. 

Se sre}avaat i materijali od turskoto 

srednovekovje. Me|u naodite 

e i ostavata so luksuzni agrafi 

od XIV v. 




Prilep, 1986, 181‡185. El. M. 

„SVETI ATANASIJ# – crkva 

vo s. Le{ok (Tetovsko). Od osnova 

ja podignal prviot dolnopolo- 

{ki episkop Joanikij, dodeka bil 

jeromonah Antonij (1348-1355). Ja 

obnovil polo{kiot episkop Nikanor. 

Podocna, okolu 1698 g., taa 

bila sosema napu{tena. Vo 1818 g. 

vo crkvata posvetena na Bogorodica 

vo manastirot Le{ok doa|a 

od Sveta Gora jeromonahot Kiril 

Pej~inovi}, koj go obnovuva mona{kiot 

ìvot vo ovoj region. 

Dolgo vreme bila vo urnatini i 

zatrupana, a bila otkopana vo 

1927 g. Gradena e so kamen, delkan 

bigor i so tuli. Arhitektonskiot 

oblik vo osnovata e sloboden 

krst, so kupola podignata na ~etiri 

pilastri. Na zapadnata 

strana e dodaden narteks, koj e po- 

{irok od naosot. Nad narteksot 

se nao|ala kambanarijata. Od nekoga{niot 

ikonostas se za~uvani 

mermernite stolp~iwa so kapiteli, 

ukraseni so ~ove~ki i so 

ìvotinski glavi. Vo crkvata e 

otkrien mermeren sarkofag, vo 

koj bil pogreban ktitorot na 

crkvata. 

LIT.: R. Gruji¢, Skopska mitropolija, 

1935; istiot, Polo{ko–Tetovska eparhija 

i manastir Le{ok, „Glasnik skopskog 

nau~nog dru{tva#, XII; V. Petkovi¢, Pregled 

crkvenih spomenika kroz povesnicu 

srpskog naroda, Beograd, 1950. K. B. 

Obnovenata crkva †Sv. Atanasij#, s. Le{ok, Tetovsko (po miniraweto od ONA vo 2001)


„SVETI ATANASIJ# – ednokorabna 

crkvi~ka, od docniot 

sreden vek, locirana vo centralniot 

del na s. Cre{nevo, severoisto~no 

od Makedonski Brod. 

Nema za~uvana slikana dekoracija. 

M. M. 

„SVETI ATANASIJ# – mala 

ednokorabna crkva vo s. Samokov 

vo Pore~e. Spored ktitorskiot 

natpis, e podignata i ìvopisana 

vo 1626 g. Slikanata programa e 

ve{to prisposobena na arhitekturata. 

Me|u svetitelite se zastapeni 

i srpskite kultovi Simeon 

i Sava (Nemawi}). Slikarstvoto 

e so slabi umetni~ki kvaliteti. 

LIT.: P. JovanoviÊ, Pore~e. Naseqa i poreklo 


1935, 327; C. Grozdanov, Sveti Simeon 

Nemawa i sveti Sava u slikarskoj tematici 

u Makedoniji (XIV-XVII vek), vo: 

Zbornik radova Stefan Nemawa> Sveti 

Simeon Miroto~ivi. Istorija i predawe, 

SANU, Beograd, 2000, 340. M. M. 

„SVETI ATANASIJ#, Kali{ta 

– pe{terna crkva visoko vo 

karpite nad ezeroto na okolu 

trista metri ju`no od manastirskiot 

kompleks „Sv. Bogorodica# 

vo Kali{ta. Izgradena e kon 

krajot na XIV v., so zalo`ba na 

maloto mona{ko bratstvo ~ii 

imiwa se ispi{ani vo ktitorskiot 

natpis na ju`nata fasada 

do lunetata vo koja e naslikan 

patronot na crkvata „Sv. Atanasij#. 

Za gradbata na crkvata e 

iskoristena prirodnata zaramnetost 

na karpata, koja od isto~nata 

i ju`nata strana e zatvorena 

so yid od obraboten kamen so mala 

tristrana apsida na isto~nata 

strana. Vnatre{nosta, iako so 

nepravilna forma, e podelena na 

oltaren i naosen prostor celosno 

ìvopisan so pregledna tematika. 

Vo oltarniot prostor se 

naslikani liturgiski temi, vo 

apsidata Bogorodica so Hristos 

i slu`bata na arhijereite pred 

Hristos Agnec, koja prodolùva 

na ju`niot i severniot yid od oltarot, 

a na isto~niot yid se Blagovestie 

i Hristoviot Mandilion. 

Vo naosniot del, na svodot se 

naslikani kompozicii od ciklusot 

na Golemite praznici, Ra|awe, 

Sretenie, Raspetie, Mironosicite 

na Hristoviot grob. Vo 

najniskata zona se naslikani pokraj 

Deizisot so Hristos, Bogorodica 

i Jovan Prete~a, svetite 

voini, monasite, kako i likot na 

Sv. Kliment i dopojasni pretstavi 

na sveti èni nad vleznata 

vrata. 

LIT.: Cvetan Grozdanov, Yidnoto slikarstvo 

i ikonopisot vo stru{kiot kraj, 

Struga i Stru{ko, Struga, 1970, 337–338; 

Istiot, Ohridskoto yidno slikarstvo od 

XIV vek, Ohrid, 1980, 158–159. S. C. 

„SVETI ATANASIJ ALEK- 

SANDRISKI# – manastirska 

crkva me|u selata @ito{e i Lokveni, 

severozapadno od Prilep. 

Celosno e razurnata, a yidnite 

sliki se dislocirani vo Kru{evo 

(vo crkvata „Sv. Troica#). 

Spored ktitorskiot natpis, podignata 

e i ìvopisana vo „nu`no 

vreme i mor: veliki# (1627). 

Slikarstvoto e suvo i bez modelacija. 

Figurite se izdolèni, a 

koloritot e zgasnat. 

LIT.: M. M. Ma{ni}, Daleku od o~ite 

daleku od griàta, „Nova Makedonija# 

(LIK), 27. XII 1991, 10. M. M. 

„SVETI ATANASIJ ALEK- 

SANDRISKI# – manastirska 

crkva vo s. @ur~e (Kru{evsko). 

Gradena od kr{en kamen i od malter 

(1617). Ednokorabna crkva so 

pravoagolna osnova, so polukru- 

èn svod i {iroka apsida i so 

otvoren trem so kalota {to leì 

na ~etiri stolba. Vo vremeto na 

yidaweto na crkvata igumen na 

manastirot bil jeromonahot Joasav, 

a sredstvata za gradewe gi 

obezbedil Petko V’lkov od Bitola. 

Spored za~uvaniot natpis 

vo tremot, vo 1622 g. (vo vremeto 

na jeromonahot Venetik) crkvata 

bila obnovena so sredstvata na 

pove}e dariteli. Freskoìvopi- 

†SVETI AHIL# 

@ivopisot na tremot vo manastirskata crkva †Sv. Atanasij Aleksandriski#, s. @ur~e, Kru{evsko (1617) 

sot vo crkvata ima prose~ni likovni 

vrednosti, a po svojot kvalitet 

i po ikonografijata na naslikanite 

likovi se izdvojuva 

onoj vo otvoreniot trem (naslikan 

vo 1622 g.), kade {to se pretstaveni 

makedonskite „pustino- 

ìteli# Prohor P~inski, Joakim 

Sarandoporski, Gavril Lesnovski 

i Jovan Rilski, a od kompoziciite 

posebno vnimanie 

privlekuvaat ilustraciite na 

mesecite so najkarakteristi~nite 

raboti {to se izveduvaat vo 

toj vremenski period. Starite 

konaci vo manastirskiot kompleks 

bile urnati vo 1895 g., a podocna 

na nivno mesto bile izgradeni 

novi. Se smeta deka prazni~nite 

ikoni na ikonostasot se delo 

na nepoznatiot zograf {to go 

rabotel freskoìvopisot vo 

tremot na crkvata. 

LIT.: Mirjana órovi¢-Qubinkovi¢, 

Dve crkve XVII-og veka u Kru{evskom srezu, 

„Glasnik Skopskog nau~nog dru{tva#, 

XXI, Skopqe, 1940; V. Petkovi¢, Pregled 

crkvenih spomenika kroz povesnicu srpskog 

naroda, Beograd, 1950. K. B. 

„SVETI AHIL# – temelite od 

crkvata se nao|aat vo blizina na 

katedralata „Sv. Sofija#, po ulicata 

{to vodi kon Gorna porta. 

Ova e edinstvena crkva vo Ohrid 

S 

1319

S †SVETI AHIL# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

posvetena na sv. Ahil Lariski, ~ij 

kult go neguva Ohridskata avtokefalna 

crkva. Moèbi svoevremeno 

ovaa mala crkva bila paraklis na 

katedralata „Sv. Sofija#. S. C. 

Crkvata †Sv. Ahil# na ostrovot Ahil, Mala Prespa (X v.) 

„SVETI AHIL# ‡ crkva na Maloto 

Prespansko Ezero (sega vo 

Republika Grcija). Crkvata e podignata 

od makedonskiot car Samuil 

(986‡990), koj tamu gi prenel 

mo{tite na Sv. Ahil Lariski 

po osvojuvaweto na Larisa 

(985). Tuka bila prestolninata 

na dràvata (973‡996) i sedi{teto 

na toga{nata patrijar{ija, do 

nivnoto prefrlawe vo Ohrid. 

Podocna tuka bil pogreban i carot 

Samuil. 

LIT.: Nikolas C. Moutsopoulis, Le tombeau du 

tsar Samuil dans la basilique de Saint Achille á 

Prespa, "Etides balkaniques", No 3, Sofia, 1984, 

114-126; Tomo Tomoski, Od Prespa do 

Ahil ‡ razvojniot pat na eden toponim, 

Zbornik posveten na Bo{ko Babi}, 

Prilep, 1986, 223-226. S. Ml. 

„SVETI VRAÎ MALI“ – mala 

ednokorabna crkva vo Ohrid, koja 

pripa|ala na êlnikata enorija. 

Izgradena e i ìvopisana pred 

1345 g. i vo svojata slikana programa 

sodrì nekolku ikonografski 

re{enija koi se edinstveni 

vo ohridskoto yidno slikarstvo 

od XIV v. Bogorodica @ivonosen 

Isto~nik vo konhata na apsidata, 

sv. Kliment so modelot na gradot 

Ohrid vo racete, koj go prinesuva 

na patronite na crkvata sv. Kuzman 

i Damjan. Del od slikanata 

dekoracija e delo na najpoznatiot 

ohridski slikar od sredinata 

1320 

na XIV v., Jovan Teorijan. Vo crkvata 

e so~uvan i originalniot drven 

ikonostas od sredinata na 

XIV v., kako i rezbanite carski 

dveri od po~etokot na XVII v. 

LIT.: Voislav J. uriÊ, Vizantijske freske 

u Jugoslaviji, Beograd 1974, 69, zab. 80; 

Cvetan Grozdanov, Ohridskoto yidno slikarstvo 

od XIV vek, Ohrid, 1980 48-53; Mirjana 

›oroviÊ-QubinkoviÊ, Sredwovekovni 

duborez u isto~nim oblastima Jugoslavije, 

Beograd, 1965, 19-24, 123; Petar Miqkovi}-Pepek, 

Sveti Vra~i vo Ohrid, †Kulturno 

nasledstvo#, 19–20–21, (1992–93–94), 

Skopje, 1996, 81–108. Cv. Gr. 

SVETI GRAD (Koxaxik) – srednovekoven 

grad vo Goren Debar, 

najzna~ajno upori{te na Skenderbeg 

vo Debarskata oblast. Se 

nao|al na visoka planina, kako 

orlovsko gnezdo, a negovata odbrana 

ja so~inuvale Debranite 

(Barleti). Go osvoil sultanot 

Murat II (1448). Se locira na lok. 

Kale kaj s. Koxaxik, za~uvani se 

ostatoci od yidini i od kuli. 

LIT.: T. Tomoski, Pra{aweto na Koxaxik; 

Sveti Grad e vtoro ime za srednovekoven 

Debar. Makedonija niz vekovite, 


„SVETI DIMITRIJA# ‡ ednokorabna, 


Trebino, severno od Makedonski 

Brod. Vrz osnova na ktitorskiot 

natpis, izgradena e i ìvopisana 

vo 1644 g. Idejno-tematskata 

sodrìna na slikanata 

programa ne izleguva od ramkite 

na tradicionalnite, postvizantiski 

stilski razbirawa. Me|u 

arhijerejskite likovi vo oltarot 

e vklu~eno dopojasjeto na 

srpskiot svetitel Sava (Nemawi}). 

LIT.: F. Mesesnel, Izve{taj o prou~avawu 

Ju`ne Srbije na terenu, Sv. Dimitrije 

u Trebinu, „Glasnik Skopskog nau~nog 

dru{tva#, Beograd, 1934, 174‡175. M. M. 

„SVETI DIMITRIJ# ‡ mala, 

ednokorabna crkva vo s. @van, severozapadno 

od Demir Hisar. 


i ìvopisana e vo 1634 g. 

Slikarstvoto e delo na linotopskite 

majstori, ~ij supremat bil 

osobeno silen vo vtorata i tretata 

decenija na XVII v., vo centralniot 

del na Balkanot. Se izdvojuvaat 

likot na lokalniot novoma- 

~enik sv. \or|i Novi Kratovski 

vo dopojasje i retkata ikonografska 

pretstava na sv. Dimitrij, 

so sokol vo rakata, vo ni{ata 

nad vlezot. 

LIT.: M. ›orovi¢–Qubinkovi¢, Dve crkve 

XVII-og veka u Kru{evskom srezu, „Glasnik 

Skopskog nau~nog dru{tva#, XXI, 

Skopqe, 1940, 159‡160; A. Nikolovski, D. 

Cornakov, K. Balabanov, The Cultural Monuments 

of the People`s Republic of Macedonia, 

Skopje, 1961, 87; K. Balabanov, A. Nikolovski, 

D. ]ornakov, Spomenici na kulturata 

na Makedonija, Skopje, 1980, 193; M. M. 

Ma{ni}, Crkvata Sveti Dimitrija vo 

@van i nejzinoto mesto vo slikarstvoto 

na docniot sreden vek, „Kulturno nasledstvo#, 

19–20–21/1992–93–94, Skopje, 

1996, 193‡208. M. M. 

„SVETI DIMITRIJA# – crkva 

vo s. Varo{ (Prilep) 1 . Kompleks 

od pove}e gradbi od razli~ni vremenski 

periodi, koi imaat zaedni~ka 

priprata. Sredi{nata crkva 

ima kupola izgradena vrz dvanaesetstran 

tambur. Objektite se 

gradeni so pridelkani kameni 

blokovi, so tuli i so malter, so 

jasno izrazena tendencija fasadite 

da bidat ukraseni so keramoplasti~na 

dekoracija. Ne e 

poznato koga bila izgradena prvobitnata 

crkva, no vrz osnova na 

stilskite karakteristiki na arhitekturata 

se smeta deka taa 

nastanala vo XIII v. Freskoìvopisot 

datira od krajot na XIII ili 

XIV v., a sredstvata za ìvopisuvawe 

gi obezbedil prilepskiot 

golemec Dimitrij Misinopolit. 

Avtorot na freskoìvopisot ne 

e poznat. Deka crkvata postoela 

vo prvata polovina na XIV v. pokaùva 

povelbata izdadena od 

Crkvata †Sv. Dimitrija#, s. Varo{ (XIII-XIV v.)


car Du{an vo 1335 g., so koja se 

potvrduva deka crkvata pripa|a 

kon manastirot Treskavec. Od 

ikonite se za~uvani „Carskite 

dveri#, raboteni vo rezba (XV 

ili po~etok na XVI v.). 



Beograd 1950; V. J. –uri¢, Vizantijske 

freske u Jugoslaviji, Beograd, 1974, 16; B. 

Babi}, Kulturno bogatstvo na Prilep 

od V do XIX v., Belgrad, 1976, 12. K. B. 

†SVETI DIMITRIJA#, Varo{ 

(Prilep) 2 ‡ naselbinski kompleks, 

crkva i nekropola. Iskopuvawata 

se vr{eni vo 1965, 1968 

i 1969 g. na prostorot na crkvata 

i okolu nea. Pri toa se najdeni 

osnovi od ku}i i pridru`ni objekti 

od vtorata polovina na XI i 

po~etokot na XII v., a potoa i naselba 

so yidani ku}i i jami datirani 

so moneti od Jovan I Komnin 

(1118‡1143) i Manojlo I Komnin 

(1143‡1180). Iskopani se 55 grobovi. 

Me|u nakitot se najdeni: 

obetki, prsteni, belezici i toki. 

Gornata vremenska granica na 

pogrebuvawe dopira do XIX i po- 

~etocite na XX v. 




Prilep, 1986, 118‡132. El. M. 

„SVETI DIMITRIJA# – ednokorabna 

crkva do vlezot vo dvorot 

na crkvata „Sv. Bogorodica 

Perivlepta# i nekoga{en nejzin 

paraklis. Pi{ani podatoci za 

crkvata nema, no spored tematsko-stilskite 

karakteristiki na 

ìvopisot, crkvata se datira vo 

sedumdesettite godini na XIV v. 

Freskoìvopisot e napolno so- 

~uvan i koncipiran na tematskite 

na~ela na dekorirawe na malite 

ohridski ednokorabni crkvi, 

iako stilski ne pripa|a vo nivniot 

likoven krug i nema analogii 

vo drugite ohridski crkvi od 

ovoj period. Vo oltarniot prostor, 

prvobitniot freskoìvopis 

e propadnat i kon krajot na XVIII 

v. povtorno e naslikan vo duhot 

na docnovizantiskoto slikarstvo 

na kor~ansko-moskopolskite rabotilnici. 

LIT.: Voislav J. uriÊ, Vizantijske 




156‡157. S. C. 

„SVETI DIMITRIJA# – manastirska 

crkva vo Veles. Yidana 

od delkan kamen i od tuli. Ednokorabna, 

so tristrana apsida od 

nadvore{nata strana. Na zapadnata 

strana ima narteks nad koj se 

izdiga kula – kambanarija. Nema 

za~uvan freskoìvopis. Vrz osnova 

na stilskite karakteristiki 

na arhitekturata, crkvata e 

datirana vo XIV v. Pretrpela 

te{ki o{tetuvawa, bila razurnata 

i celosno zatrupana. Duri 

vo 1855 g., so zazemawe na sve{tenikot 

Petar Zdravev, taa bila 

otkopana i obnovena. Vo obnovata 

na slikarijata u~estvuval vele{kiot 

zograf Haxi Koste (zograf 

i fotograf). 

LIT.: –. Bo{kovi¢, Manastir „Sv. Dimitrija# 

kraj Velesa, „Starinar#, VII, 

1932, 103; V. Petkovi¢, Pregled crkvenih 





„SVETI DIMITRIJA# – manastirska 

crkva vo s. Su{ica 

(Skopsko), kaj naselenieto poznata 

kako Markov manastir. Vrz osnova 

na za~uvaniot natpis, ispi- 

{an nad ju`nata vrata od vnatre{nata 

strana, izgradbata na 

manastirskata crkva zapo~nala 

vo 1345 g., prodolìla vo vremeto 

na kralot Volka{in, a gradbata 

bila zavr{ena i celosno ìvopisana 

vo vremeto na negoviot sin 

kralot Marko (1366–1371/72). Osnovata 

na crkvata ima forma na 

vpi{an krst vo pravoagolen 

prostor, so kupola {to se izdiga 

nad centralniot del, a se potpira 

vrz ~etiri kameni stolbovi. Narteksot 

e oddelen od naosot so tridelen 

otvor, a nad negoviot centralen 

del se nao|a slepa kalota. 

Crkvata e yidana so blokovi delkan 

kamen, so redovi tuli i so 

malter. Fasadite se dekorirani 

so slepi ni{i. Petostranata apsida 

od nadvore{nata strana, vo 

svoite deset slepi ni{i, e bogato 

ukrasena so razli~ni {ari izvedeni 

so tuli. Vo 1830 g. na zapadnata 

strana bil dograden otvoren 

trem, yidan od delkan kamen, a 

potrebnite sredstva gi obezbedil 

Hamzi-pa{a Skopski. Manastirskiot 

kompleks go so~inuvaat 

pove}e dvokatni zgradi, me|u koi 

za najstara se smeta golemata trpezarija 

{to ima oblik na ednokorabna 

crkva so apsida na severnata 

strana. Vnatre{nosta na 

crkvata e ìvopisana. Fresko- 

ìvopisot e delo na pove}e zografi 

so razli~ni mo`nosti i so 

razli~ni stilski sfa}awa. Sepak, 

me|u niv se izdvojuva zografot 

{to gi rabotel gornite partii 

na svodovite i vo kupolata. 

Negoviot crte` e precizen, a koloritot 

bogat, paletata polna so 

topli tonovi. Na eden od stolbovite 

vo crkvata e otkrieno ispi- 

{ano ime (Mani{a), za koe se 

smeta deka e ime na nekoj od zografite. 

Vo prvata zona se naslikani 

svetiteli vo cel rast, vo bogata 

obleka; vo vtorata se kompoziciite 

{to go ilustriraat Akatistot 

na Bogorodica, a vo tretata, 

kako i vo zonite nad nea, se 

pretstaveni sceni od ìvotot, 

~udata i stradawata Hristovi, 

Dvanaesette golemi praznici, 

kompozicijata Pla~ot na Rahela, 

kako i sceni od ìvotot na patronot 

na crkvata †Sv. Dimitrija#. 

Od ktitorskite portreti, 

naslikani na severniot yid, ostanale 

samo nezna~itelni fragmenti. 

Od portretite naslikani na 

ju`niot yid, od nadvore{nata 

strana na crkvata nad vleznata 

vrata, se za~uvani onie na kralot 

Marko i na negoviot tatko, kralot 

Volka{in, naslikani vo cel 

rast, od obete strani na ni{ata 

vo koja{to vo dopojasna pretstava 

e naslikan patronot na crkva- 

Manastirskata crkva †Sv. Dimitrija#, Markov manastir, s. Su{ica, Skopsko (XIV v.) 

†SVETI DIMITRIJA# 

S 

1321

S †SVETI DIMITRIJA# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Freska: †Pla~ot na Rahela# vo crkvata †Sv. Dimitrija#, Markov manastir, s. Su{ica, Skopsko (XIV v.) 

ta sv. Dimitrija. Kralevite Marko 

i Volka{in vo racete dràt 

otvoreni svitoci, na koi se ispi- 

{ani tekstovi vo koi se spomnuvaat 

nivnite imiwa i ktitorskiot 

status. Vo prvite decenii na 

XIX v. vo manastirot prestojuval 

i Kiril Pej~inovi}, poznat po 

svojata knièvna dejnost, koj stanal 

i igumen na manastirot. Manastirskite 

konaci so starata 

trpezarija se obnoveni vo XX v. 

LIT.: L. Mirkovi¢ – @.Tati¢, Markov 

Manastir, 1925; L. Mirkovi¢, Novootkrivene 

freske u Markovu manastiru kod 

Skopqa, „Glasnik Skopskog nau~nog 

dru{tva#, XII (1933); V. J. –uri¢, Vizantijske 

freske u Jugoslaviji, Beograd, 

1974; K. Balabanov, Novootkrieni portreti 

na kralot Marko i kralot Volka{in 

vo Markoviot manastir, „Kulturno 

nasledstvo#, 3, Skopje, (1967), 47–66; 

K. Balabanov – A. Nikolovski – D. ]ornakov, 



Crkvata †Sv. Dimitrija#, Bitola (1830) 

„SVETI DIMITRIJA# – trikorabna 

bazilika, so ramna tavanica, 

izgradena vo 1830 g. vo centarot 

na Bitola. Dva reda koloni 

od stolbovi gi delat korabite. 

Nad strani~nite korabi se nao|aat 

galerii so mali paraklisi. 

Ikonostasot e raboten vo dlabo- 

1322 

ka rezba i go zatvora oltarniot 

del na ju`niot paraklis, raboten 

vo XVIII v. Spored predanie, toj 

bil prenesen od crkvata vo s. Magarevo 

vo XIX v. Golemiot ikonostas 

na crkvata, izraboten vedna{ 

po izgradbata, bil raboten 

vo plitka rezba, a podocna gipsiran 

i pozlaten. Nema posigurni 

podatoci za toa koja kopani~arska 

tajfa go rabotela. 

LIT.: K.Balabanov – A. Nikolovski – D. 



„SVETI \OR\I# ‡ grobi{na 

crkva vo s. @egqane, vo kumanovskiot 

region. Podignata e najverojatno 

pri krajot na XVI ili vo 

po~etokot na XVII vek. Yidovite 

na ednokorabniot naos, so pripratata 

od zapadnata strana, se 

ras~leneti so prisloneti lakovi. 

Na isto~nata fasada i na zapadniot 

zabat e za~uvana kamena 

dekorativna plastika, tranzena 

vo vid na perforirana prepletna 

tantela, ili plitkodelkani ornamenti, 

so ~ove~ki figuri vo 

visok reljef. 

LIT.: J. Haxi VasiqeviÊ, Kumanovska oblast, 


446‡447; V. R. PetkoviÊ, Pregled crkvenih 


Beograd, 1950, 117. M. M. 

„SVETI \OR\I# ‡ ednokorabna 

grobi{na crkva vo s. Bawane, severozapadno 

od Skopje. Spored 

ktitorskiot natpis, izgradena e 

i ìvopisana vo 1548/1549 g. Novodoyidaniot 

trem i drugiot sloj 

ìvopis datiraat od XIX vek. 

Tradicionalnata tematsko-ikonografska 

programa od prvata 

polovina na XVI vek, prisustvoto 

na svetitelski likovi vo blagorodni~ka 

obleka i bogatstvoto 

Crkvata †Sv. \or|i#, s. Bawane, Skopsko (1548/49) 

na ornamentalni ukrasi ja povrzuvaat 

so kosturskite slikarski 

rabotilnici. Osven zaedni~kata 

pretstava na srpskite svetiteli 

Simeon i Sava, vnimanie privlekuva 

pretstavata na Deisisot na 

severniot yid, so Hristos Velik 

arhijerej, Bogorodica Carica i 

Jovan Krstitel, koj ja drì svojata 

prese~ena glava vo racete, 

prosledena so tekst od prviot 

stih na 92-ot psalm, najverojatno 

delo na slavniot slikar Onufrij 

Argitis. 

LIT.: K. Balabanov, A. Nikolovski, D. 


Makedonija, Skopje, 1980, 59; G. SubotiÊ, 

Sv. –orÚe u Bawanima, „ZLU#, 21, Novi 

Sad, 1985, 135‡160; C. Grozdanov, Isus 

Hristos Car nad carevite vo ìvopisot 

na Ohridskata arhiepiskopija od 

XV‡XVII vek, Prilozi, MANU XXX 1‡2, 

Skopje, 1999, 37‡38; C. Grozdanov, Sveti 

Simeon i Sveti Sava u slikarskoj tematici 

u Makedoniji (XIV‡XVII vek), Zbornik 

radova Stefan Nemawa ‡ Sveti Simeon 

Miroto~ivi; Istorija i predawe, 

Nau~ni skupovi Srpske akademije nauka i 

umetnosti, XCIV, Odeqewe istoriskih 

nauka, 26, Beograd, 2000, 334, crt. 7. M. M. 

„SVETI \OR\I# ‡ ednokorabna 

crkva vo s. \uzumelci, kaj Sveti 

Nikole. Izgradena e na staro 

kultno mesto. Vrz osnova na op- 

{irniot ktitorski natpis {to e 

prosleden so stihovi od Nedelniot 

prokimen, crkvata e podignata 

i ìvopisana vo 1584 g. Ktitor na 

ìvopisot e spahijata Proj~a so 

semejstvoto, naslikan na zapadniot 

yid so model na crkvata. 

LIT.: Z. Rasolkoska-Nikolovska, Ktitorski 

portreti vo yidnoto slikarstvo 

vo Makedonija, Civilizaciite na 


1995, 209‡226. M. M. 

„SVETI \OR\I# – manastirska 

crkva vo blizina na Negotino. 

Trikorabna bazilika gradena od 

kr{en kamen i od malter. Vrz osnova 

na za~uvaniot natpis crkvata 

bila izgradena vo 1860 g. Yidnite 

sliki vo vnatre{nosta na 

crkvata gi rabotel vele{kiot 

zograf Haxi Koste Krstev, koj za 

sebe veli deka bil i fotograf. 

LIT.: K. Balabanov, Blago na putevima Jugoslavije, 

Beograd, 1983. K. B.


Manastirskata crkva †Sv. \or|i#, na bregot Tikve{koto Ezero, Kavadare~ko (XIV v.) 


crkva vo dolinata na r. Crna, denes 

na bregot na Tikve{ko Ezero 

(Kavadare~ko). Yidana e od delkan 

kamen i od tuli. Ednokorabna crkva 

podelena na tri travei. Nad 

sredniot travej e izvedena osmostrana 

kupola, koja{to se opira na 

yidnite pilastri. Severnata i 

ju`nata fasada se ukraseni so po 

dva reda plitki ni{i. Na isto~nata 

strana, nad niskata tristrana 

apsida, e izvedena arhivolta od 

tuli so biforen prozorec. Od zapadnata 

strana e doyidan narteks. 

Freskoìvopisot vo crkvata datira 

od XIV v., a onoj vo narteksot 

od 1609 g. Vo XIX v. stariot freskoìvopis 

vo crkvata i vo pripratata 

bil prekrien so slikarija 

{to e otstraneta so konzervatorska 

postapka. Vo 1983–85 g. na zapadnata 

fasada na crkvata e otkrien 

freskoìvopis so portretot 

na car Du{an, kako i portretite 

na ktitorite Jovan Dragu- 

{in, negovata majka, soprugata i 

sinot. Vo 1340 g. manastirskata 

crkva bila priloèna na svetogorskiot 

manastir Hilandar. Golemiot 

krst vo rezba so naslikano 

Raspjatie Hristovo bil izraboten 

za ikonostasot na crkvata vo 1584 

g. Avtorot e nepoznat. 

LIT.: C. Grozdanov – D. ]ornakov, Istorijski 

portreti u Polo{kom (I-III) „Zograf#, 

14, 15, 18, Beograd, 1983, 1984, 1987; J. 

Nikoli}–Novakovi}, Za ciklusot na sv. 

\or|i i zografot od pripratata na Polo{kiot 

manastir, „Kulturno nasledstvo 

(1990–1991)#, 17–18, Skopje, 1994. K. B. 


crkva vo s. Staro Nagori~ane 

(Kumanovsko). Gradena vo XI v. 

pod ktitorstvo na carot Roman IV 

Diogen (1067–1071), a vo spomen 

na „pustinoìtelot# Prohor 

P~iwski, koj ìveel vo edna mala 

pe{tera vo neposredna blizina 

na mestoto na koe{to, podocna, 

bila izgradena crkvata. Gradena 

e so blokovi od precizno 

delkan kamen i od malter. Ima 

oblik na trikorabna crkva so 

vpi{an krst, so polukru`na ap- 

†SVETI \OR\I# 

Manastirskata crkva †Sv. \or|i#, 

s. Staro Nagori~ane (XI v., obnovena vo 1313) 

sida od vnatre{nata i petostrana 

od nadvore{nata strana. Se 

pretpostavuva deka svodnata partija 

na starata crkva se urnala 

kako rezultat na posilen zemjotres. 

Vreàniot natpis nad vleznata 

vrata vo crkvata svedo~i deka 

taa bila obnovena vo 1313 g., so 

sredstva na srpskiot kral Milutin, 

a freskoìvopisot bil izveden 

vo 1317–18 g. od strana na pro- 

~uenite srednovekovni zografi 

Mihail i Evtihij, koi gi ostavile 

zapi{ani i svoite imiwa. 

Spored likovnite vrednosti, 

freskoìvopisot se vbrojuva me- 

|u remek-delata na zografite 

{to rabotat vo Makedonija vo 

XIV v. i e eden od najdobro za~uvanite 

likovni ansambli, so kolorit 

{to ne ja izgubil sveìnata 

i intenzitetot vo izminatite vekovi. 

Me|u za~uvanite kompozicii 

i poedine~ni svetiteli posebno 

vnimanie privlekuvaat 

Pri~estuvaweto na apostolite, 

vo prostorot na polukru`nata 

apsida, Uspenieto na Bogorodi- 

Freska: †Pri~estvuvawe na apostolite# vo crkvata †Sv. \or|i#, s. Staro Nagori~ane, Kumanovsko (XIV v.) 

S 

1323

S †SVETI \OR\I# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ca, na zapadniot yid, pretstavite 

na „pustinoìtelite# Prohor 

P~iwski i Joakim Osogovski, kako 

i ktitorskite portreti na 

kralot Milutin i negovata mlada 

èna Simonida. Oltarnata pregrada 

e izgradena od kameni stolbovi, 

arhitravna greda i parapetni 

plo~i, a na dvete poliwa, levo 

i desno od carskite dveri, vo 

fresko-tehnika se naslikani 

ikonite posveteni na Bogorodica 

Pelagonitisa i sv. \or|i – 

patronot na crkvata. 



Beograd, 1950; V. –uri¢, Vizantijske 

freske u Jugoslaviji, Beograd, 1974; K. Balabanov 

– A. Nikolovski – D. ]ornakov, 



Ikonata na Sv. apostoli Petar i Pavle vo 

crkvata †Sv. \or|i# vo Struga (XV v.) 

„SVETI \OR\I# – monumentalna 

crkva vo Struga, vo forma na 

bazilika so sloèna koncepcija 

na vnatre{niot prostor, koj{to 

e podelen na travei i priprata, a 

centralniot korab e ras~lenet i 

nadvi{en so tri golemi kaloti. 

Dene{nata crkva e izgradena vo 

1835 g., rezbaniot ikonostas e dovr{en 

vo 1847 g., a ikonite se slikani 

vo 1849/50 g. od zografot Dimitrija, 

koj se potpi{al na ikonite 

na Sv. \or|i i Sv. Nikola. 

@ivopisot e zavr{en vo april 

1874 g., vo vremeto na Ohridskiot 

mitropolit Natanail, i e delo na 

zografskata tajfa na bra}ata 

Makarievi od Gali~nik. Od bogatata 

programa na ìvopisot se 

izdvojuvaat slovenskite svetite- 

1324 

li grupirani vo kompozicijata 

na Sedmo~islenicite i pretstavata 

na Sv. Jovan Vladimir. S. C. 

„SVETI \OR\I# ‡ stara, ednokorabna, 


Vrane{tica, kaj Ki~evo, locirana 

vo Gorno Maalo. Podignata i 

ìvopisana e so pomo{ na †mali 

i veliki# (ìteli) vo vremeto na 

turskiot sultan Bajazit i episkopot 

kir Gerasim, izgleda vo 

1498/1499 g. @ivopisana e za samo 

20 dena od Dimitar Zograf, koj se 

potpi{al inverzno na krajot od 

ktitorskiot natpis. Vo slikanata 

programa vnimanie privlekuva 

carskiot Deisis, so Hristos 

Car, Bogorodica Carica i Jovan 

Krstitel, potoa pretstavata na 

patronot sv. \or|i vo blagorodni~ka 

obleka i sv. Nikola, so 

epitet Krmitel. Imala fasaden 

ìvopis, koj e delumno za~uvan. 

LIT.: M. M. Ma{ni}, Prilozi za tri 

malku poznati spomenici vo ki~evskobrodskiot 

kraj od postvizantiskiot 

period, „Kulturno nasledstvo#, 16/1989, 

Skopje, 1993, 95‡103. M. M. 

„SVETI \OR\I“ – crkva vo mesnosta 

Gorni Kozjak ([tipsko), 

neposredno do yidinite na utvrdeniot 

anti~ki grad Bargala. 

Gradena e od re~en kamen i od 

malter, so upotreba na spolii sobirani 

od razurnatiot anti~ki 

grad. Planot na objektot pretstavuva 

vpi{an krst vo kvadratna 

osnova, so trapezoidna apsida i 

predapsidalen prostor. Podocna 

do ju`nata strana na narteksot 

bil dograden paraklis so kupola. 

Od narteksot vo naosot se vleguva 

niz tribelon. Vo ju`noto krilo 

na naosot se nao|a yidana pravoagolna 

grobnica, izgradena vo 

isto vreme so crkvata. Nedostigaat 

konkretni literaturni i istoriski 

izvori za izgradbata na 

crkvata, no vo povelbata na imperatorot 

Vasilij II od 1019 g. se 

spomnuva srednovekovnata naselba 

Kozjak, kako enoriski centar 

vo ramkite na Morozdvi{kata 

episkopija. Na yidovite od crkvata 

se nao|a freskoìvopis vo 

tri sloja. Prviot e najverojatno 

od XI–XII, a posledniot od 

Crkvata †Sv. \or|i#, Gorni Kozjak, [tipsko (XI-XIV v.) 

XIII–XIV v. Na ovoj period mu pripa|a 

likot na Isus Hristos Antifonitis, 

naslikan na severozapadniot 

pilaster. Se smeta deka 

ktitorskata kompozicija naslikana 

ju`no od vleznata vrata, na 

zapadniot yid na pripratata, poteknuva 

od XIV v. Vo slikaweto 

na ìvopisot u~estvuvale nekolku 

zografi, ~ii{to imiwa ne se 

poznati. Okolu crkvata se prostira 

golema srednovekovna nekropola. 

Konstatirano e deka taa 

bila vo upotreba nekade od VII, pa 

sè do prvite decenii na XX v. 

LIT.: K. Balabanov, Konzervatorski raboti 

na crkvata „Sv. \or|i“ vo mesnosta 

Gorni Kozjak – [tipsko, Zbornik na 

[tipskiot naroden muzej, [tip, 1959, 

121–122; Z. Rasolkoska–Nikolovska, Arheolo{kite 

istraùvawa na crkvata „Sv. 

\or|i“ vo Gorni Kozjak, Zbornik na [tipskiot 

naroden muzej IV–V, 1964–1974, [tip, 

1975, 125–139; K. Balabanov – A. Nikolovski 



„SVETI \OR\I POBEDONO- 

SEC# – manastirska crkva vo s. 

Raj~ica, vo blizina na Debar. Bila 

metoh na Bigorskiot manastir. 

Vo za~uvaniot natpis nad 

vleznata vrata se spomnuvaat 

mitropolitot Joakim i igumenot 

na Bigorskiot manastir, arhimandritot 

Arsenij. Gradbata bila 

zavr{ena vo 1835 g., osvetena 

vo 1836 g., a freskoìvopisot bil 

zavr{en vo 1840 g. Slikarstvoto 

vo ovaa relativno golema manastirska 

crkva e delo na talentiranite 

zografi Mihail (od Samarina) 

i negoviot sin jeromonahot 

Daniil. Pogolemiot broj ikoni 

na ikonostasot bile naslikani 

od jeromonahot Daniil (1832– 

1833) i se edni od najdobro naslikanite 

likovni dela (ikoni) vo 

Makedonija vo XIX v. 

LIT.: Manastir sv. Jovan Bigorski 

(Zbornik trudovi), „Kulturno-istorisko 

nasledstvo na RM#, XXXII, Skopje, 1994; K. 

Balabanov, Blago na putevima Jugoslavije, Beograd, 

1983. K.B. 


SEC# ‡ mala grobi{na, ednokorabna 

crkva (XVII v.) vo s. Lazorovci 

(Lazarovci), severoisto~no 

od Ki~evo, za koja neosnovano 

se pretpostavuva deka e od postar 

period. Celosno e ìvopisana. 

Tradicionalnata idejno-tematska 

koncepcija na slikanata 

programa se karakterizira so 

harmoni~en kolorit, {ematiziran 

crte` i geometrizirani oblici, 

so izvesni obidi za plasti~na 

modelacija na svetitelskite 

likovi. 

LIT.: T. SmiqaniÊ, Ki~evija. Naseqa i 

poreklo stanovni{tva, SKA/SEZ, LI, 

Beograd, 1935, 427. M. M. 


SEC# ‡ crkva vo s. Mlado Nagori~ane, 

severoisto~no od Kuma-


Crkvata †Sv. \or|i Pobedonosec#, 

s. Mlado Nagori~ane, Kumanovsko (XVI v.) 

novo. Pretstavuva monumentalna 

krstoobrazna grobi{na crkva so 

trikorabna priprata, gradena od 

kamen tetrahit. Datira od vtorata 

polovina na XVI vek. Slikanata 

programa e prezemena od staronagori~kata 

crkva. Od bogatiot 

tematski repertoar se izdvojuvaat 

ciklusot na sv. \or|i i ciklusot 

na Hristovite ~uda vo naosot, 

ciklusot na sv. Nikola vo 

proskomidijata i ciklusot na 

Bogorodica vo |akonikonot. Yidnoto 

slikarstvo e sè u{te neistraèno. 

LIT.: M. VasiÊ, Crkva Sv.–orÚa u Mladom 

Nagori~inu i weno doba, †Prilozi 

za kwièvnost, jezik, istoriju i folklor#, 

X, Beograd, 1930, 1‡40; –. Bo{koviÊ, 

Izve{taj i kratke bele{ke sa putovawa, 

„Starinar#, VI, Beograd, 1931, 

176‡181; A. Nikolovski, D. Cornakov, K. Balabanov, 

The Cultural Monuments of the People`s 

Republic of Macedonia, Skopje, 1961, 85; V. J. 

–uriÊ, Mile{eva i drinski tip crkve, 

„Ra{ka ba{tina#, 1, Kraqevo, 1975, 25, 

nap. 73. M. M. 

†SVETI \OR\IJA#, Presil ‡ 

crkva i nekropola, na 21 km zapadno 

od Prilep. Crkvata e smestena 

jugozapadno nad seloto, na 

blaga padina. Vo 1961 g. se vr{eni 

arheolo{ki istraùvawa. 

Pritoa se najdeni ostatoci od 

crkva od tipot na vpi{an krst, 

verojatno od XIV v. koja leì vrz 

postari temeli. Pod podot na 

crkvata i okolu nea se iskopani 

21 grob, ogradeni i pokrieni so 

kameni plo~i. Najdenite materijali 

se datiraat od srednite vekovi 

do XIX v., do koga se vr{elo 

pogrebuvawe na ovoj teren. 

LIT.: B. BabiÊ, Sv. Ÿor—ija, Presil, Prilep, 

AR, 3, Beograd, 1961, 152‡153. El. M. 

„SVETI \OR\I SKOROPOS- 

TI@NIK# – manastirska crkva 

vo Skopje. Spored istoriski izvori, 

se nao|ala na brdoto „Virgin#, 

pokraj r. Serava. Izgradena 

e vo prvata polovina na XI v. Kako 

nejzini ktitori se spomnuvaat 

imperatorite Roman III Argir i 

Roman IV Diogen, no i mnogu drugi, 

koi vo razli~ni vremenski 

periodi vladeele so gradot Skopje. 

Crkvata imala oblik na vpi- 

{an krst vo pravoagolen prostor, 

so golema kupola nad centralniot 

del i ~etiri pomali kupoli na 

~etirite strani. Kako manastirski 

kompleks, ograden so visoki 

bedemi i za{titen so ~etiri kuli, 

postoel do krajot na XV v. Vo 

prvite tri decenii na XV v. do 

manastirskata crkva bila izgradena 

Sultan-Muratovata xamija. 

Deneska manastirskata crkva ne 

postoi, ostanal samo del od manastirskiot 

bedem. 



Beograd, 1950, 298; K. Balabanov, Skopje 

Old Bazar, Skopje, 1994, 24-25. K. B. 

Pe{ternata crkva †Sv. Erazmo#, Ohrid (XIII v.) 

„SVETI ERAZMO# – pe{terna 

crkva na patot od Ohrid za Struga. 

Smestena e vo edna tesna soyidana 

vdlabnatina na strmnata karpa, 

vedna{ nad ranohristijanskata 

bazilika. Freskoìvopisot vo 

crkvata e slikan vo nekolku fazi, 

najstariot datira od poslednite 

decenii na XIII vek i nemu mu pripa|a 

monumentalnata figura na 

vizantiskiot car i dopojasnata 

pretstava na patronot na crkvata 

sv. Erazmo. Na podocne{nata faza 

pripa|aat freskite na Bogorodica 

i Slu`bata na arhijereite 

od oltarot, kako i pretstavite na 

svetite voini, svetite Konstantin 

i Elena, sv. Marena i arhangelot 

vo naosot na crkvata. 

Ranohristijanska bazilika, lokalitet Sveti Erazmo, Ohrid (V–VI v.) 

SVETI 

LIT.: Cvetan Grozdanov, Portreti na 

svetitelite od Makedonija od IX‡XVIII 

vek, Skopje, 1983, 139‡143; Petar Miqkovi}-Pepek, 

Sveti Erazmo, pe{terna crkva 

kraj Ohrid, Skopje, 1994, 9‡15. S. C. 

SVETI ERAZMO – OHRID ‡ 

kompleksen lokalitet, kade {to 

se nao|a i ranohristijanska bazilika, 

opkolena i natsloena so 

grobovi. Lokacijata se nao|a 

pokraj trasata na Via Egnatia na 

pettiot kilometar zapadno od 

Ohrid na patot kon Struga. Iskopuvawata 

na monumentalnata 

bazilika (53 × 25 m) i na 124 grobovi 

gi izvr{il V. Malenko 

(1974‡1975). Nad urnatinite na 

bazilikata i okolu nea se protega 

srednovekovna nekropola so 

horizontalna stratigrafija vo 2 

stratuma. Postariot pripa|a na 

kulturata Komani-Krue. Ovie 

grobovi se locirani vo centralniot 

i severniot brod na bazilikata 

i se orientirani s‡sj; si‡jz 

i sz‡ji i mo{ne se bogati so 

grobni naodi. Pomladite grobovi 

se smesteni vo ju`niot korab 

i ju`no od bazilikata, orientirani 

se z‡i, poredeni vo redovi 

so retki naodi (bez somnenie se 

hristijanski) i sodràt voobi- 

~aeni primeroci na srednovekoven 

nakit od X–XII v. Grobovite 

od Komani-Krue kulturata od VII 

do po~etokot na IX v. poseduvaat 

kerami~ki sadovi, alatki, oru`je 

i karakteristi~en nakit: 

bronzeni i èlezni la~ni fibuli 

so podviena noga, plo~esti 

fibuli, privrzoci za pojas (me|u 

koi i sekundarno upotreben del 

od la~na prstesta slovenska fibula), 

bronzeni i pozlateni 

obetki i nau{nici, metalni torkvesi 

so i bez prapor~iwa, |erdani 

od staklena pasta, metalni toki 

za pojas, prsteni itn. 

LIT.: V. Malenko, Ranosrednovekovnata 

materijalna kultura na Ohrid i Ohridsko, 

Ohrid i Ohridsko niz istorijata, 

INI, I, Skopje, 1985; E. Maneva, La tombe 23 

de Sainte-Erasme ‡ Ohrid, Homage to Milutin 

Garasanin, Beograd, 2006, 607‡616. El. M. 

S 

1325


SVETI ERAZMO (†303) – op- 

{tohristijanski svetec i prv propovednik 

na hristijanstvoto vo 

Lihnidos (Ohrid), kade {to predizvikal 

svetitelsko ~udo so voskresnuvaweto 

na sinot na ohri|anecot 

Anastas, kogo{to go pokrstil. 

Negoviot kult bil pro{iren 

vo Ohrid i pred doa|aweto na 

Slovenite, a ranohristijanskata 

bazilika vo toj kraj na izvesen na- 

~in pokriva sveto mesto vo tesna 

vrska so kultot na ma~enikot. 

LIT.: D. Glumac, Sveti Erazmo, „Vesnik 

na Makedonskata pravoslavna crkva#, 3, 

Skopje, maj-juni 1979, 83-84; C. Grozdanov, 

Portreti na svetitelite vo Makedonija 

od IX do XVIII vek, Skopje, 1983, 138-145; 

H. Meloski, Dve ìtija na sveti Erazmo 

Lihnidiski, Lihnid. Zbornik na trudovi, 

broj 6, Ohrid, 1988, 69-87. I. Vel. 

†SVETI ILIJA# – v. Husamedin-Pa{ina 

xamija. 

SVETI ILIJA – srednovekovno 

utvrduvawe. Go podignal vizantiskiot 

imperator Vasilij II, po 

osvojuvaweto na Voden (1015), vo 

tesninite zapadno od ovoj grad. 

Bilo podignato za da se zajakne 

odbranata na Voden so kontrola 

na tesnecot. Tvrdinata mu bila 

posvetena na svetitelot, {to se 

slavel vo celata dràva. 

LIT.: Ioannis Scylitzae, Synopsis Historiarum, 


„SVETI JOAKIM OSOGOV- 

SKI# – manastir vo blizinata na 

Kriva Palanka, osnovan vo 

XI–XII v. Vo ìtieto na Joakim 

Osogovski pi{uva deka vo vremeto 

na vladeeweto na imperatorot 

Manoil Komnen (1143–1180) nekoj 

sve{tenik Teodor od Ov~e 

Pole, otkako se zamona{il i dobil 

mona{ko ime Teofan, go osnoval 

manastirot i stanal negov 

prv igumen. Toga{ izgradil crkva 

i ja posvetil na sv. Joakim 

Osogovski. Vo nea bile preneseni 

i mo{tite na svetitelot. Manastirot 

~esto se spomnuva vo istoriskite 

izvori, najmnogu vo bele{kite 

zapi{ani od vidni posetiteli 

{to naminuvale vo manastirot 

poradi razni pri~ini i so 

razli~ni celi. Vo manastirskiot 

kompleks postojat dve crkvi. Postarata, 

posvetena na Bogorodica, 

spored edni istraùva~i bila 

gradena vo XIV, a spored drugi vo 

XVI–XVII v. Gradena e od delkan 

kamen i od tuli. Ima oblik na 

sloboden krst so tristrana apsida 

i kupola so osmostran tambur, 

postaven na pandantifi. Na zapadnata 

strana ima narteks so kupola. 

Na mestoto na najstarata 

(prvobitnata) crkva, so sredstva 

{to gi obezbedil ktitorot Haxi 

Stefan Beglik~ijata od Kriva 

Palanka, vo 1847 g. zapo~nala izgradbata 

na golemata bazilika 

1326 

D. A. Papradi{ki: freska vo kupolata od manastirot †Sv. Joakim Osogovski#, Kriva Palanka (XIX v.) 

posvetena na sv. Joakim Osogovski. 

Gradena e od delkan kamen. 

Gradbata bila zavr{ena i crkvata 

bila osvetena vo 1851 g. Vo 

eden natpis {to e za~uvan vo crkvata, 

se veli deka taa bila obnovena 

vo vremeto na sultanot Hamid 

i igumenot jeromonah Kesarija 

(1884). Novoizgradenata crkva 

pripa|a na tipot na golemite 

trikorabni baziliki. Na isto~nata 

strana zavr{uva so tri apsi- 

Malata crkva †Ra|aweto na sv. Bogorodica#, (XI-XII v.) i 

golemata manastirska crkva †Sv. Joakim Osogovski# (1847) 

di, a nad sredniot i nad strani~nite 

korabi se izdigaat 12 kupoli. 

Postoi mislewe deka ovoj 

grandiozen objekt bil delo na 

poznatiot graditel Andreja Damjanov. 

Yidnoto slikarstvo vo crkvata 

e delo na pove}e zografi, 

me|u koi e i poznatiot Dimitar 

Andonov Papradi{ki, kako i 

Miron Iliev, Avram Di~ov i 

Grigorie Petrovi~ od s. Treson- 

~e. Najstariot za~uvan objekt od 

konacite poteknuva od sredinata 

na XIX v. 



1950; K. Balabanov – A. Nikolovski 



†SVETI JOVAN#, Varo{ (Prilep) 

‡ srednovekovna crkva i nekropola. 

Crkvata e razurnata, a 

spored najdenite ostatoci od 

freskoìvopis, slikanata dekoracija 

e od prvite decenii na XIV 

v. Severno i zapadno od crkvata 

se otkrieni hristijanski grobovi 

od docniot sreden vek i od tursko 

vreme. Toa se glavno cisti 

konstruirani od kameni plo~i, 

no ima i slobodni zakopuvawa. 

Nakitot pripa|a na docnoto srednovekovje 

i na turskiot period. 

LIT.: B. Babi}, Materijalna kultura na 

Makedonskite Sloveni vo svetlinata 

na arheolo{kite istraùvawa vo Prilep, 

Prilep, 1986, 185‡189, 263. El. M.


Manastirskiot kompleks †Sv. Jovan Bigorski# (1795) 

„SVETI JOVAN BIGORSKI# 

– manastir vo dolinata na r. Radika, 

vo blizina na s. Rostu{e, 

poznat kako Bigorski manastir. 

Se pretpostavuva deka e osnovan 

vo XI v., koga vo ovoj region se zajaknuva 

i se {iri dejnosta na monasite. 

Ne se otkrieni materijalni 

tragi od toj najran period. 

Najstariot pomen na manastirot 

se nao|a vo Pomenikot na svetogorskiot 

manastir „Zograf“ (prvata 

polovina na XVI v.). Vo toj 

period vo manastirot se prepi- 

{uvaat staroslovenskite knigi: 

êtvoroevangelie, Zlatoust i 

Dionisij. Vo za~uvaniot Pomenik 

na Bigorskiot manastir se 

veli deka vo 1743 g. jeromonahot 

Ilarion na ova mesto zateknal 

„mala i siroma{na crkva“, za koja 

kupil nekolku nivi, lozja i izgradil 

nekolku mona{ki }elii. 

Po Ilarion, igumen na manastirot 

stanal Trifilij, a po nego 

Ikonostasot vo manastirot †Sv. Jovan Bigorski#, (1835) 

doa|aat Haxi Terasij i |akonot 

Stefan. Od tekstot ispi{an vrz 

dve mermerni plo~i se doznava 

deka vo 1795 g. malata crkva bila 

urnata i na nejzinoto mesto bila 

izgradena pogolema crkva. Za izgradbata 

na ovaa crkva, pokraj 

drugite, finansiska pomo{ dal i 

papuxijata Veljan od Debar. Denes 

postojat mnogu dokazi za postoeweto 

na ovaa crkva. Otkrien e 

nejziniot juèn yid so za~uvan 

freskoìvopis. Crkvata bila 

obnovena vo 1800 g., vo vremeto na 

igumenot Mitrofan. Taa ima oblik 

na sloboden krst vo vnatre{nosta, 

so golema kupola nad naosot 

i so pomala kupola nad zapadniot 

travej. Freskoìvopisot vo 

centralnata kupola na crkvata 

verojatno e delo na elbasanski 

ili kor~anski slikari. Po smrtta 

na igumenot Mitrofan (1807), 

dol`nosta ja prezema arhimandritot 

Arsenij, roden vo Gali~- 

†SVETI KONSTANTIN I ELENA# 

nik, koj mnogu se zalaga za manastirot, 

taka {to toj stanuva sè pogolem 

i pobogat. Vo 1814 g. zapo~nuva 

izgradbata na golemiot konak, 

a nekolku godini podocna 

(1820) i na najreprezentativnata 

zgrada na trpezarijata (na dva kata). 

Podocna bil izgraden u{te 

eden golem objekt od konacite, so 

{to bil zaokruèn eden od najgolemite 

manastirski kompleksi 

vo Makedonija. Vo vremeto na 

igumenot Arsenij, nastanala i 

edna od najzna~ajnite kopani~arski 

tvorbi – ikonostasot na crkvata 

na Bigorskiot manastir, delo 

na kopani~arskata tajfa predvodena 

od Petre Filipovski- 

Garkata, od s. Gari, i od Makarie 

Fr~kovski. Ikonostasot bil zavr{en 

vo 1835 g. Prestolnite i 

malite prazni~ni ikoni za ovoj 

ikonostas gi rabotele zografite: 

Mihail (od s. Samarina), 

Epir i negoviot sin Danail, koj 

se zamona{il i do krajot na svojot 

ìvot ostanal vo Bigorskiot 

manastir. Spored svoite dimenzii, 

sovr{enstvoto na zanaet~iskata 

izvedba i visokite likovni 

kvaliteti, ovie ikoni spa|aat vo 

redot na najdobro naslikanite 

dela vo tvore{tvoto na zografite 

od periodot na XIX v. vo Makedonija. 



Makedonija, Skopje, 1980; Manastir „Sv. 

Jovan Bigorski“ (Zbornik trudovi), 

„Kulturno-istorisko nasledstvo na RM#, 

XXXII, Skopje, 1994; K. Balabanov, Blago na 

putevima Jugoslavije, Beograd, 1983. K. B. 

†SVETI KONSTANTIN# – manastirska 

crkva vo blizina na s. 

Sve}ani (Vele{ko). Istraùvawata 

izvr{eni vo 1965 g. ukaùvaat 

na tri fazi na gradbata. Vo 

prvata faza bila izgradena ednokorabna 

crkva so niska polukru`na 


strana, bez kupola. Vo vtorata faza 

bila obnovena, so zna~itelno 

prodolùvawe na korabot kon zapad. 

Vo tretata faza bil izgraden 

ju`niot korab so tristrana apsida. 

Vo urnatinite na prvobitnata 

crkva e otkrien fragment ili del 

od natpis na koj bil ispi{an zbor 

so glagolski i so kirilski bukvi. 

Vrz osnova na toj podatok se smeta 

deka prvobitnata crkva datira od 

krajot na IX do sredinata na X v. 

Na yidovite se otkrieni dva sloja 

freskoìvopis. Prviot se vrzuva 

za vremeto na izgradbata (X v.), a 

vtoriot za XIII v. 

LIT.: P. Miqkovi}-Pepek, Crkvata †Sv. Konstantin# 

vo s. Sve}ani, Skopje, 1970. K. B. 

†SVETI KONSTANTIN I 

ELENA# – ednokorabna crkva so 

nadvi{en popre~en svod vo vid na 

transept i doyidan paraklis na 

ju`nata strana posveten na Sv. 

S 

1327


Crkvata †Sv. Konstantin i Elena#, Ohrid (XIV v.) 

Petka. Crkvata e izgradena kon 

krajot na XIV v., kako zave{tanie 

na jeromonahot Partenij, golemiot 

duhovnik na Ohrid, i pove}e 

decenii sluèla kako kapela na 

negovoto semejstvo. Jeromonahot 

Partenij, negovata majka prezvitera 

Marija, kako i negoviot rano 

po~inat sin Mihail, se naslikani 

na ju`niot yid od crkvata vo 

ktitorskata kompozicija. Crkvata 

sodrì posloèna dekoracija 

i, osven ciklusot na Golemite 

praznici i voobi~aeniot izbor 

na svetci od prvata zona, vo povisokite 

delovi se naslikani Hristovite 

maki i stradawa, kako i 

interesnata dekoracija na transeptot 

so slikawe na Nebesnata 

liturgija i Svetata Troica. Na 

zapadnata fasada od ju`niot paraklis 

e naslikano op{irnoto 

ìtie na sv. Petka, dodeka pak 

ju`nata fasada od crkvata sodr- 

ì interesna slikana programa. 

Osven ktitorskata kompozicija, 

na koja se pretstaveni arhimandritot 

Nikanor i negovoto semejstvo, 

vo pogornite zoni e naslikan 

ciklusot posveten na carot 

Konstantin, {to e retkost vo 

srednovekovnoto slikarstvo. 

LIT.: Gojko Subotiÿ, Sveti Konstantin 

i Jelena u Ohridu, Beograd, 1971; 

Istiot, Ohridskata slikarska {kola od 

XV vek, Ohrid, 1980, 78‡86; Cvetan Grozdanov, 

Ohridskoto yidno slikarstvo od 

XIV vek, Ohrid, 1980, 159‡169. S. C. 

SVETI KUZMAN I DAMJAN ‡ 

hristijanski pravoslavni praznici 

vo ~est na svetite Kuzman i 

Damjan, vo narodot poznati kako 

Sveti Vra~i (14/1 VI i 14/1 XI). Nare~eni 

se besrebrenici ili bezmitni, 

zatoa {to besplatno gi lekuvale 

siroma{nite bolni. Na 

ikonata svetite vra~i Kuzman i 

Damjan se pretstaveni zaedno, so 

krstovi vo racete ili so kutiv~e 

so lekovi i so laì~e so koe na 

bolnite besplatno im davale od 

lekovite. Esenskiot praznik pove}e 

se praznuva i e povrzan so doma{ni 

slu`bi. Vo narodniot ìvot 

pove}e go praznuvaat onie {to 

1328 

Ikonata †Sv. Kuzman i Sv Damjan#, Ohrid (XVI v.) 

se zanimavaat so narodna medicina, 

lekuvawe so bilki, baewe i sl. 

LIT.: Marko Kitevski, Makedonski praznici, 


„SVETI LEONTIJ# & manastirski 

kompleks crkvi vo s. Vodo~a 

(Strumi~ko). Kupolnata bazilika 

bila izgradena vrz delovi 

od temelite na najstariot objekt 

izgraden vo VII‡IX v. Vo X v., vo 

vremeto na vladeeweto na car Samuil, 

del od kupolnata bazilika 

bil obnoven. Zapadnata kupolna 

crkva posvetena na Bogorodica 

Eleusa – Vovedenie bila izgradena 

vo periodot 1018 – 1037 g. 

Srednata kupolna crkva bila izgradena 

kon krajot na XI i po~etokot 

na XII v. Vo XII v. kon zapadnata 

kupolna crkva bil dograden 

ju`niot paraklis, a vo XIII v. kon 

srednata kupolna crkva bil do- 

Manastirskiot kompleks crkvi †Sv. Leontij#, s. Vodo~a, Strumi~ko (VII-XV v.) 

graden i ju`niot vestibil. Vo 

XII–XIV v. kon zapadnata kupolna 

crkva bil dograden i zapadniot 

aneks, a vo XIV–XV v. bil dograden 

ili obnoven i postariot severoisto~en 

aneks. Se smeta deka 

toga{ bil izgraden i otvoreniot 

trem na ju`nata strana od kompleksot 

hramovi. Objektite {to 

go so~inuvaat manastirskiot 

kompleks od vremeto koga bil izgraden 

prviot objekt, kako i onie 

{to bile izgradeni podocna, bile 

freskoìvopisani, no do denes 

e za~uvan samo mal del od niv. 

Najzna~ajni se pretstavite na 

dvajcata |akoni: sv. Isavrij i sv. 

Evplos, za koi vrz osnova na stilskite 

karakteristiki se pretpostavuva 

deka poteknuvaat od XI v., 

so analogii na freskoìvopisot 

na †Sv. Sofija# vo Ohrid. Kompleksot 

hramovi e celosno konzerviran 

i restavriran. 

LIT.: P. Miqkovi}-Pepek, Vodo~a, 


†SVETI NAUM# ‡ manastirska 

crkva vo Ohrid posvetena na Svetite 

Arhangeli. Ja izgradil Naum 

vo 900 g. na ju`niot breg na 

Ohridskoto Ezero. Crkvata ima 

forma na trikonhos, ~ii ostatoci 

se otkopani vo temelite na sega{nata 

crkva. Objektot bil obnoven 

kako kombinacija na vpi- 

{an krst i trikorabna bazilika. 

Pokraj nejziniot osnoven del, izgraden 

vo XVI v., dogradeni se sukcesivno 

novi prostori {to go opfa}aat 

vlezot – vestibilot i 

grobnicata na sv. Naum, kako i edna 

nadvore{na priprata {to podocna 

dobila kupola. Nizata preyiduvawa 

i dograduvawa ukaùvaat 

za griàta {to e posvetuvana 

na ovoj zna~aen spomenik niz stoletijata, 

kako àri{te na slovenskata 

pismenost i duhovnost, 

pri {to e poddrùvan na~inot na 

vizantiskata gradba od srednovekovniot 

period. 

Pred nejzinoto ìvopisuvawe vo 

XIX vek, se pronajdeni i postari 

fazi od ìvopisot. Najstar del


Manastirskata crkva †Sv. Naum#, Ohrid (XV-XVI v.) 

od ìvopisot e eden fragment otkrien 

pod podot na crkvata, verojatno 

od krajot na XIV i po~etokot 

na XV vek, no nema dovolno 

elementi za sigurno datirawe. 

Vtora etapa na ìvopisot se 

freskite vo oddelenieto za lekuvawe, 

kade {to se raspoznava 

kompozicijata Prorocite te navestija. 

Figurite na prorocite 

se postaveni vo ~a{ki na cvetna 

ornamentika so otvoreni svitoci 

pred sebe. Ovie freski se vbrojuvaat 

me|u delata na {kolata na 

zografot Onufrij, no sepak poblisku 

se do likovnata postapka 

na negoviot sin Nikola, koj e 

poznat kako zograf na freskite 

vo †Bogorodica Vlaherenska# vo 

Berat (1578). Tretata etapa na 

ìvopisot vo Sv. Naum go pretstavuva 

ikonostasot na hramot, 

zavr{en vo 1711 g., so potpis na 

jeromonahot Konstantin Zograf. 

Ikonostasot e vo nekolku zoni od 

prestolnite ikoni, potoa zonata 

na Golemite praznici, a vo gornata 

zona e Svetiot în od koj izleguva 

krstot so Raspetieto na 

Hristos. O~igledno e deka Konstantin 

Zograf rabotel so eden 

ili so dvajca pomo{nici, a za ed- 

Freska: Sedmo~islenicite vo crkvata †Sv. Naum#, Ohrid (1799) 

niot se pretpostavuva deka e idniot 

proslaven Zograf David od 

Selenica. Najgolemo vnimanie 

na ikonostasot privlekuva ikonata 

na sv. Naum i sv. Kliment so 

toa {to sv. Naum vo racete drì 

model na hramot kako donator, a 

blizu do negovite noze se naslikani 

nekolku sceni od @itieto 

na sv. Naum {to prethodat na delata 

na Hristofor @efarovi~ i 

koi pokaùvaat deka tuka se odvivalo 

prvoto vooblikuvawe na 

tematikata povrzana so sv. Naum. 

Vo ovaa nasoka, od golemo zna~ewe 

e pe~atnicata vo Moskopole, 

koja dejstvuvala vo sredinata na 

XVIII v., kade {to bile pe~ateni 

ìtijata na balkanskite i slovenski 

u~iteli i propovednici 

na hristijanstvoto. Ovie ìtija 

i slu`bi imale grafi~ki ukras 

so likovite na sv. Naum i sv. Kliment, 

a zografite gi koristele 

ovie tekstovi za ilustracija na 

svoite dela. Ikonostasot e vklopen 

vo dlaboka rezba za koja se 

smeta deka e reprezent na epirskiot 

stil. Pritoa treba da se odbeleì 

deka slikarski se obraboteni 

i carskite dveri kako i 

dolniot del od lamperijata. Vo 

†SVETI NAUM# 

tvore{tvoto na Konstantin Zograf 

se prisutni zapadni~ki elementi 

od docnata Gotika i ranata 

Renesansa, za koi se smeta deka se 

prifateni od Venecija, no i od 

†Levantskiot barok# {to se dvi- 

èl niz celiot Jadran i po mediteranskiot 

breg. Po ovie umetni~ki 

aktivnosti, za ìvopisuvaweto 

na hramot bil angaìran 

Trpo Zograf, sin na Konstantin 

Zograf, od poznatata familija 

na umetnici od regionot na Kor- 

~a. Tatkoto i strikoto na Trpo, 

zografite Konstantin i Atanas, 

poteknuvale od s. Potkoàni 

{to se nao|a blizu do †Sv. Naum# 

i Podgradec. Ova semejstvo prifa}alo 

zografski pora~ki vo 

Albanija i vo Makedonija, a najmnogu 

vo Sveta Gora. Nivnoto 

tvore{tvo se sledi u{te od sredinata 

na XVIII vek. Vo postapkata 

na Trpo Zograf se ~uvstvuvaat 

tradicionalizmot i konzervativnata 

linija na umetnosta od 

toj period so odredeni nezna~itelni 

zapadni elementi. Toj bil 

prvpat angaìran od igumenot 

Stefan vo 1799 g. za izvedba na 

feskite vo grobniot paraklis na 

svetecot, a donator na ìvopisot 

bil Naum Joanov moskopolec. Vo 

grobniot paraklis vo dolnata zona 

se naslikani figuri na istaknati 

monasi vo cel rast, a nad samiot 

grob e kompozicijata Uspenieto 

na sv. Naum, kade {to se 

Carskite dveri vo crkvata †Sv. Naum#, Ohrid (1711) 

S 

1329


grupirani site slovenski u~iteli. 

Vo vtorata zona e ciklusot na 

@ivotot i ~udata na sv. Naum so 

redukcija na epizodite, od poznatata 

grafika na sv. Naum od 

Hristofor @efarovi~, poradi 

ograni~eniot prostor. Vo visokata 

zona na paraklisot e naslikana 

Boèstvenata liturgija vo 

koja samiot Hristos kako arhijerej 

~inona~alstvuva, a na temeto 

od svodot dominira figurata na 

Isus Hristos-Sedrìtel. Vo 

1806 g. Trpo e povtorno angaìran 

od igumenot Stefan da go 

slika tremot i osnovniot del od 

crkvata. Vo hramot se naslikani 

deset ciklusi i pove}e poedine~ni 

kompozicii, od prvata zona do 

kupolata: Golemite praznici, 

Hristovite maki i stradawa, 

Sceni od ìvotot na Bogorodica, 

êtiriesette ma~enici, poetski 

sostavi posveteni na Bogorodica 

i pove}e li~nosti povrzani za 

ova kultno mesto, kako, na pr., 

figurite na Sedmo~islenicite 

vo tremot na hramot, sv. Ahil Lariski, 

sv. Jovan Vladimir, sv. Nikodim 

od Berat i dr. Trpo Zograf 

izvr{il vlijanie vrz tematikata 

na mija~kite majstori od 

XIX vek, koi isto taka prifatile 

del od pridobivkite na starite 

kor~anski i svetinaumski majstori. 

Treba da se odbeleì deka vo 

nivniot repertoar svoe mesto zazema 

i figurata na ma~eni~kata 

sv. Marena, kako i sv. Kirik i Julita, 

za koi se smeta deka imalo 

mo{ti vo crkvata. 

LIT.: M. ZlokoviÊ, Stare crkve u oblasti 

Prespe i Ohrida, †Starinar#, III, Beograd, 

1925; D. Koco, Prou~uvawe i arheolo{ki 

ispituvawa na crkvata Sv. Naum, 

†Zbornik na Arheolo{kiot muzej#, II, 

Skopje, 1958; G. Bo{kovi} – K. Tomovski, 

Srednovekovna arhitektura vo Ohrid, 

†Zbornik na trudovi#, Ohrid, 1961; T. Popa, 

Piktoret mesjetare Shqiptare, Tirane, 1961; D. 

Koco, Trikonhalnite crkvi vo Klimentovoto 

vreme, Slovenska pismenost. 

1050-godi{nina na Kliment Ohridski, 

Ohrid, 1966, 91‡100; I. Snegarov, ManastirÍt 

Sveti Naum pri Ohridskoto 

Ezero, Sofi®, 1972; P. Miqkovi}-Pepek, 

Nekoi pogledi vrz arhitekturata vrz 

manastirskata crkva Sv. Naum, Naum 

Ohridski. Zbornik na trudovi, Ohrid, 

1985; M. D. Peyfuss, Die Druckerei von Moschopolis, 

1731‡1769 : Buchdruck und Heiligenverehrung 

im Erzbistum Achrida, Wien 1989; S. 

Risteski, Legendi i predanija za sveti 

Naum, Skopje, 1990; Cv. Grozdanov, Sveti 

Naum Ohridski, Skopje, 1995; N. Celakoski, 

Sveti Naum Ohridski ûdotvorec, 

Prilep, 1997. Cv. Gr. ‡ Kr. T. 

SVETI NEKTARIJ BITOL- 

SKI (Bitola, ok. 1420–1430 g. – 

Sveta Gora, 5. XII 1500) – makedonski 

svetec i prepodoben ma~enik. 

Se zamona{il vo Sveta Gora. Se 

spodviùval so svoite duhovni 

voda~i i u~iteli starcite Dionisij 

i Filotej. Nastradal od ~ove~ka 

zavist, od demonski napadi 

i od te{ka telesna bolest, no se- 

1330 

Sveti Nektarij Bitolski Manastirskata crkva †Sv. Nikita#, s. Bawani (XIV v.) 

to toa dostoinstveno go podnel i 

se izdignal do svetec–prepodoben 

ma~enik. O~isten so svoite podvizi 

po~inal vo Sveta Gora vo maloto 

manastir~e „Sv. Arhangeli#, 

nare~eno „Kofa#, kade {to i denes 

mu se nao|aat mo{tite. 

LIT.: FilaretÍ êrnigovskiŸ, Sv3tÎe 

Ó`nÎhÍ slavÔnÍ. SPb., 1894; Mihajlo Georgievski, 

Makedonski svetci, Skopje, 

1997. M. G. 

†SVETI NIKITA# – manastirska 

crkva vo blizina na s. Bawani 

(Skopsko). Na postaro kultno 

mesto vo 1307–1308, a spored najnovite 

istraùvawa vo 1319–1320 

g., so darenijata na srpskiot kral 

Milutin, bila izgradena crkva 

{to ima oblik na vpi{an krst vo 

pravoagolen prostor, so kupola 

vrz visok tambur. Gradena e od 

delkan kamen, tuli i malter. Keramoplasti~nata 

dekoracija na 

fasadite e osobeno zastapena pri 

oblikuvaweto na oltarnata apsida. 

Od ju`nata strana na crkvata 

bil doyidan paraklis, koj podocna 

bil urnat. Freskoìvopisot 

vo vnatre{nosta e dobro za~uvan. 

Vrz {titot na sv. Teodor Tiron, 

naslikan vo prvata zona, ostanale 

za~uvani potpisite na dvajcata 

pro~ueni srednovekovni slikari 

Mihail i Evtihij. Toa se 

zografite {to vo 1295 g. go rabotele 

freskoìvopisot vo crkvata 

†Bogorodica Perivleptos# 

(†Sv. Kliment#) vo Ohrid, a vo 

1317 g. golemiot ansambl na ìvopis 

vo crkvata †Sv. \or|i# vo s. 

Staro Nagori~ane (Kumanovsko). 

Freskoslikarstvoto vo crkvata 

†Sv. Nikita#, so svojot bogat ikonografski 

repertoar i so visokite 

likovni vrednosti pretstavuva 

zna~ajno delo vo srednovekovnata 

umetnost vo Makedonija. 

Me|u naslikanite svetiteli vo 

cel rast, od prvata zona, posebno 

vnimanie privlekuva figurata 

na patronot na crkvata sv. Nikita, 

pretstaven vo pancirna obleka, 

so kopje vo desnata i lak za 

streli vo levata raka. Od negovata 

desna strana, kako voin vo pancir 

i so celosno vooruùvawe, e 

pretstaven sv. \or|i, a od levata 

strana sv. Stefan Prvoma~enik. 

Freska: †Izgonuvaweto na trgovcite od hramot# vo crkvata †Sv. Nikita#, s. Bawani, Skopsko (XIV v.)


Vo vtorata zona osobeno vpe~atlivi 

se kompoziciite Izgonuvaweto 

na trgovcite od hramot i 

Svadbata vo Kana Galilejska, a vo 

tretata zona scenite od stradawata 

Hristovi (Simnuvaweto 

Hristovo od krstot i Pogrebuvaweto 

Hristovo). Slikarstvoto 

na dvajcata pro~ueni zografi, 

sporedeno so ona vo crkvata †Bogorodica 

Perivleptos# vo Ohrid, 

pokaùva razvojna faza vo 

tvore{tvoto na pro~uenite zografi, 

vo koja namesto monumentalnosta 

preovladuva narativniot 

karakter na naslikanite likovi 

i kompozicii. 

LIT.: V. PetkoviÊ, Pregled crkvenih spomenika 


Beograd, 1950, 212‡213; V. J. –uriÊ, Vizantijske 


1974, 50; K. Balabanov, Freske i ikone u Makedoniji, 

Beograd–Zagreb–Mostar, 1983, 91. K. B. 

†SVETI NIKOLA# ‡ grobi{na 

ednokorabna crkva vo s. Burilovci, 

isto~no od Sveti Nikole. Izgradena 

e na staro kultno mesto. 

Stilskite karakteristiki na 

yidnoto slikarstvo ‡ izvesnata 

monumentalnost, pastelniot kolorit 

i ukrasnite elementi ‡ 

upatuvaat na stilskite razbirawa 

od krajot na XV ili po~etokot 

na XVI vek. Vo tematskiot sklop 

na slikanata programa e vklu~en 

tekstot na Nedelniot prokimen. 

LIT.: K. Balabanov, Crkva vo selo Borilovci, 

†Kulturno nasledstvo#, V, Skopje, 

1959, 5‡14. M. M. 


crkva vo s. Belu{ino, severno od 

Kru{evo. Ednokorabnata gradba 

e yidana od kamen i od glina. Spored 

ktitorskiot natpis, izgradena 

e i ìvopisana vo 1671/1672 g. 

Slikanata programa e bliska na 

stilskite razbirawa na linotopskite 

rabotilnici. Denes e zapu{tena 

poradi iseluvaweto na 

pravoslavnoto naselenie. M. M. 


crkva vo s. Strezovce, isto~no od 

Kumanovo. Vo osnovata ima trikoraben 

naos i trikorabna priprata 

(so urnat svod). Izgradena e 

pred 1606 g. so zalagawe na prezviterot 

Petko, a ìvopisana e vo 

istata godina blagodarenie na 

prilozite na ìtelite na s. 

Strezovce. Vo natpisot se spomnuva 

i pe}skiot patrijarh Jovan 

(Kantul). Delumno za~uvanoto 

yidno slikarstvo pretstavuva 

vistinska galerija na postvizantiskite 

stilski razbirawa, vo 

koe, posebno mesto zazema slikata 

na Uspenieto na Bogorodica. 

@ivopisot im se pripi{uva na 

linotopskite slikari. 

LIT.: S. PetkoviÊ, Zidno slikarstvo na 

podru~ju PeÊke patrijar{ije 1557‡1514, 

Novi Sad, 1965, 203‡204; M. M. Ma{ni}, 

Sv. Nikola na karpa (za istraùva~ko- 

konzervatorskite zafati na crkvata 

Sv. Nikola vo Strezovce), †Nova Makedonija# 

(LIK), 12/13. VIII 2000, 21. M. M. 

†SVETI NIKOLA# ‡ ednokorabna 

grobi{na crkva vo s. Ginovci, 

zapadno od Kriva Palanka. 

Spored stilskite karakteristiki 

na za~uvanoto slikarstvo na 

svodot i na severniot yid, se datira 

kon krajot na XVI i prvata 

decenija na XVII v. Me|u stoe~kite 

figuri se zabeleùva sv. Otec 

Joakim Sarandaporski, naslikan 

pokraj sv. Petka, a vo scenite na 

Velikite praznici prisustvuva 

po eden prorok, {to go pretska- 

àl nastanot. M. M. 


grobi{na crkva (XVII v.) vo 

s. Iì{ta, jugoisto~no od Ki~evo. 

Celosno e ìvopisana. Slikanata 

programa i stilskite karakteristiki 

(suvo i re~isi linearno 

slikarstvo i siroma{nata paleta) 

se svojstveni na t.n. postvizantiska 

umetni~ka produkcija 

zastapena glavno vo perifernite 

selski crkvi~ki niz Balkanot. 

Vnimanie privlekuva dopojasjeto 

na sv. \or|i Novi (Kratovski) vo 

frizot na ma~enicite. 

LIT.: C. Grozdanov, Ma~enicite od 

XV‡XIX vek vo ìvopisot na Makedonija, 

†Prilozi#, XXIV‡1, MANU, Skopje, 1993, 

41‡42, sl. 2. M. M. 


grobi{na crkva vo s. Mrzen 

Oraovec, jugoisto~no od Veles. 


e i ìvopisana vo 1694 g., 

so prilo`ni{tvo na brojni ktitori. 

Slikanata programa gi povtoruva 

utvrdenite obrasci, so 

prezemawe na kupolni temi od 

postar spomenik (U~itelstvuvaweto 

na sv. Vasilij Veliki i U~itelstvuvaweto 

na Grigorij Bogoslov, 

naslikani na svodot) ili so 

ugleduvawe na stari ikonografski 

predlo{ki (stoe~ka figura 

na Hristos vo Deisisot). Slikarstvoto 

e so potenciran graficizam 

i ladna paleta na boi. 

LIT.: R. Topuzova-Kareska, N. Mitrevski, 

Crkvata vo Mrzen Oreovec ‡ posleden spomenik 

od XVII vek, †Balcanoslavica#, 16‡18/ 

1989‡1991, Prilep, 1996, 93‡107. M. M. 


grobi{na crkva vo s. Trnovo, 

severozapadno od Kriva Palanka. 

Spored ktitorskiot natpis, 

podignata e i ìvopisana vo 

1505 g., so zalagawe na popot Pejo 

i negovata sopruga Projka. Vrz osnova 

na stilskite karakteristiki 

na yidnoto slikarstvo, se pretpostavuva 

deka e eden vek pomlada. Od 

uni{tenata grupa pustinoìteli 

e za~uvan samo likot na sv. Otec 

Joakim Sarandaporski. 

LIT.: V. R. PetkoviÊ, Pregled crkvenih 

spomenika kroz povesnicu srpskog naro- 

†SVETI NIKOLA# 

da, Beograd, 1950, 220; M. M. Ma{ni}, 

Crkvata vo selo Trnovo ‡ eden primer na 

duhovniot streme` na epohata, †Kulturen 

ìvot#, 2, Skopje, 1993, 40‡46. M. M. 


crkva vo s. [opsko Rudare, 

severozapadno od Kratovo. Yidana 

e i delumno ìvopisana vo poslednata 

~etvrtina na XVI vek (vrz 

osnova na izgreban zapis od 1567 

ili 1568), a potoa e celosno ìvopisana 

vo prvata ~etvrtina na 

XVII vek. Ima yidan i islikan 

ikonostas so karakteristi~na tematsko-ikonografska 

programa i 

Carski dveri datirani kon 1581 g. 

LIT.: S. Radoj~iÊ, Starine Crkvenog muzeja 

u Skopqu, Skopqe, 1941, 46, 47; M. M. 

Ma{ni}, Crkvata Sveti Nikola vo 

[opsko Rudare ‡ identifikacija na slikanata 

programa i novi soznanija, †Kulturno 

nasledstvo#, 30‡31/2004‡2005, Skopje, 

2006, 57‡74. M. M. 


crkvi~ka od docniot sreden 

vek, locirana nadvor od s. 

Cre{nevo, severoisto~no od Makedonski 

Brod. Imala delumno 

za~uvani yidni sliki na isto~niot 

yid, datirani kon vtorata polovina 

na XVI v. Denes, crkvata e 

urnata i na nejzinoto mesto izgradena 

nova. 



Beograd, 1935, 322. M. M. 

†SVETI NIKOLA# ‡ mala ednokorabna 


Gluvo (Gluhovo), severozapadno 

od Skopje. Obnovena e vo 1855 g., 

koga e doyidana pripratata, koja 

gi opfa}a site strani na stariot 

hram, osven isto~nata; toga{ se 

urnati zapadniot, ju`niot i severniot 

yid na stariot hram do 

svodnite partii. Staroto yidno 

slikarstvo e vo duhot na postvizantiskite 

slikarski razbirawa 

i se datira vo prvata decenija na 

XVI v. Monumentalniot ìvopis 

od XIX v., kako i ikonite od ikonostasot, 

se delo na Di~o Zograf. 

Vo oddelnite fazi na ìvopisuvaweto 

bile angaìrani i drugi 

zografi, me|u koi i Dimitar Andonov 

Papradi{ki. 

LIT.: J. Haxi-VasiqeviÊ, Skopqe, 1930, 

416; P. Popovi , †Starinar#, I, 1922, 102; V. 

R. PetkoviÊ, Pregled crkvenih spomenika 


1950, 67. M. M. 

†SVETI NIKOLA# ‡ mala ednokorabna 


Plasnica, jugoisto~no od Ki~evo, 

na desniot breg na r. Treska 

(Velika). Od ktitorskiot natpis 

se doznava deka e podignata i ìvopisana 

vo 1484 g. Stilskite 

razbirawa se bliski na t.n. mali 

rabotilnici od krajot na XV vek, 

~ija aktivnost se beleì vo okolinata 

na Ohrid i vo posevernite 

delovi. Se izdvojuva ogromnoto 

S 

1331

S †SVETI NIKOLA# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

dopojasje na patronot sv. Nikola 

Skoropomo{nik, dopojasjeto na 

sv. Kliment Ohridski i figurata 

na sv. Kiril Solunski. 

LIT.: M. M. Ma{ni}, Prilozi za tri 

malku poznati spomenici vo ki~evskobrodskiot 

kraj od postvizantiskiot 

period, †Kulturno nasledstvo#, 16 (1989), 

Skopje, 1993, 103‡106. M. M. 

†SVETI NIKOLA# – mala ednokorabna 

crkva so tristrana apsida 

vo Veles (desno od patot Veles 

– Gradsko). Yidana od kr{en kamen, 

blokovi bigor i od tuli redeni 

vo horizontalni redovi. Vo 

vnatre{nosta na crkvata se za~uvani 

ostatoci od nekoga{niot 

freskoìvopis. Vo konhata na 

apsidata †Bogorodica [ir{aja 

nebesa#, a pod nea kompozicijata 

Pri~estuvawe na apostolite. 

Vrz osnova na stilskite karakteristiki 

na arhitekturata i ostatocite 

od freskoìvopisot, se 

smeta deka bila izgradena i ìvopisana 

vo XIV v. 

LIT.: Ù. Bo{koviÊ, Manastir †Sv. Dimitrija# 

kraj Velesa, †Starinar#, VII, 

1932, 105; V. PetkoviÊ, Pregled crkvenih 




na Makedonija, Skopje, 1980.K. B. 

†SVETI NIKOLA# ‡ manastir 

na razgranokot od planinata Pesjak 

nad s. Oreoec (Oreovec), kaj 

Makedonski Brod. Za~uvana e samo 

manastirskata ednokorabna 

crkva. Spored ktitorskiot natpis, 

podignata e i ìvopisana vo 

1595 g., vo vremeto na sultanot 

Mehmed III. Slikarstvoto na crkvata 

ima visoki umetni~ki kvaliteti 

i stilski e blisko na slikarskite 

razbirawa na heterogenata 

tajfa na zografot Nikola 

od Linotopi, koj rabotel vo s. 

Palaticija kaj Ber (Verija). Za- 

~uvaniot originalen visok ikonostas 

ima rezbaren Golem krst, 

koj leì na nosa~ vo vid na palmovi 

granki. 

LIT.: M. M. Ma{ni}, Manastirot Sv. 

Nikola Oreoe~ki, †Kulturno nasledstvo#, 

14‡15 (1987‡88), Skopje, 1990, 5‡11; istata, 

Ikonostasot od Oreoe~kiot manastir 

Sveti Nikola, Tematski zbornik na trudovi 

(ikoni, ikonopis, ikonostas, ikonografija), 

1, Skopje, 1996, 29‡46. M. M. 

†SVETI NIKOLA# – manastirska 

crkva visoko vo kawonot na r. 

Treska, nad ezeroto Matka (Skopsko), 

poznata kako [i{evski manastir. 

Se sostoi od dve gradbi. 

Isto~niot del e izgraden vo oblik 

na ednokorabna crkva so 

tristrana apsida, a zapadniot del 

vo oblik na stesnet vpi{an krst, 

so kupola vrz konzoli. Materijalot 

upotreben za izgradbata e kr- 

{en kamen i malter. Nema izvorni 

istoriski podatoci za vremeto 

na izgradbata na dvata dela na 

crkvata. Postoi edinstveno po- 

1332 

Manastirskata crkva †Sv. Nikola# ([i{evski), Matka, Skopsko 

datokot deka vo 1630 g. bil ìvopisan 

delot od zapadnata strana. 

Istraùvawata izvr{eni vo poslednite 

godini na XX v. pokaùvaat 

deka vo isto~niot del od 

crkvata se nao|aat fragmenti od 

freskoìvopis vo tri sloja. Najstariot 

poteknuva od periodot 

pred XIV v., bidej}i nad nego se 

nao|a sloj od XIV v. Tretiot sloj 

se datira od 1630 g. Dolgo vreme 

bila napu{tena. 

LIT.: V. PetkoviÊ, Pregled crkvenih 


Beograd, 1950; V. J. ÙuriÊ, Vizantijske 




Skopje, 1980, 44. K. B. 


crkva vo blizina na s. @van 

(Demirhisarsko), poznata pod nazivot 

Topli~ki manastir. Ednokorabna 

crkva so oblik na vpi- 

{an krst od stesnet tip, so poluobli~est 

svod i apsida (odnadvor 

tristrana, a odnatre polukru`na). 

Gradena e od kr{en kamen, 

pridelkan bigor i malter. Se 

smeta deka bila izgradena kon 

krajot na XIV v. Vo 1537 g., so zalagawe 

na igumenot jeromonah 

Pavnutij i manastirskoto bratstvo, 

od zapadnata strana na ednokorabnata 

crkva bila dogradena 

priprata, a od severnata i od ju`nata 

paraklisi. Vo vnatre{nosta 

na crkvata se nao|a freskoìvopis 

vo dva sloja. Prviot (postariot) 

datira od krajot na XIV v. i e 

mnogu o{teten. Negovite likovni 

vrednosti ostanuvaat nepoznati. 

Nepoznat e i avtorot na ovoj 

freskoìvopis. Vtoriot sloj, vrz 

osnova na za~uvaniot natpis, vo 

koj se spomnuva ktitorot Kir Dimitrie 

(Pepe}), datira od 1537 g. 

Avtor na ovoj relativno dobro za- 

~uvan freskoìvopis e zografot 

Dimitar od s. Leunovo (Mavrovsko). 

Freskoìvopisot vo pripratata 

go rabotel zografot Jovan, 

~ie{to ime e ispi{ano vrz edna 

drvena greda. I edniot i drugiot 

freskoìvopis gi nosat site karakteristiki 

na slikarstvoto 

sozdavano vo Makedonija pod Osmanliite. 

Na drveniot ikonostas 

se nao|aat nekolku ikoni raboteni 

od zografot Dmitar. Site 

zgradi na manastirskiot kompleks, 

koi delumno postoele vo 

XIX v., podocna bile razurnati. 

LIT.: I. SnegarovÍ, IstoriÔ na Ohridskata 

arhiepiskopiÔ – patriar{iÔ, SofiÔ, 

1932; G. TraŸ~evÍ, Manastirit‹ vÍ 

MakedoniÔ, SofiÔ 1933; V. KÍn~ovÍ, MakedoniÔ, 

SofiÔ, 1900; Milovan KokiÊ, 

Zbornik za istoriju ju`ne Srbije i susednih 

oblasti, Skopqe, 1935; Radivoje QubinkoviÊ, 

Stvarawe zografa Radula, 

†Na{e starine#, Sarajevo, 1953; K. Balabanov, 

Novi podatoci za manastirot i 

manastirskata crkva †Sv. Nikola Topli~ki#, 



crkva vo s. Manastir (Mariovsko). 

Vrz osnova na za~uvaniot 

natpis vo crkvata, protosevastot 

Aleksij (rodnina na imperatorot 

Aleksij Komnen) vo 1095 g. na ova 

mesto izgradil edna mala crkva. 

Mnogu podocna (1266) igumenot 

Akakij, koj pred zamona{uvaweto 

se vikal Joanikij, ja izgradil dene{nata 

crkva, ìvopisana vo 

1271. Trikorabna bazilika bez 

narteks. Korabite se razdeleni 

so ~etvrtesti stolbovi povrzani 

so arki. Trite korabi na isto~nata 

strana zavr{uvaat so apsidi od 

nadvore{nata strana ukraseni so 

slepi ni{i. Freskoìvopisot vo 

vnatre{nosta na crkvata datira 

od XIII v. i e vo relativno dobra


sostojba. Vo prvata zona se pretstaveni 

svetiteli vo cel rast, 

me|u koi se izdvojuvaat: sv. Dimitrija, 

sv. \or|i, sv. Teodor Tiron 

i Teodor Stratilat. Vo vtorata 

zona se naslikani dopojasni 

figuri na svetiteli, a vo tretata 

sceni od ìvotot na Isus Hristos. 

Vo ju`niot korab se ilustrirani 

sceni od ìvotot na sv. Nikola, 

a vo severniot ktitorskata 

kompozicija na koja e pretstaven 

Crkvata †Sv. Nikola#, s. Manastir, Mariovsko (XI-XIII v.) 

jeromonahot Akakij, koj v race go 

drì modelot na crkvata. Analizata 

na freskoìvopisot vo crkvata 

pokaùva deka rabotele pove}e 

zografi. Me|u niv se istaknuva 

imeto na referendarot |akon 

Jovan, za kogo se smeta deka e 

edna ista li~nost so zografot referendar 

|akon Jovan, tvorecot 

na ikonata posvetena na sv. \or|i 

od istoimenata crkva vo Struga, 

koja datira od 1266/67 g. 

LIT.: D. Koco – P. Miqkovi}-Pepek, Manastir, 

Skopje, 1958; D. Koco – P. Miljkovic- 

Pepek, La basilique de St. Nikolas en village Manastir 

dans la region de Mariovo, Actes du X-e 

Congres internationale d’Etudes Byzantines, Istanbul, 

1958; K. Balabanov, Freske i ikone u Makedoniji 

(IV-XV v.), Beograd – Zagreb – Mostar, 

1983, 78‡79. K. B. 


crkva vo s. Psa~a (Krivopalane~ko). 

Yidana od pridelkani blokovi, 

kamen peso~nik i od horizontalni 

redovi tuli. Vo osnovata 

ima forma na vpi{an krst vo pravoagolen 

prostor. Nad centralniot 

del na naosot imalo kupola, koja{to 

podocna se urnala. Pri obnovata 

na manastirot na mestoto 

na kupolata bil izgraden polukru- 

èn svod. Kupolata izgradena nad 

Manastirskata crkva †Sv. Nikola#, s. Psa~a, 

Kriva Palanka (XIV v.) 

prostorot na pripratata e za~uvana 

i taa leì vrz kvadratna osnova, 

koja{to se opira na dva kvadratni 

stolba i na dva yidni pilastra. 

Oltarnata apsida od nadvore{na 

strana e tristrana. Site 

fasadi se bogato profilirani i 

ukraseni so {ari izvedeni vo keramoplastika. 

Vrz osnova na edna 

za~uvana povelba od 15 mart 1358 g. 

se doznava deka na vlastelinot 

Vlatko mu bilo odobreno crkvata 

da ja priloì na svetogorskiot 

manastir Hilandar, so {to stanuva 

jasno deka toj bil i nejzin ktitor. 

Vo vnatre{nosta na crkvata e 

za~uvan freskoìvopis so visoki 

likovni vrednosti. Imiwata na 

zografite ne se poznati, no naslikanite 

portreti na semejstvoto na 

ktitorot tretirani so golema doza 

na realnost pokaùvaat deka nepoznatiot 

zograf spa|al vo redot 

na talentiranite i renomirani 

tvorci. Koloritot so vonredni 

nijansi na sino, belo i crveno ja 

pokaùva golemata ume{nost i 

znaewe na nepoznatiot psa~ki zograf. 

Pokraj grupniot portret na 

semejstvoto na ktitorot, na koj se 

prikaàni knezot Pasha~, knegiwata 

Ozra, sevastokratorot Vlatko, 

negovata sopruga Vladislava i 

sinot Stefan, za~uvani se i nekolku 

zna~ajni kompozicii, me|u 

koi Uspenieto na Bogorodica, sceni 

od ìvotot na sv. Nikola, Bogorodica 

so Hrista i drugi. 



1950; K.Balabanov – A. Nikolovski 



†SVETI NIKOLA# – crkva vo 

enorijata ~elni~ka, vo blizina 

na crkvata †Mali Sv. Vra~i#. Ed- 


Sevastokratorot Vlatko (ktitor) i èna mu Vladislava (freska vo crkvata „Sv. Nikola# vo Psa~a, XIV v.) 

nokorabna crkva so izdolèna 

priprata i freskoìvopis, koj 

pripa|a na tri odvoeni hronolo{ki 

fazi. Najstariot sloj na 

freski od po~etokot na XIII vek e 

so~uvan vo konhata na apsidata i 

na isto~niot yid, Bogorodica so 

dvajca angeli vo carski dalmatiki 

i Hristos vo slava sednat na 

prestol nosen od simbolite na 

~etirite evangelisti. Na vtoriot 

sloj freski od sredina na XIII 

vek pripa|aat pretstavite na Bogorodica 

so Hristos, sv. Nikola 

i sv. Jovan Prete~a od prvata zona 

i lunetata na zapadnata fasada. 

Na tretiot sloj freski od 

vtorata polovina na XIV vek pripa|a 

ktitorskata kompozicija od 

zapadnata fasada i slikarstvoto 

na ju`niot i zapadniot yid na naosot, 

so ostatoci od sceni od ciklusot 

na Golemite praznici. 

LIT.: Neobjaveni terenski istraùvawa 

na avtorot. S. C. 

†SVETI NIKOLA# – crkva vo s. 

Varo{ (Prilep). Ednokorabna so 

poluobli~est svod. Gradena od 

blokovi kamen i spolii doneseni 

od nekoj anti~ki lokalitet. Crkvata 

bila ìvopisana, a fresko- 

ìvopisot od toj najran period 

ostanal za~uvan vo oltarnata apsida. 

Vrz osnova na stilskite karakteristiki 

na ìvopisot, toj 

datira od XII v. Od fresko- natpisot 

ispi{an nad prozorecot na 

ju`niot yid se doznava deka obnovata 

na crkvata bila zavr{ena vo 

noemvri 1298 g., so sredstva na 

ktitorot Vega, sin na Kapza i 

Marija, vo vremeto na Andronik 

II, Mihail IX i caricata Irina. 

Obnovata opfa}ala grade`ni raboti 

{to vo zna~itelna mera ja 

zgolemile visinata na ednoko- 

S 

1333

S †SVETI NIKOLA# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Crkvata †Sv. Nikola#, s. Varo{, Prilepsko (XII - XIII v.) 

Freska: †Rugawe Hristovo# vo crkvata †Sv. Nikola#, s. Varo{, Prilepsko (1298) 

rabnata crkva, so upotreba na 

gradeèn materijal {to se razlikuval 

od prethodniot. Nepoznatite 

graditeli imale sosema poinakvi 

koncepcii vo vrska so 

upotrebata na kamenot i tulite, 

taka {to gornata polovina na 

crkvata so svojata bogata keramoplasti~na 

dekoracija e vpe~atliv 

primer vo srednovekovnata 

crkovna arhitektura vo Makedonija. 

Freskoìvopisot od vremeto 

na obnovata (1298) e delo na 

nepoznat zograf, a po svojata 

ikonografija i kompozicionite 

re{enija, bogatiot i ìv kolorit, 

spa|a vo redot na najdobrite 

ostvaruvawa vo srednovekovnata 

umetnost. 

LIT.: F. Mesesnel, Crkva †Svetog Nikole# 

u Markovoj Varo{i kod Prilepa, 

†Glasnik Skopskog nau~nog dru{tva#, XIX, 

Skopqe, 1938, 37‡52; V. J. ÙuriÊ, Vizantijske 

freske u Jugoslaviji, Beograd, 1974; 

K. Balabanov – A. Nikolovski – D. ]ornakov, 

Spomenici na kulturata na Makedo- 

1334 

nija, 1980; H. Takahashi, The Medieval Wall Paintings 

of Macedonia, Tokyo, 1989. K. B. 

†SVETI NIKOLA# – crkva vo s. 

Quboten (Skopsko), izgradena vo 

1337 g. so sredstvata na vlastelinkata 

Danica. Vo osnovata crkvata 

ima forma na vpi{an krst 

vo pravoagolen prostor, so kupola 

{to se opira vrz ~etiri ~etvrtesti 

stolbovi. Oltarnata apsida 

od vnatre{nata strana e polukru`na, 

a od nadvore{nata petostrana. 

Gradena e od pridelkan 

kamen, tuli i malter. Fasadite se 

ukraseni so keramoplasti~na dekoracija. 

Freskoìvopisot e 

te{ko o{teten zatoa {to crkvata 

dolgo vreme bila otkriena i 

napu{tena. Od preostanatiot 

freskoìvopis moè da se zaklu- 

~i deka e raboten od talentiran 

zograf, koj dobro gi poznaval 

dostignuvawata vo slikarstvoto 

na epohata vo koja{to ìveel i 

rabotel. Me|u naslikanite svetiteli 

vo cel rast i voobi~aenite 

kompozicii {to gi ilustriraat 

ûdata Hristovi, se naslikani 

i portretite na semejstvoto na 

car Du{an. 



1950, 178; K. Balabanov – A. Nikolovski 


na Makedonija, Skopje, 1980, 29. K. B. 

†SVETI NIKOLA# – crkva vo 

centarot na Kru{evo. Golema 

trikorabna bazilika izgradena vo 

1832 g. Gradbata e izvedena so 

upotreba na delkan kamen i malter. 

Ima visoka kambanarija. Yidovite 

vo vnatre{nosta bile ìvopisani, 

a najzna~ajnoto {to go 

poseduvala ovaa crkva bil ikonostasot 

vo dlaboka rezba, delo na ko- 

Crkvata †Sv. Nikola#, Kru{evo (1832) 

pani~arskata tajfa predvodena od 

Dimitar Stani{ev od Kru{evo. 

Me|utoa, po Ilindenskoto vostanie 

(1903) crkvata bila opoàrena 

i re~isi celosno uni{tena. 

Obnovena e vo 1905– 1907 g., no nejzinite 

yidovi ne bile povtorno 

naslikani. Najgolem del od ikonite 

koi vo crkvata bile doneseni 

kako darenija po nejzinata obnova, 

mu pripa|aat na tvore{tvoto na 

poznatiot kru{evski zograf Nikola 

Mihailov. 

LIT.: K. Tomovski, Istorija na Kru{evo 

i Kru{evsko, III, gl. V–1; K. Balabanov, 

Istorija na Kru{evo i Kru{evsko, III, 

gl.V–2; K. Balabanov, Blago na putevima Jugoslavije, 

Beograd, 1983. K. B. 

„SVETI NIKOLA“ – crkva izgradena 

vo 1341 g. Poznata i kako 

Sifieva crkva. Se nao|ala na 

mestoto na dene{nata golema 

trikorabna crkva posvetena na 

sv. Nikola vo [tip. Bila metoh 

na Lesnovskiot manastir. Car 

Du{an ja daruval na Zletovskata 

episkopija, a vo 1381 g. Konstantin 

Dejanov(i}) ja priloìl na 

svetogorskiot manastir Hilendar. 

Nema podatoci za nejziniot 

izgled i dimenzii. 

LIT: J. IvanovÍ, BÍlgarski starini 

izÍ MakedoniÔ, SofiÔ, 1931; K. Balabanov, 

Postojana galerija na ikoni vo crkvata 

†Uspenie na sv. Bogorodica# vo Novo 

Selo – [tip, [tip, 1972. K. B. 

†SVETI NIKOLA# ‡ crkva na 

manastirot vo Mokli{te (is~eznato 

selo jugoisto~no od Kavadarci). 

Manastirskata crkva ima 

ednokoraben naos, mala priprata 

i yidno slikarstvo od 1594/1595 g. 

Vo za~uvaniot ktitorski natpis 

se spomnuvaat ktitorite Nikola 

od Temjanik, so svoite sinovi 

Jov~e, Be~ko i Dane i imeto na 

duhovnikot Josif. Stilskite i 

tematsko-ikonografskite karak-


teristiki se vo ramkite na linotopskite 

slikarski razbirawa. 

Stoe~kite figuri na svetitelite 

se monumentalni, a vo zgasnatiot 

kolorit dominira okerot i 

temnata sepija. Me|u svetitelite 

se zabeleùva sv. Ahil Lariski. 

LIT.: A. Nikolovski, D. ]ornakov, K. Balabanov, 

The Cultural Monuments of The People`s Republic 

of Macedonia, Skopje, 1961, 144; K. Balabanov, 

A. Nikolovski, D. ]ornakov, Spomenicite 

na kulturata na Makedonija, Skopje, 

1980, 150; D. ]ornakov, Makedonski manastiri, 

Skopje, 1991, 201‡205. M. M. 

†SVETI NIKOLA ARBANA[- 

KI# – ostatoci na isto~niot apsidalen 

del od crkvata se nao|aat 

vo dvornoto mesto na semejstvoto 

ôbanovci, vo gorniot del na Varo{. 

S. C. 

†SVETI NIKOLA BOLNI^- 

KI“ ‡ glavna crkva na bolni~kata 

enorija vo blizina na srednovekovnata 

Dolna Porta vo Ohrid. 

Izgradena e i ìvopisana 

me|u 1330‡1340 g. @ivopisot vo 

crkvata e celosno za~uvan i po 

svojata programska koncepcija i 

po grupiraweto na pretstavite 

Ikona: †Hristos# vo crkvata †Sv. Nikola Bolni~ki#, Ohrid (1370&1400) 

Crkvata †Sv. Nikola Bolni~ki#, Ohrid (XIV v.) 

na sv. Nikola, patronot na crkvata, 

sv. Kliment pridruùvan od 

svetite vra~i Kuzman i Damjan, a 

ponekoga{ i sv. Naum na ju`niot 

yid, kako i slikaweto na Deizisot 

i svetite voini na sprotivniot, 

severen yid, stanuva paradigma 

za pove}eto mali ednokorabni 

crkvi i paraklisi od XIV vek. 

Ju`nata fasada e ìvopisana 

okolu 1345 g. kako ktitorstvo na 

arhiepiskopot Nikola, kade {to 

toj e naslikan zaedno so sv. Trifun 

i sv. Nikola, srpskite sovremeni 

vladeteli Stefan Du{an so 

negovata èna Elena, sinot 


Uro{, kako i nivnite predci sv. 

Sava i sv. Simeon Nemawa. 

Kon sredinata na XV vek, od ju`nata 

strana na crkvata e dogradena 

mala kapela, {to se smeta ktitorstvo 

na Marko Ksilokaravis, 

ohridski arhiepiskop i porane- 

{en carigradski patrijarh, od prvite 

godini po padot na Carigrad. 

Prvobitniot ìvopis na kapelata 

e za~uvan vo apsidata i na isto~niot 

yid, dodeka na severniot 

yid freskite od ovoj sloj bile vidlivi 

do triesettite godini na XX 

vek. Vo 1480/1 g. i zapadnata fasada 

na crkvata e ìvopisana so interesna 

programa {to sodrì po 

nekolku sceni posveteni na Hristos, 

Bogorodica i sv. Nikola. 

LIT.: France Mesesnel, Sredwovekovni 

spomenici u Ohridu, I, Crkva Sv. Nikole 

Bolni~kog i wene freske, GSND, XII, 

Skopqe, 1933, 157‡177; Kosta Balabanov, 

Novi podatoci za crkvata Nikola Bolni~ki 

vo Ohrid, †Kulturno nasledstvo“, 

II, Skopje, 1961, 33‡35; Cvetan Grozdanov, 

Ohridskoto yidno slikarstvo od XIV 

vek, Ohrid, 1980, 37‡45; Gojko Suboti}, 

Ohridskata slikarska {kola od XV vek, 

Ohrid, 1980, 104‡114. S. C. 

îft nau{nici, †Sv. Nikola#, Varo{ (XVI-XVII v.) 

†SVETI NIKOLA#, Varo{ ‡ 

crkva i nekropola na srednovekoven 

Prilep. Arheolo{kite iskopuvawa 

na lokalitetot se vr{eni 

vo crkvata i ju`no od nea (1958 i 

1960). Na zapadniot vlez e otkrien 

grob so antropomorfen oblik 

{to pripa|al na nekoj od ktitorite. 

Grobovite od XII‡XIV, pa i 

XV v., po pravilo bile so alveola. 

Me|u nakitot se sre}avaat 

bronzeni, bakarni, posrebreni i 

srebreni prsteni, obetki i nau{nici, 

monista i stakleni belezici, 

datirani od srednite vekovi, 

pa s# do XIX‡XX v. Vo grobovite 

se otkrieni moneti, me|u koi i 

vizantiski od XII‡XIII v., srpski 

od docniot sreden vek, venecijanski 

i turski. 


na Makedonskite sloveni vo svetlinata 

na arheolo{kite istraùvawa vo Prilep, 

Prilep, 1986, 106‡111. El. M. 

†SVETI NIKOLA#/†SVETI 

\OR\I# ‡ grobi{na crkva so dva 

koraba i dva oddelni oltara vo s. 

Orah (Suv Ora’), isto~no od Kumanovo. 

Spored stilskite karakteristiki 

na yidnoto slikarstvo 

se datira kon krajot na XVI i prvata 

decenija na XVII vek. Najbliski 

analogii ima so crkvata †Sv. 

S 

1335

S SVETI NIKOLE MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Petka# vo Mlado Nagori~ane 

(1628). Slikanata programa e prezemena 

od kupolnite crkvi. 

LIT.: M. M. Ma{ni}, Crkvata Sv. Nikola/Sv. 

\or|i vo s. Orah kaj Kumanovo, 

Zbornik na trudovi, Po tragite na akademikot 

Vojislav J. \uri} (2007). M. M. 

SVETI NIKOLE – grad vo isto~niot 

del na RM so 13.746 `. 

(2002 g.). Se nao|a vo sredi{niot 

del na Ov~e Pole, od dvete strani 

na Svetinikolska Reka, na 


m. Zafa}a povr{ina od 430 ha. So 

regionalen pat na sever e povrzan 

so Kumanovo, a preku magistralniot 

pat M–5 na jugozapad so Veles 

i na istok so [tip. Ima umereno-kontinentalna 

klima, so 


na vozduhot od 12,5°C i prose~na 

godi{na koli~ina na vrneì od 

472 mm. Sveti Nikole e stara naselba, 

koja vo po~etokot se vikala 

Klisali, a podocna stanala 

metoh na crkvata „Sv. Nikola# 

spored koja go nosi i dene{noto 

ime. Status na grat~e dobilo vo 

XIX v. Me|u dvete svetski vojni 

imalo agrarno-zanaet~iska funkcija. 

Populaciski zapo~nuva da 

raste po Vtorata svetska vojna. 

Deneska naselenieto se sostoi 

glavno od Makedonci (13.367 `.), 

a od malcinstvata ima malku Vlasi 

(149), potoa Turci (80) i Romi 

(72). Sveti Nikole e sedi{te na 

op{tina koja zafa}a povr{ina 


so 18.497 `. Od industrijata se 

zastapeni prehranbenata, tekstilnata 

i hemiskata industrija. 

Vo gradot ima gimnazija, sredno 

zemjodelsko u~ili{te i zdravstven 

dom. 

LIT.: Mane û~kovi¢, Varo{ica Sv. Nikola 

na Ov~em Poqu, „Glasnik Skopskog 

nau~nog dru{tva#, kw. XV-XVI, Skopqe, 

1936; Popis na naselenieto, doma}instvata 

i stanovite vo Republika Makedonija, 


Panorama na Sveti Nikole 

1336 

Crkvata †Sv. Pantelejmon#, Veles (1840) 

†SVETI PANTELEJMON# – 

golema trikorabna crkva vo Veles, 

so tremovi od tri strani, nad 

koi (na katot) se izgradeni galerii. 

Vrz osnova na za~uvaniot 

natpis vreàn nad ju`niot vlez, 

crkvata bila izgradena vo 1840 g. 

i e delo na najpoznatata graditelsko-zografsko–kopani~arska 

tajfa predvodena od Andrej Damjanov. 

Semejstvoto Renzovci– 

Damjanovci–Zografovci poteknuva 

od s. Treson~e, vo predelot 

na Mala Reka, a podocna se naselile 

vo s. Papradi{te (Vele{ko). 

Semejnata tajfa bila organizirana 

i specijalizirana za da gi 

pokriva site potrebi povrzani so 

gradbata, ìvopisuvaweto i dekoriraweto 

na eden objekt, koristej}i 

go trudot na oddelni ~lenovi 

na sopstvenoto semejstvo. Taka, 

\or|i Damjanov bil zograf, Nikola 

Damjanov rezbar, a Kosta i 

Andrej graditeli. Andrej Damja- 

Ikonostasot na crkvata †Sv. Pantelejmon#, Veles (1840) 

nov e roden vo 1813 g. Proektira i 

gradi pogolem broj crkvi, me|u 

koi: crkvata „Sv. Jovan# (Kratovo) 

vo Osogovskiot manastir, 

„Uspenie na Bogorodica# (Novo 

Selo, [tip), „Sv. Nikola# (Kumanovo), 

„Sv. \or|i# (Smederevo, 

RS), kako i crkvi vo Ni{, Saraevo, 

Pirot, Mostar i dr. 

LIT.: K. Balabanov, Galerija na ikoni, 

[tip, 1972; K. Balabanov – A. Nikolovski 

– D. ]ornakov, Spomenicite na kulturata 


†SVETI PANTELEJMON# – 

manastirska crkva vo s. Nerezi, 

na Vodno (Skopje). Vrz osnova na 

za~uvaniot natpis, bila izgradena 

i ìvopisana vo 1164 g. so 

sredstvata na „gospodin# Aleksej, 

sin na Konstantin Angel i na Teodora, 

najmladata }erka na imperatorot 

Aleksej I Komnen. Grade-


Manastirskata crkva †Sv. Pantelejmon#, s. Nerezi, Skopsko (1164) 

na e od kr{en kamen, tuli i malter. 

Ima kombiniran oblik na 

sloboden i vpi{an krst vo pravoagolen 

prostor. Na zapadnata 

strana se nao|a narteks so poluobli~est 

svod. Crkvata e so pet 

kupoli. Kupolata nad centralniot 

del na naosot e pogolema, dodeka 

strani~nite se pomali. Fasadite 

se oìveani so trifori, koi 

od vnatre{nata strana se zayidani 

za da se sozdade pogolem prostor 

za slikawe. Kon sredinata na 

XVI v. centralnata kupola bila 

urnata, verojatno od silen zem- 

jotres. Podocna, taa bila obnovena 

i povtorno ìvopisana. Noviot 

freskoìvopis gi ima site karakteristiki 

na slikarstvoto od 

toj period. Vo 1885 g. freskoìvopisot 

od XII i od XVI v. bil 

prekrien so slikarija od neuki 

majstori. Vo 1926 g., so zalagawe 

na istori~arot na umetnosta Nikola 

Okuwev, e izbri{an del od 

slikarijata so koja{to bile pokrieni 

starite freski vo crkvata. 

Slikarite na starata nere{ka 

crkva (verojatno dvajca glavni 

majstori, ~ii{to imiwa ne ni se 

poznati) spa|aat vo redot na najtalentiranite 

slikari na svoeto 

vreme. Slikaj}i kompozicii od 

ìvotot i stradawata Hristovi, 

Freska: †Oplakuvaweto na Hristos# vo crkvata †Sv. Pantelejmon#, s. Nerezi, Skopsko (1164) 

tie go potenciraat dramatizmot, 

dotoga{ neviden vo slikarstvoto 

od toj period. Vo prvata zona se 

pretstaveni likovite na svetite 

†SVETI PANTELEJMON# 

Freska: †Ra|aweto na Bogorodica# (detaq) vo 

crkvata †Sv. Pantelejmon#, s. Nerezi, Skopsko 

voini i drugite visoki crkovni 

velikodostojnici. Na yidovite, 

vo dopojasni pretstavi, se naslikani 

svetite bessrebrenici Kuzman 

i Damjan i Jovan Prete~a, a 

vo cel rast sv. Pantelejmon, patronot 

na crkvata, i sv. Trifun, 

na yidot vo severnata kapela. Od 

kompoziciite vo vtorata zona posebno 

mesto zazemaat: Oplakuvaweto 

Hristovo, Simnuvaweto od 

krstot, Vleguvaweto vo Erusalim, 

Preobraènieto i golemata 

kompozicija na Ra|aweto na Bogorodica 

i Vovedenieto Bogorodi~ino 

(na zapadniot yid). Fresko-slikarstvoto 

na yidovite na 

crkvata „Sv. Pantelejmon# vo Nerezi 

e edno od najzna~ajnite slikarski 

ostvaruvawa ne samo vo 

XII v. vo Makedonija, tuku i vo 

srednovekovnata umetnost voop- 

{to. Oltarniot prostor e zatvoren 

so ikonostas izraboten vo kamen, 

koj poteknuva od periodot na 

S 

1337

S †SVETI PANTELEJMON# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Freska: †Simnuvaweto od krstot# vo crkvata †Sv. Pantelejmon#, s. Nerezi, Skopsko (1164) 

izgradbata na crkvata. Vo ramkite 

na ikonostasot se nao|aat i vo 

{tukatura izrabotenite ramki 

za likovite na sv. Pantelejmon i 

Bogorodica so maliot Hristos vo 

racete. Konacite vo manastirskiot 

kompleks se obnoveni vo 

ponovo vreme. 



Beograd, 1950, 210; V. J. –uri¢, Vizantijske 


1974, 13; Donka Barxieva-Trajkovska, Sv. 

Pantelejmon, Nerezi, Skopje, 2004. K.B. 

†SVETI PANTELEJMON# 

(PLAO[NIK) vo Ohrid ‡ manastirska 

crkva {to ja izgradil 

Kliment kon 893 g., vo forma na 

trikonhos vrz ostatoci na postara 

trikonhalna crkva, koja pak e 

izgradena vrz ostatoci na starohristijanska 

bazilika. Spored pi- 

{uvaweto na ohridskiot arhiepiskop 

Teofilakt, crkvata se istaknuvala 

so svoite harmoni~ni 

kru`ni formi so val~est plan i 

bila poubava od soborniot hram. 

Vo vremeto na Klimenta crkvata 

kon zapad bila dogradena so krstoobrazen 

prostor so ~etiri 

stolbovi i najverojatno imala kupola 

nad centralniot prostor vo 

koja Kliment, spored negoviot 

biograf, so svoi race si go podgotvil 

grobot, od desnata strana 

na pronaosot. So poslednite arheolo{ki 

istraùvawa (izvr{eni 

vo 2000 g.) se konstatirani site 

fazi na gradbata na Svetiklimentoviot 

hram od IX do XIV v. 

Utvrdeno e deka krstoobrazniot 

del na crkvata bil obnoven kon 

krajot na XIII ili vo po~etokot na 

XIV v. i preku tribelon e povrzan 

so narteks. Severno i ju`no od 

trikonhosot bile dogradeni paraklisi, 

a okolu crkvata se razvival 

trem so kambanarija od zapadnata 

strana. Pred krajot na XV v. 

1338 

manastirskata crkva bila sru{ena 

i vrz nejzinite yidovi e izgradena 

xamijata ,,Sultan Mehmed#, 

poznata kako Imaret xamija. Vozobnovuvaweto 

na Svetiklimentovata 

crkva e izvr{eno vrz ostatocite 

od originalnite yidovi 

sledej}i gi site gradbeni fazi od 

IX do XIV v., potpiraj}i se i vrz 

komparaciskite analizi na crkvite 

{to postoele na teritorijata 


Freskoìvopisot, za~uvan na yidovite, 

go potvrduva postoeweto 

na eden od najgolemite ansambli 

od vrven likoven kvalitet vo ohridskata 

umetnost od sredniot 

vek. Otkrienite delovi na figuri 

vo proodot na protezisot, iako 

delumno so~uvani, go pokaùvaat 

najstariot za nas dostapen 

sloj od pretpaleologovskoto vreme, 

sekako naslikan verojatno vo 

XI–XII v. Drugiot sloj okolu ol- 

Manastirskata crkva †Sv. Pantelejmon# (Plao{nik), Ohrid 

tarnata pregrada otkriva nekolku 

kompozicii: Vizijata na sv. 

Petar Aleksandriski, so~uvana 

skoro vo celost, so pretstavite 

na aleksandriskiot svetec i na 

gre{niot Arij. Na ~elo na nose~kite 

stolbovi se ostatocite od 

stoe~kite figuri na Isus Hristos 

i Bogorodica Molitelka svrtena 

kon svojot sin, so svitok vo 

racete so poznatiot dijalog vo 

koj Majkata moli za milost kon 

onie {to se ogre{ile vo Hristovoto 

u~ewe. Vo dolniot del na severniot 

yid od naosot, vo tematski 

i ideen soodnos so ovie likovi 

bil naslikan sv. Jovan Prete- 

~a (Krstitel), a do nego eden arhijerej, 

verojatno sv. Kliment. 

Sudej}i spored golemite fragmenti 

otkrieni vo naosot, tuka se 

razvivale ciklusite na Golemite 

praznici i Hristovite stradawa, 

kako i pove}e figuri na svetci 

od dolnata zona. Re~isi vo celost 

se rekonstruirani istoriskite 

portreti na kesarot Duka, naslikan 

vo cel rast do mladiot po~inat 

sin Dimitrij, postaveni nad 

negoviot grob vo prvata polovina 

na XIV v. i fragmentite vo oddelenieto, 

ju`no od crkvata, ~ija 

namena se povrzuva so trpezarijata 

na manastirot. Osobeno zna~ewe 

za hramot ima otkrivaweto na 

portretot na sv. Kliment, koj{to 

blagoslovuva me|u kesarot Duka i 

sin mu Dimitrij. Toa e sigurna 

potvrda deka ktitorot na crkvata 

e sv. Kliment i deka narodot ja 

~uvstvuval kako svetili{te {to 

nemu mu e posveteno. Praznicite 

na sv. Pantelejmon i sv. Kliment 

se odbeleùvale vo ist den. Sepak, 

vo site istoriski izvori, 

{to se so~uvani od XIII i XIV v., 

crkvata se spomnuva kako Svetiklimentov 

hram. Kolku golem bil 

ugledot na manastirot pokaùva


Oltarot na crkvata †Sv. Pantelejmon#, so originalna freska na tribelonot (XIII–XIV v.), Ohrid 

faktot deka povremeno negovite 

igumeni bile izbirani za ohridski 

arhiepiskopi. Igumenite na 

manastirot u~estvuvale i vo dogradbite 

i ìvopisuvaweto na 

drugi hramovi vo Ohrid. Ostatocite 

od ìvopisot {to nastanale 

neposredno po 1300 g. i po ova 

vreme se od najvisok likoven kvalitet; 

tie se dela na elitni zografi 

{to bile angaìrani i za 

drugi crkovni gradbi vo Ohrid. 

Otkrivaweto na pove}e grobovi 

vo samiot hram, so brojni prilozi, 

govorat deka tuka se pogrebuvani 

istaknati li~nosti od crkovniot 

i op{testveniot ìvot 

na gradot i na Ohridskata arhiepiskopija. 

Ne slu~ajno osmanliskiot 

udar vo Ohrid bil naso~en 

tokmu kon ovoj manastir, svetilnik 

na hristijanstvoto, na pismenosta, 

obrazovanieto i otporot 

na tu|inskata vlast. 

LIT.: D. Koco, Klimentoviot manastir 

Sv. Pantelejmon i raskopninite pri 

Imaret vo Ohrid, „Zbornik na Filozofskiot 

fakultet#, 1, Skopje, 1948, 129–181; 

Ibid., Trikonhalnite crkvi vo Klimentovo 

vreme, Slovenska pismenost. 1050-godi{nina 

na Kliment Ohridski, Ohrid, 

1966, 91–98; Ibid., Novi podatoci za istorijata 

na Klimentoviot manastir, Sv. 

Pantelejmon vo Ohrid, „Godi{en zbornik 

na Filozofskiot fakultet#, 19, 

Skopje, 1967, 245–255; Cv. Grozdanov, Novi 

soznanija za ìvopisot na Klimentovata 

crkva Sveti Pantelejmon vo Ohrid, 

Predavawa na IX seminar za makedonski 

jazik, literatura i kultura, Skopje–Ohrid, 

9. VIII – 25. VIII 1976, 188–194; istiot, 

Plao{nik: vozobnovenata manastirska 

crkva na Sv. Kliment i Pantelejmon, 

Ohrid, 2003, 5‡33. Cv. Gr. ‡ Kr. T. 

„SVETI POKROV NA BOGO- 

RODICA“ – manastirska crkva 

vo Novo Selo ([tip). Ne e poznato 

koga bila izgradena. Nesomne- 

no poteknuva od sredniot vek. Vo 

tekot na nejzinoto postoewe bila 

ènski manastir. Poznata e pod 

imeto Babite. 

LIT.: K. Balabanov, Postojana galerija 

na ikoni vo crkvata „Uspenie na sv. Bogorodica“ 

vo Novo Selo – [tip, [tip, 

1972. K. B. 

Freska: †Sv. Prohor P~iwski#, Lesnovo (XIV v.) 

SVETI PROHOR PÎWSKI 

(Ov~epolsko, XI v.) – monah pustinoìtel, 

asket, prepodoben i 

~udotvorec. Zaedno so prepodobnite 

Joan Rilski, Joakim Osogovski 

i Gavril Lesnovski bile osnovopolo`nici 

na ju`noslovenskoto 

i na makedonskoto eremitsko 

(anahoretsko) mona{tvo. Spored 

hagiografskite podatoci, poteknuva 

od Ov~e Pole vo Makedonija, 

a po~nal da se podvizuva kaj 

kumanovskoto selo Staro Nagori~ane. 

Asketuvaweto go vr{el 

†SVETI SPAS# 

vo isposnicata nad dene{niot 

P~iwski manastir, vo potkozja~kata 

mesnost Solinar. Svetitelskiot 

kult mu zaìveal vedna{ 

po smrtta, a se {irel preku religiozno-duhovnata, 

knièvnata, 

muzi~kata, likovnata i narodnata 

tradicija. Svetitelskiot kult 

mu se slavi vo bogoslu`bite, napi{ani 

se ìtija i slu`bi, naslikani 

se portreti vo freskoìvopisite, 

a se raskaùvaat mesni 

predanija i legendi. 

LIT.: P. Slankamenac, Legende o ju`noslovenskim 

anahoretima, „Glasnik Skopskog 

nau~nog dru{tva#, kw.1, Skopqe, 

1925; Cv. Grozdanov, Portreti na svetitelite 


Skopje, 1983; I. Velev, Kirilometodievskata 

tradicija i kontinuitet, Skopje, 

1997, 235–276; V. Stoj~evska-Anti}, Lokalni 

hagiografii vo Makedonija, II izdanie, 

Skopje, 2003. I. Vel. 

„SVETI SPAS# & v. „Vovedenie 

na Sv. Bogorodica#. 

„SVETI SPAS# & v. „Sveto 

Voznesenie#. 

„SVETI SPAS# ‡ grobi{na 

crkva od krajot na XVI ili po~etokot 

na XVII v. vo s. Dovezence, 

jugoisto~no od Kumanovo. Ednokorabniot 

naos kon zapad prodol- 

ùva vo priprata, a dol` celata 

ju`na strana se protega zatvoren 

trem, so arhivolten premin kon 

pripratata. Apsidata od nadvore{nata 

strana e kvadratna. Yidnoto 

slikarstvo e za~uvano fragmentarno. 

Se nao|a vo delumno 

razurnata sostojba. M. M. 

Crkvata †Sv. Spas#, s. Pravednik, Kavadare~ko (1625) 

„SVETI SPAS# – crkva vo blizina 

na s. Pravednik (Kavadare~ko). 

Gradena od kr{en kamen, pridelkani 

bigorni blokovi za prozorcite 

i za nadvratnicite i od 

malter. Mala, ednokorabna crkva, 

so poluobli~est svod i polukru`na 


strana. Spored za~uvaniot natpis, 

ktitorite pop Mihail, Pavle, 

Pejo, Jovan, Krsto, pop Kuzman, 

Marko, Stojko i Cvetko, so 

li~ni darenija i trud, ja izgradile 

crkvata vo 1625 g. Freskoìvopisot, 

koj e delumno za~uvan, e 

delo na nepoznat zograf so 

skromni mo`nosti. 




S 

1339

S †SVETI SPAS# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Crkvata †Sv. Spas#, Skopje 

„SVETI SPAS# – crkva vo Skopje, 

vo blizina na skopskata tvrdina 

Kale. Dosega ne se otkrieni 

Ikonostasot na crkvata †Sv. Spas#, Skopje (1819-1824) 

1340 

to~ni izvorni podatoci za vremeto 

koga e izgradena. Vrz osnova na 

fragmenti od freskoìvopisot, 

za~uvan na ju`niot yid, se smeta 

deka taa bila izgradena i ìvopisana 

vo XVI v. Vo 1689 g., pri opo- 

àruvaweto na gradot, nastradala 

i crkvata. Bila obnovena vo po~etokot 

na XIX v. (1820). Vo periodot 

od 1819 do 1824 g. e izraboten golemiot 

ikonostas, delo na kopani- 

~arskata tajfa predvodena od 

Petre Filipovski-Garkata (od s. 

Gari). Vo izrabotkata na ikonostasot 

u~estvuvale i Marko, bratot 

na Petre Filipovski, i Makarija 

Fr~kovski (od s. Gali~nik). 

Na edno pano od ikonostasot tie 

napravile i svoj grupen portret, 

na koj tajfata e pretstavena vo 

proces na rabota. Za~uvani se nekolku 

ikoni vo crkvata, koi se delo 

na poznatiot tresone~ki zograf 

Di~o Krstev. 



Makedonija, Skopje, 1980, 67–69. K. B. 

Pe{ternata crkva †Sv. Spas# s. Vi{ni, Stru{ko (XV v.) 

„SVETI SPAS#, Vi{ni – pe{terna 

crkva, severozapadno od 

Struga vo kawonot na Beli~ka 

Reka, smestena vo edna golema 

prirodna pe{tera na strmite padini 

na planinata Jablanica. 

Te{ko dostapna, ovaa crkva svoevremeno 

imala drvena katna konstrukcija 

i yidan del vo osnovata 

{to vsu{nost ja zatvoral pe{terata 

od ju`nata strana. Prirodnite 

oblici na pe{terata se iskoristeni 

za slikawe na fresko- 

ìvopisot, Bogorodica „Spiliotisa# 

so maliot Hristos vo izdlabenata 

konha pod Liturgiskata 

slu`ba na arhijereite so slikawe 

na Hristos Agnec opkruèn 

so heruvim i ~etiri angeli |akoni. 

Strani~no od Bogorodica se 

naslikani sv. Petka, sv. Tekla, sv. 

Nedela, sv. Marena i svetite lekari 

Kuzman i Damjan. Po stilskite 

karakteristiki ìvopisot 

e datiran vo po~etokot na XV v. 

LIT.: Cvetan Grozdanov, Yidnoto slikarstvo 

i ikonopisot vo Stru{kiot 

kraj, Struga i Stru{ko, Struga, 1970, 339; 

Gojko SubotiÊ, Ohridska slikarska {kola 

od XV vek, Ohrid, 1980, 24-25. S. C. 

„SVETI STEFAN# – manastirska 

crkva vo s. Kon~e (Radovi{ko). 

Gradena od delkan kamen, so 

naizmeni~ni redovi od tuli i od 

malter. Vo osnovata ima vpi{an 

krst vo pravoagolen prostor, so 

kupola vrz osmostran tambur {to 

leì vrz ~etiri stolba. Oltarnata 

apsida od nadvore{nata


Manastirskata crkva †Sv. Stefan#, s. Kon~e, Radovi{ko 

strana e tristrana, so visok prozorec 

vo sredinata. Spored za~uvanite 

podatoci, taa bila izgradena 

so sredstva na velikiot vojvoda 

Nikola Stawevi}. Vo literaturata 

kako godina na izgradbata 

i ìvopisuvaweto se zema 

1366, koga car Uro{ so svoja hrisuvula 

potvrdil crkvata da bide 

priloèna na svetogorskiot manastir 

Hilandar. Se smeta deka 

freskoìvopisot izveden vo 

vnatre{nosta na crkvata poteknuva 

od 1366 do 1371 g. Od nego ostanale 

nekolku likovi na svetiteli 

i mal broj kompozicii, me|u koi i 

Pri~estuvaweto na apostolite i 

Poklonuvaweto na Agnecot (vo 

apsidata). Kon sredinata na XVII 

v. bila zapu{tena i napu{tena, a 

potoa (XIX v.) obnovena, pri {to 

bil dograden i otvoren trem. Ikonite 

na noviot drven ikonostas se 

delo na zografite Dimitar Andonov-Papradi{ki 

i Kostadin Iv. 

Vangelov. Vo dvorot na manastirot, 

koj bil ograden so visok yid, 

se za~uvale ostatoci od odbranbenata 

kula-pirg. 



1950; S. Novakovi¢, Zakonski spomenici 

srpskih dràva sredweg veka, Beograd, 

1912, 444; I. SnegarovÍ, IstoriÔ na 

ohridskata arhiepiskopiÔ-patriar{iÔ 

(II), SofiÔ, 1932; R. M. Gruji¢, Zadu`bina 

velikog vojvode Nikole Stawevi¢a u Kon- 

~i kod Strumice, „Starinar“, SAN, n.s. 3- 

4, 1952, Beograd; V. J. –uri¢, Vizantijske 

freske u Jugoslaviji, Beograd, 1974, 76; K. 

Balabanov, Prilog kon prou~uvaweto na 

manastirskata crkva „Sv. Stefan“ vo s. 

Kon~e, Radovi{ko, „Kulturno nasledstvo“, 

Skopje, 1978, 261– 267. K. B. 

„SVETI STEFAN# – pe{terna 

crkva na lokalitetot Pancir-Gorica, 

5 km jugoisto~no od Ohrid 

na patot za „Sv. Naum#. Mala 

pe{terna crkva prilagodena na 

oblikot na karpata so doyidan kamenen 

yid od ju`nata strana. Od 

natpisot vo ni{ata na |akonikonot 

se doznava deka ktitorski 

zaslugi za crkvata imale Velika 

Varo{ (Ohrid) i selata [ipokno, 

Kowsko i Gorica. @ivopisot 

e nastanat kon krajot na XIV v., a 

od nekoga{nata freskodekoracija 

se za~uvani pretstavite na Bogorodica 

i svetite otci vo oltarniot 

del, Deizisot, sv. Petka, 

svetite Konstantin i Elena i 

dvajca monasi-anahoreti na severniot 

i zapadniot yid. 

LIT.: Voislav J. uriÊ, Vizantijske freske 

u Jugoslaviji, Beograd, 1974, 90; Cvetan 

Grozdanov, Ohridskoto yidno slikarstvo 

od XIV vek, Ohrid, 1980, 153-154; Gojko SubotiÊ, 

Ohridskata slikarska {kola od XV 

vek, Ohrid, 1980, 76–77. S. C. 

SVETI TRIFUN ‡ hristijanski 

pravoslaven praznik posveten 

na svetiot ma~enik Trifun 

(14/1 fevruari). Praznikot e poznat 

glavno po obrednoto zakrojuvawe 

na lozjata. Toj e zemen za 

Freska: †Sv. Trifun# vo crkvata †Sv. Pantelejmon#, 

s. Nerezi, Skopsko (1164) 

pokrovitel na meanxiskiot esnaf, 

no e za{titnik i na lozarite 

i gradinarite. Se veruvalo deka 

gi {titi lozjata i gradinite 

od razni {teti i nesre}i (bolesti, 

insekti, gradonosni oblaci i 

dr.). Na praznikot rano nautro se 

odelo v crkva, kade {to sve{tenikot 

vr{el slu`ba i svetel voda. 

So taa voda lu|eto gi prskale 

lozjata i go izveduvale obrednoto 

zakrojuvawe. Sve{tenikot, po 

pro~ituvaweto na molitvite, go 

poprskuval lozjeto so osvetena 

voda i zakrojuval tri lozi so blagoslovot 

†Daj Boè beri}et#. 

Prese~enite lozi gi poturale so 

vino i so rakija. Vo nekoi mesta 

bilo obi~aj lu|eto da se trkalaat 

niz lozjata, spored principot na 

imitativnata magija, za da se trkalaat 

i bo~vite polni so vino. 

Vo praznikot se sleani pove}e 

prethristijanski pretstavi. 

LIT.: Sbornikq otq bqlgarski narodni 

umotvorenix, =astq treta, otdelq I 

i II, Bqlgarski obi=ai, obrxdi, sueverix 

i kost\mi, kniga VII. Sqbralq i 

izdava K. A. {apkarev, Sofix, 1891; 

Srpski narodni obi~aji u Ÿev—eliskoj kazi, 

prikupio i opisao Stefan Tanovi¢, 

u~iteq, Beograd, 1927; Zorka Delinikolova, 

Obi~ai svrzani so poedini praznici i 

nedelni dni vo Radovi{, „Glasnik na Etnolo{ki 

muzej#, 1, Skopje, 1960. M. Kit. 

„SVETI ÊTIRIESET MA- 

ÊNICI# – mala ednokorabna 

crkva vo enorijata Gerakomija, 

vo blizina na dene{nata zgrada 

na Muzejot i Zavod vo Ohrid. Od 

crkvata denes se vidlivi samo temelite 

na ju`niot i zapadniot 

yid, kako i ne{to povisokiot yid 

na oltarnata apsida, kade {to e 

za~uvan i del od prvobitniot 

SVETIEV 

ìvopis, del od kompozicijata na 

Liturgiskata slu`ba na arhijereite 

pred Hristos Agnec. So 

arheolo{kite iskopuvawa se otkrieni 

delovi od nekoga{nata kamena 

oltarna pregrada i mno{tvo 

fragmenti od freskite, me|u 

koi i del od ktitorskiot natpis. 

Crkvata e {iroko datirana vo 

XIII i XIV vek. S. C. 

„SVETI ÊTIRIESET SE- 

VASTISKI MAÊNICI.# (s. 

Bansko) ‡ crkva vo urnatini so 

nekolku raskopani grobovi koi 

sodràt prilozi od srednovekoven 

nakit. Lokalitetot e smesten 

na severoisto~niot kraj na seloto 

Bansko, 11 km jugoisto~no od 

Strumica, vo severnoto podno`je 

na Belasica. So iskopuvawata (D. 

Koco, P. Miqkovi}-Pepek) e otkrien 

redok arhitektonski oblik 

so ostatoci od sintronos. Prou~uvawata 

i konzervacijata na ikonostasot 

upatuvaat na XI‡XII v. 

LIT.: D. Koco ‡ P. Miqkovi}-Pepek, Novootkrienata 

crkva na lokalitetot †Sv. 

êtirieset# vo s. Bansko ‡ Strumi~ko, 

Zbornik na trudovi, Strumica, 1989, 

65‡99. El. M. 

SVETIVRA^KI PARTIZAN- 

SKI ODRED „JANE SANDAN- 

SKI# (m. Kuriloto, 15. VI – 9. IX 

1944) – oruèna edinica na NOD 

vo Pirinskiot del na Makedonija. 

Odredot bil formiran od partizani 

od Alibotu{kata partizanska 

~eta i partizani od Svetivra~ko 

i od Melni~ko, so komandant 

Stoj~o Georgiev, politi~ki 

komesar Boris Cvetkov. 

Sodejstvuval so Petri~kiot partizanski 

odred „Andon Popov# i 

partizanite od Egejskiot del na 

Makedonija vo sostav na ELAS. 

LIT.: Kiril Nikolov Hadìev, MÍrtvite 

ne vÍzkrÍsvat. Spomeni, SofiÔ, 1994; Georgi 

T. Madolev, VÍorÍènata borba v PirinskiÔ 

kraŸ 1941–1944, SofiÔ, 1966. V. Jot. 

Vladimir 

Svetiev 

SVETIEV, Vladimir (s. Svetomitrani, 

Prilep, 14. VII 1945) ‡ 

akter. Diplomiral na Akademijata 

za teatarska umetnost vo Zagreb 

na Oddelot za akterska igra 

(1971). ^len e na Dramata na 

MNT (1971-1992). Istata godina 

stanuva ~len na Teatarot na Ro- 

S 

1341

S SVETIEV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

mite †Pralipe#, so koj raboti vo 

Milhajm, Germanija. Od 1994 g. 

povtorno se vra}a na rabota vo 

Dramata na MNT. 

Ulogi: Luka (†Pelinovo#), Ludiot (†Dnevnikot 

na ludiot#), Pere To{ev (†@itoqub#), 

Baal, Ri~ard III (vo istoimenite dela), 

Pero (†Crna dupka#), Done (†Ramna zemja#), 

Meto (†Glogoviot xbun#), Igwat Glembaj 

(†Gospoda Glembaevi#) i dr. R. St. 

SVETIEV, Todor (Bitola, 26. 

XII 1952) ‡ pijanist. Diplomiral 

na FMU vo Skopje (V. Krpan, 

1977), kade {to i magistriral (V. 

Krpan, 1979). Specijaliziral na 

Dràvniot konzervatorium vo 

Sankt Peterburg (V. Kalmikov, 

1983). Od 1983 g. profesor na 

FMU vo Skopje. Koncertiral kako 

solist i kameren muzi~ar (Duo 

Atanasov‡Svetiev; Kufojanakis 

‡Svetiev) vo Republikata i vo 

pove}e evropski zemji. Sn. ^.-An. 

SVETIEVA, Aneta (Bitola, 14. 

XII 1944) ‡ vajar, magister po likovni 

umetnosti i doktor po etnologija, 

istraùva~ na narodnata 

umetnost i univ. profesor vo 

Zavodot za etnologija na Prirodno-matemati~kiot 

fakultet vo 

Skopje. Diplomirala (1968) i magistrirala 

(1970) vo klasata na 

prof. Jovan Kratohvil na Akademijata 


Belgrad na tema „Savremena kretawa 

u svetskoj skulpturi i kod 

nas# (5. VI 1970) i doktorirala na 

Filozofskiot fakultet ‡ Katedra 

za etnologija vo Belgrad na 

tema „Rezbarene tavanice, dolapi 

i vrata u Makedoniji# (16. V 

1988). ^len e na DLUM (1975). 

Bila asistent i nau~en sorabot- 

1342 

Todor 

Svetiev 

Aneta 

Svetieva 

A. Svetieva: †Glasnik# (1970) 

nik‡istraùva~ za plasti~nata 

narodna ornamentika vo Institutot 


vo Skopje (1. XII 1977 ‡ 14. III 

1990) i gi istraùvala kopani- 

~arskite izvedbi na tavanicite 

vo Debar. Profesor na Katedrata 

za etnologija vo Institutot po 

geografija na Prirodno-matemati~kiot 

fakultet vo Skopje. Kako 

vajar, imala samostojni izlo`bi 

vo Skopje (1970, 1973 i 1989), 

Belgrad (1970, 1984 i 1988), Qubqana 

(1986), Ohrid (1987) i Vara`din 

(1988). 

BIBL.: Rezbareni tavani, dolapi i vrati 

vo Makedonija, Skopje, 1992; Etnolo{ko 

i kulturno-antropolo{ko prou- 

~uvawe na Pore~e, Skopje, 2003. 

LIT.: Viktorija Vasev Dimeska, Aneta 

Svetieva, Skopje, 1989; Sowa Abaxieva, 

Gledaweto kako (ne)bivawe. @enski prilog 

kon metodolo{kiot diskurs na modernizmot, 

vo: Pra{awa za makedonskiot 

modernizam, Skopje, 2000 ; 50 godini 

Institut za folklor. Bibliografija 

na izdanijata na Institutot za folklor 

„Marko Cepenkov# ‡ Skopje i na magisterskite 

i doktorskite disertacii 

na sorabotnicite 1950‡2000. Podgotvila 

Mirjana Anastasova, Skopje, 2000, 147; 

Likoven adresar na Makedonija, Skopje, 

1994, 107-108 i 119-120. S. Ml. 

SVETILI[TA VO MAKEDO- 

NIJA – sveti mesta – crkvi i manastiri 

so razvien kult i poseta 

od poklonici hristijani. Vo Makedonija 

ima mnogu stara tradicija, 

najizrazena na praznicite 

na koi im se posveteni svetili{tata. 

Toga{ vernicite od cela 

Makedonija doa|aat vo svetite 

mesta, nosej}i darovi, prespivaat 

vo toj svet ambient i se poklonuvaat 

na svetite centri. Najbrojno 

se poseteni duhovnite centri: 

„Sv. Naum Ohridski# vo Ohrid i 

„Sv. Kliment Ohridski# na Plao{nik 

vo Ohrid, „Sv. Erazmo Ohridski#, 

„Sv. Bogorodica# vo Kali{ta, 

„Sv. Jovan Bigorski#, „Sv. 

Atanasij# vo Le{ok, „Sv. Bogorodica# 

na Matka, „Sv. Jovan# vo 

Kapi{tec, „Sv. Ilija# vo Mirkovci, 

„Sv. \or|i# vo Deljadrovci, 

„Sv. Gavril Lesnovski#, „Sv. 

Petnaeset tiveriopolski ma~enici# 

vo Strumica, „Sv. Pantelejmon# 

na Golak, „Sv. Bogorodica# 

vo Berovo, „Sv. Joakim Osogovski#. 

Rat. Gr. 

Crkvata †Sv. Petnaeset Ma~enici#, Strumica (IX- X v.) 

SVETITE PETNAESET TI- 

VERIOPOLSKI MAÊNICI 

‡ arheolo{ki kompleks od crkvi 

i grobovi na jugoisto~nata periferija 

na Strumica, okolu 1 km 

jugoisto~no od Carevi Kuli. Vrz 

temeli na tribrodna ranohristijanska 

bazilika e izgradena krstoobrazna 

(petkupolna) bazilika 

od krajot na IX ili po~etokot na 

X v. Me|u nekolkute yidani grobnici 

posebno e interesna centralnata 

ranohristijanska grobnica. 

Na nejziniot zapaden yid 

dopolnitelno, vrz nov malter e 

ìvopisana kompozicija so dopojasja 

na Svetite Petnaeset tiveriopolski 

ma~enici, verojatno 

vo vremeto na gradeweto na srednovekovnata 

crkva. Vo grobovite 

e najden srednovekoven nakit. 

LIT.: D. Koco ‡ P. Miqkovi}-Pepek, Rezultatite 

od arheolo{kite iskopuvawa 

vo 1973 g., vo crkvata „Sv. 15 Tiveriopolski 

ma~enici# ‡ Strumica, ZAM, XIII‡IX 

(1975‡1978), Skopje, 1978, 93‡104. El. M. 

Ikona: Sv. Prohor P~iwski, Sv. Joakim Osogovski, 

Sv. Jovan Rilski i Sv. Gavril Lesnovski, 

vo hramot †Sv. Jovan#, Kratovo (XIX v.) 

SVETITELI OD MAKEDONI- 

JA (IX–XVIII v.) – pova`ni svetiteli 

se: svetitelite prosvetite-


li sv. Kiril i Metodij, sv. Kliment 

i sv. Naum Ohridski (od 

IX–X v.), pustinoìtelite: sv. Joakim 

Osogovski, sv. Gavril Lesnovski 

i sv. Prohor P~iwski (od 

XI v.); sv. Ilarion Meglenski, borec 

protiv eretizmot (od XII v.); 

sv. Jovan Kukuzel (od XIV v.), zasluèn 

za crkovnoto peewe, i ma- 

~enicite za pravoslavnata vera: 

sv. Nektarij Bitolski (od XV v.), 

sv. \or|i Kratovski, zapalen na 

klada vo 1515 g. vo Sofija, sv. 

Zlata Meglenska, nastradana vo 

1795 g. i sv. Spaso Radovi{ki, 

nastradal vo 1774 g. 

LIT.: Mihajlo Georgievski, Makedonski 

svetci, Skopje, 1997. M. G. 

„SVETO BLAGOVE[TENIE# 

– crkva vo centarot na Prilep. 

Trikorabna bazilika, so tri polukru`ni 

apsidi od isto~nata 

strana. Gradena od graditelskata 

tajfa na poznatite prilepski 

graditeli Kosta Lauco i Riste 

Taslam~e (1838). Yidnite sliki 

vo prostorot na apsidata i proskomidijata, 

vrz osnova na stilskite 

karakteristiki, mu se pripi{uvaat 

na prilepskiot zograf 

Jovan Atanasov Budimov-Prilep~anin. 

Golemiot ikonostas 

raboten vo rezba (1855–58) e delo 

na kopani~arot Dimitrija Stani{ev. 

Ikoni za ikonostasot, me- 

|u drugite, rabotel i zografot 

Adam~e Najdenov od Prilep. 




„SVETO PREOBRA@ENIE# – 

manastirska crkva vo s. Zrze 

(Prilepsko). Kompleksot se sostoi 

od sredi{na ednokorabna 

crkva so poluobli~est svod, „Sv. 

Preobraènie#, crkvata „Sv. Petar 

i Pavle#, nadvore{na priprata 

na zapadnata strana i gradbata 

na crkvata od ju`nata strana. 

Spomenatite crkvi {to go so- 

~inuvaat kompleksot poteknuvaat 

od razli~ni vremenski periodi. 

Najstarata, „Sv. Preobraènie#, 

spored za~uvaniot natpis, 

bila izgradena so zalagawe i so 

sredstva na monahot German, vo 

vremeto na vladeeweto na car Du- 

{an (sredinata na XIV v.). Podocna, 

vo vremeto na vladeeweto na 

kral Volka{in griàta za odr- 

ùvaweto na manastirot ja prezele 

vnucite na monahot German, 

mitropolitot Jovan-Zograf i negoviot 

brat jeromonahot Makarij. 

Ne moèj}i da go izdrùvaat 

manastirot, po zazemaweto na 

ovie kraevi od strana na Osmanliite 

(okolu 1400 g.), bra}ata mu 

go otstapile manastirot na nivniot 

kmet Konstantin i na negovite 

sinovi (Jakov, Kalojan i Dimitar). 

Tie pridonele za povtorno 

zaìvuvawe na manastirot. 

Manastirskata crkva †Sv. Preobraènie#, s. Zrze, 

Prilepsko (XIV v.) 

†SVETO PREOBRA@ENIE# 

Toga{ bile izraboteni i nekolku 

golemi prestolni ikoni, delo 

na mitropolitot Jovan-Zograf i 

jeromonahot Makarij. Vo prvata 

polovina na XVI v. bile prezemeni 

grade`ni raboti za sanirawe 

na odredeni o{tetuvawa, pri 

{to povtorno bila ìvopisana 

starata crkva. Vo XVII v. od severnata 

strana na crkvata bila 

dogradena nova crkva, posvetena 

na sv. Petar i Pavle. Starata 

crkva bila ìvopisana vo 1369 g., 

so sredstvata na sinovite na Hajko 

(Pribil i Priezd) i nivnata 

majka. Vo literaturata postoi 

stavot deka zad imiwata na Pribil 

i Priezd moèbi se krijat 

spomnatite vnuci na monahot 

German, mitropolitot Jovan-Zograf 

i negoviot brat jeromonahot 

Makarij. 

Ikona: †Isus Hristos spasitel i ìvotodavec#, rabotilnica na zografot Mitropolit Jovan, crkva 

†Sv. Preobraènie#, s. Zrze, Prilepsko (XIV v.) 

S 

1343

S SVETOVNI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 



Beograd, 1950; V. J. –uri¢, Vizantijske 




Skopje, 1980, 187‡190. K.B. 

SVETOVNI UÎLI[TA ‡ vid 

u~ili{ta {to se razvivaat vo 

vremeto na Prerodbata, a koi, 

spored sodrìnata, procesite i 

sredstvata na vospitanie i obrazovanie, 

bitno se razlikuvale od 

(v.) }elijnite u~ili{ta. Nivnata 

pojava bila uslovena prvenstveno 

od potrebite na ekonomskiot 

i op{testveniot razvoj, no 

i od podemot na makedonskite 

gradovi i na makedonskoto gra- 

|anstvo, koe stanuvalo s# pozna- 

~aen faktor na kulturno-prosvetniot 

ìvot. Prvite vakvi 

u~ili{ta bile otvoreni vo ~etiriesettite 

godini na XIX v.: Veles 

(1838), [tip (1840) i Skopje 

(1848). Glavni inicijatori za otvorewe 

svetovni u~ili{ta bile 

trgovcite i zanaet~iite. Nivniot 

broj postojano rastel, postepeno 

potisnuvaj}i gi }elijnite u~ili{ta, 

a so toa se zgolemuvalo i 

nivnoto vlijanie vo op{testveniot 

ìvot. Pri krajot na sedumdesetite 

godini na XIX v., svetovni 

u~ili{ta imalo, re~isi, vo site 

makedonski gradovi i vo pogolemite 

sela. Postoele dva tipa: 

osnovni ili (v.) zaemni u~ili{ta 

i (v.) glavni. Odigrale zna~ajna 

uloga vo razvojot na osnovnoto 

i na srednoto obrazovanie vo Makedonija, 

a so toa dale i zna~aen 

pridones vo razvitokot na makedonskoto 

op{testvo. 



SVETOGORSKI MANASTI- 

RI – duhoven pravoslaven centar 

na Sv. Gora so 20 manastiri i pove}e 

od sto skitovi i }elii. Legendarnite 

izvori svedo~at deka 

manastirski hramovi bile gradeni 

u{te od IV v., koi vo ranohristijanskiot 

period nastradale. Vo 

periodot me|u X i XIII v. vrz nivnite 

urnatini bile izgradeni 

postojnite 20 manastiri. Velikata 

Lavra „Sv. Atanasij“ ja osnoval 

monahot Atanasij (963) i sostavil 

mona{ki ustav (Atanasiev 

tipik), po koj se rakovodat site 

svetogorski manastiri. Spored 

legendata, manastirot „Vatoped“ 

bil izgraden u{te vo 383 g., a bil 

obnoven me|u 972 i 980 g. Spored 

Svodnata gramota, Zografskiot 

manastir „Sv. \or|i“ bil osnovan 

vo 919 g. od trojcata bra}a ohri|ani 

Mojsej, Aron i Joan Selima. 

Iverskiot (Gruziski) manastir 

„Uspenie Bogorodi~no“ go osnoval 

monahot Joan vo 980 g. nad urnatinite 

na paganski hram od 

1344 

Manastirskiot kompleks Velika Lavra †Sv. Atanasij#, Sveta Gora 

III–IV v. Hilendarskiot manastir 

„Vovedenie Bogorodi~no“ bil osnovan 

vo 1199 g., a vo srpskite izvori 

se povrzuva so dejnosta na sv. 

Sava. Manastirot Dohiar „Sv. Arhangel“ 

go osnoval Eftimij Vizantiski 

vo X v. Manastirot „Sv. 

Pantelejmon“ bil izgraden vo prvata 

~etvrtina na XIX v. kako 

pro{iruvawe na porane{niot 

manastir „Star Rusik“, a vonego 

prestojuvale i do 3.000 monasi. 

Drugi svetogorski manastiri se: 

„Dionisij“, „Kutlumu{“, „Pantokrator“, 

„Ksiropotamo“, „Karakal“, 

„Filotej“, „Simopetra“, 

„Pavel“, „Stavronikita“, „Ksenofont“, 

„Grigorij“, „Esfigmen“ 

i „Kostamonit“. Od site 20 svetogorski 

manastiri deneska 17 se 

gr~ki, 3 se slovenski: „Zograf“ 

(bugarski), „Pantelejmon“ (ruski) 

i „Hilendar“ (srpski). Re~isi vo 

site manastiri prestojuvale makedonski 

monasi i knièvnici. 

Vo bogatite manastirski biblioteki 

ima rakopisi so makedonska 

proveniencija i so makedonska jazi~na 

redakcija. 

LIT.: E. A. Mendieta, Mount Athos. The garden 

of the Panaghia, Berlin-Amsterdam, 1972; Georgi 

TraŸ~evÍ, Manastirit‹ vÍ MakedoniÔ, 

SofiÔ, 1933; B. Milev-Ogin i M. 

Berberov, Aton – legenda ìva, SofiÔ, 

1981. I. Vel. 

SVETSKA ORGANIZACIJA 

NA CIONISTI^KITE @E- 

NI (WIZO – Woman’s International 

Zionist Organization) – filijala vo 

Skopje. Osnovana (1932) za da razviva 

obrazovna i humanitarna 

dejnost. Pri osnovaweto site 

~lenki od Evrejskoto ènsko 

zdruènie preminale vo Organizacijata. 




Monastir 1839-1943, New York, 2003. J. Nam. 

SVETSKI PRVENSTVA VO KA- 

JAK NA DIVI VODI – sportska 

disciplina. Devettoto svetsko 

prvenstvo vo spust na rekata 

Radika i ~etirinaesettoto vo 

slalom na rekata Treska bile 

odràni vo Makedonija (22.–29. 

VI 1975), so u~estvo na kajakari od 

22 zemji. Pokrovitel bil Kiro 

Gligorov, pretsedatel na Sobranieto 

na SFRJ. Rezultati vo 

spust – maì: vo K-1 prv J. P. 

Barni (Belgija), vo C-1 prv J. L. 

Verger (Francija), vo C-2 prv 

[indler–Pio~ (SR Germanija), 

ekipno: vo 3 × K-1 prva Avstrija, 

vo 3 × C-1 SR Germanija, vo 3 × C-2, 

Francija, a Jugoslavija bila na pettoto 

mesto, dodeka edna od trite 

ekipi bila od Makedonija – Skender-Angelovski; 

èni: vo K-1 prva 

G. Rothasus (SR Germanija), 

ekipno vo 3 × K-1, Anglija, me{a- 

Kajakarot na divi vodi Atanas Nikolovski 

no vo C-2 prvi Rose-Rose (SR Germanija), 

a Mitevska–Mladenovski 

edinaesetti, Mladenovska– 

Selman dvanaesetti i Miti}– 

Popovski trinaesetti (Jugoslavija), 

vo 3 × C-2 prva Francija, a 

Mitevska-Mladenovski, Mladenovska–Selman 

i Miti}–Popovski 

~etvrti (Jugoslavija). Rezultati 

vo slalom-maì: vo K-1 prv 

S. Horn (DR Germanija), vo C-1 

prv P. Sodomka (êhoslova~ka), 

vo C-2 prvi Kre~mer–Trumer 

(DR Germanija), a Jovan Jakimovski 

– Jordan Jakimovski dvaeset 

i ~etvrti (Jugoslavija), ekipno 

vo 3 × K-1 prva SR Germanija, 

{esta Jugoslavija – Z. Ibrahimbegovi}, 

M. Spasovski, F. Bari~, 

vo 3 × C-1 prva êhoslova~ka, 

vo 3 × C-2 prva DR Germanija. 

@eni: vo K-1 prva M. Cvirtnievi~ 

(Polska), S. Koleva dvaeset 

i {esta (Jugoslavija), vo 3 × K-1


prva [vajcarija, Jugoslavija 

{esta – Z. Kurnik, V. Ko{anin, 

S. Koleva, me{ano vo C-2 prvi 

Lida–Gilman (SAD), ~etvrti 

Micevska–Nikolovski i petti 

Mladenovska–Selman (Jugoslavija). 

LIT.: Du{ko Simonovski: Kajakot vo 

Makedonija, Skopje, 1994. D. S. 

SVETSKO PRVENSTVO VO BO- 

REWE SLOBODEN STIL (Skopje, 

1981) – sportska disciplina. 

Na Prvenstvoto u~estvuvale reprezentacii 

vo borewe sloboden 

stil od 31 dràva vo svetot so 160 

bora~i. Doma}in na Prvenstvoto 

bil Sojuzot na bore~kite sportovi 

na Makedonija, koj se pokaàl 

kako odli~en organizator. Natprevarite 

bile odràni vo halite 

na Skopskoto sajmi{te. Reprezentacijata 

na Jugoslavija bila 

sostavena od makedonskite bora- 

~i. [aban Seidiu osvoil vtoro 

mesto, a drugite se plasirale: êdo 

Nikolovski na sedmoto, Abdula 

Memeti na osmoto, Kiro Ristov 

na devettoto, Koce Efremov 

i Mirko Dim~evski na desettoto 

mesto. F. \. 

SVETSKO PRVENSTVO VO 

KO[ARKA– svetski ko{arkarski 

natprevar. Organizator na 

[estoto svetsko prvenstvo vo ko- 

{arka bila Jugoslavija (1970). 

Natprevarite bile odràni po 

grupi so po 4 reprezentacii vo Saraevo, 

Split i Karlovac (10– 13 

maj). Po dve prvoplasirani ekipi 

ja formirale †A#-grupata, vo koja 

vlegla i Jugoslavija kako doma- 

}in. Tie gi prodolìle natprevarite 

vo Qubqana, kade {to Jugoslavija 

go osvoila prvoto mesto i 

stanala svetski prvak. Drugite 

ekipi: Avstralija, Kanada, Koreja, 

Kuba, Polska i Egipet ja formirale 

†B#-grupata i se natprevaruvale 

vo Skopje (16–23 maj) za 

plasman od 8–14 mesto. D. S. 


KUGLAWE (Skopje, 21–28. X 

2006) ‡ prvo poedine~no Svetsko 

prvenstvo vo kuglawe, so u~estvo 

na 47 kuglari i 56 kuglarki od 18 

zemji od svetot. Makedonskata 

reprezentacija nastapila vo sostav: 

Boris Benedik, Damir Fu~kar, 

Todor Manev, Kosta Manev, 

Mensur Ajdin, Dan~e Gievska, 

Aleksandra Nikolovska i Aleksandar 

Anastasovski – trener. 

Natprevarite se odvivale vo konkurencija 

za poedinci, dvojki i 

kombinacija, za maì i èni. 

Najdobro plasiran od Makedonija 

bil Boris Benedik na pettoto 

mesto poedine~no. D. S. 


HOKEJ – odràno vo †A#-grupata 

vo Stokholm ([vedska), †B#- 

grupata vo Qubqana i †C#-grupata 

vo Skopje, so po 6 reprezentacii 

(1969). Reprezentacijata na 

Jugoslavija igrala vo †B#-grupata 

i go zazela tretoto mesto, odnosno 

devettoto vo kone~niot 

plasman. Na lizgali{teto vo 

Skopje, koe vo taa godina bilo 

pu{teno vo upotreba, se natprevaruvale 

reprezentaciite na Bugarija, 

Danska, Japonija, Ungarija, 

Holandija i [vajcarija. Pobedila 

Reprezentacijata na Japonija, 

taka {to se kvalifikuvala vo 

grupata †B# za natprevari vo narednata 

sezona. D. S. 

SVETULKI (Cantharidae) – mali 

tvrdokrilni insekti. Dolgi se 

1–2 cm. Svetat vo mrak, po {to i 

go dobile imeto. Samo ma`jacite 

imaat tenki, ne`ni i meki krilja, 

kaj nekoi vidovi ènkite se 

beskrilni. 

Se pojavuvaat, 

obi~no, 

vo juni i vo 

juli. Vo svetot 

se poznati 

okolu 

6.000 vido- 

Golema svetulka 

vi. Vo Makedonija 

ovaa fami- 

lija ne e dovolno istraèna. Poznati 

se nekolku vidovi, od koi 

najpoznata e golemata svetulka 

(Lampyrus noctiluca L.). 



V. T. K. – M. Kr. 

SVE[TENI^KA KONFEREN- 

CIJA (Skopje, 8–10. V 1946) – istoriski 

sobir so u~estvo na 128 

sve{tenici od cela Makedonija. 

Konferencijata donela Rezolucija 

vo koja se baralo Crkvata vo 

Makedonija da ima narodni arhijerei 

i sve{tenstvo i samoupravnost 

vo re{avaweto na site vnatre{ni 

crkovno-narodni pra{awa, 

narodnite arhijerei da gi izbira 

narodot i sve{tenstvoto, da se raboti 

na formirawe na Pravoslavna 

crkva na Jugoslavija, vo koja }e 

vlezat site crkvi od republikite, 

vrz ramnopravni na~ela. 






SVE[TENI^KO ZDRU@ENIE 

NA MAKEDONIJA (31. XII 1947) 

– osnovano vo zgradata na Mitropolijata 

vo Skopje, so u~estvo na 

sve{tenici od cela Makedonija. 

Po osnovaweto stanalo ramnopraven 

~len na Sojuzot na sve{teni~kite 

zdruènija na pravoslavnite 

sve{tenici na Jugoslavija. Ja dobilo 

poddr{kata od site sve{tenici 

i zdruènija za sozdavawe na 

Makedonskata pravoslavna crkva, 

iskaàna i na Vtoriot crkovnonaroden 

sobor vo Ohrid (1958). 




Avtokefalnosta na Makedonskata pravoslavna 

crkva, Skopje, 1972. Rat. Gr. 

SVILARKI (Bombycillidae) – mali 

ptici od podredot na pticipeja~ki(Oscines). 

Kaj nas se 

sre}ava samo 

eden vid: svilarka(Bombycilla 

garrulus). 


population estimates, 

trends and conservation 

status, „BirdLife 

International Conser- 

vation Series#, 12, 

Cambridge, 2004; C. 


Glasgow, 1982. Sv. P. – V. Sid. 

SVIWA, DIVA (Sus scrofa) – 

krupen cica£ od redot parnokopitni 

(Artiodactyla), so cvrsto gradeno 

telo, 

so kratki 

noze i so 

izdolèna 

glava koja 

zavr{uva 

so konusovidnaril- 

ka. Vo Makedonija e {iroko rasprostraneta 

vo ridsko planinskite 

regioni. 

LIT.: S. Petkovski – B. Krystufek, Cica~i na 

Makedonija, Skopje, 1998; A. J. Mitchell–Jones, 

G. Amori, W. Bogdanovicz, B. Krystufek, 

P. J. H. Reijnders, F. Spitzenberger, M. Stubbe, 

J. B. M. Thissen, V.Vohralik, J. Zima, The Atlas 

of European Mammals, London–San Diego, 

1999. Sv. P. – V. Sid. 

SVRAÎWA (Laniidae) – familija 

mali grablivi ptici od podredotpticipeja~ki(Oscines), 

od koja vo 

Makedonija se 

registrirani 5 

vidovi: crvenogrbo 

svra~e 

(Lanius collurio), 

crvenoglavo 

svra~e (Lanius 

senator), belo- 

~elno svra~e 

(Lanius nubicus), 

SEBUGARSKI 

Svilarka 

Diva sviwa 

Crvenogrbo svra~e 

malo sivo svra~e (Lanius minor) i 

golemo sivo svra~e (Lanius excubitor). 






SEBUGARSKI SOJUZ „OTEC 

PAISIJ# (1941–1944) – bugarska 

fa{isti~ka organizacija formirana 

vo 1927 g. Vo Makedonija 

bila formirana vo 1941 g. Celta 

S 

1345

S SEVRSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

$ bila da ja {iri bugarskata propaganda 

vo Makedonija, me|u mladinata 

vo osnovnite i vo srednite 

u~ili{ta, za „obedinuvawe na 

Bugarite vo granicite na Bugarija 

i nadvor od nea vo imeto na visokite 

nacionalni ideali#. 

LIT.: Prof. G. P. GenovÍ, DimitÍr TodorovÍ, 

K TanevÍ, VsebÍlgarski® sÍÓzÍ 

„OtecÍ PaisiŸ#, Sofi®, 1941; \or|i 

Malkovski, Politi~kite partii i organizacii 

vo Makedonija vo Vtorata 

svetska vojna 1941–1944 godina, Skopje, 

2002. \. Malk. 

Sevr, Francija 

SEVRSKI DOGOVOR (1920) ‡ 

dogovor sklu~en me|u glavnite 

sojuznici i pridru`nite sili: 

Velika Britanija, Francija, 

Italija i Japonija, od edna strana, 

i Grcija od drugata strana. So 

nego na Bugarija $ bila odzemena 

Trakija (~l. 48 od Dogovorot za 

mir vo Nej, 27. XI 1919) i $ bila 

dodelena na Grcija. Na Bugarija $ 

se obezbeduval sloboden ekonomski 

izlez na Egejskoto More vo 

pristani{teto Dedeaga~ koe $ se 

davalo pod zakup (~l. 5). 

LIT.: Balkanski ugovorni odnosi, II, Beograd, 

1998. M. Min. 

SEDIMENTNI KARPI – u{te 

se narekuvaat i talo`ni karpi. 

Po na~inot na nastanuvaweto se 

izdvojuvaat ~etiri grupi: vulkanoklasti~ni, 

klasti~ni, hemiski 

i organogeni sedimentni karpi. 

Sedimentnite karpi nastanuvaat 

na Zemjinata povr{ina i procesot 

na nivnoto nastanuvawe opfa}a 

nekolku stadiumi: povr- 

{insko raspa|awe, transport, sedimentacija 

i dijageneza. Vo grupata 

na vulkanoklasti~nite sedimentni 

karpi se vbrojuvaat: lavobre~ite, 

vulkanskite bre~i, 

vulkanskite aglomerati, tufovite 

i tufitite. Vo grupata klas- 

1346 

ti~ni sedimentni karpi se vbrojuvaat: 

bre~ite, konglomeratite, 

peso~nicite, alevrolitite, lesot, 

pelitolitite i glincite. Vo 

grupata hemiski sedimentni karpi 

se vbrojuvaat: varovnicite, dolomitite, 

laporcite, bigorot, 

mermerniot oniks, travertinite, 

kredata za pi{uvawe, kako i siliciskite 

sedimenti. Vo organogenite 

sedimentni karpi se vbrojuvaat: 

dijatomejskata zemja, silicitite 

i ro`wacite. 


RGF, [tip, 1994. Bl. B. 

SEDMA MAKEDONSKA (BI- 

TOLSKA) NARODNOOSLOBO- 

DITELNA BRIGADA (s. Zborsko 

na pl. Koùf, Egejskiot del 

na Makekdonija, 22. VIII 1944 ‡ maj 


POM. Bila formirana od bitolskiot 

NO bataljon †Stiv Naumov# 

od sostavot na Vtorata makedonska 

NOUB i novopristignati 

borci od Bitolsko. Po formiraweto 

preminala vo Bitolsko, 

kade {to gi napa|ala poziciite 

na bugarskite sili na prostorot 

Resen‡Bitola: grani~nite 

karauli na pl. Kajmak~alan (24- 

28. VIII), vo Prespa (5. IX), vo reonot 

na selata Pokrvenik, [urlenac, 

Stewe (6. IX), Podmo~ani (7. 

IX) i dr. Po kapitulacijata na 

Bugarija, vlegla vo sostavot na 

êtirieset i devettata (makedonska) 

divizija na NOVJ (10. 

IX), vodela neprekinati borbi 

protiv germanskite sili na komunikacijata 

Resen‡Bitola, u~estvuvala 

vo Osloboduvaweto na naselenite 

mesta vo Prespansko i 

Bitolsko, ja oslobodila Bitola 

(4. XI) i u~estvuvala vo Osloboduvaweto 

na Ki~evo i Zajas (15.‡ 

18. XI). Po reorganizacijata na 

edinicite (dekemvri 1944), del od 

borcite vlegle vo sostav na Osmata 

(makedonska) divizija na 

KNOJ, a drug del vo êtirieset i 

vtorata (makedonska) divizija na 


na NOVJ. Istovremeno, vo sostavot 

na Sedmata brigada vlegla 

êtvrtata {iptarska brigada, 

prete`no so borci od albanska 

nacionalnost. Od ovoj period vo 

literaturata e poznata i kako 

Sedma makedonsko-albanska brigada, 

a nekoga{ kako Sedma albanska 

brigada. So Korpusot u~estvuvala 

vo probivot na Sremskiot 

front, vo Osloboduvaweto na 

Slavonska Poèga i Zagreb. 

LIT.: K(onstantin) P(opovski), Brigada 

na NOV na Makedonija, Sekcija za neguvawe 

na tradiciite na NOV i Revolucijata 

pri RO SZBNOV na Makedonija, †Ve~er#, 

XXV, 7417, Skopje, 11. VI 1987, 5; Makedonija 

od ustanka do slobode 1941‡1945. (Zbornik 

rad ova), Beograd, 1987; Vlado Strezovski 

‡ \or|i Dimovski-Laskov, 7. makedonska 

brigada i 49. divizija na NOVJ, Bitola, 

1987. S. Ml. 

SEDUMNAESETTA MAKEDON- 


TELNA BRIGADA (s. @equvino, 

Kumanovsko, po~etokot na oktomvri 

‡ dekemvri 1944) ‡ voena 


formirana od Krivopalane~kiot 

i Kratovskiot teritorijalen 

NOPO i novopristignati borci 

od Kumanovsko, Krivopalane~ko, 

Kratovsko i Svetinikolsko. Taa 

ja {titela slobodnata teritorija 

vo Kozja~ijata i gi napa|ala 

komunikaciite Kriva Palanka- 

Kumanovo i Skopje‡Kumanovo po 

koi se povlekuvale germanskite 

sili. Naskoro vlegla vo sostavot 

na novoformiranata Kumanovska 

divizija na NOVJ (s. @egwane, 

Kumanovsko, sredinata na oktomvri 

1944) i prodolìla so borbite 

protiv germanskite sili vo 

Kumanovsko i balisti~kite sili 

vo Pre{evsko, a potoa vlegla vo 

slobodnoto Kumanovo (11. XI), zaedno 


POM. Po Osloboduvaweto na 

Cve}e za borcite na Sedmata makedonska (bitolska) narodnoosloboditelna brigada


Borbeniot pat na XVII MNOB Seizmolo{kata opservatorija vo Skopje 

Makedonija prodolìla da dejstvuva 

protiv zaostanatite balisti~ki 

i ~etni~ki sili na Skopska 

Crna Gora, vo Pre{evsko i 

Gwilansko. Pri reorganizacijata 

na edinicite (dekemvri 1944) 

vlegla vo sostavot na êtirieset 

i prvata (makedonska) divizija na 

NOVJ. 



LIT.: Spomen zbornik na zaginatite borci 

od NOV i `rtvi na fa{isti~kiot teror 

od Kumanovo i Kumanovsko 1941‡1945, 

Kumanovo, 1976, 183‡187. S. Ml. 

[aban 

Seidi 

SEIDI, [aban (s. Blace, Skopsko, 

16. XI 1959) ‡ profesor po 

fizi~ka kultura, bora~. Zavr- 

{il Fakultet za fizi~ka kultura 

vo Skopje (1989). Bil ~len na 

Bore~kiot klub †Skopje# vo Skopje. 

Najdobri rezultati mu se: na 

{est mladinski balkanski prvenstva 

sloboden stil (1974–1979) – 4 

zlatni i 1 srebren medal; na edinaeset 

evropski prvenstva 

(1975–1987) – srebren vo Poznaw 

(Polska, 1976), zlatni vo Bursa 

(Turcija, 1977) i vo Budimpe{ta 

(Ungarija, 1983); na svetskite prvenstva 

(1975–1987) – 2 mladinski 

i 4 seniorski, srebreni medali 

vo Las Vegas (SAD, 1977), Lozana 

([vajcarija, 1977) i Skopje (1981); 

od ~etiri Mediteranski igri 

(1975–1987) – zlatni medali vo 

Alìr (1975) i Split (1979), a od 

~etiri nastapi na olimpiskite 

igri (1976–1988) – bronzeni medali 

vo Moskva (SSSR, 1980) i vo 

Los Anxeles (SAD, 1984). Toj e 


Makedonija (1977, 1980 i 1981) i 

na Jugoslavija (1977). F. \. 

SEIZMOLO[KA OPSERVA- 

TORIJA – oddel na PMF vo 

Skopje, sozdaden za sistematsko 

sledewe na seizmi~kata aktivnost 

vo Makedonija. Smestena e 

na padinite na Vodno, vo izgradba 

od 1957 g., koga se montirani i 

prvite instrumenti. Denes poseduva 

ponovi prostorii i sovremeni 

analogni i digitalni instrumenti 

na nekolku lokacii vo Makedonija 

{to se kompjuterski povrzani 

za brzo lokalizirawe na 

epicentralnoto podra~je i za informirawe 

na naselenieto. Od 

osnovaweto se izdava „Bilten za 

registriranite potresi# {to e 

me|unarodno dostapen. Iskustvoto 

steknato po silniot skopski 

zemjotres (1963) podocna e prenesuvano 

vo drugi zasegnati podra~ja 

(Leskovac, Bawa Luka, Crna 

Gora). Za nejzinoto etablirawe 

zaslugi ima D. Haxievski, rakovoditel 

od 1961 do 1988 g. V. Ur. 

Qutvi 

Sejfula 

SEJFULA, Qutvi Lola (Lutfu 

Seyfullah) (Skopje, 15. I 1926 ‡ 

Skopje, 26. VI 2005) ‡ akter. Vo 

Turskata drama na Teatarot na 

narodnostite vo Skopje e od 1950 

g. do penzioniraweto (1985). 

SEJFULA-ORAK 

U~estvuval i vo pove}e filmski 

i televiziski proekti kaj nas i 

vo Turcija. Avtor e na nekolku 

piesi igrani na scenata na mati~niot 

teatar. Negovite scenski 

likovi, osobeno vo komediite, 

silno se vklopeni vo op{tiot 

umetni~ki razvoj na Turskiot teatar 

vo Skopje. 

ULOGI: Kaja (†Alo{#), Mitke (†Ko{tana#), 

Jerotie (†Somnitelno lice#), Argon 

(†Voobrazen bolen#), Gradona~alnikot 

(†Revizor#), Skapen (†\avol{tinite na 

Skapen#) i dr. R. St. 

Kemal 

Sejfula 

-Orak 

SEJFULA-ORAK, Kemal (Skopje, 

2. II 1921 ‡ Skopje, 1978) ‡ ~ibuk- 

~ija, komunisti~ki deec, prvoborec 

politi~ar i diplomat; Tur- 

~in. Bil ~len na Ursovite sindikati, 

na Dru{tvoto „Jard’n#, na 

SKOJ (od 1939) i na KPJ (od 1941) 

i organizator na turskite i albanskite 

sredini od Skopje vo NOB. 

Bil borec na prviot Skopski NO- 

PO (1941). Izvesno vreme bil interniran 

vo Bugarija (1942) i ilegalec, 

a potoa borec na obnoveniot 

vtor Skopski NOPO (1942). 

Bil ~len na PK na SKOJ (1943) i 

na Glavniot odbor na NOMSM, 

~len na Politi~koto oddelenie 


NOUB, mladinski rakovoditel na 

Vtorata makedonska NOUB (1944) 

i delegat na Prvoto zasedanie na 

ASNOM. Po Osloboduvaweto ja 

zavr{il Vi{ata politi~ka {kola 

†\uro \akovi}# vo Belgrad i 

S 

1347

S SEJFULA-HASANOVA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

bil potpretsedatel na Prezidiumot 

na ASNOM, ~len na Centralniot 

odbor na USAOJ, republi~ki 

i sojuzen pratenik, ~len na CK 

na SKM, ~len na Vrhovniot sud na 

Makedonija, pretsedatel na Gradskiot 

naroden odbor i na Gradskoto 

sobranie na Skopje, potpretsedatel 

na Glavniot odbor na Narodniot 

front na Makedonija, minister-pretsedatel 

na Sovetot za lokalno 

stopanstvo i komunalni raboti 

na Makedonija, dràven i republi~ki 

sekretar za finansii, 

potpretsedatel na Izvr{niot sovet 

na SRM, pretsedatel na Stopanskiot 

sovet na Sobranieto na 

SRM, ~len na Republi~kiot i na 

Sojuzniot odbor na SSRN, ambasador 

na SFRJ vo Republika Zambija. 


1941. 

BIBL.: Aktivnosta na edna partiska 

}elija vo 1941 godina, †Nova Makedonija#, 

XVII, 5248-53, Skopje, 1‡6. VI 1961; Vo prviot 

Skopski partizanski odred, †13 

Noemvri#, III, 3, Skopje, 1964, 10; Formiraweto 

na muslimanskata }elija, †13 Noemvri#, 

IX, 9, Skopje, 1970, 9; U~estvoto 

na narodnostite i etni~kite grupi vo 

Skopje vo Narodnoosloboditelnata vojna 

1941‡1942 godina, Skopje vo NOV 1942, 

Skopje, 1975, 133‡154; Narodnostite dadoa 

dostoen prilog vo narodnoosloboditelnoto 

dvièwe, Diskusija, na istoto 

mesto, 325‡328. 

LIT.: Mitre Inadeski, Prvata godina 

na NOV i Revolucijata, Skopje, 1973; istiot, 

Nezgaslivi iskri. Pregled na diverzantsko-sabota`nite 

akcii i nekoi 

drugi ilegalni aktivnosti vo Skopje i 

Skopsko 1941-1944, Skopje, 1982; Aleksandar 

Spasovski, Partizanskoto dvièwe 

vo Skopje i Skopsko 1941-1945, Skopje, 

1984. S. Ml. 

SEJFULA-HASANOVA, Kevser 

(Skopje, 28. XI 1921) ‡ u~esnik 

vo NOB. Po fa{isti~kata okupacija 

na Makedonija mu pristapila 

na NOD i stanala ~len na 

SKOJ (1941). Vo u~ebnata 1941/42 

g. bila na studii na Zemjodelskiot 

fakultet vo Sofija. Bila organizator 

na turskata ènska 

mladina za u~estvo vo NOD. Podocna 

se vklu~ila kako borec na 

[esnaesettata makedonska NO 

brigada i bila primena za ~len 

na KPM (1944). Bila ~len na 

Okoliski komitet na SKOJ, a potoa 

bila ispratena na skoevski 

kurs na CK na SKOJ za Makedonija 

(Gorno Vranovci, Vele{ko, 

oktomvri 1944). 

BIBL.: Se}avawe za prestojot vo Gorno 

Vranovci, Istoriskite denovi na Gorno 

Vranovci, Skopje, 1984, 157-159. 




1941‡1945, Skopje, 1976, 1225. S. Ml. 

SEKVOJA (Sequoiadendron Buch. i 

Sequoia Endl., fam. Taxodiaceae) – 

vo ovie dva monotipski roda spa- 

|aat samo dvata vida sekvoi – xinovskata 

Sequoiadendron giganteum 

1348 

Sekvoja 

Busch i krajbre`nata Sequoia sempervirens 

Endl. Najgolemi drva na 

svetot (nad 100 m), po poteklo od 

pacifi~kiot breg na Severna 

Amerika. Prvata ima kusi, triagolni 

{ilovidni igli~ki, prilegnati 

kon letorastot, i krupni 

{i{arki, a vtorata podolgi, 

spleskani igli~ki, ras~e{lani 

vo dva reda (kako kaj elata) i mali 

{i{arki. Prvata e introduirana 

vo na{ata zemja i uspe{no 

se adaptira. Al. And. 

SEKULI^KI, Marko S. (s. Sekulica, 

Kratovsko, ? – ]ustendil, 

1925) – pripadnik na TMO- 

RO. Bil ~len vo ajdutska druìna 

{to dejstvuvala vo Kratovsko, 

Kumanovsko, Vele{ko (1870–1876). 

U~estvuval vo Srpsko-bugarskata 

vojna (1885). Od 1904 g. stanal 

punktov na~alnik na TMORO vo 

]ustendil. U~estvuval i vo Balkanskite 

vojni. 


v Makedoni® i Odrinsko – Spomeni i 

materiali, Sofi®, 1983, I, XVI. Al. Tr. 

SEKULOVSKI, Kosta Gligorov 

(Bitola, 26. X 1933) ‡ polkovnik, 

hirurg. Med. f. zavr{il vo Skopje 

(1960), a specijaliziral na 

VMA (1969). Od 1984 do 1990 g. bil 

upravnik na VB vo Skopje. Primarius 

e od 1982 g. Bil pretsedatel 

na MLD (1988‡1991). Objavil nad 

50 stru~ni truda. Sl. M. P. 

SEKULOSKI, Apostol Grozdanov 

(s. Oblakovo, Bitolsko, 1876 

‡ Prilep, 27. VIII 1936) ‡ slep guslar. 

Oslepel nekolku nedeli po 

ra|aweto. Kako desetgodi{no 

mom~e, vo soglasnost so negovite 

roditeli, vo svojot dom vo Prilep 

go pribral Kole Lauc. Po desetina 

godini po~nal samostojno 

da nastapuva ili vo tajfi. Vo 

1896 g. oformil svoja tajfa i go 

pro{etal re~isi celiot Balkan. 

Vo Prilep omileno vrtali{te 

Sekulovski 

Apostol 

mu bilo kaj Gradskiot ~asovnik. 

Od epskite pesni omileni mu bile 

†kralskite# pesni, a od komitskite 

najmnogu gi peel pesnite za 

Dim~e Mogil~eto, Spiro Crne, 

Aleksandar Turunxe i \or|ija 

Laòt. @enite naj~esto mu gi pora~uvale 

pesnite za Avram i Sara, 

za Konstantin i Elena. 

LIT.: Branislav Rusi¢, Prilepski guslar 

Apostol, „Prilozi prou~uvawu narodne 

poezije#, g. VII, sv. 1-2, Beograd, mart-novembar 

1940; Aleksandar Sterjovski, Makedonskite 

slepi guslari, Skopje, 1999, 

168. M. Kit. 

SEKULOSKI, Radojko Mirkov 

(s. Kova~, Makedonski Brod, 21. 

VIII 1939), matemati~ar, red. 

prof. (1989) na TMF. Diplomiral 


vo Belgrad (1972) i doktoriral 


so temata †Opredeluvawe na 

pribli`ni faktori na polinomite# 

i objavil nau~ni trudovi od 

taa oblast. Koavtor e na u~ebnici 

za sredno obrazovanie. N. C. 

SELANIKLI, Tefik (Solun, 

1860 – Viena, 1910, pogreban vo 

Solun) – poznat osmanliski istori~ar 

i knièvnik. Pi{uval 

raskazi, romani, statii, preveduval 

od francuski jazik, predaval 

istorija. Napi{al nekolku istoriski 

dela za osmanliskata istorija 

i pove}e romani. J. Jan. 

Selevk I 

Nikator 

SELEVK I NIKATOR (Makedonija, 

358 – 281 pr. n.e.) – osnova~ 

na makedonskata dinastija Selevkidi 

(312–281), koja vladeela vo 

Azija po smrtta na Aleksandar III 

Makedonski. Bil eden od bliskite 

soborci-hetajri na Aleksan-


dar Makedonski, viden vojskovodec 

vo pohodot na Istok. Vo 312 g. 

pr.n.e. stanuva eden od najistaknatite 

vladeteli (naslednici na 

Aleksandar Makedonski) na svojata 

epoha; vo 305 g. se proglasil 

za kral na Kralstvo vo Jugoisto~niot 

del na Mala Azija i Severna 

Sirija, zatoa se narekuvalo i Sirisko 

Kralstvo. 


period, Skopje, 1995; Istorija 

na makedonskiot narod 1, Skopje, 2005; R. 

Iljovski, Koj i koga vladee so Makedonija, 

Skopje, 2003. A. [uk. 

SELEVKIDI (312–64 g. pr.n.e.) – 

makedonska dinastija. Vladeela 

vo Azija po smrtta na Aleksandar 

III Makedonski s# do rimskite osvojuvawa. 

Osnova~ bil Selevk I 

Nikator (Pobednik) (312–281), 

eden od bliskite soborci – hetajri 

na Aleksandar Makedonski. 

Nivnata dràva se nao|ala vo jugoisto~niot 

del na Mala Azija i 

Severna Sirija, zatoa kralstvoto 

se narekuvalo i Sirisko Kralstvo. 

Vo prvite 100 godini gi opfa}alo 

zemjite od Mala Azija i 

Babilon s# do Indija. Vo II v. 

pr.n.e. teritorijata na kralstvoto 

bila svedena na Severna Sirija 

i Kilikija. Pozna~ajni vladeteli 

od ovaa dinastija se: Antioh 

I Soter (281–261), Antioh II (261– 

246), Selevk II (246–226/7), Antioh 

(241–228). Vo 64/3 g. pr.n.e. po rimskite 

osvojuvawa kralstvoto stanalo 

rimska provincija (Provincia 

Syria). 



na makedonskiot narod, 1, Skopje, 2005; R. 

Iljovski, Koj i koga vladee so Makedonija, 


SELE^KA PLANINA – srednovisoka 

planina {to se protega 

pome|u kotlinata Pelagonija na 

zapad i Mariovo na istok. Biloto 

ima meridijanski pravec na 

protegawe, a zapo~nuva od prevojot 

Skala na sever i zavr{uva na 

jug vo dolinata na Crna Reka. Najvisok 

vrv vo severniot del e Visoka 

(1.471 m), a vo ju`niot del 

Xaula (1.434 m). Preku prevojot 

Skala, severniot del na Pelagonija 

- Prilepsko Pole se povrzuva 

so Mariovo, a preku prevojot 

Preslap (936 m), Mariovo e povrzano 

so Bitolsko Pole. Geolo{kiot 

sostav e pretstaven so prekambriski 

gnajsevi, mika{isti, 

granodioriti i kvarciti. Vakviot 

geolo{ki sostav i siroma{nosta 

so vegetacija ovozmoìle 

na ovaa planina da se odviva intenziven 

proces na mehani~ko 

raspa|awe na karpite, a toa ovozmoìlo 

izgradba na izrazen denudacionen 

reljef pretstaven so 

raznovidni formi {to se dosta 

interesni i impresivni. T. And. 

Sultanot 

Selim I 

SELIM I (Amasija, 1470 – ôrlu, 

22. IX 1520) – devetti osmanliski 

sultan. Vladeel so Makedonija 8 

godini (25. IV 1512 – 18. VIII 1520). 

Bil eden od najgolemite osmanliski 

osvojuva~i, netoleranten kon 

drugite religii: mnogu crkvi pretvoril 

vo xamii, me|u koi i crkvite 

„Sveta Sofija# i „Sveti Kliment# 

vo Ohrid, i go razurnal manastirot 

„Sveti Jovan Bigorski#. 

LIT.: H. Ganem, E’tudes d`histoire orientale, 

Les sultans ottomans, t. I., Paris, 1901; M. 

SertoŸlü, Resimi osmanlü tarihi ansiklopedisi, Ýstanbul, 

1958. J. Jan. 

SELIM GIRAJ (1634 – 1704) – 

eden od najgolemite krimski hanovi, 

poznat pod imeto Haxi Gazi 

Selim Giraj I. êtiri pati sednuval 

na prestolot i vladeel vkupno 

23 godini. Pi{uval poezija na 

turski jazik, a bil poznat i kako 

za{titnik na eden od najgolemite 

turski kompozitori od toa vreme 

Itri. Go zadu{il Karpo{evoto 

vostanie vo Makedonija (1689) i 

po negova naredba vo Skopje bil 

poguben voda~ot Karpo{. 

LIT.: Türk ansiklopedisi, cild IIÝÝ, fasikül: 169, 

Ankara, 1974,; Osmanlý tarihi, XXX. cilt, 2. 

Kýsým. XVI Yüzyýl ortalarýnda XVII Yüzyýl sonuna 

kadar, Ankara, 1995; Osmanlý tarihi, XV. cilt, 

2. Kýsým. XVIII Yüzyýl, Ankara, 1995. Dr. \. 

Jakup 

Selimovski 

SELIMOVSKI, Jakup (Ki~evo, 

3. H 1946) & ~len na Rijasetot na 

IVZ i direktor na nejziniot 

Sektor za versko obrazovanie i 

vospitanie. Po zavr{uvaweto na 

osnovnoto obrazovanie vo rodniot 

grad i Srednoto islamsko u~ili{te 

vo Saraevo, a diplomiral 

na Filolo{kiot fakultet (Grupa 

za islamska civilizacija i 

SELI[ÊV 

istorija) na Islamskiot univerzitet 

†El-Ashar# vo Kairo (Egipet). 

Raboti vo IVZ kako referent 

i sekretar na stare{instvoto 

(1972&1980), koga e postaven za 

pretsedatel na IVZ na SRM (1980 

&1991), po koe e izbran za Reis 

ulema na IVZ na Jugoslavija do 

nejzinoto raspa|awe (1991&1993). 

^lenuval vo Soborot na IVZM i 

vo Vrhovniot sobor na IVZJ, kako 

i vo Stare{instvoto na IVZM i 

vo Vrhovnoto stare{instvo na 

IVZJ (od 1980). Edinstven ~len od 

regionot vo Svetskata islamska 

liga vo Meka (Saudiska Arabija, 

1990&1998), pretsedatel na Sobranieto 

na islamskite verski zaednici 

za Jugoisto~na Evropa vo Viena 

(1989) i u~esnik na Prvata konferencija 

na Evroaziskata islamska 

asocijacija (1992) vo Ankara (RT)., 

kako i na mnogu drugi me|unarodni 

konferencii za mir i sorabotka 

me|u civilizaciite. Inicijator 

za otvorawe sredno islamsko 

u~ili{te (1983) i ideen osnova~ 

na Fakultetot za islamski nauki 

vo Kondovo. Pod negovo rakovodstvo 

vo 1987 g. zapo~nuva objavuvaweto 

na islamskiot trijazi~en vesnik 

„Mlada mese~ina" (na turski, 

albanski i makedonski) i formiraweto 

na humanitarnata organizacija 

†El Hilal# (1989). Bl. R. 

Afanasij 

Matveevi~ 

Seli{~ev 

SELI[ÊV, Afanasij Matveevi~ 

(s. Volovo, Orelska gubernija, 

Rusija, 11. I 1886 ‡ Moskva, 6. 

XII 1942) ‡ ruski lingvist, istori~ar, 

kulturolog, dop. ~len na 

AN na SSSR (1929), poznava~ na 

Makedonija. Avtor e na pove}e 

dela posveteni na Makedonija. Ja 

prou~uval sporedbenata gramatika 

na slovenskite jazici, pa vo tekot 

na 1914 g. go izdava svojot 

„Voved vo sporedbenata gramatika 

na slovenskite jazici# (Kazan, 

1914). Postepeno se profilira 

vo nenadminat specijalist po makedonskata 

i bugarskata dijalektologija, 

zaradi {to vo 1930 g. e 

primen za ~len-korespondent na 

BAN. Poseben interes vo negovata 

nau~na problematika imaat 

makedonskite temi. Vo tekot na 

letnite meseci na 1914 g. ja pose- 

S 

1349

S SELMANI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

tuva Makedonija, uspevaj}i da 

prisobere bogat izvoren materijal 

za svoite podocne{ni studii, 

osobeno za Tetovskiot, Skopskiot 

i Kratovskiot kraj. Temata na 

makedonskite dijalekti, toponimijata 

i etnografijata i dopirite 

so drugite jazici na Balkanot 

mu stanuva dominanten interes 

vo negovata tvore~ka sudbina. Vo 

1918 g. ja izdava svojata kniga 

„O~erki po makedonskoŸ dialektologii#. 

Interesite mu se pro- 

{iruvaat vrz prou~uvawe na dijalektite 

vo Dolni Polog, Bitolsko, 

Prilepsko i Ohridsko, a se 

nadopolnuvaat i so prou~uvawa 

na izvorite, kakov {to e Daniiloviot 

~etirijazi~nik (1802), kako 

i tvorbite na Kiril Pej~inovi}. 

So strast na ambiciozen nau~nik, 

gi razotkriva dijalektnite 

crti na Polog vrz fonot na op- 

{testveno-bitoviot i kulturnoistoriskiot 

ìvot na negovoto naselenie, 

bidej}i vo negovoto delo 

na{le mesto i etnografijata, i 

demografijata, i istorijata i jazikot 

na Makedonija. Od isti metodolo{ki 

pozicii toj pristapuva 

i pri elaboracijata na svojot 

nau~en proekt „Govorite vo oblasta 

na Skopje# (1931). Posebno 

interesna mu e monografijata 

„Makedonskite kodici, XVI‡XVIII 

v. Ogledi po istoriskata etnografija 

i dijalektologija na Makedonija# 

(1933), vo koja gi razgleduva 

kodicite na manastirite 

Matka (Skopsko), Slep~e (Bitolsko) 

i Treskavec (Prilepsko). 

Vo svoite studii ~esto Makedonskite 

Sloveni gi nare~uva 

samo kako Sloveni, poradi potreba 

od nivna diferencijacija so 

neslovenskite narodi vo regionot. 

Trudovite na A. M. Seli{- 

~ev, posveteni na makedonska tema 

se po mnogu ne{to obrazcovi 

po na~inot na koj se koristat 

onomasti~kite fakti i pojavi, 

osobeno za rekonstrukcija na 

postari procesi. Jazi~nite pojavi 

i procesi gi razgleduva vo po- 

{irok kulturno-istoriski kontekst, 

pa u{te vo svojot start vo 

naukata, za makedonskite centralni 

i zapadni govori zabele- 

ùva deka sodràt belezi i karakteristiki 

{to gi izdvojuvaat 

kako posebnost. Vakviot prednaset 

na bliskata po vreme konvencija, 

koja }e gi definira i kodificira 

kako posebna jazi~na norma 

ovie govori preku Misirkov 

(1903), go pretstavuva slavistot 

vo uloga na vidovit nau~nik. 

BIBL.: Ot~et o zanÔtiÔh za graniceŸ v 

letnee vakancionnoe vremÔ 1914 goda, 

„U~enÎe zapiski Imperatorskago KazanÏskago 

universiteta#, 6&7, 1915; O~erki po 

makedonskoŸ dialektologii, 1, KazanÏ, 

1918; Zapis Gorno-rekanca. Iz zametok po 

Ìtnografii i dialektologii Makedo- 

1350 

nii, „U~enÎe zapiski VÎs{eŸ {kolÎ g. 

OdessÎ#, Otdel gum. obÈ. nauk. PosvÔÈaetsÔ 

professoru Borisu MihaŸlovi~u 

LÔpunovu po slu~aÓ 30-letiÔ ego prepodavatelÏskoŸ 

deÔtelÏnosti, II, Odessa, 1922; 

Kiril PeŸ~inovi~, Sbornik v ~est na Vasil 

N. Zlatarski po slu~aŸ na 30-godi{nata 

mu nau~na i profesorska deŸnost, 

SofiÔ, 1925; Zametki po Ìtnografii i 

dialektologii Makedonii. PomÔnnik 

monastÎrÔ Treskavca, Sbornik stateŸ v 

~estÏ akademika A. I. Sobolevskogo, izdannÎŸ 

k dnÓ 70-letiÔ so dnÔ ego ro`deniÔ 

AkademieŸ nauk po po~inu ego u~enikov, 

Leningrad, 1928; FolÏklornÎe i dialektologi~eskie 

materialÎ po Makedonii 

(1924-1927), „Slavia#, VII, 3, Praha, 1928; 

Polog i ego bolgarskoe naselenie. Istori~eskie, 

Ìtnografi~eskie i dialektologi~eskie 

o~erki Severo-zapadnoŸ Makedonii 

(S Ìtnografi~eskuÓ kartoÓ Pologa), 

SofiÔ, 1929; SemeŸnata „slu`ba“ 

(kurban) v BÍlgariÔ i MakedoniÔ i srÍbskata 

„slava“, „Makedonski pregled#, V, 2, 

SofiÔ, 1929; SemÏÔ D. Miladinova. Iz doneseniŸ 

konsula M. Hitrovo (1864), „Makedonski 

pregled#, V, 3, SofiÔ, 1929; I. S. 

œstrebov o Makedonii, „Makedonski 

pregled#, VI, 3, SofiÔ, 1930; SlavÔnskoe 

naselenie Albanii (S illÓstraciÔmi v 

tekste i s kartoÓ Albanii), SofiÔ, 1931; 

GovorÎ oblasti SkopÏÔ, „Makedonski 

pregled#, VII, 1, SofiÔ, 1931; Edna interesna 

dopiska ot solunskoto selo Kire~kÏoŸ 

ot kraÔ na minaliÔ vek, „Makedonski 

pregled#, VIII, 2, SofiÔ, 1932; Makedonskie 

kodiki XVI–XVIII vv. O~erki po istori~eskoŸ 

Ìtnografii i dialektologii Makedonii, 

SofiÔ, 1931; Dialektologi~eskoe 

zna~enie makedonskoŸ toponimii, Sbornik 

v ~est na prof. L. Mileti~ za sedemdesetgodi{ninata 

ot ro`denieto mu, SofiÔ, 

1933; V Kuku{e v 50-h godah XIX veka, „Makedonski 

pregled#, VIII, 3, SofiÔ, 1933; MakedonskaÔ 

dialektologiÔ i serbskie 

lingvistÎ A. Beli~ i ego posledovateli, 

„Makedonski pregled#, IX, 1, SofiÔ, 1933; 

Zavet PervoŸ ŒstinianÎ, „Makedonski 

pregled#, IX, 2, SofiÔ, 1934; Hadì Joakim 

i ÔzÎk ego knig, „Makedonski pregled#, 

IX, 3, SofiÔ, 1935. 

LIT.: R. I. Avanesov, Q. Mileti~, S. B. 

Bern{tejn, E. A. Vasilevskaja, V. V. Vinogradov, 

K. Mir~ev, M. Sl. Mladenov, 

Rina P. Usikova. G. T. 

Aslan 

Selmani 

SELMANI, Aslan Ramiz (Ramiz 

Asllan Selmani) (s. Lojane, Kumanovsko, 

10. VI 1945) – geograf, poet, 

univ. profesor. Osnovno u~ili{te 

zavr{il vo rodnoto selo i 

vo s. Miratovce, Pre{evsko 

(RS), U~itelska {kola vo Skopje, 

a diplomiral na Prirodno-matemati~kiot 


na Grupata za geografija. Magistriral 

na Zagrepskiot univerzi- 

tet (1976), a doktoriral na Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Metodij“ 

vo Skopje (1982). Rabotel kako 

profesor vo gimnazijata „Zef 

Qu{ Marku“ (1967–1972) i na Pedago{kata 

akademija „Kliment 

Ohridski“ vo Skopje (1978–1986). 

Bil pratenik vo Sobranieto na 

RM (1990–1992 i 1998–2002) i minister 

za nauka vo Vladata na RM 

(1992–1994 i 1996–1998). Od 1986 

g. raboti kako redoven profesor 

na Prirodno-matemati~kiot fakultet, 

Institut za geografija, 

na Univerzitetot „Sv. Kiril i 

Metodij“ vo Skopje. U~estvuval 

na golem broj nau~ni sobiri i 

simpoziumi vo zemjata i vo stranstvo. 

^len e na DPM (1992). 

BIBL.: Vaji i vash[s dhe Llovaruna (Lavorunata 

i tagata na momata), „Flaka“, Shkup, 

1973; Gjin Gazulli – jeta dhe vepra (\in Gazuli 

- ìvot i delo), 1997; Fyelli i m[ngjezit 

(Utrinskata {upelka), „Flaka“, Shkup, 

1981; Pus (Bunar), „Flaka“, 1986; Gur i krist[ 

(Puknatiot kamen), „Flaka“, Shkup, 1990; 

P[rs[ri n[ Llovarun[ (Povtorno vo lavoruna), 

„Flaka“, Shkup, 1995; Popullsia e Maqedonis[, 

studim Logos A (Naselenieto vo Makedonija), 

Shkup, 2004; Tok[ e fundosur, „Flaka“, 

Logos A, Shkup, 2005; Po vijn[ koh[rat (Vremiwata 

doa|aat), poezi, Logos, A, Shkup, 

2005; Geografija za IV godina, Skopje, 

1989; Geografija za I godina prirodno-matemati~ka 

nasoka, Skopje, 1989; Gjeografia 

p[r kl. e I gjimnaz, Logos A, Shkup, 2002; 

Gjeografia p[r kl. e VII, VIII t[ shkollave fillore, 

Logos A, Shkup, 2002. A. P. 

SELSKA MILICIJA (1903) – 

organizirana grupa za odbrana i 

za{tita na selata vo periodot na 

Ilindenskoto vostanie. Se narekuvala 

i narodna milicija. Bila 

sostavena od mesnoto naselenie i 

~lenovite na TMORO, mobilna 

za odbrana na seloto, obu~ena na 

povik da im dade pomo{ na sosednite 

sela. Milicijata ja rakovodel 

selskiot komitet ili lice 

odredeno od RO. 

LIT.: Risto Damjanovski, Vostanata 

Makedonija, Skopje, 1990. V. St. 

SELSKI STRA@I vo NOVM 

(1943–1944) – organizirani mobilni 

voeni tela na slobodnata 

teritorija vo Zapadna Makedonija 

na Kozjak Planina (Kumanovsko). 

Selskite straì obezbeduvale 

za{tita na naselenieto, organizirani 

kako voeni tela vo 

najneposredna vrska so komandite 

na mestata i NOO. Dejstvuvale 

i reonski straì sozdavani so 

grupirawe na selskite straì za 

za{tita na pove}e sela. 

LIT.: Mile Mihajlov, Voenozadninskite 

organi vo Narodnoosloboditelnata vojna 

na Makedonija (1941–1944), Skopje, 

1992. M. Mih. 

SEMENARSTVO – nauka za rastitelnoto 

seme i plodovi so cel 

tie da se upotrebat pri rastitelnata 

reprodukcija. Osven toa, 

{umskite plodovi i semeto se 

hrana za ìvotinskiot svet (sto-


ka, dive~, ptici i dr.) i surovina 

za prehranbenata industrija. Osnovni 

oblasti za prou~uvawe se: 

proizvodstvo, sobirawe, dorabotka, 

~uvawe, pretseidbena podgotovka 

i utvduvawe na kvalitetot 

i vrednosta na semeto za seidba. 

Rabotata so semeto mora da se 

temeli na dobroto poznavawe na 

negovite genetski, morfolo{ki, 

anatomski i fiziolo{ki svojstva. 

Za site oblasti od prou~uvaweto 

se razrabotuvaat tehniki 

i tehnologii za nivno izveduvawe 

(semenski objekti, pomo{ni 

sredstva i mehanizacija, objekti 

za ~uvawe i su{ewe, laboratorii 

i dr.). Al. And. 

Leopold 

Sengor 

SENGOR, Leopold Sedar (Leopold 

Sedar Sengor) (@oal, 9. X 1906 

‡ Pariz, 20. XII 2001) ‡ senegalski 

poet i dràvnik, pi{uva na 

francuski jazik. Od 1960 do 1980 

bil pretsedatel na Senegal. So 

svoite poetski zbirki sestrano 

se zalagal za dostoinstvo na crniot 

~ovek, za negovite prava i 

sloboda. Negovata poezija e senzualna, 

elegi~na, nostalgi~na, 

pod vlijanie na Pol Klodel, Sen- 

Xon Pers i na trubadurskata poezija. 

Toj $ pridava golemo zna~ewe 

na muzikalnosta na stihot, a 

monotoniot ritam, sli~en na afrikanskiot 

melos, im dava isklu- 

~itelen avtenti~en prizvuk na 

negovite stihovi. Sostavuva~ e 

na antologijata na novata crne~ka 

i malga{ka poezija pi{uvana 

na francuski jazik Crniot Orfej 

(1948), za koja predgovorot go 

napi{al @an-Pol Sartr. Vo 1975 

g. go dobil Zlatniot venec na 

SVP. 

BIBL.: Pesni od temninata (1945), Crni 

pri~esni (1948), Nokturna (1961), Pisma 

od Ivernaòt (1972). 

LIT.: Aco [opov, Dijali na eden narod i 

na edna civilizacija, „Poezija#, ZID 

NM, 1975. P. Gil. 

SENO – kabesta masa od trevesti 

vidovi (klasesti i me{unkasti 

ili nivni smeski), so vlaga od 

12–16%. Za podgotvuvawe seno 

naj~esto se koristat livadite i 

kulturite odgleduvani na orani~ni 

povr{ini (lucerka, esparzeta, 

detelini, yvezdan, graori, 

gra{ok), ~isti ili vo smeska. 

Podgotvuvaweto na senoto bara 

sniùvawe na vlagata od 70-80% 

na 12-16% za da se onevozmoì 

vlijanieto na gnie`nite mikroorganizmi. 

Pretstavuva zna~aen 

izvor na: proteini, jagleni hidrati, 

mineralni materii, nezamenlivi 

aminokiselini, biostimulatori, 

mikroelementi i vitamini. 

Za oddelni vidovi ìvotni 

moè da bide uspe{na zamena na 

koncentratite. Se ~uva refus 

ili balirano. P. Iv. 

SENOKOSCI – LA@NI PAJA- 

CI (Opiliones – Phalangida) – ~lenkonogi 

{to li~at na pajaci. Od 

niv se razlikuvaat po silno izdolènite 

noze, koi vo 

opasnost mo- 

àt da gi otfrlat.Ot- 

Senokosec 

frlenite 

noze pravat 

dvièwa 

sli~ni na kosewe, po {to go dobile 

imeto senokosci. Se hranat 

so izumreni insekti i so polàvi. 

Rasprostraneti se vo tropski 

i umereni predeli. Ovoj red vo 

Makedonija e zastapen so 40 taksoni 

(38 vidovi i 2 podvida), od 






Skopje, 2003. V. T. K. – M. Kr. 

SEPTEMVRISKO VOSTANIE 

vo Bugarija – vostani~ka akcija 

vo Pirinskiot del na Makedonija 

(1923). CK na BKP(t.s.) donel 

re{enie za krevawe vostanie (20. 

IX 1923) protiv izvr{itelite na 

dràvniot udar od 9. VI 1923. So 

VMRO na Todor Aleksandrov bilo 

dogovoreno vo Pirinskiot 

kraj da vostane samo Mehomisko- 

Razlo{kata okolija. Za kratko 

vreme vo gradovite Mehomija–Razlog 

i Bansko i selata Belica, 

Ba~evo, Bawa, Dobrini{te, 

Ele{nica, Godlevo, Gorno i Dolno 

Dragli{te i Debrsko vlasta ja 

prezele vostanicite. Nedovolno 

podgotvenoto vostanie bilo brgu 

i lesno zadu{eno. Poradi formiraweto 

na Gornoxumajskiot 

Rakovoditelite na Septemvriskoto vostanie 

vo Razlo{ko: od levo na desno Georgi Karaxov, 

Vladimir Poptomov, Petar Stefanov 

i Vlado Sedlov (1923) 

SERAFIMOV 

vostani~ki odred, VMRO na T. 

Aleksandrov èstoko se presmetala 

so ~lenovite na Okru`niot 

komitet na BKP(t.s.) i so borcite 

na Gornoxumajskiot vostani~ki 

odred. Drugite u~esnici vo 

Vostanieto vo Razlo{ko ìvotite 

gi za~uvale blagodarenie na 

Aleko Vasilev-Pa{ata. 

LIT.: Ivan Katarxiev, Borba do pobeda, 

2. Vreme na zreewe. Makedonskoto nacionalno 

pra{awe me|u dvete svetski vojni 

(1919–1930), Skopje, 1983; IstoriÔ na 

blagoevgradskata okrÍ`na organizaciÔ 

na BKP, SofiÔ, 1979. V. Jot. 

Ko~o 

Serafimov 

SERAFIMOV, Ko~o Gavrilov 

(Tetovo, 3. II 1920) ‡ hirurg, d-r na 

medicinskite nauki, redoven profesor 

na Med. f. vo Skopje. Bil 

direktor na Digestivna hirurgija 

(1975‡1987) i se zanimaval so hepatobilijarna 

hirurgija. Bil glaven 

i odgovoren urednik na †Acta 

Chirurgica Iugoslavica# (1971‡1987). 

Objavil nad 220 nau~no-stru~ni 

trudovi i edna kniga. 

BIBL.: Hirurgija na òl~noto }ese i 

ekstrahepatalnite òl~ovodi, Skopje, 

2003. Al. Stavr. 

Qup~o 

Serafimov 

SERAFIMOV, Qup~o Hristov 

(Ohrid, 9. II 1930 ‡ Skopje, 11. VI 

1995) ‡ spec. ortoped-hirurg, redoven 

prof. na Med. f., akademik 

(7. V 1991). Diplomiral na Med. 

f. vo Zagreb (1956), kade {to specijaliziral 

ortopedija (1961) i 

doktoriral (1972). Direktor na 

Klinikata i {ef na Katedrata 

po ortopedija (1974‡1995). Realiziral 

dva me|unarodni proekta 

preku Programata na Obedinetite 

nacii za razvoj (UNDP): „Hirur{ka 

prevencija na invalidi- 

S 

1351

S SERAFIMOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

tetot na lokomotorniot sistem# 

(1983‡1988) i „Kompleksna prevencija 

i lekuvawe na KDK so regionalna 

organizacija i edukacija# 

(1988‡1992). Bil pokanet predava~ 

vo SAD, Kanada, Kuba, Rusija, 

Velika Britanija, Grcija, 

Bugarija, Hrvatska, Srbija. Osobeno 

vnimanie vo svojata stru~na 

i nau~na rabota posvetil na teoriskite 

i aplikativnite biomehani~ki 

ispituvawa na lokomotorniot 

sistem, osobeno na detskiot 

kolk, kako i na rekonstruktivnite 

hirur{ki intervencii, 

osobeno pri vrodeni dislokacii. 

Vo 1965 g. ja vovel pelvi~nata osteotomija 

po Solter; vo 1968 ja 

implantiral totalnata proteza 

na kolkot, a vo 1978 g. go vovel metodot 

na dvojna acetabularna korekcija. 

Ima publikuvano 124 

trudovi. 

BIBL.: Biomechanical influence of the Innominate 

Osteotomy on the growth of the Upper Part 

of the femur, „Clinical Orthopaedics and Related 

Research#, 98, 1974, 39‡40; Eccentricity by 

CDH and Its Relation to the Anterolateral Deformity 

of the Upper Part of the Femur, Proceedings 

of the International Symposium, Book 366, Yugoslav 

Academy of Sciences and Arts, Zagreb, 

1973, 179‡187; Acetabular Correction in One 

Procedure for severe forms of Acetabular 

Dysplasias, in: Precise Scientific Abstracts 

XVIII World Congress of SICOT, Montreal, 

1990, 221; Selective Indications for Surgical Treatment 

of CDH on 1230, in: Onniminate Osteotomies 

‡ Abstracts of Papers of XVIth SICOT, 

London, 1984, 34. \. Z. ‡ Sl. M. P. 

SERAFIMOV, Nikola @ivkov 

(Ko~ani, 1. XI 1930) ‡ patofiziolog, 


Diplomiral na Med. f. vo Skopje. 

Vraboten na Institutot za patofiziologija 

i nuklearna medicina 

pri Med. f. vo Skopje, kade 

{to bil direktor i {ef na Katedrata. 

Objavil 140 trudovi, dve 

monografii, a koavtor e na nekolku 

skripti i u~ebnici po patofiziologija. 

IZV.: Bilten, 440/84. D. S.-B. 

SERAFIMOV, Petar (Ohrid, 

28. V 1915 – Skopje, 6. X 2001) – 




predmeti od oblasta na mehanikata 

i teorijata na konstrukciite, 

akademik od osnovaweto na 

MANU (1967). Zavr{il matematika 

vo Belgrad, a potoa studiral 

grade`ni{tvo i diplomiral 

na Visokata tehni~ka {kola vo 

Drezden (1946). Prodolìl so 

rabota na doktorska disertacija 

i ja odbranil na 16. VI 1947 g. vo 

Drezden, stanuvaj}i prv doktor 

po tehni~ki nauki od na{ata 

zemja. Potoa vo Skopje raboti vo 

grade`nata operativa, istovremeno 

predavaj}i go predmetot racionalna 

mehanika na Filozofskiot 

fakultet. Na 1. X 1949 g. 

1352 

Petar 

Serafimov 

bil izbran za docent na novoformiraniot 

Tehni~ki fakultet 

vo Skopje i samo nekolku dena 

potoa go ozna~il po~etokot na 

fakultetot so prvoto predavawe. 

Igral zna~ajna uloga vo razvojot 

na Tehni~kiot, Arhitektonsko-grade`niot 

i Grade`niot 

fakultet, a konstituiraweto 

i napredokot na katedrite za tehni~ka 

mehanika i teorija na konstrukciite 

se direktno svrzani 

so negovata rabota. Golem pridones 

dal i vo koncipiraweto i realizacijata 

na prvite postdiplomski 

studii na Grade`niot 

fakultet i vo IZIIS. Rabotel 

na realizacijata na najsloèni 

industriski i inènerski objekti, 

no, so najgolemo zadovolstvo 

se zafa}al so proektirawe na 

la~ni betonski brani. Bil dekan 

na Arhitektonsko-grade`niot 

fakultet (1971–1973). 

BIBL.: Izbrani poglavja od dinamikata 

na konstrukciite, opredeluvawe na seizmi~kite 

sili i teorija na branovi (1968) 

i Osnovi na teorijata na konstrukciite 

(1984). Q. T. 

Sveto 

Serafimov 

SERAFIMOV, Sveto (Tetovo, 

19. VII 1928) ‡ novinar i preveduva~. 

Od 1950 g. celiot svoj raboten 

vek go minal kako urednik i 

komentator vo Kulturnata i vo 

Nadvore{no-politi~kata rubrika 

na „Nova Makedonija#. Postojan 

dopisnik bil od Atina i od 

Bejrut i izvestuva~ od mnogubrojni 

nastani vo svetot. Ploden preveduva~ 

na zna~ajni dela od angliski 

jazik. B. P. \. 

SERAFIMOVA, Dragoslava 

Tomova (Skopje, 30. VII 1924) – 

Dragoslava 

Serafimova 

arhitekt i urbanist, redoven 


fakultet vo Skopje. Diplomirala 

na Arhitektonsko-grade`no-geodetskiot 

fakultet vo 

Zagreb (1954). Osven so pedago{ka 

i nau~noistraùva~ka 

rabota, se zanimavala i so arhitektno 

i urbanisti~ko proektirawe. 

Pozna~ajni realizacii: 

Fabrikata za {e}er, so administrativen 

objekt vo Bitola, 

Fabrikata za ~evli vo Kumanovo, 

Klanicata i ladilnik 

za ovo{je vo Kriva Palanka. Od 

oblasta na urbanizmot: urbanisti~ko 

re{enie za centarot 

na Gevgelija i za naselbata Vata{a 

vo Kavadarci, kako i detalen 

urbanisti~ki plan na Del- 

~evo (so A. Tokarev). Posebno 

vnimanie posvetila na planiraweto 

i izgradbata na detski 

igrali{ta. Se zanimavala i so 

publicistika. Objavila pove}e 

nau~ni i stru~ni trudovi vo 

Zbornikot na Arhitektonskiot 

fakultet i vo drugi stru~ni 

spisanija. Kr. T. 

Olga 

Serafimova- 

Stefanova 

SERAFIMOVA-STEFANO- 

VA, Olga Hristova (Ohrid, 31. 

XII 1932) ‡ spec. po maksilofacijalna 

hirurgija, vonreden prof. 

na St. f. Habilitirala vo 1979 g. 

Publikuvala 72 statii. Vo izborniot 

period 1984‡1986 bila prodekan 

na St. f. E. M. 

SERAFIMOVA-TEODOSIEV- 

SKA, Simka Milanova (Tetovo, 

19. XII 1923) ‡ spec. po ortodoncija, 

vonreden prof. na St. f. vo 

Skopje. Habilitirala vo 1974 g. 

Bila rakovoditel na Klinikata


Simka 

Serafimova- 

Teodosievska 

po ortodoncija. Avtor e na 74 

stru~no-nau~ni trudovi. E. M. 

Aleksandar 

Serafimovski 

SERAFIMOVSKI, Aleksandar 

(Prizren, 18. XI 1923 – Skopje, 15. 

V 2004) – arhitekt. Diplomiral 

na Arhitektonskiot otsek na 

Tehni~kata visoka {kola vo Belgrad 

(1951). Se zanimaval so arhitektonsko 

proektirawe na stanbeni, 

op{testveni, administrativni 

i zdravstveni objekti. Bil 

vraboten vo pove}e proektantski 

biroa, me|u koi i vo „Makedonijaproekt#. 

U~estvuval na pove}e 

anonimni arhitektonski konkursi. 

Pozna~ajni realizacii: delovno-stanbeniot 

kompleks Kuli 

na kejot „13 Noemvri# vo Skopje 

(1959), Arhivot na Makedonija vo 

Skopje (1965), delovnata zgrada 

„Alkaloid# vo Skopje (1974), Stokovnata 

ku}a vo Tetovo (1969). Se 

zanimaval i so publicistika, so 

napisi vo dnevniot pe~at. 

LIT.: K. Tomovski, Arhitekt Aleksandar 

Serafimovski (1923–2004), vo: Arhitekturata 

na po~vata na Makedonija od 

sredinata na XIX do krajot na XX vek, 

Prilozi za prou~uvawe na istorijata na 

kulturata na po~vata na Makedonija, 14, 

Skopje, 2006, 137-144. Kr. T. 

SERAFIMOVSKI, Mihajlo 

(Tetovo, 7. XI 1926) – grad. in`., 

red. prof. na Grade`niot fakultet 


vo 1987 g.) po predmetite 

hidrotehni~ki objekti i iskoristuvawe 

na vodnite sili. Zavr- 

{il vo Belgrad (1952), a potoa rabotel 

vo grade`nata operativa. 

Odigral zna~ajna uloga vo formiraweto 

na hidrotehni~kiot 

kadar. So izrazena smisla za 

prakti~na rabota u~estvuval vo 

realizacijata na golem broj golemi 

brani – „[pilje#, „Tikve{#, 

„Streèvo# i dr. Q. T. 

SERAFIMOVSKI, Todor (Zletovo, 

1956) – rudarski inèner. 

Diplomiral na Rudarsko–geolo{kiot 


(1978), magistriral vo 1982 g., a 

doktoriral vo 1990 g. na tema 

„Metalogenetski karakteristiki 

na zonata Lece–Halkidiki#. 

Svojata kariera ja prodolìl na 

Rudarsko–geolo{kiot fakultet 

vo [tip kako pomlad asistent, 

kade {to raboti i denes kako redoven 

profesor. Vo dva mandata 

bil prodekan na fakultetot, a od 

1997–1999 bil dekan. Vo momentov 

e rakovoditel na Katedrata za nao|ali{ta 

na mineralni surovini. 

Avtor na 165 nau~ni truda, 4 

monografii i 4 univerzitetski 

u~ebnici. Bil rakovoditel na 10 

me|unarodni i na pove}e doma{ni 

proekti. U~estvuval vo me|unarodnata 

sorabotka vo oblasta 

na rudarstvoto so SAD, Velika 

Britanija, Rusija, Francija, Romanija, 

Slova~ka, Slovenija, Germanija, 

Bugarija i dr. T. Ser. 

Tome 

Serafimovski 

SERAFIMOVSKI, TOME K. 

(Zubovce, Gostivarsko, 14. VII 1935) 

& skulptor, akademik. Vo 1957 godina 

vo Split go zavr{uva Sred- 

T. Serafimovski: spomenikot na Sv. Kliment Ohridski, Ohrid (2005) 

SERAFIMOVSKI 

noto umetni~ko u~ili{te (Otsek 

za vajarstvo), a na Akademijata za 

likovni umetnosti vo Zagreb (vo 

klasata na prof. Antun Augustin~i}) 

diplomira vo 1963 g. i ostanuva 

edna godina kako sorabotnik 

vo majstorskata rabotilnica 

na svojot profesor. Kako stipendist 

na Vladata na Francija, zaminuva 

na studiski prestoj vo Pariz 

(1966&1969), kade {to (kako 

sorabotnik na skulptorkata Alicija 

Penalba) u~estvuva vo realizacijata 

na pove}e nejzini 

skulpturi. Prestojot vo Pariz 

ostava vidlivi tragi vrz negovoto 

tvore{tvoto. Vo kritikata toj 

e situiran vo tradicijata na pariskata 

{kola, ostanuvaj}i pritoa 

veren na duhot na mediteranskata 

tradicija. Nadovrzuvaj}i se 

na iskustvata na Me{trovi} i na 

Augustin~i} i ìveej}i vo svetot 

na Roden, Burdel, Majol i 

Brankusi, toj sozdava svet na 

skulpturi so isklu~itelno ~uvstvo 

za ramnoteà i za harmonija, 

dvièj}i se pome|u nacionalnoto 

i univerzalnoto. 

Po vra}aweto vo Makedonija, raboti 

kako scenograf vo Televizija 

Skopje, potoa ìvee i raboti vo 

Gostivar i vo Ohrid (1970&1987), 

pa odnovo vo Skopje. Aktivno 

u~estvuva na mnogu jugoslovenski 

i makedonski konkursi i sozdava 

golem broj spomenici. Ima sozdadeno 

vo traen materijal (bronza, 

mermer, oniks i drvo) nad 500 

skulpturi; od niv okolu 200 se 

oddelni portreti i pove}e od 170 

aktovi, stotina skici, minijaturi, 

idejni re{enija od oblasta 

na sitnata plastika, skulpturi so 

animalni sceni, desetina torza i 

reljefi, a realiziral i 40-ina 

spomenici i spomen-obele`ja (na 

pove}e temi), koi se nao|aat niz 

prostorite na Republika Makedonija, 

niz porane{na Jugoslavi- 

S 

1353

S SERAFIMOSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ja i vo svetot. U~estvuval na okolu 

300 grupni i kolektivni izlo`bi, 

a realiziral nad trieset 

samostojni izlo`bi vo zemjata i 

vo stranstvo (Gostivar, Del~evo, 

Ohrid, Skopje, Rieka, Belgrad, 

Karlovac, Mostar, Las Palmas, 

La Laguna, Lagos, Sofija, Wujork, 

[umen, Varna, Nirnberg, 

Zagreb i dr.). Negovi dela se 

nao|aat vo pove}e privatni kolekcii 

vo svetot, kako i vo mnogu 

galerii i muzei: vo Galerijata na 

Bakingemskata palata vo London, 

vo Palatata Masa (Asocijacija 

na pisatelite na Francija) vo 

Pariz, vo Vatikanskata biblioteka, 

vo Muzejot na Dru{tvoto na 

pisatelite vo Las Palmas, Gran 

Kanarija, vo privatnata kolekcija 

na Silvio Berluskoni vo Rim, 

vo Makedonskiot kulturen centar 

vo Pert, vo Fondacijata †Kiril 

i Metodij# vo Sofija, vo Galerijata 

na Festivalskiot centar 

vo Varna, vo Spomen-domot 

†Edvard Kardeq# vo Qubqana, vo 

Gradskata biblioteka vo Karlovac, 

vo Muzejot na gradot Mostar, 

vo Galerijata †\urina ku}a# vo 

Belgrad, vo Narodniot muzej vo 

Valevo, vo Galerijata na velikanite 

vo MANU vo Skopje, vo 

Gradskiot muzej vo \akovo (Hrvatska), 

vo Makedonskiot naroden 

teatar vo Skopje, vo Rektoratot 

na Univerzitetot †Sv. 

Kiril i Metodij# vo Skopje, vo 

Multimedijalniot centar vo Veles, 

na Pravoslavniot bogoslovski 

fakultet vo Skopje, vo Arhiepiskopijata 

na MPC vo Skopje, 

vo Katedralniot hram †Presveto 

srce Isusovo# vo Skopje, vo Katoli~kata 

crkva †Sv. Kiril i Metodij 

i sv. Benedikt# vo Ohrid, vo 

zbirkata likovni dela na SANU 

vo Belgrad, vo Muzejot na sovremenata 

umetnost vo Skopje, vo 

zbirkata likovni dela na Hrvatskata 


umetnostite vo Zagreb, kako i vo 

mnogu drugi institucii vo Makedonija 

i vo svetot. ^len e na 

Dru{tvoto na likovnite umetnici 

na Makedonija (od 1962). ^len 

e na MANU (od 1988), stranski 

~len na SANU (od 2003) i ~len na 

Svetskata akademija za umetnost 

i nauka vo San Francisko (od 

2006). Dobitnik e na mnogubrojni 

nacionalni i me|unarodni nagradi 

i priznanija. Sozdavaj}i impozanten 

opus, ostava dlaboka i neizbri{liva 

traga vo istorijata 

na makedonskata umetnost so negovata 

neraskinliva povrzanost 

so tradicijata i so poinakvata 

razvojna nasoka. Vakviot priod 

kon umetnosta mu ovozmoùva neposreden 

dopir do su{tinata na 

umetni~koto delo & neprekinatata 

potraga po samiot ìvot vo ne- 

1354 

govata kvintesencija izrazena 

preku formata & i negoviot opus 

go izdiga na ramni{teto na bezvremenost. 

SPOMENICI: Prodor, Karlovac, Hrvatska; 

Krava, Karlovac, Hrvatska; Strelawe, 

Leunovo, kaj Gostivar; Na makedonskite 

rudari, Makedonska Kamenica; 

Narodniot heroj Vera Joci}, Makedonska 

Kamenica; Makedonskiot partizanski 

odred †Korab#, Novo Selo, kaj Gostivar; 

Blagoe Parovi}, Rieka, Hrvatska; Kiril 

Pej~inovi}-Tetoec, Tetovo; Iqo Antevski-Smok, 

Tetovo; Na obrabotuva~ite na 

sileks, Kratovo; Svetite bra}a Kiril i 

Metodij, Ohrid; Majka Tereza, Skopje; 

Majka Tereza, Nirnberg, Germanija; Ko~o 

Racin, Veles; Milton Manaki, Bitola; 

Rafael Alberti, Gara~iko, Tenerife, 

Kanarski Ostrovi; Skopje ’63, Skopje; 

Simfonija na mirot, Skopje; Svetite 

bra}a Kiril i Metodij, Belgrad, Srbija; 

Sveti Kliment Ohridski, Ohrid; Race 

na prijatelstvoto, Nirnberg, Germanija; 

Petre Prli~ko, Veles; Justinijana 

Prima, na Pravniot fakultet, na Univerzitetot 

Sv. Kiril i Matodij, Skopje; 

Panko Bra{narov, Veles; Arhiepiskopot 

Dositej, Skopje; Qudevit Gaj, Zagreb, 

Hrvatska; Sveti Kiril, vo bazilikata 

San Klemente vo Rim, Italija; Majka 

Tereza, Vatikan; Majka Tereza, Zagreb, 

Hrvatska; spomen-obele`ja na na{i istaknati 

li~nosti, na Gradskite grobi{ta 

Butel vo Skopje: Lazar Koli{evski, 

Akad. Mihajlo Apostolski, Pretsedatelot 

Boris Trajkovski, Akad. Dimitar 

Mitrev i dr. 

LIT.: Ante Popovski: Tome Serafimovski 

(mapa), NIP †\ur|a#, Skopje, maj 1998; 

Cvetan Grozdanov: Tome Serafimovski, 

TNID †\ur|a#, Skopje, 2000; Stanislav 

@ivkovi}: Tome Serafimovski & Skulpture 

i crteì, Srpska akademija nauka i 

umetnosti, Beograd, 2002; Ferid Muhi}: 

Tome Serafimovski & Portreti / Tome 

Serafimovski – Portraits, TNID †\ur|a#, 

Skopje, 2003; Tome Serafimovski & Biobibliografija 

/ Tome Serafimovski – Biobibliography, 

Makedonska akademija na 

naukite i umetnostite, Fondacija Trifun 

Kostovski / Macedonian Academy of 

Sciences and Arts, Trifun Kostovski Foundation, 

Skopje/ Skopje, 2005; Cvetan Grozdanov: 

Duhovnosta i prerodbata & skulpturi, 

crteì, †Makedonska riznica#, Kumanovo, 

2005; Maùran Suboti}, Vesna: Tome 

Serafimovski, Hrvatska akademija znanosti i 

umjetnosti & Gliptoteka, Zagreb, 2008. E. Al. 

Vladimir 

Serafimoski 

SERAFIMOSKI, Vladimir 

]irkov (Gostivar, 3. VI 1948) ‡ internist-gastroenterolog,redoven 

prof. na Med. f., akademik. 

Diplomiral na Med. f. vo Skopje 

(1971). Se vrabotil na Klinikata 

za gastroenterohepatologija (1975), 

kade {to i go poloìl specijalisti~kiot 

ispit. Se posvetuva 

na isleduvaweto na abdominalnite 

organi so ehotomografija, kako 

i so voveduvawe na iglena biopsija 

na abdominalnite organi 

za dijagnosti~ki i terapevtski 

celi. Se usovr{uval vo Pariz, 

Amsterdam, Nirnberg, Filadelfija, 

San Diego i Kopenhagen. 

Doktorskata disertacija na tema 

„Ehotomografski pridones vo 

dijagnostikata i diferencijalnata 

dijagnostika na opstruktivniot 

ikterus# ja odbranil vo 1983 

g. Toj e pioner vo ovaa oblast vo 

RM i vo toj period Klinikata za 

gastroenterohepatologija pretstavuvala 

referenten centar za 

educirawe vakvi kadri od RM i 

od SFRJ. Kako vrven ekspert vo 

interventnata ultrasonografija 

gi izveduva naso~enite biopsii 

vodeni pod ultrazvuk na crniot 

drob, na pankreasot, na tumorite 

vo abdomenot, na retroperitonealnite 

limfni `lezdi, drenaìte 

na crnodrobnite apscesi, bilijarnite 

pati{ta i drugi manipulacii 

{to go skratuvaat vremeto 

na dijagnosticiraweto i na 

lekuvaweto na gastroenterohepatolo{kite 

bolni. Ja voveduva i 

endosonografijata, koja e bitna 

za odreduvawe na stadiumot na tumorite 

na hranoprovodot, èludnikot, 

kolonot i pankreasot, a so 

nea se odreduva i stepenot na operabilnosta 

na bolniot. Gi voveduva 

dopler i kolor-dopler ultrasonografijata 

i intraoperativnata 

ultrasonografija. Kako 

afirmiran stru~wak od oblasta 

na gastroenterohepatologijata, a 

osobeno vo ehotomografijata, po 

pokana na Redakciskiot odbor na 

„Medicinska enciklopedija# (Zagreb, 

1986, II dopolnitelno izdanie), 

avtor e na poglavjeto Ultrazvukot 

vo gastroenterohepatologijata. 

Od 2000 g. e ~len na Ureduva~kiot 

odbor na spisanieto „World 

Journal of Gastroenterology#. Rakovodel 

i u~estvuval vo slednive me- 

|unarodni proekti: 1) TheRoleof 

Helicobacter Pylori Virulence (Vaca 

and Caga Protein) in Pathogenesis of 

Chronic Gastric and Peptic Ulcer Disease 

in Corelation with the Local and 

Sistematic Immune Response; 2) Serological 

Markers of Chronic Infection 

with Hepatitis B Virus; 3) Renal Impairment 

in Patients with Inflamatori Bowel 

Diseases. Pokraj ovie, ima raboteno 

i rakovodeno i doma{ni 

proekti: 1) Slobodni radikalioksidansi 

kaj pacienti so crnodrobni 

zaboluvawa (prvenstveno 

kaj steatozata) na Klinikata za 

gastroenterohepatologija (2002); 

2) Ulogata na medikamentoznata 

terapija vo lekuvaweto na portalnata 

hipertenzija i prevalencijata 

na krvavewata kaj pacien-


tite so crnodrobna ciroza; 3) 

Karcinom na èludnikot. U~estvuval 

na pove}e me|unarodni kongresi 

i organiziral brojni simpoziumi 

so me|unarodno u~estvo. 

Avtor e i koavtor na nad 400 nau~ni 

i stru~ni trudovi objaveni 

vo renomirani spisanija od oblasta 

na gastroenterohepatologijata. 

Za redoven ~len na MANU 

e izbran na 10. V 2000 g., a od 2004 

g. e sekretar na Oddelenieto za 

medicinski i biolo{ki nauki vo 

MANU. 

BIBL.: Ehotomografski pristap kon 

ikteri~niot sindrom, Skopje, 1987; Propedevti~ka 

i klini~ka gastroenterohepatologija, 

Skopje, 1997; Etiopatogenetska 

farmakoterapija vo gastroenterohepatologijata, 

Skopje, 2000; Portalna 

hipertenzija, Skopje, 2001; Virusni hepatitisi, 

Skopje, 2004; Klini~ka pankreatologija, 

Skopje, 2007; koavtor: Gastroenterohepatologija, 

Beograd, 1990; 

Dijagnosti~ko‡terapiski prira~nik za 

lekari, Skopje, 2000; Glaven i odgovoren 

urednik na: U~ebnik po Interna medicina 

(dva toma), Skopje, 2004; U~ebnik po 

Interna propedevtika, Skopje, 2004; 

Praktikum za ve`bi po interna medicina, 

Skopje, 2004, Klini~ka pankreatologija, 

Skopje, 2007, M. Pol. 

Majkl 

Serafinov 

SERAFINOV, Majkl (Michael 

Seraphinoff) (Detroit, Mi~., SAD, 

2. XII 1946) – slavist, pisatel i 

preveduva~. Kako sin na iselenik 

od s. Nepro{teno, Tetovsko 

(1911), rano projavuva interes za 

tradicijata, jazikot, literaturata, 

kulturata i istorijata na Makedonija 

i Makedoncite. Po zavr- 

{uvaweto na Dràvniot univerzitet 

vo Mi~igen (1969), magistrira 

na slavisti~ka tema na 

Univerzitetot Va{ington vo Sietl 

(1987) i doktorira na istiot 

univerzitet so temata †Makedonskata 

prerodba od XIX vek. Studija 

za ìvotot i deloto na Kiril 

Pej~inovi}# (1993). Predaval na 

Katedrata za slovenski jazici i 

literaturi na Univerzitot Va- 

{ington vo Sietl i na Skagit Valley 

College (1987–1997) vo Lengli i 

Ouk Harbor (SAD), na Dràvniot 

univerztet Akademgorodok 

(1993) vo Novosibirsk (RF) ina 

drugi visoki {koli vo SAD i Velika 

Britanija. U~esnik e na me- 

|unarodni nau~ni sobiri i avtor 

na pove}e statii i esei, raskazi i 

romanot „Makedonsko zlato# ina 

prevodi na angliski i makedonski. 

Aktivist na Obedinetata 

makedonska dijaspora i na Make- 

Panorama na Seres 

donskoto me|unarodno dvièwe 

za ~ovekovi prava. @ivee i raboti 

vo Va{ington. 

BIBL.: The 19th Century Macedonian Awakening, 

a study of the live and works of Kiril Pejchinovich, 

Lanham–New York–London, 1996; Macedonian 

Gold, Sydney, 2005. Bl. R. 

SERVIJA – srednovekoven grad 

vo Ju`na Makedonija (na patot od 

Makedonija vo Tesalija), tema, 

episkopsko sedi{te. Tvrdinata 

se nao|ala na strmen rid pristapen 

samo od severnata strana. Samuil 

ja osvoil (989), Vasilij II ja 

vratil pod vizantiska vlast 

(1001) i go zarobil nejziniot komandant 

Nikolica. Ja osvoil od 

Srbite Jovan Kantakuzin (1350), 

potoa padnala pod osmanliska 

vlast (1393). 

LIT.: A. Xyngopoulos, Τα′ μνημει′α Σερβι′ων, 

Athens, 1957. K. Ax. 

SERGIJA – jeromonah i igumen, 

ktitor na manastirskata crkva 

„Sv. Nikola# vo blizina na s. 

Slep~e (Prilepsko) izgradena vo 

1672/73 i ìvopisana vo 1673/74 g. 

Gradeweto go pomagale i monasite 

od manastirskoto bratstvo, kako 

i drugi mirski lica. Me|utoa, 

kako ktitori se naslikani samo 

jeromonahot 

igumen Sergija 

i negoviot u~enikjeromonahot 

Mihail so 

modelot na crkvata 

v race. 

LIT.: Z. Rasolkoska-Nikolovska, 

Ktitorskiot 

portret vo yidnoto 

slikarstvo vo 

Makedonija, Civilizacii 

na po~vata 

Natpis od proskomidijata 

vo crkvata †Sv. Nikola# 

na Makedonija, 2, 

MANU, Skopje, 

1995; I. Jordanova- 

SEREÎ 

Gergova, Triptih pomenik od slep~enskiot 

manastir „Sv. Nikola#, Prilepsko, 

„Balcanoslavica#, 25; N. Mitreski, Manastirot 

Slep~e kaj Prilep, Prilep, 2001. 

Z. R.-N. 

SER(ES) – grad vo Egejskiot del 

na Makedonija, Grcija, so 55.700 

`. (2002). Leì na isto~niot rab 

na Serskata Kotlina, vo podno`jeto 

na planinata [arlija, na 


m. So me|unarodniot pat E–79 i 

so èlezni~ka linija e povrzan so 

Solun, od koj e oddale~en 140 km. 

Ima promeneto sredozemnomorska 

klima. Na zapad od gradot se 

{iri bogatoto Sersko Pole niz 

koe te~e rekata Struma. Vo minatoto 

bil naselen so Makedonci i 

Turci. Vo periodot me|u dvete 

svetski vojni etni~kata struktura 

na naselenieto celosno e izmeneta. 

Najprvin Turcite se preseleni 

vo Turcija, potoa Makedoncite 


i vo Bugarija, a na nivno 

mesto se doseleni Grci od Mala 

Azija, Pond i Trakija. Denes, po 

Solun i Kavala, toj e najgolem 

grad vo Egejskiot del na Makedonija. 

Ser(es) e star grad so mnogu 

za~uvani kulturno-istoriski spomenici 

kako Serskata tvrdina, 

crkvata „Sv. Nikola# i dr. Vo minatoto 

bil i denes e centar za trgovija 

so tutun, pamuk i ìto, no 

ima i razviena tekstilna i prehranbena 

industrija. Al. St. 

SEREÎ, Anton (Skopje, 22. XII 

1947) ‡ novinar. Vo Makedonskoto 

radio rabotel kako sportski 

novinar od 1970 g. Bil urednik 

na Programata na albanski 

jazik (1996-1997), direktor i 

glaven urednik na Makedonskoto 

radio (1999-2002). Kako eden 

od prvite sportski novinari na 

Programata na albanski jazik se 

javuva vo mnogu direktni radioprenosi 

od doma{ni, kako i od 

me|unarodni sportski manifestacii. 

J. F. 

S 

1355

S SERININ MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

SERINI, Enco (Palermo, Italija, 

1. I 1920 – Skopje, 11. III 1981) 

‡ operski pevec, bariton, prvenec 

na Operata na MNT. Peewe u~el 

kaj K. Talefi (Italija). Debitiral 

so ulogata na Silvio vo operata 

Palja~i. Izvesen period e anga- 

ìran kako solist na Operata vo 

Rieka. Vo Operata na MNT raboti 

od 1953 do 1975 g. Vo svojata kariera 

realiziral pove}e od 35 ulogi 

glavno od italijanskiot repertoar. 

Pozna~ajni ostvaruvawa: Figaro 

(†Sevilskiot berber#), Jago 

(†Otelo#), Eskamilio (†Karmen#), 

Grof Luna (†Trubadur#), @or` 

@ermon (†Travijata#), Rodrigo- 

Poza (†Don Karlos#), Rigoleto i 

Skarpija (†Toska#), Belkore 

(†Quboven napitok#). Poseduval 

voluminozen glas vo izrazito belkantisti~ki 

manir i sugestiven 

scenski izraz. F. M. 

SERSKA DEKLARACIJA (oktomvri 

1918) ‡ deklaracija za re- 

{avawe na makedonskoto pra{awe. 

Po kapitulacijata na Bugarija 

vo Prvata svetska vojna se aktivirale 

makedonskite revolucioneri 

od porane{nata edinstvena 

Makedonska revolucionerna 

organizacija za aktuelizira- 

1356 

Enco 

Serini 

Faksimil od Serskata deklaracija (1918 g.) 

we na makedonskoto pra{awe. Revolucionerite 

od Serskiot revolucioneren 

okrug objavile Deklaracija 

za re{avawe na makedonskoto 

pra{awe so koja barale 

obedinuvawe na Makedonija so 

centar vo Solun i nejzino konstituirawe 

kako samostojna dr- 

àva so demokratsko ureduvawe 

kako [vajcarija. 

LIT.: Aleksandar Hristov i Mihajlo Minoski, 

Idejata za federacija vo makedonskoto 

nacionalnoosloboditelno dvièwe 

i negovite programski osnovi (1893- 

1935), Zbornik na dokumenti, Skopje, 

1994. M. Min. 

„SESLER# (Sesler) ‡ mese~no literaturno 

i nau~no spisanie na 

sovremen turski jazik vo ramkite 

na Redakcijata na †Birlik#, zapo~na 

da izleguva od 1. XII 1965 g. 

Prestana da izleguva vo 1996 g. 

Vo spisanieto bea prezentirani 

nau~ni trudovi i literaturni 

tvorbi od turski, makedonski, albanski, 

jugoslovenski i od drugi 

avtori. Nekolku broja izleguvaa 

dvojazi~no ‡ na turski i na makedonski 

jazik. 

LIT.: F. Kaya, Seçme Yazýlar – Edebiyatýmýzýn 

Geliþmesinde „Sesler“ Dergisinin Yeri, sayfa 35, 

Sesler, sayý 200, Üsküp, 1994. A. Ago 

SETINA – srednovekovno utvrduvawe 

vo Jugoisto~na Pelagonija, 

edna od prestolninite na Samuilovoto 

Carstvo, kade {to Samuil 

imal svoi dvorci. Ja osvoil i ja 

zapalil carot Vasilij II (1017). Se 

nao|ala na 1 km severozapadno od 

s. Setina (Skopos), na lokalitetot 

Kale. Ostatoci od utvrduvaweto 

se za~uvani do denes. 

LIT.: V. Kravari, Villes et villages de Macédoine 

occidentale, Paris, 1989, 329. K. Ax. 

Ulica vo Evrejskoto Maalo vo Skopje 

SEFARDI – Evreite od [panija, 

koi po progonot od inkvizicijata 

(1492) masovno se raselile 

niz Evropa, glavno na teritoriite 

pod osmanliska vlast, vklu~itelno 

i vo Makedonija. Se integrirale 

vo sistemot (op{testveno 

i ekonomski) i vo gradovite vo 

Makedonija (Solun, Skopje, Bitola, 

[tip, Kratovo, Strumica, 

Ohrid i dr.) formirale dobro 

organizirani evrejski op{tini. 



New York, 2003. J.Nam. 

SE^KO ‡ narodno imenuvawe na 

vtoriot mesec vo godinata - fevruari. 

S. Ml. 

SIBINOVI], Milorad (Kwa- 

èvac, Srbija, 1906 – Skopje, 1990) 

– geod. in`., red. prof. na Zemjodelsko-{umarskiot 

i na Tehni~kiot 



predmetite melioracii, vodovod 

i kanalizacija. Diplomiral vo 

Zagreb, a doktoriral vo Belgrad. 

Od 1947 g. raboti vo Makedonija 

na odvodnuvawe na Pelagonija, a 

potoa na Zemjodelsko-{umarskiot 

i na Tehni~kiot fakultet. Realiziral 

pove}e proekti i napi- 

{al u~ebnici. Q. T. 

„SIGMA# (1979) – spisanie za 

popularizacija na matematikata 

me|u sredno{kolcite, prvin pod 

naslov „Informativen glasnik# 

(1979-81). Go izdava Sojuzot na 

matemati~arite na Makedonija, 

do 1994 g. po 2 broja godi{no, od 

1994 do 1999 po 3 broja, a od 

1999/2000 navamu po 4 broja (vkupno 

70 broja so okolu 4.600 stranici, 

zaklu~no so 2005 g.). N. C. 

SIDER (ISIDORU), Toma 

Pento (Kru{evo, po~. na XIX v. ‡ 

vtorata polovina na XIX v.) ‡ zlatar, 

bakrorezec. Rabotel vo Kareja 

na Sveta Gora (1841‡1851). 

Avtor e na preku 14 grafiki, pe- 

~ateni vo golemi serii, rasprostraneti 

na Balkanot i vo Rusija. 

Izrabotuval kli{ea za Rilskiot 

manastir i bogoslu`beni predmeti 

od srebro i od zlato za manastirite 

Simonopetra i Dohijar. 

Delata gi potpi{uval „od rakata 

na Toma Sider Pento zlatar 

od Kru{evo#. 

LIT.: J. ôkrevska-Filip, Toma Sider od 

Kru{evo, Zbornik za srednovekovna umetnost, 

3, Skopje, 2001, 203‡214. J. ^.-F. 

SIDEROKASTRON – srednovekovno 

utvrduvawe vo Sersko, v. 

Valovi{ta. K. Ax. 

Ko~o 

Sidovski 

SIDOVSKI, Ko~o (Bitola, 

1947) – redoven profesor na Filozofskiot 

fakultet (Institutot 

za istorija). Se {koluval vo 

Bitola i vo Skopje, zavr{il Gru-


pa istorija na Filozofskiot fakultet 



(1988). Za redoven profesor na 

Institutot za istorija e izbran 

vo 1999 g. Glavniot interes na negovata 

nau~na rabota se odnosite 

na Italija so Makedonija vo XIX 

i vo po~. na XX v., kako i istorijata 

na Aromancite na Balkanot. 

Toj e pretsedatel na Vla{koto 

nau~no dru{tvo „Konstantin Belema~e#. 

Avtor e na pove}e nau~ni 

prilozi i na dve monografii 

za politikata na Italija sprema 

Makedonija. 

IZV.: Bilten na Univerzitetot „Sv. 

Kiril i Metodij#, br. 869/43, Skopje, april, 

2005. D. Jov. 

SIDOVSKI, Petar (Bitola, 2. 

V 1938 ‡ Bitola, 19. III 1989) ‡ pedagog 

i horski dirigent. Diplomiral 

na FMU vo Skopje (1971). 

Dolgogodi{en nastavnik na Muzi~koto 

u~ili{te vo Bitola. Rakovoditel 

na Horot i na Zabavniot 

orkestar pri KUD †Stiv 

Naumov# (1958‡1969), na @enskiot 

hor pri Dru{tvoto na muzi~kite 

rabotnici od Bitola (od 

1980) i dr. Patron na festivalot 

SI-DO. Sn. ^.-An. 

SIKAVICA, Done (s. @uèli, 


RG, 15. IX 1914 – Skopje, 

6. IV 1995) – ~len na KPG, urednik 

na v. „Iskra# (organ za Kostursko, 

na makedonski jazik), u~esnik 

vo NOB vo Egejskiot del na 

Makedonija i ~len na Centralniot 

sovet na NOF. Vo 1949 g. emigriral 

vo isto~noevropskite zemji, 

no podocna se vratil vo RM, 

kade {to i po~inal. 

LIT.: Egejska Makedonija vo NOB, V, 

1948, Skopje, 1981. St. Kis. 

SILA, apostol, sv. (vtora pol. na 

I v.) – eden od 70-te apostoli, prijatel 

i sopatnik na sv. apostol 

Pavle vo misijata vo Makedonija. 

Bil ~len na Erusalimskata crkva 

i kako takov posvedo~uval deka 

Crkvata Matica (Erusalimskata 

crkva) ja priznava legitimnosta 

na apostolskata dejnost na apostolot 

Pavle vo Makedonija. Sila 

bil i prviot blagoslov od Crkvata 

vo Erusalim do Crkvata vo 

Makedonija. 

LIT.: Sveto pismo na Stariot i na Noviot 

zavet, London, 1990; Ratomir Grozdanoski, 

Poslanie na svetiot apostol Pavle 

do Rimjanite, Skopje, 2005. Rat. Gr. 

SILA@A – potkiselena so~na 

dobito~na hrana, so vla`nost 65- 

75%. Kaj nas pomasovno zapo~nuva 

da se upotrebuva od vtorata polovina 

na XX v. na pogolemite 

farmi. Se silaìraat kulturi 

{to te{ko se su{at ili ako pri 

kosidbata vremenskite uslovi ne 

se pogodni za podgotvuvawe seno. 

Vo nekoi zemji vo svetot na oddelni 

kravarski farmi taa e 

edinstvenata kabasta hrana vo tekot 

na celata g. Vo RM sluì 

glavno za ishrana na dobitokot 

vo zimskiot period. Silaàta vo 

odnos na senoto ima prednost poradi 

podobriot kvalitet, pomaliot 

prostor, polesnoto ~uvawe, 

pomalite zagubi i tro{oci, a osven 

toa nema opasnost za opoàruvawe. 

P. Iv. 

SILVESTER (svetovnoto ime 

Serafim) (s. Varvara, Tetovsko, 

1812 – 1882) – igumen. U~enik na 

Kiril Pej~inovi} i prv negov 

naslednik vo Le{o~kiot manastir 

„Sv. Atanasij#. Bil igumen od 

1845 do 1860, koga (1850 i 1856) izgradil 

dva konaka i drugi objekti. 

LIT: I. Petru{evski, B. Svetozarevi}, 

Le{o~kiot manastirski kompleks, Skopje, 

2001. Br. Sv. 

SILEKS – rudnik na sekundarni 

kvarciti, koj se nao|a vo zapadniot 

del na Kratovsko-zletovskata 

vulkanska oblast, pome|u selata 

Ple{enci i Borovi}. Vo su{tina 

pretstavuva kaldera vo vulkansko-sedimenten 

kompleks, vo 

koj se zastapeni raznovidni karpesti 

masi (andeziti, tufovi i 

dr.). Od genetski aspekt, sekundarnite 

kvarciti se metasomatski 

tvorbi sozdavani vo tekot na 

postvulkanski aktivnosti i toa 

na fumarolsko-solfatarski fazi 

vo vremeto na miocensko-pliocenskite 

epohi. Kvalitetot na 

sekundarnite kvarciti varira, 

bidej}i sileksnite tela ne se homogena 

sredina, tuku tvorbi so 

varijabilna silifikacija. Slabo 

silificiranite prostori imaat 

60% SiO2 , a intenzivno silificiranite 

pove}e od 90%. 




SILJAN [TRKOT ‡ prikazna 

od Marko Cepenkov za neposlu{niot, 

mrzliv i zatoa prokolnat 

sin edinec {to go napu{til domot. 

Storija so mnogu 

elementi od hristijanskiot 

i obi~ajniot 

kodeks, so kontaminacii 

i prepletuvawa 

na fantasti~noto 

i realnoto 

vo ìvotot vo make- 

†Siljan [trkot# donskite sela. 

LIT.: Marko K. Cepenkov, Makedonski narodni 

umotvorbi. Kniga vtora, Narodni 

prikazni ‡ prikazni za ìvotni, vol{ebni 

prikazni. Redaktiral d-r Kiril Penu{liski, 

Skopje, 1972, 136‡160. S. Ml. 

SILJAN, Rade (@van, 16. IV 1950) 

‡ poet, eseist, kriti~ar, antologi~ar, 

u~ebnikar, preveduva~, izdava~. 

Zavr{il Filolo{ki fakultet 

na Univerzitetot „Sv. Ki- 

SILJANOV 

Rade 

Siljan 

ril i Metodij# vo Skopje. Rabotel 

kako novinar, potoa urednik vo 

Radio Skopje. Bil direktor na 

knigoizdatelstvoto „Makedonska 

kniga# i osnova~ i direktor na 

knigoizdatelstvoto „Matica makedonska# 

vo Skopje. Sostavuva~ e 

na nekolku antologii na makedonskata 

poezija i proza. Pretsedatel 

na DPM (od 2008). 

BIBL.: Tretiot lik na vremeto, poezija, 

1975; Senki na javeto, poezija, 1980; 

Pronajden oblik, kritiki i esei, 1986; 

Dijalog so vremeto, kritiki i esei, 1988; 

Glasnik, poezija, 1989; Zayiduvawe na senkata, 

poezija, 1990; Magijata na zborot, 

kritiki i esei, 1991; Prilozi za nastavata 

po literatura, vo pet knigi 2000; 

Glasot na predcite, poezija, 2001; Romantizam, 

studija, so P. Gilevski, 2003; 

Provev vo tatkovinata, izbor od poezijata, 

2004; Gor~liv vilaet, poezija, 2006. 

LIT.: G. Todorovski Kultivirano lirsko 

pismo vo Re{ki i {arki, 2001; M. Matevski: 

Poezija i nevreme (predgovor kon 

Provev vo tatkovinata, 2004; Apolon 

Gilevski: Sudbinski fatamorgani, †Utrinski 

vesnik#, 2001 god. P. Gil. 

Hristo 

Siljanov 

SILJANOV, Hristo (Istanbul, 

26. V 1880 ‡ Sofija, 26. IX 1939) ‡ 

revolucioner, istori~ar, publicist, 

poet. Osnovnoto obrazovanie 

go zavr{uva vo rodniot grad, 

a srednoto u~ili{te (klasi~na 

gimnazija) vo Solun i Bitola. 

Kako poet mu posvetuva pesni na 

Goce Del~ev, a svoite doìvuvawa 

kako u~esnik vo revolucionernite 

borbi vo Makedonija i 

Odrinsko gi opi{uva vo nekolku 

knigi spomeni. Vo 1933 g., vo Sofija 

e objaven prviot tom od negovata 

dvotomna studija †Osloboditelnite 

borbi na Makedonija. 

Ilindenskoto vostanie# vo izdanie 

na Ilindenskata organizaci- 

S 

1357

S SILJANOV-PIPERKATA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ja. Vtoriot tom pod istiot naslov, 

no so podnaslov †Po Ilindenskoto 

vostanie#, e objaven deset 

godini podocna (1943), isto 

taka vo Sofija. V. M.-^. 

SILJANOV-PIPERKATA, 

Jordan (s. Kozica, Ki~evsko, 23. 

VI 1870 – s. Cer, Demirhisarsko, 

10. VIII 1903) – demirhisarski vojvoda 

na TMORO. Od 1897 g. vlegol 

vo ~etata na vojvodata D. Tasev. 

Na pe~alba vo Bugarija zaminal 

vo letoto na 1900 g. So \. Naumov-Pqakot 

se vra}aat vo Makedonija 

i dejstvuvaat ilegalno. 

Vlegol vo ~etata na N. Rusinski 

(1901), stanal demirhisarski vojvoda 

(od 15. VIII 1901), u~estvuval 

na Smilevskiot kongres i vo 

Ilindenskoto vostanie. Opean 

vo narodnite pesni. 

LIT.: Z. \or{oski, Jordan Piperkata, 

Skopje, 1972; A. Trajanovski, Ilindenskoto 

vostanie – Jordan Piperkata, Skopje, 

2006. Al. Tr. 

SILJANOVSKA-DAVKOVA, 

Gordana (Ohrid, 11. V 1955) ‡ univerzitetski 

profesor, pravnik. 

Osnovno i sredno obrazovanie zavr{ila 

vo Skopje (1973). Diplomirala 


Skopje (1978), kade {to i magistrirala. 

Doktorirala pred komisija 

predvodena od prof. Franc 

Grad so „Cum laude# na Pravniot 

fakultet vo Qubqana, na tema 

„Local Selfgovernament ‡ between 

Norms and Reality# (1994). Izbrana e 

za asistent po predmetot politi~ki 

sistem na Pravniot fakultet 

vo Skopje (1989), za docent po ustavno 

pravo i politi~ki sistem 

(1994), a potoa i za redoven profe- 

1358 

Jordan 

Siljanov- 

Piperkata 

Gordana 

Siljanovska- 

Davkova 

sor (2004). Bila ~len na Ustavnata 

komisija na Sobranieto na RM 

(1990‡1992) i minister vo Vladata 

na RM (1992‡1994). Ekspert za izbori 

na OON i potpretsedatel na 

grupata Nezavisni eksperti za lokalna 

samouprava pri Sovetot na 

Evropa. ^len na Venecijanskata 

komisija. Avtor e na stotina nau~ni 

trudovi za ustavnoto pravo i 

politi~kiot sistem. Vo profesijata 

ja sledi idejata za vladeewe na 

pravoto, a ne na lu|eto. 

BIBL.: Religion and State, Rotterdam, 1999; 

Democracy in Multiethnic and Multicultural Society 

‡ between Demos and Etnos, New York, 

2004; Globalization, Democracy and Constitutional 

Engineering as instrument for Resolving ethnic 

conflicts, Athens, 2007. 


1951‡2001, Skopje, 2001. Sv. [. 

SILJANOVSKI, Aleksandar 

(Bitola, 15. III 1929) – redoven 

profesor na Tehni~kiot fakultet 

vo Bitola. Diplomiral na 

Ma{inskiot fakultet vo Qubqana 

(1960), a doktoriral na Ma- 

{inskiot fakultet vo Skopje 

(1983). Po diplomiraweto se vrabotil 

vo Fabrikata za friìderi 

„Georgi Naumov# vo Bitola i 

bil tehni~ki direktor. Stapuva 

vo raboten odnos na Vi{ata tehni~ka 

{kola vo Bitola. So formiraweto 

na Tehni~kiot fakultet 

vo Bitola, izbran e za vonreden 

profesor, a vo 1985 g. i za redoven 

po predmetite toplinski 

ma{ini i uredi i tehni~ki merewa. 

Bil direktor na Vi{ata tehni~ka 

{kola vo Bitola, prodekan 

i dekan na Tehni~kiot fakultet 

vo Bitola, kako i prorektor na 

Univerzitetot „Sv. Kliment Ohridski# 

vo Bitola. Gl. K. 

†SILNI# (Skopje, 1910) ‡ sokolsko 

gimnasti~ko dru{tvo. Prv 

pretsedatel bil Gligorie Elezovi}, 

a na~elnik Rajko Karaklai}. 

^lenovite vo uniformi (nekolku 

stotici, prete`no u~enici) se zanimavale 

so prosti, stroevi i 

ve`bi so podvi`ni spravi i so nekoi 

sportski i kulturno-umetni~ki 

aktivnosti. Povremeno prireduvale 

javni nastapi vo Skopje i 

vo okolnite sela, kako i vo Kumanovo 

i vo Tetovo. U~estvuvale na 

sletovite vo Gra~anica (1910) i 

vo manastirot Devi~ na Kosovo 

(1911), kako i na seslovenskite sokolski 

sletovi vo Belgrad (1910), 

Zagreb (1911) i Praga (1912). G. 

Elezovi} bil delegiran vo rakovodstvoto 

na Sojuzot na seslovenskoto 

sokolstvo vo Praga. 

IZV.: Du{an Stanimirovi}, Sokolstvo u Vardarskoj 

Makedoniji, nastanak i razvoj. Zagreb, 

1986 (doktorska disertacija). D. S. 

SIMEON (HVI v.) – ohridski arhiepiskop 

(ok. 1550 g.). Porane{en 

episkop na ~elo na Ra{kata epar- 

hija. Stapil na prestolot na Ohridskata 

arhiepiskopija vo juli 

1550 g. Po polovina godina bil 

prinuden da go napu{ti prestolot. 

LIT.: I. Snegarov, IstoriÔ na Ohridskata 

arhiepiskopiÔ-patriar{iÔ, SofiÔ, 



(patrijar{ija), †Godi{en zbornik na 



Car Simeon 

Veliki 

SIMEON VELIKI (864 ili 865 

– 27. V 927) – knez (893–913) i car 

(913–927), najpoznat vladetel na 

Prvoto bugarsko carstvo. Vodel 

uspe{ni borbi so Vizantija. Gi 

osvoil Trakija, Makedonija (do 

Solun, 904), Albanija i Ra{ka; 

porazen od Hrvatite. Ja prenel 

prestolninata vo Preslav, a vo 

Bugarskata crkva go vovel slovenskiot 

namesto dotoga{niot 

gr~ki jazik. 

LIT.: I. Boìlov, Car Simeon Veliki 

(893–927). ZlatniÔt vek na Srednovekovna 

BÍlgariÔ, SofiÔ, 1983. B. Petr. 

SIMEONOV, Boris ([tip, 25. 

VIII 1930) – redoven profesor i 

poznat nau~nik od oblasta na zemjotresnoto 

inènerstvo, osobeno 

za visokogradbata. Diplomiral 

na Tehni~kiot fakultet (Grade- 

èn otsek), vo Skopje (1957), magistriral 

vo IZIIS vo Skopje 

(1972), a doktoriral na Grade`niot 


Prestojuval na univerzitetite 

vo Tokio (Japonija), Berkli 

(SAD) i Kjoto (Japonija). Avtor 

e na mnogu nau~ni i stru~ni trudovi 

i u~esnik na golem broj nau~ni 

sobiri vo zemjata i vo stranstvo. 

Avtor e na knigata „Armiranobetonski 

zgradi otporni na 

zemjotresi# (2003). K. Tal. 

SIMITÎEV, Damjan (Prilep, 

1873 ‡ 1941) ‡ farmacevt. Farmacija 

zavr{il vo Lie` (Belgija) 

vo 1898 g., kako prv farmacevt vo 

Prilep. Po 1900 g. otvoril samostojna 

apteka. Pokaàl afinitet 

kon preventivnata dejnost 

i bakteriologijata {to ja izu~uval 

vo Lie` (do 1936). Po vra}aweto 

vo Prilep go educiral naselenieto 

i vovel zadolìtelna 

vakcinacija na decata. P. B.


Kole 

Simit~iev 

SIMITÎEV, Kole Petrov (s. 

Vo{tareni, Lerinsko, Grcija, 15. V 

1918 – Vroclav, Polska, 10. IV 2003) 

– makedonski i polski slavist, 

folklorist i prof. na Vroclavskiot 

univerzitet vo Polska. Po 

zavr{uvaweto na gimnazijata vo 

Lerin (1937) i studiiite po klasi~na 

filologija na Solunskiot 

univerzitet (1941), gi zavr{uva i 

slavisti~kite studii vo filijalata 

na Sofiskiot univerzitet vo 

Skopje (1944). Prvin kako borec na 

NOV na Makedonija (1944), a posle 

vo brigada na ELAS sostavena 

glavno od Makedonci, koja kon krajot 

na 1944 g. preminuva da se bori 

na teritorijata na Makedonija. Izbran 

e za ~len na Politi~kata komisija 

za osloboduvawe na Egejska 

Makedonija. Angaìran e vo pe~atnicata 

na Glavniot {tab i zaedno 

so Paskal Paskalevski i Foti Ilkovski 

go izdavaat „Biltenot# na 

makedonski jazik (1945–1946). Vo 

Gra|anskata vojna vo Grcija se 

vklu~uva vo DAG i gi preìvuva 

bitkite na Gramos (1947). Po re{enie 

na G[ na DAG, gi redaktira izdanijata 

na makedonski „Nepokoren#, 

„Bilten# i „Nova Makedonka# 

(1948) i raboti na organiziraweto 

na makedonskite u~ili{ta na 

slobodnata teritorija vo Eg. Makedonija. 

Atinskiot voen sud go osuduva 

vo otsustvo na smrt (1948). Ranet 

e vo borbite i prefrlen vo albanskite 

bolnici vo Kor~a i Elbasan 

(1949), a ottamu vo polskiot 

grad Zgoèlec (1950). Vo Gr~ko-makedonskata 

redakcija go prodolùva 

izdavaweto na „Biltenot# na makedonski, 

a potoa (1951) Redakcijata 

e premestena vo Vroclav, kade 

{to go redaktira v. „Demokrat# (na 

gr~ki i na makedonski jazik). Obvinet 

kako „Titov agent#, isklu~en e 

od KPG i praten na „prevospituvawe# 

vo fabrika za ambalaà i kako 

fizi~ki rabotnik vo zadruga vo 

Vroclav (1953). Rehabilitiran i 

vraten vo Partijata, stanuva ~len 

na Pretsedatelstvoto na GO na politi~kite 

begalci od Grcija vo 

Polska i konsultant na Ministerstvoto 

za prosveta po makedonskite 

pra{awa (1956– 1968). Avtor 

ili koavtor e na 14 u~ebnici na makedonski 

jazik za decata begalci vo 

Polska, SSSR, ^SSR, Romanija i 

Ungarija. Asistent, potoa i profesor 

po staroslovenski jazik i literatura 

na Katedrata za ruska filologija 

na Vroclavskiot univerzitet, 

kade {to i ja odbranuva doktorskata 

disertacija „Makedonskiot 

juna~ki naroden epos# (6. XII 

1966), a habilitira so temata „Makedonskata 

narodna lirika# (1975). 

Poradi bolest e penzioniran kako 

redoven profesor (1. H 1988). Ima 

objaveno 4 monografii i nad 200 

razni nau~ni i stru~ni prilozi, a 

mu ostanuva vo rakopis podgotveniot 

trud „Ballada ludowa Sqowian Poludniowych#. 

BIBL.: Macedovska liryka ludowa, Warszawa–Wrocqaw, 

1976; Marko Krale vo makedonskata 

narodna epika (vo sporedba so 

srpski i bugarski motivi), IF, Skopje, 

1981; Pie]v hajducka Sqowian poqudniowych, 

Wrocqaw, 1985. 

LIT.: Pande [apkarov, Nau~noto delo 

na Kole Simit~iev, „Makedonija denes#, 

11. VII 2005, 6. Bl. R. 

SIMITÎEV, Paskal Damjanov 

(Prilep, 6. VIII 1900 – Skopje, 

1994) – ma{inski inèner. Diplomiral 

na fakultetot za brodogradba 

na Tehni~kiot univerzitet 

vo Berlin (1926). Po diplomiraweto 

rabotel vo Pomorskiot 

arsenal vo Tivat (1930), vo Pomorskiot 

i re~niot soobra}aj vo 

Belgrad (1932), vo Splitskata pomorska 

direkcija (1940), vo Skopskata 

direkcija na trudot (1941), 

vo Direkcijata na èleznicite 

vo Skopje (1944), vo 1945–1949 e 

direktor na Srednoto tehni~ko 

u~ili{te „Zdravko Cvetkovski# 

– Skopje, vo 1949 raboti vo Ministerstvoto 

za grade`ni{tvo na 

NRM i e izbran za nastavnik na 

Tehni~kiot fakultet vo Skopje, 

vo 1953 g. e na rabota vo proektantskoto 

pretprijatie „Proektant# 

– Skopje. Vo 1960 e izbran 

za vonreden profesor na Tehni~kiot 

fakultet vo Skopje, a vo 

1966 g. za redoven profesor na 

Elektroma{inskiot fakultet. 

Penzioniran vo 1973 g. Ima za{titeno 

8 patentni re{enija pri 

Sojuznata uprava za patenti na 

FNRJ. Rakovodel so izrabotka na 

golem broj proekti od ladilnata 

tehnika i termotehnikata. Sl. A. 

SIMITÎEVA, Grozda Petrova 

(Veles, 17. X 1910 ‡ Skopje, 27. 

V 1994) ‡ ginekolog-aku{er. Med. 

f. zavr{ila vo Belgrad (1936). 

Vo 1945 g. bila inicijator za 

formirawe na prvata [kola za 

aku{erki vo FNRJ vo Skopje i 

bila nejzin prv direktor. Specijalizirala 

vo Belgrad (1946). Bila 

stru~en rakovoditel na Gradskiot 

rodilen dom vo Skopje. 

Eden e od osnova~ite i prv direktor 

na Ginekolo{ko-aku{erskata 

klinika (1947‡1951). 

Grozda 

Simit~ieva 

SIMJANOVSKI 

IZV.: Ginekolo{ko-aku{erska klinika 

pri Med. f., Skopje, 1947, 92. Sl. M. P. 

SIMI], êdomir (s. ûmi}, Srbija, 

28. VI 1896 ‡ Belgrad, 6. I 

1969) ‡ borec protiv malarijata 

vo Makedonija, redoven prof. na 

Vet. f. vo Belgrad, akademik (na 

SANU). Doktoriral na Med. f. 

vo Strazbur vo 1924 g. Se vrabotuva 

vo Zavodot za tropski bolesti 

vo Skopje, kade {to bil i direktor 

(1934‡1937). Pod negovo rakovodstvo, 

a so pomo{ na SZO, e iskoreneta 

malarijata (1964). Ima 

publikuvano 197 nau~ni i stru~ni 

trudovi i 6 u~ebnici za studenti. 

M. D. ‡ J. B. 

SIMIXIOSKI, Krume (Prilep, 

1913 ‡ Skopje, 1990) ‡ farmacevt. 

Farmacija zavr{il vo Zagreb 

(1936). Kratok period rabotel 

vo Prilep, a potoa vo Belgrad 

(1938) i povtorno vo Prilep, 

kako upravnik na Gradskata apteka 

(1946). Nekolku godini bil odgovoren 

farmacevt vo Ministerstvoto 

za zdravstvo vo Skopje, 

a potoa direktor na „Replek#, kade 

{to ostanal do penzioniraweto 

(1978). P. B. 

Aqo{a 

Simjanovski 

SIMJANOVSKI, Aqo{a (Skopje, 

25. VIII 1951) ‡ reìser i publicist. 

Po diplomiraweto na Univerzitetot 

vo Skopje (1978) se vrabotuva 

vo Makedonskata radio-televizija. 

Urednik na Zabavnata, 

Dokumentarnata i Kontaktno-rekreativnata 

programa. Reìral nad 

1.500 emisii, od koi pozna~ajni se: 

TV igraniot film †Pikaso# idokumentarnite 

filmovi: †Sestri#, 

†Mojata qubov ârli Parker#, 

S 

1359

S SIMJANOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

†Bilo nekoga{ na ridestiot Balkan#, 

†Otsprotiva na hromatskiot 

univerzum# i dr. J. F. 

SIMJANOVSKI, Stojmir (Ivan- 

~i{ta, Ki~evsko, 13. VIII 1937) ‡ 

raskaùva~, romansier, dramski 

pisatel, feqtonist. Zavr{il 

Filolo{ki fakultet vo Skopje. 

BIBL.: êsno drvo, raskazi, 1973; Crveni 

utra, roman, 1975; Sinovi na gorite, roman, 

1976; Belata golgota, roman, 1981; 

Vesninoto pismo, roman, 1983; Fa}a~i na 

vampiri, raskazi, 1985; Dvojnata Eva, roman, 

1990; Liceto na samovilata, roman, 

1991; Vratata na sonot, roman, 1992; 

Evangelieto na trite samovili, roman, 

1994; Samovilski izvori, drami, 1999; 

Mit za site vremiwa, nau~na fantastika, 

2001. 

LIT.: M. Drugovac: Istorija na makedonskata 

knièvnost, 20 vek, 1990 god. P. Gil. 

SIMOV, Angel Ahilov (Gevgelija, 

4. IX 1935 ‡ Skopje, 25. IX 

1998) ‡ farmacevt, redoven prof. 

Eden od osnovopolo`nicite na 

Farm. f. vo Skopje i na Katedrata 

po farmacevtska tehnologija. 

Avtor na u~ebnikot „Farmacevtska 

tehnologija# i na oddelni nau~ni 

i stru~ni trudovi. Bil dolgogodi{en 

direktor na Farmacevtskata 

ku}a „Alkaloid# vo 

Skopje i odgovoren za osovremenuvawe 

na proizvodniot proces i 

otvorawe novi sektori za proizvodstvo 

na lekovi. Eden od osnova~ite 

na Farmacevtskata komora 

na Makedonija i nejzin pretsedatel 

(1996‡1998) i pretsedatel 


dru{tvo (1974‡1976). L. P.-T. 

SIMOV, \or|i Ahilov (Gevgelija, 

16. I 1930 ‡ Skopje, 9. X 2002) ‡ 

1360 

Stojmir 

Simjanovski 

Angel 

Simov 

\or|i 

Simov 

spec. po stomatolo{ka protetika, 

prof. na St. f. vo Skopje. Habilitiral 

vo 1977 g. Bil rakovoditel 

na Klinikata za fiksna 

stomatolo{ka protetika. Publikuval 

64 statii. Avtor e na skriptata 

„Stomatolo{ka protetika ‡ 

morfologija i koronki#. E. M. 

SIMOV, Lazar (Tetovo, 1907 – 

Skopje, 1998) – grad. in`., red. 



vo 1977 g.) po predmeti od 

oblasta na drvenite i masivnite 

konstrukcii. Diplomiral vo 

Belgrad (1932), od 1933 g. e na 

slu`ba vo razni delovi na Makedonija. 

Na Tehni~kiot fakultet 

bil od osnovaweto vo Oddelot za 

grade`ni{tvo. Osnovopolo`nik 

e na Katedrata za drveni i masivni 

konstrukcii, dekan na Tehni~kiot 

fakultet (1957–1961). Osobeno 

se zna~ajni negovite postignuvawa 

vo obnovata na postzemjotresno 

Skopje i na vijaduktite 

na avtopatot E-75 na delnicite 

Skopje–Veles i Demir Kapija–Udovo, 

kako i na mostovite me- 

|u Udovo i Gevgelija. Q. T. 

Temenuga 

Simovska 

SIMOVSKA, Temenuga Petrova 

(Blagoevgrad, Pirinskiot del na 

Makedonija, 30. X 1925) ‡ spec. po 

oralna hirurgija, prof. na St. f. 

Habilitirala vo 1974 g. Bila upravnik 

na Klinikata po oralna hirurgija. 

Avtor e na 42 statii. E. M. 

SIMOVSKI, Andon (Kru{evo, 

8. VI 1926) ‡ univ. profesor. Zavr{il 

Dràven institut za fizi~ka 

kultura vo Belgrad (1954). 

Magistriral na Medicinskiot 

fakultet vo Skopje (1976) so temata 

„Fizi~koto vospitanie vo 

srednite u~ili{ta vo Vardarska 

Makedonija pome|u dvete svetski 

vojni (1918–1941)#, a habilitiral 

na Fakultetot za fizi~ka kultura 

vo Skopje (1980) so temata 

„Metodika i biomehani~ka analiza 

na tehnikata na alpiskoto 

skijawe#. Rabotel kako referent 

vo Kru{evo, bil profesor vo 

U~itelskata {kola, direktor na 

Zavodot za fizi~ka kultura vo 

Skopje (1957–1959), profesor vo 

Srednoto fiskulturno u~ili{te 

i na Vi{ata {kola za fizi~ka 

kultura vo Skopje (1959–1978). Na 


bil vi{ predava~ i redoven profesor 

po predmetot Metodika na 

fizi~koto vospitanie i v.d. dekan 

(1980–1982). Toj e poznat 

sportski rabotnik i funkcioner. 

Objavil pove}e stru~ni i nau~ni 

trudovi. D. S. 

Todor 

Simovski 

SIMOVSKI, Todor Hristov (s. 

Izvor, Gumenxisko, Egejskiot 

del na Makedonija, 14. II 1924 ‡ 

Skopje, 4. I 1998) ‡ istori~ar, 

stru~en sovetnik vo INI, kartograf, 

publicist, borec i nacionalno-politi~ki 

deec. Zavr{il 

Filozofski fakultet (Grupa istorija) 

vo Skopje i od 1952 g. do 

penzioniraweto rabotel vo 

INI kako istraùva~ na novata 

istorija na Egejskiot del na Makedonija. 

Aktiven u~esnik vo antifa{isti~kata 

i nacionalnoosloboditelnata 

borba vo Egejsko 

(1941‡1949). Sekretar na OK- 

NE za Gumenxiska okolija (maj 

1942), sekretar na Okru`niot odbor 

na EPON za Vodenskiot, Katerinskiot, 

Berskiot i Kuku{kiot 

okrug i funkcioner na 

NOF za Gumenxiska i Enixevardarska 

okolija (od fevruari 

1946). Rabotel kako novinar vo 

Radio Skopje i bil urednik na v. 

„Glas na Egejcite#. Avtor e na pove}e 

statii vo spisanija i zbornici, 

izdava~ na dokumenti za 

NOB vo EM (1941‡1947) i atlas i 

monografija za naselenite mesta 

vo EM. 

BIBL.: Egejska Makedonija vo NOB 

1944‡1945. Dokumenti za u~estvoto na


makedonskiot narod od Egejskiot del na 

Makedonija vo Antifa{isti~kata vojna 

1941‡1945, I, Skopje, 1971 (koavtor); 

Egejska Makedonija vo NOB 1945. Dokumenti 

za u~estvoto na makedonskiot 

narod od Egejskiot del na Makedonija vo 

Gra|anskata vojna vo Grcija 1945 godina, 

II, Skopje, 1973 (koavtor); Egejska Makedonija 

vo NOB 1946. Dokumenti za u~estvoto 

na makedonskiot narod od Egejskiot 

del na Makedonija vo Gra|anskata vojna 

vo Grcija 1946 godina, III, Skopje, 1976 (koavtor); 

Naselenite mesta vo Egejska Makedonija, 

I, Skopje, 1978; Atlas na naselenite 

mesta vo Egejska Makedonija, Skopje, 

1997; Nastanite na Skopskoto Kale 

na 7 januari 1945 godina. Dokumenti, 

Skopje, 1997; Naselenite mesta vo Egejska 

Makedonija, I‡II, Skopje, 1997. Bl. R. 

SIMOVSKI, Tomislav (Bitola, 

18. IV 1929 ‡ Skopje, 23. I 1987) 

‡ novinar, diplomat, op{testvenik. 

Po zavr{uvaweto na Visokata 

politi~ka {kola vo Belgrad, 

izvr{uval pove}e dol`nosti vo 

Upravata na Republi~kiot sekretarijat 

za vnatre{ni raboti 

(1952‡1964). Bil direktor na Radio 

Skopje (1964‡1972). Slednite 

tri godini gi minal kako generalen 

konzul na SFRJ vo Toronto 

(Kanada), a po vra}aweto stanal 

sekretar na Sekretarijatot za 

odnosi so stranstvo pri Izvr{niot 

sovet na SR Makedonija. Izbran 

e za pretsedatel na Republi~kiot 

komitet za me|unarodni 

odnosi (1982). J. F. 

Moneta na pajonskiot vladetel Simon (avers/revers) 

SIMON (ok. 350 pr.n.e.) – pajonski 

vladetel poznat samo po negovite 

moneti, kovani po pajonski 

standard. Na niv e pretstaven 

tripod {to e edna od najzastapenite 

reversni pretstavi vo Damastion, 

pa zatoa se smestuva na 

prostorot severno od Pajonija. 


K. M.-R. 

SIMONOVSKI, Metodija Mirkov 

(Prilep, 14. III 1927) ‡ etnomuzikolog 

i poet za deca. Kako 

vi{ stru~en sorabotnik na Institutot 

za folklor vo Skopje (1. 

XII 1950 ‡ 31. XII 1965), melografiral 

golem broj makedonski narodni 

pesni i objavil nekolku 

statii za makedonskiot muzi~ki 

folklor ‡ za orientalizmite vo 

tonalnata gradba (1959), za refrenite 

(1960), za terminologijata 

(1961) i za narodnite veruvawa 

(1962). 

BIBL.: Makedonski muzi~ki folklor, 

pesni II, Skopje, 1959 (so koredaktori); 

Makedonskite melografi od krajot na 

XIX vek, Skopje, 1962 (so koredaktor). 





disertacii na sorabotnicite 

1950‡2000. Podgotvila Mirjana Anastasova, 

Skopje, 2000, 143. S. Ml. 

Metodija 

Simonovski 

SIMONOVSKI, Metodija Nikolov 

(\avato, Bitola, 18. X 1941) 

‡ redoven profesor na St. f. vo 

Skopje, spec. po bolesti na ustata 

i zabite. Doktoriral vo 1982 g. i 

negova preokupacija e hirur{kiot 

tretman na parodonalnite defekti. 

Prestojuval vo Moskva 

(Rusija), Boston i Kolumbus 

(SAD). Publikuval 110 statii. 

U~estvuval vo izrabotkata na nau~ni 

proekti. Vo dva mandata bil 

dekan na St. f. E. M. 

Kiril 

Simonovski- 

Xina 

SIMONOVSKI-XINA, Kiril 

(Skopje, 19. X 1915 – Belgrad, 12. 

VI 1984) ‡ fudbaler i trener. Zavr{il 

osnovno u~ili{te. Bil 

~len na FK †Jug#, FK †Pobeda# i 

FK †Gra|anski# vo Skopje. Vo 

vremeto na okupacijata (1941–1944) 

igral za SK †Makedonija# od 

Skopje, koj se natprevaruval vo 

Elitnata divizija na Bugarija. 

Bil bugarski reprezentativec. 

Toj e u~esnik vo NOB od 1944. Po 

Osloboduvaweto igral za reprezentacijata 

na JNA i desetpati 

za reprezentacijata na Jugoslavija. 

Za FK †Vardar# od Skopje 

odigral 75 natprevari i dal 25 

golovi. Fudbalskata kariera ja 

zavr{il vo FK †Partizan# vo 

Belgrad, a potoa se posvetil na 

trenerskata rabota. D. S. 

SIMONÊ, Vladimir (Ohrid, 8. 

V 1934) – grad. in`., red. prof. na 

SINAGOGA 



1999 g.) po predmeti od oblasta na 

teorijata na konstrukciite. Go 

zavr{il Grade`niot fakultet 

vo Skopje, kade {to ja odbranil i 

doktorskata disertacija (1977). 

Se usovr{uval vo SAD (1968–1969) 

i vo Velika Britanija (1974–75). 

Objavil pove}e trudovi, glavno 

od oblasta na stati~kiot i dinami~kiot 

odgovor na konstrukciite. 

Avtor e na aplikativen softver, 

a kako proektant i konsultant 

u~estvuval vo realizacijata 

na pove}e inènerski objekti. 

Bil dekan na Grade`niot fakultet 

(X 1987 –IX1991). Q. T. 

Enterierot na sinagogata Aragon vo Bitola 

SINAGOGA ARAGON (XVI v.) – 

centralen hram na aragonskite 

({panski) Evrei vo Bitola. Vo Tora 

arkata postoel Tora svitok donesen 

od Aragon (XV v.). Vo hramot 

sluèle mnogu poznati rabini, kako: 

Adiès David (1575), Avraham 

Falkon (1643), [muel âdok (krajot 

na XVII v.), Benjamin Medina 

(1730), Avraham ben Jehuda de Buton 

(1760), David de Buton (1794), 

Merkado Kamhi (1838), Ariel-Ben 

Cion (1913), [abtaj Xain (1924), 

Avraham Moric Romano – posledniot 

bitolski rabin (1931). Vo 

Vtorata svetska vojna bugarskata 

vojska sinagogata ja pretvorila vo 

klanica za sviwi, a pred krajot na 

vojnata bila zapalena. 


Evrei, Bitola, 1993, 125; Mark Cohen, 

Last Century of a Sephardic Community. The 

Jews of Monastir 1839–1943, New York, 2003; 

EvreŸski izvori za obÈestveno–ikonomi~eskoto 

razvitie na Balkanskite zemi 

prez XVII vek, II, SofiÔ, 1960. J. Nam. 

SINAGOGA „BET ARON# (Skopje, 

1366) – evrejski hram. Se nao|ala 

vo Evrejskoto maalo vo Skopje. 

Ja izgradilo romaniotskoto evrejsko 

naselenie vo Skopje, pred 

doa|aweto na Sefardite progoneti 

od Iberija. Po opoàruvawata 

(1628 i 1637) bila obnovuvana, za 

{to svedo~el i natpisot na plo- 

~ata nad glavniot vlez vo hramot. 

S 

1361

S SINAGOGA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 



EvreŸski izvori za obÈestveno-ikonomi- 

~eskoto razvitie na Balkanskite zemi 


Sinagogata †Bet Jakov#, Skopje 

SINAGOGA „BET JAKOV# 

(Skopje XVI v.) – hram vo Evrejskoto 

Maalo. Bila opoàrena od 

avstriskata vojska pod rakovodstvo 

na generalot Pikolomini 

(1689), podocna obnovena na istoto 

mesto. Vo dvorot se nao|ala i 

zgradata na evrejskoto u~ili{te 

„Talmud Torata#. 

Rabinot Avi Kozma vo novata Sinagoga 

†Bet Jakov#, Skopje 





prez XVI vek, I, SofiÔ, 1958. J. Nam. 

SINAGOGA EL KAL DE ARI- 

BA (Skopje – ?) – evrejska mala sinagoga 

vo Evrejskoto maalo. Bila 

aktivna samo na golemite praznici 

koga golemata sinagoga ne mo- 

èla da gi primi site vernici. Vo 

objektot bile smesteni kancelariite 

na Op{tinata, kako i verskoto 

u~ili{te. 


Vardarske Makedonije, Gornji Milanovac, 

1990. J. Nam. 

SINAGOGA EL KAL DE LOS 

MONASTIRLIS (Solun, 1928) 

– evrejski hram. Bila edna od najubavite 

sinagogi vo Solun, izgradena 

od Evreite od Bitola doseleni 

po Prvata svetska vojna 

(okolu 150 semejstva). Za izgradbata 

na hramot glaven donator 

bilo semejstvoto Aroesti. Taa e 

edinstvenata sinagoga vo Solun 

{to vo Vtorata svetska vojna ostanala 

neo{tetena, no ograbena. 

Germancite odnele s# {to bilo 

vredno, vklu~uvaj}i ja i bogatata 

biblioteka. Sinagogata e aktivna, 

se odrùvaat slu`bi za ~lenovite 

na Bitolskata evrejska 

zaednica. 

1362 




SINAGOGA EL KAL MUEVO 

DE ABA[O (Skopje, krajot na 

XIX v.) – evrejski hram. Se nao|ala 

na mestoto na sinagogata „Bet 

Jakov# vo sredinata na Evrejskoto 

maalo. 



J. Nam. 

SINAGOGA PORTUGEZE (Bitola, 

XVI v.) – centralen hram na 

portugalskite Evrei vo Bitola. 

Vo Prvata svetska vojna pri bombardiraweto 

na Bitola (1917) sinagogata 

bila pogodena i izgorela 

do temel. Ne bila obnovena. 




Monastir 1839-1943, New York, 2003; EvreŸski 

izvori za obÈestveno-ikonomi~eskoto 

razvitie na Balkanskite zemi prez 

XVII vek, II, SofiÔ, 1960. J. Nam. 

SINAGOGATA VO [TIP 

(1913–1943) – evrejski hram. 

Edinstvenata sinagoga vo Makedonija 

{to bila izgradena od drvena 

konstrukcija, pa zatoa i bila 

nare~ena „drvena sinagoga#. Se 

nao|ala na vlezot vo Evrejskoto 

maalo vo [tip na r. Otiwa. Vo 

bugarskata okupacija vo Prvata 

svetska vojna bila ograbena i 

opoàrena. Podocna na istite 

temeli bil podignat skromen objekt 

{to bil uni{ten vo Vtorata 

svetska vojna po deportacijata na 

{tipskite Evrei vo Treblinka 

(1943). 



J. Nam. 

SINADIN, Teodor (ok. 1280 – ok. 

1346) – vizantiski blagorodnik i 

vojskovodec, protostrator, namesnik 

na Prilep i na okolnite grat- 

~iwa i predeli na Makedonija (do 

1320) i na Solun (1340/41–1342). 

Vo gra|anskata vojna vo Vizantija 

(1321–1328) go poddrùval Andronik 

III Paleolog. Kako negov blizok 

sorabotnik, dvaeset godini 

(1321–1342) zazemal visoki dol- 

`nosti vo Vizantija. 

LIT.: Q. MaksimoviÊ, Posledwe godine 

protostratora Teodora Sinadina, ZRVI 

10, 1967. K. Ax. 

SINADINOVSKI, \or|i (Gostivar, 

26. X 1930) – fizi~ar, red. 

prof. (1979) na PMF. Diplomiral 


na grupata za fizika. Doktoriral 

(1974) na PMF so istra- 

ùvawe na faznata dijagrama na 

leguri od kadmium i kalaj vrz baza 

na nivnite elektri~ni svojstva. 

Specijaliziral vo Zagreb i 

[efild. Avtor e na nekolku 

sredno{kolski u~ebnici i na 

univerzitetskiot u~ebnik „Fizika 

na tvrdo telo#. Publikuval 

vo doma{ni i stranski spisanija 

od oblasta na fizikata na metalite 

i legurite, polusprovodnicite 

i tenkite filmovi. Bil 

pretsedatel na DFM i prodekan 

na Fakultetot za fizika (1977–79). 





SINAITSKI, Teodosija ‡ (Dojran, 

ok. 1780 ‡ Solun, ok. 1844) ‡ 

knigoizdava~, pe~atar, preveduva~ 

i publicist. U~el vo Carigrad, 

prestojuval kako monah vo 

Sinajskiot manastir (dene{en 

Egipet), ìveel i rabotel kako 

sve{tenik vo Solun i bil i taksidiot 

na Sinajskiot manastir. 

Go vbrojuvaat me|u prvite pe~atari 

vo Makedonija, bidej}i so 

pripomo{ na tikve{anecot Daskal 

Kam~e, kon 1836 g. otvoril 

pe~atnica vo seloto Vata{a, Kavadare~ko, 

a kon 1838 ja prenel vo 

Solun, snabduvaj}i ja so potrebnite 

kirilski bukvi. Vo pe~atnicata 

vo Solun se izdadeni nekolku 

knigi (†Sluènie evrejsko#, 

†Ute{enie gre{nim# od Kiril 

Pej~inovi}, †Na~alnoe u~enie# 

od Natanail Zografski, †Kratko 

opisanie na dvaesette manastiri 

na Sveta Gora#, †Re~nik od tri jazika#). 

Nekolkupati e palena od 

nepoznati storiteli. Avtor e na 

kratkiot predgovor kon knigata 

†Ute{enie gre{nim# na Kiril 

Pej~inovi}. Umrel vo Dojran vo 

tragi~ni okolnosti. G. T. 

Stranica od Sinajskiot euhologium (XI v.) 

SINAJSKI EUHOLOGIUM ‡ 

glagoli~ki stsl. rakopis od XI v. 

so mak. jazi~ni osobenosti. Pogolemiot 

del od kodeksot se ~uva vo 

manastirot †Sv. Katerina# na Sinaj 

i zaedno so novootkrienite 28 

l. so sign. Sin. Slav. MS 37 tamu ima


134 listovi. Vo RNB ‡ porane{nata 

Publi~na bibl. (GPB) vo 

Sankt-Peterburg se ~uvaat poslednite 

3 l. {to se doneseni od Sinaj 

vo 1853 god. od arhimandritot 

Porfirij i N. Krilov. Eden del 

se ~uva vo Rakopisniot oddel na 

RAN vo Sankt Peterburg, sign. 24. 

4. 8. Kodeksot ima vkupno 137 pergamentni 

listovi. Sinajskiot euh. 

e najstariot slovenski trebnik. 

Po svoite mnogu arhai~ni osobenosti 

(ne sosema obla glagolica, 

kako i po arhai~nite jazi~ni osobenosti) 

nekoi delovi od kodeksot 

sekako poteknuvaat od kirilometodievskiot 

period. V. D. 

SINAJSKI MAL MINEJ – v. 

Fragmenti na glagoli~ki staroslovenski 

tekstovi. 

SINAJSKI MISAL 5/N – glagoli~ki 

rakopis od XI v. (Tarnanidis) 

ili X v. (Vel~eva), koj sodrì 

80 lo{o za~uvani listovi. 

Otkrien vo 1975 g. vo man. „Sv. 

Katarina# na Sinaj, kade {to se 

~uva pod sign. Slav. MS 5/N. Tekstot 

se povrzuva so velikomoravskiot 

period (kirilometodievski 

prevod na liturgijata na sv. 

Petar), a prepisot so Ohrid i so 

dejnosta na sv. Kliment. Zasega 

rakopisot e poznat samo po podatocite 

i snimkata vo opisot na 

Tarnanidis. 



on Mount Sinai, Thessaloniki, 1988, 103–108 

(opis), 194–195 (snimka); I. Tarnanidis, 

LiturgiÔta na Sveti PetÍr po sinaŸskiÔ 

rÍkopis No 5 N. Srednovekovna 

hristiÔnska Evropa: Iztok i Zapad. Cennosti, 

tradicii, obÈuvane, Medieval Christian 

Europe: East and West. Tradition, values, 

communications, SofiÔ, 2002, 213–219: Za 

datiraweto v. B. Vel~eva, „Palaeobulgarica# 

12, 3, 1988, s. 126. Zd. R. 

SINAJSKI PALIMPSEST ‡ 

makedonski rakopis od krajot na 

XII – po~. na XIII v. Najden e na Sinaj, 

od kade {to go nosi imeto, a 

se ~uva vo Ruskata nacionalna 

bibl. vo S. Peterburg, sign. Gre~. 

70, poradi toa {to delovi od kodeksot 

se ispi{ani vrz izbri{an 

gr~ki tekst od XI v., t. e. stanuva 

zbor za palimpsest. Kodeksot se 

sostoi od tri dela. Prviot (Trebnik) 

i tretiot del (Apokrifi) 

imaat jazi~ni belezi na Ohridskata 

knièvna {kola. V. D. 

SINAJSKI PSALTIR – glagoli~ki 

psaltir od XI v., vkupno 207 

l. (177 l. Sin + 32 l. Sin). Stariot 

del e pronajden vo 1850 g. od 

arh. Porfirij Uspenski vo man. 

†Sv. Katarina# na Sinaj, noviot 

del vo 1975 g. vo istiot manastir, 

kade {to dvata dela se ~uvaat, 

sign. Sin. Slav. MS 38 i Slav. MS 

2/N. Sodrì najstar za~uvan slovenski 

psaltir od arhai~na re- 

Od glagoli~kiot rakopis Sinajski psaltir (XI v.) 

dakcija, blizok do kirilometodievskiot 

prevod. Ednovremeno toj 

pretstvuva i najstar vid na bogoslu`ben 

psaltir. Vo stariot del 

se nao|aat Ps 1–137, vo noviot del 

Ps 138–151, bibliski pesni, O~ena{, 

Utrinska pesna (Doxologia 

maior) i po~etok od înot na ve- 

~ernata. Tekstot e prepi{uvan 

od pove}e lica i po jazi~nite 

Muzi~kata grupa †Sintezis# 

osobenosti se locira vo Zapadna 

Makedonija. Srazmerno dobro ja 

~uva moravskata jazi~na norma 

(sodrì i nekoi t.n. moravizmi). 

Stariot del pove}ekratno e izdavan, 

prv pat vo 1883 g. od L. Gajtler 

(L. Geitler), i za nego postoi 

bogata literatura. 

LIT. (izbor): S. SeverÏÔnov, SinaŸskaÔ 

psaltÎrÏ, glagoli~eskiŸ pamÔtnik XI veka, 

Petrograd, 1922, repr. Graz, 1954 (izd., 

star del, kir. transkr., index verborum); V. 

von Arnim, Studien zum altbulgarischen Psalterium 

Sinaiticum, Leipzig, 1930; M. Altbauer, 

Sinajski psaltir, Skopje, 1971 (fototip. 

izd., star del); I. Kara~orova, KÍm vÍprosa 

za Kirilo-MetodieviÔ starobÍlgarski 

prevod na psaltira, Kirilo-Metodi- 

†SINTEZIS# 

evski studii 6, SofiÔ, 1989, 130-245 (so bogata 

bibliografija); C. M. MacRobert, The 

textual Tradition of Church Slavonic Psalter up to 

the Fifteenth Century, Interpretation of the Bible, 

Ljubljana–Sheffield, 1998, 921–942; F. V. Mares 

(red.), Psalterii Sinaitici pars nova (monasterii 

s.Catharinae codex slav. 2/N). Ad editionem praeparaverunt 

P. Fetková, Z. Hauptová, V. Konzal, 

L. Pacnerová, J. Svabova, sub redactione F. V. 

Mares, Wien, 1997 (izd., nov del, kir. transkr., 

krit. aparat, index verborum). Zd. R. 

SINANI, Azir (s. Arnakija, 

Skopsko, 1927) ‡ rabotnik. Bil 

u~esnik vo NOAVM (1944) i demobiliziran 

kako rezerven poru~nik 

na JNA. Po Osloboduvaweto ja zavr{il 

Srednata partiska {kola 

vo Skopje i bil na razni dol`nosti 

vo narodnata vlast (1944‡1951), 

a potoa naroden pratenik vo Republi~kiot 

sobor na Narodnoto 

sobranie na NRM. S. Ml. 

SINANI, Eti{ (s. Vaksince, 

Kumanovsko, 1914) ‡ rudarski 

nadzornik vo Rudnikot za hrom 

„Lojane#. Pred Vtorata svetska 

vojna mu pripa|al na naprednoto 

rabotni~ko dvièwe. Po Osloboduvaweto, 

kako rudar, bil naroden 

pratenik vo Soborot na 

proizvoditelite na Narodnoto 

sobranie na NRM i ~len na Plenumot 

na Sindikatot na metalcite 

na Jugoslavija. S. Ml. 

†SINTEZIS“ ‡ makedonska muzi~ka 

grupa. Formirana e vo 1995 

g. (prvoto ime DD †Sintezis#). 

Kombiniraj}i ja makedonskata 

tradicionalna muzika so modernite 

aran`mani, sozdava specifi- 

~en stil vo koj narodnite instrumenti 

(gajda, kaval, zurla, tapan, 

tambura) zvu~at zaedno so sovremeniot 

sintesajzer. Grupata odr- 

àla nad 100 koncerti niz celiot 

svet i u~estvuvala na golem broj 

svetski renomirani festivali. 

Od svoeto prvo CD (DD Synthesis, 

1997), ima realizirano vkupno pet 

CD i DVD-izdanija. M. Kol. 

S 

1363

S SION MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

SION, Isak (Solun, 16. IV 1916 

‡ Belgrad, 28. V 1994) ‡ bankarski 

~inovnik, komunisti~ki deec, 

partizanski borec i politi- 

~ar; Evrein. Vo 1920 g. so semejstvoto 

se preselil vo [tip. Ja zavr{il 

Dràvnata trgovska akademija 

vo Skopje, studiral na Visokata 

ekonomsko-komercijalna 

{kola vo Zagreb, a potoa bil 

slu`benik vo filijalata na Dr- 

àvnata hipotekarna banka vo 

Qubqana (od 1936). Bil aktivist 

na SBOTI^ i ~len na KPJ (od 

1940). Po Aprilskata vojna 

(1941) se vratil vo [tip i se 

vklu~il vo NOB (1941) kako ~len 

na MK na KPM (april 1942 ‡ 

mart 1943). Go izbegnal sobiraweto 

i deportacijata na Evreite 

(9. V 1943) i bil borec vo NOPO 

†Goce Del~ev# (19 ‡ 21. V 1943), 

vo [arplaninskiot NOPO (od 

16. IX 1943) i vo Kumanovskiot 

NOPO (od 10. XI 1943) i zamenik 

politi~ki komesar na ~eta i bataljon 

na Tretata makedonska 

NOUB (od fevruari 1944). Bil 


ASNOM, a potoa e upaten za 

~len na Oblasniot komitet na 

KPM vo [tip (od avgust 1944) i 

bil sekretar na Okru`niot komitet 

na KPM vo Strumica. Po 

Osloboduvaweto bil ~len na CK 

na KPM, generalen sekretar na 

pretsedatelot na Vladata na 

NRM, odgovoren urednik na organot 

na CK na KPM †Partiski 

ìvot#, viceguverner na Narodnata 

banka na FNRJ vo Belgrad, 

pretstavnik na Sojuznata stopanska 

komora vo London i dr. Avtor 

e na pove}e trudovi od oblasta 

na monetarniot sistem. Nositel 


1941. 

LIT.: Strumica i Strumi~ko vo NOV 

1943-1945. Materijali od nau~niot sobir 

odràn vo Strumica na 26 i 27 april 1982 

godina, Strumica, 1983; D-r Aleksandar 

Matkovski, Istorija na Evreite vo Makedonija, 

Skopje, 1983; [tip i [tipsko 

vo Narodnoosloboditelnata vojna 1941- 

1945. Prilozi od nau~niot sobir odràn 

na 17, 18 i 19 maj 1990 vo [tip, kniga 1-4, 

Skopje 2000-2001. S. Ml. 

SIPKI (Paridae, Aegithalidae, Timalidae, 

Remizidae) – familii mali 

ptici od podredotptici-peja~ki 

(Oscines), koi 

ne se preselni. 

Vo Makedonija 

se prisutni 10 

vidovi. 


population estimates, 

trends and conservation 

status, „BirdLife International 

Conservation 

Sipka 

1364 

Series#, 12, Cambridge, 

2004; C. Harrison, An 

Atlas of the Birds of the Western Palaearctic, Glasgow, 

1982. Sv. P. – V. Sid. 

SIRMA VOJVODA (Krsteva 

Strezova) (s. Treson~e, Debarsko, 

1776 ‡ na pat od Prilep za Varo{, 

Prilepsko, 1864) ‡ vojvoda na ajdutska 

druìna. Spored narodnite pesni, 

otkako gi nadminala site 70 

svoi soborci vo ajdutskite ve{tini, 

bila izbrana za vojvoda. Dejstvuvala 

kako naroden za{titnik od 

turskite nasilnici i albanskite 

ka~aci glavno na planinite Stogovo 

i Kr~in. Poradi stapuvawe vo 

brak so bajraktarot na ~etata Velko 

Spirov (od Kru{evo), se povlekla 

od ajdutskiot ìvot (1818) i so 

nego ìveela vo Prilep. So nea, kako 

80-godi{na starica, se sretnal i 

Dimitar Miladinov (1856/7). Bila 

ubiena od prilepskite Turci. Opeana 

e vo nekolku narodni pesni. 

LIT.: Apostol Pop-Jovanovski, Sirma vojvoda, 

Skopje, 1970, 4.; Ilija Jordanovski, 

Sirma vojvoda, Skopje, 1980, Ivan âpovski, 

Sirma vojvoda, †Kulturen ìvot#, br. 10, 

Skopje, 1989 i †Nova Makedonija#, XXXVII, 

12240, Skopje, 19. II 1989, 10. S. Ml. 

SIRNA NEDELA ‡ imenuvawe 

na sedmicata pred Pro~ka, od Mesopusnata 

nedela do Pro{teni 

(Veliki) pokladi. Toga{ se zapostuva 

za Pro~ka, ne se jade meso, 

tuku samo mle~ni proizvodi. 

Poradi toa, ovaa nedela se vika i 

Bela nedela. Vo ponedelnikot od 

ovaa nedela (Sirni ponedelnik) 

se odi na gumnoto, so topenica i 

kiselo mleko, se tr~a od edniot 

do drugiot kraj na gumnoto i se 

vika: Ela vetre da jajme topejnca, 

/ v leto da doj{ da vejme p~ejnca, 

/ jugu, jugu, jugu... Se veruva 

deka so toa }e se obezbedi veter 

vo letoto koga se vr{i i se vee 

ìtoto. 

LIT.: Naum Celakovski, Debarca, obredi 

i obredni igri, Skopje, 1984 M. Kit. 

SIROMA[TIJA. Spored statisti~kata 

slu`ba na Evropskata 

unija „Eurostat#, kako siroma{ni 

se smetaat lica, doma}instva i 

grupi lica, ~ii resursi (materijalni, 

kulturni i socijalni) se na 

takvo nivo {to gi isklu~uva od 

minimalno prifatliviot na~in 

na ìveewe vo zemjata vo koja ìveat. 

Problemot na siroma{tijata 

vo osnovata e povrzan so ~etiri 

teoretski koncepti: konceptot 

na dohodovna (monetarna) siroma{tija; 

konceptot na osnovni 

potrebi; konceptot na sposobnosti 

i konceptot na ~ovekov razvoj. 

Naj~esta primena vo praktikata 

ima konceptot na dohodovna (monetarna) 

siroma{tija. Spored 

ovoj koncept, poedinecot ili doma}instvoto 

se smeta za siroma{no 

ako ostvareniot prihod 

ili potro{uva~ka e pod opredelen 

prag (linija) na siroma{tija. 

Nivoto na siroma{tijata se 

presmetuva vrz osnova na utvrden 

apsoluten, relativen i/ili subjektiven 

prag na siroma{tijata. 

Naj~esto koristeni dohodovni 

(monetarni) merila na siroma{tijata 

se: glavniot zbiren indeks, 

indeksot na dlabo~ina na siroma{tijata 

i indeksot na ostrina 

na siroma{tijata. Glavniot zbiren 

indeks, ili „stapkata na siroma{tijata#, 

go pokaùva procentot 

od vkupnoto naselenie, 

~ij prihod ili potro{uva~ka per 

capita e pod pragot (linijata) na 

siroma{tijata. Indeksot na dlabo~inata 

na siroma{tijata pretstavuva 

prose~en deficit na prihodot 

na celata populacija (ne 

samo na siroma{nite lica), odnosno 

agregiran deficit na prihodot 

na siroma{nite lica vo odnos 

na pragot na siroma{tijata, 

podelen so vkupnoto naselenie. 

Indeksot na ostrinata na siroma{tijata 

e blisko i povrzano 

merilo so indeksot na dlabo~ina 

na siroma{tijata, so taa razlika 

{to pri agregacijata im pridava 

pogolema teìna na licata {to 

se podaleku od pragot na siroma{tijata 

(najsiroma{nite) vo 

odnos na licata {to se poblisku 

do nego (pomalku siroma{nite). 

Stapkata na siroma{tijata vo 

RM iznesuva okolu 30% i vo odnos 

na prettranzicioniot period 

e re~isi dvojno zgolemena. Podatocite 

za visinata na glavniot 

zbiren indeks i indeksot na dlabo~inata 

na siroma{tijata, pri 

utvrden relativen prag na siroma{tijata 

na nivo od 70% od medijalnata 

ekvivalentna potro{uva~ka 

na doma}instvata, za periodot 

1997–2004, se dadeni vo slednava 

tabela: 

Siroma{tijata vo RM, relativen metod (1997-2004) 

1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 

Glaven 

zbiren indeks 

Indeks na dlabo~ina 

19,0 20,7 21,0 22,3 22,7 30,2 30,2 29,6 

na siroma{tijata 4,6 5,1 5,7 6,0 5,4 9,3 9,4 9,4 

Izvor: Dràven zavod za statistika, 2005 g. 

Kon krajot na 2000 g., RM sklu~i 

aran`man so MMF, koj pretstavuva{e 

kombinacija od dva vida zaemi: 

EFF (Extended Fund Facility) i 

PRGF (Poverty Reduction and Growth 

Facility), koi vo vkupniot aran`man 

u~estvuvaa so 70% i 30%, respektivno. 

Kako korisnik na kredit od 

MMF pod PRGF uslovi i kreditna 

linija od Svetskata banka pod IDA


uslovi, Makedonija be{e obvrzana 

da podgotvi Nacionalna strategija 

za namaluvawe na siroma{tijata. 

No, zaradi voenata kriza od 

2001 g., Vladata ne uspea da gi ispolni 

zacrtanite targeti postaveni 

vo aran`manot, taka {to vo noemvri 

2001 g. toj be{e prekinat, a 

Makedonija ve}e ne be{e obvrzana 

da ja prezentira Strategijata pred 

bordovite na MMF i na Svetskata 

banka. I pokraj toa, 2002 g., bez 

razlika na negoviot status i naslov, 

pred doma{nata javnost be{e 

prezentiran dokumentot „Nacionalna 

strategija za namaluvawe na 

siroma{tijata vo Republika Makedonija#. 

LIT.: M. Ravallion, Poverty – Concepts and 

Measures, Development Research Group, The 

World Bank, Washington D.C., 2000; E. Thorbecke, 

Conceptual and Measurement Issues in 

Poverty Analysis, WIDER Discussion Paper No. 

2004/04. Helsinki: UNU-WIDER, 2004. D. E. 

SIROPAJONCI (Siropaiones) – 

pajonsko pleme {to ja naseluvalo 

teritorijata na leviot breg na 

dolniot tek na r. Strimon. Gi 

spomnuva Herodot vo deloto Istorija 

(V v. pr.n.e.). Po persiskoto 

pokoruvawe na Pajonija, po naredba 

na persiskiot kral Darej I, 

tie bile preseleni vo Azija (511 

pr.n.e.). Onie {to ostanale verojatno 

se priklu~ile kon po{irokata 

pajonska zaednica, bidej}i 

podocna ne se spomnuvaat oddelno. 

IZV.: Herodoti, Historia, rec. C. Hude, ed. tertia, 

Oxonii, 1927. 


K. M.-R. 

SIROPUSNA NEDELA ‡ imenuvawe 

na sedmicata edna nedela 

po Mesopusnata nedela. Ovoj 

praznik se vika i Veliki ili 

Sirni Pokladi ‡ Pro~ka. Toga{ 

posleden pat se mrsi i se jadat 

mle~ni proizvodi pred Veligdenskiot 

post. M. Kit. 

Kanal za odvodnuvawe vo Skopsko Pole 

SISTEMI ZA ODVODNUVA- 

WE vo RM – pokrivaat 82.195 ha. 

Potrebata za nivna izgradba bila 

sogledana odamna na pove}e podra~ja 

vo Makedonija. Prvite raboti 

zapo~nale vo Skopsko Pole, 

vo 1929 g., a intenzivno prodolìle 

vo 1959 (6.600 ha) g. Vo istiot 

period se intenzivirani raboti- 

te na odvodnuvawe na Pelagonija 

(54.150 ha) i na Strumi~ko Pole 

(9.000 ha). Pokraj ovie, se izgradeni 

i sistemite vo Stru{ko Pole 

(2.680 ha), Ov~e Pole (1.700 ha), 

Prespansko Pole (1.800 ha) i vo 

HMS Bregalnica (6.000 ha). Aktuelnata 

sostojba na sistemite za 

odvodnuvawe nalaga intenzivni 

aktivnosti za odrùvawe, rekonstrukcija 

i rehabilitacija, kako i 

dogradba na detalnata mreà za 

odvodnuvawe. St. Dod. 

SIFIEVA CRKVA – v. „Sveti 

Nikola#. 

Domot †Sju Rajder# vo Skopje 

„SJU RAJDER# (SUE RYDER CA- 

RE) ‡ specijalizirana ustanova vo 

Skopje za palijativno zgriùvawe, 

koja obezbeduva humana i dostoinstvena 

grià na bolni vo terminalniot 

stadium na bolesta. 

Formirana e vo 1998 g. so kapacitet 

od 75 kreveti so partnerstvo 

me|u Vladata na RM, fondacijata 

Sue Ryder Care i Evropskata unija. 

Od 2007 g. vo nejzin sklop funkcionira 

i palijativno zgriùvawe 

vo doma{ni uslovi za Grad Skopje. 

Integrirana e vo zdravstveniot 

sistem na dràvata. D. S.-B. 

SKAKULEC, ZELEN (Tettigonia 

viridissima L.) – pravokrilen insekt. 

Ima dobro razvieni treti 

noze za skokawe.Dostignuva 

dolìna do 

3,5 cm. Pipalata 

mu se podolgi 

od teloto 

i se svrteni 

nanazad. 

Zelen skakulec 

Teloto mu e 

zeleno. Koga e 

vo zelena sredina (treva, granki, 

lisja) ne se zabeleùva i sosema e 

za{titen. Aktiven e preku den. 

Se sre}ava po livadi i nivi vo tekot 

na letoto i esenta. Rasprostranet 

e vo cela Makedonija. 


bez’rbetnite ìvotni, Skopje 1991. 

V. T. K. – M. Kr. 

SKAKULEC, ITALIJANSKI 

(Calliptamus italicus L.) – pravokrilen 

insekt. Ima razvien i dolg 

tret par noze za skokawe. Teloto 

e kafeavo-sivo so svetli damki. 

@enkata polaga jajca vo zemja, kade 

SKAKULCI 

{to prezimuvaat. Skakulecot e aktiven 

od juli do oktomvri, se hrani 

so razni trevi. Poznat e kako 

{tetnik vo 

makedonskoto 

poljodelstvo 

(gi opusto{uva 

poliwata), 

Italijanski skakulec 

S 

koga vo optimalni 

uslovi 

nastanuva prenamnoùvawe na vidot. 

Rasprostranet e vo Ju`na Evropa, 

vo Turcija i vo Sredna Azija. 



V. T. K. – M. Kr. 

SKAKULEC, MAROKANSKI 

(Dociostaurus maroccanus Thunb.) – 

pravokrilen insekt. Ima dobro 

razvien tret 

par noze, prisposoben 

za sko- 

kawe. Ovoj skakulec 

se pojavu- 

Marokanski skakulec 

va vo golemi populacii po poliwa, 

livadi i nivi, kade {to predizvikuva 

golemi {teti na kulturnite 

rastenija, kako i na celiot 

rastitelen svet. Rasprostranet 

e vo Severna Afrika od 

Maroko do Egipet. Koga se prenamnoùva 

migrira i vo Makedonija, 

masovno gi naseluva i gi pusto{i 

poliwata. 



V. T. K. – M. Kr. 

SKAKULCI (Saltatoria) – pravokrilni 

insekti. Imaat silno 

razvieni zadni noze, debeli i 

vdolèni, prisposobeni za skokawe, 

po {to i go dobile imeto 

(saltare lat. = skoka). Prednite 

krilja im se hitinizirani i ko- 

èsti, a zadnite se tenki i sklopeni 

pod prednite. Usniot aparat 

im e prisposoben za grickawe. 

Kaj pove}eto vidovi ènkite 

imaat dolga legalica za polagawe 

jajca vo zemja, a ma`jacite 

proizveduvaat karakteristi~en 

zvuk na crcorewe. Vo svetot se 

poznati preku 20.000 vidovi. Vo 

Makedonija najpoznati se: zeleniot 

skakulec (Tettigonia viridissima 

L.), marokanskiot skakulec (Dociostaurus 

maroccanicus Thunb.), 

italijanskiot skakulec (Calliptamus 

italicus L.), doma{niot popec 

(Gryllus domesticus L.), polskiot 

popec (Gryllus campestris L.), 

{umskiot popec (Nemobius sylvestris 

Bosc) i rovecot (Gryllotalpa 

grylotallpa L.). 

LIT.: S. Matvejev, Orthopteroidea (Insecta), 

Catalogus Faune Jugoslaviae, Acad. Sci. Art. 

Slov., Ljubljana, 1967, III/6: 1-47; Vladimir Krpac, 



Participation with Underproject: 



Skopje, 1999, 23-30; Grupa avtori, Country 

Stady for biodiversity of the Republic of Macedo- 

1365

S SKALOVSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nia (first national report), Ministry of environment 

and physical planning, Skopje, 2003. 

V. T. K. – M. Kr. 

SKALOVSKA-MIRÔV, Marija 

(Karavukovo, Srbija, 1. III 1929 

– Skopje, 24. I 2005) ‡ operska pevica, 

sopran, prvenka na Operata 

na Makedonskiot naroden teatar. 

Peewe u~ela privatno, a vo 1950 

g. e angaìrana kako solist vo 

Operata na Srpsko narodno pozori{te 

vo Novi Sad. Vo 1952 dobiva 

anga`man vo Operata na MNT, 

kade {to ostanala do 1975 g. Poseduvala 

mek i topol lirski glas, 

emotivno bogat vo svojot izraz. 

Bila postojan gostin na Belgradskata 

opera, a gostuvala i vo Romanija, 

Bugarija i Germanija. Ostvarila 

pove}e od 25 ulogi od klasi~niot 

i doma{niot operski repertoar, 

od koi pozna~ajni se: Dezdemona 

(Otelo), Margareta (Faust), 

\ula (Ero od onoj svet), Tatjana 

(Evgenij Onegin), Elizabeta 

(Don Karlos), Irena (Car Samuil). 

Se zanimavala i so pedago{ka 

dejnost, a realizirala i golem broj 

snimki za radio i TV. F. M. 

SKALOVSKI, Todor (Tetovo, 

21. I 1909 ‡ Skopje, 1. VII 2003) ‡ 

kompozitor i dirigent. Eden od 

najistaknatite pretstavnici na 

prvata generacija makedonski 

kompozitori. Svojata dejnost na 

poleto na muzikata ja zapo~nal 

vedna{ po {koluvaweto vo Belgrad 

(kaj profesorite K. Manojlovi}, 

M. Miloevi} i J. Slavenski). 

Rabotel kako nastavnik i 

dirigent, a aktiven bil i vo vremeto 

na Vtorata svetska vojna. 

Glavniot pridones vo makedon- 

1366 

Marija 

Skalovska- 

Mir~ov 

Todor 

Skalovski 

skata muzi~ka kultura go dal po 

Vojnata, koga u~estvuval vo formiraweto 

i rabotata na klu~nite 

muzi~ki institucii vo Makedonija. 

Vo negoviot dom, kon krajot 

na 1944 g., se odràl osnova~kiot 

sostanok na prviot Simfoniski 

orkestar od koj podocna (1950) izrasnuva 

Makedonskata filharmonija. 

Toj e negov prv dirigent. 

Vo 1947 g. bil postaven za prv direktor 

i dirigent na novoformiranata 

Opera. Istovremeno u~estvuval 

vo osnovaweto na Dru{tvoto 

na muzi~arite na Makedonija 

(podocna SOKOM i SMUM). 

Od 1975 g. stanal redoven ~len na 

MANU. Avtor e na nekolku desetini 

kompozicii, glavno horski, 

no i instrumentalni ‡ kamerni, 

solisti~ki i, vo pomala mera, orkestarski. 

Najvisokite dostreli 

gi ostvaril na poleto na horskata 

muzika (†Makedonsko oro#, 

1943; †Veli~anija Kirilu i Metodiju# 

idr.). Od drugite negovi 

kompozicii osobeno uspe{na e 

Suitata za glas, hor i instrumentalen 

sostav †Baltepe#. Projavil 

i bogata izveduva~ka (dirigentska) 

aktivnost. M. Kol. 

SKENDERBEG, Georgi Kastriot 

(Kroja, 1405 – Le{, januari 1468) 

– albanski blagorodnik, sin na 

Skija~kiot centar Popova [apka 

Georgi 

Kastriot 

Skenderbeg 

Ivan i na Voisava, voda~ na vostanie 

protiv Osmanliskata Imperija 

(1443–1468). Kako mom~e 

bil odnesen kako zalo`nik vo 

Carigrad. Tamu go primil islamot 

i napravil kariera. Bil dobar 

vojskovodec, pa zatoa go dobil 

imeto Skenderbeg (po Aleksandar 

Makedonski). I po primaweto 

na islamot, mu ostanal veren 

na hristijanstvoto i na svojata 

zemja. Po porazot na osmanliite 

od Ungarcite kaj Ni{ (1443), 

so trista svoi privrzanici se 

vratil vo Albanija i krenal vostanie 

protiv osmanliskata vlast 

(1443) so centar vo Kroja, koe zafatilo 

i delovi od Zapadna Makedonija 

(Debarsko-stru{kata 

oblast). Gi obedinil albanskite 

blagorodnici (Duka|ini, Muzaki, 

Topii, Arijaniti i dr.), formiral 

voen sojuz (liga) vo Le{ 

(1444) i bil proglasen za kapetan 

na Albanija. So poddr{ka i so 

pomo{ od zapadnoevropskite 

hristijanski zemji (Venecija, papata, 

Neapolskoto Kralstvo, Ungarija, 

Dubrovnik i dr.), dvaeset 

i pet godini uspe{no im se sprotistavuval 

na Osmanliite, pobeduvaj}i 

gi vo mnogu bitki. Stanal 

vazal na Neapolskoto Kralstvo 

(1451), od kade {to mu doa|ala 

najgolema pomo{ i poddr{ka. 

Po~inal nenadejno vo Le{ (1468) 

i bil pogreban vo tamo{nata 

crkva „Sv. Nikola#. 

LIT.: J. RadowiÊ, –ura— Kastriot Skenderbeg 

i Arbanija u XV veku (istoriska 

gra—a), Beograd, 1942; F. Noli, Historia e 

Skënderbeut, Gjergj Kastriotit, Mbretit të Shqipërisë 

1412–1468, Boston, 1921. K. Ax. 

SKIJAWETO VO MAKEDO- 

NIJA. Se javuva organizirano so 

osnovaweto na skija~kite sekcii 

vo Skopje, Tetovo, Kru{evo, Gostivar, 

Bitola, Mavrovo i drugi 

mesta (od 1927). Vo 1935 niv gi


imalo i vo 4 sokolski dru{tva. 

Izgradeni se 9 planinarsko-skija~ki 

domovi (1930–1940). Kursevi 

za u~iteli po skijawe zavr{ile 

Gogo Popov, Franc Petrin i 

Aleksandar Baubin, za instruktori 

16 lica, me|u koi Kosta Kalamaras, 

Boris Altiparmak, Cone 

Avramovski, Mikle Najdenovski 

i drugi (1938), a za skijawe 14 

(1940). Vo ovoj period natprevarite 

vo tr~awe, spust i slalom 

imale pred s# lokalen karakter. 

Po Osloboduvaweto se pristapilo 

kon osnovawe skija~ki organizacii 

vo Skopje, Tetovo, Bitola, 

Kru{evo, Prilep i vo drugi gradovi. 

Bila vr{ena obnova na domovite 

i nivnoto pro{iruvawe 

(1945–1948), izgradba na novi objekti 

i na skija~kiot centar vo 

Mavrovo †Zare Lazarevski#. Bil 

osnovan Skija~ki sojuz na Makedonija 

na ~elo so Mihajlo Apostoski 

(1949) – sega Federacija (od 

2002). Republi~ki prvenstva se 

organiziraat sekoja godina (od 

1946) – [arplaninski kup (od 

1947), Mavrovski memorijal (od 

1960), a bile odràni i jugoslovenski, 

balkanski i drugi prvenstva 

i natprevari. 

LIT.: Mir~o Savoski, Razvojot na skijaweto 

vo Vardarska Makedonija od 

1919–1957, Skopje, 2002. D. S. 

SKLAVINII – teritorii naseleni 

so slovenski plemiwa, samostojnipoliti~ko-teritorijalni, 

poludràvni organizacii, nezavisni 

kneèstva. Imale sopstvena 

uprava i posebna voena organizacija. 

Na ~elo stoele izbrani 

voda~i, imenuvani kako arhonti, 

egzarsi, reksovi i dr. Vo 

sekoja sklavinija obi~no bilo 

naseleno samo edno pleme. Vo 

Makedonija vo VI–VII v., bile 

formirani sklavinii na Berzitite, 

Sagudatite, Dragovitite, 

Vajunitite i dr. Pokraj Slovenite 

ìveele i starosedelci, koi 

vo po~etokot ne se me{ale so 

Slovenite. Makedonskite sklavinii 

prezemale zaedni~ki napadi 

na Solun (586, 614–616, 618, 

674–677) i na Carigrad (626). Vizantijcite 

prezele pohodi za 

pot~inuvawe na sklaviniite vo 

Makedonija (VII–VIII v.). Vo borbite 

so Vizantija pogolemiot 

del od makedonskite sklavinii ja 

priznale vizantiskata vrhovna 

vlast. Drugite, vo vnatre{nosta, 

ja zagubile samostojnosta po pa|aweto 

na Makedonija pod bugarska 

vlast (po sred. na IX v.). 

LIT.: Stjepan Antoljak, Srednovekovna 

Makedonija, I, Skopje, 1985. K. Ax. 

„SKOK# ‡ nedelen sportski ilustriran 

magazin, prviot broj se pojavil 

na 28 avgust 1991 g. vo Skopje. 

Izdava~: NIP „Nova Makedonija#, 

glaven urednik Miroslav 

Naumovski. Do 8 septemvri 1999 g. 

se otpe~ateni 420 broja, po {to 

revijata se transformirala vo 

dneven sportski 

vesnik 

{to opstanal 

do septemvri 

2003 g. Glaven 

urednik MiodragMickovi}. 

Po likvidacijata 

na 

NIP „Nova 

Makedonija#, 

Magazinot †Skok# 

brendot go otkupil 

Zoran 

Mihajlov, izdava~ i glaven urednik, 

no i negovata revija †Skok 

plus# nabrzo zgasnala. Od 28 avgust 

2006 g. se pojavi elektronsko 

izdanie na „Skok#. Izdava~ Dimitar 

Ta{ev, glaven urednik Mijal- 

~o Durgutov. B. P. \. 

SKOK, Petar (Jurkovo Selo kaj 

@umberk, Hrvatska, 1. III 1881 ‡ 

Zagreb, 3. IV 1956) ‡ hrvatski lingvist, 

onomasti~ar so svetski 

glas. Od 1892 g. do 1900 g. u~el 

gimnazija vo Karlovac. Na Univerzitetot 

vo Viena (1900‡1904) 

studiral romanska i germanska 

filologija. Bil sredno{kolski 

profesor vo Bawa Luka i bibliotekar 

vo Pokrainskiot kralski 

muzej vo Bosna i Hercegovina. Od 

1919 g. do penzioniraweto (1952) 

rabotel kako univerzitetski profesor 


vo Zagreb. Vo mladosta se zanimaval 

so literatura, a podocna 

najmnogu so lingvistika. Dal isklu~itelen 

pridones vo pove}e 

oblasti: romanistikata, ju`nata 

slavistika, kroatistikata, balkanistikata, 

narodniot latinitet, 

etnoistorijata, kontrastivnata 

lingvistika. Na nau~en plan 

ja dokaùval posebnosta na makedonskiot 

jazik vo svetlinata na 

balkanskite jazici, bugarskiot i 

srpskiot, vo polemika so bugarskiot 

lingvist P. Mladenov. 

BIBL.: Etimologijski rje~nik hrvatskoga ili 

srpskoga jezika, Zagreb, JAZU, 1971–1973; 

Slavenstvo i rom anstvo na jadranskim otocima. 

Toponom asti~ka istraìvanja, 1–2, Zag- 

Staro Skopje, gravura (XVII v.) 

SKOPJE 

reb, 1950; Iz ru m u nske literatu re o balkanskim 

Vlasima, „Glasnik Skopskog nau~nog 

dru{tva#, Skopqe, II, 1–2, 1927; III, 1, 1928. 

IZV.: Arhiv na Oddelot za romanistika 

na Filozofskiot fakultet na Univerzitetot 

vo Zagreb, Zbornik u ~ast Petru Skoku 

o stotoj obljetnici ro|enja (1881–1956). 

LIT.: Selak Sam ard ìja, Leksikon hrvatskoga 

jezika i knjì evnosti, Pergam ena, Zagreb, 

2001. Q. Sp. 

SKOLII (Scoliidae) – golemi cipokrilni 

insekti. Nivnite larvi 

parazitiraat 

na drugi krupni 

insekti. 

@enkite se 

razlikuvaat 

od ma`jacite 

po goleminata 

Golema skolija 

S 

i po formata, 

imaat i svie- 

ni anteni, po {to go dobile imeto 

(skolios gr. = kriv, svien), a kriljata 

im se rudimentirani ili se bez 

krilja. Naj~est vid vo Makedonija 

e golemata skolija (Scolia flavifrons 

Fabr.); ènkata od ovoj vid pronao- 

|a larvi od krupni tvrdokrilci, gi 

paralizira i na niv polaga jajca. 



V. T. K. – M. Kr. 

SKOLOVRANCI (Sturnus) – rod 

mali ptici od familijata skolovranci 

(Sturnidae), od koi vo Makedonija 

se sre- 

}avaat dva vida: 

obi~en 

skolovranec 

(Sturnus vulgaris) 

i rozov 

skolovranec 

(Sturnus rose- 

Obi~en skolovranec us). 






SKOPJE ‡ glaven i najgolem 

grad vo RM, so 467.257 `. (2002). 

Se nao|a vo Skopskata Kotlina, 

od dvete strani na r. Vardar, na 

nadmorska viso~ina pome|u 220 i 

400 m. Zafa}a povr{ina od 7.820 

ha. Ima mnogu povolna soobra}aj- 

1367

S SKOPJE MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Skopje pred zemjotresot (1963) 

no-geografska polo`ba. Toj e 

gravitaciski centar na celata 

dràva. Od nego vodat sovremeni 

pati{ta vo pove}e pravci, kako: 

avtopati{tata Skopje‡Kumanovo, 

Skopje‡Veles i Skopje‡Tetovo‡ 

Gostivar, potoa, magistralniot 

pat Skopje‡Blace, kako i 

regionalniot pat Skopje‡Kozjak‡Makedonski 

Brod. Skopje e 

èlezni~ki soobra}aen jazol vo 

Makedonija, a kaj Petrovec postoi 

i sovremen aerodrom. Ima 

umereno-kontinentalna klima so 


na vozduhot od 12,0°S i prose~na 

godi{na koli~ina na vrneìte 

od 502 mm. 

Skopje e star grad. Vo anti~kiot 

period bil glaven grad na Dardanija. 

Pod imeto Skupi Ptolomej 

go spomnuva vo II v. od n.e. Toga{ 

gradot leèl pod Zaj~ev Rid pome|u 

dene{nite naselbi Bardovci 

i Zloku}ani. Vo vremeto na 

Rimjanite imal golemo strate{ko 

zna~ewe i vo nego bila smestena 

sedmata rimska legija. Golema 

prirodna katastrofa Skupi go 

pogodila vo 518 g., koga bilo razurnato 

od zemjotres. Naselenieto 

ne ja obnovilo starata naselba, 

tuku na prostorot me|u Kaleto i 

Gazi Baba od dvete strani na r. 

Serava podignalo nova naselba. 

Taa brzo se razvivala, osobeno vo 

vremeto na car Justinijan (527‡ 

565), koga stanala pove}eiljaden 

Sega{na panorama na Skopje 

1368 

Oficerskiot dom vo Skopje po zemjotresot (1963) 

i dobro ureden grad. Pri krajot 

na VII v. (695) go zazele Slovenite 

i mu go dale imeto Skopje. Vo 

vremeto na Samuilovata dràva 

se spomnuva kako episkopsko sedi{te. 

Kon krajot na XIII v. (1282) 

vleguva vo sostav na srednovekovnata 

srpska dràva. Car Du{an 

go proglasuva za svoja prestolnina 

i vo nego go donesuva poznatiot 

Du{anov zakonik. 

Od 1392‡1395 g. do 1912 g. e pod 

vlasta na Turcija. Vo toj period 

gradot dobiva tursko-orientalno 

obele`je. Stopanski brzo se razviva, 

osobeno vo XVI i XVII v., koga 

stanuva eden od najrazvienite 

i najgolemite gradovi vo Evrop- 

ska Turcija. Gradot stanuva zna- 

~aen zanaet~iski i trgovski centar. 

Za smestuvawe na trgovcite 

i nivnata stoka bile podignati 

pove}e karavan sarai i anovi, kako 

Kur{umli-an, Suli-an, Kapanan 

i dr. Patepisecot Evlija êlebija 

Skopskata ~ar{ija ja sporeduva 

so onaa vo Carigrad. Vo S. 

imalo 12.000 ku}i so okolu 60.000 

`., potoa 2.150 du}ani, eden bezisten, 

70 javni amami (bawi), 120 

xamii, i pove}e begovski konaci 

i sarai. Trgovskite karavani redovno 

odrùvale vrski so Solun, 

so Belgrad i so Dubrovnik. Me|utoa, 

vo 1689 g., vo vremeto na Avstro-turskata 

vojna, gradot doìvuva 

vtora katastrofa, bil zapalen 

od strana na avstriskiot general 

Pikolomini i napolno 

uni{ten. Naselenieto go napu{tilo 

gradot, pri {to edni (glavno 

Turci) se naselile duri vo Carigrad, 

kade {to go osnovale Uskub 

maaloto, a drugi (najgolem 

del Makedonci) se pridruìle 

na migraciskiot bran na Arsenie 

Crnoevi} i se otselile daleku na 

sever vo Panonskata Nizina. Od 

tie pri~ini vo tekot na XVIII v. 

gradot opadnal, taka {to patepisecot 

Boùr naveduva deka imal 

samo 5-6000 `. 

Vo XIX v. gradot povtorno po~nuva 

da se razviva. Ve}e vo sredinata 

na vekot stanal golem trgovski 

centar, a Han zabeleìl deka 

broel 20.800 `. Me|u dvete svetski 

vojni S. bil administrativen 

centar na toga{nata Vardarska 

banovina. Od bugarskata i germanskata 

okupacija e osloboden 

vo 1944 g. Vo nego e proglasena 

prvata narodna vlada na Federalna 

Makedonija i Skopje stanuva 

nejzin glaven grad. 

Vo 1963 g. gradot ja doìvuva poslednata 

katastrofa. Na 26 juli go 

pogodil silen zemjotres, koj 

uni{til 80% od stanbeniot fond 

i zaginale 1.070 `. Blagodarenie 

na samopregorot na svoite ìteli 

i nesebi~nata pomo{ od cela 

Jugoslavija, kako i od OON i od 

87 zemji od svetot, S. bilo brzo 

obnoveno. Vo tekot na XX v. naselenieto 

vo gradot, so mali prekini, 

e vo postojan porast. Taka, vo 

1900 g. vo nego ìveele 31.900 `., 

vo 1953 g. 124.476 `., a vo 2002 g. 

467.257 `. Pokraj Makedoncite, 

~ij broj, spored posledniot popis, 

iznesuva 332.778 `., vo S. ìveat 

i pretstavnici na pove}e etni~ki 

zaednici. Najgolem broj od 

niv se od albanskata etni~ka zaednica 

‡ 71.483 `., potoa sleduvaat 

Romite ‡ 23.202 `. pa Srbite ‡ 

14.251 `., Turcite ‡ 8.549 `., 

Bo{wacite ‡ 6.465 `., Vlasite ‡ 

2.546 `., a kako ostanati se deklarirale 

7.983 `.


Gradot administrativno-teritorijalno 

e podelen na 10 op{tini, 

koi zafa}aat vkupna povr{ina 

od 57.146 ha, so 52 naseleni mesta, 

vo koi ìveat 506.962 `. Poradi 

svojata pogodna geografska polo`ba, 

burnoto istorisko minato 

i golemata naselenost, S. denes 

pretstavuva najrazvien stopanski, 

kulturno-prosveten i politi~ki 

centar vo RM. Vo nego e 

koncentrirana pove}e od edna 

tretina od industrijata vo Republikata, 

tuka od oblasta na crnata 

metalurgija e @elezarnicata, 

od hemiskata industrija e 

†OHIS#, od petrohemiskata industrija 

e Rafinerijata za nafta 

†OKTA#, od farmacijata e †Alkaloid#, 

od nemetalnata industrija 

e Fabrikata za cement †US- 

JE# i dr. S. e sedi{te i na brojni 

politi~ki, op{testveni, kulturno-prosvetni 

i zdravstveni institucii, 

kako: Univerzitetot 

†Sv. Kiril i Metodij#, MANU, 

pove}e nau~ni institucii i muzei, 

kako: Muzej na Makedonija ‡ 

Arheolo{ki, Etnolo{ki i Istoriski, 

Prirodonau~en muzej, 

Muzej na Grad Skopje, Muzej na 

Starata skopska ~ar{ija, Muzej 

na sovremenata umetnost, nekolku 

umetni~ki galerii, teatri i 

biblioteki. Od bogatiot istorisko-urban 

razvitok na gradot, a 

kako svedo{tvo od kulturnoto 

minato, se za~uvani niza zna~ajni 

kulturno-istoriski spomenici: 

anti~kiot grad Skupi, Kaleto, 

Kameniot Most, Akvaduktot, 

crkvata †Sv. Spas#, pove}e xamii, 

Starata ~ar{ija i brojni 

spomenici od NOB. Vo okolinata 

na S. postojat isto taka pove- 

}e kulturno-istoriski spomenici, 

me|u koi pozna~ajni se: †Sv. 

Pantelejmon# vo s. Nerezi (1164), 

Markoviot manastir ju`no od s. 

Su{ica, manastirot †Sv. Nikita# 

kaj s. Bawani, manastirot 

†Sv. Andrej# na bregot na ezeroto 

Matka, manastirskata crkva 

†Sv. Arhangel i Gavril# nad s. 

Ku~evi{te, crkvata †Sv. Nikola# 

vo s. Quboten i dr. 

LIT. : Jovan Haxi Vasiqevi¢, Skopqe i 

wegova okolina, Beograd 1930; Antonie 

Nikolovski, Dimitar ]ornakov, Kosta 

Balabanov, Spomenici na kulturata vo 

NR Makedonija, Skopje 1961; Mitko Panov, 

Skopje, Geografski vidik, br.1, Skopje 

1970; Risto Gali}, Tihomir Arsovski, 

Skopje 1963-1973, Skopje 1973; Popis na 

naselenieto, doma}instvata i stanovite 

vo Republika Makedonija, 2002 – kn. X, 

DSZ, Skopje 2004. Al. St. 

„SKOPJE“, ISELENI^KI KLUB 

(Detroit, Mi~igen, SAD, 1999 >) 

‡ klub na novodojdeni makedonski 

doselenici od Skopje i Skopsko 

i drugi doseleni Makedonci, 

nivni poznati i prijateli. Razviva 

razni aktivnosti. Sl. N.-K. 

SKOPSKA ARTILERISKA BRI- 

GADA (s. Lisi~e, Vele{ko, septemvri 

‡ Skopje, vtorata polovina 

na noemvri 1944) ‡ voena edinica 

na NOV i POM. Pri povtornoto 

zazemawe na Prilep od 

germanskite sili (20. IX 1944) artileriskiot 

divizion na Stjepan 

Zlatar se povlekol kon s. Lisi~e 

(Vele{ko) i tuka posluìl kako 

jadro za formiraweto na Brigadata 

so komandant Kiro Spasovski, 

a raspolagala so 4 haubici od 

105 mm, M-13. U~estvuvala vo Osloboduvaweto 

na Makedonski 

Brod, Prilep i Veles, pri {to 

kaj s. ’Rlevci zaplenila eden germanski 

top od 75 mm so kamion i 

municija. Po Osloboduvaweto na 

Skopje, pri reorganizacijata na 

voenite edinici, pristignala vo 

Skopje i vlegla vo sostavot na 

Prvata makedonska artileriska 

brigada. 

LIT: D-r Marjan Dimitrijevski, Makedonija 

vo antifa{isti~kata vojna (1944– 

1945), Skopje, 1995; istiot, Makedonskata 

vojska 1944–1945 (Pregled na Glavniot 

{tab, brigadite, diviziite, korpusite i 

V jugoslovenska armija), Skopje, 1999, 

157–158. S. Ml. 

SKOPSKA EPARHIJA – pravoslavna 

eparhija. Vo IV v. Skupi 

bilo mitropolitsko sedi{te, 

dolgo vreme pod jurisdikcijata 

na solunskiot arhiepiskop. So 

povelbata na Justinijan I (15. IV 

535) bila osnovana samostojna 

crkva Justinijana Prima (do 545 

g.). Vo vremeto na Samuilovoto 

Carstvo eparhijata $ bila pot~ineta 


So pa|aweto na Skopje pod 

Vizantija (1002), eparhijata do{la 

pod jurisdikcijata na Carigradskata 

patrijar{ija. Vo tekot 

na 1282 g. Skopskata eparhija ja 

osvoil srpskiot kral Milutin. 

Po pa|aweto na Makedonija pod 

vlasta na osmanliite, eparhijata 

do{la vo sostavot na Ohridskata 

arhiepiskopija. Pri vozobnovuvaweto 

na Pe}skata patrijar{ija 

(1557), Skopskata eparhija $ bila 

nejze prisoedineta i ostanala do 

nejzinoto ukinuvawe (1766), po 

{to $ bila pot~ineta na Carigradskata 

patrijar{ija. Vo po~etokot 

na XX v. Skopskata i drugite 

eparhii od Vardarskiot del na 

Makedonija vlegle vo sostavot na 

Srpskata pravoslavna crkva, osven 

vo vremeto na bugarskite okupacii 

(1915–1918 i 1941–1944), koga 

bila pod jurisdikcija na Bugarskata 

pravoslavna crkva. Od 

vozobnovuvaweto na Ohridskata 

arhiepiskopija (1958, 1967) kako 

Makedonska pravoslavna crkva, 

Skopskata eparhija e vo nejziniot 

sostav, a Skopje e sedi{te na 

Arhiepiskopijata. 

IZV. i LIT.: I. Sn‹garovÍ, Skopska 

eparhi®, Sofi®, 1939; L. Mileusni}, Az- 

SKOPSKA 

bu~nik Srpske pravoslavne crkve, Beograd, 

1993; J. Bel~ovski, Avtokefalnosta 



SKOPSKA KOTLINA – se protega 

vo severniot del na Povardarjeto, 

celosno vo Vardarskata 

tektonska zona. Pretstavuva dlaboka 

i spu{tena potonatina po 

dolìnata na rasednite linii. 

Taa e zagradena od site strani so 

visoka planinska ramka i toa: 

Skopska Crna Gora na sever, @eden 

na zapad i masivot na Jakupica 

(Mokra) na jug. Edinstveno 

sprema istok e malku poniskata 

Gradi{tanska Planina (861 m). 

So Polo{kata Kotlina e povrzana 

preku Dervenskata Klisura i 

Pregrabenskata Dolina – Tetovska 

Suvodolica; so Vele{kata 

Kotlina preku Taorskata Klisura, 

so Kumanovskata Kotlina 

preku Romanove~kiot Preval, a 

preku Ka~ani~kata Klisura na 

P~iwa so Kosovo. Zafa}a povr- 

{ina od 1.924 km² i se izdiga od 

225 m, kako najniska to~ka vo kotlinata, 

do 2.540 m kako najvisoka 

to~ka. Ramni~arskiot del ili 

dnoto na Kotlinata zafa}a povr- 

{ina od 26.100 ha i se nao|a na 

p.n.v. od 300 m. So planinata Vodno 

e podelena na dva dela: Skopsko 

Pole na sever so pravec na 

protegawe sz–ji i basenot na 

Markova Reka na jug so pravec na 

protegawe istok–zapad. Skopskata 

Kotlina e formirana so tektonskite 

dvièwa vo neogen-eocenot, 

a vo miocenot so dopolnitelni 

tektonski dvièwa e razdrobena 

na rasedi, a potoa modelirana 

so dejstvo na egzogenite procesi. 

Kotlinata e ispolneta so eocenski, 

miocenski, pliocenski i 

kvarterni sedimenti {to na nekoi 

mesta imaat debelina pove}e 

od 1.600 m. Vo kotlinata egzistiralo 

Skopsko Ezero, koe najvisoko 

nivo imalo na 900 m, a potoa ritmi~ki 

se spu{talo ostavaj}i tragi 

vo vid na abrazioni terasi. 

Vo kotlinata se sudiraat dva klimatski 

tipa: kontinentalen od 

sever i mediteranski od jug, kon 

koi se priklu~uvaat i klimatskite 

vlijanija od planinite. Vo 

Kotlinata e razviena gusta hidrografska 

mreà pri {to rekata 

Vardar, so nejzinite pritoki 

Treska, Lepenec i P~iwa, e glavna 

odvodna arterija. Raznovidnite 

po~vi i drugite prirodni faktori 

ovozmoùvaat odgleduvawe 

intenzivni kulturi, vo prv red 

industriski rastenija, ìta i dr. 

Vo Kotlinata e razviena najgolemata 

gradska naselba Skopje. 

LIT.: P. JovanoviÊ, Reqef Skopske kotline. 

GSND, kn. 10, Skopje, 1931; A. Stojmilov, 

Fizi~ka geografija na R. Makedonija, 


S 

1369

S SKOPSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Granicite na Skopskata eparhija 

SKOPSKA PRAVOSLAVNA 

EPARHIJA na MPC (1944 – ) – 

prv arhijerej bil Arhiepiskopot 

Ohridski i Makedonski Dositej 

(1958–1981), a potoa arhiepiskopite 

Angelarij (1981–1986), Gavril 

(1986–1993), Mihail (1993– 1999) i 

Stefan (od 1999). Skopskata eparhija 

ima nad 150 hramovi i 20 ma- 

Sedi{teto na Skopskata eparhija i Soborniot 

hram †Sv. Kliment Ohridski# vo Skopje 

nastiri. Najpoznati manastiri se: 

„Sv. Pantelejmon# vo Nerezi, „Sv. 

Andrej# i „Sv. Bogorodica# na 

Matka, „Sv. Nikola# – [i{evo, 

„Sv. Dimitrij# – Su{ica, „Sv. Jovan# 

– Kapi{tec, „Sv. Trifun# – 

Govrlevo, „Sv. Nikita# – Bawani, 

„Sv. Ilija# – Mirkovci, „Sv. Bogorodica# 

– Pobo`je, „Sv. Nikola# 

– Qubanci, „Sv. \or|i# – Ku~kovo 

i dr. Eparhijata ima 700.000 

vernici, 70 sve{tenosluìteli i 

20 monasi i monahiwi. 



2000. Rat. Gr. 

Skopska Crna Gora 

1370 

SKOPSKA SOCIJALDEMOK- 

RATSKA ORGANIZACIJA 

(Skopje, 7. I 1909 – Skopje, 1918) – 

politi~ka partija so osnovna zada- 

~a urivawe na buròaskiot poredok 

i vospostavuvawe socijalen demokratski 

poredok, zasnovan vrz 

op{testvena sopstvenost na sredstvata 

za proizvodstvo. Vo 1910 g. go 

izdavala v. „Socijalisti~ka zora# 

i potoa gi osudila zavojuva~kite 

vojni i podelbata na Makedonija. 


èwe vo Makedonija, Skopje 1970. O. Iv. 

Programa za 

pretstavata 

†Len~e 

Kumanov~e# 

vo vesnikot 

†Skopska 

scena# 

„SKOPSKA SCENA# (Skopje, 

4. XI 1935 ‡ 5. IV 1937) ‡ ilustriran 

umetni~ki i op{testven vesnik, 

na srpski jazik. Izdava~i bile 

mesniot Naroden teatar, kinata, 

varieteata i Op{tinskiot 

dom. Sopstvenik i odgovoren 

urednik: Milivoj Sokolovi} i 

Branko Besari}. 



(1885‡1992), Skopje, 1993, 105. S. Ml. 

SKOPSKA CRNA GORA – srednovisoka 

planina, koja na teritorijata 

od RM se protega so svojot 

juèn del. Se izdiga kako horst 

pome|u: Skopskata Kotlina od jug, 

Kumanovskata od istok, Gnilanskata 

od sever vo Kosovo, Republika 

Srbija, i dolinata na rekata 

Lepenec od zapad. Po nejzinoto 

bilo se protega i granicata pome- 

|u RM i RS. Planinata se protega 

vo pravec jz–si, so najvisok vrv 

Ramno (1.651 m). Taa e nastanata 

so pomestuvawe. Po dolìnata na 

eden takov rased vo okolinata na 

Niku{tak do{lo do izlevawe na 

lava. Sostavena e od kristalesti 

{krilci i eruptivni karpi, preku 

koi leàt mezozojski karpi i 

tercierni sedimenti. So dolinata 

na Lipkovska Reka e podelena 

na dva dela: zapaden povisok i isto~en 

ponizok, poznat pod imeto 

Karadak. Na Skopska Crna Gora 

se nao|aat izvori na pogolem broj 

re~ni tekovi. 

LIT.: T. Andonovski, I. Milevski, Geomorfolo{ki 

karakteristiki na Kumanovskata 

Kotlina, „Geografski razgledi#, 

kn. 36, Skopje, 2001. T. And. 

SKOPSKI VILAET ‡ v. Kosovski 

vilaet. 

SKOPSKI ZABAVEN FESTI- 

VAL ‡ prv festival na popularna 

muzika vo Makedonija, prvpat 

odràn vo 1968 g. Svoite prvi ~ekori 

i afirmacija na nego napravile 

golem broj avtori (D. Masevski, 

S. Dimitrov, Q. Konstantinov, 

K. Kostov, A. Xambazov, Q. 

Bran|olica, D. \akonovski, V. 

Dimitrov i dr.), kako i najgolemiot 

broj od peja~ite {to vo {eesettite 

i sedumdesettite godini 

na XX v. ja zapo~naa i ja gradea 

svojata kariera (D. Mijalkovski, 

S. Petkovska, D. Pan~etovi}, M. 

Oxaklievska i dr.). Festivalot 

vo 1979 g. go ima{e svoeto posledno 

izdanie od prvata etapa. Vo 

1994 g. SZF be{e obnoven i so 

prekini se odrùva{e do 2004 g. 

Vo ovoj period na nego u~estvuvaa 

plejada mladi avtori i peja~i (Q. 

Mirkovski, G. Koprov, D. Dimitrov, 

kako i O. Hristovska, L. Ko- 

~ovska, Kaliopi, Tijana, A. Janevska, 

T. Proeski). M. Kol. 

SKOPSKI ZEMJOTRES (Skopje, 

26. VII 1963, 5 ~asot i 17 minuti) 

& tret tektonski zemjotres vo 

ova epicentralno podra~je, po nastraduvaweto 

na gradot Skupi vo 

neposrednata blizina (518) i 

Skopje (1555), ovoj pat so lokalna 

magnituda 6.1. Istiot den bile 

registrirani u{te 122 zemjotresa. 

Od zemjotresot ima{e 1.070 

zaginati i 3.330 povredeni gra|ani 

(1.200 trajni invalidi), a 85% 

od objektite bea urnati ili te{ko 

o{teteni. Gradot be{e obno-


Razru{enata @elezni~ka stanica vo Skopje (1963) 

ven so sesrdna solidarnost i pomo{ 

od drugite toga{ni jugoslovenski 

republiki, OON i 87 dr- 

àvi od svetot. 

LIT.: D-r Aleksandar Matkovski, Hronika 

na zemjotresot vo Skopje (26 juli 1963), 


SKOPSKI KONGRES NA 

TMORO (nad s. Kneèvo, Kratovsko, 

2/15. ‡ 9/22. I 1905). Pretsedaval 

Efrem û~kov. Raspraval za 

idejnata dejnost na Organizacijata, 

proekt-ustavite, pravilnicite 

za ~etite, finansiraweto, 

nadvore{nite vlijanija i odnosot 

kon propagandite. Bile razgleduvani 

i ekonomski i socijalni 

pra{awa, sostojbite vo osnov- 

noto obrazovanie, higienata i 

zdravjeto na naselenieto. 

LIT.: Dimitar Dimeski, Kongresot na Skopskiot 

okrug na MRO (januari 1905 godina), 

sp. „Istorija#, 1-2, Skopje, 1992. M. Min. 

SKOPSKI NARODNOOSLO- 

BODITELEN PARTIZANSKI 

ODRED (mesnosta îflik vo 

Skopskiot park, 22. VIII 1941 ‡ kaj 

s. Zloku}ani, Skopsko, 2. XI 1941) 

‡ prva partizanska edinica na 

NOB. Bil formiran po odlukata 

na ilegalnoto Junsko partisko 

sovetuvawe na Skopskata organizacija 

na KP vo Makedonija (22. 

VI 1941) za po~etok na oruènoto 

vostanie. Odredot bil formiran 

od 12 ili 13 borci, glavno od sos- 

êstvuvawe na mestoto na formiraweto na Skopskiot narodnoosloboditelen partizanski odred (22. VIII 2007) 

SKOPSKI 

tavot na pette dotoga{ni skopski 

diverzantski grupi. Vo negoviot 

borben pat mu se priklu~ile 

vkupno 42 borci, so me{ovit nacionalen 

sostav ‡ Makedonci, 

Srbi, Albanci, Turci, Crnogorci, 

Hrvati i êsi. Vedna{ po 

formiraweto Odredot izvr{il 

diverzija na rudnikot Radu{a, po 

{to zaminal na pl. Vodno, potoa 

vo starata diverzantska baza pokraj 

Vardar (9. IX), pa se prefrlil 

na pl. Skopska Crna Gora (10. IX), 

kade {to prestojuval vo malata 

pe{tera Lazarov Kamen kaj s. û- 

~er, Skopsko (od 11. IX ‡ prvata 

polovina na septemvri) i vo manastirot 

†Blagove{tenie„ (18. 

IX ‡ sredinata na oktomvri). Vo 

mesnosta Gorne Bav~e (28. IX) bil 

odràn zaedni~ki sostanok na aktivistite 

na NOD od selata vo 

Skopska Crna Gora, bil formiran 

prviot makedonski Mesten 

NOO vo s. û~er (4. X), gi isprobale 

ilegalno izrabotenite ra~ni 

bombi vo Skopje, gi ispitale objektite 

na èlezni~kata linija vo 

Ka~ani~kata Klisura za eventualno 

minirawe, ubile eden {umar, 

vodele borba so bugarskata vojska 

vo reonot na \or~e Petrov i ja podgotvile 

i ja izvele akcijata za likvidirawe 

na bugarskite policiski 

agenti Mane Ma~kov i Krume Pankov 

(7. X). Vo mesnosta Bela Voda, 

od desnata strana na r. Lepenec, poloìle 

zakletva (18. X). Ote`natite 

uslovi za dejstvuvawe od pritisokot 

na bugarskata vojska i policija, 

surovata okupatorska presmetka 

so kumanovskite odredi 

(Kozja~kiot i Karada~kiot) i Prviot 

prilepski NOPO †Goce Del- 

~ev#, kako i pretstojnata zima, vo 

[tabot na Odredot predizvikale 

kolebawa vo odnos na prodolùvaweto 

na dejstvuvaweto na Odredot 

i bila donesena odluka da bide rasformiran 

(30. X 1941), pa ilegalno 

vlegle i se rasturile niz gradot. 

LIT.: Aleksandar Spasovski, Skopski 

NOP odred, Beograd, 1971; Boro Trajkovski, 

Formiraweto na Prviot skopski partizanski 

odred, †13 Noemvri#, br. 10, Skopje, 

1973, 11; Skopje vo NOV 1941, Materijali 

od Nau~niot sobir odràn na 13 i 14 juni 

1972 godina vo Skopje, Skopje, 1973; Mitre 

Inadeski, Prvata godina na NOV i Revolucijata, 

Skopje, 1973; Mitre Inadeski, 

Hronologija na Skopje, Skopje, 1974; Stoilko 

Ivanovski, Vasil Antevski‡Dren, 

Skopje, 1981; Krsto Zdravkovski, Da ne se 

zaboravi, Spomenici i spomen belezi od 

NOV vo Skopje, Skopje, 1982. S. Ml. 

SKOPSKI PRAZNIÊN MI- 

NEJ ‡ pergamenten kirilski rakopis 

od XIII‡XIV v., povrzan so 

glagolskata pismena tradicija. 

Vo minatoto se ~uval vo bibliotekata 

na Skopskata mitropolija, 

no podocna e odnesen vo Bugarija 

i se nao|a vo rakopisnata 

zbirka na sofiskata Narodna 

biblioteka †Kiril i Metodij# 

S 

1371

S SKOPSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Faksimil od Skopskiot prazni~en minej (XIII-XIV v.) 

(br. 468, Conev, II, 522). Ima 279 

listovi i sodrì, pokraj prevodnite 

himnografski tekstovi i 

originalni literaturni dela od 

ànrot na crkovnata poezija: Azbu~ni 

stihiri za denovite pred 

Ro`destvo Hristovo i za denovite 

pred Bogojavlenie, so glagolska 

podredba na bukvite, Slu`ba 

za sv. Konstantin‡Kiril Filozof, 

Slu`ba za sv. Metodij, Metodieviot 

kanon za Dimitrija 

Solunski, Kanon za sv. Kliment 

Rimski, Pretprazni~ni tripesneci 

za Ro`destvo Hristovo od 

Kliment Ohridski, Kanon za prenesuvaweto 

na mo{tite na sv. Jovan 

Zlatoust (moèbi Naumov), 

Kanon za arhangel Mihail od 

Konstantin Prezviter, Kanon za 

Bogojavlenie i Kanon za Vovedenie 

Bogorodi~no. 

LIT.: B. Conev, Opis na slavxnskite 

rqkopisi v Sofijskata narodna biblioteka, 

II, Sofix, 1923, 52‡53; Klimentina 

Ivanova–Konstantinova, Dva neizvestni 

azbu=ni akrostiha s glagolska 

podredba na bukvite v srednobqlgarski 

prazni=en minej, zb.: Konstantin–Kiril 

filozof. Dokladi ot Simpoziuma, 

posveten na 1100-godi[ninata ot smqrtta 

mu, Sofix, 1971, 341‡365; Stefan 

Ko/uharov, phti dostoitY arhistratiga 

(Novootkrito proizvedenie na Konstantin 

Preslavski), Literaturoznanie 

i folkloristika. V =est na 70-godi[ninata 

na akademik Petqr Dinekov, 

Sofix, 983, 59‡62; Stoja Pop-Atanasova, 

Prepis od originalno Klimentovo 

delo vo Skopskiot prazni~en minej, „Makedonski 

jazik#, LIII, 2002, 55-66. \. P. At. 

SKOPSKI XEZ FESTIVAL ‡ 

eden e od najpoznatite muzi~ki 

festivali vo Makedonija {to 

stekna me|unarodna reputacija. 

Pokrenat e vo 1982 g. i od toga{ 

se odrùva vo svojot redoven termin 

vo tretata nedela od oktomvri. 

Svojot evropski ugled go 

stekna blagodarenie na izvonred- 

1372 

Plakat od jubilejnoto 25-to izdanie 

na Skopskiot xez festival (2006) 

nite svetski xez-muzi~ari {to vo 

~etvrtvekovnata istorija na festivalot 

nastapija na scenata vo 

Skopje. Me|u drugite vo SXF 

nastapija i Rej ârls, Tito Puente, 

Herbi Henkok, îk Koria, Al 

Di Meola, Ornet Kolmen i u{te 

niza velikani na svetskite xezsceni. 

SXF be{e i promotor na 

golem broj evropski xez-muzi~ari, 

kako Jan Garbarek, Joakim 

Kun, Ri~ard Galiano i dr. M. Kol. 

SKOPSKO KRAI[TE – privremena 

osmanliska voeno-administrativna 

edinica, osnovana 

po 1391/92 g. Prv krai{nik (u~beg) 

bil pa{ata Jigit-beg, nasleden 

od potomcite Ishak-beg i 

Isa-beg. Postepeno se pro{irilo 

nad Ra{ka i vo nekoi delovi 

od Srbija i od Bosna (sostaveno 

od sedum vilaeti). Rasformirano 

po zazemaweto na Bosna (1463). 

LIT.: D. \or|iev, Skopje od turskoto osvojuvawe 

do krajot na XVII vek, Skopje, 

1997. B. Petr. 

SKOPSKO LETO ‡ kulturna 

manifestacija. Se odrùva sekoe 

leto vo Skopje (od 21. VI do 2. 

VIII), na brojni lokacii vo gradot. 

Opfa}a pove}e oblasti: klasi~na 

muzika, xez i soul, folklor, 

balet, teatar, film, arhitektura, 

likovni izlo`bi, fo- 

Plakat od †Skopsko leto# (2007) 

tografija. Osnovana vo 1980 g. od 


na grad Skopje, koja e transformirana 

(1997) vo Direkcija za 

umetnost i kultura. Manifestacijata 

e osobeno otvorena kon 

sovremenite tekovi vo umetnosta, 

kako i kon mladite izveduva~i 

od RM i od regionot. Vo site oblasti 

nastapuvale umetnici od 

~etiriesetina zemji od site kontinenti. 

Sn. ^.-An. 

SKOPSKO NAU^NO DRU[- 

TVO (Skopje, 25. III 1921) – osnovano 

po inicijativa i so angaìrawe 

na Tihomir \or|evi}, profesor 


Za prv pretsedatel bil izbran 

Tihomir Ostoi}, dekan na 


Skopje, a po negovata smrt bil izbran 

Radoslav Grui}, isto taka 

dekan na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje. Do 1925 g. Dru{tvoto 

nemalo redovna organizirana 

dejnost. Vo april 1925 g. 

Dru{tvoto bilo registrirano i 

do 1941 g. razvivalo nau~na i kulturno-prosvetna 

dejnost za doka- 

ùvawe na srpskiot karakter na 

makedonskiot jazik, odnosno deka 

istorijata, folklorot i etnografijata 

se srpski. 

LIT.: Vladan Jovanovi}, Jugoslovenska dr- 

àva i Ju`na Srbija 1918-1929, Beograd, 2002. 

N. Cv. 

SKOPSKO-PRIZRENSKA BI- 

JA NA RIMOKATOLI^KATA 

CRKVA ‡ organizacija na katoli~koto 

naselenie od Makedonija, 

Kosovo i Metohija, osnovana 

kon krajot na XIX v., so centar vo 

Prizren. Bila organizirana za 

potrebite na katoli~koto naselenie 

od rimskiot obred, no vo 

tekot na XX v., vo kontekst na 

mnogubrojnite politi~ki promeni 

vo podra~jeto, povremeno pod 

nejzina nadle`nost bilo i katoli~koto 

naselenie od Jugoisto~na 

Makedonija od vizantiskiot 

obred. Od 1991 g. Katoli~kata 

crkva oficijalno e registrirana 

vo RM kako Katoli~ka crkva, so 

dve edinici: Skopska biskupija, 

nadle`na za vernicite od rimskiot 

obred, i Apostolski egzarhat 

vo Makedonija, nadleèn za vernicite 

od vizantiskiot obred. 

LIT.: Gaspar Gjini, Skopsko-prizrenska biskupija 

kroz stole}a, Zagreb, 1986. M. Ta{. 

SKORPII (Scorpiones) – najkrupni 

pajakovidni organizmi. 

Vo narodot se poznati i kako akrepi. 

Naseluvaat topli i suvi 

mesta. Teloto im e izdolèno, na 

glavata imaat dobro razvieni vili~ni 

noìwa (pedipalpi), koi 

zavr{uvaat so kle{ti za prifa- 

}awe na hranata. Stomakot na 

predniot del e po{irok, a vo zadniot 

e tesen i zavr{uva so hitin-


ska otrovna 

bocka {to 

sluì za napad 

i za odbrana. 

Kaj nekoi 

vidovi, 

osobeno tropskite,otrovot 

e smrtonosen 

duri i 

za ~ovekot. 

Poznati se 

okolu 800 vidovi. 

Kaj nas 

Italijanska skorpija 

ìveat dva 

vida od rodot Euscorpius: karpatska 

(Euscorpius carpaticus Herbst.) i 

italijanska skorpija (Euscorpius 

italicus Herbst.). Od rodot Mesobuthus 

e registriran samo eden vid – 

golemata skorpija (Mesobuthus gibosus 

Herbst.). 


’rbetnite ìvotni, Skopje, 1991; Vladimir 

Krpac, Branislava Mihajlova, Biodiversity of 

Macedonia from a view point of hitherto faunistic 




Skopje, 1999, 23–30. V. T. K. – M. Kr. 

SKORPII, LA@NI (Pseudoscorpiones) 

– sitni organizmi {to 

li~at na skorpii, 

no se bez 

otroven aparat. 

Gi ima 

okolu 1.500 

vidovi. Poseduvaat 

sitni 

kle{ti so koi 

ja prifa}aat 

hranata. Naj- 

Kni`na la`na skorpija 

~esto gi naseluvaatmovo- 

vite, rastitelnite otpadoci vo 

{umite, pod kamewa, a ~esto se 

sre}avaat i vo ~ove~ki domovi 

(pod stari knigi, sliki i sl.). Se 

hranat so sitni insekti. Vo Makedonija 

ovoj red e pretstaven so 

37 taksoni (36 vidovi i 1 podvid) 

so visok stepen na endemizam, 27 

endemiti. êst vid kaj nas e kni`nata 

la`na skorpija (Chelifer cancroides 

L.), koja se sre}ava vo bibliote~ni 

{kafovi, herbariumi i 

insektariumi. Ne e {tetnik. Se 

hrani so sitni insekti i krleì. 

LIT.: Boìdar P. M. ûr~i}, Arachnoidea-Pseudoscorpiones. 

Catalogus Faunae Jugoslaviae, 

Ljubljana, 1974, III/4: 1-34; Boìdar ûr~i}, P. 

M., Rajko N. Dimitrijevi}, Slobodan E. Markov, 

Lukar R. Lu~i}, Ozren S. Karam ata, New 

and little-known false scorpions from the Balkan 

Peninsula, principlally from caves, belong to the 

families Chthoniidae and Neobisiidae (Pseudoscorpiones, 

Arachnida). Monographs, Institute of 

zoology, Belgrade, 1997, II(2): 1-159; Grupa 




Skopje, 2003, pp.1-217. V. T. K. – M. Kr. 

SKOTI, \akomo (Giacomo Scotti) 

(Savijano, kaj Neapol, Italija, 8. 

VI 1928) ‡ italijanski poet, pre- 

veduva~, literaturen kriti~ar i 

antologi~ar. Ima objaveno nad 

sto literaturni dela. Preveduva~ 

od makedonski na italijanski 

na prvata Antologija objavena vo 

stranstvo (Siena, 1965). Potoa vo 

prevod na italijanski gi objavil 

i knigite: Makedonski raskaùva~i 

(Siena, 1967), Makedonski 

narodni pesni (Milano, 1971), 

Sko~ivirskata Klisura 

Vezilka od B. Koneski (1967); 

Magli i zalezi od M. Matevski 

(1969), Vinoìto od B. Vi{inski 

(1971); Beli mugri od K. Racin 

(1975) i dela od drugi makedonski 

pisateli. Vo 2006 g. izleze 

od pe~at negovata kniga Makedonija 

raskaùva. P. Gil. 

SKOÎBUBI (Elateridae) – tvrdokrilni 

insekti so izdolèno i 

spleskano telo. 

Poznati se po sposobnosta 

za karakteristi~nootskoknuvawe 

(so poseben 

sko~en aparat) koga 

se prevrteni na grb 

za da se vratat vo 

normalna polo`ba. 

Vo stadium na li- 

~inka se {tetnici 

@iten skoka~ 

\akomo 

Skoti 

SKRI@OVSKI 

za ìtnite rastenija. Poznat vid 

vo Makedonija e ìtniot skoka~ 

(Agriotes lineatus L.). 



V. T. K. – M. Kr. 

SKOÎVIRSKA KLISURA – 

najdolga klisura vo RM so dolìna 

od 80 km. Se protega od s. Sko- 

~ivir vo jugoisto~niot del na 

Pelagonija do s. Vozarci vo Tikve{kata 

Kotlina. Crna Reka vo 

klisurata e vse~ena glavno vo 

kristalesti {krilci – gnajsevi, 

a samo na nekoi mesta vo graniti. 

Vo klisurata vo morfolo{ki 

pogled se izdvojuvaat tri celini. 

Prvata ja pretstavuva pregradata 

pome|u Pelagoniskata i Mariovskata 

Kotlina, kade {to dolinskite 

strani se visoki pove}e od 

900 m; vtorata e vo prostranoto 

plato na Mariovskata Kotlina; 

tretata se protega od utokata na 

r. Bla{ica do s. Vozarci. Najimpresivniot 

i najatraktivniot 

del od klisurata se nao|a pome|u 

utokite na Bela Reka i Kowarka, 

kade {to se formirani pove}e 

xinovski lonci, brzaci i slapovi 

visoki do 3 m. T. And. 

SKRI@OVSKI, Georgi (Georgi 

Radev Ivanov) (s. Skriòvo, 

Dramsko, Egejskiot del na Makedonija, 

1882 ‡ Svilengrad, Bugarija, 

25. II 1925) ‡ deec na TMO- 

RO/VMRO. Go zavr{il Pedago{koto 

u~ili{te vo Ser, kade {to 

stanal ~len na TMORO, a potoa 

u~itelstvuval vo pove}e sela ‡ 

Gorni Poroj (Demirhisarsko), s. 

Gorno Brodi (Sersko) i s. Skri- 

òvo. Bil rakovoditel na TMO- 

RO za Dramska okolija, borec vo 

~etata na Dimitar Gu{tanov, 

S 

1373

S SKR[ENA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Georgi 

Skriòvski 

sekretar na Jane Sandanski 

(1902), a potoa razlo{ki vojvoda. 

So ~etata na Ilija Argirov-Kr- 

~ovalijata u~estvuval vo miniraweto 

na mostot na r. Angista. 

Bil ~len na Serskiot okruèn 

revolucioneren komitet na 

TMORO (1904), privrzanik na 

t.n. Serska grupa i razlo{ki okoliski 

vojvoda na VMORO (1907). 

Po Mladoturskata revolucija 

bil eden od osnova~ite na Narodnata 

federativna partija (1908- 

1910). Vo Balkanskite i vo Prvata 

svetska vojna dejstvuval vo zadninata 

kako potkrepa na bugarskata 

armija. Bil ~len na Privremenoto 

pretstavni{tvo na 

Obedinetata biv{a VMRO i potpisnik 

na Apelot (9. III 1919). Gi 

prifatil socijalisti~kite idei 

i stanal ~len na BKP. Ubien e vo 

vrhovisti~kite ~istki. 

LIT.: D-r Blaè Ristovski, Procesi od 


istorija, III, Skopje, 1990, 226, 512; istiot, 

Makedonija i makedonskata nacija, 

Skopje, 1995, 305. S. Ml. 

SKR[ENA XAMIJA (Prilep, 

po~. na XV v.) – edna od najstarite 

xamii vo Makedonija. Graditelot 

nepoznat. Pretstavuvala harmoni~na 

zgrada so kalota i pridru`no 

minare. Vo ruinirana 

sostojba. 

LIT.: Bo{ko Babi}, Kratok pregled na 

spomenicite na kulturata na Prilep i 

Prilepskiot kraj, Prilep (b.g.); Ayverdi 

Ekrem Hakki, Avrupa’da Osmanlý Mimarý Eserleri. 

Yugoslavya, lll cild, 3. kitab, Ýstanbul, 1981. 

Dr. \. 

SKULPTURATA VO XX VEK ‡ 

makedonskata sovremena skulptura 

vistinskiot razvoj go ima po 

1945 g., pojavuvaj}i se kako samostojna 

forma, kako objekt ili vo 

pro{irena smisla (instalacija 

na objekti). Prvite realisti~ki 

skulpturi imaat intimen i kameren 

karakter (D. Todorovski). Vo 

50-tite godini B. Avramova, P. 

Haxi-Bo{kov i J. Grabul ja usvojuvaat 

estetikata na modernizmot 

(stilizirani antropomorfni ili 

apstraktno asocijativni oblici). 

Ovaa linija ja sledat S. Manevski, 

B. Mitri}eski, D. Poposki, 

B. Nikoloski, V. Vasilev, A. 

Ivanovski. Jazikot na praktiki- 

1374 

D. Todorovski: †Kliment Ohridski# (1967) 

te vo postmodernizmot go prifa- 

}aat A. Svetieva, G. Stefanov, P. 

Nikoloski, S. Pavlevski, T. 

Axievski, I. Dimitrova, A. Atanasoski, 

B. Angelkoski. 

LIT.: Vladimir Veli~kovski, Sovremena 

makedonska skulptura, Skopje, 1989; Sowa 

Abaxieva, Preobrazbi 2, Skopje, 2002. 

M. B.-P. 

SKUPI (SCUPI ‡ Colonia Flavia Scupinorum) 

‡ rimski grad lociran na 

5 km severozapadno od Skopje kaj 

s. Zloku}ani, na jugozapadnata padina 

od Zaj~ev Rid, levo od utokata 

na Lepenec vo Vardar. To~nata lokacija 

ja odredil A. Evans vo 1883 

g. Arheolo{kite naodi ukaùvaat 

na kontinuirano ìveewe vo bronzenoto 

i èleznoto vreme do VI 

vek pr. n. e. Po~etocite na rimskiot 

grad se povrzani so probivot 

Lokalitetot Skupi 

na rimskite legii kon krajot na I 

vek p.n.e. i formiraweto na provincijata 

Mezija vo 15 g. n.e. Vo 

vremeto na Flavievcite, verojatno 

pri vladeeweto na Domicijan 84/5 

g. dobiva rang na samoupravna deduktivna 

kolonija (Colonia Flavia 

Scupinorum) so naseluvawe na veterani, 

glavno od legijata VII Claudia. 

Prvobitnata naselba se transformira 

vo kompleksen urban rimski 

grad so site civilni i verski objekti 

koji odgovarale na novite uslovi 

i priliki. Se razviva kako 

vaèn administrativen, stopanski, 

kulturen i tranziten centar na 

provincijata Gorna Mezija. Gradot 

go spomenuva Ptolomej (Geog. III, 

9, 4) vo II vek. Vo vremeto na Mark 

Avrelij, vo 170 g. pominuva dakiskoto 

pleme Kostoboki pri prodorot 

kon Egeja. Vo 268/69 e opusto- 

{en od silni gotski i herulski odredi. 

Vo Skupi prestojuvale ili 

pominale carevite Hadrijan (124/5 

g.), Septimij Sever so sinot Karakala 

(202 g.) i Filip Arabjaninot 

(244 g.). Kon krajot na III vek stanuva 

metropola na novoosnovanata 

provincijata Dardanija, a vo IV 

vek povtorno doìvuva golem ekonomski 

i urbanisti~ki podem. Na 

Tabula Peuntengeriana (IV v.), e pretstaven 

so viweta na glaven provinciski 

grad. Carot Teodosij I 

pri prestoite vo Skupi vo 379 i 

388 g. izdal dva carski ukaza. Vo 

Sinegdemot na Hierokle (VI v.), e 

ozna~en kako glaven grad na provincijata 

Dardanija. Vo IV vek stanuva 

episkopija (mitropolija). 

Poznati se episkopite Paregorij 

koj u~estvuval na saborot vo Serdika 

(343 g.), Ursilij (458 g.) i Jovan 

(494 g.). Vo 518 g. nastradal vo 

katastrofalen zemjotres zabele- 

àn vo Hronikata na Marcelin


Komes. Po obnovata vo VI vek, urbanoto 

ìveewe zamira kon krajot 

na vekot, vo vremeto na Mavrikij 

Tiberij (kolektiven naod na moneti 

koj zavr{uva vo 582/3 g.). Kako 

pomala ruralna naselba opstojuva 

do X‡XI vek. Od stratigrafijata i 

urbanizmot po osnovaweto na kolonijata 

do krajot na III v., otkrieni 

se delovi od obyidieto, konturite 

na teatarot, nekolku ulici i 

yidovi od nekolku nedefinirani 

objekti. Obyidieto ima forma na 

nepravilen ~etiriagolnik (738 h 

590 m) so povr{ina od 43 ha. Gradot 

e planiran spored ortogonalen 

sistem. Ulicite se paralelni so 

yidovite na obyidieto (sz/ji-jz/si) 

i se se~at pod prav agol. Od gradbite 

istraùvan e samo teatarot, 

vo severniot del na gradot. Impozanten 

objekt od koj se otkrieni 

glavnite konturi (skenata, delovi 

od teatarskata zgrada i gledali{teto) 

so luksuzna mermerna arhitektonska 

dekoracija. Podignat e 

vo vremeto na Hadrijan (II v.). Niz 

celiot istoriski razvoj gradot }e 

ja zadrì osnovnata urbanisti~ka 

{ema so ista postavenost na grade`nite 

kompleksi i gradbi, no 

dimenziite i sodrìnata na gradskite 

kvartovi se menuvale vo razli~nite 

vremenski periodi. Koga 

se zboruva za urbanisti~kiot izgled 

na Skupi, toa prvenstveno se 

odnesuva na izgledot na gradot vo 

docno anti~kiot period (III‡VI v.). 

Celosno ili delumno se istraèni 

nekolku grade`ni kompleksi i 

gradbi: horeum (javen objekt so profana 

funkcija-skladi{te, kraj na 

III v.), gradska vila-domus (privaten 

stanben objekt so luksuzno ukraseni 

yidovi so fresko dekoracija 

i sopstveno podno greewe, kraj na 

III–IV vek), civilna bazilika (reprezentativen 

monumentalen javen 

objekt so luksuzna arhitektonska 

dekoracija i mozai~en pod, IV vek), 

gradska bawa (IV–V vek), rano hristijanska 

bazilika (kraj na V ‡ po- 

~etok na VI vek), mikrostamben 

kompleks (privatni stambeni gradbi, 

VI vek), nekolku gradbi so nedefinirana 

funkcija i del od 

uli~nata mreà (cardo maximus, 

krstosnicite so dva dekumana, u{te 

eden kardo i dekuman, IV–VI vek). 

Nadvor od obyidieto na site ~etiri 

strani se nao|ale nekropolite 

i drugi pridru`ni gradbi. Istra- 

èni se okolu 1000 grobovi (I–IV 

vek) od jugoisto~nata i severo-zapadnata 

nekropola, otkrieni delovi 

od anti~kiot most na Vardar, 

privatna vila i hristijanska bazilika 

vo s. Bardovci. 

LIT: B. Dragojevi} Josifovska, Inscriptions de 

la Mésie Supérieure (IMS), vol. VI, Scupi et la 

région de Kumanovo, Beograd, 1982; I. Mikul- 

~i}, Skopje so okolnite tvrdini, Skopje, 

1982; D. Kora~evi}, SKUPI, Gradska teritorija, 

Skopje, 2002. L. J. 

Severozapadnata nekropola vo Skupi 

SKUPSKA SEVEROZAPAD- 

NA NEKROPOLA (s. Zloku}ani, 

Skopje) – pove}eslojno nao|ali{te 

so nekolku kulturni horizonti 

od bronzenoto vreme do 

docnata antika: nekropola so biritualno 

pogrebuvawe od docnata 

bronza do ranoto èlezno vreme; 

ranorimska nekropola so biritualno 

pogrebuvawe (II–III v.); arhitektonski 

strukturi i sloevi od 

ranorimskiot period (I–II v.); anti~ki 

pat (II–V v.); otpadna deponija 

od zanaet~iskiot centar, 

pokraj zapadniot bedem (III i prvata 

polovina na IV v.); docnorimska 

nekropola so skeletno 

pogrebuvawe (IV – po~etok na V 

v.) i arhitektonski strukturi i 

sloevi od docnoanti~kiot period 

(V–VI v.). Se istraùva od 1990 g., 

na prostor (40 × 18 m) {to se nao- 

|a na okolu 120 m od severozapadniot 

bedem. Isklu~itelno zna- 

~ajna e ranorimskata nekropola. 

Istraèn e mal segment od arhitektonski 

planiranata gradska 

nekropola, ~ii{to dimenzii i 

granici ne se utvrdeni. Organizirana 

e pred severozapadniot 

bedem, kako aleja pokraj anti~kiot 

pat {to vodel vo Skupi (od zapad) 

i se povrzuval so decumanus 

maximus. Otkrieni se sedum intaktno 

za~uvani nadgrobni spomenici, 

od koi pet steli i dva od 

tipot na t. n. monumenti so funerarni 

ari. Postaveni se vo ~etiri 

reda, dijagonalno eden na drug, 

frontalno svrteni kon patot. 

Pogrebuvaweto e biritualno, so 

grobovi postaveni vo paralelni 

redovi, so pribli`no ista orientacija 

sz–ji, identi~na so nadgrobnite 

spomenici i so urbanisti~kata 

{ema na gradot. Nezavisno 

od vidot i od primenetiot ritual 

na pogrebuvaweto, prisutna 

e ista religioznost vo sfa}aweto 

na zadgrobniot ìvot, kako i 

avtohtoni elementi kaj pogrebuvaweto, 

italski vlijanija vo tektonikata 

i orientalni vlijanija 

kaj imiwata. 

SLAV 

LIT.: L. Jovanova, Colonia Flavia Scupinorum - 

Western necropolis grave forms and rituals, Histria 

Antiqua, vol. 8, Pula 2002, 193 - 207; istata, 

Colonia Flavia Scupinorum „Topography, 

disposition and structure of the city and its necropolises 

from the 1st to the 3rd century AD#, 

Homage to Milutin Garasanin, Beograd, 2006, 

617–638. L. J. 

Skuta~a od Kumanovsko 

SKUTAÂ (BOVÂ)‡ predna 

prestilka vrzana za pojasot. Vo Kumanovsko 

se sre}avaat nekolku vidovi: 

skuta~a edinarka (edenica, 

edeni~na), skuta~a {amijarka ili 

crvena {amijarka, alova skuta~a, 

bitovija skuta~a i skuta~a dugarka. 

Vo nevestinskata skuta~a, 

poznata kako skuta~a edini~arka 

ili edenica dominira crvenata boja, 

vo kombinacija so crnata, so akcenti 

na òlta i bela boja. Zastapeni 

se motivite kola ‡ kolca. Bile 

izrabotuvani sè do po~etokot na 

minatiot vek. Za~uvano e veruvaweto 

deka devojkata-kandidatka za 

maèwe, trebalo kako del od svoeto 

nevestinsko ruvo posledna da ja 

istkae nevestinskata skuta~a „edinarka#, 

koja za prvpat se oblekuva 

na denot na ven~avaweto. J. R.-P. 

SLAV, Aleksij (XII – XIII v.) – makedonski 

blagorodnik, despot, sa- 

S 

1375

S SLAVEI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

mostoen vladetel (1207–ok. 1230) 

so centar vo Melnik, rodnina na 

bugarskata vladeja~ka familija. 

Po smrtta na carot Kalojan 

(1207) odbil da ja priznae vlasta 

na uzurpatorot Boril, se osamostoil 

vo Rodopskata oblast so centar 

vo Cepena. Nabrgu go premestil 

svoeto sedi{te vo gradot 

Melnik, vo dolinata na rekata 

Struma, kade {to formiral nezavisno 

vladenie. Vodel mudra i 

vnimatelna politika kon svoite 

sosedi. Vo borbata protiv Boril, 

sklu~il sojuz so Latinskoto Carstvo 

(1208) i se oènil so }erkata 

na latinskiot car Henrih I 

(1206–1216). Po smrtta na Henrih, 

sklu~il sojuz so epirskiot 

vladetel Teodor I Angel (1214– 

1230), a po porazot na Epircite 

vo bitkata kaj Klokotnica (1230), 

ja priznal vrhovnata vlast na bugarskiot 

car Ivan II Asen 

(1218–1241), koj go ostavil i natamu 

samostojno da gi vladee svoite 

teritorii, s# do smrtta. 

LIT.: K. Axievski, Despot Aleksij Slav – 

samostoen feudalen vladetel vo Makedonija, 

„Godi{en zbornik na Filozofskiot 

fakultet#, 3 (29), Skopje, 1977. K. Ax. 

SLAVEI (Luscinia) – rod na najdobri 

pojni ptici od familijata 

drozdovi (Turdidae). 

Kaj nas 


tri vida: 

sinogu{ka 

(Luscinia svecica), 

slavej (Lusciniamegarinchos) 

i severen 

slavej (Luscinia 

luscinia). 

LIT.: Birds in Eu- 

Slavej 

rope: population estimates, 

trends and conservation status, „BirdLife 

International Conservation Series#, 12, Cambridge, 

2004; C. Harrison, An Atlas of the Birds 

of the Western Palaearctic, Glasgow, 1982. 


SLAVEJKOV, Petko Ra~ev (Trnovo, 

Bugarija, 17. XI 1827 – Sofija, 

1. VII 1895) – najistaknatiot 

bugarski prerodbenski kulturnonacionalen 

deec, dràvnik, politi~ar 

i op{testvenik vo vtorata 

polovina na XIX v., poet, 

1376 

Petko 

Slavejkov 

preveduva~, publicist i folklorist. 

Toj e najaktivniot deec vo 

crkovnite i nacionalno-politi~kite 

borbi, osobeno vo vrska 

so Makedonija, makedonskiot jazik 

i makedonskite nacionalni 

projavi. Redaktor na v. „MakedoniÔ# 

(Carigrad, 1866–1872) i na 

drugi bugarski periodi~ni izdanija. 

Pretsedatel na Komisijata 

za podgotovka na bugarski u~ebnici 

na „makedonskoto nare~je# 

(1869) i avtor na statijata za 

„Makedonskoto pra{awe# (18. I 

1871) {to prvpat javno go otvora 

problemot na „makedonizmot# i 

„nacionalniot separatizam#. 

BIBL.: SÍ~ineniÔ. PÍlno sÍbranie v 10 

toma. SÍst. S. Baeva, El. Dilovska, Cv. 

Makedonska. Pod red,. na G. Canev, P. Dinekov, 

St. Bo`kov, I–V, SofiÔ, 1963–1977 

(polnoto sobranie nikoga{ ne e doobjaveno); 

SÍ~ineniÔ v 8 toma. Red. kolegiÔ: S. 

Baeva, D. Lekov, St. MihaŸlova, P. Totev 

i Cv. Undìeva. S predg. ot P. Dinekov, 

SofiÔ, 1978–1981. 

LIT.: D. Kosev, Petko Ra~ev SlaveŸkov, 

1–2, SofiÔ, 1947–1949; Sv. SlaveŸkova, 

DÔdo SlaveŸkov. Slu~ki iz negoviÔ ìvot, 

SofiÔ, 1957; istata, Petko R. SlaveŸkov, 

SofiÔ, 1959. Bl. R. 

SLAVENSKI, Josip (âkovec, 

Hrvatska, 11. V 1896 ‡ Belgrad, 

30. XI 1955) ‡ kompozitor. Vo svoite 

dela dava simbioza na muzi~ki 

elementi, vtemeleni vo tradicionalnite 

vrednosti na balkanskata 

muzika, so eden sovremen 

muzi~ki govor, zasnovan vrz smeli 

i, za ona vreme, revolucionerni 

izrazni sredstva. Vo negoviot 

opus se izdvojuvaat „êtiri balkanski 

igri#, za orkestar (1938), 

delo so posebno zna~ewe za makedonskata 

muzika. Pi{uvano vrz 

tematika od srpskiot i makedonskiot 

folklor, kompozicijata 

zavr{uva so simbolot na makedonskiot 

muzi~ki folklor ‡ narodnata 

igra „Te{koto#, koja niz 

postepena gradacija se izvi{uva 

do edna veli~estvena tancuva~ka 

ekstaza. B. Ort. 

SLAVESKA, Qubica Borisova 

(Prilep, 23. II 1930) ‡ farmacevt, 

redoven prof. na Farm. f. vo 

Skopje. Rakovoditel na Katedrata 

po bromatologija. Prethodno 

vrabotena vo Republi~kiot Zavod 

za zdravstvena za{tita na Oddelot 

za kontrola na prehranbenite 

proizvodi. L. P.-T. 

SLAVESKI, Trajko (Ohrid, 22. 

IX 1960) – ekonomist, univerzitetski 

profesor, minister za finansii 

vo Vladata na Republika 

Makedonija. Diplomiral (1983), 


(1997) na Ekonomskiot fakultet 

vo Skopje. Zavr{il i postdiplomski 

studii na Kaliforniskiot 

dràven univerzitet vo îko, 

SAD (1986&1987) i na Univerzi- 

Trajko 

Slaveski 

tetot Harvard (1989 &1990). Bil 

viziting profesor na Dràvniot 

univerzitet vo Arizona (1997) i 

profesor na postdiplomskite studii 

na South Easteren European Studies 

na Nacionalniot kapodistriski 

univerzitet vo Atina, Grcija 

(1999&2006). Izbran e vo zvaweto 

vonreden profesor (mart 2003) na 

Ekonomskiot fakultet vo Skopje 

po predmetite Makroekonomija i 

Dràvna regulacija. U~estvuval 

na golem broj me|unarodni nau~ni 

sobiri. Avtor i koavtor e na pet 

knigi i golem broj statii objaveni 

vo zemjata i vo stranstvo od oblasta 

na mikroekonomijata i makroekonomijata, 

politi~kata ekonomija 

na tranzicijata, privatizacijata 

i ekonomskoto prestrukturirawe, 

biznisot i vladata, ekonomskiot 

raste` i razvojot, ekonomskite 

i socijalnite funkcii na 

dràvata, ekonomikata na rabotnata 

sila i dr. Bil rakovoditel 

na pove}e vladini proekti od koi 

proizlegle vladinata Srednoro~na 

strategija za razvoj i reformi 

†Makedonija 2003# (2000) i Nacionalnata 

strategija za namaluvawe 

na siroma{tijata (2002). ^len e na 

nekolku me|unarodni istraùva~ki 

mreì i pretsedatel na Izvr{niot 

odbor na nevladinata organizacija 

AME (Asocijacija za moderna 

ekonomija) so sedi{te vo Skopje 

i Tetovo. Bil minister za razvoj 

vo Vladata na RM (1999&2000), sovetnik 

na ministerot za finansii 

(2000&2002), nacionalen koordinator 

za podgotovka na Nacionalnata 

strategija za namaluvawe na siroma{tijata 

(noemvri 2000 –septemvri 2002), 

potpretsedatel na VMRO-DPMNE 

(16. V2005 & 17. III 2007) i minister za 

finansii vo Vladata na RM 

(2006&2009). S. Ml. 

SLAVISTIKA ‡ nau~na disciplina 

{to se zanimava so istraùvawe 

na slovenskite jazici 

i kulturi; univerzitetski studii 

od taa oblast. Konvencionalno za 

slavist se smeta nau~nik {to 

prou~uva i nekoj drug (ne maj~in) 

slov. jazik i kultura, zna~i: ako 

nekoj se zanimava so makedonski 

jazik, na pr., vo Polska, }e go ocenime 

kako slavist makedonist, no


U~esnici na Pettiot me|unaroden seminar za makedonski jazik, literatura i kultura vo Ohrid (1971) 

ako nekoj Makedonec go prou~uva 

makedonskiot jazik, toj e za nas 

ednostavno makedonist. 

Na Filolo{kiot fakultet na 

UKiM od 1946/47 ima Katedra za 

slavistika so razvieni tri linii 

na specijalizacija: rusistika (od 

1949/50), polonistika (od 1983/84) 

i bohemistika (od 1993/94). Na 

site tri pravci ima trigodi{ni 

studii (kako vtor glaven predmet), 

a na rusistika i na polonistika 

i ~etirigodi{ni studii (kako 

prv glaven predmet). Katedrata 

za slavistika koordinira studii 

po isto~nite i zapadnite slovenski 

jazici, dodeka studiite na 

ju`noslovenskite jazici se povrzani 

soodvetno so Katedrata za 

makedonski jazik i Katedrata za 

makedonska knièvnost. Nau~nata 

slavisti~ka produkcija naj~esto 

ne izleguva od krugot na raznite 

tipovi nastavni pomagala 

(prira~nici, re~nici, ~itanki i 

sl.) i statii objavuvani vo specijalisti~ki 

spisanija vo zemjata i 

vo stranstvo. Od 1976 Katedrata 

za slavistika izdava sp. †Slavisti~ki 

studii# (dosega se izlezeni 

11 toma). So Filolo{kiot fakultet 

e povrzano i sp. †Folia philologica 

macedono-polonica#, koe izleguva 

naizmeni~no vo Makedonija 

i vo Polska i objavuva materijali 

od makedonsko-polski nau~ni 

konferencii. Pri MANU 

izleguva sp. †Studia linguistica polono-meridianoslavica# 

(do 1991 g.: 

†Studia linguistica polono-jugoslavica#), 

koe isto taka se izdava naizmeni~no 

vo Makedonija i vo Polska. 

Nau~nata aktivnost vo oblasta 

na slavistikata ja pottik- 

nuva i Me|unarodniot seminar 


i kultura, koj periodi~no organizira 

nau~ni makedonsko-ruski, 

makedonsko-~e{ki, makedonskopolski, 

makedonsko-slovene~ki i 

drugi sredbi. Z. T. 

„SLAVISTI^KI STUDII# 

(Skopje, 1976–2006) – spisanie za 

rusistika, polonistika i bohemistika, 

organ na Katedrata za 

slavistika pri FlF na UKiM. 

Oddelni broevi se posveteni na 

profesorite: Vera Janeva-Stojanovi} 

(1985), Margarita Pa{oska 

(1999/2000), Zuzana Topoliwska 

(2001), Milan \ur~inov 

(2004) i Rina Pavlovna Usikova 

(2006). M. Mirk. 

SLAVI[KA KOTLINA – se 

nao|a na krajniot severoisto~en 

del na RM. Nao|aj}i se vo izvori{niot 

i sredi{niot tek od 

slivnoto podra~je na Kriva Reka, 

kotlinata e kako vmetnata tvorba 

pome|u Osogovskite Planini 

na jug i planinata German na sever. 

Vkupnata povr{ina iznesuva 

768 km², a samo 7.000 ha e ramni- 

~arsko zemji{te. Taa e formirana 

po tektonski pat vo tekot na 

tercierot. Ramkata na kotlinata 

e ograni~ena so rasedi. Slavi{ko 

Pole e ispolneto so pliocenski 

ezerski sedimenti. Vo pliocenskite 

sedimenti vo atarite na 

selata Rankovci, Ginovci i dr. se 

javuvaat debeli plastovi na betonitski 

glini. Vo zemjodelskoto 

proizvodstvo dominiraat planinskite 

ìta: ’r`, ja~men, oves, 

a se odgleduva i kvaliteten kompir. 

T. And. 

SLAVJANOMAKEDONSKI 

SLAVJANOMAKEDONSKA 

OSLOBODITELNA VOJSKA 

(SNOV) (1943 – 1944) – makedonska 

vojska vo Egejskiot del na Makedonija, 

formirana na planinata 

Vi~o so obedinuvawe na edinicite 

{to dejstvuvale vo pove}e 

reoni vo Kostursko. SNOV se borela 

protiv okupatorskite sili 

i kolaboracionisti~koto komitsko 

dvièwe, za osloboduvawe i 

priznavawe na nacionalnite prava 

so pravoto na samoopredeluvawe 

na Makedoncite. Vo maj 1944 g. 

SNOV bila rasformirana od 

KPG. 


V, Skopje, 2003; Hr. Andonovski, Makedoncite 

vo Grcija vo borbata protiv 

fa{izmot (1940–1944), Skopje, 1968. 

St. Kis. 

„SLAVJANO-MAKEDONSKI 

GLAS# (s. Kr~i{ta, Kostursko, 

dekemvri 1943 – juli 1944) – vesnik, 

organ na Okru`niot komitet 

na SNOF za Kostursko, na 

makedonski jazik, kirilica. Odgovoren 

urednik bil Lazo Poplazarov. 

Objaveni se vkupno 8 broja 

(eden vonreden), na {apirograf, 

vo tira` od okolu 500 primeroci. 

Negovoto izleguvawe prestanalo 

so zabranata na SNOF od strana 

na rakovodstvoto na KPG. 




453–456; D-r Boro Mokrov – M-r Tome 

Gruevski, Pregled na makedonskiot pe~at 

(1885–1992), Skopje, 1993, 49. S. Ml. 

SLAVJANOMAKEDONSKI 


FRONT (SNOF) (1943) – makedonskonacionalnoosloboditelno 

dvièwe vo Egejskiot del na 

Makedonija. SNOF vo Kostursko 

bil formiran vo s. Kr~i{ta, a vo 

Lerinsko vo s. Belkamen. Za sekretar 

na SNOF za Kostursko bil 

izbran Paskal Mitrevski, a za 

Lerinsko Petre Pilaev. 

U~esnici na konferencijata na SNOF, 

(s. D'mbeni, april 1944) 

S 

1377

S SLAGARKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 


V, Skopje, 2003; Hr. Andonovski, Makedoncite 

vo Grcija vo borbata protiv fa{izmot 

(1940–1944), Skopje, 1968. St. Kis. 

SLAGARKA ‡ v. Dvojanka. 

SLANEVA, Jagoda (Skopje, 2. X 

1949) ‡ balerina i koreograf. 

Balet u~i vo MBUC „Ilija Nikolovski-Luj# 

vo Skopje (vo klasata 

na J. Mja~in). ^len e na baletskiot 

ansambl pri MNT 

(1962-1992) kako solistka, a od 

1974 g. i prvenka. Izrazito lirska 

balerina, so emotivna ekspresivnost 

vo kreiraweto na 

ulogite. Od 1986 g. se zanimava so 

koreografska dejnost. 

ULOGI: [irin (A. Melikov, „Legenda za 

qubovta#), Marija (B. Asafjev, „Bah~isarajska 

fontana#), Julija (S. Prokofjev, 

„Romeo i Julija#) i dr. 

KOREOGRAFII: „Mansarda# (Z. Ori- 

|anski), „Siljan povtorno leta# (Q. Branxolica) 

i dr. Em. X. 

SLANICA – srednovekovna naselba, 

utvrduvawe, eparhisko sedi{te 

vo ramkite na Ohridskata 

arhiepiskopija, kartularat, kako 

del od provincijata Ber (Verija). 

Se locira na ok. 50 km severozapadno 

od Solun, na ju`nite padini 

na pl. Pajak, kaj Pazar (Enixe 

Vardar, \anica). 

LIT.: T. Tomoski, Bele{ki za nekolku 

malku poznati mesta vo srednovekovna 

Makedonija. Makedonija niz vekovite, 


SLATINA (s. Zelenikovo) ‡ neolitska 

naselba locirana na terasa 

nad staroto korito na r. Vardar. 

Evidentirani se kulturni 

sloevi od sredniot i od docniot 

neolit, hronolo{ki paralelni 

so Anzabegovo – Vr{nik II-IV. 

Spored docnoneolitskiot sloj e 

definirana kako kulturna grupa 

Zelenikovo II. Otkrieni se ku}i 

so kalotesti pe~ki i ogni{ta, ka- 

1378 

Jagoda 

Slaneva 

Ku}a model 

na oltar, 

Slatina, 

s. Zelenikovo 

ko i bogati kerami~ki naodi: sadovi, 

grnci, askosi, ~inii, pehari, 

amfori; kultni predmeti – 

`rtvenici, antropomorfni i zoomorfni 

statuetki i dr. 

LIT.: R. Galovi}, Zelenikovo, †Zbornik 

Narodnog muzeja#, V, Beograd, 1967, 127; M. 

Gara{anin – G. Spasovska, Novi iskopuvawa 

vo Zelenikovo kaj Skopje, †MAA#, 2, 

Prilep, 1976, 85; M. Gara{anin – M. Bilbija, 

Ku}a 1 vo Zelenikovo, †MAA#, 9, 

Skopje, 1988, 31–41. D. Z. 

SLATINO – ve{ta~ka akumulacija 

vo slivot na Mramore~ka Reka, 

vo Debarca. Branata e visoka 

15,5 m, dolga 100 m, a {iro~inata 

na krunata iznesuva 3 m. Ezeroto 

e dolgo 1.000 m, {iroko do 300 m 

i zafa}a povr{ina od 0,27 km 2 . 

Vkupnata zafatnina na vodata vo 

Ve{ta~kata akumulacija Slatino 

akumulacijata iznesuva 1.400.000 

m 3 , od koja korisnata zafatnina e 

1.280.000 m 3 . Se koristi za navodnuvawe 

na obrabotlivite zemjodelski 

povr{ini vo Sredna Debarca, 

za ribolov, za sport i rekreacija. 

Dr. V. 

Stela 

Slejanska- 

Stojanoska 

SLEJANSKA-STOJANOSKA, 

Stela ([tip, 12. XII 1944) ‡ pijanist. 

Diplomirala na Redovnata 

muzi~ka {kola vo Pariz (@. 

Blankar, T. de Brunof, 1967). Magistrirala 

vo istata institucija 

(T. de Brunof, 1969). Koncertirala 

vo RM i vo pove}e evropski 


SLEPÊNSKI APOSTOL ‡ 

poln izboren apostol od XII v., 

pergament, makedonska redakcija, 

154 listovi. Ustavno kirilsko 

pismo, pi{uvano so mastilo i kinovar. 

Inicijalite se od zoomorfen 

tip. Nekoi od listovite se 

palimpsest, slovenskiot tekst e 

pi{uvan vrz gr~ki. Tekstot na 

Slep~enskiot ap. go pi{uvale 

dvajca pi{uva~i, edniot pi{uval 

sitno i pravo, drugiot krupno i 

koso. Poteknuva od Ohridskata 

knièvna {kola i prvobitno mu 

pripa|al na manastirot Slep~e 

(Demirhisarsko). Deneska negoviot 

najgolem del se ~uva vo Ruskata 

nacionalna biblioteka vo 

Sankt-Peterburg, sign. F.n. I. 101 

(130 l.), i vo Plovdivskiot muzej, 

a negovi pomali delovi od 1 do 6 

lista vo Moskva i vo Kiev. 

Faksimil od Slep~enskiot apostol (XIIv.) 

LIT.: G. A. IlÏinskiŸ, Slep~enskiŸ apostol 

XII veka, Moskva, 1912. K. Bic.


SLIVA (Prunus domestica L.) – do 

1975 g. po brojot na steblata be{e 

vode~ka kultura, 

a na vtoro 

mesto be{e 

jabolkoto. Sega 

e obratno. 

Vo 2005 g. se 

registrirani 

Crni slivi 

1,3 milioni 

rodni stebla 

i proizvodstvo od 25,3 iljadi t. 

Najmnogu se koristi za doma{na 

prerabotka vo rakija i dr., pomalku 

za jadewe i za industriski 

prerabotki. B. R. 

SLIVA (Prunus Mill., fam. Rosaceae) 

– od ovoj rod vo RM prirodno se 

zastapeni: 

xankata (P. cerasifera 

Ehrh.), 

malo drvo so 

elipsesti listovi 

i so razli~na 

boja na 

plodovite; 

trn(en)kata 

(P. spinosa L.), 

Sliva trnka 

grmu{ka so 

sitni listovi 

i so mali, modri plodovi, i divata 

sliva (P. cocomilia Ten.), visokoplaninska 

grmu{ka ili malo drvo, so 

krupni, òlti plodovi vrz kusa 

dr{ka. Al. And. 

SLIVNI^KI MANASTIR – v. 

„Sveta Bogorodica#. 

SLIKARSTVOTO VO XX VEK 

‡ vo makedonskoto slikarstvo, 

koe do 1912 g. se razvivalo glavno 

vo ramkite na religioznata umetnost, 

modernizmot (impresionizam, 

ekspresionizam, fovizam, 

postkubizam) navlegol preku 

dejstvuvaweto na nekolku likovni 

umetnici, {koluvani nadvor 

od zemjata (D. Pandilov, N. Martinoski, 

L. Li~enoski i drugi). 

Po 1945 g. se javuvaat plejada aka- 

S. Kunovski: †@ena vo oblaci# (1976) 

demski {koluvani slikari. Se 

razvivaat varijanti na umereniot 

modernizam (ekspresionizam, 

postkubizam, poetski realizam), 

a od 50-tite godini nadrealizmot, 

enformelot, novata figuracija, 

varijantite na pop-artot, fotorealizmot, 

konceptualizmot (S. 

Kunovski, R. Anastasov, R. Kal- 

~evski, D. Kondovski, P. Mazev, 

G. êmerski, S. [emov i dr.), so 

koi prodolìl procesot na internacionalizacijata 

na slikarskiot 

jazik. Ovoj proces go dostignuva 

svojot vrv so postmodernisti~kite 

praktiki od sredinata 

na 80-tite godini na XX v. 

LIT.: Boris Petkovski, Sovremeno makedonsko 

slikarstvo, Skopje, 1981; Sowa 

Abaxieva, Preobrazbi. Modaliteti na 

makedonskoto moderno i sovremeno slikarstvo, 

Skopje, 2000. L. N. 

Sobir na oslobodenata teritorija vo Debarca (1943) 

SLOBODNI TERITORII VO 

NOV NA MAKEDONIJA (1943– 

1944 g.) – teritorii sozdadeni vo 

1943 g. vo Debarca i Kopa~ka, 

Mavrovo i Bistra, Prespa, Ko- 

ùv i Kozjak, koi postepeno bile 

{ireni i zafa}ale prostrani teritorii. 

So povrzuvaweto na slobodnata 

teritorija na Koùv so 

slobodnata teritorija sozdadena 

od ELAS na Pajak Planina i Karaxova, 

slobodnata teritorija se 

pro{irila i kon Gevgelija, Tikve{ 

i Mariovo. Slobodnata teritorija 

od Kozjak Planina se {irela 

kon Krivopalane~ko, kon 

Ruen Planina i Kumanovo. Vo zapadniot 

del po kapitulacijata na 

Italija do{lo do obedinuvawe na 

slobodnite teritorii i bila sozdadena 

edinstvena teritorija so 

dva slobodni grada: Ki~evo i Debar. 

Malata slobodna teritorija 

vo Prespa sluèla za vrski me|u 

slobodnata teritorija vo Zapadna 

Makedonija i taa vo reonot na Ko- 

ùv. Na slobodnite teritorii se 

sozdavale voenozadninski organi, 

organi na narodnata vlast, bile 

otvoreni i prvite u~ili{ta na 

makedonski jazik i se vr{ele podgotovki 

za odrùvawe na Prvoto 

zasedanie na ASNOM. 

SLOVENOMAKEDONSKA 

LIT.: Mile Mihajlov, Voenozadninskite 

organi vo Narodnoosloboditelnata vojna 

na Makedonija 1941-1944, Skopje, 1992. 

M. Mih. 

SLOVA NA SV. EFREM SI- 

RIN ‡ makedonski rakopis od 

vtorata ~etvrtina na XIV v. Fragmenti 

od rakopisot se nao|aat vo 

pove}e biblioteki pod razli~ni 

bibliote~ni oznaki. Najgolemiot 

del e od manastirot De~ani, br. 

77 (od nego e otkinat 1 l. i od 1956 

god. se ~uva vo Nar. bibl. na Srbija, 

RS 426). Vo RNB vo Sankt-Peterburg 

se ~uvaat pod sign. Giqf. 

20 (prviot del se Slovata na sv. E. 

Sirin) i Giqf. 60. V. D. 

SLOVENE^KO-MAKEDON- 

SKI VRSKI I ODNOSI. Po- 

~etocite se glavno od polovinata 

na XIX v., no poseben pottik im 

dava u~estvoto na slovene~kiot 

dobrovolec Miroslav Hubmaer 

vo organiziraweto i vodeweto na 

Kresnenskoto vostanie (1878–1879), 

kako i interesot za makedonskata 

dijalektologija i voop{to za makedonskoto 

pra{awe na filologot 

Vatroslav Oblak („Macedonishe 

studien#, Wien 1896), stavovite 

na Henrih Tuma – socijalist, politi~ar 

i publicist („Na{i zapiski#, 

Qubqana 1912) i aktivnostite 

na Terezina Jenkova, koja 

vo vremeto na Ilindenskoto vostanie 

patuva vo Sofija za da se 

zapoznae so vistinskata sostojba, 

a po vra}aweto inicira formirawe 

komitet (4. XII 1903) so {iroka 

promakedonska aktivnost, 

koga i A{kerc pi{uva stihovi za 

Makedonija. 

RM ja priznava RSl na 11. II 1992 

g., a RSl ja priznava RM na 12. II 

1992 g. RSl e prvata dràva so koja 

RM vospostavuva diplomatski 

odnosi (17. III 1992). Prv vonreden 

i opolnomo{ten ambasador na 

RSl vo RM e Joèfa Puhar. Prv 

vonreden i opolnomo{ten ambasador 

na RM vo RSl e Dimitar 

Mir~ev. Vo 2005 g. RSl otvora 

konzulat vo Bitola. 

LIT.: Hristo Andonov-Poljanski, Makedonija 

i Slovenija, Skopje, 1978; istiot, 

Odglasot na Ilindenskoto vostanie 

sred jugoslovenskite narodi, Odbrani dela, 

5, Skopje, 1981; Ahil Tunte, Republika 

Makedonija – prva dekada (1990–1999), 


SLOVENOMAKEDONSKO 

NACIONALNO-PROSVETNO 

DRU[TVO „SV. KIRIL I ME- 

TODIJ# (S.-Peterburg, 27. VI – 

31. H 1912) – makedonska nacionalno-politi~ka 

asocijacija vo 

S.-Peterburg {to pretstavuva 

vsu{nost preimenuvano prodol- 

ènie na MNLD zaradi dobivawe 

praven legitimitet vo Rusija 

pred o~ekuvanite nastani na Balkanot. 

Osnova~kiot akt so Ustavot 

e potpi{an od Dimitrija 

S 

1379

S SLOVENSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Pavle (ûpovski), Gavril Konstantinovi~ 

i Nace Dimov, no vo 

posledniot raspoloìv dokument 

od Ministerstvoto za vnatre{ni 

raboti na Rusija se odgovara deka 

Dru{tvoto „presleduva zada~i od 

politi~ki karakter, rasprostranuvaj}i 

ja istovremeno svojata 

dejnost nadvor od predelite na 

Ruskata Imperija# i zatoa smeta 

deka „ne e mo`na registracija na 

predviduvanoto dru{tvo#. Vsu{nost, 

tokmu Rusija be{e faktorot 

vo podgotvuvanata vojna, pa i za 

podelbata na Makedonija. 

Od ~l. 1 od Ustavot na Dru{tvoto 

se gledaat istite celi i zada~i 

{to gi ima{e i Drugarstvoto: „da 

go pomaga duhovnoto preroduvawe 

i obedinuvawe na Makedonskite 

Sloveni i nivnoto slobodno nacionalno-bitovosamoopredeluvawe# 

i deka „svojata dejnost }e ja 

rasprostira vo predelite na Ruskata 

Imperija i vo Makedonija#. 

Isti se i sredstvata za realizacijata 

na ovie celi (~l. 2), pa i voveduvaweto 

na makedonskiot jazik vo 

slu`bena upotreba (~l. 31): „Me|u 

~lenovite na Dru{tvoto razgovoren 

i pismen jazik se smeta slovenomakedonskiot 

jazik#, a ve}e „celoto 

delovodstvo na Upravata na 

Dru{tvoto se vodi na ruski jazik i 

na slovenomakedonski#. 

Mo{ne rigorozen e ~l. 4 od Ustavot 

vo vrska so odnosot kon Makedoncite 

privrzanici na tu|ite nacionalni 

propagandi: „Makedoncite 

i Makedonkite od slovensko 

poteklo {to ne go ispovedaat 

nacionalno samobitnoto edinstvo 

na Makedonskite Sloveni, 

tuku se narekuvaat Srbi, Bugari 

i Grci – ne moàt da bidat redovni 

~lenovi na Dru{tvoto#. 




Petrograd, II, Skopje, 1978, 5–25. Bl. R. 

SLOVENSKA PISMENOST. 

Poradi trgovski, verski i drugi 

potrebi Slovenite se obiduvale 

da pi{uvaat slovenska re~ so latinsko 

i gr~ko pismo, kako {to 

veli Crnorizaec Hrabar, „bez 

oustroenia#. Prvoto uredeno 

slovensko pismo, glagolicata, 

bilo sozdadeno od Konstantin- 

Kiril Filosof. Me|utoa, pra- 

{awata koga, kade, kako, za kogo i 

sl. bilo izmisleno toa, i denes se 

s# u{te aktuelni, kako i pred 200 

godini, koga so niv se zarodila 

slavistikata. Panonskata teza na 

Kopitar i Miklo{i~, spored koja 

za osnova na st.slov. mu poslu- 

ìl eden govor od Panonija, bila 

otfrlena vo krajot na XIX v. Po 

terenskite dijalektolo{ki istraùvawa 

vo Solunsko, V. Oblak 

(1896) kategori~ki tvrdi (i 

1380 

Tome Serafimovski: portret na Konstantin 

Filosof, vo crkvata †San Klemente# vo Rim 

V. Jagi} se soglasuva) deka „bez 

precizno poznavawe na jugo-isto~nite 

makedonski dijalekti ne 

e vozmo`no razre{uvawe na potekloto 

na st. slov. jazik#. Zborovite 

od gl. 8 na @K, deka Konstantin 

Filozof na pat za Hazarija 

vo Herson na Krim na{ol 

evangelie i psaltir napi{ani so 

„ruski bukvi#, se pisarska gre{ka 

so metateza na slogot sur(ski) 

so rous(ki). Tezata za t.n. Bregalni~ka 

misija na Bra}ata po~iva 

na kratkite ìtija na sv. Kiril, 

koi se od podocne{no vreme, so 

tendenciozni interpolacii. Mestoto 

na sozdavaweto na slovenskoto 

pismo dolgo bilo tretirano. 

Istoriskite okolnosti i nekoi 

indirektni podatoci od najstarite 

i najverodostojnite izvori 

ukaùvaat deka toa bilo sozdadeno 

vo manastirot Polihron, 

kade {to Konstantin Filosof 

po Hazarskata misija (861/2) 

prestojuval kaj brata si Metodija 

vo Bitinija (Mala Azija do Bosfor). 

Tamu imalo deportirano 

mnogubrojni slovenski semejstva 

od Solunsko, a vo manastirot i 

monasi Sloveni, me|u koi Bra}ata 

si izbrale i u~enici – pomo{nici. 

Za datata koga to~no bilo 

pismoto oformeno dolgo se raspravalo 

vo naukata. Vo @K gl. 15 

se veli deka koga do{le pratenicite 

od Rastislav vo Carigrad, 

imperatorot mu ja predloìl na 

Konstantin Filosof taa misija, 

a ovoj, otkako se pomolil, Bog mu 

gi †otkril# bukvite i zapo~nal 

da go zapi{uva prevodot: †vo po- 

~etokot be{e Slovoto...# (Jn.1,1). 

Vsu{nost toa e hagiografsko 

preuveli~uvawe. Takva golema i 

te{ka rabota ne stanuva vedna{. 

Bez somnenie, Bra}ata i porano 

razmisluvale za slov. pismo. Koristej}i 

go prethodniot opit, 

Konstantin Filosof definitivno 

ja oformil glagolicata malku 

pred trgnuvaweto za Moravija. I 

drugi otkritija isto taka obi~no 

se datirani so momentot koga bila 

rabotata zavr{ena, iako pred 

toa se rabotelo dolgo. Poradi 

minimalnite dijalektni razliki 

vo st.slov. od toa vreme, pismoto 

i prevodite vrz osnova na jugoist. 

maked. dijalekti moèlo da 

se upotrebuva na celata slovenska 

teritorija (Balkanot, Moravija, 

Panonija, Kiev, Novgorod). 

No po~nuvaj}i od krajot na XI v. 

vo nego zapo~nale da proniknuvaat 

osobenosti od lokalnite dijalekti, 

koi so vreme bile s# poosetni. 

Makedonskata varijanta 

moè da se sledi vrz pismeni izvori 

niz eden period dolg okolu 

1000 godini. 

LIT.: V. Jagic, Entstehungsgeschichte der Kirchenslavischen 

Sprache, Berlin 1913; G. A. Il- 

ÏinskiŸ, Gde, kogda, kem i s kakoŸ celÓ 

glagolica bila zamenena kiriliceŸ? BSl, 

3, 1935, 79-88; H. R. Cooper, Slavic Scriptures. 

The formation of the Church Slavonic Version of 

the Holy Bible, Madison-Teaneck, 2003; Z. Ribarova, 

Jazikot na makedonskite crkovnoslov. 

tekstovi, MANU, 2005; P. Hr. 

Ilievski, Pojava i razvoj na pismoto, 2 

izd., 2006, 120-132. P. Hr. Il. 

SLOVENSKOMAKEDONSKA 

KNI@EVNA DRU@INA vo 

Sofija – prvata poznata makedonska 

knièvna asocijacija, osnovana 

vo 1888 g. od emigranti 

Makedonci, pod pretsedatelstvo 

na \or|ija M. Pulevski, koja, spored 

svedo~eweto na D. ûpovski, 

imala cel „da ja prerodi narodnata 

makedonska literatura#. Rasturena 

bila od bugarskata vlada, 

a „mnogu nejzini ~lenovi bile izgoneti 

od Kneèvstvoto#. 

IZV.: Upravda, K‹mÍ bÎla BolgariÔ dlÔ 

Makedonii, MG, I, 5, 5. IX 1913, 77. Bl. R. 

SLOVI], Dragoqub (Jagodina, 

Srbija, 1. III 1911) – agronom, 

prof. po ovo{tarstvo, istaknat 

stru~wak {to imal zna~itelen 

pridones za obnova i unapreduvawe 

na ovo{tarstvoto vo RM. Zavr{il 

Zemjodelsko u~ili{te, a 

potoa polagal gimnaziska matura 

za da moè da se zapi{e na fakultet. 

Diplomiral na Zemjodelskiot 

fakultet vo Zemun. Pominal 

pove}e godini vo ovo{tarskata 

struka. Avtor e na prvata kniga 

„Ovo{ten rasadnik#, koja odigra 

golema uloga vo unapreduvaweto 

na rasadni~koto proizvodstvo vo 

stara Jugoslavija. Na 1. II 1949 g. e 

primen na Zemjodelsko-{umarskiot 

fakultet vo Skopje, kako 

nastavnik po predmetot ovo{tarstvo 

i prerabotka. Na ova rabotno 

mesto e do 30. VI 1959 g., koga e 

izbran za profesor po ovo{tarstvo 

na Zemjodelskiot fakultet 

vo Novi Sad. Publikuval pove}e


nau~ni trudovi od oblasta na ìvotniot 

ciklus i dolgove~nosta 

na ovo{nite rastenija. B. R. 

SLOPIM – srednovekovno utvrduvawe 

vo Makedonija. Vizantiskiot 

imperator Aleksij I Komnin 

tuka (1106) se podgotvuval za 

borba protiv Normanite. Se locira 

kaj s. Slopinci, na okolu 77 

km od Solun, ju`no od Gevgelija, 

od desnata strana na r. Vardar, na 

vlezot na rekata vo Ciganskata 

Klisura. 

LIT.: T. Tomoski, Bele{ki za nekolku 

malku poznati mesta vo srednovekovna 

Makedonija. Makedonija niz vekovite, 


SLUÂJOT SIDIROPULOS 

I DRUGITE PROTIV R. GRCI- 

JA – slu~aj pred Evropskiot sud 

za ~ovekovi prava vo Strazbur, 

poveden so àlba dostavena do 

Komisijata na 16.XI 1994 g. od grupa 

gra|ani, pripadnici na makedonskoto 

malcinstvo vo R Grcija 

(Hristos Sidiropulos i drugi), 

protiv R Grcija poradi povreda 

na pravoto na pravi~no sudewe, 

slobodata na mislata, sovesta i 

veroispovedta, slobodata na izrazuvaweto, 

slobodata na mirno 

sobirawe i zdruùvawe i zabranata 

na diskriminacija. Sudot 

konstatira povreda na slobodata 

na zdruùvawe i ja zadolùva 

Vladata na R. Grcija vo rok od 3 

meseci na aplikantite da im isplati 

4 mil. drahmi. 

LIT.: Tatjana Petru{evska, Slu~ajot 

Hristos Sidiropulos i drugite protiv 

RG pred organite vo Strazbur, „Bezbednost#, 

br. 4, Skopje, 1999. T. Petr. 

SMATRAKALEV, Ivan D. (s. 

Gorno Brodi, Sersko, 9. III 1878 – 

Plovdiv, 4. VI 1946) – u~itel, 

~len na TMORO. Zavr{il Pedago{ko 

u~ili{te vo Ser. U~itelstvuval 

vo rodnoto selo, vo s. 

Kru{evo (Sersko) i vo s. Proso- 

~en (Dramsko). Tuka bil punktov 

na~alnik na TMORO (1901–1902). 

Od 1903 g. bil osuden i vo zatvor 

ostanal do Mladoturskata revolucija. 

Bil sekretar na Serskata 

mitropolija (1910–1912). 

LIT.: V. „Makedonsko zname#, br. 49, Sofi®, 

1946. Al. Tr. 

SMATRAKALEV, Mihail (Serez, 


15. XII 1910 ‡ Sofija, 16. IV 1998) 

‡ poet, raskaùva~, novinar, publicist, 

revolucioner. Zavr{il 

pravo na Sofiskiot univerzitet. 

Eden od najprojavenite aktivisti 

na naprednata makedonska 

emigracija vo Bugarija me|u dvete 

svetski vojni. Na dvapati 

VMRO (na V. Mihajlov) go osudila 

na smrt. Bil ~len na VMRO 

(Obedineta), na dru{tvoto „Nacija 

i kultura# i na MONSS 

(Makedonski op{tonaroden stu- 

Mihail 

Smatrakalev 

dentski sojuz). Eden od urednicite 

na „Makedonski studentski 

list#, na „Makedonska studentska 

tribuna#, na „Makedonsko 

zname#, na „Makedonski vesti# i 

na „Literaturen kritik#. ^len 

na rakovodnoto jadro na Makedonskiot 


(1938‡1941), pretsedatel na Makedonskiot 


„Nikola Vapcarov# (1945‡1948) 

i na Literaturniot kruòk na 

studentite od Pirinska Makedonija 

(1950‡1951). Pi{uval na bugarski 

jazik. Stihozbirkata „Bura 

nad rodinata# (1935) makedonskata 

knièvna kritika ja odreduva 

kako kniga {to na „golema 

vrata vo literaturata ja vnesuva 

makedonskata tematika#. Posebnosta 

na makedonskata nacija i 

borbata na makedonskiot narod 

za nacionalni i socijalni prava 

i slobodi e tema vo negoviot 

{estdeceniski novinarski i 

publicisti~ki anga`man. 

BIBL: Bura nad rodinata, Sof.,1935; Izbrani 

stihovi, Sk., 1991; Makedonskiot 

literaturen kruòk, Sk., 1993; Modrite 

{iro~ini na tatkovinata, Sk., 1994; Na 

makedonski temi, Sk., 1999. 

LIT.: Gane Todorovski, Zvu~niot zdiv na 

tatkovinata, Sk, 1992; Blaè Ristovski, 

Prilog kon makedonskata literaturna 

istorija, †Sovremenost#. XIV, 5, 

Skopje, maj 1964, 512–514; istiot: Makedonski 

letopis, kn. 2, Sk., 1993; Vasil Tocinovski, 

@arov buntar i burevesnik, 

Sk., 1994. V. Toc. 

Bo{ko 

Sma}oski 

SMA]OSKI, Bo{ko (s. Modri~, 

Debarsko, 18. IX 1938 ‡ Skopje, 

1998) ‡ poet, raskaùva~, romansier, 

dramski avtor, pisatel 

za deca, novinar. Avtor {to 

privlekuva vnimanie so ànrov- 

SMILEVO 

ska raznovidnost i eruptivna 

tvore~ka energija. 

BIBL.: Majski yvon~iwa, 1959; Dodeka 

rosi, 1962; Rasproda`ba na ostatocite 

od proletta, 1963; Usvojuvawe na dnevniot 

red; Vsu{nost s# e ubava balada, 1968; 

Vleguvawe vo Ohrid, 1972; Pesni od Modri~, 

1977; Taa i tatkovinata, 1983; Obleka 

na du{ata, 1986; Niz Zelenovo, niz 

Rumenovo, 1986; Leto gospodovo, leto |avolovo, 

1998 i dr. G. T. 

@ivoinov smil 

SMIL, @IVOINOV (Helichrysum 

zivojinii êrnj. – So{ka) – lokalen 

makedonski kalcifilen floristi~ki 

endemit od fam. Asteraceae, 

poznat samo za planinata Gali~ica. 

Vl. M. 

Dimitar 

Smilev 

SMILEV, Dimitar Aleksov (Veles, 

17. X 1909 ‡ Skopje, 6. XI 1996) 

‡ spec. po bolesti na ustata, zabite 

i vilicata, prof. na St. f. vo 

Skopje. Habilitiral vo 1956 g. 

Bil u~esnik vo NOB kako sanitaren 

referent. Bil inicijator i 

~len na Mati~nata komisija za 

formiraweto na Stomatolo{kiot 

oddel na Med. f. i e osnova~ i 

prv upravnik na Stomatolo{kite 

kliniki. Bil direktor na Stomatolo{kite 

kliniki i rakovoditel 

na Klinikata za maksilofacijalna 

hirurgija. Publikuval 

100 statii. E. M. 

SMILEVO – mija~ko selo vo Demirhisarsko. 

Se nao|a vo jugoisto~nite 

padini na planinata Bigla, 

vo izvori{niot del na Stara 

Reka, na nadmorska viso~ina od 

okolu 880 m. So lokalen pat e povrzano 

so regionalniot pat Bitola–Demir 

Hisar–Ki~evo. Toa e 

edinstveno selo vo Demirhisarsko 

i Pelagonija naseleno so Mijaci, 

dojdeni od mija~kiot predel 

kon krajot na XVIII i na po~eto- 

S 

1381

S SMILEVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Panorama na seloto Smilevo 

kot na XIX v. Vo minatoto naselenieto 

se zanimavalo so sto~arstvo 

i yidarstvo, i seloto bilo 

golemo. Potoa lu|eto go napu{tile 

sto~arstvoto i se oddale na 

pe~albarstvo. Kon sredinata na 

minatiot vek toa s# u{te opstojuvalo 

kako golema naselba, naselena 

samo so Makedonci. Vo 1961 g. 

S. imalo 1.158 `. i bilo najgolemo 

selo vo Demirhisarsko. Vo 

slednite godini smilev~ani po~nale 

naglo da go napu{taat seloto, 

taka {to vo 1971 g. naselenieto 

se namalilo na 732 `., a vo 2002 

g. vo nego ostanale da ìveat 321 

`. Preseluvaweto se odvivalo 

glavno kon Bitola, vo koja formirale 

posebno Smilevsko Maalo, 

potoa kon Demir Hisar, a vo 

golem del i kon Avstralija, Kanada 

i SAD. Vo Smilevo se veli 

deka nema ku}a {to nema svoj ìtel 

vo Avstralija. Bidej}i ima 

sosema malku obrabotlivi povr- 

{ini, naselenieto {to ostanalo 

vo seloto se zanimava so edno specijalno 

zanimawe – pravewe }umur, 

potoa so grade`ni{tvo i sobirawe 

{umski plodovi, posebno 

smreklinki i pe~urki. Smilevo 

ima slavno minato. Toa e rodnoto 

selo na Dame Gruev, eden od stolbovite 


dvièwe. Vo nego e odr- 

àn Smilevskiot kongres (2.–7. V 

1903), na koj e donesena odlukata 

za krevawe na Ilindenskoto vostanie. 

Deneska vo Smilevo postoi 

spomen ku}a na Dame Gruev, 

vo koja posetitelite moè da se 

zapoznaat so burnoto minato na 

seloto. Al. St. 

SMILEVSKI KONGRES (s. 

Smilevo, Bitolsko, 19. IV / 2. V ‡ 

24. IV / 7. V 1903) ‡ kongres na Bitolskiot 

revolucioneren okrug 

na TMORO. Na nego u~estvuvale 

1382 

32 delegati, pod pretsedatelstvo 

na Damjan (Dame) Gruev. Za obezbeduvawe 

na Kongresot bile angaìrani 

okolu 2000 vooruèni 

lica; na pristapite kon Smilevo 

bile postaveni zasileni straì, 

mestoto go obezbeduvala selskata 

milicija, a vrskite so revolucionernite 

centri gi odrùvala kurirska 

slu`ba. Bil usvoen Vostani~kiot 

disciplinski ustav (20. 

IV / 3. V) i bila vospostavena 

struktura od voeni i od upravni 

tela i bile opredeleni nivnite 

dol`nosti do i vo vremeto na 

Vostanieto. Organite na MRO vo 

gradovite i vo selata dobile 

funkcija na zadninski organi: da 

izvr{uvaat razuznava~ka dejnost 

(za koncentracijata i za dvièweto 

na neprijatelskite sili), da 

Faksimil od planot za Ilindenskoto vostanie, 

usvoen na Smilevskiot kongres (maj 1903) 

go odrùvaat moralot kaj narodot 

i da mu vlevaat sigurnost, da 

obezbedat zgriùvawe na nebore~koto 

naselenie od reonite na 

borbenite dejstva; da se prenesuva 

oru`je, municija i drugi borbeni 

sredstva, nivno skladirawe 

vo tajni skladi{ta i obezbeduvawe; 

snabduvawe i sozdavawe rezervi 

od hrana, obleka, obuvki, 

sanitetski materijali i drugi 

potrebi za vostanicite. Selskite 

doma}instva bile zadolèni 

da obezbedat ìto za ishrana na 

vostanicite. Pri krajna potreba 

bila predvidena rekvizicija so 

izdavawe dokument za nadomest 

po osloboduvaweto od makedonskata 

dràva. Ustavot go reguliral 

statusot na vostanikot, obvrzan 

so zakletva da gi brani interesite 

na svojata tatkovina Makedonija 


sorabotnik do odgovoren urednik. 

Vo MRTV (1967‡1998) realiziral 

golem broj serii, reporta- 

ì, patepisi i sl. od oblasta na 

naukata i obrazovanieto, posebno 

od istorijata i geografijata („Via 

egnacia#, „So ~amci po Vardar#, 

„Po dolinata na Treska#, „Po tekot 

na Crni Drim# i dr.), kako i 

prvata TV „Makedonska enciklopedija# 

so pove}egodi{no emituvawe. 

Projavil i bogata publicisti~ka 

dejnost. 

BIBL.: Samopregled na dojka, Skopje, 

1975 (medicinska studija); Srcepis za Lazaropole, 

1995, Skopje; Crkvata „Sveti 

\or|ija# vo Lazaropole, Skopje, 1996; Po 

dolinata na Radika, Skopje, 1998 ; Dviì 

se, za da ne zaboravi{ da odi{, Skopje, 

2000; Te{koto od Lazaropole, Skopje, 

2006. S. Ml. 

Vele 

Smilevski 

SMILEVSKI, Vele (Novo Selo, 

Demirhisarsko, 6. V 1949) ‡ 

poet, eseist, literaturen kriti- 

~ar i nau~en rabotnik. Zavr{il 

Filolo{ki fakultet na Univerzitetot 


Skopje, kade {to i doktoriral. 

Raboti kako nau~en sovetnik vo 

Institutot za makedonska literatura 

i e vonreden profesor na 

Studiite po novinarstvo. Bil 

pretsedatel na SVP i pretsedatel 

na DPM vo dva mandata. Glaven 

urednik e na spisanieto 

„Sintezi#. 

BIBL.: Slika {to sogoruva, poezija, 

1974; Kafez, poezija, 1978; Di{i dlaboko, 

poezija, 1985; Aspekti na makedonskata 

knièvnost 1945-1985, doktorska disertacija, 

1993; Pedeset pesni, 2000; Novinarski 

leksikon, 2001; Esei, 2002. 

LIT.: R. Siljan: Poetskiot identitet 

na V. Smilevski, vo knigata Makedonska 

poezija, 2001. P. Gil. 

SMILEVSKI, Goce (Skopje, 20. 

IV 1975) ‡ raskaùva~, romansier. 

Diplomiral na Filolo{kiot 

fakultet vo Skopje (Studii po 

op{ta i komparativna knièvnost), 

a magistriral na Katedrata 

za Gender Studies na Centralnoevropskiot 

univerzitet vo Budimpe{ta. 

Osobeno so vtoroto 

delo postignuva golem uspeh, koe, 

prevedeno na nekolku jazici, mu 

nosi reputacija na eden od najtalentiranite 

avtori vo ponovata 

makedonska literatura. 

Goce 

Smilevski 

BIBL.: Planetata na neiskustvoto, 

2000; Razgovor so Spinoza, 2002. P. Gil. 

SMILEVSKI, Kuzman (s. Treson~e, 

1924) – kontraadmiral na 

JNA. Pred Vtorata svetska vojna 

bil u~enik. Od 1944 g. se vklu~il 

vo NOVM i stanal ~len na KPJ. 

Vo vojnata bil politi~ki komesar 

na ~eta i na bataljon, a potoa 

pomo{nik na politi~ki komesar 

na brigada. Ja vr{el dol`nosta 

na~alnik na oddelenie vo armijata 

i vo SSNO, na~alnik na katedra 

vo VM i vo VVA. Zavr{il Vi- 

{a voena pomorska akademija na 

JNA. Od 1973 g. e vo penzija. 

LIT.: Vojni leksikon, Beograd, 1981. V. St. 

Cvetko 

Smilevski 

SMILEVSKI, Cvetko Ven~ov 

(s. Slivovo, Ohridsko, 30. III 

1947) – pedagog, univerzitetski 

profesor. Zavr{il sredno tehni~ko 

u~ili{te vo Bitola i Fakultet 

za industriska pedagogija 

(Rieka, 1969), kade {to i magistriral 



(1982). Bil direktor na Republi~kiot 

zavod za unapreduvawe 

na obrazovanieto i vospitanieto 

i rakovoditel na Centarot za 

razvoj na menaxmentot i ~ove~kite 

resursi pri Institutot za sociolo{ki 

i politi~ko-pravni 

istraùvawa. Sega e redoven profesor 

na Pedago{kiot fakultet 

vo Bitola. Avtor e na preku 200 

nau~ni i stru~ni trudovi. 

BIBL.: Proizvodno-tehni~ko obrazovanie, 

1982; Metodika na tehni~koto obrazovanie, 

1998; Predizvikot i majstorstvoto 

na organizaciskite promeni, 

2000; Metodologija na istraùvawe, 

2006. K. Kamb. 

SMILEVSKI-BATO 

SMILEVSKI-BATO, Vidoe (s. 

Nikiforovo, Gostivarsko, 14. 

VIII 1915 ‡ Skopje, 8. IX 1979) ‡ komunisti~ki 

deec, prvoborec, naroden 

heroj, politi~ar i dràvnik. 

Zavr{il trgovska akademija 

vo Belgrad, kade {to se vklu~il 

vo komunisti~koto dvièwe 

(1935). Bil ~inovnik vo Dràvnata 

hipotekarna banka. Vo negoviot 

dom rabotela partiska tehnika 

(1939). Kako ~len na KPJ (od 

17. IV 1940), poradi policiski 

progon, se ilegaliziral (fevrua- 

Vidoe 

Smilevski- 

Bato 

ri 1941). Po Aprilskata vojna 

bil sekretar na }elija, na reonski 

komitet, ~len na MK i na Okru`niot 

komitet na KPJ vo Belgrad. 

Podocna bil ispraten za 

sekretar na okru`nite komiteti 

na KPJ vo Leskovac (od januari 

1943), Vrawe (od januari 1944) i 

Pirot i bil instruktor na PK na 

KPJ za Srbija (od april 1944). 

Potoa bil upaten na partiska rabota 

vo Makedonija kako sekretar 

na êtvrtiot oblasten komitet 

na KPM (od juli 1944). Bil 

u~esnik na Prvoto zasedanie na 

ASNOM, izbran za ~len na CK 

na KPM i sekretar na Oblasniot 

komitet na KPM vo Skopje (kon 

krajot na oktomvri 1944). Po Osloboduvaweto 

bil organizacionen 

sekretar na CK na KPM, 

pretsedatel na Prezidiumot na 

Narodnoto sobranie na NRM, 

~len na Sojuzniot izvr{en sovet, 


CK na SKJ, republi~ki i sojuzen 

naroden pratenik, ~len na Sojuzniot 

odbor na SSRNJ, potpretsedatel 

na Izvr{niot sovet na 

NRM i ~len na Sojuzniot izvr- 

{en sovet, potpretsedatel na 

Centralniot odbor na SZB na 

NOVJ, pretsedatel na Glavniot 

odbor na Sojuzot na borcite od 

NOVM i pretsedatel na Pretsedatelstvoto 

na SRM. Avtor e na 

golem broj prilozi za aktuelnite 

politi~ki i stopanski problemi 

vo dnevniot i periodi~niot pe- 

~at. Nositel e na Partizanska 

spomenica 1941 i Orden Naroden 

heroj na Jugoslavija (7. VII 1953). 

BIBL.: Organizacionen izve{taj na CK 

KPM, Referat odràn na I kongres na 

S 

1383

S SMILJANI]-BRADINA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

KPM, Skopje, 1949; Odlukite na 

ASNOM se izraz na izvojuvanite pridobivki 

vo Narodnoosloboditelnata borba, 

†Pravna misla#, XIII, 4, Skopje, 1964, 

1–19; Dràvnosta na makedonskiot narod 

e plod na te{ki i dolgotrajni borbi, 

ASNOM. Zbornik, Skopje, 1966, 21–23; 

Nepresu{ni izvori na Revolucijata, 

Skopje, 1981 (so kompletna bibliografija 

na avtorot i za nego); Nacionalnata realnost 

‡ dlaboka realnost (Del od govorot 

po povod godi{ninata od formiraweto 

na IV albanska udarna brigada na NOV 

I POM, Debar, 8. IX 1974), †Komunist#, 

XLII, 1435, Skopje, 14. IX 1984, 23. 

LIT.: Vidoe Podgorec, Smilevski Uro{ 

Vidoe-Bato (1915), Narodni heroi od Makedonija, 

Skopje, 1973, 330–335. S. Ml. 

SMILJANI]-BRADINA, Tomo 

(s. Treson~e, Debarsko, 13. VI 

1888 – Belgrad, 10. V 1969) – etnograf, 

filolog, poet, prozaist, 

dramski avtor i publicist. Osnovnoto 

bugarsko i srpsko u~ili{te 

go zavr{uva vo rodnoto 

selo i vo Bitola, a Srpskata gimnazija 

vo Solun (1906). U~itelstvuva 

vo selata Treson~e, Dolno 

Melni~ani i Gali~nik (1906- 

1911). Se zapi{uva na Filozofskiot 

fakultet vo Belgrad, no 

vedna{ gi prekinuva studiite i, 

vo podgotovkite za vojnata so 

Turcija, se vra}a vo Makedonija 

kako srpski ~etnik (1911–1912). 

U~estvuva vo site srpski vojni i 

od Krf e ispraten vo Francija, 

kade {to gi zavr{uva studiite po 

geografija i istorija vo Klermon 

Feran (1917–1919). Po vra}aweto 

predava vo gimnaziite vo 

Tetovo (1920/21) i Skopje (1921– 

1927), a potoa vo Trgovskata akademija 

vo Skopje (1927–1931). Vo 

Francija ja odbranuva doktorskata 

disertacija „Na{ite stari 

plemiwa Mijacite i Brsjacite vo 

Ju`na Srbija# (1930). Potoa e naroden 

pratenik za Gali~ko-debarskata 

okolija (1931–1934), pa 

inspektor (1935–1939) i na~alnik 

na Prosvetnoto oddelenie na 

Vardarska banovina. Patuva po 

Evropa (1940–1941), a potoa pak 

se vklu~uva vo vojnata protiv 

Germancite kaj Prizren, no se 

povlekuva vo Srbija i raboti vo 

U~itelskata {kola vo Aleksinac, 

a po 1946 g. kako penzioner 

ìvee vo Belgrad. 

1384 

Tomo 

Smiljani}- 

Bradina 

Istraùva~kata i literaturnata 

dejnost ja zapo~nuva u{te kako 

srpski u~itel. Sorabotuva vo 

razni vesnici i spisanija, no i vo 

ugledni nau~ni zbornici na skopskiot 

Filozofski fakultet i na 

SAN vo Belgrad. Vr{i istorisko-etnografski 

istraùvawa na 

Mija~ijata i na ìvotot i dejnosta 

na poistaknatite Mijaci (P. 

Zografski, \. Pulevski i dr.), a 

gi prosleduva i delata na P. Draganov, 

K. Misirkov i D. ûpovski. 

So izdanija na svoite tekstovi 

vo Skopje ja zapo~nuva serijata 

„Biblioteka Ma}edonija# (1924– 

1928), a ja prodolùva pod imeto 

„Starovremska biblioteka# (1929), 

vo koja ja objavuva stihozbirkata 

„Pesmarica# {to sodrì i 7 pesni 

na makedonski jazik, nasloveni 

kako „Starovremski motivi#. 

Vo rakopis se ostanati: romanot 

„Gorjani#, raskazite za deca „Smiqe 

i bosiqe#, memoarite „Moje 

uspomene do 1912# i dr. 

BIBL.: Na planini i druge pripovetke 

iz Makedonije, Skopqe, 1924; Stojna i 

druge pripovetke iz Makedonije, Skopqe, 

1924; Sedi kraq, Skopqe, 1925; Kanonska 

vizitacija Reka, Skopqe, 1925; Maÿedonski 

pe~albari. Drama u pet ~inova s 

pevawem, Prilep, 1927); Pesmarica, Skopqe, 

1929; Kraq slobodar – Kraq mirotvorac, 

Skopqe, 1936; Idealisti (prviot 

~in od dramata), „Ju`ni pregled#, 

Skopqe, 1937. 

LIT.: D-r Blaè Ristovski, Makedonskoto 

poetsko delo na Tomo Smiljani}-Bradina 

(1888–1969), †Sovremenost#, XXIV, 4, 

1974, 307–327; istiot, Makedonskiot stih 


Skopje, 1980, 133–164; D-r Jovanka Stojanovska, 

Knièvnoto i nau~no delo na Tomo 

Smiqani}-Bradina, Skopje, 1994. Bl. R. 

Hristo 

Smirnenski 

SMIRNENSKI, Hristo Dimitrov 

(Kuku{, Egejskiot del na Makedonija, 

29. IX 1898 ‡ Sofija, 18. 

VI 1923) ‡ poet, raskaùva~, humorist, 

karikaturist, patopisec, 

preveduva~, novinar. Poteknuva 

od makedonsko revolucionerno 

semejstvo. Tatko mu Dimitar, 

slatkar po profesija, bil eden od 

prvite ~lenovi na VMRO vo Kuku{. 

Presudno tvore~ko vlijanie 

vrz nego imal postariot brat Toma 

Izmirliev. Go pokrenal spisanieto 

„SmÔh i sÍlzi# („Smea i 

solzi#, 1917). Vo tvore~kite i op- 

{testvenite angaìrawa ìvo se 

dopiral i do Makedonija. Rakovoditel 

na poznatiot „Makedonski 

krug# vo Sofija, vo koj se i brat 

mu Toma Izmirliev, Srebro Janakiev 

i Krum ]ulavkov. Negovata 

poezija se odlikuva so visoki 

estetski vrednosti i gi vospeva 

socijalnite i herojskite nastani 

na svoeto vreme (Oktomvriskata 

revolucija) i izvr{i golemo vlijanie 

vo razvojot na bugarskata 

literatura. Taa bila povik i verba 

vo senarodnata borba, nade` za 

bednite i porobenite, potvrda za 

ispolnuvawe na kopneòt po 

„svetlina, ubavina, viso~ini#. 

DELA: Raznokalibreni vÍzdi{ki v stihove 

i proza, SofiÔ, 1918; Da bÍde den!, 

SofiÔ, 1922; Volni pesni, SofiÔ, 1924 i 

Zimni ve~eri, SofiÔ, 1924. V. Toc. 

SMI^KOV, Georgi (Prilep, 

vtora pol. na XIX v. ‡ prva pol. na 

XX v.) ‡ makedonski melograf i 

muzi~ki deec. Eden od sedumteminata 

makedonski melografi na 

narodni pesni od krajot na XIX v. 

Negovite trudovi se pe~ateni vo 

sofiskite zbornici na narodni 

umotvorbi (1890‡1900). Zaedno so 

A. Badev, toj e eden od osnova~ite 

i dirigent na Gradskoto pea~ko 

dru{tvo vo Prilep (1879). Dr. O. 

Smokvi 

SMOKVA (Ficus carica L. fam. Moraceae) 

– listopadna grmu{ka do 

malo drvo od zapadna Azija. Ima 

siva i mazna kora, sna`ni, vlaknavi 

letorasti, celi ili dlaboko 

vreàni, koèsti listovi, bogati 

so mle~en sok. Zbirniot plod e 

smokva. Kaj nas se odgleduva zaradi 

slatkite plodovi, no i supspontano 

se {iri vo zonata na submediteranskata 

vegetacija. Al. And. 

SMOKVARSKI, Gligor (s. Budinarci, 

Berovsko, 8. V 1914 – 

Skopje, 15. III 1974) – kompozitor. 

Pretstavnik na Vtorata generacija 

makedonski kompozitori. Se 

{koluval vo Voenoto muzi~ko 

{kolo vo Vr{ac. Najnapred bil 

klarinetist vo Simfoniskiot 

orkestar, a potoa i kompozitor i 

pedagog. Vo istorijata na makedonskata 

muzika }e ostane zabeleàn 

kako avtor na prviot makedonski 

balet †Makedonska povest# 

(1952). Pokraj toa, napi{al 

u{te niza orkestarski kompozi-


Gligor 

Smokvarski 

cii i drugi dela, pedesetina kompozicii 

za kamerni sostavi, za 

horski ansambli, kako i golem 

broj obrabotki na narodni pesni 

za simfoniski orkestar. Pi{uval 

i muzika za film. Se zanimaval 

i so melografija na narodni 

pesni. Vo svoeto tvore{tvo glavno 

se inspiriral od bogatiot makedonski 

folklor. Vo tekot na 

svojot ìvot izvr{uval i drugi 

va`ni funkcii (prv sekretar na 

SOKOM i dr.). Delata na S. mo- 

àt da se smetaat kako bitno skalilo 

vo razvojot na makedonskoto 

muzi~ko tvore{tvo. Pogolemiot 

del od niv vo poslednata decenija 

na XX vek imaa svoevidna renesansa, 

i se snimeni i izdadeni na 

nosa~i na zvuk. 

DELA: Makedonska povest, balet (1952); 

orkestarski kompozicii i drugi dela: 

Fantazija br. 1 (1945), Skerco (1951), 11 

Oktomvri, simfoniska poema (1955), 

Rapsodija br. 1 (1956), Stihija, simfoniska 

poema (1970), Bolen Doj~in, balet vo 

tri ~ina (1971); kompozicii za kamerni 

sostavi: Guda~ki kvartet (1954), Duva~ki 

kvintet (1974); za horski ansambli i dr.; 

muzika za film (†Selskiot u~itel#, 1953; 

†Freski#, 1957). M. Kol. 

SMOKOVI (Colubridae) – golema 

familija zmii, vo koja se vklu~eni 

najgolem del 

od evropskite 

zmii, so dol- 

ìna od 10 - 

350 sm. Vo Evropa 

se sre}avaat 

24 vidovi, 

Smok 

a kaj nas 11 vidovi, 

me|u koi 

i dve poluotrovnici (ma~ja zmija – 

Telescopus fallax i dlabo~elen smok 

– Malpolon monspessulanus). 



2002. Sv. P. – V. Sid. 

SMOLJANI – slovensko pleme 

naseleno (VI–VII v.) vo dolniot 

tek na r. Struma, vo dolinata na 

r. Mesta i vo Zapadnite Rodopi. 

Kon sredinata na IX v. eden del od 

teritoriite na Smoljanite bil 

osvoen od Bugarite, a drugite bile 

pod vizantiskata vlast. Episkopijata 

na Smoljanite potpa|ala 

pod jurisdikcija na mitropolijata 

vo Plovdiv (X v.). 



2002. K. Ax. 

SMRDE[ – niska no dosta prostrana 

planina {to se nao|a vo isto~niot 

del na RM. Se protega pome|u 

Radovi{kata Kotlina od isto~nata 

strana i Lakavi~kata od 

zapadnata. Na severozapad zapo~nuva 

ju`no od [tip, a zavr{uva 

blizu do Strumica kaj dolinata 

na reka Vodo~nica. Najvisok vrv 

e Ele{nica (971 m). Taa e razbiena 

masa bez istaknati vrvovi, a 

disecirana so pove}e suvodolici 

i kratki re~ni tekovi {to preku 

letoto presu{uvaat. Geolo{kiot 

sostav e pretstaven so kristalesti 

{krilci, andeziti, fli{ni i 

ezerski sedimenti. Delumno e 

pokriena so dabova {uma. T. And. 

SMRDIVRANI (Coraciidae) – familija 

ptici od redot sivovranovidni 

ptici 

(Coraciiformes), 

so cvrsto gradeno 

telo i 

klun. Vo Evropa 

i kaj nas e 

prisuten samo 

eden vid smrdivrana(Cora- 

Smrdivrana 

cias garrulus). 






Smrdlika 

SMRDLIKA (SMRDE[) (Pistacia 

terebinthus L., fam. Anacardiaceae) 

– listopadna grmu{ka do malo 

drvo od Mediteranot i Submediteranot. 

Ima sloèni, neparno 

peresti listovi. Dvodomen vid, 

cvetovite se sobrani vo metlesti 

socvetija. Plodot e mala, metalnosiva 

kosli~ka. Sodrì smolni 

kanali i smola vo vegetativnite 

delovi. Edine~na ili grupna primesa 

vo poizrazito termofilnite 

{umski zaednici. Al. And. 

SMREKA (Juniperus L., fam. Cupressaceae) 

– bogat rod so okolu 60 

vida drvja i grmu{ki, so iglovidni 

i lu{povidni listovi. Ova 

ime kaj nas se odnesuva na iglovidnite 

smreki (sect. oxycedrus). 

Plodovite se globuli (smreklinki) 

so mesesti, srasnati, plodni 

Smreka (Juniperus L.) 

SMRÂ 

lu{pi. Kaj nas, avtohtoni se: modrata 

smreka (J. communis L.), grmu{ka 

do malo drvo so sini plodovi, 

kosmopolit; planinskata J. 

nana Willd., polegnata grmu{ka so 

sini plodovi, kosmopolit; crvenata 

smreka (J. oxycedrus L.), ispravena 

grmu{ka so crveni plodovi, 

mediteranski vid. Plodovite 

im se bogati so eterski masla. 

Al. And. 

SMRTNATA KAZNA VO DFM/ 

NRM/SRM/RM – krivi~na sankcija 

za najte{kite krivi~ni dela 

protiv narodot i dràvata, socijalisti~koto 

samoupravno ureduvawe 

i bezbednosta na dràvata, 

protiv bezbednosta i me|unarodnoto 

pravo, protiv vooruènite 

sili i vo slu~aj na pove}ekratno 

ubistvo. Vo periodot od 

1978 do 1988 g. vo SR Makedonija 

se izre~eni 12 smrtni kazni, od 

koi samo dve se izvr{eni, a 9 se 

zameneti so 15, odnosno 20 godini 

zatvor; samo vo eden slu~aj osudeniot 

e pomiluvan. Poslednata 

smrtna kazna e izvr{ena na 29. III 

1988 g. Smrtnata kazna e ukinata 

so Ustavot na RM od 1991 g. 

Izv.: Arhiva na Vrhovniot sud na Republika 

Makedonija, Skopje. Gor. L.-B. 

SMRÂ (Picea abies Karst. syn. P. excelsa 

Link., fam. Pinaceae) – evropski 

vid drvo. Visoko drvo so ko- 

Smr~a 

S 

1385

S SMR^KA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nusna forma na krunata, stebloto 

e pravo, so provisnati granki. Igli~kite 

se ~etirirabni, bodlivi. 

Cvetovite se ednopolni i sobrani 

vo ispraveni resi. Od ènskite se 

formira krupna, provisnata {i- 

{arka, bez sterilni lu{pi. Vo 

RM vrvi ju`nata granica od nejziniot 

areal. Vo slivovite na rekite 

Pena i Radika gradi kompaktni 

{umi, a vo Berovsko, vo mesnosta 

Murite, e otkrieno malo, izolirano 

nao|ali{te. Al. And. 

SMR^KA (Morchella esculenta (L.) 

Pers.) – {irokorasprostranetproleten 

vid gaba. Edna e 

od najvkusnite i se 

sobira za proda`ba, 

a posebno za izvoz. 

M. K. 

Smr~ka 

SMUGRESKI, Dime Jankulev (s. 

Obr{ani, Prilepsko, 1871 – s. 

Obr{ani, 2. VI 1906) – u~esnik vo 

Ilindenskoto vostanie, selski 

vojvoda. Bil ~len na TMORO 

(1896). Vo Ilindenskoto vostanie 

predvodel selska ~eta od 40 

vostanici vo odredot na vojvodata 

Todor Hristov-Oficer~eto. 

Se istaknal vo bitkata na Sliva 

(13. VIII 1903). 


I, Kru{evo, 1978. Al. Tr. 

SMUGRESKI, Nove Nedanov (s. 

Obr{ani, Prilepsko, 1866 – 

Me~kin Kamen, 13. VIII 1903) – 

u~esnik vo Ilindenskoto vostanie 

kako selski vojvoda. Predvodel 

selani od rodnoto selo Obr- 

{ani vo ~etata na vojvodata Pitu 

Guli. Bil pomo{nik-znamenosec 

vo ~etata na Pitu Guli na Me~kin 

Kamen, kade {to herojski zaginal 

so vostanicite i vojvodata. 


Kru{evo, 1978. Al. Tr. 

SNAJVLI, Karolina S. (Snively 

Carolyn S.) (Masilion, Ohajo, 

SAD, 1947) ‡ arheolog. Zavr{ila 

Klasi~ni studii na Mi~igenskiot 

dràven univerzitet (1969). 

Magistrirala na Univerzitetot 

„Teksas# vo Ostin vo 1973, a vo 

1979 g. doktorirala na temata 

„Ranohristijanski baziliki vo 

1386 

Karolina 

Snajvli 

Stobi#. Bila ~len na ekipa za 

istraùvawe na Stobi (proekt 

1971‡1981), konsultant vo iskopuvawata 

na Crkvi{te-Morodvis 

(1983‡1989), kodirektor i rakovoditel 

na istraùvawata na 

Golemo Gradi{te vo s. Kowuh 

(Proekt na Muzejot na Makedonija 

i Getisburg kolexot, 1998‡ 

2006). Redoven profesor na Oddelot 

za klasi~ni studii na Getisburg 

kolexot vo Getisburg. 

BIBL.: Interrelated Aspects of Form and Function 

in the Early Christian Churches of Stobi, vo: 

Actes de X e Congrès International d’Archeologie 

Cretienne, Thessalonique, 1980; Archaeological 

Investigations at Konjuh, Republic of Macedonia, 

in 2000, „Dumbarton Oaks Papers#, 56, 

2002, 297‡306. V. S. 

Ivan 

Snegarov 

SNEGAROV, Ivan Jon~ev (Ohrid, 

12. H 1883 – Sofija, 1. III 

1971) – istaknat slavist, istori- 

~ar, univerzitetski profesor i 

akademik. Osnovnoto u~ili{te 

go zavr{uva vo rodniot grad, Duhovnata 

seminarija vo Carigrad 

(1906), a Duhovnata akademija vo 

Kiev so diplomska rabota za Ohridskata 

arhiepiskopija (1912). 

U~itel vo Solunskata gimnazija 

(1912/13), potoa vo U~itelskata 

{kola vo Jambol, pa vo Seminarijata 

i vo gimnaziite vo Sofija. 

Kako u~enik vo Carigradskata 

duhovna seminarija e rakovoditel 

na organizaciona struktura 

na MRO, a po I svetska vojna e redaktor 

(so d-r Vladislav Kova- 

~ev) na organot na Makedonskata 

federativna emigrantska organizacija 

vo Bugarija „Avtonomna 

MakedoniÔ# (1920–1923). Izbran 

e za docent po crkovna istorija 

(1926) i profesor na Bogoslovskiot 

fakultet vo Sofija (1933), 

za dopisen (1933) i redoven ~len 

na BAN (1943) i ~len na Makedonskiot 

nau~en institut. Prv 

direktor na Institutot za istorija 

(1947–1950) i direktor na 

Nau~niot arhiv na BAN (1951– 

1959). Avtor e na 660 bibliografski 

edinici – knigi, studii i 

statii, povrzani glavno so istorijata, 

crkvata i kulturata na 

Makedonija. 

BIBL.: IstoriÔ na Ohridskata arhiepiskopiÔ 

(otÍ osnovaneto $ do zavlad- 

Ôvaneto na BalkanskiÔ poluostrovÍ 

otÍ turcit‹), I, SofiÔ, 1924; Sv. KlimentÍ 

Ohridski, S., 1927; IstoriÔ na 

Ohridskata arhiepiskopiÔ-patriar- 

{iÔ. OtÍ padaneto $ podÍ turcit‹ do 

neŸnoto uniÈoènie (1394–1767), II, S., 

1931; SolunÍ vÍ bÍlgarskata duhovna 

kultura. Istori~eski o~erkÍ i dokumenti, 

S., 1937; PÍrvata bÍlgarska pe~atnica, 

S., 1940; GradÍ OhridÍ, 1943; Kratka 

istoriÔ na sÍvremennite pravoslavni 

cÍrkvi, I–II, S., 1944–1945; Duhovno-kulturni 

vrÍzki me`du BÍlgariÔ i RusiÔ 

prez srednite vekove (X–XV v.), S., 1950; 

Prinos kÍm biografiÔta na Neofit 

Rilski (GrÍcki pisma do nego), S., 1951; 

Kulturni i politi~eski vrÍzki me`du 

BÍlgariÔ i RusiÔ prez XVI–XVIII v., S. 

1953; Kodeks (kondika) na cÍrkvata Sv. 

Georgi v Struga. Uvod i dokumenti 

1792–1912 g., S., 1964. 

LIT.: D. Angelov, J. Nikolov, Nau~noto 

delo na akademik Ivan Snegarov, †IzvestiÔ 

na Instituta za istoriÔ#, 14–15, 

(Sbornik ot trudove, posveteni na akademik 

Ivan Snegarov po slu~aŸ 80-godi{ninata 

mu), 1964; M. Kova~ev, Pova`ni trudove 

i statii na akademik Ivan Snegarov, 

na ist.m., 27-35; J. Nikolov, Akademik 

Ivan Snegarov, „Istori~eski pregled#, 

3, 1971. Bl. R. 

SNE@NIK ‡ narodno imenuvawe 

na dvanaesettiot mesec vo godinata 

‡ Dekemvri. S. Ml. 

SOBRANIE VO AMFIPOL 

(167 g. pr. n.e.) – sobir na pretstavnici 

na makedonskite gradovi, na 

koe konzulot Emilij Pavel im go 

soop{til re{enieto na Rimskiot 

senat za natamo{niot status na 

nivnata zemja. Makedonija bila 

podelena na ~etiri oblasti (meridi), 

koi zadràle izvesna vnatre{na 

samouprava, no nemale nikakvi 

me|usebni politi~ki i ekonomski 

vrski. Na ~elo na sekoja 

oblast se nao|alo sobranie od 

pretstavnicite na gradovite. Bila 

zabraneta trgovijata pome|u 

oddelnite oblasti, eksploatacijata 

na rudnicite, se~eweto drven 

materijal za korabi, kako i sklu- 

~uvaweto brakovi me|u ìtelite 

na oddelnite oblasti. 

LIT.: N. Proeva, Studii za Anti~kite 

Makedonci, Skopje, 1997. K. Ax. 

SOBRANIE NA RM ‡ pretstavni~ki 

organ na gra|anite i nositel 

na zakonodavnata vlast vo 

RM. Sostaveno e od 120 pratenici, 

izbrani na op{ti i neposredni 

izbori so tajno glasawe, za 

mandaten period od ~etiri godini. 

Prvoto Sobranie na RM e 

formirano vo dekemvri 1990 g., 

vrz mnozinskiot princip, po 

sprovedenite parlamentarni izbori 

vo dva kruga (11. i 25. XI 

1990). Vtoriot sostav na Sobranieto 

na RM e formiran vrz mnozinskiot 

princip vo noemvri 

1994 g., po parlamentarnite izbori 

od 14 i 24. X 1994 g. Tretiot 

sostav na Sobranieto na RM e 

formiran vo noemvri 1998 g., po 

parlamentarnite izbori vo dva 

kruga (18. X i 1. XI 1998). Sobra-


Konstitutivnata sednica na Sobranieto na RM (8. I 1991) 

nieto be{e sostaveno od 85 pratenici, 

izbrani vrz mnozinskiot 

princip, i 35 pratenici izbrani 

vrz proporcionalniot princip. 

êtvrtiot sostav na Sobranieto na 

RM e formiran vo oktomvri 2002 g., 

vrz proporcionalniot princip, po 

parlamentarnite izbori od 15 IX 

2002 g. Pettiot sostav na Sobranieto 

na RM e formiran vrz proporcionalniot 

princip, vo juli 2006 g., po 

sprovedenite parlamentarni izbori 

na 9. VII 2006 g. [estiot sostav na 

Sobranieto e formiran vrz proporcionalniot 

princio po predvremenite 

parlamentarni izbori 

od 2008 g. Pretsedateli na Sobranieto 

na RM: Stojan Andov (1991‡ 

1996; 2000‡2002); Tito Petkovski 

(1996‡1998); Savo Klimovski 

(1998‡2000); Nikola Popovski 

(2002‡2003); Qup~o Jordanovski 

(2003‡2006); Qubi{a Georgievski 

(2006‡2008); Trajko Veljanovski 

(2008‡) 


Skopje, 2000; Makedonija od ASNOM do 

denes, Skopje, 2005. Sv. [. 

Zgradata na Sobranieto na Republika Makedonija 

SOBRANIE NA SRM ‡ najvisok 

organ na vlasta i organ na op- 

{testvenoto samoupravuvawe vo 

ramkite na pravata i dol`nostite 

na SRM. Spored Ustavot na 

SRM od 1963 g., Sobranieto na 

SRM e delegatsko telo sostaveno 

od pet sobori: Republi~ki, Stopanski, 

Prosvetno-kulturen, Socijalno-zdravstven 

i Op{testveno-politi~ki. 

Na izborite odr- 

àni vo 1963 g. se izbrani vkupno 

340 delegati, od koi 100 za Republi~kiot 

sobor i po 60 za sekoj sobor 

na rabotnite zaednici. Spored 

Ustavot na SRM od 1974 g., 

Sobranieto na SRM e sostaveno 

od tri sobora: Sobor na zdruèniot 

trud, Sobor na op{tinite i 

Op{testveno-politi~ki sobor. 

Na izborite odràni vo 1974 g. 

vo Sobranieto na SRM se izbrani 

vkupno 236 delegati, od koi vo 

Soborot na zduèniot trud 117, 

vo Soborot na op{tinite 59 i vo 

Op{testveno-politi~kiot sobor 

60. Pretsedateli na Sobranieto 

SOBRANIE 

na SRM bea: Vidoe Smilevski 

(1963‡1967), Mito Haxivasilev 

(1967‡1968), Nikola Min~ev 

(1968‡1974), Blagoja Talevski 

(1974‡1982), Bo{ko Stankovski 

(1984), Kata Lahtova (1984‡1985), 

Stanko Mladenovski (1985‡1986) 

i Vulnet Starova (1986‡1991). 

IZV.: Pretsedateli na Sobranieto na 

Republika Makedonija (1944‡2004), Skopje, 

2004. 

LIT.: Svetomir [kari}, Ustavno pravo na 

SFRJ, Kniga vtora, Skopje, 2006. Sv. [. 

SOBRANIE NA FNRJ/SFRJ ‡ 

najvisok organ na dràvnata 

vlast vo vtorata Jugoslavija. Po 

donesuvaweto na Ustavot na 

FNRJ, Ustavotvornoto sobranie 

so svoja odluka se pretvori vo 

Narodno sobranie na FNRJ, zadr- 

ùvaj}i ja istata struktura (Sojuzen 

sobor i Sobor na narodite). 

Sobranieto na FNRJ e definirano 

kako vrhoven organ na dràvnata 

vlast i pretstavnik na suverenitetot 

na FNRJ. Sojuzniot sobor 

e izbiran od site gra|ani na 

FNRJ so izbira~ko pravo, so kvota 

‡ 50.000 gra|ani za eden pratenik. 

Vo Soborot na narodite gra- 

|anite na sekoja republika izbiraa 

po 30, Vojvodina 20, a Kosovo 

i Metohija 15 pratenici. Sojuzniot 

ustaven zakon od 1953 g. voveduva 

nova struktura na Narodnoto 

sobranie na FNRJ. Soborot 

na narodite e ukinat kako poseben 

dom, a na negovo mesto e voveden 

Soborot na proizvoditelite, 

kako pretstavni~ko telo na proizvoditelite 

vraboteni vo proizvodstvoto, 

transportot i trgovijata. 

Sojuzniot sobor ostana i 

ponatamu da funkcionira, no vo 

negoviot sostav bea vklu~eni i 

pratenicite delegirani od republi~kite 

i pokrainskite sobranija. 

Ustavot na SFRJ od 1963 

g. Sobranieto na SFRJ go opredeluva 

kako najvisok organ na vlasta 

i organ na op{testvenoto samoupravuvawe, 

vo ramkite na pravata 

i dol`nostite na Federacijata. 

Sobranieto na SFRJ go so- 

~inuvaa Sojuzniot sobor, kako sobor 

na delegati na gra|anite vo 

op{tinite i republikite, i Stopanskiot 

sobor, Prosvetno-kulturniot 

sobor, Socijalno-zdravstveniot 

sobor i Organizacionopoliti~kiot 

sobor, kako sobori 

na delegati na rabotnite lu|e vo 

rabotnite zaednici. Ustavot na 

SFRJ od 1974 g. Sobranieto na 

SFRJ go definira kako organ na 

op{testvenoto samoupravuvawe 

i najvisok organ na vlasta vo ramkite 

na pravata i dol`nostite na 

Federacijata. Strukturata na 

Sobranieto na SFRJ e izgradena 

vrz samoupravna osnova i vrz delegatski 

sistem, so ramnopravna 

zastapenost na republikite i so- 

S 

1387

S SOBRI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Zgradata na Sobranieto na FNRJ/SFRJ 

odvetna zastapenost na avtonomnite 

pokraini. Namesto pet, vovedeni 

se samo dva sobora: Sojuzen 

sobor i Sobor na republikite 

i pokrainite. Sojuzniot sobor 

go so~inuvaa delegatite na samoupravnite 

organizacii i zaednici 

i op{testveno-politi~kite 

organizacii vo republikite i 

pokrainite, a Soborot na republikite 

i pokrainite be{e sostaven 

od delegaciite na sobranijata 

na republikite i na avtonomnite 

pokraini. Vo Sojuzniot sobor 

od sekoja republika se izbiraa 

po 30, a od avtonomnite pokraini 

po 20 delegati. Vo Soborot 

na republikite i pokrainite delegacijata 

na sobranieto na sekoja 

republika broe{e po 12, a delegacijata 

na pokrainskoto sobranie 

po osum delegati. 

IZV.: Ustav na FNRJ od 1946 godina, 

Skopje, 1946; Ustav na SFRJ od 1963 godina, 

Skopje, 1963; Ustav na SFRJ od 1974 

godina, Skopje, 1974. 


na SFRJ, Prva i Vtora kniga, Skopje, 

1986, 1987. Sv. [. 

Rekonstrukcija na Sobri, spored crteòt na 

I. Mikul~i} 

SOBRI – docnosrednovekoven 

grad so podgradie i naselba (osmanliskiot 

popisen defter od 

1467/1468). Se nao|al na mesnosta 

Gradi{te, na tri km jugoisto~no 

od s. Ora{je vo Polog (arheolo{ki 

naodi). Vo XIV-XV v. bil glavna 

1388 

tvrdina i stopanski centar na regionot, 

so ìvi spomeni za postoewe 

na gradot do XIX v. (\. Petrov). 

LIT.: T. Tomoski, Srednovekovni gradovi 

vo Polog, Makedonija niz vekovite. 

Gradovi, tvrdini, komunikacii, Skopje, 

1999, 129-149; I. Mikul~i}, Srednovekovni 

gradovi i tvrdini vo Makedonija, 

Kniga 5, Skopje, 1996. B. Petr. 

SOVICI (Noctuidae) – no}ni peperugi 

so prekrasni {ari na 

kriljata. Imaat silno i debelo 

telo so gusti vlakna. Vo miruvaweprednite 

krilja gi 

preklopuvaat 

zadnite 

so {to insektotstanuvanezabe- 

Sovica, no}na peperuga 

le`liv za 

neprijatelot. 

Se hra- 

nat so nektar. Gasenicite se 

{tetnici na kulturnite i {umskite 

rastenija. Vo Makedonija 

sovicite se pretstaveni so 468 

taksoni, od koi 8 se endemi~ni. 

Popoznat e vidot Noctua pronuba 

L., koj e mnogu varijabilen vo odnos 

na obojuvaweto; edinkite od 

ista populacija moè da bidat 

temni, bledi, kafeavo-crni, crvenikavo-kafeavi 

i so drugi boi, 

koe{to se dolì na nivnata sposobnost 

za kriewe. 

LIT.: Josef Thurner, Die Lepidopterenfauna 

Jugoslawish Mazedoniens. I. Rhopalocera, Grypocera 

und Noctuidae, Posebno Izdanie, Acta. 

Mus. Mac. Sci. Nat., Skopje, 1964; Grupa avtori, 




2003. V. T. K. – M. Kr. 

SOEDINETITE AMERIKAN- 

SKI DR@AVI I MAKEDONI- 

JA (VRSKI I ODNOSI) (1876–). 

Ako se isklu~i dejnosta na amerikanskite 

protestantski misioneri 

vo Makedonija, SAD projavile 

ponaglasen interes vo vremeto na 

Isto~nata kriza vrz osnova na izvestuvawata 

na Amerikanskoto 

konzulsko agentstvo vo Solun za 

nastanite vo Makedonija i za Carigradskata 

konferencija (1876– 

1877), koga bil podgotven i bil 

pretstaven predlog za avtonomija 

na Makedonija. Na odnosot na 

SAD kon Makedonija i kon makedonskoto 

pra{awe vo po~etokot 

na XX v. povlijaele: nastanot 

†Mis Ston# (1901) – plenuvaweto 

na amerikanskata misionerka 

Elen Stoun od revolucionerite 

na MRO; akcijata na †Gemixiite# 

vo Solun i osobeno Ilindenskoto 

vostanie (1903). Vo SAD se pojavilo 

promakedonsko dvièwe i 

diplomatijata na SAD po Vostanieto 

se zastapila za poradikalni 

reformi vo Makedonija, no direktno 

ne se angaìrala. Vo vremeto 

na odrùvaweto na Mirovnata 

konferencija vo Bukure{t 

(1913) SAD intervenirale so nota 

do vladite-u~esni~ki so barawe 

vo dogovorot za mir da se vnese 

odredba za garantirawe na pravata 

(gra|anski i verski) na anektiranite 

teritorii od balkanskite 

dràvi. Vo Vtorata svetska 

vojna SAD ispratile svoja voena 

misija pri Glavniot {tab na Makedonskata 

vojska, go poddràle i 

go priznale sozdavaweto na makedonskata 

nacionalna dràva Demokratska 

Federalna Makedonija 

vo DFJ (1944), oficijalno soop- 

{teno od {efot na Misijata na 

Vtoroto zasedanieto na ASNOM. 

Po proglasuvaweto na dràvnata 

samostojnost na RM, SAD se solidariziraa 

so Grcija za nepriznavawe 

na dràvnata nezavisnost 

pod ustavnoto ime i za nejzin priem 

vo OON pod imeto Porane{na 

Jugoslovenska Republika Makedonija, 

pod koe ime i vospostavija 

diplomatski odnosi. Po promenata 

na stavot, i SAD ja priznaa RM 

pod ustavnoto ime. 

LIT.: Hristo Andonov-Poljanski, Odnosot 

na Soedinetite Amerikanski Dràvi 

kon Makedonija i kon makedonskoto 

pra{awe vo XIX vek i vo periodot na Ilindenskoto 

vostanie, Makedonskoto pra- 

{awe, Skopje. 1990; Mihajlo Minoski, Soedinetite 

Amerikanski Dràvi i Makedonija 

(1869-1919), Skopje, 1994; ASNOM, dokumenti 

I, 2, Skopje, 1984. M. Min. 

SOJUZ ZA PREVENTIVA OD 

ALKOHOLIZMOT, NIKOTI- 

NIZMOT I NARKOMANIJA- 

TA NA MAKEDONIJA, SKOP- 

JE ‡ op{testvena, dobrovolna, 

socijalno-humanitarna organizacija 

so vospitni, obrazovni i 

zdravstveni celi za primarna 

prevencija od alkoholizmot, nikotinizmot 

i narkomaniite. Sega{noto 

ime go nosi od 1991 g., a 

dotoga{ postoe{e so imeto Sojuz 

na organizaciite za suzbiva-


we na alkoholizmot, narkomaniite 

i nikotinizmot vo Makedonija. 

Po~etokot na postoeweto 

na Sojuzot datira od 1952 g., koga 

e formirana organizacija protiv 

alkoholizmot, a podocna vo 

imeto se vklu~eni i nikotinizmot 

i narkomaniite, a me|u prvite 

vo Makedonija zapo~nuva da ja 

istaknuva i preventivata od SI- 

DA. Sojuzot ima 17 osnovni (op- 

{tinski i regionalni) organizacii. 

Sedi{teto na Sojuzot e vo 

Domot na humanitarnite organizacii 

„Dare Xambaz# vo Skopje. 

Organizira i sproveduva {iroka 

preventivna dejnost protiv zavisnostite 

kaj pove}e grupacii 

od naselenieto, vo prv red me|u 

decata i mladincite; gi koordinira 

aktivnostite na zainteresiranite 

i odgovornite faktori 

{to rabotat na ista ili sli~na 

dejnost; dejstvuva samostojno i 

vo tesna programska koordinacija 

i sorabotka so brojni relevantni 

NVO, organi, organizacii 

i institucii; dejstvuva vrz 

jakneweto na javnata svest za 

vistinata, opasnostite i posledicite 

od zavisnostite; organizira 

i u~estvuva vo nastapi na 

mas-mediumite i vo drugi formi 

za permanentno i aktuelno informirawe; 

vr{i izdava~ka dejnost; 

ima edukativni i kongresni 

aktivnosti; podnesuva inicijativi 

za zakonski i drugi propisi 

i aktivnosti. Osnoven proekt 

na Sojuzot e „Mir i zdravje 

bez tutun, alkohol i drogi# {to 

se realizira kontinuirano ve}e 

15 godini. Sojuzot sorabotuva so 

srodni NVO, so Crveniot krst 

na Makedonija, so Makedonskata 

pravoslavna crkva, so edinicite 

na lokalnata samouprava i mesnite 

zaednici, so Sojuzot na izvidnicite, 

sportskite organizacii 

i so pove}e stopanski i proizvodstveni 

organizacii. Formata 

klubovi na lekuvani alkoholi~ari 

proizleze od ovoj Sojuz 

i denes tie funkcioniraat 

zdruèni kako Sojuz na klubovite 

na lekuvani alkoholi~ari. 

Sojuzot ima pove}e od 1200 registrirani 

~lenovi. D. D. 

SOJUZ NA BUGARSKITE KON- 

STITUCIONI KLUBOVI (1908 

‡1909). Po pobedata na Mladoturskata 

revolucija i po vospostavuvaweto 

ustavno ureduvawe so 

direktno angaìrawe na Vladata 

na Bugarija i na Bugarskata egzarhija 

vo Makedonija bile osnovani 

bugarskite konstitucioni 

klubovi, koi se obedinile vo Sojuz 

kako edinstvena politi~ka 

organizacija, eksponent na bugarskata 

dràvna politika. Sojuzot 

oficijalno deklariral deka }e 

dejstvuva za za~uvuvawe na celosta 

i na op{tite interesi na os- 

manliskata dràva. Glavni programski 

barawa bile: nova administrativna 

podelba, so grupirawe 

na naselenieto spored nacionalnata 

pripadnost, i op{tinska 

samouprava. 

LIT.: Manol Pandevski, Politi~kite 


(1908-1912), Skopje, 1965. M. Min. 

SOJUZ NA DRU[TVATA NA 

ISTORIÂRITE NA RM 

(SDIRM) (Skopje, 1952‡) ‡ asocijacija 

na istori~arite vo RM. 

Bil formiran kako Istorisko 

dru{tvo na NRM (Skopje, 22-25. 

XI 1952 ‡ 1961), so zada~a da ja 

afirmira istorijata na makedonskiot 

narod, da vodi grià i da ja 

unapreduva nastavata po istorija 

vo osnovnite i vo srednite u~ili{ta, 

da organizira predavawa 

na aktuelni temi od minatoto i 

da propagira sobirawe i ~uvawe 

na arhivskata gra|a. Podocna prvin 

bilo preimenuvano vo Sojuz 

na istoriskite dru{tva na RM 

(1961), potoa vo Dru{tvo na istori~arite 

na SRM (1974), a po 

osamostojuvaweto na RM vo Sojuz 

na dru{tvata na istori~arite 

na RM. Organizaciono Sojuzot 

ima pove}e regionalni dru{tva, 

na ~elo so Pretsedatelstvo i 

pretsedatel. Go izdava svojot organ 

sp. †Istorija# (od 1965), a 

povremeno i oddelni knigi. 

IZV.: Arhiva na Sojuzot na dru{tvata 

na istori~arite na Republika Makedonija, 

INI, Skopje. S. Ml. 

SOJUZ NA DRU[TVATA NA 

MATEMATIÂRITE OD SRM 

(SDM) (1977-1990) – zdruènie, 

naslednik na DMF od SRM. Izdava 

spisanija („Matemati~ki bilten#, 

„Sigma# i „Numerus#), se 

griì za sproveduvawe na sistemot 

natprevari po matematika i 

za odrùvawe matemati~ki {koli 

za u~enicite sekoja godina, organizira 

kongresi, seminari i 

drugi nau~ni i stru~ni sobiri. 

Vo periodot 1990-2000 g. rabote- 

{e pod imeto Sojuz na dru{tvata 

na matemati~arite i informati- 

~arite na Makedonija, a vo 2000 g. 

se razdeli na dve dru{tva: Sojuz 

na matemati~arite na Makedonija 

i Zdruènie na informati~arite 

na Makedonija, so analogni 

zada~i i aktivnosti kako SDM. 

LIT.: „Matemati~ki bilten#, kn. 14 (XL), 


SOJUZ NA MUZI^KITE UMET- 

NICI NA MAKEDONIJA ‡ organizacija 

na muzi~kite umetnici; 

od 1997 g. so status na zdruènie 

na gra|ani. Formiran na 19. I 

1947 g., vo sklop na Zdruènieto 

na muzi~arite na RM. Od 1949 g. 

dejstvuva samostojno, kako Dru{tvo 

na reproduktivnite umetnici 

(podocna Sojuz na muzi~kite umet- 

SOJUZ 

nici). Odigra zna~ajna uloga vo 

vtemeluvaweto na muzi~kite institucii 

i na koncertniot ìvot 

vo RM. Ja dodeluva nagradata 

†Zlatna lira# za najistaknat makedonski 

muzi~ki umetnik vo godinata. 

Ostvaruva i muzi~ko-izdava~ka 

dejnost, kako i profesionalna 

komunikacija so srodni organizacii 

i institucii vo zemjata 

i vo stranstvo. Sn. ^.-An. 

SOJUZ NA PEDAGO[KITE 

DRU[TVA NA MAKEDONIJA 

‡ stru~no-nau~na organizacija na 

pedagozite vo RM, konstituiran 

(21. XII 1974) na godi{noto sobranie 

na dotoga{noto (v.) Pedago{ko 

dru{tvo na Makedonija,soosnovni 

zada~i: da ja sledi, da ja prou~uva, 

da ja unapreduva i da ja popularizira 

pedago{kata teorija i 

praktika; da ja kordinira i da ja 

pomaga rabotata na pedago{kite 

dru{tva i dr. Formi na dejstvuvawe: 

godi{ni sobranija; organizirawe 

nau~ni sobiri, sovetuvawa, 

seminari, trkalezni masi i sl. 

Organizaciskata struktura ja so- 

~inuvaat gradskite i regionalnite 

pedago{ki dru{tva (Ohrid, 

Bitola, Prilep, Veles, [tip, Tetovo 

i Skopje). Ima organizirano 

pove}e nau~ni sobiri, me|u koi i 

nau~niot simpozium „êtirieset 

godini sloboden razvoj na vospitanieto 

i obrazovanieto vo Makedonija, 

1943–1983# (Ki~evo ‡ 

Struga, 13–15. X 1983, publikuvan 

zbornik). Sojuzot go izdava spisanieto 

za pedago{ki pra{awa (v.) 

Prosvetno delo. K. Kamb. 

SOJUZ NA PIONERITE NA 

MAKEDONIJA – v. Detski organizacii. 

SOJUZ NA RABOTNI^KITE 

I NARODNITE UNIVERZI- 

TETI NA MAKEDONIJA ‡ op- 

{testveno-stru~no zdruènie, 

osnovano vo 1959 g. (so sedi{te vo 

Skopje) so zada~a da ja koordinira 

i da ja unapreduva dejnosta na 


univerziteti i da gi zastapuva 

nivnite interesi. Sojuzot ~esto 

se javuva i kako organizator na 

andrago{ki sobiri od regionalen 

i me|unaroden karakter (konferencii, 

tribini, simpoziumi, 

sovetuvawa, seminari i sl.) na aktuelni 

temi od oblasta na obrazovanieto 

na vozrasnite. Ostvaruva 

aktivnost i na planot na izdava~kata 

dejnost i informiraweto od 

svojot domen. Poslednive godini 

se vodat seriozni diskusii za negova 

transformacija i osovremenuvawe 

na dejnosta. K. Kamb. 

SOJUZ NA SPORTSKITE FE- 

DERACII NA MAKEDONI- 

JA. So Uredba na Ministerstvoto 

za prosveta bil formiran 

S 

1389

S SOJUZ MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Inicijativen fiskulturen odbor 

na Makedonija (IFOM, 

1945). Negoviot sostav: pretsedatel, 

Gustav Vlahov, trojca potpretsedateli, 

trojca sekretari, 

dvajca blagajnici i ekonom, so referati 

i odgovorni lica: Osnovno 

vospitanie i ve`bi na spravi 

– Gan~o Pajtonxiev, Lesna i te{ka 

atletika – Pero Dimovski, 

Fudbal – Dragan Ivanovski i Savo 

Cvetkovi}, Ra~na topka, pingpong 

i tenis – Pan~e Polenakov, 

Sport na voda – Dragan Stojanov, 

Zimski sport i turizam – Risto 

Dukovski i Gogo Popov, Velosipedizam 

i motorizam – Kiro Vasilevski, 

Propaganda i kultura – 

Dragan Gerov i Ilija Xuvalekovski, 

Zdravstvena slu`ba – d-r \o- 

{e Gavrilovski, Java~ki sport – 

Dim~e Bocev, Edrili~arstvo – 

Blaò Tro{anovski, Statistika 

– Du{ko Kirovski i Jordan Mramorec. 

Bil formiran i Disciplinski 

odbor, Rabotno i drugi tela. 

Potoa IFOM se nare~e Fiskulturen 

odbor na Makedonija 

(FISOM, 1946) so sportski odbori, 

(so pretsedatel Strahil 

Gigov i sekretar Strate Arsovski), 

Sojuz na organizaciite za 

fizi~ka kultura na Makedonija 

(SOFKM, 1961), Sojuz za fizi~ka 

kultura na Makedonija 

(SFKM, 1972), Sportski sojuz na 

Makedonija (SSM, 1996) i Sojuz 

na sportskite federacii na Makedonija 

(SSFM, od 2002). Negovi 

~lenovi se 39 republi~ki federacii 

i 14 op{tinski sojuzi. 


sport, 1945–1975 vo SR Makedonija, Skopje, 

1976. D. S. 

SOJUZ NA HEMIÂRITE I 

TEHNOLOZITE NA MAKE- 

DONIJA – nau~na i stru~na asocijacija 

na hemi~arite i tehnolozite 

od RM. Otprvin bil 

Dru{tvo na hemi~arite i tehnolozite 

na Makedonija. Organizator 

e na sovetuvawa i kongresi na 

hemi~arite i tehnolozite na Makedonija 

na koi u~estvuvaat i nau~ni 

rabotnici od stranstvo, kako 

i na kongresite za studenti po 

~ista i primeneta hemija. Organ 

na Sojuzot e nau~noto spisanie 

†Glasnik na hemi~arite i tehnolozite 

na Makedonija# (od 2007 

izleguva pod nazivot †Macedonian 

Journal of Chemistry and Chemical 

Engineering#). Vo organite i telata 

na Sojuzot se zastapeni nau~ni 

i stru~ni rabotnici od visoko{kolskite 

institucii i od industrijata. 

B. [. 

SOKAJ ‡ nevestinsko pokrivalo 

za na glavata. Spored formata, toj 

pretstvuva dolgo, potpojasno pravoagolno 

par~e, izraboteno od ~oja 

ili platno, bogato ornamenti- 

1390 

Sokaj od gali~ka ènska nevestinska nosija 

rano so vez, srmeni {iriti, volneni 

ili svileni kitki, monistra i 

pari. Se nosel sè do krajot na XIX 

i po~etokot na XX v. J. R.-P. 

†SOKOL# (Kumanovo, 1909–1911) 

‡ gimnasti~ko dru{tvo. Upravata 

ja so~inuvale glavno u~iteli: 

Jovan Dovezenski – pretsedatel, 

\or|e Boìnovi}, na~alnik, Miloe 

Zaki} i An|elko Risti}, kako 

i aptekarot Ilija Vukoti}, i 

drugi. ^lenovi na Dru{tvoto bile 

glavno u~enici, imale uniformi, 

ve`bale na otvoreno slobodni, 

stroevi i ve`bi so podvi`ni 

spravi, a se zanimavale i 

so nekoi sportski aktivnosti. Po 

razni povodi prireduvale javni 

nastapi vo gradot, vo okolnite 

mesta i vo Skopje, so gimnasti~ki 

i sportski elementi i kulturnoumetni~ka 

sodrìna. ^lenovi na 

Dru{tvoto nastapile na sokolskite 

sletovi vo manastirite 

Gra~anica (1910) i Devi~ kaj Srbica 

na Kosovo (1911) i na Seslovenskiot 

sokolski slet vo Belgrad 

(1910). D. S. 

SOKOL (Falconidae) – ptica od 

familijata mali do sredno golemi 

ptici od redot 

ptici-grablivki 

(Falconiformes); 

dobri i brzi leta~i 

{to go lovat 

plenot vo let. 

Podeleni se vo 

dve grupi: vistinski 

sokoli i vetru{ki. 

Vo Makedonija 

od vistinskite 

sokoli se Sokol 

prisutni 6 vida, a 

od vetru{kite 3 

vida. 






SOKOLOV, Lazar (Kumanovo, 18. 

III 1914 ‡ Skopje, 3. I 1984) ‡ nacionalen 

deec, ekonomist i universitetski 

profesor. Kako student 

na Ekonomskiot fakultet vo Zagreb 

bil eden od voda~ite na makedonskoto 

studentsko dvièwe, 

sekretar na Kulturno-prosvetnoto 

dru{tvo “Vardar# vo Zagreb i 

aktivist na MANAPO (1936‡ 

1938), poradi {to bil uapsen i 

potoa suspendiran od rabota. Vo 

vremeto na NOAVM bil ~len na 

KPJ (1941), na ANOK (od esenta 

1943), na Agit-prop pri G[ na 

NOV i POM (od april 1944) i 

~len na Inicijativniot odbor za 

svikuvaweto na Prvoto zasedanie 

na ASNOM. Bil izbran za ~len 

na Prezidiumot na ASNOM i za 

~len na AVNOJ, a potoa i pretsedatel 

na Privremenoto narodno 

sobranie na DFJ. Po Osloboduvaweto 

doktoriral od oblasta na 

ekonomskite nauki, bil pomo{nik 

na ministerot za trgovija i 

snabduvawe vo Vladata na DFJ, 

v.d. direktor na Institutot za 

me|unarodna politika i stopanstvo 

i profesor na Ekonomskiot 

fakultet vo Belgrad. Poradi opredelbata 

za Informbiroto, bil 

isklu~en od KPJ (juni 1949) i 

naskoro potoa ispraten vo logorot 

na Goli Otok (1949‡1951). 

Izvesen period bil direktor na 

Ekonomskiot institut vo Skopje. 

Avtor e na pogolem broj nau~ni 

trudovi za stopanskata istorija 

na Makedonija i promenite vo 

strukturata na jugoslovenskoto 

stopanstvo. Nagraden e za nau~niot 

trud †Rezervite na rabotnata 

sila na oddelni podra~ja na Makedonija# 

(Skopje, 1964). 

BIBL.: Industrijata na teritorijata 

na NR Makedonija za vreme na voeniot 

period (1941‡1944), Industrija na NRM, 

Skopje, 1961, 123‡126; Kulturno-prosvetnoto 

zdruènie †Vardar# vo Zagreb i negovata 

politi~ka dejnost, †Istorija#, 

VIII, 2, Skopje, 1972, 120‡126; Prilog za makedonskoto 

studentsko dvièwe vo Zagreb, 

†Istorija#, XII, 1‡2, Skopje, 1976, 1‡27; 

Op{testveno-ekonomskata i nacionalno-politi~kata 

polo`ba vo Kumanovo i 

Kumanovsko me|u dvete svetski vojni, Kumanovo 

i Kumanovsko vo NOV 1941‡1942 

godina, Kumanovo, 1979, 444‡467. 

IZV.: Dokumenti. Kumanovo vo NOV 

1941‡1942, Kumanovo, 1980. 

LIT.: Kumanovo i Kumanovsko vo NOV 

1941‡1942 godina, Kumanovo, 1979; D-r 

Blaè Ristovski, Projavi i profili od 

oblasta na literaturnata istorija, 2, 

Skopje, 1982; Golooto~ki svedo{tva. 

Zbornik, kniga vtora: Li~nosti i sudbini. 

Tekstovi ‡ redakcija Dim~e Naj~eski, 

Skopje, 2002, 65‡97, i kniga treta: Posledici, 

Skopje, 2006, 27. S. Ml. 

SOKOLOV(I])-QAMEV, Gligor 

(s. Nebregovo, Prilepsko, 17. I 

1870 – Prilep, 29. VII 1910) – u~es-


nik vo Ilindenskoto vostanie i 

srpski ~etni~ki vojvoda. êtnik 

vo ~etata na S. Pavlov vo Kratovsko 

(1897) i na M. Acev vo Prilepsko 

(1901). Vojvoda na ~eta vo Prilepsko 

(1902). Po Ilindenskoto 

vostanie stanal srpski ~etni~ki 

vojvoda vo Azot i vo Pore~e. 

LIT.: H. Sil®nov, Osvoboditelnite borbi 

na Makedoni®, t. 2, Sofi®, 1983. Al. Tr. 

Viktorija 

Sokolovska 

SOKOLOVSKA, Viktorija (Sjenica, 

Srbija, 14. XI 1931) ‡ arheolog. 

Zavr{ila Filozofski fakultet 

vo Belgrad, Grupa za arheologija 

(1954). Raboti vo Arheolo{kiot 

muzej vo Skopje (od 

1955). Doktorirala od oblasta na 

anti~kata arheologija vo Belgrad 

(1984). Od 1991 do 1995 e direktor 

na Muzejot na Makedonija. 

Ja prou~uva anti~kata istorija 

na Pajoncite vo domenot na materijalnata 

i duhovnata kultura; se 

zanimava so prou~uvawe na anti~kata 

skulptura i keramikata 

i pokrenuva pra{awa vo vrska so 

lociranosta na anti~kite plemiwa 

i na gradovite i ezerata. Vr- 

{i iskopuvawa vo Stobi, Demir 

Kapija, Dojran, Tetovo, @danec‡Skopje, 

a osobeno sistematski 

go istraùva anti~kiot grad 

kaj Marvinci – Gevgelija. 

BIBL.: Isar-Marvinci i Povardarieto 

vo anti~ko vreme, Skopje, 1986; Anti~ka 

skulptura vo SR Makedonija, Skopje, 

1987; Pajonskoto pleme Agrijani i vrskite 

so Damastion, MAA, 11, Skopje, 1990, 

9‡34. V. B.-Gr. 

SOKOLOVSKI, Borivoe Ivanov 

(Skopje, 22. XI 1930 ‡ Skopje, 

30. VII 1999) ‡ polkovnik, spec. 

epidemiolog, redoven prof. po 

epidemiologija na VMA i na 

Med. f. vo Skopje. Medicina zavr{il 

vo Skopje (1955), a doktoriral 

na VMA (1968). Dolgogodi{en 

upravnik na ZPMZ 

(IPM) i upravnik na VB 

(1989‡1993). Publikuval nad 100 

trudovi. Sl. M. P. 

SOKOLOVSKI, Jan (Sokoqowski, 

Jan) (Tarnogura, Polska, 14. X 

1944) ‡ polski lingvist-slavist, 

rusist, makedonist, specijalist 

vo oblasta na zboroobrazuvawe. 

Avtor na niza statii posveteni 

Jan 

Sokolovski 

na makedonisti~ka problematika. 

Negovata monografija „Deminutivi 

w j&zyku polskim i macedovskim# 

se pe~ati vo serijata Makedonsko-polska 

gramati~ka konfrontacija. 

Z. T. 

SOKOLSKA @UPA VO SKOP- 

JE (1923–1941) ‡ asocijacija osnovana 

od delegati na pet sokolski 

dru{tva, koi izbrale: Uprava 

so stare{ina – Todor @ivkovi}, 

polkovnik, Jaroslav Vo{ta – na- 

~elnik, Lazar Doki} – sekretar, 

Rudolf Vo{ta – blagajnik, Sud 

na ~esta i Prosveten odbor. Teritorijata 

na @upata ja opfa}ala 

Vardarska Makedonija, Kosovo 

i del od Ju`na Srbija. Podocna 

e nare~ena Sokolska ùpa 

†Kralevi} Marko# vo Skopje 

(1925). Upravata se angaìrala za 

zgolemuvawe na brojot na sokolskite 

dru{tva i na ~lenstvoto, 

nabavka na spravi i rekviziti, 

izgradba na sokolski domovi vo 

Skopje i vo drugite gradovi, osposobuvawe 

na stru~ni kadri, 

u~estvo i organizirawe na ùpski 

i pokrainski sletovi i drugi 

manifestacii. D. S. 

SOKOLSTVOTO VO VARDAR- 

SKA MAKEDONIJA ‡ srpsko 

sportsko dvièwe. Organizirano 

se javuva so formiraweto na 

dru{tvata vo Kumanovo (1909), 

Skopje (1910), Tetovo (1910) i 

Kriva Palanka (1912). Nivnite 

upravi gi oformuvale glavno 

prosvetnite rabotnici i drugi 

ugledni Srbi, a ~lenstvoto ‡ prete`no 

u~enici. Dru{tvata bile 

~lenovi na Sojuzot na srpskite 

sokolski dru{tva †Du{an Silni# 

vo Belgrad. Imale isti uniformi, 

isti sodrìni za rabota, 

isti komandi i dr. Srpskite dr- 

àvni organi i Sojuzot im davale 

finansiska, stru~na i druga pomo{. 

Rajko Karaklai}, u~itel po 

gimnastika, bil ispraten od Srbija 

na rabota vo Skopskata gimnazija 

(1909). U~itelite \or|e 

Boìnovi} i Miloe Zaki} od Kumanovo 

stru~no se usovr{uvale 

vo Ni{ i Belgrad (1909 i 1910). 

Dru{tvata ve`bale na otvoren 

prostor, povremeno prireduvale 

javni nastapi i priredbi so gim- 

SOKOLARSTVOTO 

nasti~ki, sportski i kulturnoumetni~ki 

sodrìni. Nekoi 

u~estvuvale i na sletovite na Kosovo, 

vo Belgrad i vo Praga 

(1910–1912). Po vojnite (1912–1918) 

aktivnosta na dru{tvata bila obnovuvana 

i bile osnovani novi. 

Bila formirana Sokolska ùpa 

vo Skopje (1923). Brojot na dru{tvata 

vo Makedonija bil: 1923 g. – 

{est so 1.514 pripadnici od dvata 

pola (dobrotvori, po~esni i redovni 

~lenovi, podmladok i deca), 

1929 – trinaeset so 2.285 pripadnici. 

Po osnovaweto na Sojuzot 

na sokolite na Kralstvoto Jugoslavija 

(SSKJ, 1929) na ~elo so 

prestolonaslednikot Petar II, 

nivniot broj zna~itelno se zgolemil 

i bile osnovani golem broj 

selski ~eti. Niv gi imalo vo: 

1935 g. – 32 dru{tva i 90 ~eti so 

7.797 pripadnici, 1939 – 32 dru{tva 

i 108 ~eti so 13.198 pripadnici. 

^lenovite na upravite na 

dru{tvata bile glavno od redovite 

na Srbite, a stare{inite – naj- 

~esto vi{i oficeri, istaknati 

~inovnici i prosvetni rabotnici. 

Finansiskite sredstva vo najgolema 

mera bile pribirani od 

sopstveni izvori, a za @upata i 

od buxetot na dràvata, koi podocna 

bile zgolemeni (od 1930). 

Glavno od sopstvenite izvori i 

so izvesna pomo{ od dràvata, 

bile izgradeni sokolski domovi 

vo: Skopje dva, a po eden vo Kumanovo, 

Prilep, Gostivar, Ko~ani, 

Ki~evo, Radovi{, Kratovo, Berovo, 

Bitola, Debar i drugi gradovi, 

kako i vo selata: Miravci, 

Negorci, Smokvica, Pirava, Rostu{e 

i dr. Vo nekoi mesta (Veles, 

Strumica i dr.) domovite bile 

obezbedeni so adaptacija na stari 

zgradi. Domovi imalo: 1930 – 

{est, 1935 – sedumnaeset, 1940 – 

trieset i ~etiri. Tie vo osnova 

bile opremeni so gimnasti~ki 

spravi i rekviziti. Istovremeno 

bile gradeni i letni ve`bali{ta 

(od 1921). Nedostigot na stru~ni 

kadri bil re{avan so odrùvawe 

na sojuzni i ùpski predwa~ki 

kursevi. Aktivnite ~lenovi 

redovno ve`bale so spravi, na 

spravi, prosti, stroevi ve`bi, 

mar{irawe i drugo, imale aktivnosti 

i od atletikata, a vo porazvienite 

dru{tva vo pomala mera 

i od strela{tvoto, velosipedizmot, 

ko{arkata, odbojkata, skijaweto 

i dr. Povremeno, po razni 

povodi, bile prireduvani i javni 

~asovi, defilea, akademii, natprevari, 

ùpski i pokrainski 

(jugoslovenski) sletovi. Sokoli 

od Makedonija u~estvuvale na site 

sokolski sletovi vo dràvata 

i vo Praga, kako i na juna~kite vo 

Sofija. Pokraj toa, sistematski 

se neguvani i nekoi kulturnoprosvetni 

aktivnosti vo dru{- 

S 

1391

S SOLANA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Del od prisutnite na denot na pu{taweto vo upotreba na Sokolskiot dom vo Kumanovo 

tvata i vo ~etite (od 1923, a osobeno 

po 1930 g.): razni predavawa, 

analfabetski kursevi, bile osnovani 

biblioteki so ~italni, 

razni orkestri, horovi, dramski 

sekcii i dr. Vo sokolskite ~eti 

bilo posvetuvano vnimanie i na 

izgradbata na higienski objekti, 

nabavkata na sovremeni alati, 

nabavkata na novi vidovi semiwa, 

sadnici, dobitok, na po{umuvaweto 

(osobeno od 1935). Bile osnovani 

zemjodelski, zdravstveni 

i drugi selski zadrugi. Sokolskata 

organizacija odrùvala tesni 

vrski so site dràvni organi, so 

vojskata i so u~ili{tata. Trgnuvaj}i 

od utvrdeni principi, nejziniot 

odnos kon verskite zaednici 

bil zasnovan vrz po~it kon 

sekoe versko ubeduvawe, kon ènite 

bil zasnovan odnos vrz na~elata 

na ednakvost i ramnopravnost, 

se protivstavuvala na politizacijata 

vo svoite redovi i na 

u~estvoto vo politikata; kon makedonskoto 

nacionalno pra{awe 

imala negatorski i asimilatorski 

odnos. Vlastite kon sokolstvoto 

se odnesuvale kako kon zna- 

~ajna organizacija vo realizacijata 

na svojata osnovna, golemodr- 

àvna i nacionalisti~ka politika 

(ososbeno od 1930). 

IZV.: Du{an Stanimirovi}, Sokolstvo u Vardarskoj 

Makedoniji –nastanak i razvoj, Zagreb, 

1986 (doktorska disertacija). D. S. 

SOLANA, Havier Francisko 

Madarijada (Javier Francisco Madariada 

Solana) (Madrid, [panija, 14. 

VII 1942) – {panski i evropski 

politi~ar i diplomat. Univerzitetski 

profesor po fizika. Vo 

1968 g., kako socijalist, u~estvuva 

vo protestite vo [panija protiv 

NATO, a podocna e Generalen 

sekretar na NATO (1995–1999), 

koga e izvr{ena agresijata vrz 

SRJ. Visok pretstavnik na EU za 

1392 

zaedni~ka nadvore{na i bezbednosna 

politika (od Evropskiot 

sovet vo Keln, 3–4. X 1999). Vo ova 

svojstvo ostvaruva serija sredbi 

so instituciite na RM vo tekot 

na vojnata od 2001 g., vo funkcija 

na nejzino zavr{uvawe, a po nea 

vo funkcija na stabilizirawe na 

situacijata i gradewe merki za 

doverba. Na sednicata na Nastavno-nau~niot 

sovet na Pravniot 

fakultet „Justinijan Prvi# vo 

Havier 

Solana 

Skopje na 11. V 2006 g. e usvoen 

predlog da mu bide dodelena titulata 

„po~esen doktor na politi~kite 

nauki# na Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Metodij# – Skopje, 

vo znak na blagodarnost za toa 

{to go storil za RM vo 2001 g. 

IZV.: Arhiva na Praven fakultet „Justinijan 

Prvi# ‡ Skopje, Skopje 2007. T. Petr. 

SOLDATOV, Nikola (Skopje, 25. 

XII 1926 – Sremska Kamenica, Srbija, 

2. XI 1989) ‡ sportski novinar. 

Zavr{il gimnazija vo Skopje 

(1946) i u~estvuval vo NOB (od 

1944). Vo Radio–Skopje bil redaktor 

i urednik na Mladinskata, 

Sportskata i na drugi redakcii, 

a bil i spiker, komentator i 

radio–reporter (od 1946). Vr{el 

prenosi od golem broj sportski 

natprevari i drugi manifesta- 

Nikola 

Soldatov 

cii. Preminal vo Sportskata redakcija 

na TV Skopje (1966– 

1986). Izvr{il okolu 1000 TV 

prenosi od sportski i od drugi 

nastani. Pi{uval tekstovi za 

Kukleniot teatar, za †Osten# i 

za radio–emisii. D. S. 

Dimitar 

Solev 

SOLEV, Dimitar (Veles, 24. V 

1930 - Skopje, 24. IX 2003) - raska- 

ùva~, romansier, dramski avtor, 

eseist, knièven kriti~ar, preveduva~ 

i op{testvenik. Diplomiral 


vo Skopje. Bil ~len na DPM 

(od 1956), ~len na SKM (od 1956), 

~len na Komisijata za kultura na 

Pretsedatelstvoto na SKJ, pretsedatel 

na DPM i ~len na Makedonskiot 

PEN centar. Isto taka, 

bil urednik na sp. „Mlada literatura#, 

dolgogodi{en glaven urednik 

na sp. „Razgledi#, urednik i 

direktor na RTV Skopje, direktor 

na NUB „Sv. Kliment Ohridski# 

i sovetnik vo Izvr{niot 

sovet na SRM. Bil osobeno aktiven 

vo knièvnata konfrontacija, 

zastapuvaj}i se za estetski pluralizam. 

Preveduvan e na srpski, 

albanski, romanski i ruski jazik. 

BIBL.: Okopneti snegovi, Skopje, 1956 

(raskazi); Kraj prole}a, Novi Sad, 1963 (raskazi, 

na srpski jazik); Pod usvitenost, 

Skopje, 1957 (roman); Pod uàrenim nebom , 

Zagreb, 1963 (roman, na hrvatski jazik); 

Po rekata i sproti nea, Skopje, 1960 

(raskazi); Ograda, Skopje, 1963 (raskazi); 

Kratkata prolet na Mono Samonikov, 

Skopje, 1964 (roman); Zima na slobodata, 

Skopje, 1968 (raskazi); Slovo za 

Igora, Skopje, 1969 (raskazi); Quo vadis 

scriptor?, Skopje, 1970, (esei); Odbrani 

raskazi, Skopje, 1970; Polàvi, Skopje, 

1975 (raskazi); Dren, Skopje, 1980 (roman); 

Odbrani raskazi, Skopje, 1981; 

Zora zad agolot, Skopje, 1984 (roman);


Crno ogledalo, Skopje, 1985 (raskazi); 

Dreni, Shkup, 1986 (roman, na albanski 

jazik); Dubler, Skopje, 1988 (roman); 

Kru`no patuvawe na senkata, Skopje, 

1988; Odumirawe na dràvata, Skopje, 

1990 (raskazi); Promena na sistemot, 

Skopje, 1993 (raskazi); Prvata zima na 

slobodata, Skopje, 1995; Mrtva trka, 

Skopje, 1997 (roman); ]elav {turec, 

Skopje, 2001. Avtor e i na pove}e radio i 

TV drami: Bamja ili Hibiskus esculentus 

(1967); Patot na senkata (1968), Devstvenici 

(1969); Mrtva straà (1969); 

Pu{ka v ezero (1996). S. Ml. 

SOLECKA, Marija Kazimjera 

(Solecka, Maria Kazimiera) (Rzesz[w 

/ @e{uv, Polska, 5. I 1947) ‡ polski 

lingvist-slavist, makedonist, 

sintaksi~ar, leksikolog, 

sociolingvist. Re~isi dve tretini 

od nejzinite nau~ni trudovi 

se posveteni na gramati~kata 

problematika na makedonskiot 

jazik, glavno sintaksata na makedonskite 

glagoli i makedonskopolskata 

gramati~ka konfrontacija. 

BIBL.: Semantyka czasownik[w ruchu w 

j&zyku macedovskim, Katowice, 1983; Makedonsko-polski 

sintaksi~ki re~nik na 

glagolite i bliskozna~nite perifrasti~ni 

izrazi (vovedna tetratka), t. 4 od 

serijata Makedonsko-polska gramati~ka 

konfrontacija, Skopje, 2001. Z. T. 

Robert 

Solter 

SOLTER, Robert Brus (Robert 

Bruce Salter) (Ontario, Kanada, 15. 

XII 1924) ‡ ortoped-hirurg, univ. 

prof. vo Toronto (od 1986), akademik. 

Diplomiral na Med. f. vo 

Toronto (1947), a specijaliziral 

ortopedija vo 1955 g. Doktoriral 

vo 1957 g. i vo istata godina ja dizajniral 

„pelvi~nata osteotomija# 

za hirur{ko lekuvawe na acetabularnata 

displazija kaj decata. 

Inovator e na „kontinuiranoto 

pasivno dvièwe#. Vo 1962 g. ja 

razvil Salter-Harris klasifikacijata 

na ortopedskite povredi. 

Predaval kako viziting profesor 

na 177 univerziteti. Napi- 

{al pove}e od 110 nau~ni trudovi 

i brojni poglavja za knigi. Dobitnik 

e na mnogu zna~ajni nagradi. 

Za ~len na MANU nadvor od 

rabotniot sostav e izbran na 21. 

IV 1994. 

BIBL.: Poremetuvawa i povredi na muskuloskeletniot 

sistem ‡ voved vo ortopedija, 

skr{enici i povredi na zglobovi- 

te, revmatologija, metabolni bolesti 

na koskite i rehabilitacija; Etiology, 

pathogenesis and possible prevention of congenital 

dislocation of the hip, „Canadian Medical Association 

Journal#,18, 98 (20), 1968, 933‡45; M. 

Ferreti, R. Salter et all., Anti-inflamatory effects 

of continuous passive motion on meniscal fibrocartilage, 

„Journal of Orthopaedic Research#, 

23/5, 2005, 1165‡71; CPM: From origination to 

research to clinical applications, „Journal of 

Rheumatology#, 31/11, November 2004, 

2104‡2106. \. Z. 

SOLUN (Tesaloniki) ‡ grad vo 

Egejskiot del na Makedonija 

(RGr), so 407.900 `. (2002). Se 

prostira pokraj severniot breg 

na Solunskiot Zaliv i na zapadnite 

padini na pl. Horta~. Najdobra 

kopnena vrska kon sever 

odrùva po dolinata na r. Vardar, 

kon zapad po dolinata na r. Bistrica, 

a preku pl. Horta~ so isto~niot 

del na Egejskiot del na 

Makedonija. S. e eden od najgolemite 

i najzna~ajnite drevnomakedonski 

gradovi. Go osnoval makedonskiot 

vojskovodec, podocna 

kral, Kasandar vo 315 g. pr. n.e. 

Noviot grad go narekol po imeto 

na svojata sopruga Tesaloniki, 

sestra na Aleksandar Makedonski. 

Brz razvitok gradot doìvuva 

vo vremeto na Rimjanite i vo I 

v. vaèl za eden od najgolemite 

gradovi na Balkanot. Vo IV v. izrasnuva 

vo vtor po golemina vizantiski 

grad (po Carigrad), a od 

krajot na VI v. e izloèn na postojani 

napadi od Slovenite i od 

Avarite. Me|utoa, gradot gi izdr- 

àl site opsadi i ostanal edinstveno 

vizantisko upori{te vo 

ovoj del na Balkanskiot Poluostrov. 

Sepak, pod vlijanie na slovenskata 

okolina, S. postepeno se 

sloveniziral i vo IX v., spored 

Panonskoto ìtie na Metodij, 

†site Solun~ani zboruvaat ~isto 

Panorama na dene{en Solun 

Crkvata †Sv. Dimitrija# vo Solun 

SOLUN 

slovenski#. So izvesni prekini, 

gradot se razvival vo ramkite na 

Vizantiskata Imperija s# do 1430 

g., koga potpa|a pod turska vlast. 

Od 1912 g. pretstavuva sostaven 

del na gr~kata dràva. Grcite 

prezemaat zasilena denacionalizacija 

na slovenskoto naselenie, 

osobeno naglasena vo 1923 g. so 

naseluvaweto na golem broj gr~ki 

kolonisti od Mala Azija. Taka, 

vo 1928 g. S. imal 236.524 `. od 

koi, 117.031 `. bile kolonisti. 

Populaciski gradot mnogu e zgolemen 

po Gra|anskata vojna vo Grcija, 

koga vo nego se doseluvaat 

brojni ìteli od site delovi na 

Severna Grcija. Denes e vtor grad 

po golemina vo Grcija (po Atina) 

i pretstavuva najrazvien industriski, 

kulturno-prosveten i soobra}aen 

centar, so najgolemo 

pristani{te vo Egejskiot del na 

Makedonija. Od 1923 do 1973 g. Jugoslavija 

imala slobodna trgovska 

zona od 94.000 m 2 , koja za makedonskata 

nadvore{na trgovija 

imala naglaseno zna~ewe. I denes 

ova golemo prekuokeansko 

pristani{te, od kade {to vodi 

naftovod do Skopje, za makedon- 

S 

1393

S SOLUNSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

skoto stopanstvo ima isklu~itelna 

va`nost. S. e univerzitetski 

grad i ima golem broj kulturno-istoriski 

spomenici kako 

crkvite †Sv. Dimitrija# (za{titnik 

na gradot), †Sv. Sofija#, 

†Sv. Dvanaest Apostoli#, potoa 

Solunskata tvrdina, Arheolo{kiot 

muzej i dr. 

LIT.: Todor Simovski, Naseleni mesta vo Egejska 

Makedonija, kn. I, Skopje 1978. A. St. 

SOLUNSKA GIMNAZIJA ‡ 

prva polna gimnazija vo Makedonija, 

osnovana od Bugarskata egzarhija, 

otvorena vo 1881 g. vo Solun 

pod imeto Bugarska ma{ka 

gimnazija „Sv. Kiril i Metodij#, 

iako rabotata ja zapo~nala u{te 

vo u~ebnata 1879/80 g. Za prv direktor 

bil nazna~en u~itelot i 

u~ebnikar Kuzman [apkarev, koj 

po samo edna godina, poradi sudir 

so Egzarhijata i nejzinata politika, 

bil prinuden da si podnese ostavka. 

Polna gimnazija stanuva vo 

u~ebnata 1885/86 g. so otvoraweto 

na VII klas. Vo ramkite na gimnazijata, 

od u~ebnata 1887/88 do 

1895/96 g., rabotelo i Pedago{ko 

oddelenie za podgotovka na u~iteli. 

Ova oddelenie go zavr{ile 129 

u~enici, najmnogu od Bitolskiot 

vilaet (54). Zaedno so ma{kata, 

bila otvorena i @enska gimnazija, 

koja stanuva {estoklasna vo 

u~ebnata 1890/91 g. I ma{kata i 

ènskata gimnazija imale svoi 

internati (pansioni). Vo periodot 

1885/86‡1911/12 g. Solunskata 

(ma{ka i ènska) gimnazija ja zavr{ile 

okolu 600 u~enici od Makedonija, 

me|u koi i poznati makedonski 

revolucionerni dejci od 

vremeto na nacionalnoosloboditelnoto 

dvièwe. Najgolemiot 

del stanale u~iteli. Tuka predavale 

Grigor Prli~ev, Petar Draganov 

i dr. Egzarhijata bila posebno 

zainteresirana za razvojot 

i rabotata na ovaa gimnazija, bidej}i 

vo nea gledala vlijatelen 

faktor za realizacija na nejzinite 

nacionalno-politi~ki interesi 

i pretenzii vo Makedonija. 



SOLUNSKA SOCIJALISTI^- 

KA FEDERACIJA (Solun, 24. 

VII 1909 – 1918) – legalna partija 

{to dejstvuvala za klasno i sindikalno 

obedinuvawe na osmanliskiot 

proletarijat i za osvojuvawe 

na politi~kata vlast. Nejzin pratenik 

vo Osmanliskiot parlament 

bil Dimitar Vlahov. Gi izdavala 

vesnicite „Rabotnik# i 

„Rabotni~eski vesnik# na 4 jazici 

(turski, evrejski, gr~ki i bugarski). 

Sorabotuvala so Internacionalnoto 

socijalisti~ko biro. 

LIT.: Dimitar Vlahov, Memoari, Skopje, 

1970; Rabotni~ko i komunisti~ko dvi- 


1394 

Solun vo osmanliskiot period 

SOLUNSKI VILAET (1867–1912) 

– administrativno-teritorijalna 

edinica vo Osmanliskata Imperija, 

formirana vo 1867 g., so centar 

vo Solun. Vo po~etokot bil sostaven 

od sanxacite: Solun, Tirhala, 

Serez i Drama. S# do formiraweto 

na Bitolskiot (1873) i Kosovskiot 

(Skopskiot) vilaet (1877), 

vo negov sostav povremeno vleguvale 

i sanxacite: Bitola, Debar, Elbasan 

i Skopje. Podocna ovoj vilaet 

bil sostaven samo od tri sanxaci: 

Solun, Serez i Drama i se prostiral 

isklu~ivo na makedonskata 

teritorija. Vo 1885 g. vo nego ìveele 

okolu eden milion ìteli, od 

koi 51% bile muslimani, 45% 

hristijani i okolu 4% Evrei. Vo 

sostav na sanxakot Solun vleguvale 

vkupno 14 kazi: Solun so nahiite 

Vardar i Kalamarija; Enixe 

Vardar so nahijata Karaxa Abad; 

Ber so nahijata Agustos (Negu{); 

Katerini; Voden so nahiite Karaxa 

Abad i Ostrovo; Tikve{; Veles 

so nahijata Bogomila; Strumica; 

Dojran; Gevgelija; Avret Hisar 

(Kuku{) so nahijata Kara Dag; Langaza, 

Kasandra so poluostrovot 

Halkidik i Sveta Gora so 30 manastiri. 

Sanxakot Serez bil sostaven 

od 8 kazi: Serez, Zihna, Demir 

Hisar, Petri~, Melnik, Nevrokop, 

Razlog, Gorna Xumaja, dodeka 

vo ramkite na sanxakot Drama 

vleguvale samo 4 kazi: Drama, Pravi{te, 

Sari [aban i Kavala. Ovoj 

vilaet postoel do krajot na osmanliskoto 

vladeewe na Balkanot. 

LIT.: Selanik vilayeti salnamesi, 10 defa, H. 

1307 (1889/1890); Ýslam Ansiklopedisi, 104 cüz, 

Ýstanbul 1964, 337349–876; Die Provinzen des 

Osmanischen Reiches von Andreas Birken, Wiesbaden, 

1976; Ahmed Alicic, Uredba o organizaciji 

vilajeta 1867 godine, „Prilozi za orijentalnu 

filologiju#, XII‡XIII/1962/63, Sarajevo, 

1965. Dr. \. 

†SOLUNSKI JUNAK# ‡ gimnasti~ka 

organizacija (1908–1912). 

Upravata ja so~inuvale: I. Vas- 

kov – pretsedatel, D. Malinov – 

potpretsedatel, Daniel Blan- 

{ud, u~itel po gimnastika vo Solunskata 

gimnazija – glavatar 

(na~elnik), D. Angelov – sekretar, 

P. Man~ev – doma}in, M. Bogdanov 

i T. Bo{kov – sovetnici. 

^lenovite, glavno u~enici, imale 

uniformi i redovno ve`bale 

na otvoreno, a se natprevaruvale 

i vo nekoi sportovi. Formirale 

svoj orkestar od 35 duva~ki instrumenti 

i nekolku kulturno–umetni~ki 

sekcii. êsto nastapuvale 

javno i davale priredbi. 

Se izdrùvale od sopstveni prihodi 

i od donacii od Egzarhijata. 

Organizirale dva kursa za na~alnici 

vo Solun (1909 i 1912). So 

edna ~eta nastapile na Sletot vo 

Sofija (1910), a so 10 ~lenovi na 

Sletot vo Praga (1912). 

LIT.: Dragan Petkovski, Prilog kon 

pra{aweto za osnovawe i dejnosta na 

gimnasti~kite dru{tva †Junak# vo Makedonija 

vo vremeto od 1908 – 1912 godina. 


kultura na Makedonija#, Skopje, 1976, 

95–106. D. S. 

SOLUNSKI KONGRES NA 

TMORO (1903) – op{t kongres na 

Organizacijata, na koj bila donesena 

odlukata za krevawe vostanie 

vo Makedonija vo 1903 god. 

Kongresot bil svikan od Ivan 

Garvanov (vo svojstvo na pretsedatel 

na CK) so pismeno izvestuvawe 

od 24. XII 1902 / 6. I 1903 g. 

Kongresot se odràl na 2–4/15– 

17. I 1903 g. vo Solun, so 17 u~esnici: 

~lenovite na CK Ivan Garvanov, 

Spas Martinov i Dimitar 

Mir~ev, i delegatite: Hristo P. 

Kocev, Todor Lazarov, Nikola 

Petrov, Velko Dumev, Lazar Dimitrov, 

Hristo Vlahov, Ivan Sapunarov, 

Nikola Hrlev, Dimitar 

Zane{ev, Todor Pejkov, Dimitar 

Gan~ev, Ivan Ingilizov, Anastas 

Lozan~ev i Georgi Varnaliev. 

Pretsedaval I. Garvanov, a sek-


retar bil D. Mir~ev. Ne prisustvuvale 

vode~kite li~nosti na 

TMORO i nemalo srazmerna zastapenost 

od okruzite. Po predlog 

od I. Garvanov, so poddr{ka i od 

Anastas Lozan~ev (delegat od Bitolskiot 

okrug), Kongresot donel 

odluka za vostanie vo 1903 g., 

bez da go opredeli datumot. Protiv 

bil Lazar Dimitrov (delegat 

od Serskiot okrug). Poradi na~inot 

na svikuvaweto i na odrùvaweto 

na Kongresot, bila osporuvana 

legitimnosta na odlukata za 

vostanie. 

LIT.: Van~o \or|iev, Solunskiot kongres 

na TMORO od 1903 godina i pra{aweto 

za vostanie, Istorija, 1-2, Skopje, 

2004. V. \. 

SOLUNSKI PROCES (20. III – 5. 

VI 1917) – proces vo koj Srpskiot 

voen sud vo Solun im sudel na voda~ite 

na tajnoto zdruènie 

„Obedinuvawe ili smrt#, pod obvinenie 

deka se obidele da izvr- 

{at prevrat i atentat vrz prestolonaslednikot 

Aleksandar Kara- 

|or|evi}. Sedummina od obvinetite 

bile osudeni na smrt. Od niv 

trojca bile pogubeni, me|u koi i 

polkovnikot Dragutin Dimitrievi}-Apis. 


sudskiot proces bil obnoven, a 

izre~enite presudi bile ukinati. 

LIT.: Karlo Sforca, Nikola Pa{i¢, Beograd, 

1991; Milivoje Alimpi¢, Solunski 

front, Beograd, 1967. D. Jov. 

Georgi 

Solunski 

SOLUNSKI, Georgi (s. Kosala, 

Radomirsko, R. Bugarija, 3. III 

1939) – pretsedatel na Tradicionalnata 

makedonska organizacija 

VMRO (Nezavisna) „Ilinden#, so 

sedi{te vo Sofija. Poteknuva od 

makedonsko sve{teni~ko semejstvo, 

doseleno vo Bugarija od 

Egejskiot del na Makedonija. @ivee 

vo Sofija kako artist i asistent 

po reìja. Borec za nacionalnite 


Republika Bugarija. V. Jot. 

SOLUNSKI, Koce (Prilep, 30. 

III 1922 - Skopje, 3. V 2006) ‡ prozaist 

i poet. U~esnik vo NOB. 


vo Skopje. Vr{el razni op{testveni 

funkcii. Bil pretsedatel 

na DPM. 

Koce 

Solunski 

BIBL.: Tragite ne se zaveani, roman, 

1960; Vtorata makedonska, povest, 1963; 

Mir~e Acev, romanizirana biografija, 

1968; Boàna, radio-drama, 1970; Fakelot 

drama, 1971; Kuzman, romanizirana biografija, 

1973; Tragite se zavevaat, roman, 

1983; Mihajlo Apostolski, ramanizirana 

biografija, 1993; Iskri, poezija, 1998; Nezaborav, 

poezija, 1998. P. Gil. 

SOLUNSKITE ATENTATI 

(1903) – dinamitni akcii vo Solun, 

izvedeni od mladi makedonski 

revolucioneri – gemixii za 

da go svrtat vnimanieto na Evropa 

kon sostojbata vo Makedonija 

pod vlasta na Osmanliskata Imperija. 

Vo grupata gemixii bile: 

Slave Merxanov, Petar Manxukov, 

Jordan Pop Jordanov (Orce), 

Konstantin Kirkov, Todor Bogdanov, 

Ilija Tr~kov, Vladimir 

Pingov, Todor Organxiev, Dimitar 

Me~ev, Georgi Bogdanov, Milan 

Arsov, Pavel [atev i Marko 

Bo{wakov. Materijalno bile 

poddrùvani od Boris Sarafov i 

od Goce Del~ev. Vo plan bilo i 

urivawe na Otomanskata banka 

Sudeweto na solunskite atentatori (1903) 

vo Carigrad i vo Solun. Po otkrivaweto 

na kanalot vo Carigrad 

(1901), celosno se koncentrirale 

na Solun. Izvr{ile atentati 

(15/28 i 16/29. IV 1903) i bile 

uni{teni francuskiot parabrod 

„Gvadilkivir“, mostot vo Solun 

pod koj minuvale vodovodot i gasovodot 

za gradskoto osvetluva- 

SOLUNSKO 

we i Otomanskata banka. Bombi 

bile frleni vo kafeanite „Egipet“, 

„Alhambra“ i „Nowo“. Ne 

uspeala akcijata za uni{tuvawe 

na Po{tata i atentatot za likvidirawe 

na solunskiot valija. Pri 

izveduvaweto na atentatite nastradale 

samo nekolku civili. Vo 

Solun bil voveden policiski 

~as. Vojskata i policijata izvr- 

{ile masakr vrz hristijanskoto 

naselenie (nad stotina ubieni). 

Masakrot prestanal po intervencijata 

so vplovuvaweto na stranski 

voeni brodovi vo Solunskoto 

pristani{te. Vo borbata so vojskata 

i so policijata nekoi od 

atentatorite zaginale, a drugi se 

samoubile. Preìveanite P. [atev, 

G. Bogdanov, M. Arsov i M. 

Bo{wakov bile osudeni na smrt, 

a podocna kaznata im bila zameneta 

so doìvotno zato~enie. Na 

zato~enie bile sprovedeni vo 

Fezan vo Afrika (maj 1906), kade 

{to umrele M. Arsov i M. Bo{wakov. 


P. [atev i G. Bogdanov bile 

amnestirani. 

LIT.: Krste Bitoski, Solunskite atentati, 

Skopje, 1985. V. \. 

SOLUNSKO KRALSTVO (1204– 

1224) – latinska krstonosna dr- 

àva, so centar vo Solun, ja osnoval 

glavniot voda~ na êtvrtiot 

krstonosen pohod markizot Bonifacij 

Monferatski (1204–1207). 

Gi opfa}ala Ju`na i Isto~na 

Makedonija, Tesalija, Sredna Grcija 

i Peloponez. Po smrtta na 

Bonifacij, na prestolot do{ol 

negoviot maloleten sin Dimitrij 

(1207–1224), koj bil krunisan 

za kral (1209) i vladeel so regenti. 

Po smrtta na latinskiot car 

Henrih (1216), golem broj ricari 

se vratile na zapad, a Solun go 

napu{tila i kralicata Margarite, 

koja se vratila vo Ungarija 

(1223). Kralstvoto nemalo sili 

S 

1395

S SOLUNSKO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Karta na Solunskoto kralstvo (1204) 

da se odbrani od epirskite napadi, 

zatoa papata Honorij III 

(1216–1227) go zel pod svoj patronat. 

Odbranata na gradot mu ja doveril 

na markizot Gij Palavi~ino, 

a organiziral i krstonosna 

vojna za odbrana na Solun (1224), 

koja zavr{ila bez uspeh. Opsaden 

od Epircite, Solun mu se predal 

na epirskiot vladetel Teodor I 

Angel (krajot na 1224). 

LIT.: B. Ferjan~iÊ, Po~eci solunske kraqevine 

(1204–1209), ZRVI, VIII/2, 1964; D. 

Nicol, The Despotate of Epiros, Oxford, 1957; K. 

Axievski, Pot~inuvawe na Makedonija 

od strana na Teodor I Angel i formiraweto 

na Solunskoto Carstvo, „Istorija#, 

XVIII/1–2, Skopje, 1982. K. Ax. 

SOLUNSKO CARSTVO (DES- 

POTSTVO) – epirska dràva, 

proglasena za carstvo (1225/1226), 

otkako epirskiot vladetel Teodor 

I go zazel Solun (1224) i go likvidiral 

Solunskoto latinsko kralstvo. 

Bil krunisan od Ohridskiot 

arhiepiskop Dimitrij Homatijan, 

so pretenzii toj da se pretstavi kako 

naslednik i obnovuva~ na Vizantija. 

Podem beleèlo do bitkata 

kaj Klokotnica so porazot na 

Teodor (1230), a vlasta ja prezel 

Manoil, koj dràvata ja zadràl 

na teritorijata: Solun – Tesalija – 

Epir. Naslednikot Jovan Angel 

bil prinuden od strana na nikejskiot 

vladetel Jovan III Vatac da se 

otkaè od carskata kruna i da ja 

prifati titulata despot (1242), a 

dràvata da stane despotstvo. Posledniot 

vladetel, despotot Dimitrij 

(sin na Teodor I), po voenite neuspesi, 

gradot Solun mu go predal 

bez borba na Jovan Vatac (dekemvri 

1246). Kako zarobenik bil odveden 

vo Mala Azija i so toa solunskata 

dràva prestanala da postoi. 

LIT.: D. M. Nicol, The Despotate of Epiros, 

Oxford, 1957; K. Axievski, Prvite nikejski 

osvojuvawa vo Makedonija i likvidirawe 

na Solunskoto carstvo, „Istorija#, 

XIX/1, Skopje, 1983. B. Petr. 

SOMATOFILAKSI (somatofilakes) 

– telesna straà, telohraniteli 

od najvisok rang vo vreme- 

1396 

to na Aleksandar III Makedonski. 

Se smetala za osobeno po~esna 

dol`nost za hetajrite. Tie denono}no 

~uvale straà okolu kralot. 

Najprvin bile sedum, a po 

vra}aweto od Indija osum. 


period, Skopje, 1995; N. Proeva, 

Istorija na Argeadite, Skopje, 2004. 

K. M. R. 

SOMOVI (Siluridae) – golema familija 

slatkovodni ribi od redot 

somovidni ribi (Siluriformes), 

od koi vo Makedonija e registriran 

eden 

vid: som (Silurus 

glanis). 

LIT.: M. Beazley, 

Guide to 

Freshwater Fish 

Som 

of Britain and Europe, 

London; J. 

Crivelli, The Freshwater fish endemic to the Northern 

Mediterranean Region, Tour du Valat Publication, 


Skopje, 1995; S. Georgiev, Klu~ za 

odreduvawe na ribite (Osteichtyes) i zmijorkite 

(Cephalaspidomorpha) vo Republika 

Makedonija, Skopje, 1998. Sv. P. – V. Sid. 

Albert 

Soniksen 

SONIKSEN, Albert (Albert Sonniksen) 

(1878 ‡ 1931) ‡ amerikanski 

pisatel i novinar. Vo 1906 g., se 

priklu~il kon ~etata na L. Ivanov, 

koja dejstvuvala vo Voden i so nea 

minal niz mnogu krai{ta na Makedonija. 

Vpe~atocite gi zapi{al vo 

knigata „Ispoved na eden makedonski 

~etnik# (Wujork, 1909). Preku 

nea amerikanskata javnost moèla 

da se zapoznae so vistinite za borbata 

na narodot vo Makedonija za 

negovite nacionalni i socijalni 

prava i slobodi. V. Toc. 

SONÂRKA (Macrolepiota procera 

(Scop.) Singer) – 

~est i {irokorasprostranet 

vid gaba, prisutna 

vo ishranata 

na naselenieto 

vo Make- 

Gaba son~arka donija. M. Kr. 

SOOBRA]AJ – zna~ajna dejnost 

za razvoj na vkupnoto stopanstvo, 

koja vo izminatiot period bele- 

ì mo{ne neramnomeren razvoj. 

Do Vtorata svetska vojna edinstveno 

be{e razvien èlezni~ki- 

ot soobra}aj. Patniot soobra}aj, 

po{tata i telekomunikaciite 

bea slabo razvieni, primitivno 

organizirani i se odvivaa po zemjeni 

pati{ta i so zapre`ni sredstva. 

Vo povoeniot period, op- 

{tiot razvoj na soobra}ajnata 

dejnost be{e neramnomeren, pove}e 

od onoj na vkupnoto stopanstvo. 

Vodniot (ezerskiot) soobra}aj 

be{e nerazvien, a cevkovodniot 

ne postoe{e. Zna~ajni soobra}ajni 

granki vo Makedonija 

bea: èlezni~kiot, patniot, gradskiot, 

vozdu{niot, po{tenskiot 

i telekomunikaciskiot soobra- 

}aj. Glavnite èlezni~ki linii 

vo Makedonija bile izgradeni 

u{te vo vtorata polovina na XIX 

v. Toa bea èlezni~kite linii: 

Solun–Skopje (1874), Skopje–Ristovac 

(1888), Solun–Bitola 

(1894), Veles–[tip–Ko~ani 

(1926) i Veles–Bitola (1936). Po 

Vtorata svetska vojna e izgradena 

linijata Skopje–Ki~evo (1952) i 

Bakarno Gumno–Sopotnica (1955). 

Vkupnata dolìna na izgradenite 

linii so normalen kolosek iznesuva 

697 km. Dolìnata na 

elektrificiranata èleznica 

iznesuva samo 189 km (Ristovac–Skopje–Gevgelija).@eleznicata 

raspolaga so okolu 2.400 vagoni, 

so tendencija za nivno namaluvawe. 

Prevozeniot broj patnici 

bil najgolem vo 1965 g. 

(8.455.000), a potoa, so razvojot na 

patniot soobra}aj, zna~ajno se namaluva. 

Prevozot na stoki bil 

najgolem vo 1984 g. (9.896.000 toni), 

a vo naredniot period i toj se 

namaluva. Poradi op{tite objektivni 

okolnosti, èlezni~kiot 

soobra}aj vleze vo kriza, pa zatoa 

opa|a zna~eweto na ovaa dejnost. 

Nekoi linii se napu{teni od 

eksploatacija. 

Po Vtorata svetska vojna Makedonija 

nasledi mnogu slabo razvien 

paten soobra}aj: vo 1945 g. 

ima{e samo 5 km asfaltiran pat 

i 30 km pati{ta so kameni kocki. 

Drugite pati{ta bea zemjeni ili 

makadamski. Vo Makedonija vo 

1947 g. soobra}aa samo 856 kamioni, 

53 avtobusi i 286 avtomobili. 

Podemot na razvojot na patniot 

soobra}aj zapo~na vo {eesettite 

godini na minatiot vek, a potoa 

te~e{e brzo i daleku go nadmina 

èlezni~kiot. Vo 2005 g. vo Makedonija 

ima 906 km magistralni 

pati{ta, 3.643 km regionalni, 

216 km avtopati, 548 km me|unarodni 

„E# pati{ta i 8.566 km lokalni 

pati{ta; ima 14.702 kamioni, 

2.269 avtobusi, 253.234 avtomobili. 

Brojot na prevozenite 

patnici vo javniot soobra}aj za 

2005 g. iznesuva 1.990 milioni, a 

koli~estvata na prevozeni stoki 

se 4.460 milioni toni. Brz ras-


Soobra}ajnata infrastruktura vo Republika Makedonija 

te` doìvuva i brojot na avtomobilite, 

a so toa i prevozot so niv. 

Vo 1950 g. bile registrirani 353 

patni~ki avtomobili, vo 1984 g. – 

235.311, a vo 2005 g. – 253.234. 

Gradskiot soobra}aj najmnogu se 

razvi vo pogolemite gradovi, pred 

s# vo Skopje i vo Bitola. Vo ve}e 

navedenata godina ima nad 202 avtobuski 

linii i okolu 806 avtobusi 

za prevoz na patnici. Avionskiot 

soobra}aj vo izminatiot 

period beleè{e slab razvoj. 

Dvata aerodroma (vo Skopje i vo 

Ohrid) nisko se rangirani i ne gi 

zadovoluvaat potrebite. Vo tekot 

na 1999 g. se prevozeni 1.052.000 

patnici, a 2005 g. samo 575.000. 

Po{tata vo Makedonija ima{e baven 

porast, no be{e glavno sredstvo 

za vrski s# do sedumdesettite 

godini na minatiot vek. Maliot 

broj po{ti opsluùvaa pogolem 

broj korisnici vo sporedba so evropskite 

i svetskite standardi. 

Telekomunikaciskiot soobra}aj, 

posebno mobilnata telefonija, vo 

poslednive godini doìvea vistinski 

„bum#. Vo tekot na 2005 g. 

brojot na telefonskite pretplatnici 

(fiksni priklu~oci) dostigna 

553.185, a brojot na mobilnite 

priklu~oci 1.261.328. Poslednive 

godini brzo se razviva i elektronskata 

komunikacija, brojot na internet-korisnicite 

na krajot od 

2006 g. go nadmina iznosot od 

390.000 (19% od vkupnata populacija 

na Makedonija). U~estvoto na 

soobra}ajot, skladiraweto i vrskite 

vo vkupniot BDP na zemjata 

iznesuva: 8,4% (2002), 8,4% (2003) i 

7,8% (2004). 




LIT.: Nikola Uzunov, Stopanstvoto na 

Republika Makedonija 1945–1950, MANU, 

Skopje, 2001. D. N. 

Hisni 

Sopaj 

SOPAJ, Hisni Nehas (Sopaj, Hisni 

Nehas) (s. Slup~ane, Kumanovsko, 

19. VII 1954) ‡ poet, prozaist, preveduva~, 

literaturen kriti~ar, 

univ. profesor. Osnovno obrazovanie 

zavr{il vo s. Opae, a gimnazija 

vo Kumanovo. Vo 1977 g. 

diplomiral na Katedrata za albanski 



Postdiplomskite studii od oblasta 

na albanskata knièvnost 

gi zavr{il vo Pri{tina, a doktoriral 


vo Skopje (1994). Rabotel kako 

preveduva~ vo „Flaka e velazerimit#. 

Od 1979 g. raboti kako 

asistent, predava~ i profesor po 

Sovremena albanska knièvnost 

na Katedrata za albanski jazik i 


vo Skopje. Objavil pove}e 

prilozi od oblasta na knièvnosta 

i eseistikata. ^len e na 

DPM (1979). Preveduvan i prezentiran 

vo nekolku antologii 

na albanskata poezija i raskazi 


BIBL.: Algje (Algi), poezija, 1973; Zeleni 

pesni, 1973; T[ fala nga h[na (Pozdrav od 

Mese~inata), poezija, 1975; V krug, 1979; 

Gjys[mh[na (Polumese~ina), poezija, 1980; 

Himeret e humbura (Razredeni himeri), 

1987; Gj[mat e gj[mis[ (Krikot na brodot), 

raskazi, 1985; Let[r Lirijes (Pismo na Lirija), 

raskazi, 1987; Shi mbi Shqip[ri (Do`d 

nad Albanija), poezija, 1997; Fluturimi mbi 

Sllup]an (Let nad Slup~ane), roman, 1997; 

N[ fund t[ Akeronit (Vo dnoto na Aheron), 

raskazi, 1993; Rruga e Gafores (Patot na 

rakot), roman, 1998; Unaza e humbur (Izgubeniot 

prsten), proza, 2000; Naracijata 

vo albanskiot roman (studija) 1996; Kni- 

èvni paraleli, eseistika, 1998; Let[rsia 

p[r f[mij[ (Knièvnost za deca), univerzitetski 

u~ebnik, 2000; Antologija na albanskata 

~ista lirika, izbor od albanskata 

poezija, 2002; Energjia negative (Negativna 

energija), raskazi, 2006. A. P. 

SOPI[TE – selo vo Skopsko. Se 

nao|a na jugoisto~nite padini na 

planinata Vodno, na nadmorska 

viso~ina od okolu 500 m. So Skopje 

e povrzano so redovna gradska 

avtobuska linija. Ima 5.325 `., od 

koi 5.255 se Makedonci, 39 Srbi i 

11 Vlasi. Naselenieto se zanimava 

so odgleduvawe ìtni kulturi 

Selo Sopi{te 

SOROS 

i lozarstvo. Toa e sedi{te na op- 

{tina {to zafa}a povr{ina od 

22.210 ha, so 13 naseleni mesta, vo 

koi ìveat 9.522 `. Vo seloto postoi 

osumgodi{no u~ili{te i 


Xorx 

Soros 

SOROS, Xorx (Budimpe{ta, Ungarija, 

1930) – investitor, filantrop 

i filozof. Na sedumnaesetgodi{na 

vozrast emigriral vo 

Anglija (1947), kade {to diplomiral 

na presti`nata The London 

School of Economics. Tuka se zapoznal 

so teorijata za otvoreno op- 

{testvo na filozofot Karl Poper 

i ja prifatil kako nejzin 

postojan poddrùva~. Podocna se 

S 

1397

S SOSK MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

preselil vo SAD (1956), kade {to 

go osnoval Me|unarodniot investicionen 

fond †Quantum Group#. 

Potoa sledelo osnovaweto na negovata 

prva fondacija – Fondot 

otvoreno op{testvo vo Wujork 

(1979) i na prvata Isto~noevropska 

fondacija vo Budimpe{ta 

(1984). Naskoro stanal svoeviden 

sinonim za filantropija vo svetskata 

istorija na donatorstvoto. 

Vo mreàta na negovite fondacii 

za otvoreno op{testvo sega se 

vklu~eni 31 dràva od Centralna 

i Isto~na Evropa, od nekoga{niot 

Sovetski Sojuz i Centralna 

Azija (Mongolija), kako i od Ju`na 

Afrika, Haiti, Gvatemala i 

SAD. Fondaciite imaat cel da ja 

gradat i odrùvaat infrastrukturata 

i instituciite na otvorenoto 

op{testvo. A osven fondaciite, 

ima osnovano i nekolku drugi 

zna~ajni institucii, kako {to se 

Centralnoevropskiot univerzitet 

vo Budimpe{ta i Me|unarodnata 

fondacija za nauka. Za taa 

cel od 1994 g. se potro{eni nad 2 

milijardi dolari. Avtor e na golem 

broj objaveni prilozi za politi~kite 

i ekonomskite promeni 

vo Isto~na Evropa i vo Sovetskiot 

Sojuz. Za negovite napori 

da go promovira i poddrùva otvorenoto 

op{testvo, proglasen e 

za po~esen doktor na naukite na 

univerzitetite Jejl, Oksford, 

Novata {kola za socijalni istra- 

ùvawa i na Ekonomskiot univerzitet 

vo Budimpe{ta, a e dobitnik 

i na najvisokata po~est na 

Univerzitetot vo Bolowa –Laurea 

Honoris Causa. Negovoto ime e 

strav i trepet za finansiskite 

pazari niz svetot. Toj e eden od 

najbogatite lu|e. Poznato e negovoto 

urivawe na britanskata funta 

vo po~etokot na devedesettite, 

negovata zakana za maleziskata valuta 

i dr. Preku filijalata vo 

Skopje finansira niza proekti na 

gra|ani i organizacii od RM. 

BIBL.: The Alchemy of Finance, 1987; Opening 

the Soviet System, l990; Underwriting Democracy, 

199l; Soros on Soros: Staying Ahead of 

the Curve, 1995; The Crisis of Global Capitalism, 

noemvri 1998. S. Ml. 

SOSK – srednovekoven grad, tema, 

razurnat po naredba na carot 

Vasilij II (1018), dodelen na uprava 

na vizantiskiot blagorodnik 

Sfrances Paleolog (1334). Se 

locira na patot pome|u Ostrovo 

i Kajlari, vo podno`jeto na pl. 

Karakamen, kaj seloto Katranica 

(Pirgi), kade {to i denes e za~uvan 

toponimot Grad. 

LIT.: T. Tomoski, Kade leèl srednovekovniot 

grad Sosk?, Makedonija niz vekovite, 


SOTIROVI] (SOTIROVSKI), 

Kuzman (s. Sten~e, Tetovsko, 1908 

‡ Pariz, 1990) ‡ fudbaler. Igral 

1398 

Kuzman 

Sotirovi} 

fudbal vo Belgradskiot sportski 

klub (BSK), koj ~etiripati 

go osvojuval prvenstvoto na Jugoslavija 

(1923–1941). Bil najdobar 

strelec vo Prvata liga vo 

1927 g., so sedum gola. Spored dosega{nite 

soznanija, toj e prv 

sportist od Makedonija {to stanal 

reprezentativec na Jugoslavija 

(1928–1931), za koja igral petpati 

i dal dva gola na natprevarot 

Jugoslavija–Romanija 3:1 (3:0) vo 

Belgrad (6. V 1928). Bil prv u~esnik 

i na Olimpiskite igri vo 

Amsterdam (1928). Po porazot od 

Portugalija so 2:1, Jugoslavija 

otpadnala od natamo{nite natprevaruvawa. 

LIT.: Pero Zlatar, Zvone Mornar i Roman 

Garber: Na 5 kontinenta, 1920–1962, Zagreb, 

1962. D. S. 

Nikola 

Sotirovski 

SOTIROVSKI, Nikola (Bitola, 

30. VIII 1925 ‡ Belgrad, 10. IX 

2000) ‡ univerzitetski profesor, 

pravnik. Osnovno i sredno u~ili{te 

zavr{il vo rodniot grad, a 

Praven fakultet vo Belgrad 

(1948). Diplomiral i istorija na 


(1953). Bil izbran za asistent 

vo Istoriskiot institut na 

SANU (1951). Odbranil doktorska 

disertacija na Pravniot fakultet 

vo Belgrad na tema „Razvojot 

na upravnata vlast vo Srbija 

vo vremeto na knezot Milo{ 

(1815‡1830)# (1958). Po doktoriraweto 

stanuva docent na Pravniot 

fakultet vo Skopje (1959‡ 

1965), a potoa vonreden i redoven 

profesor po predmetot Istorija 

na dràvata i pravoto. Vo me|uvreme, 

vo tekot na letnite meseci 

na 1959, 1960 i 1961 g. zavr{il i 

tret fakultet, steknuvaj}i diploma 

na Me|unarodniot fakultet 

za sporedbeno pravo vo evropskite 

gradovi Luksemburg, Strazbur, 

Helsinki i Madrid. Po formiraweto 

na Pravniot fakultet 

vo Kraguevac, raboti kako redoven 

profesor na fakultetot s# 

do penzioniraweto (1987/88). Bil 

~len na Nau~niot sovet na Institutot 

za nacionalna istorija 

vo Skopje i profesor na postdiplomski 

studii po dràvno-pravna 

istorija na Makedonija na Pravniot 

fakultet vo Skopje. Objavil 

pogolem broj nau~ni trudovi 

od oblasta na istorijata na pravoto 

i za makedonskata nacionalna 

istorija. 

BIBL.: U{te eden prilog kon prou~uvaweto 

na pojavata i razvitokot na makedonskata 

nacija, Skopje, 1969; Zakon Sudnij 

qudem, Skopje, 1977. 

LIT.: Zbornik vo ~est na Nikola Sotirovski 

i Vladimir Kartov, Skopje, 

2001. Sv. [. 

Paskal 

Sotirovski 

SOTIROVSKI, Paskal (s. Vrben, 

Gostivarsko, 23. XI 1927 - Pariz, 

20. II 2003) – astronom, ~len 

na MANU nadvor od rabotniot 

sostav (1991). Diplomiral na Filozofskiot 


na Grupata za fizika (1957), a potoa 

i za astrofizika vo Pariz 

(1964). Doktoriral (1971) vo Pariz 

so tema od oblasta na fizikata 

na Sonceto. Pred zaminuvaweto 

vo Francija, kratko vreme rabotel 

na PMF, no i potoa bil vo 

postojan kontakt so tatkovinata. 

Rabotel vo Opservatorijata vo 

Medon kraj Pariz, glavno na izu- 

~uvaweto na zra~eweto {to poteknuva 

od povr{inata na Sonceto. 

Objavil tablici na spektrite 

od dvoatomni molekuli prisutni 

na son~evata povr{ina. 

LIT.: 60 godini Prirodno-matemati~ki 


V. Ur. 

SOFA DOGOVOR – dogovor 

sklu~en pome|u RM i dogovornite 

strani na Severnoatlanskiot 

sojuz za ureduvawe na statusot na 

nivnite sili na teritorijata na 

RM, so koj RM stanuva ~lenka na 

Partnerstvoto za mir. Se zasnovuva 

vrz Severnoatlanskata spo-


godba (London, 19. VI 1951) i Ramkovniot 

dokument za partnerstvo 

i mir (Brisel, 10. I 1994). Sofa 

dogovorot sklu~en so RM stapuva 

vo sila na 19. VII 1996 g. 

LIT.: Svetomir Skaric, The SOFA Agreement 

(Macedonia-NATO’s territory), Law, Force and 

Peace, Skopje, 2002. T. Petr. 

SOFIJANOV, Nikola \or|iev 

(Skopje, 14. III 1934) ‡ pedijatar, 

nevrolog, redoven prof. na Med. 

f. vo Skopje. Med. f. (1959) i specijalizacija 

(1966) zavr{il vo 

Skopje. Doktoriral od oblasta na 

detskata nevrologija (1978). Nastavnik 

po pedijatrija stanal vo 

1982 g. Se usovr{uval vo SAD i 

vo Francija. U~estvuval vo nekolku 

me|unarodni nau~ni proekti. 

Avtor e na dve knigi i na nad 

150 trudovi vo doma{ni i stranski 

spisanija. Bil dolgogodi{en 

direktor na Klinikata za detski 

bolesti. Bil pretsedatel na Pedijatriskoto 

zdruènie na Makedonija. 

N. P.-J. 

Sofora 

Nikola 

Sofijanov 

SOFORA (Sophora japonica L., fam. 

Fabaceae) – visoko, listopadno drvo 

od isto~na Azija (Kina i Koreja). 

Grankite do tretata godina se 

zeleni, listovite sloèni, neparno 

peresti, sli~ni na bagremovite. 

Cvetovite se òltenikavo-be- 

li, sobrani vo terminalni, metlesti 

socvetija (medonosni). Plodovite 

se òlto-zeleni me{unki, 

ispolneti so lepliva masa. Dekorativen 

i medonosen vid, mnogu 

~est vo na{ite parkovi. Al. And. 

Tomo 

Sofronievski 

SOFRONIEVSKI, Tomo (Tetovo, 

18 IV 1920 ‡ Skopje, noemvri 

2007) – rabotnik, prvoborec i politi~ar. 

Kako pripadnik na rabotni~koto 

dvièwe (1938), bil 

~len na KPJ (1940), eden od organizatorite 

na NOB vo Tetovo i 

Tetovsko (1941), sekretar na MK 

na KPJ i ~len na Voeniot {tab 

na MK na KPJ vo Tetovo. Podocna 

bil i ~len na OK na KPJ 

(1942–1943) i na Prviot oblasten 

komitet na KPM, zamenik politi~ki 

komesar na [tabot na Prvata 


POM, politi~ki komesar na NO 

bataljon „Orce Nikolov# (1943) i 

komandant na Voenoto podra~je za 

Ki~evo i Tetovo (1944). Po Osloboduvaweto 

izvr{uval razni op- 

{testveni funkcii. Bil pretsedatel 

na SZB od NOVM. Nositel 

e na Partizanska spomenica 1941. 

LIT.: DARM - Skopje, rakopisna biografija, 


SOFRONIJ ‡ ohridski arhiepiskop 

(ok. 1567‡1572). Bil naslednik 

na arhiepiskopot Paisij. 

Poznato e negovo pismo do carigradskiot 

patrijarh Jeremij II 

(1572), vo koe se àli za negoduvaweto 

na arhijereite protiv nego. 

Spomnat e i vo eden natpis na yidot 

nad zapadnata crkovna vrata 

vo Ki~evskiot manastir †Sv. 

Pre~ista#. 




ènie (1394–1767), Sofix, 1931; Jovan 





kn. 8, Skopje, 2002, 68. S. Ml. 

SOCIJALDEMOKRATSKI 

ORGANIZACII VO MAKE- 

DONIJA (1909) – osnovani po voveduvaweto 

na ustavnoto parlamentarno 

ureduvawe vo osmanliskata 

dràva. Bile formirani 

†SOCIJALISTI^KA ZORA# 

Skopskata socijalisti~ka organizacija 

i Solunskata federacija, 

a takvi organizacii bile formirani 

i vo Bitola, Veles, Strumica, 

Gevgelija i Tetovo, koi dejstvuvale 

samostojno i projavile zabeleìtelna 

socijalna i sindikalna 

dejnost. Vo 1910 g. vo Solun 

bil svikan kongres za formirawe 

Socijalisti~ka partija, no, poradi 

me{aweto na nadvore{nite 

partii, ne bila formirana. 



Amblemot na SDSM 

SOCIJALDEMOKRATSKI SO- 

JUZ NA MAKEDONIJA ‡ politi~ka 

partija, osnovana na 20. IV 

1990 g. kako naslednik na Sojuzot 

na komunistite na Makedonija. 

Vo prviot parlamentaren sostav 

(1990‡1994) Partijata ima{e 31 

pratenik, vo vtoriot (1994‡1998) 

62, vo tretiot (1998‡2002) 28, vo 

~etvrtiot (2002‡2006) 38 i vo 

pettiot sostav (2006‡2008) 23 

pratenici. SDSM ja formira 

Vladata na RM od 1992 do 1998 g., 

kako i vo periodot od 2002 do 2006 

g, a u~estvuva{e i vo Vladata na 

{irokata koalicija (2001‡2002). 

Pretsedatel na SDSM, od nejzinoto 

formirawe do 24. XI 2004 g., 

be{e Branko Crvenkovski, po nego 

dojde Vlado Bu~kovski, koj na 

5. XI 2006 g. be{e zamenet od Radmila 

[e}erinska. Preku otcepuvawe 

od SDSM, se formirani Demokratskata 

partija (1993), na ~elo 

so Petar Go{ev, i Novata socijaldemokratska 

partija (2006), 

na ~elo so Tito Petkovski. 

SDSM e polnopraven ~len na Socijalisti~kata 

internacionala i 

e asocijativen ~len na Partijata 

na evropskite socijalisti. 

LIT.: Svetomir Skaric, Democratic Elections in 

Macedonia, 1990–2002, Editions Sigma, Berlin, 

2005; Gordana Siljanovska-Davkova, Makedonske 

politi~ke partije kroz prizm u ideologije, Friedrich 

Ebert Stiftung, Beograd, 2007. \or. Iv. 

„SOCIJALISTI^KA ZORA# 

(Skopje, 1. X 1910 ‡ 6. IX 1912) ‡ 

vesnik, organ na Socijal-demokratskata 

partija na Skopje. Osnova~i 

i urednici bile Du{an Ceki}, 

Petre Georgiev i Mihail 

Cokov. Izvestuval glavno za partiskiot 

i sindikalniot ìvot. 

Se zalagal za klasna rabotni~ka 

borba protiv kapitalistite, bez 

razlika na nivnoto nacionalno 

poteklo. 

S 

1399

S †SOCIJALISTI^KA ZORA# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

LIT.: Ivan Katarxiev, Eden dvobroj na 

„Socijalisti~ka zora# od 1912 g., Razgledi, 

III, 1, Skopje, 1956, 17; D-r Boro Mokrov, 

Razvojot na makedonskiot pe~at i 

novinarstvo (od prvite po~etoci do 

1945 godina), Skopje, 1980, 251–252; D-r 

Boro Mokrov ‡ M-r Tome Gruevski, Pregled 

na makedonskiot pe~at (1885–1992), 

Skopje, 1993, 106. S. Ml. 

Faksimil od vesnikot †Socijalisti~ka zora# (1920) 

†SOCIJALISTI^KA ZORA# 

(Skopje, 10. II ‡ 10. XII 1920) ‡ nedelen, 

a potoa dneven vesnik (16. 

VIII), organ na Oblasniot sekretarijat 

na Socijalisti~kata rabotni~ka 

partija na Jugoslavija 

(komunisti) za Makedonija i Stara 

Srbija, na srpski, a potoa i na 

turski jazik (10 IX). Objaveni se 

vkupno 130 broja. Imal cel da gi 

informira, da gi organizira i 

revolucionerno-komunisti~ki 

da gi vospituva rabotnicite i selanite. 

So Obznanata bilo zabraneto 

i negovoto izleguvawe. 




1980, 379-382-463; istiot, Zbor, pe~at, 

vreme. Zbornik trudovi od istorijata 

na makedonskiot pe~at, Skopje, 1987, 

199-205; D-r Boro Mokrov ‡ M-r Tome 


~at (1885-1992), Skopje, 1993, 107. S. Ml. 

SOCIJALISTI^KA PARTI- 

JA NA MAKEDONIJA ‡ politi~ka 

partija, osnovana na 14. IX 

1990 g. Vo prviot parlamentaren 

sostav (1990‡1994) ima{e ~etvorica 

pratenici, vo vtoriot (1994‡ 

1998) {estmina, vo tretiot (1998 

‡2002) i vo ~etvrtiot (2002‡2006) 

po eden pratenik i vo pettiot 

parlamentaren sostav (2006‡2008) 

trojca pratenici. SPM be{e del 

od Vladata na RM od 1994 do 1998 

g., vo periodot na {irokata koalicija 

(2001‡2002), kako i od 2006 

g. Prv pretsedatel na SPM be{e 

Kiro Popovski (1990‡1996), a 

vtor Qubi{a Ivanov (od 1996). 

LIT.: Svetomir Skaric, Democratic Elections in 

Macedonia, 1990 – 2002, Edition Sigma, Berlin, 

2005; Gordana Siljanovska-Davkova, Makedonske 

politicke partije, Friedrich Ebert Stiftung, Beograd, 

2007. \or. Iv. 

1400 

Amblemot na SPM 

SOCIJALISTI^KI SOJUZ 

NA RABOTNIOT NAROD NA 

MAKEDONIJA (1953‡1991) – 

masovna op{testveno-politi~ka 

organizacija proizlezena od organizacijata 

Naroden front. Poradi 

insistiraweto na socijalisti~koto 

ureduvawe vo op{testvoto, 

vo 1953 g. negovoto ime bilo 

promeneto vo Socijalisti~ki sojuz 

na rabotniot narod na Makedonija 

(SSRNM). Bila prodol- 

èna raka na SKM za ostvaruvawe 

na nejzinite propagandni celi, 

osobeno vo vremeto na ednopartiskite 

izbori. Vo nadle`nost $ 

bile davani i razni drugi politi~ki 

i propagandni zada~i. Poradi 

toa, vo aktite opisno bila 

narekuvana „organiziran front 

na socijalisti~kite sili na ~elo 

so SKM“. Vo 1991 g., kako rezultat 

na noviot pove}epartiski 

sistem vo RM se transformirala 

vo nova politi~ka partija so imeto 

Socijalisti~ka partija na Makedonija. 

LIT.: D-r Lazar Lazarov, Op{testvenopoliti~kite 

organizacii vo obnovata i 

izgradbata na NR Makedonija 1944-1948, 

Skopje, 1979; Op{testveno-ekonomskiot 

razvoj na NR Makedonija vo periodot 

na obnovata i industrijalizacijata 

(1944-1957), Skopje, 1988; D-r Novica Veljanovski 

(so koavtori), Zapoznajte ja Makedonija, 


28-ta narodna kujna na Ministerstvoto za trud 

i socijalna politika 

SOCIJALNA ZA[TITA ‡ organizirana 

dejnost od dràvata 

za spre~uvawe i nadminuvawe na 

osnovnite socijalni rizici na 

koi e izloèn gra|aninot, semejstvoto 

i grupi naselenie vo tekot 

na ìvotot, kako {to se: rizici 

za zdravjeto (bolest, povreda i telesna 

spre~enost), rizici na stareeweto 

(starost i preìvuvawe), 

rizici na maj~instvo i semejstvo, 

rizici od nevrabotenost 

i profesionalna neadaptiranost 

i rizici od neadaptiranost kon 

socijalnata sredina. Socijalnata 

za{tita vklu~uva uslugi {to vo 

ramkite na dolgotrajna stacionarna 

i institucionalna za{tita 

vo socijalni institucii, kombinirani 

so uslugi za zgriùvawe 

vo zaednicata preku centri za 

dnevno zgriùvawe i socijalni 

uslugi za hroni~ni bolni, stari 

lica i drugi grupacii so specijalni 

potrebi, kako {to se: du- 

{evnite bolni, mentalno hendikepiranite 

lica i licata so fi- 

zi~ki nedostatoci. Sekoja Vlada 

po pravilo donesuva programa za 

socijalna za{tita na site nivoa, 

koja sluì kako osnova za pomo{ 

na licata vo nevolja zaradi odr- 

ùvawe na osnovniot ìvoten 

standard, preku finansiska pomo{, 

bonovi za hrana ili specijalni 

vau~eri za zdravstveni uslugi 

‡ onamu kade {to ovie ne se 

univerzalno dostapni. Granicata 

me|u zdravstvenata i socijalnata 

za{tita varira od edna do druga 

zemja, osobeno vo odnos na socijalnite 

uslugi {to vklu~uvaat i 

zna~itelna, no ne dominantna 

komponenta na zdravstvena za{tita, 

kako, na pr., dolgotrajna 

za{tita na postari lica zavisni 

od tu|a pomo{ i nega. Pokraj merkite 

za socijalna za{tita i socijalna 

sigurnost na gra|anite utvrdeni 

so Zakonot za socijalnata 

za{tita, griàta na dràvata za 

spre~uvawe na nastanuvawe socijalen 

rizik se ostvaruva i preku 

prezemawe merki vo dano~nata 

politika, vrabotuvaweto, politikata 

na stipendirawe, politikata 

za stanovi i semejstva, 

zdravstvoto, vospituvaweto i obrazovanieto 

i na drugite podra~ja 

vo soglasnost so zakon. 


politika na R. Makedonija. Zakon za socijalnata 

za{tita, „Sl. vesnik na RM#, 

50/1997, 16/2000 65/2004 i 62/2005. D. D. 

SO[KA, Teodor (1876–1948) – botani~ar, 

koj vo periodot me|u dvete 

svetski vojni ja prou~uval florata 

na klisurite vo Makedonija 

i objavil nekolku floristi~ki 

trudovi {to se odnesuvaat na klisurite 

na rekite Vardar, Treska, 

P~iwa, Bregalnica, Crna Reka, 

kako i na lokalitetite Jama-Bistra, 

Kr~in, Bukovi} kaj Gostivar 

i okolinata na Prilep. Vl. M. 

SPANA] (Spinacia oleracea L.) – 

ednogodi{no rastenie. Poteknuva 

od aziskite predeli. Vo Evropa 

i na Balkanot 

e prenesen 

vo XII v. 

Se odgleduva 

zaradi listovite, 

koi se 

bogati so mineralnimaterii,posebno 

so èlezo. 

Se konsumi- 

Spana} 

raat gotveni 

i preraboteni.Studoot- 

porno rastenie, se odgleduva naesen, 

v zima i rano naprolet so direktna 

seidba. Zastapen e na mali 

povr{ini. D. J. 

SPANÊVO – rudnik na opalski 

bre~i, koj se nao|a severozapadno 

od s. Span~evo, Ko~ansko.


Lociran e vo andezitski tufovi 

i bre~i dopolnitelno zafateni 

so hidrotermalni rastvori i opalizirani. 

Opalskite masi imaat 

nepravilno izdolèna forma so 

protegawe ssz–jji vo dolìna na 

okolu 2 km, {irina od 400 m, i debelina 

pome|u 25–50 m. Pointenzivna 

opalizacija se zabeleùva 

vo isto~niot del na zonata. Opalitite 

imaat crvena boja – opalska 

bre~a, a opalitiziranite tufovi 

òltenikava boja. Sodrìnata 

na SiO 2 e od 42 do 85%. Eksploatiraniot 

opal se koristi 

glavno kako dodatok vo cementnata 

industrija. 




Ilinden 

Spase 

SPASE, Ilinden Sterjo (Ilinden 

Spasse Sterjo) (s. Globo~ani, Mala 

Prespa, Republika Albanija, 

1942) ‡ pedagog i pisatel. Osnovno 

obrazovanie zavr{il vo rodnoto 

mesto, a diplomiral filologija 

na Univerzitetot vo Tirana. 

Doktoriral od oblasta na pedagogijata. 

Bil stru~en sorabotnik 

vo Institutot za filologija 

i obrazovanie i vi{ nau~en sovetnik 

vo Institutot za pedagogija 

vo Tirana. Sin na poznatiot 

albanski pisatel od makedonsko 

poteklo – Sterjo Spase. Od 1964 

g. povremeno pi{uva proza (na albanski 

i na makedonski jazik). 

BIBL.: Devojkata od paviljonot, 1970; 

Obnova, 1972; Im at[ Sterjo, Tiranë, 1995; Mojot 

tatko, Sterjo, 1995. A. P. 

Sterjo 

Spase 

SPASE, Sterjo (s. Globo~ani, 

Mala Prespa, Republika Albani- 

ja, 14. VIII 1914 ‡ Tirana, 12. XI 

1989) ‡ albanski pisatel i kriti- 

~ar od makedonsko poteklo. Osnovno 

u~ili{te zavr{il na albanski 

i na gr~ki jazik vo rodnoto 

mesto i vo Kor~a. Obrazovanieto 

go prodolìl vo Kor~a i vo 

Elbasan. Pred Vtorata svetska 

vojna bil sorabotnik na poznatite 

spisanija vo Tirana i vo Romanija, 

kako {to se „ABC#, „Bota e 

Re# („Nov svet#), „ARS# i dr. Po 

Vtorata svetska vojna zavr{il 

visok kurs za knièvnost vo Institutot 

za jazik i knièvnost 

„Maksim Gorki# (1960). Svojata 

naobrazba ja dovr{il vo Firenca 

(Italija) i vo Moskva (Rusija). 

Vo eden period bil prosveten inspektor, 

urednik na „Litaratura jone# 

(„Na{a literatura#), „Nëntori# 

(„Noemvri#), „Shkolla e Re# 

(„Novo u~ili{te#) i dr. Avtor e 

na proza & raskazi, romani, u~ebnici 

i reporta`ni zapisi. Poznat 

e i kako antologi~ar, preveduva~, 

u~ebnikar i sobira~ na makedonski 

narodni umotvorbi. Negovite 

dela se preveduvani na nekolku 

svetski jazici. 

BIBL.: Zo{to?, 1935; Venec na mladosta, 

1938; Nevestata bez duvek, 1944; Afrodita, 

1944; Tie ne bea sami, 1952; Afrodita 

povtorno na selo, 1954; Kraj ezero, 

1960; Ognovi, 1972; Budewe, 1974; Faklonosci, 

1975; Sloboda ili smrt, 1978; Vostanici, 

1983; Denes ili nikoga{, 1989; 

ciklus od pet istoriski romani so naslov 

Prerodbenici; Pismata na mojot vnuk 

Arijan vo Tirana, 1992; Ubavicata na 

Prespa, 1992. 

LIT.: Gjata Fatmir, Shkrimtari Sterjo Spasse, nr. 

12, Tiran[ 1964; Jorgaqi Nasho, Krfijimtaria letrare 

e Sterjo Spasses para [lirimit, studim n[ librin 

Nga jeta n[ jet[ , Pse?, Prishtin[, 1968; Qosja Rexhep, 

Episode letrare, Prishtin[, 1967. A. P. 

SPASI], Vladimir (Pirot, Srbija, 

2. X 1892 – Belgrad, 16. IV 

1972) – pedagog, univerzitetski 

profesor. Zavr{il u~itelska 

{kola (Jagodina) i Vi{a pedago{ka 

{kola (Zagreb, 1923). Pedago{ki 

nauki studiral na Univerzitetot 

vo Jena (Germanija), 

kade {to i doktoriral (1927). Rabotel 

kako sredno{kolski i univerzitetski 

profesor. Na Filozofskiot 


predaval Metodika na osnovno- 

{kolskata nastava (1958–1967), 

vr{ej}i ja istovremeno i funkcijata 

rakovoditel na Grupata 

za pedagogija. Najpoznatite trudovi 

gi napi{al me|u dvete svetski 

vojni. 

BIBL.: Uvod u novu pedagogiku i savremeno 

vaspitawe, 1929; Uvod u novu {kolu i 

savremenu nastavu, 1930; Pedago{ki pojam 

rada ili rad kao op{te vaspitno sredstvo, 

1930; Stara i nova {kola, 1935 i dr. 



SPASOV, Aleksandar (Skopje, 

18. VII 1925 ‡ Skopje, 27. V 2003) ‡ 

SPASOV 

Aleksandar 

Spasov 

literaturen kriti~ar, literaturen 

istori~ar, eseist, antologi- 

~ar, univerzitetski profesor, 

prv redaktor na spisanieto „Literaturen 

zbor#, ~len na DPM od 

1951 g., ~len na MANU i na Makedonskiot 

PEN centar. So svojata 

kriti~arska aktivnost se javuva 

kon krajot na ~etiriesettite godini 

na XX v., so prilog za ostavninata 

na Ko~o Racin. Sudej}i 

spored temite {to gi opfa}a negoviot 

opus, kako i spored postapkata 

{to ja primenuva pri 

nivnoto elaborirawe, S. e pred 

s# literaturen istori~ar, pa potoa 

kriti~ar i toa so istoriska 

svest. Negovite trajni nau~ni interesirawa 

se vrzuvaat za R. 

@inzifov, bra}ata Petkovi~ i 

K. Racin. 

DELA: Pati{ta na zborot (kritiki i 

ogledi, 1956), Antologija na sovremenata 

makedonska poezija (1961), Antologija 

na sovremenata makedonska poezija i 

proza (na srpski jazik, 1961), Sovremena 

makedonska poezija (na slovene~ki jazik, 

1963), Sovremena makedonska poezija (na 

srpski jazik, 1967), Za makedonskata literatura 

(studii, ogledi i kritiki, 

1969), Na{eto prepoznavawe (1971), Istraùvawa 

i komentari (1977), Zada~a 

na denot (1979), Ko~o Racin (monografija 

na francuski jazik, UNESKO, Pariz, 

1986), Ko~o Racin (knièvno-istoriski 

prilozi, 1995), Bra}ata Andreja i Konstantin 

Petkovi~ (studija, 1996), Makedonsko-slovene~ki 

knièvno kulturni 

relacii (1998). 


makedonskata knièvnost XX vek (1990). 

V. M.-^. 

SPASOV, Andrej (Prilep, 11. 

VIII 1936) – in`. arh., red. prof. 



vo 2001 g.) po predmeti od oblasta 

na betonskite konstrukcii 

(na Arhitektonskiot fakultet), 

kako i na grade`nite konstrukcii. 

Magistriral vo IZIIS 

(1970), a doktoriral vo Belgrad 

(1979). Objavil pove}e trudovi, 

me|u koi i ~etiri u~ebnici za 

Arhitektonskiot i Grade`niot 

fakultet. Prorektor na Univerzitetot 

(1988–1990). Q. T. 

SPASOV, Atanas (Taskata Serski) 

(s. Vrawa, Melni~ko, fevruari 

1876 ‡ Sofija, 7 VII 1923) ‡ 

S 

1401

S SPASOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Atanas 

Spasov 

vojvoda na TMORO/VMORO. Po 

zavr{uvaweto na Pedago{koto 

u~ili{te vo Ser, bil u~itel i 

okruèn vojvoda vo Sersko. U~estvuval 

vo bitkata vo s. Banica koga 

zaginal Goce Del~ev (21. IV/4. V 

1903). Po Ilindenskoto vostanie 

bil ~len na Serskiot okruèn komitet 

i serski vojvoda (1904). Po 

Mladoturskata revolucija stanal 

~len na Narodnata federativna 

partija (1908‡1910). Se zalagal za 

avtonomija i celovitost na Makedonija, 

kako piemont na Balkanskata 

federacija. Zel u~estvo vo 

Balkanskite (1912‡1913) i vo Prvata 

svetska vojna (1915-1918). Bil 

~len na Privremenoto pretstavni{tvo 

na Obedinetata biv{a 

VMRO i potpisnik na Apelot (9. 

III 1919). Ubien e od privrzanici 

na Todor Aleksandrov (pri hirur- 

{ka operacija). 

LIT.: Makedonski vozro`denci i revolucioneri. 

Album, Skopje, juni 1950, 45; K. 

Mihajlov, Taskata Serski, †Struma#, 

No 2, Sofix, 1985, 93–106; C. Serafimov, 

Carxt na poleto, 60 godini od 

smqrtta na Taskata Serski, †Pirinsko 

delo#, No 158, Blagoevgrad, 7 \li 

1983. S. Ml. 

SPASOV, Dragan (Dac) (Skopje, 

20. IV 1963) ‡ akter. Diplomiral 

na Otsekot za akterska igra na 

Fakultetot za dramska umetnost 

vo Skopje (1991). Od 1992 g. e vo 

Dramskiot teatar vo Skopje. Nastapuval 

i na drugi sceni. 

ULOGI: Rozenkranc (†Rozenkranc i Gildersten 

se mrtvi#), Zganarel (†Don @uan#), 

Hlestakov (†Revizor#), Xango i Crni 

(†Grev ili {pricer#), Ferdinand 

(†Bura#), Mocart (†Amadeus#), Platonov 

(vo istoimenoto delo), Simon (†Divo meso#), 

Tase (†Demonot od Debar maalo#) i 

1402 

Dragan 

Spasov 

dr.; kako i vo filmovite: †Svetlo sivo#, 

†Zbogum na dvaesettiot vek#, †Preku ezeroto#. 

R. St. 

SPASOV, Jordan (s. Kneè, 

[tipsko, 1875 – Kratovsko, 25. 

VII 1908) – kratovski reonski vojvoda. 

êtnik vo ~etata na Dimo 

Dedoto. U~estvuval vo Melni~koto 

vostanie (1895). Bil uapsen 

i ispraten na zato~enie. Po amnestijata 

vlegol vo ~etata na vojvodata 

M. Acev (1901). Potoa stanal 

dolgogodi{en kratovski reonski 

vojvoda. 

LIT.: A. Martulkov, Moeto u~estvo vo 

revolucionernite borbi na Makedonija, 


Qudmil 

Spasov 

SPASOV, Qudmil Aleksandrov 

(Skopje, 31. H 1952) ‡ lingvist, 

makedonist, profesor na Katedrata 


jazici na Filolo{kiot 

fakultet „Blaè Koneski# 

vo Skopje. Diplomiral (1974), 

magistriral („Leksikata na makedonskata 

narodna poezija#, 

1977) i doktoriral („Preodnosta 

na glagolite vo makedonskiot jazik#, 

1982) na Filolo{kiot fakultet 

„Blaè Koneski# vo Skopje, 

kade {to gi dobil site zvawa: 

pomlad asistent (1976), asistent 

(1980), docent (1982), vonreden 

profesor (1987) i redoven profesor 

(1992). Gi predaval predmetite 

sovremen makedonski jazik, 

fonologija na makedonskiot 

jazik, istorija na makedonskiot 

jazik i op{ta lingvistika. U~estvuval 

na razni me|unarodni i doma{ni 

simpoziumi, seminari i 

proekti. ^len e na Makedonskata 

komisija za fonetika i fonologija 

i pretsedatel na Me|unarodnata 

aspektolo{ka komisija pri 

Me|unarodniot slavisti~ki komitet. 

Bil prodekan na Filolo{kiot 

fakultet vo Skopje, {ef 


i ju`noslovenski jazici i pretsedatel 

na Sovetot za razvoj i finansirawe 

na visokoto obrazovanie 

na RM. Avtor e na pove}e nau~ni 

i stru~ni trudovi, me|u koi 

(vo koavtorstvo so I. Savicka) i 

na prvata „Fonologija na sovremeniot 

makedonski standarden jazik# 

(1991). 

BIBL.: Pogled vo jazikot, Skopje, 1982; 

Konstantin M. Petkovi~ (jazi~ni i 

knièvno-istoriski prilozi), Skopje, 

1990; (i Irena Savicka) Fonologija na 

sovremeniot makedonski jazik, Skopje, 

1991; (i Irena Savicka) Fonologija na 

sovremeniot makedonski jazik, segmentalna 

i suprasegmentalna, Skopje, 1997; 

Zna~eweto na gramatikata na Horas G. 

Lant za afirmacijata na makedonskiot 

jazik. Serija Pottikot Koneski, 6, 

Skopje, 2002; Izbrani poglavja od istorijata 

na makedonskiot jazik. Bojata na 

jazikot. 1–2, Skopje, 2005–2006. G. Cv. 

SPASOV, Miroslav (Skopje, 2. 

XII 1964) ‡ kompozitor i dirigent. 

Diplomiral kompozicija i 

dirigirawe na Fakultetot za muzi~ka 

umetnost vo Skopje (1992). 

Predaval na Univerzitetot vo 

Kalgari, Kanada (2002‡2003) i na 

Isto~nomediteranskiot univerzitet 

vo Famagusta, Kipar 

(2003‡2005). Od 2005 g. raboti kako 

profesor na Univerzitetot vo 

Kil, Velika Britanija. Brojni 

negovi dela se izveduvani i nagraduvani 

na festivali vo Evropa 

i Amerika. B. Ort. 

SPASOVDEN ‡ hristijanski 

pravoslaven praznik Voznesenie 

Hristovo (Spasovden). Spa|a vo 

golemite Gospodovi praznici, se 

praznuva 40 dena po Veligden i 

sekoga{ e vo ~etvrtok. êtirieset 

dena po Voskresenieto Isus 

im se javuval na svoite u~enici i 

gi podgotvuval za nivnata idna 

aktivnost. Vo ovoj period lu|eto 

s# u{te se pozdravuvaat so pozdravot 

†Hristos voskresna# i si 

otpozdravuvaat so †Vistina voskresna#. 

Iako kako praznik bil 

vostanoven u{te vo apostolskite 

vremiwa, dolgo vreme ne se praznuval 

oddelno na ~etiriesettiot 

den od Voskresenieto, tuku vo 

Ikona: †Voznesenie Hristovo#, 

crkva †Sv. Petka#, Malovi{ta (XIX v.)


Pedesetnicata, kade {to bile 

sleani pove}e spomeni. Na ovoj 

den lu|eto gi posetuvaat crkvite 

{to go nosat imeto †Sv. Spas# i 

nosat podaroci, a nekoi prespivaat 

pod ikonata. 

LIT.: Lazar Mirkovi}, Heortologija, 

Beograd, 1961. M. Kit. 

Suzana 

Spasovska 

SPASOVSKA, Suzana (Skopje, 

24. VIII 1964) – interpretatorka na 

narodna i popularna muzika. U{te 

od dete nastapuvala vo golem broj 

horski ansambli i peja~ki grupi. 

Podocna postignala izvonredna 

peja~ka kariera, interpretiraj}i 

nekolku stotini narodni i avtorski 

folk pesni. Gostuvala vo nekolku 

desetini zemji od celiot 

svet, a nastapuvala i so ansamblot 

†Tanec# vo mnogu svetski koncertni 

sali, me|u koi i vo Sidnejskata 

operska ku}a (2003). Nejziniot 

kristalno ~ist glas, besprekornata 

intonativna sigurnost i ~uvstvoto 

za interpretacija ja promoviraa 

vo vrvna interpretatorka 

na biserite na makedonskiot muzi~ki 

folklor. M. Kol. 

SPASOVSKI, Mijal~o (s. Odreno, 

Kriva Palanka, 1. X 1935) – 




predmetite od oblasta na èleznicite. 

Na Fakultetot do{ol vo 

1975 g. od Makedonskite èleznici, 

vo ~ii proekti u~estvuval i 

ponatamu, kako konsultant. Usovr{il 

metod za sanacija na drveni 

pragovi, a patentiral i nov 

vid prag (1994), uspe{no primenuvan 

od M@. Q. T. 

SPASOVSKI, Milan (Skopje, 

24. III 1951) ‡ kajakar na divi vodi. 

Zavr{il Elektroma{inski 

u~ili{ten centar vo Skopje (1970). 

Bil ~len na KK †Mir~e Acev# vo 

Skopje (od 1965). Toj e pove}ekraten 

juniorski i seniorski prvak 

na Jugoslavija vo spust i slalom 

na divi vodi (1968–1974). Uspe{no 

nastapil na sedum me|unarodni 

natprevari (1969–1974). Bil 

u~esnik na nekolku svetski prvenstva, 

a negov najdobar rezultat 

e {estoto mesto vo slalom 3 × 

Milan 

Spasovski 

K-1 vo Skopje (1975). Na olimpiskite 

igri vo Augzburg (Germanija, 

1972) zazel devetto mesto. Bil 



Stevo 

Spasovski 

SPASOVSKI, Stevo (Skopje, 25. 

XI 1940 ‡ 30. III 20008) ‡ akter. 

^len vo Mladinsko-detskiot teatar 

(1959‡1962), vo Dramata na MNT 

(1962‡1964), a od 1964 g. do penzioniraweto 

vo Dramskiot teatar vo 

Skopje. Nastapuval i vo TV drami, 

vo serii, na radioto i na filmot. 

ULOGI: Aleksej (†Sre}en pat#), Bo{ko 

(†Begalka#), Vladimir (†Vladimir i Kosara#), 

Hercog (†Divo meso#), Ice Terzijata 

(†Jane Zadrogaz#), Strezo (†Tetovirani 

du{i#), Petar (†Kula Vavilonska#), Haxi 

Slavkovi} (†Kosan~i}ev venec#). R. St. 

Mustafa 

Spahiu 

SPAHIU, Mustafa (Mustafa Spahiu) 

(s. Mu~ivrce, Kosovska Mitrovica, 

Kosovo, 1948) ‡ novinar i 

pisatel na albanski jazik. Osnovno 


mesto, a sredno u~ili{te vo 

Pri{tina. Diplomiral na Pedago{kata 

akademija vo Skopje 

(Grupa za albanski jazik i kni- 

SPECIJALNI 

èvnost). Raboti vo Makedonsko 

radio (vo emisiite za deca na albanski 

jazik). Pi{uva poezija i 

proza za deca i za vozrasni. ^len 

e na DPM (1984). 

BIBL.: Nasmevka na okarinite, poezija, 

1981; Vinoìto na slobodata, poezija, 

1982; Bumbari na zelenilo, 1984; Decata 

minuvaat pod vinoìto, poezija, 1988; 

Nobelovci za decata, proza, 1989; Mojata 

livada, poezija, 1989; Nad izvorot, 1992; 

Decata igraat pod sonceto, 1994; Taga za 

detstvoto, 1995; âsovnikot na detskite 

sni{ta, 1996. A. P. 

SPECIJALIZACIJA VO ZEM- 

JODELSTVOTO – raspredelba 

na zemjodelskoto proizvodstvo po 

granki, na proizvodite vo sekoja 

granka i utvrduvawe na nivniot 

odnos vo vkupnoto pazarno proizvodstvo. 

Zavisi od prirodnite uslovi, 

od rasporedot na prerabotuva~kata 

industrija, od vnatre{nata 

i me|unarodnata razmena na 

zemjodelskite proizvodi itn. Indeksot 

na specijalizacija se presmetuva 

po formulata, kade {to 

pretstavuva zbir na kvadratite 

na procentualnoto u~estvo na oddelni 

proizvodi vo vrednosta na 

proizvodstvoto. Dr. \o{. 

SPECIJALNA PEDAGOGIJA 

– v. defektologija. 

SPECIJALNI BOLNICI VO 

RM: a) Ginekolo{ko-aku{erski: 

1) Specijalnata bolnica za ginekologija 

i aku{erstvo „âir# 

vo Skopje ja prodolùva rabotata 

na Gradskiot rodilen dom (formiran 

vo 1945/46 g. i urnat vo zemjotresot), 

od 1964 raboti vo novoizgraden 

sovremen objekt kako 

Ginekolo{ko-aku{ersko odd. vo 

sostav na Gradskata bolnica. Taa 

e i nastavna baza na Med. f.; 2) 

Specijalnata bolnica za ginekologija 

i aku{erstvo ,,Mala Bogorodica# 

‡ Sistina vo Skopje e 

prvata privatna specijalisti~ka 

ustanova so site sovremeni funkcionalni 

odd. i odd. za humana 

reprodukcija i embriologija. b) 

JZO Gerontolo{ki zavod „13 

Noemvri# vo Skopje, od 1958 g. kako 

Dom za stari, a vo 1964 g. vo 

Zloku}ani e izgraden nov (so donacija 

od [vedska) pod rakovod- 

Specijalnata bolnica za ginekologija 

i aku{erstvo †âir# vo Skopje 

S 

1403

S SPECIJALNI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

stvo na Roza Nol~eva. Vo 1981 g. 

vo \. Petrov e izgraden Centar za 

zgriùvawe na stari lica so direktor 

Slobodanka Kostova. Od 

1988 g. toj prerasnuva vo Gerontolo{ki 

zavod ‡ denes Referenten 

centar za JIE. v) Detski: 1) Institutot 

za belodrobni zaboluvawa 

kaj decata vo Skopje ja 

prodolùva rabotata na Specijalnata 

detska bolnica za TBC, 

formirana vo 1952 g. od d-r K. 

Milo{evi}. Vo 1970 g. prerasnuva 

vo Institut (direktor: d-r D. 

Teodosievski). Nastavna baza na 

Med. f.; 2) Specijalnata detska 

bolnica „Sv. Stefan# vo Ohrid, 

formirana vo 1960/61 g. kako 

Centar za rehabilitacija na deca 

zaboleni od revmati~ni bolesti. 

Denes e Centar za prodolèno 

bolni~ko lekuvawe i rehabilitacija 

na deca. g) Nevropsihijatriski: 

1) Nevropsihijatriskata 

bolnica vo Demir Hisar (formirana 

vo 1952 g.); 2) JZO Psihijatriska 

bolnica „Skopje# vo Skopje, 

kako nevropsihijatriska bolnica 

„Bardovci# (raboti od 1955 

g. pod rakovodstvo na d-r B. Niketi}). 

Ima pove}e funkcionalni 

celini; nastavna baza na Med. f.; 

3) Nevropsihijatriskata bolnica 

vo Negorci, raboti od 1970/71. 

d) JZO Specijalna bolnica za ortopedija 

i traumatologija „Sv. 

Erazmo# vo Ohrid (od 2000), izgradena 

kako lekuvali{te za 

TBC na koskite vo 1948 g. Od 1950 

g. raboti kako Specijalna bolnica 

za kosnozglobna TBC so 80 

posteli. Vo 1978 g. e preimenuvana 

vo Specijalna bolnica za ortopedska 

traumatologija i kosnozglobna 

TBC (so 350 posteli). 

Od 1980 vo svojot sostav ima i 

Centar za paraplegii. |) Kardiohirur{ka 

klinika „Filip 

Vtori# vo Skopje, formirana vo 

2002 g. so oddeluvawe na Oddelenie 

za kardiohirurgija od VB. e) 

JZO Zavod za fizikalna medicina 

i rehabilitacija vo Skopje, 

formiran vo 1956 g. vo „Star 

ured# pod imeto Zavod za rehabilitacija. 

Prv direktor d-r B. 

Pop-Trajkovi}. Od 1963 e vo nov 

objekt. Nastavna baza na Med. f. 

LIT.: Zlatan Xikov, Ginekolo{ko-aku- 

{erska klinika: 1947-1992, Skopje, 1992; 

Pet godini ìvoten blesok, Skopje, 

2006; M. [umkovski, Kozle gi pomiri 

[vedska i Norve{ka, „Vox Medici#, mart 

2006, Skopje; JZO Specijalna bolnica 

„Sv. Erazmo#‡Ohrid, Bitola, 2000; 50 Godini 

JZO Zavod za fizikalna medicina i 

rehabilitacija, Skopje, 2006. Sl. M. P. 

SPECIJALNI UÎLI[TA 

VO MAKEDONIJA – vospitnoobrazovni 

ustanovi nameneti za 

decata i mladite so posebni potrebi, 

odnosno so pre~ki vo fizi~kiot 

i psihi~kiot razvitok. 

Specijalnoto {kolstvo vo Make- 

1404 

U~enici od u~ili{teto za rehabilitacija na deca 

i mladinci so o{teten vid †Dimitar Vlahov# 

donija beleì poseben razvoj po 

Osloboduvaweto. Donesena e soodvetna 

normativno-pravna regulativa, 

sozdadena e mreà na ustanovi 

za socijalna za{tita i za 

vospitanie i obrazovanie na ovie 

lica, vospostaven e sistem na 

stru~na kategorizacija, osposoben 

e soodveten stru~en kadar, 

razre{eni se i pove}e drugi 

problemi. Prvata ustanova za 

specijalno vospitanie i obrazovanie 

vo Makedonija e osnovana 

vo 1949 g. vo Skopje (s. Petrovec), 

od 1951 g. dislocirana vo Bitola 

pod imeto Zavod za defektni deca, 

vo koja organizirano vospitanie 

i obrazovanie dobivale re~isi 

site kategorii deca so pre~ki 

vo razvojot (gluvi, slepi, logopati 

i mentalno retardirani). Podocna 

kon vospitanieto i obrazovanieto 

na ovie deca se pristapuva 

diferencirano. Vo 1954 g. e osnovano 

U~ili{te za slepi deca. 

Se otvoraat i specijalni osnovni 

u~ili{ta za lesno mentalno retardirani 

deca vo Prilep, vo Bitola, 

vo Skopje, vo Veles i vo 

strumi~koto Novo Selo. Vo 1961 

g. e donesen poseben Zakon za specijalnite 

u~ili{ta, so koj se reguliraat 

pra{awata na specijalnoto 

vospitanie i obrazovanie. 

Vo 1993 g. pri Institutot za pedagogija 


se otvoraat studii po defektologija, 

koi po nekolku godini 

se osamostojuvaat vo Institut za 

defektologija. Vo 1998 g. rabotat 

9 ustanovi za mentalno retardirani 

lica (2.005 u~enici), 4 ustanovi 

za lica so o{teten sluh 

(1.484 u~enici), edna ustanova za 

deca i mladinci so o{teten vid 

(46 u~enici) i edna ustanova za 

rehabilitacija na telesno invalidni 

lica (60 u~enici). Vo u~ebnata 

2001/02 g. vo specijalnite osnovni 

u~ili{ta i vo specijalnite 

paralelki na osnovnite u~ili{ta 

se {koluvaat 1.290 u~enici 

(243 nastavnici), a vo 4 specijalni 

sredni u~ili{ta (Skopje – 

3 i [tip – 1) 297 u~enici so 64 

nastavnici. 

LIT.: Q. Ajdinski, V. Andreevski, 50 godini 

za{tita, rehabilitacija i obrazovanie 

na lica so pre~ki vo razvojot vo Republika 

Makedonija, Skopje, 2001. K. Kamb. 

Ilinka 

Spirevska 

SPIREVSKA, Ilinka Mitova 

(s. Velmevci, Ki~evsko, 15. VII 

1940) – hemi~ar, redoven profesor 

na PMF, Institut za hemija 

(1994), vo penzija od 2005 g. Diplomirala 

(1965) na TMF vo Skopje, 

magistrirala (1976) na PMF 

vo Belgrad, a doktorirala (1982) 

na TMF vo Belgrad. Za docent na 

Hemiskiot fakultet e izbrana vo 

1967 g. Izveduvala dodiplomska i 

postdiplomska nastava po predmeti 

od oblasta na analiti~kata 

hemija i ìvotnata sredina. Avtor/koavtor 

e na 3 univerzitetski 

u~ebnici i u~ebni pomagala i 

na dva sredno{kolski u~ebnika. 

Glaven interes vo nau~nata rabota 

$ se instrumentalnite (elektroanaliti~ki,spektrofotometriski, 

hromatografski) metodi 

za analiza na tragi, kako i prou- 

~uvaweto na odnesuvaweto i reakciite 

na organski soedinenija 

vo nevodni rastvori. Ima objaveno 

{eesetina nau~ni trudovi (edna 

tretina vo internacionalni 

spisanija), a na nau~ni sobiri 

prezentirala nad 110 soop{tenija. 

U~estvuvala vo obrabotkata 

na 17 nau~noistraùva~ki proekti 

(na 3 bila rakovoditel). Bila 

rakovoditel na Zavodot za analiti~ka 

hemija i na dvopredmetnite 

studii po biologija-hemija. 




– Skopje, Skopje, 2006, 245–246. B. [. 

Blagoja 

Spirkoski- 

Xumerko 

SPIRKOSKI-XUMERKO, Blagoja 

(Prilep, 6. II 1946) ‡ dramski 

i filmski akter. Vo Narodniot 

teatar †Vojdan êrnodrinski# vo 

Prilep e od 1966 g. Nastapuva i


vo proekti na drugi sceni niz Republikata. 

Publikata go poznava 

kako komi~ar, iako vo negoviot 

akterski sta` ima uspe{no tolkuvano 

i dramski likovi. 

ULOGI: Cvetko (†Od glaata si patime#), 

Simon (†Divo meso#), Itar Pejo (†Solunski 

patrdii#), Siljan [trkot (†Letni 

Siljane#), Kosta Sarufte (vo istoimenoto 

delo), Jon~e (†Gradskiot saat#) i dr. 

Nastapil vo filmovite: †Olovna brigada#; 

†Neli ti rekov#; †Jazol# i dr. R. St. 

SPIROV, Aleksandar Hristov 

(Bitola, 27. VII 1928) ‡ polkovnik, 

spec. po ORL, redoven prof. na 

VMA. Medicina zavr{il vo Skopje 

(1955) i specijalizacija na VMA 

vo Belgrad (1965). Doktoriral vo 

1975 g. na Med. f. vo Skopje. Na- 

~alnik na ORL odd. vo VB (1965‡ 

1988). Izveduval nastava i na Med. 

f. vo Skopje. Ima objaveno nad 80 

stru~ni trudovi. Sl. M. P. 

Boris 

Spirov 

SPIROV, Boris (s. Br`dani, 

Ki~evsko, 22. IX 1897 ‡ Sofija, 

Bugarija 19. X 1974) ‡ lekar, revolucioner, 



Lajpcig (Germanija) vo 1928 g. 

Eden od prvite 19 nastavnici na 

novoformiraniot Med. f. vo 

Skopje, kade {to predaval istorija 

na medicinata. Patriot i revolucioner, 

koj bugarskite vlasti 

go osudile na smrt (1943), no 

smrtnata kazna mu bila zameneta 

so doìvotna robija. ^len na 

ASNOM (1944), sekretar na 

Pretsedatelstvoto na Prezidiumot 

na ASNOM, Minister za socijalni 

griì, pretsedatel na 

MLD (1945‡1948), a vo 1946 g. bil 

izbran za pretsedatel na Ustavotvornoto 

sobranie na RM. Br. N. 

SPIROVA, Nina (Prilep, 26. X 

1938) – interpretatorka na popularna 

muzika. Ispolnuvala i snimila 

poznati hitovi od svetski 

avtori (X. Ger{vin, G. Erol, Livingston, 

K. Porter i dr.), peela 

obrabotki na makedonski narodni 

pesni (†Bog da bie koj prv 

spomna#, †Pileto mi pee#, †Ne si 

go prodavaj Koqo# idr.), no glavniot 

beleg go ostavila na poleto 

na popularnata muzika. U~estvuvala 

na prvite izdanija na Skopskiot 

zabaven festival. Sorabo- 

Nina 

Spirova 

tuvala so najpoznatite makedonski 

avtori i aranèri (D. \.-[pato, 

Q. Bran|olica i dr.). Snimila 

nad 80 kompozicii za muzi~kata 

produkcija na MRT, od koi pogolemiot 

broj stanale hitovi (†Ezero 

moe#, †Dale~en kraj#, †Pelisterski 

o~i#, †Na ovoj den#, †Mol- 

~i i ti# idr.). M. Kol. 

SPIROVSKI, Aleksandar (Prilep 

1927) – general-polkovnik na 

JNA. Zavr{il [kola za aktivni 

oficeri na PAA vo 1951 g. Oficerskata 

dol`nost vo JNA ja zapo~nal 

kako komandir na vod i na 

~eta. Bil komandant na divizion i 

na polk, na~alnik na {tab i komandant 

na divizija. Zavr{il 

VVA na JNA i [kola na narodnata 

odbrana. Vr{el dol`nost komandant 

na Prvata armija na JNA. 

LIT.: Vojni leksikon, Beograd, 1981, 1058. V. St. 

Kiril 

Spirovski 

SPIROVSKI, Kiril (Veles, 14. 

II 1918 – Skopje, 9. I 2004) ‡ dirigent. 

Studiite po dirigirawe gi 

zapo~nal vo Praga, a gi zavr{il 

vo 1950 g. na Muzi~kata akademija 

zo Zagreb. Dirigent vo Operata i 

Baletot na MNT od 1950 do 1956 i 

od 1982 do 1984 g. Vo periodot 

1963‡1977 g. bil direktor na Koncertnata 

direkcija na Makedonija, 

a izvesno vreme rabotel vo 


na Makedonija. Pri svojot anga`man 

vo Operata na MNT postavil 

i dirigiral pove}e operski (Nikola 

[ubi}-Zrinski, Aida, Evgenij 

Onegin, Ero od onoj svet) i 

baletski dela (Valpurgiska no}, 

Polovecki logor, Makedonska 

povest, Bah~isarajska fontana). 

U~estvuval vo muzi~koto ofor- 

SPOGODBA 

muvawe na pove}e dramski pretstavi. 

Gostuval vo nekolku evropski 

zemji (Avstrija, Germanija, 

ê{ka), kade {to izveduval i 

snimil dela od makedonski kompozitori. 

F. M. 

SPIROSKI, Mirko @ivkov (s. 

Le{ok, Tetovsko, 3. II 1948) ‡ fiziolog, 

redoven prof. po imunologija 

i humana genetika na Med. 

f. vo Skopje. Medicina zavr{il 

vo Skopje. Magistriral i doktoriral 

na Institutot za fiziologija 

pri Med. f. vo Skopje. Osnova~ 

e i direktor na Institutot za 

imunologija (2000). Objavil nad 

100 truda, 3 monografii i 4 praktikumi. 

D. S.-B. 

SPOGODBA ZA STABILIZA- 

CIJA I ASOCIJACIJA – nov 

tip dogovor, razli~en od spogodbata 

za asocijacija, so koj pravno 

se voobli~uva odnosot na stabilizacija 

i asocijacija na dràvite 

od Zapadniot Balkan so EZ i 

dràvite-~lenki na EU. Prvata 

vakva spogodba ja sklu~uva RM. 

Vo svetlinata na ulogata {to RM 

ja ima vo tekot na napadite na 

NATO vrz SRJ, na 8. IV 1999 g. 

Ministerskiot sovet ja pokanuva 

Evropskata komisija da podgotvi 

izve{taj za podignuvawe na dogovornite 

odnosi pome|u RM i EU. 

Sleduvaat zaklu~ocite na Ministerskiot 

sovet od 31. V 1999 g. 

vo koi e konstatirana „namerata 

na Komisijata na pretstojnata 

sednica na Sovetot na 21. VI 1999 

g. da podnese studija-izve{taj za 

podobnosta na RM za zapo~nuvawe 

pregovori za nov vid dogovor – 

spogodba za stabilizacija i asocijacija#. 

Na 24. I 2000 g. Ministerskiot 

sovet gi odobruva predlog-upatstvata 

na Komisijata za 

dobivawe mandat za po~etok na 

pregovori so RM. Pregovorite se 

otvoraat na 8. III 2000 g., vo vremeto 

na prestojot na Komesarot za 

nadvore{ni odnosi na EU Kris 

Paten vo Skopje. Spogodbata se 

parafira na marginite na Zagrepskiot 

samit (24. XI 2000), se 

potpi{uva na marginite na Ministerskiot 

sovet vo Luksemburg 

(10. IV 2001) i po zaokruùvaweto 

na neophodnite ratifikacioni 

proceduri stapuva vo sila na 1. IV 

2004 g. 

LIT.: Tatjana Petru{evska, Me|unarodno-pravni 

aspekti na Spogodbata za 

stabilizirawe i pridruùvawe na RM so 

EZ i so dràvite-~lenki na EU, „Delovno 

pravo#, br.3-4, Skopje, 2001. T. Petr. 

SPOGODBA ME\U KPG I MA- 

KEDONSKIOT NARODNOOS- 

LOBODITELEN FRONT NA 

EGEJSKIOT DEL NA MAKE- 

DONIJA (NOF, 1946) – spogodba 

sklu~ena za obedinuvawe za zaedni~ka 

borba za prezemawe na 

S 

1405

S SPOGODBA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

vlasta i za re{avawe na makedonskoto 

nacionalno pra{awe vo 

Grcija. Po Spogodbata (21. XI 

1946) NOF se stavil pod rakovodstvoto 

na KPG, NOMS se obedinil 

so EPON, makedonskite 

partizanski edinici se obedinile 

so gr~kite pod rakovodstvoto 

na KPG. Zaradi postignuvawe na 

postavenata nacionalna cel, 

NOF se otkaàl od avtonomnosta 

vo politi~koto dejstvuvawe, 

prifa}aj}i ja rakovodnata uloga 

na KPG. 

LIT.: R. Kirjazovski, Makedoncite i odnosite 

na KPJ i KPG (1945–1949), Skopje, 

1995. St. Kis. 

SPOGODBA ME\U KPJ I KPG 

(14. X 1946) – so cel makedonskata 

partiska organizacija od Egejskiot 

del na Makedonija da se stavi 

pod rakovodstvo na KPG, da se vospostavi 

edinstvo na makedonskoto 

i na gr~koto partizansko dvièwe 

i da se formira centralno rakovodstvo 

na NOF na ~elo so Mihajlo 

Keramit~iev i Paskal Mitrevski. 

So Spogodbata makedonskoto 

nacionalno dvièwe bilo 

celosno pot~ineto na KPG. 

LIT.: R. Kirjazovski, Makedoncite i odnosite 

na KPJ i KPG (1945–1949), Skopje, 

1995. St. Kis. 

Spomen-kapela, Kajmak~alan 

SPOMEN-KAPELI ‡ sakralni 

objekti {to vo svojata arhitektonska 

struktura obedinuvaat 

elementi od crkovnoto graditelstvo, 

nadgradeni so slobodni 

(~esto ekspresivni) formi, kako 

i so formi od folklornata arhitektura, 

komponirani slobodno i 

bez obvrzuva~ka konotacija. Vo 

golem broj se gradeni kako sakralni 

objekti (crkvi), so prepoznatliva 

ikonografska dispozicija, 

no ~esto sodràt razni elementi, 

poradi {to pove}e upatuvaat 

na spomenici otkolku na 

sakralni objekti. Ovoj vid objekti 

pretstavuvale omileno izrazno 

sredstvo za arhitektite vo 

Makedonija od periodot me|u dvete 

svetski vojni, koga i bile brojno 

gradeni. K. Gr. 

SPOMEN-KOSTURNICI ‡ 

specifi~en vid objekti, koi vo 

svojata struktura obedinuvaat 

formalno-oblikovni iskustva 

od crkovnoto graditelstvo, no 

1406 

P. Mazev: detaq od Monumentalniot mozaik 

vo Spomen-kosturnicata vo Veles (1980) 

nadgradeno vo estetska smisla so 

slobodno interpretirani elementi 

{to pridonesuvaat za nivnata 

simboli~na sodrìna. Tie 

pretstavuvaat poseben vid kapeli-crkvi-grobnici, 

vo koi se poloèni 

koski na padnati vojnici 

ili na civili {to bile `rtvi 

na odredeni voeni dejstva. Vo 

Makedonija po~nuvaat da se gradat 

vo periodot me|u dvete svetski 

vojni (1919‡1940), koga imale 

funkcija na maksimalna 

afirmacija na golemosrpskata 

nacionalna komponenta na novosozdadenata 

dràva, preku koja 

se iskaùvale otvorenite aspiracii 

za celosno vladeewe so makedonskiot 

duhoven prostor. Kako 

tip objekti, svojata afirmacija 

ja doìvuvaat posebno po zavr{uvaweto 

na Vtorata svetska 

vojna (1945), koga se primenuvani 

vo podolg vremenski period kako 

omileno sredstvo za glorifikacija 

na odredeni istoriski nastani 

svrzani za NOB. Kako dela 

na novite vremiwa, naj~esto se 

vo korelacija so sovremenite tekovi 

na likovnata monumentalna 

umetnost. K. Gr. 

SPOMEN-CRKVI ‡ sakralni 

objekti (crkvi), izgradeni kako 

zadu`bini ili vo spomen na odredeni 

istoriski nastani. Naj~esto 

po~ituvaat arhitektonska logika 

i prostorna ikonografija celosno 

prezemena od crkovnoto graditelstvo. 

Vo Makedonija, poradi 

specifi~nosta na op{tite istoriski 

sostojbi, ovoj vid objekti 

vo najgolem broj se gradeni vo 

periodot me|u dvete svetski vojni 

(1919-1940). K. Gr. 

SPOROT ZA IMETO NA RE- 

PUBLIKA GRCIJA SO RM – 

nesoglasuvawe, zaemno protiv- 

re~no tvrdewe na RG i RM {to se 

izrazuva vo konkretno pobaruvawe 

na RGr kon RM da ne go upotrebuva 

imeto Republika Makedonija 

ne samo vo bilateralnata, tuku 

i vo sekoja druga me|unarodna komunikacija, 

odnosno branewe na 

me|unarodno-pravno zagarantiranoto 

pravo na makedonskiot 

narod (politi~ki organiziran vo 

RM) na samoopredeluvawe ({to 

go vklu~uva i pravoto na sloboden 

izbor na imeto na dràvata), 

t.e. insistirawe na nediskriminacija 

vo odnos na RM. Sporot 

postoi od rekonstituiraweto na 

RM. Sporot RM vo 2008 g. go iznese 

za re{avawe pred Me|unarodniot 

sud na pravdata vo Hag. Za 

negovoto re{avawe se primenuva 

politi~ki (diplomatski) metod – 

pregovori pod pokrovitelstvo na 

OON, so Rezolucijata 817 (1993) 

na Sovetot za bezbednost na 

OON, definirani kako uslov RM 

da bide primena vo ~lenstvo na 

OON i obvrska tie da te~at dodeka 

se upotrebuva privremenata 

referenca PJRM. 

LIT.: Tatjana Petru{evska, Nekolku 

fakti vo vrska so vidovite postapki za 

~ie sproveduvawe e nadleèn Me|unarodniot 

sud na pravdata – nekolku zaklu~oci 

vo vrska so vidot na postapkata {to 

(ne) bi moèla da bide prezemena po povod 

makedonsko-gr~kiot spor okolu imeto, 

Zbornik: Evrointegracija – idei-sostojbi-realizacija, 


Makedonskite reprezentativci na 13-te 

Paraolimpiski igri vo Peking, Kina (2008) 

SPORT I REKREACIJA NA 

INVALIDITE VO MAKEDO- 

NIJA. Tie organizirano zapo~nale 

so formiraweto na Sojuzot 

za sport i rekreacija na invalidite 

na Makedonija vo Ohrid 

(1965) i so osnovaweto na dru{tvata 

vo Skopje, Kumanovo, [tip, 

Veles, Gostivar, Tetovo, a podocna 

i vo 11 drugi gradovi. Aktivnostite 

vo niv se odvivale vo pove}e 

sportski sekcii vo gradovite, 

vo Republikata i na me|unarodnite 

prvenstva i turniri. 

Najuspe{ni natprevaruva~i se: 

Branimir Jovanovski, Van~o Karanfilovski, 

Olivera Nikolovska, 

Mitko Fidanovski, Toni Sakanarski, 

Stra{o Kocevski, Neboj{a 

To{i}, Ruben~o Risteski, 

Vangel @abev, Jovo Momirovski, 

Ragmi Arifovski, Vladimir Trkaljanov 

i drugi. B. J.


SPORTSKI VE@BI NA PRI- 

PADNICITE NA TMORO/ 

VMORO. Od osnovaweto na MRO 

gradskite i selskite komiteti 

obrnale pogolemo vnimanie kon 

narodnite formi na sportskite 

aktivnosti. U~enicite bile pottiknuvani 

sistematski da gi neguvaat, 

a gra|anite masovno da se 

natprevaruvaat na crkovnite i na 

drugi masovni sobori. So formiraweto 

na vooruènite ~eti, vo 

niv povremeno bile organizirani 

natprevaruvawa vo tr~awe, 

skokawe od mesto, so zalet i triskok, 

frlawe kamen, borewe, me- 

~uvawe i borba so stapovi, strelawe 

so kamen i so oru`je i dr. 

Bile izveduvani i voeni i takti~ki 

ve`bi (talimi) i vo u~ili{tata. 

Vo ovie aktivnosti 

predni~ele komitetite i ~etite 

od Bitolskiot vilaet. 

LIT.: Du{an Konstantinov, Sportski i 

voeni ve`bi na pripadnicite na oruènite 

sili na Vnatre{nata makedonska 

revolucionerna organizacija od ilindenskata 

epopeja (1903) „Prilozi za istorijata 

na fizi~kata kultura na Makedonija#, 

Skopje, 1978, 91–100. D. S. 

SPORTSKI JAVNI GLASI- 

LA. U{te vo osmanliskiot period 

vesnicite objavuvale informacii 

za sportski nastani vo Makedonija, 

kako †Carigradski vestnik# 

i †Carigradski glasnik# 

vo Carigrad, †Vardar# i †Zakonitost# 

vo Skopje, †Rabotni~eska 

iskra# vo Bitola, †Ote~estvo# 

vo Solun i drugi. So †Fiskulturen 

glasnik# vo Skopje (od 

1946) zapo~nalo izleguvaweto i 

na specijalizirani sportski vesnici, 

podocna pod razni imiwa. 

Sportot nao|a svoe mesto i vo 

elektronskite mediumi, vedna{ 

po nivnata pojava. Preku dopisni{tva, 

sportskite nastani od 

ovie prostori bile objavuvani 

vo javnite glasila i vo drugite 

jugoslovenski centri. Vo nekoi 

od mnogubrojnite dnevni vesnici 

i vo elektronskite mediumi postojat 

i posebni sportski redakcii. 

Vo minatoto se afirmirale 

golem broj sportski novinari, 

reporteri i dopisnici: Stojan 

Trajkovski, Nikola Soldatov, 

Branko Davidovski, Ivko Pangovski, 

Goce Sipkovski, Antun 

Sere~i, Aleksandar Stikov, Nikola 

Kova~evski, Miodrag Mickovi}, 

Voin Trajkovski, Zoran 

Mihajlov, Miroslav Naumovski, 

Boris Pop-\or~ev, \or|i Stojmenski, 

Slav~o Tro{anovski, 

Pavle Damjanov, Slobodan Simi}, 

Atanas Kostovski, Bo{ko 

Trpevski, Ivan Mirovski, Zlatko 

Kalinski i drugi. D. S. 

SPORTSKI PEDAGOZI ‡ 

stru~ni kadri po fizi~ka kultura. 

U{te vo pedesettite godini 

bile formirani gradski zdruènija 

i Sojuz na pedagozite po fizi~ka 

kultura na Makedonija, na 

~elo so pretsedatel (Blagoja 

Cvetkovski), sega Federacija (od 

2002), koja se griì za unapreduvawe 

na fizi~koto vospitanie, 

za sportskite i sportsko-rekreativnite 

aktivnosti, za stru~noto 

usovr{uvawe na svoite ~lenovi i 

za razvojot na naukata i primenata 

na nau~nite soznanija. Vo izminatiot 

period Sojuzot ima organizirano 

i golem broj stru~ni 

i nau~ni sobiri i me|unarodni 

simpoziumi, a go izdava i stru~noto 

i nau~no spisanie †Fizi~ka 

kultura# (od 1975). D. S. 

SPORTSKI SREDBI NA SOLI- 

DARNOSTA (Skopje, 1964–1971) ‡ 

igri vo znak na poddr{ka na gra- 

|anite od razurnatoto Skopje vo 

katastrofalniot zemjotres (1963). 

Prvite sredbi zapo~nale so sve- 

~eno defile na brigadiritesportisti 

od Jugoslavija i od svetot 

{to u~estvuvale vo izgradbata 

na gradot, a potoa bile odràni 

sportski natprevaruvawa vo: 

atletika, vaterpolo, velosipedizam, 

rakomet, ko{arka, gimnastika 

i plivawe, a vo narednite sredbi 

i vo: padobranstvo, borewe, kajakarstvo, 

me~uvawe, moderna 

gimnastika, strelawe i {ah. Na 

natprevarite nastapuvale i pove- 

}e poznati sportisti od zemjata i 

od stranstvo. Od 1971 g. sredbite 

se odrùvaat samo vo me~uvawe, 

vo organizacija na Me~uva~kiot 

klub †Rabotni~ki# od Skopje. 


sport vo SR Makedonija (1945–1975), 

Skopje, 1976, 12–13. D. S. 

SPROSTRANOV, Evtim (Ohrid, 

15. I 1868 ‡ Sofija, 5. VII 

1931) ‡ bugarski publicist, literaturen 

i nau~en rabotnik vo redovite 

na makedonskata emigracija 

vo Bugarija. Se projavuva kako 

dvojazi~nik, pi{uvaj}i na bugarski 

i na makedonski jazik. Avtor 

e na zna~aen †Dnevnik#, ostanat 

vo rakopis (se ~uva vo trezorite 

na Narodnata biblioteka 

†Kiril i Metodij# i vo Nau~niot 

arhiv na BAN vo Sofija, od 

~ija celina e objaven samo eden 

del). Negoviot literaturen i nau~en 

opus e mo{ne bogat i se 

prostira vrz pove}e oblasti: poezija, 

proza, esej, lingvistika, 

etnografija, istorija, folkloristika, 

prevod. G. T. 

SRBINOVI], Mladen (s. Su{ica, 

Gostivarsko, 29. XI 1925 – Belgrad, 

2009) – akademski slikar, redoven 

~len na SANU i ~len na 


(26. VI 1997). Koga imal pet godini, 

negovoto semejstvo se preselilo vo 

Belgrad (1930). Bil u~esnik vo 

Mladen 

Srbinovi} 

SRBINOVSKI 

M. Srbinovi}: Bogorodica so Hristos, mozaik (1992) 

NOB (1944). Diplomiral na Akademijata 


Belgrad (1951), a podocna rabotel 

kako asistent po grafika, profesor 

i dekan na istiot fakultet. 

U~estvuval na golem broj grupni 

izlo`bi i priredil golem broj samostojni 

izlo`bi. @ivee i raboti 

vo Belgrad. 

LIT.: Sowa Abaxieva, Mladen Srbinovi}, 


SRBINOVSKI, Jovan (Nepro{teno, 

Tetovsko, 1948) – in`. metalurg, 

dolgogodi{en direktor na 

HEK „Jugohrom# – Jegunovce. 

Diplomiral na Tehnolo{ko-metalur{kiot 


(1972). Vo „Jugohrom# e od 1972 g., 

kako inèner, direktor na razvojot, 

tehni~ki direktor i generalen 

direktor (od 1991). Izvr{uval 

pove}e funkcii vo organite 

na SFRJ. Bil pratenik vo Sobranieto 

na RM. Avtor e na stru~ni 

trudovi i inovacii. Sv. H. J. 

SRBINOVSKI, Lazar Spasov 

(s. Qubojno, Prespansko 25. III 

1933) ‡ spec. internist, kardiolog, 


Skopje. Osnovopolo`nik na prvata 

koronarna edinica vo RM i 

dolgogodi{en direktor na Klinikata 

za kardiologija. Prv vo 

RM po~nal implantacija na pejs 

S 

1407

S SRBITE MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

mejkeri, prv po~nal so elektri~na 

stimulacija na srceto, defibrilacija 

i kardioverzija. Bil 

{ef na Katedrata po interna medicina. 

Ja izgradil i sovremeno 

ja opremil Klinikata za kardiologija 

vo Skopje. Avtor e na brojni 

stru~ni i nau~ni trudovi i organizator 

na golem broj doma{ni 

i internacionalni simpoziumi i 

kongres po kardiologija. Po penzioniraweto 

otvoril privatna 

Kardiolo{ka klinika. Br. N. 

SRBITE VO RM ‡ etni~ka zaednica 

vo RM. Po Balkanskite 

(1912-1913) i po Prvata svetska 

vojna (1914‡1918), Vardarskiot 

del na Makedonija (25.000 km 2 ) 

bil anektiran od strana na 

Kralstvoto SHS. Po anektiraweto, 

preku 

politikata na 

kolonizacija, 

srpskite vlasti 

se stremele 

da formiraat 

srpsko malcinstvo 

vo 

Makedonija. 

Vo periodot 

me|u dvete 

svetski vojni 

Koricata na †Pogled#, 

prvoto spisanie 

na srpski jazik vo RM 

(1919‡1939), 

preku t.n. selska(zemjodel- 

ska) i t.n. administativna kolonizacija, 

vo Vardarskiot del na 

Makedonija bile kolonizirani 

re~isi 100.000 Srbi, {to pretstavuvalo 

10% od celokupnoto naselenie. 

Vo periodot na Vtorata 

svetska vojna Bugarija go anektirala 

pogolemiot del od ovoj del na 

Makedonija. Bugarskite vlasti 

vodele politika na proteruvawe 

na srpskoto kolonizirano naselenie 

od Makedonija. Vo periodot 

na Vtorata svetska vojna od Vardarskiot 

del na Makedonija bile 

proterani 70.000 Srbi i toa od 

Skopsko, Kumanovsko, Vele{ko, 

Strumi~ko, Negotinsko, Kratovsko, 

[tipsko i itn. Po Vtorata 

svetska vojna zapo~nal procesot 

na obnovuvawe na srpskoto malcinstvo 

vo Makedonija. Vo 1948 g. 

vo RM ìveele 29.721 Srbi (ili 

2,6%), vo 1961 ‡ 42.728 (3,1%), 1971 

1408 

Lazar 

Srbinovski 

‡ 46.465 (2,8%), 1994 ‡ 40.228 

(2,07%), a vo 2002 g. ‡ 35.939 Srbi 

(ili 1,78%) od celokupnoto naselenie. 

Najgolem broj Srbi ìveat 

vo Skopje (14.298), Kumanovo 

(9.062), û~er-Sandevo (2.426), 

Staro Nagori~ani (926), Valandovo 

(639), Tetovo (604), Rosoman 

(409), Bitola (541) i [tip (297). 

Za razlika od drugite malcinstva, 

vo periodot na DFJ/FNRJ/SFRJ 

Srbite imaa status na narod. So 

Ustavot od 2001 g., po privremeniot 

status na malcinstvo, dobija 

status na etni~ka zaednica vo RM, 

so priznati i zagarantirani nacionalni 

prava. Srpskiot jazik e 

prisuten vo prosvetata, vo dràvnite 

elektronski medii (radioto 

i televizijata) i imaat svoj praznik 

(„Sv Sava“). Organizirani se 

vo politi~ki partii: „Demokratska 

partija na Srbite# (DPS), 

„Demokratskiot sojuz na Srbite“ 

(DSS) i „Radikalnata partija na 

Srbite vo Makedonija“ (RPS). 

LIT.: Zavod za statistika na SR Makedonija. 

Popis na naselenieto, doma}instvata 

i stanovite, 1981, Skopje, 1984; 

Zavod za statistika na R. Makedonija. 

Popis na naselenieto od 1994 g, Skopje, 

1997; Zavod za statistika na R. Makedonija. 

Popis na naselenieto, doma}instvata 

i stanovite vo R. Makedonija, 

Skopje, 2004; D-r Stojan Kiselinovski, 

Etni~kite promeni vo Makedonija 

(1913–1995), Skopje, 2000; D-r Stojan Kiselinovski 

‡ d-r Irena Stavovi-Kavka, 

Malcinstvata na Balkanot (XX vek), 


SRBI^KA EPARHIJA na Ohridskata 

arhiepiskopija (X – XI 

v.) – eparhija {to se prostirala 

do najju`niot grad na etni~kata 

granica me|u Makedonija i Tesalija, 

so crkovno sedi{te vo Srbica 

(den. Serfixe). Se spomnuva 

vo povelbata na Vasilij II kako 

del od Ohridskata arhiepiskopija, 

na ju`nata granica. Vo XI v. bila 

odzemena od Ohridskata arhiepiskopija 

i prezemena od Solunskata 

mitropolija na Carigradskata 

patrijar{ija. 



izdanie, SofiÔ, 1995; Jovan Bel- 

~ovski, Ohridska arhiepiskopija od osnovaweto 

do pa|aweto na Makedonija pod 

turska vlast, Skopje, 1997. Rat. Gr. 

SREBROV, Orce (Veles, 16. XII 

1909 – Skopje, 1995) – pripadnik 


dvièwe, u~esnik vo NOB. 

^len na SKOJ od 1924, a na KPJ od 

1928 g. Organizator na oruènoto 

vostanie vo Veles (1941). Bil uapsen 

(1942) i interniran vo û~uligovo, 

Bugarija, kade {to ostanal 

do 1944. Borec na Pettata i na 

Osmata MNOUB. Po Osloboduvaweto 

vr{el razni dràvni funkcii. 

Osuden bil po IB i kaznata 

ja izdrùval na Goli Otok. 

IZV.: Dim~e Naj~eski, Golooto~ki svedo{tva, 

kn. treta, Skopje, 2003. \. Malk. 

SREBROVA-ILIEVSKA, Pavlina 

(Skopje, 26. IX 1948) ‡ pijanist. 

Diplomirala na FMU vo 

Skopje (V. Krpan, 1972), kade 

{to i magistrirala (V. Krpan, 

1982). Koncertirala kako solist 

i kameren muzi~ar (Pijano-duo 

âkar‡Srebrova i dr.). Od 1972 

g. nastavnik na MBUC †Ilija 

Nikolovski-Luj#. Od 1994 g. osobeno 

istaknat pedago{ki rabotnik 

na RM. Sn. ^.-An. 

âs vo Srednoto veterinarno u~ili{te 

†Bra}a Miladinovci# vo Dra~evo, Skopsko 

SREDNI VETERINARNI UÎ- 

LI[TA. Prvoto veterinarno 

u~ili{te (tehnikum) e otvoreno 

vo Skopje (1946‡1954), potoa premesteno 

vo Bitola (1954‡1968). 

U~ili{teto go zavr{ile vkupno 

665 veterinarni tehni~ari, od 

koi 261 se vrabotile kako veterinarni 

tehni~ari, a ostanatite 90 

zavr{ile Fakultet za veterinarna 

medicina i drugi fakulteti. 

Vo u~ebnata 1980/81 g. se otvoreni 

dve paralelki za veterinarni 

tehni~ari vo srednite zemjodelski 

u~ili{ta vo Bitola i Tetovo, 

a vo narednata u~ebna godina 

po edna paralelka vo Bitola i 

Tetovo i dve paralelki vo Sveti 

Nikole. Isto taka, otvoreno e 

sredno veterinarno u~ili{te i 

vo Dra~evo, Skopsko. M. D. ‡ J. B. 

SREDNI UÎLI[TA VO MA- 

KEDONIJA – vospitno-obrazovni 

ustanovi za sredno obrazovanie. 

Moàt da bidat javni i privatni. 

Javni sredni u~ili{ta osnovaat 

sovetite na op{tinite, 

Sovetot na grad Skopje i Vladata. 

Privatno sredno u~ili{te 

moè da osnove doma{no i stransko 

pravno i fizi~ko lice so 

odobrenie od Vladata. Vospitnoobrazovnata 

dejnost vo srednite 

u~ili{ta se ostvaruva spored 

nastavni planovi i programi {to 

po predlog na (v.) Biroto za obrazovanie 

gi donesuva resorniot 

minister. Vo Makedonija postojat 

slednite vidovi sredni u~ili{ta: 

(v.) gimnazija, sredno 

stru~no u~ili{te, sredno umetni~ko 

u~ili{te i specijalno 

sredno u~ili{te (za mladite so 

posebni potrebi). Vo srednite 

u~ili{ta se zapi{uvaat u~enici


Gimnazijata †Josip Broz Tito# vo Bitola 

so zavr{eno osnovno obrazovanie. 

[koluvaweto e zadolìtelno 

(od 2008 g.) i trae 4 godini (samo 

vo nekoi stru~ni u~ili{ta e 

tri godini) i zavr{uva so polagawe 

zavr{en ispit ili matura. 

Nameneti se za populacijata na 

vozrast od 16 do 20 godini. Brojot 

na srednite u~ili{ta vo Makedonija 

se dviì me|u 91 i 95 u~ili{ta. 

Vo u~ebnata 2005/06 g. rabotele 

91 javni sredni u~ili{ta 

i 3 privatni sredni u~ili{ta. Vo 

tekot na istoriskiot razvoj postoele 

pove}e vidovi sredni u~ili{ta, 

razli~no organizirani i 

so razli~no vremetraewe na {koluvaweto. 

Vo periodot na (v.) naso~enoto 

obrazovanie bilo konstituirano 

edinstveno sredno 

u~ili{te (u~ili{ten centar), 

koe davalo i op{to i stru~no obrazovanie 

(v. Gimnazija; Stru~no 

obrazovanie). 

LIT.: K. Kamberski, Srednoto obrazovanie 

vo Republika Makedonija, „Godi{en 

zbornik na Filozofskiot fakultet#, 


SREDNO MUZI^KO UÎLI[- 

TE, [TIP ‡ osnovano so Re{enie 

na Narodniot okoliski odbor 

na gr. [tip, doneseno na 29. 

VI 1961 g. Za prv direktor e postaven 

Sergej Mihajlov (1885- 

1975). U{te od prvata u~ebna godina 

se izu~uvale teoriski predmeti 

(solfe`, teorija na muzika- 

ta, harmonija, kontrapunkt) i 

svirewe na muzi~ki instrumenti 

(violina, violon~elo, kontrabas, 

pijano, flejta, oboa, klarinet, 

fagot, truba, horna i trombon), 

kamerna muzika, kako i niza op- 

{toobrazovni predmeti. Od 2004 

g. direktor na ova u~ili{te e Dimitar 

Mitevski. So svoite javni 

nastapi go zbogatuva muzi~kiot 

ìvot vo gradot. J. T. 

SREDNOVEKOVNA MAKEDON- 

SKA DR@AVA – v. Samuilovo 

Carstvo. 

SREDNOVEKOVNIOT NAKIT 

OD MAKEDONIJA, pokraj kerami~kiot 

i numizmati~kiot arheolo{ki 

materijal, spa|a me|u 

najzastapenite i relativno ~esto 

prou~uvanite arheolo{ki ostatoci 

od toa vreme. Toj poteknuva 

glavno od stotinata istraèni 

nekropoli vo koi pretstavuva dominanten 

naod, poretko od naselbinskite 

sloevi, dodeka najluksuznite 

primeroci se najdeni vo 

nekolkute depoa so skapocenosti 

sokrieni vo nemirnite vremiwa 

na XIV vek. Negovata upotreba ja 

ozna~uva estetskata, bra~nata, 

statusnata ili hierarhiskata 

uloga, profesionalnata, heraldi~kata 

i sfragisti~kata namena, 

konfesionalnata, amuletskata 

i memorijalnata simbolika. 

Lit.: E. Maneva, Srednovekoven nakit od 

Makedonija, Skopje 1992; Ead., Ancient 

Jewellry from Macedonia, Middel Ages, Skopje, 

2005; Ead., Ancient Jewellry from Macedonia, 

Vodoca Necropolis, Skopje 2007 etc. E. M. 

SREMSKI FRONT vo Jugoslavija 

(1945) – voen front formiran 

po Osloboduvaweto na Belgrad, 

stabiliziran vo vtorata polovina 

na januari 1945 na linijata 

Mohovo – isto~no od Tovarnik 

– zapadno od [id – Ilinci – reka 

Bosut – Batrovci. Vo januari 

1945 g. so naredba na VK na NOVJ 

SRIVASTAVA 

bile formirani I, II i III, a na 1. 

mart i IV armija na NOVJ. Vo januari 

1945 g. XV MNOUK bil 

prefrlen vo Zemun za Sremskiot 

front. Formaciski vlegol vo 

sostavot na Prvata armija. Brojnata 

sostojba na korpusot na 21 januari 

iznesuvala 15.400 borci i 

stare{ini. Vo tekot na mart 1945 

g. na korpusot formaciski mu se 

pridodadeni I i II makedonska artileriska 

brigada. Borcite bile 

vooruèni so novo, posovremeno 

oru`je dobieno od sovetskata armija. 

Makedonskiot XV korpus vo 

sostav od 42. i 48. makedonska divizija 

i I i II Makedonska artileriska 

brigada na Sremskiot 

front u~estvuvale so okolu 

25.000 borci i stare{ini. Frontot 

bil probien na 13. IV 1945, 

edinicite gi prodolìle borbite 

do kone~noto osloboduvawe na 

Jugoslavija. 


udarni korpus NOVJ, Beograd, 

1983. V. St. 

†SRE]NA NOVA ’49# ‡ igran 

film vo reìja na Stole Popov. 

Eden od najdobrite makedonski 

filmovi, problemski, stilski i 

narativno doveden do sovr{enstvo. 

Dejstvoto e locirano vo prvite 

povoeni godini, koga vo zemjata 

divee{e fantomot na Informbiroto 

i koga vo imeto na 

za{titata na dràvnosta se 

uni{tuva{e opstanokot na celi 

semejstva. Dobitnik na Golemata 

zlatna arena. G. V. 

Artilercite na Petnaesettiot (makedonski) korpus na NOVJ na Sremskiot front (1945) 

SRIVASTAVA, Hari M. (Indija, 

1940) – profesor na Oddelot za 

matematika i statistika na Univerzitetot 

Viktorija vo Kanada. 

Nau~niot interes naso~en kon 

realna i kompleksna analiza, teorija 

na analiti~kite broevi i 

dr. Zaedni~ki trudovi so brojni 

matemati~ari, fizi~ari, statis- 

S 

1409

S SREDNOVEKOVEN NAKIT MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

1410 

Nau{nici, s. Kore{nica, Demirkapisko 

(srebro, X-XI v.) 

Nau{nica, s. Usje, Skopsko 

Muzej na Makedonija (XIV v.) 

Nau{nica, \uri{te, Svetinikolsko 

(zlato, XIV v.) 

Blagorodni~ki prsten-pe~at so grb 

(volk, {tit i bode`) i natpis so imeto Hlpen, 

Muzejot vo Strumica (XIV v.) 

SREDNOVEKOVEN NAKIT 

Nau{nica, Crkvi{te, s. Orizari, Ko~anansko 

(pozlata, polubesceneti kamewa, XIV v.) 

Nau{nici, s. Vitoli{te, Mariovsko 

Muzejot vo Prilep (emajl, XII v.) 

Agrafa, depo †Sv. Atanas#, Varo{, Prilepsko 

(srebro, ukrasni kamewe, XIV v.) 

Prsten-pe~at na vitezot 

od redot na Drakonot, 

Muzejot vo Strumica (XV v.) 

Nau{nica, Crkvi{te, s. Orizari, Ko~ansko 


Nau{nici, Crkvi{te, s. Orizari, Ko~ansko 


Medaljon, \uri{te, Svetinikolsko 

(zlato, alamandini, XIV v.) 

Vojni~ki prsten-pe~at, so amblem na posadata od 

frla~kite postrojki †Skorpioni#, Muzejot vo 

Strumica (krajot na XIV – po~etokot na XV v.) Uredila: prof. d-r Elica Maneva


ti~ari, hemi~ari i dr. Ima objaveno 

17 knigi i monografii. Citati 

od negovite trudovi se nao- 

|aat vo mnogu knigi i spisanija. 

Matemati~ki koncepti i objekti 

go nosat negovoto ime, kako, na 

pr., Srivastavovi polinomi i 

funkcii, operatori na Srivastava, 

metoda na Srivastava i 

dr. ^len e na Indiskata nacionalna 

akademija, na Belgiskata 

akademija na naukite i na MANU 

nadvor od rabotniot sostav. 

LIT: „Bilten – Petnaesetto izborno 

Sobranie#, Prilozi na kandidati za izbor 

na ~lenovi na MANU nadvor od rabotniot 

sostav, Skopje 2006, 143‡178. Bl. P. 

SRNA (Capreolus capreolus) – parnokopiten 

cica~ od familijata 

eleni (Cervidae), 

so dolìna na 

teloto do 120 cm 

i teìna do 35 

kg. Kaj nas se sre- 

}ava vo ridskoplaninskitere- 

Srna 

gioni. 

LIT.: S. Petkovski –B. Krystufek, Cica~i 

na Makedonija, Skopje, 1998; A. J. Mitchell- 

Jones, G. Amori, W. Bogdanovicz, B. Krystufek, 

P. J. H. Reijnders, F. Spitzenberger, M. Stubbe, J. 

B. M. Thissen, V. Vohralik, J. Zima, The Atlas of 

European Mammals, London–San Diego, 1999. 


SRODSTVO ‡ kulturno definirani 

odnosi pome|u individuite, 

obi~no vospostaveni niz familijarni 

vrski, no i preku srodstvo 

so brak ili po mleko. Vo 

srodstvoto po brak ili svatovstvo 

doa|a do socijalno zdruùvawe 

preku dve li~nosti, so koi se 

povrzuvaat i site ~lenovi na nivnite 

potesni i po{iroki semejstva. 

Srodstvoto po mleko, pak, e 

duhovno srodstvo, nastanato kako 

rezultat na zadojuvaweto na novorodeno 

dete od strana na druga 

èna, a ne od negovata majka. V. P. 

SRPSKA DEMOKRATSKA LI- 

GA (avgust 1908 ‡ 1909) ‡ organizacija 

za politi~ko-propagandno 

dejstvuvawe vo Makedonija. Po 

pobedata na Mladoturskata revolucija 

i po voveduvaweto ustavno 

ureduvawe, Vladata na Srbija go 

organizirala sozdavaweto na 

ovaa srpska politi~ka organizacija 

za politi~ko-propagandno 

dejstvuvawe vo Makedonija. Ligata 

barala priznavawe na srpska 

nacionalnost, srpski vladici na 

Vele{ko-debarskata i na Ohridskata 

eparhija za ome|uvawe na 

srpskite teritorijalni pretenzii 


LIT.: Manol Pandevski, Politi~ki partii 

i organizacii vo Makedonija (1908– 

1912), Skopje, 1965. M. Min. 

SRPSKA NACIONALNA OM- 

LADINA (SRNAO) (Belgrad, 

13. XII 1922 – III 1929) – srpska organizacija 

formirana od Radi- 

kalnata partija kako reakcija na 

protivstavuvawata na proektot 

za Golema Srbija. Propagirala 

deka Kralstvoto na SHS pretstavuvalo 

samo Golema Srbija. Za 

po~esen pretsedatel vo 1925 g. 

bil izbran Nikola Pa{i}. SR- 

NAO bila raspu{tena vo mart 

1929 g. 

LIT.: Vladan Jovanovi}, Jugoslovenska 

dràva i Ju`na Srbija 1918–1929, Beograd, 

2002. N. Cv. 

SRPSKO-BUGARSKI TAEN 

DOGOVOR ZA SOJUZ (Belgrad, 

30. III / 12. IV 1904). Ilindenskoto 

vostanie i reformskata akcija 

na evropskite Golemi sili vo 

Makedonija povlijaele za spogoduvawe 

na Srbija i na Bugarija za 

sklu~uvawe dogovor za sojuz. So 

Dogovorot se obvrzale zaedni~ki, 

so site raspolo`livi sili, da 

go branat teritorijalniot integritet, 

neprikosnovenosta na vladeja~kite 

dinastii i teritorijalnoto 

status kvo na Balkanot, 

da se sprotivstavat na okupacijata 

na trite vilaeti: Solunskiot, 

Bitolskiot i Skopskiot od koja 

bilo dràva. Zazele edinstven 

stav da ne se dozvoli avtonomija 

na Makedonija i †od Makedonskite 

Sloveni da se sozdava nova slovenska 

dràvi~ka# na Balkanot, a 

trite makedonski vilaeti da gi 

imenuvaat Makedonija i Stara 

Srbija, bez teritorijalno razgrani~uvawe. 

So toa Srbija si obezbedila 

ednostrano interpretirawe 

za {ireweto i za pretenziite 

vo Makedonija. Za spornite pra- 

{awa se dogovorile da gi podnesuvaat 

za re{avawe pred ruskiot 

car. Vo istiot den Srbija i Bugarija 

potpi{ale i javen Dogovorot 

za prijatelstvo i za ekonomska sorabotka 

i Zaklu~en protokol. 

LIT.: Makedonija vo bilateralnite i multilateralni 

dogovori na balkanskite dr- 

àvi, Skopje, 2000; V. ›orovi¢, Pregovori o 

balkanskim savezima, Godi{wica Nikole 

ûpi¢a, XLVII , Beograd, 1938. M. Min. 

SRPSKO-MAKEDONSKI VRS- 

KI I ODNOSI – edni od najstarite 

i najraznovidnite. Se razvivaat 

niz zgolemeniot interes na 

srpskite vladeteli za osvojuvawe 

delovi od Makedonija (vo vtorata 

polovina na XII v.). Vo 1219 g. 

eparhiite vo Srbija pod Ohridskata 

arhiepiskopija se stavaat 

pod jurisdikcija na novata Srpska 

crkva, {to predizvikuva ostra 

reakcija na ohridskiot arhiepiskop 

Dimitrij Homatijan i 

vlijae vrz odnosite na dvete crkvi 

s# do denes. Vo 1345 g. srpskiot 

kral Stefan Du{an vo Skopje se 

krunisuva za car na Srbite i na 

Grcite. Vo dvete srpski vostanija 

(1804 i 1815) u~estvuvaat i Makedonci 

kako borci (bra}ata 

Vel~o i Kuzman Xiki}, \or|i 

SRPSKO-MAKEDONSKI 

îpqak, Vlajko Stojkovi}, Trim- 

~e Trpkovi}, Deli \or|i Nikolaevi}, 

Jovan Popovi}, Marko 

Krsti}, Konda Bimba{i, \or|i 

Zagla, Hekim Toma) i kako ve{ti 

diplomati (Petar Novakovi}- 

ârdaklija) vo misii vo Petrograd 

(1804) i vo Carigrad (1805), 

Petar I~ko (vo misija vo Carigrad, 

kade {to go sklu~uva I~koviot 

mir, 1806). Vo srpsko-turskite 

vojni u~estvuvaat Dimitar 

Popgeorgiev-Berovski, Iqo Male{evski, 

Hristo Makedonski, 

Petar Nikolov Mi{ajkov, \or- 

|ija Pulevski, Grigor Ognenov, 

\or|i Andonov, Dimitar Trifunov 

Arnautot itn. 

Vo XVIII i vo XIX v. se intenziviraat 

ekonomskite i kulturnoprosvetnite 

odnosi: Jovan Ne{kovi} 

u~itelstvuva vo Veles 

(1897–1859); Makedonci pe~atat 

knigi vo Belgrad (Kostadin Dingov 

„Vra~eskija molitvi#, 1849; 

Gor|ija Pulevski „Re~nik od ~etiri 

jezika#, 1873, i „Re~nik od 

tri jezika#, 1875; Makedonci dobivaat 

obrazovanie vo Srbija 

(Dame Gruev, Krste Misirkov, 

Dimitrija ûpovski, Petar Poparsov 

i dr.); srpski politi~ari 

i nau~nici pi{uvaat za Makedonija 

(Stojan Novakovi}, Andra 

Gavrilovi}, Jovan Cvii} i dr.). 

Formiraweto na Kneèvstvoto 

Srbija zna~i i po~etok na organiziranata 

propaganda kon Makedonija 

vrz baza na „Na~ertanieto 

na Ilija Gara{anin# (1844), koga 

se intenzivira otvoraweto srpski 

u~ili{ta, distribucijata na 

srpski u~ebnici, postavuvaweto 

srpski u~iteli, popovi i vladici, 

formiraweto srpski dru{tva 

za propaganda („Sv. Sava#, 1886), 

Teritorijalnoto pro{iruvawe na Srbija (1804&1913) 

S 

1411

S SRPSKO-CRNOGORSKIOT MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

otvoraweto konzulati (Solun i 

Skopje, 1887, i Bitola, 1888); 

spre~uvaweto na rabotata na 

U~eni~kata druìna „Vardar#, 

(Belgrad, 1893/1894) ili osnovaweto 

na makedonskite emigrantski 

dru{tva (Makedonskiot klub 

vo Belgrad, 1902 i 1905) i zabrana 

na nivnite vesnici („Balkanski 

glasnik# i „Avtonomna Makedonija#). 

Popularizacija na Ilindenskoto 

vostanie vo Srbija vr- 

{i Srpskata socijaldemokratska 

partija, nasproti mitinzite na 

reakcionerno-ekspanzionisti~kite 

sili. Po Vostanieto se vodat 

pregovori pome|u pretstavnici 

na MRO i Vladata na Srbija, 

no ne e dogovorena nikakva sorabotka, 

nitu e dozvoleno otvorawe 

pretstavni{tvo na TMORO 

vo Belgrad. 

Vo periodot 1904–1908 g. vooru- 

èni srpski ~etni~ki grupi (poznati 

voda~i se Vasilie Trbi}, Jovan 

Babunski, Jovan Pe{i}, Jovan 

Dovezenski i dr.) krstosuvaat 

niz Makedonija. Od 1908 do 1912 g. 

srpskata propaganda razviva politi~ka 

i kulturno-sportska aktivnost. 

Bukure{kiot dogovor 

(10. VIII 1913) ja potvrduva podelbata 

na Makedonija. Vardarskiot 

del na Makedonija $ pripa|a na 

Srbija, a po Prvata svetska vojna 

– na Kralstvoto na SHS. Velikoto 

antifa{isti~ko narodnoosloboditelno 

sobranie na Federalna 

Srbija na zasedanieto od 

9–12. XI 1944 g. vo Belgrad go pozdravuva 

konstituiraweto na makedonskata 

dràva vo Jugoslovenskata 

federacija i usvojuva dokument 

za priznavawe na makedonskata 

dràva. 

Po raspa|aweto na SFRJ odnosite 

Skopje–Belgrad se kompleksni: 

povlekuvawe na JNA od RM 

(fevruari–mart 1992), igri na 

srpskiot pretsedatel Slobodan 

Milo{evi} za podelba na RM, 

pravna obvrska za po~ituvawe na 

sankciite izre~eni od Sovetot 

za bezbednost na OON kon SRJ 

(maj 1992) i fakti~ka potreba za 

preìvuvawe na krevkata ekonomija 

na RM, rasporeduvaweto na 

mirovnite sili na OON na granicata 

kon SRJ (dekemvri 1992), 

grani~niot incident kaj ûpino 

Brdo vo blizinata na Kriva Palanka 

(juli 1994) – s# do potpi{uvaweto 

na Spogodbata za regulirawe 

na odnosite i unapreduvawe 

na sorabotkata pome|u RM i SRJ 

(8. IV 1996). So nea se vospostavuvaat 

diplomatski odnosi na ambasadorsko 

nivo (prv vonreden i 

opolnomo{ten ambasador na RM 

vo SRJ e Slavko Milosavlevski, 

a na SRJ vo RM e Zoran Jana~kovi}) 

i se predviduva formirawe 

me{ovita ekspertska komisija 

1412 

zaradi podgotovka na dogovor za 

opis na dràvnata granica me|u 

RM i SRJ. Prvata faza od postapkata 

na utvrduvawe na grani~nata 

linija pome|u RM i SRJ/RSiCG/ 

RSr e nejzinoto utvrduvawe vo 

Dogovorot za protegaweto i opisot 

na dràvnata granica (Skopje, 

23. II 2001 – 16. VI 2001 g., Trajkovski 

– Ko{tunica), preku definirawe 

i tekstualno opi{uvawe 

(vrz osnova na topografska 

karta vo razmer 1 : 25000) od trome|eto 

RM, SRJ i RA (grani~na 

piramida D 24, trigonometriska 

to~ka so kota (TT k. 2092) do trome|eto 

RM, SRJ i RB (grani~na 

piramida 106), vo vkupna dolìna 

od ok. 280 km. Vtorata faza od 

postapkata na utvrduvawe na grani~nata 

linija se sostoi od otstranuvawe 

na starite znakovi i 

postavuvawe novi, obeleùvawe, 

razgrani~uvawe na grani~nata 

linija me|u RM i SRJ/RSiCG/RSr, 

odnosno sproveduvawe na Dogovorot 

za protegawe i opis na dràvnata 

granica me|u RM i SRJ so 

nejzino povlekuvawe na terenot, 

t.e. razgrani~uvawe na dràvnite 

teritorii na dvete dràvi preku 

postavuvawe grani~ni znakovi od 

strana na Me{ovitata komisija 

formirana vrz osnova na samiot 

dogovor. Od simboli~noto postavuvawe 

na grani~niot kamen na 

trome|eto RM – RB – RSr (noemvri 

2002) vo predvideniot rok za 

demarkacija vo samiot dogovor 

(dve godini od stapuvaweto vo sila) 

grani~ni stolbovi se postaveni 

samo po dolìnata na grani~nata 

linija me|u RM i RSr. Privremenoto 

sobranie na Kosovo na 

23. V 2002 nosi Rezolucija za nepriznavawe 

na Dogovorot za protegawe 

i opis na granicata. Sobranieto 

na RM (29. V 2002) nosi Deklaracija 

za sostojbite na del od 

severnata granica na RM kon SRJ 

so koja ja otfrla Rezolucijata. 

Procesot na odbeleùvaweto na 

grani~nata linija so Kosovo 

(dolìna ok. 180 km) e izvr{en 

po steknuvaweto na nezavisnosta 

na Kosovo (2008). 

IZV.: Gligor Todorovski, Srpski izvori 

za istorijata na makedonskiot narod, t. 

1 1912–1914, t. 2 1914–1917, Skopje, 1981; t. 

3 1890-1912, Skopje, 1985; Ahil Tunte, Republika 

Makedonija – prva dekada (1990– 

1999), Skopje, 2005. T. Petr. 

SRPSKO-CRNOGORSKIOT 

VOEN SOJUZ (1876) I MAKE- 

DONIJA – dogovor za vojna za osloboduvawe 

na hristijanite. Neposredna 

cel – osloboduvawe na 

srpskiot narod od vlasta na osmanliskata 

dràva. So dogovorenite 

strategiski pravci na dejstvuvawe 

se predviduvalo vojnata 

da se vodi na celata teritorija na 

nejzinite balkanski vladenija, a 

prioriteten pravec za dejstvuvawe 

na Srpskata armija bil kon i 

na teritorijata na Makedonija. 

Za postignuvawe na celta vo Tajniot 

dogovor za sojuz (potpi{an 

vo Venecija, 3. VI 1876) se predviduvalo 

sozdavawe i balkanski sojuz 

so Romanija i so Grcija. Obidot 

da se pridobijat tie dve balkanski 

dràvi bil neuspe{en. 


multilateralnite dogovori na balkanskite 

dràvi, Skopje, 2000. M. Min. 

Irena 

Stavovi- 

Kavka 

STAVOVI-KAVKA, Irena (Krakov, 

Polska, 1951) – istori~ar, direktor 

na Institutot za politi~ki 

studii i me|unarodni odnosi na 

Jagelonskiot univerzitet. Ja prou~uva 

sovremenata istorija na balkanskite 

narodi i posebno politikata 

na Germanija kon Balkanot 

vo periodot me|u dvete svetski 

vojni; istraùva~ na minatoto na 

Makedonija i makedonskoto pra- 

{awe, aspiraciite na sosednite 

dràvi i politikata na golemite 

sili. Osven nekolkute knigi, avtor 

e i na nekolku desetici statii, 

delovi od monografii i drugi 

prilozi na oddelni temi od sovremenata 

istorija na Makedonija i 

makedonskiot narod. Rakovoditel 

e na Komisijata za najnovata istorija 

na slovenskite narodi pri 


Nejzinata obemna †Istorija 

na Makedonija# (na polski jazik) e 

objavena i na makedonski. 

BIBL.: Macedonia w polityce panstw balkanskich 

w XX wieku, Kraków, 1993; Historia Macedonii, 

Wrocqaw-Warszawa-Kraków, 2000; 

Istorija na Makedonija, Skopje, 2002; 

Malcinstvata na Balkanot vo XX vek, 

Skopje 2004 (so koavtor). S. Ml. 

STAVREV, Branko (Strumica, 1. 

II 1939) ‡ reìser, scenograf, direktor 

na Dramata na MNT 

(1979‡1983). Gi zavr{il studiite 

na Grupata za makedonski jazik so 

jugoslovenska knièvnost na Filozofskiot 


Vo MNT e od 1965 g., a pred toa rabotel 

vo Strumi~kiot teatar kako 

akter i reìser (1965‡ 1966). 

RE@II: †Obidi se vo nade`#, †Nedorazbirawe#, 

†Tawa#, †Smea niz sokacite#, 

†Damki#, †Vekutumu veka ili ìtie Adamovo#, 

†Golemiot skok#, †Senkata#, †Pus-


Branko 

Stavrev 

ta zemja#, †Stolovi#, †Pilikatnik#, †Pe- 

~albari#, †Vitel#, †Zajdisonce#, †Kengurski 

skok#, †Yidot, vodata#, †Potop#, 

†@ivotot na Galilej#, †@enidba#, †Revizor#, 

†Galeb#, †Idiot# i dr. Gi reìral 

operite †Brazda# i †Car Samuil#. Reìral 

vo: Slova~ka, Italija, SSSR, Bugarija, 

Srbija i Crna Gora. Avtor e na knigite 

†Delos ili ostrov {to plovi# i †Zatvorenik 

vo oreova lu{pa# i na dramite 

†Obidi se vo nade`# i †Leto#. R. St. 

Dragoqub 

Stavrev 

STAVREV, Dragoqub (Skopje, 

28. VI 1932 – Skopje, 23. XII 2003) 

– politi~ar, op{testvenik i dr- 

àvnik. Diplomiral na Pravniot 


Bil ~len na SKM (od 1950), ~len 

na Univerzitetskiot odbor i 

~len na Centralniot odbor na 

Sojuzot na studentite na Jugoslavija, 

glaven i odgovoren 

urednik na v. „Studentski zbor“, 

sekretar i pretsedatel na CK na 

Sojuzot na mladinata na Makedonija, 

~len na Pretsedatelstvoto 

na Narodnata mladina na 

Jugoslavija, ~len na Univerzitetskiot 

komitet na SKM, ~len 

na Organizaciono-politi~kiot 

sekretarijat i na Izvr{niot 

komitet na CK na SKM, pretsedatel 

na Gradskiot komitet na 

SKM – Skopje, potpretsedatel i 


grad Skopje vo vremeto na obnovata 

i izgradbata po katastrofalniot 

zemjotres vo Skopje 

(1963), ~len na Pretsedatelstvoto 

i ~len na Izvr{niot komitet 

na Pretsedatelstvoto na CK na 

SKJ, pratenik vo Sobranieto na 

SRM i pratenik vo Soborot na 

narodite na Sobranieto na 

SFRJ, potpretsedatel na Sojuzniot 

Izvr{en sovet, pretseda- 

tel na Izvr{niot sovet na Sobranieto 

na SRM (28. IV 1982 – 

24. IV 1984) i pretsedatel na 

Pretsedatelstvoto na SRM (26. 

IV 1986, dva mandati). 

BIBL.: Dràvna uprava u delegatskom sistem 

u , Beograd, 1978; Politi~kiot sistem 

na socijalisti~koto samoupravuvawe, 

Skopje, 1981; Makedonski sovremeni 

politi~ki temi, Skopje, 1995; 

Nemir i razmisli. Za makedonckite 

raboti 2001 godina. Zapisi za „konfliktot 

vo 2001 godina“ vo Republika 

Makedonija, Skopje. 2002. 

LIT.: Makedonski vladi, Skopje, 2005, 

66-68. S. Ml. 

STAVRIDIS, Aleksandar Gligorov 

(Skopje, 15. V 1878 ‡ Skopje, 

17. I 1953) ‡ oftalmolog. Diplomiral 

medicina vo Bejrut (1904). 

Osnova~ i sopstvenik na prviot 

sanatorium ‡ privatna bolnica vo 

Skopje (1912). Noviot sanatorium 

(1930) e komforna moderna zgrada 

so prizemje i tri kata, so 20 posteli, 

dve operacioni sali, rentgen 

aparat, poliklini~ko‡priemen 

del i laboratorija. Al.Stavr. 

STAVRIDIS, Aleksandar Sotirov 

(Kwaèvac, Srbija 22. IX 

1944) ‡ hirurg-urolog, doktor na 

medicinskite nauki (1986), redoven 

prof. na Med. f. vo Skopje 

(od 1998). Bil direktor na Klinikata 

za urologija (2002‡2004). 

Vovel ekstrakorporalna litotripsija 

(1991). Objavil dve knigi 

od oblasta na urolitijazata i nad 

80 nau~no-stru~ni truda. 

BIBL.: Kalkuloza na bubrezi i nejzinoto 

lekuvawe, Skopje, 1989; Kalkuloza na 

urogenitalniot trakt, Ko~ani, 2003. 

Al. Stavr. 

STAVRIDIS, Sotir Epaminondov 

(Skopje, 10. XI 1904 ‡ Skopje, 

26. I 1961) ‡ hirurg, profesor i 

eden od osnova~ite na Med. f. vo 

Skopje. Vovel endoskopija vo urologijata 

(1947). Osnova~ na Hirur- 

{kata i na Urolo{kata klinika i 

bil direktor na Hirur{kata 

(1953‡1954) i na Urolo{kata klinika 

(1954‡1961). Napravil prva 

totalna cistektomija so ureterosigmoidostomija 

kaj tumor i trauma 

na mo~niot meur. Al. Stavr. 

STAVRI], \or|i Dimitriev 

(Skopje, 4. I 1933) ‡ spec. po patolo{ka 

anatomija, redoven prof. 


Diplomiral medicina vo Skopje 

(1958), a specijaliziral patolo{ka 

anatomija (1965). Habilitiral 

na temata za evaluacija na mo`nostite 

za eradikacija na Carcinoma 

planocellulare invasivum cervicis 

uteri vo citolo{ki protektirana 

populacija (1970). Se usovr{uval 

vo Qubqana, Var{ava, Stokholm i 

Kil. Formiral i organiziral prva 

laboratorija za citopatologija, 

~ija dejnost e prikaàna vo kumu- 

STAVRI] 

lativni pregledi na sistematizirani 

i kompjuterski obraboteni 

analizi spored nomenklaturata vo 

patologijata. Vovel novi tehniki 

za vizualizacija na histopatolo{kite 

i citopatolo{kite odliki so 

primena na imunoperoksidazniot 

metod i hibridizacijata in situ. Poseben 

stru~en interes projavil za 

ranoto otkrivawe na Ca mammae i 

za rana detekcija na tiroidnata neoplazija 

kaj populacija so struma. 

Direktor na Institutot za radiologija 

(1987‡1990). ^len na Internacionalnata 

akademija za citopatologija. 

K. K.-P. 

Krsto 

Stavri} 

STAVRI], Krsto Nikolov (Bitola, 

17. IV 1893 – Skopje, 7. VIII 

1960) – eden od prvite univerzitetski 

nastavnici po hemija vo 

Skopje. Za da moè da se zapi{e 

na Farmacevtskiot fakultet vo 

Istanbul, kako gimnazijalec rabotel 

kako aptekarski pomo{nik, 

a takvo svojstvo imal (1914– 

1917) i vo Bitolskata i Solunskata 

voena bolnica. Vo tekot na 

Prvata svetska vojna go prekinal 

studiraweto, a vo 1917 g. se zapi- 

{al na Farmacevtskiot fakultet 

vo @eneva, paralelno studiraj}i 

i hemija, fizika i mineralogija 


Vo 1920 g. zavr{il farmacija, 

a vo 1921 g. na Filozofskiot 

fakultet dobil zvawe doktor po 

hemija. Bil {ef na laboratorija 

vo Belgrad, kade {to rabotel na 

poleto na toksikologijata, bromatologijata 

i biohemijata. Vo 

1923 g. bil nazna~en za {ef na Laboratorijata 

i Aptekata pri 

Skopskata okru`na bolnica, a dve 

godini podocna ja otvoril i sopstvenata 

apteka i laboratorija 

†Nada#, vo koja, me|u drugoto, prigotvuval 

sopstveni patentirani 

lekarstva i ja rakovodel s# do 

1948 g., koga stanal docent na 

PMF. Vo po~etniot period na rabotata 

na Katedrata po hemija nesebi~no 

ja snabduval so inventar i 

hemikalii od svojata apteka. Nastradal 

vo soobra}ajna nesre}a. 





S 

1413

S STAVRI]-HRISOHO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

STAVRI]-HRISOHO, Radmila 

Krstova (Skopje, 21. IV 1930) ‡ biohemi~ar, 


f. vo Skopje (od 1986). Diplomirala 

hemija na PMF vo Skopje 

(1953). Osnova~ i {ef na Laboratorijata 

pri Internata klinika 

(1953) i stru~en sorabotnik za 

interna medicina (1958). Specijalist 

po medicinska biohemija 

(1961). Doktorirala za kvantitativno 

odreduvawe na jodnite spoevi 

vo krvta (1965). Se usovr{uvala 

vo Zagreb i Belgrad, kako i 

vo Anglija, Avstrija i Danska. 

Direktor na Institutot za klini~ka 

biohemija od formiraweto 

(1975). Vovela primena na sovremeni 

analizi i metodi vo klini~kata 

medicina i kontinuirana 

seminarska edukacija. Rakovodela 

istraùva~ki proekti i 

publikuvala nad 80 trudovi. 

BIBL.: Razvoj na biohemisko-laboratoriskata 

dejnost vo Makedonija (povod 50 

godini), Skopje, 2000. K. K.-P. 

STAMATOSKI, Trajko (Skopje, 

6. V 1925) – lingvist, dolgogodi- 

{en direktor na Institutot za 

makedonski jazik „Krste Misirkov“ 


Filozofskiot fakultet (prva 

generacija na grupata Makedonski 

jazik) vo Skopje (1950), po~esen 

doktor po filolo{kite 

nauki na Univerzitetot „Sv. 

Kiril i Metodij“ –Skopje. Bil 

lektor-urednik i na~alnik na 

Programskoto oddelenie na Radio 

Skopje (1946–1954), preveduva~ 

vo Tanjug (1947–1948) i sorabotnik 

(1. X 1954–1986), rakovoditel 

na Oddelenieto za onomastika 

(od osnovaweto 1966), nau- 

~en sovetnik i direktor (1973- 

1986) na Institutot za makedonski 

jazik „Krste Misirkov“. 

Vo Radio Skopje bil osnova~, 

urednik i sorabotnik na emisijata 

„Makedonskiot jazik niz 

istorijata i praktikata“ (1951- 

1962). Ostvaril studiski prestoi 

vo Polska (1958) i êhoslova~ka 

(1961). Bil urednik na spisanijata 

„Literaturen zbor“ 

(1961–1976), „Onomastica jugoslavica“ 

(1969–1982), „Makedonski jazik“ 

(1970–1984) i osnova~ i od- 

1414 

Trajko 

Stamatoski 

govoren urednik na sp. „Makedonistika“ 

(1977–1985). Osven toa, 

bil pretsedatel na Dru{tvoto 

na preveduva~ite na Makedonija 

(1955–1956), sekretar na Dru{tvoto 

za makedonski jazik (1956- 

1958), sekretar na Makedonskiot 

slavisti~ki komitet (od osnovaweto 

1968–1988) i pretsedatel na 

Sojuzot na slavisti~kite dru{tva 

na Jugoslavija (1979–1982). 

Avtor e na pove}e knigi i okolu 

400 stru~ni i nau~ni prilozi. 

BIBL.: Gradskiot tetovski govor, MJ, 

Skopje, 1956–1957; Re~nik na makedonskiot 

jazik, tom I-III, Skopje, 1961, 1965 i 

1966 (koavtor so Todor Dimitrovski i 

Blagoja Korubin, vo redakcija na Blaè 

Koneski); Grafiskiot sistem vo Makedonija 

vo XIX vek, habilitaciski trud, 

Skopje, 1970; Borba za makedonski literaturen 

jazik, Skopje, 1986; Makedonska 

onomastika, Skopje, 1990; Re~nik na 

prezimiwata kaj Makedoncite, tom I 

(A-Q) i II (M-[), Skopje, 1994 i 2001 

(koavtor i redaktor); Kon likot na 

Blaè Koneski, Skopje, 1995; [vedskomakedonski 

re~nik (Svensk-Makedonskt 

Lexkon), Statens Skolverk, 1995; Kontinuitetot 


jazik, Skopje, 1998; Macedonian-English 

Dictionary, London and New York, 1998; 

Jazikot na imiwata, Skopje, 2000 (koavtor 

so Marinko Mitkov); Vo odbrana na 

makedonskiot literaturen jazik, 

Skopje, 2001; Na onomasti~ki temi, 

Skopje, 2002; Mislata na Blaè Koneski, 

Skopje, 2006. 

LIT.: 50 godini Institut za makedonski 

jazik „Krste Misirkov“ 1953–2003, 

Skopje, 2003, 84-86. S. Ml. 

STAMBOLIEV, Dimitar Kostov 

(Strumica 1926) – diplomiral 

na Ma{inskiot fakultet vo 

Belgrad (1951). Se vrabotil vo 

MZ „Tito# vo Fabrikata za pumpi, 

a potoa vo Fabrikata za alatni 

ma{ini. Vo 1959/60 g. e izbran 

za honoraren asistent, vo 1964 za 

predava~, a vo 1977 g. za redoven 

profesor. Doktoriral (1978) vo 

Skopje. Predaval i na Rudarskogeolo{kiot 

fakultet vo [tip i 

na Tehni~kiot fakultet vo Bitola. 

Toj e osnova~ i rakovoditel 

na Institutot za MMV. Studiski 

prestoi imal vo Germanija, [vajcarija 

i Francija. Vo 1986 g. e izbran 

za ekspert vo ISO i IFTOMM. 

U~estvuval na me|unarodni konferencii 

i kongresi vo SAD, 

Kina, Japonija, Indija, Jugoslavija, 

Italija, [panija, Germanija, 

Holandija, Anglija, Norve{ka, 

Finska i Bugarija. ^len e na 

Komisijata za terminologija pri 

MANU i avtor na pove}e osnovni 

u~ebnici i na terminolo{ki 

bilteni na MANU. Toj e osnova~ 

i donator na Fondacijata „Prof. 

d-r Dimitar Stamboliev#. Penzioniran 

e vo 1987. Sl. A. 

STAMBOLIEV, Hristo (Strumica, 

1920 – Skopje, 1989) – redoven 

profesor i eden od osnova~ite 


fakultet vo Skopje. Se {koluval 

vo Strumica, [tip, Veles i Leskovac. 

Studiral na Tehni~kiot 

fakultet vo Belgrad, a diplomiral 

na Fiziko-matemati~kiot 

fakultet vo Sofija (1944). Rabotel 

vo Institutot za geolo{ki 

istraùvawa, vo Biroto za unapreduvawe 

na proizvodstvoto i vo 

Institutot za nau~ni istraùvawa 

vo industrijata vo Skopje. Na 

Tehni~kiot fakultet vo Skopje e 

asistent od 1949, docent od 1953, 

od 1959 g. e na Tehnolo{kiot oddel, 

a redoven profesor e od 1966 

g. Bil na pove}e studiski prestoi 

vo Evropa i vo SAD. Na Tehnolo{ko-metalur{kiot 

fakultet 

vo Skopje e od 1959 g., prv dekan na 

Fakultetot i osnova~ na Katedrata 

za neorganska hemija. Bil direktor 

na Institutot za nau~ni 

istraùvawa vo industrijata na 

SR Makedonija. Vo penzija e od 

1984 g. Podra~ja: neorganska hemija, 

hemija i tehnologija na silikatni 

materijali. Avtor e na nau~ni 

trudovi, studii i proekti. 

LIT.: „Bilten UKIM# br. 159, od 11. VI 




Metodi 

Stamboliski 

STAMBOLISKI, Metodi Jovanov 

(s. Ma~evo, Berovsko, 10. IV 

1947) – general na ARM, na~alnik 

na G[ na ARM. Voena akademija 

zavr{il vo rodot artilerija. 

Oficerskata kariera ja zapo~nal 

kako komandir na baterija, 

bil zamenik na komandant na 

polk i komandant na polk na 

JNA. Vo ARM gi vr{el dol`nostite 

komandant na grani~na brigada 

i komandant na korpus. Od 

povisokite rakovodni dol`nosti 

bil na~alnik na operacii vo G[, 

zamenik na na~alnik na G[, a po 

zavr{uvaweto na dol`nosta na- 

~alnik na G[, bil sovetnik na 

Pretsedatelot na RM za voeni 

pra{awa. V. St. 

STAMENIN-ORLOV, Najdo (s. 

Dubrovo, Negotinsko, 1. I 1910 ‡ 

Skopje, 1993) ‡ }umurxija, komunisti~ki 

deec, prvoborec i komandant 

na brigada. Bil ~len na KPJ 

(od septemvri 1941) i na Voeniot 

{tab na MK na KPJ vo Negotino,


a potoa pu{komitralezec na NO- 

PO †Sava Mihajlov#, komandir na 

~eta, komandant na NO bataljon 

†Stra{o Pinxur# i komandant na 

Devettata makedonska NO brigada. 

Bil delegat na Prvoto zasedanie 


bil na razni dol`nosti vo 

voenite podra~ja na Prilep, Negotino 

i Skopje i vo UDB. Nositel e 


LIT.: Rade Gogov, Orlov raskaùva, Kavadarci, 

1983; Tikve{ijata vo NOV 1941- 

1945, kniga prva ‡ sedma, Kavadarci‡Negotino, 

1984-1985; S. Ml. 

Verica 

Stamenkova- 

Trajkova 

STAMENKOVA-TRAJKOVA, 

Verica Ivanova (Ko~ani, 4. VI 

1944) ‡ psiholog, univerzitetski 

profesor. Diplomirala psihologija 


vo Belgrad (1967), magistrirala 

na Fakultetot za politi~ki nauki 



vo Skopje (1986). Zavr{ila brojni 

obuki od sferata na psihosocijalnata 

za{tita. Na Institutot 

za socijalna rabota i socijalna 

politika raboti od 1975 g. (redoven 

profesor od 1997) i ja realizira 

nastavata po predmetite: 

psihologija, razvojna psihologija, 

socijalna psihologija, mentalna 

higiena, preventivna socijalna 

rabota i dr. Bila rakovoditel 

i koordinator na golem broj nau~noistraùva~ki 

proekti. 

BIBL.: Psihologija, 1995; Mentalna higiena, 

1997; Struktura na vrednosnite 

sistemi kaj razli~nite socijalni grupi 

vo Republika Makedonija, 2000; Klini~ka 

socijalna rabota, 2002; Studija za istra- 

ùva~kite rezultati za sostojbata na 

zdravstvenoto osiguruvawe kaj romskata 

populacija vo Republika Makedonija, 2004. 


1920–1946–2006, Skopje, 2006, 289. V. Arn. 

STAMENOV, Janko (s. Dolna 

Ribnica, Petri~ko – mesnost 

Trnkata, nad. s. Dolna Ribnica, 7. 

II 1908) – petri~ki selski vojvoda. 

Bil vojvoda na ~eta od rodnoto 

selo. Zaginal vo sudir so osmanliskata 

vojska i ba{ibozukot 

(zaedno so vojvodata M. Georgiev 

i so 21 ~etnik) nad rodnoto selo. 

IZV. i LIT.: CDA, F. 777, op. 1, a.e. 74, l. 

93; v. „Makedoni®#, br. 1130-1131, Sofi®, 

1930. Al. Tr. 

STAMESKA, Sneàna (Skopje, 

1. I 1946) ‡ teatarska i filmska 

akterka. Teatarska akademija zavr{ila 

vo Belgrad (1970). Od 1971 

g. e vo Dramskiot teatar vo Skopje 

i edna od vode~kite akterki. 

Nastapuvala na filmot, radioto 

i TV, kako i na scenata na MNT. 

ULOGI: Zlata (†Svadba#), An|a (†Hamlet 

od Dolno Ga{tani#), Armanda (†U~eni 

èni#), Cena (†Jane Zadrogaz#), Smilka 

(†Divo meso#), Zoja (†Zojkiniot stan#), 

Meri (†Dolgo patuvawe vo no}ta#), Kejt 

(†Igranka vo vremeto na Lunasa#), Mica 

(†Sili vo vozduhot#). R. St. 

STAN – srednovekoven grad, tema 

vo prvata pol. na XIII v., so neutvrdena 

lokacija. Tamu se zasolnil 

Manuil Kamica (1201), im 

pripadnal na krstonoscite (1204). 

Vo izvorite naj~esto se spomnuva 

zaedno so Prilep, Pelagonija, 

Sosk i Molisk, pa zatoa se smeta 

deka se nao|al vo blizina ili pome|u 

ovie gradovi. 

LIT.: T. Tomoski, Stan ne e Stag, „Istorija# 

XX/2, Skopje, 1984. K. Ax. 

STANBENATA ARHITEKTU- 

RA – objektite za domuvawe (od 

razli~en vid), sozdavani vo razni 

istoriski periodi, kreirani za 

specifi~na namena. Vo istoriskiot 

pregled na arhitektonskiot 

razvoj vo Makedonija, so svoite 

estetski i funkcionalni vrednosti, 

posebno se istaknuva stanbenata 

arhitektura od vtorata 

polovina na XIX v., koja so svojata 

sodrìna, funkcija i oblikovni 

komponenti dostignuva najvisok 

stepen na razvojot. Takvata sostojba 

po~nuva poleka da se transformira 

kon krajot na XIX v., koga 

vo arhitekturata na makedon- 

Ku}ata na Bekte{ovci vo Prilep (1912) 

Sneàna 

Stameska 

STANIMIROVI] 

skite gradovi po~nuvaat da prodiraat 

evropskite arhitektonsko-stilski 

vlijanija {to pridonesuva 

da dojde do funkcionalna, 

konstruktivna i formalno-oblikovna 

transformacija. Stanbenata 

arhitektura beleì specifi- 

~en razvoj i vo periodot od po~etokot 

na XX v. i vo periodot me|u 

dvete svetski vojni i go obeleùva 

svojot najzabeleìtelen razvoj 

po Vtorata svetska vojna, sledej}i 

gi site slu~uvawa na op{testven 

i umetni~ki plan, koi direktno ja 

profiliraat stanbenata arhitektura 

i gi beleàt oscilaciite vo 

nejziniot razvoj. 

LIT.: Kokan Gr~ev, Arhitektonskite 

stilovi vo Makedonija od krajot na XIX 

vek i periodot me|u dvete svetski vojni, 

Skopje, 2003; Boris, îpan, Makedonskite 

gradovi vo XIX vek i nivnata urbana 

perspektiva, Skopje, 1978; istiot, Starata 

makedonska ku}a: vrednosti na kulturnata 

tradicija, Skopje, 1964. K. Gr. 

Nikita 

Stanesku 

STANESKU, Nikita (Nichita 

Stanescu) (Ploe{ti, 7. V 1933 ‡ 

Bukure{t, 17. XI 1983) ‡ romanski 

poet, urednik na spisanija. 

U{te so svojata prva zbirka 

Smislata na qubovta (1960) stanal 

poznat. So sekoja nova poetska 

kniga gi potvrduval novite 

stihovi oslobodeni od tovarot na 

minatoto. Vo 1982 g. go dobil 


BIBL.: Edna vizija na ~uvstvata (1964), 

Pravoto na vreme (1965), Jajceto i sferata 

(1967), Crveno vertikalno (1967), 

Nezborovite (1969), Vo slatkiot klasi- 

~en stil (1970), Veli~inata na studot 

(1972), Jasnosta na srceto (1975); Kniga 

za prepro~ituvawe (1972). 

LIT.: Marin Mincu: Avantura dramatica a semmificantului, 

„Poezija#, Sk., SVP, Struga, 

1982. P. Gil. 

STANIMIROVI], Du{an (Kumanovo, 

27. VIII 1934) ‡ istori~ar 

na fizi~kata kultura, univ. profesor. 

Zavr{il VP[ (Grupa istorija 

i geografija) vo Ni{ 


(Grupa istorija) vo Skopje (1962). 

Magistriral na Medicinskiot 

fakultet vo Skopje (1978), na tema 

„Sokolstvoto vo Vardarska 

Makedonija od 1919 do 1929 g.#. 

Doktoriral na Fakultetot za fizi~ka 

kultura vo Zagreb (1986), na 

tema: „Sokolstvo u Vardarskoj 

S 

1415

S STANISLAVOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Makedoniji – nastanak i razvoj#. 

Bil nastavnik vo Kumanovo (1955 

–1960) i vo Skopje, direktor vo 

osnovnite u~ili{ta i na~alnik 

vo op{tina (1960–1969), samostoen 

sovetnik vo Republi~kiot zavod, 

vo Republi~kiot komitet za 

fizi~ka kultura i vo Ministerstvoto 


kultura (1969–1984). Na Fakultetot 


bil izbran za predava~, a potoa i 

za redoven profesor po predmetot 

istorija na fizi~kata kultura 

(1984–1997). Bil v.d. dekan na 

Fakultetot (1989) i e osnovopolo`nik 

na predmetot istorija na 

fizi~kata kultura vo Makedonija. 

Bil pretsedatel na Republi~kata 

komisija za istorija na fizi~koto 

vospitanie i sportot na 

Makedonija (1992–2002), ~len na 

Balkanskoto (BAHPES) i na 

Svetskoto zdruènie na istori- 

~arite na sportot (ISHPES). 

Objavil golem broj stru~ni i nau~ni 

trudovi. D. P. 

STANISLAVOV (LESNOV- 

SKI) PROLOG – kirili~ki rakopis, 

prepi{an od pisecot Stanislav 

vo 1330 god. vo Lesnovskiot 

manastir. Sodrì I+320 l. i se 

~uva vo Arhivot na SANU, br. 53. 

1416 

Du{an 

Stanimirovi} 

Stranica od Stanislavoviot (Lesnovski) prolog (XIV v.) 

Rakopisot e ednoerov so bezjusov 

ra{ki (do str. 68v) i so jusov kratovski 

sistem (od poslednite 4 

reda na str. 68v, pa sè do 320 list). 

Toj e od tipot na celosni prolozi 

i sodrì kratki ìtija na svetiteli, 

za site denovi i meseci vo 

godinata. Se spomnuvaat ruski 

svetiteli od I i II sloj na prvata 

redakcija na prolo`nite tekstovi, 

a od ju`noslovenskite sv. Kiril 

Solunski, zaedni~kiot pomen 

na sv. Kiril i Metodij, ìtieto 

na pustinoìtelot Gavril Lesnovski 

i ìtieto na car Petar. 

LIT: B. Koneski, Za Stanislavoviot 

prolog, †Prilozi#, MANU–OLLN, II, 1‡ 

2, Skopje, 1977; R. Pavlova‡V. @el®zkova, 

Stanislavov (Lesnovski) prolog ot 1330 

godina, Veliko T†rnovo, 1999; K. Trajkova, 

Leksikata na Stanislavoviot prolog, 

Skopje, 2002. K. Trajk. 

Nako 

Stani{ev 

STANI[EV, Nako (Kuku{, 1810 

– Kuku{, 1876) – makedonski deec, 

zastapnik za emancipacijata od 

Carigradskata patrijar{ija, istaknat 

pretstavnik na Kuku{kata 

unija. Dolgogodi{en pretsedatel 

na Kuku{kata crkovno-u~ili{na 

op{tina. Bil vo vrska so 

D. Miladinov i so episkopot 

Partenija Zografski. Podocna ja 

napu{til unijata. 

LIT.: A. Trajanovski, Borbata za emancipacija 

od Carigradskata patrijar{ija 

i grcizmot vo Poljanskata eparhija vo 

krajot na 50-tite i vo tekot na 60-tite 

godini na HH vek, †Istorija#, HH, 2, 


STANI[EV, Hristo (Kuku{, 

24. XII 1863 ‡ Sofija, 12. XII 1952) 

‡ deec na makedonskoto revolucionerno 

dvièwe. Zavr{il osnovno 

u~ili{te vo Kuku{, klasi~na 

gimnazija vo Sofija i in- 

ènerstvo vo Belgija. Bil pretsedatel 

na Makedonskoto dru{tvo 

vo Burgas (1895), blagajnik na 

Makedonskata organizacija vo 

Bugarija (1896) i pretsedatel na 

VMK vo Sofija (1896‡1899), koj 

po negova zasluga se priklonil 

kon TMORO. Bil ~len na Vrhovnoto 

telo na makedonskata emigracija 

(1902). Pri rascepot na 

Organizacijata (1902), se priklu- 

~il kon privrzanicite na St. 

Mihajlovski. Po Prvata svetska 

vojna bil vo rakovodstvoto na So- 

juzot na makedonskite emigrantski 

dru{tva vo Sofija. Bil ~len 

na Makedonskiot nau~en institut 

vo Sofija i pretsedaval na 

Velikiot makedonski sobor vo 

Gorna Xumaja (1933). 

LIT.: Tu{e Vlahov, Kuku{ i negovoto istori~esko 

minalo, Istor. o~erk, 2 izd., Sofix, 

1969; Dimitar Vlahov, Memoari, 

Skopje, 1970; Koi b‹ha rškovoditelit‹ 

na Makedonskata emigracix vq Bqlgarix. 

Otkqsq otq tomq =etvqrti †Spomeni# 

na Ivanq Mihajlovq, †Makedonska 

trubuna#, vol. 70, No. 3223, 3. S. Ml. 

Mina 

Stankov(i}) 

STANKOV(I]), Mina \. (Mino 

Vojvodata) (s. Lukovo, Kratovsko, 

1895 ‡ îkago, SAD, 1988) ‡ srpski 

~etni~ki vojvoda. Kako ~len 

na Zdruènieto protiv bugarskite 

banditi, ja formiral Kratovskata 

~eta za gonewe na ~etite na 

VMRO. Bil unapreden vo kapetan 

(1935) i ìveel kako penzioner 

vo Zletovo. Na parlamentarnite 

izbori vo Vardarskiot del na 

Makedonija (11. XII 1938) bil izbran 

za pratenik od Okolija kratovska. 

Po Aprilskata vojna 

emigriral vo Turcija (1941), a po 

zavr{uvaweto na Vtorata svetska 

vojna vo SAD. 

IZV.: Rezultati izbora na dan 11 decembar 

1938, Vardarska banovina, pregled po 

celokupnom glasawu, †Ju`na Srbija#, I, 

46, Skopqe, 18. XII 1938, 3. 

LIT.: d-r Nade`da Cvetkovska, Gra|anskite 

partii vo Vardarskiot del na Makedonija 

(1935‡1941), Skopje, 1996. S. Ml. 

Sini{a 

Stankovi} 

STANKOVI], Sini{a (Zae~ar, 

26. III 1892 – Belgrad, 24. II 1974) – 

srpski biolog, redoven ~len na 

SANU i JAZU, dopisen ~len na 

Akademijata vo Nansi i Masarikovata 

akademija vo Praga i



sostav (25. XII 1969), osnovopolo`nik 

na ekologijata i 

limnologijata vo RM. Studiral 

na Belgradskiot univerzitet i vo 

Grenobl (Francija), kade ja odbranil 

i doktorskata disertacija. 

Site stepeni na univerzitetskata 

kariera, od asistent (1921) 

do redoven profesor (1934) gi minal 


Kako antifa{ist, bil uapsen 

i sproveden vo logorot Bawica 

(1941–1943), a po uspe{noto 

begstvo bil izbran za ~len na 

Glavniot NOO na Srbija. No 

povtorno bil uapsen i sproveden 

vo istiot logor (1943–1944). Bil 

pretsedatel na Gradskiot odbor 

na Edinstveniot narodnoosloboditelen 

front na Belgrad, pretsedatel 


ASNOS i Narodnoto sobranie 

na NR Srbija (1944–1953). Bil 

pretsedatel na Sovetot na akademiite 

na SFRJ i direktor na 

Biolo{kiot institut na SR 

Srbija. Ima zna~aen pridones vo 

prou~uvaweto na ìviot svet vo 

Ohridskoto Ezero i ja osnoval 

Hidrobiolo{kata stanica vo 

Ohrid (1935), koja po Osloboduvaweto 

prerasnala vo Hidrobiolo{ki 

zavod. Avtor e na golem 

broj nau~ni i stru~ni trudovi od 

oblasta na ekologijata i biogeografijata. 

BIBL.: Ohridsko Jezero i njegov ìvi svet, 

Skoplje, 1957; Ohridskoto Ezero i negoviot 

ìv svet, Skopje, 1959. S. Ml. 

Branka 

Stankovska 

STANKOVSKA, Branka (Skopje, 

30. IV 1931) ‡ radio i tv spiker i 

voditel. Vo Makedonskata radiotelevizija 

go pominala celiot raboten 

vek (1948-1987). Nejzinata 

najava na prviot teleleviziski 

prenos od Crn Vrv na 5 juni 1964 g. 

e po~etok na programata na TV 

Skopje, emituvana preku sopstvenata 

televiziska mreà. Nekolku 

meseci podocna (na 14 dekemvri) 

Stankovska gi ~ita{e vestite na 

prviot televiziski †Vesnik#, 

{to go ozna~i po~etokot na emituvaweto 

na redovnata programa 

na Makedonskata televizija. Be- 

{e edna od najpoznatite spikerki 

i voditelki na maliot ekran. J. F. 

Qubica 

Stankovska 

STANKOVSKA, Qubica (Tetovo, 

10. II 1943) ‡ filolog, nau~en 

sovetnik vo IMJ „Krste Misirkov# 

i potoa vo Institutot za 

staroslovenska kultura vo Prilep. 

Magistrirala na temata 

„Zastapenosta na sufiksot -ec 

(-ovec/-evec) vo makedonskata toponimija# 

(1974), a doktorirala 

na „Makedonskiot toponimiski 

sistem do XVI vek# (1985). Nau~na 

preokupacija: makedonskata onomastika. 

Studiski prestoi vo 

ê{ka (1968), Rusija (1970) i 

Polska (1979). Avtor e na nad sto 

bibliografski edinici. 

BIBL.: Re~nik na li~nite imiwa kaj Makedoncite, 

Skopje, 1992; Makedonska ojkonimija, 

kniga prva, Skopje, 1995; Makedonska 

ojkonimija, kniga vtora, Skopje, 1997; 

Toponimite so sufiksot -ica vo Makedonija, 

Skopje-Prilep 2001; Sufiksite -jÏ, - 

ÏjÏ, -Í vo makedonskata toponimija, Prilep, 

2002; Imiwata na naselenite mesta 

vo Kumanovsko, Prilep, 2003. E. J.-U. 

STANKOVSKI, Aleksandar (Ki- 

~evo, 26. I 1959) ‡ slikar, klu~en 

umetnik na alternativnata likovna 

scena vo 80-tite i 90-tite 

godini. Ironizira so tabu-temite 

vo makedonskoto op{testvo. 

Diplomiral na Fakultetot za li- 

A. Stankovski: †Free Jazz# (2005) 

STANKOVSKI 

kovni umetnosti vo Skopje (1985). 

^len na grupata Zero. Pokraj samostojnite 

izlo`bi (Skopje, 

Podgorica, Zagreb, Breda, Montrej, 

Keln), izveduva performansi, 

raboti video i film, objavuva 

knigi i stripovi. M. B.-P. 

Bo{ko 

Stankovski 

STANKOVSKI, Bo{ko (s. Brusnik, 

Bitolsko, 26. X 1925 – Skopje, 

1987) – prvoborec, politi~ar i 

dràvnik. Kako u~esnik vo NOB 

(1941), bil ~len na KPJ (1943), 

~len na bataljonski, brigaden i 

diviziski komitet na SKOJ, 

~len na PK na SKOJ za Makedonija 

i ~len na Glavniot odbor na 

NOMSM. Po Osloboduvaweto 

studiral na Institutot za op- 

{testveni nauki vo Belgrad. Bil 

sekretar na Gradskiot komitet 

na SKOJ – Skopje, ~len na Gradskiot 

komitet na KPM – Skopje, 

~len na Sekretarijatot na Republi~koto 

sobranie na SSM, potpretsedatel 

na Glavniot odbor 

na SSRNM, zamenik na upravnikot 

na Srednata partiska {kola 

na CK na KPM, rakovoditel na 

Republi~kiot centar na CK na 

SKM za marksisti~ko obrazovanie, 

~len na Ideolo{kata komisija 

na CK na SKM, ~len na CK 

na SKJ, sekretar na Izvr{niot 

komitet na CK na SKM (noemvri 

1966 – noemvri 1968), potpretsedatel 

i potoa pretsedatel na Republi~kata 

konferencija na 

SSRNM, pratenik i pretsedatel 

na Sobranieto na SRM (1982- 

1984) i pretsedatel na Univerzitetskiot 

sovet na Skopskiot univerzitet. 



BIBL.: Zadaden i izminat pat, Skopje, 

1983. S. Ml. 

STANKOVSKI, Jovica (Kumanovo, 

13. I 1949) – ma{inski in- 

èner, op{testvenik i arheolog. 

Diplomiral na Ma{inskiot fakultet 

(1975) i na grupata Istorija 

na umetnost so arheologija na 


(1986). Bil pretsedatel na Republi~kata 

SIZ za kultura 

(1983–1984), direktor na Narodniot 

teatar vo Kumanovo (1986–1989) 

i direktor na Narodniot muzej – 

S 

1417

S STANKOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Jovica 

Stankovski 

Kumanovo (1999–2003), sega NU 

Muzej – Kumanovo (od dekemvri 

2006-). Bil rakovoditel na 8 arheolo{ki 

istraùvawa vo Kumanovsko, 

me|u koi i na arheolo{kiot 

lokalitet Tati}ev Kamen vo s. 

Kokino. 

BIBL.: Kokino, Kumanovo, 2005 (so koavtor); 

Kokino, tvrdina na sonceto, 

Kumanovo, 2007. S. Ml. 

STANKOVSKI, Qup~o Vladimirov 

(Skopje, 23. IX 1959) – 

sportski novinar i urednik-izdava~. 

Osnovnoto obrazovanie go 

zavr{il vo Skopje, a srednoto i 

visokoto vo Kanada. Kako sportski 

novinar vo Kanada i Avstralija 

izvestuval od olimpijadi i 

od pove}e svetski prvenstva vo 

fudbal, kako i od izborite vo 

RM. Od 1991 g. e sportski urednik 

vo v. †Australian-Macedonian weekly 

– Avstralisko-makedonski nedelnik# 

vo Melburn (Avstralija), 

sopstvenost na A. iP. Georgievi. 

Kosopstvenik (so Zlatko 

Blaer) na AMN stanuva vo noemvri 

1993, a sopstvenik na ovoj naj- 

Panorama na Star Dojran 

1418 

Qup~o 

Stankovski 

tiraèn makedonski vesnik nadvor 

od RM e od juni 1999 g. Bl. R. 

STANKOVSKI, Metodija Simonov 

(Prilep, 14. X 1917 ‡ Skopje, 

18. IV 1989) ‡ ginekolog-aku- 

{er, redoven prof. na Med. f. vo 

Skopje. Med. f. zavr{il vo Belgrad 

(1947). Specijaliziral na 

Ginekolo{ko-aku{erskata klinika 

vo Skopje (1952), kade {to i 

habilitiral. Se usovr{uval vo 

pove}e centri vo Evropa. Posebno 

se zanimaval so konzervativna 

i funkcionalna ginekologija. 

Ima osoben pridones vo osovremenuvaweto 

i organiziraweto na 

pove}e supspecijalisti~ki dejnosti 

na Klinikata. Z. X. 

Dimitar 

Stankoski 

STANKOSKI, Dimitar (Prilep, 

11. X 1946 ‡ Skopje, 3. I 2007) ‡ 

reìser. Diplomiral na Teatarskata 

akademija vo Sofija (1970). 

Od 1970 g. e vo Dramskiot teatar 

vo Skopje, a dvapati i negov direktor 

(1999-2001 i 2004-2005). Reìral 

i vo: Sombor, Zrewanin, Kraguevac, 

Ni{, Novi Sad. 

RE@II: †Bolen Doj~in#, †Naàlena familija#, 

†Revizor#, †Kosan~i}ev venec#, 

†Partija remi#, †Let vo mesto#, †Haj-faj#, 

†Crnila#, †Tartif#, †[uabi ap#, †Vujko 

Vawa#, †Crni kukli~ki#, †Bamji#, †Sara 

Bernar#, †Klaustrofobi~na komedija#, 

†îja si#, †Grev ili {pricer#, †Platonov#, 

†Trite visoki èni# i dr. R. St. 

STANOEVSKI, Cvetan (s. Za{le, 

Demirhisarsko, 5. III 1934) ‡ 

filmski kriti~ar, novinar, publicist 

i dopisnik na †Nova Makedonija# 

od Moskva. Eden od generacijata 

{to vo {eesettite godini 

od XX v. gi postavi temeli- 

Cvetan 

Stanoevski 

te na avtenti~nata makedonska 

filmska kritika. Avtor e na 

knigata †Isku{enieto ‡ film# 

(1986 g., esei za makedonskiot 

film), kako i na knigi od makedonskata 

istorija. Scenarist na 

dokumentarniot film †Vesnici, 

vesnici# (reìser Aleksandar 

\ur~inov, 1965). Bil pretsedatel 

na Sojuzot na filmskite kriti- 

~ari na Jugoslavija i sekretar za 

kultura vo ISM. Izdava~ na sp. 

†Zbor#. Il. P. 

STAORCI (Rattus) – rod mali cica~i 

od potfamilijata vistinski 

gluvci (Murinae), so 

dolìna na teloto 

do 30 cm i teìna 

do 500 g. Vo RM se 

sre}avaat dva vida: 

doma{en, crn ili 

brodski staorec 

Doma{en 

staorec 

(Rattus rattus) i staorec skitnik 

ili siv staorec (Rattus norvegicus). 

LIT.: S. Petkovski – B. Krystufek, Cica- 


G. Amori, W. Bogdanovicz, B. 


M. Stubbe, J. B. M. Thissen, V. Vohralik, J. Zima, 



STAR DOJRAN – naselba vo Dojransko. 

Se nao|a pokraj jugozapadniot 

breg na Dojranskoto Ezero, 


160 m. So regionalen pat na severozapad 

e povrzana so Valandovo, 

a na jugoistok so Kuku{ vo Grcija. 

Do Prvata svetska vojna tuka postoel 

gradot Star Dojran, koj imal 

okolu 8.000 `., no bil bombardiran 

i celosno razurnat. Deneska 

vo naselbata ìveat 363 `., od koi


255 se Makedonci, 57 Turci i 32 

Srbi. Naselenieto se zanimava so 

turizam i ribolov. Taa e sedi{te 

na op{tina {to zafa}a povr{ina 


so 3.426 `. Vo seloto ima pove}e 

hoteli i pove}e od 1.000 vikendi~ki. 

Od Dojran poteknuvaat nekolku 

poznati li~nosti od na{ata istorija 

i knièvnost, kako Hristofor 

@efarovi~, \or|i Abaxiev, 

Anton Panov i dr. 

LIT.: Todor Konde, Nov Dojran ‡ izrazito 

ribarska naselba i Star Dojran ‡ turisti~ka 

naselba, „Geografski razgledi#, 

kn. 4, Skopje, 1966. Al. St. 

Georgi 

Stardelov 

STARDELOV, Georgi Dimitrov 

(Gevgelija, 28. VIII 1930) ‡ filozof, 

esteti~ar, kulturolog, kni- 

èven kriti~ar, teoreti~ar i istori~ar 

na kulturata. Poteknuva 

od poznato trgovsko semejstvo od 

Gevgelija. Osnovnoto u~ili{te 

go zavr{il vo rodnoto mesto, a 

gimnaziskoto obrazovanie vo 

Skopje („Cvetan Dimov“, 1949). 

Vo istata godina se zapi{uva na 

studiite po filozofija na Filozofskiot 

fakultet vo Belgrad. 

Diplomira (1953) so trudot 

„Odnosot na filozofijata, umetnosta 

i estetikata“ vo koj se obrabotuvaat 

su{testvenite pra- 

{awa na esteti~kata teorija. Po 

otsluùvaweto na voeniot rok 

(1954) se vrabotuva vo MNT kako 

sekretar-dramaturg. Vo periodot 

(1956–1958) e urednik vo Knigoizdatelstvoto 

„Ko~o Racin“. Vo 

1956 g. stanuva ~len na Redakcijata 

na spisanieto „Sovremenost“, 

kade {to postojano objavuva esteti~ki 

esei i kriti~ki ogledi. 

Za asistent na Grupata za filozofija 

pri Filozofskiot fakultet 

vo Skopje e izbran vo 1958 g. 

(kaj prof. d-r Pavao Vuk-Pavlovi}, 

koj vo istata godina doa|a vo 

Skopje kako profesor po estetika 

i etika). Pod negovo mentorstvo 

go izrabotuva doktoratot od 

oblasta na estetikata i esteti~kata 

tradicija na balkanskite 

narodi: „Razvitokot na estetikata 

kaj jugoslovenskite narodi“ 

(odbranet vo 1965 g. vo Skopje). 

Prerabotenata verzija na ovaa 

disertacija e objavena vo 1991 g. 

pod naslovot Summa Aestheticae. 

Vo 1966 g. e izbran za docent, a vo 

1976 g. za redoven profesor po estetika 


vo Skopje, predmet {to go 

predaval do penzioniraweto (1995). 


po filozofija vo tri navrati 

(1974–1975, 1987–1989 i 1993–1995); 

dekan na Filozofskiot fakultet 

(1975–1977); prv dekan na Interdisciplinarnite 

studii po 

novinarstvo i gostin profesor 

na pove}e jugoslovenski, evropski 

i amerikanski unverziteti. 

Za dopisen ~len na MANU e izbran 

vo 1986, a za redoven vo 1991 

g. Potpretsedatel (2000-2003), a 

vo 2008 g. e izbran za pretsedatel 

na MANU. Bil pretsedatel na 

DPM i na Makedonskiot PENcentar 

i pretsedatel na Dru{tvoto 

na filozofite na Makedonija 

i na Jugoslavija. 

Potesna specijalnost mu se estetikata, 

filozofijata i istorijata 

na kulturata i sociologijata 

na umetnosta. Prvin e zastapnik 

na marksisti~kata estetika od 

pozicii na teorijata na tvore{tvoto, 

no najzna~ajni rezultati 

ostvaruva na planot na primenata 

na filozofskata hermenevtika 

pri analizata na fenomenite 

na knièvnosta. Primenata na 

hermenevtikata vo negoviot tvore~ki 

opus e i teoriska i prakti~na. 

Teoriska, za{to se nadovrzuva 

na filozofskite diskursi 

na najzna~ajnite filozofi na XX 

v. Martin Hajdeger i Hans Georg 

Gadamer, za da sozdade, vo tvore~ki 

dijalog so niv, i edna sopstvena 

i samosvojna hermenevtika; a 

prakti~na, za{to taa hermenevtika 

{tedro ja primenuva pri 

analizata na knièvnite dela ne 

samo na vtemeluva~ite na sovremenata 

makedonska literatura 

(Slavko Janevski, Blaè Koneski, 

Aco [opov i Ante Popovski), 

tuku i na pogolem broj makedonski 

pisateli od razni generacii. 

Obemnoto i raznovidno delo 

na G. S. se oformuva pove}e od 

pet decenii i e vkotveno vo temelnite 

pridobivki na evropskata 

filozofija, kultura i literatura. 

Toa ne samo {to e so niv vo 

postojan tvore~ki dijalog, tuku, 

u{te pove}e, se vrzuva za stoèrnite 

problesoci na makedonskata 

kultura i literatura, od damnini, 

pa s# do denes i na toj na~in i 

samoto stanuva neodminliv del 

od nejziniot razvoj vo vtorata polovina 

na HX v. Deloto na S. ne 

samo {to ja sledi i ja vrednuva, 

tuku i neposredno u~estvuva vo 

razvojot na makedonskata kultura 

i toa najmnogu na planot na nejzinoto 

filozofsko promisluvawe 

vo dobata na protivre~nosti. 

G. Stardelov: 

†Nebesen 

klu~ar# 

Knièvnoto 

nasledstvo 

na Slavko 

Janevski 

STARDELOV 

Od druga strana, ogromnata qubov 

kon literaturata nu`no ja 

oformuva i to~kata na presekot 

me|u literaturata i filozofijata. 

Toa mesto, kade {to najneposredno 

se ostvaruva dopirot i 

preklopuvaweto, sekako e estetikata 

ili filozofijata na umetnosta, 

za {to svedo~at najgolemiot 

broj esei i studii, prikazi i 

recenzii, kritiki, sogledbi, kako 

i pove}eto od nad dvaesette dosega 

objaveni knigi, od prvata 

„Esei“ (1958), pa s# do „No}en 

gradinar“ (2006). Ova pokaùva 

deka osnovnata tvore~ka preokupacija 

mu bila i mu e estetikata, 

iako i negovite istraùvawa vo 

domenot na filozofijata i sociologijata 

na kulturata, istorijata 

i teorijata na literaturata, 

kako i na literaturnata kritika, 

sekako, se vtemeluva~ki i nesomneni. 

S. e avtor na nad 20 filozofski 

knigi, a Izbrani dela vo 

9 toma mu se objaveni vo 2000 g. 

Potoa objavuva u{te nekolku 

mo{ne zna~ajni dela od oblasta 

na estetikata, istorijata na estetikata 

i eseistikata. S. e avtor i 

na pogolem broj poetski i prozni 

antologii. Prevel i priredil 

brojni kapitalni filozofski 

dela i avtori. 

BIBL.: Esei, 1957; Modernoto i modernizmot, 

esei, 1962; Svetovi, esei, 1969; 

Antej bara po~va, esei i kritiki, 1971; 

Doba na protivre~nosti, filozofski 

esei, 1977; Me|u literaturata i ìvotot, 

esei, ogledi i kritiki, 1981; Experimentum 

Macedonicum, hermenevtika, 1983; 

Izmorena avangarda, raspravi, 1985; Voved 

vo idninata, filozofija, 1986; Iskustva, 

izbor, 1987; Odzemawe na silata – 

Poezijata na Blaè Koneski, 1989; Summa 

Aesteticae, istorija na estetikata, 1991; 

Antej ja dopira zemjata, 1993; Deset, literaturni 

portreti i profili, 1994; Kerubinovo 

pleme, hermenevtika, 1994; Kerubin’s 

Tribe, na angliski jazik, 1998; Veli~anija 

– Poezijata i poetskoto iskustvo 

na Ante Popovski, 1997; Nebidninata – 

Poezijata i poetskoto iskustvo na Aco 

[opov, 2000; Isku{enijata na esteti~kiot 

um – 20 vek, istorija na estetikata, 

2003; Balkanska estetika edna druga estetika, 

estetika, 2004; Angelus Novus, 

komparativistika, 2004; No}en gradinar, 

hermenevtika, 2006; Nebesen klu~ar, 2008; 

Hermenevtika na novata mekedonska 

S 

1419

S STARO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

knièvnost, 2008. Sobrani dela vo devet 

toma, makedonska knièvnost, 2000. Antologii: 

Povoeni makedonski prozaisti, 

na makedonski i na srpski jazik, 1960; êtiri 

poetski kruga / êtiri pesni~ka 

kruga, dvojazi~no makedonsko i srpsko izdanie, 

1974; Sloboda ili smrt, ilindenska 

poetska antologija, 1978; Kambanite 

na Kru{evo, 1983; SÍvremenni makedonski 

poeti, na bugarski jazik, 1998. 

LIT.: Ivan~o Atanasovski, Esteti~kite, 

kulturolo{kite i literaturnokriti~kite 

koncepcii na Georgi Stardelov, 

doktorska disertacija, Skopje, 1997; Kiril 

Temkov, Georgi Stardelov, Izbrani dela, 

IX, 2000; Ivan Xeparovski, Deloto na Georgi 

Stardelov, Izbrani dela, IX, 2000; 

Vlada Uro{evi}, Kritikata kako dopolnuvawe 

na deloto, Astrolab, Skopje, 2000; 

Olivera ]orveziroska, Sraènie na vozmo`noto 

i nevozmo`noto, Otvoraat li 

sni{tata rabota (1999); Katica 

]ulavkova, Hermenevti~kiot identitet 

na Georgi Stardelov: hermenevtika 

na su{nosta (2008). Iv. X. 

Grobnica vo Staro Bon~e, Prilepsko 

STARO BONÊ ‡ grobnica od 

makedonski tip so dromos i komora 

{to se nao|a jugoisto~no od 

Prilep na oddale~enost od 20 km. 

Na po{irokiot prostor od Staro 

Bon~e, vo blagata padina na Sele~ka 

Planina se vse~eni grobnata 

komora i delumno dromosot 

pred vlezot vo nea. Dromosot i 

komorata se obyidani so pravilno 

ise~eni kameni blokovi, pokrieni 

so sloj od zemja vo pre~nik 

od 30 m. Pri otkrivaweto grobnicata 

bila so urnata pokrivna 

konstrukcija na kamarata i opqa~kana, 

a e za~uvan samo pogolemiot 

del od dromosot. Dromosot 

bil dolg 20 m, {irok 2,15 m i visok 

2,95 m, a pravoagolnata komora 

so dim. 8 × 6,6 m. Blokovite od 

koi e izyidan dromosot se so pravoagolna 

forma, fino izdelkani, 

a nekoi od niv dostignuvaat dol- 

ìna i do 3 m. Grobnicata e izgradena 

vo IV v. pr.n.e. za nekoj od 

lokalnite dinasti od ovoj del na 

Pelagonija. 

LIT.: N. VuliÊ, „Spomenik SAN#, XCVI- 

II, Beograd, 1941‡1948, 197; I. Mikul~i}, Pelagonija 

u svetlosti arheolo{kih naoda, Skopje, 

1966, 62. K. Kep. 

STARO NAGORIÂNE – selo 

vo Kumanovsko. Se nao|a vo jugoisto~niot 

ridest del na Ruen 

Planina, od desnata strana na r. 

P~iwa, na nadmorska viso~ina od 

okolu 500 m. Preku regionalen 

pat e povrzano so magistralniot 

1420 

Panorama na Staro Nagori~ane 

pat M–2. Ima 555 `. od koi 100 se 

Makedonci i 452 se Srbi. Toa e 

sedi{te na op{tina {to zafa}a 

povr{ina od 43.341 ha so 39 naseleni 


Ima osumgodi{no u~ili{te, 

zdravstvena stanica i vo nego se 

nao|a mnogu poznatiot manastir 

„Sv. \or|i# od XIV v. Al. St. 

Vulnet 

Starova 

STAROVA, Vulnet (Pogradec, 

Albanija, 6. V 1934 ‡ Skopje, 5. VI- 

II 1994) ‡ pedijatar, redoven prof 

na Med. f. Diplomiral na Med. f. 

vo Skopje (1959), specijaliziral 

pedijatrija na Klinikata za detski 

bolesti (1965), a doktoratot 

po socijalna pedijatrija go odbranil 

vo Pri{tina (1975). Specijalnost 

mu bila socijalnata pedijatrija 

i organizacija na zdravstvenata 

slu`ba. Bil na visoki op- 

{testveni funkcii vo Sindikatot 

na op{testvenite dejnosti, vo 

Univerzitetskiot sovet, vo Statutarnata 

komisija na CK na SKM, 

republi~ki sekretar za zdravstvo 

i socijalna politika, ~len na Izvr{niot 

sovet, kako i Pretsedatel 

na Sobranieto na SRM. Trudovite 

mu se od oblasta na pulmologijata 

i socijalnata pedijatrija. 

BIBL.: Acido-bazna ramnoteà, Skopje, 

1989. N. P.-J. 

STAROVA, G’zime (Skopje, 1946) 

‡ univerzitetski profesor, pravnik. 


zavr{ila vo rodniot grad. 

Diplomirala na Pravniot fakultet 


i magistrirala (1978). Doktorirala 


G’zime 

Starova 

Qubqana, na tema „Ureduvaweto 

na rabotnite odnosi vo SFRJ i 

negovite oblici# (1991). Za asistent 

po predmetot Trudovo pravo 

e izbrana na Pravniot fakultet 

vo Skopje (1971), a potoa za docent 


profesor (2002). Objavila 

u~ebnik i pogolem broj trudovi 

od oblasta na trudovoto pravo i 

socijalnata politika. Preveduva 

trudovi od francuski i od albanski 

jazik na makedonski. 

BIBL. Me|unarodno trudovo pravo i zakonodavstvo, 

Skopje, 1999; Trudovo pravo, 

Skopje, 2004. 

LIT.: Praven fakultet ‡ pedeset godini 

1951 ‡ 2001, Skopje, 2001. Sv. [. 

Luan 

Starova 

STAROVA, Luan Emin (Luan 

Emin Starova) (Pogradec, Republika 

Albanija 14. VIII 1941) ‡ univ. 

profesor, akademik, diplomat, 

raskaùva~, romansier, poet, eseist, 

preveduva~ i literaturen 

kriti~ar. Zavr{il Filolo{ki 

fakultet vo Skopje, a magistriral 

i doktoriral vo Zagreb, na te-


mi od oblasta na francuskata i 

komparativnata knièvnost. 

Predaval Francuska knièvnost 

na Filolo{kiot fakultet „Bla- 

è Koneski# vo Skopje. Bil ambasador 

na RM vo Tunis i vo Francija, 

[panija, Portugalija i vo Unesko). 

^len e na makedonskiot 

PEN centar, na DPM (1970) i na 

MANU. Negoviot nau~en opus od 

oblasta na knièvnosta, komparativnata 

knièvnost i eseistikata 

e mo{ne bogat. U~estvuval na 

mnogu nau~ni sobiri, simpoziumi 

i kongresi vo zemjata i stranstvo. 

BIBL.: Lu|e i mostovi, patopisna proza, 

1971; Granicite na proletta, roman, 

1971; Barikadite na vremeto, patopisi, 

1976; Dobliùvawa, esei i knièvni studii, 

1977; Relacii, esei i knièvni studii 

od balkanskite literaturi, 1982; Kineska 

prolet, patopisna proza, 1984; Prijateli, 

patopisi i esei, 1986; Kontinuiteti, 

knièvni esei, 1988; Mitska ptica, 

kratok roman, 1991; Pesni od Kartagina, 

poezija, 1991; Mostot na qubovta, 

roman, 1992; Tatkovite knigi, roman, 

1992; Vreme na kozite, roman, 1993; Balkanski 

klu~, raskazi, 1995; Francuski 

knièvni studii – 20 vek, esei i knièvni 

studii, 1995; Ateisti~ki muzej, roman, 

1997; Patot na jagulite, roman, 2000; 

Tvrdina od pepel, roman, 2002; Balkanski 

`rtven jarec, roman, 2003. A. P. 

STAROGRADSKI NARODNI 

PESNI ‡ pesni nastanati vo 

gradska sredina i koi go opevaat 

gradskiot ìvot. Vo niv se pee za 

kaldrmisani ulici, za zanaet~iski 

du}ani, za razni zanaeti, za qubovta 

me|u mladite zanaet~ii i 

ubavite devojki i sl. Vo procesot 

na nivnoto sozdavawe zna~aen udel 

imalo i oroto, †tova u~ili{te 

k’de se usovr{enstvuvala narodnata 

ni poezija#, kako {to zapi{al 

K. Miladinov. Vo na{eto narodno 

tvore{tvo posebno zna~ajno mesto 

imaat ohridskite, vele{kite, 

{tipskite i bitolskite starogradski 

pesni. Vo niv ~esto se ~uvstvuva 

i knièvnoto vlijanie, 

vlijanieto na gra|anskata poezija 

na sosednite narodi, no i vlijanieto 

na orientalniot folklor. 

LIT.: Blaè Koneski, Za makedonskata 

literatura, Skopje, 1967; Haralampie 

Polenakovi}, Srpskata gra|anska poezija 

vo Makedonija vo XIX vek, Izbrani dela, 

2, Skopje, 1988; Lenka Tatarovska, Starogradskata 

narodna pesna vo Makedonija, 

Skopje, 2001; Borivoje Ximrevski, 

Gradskata instrumentalna muzi~ka 

tradicija vo Makedonija (1900–1941), 


STAROSLOVENSKI JAZIK ‡ 

knièven jazik, vo ~ija{to osnova 

leì dijalektniot govor na 

makedonskite Sloveni od Solunskiot 

kraj. Leksi~kiot fond na 

ovoj govor e zbogaten so nova leksika, 

direktno prezemena od gr~kiot 

jazik ili sozdadena po obrazec 

na gr~ki zborovi. Spored glasovniot 

sistem na ovoj jazik sv. 

bra}a Kiril i Metodij ja sozdale 

Ikona: D. Zograf, Slovenskite prosvetiteli 

†Sv. Kiril i Metodij# (detaq) 

prvata slovenska azbuka ‡ glagolicata. 

Oformuvaweto na staroslovenskiot 

jazik i sozdavaweto 

na slovenskoto pismo se pravi 

po konkreten povod: preveduvaweto 

na bibliskite i bogoslu`benite 

knigi od gr~ki na slovenski 

jazik za potrebite na Moravskata 

misija. 

Staroslovenskiot jazik postepeno 

se izdignuva na nivo na knièven 

jazik za site pravoslavni slovenski 

narodi. Vo novite jazi~ni 

sredini toj se menuva pod vlijanie 

na mesnite dijalektni govori, 

so {to se formiraat oddelni varijanti 

na staroslovenskiot kni- 

èven jazik, poznati vo naukata 

kako oddelni negovi redakcii/recenzii 

(moravska, makedonska, bugarska, 

ruska, srpska itn.). 

Izvori za prou~uvaweto na staroslovenskiot 

jazik se za~uvanite 

staroslovenski rakopisi, kako i 

nekoi epigrafski spomenici, pi- 

{uvani so glagolsko ili so kirilsko 

pismo. So prou~uvaweto na 

ovie izvorni tekstovi se sledi 

razvojot na staroslovenskiot jazik 

na site nivoa, a se dobivaat i 

relevantni informacii za promenite 

vo staroslovenskoto pismo. 

LIT.: A. Vaillant, Manuel du vieux-slave, Paris, 

1948; A. Seli]ev, Staroslavxnkij 

xzyk, Moskva, 1951; J. Kurz, U~ebnice jezyka 

staroslovenského, Praha, 1969; R. M. Cejtlin, 

Leksika staroslavxnskogo xzyka, 

Moskva, 1977; Radmila Ugrinova-Skalovska, 

Staroslovenski jazik, Skopje, 

1979. \. P. At. 

STAFILOV, Traj~e Zdravkov (s. 

êmersko, Kavadarci, 20. X 1949) 

– redoven profesor (1997) na 

PMF (Institut za hemija). Diplomiral 

(1972) kako najdobar student 

na generacijata, magistriral 

(1977) i doktoriral (1985) vo 

Skopje. Rabotel (1975–1978) na 

PMF vo Skopje, bil rakovoditel 

Traj~e 

Stafilov 

STAFILOV 

(1978–1985) na laboratorijata vo 

kombinatot †Feni# vo Kavadarci 

i nau~en sorabotnik (1985–1988) 

vo Institutot za rudarstvo i metalurgija 

pri Rudnici i èlezarnica 

†Skopje#. Od 1988 e nastavnik 

na PMF. Odrùval nastava 

po predmeti od oblasta na hemiskata 

tehnologija, toksikolo{kata 

hemija, hemijata na ìvotnata 

sredina i spektroskopskite i radiohemiskite 

metodi za analiza. 

Glavniot nau~en interes mu e naso~en 

kon analiti~kata hemija 

(osobeno so primena na atomskata 

apsorpciona spektrometrija i na 

hromatografijata), no vo nau~nata 

rabota koristel i metodi na 

infracrvenata i ramanskata 

spektroskopija. Aktivno se zanimava 

so analiza na tragi od elementi 

vo razli~ni objekti, osobeno 

vo ìvotnata sredina i tuka se 

zdobil so me|unarodno renome. 

Objavil okolu 250 pe~ateni trudovi 

(okolu 150 vo spisanija nadvor 

od Makedonija). Na nau~ni sobiri 

prezentiral pove}e od 340 

soop{tenija i predavawa (pove}e 

od 200 na sobiri nadvor od Makedonija). 

Avtor/koavtor e na nekolku 

univerzitetski u~ebni pomagala, 

na edna monografija, na 

tri inovacii i 7 patenti. Glaven 

urednik e na me|unarodnoto spisanie 

†International Journal of Analytical 

Chemistry# i ~len na redakcijata 

na sp. †International Journal of 

Pure and Applied Chemistry#. Bil 

glaven urednik na sp. †Glasnik na 

hemi~arite i tehnolozite na Makedonija# 

i ~len na negoviot Ureduva~ki 

odbor i Izdava~ki sovet. 

Bil ~len na ureduva~kiot odbor i 

na spisanieto †International Journal 

of Molecular Sciences#. U~estvuval 

vo obrabotkata na 63 nau~noistraùva~ki 

proekti (20 me|unarodni, 

na 6 kako rakovoditel). 

Imal studiski prestoi vo Lozana, 

Frajburg, Hajdelberg, Tokio i 

Bursa. Bil pretsedatel na Sovetot 

na PMF, {ef na Institutot 

za hemija na PMF, rakovoditel 

na Zavodot za fizi~ka hemija pri 

Institutot i rakovoditel na postdiplomskite 

studii. Izbran e za 

redoven ~len na Academy for Environmental 

Sciences. ^len e na Soju- 

S 

1421

S †STEVAN MOKRAWAC# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

zot na hemi~arite i tehnolozite 

na Makedonija, na Amerikanskoto 

hemisko dru{tvo, na Makedonskoto 

ekolo{ko dru{tvo i na 

Dru{tvoto na medicinskite biohemi~ari 

na RM. Dobil pove}e 

priznanija za inovacii i patenti 

(nekolku zlatni, vklu~uvaj}i ja i 

Zlatnata diploma na 52 nd World Exhibition 

of Innovation Research and 

New Technology vo Brisel). 





†STEVAN MOKRAWAC#, MU- 

ZI^KO UÎLI[TE, Skopje 

(1934‡1941) ‡ osnovano prvin kako 

privatna Nià muzi~ka {kola (27. 

IX 1934) po inicijativa na prof. dr 

Voislav Radovanovi}, prof. Du- 

{an Kowevi} i srpskiot kompozitor 

Miodrag Vasilevi}. Prv direktor 

bil Henri Vere{, voen kapelnik 

od skopskiot 21. pe{adiski 

polk. Me|u prviot profesorski 

kadar bile: F. Hercog, M. Vasilevi}, 

Vl. Jeci}, J. Brnobi}, Tr. Prokopiev 

i T. Skalovski. U~ili{teto 

bilo organizirano spored primerot 

na Muzi~kata {kola vo Belgrad: 

A) Otsek za op{to muzi~ko 

obrazovanie i B) Otsek za stru~no 

muzi~ko obrazovanie. Vo prviot 

otsek se izu~uvale predmetite: 

solfe`, teorija na muzikata, horsko 

peewe, istorija na muzikata, 

obligatno pijano, estetika na muzikata, 

vokalna tehnika, izgovor i 

recitacija i dirigirawe. Vo vtoriot 

otsek se izu~uvale predmetite: 

solo peewe i svirewe na nekolku 

muzi~ki instrumenti, zaedno so 

teoriski predmeti (harmonija, 

kontrapunkt i komponirawe). Site 

javni koncerti na ova u~ili{te 

bile recenzirani vo dnevnite vesnici 

i spisanija od toa vreme. J. T. 

STEVANOVI], Miroslava 

Trajanova (Belgrad 3. IV 1942) ‡ 

spec. po bolesti na ustata i zabite, 

redoven prof. na St. f. Habilitirala 

vo 1979 g., a doktorirala 

vo 1991. Bila rakovoditel na 

Klinikata za bolesti na ustata i 

zabite, a vo dva mandata prodekan 

na St. f. Publikuvala 90 

statii. E. M. 

1422 

Miroslava 

Stevanovi} 

†@rtvenik na Golemata majka#, naod od Sten~e 

STENÊ ‡ TUMBA POTSELO 

‡ neolitska naselba kaj s. Sten~e, 

na leviot breg na r. Vardar. So 

istraùvawa se otkrieni kulturni 

sloevi od raniot, sredniot i 

od docniot neolit. Materijalnata 

kultutra se odlikuva so karakteristi~na 

keramika slikana so 

bela i so kafeava boja i so bogata 

kultna plastika (`rtvenici od 

tipot na Golemata Majka). Lokalitetot 

pripa|a na Anzabegovo – 

vr{ni~kata kulturna grupa. 

LIT.: D. Zdravkovski, Neolitska naselba 

Potselo Tumba s. Sten~e, I, †Zbornik 

na Muzejot na Makedonija ‡ arheologija#, 

2, Skopje, 2006, 25-31. D. Z. 

STEPOLIKA VEGETACIJA 

NA RM – specifi~na trevesta 

vegetacija na golemi povr{ini 

vo centralnite delovi na RM 

(me|u Veles, [tip i Negotino), 

vo ~ij sostav vleguvaat dosta 

stepski vidovi (Hedysarum macedonicum, 

Convolvulus holosericeus, 

Artemisia maritima, Camphorosma 

monspeliaca, Capparis sicula, Morina 

persica, Eurotia ceratoides, Astragalus 

parnasii, Onobrychis hypargyrea i 

dr.). Od nekoi postari botani~ari 

od po~etokot na XIX v. e ozna- 

~uvana kako stepa ili duri polupustina 

(Ko{anin, êrwavski, 

Rudski, So{ka i dr.). Spored klasi~nata 

definicija, stepa e klimazonalna 

trevesta vegetacija 

bez drva {to se razviva vrz crnozem 

i se karakterizira so specifi~na 

stepska klima. Trevestata 

vegetacijata {to se razviva vo 

ova podra~je od Makedonija ima 

sekundarno poteklo i e rezultat 

na dolgovekovnoto uni{tuvawe 

na primarnite dabovi {umi. Poradi 

toa, ne postoi vistinska 

stepska vegetacija vo Makedonija, 

tuku vegetacija {to so svojata 

fizionomija potsetuva na stepa i 

ja ozna~uvame kako stepolika 

(stepovidna) vegetacija. Vl. M. 

STEFAN (XIV v.) – sevast, namesnik 

na kralot Volka{in vo 

Ju`na Pelagonija so sedi{te vo 

Lerin. Kovel sopstveni moneti 

vo Ohridskata kovnica. Pokraj negovoto 

ime i imeto na gradot Lerin, 

na monetite se pretstaveni i 

vrhovniot vladetel i vladetelka, 

t.e. kralot Volka{in (1365–1371) 

i negovata èna Elena. 

LIT.: S. Dimitrijevi}, Nova serija novih vrsta 

srpskog sredwovekovnog novca, III, „Starinar#, 

XVIII (1967), Beograd, 1968. K. Ax. 

Arhiepiskop Ohridski i Makedonski g. g. Stefan 

STEFAN, Arhiepiskop Ohridski 

i Makedonski (Stojan Veljanovski) 

(s. Dobru{evo, Bitolsko, 

1. V 1955) – petti poglavar na Makedonskata 

pravoslavna crkva. Ja 

zavr{il Makedonskata pravoslavna 

bogoslovija vo Dra~evo, Skopje 

(1974), Bogoslovskiot fakultet vo 

Belgrad (1979) i postdiplomski 

studii vo Bari, Italija. Bil profesor 

vo Bogoslovijata i predava~ 

na Bogoslovskiot fakultet vo 

Skopje. Za arhijerej bil izbran i 

zamona{en (3. VII 1986) vo manastirot 

„Sv. Naum Ohridski# vo Ohrid, 

hirotonisan (12. VII 1986) vo 

hramot „Sv. Dimitrija# vo Skopje 

i postaven za mitropolit Amerikansko-kanadski 

(1986–1988), a vo 

1988 g. za Zletovsko-strumi~ki, 

odnosno Bregalni~ki (1989) po 

preimenuvaweto na eparhijata vo 

Bregalni~ka. Bil i rektor na Makedonskata 

pravoslavna bogoslovija 

vo Skopje. Na 9–10. X 1999 g. vo 

Soborniot hram „Sveta Sofija# 

vo Ohrid be{e izbran i vostoli- 

~en za Arhiepiskop Ohridski i 

Makedonski, petti po red Poglavar 


crkva od vozobnovuvaweto na Ohridskata 

arhiepiskopija. Pri izborot 

be{e najmlad poglavar me|u 

site poglavari na pravoslavnite 

crkvi vo svetot. Vo negovo vreme 

Svetiot sinod na MPC najbrojno 

se podmladi so novi ~lenovi.




2000. Rat. Gr. 

STEFAN Uro{ I (1220–1277) – 

srpski kral (1246–1276), najmal 

sin na kralot Stefan Prvoven- 

~ani. Se zame{al vo nikejskoepirskiot 

sudir, ispratil vojska 

vo Makedonija (1257), kako sojuznik 

na Epircite, no vo Pelagoniskata 

bitka (1259) zastanal na 

stranata na Nikeja. Vo negovo 

vreme, do{le rudarite Sasi i zapo~nal 

ekonomski podem. Po~inal 

vo manastirot „Sopo}ani#. 

LIT.: S. StanojeviÊ, Kraq Uro{, Godi{wica 

Nikole ûpiÊa, XLIV, 1935. K. Ax. 

STEFAN Uro{ III De~anski (ok. 

1285–?) – srpski kral (1321–1331), 

sin na kralot Milutin. Vo Gra- 

|anskata vojna vo Vizantija 

(1321–1328) go poddrùval Andronik 

II, koj ja zagubil vojnata. 

Vizantija i Bugarija sklu~ile 

sojuz protiv nego. Vo bitka kaj 

Velbu`d (1330) gi porazil Bugarite, 

a Vizantijcite se otkaàle 

od napadot. Go izgradil manastirot 

De~ani, od prestolot go simnal 

sinot Du{an. 

LIT.: M. Ze~eviÊ, @ivot i vladavina 

Stevana De~anskog, Beograd, 1903. K. Ax. 

Dragi 

Stefanija 

STEFANIJA, Dragi (Ohrid, 10. 

XI 1933) – lingvist i folklorist. 


fakultet vo Skopje (1958), zavr- 

{il prv stepen na Pravniot fakultet 

(1960) i doktoriral na 

Filozofskiot fakultet vo Qubqana 

(1980). Rabotel kako dopisnik 

na Radio Skopje (od 1965), 

lektor po makedonski jazik 

(1967) i profesor po makedonski 

jazik i literatura na Filozofskiot 

fakultet vo Qubqana 

(1990). Predaval makedonska literatura 


vo Zagreb i na Pedago{kata 

akademija vo Maribor i predava 

balkanska slavistika na Tehni~ko-humanisti~kata 

akademija vo 

Bjelsko Bjala. ^len e na Helsin- 

{kiot komitet na Slovenija i 

po~esen ~len na DPM (2007). 

Avtor e na dvaesetina knigi, 

zbirki makedonsko narodno tvore{tvo 

i stotina statii. Nad 30 

godini ìvee vo Qubqana. Na 

slovene~ki jazik objavil pove}e 

izbori od makedonskata literatura 

i od narodnoto tvore{tvo. 

BIBL.: A Text-Book of The Macedonian 

Language, Skopje, 1965 (koavtor so K. 

Tošev); Makedonska ~itanka, Ljubljana, 1972; 

Brata Miladinova, Ljubljana, 1984; Glosarij 

Zbornika bratov Miladinovih, Nova Gorica, 

1985; Makedonski razgovornik, Dubrovnik- 

Zagreb, 1984; Makedonski le~ebnik od 

XIX vek, Skopje, 1985; Viktorija pop 

Stefanija, Ohrid-Struga, 1987; Viktorija 

pop Stefanija, Narodno tvore- 

{tvo, Ohrid-Struga, 1987; Prli~eviot 

panslavizam, Ohrid, 1988; Makedonska 

knjièvnost, Zagreb, 1991 (koavtor); Osnovni 

frekven~ni slovar Nove Makedonije, Ljubljana, 

1991; Makedonsko-~e{ki i ~e{ko-makedonski 

re~nik, Brno, 1994 (vtoro izdanie 

1995 i treto izdanie 2002, so koavtor 

Ivan Dorovski); Makedonsko-slovenski slovar 

in mali slovensko-makedonski slovar, 

Ljubljana, 1998 (koavtor so T. Pretner); Mal 

makedonsko-polski re~ik, Katowice, 2001 

(koavtor so E. Tokarz); Mal makedonskobugarski 

i bÍlgarsko-makedonski re~nik, 

Blagoevgrad, 2004; Mal makedonskohrvatski 

re~nik, Pula, 2006 (koavtor so 

B. Pavlovski). 

LIT.: Ivan Dorovski – Emilija Crvenkovska, 

Leksikon na stranski makedonisti, 

XX i XXI vek, Skopje, 2008, 101- 

103. S. Ml. 

Gligor 

Stefanov 

STEFANOV, Gligor (Kavadarci, 

3. VII 1956) ‡ skulptor, zna~aen 

za inovacijata na skulpturata 

vo osumdesettite godini i za nejzinata 

promocija vo drugi sredini. 

@ivee i sozdava vo Kanada. 

Diplomiral na Akademijata za 

likovni umetnosti vo Belgrad 

(1981). Izlagal na Bienaleto vo 

Venecija (1993). Skulpturata ja 

tolkuva na fleksibilen na~in, 

koristi prirodni materijali 

G. Stefanov: †Grabewe od prostorot# (1985) 

(seno, slama, drvo, pamuk), a sozdava 

i instalacii (Linearna intervencija, 

1983; Heruvimi i serafimi, 

1993). S. Ab.-D. 

STEFANOVSKI 

STEFANOV, Dimitar (s. Mar- 

~ino, Kratovsko, 16. VIII 1899 – 

Skopje, H 1970) – ~len na VMRO. 

Vo 1922 g. izbegal vo Bugarija, 

stapil vo redovite na VMRO, bil 

vo ~etite na Ivan Janev-Brlo, podocna 

vo obezbeduvaweto na Todor 

Aleksandov. Vo Milano go 

ubil P. âulev (1924), u~estvuval 

vo ubistvoto na A. Protogerov 

(1928). Do 1941 g. ìveel vo ]ustendil, 

vo Vtorata svetska vojna 

se vratil vo Makedonija, kade 

{to i po~inal. 

IZV. i LIT.: DARM, Fond Republi~ki 

sekretarijat za vnatre{ni raboti, Popisnik 

II, Materijal br. 27; Zoran Todorovski, 

Vnatre{nata makedonska revolucionerna 

organizacija 1924–1934, 


STEFANOV, Dimitar G. (s. Karaaga~, 

Bolgradsko, Besarabija, 

18. VIII 1871 – Burgas, 11. XI 1940) – 


osloboditelno dvièwe. 

Zavr{il voeno u~ili{te vo 

Kiev, a pravo vo Moskva. Bil direktor 

na Egzarhiskata gimnazija 

vo Bitola (1900), zadgrani~en 

pretstavnik na TMORO vo Sofija 

(1901–1903), ~etnik vo ~etata na 

J. Sandanski (maj 1903), pretsedatel 

na OK na Serskiot revolucioneren 

okrug. U~estvuval vo 

Ilindenskoto vostanie vo Razlo{ko. 

Na Rilskiot kongres 

(1905) bil povtorno izbran za 

~len na Zadgrani~noto pretstavni{tvo 

na VMORO. 

IZV. i LIT.: Borbite v Makedoni® i 

Odrinsko 1878–1912 – Spomeni, Sofi®, 

1981. Al. Tr. 

STEFANOVI], Branimir (Gnilane, 

Srbija, 22. III 1949 – Skopje, 

14. I 1991) ‡ operski pevec, bas. Vo 

1975 g. diplomiral solo-peewe na 

Fakultetot za muzi~ka umetnost 

vo Skopje (prof. B. Nikolovski), 

a magistriral vo 1989 g. na Sofiskata 

muzi~ka akademija. Toj e ~len 

na solisti~kiot sostav na Operata 

na MNT od 1977 do 1991 g., kade 

{to ostvaril pove}e od 30 operski 

ulogi. Poseduval sonoren glas 

so posebna smisla za komika na 

scenata. 

POZNAÂJNI ULOGI: Golemiot inkvizitor 

(†Don Karlos#), Don Bartolo 

(†Sevilskiot berber#), Kon~ak (†Knez 

Igor#), Gremin (†Evgenij Onegin#), Rajmondo 

(†Lu~ija di Lamermur#), Marko 

(†Ero od onoj svet#), Goce Del~ev 

(†Ilinden#). F. M. 

STEFANOVSKI, Aco (Bitola 

10. XII 1922 ‡ Bitola 10. III 1985) 

‡ dramski akter i reìser, eden 

od osnovopolo`nicite na Narodniot 

teatar vo Bitola. Silna 

akterska li~nost, ~ii kreacii 

se trajni vrednosti vo na{ata 

teatarska umetnost. Karierata 

ja zapo~nal vo NT vo Bitola 

(1943/ 44). 

S 

1423

S STEFANOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Aco 

Stefanovski 

ULOGI: Hamlet i Edip (vo istoimenite 

dela), Mitke (†Ko{tana#), Axi Trajko 

(†Begalka#), Satin (†Na dnoto#), Fezliev 

(†Crnila#), Lomen (†Smrtta na trgovskiot 

patnik#) i dr. 

RE@II: †Mrtvite ne pla}aat danok#, 

†G-|a ministerka# i dr. R. St. 

STEFANOVSKI, Blagoja (Bage) 

(Bitola, 7. III 1953) ‡ akter, 

dolgogodi{en direktor na Narodniot 

teatar vo Bitola (1980- 

2002). Diplomiral na Visokata 

muzi~ka {kola vo Skopje, na Otsekot 

za dramski akteri. Pod negovo 

rakovodstvo Bitolskiot teatar 

be{e vode~ka ku}a vo Republikata. 

Pratenik vo Sobranieto 

na RM, pretsedatel na Odborot za 

kultura vo Sobranieto; minister 

za kultura vo Vladata na RM 

(2002-2006). U~estvuval vo pretstavite: 

†Vreme za peewe#; †Pirej#; 

†Preno}i{te#; †Agamemnon#; 

†Elektra# i dr. R. St. 

STEFANOVSKI, Valeri (Ohrid, 

14. VIII 1947) ‡ pijanist. 

Diplomiral na Bugarskiot dr- 

àven konzervatorium (Q. En- 

~eva, 1970). Specijaliziral na 

1424 

Blagoja 

Stefanovski 

Valeri 

Stefanovski 

Dràvniot konzervatorium †P. 

I. âjkovski# vo Moskva (M. 

Me`dlumov, J. Zak, 1974). Magistriral 


vo Qubqana (D. Tom{i~, 1979). 

Od 1970 g. profesor na FMU vo 

Skopje i direktor na Makedonskata 

filharmonija. Koncertiral 

vo RM i vo pove}e evropski 


STEFANOVSKI, Velko (Skopje, 

3. IV 1931) – profesor i nau~en 

rabotnik vo drvnoindustriskata 

oblast. Diplomiral na [umarskiot 

oddel na Zemjodelsko-{umarskiot 


(1956). Doktoriral na [umarskiot 

fakultet vo Skopje (1965) na 

temata „Prou~uvawe na fizi~komehani~kite 

svojstva na drvoto i 

drvnite proizvodi na platanot 

(Platanus orientalis)#. Bil izbran za 

asistent (1961), a potoa i za redoven 

profesor (1973). Imal ploden 

raboten vek kako univerzitetski 

profesor i specijalist vo 

praktikata, osobeno vo pogled na 

prerabotkata i obrabotkata na 

drvoto. Ostvaril pove}e usovr- 

{uvawa vo zemjata i vo stranstvo 

(vo periodot 1963–1988). Bil op- 

{testveno aktiven. Se penzioniral 

vo 1996 g. Objavil 83 nau~ni i 

stru~ni trudovi. B. Il. 

Vlatko 

Stefanovski 

STEFANOVSKI, Vlatko (Prilep, 

1957) & gitarist i kompozitor. 

Eden od osnova~ite na grupata 

†Leb i sol#, so koja nabrzo stana 

poznat na toga{nata jugoslovenska 

scena, osobeno po u~estvoto 

na Opatiskiot festival, koga 

so obrabotkata na pesnata †Aber 

dojde Donke# ja osvoi prvata nagrada 

na rok-ve~erta. Po raspa|aweto 

na grupata, S. ostvari izvonredna 

solisti~ka kariera. 

Kon krajot na XX vek formira i 

svoe trio, so koe uspe{no nastapuva 

po svetskite sceni. Realizira 

golem broj diskografski izdanija 

(so †Leb i sol# – 13). Albumot 

†Kru{evo#, koj pretstavuva 

izvonredna obrabotka na makedonski 

folklorni motivi za dve 

gitari, go realizira so Miroslav 

Tadi}. Sorabotuva so del od najpoznatite 

balkanski muzi~ari 

(Teodosij Spasov i dr.). Osven kako 

instrumentalist, se istakna i 

kako avtor na muzika za pove}e 

filmovi (†[me}er#, 1985, †Xipsi 

mexik#, 1997, †Serafin#, 2002 

idr.) i za teatarski i baletski 

pretstavi (†Zodijak#, †Vakuum#, 

†Dabova {uma#). M. Kol. 

Goran 

Stefanovski 

STEFANOVSKI, Goran (Bitola, 

27. IV 1952) ‡ dramski avtor, 

univ. profesor, akademik. Diplomiral 


vo Skopje, na Grupata za 

angliski jazik (1974). Magistriral 


Belgrad. Rabotel vo Dramskata 

redakcija na MTV (1974–1978); 

bil asistent na Filolo{kiot 

fakultet vo Skopje i profesor 

po dramaturgija na FDU vo Skopje 

(1986–1998). @ivee i raboti vo 

Kenterberi (Velika Britanija), 

kade {to predava dramaturgija na 

Christ Church College na Univerzitetot 

vo Kent. Istovremeno predava 

i na Institutot za drama vo 

Stokholm ([vedska). Izbran za 

~len na MANU nadvor od rabotmiot 

sostav (2004). Pretstavnik 

na modernata makedonska dramaturgija 

i eden od najzna~ajnite i 

najizveduvani makedonski dramski 

avtori voop{to. Avtor e na 

scenarija za TV serii, TV filmovi 

i drami, kako i na scenarijata 

za igrani filmovi (†Haj-faj# i 

†Prikazna za diviot istok#). 

DRAMSKI TEKSTOVI: †Jane Zadrogaz#, 

†Divo meso#, †Let vo mesto#, †Hajfaj#, 

†Duplo dno#, †Tetovirani du{i#, 

†Crna dupka#, †Long-plej#, †Kula Vavilonska#, 

†Travijata# (rok-opera), †Zodijak# 

(rok-balet), †êrnodrinski se vra}a 

doma#, †Saraevo#, †Old man dragging ston# 

(koreodrama), †Kazabalkan#, †Euralien# 

(scenario za teatarski proekt vo izvedba 

na 50 akteri i 13 reìseri), †Na pat za 

Bagdad#, †Hotel Evropa#, †Demonot od 

Debar maalo# i dr. R. St. 

STEFANOVSKI, Dimitar (Bitola, 

16. V 1921 ‡ Bitola 9. IV 

1978) ‡ dramski i filmski akter, 

reìser i vo dva perioda direktor 

na Teatarot vo Bitola. Vo 

NOB bil organizator na kulturno-prosvetnata 

dejnost. Po Osloboduvaweto 

e eden od organizatorite 

za formirawe na Narodniot


Dimitar 

Stefanovski 

teatar vo Bitola. Nastapuval i 

na film, radio i TV. 

RE@II: †Kuzman Kapidan#, †Ivec#, 

†Antica#, †ôrbaxi Teodos#, †Pe~albari#, 

†Crnila#, †Revizor#, †Skup# i dr. 

ULOGI: Jerotie (†Somnitelno lice#), Agaton 

(†Naàlena familija#), Axi Trajko 

(†Begalka#). Velko (†Vejka na vetrot#), Polonij 

(†Hamlet#), Tartif (vo istoimenoto 

delo), Gradona~alnikot (†Revizor#), Doktorot 

(†Svadbata na Mara#) i dr. R. St. 

Ilko 

Stefanovski 

STEFANOVSKI, Ilko (Bitola, 


akterska igra na FDU vo 

Skopje (1986). Od 1976 g. e ~len na 

Narodniot teatar vo Bitola. 

Ulogi: Jon (†Pirej#), Efto (†Let vo mesto#), 

Anastas (†Jugoslovenska antiteza#), 

Lopahin (†Vi{novata gradina#), Klaudij 

(†Hamlet#), Osman-beg (†Balkanot ne e 

mrtov#), Makdaf (†Magbet#), Axi Trajko 

(†Begalka#), Koqo (†Tetovirani du{i#), 

Potkaqosin (†@enidba#), Poco (†êkaj- 

}i go Godo#) i dr. R. St. 

Jovan 

Stefanovski 

STEFANOVSKI, Jovan (@an) 

(Skopje, 9. VI 1948) – arhitekt. 

Diplomiral na Arhitektonskograde`niot 



proektirawe. Realiziral 

pove}e objekti od op{testven, 

trgovski i ugostitelski karakter. 

Posebno vnimanie posvetil 

na stanbenata arhitektura. Rabotel 

vo pove}e proektantski biroa 

i vo sopstveno proektantsko 

studio „Euroart# vo Skopje. Se 

zanimava so publicistika. Objavil 

preku 60 napisi posveteni na 

arhitekturata. Pozna~ajni realizacii: 

Bankata vo Probi{tip 

(1986), Domot na zanaet~iite vo 

Starata ~ar{ija vo Skopje 

(1990), Delovniot distributiven 

centar „Ma{inopromet# vo Skopje 

(1990), fabri~kiot kompleks 

„Inospektar# vo Skopje (1998) i 

pove}e individualni ku}i vo 

Skopje. Kr. T. 

Jovo 

Stefanovski 

STEFANOVSKI, Jovo Angelov 

(s. German, Krivopalane~ko, 19. XI 

1946) – profesor po matematika, 

u~ebnikar i izdava~. Zavr{il gimnazija 

vo Kumanovo (1965), Vi{a 

pedago{ka {kola (Grupa matematika) 

vo Vrawe (1966‡ 1968) i Prirodno-matemati~ki 

fakultet (Grupa 

matematika) vo Skopje (1975). Vo 

me|uvreme rabotel kako nastavnik 

vo selata Rankovce (Krivopalane~ko), 

Sandevo (Skopsko) i Skopje. 

Bil osnova~ i glaven i odgovoren 

urednik na sp. „Numerus# (1976‡ 

2002). Izvesen period bil sistemprogramer 

vo SIZ za domuvawe na 

grad Skopje (1978). Podocna bil 

dolgogodi{en sovetnik po matematika 

na Biroto za razvoj na obrazovanieto 

na SRM (1979‡2003), po 

{to ja formiral privatnata izdava~ka 

ku}a „Albi#, specijalizirana 

za izdavawe u~ebnici i u~ebni 

pomagala. Avtor i koavtor e na 

okolu 80 u~ebnici, rabotni tetratki 

i zbirki po matematika za osnovnoto 

i srednoto obrazovanie. 

Negovata izdava~ka ku}a ima objaveno 

okolu 110 u~ebnici od razni 

avtori i tematski podra~ja. S. Ml. 

STEFANOVSKI, Metodija (Prilep, 

1926) – general-polkovnik na 

JNA. Pred Vtorata svetska vojna 

rabotel kako pomo{en trgovski 

rabotnik. Vo NOVM bil od 1943, 

~len na KPJ od 1944 g. Vo vojnata 

bil oficer za OZN vo brigada i 

vo divizija. Po vojnata vr{el razni 

dol`nosti vo organite za bez- 

STEFANOVSKI 

Metodija 

Stefanovski 

bednost, sekretar za Narodna odbrana 

na NR i SRM, pomo{nik na 

komandant na armija, sekretar na 

Komitetot na Konferencijata na 

SKJ vo JNA i drugi. Zavr{il 

VVA i Voena {kola na JNA. 

LIT.: Vojni leksikon, Beograd, 1981. V. St. 

Mirko 

Stefanovski 

STEFANOVSKI, Mirko (Skopje, 

7. IX 1921 ‡ Skopje, 31. X 1981) 

‡ akter i reìser. Eden od osnova~ite 

na MNT; ~len na predvoenoto 

Moderno pozori{te; ~len 

na patuva~kiot teatar †Dim~e 

Trajkovski#; rakovoditel na kulturno-zabavnata 

trupa na XLII divizija 

vo NOB. Do 1951 g. bil 

~len na Dramata vo MNT; stanuva 

reìser vo NT vo Bitola 

(1951‡1954); artist, reìser i direktor 

na NT vo Prilep (1954‡ 

1960); direktor na Rabotni~kiot 

dom vo Skopje (1960‡1962); pomo{nik-upravnik 

na MNT (1962‡ 

1964); postojan reìser vo Teatarot 

na narodnostite vo Skopje 

(1965‡1981). Zna~ajno e negovoto 

gostuvawe vo Ptuj (Slovenija), 

bidej}i toa e prvo gostuvawe na 

makedonski reìser i prvo makedonsko 

delo odigrano tamu (†Vejka 

na vetrot#). Reìser e na devet 

praizvedbi od makedonski avtori. 

RE@II: †Otelo#, †Vol~jak#, †Malogra- 

|ani#, †Pesna#, †G-|a ministerka#, †Vujko 

Vawa#, †U~enikot na |avolot#, †Site moi 

sinovi#, †Bludnica dostojna za po~it#, 

†Bez vina vinovni#, †[uma#, †Monserat# 

i dr. R. St. 

STEFANOVSKI, Risto (Skopje, 

5. XII 1928) ‡ teatrolog, istori~ar 

na teatarot vo Makedonija, 

dolgogodi{en direktor na teatar. 

Ja zavr{il Dràvnata tea- 

S 

1425

S STEFANOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

tarska {kola vo Skopje (1947‡ 

1949) i Otsekot za organizacija 

na Fakultetot za dramski umetnosti 

vo Belgrad. Stanal ~len na 

Dramskiot ansambl vo MNT 

(1951‡1960), a od 1957 g. direktor 

na Kukleniot teatar vo Skopje. 

Pod negovo rakovodstvo ovoj teatar 

prerasnuva vo Mladinskodetski 

(1958), a podocna vo Dramski 

teatar (1967). Dramskiot teatar 

go rakovodel vo negovite najuspe{ni 

godini, koga se afirmira 

kako vode~ka teatarska ku}a 

vo Makedonija i nadvor od nejzinite 

granici. Ja vr{el funkcijata 

generalen direktor na MNT 

(1983-1988). Avtor e na knigite: 

†Teatarot vo Makedonija#, †Teatarot 

vo Makedonija od anti~kiot 

teatar do 1944 godina#, †Od 

Herakleja do Naroden teatar Bitola#, 

†Teatarot vo Makedonija ‡ 

Sovremeni tendencii#, †Teatarot 

vo Makedonija ‡ Nova estetika# 

(1 i 2); †Letopis na makedonskata 

drama i teatarot vo Makedonija# 

(1 i 2), †Teatarot vo Makedonija 

‡ Sovremeni tendencii#. 

Koavtor na †30 godini 

Dramski teatar# (so Milo{ i 

Du{ko Konstantinov); †Letopis 

na MNT 1945‡1995# (so Slavko 

Marinkovi}). Osnova~ e i glaven 

i odgovoren urednik na spisanieto 

†Teatarski glasnik#. R. St. 

STEFANOVSKI, Stefan Slavev 

(Skopje, 11. III 1924 ‡ Skopje, 

26. VIII 2002) ‡ nevropsihijatar, 


Skopje. Med. f. zavr{il vo Belgrad 

(1950) i se vrabotil na Nervnata 

klinika (1950‡1987). Specijalisti~ki 

ispit poloìl vo 

1426 

Risto 

Stefanovski 

Stefan 

Stefanovski 

1953 g., a habilitiral (1958) od 

oblasta na nevrologijata. Toj e 

eden od osnova~ite na Nervnata 

klinika, nejzin direktor (1978‡ 

1987), dolgogodi{en {ef na Oddelot 

za op{ta nevrologija i edukator 

na brojni kadri nevrolozi 

vo RM. Avtor e na pove}e od 100 

nau~ni truda od oblasta na nevrologijata 

i psihijatrijata i na 

u~ebni pomagala. 

BIBL.: U~ebnik za sredno medicinsko u~ili{te: 

Nevrologija, Skopje, 1986. Il. X. 

Tome 

Stefanovski 

STEFANOVSKI, Tome Blagoev 

(Skopje, 12. IV 1949) ‡ spec. internist, 

pulmolog, alergolog, redoven 

prof. na Med. f. vo Skopje. 

Bil direktor na Klini~kiot 

centar, direktor na Klinikata za 

pulmologija i alergologija i 

{ef na Odelot za invazivna dijagnostika 

na Klinikata za pulmologija 

i alergologija. Avtor 

na brojni stru~ni i nau~ni trudovi 

i koavtor na knigata „Sovremena 

dijagnostika i terapija vo 

medicinata“ (2000) i na u~ebnikot 

po interna medicina. Br. N. 

Stefan 

Stefkov 

STEFKOV, Stefan Dimitrov 

(Skopje, 18. XI 1920 ‡ Skopje, 1. III 

2003) ‡ mikrobiolog, redoven 


1978). Diplomiral medicina vo 

Belgrad (1948), a specijaliziral 

mikrobiologija i parazitologija 

(1955). Habilitiral za fiziolo{kite 

osobini na bakteriite 

Klebsiela-Aerobacter i nivniot odnos 

kon antibioticite (1958). Se 

usovr{uval vo Zagreb, Belgrad, 

Pariz i Lion. Bil direktor na 

Institutot i {ef na Katedrata 

po mikrobiologija so parazitologija 

(1978‡1985). Pridonel vo primenata 

na serolo{kite metodi kaj 

streptokoknite infekcii i tuberkulozata. 

Bil profesor i {ef 

na Infektivnata klinika vo Al- 

ìr vo dva intervala (1967‡1972). 

Avtor e na skripta za parazitologija 

i mikrobiologija. Publikuval 

nad 60 trudovi. K. K.-P. 

Blagoja 

Stefkovski 

STEFKOVSKI, Blagoja (Goj~o; 

psevd. G. Mintan) (Kumanovo, 

1905 ‡ Skopje, 3. XII 1965) ‡ mlad 

poet, komunisti~ki deec, organizator 

na NOB, general-major na 

JNA. Zavr{il vtori klas gimnazija, 

a potoa go izu~uval kroja~kiot 

zanaet. Kako aktivist na 

sindikalnoto dvièwe, stanal 

~len na SKOJ i na KPJ (od 1935), 

~len na MK na SKOJ i na MK na 

KPJ vo Kumanovo (1938). Bil sorabotnik 

na v. †Na{a re~# (Skopje, 

1939), kade {to objavil i stihotvorbi 


Bil izbran delegat na V zemska 

konferencija na KPJ (Zagreb, 

1940), no bil spre~en da otpatuva. 

Kako ~len na Voeniot {tab na 

MK (1941), bil eden od organizatorite 

na Kozja~kiot i Karada~kiot 

NOPO, a po nivnoto razbivawe, 

bil izbran za sekretar na 

MK (januari 1942). Avtor na pove- 

}e statii vo organot na MK na 

KPJ vo Kumanovo †Oktobris# 

(oktomvri‡noemvri 1942). Naskoro 

bil uapsen (1943), a potoa interniran 

vo Eni}oj, kade {to organiziral 

jadro na KPM. Po vra- 

}aweto (oktomvri 1943) zaminal 

vo partizanskite edinici kako 

politi~ki komesar na Kumanovskiot 

NOPO (1944), ~len na Oblasniot 

komitet na KPM i podocna 

politi~ki komesar na Bregalni~ko-strumi~kiot 

(makedonski) 

korpus na NOVJ. Po Osloboduvaweto 

zavr{il praven fakultet, 

bil pretsedatel na Sovetot na Vrhovniot 

sud na Makedonija, predava~ 

po strategija na Vi{ata voena 

akademija, republi~ki naroden 

pratenik i izvr{uval visoki dol- 

`nosti vo Skopskata armiska oblast. 

Od negovoto literaurno tvore{tvo, 

poznato e deka bil avtor 

na edno~inkata †@enata umira#


(izvedena vo Kumanovo, 1938) i na 

pove}e stihotvorbi na makedonski 

jazik so socijalna tematika. 

BIBL.: Re~ na bolnata tutunska argatka, 

†Na{a re~#, I, 4, Skopje, 8. IV 1939, 7; 

Qubov, na ist. mesto, II, 13, Skopje, 27. II 

1940, 6; îrak, na ist. mesto, II, 16-17, 26. IV 

1940, 15; Drvari, na ist. mesto, II, 13, 27. II 

1940, 8; Krvava prolet, †Beseda#, I, 1, Kumanovo, 

juni 1972, 78. 

LIT.: Radivoe Pe{i}, Toga{ koga se ra- 

|a{e sovremenata makedonska poezija, 

†Nova Makedonija#, XV, 4575, Skopje, 19. 

IV 1959, 5; Umre general-majorot Blagoja 

Stefkovski ‡ Goj~o, †Nova Makedonija#, 

XXI, 6873, Skopje, 4. XII, 1965, 1‡2; Blagoj 

Stefkovski vo makedonskata literatura, 

†Beseda#, I, 1, Kumanovo, 1972, 74‡79; D-r 

Blaè Ristovski, Kon prou~uvaweto na 

literaturnoto tvore{tvo na progresivnata 

mladina vo Kumanovo do Osloboduvaweto, 

†Beseda#, VIII, 17‡18, Kumanovo, 

1979, 21‡25 i 30‡35; Kumanovo i Kumanovsko 

vo NOV 1941‡1942 godina (Materijali 

od Nau~niot sobir odràn na 12, 13 

i 14 dekemvri 1978 godina), Kumanovo, dekemvri 

1979; Dokumenti za narodnoosloboditelnata 

vojna i narodnata revolucija 

vo Kumanovo i Kumanovsko, 1941-1942 

(Vtoro dopolneto izdanie), Kumanovo, 

maj 1980; D-r Blaè Ristovski, Makedonskiot 

stih 1900‡1944. Materijali i istraùvawa, 

Skopje, 1980, 295‡300; Kumanovo 

i Kumanovsko vo NOV 1941‡1945. 

Dokumenti, Kumanovo, 1988; Jordan Cekov-Dane, 

Kumanovsko vo NOV 1941‡1945 

(Prilozi za istorijata na Kumanovo i Kumanovsko 

vo NOV 1941‡1945), Kumanovo, 

1989. S. Ml. 

STIBERA (Styberra), s. êpigovo 

‡ anti~ki grad, ~ii {to ostatoci 

leàt na 16 km. zapadno od 

Prilep, nad vlivot na rekata 

Blato vo Crna Reka (Erigon). Za 

gradot najstar e podatokot na Polibij, 

a podetalni podatoci za 

nego davaat T. Livij i Strabon, 

koj veli deka Stibera leì na rekata 

Erigon i pripa|a na Deriopite. 

Od starite itinerariumi se 

doznava deka Stibera leì na patot 

Stobi ‡ Herakleja. Vo Tabula 

Poitingerijana stanicata 

Stibera e ispu{tena, me|utoa, 

kaj geografot Ravenacki taa e zabeleèna 

kako Istubera po ovaj 

Bista na Filoksen, Stibera, s. êpigovo (II v.) 

Bedem & Styberra, s. êpigovo, od otkrivaweto na Gimnazionot (1957) 

redosled: Eristion, Ceramij, Istubera, 

Herakleja. So arheolo{kite 

istraùvawa na ridot „Bedem# 

se otkrieni delovi od gradskiot 

bedem, hramot na boginkata 

Tihe i delovi od kompleksot 

Gimnazion. Gradskiot bedem, ~ii 

ostatoci se otkrieni vo severniot 

i zapadniot del od ridot, e yidan 

od kr{en lokalen kamen vo 

suvoyid, so {ir. 3,00 m. Hramot na 

boginkata Tihe ‡ za{titni~ka na 

gradot, e so dimenzii 10 × 10 m solidno 

izyidan so masivni yidovi 

od kr{en kamen, tuli i varov 

malter. Ima centralna polukru`na 

ni{a vo isto~niot i bo~ni 

ni{i vo ju`niot i severniot yid, 

vo koi se smesteni darodavni natpisi. 

Vo hramot se najdeni portretni 

bisti na Orest i Filoksen 

– tatko i sin, zaslu`ni gra|ani 

na gradot i kultna skulptura 

na bogot Bahus-dete. Natpisot vo 

centralnata ni{a zboruva za obnova 

na hramot vo II v. n. e. so 

sredstva podareni od Antestija 

Fuska. Od kompleksot Gimnazion 

se istraèni objektite: peristilot 

so atriumot, polukru`nata 

eksedra, heroonot i temenos, koi 

zafa}aat prostor ok. 1000 m 2 . Vo 

objektite heroon i temenos, koi 

od isto~nata strana leàt vrz ostatocite 

od bedemot, se otkrieni 

najgolemiot broj mermerni spomenici 

so natpisi i kultna i por- 

KUD †Stiv Naumov# od Bitola 

†STIV NAUMOV# 

tretna mermerna plastika. Vo 

Stibera se najdeni 28 spomenici 

so natpisi so imiwa na efebi, 

imiwa na bogovi i imiwa na donatori 

i 27 statui od kultna i portretna 

plastika. Od kultnata 

mermerna plastika se otkrieni 

statui na bogovite Asklepij, Hermes 

i Bahus, a od portretnata ‡ 

statui na èni od tipot herkulanki, 

na maì ‡ kosmeti, torza 

od efebi, edna imperatorska i edna 

statua na makedonijarh ‡ gra|anin 

na Stibera. Mermernata 

plastika pripa|a na raniot rimski 

period. Od dvi`niot arheolo{ki 

materijal naj~esti se naodite 

od fragmenti od kerami~ki 

sadovi od helenisti~kiot i raniot 

rimski period. Gradot Stibera 

svojot procut go doìveal vo II 

v. n.e. Negovite po~etoci se vo IV 

v. p.n.e, a ìvotot vo nego zgasnal 

vo vtorata polovina na III v. n.e. 

LIT.: N. VuliÊ, „Spomenik SAN#, XCVIII, 

Beograd, 1941‡1948, 184‡189; D. Vu~koviÊ- 

TodoroviÊ, Styberra ‡ anti~noe poselenie v 

sele êpigove v okresnostÔh Prilepa, „Archaeologia 

Iugoslavica#, IV, Beograd, 1963, 

59‡101; L. Kepeska ‡ K. Kepeski, Istraùvawa 

na sektorot „V# Stibera, „Maced. acta 

archaeol.#, 11, Skopje, 1990, 161‡170. K. Kep. 

†STIV NAUMOV#, KULTUR- 

NO-UMETNI^KO DRU[TVO, 

BITOLA ‡ osnovano vo 1945 g. so 

Horska, Dramska i Folklorna 

sekcija, kako i so Mandolinski 

S 

1427

S STOBI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

orkestar. Edno od najaktivnite 

dru{tva vo RM i mo{ne zaslu`no 

za visokoto nivo na muzi~kiot 

amaterizam. Dirigenti na Me{aniot 

i na @enskiot hor bile: N. 

Sav~enko, St. Dragomanski, M. 

Nikolovski i T. Hrisik. So Mandolinskiot 

orkestar dirigiral 

T. Hrisik, a od 2006 g. Niko Naumov. 

Od 1962 do 2006 g. so Me{aniot 

hor dirigirale Qubomir 

Trifunovski i Petar Sidovski. 

@enskiot mladinski hor, pod dirigentsvoto 

na Q. Trifunovski, 

bil osnovan vo 1971 g. J. T. 

STOBI (Στο′βοι, Stobi) ‡ gradska 

naselba od anti~ko vreme na utokata 

na Erigon (Crna Reka) vo Axios 

(Vardar). Na ova mesto se vkrstuvale 

i dvete va`ni patni~ki 

ruti na Balkanot (Tesalonika‡Sirmium, 

Herakleja Linkestis‡Stobi‡Pautalija‡Serdika). 

Stobi od malo pajonsko naseleno 

mesto vo helenisti~kiot, a osobeno 

vo rimskiot period, prerasnal 

vo ekonomski i kulturen centar. 

Lokalitetot e ubiciran od J. 

G. Hahn (1850) i L. Heuzey (1860), a 

od po~etokot na XX v., pa s# do deneska 

kontinuirano se istraùva. 

Prviot pomen vo pi{anite izvori 

e kaj rimskiot istori~ar 

Tit Livij vo 197 g. pr.n.e. (Ab urbe 

condita libri, XXXIII, 19, 3; XXXIX, 

53, 15; XL, 21, 1). Spored arheolo{kiot 

materijal, pronajden 

pod nekolkute gradbi vo centralnoto 

gradsko podra~je, S. dobil 

gradska urbanizacija vo helenisti~koto 

vreme (III&II v.). Naselbata 

vo ovoj period se nao|ala na severniot 

kraj na re~nata terasa na 

sviokot na Vardar i stariot rakavec 

na Erigon i zafa}ala prostor 

od 3 ha, a ju`no od nea se protegala 

nekropolata. So doa|aweto 

na Rimjanite S. pripa|al na 

~etvrtata merida i bil centar za 

izvoz na sol od Dardanija vo Makedonija 

(Titi Livii, Ab urbe condita 

libri, XLV, 29, 13), a od sredinata 

1428 

Panorama na lokalitetot Stobi 

na prviot vek pr.n.e. (42‡43 g.) naselbata 

dobiva status na oppidum 

civium Romanorum (Plinius Secundus, 

Historia Naturalis, IV, 10, 34). 

Okolu sredinata na I v., bil promoviran 

vo municipium {to rezultiralo 

so zgolemuvawe na brojot 

na ìtelite, pa urbanoto jadro 

na gradot zapo~nalo da se {iri 

od centralnoto gradsko podra~je 

kon jug i zapad, a gra|anite 

imale pravo na ius italicum ‡ privilegiran 

status i dano~ni privilegii 

(Digest, L. 15.8.8) i pripa- 

|ale na plemiwata Aemilia i Tromentina. 

Statusot na Stobi vo 

rang na municipium e posvedo~en 

na bakarnite moneti kovani vo 

sopstvenata kovnica vo periodot 

od Vespazijan (69‡79) do Elagabal 

(218‡222) i na tri epigrafski 

spomenici posveteni na kultot 

na imperatorot. Osven ovie 

statutarni nazivi, vo epigrafskite 

spomenici se pojavuva i ka- 

ko ¹ Στοβαι′ων πο′λις. Populacijata 

se sostoela od domicilno naselenie, 

rimski gra|ani, naselenie 

dojdeno od teritoriite na Mala 

Azija i do IV v. vo gradot postoela 

evrejska zaednica. Religiozniot 

ìvot na gradot e posvedo~en 

so epigrafski spomenici i statui 

so pretstavi na boèstva (Asklepij, 

Higeija, Telesfor, Artemida 

Lohija, Afrodita, Apolon 

Klarios Jupiter Liberator i 

dr.). Najreprezentativen spomenik 

od ovoj period e rimskiot Teatar, 

iako vo periodot od I v. n.e. 

do po~etokot IV v. n.e. spa|aat re- 

~isi site pozna~ajni objekti kako: 

Casa Romana, Termite, rasko{nite 

ku}i‡palati, evrejskata 

Sinagoga. Vo vtorata polovina 

na III v. n.e. naselbata verojatno 

ne bila po{tedena od gotskoto 

navleguvawe. Vo IV v. gradot stanal 

episkopsko sedi{te, a od krajot 

na V do po~etokot na VI v. bil 

Mozaikot vo krstilnicata vo Stobi Mozaikot vo Poliharmovata palata, Ku}a na psalmite, Stobi


Mermerna glava od statua na egipetskiot 

vladetel na podzemjeto Serapis, Stobi 

glaven grad na provincijata Macedonia 

Secunda. Vo ovoj period 

(388) gradot go posetil i imperatorot 

Teodosij I, koj izdal dva 

edikta (Codex Theodosianus XVI. 4. 

2, XVI. 5. 15). Vo krajot na IV v. 

bil napadnat i od Vizigotite, 

predvodeni od Alarih, dodeka 

okolu 440 g. i od Atila. Poslednata 

invazija e vo 479 g. n.e., koga 

niz gradot pominuvaat trupite na 

Gotite predvodeni od Teodorih. 

Vo IV v. teritorijata na gradot 

bila delumno reducirana i bil 

izgraden vnatre{niot odbranben 

yid (vrz temelite na postara rimska 

palata), poradi varvarskite 

napadi i poplavite na Crna Reka. 

Centralnoto gradsko podra~je 

bilo na najvisokata terasa na 

gradot, kade {to bila Episkopska 

bazilika i polukru`niot 

plo{tad, a toga{ bile izgradeni 

i drugite ranohristijanski bazilki 

i profani gradbi (vidlivi 

denes). Dvete glavni ulici (Via 

Principalis Superior i Via Principalis 

Inferior) bile trasirani spored geografskata 

dispozicija na tere- 

Sinagoga, centralna bazilika, Stobi 

Planinata Stogovo 

not, a nekolkute pomali ulici gi 

presekuvale glavnite ruti na 

mestata, kade {to se nao|ale palatite 

i javnite objekti. Kako 

episkopski centar, vo istoriskite 

izvori se spomnuvaat nekolku 

episkopi od Stobi: Budios (u~esnik 

na Ekumenskiot sobor vo Nikeja 

vo 325), Nikola (u~esnik na 

êtvrtiot ekumenski sobor, Halkedon), 

Ioannes (Konstantinopol, 

680) i Margaritus (Trulo, 692) i Evstatij 

i Filip (ktitori na Episkopskata 

bazilika). Gradot egzistiral 

do krajot na VI v. Vo srednovekovniot 

period se spomnuva 

pobedata na Vasilij II (1014) nad 

voenata posada vo Stobi, a del od 

gradot sluèl kako nekropola za 

bliskata slovenska naselba. 

LIT.: J. G. von Hahn, Reise von Belgrad nach 

Salonik, Wien, 1861, 175-236; F. Papazoglou, 

Les Villes de Macédoine à l’epoque romaine, 

BCH, Supl. 14, Athenes, 1988, 313–323; E. Kitzinger, 

Survey of the early Christian Town of Stobi, 

DOP, 3, Washington, 1946, 81–161; Studies 

of the Antiquites of Stobi, I-III, Beograd-Titov 

Veles, 1973–1981; V. R. Anderson-Stojanovic, 

Stobi. The Hellenistic and Roman Pottery, Princeton, 

1992; P. Josifovski, Rimskata monetarnica 

vo Stobi, Skopje, 2001; J. Mikul~i}, 

Stobi: anti~ki grad, Skopje, 

2003. A. V.-M. 

STOILOV 

STOGOVO – visoka vene~na planina 

vo Zapadna Makedonija, koja 

se formirala vo vremeto na alpskata 

orogeneza. Taa se nao|a pome|u 

dolinata na Crni Drim od 

zapad, dolinite na rekite Radika 

i Mala Reka od sever i istok, preku 

tektonskiot preslap Jama 

(1.507 m) e odvoena od planinata 

Bistra, a na jug morfolo{ki preku 

prevalot Rudine se nadovrzuva 

na planinata Karaorman. Se protega 

vo pravecot sz–ji. Najgolem 

vrv e Golem Rid (2.273 m), a na biloto 

ima u{te deset vrvovi povisoki 

od 2.000 m. Vo geolo{kiot 

sostav na Stogovo u~estvuvaat: filiti, 

trijaski i kredni sedimenti. 

Na visokite delovi na planinata 

se nao|aat izvorite na Jamska Reka, 

Garska, Bele{nica, Ehlove~ka 

Reka, Radomirska, Peso~anska i 

dr. Visokoplaninskite delovi vo 

pleistocenot bile zafateni so 

glacijacija i denes se sre}avaat 

fosilni glacijalni formi, kako: 

cirkovi, valovi i moreni. Niskite 

delovi se pod {uma, a nad nea se 

protegaat prostrani planinski 

pasi{ta {to se solidna baza za 

razvoj na sto~arstvoto. 

LIT.: Andonovski T., Abrazioni i fluvijalni 

elementi vo Ki~evskata kotlina, 

„Godi{en zbornik na IG#, kn. 27-28, Skopje, 

1984. T. And. 

STOILOV, Milan Trajkov (Kuku{, 

14. I 1881 – s. Vito{a, Ko~ansko, 

6. IX 1903) – ~len-osnova~ na 

TMOK (1900–1903) i ~len-osnova~ 

i sekretar na MNLD vo S.- 

Peterburg (1902–1903). Po zavr- 

{uvaweto na osnovnoto (1892) i 

triklasnoto u~ili{te vo Kuku{ 

(1895) i Bugarskata duhovna seminarija 

vo Carigrad (juli 1902), na 

14 avgust 1902 g. e ve}e vo S.-Peterburg 

i vo septemvri se zapi- 

{uva na Voenomedicinskata akademija. 

Vedna{ stanuva ~len na 

TMOK, a me|u prvite i potpisnik 

na osnova~kiot akt na 

S 

1429

S STOIQKOVI] MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

MNLD. Na vtoroto zasedanie na 

Drugarstvoto (29. XII 1902) e izbran 

i za sekretar-zapisni~ar. 

Po objavuvaweto na Ilindenskoto 

vostanie, zaedno so nekolcina 

drugi ~lenovi, zaminuva vo Makedonija 

i zaginuva kako vostanik 

vo borba so Turcite kaj ko~anskoto 

selo Vito{a. 




Petrograd, I, Sk., 1978, 147-148; „Avtonomna 

MakedoniÔ#, I, 21, SofiÔ, 23. XI 

1903, 3. Bl. R. 

STOIQKOVI], Ivan (Kumanovo, 

15. II 1962) – politi~ar. Diplomiral 


Skopje. Pretsedatel na Demokratskata 

partija na Srbite vo Makedonija. 

Pratenik vo tri parlamentarni 

sostavi na Sobranieto na 

RM (2002–2009). R. 

STOIMENOV, Pavle (s. Dolno 

Tlamino, Bosilegrad, 12. IV 1931) 

– grad. in`., red. prof. na Grade`niot 


1986 do penzioniraweto vo 1996 

g.) po predmeti od oblasta na pati{tata. 

Napi{al u~ebnik po 

predmetot pati{ta, a preku aplikativnata 

rabota pridonesol za 

oformuvaweto na patnata mreà 

i gradskite soobra}ajnici vo na- 

{ata zemja. Q. T. 

STOJANOV, Dimitar (Dim~e, 

Mire) (Prilep, 1910 – Skopje, 

1991) – u~esnik vo predvoenoto 

studentsko i komunisti~ko dvi- 

èwe i vo NOB, makedonski politi~ar 

i dràvnik, istori~ar i 

arhivist. Po zavr{uvaweto na 

studiite po istorija na Belgrad- 

1430 

Milan 

Stoilov 

Ivan 

Stoiqkovi} 

Dimitar 

Stojanov- 

Mire 

skiot univerzitet (1935) profesoruva 

vo Gimnazijata vo Prilep 

(1935-1940), vo Pe} (do april 

1941) i vo Kratovo (1941/42). Vo 

slednata u~ebna godina (1942/43) 

e ispraten vo Love~ (Bugarija), 

no poradi antifa{isti~kata dejnost, 

zaedno so ênto i drugi prilep~ani, 

e interniran vo logorot 

û~uligovo (Pirinskiot del na 

Makedonija). Po vra}aweto (po- 

~etokot na 1944) stanuva borec 

prvin vo II, a potoa vo V makedonska 

narodnoosloboditelna brigada. 

^len na ASNOM (od avgust 

1944), a od II zasedanie na AS- 

NOM ~len i na Prezidiumot i 

poverenik za prosveta vo DFM. 

Po Osloboduvaweto vr{i razni 

dràvni i op{testveno-politi~ki 

funkcii, pa i pretsedatel na 

Narodnoto sobranie (1951–1955), 

a do penzioniraweto e direktor 

na Dràvniot arhiv na Makedonija 

(1960–1978). Bl. R. 

STOJANOV, Zafir (Del~evo, 7. 

X 1930) – fizi~ar, red. prof. 

(1981) na PMF. Diplomiral 

(1957) na PMF, kade {to doktoriral 

(1974) so tema vo koja se 

izu~uvaat sinteruvani metali i 

leguri so pomo{ na ultrazvuk. 

Za taa cel oformil Laboratorija 

za primena na ultrazvukot za 

istraùvawa na tvrdite tela. 

Specijaliziral vo Getingen i 

Ahen. Drèl nastava od Op{ta 

fizika, glavno za studentite po 

hemija, no i na drugi fakulteti 

vo Skopje i vo Bitola. Objavil 

nekolku sredno{kolski i univerzitetski 

u~ebnici („Op{ta 

fizika I i II#) i okolu 30 nau~ni 

statii vo doma{ni i stranski 

spisanija. 





STOJANOV, Krste (s. Drmeni, 

Resensko, 1880 – s. Kriveni, Resensko, 

3. II 1905) – pe~atar, revolucioner, 

pripadnik na TMORO. 

Bil pe~atar vo Carigrad i ~len 

na Carigradskiot RK (1900–1903). 

Od 1904 g. vlegol vo ~etata na vojvodata 

S. Ol~ev, koja dejstvuvala 

vo Prespansko. Zaginal vo borba 

so osmanliska vojska vo Resensko. 

IZV. i LIT.: CDA, f. 892, op. 1, a.e., 16, 

l. 60; v. „Reformi#, br. 11, Sofi®, 

1899–1905. Al. Tr. 

Krum 

Stojanov 

STOJANOV, Krum (Skopje, 6. III 

1917 ‡ Skopje, 4. XII 1996) ‡ dramski 

akter i reìser. Go posetuval 

Studioto na umetni~kiot teatar 

vo Belgrad (1939-1941). Stanal 

akter vo Narodniot teatar vo 

Skopje (1942-1944). Eden od osnova- 

~ite na Makedonskiot naroden teatar 

i vo Gorna Xumaja (Blagoevgrad, 

Bugarija). Bil ~len na Dramata 

na MNT (1945-1952 i 1961- 

1964), a od 1964 g. do penzioniraweto 

akter vo Dramskiot teatar vo 

Skopje. Bil akter i vo belgradskoto 

Dramsko pozori{te (1952- 

1961). Za nego kritikata pi{uva 

deka e eden od najgolemite akteri 

na ovoj del od svetot, deka toj ne samo 

{to poseduva izvoren talent, 

tuku ima izvori vo du{ata. 

ULOGI: Stjopa (†Platon Kre~et#), Valer 

(†Tartif#), Orlando (†Kako {to miluvate#), 

Petar (†Malogra|ani#), General 

(†U~enikot na |avolot#), Henri Higins 

(†Pigmalion#), Nu{i} (†Avtobiografija#), 

Porfirij (†Zlo~in i kazna#), 

Spasoe (†Pokojnik#), Kain I i II (†Patriturata 

za eden Miron#), Bog (†Adam i 

Eva#), Tode Mudreco (†Jane Zadrogaz#), 

El Ilustrimo (†Karipskiot minister#), 

Dimitrie (†Divo meso#) i dr. 

RE@II: †Golemiot no`# (i scenografija), 

†Mande#, †Krvavi svadbi#, †Fizi~ari#, 

†Dundo Maroe#, †Bumerang#. R. St. 

Petar 

Stojanov 

STOJANOV, Petar (Veles, 17. VI 

1922 ‡ Skopje, 8. X 1995) ‡ istori- 

~ar, nau~en sovetnik vo INI. Kako 

gimnazijalec mu pristapil na 

komunisti~koto mladinsko dvi- 

èwe i stanal ~len na SKOJ


(1941). Bil u~esnik vo NOAVM 

(od 1944). Po Osloboduvaweto stanal 

~len na KPJ (od 1945) i diplomiral 


vo Skopje (juni 1950). Izvesno vreme 

bil profesor po istorija vo 

Vele{kata gimnazija, go osnoval 

i go rakovodel tamo{noto Arhivsko 

sredi{te, podocne{niot Istoriski 

arhiv na Veles. Se vrabotil 

kako asistent vo INI (1956) 

i go prou~uval minatoto na Makedonija 

vo vremeto na Balkanskite 


BIBL.: Petar Pop Arsov vo nacionalnorevolucionernoto 

dvièwe na makedonskiot 

narod (1868–1919), Skopje, 1963; 

Trojnata podelba na Makedonija, Skopje, 

1968; Makedonija vo vremeto na Balkanskite 

i Prvata svetska vojna (1912– 

1918), Skopje, 1969; Makedonija vo politikata 

na golemite sili vo vremeto na Balkanskite 

vojni 1912–1913 godina, Skopje, 

1979; Veles i Vele{ko vo Narodnoosloboditelnata 

vojna 1941–1945. Spomen kniga 

na zaginatite borci vo NOV i `rtvite 

na fa{isti~kiot teror od Veles i Vele{ko, 

Titov Veles, 1985 (so koavtor). 


istorija 1948–1998, Skopje, 1998, 

210–212. S. Ml. 

STOJANOV, Risto (Kavadarci, 

1927) – geolog, univ. profesor. Osnovno 


{il vo Kavadarci, a Rudarsko-geolo{ki 


Po diplomiraweto, vo Geolo{kiot 

zavod na Makedonija raboti kako 

geolog vrz problemite na sozdavaweto 

na geolo{kite podlogi pri 

realizacijata na hidrotehni~kite 

objekti vo Makedonija, kako {to 

se akumulaciite na Mavrovo – Vrutok 

i Raven; Crna Reka, Vardar, 

Crni Drim i dr. Re~isi 20 g. neprekinato 

raboti na proektot OGK na 

Makedonija. Postdiplomski studii 

zavr{il vo Imperial Kolex 

vo London, kade {to ja brani i svojata 

magisterska rabota pod naslov 

„Fengitite na Pelagoniskiot masiv#. 

Doktoriral vo 1972 g. na RGF 

vo Belgrad na tema „Petrolo{ki 

karakteristiki na magmatskite i 

metamorfnite karpi od po{irokata 

okolina na Prilep#. Paralelno 

so istraùva~kite aktivnosti, 

R. S. se vklu~uva i vo me|unarodnata 

sorabotka na poleto na 

geologijata i toa preku telata na 

UNESKO. Toj e ~len na Jugoslovenskiot 

komitet na UNESKO 

(1976), i pretsedatel na Makedonskiot 

komitet na UNESKO (1995) 

vo ramkite na Programata za korelacija 

vo geologijata IGCP, preku 

koja e koordinator na pogolem 

broj me|unarodni proekti. Vospostavil 

sorabotka so Rusija, Francija, 

Germanija, Italija, Grcija, 

[panija, Romanija i drugi dràvi. 

BIBL.: Kreden i polekreden magmatizam 

vo Dinaridite i na Kavkaz; Magmatizam, 

metamorfizam, metalogenija i geotermija 

na Vardarskata zona i Srpsko-makedon- 

skiot masiv; Morfostrukturna analiza 

na prostorot na R. Makedonija. Bl. B. 

STOJANOV, Sofronij (s. Cer, 

Demirhisarsko, 8. X 1871 – s. Gabrovo, 

Gornoxumajsko, 15. IV 1903) 

– vrhovisti~ki vojvoda, poru~nik 

vo Bugarskata armija. Zavr{il 

voeno u~ili{te vo Sofija (1892). 

Ja napu{til armijata (1900) za da 

dejstvuva vo Makedonija. Kako 

vojvoda dejstvuval vo Male{evsko, 

Gornoxumajsko i vo Ki~evsko 

(1901). Zaginal vo borba so osmanliskata 

vojska. 

IZV. i LIT.: Borbite v MakedoniÔ i Odrinsko 

1878–1912 – Spomeni, SofiÔ, 1981; 

v. „Makedono-odrinsko kurierÍ#, br. 22, 

Sofi®, 1903. Al. Tr. 

Done 

Stojanov- 

[tipjan~eto 

STOJANOV-[TIPJANÊTO, 

Done To{ev (s. Erxelija, [tipsko, 

1867 – ]ustendil, 15. IV 1931) 

– pripadnik na MRO, akter na 

Donevata afera (1896). Bil kurir 

na Organizacijata. Na 19. IV 1896 

g., na izlezot od Bitola kaj crkvata 

„Sv. Nedela#, vo negovite vre- 

}i so oriz vlastite prona{le 

bombi, naboi za revolveri i barut. 

Vo zatvorot vo Bitola projavil 

granitna cvrstina, ne go izdal 

svetoto delo. Opean vo narodnite 

pesni. 

LIT.: D. Dimeski, Aferata na Don~o 

[tipjan~eto, 1896 godina, „Delo 74#, 

XIII/5, [tip, 1986. Al. Tr. 

Kornelija 

Stojanova 

STOJANOVA, Kornelija Strahilova 

([tip, 24. XII 1936) – redoven 



Diplomirala (1960), magistrirala 

(1978) i doktorirala vo Skopje. Rabotniot 

vek go zapo~nala vo Elektrohemiskiot 

kombinat †Jegunov- 

STOJANOVA-BRMBREVSKA 

ce#, a od 1962 g. e, sukcesivno, od 

asistent do redoven profesor na 

Institutot za hemija. Odrùvala 

nastava po predmeti od fizi~kata 

hemija za studenti od RGF vo [tip, 

za studenti po hemija i za studenti 

od dvopredmetnite studii po biologija-hemija, 

kako i na postdiplomskite 

studii po hemija. Glavniot 

nau~en interes $ e kon elektrohemijata 

i analiti~kata hemija, a 

specijalnost $ e polarografskiot 

metod. Objavila pove}e od 30 trudovi, 

a na nau~ni sobiri prezentirala 

okolu 70 soop{tenija. U~estvuvala 

vo obrabotkata na 15 nau~noistraùva~ki 

proekti (3 me|unarodni), 

a na dva bila rakovoditel. 

Bila rakovoditel na Zavodot za 

fizi~ka hemija pri Institutot za 

hemija na Prirodno-matemati~kiot 

fakultet i na dvopredmetnite 

studii biologija-hemija. 


– Skopje, 1946–1996, Skopje, 1996, 228; 



Milica 

Stojanova 

STOJANOVA, Milica (Kriva 

Palanka, 6. VI 1932) ‡ akterka, 

~ii kreacii se rezultat na talent 

i kultiviran pristap vo prezentirawe 

na igraniot lik. Po zavr- 

{uvaweto na Srednata teatarska 

{kola vo Skopje, raboti vo Radiodramata 

vo Skopje, a potoa vo 

Dramata na MNT (1953-1964). Od 

1964 g. do penzioniraweto e vo 


ULOGI: Ana Frank (†Dnevnikot na Ana 

Frank#), Eliza (†Pigmalion#), Petruwela 

(†Dundo Maroe#), Ledi Magbet (†Magbet#), 

Majkata (†Divo meso#), Cveta 

(†Svadba#), Donka (†Begalka#), Sarka 

(†Naàlena familija#), Beatrisa (†Dejstvoto 

na gama zracite vrz seni{nite neveni#), 

Malina (†Erigon#), Sowa Marmaladova 

(†Zlostorstvo i kazna#), Paraskeva 

(†Duplo dno#), Pustija (†Bogunemili#), 

Bosica (†Hamlet od Dolno Ga{tani), Filamenta 

(†U~eni èni#) i dr. R. St. 

STOJANOVA-BRMBESKA, 

Delka Bogdanova (Debar, 5. VII 

1934) ‡ farmakolog, redoven 

prof. na Med. f. vo Skopje. Vrabotena 

vo Institutot za farmakologija 

i toksikologija pri 

Med. f. vo Skopje. Pridonela za 

unapreduvaweto na pedago{kite 

osnovi na sovremenata bazi~na i 

klini~ka farmakologija. Bila 

S 

1431

S STOJANOVI] MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

{ef na katedrata, prodekan, 

u~esnik vo institutskite proekti 

i dolgogodi{en glaven urednik 

na MMP. D. S.-B. 

STOJANOVI], Aleksandar 

(Belgrad, 2. VIII 1934) ‡ baletski 

igra~. Baletskoto obrazovanie go 

steknuva vo u~ili{teto „Luj Davi~o# 

vo Belgrad i vo Baletskoto 

u~ili{te vo Skopje, vo klasata na 

N. Kirsanova. ^len e na Baletskiot 

ansambl pri MNT i negov 

prvenec (1954-1982). Tan~er so izrazena 

artisti~ka kreativnost. 

ULOGI: Don Kihot (L. Minkus, „Don 

Kihot#), Tibald (S. Prokofjev, „Romeo 

i Julija#), Albert (A. Adam, „@izel#) i 

dr. Em. X. 

STOJANOVI], Aleksandar Todorov 

(Skopje, 2. III 1955) ‡ spec. internist, 

hematolog, redoven prof. 

na Med. f. vo Skopje. Rakovoditel 

na Dnevnata bolnica pri Klinikata 

za hematologija, pretsedatel na 

Zdruènieto na hematolozite na 

RM, ~len na Evropskata asocijacija 

za hematologija. Osoben interes 

i zaslugi ima za razvojot na transplantacijata 

na koskenata srcevina 

vo RM, kako i za unapreduvaweto 

na terapijata na malignite 

zaboluvawa na krvta. Br. N. 

STOJANOVI]-LAFAZANOV- 

SKA, Lidija Aleksandrova (Skopje, 

1965) ‡ filolog, nau~en sovetnik. 

istraùva~ na narodnata poezija 

vo Institutot za folklor 

„Marko Cepenkov# vo Skopje. 

Diplomirala na Filolo{kiot 

fakultet vo Skopje ‡ Grupa op- 

{ta i komparativna knièvnost 

(1989). Magistrirala na Filo- 

1432 

Aleksandar 

Stojanovi} 

Lidija 

Stojanovi}- 

Lafazanovska 

lo{kiot fakultet vo Belgrad na 

temata „Motiv `rtvovawa u makedonskoj 

narodnoj kwièvnosti# 

(11. II 1993) i doktorirala na 

Filolo{kiot fakultet „Blaè 

Koneski# vo Skopje na tema „Fenomenot 

na inicijacijata vo makedonskata 

narodna knièvnost# 

(11. I 1999). ^len e na Redakcijata 

na sp. „Makedonski folklor#. 

BIBL.: Tanatalo{kiot pravzor na ìvotot. 

Fenomenot `rtvuvawe vo makedonskata 

narodna knièvnost, Skopje, 1996; 

Homo initiatus. Fenomenot na inicijacijata 

vo makedonskata narodna literatura, 

Skopje, 2001; Egzodusot na Makedoncite 

od Grcija. @enskite prikazni za Vtorata 

svetska vojna i nivniot egzodus, Skopje, 

2002 (so koavtor); Metodi na istraùvawe 

na folklorot, Skopje, 2005; Horizonti 

na narodnata kultura, Skopje, 2006.. 

IZVORI: 50 godini Institut za folklor. 



‡ Skopje i na magisterskite i doktorskite 



Skopje, 2000, 101-102, 126-127 i 150; Referat 

za izbor na nau~en sovetnik za rabotnoto 

mesto istraùva~ na narodnata poezija 

vo Institutot za folklor „Marko 

Cepenkov# vo Skopje, „Bilten# na Univerzitetot 

„Sv. Kiril; i Metodij# vo Skopje, 

br. 927, Skopje, 1. X 2007, 102-104. S. Ml. 

Aleksandar 

Stojanovski 

STOJANOVSKI, Aleksandar (Kumanovo, 

11. VIII 1929 ‡ Skopje, 19. V 

2009) – istori~ar – turkolog. Diplomiral 

na katedrata po istorija na 

Filizofskiot fakultet vo Skopje 

i se vrabotil vo Institutot za nacionalna 

istorija, vo Oddelenieto 

za osmanlisko-turskiot period 

(1955). Doktroriral na temata „Dervenxistvoto 

vo Makedonija# (1963). 

Se usovr{uval i vr{el arhivski istraùvawa 

vo Istanbul, Ankara, 

Pariz, Sofija i Saraevo, u~estvuval 

na pove}e kongresi i simpoziumi 

vo zemjata i vo stranstvo i bil 

~len na redakcii na pove}e nau~ni 

spisanija i zbornici. Preveduva~ e 

na pove}e tomovi turski dokumenti 

za istorijata na makedonskiot narod 

od XV i XVI v., avtor e na pove}e 

monografii i statii od istorijata 

na Makedonija vo osmanliskiot 

period i glaven redaktor i avtor na 

vtoriot tom od Istorijata na makedonskiot 

narod. Dr. \. 

STOJANOVSKI, Zoran Milutinov 

(Tomino Selo, Makedonski 

Brod, 28. X 1937) ‡ psiholog, univerzitetski 

profesor. Osnovno 

obrazovanie zavr{il vo Dolni Manastirec, 

a u~itelska {kola vo 

Skopje. Diplomiral na Filozofskiot 

fakultet vo Belgrad (1965), a 

magistriral vo Centarot za multidisciplinarni 

studii vo Belgrad 



Rabotel kako psiholog vo Zavodot 

za vrabotuvawe vo Kumanovo i kako 

sovetnik vo Republi~kiot zavod za 

unapreduvawe na vospitanieto i 

obrazovanieto. Za asistent na Filozofskiot 

fakultet e izbran vo 

1971, a redoven profesor e od 1992 

g. Izveduval nastava po predmetot 

pedago{ka psihologija na Filozofskiot 

i na Pedago{kiot fakultet 

vo Skopje i na Fakultetot 

za u~iteli i vospituva~i vo Bitola. 


za psihologija, prodekan na Filozofskiot 

fakultet i prorektor za 

nastava i nauka na Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Metodij# vo Skopje. 

Objavil pove}e od osumdeset nau~ni 

i stru~ni trudovi od oblasta na 

psihologijata na obrazovanieto i 

u~ili{nata psihologija. 

BIBL.: Izrabotuvawe i koristewe na 

neformalni testovi na znaewa, 1973; Testovi 

na znaewe, 1988; Socijalniot status 

na u~enicite i li~nite osobini, 

1988; Vekslerov individualen test na inteligencija 

za makedonskata populacija, 

1989; Inventory of European Longitudinal Studies 

in the Behavioural and Medical Science, 1990. 


Skopje, 1976, 77; Filozofski fakultet: 

1976–1996, Skopje, 1996, 91. V. Arn. 

Kiril 

Stojanovski 

STOJANOVSKI, Kiril (s. Zlesti, 

Debarca, 1909 ‡ 31. I 1971) ‡ sve{tenik 

i istaknat u~esnik vo NO- 

AVM. Po Aprilskata vojna (1941) 

mu pristapil na NOD. Bil sve{tenik 

na ôkovskata parohija, a potoa 

kako brigaden sve{tenik go osvetil 

znameto na Prvata makedonska 

NOUB (11. XI 1943). Bil izbran za 

~len na Verskoto poverenstvo pri 

G[ na NOV i POM i u~esnik na 

Prvoto zasedanie na ASNOM. Kako 

osobeno istaknat protojerej, po 

Osloboduvaweto bil organizator 

na crkovniot ìvot vo Makedonija. 

LIT.: Slavko Dimevski, Istorija na makedonskata 

pravoslavna crkva, Skopje,


1989; Jovan Bel~ovski, Istoriskite osnovi 

na avtokefalnosta na Makedonskata 

pravoslavna crkva, Skopje, 1986. S. Ml. 

Koce 

Stojanovski 

STOJANOVSKI, Koce Nikolov 

(Koce Metalec) (Skopje, 12. V 1914 

‡ s. Strma{evo, Kavadare~ko, 12. VI 

1944) ‡ komunisti~ki deec i borec. 

Kako aktivist vo Metalskata podru`nica 

na Ursovite sindikati, 

stanal ~len na KPJ (od letoto 

1939) i na obnoveniot MK na KPJ 

vo Skopje (od proletta 1940). Kako 

sekretar na Sindikalnata podru`nica 

na metalskite rabotnici bil 

organizator na pove}e {trajkovi 

(1940), a potoa stanal i sekretar na 

MK na KPJ vo Skopje (letoto 1940 

‡ avgust 1941) Na Pokrainskata 

konferencija vo Skopje (8. IX 1940) 

bil izbran za ~len na PK na KP vo 

Makedonija i za delegat na V zemska 

konferencija na KPJ (Zagreb, 

1940). Bil apsen vo Prilep (po~etok 

na 1941 ‡ april 1941) i vo Skopje 

(kon krajot na 1941), no poradi 

nedostig na dokazi na sudeweto (9. 

V 1942), bil interniran na 6 meseci 

vo s. Arda~, na bugarsko-gr~kata 

granica. Nekolku meseci po vra}aweto, 

pak bil interniran vo Bugarija, 

a po vra}aweto stanal borec 

na Vtorata makedonska NOUB 

(proletta na 1944), kade {to bil zamenik 

politi~ki komesar i sekretar 

na Organizacijata na KPM na 

Vtoriot bataljon. Zaginal vo borba 

so bugarskata policija. 

LIT.: Koce Stojanovski-Metalec, †Ve- 

~er#, VII, 1986, Skopje, 15. X 1969, 13; Boro 

Kralevski, Bea, zaginaa, ostanaa, Skopje, 

1969, 136; Koce Nikolov Stojanovski-Metalec, 

†13 Noemvri#, IX, 9, Skopje, 1970, 20; 

Quben Apostolski, Koce Stojanovski-Metalec, 

Skopje, 1973; Krsto Zdravkovski, Da 

ne se zaboravi. Spomenici i spomen belezi 

od NOV vo Skopje, Skopje, 1982. S. Ml. 

STOJANOVSKI, Miroslav Du- 

{anov (Skopje, 10. VII 1959) – general-potpolkovnik, 

na~alnik na 

G[ na ARM. Zavr{il Voena akademija, 

vo rodot pe{adija vo JNA. 

Oficerskata kariera ja zapo~nal 

kako komandir na vod i na ~eta, bil 

zamenik na komandant na bataljon, 

na~alnik na otsek za Voena policija 

i komandant na VI odred. Zavr{il 

Komandno{tabna akademija i [kola 

za narodna odbrana. Od povisokite 

rakovodni dol`nosti gi vr{el 

Miroslav 

Stojanovski 

slednive: pomo{nik na na~alnik na 

oddelenie za strategiski istraùvawa, 

rakovoditel na Katedrata za 

fizi~ko vospituvawe pri VA, komandant 

na pe{adiska brigada, komandant 

na silite za borba protiv 

terorizam i zamenik na NG[ na 

ARM za borbena gotovnost. 

IZV.: Arhiv na G[, dos. „Generali na 

ARM#. V. St. 

Nenad 

Stojanovski 

STOJANOVSKI, Nenad (Skopje, 

19. VIII 1952 ‡ Skopje, 14. VII 1998) 

‡ akter. Diplomiral na Vi{ata 

muzi~ka {kola, na Otsekot za 

dramski akteri vo Skopje (1976). 

^len e na Dramskiot teatar vo 

Skopje (1976-1998). So svojata izvonredna 

scenska pojava u{te vo 

po~etokot na karierata rasko{no 

go demonstrira{e svojot talent. 

Vo Dramata na MNT gi realizira{e 

ulogite Pigi (†Sre}na 

Nova ‘49#) i Siljan (†Crna dupka#). 

Be{e gostin vo proekti na 

Dubrovni~kite i Splitskite letni 

igri. Nastapuva{e i vo niza 

TV drami, TV serii, TV filmovi 

i radiodramski ostvaruvawa. 

ULOGI: Andreja (†Divo meso#), Mihajlo 

(†Let vo mesto#), Matej (†Haj-faj#), Jakov 

(†Duplo dno#), Vojdan (†Tetovirani du- 

{i#), Danton (†Smrtta na Danton#), Mile 

(†Sili vo vozduhot#), Damjan (†Kula Vavilonska#). 

R. St. 

STOJANOVSKI, Nikola Aleksov 

(s. Ska~inci, Vele{ko, 8. II 

1923) ‡ pedijatar, hematolog. Med. 

f. zavr{il vo Belgrad (1952), a 

specijalizacija po pedijatrija vo 

Zagreb (1958). Vo Veles go otvoril 

Pedijatriskoto oddelenie i 

go rakovodel s# do odeweto v penzija 

(1987). Istovremeno bil Up- 

STOJANOVSKI 

ravnik na Medicinskiot centar 

vo Veles od negovoto formirawe 

(1964‡1987). Doktoriral na tema 

„Talasemii vo Vele{kiot region# 

(1983). Objavil nad 90 stru~ni 

trudovi, vo 2000 g. ja objavil knigata 

„Zdravstvenata kultura vo 

Veles i Vele{ko od minatiot do 

krajot na XX vek#, a vo 2003 „D-r 

Pan~e Vaskov: ìvot i delo#. Bil 

pratenik vo Sobranie na RM. 

IZV.: D-r Pan~e Vaskov: ìvot i delo, 

Veles, 2003. N. P.-J. 

STOJANOVSKI, Pane (Skopje, 8. 

VI 1946) – grad. in`., red. prof. na 


(od 1992 g.) po predmeti od oblasta 

na teorijata na konstrukciite. 

Magistriral na Grade`niot fakultet 

vo Skopje (1977), kade {to i 

doktoriral (1982). Se usovr{uval 

vo Velika Britanija so stipendija 

na Britanskiot sovet (1977/78), vo 

Stanford (SAD) so Fulbrajtova 

stipendija (1989/ 90). Glavna oblast 

na nau~noistraùva~kata rabota 

mu e optimizacijata na ramkovnite 

konstrukcii i upravuvawe 

so seizmi~ki rizik. Od 1992 g. ìvee 

i raboti vo SAD. Q. T. 

Pan~e 

Stojanovski 

STOJANOVSKI, Pan~e (Strumica, 

14. I 1940) – osnovopolo`nik 

na makedonskata dijatomolo{ka 

{kola. Dolgogodi{en profesor 

na Institutot za biologija pri 

PMF kade {to ima i nekolku rakovodni 

funkcii. Doktorskata 

disertacija „Perifitonot na Dojranskoto 

Ezero – negoviot sostav 

i produkcija# ja odbranil vo 

Skopje (1977). Avtor e na pove}e 

od 50 nau~ni trudovi od oblasta na 

presnovodnata algologija, produkcija 

i saprobiologija. Sv. K. 

STOJANOVSKI, Cvetan (Bitola, 

5. V 1965) ‡ operski pevec, tenor, 

prvenec na Operata na MNT. 

Vo 1985 g. diplomiral solo-peewe 

na Fakultetot za muzi~ka 

umetnost vo Skopje (prof. M. 

Eftimova), a specijaliziral vo 

Zagreb, Hrvatska. Vo Operata na 

MNT rabotel od 1989 do 1992 i 

povtorno od 1996 godina. Vo me- 

|uvreme (1992–1996) e angaìran 

kako solist vo Zagrepskata opera. 

Na operskata scena na MNT 

S 

1433

S STOJANOSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Cvetan 

Stojanovski 

debitiral so ulogata na Nemorino 

vo operata †Quboven napitok#. 

U~estvuval vo izvedbata na 

pove}e vokalno-instrumentalni 

dela. Gostuval vo operskite centri 

na porane{na Jugoslavija, vo 

Bugarija, Grcija, Rusija, Romanija, 

[panija, Albanija. Se zanimaval 

i so operska reìja. Od 1998 

do 2000 g. bil umetni~i direktor 

na Operata i Baletot na MNT. 

ULOGI: Mario Kavaradosi (†Toska#), 

Manriko (†Trubadur#), Alfred @ermon 

(†Travijata#), Don Hoze (†Karmen#), Radames 

(†Aida#), Rudolfo (†Boemi#), Otelo, 

Don Karlos, Alvaro (†Mo} na sudbinata#), 

Vasilij II (†Car Samuil#). F. M. 

STOJANOSKI, Boris Bo{kov 

(Prilep, 27.XII 1941) – general major 

na ARM. Osnovno i sredno u~ili{te 

zavr{il vo Prilep, a Voena 

akademija na JNA vo Belgrad i Saraevo. 

Vr{el pove}e komandirski, 

komandantski i voeno-politi~ki 

dol`nosti. Komandno-{tabna {kola 

i [kola za narodna odbrana zavr{il 

vo Belgrad. Bil komandant 

na gradski {tab na TO, komandant 

na korpus na ARM i pomo{nik na 

Na~alnikot na General{tabot na 

ARM. Vo ~inot general-major unapreden 

na 29. XII 1993 g. a vo penzija 

zaminal na 11. II 2000 g. 


ARM#. V. St. 

STOJANOSKI, Kiro Vladov 

(Kru{evo, 7. IV 1949) – redoven 


za hemija. Diplomiral (1973), 


(1988) na PMF vo Skopje. Izveduval 

nastava po predmeti od oblasta 

na organskata hemija i biohemijata. 

Nau~nata aktivnost mu e 

1434 

Kiro 

Stojanoski 

predimno od oblasta na strukturnata 

hemija, so posebno vnimanie 

na organskite soedinenija i biomolekulite. 

Objavil pove}e od 25 

truda vo me|unarodni i (pomalku) 

vo doma{ni spisanija, a na nau~ni 

sobiri prezentiral triesetina 

soop{tenija. Rakovodel ili bil 

u~esnik vo pove}e nau~noistraùva~ki 

proekti. Koavtor e na eden 

univerzitetski i na ~etiri sredno{kolski 

u~ebnici. Od 1983 do 

1988 g. tripati bil na studiski 

prestoi vo Upsala ([vedska). Bil 

{ef na Institutot za hemija na 

PMF i rakovoditel na Zavodot za 

organska hemija i biohemija. 


– Skopje, 1946–1996, Skopje, 1996, 239; 



Metodija 

Stojkov 

STOJKOV, Metodija (s. Bezikovo, 

Ko~ansko, 12. II 1945) – ekonomist, 

univerzitetski profesor, op{testvenik. 

Osnovno obrazovanie 

zavr{il vo s. Blatec, Vini~ko, a 

sredno vo Berovo (1965). Na Ekonomskiot 


,,Sv. Kiril i Metodij“ vo 

Skopje diplomiral (1969), magistriral 

(1975) i doktoriral (1980) 

na temi od oblasta na ekonomskiot 

razvoj na RM. Za asistent na 


(po predmetot Istorija na politi~kata 

ekonomija) e izbran vo 

1969, za predava~ (po predmetot 

Politi~ka ekonomija) vo 1978, za 

docent (po predmetot ekonomski 

doktrini) vo 1980, za vonreden 

profesor (po istiot predmet) vo 

1986 i za redoven profesor (po 

predmetot Razvoj na ekonomskata 

misla) vo 1991 g. Na dodiplomskite 

studii gi predaval predmetite 

Razvojot na ekonomskata misla i 

Op{testveno bogatstvo i nacionalni 

smetki. Pokraj nastavnata 

dejnost na mati~niot fakultet, izveduval 

nastava na dodiplomskite 

studii na nekolku fakulteti vo 

zemjata (Filozofskiot fakultet, 

Zemjodelskiot fakultet, Interdisciplinarnite 

studii po novinarstvo 

vo Skopje i na Ekonomskiot 

fakultet vo Prilep). 

Na postdiplomskite studii predaval: 

Ekonomija na javniot iz- 

bor, Javna administracija i javna 

odgovornost, Sovremeni koncepcii 

i politiki. Bil pretsedatel 

na Sovetot na fakultetot, {ef 

na Katedrata po ekonomija, pretsedatel 

na redakcioniot odbor 

na Godi{nikot na Ekonomskiot 

fakultet, bil i prodekan na Ekonomskiot 


(1982–1984). Vo 1986/1987 godina 

bil dekan na Interdisciplinarnite 

studii po novinastvo vo 

Skopje. ^len e na Evropskoto 

dru{tvo za kultura. 

Bil direktor na Marksisti~kiot 

centar ,,Mito Haxi Vasilev- 

Jasmin“ vo Skopje, ~len na CK na 

SKM, ~len na komisii pri Sobranieto 

na SR Makedonija, sekretar 

na spisanieto ,,Stopanski 

pregled“. 

Aktiven bil vo samostojni i timski 

istraùvawa vo nau~noistraùva~ki 

proekti na Ekonomskiot 

fakultet i vo drugi institucii. 

Avtor e na pove}e od 100 

nau~ni i stru~ni trudovi: knigi, 

u~ebnici, statii, proekti i dr. 

Koncipiral i razvil sovremen 

u~ebnik po predmetot Razvoj na 

ekonomskata misla, a u~estvuval 

i vo komisii za odbrana na magisterski 

i doktorski disertacii. 

Negovata nau~noistraùva~ka 

dejnost e fokusirana vo tri podra~ja: 

sovremenata ekonomska 

misla, ekonomskiot razvoj (posebno 

ekonomskiot razvoj na RM) 

i sistemot na nacionalnite smetki, 

ima osoben pridones vo 

prou~uvaweto na kriteriumite 

za klasifikacija na ekonomskite 

{koli i vo istraùvaweto na 

nivnite osnovni postulati. 

BIBL.: P ozna~ajni knigi i u~ebnici: 

Stopanskiot razvitok na op{tinata 

Resen (koavtor), Skopje, 1978; Why and Where 

to Invest in Macedonia – A Guide to 

Cooperation with the Rising Private Sector 

(koavtor),Skopje, 1992; Menaxmentot i 

pretpriemni{tvoto vo Makedonija (koavtor), 

Skopje, 1993; Razvoj na ekonomskata 

misla, Skopje (1994, 2002 i 2008); Ekonomija 

– makroekonomski pristap (koavtor), 

Skopje, 1997; Nobelovci po ekonomija 

(koavtor), Skopje, 2000. U~est vo vo 

pozna~ajni proekti: Mehanizmi i instrumenti 

za sproveduvawe na nau~nata 

i tehnolo{kata politika na stopanskiot 

razvoj na SR Makedonija, Ekonomski 

fakultet, Skopje, 1977; Neramnomeren 

regionalen razvoj vo ekonomskata 

teorija i poltika, Skopje, 1980. Pozna~ajni 

st at ii: Ekonomskite pogledi 

na Xon K. Galbrajt za karakteristikite 

i perspektivata na kapitalizmot, 

„Godi{nik na Ekonomskiot fakultet“, 

Skopje, 1983; Pristapi i koncepcii za 

izu~uvawe na razvojot na ekonomskata 

misla, „Godi{nik na Ekonomskiot fakultet“, 

Skopje, 1996; Postkejnzijanskata 

ekonomska teorija, „Godi{nik na 

Ekonomskiot fakultet“, Skopje, 1998; 

Prilog za Nobelovata nagrada i za ekonomskoto 

tvore{tvo na Amartja Sen, 

„Godi{nik na Ekonomskiot fakultet“, 

Skopje, 1998; Ponovi sintezi vo ekonomskata 

nauka, „Godi{nik na Ekonomskiot


fakultet“, Skopje, 2000; Nekoi otvoreni 

pra{awa na ekonomskata nauka, „Godi{nik 

na Ekonomskiot fakultet“, Skopje, 

2001; Specifi~nostite na koncepcijata 

na Fridrih fon Hajek za spontaniot 

ekonomski napredok, „Prilozi“, XXXIV, 

1-2/2003, MANU, Skopje, 2003; Razmisluvawata 

na Piter Draker za op{testvoto 

na znaewa i za pretpriema~koto 

op{testvo, „Godi{nik na Ekonomskiot 

fakultet“, Skopje, 2005; Primena na pristapot 

javen izbor na primerot na ekonomskite 

slobodi so poseben osvrt na Republika 

Makedonija, „Godi{nik na 

Ekonomskiot fakultet“, Skopje, 2007; 

Novata institucionalna ekonomija – 

nova sinteza na ekonomskata misla, 

„Prilozi“, MANU, Skopje, 2007, Nobelovci 

po ekonomija (koavtor), vtoro izmeneto 

i dopolneto izdanie, Skopje, 2008. 

IZV: Bilteni na Univerzitetot ,,Sv. Kiril 

i Metodij“ – Skopje (broevite 

215/1974, 287/1978, 327/1980, 347/1980, 

467/1986, 554/1991 i 684/1997); „Godi{nik 

na Ekonomskiot fakultet“, Skopje; „Prilozi“ 

na Oddelenieto za op{testveni 

nauki na MANU, Skopje. T. F. 

STOJKOV, Petar – bugarojazi~en 

makedonski avtor od krajot na XIX 

i po~etokot na HH v., po poteklo 

od Jugoisto~na Makedonija (Marva{kiot 

kraj, Sersko i Nevrokopsko). 

Za~uvani mu se desetina 

kni{ki poezija, publicisti~ki 

zapisi i politi~ki komentari. 

Objaveni mu se slednive oddelni 

publikacii: 1. Makedonski pobornik 

za slobodata na Makedonija 

(Sofija, 1897), 2. Za{titna re~ 

na Petar Stojkov pred Sofiskiot 

okruèn sud protiv gospodarot 

na ku~e{kata prestolnina 

vo Carigrad (Sultanot Hamid) 

(Sofija, 1898), 3. Smrt na vragovite 

(Sofija, 1898); 4. Klu~ot na 

makedonskata revolucija (Sofija, 

1898), 5. Makedonski bi~ (Sofija, 

1899), 6. @alna Makedonija 

(Sofija, 1899), 7. Potajnostite 

na makedonskite dejci (Sofija, 

1902), 8. Krvava Makedonija (Sofija, 

1904), 9. Krvava grobnica 

(drama na marva{ki dijalekt, Sofija 

1905), 10. Pirinski napevi 

(dve izdanija, Sofija, 1909). 

Vo svoite knigi se deklarira kako 

makedonski patriot, koj e napolno 

svesen deka treba da se bori 

za slobodata na svojata tatkovina: 

„Gospoda ~itateli, jas ne 

sum pobuden od pisatelski talent, 

ni od idei za slavoqubie i 

srebroqubie, nitu pak od nikakvi 

drugi egoisti~ni celi, no jas, 

kako Makedonec, go smetam toa za 

moj svet dolg – pa go krevam glasot, 

mojot slab glas, protiv svireposta 

na gnilata Turcija#. Stihovite 

mu se protkaeni so ispoveden 

ton. G. T. 

STOJKOV, Stojan (Podare{, Radovi{ko, 

17. X 1941) – kompozitor. 

Kompozicija u~i vo Skopje 

(Vl. Nikolovski) i na Muzi~kata 

akademija vo Belgrad, kade {to i 

diplomira (E. Josif, 1969). Po 

Stojan 

Stojkov 

vra}aweto vo Skopje stanuva profesor 

vo Srednoto muzi~ko u~ili{te, 

aod1979 g. na Fakultetot 

za muzi~ka umetnost. U{te vo 

svoite studentski dela S. se pokaùva 

kako liri~ar so folklorna 

orientacija, osobenosti 

{to }e gi zadrì vo tekot na celiot 

pove}edeceniski opus. Avtor 

e na dela od pove}e muzi~ki 

rodovi. Sepak, preovladuvaat kamernite 

i orkestarskite dela, 

kako i golem broj horski kompozicii 

(Selska suita, 1973). B. Ort. 

STOJKOVI], Miroslav (Skopje, 

1935) – gradeèn inèner, redoven 

profesor od oblasta na seizmologijata. 

Zavr{il Gradeèn 

fakultet vo Skopje (1963), magistriral 


vo IZIIS. Do 1965 g. rabotel vo 

„Makedonija-proekt#, od 1966 vo 

IZIIS (od asistent do redoven 

profesor) na problemi od inènerskata 

seizmologija, osobeno 

na mikrotremori i lokalni vlijanija 

na po~vata vo vrska so seizmi~kite 

rizici, za{titata i preventivata. 

Istraùval pove}e 

silni zemjotresi. Predaval in- 

ènerska seizmologija i seizmi~ko 

mikroreonirawe. Objavil 

53 truda na svetski, evropski, me- 

|unarodni i doma{ni konferencii; 

avtor e na 11 nau~ni proekti 

i nad 200 stru~ni truda. K. Tal. 

Gligor 

Stojkovski 

STOJKOVSKI, Gligor (Volkovija, 

Gostivarsko, 7. VIII 1952) - novinar, 

urednik, poet, publicist. 

Filozofskiot fakultet (Jugoslovenski 

knièvnosti) go zavr{il 

vo Skopje. Rabotel vo †Nova Makedonija# 

(1976&1999) kako novi- 

nar, urednik na Kulturnata rubrika 

i urednik na dodatokot †Lik# 

(1985&1998), novinar vo †Utrinski 

vesnik# (1999&2001), glaven urednik 

(2001&2007) i sega{en izvr{en 

direktor na †Kultura#. Avtor e 

na pove}e knigi poezija i publicistika. 

Preveduvan na angliski, 

italijanski, romanski, bugarski, 

srpski i hrvatski jazik. 

BIBL.: †Po~inka vo ~isti ~esti~ki# 

(1979), †Pajak# (1984), †O~no dno# (1990), 

†Iskrvaveni mugri - kako zagina Ko~o 

Racin# (1992), †Studena minuta# (1993), 

†Zad bilkata, molk# (1995), †Zemjata sama 

}e se otvori# (izbor) (1996), †Zaboraveno 

oko na neboto# (1997), †Kapkata olovna 

voda# (izbor) (2008). R. 

Dragi 

Stojkovski 

STOJKOVSKI 

STOJKOVSKI, Dragi Vasilev 

(Skopje, 17. V 1955) – makedonski 

kulturno-nacionalen deec vo Kanada. 

Zavr{il osnovno u~ili{te 

vo rodniot grad, sredno obrazovanie 

vo Toronto, vi{o vo Seneca 

College – Toronto i visoko (Fakultet 

po sociologija) na York 

University vo Toronto. Pretsedatel 

na Makedonskoto dvièwe za 

~ovekovi prava vo Kanada 

(1993–1997), aktiven ~len na Makedonskata 

delegacija na konferencijata 

na OBSE vo Var{ava 

(1997) i na Komisijata za ~ovekovi 

prava pri OON vo @eneva 

(2004), kako i ~len na Kanadskomakedonskiot 

olimpiski klub; 

pretsedatel na Organizacijata 

Obedineti Makedonci vo Kanada 

(1999–2003 iod2007) i glaven i 

odgovoren urednik na nejziniot 

organ †Makedonski glas#. Bl. R. 

STOJKOVSKI, Naste (Mramorec, 

Bitolsko, 10. VII 1932 ‡ 

Skopje, 23. VIII 1993) ‡ novinar i 

izdava~. Zavr{il Praven fakultet 

vo Skopje. Od 1960 g. raboti 

vo „Mlad borec#, a do krajot na 

rabotniot vek vo NIP „Studentski 

zbor#, kako urednik i direktor. 

Dolgogodi{en deec i pretsedatel 


na Makedonija. B. P. \. 

STOJKOVSKI, êdomir (Kumanovo, 

14. I 1931 ‡ Skopje, 13. X 

1998) ‡ novinar vo kumanovskiot 

†Na{ vesnik# i direktor na lokalnata 

radiostanica, potoa 

S 

1435

S STOJKOVSKI-BABEC MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

urednik vo Radio Skopje i vo dva 

mandata (1978‡1986) direktor na 

Makedonskoto radio. Bil na ~elo 

na Zdruènieto na novinarite na 

Makedonija, na Sojuzot na novinarite 

na Jugoslavija i delegat 

vo Sobranieto na RM. J. F. 

STOJKOVSKI-BABEC, Petar 

(Bitola, 3. I 1931) ‡ akter i reìser. 

^len na Narodniot teatar vo 

Bitola (1953-1993). 

ULOGI: Bubalo (vo istoimenoto delo), 

[vejk (†[vejk vo Vtorata svetska vojna#), 

Pomet (†Dundo Maroe#), Vujko Vaso (†G- 

|a ministerka#), Zganarel (†So sila lekar#), 

Figaro (†Sevilskiot berber#), Orgon 

(†Tartif#), [opalovi} (†Patuva~ki 

teatar [opalovi}#) i dr. 

RE@II: †ûk, ~uk Stojan~e#, †Ubavica i 

yver#, †Trite vol{ebni ku~iwa# i dr. R. St. 

STOJKOVSKI-BUZO, Trajko 

Donev (Kumanovo, 10. I 1923 ‡ 

Skopje, 14. X 2005) ‡ komunisti~ki 

deec, voen komandant, naroden 

heroj i op{testvenik. Kako ~len 

na SKOJ (od 1941), aktivno u~estvuval 

vo podgotovkite na NOB 

vo Kumanovo, a potoa stanal bo- 

1436 

êdomir 

Stojkovski 

Petar 

Stojkovski- 

Babec 

Trajko 

Stojkovski- 

Buzo 

rec na Kumanovskiot NOPO (juni 

1943). Posebno se istaknal kako 

pu{komitralezec vo borbata 

na Drenak protiv ~etni~kite sili. 

Pri formiraweto na Tretata 

makedonska NOUB bil nazna~en 

za komandant na bataljon, a podocna 

za komandant na Dvanaesettata 

makedonska (skopska) NO 

brigada. Ima zna~aen pridones vo 

Osloboduvaweto na Skopje. Proglasen 


(20. XI 1951). 

BIBL.: Napad na rudnik Lojane, Viorni 

dni, Skopje, 1957, 219-221; Kako te~e{e 

borbata za osloboduvaweto na Skopje, 

Dokumenti i materijali za osloboduvaweto 

na Skopje, Skopje, 1968, 175-179. 

LIT.: Stojkovski Trajko †Buzo#, †Viorni 

dni#, Skopje, 1957, 316; Vidoe Podgorec, 

Stojkovski Done Trajko-Buzo (1923), 

Narodni heroi od Makedonija, Skopje 

1973, 336-341; Jordan Cekov-Dane, Trajko 

Stojkovski-Buzo ‡ herojstvo i primitivizam, 


STOJMENOVSKI, Kiril (s. Rusinovo, 

Berovsko, 14. VIII 1937) ‡ 

matemati~ar, red. prof. (1991) na 

TMF (asistent od 1968). Diplomiral 


(1967) na PMF vo Belgrad, doktoriral 

(1984) na Matemati~kiot 

fakultet vo Skopje na temata 

†Prilog kon teorijata na kvazigrupite 

i re{etkite# i objavil nau~ni 

trudovi od taa oblast. N. C. 

Qup~o 

Stojmenski 

STOJMENSKI, Qup~o ([tip, 

20. XI 1931 ‡ Skopje, 10. I 2007) ‡ 

poet, preveduva~ (Okuxava, Ro`destvenski, 

Voznesenski, Smirnenski) 

i novinar. Zavr{il Filozofski 


Bil glaven i odgovoren urednik 

na vesnikot „Mlad borec#, potoa 

urednik vo MRT. 

BIBL.: Me|u dva brega, poezija, 1957; Kraj 

te{kite vodi, poezija, 1962; Otimawa, 

poezija, 1969; Kur{umi niz vremeto, poezija, 

1976; Denono}no sonce, poezija, 1977; 

Doìvotni plenici, poezija, 1988. 

LIT.: T. âlovski: Poezija {to veruva i 

{to bara da $ se veruva, vo knigata Pro- 

~it, [trk, 2002 g. P. Gil. 

STOJMENSKI, Slav~o Kocev 

([tip, 25. XI 1921 ‡ [tip, 16. VIII 

1943) ‡ nacionalen deec i naroden 

heroj. Zavr{il gimnazija vo 

rodniot grad (1940/41), stanal 

Slav~o 

Stojmenski 

~len na KPJ (od juli 1941) i sekretar 

na MK na SKOJ vo [tip 

(od letoto 1941). Se zapi{al kako 

student na Medicinskiot fakultet 

vo Sofija (1941/1942), no vo 

po~etokot na narednata godina se 

vratil vo [tip (fevruari 1942) i 

se vrabotil vo gradskoto Komesarstvo. 

Kako ~len na MK na KPJ 

vo [tip (od po~etokot na 1942) 

bil uapsen (esenta 1942), no uspeal 

da izbega i se ilegaliziral. 

Podocna stanal ~len na êtvrtiot 

oblasten komitet na KPM 

(1943). Pri blokada na bugarskata 

policija bil te{ko ranet i podlegnal 

na povredite vo [tipskata 

bolnica. Negoviot dom na Belo 

Brdo vo [tip e za{titen i preureden 

vo memorijalen muzej ‡ spomen-ku}a 

(8. XI 1981). 

IZV.: Vaska Kadifkova, Se}avawa za 

Slav~o Stojmenski, †Delo 74#, II, 2, [tip, 

1975, 31-40; Jordan Kocev, Taka zagina 

Slav~o Stojmenski. Ubistva bez presedan, 

†Nova Makedonija#, Skopje, 4. X 1980, 

4; Firuz Demir, Se}avawe na Van~o Prkev 

i Slav~o Stojmenski, †Delo 74#, VIII, 3, 

[tip, 1981, 3-16; Stojan Hristov, Prestojot 

na narodniot heroj Slav~o Stojmenski 

vo Ko~ani, Ko~ani i Ko~ansko vo 

NOV 1941-1945, Ko~ani, 1985, 249-250. 

LIT.: Veroqub Andonovski, Heroi na revolucijata 

‡ skici za Slav~o Stojmenski, 

†Nova Makedonija#, XXXVIII, 12499- 

12509, Skopje, 7-17. XI 1981, 25; Firuz Demir, 

Za vistinskite aktivnosti na revolucionerot. 

Povod: feqtonot za Slav- 

~o Stojmenski, †Nova Makedonija#, Skopje, 

19. XII 1981, 2; Trajko Boseovski, Kako 

zagina Slav~o, †Delo 74#, XV, 1-2, [tip, 

1988, 46-51. S. Ml. 

Aleksandar 

Stojmilov 

STOJMILOV, Aleksandar (s. Beli, 

Ko~ani, 18. I 1941) – geograf. 


rodnoto mesto, a sredno vo Ko~a-


ni. Diplomiral geografija 

(1963) na Prirodno-matemati~kiot 

fakultet vo Skopje, magistriral 

(1967) na Prirodno-matemati~kiot 


na temata „Mo`nosti za razvoj na 

turizmot na makedonskite ezera#, 

a doktoriral (1974) na Prirodnomatemati~kiot 

fakultet vo 

Skopje na tema „Turisti~ki vrednosti 

na makedonskite planini#. 

Na Institutot za geografija pri 

PMF vo Skopje e primen za asistent 

(1968), a potoa e izbiran za 

predava~ (1972), docent (1975), 

vonreden (1980) i redoven profesor 

(1985). Drèl nastava po 

predmetite osnovi na geografijata, 

posebna stopanska geografija, 

osnovi na turizmot, geografija 

na Evropa i geografija na RM. 

Izvr{uval pove}e funkcii: odbornik 

vo Sobranieto na grad 

Skopje, prodekan i dekan na Geografskiot 

fakultet, vo dva mandata 

prodekan i dva mandata dekan 

na PMF, prorektor na Univerzitetot 


Skopje, pretsedatel na Turisti~kiot 

sojuz na Skopje, pretsedatel 

na turisti~kiot sojuz na Makedonija, 

sekretar i pretsedatel na 

Makedonskoto geografsko dru{tvo, 

pretsedatel na Republi~kiot 

pedago{ki sovet, pretsedatel 

na AKUD „Mir~e Acev# i dr. Dosega 

ima objaveno preku 200 naslovi 

od oblasta na geografijata 

na Makedonija, turisti~kata geografija 

i turizmot, stopanskata 

geografija, hidrologijata i prostornoto 

planirawe. Ima objaveno 

10 u~ebnici za sredno, 4 za visoko 

obrazovanie i pove}e tematski 

karti. U~estvuval vo izrabotkata 

na pove}e proekti, kako 

istraùva~ i kako rakovoditel. 

BIBL.: Turisti~ki vrednosti na planinite 

vo SR Makedonija. Godi{en zbornik 

na PMF, 21, Skopje, 1975; Pojava, razvitok 

i stopansko-geografski karakteristiki 

na pooddelnite industriski 

granki na teritorijata na SR Makedonija 

do po~etokot na Prvata svetska 

vojna. „Geografski razgledi#, 21-22, Skopje, 

1984; Grundzuge der Raumstruktur der Republik 

Makedonien. „Österreishische Osteefte#, 

Österreishisches OST-UND Sudosteuropa – Institut, 

jahrgang Vien, 1998; Ko~ani, monografija, 

Ko~ani, 2003. 

LIT.: Vasa Daskalovski, Prof. d-r Aleksandar 

Stojmilov (po povod {eeset godini 

od ìvotot), „Geografski razgledi#, 

36, Skopje, 2001. T. And. 

STOJÊV, Boris (Bitola, 1. VI 

1924) – fizi~ar, red. prof. (1964) 

na univerzitetot vo Toronto i 

negov po~esen profesor, ~len na 


(1981). Vo Kanada od 1931 g., 

diplomiral (1947) i doktoriral 

(1950) na Univerzitetot vo Toronto. 

Pred toa, rabotel 13 godini 

vo Nacionalniot istraùva~ki 

sovet vo Otava. Vo vrvni spi- 

Boris 

Stoj~ev 

sanija objavil pove}e od 150 zabeleàni 

statii povrzani so interakcijata 

na svetlinata i materijata, 

Ramanovata spektroskopija 

so visoka rezolucija i nelinearnata 

optika. Go napravil prviot 

laser vo Kanada i na{ol ingeniozni 

primeni na laserite za 

istraùva~ki celi. Rakovodel so 

izrabotkata na 25 doktorski disertacii. 

Objavil (2002) obemna 

biografija na negoviot mentor, 

nobelovskiot laureat Gerhard 

Hercberg. Bil dekan (1972–77) na 

Fakultetot za inènerstvo vo Toronto, 

pretsedatel na Amerikanskoto 

dru{tvo za optika (1976) i 

na Kanadskata asocijacija za fizika 

(1983–84), pove}egodi{en 

~len na Nau~niot sovet na Kanada 

i sekretar (1996) na Me|unarodnata 

asocijacija za ~ista i primeneta 

fizika. Se steknal so po~esti 

vo Kanada i vo drugi zemji, ~len e 

na akademiite na Kanada, SAD, 

Velika Britanija i Indija. 

LIT.: [esto izborno sobranie. Referati 

i prilozi, 4. X 1981 g., str. 33-44. V. Ur. 

Van~e 

Stoj~ev 

STOJÊV, Van~e Kirov (s. Crvulevo, 

[tipsko, 15. II 1951) – istori~ar, 

univerzitetski profesor, 

polkovnik na ARM. Zavr{il 

sredno voeno u~ili{te vo Saraevo 

(1970). Bil na komandirski 

dol`nosti vo Belgrad (1970–1992); 

zavr{il Fakultet za odbrana 

(1986) i Voena akademija vo Saraevo 

(1987), magistriral i doktoriral 

vo Belgrad (1992), rabotel 

kako samostoen istraùva~ vo 

Voeno-istoriskiot institut vo 

Belgrad. Vo Voenata akademija 

„General Mihailo Apostolski# 

vo Skopje (1993) izbran za docent, 

STOJÊVSKA-ANTI] 

a potoa i za vonreden profesor za 

predmetite voena istorija i metodologija 

na nau~noistraùva~kata 

rabota. Bil rakovoditel na 

Katedrata za op{testveni nauki 

i pretsedatel na Komisijata na 

NIR na VA (1995–2004). Za nau- 

~en sovetnik e izbran vo INI 

(2006). ^len e na Komisijata za 

odlikuvawa i priznanija na Pretsedatelot 

na RM (2004). Avtor e 

na okolu 180 trudovi. U~estvuval 

na doma{ni i na me|unarodni nau~ni 

sobiri. Osnovopolo`nik e 

na Voeniot muzej na Makedonija. 

BIBL.: Bugarskiot okupatorski sistem 

vo Makedonija 1941–1944, Skopje, 1996; 

Voena istorija na Makedonija, I–II, Skopje, 

2000; Metodologija na voenite nauki, 

Skopje, 2004. 

LIT.: Bilten na Univerzitetot „Sv. Kiril 

i Metodij#, 893/ 15 III 2006. M. Min. 

STOJÊVI], \or|e (Kratovo, 

1859 ‡ Skopje, 26. I 1926) ‡ kompozitor, 

horski dirigent i nastavnik. 

Se {koluval vo rodniot grad, 

vo Aleksinac i vo Belgrad, kade 

{to go zavr{il Bogoslovskoto 

u~ili{te. U~el muzika vo Moskva 

i vo Petrograd (1895). Bil u~itel, 

slu`benik i horski dirigent vo 

pove}e gradovi vo Srbija i vo Makedonija. 

Negovite li~ni tvorbi, 

ednostavni po svojata struktura, 

isklu~ivo $ pripa|aat na duhovnata 

sfera. Dr. O. 

STOJÊVSKA, Vera Tasova 

(Kumanovo, 4. V 1928) ‡ oftalmolog 

(od 1959), prof. na Med. f. i 

na St. f. vo Skopje. Diplomirala 

na Med. f. vo Skopje (1954). Ja 

odbranila habilitacijata „Konzervativen 

pristap vo tretmanot 

na funkcionalnite ambakopii# 

(1972). Se usovr{uvala od 

podra~jeto na strabizmot kaj decata 

vo London, Belgrad i Zagreb. 

Vo 1965 g. na O~nata klinika 

go formirala prviot Pleopti~ko‡ortopti~ki 

centar vo 

Makedonija, a pove}e od 30 godini 

go vodela Detskiot oddel na 

Klinikata. Sli~ni centri so 

obuka na kadrite formirala i vo 

site pogolemi medicinski centri. 

Publikuvala nad 50 nau~ni 

trudovi glavno od oblasta na 

strabologijata, i u~ebnik „Oftalmologija# 

(1995) vo koavtorstvo 

so prof. J. Ivanov. M. Pol. 

STOJÊVSKA-ANTI], Vera 

(Bitola, 10. VIII 1939) ‡ knièven 

istori~ar, univ. profesor. Osnovno 

i gimnazisko obrazovanie 

zavr{ila vo rodniot grad. Diplomirala 


vo Skopje ‡ Katedrata za 

istorija na knièvnostite na narodite 

na SFRJ (1963). Po izborot 

za asistent (1968), doktorirala 

na tema od oblasta na srednovekovnata 

makedonska knièv- 

S 

1437

S STOJÊVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Vera 

Stoj~evska- 

Anti} 

nost (1974) i e izbirana za docent, 

vonreden i redoven profesor 

na istata katedra. Bila rakovoditel 

na Katedrata, prorektor 

za me|unarodna sorabotka na 

Univerzitetot „Sv. Kiril i Metodij# 

i direktor na Institutot 

za makedonska literatura vo 

Skopje. Bila glaven i odgovoren 

urednik na sp. „Literaturen 

zbor#, „Spektar# i „Godi{en 

zbornik na Filolo{kiot fakultet# 


za prv ~len od RM vo Amerikanskata 

slavisti~ka asocijacija 

i ottoga{ 15 godini ja vr{i koordinatorskata 

dejnost za makedonistikata 

vo SAD i RM. Od tie 

bilateralni nau~ni konferencii 

se objaveni {est nau~ni zbornici 

(na angliski i makedonski 

jazik). Po~esen ~len e na DPM, 

na DNU vo Bitola i na drugi 

dru{tva i zdruènija. Eden mandat 

bila ~len na Sovetot na Sobranieto 

na grad Skopje. Gostuvala 

kako predava~ za srednovekovnata 

makedonska knièvnost vo 

pove}e univerzitetski centri vo 

svetot (Brisel, Rim, Neapol, Bukure{t, 

Moskva, Varna, Solun, 

îkago, Majami, Detroit, Toronto, 

Wu Delhi, Praga i Bratislava). 

Nejzin poseben pridones e 40godi{noto 

u~estvo na Me|unarodniot 

seminar za makedonski 

jazik, literatura i kultura so 

predavawa vo vrska so srednovekovnata 

makedonska knièvnost. 

Ima objaveno nad 600 bibliografski 

edinici vo doma{ni i 

stranski publikacii, kako i okolu 

60 posebni izdanija. 

BIBL.: Od srednovekovnata knièvnost, 

Skopje, 1976; Niz stranicite od 

ju`noslovenskite knièvnosti, Skopje, 

1977; Lokalni hagiografii vo Makedonija, 

Skopje, 1977; Bogomilstvoto vo srednovekovnata 

izvorna gra|a, Skopje, 1978 

(so koavtor); Srednovekovnite tekstovi 

i folklorot, Skopje, 1978; Stranici od 

srednovekovnata knièvnost, Skopje, 

1978 (so koavtor); Transformacijata na 

motivot za Bolen Doj~in, Skopje, 1979; 

Navra}awa kon Biblijata, Skopje, 1981; 

Kliment i Naum Ohridski vo narodnata 

tradicija, Skopje, 1982; Od rakopisnoto 

nasledstvo, Skopje, 1983; Me|u knièven 

tekst i folklor, Skopje, 1987; Poraki 

od damnina, Skopje, 1988; Mitologumena, 

Skopje, 1990 (so koavtor); Sto makedon- 

1438 

ski bibliski narodni prikazni, Skopje, 

1993 (predgovor, izbor i redakcija); Patopisi 

i razgovori, Skopje, 1994; So zbor 

vo svetot, Skopje, 1995; Pretskaùvawata 

na Golem Aleksandar, Skopje, 1996 

(podgotovka, predgovor i transkripcija); 

Apokrifi, Skopje, 1996 (predgovor, izbor, 

bele{ki i redakcija); Srednovekovni 

romani i raskazi, Skopje, 1996 (predgovor, 

izbor i redakcija); Vreme i pat, 

Skopje, 1996; Srednovekoven zboroplet, 

Skopje, 1996 (izbor, predgovor, bele{ki i 

redakcija); Istorija na makedonskata 

knièvnost. Srednovekovna knièvnost. 

Skopje, 1997; Sveti Naum Ohridski, 

Skopje, 1997; Svetlinite na tradicijata, 

Skopje, 1998; Srednovekovni kni- 

èvni ànri, Skopje, 2000; Po stapkite 

na sv. Kliment Ohridski. Makedonisti~ki 

studii, Skopje, 2003; Lokalni hagiografii 

vo Makedonija, Skopje, 2003; 

Kultot na sv. Bogorodica vo Makedonija, 

Skopje, 2003; Bogomilskoto dvièwe 

vo Makedonija, Skopje, 2003 (so koavtor); 

Slavisti~ki studii, Skopje, 2006; Makedonija 

lulkata na slovenskata pismenost, 

Skopje, 2006; Kultot na Deva Marija 

i Sv. Bogorodica Slimni~ka vo 

Prespa. Skopje, 2007 (so koavtor); Oreolot 

na Sv. Kliment Ohridski, Ohrid, 

2007; Stranskite slavisti za Makedonija 

i za makedonskiot jazik, Skopje, 2007. 

LIT.: Vera Stoj~evska-Anti}. Personalna 

bibliografija. Sostavile, uredile 

i redaktirale Cvetanka Damjanovska, Jolanda 

Bo{evska i Lena Sekulovska, Bitola, 

2007. S. Ml. 

STOJÊVSKI, Metodija (s. 

German, Lerinsko, 1905 – s. Bistrica, 

Bitolsko, 17. IX 1995) – 

pripadnik na rabotni~koto i komunisti~koto 

dvièwe, ~len na 

KPJ od 1940. @iveel i rabotel vo 

seloto Bistrica, Bitolsko. Vo 

letoto na 1942 g. aktivno go pomagal 

Dvièweto. Vo septemvri 

1942 preminal vo ilegalstvo. Po 

provalata vo s. Bistrica bil otkrien 

i uapsen (17. X 1942) i bil 

osuden od bugarskiot voen preki 

sud na 14 godini robija. Kaznata 

ja izdrùval vo zatvorot Idrizovo. 

Na 29 avgust 1944 g., so drugi 

politi~ki zatvorenici, izbegal 

od zatvorot i se priklu~il kon 

Osmata NO brigada. Po Osloboduvaweto 

rabotel vo zadninata 

na formiraweto na NOO i vo 

Narodniot front. 

IZV.: DARM, fond, 427, CK na KPM– 

SKM, Partiski dosieja na nositeli na 

„Partzanska spomenica 1941#, dosie na dobieni 

spomenici, br. 644. M. Mih. 

STOJÊVSKI, Sande (s. Studena 

Bara, Kumanovo, 16. IX 1948) ‡ 

poet, eseist, literaturen kriti- 

~ar, preveduva~. Bil novinar, a 

potoa urednik na Obrazovnata 

redakcija na Radio Skopje, glaven 

urednik i direktor na Knigoizdatelstvoto 

†Makedonska kniga#, 

glaven urednik na prilepskoto 

spisanie †Streme`# i na ponovoto 

skopsko glasilo †AKT#. Koavtor 

e na pettomnata edicija †Makedonskata 

knièvnost vo kni- 

èvnata kritika# (1973). Kako 

Sande 

Stoj~evski 

poet nastojuva da gi soedini arhai~nite 

(dijalektnite) i modernite 

izrazni modeli i toa od prvoobjavenata 

zbirka †Kralot na lebedite# 

(1972) do poslednata 

†Sipkava pre|a e svet# (2003). Negovata 

poezija se realizira niz 

primenata na trite principi: 

principot na arhai~nosta, principot 

na interpolacijata i principot 

tekst–test. 



(1990). V. M.-^. 

STOJÊVSKI, Todor Kostadinov 

(Prilep, 29. V 1929) ‡ spec. 

internist-hematolog, redoven 


1987). Med. f. i specijalizacija 

zavr{il vo Skopje. Postdiplomski 

studii po hematologija vo 

Oksford (Anglija) (1963/64), a 

doktoriral (1970) vo Skopje. Direktor 

na RZT (1966‡1968). Bil 

prodekan na Med. f. (1978‡1980), 

a potoa direktor na Klinikata za 

hematologija (1980‡1988). Objavil 

nad 200 truda. 

BIBL.: Klini~ka hematologija, Skopje, 

1979; Hematologija, Skopje, 1995; Gerijatrija, 


Goce 

Stoj~evski 

-Ambar~e 

STOJÊVSKI-AMBARÊ, Goce 

(Tetovo, 1919 – s. Beli~ica, 

Gostivarsko, 19. IX 1944) – naroden 

heroj. Bil bibliotekar vo lokalnata 

biblioteka, sekretar na 

MK na KPJ i u~esnik vo NOD 

(1941). Vo NOAVM bil politi~ki 

komesar na partizanski odred 

na [ar Planina (1943). Vo borbata 

so balisti~ki sili kaj s. [ipkovica 

(1943) bil ranet, zaroben 

i sproveden vo zatvorot vo Tira-


na. Po kapitulacijata na Italija 

izbegal, se vratil vo Makedonija 

i se priklu~il na partizanski 

odred. Zaginal vo borba i bil 

proglasen za naroden heroj na Jugoslavija. 



STOJÊV-SRTAWU, Krsto (Razlog, 

10. IX 1910 – Sofija, 19. VI 

1975) – u~itel, istaknat makedonski 

revolucioner, pripadnik na 

VMRO(Ob), eden od prvite partizani 

i od dvigatelite na Kulturnata 

avtonomija na Makedoncite 


(1944–1948). So Nikola 

Parapunov ja obnovile komunisti~kata 

mladinska organizacija 

vo Razlo{ko (1931). Gi predvodel 

prosvetnite rabotnici na protesti 

protiv VMRO na Ivan Mihajlov 

(1932). Bil osuden na 15 godini 

zatvorska kazna (1933). Po 

izleguvaweto od zatvor (od VI 

1941) ìveel nelegalno. Bil uapsen 

i sproveden vo koncentracioniot 

logor Eni ]oj, Ksantisko 

(1942–1943). Po izleguvaweto od 

logorot stapil vo partizanskoto 

dvièwe, bil politi~ki komesar 

na Razlo{kiot p.o. „Nikola Parapunov# 

(III 1944), prv sekretar 

na Okru`niot komitet na BRP(k) 

za Pirinskiot kraj (po 9. IX 

1944). Po Rezolucijata na IB bil 

otstranet od politi~kata funkcija, 

poradi sorabotka so KPJ. 

Otstapil od makedonskata nacionalna 

opredelba. Po VII kongres 

na BKP (1958) bil rehabilitiran 

od bugarskata vlast. 

LIT.: IstoriÔ na blagoevgradskata okrÍ`na 

organizaciÔ na BKP, SofiÔ, 1979; 

KrstÓ StoŸ~ev, Na~alo na vÍorÍènata 

borba v Razlo`ko prez 1941 g., „Voenno-istori~eski 

sbornik#, kn. 3, SofiÔ, 1972. V. Jot. 

STOMATOLO[KA KOMORA 

‡ samostojna i nezavisna profesionalna 

organizacija na site 

doktori po stomatologija {to vr- 

{at stomatolo{ka 

dejnost na teritorijata 

na RM. Formirana 

vo 1996 g. za 

za{tita i unapreduvawe 

na stomato- 

Amblemot na 

Stomatolo{kata 

komora 

lo{katazdravstvena za{tita na gra|anite 

na RM (ima 

2.000 ~lenovi). Go 

izdava informatorot na Komorata. 

Gi {titi dostoinstvoto, ugledot, 

interesite na doktorite i 

interesite na pacientite preku 

standardite za stru~no rabotewe 

i profesionalno odnesuvawe vo 

soglasnost so eti~kite standardi. 

Komorata e odgovorna za staìrawe 

i polagawe na dràvniot ispit, 

za dobivawe licenci za rabota 

i za nostrifikacija na diplomi 

steknati vo stranstvo. E. M. 

Zgradata na Stomatolo{kiot klini~ki centar Zgradata na Stomatolo{kiot fakultet 

STOMATOLO[KI KLINI^- 

KI CENTAR ‡ so sedum specijalizirani 

kliniki: Klinika za 

bolesti na ustata i zabite, Klinika 

za dentalna patologija i terapija, 

Klinika za detska i preventivna 

stomatologija, Klinika 

za mobilna stomatolo{ka protetika, 

Klinika za fiksna stomatolo{ka 

protetika, Klinika za 

oralna hirurgija, Klinika za ortodoncija. 

Site kliniki se so 

pretkliniki. Toa se zdravstveni, 

nastavni i nau~ni institucii. Vo 

niv se dava stomatolo{ka pomo{ 

za site zaboluvawa od domenot na 

stomatologijata, kako na tvrdite 

organi ‡ zabite i vili~nite koski, 

taka i na mekite delovi vo 

ustata i na liceto. Raspolagaat 

so sali za site stomatolo{ki 

disciplini, klini~ki i pretklini~ki 

intervencii i zaedni~ki 

laboratorii i slu`bi, kako: Hematolo{ka 

laboratorija, Rendgen 

kabinet, Administrativnoekonomska 

i finansiska slu`ba, 

AOP i tehni~ka slu`ba za odr- 

ùvawe na postojnata aparatura, 

oprema i amfiteatri. Sekoj stru- 

~en i stomatolo{ki predmet e i 

klinika i pretstavuva nastavna 

baza, kade {to se educiraat studentite 

po stomatologija. Tie tuka 

gi izu~uvaat teoretski i prakti~no 

stomatolo{kite zaboluvawa, 

nivnoto lekuvawe i izrabotkata 

na proteti~kite i ortodontskite 

pomagala. Klinikata za 

maksilofacijalna hirurgija so 

stacionar e posebna klinika i na 

nea se lekuvaat pacientite i se 

educiraat studentite za zaboluvawata 

i povredite vo maksilofacijalnata 

regija. Na site kliniki 

se izveduva i postdiplomska 

nastava (specijalisti~ki, magisterski 

i doktorski studii), izdavawe 

u~ebnici i izrabotka na nau~ni 

proekti. E. M. 

STOMATOLO[KI FAKUL- 

TET VO SKOPJE. Od Klinikata 

za usni, zabni i vili~ni bolesti 

na Med. f., formirana vo 1949 g., 

za davawe stomatolo{ki uslugi 

na naselenieto od Skopje i od 

Makedonija i za edukacija na studentite 

po medicina od predmetot 

stomatologija, se uvidelo deka 

ima potreba za otvorawe posebni 

stomatolo{ki studii. Ma- 

STON 

ti~na komisija podgotvila elaborat 

so predlog za opravdanosta 

za otvorawe Stomatolo{ki oddel 

pri Med. f. vo Skopje. Po utvrdenata 

neophodna potreba, Sobranieto 

na NRM so Ukaz go proglasila 

Zakonot za otvorawe 

Stomatolo{ki oddel pri Med. f. 

vo Skopje (1959). Nastavata se izveduvala 

interdisciplinarno, na 

klinikite i institutite na Med. 

f. i na PMF. Podgotveni se nastavni 

planovi i sodrìni za studentskata 

nastava. Kontinuirano 

se izu~uvaat bazi~nite predmeti 

i stru~nite pretklini~ki, a potoa 

i klini~ki predmeti. Postojaniot 

razvoj, sozdavaweto dovolen 

sopstven kadar i prostor vo 

1977/ 78 g. doveduva do formiraweto 

samostoen St. f. so osum 

kliniki i so pretkliniki, so 

svoi posebni rabotovodni organi, 

Nastavni~ki sovet, a izbran e 

i prviot dekan. Diplomirani se 

preku 2000 studenti ‡ doktori po 

stomatologija. Fakultetot opstojuva 

48 godini kako moderna 

sovremena visokoobrazovna institucija. 

Vo ramkite na St. f. od 

2002, odnosno 2003/2004 funkcioniraat 

dve novi nastavni programi 

za visoko obrazovanie: stru~ni 

stomatolo{ki sestri (so zapi- 

{ani 46 studenti i diplomirani 

13) i stru~ni zabni tehni~ari (so 

zapi{ani 159 i diplomirani 35 

studenti). Hronolo{ki pregled 

na profesorite‡dekani na fakultetot: 

d-r I. Tav~iovski (1978 

‡1982), d-r B. Lazarevska (1982‡ 

1984), d-r I. Tav~iovski (1984‡ 

1988), d-r E. Mir~ev (1988‡1992), 

d-r M. Simonovski (1992‡1998), 

d-r M. Nakova (1998‡2008). E. M. 

STON, Eleonora (Miss Stone) ‡ 

amerikanska protestantska misionerka 

vo Makedonija. Bila grabnata 

od ~etata na Jane Sandanski 

(21. VIII 1901) na patot me|u Bansko 

i Gorna Xumaja. Za nejziniot 

otkup TMORO dobila od osmanliskata 

vlada 14.500 zlatni liri, 

koi bile upotrebeni glavno za 

kupuvawe oru`je. Po vra}aweto 

vo SAD taa ja popularizirala 

TMORO i nejzinite osloboditelni 

celi. Za toa pate{estvie e 

snimen istoimen igran film, 

~etvrti po red vo makedonskata 

kinematografija. 

S 

1439

S STONOGALKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Eleonora 

Ston 

LIT.: Manol Pandevski, Jane Sandanski i 

mis Ston, Skopje, 1992; MersiÔ Makdermot, 

Za svoboda i sÍvr{enstvo, BiografiÔ 

Âne Sandanski, SofiÔ, 1978.; Laura Bet 

[erman, Poàri v planinata. Makedonskoto 

revolÓcionno dviènie i otvli~aneto 

na Elen Stoun (prevod ot angliŸski 

Ekaterina Nikolova), SofiÔ, 1992. S. Ml. 

STONOGALKI (Myriapoda) – 

klasa od pottipot traheati (Tracheata), 

vo koja se vklu~eni vistinskitestonogalki 

(Diplopoda) i 

{kraplite (Chilopoda). 

Vo Makedonija 


72 

vidovi, od koi 22 

Vistinska stonogalka endemiti. 

LIT.: S. Petkovski, Faunal diversity, vo: Country 

Study for Biodiversity of the Republic of Macedonia 

(First National Report). Ministry of Environment 

and Phisical Planning, Skopje, 2003; 

N. Mrsic, The fauna of diplopods (Diplopoda) of 

Macedonia, „Rasprave#, SAZU, XXXIV, 1, 

Ljubljana, 1993, 20–44; K. Strasser, Diplopoda. 

Catalogus Faunae Jugoslaviae, III, 4, Ljubljana, 

1971, 1–50. Sv. P. – V. Sid. 

Se~a na {umite od JP †Makedonski {umi# 

STOPANISUVAWE SO [U- 

MITE – {umite kako nacionalno 

bogatstvo na RM, pokraj op- 

{tokorisnite funkcii, imaat i 

funkcija da ja obezbedat potrebnata 

drvna masa kako energens, surovina 

ili za druga namena {to 

proizleguva od potrebite na naselenieto 

i na drvnata industrija. 

Stopanisuvaweto so dràvnite 

{umi za stopanska namena se 

ostvaruva preku JP „Makedonski 

{umi#. Ekonomikata vo {umarstvoto 

se otslikuva glavno preku 

raboteweto na JP „Makedonski 

{umi#, zatoa {to preku 90% od 

proizvedenata drvna masa od dr- 

àvnite {umi se ostvaruva vo 

ova pretprijatie. Koristeweto 

na {umite se vr{i vo soglasnost 

1440 

so predvidenite merki vo posebnite 

planovi za stopanisuvawe so 

{umite, koi se podgotveni od specijalizirana 

institucija za ureduvawe 

i proektirawe na {umite, 

oceneti od stru~na komisija 

od Ministerstvoto za zemjodelstvo, 

{umarstvo i vodostopanstvo 

i odobreni od ministerot. 

Vo posebnite planovi za stopanisuvawe 

so {umite, osobeno vo delot 

za koristeweto na {umite, 

posebno se vodi smetka da ne se 

naru{i prirodnata ramnoteà 

pome|u drvnata produkcija i drvnata 

masa {to e predvidena za koristewe. 

Al. And. 

STOPANSKIOT RAZVOJ NA 

MAKEDONIJA VO XIX VEK. 

Preminot od XVIII vo XIX v. vo 

Makedonija, koja toga{ vo svoite 

prirodno-istoriski i etni~ki 

granici se nao|a{e vo sostavot 

na Osmansko-turskata Imperija, 

se karakterizira{e so pozabele- 

ìtelno razjaduvawe na patrijarhalno-naturalnite 

oblici na 

stopanisuvawe i so navleguvawe 

na stokovno-pari~nite oblici na 

op{testvenoto proizvodstvo. Vo 

zemjodelstvoto, na mestoto na timarsko-spahiskiot 

sistem, koj se 

sostoe{e vo dodeluvawe krupni 

zemji{ni imoti (lenovi) na spahiite 

vo zamena za vr{ewe voena 

slu`ba, na ~iflicite, koi pretstavuvaa 

krupni stopanstva od 

polukapitalisti~ki tip, s# pove- 

Prvata elektri~na centrala vo Kumanovo (1926) 

}e se probivaa novite agrarnoproizvodstveni 

odnosi na stokovno-pari~noto 

stopanstvo. Novite 

kapitalisti~ki proizvodstveni 

i op{testveni odnosi s# pozabrzano 

navleguvaa i vo gradskoto 

stopanstvo na Makedonija. Zanaet~istvoto 

opa|a{e pred {ireweto 

na industrijata, {to vode- 

{e kon proletarizirawe na zana- 

et~iite, dodeka esnafskata organizacija 

so svojata struktura otstapuva{e 

pred novite formi na 

organizacija na stopanskiot i na 

op{testveniot ìvot. Pana|urite, 

na koi dotoga{ se ostvaruva- 

{e razmenata, bea zamenuvani so 

novite i posovremeni vidovi na 

trgovskata razmena. Istovremeno, 

so zgolemuvaweto na nadvore{notrgovskata 

razmena i {ireweto 

na vnatre{niot pazar, zapo~na 

modernizacijata na soobra}ajot, 

se {ire{e po{tenskotelegrafskata 

mreà i be{e 

pu{tena vo soobra}aj prvata èlezni~ka 

linija vo Makedonija 

(1873) na relacijata Solun – 

Skopje. Zastarenite oblici na 

kreditirawe, kakvi {to bea esnafskite 

kasi, im go otstapuvaa 

mestoto na novite i moderni banki 

i kreditni akcionerski dru{tva, 

~ie osnovawe go nalagaa novite 

i izmeneti stopanski i op- 

{testveni uslovi na ìvotot i 

razvitokot. Razvitokot na industrijata 

be{e obeleàn so podigawe 

industriski pretprijatija, 

prvenstveno na prehranbenata i 

na tekstilnata industrija, i so 

dominantno u~estvo na stranski 

kapital od evropskite zemji. 

LIT.: Akad. Dan~o Zografski, Razvitokot 

na kapitalisti~kite elementi vo 

Makedonija za vreme na turskoto vladeewe, 

„Kultura#, Skopje, 1980; D-r Boris Arsov, 

Ekonomskiot ìvot naMakedonija 

vo XIX vek, MANU, Skopje, 2000. R. H. 

STOPANSKIOT RAZVOJ NA 

MAKEDONIJA ME\U DVETE 

SVETSKI VOJNI (1918–1941). 

Vo periodot me|u dvete svetski 

vojni Vardarskiot del od Makedonija, 

koj{to po raspar~uvaweto 

na Makedonija vo tekot na 

Balkanskite i na Prvata svetska 

vojna vleze vo sostavot na novoformiranata 

dràvna zaednica


Kralstvoto na Srbite, Hrvatite 

i Slovencite (Kralstvoto na 

SHS), koe po [estojanuarskata 

diktatura od 1929 g. be{e preimenuvano 

vo Kralstvo Jugoslavija, 

ostana tipi~no agrarno podra~je. 

Spored popisite na naselenieto 

od 1921 i od 1931 g., na naselenieto 

{to ìvee{e vo selskite naselbi 

otpa|aa tri ~etvrtini od 

vkupnoto naselenie. Zemjodelstvoto 

i sto~arstvoto ostanaa najva`nite 

stopanski granki. Vo 

zemjodelstvoto preovladuvaa sitnite 

posedi do pet hektari, na 

koi otpa|aa duri tri ~etvrtini 

(74,3%) od vkupniot broj posedi. 

Najgolemiot del od obrabotlivite 

zemjodelski povr{ini bea zasejuvani 

so ìtni kulturi. Industriskite 

kulturi, me|u koi 

najzna~ajno mesto im pripa|a{e 

na tutunot, afionot i pamukot, 

bea zastapeni na sosema skromni 

povr{ini. Zemjodelskoto proizvodstvo, 

vo najgolema mera, be{e 

nameneto za zadovoluvawe na 

sopstvenite potrebi na semejstvata. 

Sto~arstvoto be{e silno 

pogodeno od vospostavuvaweto na 

novite ve{ta~ki granici i posebno 

so povlekuvaweto na granicata 

sprema Grcija, so {to sto~arite 

od ovoj del na Makedonija i 

posebno onie od zapadnite planinski 

predeli, kade {to sto- 

~arstvoto be{e najrazvieno, ve}e 

ne moèa vo tekot na zimskite 

meseci da gi spu{taat svoite stada 

vo potoplite ju`ni krai{ta. 

Nomadskiot na~in na sto~arewe, 

koj{to vo najgolema mera go 

praktikuvaa samo u{te vla{kite 

sto~arski semejstva, s# pove}e mu 

go otstapuva{e mestoto na polunomadskiot 

na~in na sto~arewe. 

Statisti~ki zemeno, industrijata 

zabeleà podem spored brojot 

na podignatite industriski kapaciteti, 

no po svojata su{tina toa 

bea sitni pretprijatija so mala 

vrednost na vloèniot kapital i 

so mal broj vraboteni. Zanaet- 

~istvoto prodolì da propa|a, ne 

tolku poradi konkurencijata na 

doma{noto industrisko proizvodstvo 

tuku najmnogu poradi nepodnoslivata 

konkurencija na 

industriskite stoki od drugite 

krai{ta na Kralstvoto Jugoslavija. 

Vo bankarstvoto bea otvoreni 

pove}e novi banki, koi pretstavuvaa 

glavno filijali na bankite 

od drugite podra~ja i otpu{taa 

sitni kreditni sredstva, pred 

s# hipotekarni zaemi so koi ekonomski 

gi forsira{e pripadnicite 

na srpskoto naselenie, koe 

be{e kolonizirano vo ovoj del na 

Makedonija. 

LIT.: D-r Risto Hristov, Seloto vo vardarskiot 

del od Makedonija me|u dvete 

svetski vojni (socio-ekonomski istra- 

ùvawa), Skopje, 1993; istiot, Trudbeni~kite 

op{testveni sloevi vo Makedonija 

(1918–1941), Skopje, 1996; istiot, Selskoto 

stopanstvo na Vardarska Makedonija 

me|u dvete svetski vojni niz arhivski izvori, 

„Istorija#, br. 1–2, Skopje, 1987; istiot, 

Gradskoto stopanstvo na Vardarska 

Makedonija me|u dvete svetski vojni 

niz arhivski izvori, „Istorija#, br. 1-3, 

Skopje, 1988; Akad. Dan~o Zografski, 

Faktorite i nasokite na stopanskiot 

razvitok na Vardarska Makedonija me|u 

dvete svetski vojni, „Godi{nik na Ekonomskiot 

fakultet#, Skopje, 1980; Dime 

Bojanovski – Kiril Xonov – Ana Pemovska, 

Razvitokot na zemjodelstvoto vo 

Makedonija, Skopje, 1955. R. H. 

Zgradata na Stopanskata komora na Makedonija 

STOPANSKITE KOMORI VO 

RM. Spored pozitivnite zakonski 

propisi, ekonomskite subjekti 

vo RM osnovaat stopanski komori 

vrz osnova na dejnosta {to 

ja vr{at. Vo RM postojat: Stopanskata 

komora na Makedonija; 

Sojuzot na stopanski komori; 

stopanski komori na Makedonija 

so drugi dràvi i sl. 

Stopanskata komora na Makedonija 

e osnovana 1932 g. Po nekolku 

transformacii vo tekot na 

nejzinoto postoewe, taa postoi 

kako delovno-stru~na asocijacija 

na nejzinite ~lenki, a nejzinata 

dejnost se odviva vo soglasnost so 

Zakonot za Stopanskata komora 

na Makedonija (2004). Taa e osnovana 

so cel da se unapreduvaat pazarnoto 

stopanstvo i pretpriemni{tvoto 

i za pottiknuvawe na 

konkurencijata. Vo toj kontekst 

taa se griì za podobruvawe na 

efikasnosta na raboteweto na 

nejzinite ~lenki, za vospostavuvawe 

i razvoj na stopanskata sorabotka 

so stranstvo, za razvivawe 

i organizacija na edinstven 

informaciski sistem, za zastapu- 

STOPANSKITE 

vawe na interesite na ~lenkite 

pred dràvnite organi i da izvr- 

{uva i drugi aktivnosti od interes 

za ~lenkite. Za pouspe{no ostvaruvawe 

na svoite zada~i, vo 

ramkite na ovaa institucija se 

organiziraat asocijacii (4) i 

zdruènija spored dejnosti (19), 

regionalni komori (15) i drugi 

formi na organizirawe i rabotewe. 

Komorata ima i svoi pretstavni{tva 

vo stranstvo. Taa razvi 

plodna me|unarodna sorabotka 

so soodvetni komori od pove}e 

dràvi, kako i sorabotka so EU. 

Isto taka, potpi{ani se i dogovori 

za slobodna trgovija so nekolku 

dràvi, so EFTA, CEFTA 

i dr. Vo nejzinata dejnost spa|a i 

objavuvaweto na razni publikacii: 

bro{uri, jubilejni izdanija, 

nedelni i mese~ni izdanija i dr. 

Sojuzot na stopanski komori 

nastana so zdruùvawe na tri 

granski stopanski komori: industriskata, 

trgovskata i uslu`nata 

(2004). Vo slednata godina kon nego 

se priklu~eni u{te dve komori: 

na agrobiznisot i od oblasta 

na informati~ko-komunikaciskata 

tehnologija i uslugi (IKT). 

Misijata na Sojuzot na stopanski 

komori e da se griì za postojano 

zgolemuvawe na konkurentnosta 

na negovite ~lenki, za unapreduvawe 

na makedonskoto delovno 

opkruùvawe i za zgolemuvawe 

na proda`bata na nivnite proizvodi 

na globalniot pazar. Vo Sojuzot 

na stopanski komori ~lenuvaat 

mali i sredni privatni biznisi 

(pretprijatija), kako i drugi 

biznisi (farmerski asocijacii, 

industriski grupi). Komorata 

ima svoe informativno glasilo 

(Elektronski sedmi~en informator). 

Vo na{ata zemja dejstvuvaat i 

stopanski komori so drugi dr- 

àvi, kako {to se: Amerikanskomakedonskata 

stopanska komora, 

Makedonsko-ruskata stopanska 

komora i Makedonsko-slovene~kata 

stopanska komora. Tie 

se angaìraat za podobruvawe na 

sorabotkata na na{ata zemja so 

soodvetnite dràvi. 

IZV.: Zakon za stopanski komori 

(„Slu`ben vesnik na Republika Makedonija#, 

br. 54, 15 juli 2002); Zakon za Stopanskata 

komora na Makedonija („Slu`ben 

vesnik na Republika Makedonija#. br. 

89, dekemvri 2004) i drugi zakonski propisi, 

kako i dokumentacijata na soodvetnite 

stopanski komori. M. S. 

STOPANSKITE USLOVI VO 

MAKEDONIJA VO VREMETO 

NA BALKANSKITE I PRVA- 

TA SVETSKA VOJNA (1912–1918). 

Vo tekot na Balkanskite vojni 

(1912–1913) i vo Prvata svetska 

vojna (1914–1918), koga Makedonija 

neprekinato pretstavuva{e 

poligon za voenite dejstva na za- 

S 

1441

S STOÂRSTVO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

vojuvanite strani, nastapi re~isi 

celosno rastrojstvo vo nejziniot 

stopanski ìvot i razvoj. 

Nepovolnite dvièwa vo brojnata 

sostojba na naselenieto, zapo~nati 

u{te od porano i posebno 

pottiknati so Ilindenskoto 

vostanie (1903), prodolìja i natamu 

vo tekot na voenite godini 

1912–1918. Na krajot od Prvata 

svetska vojna, koga Makedonija 

be{e raspar~ena pome|u buròaziite 

na sosednite balkanski dr- 

àvi (Grcija, Bugarija, Srbija i 

Albanija), taa se najde vo vonredna 

stopanska isto{tenost. ôve~kite 

zagubi bea ogromni. 

Krupniot i sitniot dobitok be- 

{e desetkuvan i rekviriran za 

potrebite na vojskite. Zapu{teni, 

neobraboteni i nezaseani ostanaa 

najgolemiot del od zemjodelskite 

povr{ini. Polo`bata 

ja ote`nuvaa u{te pove}e i neras~istenite 

imotno-pravni odnosi 

vo zemjodelstvoto. Na napu{tenite 

imoti (~iflicite) na 

turskite podanici, koi si otidoa 

od Makedonija, stavi raka novata, 

srpska, dràvna vlast. Selanite, 

kako dotoga{ni obrabotuva~i, 

ostanaa bez sopstvenost na zemjata, 

koja so generacii ja obrabotuvaa. 

Industrijata be{e re~isi 

napolno upropastena. Na krajot 

od nekolkute vojni – spored mnogu 

sosema verodostojni izvori – 

„ne postoelo nitu edno industrisko 

pretprijatie sposobno za rabota#. 

Zanaet~iite bea napolno 

upropasteni i prinudeni da se 

preorientiraat kon zemjodelskiot 

trud. So vospostavuvaweto na 

novata ve{ta~ka granica sprema 

Egejskiot del na Makedonija, zapo~naa 

stopanski da opa|aat site 

gradovi i mesta {to se najdoa po 

dolìnata ili vo blizina na novata 

granica. 

LIT.: D-r Gligor Todorovski, Makedonija 

po Balkanskite vojni, Skopje, 1981; D-r 

Risto Hristov, Rastrojstvoto na stopanskiot 

ìvot vo Prilep i Prilepsko 

za vreme na vojnite od 1912 do 1918 godina, 

Prilep i Prilepsko 1893–1918, kn. II, 

Prilep, 1991. R. H. 

STOÂRSTVO – sektor {to u{te 

pred Vtorata svetska vojna be- 

{e dosta dobro razvien. Pasi{tata 

na visokite planini i prostranite 

kotlini so blaga klima 

nudat povolni prirodni uslovi 

za razvoj na sto~arstvoto. Sto- 

~arstvoto, vo minatoto i sega, ne 

e zna~ajno za stopanstvoto samo 

poradi mesoto, tuku e va`no i poradi 

mlekoto, sireweto, ka{kavalot, 

masloto, volnata i koìte. 

Vo povoeniot period, pa s# do 

denes, sektorot zabeleùva pobrz 

porast od rastitelnoto proizvodstvo. 

Toa se dolì na faktot 

{to agrarnata politika na dràvata 

be{e pove}e svrtena kon 

1442 

Ba~ilo na planinata Bistra 

sto~arstvoto, a vo negovi ramki, 

osobeno kon finansiraweto na 

op{testveniot sektor. Vo zemjata 

bea osnovani pove}e farmi, 

pred s# za krupen dobitok, pri 

{to agronomite i veterinarite 

gi primenuvaa zootehni~kite 

merki na organizacija na proizvodstvoto. 

Nasproti toa, investiciite 

vo individualniot sektor 

bea mnogu mali, a znaewata 

(kvalifikaciite) i rabotnite 

naviki na individualnite selski 

doma}instva skromni. 

[talskoto proizvodstvo be{e 

poseben problem vo razvojot na 

Broj na grla vo sto~arstvoto (1951-2005) 

sto~arstvoto. Od edna strana, 

{talskoto odgleduvawe na dobitokot 

(pred s# na molznite kravi) 

bara{e golemi koli~estva hrana, 

koi farmite ne moèa da gi obezbedat 

vo zemjata (i pokraj opredeleniot 

uvoz). Od druga strana, ov- 

~arstvoto ne uspea da se transformira 

vo {talsko. Vo zimskite 

meseci, seleweto na ovcite od 

planinskite ba~ila vo potoplite 

kotlini re~isi prestana, poradi 

{to vo tie meseci se vr{e{e prekumerno 

kolewe i proda`ba na 

priplodot (jagniwata). Ovie pri- 

~ini, a i faktot {to vo zimskiot 

Vo iljadi grla 

Godina Uslovni Goveda Sviwi Ovci @ivina Ko{nici 

grla vkup. 

so p~eli 

1951 376 132 2.022 920 74 

1956 317 366 91 2.056 1.135 47 

1961 298 336 125 1.802 1.306 71 

1971 350 288 106 1.828 2.914 95 

1981 431 392 192 2.127 4.314 104 

1991 282 171 2.251 4.563 76 

2005 248 156 1.244 2.617 67 

IZV.: Statisti~ki godi{nik na Republika Makedonija, Dràven zavod za statistika, 

za soodvetnite godini.


period i ov~arstvoto se soo~uva- 

{e so nedostig na hrana, dovedoa 

do nepovolna sostojba i fondot 

na grlata ovci bitno da se namali. 

@ivinarstvoto vo Makedonija 

zabeleà zna~itelen podem vo 

osumdesettite i devedesettite godini 

od minatiot vek (osobeno na 

koko{kite nesilki i brojleri), 

no vo periodot na tranzicijata 

dojde do povtoren pad. 

LIT.: Todor Mirovski, Stopanstvoto na 

Vardarska Makedonija me|u dvete svetski 

vojni, MANU, Skopje, 1998; Nikola Uzunov, 

Stopanstvoto na Republika Makedonija 

1945–1990, MANU, Skopje, 2001. D. N. 

STRANSKI DIREKTNI IN- 

VESTICII (SDI). Osnovni 

nositeli na SDI se transnacionalnite 

korporacii. Tie realiziraat 

stransko direktno investirawe 

so vospostavuvawe sopstveni, 

vo prv red, proizvodstveni 

pretprijatija (afilijacii) vo 

stranstvo, po pat na otkupuvawe 

na kontrolniot paket-akcii na 

oddelno pretprijatie ili pak so 

formirawe kompletno novo pretprijatie. 

Ekspertite na UNCTAD 

procenuvaat deka vo svetot dejstvuvaat 

okolu 60.000 transnacionalni 

korporacii, koi vospostavija 

pove}e od 500.000 afilijacii 

vo razni zemji. RM vleguva vo redot 

na zemjite vo tranzicija so 

slab priliv na SDI. Pri~inite 

leàt vo naglasenoto dejstvo na 

nekomercijalnite rizici vo prvata 

decenija na tranzicijata (embarga, 

begalska kriza, interen 

konflikt), no i vo s# u{te nepovolnata 

investiciona klima (slaba 

za{tita na sopstveni~kite 

prava, administrativno-birokratski 

pre~ki za vodewe biznis, 

neefikasni institucii, nesoodveten 

pristap na firmite do sredstvata 

za finansirawe na nivniot 

razvoj i sl). Del od pri~inite za 

slabiot priliv na stranski direktni 

investicii vo Makedonija 

leàt i vo insajderskiot karakter 

na privatizacijata. 

Priliv na SDI vo RM 

Vo milioni SAD dolari 

1994 24 

1995 12 

1996 11,2 

1997 30,7 

1998 127,7 

1999 32,4 

2000 175,1 

2001 440,7 

2002 77,7 

2003 96,0 

2004 155,0 

2005 97,0 

2006 383,8 

Kumulativot (stokovite) na SDI 

vo Makedonija denes iznesuva 

okolu 1,7 mrd. $, odnosno okolu 

800 $ na ìtel. SDI se naso~eni 

glavno vo telekomunikaciite, 

energetikata, bankarstvoto, osiguruvaweto, 

hranata. Najgolemite 

stranski investitori kaj nas 

doa|aat od Avstrija, od Ungarija 

i od Grcija. 

IZV.: NBM, Skopje, 2007; Ministerstvo 

za finansii na Republika Makedonija, 

Bilten, noemvri/dekemvri, Skopje, 2006, 

7, UNCTAD, World Investment Report 1999, 

New York and Geneva 1999, XVII; EBRD, Transition 

report 2006, 121. T. F. 

STRANSKI EKONOMISTI 

ZA RM. Me|u stranskite ekonomisti 

{to dadoa zna~aen pridones 

vo sorabotkata so RM i za 

prou~uvawe na makedonskata ekonomija, 

posebno treba da se spomnat: 

Isak Adiès, Xozef Breda i 

Romano Prodi. 

Isak 

Adiès 

Isak Adiès (Ichak Adizes) spa|a 

me|u vode~kite svetski eksperti 

vo oblasta na menaxmentot, t.e. 

vo sferata fokusirana vrz podobruvaweto 

na performansite 

na biznisite i na vladite, preku 

sproveduvawe fundamentalni promeni 

vo organizaciite i izbegnuvawe 

na haosot i na mo`nite destruktivni 

konflikti. Toj e kreator 

na specijalna metodologija 

za organizaciski i kulturni promeni 

vo organizacii od razli~en 

tip, patentirana pod negovoto 

ime i uspe{no sprovedena vo pove}e 

od 400 firmi (vklu~uvaj}i 

tuka i svetski poznati firmi) i 

vo golem broj vladi vo svetot. 

Adiès denes e pretsedatel i 

profesionalen direktor na sopstveniot 

Institut Adizes vo Santa 

Barbara, Kalifornija (SAD). 

Kako vrven ekspert, bil viziting-profesor 

na presti`ni 

univerziteti vo SAD (Stenford 

i Kolumbija) i vo Izrael (Tel 

Aviv i Hebrejskiot univerzitet). 

Vo ranite tranzicioni godini, 

Adiès be{e sovetnik na 

Vladata na RM. Negovite predavawa 

za predizvicite na promenite 

i razre{uvaweto na konfliktite 

koi sekoja godina gi 

odrùva vo stopanskata komora 

STRANSKI 

na Makedonija i vo drugi institucii 

vo zemjata predizvikuvaat 

poseben interes me|u pretstavnicite 

na biznis i akademskata 

zaednica vo RM. Adiès, kako roden 

skopjanec i golem prijatel na 

Makedonija, ~esto e gostin i predava~ 

vo na{ata zemja. Izbran e za 

Professor honnoris causa na Univerzitetot 


Skopje (2005) i primen e za ~len 


sostav (2009). 

Xozef 

Breda 

Xozef Breda (Josef Brada) e redoven 

profesor po ekonomija na 

Dràvniot univerzitet vo Arizona, 

SAD. Toj e svetski poznat 

ekonomist, so impozanten broj 

trudovi od oblasta na me|unarodnata 

trgovija i za ekonomskite 

problemi na zemjite vo tranzicija. 

Negoviot pridones za 

Makedonija e nesporen vo oblasta 

na intenziviraweto na sorabotkata 

pome|u amerikanskata i 

makedonskata akademska zaednica, 

vo prou~uvaweto na ekonomskite 

problemi na RM i predlagaweto 

re{enija za nivno nadminuvawe. 

Kako direktor na Me|unarodnata 

programa na Kolexot 

za biznis na Dràvniot univerzitet 

vo Arizona, obezbedi prestoj 

na golem broj makedonski 

univerzitetski nastavnici i sorabotnici 

vo SAD. So svoi trudovi 

posveteni na zemjite vo 

tranzicija i na RM redovno nastapuva 

na me|unarodni konferencii 

organizirani vo na{ata 

zemja. Vo tekot na 1996/97 g. be{e 

viziting-profesor na Ekonomskiot 

fakultet vo Skopje, a vo 

2000 g. konsultant na Ministerstvoto 

za razvoj na RM. Vo tekot 

na 2005/2006, kako kopretsedatel 

na Blue Ribbon komisijata za Makedonija, 

dade osoben pridones 

za sogleduvaweto na klu~nite 

problemi na makedonskata ekonomija 

i vo predlagaweto re{enija 

za nivno nadminuvawe. Za 

svoite zaslugi i pridones za sorabotkata 

so RM be{e izbran za 

Professor honnoris causa na Univerzitetot 


vo Skopje (2000), a nekolku godini 

potoa i za ~len na MANU nadvor 

od rabotniot sostav (2006). 

S 

1443

S STRASNA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Romano Prodi (Romano Prodi) e 

poznat italijanski ekonomist i 

istraùva~, so vonredno uspe{na 

i sodràjna akademska kariera, 

koja zapo~na na negoviot mati~en 

univerzitet vo Bolowa vo {eesettite 

godini na minatiot vek, 

prodolì na poznati univerziteti 

i vo nau~noistraùva~ki 

instituti vo Italija, za da stigne 

do presti`nite univerziteti 

Stenford i Harvard vo SAD. 

Fokusot na negovata istraùva~ka 

rabota vo ekonomijata e 

lociran vo tri oblasti: industriska 

politika (imeto na Prodi 

stoi pokraj osnovopolo`nicite 

na poznatata italijanska 

{kola za industriska ekonomija), 

ekonomija i politi~ka ekonomija 

i evropski integracii. 

Prodi ostvari i bogata politi~ka 

kariera – od minister vo 

Vladata na Italija, preku premier 

na Italija, do pretsedatel 

na Evropskata komisija. Prodi 

ja zastapuva tezata deka ekonomskoto 

i politi~koto edinstvo 

na Evropa i zaedni~kite vrednosti 

ja pottiknuvaat EU kon 

otvorenost. Kako osvedo~en 

prijatel i po~ituva~ na RM, toj 

redovno ja poddrùva{e i ja ohrabruva{e 

na{ata zemja da istrae 

vo nejzinite napori za aktivno 

participirawe vo evropskite 

integracioni procesi i za 

pribliùvawe kon polnopravnoto 

~lenstvo vo EU. Na Prodi 

mu e dodeleno zvaweto po~esen 

profesor po ekonomija na Univerzitetot 


vo Skopje (2003). 

IZV.: Bilten na Petnaesettoto izborno 

sobranie na MANU, tom III, MANU, 

Skopje 2006; Bilteni na Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Metodij# – Skopje, br. 

822/2003; Predlog i Referat za dodeluvawe 

na titulata po~esen doktor na ekonomski 

nauki na Univerzitetot „Sv. Kiril 

i Metodij# vo Skopje, Ekonomski fakultet 

– Skopje, maj 2005. T. F. – M. S. 

STRASNA (VELIKA) NEDE- 

LA (VEQA NEDELA) ‡ kalendarski 

obi~aj, nedelata pred Veligden 

(od Cvetnici do Veligden). 

Vo tekot na ovie denovi se 

izveduvaat mnogu obi~ai, osobeno 

na Veliki ~etvrtok koga se 

vapcuvaat crvenite jajca. Vo te- 

1444 

Romano 

Prodi 

Vapcani i ukraseni veligdenski jajca 

kot na taa nedela vo minatoto na 

hristijanstvoto se slu~ile golemi 

nastani: tajnata ve~era, predavstvoto, 

fa}aweto, sudeweto 

i raspnuvaweto na Isus, potoa 

pogrebenieto i voskresenieto. 

Vo tekot na ovaa nedela se pravat 

poslednite podgotovki za 

praznikot. Vo sabota nave~er se 

odi v crkva, kade {to se sledi 

liturgijata i se ostanuva do polno}, 

za da se slu{ne vesta za voskresenieto 

na Spasitelot Isus 

Hristos. 


Beograd, 1961; Marko Kitevski, Makedonski 

praznici, Skopje 2001. M. Kit. 

STRATEGISKI MENAX- 

MENT – proaktiven proces na 

ostvaruvawe dolgoro~na kompatibilnost 

na pretprijatieto vo 

predvidenoto okruùvawe. Od 

formalen aspekt, strategiskiot 

menaxment e proces na identifikacija, 

izbirawe i izvr{uvawe 

na najprofitabilniot na~in 

za obezbeduvawe dolgoro~na 

kompatibilnost me|u internite 

prednosti i slabosti na pretprijatieto 

i eksternoto okru- 

ùvawe vo koe toa dejstvuva. 

Analiti~kiot priod ovozmoùva 

da se izvedat slednive aktivnosti, 

koi treba da gi izvr{uvaat 

menaxerite na povisoko nivo: 

prvo, da identifikuvaat, da izbiraat 

i da primenuvaat takva 

strategija za koja veruvaat deka 

}e bide pobedni~ka za nivnata 

organizacija; strategijata ne 

moè da bide kopirana od drugi 

pretprijatija, bilo da se vo ista 

ili vo razli~na industrija; sekoe 

pretprijatie e specifi~no 

vo pogled na sposobnostite, resursite, 

konkurentite i okruùvaweto; 

dokolku se identi~ni, 

toga{ vo drugoto pretprijatie 

}e bidat razli~ni na~inite na 

izvr{uvawe; so drugi zborovi, 

treba da se utvrdat specifi~nite 

uslovi na dejstvuvawe na 

pretprijatieto; vtoro, da bidat 

sposobni za efektivno iskoristuvawe 

na internite sposobnosti 

i resursite na pretprijatieto; 

ovaa aktivnost vklu~uva ~o- 

ve~ki, fizi~ki i pari~ni resursi 

vo sekoe podra~je vo pretprijatieto; 

treto, da bidat sposobni 

da gi angaìraat adekvatno 

internite sposobnosti i resursite 

vo svetlina na krajno promenlivata 

konkurencija, ekonomskoto 

i op{testvenoto okru- 

ùvawe; sekoe pretprijatie egzistira 

zatoa {to vr{i nekakva 

funkcija preku koja op{testvoto 

bara toa da ponudi proizvodi 

i uslugi {to }e gi zadovoluvaat 

ekonomskite potrebi na pazarot, 

ili proizvodi i uslugi koi 

}e gi zadovoluvaat op{testvenoekonomskite 

potrebi. Modelot 

na strategiski menaxment, 

sfaten kako deskriptiven ili 

grafi~ki na~in na pretstavuvawe 

na mislovniot redosled na 

aktivnostite, go osposobuva menaxerot 

da gi izbere prioritetnite 

strategii vo dadena situacija. 

I pokraj razlikite, postojat 

odredeni zaedni~ki elementi 

vo modelite za strategiski 

menaxment. Tie zaedni~ki pra- 

{awa se odnesuvaat na: ocenuvaweto 

na okruùvaweto, formuliraweto 

strategija, izvr{uvaweto 

na strategijata i na ocenuvaweto 

i kontrolata na strategijata. 

Strategiskiot menaxment 

evidentno e profiliran za 

ostvaruvawe na dolgoro~nite 

celi na pretprijatieto. Poa|aj- 

}i od faktot deka makedonskata 

ekonomija u{te od osumdesettite 

godini na minatiot vek e soo- 

~ena so seriozni krizni naru{uvawa, 

menaxmentot na najgolemiot 

del od makedonskite pretprijatija 

e soo~en so potrebata 

da se fokusira na vle~ewe kratkoro~ni 

potezi naso~eni kon 

preìvuvawe na firmite, poradi 

{to dolgoro~nite aspekti na 

razvojot na firmite, mnogu ~esto, 

izostanuvaat. Vakvata sostojba, 

so mal broj isklu~oci, go potisnuva 

strategiskiot menaxment 

na vtor plan. 



STRATONIKA – sopruga na Antigon 

I Ednookiot (382-301 

pr.n.e.), majka na makedonskiot 

kral Demetrij I Poliorket (336- 

283 pr.n.e.). K. M.-R. 

STRA^KOV, Blagoj Milanov (Veles, 

29. II 1920 – Veles, 14. I 1943) – 

revolucioner, organizator na rabotni~koto, 

sindikalnoto i mladinskoto 

dvièwe vo Veles me|u 

dvete svetski vojni, prvoborec, 

naroden heroj. ^len na SKOJ i na 

KPJ (od 1940), organizator na 

oruènoto vostanie vo Veles i 

Vele{ko. Vo dekemvri 1941 g. bil 

izbran za sekretar na MK na 

SKOJ, a vedna{ potoa i za ~len


na MK na KPJ za Veles. Po formiraweto 

na Vele{kiot NOPO 

„Dimitar Vlahov# raboti na negovoto 

omasovuvawe, a otkako javno 

se izjasnil deka ne saka da slu- 

ì vo bugarskata vojska, vo septemvri 

1942 g. se ilegaliziral i 

stanal borec na Odredot. Bil 

imenuvan za komesar na ~eta. 

U~estvuval vo site borbeni sudruvawa 

so bugarskata vojska i policija 

na vele{kiot i na tikve{kiot 

teren. Vo sudir so bugarskata 

policija bil faten i èstoko 

ma~en, a potoa ìv iskasapen i 

zakopan vo kasarnata vo Veles. 

LIT.: Veles i Vele{ko vo NOV 1941-1945. 

Spomen kniga, T. Veles, 1985; Narodni heroji 

Jugoslavije, II, Beograd, 1982; Vele{kiot 

partizanski odred vo 1942, Veles, 

1999. \. Malk. 

STRE@EVO – ve{ta~ka akumulacija 

vo sredniot tek na r. [emnica, 

desna pritoka na Crna Reka. 

Branata e izgradena od nasipan 

~akal i od kamen, so glineno 

jadro. Visoka e 72 m, so dolìna 

na krunata od 632 m, i {iro~ina 

od 10 m. Ezeroto e dolgo 6,5 km, a 

srednata {iro~ina pri maksimalno 

nivo na vodata iznesuva 1 

km. Pri maksimalno nivo na vodata 

(kota od 739,5 m), povr{inata 

na ezeroto iznesuva 7,5 km2 , a 

vo ezeroto se akumuliraat 

116.820.000 m3 Blagoj 

Milanov 

Stra~kov 

voda. Dr. V. 

„STRE@EVO# – najsovremen 

hidrosistem vo RM, izgraden vo 

1982 g. za navodnuvawe na 20.200 ha 

od Pelagonija, za vodosnabduvawe 

na Bitola i okolinata, kako i 

del od industrijata, za iskoristuvawe 

na hidropotencijalot na vodite 

i za za{tita od poplavi na 

del od Pelagonija. Osnovni objekti 

na hidrosistemot se: nasipnata 

brana „Streèvo#; akumulacija 

od 109 milioni m 3 ; alimentacionen 

kanal – dolg 61,5 km, gi zafa}a 

vodite od 7 vodoteci od Baba 

Planina i gi vnesuva vo slivot 

na rekata [emnica; glaven dovoden 

kanal – za transport i distribucija 

na vodata do vodokorisnicite, 

so vkupna dolìna od 

44 km; centar za dinami~ka regulacija 

– edinstven vo Makedonija, 

{to ovozmoùva nepre~eno 

Hidrosistemot Streèvo 

snabduvawe na potro{uva~ite so 

voda i eliminirawe na zagubite 

na voda po kanalot. So Hidrosistemot 

upravuva JP „Hidrosistem 

Streèvo# od Bitola. St. Dod. 

Smrtta na Strez, freska od trpezarijata vo manastirot 

Hilandar (1622) 

STREZ (? – 1214) – makedonski 

blagorodnik, gospodar na Prosek 

(1207–1214), sevastokrator, rodnina 

na bugarskata vladetelska 

familija. Ja zagubil borbata za 

ispraznetiot bugarski prestol, 

po smrtta na Kalojan, i se zasolnil 

vo Srbija. So srpska pomo{ 

zavladeal so dobar del od Makedonija 

so centar vo Prosek (1207) 

i formiral nezavisno vladenie. 

Negovata vlast se protegala od 

Skopje do Ohrid i Ber (Verija), 

na istok do vladeeweto na Aleksij 

Slav. Vo sojuz so Epircite, uspe{no 

vojuval protiv Solunskoto 

Kralstvo (1210). Vo re{ava~kata 

bitka so Latincite, vo pelagoniskata 

ramnina, doìveal katastrofalen 

poraz (1211). Zaedno 

so Latincite, Bugarite i Epircite, 

se podgotvuval za napad na 

Srbija (1214). Po neuspehot na 

Sava Nemawi} da go odvrati od 

STREZOVSKI 

planiraniot napad, bil organiziran 

zagovor i toj bil likvidiran 

(1214). Dimitrij Homatijan 

go opredeluva negovoto vladeewe 

kako „tiranija na Druguvitite#, 

{to zboruva za avtohtoniot karakter 

na negovata vlast. 

LIT.: N. Radoj~iÊ, O nekim gospodarima 

grada Proseka na Vardaru, „Letopis Matice 

Srpske#, sv. VIII, 1909; P. Mutaf~iev, 

Vladetelite na Prosek, Izbrani proizvedeniÔ, 

I, SofiÔ, 1973. K. Ax. 

STREZOVA, Sirma Krsteva ‡ v. 

Sirma vojvoda. 

Jovan 

Strezovski 

STREZOVSKI, Jovan (s. Podgorci, 

Stru{ko, 26. IV 1931) – 

poet, raskaùva~ i romansier, 

op{testvenik i dolgogodi{en 

direktor na Stru{kite ve~eri 

na poezijata. Osnovno u~ili{te 

zavr{il vo rodnoto selo i vo 

Kraguevac, U~itelska {kola vo 

Bitola, a potoa diplomiral na 


Skopje (1955-1960). Nekolku godini 

bil u~itel vo stru{kite sela, 

a potoa direktor na Tehni~koto 

u~ili{te vo Struga. Bil pretsedatel 

na Sobranieto na DPM. 

@ivee i raboti vo Struga. 

BIBL.: [epoti, Skopje, 1958 (poezija); 

Svetulki, Skopje, 1959 (poezija za deca); 

[areni pesni, Skopje, 1959 (poezija za 

deca); Lu|e so luzni, Skopje, 1961 

(raskazi); Patot do zorata, Skopje, 1962 

(roman za deca); Bratsko steblo, Skopje, 

1964 (roman za deca); [areno ogledalo, 

Skopje, 1965 (poezija za deca); Sinovi, 

S 

1445

S STREZOSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Skopje, 1968 (roman za deca); Orfej na 

beskrajot, Skopje, 1971 (poezija); Voda, 

Skopje, 1972 (roman); Sveto prokleto, 

Skopje, 1978 (roman); Saatot kukavica, 

Skopje, 1977 (kniga za deca); Zarek, 

Skopje, 1981 (roman); Velebilje, Skopje, 

1985 (poezija); Janya, Skopje, 1986 (roman); 

Patot do zorata, Skopje, 1986; Sinovi, 

Skopje, 1986 (raskazi); No}niot voz, 

Skopje 1989 (poezija za deca); Tajni, 

Skopje, 1989 (raskazi); Zlodobro, Skopje, 

1990 (roman); Ezerski son, Skopje, 1990 

(poezija); Zlodobro, Beograd, 1991 (roman, 

prevod na srpski jazik); ûden svet, 

Skopje, 1991 (poezija); Pletenica, 

Skopje, 1992 (poezija); Prva qubov, 

Skopje, 1992 (proza); Sili, Skopje, 1992 

(raskazi); Zavet, Skopje, 1993 (roman); 

Janya, Skopje, 1993 (roman); Bilka na 

besmrtnosta, Skopje, 1993 (kratka 

proza); Eretik, Skopje, 1994 (roman); 

@ivotrag, Skopje, 1995 (roman); Svet vo 

svet, Skopje, 1996 (poezija); KorenÍ, 1996 

(poezija, prepev na ruski jazik); Poezija, 

Skopje, 1998; Blik, Skopje, 2000 (poezija); 

Posledno pribeì{te, Skopje, 2002 

(roman). Ima objaveno i izbor od negovoto 

tvore{tvo vo 5 toma. S. Ml. 

STREZOSKI, Vladimir (Bitola, 

1. XII 1949) – el. in`., d-r na 

tehni~kite nauki, red. prof. na 

Fakultetot za tehni~ki nauki vo 

Novi Sad. [ef e na Katedrata za 

EE. Dva mandata bil direktor na 

Institutot za energetika i elektronika. 

Toj e dopisen ~len na 

Inènerskata akademija na Srbija. 

Isto taka e avtor/koavtor 

na 8 trudovi vo najpoznatite EE 

spisanija i na golem broj trudovi 

na nau~ni/stru~ni sobiri, studii, 

NIP i AP. Strezoski e koavtor 

na dve monografii i dva 

univerzitetski u~ebnika, a e i 

eden od rakovoditelite i u~esnik 

vo izrabotkata na {iroko primenuvaniot 

softverski paket za 

analiza i upravuvawe so distributivnite 

mreì. Dal prilog kon 

metodite za analiza na EES. Dr. R. 

Sa{o Nestorov, u~esnik na Olimpiskite igri vo 

Peking vo disciplinata strelawe so vozdu{na 

pu{ka na 10 metri 

STRELA[TVOTO VO MAKE- 

DONIJA – sovremena sportska 

aktivnost {to prvpat se spomnuva 

vo Skopje (1910). Prvi strela~ki 

otseci bile formirani vo Sokolskata 

organizacija (1930– 1941). 

Po Osloboduvaweto bile osnovani 

golem broj strela~ki druìni. 

Formiraniot Strela~ki sojuz na 

Makedonija (1948) imal 72 druìni 

so 4400 ~lenovi. Reprezentativci 

na Jugoslavija bile: Jovan Planinski 

(1950 – 1951), Qubomir Do- 

1446 

mazetovi} (1955–1957), Dimitar 

Kopanov i Andreja Jovanovski. 

Seniorski prvaci na Jugoslavija 

stanale: Nikola Vujovi} (1955) i 

Joè Vrbinc (1960) – vojni~ka 

pu{ka, †Titova meta#, Nikola Lukarov 

– vojni~ka pu{ka, Vlado Georgiev 

(1981) – vozdu{na pu{ka, a 

imalo prvaci i vo mladinskata i 

pionerskata konkurencija. Na 

balkanskite prvenstva prvi mesta 

osvoile: Mite Georgiev vo Zagreb 

(1981), Boris Grn~arov vo Ohrid 

(1989) i Nada Kitanovska vo Istanbul 

(2002), a sli~en uspeh postignale 

i nekolku natprevaruva~i 

i vo mladinskata konkurencija. 

U~esnik na Olimpiskite igri bil 

Darko Nasevski vo Los Anxeles 

(1996), Divna Pe{i} vo Sidnej 

(2000) i Sa{o Nestorov vo Peking 

(2008). Vo Skopje bile odràni nekolku 

jugoslovenski i balkanski 

prvenstva. 



Skopje, 1976, 196–197. D. S. 

Spisanieto 

„Streme`# 

„STREME@# (fevruari 1954) ‡ 

spisanie za literatura, umetnost 

i kultura vo Prilep. Na po~etokot 

izleguvalo dvomese~no i negov 

izdava~ bil Klubot na mladite 

pisateli, a od 1967 izleguva kako 

mese~no spisanie. Podocna 

razvilo i sopstvena izdava~ka 

dejnost. Glavni i odgovorni urednici 

bile: Borislav Kuleski, 

Bo{ko Babi}, \ore Napeski, 

Branko Ilieski, Koce Solunski, 

Blagoja Risteski, Sande Stoj~eski, 

Branko Cvetkoski. V. Toc. 

STRI@IBUBA^KA, DABOVA 

(Cerambyx cerdo L.) – krupen tvrdokrilen 

insekt. Teloto mu dostignuva 

dolìna do 5 cm. Aktiven 

e na zajdisonce. Se hrani so 

rastitelni sokovi. Vidot e tesno 

specijaliziran 

za ìveewe 

vo stari 

dabovi drvja. 

Poradi masovnoto 

uni{tuvawe 

na {umite vo 

Dabova striìbuba~ka Makedonija, 

vidot e zagrozen i e staven pod 

za{tita. Rasprostranet e vo Severna 

i Ju`na Evropa. 



V. T. K. – M. Kr. 

STRI@IBUBA^KI (Cerambycidae) 

– tvrdokrilni insekti. Imaat 

izdolèno telo so pove}e~len~esti 

pipala, 

koi se podolgi od 

teloto. Larvite 

na ovie vidovi se 

beli po boja, bez 

noze i se razvivaat 

pod korata na 

drvjata ili vo sa- 

Striìbuba~ka 

(Cerambycidae) 

moto drvo. Nekoi 

larvi se razvivaat 

i vo po~vata, 

hranej}i se so ras- 

titelni korewa (rod Dorcadion). 

Vo Makedonija se potvrdeni 127 

vidovi striìbuba~ki, od koi 14 

se endemi~ni. Vo dabovite {umi 

se sre}ava dabova striìbuba~ka 

(Cerambyx cerdo L.), koja e za{titen 

vid. 

LIT.: Vladimir Krpac, Branislava Mihajlova, 





Final Report, Skopje, 1999, 23-30; Jon~e 

[apkarev, Zoologija na bez’rbetnite 

ìvotni, Skopje, 1991. V. T. K. – M. Kr. 

STRIMON – klisura, tema, episkopija. 

Najprvin bila formirana 

klisura (krajot na VIII v.), potoa 

tema (sred. na IX v.), so sedi{te 

vo Ser. Gi zafa}ala teritoriite 

me|u Struma, Mesta, Rodopite 

i Egejskoto More. Pavle od 

Strimon bil prisuten na t.n. Fotiev 

sobor (879). Na krajot na X v. 

temata bila obedineta so temata 

Solun, a vo XI v. vleguvala vo sostavot 

na temata Voleron. 

LIT.: M. RajkoviÊ, Oblast Strimona i 

tema Strimon, ZRVI, 5, 1958. K. Ax. 

STRIMONCI (Strumjani) – 

slovensko pleme {to se naselilo 

vo Makedonija (VI–VII v.), na teritoriite 

vo sredniot i vo dolniot 

tek na r. Struma, po koja go 

dobile i imeto. U~estvuvale vo 

napadot na Solun (674–677). Gi 

pot~inil Justinijan II (687/8), no 

povtorno se osamostoile. Se zanimavale 

so gusarewe po Struma 

i po krajbre`jeto na Egejskoto 

More. Ja priznale vizantiskata 

vrhovna vlast (783), go prifatile 

hristijanstvoto (sred. na IX v.). 

Na teritoriite {to gi naseluvale 

bila formirana vizantiska 

voeno-administrativna edinica 

klisura, a podocna tema. Odbile 

da mu pomognat na Solun, koj bil 

opsaden od Arabjanite (904). 



2002. K. Ax.


„Pecko#, strip na Darko Markovi} 

STRIP (angl. strip) ‡ serija crte- 

ì ili fotografii {to prika- 

ùvaat nekoj nastan, naj~esto 

prosledeni so kusi tekstovi. Ra- 

|aweto na stripot se smeta od 

1892 g. Stripot doìveal najvisok 

podem so V. Dizni, X. Harimen, 

H. Foster, B. Hogart, H. 

Prat. Vo Makedonija so strip se 

zanimavaat: D. Markovi}, Q. Filipov, 

B. Pej~inov, S. Xajkov, D. 

Mihajlov, I. To{evski, J. Manasievski, 

M. Kamilovski, A. Stankovski. 

LIT.: Vladimir Veli~kovski, Makedonska 

karikatura, Skopje, 1994; Tomislav 

Osmanli, Strip ‡ zapis so ~ove~ki lik, 

Skopje, 2002. Al. Cv. 

Rudnikot Strmo{ 

STRMO[ – rudnik na vulkanski 

tufovi i bre~i, koj se nao|a vo 

blizina na s. Strmo{, Kratovsko. 

Izgradeno e od hidrotermalno 

izmeneti silificirani i opalizirani 

tufovi. Tuka se izdvoeni 

pove}e vidovi tufovi: crveni, 

beli, kompaktni tufovi, òltenikavi 

tro{ni tufovi. Crvenite 

opalizirani tufovi se prisutni 

vo podinata i krovinata na belite 

tufovi. Sodrìnata na SiO 2 vo 

belite tufovi e pogolema 60– 

78%, a vo crvenite tufovi e pomala. 

T. Ser. 

STRNARKI ili OVESARKI 

(Emberizidae) – familija mali 

ptici od podredotpticipeja~ki(Oscines). 

Vo Evropa 

od ovaa familija 

e prisuten 

samo ro- 

Strnarka 

dot Emberiza, 

pretstaven so 

12 vidovi, od koi osum se prisutni 

i kaj nas. 






Struga 

STRUGA – grad vo jugozapadniot 

del na RM so 16.559 `. (2002 g.). 

Leì pokraj severniot breg na 

Ohridskoto Ezero, na mestoto kade 

{to Crni Drim istekuva od 

ezeroto i na ramni~arskiot del 

od Stru{ko Pole, na nadmorska 

viso~ina od 696 m. Zafa}a povr- 

{ina od 510 ha. Magistralniot 

pat M–4 go povrzuva gradot preku 

Ki~evo i Gostivar so Skopje, a 

magistralniot pat M–5 so Ohrid 

i Bitola. Na 7 km od Struga se nao|a 

Ohridskiot aerodrom. Klimata 

e umereno-kontinentalna so 



godi{na koli~ina na vrneì od 

Pazarot vo Struga 

STRUGA 

812 mm. Struga e stara ribarska 

naselba od anti~ko vreme. Prvobitnoto 

ime i e Enhalon {to vo 

prevod zna~i jagula. Slovenite ja 

preimenuvale vo Struga {to zna- 

~i lovi{te ili doa|a od zborot 

straga {to zna~i premin. Pod 

imeto Struga prvpat se spomnuva 

vo vizantiski spomenici od XI v. 

Toga{ bila posetena od patopisecot 

Ana Komnena, koja naselba- 

ta ja narekla „Grad na 100 mostovi#, 

zatoa {to vo vremeto na car 

Samuil bilo regulirano koritoto 

na Crni Drim, a za premin bile 

izgradeni pove}e mostovi. 

Vo vremeto na turskoto vladeewe 

Struga bila poznata kako pazari{te 

za ìto, od kade {to toa se 

iznesuvalo za Albanija. Vo mesnosta 

Pana|uri{te vo Struga 

dvapati godi{no se odrùval 

poznatiot stru{ki pana|ur. Me|u 

dvete svetski vojni, kako pograni~no 

mesto, gi gubi porane{nite 

funkcii i vo 1931 g. vo nea ìveele 

3.587 `. Gradot po~nuva 

malku pobrzo da se razviva vo 

vtorata polovina na minatiot 

vek. Denes Struga ima me{an etni~ki 

sostav na naselenieto. Najgolem 

broj se Makedonci (8.901 

`.), potoa sledat Albancite 

(5293), pa Turcite (907), Romite 

(97) i Vlasite (92). Struga e sedi{te 


povr{ina od 48.300 ha, ima 51 naseleno 

mesto so 63.376 `. Vo stopanski 

pogled gradot pretstavuva 

zna~ajno turisti~ko mesto so pove}e 

moderni hoteli i restorani. 

Od industrijata prisutni se tekstilnata, 

metalnata i prehranbenata 

industrija. Ima gimnazija, 

zdravstven dom, prirodonau~en 

muzej i moderen dom na kulturata, 

vo koj se odrùva me|unarodnata 

manifestacija „Stru{ki ve~eri 

S 

1447

S STRUGAR MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

na poezijata#. Struga e rodnoto 

mesto na bra}ata Dimitrija i 

Konstantin Miladinovci i na 

akademskiot slikar Vangel Koxoman. 

Vo nivna ~est vo gradot 

postoi Spomen dom „Bra}a Miladinovci# 

i likovna galerija 

„Vangel Koxoman#. 

LIT.: N. Mi{ovÍ, OtÍ minaloto na 

gradÍ Struga, „Makedonski pregledÍ#, kn. 

3, Sofi®, 1933; Gigo Mileski, Struga, 

„Godi{en zbornik na FF#, kn. 9, Skopje, 

1956; Popis na naselenieto, doma}instvata 

i stanovite vo Republika Makedonija, 


STRUGAR, Danica Filipovi} 

(’Rva{i, Crna Gora, 1924) ‡ komunisti~ki 

deec i istaknat borec 

na NOAVM. Kako ~len na SKOJ 

i sekretar na skoevski aktiv vo 

Pe} (1941), bila ispratena na 

partiska rabota vo Kalima{ 

(Albanija, vo po~etokot na 1943), 

a potoa stanala borec na [arplaninskiot 

NOPO, no bila zarobena 

i odvedena vo @enskiot zatvor 

vo Tirana. Po kapitulacijata na 

Italija, zaedno so drugite politi~ki 

zatvorenici, pobegnala na 

slobodnata teritorija vo Zapadna 

Makedonija i stanala borec na 


NOUB (od 11. XI 1943), a potoa na 

Pettata kosmetska NO brigada, 

kade {to bila zamenik politi~ki 

komesar na ~eta i rakovoditel 

na SKOJ. Nositel e na Partizanska 





1941–1945, Skopje, 1976, 1258–1259. S. Ml. 

STRUGAR, Vlado (s. êklin, Cetiwe, 

Crna Gora 28. XII 1922) ‡ 

prvoborec, istori~ar i knièvnik, 

polkovnik na JNA, ~len na 

CANU. Po Osloboduvaweto bil 

na razni voeni dol`nosti, a najdolgo 

vo Voeno-istoriskiot institut 

vo Belgrad. Diplomiral 

na Vi{ata voena akademija na 

JNA i Institutot za op{testveni 

nauki vo Belgrad, so III stepen 


Belgrad i doktorat po istoriski 

nauki so temata “Narodnooslobodila~ki 

rat Jugoslavije# (vo AN 

na SSSR vo Moskva, 1968). Iz- 

1448 

Vlado 

Strugar 

bran e za ~len na MANU nadvor 

od rabotniot sostav (23. XI 1981). 


1941. 

BIBL.: Socijalna demokratija o nacionalnom 

pitanju jugoslovenskih naroda, Beograd, 1956; 

Rat i Revolucija naroda Jugoslavije, Beograd, 

1962; Jugoslavija 1941-1945, Beograd, 1969; Izbor 

iz jugoslovenske proze i poezije 1918-1968, 

Beograd, 1969; Mesto Makedonije u istoriografiji 

o Jugoslaviji u Drugom svetskom 

ratu, Osloboditelnata vojna i revolucijata 

vo Makedonija, Skopje, 1973, 

55‡76. S. Ml. 

STRUGAR, Vlado (Ulciw, Crna 

Gora, 1920) ‡ crnogorski komunisti~ki 

deec i politi~ar. Zavr- 

{il nià gimnazija vo Pe}, a po 

Osloboduvaweto Visoka {kola 


Bil ~len na KPJ (od 1940) i prvoborec 

(1941). Podolgo vreme bil 

vo zatvor vo Albanija (dekemvri 

1941 ‡ juni 1943), a potoa bil sekretar 

na Okoliskiot komitet na 

KPJ vo Bar i ~len na CK na KPJ 

za Crna Gora. Po Osloboduvaweto 

bil ispraten na partiska rabota 

vo Makedonija kako politi~ki 

komesar na Artileriskata 

baza vo Skopje, sekretar na Komitetot 

pri Glavniot {tab na Makedonija, 

~len na CK na KPM i 

na~alnik na Instruktorskata uprava 

na CK na KPM. Podocna 

bil ~len na Izvr{niot sovet na 

NR Crna Gora, ~len na Glavniot 

odbor na SSRN na Crna Gora, republi~ki 

pratenik i pretsedatel 

na Sovetot na op{tinite na Sobranieto 

na SR Crna Gora. S. Ml. 

STRUGAR, Zlata (s. êklin, Cetiwe, 

Crna Gora, 1926) ‡ komunisti~ki 

deec i istaknat borec na 

NOAVM. Kako ~len na SKOJ (od 

1941) bila ispratena na partiska 

rabota vo Albanija (1943), a potoa 

stanala borec na [arplaninskiot 

NOPO, kade {to bila primena 

za ~len na KPJ, no po kratko vreme 

bila zarobena i odvedena vo 

Prizrenskiot zatvor, a potoa vo 

@enskiot zatvor vo Tirana. Po 

kapitulacijata na Italija, zaedno 

so drugite politi~ki zatvorenici 

prebegnala na slobodnata teritorija 

vo Zapadna Makedonija i stanala 

borec na Prvata makedonskokosovska 

NOUB (od 11. XI 1943), 

kade {to bila rakovoditel na 

SKOJ vo ~eta, pomo{nik politi~ki 

komesar i politi~ki komesar 

na ~eta, a podocna i rakovoditel 

na SKOJ vo bataljon. Osobeno 

se istaknala vo borbata protiv 

germanskite sili kaj Klenovec, 

Ki~evsko, za {to bila pofalena 

od [tabot pred strojot na brigadata. 






1941-1945, Skopje, 1976, 1258. S. Ml. 

STRUKTURATA I STRUKTUR- 

NITE PROMENI VO INDUS- 

TRIJATA – procentualnoto u~estvo 

na oddelni granki (oddeli) 

vo vkupnoto industrisko proizvodstvo, 

u~estvoto vo vkupniot 

broj na vrabotenite vo industrijata 

ili vo vkupnite kapitalni 

fondovi na industrijata kako celina. 

Strukturnite promeni go 

ozna~uvaat menuvaweto na strukturata 

na proizvodstvoto od eden 

vo drug period, a toa se odrazuva i 

vrz razvojot na industrijata. Mo- 

àt da se analiziraat od pove}e 

aspekti. Vo slu~ajot na RM treba 

da se vnimava na faktot {to do 

1998 g. Dràvniot zavod za statistika 

pribira{e podatoci za 

Godi{niot izve{taj za industrijata 

spored Edinstvenata klasifikacija 

na dejnostite, utvrdena 

vo 1976 g., a od 1999 g. Godi{niot 

izve{taj za industrijata se izrabotuva 

spored podatocite pribrani 

vrz osnova na Nacionalnata 

klasifikacija na dejnostite. Ovaa 

klasifikacija se zasnovuva vrz 

me|unarodnata standardna klasifikacija 

i e soobrazena so klasifikacijata 

{to se primenuva vo 

zemjite na EU. Taa gi obvrzuva 

~lenkite na Unijata na edinstven 

na~in da ja iskaùvaat strukturata 

na ekonomijata, ovozmoùvaj}i 

polesno i poobjektivno 

sporeduvawe. Spored klasifikacijata 

od 1976 g., industrijata se 

opredeluva{e kako stopanska dejnost 

so 35 granki (zaedno so energetikata 

i surovinskite granki). 

Me|utoa, spored novata Nacionalna 

klasifikacija, industrijata 

se opredeluva kako sektor vo 

ekonomijata so 12 oddeli, i taa e 

ograni~ena samo na prerabotuva~kata 

industrija. 

Vo funkcija na analizata na 

strukturata i strukturnite promeni, 

moàt da se napravat razli~ni 

grupirawa na industriskite 

granki (oddeli), vo zavisnost 

od potrebite i celite na analizata. 

Voobi~aeno se razlikuvaat: 

te{ka i lesna industrija; bazna 

industrija i drugi industriski 

granki; ekstraktivna i prerabotuva~ka 

industrija; propulzivni 

i tradicionalni granki i sl. Vo 

po~etnata faza na industrijalizacijata 

na Makedonija, pod vlijanie 

na toga{nata vladeja~ka ideologija, 

akcentot vo industriskiot 

razvoj be{e staven na te{kata 

industrija. Sepak, dominacijata 

na vakvata politika ne predizvika 

pogolemi promeni, bidej}i vo 

po~etokot ne dobija prioritet 

baznite, tuku grankite od lesnata 

industrija: tekstilnata, tutunskata 

i prehranbenata industrija 

(ottuka, na po~etokot od tranzicijata, 

t.e. vo 1990-tite godini, 

te{kata industrija u~estvuva{e


so okolu 30%, a lesnata so 70% vo 

vkupnoto industrisko proizvodstvo). 

Vo strukturata na industrijata 

na Makedonija vo sredinata 

na 1960-tite godini, dominiraat 

tutunskata, prehranbenata i 

tekstilnata industrija, so koi, 

vsu{nost, zapo~na razvojot na industrijata 

vo Makedonija pred 

Vtorata svetska vojna. Imeno, 

1965 g., pove}e od polovina od 

vkupniot OP sozdaden vo industrijata 

(poto~no 53%) doa|a{e od 

tradicionalnite granki: tutunskata 

industrija, industrijata na 

tekstil, koà i obuvki i industrijata 

na prehranbeni proizvodi 

i pijalaci. Od druga strana, mala 

be{e zastapenosta na baznite i 

nose~kite industriski granki 

(crnata metalurgija, metaloprerabotuva~kata 

i ma{inskata industrija, 

proizvodstvoto na elektri~ni 

ma{ini i oprema i dr.). 

Vo periodot 1965–1990 g. nastanaa 

zna~ajni promeni vo industriskata 

struktura. Ekonomskata 

nauka predlaga{e razli~ni re- 

{enija za strukturnata orientacija 

na industrijata, no ekonomskata 

politika, bez kompleksni 

analizi i bez sogleduvawe na raz- 

vojnite faktori i uslovi, forsira{e 

drugi granki, koi podocna 

se pokaàa kako pogre{na razvojna 

orientacija. Na pr., se forsira{e 

razvojot na crnata i oboenata 

metalurgija, iako imaa nepovolni 

uslovi za razvoj, nasproti 

postojnite resursi za drugi granki. 

Na ovoj na~in bea zapostaveni 

grankite {to ekonomskata nauka 

gi prepora~uva{e kako prioriteti 

i nositeli na razvojot (metaloprerabotuva~kataindustrija, 

ma{inogradbata, elektroindustrijata, 

elektromaterijalite, 

elektronikata, proizvodstvoto 

na oprema, vozila i trajni potro{ni 

dobra i dr.). 

Do opredeleno podobruvawe vo 

idustriskata struktura dojde vo 

tekot na 1990 g. U~estvoto na tradicionalnite 

industriski granki 

ve}e e namaleno, a zgolemeno e 

u~estvoto na posovremenite, propulzivni 

i nose~ki industriski 

granki Me|utoa, proizvodstvoto 

na tekstilni proizvodi, koà i 

obuvki, go zadrà svoeto relativno 

visoko u~estvo i vo novata 

struktura. Sepak, sega raste finalnoto 

proizvodstvo, odnosno 

proizvodstvoto na obuvki i na go- 

Strukturnite promeni vo industrijata vo Makedonija - u~estvo vo OP (vo %) 

Granki 1965 1990 1995 

Elektrostopanstvo 6,4 7,9 24,8 

Jaglen - 0,1 0,0 

Nafteni derivati - 4,0 0,0 

@elezna ruda 0,1 0,1 - 

Crna metalurgija 1,0 7,5 3,1 

Rudi na oboeni metali 3,7 2,0 3,6 

Oboeni metali - 1,8 0,3 

Prerabotka na oboeni metali 0,5 0,6 1,8 

Proizvodstvo na nemetalni rudi 1,0 1,4 0,4 

Prerabotka na nemetali 4,3 2,1 1,7 

Metaloprerabotka 1,6 4,3 1,2 

Ma{inogradba 0,9 0,7 0,1 

Soobra}ajni sredstva 4,6 5,3 2,1 

Elektroma{inogradba i oprema 2,5 5,5 4,6 

Proizvodstvo na hemiski proizvodi 2,4 5,2 5,9 

Prerabotka na hemiski proizvodi 2,2 3,7 5,1 

Kamen i pesok 1,3 0,8 0,6 

Gradeèn materijal 5,0 3,6 5,4 

Drvna gra|a i plo~i 0,2 0,5 0,1 

Finalni proizvodi od drvo 3,9 2,5 0,9 

Hartija 0,4 0,7 0,7 

Tekstilni prediva i tkaenini 10,4 6,3 5,3 

Gotovi tekstilni proizvodi 6,4 10,5 9,3 

Koà 1,6 1,2 0,7 

Obuvki 2,2 3,3 0,8 

Guma 0,4 0,0 0,2 

Prehranbeni proizvodi 9,7 6,4 5,7 

Pijalaci 1,5 3,2 2,7 

Dobito~na hrana 0,0 0,2 0,3 

Tutunska 24,8 7,0 11,4 

Grafi~ka 1,0 1,1 0,7 

Raznovidna 0,0 0,5 0,3 

Vkupno: 100 100 100 

STRUKTURALNATA 

tovi tekstilni proizvodi, a se 

namaluva proizvodstvoto na ko- 

à i tekstilni tkaenini i prediva. 

Ova e nov moment i povisok 

kvalitet vo strukturata na industrijata. 

Podobruvawe na industriskata 

struktura nastanuva i so porastot 

na u~estvoto na sovremenite, 

propulzivni industriski granki: 

proizvodstvoto na elektri~ni 

ma{ini i oprema, metaloprerabotuva~kata 

industrija, proizvodstvoto 

i prerabotkata na hemiski 

proizvodi, proizvodstvoto 

na soobra}ajni sredstva itn. Me- 

|utoa, zna~ajnata nose~ka industriska 

granka, kako {to e ma{inogradbata, 

ne samo {to ne go zgolemi, 

tuku i go namali svoeto 

u~estvo, {to sekako e nepovolna 

karakteristika. Vo tekot na 

1990-tite godini mal porast beleàt 

samo tutunskata industrija, 

industrijata na grade`ni materijali, 

hemiskata industrija i 

osobeno elektrostopanstvoto, 

kako posledica na namaluvawata 

kaj drugite industriski granki. 

Me|utoa, najgolemiot broj od industriskite 

granki {to imaa visoko 

u~estvo vo strukturata na 

industrijata beleàt opa|awe. 

Taka, pove}e ili pomalku, industriskoto 

proizvodstvo, vo 1995 g. 

opadna kaj crnata metalurgija, 

naftenite derivati, metaloprerabotuva~kata 

industrija, industrijata 

na soobra}ajni sredstva, 

elektroma{inskata industrija, 

proizvodstvoto na finalni proizvodi 

od drvo, proizvodstvoto 

na tekstil i koà i kaj prehranbenata 

industrija. Kon krajot na 

HH v. nekoi od kapacitetite vo 

ovie granki, delumno ili celosno, 

bea restartirani, so {to pozitivno 

se vlijae{e vrz strukturata 

na industrijata (takov e primerot 

so proizvodstvoto na ~elik 

i na oboeni metali, no ne i so 

proizvodstvoto na rudi i prerabotkata 

na oboeni metali, potoa 

proizvodstvoto i prerabotkata 

na nemetali itn.). 

IZV.: Dràven zavod za statistika, Statisti~ki 

godi{nici za soodvetni godini, 

Skopje. 

LIT.: Nikola Uzunov, Strukturna orientacija 

vo industrijata na SR Makedonija 

– Prilog kon proekcijata za dolgoro~niot 

razvitok, „Stopanski pregled#, br. 

3-4, Skopje, 1972; Nikola Kqusev, Strate{ki 

nasoki na dolgoro~niot razvoj na 

SR Makedonija, „Stopanski pregled#, br. 

3-4, 1972, Skopje; Metodija Nestorovski, 

Prestrukturirawe na industrijata na 

SR Makedonija, Skopje 1989. P. N. 

STRUKTURNATA HEMIJA VO 

MAKEDONIJA – nau~na oblast 

{to vo Makedonija vistinski zapo~nuva 

vo 1965 g. so nabavkata na 

prviot spektrofotometar. Osnovopolo`nik 

na ovie istraùva- 

S 

1449

S STRUMA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Hemiskata laboratorija na Istitutot po hemija 

pri PMF vo Skopje 

wa e Ivan Petrov, komu naskoro 

mu se pridruìl i Bojan [optrajanov. 

Pod nivno rakovodstvo na 

Hemiskiot institut bila formirana 

grupa {to se zanimavala so 

izu~uvawe na vibracionite spektri 

na prosti i kompleksni neorganski 

i organski soedinenija, 

osobeno onie kaj koi e prisutno 

vodorodno svrzuvawe. Vo po~etokot 

na 70-tite godini od minatoto 

stoletie istraùvawata se 

pro{irile i na rendgen-strukturnata 

analiza, a u{te podocna 

i na teoriskata strukturna hemija. 

Mo{ne plodno pole na istra- 

ùvawe bile saharinatnite i tiosaharinatnite 

soedinenija, a podocna 

i mineralite od Makedonija. 

Grupata za strukturna hemija 

na Hemiskiot institut e {iroko 

me|unarodno poznata. B. [. 

Rekata Struma 

STRUMA – reka {to se formira 

od mo~urlivite tereni na planinata 

Vito{a vo Bugarija, pod Crni 

Vrv (2.286 m), te~e niz Pirinskiot 

i Egejskiot del na Makedonija 

i se vleva vo Egejskoto More, 

vo Orfanskiot Zaliv. Dolga e 

1450 

408 km, od koi 290 km ili 71,1 % 

te~at vo Bugarija, a 118 km ili 

28,9 % vo Grcija. Vkupniot pad $ 

e 2.286 m, a prose~niot 5,6 ‰. Slivot 

zafa}a povr{ina od 17.000 

km2 , od koi na Bugarija $ pripa|aat 

10.797 km2 ili 63,5 %, a na Grcija 

6.203 km2 ili 36,5 %. Vodata 

na r. Struma se koristi za navodnuvawe 

i za proizvodstvo na elektri~na 

energija. 

LIT.: K. Ivanov, V. Marinov, T. PanaŸotov, 

A. Petkov, HidrologiÔ na BÍlgariÔ. 

SofiÔ, 1961. Dr. V. 

STRUMICA – grad vo jugoisto~niot 

del na RM so 35.311 `. (2002 

g.). Se nao|a vo jugoisto~noto 

podno`je na planinata Smrde{, 

pod tvrdinata Carevi Kuli, na 

nadmorska viso~ina pome|u 225 i 

300 m. Zafa}a povr{ina od 896 

ha. So magistralniot pat M–6 na 

Panorama na gradot Strumica 

zapad e povrzana so Radovi{ i 

[tip, a na istok so Petri~ vo 

Bugarija, dodeka regionalen pat 

na sever vodi do Berovo i na jug 

do Valandovo. Ima umereno-kontinentalna 

klima so odredeno 

mediteransko vlijanie. Prose~- 

Tvrdinata Carevi Kuli, Strumica 

nata godi{na temperatura na vozduhot 

iznesuva 12,9°C, a prose~nata 

godi{na koli~ina na vrneìte 

583 mm. 

Strumica e star grad, koj vo anti~ko 

vreme se spomenuva pod 

imeto Astraeum. Vo I v. vo gradot 

prestojuval rimskiot imperator 

Tiberij i, spored nego, izvesno 

vreme se vikal Tiberiopolis. Vo 

Strumica se nao|a grobot na negovata 

}erka Struma, spored koja 

podocna Slovenite $ go dale dene{noto 

ime. Na sega{noto mesto 

e obnovena vo vremeto na Samuila, 

vo po~etokot na XI v. Vo 

okolinata na gradot vo 1014 g. se 

odigrala poznatata bitka pome|u 

vojskite na car Samuil i vizantiskiot 

car Vasilij II, vo koja Samuilovata 

vojska pretrpela te- 

òk poraz, bile oslepeni 14.000 

vojnici, a na sekoj stoti mu bilo 

ostaveno po edno oko za da gi vodi 

oslepenite. Mestoto kade {to e 

izvr{en toj genocid narodot go 

odbeleìl so imeto Vodo~a. 

Poradi povolnata geopoliti~ka 

polo`ba vo sredniot vek gradot 

imal strate{ko zna~ewe. Vo periodot 

na turskoto vladeewe, osobeno 

vo XVIII i XIX v., bidej}i le- 

èl na poznatiot i dosta prometen 

Serski pat, stanal stopansko


sredi{te. Vo nego sekoja godina 

vo mesecot avgust se odrùval 

pro~ueniot petnaesetdneven pana|ur. 

Pri krajot na XIX v. gradot 

imal 10.160 `. 

Me|u dvete svetski vojni, kako 

pograni~no mesto, Strumica gi 

gubi porane{nite funkcii i vo 

1921 g. ovde ìveele samo 5.866 `. 

Stopanski i populaciski zapo~nuva 

brzo da se razviva duri vo 

vtorata polovina na minatiot 

vek. Deneska najgolem del od naselenieto 

vo nea se Makedonci 

(32.075 `.), a od malcinstvata – 

Turci (2.642), mal broj Srbi (157) 

i Romi (130). Taa e sedi{te na op- 


32.149 ha, ima 25 naseleni mesta 

so 54.670 `. Gradot pretstavuva 

stopanski, kulturno-prosveten i 

upraven centar na Strumi~kata 

Kotlina. Ima razviena tekstilna, 

kerami~ka, metalna, drvna i 

prehranbena industrija. Vo gradot 

postoi Gimnazija, Vi{a zemjodelska 

{kola, Dom na kulturata, 

Naroden teatar, Naroden muzej, 

Memorijalen muzej „Blagoj Jankov–Mu~eto#, 

Biblioteka, Zdravstven 

dom, a od od kulturno-istoriskite 

spomenici zna~ajni se 

Carskite Kuli nad gradot, Strumin 

Grob i manastirite „Vodo~a# 

i „Veljusa# (XI v.). Kaj s. Bansko e 

otkriena edna od najstarite rimski 

bawi vo Makedonija. 

LIT.: M. Risti¢, Strumica, „Bratstvo# 

kw. XIX, Beograd, 1925; Popis na naselenieto, 

doma}instvata i stanovite vo 

Republika Makedonija, 2002, kn. X, DSZ, 

Skopje, 2004. Al. St. 

STRUMICA – desna pritoka na 

r. Struma. Vo izvorniot del e 

poznata pod imeto Stara Reka, a 

vo Strumi~kata Kotlina pod 

imeto r. Strumica. Vkupnata povr{ina 

na slivot iznesuva 1.893 

km2 , od koi 1.649 km2 ili 87,1 % $ 

pripa|aat na RM, a 244 km2 ili 

12,9 % na RB. Izvira na viso~ina 

od 1.540 m, a na{ata zemja ja napu{ta 

isto~no od Novo Selo, na 

viso~ina od 186 m. Dolga e 75,1 

km, ima vkupen pad od 1.345 m, i 

prose~en od 18,0 ‰. Srednogodi{niot 

protek kaj vod. stan. Novo 

Selo iznesuva 4,2 m3 /s. 

LIT.: Aleksandar Stojmilov, Fizi~ka 

geografija na Republika Makedonija, 


STRUMI^KA (TIVEROPOL- 

SKA) EPARHIJA (IV v.). Ovaa 

eparhija so episkopalna stolica 

stanala najpro~uena po ma~eni{tvoto 

na svetite Petnaeset tiveriopolski 

sve{tenoma~enici 

(362), koga gradot go dobil imeto 

Martiriopolis (grad na ma~enici). 

Eparhijata povremeno bila 

del od Justinijana Prima, na Ohridskata 

arhiepiskopija, na Carigradskata 

patrijar{ija, na Bu- 

garskata egzarhija i na Srpskata 




izdanie, SofiÔ, 1995; Jovan Bel~ovski, 

Ohridska arhiepiskopija od osnovaweto 

do pa|aweto na Makedonija pod turska 

vlast, Skopje, 1997; R. GrujiÊ, Strumi~ka 

eparhija, vo: Azbu~nik Srpske pravoslavne 

crkve, Beograd, 1993. Rat. Gr. 

STRUMI^KA ARTILERISKA 

BRIGADA †GOCE DELÊV# (8. 

X ‡ dekemvri 1944) ‡ voena edinica 

na NOV i POM vo sostav na 

Pedesettata (makedonska) divizija 

na NOVJ. Bila formirana od 

25 borci so artilerisko iskustvo, 

so komandant kapetan Ivan 

[teriev i politi~ki komesar 

Boro Kamberski. Naskoro im se 

priklu~ile delovi od Makedonskata 

NO brigada †Goce Del~ev#, 

pa postepeno narasnala na 350 

borci. Bila podelena vo dve baterii, 

a raspolagala so 3 ridski i 4 

protivtenkovski topovi. Ednata 

baterija dejstvuvala vo pravecot 

Del~evo‡Ko~ani‡[tip, a drugata 

kon Carevo Selo (den. Del~evo)‡Berovo‡Strumica‡Krivolak. 

Pri reorganizacijata na artileriskite 

edinici bila prefrlena 

vo Skopje, i vlegla vo sostavot 

na Prvata makedonska NO 

artileriska brigada. 

IZV.: AVII, Belgrad, k. 1364, reg. br. 6-5/2. 

LIT.: D-r Marjan Dimitrijevski, Makedonskata 

vojska 1944–1945 (Pregled na 

Glavniot {tab, brigadite, diviziite, 

korpusite i V jugoslovenska armija), 

Skopje, 1999, 158–159. S. Ml. 

Strumi~ka pravoslavna eparhija na MPC 

STRUMI^KA PRAVOSLAV- 

NA EPARHIJA na MPC (1944). 

Pod toa ime postoi od 1958 do 

1982, koga e preimenuvana vo Zletovsko-strumi~ka 

eparhija. Vo 

1982 g. bila prisoedineta kon novosozdadenataPovardarsko-strumi~ka 

eparhija, so sedi{te vo Veles. 

Od 1989 g. bila oddelena pak 

kako Strumi~ka eparhija. Taa godina 

vo Soborniot hram „Sv. Kiril 

i Metodij“ vo Strumica bil 

introniziran mitropolitot Gorazd 

za Strumi~ki episkop. Vo 

avgust 1995 g. za Strumi~ki bil 

izbran mitropolitot Naum. 

Eparhijata gi opfa}a Strumica, 

Dojran, Berovo i Peh~evo. Mo- 

STRUMI^KI 

na{ki zaednici ima vo pove}e 

manastiri. Strumi~kata eparhija 

stana rasadnik na vozobnovenoto 

mona{tvo vo MPC. Ima 80 hramovi 

i 15 manastiri, so nad 30 

sve{tenici i 30 monasi i monahiwi. 



2000. Rat. Gr. 

Stranica od Strumi~kiot (makedonski) apostol (XIII v.) 

STRUMI^KI (MAKEDONSKI) 

APOSTOL – kirili~en kratok 

izboren ap. od vtorata pol. na 

XIII v., 88 l., Praga, NM, sign. IX E 

25. Nare~en spored mak. grad 

Strumica, od kade {to go ima nabaveno 

P. J. [afarik pri svojot 

prestoj vo Novi Sad. Prepi{an 

so neugledna kirilica vo nekoj 

provinciski jugoisto~en makedonski 

literaren centar, na {to 

ukaùvaat 5 i pravopisno-jazi~nite 

osobenosti, me|u koi: nerazlikuvawe 

na erovite (samo 6) i 

nosovkite (vsu{nost samo 3, i 

pokraj brojni varijanti na nacrtot), 

vokalizacija na erovite (o, 

e), ograni~en odraz na denazalizacija 

(4 > 7, 3 > e), promena c5 > ca, 

redukcija na vokalite. Po upotrebata 

na arhai~na leksika blizok 

mu e na Ohridskiot ap. 

LIT.: E. Blahova, Z. Hauptova, Strumi~ki 

(Makedonski) apostol, Skopje, 1990 

(izd., tekst so krit. aparat, paleogr. i 

lingv. analiza, bibl.). Zd. R. 

STRUMI^KI KARNEVAL ‡ 

karneval povrzan so praznikot 

Veliki Pokladi (kaj narodot popoznat 

kako Pro~ka). Se odrùva 

sekoja godina vo trimerskite denovi, 

na po~etokot na Veligdenskiot 

post. Prosleden e so maskirawe, 

koe ima za cel isteruvawe 

na zloto i èlba za sre}a i plodnost. 

Od tradicionalnite likovi 

vpe~atlivi se zetot i nevestata, 

popot, |avolot i sl. Karnevalot 

zavr{uva vo sredata, koga so tradicionalnite 

sinii se odi vo do- 

S 

1451

S †STRUMI^KO POLE# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

U~esnik na strumi~kiot 

karneval 

1452 

movite na svr- 

{enite devojki 

i koga se daruvaat 

so skapi 

bov~aloci. 

Toga{ se peat 

erotski pesni 

i se kaùvaat 

prikazni so 

erotska sodr- 

ìna kako upatuvawe 

na mladite 

vo bra~niot 

ìvot. 

Karnevalot 

stanuva s# po- 

popularen, a brojot na u~esnicite 

od godina vo godina sè pove}e 

se zgolemuva. O~igledno e vlijanieto 

na pove}e svetski poznati 

karnevali. Manifestacijata ima 

pogolem broj pridru`ni manifestacii, 

izlo`bi na detski maski, 

crteì i karikaturi, izbor 

na najdobri maski, scenski pretstavi 

i sl. Od 1995 g. Strumica e 

primena vo familijata na karnevalskite 

gradovi FECC ‡ Zdru- 

ènie na evropskite karnevalski 

gradovi. M. Kit. 

Strumi~koto Pole 

„STRUMI^KO POLE# – hidromeliorativen 

pove}enamenski 

sistem {to navodnuva 10.050 ha od 

akumulacijata „Turija# i 3.560 ha 

od akumulacijata „Vodo~a#. Glavni 

zastapeni kulturi: ranogradinarski, 

industriski, fura`ni, 

p~enka i ìtni. Pokraj navodnuvawe, 

sistemot obezbeduva i voda 

za vodosnabduvawe na gradot 

Strumica i na industrijata i 

proizveduva elektri~na energija. 

Sistemot za odvodnuvawe e izgraden 

vo periodot 1967–1972 g. i 

pokriva 9.000 ha. Glaven recipient 

e rekata Strumica, so regulirano 

korito od 34,5 km. Regulirani 

se i koritata na rekite Vodo- 

~a, Trkawa i Turija, so vkupna 

dolìna od 35 km. St. Dod. 

Strumi~ko-radovi{kata Kotlina 

STRUMI^KO-RADOVI[KA 

KOTLINA – se nao|a vo jugoisto~niot 

del na RM, odnosno vo 

gorniot i sredniot del od slivot 

na reka Strumica. Taa e formirana 

po tektonski pat, so spu{tawe 

na zemji{teto po dolìnata na 

rasednite linii pome|u planinite: 

Belasica na jug, Ogra`den, 

Pla~kovica i Goten na sever, 

Plau{ i Smrde{ na zapad. Pripa|a 

kon Rodopskata masa. Zafa}a 

povr{ina od 1.482 km², a nadmorskata 

viso~ina se dviì od 200 m 

do 1.881 m. Kotlinata se deli na 

tri dela: Strumi~ko, Radovi{ko 

i Damjansko Pole. Ramni~arski- 

ot del na kotlinata se protega pome|u 

200 i 500 m i zafa}a povr{ina 

od 29.000 ha. Damjanskoto Pole 

e najvisoko, a Strumi~koto e najnisko 

i na sever sprema planinata 

Ogra`den dnoto na kotlinata 

ja zgolemuva viso~inata. Na zapad 

po dolinata na Bela Reka i Trkajna 

kotlinata e povrzana so malite 

Pop~evsko i Kosturinsko Pole. 

Na istok Strumi~ko Pole se 

stesnuva i isto~no od Novo Selo, 

pome|u Belasica i Ogra`den, {iro~inata 

e okolu 2 km, za potoa 

rekata Strumica preku Klu~nata 

Tesnina da navleze vo Petri~kata 

Kotlina (Pirinskiot del na 

Makedonija). Po celata dolìna 

vo podno`jeto na planinite se nao|aat 

fosilizirani diluvijalni 

nanosi, na koi se izgradeni pove- 

}e selski naselbi i dvete gradski 

naselbi: Strumica i Radovi{. So 

izgradbata na sistemite za navodnuvawe 

vo Kotlinata e ovozmoèno 

da se odgleduvaat i da se obezbedat 

visoki prinosi na ranogradinarski 

kulturi. 



„Geografski razgledi#, kn. 17, Skopje, 

1979; Stojmilov A., Fizi~ka geografija 


STRU^NO OBRAZOVANIE ‡ 

sistem na znaewa, ve{tini i naviki 

vo funkcija na osposobuvawe 

na ~ovekot za vr{ewe opredelena 

dejnost. Institucionalnata 

struktura na stru~noto obrazovanie 

vo Makedonija ja pretstavuvaat: 

srednite stru~ni u~ili{ta 

(v.), univerzitetite i drugite ustanovi 

za visoko obrazovanie (v.) 

i ustanovite za obrazovanie na 

vozrasnite (v.). Najvisok stepen 

na stru~no obrazovanie e doktorat 

na naukite. Smislata, sodr- 

ìnata i organizacijata na 

stru~noto obrazovanie vo tekot 

na razvojot se menuvale. Stru~noto 

obrazovanie, vo institucionalna 

smisla, vo Makedonija datira 

od XIX v., so otvoraweto na 

trgovskata {kola vo Veles 

(1857). Vo vremeto na Kralstvoto 

na SHS, stru~no obrazovanie se 

dobiva vo zanaet~iski (†{egrtski#) 

u~ili{ta, vo u~ili{ta za 

u~enici vo stopanstvoto, vo sredni 

stru~ni u~ili{ta i vo u~itelski 

{koli. Po Osloboduvaweto 

stru~noto obrazovanie doìvuva 

i kvalitativni i kvantitativni 

promeni. Vo prvite godini po Osloboduvaweto 

najra{irenata forma 

na stru~noto obrazovanie ja 

so~inuvale niìte stru~ni u~ili{ta. 

Nivna zada~a bila da osposobuvaat 

stru~ni rabotnici za 

industrijata, zanaet~istvoto, zemjodelstvoto, 

trgovijata, ugostitelstvoto 

itn. Vo u~ebnata 1949/50 g. 

imalo nad 80 niì stru~ni u~ili{ta. 

So [kolskata reforma 

od 1958 g. dotoga{nite niì 

stru~ni u~ili{ta dobivaat status 

na sredni stru~ni u~ili{ta. 

Zapi{uvaweto vo niv se uslovuva 

so prethodno zavr{eno osumgodi{no 

osnovno obrazovanie, {to 

pred toa ne bilo slu~aj. Golemi 

promeni vo pogled na smislata, 

sodrìnata i organizicijata 

stru~noto obrazovanie doìvuva 

so Obrazovnata reforma od 1975 

g., so koja se konstituira edinstveno 

sredno naso~eno u~ili{te, 

vo koe se dobivalo i op{to i 

stru~no obrazovanie, a dotoga{nite 

u~ili{ta se transformiraat 

vo u~ili{ni centri za obrazovanie 

vo pove}e zanimawa (v). 


Skopje, 1994. K. Kamb.


„Mostovi# na Stru{kite ve~eri na poezijata (1997) 

STRU[KI VEÊRI NA POE- 

ZIJATA ‡ me|unarodna manifestacija, 

formirana vo 1962 g. 

vo spomen i ~est na bra}ata Miladinovci. 

Ja formiraa Dru{tvoto 

na pisatelite na Makedonija i 

gradot Struga. Se odrùva sekoja 

godina pri krajot na avgust i trae 

5-6 dena. Na nea u~estvuvaat poeti 

i literaturni kriti~ari od razni 

zemji od site kontinenti. Sekoja 

godina se dodeluva me|unarodnata 

nagrada „Zlaten venec# 

na edno istaknato poetsko ime od 

svetot; nagrada „Mostovi# na poet 

debitant od svetot; nagrada „Bra- 

}a Miladinovci# za najdobra poetska 

kniga od makedonski avtor 

objavena me|u dvete manifestacii. 

Osnovni priredbi na manifestacijata 

se: Me|unarodniot 

miting „Mostovi#; Poetskiot 

portret na dobitnikot na „Zlatniot 

venec#; Poetska ve~er „Meridijani#; 

Ve~er na poezijata na 

edna od zemjite u~esni~ki; Simpozium; 

Poetsko matine; Pretstavuvawe 

na poezijata na dobit- 

Laureatot [ejmas Hini pred spomenikot na bra}ata 

Miladinovci, Stru{ki ve~eri na poezijata (2001) 

nikot na nagradata „Bra}a Miladinovci#. 

U~esnicite nastapuvaat 

na literaturni ~itawa i vo nekolku 

gradovi vo Makedonija. 

SVP se otvoraat so palewe na 

festivalskiot ogan i so pesnata 

„T’ga za jug# od K. Miladinov. Vo 

Stru{kite ve~eri na poezijata e 

formiran Poetski arhiv so pesni-manuskripti 

od u~esnicite i 

dokumentacija od site nastapi na 

manifestacijata. Osnovana e i 

Me|unarodna poetska biblioteka 

so knigi od u~esnicite posveteni 

na Stru{kite ve~eri na poezijata. 

Sozdaden e i Park na poezijata, 

vo koj sekoj dobitnik na „Zlatniot 

venec# zasaduva drvce. 

Stru{kite ve~eri na poezijata 

sekoja godina izdavaat: Izbor od 

poezijata na dobitnikot na „Zlatniot 

venec#; Izbor od poezija od 

edna zemja u~esni~ka; Izbor od 

poezijata na dobitnikot na nagradata 

„Mostovi#; Izbor od poezijata 

na dobitnikot na nagradata 

„Bra}a Miladinovci#; nekolku 

knigi od stranski poeti „Meridijani#; 

tematski izbori od makedonskata 

poezija i dr. J. Str. 

STRU[KI MINEJ ‡ staroslovenski 

rakopis od XV v. Ima 47 

listovi i e pi{uvan vo dve koloni 

so sitno poluustavno pismo. 

Fragmentot e del od obemen minej 

{to bil sopstvenost na semejstvoto 

âkarovi od Struga. 

Vo vtorata polovina na XIX v. A. 

âkarov mu go dal ovoj fragment 

od minejot na G. Balas~ev, koj podocna 

$ go otstapil na Sofiskata 

narodna biblioteka (br. 455). 

Pod 27 juli vo minejot e smesten 

slovenski prevod na gr~kata 

slu`ba na sv. Kliment Ohridski. 

Kaj nekoi od tekstovite se ozna- 

~eni i nivnite avtori. Taka, kako 

avtor na Velikata ve~erna e ozna~en 

ohridskiot arhiepiskop 

Grigorij, eden kanon na sv. Kli- 

STUDENTSKI 

ment so akrostih napi{al Teofilakt 

Ohridski i eden kanon, 

isto taka so akrostih, napi{al 

Dimitrij Homatijan. Klimentovata 

slu`ba od ovoj minej ja izdade 

Georgi Balas~ev. 

LIT.: G. Balas~ev, Kliment episkop slovenski 

i slu`bata mu po star slovenski 

prevod s edna ~ast grÍcki paralelen 

tekst i edno faksimile, Sofi®, 1898; B. 

Conev, Opis na slav®nkite rÍkopisi v 

SofiŸskata narodna biblioteka, II, Sofi®, 

1923, 62-64. \. P. At. 

STUDEN ‡ narodno imenuvawe 

na edinaesettiot mesec vo godinata 

- Noemvri. S. Ml. 

Studeni~ani 

STUDENIÂNI – selo vo 

Skopsko. Se nao|a na preodot pome|u 

severnite padini na planinata 

Kitka i Skopsko Pole, na 


m. So Skopje e povrzano so redovna 

gradska avtobuska linija. Ima 

5.786 `. od koi 5.585 se Albanci i 

160 Makedonci. Glavni kulturi 

so koi se zanimava naselenieto se 

odgleduvaweto tutun i bostan. 

Toa e sedi{te na op{tina, koja 

zafa}a povr{ina od 27.616 ha, so 

19 naseleni mesta, vo koi ìveat 

17.246 `. Vo Studeni~ani postoi 



STUDENTSKI DOMOVI ‡ socijalno-pedago{ki 

ustanovi {to 

obezbeduvaat smestuvawe, ishrana, 

u~ewe, zdravstvena za{tita, 

kulturno-zabaven i rekreativen 

ìvot na studentite vo vremeto 

na redovnoto studirawe. Prviot 

studentski dom e otvoren vo 

Skopje, so Uredba na Vladata na 

NRM (1949). Spored Zakonot za 

u~eni~kiot i studentskiot standard 

(1998), studentskite domovi 

se ustanovi na studentskiot standard. 

Dva ili pove}e studentski 

domovi, restorani, zdravstveni i 

drugi ustanovi od studentskiot 

standard moàt da formiraat 

studentski centar. Zakonot za 

studentskite centri e donesen vo 

1968 g. Studentskite domovi mo- 

àt da bidat javni i privatni ustanovi. 

Organizacijata, na~inot 

na ìvot i uslovite za priemot 

na studentite se ureduvaat so posebni 

pravilnici. Nadle`nosta 

vrz javnite studentski domovi i 

centri ja ima Ministerstvoto za 

obrazovanie i nauka. Studentski 

domovi ima vo mestata kade {to 

postojat visoko{kolski ustano- 

S 

1453

S STUDENTSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Studenskiot dom „Kuzman Josifovski-Pitu# vo Skopje 

vi: vo Skopje (Studentski centar, 

formiran vo 1963), Bitola, 

[tip, Ohrid, Prilep i vo Tetovo. 

Priemot vo domot e usloven 

od socijalniot (materijalniot) 

status na studentot i od uspehot 

vo studiraweto. Vo tro{ocite za 

odrùvaweto na domot participiraat 

studentite so sopstveni 

sredstva, a delumno se pokrivaat 

od dràvniot buxet. Kapacitetite 

na studentskite domovi ne gi 

zadovoluvaat potrebite na studentite, 

taka {to del od niv se 

smestuvaat privatno. 



STUDENTSKI KLUB „KOÔ 

RACIN# (Zagreb, 1962–1975) – 

makedonska studentska institucija, 

osnovana vo ramkite na Studentskata 

organizacija na Univerzitetot 

vo Zagreb. Pretsedatel 

na klubot bil Spase Domazetovski. 

Klubot organiziral predavawa 

i kulturni aktivnosti. 

LIT.: Ognen Bojadìski, Makedonci u Hrvatskoj, 


STUDENTSKI CENTAR ‡ 

Skopje – v. Studentski domovi. 

STUDENÎCA – leva pritoka 

na r. Treska. Od izvori{niot del 

do viso~inata od 973 m te~e pod 

imeto Gazoe~ka Reka i ima perio- 

Reka Studen~ica 

1454 

di~en karakter, dodeka nizvodno 

od karstniot izvor Kazani te~e 

kako postojan vodotek pod imeto 

Studen~ica. Dolga e 16,6 km. Slivot 

zafa}a povr{ina od 52,8 km2 . 

Del od vodite na rekata preku regionalniot 

vodovod „Studen~ica# 

se koristat za vodosnabduvawe 

na naselenite mesta vo Ki~evsko, 

Brodsko, Prilepsko i vo 

Kru{evsko. 

LIT.: Dragan Vasileski, Studen~ica – 

fizi~ko-geografska studija, Skopje, 

1997. Dr. V. 

„STUDENÎCA# – regionalen 

sistem za vodosnabduvawe na 

140.000 ìteli od op{tinite: 

Ki~evo, Kru{evo, Prilep, Makedonski 

Brod, Oslomej, Drugovo, 

Vrane{tica, Plasnica, Dolneni, 

kako i TEC „Oslomej#. Glaven resurs 

se izvorite na rekata Studen~ica 

so prose~na {tedrost 

1.500 l/sek. Izgradbata na sistemot 

se odvivala vo tri fazi, vo 

koi sistemot postojano se nadograduval 

i se {irel, taka {to 

vkupnata dolìna na glavniot 

cevkovod i pridru`nite objekti 

iznesuva 110 km. Od 1997 g. vo sistemot 

se vgraduva i moderna 

kompjuterska oprema za avtomatsko 

i dale~insko upravuvawe so 

raspredelbata na zafatenoto koli~estvo 

voda. So sistemot upravuva 

JP „Studen~ica#, locirano 

vo Skopje. St. Dod. 

SUBALPSKA VEGETACIJA 

NA RM – vegetaciski tip {to se 

razviva nad gornata {umska granica, 

a pod pojasot na alpskata 

vegetacija, po visokite planini 

od umereniot klimatski pojas 

(od 1600–2200 m nadmorska viso- 

~ina). Opfa}a raznovidni rastitelni 

zaednici na kiseli po~vi, 

karbonati, planinski treseti{ta, 

sipari, to~ila, kamewari, 

Subalpska vegetacija, pasi{tata na Bistra 

karpi i dr., koi pripa|aat kon 

razli~ni vegetaciski klasi – Elyno-Seslerietea, 

Caricetea curvulae, 

Scheuchzerio-Caricetea fuscae, Drypetea 

spinosae, Asplenietea trichomanis, 

Vaccinio-Picetea i dr. Vo nivniot 

sostav vleguvaat glavno visokoplanininski 

trevesti rastenija, 

grmu{ki, a poretko i sostavi 

od nekoi iglolisni rastenija 

(molika, planinski bor, smr~a i 

drugi). Najgolemi povr{ini vo 

ovoj vegetaciski pojas zazemaat 

planinskite pasi{ta {to se razvivaat 

na raznovidna geolo{ka 

podloga. Klimatskite uslovi 

pridonesuvaat razvitok na bujni 

subalpski pasi{ta, koi se osnova 

za razvoj na intenzivno sto~arstvo. 

Vo RM subalpski zaednici 

se prisutni na golem broj planini: 

[ar Planina, Jakupica, Karaxica, 

Dautica, Korab, De{at, 

Bistra, Stogovo, Jablanica, Gali~ica, 

Pelister, Kozjak, Nixe, 

Koùf, Osogovski Planini, Belasica, 

Ilinska Planina, Luben, 

Baba Sa~ i dr. Vl. M. 

SUBANOVI], Bratislav (Belgrad, 

1914 – Belgrad 1999) – grad. 

in`., red. prof. na Grade`niot 

fakultet vo Skopje (od 1961) po 

predmetite hidrotehni~ki objekti 

i iskoristuvawe na vodnite sili. 

Zavr{il vo Belgrad, kade {to 

rabotel do 1950 g., koga doa|a vo 

Skopje, na rabota vo „Hidroelektroproekt# 

i na Tehni~kiot fakultet. 

Specijaliziral vo SAD 

(1950). Odigral zna~ajna uloga vo 

proektiraweto golemi hidrotehni~ki 

objekti („Vrutok#, „Raven#, 

„[pilje#, „Kalimanci# i dr.) i vo 

oformuvaweto na inènerskiot 

kadar vo oblasta na hidrotehnikata. 

Vo 1964 g. ja prodolìl karierata 


vo Ni{. Q. T. 

SUBMERZNA VEGETACIJA 

VO RM – v. vodna makrofitska 

vegetacija vo RM. Vl. M.


Gojko 

Suboti} 

SUBOTI], Gojko (Bosanska Gradi{ka, 

11. VIII 1931) – istori~ar 

na umetnosta, akademik, ~len na 


i eden od najzna~ajnite prou- 

~uva~i na spomenicite od sredniot 

vek i od periodot na turskoto 

vladeewe vo Makedonija. Re~isi 

polovina od negoviot opus e so 

tematika svrzana so ìvopisot 

na vizantiskiot stil vo makedonskite 

spomenici. Vo deloto Ohridskata 

slikarska {kola od XV 

vek gi ima analizirano site slikarski 

ansambli na makedonski 

teren, kako i vo Bugarija i vo Grcija, 

za koi{to misli deka pripa- 

|aat na Ohridskata {kola od XV 

v., so {to bitno gi zbogatuva na- 

{ite soznanija za ovoj malku prou~uvan 

period na umetnosta vo 

Makedonija. Knigata spa|a me|u 

najreferentnite studii za ovoj 

period vo svetot. Isto taka, i 

knigata Sveti Konstantin i Jelena 

u Ohridu e prva i edinstvena 

monografija za ovoj zna~aen 

hram vo ohridskiot sreden vek. 

Se zanimaval so prou~uvawe na 

ìvopisot i arhitekturata na 

pove}e hramovi vo Zapadna i vo 

Severna Makedonija. Ima objaveno 

posebni studii za pe{ternata 

crkva kaj Rado`da, Stru{ko, za 

crkvata vo s. Leskoec, Ohridsko, 

„Sv. Nikola Bolni~ki“ vo Ohrid, 

za zografot Konstantin i 

negoviot sin Jovan vo paraklisot 

„Sv. Jovan Prete~a“ vo „Sv. Sofija“ 

vo Ohrid, za crkvata „Site 

sveti“ vo s. Le{ane, Ohridsko, 

natpisite vo „Sv. Naum Ohridski“, 

„Sv. \or|i“ vo Bawani, 

Skopsko, manastirot „Bogorodica 

Mesonisiotisa“ i „Bogorodica 

Gavaliotisa“ vo Voden, „Sv. 

\or|i“ vo Re~ica kaj Ohrid. 

BIBL.: Pe¢inska crkva Arhan—ela Mihaila 

kod Struge, „Zbornik Filozofskog 

fakulteta#, 1, Beograd, 1964, 299–331; Po- 

~eci mona{kog ìvota i crkva manastira 

Sretewe u Meteorima, ZLU, 2, Novi 

Sad, 1966, 127–181; Vreme nastanka crkve 

sv. Nikole Bolni~kog u Ohridu, „Zograf“, 

3, Beograd, 1969, 16–17; Dva spomenika 

ohridskog zidnog slikarstva XV veka: 

ktitori i vreme nastanka, „Zbornik 

Svetozara Radoj~i¢a“, Beograd, 1969, 

315–333; Sveti Konstantin i Jelena u 

Ohridu, Beograd, 1971; Ohridski slikar 

Konstantin i wegov sin Jovan, „Zog- 

raf“, 5, Beograd, 1974, 44–47; Ohridskata 

slikarska {kola od XV vek, Belgrad – Ohrid, 

1980; Pe¢ki patrijarh i ohridski arhiepiskop 

Nikodim, ZRVI, 21, Beograd, 

1982, 213-236; G. Suboti¢, C. Grozdanov, 

Crkva svetog –orÑa u Re~ici kod Ohrida, 

„Zograf“, 12, Beograd, 1982, 62–75; 

Natpisite od Sveti Naum, Naum Ohridski, 

Ohrid, 1985, 99–109; Sveti –orÑe u 

Bawanima: istorija i arhitektura, 

ZLU, 21, Beograd, 1985, 135–161; Manastir 

Bogorodice Mesonisiotise, ZRVI, 

26, Beograd, 1987, 125–171; Bogorodica Gavaliotisa 

u Vodenu, ZRVI, 27–28, Beograd, 

1989, 217–263. Cv. Gr. 

Suva Gora 

SUVA GORA – srednovisoka planina 

vo zapadniot del na RM. 

Pretstavuva tipi~en horst izdignat 

pome|u kotlinata Polog 

na zapad, kawonskata klisura na 

rekata Treska na istok, na sever 

se protega do Ilin Grob, a ottamu 

prodolùva vo planinata 

Osoj, ~ii klonovi se spu{taat vo 

polite na Suva Reka i Tetovska 

Suvodolica. Planinata so neotektonskite 

dvièwa e zafatena 

so ramnomerno izdigawe na celata 

povr{ina. Nejzinoto bilo 

pretstavuva prostrano, {iroko i 

razbieno karstno plato na viso- 

~ina od 1.600 m, koja sprema jug od 

najvisokiot vrv Kodra Taurli 

(1.857 m) strmno se spu{ta vo s. 

Korito. Se protega vo pravec zjzssi. 

Morfoplastikata na Suva 

Gora ovozmoìla da se odlikuva 

so zna~itelna povr{ina od 1.000 

do 1.500 m (40 km²). Bidej}i e izgradena 

od varovnici, razvieni 

se site povr{inski karstni oblici, 

me|u koi dominiraat vrta- 

~ite, a se sre}avaat i nekolku mali 

karstni poliwa. T. And. 

Suva Planina 

SUVA PLANINA – sredno visoka 

planina vo zapadniot del na 

RM. Ne e jasno individualizirana 

planinska celina. Sprema za- 

SUVA 

pad, sprema dolinata na Treska i 

O~a strmno se spu{ta preku visoki 

tektonski otseci so viso~ina 

od preku 1.000 m. Na jug postepeno 

se izdiga i preo|a vo planinata 

Karaxica, a sprema sever preku 

prevalot Kula pominuva vo niski 

planini. Na Suva Planina, poradi 

karbonatniot sostav, se nao|aat 

izrazeni skarsteni platoa, me- 

|u koi najizrazeni se Kopawe 

(1.360 m – 1.400 m) i Zaja~nica 

(1.740 – 1.760 m). Nema povr{inski 

vodeni tekovi, a platoata se 

izrieni so mnogu vrta~i i uvali i 

li~i na sipani~av karst. T. And. 

Meduza, voluten krater, bronza, detaq, 

s. Gorenci, Trebeni{ta, (V v. pr. n.e.) 

SUVA Ê[MA, TRI ÊQUS- 

TI, VRTUQKA (s. Gorenci, Ohridsko) 

– nekropola od krajot na 

VII do krajot na IV v. pr. n. e., poznata 

pod imeto Trebeni{ka (ju`no 

od s. Trebeni{ta), otkriena 

slu~ajno vo 1918 g. Ovoj lokalitet 

go istraùvale K. [korpil 

vo 1918 g. (naodite se ~uvaat vo 

Arheolo{kiot muzej vo Sofija), 

N. Vuli} vo 1930-1934 g. (naodite 

se ~uvaat vo Narodniot muzej vo 

Belgrad), J. Kastelic i V. Lahtov 

(1953–1954) i V. Malenko vo 1972 

g. (naodite se ~uvaat vo Zavodot i 

Muzej vo Ohrid). Otkrieni se 56 

groba, od koi 13 se †kneèvski#, 

so bogati prilozi (zlatni maski, 

sandali, nakit, narakvici, bronzen 

krater, keramika i dr.) {to 

datiraat od arhajskiot period, 

odnosno od krajot na VI i po~etokot 

na V v. pr. n. e. Drugite naodi 

se karakteristi~ni za èleznoto 

vreme. 

LIT.: P. Kuzman, Tri êqusti i Vrtuqka: 

Trebeni{ta, Ohrid, 1972; V. Malenko 

– P. Kuzman, Trebeni{ta – Suva ê{ma, 

Tri êqusti, Vrtuqka, AK 2, Skopje, 

1996, 245–246. D. Z. 

S 

1455

S SUVODOL MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Starohristijanskata bazilika od V-VI v., s. Suvodol Rudnikot za jaglen Suvodol 

SUVODOL, SLANEC, BITOL- 

SKO – ranohristijanska krajpatna 

bazilika, na sostavot na Sinevirska 

i Oreovska Reka, na prastarata 

patna komunikacija {to 

vodela od Pelagoniskata Visoramnina 

preku prevojot Preslap, 

trasa od dene{niot Suvodol kon 

Makovo, vo Mariovo, i potamu po 

Erigon kon Povardarjeto. Bazilikata 

kaj Slanec (28,8 × 29,85 m) 

bila podignata vo VI v.n.e. Komponirana 

e od eksonarteks, narteks, 

trikoraben naos so arkadna 

particija me|u korabite, ju`ni i 

severni aneksi so severoisto~en 

baptisterij. Prezviterijalniot 

del e minimalno reduciran vo 

centralniot korab. Kamenata arhitektonska 

plastika, koja datira 

od sredinata na VI v.n.e., se sostoi 

od oltarni stolpci nadgradeni 

so koloneti i od ~etirilisni 

kapiteli so arhitravna greda, oltarni 

plutei so karakteristi~na 

ranohristijanska simbolika (rombovi, 

pelti, ~etirilisni rozeti, 

ranohristijanski krstovi (~etirikraki, 

osmokraki vo krug). 

LIT.: F. Mesesnel, Die Ausgrabungen einer 

altchristlichen Basilike in Suvodol dei Bitolj,, Actes 

du IV Cong. Int. byz., Sofie, 1936; V. Lil- 

~i}, Makedonskiot kamen za bogovite, 

hristijanite i za ìvot po ìvotot, II, 

Skopje, 2002, 774, 776–779. V. L. 

SUVODOL–BITOLA – rudnik 

za jaglen {to se nao|a vo ju`niot 

del na Pelagoniskiot basen i 

ima povr{ina od 1.500 km 2 . Produktivnata 

jaglenosna formacija 

e izdiferencirana na: podinski 

jaglenosen kompleks i glaven, 

produktiven jaglenov sloj. Spored 

kvalitativnite parametri, 

moè da se konstatira deka jaglenovata 

supstancija vo nao|ali{teto 

gi poseduva svojstvata na mekite 

kafeavi jagleni – ligniti. 

Vkupnite geolo{ki rezervi na 

jaglen vo nao|ali{teto Suvodol 

iznesuvaat 224 × 10 6 t jaglen, od 

koi 144 × 10 6 t mu pripa|aat na 

glavniot jaglenov sloj {to e vo 

postojana dinamika na eksploatacija, 

a 80 × 10 6 toni otpa|aat na 

podinskiot jaglenosen kompleks. 

1456 

LIT.: B. Andreevski, Jagleni. Genetski i 

kvalitativni karakteristiki, nao|ali{ta 

na jaglen i za{tita na ìvotnata 

sredina, RGF, [tip, 1995. T. Ser. 

\or|i 

Sugarev 

SUGAREV, \or|i I. (Bitola, 

1879 – s. Paralovo, Mariovsko, 

23. III 1906) – u~itel, revolucioner, 


vostanie, bitolski okoliski vojvoda. 

Zavr{il egzarhiska gimnazija 

vo Bitola. Bil u~itel vo Ki- 

~evsko i vo Bitolsko, dejstvuval 

vo ~etata na N. Rusinski (1901). 

Bil sekretar na Bitolskiot ROK 

na TMORO, vojvoda na ~eta (1902), 

u~esnik na Smilevskiot kongres 

(1903), vo Ilindenskoto vostanie 

(1903) i na Prilepskiot kongres 

(1904). Zaginal so celata ~eta vo 

borba so osmanliskata vojska. 

LIT.: \. Dimovski-Colev. \or|i Sugarev 

– @ivot i delo, Bitola, 1968; Z. Boìnovski, 

Krvaviot boj kaj Paralovskite 

ûkari, Bitola, 2006. Al. Tr. 

SUD ZA SUDEWE DELA PRO- 

TIV MAKEDONSKATA NA- 

CIONALNA ÊST – politi~ki 

sud, osnovan nadvor od pravniot 

sistem na DF Makedonija, za 

dela {to ne bile predvideni vo 

zakonodavstvoto, a napraveni vo 

vojnata, osnovan so Re{enie na 

Vtoroto zasedanie na ASNOM 

(30. XII 1944). Moèl da gi izrekuva 

slednive kazni: odzemawe na 

nacionalnata ~est, odzemawe na 

gra|anskata ~est, prinudna rabota 

i konfiskacija na imotot. Re- 

{il okolu 1.500 predmeti. Bidej- 

}i imal politi~ki karakter, do- 

kaznata postapka ne bila bitna. 

So negovite re{enija ne bile isklu~eni 

politi~ki presmetki so 

neistomislenicite. 

LIT: Zbornik dokumenti ASNOM, t. I, 

kn. 2. Izbor i redakcija d-r Aleksandar 

Hristov, d-r Mile Todorovski, d-r Novica 

Veljanovski, Skopje, 1984. N. V. 

SUDOVITE VO NOV (1941– 

1944) – organi na makedonskata 

revolucionerna vlast {to se sozdavala 

vo tekot na borbata. Dejnosta 

ja ostvaruvale vo partizanskite 

odredi ili vo drugi voeni 

edinici i bila za~etok na voenoto 

pravosudstvo. Re{avale gra- 

|anski sporovi za imotno-pravni 

pobaruvawa me|u gra|anite (nivi, 

me|i, {teti od dobitok, delbi, 

nasledstvo i sl.), vo ramkite 

na dejnosta na selskite ili gradskite 

NOO. Vo 1944 g. so posebno 

upatstvo bilo propi{ano pri 

NOO da se organizirat sudski 

oddeli. Taka po~nalo da se ostvaruva 

organiziranoto pravosudstvo, 

koe kon krajot na vojnata go 

prezele specijalizirani sudovi 

za raznovidni sporovi. 

LIT.:D-r Novica Veljanovski, Narodnata 

vlast vo Makedonija vo NOV i Revolucijata 

1941–1944, Skopje, 1983; D-r Biljana 

Popovska-Netkova, Pravosudstvoto 

vo Makedonija vo NOV 1941–1945, Skopje 

1996. N. V. 

SUDSKI SOVET NA RM ‡ samostoen 

i nezavisen organ na 

sudstvoto vo RM. Voveden e so ustavnite 

amandmani od 2005 g. na 

mestoto na Republi~kiot sudski 

sovet, koj funkcionira{e od 1994 

do 2006 g. Sudskiot sovet go so~inuvaat 

15 ~lena: osum izbiraat 

sudiite od svoite redovi; pet izbira 

Sobranieto na RM, a po 

funkcija ~lenovi na Sovetot se i 

pretsedatelot na Vrhovniot sud 

na RM i ministerot za pravda. 

Pravo na glas imaat 625 sudii od 

site sudovi vo zemjata. Izborite 

se sprovedeni na 15. XI 2006 g. na 

31 izbira~ko mesto. Osummina sudii 

se izbrani od redot na 53 utvrdeni 

kandidati, na neposredni 

izbori i so tajno glasawe. Pet


Sudskata palata vo Skopje: Sudskiot sovet na RM i Vrhovniot sud 

~lenovi se izbrani vo 2007 g. od 

Sobranieto na RM, od koi trojca 

po predlog od Komisijata za izbor 

i imenuvawe na Sobranieto 

na RM, a dvajca po predlog od 

pretsedatelot Branko Crvenkovski. 

Mandatot na izbranite ~lenovi 

na Sovetot e {est godini, so 

pravo na u{te eden izbor. 


Skopje, 2006. Sv. [. 

SUDSKITE PROCESI VO PI- 

RINSKIOT DEL NA MAKE- 

DONIJA (1933 –) – procesi na 

bugarskite sudovi protiv borci 

za makedonski nacionalni prava. 

Vo 1933 g. vo Razlog bil odràn 

sudski proces na koj im se sudelo 

na makedonskite revolucioneri – 

komunisti: Nikola Parapunov, 

Krsto Stoj~ev, Kostadin Lagadinov 

i na pripadnicite na 

VMRO(Ob.). Vo 1936 g., vo Sofija 

i vo Nevrokop na golemite sudski 

procesi pripadnicite na 

VMRO(Ob.) javno ja iskaàle 

svojata makedonska nacionalna 

pripadnost. Vo vremeto na II svetska 

vojna, na nekolku sudski procesi, 

vo otsustvo, na smrt bile 

osudeni Nikola Parapunov, Ivan 

Kozarev, Nikola Kalap~iev i 

drugi Makedonci antifa{isti. 

Vo 1942 g. vo Sofija i vo Gorna 

Xumaja bile osudeni na smrt Nikola 

Vapcarov, Anton Popov, 

Atanas Romanov, Grozdan Nikolov, 

Stanke Lisi~kov i Vlado îmev. 

Na sudskite procesi po Rezolucijata 

na IB (1949) bugarskite 

sudovi im sudele na delegatite na 

Prvoto zasedanie na ASNOM Vasil 

Vasilev i Atanas Velikov 

Atanasov. Na drugi sudski procesi, 

vo istata godina, bile izre~eni 

3 doìvotni i pove}egodi{ni 

zatvorski kazni. Vo 1958 g. na po- 

ve}egodi{ni kazni bile osudeni 

Stojan Georgiev-Tomovi~in, Kiril 

Ru{kin, Boris Pregov, \orgi 

Pop-Atanasov i dr. Vo 1974 g. bile 

osudeni Sokrat Markilov, 

Pando Iliev, Ilija Ko~ev, Tomovi~in 

i dr. Vo sedumdesettite i 

osumdesettite godini bile osudeni 

Jordan Kostadinov (aktuelen 

pretsedatel na OMO „Ilinden#) 

i drugi Makedonci borci za nacionalni 

prava. 

IZV.: Arhiv na Ministerstvoto na vÍtre{nite 

raboti na Republika BÍlgariÔ. 

f. 105232, 1. III, 1, str. 17-32; f. 68 – 105611 

vo 10 toma. 

LIT.: Stefan Kolarov, [estimata ot 

delo, No.585/1942. II izd., SofiÔ, 1985; Stojan 

Georgiev Tomovi~in, Makedonija nad 

sè, Bitola, 1990. V. Jot. 

Od Obvinitelniot akt na Bitolskiot sud protiv 

grupa komunisti (19. H 1941) 

SUDSKITE PROCESI NA 

OKUPATORSKITE VLASTI 

VO MAKEDONIJA(1941–1944) 

– procesi protiv pripadnici na 

Makedonskoto nacionalnooslo- 

SUKCESIJA 

boditelno dvièwe. Specijalizirani 

voeno-preki (polevi) sudovi 

sudele po skratena postapka 

ili pak, ~estopati, voop{to ne 

sproveduvale dokazna postapka, 

tuku sudele bez dokazi. Prviot 

sudski proces na bugarskata 

vlast bil sproveden na krajot od 

avgust 1941 g. protiv u~esnicite 

na Ilindenskite demonstracii 

vo Skopje. Sudski procesi bile 

organizirani protiv zarobenite 

partizani, pripadnici na Prilepskiot 

i Kumanovskiot partizanski 

odred (esenta 1941). Samo 

vo 1941 g. bile izre~eni nad 40 

smrtni i pove}e od {eeset strogi 

vremenski kazni. Procesite vo 

slednite godini, so razvojot na 

osloboditelnoto dvièwe, prodolìle 

da se vodat so pogolem 

intenzitet. 

LIT.: D-r Aleksandar Hristov, Skopskiot 

partizanski odred vo policisko-sudskite 

dokumenti na okupatorot, zb. 

Skopje vo NOV 1941, Skopje, 1973; D-r Novica 

Veljanovski, Nekoi elementi na bugarskoto 

zakonodavstvo od 1941-1944 

god. kako sredstvo za sproveduvaweto na 

okupatorskite celi vo Makedonija, 

†Pogledi#, 5, Skopje, 1978. N. V. 

SUKCESIJA NA SFRJ – praven 

institut so koj se reguliraat pravata 

i obvrskite pome|u dràvata 

{to se raspadna SFRJ i novosozdadenite 

dràvi {to proizleguvaat 

od nejziniot raspad – nasledni~ki, 

za prv pat spomnat vo Misleweto 

br. 1 (10. XII 1991) na Badenterovata 

komisija, vo koe se 

konstatira proces na raspa|awe 

na SFRJ, podocna i vo Misleweto 

br. 9 (4. VI 1992). Na Londonskata 

konferencija za Jugoslavija se 

formira rabotna grupa za pra{awa 

na sukcesijata. Pregovorite za 

pra{awa na sukcesijata 

(1992–2001) zavr{uvaat so sklu~uvawe 

Spogodba za pra{awata na 

sukcesijata (29. VI 2001) vo Viena. 

Spogodbata gi definira RM, SRJ, 

RBiH, RH i RSl kako pet ramnopravni 

nasledni~ki na SFRJ i gi 

utvrduva modalitetite na me|usebnata 

podelba na: dvi`niot i 

nedvi`niot imot; diplomatskite 

i konzularnite imoti; finansiskata 

aktiva i pasiva; arhivite; 

penziite; privatniot imot i steknatite 

prava i drugi prava, interesi 

i obvrski. Spogodbata stapuva 

vo sila vo 2004 g. Zapo~nata e 

podelbata na deviznite rezervi 

deponirani vo Bankata za me|unarodni 

poramnuvawa, na sredstvata 

blokirani vo amerikanski finansiski 

institucii, na sredstvata 

deponirani kaj drugi finansiski 

subjekti i regulirawe na dolgot 

na SSSR kon SFRJ, kako i podelba 

na objektite na pretstavni{tvata 

na SFRJ. 

IZV.: Spogodba za pra{awata na sukcesijata, 

29.VI 2001 „Slu`ben vesnik na 

RM#, 12/02. T. Petr. 

S 

1457

S SULEJMAN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

SULEJMAN I KANUNI („ZA- 

KONODAVEC#) (Trabzon, 6. XI 

1494 – Sigetvar, 7. IX 1566) – osmanliski 

sultan. Vladeel so Makedonija 

46 godini (28. IX 1520 – 6. 

IX 1566). Eden od najgolemite osmanliski 

sultani, koj vo istorijata 

bil narekuvan „Veli~estveniot# 

ili „Veliki#. Vo negovoto 

vreme Osmanliskata Imperija go 

dostignala svojot zenit na voenata 

mo} i vo teritorijalno {irewe. 

LIT.: H. Ganem, Etudes d’histoire orientale, 

Les sultans ottomans, I., Paris, 1901 M. SertoŸlu, 

Resimi osmanl’ tarihi ansiklopedisi, Istanbul, 

1958. J. Jan. 

SULEJMAN, Jusuf (Skopje, 15. 

VI 1950) ‡ poet, kriti~ar, pisatel 

za deca, preveduva~, od romskata 

nacionalnost. Zavr{il 

sredno obrazovanie. Go formiral 

i go rakovodi Me|unarodniot 

centar za literatura, jazik i kultura 

na Romite vo Makedonija. 

^len na DPM od 1988 g. 

BIBL.: Mansura, poezija, 1981; Goltarot 

toj ~ovek go nau~i da se bori, poezija, 1982; 

Ne e vreme za elegii i me|i, poezija, prepev 

na albanski jazik, 1983; Fedain, poezija, 

1986; So galija niz epohite, poezija dvojazi~no 

- na makedonski i na turski jazik, 

1987; Lale, poezija, 1997; Na Bit Pazar, 

poezija, romski - makedonski, 2001; Smrtnoto 

i besmrtnoto vo literaturata na 

Romite, studija, 2002. P. Gil. 

SULEJMAN, Nafi (s. Trnovo, 

Bitolsko, 1918) ‡ komunisti~ki 

deec i voen komandant. Bil ~len 

na SKOJ (1941) i na KPJ (od juni 

1943), poradi {to bil progonuvan 

i apsen. Bil komandant na ~eta i 

na bataljon, komandant na êtvrtata 

makedonska {iptarska brigada 

(26. VIII 1944 ‡ mart 1945 i 

1458 

Sultanot 

Sulejman I 

Kanuni 

Jusuf 

Sulejman 


ASNOM. Neposredno po Osloboduvaweto 

bil odlikuvan so Orden 

partizanska yvezda od III red 

(noemvri-dekemvri 1944) i se nao|al 

na razni odgovorni op{testveni 

dol`nosti. 

IZV.: †Bilten# na V[ na NOV i POJ, IV, 

46-47, Poloàj, noemvri-dekemvri 1944. 


vojska 1944-1945. (Pregled na 

Glavniot {tab, brigadite, diviziite, 

korpusite i V jugoslovenska armija), 

Skopje, 1999, 97-99. S. Ml. 

SULEJMAN, Husein (Hüseyin Süleyman) 

(Kumanovo, 1900 – Skopje, 

1963) – raskaùva~ za deca i 

dramski avtor od turskata nacionalnost 

vo RM. Pove}e godini 

bil u~itel. Kako mlad pokaàl 

interes za literaturata, za kulturnoto 

minato na turskata nacionalnost 

vo Makedonija. Golem 

broj statii od oblasta na literaturata, 

istorijata i kulturata 

objavil vo vesnikot „Birlik#. 

Pi{uval za deca i mladina, koi 

se objaveni na detskata stranica 

na vesnikot „Birlik#, na stranicite 

na detskite spisanija „Sevin~# 

i „Tomurxuk#. Po negovata 

smrt e objavena zbirka raskazi za 

deca. Pi{uval i dramski tvorbi 

so motivi od narodnoto tvore{tvo 

„Ali{i#. 

LIT.: Fahri Kaya, GökkuþaŸý, say. 9, Üsküp, 

1985. A. Ago 

Destan 

Sulejmani 

SULEJMANI, Destan, (s. Radoli{ta, 

Gostivarsko, 1. V 1930) ‡ 

op{testveno-politi~ki deec. Zavr{il 

Vi{a upravna {kola vo 

Skopje. Bil pretsedatel na mladinski 

komitet i na fabri~ka 

sindikalna organizacija, pretsedatel 

na Op{tinskiot sindikalen 

sovet, ~len na Op{tinskiot 

i na Okoliskiot komitet na 

SKM i pretsedatel na Op{tinskata 

konferencija na SSRNM 

vo Gostivar, kako i pratenik vo 

Stopanskiot sobor na Sobranieto 

na SRM (1970). S. Ml. 

SULEJMANI, Sejfedin (Sejfedin 

Sulejmani) (s. Izvor, Kumanovsko, 

30. V 1938 ‡ Skopje, 24. X 2008) 

‡ univ. profesor, filozof, literaturen 

kriti~ar, eseist, dram- 

Sejfedin 

Sulejmani 

ski pisatel. Osnovno obrazovanie 


u~itelska {kola vo Skopje, a potoa 

studiral filozofija na 

Skopskiot univerzitet. Doktoriral 

od oblasta na filozofskite 

nauki na Pri{tinskiot univerzitet. 

Prvin rabotel kako novinar. 

Vo 1970–74 g. bil glaven i 

odgovoren urednik vo „Flaka e 

velazerimit#. Od 1975 g., pa s# do 

penzioniraweto, rabotel kako 

predava~ i profesor po sociologija, 

logika i filozofija na 

Skopskiot i na Pri{tinskiot 

univerzitet. Negoviot nau~en 

opus od oblasta na filozofijata, 

sociologijata, logikata, etikata 

i estetikata e mo{ne bogat. Objavil 

pove}e od 300 nau~ni trudovi. 

Avtor e na nekolku drami, esei, 

kritiki i monografii. ^len e na 

DPM (1970). 

BIBL.: Abelard i Heloiza, drama, 1968; 

Pati{ta na ìvotot, drama, 1970; [to 

e estetikata, 1971; Filozofijata i 

umetnostite, 1971; Esei, 1975; Skici od 

istorijata na filozofijata, 1976; Naim 

Frasheri –koha, jeta dhe vepra (Naim Fra{eri 

- vreme, ìvot i delo), 1979; Estetika, I, 

1981; Estetika, II, 1983; Estetski paralipomeni, 

1984; Trudovi i studii, 1985; 

Panta rei, 1988; Estetika, 2003. A. P. 

SULEJMANI, Xafer (Permeti, 

Albanija, 1871 ‡ Tetovo, 1948) ‡ 

lekar. Medicina studiral vo Carigrad 

i Nansi. Od 1900 g. do krajot 

na ìvotot rabotel kako 

op{t lekar vo Tetovo. Bil senator 

vo Kralstvoto Jugoslavija. 

Uìval golem ugled me|u naselenieto 

kako lekar i osobeno poradi 

negovite zalagawa za soìvotot 

me|u malcinstvata vo Tetovo 

i Tetovsko. D. S.-B. 

SULI-AN (Skopje, XV v.) – spomenik 

na kulturata. Podignat od 

Ishak-beg, vtoriot osmanliski 

upravnik na Skopje, poznat pod 

imeto Star an. Imeto Suli (tur. 

sulu – voden) go dobil podocna po 

rekata Serava, pokraj nego. Ima 

povr{ina od 2.101 m², so trem 

potpren na 18 kameni stolba. 

Brojot na prostoriite na dvata 

sprata porano iznesuval 57. 

Prestanal da ja vr{i svojata 

funkcija kon krajot na XIX v. Denes 

vo nego e smesten Fakultetot


Suli-An vo Starata skopska ~ar{ija 

za likovni umetnosti i Muzejot 

na Skopskata ~ar{ija. 



1998; Dr. Hasan Kalesi, Najstariji vakafski dokumenti 

u Jugoslaviji na arapskom jeziku. Pri{tina, 

1972; Ayverdi Ekrem Hakki, Avrupa’da Osmanlý 

Mimarý Eserleri. †Yugoslavya#, lll cild, 3. 

kitab, Ýstanbul, 1981. Dr. \. 

SULTAN Jahja (?, 1585 – Kotor, 

1649) – avanturist {to se pretstavuval 

kako sin na sultanot 

Mehmed III (1595 – 1603). Poznat e 

po proektot za isteruvawe na Osmanliite 

od Balkanskiot Poluostrov 

preku vostanie na balkanskoto 

hristijansko naselenie so 

pomo{ na evropskite dràvi. 

Del od negovite aktivnosti se odvivale 

i na teritorijata na Makedonija. 

LIT.: A. Matkovski, Otporot vo Makedonija 

vo vreme na turskoto vladeewe, 

IV. Buni i vostanija, Skopje, 1983; Stjepan 

Antoljak, Sultan Jahja u Makedoniji, 

†Godi{en zbornik na Filozofskiot fakultet#, 

kn. 13, Skopje, 1962. Dr. \. 

SUN\ERI (Porifera) – pove}ekleto~ni 

ìvotni. Imaat najniska 

telesna organizacija. @iveat vo 

vodna sredina, prete`no morska, 

pricvrsteni za podvodni karpi 

ili cvrsti predmeti. Napolno se 

nepodvi`ni i potsetuvaat na rastenija. 

Goleminata na teloto varira, 

od mnogu mali, do gigantski 

formi. Obojuvaweto na vidovite 

e najrazli~no: od òlto, portokalovo, 

crvenopurpurno do violetovo. 

Vo Makedonija se zastapeni 

samo slatkovodni sun|eri. Od 

vkupno 9 vidovi i 1 podvid, 5 vidovi 

i 1 podvid se endemiti (4 vida 

vo Ohridskoto Ezero, eden vid vo 

Prespanskoto i 1 podvid vo Dojranskoto 

Ezero). Naj~est sun|er e 

Spongilla lacustris L., koja se sre}ava 

vo Dojranskoto i vo Prespanskoto 

Ezero, a vo Ohridskoto ~est e 

vidot Spongilla fragilis Leidy. Ohridskoto 

Ezero se karakterizira 

so prisustvo i na endemi~ni vidovi, 

koi po svojot oblik potsetuva- 

Top~esti ohridski sun|eri Narodnata banka na RM, Skopje 

SUPERVIZIJA 

at na morskite Ochridospongia rotunda 

Arndt. i Spongilla stankovici 

Arndt. Endemitot Ochridospongia 

rotunda Arndt. pretstavuva relikten 

rod i vid i so svojata top~esta 

forma e mnogu sli~en so endemi~nite 

sun|eri od Galilejskoto 

Ezero vo Palestina i od Bajkalskoto 

Ezero vo Sibir. @ivee vo 

sublitoralot na Ohridskoto Ezero 

na dlabo~ina do 70 m. Vodi sedentaren 

na~in na ìveewe, prikrepen 

za ~erupkite od {kolkata 

Dreissena polymorpha L. 

LIT.: W., Arndt, Ochridospongia rotunda 

n.r.,n.sp., ein neuer Süsswasser-schwam aus 

dem Ohridsee, Arh. Hydrobiol., 1937, 31: 636- 

667; Z. Car, Spongila lacustris (L.), „Glasn. 

Hrv. Prirodslov. Dru{tva“, Zagreb, 1898, 10-28; 

Slave Hadzisce, Beitrage zur Kenntnis der Spongiliden 

fauna der Grossen Mazedonichen Seen 

(Dojran, Prespa un Ohridsee), Recueil des Travaux 

Station Hydrobiologique, Ohrid, 1953, 3: 

73-104; J., Gilbert, Slave Hadì{~e, Ohridospongilla 

stankovici n.g., n.sp. and Ohridospongia 

interlithonis n.sp. sponges from Lake Ohrid, 

1982; Vladimir Krpac, Branislava Mihajlova, 





Final Report, Skopje, 1999, 23-30; Grupa avtori, 




2003. V. T. K. – M. Kr. 

SUPERVIZIJA NA BANKITE 

VO RM – zbir na aktivnosti za 

kontrola na usoglasenosta na 

bankite so doma{nite i me|unarodnite 

propisi i bankarski standardi 

so cel da se obezbedi zdrav 

S 

1459

S SURMEJAN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

i stabilen bankarski sistem. Neposredno 

po monetarnoto osamostojuvawe 

na Makedonija, supervizorskata 

funkcija na centralnata 

banka se nao|a vo za~etok. Za 

potrebite na licenciraweto i 

kontrolata na bankite, vo noemvri 

1992 g. e formirana Direkcija 

za supervizija vo ramkite na 

Centralnata banka. Zaradi vklu- 

~uvawe vo modernite tekovi na 

bankarskata supervizija, vo tekot 

na 1996 g., NBRM kupuva akcii vo 

Bankata za me|unarodni poramnuvawa 

vo Bazel (BIS), a istata godina 

taa stanuva ~lenka na Grupata 

bankarski supervizori od 

Centralna i Isto~na Evropa. Vo 

tekot na 1994 g. donesena e osnovnata 

podzakonska regulativa od 

oblasta na supervizijata za merewe 

na solventnosta na bankite i 

ocena na kvalitetot na aktivata. 

Kako rezultat na ovie aktivnosti, 

ve}e na krajot od 1994 g. i po- 

~etokot na 1995 g. NBRM gi izvr- 

{uva prvite neposredni kontroli 

zasnovani vrz t.n. CAMEL rejting-sistem. 

Pritoa, vo ovoj period, 

supervizorite utvrduvaat 

brojni problemi vo raboteweto 

na bankite i {tedilnicite, kako: 

visok procent na rizi~ni plasmani, 

netransparentna akcionerska 

struktura, nesoodvetna knigovodstvena 

evidencija, nesoodvetni 

sistemi na vnatre{na kontrola 

i sistemi na upravuvawe 

itn. Vo vtorata polovina na 1999 

g. NBRM prezema aktivnosti za 

usoglasuvawe na supervizorskata 

funkcija so Bazelskite principi 

za efikasna bankarska supervizija 

i doa|a do izdvojuvawe na 

terenskata od vonterenskata supervizija. 

Vo tekot na 2000–2002 

g., vrz osnova na novite zakonski 

propisi, e donesen paket-odluki 

od oblasta na supervizijata so 

koi se reguliraat pove}e pra{awa, 

kako: presmetkata na adekvatnosta 

na kapitalot, ocenuvaweto 

na kreditniot rizik, sledeweto 

na rizikot na zemjata, sledeweto 

na limitite za kreditna koncentracija, 

upravuvaweto so likvidnosniot 

rizik, sproveduvaweto 

supervizija na konsolidirana osnova, 

upravuvaweto so rizikot na 

devizniot kurs itn. Vo tekot na 

2004 g. doa|a do oddeluvawe na supervizorskata 

i regulativnata 

funkcija na NBRM preku formirawe 

dve posebni direkcii, a vo 

2005 g. zapo~nuvaat aktivnosti za 

postepena primena na Novata kapitalna 

spogodba (Basel II). Vrz 

osnova na ovie aktivnosti, denes, 

kapacitetot na bankarskata supervizija 

vo Makedonija e zna~itelno 

zgolemen, so postojana tendencija 

za sledewe i prifa}awe 

na me|unarodnite supervizorski 

standardi. 

1460 





159-161. G. P. 

SURMEJAN, Artur (Istanbul, 

15. V 1915 ‡ Skopje, 2. VI 1977) ‡ 

operski pevec, tenor, prvenec na 

Operata na MNT. Peewe u~el kaj 

P. Holotkov. Bil solist vo Peja~koto 

dru{tvo „Vardar#. Vo 1935 g. 

go odràl svojot prv solisti~ki 

koncert. Vo Operata na MNT raboti 

od 1947 do 1971. Realiziral 

pove}e od 35 pogolemi i pomali 

ulogi. Pozna~ajni ostvaruvawa: 

Manriko (Trubadur), Kavaradosi 

(Toska), Don Hoze (Karmen), Vojvodata 

od Mantova (Rigoleto), 

Radames (Aida), Rikardo (Bal pod 

maski), Jenik (Prodadena nevesta,) 

Mi}o (Ero od onoj svet), 

Lenski (Evgenij Onegin), Crnoqub 

(Car Samuil). F. M. 

Hazaros 

Surmejan 

Artur 

Surmejan 

SURMEJAN, Hazaros (Skopje, 

21. IV 1943) ‡ baletski igra~. Baletskoto 

obrazovanie go zavr{uva 

vo Baletskoto u~ili{te vo 

Skopje, vo klasata na A. Dobrohotov. 

^len e na Baletskiot ansambl 

pri MNT (1958-1961). Igra~ 

so sigurna baletska tehnika i 

so ~uvstvo na tancova poddr{ka i 

partnerstvo. Solist na baletite 

vo Keln i vo Minhen (1961-1965), 

a od 1966 g. i vo Nacionalniot teatar 

vo Toronto. Za baletskata 

scena pri MNT go koreografira 

deloto na S. Prokofjev „Romeo i 

Julija# (1987), a podocna (2003) i 

pretstavata †Ana Karenina# (P. 

I. âjkovski). 

ULOGI: Benvolio (S. Prokofjev, „Romeo 

i Julija#), Xoker (X. Rosini, „Fantasti- 

~en du}an#), Besmrtniot ka{~ej (I. Stravinski, 

„@ar-ptica#) i dr. Em. X. 

SUROVA (SURVA) ‡ imenuvawe 

na Novata godina spored stariot 

kalendar. Imeto doa|a od suroveweto, 

udiraweto na lu|eto i stokata 

(osobeno bolnite i iznemo{tenite) 

so surovi pra~ki, so 

veruvawe deka }e iniciraat 

zdravje i sre}a. I vo pesnite se 

pee: „Surova, surova godina...# 

Obi~aite gi izveduvaat oddelno 

decata, oddelno vozrasnite. Decata 

palat ogan na sretseloto, 

potoa odat po domovite i peat vasili~arski 

pesni, gi surovat doma{nite 

i za toa dobivaat darovi. 

Vozrasnite pak se organiziraat 

vo pogolemi druìni, peat 

pesni, izveduvaat dramski igri so 

mnogu vulgarni sodrìni, gi surovat 

lu|eto, gi brkaat demonite, 

no kaùvaat i mnogu blagoslovi 

za sre}na i plodna godina. 

LIT.: Srpski narodni obi~aji u –evÚeliskoj 

kazi. Prikupio i opisao Stefan 

Tanovi¢, u~iteq, Beograd, 1927; Vera 

Kli~kova, Boì}ni obi~ai vo Skopskata 

Kotlina, „Glasnik na Etnolo{kiot 

muzej#, 1, Skopje, 1960; Naum Celakovski, 

Debarca, obredi i obredni igri, Skopje, 

1984; Marko Kitevski, Makedonski praznici, 


SURXEL (Jasminum fruticans L., 

fam. Oleaceae) – poluzimzelena grmu{ka 

od isto~niot Mediteran i 

od Zapadna Azija. 

Letorastite se zeleni, 

listovite sloèni, 

sitni, tridelni. 

Cvetovite se òlti, 

sobrani po 2-5 na kusi, 

strani~ni gran- 

~iwa. Plodot e crna, 

suva bobinka. 

Surxel 

Element na psevdomakijata i {ibjacite 

vo Povardarieto. Al. And. 

SU[EWE NA DRVOTO – sistem 

od metodi i tehniki za otstranuvawe 

na nepotrebnata voda 

(vlaga) od drvoto. Namaluvaweto 

na vodata vo drvoto se izveduva so 

su{ewe. Za su{ewe na masivnoto 

drvo se koristat slednive na~ini: 

su{ewe bez doveduvawe toplina 

i su{ewe so doveduvawe 

toplina (ve{ta~ko-termi~ko su- 

{ewe). Vo prvata grupa vleguvaat: 

prirodnoto (atmosfersko), 

mehani~koto i biolo{koto su- 

{ewe. Vo vtorata grupa vleguvaat: 

konvektivnoto i kontaktnoto 

su{ewe, su{eweto so radijacija, 

so pregreana vodena parea, so visokofrekventna 

elektri~na energija, 

vo vakuum, so hidrofobni 

te~nosti, so son~eva energija i so 

hemiski sredstva. Najgolema 

prakti~na primena imaat prirodnoto 

su{ewe (na otvoren 

prostor, pod strei ili kombina-


cija od dvete) i konvektivniot 

metod (su{ewe vo specijalni objekti 

– su{ilnici). Pokraj su{eweto 

na masivnoto drvo, postojat 

metodi i tehniki za su{ewe na 

furniri i drveni iverki. Su{eweto 

na furnirite se vr{i po 

ve{ta~ki pat vo su{ilnici (kaj 

nekoi se~eni furniri i po priroden 

pat), dodeka su{eweto na 

drvenite iverki se vr{i samo po 

ve{ta~ki pat. B. Il. 

SU[EWE OVO[JE I ZELEN- 

ÛK. Vo minatoto Male{evijata 

i Pijanec teèa od slivi. Se odgleduva{e 

male{evskata sina 

sliva, koja e najkvalitetna za su- 

{ewe i za drugi prerabotki. Slivite 

se su{ea vo primitivni su{nici 

so drva, nare~eni furni. So 

tovaren dobitok se prodava{e vo 

Solun i na drugi pazari. [titestata 

vo{ka i {arkata napolno ja 

uni{tija ovaa sliva. Posledniot 

karavan od triesetina kamili e 

tovaren so suvi slivi vo s. Robovo, 

Berovsko. Selekcionirani se 

otporni klonovi od ovaa sliva, 

so koi moè da se vrati zlatnoto 

vreme na male{evskata sliva. Vo 

RM se su{at po 200–300 t ovo{je i 

{umski plodovi, vo klasi~ni 

su{nici na te~no gorivo. Poslednive 

desetina godini Katedrata 

za ovo{tarstvo od Skopje ispituva{e 

dva tipa solarni su{nici 

– germanska („Hohemheim#) i 

ermenska. Ermenskata se pokaà 

podobra, a modificirana e za interventno 

vklu~uvawe na struja, 

vo slu~aj na do`d. Solarnoto su- 

{ewe e mnogu poekonomi~no i 

pokvalitetno vo odnos na klasi~noto 

so gorivo. B. R. 

Scenografija na B. Kostovski za pretstavata „I bol i bes# od S. Janevski (1975) 

SU[EC, \uro M. (Zagreb, Hrvatska, 

21. VI 1914 ‡ Zagreb, 

1976) ‡ spec. ortoped, redoven 


Diplomiral na Med. f. vo Zagreb 

vo 1939 g. Vo 1947 g. stanal 

specijalist po ortopedija. Bil 

osnova~ i prv redoven nastavnik 

po ortopedija na Med. f. vo 

Skopje, prv direktor na Ortopedskata 

klinika (1957‡ 1969) i 

prv pretsedatel na Sekcijata za 

ortopedija i traumatologija 

pri MLD. Objavil pove}e zna- 

~ajni trudovi vo „Acta Orthopaedica 

Iugoslavica#. \. Z. 

SCENOGRAFIJA 

SCENOGRAFIJA ‡ umetni~ka 

disciplina za sozdavawe ambienti 

nameneti za pretstavi. Scenografijata 

podrazbira upotreba 

na svetlina, zvuk, obleka, izvedba, 

konstrukcii i prostorno 

ureduvawe. Pretstavuva zaedni~ka, 

usoglasena zamisla i na reìserot 

i na vizuelniot umetnik vo 

vrska so odredena scenska pretstava 

ili film. Vo Makedonija 

vo ponovo vreme so scenografija 

se zanimavale T. Vladimirski, B. 

Kostovski, D. Kondovski, V. \or- 

|ievski, P. Minov, K. Xidrov, V. 

Svetozarev i dr. Al. Cv. 

S 

1461

Garabet 

Tavitijan 

TAVITIJAN, Garabet (Skopje, 26. 

IV 1953) ‡ perkusionist, eden od 

oformuva~ite na grupata †Leb i 

sol# (1976). Vo 1990 g. ja osnoval i 

grupata †Paramecium#. Se zanimaval 

i so tvore{tvo, sozdavaj}i i muzika 

za teatarski pretstavi (†Divo 

meso#, †Duplo dno# i dr.) i filmska 

muzika (†[me}er#; †Osloboduvawe 

na Skopje#). Ima obemna diskografija 

so †Leb i sol#, †Paramecium# 

i solisti~ki izdanija. M. Kol. 

Ivan 

Tav~ioski 

TAVÎOSKI, Ivan Spirov 

(Prilep, 25. XI 1923 ‡ Skopje, 12. 

V 2001) ‡ spec. po dentalna patologija 

i terapija, profesor na 

St. f. Habilitiral vo 1961 g. 

Publikuval 85 statii. Bil direktor 

na Stomatolo{kite kliniki, 

rakovoditel i {ef na Katedrata 

za dentalna patologija i terapija, 

prodekan na Med. f. i ~etiri 

mandati dekan na St. f. Bil inicijator 

za voveduvawe postdiplomska 

nastava na St. f., za osnovawe 

na stru~noto glasilo „Makedonski 

stomatolo{ki pregled“ 

i za otvorawe stomatolo{ka biblioteka. 

E. M. 

T 

TAEN MAKEDONSKO-ODRIN- 

SKI KRU@OK (TMOK) (S.-Peterburg, 

1900–1906) – tajna revolucionerna 

i dobrotvorna asocijacija 

na makedonskite studenti 

vo S.-Peterburg, filijala na 

TMORO vo Rusija. Inicijator i 

prv pretsedatel e studentot na 

Duhovnata akademija Ivan Sapunarov 

(od Kostursko). Na prviot 

sostanok na TMOK (12. XI 1900) 

vo Protokolnata kniga e zapi{ano: 

„Na{iot kruòk ima cel da 

go pomaga materijalno makedonskoto 

delo i, spored svoite mo`nosti, 

da go sledi odot na toa delo“. 

Po dva dena se zapi{ani i 

sredstvata za postignuvawe na 

celta: „1.~lenski vnos (po 50 kopejki 

mese~no), 2. lotarija i otkupuvawe 

na pravoto na bifeto vo 

vreme na pretpolagani koncerti, 

3. lotarija od knigi, 4.sobirawe 

stari ali{ta, 5.vo slu~aj na nekoja 

katastrofa da se pra}aat 

apeli do {kolskite institucii 

ovde“. Me|u desette osnova~i se 

nao|a i K. P. Misirkov. TMOK 

vedna{ se povrzuva so VMK vo 

Sofija i so CK na TMORO vo 

Solun. Koga Sapunarov diplomiral, 

bil nazna~en za u~itel vo 

Solunskata gimnazija i bil kooptiran 

za ~len na CK na TMORO, 

pretsedatel na TMOK stanal D. 

Laskov, a sekretar Hr. [aldev 

(1901). Koga i Laskov diplomiral, 

pretsedatel na TMOK stanuva 

ve}e postdiplomecot K. P. 

Misirkov, a sekretar ostanuva 

[aldev. Vo toa vreme ve}e se 

formirani takvi kruòci i na 

ruskite univerziteti vo Kiev, 

Moskva i Kazan, a podocna i vo 

Odesa. Me|usebno se povrzani i 

se vo usluga na osloboditelnoto 

delo. Na 28. H 1902 g. e osnovano i 

Makedonskoto nau~no-literaturno 

drugarstvo i site ~lenovi na 

TMOK stanuvaat i negovi ~lenovi, 

a Misirkov i prv potpisnik. 

Sobranite sredstva gi ispra}aat 

vo CK. Osobena dejnost TMOK 

razviva vo vremeto na Gornoxumajskoto 

vostanie, koga dobivaat 

informacii od Makedonija i gi 

plasiraat vo ruskiot pe~at. Samite 

~lenovi se zadolèni da go 

sledat redovno ruskiot, german- 

skiot, francuskiot, bugarskiot i 

srpskiot pe~at, a poedinci (Misirkov) 

nastapuvaat i so svoi statii 

za makedonskoto pra{awe. Na 

17. H 1902 g. TMOK ispra}a op{iren 

memorandum do pretsedatelot 

na SPb. slovensko blagotvorno 

dru{tvo za Makedonija i osloboditelnata 

borba. Sorabotuvaat so 

drugite slovenski dru{tva, osobeno 

so Bugarskoto vo S.-Peterburg. 

Se vodat informativni razgovori 

so istaknati li~nosti od 

op{testveno-politi~kiot i nau~no-kulturniot 

ìvot vo Rusija i 

Zapis vo Protokolnata kniga na TMOK 

vo S.-Peterburg (1900) 

za doznaenite informacii gi zapoznavaat 

CK i VMK. Vo noemvri 

1902 g. Misirkov zaminuva vo Bitola, 

a pretsedatel na TMOK stanuva 

N. Hristov. Sekretarot Hr. 

[aldev e povrzan so bugarskiot 

egzarh i intrigira protiv Misirkov 

i D. ûpovski i protiv dejnosta 

na MNLD. Vo Ilindenskoto 

vostanie nekolku ~lenovi zemaat 

i aktivno u~estvo, a eden od niv i 

zaginuva. Podocna se formira 

Centralno biro na Makedonskoodrinskata 

organizacija vo Rusija 

{to gi obedinuva site kruòci 

(dru{tva), no vo 1906 g. ve}e ja prekinuva 

dejnosta, stapuvaj}i †vrz 

po~vata na internacionalizmot“. 

IZV.: AOINI, Skopje, f. Hr. [aldev, 

Arhivata na TMOK vo Petrograd i Kiev. 

LIT.: \or|i Abaxiev, Za odnosot na Makedonskata 

kolonija vo Petrograd kon 

makedonskoto pra{awe, †Glasnik na 

INI#, III, 1, 1959, 107–111; D-r Blaè Ristovski, 

Krste P. Misirkov (1874–1926). 

Prilog kon..., Skopje, 1966, 159-186 i 338- 

345; istiot, Dimitrija ûpovski (1878– 

1940) i Makedonskoto nau~no-literaturno 

drugarstvo vo Petrograd, I, 

Skopje, 1978, 131-180. Bl. R. 

TA@A^KI PESNI ‡ lirski 

obredni pesni so epski elementi,


sostaven del na kultot kon pokojnicite. 

Sozdavani se glavno od 

èni, kako nerazdelen del od pogrebniot 

ritual. Nekoga{ gi ispolnuvaat 

interpretatorki {to 

ne se vo rodninski vrski so pokojniot, 

a ima slu~ai i na profesionalni 

taà~ki. Vo niv se registrirani 

mnogu nastani od minatoto, 

od nasilstva i vojni do bolesti, 

epidemii i nesre}i. Posebno 

interesni se zapisite na 

Marko Cepenkov, koi po mnogu 

ne{to imaat pe~at na negovata 

li~na tvore~ka itervencija. 

LIT.: Marko K. Cepenkov, Makedonski narodni 

umotvorbi, kniga prva, Narodni pesni. 

Redaktiral d-r Kiril Penu{liski, sorabotnik 

Blaè Petrovski, Skopje, 1972; 

Kiril Penu{liski, Odbrani folkloristi~ki 

trudovi, 2, Skopje, 1988; Marko Kitevski, 

Makedonska narodna lirika, (Obredni 

pesni), Skopje, 1997. M. Kit. 

TAIPI, Taip (s. Asamati, Resensko, 

26. X 1924 ‡ Belgrad, 19. X 2001) 

‡ politi~ki deec. Zavr{il praven 

fakultet. Bil u~esnik vo NOB (od 

1941) kako zadninski sorabotnik, a 

potoa kako borec vo Bitolskoprespanskiot 

NOP odred (od juli 

1943), vo Prvata, a potoa vo Tretata 

makedonska NOU brigada. Po 

Osloboduvaweto bil na razni rakovodni 

dol`nosti vo JNA (do 

1956), a potoa bil stru~en sorabotnik 

i sekretar na Sojuznoto javno 

obvinitelstvo (1956‡1966), republi~ki 

sekretar za pravosudstvo na 

SRM (1966 ‡ mart 1969) i pratenik 

vo Soborot na narodite na Sobranieto 

na SFRJ (1970). 

BIBL.: U~estvoto na borcite od Tetovo 

i Tetovsko vo IV (VII) brigada, Tetovo 

i Tetovsko vo NOV 1941‡1945. kn. vtora, 

Tetovo, 1991, 114-120. S. Ml. 

TAIRI, Xemail (Struga, 1924 ‡ 

Struga, 1990) ‡ rabotnik i politi~ki 

deec. Kako u~esnik vo NOB 

(od 1943) bil politi~ki komesar 

na ~eta i zamenik politi~ki komesar 

na bataljon, demobiliziran 

kako rezerven kapetan na 

JNA. Po Osloboduvaweto rabotel, 

glavno, kako profesionalen 

politi~ki rabotnik i me|u drugoto, 

bil sekretar na Op{tinskiot 

komitet na SKM vo Struga, 

naroden pratenik vo Republi~kiot 

sobor na Narodnoto sobranie 

na NRM i ~len na Glavniot odbor 

na SSRNM. S. Ml. 

TAJANE ‡ kalendarski obi~aj 

povrzan so praznikot Ra|awe na 

sveti Jovan Krstitel ‡ Ivanden 

(7. VII/24. VI). Najdolgo se zadr- 

àl vo Prilepsko, Bitolsko i 

Kru{evsko. Ve~erta sproti Ivanden 

grupi mom~iwa i devojki sobirale 

bilki, so koi zakituvale 

edno |um~e i go polnele so voda 

od tri ~e{mi. Edno go noselo 

|um~eto na glavata i nego go vikale 

Tajane, a drugite odele okolu 

nego i mu peele prigodni pesni. 

Utroto grupata so Tajaneto odela 

po du}anite, kade {to isto taka 

peele pesni i sobirale darovi, od 

koi podocna pravele zaedni~ka 

ve~era. Pritoa se peelo: Tajane, 

Bojane, ima{ brat sveti Jovane... 

Vo Bitola sproti Ivanden 

na |um naniùvale sekakvi cve- 

}iwa i mu klavale teq od nevesta 

{to guveela. Vo Kru{ovo vo |umot 

momite klavale prstewa i na 

onaa {to }e bidel poobelen, taa 

moma pobrgo }e se maèla. Vo 

Prespa so mnogu obi~ai i veruvawa 

devojkite pravele kukla Ivanka 

koja ja {etale niz ulicite, peele 

pesni i sobirale darovi. 

LIT.: Lepa Spirovska, Kon prou~uvaweto 

na obi~ajot Tajane vo nekoi mesta na 

Rudnikot †Tajmi{te# 

Makedonija, †Makedonski folklor#, VI, 

12, Skopje, 1973; Sbornik za narodni 

umotvoreniÔ nauka i kni`nina, t. VIII, 

SofiÔ, 1896, 144. M. Kit. 

TAJVANSKO-MAKEDONSKI 

VRSKI I ODNOSI. Se vospostavuvaat 

po potpi{uvaweto na dokumentot 

za vospostavuvawe diplomatski 

odnosi vo Tajpej od strana 

na ministerot za nadvore{ni 

raboti na RM Aleksandar Dimitrov 

(27. I 1999) i Odlukata na Vladata 

na RM (8. II 1999) za vospostavuvawe 

diplomatski odnosi so R 

Kina–Tajvan. Na 29. I 1999 g., pretsedatelot 

na RM Kiro Gligorov 

ima obra}awe kon javnosta, a na 

23. II 1999 g. i pred Sobranieto na 

RM, vo koe izrazuva nesoglasuvawe 

so vospostavuvaweto diplomatski 

odnosi so Tajvan i ukaùva 

Tajvanskiot premier na oro po sve~enoto 

po~nuvawe na gradbata vo Slobodnata ekonomska 

zona †Bunarxik# vo Skopje 

TAJNA 

na prezemenata obvrska za nepriznavawe 

na Tajvan so Dogovorot za 

vospostavuvawe diplomatski odnosi 

so NRK (12. X 1993). Vospostavuvaweto 

na tajvansko-makedonskite 

odnosi predizvikuva suspenzija na 

odnosite Peking – Skopje. Pretsedatelot 

Boris Trajkovski ne gi 

prima akreditivnite pisma na vonredniot 


na Republika Kina–Tajvan Piter 

êng, s# do prekinot na diplomatskite 

odnosi pome|u RM i RK 

(18. VI 2001). Do toj datum Vera Modanu 

e vr{itel na rabotite vo Ambasadata 

na RM vo Tajpej. 

IZV.: Odluka na Vladata br. 23-559/1, 

„Slu`ben vesnik na RM#, 7/99. 

LIT.: Ahil Tunte, Republika Makedonijaprva 

dekada (1990-1999),Skopje, 2005. T. Petr. 

TAJMI[TE – rudnik na Fe ruda, 

koj se nao|a na isto~nite padini 

na planinata Bistra. Toj e karakteristi~en 

pretstavnik na vulkanogeno-sedimentni 

nao|ali{ta 

na èlezo. Lokaliziran e vo vulkanogeno-sedimentna 

sredina izgradena 

od razli~ni vidovi karpi, 

pri {to rudnata mineralizacija 

e ograni~ena na produktivniot 

horizont so debelina od pove}e 

desetici metri. Mo}nosta 

na rudnite sloevi e od nekolku 

santimetri do pove}e od 20 m. Vo 

pogled na mineralniot sostav vo 

nao|ali{tata se zabeleùva prisustvo 

na silikati na èlezoto i 

siderit. Primarniot mineralen 

sostav na orudnuvaweto pod vlijanie 

na podocne{nite metamorfni 

procesi i tektonski razdrobuvawa 

pretrpel intenzivni promeni, 

pa taka de{ifriraweto na 

primarniot vid na pojavuvawe 

~estopati e ote`nato. Sodrìnata 

na Fe vo rudata se dviì vo dijapazon 

od 32 do 37% Fe. 

LIT.: D. Smilkov, Metalogenija rudne 

zone Tajmi{te, Zapadna Makedonija, 

RGF, Belgrad, 1994. T. Ser. 

TAJNA OSLOBODITELNA 

MAKEDONSKA ORGANIZA- 

CIJA (TOMO) – makedonska nacionalna 

i politi~ka organiza- 

T 

1463

T TAKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

cija vo Egejskiot del na Makedonija, 

osnovana vo Voden na 20. I 

1945 g. Organizacijata bila rakovodena 

od 7-~leno rakovodstvo na 

~elo so Vangel Ajanovski-O~e. 

Na 28. IV 1945 g. TOMO vlegla vo 

sostavot na Makedonskiot narodnoosloboditelen 

front (NOF). 

LIT.: V. Ajanovski-O~e, Egejski buri, 


TAKI, Hamid (s. Vaksince, Kumanovsko, 

8. V 1924) ‡ politi~ki 

deec. Bil u~esnik vo NOB (od 

1941), ~len na KPM (od 1943), zamenik 

politi~ki komesar i politi~ki 

komesar na bataljon na NOV i 

POM. Po Osloboduvaweto bil na 

razni rakovodni dol`nosti vo 

JNA (do 1948), ja zavr{il Vi{ata 

politi~ka {kola „\uro \akovi}# 

vo Belgrad i studiral na Filozofskiot 

fakultet. Izvr{uval 

zna~ajni politi~ki dol`nosti: 

~len na Biroto na Oblasniot komitet 

na KPM, sekretar na Oblasniot 

naroden odbor i sekretar na 

Okoliskiot naroden odbor vo Kumanovo; 

sekretar na Op{tinskiot 

komitet na SKM, direktor na rudnik 

i pretsedatel na Sobranieto 

na Op{tinata vo s. Lipkovo. Isto 

taka, bil pretsedatel na Okoliskiot 

odbor na SZBNOV, organizacionen 

i politi~ki sekretar na 

Okoliskiot komitet na SKM vo 

Kumanovo, ~len na CK na SKM, 

~len na postojaniot del na Konferencijata 

na SKM i sekretar na 

Republi~kiot odbor na SZBNOV 

na Makedonija. Nositel e na Partizanska 

spomenica 1941. S. Ml. 

TAKOVSKI, Jovan (s. Umlena, 

Berovo, 18. III 1942) – teolog, 

sve{tenik, profesor, preveduva~. 

Zavr{il bogoslovija vo 

Pri{tina, Bogoslovski fakultet 

vo Belgrad (1967), Filolo{ki 

fakultet vo Skopje (1980), a 

postdiplomski studii vo Pariz. 

Doktoriral kako prv doktor po 

teolo{ki nauki na Bogoslovskiot 

fakultet „Sv. Kliment Ohridski“ 

vo Skopje. Rabotel vo Bogoslovijata 

i na Bogoslovskiot 

fakultet vo Skopje. Bil dekan 

(2001–2004) na Fakultetot i viziting 

profesor (2006) pri Mel- 

1464 

Jovan 

Takovski 

burn{kiot univerzitet vo Avstralija. 

Rakopoloèn za |akon 

(1973) i vo sve{teni~ki ~in 

(1993). ^len na literaturnite 

preveduva~i na Makedonija. Avtor 

na pove}e prevodi i na nau~ni 

prilozi i oddelni publikacii. 

U~esnik na nau~ni tribini i 

sobiri vo zemjata i vo stranstvo. 

BIBL.: Crkovnoslovenska gramatika so 

crkovnoslovensko-makedonski re~nik, 

Skopje, 2004; Prosve{tenieto vo teologijata 

na sv. Kliment Ohridski, Skopje, 

2006. Al. Tr. 

Kosta 

Talaganov 

TALAGANOV, Kosta (Skopje, 4. I 

1939) – gradeèn inèner, redoven 

profesor od oblasta na seizmologijata. 

Diplomiral na Grade`niot 

fakultet vo Skopje. Vo IZIIS 

zavr{il postdiplomski i doktorski 

studii i rabotel kako rakovoditel 

na otsek, zamenik-direktor i 

direktor (1976– 2004). Bil ~len na 

Agencijata za evaluacija na visokoto 

obrazovanie na RM; direktor 

na Me|unarodniot kurs za aseizmi~ko 

gradewe i na regionalnite 

postdiplomski studii vo IZIIS. 

Ima izvr{eno golem broj istraùvawa 

vo zemjotresnoto inènerstvo, 

so specijalnost dinamikata 

na po~vite i seizmi~kiot rizik. 

Objavil pove}e od 100 nau~ni i 

stru~ni truda vo me|unarodni spisanija 

i konferencii. Editor e na 

knigata „Computational Structural 

Dynamics# (A. A. Balkema, 2002). 

Prestojuval na Berkli univerzitetot 

vo Kalifornija (SAD), na 

Univerzitetot vo Tokio (Japonija) 

i na Univerzitetot vo Adis 

Abeba (Etiopija). Bil nacionalen 

delegat vo Evropskata asocijacija 

za zemjotresno inènerstvo. Gi 

predaval predmetite Dinamika na 

po~vi i fundamenti i Aseizmi~ko 

proektirawe na brani. K. Tal. 

TALEVSKI, Vladimir (Ki~evo, 

7. III 1959) ‡ akter i reìser. Diplomiral 

akterska igra na FDU 

vo Skopje (1983). Od 1983 g. e ~len 

na Narodniot teatar vo Bitola, 

potoa gradona~alnik od VMRO 

DPMNE. 

ULOGI: Siljan (†Crna dupka#), Hamlet 

(vo istoimenoto delo), Majstorot (†Majstorot 

i Margarita#), Angele (†Otepuva~ka#) 

i dr. 

Vladimir 

Talevski 

RE@II: †Malogra|anska svadba#, †Operacija 

Lir#, †Bolva v uvo#, †Budewe#, 

†Balkanski {pion#. R. St. 

Blagoja 

Taleski 

TALESKI, Blagoja Petrov (psevd. 

Ivan) (Prilep, 17. I 1924 – Skopje 

26. III 2001) – pripadnik na rabotni~koto 

i na osloboditelnoto 

dvièwe, politi~ar i dràvnik. 

Bil ~len na KPJ (od 1940) i 

u~esnik i organizator na partizanskite 

odredi vo NOB, ~len na 

MK na SKOJ, sekretar na MK na 

KPJ i ~len na Voeniot {tab vo 

Prilep. Od april 1943 g. bil sekretar 

na Vtoriot obl. kom. i dejstvuval 

na teren za pro{iruvawe 

na vostanieto. Po Osloboduvaweto 

vr{el visoki partiski i 

dràvni funkcii: ~len na CK i 

na IK na KPM, ~len na CK na 

SKJ, pretsedatel na Sojuzot na 

sindikatite na Makedonija, generalen 

direktor na „Jugotutun“ i 

dva mandata pretsedatel na Sobranieto 

na SRM. 

LIT.: Pretsedateli na Sobranieto na 

Republika Makedonija (1944–2004), Skopje, 

2004. O. Iv. 

TALESKI, Borka Petrov (psevd. 

Crniot, Modernoto, Oktopod) 

(Prilep, 19. VIII 1921 – s. Pletvar, 

Prilepsko, 2. III 1942) – politi~ki 

deec, u~esnik vo naprednoto 

studentsko i osloboditelnoto 

dvièwe, afirmator na makedonskata 

nacija. Vo 1939 g., kako ~len 

na KPJ, u~estvuval na Ilindenskite 

demonstracii (1940) vo Prilep 

i govorel za osloboduvawe na 

Makedonija. Bil zatvoran. Vo 

1941 g. bil izbran za ~len na Biroto 

na PK na KPJ. Ne prifa}al 

me{awe na BKP vo makedonskata


Borka 

Taleski 

partiska organizacija, poradi 

{to bil isklu~en od aktivnostite 

za zacvrstuvawe na partiskite 

organizacii. U~estvuval vo organiziraweto 

na partizanskite odredi 

i vo napadot izvr{en vo 

Prilep na 11 oktomvri. Na pat za 

Prilep zaginal od bugarska zaseda. 

Proglasen e za naroden heroj. 



Tamburi 

TAMBURA ‡ op{t termin za pove}e 

vidovi ì~eni instrumenti, 

koi spored oblikot me|usebno 

mnogu ne se razlikuvaat. Razlikata 

se sostoi vo brojot na glasovite 

(i ìcite), od kade {to proizleguvaat 

raznite termini za ovoj 

instrument. Taka, ednoglasnata 

tambura od dve unisoni ìci se 

vika litarka ili i}itellija, 

dvoglasnite tamburi od ~etiri 

ìci (dve po dve unisoni) se vikaat 

~etvorka, ~iftelija, karaduzen, 

bozuk ili {estorka (na dve 

mesta po tri unisoni ìci). Kaj 

site niv tonot se dobiva so mali 

udari vrz ìcite so perce. Dolgi 

se okolu 750‡900 mm (vratot 360‡ 

500 mm, a korpusot 250‡300 mm). 

Nivnata naj~esta funkcija e da gi 

pridruùvaat narodnite pesni. 



Skopje, 1986, 39. \. M. \. 

TANASKOVA, Fidanka Cvetkova 

(s. Zrze, Prilepsko, 12. II 1948) 

– novinar i publicist. Studirala 

na Pravniot fakultet vo Skopje. 

Prvin bila novinar na v. †Studentski 

zbor#, a potoa sorabotnik 

i urednik na Politi~kata rubrika 

i rubrikata Makedoncite vo 

svetot na v. †Nova Makedonija# 

(1971–2004). Vo pove}e navrati ostvarila 

podolgi prestoi vo Avstralija, 

SAD i Kanada. Po~nuvaj}i 

od 1992 g,. do denes e redoven izvestuva~ 

na pove}e mediumi na makedonski 

jazik na na{ite sonarodnici 

vo svetot: †Makedonski glas# 

(Toronto, Kanada), Dràvnata radio 

mreà SBS (Avstralija), radioto 

Vestdoj~e rundfung (Keln 

i Berlin),v. †Makedonija-Evropa# 

(Dortmund, Germanija) i Radioprogramata 


†Tri ipol zed#(Melburn, Avstralija). 

U~estvuvala na pove}e me- 

|unarodni simpoziumi (Belgrad, 

Istanbul, Melburn i Sidnej). Osven 

toa, bila pretsedatel na Muzi~kata 

mladina na Makedonija 

(1976–1982), sekretar i potoa pretsedatel 

na Zdruènieto na novina- 

Fidanka 

Tanaskova 

rite na Makedonija (1987–1992), 

pretsedatel na Zdruènieto za 

gra|anska inicijativa, ~len na Sovetot 

na SSM, ~len na Maticata 

na iselenicite i Iseleni~kiot 

sovet pri Ministerstvoto za iseleni{tvo 

na Vladata na RM, aktivist 

i glaven i odgovoren urednik 

na v. †Solidarnost# na Crveniot 

krst na Makedonija (1992–2008). 

Sega e glaven i odgovoren urednik 

na Izdava~kata ku}a †Makedonska 

iskra# vo Skopje. 

BIBL.: Vistinata za Metodija Andonov- 

ênto, Skopje, 1990; Makedonski voznes, 

Skopje, 1994 (so koavtor); Poetski iseleni~ki 

meridijani, Skopje, 1996 (so koavtor); 

Makedoncite od Hamburg, Skopje, 

1998 (so koavtor); Od Resen do Melburn, 


„TANE CALESKI# AD – Ki~evo 

– fabrika za navojni proizvodi 

od ìca. Izgradbata zapo~nala 

vo 1962, a proizvodstvoto na 

zavrtki i navrtki vo 1964 g. Proizvodniot 

proces se bazira vrz 

tehnologijata na ladno kovewe na 

ìca vo alat i toa: zavrtki i navrtki 

so dimenzija od M 20 mm, 

pri {to tehnolo{kiot proces e 

zaokruèn od podgotovkata na 

ìcata do dobivaweto na gotoviot 

proizvod. Proizvodstvoto na 

navojni i ì~eni proizvodi iznesuva 

okolu 3.000 t/god. izraboteni 

po standardi za vakov vid proizvodi, 

kako i specijalni proizvodi. 

Glaven kupuva~ na proizvodite 

se firmi od zemjata, kako i 

firmi od ê{ka, Ungarija, Grcija, 

Turcija, Slovenija, Hrvatska, 

Srbija i Crna Gora. Sl. A. 

TANEVSKA, Mimi (Skopje, 17. 

III 1956) ‡ akterka i pedago{ki 

Mimi 

Tanevska 

TANEVSKI 

rabotnik. Diplomirala na Otsekot 

za akterska igra na FDU vo 

Skopje (1984). ^len e na Dramata 

na MNT (1985‡1999), a potoa raboti 

vo FDU vo Skopje. Osven na 

mati~nata scena, nastapuvala i 

na scenite niz Republikata. 

ULOGI: Flejtiskata (†Klanica#), Greta 

(†Makedonski sostojbi#), Stojna (†Glogov 

xbun#), Dorina (†Tartif#), @enata (†Malogra|anska 

svadba#), Petunija (†Ni{to 

bez Trifolio#), Cveta (†Crna dupka#), 

Marta (†Dies iraes#), Kasteli Glembaj 

(†Glembaevi#), Qubov Andreevna (†Vi{nova 

gradina#);, Jelica (†Laà i parala- 

à#) i dr. R. St. 

Josif 

Tanevski 

TANEVSKI, Josif (Skopje, 

1945) – in`. tehnolog, univ. profesor, 

osnova~ na Dvièweto na ekologistite 

na RM. Diplomiral na 



(1975) i doktoriral (1985) na 

Univerzitetot vo Zagreb. Imal 

pove}e specijalizacii na univerzitetite 

vo Pariz i vo Hamburg. 

Od 1975 g. e koordinator vo Institutot 

na „Alkaloid# – Skopje. Bil 

profesor po hemija na Univerzitetot 

vo Oran, Alìr (od 1985). Ja 

formira i ja razviva firmata 

„Farmahem# (od 1990). Pioner vo 

za{titata na ìvotnata sredina 

vo Makedonija. Osnova~ na dru{tvoto 

„Opstanok# i pretsedatel na 

Dvièweto na ekologistite. Avtor 

e na studii, elaborati i nau~ni 

trudovi. Sv. H. J. 

TANEVSKI, Stefan (Skopje, 7. 

IV 1918 ‡ Skopje, 16. II 1997) ‡ poet, 

dramski pisatel. Zavr{il 

Medicinsko u~ili{te. Pi{uva 

stihovi na makedonski jazik (od 

1935 g. poemata †Goce Del~ev#. 

T 

1465

T TANESKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Stefan 

Tanevski 

Podale~noto makedonsko istorisko 

minato, krvavite bitki, delbite 

i preselbite, izmamite i porazite, 

legendite i predanijata se 

temi vo negovite dramski tvorbi. 

DELA: stihozbirka No}ni brazdi, Sk., 1975; 

istoriski tragedii: Ivac, Sk., 1962; Vladimir 

i Kosara, Sk., 1967 i Rog, Sk., 1968. 

LIT.: D-r Blaè Rstovski, Makedonskiot 


I, Skopje, 1980, 346–347. V. Toc. 

TANESKI, Boris (s. Pe{tani, 

Ohrid, 28. V 1943) – grad. in`., direktor 

na Zavodot za ispituvawe 

materijali i razvoj na novi tehnologii 

„Skopje# vo Skopje (od 1978). 

Vo Zavodot raboti od 1971 g. vo realizacija 

na mnogubrojni objekti 

vo zemjava i vo stranstvo, a kako 

dobar organizator e zasluèn za 

razvojot i vra}aweto na Zavodot 

vo ramkite na Univerzitetot „Sv. 

Kiril i Metodij#. Q. T. 

†TANEC“, ansambl za narodni 

igri i pesni na Makedonija. Osnovan 

e na 24. III 1949 g. Prv direktor 

bil Mane û~kov, a prv 

umetni~ki rakovoditel @ivko 

Firfov. Prviot oficijalen nastap 

go imal na 24. VI 1950 g. Naredniot 

mesec go imal prvoto 

pretstavuvawe vo stranstvo vo 

Langolen (Anglija), kade {to so 

izvedbata na †Te{koto# gi voodu- 

{evil publikata i stru~noto ìri 

i go osvoil prvoto mesto so 

†Nevestinskoto oro# vo scenska izvedba na Ansamblot †Tanec# 

1466 

maksimalen broj poeni. Ottoga{ 

T. odràl nad 1.000 koncerti na 

golemite sceni vo svetot, vklu~uvaj}i 

gi i pro~uenite Karnegi 

hol i Sidnejskata operska ku}a, 

kako i nekolku iljadi vo Makedonija. 

Od negovite redovi izlegle 

plejada izvonredni makedonski 

umetnici (V. Ilieva, A. Sarievski, 

V. Lazarova, P. Atanasovski, 

M. Kolarovski i dr.), golem broj 

igraorci i koreografi (D. Matevski, 

A. Kolarovski, G. Vasilev, 

S. Karanfilov i dr.). Go rakovodele 

mnogu vidni muzi~ki i 

kulturni dejci, me|u koi i T. Prokopiev, 

T. Leov, M. Kolovski i dr. 

Zaradi svojata plodna aktivnost 

na poleto na neguvaweto i prezentiraweto 

na makedonskiot folklor, 

se smeta za svoevidna †akademija 

na makedonskiot muzi~ki 

folklor#, a bogatstvoto narodni 

nosii so koi se pretstavuval po 

svetskite sceni gi predizvikalo 

muzi~kite analiti~ari da go nare- 

~at †podvièn muzej#. Na repertoarot 

na T. vo izminatite decenii 

bile okolu 100 koreografski postanovki 

i nekolku stotini narodni 

pesni i ora. Spored istraùvaweto 

na E. Djunin i S. Vi{inski 

od devedesettite godini na XX v., 

nad 80% od site koreografski postanovki 

vo Makedonija poteknuvaat 

od T. Nekoi od niv (†Te{koto#, 

†Nevestinsko#, †Dra~evka#, †Kalajxisko# 

idr.) stanale antologiski 

i vlegle vo repertoarot na pove}eto 

KUD od Makedonija, adrugi 

(†Rusalii#, †Xamala#, †Aramisko#, 

†@ensko ~am~e# i dr.) gi 

postavuva i prezentira edinstveno 

T. Za svojata isklu~itelno 

plodna dejnost T. gi dobil re~isi 

site op{testveni nagradi i priznanija 

vo porane{na Jugoslavija 

i vo Makedonija. 

LIT.: Tanec (1949–1999). 50 godini amblem 

na makedonskata kultura i umetnost, 

Skopje, 1999. M. Kol. 

TANZIMAT (tur. tanzimat-i hayriye 

– blagotvorni uredbi) –naziv 

za reformite vovedeni vo Osmanliskata 

Imperija so \ulhanskiot 

hati{erif (1839) po koi i periodot 

{to sledel bil nare~en „Tanzimat“. 

Bile garantirani bezbednosta 

na ìvotot, ~esta i imotot, 

bil ukinat zakupot na danocite, 

bile vovedeni novi pravila za 

regrutacija vo vojskata, slobodno 

gradewe, dogradba ili renovirawe 

na crkvite i manastirite, kako 

i polna ramnopravnost pred 

zakonot na site sultanski podanici, 

bez razlika na nivnata vera, 

narodnost i imotna polo`ba. 

LIT.: Erik J. Zurcher, Turkey. A Modern History, 

London – New York, 1996; IstoriÔ na 

Osmanskata imperiÔ, pod redak. na Rober 

Mantran, SofiÔ, 1999. Dr. \. 

TANCOV ORKESTAR NA MRT 

‡ prva makedonska orkestarska 

formacija spored standardite na 

svetskite orkestri od toj vid, 

formirana vo 1956 g. Proizleze 

od dotoga{niot Mal radio ansambl, 

a go so~inuvaa petnaesetina 

profesionalni muzi~ari rakovodeni 

od D. \akonovski-[pato. 

Ovoj orkestar, blagodarej}i i 

na aran`manite na [pato, ima 

sovremen i profesionalno artikuliran 

zvuk, {to be{e impuls za 

makedonskite avtori na popularna 

muzika {to se javija potoa. Vo 

narednite decenii TO na MRT 

izrasna vo respektibilen bigbend 

na toga{nite jugoslovenski 

prostori, {to go potvrduvaat i 

brojnite nagradi na festivalot 

vo Radenci, Slovenija. Realiziral 

nad 2.000 snimki za potrebite 

na programata na MRT. M. Kol. 

Kostadin 

(Dinka) 

Tan~ev 

TANÊV, Kostadin (Dinka) (Valandovo, 

7. VIII 1940) & grafi~ar, 

slikar, dizajner, profesor na Fakultetot 


Skopje, osnovopolo`nik na sovremeniot 

grafi~ki dizajn vo RM. 

Diplomiral na Akademijata za 

primeneti umetnosti vo Belgrad 

(1967). Kako grafi~ar ostvaruva 

geometrizirana vizuelna struktura, 

a kako slikar sozdava vo duhot 

na poetskiot realizam. Izlagal 

samostojno vo Skopje i vo pove}e 

evropski gradovi. Al. Cv.


Qubomir 

Tan~ev 

TANÊV, Qubomir (Prilep, 9. 

VII 1945) – grad. in`., red. prof. 

na Grade`niot fakultet vo Skopje 

(od 1992) po predmetite Brani 

i Hidrotehni~ki objekti. Zavr- 

{il postdiplomski studii vo 

Delft, Holandija (1978/1979), 

doktoriral vo Skopje (1988). 

U~estvuval vo pove}e proekti od 

hidrotehnikata. Objavil preku 

trieset nau~ni truda i ~etiri 

knigi od koi najzna~ajna e „Brani 

i pridru`ni hidrotehni~ki objekti“ 

(nagrada „Goce Del~ev“, 

2005), izdadena i na angliski jazik 

(Taylor S. Fransces, London, 

2005). Bil dekan (1999–2003) i 

pretsedatel na Makedonskiot komitet 

za golemi brani (od 1994). 

Aktivno se zanimava so {ah (prv 

makedonski FIDE majstor, 1983). 

LIT.: Gradeèn fakultet – Skopje, monografija, 

Skopje, 1999 g. R. D. 

TANÊV, pop Stamen (s. Bugarievo, 

Solunsko, 1857 – Solun, 5.X 

1904) – sve{tenik, pripadnik na 

TMORO. Bil na slu`ba vo Egzarhiskata 

crkva „Sv. Dimitrija“ vo 

Solun i pretsedatel na Solunskata 

crkovno-u~ili{na op{tina, 

~len na MRO (1894). Vo vrska 

so Solunskata afera (1901) bil 

zatvoren vo Podrum Kale. Po amnestijata 

(1902) gi prodolìl revolucionernata 

i crkovnata dejnost. 

Ubien od gr~kite andarti. 

LIT.: H. SilÔnov, Osvoboditelnite 

borbi na MakedoniÔ, I, 472, II. 591. SofiÔ, 

1983. Al. Tr. 

TAORSKA KLISURA – se protega 

pome|u selata Taor i Ba{ino 

Selo vo dolìna od 31 km, vo 

Taorskata Klisura 

dolinata na rekata Vardar. Vse- 

~ena e pome|u isto~nite klonovi 

na planinata Jakupica od zapadnata 

i Gradi{kata Planina od 

isto~nata strana. Klisurata e 

tektonski predisponirana i e so 

visoki i strmni dolinski strani, 

koi na nekoi mesta, kako kaj s. 

Nova~ani, dostigaat do 535 m i se 

so razli~en geolo{ki sostav. Vo 

klisurata rekata Vardar izgradila 

nekolku erozivni pro{iruvawa, 

me|u koi najpoznato e ona 

{to se nao|a me|u selata Zelenikovo 

i Pako{evo. T. And. 

Tapan 

TAPAN ‡ membranofon muzi~ki 

naroden instrument. Vo Makedonija 

se praktikuva vo dve golemini 

‡ golem i mal, koi imaat ist 

oblik i se izrabotuvaat od ist 

materijal. Najprvin se pravi prazen 

drven valjak (lub) od oreovo 

ili od kostenovo drvo. Na sekoja 

od negovite otvoreni strani e 

raspnata koà od koza ili od ovca, 

koja se zategnuva so dva obra~a 

i cvrst kanap. ûkaweto (svireweto) 

na tapanot se izveduva so 

specijalno izraboteni drveni 

napravi ‡ kukuda i pra~ka. Tapanite 

vo ramkite na raznite instrumentalni 

sostavi naj~esto se 

pridru`nici na ma{kite narodni 

ora, no se koristat i za drugi 

vidovi orski, muzi~ki ili orskomuzi~ki 

izvedbi. 



Skopje, 1986, 29. \. M. \. 

TAPETARSKO PROIZVOD- 

STVO – poseben segment od drvno-industriskoto 

proizvodstvo 

na tapaciran mebel. Vo tapaciraniot 

mebel vleguvaat: mebelot za 

sedewe i mebelot za sedewe i le- 

èwe. Tapaciraniot mebel go so- 

~inuvaat: fotelja (ednosed), agolen 

ednosed, dvosed, trosed, taburetka 

i trosed so vgraden mehanizam 

za transformacija vo krevet. 

Pri konstruiraweto na tapaciraniot 

mebel se vodi smetka za 

formata, {to treba da bide prisposobena 

na anatomskata gradba 

na ~ovekot kako osnoven faktor, 

kako i za cvrstinata na konstrukcijata, 

{to treba da izdrì viso- 

TARABUKA 

ki optovaruvawa. Skladnosta na 

boite i dezenot na mebel-{tofot 

go davaat sevkupniot efekt na tapetarskiot 

proizvod. Tie go adaptiraat 

tapetarskiot proizvod 

vo enterierot i imaat pozitivno 

vlijanie vrz ~ovekot. B. Il. 

Dim~e Koco: Tapiserija 

TAPISERIJA (fr. tapisserie ‡ 

tkaenica) ‡ tekstilna umetnost za 

sozdavawe dekorativni pokrivki 

za yidovi i podovi, za delovi na 

mebel ili kako nezavisno umetni~ko 

delo. Tapiserijata se tkae 

ra~no, na razboj, naj~esto so prirodni 

prediva, volna, len, pamuk, 

svila. Najpoznat centar za tapiserii 

bil gradot Aras vo Francija. 

Vo RM prvite tapiserii gi sozdavaat 

L. Li~enoski i D. Protu|er. 

Podocna se vklu~uvaat D. Koco, D. 

Miljanovski, D. Tomi}-Radevska i 

\. Zdravev. Al. Cv. 

TARABUKA ‡ membranofon muzi~ki 

naroden instrument od 

orientalno poteklo. Ima oblik 

na konusna vazna, 

a izrabotena e od 

glina vo dolìna 

od 200 do 400 mm. 

Nejziniot pogolem 

kruèn otvor 

e zatvoren so raspnata 

koà od jagne 

ili jare, a vo 

ponovo vreme so 

koà od plastika. 

Pomaliot kru- 

èn otvor ne e 

zatvoren. Se drì 

Tarabuka 

pod mi{ka, a tonot se proizveduva 

so udirawe so prstite (desnata raka 

po sredinata, levata po rabot). 

Vo makedonskata praktika e vlezena 

vo ponovo vreme, a poradi 

silniot i probiven zvuk, po~esto 

se sre}ava vo pridru`ba so harmonika 

ili vo sostavi od duva~ki 

instrumenti. 

T 

1467

T TARANE[ MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 



Skopje, 1986, 32. \. M. \. 

Staklena ~a{a dijatreta od lokalitetot Tarane{ 

TARANE[ (Debarsko) ‡ arheolo{ki 

lokalitet od docnoanti~ko 

vreme, kade {to vo 1982 g. e otkrien 

grob ‡ tip cista. Graden e od 

monolitni plo~i, me|usebno povrzani, 

zalieni so olovo i pokrieni 

so plo~i od arhitektonski objekti 

vo sekundarna upotreba. Vo nego se 

otkrieni: srebrena pozlatena ~inija 

so likot na Licinij II, srebren 

|um ‡ kana, srebrena mamuza so 

pozlata, srebren palimpsest, pribor 

za pi{uvawe od bronza, staklena 

~a{a dijatreta, dve vretenesti 

fioli, koskeni ètoni za igra, 

èlezna sekira i zlatna la~na fibula 

so natpis IOVI AVG(VSTE) 

VINCAS; IOVI CAES(AR) VIVAS. 

Naodot datira od okolu 314 g. 

LIT.: Milan Ivanovski, The grave of a warrior from 

the Period od Licinius I found at Taranes, „Archaeologia 

Iugoslavica#, Ljubljana 1987, 81–90. M. I. 

TARAPUZA, Stojan (Zletovo, 29. 

XII 1933) ‡ poet, pisatel za deca. Zavr{il 

Vi{a pedago{ka akademija 

vo Skopje. Bil novinar i urednik 

vo „Detska radost“, vo Knigoizdatelstvoto 

„Na{a kniga# i vo Radio 

Skopje. Debitiral so poezija za 

vozrasni, a potoa celosno $ se posvetil 

na literaturata za mladi. 

DELA: stihozbirki: Crveno rastewe, Sk., 

1961; Vo kamenot den, Sk., 1965; za deca: 

Grejni sonce, Sk., 1966; Polno kaj~e èlbi, 

Sk., 1967; Dambara, dumbara, Sk., 1969; So 

dva ata po dva pata, Sk., 1987; U~ili{te 

za klovnovi, Sk., 1989; Pogled niz dvogled, 

Sk., 1990; Zlatici krilatici, Sk., 1993; 

Zborovi po dvorovi, Sk., 1993; Yunica paunica, 

Sk., 1993; [arki-àrki, Sk., 1995; 

Cvetulki so svetulki, Sk., 2000. V. Toc. 

1468 

Stojan 

Tarapuza 

TARNIK-MITREVA, Qerka 

Zvonimirova (Karlovac, Hrvatska, 

8. V 1926 ‡ Skopje, 30. VII 


prof. na Med. f. vo Skopje (1972), 

vrabotena na Nervnata klinika 

(1959‡1987). Med. f. zavr{ila vo 

Zagreb (1953), specijalisti~ki 

ispit (1958) i habilitirala 

(1971) vo oblasta na psihijatrijata. 

Ima poseben pridones vo oblasta 

na suicidologijata i psihoterapijata. 

Rakovoditel na nau- 

~en proekt za samoubistvata vo 

RM i nivnata prevencija. Avtor 

na pove}e od 100 nau~ni trudovi. 

Prodekan na Med. f. (1982‡1984). 

BIBL.: Samoubistvata vo SRM (nau~en 

proekt), Skopje, 1983. Il. X. 

TARONIT, A{ot (X – XI v.) – vizantiski 

blagorodnik, vojskovodec, 

sin na solunskiot duks Grigorij 

Taronit, zet na carot Samuil. 

Bil zaroben od Samuil (995), 

se oènil za negovata }erka Miroslava 

(996/7) i bil postaven za 

namesnik na Dra~. Mu se predal 

na Vasilij II, ja dobil titulata 

magister, a èna mu zosti. 



TARONIT, Grigorij (H v.) – vizantiski 

blagorodnik i vojskovodec, 

magister, duks na Solun. Za 

da gi spre~i napadite na Samuil, 

Vasilij II go postavil za namesnik 

na Solun vo rang na duks (991). Zaginal 

vo obidot da go oslobodi zarobeniot 

sin A{ot (995). 



Johan 

Tar~ulovski 

TARÛLOVSKI, Johan (Skopje, 

17.XI 1974) – inspektor za pridru`ba 

vo Slu`bata za obezbeduvawe na 

pretsedatelot na RM Boris Trajkovski 

vo vojnata vo RM vo 2001 g., 

obvinet od obvinitelstvoto na 

Ha{kiot tribunal za povredi na 

zakonite i obi~aite na vojuvaweto 

na 12. VIII 2001 g. vo s. Quboten 

(~len 7/1 od Statutot na Tribunalot, 

za krivi~ni dela navedeni vo 

~len 3–nareduvawe, planirawe, 

pottiknuvawe, pomagawe ili poddrùvawe 

ubistvo, smisleno uni{tuvawe 

gradovi i sela i surovo postapuvawe). 

Ekstradiran vo Hag na 

16. III 2005 g. Obvinitelniot akt vo 

slu~ajot „Quboten“ se pokrenuva 

na 15. III 2005 g., a javnata rasprava 

zapo~nuva na 16. IV 2007 g. 

IZV.: Obvinitelen akt protiv Qube 

Bo{kovski i Johan Tar~ulovski, 15. III 

2005, izmenet i dopolnet na 2. XI 2005. 

http://un.org.icty. T. Petr. 

Sla|ana 

Taseva 

TASEVA, Sla|ana (Skopje, 31. V 

1969) – pravnik, univ. rofesor. 

Profesor i direktor na Policiskata 

akademija i profesor i 

dekan na Fakultetot za kriminalogija 

i bezbednost na Evropskiot 

univerzitet vo Skopje. Osnova~ 

i pretsedatel na NVO Transparentnost 

– nulta korupcija. R. 

Du{ka 

Tasevska 

TASEVSKA, Du{ka (Prilep, 25. 

VII 1938) ‡ violon~elist. Studiite 

po violon~elo gi zavr{uva na 

Muzi~kata akademija vo Zagreb 

(prof. Rudolf Mac, 1965). Prestojuva 

na specijalizacija kaj E. Papastavro 

vo Pariz (1967‡1970). 

Asistent e na prof. A. Navara vo 

Skopje (1972‡1975), kako i na negovite 

muzi~ki seminari vo Ohrid. 

Od 1974 g. raboti kako profesor 

na Fakultetot za muzi~ka umetnost 

vo Skopje. Svojata solisti~ka 

kariera ja zapo~nuva 1966 g., a 

vo bogatata umetni~ka kariera 

realizira zaviden repertoar, kade 

zna~ajno mesto imaa mnogu dela 

sozdadeni od makedonski kompozitori. 

Kako istaknat makedonski 

reproduktiven umetnik, nastapuvala 

na brojni koncerti vo Makedonija 

i nadvor od nea. B. Ort. 

TASEVSKI, Aleksandar (Makedonski 

Brod, 14. X 1953) ‡ odbojkar. 

Go zavr{il Avtosoobra}ajniot 

u~ili{ten centar vo Skopje


Aleksandar 

Tasevski 

(1973). Bil ~len na OK †Rabotni~ki# 

i OK †Vardar# vo Skopje. 

Nastapil 210 pati za Odbojkarskata 

reprezentacija na Jugoslavija 

(1972–1984). Na sedum balkanski 

prvenstva osvoil tripati vtoro 

i ~etiripati treto mesto. Na 

Mediteranskite igri vo Split 

(1979) osvoil prvo, a na Evropskoto 

prvenstvo vo Francija (1979) 

treto mesto. Nastapil i na Olimpiskite 

igri (1980) i na zavr{nite 

natprevari za Kupot na evropskite 

{ampioni (1974/75). J. M. 

Vlado 

Tasevski 

TASEVSKI, Vlado (Prilep, 1916 

‡ 11. XII 1943) ‡ bravarski rabotnik, 

komunisti~ki deec i borec. Po zavr{uvaweto 

na ~etiri klasa gimnazija, 

se vrabotil vo Loìlnicata na 

@eleznicata vo Prilep, kade {to 

go izu~uval bravarskiot zanaet. Se 

prefrlil na rabota vo Loìlnicata 

vo Skopje (1936) i se vklu~il vo 

sindikalnoto dvièwe. Bil rakovoditel 

na {trajkot vo Loìlnicata 

(2. II 1940), organizator na pove}e 

izleti so programa, kako i na Muzi~koto 

dru{tvo na èlezni~arite. 

Toj gi povel i rabotnicite od Lo- 

ìlnicata na Martovskite demonstracii 

(1941). Kako ~len na MK na 

KPJ vo Skopje, ja izbegnal policiskata 

blokada na Loìlnicata (16. 

VII 1943) i stanal borec na [arplaninskiot 

NOPO, a potoa vo Kumanovskiot 

NOPO. Zaginal vo borba 

so ~etni~kite sili. 

LIT.: Katerina Gogova, Agentite ostanaa 

so prazni race, †13 Noemvri#, IV, 4, 

Skopje, 1965, 5; Vlado Tasevski, †13 Noemvri#, 

VIII, 8, Skopje, 1969, 24; Vlado Tasevski, 

†13 Noemvri#, IX, 9, Skopje, 1970, 21; 

Du{ko Atanasovski, NOB vo selata pod 

Quboten, Tetovo, 1971; Mitre Inadeski, 

Hronologija na Skopje, Skopje, 1974; Krsto 

Zdravkovski, Da ne se zaboravi, Skopje, 

1982; Katerina Gogova, Vlado Tasevski, 

Skopje, 1982; Vlado Tasevski, †Ve~er#, 

VII, 1993, Skopje, 23. X 1969, 13. S. Ml. 

Sa{o 

Tasevski 

TASEVSKI, Sa{o (Skopje, 10. IV 

1972) ‡ akter. Diplomiral na Otsekot 

za akterska igra na FDU vo 

Skopje, (1995). Od 1998 g. e ~len na 


ULOGI: Filoktet (vo istoimenoto delo); 

†Roberto Zuko# (nekolku ulogi vo pretstavata), 

Silvio (†Arlekin, sluga na dvajca 

gospodari#), Luka (†Stari mirizbi#), †Kandid 

vo zemjata na ~udata# (nekolku ulogi vo 

pretstavata), Cibra (†Tetovirani du{i#), 

Kalabazes (†[to e toa {to gi tera ènite 

nave~er da tr~aat po ulicite na Madrid#), 

Kuligin (†Tri sestri#). R. St. 

TASI], Miomir (Skopje, 17. IX 

1947) ‡ operski pevec, bariton, 

prvenec na Operata na MNT. 

Diplomiran lekar. Peewe u~el 

privatno kaj St. Lip{a. Vo Operata 

na MNT e od 1978 g., kade 

{to (vo 1971) debitiral so ulogata 

na Valentin vo operata Faust. 

Na scenata na MNT realiziral 

pove}e od 20 pomali i pogolemi 

ulogi. Gostuval vo operskite 

centri na porane{na Jugoslavija. 

Miomir 

Tasi} 

POZNAÂJNI ULOGI: Rodrigo-Poza 

(†Don Karlos#), grof Luna (†Trubadur#), 

@or` @ermon (†Travijata#), Enriko 

(†Lu~ija di Lamermur#), Onegin (†Evgenij 

Onegin#), Nabuko, Figaro (†Sevilskiot 

berber#), Rigoleto, Crnoqub 

(†Car Samuil#). F. M. 

TASKATA SERSKI ‡v. Spasov, 

Atanas ‡ (Taskata) Serski. 

TATARI – aziski plemiwa, 

glavno muslimani-suniti. Formirale 

dràva vo ju`noruskite 

TAULANTI 

stepi (1240). Prezemale napadi 

vo Ungarija, Bugarija, Vizantija, 

vo ~ija slu`ba ograbuvale po Makedonija. 

LIT.: R. Gruse, Carstvo stepa. Atila, 

Xingis-kan, Tamerlan, Sremski Karlovci 

- Novi Sad, 1996. B. Petr. 

TATARÊV, Asen Mihajlov (Resen, 

1892 ‡ Kumanovo, 9. VIII 1970) 

‡ ginekolog-aku{er. Medicina 

zavr{il vo @eneva, kade {to i 

specijaliziral ginekologija i 

aku{erstvo. Rabotel vo Resen, 

Sofija i Bitola. Po Vtorata 

svetska vojna bil osuden za sorabotka 

so okupatorot. Po Osloboduvaweto 

od zatvorot rabotel vo 

Prilep, Gostivar i Kumanovo, 

kade {to ja organiziral ginekolo{kata 

slu`ba. P. B. 

TATARÊV, Boìdar Andreev 

(Resen, 9. XII 1870 ‡ Sofija, 26. X 

1940) ‡ hirurg. Medicina zavr{il 

vo Berlin (1892), a hirurgija specijaliziral 

vo Pariz i London. 

Aktivno sorabotuval vo Balkanskiot 

komitet, osnovan vo Anglija 

(1903) za da ja zapoznava svetskata 

javnost so polo`bata na makedonskiot 

narod pod Turcite. Bil 

hirurg vo Sofija (1905‡1922), a 

potoa vo Bitola do 1926 g., koga se 

vratil vo Sofija. P. B. 

Hristo 

Tatar~ev 

TATARÊV, d-r Hristo (Resen, 

16. XII 1869 – Torino, Italija,5.I 

1952) – lekar, eden od osnova~ite 

na MRO i prv pretsedatel na CK. 

Zavr{il gimnazija vo Plovdiv, a 

medicina vo Cirih i Berlin 

(1892). Vo 1901 bil uapsen i zato- 

~en vo Mala Azija. Po amnestiraweto 

bil ~len na Zadgrani~noto 

pretstavni{tvo na CK na TMO- 

RO (1902–1905). Bil i eden od osnova~ite 

na MEFO (1921). Poradi 

otvorenite zakani od VMRO 

na T. Aleksandrov bil prinuden 

da emigrira vo Italija (1923). 

Avtor e na statii i publikacii 

za makedonskoto pra{awe. 

LIT.: D-r Hristo Tatar~ev, Spomeni. Dokumenti. 

Materiali, SofiÔ, 1989; Co~o 

BilÔrski, D-r Hristo Tatar~ev. PÍrvi- 

Ôt rÍkovoditel na VMORO, SofiÔ, 

1994. Z. Tod. 

TAULANTI – ilirski plemiwa, 

sosedi na Makedoncite. Ja nase- 

T 

1469

T TAHIR MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

luvale teritorijata na den. Albanija. 

Sozdale mo}no kralstvo 

(ok. 335 g. pr. n.e.) na ~elo so kralot 

Glaukija, koj gi pro{iril 

granicite na dràvata. Po negovata 

smrt (kraj na IV v.) kralstvoto 

po~nalo da opa|a. 

LIT.: P. Kaban, Za Ilirite od Bardilis do 

Gentij (IV–II v. pr. n.e.), Skopje, 1996. K. Ax. 

TAHIR, Alaetin (Alaettin Tahir) 

(Skopje, 23. IV 1949 ‡ Skopje, 29. I 

2004) ‡ raskaùva~, knièven 

kriti~ar, novinar, preveduva~, 

pripadnik na turskata nacionalnost 

od RM. Bil urednik na kulturnata 

rubrika na vesnikot 

†Birlik#, novinar na turskite 

emisii vo MTV ‡ Skopje, dopisnik 

na vesnikot †Tan# od Pri{tina. 

^len na DPM od 1992 g. 

DELA: Apartman 18, Sk., 1972; Portret, 

Sk., 1980. 

LIT.: Makedonskite pisateli, Sk., 2004; 

F. Kaya, GökkuþaŸu, Üsküp, 1985. A. Ago 

TAHIR, ]amuran (Skopje, 17. I 

1925) ‡ borec, novinar i politi~ki 

deec. Ja zavr{il gimnazijata vo 

Veles i podocna Vi{ata politi~ka 

{kola „\uro \akovi}# i Visokata 

{kola za politi~ki nauki vo 

Belgrad. Kako gimnazijalec bil 

~len na SKOJ (od 1941), ~len na 

MK na SKOJ vo Veles, u~esnik vo 

NOB (1941), kako borec i zamenik 

politi~ki komesar vo Vele{kiot 

NOPO (od 1942). Bil ranet i uapsen 

(1943), no kako maloleten osloboden 

na sudeweto. Stanal ~len na 

KPM (od 1944) i pak bil uapsen 

(1944) i osuden na 10 godini zatvor, 

no uspeal da izbega i pak se priklu~il 

vo NOB. Demobiliziran kako 

rezerven kapetan na JNA. Po 

Osloboduvaweto bil ~len na Okoliskiot 

komitet na KPM, sekretar 

na Okru`niot komitet na 

SKOJ i ~len na Gradskiot komitet 

na na KPM vo Veles, instruktor 

na CK na KPM, urednik na Radio 

Skopje, dopisnik na v. „Komunist#, 

~len na Ideolo{kata komisija 

na CK na SKM, naroden pratenik 

i potpretsedatel na Republi~kiot 

sobor na Sobranieto na SRM, 


na SKM vo Veles, ~len i sekretar 

na Glavniot odbor na SSRNM, 

~len i pretsedatel na komisija na 

1470 

Alaetin 

Tahir 

Izvr{niot odbor na Sojuznata konferencija 

na SSRNJ, potpretsedatel 

na Izvr{niot sovet na SRM 

(do 1969), pretsedatel na Gradskata 

konferencija na SKM vo Skopje 

(1970), ~len na CK na SKM, ~len na 

Kontrolnata komisija na SKJ i 

~len na postojaniot del na Konferencijata 

na SKJ. Isto taka, bil 

pretsedatel na Univerzitetskiot 

sovet na Univerzitetot „Sveti 

Kiril i Metodij# i pretsedatel na 

Gradskata organizacija na SK vo 

Skopje. 

LIT.: Vele{ki partizanski odred vo 

1942 godina, Veles, 1999. 

BIBL.: Desetgodi{ninata na ASNOM 

i nacionalnite malcinstva, Desetgodi{nina 

na Narodna Republika Makedonija, 

ASNOM 1944‡1954, Skopje, 1954, 78- 

81; Prviot partizanski odred vo Makedonija 

(prv skopski odred) i insinuaciite 

za Metodij [atorov-[arlo, Metodija 

[atorov-[arlo i negovoto vreme 

(1897‡1944), Skopje, 2007, 151-164. S. Ml. 

TAHOV, Naum (Kru{evo, 1867 – 

Sofija, 1930) – slep naroden peja~, 

sobira~ na narodni umotvorbi 

i avtor na pesni. Vo Sofija go 

otpe~atil svojot zbornik so makedonski 

narodni pesni (1895). 

Desetina pesni mu otstapil Marko 

Cepenkov. Objaveni se i 40 

vla{ki pesni. Golem broj od pesnite 

se odnesuvaat za li~nosti od 

osloboditelnoto dvièwe od ovoj 

period. Bidej}i bil slep, slabostite 

vo zapisite treba da mu se 

pripi{at na onoj {to mu pomagal 

i {to mu go redaktiral Zbornikot. 

Nekoi od pesnite se negovi 

li~ni tvorbi. Objavil i posebna 

zbirka „Makedonska solza“ so 

li~ni i narodni pesni posveteni 

na Ilindenskoto vostanie (1904). 

BIBL.: Sbornik† ot† makedonski 

b†lgarski narodni p‹sni, s†bral Naum† 

Tahov†, SofiÔ, 1895; Makedonska sÍlza, 

SofiÔ, 1904. M. Kit. 

TAÎ, Hamid (s. Vaksince, Kumanovsko, 

1924) ‡ borec i politi~ar. 

Se {koluval vo Velikata medresa 

vo Skopje (1936‡1941), a potoa zavr{il 

gimnazija vo Pri{tina. 

Poradi politi~ki progon bil 

prinuden da go prekine {koluvaweto 

i se priklu~il na NOB (od 

prvata polovina na 1943) kako borec, 

politi~ki komesar na ~eta, 

na bataljon i na brigada; demobiliziran 

kako kapetan na JNA. Od 

1950 g. bil profesionalen politi~ki 

rabotnik. Ja zavr{il Politi~kata 

{kola vo Belgrad i bil 

naroden pratenik vo Soborot na 

proizvoditelite na Narodnoto 

sobranie na NRM. S. Ml. 

TAXER, Isak (Sofija, Bugarija 

24. XII 1916 ‡ Skopje, 17. XI 2005) 

‡ spec. internist, patofiziolog, 


Skopje (od 1967), akademik. Po 

studiite na Med. f. vo Viena 

Isak 

Taxer 

(1935‡1939) zavr{uva vo 1941 g. na 

Med. f. vo Sofija. Vo 1942 g. sta- 

ìra, a potoa e interniran vo logor, 

kako lekar od op{ta medicina. 

Vo 1944 i 1945 g. e dobrovolec 

vo NOV i POJ. Po Osloboduvaweto 

(1946‡1948) raboti i specijalizira 

na Internoto oddelenie 

na Zemskata bolnica vo Skopje, 

steknuvaj}i go zvaweto specijalist 

po interna medicina. Od 

1949 do 1951 g. e asistent na Internata 

klinika, a potoa asistent vo 

Institutot za patofiziologija 

na Med. f. vo Skopje. Vo 1952 e izbran 

za docent, vo 1959 za vonreden 

profesor i vo 1967 g. za redoven 

profesor po patofiziologija 

na Med. f. vo Skopje. Vo 1953 g. 

habilitiral, a vo 1958 doktoriral. 

Vo periodot od 1950 do 1966 

g. pove}epati bil na specijalizacija 

(Pariz, Zagreb, London, Frajburg, 

Lids i Moskva). Vo 1958/59 

g. e prodekan, vo 1964/65 dekan na 

Med. f., a vo 1966/67 g. e prorektor 

na Univerzitetot vo Skopje. 

Za dopisen ~len na MANU e izbran 

vo 1969, a za redoven vo 1974 

g. Od 1984 do 1988 g. bil Sekretar 

na Oddelenieto za biolo{ko-medicinski 

nauki vo MANU. Objavil 


trudovi, od koi pove}e od 200 

se objaveni na angliski, francuski, 

germanski i srpsko-hrvatski 

jazik. U~estuval na brojni nacionalni 

i me|unarodni nau~ni sobiri. 

Prvite trudovi se od oblasta 

na hematologijata (anemii, hemostazi), 

a podocne{nite opfa- 

}aat pove}e oblasti od klini~kata 

i eksperimentalnata medicina. 

Gi otkriva prvite slu~ai so kalaazar 

kaj vozrasnite vo Makedonija. 

Voveduvaj}i ja primenata na radioaktivni 

izotopi, gi pro{iruva 

ispituvawata na endokrinite 

`lezdi i so sorabotnicite na Institutot 

za patofiziologija dava 

pove}e prilozi vo izu~uvaweto na 

gu{avosta i naru{uvaweto na tiroidejata. 

Vo poslednite 10-tina 

godini (so svoite sorabotnici) ja 

izu~uval jodopenijata vo na{ata 

dràva. Od 1952 g., koga e izbran za 

docent po predmetot patofiziologija 

do negovoto penzionirawe 

(1983), toj drì nastava po pato-


fiziologija, a potoa i po nuklearna 

medicina, ne samo na studentite 

na Med. f. vo Skopje, tuku i 

na Med. f. vo Bawa Luka i vo Ni{. 

Avtor e na prviot u~ebnik po patofiziologija 

(Op{t del) na makedonski 

jazik (1973) i koavtor na 

prviot jugoslovenski u~ebnik 

„Op{ta patolo{ka fiziologija“ 

(Belgrad‡Zagreb, 1976). Pod negovo 

redaktorstvo i avtorstvo e napi{an 

prviot u~ebnik po „Specijalna 

patolo{ka fiziologija“ 

(Beograd&Zagreb, 1980, 1981, 1984, 

1986 i 1989), a potoa preraboteno 

izdanie na „Specijalna patolo{ka 

fiziologija“ (1983, 1985, 1988, 

1989). Vo 1982 g. (vo sorabotka so 

drugi avtori) go objavuva prviot 

u~ebnik po „Specijalna patofiziologija“ 

(na makedonski jazik). 

Avtor na poglavjeto Nuklearna 

medicina vo hematologijata objaveno 

vo u~ebnikot „Hematologija“ 

(T. Stoj~evski i sor., 1995) i na 

poglavjeto Primena na nuklearnata 

energija vo medicinata objaveno 

vo publikacijata „Sovremena 

dijagnostika i terapija vo medicinata 

‡ prira~nik za lekari“ 

(2000). Toj e eden od osnova~ite na 

Med. f. vo Skopje, vtemeluva~ na 

patofiziologijata i nuklearnata 

medicina kaj nas, vtemeluva~ na 

sovremenata makedonska medicinska 

nauka i struka. Vo negovata 

li~nost se obedinuvaat vo nerazdelna 

celost pedagogot, nau~nikot 

i lekarot. G. Efr. 

TA[A – albanska organizacija 

(1943–1944), formirana od Germancite 

za etni~ko ~istewe na 

okupiraniot zapaden del na Makedonija 

(so masoven teror i proteruvawe 

na Makedoncite). U~estvuvala 

vo grabeìte po selata i 

vo borbenite akcii protiv makedonskite 

partizanski edinici. Se 

rasformirala vo noemvri 1944 g. 

LIT.: \or|i Malkovski, Politi~kite 

partii i organizacii vo Makedonija vo 


2002. \. Malk. 

Marija 

Ta{eva 

TA[EVA, Marija (Radovi{, 24. XII 


sociolog. Osnovno obrazovanie zavr{ila 

vo rodnoto mesto, a sredno 

vo [tip. Zavr{ila Stomatolo{ki 


(1971) vo Skopje. Doktorirala na 

Filozofskiot fakultet vo Skopje, 

na tema „Konceptot na op{testvenata 

promena i razvoj vo sovremeniot 

funkcionalizam“ (1991). Asistent 

na Institututot za sociolo{ki 


vo Skopje (1972‡1975), asistent, 

predava~, vonreden i redoven profesor 

vo Institutot za sociologija 

pri Filozofskiot fakultet vo 

Skopje po predmetite istorija na 

socijalnite u~ewa i sovremenite 

teorii za etni~nosta (1975‡2005). 

Bila potsekretar za visoko obrazovanie 

vo Vladata na RM (1999‡2002) 

i pretsedatel na Mati~nata komisija 

za formirawe na Univerzitetot 

„Goce Del~ev“ vo [tip (2007). 

Objavila u~ebnici i pogolem broj 

nau~ni trudovi od oblasta na sociolo{kite 

teorii i u~ewa. Nejzina 

osnovna preokupacija e vrskata me- 

|u religijata i politikata. 

BIBL.: Etni~kite grupi vo Makedonija 

‡ istoriski kontekst, Skopje, 1997; Razvoj 

na op{testvenata misla, Skopje, 2005. 

LIT.: Filozofski fakultet 1920‡1946‡ 

2006, Skopje, 2006. Sv. [. 

Qubomir Ta{kov i Mir~e Kokalevski so maketata 

na eden pronajdok 

TA[KOV, Qubomir (Strumica, 

2. IV 1949) – dipl. grad. in`., redoven 

profesor od oblasta na 

seizmologijata. Osnovno u~ili{te 

zavr{il vo Skopje, a 

sredno vo GUC „Zdravko Cvetkovski#, 

kako arhitektonski 

tehni~ar. Gradeèn fakultet 

(Konstruktivna nasoka) na Univerzitetot 


zavr{il vo 1974 g. kako najdobar 

student na generacijata. 

Magistriral vo IZIIS (1980), 

kade {to i doktoriral (1987). 

Rakovoditel na Laboratorijata 

za dinami~ki ispituvawa e od 

1981 do 2005 g.; redoven profesor 

na postdiplomskite studii 

na IZIIS i u~esnik vo pove}e 

me|unarodni proekti. K. Tal. 

TA[KOVSKI, Bratislav (Skopje, 

1960) ‡ poet, raskaùva~, publicist, 

novinar, redaktor na 

†Makedonsko delo# i na literaturniot 

mese~nik †AKT# i †Forum 

plus#. Studiral novinarstvo 

na Skopskiot univerzitet †Kiril 

i Metodij#. Bil pretsedatel 

na Sovetot na me|unarodnata poetska 

manifestacija Stru{ki ve- 

TA[KOVSKI 

Bratislav 

Ta{kovski 

~eri na poezijata. Objavil pove- 

}e poetski knigi. 

BIBL.: Prsti vo oblacite (1987), Bikovi 

vo mojot krvotok (1989), Opasna hartija 

(1991), Angelot i ènata muza (1994), Demonika, 

Mojot kineski me~ (2001), Popladneto 

na eden optimist (2003), Pesni 

od minatiot vek (2004), Gola zemja (2005), 

Golemata qubovna pesna (2006). G. T. 

Vasko 

Ta{kovski 

TA[KOVSKI, Vasko (s. Nièpole, 

Bitolsko, 31. VIII 1937) & 

akademski slikar, akademik. Go 

zavr{il Srednoto umetni~ko 

u~ili{te vo Skopje (1958), a potoa 

diplomiral na Akademijata 

za primeneta umetnost vo Belgrad 

(1964). Podolgo vreme rabotel 

kako scenograf vo Makedonskata 

televizija (1965&1991), so 

nad 300 realizirani scenografii. 

Izbran e za dopisen (21. IV 

1994), a potoa i za redoven (20. VI 

1994) ~len na MANU. Realiziral 

okolu 750 sliki vo maslena tehnika, 

2.500 akvareli, 1.000 crteì, 

nad 10.000 skici i golem broj grafiki. 

Se zanimaval i so grafi~ki 

dizajn. U~estvuval na pove}e 

grupni izlo`bi i priredil 40 

samostojni izlo`bi vo zemjata i 

vo svetot: [ibenik (1965), Skopje 

(1969, 1970, 1973, 1982, 1987, 1988, 

1990, 1994, 1995, 1998, 1999, 2000, 

2002, 2005, 2007), Bitola (1969, 

1983), Strumica (1970), Belgrad 

(1977), Zagreb (1977, 1989), Kairo 

(1981), Ni{ (1987), Zrewanin 

(1988), Struga (1988, 2005), Ohrid 

(1988, 1996), Bitola (1988, 2001), 

Veles (1988), Pariz (1992), Krajova 

(1996), Ankara (1996, 1998), Cirih 

(1996), Wujork (2000), Viena 

(2001) i [tip (2003). Negovite dela 

se nao|aat vo golem broj pri- 

T 

1471

T TA[KOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

V. Ta{kovski: Aerodrom (1994) 

vatni kolekcii, galerii, muzei i 

institucii vo zemjata i vo svetot, 

od Makedonija i Evropa, do SAD, 

Avstralija i Nacionalniot muzej 

na Kina vo Peking (2005). Zastapen 

e vo pregledi i monografii za 

istorijata na svetskata umetnost, 

a za negovoto tvore{tvo se snimeni 

i pet televiziski filmovi vo 

produkcija na Radio-televizija 

Skopje po scenario i vo reìja na 

Kole Manev (Prikve~erina, 

1981), vo realizacija na Olivera 

Hristova (Vo ateljeto na Vasko 

Ta{kovski, 1983), po scenario i 

vo reìja na Ilija Filipovski 

(Pustinata raste, pusto{ot raste, 

1988), vo reìja na Ko~o Nedkov 

(Ta{kovski, 1994) i po scenario i 

vo reìja na Kole Malinov (Sliki 

{to go govorat ~ovekot, 1998). 

Toj e vode~ki pretstavnik na fantasti~noto 

slikarstvo, ekolo{kite 

i kosmi~kite temi vo makedonskata 

likovna umetnost, so {iroka 

afirmacija na Balkanot, vo 

Evropa i vo svetot. 

BIBL.: 50 godini crta~ki koreni, MANU, 

Skopje, dekemvri 2007. S. Ml. 

TA[KOVSKI, Dragan (Skopje, 

10. IX 1917 ‡ Hvar, septemvri 

1980) ‡ istori~ar i publicist. 


vo Skopje, a diplomiral i 

magistriral na Visokata {kola 


Odbranil habilitacionen trud 

pod naslov †Kon etnogenezata na 

makedonskiot narod# (Skopje, 12. 

IV 1975) i bil izbran vo zvaweto 

vi{ nau~en sorabotnik. Bil 

u~esnik vo NOAVM, a po Osloboduvaweto 

vr{el razni op{testveno-politi~ki 

funkcii: nastavnik 

i direktor na Politi~ka- 

1472 

Dragan 

Ta{kovski: 

†Ra|aweto 

na makedonskata 

nacija# 

ta {kola na CK na SKM, profesor 

po sociologija na Zemjodelsko-{umarskiot 

i na Medicinskiot 

fakultet vo Skopje, pretsedatel 

na Dru{tvoto na filozofite 

i sociolozite na SRM, 

pretsedatel na Komisijata na Izvr{niot 

komitet na Pretsedatelstvoto 

na CK na SKM za ideolo{ko-politi~ko 

osposobuvawe 

na organizaciite i ~lenovite na 

SKM, direktor na Institutot za 


istraùvawa vo Skopje. 

BIBL.: Kon Bogomilskoto dvièwe, 

Skopje, 1949; Marksizmot i religijata, 

Skopje, 1950; Karpo{ovoto vostanie, 

Skopje, 1951; Samoilovoto carstvo, 

Skopje, 1951; Bogomilstvoto i negovoto 

istorisko zna~ewe, Skopje, 1951; Akindin 

vo borba protiv misticizmot, Skopje 

1955; Religijata opium za narodot, Skopje, 

1955; Fjordizmot i marksizmot, Skopje, 

1959; Vistinata za religijata, Skopje, 

1959 (prevod na albanski, 1960); Ra|aweto 

na makedonskata nacija (vtoro dopolneto 

izdanie), Skopje, 1967 (slovene~ki prevod 

1968 i srpskohrvatski 1969); Etnogenezata 

na makedonskiot narod, Skopje, 1974; 

Za makedonskata nacija, Skopje, 1976; Makedonija 

niz vekovite, Skopje, 1985; Za makedonskata 

nacija, Skopje, 1975 (prevod na 

srpsko-hrvatski 1975). S. Ml. 

TA[]OPRULU Zade (Ahmed 

Isamudin-efendi), (?, 1585 – Skopje, 

1649) – poznat osmanliski biograf 

– enciklopedist. Vo 1529 g. 

bil nazna~en za profesor vo Ishakbegovata 

medresa vo Skopje, 

kade {to pove}e godini bil kadija 

i gi napi{al delata Tarihi kebir 

i {akaik. 

LIT.: Evlija Celebi, Putopis. Odlomci o jugoslovenskim 

zemljama. Preveo, uvod i komentar 

Hazim [abanovi}, Sarajevo, 1967; Herbert Duda, 

Uskub im 17 Jahrhundert, Balkanische Studien, 

Wien, 1949; Salih Asim, Wskwp tarihi ve civarx, 

Wskwp, 1932. Dr. G. 

TVRDOKRILCI (Coleoptera)–insekti 

so dva para krilja. Predniot 

par krilja e hitiniziran i pretvoren 

vo tvrdi pokrilja (elytrae), po 

{to i go dobile imeto. 

Redot e pretstaven 

so najgolem broj 

vidovi me|u insektite, 

opfa}a preku 

300.000 vidovi so 

razli~na golemina 

od 0,4 do 160 mm. 

Pove}eto od niv se 

{tetnici vo stopanstvoto, no 

ima i korisni vidovi (bumbari). 

Vo Makedonija tvrdokrilcite se 

pretstaveni so 1.527 taksoni, od 

koi, 132 se endemi~ni. Redot opfa}a 

pogolem broj familii: peso~nici 

(Cicindelidae), trka~i 

(Carabidae), veslari (Dytiscidae), 

haliplidi (Haliplidae), vodoqupci 

(Hydrophilidae), grobari (Silphidae), 

kusokrilci (Staphylinidae), pselafidi 

(Pselaphidae), svetulki (Cantharidae), 

{arenci (Cleridae), sko- 

~ibubi (Elateridae), krasnici (Buprestidae), 

bubalki (Coccinellidae), 

bra{nari (Tenebrionidae), majci 

(Meloidae), trkala~i (Scarabaeidae), 

elenaci (Lucanidae), striìbuba~ki 

(Cerambycidae), zlatici 

(Chrysomelidae), potkornici (Scolytidae), 

~urulkari (Curculionidae) i 

lepe{kari (Geotropinae). 






Klass Insecta, Final Report, Skopje, 1999, 

23–30; Grupa avtori, Country Stady for biodiversity 

of the Republic of Macedonia (first national 

report), Skopje, 2003. V. T. K.–M. Kr. 

TGS „Tehni~ki gasovi# AD – 

Skopje – pretprijatie za proizvodstvo, 

transport, distribucija 

i proda`ba na tehni~ki i medicinski 

gasovi, kako i za proektirawe 

i montaà na gasni instalacii; 

proizvodstvo, ispituvawe i 

trgovija so oprema i uredi za gasovi. 

„TGS# e formirano vo 1939 

g. pod imeto „Agaru{a#, kako 

fabrika za komprimirani gasovi. 

Od 1996 g. dru{tvoto e vo sopstvenost 

na „SOL spa# Italija. Raspolaga 

so: postrojki za proizvodstvo 

na kislorod, azot, argon, jagleroden 

dvooksid i acetilen; polnilnici 

na gasovi vo ~eli~ni {i- 

{iwa; stanica za testirawe na 

~eli~ni {i{iwa; oddel za proizvodstvo 

na Al atmosferski isparuva~i; 

paleti za transport na 

{i{iwa i baterii; oddel za montaà 

na instalacii i stanica za 

polnewe na propan-butan vo vozilata 

itn. Vo 2005 g. e dobien sertifikatot 

za upravuvawe so kvalitetot 

vo soglasnost so standardot 

ISO 9001:2000. Sl. A. 

TEARCE – selo vo Tetovsko. Se 

nao|a vo Dolni Polog na preodot 

pome|u podno`jeto na [ar Pla- 

Tvrdokrilec trka~ Novata crkva †Sv. Dimitrij# vo Tearce


nina i Polo{kata Ramnina, od 

dvete strani na r. Teare~ka Bistrica, 

na nadmorska viso~ina od 

okolu 540 m. Preku regionalen 

pat e povrzano so Tetovo na zapad 

i grani~niot premin Jaìnce na 

severoistok. Ima 3.974 `., od koi 

1.085 se Makedonci, 2.310 se Albanci, 

512 se Turci i 54 se Romi. 

Naselenieto se zanimava so odgleduvawe 

ìtni i gradinarski 

kulturi i ovo{tarstvo. Toa e sedi{te 

na op{tina, koja zafa}a 


mesta vo koi ìveat 22.454 

`. Ima osumgodi{no u~ili{te i 


Zgradata na Narodniot teatar †Anton Panov# 

vo Strumica 

TEATRI VO MAKEDONIJA. 

Vo sedum grada vo RM postojat 12 

teatri: Makedonski naroden teatar 

‡ Drama, Nacionalna institucija 

Makedonska opera i Balet; 

Dramski teatar; Turski teatar; 

Albanski teatar; Teatar za 

deca i mladinci (site vo Skopje); 

Naroden teatar †Vojdan êrnodrinski# 

vo Prilep; Naroden teatar 

†Anton Panov# vo Strumica; 

Naroden teatar vo [tip; Naroden 

teatar vo Bitola; Naroden 

teatar vo Kumanovo i Naroden 

teatar †Jordan Haxi Konstantinov-Xinot# 

vo Veles. Vo prvite 

godini po Osloboduvaweto teatri 

postoeja i vo Gevgelija, Ko~ani, 

Ohrid i Tetovo, no po izvesen 

broj sezoni bea ukinuvani. R. St. 

Dimitar 

Tev~ev 

TEVÊV, Dimitar Todorov 

(Skopje, 4. I 1923 ‡ Skopje, 6. V 

2006) ‡ radiolog, redoven prof. 


Studiral medicina vo Sofija i 

vo Belgrad, a diplomiral vo Sofija 

(1946). Specijalizacija po 

radiologija zavr{il vo Zagreb 

(1954) i habilitiral po predme- 

tot radiologija (1957). Bil upravnik 

na Institutot za radiologija 

i odgovoren po predmetot 

radiologija (od 1958). Se usovr- 

{uval vo Zagreb, Stokholm, Moskva 

i îkago. Organiziral i vovel 

novi dijagnosti~ki tehniki 

vo Institutot, koj bil proglasen 

(vo 1972) za najdobar na Balkanot. 

Gi vovel modernite kontrastni 

angiografski metodi, nivni modifikacii 

so originalni tehni~ki 

re{enija (aortografija so 

selektivna renalna arteriografija), 

transkutanata holangiografija 

i transtorakalna punkcija 

za dijagnostika na belodrobni 

malignomi. Publikuval nad 120 

trudovi. ^len na Me|unarodnoto 

zdruènie za radiologija i nuklearna 

medicina. 

IZV.: Almanah na prvata generacija studenti 


Skopje, Skopje, 1989; Artefices Medicinae Macedonici, 

Skopje, 2001. K. K.-P. 

Pogon od tekstilnata industrija †Teteks# vo Tetovo 

TEKSTILNA INDUSTRIJA – 

edna od najzastapenite industrii 

za proizvodstvo i prerabotka na 

tekstilni materijali vo RM. Ima 

zna~ajna uloga vo razvojot na makedonskoto 

stopanstvo vo poslednite 

pedesetina godini. Vo SFRJ 

Makedonija bila region za razvoj 

na tekstilniot sektor, so kapaciteti 

nameneti za jugoslovenskiot 

pazar i po{iroko. Tranziciskiot 

period donese problemi poradi 

zatvoraweto na golemite kompanii 

za proizvodstvo na hemiski 

vlakna (OHIS, HEMTEKS) kako 

surovinska baza i gubewe na tradicionalnite 

izvozni pazari. Sepak, 

so prestruktuiraweto ovaa dejnost 

stana industriska granka so zna~itelen 

ekonomski i izvozen potencijal. 

Vo golemiot broj pomali 

kompanii rabotat okolu 40.000 

vraboteni, pred s# vo konfekcijata, 

{to pretstavuva 25% od vrabotenite 

vo industrijata. Kompaniite 

se naj~esto vo privatna sopstvenost, 

vo nekoi i so stranski vlo- 

ùvawa (glavno gr~ki i holandski 

kapital). Vo baznoto tekstilno 

proizvodstvo najpoznati se a.d. 

„Teteks# – Tetovo (za volnen tip 

proizvodi), „Veteks# Veles (za pamu~na 

pre|a). Sovremenite strategii 

se baziraat na odrùvawe visok 

kvalitet so konkurentni ceni, 

TEMELKOSKI 

navremeni isporaki i po~ituvawe 

na dogovorenite specifikacii, 

soodvetna ambalaà i poznavawe 

na uslovite za pla}awe. Se vloùva 

vo osovremenuvaweto so primena 

na kompjuterizirani ma{ini i 

so voveduvawe sistemi za brzo i 

efikasno proizvodstvo, so zagarantiran 

visok kvalitet na proizvodite. 

Edna tretina od makedonskiot 

izvoz otpa|a na konfekciskite 

i drugi proizvodi, pred s# vo 

EU, vo SAD i dr. Sv. H. J. - K. Q. 

TELEGRAFSKA AGENCIJA 

NA MAKEDONIJA (TAM) (5. 

IX 1944 ‡ 1945) ‡ agencija za informirawe 

na DF Makedonija. 

Bila formirana so odluka na 

Tretata sednica na Prezidiumot 

na ASNOM vo man. †Sv. Prohor 

P~iwski# (2‡5. IX 1944). Toa e prva 

makedonska nacionalna informativna 

agencija vo istorijata. 

Odigrala zna~ajna uloga vo 

afirmiraweto na pridobivkite 

od NOAVM. Podocna stanala 

podru`nica na Novinskata agencija 

TANJUG i bila preimenuvana 

vo Republi~ka agencija na 

TANJUG za Makedonija. 

IZV.: ASNOM. Dokumenti,I,2,Skopje, 1984. 

LIT.: D-r Novica Veljanovski,ASNOM,Kulturolo{ki 

dimenzii, Skopje, 2004. S. Ml. 

Petar 

Temelkovski 

TEMELKOVSKI, Petar (Bogomila, 


akterska igra na Teatarskata 

akademija vo Sofija. Bil ~len 

na Dramata na MNT (1972‡1975), a 

od 1975 g. e vo Dramskiot teatar vo 

Skopje. Nastapuval i na film i 

TV, kako i na drugi tetarski sceni 

vo zemjava i stranstvo. 

ULOGI: Trajan (†Makedonski sostojbi#), 

Edip (†Car Edip#), Don @uan i Kerubin (vo 

istoimenite dela), Herman Klaus (†Divo 

meso#), Lukov (†Crnila#), Isidor Solunski 

(†Erigon#), Maksim Brodski (†R#), Poco 

(†êkaj}i go Godo#), Akterot (†Garderober#), 

Boro (†Ju antiteza#), Odisej (†Filoktet#), 

Najdo (†Jane Zadrogaz#) i dr. R. St. 

TEMELKOSKI, Borko Jordanov 

(psevd. Liljakot) (Prilep, 

20. XII 1919 – Skopje, 21. XI 2001) – 

partiski i voen rakovoditel i 

dràvnik. Vo 1939 g. bil ~len na 

KPJ i sekretar na Mesniot komitet 

na KPJ. Po okupacijata bil 

eden od organizatorite i rakovo- 

T 

1473

T TEMELKOSKI-VOJVODATA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Borko 

Temelkoski 

ditelite na NOB vo Makedonija. 

Vo 1943 g. bil sekretar na III OK 

na KPM i ~len na Glavniot {tab 

na NOV i POM do krajot na vojnata. 

Bil delegat na I zasedanie 

na ASNOM. Po Vojnata vr{el 

visoki rakovodni partiski i dr- 

àvni funkcii vo CK na KPM i 

CK na KPJ, ~len na Vladata na 

SRM i na Sojuznata vlada. Pove- 

}e pati bil izbiran za republi~ki 

i sojuzen pratenik. Bil pretsedatel 

na Sojuzot na sindikatite 

na Makedonija i na Sojuzot na 

borcite od NOB. Polkovnik na 

JNA vo rezerva i naroden heroj. 



TEMELKOSKI-VOJVODATA, 

Don~o (s. Nikodin, Prilepsko, 

10. II 1916 ‡ Prilep, 24. I 1990) ‡ 

prvoborec. Negovata ku}a bila 

svrtali{te na ilegalcite od 

NOAVM ‡ kurirski vrski, zasolnuvawe 

na bolni i raneti. 


1941. 

LIT.: Jordan Todoroski-[emko, Nekoi 

od formite na ilegalnata aktivnost 

na Prilepskata partiska organizacija 

vo periodot 1941-1942 godina, Prilep i 

Prilepsko vo NOV 1942 godina. (Materijali 

od Nau~niot sobir odràn na 13, 14 i 

15 dekemvri 1976 godina), kniga vtora, 

Skopje, 1978, 123. S. Ml. 

TEMEN (Temenos) – mitski predok 

na makedonskite kralevi od 

dinastijata na Argeadite, sin na 

Aristomah ili Kleodaj, potomok 

na Herakle. Spored pretskaùvaweto 

na delfiskoto proro~i{te, 

nemu i na brat mu Kresfont im bilo 

sudeno da gi vratat Herakleidite 

na Peloponez i da ja osvojat ovaa 

oblast. Podocna, pri podelbata na 

vlasta, na Temen mu pripadnal Argos. 

Negovite mnogubrojni naslednici 

se narekuvaat temenidi. 

IZV.: Apollodori, Bibliotheca, Teubner, 1926. 

LIT.: D. Srejovi¢, A. Cermanovi¢-Kuzmanovi¢, 

Re~nik gr~ke i rimske mitologije, 

Beograd, 1987. K. M.-R. 

TEMJANU[KA, AL[ARSKA 

(Viola allchariensis Beck) – lokalen 


temjanu{ki (fam. Violaceae). 

Opi{an e od Gunther Beck 

von Mannagetta (1894), profesor po 

1474 

Al{arska temjanu{ka 

botanika na Germanskiot univerzitet 

vo Praga, od lokalitetot 

Al{ar kaj Kavadarci. Se razviva 

samo na eden mal prostor vo okolinata 

na seloto Majden. Vl. M. 

TEMJANU[KA, ARSENSKA 

(Viola arsenica Beck) – lokalen endemit 


temjanu{ki (Violaceae). 

Se razviva na mnogu mal prostor, 

na lokalitetite Al{ar i 

Crven Dol, vo okolinata na Kavadarci, 

na podloga bogata so arsen 

i antimon. Vl. M. 

TEMJANU[KA, BABUNSKA 

(Viola babunensis Erben) – lokalen 


temjanu{ki (Violaceae), 

opi{an od poznatiot monograf 

na rodot Viola – M. Erben (1985). 

Ima ograni~en areal vo okolinata 

na Prilep (Babuna–Mukos, 

Dabni~ka Planina, Treskavec i 

Markovi Kuli). Vl. M. 

TEMJANU[KA, BORNMILE- 

ROVA (Viola bornmuelleri Erben) – 

lokalen endemit vo florata na 

RM od familijata temjanu{ki 

(Violaceae), ograni~eno rasprostranet 

na planinite Jakupica, 

Karaxica, Kitka i Skopska Crna 

Gora. Opi{ana od M. Erben (1985), 

a imeto na vidot e posveteno na J. 

Bornmiler (J. Bornmüller), odli- 

~en poznava~ na florata na Makedonija. 

Vl. M. 

TEMJANU[KA, GOSTIVAR- 

SKA [Viola gostivarensis (W. Becker & 

Bornm.) Bornm.] – lokalen endemit 


temjanu{ki (Violaceae), poznat samo 

za okolinata na Mavrovo i vo planinite 

Koà i Bistra. Vl. M. 

TEMJANU[KA, KO[ANINO- 

VA (Viola kosaninii (Degen) Hayek) – 

ju`nobalkanski endemit od familijata 

temjanu{ki (Violaceae), otkrien 

i opi{an od teritorijata 

na Makedonija, a e prisuten i vo 

Albanija i vo Grcija. Vl. M. 

TEMJANU[KA, KRU[EVSKA 

(Viola slavikii Form.) – endemit vo 

florata na RM od familijata 

temjanu{ki (Violaceae), poznat samo 

za okolinata na Kru{evo 

(Kru{evsko Brdo). Vl. M. 

TEMJANU[KA, HERCOGO- 

VA (Viola herzogi Bornm.) – makedonski 

floristi~ki endemit od 

familijata temjanu{ki (Violaceae), 

poznat vo Mariovo, okolinata 

na Prilep (Pletvar, 

Kozjak, Sivec), Jakupica, Karaxica 

i vo dolniot tek na rekata 

Treska. Vl. M. 

TEMJANU[KA, [ARPLANIN- 

SKA (Viola schariensis Erben) – makedonski 

floristi~ki endemit od 

familijata 

temjanu{ki 

(Violaceae), 

poznat za [ar 

Planina, vo 

pojasot na subalpskite 

i 

alpskite pasi{ta. 

Vl. M. [arplaninska temjanu{ka 

TEMKOV, Kiril Dimitrov (Kavadarci, 

16. V 1943) ‡ doktor, univ. 

profesor po filozofija. U~el 

vo Belgrad, Zemun i vo Skopje. 

Diplomiral (1968) i doktoriral 

filozofija na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje (1982), kade 

{to bil asistent (1970) i redoven 

profesor (od 1990) po etika i estetika. 


za filozofija (1989– 

1991). Drèl predavawa na univerziteti 

vo razni zemji i na 

mnogu na{i instituti i fakulteti. 

Gi vovede i gi predava predmetite 

filozofija na menaxerstvoto 

i filozofija na politikata, 

ekolo{ka etika, bioetika, pedago{ka 

etika, filozofija na obrazovanieto, 

etika na menaxers- 

Kiril 

Temkov 

tvoto. Bil mentor na mnogu magistranti 

i doktoranti. Ja rakovodel 

(v.) Esteti~kata laboratorija 

(1971–1994). Gi osnoval i 

gi vodel Otvoreniot teatarski 

univerzitet, festivalot Mlad 

otvoren teatar, Otvoreniot filmski 

univerzitet, Teatarskata rabotilnica 

na Filozofskiot fakultet, 

Skopskiot xez festival; 

kako pretsedatel na skopskata 

Kulturno-prosvetna zaednica go 

osnoval Skopskoto kulturno leto. 

Bil pretsedatel na Univerzitetskiotkulturno-informativen 

centar; sekretar i pretseda-


tel na Dru{tvoto za filozofija 

na Makedonija, ~len na Odborot 

na kulturnite rabotnici (1990– 

1991), ~len na Makedonskiot forum 

(1991), ~len na Bioeti~kiot 

forum za Jugoisto~na Evropa (od 

2004) i dr. Bil osnova~ i glaven 

urednik na Kulturnata agencija 

Metaforum/Epoha. Istraùva i 

objavil preku 1.000 tekstovi za 

razni oblasti na ìvotot i kulturata: 

filozofija, moral, obrazovanie, 

ekonomija, menaxerstvo, 

umetnost (teatar, xez, film, fotografija 

i dr.). Eden e od osnova~ite 

na proektot „Istorija na 

kulturata na Makedonija“. Ja pokrena 

i ja rakovodi akcijata za 

voveduvawe nastava po etika na 

site nivoa na obrazovanieto kaj 

nas. Go izraboti Eti~kiot kodeks 

za Univerzitetot „Sv. Kiril 

i Metodij“. Ja vodi tribinata 

„Eti~kite pogledi na sv. Kliment 

Ohridski“ (Ohrid). Prevel 

brojni dela na zna~ajni filozofi: 

Du{an Nedeqkovi} (predavawa 

od predvoeniot Filozofski 

fakultet, 1932–1939), Vilijam 

Xejms, Imanuel Kant, Rene 

Dekart, Xon Stjuart Mil, Fridrih 

Ni~e i dr. 

BIBL.: Osnovite na eden nov Univerzitet 

(koavtor), 1975; Otvoren univerzitet, 

1993; Mito Haxi Vasilev – Jasmin, 

1997; Etika, 1998; Etikata denes, 1999 

(na bugarski 2006); Luj Armstrong – Sa~mo, 

2000; Etika za mladite, 2001, (na srpski 

2004); Eti~ki re~nik, 2001, 2004; 

Etika za najmladite, 2002; Etika za decata, 

2005; Etika za II klas gimnazija, 

2004, 2005; Etika za III klas gimnazija, 

2004, 2005; Filozofija za IV klas gimnazija 

(koavtor), 2005, 2006; Delovna i profesionalna 

etika, 2006. 


1920–1946–2006, Skopje, 2006, 294. V. Panz. 

Meteorolo{ka satelitska snimka na Makedonija 

TEMPERATURA NA VOZDU- 

HOT VO MAKEDONIJA ‡ temperaturata 

na vozduhot e uslovena 

od maritimnoto vlijanie {to doa|a 

od bliskoto Egejsko More po 

dolinata na r. Vardar i Strumica, 

po visokite planinski prevalci 

i re~nite dolini me|u planinata 

Korab i Jablanica i po dolinata 

na rekata Crni Drim vo Debarskata 

Kotlina i kontinentalnoto 

vlijanie od golemite i visoki 

planini. Temperaturata na 

vozduhot e uslovena i od lokalnite 

faktori. Letniot period se karakterizira 

so najvisoki temperaturi 

na vozduhot vo site merni 

mesta, a zimskiot period so rela- 

TEMPERATURATA 

tivno studena i vla`na zima. Najladen 

mesec e januari, a tendencija 

za izedna~uvawe na temperaturite 

postoi i kaj visokite planinski 

predeli vo fevruari. 

Srednogodi{nata temperatura na 

vozduhot se dviì od 14°S vo Nov 

Dojran, 6,7°S vo Lazaropole i 0,5°S 

na Solunska Glava. Temperaturata 

na vozduhot so viso~ina opa|a, a 

opa|a i od jug kon sever. Izotermata 

od 14°S pominuva ju`no od Demir 

Kapija, izotermata od 13°S pominuva 

malku nad Veles, a izotermata 

od 12°S pominuva nad Skopje. 

Vo Makedonija spored temperaturnite 

karakteristiki moè da 

se izdvojat slednive regioni: 

Merna I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Sred. 

stanica god. 

Berovo -1.5 0.2 3.6 8.3 13.0 16.2 15.1 17.5 13.9 8.7 4.2 0.2 8.6 

Bitola -0.2 2.3 6.2 11.5 15.7 19.2 21.6 21.2 17.1 11.3 6.1 1.3 11.0 

Brod 0.4 2.4 5.8 10.1 14.2 17.9 19.8 19.4 16.0 10.9 6.4 1.6 10.3 

Gevgelija 3.3 5.3 8.7 13.3 18.3 22.5 24.9 24.1 20.1 14.1 8.9 4.7 14.0 

D. Kapija 1.6 4.6 8.5 13.5 18.3 22.2 24.4 23.9 20.2 14.0 8.2 3.3 13.5 

Erxelija 1.2 3.4 7.3 12.3 17.1 21.1 23.2 23.0 19.1 13.4 7.8 2.6 12.6 

Ki~evo 0.1 2.3 6.0 10.6 14.9 18.6 20.2 20.0 16.6 11.3 6.2 1.5 10.7 

Ko~ani 1.6 4.1 8.6 13.0 17.8 21.2 23.2 23.0 19.2 13.7 8.1 2.8 12.9 

Kr. Palanka -0.6 1.2 5.0 9.9 14.3 17.6 19.8 19.4 15.8 10.6 5.5 1.2 10.0 

Kru{evo -1.4 -0.5 2.7 7.1 12.0 15.6 17.9 17.9 14.5 9.2 4.6 0.5 8.4 

Kumanovo 0.1 3.0 6.5 11.6 16.5 20.0 22.0 21.7 17.6 12.0 7.4 1.5 11.6 

Lazaropole -2.3 -1.5 1.4 5.6 10.4 13.6 16.0 15.5 12.2 7.8 3.4 -0.5 6.7 

N. Dojran 3.4 5.2 8.2 12.9 18.0 22.0 24.6 24.1 20.6 15.0 9.5 5.2 14.0 

Ohrid 1.6 2.7 5.8 9.9 14.6 18.2 20.6 20.4 16.9 11.8 7.4 3.3 11.1 

Prilep -0.5 1.8 5.9 10.9 15.6 19.3 21.5 21.2 17.2 11.6 6.5 1.7 11.1 

Radovi{ 1.0 3.3 7.6 11.8 16.4 20.4 23.2 22.5 18.7 12.7 7.2 2.6 12.3 

Resen 0.1 1.4 4.2 8.8 13.4 16.9 18.9 18.3 14.9 9.9 5.6 1.9 9.5 

Skopje 0.0 2.9 7.3 12.3 17.0 20.7 23.0 22.7 18.6 12.5 6.4 1.4 12.1 

Strumica 1.0 3.7 8.1 12.9 17.8 21.5 23.6 22.9 18.7 12.9 7.0 2.2 12.7 

Tetovo -1.2 1.8 6.5 11.4 15.8 19.2 21.2 20.8 16.8 11.0 5.6 0.7 10.8 

Veles 1.4 4.0 8.0 13.2 18.2 21.9 24.1 24.0 19.8 13.7 7.6 2.9 13.2 

[tip 0.7 3.2 7.5 12.4 17.3 21.0 23.4 22.9 19.2 13.6 7.4 2.4 12.6 

Srednomese~na i godi{na temperatura na vozduhot vo °°S. (Period 1961&1990) 

T 

1475

T TENII MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Kartografski prikaz na geografskiot raspored na termi~kiot reìm vo RM 

Izvor: M. Zikov, M. Georgieva, V. Bakeva, 1995. 

Prviot temperaturen region gi 

zafa}a m.m. Nov Dojran, Gevgelija, 

Demir Kapija i Veles. Tie 

imaat srednogodi{na temperatura 

na vozduhot od 16,2°S. 

Vtoriot temperaturen region gi 

zafa}a m.m. Erxelija, [tip, Ko- 

~ani, Radovi{, Strumica, Skopje 

i Kumanovo. Tie se so prose~na 


od 13 do 12°S, izotermata od 13° 

vodi do nad Veles i Ko~ani, brojot 

na tropski denovi e od 110– 

130, a srednojanuarskite temperaturi 

se dviàt od 2,1–2,8°S. Dekemvri 

e so sredni temperaturi 

nad 3°S i im dava odlika na mnogu 

topli podra~ja. 

Tretiot klimatski region gi zafa}a: 

Pelagoniskata, Ki~evskata 

Kotlina, Polog, Ohridskostru{kata 

i Brodskata Kotlina. 

Prose~nata temperatura na 

vozduhot e od 10 do 11°S. Temperaturnite 

amplitudi se poizrazeni, 

brojot na tropski denovi e 

pod 30 dena, srednojanuarskite 

temperaturi na vozduhot se pod 

0°S, a zimskite uslovi se zadrùvaat 

i vo mart. Letnite temperaturi 

se okolu 20°S, so {to imaat 

kontinentalen karakter. Odredeni 

otstapuvawa beleì Ohridsko-stru{kata 

i Prespanskata 

Kotlina pod vlijanie na vodniot 

objekt. 

êtvrtiot temperaturen region 

gi zafa}a Berovsko-del~evskata 

i Prespanskata Kotlina so prose~no 

godi{ni temperaturi na 

vozduhot od 8,6–9,5°S. Zimskite 

temperaturi se pod 0°S, srednojanuarskite 

pod -1°S, a letnite 

temperaturi pod 19°S. Brojot na 

tropski denovi e mnogu mal, a po- 

1476 

javite na apsolutno minimalnite 

temperaturi golem. Planinskite 

predeli se odlikuvaat so kusi leta, 

sveì i studeni zimi. Pri anticiklonski 

situacii planinite 

imaat son~evo i toplo zimsko vreme. 

Kolebawata na temperaturata 

se pomali, a dnevnata temperatura 

so viso~inata opa|a. Minimalnite 

temperaturi na najvisokite 

planini se pojavuvaat vo fevruari, 

a maksimalnite se vo avgust. 

LIT.: Mihailo Zikov, Klima i klimatska 

regionalizacija vo Republika Makedonija, 

„Geografski razgledi#, br. 30, 

Skopje, 1995; Angel Lazarevski, Klimata 

vo Makedonija – temperaturata na vozduhot 

vo SR Makedonija, „Geografski 

razgledi#, kn. 7, Skopje, 1969. M. Z. 

TENII (Cestoda) –spleskani parazitski 

crvi. Polovo zreli edinki 

se sre}avaat vo crevata na 

’rbetnicite, a mladite individui 

ìveat vo telesnata praznina na 

Najdobrite teniseri vo Makedonija: Predrag Rusevski i Lazar Magdin~ev 

mnogu bez’rbetnici i ’rbetnici. 

Imaat telo so cvrsta i debela kutikula 

i reduciran sistem za varewe. 

Grupata opfa}a nad 3.800 vidovi. 

Vo Makedonija se poznati 10 vidovi. 

Najpoznata e ku~e{kata tenija 

(Dipylidium caninum L.), so dol- 

ìna do 40 cm. Parazitira vo ku~eto. 

Kako posredni doma}ini na 

ovaa tenija se javuvaat ku~e{kite 

bolvi i vo{ki, so koi naj~esto se 

inficiraat decata vo igra so ku- 

~iwata. 






Klass Insecta, Final Report, Skopje, 1999, 

23–30; Grupa avtori, Country Stady for biodiversity 


report), Skopje, 2003. V. T. K.–M. Kr. 

TENIJA, SVINSKA (Taenia solium 

L.) – spleskan parazitski crv. 

Se sre}ava vo crevata na ’rbetnicite. 

Imeto go dobila spored svojot 

posleden doma}in – sviwata. 

Dolga e 3–8 m. Vozrasnata edinka 

ìvee vo crevata na ~ovekot dodeka 

larveniot stadium se odviva vo 

muskulite na sviwata. Zarazenoto 

meso, ako ne e dobro termi~ki obraboteno 

(bobinkite ne se uni{tuvaat, 

tuku i ponatamu se razvivaat), 

predizvikuva zaboluvawa so 

te{ki naru{uvawa na zdravjeto na 

doma}inot pa duri i smrt. 



V. T. K.–M. Kr. 

TENISOT VO MAKEDONIJA 

– sportska igra. Prvpat organizirano 

se igra vo SK †Iskup# vo 

Skopje (1911). Prv teniski klub 

bil formiran vo Skopje (1935). 

Teniski klubovi bile osnovani 

vo SD: †Rabotni~ki#, †Vardar#, 

†Sloga# i †Student# vo Skopje, a 

e organizirano i prvoto Republi~ko 

prvenstvo, na koe pobedil 

Jordan Popjordanov (1950). Potoa 

bil formiran Teniski sojuz


na Makedonija (1953), sega Federacija 

(od 2002), vo koja ~lenuvaat 

16 klubovi so pove}e od 300 

~lenovi. Sojuzot e ~len na Evropskata 

teniska federacija (od 

1994). Najuspe{en klub e TK 

†Jug#, osnovan vo Skopje (1955), a 

najuspe{ni teniseri se: Todor 

Nikolovski, Aleksandar Kitinov, 

Sa{o Panov, Zoran [ev~enko, 

Aleksandar Magdin~evski, so 

trenerot Milutin \urevski. J. J. 

TEODOR I ANGEL (ok. 180/85 – 

po 1253) – epirski vladetel i solunski 

car (1214–1230). Energi- 

~en i ambiciozen vladetel, si 

postavil cel da go osvoi Carigrad 

i da ja obnovi Vizantija. Gi 

porazil Latinite vo albanskite 

klisuri (1217), go osvoil Solun 

(1224). Za car bil krunisan od ohridskiot 

arhiepiskop Dimitrij 

Homatijan. Makedonija pretstavuvala 

centralna oblast vo negovata 

dràva, a Ohrid, centar na 

duhovniot i na kulturniot ìvot. 

Bil porazen i bil zaroben od 

Bugarite vo bitkata kaj Klokotnica 

(1230). Po~inal vo zarobeni{tvo 

vo Nikeja. 

LIT.: D. Nicol, The Despotate of Epirus, Oxford, 

1957; K. Barzos, [H Genealog«a tïn 

Komnhnïn? ?, ? ? ? ? ? ? II, No 168, Solun, 1984. K. Ax. 

TEODOSIEVSKI, Du{an Todorov 

(Kumanovo, 17. V 1922 ‡ 

Skopje, 14. XII 2002) ‡ spec. pedijatar, 


(od 1976). Bil u~esnik vo NOB 

(1944). Studii po medicina zavr- 

{il vo Belgrad (1949). Specijaliziral 

pedijatrija vo Belgrad i 

Skopje i specijalisti~kiot ispit 

go poloìl vo 1954 g. Habilitiral 

na tema „Revmati~nata bolest 

vo detstvoto“ (1959). Imal pove}e 

op{testveni funkcii vo Sovetot 

za narodno zdravje na SRM i vo 

Zavodot za za{tita na majki i deca, 

bil direktor na Specijalnata 

(detska) bolnica za tuberkuloza 

(1972‡1987), pretsedatel na MLD 

i na Sojuzot na lekarskite dru{tva 

na SFRJ. Vo poslednite godini 

se zanimaval so pulmolo{kite 

problemi vo detstvoto, kako i so 

mentalnite problemi vo detstvoto 

i adolescencijata. Rakovoditel 

bil i na Medicinsko-pedago{koto 

sovetuvali{te vo Skopje. 

Koavtor na „U~ebnikot po pedijatrija“ 

(1950) i na nad 60 stru~ni 

trudovi. N. P.-J. 

TEODOSIEVSKI, Stevo (Ko- 

~ani, 16. IV 1924 ‡ Skopje, 9.IV 

1997) ‡ kompozitor na pesni vo 

naroden duh, estraden umetnik, 

muzi~ki pedagog i humanist. Bil 

u~esnik vo NOB, a po demobiliziraweto 

bil ~len (harmonika{) 

vo Narodniot orkestar na Radio 

Skopje. Podocna go osnoval svojot 

Ansambl „Teodosievski# 

Stevo 

Teodosievski 

(1953). Avtor e na okolu 100 pesni 

i na okolu 500 aran`mani. So 

svojot muzi~ki ansambl go afirmiral 

makedonskiot muzi~ki 

folklor vo svetot, osobeno vo sorabotka 

so svojata sopruga estradnata 

umetni~ka Esma Rexepova-Teodosievska 

(v.). Vo svojata 

Muzi~ka {kola {koluval nad 120 

deca od romskata nacionalnost. 

Negovi najpoznati pesni se „Zapej 

Makedonijo# i „Zo{to si me 

majko rodila#, kako i orata 

„Milkino#, „Mominsko#, „Romano# 

i „Soborsko#. S. Ml. 

Mitropolitot 

Teodosija 

Skopski 

TEODOSIJA SKOPSKI (svetovnoto 

ime: Vasil Gologanov)(s. 

Trlis, Sersko, 7. I 1846 – Sofija, 

1. II 1926) – duhovnik, crkovno-nacionalen 

deec, mitropolit skopski, 

borec za obnovuvawe na Ohridskata 

arhiepiskopija, crkoven 

pisatel, akademik. Po {koluvaweto 

vo }elijnoto u~ili{te vo 

rodniot kraj, zavr{uva gr~ka 

gimnazija vo Seres i se zamona- 

{uva vo serskiot manastir „Sv. 

Jovan Prete~a“ (1862), potoa e rakopoloèn 

za jeromonah (1864) i 

igumen, pa i efimerij pri crkvata 

„Sv. Bogorodica“ vo Plovdiv. 

Po obrazuvaweto na Bugarskata 

egzarhija e postaven za pretsedatel 

na Crkovno-u~ili{nata op- 

{tina vo Seres. Bidej}i ne se 

priklu~uva kon unijatskoto dvi- 

èwe (1873–74), bugarskiot egzarh 

go udostojuva so arhimandritski 

~in i go postavuva za 

efimerij pri bugarskata crkva 

„Sv. Stefan“ vo Carigrad (1873). 

No vo Serez e zatvoren i bara 

za{tita od gr~kiot mitropolit. 

TEODOSIJA 

Ovoj go ispra}a vo Mostar (Hercegovina), 

kade {to jeromonahot 

e postaven za protosingel na patrijar{iskata 

eparhija (1874). Tuka 

se zbliùva so hercegovskite 

vostanici i tajno (pod psevdonim) 

ispra}a dopiski do srpski 

vesnici, povikuvaj}i gi slovenskite 

narodi na vostanie protiv 

Turcite. So poraka od hercegovskite 

vostanici da organizira 

vostanie i vo Makedonija, se upatuva 

preku Solun kon Serez, no 

pak e uapsen. Go spasuva gr~kiot 

serski mitropolit. Odi vo Carigrad 

i odnovo stanuva duhovnik 

pri crkvata „Sv. Stefan“. Egzarhot 

go pra}a kako zamenik na Partenija 

vo Ni{ (1875), no vo Srpsko-turskata 

vojna se povlekuva 

vo rodnoto selo (1877), a potoa na 

staroto mesto vo Carigrad. 

Po Rusko-turskata vojna i Sanstefanskiot 

preliminaren dogovor 

(1878), egzarhot Josif odi vo 

Plovdiv, a za svoj zamenik go postavuva 

Teodosija. Novoto unijatsko 

dvièwe vo Makedonija za 

obnova na Ohridskata arhiepiskopija 

toj ne go odobruva. Igrata 

so arhimandritot Kusevi~ kako 

zamenik, go vra}a pak pri crkvata 

„Sv. Stefan“. Izbran e za egzarhiski 

mitropolit skopski (29. 

XII 1884), no dolgo ~eka za opredelenoto 

mitropolitsko mesto. Vo 

mart 1890 g. se obiduva da dojde vo 

Skopje bez nu`niot berat, no valijata 

naskoro go vra}a vo Carigrad. 

S# pove}e razmisluva za obnova 


[tom go dobiva beratot, stignuva 

vo Skopje (25. VII 1890). Pravi 

golemi kadrovski i drugi promeni 

vo Skopskata eparhija {to vodat 

kon otcepuvawe od Egzarhijata. 

Go voveduva makedonskiot jazik 

vo upotreba, ima svoja pe~atnica, 

sopstveni vuli i drugi dokumenti, 

no bez firmata na Egzarhijata. 

Po ostrata reakcija od 

egzarhot, toj poveduva razgovori 

so avstro-ungarskiot konzul [muker 

i so vatikanskiot pretstavnik 

Boneti (3. XII 1891) za primawe 

na unijata, no pod uslov da se 

osamostoi Arhiepiskopijata vo 

granicite na cela Makedonija vo 

kanonsko edinstvo so Rimokatoli~kata 

crkva. Po javnite reakcii, 

egzarhot i pismeno go razre- 

{uva od dol`nosta i so posredstvo 

na turskite vlasti bara da 

bide sproveden vo Carigrad. Vo 

januari 1892 g. mitropolitot Teodosija 

zasekoga{ go napu{ta 

Skopje i na 11 mart e ispraten na 

prinuden prestoj vo sofiskiot 

Dragalevski manastir, kade {to 

s# do 1901 g. e napolno izoliran. 

Silnata javna reakcija protiv 

smenuvaweto se sovpa|a so pojava- 

T 

1477

T TEOFAN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ta na sp. „Loza“ na MMKD vo Sofija 

i so napadite protiv „nacionalniot 

separatizam“. Po kratkiot 

prestoj vo Plovdiv, toj e ispraten 

vo Rilskiot manastir (1906), 

no naskoro pak e vraten vo Sofija. 

Na raspi{anite izbori za nov 

mitropolit vo Skopje (1910), konkurira 

i Teodosija, poddràn od 

Skopskata eparhija i od lu|eto 

okolu P. Poparsov. Istovremeno 

se poveduva akcija na Teodosija, 

Poparsov i Misirkov za otvorawe 

Visoka pedago{ka {kola vo Skopje, 

no i toa e onevozmoèno. 

Bidej}i ve}e ima objaveno pove}e 

knièvno-nau~ni bogoslovski trudovi 

i prevodi, Bugarskoto kni- 

òvno druèstvo go izbira za redoven 

~len (10. I 1910). Koga vo Prvata 

svetska vojna germanskobugarskite 

vojski ja zavladuvaat 

Makedonija i Egzarhijata ja vra}a 

svojata jurisdikcija, pak ne mu e 

dozvoleno mitropolitskoto mesto 

vo Skopje, tuku e praten vo \umurxinskata 

eparhija (Trakija). Po 

vojnata e smesten vo Duhovnata 

akademija vo Sofija, bez nikakva 

dol`nost, kade {to i umira. 

LIT.: D-r Slavko Dimevski, Mitropolitot 

Skopski Teodosij ìvot i dejnost 

(1846–1926), Skopje, 1965; D-r Blaè Ristovski, 

Krste P. Misirkov (1874–1926). 

Prilog kon prou~uvaweto..., Skopje, 

1966, 119–124 i 738–743. Bl. R. 

TEOFAN I – grevenski mitropolit 

(prvata polovina na 1676) i ohridski 

arhiepiskop (vtorata polovina 

na 1676). Od jeromonah (do 

1676), so itrina stanal mitropolit 

i vo istata godina i arhiepiskop. 

Po pretstavkata za nekanonski 

izbor od sedum fanariotski 

arhijerei i kosturski gradski prvenci 

Grci, na ~elo so kosturskiot 

mitropolit David i velmoàta 

Konstantin Evpragioti Kunopaki, 

vo politikata za zamena na domorodnite 

arhiepiskopi, bil razre{en 

od svikaniot sobor od strana 

na carigradskiot patrijarh Dionisij 

IV, so u~estvo na antiohiskiot 

i erusalimskiot patrijarh, 

23 mitropoliti od Carigradskata 

crkva i 7 arhijerei od Ohridskata. 


arhiepiskopiÔ, t. 2. Ot padaneto $ 

pod turcite do neŸnoto uniÈoènie 

(1394–1767), SofiÔ, 1931; Jovan Bel~ovski, 

Hronolo{ki spisok na poglavarite 

na Ohridskata arhiepiskopija (patrijar- 

{ija), „Godi{en zbornik“, Bogoslovski 

fakultet †Sveti Kliment Ohridski#, kn. 

8, Skopje, 2002, 74; Slavko Dimevski, Istorija 

na makedonskata pravoslavna crkva, 

kniga prva, Skopje, 1989. S. Ml. 

TEOFIL TIVERIOPOLSKI, 

sv. (Strumica, VIII v.) – makedonski 

ikonoza{titnik. U{te kako 

dete go izu~uval Svetoto pismo, 

gi napu{til roditelite i se zamona{il 

kaj otec Stefan. Pri 

mona{eweto ne go promenil krs- 

1478 

tenoto ime i ostanal da se vika 

Teofil. Poznat bil po negovata 

za{tita na ikonite od ikonoborstvoto. 

Se praznuva na 23 oktomvri. 

LIT.: Aleksandar Donski, Site svetiteli 

od Makedonija, [tip, 2006; Dobrila 

Milovska i Jovan Takovski, Makedonska 

ìtijna literatura IX-XVIII vek, Skopje, 

1996; Mihajlo Georgievski, Makedonski 

svetci, Skopje, 1997. Rat. Gr. 

Teofilakt 

Ohridski, 

paraklis 

na crkvata 

†Sv. Jovan 

Prete~a# 

vo Protaton, 

Sveta Gora 

(1526) 

TEOFILAKT OHRIDSKI (Evrip 

na ostrovot Evbeja,XI–XIIv.) 

– vizantiski crkoven deec, filozof, 

knièvnik i ohridski arhiepiskop. 

Bil u~enik na poznatiot 

vizantiski filozof Mihail 

Psel. Arhiepiskop ohridski bil 

15-tina godini, no po sudir so ohri|ani 

bil prinuden da si dade 

ostavka i zaminal vo Solun. Kako 

knièvnik, najgolemi tragi ostavil 

kako egzeget, tolkuvaj}i gi 

starozavetnite knigi, psalmite i 

proro~kite knigi, kako i celiot 

Nov zavet (bez Apokalipsata). 

Napi{al oratorski slova, hagiografski 

i himnografski dela za 

mesnite makedonski svetiteli, 

polemi~ki antilatinski dela, 

epistolarni sostavi so podatoci 

za Makedonija i za Ohridskata 


IZV.: Mitropolit Simeon, Pismata na 

Teofilakt Ohridski, arhiepiskop bÍlgarski, 

Sb. BAN, 27, SofiÔ, 1931; I. Iliev, 

GrÍcki izvori za bÍlgarskata istoriÔ. 

ProizvedeniÔ na Teofilakt Ohridski, 

arhiepiskop bÍlgarski, otnasÔÈisÔ 

do bÍlgarskata istoriÔ, t. 9, ~. 1, 1974 i 

~. 2, 1994. 

LIT.: B. Panov, Teofilakt Ohridski kako 

izvor za srednovekovnata istorija na 

makedonskiot narod, Skopje, 1971; V. Stoj- 

~evska-Anti}, Arhiepiskopot Teofilakt 

za ìvotot i deloto na Kliment 

Ohridski, „Literaturen zbor“, 1, Skopje, 

1984; I. Velev, Vizantisko-makedonski 

knièvni vrski, Skopje, 2005. I. Vel. 

TEPLOV, Vladimir Aleksandrovi~ 

‡ ruski prou~uva~ na Makedonija, 

avtor na nekolku oddelni 

knigi na makedonska tema: †Materijali 

za statistikata na Bugarija, 

Trakija i Makedonija, so priloèni 

karti na rasporedot na 

etni~kite grupi spored veroispovedta# 

(S.-Peterburg, 1877); †Gr~ko-bugarskoto 

crkovno pra{awe# 

(S.-Peterburg, 1889) i †Turskite 

reformi vo vrska so pra{aweto 

za Makedonija i Stara Srbija# 

(S.-Peterburg, 1903). G. T. 

Apostol Petkov Terziev 

TERZIEV, Apostol Petkov (s. 

Bojmica, Gevgelisko, 6. V 1869 – s. 

Kru{ari, Enixevardarsko, 2. VIII 

1911) – u~esnik vo Ilindenskoto 

vostanie, vojvoda nare~en „Enixevardarsko 

sonce“. Stapil vo 

MRO (1897), bil komita vo prvata 

~eta na TMORO vo Solunskiot 

revolucioneren okrug, vojvoda, 

u~esnik vo vooruènite borbi 

pred, vo i po Ilindenskoto vostanie. 

Se proslavil i vo borbite 

so andartskite ~eti vo Enixevarsko. 

Imal sredba so amerikanskiot 

novinar i publicist Albert 

Soniksen. Zaginal vo borba so 

osmanliskata vojska. 

LIT.: Krste Bitoski, Apostol Petkov 

Terziev, Bitola, 1988. V. \. 

TERITORIJALNA ODBRANA 

NA NRM / SRM – sistem na voena 

i administrativno-upravna organizacija 

nameneta za za{tita na 

dràvnata teritorija vo mirno i 

vo voeno vreme i za izvr{uvawe 

na drugi zada~i od zna~ewe za nacionalnata 

odbrana, naj{irok oblik 

na organizirawe na op{testvoto 

za vodewe vojna. Osnovni zada~i 

na TO se: da organizira i vodi 

neposredna odbrana na teritorijata 

od dejstva na ufrleni, infiltrirani, 

na desantni i na drugi 

sili na neprijatelot; da ~uva 

voeni i drugi vitalni objekti zna- 

~ajni za odbranata na zemjata; da 

obezbeduva komunikacii, da sodejstvuva 

so edinicite na operativnata 

armija i dr. Se sostoi od 

{tabovi, edinici i ustanovi. Edinicite 

na TO se aktiviraat vo vojna 

ili vo neposredna voena ili 

druga opasnost za zemjata. 

LIT.: Vojni leksikon, Beograd, 1981. V. St.


TERMITI (Isoptera)–insekti so 

sredna golemina, sli~ni na mravkite. 

Naj~esto se beluzlavo oboeni, 

po {to se narekuvaat beli 

mravki. @iveat vo zaednici sostaveni 

od razli~en broj edinki 

kaj koi postoi podelba na rabota- 

Termiti 

ta. @iveat vzemi. Gradat cvrsti 

naselbi sostaveni od zemja i sekret. 

Se hranat so suva drvna materija. 

Se odlikuvaat so golema 

plodnost. Edna oplodena ènka 

moè da poloì dnevno okolu 

30.000 jajca. Termitite ìveat 

prete`no vo è{kite predeli na 

Afrika i Amerika i gradat visoki 

termitnici. Od 2.500 vidovi 

termiti samo mal broj ìveat vo 

ju`na Evropa. Vo Makedonija se 

sre}avaat samo dva vida: Reticulitermes 

lucifugus Rossi i Calotermes 

flavicollis Fabr. 

LIT.: Zora Karaman, O termitima Jugoslavije, 

Fragmenta balcanica. Mus. Mac. Sci. 

Nat., Skopje, 1 (3): 21-30; Jon~e [apkarev, 

Zoologija na bez’rbetnite ìvotni, 

Skopje 1991. V. T. K.–M. Kr. 

TERMICA – srednovekovno utvrduvawe 

vo Strumi~ko vo vremeto 

na Samuilovoto Carstvo. Ja 

osvoil vizantiskiot vojskovodec 

David Arijanit (1015). Se locira 

na ok. 16kmjugoisto~no od Strumica, 

nad seloto Bansko, kade 

{to i denes se nao|aat ostatoci 

od tvrdinata, kako i ostatoci od 

stara bawa. 


rec. I. Thurn, Berlin, 1973, 354. K. Ax. 

TERCIEREN PERIOD – trael 

okolu 63 mln. godini (65 & 2±0,2 

mln.g.). Vo Makedonija e pretstaven 

so paleogenski i neogenski 

sedimentni i vulkanski karpi. 

Paleogenot e {iroko razvien so 

eocensko-oligocenski sedimentni 

masi so debelina do 3.500 m vo 

Tikve{kata i Ov~epolskata Kotlina, 

a so pomali masi vo Del~evskata 

Kotlina i vo Valandovsko 

i Gevgelisko. Vo site oblasti paleontolo{ki 

e dokumentiran so 

fosilni polàvi, {kolki, numuliti 

i drugo. Eocenot e razvien 

so bazalni konglomerati i fli{ni 

sedimenti, a oligocenot glavno 

e karbonaten. Za vreme na goren 

oligocen se odvivala silna 

vulkanska aktivnost (Zletovo– 

Ko~ani, Bu~im–Borov Dol, Del- 

~evsko). Neogenot e pretstaven 

so sredno i gorno miocenski i 

pliocenski sedimenti i vulkaniti. 

Sedimentite vo miocenot se 

pretstaveni glavno so glinovitolaporoviti 

i alevrit-pesoklivi 

sedimenti so jaglenovi sloevi vo 

goren miocen, a vo pliocenot prete`no 

so ~akali i pesoci. Istite 

se razvieni vo site makedonski 

kotlini, pri {to najgolema debelina 

dostignuvaat vo Skopskata 

(2.200 m), Tikve{kata, Strumi~kata 

i Pelagoniskata Kotlina 

(do okolu 1.000 m). Vulkanizmot 

bil aktiven glavno vo miocenot 

vo Kumanovsko, Probi{tipsko–Ko~ansko, 

a vo Mariovsko i 

na po~etokot od pliocenot. 

LIT.: T. Raki}evi}, N. Dumurxanov, P. 

Petkovski, Tolkuva~ za OGK na SFRJ, 

list [tip, 1973, 1:100.000; N. Dumurdzanov, 

T. Serafimovski, C. B. Burchfiel, Evolution of the 

Neogene-Pleistocene Basins of Macedonia. Geological 

Soc. of America, DMC 001, 2004, p. I-XX; 

N. Dumurdzanov, T. Serafimovski, C. B. Burchfiel, 

Cenozoic tectonics of Macedonia and its relation 

to the South Balkan extensional regime, „Geosphere#, 

v. 1, August 2005, p. 1-22. N. Dum. 

TERCIJARNI RELIKTI VO 

FLORATA NA RM – evolutivno 

stari rastitelni vidovi {to 

pretstavuvaat ostatoci od florata 

{to se razvivala vo vremeto 

na tercijarot (v. relikti vo florata 

na RM). Vl. M. 

TESALONIKA (IV–III v. st. e.) – 

}erka na Filip II, polusestra na 

Aleksandar III Makedonski, sopruga 

na kralot na Makedonija Kasandar 

(316). Vo nejzina ~est Kasandar 

novoosnovaniot grad na 

Termajskiot Zaliv go narekol 

Tesalonika. 



na makedonskiot narod,1, Skopje, 2005. 

A. [uk. 

TETOVO – grad vo severozapadniot 

del na RM so 52.915 `. (2002 

g.). Se prostira vo Dolni Polog, 

na dopirot na Polo{kata Ramnina 

i jugoisto~nite padini na [ar 

Planina, od dvete strani na r. 

Pena na nadmorska visina pome|u 

470 i 540 m. Zafa}a povr{ina od 

1.120 ha. So sosednite gradovi 

Centarot na Tetovo 

TETOVO 

Skopje i Gostivar e povrzan so 

avtopat i so èlezni~ka linija. 




godi{na koli~ina na vrne- 

ìte od 470 mm. Prvpat se spomenuva 

pod imeto Htetovo vo XIII 

v., koga vo nego postoel bogatiot 

manastir „Sv. Bogorodica“, vo 

~ija{to ~est se odrùval golem 

pana|ur. Vo tursko vreme e imenuvan 

kako Kalkandele. Vo XVI i 

XVII v. Tetovo e sedi{te na polo{kiot 

vladika, {to zna~i deka 

imalo razviena crkovna funkcija. 

Vo vtorata polovina na XIX v. 

vo gradot brzo se razvile zanaet- 

~istvoto i trgovijata, a prijatnata 

klima ovozmoìla turskite 

begovi vo nego da izgradat pove}e 

sarai. Vo po~etokot na HH v. T. 

imalo 19.200 `. Vo periodot me|u 

dvete svetski vojni toj broj se namaluva, 

taka {to vo 1931 g. Tetovo 

ima 16.359 `. Sepak, gradot populaciski 

i stopanski najmnogu 

naprednal od 1950 g. navamu. Negovoto 

naselenie od 20.209 `. (vo 

1953) se nagolemuva na 52.915 `. 

(2002). Od niv pogolemiot del 

(28.897) se Albanci, 18.555 se Makedoci, 

potoa sledat Romite so 

2.352, pa Turcite so 1.878, Srbite 

so 587, Bo{wacite so 156 i Vlasite 

so 13 ìteli. Tetovo denes e 

sedi{te na op{tina {to zafa}a 


mesta so 86.580 `. Gradot 

pretstavuva upraven, stopanski, 

kulturno-prosveten i zdravstven 

centar na Polog. Vo nego e prisutna 

dosta razviena tekstilna 

industrija i elektrometalurgija, 

potoa industrija za nemetali, 

drvna i prehranbena industrija. 

Ima gimnazija, sredno medicinsko 

u~ili{te, dva univerziteta, 

dom na kulturata, istoriski arhiv, 

Muzej na tetovskiot kraj, medicinski 

centar i dr. Vo Tetovo se odr- 

ùva festivalot „Tetovski horski 

odzivi“ i Me|unarodna sredba 

T 

1479

T TETOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

na knièvnite preveduva~i. Odovde 

poteknuva bronzenata figura 

Menada (od arhajskiot period) vo 

gradot e crkvata „Sv. Kiril i Metodij“ 

so galerija na ikoni. Me|u 

islamskite spomenici se istaknuvaat 

[arenata xamija i Arabati 

baba te}e, koe pripa|a na dervi{kata 

sekta Bekte{i. Na 19. III 1943 

g. vo T. e formirana KPM i vo 

spomen na toj nastan e osnovan Memorijalen 

muzej. Vo s. Le{ok se nao|a 

Le{o~kiot manastir so dve 

crkvi: „Sv. Atanasija“, kade {to e 

grobot na Kiril Pej~inovi} i 

„Sv. Bogorodica“. 

LIT.: Jovan F. Trifunoski, Grad Tetovo, 

„Geografski pregled“, 4 i 5, Sofi®, 1948; 

Mitko Panov, Populaciski razvitok na 

gradovite vo SR Makedonija, „Geografski 

razgledi“, kn. 5, Skopje, 1967; Popis 

na naselenieto, doma}instvata i stanovite 

vo Republika Makedonija, 2002, kn. 

X, DSZ, Skopje, 2004. Al. St. 

TETOVSKI PA[I (XVIII / XIX 

v.) – osmanliski feudalci od albansko 

semejstvo {to vo XVIII i 

po~etokot na XIX vek vladeele vo 

severniot i sredi{niot del od 

Makedonija. Po~etokot na nivnoto 

vladeewe e povrzano so imeto 

na Hasan, sin na katoli~kiot 

konvertit \or|e Bita, koj vo sredinata 

na XVII v. do{ol vo Tetovo 

od Severna Albanija. Najpoznati 

od niv bile Rexep II (1736- 

1819), Xeladin-beg Ohridski, Veli-beg 

Ki~evski, Abdulrahmanpa{a 

Tetovski, Havzi-pa{a Skopski, 

Hasan-pa{a ]ustendilski. 

LIT.: Toskov, Tetovskite pa{i, Sbornik 

na narodni umotvoreniÔ, nauka i kni- 

ìna, XI,SofiÔ, 1894; Tetovo i tetovsko 

niz istorijata, I.Od predistorijata 

do krajot na Prvata svetska vojna, 

Tetovo, 1982. Dr. G. 

TETRARHIJA (969–976) – ~etirivlastie, 

zaedni~ko vladeewe 

na ~etvoricata bra}a komitopuli 

David, Mojsej, Aron i Samuil, 

sinovi na komesot Nikola. Bila 

vostanovena koga komitopulite 

ja otfrlile bugarskata vrhovna 

vlast i zapo~nale da vladeat samostojno 

vo Prespansko-ohridskata 

oblast (969), a zavr{ila so 

smrtta na David, koj bil ubien 

pome|u Kostur i Prespa (976). 

LIT.: S. Antoljak, Samuilovata dràva, 


TETREBI (Tetrao) – rod relativno 

golemi ptici od familijata 

Golem tetreb 

1480 

tetrebi (Tetraonidae), od koi vo Makedonija 

se sre}avaat dva vida: golem 

tetreb (Tetrao urogallus) i mal 

ili lirest tetreb (Tetrao tetrix). 



Conservation Series“, 12, Cambridge, 2004; 


Palaearctic, Glasgow, 1982. Sv. P.–V. Sid. 

TE]E NA ZEJNEL ABEDIN- 

PA[A (Ohrid, 1590) – verski aktiven 

objekt vo xamijata na Zejnel 

Abedin-pa{a. Mu pripa|a na 

halvetiskiot dervi{ki red. Vo 

krugot na xamijata se nao|a turbeto 

na Muhamed Hajati, osnova- 

~ot na redot vo Ohrid, izgradeno 

vo po~etokot na XVIII v. 

LIT.: Ayverdi Ekrem Hakki, Avrupa’da Osmanlx 

Mimarx Eserleri. Yugoslavya, lll cild, 3. 

kitab, Istanbul, 1981; Ohrid i Ohridsko niz 

istorijata, kn. II: Od pa|aweto pod osmanliska 

vlast do krajot na Prvata 

svetska vojna, Skopje, 1978. Dr. \. 

TE]E SERSEM ALI-BABA (Tetovo, 

izgradeno me|u 1538–1548) – 


Poznato e kako Arabati baba 

te}e, podignato od Sersem Ali 

baba, pripadnik na dervi{kata 

sekta bekta{i. Pretstavuva kompleks 

od pove}e objekti: xamija, 

turbiwa, objekti za ìveewe, semahane 

(mesto za molitva na dervi{ite), 

{adrvan i dr. Kon krajot 

na XVIII v. tetovskiot pa{a 

Abdurahman podignal i konak. 

Posebna ubavina na nekoi od objektite 

se rezbanite tavani. Vo 

del od te}eto se smesteni dervi- 

{i na bekta{kiot dervi{ki red. 

LIT.: Ayverdi Ekrem Hakki, Avrupa’da Osmanlx 

Mimarx Eserleri. Yugoslavya, lll cild, 3. 

kitab, Istanbul, 1981; Nikos âusidis i drugi, 

Makedonija: kulturno nasledstvo, 

Skopje, 1995. Dr. \. 

Te}eto †Sersam Ali-Baba#, Tetovo 

Moneta na Teutaj, avers/revers 

TEUTAJ (Teutaos) – pajonski vladetel, 

poznat po edna srebrena 

moneta pronajdena na lokalitetot 

Markova Kula, kaj seloto Kore{nica, 

Demirkapisko. Na monetata 

e pretstaven bik {to stoi 

nadesno na aversot i kantaros vo 

vdlaben kvadrat i ispi{an tekst 

TEYTAO(S) na reversot. Edni avtori 

ja datiraat vo vtorata polovina 

na Vv. pr.n.e., adrugi vo prvite 

decenii naIVv. pr.n.e. 


pred n.e., Skopje, 1999. K. M.-R. 

TEHELET LAVAN – NECAH 

(sino-belo zname) vo Makedonija 

(1935) – evrejska rabotni~ka mladinska 

levo orientirana organizacija. 

Dejstvuvala vo gradovite 

naseleni so evrejsko naselenie. 

^lenovite bile obu~uvani na 

zemjodelski raboti za zaminuvawe 

vo Erec Izrael. Vo Skopje na 

~elo na kenot bile Vidal i Mo{e 

Saporta. Najgolem ken imalo vo 

Bitola, so preku 300 ~lenovi, so 

koj rakovodele Nisim Alba, Viktor 

Me{ulam i dr. Vo [tip imalo 

ken od 15 luge na ~elo so [muel 

Jakov Koen. Najgolemiot broj 

~lenovi stapile vo partizanskite 

odredi. 




Monastir 1839–1943, New York, 2003. J. Nam.


Tehni~kiot fakultet, Bitola 

TEHNI^KI FAKULTET – Bitola 

– formiran vo 1961 g. zaedno 

so Vi{ata tehni~ka {kola, so dva 

otseka: Ma{inski i Elektrotehni~ki. 

Vo 1972 g. po~nuva da raboti 

i tretiot – Soobra}aen otsek. 

Vo 1977 g. Vi{ata tehni~ka {kola 

prerasnuva vo Tehni~ki fakultet 

– Bitola. Dodiplomskite 

studii se organizirani po otseci: 

Ma{inski, Soobra}aj i transport, 

Elektrotehni~ki, Grafi~ko 

inènerstvo i Informatika i 

kompjuterska tehnika. Postdiplomski 

studii – za soobra}ajnotransportno 

planirawe i inènerstvo, 

termo i hidrotehnika i 

energetika, industrisko inènerstvo 

i menaxment, grafi~ko 

inènerstvo i elektroenergetika. 

Nastavata na dodiplomskite 

studii ja izveduva nastavni~ki i 

sorabotni~ki kadar, vraboten na 

Fakultetot, kako i golem broj uslu`no 

angaìrani profesori i 

sorabotnici od zemjata i od 

stranstvo. Na site ~etirigodi{ni 

i trigodi{ni studiski programi 

e voveden Evropskiot krediten 

transfer sistem (EKTS). Dosega 

na Fakultetot na dodiplomskite 

studii diplomirale vkupno 

3504 studenti, magistrirale 23, a 

doktorirale 12 kandidati. Sl. A. 

Zgradata na Elektrotehni~kiot fakultet, Skopje 

TEHNI^KI FAKULTET – 

Skopje – osnovan vo 1949 g., so 

dva oddela – Gradeèn i Arhitektonski. 

Nastavata zapo~nala 

vo oktomvri 1949 g., vo del od dene{nata 

zgrada na Arhitektonskiot 

i Grade`niot fakultet, 

toga{ s# u{te vo izgradba. Vo 

po~etokot bile angaìrani 

kadri {koluvani vo stranstvo i 

specijalisti od drugite republiki 

vo Jugoslavija. Nabrgu se 

oformile laboratorii, biblioteka, 

se razvila nau~noistra- 

ùva~ka i izdava~ka dejnost i se 

sozdale uslovi za otvorawe novi 

oddeli: Ma{inski, Elektrotehni~ki 

i Tehnolo{ko-metalur- 

{ki (1959). Postoel do 1965 g., 

koga se razdelil na tri fakulteti: 

Arhitektonsko-gradeèn, 

Elektroma{inski i Tehnolo{ko-metalur{ki. 

Odigral pionerska 

uloga vo oformuvaweto 

na prvite inènerski kadri kaj 

nas vo vremeto koga bile najpotrebni 

i izgradil temeli za posebni 

fakulteti od oblasta na 

tehnikata (v.: Arhitektonski 

fakultet, Gradeèn fakultet, 

Ma{inski fakultet, 

Elektrotehni~ki fakultet i 

Tehnolo{ko-metalur{ki fakultet). 

Q. T. 

TEHNOLO[KI 

TEHNOLO[KI RAZVOJ – porast 

na BDP pod dejstvo na tehnolo{kite 

promeni vo naj{irokata 

smisla na zborot. Op{testveno-ekonomskiot 

razvoj na Makedonija 

po Vtorata svetska vojna 

vo golema mera be{e zasnovan vrz 

{tedeweto i investiraweto vo 

fizi~kiot kapital (zgradi, ma- 

{ini, oprema). Vakviot tip ekonomski 

rast vo osnova e ograni- 

~en poradi dejstvoto na zakonot 

za opa|a~kite prinosi. Od druga 

strana, ekonomskiot rast fundiran 

vrz tehnolo{kite promeni 

vo naj{iroka smisla (novi tehnologii, 

inovacii, obrazovanie, nau~noistraùva~ka 

rabota, menaxerski 

i pretpriemni~ki znaewa 

i sl.) e vo mo`nost da gi pomesti 

proizvodnite granici na op{testvoto 

nagore, so ista koli~ina na 

postojnite resursi. Vo ranite 

tranzicioni godini indikatorite 

za ocenka na tehnolo{kiot 

razvoj na zemjata bea krajno nepovolni: 

vo ekonomskata struktura 

na zemjata preovladuvaa granki 

so niska i sredna tehnolo{ka intenzivnost, 

stepenot na istro{enost 

na fiksniot kapital vo makedonskata 

industrija, vo prosek, 

be{e nad 70%, inovaciskata aktivnost 

(merena preku brojot na 

prijavenite i prifatenite patenti 

slaba – ne pove}e od 10 do 

20 na godi{no nivo), u~estvoto na 

tro{ocite za istraùvawe i razvoj 

vo BDP na zemjata nisko (pomalo 

od 0,5% ) itn. 

Sostojbite ne se bitno promeneti 

do dene{ni dni, a vo nekoi 

sferi se duri i vlo{eni – tro- 

{ocite za istraùvawe i razvoj, 

na pr., se svedeni na 0,2% od BDP, 

so preterana koncentracija vo 

vladiniot sektor i vo sektorot 

na visokoto obrazovanie i minimalno 

u~estvo na biznis-sektorot, 

{to e atipi~na sostojba vo 

odnos na onaa vo razvienite zemji. 

Na po~etokot od 2007 g., okolu 

20% od populacijata na Makedonija 

koristi internet, nasproti, 

vo prosek, 50% vo zemjite-~lenki 

na EU. I pokraj nepovolnite indikatori 

za tehnolo{kiot razvoj, 

smetkovodstvoto na ekonomskiot 

rast pokaùva deka vo 

periodot 1997–2000, makedonskata 

ekonomija postigna prose~na 

stapka na porast na BDP od 3,4%, 

od {to duri 60% od rastot moàt 

da se pripi{at na tehnolo{kite 

promeni vo naj{irokata smisla. 

Makedonija nema prifateno sopstvena 

strategija za tehnolo{ki 

razvoj. Od druga strana, reformite 

i pribliùvaweto kon EU 

pridonesoa, vo ponovo vreme, vladinite 

garnituri poseriozno da 

se svrtat kon unapreduvawe na 

konkurentnosta na ekonomijata, 

T 

1481

T TEHNOLO[KO-METALUR[KI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

kreirawe na povolna biznis-klima 

i kon poddr{ka na razvojot na 

informacionite tehnologii, kako 

zna~ajni segmenti na tehnolo{kata 

politika. 

IZV.: Nacionalna strategija za ekonomskiot 

razvoj na Republika Makedonija, 

MANU, Skopje, 1997; World Bank, Macedonia 

– Country Economic Memorandum: Tackling 

Unemployment, September 17, 2003. 

LIT.: Z. Popovska, Tehnolo{kiot razvoj 

na Republika Makedonija – osnovna pretpostavka 

za integracija vo evropskiot 

ekonomski prostor, Otvoreni predizvici 

na makedonskata ekonomija, Skopje, 

2004; P. Samuelson and W. Nordhaus, Economics, 

Eighteenth Edition, McGraw-Hill – Irwin, 

USA, 2005; J. Stiglitz, C. Walsh, Economics, orton 

& Company, New York, 2002. T. F. 

TEHNOLO[KO-METALUR- 

[KI FAKULTET – Skopje – vrvna 

edukativna, nau~noistraùva~ka 

i razvojno-primenuva~ka institucija 

vo RM vo sostav na Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Metodij#. Obrazuva 

kadri (diplomirani inèneri, 

specijalisti, magistri i doktori 

na naukite) od podra~jata na 

hemiskata, prehranbenata tehnologija 

i biotehnologijata, na ekstraktivnata 

i prerabotuva~kata 

metalurgija, na tekstilot i konfekcijata 

i na hemiskoto inènerstvo. 

Raboti od 1959 g., a kako samostoen 

fakultet e od 1965 g. Fakultetot 

e vo postojan rast i napreduvawe. 

Partner e na metalurgiskata, 

hemiskata, tekstilnata i na 

drugite industrii vo RM za koi 

sozdava kadri. Ima vospostaveno 

me|unarodna sorabotka so visokoobrazovni 

i istraùva~ki institucii 

od sosednite zemji, no i po{iroko 

vo svetot. Vo poluvekovnoto 

postoewe diplomirale okolu 5.500 

studenti, magistrirale nad 250 i 

doktorirale stotina. Organiziran 

e vo instituti i vo laboratorii. 

Dosega se primeneti pove}e organizaciski 

{emi. Sv. H. J. 

Tehnolo{ko-metalur{kiot fakultet vo Skopje 

1482 

TEHO & Tetovski horski odzivi (2002) 

TEHO, Tetovski horski odzivi ‡ 

festival na makedonska horska 

muzika, koj vo Tetovo se odrùva 

bienalno (sekoja vtora godina). 

Osnovan e vo 1973 g. za da go unapreduva 

amaterskoto horsko muzicirawe 

i da go pottiknuva doma{noto 

horsko tvore{tvo. Programskata 

ideja na festivalot u{te 

od po~etokot bila bienalno da 

se pretstavuva opusot na eden makedonski 

kompozitor, niz natprevaruva~ki 

karakter, so u~estvo na 

horovi od celata Republika. B. Ort. 

†TE[KA KRSTA^KA# ‡ makedonsko 

ma{ko narodno oro vo metar 

6/8. Naj~esto se igralo vo Ko- 

~ansko. Drèweto na racete e za 

ramo. Dvièweto na igraorcite 

e tradicionalno, vo polukrug, 

temperamentno, so podriplivi 

~ekori i balansirawa na teloto. 


ora, Skopje, 1977, 110. \. M. \. 

†TE[KOTO GALI^KO# ‡ makedonsko 

ma{ko narodno oro od s. 

Gali~nik, Debarsko. Toa e biser 

na makedonskata orska tradicija. 

Ima dvodelna forma, koja se temeli 

vrz dve razli~ni metrorit- 

mi~ki strukturi. Prviot del e vo 

sloboden (rubato) ritam, koj 

ovozmoùva isklu~itelno bavni 

dvièwa so nozete i so drugite 

delovi na teloto. Sekoe dvièwe, 

kolku i da e malo, se izveduva 

so dlaboko ~uvstvo i odmerenost, 

koe{to inaku e svojstveno samo za 

retko nadarenite igraorci. Vtoriot 

del pretstavuva kontrast, so 

relativno brzo tempo na 7/8-ot ritam 

(3,2,2). Kako vo niedno makedonsko 

oro, tan~arot se otpu{ta i 

Gali~koto oro †Te{koto# 

so tri redosledni vrtewa se fa}a 

za opa{karot. Pri poslednoto vrtewe 

mu ja dodava {amijata na igra~ot 

{to prethodno igral do nego. 

Zna~i, od pozicija na tan~ar, 

stanuva opa{kar, no za kratko vreme, 

bidej}i po nego istoto go pravi 

sekoj od slednite igraorci. Kon 

negovata koreografska ubavina e 

soobrazena i virtuoznata pridru`ba 

na zurlaxiskata tajfa, osobeno 

onaa na tapanxijata, koj mora 

da bide majstor nad majstorite. 

Toa osobeno se odnesuva za prviot 

del, koga pri slobodnite dvièwa, 

sekoj udar na tapanxijata mora do 

nijansa da bide usoglasen so dvi- 

èwata na tan~arot. 

LIT.: Elzi Ivan~i} Dunin ‡ Stanimir 

Vi{inski, Orata vo Makedonija, Skopje 

1995, 263. \. M. \.


Atanas 

Te{ovalijata 

TE[OVALIJATA, Atanas (s. 

Te{ovo, Nevrokopsko, 1860 – vrv 

Alibotu{, 12. V 1905) – u~estvuval 

vo Kresnenskoto (1878/79) i 

vo Ilindenskoto vostanie (1903), 

vojvoda. Bil ~len na TMORO, borec 

vo prvata agitaciono-organizaciska 

~eta vo Serskiot okrug 

na Ilija Kr~ovalijata. Kako nevrokopski 

vojvoda, gi progonuval 

vrhovisti~kite ~eti (1901–1902), 

se borel i vo Ilindenskoto vostanie. 


vojska. 

LIT.: Makedonski vozra`denski revolucioneri, 


Rimskiot car 

Tiberij 

TIBERIJ – rimski car (14–37), 

prv car od dinastijata Julii- 

Klavdii (14–68), iskusen vojskovodec 

i diplomat. Vr{el brutalni 

ubistva vo Imperijata. Po 

smrtta na sinot Drus (23), vlasta 

mu ja prepu{til na pretorijanecot 

A. Sejan (podocna go ubiva). 

Se povlekol na ostrovot Kapri 

(26) od kade {to caruval. 

LIT.: D. C. A. Shotter, Tiberius Caesar. London, 

1992; B. Levick, Tiberius the Politician, London, 

1976; T. Wiedemann, The Julio-Claudian Emperors, 

Ad 14-70, Duckworth, 1989. B. Petr. 

„TIKVE[# – akumulaciona HC 

(del od pove}enamenskiot hidrosistem) 

vo dolniot tek na Crna 

Reka, nedaleku od Kavadarci. Prvite 

dva agregata se vo pogon od 

1968, a tretiot i ~etvrtiot od 

1981 g. Turbinite se od tipot 

francis. Vkupnata instalirana 

mo}nost iznesuva 116 MW. Vo 

periodot 1992-2003 g. prose~noto 

godi{no proizvodstvo iznesuvalo 

135,1 GWh, a najgolemoto 289,9 

GWh bilo vo 2000 g. 





izve{taj, 2003; Dr. R. 

„TIKVE[# (Kavadarci, 30. I ‡ 31. 

VII 1942) ‡ vesnik na bugarskata 

okupatorska vlast. Redaktor bil B. 

Vidov, a sorabotnici Jordan Anastasov, 

Jordan Badev, Dimitar Poppandov-Pe{kovski, 

Georgi Traj- 

~evski i dr. Objaveni se vkupno 7 

broja. [estiot broj bil posveten 

na makedonskiot revolucioner Goce 

Del~ev. Napisite se glavno so 

sodrìni od stopanskiot i kulturniot 

ìvot na Tikve{ijata. 






(1885‡1992), Skopje, 1993, 154. S. Ml. 

Kameno-zemjenata brana †Tikve{# 

„TIKVE[# – kameno-zemjena 

brana so tenko, blago nakloneto 

glineno jadro, najvisoka nasipna 

brana vo nekoga{na Jugoslavija 

(104 m), zavr{ena e vo 1968 g., na 

Crna Reka, kaj Kavadarci. Locirana 

e na tesno mesto, dolga 338 

m, so volumen na teloto od 2,72 

milioni m 3 formira akumulacija 

od 475 milioni m 3 , 22 km dolga, 

Lozovi nasadi vo Tikve{kata Kotlina 

TIKVE[KA 

nameneta za navodnuvawe i proizvodstvo 

na elektri~na energija (4 

agregati, revitalizirani poslednive 

godini). Pridru`ni objekti: 

{ahten prelivnik (kapacitet 

1800 m 3 /s), preliven tunel (D=10 

m), tunelski temelen ispust, 

pribranska hidrocentrala, zafat 

i tunel za navodnuvawe i dr. 

Zna~aen objekt za na{ata energetika 

i vodostopanstvo. Q. T. 

„TIKVE[# – hidromeliorativen 

sistem, izgraden vo 1970 g. 

Navodnuva okolu 15.000 ha vo kavadare~kiot, 

negotinskiot i vele{kiot 

region. Osnovniot izvor 

na vodata e akumulacijata 

„Tikve{#, koja obezbeduva 90 milioni 

m 3 voda. Magistralnite 

(lev i desen) i glavnite kanali za 

navodnuvawe vo site tri regioni 

se dolgi 140,6 km, razdelnite i 

grupnite kanali imaat vkupna 

dolìna od 55 km, a dolìnata na 

detalnata mreà iznesuva 570 km. 

Na najgolemiot del od povr{inite 

navodnuvaweto se vr{i gravitaciono, 

dodeka za navodnuvawe 

na 19% od vkupnata povr{ina se 

vr{i pumpawe na vodata so tri 

pumpni stanici postaveni na magistralnite 

kanali. Glavna kultura 

vo tikve{kiot region se lozovite 

nasadi koi se zastapeni na 

okolu 50% od povr{inite. Drugi 

kulturi: ovo{ni nasadi, gradinarski 

kulturi, industriski i 

fura`ni rastenija, p~enka i 

ìtni kulturi i dr. Sistemot e 

rehabilitiran vo periodot od 

1998 do 2006 g. preku proekt zaedni~ki 

finansiran od Svetskata 

banka, Holandija i RM. St. Dod. 

TIKVE[KA KOTLINA – se 

protega vo Sredno Povardarje na 

RM, a go zafa}a ramniot i branoviden 

prostor pome|u Vele{kata 

Klisura na sever i Demir Kapija 

na jug. Od istok i severoistok e 

T 

1483

T TIKVE[KO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Tikve{ko Ezero 

zagradena so sredno visokite Kone~ka 

i Grade{ka Planina, a od 

zapad so Kozjak, Dren Planina i 

Babuna. Zafa}a povr{ina od 

2.518 km², a leì pome|u 100 m i 

2.166 m n.v. Kotlinata ima izdol- 

èn oblik so dolìna od 50 km, a 

{irina od 40 km. Taa bila formirana 

so tektonskite dvièwa 

vo neogenot, a potoa vo nea egzistiralo 

Tikve{koto Ezero. Vo 

kotlinata se izdvojuvaat nekolku 

morfolo{ki celini: Vita~evo, 

Rosomansko Pole, Slandol, Pepeli{ko 

Pole i dr. Vladee promeneto 

sredozemnomorska klima 

so malo godi{no koli~estvo vrneì 

od 476,7 mm. Vo kotlinata 

postojat pogodni uslovi za odgleduvawe 

na pove}e zemjodelski 

kulturi, duri i za t.n. „toploqubivi# 

(afion, susam, pamuk, osobeno 

vinova loza i dr.), no se odgleduvaat 

i: ìta, tutun, zelen- 

~uk, bostan i dr. Vo kotlinata se 

razvile dve gradski naselbi: Kavadarci 

i Negotino. 

LIT.: Stojmilov A., Fizi~ka geografija 

na R Makedonija, Skopje, 2003. T. And. 

TIKVE[KO VOSTANIE (1913) 

– lokalno vostanie vo Tikve{i- 

Don~o Lazarov so negovata ~eta 

1484 

jata protiv srpskata okupatorska 

vlast vo Makedonija, inspirirano 

od Bugarija, a predvodeno od 

Don~o Lazarov, Mi{o [kartov i 

Dime Pinxurov. Pobunata zapo~nala 

na 19 juni 1913 i bile proterani 

pretstavnicite na srpskata 

vlast od Kavadarci, a na 22 juni i 

od gradot Negotino. Bile oslobodeni 

okolu 50 sela vo Tikve{ijata. 

Vo Kavadarci bila izbrana 

mesna uprava, na op{tinskata 

zgrada se veelo tikve{ko revolucionerno 

zname na VMORO. Vostanicite 

izbrale Revolucioneren 

{tab i Vojvodski sovet za rakovodewe 

na Vostanieto. Brojot 

na vooruènite vostanici iznesuval 

ok. 200 du{i i zaedno so ~etite 

na VMORO bile nad iljada. 

Pri zadu{uvaweto na Vostanieto 

srpskite voeni edinici ubile 

okolu 1.200 du{i, a izgorele okolu 

iljada ku}i i du}ani. 

LIT.: Revolucionernite borbi vo Tikve- 

{ijata. Spomeni i materijali, kniga 2, 

Skopje, 2001; Zoran Todorovski, Tikve{kiot 

bunt vo 1913 godina, zb. Tikve{koto 

vostanie vo 1913 godina, Kavadarci, 

1993. Z. Tod. 

TIKVE[KO EZERO – ve{ta~ka 

akumulacija vo dolinata na 

Crna Reka. Izgradena e vo blizina 

na seloto Vozarci, 12 km od 

Kavadarci. Branata e zemjeno-nasipna, 

so glineno jadro i so nafrlan 

kamen. Dolìnata na krunata 

iznesuva 338 m, {iro~inata 10 m, 

a viso~inata 105 m. Maksimalnata 

dolìna na ezeroto e 28 km, a 

najgolemata {iro~ina 700 m. Pri 

normalno nivo zafa}a povr{ina 

od 14 km 2 , i e najgolemata ve{ta~ka 

akumulacija vo Republikata. 

Vo akumulacioniot bazen prose~no 

godi{no se akumuliraat okolu 

475.000.000 m 3 voda, od koja 

360.000.000 m 3 pretstavuvaat korisni 

vodi. Se koristi za navodnuvawe 

na 23,975 ha obrabotlivi zemjodelski 

povr{ini vo Tikve{kata 

Kotlina, za proizvodstvo na elektri~na 

energija, za ribolov, kako 

i za sport i rekreacija. 




Tikvi 

TIKVI (Cucurbita sp.) –ednogodi{ni 

rastenija od fam. Cucurbitaceae. 

Poteknuvaat od Centralna 

Amerika. Poznati se pove}e 

vidovi, a pozna~ajni se: obi~na, 

gotvarska (Cucurbita pepo var. cylindrica), 

muskatna (Cucurbita moshata) 

i pe~enka (Cucurbita maxima). Se 

odgleduvaat zaradi plodovite 

koi sodràt suva materija (8- 

16%), a vo nea ima: {e}eri (3–8%), 

pektini (0,3–0,8), azotni materii


(0,3-1–2%), karotin (20 mg%). Se 

konsumiraat vareni, prèni, pe- 

~eni. Muskatnata se koristi i kako 

dodatok vo sokovi i za detska 

hrana. Semeto e bogato so maslo, 

koe se koristi vo industrijata. 

Se odgleduvaat na otvoreno (tikvi~kata 

i vo za{titeni prostori). 

Tie se toploqubivi, optimalnata 

temperatura za intenziven 

rast i razvoj e 25-30 o S. D. J. 

TIKOV, Botju (Sandanski, 13. IX 

1956) – pretsedatel i kopretsedatel 

na OMO „Ilinden“ – PI- 

RIN. Diplomiran inèner po 

rudarstvo. U~estvuval na parlamentarnite 

izbori (2001) kako 

nezavisen kandidat poddràn od 

OMO „Ilinden“–PIRIN. U~esnik 

na Nacionalnata konferencija 

za politi~kata dejnost na malcinstvata 

(Sofija, 2005), ~len na 

delegacijata pri posetata na sedi{teto 

na EFA (Evropskata 

slobodna alijansa). 

LIT.: Stojko Stojkov, Makedonskite organizacii 

„Ilinden“ vo Pirinska Makedonija 

(1998–2002), zb.: Sto godini Ilinden 

(1903–2003), Prilozi od nau~niot sobir 

odràn na 6–8 maj 2003. I, Skopje, 2005; 

„Narodna volÔ“, XXIII/4, Blagoevgrad, 

2002. V. Jot. 

Sv. Timotej 

TIMOTEJ, sv., apostol (I v.) – sorabotnik 

i sopatnik na apostol 

Pavle na Vtoroto misionersko 

patuvawe vo Makedonija. So svetiot 

apostol Pavle gi osnovale 

crkvite vo Filipi, Solun, Atina 

i vo Korint. Svetoto pismo go 

znael re~isi napamet. Napi{al 

dve poslanija vo Biblijata. 

LIT.: Ratomir Grozdanoski, Poslanie na 

svetiot apostol Pavle do Rimjanite, 

Skopje, 2005; Sveto Pismo na Stariot i 

na Noviot Zavet, London, 1990; \or|i 

Pop-Atanasov, Biblijata za Makedonija 

i Makedoncite, Skopje, 1995. Rat. Gr. 

TIMOTEJ, mitropolit (Slave 

Jovanovski) (s. Mlado Nagori~ane, 

Kumanovsko, 20. X 1951) – arhijerej 


crkva. Zavr{il Bogoslovija vo 

Skopje (1972), Bogoslovski fakultet 

vo Belgrad (1976) i postdiplomski 

studii vo Rim. Rabotel vo 

administracijata na Makedonskata 

arhiepiskopija, bil predava~ 

na Bogoslovskiot fakultet vo 

Debarskoki~evskiot 

mitropolit 

Timotej 

Skopje i v.d. rektor na Makedonskata 

pravoslavna bogoslovija vo 

Dra~evo. Zamona{en (10. IX 1981) 

vo manastirot †Sv. Jovan Bigorski#, 

a hirotonisan za arhijerej 

(20. IX 1981) vo hramot †Sv. Dimitrija# 

vo Skopje. Ja dobil titulata 

Mitropolit avstraliski i ja rakovodel 

Avstraliskata i ja administriral 

Debarsko-ki~evskata 

eparhija, vr{el i dol`nost sekretar 

na Svetiot arhijerejski sinod 

(1989–1994). Razre{en od Avstraliskata 

(1995), ostanal da ja rakovodi 

Debarsko-ki~evskata eparhija, 

a bil administrator i na Povardarskata 

eparhija (1998–1999 i 

2002–2006). 



1994; istiot, Stefan Arhiepiskop Ohridski 

i Makedonski, Skopje, 2000. Rat. Gr. 

TIMFAJA (Tymphaia) ‡ oblast 

vo Gorna Makedonija, naselena so 

plemeto Timfai. Se nao|ala 

sproti severozapadnata granica 

na Epir, na desniot sreden tek na 

r. Halijakmon. Spored Strabon, 

Timfaite ìveele okolu izvorite 

na r. Penej,aniven glaven grad 

bil Ajginij, koj se nao|al nedaleku 

od tesalskiot grad Trika. Timfaja 

vlegla vo ramkite na êtvrtata 

makedonska merida (167 

pr.n.e.). 

IZV.: Strabonis, Geographica, I-III, Lipsiae, 

1895-1913; Titi Livi, Ab urbe condita libri, Lipsiae, 

1906. 



TIPOLOGIJA NA [UMITE – 

primeneta {umarska disciplina 

{to se zanimava so definirawe i 

klasificirawe na {umski sostavi, 

odnosno tipovi {umi. Pod 

tip {uma se podrazbira ome|en 

{umski sostav {to pri opredeleni 

stopanski merki nudi optimalno 

proizvodstvo na drvna masa 

po koli~ina i po kvalitet vo 

period na tehni~ka zrelost. 

Osnovni zada~i na tipologijata 

se razgrani~uvawe na sostavite, 

opredeluvawe na kvalitetot na 

po~vata i produktivnosta na stani{teto. 

Tipologijata se sluì 

so razni metodi, vo zavisnost od 

prirodnite uslovi i od stepenot 

TISA 

na nivnata istraènost. Postoi 

finska, ukrainska, leningradska, 

~e{ka, germanska, avstriska 

metoda itn. Vo Makedonija razgrani~uvaweto 

na sostavite se 

vr{i po fitocenolo{ki metodi, 

a poniskite edinici se dvojat po 

pedolo{ki metodi i vo sekoja 

takva edinica se vr{i procenka 

na produktivnosta po dendrometriski 

metodi. Tipovite se imenuvaat 

po imeto na asocijacijata 

i po nekoi od indikatorskite vidovi. 

Sekoj tip posebno se opi- 

{uva, a site zaedno pretstavuvaat 

tipolo{ka osnova. Izrabotkata 

na tipolo{kata osnova se 

vr{i koga {umata treba da se obnovi 

po ve{ta~ki pat. R. R. 

Grupa zatvorenici vo Tiranskiot zatvor 

TIRANSKI ZATVOR (1941–1944) 

– eden od najgolemite zatvori vo 

Albanija namenet za politi~ki 

zatvorenici i za Makedonci. Vo 

starata i vo novata zatvorska 

zgrada postojano bile doveduvani 

pripadnici na oruènoto vostanie 

od Zapadniot del na Makedonija 

i od drugi mesta {to se nao- 

|ale pod italijanska, a podocna i 

pod germanska okupacija. Vo nego 

bile obeseni pove}e borci od Makedonija: 

Ilija Antevski-Smok, 

Hristo Oxaklievski, Drage Todorovski, 

Rade Ugrinovski, Trifko 

Angelovski, Du{ko Popovi} i 

dr. Tie {to bile oslobodeni od 

zatvorot po kapitulacijata na 

Italija (septemvri 1943), se priklu~ile 

vo NOB na Makedonija. 

IZV.: Jakim Sinadinovski, 1943 vo Tiranskiot 

politi~ki zatvor, Skopje, 1973. 

LIT.: Dejan Aleksi}, Du{ko Popovi}- 

\oko, Skopje, 1985. \. Malk. 

TISA (Taxus baccata L., fam. Taxaceae) 

– iglovidno, zimzeleno drvo 

so areal vo Evropa, Mala Azija i 

vo Severozapadna Afrika. Ig- 

T 

1485

T TITO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

li~kite se meki, temnozeleni, 

sli~ni na elovite, no bez beli 

linii od grbot, sodràt otroven 

alkaloid (taksin). Plodot se sostoi 

od seme obvieno so ~a{kovidna, 

mesesta i crvena obvivka 

(arilus). Senkoqubiv vid, dolgove~en, 

so mnogu kvalitetno drvo. 

Kaj nas se sre}ava kako redok 

primes vo bukovite, bukovo-elovite 

i molikovite {umi. Al. And. 

Josip Broz Tito 

TITO, Josip Broz (Kumrovec, 

Hrvatska, 7. V 1892 ‡ 4. V Qubqana, 

Slovenija, 1980) – revolucioner-komunist, 

politi~ar i dr- 

àvnik. Voda~ na Narodnoosloboditelnata 

antifa{isti~ka 

vojna na Jugoslavija (1941‡1945), 

pretsedatel na Federativna Jugoslavija, 

po~esen ~len na MA- 

NU. Pred Prvata svetska vojna 

bil metalski rabotnik. U~estvuval 

vo Prvata svetska vojna i bil 

zaroben na frontot vo Rusija. Vo 

Tito i Hru{~ov vo Skopje vedna{ po zemjotresot (1963) 

1486 

1920 g. se vratil vo Zagreb, kade 

{to se vklu~il vo rabotni~koto 

i komunisti~koto dvièwe. Vo 

1928 g. bil izbran za ~len na MK 

na KPJ za Zagreb, a vo 1934 za 

~len na PK na KPJ za Hrvatska, 

od kade {to bil kooptiran za 

~len na CK na KPJ. Vo 1937 g. KI 

go postavila za generalen sekretar 

na KPJ. Go rakovodel otporot 

protiv fa{isti~kite sili. Kako 

komandant na Vrhovniot {tab na 

NOV i POJ vo letoto na 1941 g. go 

organiziral sozdavaweto na Narodnoosloboditelnata 

vojska na 

Jugoslavija. Pobedil vo nekolku 

re{ava~ki bitki protiv germanskite 

i drugite voeni sili; go organiziral 

odrùvaweto na Vtoroto 

zasedanie na AVNOJ (29–30 

noemvri 1943), koga bil izbran za 

pretsedatel na Nacionalniot komitet 

za osloboduvawe na Jugoslavija 

(NKOJ). Se zastapil za 

sozdavawe nacionalni dràvi na 

jugoslovenskite narodi, me|u koi 

i za makedonskiot narod, za Makedonija 

kako ~lenka i konstitutiven 

element na Jugoslovenskata 

Federacija. Vo svojstvo na pretsedatel 

na NKOJ, vo juni 1944 g. 

na Vis ja primil makedonskata delegacija 

predvodena od Metodija 

Andonov-ênto, presedatel na 

IO za svikuvawe na ASNOM, na 

razgovor za makedonskoto pra{awe. 

Na 7. III 1945 g. formiral 

Privremena vlada na DF Jugoslavija 

vo koja, po barawe na zapadnite 

sojuznici, privremeno bile 

vklu~eni i pretstavnici na Kralskata 

vlada. Po proglasuvaweto 

na FNRJ (29. XI 1945) bil izbran 

za pretsedatel na Vladata na 

FNRJ. Imal silno vlijanie vo donesuvaweto 

na Prviot ustav na 

FNRJ (po primerot na sovetski- 

ot), so koj se centralizira vlasta 

vo Federacijata. Naporedno so 

premierskata, ja vr{el i funkcijata 

generalen sekretar na KPJ i 

nekolku drugi funkcii, vospostavil 

silna li~na vlast i sozdal 

kult na svojata li~nost. Vo sudirot 

so KPSS i Stalin vo 1948 g., 

so pomo{ta od zapadnite zemji, 

izlegol kako pobednik. Bila 

upotrebena represija vrz neistomislenicite. 

Po ustavnite promeni 

vo 1953 g. prvpat bil izbran 

za Pretsedatel na Jugoslavija. Vo 

1961 g. po negova zasluga vo Belgrad 

se odràla prvata Konferencija 

na nevrzanite zemji, sozdavaj}i go 

t.n. Dvièwe na nevrzanite zemji 

so vode~ka uloga na Jugoslavija. Vo 

periodot od {eesettite godini, pa 

do pred negovata smrt bil tripati 

proglasuvan za naroden heroj na Jugoslavija. 

Vo 1974 g. bil izbran za 

pretsedatel na SFRJ bez ograni~uvawe 

na mandatot. Bil izbran za 

po~esen ~len na MANU. Po~inal 

vo Klini~kiot centar vo Qubqana, 

a pogreban bil vo Belgrad. 

LIT.: Grupa avtori, Tito i Revolucija 

1937-1967, Beograd, 1967; Istorija na Sojuzot 

na komunistite na Jugoslavija, 

Skopje, 1985; Mihailo Apostolski, Tito 

– strateg na Revolucijata na narodite 

i na narodnostite na Jugoslavija, „Istorija“, 

XIII/1, Skopje, 1977; D-r Aleksandar 

Hristov, Tito u Skup{tini Socijalisti~ke 

Jugoslavije 1942-1977, Beograd, 

1978; Vladimir Dedijer, Prilozi za biografiju 

J. B. Tita (pove}e izdanija); Kosta 

Cavoski, Tito - tehnologija vlasti, 

Beograd, 1991. N. V. 

TITOV FOND (1974–1992) – 

fond za stipendirawe i {koluvawe 

na mladi rabotnici i deca na 

rabotnici. Bil formiran po 

inicijativa na rudarite od Bor i 

Majdanpek (1974), a osnova~i bile 

Sobranieto na SFRJ, Izvr{niot 

sovet, CK na SKJ, SSRNJ, SSJ, 

Sojuzot na mladinata i Stopanskata 

komora na Jugoslavija. Korisnici 

na fondot bile 11.230 

u~enici, studenti i mladi rabotnici 

od Makedonija. 

IZV.: Arhiva na Slavka Georgieva-Andreevi}. 

Vl. Iv. 

TIHOMIR (? – 1040) – voda~ na 

Dra~koto vostanie (1040), „poznat 

po svojata mudrost i hrabrost“, 

proglasen od vostanicite 

za car. Se priklu~il kon vostanieto 

na Petar Deljan za zaedni~ki 

akcii protiv Vizantija. Vo 

Skopje bil kamenuvan od vostanicite, 

otkako Deljan go istaknal 

svoeto carsko poteklo i bil izbran 

za edinstven voda~. 

LIT.: G. Cankova-Petkova, PetÍr DelÔn 

prez pogleda na negovite sÍvremenici, 

„Istori~eski pregled“, 4, 1966. B. Petr. 

TODEVSKI, Velko (Dra~evo, 

Skopje, 5. IV 1945) ‡ kontrabasist. 

Studiite po kontrabas gi


zavr{uva na Muzi~kata akademija 

vo Saraevo (S. Siweri, 1969) i 

vo istiot grad koncertno debitira 

(1972). Tamu e solist na RTV 

Simfoniskiot orkestar, a predava 

i na Muzi~kata akademija. Od 

1974 g. raboti vo Skopje kako solist 

na Operskiot orkestar na 

MNT i sorabotnik na Makedonskata 

filharmonija. So pedago{ka 

dejnost zapo~nuva vo MBUC 

„Ilija Nikolovski-Luj“, a potoa 

stanuva profesor na Fakultetot 

za muzi~ka umetnost vo Skopje. 

Virtuoz na svojot instrument, beleì 

brojni solisti~ki i kamerni 

koncerti vo Makedonija i niz 

celiot svet. B. Ort. 

TODEVSKI, Kiril (Dra~evo, 

Skopje, 14. XI 1943) ‡ etnomuzikolog. 

Diplomiral vo Belgrad, vo 

klasata na Dragoslav Devi}. Od 

1970 g. raboti vo Makedonskoto 

radio (od 1980 g. urednik na Redakcijata 

za narodna muzika). Osven 

golem broj radioemisii, napi{al 

i pove}e studii i monografski 

trudovi. 

DELA: Od Gali~nik do legenda – Aleksandar 

Sarievski (2000); Naroden umetnik 

so univerzitetski vrednosti – Pece 

Atanasovski, (2004), Tanec – 1949–1999 

(1999) idr. M. Kol. 

„TODOR ALEKSANDROV“, 

ISELENI^KA ORGANIZA- 

CIJA (Kingstaun, Ohajo, SAD, 

1923 ‡) ‡ organizacija vo koja ~lenuvale 

doselenici po poteklo od 

Prilepsko, Krivopalane~ko, 

Prespansko i Lerinsko. Se projavila 

so humanitarna dejnost i sobirawe 

sredstva za Makedoncite 

begalci vo Bugarija. Sl. N.-K. 

TODORICA ‡ kalendarski obi- 

~aj. Iako svetiot velikoma~enik 

Teodor Tiron ima i drug praznik 

(2. III/17. II), narodot sepak pove}e 

ja praznuva Todorovata sabota, 

prvata sabota od Veligdenskiot 

post. 

Na praznikot se nosi p~enica i 

p~enka v crkva, {to potoa mladite 

ja stavaat pod pernicata i spored 

sonot se prognozira idninata. 

Vo nekoi krai{ta se mesi leb 

ukrasen so razni figuri ‡ jarem, 

volovi, kowi, plug, trlo so jagniwa, 

kowski plo~i i sl. Iako 

praznikot pred sè e crkoven, vo 

nego se kontaminirale pove}e 

postari obi~ai povrzani so doa- 

|aweto na proletta i razbuduvaweto 

na vegetacijata. 


Beograd, 1961, 147; Marko K. Cepenkov, 

Narodni veruvawa, detski igri, kn. devetta, 

redaktirale d-r Kiril Penu{liski 

i Leposava Spirovska, Skopje, 1972, 

18; Ariton Popovski, Makedonskiot govor 

vo Gostivarskiot kraj, Gostivarski 

kraj, II, Gostivar, 1970, 147; Stefan Verkovi}, 

Makedonski narodni umotvorbi, 

kn. petta, podgotvil i redaktiral Kiril 

Penu{liski, Skopje, 1985, 90; Qubica i 

Danica JankoviÊ, Narodne igre, IV,Beograd, 

1948, 32. M. Kit. 

Asen 

Todorov 

TODOROV, Asen (Skopje, 17. II 

1913 ‡ Skopje, 11. II 1990) ‡ novinar, 

op{testvenik, redaktor na pe~atni 

glasila i rakovoditel na novinski 

agencii. Vo Skopje zavr{uva 

sredno obrazovanie. Apsolvent na 

Matemati~kiot fakultet na Belgradskiot 

univerzitet. Aktivist 

na mladinska organizacija na Belgradskiot 

univerzitet, potpretsedatel 

na Studentskoto dru{tvo 

†Vardar# i ~len na MANAPO 

(1936). ^len na KPJ (1937). Vo skopskoto 

spisanie †Lu~# ja objavuva 

pesnata †Afion# (1937). Po Vojnata 

rabotel vo Poverenstvoto za 

prosveta vo Vladata na Makedonija, 

a od 1945 g. e pomo{nik-direktor 

na novinskata agencija TAN- 

JUG za Makedonija. Bil urednik vo 

Radio-Skopje, sekretar vo Sekretarijatot 

za informacii na Sobranieto 

na SRM a od 1964, pa do 

svoeto penzionirawe (1975) e pomo{nik 

na glavniot i odgovoren 

urednik na vesnikot †Nova Makedonija#. 

LIT.: D-r Blaè Ristovski, Prilozi kon 

prou~uvaweto na Ko~o Racin, †Sovremenost#, 

XXVI, 4&5, 1976, 86&90. G. T. 

Zorka 

Todorova- 

Mladenovi} 

TODOROVA-MLADENOVI], 

Zorka (Kavadarci, 7. VI 1943) ‡ 

modna dizajnerka i kostimografka. 

Diplomirala na Ecole Nationale 

Superieure des Art Decoratives vo 

Pariz (1968), specijalizirala na 

Chambre syndicale de la Couture Parisienne 

(1977). Sozdala golem broj 

kostimografii za teatarski, televiziski 

i filmski dela. Al. Cv. 

Liljana 

Todorova 

TODOROVA 

TODOROVA, Liljana (â~ak, 

1934) ‡ romanist, knièven istori~ar, 

komparatist i teoreti~ar, 

univerzitetski profesor, diplomat. 

Vo 1971 g. doktorira vo oblasta 

na francuskata (komparativna) 

knièvnost, laureat e na 

Academie des Sciens, Belles-Lettres et 

Arts od Bezanson i izbrana e za 

stranski ~len na ovaa Akademija. 

Bila {ef na Katedrata za romanski 

jazici i knièvnosti, dekan 


Skopje. Imenuvana e, kako prva 

Makedonka, za ambasador na 

SFRJ vo Gvineja, Siera Leone i 

Gvineja Bisao. Avtor e na pove}e 

od 200 nau~ni i stru~ni trudovi. 

BIBL.: Vlogot na knièvnata komunikacija, 

2002; Panorama na frankofonskite 

literaturi, 2002; Knièvni interpretacii, 

2006. 

LIT.: P. Atanasov: Liljana Todorova – 

intenzivno tragawe po nau~nata raznovidnost 

(1994). P. Gil. 

Sofija 

Todorova 

TODOROVA, Sofija (Skopje, 11. 

XII 1947) ‡ univerzitetski profesor, 

ekonomist. Osnovno i sredno 

obrazovanie zavr{ila vo rodniot 

grad (1966). Diplomirala na Ekonomskiot 


(1970), a magistrirala na Ekonomskiot 


Doktorirala na Pravniot fakultet 

vo Skopje, na tema „Zdruènite 

rabotnici i steknuvaweto na dohodot“ 

(1987). Izbrana za asistent na 

Ekonomskiot institut vo Skopje 

(1970‡1976) i za asistent po predmetite 

stopanski sistem i ekonomska 

politika na Pravniot fakultet 

vo Skopje (1976‡1982). Po doktoriraweto 

stanala vonreden 

(1988) i redoven profesor na Prav- 

T 

1487

T TODOROVSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

niot fakultet vo Skopje po predmetot 

primeneta ekonomija (1993). 

Izbrana za ~len na Pretsedatelstvoto 

na SSM (1985‡1989), ~len na 

Pretsedatelstvoto na SKM‡ PDP 

(1989‡1991), ~len na Centralniot 

odbor na SDSM (1991‡1999), minister 

za razvoj (1992‡1994), minister 

za nauka (1994‡1996) i minister za 

obrazovanie i fizi~ka kultura vo 

Vladata na RM (1996‡1998). Bila 

ambasador na RM vo Kralstvoto 

[vedska (1998‡2000). Objavila 

osumdesetina nau~ni truda od oblastite 

na stopanskiot sistem i 

primenetata ekonomija. 

BIBL.: Determinantite vo restrukturiraweto 

na makedonskoto stopanstvo, 

Skopje, 1991. 


1951 ‡ 2001, Skopje, 2001. Sv. [. 

TODOROVSKA, Savka (Skopje, 8. 

IX 1943) – pretsedatel na 

Nacionalniot sovet na ènite vo 

Makedonija i eden od osnova~ite 

na Makedonskoto ènsko lobi za 

promocija na pravata na ènite i 

rodovata ednakvost. R. 

TODOROVSKI, Aleksandar 

(1923 – 1984) – makedonski botani- 

~ar-florist, profesor na Vi{ata 

pedago{ka {kola vo Bitola, avtor 

na pove}e floristi~ki trudovi, 

koi se odnesuvaat na hranitelnata, 

dekorativnata, medonosnata 

i tehni~kata flora na podra~jeto 

na op{tinite Bitola, Prilep, 

Kru{evo i Demir Hisar, kako i na 

planinata Pelister. Vl. M. 

TODOROVSKI, Blaò Petrev 

(s. Resava, Kavadare~ko, 13. IV 

1902 ‡ ?, Prilepsko, 16. VI 1943) ‡ 

naroden heroj na Jugoslavija. Prvoto 

politi~ko aktivirawe go 

imal na izborite (1938), agitiraj- 

}i za opozicijata. Po fa{isti~kata 

okupacija na Makedonija se 

povrzal so komunisti od Kavadarci 

i stanal ~len na KPJ (letoto 

1941). Kako ilegalci gi prifatil 

partizanite od razbieniot 

Vele{ki NOPO (dekemvri 1942 

‡ mart 1943). Vo proletta i samiot 

se priklu~il na partizanskite 

grupi vo Polo{kiot manastir, 

Kavadare~ko (april 1943), od koi 

bil formiran Tikve{kiot NO- 

1488 

Blaò 

Todorovski 

PO “Dobri Daskalov#, kade {to 

bil nazna~en za zamenik komandant. 

Vo borba protiv bugarskite 

okupatorski sili bil te{ko ranet 

(16. VI 1943) i po nekolku dena 

po~inal. Proglasen e za naroden 

heroj na Jugoslavija (11. X 1953). 

LIT.: Tikve{ijata vo NOB. Zbornik na 

padnatite borci i `rtvi na fa{izmot od 

Kavadarsko, Kavadarci, s. a.; Aleksandar 

Popovski, Todorovski Petre Blaò ‡ î- 

~o Todor (1902‡1943), Narodni heroi od Makedonija, 

Skopje, 1973, 386-391; Tikve{ijata 

vo NOV 1941‡1945, kn. prva ‡ sedma, Kavadarci-Negotino, 

1983-1984. S. Ml. 

TODOROVSKI, Boìdar-Bodle 

(Prilep, 11. VIII 1933 – Skopje, 28. 

XI 2001) – reìser, poet i slikar. 

Zavr{il gimnazija vo Prilep, a 

potoa diplomiral na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje. Bil ~len 

na DPM (od 1974). Najgolemiot del 

od rabotniot vek go minal kako re- 

ìser vo Televizija Skopje. Posebno 

bil posveten na dokumentarnite 

televiziski filmovi. Avtor 

e na nekolku poetski knigi za vozrasni 

i za deca, kako i na golem broj 

crteì i akvareli (glavno od arhitekturata 

na starata makedonska 

~ar{ija). Imal 12 samostojni izlo`bi 

(1971&1986). 

BIBL.: Bumerang, Skopje, 1963; Nespogodii, 

Skopje, 1974; Soneten venec na nepriznatite, 

Skopje, 1977; Gor~liva nafora i 

boemski uroci, Skopje, 2000; Divo Kow~e, 

Skopje 2000 (poezija za deca). 

LIT.: S. G., Slikarstvoto e ~udesen ventil, 

†Nova Makedonija#, Skopje, 19. IX 

1986, 10. S. Ml. 

Gane 

Todorovski 

Boìdar 

Todorovski- 

Bodle 

TODOROVSKI, Gane (Skopje, 11. 

V 1929) – poet, preveduva~, eseist, 

literaturen kriti~ar i istori- 

~ar, publicist, antologi~ar, kul- 

turolog, redaktor, folklorist, teatrolog, 

scenarist, univ. profesor, 

akademik, ambasador. Studiral 


Skopje, kade {to diplomiral na 

grupata za jugoslovenski knièvnosti 

(1951). Pred i vo tekot na 

studiite rabotel kako novinar. 

Siot raboten vek go pominal kako 

nastavnik na Filolo{kiot fakultet 

vo Skopje, pri Univerzitetot 

†Kiril i Metodij# (1954‡1992). 

Doktoriral na temata †Veda Slovena 

i nejzinite mistifikatori# 

(1965). Na Filolo{kiot fakultet 

gi predaval predmetite nova hrvatska 

literatura i makedonskata 

literatura vo XIX vek. ^len e na 

Dru{tvoto na pisatelite na Makedonija 

od 1951 g. Bil so po dva mandata 

sekretar i pretsedatel na 

DPM. ^len e na Makedonskiot 

PEN-centar. Bil eden od osnova- 

~ite i pretsedatel na Sovetot na 

Stru{kite ve~eri na poezijata 

(1971/72), i prv pretsedatel na MA- 

AK (Dvièwe za makedonska akcija) 

(1990‡1991). Bil prv ambasador 

na RM vo Ruskata Federacija 

(1994‡1998). ^len e na MANU 

(1997). Avtor e na preku 220 naslovi 

na knigi od oblastite na poezijata, 

kritikata, eseistikata, literaturnata 

istorija, patopisot, literaturniot 

zapis, publicistikata, 

istoriografijata, kulturologijata, 

prepevot, antologi~arstvoto. 

Pripa|a na nose~kata poetska 

generacija avtori {to ja afirmiraa 

sovremenata makedonska literatura 

vo svetot. Preveden e so 24 

oddelni izdanija na negovi knigi 

(glavno poezija i eseistika) vo pove}e 

zemji niz svetot (na albanski, 

angliski, bugarski, vla{ki, gr~ki, 

esperanto, kineski, romski, ruski, 

srpski, turski, hrvatski, ~e{ki i 

{vedski jazik). Samiot toj, kako 

prepejuva~ i preveduva~ objavil 

preku 100 oddelni izdanija na avtori 

{to pi{uvale na albanski, angliski, 

bugarski, gr~ki, ruski, srpski, 

hrvatski, slovene~ki, turski, 

~e{ki, polski i ukrainski jazik. 

Redaktiral i izdal izbori i monografii 

za K. Miladinov, Rajko 

@inzifov, Marko Cepenkov, Ko- 

~o Racin, Grigor Prli~ev, Atanas 

Razdolov, Dimo Haxi Dimov, \or- 

~e Petrov, Dimitar Talev, Nikola 

Vapcarov, Anton Popov, Mihail 

Smatrakalev, An|elko Krsti} i 

dr. Objavil pove}e antologii od 

slovene~kata, hrvatskata, srpskata, 

bugarskata, ruskata i albanskata 

poezija na makedonski jazik. Kako 

vonseriska, vode~ka i razdviùva~ka 

tvore~ka figura na makedonskata 

literatura od vtorata polovina 

na HH vek, ~ii dela suvereno 

i superiorno se prostiraat vo oblasta 

na literaturnata umetnost i 

literaturnata nauka, toj e pojava 

so neprocenliv i misionerski


pridones vo sovremenata kulturna 

istorija na Makedonija, so pove- 

}estran opseg na kreativni, nau~ni 

i kulturolo{ki interesi; kulturen 

dvigatel na va`ni procesi na 

sovremenata literaturna, kulturna, 

nau~na i nacionalna afirmacija 


BIBL.: I. Zbirki poezija: Vo utrinite, 

1951; Trevo`ni zvuci, 1953; Spokoen ~ekor, 

1956; Boìlak, 1960; Apoteoza na delnikot, 

1964; Gor~livi goltki nepremolk, 

1970; Sneubaven den, 1974; Skopjani, 1981; 

Nevolici, neverici, nesonici, 1987; Nedosti`na, 

1995; Ora~ ili voin, 2003 i Sekalo, 

kremen i trat, 2005. II. Literaturni zapisi: 

Prethodnicite na Misirkov,1968; Traktati 

za soncequbivite, 1974; Veda Slovena, 

1979; Antun Gustav Mato{, 1979; Ma|epsan 

megdan, 1979; Podaleku od zanesot ‡ poblizu 

do bolot, 1983; So zbor kon zborot, 1985; 

Pohod kon Helikon, 1987; Neodlo`ni qubopitstva, 

1992; Zborot i nepokorot, 1993; 

Vozbudliviot zdiv na tatkovinata, 1987; 

Signali do potomstvoto, 1992; Slova za 

delnicite, 1995; Za{tita na sudbinata, 

1995; Dopiri, 2000; Re{ki i {arki pod yidovite 

na vremeto, 2001; Kniga za Prli~ev, 

2002; Kniga za Xinot, 2003; Dopirawe na nedoprenoto, 

2003; Kniga za Vapcarov, 2006; 

Kniga za Racin, 2007; Stranici za makedonofilstvoto, 

1994; Kniga na{inska sire~ 

slavjanska, 1994; Izbrani dela na Gane Todorovski 

vo deset tomovi (I i II. Poezija, III, IV 

i V. Prevodi;VIi VII. Makedonskata literatura 

vo XIX vek; VIII, IX i X), Skopje, 2007. 

LIT.: Miodrag Drugovac, Poetikata na 

Gane Todorovski, 1988; Godi{en zbornik 

na Filolo{kiot fakultet vo Skopje, 

posveteno na prof. d-r Gane Todorovski, 

po povod negovata {eesetgodi{nina, kn. 

15, Skopje, 1989; Zbornik na trudovi vo 

~est na Gane Todorovski (Materijali od 

Nau~niot sobir vo ~est na 70-godi{ninata 

od ra|aweto na akademik Gane Todorovski 

– Tvore{tvoto na Gane Todorovski – 

odràn na Filolo{kiot fakultet †Bla- 

è Koneski# na 21 i 22 maj 1999 g.), Skopje 

2003; Slavica Veleva, Zboroobrazuvaweto 

vo poezijata na Gane Todorovski, 

Skopje 2004 g. Kr. Nik. 

Goce 

Todorovski 

TODOROVSKI, Goce (Ki~evo, 

30. IV 1951) ‡ akter. Diplomiral 

na Vi{ata muzi~ka {kola vo 

Skopje, na otsekot za akterska igra 

(1976). ^len e na Dramskiot teatar 

od 1978 g. U{te na samiot po- 

~etok na karierata dojde do izraz 

negoviot talent kako komi~ar. 

êst gostin e na programite na Radioto 

i na TV, kako i na estradata, 

so u~estvo vo golem broj humoristi~ni 

dramski realizacii i serii. 

ULOGI: Cande (†Solunski patrdii#), 

Pantagruel (†Panurgij#), Lel Male (†Jadigar#), 

Ringo (†îja si#), ]orle (†Kumovi#), 

Akterot (†Let vo mesto#) i dr. R. St. 

Dimo 

Todorovski 

TODOROVSKI, Dimo (Solun, 

12. XI 1907 ‡ Skopje, 27. IV 1983) ‡ 

skulptor, likoven pedagog, ~len 

na MANU, osnovopolo`nik na 

sovremenata makedonska skulptura. 

Zavr{il Umetni~ko u~ili{te 

so akademski kurs vo Belgrad 

(1936). Bil u~esnik vo NOB. Golema 

retrospektiva imal vo 

Skopje (MSU, 1980). Ja obrabotuval 

socijalnata tematika so realisti~ki 

pristap i blaga ekspresivna 

modelacija. Vo 1942 g. izvajal 

serija figurini inspirirani 

od maliot ~ovek i ànrscenite 

(Kemanexija, Gata~ka, 

Tutunobera~ka). Razmisluval paralelno 

i za istoriski kompozicii, 

no gi realiziral podocna 

(Bra}a Miladinovci, 1945; Begalci, 

1951; Sv. Kliment Ohridski, 

1967). Vo me|uvreme go sozdal 

vpe~atliviot realisti~ki 

portret Majka na umetnikot 

(1947). Na po~etokot na 50-tite 

godini incidentno koristel etnolo{ki 

motivi, no postojano 

bil okupiran so temi od NOB. 

Gi koristel i iskustvata od kubizmot, 

prisutni vo monumentalnite 

dela (Na Me~kin kamen, 

1968; Spomenikot na NOB vo Trnica, 

1972). Vo negovoto amblemati~no 

delo Jama (1956) ja naglasuva 

psiholo{kata komponen- 

Dimo Todorovski: †Pieta#, mermer (1972) 

TODOROVSKI 

ta so dramati~nata ekspresivna 

postavenost na figurite. Sli- 

~en pristap imal vo Spomenikot 

na NOB vo Dabnica (1972). Indikativni 

se delata vo koi gi kombiniral 

lirskata stilizacija i 

klasi~nata forma (Andante, 

1956; Ribar, 1979; Lizga~, 1982). 

LIT.: Antonie Nikolovski, Tvore{tvoto 

na sovremeniot makedonski skulptor 

Dimo Todorovski, „Kulturno nasledstvo“, 

V, Skopje, 1974; Bogdan Musovi}, 

Dimo Todorovski, Skopje, 1980. M. B.-P. 

Zoran 

Todorovski 

TODOROVSKI, Zoran (Skopje, 

3. III 1950) – istori~ar. Na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje diplomiral 

na Grupata za istorija 

so istorija na umetnosta (1972), 

magistriral na Grupata za istorija 

na makedonskiot narod vo 

XIX i XX vek na tema „Dejstvuvaweto 

na Avtonomisti~kata VMRO 

1918–1924# (1989) i doktoriral na 

tema „Vnatre{nata makedonska revolucionerna 

organizacija 1924– 

1934“ (1995). Bil sovetnik za za{tita 

na spomenicite na kulturata i 

muzejska dejnost vo Republi~kiot 

komitet za kultura (1975–1989) i sovetnik 

na ministerot za kultura 

(1989–1990), a potoa asistent (1990 

–1996), nau~en sorabotnik (1996 

–2000), vi{ nau~en sorabotnik 

(2000–2003) i nau~en sovetnik 

(2003–) vo Oddelenieto za istorija 

na makedonskiot narod (1913 

–1941) vo INI, profesor po predmetot 

†Istorija na Makedonija 

(1913–1941)# i direktor na Dr- 

àvniot arhiv na Republika 

Makedonija (1999 

–2002 i 2006–). Pretsedatel 

na Nau~no-kulturnite 

sredbi „Deset 

dena Kru{evska republika“(2000–2002). 

Avtor 

e na nekolku monografii, 

a podgotvil i izbori 

od Vladimir Kova~ev, 

Vladislav (Slav- 

~o) Kova~ev, Petar 

[andanov, Todor Pop 

Antov i dr. 

BIBL.: Muzejskata dejnost 

vo SR Makedonija – 

dosega{ni postigawa i natamo{en 

razvoj, Ote{evo, 

1979 (koavtor); Muzejskata 

dejnost vo SR Makedonija, 

Skopje, 1980 (koavtor); Dej- 

T 

1489

T TODOROVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

stvuvaweto na avtonomisti~kata 

VMRO 1919–1924, Skopje, 1989; Vnatre{nata 


1924–1934, Skopje, 1997; Todor 

Aleksandrov, S¢ za Makedonija. Dokumenti 

1919–1924. Izbor, predgovor i redakcija &, 

Skopje, 2005; Id ego sum (Makedonski istoriski 

refleksii), Skopje, 2008: Makedonskoto 

pra{awe vo bugarskiot parlament 

(1918–1941), Skopje, 2008 (so koavtor); 

K. P. Misirkov, Dnevnik 5. VII do 30. 

VIII 1913, Skopje – Sofija, 2008 (koredaktor 

so Co~o Biljarski). 

Lit.: „Bilten“ na Univerzitetot „Sv. Kiril 

i Metodij“, br. 843, Skopje, 15. I 2004, 

104-109. S. Ml. 

TODOROVSKI, Jordan (Skopje, 

26. X 1922 – Skopje, 17. X 2005) ‡ 

operski pevec, tenor. Peewe u~el 

privatno kaj P. Holotkov. Vo 

Operata na MNT bil od 1950 do 

1963 i od 1966 do 1983 g. Vo po~etokot 

bil ~len na horot, a od 1954 

e vo solisti~kiot sostav na Operata. 

Ostvaril nad 50 ulogi. 

POZNAÂJNI ULOGI: Belmonte („Grabnuvawe 

od Sarajot#), Grof Almaviva („Sevilskiot 

berber#), Va{ek („Prodadena nevesta#), 

Lionel („Marta#), Ernesto („Don 

Paskvale#), Ero{ka („Knez Igor#). F. M. 

TODOROVSKI, Tomislav (Kumanovo, 

9. II 1937) ‡ literaturen 

istori~ar. Bil redoven profesor 


„Blaè Koneski“, negov dekan i 

pretsedatel na Sovetot na Fakultetot, 

rakovoditel na Seminarot 


i kultura pri Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Metodij“ vo 

Skopje. Negov interes se knièvnite 

procesi, avtorite i delata 

od makedonskiot XIX i XX v. 

BIBL.: Spomenite na Isaija Maòvski, 

Sk., 1972; Ko~o Racin vo srednoto u~ili{te, 

Sk., 1976; Kuzman [apkarev, Izbor, Sk., 

1490 

Jordan 

Todorovski 

Tomislav 

Todorovski 

1982; Kuzman A. [apkarev, Zapisi, Sk., 

1990; Nikola Kirov Majski, Drami, Sk., 

1991; enciklopediskite prira~nici Makedonija 

‡ nastani, li~nosti i dela, Sk., 

1999 i 2000; Sogledbi, Sk., 2005. V. Toc. 

Hristijan 

Todorovski- 

Karpo{ 

TODOROVSKI-KARPO[, 

Hristijan Angelov (Kumanovo, 3. 

IX 1921 ‡ Bilja~a, Bujanovac, 7.II 

1944) ‡ naroden heroj. Kako u~enik 

vo VIII klas stanal ~len na 

SKOJ (1939), a potoa i na KPJ 

(1940). Bil eden od organizatorite 

na NOAVM vo Kumanovo, ~len 

na [tabot na Kozja~kiot NOPO 

(12 X 1941), a po negovoto razbivawe, 

prvin se ilegaliziral vo Kumanovo, 

a potoa zaminal kako borec 

na Vtoriot ju`nomoravski 

NOPO (kon krajot na 1941). Po 

napadot na rudnikot Lojane ja zagubil 

vrskata so odredot i se 

priklu~il na Kukavi~kiot NO- 

PO (do krajot na 1942), a potoa pak 

se vratil vo Ju`nomoravskiot 

NOPO (do sredinata na 1943). Go 

iskoristil ispra}aweto kako kurir 

vo Kumanovo i pritoa, vo soglasnost 

so MK na KPM, bil eden 

od organizatorite i stanal komandant 

na Kumanovskiot NOPO 

(26. VI 1943). Po nekolku uspe{ni 

borbi, do krajot na godinata odredot 

narasnal na okolu 120 borci, 

po {to, po naredba na [tabot na 

Pettata operativna zona na NOV 

i POM prerasnal vo Prvi kumanovski 

NO bataljon †Jordan Nikolov-Orce# 

(1. XII 1943). Zaginal 

vo nerazjasneti okolnosti. Proglasen 


(29. VII 1945). Opean e vo pove}e 

narodni pesni. 

IZV.: Jordan Cekov-Dane, Se}avawe za 

Hristijan Todorovski-Karpo{, †Beseda#, 

VIII, 16, Kumanovo, juni 1979, 39-53; 

Kumanovo i Kumanovsko vo NOV 1941– 

1945. Dokumenti, Kumanovo, 1988. 

LIT.: Todorovski Hristijan-Karpu{, 

†Viorni dni#, Skopje, 1957, 315; Boro 

û{kar, Hristijan Todorovski ‡ Karpo{, 

Kumanovo, 1965; Metodi Petrovski 

‡ Dragoqub Dimovski, Karpo{ ‡ kozja~ka 

legenda, Skopje, 1971; Vidoe Podgorec, 

Todorovski Van|el Hristijan ‡ Karpo{ 

(1921-1944), Narodni heroi od Makedonija, 

Skopje, 1973, 374‡379; Spomen zbornik 

na zaginatite borci od NOV i `rtvi na 

fa{isti~kiot teror od Kumanovo i Kumanovsko 

1941‡1945, Kumanovo, 1976, 19- 

20; Jordan Cekov-Dane, Kako Hristijan 

se nare~e Karpo{, †Nova Makedonija#, 

XXXIV, 11154, Skopje, 11. II 1978, 2; istiot, 

Smrtta na legendarniot Karpo{, †Nova 

Makedonija#, XXXV, 11505, Skopje, 2.II 

1979, 8; Tode-Mali Sazdovski, Smrtta na 

proslaveniot komandant,†Nova Makedonija#, 

XL, 13306, Skopje, 7. II 1984. S. Ml. 

Vangel 

Todorovski- 

Majstorot 

TODOROVSKI-MAJOROT, Vangel 

Naumov (Bitola, 1920 ‡ Bitola, 

24. IV 1942) ‡ berberski rabotnik, 

naroden heroj. Kako rakovoditel 

na berberskite rabotnici, bil 

aktivist na Ursovite sindikati, 

~len na KPJ (1940) i ~len na MK 

na SKOJ vo Bitola. Poradi komunisti~kata 

dejnost, pove}e pati 

bil apsen. Po fa{isti~kata okupacija 

na Makedonija se ilegaliziral 

i rabotel vo partiskata tehnika 

na MK na KPJ vo Bitola, a 

pri eden obid od bugarskite vlasti 

da ja otkrijat, go ubil bitolskiot 

oblasten policiski na~alnik, 

po {to, za da ne padne vo neprijatelski 

race, se samoubil. Proglasen 



LIT.: Aleksandar Popovski, Todorovski 

Naum Van|el Majorot (1920-1942), Narodni 

heroi od Makedonija, Skopje, 1973, 380‡ 

385; Bitola i Bitolsko vo NOV 1941‡ 

1942, Materijali od simpoziumot odràn 

na 11, 12 i 13 april 1977 godina, kn. prva i 

vtora, Bitola, 1978. S. Ml. 

Jelica 

Todor~evska 

TODORÊVSKA, Jelica (Prilep, 

25. XI 1937) – muzikolog. Dolgogodi{en 

{ef na muzi~kata 

zbirka pri NUB „Sv. Kliment 

Ohridski“ vo Skopje. Tamu imala 

dopir so mnogu va`ni dokumenti 

od makedonskoto muzi~ko minato, 

od {to proizlegle niza zna~ajni 

istraùva~ki i istoriografski 

tekstovi vo koi se rasvetluvaat 

momenti od makedonskoto muzi~ko 

minato. Avtor na bibliograf-


ski pregledi, koi se osnova za idnite 

istraùvawa na mladite muzikolozi 

i istraùva~i vo Makedonija. 

B. Ort. 

Dragi 

Tozija 

TOZIJA, Dragi (Resen, 4. X 1919 

‡ Skopje, 19. III 1983) ‡ politi~ar 

i op{testvenik. Borec vo NOB 

od 1941 g. Izvr{uval dol`nost 

politi~ki komesar na XII brigada 

i na XXXXI divizija, a po Osloboduvaweto 

bil polkovnik vo 

JNA. Zazemal visoki funkcii vo 

Ministerstvoto za vnatre{ni 

raboti na RM, vo Kulturno-prosvetniot 

sobor na Sobranieto na 

RM, bil ~len na CK na SKM i vo 

drugi op{testveni i politi~ki 

organizacii i tela. Eden od osnova~ite 

na Makedonskata televizija 

i nejzin prv generalen direktor 

(1964-1967). Rabotel i kako 

direktor na Republi~kiot zavod 

za za{tita na spomenicite. J. F. 

Andrej 

Tokarev 

TOKAREV, Andrej (Berovo, 12. 

IV 1935) – arhitekt i urbanist, 





Skopje (1959). Osven so nastavno- 

-nau~nata dejnost, se zanimava i 

so urbanisti~ko i arhitektonsko 

proektirawe. Pozna~ajni trudovi 

vo oblasta na urbanizmot: Osnovni 

urbanisti~ki planovi za 

Strumica, Gevgelija, Del~evo 

(1965), Programa za integralen 

razvoj na Vardarskata Dolina 

(1993). Arhitektonski realizacii: 

Komercijalna banka vo 

Strumica (1961); Gradsko sobranie 

vo Negotino (1965); hotelot 

„Drim“ vo Struga (1972, so tim); 

delovniot objekt „Kometal“ vo 

Skopje (1998); pravoslaven soboren 

hram vo Del~evo (1999). Se zanimava 

i so publicistika. Kr. T. 

TOLE-PA[A (Stojan) (s. Kru- 

{evica, Mariovsko, 1868 – mesnost 

Klenov Dol, do s. Gu|akovo, 

Mariovsko, 3. II 1904) – u~esnik 

vo Ilindenskoto vostanie, legendaren 

vojvoda. Bil ~len na 

TMORO i ~etnik vo ~etata na M. 

Acev (1900), podocna mariovski 

vojvoda. Vo Ilindenskoto vostanie 

u~estvuval vo napadot na garnizonot 

vo s. Vitoli{ta. Zaginal 

so svojot sin i so osum ~etnici vo 

borba so osmanliskata vojska. 

LIT.: S. To{ev, Po k†rvav p†t, SofiÔ, 

1969. Al. Tr. 

TOLOV, Lazar Milanov (Negotino, 

24. III 1934 ‡ Skopje, 10. IV 1994) 

‡ farmacevt, predava~ po farmakognozija 

na Farm. f. vo Skopje, 

direktor vo „Replek“ i na Gradski 

apteki – Skopje, kako i vo bilkarstvoto 

i proizvodstvoto vo „Alkaloid“. 

Osoben pridones ima za razvojot 

na galenskite laboratorii i 

izrabotkata na magistralni lekovi 

vo aptekite. L. P.-T. 

TOLOVSKI, Dime (Kavadarci, 

17. XII 1925 ‡ Moskva, 8. II 1992) ‡ 

dipl. grad. in`., leksikograf, 

preveduva~ i novinar-radiospiker. 

Kako gimnazijalec, od 1942 g. 

se vklu~uva vo Narodnoosloboditelnoto 

dvièwe, prvin kako legalen 

aktivist, a potoa vo 41. divizija 

na NOVM. Po Osloboduvaweto 

predava matematika i fizika 

vo Gimnazijata vo Kavadarci 

(1944‡1946) i u~estvuva vo op- 

{testveno-politi~kite organizacii 

vo gradot. Po predlog na 

Vladata na FNRJ, ispraten na 

studii vo SSSR (1946). Stanuva 

gradeèn inèner so postdiplomski 

studii, no po Rezolucijata 

na IB (1948) ostanuva vo Moskva 

i se opredeluva za voditel na 

sekojdnevnata Emisija na makedonski 

jazik na Radio Moskva. 

Preveduva poezija i proza od makedonski 

na ruski i obratno, a so 

pripomo{ na ruskiot filolog V. 

M. Ili~-Sviti~ go sostavuva prviot 

Makedonsko-ruski re~nik 

(od 30.000 zborovi, so kratka gramatika), 

pod redakcija na N. I. 

Tolstoj. Po~ina vo Moskva, a 

posmrtnite ostanki (po negovo 

zave{tanie) se pogrebani vo negoviot 

roden grad (2. H 1993). 

BIBL.: Makedonsko-russkiŸ slovarÍ. 

Sostavili D. Tolovski i V. M. Illi~- 

SvitÎ~ pod redakcieŸ N. I. Tolstogo. S 

priloèniem kratkogo grammati~eskogo 

spravo~nika, sostavlennogo V. M. Illi~- 

SvitÎ~em, Moskva, 1963, s. 576. Bl. R. 

TOLSTOJ, Lav Nikolaevi~ (Jasna 

Poljana, Tulsko, Rusija, 28. VI- 

II 1828 ‡ Jasna Poljana, 7. XI 1910) 

Lav 

Nikolaevi~ 

Tolstoj 

TOLSTOJ 

‡ ruski pisatel so svetska slava, 

avtor na romanite †Vojna i mir#, 

†Voskresenie#, †Ana Karenina#, 

†Smrtta na Ivan Ili~# i dr. Za 

Makedoncite posebno e zanimliv 

po toa {to izdvoil va`ni i ìvotvorni 

razmisli vo godinite 

pred Ilinden (1903), za na{ata 

sudbina na potisnat i poroben narod 

vo mengemeto na Otomanskata 

Imperija. Na 23 dekemvri 1898 g. 

vo negoviot dom vo Jasna Poljana 

toj e poseten od Dimitar Rizov 

(bugarski publicist i diplomat 

od makedonsko poteklo) i zamolen 

da go krene svojot avtoriteten 

glas vo za{tita i moralna potkrepa 

na Makedoncite. Bele{ki 

od razgovorite so golemiot pisatel 

Dimitar Rizov objavuva vo sofiskoto 

literaturno spisanie 

†MisÍl# (kn. III i IV, 1900). Za 

sredbata pridonela preporakata 

{to D. Rizov ja dobil od ruskiot 

makedonoznalec Miljukov. Lav 

Nikolaevi~ ne ja prifa}a pokanata 

i molbata da go krene svojot 

glas vo za{tita na porobena i 

obezli~ena Makedonija. Odbivaweto 

go obrazloùva so platformata 

na svoeto u~ewe (tolstoizmot) 

za neprotivewe na zloto i 

deka nemu sekoja ~ove~ka vlast mu 

e protivna. Istoriskite, religioznite 

i moralnite pogledi na 

Tolstoj se bariera pred re{enieto 

da se proiznese so apel pred 

svetot za odbrana na Makedoncite. 

Tokmu vo toa vreme toj e op~inet 

od edna utopiska ideja za sozdavawe 

na edno popravedno op- 

{testvo preku dvièweto na duhoborcite. 

Vo fondot na ova Dvi- 

èwe toj go vloìl siot honorar 

od romanot †Voskresenie#. G. T. 

TOLSTOJ, Nikita Ili~ (TolstoŸ, 

Nikita IlÏi~) (Vr{ac, Srbija,15. 

IV 1923 – Moskva, 27. VI 

1996) ‡ ruski lingvist, slavist, 

leksikolog, istori~ar na jazikot; 

dopisen ~len na AN SSSR 

(1984), redoven ~len na RAN 

(1987), ~len na MANU nadvor od 

rabotniot sostav (1979), na SA- 

NU i na drugi akademii, dr h.c. na 

Univerzitetot †Marija Sklodovska-Kiri# 

vo Lublin (Polska). 

Se zanimaval so slovenskata istoriska 

komparatistika, vo jazi- 

T 

1491

T TOMA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Nikita 

Ili~ 

Tolstoj 

kot gledal klu~ kon kulturnata 

istorija na dadenata jazi~na zaednica. 

Mnogu trudovi mu posvetil 

na starocrkovnoslovenskiot jazik, 

kako i na staroslovenskiot 

vo ruska redakcija. Direktno na 

makedonisti~ka problematika se 

posveteni dve negovi statii. Bil 

urednik na Makedonsko-russkij 

SlovarÏ od D. Tolovski i V. M. 

Illi~-SvitÎ~ (Moskva 1965). 

BIBL.:Strani~ka iz istorii makedonskogo 

literaturnogo ÔzÎka, „Kratkie 

soobÈ.#, In-t SlavÔnovedeniÔ AN SSSR, 

1965, vÎp. 43, 17–34; O bolgaro- i makedono-russkih 

izoleksah, SoveÈanie po 

obÈeslavÔnskomu lingvisti~eskomu atlasu 

(GomelÏ, 9–12, sept. 1975). Tezisi dokladov, 

Moskva, 9–14. 

LIT.: Slovo i kulÏtura. PamÔti NikitÎ 

IlÏi~a Tolstogo, 1-2, Moskva, 1998. Z. T. 

TOMA SLOVENOT (? – 823) – 

sluèl vo maloaziskata vizantiska 

vojska. Vo vremeto na Lav V podignal 

selsko antiikonoborsko 

vostanie. Bil proglasen za car od 

antiohiskiot patrijarh so poddr{ka 

na kalifot Mamun, po {to 

oti{ol vo Trakija i go opsadil 

Carigrad (XII 821 – proletta na 

823). Carot Mihail II so pomo{ na 

Omurtag ja otfrlil opsadata, Toma 

bil zaroben i poguben. 

LIT.: B. Zasterova, Dejiny Byzance, Praha, 1992; 

I. Boìlov ‡ V. GÓzelev, IstoriÔ na 

srednovekovna BÍlgariÔ VII‡XIV vek, SofiÔ, 

1999. B. Petr. 

TOMALEVSKI, Georgi (Kru{evo, 

16. IX 1897 ‡ Sofija, Bugarija, 


publicist, eseist. U{te kako mlad 

(so semejstvoto) se preseluva vo 

Sofija, kade {to zavr{uva gimnazija 

i fizika na Sofiskiot univerzitet. 

Rabotel dolgo kako 

1492 

Georgi 

Tomalevski 

prosveten rabotnik. Vo literaturata 

vleguva mo{ne mlad i ostava 

bogat prozen opus. • se posvetil 

na makedonskata tema sistemno i 

kontinuirano. Mo{ne povolno 

prifaten od kritikata, se steknal 

so prestièn status vo bugarskata 

literatura na HH vek. Se odlikuva 

so humanisti~ki patos i so naklonetost 

kon temi {to ja preferiraat 

moralnata i estetskata 

priroda na ~ovekot. Go smetaat za 

eden od najistaknatite bugarski 

majstori na esejot vo periodot me- 

|u dvete svetski vojni vo HH v. 

BIBL.: Du{ata na Makedonija, esej, 1927; 

Ognena zemja, raskazi za Makedonija, 1928; 

Samuilovoto nasledstvo, istoriska povest, 

1929; Kru{ovskata republika, herojski 

umetni~ki letopis, 1954; Majstorot 

Stojan Vezenkov, povest, 1964; Vodenskite 

majstori, noveli, 1965. G. T. 

TOMEV (PATEROV), Xim (Dimitrija) 

(Jim Thomev Pateras) (s. 

K’basnica, Lerinsko, Egejskiot 

del na Makedonija, 17. II 1945) ‡ poet, 

dramski deec, urednik. Po odeweto 

na tatko mu Tome Paterov na 

pe~alba vo Avstralija (1948), go 

povlekol i semejstvoto (sose najmaliot 

sin Dimitrija) vo Melburn 

(1954). Celoto {koluvawe mu 

e na angliski jazik. Po diplomiraweto 


na Univerzitetot vo Melburn 

(1972), stanuva sredno{kolski 

profesor po angliski i francuski 

jazik. Po~nuva da se zanimava 

so komedii i satiri~ni crteì na 

lerinskiot govor i ja osnovuva 

Avstralisko-makedonskata dramska 

grupa vo Melburn (1984‡1994); 

stanuva osnova~ i urednik na dvojazi~niot 

vesnik †Australian-macedonian 

weekly ‡ Avstralisko-makedonski 

nedelnik# (1987‡1990). Pi- 

{uva dvojazi~na poezija (†Fragments 

of a History ‡ Fragmenti od 

edna istorija# (Adelaid – Sydney, 

1990), so Predgovor od avtorot i 

pogovor †Tajnite na istorijata# od 

I. â{ule. Istovremeno makedonskata 

verzija e objavena i vo Skopje 

(so predgovor od Ante Popovski). 

T. preveduva i objavuva makedonski 

narodni prikazni i poslovici 

na angliski jazik †From War to 

Whittlesea: Oral Histories of Macedonian 

Child Refugees# (Sydney, 1999) i 

raboti na socijalni proekti, kako 

Izve{tajot za makedonskite penzioneri 

do Vladata na Viktorija 

(1992) i istraùvaweto †Macedonians 

in Victoria. A Training Manual# 

(Melbourn, 2000). Bl. R. 

TOMI, Leze (Prizren, Kosovo, 5. 

II 1933) ‡ akterka. ^len e na Albanskata 

drama na Teatarot na narodnostite 

vo Skopje (1959-1991). 

ULOGI: Mande, Aleksandra (vo istoimenite 

dela), Kate (†Parite se otepuva~ka#), 

Petrija (†ôrbaxi Teodos#), H 

(†Mrtvite ne pla}aat danok#), Donka 

(†Begalka#), Sestrata (†Golemata voda#), 

Leze 

Tomi 

Anica (†Klop~e#), kako i vo pretstavite 

†Antigona#, †Elektra#, †[uma#, †Izgubenata 

princeza#, †Lo{a èna#, †Smrtta na 

Besi Smit# i dr. R. St. 

Gligorie 

Tomi} 

TOMI], Gligorie (Kru{evo, 

1886 – Belgrad, 1971) – arhitekt. 


otsek pri Tehni~kata visoka {kola 

vo Belgrad (1914). Kako ovlasten 

proektant imal sopstveno proektantsko 

pretprijatie „Polet“ 

vo Skopje (do 1941). Proektiral i 

realiziral golem broj individualni 

semejni ku}i, trgovski objekti 

i kasarni vo Skopje. Osnova~ e 

i sopstvenik na kerami~kata industrija 

KIS. Po Osloboduvaweto 

kako proektant raboti vo @TP 

vo Skopje i vo Ministerstvoto za 

grade`ni{tvo. Kr. T. 

Qubomir 

Tomi} 

TOMI], Qubomir (Skopje, 7. II 

1922) – arhitekt, redoven profesor 


vo Skopje. Diplomiral na Arhitektonskiot 

oddel na Tehni~kiot 

fakultet vo Zagreb (1951). Celiot 

raboten vek go pominal na Arhitektonskiot 


kade {to go predaval predmetot


Grade`ni konstrukcii. Se zanimava 

so arhitektonsko proektirawe, 

nau~noistraùva~ka rabota, publicistika 

i so pedago{ka dejnost. 

Pokraj stanbeni zgradi, proektiral 

i administrativni, u~ili{ni 

i industriski objekti. Pozna~ajni 

realizirani objekti: Trgovska komora 

vo Skopje (1960, so D. Mateevi}); 

Aluminiumski kombinat „20 

Maj“ vo Skopje (1961); Studentskiot 

dom vo Skopje (1970). Kr. T. 

Mile 

Tomi} 

TOMI], Mile (Mile Tomici) (@upanija 

Kara{-Severin, Romanija, 

26.VI 1938) ‡ romanski lingvist, 

slavist, balkanist, leksikograf, 

onomasti~ar, dijalektolog. 

BIBL.: Romansko-makedonski i Makedonsko-romanski 

re~nik (Skopje–Bukure{t), 

1986. Z. T. 

Mimoza 

Tomi} 

TOMI], Mimoza Nestorova 

(Struga, 21. VI 1929) – arhitekt. 

Diplomirala na Arhitektonskiot 

fakultet pri Tehni~kata visoka 

{kola vo Belgrad (1953). 

Pogolem del od svojata profesionalna 

aktivnost ja pominuva vo 

Zavodot za urbanizam i arhitektura 

vo Skopje, kako samostoen 

proektant i kako direktor na Zavodot. 

Proektant e na pove}e objekti, 

od koi pozna~ajni se: Muzeite 

na Makedonija vo Skopje 

(1972, so K. Muratovski); Stokovna 

ku}a „Skopjanka“ vo Skopje 

(1973); Penzionerskiot dom vo 

Struga (1983). Se zanimava i so 

urbanisti~ko proektirawe. Kr. T. 

TOMOVSKI, Dragan (Skopje, 11. 

V 1911) – arhitekt i urbanist. 

Razviva bogata arhitektonska i 

urbanisti~ka dejnost. Proekti- 

Dragan 

Tomovski 

ral brojni objekti so razli~ni 

nameni, od koi preovladuvaat 

stanbeni zgradi i op{testveni 

objekti, dosledno sproveduvaj}i 

go internacionalniot stil. Pozna~ajni 

ostvaruvawa: U~itelskata 

{kola so internat vo Bitola 

(1946); stanbeni blokovi vo naselbata 

„Karpo{“, Skopje (1947); 

hotelot „Turist“ vo Skopje 

(1958); stanbeni kuli vo naselbata 

„Aerodrom“ (1974) i vo naselbata 

„Kapi{tec“ (1975); zgradata 

na Op{tinskoto sobranie vo 

Sveti Nikole (1975). Izrabotil 

detalni urbanisti~ki planovi na 

„Skopje Sever“ i na naselbata 

„Kisela Voda“ vo Skopje i urbanisti~ko 

re{enie za centarot na 

Sv. Nikole. 

LIT.: K. Tomovski, Arhitekt Dragan 

Tomovski (1911), vo: Arhitekturata na 


XIX do krajot na HH vek. Prilozi za prou~uvaweto 


po~vata na Makedonija, 14, Skopje, 2006, 

101-106. Kr. T. 

Du{an 

Tomovski 

TOMOVSKI, Du{an (Debar, 16. 

VIII 1925 ‡ îkago, SAD, 18. X 

1979) ‡ literaturen preveduva~, 

nau~en rabotnik. Diplomiral na 

~etiri grupi na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje: fizika, germanski 

jazik i literatura, francuski 

jazik i literatura, angliski 

jazik i literatura. Rabotel 

kako profesor na Filozofskiot 

fakultet ({ef na Katedrata za 

germanski jazik i knièvnost. 

Negovi najzna~ajni prevodi se: 

Faust od Gete (prv del, 1977, 

vtor del, 1978; Male~kata Fadeta 

od @. Sand (1963); Pesna za 

Nibelunzite (1979); Duinski elegii 

/ Soneti za Orfej od R. M. 

TOMOVSKI 

Rilke (1983). Preveduva~ e i na 

antologiite: Sovremeni germanski 

raskazi (1976, so R. Gr~eva); 

Germanska poezija na 20 vek (1978) 

i Avstriska poezija na 20 vek 

(1982, so R. Gr~eva). Posmrtno be- 

{e odlikuvan so visokoto germansko 

priznanie „Geteov medal“. 

P. Gil. 

Krum 

Tomovski 

TOMOVSKI, Krum (Skopje, 21. 

XII 1924) – arhitekt, redoven profesor 

na Arhitektonskiot fakultet, 

~len na MANU (od 1974). 

Objavil nad 200 bibliografski 

edinici od oblasta na arhitekturata 

i ja pretstavuva prvata povoena 

generacija diplomirani makedonski 

arhitekti, koi ne samo 

{to ja prifa}aat odgovornata zada~a 

kanalizirano i organizirano 

da produciraat stru~ni kadri 

(preku rabotata na Arhitektonskiot 

otsek na Tehni~kiot fakultet, 

podocna Arhitektonski 

fakultet), tuku se vpu{taat i vo 

definirawe na osnovnite vrednosti 

na arhitektonskata istoriografija. 

So svoite trudovi e 

eden od osnovopolo`nicite na 

toj naglasen interes za arhitektonskite 

tradicii, za afirmacija 

na vrednostite na narodnoto 

graditelstvo, tradicionalnata 

arhitektura vo Makedonija od 

raznite istoriski ili stilski 

periodi na razvojot. Zafa}aj}i 

se i so konzervatorsko-restavratorskata 

problematika, vo tekot 

na svojata plodna profesionalna 

kariera, realizira brojni proekti 

od toj domen. Na toj na~in gi 

nadgraduva svoite nau~noistra- 

ùva~ki iskustva povrzani so 

studirawe, istraùvawe i afirmacija 

na arhitektonskite spomenici, 

pretstavuvaj}i ja taa zna- 

~ajna materija pred doma{nata i 

stranskata nau~na i stru~na javnost. 

Eden od pozna~ajnite objaveni 

trudovi, ~ija vrednost od dene{na 

perspektiva se pokaà od 

isklu~itelna va`nost za utvrduvaweto 

na realnite vrednosti i 

originalni specifiki na prerodbenskoto 

makedonsko graditelstvo 

od XIX vek, e izdanieto 

posveteno na Andreja Damjanov 

(1966). Vr{ej}i direktni ili 

sporedni vlijanija, ova izdanie, 

T 

1493

T TOMOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

zaedno so mnogu drugi objaveni 

negovi trudovi stana pojdovna 

to~ka za otkrivawe na makedonskiot 

nacionalen identitet niz 

arhitekturata, inspiriraj}i brojni 

istraùva~i. Bogatata profesionalna 

kariera ja gradi preku 

aktivnata rabota vo MANU davaj}i 

svoj pridones kon gradeweto 

na odnosot kon arhitektonskiot 

kontinuitet vo Makedonija. 

LIT.: Georgi Konstantinovski, Graditelite 

vo Makedonija XVIII–XX vek, Skopje, 

2001, 210. K. Gr. 

TOMOVSKI, Mir~e (Skopje, 30. 

VII 1943 ‡ Skopje, 11. X 2006) ‡ novinar, 

publicist i op{testvenik. 

Zavr{il Praven fakultet 

vo Skopje. Od 1967 g. e vo Radio 

Skopje kako sorabotnik vo Skopskata 

i Vtorata programa, komentator, 

glaven i odgovoren urednik 

na Informativno-politi~kata 

programa. Vo vremeto na makedonskiot 

liberalizam direktor 

na Centarot za idejno-politi~ka 

rabota, potoa izvr{en sekretar 

na CK na SKM. Na novinarstvoto 

mu se vratil kako urednik 

(1991) na politi~kiot sedmi~nik 

„Puls“, od 1998 g. do negovoto 

zatvorawe glaven i odgovoren 

urednik. Avtor e na publicisti~ki 

publikacii. Po~inal 

kako direktor na Dopisni{tvoto 

na „Politika“ za Makedonija. 

B. P. \. 

TOMOSKI, Sotir (Bitola, 16. II 

1899 – Skopje, 30. XII 1985) – arhitekt, 



Diplomiral na Tehni~kiot fakultet 

vo Belgrad (1924). Vo prvi- 

1494 

Mir~e 

Tomovski 

Sotir 

Tomoski 

Sotir Tomoski: Sportskata sala vo Kavadarci (1956) 

te 10 godini rabotel vo Srbija 

(Belgrad i Kru{evac), kade {to 

realizira pove}e proekti od stanben, 

zdravstven, u~ili{ten i od 

urbanisti~ki karakter. Profesionalnata 

aktivnost ja prodolùva 

vo Makedonija. Izbran e za docent 

(1951), a potoa i za profesor na 

Arhitektonskiot otsek na Tehni~kiot 


predmetite istorija na arhitekturata 

i narodna arhitektura. Go 

prou~uva tradicionalnoto graditelstvo 

vo Makedonija i go osnovuva 

Institutot za narodna arhitektura 

pri Tehni~kiot fakultet vo 

Skopje. Pozna~ajni realizacii vo 

Makedonija: @enskata gimnazija 

vo Skopje (1938); Op{tata bolnica 

vo Gevgelija, vo Kriva Palanka 

i vo Debar (1951); Sportskata sala 

„Partizan“ vo Kavadarci (1956); 

pove}e stanbeni zgradi i individualni 

semejni ku}i vo Skopje, vo 

Ohrid i vo Kriva Palanka. 

BIBL.: Makedonska narodna arhitektura, 

Skopje, 1960. 

LIT.: E. Kasapova, Arhitekt Sotir Tomoski 

(1899–1985), vo: Arhitekturata na 


XIX do krajot na HH vek. Prilozi za prou~uvawe 



2006, 89–100. Kr. T. 

Tomo 

Tomoski 

TOMOSKI, Tomo (Skopje, 22. XII 

1915 – Skopje, 2004) – istori~ar, 


{il istorija na Filozofskiot 

fakultet vo Qubqana (1948), habilitiral 

(1958) na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje. Na istiot 

fakultet rabotel kako asistent 

(1949–1950), predava~ (1950–1958), 

docent (1958–1963), vonreden profesor 

(1963–1970) i redoven profesor 

(1970–1983). Bil prodekan 

na Filozofskiot fakultet, {ef 

na Katedrata za istorija. Predaval 

Op{ta istorija na sredniot 

vek. Dal golem pridones vo oformuvaweto 

i vo afirmacijata na 

makedonskata medievistika, poznat 

i po terenskite istraùvawa. 

Avtor e na monografii, nau~ni i 

stru~ni trudovi. 

LIT.: K. Axievski, Pedago{ka ve~er posvetena 

na profesorot Tomo Tomoski, 

„Istorija“ HHH„„„/1–2, (1997), Skopje, 

1998; Profesorot Tomo Tomoski (1915– 

2004), „Istorija“ XL/1–2, 2004. K. Ax. 

Tompsonova ~uvarku}a 

TOMPSONOVA ÛVARKU]A 

(Sempervivum thompsonianum Wale) 



Crassulaceae, poznat samo za subalpskiot 

i alpskiot pojas na 

planinata Stogovo. Vl. M. 

Georgi 

Topalov 

- Dedo \or|i 

TOPALOV, Georgi – Dedo \or|i 

(s. Gorno Dragli{te, Razlo{ko, 

1893 – m. Raven, Razlo{ko, 16. V 

1944) – istaknat revolucioner od 

Pirinskiot del na Makedonija. 

Bil u~esnik vo Septemvriskoto


vostanie (1923). Emigriral vo Sovetskiot 

Sojuz i od tamu se vratil 

(1937). Vo partizanskoto dvièwe 


bil zaedno so svoite dvajca sinovi 

Dimitar i Ivan i so }erkata Nade`da 

– najmladata partizanka 

(1943), politi~ki rakovoditel vo 

Razlo{kiot partizanski odred 

„Nikola Parapunov“, zamenik polit. 

komesar na IV VOZ. Zaginal 

vo bitkata kaj m. Raven. 

LIT. :Georgi Dòdòv (Drago), Za kogo 

peÔt murite, SofiÔ, 1971; BezsmÍrtnite 

1922/1944, zb.: Zaginali v borba protiv 

kapitalizma i fa{izma ot Blagoevgradski 

okrÍg, SofiÔ, 1971. V. Jot. 

TOPALOVSKI–AVRAM, Ilija 

(Bitola, ? 1922 – Belgrad, 28. IV 

1999) – revolucioner-komunist, 

u~esnik vo NOB na Makedonija 

(1941–1945), diplomat. Kako mladinec 

bil pripadik na komunisti~koto 

dvièwe. Po okupacijata 

na Makedonija vo 1941 g. se vklu- 

~il vo osloboditelnata borba. Vo 

1942 g., poradi ilegalna komunisti~ka 

i antifa{isti~ka dejnost, 

vo Bitola bil osuden vo otsustvo. 

Ilegalno dejstvuval na teritorijata 

pod vlast na Italija, kade {to 

se vklu~il vo edinicite na NOB. 

Bil politi~ki komesar na ~eta, 

vr{el politi~ki funkcii vo Prvatamakedonsko-kosovska 

NO brigada. 

Bil delegat na ASNOM. Po 

Osloboduvaweto celiot raboten 

vek go pominal na slu`ba vo jugoslovenskata 

diplomatija. 


i Revolucijata vo Makedonija 1941–1945, 

t. I, kn. 2, Skopje, 1968, kn. 5, 1975; B. Ristovski, 


i materijali, II, Skopje, 1980, 

301–302. N. V. 

„TOPLIFIKACIJA# AD – 

Skopje – formirana vo 1965 g. kako 

Direkcija za toplificirawe 

na Skopje. Snabduva okolu 40% 

od stanbeniot i pogolem del od 

delovniot prostor. Vo 1999 g. uspe{no 

e zavr{en procesot na 

Toplifikacija AD - Skopje 

privatizacijata. Se zanimava so 

proizvodstvo i distribucija na 

toplinska energija; izrabotka na 

investiciski programi, studii, 

tehni~ka dokumentacija; izgradba 

i montaà na objekti za toplifikacija, 

klimatizacija i gasifikacija; 

nau~noistraùva~ki 

raboti i dr. Toplifikaciskiot 

sistem e direkten dvoceven i se 

sostoi od tri potsistemi: izvori 

na toplinskata energija; distributivna 

mreà i toplinski stanici. 

Izvorot go so~inuvaat tri 

toplani: „Istok# – 279,12 MW 

(58%); „Zapad# – 170,97 MW (36%); 

„11 Oktomvri# – 28,21 MW (6%), 

ili s# vkupno 478,3 MW. Se proizveduva 

736.000 MWh/god. toplinska 

energija; a se tro{i 71.000 t/g. mazut, 

18.500.000 kWh/g. elektri~na 

energija. Distributivnata mreà 

e so cevovod so NO32NO700, vkupna 

dolìna 177,2 km i temperaturna 

razlika 60°C. Od 1997 g. vo toplanata 

„Istok# e voveden prirodniot 

gas (50%). Vo grejnata sezona 

2001/ 2002 g. e pu{tena nova toplana 

„Skopje sever# vo privatna 

sopstvenost, a vo 2000 g. Toplifikaciskiot 

sistem vo Bitola, (6 

kotlarnici so 20 MW). Na po~etokot 

od 2003 g. e dobien sertifikatot 

za kvalitet, standardot ISO 

9001:2000. Sl. A. 

TOPLI^KI MANASTIR – v. 

„Sv. Nikola“. 

TOPOLA (Populus L., fam. Salicaceae) 

– rodot sodrì okolu 30 vida 

visoki listopadni drvja od Severnata 

hemisfera. Listovite se 

prosti, na dolga, spleskana dr{ka. 

Ima dvodomni so ednopolni 

cvetovi, sobrani vo cvetni resi. 

Plodovite se mali ~u{ki so sitno 

seme, snabdeno so beli vlakna. 

Vireat vo krajre~nata rastitelnost. 

Vo RM prirodno se zastapeni: 

belata topola (P. alba L.) so sivobela 

kora, so beli i vlaknesti 

letorasti i so listovi so jajce- 

Topoli 

TOPOLIWSKA 

vidna forma na kusorastite i so 

zase~eni lapi na dolgorastite, 

srebrenestobeli od grbot; crnata 

topola (P. nigra L.), so rombi~ni 

ili so triagolni, mazni listovi 

i so ispukana sivo-kafeava kora; 

sivata topola (P. x canescens Sm.), 

priroden hibrid me|u belata topola 

i jasikata. Al. And. 

Zuzana 

Topoliwska 

TOPOLIWSKA, Zuzana (Topolivska, 

Zuzanna) (Var{ava, Polska, 

2. I 1931) – lingvist, slavist; specijalist 

za zapadnoslovenskite i 

ju`noslovenskite jazici; dijalektolog, 

sintaksi~ar so teì{te 

vrz makedonskiot jazik. Vo 

1983 g. preselena vo RM i rabotela 

kako prof.-gostin na Kat. za 

slav. pri Filolo{kiot fakultet 

po gramatika na polskiot jazik 

(1983–1999), a potoa 1992–1999 go 

voveduva predmetot voved vo slavistikata. 

Izbrana za ~len na 


(1976), a po dobivaweto makedonsko 

dràvjanstvo vo redovniot 

sostav (1996), so pristapno predavawe 

Kon definicijata na ~lenot 

(1979). T. sorabotuva vo lingvisti~kite 

proekti na MANU 

T 

1495

T TOPUZOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

rakovodeni od akad. B. Vidoeski. 

Zaedno go iniciraat sp. SLPJ (podocna 

SLPM). Od 1996 g. go prezema 

rakovodeweto na proektot 

Makedonsko-polska gramati~ka 

konfrontacija, a od 1998 gi rakovodi 

proektite Me|unarodni 

lingvisti~ki atlasi i Dijalektite 

na makedonskiot jazik. Od 

2000 g. rakovoditel na novoosnovaniot 

Istraùva~ki centar za 

arealna lingvistika (ICAL) 

pri MANU. ^len e na Var{avskoto 

nau~no dru{tvo (1983), na 

PAU vo Krakov (1991) i na SA- 

NU (1997). Vo 1997 g. T. e izbrana 

za doctor honoris causa na Univerzitetot 

†Kiril i Metodij#. Za 

nau~nata aktivnost ima dobieno 

nekolku nagradi i priznanija od 

PAN, od MNR na RP (1978 i 2005), 

od RM (1989) i od SFRJ (1990). Vo 

po~etniot period na nau~nata aktivnost 

(1954–1964) vo centarot na 

vnimanieto na T. se nao|a zapadnoslovenskata 

fonolo{ka i prozodiska 

problematika. Od 1964 g. 

se zanimava glavno so semanti~ki 

orientiranata gramatika na zapadnoslovenskite 

i ju`noslovenskite 

jazici, pred s# na polskiot i 


BIBL: Polski-makedonski gramati~ka 

konfrontacija 1, 2, 3, 5, 6, 7 (1981–2006); 

Studii od makedonsko-bugarskata jazi~na 

konfrontacija (1996); Makedonskite 

dijalekti vo Egejska Makedonija, kn. 1. 

†Sintaksa# 1 i 2 (1995, 1997). M. Mirk. 

TOPUZOVSKI, Blagoja Stratev 

(Gali~nik, 10. II 1932) – redoven 


za hemija (vo penzija od 

1996 g.). Diplomiral (1956) i doktoriral 

(1965) vo Skopje. Izveduval 

nastava po Fizi~ka hemija za 

studenti po hemija, po Op{ta hemija 

za studenti po fizika i, najdolgo, 

po Medicinska hemija na 

Medicinskiot i na Stomatolo{kiot 

fakultet. Imal 4 kratki 

studiski prestoi na Karloviot 

univerzitet vo Praga. Glavniot 

interes vo nau~nata rabota mu e 

za elektroanaliti~kata hemija 

(osobeno vo vrska so opredeluvaweto 

na konstantite na stabilnost 

na kompleksni soedinenija). 

Na Institutot za hemija prv za- 

1496 

Blagoja 

Stratev 

Topuzovski 

po~nal da raboti na polarografski 

istraùvawa i vo ovaa problematika 

vovel nekolkumina sorabotnici. 

Objavil 35 truda (predimno 

vo doma{ni spisanija i 

zbornici) i imal pedesetina soop{tenija 

na me|unarodni i doma{ni 

nau~ni manifestacii. Avtor/koavtor 

e na ~etiri sredno{kolski 

u~ebnici i edno u~ebno 

pomagalo. Bil prodekan na Hemiskiot 

i na Prirodno-matemati~kiot 

fakultet, {ef na Institutot 

za hemija, rakovoditel 

na Zavodot za neorganska hemija. 




Skopje, Skopje, 2006, 249– 250. B. [. 

TOPURKOVSKI-TITAN, Dimitar 

(s. O{tima, Lerinsko, 1911 

– 3. II Skopje, 1981) – u~itel, u~esnik 

vo Makedonskoto nacionalnoosloboditelno 

i antifa{isti~ko 

dvièwe vo Egejskiot i vo 


Vo 1943 g. bil komandant na Partizanskiot 

odred „Lazo Trpovski“, 

potoa komandant na bataljon 

na Prvata MNOU brigada, na- 

~alnik na brigada na NOV vo 

Vardarskiot del na Makedonija i 

oficer na JNA. 

LIT.: Monografija na s. O{~ima, Lerinsko, 

Arhiv na INI, Hr. IV, 42. St. Kis. 

TORANICA – rudnik na Pb, Zn 

ruda, koj se nao|a vo severnite delovi 

na rudniot reon Sasa–Toranica, 

na planinata Osogovo. Vo 

geolo{kata gradba na nao|ali{teto 

u~estvuvaat karpi od metamorfniot 

kompleks (gnajsevi, 

kvarc–grafiti~ni {krilci i dr.) 

i tercierni vulkaniti (kvarclatiti). 

Serijata na kvarc–grafi- 

Rudari vo rudnikot †Toranica# 

ti~ni {krilci e od posebno zna- 

~ewe, bidej}i vo nea se nao|a najgolemiot 

del od olovno-cinkovoto 

orudnuvawe. Sodrìnata na 

glavnite metali vo nao|ali{teto 

vo prosek e: 5% Pb, 3% Zn, 20g/t 

Ag. Glavni rudni minerali i nositeli 

na olovno-cinkovoto 

orudnuvawe se galenitot i sfaleritot, 

sledeni od pirit, pirotin, 

magnetit, samoroden bizmut, bizmutin, 

halkopirit, enargit i dr. 

Nao|ali{teto spored genetskite 

uslovi na nastanuvaweto pripa|a 

na hidrotermalnite metasomatski 

nao|ali{ta vo skarnovite, 

ili ~estopati so pravo se vbrojuva 

vo grupata na skarnovski nao- 

|ali{ta na olovo i cink. 

LIT.: Todor Serafimovski, i M. Aleksandrov, 

Nao|ali{ta i pojavi na olovo i 

cink vo Republika Makedonija, Posebno 

izdanie br. 4, RGF. [tip, 1995. T. Ser. 

TORBE[I (Gornorekanci, Na- 

{inci) ‡ islamizirano makedonsko 

naselenie glavno vo Zapadna 

Prostorite na izvr{ena islamizacija na makedonskoto naselenie vo Makedonija (1900)


Debarsko-rekanskoto selo Jan~e 

i Jugozapadna Makedonija, koe 

ìvee vo nekolku etnografski 

predeli na makedonsko-albanskoto 

pograni~je, vklu~itelno i vo 

dijasporata. Istraùvaweto na 

Torbe{ite e usloveno so paralelno 

istraùvawe na etni~kata 

grupa Mijaci, bidej}i izvorno 

Torbe{ite pretstavuvaat „mija~ka“ 

subgrupa. Kako i sekoja etni~ka 

subgrupa, s# do po~etokot 

na XX v. pokaùvaat tendencii 

kon sozdavawe posebna etni~ka 

grupa so izrazena grupna endogamija 

i drugi elementi od lokalnata 

narodna kultura (nosija, 

folklor, itn.). Vo sovremeni uslovi, 

egzonimot „Torbe{i“ se koristi 

op{to za identifikacija 

na site islamizirani Makedonci 

vo RM i po{iroko vo etni~ka 

Makedonija, odnosno za onie grupi 

{to bile ili s# u{te se poznati 

po lokalni egzonimi/etnoni- 

Dene{nata sostojba na islamiziranite prostori vo R Makedonija 

mi, kako: Dilszi (Tikve{); Pomaci/Turci 

(Male{evsko, Del~evsko, 

Pirinskiot del na Makedonija), 

ê~ki Pomaci (ê~ – etni~ki 

predel me|u Nevrokopsko i 

Dramsko), Turci (Prilepsko); 

Apovci/Turci (Ki~evsko), Torbe- 

{i/Gorani (Gora), [kreti (Gornorekanci) 

itn. 

Teritorijalna rasprostranetost 

i brojnost: Vo Debarsko-rekanskata 

etnografska celina – vo 

po{irokiot etnografski predel 

Reka, po dolinata na r. Radika 

(selata: @irovnica, Vidu{e, Boletin, 

Trebi{te, Velebrdo, Rostu{a, 

Axievci, Jan~e, Prisojnica, 

Skudriwe, Gorno i Dolno Kosovrasti, 

Mogor~e, Balanci, Melni~ani); 

vo po{irokiot etnografski 

prostor na Debarsko – vo 

etnografskiot predel Debarska 

@upa (selata: Bro{tica, Bajramovci, 

Gorenci, @itineni, Ko- 

~i{ta, Mal i Golem Papradnik, 

‘Rkovci) – vo pograni~nite debarski 

etnografski predeli Debarski 

Drimkol i Golo Brdo 6 sela 

so makedonski maj~in jazik na 

makedonskata teritorija: Lukovo, 

Jablanica, Modri~, Drenok, 

Xepi{te i Oti{ani i 16 sela na 

albanskata teritorija: Steblevo, 

Klewe, Ginevci (Gineec), Trebi{te, 

Vrnica (Vrbnica, Vrmnica), 

Tu~epi, Golemo Ostreni, Malo 

Ostreni, Ladomerica, Le{ni~ar 

(Le{ni~ani), O{enovo, Pasinki, 

Radovi{ (Radoe{ta), Kojavec, 

Smolnica i Sebi{ta (Sebi{~a). 

Vo Brsja~kata etnografska celina 

– vo etnografskiot predel 

Stru{ki Drimkol selata: Borovec, 

Labuni{ta, Oktisi, Podgorci. 

Postojat u{te nekolku oazi 

vo Brsja~kata etnografska celina, 

kako, na primer, vo Ki~evsko 

TORBE[I 

selata: Ba~i{ta, Drugovo, Lisi- 

~ani, Srbjani, Staroec, êlopeci, 

Plasnica, Preglovo; vo Prilepsko 

selata: Debre{te, Laàni, 

Pe{televo; vo Vele{ko selata: 

Gorno Vranovci, Melnica, 

Sogle. 

Vo Gornovardarskata etnografska 

celina – vo Skopsko selata: 

Drìlovo, Evlovo/Elovo, Dolno 

Koli~ani, Umovo, Cvetovo; vo 

Tetovsko goranskite sela: Urvi~ 

i Jelovjane. Kompaktna grupa goransko 

makedonsko torbe{ko naselenie 

so makedonski maj~in jazik 

ìvee vo pograni~niot etnografskiot 

predel Gora na kosovskata 

i na albanskata teritorija, 

od koi 19 vo Kosovo: Draga{, 

Vrani{te, Globo~ica, Dikance, 

Rade{a, Le{tane, Qubovi{te, 

Kukuqane, Ba}ka, Mlike, 

Zli Potok, Kru{evo, Rastelica, 

Or}u{a, Rap~a, Golem i Mal 

Krstec, [ainovac i Zrze. Na albanska 

strana se goranskite sela: 

Borje, [i{tevec, Ore{ek, Orgo{ta, 

Paki{, Crnolevo, Novo 

Selo, Zapot i Ko{ari{ta. 

Vo pogolemiot broj navedeni sela, 

pokraj Torbe{ite Makedonci, 

ìveat i pravoslavni hristijani. 

Vo edna grupa sela ìveat 

isklu~ivo Torbe{i. Vo eden broj 

sela vo predelite Gora, Golo Brdo 

i Debarsko Pole, pokraj makedonskoto 

naselenie od dvete konfesii, 

ìvee i muslimansko albansko 

naselenie so albanski 

maj~in jazik, tursko naselenie so 

turski maj~in jazik i romsko bilingvalno 

naselenie (so albanski 

i makedonski jazik). 

Jazik: Analizata na dijalektniot 

materijal pokaùva deka govorot 

na torbe{koto makedonsko 

naselenie vo nabroenite etnografski 

predeli i sela, na istoriski 

plan i po sovremenata sostojba 

na sevkupniot gramati~ki 

sostav, e identi~en so govorot na 

hristijanskoto makedonsko naselenie 

vo istite etnografski predeli 

i naselbi. Moàt da se utvrdat 

samo mali razliki vo intenzitetot 

na upotrebata na izvesen 

broj leksemi od tursko poteklo 

vo oblasta na narodnoto pravo i 

religioznata nomenklatura. 

Religija: Suniti (neortodoksni, 

so za~uvani elementi od narodniot 

religiski sistem od prethristijanskiot 

i hristijanskiot period). 

Zabeleàni se i pripadnici 

na dervi{ki redovi melami/noktaxi 

(Melnica, Vele{ko), 

bekta{i (Gorno Vranovci), rifai 

i dr. 

Etni~kata istorija i identitetot: 

Rezultatite od etnolo{kite 

istraùvawa na makedonskata etni~ka 

grupa Mijaci, a vo taa 

T 

1497

T TORBE[I MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Mladoènec od s. Vrani{te, Gora 

smisla i na Torbe{ite kako mija~ka 

subgrupa, pokaùvaat deka 

toa e staro makedonsko naselenie 

vo del od Zapadniot Balkan me|u 

Kosovo, Albanija do rekata êrmenika 

(spored toponimijata), vo 

makedonsko-albanskoto pograni~je 

po jugozapadnata linijata i 

vo dijasporata. Pokraj pomestuvawata 

kon istok, sever i jugozapad, 

Torbe{ite ìveat na ovie 

prostori do dene{ni dni, a, za 

razlika od makedonskoto pravoslavno 

naselenie, e so poizrazena 

dinamika na napu{tawe na rodnite 

mesta. Spored izvorite (turski 

i drugi), se raboti za pravoslavno 

makedonsko naselenie {to 

go prifatilo islamot vo klasi~niot 

period na turskiot timarospahiski 

voen feudalizam (krajot 

na XV i XVI v.), koga se evidentirani 

retki primeri na islamizacija. 

Na preminot vo turskiot 

~ifli~ki feudalen sistem (XVII 

v.) i do krajot na turskoto vladeewe 

(po~etokot na XX) e evidentirano 

postojano zasiluvawe na 

islamizacijata vo smisla na tur- 

1498 

Nevestinska nosija vo Drimkol, Stru{ko 

cizacija i albanizacija. Najkriti~ni 

periodi vo islamizacijata 

na makedonskoto naselenie se 

XVIII i XIX v. Formalnata islamizacija 

bila prifatena od pragmati~ni 

pri~ini, zaradi za~uvuvawe 

na rodnite ogni{ta i nasledenite 

imoti, za odbrana od agresivnosta 

na nositelite na vlasta 

– turciziranite albanski feudalci 

i vojnici (ba{ibozuci), zaradi 

odbrana od Albancite od pasivnite 

planinski delovi na Albanija, 

koi se zanimavale so grabe`no 

stopanstvo, poradi turskata 

politika na pacifikacija 

preku islamizacija na ovie prostori 

so strate{ko zna~ewe i poradi 

drugi objektivni i subjektivni 

pri~ini. 

Postojat nekolku obidi za objasnuvawe 

na potekloto na egzonimot/etnonimot 

Torbe{i. Imeto 

se doveduva vo vrska so: a) staroto 

slovensko plemensko ime „Torba- 

~ei“; b) so posebniot vid slu`benici 

vo turskata vojska i kandidati 

za jani~ari {to nosele torbi 

(Torba oglanlari / Torba acemileri); 

KUD †Radi~ki biseri# od selata na Dolna Reka & Velebrdo, @irovnica i Rostu{e (1982) 

v) so persiskata konstrukcija 

„torbe{“ so zna~ewe „torbar“, 

~ovek {to torbari, podvièn trgovec 

{to prodava alva, boza, salep, 

itn.; g) so bogomilskoto dvi- 

èwe i so bogomilskite propovednici 

{to nosele torbi, a po 

torbite gi vikale „kutugeri“, 

itn. Vo ramkite na samiot predel, 

vo soglasnost so verskata i 

kulturnata zamislena granica 

{to postoela pome|u Mijacite i 

Torbe{ite, etnonimot ima pejorativno 

zna~ewe, odnosno „deka 

Torbe{ite se prodale (ja prodale 

verata) za edna torba bra{no“. 

Vo periodot 1955–1965 g., golem 

broj Torbe{i se iselile vo Turcija, 

kade {to i deneska ìveat 

prete`no grupno naseleni po 

gradovite Istanbul, Izmir, Manica, 

Ahisar i vo drugi mesta. So 

iseluvaweto na Torbe{ite se otvori 

prostor vo Zapadna Makedonija 

za novi naseluvawa na Albanci 

od vtorata migraciska 

struja od Kosovo {to predizvika 

nov proces na albanizacija na del 

od domorodnoto torbe{ko naselenie 

so makedonski maj~in jazik. 

IZV: Turski dokumenti za istorijata 

na makedonskiot narod. Op{iren popisen 

defter, N° 4 (1467-1468 g.) / redakcija 

Metodija Sokoloski i Aleksandar Stojanovski, 

Skopje, 1971; Turski dokumenti 

za istorijata na makedonskiot narod. 

Op{irni popisni defteri od XV vek, 

Skopje, II/redakcija Metodija Sokoloski, 

Skopje 1973 i III, 1976; Turski dokumenti 

za istorijata na makedonskiot 

narod, 8,kn. 2,Op{iren popisen defter 

na Ohridskiot Sanxak od 1583 godina/ 

prevod, redakcija i komentar: d-r Aleksandar 

Stojanovski, Skopje, 2000. 

LIT.: V. KÍn~ov, MakedoniÔ. EtnografiÔ 

i statistika, SofiÔ, 1900; Jovan 

Haxi-VasiqeviÊ, Muslimani na{e krvi u 

Ju`noj Srbiji, Beograd, 1924; D. œranov, 

Preselni~esko dviènie na bÍlgari od 

MakedoniÔ i AlbaniÔ kÍm izto~nite 

bÍlgarski zemi prez XV do XIX vek, †Makedonski 

pregled# VII/2–3, SofiÔ, 1932, 

63–118; Mil. S. Filipovi¢, Debarski 

Drimkol, Skopqe, 1939; istiot, Golo Brdo, 

Skopqe, 1940; Branislav RusiÊ, Poqe 

Debarsko,„Godi{en zbornik na Filozofskiot 


Skopje“, VII/10, Skopje, 1954, 123–186; Milisav 

Lutovac, Gora i Opolje, Srpski Etnografski 

zbornik, knj. LXIX. Naselja i poreklo stanovni- 

{tva, knj. 35, SAN, Beograd, 1955; Branislav, 

Rusi¢, @upa Debarska, Skopje, 1957; Galaba 

Palikru{eva, Islamizacijata na Torbe{ite 

i sozdavawe na torbe{kata subgrupa, 

Skopje, 1965 (rakopis na odbraneta 

doktorska disertacija); Blaè Ristovski, 

Kon prou~uvaweto na narodnata poezija 

na Goranite,„Makedonski folklor“, II/3- 

4, Skopje, 1969, 137-157; D. œranov, MakedoniÔ 

kato prirodno i stopansko cÔlo, 

SofiÔ, 1945; Nijazi Limanovski, Islamskata 

religija i islamiziranite Makedonci, 

Skopje, 1989; Galaba Palikru{eva, 

ÏtnonimiÎ islamizirovannÎh grupp Ó`noslavÔnskih 

narodov – vo:VIme|unaroden 

kongres za prou~uvawe na Jugoisto~na Evropa 

(Sofija, 1989), Skopje, 1991, 119–127; 

Boìdar Vidoeski, Dijalektite na makedonskiot 

jazik, 1, Skopje, 1998; Vesna 

Petreska, Proletnite obi~ai, obredi i 

veruvawa kaj Mijacite, Skopje, 1998; Ki-


met Fetahu, Makedonskata dijaspora na 

Golobrdo, v. „MIR“ – izdanie na politi~koto 

dru{tvo „MIR“, VITI I-rë I botimit N° 

1 – korrik 93, Tirana; Aleksandar Stojanovski, 

Demografskite promeni vo Debarskata 

kaza (XV-XVI vek), „Glasnik na 

INI“, 45, I, Skopje, 2001, 69–86; Archiv orientalni, 

v. 69, N° 2, Praha, 2001, 311–326); Aneta 

Svetieva, Etni~ki karakteristiki 

na ~etiri vele{ki sela: Teovo, Ore{e, 

Melnica i Gorno Vranovci, Project: The 

Multicultural and Ethnic Characteristic of Four 

Villages in the Veles Region – Republic of Macedonia, 

1999. Statii i materijali vo Arhivot 

na Institutot za etnologija i antropologija, 

PMF, Skopje; Aneta Svetieva, 

Politizacija na etni~kiot identitet 

na Torbe{ite („Na{incite#), „EtnoAntropoZum“,4,Skopje, 

2004. An. Sv. 

TORTI], Milica (Zagreb, Hrvatska, 

31. XII 1920) – mikolog so 

svetsko renome. Ima vr{eno istraùvawa 

na makromicetite vo 

Makedonija, posebno na planinite 

Pelister, Jakupica i vo Ju`noto 

Povardarje. Avtor e na prviot 

trud za mikoflorata na Makedonija 

(1988), vo koj se navedeni 

585 vidovi gabi. M. K. 

TOSEVSKI, Josif Traj~ev (Sveti 

Nikole, 14. II 1943) ‡ veterinar, 

redoven prof. na FVM vo Skopje. 

Doktoriral na Veterinarniot fakultet 

vo Belgrad (1984). Bil direktor 

na Upravata za veterinarstvo 

(1998‡2000) i dekan na FVM. 


trudovi i osnoven u~ebnik od 

predmetot Patolo{ka fiziologija 

na cica~i i ptici. M. D. ‡ J. B. 

TOFOVI], Petar Stevanov (Tetovo, 

3. II 1920 ‡ Skopje, 21. VII 1990) 

‡ nevrohirurg, redoven prof. na 

Med. f. vo Skopje. Osnova~ na Nevrohirur{koto 

oddelenie i na nevrohirurgija 

vo RM (1959). Se zanimaval 

so nevrotrauma i ja sozdal 

nevrohirur{kata {kola. Bil direktor 

na Nevrohirur{kata klinika 

(1959‡1984). Objavil nad 80 

nau~no-stru~ni trudovi i dve knigi 

od oblasta na nevrohirurgijata. 

Bil ~len na Evropskata asocijacija 

za nevrohirurgija. 

BIBL.: Voved vo sovremena nevrohirurgija, 

Skopje, 1984; Sovremena nevrohirurgija, 

Skopje, 1988. Al. Stavr. 

TOFOVI]-]AMILOVA, Marija 

Petrova (Zagreb, 28. VII 

1953) ‡ pedagog, metodi~ar, univerzitetski 

profesor. Zavr{ila 

gimnazija i studii po pedagogija 


Skopje (1976). Na istiot fakultet 


(1989). Vo 1978 g. e izbrana 

za pomlad asistent, a vo 2000 g. za 

redoven profesor na Filozofskiot 

fakultet po predmetot Metodika. 

Se zanimava so pra{awa 

od oblasta na metodikata na oddelenskata 

nastava. Avtor e na pogolem 

broj trudovi i nekolku 

u~ebnici za po~etna nastava. 

Marija 

Tofovi}- 

]amilova 

BIBL.: Umetni~kata literatura i pedago{kite 

~uvstva, 1995; Knièvni likovi 

i problemi, 1996; Bukva po bukva azbuka, 

1998; Po~nuvame da ~itame, 1998; 

Bukvar za vozrasni, 2002 i dr. 


1920–1946–2006, Skopje, 2006, 296. K. Kamb. 

Gligor 

Tofoski 

TOFOSKI, Gligor Jovanov 

(Prilep, 9. I 1909 ‡ Skopje, 27. V 

1976) ‡ pedijatar, primarius, prv 

vi{ zdravstven sovetnik vo RM. 

Bil, pred s#, naroden lekar, patriot 

i humanist, organizator i 

rakovoditel. U~esnik vo NOB od 

1941 g. i prv upravnik na Zemskata 

bolnica (1945). Bil minister 

za zdravstvo na SRM vo dva mandata, 

a istovremeno go vodel i 

Oddelot za novorodeni i nedonoseni 

deca. Pridonel vo donesuvaweto 

brojni zakonski propisi od 

oblasta na zdravstvenata za{tita 

i organizacijata na zdravstvenata 

dejnost, osobeno za detskata 

za{tita i preventivnata medicina. 

Toj e zasluèn za pro{iruvawe 

na mreàta na zdravstvenite 

institucii so vonbolni~ka i 

bolni~ka funkcija, kako i za zgolemuvawe 

na brojot na zdravstvenite 

rabotnici vo RM. Bil i dolgogodi{en 

direktor na Republi~kiot 

zavod za zdravstvena 

za{tita na SRM. Br. N. 

TOFOSKI, Jovan Gligorov 

(Skopje, 19. V 1940) ‡ ginekolog‡aku{er 

i imunolog, redoven 

prof. na Med. f. (od 1997). Diplomiral 

na Med. f. vo Skopje (1965), 

kade {to i specijaliziral (1970). 

Vo 1975‡1976 g. stru~no se usovr- 

{uval vo SAD. Bil {ef na Oddelot 

za sterilitet i direktor na 

Klinikata za ginekologija i aku- 

Jovan 

Tofoski 

TOCINOVSKI 

{erstvo (od 2001). Vo 1972 g. vovel 

novi dijagnosti~ki metodi: 

mikro analizite na fetalnata 

krv i karditokografija. Ekspert 

na SZO od oblasta na reproduktivnoto 

zdravje, sozdal prvo dete 

od IVF vo RM (2001). Eden od inicijatorite 

za formirawe na Lekarskata 

komora na RM, direktor 

na Klinikata za ginekologija i 

aku{erstvo (2000‡2002) i minister 

za zdravstvo na RM (1992- 

1994). Bil pretsedatel na Zdruènieto 

na ginekolozite na RM, potpretsedatel 

i pretsedatel na Crveniot 

krst na RM, generalen sekretar 

i pretsedatel na Crveniot 

krst na SFRJ, ~len na IK na Crveniot 

krst i Crvenata polumese- 

~ina (1982‡1986). U~estvuval vo 

brojni misii vo Afrika i Azija, 

kako i specijalen pretstavnik na 

Generalniot sekretar na Me|unarodniot 

CK vo Etiopija. [ef na 

Katedrata po ginekologija i aku- 

{erstvo (2003‡2005). Pretsedatel 

na MLD i potpretsedatel na Forumot 

na Lekarskite zdruènija 

na Jugoisto~na Evropa i ~len na 

GAME. Objavil nad 130 stru~nonau~ni 

tudovi. Br. N. 

Vasil 

Tocinovski 

TOCINOVSKI, Vasil (s. Stojakovo, 

Gevgelisko, 22. VIII 1946) ‡ 

poet, raskaùva~, eseist, kriti- 

~ar, avtor za deca i mladi, knièven 

istori~ar, novinar, urednik, 

preveduva~. Doktor po filolo{kite 

nauki. Raboti kako nau~en 

sovetnik vo Institutot za makedonska 

literatura. Kako knièven 

istori~ar traga po malku 

poznati literaturni procesi i 

dvièwa, avtori i dela vo XIX i 

prvata polovina na XX vek. 

T 

1499

T TO^KO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

DELA: knigi raskazi: Ptici vo krugot, 

Sk., 1978; Glasot {to se ~eka, Sk., 1983 i 

Treta kazna, Sk., 1993; monografii: Zborot 

kur{um i dinamit, Sk., 1993; @arov 

buntar i burevesnik, Sk., 1994; knièvnoistoriski 

studii: Traga~i po vistinata, 

Sk., 1998; Vozbuda po zborot, Sk., 2000; 

Na{ite ta`ni stranici, Sk., 2005; Prevodite 

na makedonskiot 19 vek, Sk., 2005; 

Proletni buri, Sk., 2006. P. Gil. 

TO^KO, Ivan (Ohrid, 9. I 1914 ‡ 

Skopje, 12. XI 1973) ‡ raskaùva~, 

dramski avtor. Gi zavr{il Pravniot 

fakultet vo Belgrad i Teatarskata 

akdemija vo Sofija. Bil 

urednik vo „Nova Makedonija“, 

glaven urednik vo Radio Skopje i 

na sp. „Makedonija“. 

DELA: raskazi: Bojana, Sk., 1953; Akordi, 

Sk., 1956; Prsten, 1959; Raskazi; Sk., 1962; 

Vino za du{ite, noveleti, Sk., 1968; Premiera, 

Sk., 1970; Grev, lirski minijaturi, 

Sk., 1971; dramite: Pluto, Sk., 1972 i Ohridska 

trilogija: Pod Akropol, Robinka 

i Pluto, Sk., 1974. V. Toc. 

TO[EV, Dim~e Naumov (Prilep, 

20. XII 1919 – Skopje, 3. V 2004) – 

redoven profesor (1966) na 

PMF, Institut za hemija (vo penzija 

od 1. X 1985). Gimnazija zavr- 

{il vo Bitola, a vo 1938 g. se zapi{al 

na studii po hemija vo 

Belgrad. Diplomiral vo 1943 g. 

na Prirodno-matemati~kiot fakultet 

vo Sofija, a doktoriral 

(1959) vo Skopje. Prv asistent na 

Katedrata za hemija na Filozofskiot 


Vo 1947 g. e izbran za predava~, a 

potoa za docent (1954), za vonreden 

profesor (1961) i za redoven 

profesor (1966) po predmetot neorganska 

hemija na PMF vo 

Skopje. Izveduval nastava po he- 

1500 

Ivan 

To~ko 

Dim~e 

To{ev 

mija za studentite po hemija, biologija, 

fizika, medicina i stomatologija, 

kako i za studenti na 

Pedago{kata akademija. Nau~nata 

rabota mu e od oblasta na neorganskata 

i analiti~kata hemija. 

Objavil nad 40 trudovi, predimno 

vo doma{ni spisanija. Vo doktorskata 

disertacija ja ispituval 

rastvorlivosta na nekoi soli vo 

zavisnost od sostavot na rastvoruva~ot. 

Sam ili zaedno so svoite 

sorabotnici gi ispituval sodrìnata 

na mikroelementite vo 

tutunite od Makedonija, zastapenosta 

na fluorot vo razli~ni 

prirodni produkti i vo vodite i 

osobeno svojstvata i sostavot na 

vodite za piewe vo naselenite 

mesta. Rabotel vrz nomenklaturata 

na neorganskata hemija, terminologijata 

po hemija na makedonski 

jazik i metodsko-pedago{kite 

pra{awa na nastavata po hemija. 

Avtor i na univerzitetski 

u~ebnik po neorganska hemija i 

na pove}e sredno{kolski u~ebnici 

po hemija. Bil prv {ef na Hemiskiot 

institut, prodekan i dekan 

na PMF i prv dekan na Hemiskiot 

fakultet. Bil i pretsedatel 

na Sovetot na PMF, pretsedatel 

na Dru{tvoto na prirodwacite 

na SRM, potpretsedatel 

na Unijata na hemiskite dru{tva 

na SFRJ, pretsedatel na Dru{tvoto 


na SRM, ~len na Komisijata za 

izrabotka na nomenklatura po 

neorganskata hemija pri Unijata 

na hemiskite dru{tva na SFRJ i 

~len na Komisijata za izrabotka 

na terminologijata po hemija. 


– Skopje, 1946–1996, Skopje, 1996, 224; 


– Skopje, Skopje, 2006, 250–251. 

B. [. 

TO[EV, Krum (Prilep, 16. II 1912 

– Skopje, 1976) – slavist, univerzitetski 

profesor. Zavr{il 

gimnazija vo Bitola, a potoa diplomiral 


vo Belgrad (1937). Rabotel kako 

profesor vo Danilovgrad, Strumica 

i Slatina. Bil ~len na Komisijata 

za kodifikacija na makedonskiot 

literaturen jazik i na prviot 

Redakciski sovet na novoosno- 

Krum 

To{ev 

vanoto Dràvno knigoizdatelstvo 

na Makedonija. Kako profesor, 

go odràl prviot studentski ~as 

na novoosnovaniot Filozofski 

fakultet vo Skopje (dekemvri 

1946). Bil rakovoditel na Oddelot 

za narodna knièvnost pri Institutot 

za folklor i prv direktor 

na Institutot za makedonski jazik 

„Krste Misirkov# (1. III 1953 – 1. 

X 1973). Bil urednik na sp. „Makedonski 

jazik# i „Literaturen 

zbor#. Koavtor e na prviot „Makedonski 

pravopis so pravopisen 

re~nik# (Skopje, noemvri 1950, 

zaedno so Blaè Koneski). Osven 

toa, avtor e na pove}e u~ebnici i 

~itanki po makedonski jazik i 

literatura za osnovno i sredno 

obrazovanie, kako i pogolem broj 

nau~ni i stru~ni trudovi za 

osnovnite karakteristiki na 

fonolo{kiot i gramati~kiot 

sistem na makedonskiot literaturen 

jazik. S. Ml. 

Pere 

To{ev- 

Lefter 

TO[EV-LEFTER, Pere (Petar) 

(Prilep, 1865 – s. Fari{, Tikve{ko, 

4. V 1912) – u~itel, vojvoda, 

u~esnik vo Ilindenskoto vostanie. 

Osnovno u~ili{te zavr- 

{il vo Prilep, gimnazija vo 

Plovdiv (1885). U~itelstvuval vo 

Prilep (1892–1901), Skopje, Bitola 

i vo Solun. Vo Bitola bil 

prviot pretsedatel na ORK na 

MRO. Bil ~len na MRO od 1894 g., 

a ~len na CK na TMORO stanal 

od 1898 g. Po Solunskata afera 

(1901) bil osuden na 101 g. i sproveden 

vo zatvorot vo Podrum Kale, 

Mala Azija. Po amnestijata 

(1902) se vratil vo Solun, a ottamu 

vo Bitola i vo Prilep, kade 

{to ìveel polulegalno. Iako 

ne se soglasuval so re{enieto za 

nedovolno podgotvenoto vostanie, 

aktivno u~estvuval vo Ilindenskoto 

vostanie. Prisustvuval 

na Prilepskiot (1904) i na Rilskiot 

kongres (1905), kade {to 

povtorno bil izbran za ~len na 

CK na VMORO. Po Mladoturskata 

revolucija stanal egzarhiski 

u~ili{ten inspektor vo Solunskiot 

okrug (1910–1911). Predaden 

i sleden od askerot, bil ubien 

vo zaseda vo Drenovskata Kli-


sura. Pogreban vo dvorot na crkvata 

vo s. Fari{, Tikve{ko. 

LIT.: Q. Lape, @ivotot i deloto na 

Pere To{ev, Pristapni predavawa, MA- 

NU, Skopje, 1974; A. Trajanovski, Pere 

To{ev (1865–1912) vo istoriskite izvori 

i literatura, „Glasnik na INI“, 

XXXI, 1, Skopje, 1987. Al. Tr. 

Ivan 

To{evski 

TO[EVSKI, Ivan (Bitola, 22. 

VIII 1929 ‡ Skopje, 2. VIII 2008) ‡ 

novinar, publicist i diplomat. 

Rabotel kako novinar vo Radio 

Skopje (1953‡1961), a od esenta 

1963 g. vo Televizijata. Bil direktor 

i glaven urednik na Televizija 

Skopje (1967-1970), vo periodot 

zna~aen po naporite za voveduvawe 

centralna informativna 

emisija na makedonski jazik, 

samostojno u~estvo vo dnevnata 

televiziska razmena i opremuvawe 

so sovremena studiska tehnika. 

Potoa, bil ambasador vo Nov 

Zeland i vo Finska i angaìran 

kako ekspert za ~ovekovi prava 

vo Obedinetite nacii. Stanal sovetnik 

na Pretsedatelot i na 

Vladata na RM (1991‡2003). U~estvuval 

vo brojni aktivnosti na 

me|unaroden plan: Konferencijata 

za Jugoslavija vo Hag i vo 

Brisel, priemot na Makedonija 

vo OON, pregovori okolu imeto 

vo OON i dr. J. F. 

Igor 

To{evski 

TO[EVSKI, Igor (Skopje, 27. 

IX 1963) ‡ grafi~ar i multimedijalen 

umetnik. Diplomiral na 


vo Helsinki (1988). ^len e na 

grupata Zero. Samostojno izlagal 

vo Helsinki, Skopje, Veles, 

Kumanovo, Erlangen, Qubqana. 

So proniknuvawe me|u razli~ni 

vizuelni jazici navleguva vo socijalnite 

prostori povrzani so 

tranzicijata vo makedonskoto op- 

{testvo (Dosie 96, 1996: Proces, 

2004). M. B.-P. 

Stoj~e 

To{evski 

TO[EVSKI, Stoj~e (s. Rainci, 


II 1944) ‡ kompozitor. Eden od istaknatite 

pretstavnici na generacijata 

kompozitori {to na makedonskata 

muzi~ka scena stapija vo 

po~etokot na sedumdesettite godini 

od XX vek. Studiite po kompozicija 

kaj Vl. Nikolovski vo 

Skopje, M. @ivkovi} i E. Josif vo 

Belgrad mu ovozmoìja da razvie 

plodna tvore~ka dejnost. Negoviot 

opus privlekuva pove}e vnimanie 

so svojot karakter, otkolku so 

obemot na ostvaruvawata. Vo tvore{tvoto 

na T. se izdvojuvaat dve 

fazi: po~etnata se odviva vo sedumdesettite 

(„Madrigali“, 1973), 

a vtorata zapo~nuva vo devedesettite 

godini, koga e prekinata pove}egodi{nata 

tvore~ka oseka. 

Izvr{uval odgovorni funkcii 

vo Radio Skopje. Glavnata ni{ka 

{to go povrzuva celoto negovo 

tvore{tvo e izviraweto od makedonskata 

folklorna i duhovna 

po~va na muzi~ki plan. B. Ort. 

TO[O DASKALOT ‡ v. Angelovski, 

Todor Petrev. 

TRADICIONALNA ARHI- 

TEKTURA ‡ ja ozna~uva celokupnata 

arhitektonska produkcija 

{to gi vklu~uva site edine~ni arhitektonski 

tradicii (narodnoto 

graditelstvo, folklornata, gradskata, 

selskata, sakralnata, profanata) 

na site entiteti, vo odnapred 

definirani granici (vo teoriska, 

metodolo{ka, teritorijalna, istoriska 

i prakti~na istraùva~ka 

smisla). Ovoj poim go opfa}a narodnoto 

graditelstvo. K. Gr. 

TRAIKOVSKI, Borislav (Bitola, 

15. VI 1917 – Bitola, 11.X 

1996) ‡ slikar i pedagog. Diplomiral 



^len e na grupata VDIST. Imal 

retrospektiva vo Skopje (îfte 

amam, 2003). Najdosledno gi sprovel 

iskustvata na istoriskiot 

Borislav Traikovski: Pateki (1980) 

TRAJANOV 

ekspresionizam i znakovnosta vo 

apstraktnoto slikarstvo. M. B.-P. 

TRAJAN (XI v.) – ~etvrtiot sin 

na carot Jovan Vladislav. So majka 

mu Marija i eden del od carskoto 

semejstvo li~no go pre~ekal 

Vasilij II vo Ohrid (letoto 

vo 1018), po {to bil del od triumfalnata 

povorka. Negovata loza 

se etablirala vo Vizantija – }erkata 

Marija i vnukata Irina se 

orodile so semejstvata Duka i 

Komneni. 

LIT.: S. Pirivatri~, Samuilovata dÍràva, 

obhvat i harakter,SofiÔ, 2000. B.Petr. 

Boris 

Trajanov 

TRAJANOV, Boris Gogov (Qubqana, 

Slovenija, 4. XI 1959) – operski 

pevec, bariton. Studira peewe 

so tatko mu Goga Trajanov vo 

Skopje, so Biserka Cvei} vo Belgrad 

i so Pier Miranda Feraro 

vo Milano. Solo peewe diplomira 

na FMU vo Skopje kaj B. Nikolovski 

(1985), a magistrira na 

Muzi~kata akademija vo Belgrad 

vo klasata na B. Cvei} (1989). 

Istovremeno diplomira i na 

Matemati~kiot fakultet vo Novi 

Sad (1986). Debitira na operskata 

scena na MNT vo Skopje (so ulogata 

na grofot Homonaj vo operata 

Ciganski baron). Raboti vo Operata 

na MNT (1985–1988), koga ja 

zapo~nuva internacioalnata kariera 

vo ok. sto operski ku}i vo sve- 

T 

1501

T TRAJANOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

tot (Rim, Bolowa, Firenca, Palermo, 

Monte Karlo, Berlin, 

Hamburg, Frankfurt, Viena, Grac, 

Oslo, Sao Paolo, Kejptaun, 

Moskva, Paruz, Wujork i Venecija) 

so nad 750 nastapi vo ok. 50 glavni 

baritonski ulogi (so najgolem 

uspeh kako Skarpija vo orerata 

Toska). Nastapuval na pove}e televiziski 

i radio stanici i ima snimeno 

so Katlin Kaselo dvojno CD 

so operski arii i dueti (1995), a na 

DVD – kreacijata na Skarpija vo 

Teatro Rexo Parma vo Italija 

(2003). Dobitnik na ambasadorskata 

titula Umetnik na mirot na 

UNESKO (2005). F. M. – R. 

TRAJANOV, Goga (Prilep, 25. III 

1922) ‡ operski pevec, tenor. Peewe 

u~el kaj prof. Beteto vo 

Qubqana. Vo Operata na MNT 

raboti kako solist od 1951 do 

1983 g. Vo svojot fah, ostvaril 

pove}e od 15 glavni i pove}e pomali 

ulogi od standardniot i doma{niot 

operski repertoar. Gostuval 

vo Srbija, Slovenija, Polska, 

Romanija i Germanija. Karakteristi~en 

e negoviot silen i 

probiven metalno oboen glas. 

POZNAÂJNI ULOGI: Abdalo (Nabuko), 

Vojvodata od Mantova (Rigoleto), 

Don Hoze (Karmen), Jenik (Prodadena nevesta), 

Mario Kavaradosi (Toska), Pinkerton 

(Madam Beterflaj), Polion 

(Norma), Su ông (Zemja na nasmevkite), 

Gavril Radomir (Car Samuil). F. M. 

TRAJANOV, Pavle (s. Rade{, Radovi{ko, 

25. XII 1952) – politi~ar. 

Go zavr{il Pravniot fakultet vo 

Skopje i poloìl pravosuden 

ispit. Rabotel kako na~alnik vo 

SVR/MVR i bil minister za vna- 

1502 

Goga 

Trajanov 

Pavle 

Trajanov 

tre{ni raboti (1998–1999). 

Osnova~ i pretsedatel na partijata 

Demokratski sojuz i pratenik 

vo Sobranieto na RM. R. 

Aleksandar 

Trajanovski 

TRAJANOVSKI, Aleksandar (s. 

Dolni Lipovik, Radovi{ko, 7. III 

1945) ‡ istori~ar, nau~en sovetnik 

vo INI vo Skopje i univ. 

profesor. Zavr{il U~itelska 

{kola vo Bitola, a potoa diplomiral 


vo Skopje (Grupa za nacionalna 

istorija), kade {to i magistriral 

(1975) i doktoriral (1985). 

Izvesno vreme bil nastavnik vo 

s. Kon~e, Radovi{ko i profesor 

vo Ekonomskoto u~ili{te †Mo- 

{a Pijade# vo Skopje, a potoa 

preminal vo Institutot za nacionalna 

istorija (septemvri 1971), 

od asistent do nau~en sovetnik 

(1992) i redoven profesor (1998). 

Bil rakovoditel na Oddelenieto 

za prerodbensko-nacionalnoosloboditelno 

dvièwe vo INI, 

glaven i odgovoren urednik na sp. 

†Glasnik# i †Istorija#, pretsedatel 

na SDIRM, honoraren profesor 

na Pravoslavniot bogoslovski 

fakultet †Sv. Kliment 

Ohridski#, na Fakultetot za u~iteli 

i vospita~i pri Univerzitetot 

†Sveti Kliment Ohridski“ 

vo Bitola, na Nacionalniot institut 

za orientalni jazici i civilizacii 

na Univerzitetot na 

Nova Sorbona (Pariz) i na Pedago{kiot 


BIBL.: Bugarskata egzarhija i makedonskoto 

nacionalnoosloboditelno dvièwe 

(1893–1908), Skopje, 1982; Crkovnou~ili{nite 

op{tini vo Makedonija. 

Prilog kon istorijata na makedonskite 

crkovno-u~ili{ni op{tini od nivnoto 

osnovawe do 70-tite godini na XIX vek, 

Skopje, 1988; Dimitar Pop Georgiev-Berovski 

(1840–1907), [tip, 1990; Slovata 

na Kuzman [apkarev (1830–1884), Ohrid, 

1993; Andartskiot kole` vo Zagori~ani 

‡ 1905, Bitola–Skopje, 1995; Prilepskite 

slova na Kuzman [apkarev (1862–1865), 

Bitola, 1996; Nepoznatiot Racin. Novopronajdenite 

Racinovi karti~ki, 

Skopje, 2000; Crkovnata organizacija vo 

Makedonija i dvièweto za vozobnovuvawe 

na Ohridskata arhiepiskopija od krajot 

na XVIII i vo tekot na XIX vek ‡ do osnovaweto 

na VMRO, Skopje, 2001; Ruski 

dokumenti za Makedonija i makedonskoto 

pra{awe, Skopje, 2004; Istorija na 

Makedonija (The History of Macedonia), 

Skopje, 2005. 

LIT.: 50 godini Institut za nacionalna istorija 

1948-1998, Skopje, 1998, 101-114. S. Ml. 

TRAJKOV, Nikola (s. Vrane{tica, 

Ki~evsko, 26. V 1888 ‡ Sofija, 

12. VI 1963) ‡ filolog, istori~ar, 

diplomat. Se {koluval vo Bitola 

i Sofija. Na Sofiskiot univerzitet 

zavr{il slovenska filologija. 

Rabotel kako u~itel, novinar, 

diplomat i univ. profesor 

(po novogr~ki jazik). U~estvuval 

vo makedonskoto nacionalno-osloboditelno 

dvièwe. Vo tekot 

na Balkanskite vojni bil dobrovolec 

vo Makedonsko-odrinskoto 

opol~enie. Go prou~uval deloto 

na makedonskite prerodbenici ‡ 

Bra}ata Miladinovci, Grigor 

Prli~ev, Bra}ata Robevci, K. 

Mi{ajkov. Povaèn trud mu e: 

†Bra}a Miladinovci - P r e p i s 

k a# (Sofija 1964), izdanie na 

BAN, vo koj objavuva pisma od Dimitrija 

i Konstantin Miladinovci, 

kako i dokumenti za makedonskata 

prerodba (Robevci, [apkarev, 

Partenija Zografski, Mitra 

Miladinova, Kirijak Drìlovec 

i dr.), kako i pogolem broj nepoznati 

diplomatski dokumenti okolu 

smrtta na Miladinovci. Golem 

interes projavil kon deloto na 

Krste Misirkov. Im pomaga{e 

{tedro na mladite makedonski nau~nici 

vo orientacijata po bugarskite 

arhivski institucii. G. T. 

TRAJKOV, Petar (Pece) (s. Vrbeni, 

Lerinsko, 2. VI 1886 ‡ Sofija, 

13. I 1964) ‡ nacionalen deec 

i voen komandant, polkovnik. 

Zavr{il gimnazija vo Bitola. 

Po Vtorata balkanska vojna emigriral 

vo Bugarija i zavr{il voena 

akademija, a vo Prvata svetska 

vojna bil oficer vo bugarskata 

armija na Makedonskiot 

front. Podocna se vklu~il vo 

VMRO (1923), bil sekretar na 

Lerinskoto makedonsko bratstvo, 

a potoa vo Egejskiot del na 

Makedonija formiral ~eta na 

VMRO (1924), so koja dejstvuval 

vo Lerinsko i Ohridsko. Zaedno 

so G. Pophristov i P. [andanov 

go rakovodel Bitolskiot revolucioneren 

okrug na VMRO i gi 

odrùval kontaktite so Albanija 

(1924-1928). Vo otsustvo bil 

osuden na smrt od gr~kite vlasti, 

po {to se prefrlil vo Albanija, 

a potoa vo Bugarija (1928). 

Na [estiot kongres na VMRO 

bil izbran za rezerven ~len na 

CK na VMRO. Po ubistvoto na 

Al. Protogerov, se priklonil 

kon protogerovistite i bil ~len 

na nivniot CK. Po rasturaweto 

na VMRO od strana na bugarskata 

vlada, se priklonil kon Rabotni~kata 

partija. Kako antifa{ist, 

vo vremeto na Vtorata 

svetska vojna bil apsen od bugarskite 

vlasti. Bil komandant na


Makedonskata NO brigada †Goce 

Del~ev# (od septemvri 1944) na 

makedonskata emigracija od Sofija. 

Unapreden vo ~in polkovnik 

(noemvri-dekemvri 1944), 

bil u~esnik na Vtoroto zasedanie 

na ASNOM (Skopje, dekemvri 

1944). Po politi~ko nedorazbirawe 

se vratil i po~inal 

vo Bugarija. 

BIBL.: Nacionalizmqt na skopskite 

rqkovoditeli, Sofix, 1949. 

IZV. †Bilten# na V[ na NOV i POJ, IV, 

46–47, Poloàj, noemvri-dekemvri 1944. 


vojska 1944–1945, Skopje. 1999, 

140–141. S. Ml. 

Stevo 

Trajkov 

TRAJKOV, Stevo (î~evo, Veles, 

1930) – redoven profesor na Tehnolo{ko-metalur{kiot 

fakultet vo 

Skopje i istraùva~. Vo êhoslova~ka 

(od 1946) diplomiral na Vi- 

{ata hemisko-industriska {kola 

vo Praga (1954), magistriral i doktoriral 

na Univerzitetot vo Ostrava 

(1959). Rabotel vo ê{kata 

akademija na naukite (1958–1962) i 

vo Ministerstvoto za metalurgija 

i rudarstvo. Vo Skopje e (od 1963) 

vklu~en vo sozdavaweto na Rudnici 

i @elezarnica „Skopje#. Na 

Tehnolo{ko-metalur{kiot f-t vo 

Skopje e od 1965 g., a kako redoven 

profesor od 1971 g. Bil vode~ki 

proektant pri izgadbata na 

„FENI# vo Kavadarci, kako i vo 

drugi metalur{ki pogoni. Podra~ja: 

teorija na metalur{kite procesi, 

fizi~ka metalurgija i dr. Penzioniran 

vo 1995 g. 

LIT.: „Bilten UKIM# br. 514, od 15 II 1989 

g., str. 9; 40 godini Tehnolo{ko-metalur- 

{ki fakultet – Skopje, monografija, 


TRAJKOV, Trajko Pavlov (Debar, 

11. VIII 1931) ‡ farmakolog, 

redoven prof. na Med. f. Od 1958 

do 1996 g. raboti na Institutot 

za farmakologija i toksikologija 

na Med. f. vo Skopje. Zasluèn 

e za vtemeluvaweto na bazi~nata 

i klini~kata farmakologija na 

fakultetot. Bil direktor na Institutot, 

{ef na Katedrata, prodekan, 

avtor na u~ebnik za Srednomedicinskoto 

u~ili{te i 

u~esnik vo proekti. D. S.-B. 

Boris Trajkovski, pretsedatel na RM 

TRAJKOVSKI, Boris (s. Murtino, 

Strumi~ko, 25. VI 1956 ‡ Mostar, 

BiH, 26. II 2004) ‡ vtor po red 

pretsedatel na samostojna i suverena 

RM (1999‡2004). Gimnazija 

zavr{il vo Strumica, a Praven 

fakultet vo Skopje (1981). Dvanaeset 

godini bil pretsedatel na 

mladinata na Obedineta metodisti~ka 

crkva vo SFRJ. Rakovoditel 

na pravnata slu`ba pri grade`noto 

pretprijatie „Sloboda“ 

vo Skopje. Bil {ef na Kabinetot 

na gradona~alnikot na Op{tinata 

„Kisela Voda“ vo Skopje i ja 

vodel Komisijata za nadvore{na 

politika na VMRO‡DPMNE. 

Izbran za zamenik-minister za 

nadvore{ni raboti (XII 1998). Vo 

slednata godina e izbran za pretsedatel 

na RM (XI 1999). Pod negovo 

rakovodstvo se vodeni politi~kite 

razgovori za prekin na 

vojnata na ONA protiv oruènite 

sili na RM (2001). Toj e potpisnik 

na Ramkovniot dogovor od 13. VIII 

2001 g. vo Skopje, so koj se menuva 

ustavno-pravniot status na makedonskata 

dràva. Zagina vo avionska 

nesre}a vo blizina na Mostar, 

vo nerazjasneti okolnosti. 


Skopje, 2006. Sv. [. 

Dim~e 

Trajkovski 

TRAJKOVSKI, Dim~e (Skopje, 23. 

III 1898 ‡ Bitola, 1978) ‡ prv profesionalen 

akter i reìser vo Makedonija. 

Sopstvenik na patuva~ki 

teatar pred Vtorata svetska vojna, 

vo koj, pokraj ske~evite i vrap~i- 

TRAJKOVSKI 

wata, bile igrani i: †Pe~albari#, 

†Makedonska krvava svadba#, †Vo 

sinxiri#, †@ena sotona#, komedii 

na Nu{i} i dr. Toj e eden od vtemeluva~ite 

na Makedonskiot naroden 

teatar i negov ~len (1945‡1954). 

Ulogi: vo †Platon Kre~et#, Spiro 

(†Naroden pratenik#), Proka Proki} 

(†Naàlena familija#), Tetin 

Jakov (†G-|a ministerka#), kako i 

negovata antologiska uloga na Taso 

vo †Somnitelno lice#. R. St. 

Kiril 

Trajkovski 

TRAJKOVSKI, Kiril ([tip, 27. 

XI 1951) – arheolog. Diplomiral 

na Filozofskiot fakultet (Grupa 

za arheologija) vo Belgrad (1976). 

Raboti kako kustos-sovetnik za 

srednovekovna arheologija vo 

Muzejot na Makedonija (od 1977). 

Rakovoditel na proektite za 

istraùvawe na lokalitetite 

Morobisdon, Bregalnica i Kowuh. 

BIBL.: Srednovekovniot grad Morodvis 

vo Makedonija, zb.: TrudÎ PÔtogo me`dunarodnogo 

kongressa SlavÔnskoŸ arheologii, 

III, Kiev, 1985, Moskva, 1987, 89-93; 

The Mediaeval Necropolis †Crki{te# at 

Morodvis, Zbornik, n.s., 1, Arheologija, Skopje, 

1995, 207-213. 

LIT.: Liljana Miladinovska, Makedonsko 

arheolo{ko nau~no dru{tvo. Bibliografija 

na makedonskata arheologija 1945– 

2000, Ohrid, 2001, 220-221. R. 

Qubi{a 

Trajkovski 

TRAJKOVSKI, Qubi{a (Skopje, 

29. XI 1927 ‡ Bitola, 1995) ‡ akter. 

Nekolku sezoni nastapuval vo Narodniot 

teatar vo Strumica, a potoa 

vo Narodniot teatar vo Bitola 

e nositel na repertoarot. 

ULOGI: Ilija (†Antica#), Ximi (†Vejka 

na vetrot#), Pomet (†Dundo Maroe#), Otelo 

(vo istoimenoto delo), Asprov (†Vujko 

Vawa#), Dra{ko Karovski (†êkor do 

esenta#), Murina (†Sve~ena ve~era vo pogrebalnoto 

pretprijatie#). R. St. 

T 

1503

T TRAJKOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

TRAJKOVSKI, Stojan (Skopje, 

1920 ‡ Skopje, 1965) ‡ novinar i 

stenograf. Prv sportski urednik 

vo „Nova Makedonija“ od 1945 g., 

prv makedonski izvestuva~ od 

svetsko fudbalsko prvenstvo 

([vajcarija, 1954). Od 1955 g. 

urednik na dopisni~kata mreà 

vo Radio Skopje. B. P. \. 

TRAJKOVSKI, Toma (Bitola, 

1933 – Bitola, 1998) – stopanstvenik, 

konstruktor, univ. profesor. 

Diplomiral na Ma{inskiot 

fakultet vo Belgrad (1960). Rabotel 

vo Fabrikata za friìderi 

„Georgi Naumov# vo Bitola 

kako konstruktor, bil rakovoditel 

na oddelenie i upravnik na 

pogon. Na Vi{ata tehni~ka {kola 

vo Bitola e izbran kako honoraren 

nastavnik (1962), a vo 1968 

g. stapuva vo redoven raboten odnos. 

So formiraweto na Tehni~kiot 

fakultet vo Bitola e izbran 

za vonreden profesor, a potoa 

i za redoven profesor (1982) 

po predmetite Transportni uredi, 

Tehnologija na materijali i 

Ma{inska obrabotka. Doktoriral 


Skopje (1982). Objavil {eesetina 

trudovi od oblastite na pnevmatikata, 

sredstvata za transport i 

tehnologijata na obrabotka. Bil 

dekan na Tehni~kiot fakultet vo 

Bitola i rektor na Univerzitetot 

„Sv. Kliment Ohridski# vo 

Bitola (1991–1993). Bil sportski 

pilot i pretsedatel na Vozduhoplovniot 

sojuz na Makedonija 

(1993–1995). Gl. K. 

TRAJKOVSKI-FIS, Qup~o 

(Skopje, 4. V 1958) – kompozitor, 

1504 

Toma 

Trajkovski 

Qup~o 

Trajkovski 

-Fis 

aranèr i muzi~ki producent. 

Prvite tvore~ki obidi gi napravil 

vo po~etokot na osumdesettite 

godini od XX vek. U~esnik na 

site makedonski pozna~ajni festivali 

na detska i folk-muzika. 

Napi{al nekolku stotini avtorski 

pesni i aran`mani, a nekoi od 

niv vleguvaat vo †novata antologija# 

na makedonskata muzika vo 

naroden duh (†Ima li pesna#, †@al 

za Despina#, †Edna pesna da zapeam#, 

†Lebedi plovete#, †Du{o moja 

prosti mi# idr.). Pi{uval kompozicii 

i za orkestrite na MRT. Kako 

producent realiziral nad iljada 

kompozicii. M. Kol. 

TRAJÊV, Georgi (Prilep, 1869 

‡ ?) ‡ istori~ar, publicist, revolucioner. 

Ja zavr{il Solunskata 

bugarska ma{ka gimnazija i bil 

u~itel. ^len na TMORO (1896) i 

pretsedatel na Okoliskiot revolucioneren 

komitet vo rodniot 

grad (1908). 

DELA: Mariovo, Sof., 1923; Dojran i negovoto 

ezero, Sof., 1923; Prespa, Sof., 

1923; Starini vo Prespa, Sof., 1924; 

Prespanskoto ezero, Sof., 1924; Minatoto 

na Prilep, Sof., 1925; Grad Prilep, 

Sof., 1925. V. Toc. 

Todor 

Traj~evski 

TRAJÊVSKI, Todor ([tip, 3. 

VIII 1954) – kompozitor, aranèr i 

harmonika{. Se vrabotil (1983) vo 

Narodniot orkestar na MRT, apotoa 

stanal i negov rakovoditel 

(1988). Avtor e na golem broj pesni 

(okolu 200), aran`mani (nad 400), 

kako i na instrumentalni kompozicii 

za golem naroden orkestar 

(†Folk zagatka#, †îe e ona devoj- 

~e#, †Iznikna mi badem drvo#, 

†Kinisala Rosa#, †Povardarsko 

oro# i dr.), inspiriran od folklornoto 

nasledstvo na Makedonija. 

Pi{uval i klasi~ni kompozicii 

(glavno za trombon i klavir, 

vo sorabotka so Duo Ribarski). 

Postojan u~esnik na re~isi site 

festivali vo Makedonija. M. Kol. 

TRANDAFILOVSKI, Nikola 

(Bitola, 1925) – ma{. inèner, 

univ. profesor. Diplomiral na 

Ma{inskiot fakultet vo Belgrad 

(1952). Se vrabotil vo Fabrikata 

za staklo (vo izgradba) vo 

Skopje. Rabotel vo Fabrikata za 

friìderi „Georgi Naumov# vo 

Bitola (1953–1963), kade {to bil 

i rakovoditel na Konstruktivnoto 

oddelenie i na Oddelenieto za 

razvoj. Ostvaril nekolkumese~ni 

prestoi vo [vedska, vo Francija 

i vo Germanija. Bil vraboten kako 

profesor vo Vi{ata tehni~ka 

{kola vo Bitola (1963–1978). Vo 

ovoj period vo dva mandata bil 

direktor na Vi{ata {kola. So 

formiraweto na Tehni~kiot fakultet 

vo Bitola (1978), bil izbran 

za vonreden profesor po 

predmetite ladilna tehnika i ladilni 

sistemi. Bil dekan na Fakultetot 

(1978–1980) i prorektor 

na Univerzitetot vo Bitola 

(1981–1982). Gl. K. 

TRANZICIJATA NA MAKE- 

DONSKATA EKONOMIJA – 

proces na radikalni i seopfatni 

promeni vo site segmenti na politi~kiot 

i ekonomskiot sistem 

na zemjata, koi vodat kon premin 

od socijalisti~ki ekonomski sistem, 

so dominacija na op{testvenata 

i dràvnata sopstvenost, vo 

sistem na pazarna ekonomija, so 

dominacija na privatnata sopstvenost 

i pazarna alokacija na resursite. 

Ekonomskata sodrìna 

na tranzicijata opfa}a nekolku 

klu~ni segmenti: makroekonomska 

stabilizacija, liberalizacija 

na cenite, na nadvore{notrgovskata 

razmena i na pazarite, privatizacija 

i restruktuirawe na 

pretprijatijata i na bankite, redefinirawe 

na ekonomskite funkcii 

na dràvata i institucionalni 

reformi. Tranzicijata vo 

RM zapo~na vo te{ki okolnosti. 

Nasledenite makroekonomski indikatori 

od prethodnata dràva 

bea nepovolni: stagnantni pa i 

negativni stapki na rast na bruto 

doma{niot proizvod, visoka nevrabotenost, 

visoka inflacija i 

relativno visok vnatre{en i nadvore{en 

finansiski dolg. Naporedno 

so nasledenite nepovolni 

ekonomski performansi, RM vo 

periodot 1990–2001 g., re~isi, 

permanentno se soo~uva{e so eksterni 

{okovi i neekonomski 

faktori (dezintegracijata na 

SFRJ i na jugoslovenskiot ekonomski 

prostor, embarga, begalska 

kriza, interen konflikt), 

koi imaa nepovolni implikacii 

vrz dinamikata na rastot. Makroekonomskata 

stabilizacija zapo~na 

so implementirawe na seopfatna 

antiinflaciona programa, 

koja za nekolku godini ja svede 

enormno visokata inflacija vo 

normalni ramki – od 1.666,4%, 

1992 g., na 2,3%, 1996 g. (v. inflacija). 

Reformite vo fiskalnata i 

monetarnata sfera i dobrata koordinacija 

na klu~nite makroekonomski 

politiki $ ovozmoìja 

na Makedonija da odrì visoka


EBRD indikatori za progresot na 

tranzicijata vo RM za 2005 g. 

U~estvo na privatniot 

sektor vo GDP vo % 65 

Golema privatizacija 3+ 

Mala privatizacija 4 

Upravuvawe i 

restruktuirawe na pretp. 2+ 

Cenovna liberalizac. 4 

Trgovska liberalizacija 4+ 

Politika na konkurencija 2 

Reforma na 

bankarskiot sektor 3- 

Pazar na dolgoro~ni hartii 

od vrednost i nefinansiski 

institucii 2 

Infrastrukturni reformi 2 

IZV.: EBRD, Transition report za soodvetnite 

godini. 

cenovna stabilnost do dene{ni 

dni i odr`liv vnatre{en i nadvore{en 

dolg. Sepak, zemjata s# u{te 

ne postigna celosna makroekonomska 

stabilnost poradi visokata 

nevrabotenost i niskite stapki 

na ekonomski rast. Vo domenot 

na liberalizacijata na cenite, 

na nadvore{notrgovskata razmena 

i na pazarite napraven e 

zna~itelen napredok. Procentualnoto 

u~estvo na proizvodite so 

administrativni ograni~uvawa 

na cenite vo vkupnite potro{ni 

dobra e svedeno od preku 20%, vo 

ranite tranzicioni godini, na 

1% do 1,5% denes. Prose~noto carinsko 

optovaruvawe, kako indikator 

za liberalizacijata na nadvore{notrgovskata 

razmena, ve}e 

e namaleno od 26%, 1995 g., na 

12%, 2004 g. Privatizacijata na 

sektorot na pretprijatijata, 

koja{to zapo~na 1994 g. i dobi vo 

intenzitet vo vtorata polovina 

na devedesettite godini, denes, vo 

osnova, e zavr{ena. (v. privatizacijata 

vo Makedonija). Vo razvojot 

na privatniot sektor zna- 

~ajna uloga odigraa malite i srednite 

pretprijatija koi, denes, se 

dominantni ekonomski subjekti 

vo makedonskata ekonomija. Makedonija 

izvr{i sanacija na bankite 

so transferirawe na portfolioto 

na lo{i krediti vo 

Agencijata za sanacija na banka, 

so {to u~estvoto na neperformansnite 

krediti na komercijalnite 

banki e svedeno od preku 

75% vo ranite tranzicioni godini 

na okolu 12% denes. Bankite se 

privatiziraa niz samiot ~in na 

privatizacija na pretprijatijata 

kako nivni osnova~i. Od druga 

strana, u~estvoto na stranskiot 

kapital vo vkupniot kapital na 

komercijalnite banki dostigna 

nivo od okolu 50%. So toa zna~ajno 

e zgolemen kredibilitetot na 

bankite, a poslednive nekolku godini 

postoi i tendencija kon zgolemuvawe 

na {tedeweto. So reformite 

vo klu~nite segmenti na 

ekonomskiot sistem i napredokot 

na pazarnata ekonomija, dojde i do 

redefinirawe na ekonomskite 

funkcii na dràvata – dràvniot 

intervencionizam, imanenten 

na prethodniot ekonomski sistem, 

se zamenuva so dràvna regulacija, 

t.e. intervencija na dràvata 

glavno vo domenite na t.n. pazaren 

neuspeh (v. pazaren neuspeh). 

Vo monetarnata sfera se obezbedi 

nezavisnosta na centralnata 

banka, koja be{e dopolnitelno 

zacvrstena 1996 g. i vo periodot 

po 2000 g. Zna~ajno zajakna i supervizijata 

na bankite i {tedilnicite. 

Vo fiskalnata sfera se 

izvr{i krupna reforma na preodot 

me|u 1993 i 1994 g., odnosno 

kompletno se napu{ti stariot dano~en 

sistem i se vovede dano~na 

struktura bliska do onaa na zemjite 

so razviena pazarna ekonomija. 

Od 2000 g. se vovede i danokot 

na dodadena vrednost. Opredelen 

progres e postignat i vo kontrolata 

na javnata potro{uva~ka (so 

vospostavuvawe na trezorskiot 

sistem i na dràvnata revizija) i 

vo zgolemuvaweto na kapacitetot 

na dejstvuvawe na Ministerstvoto 

za finansii. Me|utoa, strukturata 

na buxetskata potro{uva~ka 

ostana nepovolna do dene{ni dni 

– relativno visoko u~estvo na 

platite i socijalnite transferi 

vizavi u~estvoto na kapitalnite 

tro{oci i tro{ocite za stoki i 

uslugi. Sinteti~ki gledano, vo 

periodot na svojata tranzicija 

Makedonija postigna dobri rezultati 

vo reformite od t.n. prva 

generacija (liberalizacija na cenite 

i na pazarite, mala i golema 

privatizacija), no ne i vo sfera- 

Traheati (Insecta) 

TRAHEATI 

ta na strukturnite reformi 

(postprivatizaciono restruktuirawe 

na pretprijatijata, korporativno 

upravuvawe, zajaknuvawe 

na kapacitetot na instituciite, 

kreirawe povolna investiciona 

klima). Bavnoto i koleblivo 

sproveduvawe na strukturnite reformi 

se glavnata pri~ina za 

niskite stapki na ekonomski rast 

na zemjata. Evropskata banka za 

obnova i razvoj, koja go sledi 

progresot na zemjite vo tranzicija, 

gi dava slednive indikatori za 

tranzicijata vo RM (indikatorite 

imaat vrednost od 1 do 4+, pri 

{to 1 ozna~uva minimalni ili 

nikakvi promeni vo odnos na sostojbite 

vo edna rigidna planska 

ekonomija, a 4+ ozna~uva standardi 

{to vladeat vo razvienite pazarni 

ekonomii). 

LIT.: Ekonomska tranzicija – sostojbi, 

problemi, perspektivi, MANU, Skopje, 

1994; Otvoreni predizvici na makedonskata 

ekonomija, MANU, Skopje, 2004. T. F. 

TRAT (Fomes fomentarius (L.: Fr. 

Kicks) – opasna parazitska gaba, 

{to naj~esto 

raste na bukovi 

stebla. Vo 

minatoto se 

koristela za 

potpaluvawe 

Trat 

ogan. M. K. 

TRAHEATI (Tracheata) –~lenkonogi 

organizmi. Morfolo{kofiziolo{ki 

se prisposobile za 

ìvot na kopno. Di{at so razgranet 

sistem od vozdu{ni cev~iwa – 

trahei, spored koi go dobile imeto. 

Poseduvaat eden par anteni, a 

glavata im e jasno oddelena od trupot. 

Vo Makedonija, vo sporedba 

T 

1505

T TRRBI] MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Gradskiot trgovski centar, Skopje 

so drugite organizmi, se zastapeni 

so ogromen broj taksoni 6.405 

(6.269 vidovi i 136 podvidovi), od 

koi 211 taksoni se endemi~ni (189 

vidovi i 22 podvida). Rasporedeni 

se vo dve klasi: mnogunogi (Myriapoda) 

i insekti (Insecta). 




of Macedonia (first national report). Ministry 



TRBI], Voislav (Voj~e) (Prilep, 

?–Rilevo, Prilepsko, 1946) 

– ~etni~ki vojvoda vo Makedonija, 

pripadnik na dvièweto na 

Draà Mihajlovi}, sin na srpskiot 

~etni~ki vojvoda Vasilie 

Trbi}. Vo Makedonija do{ol vo 

1942 g. so cel vo Vele{kata, Pore~kata 

i Prilepskata okolija i 

vo Skopje da formira ~etni~ki 

{tabovi i da ja vospostavi ~etni~kata 

organizacija na Draà 

Mihajlovi}. Organiziral posebni 

vooruèni formacii, gradski 

komiteti itn. Se zalagal za povtorno 

vra}awe na starata srpska 

vlast so srpskiot kral. Po vojnata 

bil osuden i likvidiran. 

LIT.: Mladen ColiÊ, êtni~ke vojne 

formacije Draè MihajloviÊa u Makedoniji 

1942–1944 godine. Zb. Razvojot i karakteristikite 

na NOV vo Makedonija, 

Skopje, 1973; \or|i Malkovski, Politi~kite 


vo Vtorata svetska vojna 1941–1944 

godina, Skopje, 2002. \. Malk. 

TRGOVIJA – eden od najzna~ajnite 

uslu`ni sektori, ~ij razvoj e 

najdirektno usloven od op{tiot 

razvoj na ekonomijata i od razvojot 

na apsorpcionata mo} na pazarite 

(brojot na naselenieto i goleminata 

na dohodot), kako i na 

transportot i komunikaciite. Trgovijata 

vo Makedonija be{e na 

dobar glas vo sredniot vek, pa s# 

do XVII vek. Me|u dvete vojni taa 

be{e tretiot po zna~ewe stopanski 

sektor. Po Vtorata svetska 

vojna, razvojot na trgovijata go 

1506 

slede{e op{tiot ekonomski razvoj 

na zemjata. Sepak, trgovijata 

najbrzo se razviva{e vo periodot 

1953–1979, za vo osumdesettite godini 

da manifestira negativni 

stapki na dvièwe. Vo trgovijata 

na golemo, 1955 g., rabotea 3.061 

lice, a 1984 g. 11.256 lica. Vo istiot 

period prometot na trgovijata 

na golemo porasnal od 338 na 

252.598 milioni dinari (spored 

tekovnite ceni). Trgovijata na 

malo, isto taka, beleì silen porast 

– prometot pome|u 1952 i 1984 

porasnal za 9 pati (po ceni od 1980 

g.). Vo Makedonija, 1983 g., postoele 

7.780 klasi~ni prodavnici, 184 

stokovni ku}i i 565 samoposlugi. 

Vo strukturata na prometot vo 

1984 g. najgolemo u~estvo imaa 

prehranbenite proizvodi, tekstilot 

i te~nite goriva. Po osamostojuvaweto 

na zemjata dojde do 

propa|awe na eden del od golemite 

trgovski pretprijatija, koi 

postoeja re~isi vo site op{tini 

(me|u drugoto, i pod dejstvo na nelojalnata 

konkurencija od sivata 

ekonomija), do nivna podelba na 

pomali edinici i nivna brza privatizacija. 

So otvoraweto na procesot 

na spontano pretpriemni{tvo, 

do 1993 g. vo Makedonija se 

formiraa pove}e od 58.000 mali i 

sredni pretprijatija (MSP), od 

koi duri 67% bea vo sektorot na 

trgovijata. Podocna u~estvoto na 

trgovskite pretprijatija vo vkupniot 

broj na pretprijatija relativno 

namali – na 54%, 1999 g., i 

49%, 2004 g. Na krajot od 2004 g. vo 

zemjata, vo sektorot na golemoproda`bata 

i maloproda`bata, 

postoeja 24.486 mali, 112 sredni i 

8 golemi pretprijatija. Vo ponovo 

vreme dojde do modernizacija na 

trgovijata vo Makedonija, se izgradija 

moderni trgovski centri, 

osobeno vo Skopje, no i vo drugite 

pogolemi gradovi, moderni prodavnici 

i samoposlugi (vklu~uvaj- 

}i gi i onie so stranski kapital – 

Vero, Ramstor), a se javija i prvite 

inovativni formi na proda`ba 

(direktna televiziska proda`ba i 

sl.). Vo svetski razmeri, so razvojot 

na informaciono-komunikacionite 

tehnologii i posebno na 

internetot, raste ulogata na t.n. E 

– trgovija. Taa vo Makedonija zasega 

e vo svojot zarodi{. Od druga 

strana, brziot razvoj na internetkorisnicite 

vo zemjata (stapkata 

na porast na internet-korisnici 

vo periodot 2000–2007 g. vo Makedonija 

iznesuva 1,209%), upatuva 

na konstatacijata deka vo idnina 

i makedonskite firmi s# pove}e 

}e go koristat ovoj oblik na trguvawe 

vo vnatre{nata i vo nadvore{nata 

razmena na dobra i uslugi. 

Vo sektorskata distribucija 

na vrabotenosta za 2002 g., trgovijata 

u~estvuva{e so blizu 14%, a 

ve}e 2005 g. so okolu 13% vo formiraweto 

na BDP na zemjata. 


Razvojot na SR Makedonija 1945–1984, 

Skopje, 1986, 87-89; Ministerstvo za finansii 

na Republika Makedonija, Bilteni 

br. 9-10/2004 i sept./okt, 2006; 

//http/www.internetworldtats.com/stats.htm//. 

LIT.: N. Uzunov, Stopanstvoto na Republika 

Makedonija 1945–1990, MANU, 

Skopje 2001; Nacionalna strategija za 

ekonomskiot razvoj na Republika Makedonija, 

MANU, Skopje 1997. T. F. 

TRGOVSKA [KOLA ‡ prvo 

stru~no u~ili{te vo Makedonija, 

otvoreno vo Veles (1857) od 

fakultetski obrazovaniot srpski 

u~itel Jovan Ne{kovi} (zavr{il 

filozofski i pravni nauki 

vo Pe{ta). U~ili{teto imalo 

dva klasa; vo prviot se izu~uvale 

op{toobrazovni predmeti (gramatika, 

istorija, prirodoznanie, 

stokoznanie, aritmetika, germanski 

jazik i dr.), a vo vtoriot ‡ 

predmeti od oblasta na trgovijata 

(trgovski smetki, knigovodstvo, 

zapisi, pismovodstvo i dr.). 

Prvata godina u~ili{teto go posetuvale 

40 u~enici. Se smeta za 

za~etnik na (pro)gimnaziskoto 

obrazovanie ne samo vo Veles, tuku 

i vo Makedonija. K. Kamb. 

TREBENI[TA – OHRID – 

prostrana nekropola so pogrebuvawa 

vr{eni vo periodot od VII 

do IV v. pr.n.e. Se protega na tri 

mikrolokacii (Suva ê{ma, Tri 

êqusti i Vrtuqka) na 10-tina 

km severno od Ohrid, vo atarot na 

dene{noto s. Gorenci. Prvpat e 

otkriena vo 1918 g., istraùvana 

vo nekolku navrati vo 30-tite i 

vo 50-tite godini, a poslednite 

iskopuvawa bile vo 1972 g. Dosega 

se otkrieni vkupno 56 grobovi. 

Zabele`livi se dve kategorii 

pogrebuvawa: kneèvski grobovi 

i siroma{ni grobovi. Posebno se 

izdvojuvaat t.n. kneèvski pogrebuvawa 

(vkupno 13), i toa po grobnite 

konstrukcii (golemi pravoagolni 

jami izyidani so kamewa), 

kako i spored karakterot i bo- 

Nekropolata Trebeni{ta, Ohridsko (VI - V vek pr.n.e.)


Posmrtna maska (zlato), 

Sofija, Arheolo{ki muzej 



Sandali (zlato), 

Belgrad, Naroden muzej 

Ukrasni lenti so triagolnici 

(fragment, zlato), 


TREBENI[TA VI - V VEK PRED N. E. 



Ukrasna plo~ka vo oblik na potkovica (zlato), 


Lenti so prepleten ornament (zlato), 


Rozeti (zlato), 


TREBENI[TA 




Ohrid, Nacionalen muzej 

Narakvica so prsten (zlato), 


Ptici (zlato), 


T 

1507 

Uredil: Pasko Kuzman

T TREVEN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

gatstvoto na grobnite prilozi. 

Site datiraat od poslednite 3 decenii 

na VI v. pr.n.e. Me|u bogatite 

grobni prilozi kako najzna~ajni 

se izdvojuvaat onie {to poteknuvaat 

od najgolemite zanaet~isko-umetni~ki 

centri (bronzeni 

sadovi, bronzeni {lemovi, èlezno 

defanzivno i ofanzivno 

oru`je, zlaten i srebren nakit, 

crnofiguralna anti~ka keramika), 

kako i drugite luksuzni predmeti 

{to se direktno povrzani 

so pogrebniot ritual i so pogrebnite 

obi~ai (zlatni pogrebni maski, 

sandali, narakavici, nagradnici 

i dr. zlatni aplikacii). 

Pogrebuvawata vo t.n. siroma{ni 

grobovi naj~esto se vr{ele so 

inhumacija, no vo oddelni slu~ai 

se praktikuvala i kremacija. 

Grobnite konstrukcii pretstavuvaat 

obi~ni plitki jami, zagradeni 

i pokrieni so obi~ni kamewa. 

Prilozite vo niv (bronzen nakit, 

èlezno oru`je i orudija i doma{na 

keramika) ovozmoùvaat 

kontinuirano sledewe na razvojot 

na lokalnata kultura od VII, 

vo tekot na VI i vo V v. pr.n.e. 

LIT.: B Filov – K. Schkorpil, Die archaische 

nekropole von Trebenischte am Ohrida See, Berlin 

und Leipzig, 1927; Q. Popovi¢, Katalog 

nalaza iz Trebeni{ta, NM, Beograd, 

1956; P. Kuzman, Suva ê{ma,Tri êqusti 

i Vrtuqka–Trebeni{ta 1972, Ohrid, 

1985. Dr. M. 

TREVEN ‡ narodno imenuvawe 

na ~etvrtiot mesec vo godinata ‡ 

april. S. Ml. 

TRENEVSKI, Zlate (s. Klenoec, 

Ki~evsko, 10. X 1916 – Skopje, ? 

2006) – prvoborec. Bil ~len na 

KPJ (1941), borec vo Partizanskata 

grupa „Kozjak“, eden od organiztorite 

na NOD vo Ki~evsko, 

kurir na G[ na NOV i POM, 


na KPM vo Ki~evo, izbran delegat 

za Vtoroto zasedanie na AV- 

NOJ i delegat na Prvoto zasedanie 


izvr{uval razni rakovodni 

dol`nosti vo Upravata za dràvnata 

bezbednost. Nositel e na 



f.„Biografii“. Vl. Iv. 

TRENÊVSKI, Gligor Jovanov 

(Kavadarci, 27. II 1927), matemati- 

~ar, prof. (1968) na Pedago{kata 

akademija. Diplomiral (1951) na 

Filozofskiot fakultet (Grupa 

matematika). Avtor e na triesetina 

u~ebnici po matematika za 

osnovnoto i srednoto obrazovanie. 

Izvr{uval pove}e izborni i 

drugi funkcii. Bil pretsedatel 

na SDM vo dva mandata. N. C. 

TRENÊVSKI, Kostadin Gligorov 

(Kavadarci, 27. II 1960) – 

matemati~ar, red. prof. (2001) na 

1508 

Kostadin 

Tren~evski 

PMF. Diplomiral (1982) na Matemati~kiot 

fakultet, magistriral 

(1986) i doktoriral na PMF 

(1990) so temata „Tenzorsko integrirawe 

na mnoguobrazija i 

obop{tuvawe na Stoksovata teorema#. 

Kako avtor i koavtor ima 

objaveno pove}e od 100 nau~ni 

trudovi (vo oblastite: diferencijalna 

geometrija, diferencijalni 

ravenki, matemati~ka analiza, 

algebra, topologija, fizika, 

fizi~ka hemija i teorija na 

gravitacijata), dve nau~ni monografii, 

pove}e stru~ni trudovi, 

u~ebnici i prira~nici za u~enici-natprevaruva~i. 

U~estvuval 

na golem broj nau~ni sobiri, rakovodel 

nau~ni proekti, bil prodekan, 

v. d. dekan (2005) i dekan 

(2006 -) na PMF. 

BIBL.: K. Tren~evski, D. Dimovski, Complex 

Commutative Vector Valued Groups, monografija, 

MANU, 1992; E Yazgan, J. Biemond, R. 

Wijnands, J. R. Lin, M. Pardy, M. Barkovich, K. 

Tren~evski, H. J. M. Cuesta, Trends in Pulsar Research, 

Nova Publishers, monografija, 2005; 

K. Tren~evski, D. Dimovski, On the affine and 

projective commutative (m+k, m)-groups, J. Algebra, 

240, 2001, 338-365. 

LIT.: PMF 1946–2006, monografija; BU 

br. 769/’00; Prirodno-matemati~ki fakultet 

– Skopje 1946–1996, Skopje, 1996, 

str. 124; 60 godini Prirodno-matemati~ki 

fakultet – Skopje, Skopje, 2006, 

str. 128. N. C. 

Mariovskoto ènsko oro †Tresenica# 

†TRESENICA# ‡ makedonsko 

ènsko narodno oro od Mariovsko, 

vo metar 2/4. Igraorkite se 

dviàt bez me|usebno drèwe, so 

tipi~no drèwe na racete vo 

triagolna pozicija od 90 0 so hori- 

zontalno krenata podlaktica vo 

visinata na ramoto i dlankite 

otvoreni kon glavata. Tempoto e 

umereno, so balansirawe na kolkovite, 

a se zastapeni i mimi~kodramski 

elementi (tresewe na krpi, 

ogleduvawe na ogledalo i sl.) 


ora, Skopje 1977, 46. \. M. \. 

Tresiopa{ka 

TRESIOPA[KI ili OVÂR- 

KI (Motacilla) – rod mali ptici od 

familijata tresiopa{ki (Motacillidae), 

od koi kaj nas se sre}avaat 

3 vida: mala tresiopa{ka (Motacilla 

alba), òlta tresiopa{ka 

(Motacilla flava) i planinska tresiopa{ka 

(Motacilla cinerea). 



Conservation Series“, 12, Cambridge, 



Sv. P.–V. Sid. 

TRESKA – desna pritoka na r. 

Vardar. Izvira vo Kopa~ka, od 

karstniot izvor Izvor vo istoimenoto 

selo, na viso~ina od 760 

m, a se vliva vo Skopskata Kotlina, 

kaj Saraj, na viso~ina od 261 

m. Dolga e 127 km, ima vkupen pad 

od 499 m i prose~en pad od 3,9‰. 

Slivot zafa}a povr{ina od 2.068 

km 2 . Srednogodi{niot protek 

pri vlivot iznesuva 20,2 m 3 /sec, a 

najgolemiot srednomese~en protek 

se javuva vo april od 43,8 

m 3 /sec, dodeka najmaliot od 7,5 

m 3 /sec vo avgust. Prose~niot godi{en 

protek pred vlivot vo r. 

Vardar e 24,2 m 3 /sec. Na rekata 

Treska se izgradeni ve{ta~kite 

akumulacii „Matka“ i „Kozjak“, a


Rekata Treska 

akumulacijata „Kozjak II“ ili 

„Sveta Petka“ e vo faza na izgradba. 

So izgradbata na ovie 

akumulacii dolinata na rekata 

vo sredniot tek e zaezerena i vo 

golema merka preobrazena. Vodite 

se koristat za proizvodstvo na 

elektri~na energija, za navodnuvawe, 

za sportski ribolov i za 

rekreacija. 

LIT.: Milovoj Ga{evski, Osnovni hidrografski 

osobenosti na glavnite pritoki 

na Vardar vo SR Makedonija, „Geografski 

razgledi“, kn. 17, Skopje, 1979; 

Aleksandar Stojmilov, Fizi~ka geografija 

na Republika Makedonija, PMF, 


TRESKAVEC (Prilep) ‡ manastirski 

kompleks so srednovekovna 

crkva „Sv. Uspenie Bogorodi- 

~ino“ od XIV v. Vo crkvata se 

vgradeni mermerni spomenici od 

rimskiot period i parapetni 

plo~i od oltarna pregrada od ra- 

Manastirot Treskavec (XIV v.) 

nohristijanski objekt. Ranohristijanskiot 

objekt e podignat vo 

prvata polovina na VI vek. So nego 

moàt da se povrzat ostatocite 

od temeli na apsida od postara 

gradba otkrieni neposredno kraj 

nadvore{niot jugoisto~en agol na 

crkvata. Vo isto~niot del od ju`niot 

trem se otkrieni {est grobovi 

so alveola, vse~eni vo granitnata 

stena koi se vrzuvaat za vremeto 

od po~etok na X do XII vek. 

Ostatoci od yidovi od postarata 

grade`na faza na crkvata se otkrieni 

vo ju`niot brod i vo severozapadniot 

agol od ju`niot trem. 

LIT.: N. VuliÊ, Geografija Ju`ne Srbije 

u anti~ko doba, „GSND“, XIX, Skopqe, 

1938, 13; B. BabiÊ, Na marginama istorije 

manastira Treskavca, „ZLU“, 1, Novi 

Sad, 1965, 24‡25. L. K. 

Stranica od 

Treskave~kiot 

euhologium 

(Trebnik) 

TRESKAVE^KI EUHOLOGI- 

UM ‡ makedonski rakopis od vtorata 

polovina na XIII vek. Se ~uva 

vo Jagelonskata bibl. vo Krakov 

(Polska), sign. BJ 932 Pi{uvan e 

na pergament i hartija (10 l.), a 

vkupno ima 123 l. Najgolemiot 

del od kodeksot e gr~ko-slovenski 

palimpsest. Rakopisot e povrzan 

so knièvnata dejnost vo 

manastirot Treskavec, kako i 

drugite rakopisi od zbirkata na 

Rudolf Gutovski (BJ 932 - BJ 937 

i BJ 940), koj{to gi zel ottamu i 

gi podaril na Jagelonskata bibl. 

vo 1863 g. V. D. 

TRETA 

Arhiepiskopot Dositej so u~esnici na Tretiot 

arhiepiskopski crkovno-naroden sobor 

TRET ARHIEPISKOPSKI CR- 

KOVNO-NARODEN SOBOR (Ohrid, 

17–18. VII 1967) – odràn vo 

crkvata „Sv. Bogorodica Perivlepta“ 

(„Sv. Kliment“). Soborot 

ednoglasno usvoil posebna Rezolucija 

(17. VII) so koja od imeto na 

seto sve{tenstvo i na pravoslavniot 

makedonski narod Sinodot 

da ja proglasi Makedonskata pravoslavna 

crkva za avtokefalna. 

Utredenta (18. VII 1967) bila donesena 

Odluka za proglasuvawe 

na avtokefalnosta na Makedonskata 

pravoslavna crkva, so arhiepiskopsko 

dostoinstvo, so sopstven 

Poglavar, Sinod, Ustav i 

celosno samostojno ureduvawe. 

Toga{ bile formirani u{te dve 

eparhii: Debarsko-ki~evska i 

Amerikansko-kanadsko-avstraliska. 

Sinodot go so~inuvale arhiepiskopot 

Dositej i episkopite 

Kliment, Naum, Metodij i Kiril. 

Tie ja potpi{ale Odlukata 

za avtokefalnosta na Makedonskata 


LIT.: Slavko Dimevski, Istorija na Makedonskata 


1989; Done Ilievski, Avtokefalnosta 


Skopje, 1972; Ratomir Grozdanoski, Mihail 

Arhiepiskop Ohridski i Makedonski, 


TRETA MAKEDONSKA ME- 

RIDA – avtonomna administrativna, 

politi~ka i ekonomska oblast, 

formirana po pa|aweto na 

T 

1509

T TRETA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Makedonija pod rimska vlast (168 

g. pr. n.e.), so re{enie na rimskiot 

senat, koe im go soop{til na 

Makedoncite rimskiot konzul 

Emilij Pavel, na sobranieto vo 

Amfipolis (167 g. pr. n.e.). Gi zafa}ala 

teritoriite pome|u rekite 

Vardar i Penej, kako i delovi 

od Pajonija, zapadno od r. Vardar. 

Glaven grad na oblasta bila porane{nata 

makedonska prestolnina 

Pela. Osnovni administrativni 

edinici na oblasta bile gradskite 

op{tini (civitates), na ~elo so 

sobranie, sostaveno od pretstavnici 

na op{tinite. 


u rimsko doba, Skopje, 1957. K. Ax. 

Borbeniot pat na Tretata makedonska 

narodnoosloboditelna brigada 

TRETA MAKEDONSKA NA- 


UDARNA BRIGADA (s. @egqane, 

Kumanovsko, 26. II – s. Lisi~e, 

Vele{ko, 7. IX 1944) – voena edinica 

na NOV i POM, formirana od 

Bitolsko-prespanskiot narodnoosloboditelen 

bataljon „Stefan 

Naumov – Stiv# i kumanovskite 

narodnoosloboditelni bataljoni 

„Jordan Nikolov – Orce# i „Hristijan 

Todorovski – Karpo{#. Vo 

svojot borben pat go razbila Vardarskiot 

~etni~ki korpus od okolu 

800 ~etnici vo napadite kaj s. Sejac 

(29. II) i Novo Selo (3. III), vodela 

Tretata makedonska narodnoosloboditelna udarna brigada 

1510 

uspe{ni borbi kaj Bilja~a, Bu{trawe, 

Sviwi{te i Ristovac (23. 

III), gi uni{tila rudni~kite postrojki 

vo Dobrevo i Probi{tip 

(3. IV), a pri napadot na Kratovo 

(25. IV) zarobila 120 bugarski vojnici. 

Vo vremeto na Proletnata 

ofanziva vo Makedonija (25. IV – 

20. VI), vo sodejstvo so drugi narodnoosloboditelni 

edinici, vodela 

uspe{ni borbi vo Makedonija i 

Pomoravjeto so napad na Kratovo 

(25. IV), borbi kaj Pobien Kamen, 

Crnook (5. V), Stanikin Krst (12. 

V), Znepole (13. V), Lisec, Kosmatica, 

Golak, Kosturino (1. VI), 

Ku{kuli (5. VI), pl. Kru{a, Ponikva, 

ûpino Brdo (15. VI) i Petrova 

Gora (19. VI). Narasnata so 

priliv na novi borci, od del na 

nejzinite i del na borcite na Vtorata 

makedonska NO brigada, bila 

formirana êtvrtata makedonska 

NO brigada (pl. Lisec, 24. VII 

1944). Potoa prodolìla so uspe{ni 

napadi i diverzii po dolìnata 

na patot Kumanovo‡Kriva Palanka, 

so no}en napad protiv bugarskite 

sili vo selata Stracin, Mlado 

Nagori~ane i Kle~ovce, nanesuvaj}i 

im zagubi od okolu 50 ubieni, 

raneti i zarobeni vojnici i ru- 

{ej}i dva mosta na rekite P~iwa 

i Petro{nica (24. VII), izvr{ila 

napad na èlezni~kata stanica vo 

Tabanovce (28. VII) i nekolku diverzii 

na istata èlezni~ka pruga 

(30. VII), a potoa imala mo{ne zna- 

~ajna uloga vo obezbeduvaweto na 

rabotata na Prvoto zasedanie na 

ASNOM vo manastirot „Sv. Prohor 

P~inski# (2. VIII). Po zasedanieto 

kaj Golema Glava go razbila 

bugarskiot policiski odred od 

120 policajci (no}ta me|u 9/10. 

VIII), zaedno so Kumanovskiot NO 

odred pak izvr{ila napad na èlezni~kata 

stanica vo Ristovac i 

Tabanovce (no}ta me|u 12/13. VIII), 

vo sodejstvo so Osmata pre{evska 

NO brigada go napadnala rudnikot 

Lojane (no}ta me|u 23/24. VIII), pri 

{to bile zarobeni 28 bugarski vojnici, 

go organizirala osloboduvaweto 

i prifatot na okolu 300 politi~ki 

zatvorenici od Skopskiot 

zatvor Idrizovo (29. VIII), vr{ela 

postojani napadi na èlezni~kata 

[tabot na Tretata makedonska 

narodnoosloboditelna brigada 

pruga Veles‡Skopje, a pri formiraweto 

na êtirieset i vtorata 

divizija na Petnaesettiot (makedonski) 

korpus na NOVJ (s. Lisi- 

~e, Vele{ko, 7. IX), zaedno so Osmata 

makedonska (vele{ka) NO 

brigada i Dvanaesettata makedonska 

(skopska) NO brigada, vlegla 

vo nejziniot sostav. Vo sostavot 

na ovaa divizija u~estvuvala vo 

borbite protiv balisti~kite sili 

na Suva Gora, Kar{ijak, napadite 

na èlezni~kata pruga i vo osloboduvaweto 

na Veles (9. XI), Skopje 

(13. XI) i Tetovo (19. XI). Potoa, 

od Bujanovac, so mar{ do Vrawe i 

transporten voz za Zemun, bila 

upatena na Sremskiot front (po- 

~etok na januari 1945) i niz borbi 

i mar{ preku Ilinci, [id (12. 

IV), Tovarnik, Striìvojno, Vrpole 

(17. IV), Slavonska Poèga 

(21. IV), rekata Ilova (25‡30. IV), 

Kri`, Dugo Selo i drugi mesta 

pristignala vo slobodniot Zagreb 

(7. V). Na vra}awe, preku Bawa Luka 

i Kraguevac, pristignala vo 

Kralevo. 

IZVORI: Kumanovo i Kumanovsko vo NOV 


LIT.: Viorni dni. Spomen kniga na Tretata 

makedonska udarna brigada, Skopje, 

1957; Dane Cekov, Tretata makedonska 

brigada i Kosovskiot odred do sredinata 

na maj 1944 godina, Kumanovo, 1969; Zlatko 

Biljanovski, Od Kozjak do Zagreb. Treta 

makedonska narodnoosloboditelna 

udarna brigada, Belgrad, 1971; Spomen zbornik 

na zaginatite borci od NOV i `rtvi 

na fa{isti~kiot teror od Kumanovo i 

Kumanovsko 1941‡1945, Kumanovo, 1976, 178- 

180. S. Ml. 

TRETA MAKEDONSKO-RIM- 

SKA VOJNA (171–168) – ja vodel 

kralot Persej (179–168), koj sozdal 

silna koalicija protiv Rim. 

Sklu~il sojuz so Ilirite i so 

Trakijcite, se dogovoril so 

Skordiscite i so Bastarnite da 

ja napadnat Italija od sever, gi 

privlekol na svoja strana Rodos i 

demokratskite sili vo Grcija. Gi 

povikal da se vratat vo zemjata i 

site {to izbegale ili bile proterani 

od Makedonija. Poradi 

antirimskata aktivnost na Persej, 

rimskiot Senat po tretpat $ 

objavil vojna na Makedonija. Vo 

po~etokot, Persej imal uspesi. 

Vo re{ava~kata bitka blizu do 

makedonskiot grad Pidna pretr-


pel katastrofalen poraz (168). 

Rimjanite, predvodeni od konzulot 

Lucij Emilij Pavel, ja opkolile 

makedonskata vojska i re~isi 

celosno ja uni{tile. Persej 

bil faten i zaedno so semejstvoto 

odveden vo zarobeni{tvo vo Rim. 

LIT.: N. G. L. Hammond, The Macedonian 

State, Oxford, 1989. K. Ax. 

TRETI KIÊVSKI NAROD- 

NOOSLOBODITELEN PAR- 

TIZANSKI ODRED (letoto ‡ 

septemvri 1944) ‡ partizanska 

edinica na NOV i POM. Formiran 

kako reonski partizanski odred, 

naskoro vlegol vo sostavot 

na êtirieset i osmata (makedonska) 

divizija na NOVJ. 


1945. Dokumenti, Ki~evo, 1985. 

LIT.: Hronologija na nastani od Narodnoosloboditelnata 

vojna 1941–1945 godina 

vo Ki~evo i Ki~evsko, vtoro dopolneto 

izdanie, Ki~evo, 1984. S. Ml. 

TRETO ZASEDANIE NA 

ASNOM (Skopje, 14 – 16 IV 1945) 

– poznato i kako Vtoro vonredno 

zasedanie. Bile razgledani izve{taite 

za rabotata na Prezidiumot 

na ASNOM i na negovite 

poverenstva vo perodot me|u zasedanijata. 

Osobeno pozitivno 

bile oceneti prvite izbori organizirani 

vo mart 1945 g., kako prvi 

„slobodni“ izbori. Bile usvoeni 

konstitutivnite akti: Zakonot 

so koj ASNOM se preimenuva 

vo Narodno sobranie na Makedonija 

i Zakonot za Narodnata vlada 

na Makedonija, vrz ~ija osnova 

bil izbran Prezidiumot na Narodnoto 

sobranie i Vladata na 

DF Makedonija. 

LIT.:D-r Novica Veljanovski, ASNOM – 

dràvotvorni dimenzii, Skopje, 1994; 

zb.: Tretoto zasedanie na ASNOM, t. I, 

kn. 3. Izbor i redakcija d-r Novica Veljanovski, 


Trinaesettata makedonska narodnoosloboditelna udarna brigada 

TRINAESETTA MAKEDON- 

SKA NO BRIGADA (s. Mitra- 

{inci, Berovsko, 17. IX ‡ 6. XII 


POM. Bila formirana od okolu 

800 novopristignati borci od 

Male{evijata, vo sostav na Pedesettata 


NOVJ. Vodela borbi so german- 

skite sili na komunikacijata Radovi{‡[tip 

(do krajot na septemvri), 

imala kratok prestoj vo 

Radovi{ (21/22 septemvri), vo sodejstvo 

so drugi voeni edinici 

izvr{ila napad na [tip (24. IX), 

Berovo i Peh~evo (9. X), go zavladeala 

vrvot Vrte{ka (Peh~evsko) 

(12/13. X), go oslobodila Peh~evo 

(13. X), gi zavladeala vrvovite 

Golak i âvka, dejstvuvala kon 

Carevo Selo‡Ko~ani so uspe{ni 

borbi za Mogilka‡Bigla (14‡18. 

X), ja oslobodila Vinica (19. X) i 

Ja}imovo 20. X), vodela borba kaj 

s. Radwa i go oslobodila s. Kalauzlija 

(4. XI), vodela borbi kaj 

Pilav Tepe i Zobnik ([tipsko, 

6‡7. XI) i go oslobodila [tip (8. 

XI). Sledele borbi protiv balisti~kite 

sili kaj hidrocentralata 

Matka, selata Glumovo, Grup- 

~in i Larce, a potoa zaedno so 

Tretata makedonska NOUB go oslobodila 

Tetovo (19. XI). Podocna 

bore~kiot sostav na brigadata 

vlegol vo sostavot na Osmata (makedonska) 

divizija na KNOJ. 

IZV.: Zbornik dokumenata NOR, VII, 4, 

dok. 75. 


na 50. MNOD na NOVJ vo zavr{nite 

operacii za osloboduvawe na Makedonija 

(septemvri-noemvri 1944), Ko~ani i 

Ko~ansko vo NOV 1941–1945, Ko~ani, 

1985, 386–189; D-r Marjan Dimitrijevski, 

Makedonskata vojska 1944–1945, INI, 

Skopje. 1999, 120–122. S. Ml. 

TRIO GAVROVSKI ‡ pea~ka 

grupa od s. Siri~ino, Tetovsko. 

Prvite snimki na izvorni narodni 

pesni od Tetovskiot kraj za Radio 

Skopje gi napravile pred tri 

decenii. Vo po~etokot trioto go 

so~inuvale bra}ata Milorad 

(1942), Vaso (1944) i Slavko (1952). 

Po napu{taweto na sostavot od 

strana na Slavko, vo 1999 g. negovoto 

mesto go zazel Miroslav 

(1982), sinot na Milorad. Poradi 

tie okolnosti imeto na grupata e 

smeneto od „Bra}a Gavrovski# vo 

†Trio Gavrovski#. U~estvuvale na 

pove}e makedonski festivali i 

nastapuvale i vo stranstvo: Belgija, 

Bugarija, Slovenija i dr. Vo 

sorabotka so Stev~e Stojkovski 

Trioto Gavrovski 

TRIFUNOVSKI 

objavile CD so naslov „Od kladenecot 

na [ara# so deset tetovski 

izvorni pesni. M. Kit. 

TRIPTIH – najmal ikonostas od 

tri svrzani ikoni {to se ~uva vo 

domot na makedonsko pravoslavno 

semejstvo (osobeno vo Gali~ko, 

Gostivarsko, Tetovsko, Debarsko, 

Ki~evsko i Bitolsko), pred 

koj se pali kandilo i sve}a na golemite 

praznici i na zna~ajni denovi 

i nastani za semejstvoto, a 

sve{tenikot pred niv gi izvr{uva 

sve{tenodejstvijata. Rat. Gr. 

TRITONI ili MRMORCI (Triturus) 

– rod od redot opa{estite 

vodozemci (Caudata; Urodela), koi se 

pomali od do`dovnicite (Salamandra). 

Vo vremeto na pareweto, 

ma`jakot razviva koèn nabor na 

grbnata strana, 

koj moè 

da pomine i 

na opa{kata, 

po {to jasno 

se razlikuva 

Mal mrmorec 

od ènkata. Nekoi vidovi ìveat 

postojano vo voda, a drugi samo 

pri pareweto i polagaweto na jajca, 

a potoa se povlekuvaat na kopno, 

kade {to i prezimuvaat. Kaj 

nas ìveat 4 vidovi mrmorci: planinski 

mrmorec (Triturus alpestris), 

makedonski mrmorec (Triturus carnifex 

macedonicus), balkanski mrmorec 

(Triturus karelinii) i mal mrmorec 

(Triturus vulgaris). 



2002; J-P. Gasc, A. Cabela, J. Crnobrnja- 

Isailovic, D. Dolmen, K. Grossenbacher, P. Haffner, 

J. Lescure, H. Martens, J. Martinez Rica, H. 

Maurin, M. Oliveira, T. Sofianidou, M. Veith, A. 

Zuiderwijk, Atlas of Amphibians and Reptiles in 

Europe, Paris, 1997. Sv. P.–V. Sid. 

TRIFUNOVSKI, Qubomir (s. 

Velu{ina, Bitolsko, 6. VIII 1938) 

‡ dirigent i nastavnik po muzi~ko 

obrazovanie. Muzi~kite studii 

gi zavr{uva na Pedago{kata 

akademija vo Skopje (1962). Stanuva 

dirigent na Me{aniot hor 

na KUD „Stiv Naumov“ vo Bitola 

(1969). So ovoj hor, kako i so @enskiot 

hor (osnovan vo 1971 g.), se 

zdobil so brojni priznanija na 

festivalite vo zemjata i vo 

stranstvo. Dr. O. 

T 

1511

T TRIFUNOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Jovan 

Trifunoski 

TRIFUNOSKI, Jovan (s. Vrutok, 

23. IX 1914 – Belgrad, 2002) – 

geograf, univ. profesor. Osnovno 

obrazovanie zavr{il vo s. 

Vrutok, a gimnazija vo Skopje i 

Tetovo. Se zapi{al na Filozofskiot 


kade {to i diplomiral (1939). 

Bil izbran (1940) za asistent vo 

Geografskiot zavod pri Filozofskiot 

fakultet vo Skopje. Od 

1941 do 1946 g. ìveel vo Belgrad, 

kade {to do 1943 g. rabotel kako 

asistent vo Geografskiot institut, 

a potoa bil profesor vo gimnazija. 

Vo 1946 g. e primen na Filozofskiot 


vo Skopje, kade {to raboti 

kako asistent na Katedrata za 

geografija (do 1950). Doktoriral 

vo SANU vo Belgrad (1950), a potoa 

e izbiran za docent (1951), za 

vonreden (1959) i za redoven profesor 

(1969). Predaval regionalna 

geografija i antropogeografija. 

Po penzioniraweto (1979), 

do krajot na ìvotot ìvee vo 

Belgrad. Najgolem del od nau~noistraùva~kata 

rabota mu e od 

oblasta na geografijata na naselenieto 

i naselbite. Eden e od 

najplodnite makedonski geografi; 

gi prou~il i napi{al antropogeografski 

studii za pove}e 

na{i kotlini i gradovi. 

BIBL.: Skopsko poqe. „Naseqa i poreklo 

stanovni{tva“, 35, Beograd, 1955; Varo{ica 

Kru{evo, „Glasnik Etografskog instituta 

SAN“, IV-VI, Beograd, 1957; Bitolsko-prilepska 

kotlina, „Godi{en zbornik 

na Geografskiot institut“, 17, Skopje, 

1969; Ko~anska kotlina, seoska naseqa i 

stanovni{tvo, Skopje, 1970. Al. St. 

TRI^KOV-JANE, Ivan (Belica, 

7. VII 1916 – Blagoevgrad, 24. VIII 

?) – u~esnik vo NOD vo Pirin- 

1512 

Ivan 

Tri~kov- 

Jane 

skiot del na Makedonija. Vo sudskiot 

proces (1935) bil osuden na 

5 godini zatvor. Vo Vtorata svetska 

vojna pove}epati bil zatvoran 

i interniran. Od 1942 g. bil 

komandant na Razlo{kiot partizanski 

odred „Nikola Parapunov“. 

Po 9. IX 1944 imal rakovodna 

funkcija vo Ministerstvoto 

za vnatre{ni raboti na NR Bugarija. 

IZV.: Georgi T. Madolev, Parapunovci, 

Spomeni, SofiÔ, 1980. V. Jot. 

Branko 

Tri~kovski 

TRI^KOVSKI, Branko (Kriva 

Palanka, 13. I 1952) ‡ novinar. Zavr{il 

Fakultet za politi~ki nauki 

vo Zagreb. So novinarstvo 

po~nal vo „Nova Makedonija“ 

(1975), kade {to gi minal site profesionalni 

skalila ‡ od pomlad 

sorabotnik do postojan dopisnik 

vo Sofija (1992/96), urednik-komentator 

i pomo{nik na glavniot 

i odgovoren urednik (1997/99). Vo 

me|uvreme na rabota vo Makedonskata 

televizija (1985/86). Eden od 

osnova~ite na „Utrinski vesnik“ 

(1999), negov prv glaven i odgovoren 

urednik. Od 2003 g. urednikkomentator 

vo „Utrinski vesnik“. 

Prv glaven i odgovoren urednik 

na nedelnikot „Globus#. B. P. \. 

TRKALAÎ (Scarabaeidae) – 

krupni i sredno golemi tvrdokrilni 

insekti. Imaat usten aparat 

za grickawe. Prednite noze 

im se prisposobeni za riewe vo 

zemja. Familijata e pretstavena 

so vidovi koi se specijalizirale 

vo griàta za potomstvo. @enkite 

pravat top~iwa od sto~ni lepe{ki, 

gi trkalaat i na pogodno 

mesto gi zakopuvaat. Vo vdlabnatoto 

mesto na top~iwata polagaat 

jajca. Larvite kako i vozrasnite 

se hranat so top~estite lepe{ki. 

Vo svetot se poznati 20.000 

vidovi. Vo Makedonija se registrirani 

137 vidovi, od 

koi najpoznati se: Scarabaeus 

pius Illiger, Scrabaeus 

affinis Brulle i Sisyphus 

schaeferi L.. 

LIT.: Rene Miksic, Zweiter 

Nachtrag zür “Fauna Insectorum 

Balcanica-Scarabeidae#, Acta. 

Mus. Mac. Sci. Nat., IV, 7-9, 

Skopje, 38-40; Jon~e [apka- 

Trkala~ 

(Sisyphus 

schaeferi) 

rev, Zoologija na bez’rbetnite ìvotni, 

Skopje 1991; Vladimir Krpac, Branislava 

Mihajlova, Biodiversity of Macedonia from a view 

point of hitherto faunistic investigations. Participation 

with Underproject: Klass Insecta,Macedonian 

Museum of Natural History – Ministry 

of Science, Final Report, Skopje, 1999, 23-30; 




TRKAÎ (Carabidae) – tvrdokrilni 

insekti. Imaat dolgi noze 

so koi brzo se dviàt (tr~aat), po 

{to go dobile i imeto. Se hranat 

so mekoteli, crvi i so 

insekti. Imaat razvieni 

kle{testi vilici so 

koi go zgrap~uvaat plenot. 

Ova e golema familija. 

Vo svetot se 

poznati 24.000 vidovi. 

Vo Makedonija se potvrdeni 

346 taksoni, od 

koi, 77 se endemi~ni. 

Trka~ 

(Carabus gigas 

Creutz) 

Najpoznat e golemiot crn trka~ 

(Carabus gigas Creutz.), karakteristi~en 

grablivec po silniot odbranben 

mehanizam. Vo opasnost, 

od zadniot del na abdomenot ispu{ta 

parealna te~nost so silna 

kiselost. 

LIT.: Boìdar Drovenik, Heinz Peks., Catalogus 

Faunae Carabiden der Balkanlander (Coleoptera 

: Carabidae). Coleoptera Schwanfelder 

Coleopterologische Mittelungen, Schwanfeld, 

1994; Vladimir Krpac, Branislava Mihajlova, Biodiversity 

of Macedonia from a view point of hitherto 

faunistic investigations. Participation with 

Underproject: Klass Insecta, Macedonian Museum 

of Natural History – Ministry of Science, Final 

Report, Skopje, 1999, 23-30; Grupa avtori, 


Macedonia (first national report), Skopje, 2003. 

V. T. K.–M. Kr. 

TRN, OGNEN (Pyracantha coccinea 

Roem., fam. Rosaceae) – bodliva, 

zimzelena grmu{ka od Mediteranot. 

Listovite se ovalni, cvetovite 

beli, a plodovite crveni, sobrani 

vo gusti, {titovidni soplodija. 

Vo RM mestimi~no se sre}ava 

vo najtermofilnite {umski zaednici. 

Dekorativen vid. Al. And. 

Metodi 

Troja~anec 

TROJAÂNEC, Metodi Spirov 

(Prilep, 19. II 1897 – Skopje, 31. XII 

1981) – stomatolog. Osnovno u~ili{te 

zavr{il vo Prilep, VII klas 

Trgovska akademija vo Solun (1913) 

i gimnazija vo Sofija (1914), ìveej}i 

kaj ~i~ko mu \or~e Petrov.


Otkako go zavr{il i Voenoto u~ili{te 

vo Sofija (1914‡1917), bil 

upaten na frontot, a po ranuvaweto 

kaj s. Mlado Nagori~ane, Kumanovsko 

(1919) i lekuvaweto, zaminal 

na studii vo Germanija (1921), 

kade diplomiral na otsekot za 

zabni lekari na Medicinskiot fakultet 

vo Berlin (1922‡1927) i ja 

odbranil doktorskata disertacija 

„Ueber die Wirkung einiger organischer 

Säuren auf die Zähne#, (Phusiologischen 

Institut der Univerzität Berlin, 13. VIII 

1927). Po diplomiraweto rabotel 

kako stomatolog vo rodniot Prilep 

(1927‡1930), Zagreb (1930‡1938) i 

pak vo Prilep (1938‡1944). Po 

Osloboduvaweto Prezidiumot na 

ASNOM go angaìral da ja organizira 

zabozdravstvenata slu`ba 

na teritorijata na DFM i se preselil 

da ìvee vo Skopje. Organiziral 

razni kursevi za zabozdravstvena 

za{tita. Bil profesor 

vo Srednoto stru~no zabarsko 

u~ili{te vo Skopje (1947‡1949), 

{ef na [kolskata zabna ambulanta 

i {ef na Preventivnata zabozdravstvena 

slu`ba, a potoa dobil 

dozvola za privatna praksa so priznaeno 

zvawe „zabolekar-specijalist 

stomatolog# (1952). Bil pretsedatel 

na Stomatolo{kata sekcija 

na Makedonskoto lekarsko dru{tvo 

i se zanimaval so zdravstvena publicistika. 

Za neuspe{niot obid da 

bide izbran za vonreden profesor 

po Detska stomatologija na novoosnovaniot 

Stomatolo{ki oddel 

na Medicinskiot fakultet go podgotvil 

habilitacioniot trud 

„Psiholo{ko-pedago{ki principi 

vo detskoto zabarstvo# (1960). Rabotnata 

kariera ja zavr{il kako 

„zdravstven sovetnik I vrsta# na Zavodot 

za zdravstvena za{tita na majki 

i deca (1962) i po dva meseci bil 

penzioniran (1963). 

LIT.: Branislav B. Da{tevski, D-r Metodija 

Spirov Troja~anec – ìvot i delo, 


\or|i 

Trombev 

TROMBEV, \or|i (Bitola, 8. XII 

1950) – redoven profesor na Tehni~kiot 

fakultet vo Bitola po 

predmetite greewe, ventilacija, 

klimatizacija i termotehni~ki 

postrojki. Diplomiral (1976) i 

magistriral (1985) na Ma{inski- 

ot fakultet vo Skopje. Doktoriral 


Bitola (1996). Profesionalnata 

kariera ja zapo~nuva vo RO „Goce 

Radosavlevi}# vo Bitola (1976), 

kade {to raboti na rakovodni rabotni 

mesta. Vraboten e vo Fabrikata 

za friìderi „Rade Kon- 

~ar# vo Bitola (1982–1983), a vo 

periodot od 1983 do 1987 g. e vraboten 

vo REK „Bitola# kako in- 

èner za nadzor na izgradbata na 

TE Bitola 2 i 3. Raboti na Tehni~kiot 

fakultet vo Bitola kako 

asistent (od 1987), a podocna i 

kako redoven profesor (2006). 

Bil dekan na Fakultetot vo periodot 

2002–2006. Ima objaveno 


trudovi i izraboteno pove}e od 

50 proekti i studii. Gl. K. 

TROFI^NOST – stepen na dostapni 

hranlivi materii vo opredelen 

ekosistem, spored koj vodenite 

ekosistemi se delat na: oligotrofni 

(primer – Ohridsko 

Ezero), mezotrofni (primer – 

Prespansko Ezero), eutrofni 

(primer – akumulacijata Tikve{ko 

Ezero) i hipereutrofni (primer 

– Dojransko Ezero). Sv. K. 

Branko 

Trpenovski 

TRPENOVSKI, Branko Leonidov 

(Ohrid, 3. I 1934 - Skopje, 25. V 

2005) – matemati~ar, red. prof. 

(1974) na Ma{inskiot fakultet. 

Diplomiral matematika na Filozofskiot 

fakultet vo 1957 g. 

Doktoriral (1964) na PMF vo 

Zagreb so temata „Prilog kon teorijata 

na n-polugrupite#. Toj e 

avtor ili koavtor na nau~ni trudovi 

od oblasta na algebrata, na 

u~ebnici za visokoto i srednoto 

obrazovanie, kako i na pove}e 

stru~ni trudovi, a e zasluèn i za 

voveduvaweto i razvojot na teorijata 

na verojatnosta i matemati~kata 

statistika vo nastavata na 

Univerzitetot vo Skopje. Bil dekan 

na EMF, rektor na Univerzitetot 

vo Skopje dva mandata, mentor 

na doktoranti, imal golem 

broj op{testveni funkcii, bil 

ambasador na SFRJ vo Brazil. 

BIBL.: \. ûpona, B. Trpenovski, N. Celakoski, 

Predavawa po vi{a matematika, 

kn. I - III, 1971–72; \. ûpona, B. Trpenovski, 

Predavawa po algebra II, 1973; B. 

TRPKOV-BUVSKI 

Trpenovski, N. Celakoski, Elementi od 

numeri~kata matematika, 1978; B. Trpenovski, 

N. Celakoski, \. ûpona, Vi{a 

matematika, kn. I-IV, 1993–1995. 


Skopje, 2006; BU br. 554 /’91; Prirodnomatemati~ki 

fakultet – Skopje 

1946–1996, Skopje, 1996, str. 120; 60 godini 


Skopje, Skopje, 2006, str. 135. N. C. 

Boris 

Trpkov 

TRPKOV, Boris (Skopje, 16. VII 

1933) – redoven profesor na [umarskiot 

fakultet vo Skopje, specijalist 

za oblasta i predmetot 

lovstvo. Diplomiral na Zemjodelsko-{umarski 


(1958), kade {to stanal asistent 

(1960). Doktoriral vo 1972 g., a za 

redoven profesor e izbran vo 

1982 g. Ja vr{el dol`nosta dekan 


Skopje (1984-1986). Ploden nau~en 

rabotnik, so golem broj objaveni 

trudovi, studii, programi, lovnostopanski 

osnovi i avtor na 

u~ebnikot „Lovstvo“. Istaknat 

op{testven rabotnik, pove}e godini 

bil pretsedatel na Love~kiot 

sojuz na RM. Doktoriral na 

tema „Optimalna vozrast na 

mati~nite jata fazani i mo`nost 

za supstitucija na ìvotinskite 

so rastitelni proteini vo nivnata 

ishrana# (Skopje, 1972). 

BIBL.: Love~ki prira~nik, Skopje, 1979; 

Ptici, Skopje, 1981; Lovstvo, Skopje, 1985; 

[umski rezervat „Jasen#, Skopje, 1997. 

V. Mal. 

TRPKOV, Kosta (Radovi{, 28. II 

1919 ‡ Skopje, 11. III 1993) ‡ muzi~ki 

pedagog. Svoeto muzi~ko obrazovanie 

go oformuva na Muzi~kata 

akademija vo Belgrad (N. Cvei}, 

1951). Po vra}aweto vo Skopje 

raboti kako nastavnik vo Srednata 

muzi~ka {kola, potoa kako profesor 

na Pedago{kata akademija 

(od 1956) i na FMU (od 1967). T. e 

eden od vtemeluva~ite na muzi~koto 

{kolstvo vo Makedonija po 

Osloboduvaweto. Od negovata 

klasa poteknuvaat brojni peja~i 

(M. Eftimova, B. Nikolovski, I. 

Boìnovska-Savin i dr.). B. Ort. 

TRPKOV-BUFSKI, pop Konstantin 

(s. Buf, Lerinsko, me|u 

1815 i 1820 – ]ustendil, ok. 1897) 

– kulturno-prosveten deec, sve{- 

T 

1513

T TRPKOVSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

tenik, vojvoda. Se {koluval vo 

rodnoto selo i vo Bitola. Bil 

organizator na zagovor protiv 

osmanliskata vlast. Po otkrivaweto 

na zagovornicite izdràl 

16 godini zato~enie vo Bitolskiot 

i vo Solunskiot zatvor. Bil 

vojvoda na ~eta vo Kresnenskoto 

vostanie (1878/1879). U~estvuval 

vo rabotata na Narodnoto sobranie 

na Makedonija na Gremon Teke{ 

i vo Privremenata vlada na 

Makedonija (1880–1881). 

IZV. i LIT.: H. Andonovski, Kostadin 

Trpkov – Bufski vo Makedonskoto vostanie 

od 1878 godina. zb.: Kresnenskoto vostanie 

vo Makedonija 1878–1879, MANU, Skopje, 

1982; N. Minovski, Seloto Buf – Monografski 

prikaz, Bitola, 2006. Al. Tr. 

TRPKOVSKA, Mira Milanova 

(Skopje, 6 VI 1947) – redoven profesor 

(2004) na PMF, Institut 

za hemija. Magistrirala (1980) i 

doktorirala (1992) vo Skopje. Izveduvala 

nastava po predmetite 

Instrumentalna analiza i Odbrani 

poglavja od instrumentalna 

analiza za studentite na analiti~ko-strukturnata 

i nastavnata 

nasoka na Institutot za hemija. 

Nau~nata rabota $ e od oblasta 

na strukturnata hemija. Objavila 

triesetina nau~ni trudovi 

(pove}eto vo stranski spisanija), 

a na nau~ni sobiri vo zemjata i vo 

stranstvo u~estvuvala so pove}e 

od 60 soop{tenija. U~estvuvala 

vo realizacijata na 15 nau~noistraùva~ki 

proekti (na eden me- 

|unaroden i na dva doma{ni bila 

rakovoditel). Imala nekolkumese~en 

studiski prestoj vo Upsala 

([vedska). 


– Skopje, 1946–1996, Skopje, 1996, 250; 



TRPOVSKI-CRNIOT, Lazo (s. 

D’mbeni, Kostursko, Egejskiot 

del na Makedonija, 1900 – s. Imere, 

Koànsko, 11. IV 1943) – ~len 

na KPG i pripadnik na Makedonskoto 


dvièwe. Vo 1928 g. emigriral vo 

Kanada i se aktiviral vo organiziranoto 

makedonsko iseleni{tvo, 

a po proteruvaweto emigriral 

vo SSSR, kade {to ja zavr- 

{il Visokata politi~ka {kola. 

1514 

Mira 

Trpkovska 

Lazo 

Trpovski- 

Crniot 

Vo 1935 g. se vratil vo Grcija, se 

aktiviral vo KPG i mu pristapil 

na Makedonskoto nacionalnoosloboditelno 

dvièwe pretstavuvano 

od VMRO(Ob). Vo po- 

~etokot na 1939 g. bil uapsen i 

sproveden vo logorot na o. Akronavplija 

(do juni 1941). Po Osloboduvaweto 

se vklu~il vo Dvièweto 

na otporot. Bil ~len na Makedonskoto 

biro na KPG i dosledno 

ja sproveduval politikata 

na Partijata. Bil ubien od vooruènite 

pripadnici na PAO. 

LIT.: Egejska Makedonija vo antifa{isti~kata 

vojna 1941–1943, VII, 1, Skopje, 

1985. St. Kis. 

Ivan 

Trposki 

TRPOSKI, Ivan Naumov (s. Volino, 

Ohridsko, 21. VI 1942) ‡ makedonski 

poet i publicist. Iselenik 

od Makedonija (od 26. VIII 

1968) vo Nov Juèn Vels vo Avstralija. 

^len e na Makedonskoto 

literaturno dru{tvo vo Avstralija 

†Grigor Prli~ev# vo Sidnej 

(od 1979) i negov bibliotekar i 

~len na Izdava~kiot odbor na sp. 

†Povod#. U~esnik na Stru{kite 

ve~eri na poezijata i na XXI poetski 

kongres vo Sidnej. ^len e 

na Dru{tvoto na pisatelite (od 

1988) i na Dru{tvoto na novinarite 

na Makedonija (od 1995). Zastapen 

e vo poetski zbornici i antologii 

vo Avstralija i vo Makedonija 

i avtor na pove}e stihozbirki, 

patopisi i zapisi. Aktiven 

u~esnik e vo pove}e asocijacii, 

institucii i organizacii na 

aktivnosti na Makedoncite vo 

Avstralija. 

BIBL.: Povr{inski korewe, Sidnej, 

1985; Golemiot grad, Skopje, 1988; Okovano 

more, Sidnej, 1988; Preselba na zapad, 

Sidnej, 1990; Todorka, poema, Skopje, 

1995; Svitilo, Struga, 1999; Me|u dve ogni{ta, 

Struga, 1999; Nemirni vetrovi, 

Sidnej, 2004; Qubovna imaginacija, Sidnej 

2004; Following the Sun-Journey to Macedinia, 

Sydney, 2000; The Macedonian Demonstrations 

in Australia. Community History, Sydney, 

2004. Bl. R. 

TRPÊVA CRKVA (s. Duwe, Mariovo) 

‡ docnoanti~ka naselba 

so ranohristijanska bazilika i 

srednovekovna nekropola. Docnoanti~kata 

naselba e vo neposredna 

blizina na ranohristijanskiot 

sakralen objekt, podignat 

kon krajot na V v., koristen i vo 

pogolemiot del na VI v. Vrz i okolu 

ostatocite od bazilikata e 

formirana srednovekovna nekropola 

na redovi. Istraèni se 142 

grobni celini. Najgolemiot broj 

od grobovite se formirani so 

vdlabuvawe vo mekata karpesta 

zdravica, a potoa se ograduvani delumno 

ili celosno, me|u koi najsolidno 

se gradeni grobovite od tipot 

na cisti. Bogatiot groben inventar 

e del od nakit za ukrasuvawe 

na teloto: obetki, nau{nici, 

|erdani, belezici, prsteni, vo koi 

ima pove}e luksuzni primeroci 

izraboteni od srebro, bronza i 

staklena pasta. Od predmetite 

simboli na hristijanskiot kult se 

najdeni ednodelni krstovi-privrzoci 

i krstovi od tipot na enkolpioni. 

Najintenzivnoto koristewe 

na nekropolata e vo tekot na X 

i prvata polovina na XI v. 

LIT.: L. Kepeska, Trp~eva Crkva - istra- 

ùvawa 1997, „Maced. acta archaeol.“, 15, 

Skopje, 1999, 309‡323; K. Kepeski, Novootkriena 

starohristijanska bazilika 

kaj s. Duwe, Mariovo, „Maced. acta archaeol.“, 

16, Skopje, 2005, 247‡257. L. K. 

Simon 

Trp~eski 

TRPÊSKI, Simon (Skopje, 18. 

IX 1979) ‡ pijanist, univ. professor. 

Diplomiral na FMU vo Skopje 

(B. Romanov, 2002), kade {to i 

magistriral (B. Romanov, 2004). Od 

2002 g. e profesor na ovaa institucija. 

Po laureatstvoto na Svetskiot 

mileniumski natprevar vo 

London (2000), realiziral isklu- 

~itelno aktivna i uspe{na me|unarodna 

koncertna kariera. Nastapuval 

vo recitali i kako solist 

na najrenomirani orkestri vo 

London, Wujork, Pariz, Sidnej, 

Stokholm, Hong Kong i dr. Vo 2003 

g. ja dobi nagradata Najuspe{en


mlad umetnik (Young Artist Award) 

na Kralskoto filharmonisko 

zdruènie od London. Sn. ^.-An. 

[aban 

Trstena 

TRSTENA, [aban (Skopje, 1. I 

1965) ‡ bora~. Bil ~len na Bore~kiot 

klub †Lirija# vo Skopje. Toj e pove}ekraten 

mladinski i seniorski 

prvak na Jugoslavija i dràven reprezentativec. 

Na mladinskite balkanski 

prvenstva nastapil dvapati 

i edna{ za kadeti i osvoil dva zlatni 

i eden bronzen medal. Na Evropskoto 

prvenstvo za mladinci nastapil 

vo Lajpcig (Germanija, 1982) i 

osvoil bronzen medal, kako i za seniori 

sedumpati: Varna (Bugarija, 

1982) bronzen, Budimpe{ta (Ungarija, 

1983) srebren, Jon~eping 

([vedska, 1984) zlaten, Lajpcig 

(Germanija, 1985) srebren, Atina 

(Grcija, 1986) srebren, Man~ester 

(Anglija, 1988) bronzen i Poznaw 

(Polska, 1990) zlaten medal. Na Mediteranskite 

igri vo Kazablanka 

(Maroko, 1983), Latakija (Sirija, 

1987) i Atina (Grcija, 1991) osvoil 

zlatni medali. Na svetski prvenstva 

nastapil {estpati (1982–1990), 

a negov najdobar rezultat e bronzeniot 

medal vo Edmonton (Kanada, 

1982). Na Olimpiskite igri vo Los 

Anxeles (SAD, 1984) osvoil zlaten, 

vo Seul (Ju`na Koreja, 1988) srebren 

medal, a vo Atlanta (SAD, 1996) 

zazel petto mesto. Bil izbran za najdobar 

sportist na Jugoslavija (1984 

i 1988), a na Makedonija {estpati 

(1984–1991) i za najdobar vo HH vek. 

LIT.: Du{an Stanimirovi}, Sportski 

{ampioni, izbor na najdobrite vo Makedonija, 

1954–2004, Skopje, 2005. F. \. 

„TRUDBENIK“, Grade`no pretprijatie, 

Ohrid – formirano e vo 

1958 g. Organizirano e vo nekolku 

osnovni organizacii i edna rabotna 

zaednica: Atelje za studii, proektirawe 

i inènering; Proizvodstvo i 

proda`ba na grade`ni materijali; 

Grade`ni{tvo; Mehanizacija; Op- 

{testven standard i Rabotna zaednica 

– Zaedni~ki slu`bi. Stanuva 

kompleten izveduva~ od proekt do 

gradewe. Izveduva stanbeni, industriski, 

sportski, kulturni, zdravstveni, 

hotelsko-ugostitelski i administrativno-trgovski 

objekti vo 

zemjata i vo stranstvo (êhoslovakija, 

Germanija, Bugarija, Irak). De- 

nes e pretprijatie vo privatna sopstvenost. 

IZV.: Propaganden materijal za GP „Trudbenik#. 

R. D. 

Prviot broj na vesnikot †Trudova Makedonija#, 

organ na MNS vo Amerika 

„TRUDOVA MAKEDONIœ /TOI- 

LING MACEDONIA“ (Detroit, 

Mi~., SAD, I, 1(37), Áli 1934 – IV, 14, 

30. I 1938) – mese~en organ na Makedonskiot 

naroden sojuz vo Amerika, 

vsu{nost prodolènie na v. „Balkansko 

sdruènie“, isto taka na bugarski 

jazik (so oddelni prilozi na 

angliski) i pak pod redakcija na Geo 

Pirinski. Podocna vesnikot izleguva 

kako polumese~nik i pretstavuva 

najzna~ajna otvorena nacionalna 

tribina na Makedoncite od site 

delovi na Makedonija, vo duhot na 

re{enijata na IK na KI i Rezolucijata 

na CK na VMRO(Ob), kako i 

na Rezolucijata na IV kongres na 

MNS vo Amerika, objaveni integralno 

vo br.1na TM. Vesnikot vo 

prodolènija ja objavuva i statijata 

na Bistri{ki (V. Ivanovski)„Zo{to 

Makedoncite se oddelna nacija“ 

i ja zasiluva borbata protiv probugarskata 

mihajlovisti~ka linija na 

organot na MPO v. „Makedonska 

tribuna“. Po dogovor so organot na 

Sojuzot na BMRP klubovi vo SAD 

v.„S’znanie“, od 11. II 1938 g. izdavaweto 

na TM prodolùva kako zaedni~ki 

nedelen organ pod naslov 

„Narodna volÔ. Narodna volya. Peuple’s 

will“, so istata nacionalna platforma, 

no kako vesnik na Bugarite i 

Makedoncite vo Amerika. 




1980, 148–152; Blaè Ristovski, Stoletija 



Skopje, 2001, 588–655. Bl. R. 

TRUHELKA, ]iro (Osiek, Hrvatska, 

1864 – Zagreb, ? 1942) – klasi~en 

filolog, arheolog, koj se zanimava 

so prou~uvawe na praistorijata, 

antikata i ranoto hristijanstvo 

na Balkanot. Eden od osnova~ite 

na Zemaqskiot muzej vo 

Saraevo, kade {to raboti do 1922. 

Vo 1925 g. imenuvan e za profesor 

po arheologija na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje. Ja organiziral 

nastavata na katedrata pod 

ime „Seminar za arheologija i istorija 

na umetnosta#. Predaval 

op{ta arheologija, od praistori- 

TUMANI 

jata do propasta na rimskata kultura, 

ranohristijanska umetnost i 

gr~ka i rimska numizmatika. 

BIBL.: Arheolo{ke bele{ke iz Ju`ne 

Srbije, I, „GSND#, Skopje, 1928; Arheolo{ke 

bele{ke iz ju`ne Srbije II, 

„GSND#, Skopje 1929, 59‡85. 

LIT.: Nives Majnari} Pandì}, ]iro Truhelka 

– profesor arheologije i povjesti umjetnosti na 

Filozofskom fakultetu u Skopje, Regiones paeninsulae 

Balcanicae et proximi orientis, Bamberg, 

1988, 415–424. V. B.-Gr. 

TUJA (Thuja L., fam. Cupressaceae) 

– rodot sodrì {est zimzeleni 

vida drvja od Isto~na Azija i 

od Severna Amerika. Se odlikuvaat 

so piramidalen habitus, 

lu{pesti listovi, gusto prilegnati 

vrz spleskanite letorasti. 

[i{arkite se mali i drvenesti. 

Kaj nas, kako dekorativni vidovi, 

se odgleduvaat: Th. orientalis 

L., isto~na tuja od Isto~na Azija; 

Th. occidentalis L., zapadna tuja 

od isto~nite delovi na Severna 

Amerika; i Th. plicata Don., golema 

tuja od zapadnite delovi na 

Severna Amerika. Al. And. 

Vladimir 

Tulevski 

TULEVSKI, Vladimir (Skopje, 

5. I 1948 Skopje, ‡ 21. X 2008) ‡ 

novinar. Diplomiral na Pravniot 


„Nova Makedonija“ od 1975 g. kako 

sorabotnik i urednik na 

Vnatre{no-politi~kata rubrika. 

Dopisnik od Sofija (1989), 

izvestuval za dramati~nite nastani 

vo Romanija i pa|aweto na 

âu{esku. Po vra}aweto e direktor 

na Radio NOMA. Glaven 

i odgovoren urednik na „Ve~er“ 

(2000‡2005) potoa komentator vo 

vesnikot. B. P. \. 

TUMANI ‡ 

ma{ka dolna 

obleka, izrabotena 

od 

kla{na. Bila 

dolga do 

glu`dovite, 

a od strana na 

kolkovite 

imala xepovi.Dopolnitelno 

bila 

dekorirana 

so gajtani. 

J. R.-P. 

T 

Tumani 

1515

T TUMBA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

TUMBA (s. Karaman, Bitolsko) 

‡ praistoriska naselba. Se nao|a 

na 1,5 km isto~no od seloto, pokraj 

bregot na r. Dragor. Visoka e 

6 m, kru`na vo osnovata so pre~nik 

od 250 m i e edna od najgolemite 

tumbi vo Pelagonija. Delumno 

e o{tetena so rovovi od 

Prvata svetska vojna. So sonda`noto 

iskopuvawe vo 1974 g. bile 

otkrieni ostatoci od naselba vo 

~ij kulturen sloj moèlo da se 

razgrani~at ~etiri urbani horizonti 

na ìveewe. Prvite dva se 

od postariot neolit na Velu{koporodinskata 

kulturna grupa 

(I‡II), tretiot od eneolitot dodeka 

posledniot od ranobronzenoto 

vreme. Naodite se sopstvenost na 

Zavodot i Muzej Bitola. 

LIT.: D. Simoska, B. Kitanoski, J. Todorovi}, 

Praistoriska naselba Tumba vo s. 

Karamani, „Maced. acta archaeol.#, 3, Prilep, 

1977, 9‡23. V. S. 

TUNI], Mladen (Prizren, 9. III 

1930 – Skopje, 30. VIII 1985) ‡ likoven 

umetnik, slikar, ilustrator 

i dizajner, eden od doajenite 

na sovremenata ilustracija za deca 

vo Makedonija. Ilustriral 

slikovnici i knigi za deca, u~ebnici 

i spisanija, so lesen, lirski 

i raspean crte` i bogat kolorit. 

Crtal i stripovi. U~estvuval na 

izlo`bi i saemi na knigi vo zemjata 

i vo stranstvo. Al. Cv. 

TUNTEV, Boris (Ohrid, 21. III 

1911 – Skopje, 29. X 1977) – profesor 

po geodezija. Sredno tehni~ko 

u~ili{te zavr{il 1931 g. vo 

Belgrad. Vo GUC „Zdravko Cvetkovski# 

– Skopje rabotel kako 

profesor od formiraweto do 

penzioniraweto (1949–1971). Gi 

napi{al u~ebnicite „Geodetski 

presmetuvawa# i „Primeneta geodezija#. 

R. Rib. 

TUPURKOVSKI, Vasil (Skopje, 

8. IV 1951) – univ. profesor, 

pravnik, politi~ar. Diplomira 


(1972), magistrira na Pravniot 


Mi~igen, SAD (1972) i doktorira 


(1976). Vraboten e na Pravniot 

fakultet vo Skopje (1974–). Bil 

1516 

Vasil 

Tupurkovski 

pretsedatel na SSMJ (1979–1980), 

~len na PCK na SKM (1982–1986), 

na PCK na SKJ (1986–1989), na 

Pretsedatelstvoto na SFRJ 

(1989–1992). Bil specijalen pretstavnik 

na Pretsedatelot na RM 

vo procesot na priznavaweto na 

RM (1991); osnova~ i pretsedatel 

na Demokratskata alternativa 

(1998–2006); potpretsedatel na 

Vladata na RM (1998–2000). 

BIBL.: Obedinetite nacii i mirot, 

Skopje, 1982. 


Prvi# & Skopje, Skopje 2007. 

T. Petr. 

Turbeto na Alaxa xamijata vo Skopje 

TURBE – islamski nadgroben spomenik, 

mavzolej. Turbiwata se gradat 

pokraj xamii i na grobi{ta. 

Naj~esta forma im e kvadratna i 

poligonalna, od zatvoren i od otvoren 

tip so kupola. Gradeni se od 

kamen i od tuli, a se sre}avaat i 

obloèni so mermer. Pozna~ajni 

turbiwa se na Mustafa-pa{a, turbeto 

vo dvorot na Alaxa xamija, na 

Ali-pa{a od Degastan, na Bejhan 

sultan – dvete vo dvorot na sultan 

Muratovata xamija, kako i ostatoci 

od turbeto na A{ik êlebi (Gazi 

Baba), site vo Skopje, turbeto 

vo dvorot na [arena xamija vo Tetovo, 

Turbeto na Sinan êlebi vo 

Ohrid. 

LIT.: K. Tomovski, Pregled na pozna~ajnite 

turbiwa vo Makedonija. Zbornik 

na Tehni~kiot fakultet, 1957/58 godina, 

Skopje, 1957, 95-111; L. Bogojevi}-Kumbaraxi, 

Osmanliski spomenici vo Skopje, 

Skopje, 1998. Kr. T. 

TURBE KRAL K’ZI – podignato 

vo Skopje, na ridot Gazi Baba, a 

vremeto na izgradbata ne e poznato. 

Se pretpostavuva deka vo nego bila 

pogrebana Katerina, }erka na posledniot 

bosanski kral Stefan To- 

Turbeto na Kral K’zi 

ma{evi}, koja go primila islamot 

i ìveela vo Skopje. Spored toa, 

datiraweto na negovata gradba bi 

bilo kon krajot na XV i po~etokot 

na XVI v. Bilo od tipot otvoreni 

turbiwa so kupola. Nastradalo vo 

zemjotresot od 1963 g., a denes od nego 

postojat samo urnatini. 

LIT.: Krum Tomovski, Pregled na pozna- 

~ajnite turbiwa vo Makedonija, Zbornik 

na Tehni~kiot fakultet 1957/58, Skopje, 

1957/58; Gli{a ElezoviÊ, Kraq K’zi, 

„Bratstvo“, XXX, Beograd, 1939. Dr. \. 

Turbeto na A{ik-pa{a êlebi 

(Gazi Baba, pred zemjotresot) 

TURBE NA A[IK-PA[A Ê- 

LEBI (Gazi Baba) (Skopje, na ridot 

Gazi Baba, XVI v.) – mesto na 

koe bil pogreben poetot i literat 

A{ik êlebi so vistinsko 

ime Mehmed Ali el Natai, poznat 

kako Gazi Baba ili Kadi Baba. 

Po~inal kako kadija na Skopje 

(1571/1572). Obnoveno kon krajot 

na XIX v., dobilo forma na 

zatvoreno turbe so kupola. Sru- 

{eno od zemjotresot od 1963 g. 



na Tehni~kiot fakultet 1957/58, Skopje, 

1957/58; Salih Asim, Istorija na Skopje i 

negovata okolina. Prevod i komentari dr 

Dragi \orgiev, Skopje, 2005. Dr. \. 

TURBE NA ISHAK-BEG (Skopje, 

XVv.) – podignato vo blizina 

na Sultan Muratovata xamija,


mesto na koe e pogreben Ishakbeg, 

vtoriot osmanliski zapovednik 

na Skopje i na Skopskoto 

krai{te. Od turbeto se za~uvani 

sarkofagot na Ishak-beg i dolnite 

delovi od {estoagolnata kamena 

osnova na turbeto. 



1998, 122-123; Aleksandar Stojanovski, 

Novi podatoci za Skopje po poàrot od 

1689 godina, „Glasnik na INI“, br. 2, 

Skopje, 1971. Dr. \. 

Turbeto na pa{ata Jigit-beg (pred zemjotresot) 

TURBE NA PA[A JIGIT-BEG 

(Skopje, prv. pol. na XV v.) – podignato 

vo dvorot na istoimenata 

xamija, koja nastradala pri bombardiraweto 

na Skopje vo 1943 g. 

Od tipot otvoreni turbiwa so 

{estoagolna osnova, gradeno od 

tula. Nastradalo vo zemjotresot 

od 1963 g., za~uvan e grobot na Pa- 

{a Jigit-beg, osvojuva~ot na 

Skopje. 



na Tehni~kiot fakultet 1957/58, 

Skopje, 1957/58, 99; Lidija Kumbaraxi-Bogoevi}, 

Osmanliski spomenici vo Skopje, 

Skopje, 1998. Dr. \. 

TURBE NA SINAN ÊLEBI 

(Ohrid, 1493) – podignato vo neposredna 

blizina na Klimentovata 

crkva †Sv. Pantelejmon# na 

Mavrovskoto Ezero 

Plao{nik. Pogreban e Sinan êlebi 

Ohrizade, graditelot na xamijata 

posvetena na sultanot 

Mehmed Fatih II (1451–1481), poznata 

kako Imaret xamija. Kultno 

mesto, posetuvano od muslimanite, 

osobeno na denot na H’d’rlez 

(6 maj). 

LIT.: Ohrid i Ohridsko niz istorijata, 

kn. vtora: Od pa|aweto pod osmanliska 

vlast do krajot na Prvata svetska vojna, 

Skopje, 1978; Aleksandar Stojanovski, 

U{te ne{to za rodot Ohrizade i za 

starite gradbi na Imaret vo Ohrid, 

„Glasnik na INI“, br.1,Skopje, 1972. 

Dr. \. 

TURIZAM – ekonomska dejnost 

naso~ena kon organizirawe patuvawa 

i privremeno smestuvawe 

lu|e nadvor od nivnoto postojano 

mesto na ìveewe, ne podolgo od 

edna kalendarska godina, zaradi 

odmor, zabava, rehabilitacija, 

poseta na kulturni i sportski 

nastani, prirodni atrakcii, istoriski 

spomenici i sl., no ne i 

zaradi steknuvawe dohod. Turizmot 

moè da bide: rekreativen, 

zabaven, kulturen, kongresen, 

tranziten, verski, ekolo{ki, 

zdravstven, izletni~ki, morski, 

ezerski, planinski, bawski, ruralen, 

urban, doma{en, me|unaroden, 

inbond, autbond, vnatre{en, 

nacionalen itn. Toj e vo tesna vrska 

so autputot na drugite sektori 

vo ekonomijata, kako: ugostitelstvoto, 

zanaet~istvoto, soobra}ajot, 

trgovijata, „industrijata 

za zabava“, kulturata, itn. Turizmot 

vo Makedonija e ekonomski 

sektor so zna~ajni, no i nedovolno 

iskoristeni mo`nosti i 

kapaciteti. Vo SRM statistikata 

go slede{e turizmot integralno 

so ugostitelstvoto. Vo periodot 

1945–1965 g. vo zemjata, 

glavno bea gradeni rabotni~ki 

odmorali{ta, dodeka modernite 

hoteli se gradeni po 1965 g. Stapkata 

na rast na op{testveniot 

proizvod vo turizmot vo periodot 

1953–1988 iznesuva 2,9% i e, 

re~isi, dvapati poniska od onaa 

na vkupnoto stopanstvo. Turis- 

Plaàta vo Gradi{te, Ohrid 

TURIZAM 

ti~kata ponuda vo Makedonija ja 

so~inuvaat: trite tektonski ezera 

(Ohridskoto, Prespanskoto i 

Dojranskoto), 38-te glacijalni i 

22-te ve{ta~ki ezera; rekite: 

Vardar, Crn Drim, Babuna, Treska 

i osobeno rekata Radika, koja 

izobiluva so unikatni reljefni 

karakteristiki; vodopadite (osobeno 

Smolarskiot i Kole{inskiot); 

izvorite (Biljaninite, 

Vev~anskite, onie kaj Sveti Naum 

i dr.); prirodnite retkosti 

(tri nacionalni parka, 10specijalni 

rezervati, dva predela so 

posebni prirodni ubavini, 55 

spomenici na kulturata, tri memorijalni 

spomenici na prirodata); 

arheolo{kite lokaliteti 

(Skupi, Stobi i Herakleja, kako 

i anti~kite gradbi: Samuilovata 

tvrdina, Skopskoto Kale, Tvrdinata 

Marvinci, Vini~koto Kale, 

Markovite Kuli), mnogubrojnite 

crkvi so prekrasnite freski i 

ikoni, bawskite mesta; planinite 

itn. Makedonskata turisti~ka 

ponuda ja zbogatuvaat i brojnite 

sakralni objekti, kako i unikatnata 

arhitektura na golem broj 

urbani i ruralni naseleni mesta 

(Ohrid, Kru{evo, Veles, Skopje, 

T 

1517

T TURIJA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Markovi Kuli, Prilep 

[tip, Gali~nik, Smilevo) itn. 

Del od turisti~kata ponuda se i 

brojnite kulturni institucii 

(muzei, galerii, etno-postavki i 

sl.) i manifestacii (Ohridskoto 

leto, Skopskiot xez festival, 

Majskite operski ve~eri, Gali~kata 

svadba, Festivalot na filmska 

kamera vo Bitola, Stru{kite 

ve~eri na poezijata i drugi), koi 

se del od t.n. kulturen turizam i 

ja zaokruùvaat turisti~kata ponuda 

na zemjata. 

O~igledno, komparativnite prednosti 

na makedonskiot turizam 

vo zna~ajna mera se vrzani za bogatoto 

istorisko i kulturno minato 

na zemjata – od anti~kite arheolo{ki 

lokacii, preku spomenicite 

na Ohridskiot knièven 

centar kon krajot na IX i po~etokot 

na X vek i {ireweto na slovenskoto 

pismo od ovie prostori 

1518 

niz celiot slovenski svet, do rasko{nite 

srednovekovni crkvi so 

~udesnite freski i ikoni. U~estvoto 

na turizmot vo formiraweto 

na bruto doma{niot proizvod 

na zemjata, vo periodot 

1991–2004 g., e relativno nisko, 

i vo prosek iznesuva okolu 1,7%. 

Glavnite problemi na turizmot 

se locirani vo kratkata turisti~ka 

sezona ({to upatuva na nizok 

stepen na iskoristenost na 

kapacitetite), {to od svoja strana 

e usloveno od relativno siroma{nata 

ponuda na novi turisti~ki 

sodrìni, od skromnite 

investicii za propaganda i turisti~ka 

promocija na zemjata, 

nesoodvetnite avionski komunikacii 

so evropskite i svetskite 

metropoli i sl. Brojot na turistite 

vo zemjata, 2004 g., be{e sveden 

na 465.015, nasproti 710.278 

Komercijalna smestuva~ka ponuda vo Makedonija (1991-2004) 

Godina Vkupno Osnovni u~estvo Komple- u~estvo 

komercijalni kapaciteti* (%) mentarni** (%) 

kapaciteti 

1991 80296 14320 17,8 65976 82,2 

1992 79628 14242 17,9 65386 82,1 

1993 81328 14191 17,4 67137 82,6 

1994 81604 14897 18,3 66707 81,7 

1995 78913 14923 18,9 63990 81,1 

1996 79667 14941 18,8 64726 81.3 

1997 78425 15351 19,6 63074 80,4 

1998 78974 15834 20,0 63140 80,0 

1999 79203 16326 20,6 62877 79,4 

2000 73759 15988 21,7 57771 78,3 

2001 74130 16158 21,8 57972 78,2 

2002 73985 16230 21,9 57755 78,1 

2003 72059 16033 22,2 56026 77,8 

2004 72276 16171 22,4 56105 77,6 

*Hoteli, moteli, pansioni i turisti~ki naselbi 

**Site drugi komercijalni kapaciteti (odmorali{ta, kampovi, privatni sobi, bawski 

lekuvali{ta i sli~no) 

Izvor: Ackovska, M. (2007). Turizmot i ekonomskiot razvoj na Republika Makedonija, 

str. 163. 

turisti od 1991 g. Denes, u~estvoto 

na hotelite i restoranite vo 

formiraweto na BDP na zemjata 

ostanuva marginalno – vo periodot 

2000–2005 g. se odrùva na 

nivoto od okolu 1,5%. 

LIT.: Dràven zavod za statistika, Statisti~ki 

godi{nik na Republika Makedonija, 

Skopje, 2006; 

M. Ackovska, Turizmot i ekonomskiot 

razvoj na Republika Makedonija, 2007, 

133–164. D. E.–T. F. 

Akumulacionoto ezero Turija 

TURIJA – ve{ta~ka akumulacija 

izgradena na istoimenata r. Turija, 

vo Strumi~kata Kotlina. 

Se nao|a 16 km severno od Strumica. 

Branata e zemjeno-nasipna, 

so glineno jadro preku koe e nafrlan 

~akal i kamen. Krunata e 

dolga 417,3 m, {iroka 8 m, i visoka 

nad terenot 78 m. Dolìnata 

na zaezereniot del iznesuva 4,5 

km, {iro~inata 500 m, a zafa}a 

povr{ina od 0,16 km 2 . Vkupnata 

zafatnina na akumulacioniot bazen 

iznesuva 48.000.000 m 3 , od koja 

3.000.000 m 3 e mrtov prostor. Se 

koristi za navodnuvawe na 10.000 

ha obrabotlivi zemjodelski povr{ini 

vo Strumi~koto Pole. 




Dime 

Turimanxoski 

-Gorski 

TURIMANXOSKI-GORSKI, 

Dime Panev (Kavadarci, 1913 – 

Kralevo, Srbija, 19. X 1945) – pripadnik 

na komunisti~koto dvièwe, 

u~esnik vo NOB, voen rakovoditel. 

^len na KPJ od 1941. Od 

1943 g. e borec na NOPO „Dobri 

Daskalov“, potoa komandant na 

bataljonot „Stra{o Pinxur“, a 

po formiraweto na Vtorata 

MNOUB nejzin komandant. Vo 

1944 g. stanal ~len na G[ na NOV


i POM i rabotel na terenot na 

Skopska Crna Gora. Delegat na 


Zaginal vo avionska nesre}a. 


i revolucijata vo Makedonija 1941–1945, 

I, kn. vtora, Skopje, 1968; Tikve{ijata vo 

NOV 1941–1945, kn. {esta, Kavadarci, 

1984. \. Malk. 

TURSKO-MAKEDONSKI VRS- 

KI I ODNOSI. Datiraat od 

Mari~kata bitka 1371 g. po koja 

Osmanliite po~nuvaat da navleguvaat 

na teritorijata na Makedonija. 

Do 1430 g. na vkupnata teritorija 

na Makedonija e vospostaven 

osmanliski administrativen 

i voeno-policiski sistem 

{to funkcionira do podelbata 

na Makedonija (1913). Po Vtorata 

svetska vojna odnosite me|u Makedonija 

i Turcija se odvivaat vo 

ramkite na odnosite me|u SFRJ i 

RT. Vo Spogodbata me|u Jugoslavija 

i Turcija od 1952 g. za iseluvawe 

na turskoto naselenie vo 

Turcija e predvideno samo Turci 

od Makedonija da se iselat. Vrz 

baza na ovaa spogodba golem broj 

Turci od Makedonija se iselile 

vo Turcija. RT ja priznava RM na 

6. II 1992 g. pod ustavnoto ime. 

Diplomatski odnosi se vospostavuvaat 

na 26. VIII 1992 g. Prv vonreden 


na RM vo RT e Trajan Petrovski. 

Prv vonreden i opolnomo{ten 

ambasador na RT vo RM e Suha 

Nojan (voop{to, prv stranski ambasador 

akreditiran vo RM). Den 

prethodno, na 6.V 1993 g., RT ja otvora 

prvata ambasada vo Skopje. 

IZV.: Dokumenti za borbata na makedonskiot 

narod za samostojnost i nacionalna 

dràva, t.Ii II, Skopje 1981. 

LIT.: Viktor Gaber, Za makedonskata 

diplomatija, Skopje, 2002. T. Petr. 

Aleksandar 

Turunxov 

TURUNXOV, Aleksandar (s. Gorno 

Vrbeni, Lerinsko, 18. V 1871 – 

Bitola, 30. VIII 1905) – u~esnik vo 

Ilindenskoto vostanie, lerinski 

vojvoda. Bil vo ~etata na vojvodata 

G. Popan~ev (1902). Kako vojvoda 

(1903) u~estvuval vo Ilindenskoto 

vostanie vo Lerinsko. Po predavstvoto 

bil zaroben (1904) vo s. Ajtos, 

Lerinsko, osuden na smrt i javno 

obesen na At-pazar vo Bitola. 

LIT.: K. Bitoski, Kontinuitetot na 

makedonskite nacionalnoosloboditelni 

borbi vo XIX i po~etokot na XX vek, 


TURCITE VO RM ‡ etni~ka zaednica 

vo RM. Po Mari~kata bitka 

(1371) Makedonija postepeno 

potpadnala pod osmanliskoto 

vladeewe (1371‡1912) i zapo~nal 

proces na naseluvawe na tursko 

naselenie. So toa etni~kata karta 

na Makedonija zabeleùva 

promeni, no ne i su{tinski izmeni. 

Se zabeleùvaat procesi na 

vnatre{na migracija (povlekuvawe 

na makedonskoto naselenie od 

nizinite vo planinite), procesi 

na osmanliska kolonizacija (gradska 

i selska ‡ Kowari, Juruci), a 

podocna i muslimansko naselenie 

dojdeno od Bosna i Hercegovina. 

Vo petvekovnoto osmanlisko vladeewe 

vo Makedonija postepeno 

turskoto naselenie stanuvalo s# 

pobrojno. Vo predve~erjeto na 

Balkanskite vojni vo Makedonija 

ìveele ok. 500.000 Turci, {to 

prestavuvale 22,14% od celokupnoto 

naselenie. Po Balkanskite 

vojni (1912‡1913) i po Prvata 

svetska vojna (1914‡1918) brojot 

na turskoto etni~ko naselenie 

zapo~nal da se namaluva. Po Gr~ko-turskata 

vojna (1919‡1922) i 

Lozanskiot miroven dogovor 

(1923), turskoto i drugoto muslimansko 

naselenie od Egejskiot 

del na Makedonija (350.000) bilo 

proterano vo Turcija. 226.000 

Turci prodolìle da ìveat vo 

Vardarskiot i vo Pirinskiot 


Namaluvaweto na brojot na turskoto 

naselenie prodolìlo po 

Vtorata svetska vojna i vo Vardarskiot 

del na Makedonija, koga 

golem broj Turci se iselile vo 

Turcija. Poradi red faktori (politi~ki, 

religiozni, kulturni, 

ekonomski) vo 1954 g. od NRM/ 

SRM se iselile vo Turcija 17.396 

etni~ki Turci, vo 1955 ‡ 38.045, 

1957 ‡ 27.432, 1958 ‡ 13.224 ili 

vkupno 127.000 Turci, me|u koi i 

mal broj Albanci. Iseluvaweto 

na turskoto malcinstvo pridonesuva 

seriozno da se namali etni~kata 

brojnost na Turcite vo 

NRM/SRM. Vo 1953 g. vo NRM ì- 

Dolnorekanskoto selo @irovnica 

Saatkulata vo Skopje 

TURCITE 

veat 203.938 etni~ki Turci, {to 

pretstavuvaa 15,6% od celokupnoto 

naselenie, a vo 2002 g. nivniot 

broj se namaluva na 77.959 Turci 

(zaedno so del od islamiziranite 

Makedonci), ili 3,85% od naselenieto 

vo RM. Denes najgolem broj 

deklarirani Turci ìveat vo 

Skopje (8.595), Centar @upa 

(5.226), Gostivar (7.991), Plasnica 

(4.446), Radovi{ (4.061), Studeni~ani 

(3.285), Vrap~i{te (3.134), 

Mavrovo i Rostu{e (2.680). Procentualno 

turskata etni~ka zaednica 

e najmnogubrojna vo dve op- 

{tini (Centar @upa i Plasnica), 

no tie se re~isi site islamizirani 

Makedonci, so makedonski 

doma{en jazik. Na turskoto 

malcinstvo, so status na etni~ka 

zaednica vo Ustavot, mu se zagarantirani 

nacionalnite prava. 

Po Vtorata svetska vojna (1944), 

vo NRM/SRM funkcioniraa 55 

osnovni i sredni u~ili{ta so 

turski nastaven jazik, so 12.493 

u~enici. Vo u~ebnata 2005/06 g., 

poradi golemata migracija na 

turskoto naselenie vo Turcija, 

brojot na u~ili{tata i brojot na 

u~enicite se namaluva. Sega vo 

RM funkcioniraat 60 osnovni 

u~ili{ta na turski nastaven jazik 

so 6.972 u~enici i eden privaten 

kolex (†Jahija Kemal#). Na 

turski jazik se emituvaat programi 

na dràvnata MRTV, se izdavaat 

vesnici (†Birlik#, †Vardar#, 

nedelnik †Jeni Balkan#, 

†Zaman#, detskoto spisanie †Pupka#) 

i funkcionira Turskiot teatar. 

Turskite folklorni tradicii 

gi neguvaat i razni kulturnoumetni~ki 

dru{tva (†Jeni Jol#, 

T 

1519

T TUTUN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Albansko-turskiot teatar vo Skopje 

†\eni Hajat# i †Karde{l’k#). 

Imaat i svoj praznik (21 dekemvri 

‡ den na obrazovanieto). Vo 

politi~kiot ìvot na RM dejstvuvaat 

dve turski etni~ki partii: 

†Demokratskata partija na 

Turcite# (DPT) i †Partija za 

dvièwe na Turcite# (PDT). 

LIT.: Vasil KÍn~ov, Makedoni®. Geografi® 

i statistika, Sofi®, 1900; Zavod za 

statistika na SR Makedonija. Popis na 

naselenieto, doma}instvata i stanovite, 

1981, Skopje, 1984; Zavod za statistika 

na R. Makedonija. Popis na naselenieto 

od 1994 g, Skopje, 1997; Zavod za 

statistika na R. Makedonija. Popis na 

naselenieto, doma}instvata i stanovite 

vo R. Makedonija, Skopje, 2004; D-r 

Stojan Kiselinovski, Etni~kite promeni 

vo Makedonija (1913-1995), Skopje, 

2000; D-r Stojan Kiselinovski ‡ d-r Irena 

Stavovi-Kavka, Malcinstvata na 

Balkanot (XX vek), Skopje, 2004. St. Kis. 

Su{ewe na naniàniot tutun 

TUTUN (Nicotiana tabacum L.) –se 

odgleduva poradi listovite, koi 

po su{eweto, manipulacijata i 

fermentacijata sluàt kako osnovna 

surovina za izrabotka na 

razni tutunski prerabotki nameneti 

za uìvawe. Se konsumira 

prete`no so pu{ewe (cigari, cigarilosi, 

puri, tutun za lule, tutun 

za vitkawe), a mnogu malku so 

{mrkawe (burmut) ili so xvakawe. 

Se uìva poradi fiziolo{koto 

dejstvo na alkaloidot nikotin 

(C 10 H 14 N 2 ), no i na drugi sostojki 

vo listot, kako {to se eteri~nite 

masla i smolite. Denes 

pretstavuva najrasprostraneto 

legalno sredstvo so narkoti~no 

dejstvo. Tutunskiot ~ad sodrì 

niza kancerogeni i toksi~ni materii, 

koi predizvikuvaat golem 

broj zaboluvawa. Poslednive desetina 

godini vo svetot tutunot 

se odgleduva na 4.200.000 ha, so 

prose~en prinos od 1,6 t/ha. Kaj 

nas vo istiot period se odgleduva 

na okolu 20.000 ha ili na 3% od 

1520 

obrabotlivite povr{ini, so prose~en 

prinos od 1,2 t/ha, dodeka 

proizvedenoto koli~estvo tutun 

se dviì pome|u 15.000–30.000 t. 

Kako proizvoditel na orientalni, 

sitnolisni i aromati~ni tutuni 

RM se nao|a vo redot na prvite 

osum zemji (so 3%). Kaj nas 

angaìra okolu 40.000 doma}instva 

so blizu 200.000 ~lenovi. 

Ako kon ova ja dodademe brojkata 

od okolu 6.000 subjekti vo tutunskata 

industrija, negovoto odgleduvawe 

i obrabotuvawe ima navistina 

ogromno socijalno i ekonomsko 

zna~ewe za zemjata. P. Iv. 

TUFEKXIEV, Naum (Resen, 29. 

VI 1864 – Sofija, 26. II 1926) – trgovec 

od Makedonija vo Sofija, 

pripadnik na vrhovisti~kata organizacija, 

potpretsedatel na 

VMK (1895). Po ubistvoto na S. 

Stambolov se zasolnil vo Odesa. 

Po Mladoturskata revolucija do- 

{ol vo Makedonija. Bil blizok 

so mladoturskite rakovoditeli 

Nijazi-beg i Enver-beg. 

IZV. i LIT.: G. Del~ev, Spomeni, Dokumenti, 

Materiali, SofiÔ, 1978; H. Sil®nov, 

Osvoboditelnite borbi na Makedoni®, I, 

474, II, 356, Sofi®, 1983. Al. Tr. 

TUXAROV, Du{an (Strumica 3. X 

1930) ‡ farmacevt, osnovopolo`nik 

i direktor na veledrogerijata 

„Replek‡Makedonijalek“ i pretsedatel 

na Zdruènieto na veledrogerii 

na Jugoslavija. Osnova~ 

na Farmacevtskata komora na Makedonija 

i nejzin pretsedatel 

(1992‡1996); eden od sponzorite za 

izgradba na Farm. f. vo Skopje. 

Osnova~ na Farmacevtskata industrija 

„Replekfarm“ (2002). 

Prethodno rabotel vo apteka, potoa 

vo „Alkaloid“ kako komercijalen 

direktor i vo „Krka“ (Novo 

Mesto) kako sovetnik. L. P.-T. 

Tome 

Tuxarov 

TUXAROV, Tome Du{anov (Strumica, 

25. V 1935 ‡ Skopje, 12. X 

2004) ‡ spec. po maksilofacijalna 

hirurgija, redoven prof. na St. f. 

(1986). Doktoriral vo 1976 g. Publikuval 

100 statii. Avtor e na 

knigite: „Plunkovni `lezdi i 

nivnite zaboluvawa“, „Temporo- 

mandibularen zglob“, „Akupunktura 

vo teorijata i praktikata“. 

Tripati bil prodekan na St. f. i 


maksilofacijalnite i plasti~nite 

hirurzi vo SFRJ. E. M. 

Van~o 

Tu{evski 

TU[EVSKI, Van~o (Ko~ani, 3. 

VII 1949 ‡ Skopje, 27. X 2006) ‡ 

literaturen istori~ar, profesor 


vo Skopje po Makedonskata literatura 

vo XIX vek. Avtor na 

pove}e trudovi od oblasta na istorijata 

na makedonskata literatura. 

Nau~noto delo na profesorot 

Van~o Tu{evski go odlikuva 

zavidna istraùva~ka 

akribija. 

BIBL.: Joakim Kr~ovski i izvorite na nekoi 

negovi dela, Skopje, 1985; Studii za bra- 

}ata Andreja i Konstantin Petkovi~, 

Skopje, 2000; Poetika i retorika na novata 

makedonska knièvnost (XIX vek), Skopje, 

1985; Jordan Haxi Konstantinov Xinot. 

@ivot i delo, Skopje (2003); Nova makedonska 

knièvnost, Skopje (2008). G. T. 

Zehedin 

Tu{i 

TU[I, Zehedin Z. (s. Dobovjani, 

Struga 26. VII 1943) – generalpotpolkovnik 

na ARM. Osnovno 

i sredno u~ili{te zavr{il vo 

Struga. Voena akademija na JNA 

(Belgrad), Komandno{tabna akademija 

i [kola za narodna odbrana 

na JNA. Bil komandir na 

vod i na ~eta, komandant na grani~en 

bataljon, na~alnik na 

{tab na korpus, pomo{nik na NG 

[ za KOV i direktor na G[ na 

ARM. Razre{en od dol`nosta na 

15. III 2003. 


ARM#. V. St.

]AMILOV, Kiril (Veles, 22. II 

1899 ‡ Skopje, 9. IX 1976) ‡ univerzitetski 

profesor, filozof, 

folklorist, revolucioner. Studiral 

na univerzitetot Sorbona 

vo Pariz (1924) i doktoriral na 

temata „Prilog kon prou~uvaweto 

na deteto. Sovremeni teorii i 

metodi# na Univerzitetot vo 

Nansi (1936). U~esnik vo [pan- 

Kiril 

]amilov 

skata gra|anska vojna (1937‡1938), 

potoa i vo NOB vo Makedonija. 

Bil docent na Filozofskiot fakultet 

(1947‡1953) po Istorija 

na pedagogijata i nau~en sorabotnik 

vo Institutot za folklor vo 

Skopje do penzioniraweto (1968). 

Avtor na golem broj stru~no-nau~ni 

trudovi, so poseben interes 

za deloto na Gr. Prli~ev i narodnoto 

tvore{tvo. 


tom vtori. Makedonija pod turska vlast 

(od XIV do krajot na XVIII vek). Redaktor 

d-r Aleksandar Stojanovski, Skopje, 1998; 

Qubi{a Stojanovi}, Makedonski i francusko-frankofonski 

tvore~ki li~nosti, 

Sk., 2005. V. Toc. 

]ATIB, HASAN (Bitola, XV / 

XVI v.) – osmanliski poet rodum 

od Bitola. Stanal sekretar na 

Sinan-pa{a, golemiot vezir na 

sultanot Selim I (1512‡1520). 

Pi{uval pesni vo hronostihovi, 

a najzna~ajna mu e pesnata ispeana 

po povod osvojuvaweto na Belgrad 

od sultanot Sulejman. 


tom vtori. Makedonija pod turska vlast 

(od XIV do krajot na XVIII vek). Redaktor 

d-r Aleksandar Stojanovski, Skopje, 1998. 

Dr. \. 

]ELIJNI UÎLI[TA ‡ vid 

religiozni vospitno-obrazovni 

ustanovi, koi re~isi bile edins- 

] 

Konakot na manastirot „Sv. Jovan Bigorski“, kade 

{to rabotele }elijni u~ili{ta 

tveni vo prosvetno-{kolskiot 

ìvot vo Makedonija s# do sredinata 

na XIX v. Datiraat od krajot 

na IX i po~etokot na X v., a gi otvorale 

u~enicite na sv. Kliment 

i sv. Naum. Dolgo vreme (re~isi 

celo srednovekovie) dejstvuvale 

vo ramkite na manastirite i vr- 

{ele funkcija na elementarni 

u~ili{ta na crkovnata pismenost 

i obrazovanie i bile poznati 

pod imeto (v.) manastirski }elijni 

u~ili{ta. Vo prvata polovina 

na XVII v. }elijni u~ili{ta 

se otvoraat i vo gradovite, pri 

crkvite, poradi {to i bile narekuvani 

crkovni u~ili{ta. Osven 

na crkovna pismenost, decata vo 

ovie u~ili{ta bile pou~uvani i 

na crkovno peewe, kako i na crkovniot 

red i bogoslu`ba. Najrasprostraneti 

bile op{tinskite 

}elijni u~ili{ta. Se pojavuvaat 

vo po~etokot na XIX v., a bile 

otvorani i izdrùvani od mesnite 

crkovno-u~ili{ni op{tini. 

[koluvaweto vo niv bilo 

besplatno, taka {to bile {iroko 

prifateni od naselenieto. Do 

sredinata na XIX v. gi imalo, re- 

~isi, vo site gradovi i sela. Osven 

pismenost i religiozno obrazovanie, 

vo nekoi od niv se vklu- 

~uvani i svetovni obrazovni sodrìni. 

So razvojot na svetovnite 

u~ili{ta (v.) postepeno go 

gubat svoeto zna~ewe i se sre}avaat 

pod imeto starovremski 

u~ili{ta. 




]ERIMI, Vebi (Kumanovo, 8. V 

1955) ‡ akter, reìser i pedagog. 

Diplomiral na Fakultetot za 

dramski umetnosti vo Skopje 

1979 g. Od 1980 g. e profesor po 

Akterska igra na Fakultetot za 

dramski umetnosti vo Tetovo. 

RE@II: †ôvekot {to ja vide smrtta so 

svoi o~i#, †Policajci#, †Socijalisti~ka 

Eva#, Volpone# i drugi. 

ULOGI: Enrik IV vo †Enrik#; Arnold vo 

†[kolo za èni#; Luda vo †Kral Lir# i 

drugi. R. St. 

Olivera 

]orveziroska 

]ORVEZIROSKA, Olivera 

(Kumanovo, 29. XI 1965) ‡ raska- 

ùva~, romansier, literaturen 

kriti~ar. Zavr{ila Filolo{ki 

fakultet vo Skopje. Raboti kako 

urednik vo izdava~ka ku}a. Avtorka 

e na prozna beletristika 

za vozrasni i za deca. Upotrebuva 

raskaùva~ki postapki bliski 

do postmodernata teorija za prozata. 

Kako kriti~ar se odlikuva 

so kultiviran vkus i rasko{na 

intelektualna paleta. 

BIBL.: Kifli~kata Mirna, roman za 

deca, 1993; Otvoraat li sni{tata rabota?, 

kritika i eseistika, 1999; Stradawata 

na mladiot lektor, raskazi za 

vozrasni, 2000; Mojot brat od trinaesettiot 

kat, roman za deca, 2001; Dedo 

Mile, slikovnica, 2001; (S)pleteni raskazi, 

raskazi za vozrasni, 2003; Zaklu~enoto 

telo na Lu, roman za vozrasni, 

2005. G. T.

] ]ORVEZIROSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Mile 

]orveziroski 

]ORVEZIROSKI, Mile (Prilep, 

18. V. 1928 – Skopje, 22. VI 

2008) – filolog, u~ebnikar, kulturolog. 

Gimnaziskoto obrazovanie 

go zavr{il vo Prilep, a Filozofskiot 

fakultet (Grupata za 

literaturite na narodite na 

SFRJ, so specijalnost istorija 

na makedonskiot jazik i dijalektologija) 

vo Skopje (1954). Rabotel 

kako redaktor vo Radio 

Skopje (1. H 1953 – 1. IV 1954), po 

{to preminal vo Izdava~koto 

pretprijatie †Prosvetno delo#, 

kade {to go pominal celiot 

raboten vek, prvin kako urednik, 

potoa direktor (1969–1978) i povtorno 

kako urednik. Eden e od 

avtorite na prvite povoeni dvojazi~ni 

re~nici: Srpskohrvatsko-makedonski 

re~nik (so \. Milo{ev, 

B. Blagoeski, A. Xukeski, 

1964); Makedonsko-albanski re~nik 

(so Q. Rusi) i Makedonskoturski 

re~nik (so K. Sejfula, 

1967). Osobeno se projavuva kako 

koavtor na u~ebnici za osnovnoto 

i za srednoto obrazovanie (za 

u~ili{tata so makedonski, albanski 

i turski jazik). 

LIT.: Bibliografija na Izdava~koto 

pretprijatie „Prosvetno delo# 1945– 

1970, Skopje, 1970; Bibliografija na Rabotnata 

organizacija „Prosvetno delo# 

1970–1985, Skopje, 1985; Makedonski 

knièvni preveduva~i. Leksikon, Skopje, 

1994. S. Ml. 

]ORTO[EV, Vasil (Bogdanci, 

7. I 1920 – Skopje, 3. II 1992) ‡ 

operski pevec, tenor i reìser. 

Studiral peewe na Sofiskata 

muzi~ka akademija (prof. Brmbarov), 

a diplomiral (1952) na Filozofskiot 


1522 

Vasil 

]orto{ev 

Kako eden od nejzinite osnova~i, 

vo Operata na MNT rabotel od 

1947 do 1980 g. Pozna~ajni ulogi: 

Pedril (Grabnuvawe od sarajot), 

Grof Almaviva (Sevilskiot 

berber), Alfred @ermon (Travijata), 

Lenski (Evgenij Onegin), 

Va{ek (Prodadena nevesta). Kako 

operski reìser debitiral vo 

1958 g. so reìjata na operata An- 

èlika. Toj e avtor na pove}e od 

25 obnovi i sopstveni reìi na 

operite: Albert Hering, Bal 

pod maski, Don Karlos, Nabuko, 

Norma, Pajaìna, Portretot 

na Xeni, Pla{tot, Razdelba, 

Fidelio. Xokonda, Oxa~ar~eto 

Sejm. Uspe{en direktor na Operata 

i baletot na MNT (1971– 

1975). Vo 1972 bil inicijator, osnovopolo`nik 

i dolgogodi{en 

organizator na manifestacijata 

„Majski operski ve~eri#. F. M. 

Kiril 

]orto{ev 

]ORTO[EV, Kiril (]ustendil, 

Bugarija, 14. V 1922 ‡ Skopje, 11. 

V 2003) ‡ akter vo Dramata na 

MNT. Prviot anga`man kako 

profesionalen akter go imal vo 

1945 g. Podocna karierata ja prodolìl 

na scenite na narodnite 

teatri vo [tip i vo Prilep. Nekolku 

sezoni pominal vo Dramskiot 

teatar vo Skopje. Osven so 

akterstvo, se zanimaval i so re- 

ìja, osobeno na detskata scena. 

ULOGI: Magbet (vo istoimenoto delo), 

Tom (†Staklena menaèrija#), Per~ihin 

(†Malogra|ani#), Ariton (†Yidot, vodata#), 

Alojzie Zilbebrant (†Gospoda Glembaevi#) 

i dr. R. St. 

]OSEVA, Slobodanka ([tip, 

1946) – redoven profesor na Tehnolo{ko-metalur{kiotfakultet 

vo Skopje. Diplomirala na 

Univerzitetot MHTI vo Moskva 

(1969), a doktorirala na Tehnolo{ko-metalur{kiot 

fakultet 

vo Belgrad (1989). Imala studiski 

prestoi vo mnogu zemji na Evropa. 

Na Tehnolo{ko-metalur{kiot 

fakultet vo Skopje e od 1969 g., a 

redoven profesor od 2000 g. Bila 

prodekan na Tehnolo{ko-metalur{kiot 


Podra~je: hemija i fizi~ka hemija 

na polimeri, sinteza na polimeri 

i nivno karakterizirawe, reciklirawe 

na otpadni polimeri. 

LIT.: „Bilten UKIM# br. 758, od 28 VI 



TMF Skopje, 2000 g., str. 91.Sv. H. J. 

Vladimir 

]osevski 

]OSEVSKI, Vladimir (Ohrid, 

1. XI 1921) – arhitekt i urbanist. 


fakultet na Tehni~kata visoka 

{kola vo Belgrad (1953). Proektantskata 

aktivnost ja odviva vo 

Zavodot za urbanizam i arhitektura 

vo Ohrid, vo Skopje i vo Republi~kiot 

sekretarijat za urbanizam 

pri Izvr{niot sovet na 

RM. Izrabotil urbanisti~ki 

planovi za pove}e stanbeni naselbi 

vo Skopje, vo Ohrid i vo Bitola. 

Rabotel i na izmenite i dopolnuvaweto 

na Urbanisti~kiot 

plan na Skopje (1957). Se zanimava 

i so publicisti~ka dejnost. 

BIBL.: Procesi na urbanizmot vo SR 

Makedonija 1948–1981 godina, MANU, 

Skopje, 1985. Kr. T. 

]OSETO, Andon ‡ v. Janev, Anton 

Lazov. 

Dimitar 

]ostarov 

]OSTAROV, Dimitar (I~era, 

Bugarija, 25. VIII 1912 ‡ Ohrid, 14. 

III 1997) ‡ akter, reìser i pedagog. 

Eden od vtemeluva~ite na 

sovremenoto teatarsko delo vo 

Makedonija. Zavr{il Vi{a teatarska 

{kola vo Sofija. Vo 

Skopje pristignuva vo 1941, kako 

akter na novoosnovaniot bugarski 

Naroden teatar. Brzo potoa 

se vklu~uva vo ilegalnata dejnost, 

a podocna stapuva vo NOB. 

Po Vojnata e prv upravnik na 

MNT, direktor na Dramata na 

MNT, dramski i filmski akter. 

Se zanimava i so pedago{ka dej-


nost vo Srednata teatarska {kola 

i na FDU vo Skopje. Reìra 

dramski dela, kako i operski 

(†Toska#) vo svojata mati~na ku}a 

i vo drugi teatri. 

RE@II: †Platon Kre~et#, †Tatkov dom#, 

†Tartif#, †Somnitelno lice#, †Pokojnik#, 

†Dohodno mesto#, †@enidba#, †Kako 

{to miluvate#, †Ko{tana#, †Zadruga#, 

†Goce#, †Intriga i qubov#, †Selskata 

u~itelka#, †Moma bez miraz#, †Gospo|a 

ministerka#, †Otelo#, †Revizor#, †Nora#, 

†Piknik#, †[uma#, †Galeb#, †Mladi sinovi#, 

†Volpone#, †Smrtta na gubernatorot#, 

†Kako {to miluvate#, †Kolomba#, 

†Gradskiot saat# i dr. R. St. 

]UKA, Jorgo (Kru{evo, 1947) – 

in`. tehnolog, dolgogodi{en direktor 

na „OHIS# – Skopje, stopanstvenik 

i op{testvenik. Diplomiral 



(1972). Vo „OHIS# bil od inèner 

vo pogon, glaven inèner, direktor 

na pogon i generalen direktor 

(1987–2008). Bil pretsedava~ 

na Sobranieto na Stopanskata 

komora na Makedonija i ~len 

na Sovetot za me|unacionalni 

odnosi. Sv. H. J. 

]UKOVI (Otus) – rod mali ptici 

so dolìna na teloto do 20 cm i so 

raspon na 

kriljata do 

60 cm, od 


se 

sre}ava 

eden vid 

}uk (Otus 

]uk (Otus scops) 

Jorgo 

]uka 

scops). 

LIT.: Birds in 

Europe: popula- 

tion estimates, trends and conservation status, 

„BirdLife International Conservation Series#, 12, 

Cambridge, 2004; C. Harrison, An Atlas of the 

Birds of the Western Palaearctic, Glasgow, 1982. 


]ULAVKOVA, Kata (Veles, 11. 

XII 1951) ‡ poet, literaturen teoreti~ar, 

kriti~ar, eseist, prepejuva~, 

antologi~ar. ^len e na 

MANU i sekretar na Oddelenieto 

za lingvistika i literaturna 

nauka. Ima zavr{eno Filozofsko-istoriski 



vo Skopje. Doktorirala na 

Filozofskiot fakultet vo Zag- 

Kata 

]ulavkova 

reb na tema: „Odliki na lirikata#. 

Raboti na Filolo{kiot fakultet 

vo Skopje. Edna godina rabotela 

pri Lektoratot po makedonski 

jazik i literatura na 

INALCO vo Pariz. Bila pretsedatel 

na Makedonskiot PEN-centar. 

Vo esejot „Pred poezijata na 

Katica ]ulavkova#, akad. M. Matevski 

sublimno zabeleùva: 

„Nosej}i vo sebe impresiven 

kvantum na informacii, znaewa 

i soznanija od edna bogata lektira 

vo {irok intelektualen i 

misloven istorisko-geografski 

i kulturen raspon, so sigurni 

fundamenti vo estetikata, poetikata 

i lingvistikata, vrz razgradeniot 

standarden jazik, sintaksa 

i struktura na pesnata Katica 

]ulavkova ne prodolùva da 

uriva i bri{e, tuku ja ostvaruva i 

potvrduva svojata koncepcija na 

lirizmot, svojata tvore~ka postapka, 

svoeto na~elo na eden „govor 

na sozvu~nost, na vi{a re~itost 

vo koja korespondiraat zvukot 

i zna~eweto...#, svojata „li~na 

i netipi~na pretstava na svetot 

i ~ovekot#. 

BIBL.: Blagovesti, poezija, 1975; Akt, 

poezija, 1978; Na{iot soglasnik, poezija, 

1981; Nova pot, poezija, 1984; Figurativniot 

govor i makedonskata poezija, studii, 

1984; Nevralgi~ni mesta – Neuralgi~na 

mesta, dvojazi~no izdanie, Vr{ac, 

poezija, 1986; Stapka i otstapka, ogledi 

i kritiki, 1987; Diva misla, poezija, izbor, 

1989; @edbi, prestapni pesni, poezija, 

1989; Drugo vreme, poetska proza, 1989; 

Kopne` po sistem, studii i kritiki, 

1992; Domino, poezija, 1993; Pothod i ishod, 

kritiki, 1996; Izgon na zloto, poezija, 

1997; Kamen isku{itel, kritiki, 

1997; Teorija na knièvnosta, 1999; Makedonskiot 

esej, 2000; Me|usvet, poezija, 

2000; Hermenevtika i poetika, hrestomatija, 

2003. 

LIT.: M. Drugovac: Poetika na lirikata 

vo kn. Ogledalo i svetilka, 1991; V. 

Uro{evi}: Erotika kako poetika vo kn. 

Astrolab, 2000. P. Gil. 

]ULAFKOVSKI, Pavle Jovanov 

(Papradi{te, Vele{ko, juli 

1865 – na pat kon Papradi{te, 13. 

VI 1940) – ~len na MNLD vo S.- 

Peterburg i potpisnik na molbata 

za registracija na negoviot 

Ustav. U{te mlad raboti kako 

grade`nik vo Voden (1892–1893) i 

vo VI sektor na Otomanskata è- 

Pavle 

]ulafkovski 

]URDLIJA 

leznica vo Bitola (1894–1896), 

kako majstor-grade`nik na pristani{teto 

vo Konstanca (Romanija) 

(1897–1898), rabotovoditel 

na izgradbata na mostot „Troicki# 

vo S.-Peterburg (Rusija) 

(1898–1899), a isto taka vo Brisel 

(Belgija) (1900), vo Belgisko 

Kongo (Zair) (1900–1902). Doa|a 

vo ruskata prestolnina i ja potpi{uva 

molbata na MNLD do Sovetot 

na SPBSBD za potvrduvawe 

na Ustavot (20. XII 1903), a potoa 

go odnesuva bukvarot na Drugarstvoto 

na makedonski jazik za 

pe~atewe vo Wujork (1904). Raboti 

vo San-Francisko (1907), a potoa 

se vra}a vo Termalito vo Kalifornija 

(1908). Vo vremeto na 

Balkanskata vojna (1912) si doa|a 

privremeno vo Makedonija i so D. 

ûpovski u~estvuva na Op{tomakedonskata 

konferencija vo 

Veles, no odnovo odi vo SAD (Aljaska) 

i vonredno studira na Tehni~kiot 

kolex vo îkago (1920). 

Se vra}a vo Makedonija kako amerikanski 

penzioner vo rodnoto 

selo. Podocna, na pat od Veles za 

Papradi{te, e najden ubien. 




Petrograd, I, 1978, 233–234. Bl. R. 

]URDLIJA ‡ gorna nevestinska 

obleka, izrabotena od bela kla{na, 

bez rakavi. Taa e podolga od sajata. 

Kroena e od predni poli, skutovi, 

poli, skut~iki, mali poli, 

zadni{te, stan, rascepok (cep od 

stranite dolu) i koltuci (tria- 

]urdlija & gorna nevestinska obleka 

so bogati dekorativni elementi 

] 

1523

] ]URÎEV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

golnesti par~iwa za pod pazuvite). 

Pod pazuvite nadolu celata e 

aplicirana so alova ~oja i e bogato 

ukrasena so dekorativni elementi, 

sli~ni kako onie zastapeni 

kaj {arenata saja (v.). J. R.-P. 

]URÎEV, Kiril Todorov 

(Skopje, 14. I 1925) ‡ ginekologaku{er, 


vo Skopje (od 1970). Med. f. zavr- 

{il vo 1951 g. vo Zagreb. Specijaliziral 

ginekologija i aku{erstvo 

(1956) na Ginekolo{ko-aku- 

{erskata klinika vo Skopje. Habilitiral 

na tema „Problemi na 

ektipi~nata bremenost# (1970). 

Se usovr{uval vo pove}e centri 

(Pariz, London, Maribor, Qubqana). 

Toj e vo prvata generacija 

stru~waci {to ostavile zna~aen 

1524 

beleg vo formiraweto na Klinikata. 

Z. X. 

]ustek 

]USTEK ‡ pleten ukras od monistra. 

Ma{koto naselenie go 

noselo vdenat na pojasot. J. R. P. 

]USTENDILSKI TRIOD – rakopis 

od makedonska redakcija od 

Kratovskata knièvna {kola od 

vtorata polovina na XIII v. Rakopisot 

e pi{uvan vo dve koloni od 

po 38 reda so ustavno pismo. Glavniot 

del se ~uva vo Okru`niot 

muzej vo ]ustendil, a po nekolku 

lista po bibliotekite vo Sofija, 

Krakov, Plovdiv i Sankt Peterburg. 

LIT.: B. Conev, KÓstendilsko ~etveroevangelie. 

Srednob†lgarski prototip 

na VI pravopisna {kola, PSp, t. 66, N o 

7–8, 1905, 538–539.; B†lgarski r†kopisi, I, 

32–35; B. Conev, Opis na NBKM, II, str. 

82–83, op. 575, sn. XXV, l. 1’; Hr. Kodov, 

Opis na slavÔnskite r†kopisi v bibliotekata 

na BAN, SofiÔ, 1969, op. 39, 

75–76; J. Rusek, Krakowskie fragmenti triodu 

sredniobulgarskiego z XIII w., Sprawozdania z 

Posiedzen Komisji Naukowych Oddzailu PAN w 

Krakowie, 1962, 440–442; G. Popov, Triodni 

proizvedeniÔ na Konstantin Preslavski, 

Kirilo-metodievski studii, 2, SofiÔ, 

1985. E. J.-U.

UVOLA@I (Dermaptera) – insekti 

so izdolèno telo. Na zadniot 

kraj od teloto se nao|aat dva hitiniziraniizrastoka 

(cerci), koi se 

vo oblik na kle{ta 

i sluàt za napad 

i odbrana. Goleminata 

varira 

od 0,5 do 3 cm. Poznati 

se okolu 

1.500 vidovi, {iroko 

se rasprostraneti 

– kosmopoliti, 

so pogolem 

broj vidovi vo 

Obi~na uvolaà 

(Forficula auricularia L.) 

potoplite kraevi. 

Vo Makedonija e 

poznata obi~nata 

uvolaà (Forficula auricularia L.), 

dolga do 15 mm. Aktivna e no}e, 

se krie pod kamewa, listovi i 

drvja. 



V. T. K. – M. Kr. 

UGLE[A, Jovan (? – êrnomen 

na r. Marica, 26. IX 1371) – despot 

vo Serskata oblast (1365–1371), 

brat i sovladetel na kralot Volka{in. 

U~estvuva vo Kosovskata 

bitka (1369), koga zaedno so kralot 

Volka{in gi porazuvaat koalicionite 

vojski na Lazar Hrebeljanovi}, 

Nikola Altomanovi} 

i carot Uro{ V. Bil vo postojana 

vojna so Turcite {to bile 

na granicite na negovata oblast. 

Zaginuva zaedno so kralot Volka- 

{in vo bitkata na r. Marica, koga 

voeno se sprotistavuvaat na osmanliskite 

navleguvawa. 

LIT.: Konstantin Jire~ek, Srpski car 

Uro{, kraq Vuka{in i Dubrov~ani, 

Zbornik Konstantina Jire~eka, I, Beograd, 

1959, 341–385; Stojan NovakoviÊ, Srbi 

i Turci, Beograd, 1960; Georgije Ostrogorski, 

Serska oblast posle Du{anove 

smrti, Vizantija i Sloveni, Beograd, 

1970, 435–456; Biljana Ristovska-Josifovska, 

Kralot Volka{in i Ugle{a Mrwav- 

~evi vo deloto na Mavro Orbini Kralstvoto 

na Slovenite, „Balcanoslavica#, 

26–27, 1999–2000, 171–183. B. R.-J. 

UGRINOVA-SKALOVSKA, 

Radmila (Skopje, 6. II 1926) – pripadnik 

na prvata generacija diplomirani 

makedonisti na Filolo{kiot 


{to raboti od 1949 g. do penzi- 

Radmila 

Ugrinova- 

Skalovska 

U 

oniraweto, predavaj}i staroslovenski 

jazik i sporedbena gramatika 

na slovenskite jazici. Za 

ovie predmeti obezbeduva i soodvetni 

u~ebnici. Nau~niot afinitet 

kon paleoslavisti~kata 

problematika, a vo tie ramki 

osobeno kon istorijata na makedonskiot 

jazik, doa|a do izraz vo 

brojni trudovi za jazi~nite osobenosti 

na makedonskite csl. 

tekstovi, kako i vo izdanieto na 

Radomirovoto ev. Golem e nejziniot 

pridones kako organizator 

i dolgogodi{en rakovoditel na 

Oddelenieto za istorija na makedonskiot 

jazik vo IMJ i kako redaktor 

na Re~nikot na crkovnoslovenskiot 

jazik od makedonska 

redakcija (I tom, Skopje, 2006). 

Sostaven del od nejzinite nau~ni 

preokupacii pretstavuva interesot 

kon sovremeniot makedonski 

jazik izrazen vo redica prilozi i 

vo doktorskata disertacija za 

glagolskite prefiksi vo makedonskiot 

jazik, kako i preku u~estvo 

vo izrabotkata na Pravopisot 


DELA: Zna~ewata na glagolskite prefiksi 

vo makedonskiot jazik, Skopje, 

1960; Staroslovenski jazik, Skopje, 1970; 

Radomirovo evangelie, Skopje, 1988 (so Z. 

Ribarova); Sporedbena gramatika na slovenskite 

jazici, I. Gramatika, II. Slovenska 

~itanka, Skopje, 1994. 

BIBL.: E. Crvenkovska, Bibliografija 

na trudovite na prof. d-r Radmila Ugrinova-Skalovska, 

Zbornik vo ~est na R. 

Ugrinova-Skalovska ..., Skopje, 1997, 

13–23 (do 1996). Zd. R. 

UGRINOVSKI, Grigor Naumov 

– pe~albar od Ki~evsko vo Rusija, 

sopstvenik na slatkarski du}an 

vo Orenburg (do Petrograd), kade 

{to raboti i struànecot Vlado 

@upan. Poradi nemirite vo Petrograd, 

po 1. IX 1917 g. se premestuva 

vo Rostov na Don. Vo slednata 

godina, po vleguvaweto na germanskite 

intervencionisti~ki 

sili i belogardejcite na Denikin, 

mu go ostava du}anot na brata 

si Andre Ugrin i se preseluva 

vo Ekaterinodar (podocna Krasnodar), 

kade {to otvora golem 

Kafe-restoran „Makedonija#. 

Bidej}i gradot bil blizu do Ejsk, 

kade {to se preselilo semejstvoto 

na D. ûpovski, tie po~esto 

kontaktiraat. Kako aktiven ~len 

na Makedonskata kolonija vo 

Petrograd, toj e potpisnik na 

nejzinite memorandumi i drugi 

akti (1914), a potoa e eden od ~lenovite 

i na Makedonskiot revolucioneren 

komitet vo Petrograd 

(1917) pod pretsedatelstvo na 

D. D. ûpovski. Poradi voenata 

okupacija od Denikin, vo proletta 

na 1919 g. G. U. i V. @upan zaminuvaat 

vo Bugarija. 

IZV.: „Makedonsk˜Ÿ golosÍ (Makedonski 

glas)# (II, 10, 13. VIII 1914, 6 i 7; II, 11, 20. XI 

1914, 201). 



nau~no-literaturno drugarstvo vo Petrograd, 

I, 1978, 105; II, 203–207 i 347; istiot, 

Stoletija na makedonskata svest. 

Istraùvawa za kulturno-nacionalniot 

razvitok, Skopje, 2001, 499–507. Bl. R. 

Jovica 

Ugrinovski 

UGRINOVSKI, Jovica Nikolov 

(Skopje, 2. X 1945) ‡ specijalist 

nevrohirurg, redoven prof. 

na Med. f. vo Skopje. Specijaliziral 

nevrohirurgija vo Skopje 

(1975), zavr{il tri postdiplomski 

kursa po nevrohirurgija vo

U UGRINSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Monpelje (1977), Man~ester 

(1978) i Bratislava (1981), magistriral 


(1986). Pridonel vo voveduvaweto 

na prospektivniot predviduva~ki 

skoring sistem vo nevrohirurgijata 

i metodot na premostuvawe 

na krvnite sadovi vo mozokot. 

Pri atentatot vrz Pretsedatelot 

na RM Kiro Gligorov 

(Skopje, 1994) izvede sloèni 

nevrohirur{ki operativni zafati. 

Organizator e na Itnata 

sanitetska helikopterska slu`ba 

vo RM, kako i na pove}e volonterski 

organizacii i se zanimava 

so alpinizam. Publikuval pove}e 

od 140 nau~ni trudovi i 6 

knigi. Sopstvenik e na privatnata 

klinika „Neuromedika#. 

BIBL.: Traumatska koma, Skopje, 1991; 

Nevrohirurgija, Skopje, 1992; Medicinsko-sanitaren 

prira~nik za alpinisti i 

planinari, Skopje, 1993; Medicinsko-sanitaren 

prira~nik za alpinisti i planinari. 

II izdanie, Skopje, 1996; Prakti~na 

nevrohirurgija, Skopje, 1999; Prakti~na 

nevrohirurgija 2, Skopje, 2001; Sun 

in the ice-Antarctic, Skopje, 2002; Nevrohirurgija 

za studenti po medicina i stomatologija, 

Skopje, 2003. M. [oq. 

UGRINSKI, Predrag Stefanov 

(Tetovo, 28. XI 1936 ‡ Sremska 

Kamenica, Srbija 2. XII 1988) ‡ 

spec. po patolo{ka anatomija, redoven 

prof. na Med. f. (od 1986). 

Diplomiral medicina vo Skopje 

(1961), a specijaliziral patolo{ka 

anatomija (1965). Rabotel 

eksperimentalna patologija na 

o~noto jabolko. Habilitiral na 

tema za morfolo{kite karakteristiki 

na zamatenite kornealni 

homotransplantati (1972). Doktoriral 

na tema za oddelni kleto~ni 

populacii {to go otfrluvaat 

kornealniot transplantat 

(1986). Prestojuval na NIH (nacionalnite 

instituti za zdravje) vo 

Betezda (SAD), kade {to rabotel 

na hipersenzitivitetot, od ~ie- 

{to istraùvawe soznanijata se 

pe~ateni. Publikuval nad 113 

trudovi. Direktor na OOZT Instituti 

(1977‡1978). Bil prodekan 

na Med. f. (1982‡1986), {ef 

na Katedrata po patolo{ka anatomija 

(1986‡1988). Dal pridones 

vo imunopatologijata. Organiziral 

laboratorii za kleto~en 

imunitet i kratkotrajna kultura 

na tkiva. Bil pretsedatel na MLD 

(1981). K. K.-P. 

UDAVI (Boidae) – primitivna 

familija zmii. Se registrirani 

okolu 80 vidovi vo celiot svet, 

no najgolem broj 

od niv gi naseluvaat 

tropskite 

predeli. Vo Evropa 

ìvee eden 

pretstavnik od 

udavite, koj se 

Stepski udav sre}ava i kaj 

1526 

nas, a toa e stepskiot udav (Eryx 

jaculus). 



2002. Sv. P. – V. Sid. 

UZUNOV, Angel (Ohrid, 1886 – 

Sofija, 1975) – u~esnik vo makedonskoto 

revolucionerno dvièwe. 

Po Prvata svetska vojna se 

vklu~il vo redovite na VMRO, 

bil blizok sorabotnik na T. 

Aleksandrov i Iv. Mihajlov, rezerven 

~len na Zadgrani~noto 

pretstavni{tvo (1925), pratenik 

vo Narodnoto sobranie na Bugarija. 

Od 1928 bil vo protogerovisti~kata 

VMRO. 

LIT.: Zoran Todorovski, VMRO 

1924–1934, Skopje, 1997; Almanah na bÍlgarskite 

nacionalni dvièniÔ sled 1878, 

SofiÔ, 2005. Z. Tod. 

Ane{ti 

Uzunov 

UZUNOV, Ane{ti (s. Plevwa, 

Dramsko, Egejskiot del na Makedonija, 

7. II 1914 – s. Ribnovo, Rodopsko, 

10. V 1943) – organizator 

na partizanskoto dvièwe vo 

Nevrokopsko, Pirinskiot del na 

Makedonija. Bil pe~atarski rabotnik 

i mlad se vklu~il vo 

VMRO(Ob). Na sudskiot proces 

(1936), koga bile sudeni ~lenovite 

na VMRO(Ob), pred sudiite 

izjavil deka po nacionalnost e 

Makedonec, a ne Bugarin. Bil 

osuden na dolgogodi{na zatvorska 

kazna. Po izleguvaweto od 

zatvor (1938) ja prodolìl svojata 

revolucionerna rabota. Bil 


na nelegalnata KP (1941). Zaginal 

vo vooruèn sudir so bugarskata 

policija. 



1966; IstoriÔ na blagoevgradskata 


1979. V. Jot. 

UZUNOV, Nikola (s. Embore, 


VIII 1930) – ekonomist, univ. profesor, 

op{testvenik, akademik. 

Do zapi{uvaweto vo sredno obrazovanie 

ìveel i u~el vo Solun. 

Sredno ekonomsko u~ili{te zavr{il 

vo Skopje (1948), a Ekonomski 

fakultet vo Zagreb (1954). 

So doktorat od ekonomski nauki 

se steknal na Univerzitetot vo 

Nikola 

Uzunov 

Belgrad (1959), branej}i ja temata 

„Industrijalizacijata na NR 

Makedonija i nejziniot naroden 

dohod#. Prestojuval i specijaliziral 

na pove}e vrvni svetski 

univerziteti, kako {to se Univerzitetot 

vo Oksford, Anglija 

(1957), Univerzitetot „Vanderbilt#, 

SAD (1959–1960), îka{kiot 

univerzitet, SAD (1960), 

Londonskata visoka ekonomska 

{kola, Anglija (1965–1966), Kineskata 

akademija za op{testveni 

nauki (1982), Univerzitetot 

„Jeil#, SAD (1984) i dr. Na Ekonomskiot 

fakultet vo Skopje e 

izbran za asistent (1954), za docent 

(1960), za vonreden (1966) i 

za redoven profesor (1972). Na 

dodiplomskite i podiplomskite 

studii na Ekonomskiot fakultet 

vo Skopje gi predaval predmetite: 

Primeneta ekonomija, Sovremeni 

ekonomski sistemi, Ekonomika 

na industrijata, Politika 

na ekonomskiot razvoj, Razvojni 

problemi na industrijata i dr. 

Kako honoraren profesor predaval 


Skopje (1960–1964) i na Fakultetot 

za novinarstvo (1979–1996). 

Vo u~ebnata 1975/1976 g. kako viziting-profesor 

prestojuval na 

Kaliforniskiot dràven univerzitet 

vo gradot îko (SAD), 

kade {to vo dva semestra izveduval 

nastava po predmetite: Komparativni 

ekonomski sistemi, 

Koegzistencija vo multipolarniot 

svet, Industriska demokratija 

– participacija – samoupravuvawe 

i ekonomski razvoj na nedovolno 

razvienite zemji. Vo 

u~ebnata 1983/1984 g., kako viziting-profesor 

prestojuval na 

Dràvniot univerzitet vo Misuri 

(SAD), kade {to drèl nastava 

po predmetite: Komparativni 

ekonomski sistemi i Ekonomski 

razvoj na nedovolno razvienite 

zemji. 

Bil prodekan na Ekonomskiot 

fakultet vo Skopje (1963–1965), 

pretsedatel na Sojuzot na ekonomistite 

na Makedonija (1969– 

1972), rakovoditel na Oddelenieto 

za nau~noistraùva~ka rabota 

pri Ekonomskiot fakultet vo 

Skopje (1972–1974), dekan na Eko-


nomskiot fakultet vo Skopje 

(1977–1978), dopisen ~len na MA- 

NU (1979), pretsedatel na Sojuzot 

na ekonomistite na Jugoslavija 

(1982), rakovoditel na Institutot 

za razvoj pri Ekonomskiot 

fakultet vo Skopje (1980– 

1984 i 1986–1988), redoven ~len 

na MANU (od 1986), ~len na Zdru- 

ènieto na ekonomistite na Evropa 

(od 1986), sekretar na Oddelenieto 


MANU (1992–1999), pretsedatel 

na Senatot na Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Metodij# (1998– 

2000) i dr. 

Izvr{uval i brojni op{testveno-politi~ki 

funkcii, me|u koi 

pozna~ajni se: pratenik na Republi~koto 

sobranie na SRM (1967– 

1973), ~len na Izvr{niot sovet 

(Vladata) na SRM (1967–1971), 

pretstavnik na SFRJ vo Me|unarodnata 

grupa za politika vo oblasta 

na op{testvenite nauki 

pri OECD vo Pariz (1973–1975), 

pretsedatel na Stru~niot sovet 

za ekonomski pra{awa pri Izvr{niot 

sovet na SRM (1986–1990), 

~len na Sojuzniot ekonomski sovet 

pri Sojuzniot izvr{en sovet 

na SFRJ i dr. 

Toj e eden od osnovopolo`nicite 

na nau~nite disciplini od oblasta 

na razvojnata i makroekonomskata 

teorija i politika vo RM. 

Od osobeno zna~ewe e negoviot 

pridones vo formiraweto i razvojot 

na nau~niot potencijal od 

oblasta na ekonomskite nauki. 

Pod negovo mentorstvo magistrirale 

i doktorirale golem broj 

na{i poznati ekonomisti, nau~ni 

rabotnici, univerzitetski 

profesori i ~lenovi na Vladata 

na RM. Toj e avtor na pove}e od 

220 nau~ni i stru~ni trudovi – 

u~ebnici, knigi, statii, studii i 

nau~ni proekti – objaveni vo zemjata 

i vo stranstvo. So svojot impozanten 

teoretski i nau~noistraùva~ki 

opus, vonredno visokiot 

nau~en avtoritet, steknatata 

reputacija na vrven ekonomist 

i pedagog, neizmernata objektivnost, 

kooperativnost i odgovornost 

vo izvr{uvaweto na rabotnite 

i op{testveno-politi~kite 

funkcii, nesomneno se vbrojuva 

vo redot na doajenite na makedonskata 

ekonomska nauka. 

BIBL.: knigi, u~ebnici i skripti: Ekonomskite 

problemi i nerazvienite zemji, 

Skopje, 1966; Ekonomika na SFRJ – Uvod 

vo primenetata ekonomija, Skopje, 1966 

(dopolneto izdanie, 1971, koavtor); Industriskite 

centri i regioni vo SR 

Makedonija, Skopje, 1970; Primeneta ekonomija 

na SFRJ, Skopje, 1975 (preraboteni 

i dopolneti izdanija: 1981, 1985 i 1990); 

Centrite (polovite) na razvoj vo SR 

Makedonija, Skopje, 1977 (koavtor); Ekonomika 

na SFRJ, Skopje, 1980 (koavtor, 

dopolneto izdanie, 1983); Sovremeni ekonomski 

sistemi – Ekonomska analiza na 

sovremeniot svet, Skopje, 1986 (preveden 

i na srpsko-hrvatski jazik, Belgrad, 1988); 

Anglisko-makedonski i makedonsko-angliski 

ekonomski i deloven re~nik, Skopje, 

1994 (dopolneto izdanie 2003, koavtor); 

Transformacija na ekonomskite sistemi 

– Zapad–Istok–Jug, Skopje, 1995; Sovremenite 

ekonomski sistemi i globalizacijata, 

Skopje, 2000 (koavtor); Stopanstvoto 


1945–1990, Skopje, 2001; Pridonesot na 

akademikot Kiril Miqovski za ekonomskata 

nauka i makroekonomskata politika 

vo Makedonija, MANU, Skopje, 

2003; Ekonomskata nauka i makroekonomskata 

politika, Skopje, 2005; pozna~ajni 

nau~ni proekti: Sporedbena analiza na 

ekonomskite sistemi na balkanskite 

zemji; Ekonomskiot razvitok na SR Makedonija 

od 1955–1985 godina; Predviduvawe 

na op{testveno-ekonomskiot razvoj 

na SR Makedonija do 2000 godina; 

Stepenot na (ne)sinhroniziranosta na 

procesite: industrijalizacija, deagrarizacija, 

migracija, urbanizacija vo SR 

Makedonija; Modelirawe na strukturata 

na industrijata so ogled na energetskite 

potrebi; Ekonomskiot razvoj na 

Makedonija vo periodot 1991–1995 – 

Prestrukturirawe na stopanstvoto; 

Demografskiot razvoj vo gradskite naselbi 

na Makedonija; Strategija za prisposobuvawe 

na stopanstvoto i globalni 

sogleduvawa za stopanskiot razvoj na 

Republika Makedonija; Nacionalna strategija 

za ekonomski razvoj na Republika 

Makedonija, Nacionalen izve{taj za ~ovekov 

razvoj na Republika Makedonija – 

1998; Ekonomski aspekti na prostorniot 

plan na Republika Makedonija. 

IZV.: Ekonomski fakultet – Skopje – 50 

godini (1950–2000), Skopje, 2000; Bilteni 

na izbornite sobranija na MANU, 1979; 

1986. D. E. 

Hristo 

Uzunov 

UZUNOV, Hristo (Ohrid, 22. X 

1878 – s. Cer, Demirhisarsko, 24. 

IV 1905) – u~itel, vojvoda i reonski 

na~alnik na ~etite na TMO- 

RO vo Ohridskiot revolucioneren 

okrug. Se {koluval vo Solun 

i u~estvuval vo solunskite u~ili{ni 

buntovi (1896). Leèl vo 

bitolskiot Centralen zatvor 

„Katilane# (1898 i 1902–1903). Od 

1903 g. bil postaven za glaven vojvoda 

na ohridskite revolucionerni 

~eti. U~estvuval na Smilevskiot 

kongres. Vo Ilindenskoto 

vostanie bil ~len na Gorskoto 

na~alstvo ([tabot) za Ohridskiot 

revolucioneren reon. 

U~estvuval vo spasuvaweto na 

zbegot od Ra{anec na ok. 200 semejstva. 

Na Prilepskiot kongres 

(1904) bil izbran za sekretar i za 

okruèn revizor na ~etite na 

MRO za Ohridsko, Stru{ko i 

Ki~evsko. Zaginal so ~etata opkolen 

od turska vojska. 

IZV. i LIT.: A. Mitrev, Hristo Uzunov 

(Memoari, ogledi, statii), Skopje, 1974; 

H.A.-Poljanski, Hristo Uzunov, Ohrid, 

1985. Al. Tr. 

Simon 

Uzunovski 

UZUNOVSKI-ABAZ 

UZUNOVSKI, Simon (Belgrad, 

4. VIII 1949) ‡ arhitekt, multimedijalen 

umetnik. Vo 70-tite godini 

prv gi koristel vo alternativni 

prostori tehnikite na asambla`, 

kola` i instalacija. Diplomiral 


vo Skopje (1979). So evtini 

i kratkotrajni materijali (selotejp, 

pleksiglas, vesnici) sozdava 

dela so procesualen i interaktiven 

karakter (serijata Trkalaj}i, 

1976; Gali~ica, 1976). 

M. B.-P. 

Cvetko 

Uzunovski- 

Abaz 

UZUNOVSKI-ABAZ, Cvetko 

(Carev Dvor, Prespansko, 24. XII 

1912 – Skopje, 24. V 1993) – komunisti~ki 

deec i politi~ar, general-polkovnik 

na JNA. Kako pripadnik 


dvièwe, bil ~len na 

KPJ (1937) i borec vo internacionalnite 

brigadi vo [panskata 

gra|anska vojna (18. VI 1937 – 

1939). Bil eden od organizatorite 

na NOAVM (1941), ~len na 

Pokrainskiot voen {tab za Makedonija 

(septemvri 1941), ~len 

na G[ na NOPOM (juni 1942), 

~len na G[ na NOV i POM, politi~ki 

komesar na G[ i ~len na 

prviot sostav na CK na KPM 

(1943). So rakovodstvoto na KPG 

vo Solun vodel pregovori za voena 

sorabotka na antifa{isti~- 

U 

1527

U UZUNOSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

kite dvièwa na Makedonija i 

Grcija. Bil izbran za delegat na 

Vtoroto zasedanie na AVNOJ od 

Makedonija, ~len na Inicijativniot 

odbor za svikuvawe i odrùvawe 


NOM i ~len na Prezidiumot na 

ASNOM. Po Osloboduvaweto 

bil minister za vnatre{ni raboti 

na NRM, ~len na SIS, na~alnik 

na uprava vo Sojuzniot sekretarijat 

za vnatre{ni raboti i na 

Sojuzniot sekretarijat za narodna 

odbrana. Penzioniran e vo ~in 

general-polkovnik na JNA. 



UZUNOSKI, Ilija Tomov (s. 

Smilevo, Bitolsko, 10. III 1951) ‡ 

ma{inski inèner, specijalist 

za umetni~ka fotografija. Po zavr{uvaweto 

na osnovnoto i srednoto 

obrazovanie vo Bitola, go 

zavr{uva Ma{inskiot fakultet 

vo Skopje i apsolvira na postdiplomskite 

studii na Grade`niot 

fakultet. Raboti kako glaven 

proektant i direktor na grade`na 

firma vo Bitola. Emigrira vo 

Avstralija (1987) i go zavr{uva 

Kolexot za ubavi umetnosti na 

Univerzitetot na Nov Juèn 

Vels vo Sidnej, kade {to i magistrira 

po fotografija, skulptura 

i likovna umetnost. U~estvuva na 

nekolku samostojni izlo`bi vo 

Sidnej i vo Bitola i na grupni 

izlo`bi vo Kina, Avstrija i Rusija. 

Ima dobieno vrvni priznanija 

na dràvno nivo kako profesionalen 

umetni~ki fotograf. 

Raboti vrz proektite: †Makedonskata 

umetnost vo Sidnej preku 

portreti# (Makedoncite {to 

tvorat vo Avstralija od razni oblasti: 

slikari, muzi~ari, skulptori, 

pisateli, modni kreatori 

i dr.) i †Muzikata vo Sidnej preku 

portreti# (poznati muzi~ari 

od oblasta na klasi~nata muzika: 

kompozitori, dirigenti, operski 

peja~i, instrumentalisti). Bl. R. 

UKRAINSKO-MAKEDONSKI 


u{te po pokrstuvaweto 

vo sredniot vek (998), a se razvivaat 

i po porazot na Avstrija vo 

Avstro-turskata vojna (1683–1699), 

1528 

Ilija 

Uzunoski 

koga zna~itelen broj Makedonci 

so avstroungarskata vojska se 

povlekuvaat vo dene{na Vojvodina 

i Ungarija, od kade, soo~eni so 

opasnosta od pokatoli~uvawe, so 

dozvola na ruskata carica Ekaterina, 

se naseluvaat po tekot na 

Dnepar, koga se formira i makedonski 

husarski polk. Vo 1900 g. 

vo Kiev, potoa i vo Odesa, se formira 

Makedonskostudentsko dru{tvo, 

a podocna i Taen makedonskoodrinski 

kruòk. Ukraina ja 

priznava RM na 23. VII 1993 g., a 

diplomatskite odnosi se vospostavuvaat 

na 19. XI 1996 g. Prv vonreden 


na RM vo Ukraina e Vlado Bla- 

èvski. Prv vonreden i opolnomo{ten 

ambasador na Ukraina vo 

RM e Vja~eslav Pokvalski (nerezidenten, 

od Sofija). Vo vojnata 

od 2001 g. Ukraina $ pomaga na 

RM, snabduvaj}i ja so oru`je i 

avioni. Se razviva aktivna sorabotka 

na MANU so Nacionalnata 

akademija na naukite na Ukraina. 

LIT.: Aleksandar Matkovski, Makedonskiot 

polk vo Ukraina, Skopje, 1985; 

Ahil Tunte, Republika Makedonija – prva 

dekada (1990–1999), Skopje, 2005. T. Petr. 

Nekropolata Ulanci 

ULANCI – GRADSKO – nekropola 

i naselba od krajot na bronzenoto 

vreme. Locirani se na leviot 

breg na Vardar, na 1 km ju`no 

od s. Ulanci. Naselbata, poznata 

kako „Stolot#, pretstavuva dominanten 

rid za{titen so bedem od 

kr{en kamen, so nekolku sloevi 

od ìvot vo tekot na XIII i XII v. 

pr. n.e., so gradbi od plitar. Nekropolata 

e locirana na 200 m severno 

od naselbata i e organizirana 

vo nekolku grupacii grobovi, 

naj~esto cisti od kameni plo- 

~i. Edinstven ritual na pogrebuvawe 

e zgr~enata inhumacija so 

unificirani pogrebni obi~ai i 

grobni prilozi. Vo kulturniot 

inventar posebno mesto $ pripa|a 

na t.n. mat slikana keramika, no se 

prisutni i nekoi formi na lokalni 

kopii na docnomikenskite sadovi. 

Metalnite predmeti se poretki, 

a najzastapeni se dolgite 

bronzeni igli, bronzenite noìwa 

i formite od bronzen nakit. 

Spored inventarot (prilozi na 

ritualni kolani od minijaturni 

dvojni sekirki), se izdvojuvaat dve 

pogrebuvawa na èni-sve{teni~ki. 

Dosega se istraèni vkupno 

125 grobovi i site se smesteni vo 

ramkite na docnoto bronzeno vreme 

(XIV – XII v. pr. n.e.). Nekropolata 

i naselbata vo Ulanci se najsilen 

izraz na t.n. Povardarska 

ili Ulanci grupa na docnoto 

bronzeno vreme. 

LIT.: D. Mitrevski, Protoistoriskite 

zaednici vo Makedonija, Skopje, 1997; D. 

Mitrevski, Prehistory in Republic of Macedonia, 

Tessaloniki, 2003. Dr. M. 

Nusret 

Di{o 

Ulku 

ULKU, Nusret Di{o (Nusret Diþo 

Ülkü) (Prizren, 1937) ‡ poet, raskaùva~, 

pisatel za deca, novinar, 

preveduva~, pripadnik na turskata 

nacionalnost. Novinar vo v. 

†Birlik# i na vesnikot †Tan#, 

urednik na sp. †Sevin~#, †Tomurxuk# 

i Ku{. Eden od sostsvuva- 

~ite na Bukvarot za turski jazik. 


BIBL.: Deca i drvja, 1963; Detski race, 

1967; Triagolnik, 1968; Od se pone{to, 

1972; Crniot Ismet, 1973; Moreto i jas, 

1974; Epopeja, 1976; Golemi deca, 1972; Tri 

ma~iwa, 1992. 

LIT.: F. Kaya, Yugoslavya Çaðdaþ Türk Antolojisi, 

say. 11, Ýstanbul, 1992 y›l›; Makedonski 

pisateli, Sk., 2004. A. Ago 

ULÂR, Joè Joèv (Re~ica, 

Bledsko, Slovenija, 4. IV 1915 – 

Skopje, 16. I 1967) – matemati~ar, 

red. prof. na PMF (1964). Diplomiral 

(1938) matematika na Filozofskiot 

fakultet vo Qubqana. 

Pri osnovaweto na Filozofskiot 

fakultet vo 1946 g. me|u prvite 

bil izbran za univerzitetski 

predava~. Drèl nastava na 

Fakultetot po site kursevi od 

oblasta na geometrijata i re~isi 

site negovi nau~ni trudovi se od 

taa oblast. Toj e avtor na eden od


Joè 

Ul~ar 

prvite u~ebnici na Univerzitetot 

za studiite po matematika 

(„Analiti~ka geometrija so vektorska 

algebra#, Skopje, 1958) i 

na nekolku drugi. Bil prorektor, 

drèl nastava i na drugi fakulteti, 

a imal zna~ajni aktivnosti 

i rakovodni funkcii vo Dru{tvoto 

na matemati~arite i vo Republi~kiot 

zavod za {kolstvo. 

BIBL.: Elementarno-geometriski preslikuvawa 

i grupen princip vo geometrijata, 

1, posebno izdanie na Filozofskiot 

fakultet, Skopje, 1950; Analiti~ka geometrija 

so vektorska algebra, Skopje, 

1958; D. S. Mitrinovi}, J. Ul~ar, P. Dimi}, 

I. [apkarev, Zbirka zada~i po vi{a 

matematika za studenti na tehni~ki 

fakulteti, Skopje, 1960; Projektivna i diferencijalna 

geometrija – zbirka problema, Beograd, 

1969; D. S. Mitrinovi}, J. Ul~ar: Differential 

geometry, Groningen, 1969. 

LIT.: „Bilten DMF#, kn. XVIII, 1967; Razvoj 

i sostojba na matemati~kite nauki 

vo SR Makedonija, MANU, 1987; PMF 

1946–2006, monografija, Skopje, 2006; 


Skopje 1946–1996, Skopje, 1996, 121; 60 godini 


– Skopje, Skopje, 2006, str. 123–124. N. C. 

Blagoja Drnkov: Miravska nevesta (1963) 

UMETNI^KA FOTOGRAFI- 

JA ‡ trajna slika so estetski kvaliteti, 

dobiena so dejstvuvaweto 

na svetlinata vrz povr{ina {to 

e osetliva na svetlinata (plo~a i 

film), prema~kani so emulzija od 

èlatin i srebreni soli i CCD 

ili CMOS. Latentnata slika na 

plo~ata ili filmot se projavuva 

so razvivawe, a pak onaa na CCD 

ili CMOS vo kompjuter. Vo Makedonija 

pioneri na fotografijata 

bile bra}ata M. i J. Manaki, 

a nivni sledbenici se B. Drnkov, 

V. A}imovi}, @. Janevski. Terminot 

umetni~ka fotografija 

ozna~uva fotografija {to zadovoluva 

povisoki estetski barawa. 

Al. Cv. 

Lazar Aleksiev so delovi od ikonostasot vo 

tekot na rabotata: VI i VII stolb i dolnite zoni 

UMETNI^KI ZANAETI ‡ posebno 

usovr{eni zanaeti so umetni~ki 

vkus. Vo tekot na XIX v. vo 

Makedonija bile dovedeni do nivo 

na umetnost. Ostvaruvale estetski 

referentni realizacii, 

najmnogu vo domenot na crkovnoto 

graditelstvo. Razvojot na oddelni 

disciplini, preku koi se 

registrira postoeweto na umetni~kite 

zanaeti, pridonesuva za 

sozdavawe lokalni centri preku 

koi se identifikuvaat edini~nite 

razliki pome|u navidum sli~nite 

proizvodi od identi~ni 

umetni~ki zanaeti. K. Gr. 

UNGARSKO-MAKEDONSKI 


vo sredniot vek (}erka 

na ungarskiot vladetel Zejze se 

maì za sinot na Samuil – prestolonaslednikot 

Gavril Radomir), 

prodolùvaat po Mari~kata 

bitka (1371), koga sinovite na 

kralot Volka{in, bra}ata na 

Kralot Marko, go zavr{uvaat 

ìvotot vo Ungarija kako blagorodnici. 

Novi vrski se vospostavuvaat 

i po Karpo{ovoto vostanie 

(1689), koga sleduva vtoriot 

bran iseluvawe Makedonci, {to 

trae do krajot na XVIII v. Se razvivaat 

i trgovski i kulturnoprosvetni 

vrski, pa i Joakim Kr- 

~ovski i Kiril Pej~inovi} vo 

UNIVERZITET 

K. Pej~inovi}: 

†Razli~na 

pou~itelna 

nastavlenija#, 

Budin Grad 

(1819) 

Budim gi publikuvaat prvite 

knigi „Povest radi stra{nago i 

vtorago pri{estvija Hristova# 

(1814) i „Ogledalo# (1816) vo Budim. 

Nezavisna Makedonija vospostavuva 

diplomatski odnosi so 

Ungarija na 29. VIII 1994 g. Prv 


na RM vo Ungarija e Ognen 

Maleski (nerezidenten, od Viena). 


ambasador na Ungarija vo RM 

e Jano{ Tot (nerezidenten, od 

Belgrad). 

LIT.: Stjepan Antoljak, Srednovekovna 

Makedonija, I, Skopje, 1985; Ahil Tunte, 

Republika Makedonija – prva dekada 

(1990–1999), Skopje, 2005. T. Petr. 

UNIVERZITET „GOCE DEL- 

ÊV” – [TIP. Osnovan e so Zakonot 

za osnovawe na dràvniot 

Univerzitet †Goce Del~ev# vo 

[tip (mart 2007). Vo negoviot 

sostav ima 5 fakulteti, edna visoka 

stru~na {kola i Institut za 

ju`ni zemjodelski kulturi – Strumica. 

Prvata u~ebna godina ja zapo~na 

so 5.500 studenti (oktomvri 

2007). S. Ml. 

UNIVERZITET NA JUGOIS- 

TO^NA EVROPA – TETOVO 

(oktomvri 2001-) – privatna unitarna 

institucija so pet fakulteti 

(Praven fakultet, Fakultet za 

biznis administracija, Fakultet 

za javna administracija, Fakultet 

za komunikaciski nauki i tehnologii 

i Fakultet za pedago{ka i metodolo{ka 

obuka) i dve vi{i {koli 

(Vi{a {kola za angliski jazik 

i Vi{a {kola za informati~ka 

tehnologija). Svojot zarodi{ go 

ima{e vo inicijativata za diskusija 

na visokiot komesar za nacionalni 

malcinstva na OBSE za 

formirawe na fondacija na internacionalni 

donatori za nov univerzitet 

vo RM (proletta na 2000). 

Inicijativata be{e zasnovana na 

toga{niot Zakonot za visoko obrazovanie 

na RM, spored koj se dozvoluva 

osnovawe univerziteti so 

nedràvno finansirawe i predavawa 

glavno na albanski jazik. Ot- 

U 

1529

U UNIVERZITET MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Univerzitetot na Jugoisto~na Evropa vo Tetovo 

kako be{e napraven planot (krajot 

na 2000), naskoro zapo~na i izgradbata 

(mart 2001) i sleduva{e 

sve~enoto otvorawe (oktomvri 

2001) so 900 studenti. Po~etokot 

na rabotata be{e ovozmoèn so 

donacii zemjite na OBSE, EU i 

SAD. Univerzitetot raspolaga so 

dva amfiteatra, okolu 50 drugi 

prostorii (predavalni i kabineti), 

dva kompjuterski centra, biblioteka 

i prostorii za stanbeno 

smestuvawe na 450 studenti. Brojot 

na studentite se zgolemuva{e na 

2.250 (oktomvri 2002), 3.700 (oktomvri 

2003) i potoa na 5.200 studenti. 

Toa e prv univerzitet na koj 

glavnite predmeti se predavaat na 

albanski jazik. SAD go pomogna 

univerzitetot i so ovozmoùvaweto 

na trigodi{na sorabotka i poddr{ka 

na nastavniot plan i razvojot 

na fakultetite od strana na 

Indijana univerzitetot (2004/2005 

– 2007/2008), izbran na konkurs. 

Studentite se obvrzani da go izu- 

~uvaat angliskiot jazik, a izborno 

i francuskiot ili germanskiot 

jazik. S. Ml. 

UNIVERZITET †SV. KIRIL I 

METODIJ# – SKOPJE (24. IV 

1949 -) – prv univerzitet vo slobodna 

Makedonija. Formiran e spored 

doneseniot Zakon za univerzitetot 

vo Skopje na Narodnoto sobranie 

na NRM (6. I 1946), po {to e 

odràno Univerzitetsko sobranie 

so pretstavnicite na trite postojni 

fakulteti: Filozofskiot (osnovan 

vo 1946), Medicinskiot 

(1947) i Zemjodelsko-{umarskiot 

fakultet (1947). Kako vode~ka visokoobrazovna 

ustanova, sega vo 

svojot sostav ima 23 osnovni edinici, 

site so sedi{te vo Skopje: 21 

fakultet, 5 nau~ni instituti, 4 

javni nau~ni ustanovi, 1 visokoobrazovna 

ustanova i 6 drugi orga- 

1530 

nizacii. Kon nego pripa|aat: Arhitektonskiot, 

Grade`niot, Ekonomskiot, 

Ma{inskiot, Medicinskiot, 

Pedago{kiot fakultet †Sv. 

Kliment Ohridski#, Pravniot fakultet 

†Justinijan Prvi#, Prirodno-matemati~kiot,Stomatolo{kiot, 

Tehnolo{ko-metalur{kiot, 

Fakultetot za veterinarna medicina, 

Fakultetot za dramski umetnosti, 

Fakultetot za elektrotehnika 

i informaciski tehnologii, 

Fakultetot za zemjodelski nauki 

i hrana, Fakultetot za likovni 

umetnosti, Fakultetot za muzi~ka 

umetnost, Fakultetot za fizi~ka 

kultura, Farmacevtskiot, Filozofskiot, 

Filolo{kiot fakultet 

†Blaè Koneski# i [umarskiot 

fakultet. Od nau~nite instituti 

kon nego pripa|aat: Ekonomskiot 

institut, Zemjodelskiot institut, 

Institutot za zemjotresno in- 

ènerstvo i inènerska seizmo- 

Univerzitetot „Sv. Kiril i Metodij“ vo Skopje 

logija, Institutot za sociolo{ki 


i Institutot za sto~arstvo. Pridru`ni 

~lenki se javnite nau~ni 

ustanovi: Institutot za makedonski 

jazik †Krste Misirkov#, Institutot 

za makedonska literatura, 

Institutot za nacionalna istorija 

i Institutot za folklor 

†Marko Cepenkov#. Kon Univerzitetot 

pripa|aat i visokoobrazovnata 

ustanova Pravoslaven bogoslovski 

fakultet †Sv. Kliment 

Ohridski#, kako i organizaciite: 

Akademskoto kulturno-umetni~ko 

dru{tvo †Mir~e Acev#, Dràvniot 

studentski centar †Skopje#, Dr- 

àvniot studentski dom †Pelagonija#, 

Dràvniot studentski dom 

†Tome Stefanovski-Seni}#, Zavodot 

za ispituvawe na materijali 

i razvoj na novi tehnologii †Skopje# 

i Javnata zdravstvena organizacija 

Zdravstvena stanica na Univerzitetot 


Osven niv, kako vnatre{ni organizacioni 

edinici na Univerzitetot 

postojat i: Me|unarodniot seminar 


i kultura, Makedonskata akademska 

istraùva~ka mreà 

MARNet, Univerzitetskiot kompjuterski 

centar i integriraniot 

Univerzitetski informativen 

sistem, Univerzitetskata poliklinika, 

Kongresniot centar – Ohrid, 

Centarot za jazici i obuka, 

Univerzitetskoto radio, Univerzitetskiot 

kulturen centar i Univerzitetskiot 

sportski centar. 

Univerzitetot ima svoj grb (go 

simbolizira ra|aweto na prvata 

pismenost kaj slovenskite narodi 

preku likovite na Sv. Kiril i Metodij), 

zname (belo, so pravoagolna 

forma, so grbot vo sredinata 

i so natpis vo dolniot del ACAD- 

EMIA FLOREAT) i himna (Sve~ena 

pesna za bra}ata Sv. Kiril i Me-


Studenti na Pravniot fakultet vo Skopje 

todij, so muzika i tekst na Taki 

Hrisik). Na nego diplomirale nad 

126.000 studenti, nad 5.300 lica specijalizirale 

i magistrirale, a se 

odbraneti i nad 2.700 doktorski 

disertacii od raznite nastavnonau~ni 

oblasti. Momentno na nego 

studiraat nad 50.000 studenti od 

RM i nad 700 studenti od stranstvo, 

so nad 2.700 profesori, nau~ni 

i drugi sorabotnici vo nastavnoobrazovnata 

i vo nau~nata dejnost. 

LIT.: Univerzitet †Sv. Kiril i Metodij# 

Skopje 1949-1999, Skopje, 1999; Statut na 

Univerzitetot †Sv. Kiril i Metodij# vo 

Skopje, Skopje, dekemvri 2008. S. Ml. 

UNIVERZITET †SV. KLI- 

MENT OHRIDSKI# (Bitola, 

25. IV 1979) ‡ vtor makedonski 

univerzitet, po Univerzitetot 

†Sv. Kiril i Metodij# vo Skopje, 

osnovan kako Bitolski univerzitet. 

Pri osnovaweto opfa}al 

osum visoko{kolski i nau~ni in- 

Univerzitetot „Sv. Kliment Ohridski“ vo Bitola 

stitucii od podra~jeto na jugozapadniot 

del na SRM: Pravniot i 

Tehni~kiot fakultet, Vi{ata 

zemjodelska {kola i Pedago{kata 

akademija vo Bitola, Ekonomskiot 

fakultet i Institutot za 

tutun vo Prilep, Fakultetot za 

turizam i ugostitelstvo i Hidrobiolo{kiot 

zavod vo Ohrid. Podocna 

kon nego se priklu~ile i 

Institutot za staroslovenska 

kultura vo Prilep (1985) i Vi- 

{ata medicinska {kola (1988). 

Po preimenuvaweto vo Univerzitet 

†Sv. Kliment Ohridski# 

(1993), se zdobil i so drugi ~lenki: 

Fakultetot za u~iteli i vospituva~i 

(1995) i Biotehni~kiot 

fakultet (od 1999). Ima zna~aen 

pridones za pobrziot nau~en, op- 

{testven i stopanski razvitok 

na jugozapadniot del na RM. 

LIT.: Bitola, Bitola, 1985, 87‡88. S. Ml. 

UNIVERZITETI VO MAKE- 

DONIJA ‡ visokoobrazovni i 

nau~ni ustanovi so osobeno zna- 

~ewe za makedonskoto op{testvo, 

naukata, kulturata i umetnostite. 

Nivniot razvoj zapo~nuva po 

osloboduvaweto na Makedonija i 

vospostavuvaweto na dràvnosta. 

Vo Makedonija rabotat 6 univerziteti, 

~etiri dràvni i dva privatni. 

Dràvni univerziteti se: 

Univerzitet „Sv. Kiril i Metodij# 

‡ Skopje (1946); Univerzitet 

„Sv. Kliment Ohridski# ‡ Bitola 

(1979), Tetovski dràven univerzitet 

‡ Tetovo (2004) i Univerzitet 

†Goce Del~ev# & [tip 

(2007); privatni: Univerzitet na 

Jugoisto~na Evropa ‡ Tetovo 

(2001) i Evropski univerzitet 

„Republika Makedonija# ‡ Skopje 

(2005), a vo posledno vreme i 

pogolem broj novi privatni univerzitetski 

institucii. Univerzitetot 

go so~inuvaat fakulteti 

i nau~ni institucii. Vo dràvnite 

univerziteti, fakultetite 

i nau~nite instituti imaat svojstvo 

na pravno lice, a kaj privatnite, 

pravno lice e samo univerzitetot. 

Rakovodni organi na 

univerzitetot se: senat, rektorska 

uprava i rektor (so prorektori), 

a na fakultetot: nastavnonau~en 

sovet, fakultetska uprava 

i dekan (so prodekani). Dràvnite 

univerziteti finansiski gi 

pomaga dràvata, dodeka privatnite 

se so samofinansirawe. 

Na site univerziteti studiite se 

organizirani na dve nivoa: dodiplomski 

i postdiplomski studii. 

Dodiplomskite studii traat 

od 3 do 5 (medicina 6) godini i zavr{uvaat 

so izrabotka na diplomska 

rabota. Postdiplomskite 

se organizirani kako specijalisti~ki 

(1 god.), magisterski (2 

UNIVERZITETI 

god.) i doktorski (3 god.) studii. 


e prv makedonski univerzitet, 

osnovan vo 1946 g. vo Skopje, 

so otvoraweto na (v.) Filozofskiot 

fakultet. Oficijaliziran 

e so Zakon za Univerzitetot 

vo Skopje (1949), so koj dotoga{nite 

relativno samostojni 

fakulteti: Filozofskiot (1946), 

Zemjodelsko-{umarskiot (1947) i 

Medicinskiot (1947) se obedineti 

vo Univerzitet kako „najvisoka 

nau~no-vospitna ustanova vo 

NRM#. So Odluka na Univerzitetskiot 

sovet (april 1969) prviot 

makedonski univerzitet go dobiva 

imeto Univerzitet „Kiril i 

Metodij#, a so nova odluka (noemvri 

1992) – dene{noto ime Univerzitet 


‡ Skopje (v.). Brzo se razviva 

i stanuva sredi{te na razvojot na 

naukata, kulturata, umetnostite i 

na obrazovanieto na visokostru~ni 

kadri. Na Univerzitetot se ostvaruvaat 

nad 150 studiski programi 

vo dodiplomskite studii, 

kako i golem broj programi vo 

postdiplomskite (specijalisti~ki 

i magisterski) studii. 

Univerzitetot „Sv. Kliment Ohridski# 

vo Bitola e formiran vo 

1979 g. (imeto go dobiva vo 1994). 

Na ovoj univerzitet studiraat 

okolu 15.000 studenti. 

Dràvniot univerzitet vo Tetovo 

ja ima slednata organizaciska 

struktura: Prirodno-matemati~ki 

fakultet, Fakultet za humanisti~ki 

nauki i umetnost, Praven 

fakultet, Ekonomski fakultet, 

Centar za politehni~ki studii 

i Centar za studii za visoko 

stru~no obrazovanie za medicinski 

sestri. Raboti od 1994 g., no 

oficijalno e priznat i ozakonet 

vo 2004 g. 

Za disperzija na visokoto {kolstvo 

vo RM vo 2007 g. e formiran 

i Univerzitet †Goce Del~ev# & 

[tip (v.). 

Privatniot Univerzitet na Jugoisto~na 

Evropa vo Tetovo e osnovan 

so pomo{ na me|unarodnata 

zaednica vo 2001 g. Univerzitetot 

e unitarna institucija so 5 

fakulteti: Praven, Biznis administracija, 

Javna administracija, 

Komunikaciski nauki i tehnologii 

i Pedago{ki fakultet 

(Fakultet za obuka na nastavnici). 

Nastavata se izveduva na albanski, 

na makedonski i na angliski 

jazik. Na ovoj univerzitet 

studiraat okolu 5.000 studenti. 

Privatniot Evropski univerzitet 

„Republika Makedonija# vo 

Skopje so akreditacija za rabota 

se zdobi vo 2005 g. Za kordinacija, 

sorabotka i uspe{no izvr{u- 

U 

1531

U UNIVERZITETSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

vawe na dejnosta, univerzitetite 

vo RM i privatnite visoko{kolski 

ustanovi {to ne se vo 

sostav na univerzitet, formiraat 

Interuniverzitetska konferencija 

(v. Visoko obrazovanie 

vo Makedonija). 



UNIVERZITETSKI CENTAR 

ZA MATEMATI^KO-TEHNI- 

^KI NAUKI (UCMTN) – organizaciona 

edinica na Univerzitetot 


formirana vo tekot na reformata 

na Univerzitetot vo 1976 g. Vo 

nego ~lenuvale: Arhitektonskiot 

fakultet, Vi{ata tehni~ka 

{kola vo Bitola, Grade`niot 

fakultet, Elektrotehni~kiot 

Laboratorijata na IZIIS 

fakultet, IZIIS, Matemati~kiot 

fakultet, Ma{inskiot fakultet, 

Tehnolo{kiot fakultet, 

Fakultetot za metalurgija i rudarstvo, 

Fakultetot za fizika i 

Hemiskiot fakultet. UCMTN i 

drugite univerzitetski centri 

trebalo da pretstavuvaat osnova 

za oformuvawe moderen univerzitet, 

so koncentrirawe, spored 

mati~nosta, na site univerzitetski 

kadri od dadena oblast vo ist 

fakultet. Iako imalo pozitivni 

rezultati, reformata ne bila 

dosledno sprovedena, a univerzitetskite 

centri prestanale da 

postojat vo 1985 g. 

LIT.: Samoupravna preobrazba na Univerzitetot 

†Kiril i Metodij#, Skopje, 

1978. B. [. 

UNIVERZITETSKIOT 

SPORT VO MAKEDONIJA. Se 

javuva na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje so formiraweto na 

Jugoslovenski {ahovski klub, 

Zdruènie na studenti – planinari 

i Jugoslovenski aeroklub 

(1935). Podocna bilo formirano 

i Akademsko sportsko zdruènie 

so nekolku sekcii (1938). Po Osloboduvaweto 

kvalitetnite sportski 

aktivnosti se odvivaat vo 

1532 

Akademskoto sportsko dru{tvo 

†Student# vo Skopje (od 1945), so 

pove}e sportski klubovi vo nego. 

So osnovaweto na Univerzitetot 

vo Skopje (1949), bil formiran 

Studentski sportski odbor, koj 

prerasnuva vo Sportski sojuz na 

Univerzitetot †Sv. Kiril i Me- 

Natprevar na Univerzitetskata liga vo ko{arka (1999) 

todij#. Toj vodel grià i gi organiziral 

sportskite i sportskorekreativnite 

aktivnosti na studentite. 

So osnovaweto na Univerzitetot 

vo Bitola bil formiran 

i Sportskiot sojuz na Univerzitetot 

†Kliment Ohridski#. 

Ovie sojuzi se zdruèni vo Univerzitetski 

sportski sojuz na 

Makedonija (USSM), sega Federacija 

(od 2002). USSM be{e 

~len na Univerzitetskiot sportski 

sojuz na Jugoslavija (do 1992), 

a potoa na Me|unarodnata studentska 

sportska federacija (od 

1993). 

LIT.: Darinka Pa~emska, Aktivnosta 

na naprednite studenti vo sportskite 

dru{tva na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje od 1935 do 1941 godina, „Prilozi 

za istorijata na fizi~kata kultura na 

Makedonija#, Skopje, 1981, 49–57; Du{an 

Stanimirovi}, Sportskite aktivnosti 

na studentite na Univerzitetot †Sv. 

Kiril i Metodij# vo Skopje. Fizi~ka 

kultura, Skopje, 1995, 50–52. D. S. 

Slobodan 

Unkovski 

UNKOVSKI, Slobodan (Skopje, 

17. VIII 1948) ‡ reìser. Zavr{il 

Teatarska akademija vo Belgrad, 

Otsek za reìja (1971). Vo Dramskiot 

teatar vo Skopje rabotel 

kako dramaturg i reìser od 1971 

g. Od 1990 g. stanal redoven profesor 

na FDU vo Skopje, kade 

{to vodi klasa za teatarska re- 

ìja. Predaval na Otsekot za 

drama na postdiplomskite studii 

po reìja na Bruklinskiot kolex 

(1987–1988) i na postidplomskite 

studii po reìja i akterska igra 

na Institutot na napredna teatarska 

obuka na Harvardskiot 

univerzitet (1988–1989), SAD. 

Bil minister za kultura vo Vladata 

na Makedonija. Ima nekolku 

zna~ajni televiziski reìi: 

†Soslu{uvawe na èlezni~arot#; 

†Podarok#; †Na{i godini#; 

†Bu{ava azbuka# i dr. 

RE@II (doma): †Jane Zadrogaz#, †Hamlet#, 

†Osloboduvawe na Skopje#, †Divo 

meso#, †Hrvatski Faust#, †Sre}na Nova 

’49#; †Ni{to bez Trifolio#, †Jas, Klaudij#, 

†Tetovirani du{i#, †Od drugata 

strana#, †Poblisku#, †Zimska bajka#, 

†Crnila#, †Demonot od Debar maalo#; re- 

ìi i vo stranstvo: †Tetovirani du{i# 

(Moskva), †Kavkaski krug so kreda# i 

†Zimska bajka# (Kembrix, Velika Britanija), 

†Bure barut# (Belgrad), †Teatarski 

iluzii#; †Pergint#; †Dvanaesettata no}# 

(Qubqana), †Magbet# (Atina), †Tetovirani 

du{i# (Belgrad) i dr. R. St. 

Hidrometeorolo{ka merna stanica vo Skopje 

UPRAVA ZA HIDROMETEO- 

ROLO[KI RABOTI – del na 

Ministerstvoto za zemjodelstvo, 

{umarstvo i vodostopanstvo. 

Slu`bata postoi od 1947 g. i ima 

zada~a da gi sledi procesite vo 

atmosferata, vo vodnite tekovi i 

op{to kvalitetot na ìvotnata 

sredina, da pravi prognozi i da 

obezbeduva informacii za naselenieto. 

Za taa cel vo RM postojat 

nekolku desetici stanici za 

postojano nabquduvawe. Podatocite 

se obrabotuvaat so sovremeni 

metodi bazirani na kompleksni 

numeri~ki programi i postojana 

me|unarodna razmena na informacii. 

Od 1993 g. RM e ~lenka 

na Svetskata meteorolo{ka organizacija. 

V. Ur.


Nikifor Uran vo voen pohod (minijatura spored Skilica, XI v.) 

URAN, Nikifor (X –XIv.) – vizantiski 

vojskovodec, pobednik 

nad Samuil (996). Po begstvoto 

od zarobeni{tvo vo Bagdad, od 

Vasilij II bil nazna~en za domestik 

na Zapadot, potoa i za duks vo 

Solun (996). Ja vratil Larisa i go 

porazil Samuil kaj r. Sperhej 

(letoto 996), po {to triumfalno 

se vratil vo Carigrad. 

LIT.: S. Antoljak, Samuilovata dràva. 

Srednovekovna Makedonija, I, Skopje, 

1986. B. Petr. 

URBAN, sv. (I v.) – eden od 70-te 

apostoli, Makedonec, se spomnuva 

vo Biblijata (Rim. 16, 9) kako 

sorabotnik na apostolite Andrej 

i Pavle. Bil arhierej vo Makedonija, 

postaven od apostol Andrej, 

spored sveti Dimitrij Rostovski. 

Toj postradal ma~eni~ki; se 

praznuva na 13 noemvri. 

LIT.: Ratomir Grozdanoski, Poslanie na 

svetiot apostol Pavle do Rimjanite, 

Skopje, 2005; Sveto pismo na Stariot i 

na Noviot zavet, London, 1990. Rat. Gr. 

URBANA SREDINA – pretstavuva 

del od ìvotnata sredina, 

koja ~ovekot potpolno ja izmenil 

so objektite {to gi izgradil i gi 

gradi (zgradi, pati{ta, ulici, 

proizvodni pogoni, kulturni 

centri, zdravstveni i obrazovni 

institucii i dr.), so koi napolno 

se izmeneti hidrotermi~kite uslovi 

na ìvotnata sredina. Zatoa 

urbanata sredina, spored na~inot 

na svojata egzistencija, prestavuva 

heterotrofen sistem, koj ima 

potreba od dotur na egzogena 

energija, neophodna za transport 

na materijali, za dvièwe na soobra}ajni 

sredstva, za rabota na 

uredite vgradeni vo doma}instvata, 

za proizvodnite pogoni, za 

liftovite vo mnogukatnite zgradi. 

Za ìvotot na gra|anite vo 

urbanata sredina potrebna e i endogena 

energija. Na ovoj prostor 

se sozdavaat ogromni koli~ini 

otpadni materii {to se ispu{taat 

od sogoruvawata na te~nite, 

cvrstite i gasnite energenti, a 

od iskoristuvaweto na endogenata 

energija ogromni koli~ini na 

cvrst komunalen smet {to treba 

sekojdnevno da se otstranuva od 

urbanata sredina. Q. Gr. 

Aleksandar 

Urdarevski 

-Stanko 

URDAREVSKI-STANKO, Aleksandar 

(s. û~er, Skopsko, 1920 – 

Gradec, Kosovo, 1. II 1943) – u~esnik 

vo NOB. Zavr{il sredno 

zemjodelsko u~ili{te vo Negotin 

i studiral na Zemjodelskiot 

fakultet vo Belgrad. Bil ~len na 

SKOJ (1938) i na KPJ (1939). Po 

Aprilskata vojna se vratil vo 

Makedonija, se povrzal so organizacijata 

na KPJ vo Skopje i rabotel 

na organiziraweto na NOD 

vo Skopsko. Bil borec vo prviot 

Skopski NOPO (1941), zamenik 

komandant na odred (1942) i komandant 

na Makedonsko-kosovskiot 

NOPO (1943). Zaginal vo 

borba so zdruèni italijanskoalbanski 

sili. Proglasen e za naroden 




Kiro 

Urdin 

URDIN, Kiro (Strumica, 12. V 

1945) – slikar, ~len na MANU 

nadvor od rabotniot sostav. @ivee 

vo Francija. Diplomiral na 

Akademijata za film vo Pariz 

(1977). Mo{ne aktiven kako slikar 

i filmski rabotnik vo pove- 

Kiro Urdin: „Kineski yid“ (1998) 

URDIN 

}e zemji vo svetot. Se opredeluva 

za poetsko tolkuvawe na pojavite. 

Izrazot e ekspresionisti~ki 

so spontani premini od apstrakcija 

kon figuracija (Ognen bik, 

1988; Sevilja, 1991; Metamorfoza, 

1992). Za filmot „Planetarium# 

dobil presti`na amerikanska 

nagrada vo Los Anxeles 

(2005). S. Ab.-D. 

Ko~o 

Urdin 

URDIN, Ko~o (Strumica, 4. VII 

1930 – Skopje, 27. VI 2008) – op{testvenik 

i kulturen deec, raska- 

ùva~, romansier, dramski pisatel 

i publicist. Prvin studiral 

knièvnost vo Belgrad i vo 

Skopje, a potoa diplomiral na 

Visokata {kola za politi~ki 

nauki vo Belgrad. Bil direktor 

na Narodniot teatar „Anton Panov“ 

vo Strumica i osnova~ na 

Rabotni~kiot univerzitet, na 

Likovnata galerija, na Internacionalnata 

likovna kolonija i 

na Muzejot na Strumica. Bil 

~len na DPM (od 1962). Podocna 

preminal na rabota vo Izvr{niot 

sovet na SRM vo Skopje. 

BIBL.: Strumica se bori, Skopje, 1954 

(hronika); Smea niz sokacite, Skopje, 

1960 (humoristi~ni raskazi); Qubov zad 

re{etki, Skopje, 1961 (hronika); Smelata 

druìna, Skopje, 1971 (roman za deca); 

Blagoj Mu~eto, Skopje, 1975 (monografija); 

Aforizmi, Skopje, 1975; I koga 

U 

1533

U URDOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

misli{, razmisluvaj, Skopje, 2000 (aforizmi); 

Drami (Vo viorot na strasta, 

Misteriozna lamja, Divi i Damka), Skopje, 

2000. S. Ml. 

\orgi 

Urdov 

URDOV, \orgi (Xoxo) (Voden, 


1914 – Pierija, 21. VI 1947) – pripadnik 

na makedonskoto i na gr~koto 

komunisti~ko dvièwe. Bil 

~len na KPG, u~esnik vo Antifa- 

{isti~kiot otpor (1941), organizacionen 

sekretar na KPG za Vodensko 

(1942) i ~len na Oblasniot 

komitet na KPG za Makedonija 

i Trakija (1943). Bil na rakovodni 

dol`nosti vo Makedonskoto 


dvièwe (NOD): vo 1944 g. bil 

politi~ki komesar na Vodenskiot 

bataljon, vo 1945 bil izbran za 

~len na rakovodstvoto na NOF 

vo Egejskiot del na Makedonija, a 

vo 1947 g. za ~len na [tabot na 

DAG za Centralna i Zapadna 

(Egejski del na) Makedonija. Zaginal 

vo borba so gr~kata vojska. 

LIT.: T. Mamurovski, Svetli likovi od 


1987. St. Kis. 

UREDUVAWE NA [UMITE – 

trajno vodewe i planirawe na 

stopanisuvaweto so {umite; vo 

po{iroka smisla, prisposobuvawe 

(organizirawe) na {umskoto 

proizvodstvo za potrebite na op- 

{testvoto. So tekot na vremeto 

se menuvale potrebite na op- 

{testvoto, a so toa se menuvale i 

metodite za ureduvawe na {umite, 

soodvetno na namenite za koi 

se koristele (lov, proizvodstvo 

na ogrevno i grade`no drvo i za 

industriska i hemiska prerabotka, 

za{tita i regulirawe na vodite 

i vodotecite, spre~uvawe na 

erozijata, kako i sanitarno, estetskoto 

i rekreativno dejstvo 

na {umite). Modernoto ureduvawe 

na {umite nastojuva da gi ispolzuva 

mnogukratnite op{tokorisni 

funkcii na {umite, istovremeno 

usoglasuvaj}i gi na fizi~kiot, 

ekonomskiot i socijalniot 

kriterium („Multiple use, 

multiple benefits#, Seatle, USA, 1960). 

Stru~noto ureduvawe na {umite 

vo Sredna Evropa zapo~nalo u{te 

vo docniot sreden vek, a denes 

1534 

e usovr{eno i pro{ireno niz celiot 

svet. Imaj}i go predvid zna- 

~eweto na {umite, na{ata zemja 

go ima regulirano nivnoto ureduvawe 

so zakon vo koj izrabotkata 

na Op{tiot i na posebnite planovi 

za stopanisuvawe so {umite 

e zadolìtelna obvrska za subjektite 

{to stopanisuvaat so niv. 

Al. And. 

Anton 

Urlih 

URLIH, Anton (Zagreb, 24. IX 

1902 – Zagreb, 27. III 1998) – arhitekt, 

vonreden profesor na Tehni~kiot 

fakultet vo Skopje. Diplomiral 

na Arhitektonskiot oddel 

pri Umetni~kata akademija 

vo Viena (1927). Od 1949 do 1953 g. 

ìvee i raboti vo Skopje. Go predava 

predmetot Proektirawe stanbeni 

i op{testveni zgradi. Se zanimava 

so arhitektonsko proektirawe 

i u~estvuval na pove}e anonimni 

arhitektonski konkursi. Vo 

periodot na negovata profesionalna 

dejnost vo Makedonija realiziral 

pove}e objekti: Rabotni~koto 

odmorali{te vo Ote{evo 

(1948); studentskiot kompleks 

„Stiv Naumov# vo Skopje (1949); 

pekarnici vo Skopje (1951); bawata 

vo Bitola (1952). Po zaminuvaweto 

od Makedonija vo Zagreb vodel 

proektantsko biro. Realiziral 

pove}e od 50 objekti. Kr. T. 

Urov 

UROV (Vicia ervilia Wild.; Ervum ervilia 

L.) – ednogodi{na me{unkesta 

kultura od fam. Fabaceae. Vo 

minatoto ovaa kultura bila edna 

od najrasprostranetite fura`ni 

kulturi vo RM, a vo nekoi reoni 

i edinstvena. Zrnoto se upotrebuvalo 

kako koncentrat za dobitokot. 

Se koristat zrnoto i celoto 

rastenie. Ima kratka vegetacija 

(90–100 dena). Se koristi i 

kako dodatok vo kafe. P. Iv. 

URO[EVI], Atanasie (Gnilane, 

14. X 1898 – Belgrad, 16. H 1992) 

– univ. profesor, geograf. Sredno 

obrazovanie zavr{il vo Skopje, 

kade {to i diplomiral na Filozofskiot 

fakultet, na Geografsko-etnolo{kata 

grupa. Doktoriral 

vo Belgrad (1929), a potoa 

bil izbran za docent na Grupata 

geografija na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje. Vtorata 

svetska vojna ja minal kako voen 

zarobenik vo Germanija. Vo 1946 

g. e pokanet od Vladata na NRM 

da premine na {totuku osnovaniot 


Skopje kako vonreden profesor. 

Go osnoval Geografskiot insti- 

Atanasie 

Uro{evi} 

tut i bil negov rakovoditel s# do 

penzioniraweto (1964). Predaval 

Fizi~ka geografija i Kartografija, 

a za ovie predmeti objavil i 

u~ebnici. Od 1964 do 1968 g. e 

profesor na Univerzitetot vo 

Pri{tina, kade {to ja osnoval 

Katedrata za geografija. Potoa 

se preselil vo Belgrad i tamu e 

direktor na Etnografskiot institut 

pri SANU (1971–1973). 

Izbran e za dopisen ~len na SA- 

NU (1963), a potoa za redoven 

~len (1978). Toj e osnova~ na Geografskoto 

dru{tvo na Makedonija 

i negov dolgogodi{en pretsedatel. 

Ima objaveno pove}e od 100 

nau~ni i stru~ni truda. Najgolem 

del od niv se od oblasta na antropogeografijata 

i se posveteni na 

Kosovo i Metohija. 

BIBL.: Kumanovo, „Godi{en zbornik na 

FF#, kn. 2. Skopje, 1959: Ohrid, Posebno 

izdanie na Filozofskiot fakultet na 

Univerzitetot vo Skopje, kn. 8. Skopje, 

1957; Skopje, „Geografski horizont#, IV, 

4, Zagreb, 1958. Al. St. 

URO[EVI], Vlada (Skopje, 17. 

X 1934) ‡ poet, raskaùva~, romansier, 

knièven i likoven kriti~ar, 

eseist, antologi~ar, preveduva~, 


Dopisen ~len e na me|unarodnata 

†Akademija Malarme# vo Pariz i


Vlada 

Uro{evi} 

redoven ~len na Evropskata poetska 

akademija so sedi{te vo Luksemburg. 

^len e na MANU, na Makedonskiot 

PEN-centar i na 

DPM (od 1961). Se javuva kako pasioniran 

istraùva~ na protivre~nata 

fenomenologija na literaturnata 

i nau~nata fantastika, 

na mitolo{kite sistemi na minatoto 

i dene{ninata, na iracionalizmite 

od oniri~kite doìvuvawa 

prisutni vo moderniot i postmoderniot 

poetski i raskaùva~ki 

diskurs, po~nuvaj}i od knigata 

†Mreà za neulovlivoto# (1980), 

preku †Ni{kata na Arijadna# 

(1985) i †Demoni i galaksii# 

(1988), pa s# do †Astrolab# (2000). 

Zatoa i kako avtor izrasnuva vo 

poet i raskaùva~ na fantasti~noto, 

oniri~koto, nadrealnoto. 

Debitira so stihozbirkata †Eden 

drug grad# (1959). Prviot negov 

roman go nosi naslovot †Vkusot 

na praskite# (1965), a prvata negova 

zbirka raskazi †Znaci# (1969). 

Uro{evi} ja pretstavuva najkompetentno 

t.n. treta generacija makedonski 

poeti preku antologiskiot 

izbor †Crniot bik na letoto# 

(1963), a potoa i so esei i kritiki 

sobrani pod naslov †Vrsnici# 

(1971). 

DELA: Eden drug grad (poezija, 1959), Nevidelica 

(poezija, 1962), Vkusot na praskite 

(roman, 1965), Maneken vo pejzaòt 

(poezija, 1967), Leten do`d (poezija, 

1967), Znaci (raskazi, 1969), Vrsnici 

(kritiki i esei, 1971), No}niot pajton 

(raskazi, 1972), Yvezdena terezija (poezija, 

1973), Nurka~ko yvono (poezija, 1975), 

Sonuva~ot i prazninata (poezija, 1979), 

Mreà na neulovlivoto (kritiki i esei, 

1980), Lov na ednorozi (raskazi, 1983), 

Kompasot na sonot (poezija, 1984), Ni{kata 

na Arijadna (kritiki i esei, 1985), 

Hipnopolis (poezija, 1986), Podzemna palata 

(esei, 1987), Demoni i galaksii (studija, 

1988), Pani~na planeta (poezija, 

1989), Aldebaran (zapisi i patopisi, 

1991), Mitskata oska na svetot (kritiki 

i esei, 1993), Rizicite na zanaetot 

(poezija, 1993), Mojata rodnina Emilija 

(roman, 1994), Paniki (poezija, 1995), 

Dvorskiot poet vo aparat za letawe 

(roman, 1996), Pariski prikazni (zapisi i 

patopisi, 1997), Astrolab (kritiki i 

esei, 2000), Diva liga (roman, 2000); antologii: 

Francuska poezija – XXvek (1972), 

Crna kula (1976), Sovremena makedonska 

poezija (na srpskohrvatski jazik, 1978), 

Kosmos v ambar (na holandski jazik, 1980), 

Kula (na uzbe~ki jazik, 1981), Golemata 

avantura: francuskiot nadrealizam 

(1993), [umi pod more (kratkata prozna 

forma vo francuskata literatura, 1994), 

Zlatna kniga na francuskata poezija 

(1996), Sedum francuski poeti (2001). 

Izbrani dela (2004), 

LIT: Lidija Kapu{evska-Drakulevska, 

Vo lavirintite na fantastikata 

(Fantasti~niot raskaz vo makedonskata 

literatura) (1998); Loreta Georgievska-Jakovleva, 

Fantastikata i makedonskiot 

roman (2001); Hristo Georgievski, 

Makedonskiot roman 1952–2000 

(2002); Lidija Kapu{evska-Drakulevska, 

Poetika na nesoznajnoto (2002); Istata, 

Poetika na iznenaduvaweto (2003); Vladimir 

Jankovski, †Ogledalo na zagatkata# 

(Razgovori so Vlada Uro{evi}), 

(2003); Blaè Koneski, †Me|u javeto i 

sonot#. Pogovor kon knigata na Vlada 

Uro{evi}, †Pani~na planeta#, (1989); 

Vele Smilevski, †Poetika na sonot# 

(1988) V. M.-^. 

Viktor 

Urumov 

URUMOV, Viktor (Belgrad, 9. I 

1946) – fizi~ar, red. prof. (1989) 

na PMF. Diplomiral (1969) na 

Moskovskiot dràven univerzutet. 

Magistriral (1971) i doktoriral 

(1973) na Univerzitetot vo Man- 

~ester so tema za statisti~kata mehanika 

na polielektrolitnite rastvori. 

Objavuval trudovi za to~no 

re{ivite Izingovi modeli, univerzalnite 

konstanti kaj ednodimenzionalnite 

preslikuvawa, obrazovanieto 

po fizika i nejzinata 

popularizacija. Drèl nastava 

(glavno od teoriskata fizika i 

primenetata matematika) na univerzitetite 

vo Skopje, Bitola, 

Pri{tina, Gejnsvil (Florida), Sidi-bel-Abes 

i Oran vo Alìr. Objavil 

u~ebnik „Matemati~ka fizika#. 

Osvoil prva, odnosno vtora 

nagrada na jugoslovenskiot natprevar 

po matematika i na Me|unarodnata 

olimpijada po matematika 

(1964). Bil dekan na Fakultetot za 

fizika (1983–1985). Toj e ~len na 

Izvr{niot komitet na Evropskoto 

dru{tvo na fizi~ari (2006). 


– Skopje 1946–1996, Skopje, 1996, 173; 60 godini 


– Skopje, Skopje, 2006, str. 184. Bl. P. 

URUMOVA, Epsa Dimkova (Veles 

14. X 1922) ‡ spec. po patolo{ka 

anatomija (1955), redoven prof. na 

Med. f. (od 1974). Studirala medicina 

vo Belgrad i vo Sofija, kade 

{to i diplomirala (1948). Habilitirala 

so trudot za Pneumocystis Ca- 

USIKOVA 

E. Urumova: Dekerovata baraka vo koja e odràn prviot 

akademski ~as na Medicinskiot fakultet vo Skopje 

rinii (1959). Se usovr{uvala vo Zagreb, 

Dizeldorf, Keln i Bazel, a za 

sudska medicina vo centrite vo 

Qubqana, Zagreb i Belgrad. Izveduvala 

nastava po patologija na novoformiraniot 

Med. f. vo Ni{. 

Direktor na Institutot za patolo{ka 

anatomija i {ef na Katedrata 

(1972‡1981). Vovela eksperimentalna 

patologija na o~noto jabolko, 

primena na diferencijalni 

boewa za specifi~ni tkiva vo 

svetlosnata mikroskopija i klini~ko-patolo{kite 

nau~ni konfrontacii. 

Publikuvala nad 100 

truda. Bila pretsedatel na Dru{tvoto 

na patolozite na Jugoslavija 

i go organizirala IV kongres na patolozite 


IZV.: Bilten UKIM, br. 215. K. K.-P. 

USAOJ (Obedinet sojuz na antifa{isti~kata 

mladina na Jugoslavija) 

– masovna organizacija na 

mladi od okupiranite jugoslovenski 

krai{ta obedineta na Prviot 

kongres na antifa{isti~kata 

mladina (Biha}, 27–29. XII 1942). 

Celta bila da se sozdade politi~ko 

edinstvo i revolucionerna 

svest kaj mladite vo Jugoslavija. 

Na Vtoriot kongres (Drvar, 2–5. 

V 1944), se konsolidira organizaciski, 

a na Tretiot kongres (Zagreb, 

11–16. V 1946) go smenila 

imeto vo Narodna mladina na Jugoslavija. 

Makedonski pretstavnici 

zele u~estvo samo na Tretiot 

kongres. 

LIT.: Mala enciklopedija Prosveta – 

Op{ta enciklopedija, drugo izdawe, II, 

M–[, Beograd. N. V. 

Rina 

Usikova 

USIKOVA, Rina Pavlovna 

(Moskva, 11. III 1933) ‡ lingvist, 

slavist, makedonist, preveduva~, 

leksikograf, po~esen doktor na 

U 

1535

U USJE MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 


i ~len na MANU od nadvore{niot 

sostav. Osnovno i 

sredno obrazovanie zavr{ila vo 

Moskva. Studirala slovenska filologija 

i makedonski jazik na 

Moskovskiot dràven univerzitet, 

a od 1957 g. raboti kako asistent 

i predava~ na Katedrata za 

slovenski jazici pri Filolo{kiot 

fakultet vo Moskva. Bila 

{ef na Me|ufakultetskata katedra 

za slovenski jazici (1971) i 

rakovoditel na Grupata za makedonski 

jazik pri Slavisti~kata 

katedra (1971). Kandidatskata disertacija 

„Morfologi® imeni suçestvitelÝnogo 

i glagola v sovremennom 

makedonskom literaturnom 

®zike# (1965) e objavena i 

vo Skopje, od Institutot za makedonski 

jazik. Vo 2005 g. ja odbranila 

doktorskata disertacija na 

Filolo{kiot fakultet pri 

Moskovskiot dràven univerzitet 

vo Moskva. Usikova e eden od 

najistaknatite u~enici na prof. 

S. B. Bern{tejn, a predmet na nejzinata 

nau~na dejnost e makedonskiot 

jazik. Poseben pridones 

ima vo analizata na glagolskiot 

sistem na makedonskiot jazik. 

Avtor e na pove}e u~ebnici za 

makedonskiot jazik, kako i na prvata 

„Grammatika makedonskogo 

literaturnogo ®zìka# (Moskva, 

2003). Golema zasluga ima vo organiziraweto 

na nastavata po makedonski 

jazik na Moskovskiot 

dràven univerzitet, a rabotela 

i kako profesor na Filolo{kiot 

fakultet vo Skopje. Bila rakovoditel 

i eden od avtorite na 

proektot „Makedonsko-ruski 

re~nik# (Skopje, 1997). 

BIBL.: MorfologiÔ imeni suçestvitelÝnogo 

i glagola v sovremennom makedonskom 

ÔzÎke, Skopje, 1967; MakedonskiŸþÔzÎk. 

SlavÔnskie ÔzÎki, Moskva, 

1977, 333-374; Makedonsko-ruski re~nik. 

Crkvata „Uspenie na Sveta Bogorodica#, Zlatovrv, Prilepsko 

1536 

Satelitska snimka na rudnikot za cementen laporec „Usje#, Skopje 

Makedonsko-ruskiŸ slovarÝ (redaktor 

Rina Usikova, sostavuva~i: Rina Usikova, 

Zoja [anova, Marina Povarnicina, 

Elena Veri`nikova), Skopje, 1997; 

MakedonskiŸþ ÔzÎk. OsnovÎ balkanskogo 

ÔzÎkoznaniÔ, Sankt Peterburg, 1998, 

156-188; Makedonsko-ruskiŸþ slovarÝ. 

Makedonsko-ruski re~nik (red.: Rina 

Usikova, Elena Veri`nikova; sostavuva~i: 

Rina Usikova, Zoja [anova, Marina 

Povarnicina, Elena Veri`nikova), 

Moskva, 2003; Grammatika makedonskogo 

literaturnogo ÔzÎka, Moskva, 2003; MakedonskiŸþ 

ÔzÎk. œzÎki mira. SlavÔnskie 

ÔzÎki, Moskva, 2005; SovremennÎ 

makedonskiŸ ÔzÎk kak predmet slavÔnovedeniÔ 

i balkanistiki, Skopje, 2008. 

LIT.: Na prof. Rina Pavlovna Usikova 

po povod nejzinata 70-godi{nina, Slavisti~ki 

studii, Skopje, 1992. G. Cv. 

USJE – rudnik za cementen laporec 

{to se nao|a vo atarot na seloto 

Usje, Skopsko. Laporecot e 

lociran vo miocenski sedimenti 

{to se {iroko rasprostraneti 

pome|u Markova Reka i jugoisto~nite 

padini na ridot Vodno. 

Miocenot, litolo{ki e pretstaven 

so konglomerati i peso~nici, 

laporoviti glini, laporci. Preku 

miocenskite sedimenti postepeno 

se taloèni sedimenti so 

pliocenska starost pretstaveni 

so peso~nici, pesoci i pesoklivi 

glini. Varovni~kite laporci, 

laporcite i glinovitite laporci 

imaat masivna i bankovita 

gradba ili pak se javuvaat vo sloevi. 

Po boja se òltenikavi, sivi, 

sivozeleni do temno sivi, a 

bojata zavisi od sodrìnata na 

karbonatnata, glinovitata i pesoklivata 

materija. 




USKANA – najgolem grad na Penestite, 

edno od plemiwata vo 

Gorna Dasaretija. Se nao|al nedaleku 

od Lihnid (Ohrid), na tri 

dena odewe od Stibera (êpigovo). 

Re~isi so sigurnost moè da 

se lokalizira kaj Ki~evo. 

IZV.: Titi Livi, Ab urbe condita libri, Lipsiae, 

1906. 



†USPENIE NA SV. BOGORO- 

DICA# (Manastir Treskavec) – 

manastirska crkva izgradena pod 

Zlatovrv, na okolu 10 km od Prilep. 

Kompleks od pove}e gradbi 

nastanati vo razli~ni vremenski 

periodi. Dene{nata crkva ima 

forma na ednokorabna gradba,


ras~leneta vo nekolku travei, so 

petostrana oltarna apsida od nadvore{nata 

strana. Nad centralniot 

del se izvi{uva kupola. Na 

ju`nata strana prvobitno se nao- 

|ala kula-pirg, so prizemna kapela, 

od koja e za~uvan samo zapadniot 

yid, so fresko-naslikanite 

portreti na ktitorite. Vo XIV v. 

od zapadnata strana bil dograden 

prostor so kalota, od severnata 

strana bil izgraden paraklis, a od 

zapadnata i od ju`nata strana golema 

priprata, nad koja se nadvi- 

{uvaat dve kubiwa. Freskoìvopisot 

vo kompleksot od pove}e 

gradbi poteknuva od razli~ni vremenski 

periodi. So sredstvata na 

car Du{an (1334– 1343) bile naslikani 

sceni so ilustracii na Kalendarot 

(januari, mart, april, juni, 

avgust), prosledeni so tekstovi 

na stihovite od poznatiot poet 

Hristifor od Metilena (XI v.). 

Kon sredinata na XIV v., so sredstva 

na tep~ijata Gradislav, bila 

dogradena ju`nata kapela, koja denes 

vo celina ne postoi. Na delumno 

za~uvaniot zapaden yid ostanale 

portretite na ktitorot Gradislav 

i negovata èna. Vo 1431 g. 

vo ni{ata nad ju`nata vrata {to 

vodi vo naosot bila naslikana 

fresko-ikona so likot na Bogorodica. 

Naosot na crkvata e ìvopisan 

kon krajot na XV v. Avtorot, 

koj ne e poznat, slikaj}i gi figurite 

od prvata zona vo cel rast, se 

trudel da gi pretstavi vo bogato 

ukraseni blagorodni~ki obleki, 

so rasko{ni kapi na glavite. Vo 

80-tite godini na XVI v. bila obnovena 

i ìvopisana oltarnata 

apsida (sredstvata za taa cel gi 

obezbedil Stojan Hrn~ev), a vo 

1849 g. kru{evskite zografi gi 

slikale slepata kalota i zapadniot 

yid na naosot. Vo manastirskiot 

kompleks se nao|a starata trpezarija 

so delumno za~uvani originalni 

kameni masi i klupi. 

LIT.: J. IvanovÍ, BÍlgarski starini 

izÍ MakedoniÔ, SofiÔ, 1931; V. Petkovi¢, 


srpskog naroda, Beograd, 1950; V. 

J. –uri¢, Vizantijske freske u Jugoslaviji, 

Beograd, 1974; B. Babi}, Kulturno bogatstvo 

na Prilep od V do XIX v., Belgrad, 

1976. K. B. 

„USPENIE NA SV. BOGORO- 

DICA# – crkva vo Kru{evo. Golema 

trikorabna bazilika so kupola 

vrz osmostran tambur. Gradena 

e vo 1867 g. od kr{en i od 

pridelkan kamen so malter. Yidnite 

sliki se delo na lokalni 

zografski rabotilnici. Ikonite 

na ikonostasot se delo na poznatiot 

i talentiran kru{evski zograf 

Nikola Mihailov, kako i na 

zografot Atanas so sinovite i na 

zografot Stanko Renze, od poznatoto 

zografsko semejstvo Renzovci 

– Zografovci. 

Crkvata †Uspenie na Sv. Bogorodica“, Kru{evo 

LIT.: K. Tomovski, Istorija na Kru{evo 

i Kru{evsko, III, gl. V–1, Kru{evo, 1978; 

K. Balabanov, Istorija na Kru{evo i 

Kru{evsko, III, gl. V–2, Kru{evo, 1978; K. 

Balabanov , Blago na putevima Jugoslavije, Beograd, 

1983. K. B. 

Crkvata †Uspenie na Sv. Bogorodica#, Novo Selo, [tip 


DICA“ – crkva vo Novo Selo 

([tip). Golema trikorabna bazilika 

so galerii na katot od zapadnata, 

isto~nata i od severnata 

strana. Gradena od delkan kamen, 

upotreben za osnovnite strani~ni 

yidovi, apsidata i za tremot, i 

od drvena gra|a za oblikuvawe na 

stolbovite, svodovite, pokrivot 

i kupolite. Ovoj impozanten crkoven 

objekt e delo na poznatiot 

makedonski graditel Andrej Damjanov, 

od rodot Renzovci, koj poteknuva 

od malorekanskoto selo 

Treson~e. Bazilikata se gradela 

nekolku godini, po~nuvaj}i od 

1835–36 g., a bila zavr{ena vo 

1850 g. So svojata graditelska, 

zografska i kopani~arska tajfa, 

sostavena od ~lenovi na negovoto 

potesno semejstvo, Andrej Damjanov 

gradi pove}e golemi crkvi ne 

samo na po~vata na Makedonija, 

tuku i vo Srbija i vo Bosna. Negoviot 

brat \or|i Damjanov gi slika 

yidnite sliki na poedine~nite 

svetiteli i kompoziciite, dodeka 

golemiot kopani~arski izraboten 

ikonostas, baldahinot vo 

oltarniot prostor, vladi~kiot 

stol i carskite dveri vo crkvata 

USTAV 

se delo na Nikola Damjanov. Golemite 

prestolni ikoni za kopani~arski 

izraboteniot ikonostas 

bile delo na zografot Stanislav 

Dospevski od Samokov, raboteni 

vo periodot 1861– 1866 g. 

Vo 1972 g. katot na hramot e adaptiran 

vo Galerija na ikoni sobrani 

od pove}e crkvi od Isto~na 

Makedonija. Najstarite poteknuvaat 

od XVI v., a najgolemiot del 

od niv se dela na zografite {to 

rabotele vo XIX i vo prvite decenii 

na XX v. 




1972; K. Balabanov – A. Nikolovski – D. 




DICA“ – crkva poznata od istoriski 

izvor {to go dava zografot 

Teodosija od Veles. Toj izrabotil 

ikona (1813) i $ ja podaril na 

starata crkva posvetena na Uspenieto 

na sv. Bogorodica, koja se 

nao|ala vo Novo Selo ([tip) sè 

dodeka na nejzino mesto ne bila 

izgradena novata golema bazilika. 

@ivopisot za starata crkva 

go rabotel zografot Teodosija od 

Veles. 




1972; istiot, Galerija na ikoni, [tip, 

1988. K. B. 

USTAV NA MAKEDONSKATA 

LIGA ZA DR@AVNOTO URE- 

DUVAWE NA MAKEDONIJA 

‡ dokument na Makedonskata liga 

donesen na pl. Pirin (1880). Sodrì 

preambula i normativen 

tekst od 103 ~lena. Normativniot 

tekst e podelen na 13 oddeli. 

Prviot gi opredeluva granicite, 

naselenieto i op{tite karakteristiki 

na makedonskata dràva. 

Vtoriot ja utvrduva polo`bata 

na {efot na dràvata i go opredeluva 

Solun kako glaven grad na 

U 

1537

U USTAV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Makedonija. Tretiot sodrì odredbi 

za administrativno-upravnata 

vlast vo Makedonija, odnosno 

odredbi za Vladata na Makedonija. 

êtvrtiot ja regulira administrativno-teritorijalnata 

podelba i uprava na Makedonija. 

Pettiot ja regulira zakonodavnata 

vlast. [estiot sodrì odredbi 

za organite za bezbednost i 

za pravosudstvoto. Sedmiot opfa}a 

odredbi za vojskata. Osmiot 

sodrì odredbi za prosvetata. 

Devettiot ja regulira polo`bata 

na crkvata. Desettiot sodrì 

odredbi za finansiite. Edinaesettiot 

gi regulira agrarnite 

odnosi, zemjodelstvoto, zanaet- 

~istvoto i trgovijata. Dvanaesettiot 

gi regulira me|unarodnite 

odnosi. Trinaesettiot oddel 

sodrì zavr{ni odredbi. 

Ovoj ustav sodrì koncept za 

multietni~ka ili plurinacionalna 

makedonska dràva. 

LIT.: Slavko Dimevski, Vlado Popovski, 

Svetomir [kari} i Mihajlo Apostolski, 

Makedonska liga i Ustavot za dràvno 

ureduvawe na Makedonija 1880, Skopje, 

1985. Sv. [. 

USTAV NA MAKEDONSKATA 

PRAVOSLAVNA CRKVA – crkovno-praven 

akt so koj se utvrdeni 

statusot, vnatre{noto ureduvawe, 

strukturata na crkovnata 

vlast (zakonodavnata, izvr{nata 

i sudskata) i dejnostite. Ustavniot 

status na Makedonskata pravoslavna 

crkva e avtokefalna, 

pomesna pravoslavna crkva so 

stepen na Arhiepiskopija, kako 

prodolìtelka i verna nasledni~ka 


Ima dostoinstvo na Arhiepiskopija, 

so Poglavar na Makedonskata 

pravoslavna crkva so 

titula Arhiepiskop Ohridski i 

Makedonski. Gi opredeluva simbolite 

– grbot i znameto, slu`beniot 

(makedonski) jazik i negovoto 

(kirilsko) pismo i bogoslu`benite 

jazici (crkovnoslovenskiot 

i makedonskiot jazik). Prviot 

Ustav bil donesen na Vtoriot 

crkovno-naroden sobor (1958); 

1538 

Ustav na 

Makedonskata 

pravoslavna 

crkva (1995) 

vtoriot, so odredeni izmeni i dopolnuvawa, 

na Vonredniot mitropolitski 

crkovno-naroden sobor 

(21–22. XII 1961), tretiot na 

Crkovno-narodniot sobor odr- 

àn na 17–18. VII 1967, ~etvrtiot 

na Soborot na 28–29. X 1974 g. i 

posledniot na Arhiepiskopskiot 

crkovno-naroden sobor vo Skopje 

(31. X i 1. XI 1994). 

LIT.: Ustav na Makedonskata pravoslavna 

crkva, Skopje, 1995. Rat. Gr. 

Prviot Ustav na NRM (od 31 dekemvri1946) 

USTAV NA NRM/SRM ‡ op{ti 

akti so najsilno pravno dejstvo 

vo makedonskata dràva. Ustavot 

na NRM e donesen vo Skopje, na 

31. XII 1946 g., od strana na Ustavotvornoto 

sobranie na NRM. 

Ima normativen tekst od 129 ~lena, 

raspredeleni na tri dela: osnovni 

na~ela; dràvno ureduvawe 

i preodni i zavr{ni odredbi. 

Spa|a vo grupata narodnodemokratski 

ustavi {to se donesuvaat 

po Vtorata svetska vojna vo zemjite 

{to se opredelija da gradat 

sistem na narodna demokratija. 

NRM e definirana kako narodna 

dràva so republikanski oblik. 

Nacionalnite malcinstva vo 

NRM uìvaa pravo i za{tita na 

svojot kulturen razvitok i na 

slobodnata upotreba na svojot jazik. 

Glavni dràvni organi na 

NRM: Narodno sobranie na NRM, 

kako ednodomno zakonodavno 

pretstavni~ko telo; Prezidium 

na Narodnoto sobranie na NRM, 

kako kolektiven {ef na dràvata; 

Vlada na NRM, kako izvr{en 

organ; Vrhoven sud na NRM i Javno 

obvinitelstvo, kako pravosudni 

organi. Narodnite odbori se 

pretstavni~ki organi za pra{awa 

od lokalno zna~ewe. Ustavot 

na NRM sodrì koncept za prenesen 

(delegiran) suverenitet na 

organite na FNRJ. Takviot vid 

na suverenitet posluì kako 

pravna osnova za povtorno vra}awe 

na suverenitetot na makedonskata 

dràva, koga se raspadna jugoslovenskata 

federacija (1991). 

Ustavot na SRM e donesen vo 

Skopje na 12. IV 1963 g. od strana 

na Narodnoto sobranie na NRM. 

Sodrì uvod (osnovni na~ela) i 

normativen tekst od 242 ~lena. 

Spa|a vo grupata socijalisti~ki 

ustavi. SRM se definira kako dr- 

àvna socijalisti~ka demokratska 

zaednica na narodot na Makedonija, 

zasnovana na vlasta na rabotniot 

narod i vrz samoupravuvaweto. 

Na sekoja narodnost (nacionalno 

malcinstvo) $ se garantira 

pravoto slobodno da go upotrebuva 

svojot jazik, da ja izrazuva 

i da ja razviva svojata kultura i 

da osnova ustanovi i organizacii 

{to $ gi obezbeduvaat ovie prava. 

Glavni dràvni organi na SRM: 

Sobranie na SRM, kako najvisok 

petdomen organ na vlasta i organ 

na op{testvenoto samoupravuvawe; 

Izvr{en sovet; Ustaven sud 

na Makedonija; Vrhoven sud na 

Makedonija i Javno obvinitelstvo. 

Op{testveno-politi~ki zaednici 

se op{tinite, okoliite i 

SRM. 

Ustavot na SRM, kako vtor socijalisti~ki 

ustav, go donese Sobranieto 

na SRM na 12. IV 1974 g. 

Sodrì preambula, osnovni na- 

~ela i normativen tekst od 450 

~lena. Vo preambulata se izloùva 

genezata na makedonskata dr- 

àva i se opredeluvaat celite na 

ustavnoto ureduvawe. Osnovnite 

na~ela go so~inuvaat vovedniot 

del na ustavniot tekst, sistematizirani 

vo oddeli. Tie pretstavuvaat 

idejna, teoriska i politi~ka 

osnova za izgradba na ustavniot 

poredok i kriterium za 

tolkuvawe na normativniot 

tekst. SRM se definira kako nacionalna 

dràva na makedonskiot 

narod i dràva na albanskata 

i turskata narodnost vo nea, zasnovana 

vrz suverenosta na narodot 

i vrz vlasta i samoupravuvaweto 

na rabotni~kata klasa i na 

rabotnite lu|e. Albanskata i 

turskata narodnost se opredeluvaat 

kako konstitutivni subjekti 

na makedonskata dràva, zaedno 

so makedonskiot narod. Glavni 

dràvni organi: Sobranieto na 

SRM kako trodomen organ na 

vlasta i na socijalisti~koto samoupravuvawe, 

Pretsedatelstvo 

na SRM, Izvr{en sovet, Ustaven 

sud na Makedonija, Vrhoven sud 

na Makedonija, Javno obvinitelstvo 

i Op{testven pravobranitel 

na samoupravuvaweto. Edinstven 

oblik na lokalnata samouprava 

se op{tinite. 

IZV.: Ustav na NRM od 1946 godina., 

Skopje, 1946; Ustav na SRM od 1963 godina. 

Skopje, 1963; Ustav na SRM od 1974 

godina, Skopje, 1974. 


na SFRJ, Vtora kniga, Skopje, 1987. Sv. [.


†Nova Makedonija# za proglasuvaweto 

na Ustavot na RM (1991) 

USTAV NA RM OD 1991 ‡ najvisok 

praven akt, donesen od Sobranieto 

na RM na 17. XI 1991 g., po 

predlog na pretsedatelot na Republikata 

Kiro Gligorov, so 92 

glasa od 120 izbrani pratenici. 

Odlukata za proglasuvawe na Ustavot 

na RM e donesena so 96 glasa 

od vkupniot broj izbrani pratenici 

vo Sobranieto na RM. Ustavot 

na RM ne dobi poddr{ka od 

22 pratenici od redot na albanskite 

politi~ki partii (PDP i 

NDP). Sodrì preambula i normativen 

tekst od 134 ~lena. Vo 

preambulata RM se opredeluva 

kako nacionalna dràva na makedonskiot 

narod, vo koja se obezbeduva 

celosna gra|anska ramnopravnost 

i trajno soìtelstvo na 

makedonskiot narod so Albancite, 

Turcite, Vlasite, Romite i 

drugite nacionalnosti {to ìveat 

vo RM. Vo normativniot 

tekst RM se definira kako suverena, 

samostojna, demokratska i 

socijalna dràva. Vo RM suverenitetot 

proizleguva od gra|anite 

i im pripa|a na gra|anite. RM se 

griì za polo`bata i pravata na 

pripadnicite na makedonskiot 

narod vo sosednite zemji i za ise- 

Ustavot na RM (8. IX 1991) 

lenicite od zemjata, go pomaga 

nivniot kulturen razvoj i gi 

unapreduva vrskite so niv. Pripadnicite 

na nacionalnostite 

imaat pravo slobodno da gi izrazuvaat, 

da gi neguvaat i da gi razvivaat 

identitetot i nacionalnite 

osobenosti. Glavni dràvni 

organi: Sobranie na RM; Pretsedatel 

na Republika; Vlada na RM; 

Ustaven sud na RM; Vrhoven sud 

na RM; Republi~ki sudski sovet; 

Javno obvinitelstvo i Naroden 

pravobranitel. Edinstvenite oblici 

na lokalnata samouprava vo 

RM se op{tinite. Ustavot na RM 

e dopolnet so 30 amandmani vo periodot 

od 6. I 1992 do 7. XII 2005 g. 

IZV.: Ustav na Republika Makedonija, 

Skopje, 1991. 


Skopje, 2006. Sv. [. 

Ustav na TMORO (1896) 

USTAV NA TAJNATA MAKE- 

DONSKO-ODRINSKA REVO- 

LUCIONERNA ORGANIZA- 

CIJA (1896) ‡ podgotven od Goce 

Del~ev i \or~e Petrov, opredeleni 

za toa so odluka na Prviot 

kongres na Organizacijata odr- 

àn vo Solun (24. III /5. IV – 31. 

IV/12. IV 1896). Po otpe~atuvaweto 

Ustavot bil ispraten vo sedumte 

revolucionerni okruzi. 

Ustavot ima 19 ~lena, rasporedeni 

vo 4 glavi: Cel, Sostav i ustrojstvo, 

Materijalni sredstva 

na Revolucionernata organizacija 

i Kazni. Organizacijata postavila 

cel da izgradi edinstvo na 

†site nezadovolni elementi vo 

Makedonija i vo Odrinsko, bez 

razlika na narodnosta, za izvojuvawe 

preku revolucija polna politi~ka 

avtonomija za tie dve oblasti#. 

Objavila deka se bori za 

eliminirawe na nadvore{nite 

propagandi, koi sozdavale podelbi..., 

deka dejstvuva za vnesuvawe 

revolucioneren duh i svest..., da 

podgotvi seop{to oruèno vostanie. 

^len na Organizacijata mo- 

èl da bide „sekoj Makedonec i 

USTAV 

Odrinec koj ne se kompromitiral... 

i se obvrzuva da mu bide polezen 

na revolucionernoto osloboditelno 

delo#. Ustavot gi opredelil 

simbolite: amblemot i 

znameto na Organizacijata. 

LIT.: Dokumenti na makedonskiot narod 

za samostojnost i za nacionalna dr- 

àva, 1, Skopje, 1981. M. Min. 

Ustavot 

na FNRJ 

(1946) 

USTAV NA FNRJ/SFRJ ‡ najvisoki 

op{ti pravni akti vo vtora 

Jugoslavija, formirana na Vtoroto 

zasedanie na AVNOJ, odr- 

àno na 29. XI 1943 g. vo Jajce, 

BiH. Ustavot na FNRJ e donesen 

na 31. I 1946 g. na Ustavotvornoto 

sobranie na DFJ. Toa e prviot 

narodnodemokratski ustav vo Evropa 

po Vtorata svetska vojna. So 

nego se sankcioniraat pridobivkite 

na Narodnoosloboditelnata 

borba i na socijalisti~kata revolucija: 

narodnata vlast; sojuzot 

na rabotni~kata klasa i rabotnoto 

selanstvo, dràvnata i 

zadru`nata sopstvenost i ramnopravnite 

odnosi pome|u jugoslovenskite 

narodi, izrazeni niz 

federativniot oblik na dràvnoto 

ureduvawe. FNRJ se definira 

kako sojuzna narodna dràva so 

republikanski oblik, zaednica 

na ramnopravni narodi, koi vrz 

osnova na pravoto na samoopredeluvawe, 

vklu~uvaj}i go i pravoto 

na otcepuvawe, ja izrazija svojata 

volja da ìveat zaedno vo federativna 

dràva. FNRJ ja so~inuvaa: 

NR Srbija (so Avtonomna Pokraina 

Vojvodina i avtonomnata Kosovo-metohiska 

oblast), NR Hrvatska, 

NR Slovenija, NR Bosna i 

Hercegovina, NR Makedonija i 

NR Crna Gora. Suverenitetot na 

narodnite republiki vo sostavot 

na FNRJ ostana ograni~en vo odnos 

na pravata {to so Ustavot na 

FNRJ $ se preneseni na FNRJ. 

Spored Ustavot, vo FNRJ celokupnata 

vlast proizleguva od narodot 

i mu pripa|a na narodot. 

Ustavot na SFRJ od 1963 g. SFRJ 

ja definira kako sojuzna dràva 

na dobrovolno obedineti i ramnopravni 

narodi i kako socijalisti~ka 

demokratska zaednica, 

U 

1539

U USTAVEN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Ustavot na SFRJ (1963) 

zasnovana vrz vlasta na rabotniot 

narod i samoupravuvaweto. 

SFRJ ja so~inuvaa socijalisti~kite 

republiki: Bosna i Hercegovina, 

Crna Gora, Hrvatska, Makedonija, 

Slovenija i Srbija. Republikata 

se definira kako dr- 

àvna socijalisti~ka demokratska 

zaednica zasnovana na vlasta 

na rabotniot narod i samoupravuvaweto. 

Rabotniot narod be{e 

edinstveniot nositel na vlasta i 

upravuvaweto so op{testvenite 

raboti. 

Spored Ustavot na SFRJ od 1974 

g., SFRJ se definira kako sojuzna 

dràva, t.e. kako dràvna zaednica 

na dobrovolno obedineti narodi 

i na nivnite socijalisti~ki 

republiki, kako i na socijalisti~kite 

avtonomni pokraini Vojvodina 

i Kosovo, vo sostav na SR 

Srbija, zasnovana vrz vlasta i samoupravuvaweto 

na rabotni~kata 

klasa i na site rabotni lu|e i socijalisti~ka 

demokratska zaednica 

na rabotnite lu|e i gra|anite 

i na ramnopravnite narodi i 

narodnosti. SFRJ ja so~inuvaa: 

SR Bosna i Hercegovina, SR Makedonija, 

SR Slovenija, SR Srbija 

(so SAP Vojvodina i SAP Kosovo), 

SR Hrvatska i SR Crna Gora. 

Socijalisti~kata republika 

se opredeluva kako dràva zasnovana 

vrz suverenosta na narodot i 

vrz vlasta i samoupravuvaweto na 

rabotni~kata klasa i na site rabotni 

lu|e i kako socijalisti~ka 

demokratska zaednica na rabotnite 

lu|e i gra|anite i na ramnopravnite 

narodi i narodnosti. 

Rabotni~kata klasa i site rabotni 

lu|e bea nositeli na vlasta i 

upravuvaweto so drugite op{testveni 

raboti. 

IZV.: Ustav na FNRJ, Skopje, 1946; Ustav 

na SFRJ, Skopje, 1963; Ustav na 

SFRJ, Skopje, 1975. 



USTAVEN SUD NA SRM/RM ‡ 

organ za za{tita na ustavnosta i 

zakonitosta, voveden so Ustavot 

na SRM od 1963 g. Nego go poznava 

i Ustavot na SRM od 1974 g. 

Odlu~uval za usoglasenosta na 

1540 

republi~kite zakoni so Ustavot, 

na propisite i drugite op{ti akti 

so republi~kite zakoni, na 

statutite na op{tinite i okoliite 

so Ustavot i so republi~kite 

zakoni, vo sporovite za pravata i 

dol`nostite pome|u Republikata 

i op{tinite i okoliite, za za{tita 

na pravoto na samoupravuvawe 

i na drugite osnovni slobodi 

i prava koga tie bile povredeni 

so poedine~en akt ili so dejstvo 

na dràven organ, a za koi ne bi- 

Ustavniot sud na RM 

la obezbedena druga sudska za{tita. 

Odlukite na Ustavniot sud 

bile kone~ni i izvr{ni. Spored 

Ustavot na SRM od 1963 g. Ustavniot 

sud na Makedonija go so~inuvale 

pretsedatel i {est sudii, 

izbrani za vreme od osum godini. 

Spored Ustavot na SRM od 1974 

g., Ustavniot sud go so~inuvale 

pretsedatel i osum ~lena. Mandatot 

na pretsedatelot trael edna 

godina, a mandatot na ~lenovite 

osum godini. Ustavniot sud na Republika 

Makedonija se vovede so 

Ustavot na RM od 1991 g. Ustavniot 

sud go so~inuvaat devet sudii, 

izbrani od Sobranieto na RM, za 

period od devet godini. Odlu~uva 

za usoglasenosta na zakonite so 

Ustavot, na drugite propisi i na 

kolektivnite dogovori so Ustavot 

i zakonite, za ustavnosta na 

programite i statutite na politi~kite 

partii i na zdruènijata 

na gra|anite, gi {titi slobodite 

i pravata na ~ovekot i gra|aninot, 

koi se odnesuvaat na slobodata 

na uveruvaweto, sovesta, 

mislata i javnoto izrazuvawe na 

mislata, politi~koto zdruùva- 

we i dejstvuvawe i zabranata na 

diskriminacija na gra|anite vrz 

osnova na polot, rasata i verata, 

nacionalnata, socijalnata i politi~kata 

pripadnost. Ustavniot 

sud odlu~uva i za odgovornosta 

na pretsedatelot na Republikata 

so dvotretinsko mnozinstvo glasovi 

od vkupniot broj sudii, kako 

i za odzemawe na imunitetot na 

pretsedatelot na Republikata. 

Donesuva poni{tuva~ki i ukinuva~ki 

odluki. Negovite odluki se 

kone~ni i izvr{ni. Vo strukturata 

na odlukite dominiraat ukinuva~kite 

odluki so 95%. 

IZV.: Ustavnosudska za{tita ‡ realnost 

i perspektivi, Skopje, 2004. 


Skopje, 2006. Sv. [. 

USTAVOT NA OSMANLISKO- 

TO CARSTVO (1876). Prviot 

Ustav vo osmanliskata dràva bil 

podgotven od dràvna komisija na 

~elo so velikiot vezir Mithadpa{a 

(17. H & 17. XII 1876), potvrden 

od sultanot Abdul Hamid II i 

vlegol vo sila po objavuvaweto (23. 

XII 1876), vo vremeto na odrùvaweto 

vo Carigrad na Evropskata 

konferencija za reformi na Turcija. 

Ustavot ima 119 ~lena i 12 

oddeli: Osmanlisko Carstvo, javni 

prava na osmanliskite gra|ani, ministri, 

slu`benici, Narodno 

pretstavni{tvo, Senat, sudska 

vlast, finansii, vilaeti i zavr{ni 

odredbi. Naskoro po donesuvaweto 

e i suspendiran (5. II 1877), a 

velikiot vezir Mithad-pa{a e 

smenet i zato~en vo Jemen. Ustavot 

povtorno stapuva vo sila po Mladoturskata 

revolucija (juli 1908), 

koga turskata vojska od Makedonija 

vleguva vo Carigrad i go prisiluva 

sultanot odnovo da go vovede. 

Po{irka poddr{ka Ustavot dobil 

na masovnite sobiri na vojskata i 

gra|anite vo Solun, Bitola, Skopje 

i Seres (20&23. VII 1908) i se 

primenuval sè do 1921 g. Vo sporedbenoto 

ustavno pravo e poznat kako 

†Mithad-pa{in ustav#. Formalno 

Zgradata na Sojuznoto sobranie vo Belgrad kade {to se odràlo Ustavotvornoto sobranie na DFJ


Zgradata na Sobranieto na RM vo Skopje kade {to e odràno Ustavotvornoto sobranie na RM 

toj izgleda zapadnoevropski, no vo 

su{tinata go sledi staroto osmanlisko 

vladeewe, bez realna podelba 

na vlasta. 

LIT.: Ottomanskata konstituciÔ, CarigradÍ, 

1876; Joseph von Hammer, Historija turskoh 

(osmnskog) carstva, 3, Zagreb, 1979. Sv. [. 

USTAVOTVORNO SOBRANIE 

NA DFJ ‡ pretstavni~ko telo 

izbrano so cel da go donese Ustavot 

na FNRJ od 1946 g. Neposrednite 

izbori za Ustavotvornoto 

sobranie na DFJ se odràni na 

11. XI 1945 g. vo uslovi na izrazen 

revolucioneren optimizam. Na 

tie izbori 96% od izbira~koto 

telo (8.383.455) glasa{e za listata 

na Narodniot front, ~ij nositel 

be{e J. B. Tito. Bea izbrani 

dva doma na Ustavotvornoto sobranie: 

Sojuzno sobranie i Sobranie 

na narodite. Za Sojuznoto 

sobranie bea izbrani 349, a za 

Sobranieto na narodite 175 pratenici, 

i toa po 25 pratenici od 

sekoja federalna edinka, od Vojvodina 

15 i od Kosovo i Metohija 

10 pratenici. To~no na dvegodi{ninata 

od Vtoroto zasedanie na 

AVNOJ, na 29. XI 1945 g., na svojata 

prva sednica Ustavotvornoto 

sobranie, kako svoj prv akt, ja donese 

Deklaracijata za proglasuvaweto 

na FNRJ, so {to i formalno 

se ukina monarhijata. Vedna{ 

potoa Ustavotvornoto sobranie 

ja otvori postapkata za donesuvawe 

nov ustav. Po dvomese~na 

debata, na 31. I 1946 g., po predlog 

od Ministerstvoto za konstituanta, 

ova sobranie go proglasi 

Ustavot na FNRJ, kako prv ustav 

na vtorata Jugoslavija. Pred 

proglasuvaweto, Ustavot na 

FNRJ be{e pro~itan na slu`benite 

jazici na FNRJ ‡ na sekoj 

jazik po opredelen broj ~lenovi. 

^lenovite za: Narodnite sudovi, 

Javnoto obvinitelstvo, odnosite 

me|u dràvnite organi, Jugoslovenskata 

armija i zavr{nite 

odredbi bea pro~itani na makedonski 

jazik od Vlado Maleski, 


narodite na Ustavotvornoto 

sobranie na DFJ. 



USTAVOTVORNO SOBRANIE 

NA NRM ‡ najvisok organ na ustavotvornata 

vlast vo NRM (le 

pouvoir constituant), konstituiran 

vrz osnova na Zakonot za Ustavotvornoto 

sobranie na NRM od 

27. VII 1946 g. Vrz osnova na ovoj 

akt, na 22. IX 1946 g. bea sprovedeni 

izbori za izbor na ~lenovi na 

Ustavotvornoto sobranie. Od 

672.729 izbira~i zapi{ani vo izbira~kite 

spisoci, glasale 544.080 

ili 94%. Za kandidatskata lista 

na Narodniot front glasale 

99,25%, a za desette slobodni 

kandidati 0,75% od izbira~ite 

{to pristapile kon glasaweto. 

Za pratenici na Ustavotvornoto 

sobranie bea izbrani 192 ~lena, 

od 42 izborni edinici. Pratenici 

stanaa nekolku ilindenci i 

pogolem broj delegati na AS- 

NOM. Ustavotvornoto sobranie 

go donese Ustavot na NRM so 180 

glasa, po predlog od Ustavotvorniot 

odbor, vo sostav: Naum Naumovski, 

Boris Stankovski, Boge 

Vasilevski, Amdi Demir, Boris 

Hr. âu{ev, Veselinka Malinska, 

Dimitar Vlahov, Aleksandar 

Martulkov, Lazar Mojsov, Petre 

Piruze, Boris Pockov, Remzi Ismail, 

Nikola Vraàlski, Strahil 

Trajkovski, Du{ko Lukarevski, 

Krste Cevenkovski, Aleksandar 

Martinovski, Georgi Ivanovski, 

Ismail Hamdi, d-r Sterjo 

Bozdov i Emin Kalnagar. Za zamenici 

na ~lenovite na Ustavniot 

odbor bea izbrani: Goj~e 

Stefkovski, Numan Halil Vejsel, 

Risto Bajalski, d-r Aleksandar 

Duma, Nikola Pe{ev, Musa 

Jajov, Krume Naumovski, Krste 

Markovski, Sadik Nesimi, Stoilko 

Ivanov, Xafer Kodra, Emanuel 

û~kov, Bejzat Muratov, 

Risto Xunov, Kiril Mihajlovski, 

Trajko Nikolov, Mihajlo 

„UTRINSKI VESNIK“ 

Milo{evski, Xafer Demirov, 

Lazar Ginovski, Irfan Dika i 

Boro û{kar. 

LIT.: Pedeset godini od Ustavot na 

Narodna Republika Makedonija, Skopje, 

1996. Sv. [. 

UT (lauta) ‡ muzi~ki naroden 

instrument od persisko-arapsko 

poteklo. Od tamburite 

se razlikuva 

spored pokusiot 

vrat (190 

mm), no u{te pove}e 

spored pogolemiot 

obem na 

polukru{kestiot 

korpus (so 

dolìna do 470 

mm i dlabo~ina 

od 180 mm). Ima 8 

ìci ili 4 unisoni 

para. Tonot 

e potemen i mek. 

Se muzicira solo, no i vo orkestarski 

sostavi (naj~esto ~algii). 


ora, Skopje, 1977, 46. \. M. \. 

UTKI, VISTINSKI (Strigidae) 

– golema familija no}ni grablivi 

ptici od redot 

na utkovidnite 

ptici (Strigiformes), 

so cvrsto i 

zbieno telo, golema 

trkalesta 

glava i so krupni 

o~i. Vo Makedonija 

se registri- 

rani 9 vidovi, 

koi pripa|aat na 

7 roda: buvovi (Bubo), {umski 

u{esti utki (Asio), }ukovi (Otus), 

doma{ni kukumjavki (Athene), 

pernatonogi kukumjavki (Aegolius), 

mali kukumjavki (Glaucidium) 

i bezu{esti utki (Strix). 







UTOKA NA DRIM (Struga) ‡ 

ribarska nakolna-palafitska naselba 

od docniot neolit. Od materijalnata 

kultura se otkrieni 

ribolovni artefakti: dolgi kremeni 

noèvi, igli, jadici i harpuni 

od elenski rogovi, kerami~ki 

tegovi za mreì i tavi. 

LIT.: A. Benac, Ohridsko jezero i Ju`na Pelagonija, 

PJZ, II, Sarajevo, 1979, 460–468. D. Z. 

„Utrinski vesnik“, Skopje 

Ut (lauta) 

Utka (Athene noctua) 

„UTRINSKI VESNIK# ‡ nezavisen 

dneven informativno-politi~ki 

vesnik. Prviot broj iz- 

U 

1541

U UÊNI^KI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

legol na 23 juni 1999 g. Osnova~i: 

Erol Rizaov (direktor), Branko 

Tri~kovski (glaven i odgovoren 

urednik), Man~o Mitevski, Vasil 

Mickovski, Qup~o Popovski. 

Izdava~: „Most# d.o.o. Skopje. 

Osnova~ite bile vo strate{ko 

partnerstvo so sponzorot Trifun 

Kostovski do septemvri 2003 

g. koga mnozinskiot udel na sopstvenosta 

go otkupil germanskiot 

izdava~ki koncern VAC. Od toga{ 

glaven i odgovoren urednik e 

Erol Rizaov. B. P. \. 

U~eni~kiot dom „Van~o Pito{eski# vo Ohrid 

UÊNI^KI DOMOVI ‡ vospitno-obrazovni 

ustanovi {to 

obezbeduvaat smestuvawe, ishrana, 

vospitna rabota i u~ewe, kulturen, 

zabaven, sportski i rekreativen 

ìvot na u~enici {to se 

{koluvaat vo osnovni i sredni 

u~ili{ta, nadvor od mestoto na 

postojano ìveewe (Zakon za u~eni~kiot 

standard, 2005). U~eni~kite 

domovi se osnovaat so zada~a 

da pridonesuvaat za {to pocelosen 

opfat na decata i mladite vo 

osnovnoto i vo srednoto obrazovanie 

i da se obezbedi {to poracionalna 

mreà na osnovnite i 

na srednite u~ili{ta. Se organiziraat 

kako javen u~eni~ki dom 

(op{tinski, na Grad Skopje i dr- 

àven) i privaten dom. Vo Make- 

U~enici i u~iteli pred Ma{katata gimnazija vo Solun (1893) 

1542 

donija postojat 22 javni u~eni~ki 

doma vo srednoto obrazovanie (15 

organizirani kako samostojni ustanovi 

i 7 vo sostav na u~ili{ta) 

i 10 vo osnovnoto obrazovanie 

(site vo sostav na osnovni u~ili{ta). 

Osven ovie, postojat i 10 

doma nameneti za u~enici so posebni 

potrebi. Dejnosta i vospitno-obrazovnata 

rabota vo u~eni~kite 

domovi se izvr{uva spored 

programa, koja na predlog na (v.) 

Biroto za obrazovanie ja donesuva 

resorniot minister. U~eni~kite 

domovi se poznati i pod imeto 

internati. Prvite formi na 

domsko zgriùvawe i vospitanie 

vo Makedonija, ako se zanemarat 

(v.) manastirskite }elijni u~ili{ta, 

se javuvaat vo vtorata polovina 

na XIX v., pod imeto pansioni. 

Za prva vakva ustanova se 

smeta pansionot (internatot) 

formiran pri Solunskata ma{ka 

gimnazija, a potoa i pri ènskata 

gimnazija. Vakvi institucii, 

ne{to podocna, bile formirani 

i vo Skopje i vo Bitola. Internatite 

naj~esto bile pridru`ni 

ustanovi na u~itelskite {koli. 



UÊNI^KO DRU[TVO (DRU- 

@INA) „VARDAR# vo Belgrad 

(1893/94) – kulturno-nacionalno 

i nau~no-literaturno dru{tvo 

(druìna) na studentite i u~enicite 

od Makedonija {to se {koluvaa 

vo Belgrad. Pravilata se 

prifateni od sobranieto na 15. 

III 1894 g. Oficijalnata cel bila: 

„a) da raboti vrz istraùvaweto 

i zapoznavaweto na svojata tatkovina 

vo zemjopisen, narodnosen i 

istoriski pogled; b) ~lenovite 

na Druìnata zaemno da si pomagaat 

kako vo vospiten i moralen 

taka i vo materijalen pogled; v) 

da raboti za sestrana podgotovka 

na svoite ~lenovi za da mu poslu- 

àt {to podobro na svojot narod 

vo dràvata na Negovoto Veli~estvo 

Sultanot#. Neoficijalnata 

i vistinska cel, spored negoviot 

~len K. P. Misirkov, bila: „negoite 

~lenoi da se zapoznaiat i da 

si izrabotat iedna programa, koia 

ke ia osa{~estvuvaat vo Makedoniia 

taino ot srbckata propaganda. 

Iavnata cel’a na drugarstvoto 

be{e izu~uain’eto na Makedoniia 

vo etnografcki, filologiicki i 

istoriicki odnos#. Pretsedatel 

na Dru{tvoto be{e Nikola Popov(i}), 

a me|u ~lenovite bea i K. 

Misirkov i D. ûpovski. Dru{tvoto 

e zadu{eno od nadle`nite 

vlasti vo 1894/95 g., koga i imeto 

„Vardar# e zameneto so „Prole- 

}e#, a vo ~lenstvoto se vklu~eni i 

ne-Makedonci. 

LIT.: K. P. Misirkov, Za makedonckite 

raboti, SofiÔ, 1903, 90; D-r Blaè Ristovski, 

Makedonskiot narod i makedonskata 

nacija, II, Skopje, 1983, 9–23. Bl. R. 

Podgotovka za slet 

UÎLI[NIOT SPORT VO 

MAKEDONIJA – organizirana 

aktivnost vo bugarskite, srpskite 

i gr~kite u~ili{ta so voveduvaweto 

na predmetot gimnastika 

i so osnovaweto na juna~kite i 

sokolskite gimnasti~ki dru{tva 

(1908–1912). Me|u dvete svetski 

vojni (1919–1941) se javuva kako 

zabava na u~enicite vo ramkite 

na u~ili{teto. Po Osloboduvaweto 

u~enicite se natprevaruvale 

sekoja godina vo jugoslovenskiot 

sistem †Za Republikata 

napred# (ZREN, 1946–1948), a potoa 

i vo ramkite na Jugoslovenskite 

sportski igri. Grià za organizacija 

na op{tinskite i na 

republi~koto prvenstvo vo pove- 

}e sportski disciplini vodele 29 

formirani odbori vo site pogolemi 

mesta. Podocna Sojuzot na 

u~ili{nite dru{tva na Makedonija 

gi organiziral natprevarite 

nare~eni †Mali olimpiski igri# 

(od 1970/71). Sega Sojuzot nosi naziv 

Federacija (od 2002). Po osamostojuvaweto 

na Republikata 

bila vospostavena neposredna sorabotka 

so soodvetni me|unarodni 

organizacii. D. S.


UÎTELSKA ORGANIZACI- 

JA (Solun, 1909 – 1912) – stale{ka 

organizacija {to razvila bogata 

kulturno-prosvetna dejnost 

za otvorawe narodni u~ili{ta, 

biblioteki, ~itali{ta i za proslavuvawe 

na istoriski nastani. 

Go izdavala vesnikot „U~itelski 

glas#. Se zastapuvala za zaedni~ko 

dejstvuvawe so progresivnite 

turski, vla{ki, gr~ki i evrejski 

u~iteli. Odràla pet u~itelski 

kongresi. Organizacijata bila 

progonuvana od Egzarhijata. Pledirala 

za samoupravuvawe i federirawe 

na slobodnite balkanski 

narodi. 

LIT.: Atanas Mitrev, Memoari, ogledi, 

statii, Skopje, 1974; Manol Pandevski, 

U~itelskoto dvièwe vo Makedonija 

(1893–1912), Skopje, 1962. O. Iv. 

Vesnikot „U~itelski glas#, Solun 

„UÎTELSKI GLAS# (Solun, 

1910‡1912) ‡ vesnik, organ na Sojuzot 

na otomanskite bugarski 

u~iteli vo Solun. Go ureduvale: 

M. S. [urkov, G. Gra{ev, G. Ba`darov 

i A. Mitrev. Imal demokratska 

opredelbi, posvetuvaj}i 

vnimanie na prosvetnata politika 

i sovremenata nastava i se zas- 

tapuval protiv nedozvolenoto 

vlijanie na Egzarhijata. 



(1885–1992), Skopje, 1993, 111. S. Ml. 

UÎTELSKI [KOLI VO MA- 

KEDONIJA ‡ vid sredni stru~ni 

u~ili{ta za osposobuvawe 

nastaven kadar za osnovnite u~ili{ta. 

Vo Makedonija se javuvaat 

vo vtorata polovina na XIX v. Prvata 

vakva {kola e osnovana vo 

[tip (1869), nare~ena Pedago{ko-bogoslovska 

{kola, a potoa vo 

Prilep (1874). Kon krajot na XIX 

v., u~itelska {kola e formirana 

i vo Skopje. Kako prva troklasna 

pedago{ka ustanova, rabotela do 

Prvata balkanska vojna. Me|u 

dvete svetski vojni posebno bila 

poznata U~itelskata {kola vo 

Skopje. U~itelska {kola postoela 

i vo Prilep, rabotela samo nekolku 

godini (1923–1929). Neposredno 

po Osloboduvaweto, u~itelski 

{koli bile formirani vo 

Skopje, [tip i vo Bitola, a potoa 

vo Tetovo (na albanski jazik, 

podocna dislocirana vo Skopje). 

[koluvaweto vo u~itelskite 

{koli, prvin traelo dve godini, 

potoa tri ili ~etiri i na krajot 

pet godini. Nastavnite planovi i 

programi se menuvale, no bile 

strukturirani glavno od op{toobrazovni,pedago{ko-psiholo{ki 

i metodi~ko-prakti~ni sodr- 

ìni. U~enicite se osposobuvale 

za rabota vo oddelenskata nastava 

na osnovnoto u~ili{te. Po- 

UÎTELSKI 

Vlezot na U~itelskata {kola vo Skopje 

sebno vnimanie se obrnuvalo na 

prakti~nata podgotovka, koja se 

ostvaruvala vo ve`balni pri samata 

ustanova ili pri nekoe osnovno 

u~ili{te. Kako sredno{kolski 

ustanovi za podgotvuvawe 

u~iteli za oddelenska nastava 

tie postoele do po~etokot na {eesettite 

godini na XX v., do osnovaweto 

na (v.) pedago{kite 

akademii. Dale zna~aen pridones 

vo osposobuvaweto na u~itelski 

kadri. 



U 

1543

FABRIKA ZA KABLI „NEGO- 

TINO# AD – proizvodstveno 

pretprijatie locirano vo blizina 

na Negotino, na prostor od 

25.000 m². Osnovana e vo 1968 g. 

Asortimanot na proizvodite e 

bogat i opfa}a: sprovodnici i ja- 

ìwa od bakar i od aluminium, 

fleksibilni sprovodnici, instalaciski 

sprovodnici (za energetski 

i neenergetski elektri~ni 

instalacii), energetski kabli 

do 35 kV, samonosivi kabelski 

snopovi, telekomunikaciski kabli, 

signalni kabli, koaksijalni 

kabli, LAN kabli, i dr. Fabrikata 

sega e privatno pretprijatie. 

Za svoite proizvodi ima atesti 

i/ili sertifikati od merodavni 

Fabrikata za kabli †Negotino# 

institucii od 11 dràvi i me|u 

prvite vo RM ima dobieno sertifikat 

za sistem na kvalitet ISO 

9001. Dr. R. 

Fazan (Phasianus colchicus) 

FAZAN (Phasianus colchicus) – golema 

ptica, koja dobro tr~a i leta 

na kratki rastojanija. Naseluva 

biotopi so rastresita i vla`na 

po~va, vo koja ima crvi, insekti 

i drugi bez’rbetnici so koi se 

hrani. 







FAIK BEJ (Faik Bey) (Bitola, 

1825 ‡ Istanbul, 1898) ‡ turski 

divanski poet. Bil slu`benik, 

kajmakam i mutessarif (guverner 

na sanxak). Kako kadija slu`bu- 

val vo Siverek, Eregli i Solun. 

Poetskite tvorbi mu se sobrani 

vo negoviot Divan, a rubaite 

(~etvorosti{ja, katreni) vo Pejmane. 

LIT.: Bursal› Mehmet Tahir Efendi, Osmanl› 

Muellifleri 1299–1915, šstanbul, 1972. A. Ago 

AD „FAKOM#, Skopje 

F 

Faik 

Bej 

„FAKOM# AD – proizvodstveno 

pretprijatie formirano vo 1960 

g. vo sklop na „R@ – Skopje# – 

Skopje, a od 1982 g. raboti kako 

samostojno pretprijatie. Se sostoi 

od 2 edinici: FAKOM Inènering 

i FAKOM Montaà. FA- 

KOM Inènering e organiziran 

vo tri sektora: komercija, realizacija 

i nabavki i raspolaga so 

nad 25.000 m² proizvodni hali. Vo 

proizvodnite pogoni se proizveduvaat: 

zavareni limeni nosa~i; 

profilirani ~eli~ni pocinkovani 

i plastificirani limovi; 

grade`ni ~eli~ni konstrukcii; 

bravarija za grade`ni objekti; 

kontejneri za ìveewe i prevoz 

na tovari, rezervoari i silosni 

postrojki; razni kranovi – digalki; 

~eli~ni gradbi za grade`na i 

rudarska oprema; termoenergetski 

postrojki; procesna oprema; 

pnevmatski transportni sistemi 

itn. Kapacitetot se dviì od 

1.000 do 1.500 t/mes., odnosno 

12.000–18.000 t/god. FAKOM Montaà 

se zanimava so: izgradba, 

montaà i remont na oprema za 

kapitalni industriski i termoenergetski 

objekti. Raspolaga so 

soodvetna mehanizacija: mobilni 

avtodigalki (18–200 t) i sopstven 

vozen park. Sl. A. 

„FAKTI# ‡ nezavisen dneven informativno-politi~ki 

vesnik na 

albanski jazik. Prviot broj izlegol 

vo Skopje 

na 10 april 

1998 g. Sopstvenik,izdava~, 

direktor 

i glaven i odgovorenurednik 

e Emin Azemi.Redakcijata 

vo Skopje 

podgotvuva dve 

izdanija ‡ za 

RM i za okol- 

nite regioni 

(se pe~ati vo 

Skopje) i za 

Dnevniot vesnik na 

albanski jazik „Fakti“ 

desetina zemji vo Zapadna Evropa, 

~ie pretstavni{tvo se nao|a vo 

Cirih, [vajcarija, a se pe~ati vo 

Germanija. B. P. \. 

FAKULTET ZA VETERINAR- 

NA MEDICINA, SKOPJE ‡ 

visoko{kolska institucija {to 

ja zapo~na svojata dejnost vo u~ebnata 

1991/92 g. kako nasoka na


Fakultetot za veterinarna medicina vo Skopje 

Zemjodelskiot fakultet od Skopje. 

Univerzitetskiot sovet na 14. 

IX 1993 g. donese odluka za organizirawe 

poseben V. f., a Ministerstvoto 


kultura na 24. IV 1994 g. donese 

re{enie za verifikacija na 

formiraweto i raboteweto na 

Fakultetot. Kako samostojna institucija 

V. f. zapo~na na 1. I 

1994 g. Fakultetot preku svojata 

nastavno-obrazovna, nau~na i aplikativna 

dejnost obrazuva kadri 

od veterinarnata medicina, koi 

se vklu~uvaat vo dejnosta na veterinarnoto 

zdravstvo {to se organizira 

kako zdravstvena za{tita, 

produkcija, reprodukcija, higiena 

i tehnologija na proizvodite 

od ìvotinsko poteklo i ishrana 

na doma{nite ìvotni. Fakultetot 

e ramnopravna ~lenka na Evropskata 

asocijacija na veterinarnite 

fakulteti. Sorabotuva 

so veterinarnite fakulteti od 

Sofija, Zagreb, Qubqana, Belgrad, 

Alford, Minesota i dr. 

M. D. ‡ J. B. 

FAKULTET ZA ZEMJODEL- 

SKI NAUKI I HRANA ‡ v. 

Zemjodelski fakultet. 

FAKULTET ZA LIKOVNI 

UMETNOSTI, SKOPJE (FLU) 

‡ visoko{kolska institucija osnovana 

vo 1980 g. vo prostoriite 

na Suli-an, a podocna se pro{iruva 

i vo ramkite na Pedago{kiot 

fakultet vo Skopje. Pri Fakultetot 

za likovni umetnosti 

funkcioniraat Likovna i Pedago{ka 

nasoka, so oddeli za slikarstvo, 

skulptura, grafika i 

Fakultetot za likovni umetnosti, Skopje 

primeneta umetnost. Na Fakultetot 

se zastapeni i magisterski 

studii. Z. Al.-B. 

FAKULTET ZA MUZI^KA 

UMETNOST ‡ SKOPJE (FMU) 

‡ edinstvena visokoobrazovna, 

umetni~ka i nau~na institucija 

od oblasta na muzikata vo RM, na 

koja se obrazuvaat kadri neophodni 

vo site alki na nacionalnata 

muzi~ka kultura i obrazovanie, 

Fakultetot za muzi~ka umetnost, Skopje 

so {to institucijata e od strate{ki 

nacionalen interes. Osnovana 

e pod imeto Visoka muzi~ka 

{kola (1966); podocna preimenuvana 

vo Fakultet za muzi~ka i 

dramska umetnost (1978), a od 1979 

g. Fakultetot za muzi~ka umetnost 

dejstvuva nezavisno od Fakultetot 

za dramska umetnost. Od 

1973 g. na FMU se organiziraat 

postdiplomski i doktorski studii. 

Vo pedago{kata dejnost na 

Fakultetot u~estvuvale vidni 

doma{ni i svetski muzi~ki pedagozi. 

Od 1975 g. FMU e ~len na 

Me|unarodnata asocijacija na muzi~ki 

akademii, konzervatoriumi 

i visoki {koli so sedi{te vo 

@eneva. B. Ort. 

Fakultetot za turizam i ugostitelstvo, Ohrid 

FAKULTET ZA TURIZAM I 

UGOSTITELSTVO – OHRID. 

Osnovan e so poseben zakon (1977) 

kako Fakultet za turizam i ugostitelstvo, 

a podocna e transformiran 

vo Fakultet za turizam i 

organizacioni nauki. Negov prethodnik 

e Vi{ata turisti~ka {kola 

vo Ohrid, osnovana vo 1970 g. 

Fakultetot za turizam i ugostitelstvo 

– Ohrid organizira dodiplomski 

i postdiplomski studii 

od oblasta na turizmot, ugostitelstvoto, 

organizaciskite nauki, 

carinite i {pedicijata i osiguruvaweto. 

Toj ima i disperzi- 

FAKULTET 

rani studii vo Veles. Na ovoj fakultet 

se organizira i odbrana 

na doktorski disertacii. Za vr- 

{ewe na nau~noistraùva~kata 

dejnost, vo ramkite na negovata 

dejnost, e formiran Centar za nau~noistraùva~ka 

rabota (2002), 

koj pretstavuva sledbenik na porane{niot 

Institut za istraùvawa 

na turizmot (1985). Centarot 

postoi kako posebna organizaciona 

edinica pri instutucijata, 

a se zanimava so: istraùva~ka 

dejnost, izdava~ka dejnost, organizirawe 

doma{ni i me|unarodni 

nau~ni sobiri, razvivawe 

proektna sorabotka i sl. Vo tekot 

na svoeto dosega{no postoewe 

Fakultetot razvi bogata sorabotka 

so univerziteti od razni 

zemji: Bugarija, Albanija, Grcija, 

Francija, Germanija SAD, Hrvatska, 

Polska i dr. 

IZV.: Internet i dokumentacija na Fakultetot 

za turizam i organizacioni 

nauki, Ohrid. M. S. 

FAKULTET ZA UÎTELI I 

VOSPITUVAÎ ‡ BITOLA – 

v. Pedago{ki fakulteti. 

FAKULTET ZA FIZIKA – v. 

Institut za fizika. 

FAKULTET ZA FIZI^KA 

KULTURA VO SKOPJE – visoko{kolska 

institucija osnovana 

so zakon (1977). Mati~nata komisija 

od sedum ~lena so pretsedatel 

prof. d-r Van~o Kova~ev, go 

donesla Nastavniot plan, raspi- 

{ala konkurs i primila 86 redovni 

i 18 vonredni studenti na 

studii vo prva godina. Potoa objavila 

konkurs i izbrala nasta- 

Sportskata sala na Fakultetot za fizi~ka 

kultura , Skopje 

ven kadar: 4 vi{i predava~i, 5 

predava~i, 2 asistenti i 4 pomladi 

asistenti vo postojan raboten 

odnos (od 1. V 1978) i Fakultetot 

ja zapo~nal rabotata (od u~ebnata 

1977/78). êtirite biolo{komedicinski 

predmeti gi predavale 

profesori od Medicinskiot 

fakultet, a {est od humanitarnata 

oblast profesori od Filozofskiot 

i Filolo{kiot fakultet 

vo Skopje. Na Fakultetot 

diplomirale 1162 studenti, magistrirale 

25, doktorirale 37, 

habilitirale 3, zavr{ile specijalisti~ki 

studii 3 i studii za 

vi{i sportski treneri 110 stu- 

F 

1545

F FANELA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

denti (do 2002). Vo negov sostav 

raboti Centar so nastavnici 

{to dràt nastava po Fizi~ko 

obrazovanie na prva godina studii 

na nemati~nite fakulteti na 


vo Skopje. 


Fakultetot za fizi~ka kultura, „Godi- 


kultura#, Skopje, 1988, 118–159; 25 godini 

na Fakultetot za fizi~ka kultura, 


FANELA ‡ volnena pletena 

potko{ula so kratki rakavi, delumno 

ornamentirana. Se nosela 

pod ko{ulata. J. R.-P. 

FARMACEVTSKA KOMORA 

NA MAKEDONIJA ‡ institucija 

formirana vo 1992 g. po inicijativa 


dru{tvo. Prv pretsedatel 

bil D. Tuxarov (1992‡1996). 

Osnovnata zada~a e da ja za{tituva 

i da ja unapreduva stru~nosta 

na diplomiranite farmacevti i 

eti~kite dol`nosti i prava, da 

go podobruva kvalitetot na 

zdravstvenata za{tita, da gi za{titi 

interesite na profesijata i 

da izdava licenca za samostojno 

vr{ewe na dejnosta. L. P.-T. 

„FARMACEVTSKI INFOR- 

MATOR# ‡ glasnik na Farmacevtskata 

komora. Izleguva od 

1997 g. dvapati godi{no. Od 2004 

g. po barawe na ~lenstvoto i zaradi 

zgolemeniot interes izleguva 

3‡4 pati godi{no. L. P.‡T. 

Farmacevtskiot fakultet, Skopje 

FARMACEVTSKI FAKUL- 

TET, Skopje ‡ nau~no-nastavna 

institucija, osnovana vo 1977 g., 

kako rezultat na analizite za 

postojan deficit na farmacevtski 

kadri vo Makedonija. Inicijativata 

poteknala od Farmacevtsko‡kozmeti~kataindustrija 

„Alkaloid#, Gradskite apteki, 

Farmacevtskoto dru{tvo na 

SRM, UCMN, Univerzitetot „Kiril 

i Metodij# i Izvr{niot sovet 

na SRM, so formirawe Inicijativen 

odbor vo sostav B. Nikodievi}, 

A. Simov i L. Tolov. 

Nastavata na ~etirigodi{nite 

studii se izveduvala vrz interdisciplinaren 

princip so u~estvo 

na Med. f. i PMF. Za prv dekan 

bil izbran I. Taxer (1981‡ 

1546 

1982), pa sleduvale: E. Glava{ 

(1982‡1985), K. Dorevski (1994‡ 

1998), Q. [uturkova (1998‡2004) 

i S. Kulevanova (2004‡). Vo 1985 

g. vo soglasnost so racionalizacijata 

vo visokoto obrazovanie 

stanuva Otsek farmacija pri 

Med. f., s# do 1994, koga povtorno 

stanuva Farm. f., samostojna edinica 

vo ramkite na Univ. „Sv Kiril 

i Metodij# vo Skopje. Vo 1999 

g. se voveduvaat petgodi{ni studii 

usoglaseni so Me|unarodnata 

asocijacija na farmacevtskite 

fakulteti po Evropskiot kredit 

transfer sistem, i so toa stanuva 

eden od prvite fakulteti kaj nas 

{to go implementira evropskiot 

sistem na visokoto obrazovanie. 

L. P.-T. 

FAUNA NA MAKEDONIJA ‡ 

relativno dobro e istraèna, kako 

spored kvalitetot na prou~uvawata, 

taka i spored opfatenosta 

na pooddelnitaksonomski 

grupi. Sporedposledniteanalizi 

za bo- 

Peperutka (Parnassius apolo) 

gatstvoto 

na biolo{- 

kata raznovidnost na zemjite vo 

ramkite na evropskiot kontinent, 

na{ata zemja e rangirana vo 

samiot vrv na listata na zemji, 

koi pretstavuvaat zna~ajni centri 

na evropskiot diverzitet. 

Najvpe~atliva odlika na dene{nata 

fauna e ogromnotobogatstvo 

na vidovi, 

heterogenosta, 

odnosno prisustvoto 

na kompleksi 

na faunisti~kielementi 

so razli~no 

zoogeografsko 

Slatkovoden sunger 

poteklo i so visok 

stepen na en- 

demizam. Spored dosega{nite 

soznanija, vo faunata na Makedonija 

se registrirani vkupno 9.567 

taksoni (9.339 vidovi i 228 podvidovi), 

od koi 674 taksoni (602 vidovi 

i 72 podvidovi) se makedonski 

endemiti. Tipot na ~lenkonogi 

organizmi (Arthropoda), kako 

najbrojni pretstavnici vo ìvotinskiot 

svet, vo 

na{ata fauna se 

pretstaveni so 

najgolem broj 

taksoni (7.743), 

od koi 7.574 vidovi 

i 169 podvidovi. 

Me|u podobro 

Amfipoden rak 

prou~enite grupi 

od ovoj tip or- 

ganizmi e redot na peperutki (Lepidoptera) 

so vkupno registrirani 

2.295 taksoni (2.261 vidovi i 34 

podvidovi). ’Rbetnicite se pretstaveni 

so vkupno 

536 taksoni 

(506 vidovi i 30 

podvidovi), me|u 

koi ribite (Pisces) 

so 58 avtohtoni 

vidovi, vodozemcite(Amphibia) 

so 15 vido- 

La`na skorpija 

vi i 2 podvida, 

vleka~ite (Repti- 

lia) so 32 vida i 8 podvidovi, pticite 

(Aves) so 319 vidovi i 19 podvidovi 

i cica~ite (Mammalia) so 

82 vida i eden podvid. 

Najvisok stepen na endemizam se 

javuva kaj slednive taksonomski 

grupi: slatkovodni sun|eri (Porifera) 

– 60%; akvati~ni polàvi 

(Gastropoda aquatica) – 74,5%; la`ni 

skorpii (Pseudoscorpiones) – 

73%; senokosci (Opiliones) – 

47,5%; izopodni rakovi (Isopoda) 

– 85%; amfipodni rakovi (Amphipoda) 

– 81,4%; vistinski stonogalki 

(Diplopoda) – 37% i ostrakodi 

(Ostracoda) – 26%. 

Kaj ’rbetnicite najvisok stepen 

na endemizam se javuva kaj ribite 

(Pisces) – 34,5%, odnosno od vkupniot 

broj na vidovite (58), 20 vidovi 

se makedonski endemiti. 

Bogatata i 

heterogena 

fauna {to 

denes se 

sre}ava kaj 

nas e re- 

Vistinska stonogalka 

zultat na 

dolg isto- 

riski razvoj, vo ~ija geneza pokraj 

diferenciraweto na avtohtoni 

vidovi, zna~ajna uloga ima i 

prodiraweto na doselenici od 

drugi podra~ja. So promenite na 

klimatskite uslovi niz geolo{kata 

istorija, vidovite {to nekoga{ 

ìveele na ova podra~je, 

vo najgolem del is~eznale poradi 

nepovolnite uslovi. Samo mal 

del opstanale vo opredeleni stani{ta 

pomalku izloèni na promenite, 

kako {to se re~nite klisuri, 

dlabokite ezera i pe{terite. 

Ovie vidovi pretstavuvaat relikti 

– ostatoci od nekoga{nata 

fauna {to go karakterizirala 

ova podra~je. 

Vo geolo{kiotperiod 

goren 

tercijar 

(neogen), 

vo epohata 

miocen, 

(zapo~nata 

Ostrakoda 

pred 23, a 

zavr{ena


pred 5 milioni godini) na teritorijata 

na Makedonija vladeela 

tropsko-suptropska klima. Vo 

slednata geolo{ka epoha pliocen 

(od pred 5 do 1 milion godini) 

nastapuva postepeno zaladuvawe 

so posuva klima, {to doveduva 

do enormno {irewe na trevestite 

ekosistemi od tipot na 

dene{nite savani. Od ovie dve 

epohi (goren miocen i dolen pliocen) 

na pove}e lokaliteti vo 

Makedonija (Skopska Kotlina, 

Veles, Valandovo, Ov~e Pole) se 

pronajdeni ostatoci od fosilna 

fauna {to bila sli~na na faunata, 

koja denes se sre}ava vo Centralna 

Afrika, kako {to se fosilni 

slonovi, nosorozi, ìrafi, 

gazeli, antilopi, fosilni 

kowi, divi sviwi, sabjest tigar, 

majmun i dva vida izumreni yverovi. 

Na padinite na Vodno se pronajdeni 

ostatoci od najkrupniot 

xinovski predok na dene{niot 

slon (Dinotherium giganteum), ~ija 

viso~ina na teloto dostigala do 

4,5 m. 

Vo pliocenot, golem del od teritorijata 

na Makedonija bil pokrien 

so dve golemi ezera, Egejskoto 

Ezero, koe se prostriralo vo 

pove}eto kotlini, 

od Polog i 

Skopskata Kotlina 

na sever do Pelagonija 

i Gevgeliskata 

Kotlina 

na jug, vklu~itelno 

i sega{noto 

Dojransko Ezero, 

koe prestavuva 

Dinotherium giganteum 

negov posleden 

ostatok. Kon krajot 

na pliocenot 

i vo geolo{kata epoha pleistocen 

nastapuva regresiven period 

so spu{tawe na nivoto na Egejskiot 

Basen, {to uslovilo istekuvawe 

na vodata i ras~lenuvawe 

na Egejskoto Ezero na pove}e pomali 

ezera, koi vo tekot na ledeniot 

period se zadràle vo sega{nite 

kotlini. Vo jugozapadniot 

del na Makedonija se nao|alo 

Desaretskoto Ezero, ~ij geolo{ki 

ìvot go prodolùvaat 

Ohridskoto i Prespanskoto Ezero, 

zaedno so delumno za~uvanata 

tercijarna reliktna ezerska fauna, 

ezera {to denes se povr{inski 

izolirani. 

So nastapuvaweto na geolo{kata 

epoha pleistocen, ili ledeno 

vreme (od pred 1 milion do 10.000 

godini), doa|a do drasti~no opa- 

|awe na temperaturata vo Severna 

i Sredna Evropa, pa duri i na 

balkanskite prostori, kade {to 

is~eznale site tercijarni tropski 

elementi. Cela Severna Evropa, 

pogolem del od Sredna Ev- 

ropa, kako i povisokite zoni na 

planinite vo Ju`na Evropa i kaj 

nas, bile prekrieni so mraz duri 

i preku leto, za {to postojat 

brojni dokazi, kako {to se planinskite 

cirkovi, moreni i ledni~ki 

ezera. Pritoa severnite 

faunisti~ki elementi migrirale 

kon jug. Istovremeno tercijarnata 

orealna fauna od na{ite visoki 

planini se spu{tila vo nizinite, 

kade {to doa|a do me{awe 

na vidovite so poteklo od Severna 

Evropa so predglacijalnite 

vidovi od na{ata planinska 

fauna, kako i me|u vidovite od 

razli~ni planinski grebeni. So 

odredeni oscilacii vo tekot na 

interglacijalnite fazi na teritorijata 

na RM se odrùvala severnata 

ladnoqubiva glacijalna 

fauna, s# do pred 10.000 godini, 

koga poradi nagloto zatopluvawe, 

do{lo do nejzino masovno 

povlekuvawe na sever kon subarkti~kite 

i arkti~kite podra~ja i 

kon visokoplaninskite zoni na 

na{ite planini. Istovremeno, 

nizinskiot pojas postepeno zapo~nale 

da go naseluvaat ju`ni, 

mediteranski i isto~ni vidovi, 

na koi im pogoduvala toplata 

klima. Mediteranskata fauna po 

dolinata na rekata Vardar doprela 

do Skopskata Kotlina, a mnogu 

mediteranski vidovi prodrele na 

sever samo do Veles, Demir Kapija 

ili u{te poju`no. 

LIT.: S. Petkovski, Faunal diversity, vo: Country 

Study for Biodiversity of the Republic of Macedonia 

(First National Report). Ministry of Environment 

and Phisical Planning, Skopje, 2003. 


Pristapnica 

za u~estvo 

vo „FA[A# 

„FA[A# – albanska fa{isti~ka 

organizacija (1941–1944), formirana 

od Italijancite za poddr{ka 

na vospostavuvaweto na 

okupatorskata vlast vo okupiraniot 

del na Makedonija. U~estvuvala 

vo otkrivaweto i likvidiraweto 

na lica i grupi vo edinicite 

na Makedonskata vojska. Vo 

1943 g. se prisoedinila kon Balisti~kata 

organizacija za zaedni~ko 

dejstvuvawe. Se rasformirala 


†FENI INDUSTRI# 


2002. \. Malk. 

FELDSPAT – op{t poim za grupata 

silikatni minerali {to se 

narekuvaat feldspati. Po hemiskiot 

sostav toa se silikati na kaliumot, 

natriumot i kalciumot i 

pretstavuvaat izomorfni sme{i. 

Vrz osnova na hemiskiot sostav 

se podeleni na dve grupi: alkalni 

feldspati (sanidit, ortoklas i 

mikroklin) i plagioklasi. Feldspatite 

kristaliziraat moniklini~no 

i triklini~no. Vleguvaat 

vo sostavot na magmatskite i 

na metamorfnite karpi. 

LIT.: V. Bermanec, Sistemska mineralogija, 

Zagreb, 1999. Bl. B. 

FELE[KO, Kazimje` (Kazimierz 

Feleszko) (êrwovce, toga{na 

Polska, dene{na Ukraina, 18. IX 

1939 – Var{ava, Polska, 3. VII 

2001) ‡ polski lingvist, slavist, 

specijalist za ju`noslovenski jazici. 

Po diplomiraweto se vraboti 

kako asistent vo rabotilnica 

za makedonskata standardna 

sintaksa vo eden od lingvisti~kite 

centri na Polskata akademija 

na naukite i umetnostite. 

Triesetina od negovite trudovi 

se posveteni na makedonisti~ka 

problematika, glavno na glagolskata 

sintaksa. 

LIT.: Z.Topoliwska, Kazimje` Fele{ko 

kako makedonist, POLLN na MANU 

28/1. Z. T. 

„FENI INDUSTRI# – KAVA- 

DARCI – metalur{ki kombinat 

za proizvodstvo na feronikel, 

sostaven od topilnicata vo blizina 

na Kavadarci i rudnikot za 

nikel „’Rànovo# na 40 km oddale~enost. 

Proektirana e vo 1970tite, 

gradena e i raboti od 1980 g., 

prvobitno kako „FENI# – Kavadarci, 

so dva prekina vo raboteweto. 

So privatiziraweto (2001) 

proizvodstvoto e stabilizirano 

i kontinuirano raste, posebno po 

2005 g., koga e prezemena od sega{nite 

sopstvenici BSG od Izrael 

i Alferon od Velika Britanija. 

Rudata od otvoreniot kop vo 

rudnikot se nosi vo topilnicata 

so transportna lenta (dolga 36,5 

km), kade {to se homogenizira, se 

drobi, se mele i se usitnuva (s# 

pove}e se koristi i uvozna ruda, 

pobogata so nikel). Natamu se peletizira, 

a peletite se su{at i se 

predreduciraat vo rotaciona pe~ka. 

Reduciraweto i topeweto se 

odviva vo elektrope~ka. Dobieniot 

surov feronikel se oddeluva 

od troskata i se rafinira so 

produvuvawe kislorod, po {to se 

lee vo granulat. Gotoviot proizvod 

sodrì od 21 do 23% nikel, a 

ostatokot e èlezo so mali koli- 

~estva kobalt i pod 0,2% ne~istotii. 

Poradi visokiot kvalitet, 

proizvodot e cenet i se pri- 

F 

1547

F FERATI-RUSI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Metalur{kiot kombinat „FENI“, Kavadarci 

menuva vo mnogu ~eli~arnici niz 

svetot. So kontinuirano investirawe 

s# pove}e se zgolemuva 

koli~estvoto na proizvedeniot 

feronikel, se namaluva specifi~nata 

potro{uva~ka na elektri~na 

energija, no i se podobruva 

za{titata na ìvotnata sredina. 

Samo vo period od dve godini 

(2004–2006) proizvodstvoto e zgolemeno 

za dva pati. Kompanijata 

e nositel na vkupniot razvoj vo 

Kavadarci i okolinata. Sv. H. J. 

FERATI-RUSI, Igbale Osmanova 

(Debar, 1932 ‡ Tetovo, 26. I 

1975) ‡ spec. ginekolog. Med. f. 

zavr{ila vo Skopje. Specijalist 

po ginekologija i aku{erstvo i 

prva èna Albanka ginekolog vo 

RM. Rabotela vo Tetovo i ima isklu~itelen 

pridones vo zdravstvenoto 

prosvetuvawe kaj ènite 

od albanska nacionalnost i popularizacija 

na Crveniot krst. 

D. S.-B. 

FEROLEGURI – leguri na èlezoto 

i na nekoj drug metal vo 

koi èlezoto e zastapeno so pove- 

}e od 50%. Vo RM se proizveduvaat 

ferosilicium, ferohrom i dr. 

vo „Silmak# (porane{en HEK 

„Jugohrom#) vo Jegunovce; feronikel 

vo „Feni-industries# (porane- 

{en „FENI#, t.e. „FENI-Mak#) 

vo Kavadarci; feromangan i ferosilicium 

vo „Skopski leguri# 

(porane{na Topilnica na Rudnici 

i èlezarnica „Skopje#). Surovini 

se rudite (doma{ni i od 

uvoz), koi, osven èlezo, sodràt 

metali i reducensi, jaglen i koks, 

kako i dodatoci. Topeweto i redukcijata 

se vr{i na visoki temperaturi 

(nad 1500 o S) vo elektrola~ni 

pe~ki. 

Karakteristiki na proizvodstvoto 

se masovnosta, golemata 

1548 

potro{uva~ka na elektri~na 

energija, vrabotuvaweto mnogu 

rabotnici, sozdavaweto golemi 

koli~estva troska od topeweto, 

kako i emisija na otpadni gasovi, 

pra{ina i dr. Ovaa industrija e 

va`na stopanska aktivnost za egzistencijata 

i napredokot na regiite 

vo koi postoi, no i potencijalen 

zagaduva~ na ìvotnata 

sredina od golemi razmeri. So 

promenliva uspe{nost vo raboteweto, 

pa i povremeni zastoi. So 

tranzicijata fabrikite stanaa 

sopstvenost na stranski investitori. 

Sv. H. J. 

FES ‡ del od ma{kata narodna 

nosija vo periodot na turskoto 

vladeewe. Maìte naj~esto nosele 

crven fes, okolu koj se obmotuvala 

dolga bela krpa, vo vid na 

~alma. Krpata bila izrabotena 

od podebelo platno i se nosela 

navrtena i prevrzana, nad u{ite, 

okolu fesot, za da se gleda negoviot 

goren del ili pak se nosela 

zdiplena na 

~etiri kata 

(~etvorostruko),zaviena 

okolu 

fesot, no vo 

ovoj slu~aj 

toj ne se gledal. 

Krajot 

na krpata 

Fes, del od ma{ka nosija 

ili slobodno 

se pu{- 

tal da visi niz grbot ili se uvitkuval 

pod ~almata. Postaroto 

ma{ko naselenie, namesto krpa 

okolu fesot, ~esto noselo obmotan 

crn {al ili marama (kenarija). 

Kon prvite decenii na XX v., 

ovoj na~in na nosewe na fesot, 

obmotan so industriski volnen 

{aren {al, go prifatilo i pomladoto 

ma{ko naselenie. J. R. P. 

Grupa gajdaxii na festivalot vo s. Dolneni, 

Prilepsko (1981) 

FESTIVAL NA NARODNI 

PESNI I INSTRUMENTI 

†PECE ATANASOVSKI# (Spasovden, 

mesnost Rudina vo s. Dolneni, 

Prilepsko, 1974‡) – tradicionalen 

me|unaroden dvodneven 

godi{en folkloren festival. 

Vo 2007 g. se odrà XXXIII festival 

so u~estvo na 34 folklorni 

grupi so okolu 400 u~esnici. Negovoto 

otvorawe zapo~nuva so defile 

na u~esnicite po ulicite 

na Prilep, a vo narednite denovi 

vo mesnosta Rudina vo s. Dolneni. 

Se dodeluva gran-pri statuetka 

(gajdaxija) za najdobri ispolniteli 

na makedonski narodni pesni 

i gajdata na Pece Atanasovski 

za najuspe{en stranski u~esnik. 

Festivalot go rakovodi Sovet na 

~elo so pretsedatel i umetni~ki 

direktor. S. Ml. 

Nikola Martinoski: †Majka so dete“ 

FIGURATIVNA UMETNOST. 

Po~etocite na sovremenata makedonska 

umetnost se povrzani za 

figurativnite pretstavi {to 

imaat svoj kontinuiran razvoj vo 

tekot na celiot XX v. Se pojavuvaat 

pove}e stilski izrazi, po~nuvaj}i 

od impresionizmot i ekspresionizmot 

(D. A. Pandilov,


N. Martinoski, L. Li~enoski), a 

vo 50-tite godini intimizmot, 

fovizmot, nadrealizmot (V. \or- 

|ievski, V. Koxoman, S. Kunovski). 

Vo 60-tite i 70-tite godini 

dominira ekspresionisti~kata 

struja (P. Mazev, G. êmerski). 

Pokraj ova evidentna e pojavata 

na novata figuracija, hiperrealizmot 

i novata slika (N. Frangovski, 

T. Lulovski, R. Anastasov, 

D. Manev, A. Stankovski). 

LIT.: Boris Petkovski, Sovremeno makedonsko 

slikarstvo, Skopje, 1981. Z. Al.-B. 

Ko~o Fidanoski: †Kon nedofatlivoto#, diptih (1989) 

FIDANOSKI, Nikola (Ko~o) (s. 

Bitu{e, Ki~evsko, 19. X 1946) – 

slikar i grafi~ki dizajner. Zavr- 

{il u~ili{te za primeneta umetnost 

vo Skopje (1961&1966), a potoa 

diplomiral (1971) i magistriral 

na Akademijata za likovna umetnost 

vo Belgrad (1971&1973). Se 

posvetil na grafi~kiot dizajn 

kako likoven urednik na revijata 

†Prosvetena èna# (1974&1980), na 

izdava~kite ku}i †Misla# (1980& 

1990) i †Kultura# (1990&2000), a 

poslednata decenija i na izdanijata 

na Grafi~kiot centar †Jugoreklam#, 

MANU i na drugi izdava~i. 

Sega e vraboten kako dizajner vo 

Studioto na pe~atnicata †Makedonska 

riznica# vo Skopje. Kako 

likoven urednik i grafi~ki dizajner 

realiziral golem broj kapitalni 

izdava~ki proekti i bibliofilski 

izdanija. Vo prvata 

polovina na sedumdesettite godini, 

zaedno so slikarot Simon 

[emov, izveduval akcii i intervencii 

vo priroden i vo urban pro- 

stor, zalagaj}i se za demokratizacija 

i socijalizacija na umetnosta. 

Priredil pove}e samostojni 

izlo`bi vo RM i stranstvo: 

Valevo (1973; 1976), Skopje (1973, 

1975, 1976, 1978 – so Simon [emov, 

1985, 1986), Belgrad (1976), Kairo 

(1984), Bitola (1986), Negotino 

(1986), Zrewanin (1986), Belgrad 

(1986). 

LIT.: Ljupka Damjanovska, Makedonski mladi umetnici, 

Salon MSU (katalog), Beograd, 1975/1976; 

Boris Petkovski, Figuracija 1970 godina,Deveti Plavi 

Salon (katalog), Zadar, 1977, 91, 97, 103 (so 2 

reprodukcii); Antologija na makedonskata 

likovna umetnost 1894&1994, avtor na 

izlo`bata Sowa Abaxieva, Muzej na sovremenata 

umetnost, Skopje, noemvri 1994, 79 136 

i 141 (so edna reprodukcija). S. Ml. 

Slavka 

Fidanova 

FIDANOVA, Slavka (Tetovo, 1. 

II 1920) – prvoborec, istori~ar, 

univ. profesor. Bila pripadni~ka 

na progresivnoto mladinsko i 

studentsko dvièwe, organizator 

i u~esnik na Letnata studentska 

kolonija vo Ohrid (1939/40), ~len 

na KPJ (1940), u~esnik na Pokra- 

FILDI[EVSKI 

inskata konferencija na KPJ vo 

Makedonija (8. IX 1940) i sekretar 

na MK na KPJ za Tetovo 

(1941). Poradi policiski progon, 

preminala vo Skopje (juni 1941), 

a podocna pak se vratila na partiska 

rabota vo Tetovo (dekemvri 

1942). Po Osloboduvaweto 

bila profesor na Katedrata po 

istorija na Filozofskiot fakultet 

i prorektor na Univerzitetot 


Skopje. Objavila pove}e trudovi 

za ponovata istorija na Makedonija. 





„FIZIKA MAKEDONIKA# 

(„Physica Macedonica#) – nau~no 

spisanie {to go izdava Institutot 

za fizika, vo koe se publikuvaat 

glavno negovite ~lenovi. 

Izleguva od 1998 g. kako naslednik 

na „Godi{en zbornik – fizika#. 

Objaveni se 7 toma. V. Ur. 

FIZIOLO[KI GRUPI BAK- 

TERII – bakterii {to ìveat 

vo po~vata i vo vodata i u~estvuvaat 

vo kruèweto na biogenite 

elementi vo prirodata. Fiziolo{kite 

grupi bakterii pretstavuvaat 

grupa bakterii, ~ija zaedni~ka 

osobina e da pokaùvaat 

odredena fiziolo{ka aktivnost 

– bez ogled na nivnata sistemska 

pripadnost. Se raboti za bakterii 

{to poseduvaat ekstracelularni 

enzimi za razgraduvawe na 

odreden supstrat. Prisustvoto na 

oddelni fiziolo{ki grupi bakterii 

vo odredeni sredini poka- 

ùva optovarenost na sredinata 

(vodata, po~vata) so specifi~ni 

nutrieniti, kako i mo`nost za 

nivno razgraduvawe, odnosno uka- 

ùva na prirodata na mikrobiolo{kite 

procesi {to se odvivaat 

vo tie sredini. Ovie grupi mikroorganizmi 

se prou~uvani vo vodata 

i vo sedimentot na rekite vo 

RM. X. K. 

FILDI[EVSKI, Petar Angelov 

(Ohrid, 1. II 1924 ‡ Skopje, 15. 

X 1994) ‡ nevropsihijatar, redoven 

prof. na Med. f. Diplomiral 

na Med. f. vo Belgrad (1951) i se 

vrabotil na Nervnata klinika 

(1951‡1980). Specijalisti~ki ispit 

poloìl vo 1954 g., a habilitiral 

vo Skopje (1958) na problemot 

na likvorskite promeni. Osnovopolo`nik 

na nevrofiziologijata 

vo RM so voveduvaweto na 

elektroencefalografijata kako 

metod za ispituvawe na nervni 

bolni. Poznat epileptolog, edukator 

na brojni kadri vo nevrologijata 

i eden od osnova~ite na 

Nervnata klinika, kade {to bil 

i direktor (1964‡1978). Avtor e 

F 

1549

F FILIP MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Petar 

Fildi{evski 

na brojni trudovi od oblasta na 

nevrofiziologijata i epileptologijata. 

BIBL.: Elecroclinical manifestations of syncope 

seizures, „Neuropsihijatrija#, 7, Zagreb, 1959, 

74‡86; Atlas of Elecroencephalography, Vol 3, 

Gibs and Gibs Ed., Cambridge, 1964. Il. X. 

FILIP I (Philippos) ‡ makedonski 

kral (644‡640 pr. n.e.) od dinastijata 

na Argeadite, sin na 

Argaj I. Po kratko vladeewe, zaginal 

vo borbi so Ilirite. 

IZV:. Justini, Historiarum Philippicarum ex 

Trogo Pompeio, Parisiis, MDCCCXXIII. 

K. M.-R. 

Skulptura na kralot Filip II 

FILIP II (359–336 g. pr. n.e.) – 

makedonski kral od dinastijata 

Argeadi, tatko na Aleksandar III 

Makedonski, sin na kralot Aminta 

III. Stanuva kral na 23-godi{na 

vozrast. Steknuva slava na genijalen 

strateg, hrabar vojskovodec 

i odli~en diplomat. Kako makedonski 

basilevs (monarh) sproveduva 

voeni reformi, sozdava profesionalna 

vojska, pe{adija – 

makedonska falanga i blagorodni~ka 

kowica – hetajri, od pridru`nicite 

i drugarite na kralot. 

Kako golem dràvnik kove zlatni 

i srebreni moneti (filipiki 

i stateri). Prvata bitka ja izvojuval 

protiv ilirskiot vladetel 

Bardilis (358 g. pr. n.e.) i ja osvoil 

teritorijata do Lihnidskoto 

Ezero; sleduva osvojuvawe na helenskite 

kolonii na makedonsko- 

1550 

trakiskiot breg; go porazuva voeniot 

sojuz na trakiskiot vladetel 

Kersoblept, ilirskiot Grab 

i pajonskiot Likej (356/5) i go osvojuva 

gr. Potidaja (356). Slednite 

pozna~ajni osvojuvawa se: Abdera 

i Maroneja (353) – gradovi 

na trakiskiot Hersones (so {to e 

postavena isto~nata granica na 

Makedonija so Trakija – do r. 

Mesta); go osvojuva pristani{teto 

Amfipol (357) i gr. Krenidi 

(vo zlatonosnata oblast na pl. 

Pangej) {to go preimenuva vo 

Filipi i go naseluva so makedonski 

preselnici. So osvojuvaweto 

na Pidna (357/6) i na Metona 

(353), makedonskata dràva izleguva 

na makedonsko-pieriskiot 

breg. Po ovie golemi uspesi Makedonija 

zapo~uva ekspanzija kon 

helenskite polisi; navleguva vo 

Tesalija, go osvojuva pristani{teto 

Pagasa (352), go porazuva 

fokidiskiot tiranin Onomarh, 

po {to e izbran za doìvoten sojuznik 

na Tesalskiot sojuz so titulata 

arhont (vrhoven vojskovodec). 

Dodeka Demosten povikuva 

na vojna protiv Filip, makedonskiot 

vladetel go osvojuva najzna- 

~ajniot grad na Halkidik, Olint 

(349). Vojnata so helenskite polisi 

zapo~nuva i zavr{uva so edna 

bitka kaj Hajroneja (338). Po 

ovaa golema pobeda za Makedon- 

Filipi, grad vo Isto~niot del na Makedonija 

cite, Filip II e izbran za hegemon 

na t.n. Korintski sojuz, t.e. za 

glaven vojskovodec, koj treba da ja 

povede makedonskata i helenskata 

vojska na voen pohod protiv 

Persiskoto Carstvo. Po dve godini 

e ubien vo prestolninata Ajga. 

Vo istorijata e zabeleàn kako 

najgolem basilevs vo Evropa. 

LIT.: Demosthenes, I–IV, Loeb Classical Library, 

Harvard University Press, 1956, 58, 1962, 

63; Plutarch, Demosthenes, Loeb Class. Lib., 

Harvard University Press, 1959; Aeschines, The 

Speeches, Loeb Class. Lib., Harvard University 

Press, 1958; Isocrates, Philppos, Harvard University 

Press, 1961; Iustini, Historiarum Philippicarum, 

Parisiis, MDCCCXXIII; Justin, Filipovata 

istorija. Prev. Q. Basotova, 

Skopje, 2000; Demosten, Govori. Prev. D. 

âdikova, Skopje, 1995; Philip of Macedon; 

A. [ukarova, Filip II i atinskite retori, 


FILIP V (221 – Amfipol, 179 

pr. n.e.) – makedonski kral od dinastijata 

Antigonidi. Sin na Demetrij 

II i Ftija. Ja obnovuva 

mo}ta na Makedonija, dràvata 

dobiva dominantna uloga na Balkanot. 

Vodel uspe{ni vojni protiv 

Dardancite na sever i Ajtolskata 

liga na jug. So ekspanzijata 

na rimskata dràva do{lo do Prvata 

makedonsko-rimska vojna 

(215–205 g. pr. n.e.), koja zavr{uva 

povolno za Makedonija. Vo 215 g. 

pr. n.e. sklu~il sojuz so neprijatelot 

na Rim, Hanibal. Vtorata 

makedonsko-rimska vojna (200– 

297) zavr{ila so poraz. F. moral 

da se otkaè od site osvoeni teritorii 

nadvor od Makedonija. 

Za kratko vreme uspeal da ja konsolidira 

Makedonija i da ja podgotvi 

za nova vojna so Rim. 

LIT.: Polibije, Istorije, I–II, Novi Sad, 

1988; Istorija na makedonskiot narod, 1, 


FILIPI (Philippoi) – grad vo 

Isto~niot del na Makedonija, vo 

bogatata oblast Daton, vo podno`jeto 

na Pangajskata Gora, osnovan 

od kralot Filip II (356 pr. 

n.e.) na mestoto na tasoskata kolonija 

Krenidi (Krenides). Vo 

rimsko vreme stanal kolonija 

pod imeto Colonia Augusta Iulia Philippensis. 

Tuka e osnovana od stra-


na na sv. apostol Pavle prvata 

hristijanska op{tina vo Makedonija 

i voop{to vo Evropa (49 g.), 

za ~ie rakovodewe bil postaven 

evangelistot Luka, koj tokmu vo 

ovoj grad i go sostavil ednoto od 

~etirite evangelija {to ja pretstavuvaat 

osnovata na hristijanskoto 

u~ewe. Akropolata na gradot 

e obvitkana so yid vo dolìna 

od okolu 3.500 m, podignat vo 

vremeto na Filip II, a pod nea se 

otkrieni tri svetili{ta, kako i 

pove}e od 140 vreàni votivni 

reljefi i natpisi posveteni na 

boèstva. Vo centarot na rimskiot 

grad, pak, koj se protegal na 

dvete strani na patot Via Egnatija, 

se nao|al forum so dva korintski 

hrama i golem portik {to 

sluèl za javni sobiri i trgovija. 

Vo blizina na forumot imalo bibilioteka 

i agora, a ju`no od nego 

palestra i termi. Od ranohristijanskiot 

period se sre}avaat 

~etiri golemi baziliki i oktogonalna 

kapela, koja e del na episkopskiot 

gradeèn kompleks. 

LIT.: P. Colart, Philippes, ville de Macedoine 

depuis ses origines jusqu’ a la fin de l’epoque romaine, 

Paris, 1937; D. Srejovi}, Arheolo{ki leksikon, 

Beograd, 1997. K. M.-R. 

FILIPIKI – politi~ki i epidikti~ki 

govori na najslavniot 

anti~ki govornik Demosten (384 

– 322 g. pr. n.e.) protiv makedonskiot 

kral Filip II (359–336 g. 

pr. n.e.). Od 352 

g. pr. n.e., pred 

Narodnoto sobranie 

vo Atina 

Demosten gi dr- 

ì svoite najpoznati 

govori, 

so koi gi povikuva 

Helenite 

na obedinuvawe 

za odbrana od 

neprijatelot 

Filip II; govorite 

ne ja postignuvaatcelta: 

Helenite se 

porazeni i osvoeni. 

Tie se 

isklu~itelen 

dokument za ova 

Statua na Demosten 

burno vreme na 

krupni promeni 

vo koi makedonskata dràva stanuva 

glaven politi~ki faktor vo 

svetski ramki. 

LIT.: Demosthenes, I–IV, Harvard University 

Press, 1956, 58, 1962, 63; Demosten, Govori. 

Prev. D. âdikovska, Skopje, 1995; A. [ukarova, 

Filip II i atinskite retori, 

Skopje, 2003; P. Karlie, Demosten, Skopje, 

1994. A. [uk. 

FILIPOV, Stojan (s. Star~i{ta, 

Nevrokopsko, 2. VIII 1877 – 

Nevrokop, 4. X 1944) – u~itel, 


vo Nevrokopsko, vojvoda na 

VMRO po Prvata svetska vojna i 

punktov na~alnik vo Nevrokop. 

Bil ~len na Makedonskata parlamentarna 

grupa vo Narodnoto 

sobranie na Bugarija. Ubien bez 

sudewe. 


1934, Skopje, 1997;. IvanÍ MihaŸlovÍ, 

Spomeni, IV.., Indianapolis, 1973. Z. Tod. 

Stefka 

Filipova- 

Rajna 

FILIPOVA-RAJNA, Stefka 

(s. Le{ko, Gornoxumajsko, 21. X 

1922 – Lisija, Gornoxumajsko, 29. I 

1944) – u~esni~ka vo NOD vo Pirinskiot 

del na Makedonija. Od 

samiot po~etok na oruènata 

borba vr{ela kurirski dol`nosti 

za Gornoxumajskata partizanska 

~eta. Bila vo redovite na 

Gornoxumajskiot partizanski odred 

„Nikola Kalap~iev# (od 

1943) i u~estvuvala re~isi vo site 

borbi {to gi vodel Odredot. 

IZV.: Kiril Gramenov, SÍzdavane i razvitie 

na partizanskoto dviènie v Blagoevgradska 

okoliÔ prez perioda na vÍorÍènata 

borba 1941–1944. (Spomeni), 

„Voenno-istori~eski sbornik#, XXV/1, 

SofiÔ, 1956. 

LIT.: BezsmÍrtnite 1922/1944, zb.: Zaginali 



1971. V. Jot. 

FILIPOVI^, Dimitrija (XVIII 

‡ XIX v.) ‡ dobrotvor od Kratovo. 

Vo 1812 g. go platil bakroreznoto 

kli{e za Lesnovskiot manastir 

so pretstava na sv. Gavril 

Lesnovski, a vo 1817 g. vo Budimskata 

univerzitetska pe~atnica 

go finasiral pe~ateweto na knigite 

„Mitarstva# i „ûdesa presvjatija 

Bogorodice# od Joakim 

Kr~ovski. 

LIT.: S. Radoj~iÊ, Starine Crkvenog 

Muzeja u Skopqu, Skopqe, 1941, 87; M. Georgievski, 

Makedonskata pe~atarska 

dejnost, Skopje, 1972, 56. J. ^.-F. 

FILIPOVSKI, Antonie (Done) 

Boìnov (Kumanovo, 1920 ‡ 

Probi{tip, 3. IV 1944) ‡ komunisti~ki 

deec i organizator na 

NOB vo Kumanovsko. Se {koluval 

vo @elezni~arskoto zanaet- 

~isko u~ili{te vo Ni{, no bil 

isklu~en poradi komunisti~ki 

projavi. Po vra}aweto stanal 

~len na SKOJ (1938) i na MK na 

SKOJ vo Kumanovo, zavr{il pi- 

Antonio 

Filipovski 

FILIPOVSKI-DAME 

lotski kurs vo Skopje (1939) i kako 

maturant bil eden od organizatorite 

na {trajkot vo kumanovskata 

gimnazija (1941). Bil i eden 

od organizatorite na jadroto od 

10 kumanovski partizani vo Vtoriot 

ju`nomoravski NOPO (26. 

VI 1943). Koga partizanskoto jadro 

se zgolemilo na 18 borci, bil 

formiran Kumanovskiot NOPO 

(2. VIII 1943). Prvin bil borec, a 

potoa politi~ki komesar na Odredot, 

zamenik-komandant na Prviot 

kumanovski NO bataljon 

†Jordan Nikolov-Orce# i komandant 

na Kumanovskiot NO udaren 

bataljon †Hristijan Todorovski- 

Karpo{#. Kako komandant na 

Vtoriot bataljon na Tretata makedonska 

NOUB bil te{ko ranet 

i zaroben pri napadot na Probi{tip 

(3. IV 1944), a potoa po 

yversko ma~ewe bil ubien. 


1941–1945, Dokumenti, Kumanovo, 1988. 

LIT.: Dane Cekov, Kumanovska okolija vo 

NOV (od 16. II 1943 do 26. II 1944 godina), 

Kumanovo, 1969; Spomen zbornik na zaginatite 

borci od NOV i `rtvi na fa- 

{isti~kiot teror od Kumanovo i Kumanovsko 

1941–1945, Kumanovo, 1876, 91; Dane 

Cekov, Kumanovsko vo NOV 1941–1945, 

Kumanovo, 1989. S. Ml. 

FILIPOVSKI, Atanas (s. Suldurci, 

Radovi{ko, 22. IX 1946) ‡ 


fakultet vo Skopje (1996) 

po predmeti od oblasta na metalnite 

konstrukcii i ispituvaweto 

na konstrukciite. Magistriral 

vo IZIIS (1978), doktoriral 


Skopje (1988). Objavil u~ebnici 

po metalni, odnosno ~eli~ni 

konstrukcii za Grade`niot i Arhitektonskiot 

fakultet, edinstveni 

vo zemjava, koi se koristat 

i od specijalistite vo praktikata. 

Q. T. 

FILIPOVSKI-DAME, êde, 

(s. Nikiforovo, Gostivarsko, 

1923 – Radovi{ko, 26. VI 1945) – 

prvoborec, naroden heroj. Bil yidarski 

rabotnik vo Belgrad. Po 

Aprilskata vojna se vratil vo 

Makedonija (1941), bil eden od 

organizatorite na NOV vo Mavrovskiot 

kraj, ~len na KPJ i na 

MK na KPJ (1941), ~len na RK na 

F 

1551

F FILIPOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

êde 

Filipovski- 

Dame 

KPJ za Mavrovo i rakovoditel 

na Voeniot {tab (1942), Sekretar 

na Okoliskiot komitet na 

KPM (1943), zamenik politi~ki 

komesar vo Mavrovsko-gostivarskiot 

NOPO, komandant na bataljon 

i zamenik-komandant na 

brigada (1943), zamenik-komandant 

i komandant na 48. (makedonska) 

divizija na NOVJ (1944). Posebno 

se istaknal vo borbite za 

Ki~evo, Debar, Klenoec, Preseka, 

Debarca i Lokov. Po Osloboduvaweto 

zavr{il Vi{a voena 

akademija vo Belgrad. Zaginal vo 

nesre}en slu~aj. Proglasen e za 

naroden heroj na Jugoslavija. 



FILIPOVSKI, \or|i Stefanov 

(s. Sorovi~, Lerinsko, Egejskiot 

del na Makedonija, RG, 6. V 


akademik. Osnovno u~ili{te i 

gimnazija zavr{uva vo Bitola. 

Studira agronomija vo Zemun 

(1937‡1941) i diplomira vo Sofija 

(1942), kade {to ostanuva do 

1944 g. kako asistent po pedologija. 

Po osloboduvaweto e {ef na 

Otsekot za pedologija i agrohemija 

na Zemjodelskiot ispitatelen 

institut (1944‡1947). Najmlad 

nastavnik vo prviot nastavni~ki 

sovet na Zemjodelsko-{umarskiot 


1947), kade {to e i penzioniran 

kako redoven profesor. Doktoriral 

vo Zemun so tema za solenite 

po~vi na Ov~e Pole. Bil na studiski 

prestoi (po 6 meseci) vo 

Francija i vo SAD. Kaj nego magistrirale 

i doktorirale golem 

broj studenti. Na studiski pres- 

1552 

\or|i 

Filipovski 

toj kaj nego bile nau~ni rabotnici 

od stranstvo. Osnova~ e na Katedrata 

po pedologija i agrohemija 

i pove}edeceniski nejzin 

{ef. Bil prodekan i dekan na 

Fakultetot. Rektor na Univerzitetot 

po zemjotresot i negov obnovuva~. 

Za redoven ~len na MA- 

NU e izbran vo prviot sostav 

(1967). Bil nau~en sekretar na 

MANU vo prvite osum godini po 

osnovaweto, a potoa vo tri mandata 

i potpretsedatel. Eden od 

osnova~ite na Zemjodelsko-{umarskiot 

fakultet i na MANU. 

Toj e po~esen doktor na Univerzitetot 

vo Bradford (Anglija) i 

nadvore{en ~len na Akademijata 

na naukite na Bosna i Hercegovina. 

Predaval na postdiplomskite 

studii vo Skopje i vo Belgrad. 

Bil viziting-profesor (edna godina) 

vo Kalifornija i pove}e 

godini drèl predavawa po pedologija 

na me|unarodnite postdiplomski 

studiumi od oblasta na 

mediteranskoto zemjodelstvo vo 

Italija (Bari) i Grcija (Krit) 

kade {to bil izbran na me|unaroden 

konkurs. Bil ~len na upravniot 

odbor na pove}e me|unarodni 

nau~ni organizacii. Kako ekspert 

prestojuval vo Egipet za 

koristewe na vodite na Asuanskata 

brana za meliorirawe na 

solenite po~vi. Avtor e na nad 

200 nau~ni trudovi otpe~ateni 

glavno vo Belgrad, kako i vo pogolem 

broj stranski spisanija, 

nau~ni zbornici i monografii. 

U~estvuval na golem broj me|unarodni 

i nacionalni nau~ni kongresi 

vo pove}e zemji so referati, 

a na nekoi i so glaven referat. 

Negovite trudovi se od pove- 

}e oblasti na pedologijata. Avtor 

e na 19 monografii, od koi 

najva`ni se: monografijata „Zemqi{ta 

Jugoslavije# (prevedena 

na angliski i mnogu citirana), 

„Klasifikacija zemqi{ta Jugoslavije# 

(osnova i za izrabotkata 

na pedolo{kata karta na Jugoslavija). 

Negovo kapitalno delo e 

„Po~vite na Republika Makedonija# 

vo 6 tomovi vo izdanie na 

MANU. Od drugite monografii 

treba da se spomnat i tie za degradacijata 

na po~vite na RM, za 

klasifikacijata na po~vite na 

RM, za klimatsko-vegetaciskopo~venite 

regioni vo RM i dr. 

Blagodarenie na nego i na negovite 

sorabotnici, po~vite na RM 

se edni od najistraènite na Balkanot. 

Negoviot u~ebnik po pedologija 

pretrpel 4 izdanija (1968‡ 

1993). Ima napi{ano i dva terminolo{ki 

re~nika vo izdanie na 

MANU (pedologija, agrohemija). 

BIBL.: Po~vite na Republika Makedonija, 

I–V, MANU, Skopje, 1995–2001; Karakteristiki 

na klimatsko-vegetacisko-po~veni 

zoni (regioni) vo Republika 

Makedonija, MANU, Skopje, 1996; Degradacija 

na po~vite kako komponenta na 

ìvotnata sredina na Republika Makedonija, 

MANU, Skopje, 2003; Klasifikacija 

na po~vite na Republika Makedonija, 

MANU, Skopje, 2006. R. 

Qup~o 

Filipovski 

FILIPOVSKI, Qup~o (Belgrad, 

22. IX 1933) – arhitekt, redoven 


fakultet vo Skopje po predmetot 

Arhitektonski konstrukcii. 



Skopje (1958). Osven so pedago{ka, 


ùva~ka, proektantska i so publicisti~ka 

dejnost. Realizira 

pove}e stanbeni objekti vo Skopje, 

vo Kavadarci i vo Ko~ani. Objavil 

pove}e statii vo stru~ni 

spisanija i vo dnevniot pe~at. 

LIT.: Sonce, energija i arhitektura, 

Skopje, 1995 (so T. Stojkov); Sovremeni 

tehnologii na gradewe i prefabrikacija 

i montaà kaj stanbeni objekti, Skopje, 

1997; Hidroizolacii kaj ramnite krovni 

terasi, Kumanovo, 1998. Kr. T. 

FILIPOVSKI, Mile (s. Mavrovo, 

Gostivarsko 1920 – Skopje, 22. 

V 1986) – prvoborec, general-polkovik 

na JNA. Bil pripadnik na 

rabotni~koto dvièwe, ~len na 

KPJ i u~esnik vo NOB (1941), borec 

vo Ki~evsko-mavrovskiot NO- 

PO (1943), komandant na bataljon 

i na Petnaesettata makedonska 

NOU brigada. Po Osloboduvaweto 

bil komandant na voeni garnizoni 

na JNA (Nik{i} i dr.). 



FILIPÊ, Dobri Stavrev (Ohrid, 

28. VII 1946) ‡ spec. ginekolog-aku{er, 

redoven profesor na 


{il vo Skopje (1970) i specijaliziral 


(1973‡1977). Rabotel na Ginekolo{ko-aku{erskata 

klinika 

(1971‡2006) i bil nejzin direktor 

(1998‡2002). Magistriral vo Zagreb 

(1978), a doktoriral vo Belgrad 

(1986). Osnova~ e na prvata 

balkanska {kola za ultra zvuk, se 

posvetil na problemite na perinatalnata 

medicina, human fetus, 

eksperimentalen fetus vo 

ìvotinski modeli. Publikuval


Dobri 

Filip~e 

nad 100 truda i pove}e monografii. 

BIBL.: Intrauterina retardacija na 

fetalniot raste`, Skopje, 1988; @ivotot 

pred na{e ra|awe, Ohrid, 1994; Vizija 

za namaluvawe na perinatalnata 

smrtnost, Skopje, 1999; Menaxment na 

komplikaciite vo bremenosta i ra|aweto, 

2001; Medikoeti~ki problemi vo reprodukcijata, 

2004; Fetalna medicina, 

2005. M. [oq. 

Ilija 

Filip~e 

FILIPÊ, Ilija Stavrev (Ohrid, 

28. VII 1946) ‡ spec. po ORL, 


Skopje, redoven ~len na MANU 

o (od 2009). Obrazovanieto go zavr{uva 

vo Skopje, a kako specijalist 

(1977) doedukacijata ja 

dobiva vo Zagreb, Pariz, Lion, 

Bezje, Cirih, Praga i Oklahoma 

Siti. Osnova~ na sovremenata 

oto-nevrohirurgija i istaknat 

ekspert od oblasta na detskata 

bronhoezofagologija. Vo svojata 

stru~na edukativna rabota voveduva 

inovacii {to prvpat se izveduvaat 

vo RM: modificiranata 

tehnika za rekonstrukcija na nadvore{noto 

i srednoto uvo kaj 

vrodenite malformacii> gromet 

proteza vo hirur{koto lekuvawe 

na sekretorniot otitis vo detskata 

vozrast, tehnikata na stapedotomija 

kaj otosklerozata, dekompresija 

na endolimfati~en 

sacus kaj Menierovata bolest, voveduva 

translabirintaren pristap 

kaj procesite vo ponto-cerebralniot 

agol vo mozokot, kako i 

tehnikata na totalna dekompresija 

na liceviot nerv. Ja izvr{il 

prvata implantacija na ve{ta~ko 

uvo kaj gluvonemi lica vo RM. Vo 

sorabotka so nevrohirurzite vovel 

tehnika na nazalen pristap 

do hipofizata. Organizator na 

Prviot makedonski kongres po 

otorinolaringologija i na golem 

broj seminari. Publikuval 

nad 100 stru~ni truda. Vo svojata 

kariera izvr{uval funkcii 

na direktor na Klinikata za 

otorinolaringologija, prodekan 

na Med. f. i minister za 

zdravstvo na RM. M. [oq. 

FILIP-ÔKREVSKA, Jasmina 

(Skopje, 2. VIII 1956) – istori- 

~ar na umetnosta, kustos sovetnik 

vo Oddelot za umetnost na 

nacionalnata ustanova Muzej na 

Makedonija. Kako kustos bila 

zadolèna za zbirkata na kamenata 

dekorativna plastika i kopiite 

na freski (od 1980). Realizirala 

pove}e izlo`bi vo zemjata 

i vo stranstvo. Posvetena e 

na istraùvawe na postaroto 

grafi~ko nasledstvo i umetnosta 

na XIX v. 

BIBL.: Antiminsi od zbirkata na Muzejot 

na Makedonija, Zbornik za srednovekovna 

umetnost, br. 1, Skopje 1993; Toma 

Sider od Kru{evo, na istoto mesto, br. 3, 

2001, 205–216; Za postaroto grafi~ko 

nasledstvo vo Makedonija (na makedonski 

i angliski jazik), Skopje, 2003; Kni`na 

ikona na Sv. Marina so ìtie, „Zbornik 

za srednovekovna umetnost#, br. 5, 

Skopje, 2006, 157–168. S. Ml. 

Marko 

Filjanski 

Jasmina 

Filip- 

ôkreska 

FILJANSKI, Marko Vasilev 

(Skopje, 13. X 1932) ‡ spec. po stomatolo{ka 

protetika, redoven 

prof. na St. f. Habilitiral vo 

1970, a doktoriral vo 1984 g. Publikuval 

111 statii. U~estvuval 

vo izveduvaweto na nau~ni proekti. 

Bil rakovoditel na Klinikata 

za mobilna stomatolo{ka protetika. 

E. M. 

FILMSKA 

FILMSKA VOSPITNO-EDU- 

KATIVNA DEJNOST VO MA- 

KEDONIJA. Po~etocite datiraat 

od 1927 g., koga Higienskiot zavod 

od Skopje zapo~nal so redovni 

proekcii na edukativni filmovi. 

Ovaa dejnost ja prodolìl 

i ja pro{iril Zavodot za kulturno-prosveten 

film, formiran vo 

1956 g., koristej}i go filmot kako 

pomo{no sredstvo vo nastavniot 

proces. Edukacijata za filmot 

se odviva preku formi za {irewe 

na filmskata kultura, inkorporirawe 

na filmskata umetnost 

vo nastavniot proces i edukacija 

na profesionalni kadri 

za kinematografija na Fakultetot 

za dramski umetnosti. Il. P. 

FILMSKA DISTRIBUCIJA 

VO MAKEDONIJA. Vo po~etokot 

na dvaesettite godini od XX 

v. e registriran prviot obid za 

zanimavawe so filmska distribucija 

‡ agenturata za promet so 

filmovi na M. Aseo i S. Musafija. 

So institucionaliziraweto 

na makedonskata kinematografija 

po Osloboduvaweto, se formira 

distributerskata ku}a †Makedonija 

film#, a so op{testvenite 

promeni vo devedesettite 

godini doa|a do prestruktuirawe 

na ovaa dejnost ‡ pojava na pove}e 

privatni nositeli na kino i videopravata: 

†Manaki film#, 

†S.V.-R.S.A. # i dr. Il. P. 

Georgi 

Vasilevski: 

„Istorija na 

filmot“ 

FILMSKA KRITIKA I PUB- 

LICISTIKA VO MAKEDO- 

NIJA. Od 1921 g. vo periodikata 

se vostanoveni rubriki za filmska 

kritika, trend {to prodol- 

ùva i po Vtorata svetska vojna. 

Periodot na pedesettite godini 

od XX v. pretstavuva istraùvawe 

na mediumskata struktura i 

tuka se isprobuvaat Dimitar 

Mitrev, Jovan Bo{kovski, Dimitar 

Solev i mnogumina drugi od 

redot na pisatelskiot esnaf. Temelite 

na avtenti~nata makedonska 

filmska kritika se postavuvaat 

vo {eesettite godini (Ilhami 

Emin, Georgi Vasilevski, 

Cvetan Stanoevski, Miroslav 

êpin~i}...) i ve}e vo narednata 

F 

1553

F FILMSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

decenija krugot se pro{iruva so 

pomladi kriti~ari (Ilindenka 

Petru{eva, Blagoja Kunovski, 

Tomislav Osmanli). So toa se otvora 

patot za edna intenzivna 

filmska publicistika. Na toj 

plan najzna~ajno mesto ima filmolo{kata 

izdava~ka dejnost na 

Kinotekata na Makedonija. Il. P. 

Kadar od filmot „Miting vo Prilep“ 

FILMSKI AMATERIZAM VO 

MAKEDONIJA. So amaterskite 

filmovi na Kiril Minoski, 

Blagoja Drnkov, Blagoja Popstefanija 

i drugi (vo vtorata polovina 

na triesettite godini od XX 

v.) zapo~nuva razvojot na filmskiot 

amaterizam kaj nas. Ve}e vo 

1950 g. e formiran Kinosojuzot 

na Makedonija, kako asocijacija 

na filmskite amateri, a od 1996 

g. toj e polnopraven ~len na Me- 

|unarodnata unija na neprofesionalniot 

film (UNICA). Vo periodot 

1935‡2006 g. se realizirani 

pove}e od 1.500 amaterski filmovi 

od site filmski rodovi (dobitnici 

na brojni nagradi na doma{ni 

i na stranski festivali). 

Filmskite amateri rabotat vo 

kinoklubovi ili kako samostojni 

avtori. Najzna~ajni festivali 

kaj nas se: Dràvniot festival 

(od 1964), kade {to se izbira doma{nata 

selekcija za Svetskiot 

festival na UNIKA, Festivalot 

na amaterskiot dokumentaren 

film vo Bitola i Me|unarodniot 

studentski festival (OS- 

FAF). Il. P. 

Kadar od filmot „Likvidator# 

FILMSKOTO PROIZVOD- 

STVO VO MAKEDONIJA. So dokumentarno-propagandnitefilmovi 

†Vo izbori za novi pobedi# 

(B. Drnkov) i †@ito za narodot# 

(T. Popov), realizirani preku 

1554 

Filmsko-Skopje, vo 1947 g. zapo~nuva 

povoeniot razvoj na filmskoto 

proizvodstvo vo Makedonija. 

Najbrojniot opus na dokumentarni, 

igrani i animirani filmovi 

se realizirani od dolgogodi{niot 

dràven producent 

†Vardar film#. Prvoto razbivawe 

na toj monopol se slu~uva vo 

1968 g., koga grupa slobodni 

filmski rabotnici ja formiraat 

nezavisnata produkcija Filmska 

rabotna zaednica, so {to (vo 

konkurentski odnosi) doa|a do 

zgolemuvawe na filmskoto proizvodstvo. 

Po zgasnuvaweto na 

FRZ (1973), †Vardar film# s# po- 

~esto realizira filmovi vo koprodukcija 

so Gradski kina ‡ 

Skopje, †Makedonija film# i Makedonskata 

televizija. Od 1991 g. 

filmskoto proizvodstvo go rea- 

Kadar od filmot „Najdolgiot pat# 

liziraat privatni producentski 

ku}i (†Prva partizanska produkcija#, 

†Pegaz#, †Sektor film#). 

Vo tekot na svojot razvoj makedonskata 

produkcija ima{e yvezdeni 

migovi so realizacijata na 

zna~ajni filmovi: †Crno seme# 

(Kiril Cenevski), †Granica#, 

†Vreme bez vojna# i †Najdolgiot 

pat# (Branko Gapo), †Sre}na Nova 

’49#, †Ogan# i †Dae# (Stole 

Popov), †Pred do`dot# (Mil~o 

Man~evski), †Likvidator# (Traj- 

~e Popov), †Golgota# (Meto Petrovski), 

†Beri}et# (Mitko Panov), 

†Adam# i †Feniks# (Petar 

Gligorovski), †Raka# (Darko 

Markovi}), †Otpor# (Boro Pej- 

~inov) itn. Il. P. 

FILOV, Bogdan (Stara Zagora, 

Bugarija, 28. III 1883 – Sofija, 1. II 

1945) – arheolog i istori~ar na 

umetnosta, profa{isti~ki premier 

i regent na Bugarija. Zavr- 

{uva klasi~na gimnazija vo Sofija. 

Studira na Univerzitetite 

vo Vizburg, Lajpcig i Frajburg, 

kade {to u~i klasi~na filologija, 

stara istorija i arheologija. 

Bogdan 

Filov 

Doktoriral vo Frajburg. Od 1920 

g. e direktor na Narodniot muzej 

vo Sofija. Od 1936 e izbran za 

profesor po istorija i arheologija 

na klasi~nite narodi na 

Univerzitetot vo Sofija. Gi 

prou~uva izvorite, epigrafskite 

spomenici, umetni~koto anti~ko 

nasledstvo na prostorot na Trakija 

i Makedonija i vlijanijata 

na helenskata kultura vrz varvarskite 

narodi i nivnoto tvorewe. 

Toj e osnovopolo`nik na nau~nata 

disciplina Trakologija. 

Vo 1916 g., zaedno so J. Ivanov, ja 

obikoluva Makedonija, po~nuvaj- 

}i od Melnik preku Strumica i 

Bitola do Ohrid, prou~uvaj}i gi 

srednovekovnite tvrdini i crkvi. 

Zaedno so [korpil vo 1927 g. 

gi obelodeni istraùvawata na 

poznatata nekropola kaj Trebeni{te 

vo blizina na Ohrid i gi 

postavi naodite vo hronolo{ka i 

kulturolo{ka ramka, od {to ponatamu 

vo naukata mnogu ne se otstapuva, 

tuku se nadopolnuvaat 

negovite zaklu~oci so novi soznanija. 

BIBL.: Bogdan Filow, Karl Schkorpil, Die archaische 

Nekropole von Trebenische am Ochrida-See, 

Berlin-Leipzig, 1927. V. B.-Gr. 

„FILOZOFIJA# – edinstveno 

filozofsko spisanie vo RM, glasilo 

na (v.) Filozofskoto dru{tvo 

na Makedonija. Go izdava izd. 

ku}a Az-Buki od Skopje i (v.) In-


stitutot za filozofija. Izleguva 

~etiripati godi{no (prviot 

broj vo juni 2002). Ja prodolùva 

tradicijata na (v.) Filozofska 

tribina. Zaklu~no so 2006 g. se 

izlezeni 20 broja. Spisanieto go 

ima sledniov profil: studii, 

esei, kriti~ki osvrti posveteni 

na razni temi od domenot na site 

filozofski disciplini, od doma{ni 

i od stranski avtori; prevodi 

na dela ili fragmenti od 

zna~ajni filozofi na svetskata 

istorija na filozofijata; prikazi, 

komentari na razni nastani od 

filozofskata dejnost vo RM; objaveni 

knigi, simpoziumi, sobiri, 

tribini, predavawa i diskusii. 

LIT.: M. \o{evski, Desette broja na Filozofija, 

Filozofija, Skopje, 11, 2004, 

139–145. V. Panz. 

FILOZOFIJATA VO MAKE- 

DONIJA ‡ forma na ~ovekovoto 

duhovno tvore{tvo {to vo sebe 

opfa}a pogled na svetot i streme` 

da se soznae i da se objasni 

sevkupnata stvarnost; nastavnonau~na 

disciplina. Po~etocite 

na filozofijata na po~vata na 

Makedonija se povrzani so pojavata 

na slovenskata pismenost. 

Tvorcite na prvoto slovensko 

pismo se i avtori na prvite filozofski 

tekstovi. Sv. Kiril 

(Konstantin) Filozof (v.) ja 

dal i prvata definicija na filozofijata 

na slovenski jazik: Filozofijata 

e razbirawe na bo`jite 

i na ~ove~kite ne{ta, za ~ovek 

da moè da mu se dobliì na 

Boga i go u~i ~ovekot so delata 

da bide slika i lika na toj {to go 

sozdal. Kirilometodievskata 

filozofska i teolo{ka tradicija 

ja vostanovija golem broj nivni 

u~enici. Sv. Kliment Ohridski 

(v.) vo svoite Besedi gi zastapuva 

eti~kite stavovi za dobrodetelta 

kako dejnost so koja ~ovekot se 

stremi da mu se dobliì na Boga. 

Konstantin Bregalni~ki (v.) vo 

„Pou~noto evangelie# gi izloùva 

i svoite eti~ki pogledi: celta 

na ìvotot e moralen ìvot ispolnet 

so dobri dela, a sredstva 

na moralnoto usovr{uvawe se verata, 

blagodarnosta i qubovta 

kon Boga. Go prevel na slovenski 

edno od najva`nite dela od hristijanskata 

teologija „êtirite 

besedi protiv arijancite# od 

Atanasij Aleksandriski, so {to 

dade golem pridones vo sozdavaweto 

na slovenskata filozofska 

terminologija i voop{to vo razvitokot 

na teoretskata dejnost 

na slovenski jazik. Crnorizec 

Hrabar (v.) vo pro~ueniot spis 

„Za bukvite# izloùva edna svoevidna 

filozofija na kulturata, 

zaloùvaj}i se za pravoto na slovenskiot 

jazik na svoja azbuka. 

Georgi 

Stardelov: 

„Summa 

Aestheticae“, 

(1991) 

Vo prvata polovina na X v. se pojavi 

(v.) bogomilstvoto, socijalno 

dvièwe protiv site formi 

na nasilstvo i eksploatacija, 

koe vo svoite filozozofsko-teolo{ki 

osnovi (kosmogonija, eshatologija) 

zastapuva{e dualizam. 

Vo etikata, bogomilite propagiraa 

apsoluten asketizam i ìveewe 

vo eden vid primitivni komunisti~ki 

zaednici. 

Vo prvata polovina na XIV v. dejstvuva 

najzna~ajniot avtor od toa 

vreme ‡ Grigorij Akindin, po poteklo 

od Makedonija, koj, zaedno 

so Varlaam, istapi protiv misti~koto 

u~ewe na Grigorij Palama, 

poznato kako (v.) isihazam. Vo svoeto 

delo „Za su{tinata i aktivnosta# 

Akindin (inspiriran od 

Toma Akvinski) zastapuva aristotelijanski 

racionalisti~ki pogledi, 

deka edinstven pat za soznavaweto 

na vistinata, preku koja i 

moè da se spoznae Bog, e znaeweto, 

odnosno ideite, koi se edinstvena 

svetlina na poznanieto, se 

~ove~ki i ne postojat pred stvarite 

vo Boga, tuku vo stvarite od kade 

gi izvlekuva ~ove~kiot um. 

Podem na filozofskata misla vo 

Makedonija se ostvaruva vo XIX v. 

Glavnata opredelba na mislitelite 

od ovoj period (Joakim Kr- 

~ovski, Kiril Pej~inovi}, Jordan 

Haxikonstantinov‡Xinot, 

bra}ata Dimitrija i Konstantin 

Miladinovci, Rajko @inzifov, 

Grigor Prli~ev, Kuzman [apkarev 

i dr.) e borbata za nacionalna 

i kulturna samobitnost, za 

sloboda i prosvetenost. 

Golem broj prosvetitelski dejci, 

poradi specifi~nite socijalni 

okolnosti vo Makedonija, prestojuvaa 

i dejstvuvaa vo sosednite 

zemji. Me|u najpoznatite e i Ivan 

\orgov (1862–1936), prvin asistent 

na V. Vunt, a potoa profesor 

i pove}ekraten rektor na Sofiskiot 

univerzitet, avtor na pove- 

}e od 300 trudovi od site filozofski 

disciplini. 

FILOZOFIJATA 

Me|u dvete svetski vojni filozofskata 

misla vo Makedonija 

dobi nov impuls so otvoraweto 


Skopje (1920), kade {to filozofijata 

se izu~uva kako nastavna 

disciplina. Osven institucionalnite 

formi na rabota (na srpsko-hrvatski 

jazik), Fakultetot 

organizira predavawa, seminari 

i za po{irokata javnost. Na seminarite 

{to gi organizira{e 

profesorot (v.) Du{an Nedeqkovi} 

u~estvuvaa golem broj mladi 

marksisti i komunisti, koi nemaa 

status na studenti, me|u koi i 

(v.) Ko~o Racin. Svoite marksisti~ki 

filozofski sfa}awa Racin 

gi izloì vo niza tekstovi: 

„G. V. F. Hegel#, objaven vo sp. 

„Literatura# (Zagreb, 1931), 

„Zna~eweto na Hegelovata filozofija# 

(Mlada kultura, Belgrad, 

1939) „Umetnosta i rabotni~kata 

klasa# i dr. 

Vo ovoj period filozofskata 

misla ja razvivaa i pove}e drugi 

dejci, me|u koi Eftim Robev (zastapuva{e 

bergsonovski idei) koj 

vo Pariz (1925) gi objavi knigite 

„Za refleksivnata analiza# i 

„Lajbnic i Men de Biran# i (v.) 

Dimitar \uzelev („[openhauerovata 

pragmatisti~ka kritika 

na umot#, Zagreb, 1935). 

Filozofijata doìvuva intenziven 

i sistematski razvoj po osloboduvaweto 

na Makedonija i osnovaweto 

na Katedrata za filozofija, 

podocna (v.) Institut 

za filozofija pri Filozofskiot 

fakultet vo Skopje (1946). Vo 

po~etokot na Katedrata bea anga- 

ìrani profesori od drugite jugoslovenski 

univerzitetski centri: 

(v.) @ivorad Radovi}, Bogdan 

[e{i}, Zagorka Mi}i}, Pavao 

Vuk-Pavlovi} i Abdulah 

[ar~evi}, koi vo Skopje objavija 

pove}e zna~ajni filozofski dela. 

Podocna, so oformuvaweto na 

sopstven nastavno-nau~en kadar, 

filozofijata, vo site nejzini 

disciplini (istorija na filozofijata, 

logika, ontologija, gnoseologija, 

etika, estetika, filozofska 

antropologija, filozofija 

na politikata i dr.) ja razvivaat 

(v.) Jon~e Josifovski (avtor 

na prviot u~ebnik po filozofija 

na makedonski jazik), 

Mitko Ilievski, Georgi Stardelov, 

Kiril Temkov, Ferid Muhi}, 

Violeta Panzova, Kole Jovanovski, 

Mirko \o{evski, Qubomir 

Cuculovski, Vera Georgieva-Petkovska, 

Branislav Sarkawac, 

Ivan Xeparoski, Olga Zarevska, 

Ivan~o Atanasovski, 

Ana Dimi{kovska-Trajanoska i 

dr. Popoznati filozofski avtori 

vo Makedonija se i Dragan 

Ta{kovski, Dimitar Dimitrov, 

F 

1555

F †FILOZOFSKA TRIBINA# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Boro Kitanovski, Jakim Sinadinovski, 

Sejfedin Sulejmani, 

Stojan Jordanovski, Jordan Radevski, 

Pavle Bidev i dr. Objaveni 

se golem broj knigi i statii vo 

doma{ni i vo stranski publikacii, 

sprovedeni se zna~ajni istraùvawa, 

odbraneti se mnogu 

magisterski i doktorski disertacii 

od site podra~ja na filozofijata. 

LIT.: K. Temkov, Minatoto i sega{ninata 

na filozofijata vo Makedonija, 

Filozofska tribina, Skopje, 9–10, 1985, 

7–14; Filozofski fakultet vo Skopje: 

1920–1946–2006, Skopje, 2006. V. Panz. 

„FILOZOFSKA TRIBINA# – 

prvo filozofsko spisanie vo 

Makedonija {to go izdava{e 

NNSG za filozofija pri Filozofskiotfakultet 

(Skopje) 

i Sekcijata za 

filozofija pri 

Dru{tvoto za 

filozofija, sociologija 

i politikologija 

na 

SRM. Prviot 

broj be{e naslo- 

Spisanieto 

„Filozofska tribina“ 

1556 

ven „Bilten na 

Sekcijata za filozofija 

pri 

Dru{tvoto za filozofija, sociologija 

i politikologija na 

SRM# (maj, 1978). Spisanieto gi 

ima{e slednive rubriki: studii 

i esei; golemi tekstovi; od nastavno-obrazovnata 

dejnost; prikazi 

i osvrti; bibliografija. 

Poradi nedostig na finansiski 

sredstva prestana da izleguva vo 

1996 g. Negovata tradicija ja prodolì 

(v.) „Filozofija#. V. Panz. 

FILOZOFSKI FAKULTET ‡ 

SKOPJE ‡ visoko{kolska i nau~na 

ustanova vo oblasta na op- 

{testvenite nauki, na koja se obrazovaat 

glavno nastavni~ki kadri 

za rabota vo predu~ili{noto, 

vo osnovnoto i vo srednoto obrazovanie. 

Filozofskiot fakultet 

e prva nacionalna visoko{kolska 

i nau~na ustanova so koja zapo~nuva 

konstituiraweto i razvojot 

na prviot makedonski univerzitet 

‡ Univerzitetot „Sv. 

Kiril i Metodij# vo Skopje. Osnovan 

e neposredno po osloboduvaweto 

na Makedonija, a za oficijalen 

po~etok na negovata rabota 

e proglasen 16 dekemvri 

1946 g., koga se odràni prvite 

predavawa. Komisijata {to rabotela 

na negovoto organizirawe, 

formirana od toga{niot minister 

za narodna prosveta Nikola 

Min~ev, ja so~inuvale: d-r Mihailo 

Petru{evski, d-r Haralampie 

Polenakovi}, d-r \or|i [optrajanov, 

Blaè Koneski, Quben 

Lape i Jovan Trifunovski. Za 

prv dekan bil izbran d-r Mihai- 

Filozofskiot fakultet vo zgradata na Skopskiot univerzitet (1952-1963) 

lo Petru{evski, a za prodekan dr 

Fran Petre. Prvata u~ebna 

1946/47 g. po~nala so 20 nastavnici 

i 1 asistent i so 548 studenti, 

zapi{ani na 6 studiski grupi na 

Istorisko-filolo{kiot oddel 

(makedonski jazik, jugoslovenska 

knièvnost, istorija so istorija 

na umetnosta, romanska filologija, 

klasi~na filologija i filozofija 

so pedagogija) i na 5 studiski 

grupi na Prirodno-matemati~kiot 

oddel (matematika, fizika, 

hemija, biologija i geografija 

so etnologija). 

So formiraweto na Filozofskiot 

fakultet ne samo {to zapo~na 

razvitokot na visokoto obrazovanie 

vo RM, tuku se udreni i 

temelite na razvojot na fundamentalnite 

op{testveni i prirodni 

nauki. Filozofskiot fakultet 

e formiran so prvenstvena 

zada~a da podgotvuva nastavnici 

po op{toobrazovnite predmeti 

za srednoto obrazovanie, za 

koi vo toa vreme se ~uvstvuvala 

posebna potreba. Mladata makedonska 

dràva, zaedno so politi~kite 

celi za sozdavawe slobodna 

i sovremena dràva, kako 

primarna nacionalna zada~a i edna 

od osnovnite pretpostavki na 

nacionalnata i voop{to na ~ovekovata 

emancipacija, go postavila 

i pra{aweto za prosvetuvawe 

na narodot. Makedonija, zemjata 

vo koja se zarodi slovenskata pismenost, 

Osloboduvaweto (1945) ja 

zate~e so blizu 70% nepismeno 

naselenie nad desetgodi{na vozrast. 

Osnovaweto na Filozofskiot 

fakultet vsu{nost e odgovor 

na ovie predizvici. 

Vo razvojnata dinamika na Filozofskiot 

fakultet se ocrtuvaat 

~etiri fazi. Prvata e ome|ena so 

izdvojuvaweto na Prirodno-matemati~kiot 

oddel (1958) vo poseben 

Prirodno-matemati~ki fakultet. 

Karakteristi~no za ovaa 

razvojna faza se ogromnite usilbi 

za sozdavawe {to posoodvetni 

kadrovski, prostorni, materijalno-tehni~ki 

i didakti~ki uslovi 

za ostvaruvawe na nastavno-obrazovniot 

i nau~noistraùva~kiot 

proces. Vtorata faza zavr{uva 

so izdvojuvaweto na filolo{kite 

studiski grupi (1974) i formiraweto 

na Filolo{kiot fakultet. 

Toa e vremeto koga se sovladuvaat 

i posledicite od katastrofalniot 

skopski zemjotres 

(1963), koga zapo~nuva tretata 

faza, ~ii osnovni belezi se op- 

{testveno-samoupravnite prestruktuirawa 

i pro{iruvaweto 

na studiskite programi. 

Vo u~ebnata 1974/75 g. se otvoreni 

4 novi studiski grupi (Istorija 

na umetnosta so arheologija, 

Psihologija, Sociologija i Op- 

Zgradata na Filolo{kiot fakultet †Blaè Koneski# i Filozofskiot fakultet, Skopje


{tonarodna odbrana). Kon Filozofskiot 

fakultet se priklu~uva 

dotoga{nata Vi{a {kola za 

socijalni rabotnici, ~ii studii 

od u~ebnata 1987/88 g. prerasnuvaat 

vo ~etirigodi{ni. Vo u~ebnata 

1993/94 g. pri Institutot za 

pedagogija po~naa studiite po defektologija, 

koi po tri godini 

prerasnaa vo Institut za defektologija. 

êtvrtata, sovremenata faza, koja 

po~nuva so osamostojuvaweto 

na RM (1991), ja karakteriziraat 

procesi na organizaciski, upravno-rakovodni 

i sodrìnsko-programski 

prestruktuirawa, kako i 

voveduvaweto na Evropskiot kredit 

transfer sistem (EKTS). 

Nastavno-obrazovniot i nau~noistraùva~kiot 

proces se ostvaruva 

na 10 posebni instituti, i 

toa za: filozofija, pedagogija, 

istorija, istorija na umetnosta i 

arheologija, klasi~ni studii, 

psihologija, sociologija, odbranbeni 

i mirovni studii, socijalna 

rabota i socijalna politika i defektologija; 

i na dve katedri: za 

humanisti~ki studii i za defendologija. 

Studiskite programi se organizirani 

na tri nivoa: dodiplomski, 

postdiplomski (specijalisti~ki 

i magisterski) i doktorski 

studii. Zaklu~no so 2006 g. na Filozofskiot 

fakultet diplomirale 

10.466 studenti. Odbraneti 

se 330 magisterski i 266 doktorski 

disertacii. Fakultetot raspolaga 

so bibliote~en fond od 

nad 180.000 knigi i drugi izdanija. 

Od 1948 g. Filozofskiot fakultet 

izdava svoj „Godi{en 

zbornik# (v.), vo koe se objavuvaat 

nau~ni prilozi od nastavnicite 

i sorabotnicite na Fakultetot. 


Skopje postoel i me|u dvete svetski 

vojni, vo vremeto na Kralstvoto 

Jugoslavija. Osnovan e so 

Kralska uredba od 2. II 1920 g., so 

zada~a da podgotvuva nastavnici 

za srednite u~ili{ta, a so oficijalizirani 

nastavni planovi 

raboti od u~ebnata 1924/25 g. Iako 

so denacionalizatorska i asimilatorska 

matrica kon makedonskiot 

narod, dal svoeviden 

pridones vo podigaweto na obrazovnoto 

nivo na makedonskoto naselenie. 

Od nego proizlegle i 

zna~itelen broj intelektualci i 

borci za makedonskata kauza. 


1920–1946–2006, Skopje, Filozofski fakultet, 

2006. K. Kamb. 

FILOZOFSKO DRU[TVO NA 

MAKEDONIJA ‡ zdruènie na 

gra|ani koi se profesionalno 

povrzani ili zainteresirani za 

filozofijata, prvpat formira- 

no vo 1956 g. Vo periodot 1967– 

1975 g. dejstvuva kako Dru{tvo za 

filozofija i sociologija na SRM, 

koga se transformira vo Sekcija 

za filozofija pri Dru{tvoto za 

filozofija, sociologija i politikologija 

na SRM. Kako Filozofsko 

dru{tvo na Makedonija e 

registrirano vo 1996 g. i preregistrirano 

vo 2003 g. ^len e na 

Svetskata federacija na filozofski 

dru{tva (FISP) od juni 

2006. Osnovna zada~a mu e pottiknuvawe, 

razvivawe i afirmirawe 

na filozofijata kako teoretska 

i nastavna dejnost. Za realizirawe 

na taa zada~a Dru{tvoto prezemalo 

razni aktivnosti: organizirani 

se golem broj simpoziumi 

(nekolku me|unarodni), koi se 

posveteni na deloto na poznati 

svetski i na{i filozofi (Kant, 

Hjum, Dekart, Pavao‡Vuk Pavlovi}, 

Josifovski, Ilievski i mnogu 

dr.), kako i na oddelni filozofski 

pra{awa: stru~ni raspravi 

po zna~ajni filozofski temi; 

aktivnosti povrzani so podignuvawe 

na nivoto na nastavata po 

filozofija i drugite filozofski 

disciplini vo srednoto i vo 

visokoto obrazovanie; istraùvawa 

na filozofskata tradicija 

vo Makedonija (proekt: Istorija 

na filozofijata vo Makedonija); 

izdava~ka dejnost (zaedno so Institutot 

go pokrena i go izdava- 

{e spisanieto (v.) „Filozofska 

tribina# odnosno (v.) „Filozofija#); 

javni predavawa, tribini; 

napisi i nastapi na negovite ~lenovi 

vo pe~atenite i elektronskite 

mediumi i dr. Odigra zna- 

~ajna uloga vo zaìvuvaweto i 

zbogatuvaweto na filozofskiot 

ìvot vo Makedonija. 

LIT.: M. \o{evski, Od rabotata na sekcijata 

za filozofija, Filozofska tribina, 

Skopje, 5–6, 1981, 332–343. V. Panz. 

FILOKRATOV MIR (336 g. pr. 

n.e.) – mir sklu~en pome|u makedonskiot 

kral Filip II i Atina. 

Bil postignat po predlog na 

atinskiot politi~ar Filokrat, 

poradi silnata voena ekspanzija 

na Filip, vo korist na makedonskiot 

kral. Do sklu~uvaweto na 

mirot tri prateni{tva na Atina 

(prisutni se Demosten i Ajshin) 

doa|ale vo Pela i prateni{tva 

na Filip vo Atina. 

LIT.: Demosten, Govori, Skopje, 1995; A. 

[ukarova, Filip II Makedonski i atinskite 

retori, Skopje, 2003. A. [uk. 

FILOKSERA – LOZOVA VO[- 

KA (Phylloxera vastatrix Planch.) – 

rastitelna vo{ka {to e prenesena 

od Amerika. Se razmnoùva na 

mnogu specifi~en na~in. Mali 

beskrilni ènki od ovoj vid se 

smestuvaat na lozovi listovi i na 

bespolov na~in (partenogenet- 

FILOTEJ 

ski) sozdavaat 

golem broj edinki; 

tie se sobiraat 

na ìlkite od 

listovite i pravat 

ispaknuvawa 

(glu`dovi). Podocna 

se razviva- Lozovi vo{ki 

at krilati ènki, 

koi preletuvaat vo drugi lozovi 

nasadi, kade {to na opa~inata 

od listot polagaat dva vida jajca; 

od pogolemite se razvivaat 

beskrilni ènki, a od pomalite – 

ma`jaci; po sparuvaweto ènkata 

polaga edno jajce pod korata na 

lozata, koe prezimuva; potoa vozrasnite 

edinki umiraat. Na prolet 

od oplodenoto jajce se razviva 

beskrilna ènka koja go povtoruva 

ciklusot. 



V. T. K. – M. Kr. 

FILOTEJ (Negu{, XVII‡XVIII 

v.) ‡ jeromonah, ohridski arhiepiskop 

(16. VII 1714 ‡ 6. VII 1718), 

a potoa li{en od arhierejski i 

sve{teni~ki ~in (4. II 1719) i 

praten vo progonstvo. Bil avanturisti~ki 

samovolnik {to ja 

zloupotrebuval svojata polo`ba. 

Vo negovoto vreme se zasililo 

patrijar{iskoto vlijanie, pa bez 

negova dozvola, carigradskiot 

patrijarh Eremija IV, so pomo{ 

na fanariotite, rakovodel nekoi 

ju`ni eparhii. Poradi nezadovolstvoto 

od negovoto upravuvawe, 

deset eparhiski arhierei svikale 

crkoven sobor vo s. Mavrovo 

(Kostursko), pri {to toj bil smenet 

i nazna~en za kor~anski mitropolit, 

na mestoto na novoizbraniot 

ohridski arhiepiskop 

Joasaf IV. Vo nastojuvawe da se 

vrati na tronot, naklevetil vidni 

ohridski prvenci, poradi {to 

bil li{en od arhierejski i sve{teni~ki 

~in. Snabden so paso{ od 

ruskiot ambasador vo Carigrad 

Da{kov, pristignal vo Moskva 

(6. I 1722), a podocna se obratil so 

molba za materijalna pomo{ od 

grofot G. I. Golovin (6. I 1722). 

Od ruskiot imperator Petar Veliki 

pobaral 6.000 rubli i ja dobil 

na upravuvawe Smolenskata 

eparhija. Po kratko vreme bil 

obvinet za dokaàno rasipni{tvo 

i koristoqubie (4. VII 1722) i 

se spasil so prostuvaweto od imperatorkata 

Ekaterina I. 









Ohridski#, kn. 8, Skopje, 2002, 76.; 

Slavko Dimevski, Istorija na makedonskata 

pravoslavna crkva, Skopje, 1989. 

S. Ml. 

F 

1557

F FINALNA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

FINALNA OBRABOTKA NA 

DRVOTO – dejnost {to se temeli 

na fizi~kite promeni na drvoto 

niz tehnologiite na finalnoto 

proizvodstvo. Vo finalnata obrabotka 

na drvoto se zastapeni 

glavno mehani~kite procesi, potoa 

hidrotermi~kite procesi i 

vo mnogu mala mera fizi~ko-hemiskite 

procesi vo drvnata industrija. 

Poradi dominantnosta 

na mehani~kite procesi, finalnata 

obrabotka na drvoto naj~esto 

se narekuva finalna mehani~ka 

obrabotka na drvoto. Vo finalnata 

obrabotka na drvoto se 

koristat raznovidni surovini, 

poluproizvodi i drugi polufabrikati 

za proizvodstvo na finalni 

proizvodi, nameneti za opremuvawe 

na razni prostori za ìveewe, 

rabota i odmor na ~ovekot. 

Finalnata mehani~ka obrabotka 

na drvoto gi obrabotuva slednite 

problemi vo finalizacijata na 

drvoto: tolerancii i nalegnuvawa, 

to~nost na obrabotkata, izrabotka 

na detali (od bi~ena gra|a, 

od plo~i, so furnirawe i so brusewe), 

sostavuvawe elementi vo 

potsostavi i vo sostavi (sostavuvawe 

na elementi vo ramki, vo 

plo~esti elementi, lepewe so visokofrekventna 

elektri~na energija, 

sostavuvawe so metalni vrski), 

zavr{na obrabotka, zavr{na 

montaà (monta`na {ema, monta`na 

linija, presmetka na elementi 

za proektirawe na monta`na 

linija, skladirawe vo monta`no 

oddelenie i rabotni procesi 

vo montaàta). B. Il. 

FINES – patna stanica od rimsko 

vreme, zabeleàna na Tabula 

Pojtingerijana (III–IV v.), na delnicata 

od rimskiot pat pome|u 

Stobi i Skupi. Imeto ozna~uva 

pograni~en toponim. Se locira 

na granicata na provinciite 

Dardanija i Makedonija, ju`nojugoisto~no 

od Katlanovo, kaj selata 

Rudnik, Ko`le ili Kru{je. 

LIT.: T. Tomoski, Prilog za rekonstrukcija 


Scupi–Stobi, „@iva Antika#, XI, 1, Skopje, 

1961. K. Ax. 

FIRMILIJAN (DRA@I]) ([abac, 

Srbija, 20. VIII 1851 – Belgrad, 

7. XII 1903) – srpski skopski mitropolit 

(1897–1902–1903), postaven 

od Srpskata pravoslavna crkva 

so posredstvo na Rusija. Rat. Gr. 

FIRFOV, @ivko (Veles, 20. XI 

1906 ‡ Skopje, 21. VII 1984) ‡ etnomuzikolog 

i kompozitor. Muzi~ka 

{kola u~el vo Belgrad, a podocna 

studiral kompozicija kaj J. 

Slavenski i J. Arbatski. Po Osloboduvaweto 

vr{el niza odgovorni 

dol`nosti vo Skopje: {ef 

na Otsekot za umetnost vo Oddelenieto 

za kultura i umetnost 

1558 

@ivko 

Firfov 

pri ASNOM; {ef na Otsekot za 

narodna muzika vo Radio Skopje; 

eden od osnova~ite i prv umetni~ki 

direktor na ansamblot 

†Tanec#; {ef na Oddelenieto za 

narodna muzika vo Institutot za 

folklor, a podocna i negov direktor. 

Bil dopisen ~len na Me- 

|unarodnoto folklorno dru{tvo 

IFCM vo London. Svojata glavna 

preokupacija ja nao|a na poleto 

na folklorot. Osobeno se istaknuva 

kako sobira~, melograf 

i tolkuva~ na makedonskiot muzi~ki 

folklor. Sobral i melografiral 

nad 7.000 narodni melodii, 

del od koi se objaveni vo 

zbirkite †Makedonski muzi~ki 

folklor#, 1 (1953) i 2 (1964). Objavil 

i pogolem broj drugi stru~ni 

trudovi: †Metri~kite osobini 

na makedonskata narodna muzika# 

(1951), †Dijafonijata na makedonskata 

narodna muzika# (1958), 

†Makedonskite melografi od 

krajot na XIX vek# (1963), †Makedonskite 

melografi od krajot na 

XIX vek# (1963) i dr. Ostavil desetina 

kompozicii (najpoznati se 

horskiot ciklus †Humoreski#, 

1–3 i †Drotar#). B. Ort. 

Milan 

Firfov 

FIRFOV, Milan (Skopje, 25. III 

1943) ‡ pevec (bariton) i pijanist. 

Diplomira pijano (A. Preger, 

1969) i solo-peewe (N. Cvei}, 

1970) na Muzi~kata akademija 

vo Belgrad, kade {to ja steknuva 

i titulata magister po solo-peewe 

(Z. Zikova, 1974). Umetni~kata 

kariera ja zapo~nuva kako solist 

vo Operata na MNT, a od 

1969 g. predava na FMU vo Skopje 

(redoven profesor). Priredil 

pove}e solisti~ki recitali i 

nastapi vo pridru`ba na orkestar. 

Se zanimava i so muzi~ka 

kritika. B. Ort. 

Danka 

Firfova 

FIRFOVA, Danka (Veles, 2. II 

1918 – Skopje, 21. VI 2003) ‡ operska 

pevica, sopran, prvenka na 

Operata na MNT. Peewe u~ela vo 

Belgrad i Sofija kaj profesorite 

Medvedova-[kerjanc, Q. Ki{ 

i H. Brmbarov. Se usovr{uvala 

vo Italija na Milanskata Skala. 

Do 1947 g. rabotela kako nastavnik 

po muzi~ko vospituvawe vo 

Zemun, Veles i Skopje. U~esnik e 

vo prvite izvedbi na makedonski 

jazik na operata Kavalerija rustikana 

vo maj 1947 g. i so toa stanuva 

eden od osnova~ite na Makedonskata 

opera. Od 1948 do 1975 g. 

e postojan ~len na Operata na 

MNT. Izvesen period (1956–1958) 

e ~len na Operata vo Novi Sad. 

Vo tekot na operskata kariera 

ostvarila pove}e od 15 glavni 

ulogi me|u koi: Aida, Dezdemona 

(Otelo), Leonora (Trubadur), 

[arlota (Verter), Marènka 

(Prodadena nevesta), \ula (Ero 

od onoj svet), Toska, Elizabeta 

(Don Karlos), Turandot. Gostuvala 

vo operskite centri na Jugoslavija, 

kako i vo Polska, Bugarija, 

Grcija. Muzi~kata kritika go 

istaknuva nejziniot prekrasen 

dramski sopran, so golema nosivost, 

zaoblenost i toplina. F. M. 

FISKALNA POLITIKA – 

upotreba na javnite prihodi i rashodi 

za dejstvuvawe vrz makroekonomskite 

agregati, odnosno vrz 

vkupnata ekonomska aktivnost. Na 

kratok rok fiskalnata ekspanzija 

dejstvuva vrz porastot na bruto doma{niot 

proizvod i na vrabotenosta. 

Dolgoro~nite efekti na 

fiskalnata ekspanzija se ograni- 

~eni, bidej}i predizvikuvaat inflatoren 

pritisok, porast na kamatnite 

stapki i opa|awe na investiciite 

i proizvodstvoto. Vo 

vreme na recesii (opa|awe na ekonomskata 

aktivnost) vladite ja koristat 

t.n. diskreciona fiskalna 

politika za zaìvuvawe na ekonomskata 

aktivnost, preku namaluvawe 

na dano~nite stapki i zgolemuvawe 

na javnata potro{uva~-


ka, ili preku kombinacija na dvete 

merki. Obratno se postapuva vo 

vreme na ekspanzija (inflatoren 

pritisok vo ekonomijata). Fiskalnata 

politika moè da dejstvuva 

i preku t.n. avtomatski stabilizatori 

(vladite ne prezemaat nikakvi 

merki, a dano~nite zafa}awa 

i javnata potro{uva~ka avtomatski 

se prisposobuvaat na sostojbata 

na ekonomijata – ekspanzija 

ili recesii). Fiskalnata politika 

vo SFRJ i vo SRM se karakterizira{e 

so nekonzistentnost i 

neefikasnost {to proizleguva{e 

od nestandardnite i mehani~ki povrzani 

dano~ni prihodi na federacijata, 

republikite, avtonomnite 

pokraini, op{tinite i samoupravnite 

interesni zaednici koi, 

istovremeno, se javuvaa i kako centri 

na finansisko odlu~uvawe i 

tro{ewe na javnite prihodi. Vo 

ranite tranzicioni godini fiskalnata 

politika be{e ekspanzivna 

(buxetskite deficiti iznesuvaa 

–9,8%, 1992 g., i –13,4%, 1993 g.) 

i kreira{e inflatoren pritisok 

vo ekonomijata. Vo tekot na 1994 g. 

buxetskite deficiti (centralniot 

buxet i vonbuxetskite fondovi) 

padnaa na –2,7% i ostanaa vonredno 

niski do dene{ni dni (isklu~ok 

pravat konfliktnata 2001 

g. i postkonfliktnata 2002 g.). Tie 

ostanaa niski, i pokraj zna~ajnite 

obvrski na buxetot vrzani za servisiraweto 

na nadvore{niot dolg 

i osobeno na vnatre{niot dolg 

(sanacija na bankite, restrukturirawe 

na pretprijatijata, obvrski 

kon staroto devizno {tedewe i od 

denacionalizacijata). Od ovoj aspekt, 

fiskalnata politika dade 

zna~aen pridones vo odrùvaweto 

na cenovnata stabilnost, na stabilnosta 

na devizniot kurs i voop- 

{to na fiskalnata odr`livost. 

Iako, generalno, fiskalnata politika 

vo Makedonija po 1992 g. 

moè da se ozna~i kako prudentna, 

taa e soo~ena i so odredeni slabosti: 

(1) nepovolna struktura na buxetskite 

tro{oci (v. tranzicija 

na makedonskata ekonomija) i (2) 

naglasena restriktivnost vo oddelni 

godini, a zaedno so monetarnite 

kontrakcii, tie pridonesoa 

za pojavata na epizodite na deflacija 

vo makedonskata ekonomija 

(1999 i 2004 g.) i bea edna od pri~inite 

za niskite stapki na ekonomskiot 

rast. 

IZV.: EBRD, Transition report za soodvetnite 

godini. 

LIT.: M. Parkin, M. Powell, K. Matthews, Economics, 

Fifth Edition, Pearson Education, London, 

2003; K. Bogoev, @. Atanasovski, Dano~niot 

sistem na Makedonija, Skopje, 1994. T. F. 

FISKALNA DECENTRALI- 

ZACIJA VO RM – proces na 

preraspredelba na prihodnite 

izvori pome|u centralnata i lo- 

Zgradata na Vladata na Republika Makedonija vo Skopje 

kalnata vlast, predizvikan od 

pravnata i administrativnata 

decentralizacija, ~ija cel e obezbeduvawe 

dostatno finansiski 

sredstva za finansirawe na novite 

funkcii (nadle`nosti) na 

edinicite na lokalnata vlast 

(op{tinite). Fiskalnata decentralizacija 

se temeli na politi~kata 

decentralizacija, odnosno 

na prenesuvaweto na odredeni 

funkcii ili nadle`nosti od centralnata 

na lokalnata vlast. 

Smislata na decentralizacijata 

na funkciite e vo toa {to odlukite 

za zadovoluvawe na javnite 

uslugi {to pove}e da se usoglasat 

se preferenciite na potro{uva- 

~ite, a isto taka odlu~uvaweto za 

finansiraweto na javnite uslugi 

da im se prepu{ti „na onie vlasti 

{to se najblisku do gra|anite# 

(Evropska povelba za lokalnata 

samouprava). 

RM ima bogato iskustvo vo sferata 

na lokalnite finansii. So 

Ustavot na porane{nata jugoslovenska 

federacija od 1974 g. be{e 

vospostavena ekstremna vertikalna 

decentralizacija na relacijata 

federacija – republiki – 

lokalni edinici na vlasta (op- 

{tini). Isto taka, postoe{e izrazena 

horizontalna decentralizacija, 

bidej}i vo javnoto finansirawe 

bea vklu~eni razli~nite 

stepeni na dràvnata vlast i posebnite 

samoupravni entiteti – 

samoupravnite interesni zaednici 

i fondovite. 

S# do 1990 g., zna~ajni op{testveni 

dejnosti i slu`bi, vklu~uvaj}i 

gi obrazovanieto, zdravstvoto i 

urbanizacijata, bea upravuvani i 

finansirani od strana na lokalnite 

vlasti. Reformite {to nastapija 

od 1990 g. dovedoa do politi~ka 

i fiskalna centralizacija, 

{to zna~e{e zna~ajno ograni- 

~uvawe na funkciite i finansiskite 

resursi na lokalnata vlast. 

Podocna, prihodite i rashodite 

na buxetite na lokalnite edinici 

bea regulirani so Zakonot za 

FISKALNA 

buxetite (1993), a nivnite nadle`nosti 

(funkcii) so Zakonot 

za lokalna samouprava (od 1995). 

So u~estvo od 1% na lokalnite 

buxeti vo vkupnite buxetski 

sredstva RM vleze vo redot na 

najvisoko centraliziranite dr- 

àvi vo Evropa. Centraliziranite 

finansiski odnosi ne korespondiraa 

so normite na Evropskata 

povelba za lokalnata 

samouprava, koja RM ja ratifikuva{e 

vo 1997 g. Vrz osnova na 

Strategijata za reformi na lokalnata 

samouprava od 1999 g., koja 

gi uvaì osnovnite opredelbi 

na Evropskata povelba za lokalna 

samouprava, se donesoa noviot 

Zakon za lokalnata samouprava 

(2002) i Zakonot za finansirawe 

na edinicite na lokalnata samouprava 

(2004). So Zakonot za teritorijalna 

organizacija od 2004 

g. se ustroija op{tinite vo skopskoto 

podra~je i Gradot Skopje 

kako posebna edinica. 

Listata na nadle`nosti (funkcii) 

na op{tinite vo Makedonija 

e napolno usoglasena so Evropskata 

povelba i opfa}a: urbanisti~ko 

planirawe, za{tita na 

ìvotnata sredina, lokalen ekolo{ki 

razvoj, komunalni dejnosti, 

kultura, sport i rekreacija, 

socijalna za{tita i grià za hendikepiranite 

i invalidiziranite 

lica, osnovno i sredno obrazovanie, 

primarna zdravstvena za{tita 

i drugi klasi~ni lokalni 

nadle`nosti. [irokata lista na 

nadle`nosti go aktuelizira problemot 

na raspredelbata na prihodnite 

izvori so centralnata 

vlast i, isto taka, problemot so 

dotaciite za lokalnite buxeti. 

Op{tinite ostvaruvaat prihodi 

od slednive izvori: a) sopstveni 

prihodi, b) zaedni~ki prihodi, i 

v) dotacii od buxetot na centralnata 

vlast i od buxetite na fondovite. 

Sopstvenite prihodi se 

sostojat od lokalni danoci (danok 

na imot, danok na nasledstvo 

i podarok i danok na promet na 

F 

1559

F FITI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nedvi`nosti i prava), lokalni 

taksi, lokalni nadomestoci, prihodi 

od sopstvenost i drugi prihodi 

(donacii, pari~ni kazni 

itn.). Danocite na imot, taksite 

i lokalnite nadomestoci gi voveduva 

Sobranieto na RM, a toa zna- 

~i deka tie se primenuvaat ednoobrazno 

vo site op{tini. Edinstveno 

stapkite na danocite na 

imot moè da gi ureduvaat op- 

{tinite, no do odredeni limiti. 

Vo makedonskiot sistem kako zaedni~ki 

danok (koj moè da se 

tretira i kako vid dotacija za op- 

{tinite) e predviden samo personalniot 

danok na dohod, pri {to 

na op{tinite im pripa|aat: (1) 

3% od ovoj danok vrz osnova na 

li~nite primawa od platite na 

fizi~ki lica, koj e naplaten vo 

tekovnata godina vo op{tinata 

vo koja obvrznicite se prijaveni 

so postojano ìveali{te i prestojuvali{te, 

i (2) 100% od ovoj 

danok naplaten od fizi~ki lica 

{to se registrirani za zanaet~iska 

dejnost na podra~jeto na op- 

{tinata. 

Dotaciite se koristat za nadopolnuvawe 

na osnovniot sistem 

na raspredelba na prihodnite izvori 

(danocite), poradi postoeweto 

na ras~ekor pome|u postojnite 

finansiski sredstva i rashodnite 

potrebi (odnosno na t.n. 

vertikalen fiskalen debalans) i 

poradi razlikite vo fiskalniot 

kapacitet me|u op{tinite, poradi 

neednakvata ekonomska razvienost 

(odnosno na tn. horizontalen 

fiskalen debalans). Dotaciite 

pretstavuvaat finansiski 

transferi od buxetot na centralnata 

vlast i od buxetite na 

fondovite za buxetite na op{tinite. 

Op{tata dotacija se dodeluva 

za finansirawe na site nadle`nosti 

na op{tinite, bez odnapred 

da se utvrduva namenata 

ili uslovite pod koi moè da se 

koristi. Globalniot iznos na op- 

{tata dotacija se obezbeduva vo 

visina od 3% od vkupno naplatenite 

prihodi od DDV vo prethodnata 

godina, a raspredelbata se 

vr{i najmalku 50% spored kriteriumot 

na prihodi po ìtel, a ostatokot 

spored drugi kriteriumi 

{to gi utvrduva Vladata na RM. 

Grupata namenski dotacii opfa- 

}a nekolku vida transferi, i toa: 

(1) namenska dotacija {to se raspredeluva 

po op{tini vrz osnova 

na proekt, za odredena institucija 

ili posebna programa, {to ja 

utvrduva nadle`noto ministerstvo 

ili soodvetniot fond, (2) 

kapitalna dotacija, {to se dodeluva 

na op{tinata za finansirawe 

na investicioni proekti, vrz 

osnova na programa {to ja utvrduva 

Vladata na RM, (3) blok-dota- 

1560 

cija, {to se dodeluva vrz osnova 

na konkretni programi, za novite 

nadle`nosti vo kulturata, obrazovanieto, 

socijalnata za{tita 

itn., i (4) dotacija za delegirana 

nadle`nost. Implementacijata 

na fiskalnata decentralizacija 

se odviva etapno, po~nuvaj}i od 

1. I 2005 g. 

LIT.: Ksente Bogoev, Fiskalnite aspekti 

na decentralizacijata – su{tina i 

implikacii, †Bilten na Ministerstvoto 

za finansii na Republika Makedonija#, 

7–8, 2004. @. A. 

Taki 

Fiti 

FITI, Taki (Kru{evo, 7. XI 

1950) – ekonomist, univ. profesor, 

op{testvenik, dràvnik, 

akademik. Osnovno i sredno obrazovanie 

zavr{il vo Kru{evo. 

Diplomiral na Ekonomskiot fakultet 



(1983) na temi od oblasta na ekonomskiot 

razvoj na zemjite vo 

razvoj. Izbran e za asistent na 


po predmetot Politi~ka ekonomija 

na kapitalizmot (1974), za 

docent (1983), za vonreden (1988) 

i za redoven profesor (1993). Na 

redovnite studii gi predava 

predmetite Osnovi na ekonomijata 

i Pretpriemni{tvo. Na postdiplomskite 

studii predava: 

Me|unarodna ekonomija, Menaxment 

na mal biznis, Ekonomija na 

javniot sektor, Socijalnata politika 

i pazarot na trudot vo 

EU, Sovremeni makroekonomski 

koncepcii i politiki, i dr. Rakovoditel 

na postdiplomskiot studium 

„Ekonomski razvoj i me|unarodni 

finansii#. Bil pretsedatel 

na Sovetot na EF, {ef na Katedrata 

po ekonomija, pretsedatel 

na Komisijata za samoevaluacija 

na EF vo Skopje. Izbran e za 

redoven ~len na MANU (2003) i 

sekretar na Oddelenieto za op- 

{testveni nauki na MANU. 

Izvr{uval odgovorni stru~ni, 

op{testveni i dràvni funkcii: 

~len na Rabotnata grupa za podgotovka 

na ekonomskiot del na noviot 

Ustav na RM; pretsedatel na 

Upravniot odbor na Agencijata 

na RM za transformacija na 

pretprijatijata so op{testven 

kapital (1994–1996); pretsedatel 

na Sojuzot na ekonomistite na 

Makedonija (1992–1999); koordinator 

na Rabotnata grupa na RM 

za sukcesija na imotot na porane{nata 

federacija, sekretarijatite 

i agenciite i nejzin pretstavnik 

vo rabotata na Komisijata 

na EU vo Brisel; minister za 

finansii vo Vladata na RM 

(1996–1998) i guverner vo Svetskata 

i vo Evropskata banka za 

obnova i razvoj vo istiot period; 

pratenik vo Sobranieto na RM 

(2001–2002); ~len na sovetni~kiot 

tim na pretsedatelot na Vladata 

na RM (2005–2006), a od 2005 

g. i na sovetni~kiot tim na guvernerot 

na NBM. 

Avtor e na pove}e od 200 nau~ni i 

stru~ni trudovi objaveni vo zemjata 

i vo stranstvo, od koi 20 se 

knigi i u~ebnici, 25 proekti (nacionalni 

i me|unarodni) i 75 statii. 

Vo sovremenata mikroekonomija, 

negoviot nau~en pridones 

posebno e lociran vo istraùvaweto 

na novite teoretski probivi 

vo t.n. domeni na pazaren neuspeh 

i vo toj kontekst vo novoto 

obmisluvawe na ekonomskite 

funkcii na dràvata – regulacijata, 

deregulacijata i pretpriemni~koto 

restrukturirawe na sovremenite 

ekonomii. Vo domenot 

na sovremenata makroekonomija e 

Taki Fiti: 

†Ekonomija# 

fokusiran glavno vo istraùvaweto 

na novite makroekonomski 

koncepcii {to se odnesuvaat na 

preovladuva~kite makroekonomski 

paradigmi (novite klasi~ari 

i novite kejnzijanci) i nivnite 

implikacii vrz prirodata i karakterot 

na stabilizaciskite 

makroekonomski politiki. So 

svojata angaìranost i ostvarenite 

rezultati, dal dragocen pridones 

za transferot na najnovite 

soznanija od standardnata ekonomska 

nauka i za razvojot na makedonskata 

ekonomska misla; 

pridonel za gradeweto na noviot 

ekonomski sistem, makroekonomskata 

politika i funkcionalnata 

pazarna ekonomija vo na{ata 

zemja; ja dinamiziral aktivnosta 

na MANU vo domenot na ekonomskite 

istraùvawa; se afirmi-


ral kako eden od uspe{nite i vode~ki 

makedonski ekonomisti od 

srednata generacija. 

BIBL.: pozna~ajni knigi i u~ebnici: 

Transnacionalnite kompanii i izvozot 

na kapital, Skopje 1989; Sovremenite pazarni 

stopanstva, Skopje, 1991; Pretpriemni{tvoto 

i pretpriemni~kiot menaxment 

(koavtor), Skopje 1994; Ekonomija 

– mikroekonomski pristap (redaktor i 

avtor), Skopje, 1997; Ekonomija – makroekonomski 

pristap (redaktor i avtor), 

Skopje, 1998; Nobelovci po ekonomija (redaktor 

i avtor), Skopje, 2000; Sovremenite 

makroekonomski koncepcii i ekonomskite 

politiki, Skopje, 2001; Pretpriemni{tvo 

(koavtor), Skopje, (I izd. 1999, II 

izd. 2007); Small Enterprise Development in South-East 

Europe, Policies for Sustainable Growth 

(Edited by: W. Bartlett, M. Bateman and M. Vehivec) 

co-author, Kluwer Academic Publishers, 

Boston (Dordrecht) London, 2002; Makroekonomija, 

Skopje, 2003; Osnovi na mikroekonomijata, 

Skopje, 2004; Ekonomija – osnovi 

na ekonomijata, Skopje, 2006; pozna~ajni 

proekti: Prestruktuirawe jugoslovenske 

privrede putem ulaska novih malih 

i sredwih preduze}a, koordinator za Makedonija, 

Beograd, 1987; Prospects for Small 

Business Development in the Republic of Macedonia, 

konsultant, The British Council, 1992; Nacionalna 

strategija za ekonomskiot razvoj 

na Republika Makedonija (rakovoditel 

i koavtor na delot: „Globalni nasoki za 

ekonomskiot razvoj#), MANU, Skopje, 

1997; Bllue Ribbon Commission Report (Macedonia), 

Towards Dynamic and Sustainable Economic 

Growth – growth supportive policies, United 

Nations Development Programme (UNDP), avtor 

i kopretsedatel na Komisijata, Skopje, 

2006; The Path of Internalitionalization and Integration 

in the Europe of Regions, Nitra–Bucharest 

(2006–2007). 

IZV.: Bilteni na Univerzitetot „Sv. Kiril 

i Metodij# – Skopje; Bilten na 14-toto 

izborno sobranie na MANU, Skopje, 

2003. M. S. 

FITOCENOLOGIJA – botani~ka 

nauka {to ja prou~uva rastitelnata 

zaednica (fitocenoza) 

od site aspekti na sovremenata 

biologija: morfologija (sinmorfologija), 

ekologija (sinekologija), 

dinami~en razvoj (sindinamika), 

istoriski razvoj (sinhronologija), 

geografsko rasprostranuvawe 

(sinhorologija) i sistematika 

i nomenklatura (sintaksonomija). 

Bidej}i site ovie 

nauki se odnesuvaat na fitocenozata 

avstriskiot botani~ar H. 

Gams (1918) gi opfatil pod edno 

ime fitocenologija, no po~esto 

se imenuva fitosociologija spored 

imeto {to go dal polskiot 

botani~ar J. K. Paczosky (1896). Vo 

tekot na celiot XIX v. fitocenologijata 

se razvivala vo ramkite 

na fitogeografijata i zatoa se 

imenuva u{te geobotanika. 

Sistematikata na fitocenozite 

e hierarhiska. Osnovnata sistematska 

edinica e asocijacija. Taa 

se imenuva taka {to na korenot 

na rodovoto ime na glavniot vid 

se dodava nastavkata -etum, povisoka 

sistematska edinica e sojuz, 

a nastavkata {to se dodava e -ion. 

Pove}e sojuzi se obedinuvaat vo 

red, a nastavkata e -etalia, i najvisokata 

sistematska kategorija 

e klasa, a nastavkata e -etea. R. R. 

FLORA NA VI[I RASTENI- 

JA NA REPUBLIKA MAKE- 

DONIJA – sevkupnosta na site 

vidovi, podvidovi, varieteti i 

formi, odnosno sevkupnosta na 

site avtohtoni i alohtoni taksoni 

vi{i rastenija, koi se razvivaat 

na teritorijata na RM. Vl. M. 

Timofej 

Dmitrievi~ 

Florinski 

FLORINSKI, Timofej Dmitrievi~ 

(S.-Peterburg, Rusija, 28. 

H / 9. XI 1854 ‡ Kiev, Ukraina, 

1919) ‡ ruski istori~ar i slavist, 

slovenofil, univ. profesor, 

akademik, mentor na K. Misirkov. 

Po zavr{uvaweto na Istorisko-filolo{kiot 

fakultet 

na S.-Peterbur{kiot univerzitet 

(1876), predaval na Vi{ite 

ènski kursevi (1880‡1881), a ja 

odbranil magist. dis. †Ju`nite 

Sloveni i Vizantija vo vtorata 

~etvrtina na XIV v.# (1881). Od 

slednata godina stanuva profesor 

i podocna dekan na Istor.filol. 

fakultet na Kievskiot 

univerzitet (1882‡1919). Ja odbranil 

dokt. disert. †Spomenicite 

na zakonodavnata dejnost na 

Du{an, carot na Srbite i Grcite# 

(1888). Bil pretsedatel na 

Kievskiot cenzuren komitet, 

potpretsedatel na Kievskoto 

slovensko dru{tvo i redaktor na 

†SlavÔnskiŸ EègodnikÍ#. Politi~ki 

angaìran slovenofil, 

protivnik na ukrainskata i makedonskata 

kult.-nac. i politi~ka 

afirmacija, iako vo nekoi 

svoi trudovi pokaùva tolerancija 

kon jazikot, posebnata narodnost 

i stremeìte na †makedonskite 

Sloveni#, spomnuvaj}i 

gi i P. Draganov i K. Misirkov. 

†Najposle, ‡ pi{uva toj ‡ nekoi 

etnografi vo makedonskite Sloveni 

gledaat posebna samostojna 

raznovidnost vo slovenstvoto 

{to stoi oddelno od Srbite i Bugarite... 

Kako pri opredeluvaweto 

na teritorijata {to ja naseluvaat 

makedonskite Sloveni, taka 

i pri razjasnuvaweto na karakteristikite 

na nivniot jazik, kako 

FLUMIJANI 

glaven kriterium za re{avaweto 

na pra{aweto za nivnata narodnost, 

neophodno e nau~nite istra- 

ùvawa i etnografskite materijali 

da se koristat so golema pretpazlivost, 

so vnimatelna nivna 

kriti~ka proverka... Sestranoto 

i objektivno prou~uvawe na etnografijata 

na Makedonija na samoto 

mesto ne e samo poèlno, tuku 

i neophodno. Najdobro toa bi 

moèlo da se napravi so opremuvawe 

na edna nau~na ekspedicija 

od istaknati slovenski filolozi 

i etnografi vo ovaa za nau~niot 

svet tolku zagado~na zemja#. 

Po Okt. revol. ìvotot go zavr- 

{il vo neizvesni okolnosti. Istraùval 

vo Srbija, Hrvatska, 

Makedonija i na Sveta Gora, okupiran 

(kako i Misirkov) so istorijata 

i kulturata na ju`noslov. 

XIV v. Zatoa e pretsedatel na Dr- 

àvnata ispitna komisija pri odbranata 

na diplomskiot ispit na 

K. P. Misirkov †Kon pra{aweto 

za narodnosta i pri~inite za popularnosta 

na makedonskiot kral 

Marko# (SPb., 1902) i mentor na 

negovata magist. (nezavr{ena) 

disertacija †Kralevite Volka- 

{in i Marko kako istoriski li~nosti 

i junaci na ju`noslovenskiot 

epos# (Kiev, 1906‡1908). 

BIBL.: KÍ voprosu o narodnosti makedonskihÍ 

slavÔnÍ, ^teniÔ vÍ Istori~eskoe 

obÈestvo Nestora L‹topisca, XIX, 

vìp. 4, kn. 19, otd. IV, 1906; SlavÔnskoe 

plemÔ. Politiko-Ìtnografi~eskiŸ obzorÍ 

sovremennago slavÔnstva, †SlavÔnskiŸ 

pute{estvennikÍ. @urnalÍ-almanahÍ#, 1, 

Moskva, 1908; Ïtnografi~eskaÔ karta 

zapadnago slavÔnstva i zapadnoŸ Rusi, 

KievÍ, 1911. 

LIT.: M. N. SperanskiŸ, Prof. TimofeŸ 

Dmitrievi~ FlorinskiŸ (1854‡1919), 

Nau~nie izvestiÔ, sb. 2, Moskva, 1922; 

SlavÔnovedenie v dorevolÓcionnoŸ Rossii. 

Biobibliografi~eskiŸ slovarÏ, 

Moskva, 1979, 342‡344; Blaè Ristovski, 

Dimitrija ûpovski (1878‡1940) i Makedonskoto 

nau~no-literaturno drugarstvo 

vo Petrograd, II, Skopje, 1978, 

197‡199; istiot, Prilog kon obidite na 

Krste Misirkov za prodolùvawe na 

postdiplomskite studii, †Prilozi#, 

OLLN-MANU, XXVIII, 2, Skopje, 2003, 

13‡39; Gane Todorovski, Slovo za delnicite, 

Skopje, 1995, 137‡143. Bl. R. 

FLOTANTNA VEGETACIJA 

VO RM – v. Vodna makrofitska 

vegetacija vo RM. 

FLOTANTNI RASTENIJA 

NA RM – v. Vodna makrofitska 

vegetacija vo RM. 

FLUMIJANI, Gilbert (Zadar, 

1889–1976) – prviot profesor po 

fizi~ka hemija na Prirodno-matemati~kiot 


Doktoriral (1916) na Univerzitetot 

vo Inzbruk (Avstrija). Bil 

profesor i {ef na Institutot 

za hemija na Filozofskiot fakultet 

vo Zagreb (1928–1946), re- 

F 

1561

F FOJA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Gilbert 

Flumijani 

doven profesor na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje (1951). Bil 

{ef na Katedrata po hemija pri 

Filozofskiot fakultet, odnosno 



vo Skopje (1951–1965) i dekan 

na Filozofskiot fakultet (1954 

–1957). Pokraj fizi~ka hemija, 

predaval i analiti~ka hemija. 


– Skopje, 1946–1996, Skopje, 1996, 225; 



Foja 

FOJA (Juniperus L. fam. Cupressaceae) 

– ime na na{ite avtohtoni 

smreki so lu{povidni listovi: J. 

excelsa M. Bieb, diva foja (tisa), 

sredno visoko drvo od Isto~niot 

Mediteran, lu{pestite listovi 

i celata kruna imaat modrozelena 

boja, globulite se modrocrni, 

so 3–13 semiwa; J. foetidissima 

Willd., pitoma foja, so sli~en areal, 

listovite i celata kruna $ se 

temnozeleni, globulite modrosini, 

so 1–3 semiwa. Al. And. 

„FOKUS# ‡ vlijatelen i tira- 

èn politi~ki sedmi~nik „na 

vnatre{niot i nadvore{en neprijatel#, 

kako {to mu stoi vo lo- 

1562 

goto. Prviot 

broj izlegol 

na 23 juni 1995 

g. Osnova~ e 

Nikola Mladenov,direktor 

Biljana 

Mladenova, 

glaven i odgovoren 

urednik 

Jadranka Kostova. 

„Fokus# 

ja neguva tradicijata 

da bi- Nedelnikot „Fokus“ 

de èstok kriti~ar 

na sekoja vlast. B. P. \. 

FOLKLOREN INSTITUT NA 

NRM – v. Institut za folklor 

†Marko Cepenkov#. 

FOLKLORIZAM ‡ specifi~na 

arhitektonska stilska formacija 

sozdadena vo periodot me- 

|u dvete svetski vojni. Se pojavil 

kako otpor i odnos kon modernata 

arhitektura vo granicite 

na Kralstvoto SHS i rezultiral 

so naglasen interes kon folklornite 

arhitektonski tradicii 

i nivnite lokalni i ambientalni 

vrednosti. K. Gr. 

Nastapot na duetot Selimova-@el~evski, 

prvi pobednici spored glasovite od publikata 

i od stru~noto ìri (1985) 

FOLK-FEST VALANDOVO ‡ 

festival na avtorska pesna vo naroden 

duh. Osnovan vo 1985 g. Za 

dve decenii na nego se producirani 

nad 700 pesni od ovoj vid, od 

koi golem broj se vbroija vo †novata 

antologija# na makedonskata 

muzika (†Biser balkanski#; †Ima 

li pesna#; †Lihnida kaj~e vesla- 

{e#; †Dali slu{a{ stara maj~ice#; 

†@al za Despina# i dr.). Svojata 

afirmacija na ovoj festival 

ja steknaa golem broj mladi avtorski 

imiwa (M. Barbarovski, 

G. Koprov, Q. Trajkovski-Fis, T. 

Traj~eski i dr.), a svoite prvi ~ekori 

tuka gi napravija i yvezdite 

na estradnata scena: S. Spasovska, 

N. Petreski, G. Arnaudov, P. 

Bavtirovski, E. Pupinovski i 

dr.). M. Kol. 

FOND ZA MAGISTRALNI I 

REGIONALNI PATI[TA 

NA RM, SKOPJE. Osnovan e pod 

toa ime vo 1996 g. Od Tehni~ki 

sekcii (1948 g.), prerasnuva vo Republi~ka 

direkcija za pati{ta 

(1957), Republi~ki fond za pati{ta 

(1962), SIZ (Samoupravna 

interesna zaednica) za pati{ta 

(1974), RSIZ za pati{ta (1980), a 

od 1996 g. stanuva Fond za magistralni 

i regionalni pati{ta. 

Zadolèn e za nadzor i sledewe 

na dinamikata za izveduvawe na 

planiranite raboti i vr{i tehni~ka 

i finansiska kontrola na 

izvedenite raboti i materijali. 

Rabotite gi vr{i preku sektori 

i oddelenija. 

LIT. i IZV.: Pati{tata vo Makedonija 

1945 – 1988, monografija; Zakon za javni 

pati{ta. R. D. 

FOND ZA OSIGURUVAWE 

NA DEPOZITI – institucionalen 

mehanizam za za{tita na depozitite 

na naselenieto. Formiran 

e vo januari 1997 g. pod imeto 

Fond za osiguruvawe na {tednite 

vlogovi. Na po~etokot, Fondot 

ima status na akcionersko dru{tvo 

vo sopstvenost na site 17 banki 

i 15 {tedilnici. Vo juni 2000 

g., toj se transformira vo Fond za 

osiguruvawe na depoziti, kako 

pravno lice vo dràvna sopstvenost. 

Vo oktomvri 2004 g., stanuva 

~len na Evropskiot forum na 

osiguriteli na depoziti. Na krajot 

na 2006 g., Fondot ima 30 ~lenki 

(18 banki i 12 {tedilnici). 

Organi na upravuvawe i rakovodewe 

se Upravniot odbor i direktorot, 

koi gi imenuva Vladata. 

Site banki i {tedilnici zadol- 

ìtelno ~lenuvaat vo Fondot za 

osiguruvawe na depoziti i pla}aat 

premii vo visina od 0,7% godi{no 

na vkupnite depoziti na 

naselenieto, vloèni kaj niv. Vo 

juni 2006 g. osiguritelniot fond 

iznesuva 3,4% od vkupnite depoziti 

na gra|anite vo RM. 

Vo Fondot se osigureni slednive 

vidovi depoziti: tekovni 

smetki i denarski i devizni depoziti 

na naselenieto, depoziti 

vrzani za pari~ni karti~ki izdadeni 

od makedonski banki i devizni 

prilivi na naselenieto. 

Fondot ne garantira za slednive 

vidovi depoziti: depoziti na lica 

{to imaat privilegirani kamatni 

uslovi, depoziti na lica 

{to poseduvaat nad 5% od akciite 

so pravo na glas vo bankata 

ili {tedilnicata, depoziti na 

~lenovi na organite na upravuvawe 

na bankata ili {tedilnicata 

i na nivnite rodnini od prv 

stepen. Vo slu~aj na propast na 

banka ili {tedilnica, Fondot 

gi obe{tetuva fizi~kite lica 

vo visina od 100% od depozitot 

na sekoe lice na iznos do 10.000 

evra i 90% na iznosite me|u 

10.000 i 20.000 evra (vo denarska


protivvrednost). Spored toa, 

maksimalniot iznos na obe{tetuvaweto 

{to moè da go dobie 

eden deponent iznesuva 19.000 evra 

vo denarska protivvrednost. 

Za iznosite nad 20.000 evra, Fondot 

ne gi obe{tetuva deponentite. 

Do krajot na septemvri 2006 

g., e izvr{eno obe{tetuvawe na 

deponentite vo {est slu~ai na 

propast na banki i {tedilnici 

vo visina od vkupno 174 milioni 

denari. 


Economy Press, Skopje, 2003, 

556–560; Kiki Mangova Powavi}, Van~o 


vo Republika Makedonija, Narodna 

banka na Republika Makedonija, Skopje, 

2006. G. P. 

Edvard 

Formanek 

FORMANEK, Edvard (Eduard 

Formanek) (1845 – 1900) – ~e{ki 

botani~ar, profesor na Univerzitetot 

vo Brno. Patuval i botaniziral 

vo mnogu balkanski zemji, 

vklu~uvaj}i ja i Makedonija. 

Objavil nekolku trudovi vo periodot 

od 1890 do 1900 g., vo koi se 

naveduvaat podatoci za florata 

na Makedonija. Najgolem del od 

tie podatoci podocna se revidirani 

od strana na Vandas (Vandas, 

1909) vo negovata studija „Reliquiae 

Formanekianae#. Vl. M. 

FORMI NA BIZNIS-ORGA- 

NIZACII. Poa|aj}i od trite 

osnovni formi na biznis-organizaciite 

(firma vo individualna 

sopstvenost, partnerstvo i korporacija), 

Zakonot za trgovski 

dru{tva gi izveduva soodvetnite 

ekvivalenti na biznis-organizaciite 

vo RM: trgovec-poedinec – 

fizi~ko lice registrirano da 

vr{i trgovska dejnost opredelena 

so zakon, pri {to za svoite obvrski 

snosi neograni~ena odgovornost 

so siot svoj imot; javno 

trgovsko dru{tvo – partnerstvo 

pome|u dve ili pove}e fizi~ki 

i pravni lica, koi za obvrskite 

na dru{tvoto odgovaraat 

neograni~eno i solidarno so siot 

svoj imot; komanditno trgovsko 

dru{tvo – trgovsko dru{tvo 

vo koe se zdruùvaat dve ili pove}e 

fizi~ki i pravni lica, pri 

{to barem eden od sodru`nicite 

odgovara za obvrskite na dru{tvoto 

li~no, so siot svoj imot, 

odnosno neograni~eno i solidarno, 

ako se najmalku dva sodru`nika 

(komplementar), a najmalku 

eden sodru`nik odgovara za obvrskite 

na dru{tvoto samo do iznosot 

na zapi{aniot vlog vo 

dru{tvoto – komanditor; dru{tvo 

so ograni~ena odgovornost 

– moè da bide formirano od edno 

ili od pove}e fizi~ki i pravni 

lica (najmnogu 50 sodru`nici), 

koi u~estvuvaat so po eden 

vlog vo odnapred dogovorenata 

osnovna glavnina na dru{tvoto, 

pri {to vlogovite moàt da bidat 

so razli~na golemina. Osnova~ite, 

za obvrskite na dru{tvoto, 

odgovaraat samo do visinata 

na nivniot vlog i upravuvaat so 

dru{tvoto proporcionalno na 

nivniot vlog; akcionersko dru{tvo 

– voobi~aena forma na biznis-organizacii 

za pokrupni 

pretprijatija – kaj nas e zadolìtelna 

dokolku kako osnova~i na 

dru{tvoto se javat pove}e od 50 

lica. Akcionerite moàt da bidat 

dru{tva ili fizi~ki lica. 

Za obvrskite na dru{tvoto snosat 

ograni~ena odgovornost do 

visinata na vloèniot kapital. 

Akciite slobodno se prodavaat 

na makedonskata berza, a akcionerite 

nemaat obvrska prethodno 

da im gi ponudat na drugite akcioneri 

vo dru{tvoto. Zakonot za 

trgovski dru{tva od 2004 g. sodr- 

ì odredba (~len 28) spored koja 

Tvrdinata vo Skopje †Kale# 

FORTIFIKACIONA 

sodru`nicite na dru{tvoto so 

ograni~ena odgovornost i akcionerite 

na akcionerskoto dru{tvo 

(koi, za obvrskite na DOO 

t.e. na AD, snosat ograni~ena odgovornost 

– do nivoto na vloèniot 

kapital), vo opredeleni situacii 

za obvrskite na dru{tvoto 

moàt da odgovaraat neograni- 

~eno i solidarno: dokolku go zloupotrebile 

dru{tvoto za postignuvawe 

sopstveni, zabraneti celi, 

dokolku go zloupotrebile 

dru{tvoto za da im nanesat {teti 

na doveritelite, dokolku so 

imotot na dru{tvoto raspolagaat 

sprotivno na zakonot i dokolku 

vo svoja korist ili vo korist 

na drugo lice go namalile imotot 

na dru{tvoto. 

IZV.: Zakon za trgovski dru{tva, „Ekonomist#, 

Skopje, maj 2004. T. F. 

FORTIFIKACIONA ARHI- 

TEKTURA – bezbednosni gradbi. 

Na teritorijata na Makedonija 

se javuva vo predistorijata. Vo 

anti~kiot period e porazviena 

(Sv. Erazmo kraj Ohrid, Skupi). 

Vo docnoanti~kiot period gradovite 

se za{tituvani so yidovi, zajaknati 

so kuli (Stobi, Herakleja 

Linkestis, Lihnidos). Od V v. 

egzistiraat mali gradovi-tvrdini 

(Bargala, Kowuh i dr.). Vo tekot 

na sredniot vek se gradat tvrdini 

za feudalcite na te{ko 

pristapni mesta ogradeni so jaki 

yidovi i so kuli, yidani vo kamen, 

naj~esto so nepravilni formi, 

F 

1563

F †FORUM# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

sledej}i ja konfiguracijata na 

terenot. Pozabeleìtelna fortifikaciona 

arhitektura ima vo 

Ohrid, so izdvoena citadela 

(Gorni Saraj) so monumentalen 

vlez flankiran so bo~ni zaobleni 

kuli i utvrdena naselba (Varo{), 

tvrdini vo Skopje (Kale), 

vo [tip (Isar), vo Strumica 

(Carevi Kuli), vo Prilep (Markovi 

Kuli), vo Prosek (Strezov 

Grad) kraj Demir Kapija i dr. Vo 

osmanliskiot period so upotrebata 

na ogneni oru`ja se prisposobuva 

i odbranata. Nekoi od postojnite 

tvrdini dobivaat debeli 

yidovi i kuli so kru`na forma. 

LIT.: A. Deroko, Sredwevekovni gradovi 

u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji, Beograd, 

1950. Kr. T. 

„FORUM# ‡ dvonedelen politi~ki 

magazin {to po~na da izleguva 

vo Skopje na 30. XII 1997 g. Osnova- 

~i se \uner Ismail, Sa{o Ordanovski 

i Van~o 

Ordanovski. 

Formatot i dinamikata 

na izleguvaweto 

gi 

zadrà do 1. III 

2004 g., koga se 

transformira 

vo mese~nik ‡ 

sledej}i gi 

principite na 

lajf-magazinite. 

Od 17 sep- 

1564 

temvri 2005 g. 

se transformira 

vo „Forum plus# ‡ nedelen informativno-politi~ki 

magazin 

{to izleguva sekoja sabota. Dominiraat 

aktuelni temi od op{testvenata 

sfera, kulturata i sportot. 

Direktor be{e Sa{o Ordanovski, 

a glaven i odgovoren urednik 

Slobodan Petrovi}. B. P. \. 

FORUM ZA MAKEDONIJA 

2001 ‡ vtorata faza od asocijacijata 

Makedonski forum za podgotovka 

na nacionalna programa {to 

kako neformalna grupa na inte- 

lektualci rabote{e od dekemvri 

1989 g. vo Skopje za sozdavawe 

nacionalna programa i strategija 

za osamostojuvawe na Makedonija 

pred o~ekuvaniot raspad na SFRJ, 

vo sostav: Blaè Ristovski (pretsedava~), 

Georgi Stardelov, Ksente 

Bogoev, Georgi Efremov, Cvetan 

Grozdanov, Aleksandar Hristov, 

Evgeni Dimitrov, Kiro Gligorov, 

Mile Netkov, Qubi{a Georgievski 

i Kiril Temkov (sekretar-zapisni~ar). 

Prviot oficijalen 

sostanok se odrùva vo 

Ohrid na 12. VII 1990 g., a drugite 

edna{ nedelno s¢ do 8 septemvri vo 

Kabinetot na dekanot na Filozofskiot 

fakulet vo Skopje. Bidej}i 

zapo~nuva kampawata za parlamentarnite 

izbori i se konstituira 

Parlamentot, del od ~lenovite 

na Forumot se vklu~uvaat vo 

izgradbata na nezavisnata dràva: 

K. Gigorov e izbran za Pretsedatel 

na Republikata, K. Bogoev stanuva 

pretsedatel na MANU, a B. 

Ristovski, G. Efremov i Cv. Grozdanov 

~lenovi na prvata Vlada na 

nezavisna RM. 

Ocenuvaj}i gi novite istoriski 

isku{enija na makedonskata dràva 

po nadvore{nata oruèna agresija, 

vo maj 2001 g. zapo~nuvaat podgotovkite 

za obnovuvawe na Forumot 

i definirawe na novite celi 

i zada~i & za ukaùvawe na pati{tata, 

na~inite i sredstvata za od- 

brana na nacionalnite interesi i 

Nedelnikot „Forum“ Bogoja 

Fotev 

za~uvuvawe na zagrozeniot dràven 

i teritorijalen integritet. 

Od juni 2001 g. se odrùvaat prvite 

redovni sostanoci, se objavuvaat 

povremeni soop{tenija za javnosta 

i se odrùvaat preskonferencii 

i javni tribini za stavovite 

na Forumot za aktuelnite pra{awa. 

Vo novava faza, u{te na vtora- 

Od konferencijata za pe~at na Forumot za Makedonija 2001 – od desno kon levo: Ante Popovski, 

Blaè Ristovski, Kiro Gligorov i Gligor Stojkoski 

ta sednica (2. VII 2001), po predlog 

na A. Popovski, se promenuva 

imeto vo Forum za Makedonija 

2001 i raboti vo pro{iren sostav: 

Blaè Ristovski (pretsedava~), 

Kiro Gligorov, Georgi Stardelov, 

Ksente Bogoev, Trifun Kostovski, 

Ante Popovski, Gane Todorovski, 

Trajan Gocevski, Tatjana Petru- 

{evska, Vlada Uro{evi}, Ferid 

Muhi}, Venko Andonovski, Pande 

Lazarevski, Qup~o Kekenovski i 

Gligor Stojkoski (sekretar-zapisni~ar). 

Kako pokanet gostin na 

Forumot ima izlagawe za Predlogot 

za Ramkovniot dogovor prof. 

Q. Fr~kovski (11. VII 2001), a kako 

po~esni gosti nastapuvaat i me|unarodnite 

posrednici Xems V. 

Perdju (29. VIII 2001), kako specijalen 

pretstavnik na SAD, i ambasadorot 

Alen Le Roa, kako specijalen 

pretstavnik na EU (25. VI 

2002). Forumot zasedanijata i javnite 

nastapi gi odrùva glavno vo 

salite na hotelot †Aleksandar palas# 

vo Skopje. Zgasnuva vo juni 

2004 g. po projaveni ambicii na 

nekoi ~lenovi za politi~ko organizirawe. 

Bl. R. 

FOTEV, Bogoja (s. German, Egejskiot 

del na Makedonija, 14. VIII 

1900 – s. Bistrica, Bitolsko, 27. I 

1993) – revolucioner, dràvnik, 

nositel na Partizanska spomenica 

1941. Pred Vojnata se vklu~il 

vo Antifa{isti~koto dvièwe 

i potoa vo Narodnoosloboditelnata 

borba na makedonskiot narod. 

Kako zabeleàn borec, bil 

predloèn za delegat na AS- 

NOM – pretstavnik od Bitolskiot 

i od Mariovskiot reon. Na 

Prvoto zasedanie na ASNOM (2. 

VIII 1944) bil izbran za ~len na 

Prezidiumot na ASNOM. Potoa 

e nazna~en za poverenik za finansii 

i sekretar na Prezidiumot 

na ASNOM. Na Vtoroto zasedanie 

na ASNOM (28–30. XII 

1944) bil izbran za poverenik za 

zemjodelstvo, kade {to se anga- 

ìral za uspe{nata proletna seidba. 

Na Tretoto zasedanie na 

ASNOM (14–16. IV 1945) bil izbran 

za ~len, a vo proletta na 

1945 i za pretsedatel na Prezidiumot 

na Narodnoto sobranie na 

Makedonija. Vo 1949 bil osuden 

po IB i zatvorskata kazna ja izdràl 

na Goli Otok, koga bil 

otstranet od site politi~ki 

funkcii.


LIT.: Aleksandar Krstevski-Ko{ka, Bogoja 

Fotev, Skopje, 1998; grupa avtori, 

Prvata narodna vlada na Makedonija 

(spomenica), Skopje 1985; Zbornik dokumenti 

ASNOM, I, 1–2. Izbor i redakcija 

d-r Aleksandar Hristov, d-r Mile Todorovski, 

d-r Novica Veljanovski, Skopje, 

1984; ASNOM – dokumenti, I, 6, Skopje, 

2001. N. V. 

Metodija 

Fotev 

FOTEV, Metodija (s. Qubojno, 

Prespa, 14. III 1932) ‡ sovremen 

makedonski raskaùva~ i romansier, 

tematski vrzan kako svoeviden 

hroni~ar na Prespanskiot 

region i za periodot vramen vo 

nastanite na Vtorata svetska vojna. 

Si ja probal sre}ata i vo oblasta 

na poezijata, ostavaj}i tragi 

na neuverliva avantura. Kako 

romansier go privlekol vnimanieto 

na literaturnata kritika 

i bil predmet na mo{ne pozitivni 

prou~uvawa, analizi i ocenki. 

Prv popretenciozen zagrab vo 

ànrot na romanot e negoviot golem 

roman-hronika †Potomcite 

na Kat# (1966), so koj se odlepuva 

u{te vo startot od ambicioznata 

pridru`ba na vrsnicite (S. Drakul, 

M. Jovanovski, P. [irilov, 

B. Sma}oski, J. Strezovski). Kriti~kite 

odglasi go definiraat 

kako silovit i robusen raskaùva~, 

~ija naratorska stihija uriva 

s# pred sebe i go slika ìvotot 

†odvnatre#, bez zazor od oficijalnite 

rezoni na postojnata 

ideolo{ka i estetska doktrina 

na mitot. Mnogumina od makedon- 

skite beletristi i pred nego i po 

nego se obidoa da go pretstavat 

is~eznuvaweto na makedonskoto 

selo niz zabrzanite procesi na 

sestran raspad, no beletristi~kite 

svedo{tva na F. se izvi{uvaat 

nad nivniot prosek. So romanite 

{to podocna sledat: †Selani 

i vojnici# (1969), †Golemite 

skita~i# (1970) i †Neplodna voda# 

(1978) avtorot sistemno se dore~uva 

kako superioren hroni~ar 

na Prespa. G. T. 

Min~o 

Fotev 

FOTEV, Min~o (s. Rupi{ta, 


30. IX 1922 – Skopje, 28 

V 1987) – pripadnik na Makedonskoto 


dvièwe, u~esnik vo Antifa- 

{isti~kiot otpor vo Grcija 

(ELAS). Bil ~len na rakovodstvoto 

na NOF (od 23. IV 1945), odgovoren 

za NOMS za Egejskiot 

del na Makedonija. Vo 1949 g. e 

obvinet od KPG i zatvoren vo 

Albanija, a potoa vo logor vo 

SSSR. Se vra}a vo NRM vo 1956 g. 

LIT.: Egejska Makedonija vo NOB, VI, 

1949, Skopje, 1983; E. Foteva-Vera, Do Pekolot 

i nazad, Skopje, 2004. St. Kis. 

FRAGMENTI OD GLAGOLSKI 

STAROSLOVENSKI TEKSTO- 

VI – del od literarna produkcija 

povrzana so najstariot period na 

makedonskata pismenost predvodena 

od Ohridskata {kola. Me|u niv 

spa|aat: 

FRAGMENTI 

Bojanski palimpsest – odlomka 

od kratko izborno evangelie od 

krajot na XI v., 26 pro~itani stranici 

{to se nao|aat na 42 palimpsestni 

lista pod kirilskoto ev. 

od XIII v. pronajdeno od V. I. Grigorovi~ 

vo 1845 g. vo Bojanskata 

crkva kraj Sofija. Se ~uva vo 

Moskva, RGB, sign. M.1960. Dobro 

se odrazeni promenite na erovite 

vo polnite vokali o, e, ima i 

potvrdi za za~etoci na me{aweto 

na nosovkite. 

LIT. I. Dobrev, Glagoli~eskiÔt tekst 

na BoÔnskiÔ palimpsest, starobÍlgarski 

pametnik ot kraÔ na XI vek, SofiÔ, 

1972. 

Zografski palimpsest – odlomka 

od ~etvoroevangelie od krajot na 

XI v., se nao|a na 15 l., {to pretstavuvaat 

palimpsestniot del od 

Zografskoto evangelie (v.). 

LIT.: I. Dobrev, Palimpsestovite ~asti 

na Zografskoto evangelie, zb. Konstantin 

Kiril Filosof, II, SofiÔ, 1971, 

157–164. 

Ohridski listovi – odlomka od 

kratko izborno evangelie od XI 

v., 2 l., OGNB 1/2 (532). Pronajdeno 

vo 1845 g. vo Ohrid od V. I. 

Grigorovi~. Prepisot se locira 

vo Severna Makedonija. 

LIT.: G. A. IlinskiŸ, Ohridskie glagoli~eskie 

listki, otrÎvok drevne-cerkovno-slavÔnskogo 

evangeliÔ XI veka, 

Petrograd, 1915; Z. Kurzova (Ribarova), 

Prispevek k rozboru Ochridskych listu. Zb. Simpozium 

1100-godi{nina od smrtta na Kiril 

Solunski, 2, Skopje, 1970, 135-148 (jaz. 

i tekstol. osobenosti). 

Rilski glagolski listovi od XI v. 

– sodràt delovi od ispovedna 

molitva i delovi od parenezisot 

na Efrem Sirin. Otkrivani se 

postepeno vo rakopisite na Rilskiot 

manastir, vkupno 8(9?) l. i 

3 fragmenti. Se ~uvaat vo bibl. 

na RM., sign. 3/6 so isklu~ok na 

prvite dva lista, otkrieni vo 

1845 g. od V. I. Grigorovi~, koi se 

~uvaat vo S.-Peterburg, RAN, 

sign. 24.4.15. Sostaven del od istiot 

kodeks verojatno pretstavuva 

u{te eden list od zbirkata na 

Bojanski palimsest Zografsko evangelie Rilski glagolski list Ohridski glagolski list 

F 

1565

F FRAGMENTI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Sinajski mal minej Sinajski palimpsest Novgorodski list Undolski list 

Grigorovi~ (sign. 24.4.17 vo istata 

bibl.), koj ne e opfaten so izdanieto 

na Go{ev. Prvite dva 

lista se poznati i kako Makedonski 

glagolski list, pod koe ime 

gi izdal IlÏinskiŸ. 

LIT.: G. A. IlÏinskiŸ, MakedonskiŸ glagoli~eskiŸ 

listok. OtrÎvok glagoli- 

~eskogo teksta Efrema Sirina XI v., 

SPb, 1909; I. Go{ev, Rilski glagoli~eski 

listove, SofiÔ, 1956. 

Sinajski mal minej – odlomka od 

prazni~en minej, 2 l., XI-XII v. Otkrien 

vo 1975 g. vo man. „Sv. Katarina# 

na Sinaj, kade {to se ~uva 

pod sign. Slav. MS 4/N. Sodrì del 

od slu`bata za Ra|aweto na sv. Jovan 

Prete~a i kanon za ap. Petar 

i Pavle. Tarnanidis pretpostavuva 

deka pretstavuva adaptacija 

na velikomoravski prevod, moèbi 

delo na Kliment Ohridski. 



on Mount Sinai, Thessaloniki, 1988, 100-102 

(opis), 196-197 (snimka); istiot, Glagolitic 

Canon to Saints Peter and Paul (Sin. Slav. 4/N), 

Filologia e letteratura nei paesi slavi (Studi in 

onore di Sante Graciotti), Roma, 1990, 91–97. 

Sinajski palimpsest – odlomka 


vtorata pol. na XI v., 1 l. pronajden 

vo 1971 g. od M. Altbauer i H. 

Lant kako dolen tekst na l. 45 od 

sinajskiot kodeks br. 39. Prepi- 

{an vo Jugozapadna Makedonija. 

LIT. M. Altbauer, F. V. Mares, Fragmentum 

glagoliticum evangeliarii palaeoslovenici in 

codice Sinaitico 39 (palimpsestum). Anzeiger 

der Phil.-hist. Kl. der ÖAW 117, 1980, 

139–152. Zd. R. 

FRAGMENTI NA KIRILI^- 

KI STAROSLOVENSKI TEK- 

STOVI OD MAKEDONSKO 

POTEKLO. Pokraj glagolicata, 

tipi~na za najstariot period na 

makedonskata pismenost, vo starite 

makedonski literarni centri 

paralelno se upotrebuvala i 

kirilicata, za {to svedo~at nekoi 

za~uvani fragmenti od XI v. 

Me|u niv spa|aat: 

Listovi na Undolski – odlomka 


XI v., 2 l., Moskva, RGB, f. na Un- 

1566 

dolski br. 961. Imenuvani spored 

prviot sopstvenik V. M. Undolski. 

Tekstot e ednoerov (samo 7) 

so ograni~eno beleèwe na jotacijata. 

Na makedonsko poteklo na 

prepisot ukaùvaat pove}e nau~nici 

(Sobolevski, [~epkin, 

Durnovo, Tihomirov, Min~eva). 

Makedonski (Hilferdingov) kirilski 

list ili Makedonsko kirilsko 

liv~e – odlomka od traktatot 

za umetnosta na preveduvaweto, 

originalno delo, XI-XII v., 

Sankt Peterburg, RAN, sign. 

24.4.16, sobr. Srezn. br.63. Pronajden 

vo Makedonija od A. F. 

Hilferding (GilÏferding), so 

{to e povrzano negovoto dvojno 

imenuvawe. Traktatot za umetnosta 

na preveduvaweto obi~no 

se smeta za predgovor na Konstantin 

Filosof kon prevodot na 

Evangelieto. Mare{ („Slovo# 

32–33, 1982–83, 5–14) smeta deka se 

raboti za delo na Metodij, pogovor 

kon prevodot na Noviot zavet 

ili na celata Biblija, i redigiraweto 

go povrzuva so Ohridskiot 

literaren centar. 

Samo uslovno moàt da se spomnat 

Novgorodskite (Kuprijanovskite) 

listovi – odlomka od kratko 

izborno evangelie so ekfonetska 

notacija, XI v., 2 l., S-Peterburg, 

RNB, F.p.I.58. Se imenuvaat 

spored mestoto na pronao|aweto: 

Novgorodskiot hram „Sv. 

Sofija#, ili po pronao|a~ot I. 

K. Kuprijanov. Postojat pove}e 

mislewa za potekloto na fragmentot, 

{to se opredeluva ili 

kako rusko (Jagi}, Karinski, Lavrov, 

Ohienko, Granstrem) ili kako 

ju`noslovensko bugarsko (Kaminski, 

Kuev, Min~eva) ili pak 

makedonsko (Mo{in). Spored 

Mo{in („Arheografski prilozi# 

5, 1983, 7–64), se raboti za 

fragment od evangelski kodeks 

na car Samuil (997–1014), koj posluìl 

kako predlo{ka pri prepi{uvaweto 

na Ostromirovoto 

ev. vo 1056–57 g. {to ednovremeno 

bara pomestuvawe na datiraweto 

na fragmentot vo krajot na X v. 

LIT.: A. Min~eva, StarobÍlgarski kirili~ki 

otkÍsleci, SofiÔ 1978 (ras~itani 

tekstovi, parakrit. ap., snimki, gr~. 

tekst, zaedni~ki index verborum, bibl.; poso~enite 

fragmenti se nao|aat na str. 

18–24, 76–112, 45–46). Zd. R. 

FRANCUSKO-MAKEDON- 

SKI VRSKI I ODNOSI. Najstaroto 

spomnuvawe na ne{to makedonsko 

vo kulturnata riznica 

na Francija e „la gent de Samuel# – 

narodot na Samuil vo najstarata 

francuska pesna od Roland (Chanson 

de Roland, XII v.). Prv patopisec 

{to ja spomnuva Makedonija e 

Bertrandon de la Brokier (Bertrandon 

de la Brokier) vo „Patuvawe 

preku moreto# (XV v.). Po nego i 

patepiscite Pjer Belon, Filip 

Difren-Kane, Rober de Dro, Pol 

Luka, Motre, [arl Sonini, Enri 

Mari-Kuznieri, Fransoa Pukvil, 

Antoan Olivie, Ami Bue, 

[evro, Rene Mile, no i konzulot 

Feliks de Boùr (Solun, 1787– 

1797) vo „Voyage militaire dans l’Empire 

othoman#. Francija prva otvora 

konzulat vo Solun (1688) i vo 

Bitola (1854). Od krajot na XVII 

i po~etokot na XVIII v. se inten- 

Anatol 

Frans 

ziviraat trgovskite odnosi, se 

sproveduva katoli~ka propaganda 

(preku aktivnosti na diplomatite, 

na katoli~kite misioneri-lazaristi, 

otvorawe nivni u~ili{ta 

(1855 g. vo Bitola, potoa vo Solun, 

Kuku{, Kavala, Enixe-Vardar), 

kulturni i humanitarni institucii. 

Interesot na Francija za Makedonija 

se zgolemuva po pojavata


na Makedonskoto nacionalnoosloboditelno 

dvièwe. Istaknati 

Francuzi se zalagaat za podobruvawe 

na polo`bata na naselenieto 

vo Makedonija: pisatelot i 

akademik Anatol Frans so govor 

na pariski miting (1903), balkanologot 

Viktor Berar so trudovite 

„La Turquie et l’Hellenisme Contemporaine# 

(1895), „La Macedonie# 

(1897), „La Politique du Sultan# 

(1898) i „Pro Macedonia# (1904), kako 

i osvrt na solunskite atentatori 

vo „La Revue de Paris# (juni 

1903). Pred Ilindenskoto vostanie 

vo Pariz po~nuva da izleguva 

vesnik na MRO „Le Mouvement 

Macedonien#. 

@an 

@ores 

Po vostanieto pratenicite vo 

francuskiot parlament @an @ores 

i Franse De Presanse baraat 

energi~no re{avawe na makedonskoto 

pra{awe. Makedonskiot 

komitet (formiran vo Pariz vo 

fevruari 1903 g.) organizira me- 

|unaroden miting vo pariskiot 

teatar „Sara Bernar# (25. X 1903) 

na koj prisustvuvaat vidni li~nosti 

na politi~kiot i kulturniot 

ìvot na Francija, V. Britanija, 

Italija i na SAD i se usvojuva 

rezolucija so barawe do 

golemite sili za zapirawe na nasilstvoto 

vo Makedonija. Rezultat 

e golemata akcija za sobirawe 

pari~ni i drugi sredstva za pomo{ 

na nastradanoto naselenie 

vo Makedonija. Francija u~estvuva 

vo realiziraweto na Mirc- 

{tegskata spogodba vo Serskiot 

sektor, do Mladoturskata revolucija. 

Vo Prvata svetska vojna francuskata 

armija e rasporedena na ju`niot 

del od Solunskiot front. 

Vo francuskite politi~ki krugovi 

kon krajot na vojnata postojat 

idei za sozdavawe posebna makedonska 

dràvna edinica pod garancija 

na golemite sili. Francuskata 

vlada vo proletta na 1918 

g., bara od [tabot na Francuskata 

armija vo Solun da organizira 

temelna anketa/istraùvawe za 

da se ispitaat site ekonomski politi~ki, 

etnografski, istoriski 

i drugi karakteristiki na Makedonija. 

Se formira tim od fran- 

cuski nau~nici, koi po dvomese~na 

rabota sred makedonskiot narod 

podgotvuvaat Izve{taj za sostojbata 

vo Makedonija, vo koj konstatiraat 

deka makedonskiot narod 

ne e del od srpskiot, od bugarskiot, 

a najmalku od gr~kiot narod, 

tuku poseben slovenski narod, 

koj{to zboruva na svoj makedonski 

jazik i ~ie osloboduvawe 

treba da se re{i vo ramkite na edna 

Ju`noslovenska federacija. 

Rene Pikar, eden od ekspertite za 

makedonskoto pra{awe, sostavuva 

pismen koncept za idninata na 

Balkanot („avtonomija na Makedonija 

e edinstvenoto re{enie za 

makedonskiot problem#), a svoeto 

voodu{evuvawe od Makedonija i 

Makedoncite go izrazuva i Edmond 

Bu{ie „de Bel La Macedonie et 

Les Macedoniens# (1922). No na Pariskata 

konferencija Francija e 

za potvrduvawe na podelbata na 

Makedonija. Me|u dvete svetski 

vojni Pariz e edno od sredi{tata 

na makedonskata intelegencija. 

Vo {eesetitte godini od minatiot 

vek Makedonci od ekonomski 

pri~ini emigriraat vo Francija. 

Vrz osnova na Spogodba me|u Vladata 

na SFRJ i R Francija (28. XI 

1972) vo Skopje se otvora Francuskiot 

kulturen centar. 

R Francija ja priznava RM na 8. 

IV 1993 g., a diplomatskite odnosi 

se vospostavuvaat na 27. XII 


ambasador na RM vo R 

Francija e Luan Starova. Prv 


na R Francija vo RM e Patrik 

Krisman. Vo oktomvri 1995 g. 

se otvora po~esen konzulat na R 

Francija vo Bitola. Za prv po~esen 

konzul e nazna~ena Kaliopi 

Kriva{ija Stilinovi}. Vo juni 

1996 g. vo Bitola se otvora konzulat 

na R Francija. Vo soglasnost 

so Spogodbata za pra{awata na 

sukcesijata na SFRJ (2001), so 

raspredelbata na diplomatskokonzularniot 

imot na porane{na 

Jugoslavija, RM ja dobiva zgradata 

na Generalniot konzulat na 

SFRJ vo Pariz, vo koj denes e 

smestena Ambasadata na RM. 

IZV.: Francuski dokumenti za istorijata 

na makedonskiot narod, t. 1, 1878-1879, 

Skopje, 1969. 

LIT.: Margarita Pe{evska, Politikata 

na Francija kon Makedonija (od Berlinskiot 

kongres do 1903 godina), 

Skopje, 1993; Ahil Tunte, Republika Makedonija-prva 

dekada (1990-1999), Skopje, 

2005. T. Petr. 

FRIDMAN, Viktor A. (Victor A. 

Friedman) (îkago, SAD, 18. X 

1949) ‡ amerikanski lingvist, 

slavist, makedonist, balkanist, 

gramati~ar, sociolingvist, ~len 


sostav (1994). U~enik na Golomb, 

Viktor 

Fridman 

FROVIK 

eden od osnova~ite na amerikanskata 

makedonistika, raboti vo 

ramkite na funkcionalnata strukturalisti~ka 

teorija na jazikot. 

Golem del od negovata bogata bibliografija 

pretstavuvaat pozicii 

posveteni na makedonskiot 

standarden jazik, negovata istorija, 

negovite dijalekti, negovoto 

mesto vo slovenskiot i balkanskiot 

jazi~en svet, a re~isi 

nema pozicii vo koi ne bi se priveduval 

i analiziral makedonskiot 

jazi~en materijal. Vo centarot 

na vnimanieto na F. e makedonskiot 

i balkanskiot verbalen 

sistem, pred s# specifi~no balkanskite 

kategorii, kako admirativot 

ili, po{iroko, non-konfirmativot 

(†prekaànosta#), 

subjunktivot i dr. Taa problematika 

se pojavuva ve}e vo negovata 

doktorska monografija The grammatical 

categories of the Macedonian 

indicative (Columbus, 1977). Vo posledno 

vreme se mnoàt i trudovi 

posveteni na nominalniot sistem: 

neopredeleniot ~len, udvojuvaweto 

na objektot, i dr. Aktivnoto 

u~estvo na F. vo brojni nau~ni 

slavisti~ki i balkanisti~ki 

tela (komisii, asocijacii, i sl.) 

pridonesuva kon afirmacijata i s# 

po{irokoto poznavawe na makedonskiot 

jazik vo zapadniot svet. 

BIBL.: Macedonian (Languages of the 

World/Materials 117). Munich: LinCom Europa, 

2002; Turkish in Macedonia and Beyond: Studies 

in Contact, Typology, and Other Phenomena in 

the Balkans and the Caucasus. Wiesbaden: 

Harrassowitz, 2003; Balkanizing the Balkan 

sprachbund: A closer look at grammatical permeability 

and feature distribution. Grammars in 

Contact: A Cross Iinguistic Typology, ed. by A. 

Aikhenvald and R. F. W. Dixon. Oxford: Oxford 

University Press, 2007, 201–219; Language in 

Macedonia as an Identity Construction Site. 

When Languages Collide: Sociocultural and 

Geopolitical Implications Of Language Conflict 

and Language Coexistence, ed. by Brian Joseph, 

Johanna De Stefano, Neil Jacobs and Ilse Lehiste. 

Columbus: Ohio State University, 2003, 257– 

295; The Balkans as a Linguistic Area. Elsevier 

Encyclopedia of Language and Linguistic, Vol. I, 

ed.-in-Chief Keith Beown, Oxford: Elsevier, 

2006, 657–672; Studies on Albanian and other 

Balkan languages, Peja: Dukjagini, 2004. The 

Grammatical Cstegories of the Macedonian 

Indicative. Columbus, Slavica, 1977. Z. T. 

FROVIK, Robert Holms (Robert 

Holms Frowick) (Des Moines, Ajova, 

SAD 12. XII 1929 – Santa Roza, 

F 

1567

F †FROSINA# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Robert 

Frovik 

Kalifornija, SAD 18. I 2007) – 

amerikanski diplomat. [ef na 

monitoring misijata na KEBS vo 

RM (1992); prv {ef na misijata 

na OBSE vo BiH (1995–1996); vr- 

{itel na rabotite vo ambasadata 

na SAD vo Tirana (1999); koordinator 

na Stejt Departmentot za 

Samitot na NATO po povod pedesetgodi{niot 

jubilej (1998–1999); 

li~en pretstavnik na pretsedava- 

~ot na OBSE za RM vo vremeto na 

vojnata vo RM od 2001 g. i vo takvo 

svojstvo ja podgotvuva Prizrenskata 

deklaracija potpi{ana 

vo Prizren (22. V 2001) od Ahmeti, 

Imeri i Xaferi, neprifatena 

kako takva od instituciite na 

RM, no, su{tinski, vo avgust 2001 

g. naloèna vo forma na Ramkovniot 

dogovor. Pred negovoto potpi{uvawe 

vo nemilost ja napu{ta 

RM. 



Scena od filmot †Frosina# 

†FROSINA# ‡ prv makedonski 

igran film, snimen vo 1952 g., vo 

reìja na Voislav Nanovi}. 

SK †Makedonija# pred prvata pobeda nad FK †13# vo Sofija (1941) 

1568 

Dejstvoto vremenski e locirano 

vo periodot na okupacijata i denovite 

na Osloboduvaweto. 

Glavniot lik e edna hrabra i 

osamena majka, koja ja deli sudbinata 

so makedonskite èni, 

~ija ostrina na bolkata na koja 

se osudeni, izdr`livosta i hrabrosta 

dosegnuvaat veli~ie na anti~kite 

drami. G. V. 

Qubomir 

Fr~kovski 

FR^KOSKI, Qubomir Danailov 

(Skopje, 2. XII 1957) – pravnik, 

univ. profesor. Diplomira 

(1981) i magistrira (1986) na 

Pravniot fakultet vo Skopje. 

Doktorira (1989) na Fakultetot 

za politi~ki nauki, sociologija 

i novinarstvo vo Qubqana. Profesor 

po me|unarodno pravo na 

Pravniot fakultet vo Skopje (od 

1984). Bil minister bez resor vo 

Vladata na RM (1990–1992), minister 

za vnatre{ni raboti 

(1992–1996) i minister za nadvore{ni 

raboti (1996–1997). Redoven 

kolumnist na v. †Dnevnik#. 

BIBL: Me|unarodno pravo za pravata na 

~ovekot, Skopje, 2001. 


Prvi# – Skopje, Skopje, 2007 . T. Petr. 

FUDBALOT VO MAKEDONI- 

JA – najmasoven sport vo Makedonija. 

Se javuva kon krajot na HIH 

i vo po~etokot na HH v. vo pogolemite 

gradovi. Prv natprevar 

bil odigran pome|u dva tima od 

turskoto Voeno u~ili{te vo dvorot 

na Islahane vo Idadija vo 

Skopje (na Veligden 1909). Vo Bitola 

ekipata na konzulite go pobedila 

timot na turskiot voen 

garnizon so 2:0 (1911). Fudbalski 

Studentskata reprezentacija na Skopje (1945) 

klub †Vardar# bil osnovan vo 

Skopje (1912), a podocna se formirani 

{est kluba: SK †Napredok# 

i SK †Makedonija# vo Skopje, 

SK †Obili}# vo Bitola, SK 

†Ognena Iskra# vo Prilep, SK 

†Napredok# vo Veles i SK †Quboten# 

vo Tetovo (1919). Nivniot 

broj postapno se zgolemuval (1922 

– 12, 1927 – 16, 1931 – 30 i 1940 – 

51). Otprvin fudbalot se igral 

neorganizirano (do 1925). Za klubovite 

bil nadleèn Belgradskiot 

fudbalski potsojuz (1922 – 

1927), so Skopska ùpa (od 1923). 

Potoa bil osnovan Skopski fudbalski 

potsojuz (1927), vo koj ~lenuvale 

{est kluba od Skopje i deset 

od drugite gradovi. SK †Gra- 

|anski# se natprevaruval vo Prvata 

jugoslovenska liga (1938/39). 

Vo vremeto na bugarskata okupacija 

(1941–1944) bila organizirana 

Skopska fudbalska oblast, a 

SK †Makedonija# od Skopje igral 

vo Elitnata divizija na Bugarija 

(1941–1943). Vo NOB u~estvuvale 

golem broj fudbaleri, od koi 52 

zaginale a ~etvorica od niv bile 

proglaseni za narodni heroi. 

Po Osloboduvaweto bile formirani 

fudbalski sekcii vo sportskite 

dru{tva, a tie nabrgu prerasnale 

vo posebni klubovi 

(1948). Vo FISOM funkcioniral 

Fudbalski odbor (od 1946), a 

podocna e sozdaden Fudbalski sojuz 

na Makedonija (1948). Fudbalskite 

natprevari bile organizirani 

vo op{tinski, regionalni, 

republi~ki, vo Vtora i vo Prva 

sojuzna liga. Najgolemi uspesi 

imal FK †Vardar# od Skopje. Prvak 

na Jugoslavija stanale: amaterskata 

reprezentacija na Makedonija 

(1967), FK †Mavrovo# – 

Gostivar (amateri, 1969) i Studentskata 

reprezentacija na Skopje 

(1954). Za †A# Reprezentacija 

na Jugoslavija igrale: Kuzman Sotirovi} 

(1928 i 1931) – 5 nastapi 

so postignati 2 gola, Kiril Simonovski 

(1946-1949) – 10 – 1, Blagoe 

Vidini} – 9, Sokrat Mojsov – 

3, Kiril Doj~inovski – 15, Metodija 

Spasovski – 3 – 3, Dragan Mutibari} 

– 10, Vujadin Stanojko-


Skopskite fudbaleri vo Prvata dràvna reprezentacija na RM 

vi} – 21, Darko Pan~ev – 28 – 11, 

Ilija Najdovski – 11, Dragan Kanatlarovski 

– 3, Toni Savevski – 

3, Petar Georgievski – 1, Vasil 

Ringov – 1, Nikica Klin~arski – 

8, Bo{ko \urovski – 6, Milko \urovski 

– 6, êdomir Janevski – 2, 

Boban Babunski – 1. 

Po osamostojuvaweto na Republikata 

bil formiran Fudbalski 

sojuz na Makedonija, koj e primen 

vo UEFA i FIFA (1994), potoa 

bil preimenuvan vo Federacija 

(2002). Za razvojot na fudbalot 

pridones dale i trenerite: Ile{ 

[pic, Blagoja Pavlovski, Kiril 

Simonovski, Jane Janevski, Dragan 

Lukovski, Stojan Bogoevski, 

Jovo Niku{ev, Andon Don~evski, 

Sokrat Mojsov i mnogu drugi, sudiite: 

Du{ko Popovski, Moni 

Kario, Dragomir An~evski, Trajan 

Ivanovski, Bor~e Nedelkovski, 

Tome Mihajlovski, Petar 

Kostovski i drugi, kako i golem 

broj op{testveno-sportski rabotnici 

i javni glasila. 

LIT.: 50 godini fudbal vo Makedonija, 

1919–1969, Skopje, 1969; Ivko Pangovski, Skopski 

fudbalski nezaboravi, 1903–1993, Skopje, 

1994; Ilija Atanasovski, Nie sme golemo semejstvo 

na fudbalot, Skopje, 2005. D. S. 

Ervan 

Fuere 

FUERE, Ervan (Erwan Fouere) 

(Rens, R Francija, 5. VI 1946) – irski 

i evropski diplomat. Pravnik 

(1967); prv {ef na Delegacijata 

na EZ za Meksiko i Kuba 

(1989-1994); prv {ef na Delegacijata 

na EZ vo Ju`na Afrika 

(1994-1998); {ef na Delegacijata 

na EZ vo R Slovenija vo periodot 

koga R Slovenija stanuva ~lenka 

na EU (2002–2005); vo ramkite na 

promoviraweto na politikite i 

interesite na EU vo problemati~nite 

regioni specijalen pretstavnik 

na EU vo RM od 17. X 2005 

g., so mandat da raboti na konsolidirawe 

na mirovniot (politi~kiot) 

proces i implementacija 

na Ramkovniot dogovor vo funkcija 

na integracija na RM vo 

EU. Vo negoviot mandat RM dobiva 

status kandidat za priem vo 

~lenstvo vo EU (17. XII 2005). 



FUKARA, Haralampie (Prilep, 

12. VIII 1900 – Skopje, 12 V 1966) – 

ma{. in`., red. prof. na Grade`niot 


g.) po predmetite: mehanizacija 

vo grade`ni{tvoto i greewe i 

provetruvawe (na Arhitektonskiot 

fakultet). Zavr{il vo 

Belgrad (1927) i do izborot za docent 


(1949) rabotel vo Jugoslovenskite 

èleznici. Predaval i na 

Elektro-tehni~kiot fakultet od 

negovoto osnovawe (1959). Q. T. 

FULON-HRISTOVA, Jordanka 

Nikolova (Jordanka Foulon-Hristova) 

(Skopje, 14. XI 1930) ‡ romanist, 

profesor po makedonski jazik, 

literatura i civilizacija na 

INALCO vo Pariz. Gimnazijata i 

Filozofskiot fakultet (Grupa 

romanistika) gi zavr{uva vo 

Skopje (1949‡1953). Se vrabotuva 

kako gimnazijalen profesor po 

francuski jazik prvin vo Skopje 

(1954), a vo slednata u~ebna godina 

vo Ohrid (1955/56), po koe se 

preseluva vo Pariz. Vo 1960 g. 

diplomira i na Grupata po ruski 

jazik vo Nacionalniot institut 

za orientalni jazici i civiliza- 

Jordanka 

Fulon- 

Hristova 

†FUNGI MAKEDONIKI# 

cii (INALCO, Sorbonne III), kade 

{to od slednata godina gi vodi 

ve`bite po srpsko-hrvatski jazik 

(1961‡1972), potoa stanuva asistent 

po srpsko-hrvatski (1972‡ 

1981). Bidej}i se voveduva i makedonskiot 

kako predmet (1962), a 

potoa i Lektorat po makedonski 

jazik (1973), F. prvin e predava~ 

(1862‡1981), potoa docent (1981) 

i najposle profesor vo INALCO 

(1988). Prvin go odbranuva doktoratot 

od III stepen po slovenski 

studii so temata †Etude comparee 

des formes temporelles en macedonien 

et en serbo-croate# (Paris VIII, 1978), 

a potoa i dràvniot doktorat po 

lingvistika na tema †Les formes 

temporelles dans les structures narratives 

du macédonien# (Paris III, 1990). 

Ja vodi predmetnata nastava po 

makedonski jazik, literatura i 

civilizacija, kako i Lektoratot, 

do penzioniraweto (1996). ^lenuva 

vo Nau~niot sovet na univerzitetite 

na Francija i vo Komisijata 

na specijalistite. Avtor 

e na studii od makedonistikata 

vo periodi~nite izdanija †Cahiers 

balkaniques#, †Revue des etudes 

slaves#, †Cahiers de l’oralite# i †Makedonski 

jazik#, kako i na tri oddelni 

publikacii. 

BIBL.: Les modes de narration en macedonien, 

L’Asiatheque, Langues du Monde, Paris, 1995; 

Grammaire pratique du macédonien, Langues & 

Mondes, Paris, 1998; Macédonien Express. Guide 

de conversation. Les premiers mots utiles. Renseignements 

pratiques. Civilisations. Notions de grammaire, 

Editions du Dauphin, Paris, 2006. Bl. R. 

„FUNGI MAKEDONIKI# (Fungi 

Macedonici) – edinstvenata 

zbirka suvi gabi (fungarium) vo 

Makedonija, koja vo momentov 

broi okolu 10.000 primeroci ili 

okolu 3.000 razli~ni vidovi. 

Primerocite poteknuvaat od 

RM, Balkanskiot Poluostrov, 

Evropa, Centralna Azija, Severna 

Afrika i dr. Zbirkata se ~uva 

vo Mikolo{katalaboratorija 

na Institutot 

za 

biologija 

pri Prirodno–matemati~kiotfakultet 

vo 

†Fungi makedoniki# 

F 

1569

F FURNIRI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Skopje. Najgolem del od vidovite 

se determinirani po vid i prezervirani 

spored me|unarodni 

kriteriumi. Vo zbirkata se za~uvani 

samo fertilni primeroci, 

t.e. site vidovi se mikroskopirani 

i raspolagaat so spori. M. K. 

FURNIRI – tenki listovi od 

drvo so ednakva debelina, izraboteni 

od prizma od furnirski 

trupec ili od oblo drvo (furnirski 

trupec). Tie se izrabotuvaat 

spored tehnologijata na 

bi~ewe (reèwe, pilewe), se- 

~ewe ili lupewe. Furnirskite 

listovi imaat debelina od 0,2 

do 8,0 mm, naj~esto od 0,5 do 3,5 

mm. Spored polo`bata na godovite 

pri bi~eweto i se~eweto, 

furnite se grupirani vo tri 

grupi: bleskavi (izraboteni vo 

nasoka na drvnite zraci), polubleskavi 

(izraboteni pribli`no 

vo taa nasoka) i bo~nici 

(izraboteni vo nasoka na 

1570 

tangentata na godovite). Spored 

upotrebata, se~enite i lupenite 

furniri se grupirani 

vo dve grupi: blagorodni, nameneti 

za obloùvawe lica na 

razni vidovi mebel, za ureduvawe 

na vnatre{ni prostori (enterieri) 

i za drugi celi, pri 

{to doa|aat do izraz bojata, 

teksturata i sjajot na drvoto; 

konstruktivni-slepi, nameneti 

za izrabotka na furnirski i 

stolarski plo~i, lamelirano 

drvo, drvena ambalaà i drugo, 

kade {to se koristat fizi~kite 

i mehani~kite osobini na 

furnirite. B. Il. 

FU[TI], Vangel (Skopje, 4. II 

1956) – el. in`., d-r na tehni~ki 

nauki, red. prof., dekan na ETF 

vo Skopje. Avtor/koavtor e na pove}e 

trudovi vo zbornici od me|unarodni/doma{ni 

sobiri, stru~ni 

spisanija i pedesetina studii 

i AP od oblasta na ECRP i upra- 

Vangel 

Fu{ti} 

vuva~kite sistemi. Toj e zasluèn 

za voveduvaweto na proektniot 

menaxment vo studiite po elektrotehnika. 

Avtor e na u~ebnoto 

pomagalo „Proizvodstvo na elektri~na 

energija – zbirka re{eni 

zada~i#. ^len e na programskite 

komiteti na nekolku me|unarodni 

nau~ni sobiri. 

LIT.: „Bilten na Univerzitetot Sv. Kiril 

i Metodij – Skopje#, br. 878, septemvri 

2005. Dr. R.

HAZARSKA MISIJA (860–861) 

– vizantiska versko-politi~ka 

misija na solunskite bra}a sv. 

Kiril i sv. Metodij kaj Hazarite 

po barawe na hazarskiot kagan. 

Po nalog na carot Mihail III i na 

patrijarhot Fotij, tie zaminale 

kaj Hazarite za da gi neutraliziraat 

idejnite konfrontacii na 

paganstvoto, evrejstvoto, muhamedanstvoto 

i hristijanstvoto i da 

izdejstvuvaat kaganot hristijanstvoto 

da go proglasi za oficijalna 

religija i da vospostavi centralizirana 

vlast vo kaganatot. 

Pri podgotovkite za Herson tie 

go nau~ile evrejskiot jazik i bilo 

prevedeno edno gramati~ko delo. 

Tamu gi prona{le i mo{tite 

na rimskiot papa Kliment I (I v.), 

za kogo sv. Kiril napi{al tri 

tvorbi: „Kanon#, „Istoriski raskaz# 

i „Pofalno slovo#. Misijata 

rezultirala so masovno pokrstuvawe 

na Hazarite. 

IZV.: Panonski legendi. Prevod R. Ugrinova-Skalovska, 

Skopje, 1969; Panonski 

legendi. Prevod J. Takovski, Skopje, 2001. 

LIT.: H. Polenakovi}, Vo mugrite na 

slovenskata pismenost, Skopje, 1973; T. 

MariÔsu, HazarskaÔ missiÔ Konstantina 

(Ee zna~enie v @K), †StarobÍlgarska 

literatura#, kn. 10, SofiÔ, 1981; V. Stoj- 

~evska-Anti}, Istorija na makedonskata 

knièvnost. Srednovekovna knièvnost, 

Skopje, 1997; I. Velev, Vizantisko-makedonski 

knièvni vrski, Skopje, 

2005, 213-214 i 234-236. I. Vel. 

HAZMOFITSKA VEGETACI- 

JA NA RM – rastitelni zaednici 

H 

{to se razvivaat vo puknatini na 

karpi. Poradi mnogu nepovolnite 

ekolo{ki uslovi na stani{teto, 

vo nivniot sostav u~estvuvaat 

mal broj rastitelni vidovi (hazmofiti), 

koi se karakteriziraat 

so mnogu razvien korenov sistem. 

Prisposobeni se na sosema mali 

koli~ini po~va {to se akumulira 

vo puknatinite na karpite, a 

so aktivnosta na korenoviot sistem 

u~estvuvaat vo procesot na 

raspa|aweto na karpestata podloga, 

vo primarnite pedogenetski 

procesi. Zaednici od ovoj vegetaciski 

tip naj~esto se prisutni 

po ogolenite planinski vrvovi, 

na mnogu erozivni mesta, kade 

{to mati~niot supstrat izleguva 

na povr{inata, vo strmnite klisuri 

na pogolemite reki, vo krajbreìjata 

na ezerata i na drugi 

mesta. Fitocenolo{ki, hazmofitskata 

vegetacija na teritorijata 

na RM spa|a vo klasata Asple- 

Freska: Sv. Metodij i Sv. Kiril vo crkvata †Sv. \or|i# vo s. Kurbinovo, Prespansko (1191) 

nietea rupestris, redot Potentilletalia 

caulescentis (vo koj se opfateni 

hazmofitskite rastitelni zaednici 

{to se razvivaat na varovni~ka 

geolo{ka podloga) i redot 

Androsacetalia vandellii (hazmofitski 

rastitelni zaednici na silikatna 

geolo{ka podloga). Tie se 

zastapeni so brojni asocijacii, 

vo koi kako karakteristi~ni vidovi 

se javuvaat razni vidovi na 

rodot Saxifraga (kamenolomka) –S. 

scardica, S. grisebachii, S. paniculata, 

S. marginata, S. pedemontana, Ramon- 

Hazmofitska vegetacija na Bu{eva Planina 

da nathaliae, Ramonda serbica, Campanula 

formanekiana, Potentilla speciosa, 

Viola kosaninii, i dr. Vl. M. 

HAJDAR-PA[INA XAMIJA 

(Ohrid, 1456) – verski objekt, 

spomenik na kulturata. Vo dvorot 

ima turbe vo koe se pogrebani 

trojca dervi{i. Do XIX v. vo dvorot 

imalo i medresa. Rekonstruirana 

e vo 1972/1973 g. 

Hajdar-pa{ina xamija, Ohrid 


II, Skopje, 1978; Aleksandar Stojanovski, 

U{te ne{to za rodot Ohrizade i za starite 

gradbi na Imaret vo Ohrid, „Glasnik 

na INI#, br. 1, Skopje, 1972. Dr. \. 

HAJIR DOVA (Hay›r dova) – blagoslovite 

{to vo sintetizirana 

mikro forma go prenesuvaat drevnoto 

mitsko soznanie i veruvawe 

vo magiskata sila na zborot. Za 

toa svedo~at i mnogubrojnite 

blagoslovi vo usnoto tvore{tvo 

na turskoto naselenie vo Makedonija. 

Mnogu ~esto vo sekojdnevjeto 

posakuvanata poraka se postignuva 

so blagoslovi {to se od-

H HAJREDIN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nesuvaat na sre}ata, zdravjeto i 

~ovekovata blagosostojba, a se ka- 

ùvaat kako poèlbi vo momenti 

na dobro raspoloènie, so cel da 

ja potkrepat i da ja naso~at magijata 

kon predizvikuvawe soodvetni 

dejstva. So prifa}aweto na 

islamskata praktika, prvobitnoto 

veruvawe vo magiskata sila na 

zborot od mnoguboè~kiot period 

Turcite go nadopolnuvaat taka 

{to ispolnuvaweto na èlbite 

go baraat obra}aj}i mu se na 

Alah i na drugite muslimanski 

svetci. Za ovoj razvoj vo religioznata 

misla svedo~at turskite 

blagoslovi-molitvi {to zapo~nuvaat 

so stereotipniot po~etok 

†Allah vers›n...# (Da dade Alah...), 

†Allah biyi kauþtursun# (Alah da n# 

}erdosa), ili †Ya Muhamed ya Ali 

kauþtursun iki yari# (Sre}a da dadat 

i Muhamed i Ali). 

LIT.: S. Pili~kova, Kon prou~uvaweto 

na blagoslovite i kletvite vo maniwata 

so qubovna tematika, †Makedonski 

folklor#, XXII, 44, Skopje, 1991, 105–110. 

S. Pil. 

HAJREDIN, Serafedin [ero 

(Skopje, 1. X 1920) ‡ artist, reìser 

i dramski avtor. So nepotpolno 

sredno obrazovanie stanal 

artist na Albansko-turskiot teatar 

vo Skopje, a potoa reìser 

(od 1954) na 15 dramski dela. Avtor 

e na ~etiri dramski dela za 

vozrasni i dvanaeset dramski dela 

za deca. S. Ml. 

Spomenikot na zaginatite vo Bitkata 

kaj Hajroneja (338 pr. n.e.) 

HAJRONEJA (Haironeia) – anti~ki 

grad na severnata granica na 

Bojotija (Helada) kade {to makedonskata 

vojska predvodena od 

Filip II izvojuvala pobeda nad 

zdruènite sili na helenskite 

polisi predvodeni od Atina i 

Teba (avgust 338 pr. n.e.), so {to 

tie bile prinudeni da ja priznaat 

vrhovnata vlast na Makedonskoto 

Kralstvo. Tuka se odigrala i bitkata 

pome|u vojskite na rimskiot 

vojskovodec Sula i pontskiot 

kral Mitridad VI (86 pr. n.e.), a 

Hajroneja e poznata i kako rodno 

mesto na helenskiot filozof i 

biograf Plutarh (46-120). K. M.-R. 

1572 

HAKOEN, [lomo ben Abraham 

(Serez, 1520 – Solun, 1602) – rabin 

vo Bitola, avtoritet po zakonodavni 

pra{awa. Vo Solun 

(1573) mu bile objaveni (1586– 

1652) ~etiri toma „responces# 

(pra{awa i odgovori) za sudski 

sporovi vo rabinskiot sud. 

LIT.: EvreŸski izvori za obÈestveno-ikonomi~eskoto 

razvitie na balkanskite zemi 


Muhamed 

Halili 

HALILI, Muhamed Nevzat (s. 

Xep~i{te, Tetovsko, 21. II 1951) 

‡ eden od glavnite lideri na 

PDP. Diplomiral na Filolo{kiot 

fakultet (na Grupata za 

francuski jazik i literatura) vo 

Skopje. Rabotel kako profesor 

po francuski vo srednoto u~ili{te 

„Kiril Pej~inovi}# vo 

Tetovo. Poradi zalagawe za pogolemi 

politi~ki prava na Albancite 

vo SRM, kako ~len na 

SKM bil kaznet so opomena. Na 

prvite demokratski parlamentarni 

izbori bil izbran za pratenik 

(1991). Bil minister bez 

resor vo Vladata na RM (20. XII 

1994 ‡ 23. II 1996), a potoa ambasador 

na RM vo Danska (imenuvan 

na 16. V 1996). U~estvuval vo prviot 

krug na pretsedatelskite 

izbori (31. X 1999). S. Ml. 

Xemal 

Halimi 

HALIMI, Xemal [kelzen (Kumanovo, 

5. IX 1961) ‡ pisatel, novinar 

i preveduva~. Osnovno i sredno 

obrazovanie zavr{il vo Skopje. 

Diplomiral na Filolo{kiot 

fakultet vo Skopje, na Grupata za 

albanski jazik i knièvnost. 

Pi{uva prozni i dramski dela.Se 

zanimaval glavno so novinarstvo. 

Preveduval avtori i literaturni 

dela od makedonski na albanski jazik 

i obratno. Pretstaven e vo Antologijata 

na albanskata poezija 

na francuski jazik od A. Zoto. Raboti 

kako odgovoren urednik vo 

„Koha#. Negovite pesni se prevedeni 

na mnogu stranski jazici. 

BIBL.: Ujem dashurie, poezija, 1984; Deti blu 

n[ Bit Pazar, poezija, 1988; Rruga kob[r, poezija, 

1989; Shkret[rtir[ me lule, poezija, 2006; 

Agshol i grisur, raskazi, 1992; Vdekja e Vincencit, 

raskazi, 1998, Kthimi, roman, 1997; Shqiptar[t 

e Egjiptot, patopis, 1993 (koavtor 

Emin Azemi). A. P. 

HALIPLIDI (Haliplidae) – sitni 

tvrdokrilni insekti. @iveat 

vo voda. Teloto 

im e ispaknato 

i na zadniot del 

e zaostreno. Se 

hranat so algi. 

Vo Makedonija 

od ovaa familija 

e poznat samo 

eden rod – 

Haliplus, so registrirani 

8 Haliplida 

vidovi. 

LIT.: V.B. Gueorguiev, Catalogus Faunae Jugoslaviae. 

Coleoptera (Aquatica), Acad. Sci. 

Art. Slov. Ljubljana, 1971, III, 6: 8-22; Vladimir 






Skopje 1999, 23-30. V. T. K. – M. Kr. 

HALKOZOVI], Janko (Makedonija, 

XVIII v. ‡ Novi Sad, 1794 ) ‡ 

slikar, Makedonec po poteklo, 

naselen vo Novi Sad. Rabotel nara~ki 

za fru{kogorskite manastiri 

vo manir na ukrainskiot barok. 

Vo pove}e proekti sorabotuval 

so slikarot Vasilie Ostoj- 

~i}. Izrabotil ikoni za manastirite 

Rakovac, Kru{edol (1745), 

Mala Remeta (1757), Beo~in (1758) 

i Kuve`din (1772). Naslikal ikoni 

i za pravoslavnata crkva vo 

Osiek (1761), koi se uni{teni vo 

Vtorata svetska vojna. 

LIT.: O. MikiÊ, L. [elmiÊ, Majstori 

prelaznog perioda srpskog slikarstva 

XVIII veka (katalog), Galerija Matice 

Srpske, Novi Sad, 1981, 78‡87; M. TimotijeviÊ, 

Srpsko barokno slikarstvo, Novi 

Sad, 1996, 89‡91. J. ^.-F. 

HAM, Josip (Josip Hamm) (Gat, Hrvatska, 

3. XII 1905 – Viena, Avstrija, 

23. XI 1986) – hrvatski i avstriski 

lingvist i slavist. Po zavr{uvaweto 

na studiite po slavistika 

i germanistika vo Zagreb, studiral 

polonistika i slavistika na 

univerzitetite vo Krakov, Var{ava 

i Qvov (1928&1930), a doktoriral 

po filozofija (1941). Predaval 

staroslovenski jazik i sporedbena 

slovenska gramatika na Univerzitetot 

vo Zagreb (1948&1960), 

koga se prefrlil na Univerzitetot 

vo Viena, kade {to predaval


Josip 

Ham 

slovenska filologija (1960&1976). 

^len e na HAZU (1956) i na Avstriskata 

akademija na naukite 

(1966), kade {to go rakovodel Balkanolo{koto 

oddelenie, i ~len na 


(1979). Bil sorabotnik na Staroslovenskiot 

institut vo Zagreb 

i urednik na sp. „Slovo#, po~esen 

doktor na Vroclavskiot (1973) i 

na Kievskiot univerzitet (1983) 

i dolgogodi{en potpretsedatel na 


Ima posebni zaslugi (zaedno 

so prof. F. V. Mare{) za organiziraweto 

na nastavata po makedonistika 

na Vienskiot univerzitet. 

U~estvuvl na Seminarot za makedonski 

jazik, literatura i kultura 

vo Ohrid (1969) i objavil zna~aen 

broj trudovi od makedonistikata. 

BIBL.; Moj osvrt na K. P. Misirkova, zb.: Krste 

P. Misirkov i nacionalno-kulturniot razvoj 

na makedonskiot narod do Osloboduvaweto, 

Skopje, 1976, 199-207; Vatroslav 

Oblak za ju`nite makedonski govori, zb.: 

Nau~na diskusija na Seminarot za makedonski 

jazik, literatura i kultura, IV, Skopje, 

1977; Dijahronijata kaj tipolo{kite 

diferencijacii vo ju`noslovenskite jazici, 

Nau~na diskusija na Seminarot za makedonski 

jazik, literatura i kultura, VI, 1979; 

Pojava i razvitak ]irilometodskog pismanahrvatskom 

tlu i njegove veze s Makedonijom, zb.: 

Kirilo-metodievskiot (staroslovenskiot) 

period i kirilo-metodievskata tradicija 

vo Makedonija, Skopje, 1988, 167-175. 

LIT.: Festschrift zu Ehren von Josip Hamm, 

Bereichte der Slavistik, Wien, 1975; Bibliografija, 

„Slovo#, 25-26, Zagreb, 7-16; 35, 151-154; A. Nazor, 

In memoriam Josip Hamm, „Slovo#, 37, 1987, 

7-12; Ivan Dorovski, Emilija Crvenkovska, 

Leksikon na stranski makedonisti XX i 

XXI vek, Skopje, 2008, 125-126. Bl. R. 

HAMDI‡BEJ OHRI (Hamdi bej 

Ohri) (Ohrid, 1862‡1938) ‡ osnovopolo`nik 

na prvoto albansko 

u~ili{te vo Ohrid. Osnovno 

u~ili{te zavr{il vo Ohrid, a 

Ru`die vo Bitola. Studiite gi 

prodolìl vo voenata gimnazija 

vo Istanbul, no poradi patriotskata 

aktivnost bil isklu~en od 

u~ili{teto. Ostavil vo rakopis 

eden albansko-turski re~nik, 

od koj eden del e uni{ten, a 

drugiot del go zel Sotir Kole 

vo Sofija. 

LIT.: Avzi Mustafa, Figura m[suesish shqiptar[, 

Tetov[, 1995. A. P. 

HAME, Sado (Debar, 1925 ‡ Skopje, 

2002) ‡ rabotnik, voen komandant 

i politi~ki deec. Bil u~esnik 

vo NOAVM (od juli 1943) i 

politi~ki komesar na ~eta, a potoa 

komandant na bataljon, demobiliziran 

kako rezerven kapetan. 

Po Osloboduvaweto bil naroden 

pratenik vo Republi~kiot sobor 

na Narodnoto sobranie na NRM i 

~len na CK na Narodnata mladina 

na Jugoslavija. S. Ml. 

Povr{inskiot kop na rudnikot Hamzali-Drvo{ 

HAMZALI–DRVO[ – rudnik na 

feldspati, koj se nao|a vo atarot na 

selo Hamzali, Strumi~ko. Rudnata 

oblast e pretstavena so ~esti ìci, 

le}i i nepravilni tela na metasomatski 

leukokratni krupnozrnesti 

albitski graniti locirani vo 

krupnozrnestite biotitski graniti. 

Ovie rudni tela se beli albitski 

granitoidi, poznati pod imeto 

„natriski feldspat#. Tie sodràt 

okolu 80% albit so okolu 3% anortitska 

komponenta. Pokraj ovie tela 

na albitski graniti, prisutni se 

i pomali masi, koi se delumno istraùvani 

ili ne se ni istraùvani. 

Hemiskiot sostav na rudata e: 

SiO2 okolu 65%, Al2O3 18–19%, K2O 0,4%, Fe2O3 0,1–0,2% Na2O3 9–10%. 

Rudnite rezervi se procenuvaat na 

pove}e milioni toni. 




HAMZAOGLU, Jusuf (Yusuf 

HamzaoŸlu) (Vrap~i{te, 1945) ‡ 

univerzitetski profesor od turskata 

nacionalnost vo RM. Diplomiral 


vo Skopje na Grupata za turski 

jazik i literatura, a doktoriral 


vo Skopje (istoriski nauki). Pove}e 

mandati be{e direktor na 

OU †Tefejuz# vo Skopje; redoven 

profesor na Pedago{kiot fakultet 

†Kliment Ohridski# vo 

Skopje. Od oblasta na istorijata 

na turskata nacionalnost vo Makedonija 

gi ima objaveno knigite 

Mladoturskata revolucija vo 

Osmanskata Imperija, Turcite 

od Srbija, kako i brojni stru~ni 

i nau~ni trudovi so istoriska tematika 

objavuvani vo pove}e istoriski 

spisanija i vo stranski 

vesnici. U~esnik e na me|unarodni 

kongresi, nau~ni sobiri vo 

zemjata i vo R Turcija. 

BIBL.: Mladoturskata revolucija vo Osmanskata 

Imperija, Logos, 1995. Makedonyada 

Atatürk ve Türkler, Üsküp, 2006; Balkan Türkleri, I, 

Ankara, 2000, II, Ankara, 2009. A. Ago 

Blagoja 

Hanxiski 

HARITON 

HANXISKI, Blagoja (s. Vladimirovo, 

06. VI 1948) – univ. profesor, 

politi~ar i ambasador. Diplomiral 

(1972) na Elektrotehni~kiot 




vo Zagreb od oblasta na elektri~nite 

merewa. Vo 1972 g. se vrabotil 

vo Rudnici i èlezarnica 

„Skopje#. Od 1974 g. bil vraboten 

na Prirodno-matemati~kiot fakultet, 

a od 1975 g. bil izbran za 

asistent na Elektrotehni~kiot 

fakultet vo Skopje. Vo 1995 g. bil 

izbran za redoven profesor. Glavna 

nau~na preokupacija mu se 

elektri~nite merewa, a posebno 

merewata na naponot so naponska 

vaga. Bil prodekan na Elektrotehni~kiot 

fakultet, pratenik 

vo Sobranieto na RM, minister za 

nadvore{ni raboti i za odbrana 

vo Vladata na RM. Bil ambasador 

na RM vo Grcija. M. ûnd. 

HARITON ‡ jeromonah, ohridski 

arhiepiskop (21. X 1641 ‡ 

1651). Igumenot German na kremeni{kiot 

manastir †Uspenie Bogorodi~no# 

od Kostursko dobil 

potpi{ana gramota od nego kako 

arhiepiskop, nameneta za ruskiot 

car. Ima i drugi za~uvani gramoti 

so negov arhiepiskopski potpis, 

nameneti za negovite vladici 

{to odele da sobiraat milostiwa 

vo Rusija (kariopolskiot episkop 

Neofit ‡ 1644‡1645, grevenskiot 

mitropolit Sergij ‡ 1645, kor- 

~anskiot mitropolit Gavril ‡ 

septemvri 1646 i kosturskiot 

mitropolit Kiprijan ‡ 1651). Toa 

bile ekonomski te{ki godini na 

siroma{tija i zadolènost na 

Ohridskata arhiepiskopija, poradi 

{to pobaral materijalna pomo{ 

od ruskiot patrijarh i od 

ruskiot car za otkup na zaloènite 

crkovni dragocenosti. Ima 

pretpostavki deka povtorno bil 

izbran za arhiepiskop (1651). 




]oènie (1394-1767), Sofix, 1931; Jo- 

H 

1573

H HASA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Gramota (povelba) od poglavarot 


do Carstvoto Rusija so koja se bara materijalna 

i moralna pomo{ za makedonskata crkva 

(27.VII 1645) 

van Bel~ovski, Hronolo{ki spisok na 




Ohridski#, kn. 8, Skopje, 2002, 73; Slavko 

Dimevski, Istorija na makedonskata 

pravoslavna crkva, Skopje, 1989. S. Ml. 

HASA, Xemo (s. Simnica, Gostivarsko, 

1908 – [ar Planina, 2. IV 

1945) – ozloglasen balisti~ki voda~ 

{to dejstvuval vo zapadniot del 

na Makedonija vo Vtorata svetska 

vojna. Vo 1942 g. so okolu 40 du{i se 

odmetnal v {uma za da se bori protiv 

Italijancite. Podocna, za golema 

suma pari bil kupen od Italijancite 

za da se bori protiv makedonskite 

partizani. Od 1943 g. e na 

~elo na balistite i najveren sorabotnik 

na Germancite. U~estvuval 

vo site borbeni sudiri so makedonskata 

vojska. Vr{el masovni pqa~kosuvawa, 

paleì i teror vo Zapadna 

Makedonija, {to predizvikalo 

strav i iseluvawe na golem broj Makedonci. 

Likvidiran e po Vojnata. 

LIT.: Begzat Begzati, Xemo Hasa, Boston, 

1977; \or|i Malkovski, Balisti, Skopje, 

2002; Katerina Gogova, Krvava pruga, 


HASAN, Hamdi (Hamdi Hasan) 

(Gostivar, 17. X 1945) ‡ univerzitetski 

profesor od turskata nacionalnost 

vo RM. Diplomiral na 

Grupata za turski jazik i literatura 

vo Belgrad. Magistriral na Filolo{kiot 


doktoriral od oblasta na narodnata 

literatura na Istanbulskiot 

univerzitet. Rabotel kako profesor 

vo gimnazijata vo Gostivar. Od 

1976 g. e profesor na Katedrata za 

turski jazik i literatura na Filolo{kiot 

fakultet †Blaè Koneski# 

vo Skopje. Objavil u~ebnici: 

Turska literatura za III i IV godina 

gimnazisko obrazovanie; nau~ni 

dela: Makedonya ve Kosova Turklerin 

1574 

Kullanðlan Atasozleri ve Deyimleri; Makedonyada 

Bilmeceler ve Deyimler. Rakovoditel 

e na nekolku nau~ni proekti 

i avtor na brojni stru~ni i 

nau~ni trudovi prezentirani na 

me|unarodni kongresi i nau~ni sobiri 

vo zemjata i vo R Turcija. 

LIT.: †Univerzitetski bilten#, juni, 

Skopje, 2000. A. Ago 

HASAN-PA[A, Hoxa Zade (Debar, 

XVII v.) – poznat vojskovodec. 

Beglerbeg na Rumelija (1683–1684), 

vezir. Zaginal vo vojna kon krajot 

na avgust vo 1685 g. 

LIT.: M. Surejja, Sicill-i osmani (Dictionaire 

des personnages ottomans), Istanbul, 1308– 

1311, Vols. II. J. Jan. 

Kenan 

Hasipi 

HASIPI, Kenan (s. Vrap~i{te, 

Debarsko, 1. XII 1955) – politi~ar. 

Go zavril Medicinskiot fakultet 

vo Skopje i specijaliziral 

interna medicina. Pretsedatel na 

Demokratskata partija na Turcite 

na Makedonija i pratenik vo parlamentarnite 

sostavi na Sobranieto 

na RM (1994–2009). R. 

HATEHIJA (Prerodba) (Bitola, 

1923) – evrejska mladinska organizacija 

formirana so obedinuvaweto 

na postojnite zdruènija „Benot 

Cion#, „Bene Cion# i „Makabi#. 

Prvata mladinska organizacija 

od Makedonija {to se za~lenila 

vo Sojuzot na evrejskite mladinski 

zdruènija. Pretsedatel na Organizacijata 

bil Leon Kamhi. Od pove}eto 

sekcii vo Organizacijata 

najaktivna bila sportskata. Vo desetgodi{nata 

dejnost bile organizirani 

nekolku fudbalski ekipi 

{to nastapuvale uspe{no: „Makabi#, 

„Sinaj#, „Esperansa#. 





HATUNXIKLAR XAMIJA 

(Skopje, po~. XVI v.) – izgradena od 

Hani Hatun, }erka na Jahja-pa{a. 

Imeto vo prevod zna~i Mala Gospo|ica. 

Kupolna xamija, so trem, 

so tri mali kubiwa. O{tetena e 

vo zemjotresot od 1963 g., nastradalo 

i turbeto na Hani Hatun. 



na Tehni~kiot fakultet 1957/58, 

Xamijata Hatunxiklar vo Skopje 

Skopje; Lidija Kumbaraxi-Bogoevi}, Osmanliski 


1998. Dr. \. 

HACON (?– Solun, 616) – slovenski 

knez vo Makedonija. Go predvodel 

voeno-plemenskiot sojuz na 

Dragovitite, Sagudatite, Velegezitite, 

Vajunitite, Verzitite i 

na drugite slovenski plemiwa vo 

Makedonija {to go opsaduvale i 

go napa|ale dve godini gradot Solun 

(614–616). Vo borbite bil zaroben, 

odveden vo Solun i ubien 

so kamenuvawe. Po negovoto ubistvo, 

slovenskite plemiwa ja krenale 

opsadata na Solun. 

LIT.: F. Bari{i¢, ûda Dimitrija Solunskog 

kao istoriski izvori, Beograd, 

1953. K. Ax. 

Xamijata Haxi Balaban vo Skopje 

HAXI BALABAN XAMIJA 

(Skopje, ok. 1440) – verski objekt, 

spomenik na kulturata. Izgradena 

od Haxi Balaban Dulger-zade. Kupolna 

xamija, tremot e potpren na 

dva mermeni stolba, svodno pokrien. 

Nastradala vo zemjotresot od 

1963 g., po {to bila obnovena. 





šstanbul, 1981. Dr. \. 

HAXI BO[KOV, Petar (Skopje, 

1. VI 1928) ‡ skulptor, grafi~ar,


Petar 

Haxi Bo{kov 

profesor na Fakultetot za likovni 

umetnosti vo Skopje, eden od dominantnite 

umetnici na makedonskata 

likovna scena, osobeno zna- 

~aen vo promoviraweto na apstraktnite 

razmisluvawa vo skulpturata 

pri krajot na 50-tite godini. 

Diplomiral na Akademijata za likovni 

umetnosti vo Qubqana 

(1953). Specijaliziral na Kralskiot 

kolex za likovni umetnosti i na 

Slejdovata {kola (Slade School) za 

likovna umetnost vo London 

(1959‡1960). Imal retrospektivna 

izlo`ba vo Skopje (MSU, 1989). 

Kako u~esnik na stotina me|una- 

P. Haxi Bo{kov: del od instalacijata †Ulica# (2004) 

rodni izlo`bi (Bienaleto vo Venecija, 

1978) ja vklu~uva makedonskata 

skulptura vo moderen evropski 

kontekst. Zapo~nal so izrabotka 

na serija portreti so blaga deformacija 

i stilizacija (Ciganka, 

1954). Slednite nekolku godini se 

posvetil pove}e na grafikata, na 

koja raboti naporedno, so varijacii 

od figuracija do apstrakcija, 

bliski na skulptorskite idei. Vo 

1959 g. gi otvora figurativnite oblici, 

davaj}i im asocijativni osobenosti 

(Kompozicija, 1959). Podocna 

ja isprekr{uva organoidnata 

forma i ja sveduva na apstraktni 

vizii so gruba faktura i ja navestuva 

enformelskata praktika. Pri 

konstruiraweto na torza, figuri 

ili glavi koristel i industriski 

otpadoci (Skulptura III i IV, 1964). 

Od 1968 g. ja geometrizira formata, 

so akcent vrz ritmi~kite vibracii 

na vertikalata (Vertikalno 

kre{~endo, 1968). Del od ovie iskustva 

gi primenil vo monumentalnite 

dela (Skulptura, 1976, Meìce, 

Slovenija) i vo ciklusot Refleksii 

(1988). 

LIT.: Boris Petkovski, Petar Haxi 

Bo{kov ‡ skulptura i grafika, Skopje, 

1971: Sowa Abaxieva Dimitrova, Petar 

Haxi Bo{kov, Skopje, 1989. M. B.-P. 

R. Anastasov: 

portret na 

Dimo 

Haxi Dimov 

HAXI DIMOV, Dimo Haxijovanov 

(s. Gorno Brodi, Sersko, 14. II 

1875 – Sofija, 13. IX 1924) – naroden 

tribun, socijalisti~ki agitator i 

ideolog na makedonskoto osloboditelno 

dvièwe, publicist. 

Tatko mu Haxi Dimko bil istaknat 

prerodbenski deec, poradi {to 

pove}e pati bil apsen od osmanliskite 

vlasti, pa bil prinuden so 

semejstvoto da emigrira vo novoosnovanoto 

Bugarsko Kneèvstvo, 

doa|aj}i vo Dupnica (Stanke 

Dimitrov). Go zavr{il Pedago{koto 

u~ili{te vo ]ustendil (1894), 

a potoa studiral pravo na Sofiskiot 

univerzitet (1898). Poradi negovite 

politi~ki opredelbi bil isklu~en 

od studiite i pove}e godini 

u~itelstvuval vo Dupnica i drugi 

mesta, pri {to aktivno u~estvuval 

vo progresivnoto u~itelsko dvièwe. 

Bil ~len na BRSDP (od 1901) i 

istaknat ~len na TMORO. Izvesen 

period bil borec na komitska ~eta 

vo Male{evsko (od fevruari 1903), 

a potoa vo Serskiot revolucioneren 

okrug na TMORO. Bil blizok 

sorabotnik na G. Del~ev, J. Sandanski, 

Vasil Glavinov i P. K. Javorov. 

U~estvuval vo borbata kaj s. 

Banica, Sersko (4. V 1903) koga zaginal 

G. Del~ev. Bil ~len na Makedonsko-odrinskatasocijaldemokratska 

grupa. Po Ilindenskoto 

vostanie bil ideen voda~ na levoto 

krilo na TMORO, gi formuliral 

osnovnite principi na makedonskite 

revolucioneri od Serskata 

grupa, a zaedno so Dimitar Miras- 

~iev, bil koavtor na reformskata 

†Direktiva za pretstojnata dejnost 

na Organizacijata#. Pristignal vo 

Sofija i u~estvuval vo vnatre{nite 

borbi na BRSDP (t.s.) (1905). Na 

Rilskiot kongres na TMORO (oktomvri 

1905) bil izbran za odgovoren 

redaktor na nejziniot organ 

†RevolÓcioneren list# (1904– 

1906), istaknuvaj}i se kako najzna- 

~aen teoreti~ar na levicata na 

VMRO, poznata kako sandanist. 

Bil eden od osnova~ite i rakovoditel 

na U~itelskata socijaldemokratska 

organizacija (1905). Po 

Mladoturskata revolucija (1908) 

HAXI 

do{ol vo Solun, kade {to neposredno 

sorabotuval so J. Sandanski. 

Bil ~len na Narodnata federativna 

partija, nejzin ideolog i redaktor 

na nejziniot organ †Konstitucionna 

zarÔ# (Solun, 1909–1910). 

Bil u~esnik vo vojnata vo sostavot 

na Sedmata rilska divizija na Bugarskata 

armija (1912–1913), a po zarobuvaweto 

3 meseci bil zarobenik 

na gr~kite voeni sili na ostrovot 

Trikeri. Po Prvata svetska vojna 

bil voda~ na makedonskata progresivna 

emigracija vo Bugarija. Zaedno 

so \. Petrov, Nikola Pu{karov 

i drugi makedonski revolucioneri, 

go formirale Vremenoto pretstavni{tvo 

na biv{ata VMRO (1919) i 

bil redaktor na negoviot organ 

†Bilten#. Pretstavni{tvoto interveniralo 

pred Versajskata mirovna 

konferencija za sloboda i 

nezavisnost na Makedonija vo ramkite 

na balkanska federacija. Isto 

taka, bil ~len na novoosnovanata 

BKP, po ~ija direktiva go napu- 

{til Vremenoto pretstavni{tvo 

(kon krajot na 1919), a potoa go osnoval 

Makedonskiot emigrantski komunisti~ki 

sojuz vo Bugarija (1920) 

i go redaktiral negoviot organ †Osvobo`denie# 

(1920– 1923). Bil ~len 

na Kontrolnata komisija na CK na 

BKP (1923) i u~estvuval vo podgotovkite 

na Septemvriskoto vostanie 

(1923), a neposredno pred negovoto 

izbuvnuvawe bil uapsen. Bil ~len 

na Kontrolnata komisija na CK na 

BKP (t.s.), a na Vito{kata konferencija 

na BKP (t.s.) (1924) bil izbran 

za ~len na CK, a potoa sekretar 

na CK na BKP i naroden pratenik vo 

XXI svikuvawe na bugarskiot parlament 

(1923–1927) na listata na 

Edinstveniot rabotni~ko-selanski 

front. Kako pratenik se zalagal 

vo odbrana na ~ovekovite prava i 

slobodi, protiv beliot teror i 

politi~kite ubistva, no i samiot 

bil ubien na sofiska ulica od 

van~omihajlovistite. 

BIBL.: Nazad kÍm avtonomiÔta, SofiÔ, 

1919. 

LIT.: D-r Orde Ivanoski, Dimo Haxi Dimov-Axijata. 

(Po povod 50-godi{ninata 

od negoviot atentat), „Glasnik# na 

INI, XVIII, 2, Skopje, 1974, 53-84: istiot, 

Dimo Hadì Dimov, Macedoine (Articles d’histoire), 

INI, Skopje, 1981, 345-371; istiot, Dimo 

Haxi Dimov – pobornik za klasnata i 

nacionalnata borba, „Pogledi#, XXI, 7-8, 

Skopje, 1984, 154-168; Dimo Haxi Dimov, 

ìvot i delo, Skopje, 1995. S. Ml. 

HAXI, Du{an Jovanov (Qubqana, 

26. VIII 1921) – po~esen profesor 

(1998) na Univerzitetot †Sv. Kiril 

i Metodij# vo Skopje (1998) i 

~len na Makedonskata akademija na 

naukite i umetnostite nadvor od 

rabotniot sostav (2006). Vo Qubqana 

diplomiral hemija so fizika 

(1944). Docent po fizi~ka organska 

hemija na Oddelot za hemija na Univerzitetot 

vo Qubqana (1953), re- 

H 

1575

H HAXI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Du{an 

Haxi 

doven profesor po Strukturna hemija 

(1962). So negova pomo{ vo 

Skopje e nabaven prviot infracrven 

spektrofotometar, so {to vo 

Makedonija e zapo~nata uspe{nata 

aktivnost na poleto na molekulskata 

spektroskopija. Akad. Haxi e 

eden od najpoznatite svetski istra- 

ùva~i na problemite vo vrska so 

vodorodnoto svrzuvawe, a izvonredni 

pridonesi ima i vo kvantnata 

farmakologija i istraùvawata 

na biolo{ki va`ni sistemi. Pioner 

e (vo Jugoslavija) na primenata 

na kompjuterite vo hemijata. ^len 

na Slovene~kata akademija na naukite 

i umetnostite (1967), nadvore- 

{en ~len na Srpskata akademija na 

naukite i umetnostite (1975), na Jugoslovenskata 


i umetnostite vo Zagreb (1977) i na 

Indiskata nacionalna akademija 

na naukite (1979). Po~esen doktor 

na naukite e na Univerzitetot vo 

Upsala (1982). Bil nau~en sovetnik 

na fabrikata †Lek# (1981). Avtor e 

na ~etiri monografii, {est poglavja 

vo monografii, kako i na nad 

280 nau~ni trudovi. Bil proglasen 

za po~esen pretsedatel na Slovene~koto 

hemisko dru{tvo, a dobil i 

mnogu visoki nagradi i priznanija. 

LIT.: Bilten – Petnaesetto izborno 

sobranie. Predlozi na kandidati za izbor 

na ~lenovi na MANU nadvor od rabotniot 

sostav, Skopje, 2006, 181. B. [. 

HAXI JORDANOV, Svetomir 

(Rekovac, Srbija, 7. II 1941) – redoven 

profesor na Tehnolo{ko-metalur{kiot 


istraùva~ od podra~jeto na elektrohemijata 

i za{titata na ìvotnata 

sredina i publicist. Diplomiral 


1576 

Svetomir 

Haxi Jordanov 


(1964), magistriral i doktoriral 

(1973) na Univerzitetot vo Belgrad. 

Bil na pove}e studiski prestoi 

vo Evropa, vo Kanada i vo 

SAD. Na Tehnolo{ko-metalur- 

{kiot fakultet vo Skopje e od 

1964 g., a kako redoven profesor od 

1982 g. Bil dekan na Tehnolo{kometalur{kiot 


viziting-profesor na Univerzitetot 

vo Otava (Kanada) i asistent 

na Univerzitetot vo Belgrad. 

Glaven urednik e na sp. „Glasnik 

na hemi~arite i tehnolozite na 

Makedonija#, pretsedatel na Sojuzot 


na Makedonija. Od 2005 g. e profesor 

na Fakultetot za ìvotna sredina. 

Ima intenzivna istraùva~ka, 

proektantska i aplikativna 

dejnost. Podra~ja: fizi~ka hemija, 

elektrohemija, za{tita na metalite 

od korozija, za{tita na ìvotnata 

sredina. Avtor e na u~ebnici, 

monografii i pomagala, kako 

i na nau~ni trudovi i istraùva~ki 

proekti. Publicist, avtor 

na knigi, statii i kolumni. 

LIT.: „Bilten UKIM# br. 514, od 15 II 

1989 g., 19; 40 godini Tehnolo{ko-metalur{ki 


TMF Skopje, 2000 g., 81. Bl. P. 

Ivan 

Haxi 

Nikolov 

HAXI NIKOLOV, Ivan ( Kuku{, 

24. XII 1861 – Sofija, 9. VII 

1934) – makedonski revolucioner, 

u~itel i kniàr. Zavr{il 

Trgovska akademija vo Linc, Avstrija. 

Bil u~itel vo Kostenec, 

Kuku{, Voden i vo Solun. Sorabotnik 

na Mladata makedonska 

kniòvna druìna vo Sofija i 

na spisanieto „Loza“ (1892). Otvoril 

sopstvena kniàrnica vo 

Solun (1893). Bil eden od inicijatorite 

i osnovopol`nicite na 

MRO (1893), ~len na CK na MRO 

(1894–1901). Vo vremeto na Solunskata 

afera (1901) gi predal 

pe~atot i {ifrite na Organizacijata 

na Ivan Garvanov. Sogleduvaj}i 

ja gre{kata, se obidel da 

se samoubie. Bil osuden i ispraten 

na zato~enie vo Podrum Kale 

(Mala Azija), nabrgu (1902) bil 

amnestiran. U~estvuval na sovetuvaweto 

na TMORO vo Sofija 

(januari 1903). Po Vostanieto 

(1903) se preselil vo Sofija, kade 

{to se zanimaval so izdava{tvo 

i so trgovija. Ostavil dragoceni 

spomeni. @ivotot go zavr- 

{il so samoubistvo. 

IZV.: Spomeni na I. H. Nikolov, D. Gruev, 

B. Sarafov, J. Sandanski, M. Gexikov, 

d-r H. Tatar~ev. Stru~na redakcija d-r 

Ivan Katarxiev, Skopje, 1995. 

LIT.:. „Il. IlindenÏ“, 1933–1934, br. 8; 1934– 

1935, br. 7–8, 9–10; 1936, br. 1; br. 3. V. \. 

Gan~o 

Haxi Panzov 

HAXI PANZOV, Gan~o (Veles, 

12. VIII 1900 ‡ Kasa del Kampo, 

[panija, 19. XI 1936) ‡ poet, novinar, 

revolucioner. Poradi u~estvo 

vo makedonskoto revolucionerno 

dvièwe bil isklu~en od 

Vele{kata gimnazija (1922), {koluvaweto 

go prodolìl vo Skopje, 

kade {to e eden od pokrenuva~ite 

na partiskiot vesnik „Iskra#. 

Emigriral vo Pariz (1924‡1936) 

kade {to se veli deka pi{uval poezija 

na francuski jazik i bil sorabotnik 

na „Makedonsko delo# i 

„Balkanska federacija#. 

LIT.: Pero Korobar, Gan~o Haxipanzov, 

Sk., 1986; Vasil Tocinovski, Gemixiskite 

poraki, Vel., 2004. V. Toc. 

HAXI Hristo (Belgrad, 1783 

ili 1794 ‡ Atina, 1853) ‡ oficer 

vo osmanliskata armija i general 

na gr~kata armija. Bil vo voena 

slu`ba vo Egipet kaj Mehmed 

Ali. So Hur{id-pa{a preku Sirija 

bil ispraten na Peloponez 

za zadu{uvawe na Vostanieto vo 

Grcija. Preminal na stranata na 

gr~kite vostanici, se istaknal 

vo borbite i vo 1824 g. stanal general 

na gr~kata vostani~ka vojska. 

Vo 1834 g. bil odlikuvan so 

najvisokiot orden i stanal a|utant 

na kralot Oton. 

LIT.: NikolaŸ Todorov, Balkanski izmereni® 

na GrÍckoto vÍstanie ot 1821 godina. 

PrinosÍt na BÍlgarite, Sofi®, 

1984; Veselin TraŸkov, Trako-bÍlgarskoto 

druèstvo (Organizaci® na BÍlgarite 

v GÍrci® prez 40-60-te godini na 19. 

v.), Œbileen sbornik v ~est na akademik 

DimitÍr Kosev, Sofi®, 1985. M. Zdr. 

HAXIVASILEV, Kiro (Kavadarci, 

1921 ‡ Ohrid, 2000) ‡ u~esnik 

vo NOB, politi~ar, publicist 

i op{testvenik. Vo NOB bil 

borec vo Vtorata NOU brigada. 

Vo 1944 g. vo Gorno Vranovci se


vklu~il vo ureduva~kiot tim na v. 

†Nova Makedonija#. Bil minister 

za obrazovanie vo Vladata na 

SRM, pretsedatel na Sovetot za 

politi~ki sistem, potpretsedatel 

na Sojuznoto sobranie, ~len 


SKJ kako pretstavnik od SRM. 

Objavil pove}e nau~ni studii, a 

me|u monografskite pozna~ajni 

se: Socijalizmot i nacionalnoto 

pra{awe i Sudbinata na socijalizmot. 

Vo poslednava gi razgleduva 

problemite na proizvodstvenite 

odnosi vo Jugoslavija. 


i Revolucijata vo Makedonija 1941-1945, 

t. I, kn. 2, Skopje, 1968, kn. 5, 1975. 

LIT.: Novica Veljanovski, Makedonija 

1945-1991. Dràvnost i nezavisnost, 


Mito 

Haxivasilev- 

Jasmin 

HAXIVASILEV-JASMIN, Mito 

(Kavadarci, 21. XII 1922 ‡ Brela, 

Makarska, Hrvatska 1. VIII 

1968) ‡ u~esnik vo NOB, novinar, 

komunisti~ki deec i teoreti~ar, 

publicist, politi~ar i dràvnik. 

Zavr{il gimnazija vo Bitola, 

a studiral na Pravniot fakultet 

vo Belgrad. Bil ~len na 

KPJ (1940), na MK na KPJ i sekretar 

na MK na SKOJ vo Kavadarci, 

poradi {to i bil apsen 

(1941). Podocna preminal vo ilegalstvo 

(1942) i bil eden od organizatorite 

na NOB vo Tikve{ijata: 

~len na Tretiot oblasten 

komitet na KPM, zamenik politi~ki 

sekretar na Tretata operativna 

zona na NOV i POM i zamenik 

politi~ki komesar na Vtorata 

makedonska NOUB. Po Osloboduvaweto 

bil ~len na Oblasniot 

komitet na NOO vo Bitola, 

direktor i glaven urednik na v. 

†Nova Makedonija# (1945‡47 i 

1962) i na partiskite organi 

†Partiski ìvot#, †Socijalisti~ka 

zora# i †Pogledi#; na~alnik 

na Uredot za informacii 

pri Pretsedatelstvoto na Vladata 

na NRM, republi~ki i sojuzen 

pratenik, sekretar na Izvr{niot 

sovet na SRM, ~len na Glavniot 

odbor na SSRNM, prv pretsedatel 


na Makedonija, ~len na CK 

na SKJ, na Izvr{niot komitet i 


SKM, pretsedatel na Ideolo{kata 

komisija na CK na SKM, i 


SRM. Objavil pove}e knigi i 

bro{uri so teoretsko-politi~ka 

sodrìna. Negovoto ime go nosi 

nagradata za novinarstvo vo RM, 

{to se dodeluva sekoja godina. 

BIBL.: Odnosite me|u socijalisti~kite 

zemji i problemot na mirot, Skopje, 

1950; Deset godini od Prvoto zasedanie na 

ASNOM, Desetgodi{nina na Narodna 

Republika Makedonija, ASNOM 1944– 

1954, Skopje, 1954, 5–9; O protivre~nostima 

socijalizma, Beograd, 1958; Odraz‡izraz, 

Skopje, 1958; Svrteni kon ~ovekot, 

Skopje, 1959; Socijalisti~ka raspodela prema 

radu, Beograd, 1961; Kavadarci vo april 

1941, êtirieset godini 1941-1945, kn. 5, 

Skopje, 1962, 94-96; Socijalisti~kata 

raspredelba spored trudot, Skopje, 1962; 

Partiskoto sovetuvawe vo seloto Fu{tani, 

na istoto mesto, 531–533; Neposrednata 

demokratija i Sojuzot na komunistite, 

Skopje, 1964; Velika istoriska prekretnica, 

Beograd, 1968; O~ove~uvawe na ~ovekot, 

Skopje, 1969; SKJ vo borbata za samoupravuvawe, 

Skopje, 1969; Protivre~nostite 

na socijalizmot, Skopje, 1969; 

Teòk, no slaven pat, Vtora makedonska 

udarna brigada, Skopje, 1973, 12–19; Sobrani 

dela, I–V, Skopje, 1982. 

LIT.: Vtora makedonska udarna brigade. 

Se}avawa i dokumenti, Skopje, 1973; Tikve- 

{ijata vo NOV 1941-1945, kn. prva-sedma, 

Kavadarci-Negotino, 1983-1984. S. Ml. 

Stojo 

Haxiev 

HAXIEV, Stojo (s. Gole{evo, 

Demirhisarsko-Sersko, 16. V 1879 

– s. Pokrovnik, 27. IX 1924) – u~itel, 

revolucioner, vojvoda. U~itelstvuval 

vo Serskiot okrug. 

Bil ~etnik (1900–1905), demirhisarski 

(vo Sersko) okoliski vojvoda 

(od 1905), u~esnik na Rilskiot 

kongres (1905). Bil ~len na 

Narodnata federativna partija, 

pratenik vo Osmanliskiot parlament. 

Vo Prvata svetska vojna 

bil okruèn upravnik vo Strumica, 

a od 1920 g. bil advokat vo 

Petri~. Kako sandanist bil ubien 

od idejnite protivnici. 

LIT.: „Makedonski vesti“, 34, 1935; „Pirinsko 

delo“, 213, 1980. V. \. 

HAXIEVA-TRENDAFILOV- 

SKA, Margarita (Ohrid, 8. II 

1943) – arhitekt. Diplomirala na 


Belgrad (1967). Se zanimava so 

arhitektonsko i urbanisti~ko 

Margarita 

Haxieva- 

Trendafilovska 

HAXIZDRAVEV 

proektirawe (zaedno so svojata 

sestra Sofija). Realizirala pove}e 

objekti vo Ohrid (v.: Mazova-Haxieva 

Sofija). Kr. T. 

Dragan 

Haxievski 

HAXIEVSKI, Dragan (Gali~nik, 

5. VII 1928) – geofizi~ar, 

red. prof. (1981) na PMF. Diplomiral 


na Grupata za fizika (1957) i 

geofizika na PMF vo Zagreb 

(1961). Doktoriral (1978) na 

PMF vo Zagreb so tema za fizi~kite 

karakteristiki na zemjotresnoto 

àri{te. Specijaliziral 

vo Zagreb i vo Moskva. Odr- 

ùval postdiplomska nastava na 

IZIIS i na PMF vo Zagreb. Re- 

~isi dve decenii ja rakovodel Seizmolo{kata 

opservatorija i go 

dal osnovniot pridones za nejzinoto 

oformuvawe vo sovremena i 

kompetentna institucija so razviena 

me|unarodna sorabotka. Gi 

analiziral zemjotresite vo Makedonija 

i vo Jugoslavija, napravil 

procenki za magnitudite na 

o~ekuvanite potresi, ukaàl na 

povrzanosta na zemjotresite so 

zgolemenata promena na dlabo~inata 

na Mohorovi~i}eviot diskontinuitet, 

publikuval vo zemjata 

i vo stranstvo. Bil dolgogodi{en 

urednik na „Acta Seismologica 

Jugoslavica#. 

LIT.: 60 godini Prirodno-matemati~ki 


V. Ur. 

HAXIZDRAVEV, Nikola (Prilep, 

4. VIII 1909 ‡ Skopje, 25. XI 

1970) ‡ lekar, epidemiolog-mikrobiolog. 


Belgrad (1934), a potoa rabotel 

privatno do 1940 g. Bil partizan- 

H 

1577

H HAXIJANEV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

ski lekar i komandant na Medicinsko-sanitetskiot 

bataljon na 

48-ta makedonska udarna brigada. 

Po vojnata (do 1949) bil komandir 

na Antimalari~nata ~eta na 

Pettata armiska oblast. Vo 1950 

g. se demobiliziral i bil zdravstven 

sovetnik vo Sojuzniot institut 

za tropski bolesti, od kade 

{to bil povle~en vo Republi~kiot 

zavod za zdravstvena za{tita. 

Kako bakteriolog i epidemiolog 

steknal golem respekt osobeno 

zaradi negoviot pridones vo eradikacijata 

na malarijata vo RM. 

Rabotel vo resorot za eradikacija 

na malarijata vo Sojuznata epidemiolo{ka 

komisija. Rabotniot 

vek go zavr{il kako zdravstven 

sovetnik vo Ministerstvoto za 

zdravstvo na SRM. P. B. 

HAXIJANEV, Trifun (Voden, 

1893 – logorot Hajdari, 1. V 1944) 

– revolucioner i komunist, osnova~ 

na Socijalisti~kata partija 

vo Egejskiot del na Makedonija i 

eden od organizatorite na Vodenskata 

partiska organizacija na 

KPG. Bil represiran od gr~kite 

vlasti. Vo 1944 g. bil likvidiran 

od Germancite, zaedno so u{te 

200 komunisti vo zatvorot Hajdari, 

blizu do Atina. 

LIT.: S. Kiselinovski, Makedonski dejci 

(XX vek), Skopje, 2002. St. Kis. 

HAXIKONSTANTINOV-XI- 

NOT, Jordan (Veles, ok. 1818 – 

Veles, 29. VIII 1882) – makedonski 

knièven, prosveten i kulturnonacionalen 

deec. [koluvaweto 

go zapo~nuva vo rodniot grad, a 

go prodolùva vo Samakov i vo 

1578 

Trifun 

Haxijanev 

N. Trajkovski: 

portret na 

Jordan 

Haxikonstantinov- 

Xinot 

gr~kata gimnazija vo Solun. Raboti 

kako u~itel, primenuvaj}i 

novi nastavni (lankastarski) metodi 

i go voveduva narodniot jazik 

vo nastavata. U~itelstvuva 

vo privatno u~ili{te vo Veles 

(1837), a podocna i vo Skopje 

(1848–1857) i vo Prilep 

(1859–1860). Poradi antifanariotskata 

dejnost, ~esto e progonuvan, 

zatvoran i ispraten na zato- 

~enie vo Mala Azija (1861–1863). 

Po vra}aweto pak e u~itel vo 

Veles (1866–1867) i vo Skopje 

(1869–1870). Poznat e kako dramski 

avtor („Minerva i devet muzi#, 

„U~itelite i u~enikot#), kako 

u~ebnikar („Tablica pervaja#, 

Faksimil na „Tablica pervaja# od J. H.-Xinot 

1838), kako eden od prvite makedonski 

stihotvorci („Raj bo`ji#, 

„Kraj rekata Vardar#), no i kako 

avtor na dve zbirki aforizmi, a 

so afinitet i kon slikaweto. 

Sorabotnik na Dru{tvoto na 

srpskata slovesnost vo Belgrad. 

Sobira~ e na kulturno-istoriski 

spomenici i narodni umotvorbi. 

Gi objavuva prvite makedonski 

patopisi, koi se i me|u 

prvite opisi na Makedonija voop{to. 

Sobiral i leksi~ki materijal 

i se podgotvuval da izdade 

pove}ejazi~en re~nik. 

BIB.: Jordan Haxikonstantinov – Xinot. 

Priredil: Blaè Koneski, Skopje, 1987. 

LIT.: Haralampie Polenakovi}, Jordan 

Haxi Konstantinov-Xinot. Bio-bibliografska 

skica, Vo ekot na narodnoto budewe, 

IV, Skopje, 1989, 41-58; Blaè Koneski, 

Kniga za Xinot, Skopje, 2004. B. R.-J. 

HAXIMANOV, Aleksandar 

(Skopje, 10. III 1948) ‡ baletski 

igra~ i pedagog. Obrazovanieto 

go dobiva vo Baletskoto u~ili{te 

vo Skopje, vo klasata na R. Paka{k 

i E. Ku{ovska. Prestojuva 

na specijalizacija vo Institutot 

„Agripina Vaganova# vo Leningrad 

(1987-1988). ^len e na Baletot 

pri MNT vo Skopje (1969- 

1997). Istaknat solist, so izrazeno 

~uvstvo za dramatur{ko oblikuvawe 

na ulogite. Direktor na 

Baletot pri MNT vo Skopje 

(1989‡1993). 

Aleksandar 

Haximanov 

ULOGI: Tibald (S. Prokofjev, „Romeo i 

Julija#), Espado (L. Minkus, „Don Kihot#), 

Ferhad i Vezir (A. Melikov, „Legenda 

za qubovta#) i dr. Em. X. 

Vasil 

Haximanov 

HAXIMANOV, Vasil (Kavadarci, 

14. I 1906 ‡ Skopje, 16. XII 1969) 

‡ etnomuzikolog. Sestrano obrazovan 

(studiral na Pravniot i na 

Filozofskiot fakultet vo Belgrad, 

magistriral farmacija vo 

Zagreb), no toj, sepak, pogolemiot 

del od svojot ìvot $ go posvetil 

na muzikata. Negoviot glaven 

pridones se sostoi vo sobira~kata 

dejnost. Sobral nad 8.000 makedonski 

i 700 albanski narodni 

pesni. Del od niv bea predmet na 

negova nau~na obrabotka, pri 

{to svoite soznanija i zaklu~oci 

im gi pretstavi na makedonskata 

i na me|unarodnata javnost na pogolem 

broj nau~ni simpoziumi. 

Del od ovie pesni se objaveni vo 

nekolku zbirki. Vo svoite nau~ni 

trudovi obrabotuva najrazli~ni 

temi svrzani so vokalnata, 

instrumentalnata i orovodnata 

narodna tradicija. Pred Vtorata 

svetska vojna bil eden od prvite 

makedonski peja~i {to snimal za 

Radio Belgrad i nastapuval na 

pove}e koncerti vo stranstvo. 

DELA: Makedonski narodni pesni 1‡4 

(1953‡1956); Momi tikve{anki; Nevestinski 

narodni obredni pesni (1965) i dr. M. Kol. 

HAXIMANOV, Zafir (Kavadarci, 

12. XII 1943) ‡ avtor i interpretator 

na popularna muzika, akter. 

Diplomiral (1967) na Fakultetot 

za dramski umetnosti vo 

Belgrad. Toga{ ja zapo~nal svojata 

estradna kariera, u~estvuvaj}i 

i dobivaj}i nagradi na festivali-


Zafir 

Haximanov 

te vo: Belgrad, Zagreb, Split, 

Skopje, Sopot (Polska), Varadero 

(Kuba). Na filmskoto platno se 

javuva kako glaven protagonist vo 

filmovite †No`# na @. Mitrovi} 

i †Makedonska krvava svadba# 

na S. Popov. Podocna nastapuva 

vo golem broj teatarski pretstavi 

na pove}e sceni, me|u koi i vo 

Boston (SAD). Svojata sestranost 

ja manifestira pi{uvaj}i nekolku 

zbirki so poezija. Kako peja~ go 

obikolil celiot svet i nastapuval 

vo: SAD, Rusija, Kanada, Avstralija, 

Kuba, Francija, Avstrija, 

Germanija, [vedska i dr. 

BIBL.: stihozbirki: [ansoni na hartija, 

Belgrad, 1978; Pes peja~ka, Bel., 1984; 

Azil, Bel., 1987; Naroden peja~, Sk., 1990 i 

raskazi Kiselo-veselo, Sk., 1994. M. Kol. 

HAXIMITKOV, Todor (Skopje, 

1898 ‡ Skopje, 1987) ‡ veterinar, 

prv doktor na veterinarnite nauki 

od Makedonija (Zagreb, 1934). Rabotel 

vo Gradskata veterinarna 

slu`ba na Gradot Skopje (1941 

‡1952), direktor na Veterinarniot 

inspektoratot na Gradot Skopje 

(1952‡1962). Pri fa{isti~kata deportacija 

na Evreite od Makedonija 

(1943) ima zasolnato i spaseno 

edno evrejsko semejstvo. Negovoto 

ime, kako dobrotvor, e zapi{ano na 

spomen-obele`jata vo Treblinka i 

Erusalim. Donator e na kambanite 

na Sobornata crkva „Sv. Kliment 

Ohridski# vo Skopje. M. D. ‡ J. B. 

Asparuh 

Haxinikolov 

HAXINIKOLOV, Asparuh (Skopje, 

18. IV 1909 ‡ Skopje, 11. VIII 

1980) ‡ muzi~ki pedagog i kompozitor. 

Muzika u~i vo Belgrad. 

Nastavnik i horski rakovoditel 

e vo pove}e gradovi na porane{- 

nata dràvna zaednica. Od 1945 g. 

e vo Skopje, kako {ef na Muzi~koto 

oddelenie vo Ministerstvoto 

za prosveta, rakovoditel na 

ansamblot za narodni igri i pesni 

„Tanec# i direktor na Srednoto 

baletsko u~ili{te. Od 1952 g. 

do penzioniraweto raboti kako 

profesor na Pedago{kata akademija. 

Od negovite tvorbi i obrabotki 

na narodni pesni, najpoznata 

e horskata kompozicija Ace papuxija. 

Dr. O. 

HAXI-RISTOVA, Qupka (Veles, 

21. VII 1931) – redoven profesor 


Skopje, specijalist za oblasta i 

predmetot [umarska entomologija. 

Diplomirala na Zemjodelsko-{umarskiot 

fakultet vo 

Skopje (1956). Do 1960 g. raboti vo 

Sekretarijatot za zemjodelstvo i 

{umarstvo pri Izvr{niot sovet 

na SRM. Istata godina e izbrana 

za asistent na Zemjodelsko-{umarskiot 


Magistrirala na [umarskiot 

fakultet vo Belgrad (1965). Doktorirala 

na mati~niot fakultet 

vo Skopje (1971), kade stanala docent 

(od 1972), a potoa redoven 

profesor (od 1982). Ja vr{ela 

dol`nosta prorektor na Univerzitetot 


Skopje (1982–1984). Istaknat profesor 

i ploden nau~nik so objaveni 

brojni trudovi vo doma{ni i 

vo stranski spisanija. Avtor e na 

u~ebnikot „[umarska entomologija#, 

I i II del (1995). St. N. 

HAXISKI, Aleksandar (Strumica, 

1947) ‡ pisatel. Vo tekot na 

1966 g. ja napu{ta Makedonija i tri 

godini ìvee vo Francija, a od 1969 

se naseluva vo SAD. Pi{uva na angliski. 

Go objavil premierno vo 

SAD svojot prv roman †Beskrajno 

patuvawe# (Oklahoma Siti, 1981), 

koj nabrgu e preveden na srpski jazik 

vo Belgrad i na makedonski vo 

Skopje. Ja fokusira vo svojata proza 

preselni~kata trauma. G. T. 

HAXITA[KOVI], Grigorie 

(Voden, 6/19. VIII 1875 – Belgrad, 

16. VIII 1942) – voda~ na „avtonomisti~koto 

dvièwe# vo Srbija, 

publicist i knièvnik. Sou~enik 

i prijatel na K. Misirkov; 

begalec od Voden vo Belgrad i od 

Belgrad vo Sofija i obratno; student 

vo Belgrad i Pariz; vospituva~ 

i u~itel, a podocna i direktor 

na srpski gimnazii vo Makedonija 

(Solun, Skopje, Bitola). 

Zaedno so \. \er|ikovi} e obnovuva~ 

na Makedonskiot klub vo Belgrad 

i glaven urednik na negoviot 

organ v. „Avtonomna Makedonija# 

(1905). Podocna koavtor na Vodenskata 

deklaracija (juli 1918) i 

avtor na krfskata Promemorija 

HA[KI 

(vo dve verzii, 1. i 19. IX 1918) za 

kulturno-nacionalniot entitet i 

idniot ramnopraven konstitutiven 

avtonomen status na Makedonija 

vo jugoslovenskata dràva. 

LIT.: Quben Lape, Edna promemorija od 

1918 g. na profesorot Grigorie Haxi 

Ta{kovi}, „Prilozi#, OON MANU, H, 1, 

Skopje, 1979, 5-37; D-r Blaè Ristovski, 

Makedonskiot narod i makedonskata nacija, 


HAXOV, Ivan (Struga, 1885 ‡ 

Sofija, 1956) ‡ literaturen istori~ar, 

filolog, prosveten deec. 

Se {koluval vo Sofija, kade 

{to zavr{il gimnazija i slovenska 

filologija na Univerzitetot 

†Kliment Ohridski#. Prestojuval 

vo Avstrija, Germanija i Hrvatska. 

U~estvuval vo rabotata 

na Makedonskiot nau~en institut 

vo Sofija. Objavil brojni napisi 

od oblasta na literaturnata 

istorija, lingvistikata i metodikata. 

Avtor e na monografija 

za Bra}ata Miladinovci. Obrabotuval 

temi od folkloristikata 

(†Motivi za kletva vo narodnite 

pesni#). Gi prifatil teoretskite 

principi na ruskiot nau~nik 

od Ukraina (Harkov) A. 

Potebwa, primenuvaj}i gi vo svoite 

elaboracii na poezijata na 

Hristo Botev. Studijata za svoite 

sogra|ani Bra}ata Miladinovci 

(1944) mu se odlikuva so bogata 

i izvorna faktografija. Zabele- 

àna mu e statijata †Tvore~koto 

u~estvo na zborot vo ~ovekovoto 

mislewe# (1939). Se potpi{uval 

i so psevdonimot †Veritas#. G. T. 

HA[KI TRIBUNAL ZA PO- 

RANE[NA JUGOSLAVIJA. 

Osnovan e so Rezolucijata 827 na 

Sovetot za bezbednost na ON (25. 

V 1993) kako me|unarodna pravosudna 

institucija koja ima nadle`nost 

da sudi na lica za koi 

postoi osnovano somnevawe deka 

imaat izvr{eno voeni zlostorstva 

i zlostorstva protiv ~ove{tvoto, 

no i zlostorstva protiv 

mirot, na teritorijata na SFRJ, 

od po~etokot na 1991 g., so cel da 

bidat kazneti za zadovoluvawe na 

pravdata, spre~uvawe drugi takvi 

dela i povtorno vospostavuvawe 

na mirot. Obvinitelstvoto pokrenuva 

obvinenie protiv dràvjanite 

na RM Qube Bo{kovski i Johan 

Tar~ulovski na 15. III 2005 g. 

Zgradata na Ha{kiot tribunal, Hag 

H 

1579

H †HA[OMER HACAIR# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

LIT.: Tatjana Petru{evska, Me|unarodniot 

krivi~en tribunal za voeni zlostorstva 

protiv ~ove{tvoto i genocid 

izvr{eni na teritorijata na porane{na 

Jugoslavija od po~etokot na 1991 godina 

– presedan vo me|unarodnoto pravo 

spored na~inot na negovoto formirawe, 

„Bezbednost#, br. 2, Skopje, 1994; Tatjana 

Petru{evska, Za nekoi aspekti na 

me|unarodniot ad hoc tribunal za porane{na 

Jugoslavija, na istoto mesto, br. 3, 

1994. T. Petr. 

^lenovi na †Ha{omer Hacair# od Bitola 

„HA[OMER HACAIR# (Mladiot 

straàr) (1921–1943) – evrejska 

mladinska progresivna organizacija 

vo Makedonija. Bila aktivna 

vo site pogolemi centri vo 

Makedonija so evrejsko naselenie. 

Vo [tip kenot imal okolu 30 

~lenovi, go rakovoditel Avraham-Alberto 

Baruh Cion (1921– 

1943). Vo Bitola bil osnovan ken 

so okolu 400 ~lenovi (1931), so sedi{te 

vo prostoriite na evrejskoto 

u~ili{te „La skulika de la 

kaleà#. Organizacijata razvivala 

vospitno-obrazovna dejnost, 

izu~uvawe na hebrejskiot jazik i 

pribliùvawe kon prirodata so 

organizirani logoruvawa (mahana). 

Zaedni~kata cel bila da se 

podgotvuva mladinata za zaminuvawe 

vo kibucite vo Erec Izrael. 





HEDISARUM, MAKEDONSKI 

(Hedysarum macedonicum Bornm.) – 


endemit, poznat samo za stepolikoto 

podra~je vo RM (Veles, 

Negotino). Se nao|a na svetskata 

crvena lista na zagrozeni rastenija 

(IUCN 1997 Red List of Threatened 

Plants). Vl. M. 

HELENIZAM (germ. Helenismus, 

termin na istori~arot G. Drojzen 

spored st. gr. ε′λληνισμο′ζ – poddr- 

ùvawe na helenskiot na~in na 

ìvot, prifa}awe na helenskata 

civilizacija, koristewe na kodificiran 

st.gr. jazik – koine). Obeleùva 

golema istoriska epoha 

vo civilizaciska smisla na anti~kite 

narodi na Evropa, Azija i 

Afrika. Se narekuva Aleksandrizam, 

spored nejziniot tvorec 

makedonskiot car Aleksandar III 

(336-323 god. pr. n.e.). Po~nuva so 

negovoto vladeewe i osvojuvawata 

na Istok; Mala Azija, Egipet, 

1580 

centralna Azija s# do Indija. 

Nositelite na ovaa civilizacija 

se obrazovani lu|e: nau~nici, 

misliteli, filozofi, koi se naseleni 

vo administrativnite, 

ekonomskite i kulturnite centri: 

Aleksandrija, Antiohija, Pergam 

i dr. gradovi na monarhiite 

formirani od naslednicite na 

Aleksandar Makedonski – dijadosite. 

Nivnoto propa|awe so rimskite 

osvojuvawa (30 god. pr. n.e.) go 

ozna~uva krajot na ovaa epoha. Vo 

kulturolo{ka smisla, prostornata 

i vremenskata granica na helenizmot 

e u{te pogolema, so golemo 

vlijanie na Zapad (preku 

Rim) do [panija i trae do krajot 

na antikata, a na Istok – vo Vizantija 

obnoven so italijanskiot 

humanizam od XIV do XVI v. 

LIT.: Re~nik knjièvnih termina, Beograd, 

1992. A. [uk. 

HELICERATI (Chelicerata) – 

~lenkonogi organizmi bez anteni. 

Poseduvaat jaki vilici (heliceri) 

vo oblik na kle{ta so koi 

ja drobat hranata. Od ovoj pottip 

organizmi vo Makedonija se zastapeni 

pretstavnici od klasata 

pajakovidni helicerati(Arachnida), 

od koja e 

utvrdeno prisustvo 

na 825 taksoni 

(819 vidovi 

i 6 podvidovi); 

od niv, 71 takson 

se endemi~ni (65 

vidovi i 6 pod- 

Krle` (Acarina) 

vidovi). Od ovoj 

broj, 2/3 pripa- 

|aat kon redot vistinski pajaci 

(Aranea), a samo 1/3 na drugite nekolku 

reda: skorpii (Scorpiones); 

la`ni skorpii (Pseudoscorpiones); 

mra~nici (Solpugida); senokosci 

(Opiliones) i krleì (Acarina). 







HEMISKA INDUSTRIJA NA 

POLIMERI. Proizvodstvoto 

na polimeri vo RM e najmasovno 

od 1960-tite do 1990-tite, a potoa 

zamira i prakti~no ne postoi, osven 

nekoi smoli nameneti za lakovi 

i premazi. Najgolemi proizvoditeli 

na sinteti~ki polimeri 

bile „Ohis# – Skopje (osnovan 

e 1956 g., proizveduval poliakrilonitrilno 

vlakno, 37.000 toni 

godi{no, polivinilhlorid, od 20 

do 55.000 t godi{no i polivinilacetatni 

disperzii, od 10 do 12.000 

t godi{no, v. „Ohis# – Skopje); 

„Hemteks# (osnovan e 1977 g., proizveduval 

33.000 t godi{no polietilenglikoltereftalatnovlakno) 

i „Sileks# (proizveduva meki 

i cvrsti poliuretanski peni so 

kapacitet okolu 2.500 t godi{no). 

Sv. H. J. - M. C. 

HEMISKA PRERABOTKA NA 

DRVOTO – dejnost {to gi prou~uva 

i re{ava problemite vo vrska 

so industriskata prerabotka na 

drvoto po hemiski pat, so zada~a 

da gi usovr{uva postojnite i da 

pronao|a novi hemiski metodi za 

{to pouspe{no, potpolno i racionalno 

koristewe na drvnata surovina. 

Taa opfa}a pove}e zna~ajni 

tehnologii za prerabotka na 

drvoto, kako {to se: prerabotka 

na drvoto pod dejstvo na termi~ka 

razgradba (suva destilacija na drvoto, 

proizvodstvo na gas za osvetluvawe, 

generatorski gas i sa|i); 

prerabotka na drvoto pod dejstvo 

na hemikalii i mikroorganizmi 

(drvena celuloza, hartija, ve{ta~ka 

svila, hidroliziran {e}er, alkohol, 

belkovinska hrana i dr.); 

prerabotka na drvoto so izdvojuvawe 

na nekoi negovi sostojki so 

fizi~ki metodi (rastitelni 

{tavni materii, eteri~ni masla, 

smola, rastitelni lepila i dr.); 

tehnologii za drvno-plasti~ni 

masi i prerabotka na drvoto so 

vnesuvawe na hemiski sostojki za 

negovo konzervirawe. B. Il. 

HEMISKI INSTITUT – v. Institut 

za hemija pri Prirodnomatemati~kiot 

fakultet. 

HEMISKI FAKULTET – v. Institut 

za hemija pri Prirodnomatemati~kiot 

fakultet. 

HENRIH I Flandriski (1177–1216) 

– latinski imperator (1206– 

1216), sin na Balduin V i Margarita, 

vtor i najuspe{en vladetel 

na Latinskoto Carstvo, pomal 

brat na imperatorot Balduin 

Flandriski. Po zarobuvaweto na 

Balduin od Bugarite, vo bitkata 

Henri I Flandriski


kaj Adrijanopol (1205), vladeel 

kako regent, a po smrtta na Balduin 

bil krunisan za imperator. 

Vodel uspe{ni vojni so sosedite: 

Bugarija, Nikeja, Epir i Strez. 

Vo negovo vreme Latinskoto 

Carstvo go dostignalo vrvot vo 

svojot razvitok. 

LIT.: J. Longnon, L’Empire latin de Constantinople 

et la Principaute de Moree, Paris, 1949. K. Ax. 

Statua na Herakle najdena vo Kostinci (III v.) 

HERAKLE – boèstvo {to kaj 

Makedoncite se vika Arotos / Aretos 

(imeto se povrzuva so makedonska 

glosa so nejasna etimologija), 

mitski rodona~elnik na Makedoncite 

i na makedonskata kralska 

ku}a. Makedonskite kralevi 

(Aleksandar III Makedonski, Antigon 

Gonat, Persej) mu prinesuvaat 

`rtvi. Vo vremeto na Aleksandar 

Makedonski go nosi epitetot 

„Propator#. Vo Ajga e pronajden 

natpis posveten na Herakle 

„Patroios#. Vo epigramite na poetot 

Samos makedonskiot kral 

Filip V e potomok na Herakle. 

Vo s. Resava H. e zapi{an kako 

„Theos Megistos#. 

LIT.: Isokrates, 3 vols., Harvard University 

Press, 1961; Arijan, Aleksandrovata anabasa. 

Prev. M. Buzalkova, Skopje, 2000; N. 



HERAKLEJA LINKESTIS (Heraclea 

Lyncestis) – anti~ka gradska 

naselba locirana na ju`nata periferija 

na dene{niot grad Bitola. 

Osnovan od Filip II (spored 

F. Papazoglu) vo sredinata 

na IV v. pr. n.e., kako vaèn strate{ki 

punkt za za{tita na severozapadnata 

granica na novoosvo- 

Del od arheolo{kiot lokalitet Herakleja Linkestis 

enite pokraini ili, spored drugi 

nau~nici, od Filip V –kako del 

od negovite dejstva vo Vtorata 

makedonsko-rimska vojna (200– 

197). Imeto Herakleja se spomnuva 

kaj Stefan Vizantiski (koj informira 

deka gradot go podignal 

Filip, sinot na Aminta) i kaj 

Demosten (Phil. I, 48). Spored materijalnata 

kultura (moneti, terakoti, 

keramika, nekolku grobovi 

vse~eni vo karpa, na severnata 

padina pod akropolata), ìvotot 

na gradot e datiran okolu 200 g. 

pr. n.e., odnosno vo vremeto na 

Filip V, a prviot siguren podatok 

za gradot poteknuva od Strabon 

(VII, 323), koj go prezel od Polibij. 

I Klaudij Ptolomej, koga 

zboruva za Makedonija, ja spomenuva 

Lyncestia so gradot Heraclea 

(Ptol., III, 12, 30). So rimskata okupacija 

na Makedonija, Herakleja 

Linkestis vlegla vo ~etvrtata 

merida i pretstavuvala patna 

stanica na Via Egnatia (Str. VII, 323; 

Caesar, De bello civili, 79, 3), a e zabeleàna 

i vo Itinerarium Antonini 

(318, 4; 319, 1-3; 329, 10), Itinerarium 

Burdigalensis (606, 4-9), Tabula Peuntingeriana 

i kaj geografot Ravenski. 

Najstarata naselba, pretpostaveniot 

kastel izgraden od Filip 

V, se nao|ala na rit~eto severno 

od dosega otkopaniot kom- 

Detali od mozaikot vo Golemata bazilika vo Herakleja Linkestis 

HERAKLEJA 

pleks na gradot i podocna bila 

inkorporirana vo rimskiot grad. 

Spored epigrafskite spomenici, 

gradot bil administrativno ureden 

so gradski sovet i so razli~ni 

magistraturi, a ìtelite so 

rimsko gra|ansko pravo bile zapi{uvani 

vo tribata Fabia. Del 

od najranite urbani delovi vo 

Herakleja se otkrieni pod episkopskiot 

kompleks i bazilikite, 

kade {to se pronajdeni ostatoci 

od gradskiot plo{tad i od termite, 

a na ova urbano jadro mu pripa|a 

i teatarot. Na severniot 

aneks od plo{tadot se nao|al 

portik (I - po~etok na II v.) so pravoagolna 

forma, kade {to dol` 

zapadniot i severniot yid stoele 

statui so pretstavi na imperatori, 

gra|ani od visokite op{testveni 

sloevi i pretstavi na bo- 

èstva, dodeka delot od otkrienata 

povr{ina na termite gi 

vklu~uva site prostorii {to se 

neophodni za javen objekt od ovoj 

tip (frigidarium, tepidarium, caldarium 

i praefurnium). Teatarot bil 

lociran nad centralnoto gradsko 

jadro, iskoristuvaj}i ja padinata 

na ridot. Izgraden spored propoziciite 

na rimskite teatri, toj 

moèl da sobere do 2.400 gleda~i. 

Vo IV v. prestanal da se koristi i 

prerasnal vo majdan za gradeèn 

H 

1581

H HER@MAN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Amfiteatarot vo Herakleja Linkestis 

materijal. Vo docnoanti~ko vreme 

prostorot na gradot bil namalen, 

{to se potvrduva i so materijalnite 

naodi (Bazilikata Dextra 

muros i gradskata vila), i zafa}al 

prostor od 5 ha, a bil opkruèn 

so odbranbeni yidini koi 

na odredeni mesta bile zajaknati 

so kuli. Ovie intervencii se rezultat 

na postojanite napadi od 

strana na Gotite (472 i 479 g.). Vo 

ovoj period gradot prerasnal i vo 

episkopsko sedi{te, a negovite 

episkopi u~estvuvale i na crkovnite 

sobori. Vo aktite na soborot 

odràn vo Serdika (347) se 

spomnuva „Euagrius a Macedonia de 

Heraclio Lynco# (Hier. 639, 1; 641, 5). 

Episkopot Kvintilij (Quintilius) 

u~estvuval na sobirot vo Efes 

(449) i vo Halkedon (451), a vo aktite 

na Carigradskiot sobor 

(553) kako potpisnik se pojavuva 

„Benignus ep. Heracleotanae# (Mansi 

IX 173 C, 190 E, 194 B, 197 A. B., 262 

B, 389 B). Naslednik na Benignus 

bil Jovan-Pahomij, ~ij{to monogram 

e so~uvan na kapitel od Mala- 

Malata bazilika vo Herakleja Linkestis 

1582 

ta bazilika, t.n. Bazilika A (vtora 

polovina na VI v.), kako i na 

natpisot na gradskata fontana. 

Od ovoj period poteknuvaat i otkrienite 

sakralni gradbi: Golemata 

bazilika (podignata vrz postara 

gradba, t.n. Bazilika B), Malata 

bazilika i Grobi{nata bazilika, 

kako i episkopskata rezidencija. 

Gradbite bile ukraseni 

so bogata arhitektonska plastika 

i so polihromni mozai~ni podovi 

so geometriski, rastitelni i ìvotinski 

pretstavi i ilustrirani 

poraki od Biblijata. Vo VI v. 

na prostorot vrz rimskiot teatar 

bile izgradeni mikrostanbeni 

celini. @ivotot vo gradot zamira 

kon krajot na VI v., a prostorot 

na Grobi{nata bazilika podocna 

bil koristen za nekropola na slovenskite 

plemiwa. 


u rimsko doba, Skopje, 1957, 188-194; Herakleja, 

I-III, Bitola, 1961–1967; E. Maneva, 

Nekolku tipovi i formi na elinisti~ka 

i rimska keramika od Herakleja, 

posebno izdanie, 1, Bitola, 1979; T. Janakievski, 

Teatar, Posebni izdanija, 2, Bitola, 

1987; G. C. Toma{evi}, Ranovizantiski 

podni mozaici, Makedonija, Epir 

i Dardanija, Beograd, 1978. A. V.-M. 

HER@MAN, Sava (Sava Heøman) 

(Rihvald, ê{ka Republika, 21. V 

1926) – slavist i balkanolog-lingvist 

i makedonist. Po zavr{uvaweto 


na Karloviot univerzitet vo Praga, 

doktoriral po filozofija i se 

vrabotil na svojot fakultet istraùvaj}i 

go razvitokot i stabilizacijata 

na standardnite jazici. 

U~estvuval na Me|unarodniot 


i kultura vo Ohrid (1968, 

1970, 1996), kako i na mnogu kongresi 

i nau~ni sobiri vo svetot. Ima 

objaveno pogolem broj statii od 

oblasta na balkanistikata i posebno 

od makedonistikata. 

Sava 

Her`man 

BIBL.: Hranice pøibuzných dialektù anáøeèních 

skupin, „Slavia#, 8, Praha, 1966, 143-147; 

Pøedpokladu vzniku spisovné makedonštiny a její 

dnešni struktura, „Slavia#, 10, 1968, 297-304; 

Sémantika modálních, temporálních a vidových 

tvarù v balkánských jazycích, „Studia Balcanica 

Bohemo-Slovaca#, 1, Brno, 1970, 248-253; 

Konstrukt (mezi)jazykové komunikace v balkánských 

jazycích, „Studia Balcanica Bohemo- 

Slovaca#, 3, 1987, 250-254; Model (konstrukt) 

na me|ujazi~na komunikacija na 

Balkanot, zb.: Nau~na diskusija na 

Me|unarodniot seminar za makedonski 

jazik, literatura i kultura, 14, Skopje, 1988, 

61-64; Makedonská otázka – mýtus a skuteènost, 

„Les Études Balkaniques Tchéques#, 9, Prague, 

1994, 111-116; Blaè Koneski (nekrolog), „Slavia#, 

1994, 263-264; Národní spoleèensvi: objektivní 

fakt, subjektivní volba nebo ,vymyšlenost’, 

„Nau~na diskusija...#, 23, 1997, 203-312 (= 

Národní spoleèenství: objektivní fakt, subjektivní 

volba nebo ,vymyšlenost’, „Les Études Balkaniques 

Tchéques#, 10, Prague, 1999, 127-135; Sémantické 

analogie v oblasti slovesné modality a modálních 

vét v balkánskích a baltských jazycích, „Europeica- 

Slavica-Baltica#, Praha, 2007, 147-149. 

LIT.: Ivan Dorovski, Emilija Crvenkovska, 

Leksikon na stranski makedonisti 

XX i XXI vek, Skopje, 2008, 124-125. Bl. R. 

HERKULE – patna stanica od 

rimsko vreme, zabeleàna na Tabula 

Pojtingerijana (III–IV v.), na 

delnicata od patot pome|u Skupi 

i Stobi. Se nao|ala pome|u stanicite 

Fines i Presidio. Se locira 

na lokalitetot Bela Voda 

(Vele{ko), kade {to se sre}avaat 

ostatoci od keramika, mermer, 

tragi od star vodovod i moneti. 

LIT.: T. Tomoski, Prilog za rekonstrukcija 


Scupi–Stobi, „@iva Antika#, XI, 1, 


HERODOT (Herodotos) (Halikarnas, 

Mala Azija, ok. 484 – verojatno 

Turii, Ju`na Italija, ok. 425 

pr. n.e.) – helenski istoriograf, 

poznat kako „tatko na istorijata#, 

izvor za najstarata istorija 

na Makedonija. Poradi politi~kite 

protivre~nosti so halikarna{kiot 

tiranin Ligdamid, bil 

prinuden da se preseli i privremeno 

da ìvee na ostrovot Samos. 

Mnogu patuval (Vavilon, Egipet, 

Skitija, Trakija, Makedonija 

itn.), a prestojuval i vo Atina kade 

{to se zapoznal so Perikle i 

so Sofokle. U~estvuval vo osnovaweto 

na kolonijata Turii vo 

Ju`na Italija (444 pr. n.e.), kade 

{to ostanal do krajot na ìvo-


Bista 

na istoriografot 

Herodot 

tot. Go napi{al deloto Istorija, 

koe{to aleksandriskite filolozi 

go podelile na devet knigi, 

nasloveni spored imiwata na 

Muzite. Negovata osnovna tema 

se Helensko-persiskite vojni, a 

pokraj mnogubrojnite istoriski, 

geografski i etnografski podatoci 

za zemjite {to gi posetil, 

dava i dragoceni podatoci za ranata 

istorija na Makedonskoto 

Kralstvo i makedonskata kralska 

dinastija na Argeadite. 

IZV.: Herodoti, Historia, Oxonii, 1927; Herodotova 

istorija. Prevod od starogr~ki, 

predgovor, bele{ki za pisatelot i deloto, 

komentari na tekstot Danica âdikovska, 

Skopje, 1998. K. M.-R. 

HEROMEN (? – 336 g. pr. n.e.) – sorabotnik 

na Pavsanij, ubiecot na 

kralot Filip II. Poteknuval od 

aristokratskiot rod na Linkestidite. 

Zaedno so Arabej i Aleksandar, 

bil vklu~en vo zagovorot protiv 

kralot vo Ajga. Po ubistvoto, 

Heromen i Arabej se sokrile, no 

bile fateni i pogubeni. 



HEROON – monumentalen vid 

nadgrobni objekti od rimsko vreme 

vo Makedonija, registrirani 

na pove}e lokaliteti. Objektite 

bile oformuvani vo vid na rimski 

hram na visok podium, so priodni 

skalila, vestibil i cela i so 

podzemen hipogeum. Na Grama|e, 

kaj Barovo, e otkriena tipolo{ki 

raznovidna kamena arhitektonska 

plastika. Ist e i slu~ajot 

so heroonot kaj selskata crkva vo 

Tremnik, Negotinsko, i so objektot 

na lokalitetot Seli{te kaj 

Ve{je. Kaj Pirava i Marvinci 

(Valandovsko) se otkrieni edinstveno 

dvata masivni pokrivni 

frontoni, dodeka na lokalitetot 

Sulinar kaj seloto â{ka (Vele{ko) 

e otkriena re~isi kompletno 

za~uvana supstrukcija na 

podiumot i na hipogeumot, so tri 

grobnici pod arkosolii. 

LIT.: V. Lil~i}, Makedonskiot kamen za 

bogovite, hristijanite i za ìvot po 

ìvotot, I, Skopje, 2001, 223, 227, 313, 

319–338, 351, 463, 493–494. V. L. 

HERCOGOV BABJAK. – v. babjak, 

Hercogov. 

HERCOGOVA TEMJANU[KA. 

– v. temjanu{ka, Hercogova. 

HESIOD (Hesiodos) (VII v. pr. 

n.e.) – helenski poet, prv go spomnuva 

imeto Makedonija. Negoviot 

tatko, koj{to se zanimaval so 

pomorska trgovija, se preselil od 

Kima vo Ajolija, vo Askra, selo 

na padinite na planinata Helikon, 

blizu do gradot Tespij vo Bojotija. 

Tuka H. se zanimaval so 

zemjodelstvo. Po smrtta na tatko 

mu sporel so bratot Perse okolu 

nasledstvoto. Gi napi{al delata 

Teogonija i Dela i dni, no mu se 

pripi{uvaat i drugi kako: [titot 

na Herakle, Katalog na ènite, 

Natprevar me|u Homer i 

Hesiod i dr. 

IZV.: Hesiodi carmina, rec. A Rzach, ed. tertia. 


LIT.: V. Mitevski, Anti~ka epika, Helada 

i Rim, Skopje, 2001. K. M.-R. 

HETAJRI (hetairoi) – stara makedonska 

institucija, najbliski sorabotnici 

na kralot, negovi 

pridru`nici vo mir, vojna i lov. 

Polagale zakletva deka }e imaat 

isti prijateli i neprijateli kako 

kralot. Od vremeto na Filip 

II Makedonski, me|u niv bile 

vklu~uvani i tu|inci, a pripadnosta 

moèla da bide i po~esna 

(pr.: tragediografot Evripid). 

Vo vreme na pohodot na Aleksandar 

III Makedonski go so~inuvale 

jadroto na makedonskata vojska, a 

podocna ova ime bilo preneseno 

na celata kowica. 

IZV.: Q. Curti Rufi, Historiarum Alexandri 

Magni Macedonis, Lipsiae, 1893. 


Skopje, 2004. K. M.-R. 

HIBISKUS (Hibiscus syriacus L., 

fam. Malvaceae) – listopadna grmu{ka 

od Azija, so tridelni listovi, 

grubo nazabeni. Cvetovite se 

krupni, yvonesti, 

so oboeni 

ven~eliv~iwa 

(violetovi, crveni, 

beli). Plodot 

e ~u{ka. 

Mnogu dekorativen 

vid, pokraj 

drugoto, se koristi 

i za ìvi 

Rascvetan hibiskus ogradi. Al. And. 

HIDRA, SLATKOVODNA (Hydra 

attenuata Pall.) – polip so sedentaren 

na~in na ìveewe. Se sre- 

}ava pricvrsten za nekoe rastenie 

ili cvrst predmet vo bari, 

ribnici i vo ezera. Dostignuva 

golemina od 10 do 20 mm. Se ishranuva 

so sitni ìvotni, rak- 

~iwa i drugi vodni organizmi 

koi plivaat vo vodata {to gi lovi 

so pomo{ na pipalata. Poseduva 

otrovni kletki so ~ij otrov 

se brani. 

HIDROBIOLO[KI 



V. T. K. – M. Kr. 

Ribnikot na Hidrobiolo{kiot zavod vo Ohrid 

HIDROBIOLO[KI ZAVOD – 

OHRID. Prou~uvaweto na limnolo{kata 

problematika na Ohridskoto 

Ezero se beleì vo trudot 

na Steindachner F.,1892: Uber einige 

neue und seltene Fischarten usw. 

Denksch. Akad. Wiss., Wien., math. 

naturwiss. KL, 59, 357–384. Prvoto 

doa|awe na S. Stankovi} (1892– 

1974), vo 1922 g. vo Ohrid, vo su{tina 

pretstavuva po~etok na organizirano 

istraùvawe na Ohridskoto 

Ezero i na negoviot 

ìv svet. Toj redovno doa|al sekoe 

leto vo Ohrid, osven vo tekot 

na Vtorata svetska vojna i vr{el 

istraùvawa vrz ezeroto, vo sorabotka 

so pogolem broj doma{ni 

i stranski poznati hidrobiolozi. 

Vo 1932 g. ja objavil prvata 

sinteza za Ohridskoto Ezero i za 

negoviot ìv svet pod naslov: Die 

Fauna des Ohridsees und ihre Herkunft. 

Arch. Hydrobiol. 23: 557-617. 

Toj e osnovopolo`nik na Hidrobiolo{kata 

stanica vo Ohrid so 

mrestili{te, denes poznata kako 

Hidrobiolo{ki zavod, koja zapo~nala 

so rabota vo 1935 g. i e 

prva od takov vid na Balkanskiot 

Poluostrov. So natamo{ni istraùvawa 

i so golemiot broj dobieni 

rezultati od S. Stankovi}, 

vo Skopje izleguva vtora monografija 

za Ohridskoto Ezero, na 

srpski jazik (1957). Taa izleguva i 

na makedonski jazik (1959), a vo 

1960 g. e podgotvena vo soodveten 

oblik za strogo nau~na upotreba i 

izleguva na angliski jazik vo Hag 

vo Holandija kaj Uilgeierij dr. W. 

Junk, Den Haag Monographiae. So osnovaweto 

na Hidrobiolo{kata 

stanica se sozdadeni uslovi za 

sistematsko i kontinuirano prou- 

~uvawe na Ezeroto i na negoviot 

ìv svet, a vo 1979 g. Ezeroto be{e 

vneseno vo Registarot na svetskoto 

prirodno bogatstvo (J. Serafimova–Haxi{~e, 

1985 g., Ohrid.) 

H 

1583

H †HIDROELEKTROPROEKT# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Po osloboduvaweto na Ohrid (7 

noemvri 1944), otpo~nuva noviot 

razvoj na stanicata odnosno na 

Hidrobiolo{kiot zavod. Statusot 

na Hidrobiolo{kata stanica 

kako nau~na ustanova e utvrden od 

strana na Prezidiumot na AS- 

NOM, so akt br. 64 od 4. XI 1944. 

LIT.: Bibliografski podatoci za Ohridskoto 

Ezero, Priredile V. Novevska, 

D. \orgonoska, T. Naumoski, V. Miti}, 

„Posebni izdanija#, 2, Hidrobiolo{ki zavod, 

Ohrid, 1985; Kongres na ekolozite na 

Makedonija so me|unarodno u~estvo (Kniga 

na apstrakti), Ohrid, 25–29. X 2003; J. 

Serafimova-Haxi{~e, 50 godini ìvot i 

rabota na Hidrobiolo{ki zavod od Ohridskiot 

hidrobiolo{ki zavod, Jubilejno 

izdanie, kn. 1, Ohrid, 1985, 9–75; S. Stankovic, 

Die Fauna des Ohridsees und ihre Herkunf, 

„Arch. Hydrobiol.#, 23, 1932, 557–617; S. 

Stankovi}, Ohridsko jezero i njegov ìvi svet, 

Skopje, 1957; S. Stankovi}, Ohridskoto 

Ezero i negoviot ìv svet, Skopje, 1959; 

S. Stankovic, The Balkan Lake Ohrid and its living 

world, Monographyae Biologicae, Vol.9, 

Haag, 1960; S. Stankovi}, Encikliklopedija Jugoslavije, 

t. 5, Zagreb, 1955- 1971, 12. M. T. 

„HIDROELEKTROPROEKT# – 

pretprijatie za proektirawe na 

EE i hidrotehni~ki objekti. Toa 

e osnovano e vo 1947 g. kako del na 

sojuznata organizacija. Samostojno 

rabotelo od 1950 g. Vo 1989 g. 

se integriralo so pretprijatieto 

EMO – Ohrid. Izgotvuvalo studii, 

osnovni, idejni, glavni i izvedbeni 

proekti za golem broj 

zna~ajni objekti: TE, HE, TS, VN 

vodovi i hidrosistemi. Dr. R. 

HIDROENERGIJA vo Makedonija 

– v.: hidrocentrali vo Makedonija. 

HIDROMETEOROLO[KA 

SLU@BA. Hidrometeorolo{kata 

slu`ba na Makedonija e formirana 

vo 1947 g., a vo 1993 g. taa 

stanuva ~lenka na Svetskata meteorolo{ka 

organizacija (SMO), 

koja e specijalizirana agencija 

na Obedinetite Nacii (ON). 

Hidrometeorolo{kata slu`ba 

na Makedonija ja sproveduva za- 

Laboratorijata na Upravata 

za hidrometeorolo{ki raboti vo Skopje 

crtanata programa, vo ramkite na 

sredstvata so koi raspolaga i 

postojano ja podobruva svojata 

stru~no-metodolo{ka osnova. 

Celta e taa poadekvatno da se 

vklu~i vo svetskiot hidrometeorolo{ki 

sistem i da bide poefi- 

1584 

kasna i pokorisna za na{eto stopanstvoto 

i zemjata vo celina. 

Hidrometeorolo{kata slu`ba 

kaj nas izdava predupreduvawa za 

opasni vremenski pojavi, gi opsluùva 

slu`bite so informacii 

za vremeto i klimata, ja informira 

i ja educira javnosta za 

razbiraweto na vremeto, nabquduva, 

registrira i izvestuva za 

vremeto i vodite, raboti so internacionalni 

partneri i drugo. 




Skopje, 1979; „Meteorevija#, Skopje, 



HIDROMETEOROLO[KI 

†GLASNIK# ‡ spisanie na Republi~kiot 

hidrometeorolo{ki 

zavod. Prviot broj na spisanieto 

izleze od pe~at 1979 g., a vo nego 

se obrabotuvaa dostigawata i 

problemite na meteorologijata, 

klimatologijata, hidrologijata i 

agrometeorologijata, protivgradobijnata 

odbrana, sinoptikata, 

hidrologijata, zagadenosta na vodite, 

zagadenosta na vozduhot, zagadenosta 

na po~vite i drugo. Od 

1998 g. po~na da se pe~ati spisanieto 

„Meteorevija#, vo koe se 

obrabotuvaat temi i informacii 

od oblasta na meteorologijata na 

popularen na~in i se davaat soznanija 

kako tie da bidat primeneti 

vo makedonskoto stopanstvo. 

Izdava~ e Meteorolo{koto zdru- 

ènie na RM, a vo realizacijata 

u~estvuva i Upravata za hidrometeorolo{ki 

raboti. 




Skopje 1979; „Meteorevija#, Skopje, 



HIDROCENTRALI vo Makedonija. 

Vkupniot hidroenergetski 

potencijal vo RM e procenet na 

5.200 GWh, vo momentov se iskoristeni 

27% ili 1.500 GWh, so 

instalirana sila 431 kW. Godi{no 

proizvodstvo na hidrocentralite 

(HC): 1.170 GWh vo 2000 g., 

621,5 (2001), 755,4 (2002), 1.370 

(2003) GWh. Me|u 10-te HC na go- 

Hidrocentralata †Globo~ica# 

lemite brani najva`ni se: „Vrutok# 

(27% od vkupnoto proizvodstvo), 

„[pilje# (24%), „Tikve{# 

(17%), „Globo~ica# (15%), small 

HPPs (11%), „Vrben# (3%), „Raven# 

(3%), a pak malite HC (10tina 

na broj) proizveduvaat 11%. 

HC imaat malo u~estvo vo vkupnoto 

proizvodstvo na elektri~na 

energija (15%), no se mnogu zna- 

~ajni za zadovoluvawe na vrvovite 

od pobaruva~kata. Q. T. 

Peter 

Hil 

HIL, Peter (Peter Hill) (Pert, 

Avstralija, 1945) – avstraliski 

slavist i makedonist. Po zavr{enite 

studii po rusistika i germanistika 

na Univerzitetot vo Melburn, 

studiite gi prodolìl vo 

Berlin i Hamburg, kade {to i doktoriral. 

Bil profesor na Univerzitetot 

vo Hamburg (1979), a potoa 

na Makvori univerzitetot vo Sidnej 

gi vovel predavawata po ju`noslovenskite 

jazici, pa i makedonskiot. 

Sorabotuval so prof. 

Rexinald de Brej, zaedno so K. Vindl, 

T. Dimitrovski, Bl. Korubin i 

Tr. Stamatoski (1991&1994), vrz 

podgotovkata na The Routledge Macedonian-English 

Dictionary, edited and 

prepared for publication by P. Hill, S. 

Mir~evska and K. Windle (London, 

1998), a gi objavil i knigite The 

Macedonians in Australia (Perth, 1989) 

i The Dialect of Gorno Kalenik (Columbus/Ohio, 

1991), kako i pogolem 

broj prilozi vo spisanija i zbornici. 

Vr{i pokompleksni istraùvawa 

od oblasta na makedonskiot, 

bugarskiot, hrvatskiot, srpskiot 

i azerbejxanskiot jazik. U~estvuval 

na Ma|unarodniot seminar za 

makedonski jazik, literatura i


kultura vo Ohrid (1977, 1979). 

BIBL.: Lexical Revolutions of Expression of 

Nationalism in the Balkans, „Melbourne Slavonic 

Studies#, 9/10, Melbourne, 1976, 121-128; A 

Dictionary of the Ottoman Turkish Elements in the 

Languages of South-Eastern Europe. Its Significanse 

for the Study of Balkan Spanish, „Estudios Sefardies#, 

1, 1978, 342-345 (koavtor); Australians of 

Macedonian Origin and thear Speech, zb.: The Slavic 

Languages in Émigré Communities, Edmonton, 1982, 

47-60; Romanismen in den Dialekten von Ägäisch- 

Mazedonien, „Die Slawischen Sprachen#, 11, 1987, 

45-62; On the Phonemic Inventaries of Slavonic 

Languages, zb.: Slavistische Linguistik 1986, 

München, 1987, 195-208; The Political Significance 

of the Macedonian Standard Language, „Australian 

Slavonic and East European Studies#, I/1, 1987, 53- 

60; Macedonians, zb.: The Australian People, 

Canbberra-Melbourne, 1988, 685-691; Language as 

a Political Factor in the New Europe, zb.: Modern 

Europe. Histories and Identities, Adelaide, 1998, 25- 

34; Parts of Speech as a Practical Problem in a 

Dialect Monograph, zb.: Slavistische Linguistik 1989, 

München, 1990, 91-98; Mehrsprachigkeit in 

Südosteuropa, „Zeitschrift für Balkanologie#, 26/2, 

1990, 123-141; Nation, Nationality and 

Multiculturalism in Europe, „Australiean Slavonic 

and East European Studies#, 4/1-2, 1990, 195-204; 

Benennungen der Standardsprache, zb.: Natalicia 

Johanni Schröpfer octogenario a discipulis amicisque 

oblate, München, 1991, 191-200; Macedonian School- 

Books from Albania, „Australia Slavonic and East 

European Studies#, V/1, 1991, 77-90; Impressions of 

a recent visit to Bulgaria and Macedonia, „The South 

Slav Journal#, 14 (1991), 1994, 10-22; The 

Macedonian-English Dictionary Project, „Australia 

Slavonic and East European Journal#, VIII/2, 1994, 

11-18; Die Herausbildung einer makedonischen Nation, 

„Die slavischen Sprachen#, 46, 1995, 201-214; The 

Crisis in South-Eastern Europe: Nationalism and 

National Mythologies, zb.: Nations Nationalism and 

Security in Contemporary Europe. Papers of the School 

of temporary European Studies, Brisbane, 1996, 29- 

47; Die Dialektbasis der makedonischen 

Standardsprache, Makedonien. Landescunde – 

Geschichte – Kultur – Politik – Wirtschaft – Recht, 

„Österreichische Osthefte#, 14, Wien – Frankfurt a. M. 

etc. 1998, 261-281; Die Modernisierung bei den 

Slavenund die Herausbildung der slavischen 

Standardsprachen, zb.: Slavistische Studien zum XII. 

Internationalen Slavistenkongress in Krakau 1998, 

Frankfurt a. M., 1998, 59-71; Macedonians in Greece 

and Albania: A Comparative Study of Recent 

Developments, „Nationalities Papers#, 27/1, 1999, 17- 

30; Mehrsprachigkeit in Südosteuropa, Handbuch der 

Südosteuropa-Linguistik, Wiesbaden, 1999, 143-172; 

Die sprachliche Situation in der Republik Makedonien, 

zb.: Die sprachliche Situation in der Slavia zehn Jahre 

nach der Wende, Frankfurt s. M., 2000, 243-260; 

Macedonians, The Australian Peuple, London-Sydney, 

2001, 571-578; Germanski vlijanija vrz makedonskiot 

literaturen jazik vo sporedba so 

sosednite ju`noslovenski jazici, Nau~na konferencija 

na Seminarot za makedonski jazik, 

literatura i kultura vo Ohrid, 27, Skopje, 

2001, 25-34; The Language Situation in Macedonia, 

zb.: Otgovornostta pred ezika, [umen, 2002, 

103-114; Makedonisch, Wieser Enzyklopädie des europäischen 

Ostens, 10: Lexikon der Sprachen des 

europäischen Ostens, Klagenfurt, 2002, 205-312; 

Language and National Identity, zb.: Perspectives on 

Europa. Language Issues and Language Planning in 

Europa, 2003, 11-20; Noch einmal zu den 

Lehnprägungen nach deutschen Vorbildernin den südslavischen 

Sprachen, zb.: Normen, Namen und 

Tendenzen in der Slavia. Festschrift für Karl Gutschmidt 

zum 65. Geburtstag, München, 457-468; Macedonians, 

The Enziklopedia of Melbourne, 2005, 431. 

LIT.: Ivan Dorovski, Emilija Crvenkovska, 

Leksikon na stranski makedonisti 

XX i XXI vek, Skopje, 2008, 125-126. Bl. R. 

HILIJARH – komandant na hilijarhija 

(odred od 1.000 kowanici), 

na prvata hiparhija od hetajrite 

od makedonskata vojska, 

no i dvorska titula na vr{itel 

na mnogu va`ni politi~ki funkcii 

vo dràvata. Toj gi podgotvuval 

site dràvni raboti za 

kralot. 


period, Skopje, 1995; N. Proeva, Istorija 


HILMI-PA[A, Husein (s. Sarlixa, 

o-v Mitilin, Turcija, 1859 – 

1921) – visok turski voeno-administrativen 

deec, diplomat i dràvnik. 

Bil glaven sekretar na Izmirskiot 

vilaet (1882), okruèn 

upravnik (mutesarif) vo Mersin, 

valija na Adana (1887) i na Jemen 

(1898). Po Ilindenskoto vostanie 

za sproveduvawe na Mirc{tegskite 

reformi e postaven za glaven 

inspektor na vilaetite vo Makedonija 

(1903–1908). Potoa stanuva 

minister za vnatre{ni raboti 

(1908) i velik vezir (1908–1909), 

no usloven so apsewe od mladoturskite 

lideri, si podnesuva ostavka 

(3. IV 1909); ambasador vo Viena 

(1912–1918). Bl. R. 

HILFERDINGOV (MAKEDON- 

SKI) KIRILI^KI LIST – v. 

Fragmenti na kirili~ki staroslovenski 

tekstovi od makedonsko 

poteklo. 

[ejmas 

Hini 

Husein 

Hilmi-pa{a 

HINI, [ejmas (Mosbon, Severna 

Irska, 8. VII 1939) ‡ irski poet, 

eseist i preveduva~, dobitnik 

na Nobelovata nagrada za literatura 

vo 1995. Vnimanie privlekuva 

u{te so prvata poetska zbirka 

Smrtta na prirodoslovecot 

(1966). Toj vo poezijata gi veli~a 

sekojdnevnite ~uda na ìvotot. 

Drugi knigi: Vrata kon temni- 

nata (1969), Prezimuvawe (1972), 

Ostrov na hodo~astija (1984), 

Glogov fener (1987) i Prividenija 

(1991). Pi{uval i esei. Vo 


na SVP. 

LIT.: B. \uzel, Verodostojnosta na poezijata, 

„Poezija#, SVP, Struga, 2001. P. Gil. 

HIRONOMIDI (Chironomidae) – 

dvokrilci sli~ni na komarcite. 

Mnogu se sitni, 

ne`ni i so tenki 

krilja. Se pojavuvaat 

vo golemi roevi 

kako oblaci 

nad vodite. Larvite 

ìveat vo vodna 

sredina i se glavna 

hrana za ribite. 

HJUZ 

Vo Dojranskoto Ezero dominira 

vidot Chironomus plumosus L., ~ii 

larvi se krupni i crveno oboeni, 

po {to se lesno prepoznatlivi. 

LIT.: Petar Angelovski, Jonce Sapkarev, Biljana 

Karaman, Stoe Smiljkov, Qualitative composition 

and quantitative relations of the Macrozoobentos 

from Lake Prespa, God. Zb. Biol., Skopje, 

1994, 47: 5–21; Petar Angelovski, Jonce Sapkarev, 

The composition and distribution of Chironomids 

(Diptera: Chironomidae) of Aegean 

Lakes, God. Zb. Biol., Skopje, 1983, 36: 

221–243. V. T. K. – M. Kr. 

HISTOLOGIJA (st. gr. ?¬stÁz) – 

nauka za izu~uvawe na ìvotinskite 

i rastitelnite tkiva pod 

mikroskop (mikroskopska anatomija). 

Kako nastavno-nau~na disciplina 

vo Makedonija e vovedena 

vo u~ebnata 1948/49 g., neposredno 

po osnovaweto na prviot 

makedonski univerzitet †Sv. Kiril 

i Metodij#. Vo Makedonija 

postojat pove}e laboratorii vo 

koi se primenuvaat histolo{ki 

istraùvawa, kako od bazi~en karakter, 

taka i za dijagnosti~ki 

celi. D. R.-Z. 

Ted 

Hjuz 

Hironomida 

HJUZ, Ted (Jok{ir, 17. VIII 1930 ‡ 

28. X 1998) ‡ angliski poet, bil 

oènet so popularnata poetesa 

Silvija Plat koja se samoubila. 

Zaedno so Daniel Vajsbort vo 

London go ureduval knièvnoto 

spisanie Moderna poezija vo prevod 

vo koe gi pretstavuvale najpoznatite 

moderni pisateli na 

HH v. Vrz negovoto tvore{tvo 

najsilno vlijanie ima deloto 

H 

1585

H HLAPEN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Ptici, ìvotni, cve}iwa od D. 

H. Lorens. Fasciniran e od ìvotnite 

i ja izrazuva „su{tinata# 

na ìvite su{testva. Avtor e 

na poetskite knigi: Sokol na 

do`d (1957), Luperkalii (1960), 

Gavran (1970), Gaudete (1977), 

Pe{terski ptici (1978), Ostatoci 

od Elmet (1979) i dr. Dobitnik 

e na Zlatniot venec na 

SVP vo 1994 g. 

LIT.: Zoran An~evski, Poezijata na Ted 

Hjuz, „Pesni#, Sk., 1994. P. Gil. 

HLAPEN, Radoslav (XIV v.) – 

blagorodnik, vojskovodec na Stefan 

Du{an, samostoen vladetel 

vo Jugozapadna Makedonija, gospodar 

na Ber i na Voden so okolnite 

kraevi. Se izdignal i se osamostoil 

po smrtta na carot Stefan 

Du{an (1355). Gi vladeel teritoriite 

od Sele~ka Planina, 

na sever, do granicata na Tesalija, 

na jug, na zapad do Kostur, a na 

istok do r. Vardar. Odrùval 

dobri odnosi so severnite sosedi, 

so kralot Volka{in i so sin mu 

Marko, koj bil negov zet, oènet 

so }erka mu Elena. 

LIT.: H. Matanov, Radoslav Hlapen souverain feudal 

en Macedoine meridionale durant le troisieme 

quart du XIVe siecle, EB XIX/4, 1983. K. Ax. 

HLUDOV (LOBKOVSKI) PA- 

RIMEJNIK ‡ pergamenten kirilski 

rakopis od XIII‡XIV v. 

Pi{uvan e od makedonskiot kni- 

èvnik Nikola Brata vo vremeto 

na vizantiskite carevi Andronik 

II Paleolog i negoviot sin 

Mihail IX (pome|u 1294-1320). 

Sodrì 171 list. Se nao|al vo rakopisnata 

zbirka na A. I. Lobkov, 

poradi {to vo slavisti~kata 

nauka e poznat kako Lobkovski 

parimejnik. Sega se ~uva vo rakopisnata 

zbirka na Hludov (br. 

142) vo Dràvniot istoriski muzej 

vo Moskva. Rakopisot pretstavuva 

zna~aen izvor za prou~uvaweto 

na istoriskiot razvoj na makedonskiot 

knièven jazik. 

LIT.: Svodnyj katalog slavxno-russkih 

rukopisnyh knig, hranx]ihsx v 

SSSR, XI–XIII vv., Moskva, 1984, No 464, 

359–360; Z. Ribarova, Jazi~nite karakteristiki 

na Lobkovskiot (Hludov) paremejnik, 

zb.: Kirilo-metodievskiot (staroslovenskiot) 

period i kirilometodievskata 

tradicija vo Makedonija, Skopje, 

1988, 119–126; Hr. Ton~eva, Za nxkoi paleografski 

osobenosti na Lobkovskix 

(Hludovix) parimejnik – sredno-bqlgarski 

pametnik ot krax na XI- 

II – na=aloto na XIV vek, „Starobqlgaristika#, 

1995, 2, 45–56; Mito Miovski, 

Hludov parimejnik. Lingvisti~ka 

analiza, Skopje, 1996. \. P. At. 

HLUDOV TRIOD ‡ pergamenten 

rakopis od XIII v. Ima 188 listovi 

i gi opfa}a i dvata dela od 

Triodot ‡ posniot i cvetniot. Vo 

minatoto rakopisot se nao|al vo 

Markoviot manastir kraj Skopje. 

Ottuka, vo XIX v. go zel A. Giqferding 

i go odnel vo Rusija. Sega 

se ~uva vo Hludovata zbirka pri 

Dràvniot istoriski muzej vo 

Moskva pod br. 133. Ovoj star triod 

e eden od najinteresnite triodni 

tekstovi od makedonska redakcija. 

Vo nego se sre}avaat: vokalizacijata 

na erovite, denazalizacijata 

na golemata nosovka, zamenata 

na jat so a po c, y, s i dr. Mo{ne 

interesen e i od literaturna gledna 

to~ka, poradi {to ruskiot nau~nik 

N. Tunicki go prou~uva za 

da ja ustanovi prvobitnata redakcija 

na Cvetniot triod. 

LIT.: L. Mileti~, Interesen srednobÍlgarski 

pametnik ot XIII v., „Periodi=esko 

spisanie# LXVI, 1905, 95–112; P. 

A. Lavrov, Paleografi=eskoe obozrenie 

kirillovskogo piswma, Petrograd, 

1914, 120-121; N. Tunickij, O 

tekste bolgarskoj rukopisi Publi=noj 

biblioteki F.n. I, No 74, „Sbornik 

Otdelenix russkogo xzyka i slovesnosti#, 

t. 101, 1928, 394–397. \. P. At. 

HOLOKAUST – genocidot nad 

Evreite od Makedonija (1943). Vo 

privremeniot logor vo Monopolot 

vo Skopje bile sobrani Evreite 

od site gradovi na Makedoni- 

List od Hludoviot (Lobkoviot) parimejnik Deportacija na Evreite od Makedonija (1943) 

1586 

ja (7.145). Ottamu so èlezni~ki 

kompozicii od tovarni vagoni 

bile transportirani (11. III 1943) 

vo logorot na smrtta Treblinka 

vo Polska, kade {to vedna{ bile 

i ubivani. Nikoj od makedonskite 

Evrei ne ja preìveal deportacijata. 

Do po~etokot na april 

1943 g. bile uni{teni 98% od makedonskite 

evrejski zaednici. 




HOMATIJAN, Dimitrij (ok. 

1165–1234) – hartofilaks (ok. 

1200–1217) i arhiepiskop (1217– 

1234) na Ohridskata arhiepiskopija, 

kanonik i pisatel. Pobornik 

na agresivnata politika na Teodor 

I Angel (1214–1230), kon Latinite 

i Nikejcite. Se grièl za 

pravata i za privilegiite na Ohridskata 

arhiepiskopija. Bil protivnik 

na osamostojuvaweto na 

srpskata crkva. Ostavil bogata 

zbirka dokumenti. Napi{al Kratko 

ìtie na Kliment Ohridski. 

LIT.: G. Prinzing, A Quasi Patriarch in the State 

of Epiros: The Autocephalous Archbishop of 

„Bulgaria# (Ohrid) Demetrios Chomatenos, 

ZRVI 41, 2004. K. Ax. 

HOR NA KULTURNO-PROS- 

VETNOTO DRU[TVO †VAR- 

DAR#, ZAGREB ‡ horski ansambl, 

sostaven od makedonski 

studenti na Univerzitetot vo 

Zagreb. Dirigent bil Aleksandar 

Gligorievi}-Linin. Horot 

go so~inuvale 28 organizirani 

mladi komunisti. Pokraj horskoto 

peewe, na ~asovite se odrùvale 

i partiski sostanoci, kade 

{to se prou~uvala literaturata 

za naprednite dvièwa vo svetot. 

Vo tekot na juli 1936 g. ovoj horski 

ansambl organiziral koncertna 

turneja niz Makedonija, koga 

priredil koncerti vo: Skopje, 

Veles, [tip, Ko~ani, Radovi{ i 

Strumica, so revolucioneren i 

umetni~ki repertoar. Turnejata 

{to bila planirana niz Zapadna 

Makedonija, bila zabraneta od 

vlasta vo toga{na Ju`na Srbija. 

Na koncertite nastapuvale: sopranot 

Hristina Tatar~eva, solistot 

na Hrvatskoto narodno 

kazali{te vo Zagreb, tenorot Ratimir 

(Ratko) Delorko, a od 

Skopje kako gosti Ilija Xuvalekovski 

i Petre Bogdanov-Ko~ko. 

Vo umetni~kiot repertoar bile 

zastapeni dela od: Aleksandar 

Gligorievi}-Linin, Stefan Gajdov, 

Ivan Zajc i Antonin Dvor- 

àk. Revolucionerniot repertoar 

bil sostaven od nekolku masovni 

pesni i horski recitacii. 

Horskiot ansambl ~esto nastapuval 

na Radio Zagreb, no poradi 

golemata politi~ka aktivnost, 

policijata go zabranila (1937)


Horot na Kulturno-prosvetnoto dru{tvo †Vardar#, Zagreb 

negovoto dejstvuvawe. Me|u horistite 

se nao|aa nekolkumina od 

idnite politi~ari {to u~estvuvaa 

vo Narodnoosloboditelnata 

borba i vo sozdavaweto na makedonskata 

dràva. Me|u niv se: Boto 

Xoni, Kiril Miqovski, Vane 

[kartov, Blagoja Vaskov, Boris 

Ribarov, Spiro Nasti}-Kalinski, 

Van~o Burzevski, Dime Moskov, 

Simeon Tatar~ev, Aco Dimitrovski, 

Stra{o Pivkov, Ilija 

Piperkov, Slave Pope, Lazar 

Sokolov, Mitko Teoharov, Kiro 

Xonov i dr. J. T. 

HOR NA MRT ‡ osnovan e po Osloboduvaweto. 

Prvi dirigenti 

bile Stefan Gajdov i Todor Skalovski. 

Podocna go rakovodele 

Dragan [uplevski i Aleksandar 

Lekovski. Odigra izvonredno 

zna~ajna uloga vo pottiknuvaweto 

i afirmacijata na makedonskoto 

horsko tvore{tvo. Negoviot repertoar 

go so~inuvaa golem broj 

dela od svetskata muzi~ka literatura, 

me|u koi i del od kapitalnite 

vokalni i vokalno instrumentalni 

kompozicii (Mocart: †Rekviem#; 

Rosini: †Stabat mater#; 

Horot na Makedonskoto radio na gostuvaweto vo Sofija (1946) 

Orf: †Karmina Burana#; âjkovski: 

†Liturgija#; Atanas Badev 

†Liturgija na sv. Jovan Zlatoust# 

i dr.). So golem uspeh nastapuval 

na scenite i festivalite vo Makedonija 

i vo stranstvo. Kon krajot 

na XX v. aktivnosta na Horot 

na MRT be{e prekinata. M. Kol. 

Ivo 

Horvat 

HORVAT, Ivo (1897–1963) – hrvatski 

botani~ar, osnova~ na zagrepskata 

fitocenolo{ka {kola. 

Diplomiral i doktoriral (1920) 


Zagreb i vedna{ bil vraboten. 

Bil izbran za profesor po Sis- 

HOXA 

tematika na rastenijata i Geobotanika 

(1940). Od 1947 g., pa do 

krajot na ìvotot bil {ef na Zavodot 

za botanika na Veterinarniot 

fakultet vo Zagreb. Horvat 

se posvetil na fitocenolo{kite 

istraùvawa i kartirawe na vegetacijata 

na Balkanskiot Poluostrov. 

Gi istraùval visokoplaninskite 

pasi{ta na planinite 

na Makedonija (1935– 1939). Zaedno 

so H. Em izrabotil vegetaciska 

karta na Pelister (1946). 

Negovite istraùvawa se objaveni 

posmrtno vo epohalnoto delo 

Vegetation Sudosteuropas 1974 (so sorabotnici). 

R. R. 

Aktivisti na hortikulturnoto zdruènie 

HORTIKULTURNO ZDRU@E- 

NIE NA RM – dobrovolna stru~no-profesionalna 

organizacija na 

inènerite i tehni~arite na RM, 

koi rabotat vo sektorite na cve- 

}arstvoto i ukrasnite rastenija, 

gradinarstvoto, ovo{tarstvoto, 

lozarstvoto i pejza`nata arhitektura 

(od 1956). Zdruènieto e 

~lenka na IMI (Inènerska institucija 

na Makedonija). St. H. P. 

„HORTUS# – spisanie na Hortikulturnoto 

zdruènie na RM. 

Obrabotuva stru~no-nau~ni temi 

od oblasta na sektorite na ukrasnite 

rastenija, oblikuvaweto i 

ureduvaweto na pejzaìte, parkovite 

i zelenite prostori. Izleguva{e 

od 1986 do 2001 g., period 

vo koj se objaveni 20 broja na spisanieto. 

S. H. P. 

HOXA, ]erim Memedali (s. Radoli{ta, 

Stru{ko, 1924 ‡ Skopje, 

1991) ‡ pisatel za deca, publicist i 

novinar. Osnovno u~ili{te zavr- 

{il vo Struga, a sredno vo Skopje. 

Prvo rabotel vo prosveta, a potoa 

bil novinar vo „Flaka e velazerimit#. 

Bil urednik vo spisanijata za 

deca „Gezimi# i „Fatosi#. Toj e osnovopolo`nik 

na knièvnosta za 

deca na albanski jazik vo RM. 

BIBL.: Pesni, 1952 (zaedno so Lutvi Rusi); 

Kaj izvorot, 1960; Koga duva veterot, 

1962; Na{ite dni, 1979; Kaì mi go 

imeto, 1989. A. P. 

HOXA, Miru{e Memedali (Skopje, 

19. IX 1969) ‡ univ. profesor, 

H 

1587

H HO[EK MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

pedagog, preveduva~ i nau~nik. Osnovno 


{ila vo Skopje. Diplomirala na 

Grupata za albanski jazik i kni- 

èvnost i italijanski jazik. Po 

diplomiraweto izvesno vreme bila 

angaìrana kako sorabotnik vo 

kulturnata rubrika vo Albanskata 

redakcija vo MTV. Vo dnevniot 

pe~at objavila pove}e kriti~ki 

osvrti vo vrska so teatarskite 

pretstavi na Albanskata drama 

vo Skopje. Magistrirala so trudot 

„Transkulturalizmot vo teatarot 

Odin na Euxenio Barba# na 

Zagrepskiot univerzitet. Doktorirala 

na istiot univerzitet. Kako 

docent e angaìrana na Katedrata 

za albanski jazik i knièvnost, 

kade {to gi predava predmetite 

Morfologija na albanskiot 

jazik, Kontrastivna analiza i 

Civilizacija i kultura. Vo svojstvo 

na koordinator, taa e anga- 

ìrana vo obukata na preveduva- 

~ite i tolkuva~ite vo javnata administracija 

vo RM. Vo 2006/7 g. 

be{e na studiski prestoj vo Nica, 

Francija, kade {to se stekna so 

u{te eden magisterium. A. P. 

HO[EK, Karlo A. (Praga, ? – s. 

Vladilovci, Vele{ko, 24. II 1907) 

– êh, tikve{ki vojvoda, u~esnik 

vo makedonskoto osloboditelno 

dvièwe po Ilindenskoto vostanie. 

Bil ~etnik vo ~etata na P. 

Angelov vo Krivopalane~ko (1905) 

i vo ~etata na D. Daskalov, Tikve{ko 

(1906). Potoa bil izbran 

za tikve{ki vojvoda. Dejstvuval 

vo Tikve{ko i vo Vele{ko. Zaginal 

vo sudir so srpska ~eta (1907). 

IZV. i LIT.: NBKM-BIA, f. 583, op. 1, 

a.e. 67, ll. 162–165; „Makedono-odrinski 

pregled#, br. 33, Sofi®, 1907. Al. Tr. 

†HRVATSKI SOKOL# ‡ ZAG- 

REB ‡ sportska organizacija. Po 

Ilindenskoto vostanie vo Makedonija 

zapo~nal akcija za pribirawe 

na pari~na pomo{ za nastradanite 

Makedonci i gi povikal 

patriotskite dru{tva da mu 

se pridruàt (1904). Vo negova 

organizacija bilo odràno sve- 

~eno sobranie vo Zagreb (5. III 

1904) koe prerasnalo vo masovna 

manifestacija na solidarnost i 

1588 

Miru{e 

Memedali 

Hoxa 

poddr{ka na makedonskiot narod 

vo borbata za sloboda i osuda na 

stradawata na makedonskoto naselenie. 

Od pribranite pari na 

samoto Sobranie isprateni se 

2039 kruni i 88 fileri na Dobrotvornoto 

dru{tvo †Milosrdie# 

vo Sofija kako pomo{ za makedonskite 

begalci. Pomo{ pribirale 

i sokolskite dru{tva vo 

vnatre{nosta i drugi organizacii 

vo Hrvatska. 

LIT.: Mihajlo Minovski, Aktivnosta 

na organizacijata †Hrvatski sokol# za 

solidarnost na hrvatskiot narod so 

borbata na makedonskiot narod za nacionalno 

osloboduvawe vo vremeto na 

Ilindenskoto vostanie, „Prilozi za istorijata 

na fizi~kata kultura na Makedonija#, 

Skopje, 1978, 79–90. D. S. 

HRVATSKO-MAKEDONSKI 

VRSKI I ODNOSI. Datiraat 

od sredniot vek (delovi od Dalmacija 

vleguvaat vo Samuilovoto 

Carstvo) i prodolùvaat vo 

kontaktite na Hrvatite i Makedoncite 

kako u~esnici vo avstro-turskite 

vojni (XVII v.). Silen 

pottik na kulturnite relacii 

im dava objavuvaweto na 

Zbornikot na makedonski narodni 

umotvorbi na bra}ata Miladinovci 

vo Zagreb (1861), so materijalna 

pomo{ na hrvatskiot 

biskup Josip Juraj [trosmaer. 

Hrvatskiot pe~at gi sledi nastanite 

za vreme i po Ilindenskoto 

vostanie („Obzor#, „Slobodna 

rije~#, „Hrvatsko pravo#, 

„Hrvatska misao#, „Hrvatski sokol# 

i „Crvena Hrvatska#). Me- 

|u dvete svetski vojni Makedonci 

studiraat na Univerzitetot 

vo Zagreb i vo 1936 g. go formiraat 

MANAPO (Makedonski 

naroden pokret) koj go publikuva 

„Na{ vesnik#, zabranet po izleguvaweto 

na prviot broj. Na 

parlamentarnite izbori (1938), 

pretstavnici na MANAPO mu 

predlagaat na Vladimir Ma~ek 

(lider na Hrvatskata selanska 

partija) istaknuvawe kandidati 

na MANAPO na izbornite listi, 

no, predlogot e odbien. Stihozbirkata 


„Beli mugri# od Ko~o Racin e 

izdadena vo 1939 g. vo Samobor, 

vo blizinata na Zagreb. Me|u 

dvete vojni postoi sorabotka me- 

|u nacionalisti~ko-separatisti~kite 

sili vo Hrvatska i Mihajlovisti~kata 

VMRO. Vo april 

1929 g. vo Sofija, pretstavnici 

na Makedonskiot nacionalen 

komitet so pretstavnicite 

na Hrvatskata selanska partija, 

Ante Paveli} i Gustav Per~ec, 

potpi{uvaat Deklaracija za 

prijatelstvo i op{ta borba protiv 

srpskiot hegemonizam i za 

izvojuvawe na ~ove~ki i nacionalni 

prava, politi~ka sloboda 

i polna dràvna nezavisnost na 

Hrvatska i Makedonija. Sorabotkata 

so hrvatskite sojuznici 

prodolùva vo 1932 g., so ispra- 

}awe na pretstavnici na VMRO 

(Kiril Drangov, oficer i Vladimir 

Georgiev-êrnozemski, 

profesionalen atentator) vo 

kamp vo Pe~uj blizu do jugoslovensko-ungarskata 

granica, kade 

rakovodele so obu~uvaweto na 

hrvatski emigranti-teroristi. 

Vo nivna zaedni~ka akcija e organiziran 

atentatot vrz kralot 

Aleksandar Kara|or|evi} vo 

Marsej (9. X 1934). Liderot na 

VMRO, Van~o Mihajlov vo po~etokot 

na Vtorata svetska vojna 

se seli i ìvee vo Zagreb kaj Ante 

Paveli}. 

RM ja priznava R Hrvatska na 11. 

II 1992 g. R Hrvatska ja priznava 

RM na 12. II 1992 g. Diplomatski 

odnosi se vospostavuvaat na 30. III 


ambasador na R Hrvatska 

vo RM e Onesin Cvitan. Prv vonreden 


na RM vo R Hrvatska e Servet Avziu. 

Vo 2006 g. vo Bitola se otvora 

konzulat na R Hrvatska. 

LIT.: Hristo Andonov-Poljanski, Odglasot 

na Ilindenskoto vostanie sred jugoslovenskite 

narodi, Odbrani dela, t. 5, 

Skopje, 1981; Zoran Todorovski, Dejnosta 

na desnite strui na Organizacijata, Zlatna 

kniga – 100 godini VMRO, Skopje, 1993; 

Ahil Tunte, Republika Makedonija – prva 

dekada (1990–1999), Skopje, 2005. T. Petr. 

HREQO – v. Ohmu~evi}, Stefan 

Hreqo Dragovola. 

Taki 

Hrisik 

HRISIK, Taki (Kru{evo, 27. IX 

1920 ‡ Skopje, 15. XI 1983) ‡ kompozitor 

i horski dirigent. Muzika 

u~i kaj avstriskiot kompozitor 

i dirigent A. Hra{e, a muzi~koto 

obrazovanie go dooformuva 

po Osloboduvaweto vo 

Skopje. Potoa zaminuva vo Bitola, 

kade{to raboti kako nastavnik 

po muzika vo U~itelskata 

{kola i vo Gimnazijata. Vo me- 

|uvreme raboti i kako dirigent 

na horot †Stiv Naumov#. B. Ort. 

HRISOHO, Dimitar Tomov 

(Bitola, 11. VI 1924 ‡ Skopje, 22. 

IX 1986) ‡ spec. internist-nef-


Dimitar 

Hrisoho 

rolog, redoven prof. na Med. f. 

vo Skopje, vtemeluva~ na makedonskata 

nefrologija. Med. f. 

zavr{il vo Belgrad (1951), a specijalizacija 


vo 1955 g. Habilitiral od oblasta 

na revmatologijata (hroni- 

~en evolutiven poliartritis, vo 

1957). Ja formiral Klinikata za 

nefrologija (1975) i bil nejzin 

prv i dolgogodi{en direktor. Vo 

1970 g. go formiral Zdruènieto 

na nefrolozite pri MLD i bil 

prv pretsedatel, a ja formiral i 

Sekcijata za biokibernetika. 

Bil prodekan na Med. f. i prorektor 

na Univ. „Sv. Kiril i Metodij“ 

vo Skopje. Se vgradil vo 

sozdavaweto nefrolo{ki kadri 

vo Makedonija. Poglavjeto za 

„Isleduvawe na bubrezite“ vo 

„Osnovite na internata propedevtika“ 

od A. J. Igwatovski, 

(Skopje, 1963) e prv tekst za isleduvaweto 

i zaboluvawata na bubrezite 

kaj nas. Vo 1984 g. ja otpe- 

~atil knigata „Klini~ka nefrologija“, 

izdanie na Univerzitetot 

„Sv. Kiril i Metodij“. Se zanimaval 

so izu~uvaweto na intersticiopatiite, 

balkanskata 

nefropatija (doktorska disertacija: 

„Klini~ki karakteristiki 

na Vitinskata nefropatija“, 

1965), bubre`nata hipertenzija, 

bubre`nata insuficiencija; so 

kibernetikata i kompjuterskata 

obrabotka na problemite od klini~kata 

medicina i nefrologijata, 

koi se pionerski potfati 

vo na{ata zemja. U~estvuval vo 

sozdavaweto na programite za 

transplantacija na bubrezite i 

za lekuvawe na ABI i HBI. Svoeto 

golemo klini~ko iskustvo go 

prezentiral vo nad 200 soop{tenija 

i pe~ateni trudovi vo zemjava 

i vo stranstvo. M. Pol. 

HRISTIDI (PATÊV), Anastas 

(Ohrid, 1861 ‡ Bitola, 1939) ‡ 

oftalmolog, prv o~en lekar vo 

Makedonija. Medicina zavr{il 

vo Atina (1894), a vo Pariz specijaliziral 

hirurgija i ginekologija 

so poseben interes za oftalmologijata. 

Vo 1900 g. vo Bitola 

otvoril privatna ordinacija 

so operaciona sala, a O~no od- 

Anastas 

Hristidi 

delenie formiral vo Bolnicata 

„Blagove{tenie#. P. B. 

HRISTIJANIZACIJATA vo 

Makedonija – prvata zemja vo Evropa, 

kade {to apostol Pavle so 

pridru`nicite – apostolite Sila, 

Timotej i Luka ja {irele 

hristijanskata vera i go pokrstuvale 

makedonskoto naselenie vo 

periodot me|u 51 i 54 g., po~nuvaj- 

}i od gradot Filipi do bregot na 

Egejskoto More. Prvata pokrstena 

hristijanska li~nost bila Makedonkata 

Lidija od gradot Tijatir 

(od Makedonci preseleni vo 

vremeto na Aleksandar Makedonski), 

koja toga{ prestojuvala vo 

Filipi. Po priemot na hristijanstvoto 

bila formirana prvata 

hristijanska op{tina vo Evropa, 

osnovana od apostol Pavle, a rakovodena 

od evangelistot Luka. 

Vtorata hristijanska op{tina 

bila formirana vo Solun koga 

apostol Pavle stignal so Sila i 

Timotej, a za episkop bil postaven 

Aristarh. Crkovnite op{ti- 

Freska: Kr{tevawe Hristovo, naos na ju`niot yid, 

crkva †Sv. Nikola#, Zrze (XVI v.) 

HRISTOV 

ni vo Makedonija stanale duhoven 

obrazec za hristijanskite zaednici 

vo drugite delovi na Evropa. 

Me|u 51 i 66 g. apostol Pavle 

~etiri pati ja posetil Makedonija, 

vtorata hristijanska zemja. 

Tuka bile napi{ani delovi od 

Noviot zavet (nekoi od Poslanijata 

i Evangelieto po Luka). 

Hristijanstvoto vo Makedonija 

stanalo dvigatel na duhovnite i 

na kulturnite procesi. Za toa 

svedo~at crkovni nastani od ranohristijanskiot 

period, kako i 

brojnite kultovi na op{tohristijanskite 

svetiteli vo Makedonija. 

Hristijanstvoto so hristijanizacijata 

na Slovenite (po VII 

v.) dovelo do religiozna i etnokulturna 

simbioza me|u domorodnite 

Makedonci i slovenskoto 

naselenie. Od Makedonija proniknala 

vo Evropa tretata (po 

latinskata i vizantisko-gr~kata) 

hristijanska civilizacija – 

slovenskata. 

LIT.: Sveto Pismo na Stariot i na Noviot 

zavet, vtoro izdanie, Skopje, 1991; \. 

Pop-Atanasov, Biblijata za Makedonija i 

za Makedoncite, Skopje, 1995; I. Velev, 

Vizantisko-makedonski knièvni vrski, 

Skopje, 2005. I. Vel. 

Stevan 

Hristi} 

HRISTI], Stevan (Belgrad, 19. 

VI 1885 ‡ Belgrad, 21. VIII 1958) ‡ 

kompozitor i dirigent. Me|u negovite 

muzi~ko-scenski tvorbi se izdvojuva 

baletot „Ohridska legenda# 

(1947, doraboten 1958 g.). Vlijanieto 

na ruskata „opera-bajka# i 

pred s# na ruskiot balet se o~igledni 

vo ova delo, koe izobiluva so 

elementi na muzi~kiot folkloren 

idiom, posebno na makedonskiot. 

Vo atmosfera na vpe~atlivi i 

svetli orkestarski boi, ìva ritmika 

i inventivna melodika, kako 

svoevidni lajt-motivi niz baletot 

se provlekuvaat makedonskite narodni 

pesni „Biljana platno bele- 

{e# i „Pu{~i me#. B. Ort. 

HRISTOV, Aleksandar Stoev (s. 

Janovo, Blagoevgradsko, 14. II 

1929 – London, 20. H 2005) – makedonski 

nacionalen deec, publicist 

i poet. Po zavr{eniot VI 

klas vo gimnazijata vo Sveti 

Vra~ (Sandanski), se zapi{uva vo 

U~itelskata {kola vo Skopje, no 

H 

1589

H HRISTOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

po Rezolucijata na IB (1948) go 

prodolùva obrazovanieto vo 

Blagoevgrad. Kako „neblagonade- 

èn#, go zemaat vojnik („trudovak#) 

i go pra}aat na rabota vo 

rudnik za uranium, od kade {to 

uspeva da izbega i nelegalno se 

prefrla vo Grcija (1951), a ottamu 

vo Brazil i vo Francija. Vo 

Pariz go zavr{uva Fakultetot za 

novinarstvo i sociologija (1965), 

a od 1968 g. raboti vo Radioto 

BBC vo London. So grupa Makedonci 

vo Sidnej (Avstralija) go 

osnovuvaat v. „Narodna volja# (1. 

H 1980) i stanuva prv negov glaven 

redaktor. Posle vesnikot izleguva 

vo London (1981) i od april 

1992 g. vo Blagoevgrad (RB) na 

bugarski i na makedonski jazik, 

pod glavna redakcija na brat mu 

Georgi Hristov (ps. Jan Pirinski). 

Makedonskiot duh e odrazen 

i vo pette objaveni stihozbirki 

vo Pariz, London i Sofija (na 

francuski i na bugarski jazik). 

IZV.: „Narodna volja#, XXVI, 11 (230), 

Blagoevgrad, Noemvri 2005, 1. Bl. R. 

HRISTOV, Aleksandar T. (Negotino, 

24. VII 1914 ‡ Skopje, 2. 

VIII 2000) ‡ univerzitetski profesor, 

akademik. Diplomiral na 

Pravniot fakultet vo Belgrad 

(1939) i na istiot doktoriral na 

tema „Borbata na makedonskiot 

narod za sozdavawe na svoja dràva# 

(1954). Eden od osnova~ite na 

Pravniot fakultet vo Skopje i 

osnovopolo`nik na predmetot 

Upravno pravo. Izbran za dopisen 

(1979), a potoa i za redoven 

~len na MANU. Bil pomo{nik 

na javniot obvinitel na Makedo- 

1590 

Aleksandar 

Stoev 

Hristov 

Aleksandar 

Hristov 

nija, pomo{nik na javniot obvinitel 

na Jugoslavija, pratenik vo 

Sobranieto na SFRJ, direktor 

na Institutot za nacionalna istorija 

vo Skopje, direktor na Institutot 

za sociolo{ki i politi~ko-pravni 


Skopje i dekan na Pravniot fakultet 

vo Skopje (1969/70‡1970/ 

71). Objavil nekolku u~ebnici i 

golem broj nau~ni trudovi od oblastite 

na upravnoto pravo i makedonskata 

nacionalna istorija. 

BIBL.: Upravno pravo, Skopje, 1958; Sozdavawe 

na makedonskata dràva 1893‡ 

1945, Skopje, 1971; Sozdavawe na makedonskata 

dràva 1878–1978, 1–4, Skopje, 1985. 

LIT.: Praven fakultet ‡ pedeset godini, 

1951‡2001, Skopje, 2001. Sv. [. 

HRISTOV, Georgi (s. Janovo, 

Gornoxumajsko, 17. V 1931) – poet 

i novinar, borec za nacionalni 

prava na Makedoncite vo Pirinskiot 

del na Makedonija. Objavuval 

pesni vo vesnikot „Pirinsko 

delo# i vo drugi vesnici i spisanija, 

kako i poetska kniga „PopÍten 

izgrev# (2003). Glaven i odgovoren 

redaktor na vesnikot „Narodna 

volja# vo Blagoevgrad, ~len 

na Nacionalniot sovet na makedonskata 

organizacija OMO 

„Ilinden# – PIRIN. 

BIBL.: Georgi Hristov, PopÍten izgrev. 

Stihovi, „Herone ‡ 338#, Blagoevgrad, 2003. 

LIT.: „Narodna volÔ#, Blagoevgrad, 

2001‡2006. V. Jot. 

Dimitar 

Hristov 

HRISTOV, Dimitar (Bitola, 17. 

XII 1938 ‡ Bitola, 2009) ‡ reìser. 

Diplomiral reìja na Teatarskata 

akademija vo Qubqana 

(1963). Rabotel vo Narodniot teatar 

vo Bitola (1963-1968). Od 

1968 g. e reìser vo Makedonskata 

radio-televizija. Reìral vo 

site teatri niz Makedonija. 

RE@II: †So sila lekar#; †Tartif#; 

†Razbojnici#; †Edip#; †Otelo#; †Fedra#; 

†Lisitrata#; †Elektra#; †Antigona#; 

†@or` Danden# i dr. R. St. 

HRISTOV, Nikola (Kavadarci, 

09. XII 1930 – Skopje, 4. IV 2004) ‡ 

lekar, univ. profesor. Zavr{il 

Medicinski fakultet vo Skopje 

(1956). Specijaliziral interna 

medicina (1965) i sportska medicina 

(1969) i stanal primarius 

Nikola 

Hristov 

(1974). Odbranil doktorska disertacija 

na Medicinski fakultet vo 

Ni{ (1980) na tema: „Fizi~ki razvoj 

i funkcionalne i fizi~ke sposobnosti 

i wihova uzajamna povezanost 

kod sportista SR Makedonije#. 

Toj e eden od osnovopolo`nicite 

na sportskata medicina 

(1957). Rabotel vo Zdravstvenata 

stanica vo seloto Rakotinci, 

Zdravstveniot dom vo Skopje – na- 

~alnik na Oddelenieto za sportska 

medicina (od 1965), upravnik 

na Zavodot za sportska medicina 

vo Skopje (1973–1993) i redoven 

profesor na predmetot Biologija 

na razvojot na ~ovekot so sportska 

medicina na Fakultetot za fizi~ka 

kultura vo Skopje (1993– 

1996). Ovoj nastaven predmet honorarno 

go predaval vo Srednoto 

fiskulturno u~ili{te i Vi{ata 

{kola za fizi~ka kultura vo 

Skopje (1951–1980). Bil istaknat 

op{testven rabotnik, pratenik 

vo Sobranieto na SR Makedonija 

i pretsedatel na Socijalno-zdravstveniot 

sobor (1969–1973). Objavil 

pove}e stru~ni i nau~ni trudovi 

i e dobitnik na op{testveni 

priznanija. N. T. 

Pavel 

Hristov 

HRISTOV, Pavel (s. Capari, 

Bitolsko, 1874 – Sofija, 6. VI 

1922) – u~itel, deec na MRO. Zavr{il 

gimnazija vo Lom, Bugarija 

(1894). Bil u~itel vo Prilep, 

Kostur, Bitola, ~len na MRO 

(1895), rakovoditel na Kosturskiot 

revolucioneren reon 

(1898–1901), potoa na Bitolskiot 

ROK na TMORO. U~estvuval na 

Rilskiot kongres i vo Balkanskite 

vojni.


IZV. i LIT.: Borbite v Makedoni® i Odrinsko 

1878–1912 – Spomeni, Sofi®, 1981; 

H. Sil®nov, Osvoboditelnite borbi na 

MakedoniÔ, II, SofiÔ, 1982. Al. Tr. 

HRISTOV, Pol (Portaliev) 

(Florak, Francija, 1864‡1934) ‡ 

unijatski arhierej vo Bugarija i 

diplomat (od francusko poteklo). 

Studiral knièvnost (1881), 

a potoa stapil vo katoli~ki mona{ki 

red, zemaj}i go prezimeto 

Hristov. Po prestojot vo Carigrad 

i Bursa, bil direktor na Maliot 

orientalen seminar vo 

Plovdiv (od 1888). Podocna preminal 

vo unijatstvo (1896) i bil 

unijatski vikar za Trakija, unijatski 

arhimandrit (1918) i glaven 

vikar (papski namesnik) na 

unijatite vo Bugarija. Kako privrzanik 

na ideite za nezavisna 

Makedonija, bil opolnomo{ten 

od Privremenoto pretstavni{tvo 

na biv{ata obedineta VMRO 

(25. XI 1918) da gi zastapuva makedonskite 

interesi pred Pariskata 

mirovna konferencija za avtonomna 

i samostojna Makedonija. 

LIT.: D-r Blaè Ristovski, Procesi od 


istorija, III, †Kultura#, Skopje, 1990; 

istiot, Makedonija i makedonskata nacija, 


Stojan 

Hristov 

HRISTOV, Stojan (s. Konomladi, 

Egejska Makedonija, 15. VIII 

1897 ‡ Tompson Haus, Vest Dover, 

SAD, 24. I 1996) – amerikanski 

pisatel, novinar, publicicist, 

politi~ki analiti~ar i senator 

od makedonsko poteklo. Vo 1911 

emigriral vo Amerika. Prvin 

rabotel kako fizi~ki rabotnik. 

Diplomiral na Univerzitetot 

„Valparaizo#, Indijana. Rabotel 

kako novinar i urednik na nekolku 

vesnici vo îkago. Bil specijalen 

dopisnik od Balkanot za ~ika{kiot 

vesnik „Dejli wuz# 

(1927‡1929). So prekini rabotel 

kako sloboden pisatel vo Wujork 

(1929‡1941). Bil analiti~ar i 

predava~ vo Oddelot za voeni izvestuvawa 

vo Pentagon (1942‡ 

1944). Vo 1952‡1953 prestojuval 

na Balkanot kako dopisnik na severnoamerikanskoto 

novinarsko 

zdruènie (NANA). Vo 1953 toj 

so soprugata Margaret Vuters 

Halovel prestojuval vo RM, po 

pokana od Lazar Koli{evski i 

Maticata na iselenicite na Makedonija. 

Bil senator na dràvata 

Vermont (1964-1973), pri {to 

vr{el i pove}e op{estveno-humanitarni 

funkcii. Vo 1985 povtorno 

prestojuval vo RM, koga mu 

bila dodelena akademskata titula 

„Po~esen doktor po filolo{ki 

nauki# na Univerzitetot vo 

Skopje i bil izbran za dopisen 

~len na MANU. Toga{ vo Dru{tvoto 

na pisatelite na Makedonija 

e formirana fondacijata 

„Stojan i Margaret Hristov#. Po 

smrtta vo 1995 g. del od negovata 

arhiva bila podarena na MANU. 

Negovoto bogato tvore{tvo opfa}a 

okolu stotina raskazi, kni- 

èvno-istoriski i memoarski napisi 

i romani. Negovata slava doa|a 

glavno od negovite romani so 

makedonsko-amerikanska tema: 

„Mara# (1937), „Ova e mojata tatkovina# 

(1938), „Mojot amerikanski 

axilak# (1947) i „Orelot i 

{trkot# (1976). So tema od Epir 

i za turskoto vladeewe na Balkanot 

e romanot „Lavot od Janina# 

(1941). Avtor e i na hronologijata 

za nastanite vo Makedonija od 

Ilindenskoto vostanie do triesettite 

godini „Heroi i atentatori# 

(1935). D. Cv. 

HRISTOV, Tale (Prilep, 29. VI 

1880 – mesnost Studena Livada, s. 

Belovodica, Prilepsko, 19. VII 

1903) – u~itel, prilepski reonski 

vojvoda. Se {koluval vo Prilep i 

vo Bitola. Bil ~len na Tajniot 

u~ili{ten kruòk (1899/1890) vo 

Bitola, u~itel vo s. Cer, Demirhisarsko 

i vo Prilep, kade bil 

~len na Reonskiot komitet i reonski 

vojvoda. U~estvuval na 

Smilevskiot kongres. Zaginal vo 

sudir so osmanliski vojski. 

LIT.: G. Tra®~ev, Gr. Prilep. Istorikogeografski 

i stopanski pregled, Sofi®, 

1925; V. i J. Karaxoski, Tale Hristov 

1903–2003, Prilep, 2003. Al. Tr. 

HRISTOV, Hristo ]irov (Bitola, 

30. X 1927) ‡ spec. po ORL, 

primarius i vi{ zdravstven sovetnik. 


Belgrad (1952), a ORL specijaliziral 

vo Zagreb i Skopje (1957). 

Vedna{ potoa go otvoril prvoto 

ORL oddelenie vo vnatre{nosta 

na Makedonija (Bitola, 20. XI 

1957), vo koe rabotel do penzioniraweto 

(1987). P. B. 

HRISTOV-OFICERÊTO, Todor 

(Sofija, 20. I 1883 ‡ 1903) ‡ 

revolucioneren deec i vele{ki 

vojvoda na TMORO. Zavr{il voeno 

u~ili{te vo Sofija. Kako bugarski 

kavaleriski potporu~nik 

na I pe{adiski kavaleriski divizion, 

na Smilevskiot kongres 

Todor 

Hristov- 

Oficer~eto 

(12-17. V 1903) bil izbran za voen 

specijalist pri [tabot na Ilindenskoto 

vostanie. Bil rakovoditel 

na learnicite za bombi vo 

Bitolsko i Kru{evsko. Vo Ilindenskoto 

vostanie, pri napadot 

na Kru{evo, komanduval so Sedmiot 

(selski) vostani~ki odred 

od 20 borci od selata Selce, Obr- 

{ani i Vran~e. Po osloboduvaweto 

na gradot ja koordiniral 

gradbata na fortifikaciskite 

objekti za odbrana i gi dal nacrtite 

za izrabotkata na cre{ovoto 

top~e. 


kn. 1., Kru{evo, 1978; Ilindenskopreobraènskoto 

vqstanie ot 1903 g. 

Voena podgotovka i prove`dane, Sofix, 

1992. S. Ml. 

Damjan 

Hristovski 

HRISTOVSKI 

HRISTOVSKI, Damjan (Skopje, 

15. IX 1945 – ?, 14. VI 2006) – redoven 

profesor na Elektrotehni~kiot 

fakultet vo Skopje. Na 


Skopje diplomiral vo 1970 g., a vo 

1981 magistriral na Elektrotehni~kiot 

fakultet vo Belgrad, dodeka 

vo 1991 g. doktoriral na 


Skopje. Vo 1971 g. se vrabotil vo 

Elektroma{inskiot u~ili{ten 

centar, a vo 1975 bil izbran za 

asistent na Elektrotehni~kiot 

fakultet vo Skopje. Vo 2000 g. bil 

izbran za redoven profesor na 


Skopje. M. ûnd. 

HRISTOVSKI, Jon~e (Bitola, 

10. I 1931 ‡ Skopje, 15. IV 2000) ‡ 

interpretator na narodni pesni. 

Najnapred bil ~len na ansamblot 

†Tanec# vo koj nastapuval do 1967 

H 

1591

H HRISTOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

g. kako peja~ i igraorec. Vo ova 

vreme napravil i edna koreografska 

obrabotka (†Mariovska 

tresenica#). Rabotel kako sorabotnik 

i urednik vo MRT (1967- 

1990). Snimil golem broj narodni 

pesni (†Ozdola ide Ali-pa{a#; 

†Koce, berberot, ~algaxijata#, 

†Go pratile dedo v’planina# i 

dr.). Se projavuval i kako avtor 

na golem broj pesni {to stanaa 

popularni vo narodot (†Zasvirete 

~algii#, †Ako umram il’ zaginam# 

i dr.). Eden e od avtorite i 

peja~ite {to poseben akcent stavile 

vrz humoristi~nite pesni 

(†Moderna si imam èna#; †Do 

dve mi sva}i sednale# i dr.). Nastapuval 

vo mnogu zemji vo svetot. 

Izdal desetina gramofonski 

plo~i i edno CD. M. Kol. 

HRISTOVSKI, Nikola (Lipqan, 

Kosovo, 16. XII 1921) ‡ filmski 

snimatel. Od 1947 do 1949 g. 

raboti kako asistent na Traj~e 

Popov, koj bil snimatel-dopisnik 

na †Zvezda film# ‡ Belgrad. 

Celiot preostanat raboten vek 

snima samostojno za Filmski novosti. 

Gi snimil site poseti na 

pretsedatelot Josip Broz Tito 

na Makedonija, po~nuvaj}i od 

1949 pa s# do poslednata vo 1978, 

osven prvata vo 1945 g. Ig. St. 

HRS, Dobromir (XII–XIII v.) – makedonski 

blagorodnik, formiral 

nezavisno vladeewe so centar vo 

Prosek (1185–1202). Bil upravnik 

na Strumica. Go iskoristil vostanieto 

na Bugarite (1185), ja otfrlil 

vizantiskata vlast i se osamostoil. 

Od Strumica go prenel 

sedi{teto vo Prosek, gi zavladeal 

i okolnite gradovi (Prilep, Bitola, 

Veles, [tip). Imperatorot 

Aleksij III Angel prezel golem pohod 

(1198), no ne uspeal da go osvoi 

Prosek. Bil sklu~en mir, Hrs se 

oènil so vizantiska blagorodni~ka, 

}erkata na protostratorot 

Manuil Kamica. Ja priznal vizantiskata 

vrhovna vlast (1202), potoa 

za negoviot ìvot nema podatoci. 

LIT.: N. Radoj~i¢, O nekim gospodarima 

grada Proseka na Vardaru, „Letopis Matice 

Srpske#, 259, 1909; P. Mutaf~iev, 

Vladetelite na Prosek, Izbrani proizvedeniÔ, 

I, SofiÔ, 1973. K. Ax. 

1592 

Jon~e 

Hristovski 

HUBMAJER, Miroslav (Qubqana, 

1851 – Saraevo, 1. III 1910) – 

Slovenec, pe~atar-litograf, na- 

~alnik na [tabot na Kresnenskoto 

vostanie (1878–1879). Bil dobrovolec 

vo Hercegovskoto vostanie 

(1875) i vo Srpsko-osmanliskata 

vojna (1876). Pred i za vreme 

na Makedonskoto vostanie 

(1878–1879) bil blizok so mitropolitot 

Natanail Ku~evi{ki. 

LIT.: EnciklopediÔ „Pirinski kraŸ#, II, 

Blagoevgrad, 1999. Al. Tr. 

Titus 

Huisman 

HUISMAN, Titus H. J. (Leeuwarden, 

Holandija, 1. IX 1923 ‡ Agasta, 

SAD 1. VI 1999) ‡ biohemi~ar, 

redoven prof., akademik. Diplomiral 

(1946) na PMF ‡ Grupa hemija 

na Univ. vo Groningen, kade 

{to i doktoriral (1948), a potoa 

doktoriral i na Grupata za biohemija, 

na Univerzitetot vo Utrecht, 

Holandija. Od 1951 do 1959 g. 

rabotel kako rakovoditel na Istraùva~kata 

biohemiska laboratorija 

na Klinikata za detski 

bolesti pri Med. f. vo Groningen. 

Vo 1959 g. e izbran za vonreden 

profesor po biohemija i patologija 

na Med. f. vo Augusta, Georgia, 

SAD, vo 1961 g. za redoven 

prof. i vo 1964 g. za Regent’s profesor. 

Bil direktor na Institutot 

za kleto~na i molekularna 

biologija i direktor na Centarot 

za drepanocitoza na Medicinskiot 

fakultet vo Augusta. 

Bil viziting-profesor na Med. 

f. vo Peking, [angaj, Urumqi i 

Xinjiang (NR Kina) i po~esen profesor 

na Kineskata akademija za 

medicinski nauki. Bil osnova~ i 

Glaven urednik na me|unarodnoto 

spisanie „Hemoglobin# i ~len na 

Ureduva~kiot odbor na me|unarodnite 

spisanija: „Science#, „Nature#, 

„Blood#, „Biochimica and Biophysica 

Acta#, „American Journal of 

Haematology#, „British Journal of Haematology#, 

„Journal of Chromatography#, 

„Journal of Clinical Investigation#, 

„Journal of Laboratory and Clinical 

Medicine#, „Balkan Journal of 

Medical Genetics#. Toj e osnova~ i 

direktor (do 1995) na Me|unarodniot 

informativen centar za hemoglobin 

i ~len na brojni komi- 

teti vo Amerikanskiot nacionalen 

institut za zdravstvo. Bil 

pokanet predava~ na brojni me|unarodni, 

nacionalni i regionalni 

kongresi i simpoziumi. Dobitnik 

e na brojni presti`ni 

nagradi i priznanija. Po~esen 

gra|anin na Brugge (Belgija, 

1972), dopisen ~len na Holandskata 


(1973), ~len na MANU nadvor od 

rabotniot sostav (7. V 1991) i po- 

~esen ~len na Dru{tvoto na hematolozite 

na Turcija (1979). Objavil 

pove}e od 900 nau~ni truda, 

vklu~itelno 10-tina monografii 

i u~ebnici. Re~isi siot svoj nau- 

~en interes go posvetil na izu~uvaweto 

na strukturata, funkcijata, 

biosintezata, genetikata i 

ekspresijata na normalnite i abnormalni 

humani hemoglobini. 

So svoite brojni sorabotnici otkril 

i hemiski karakteriziral 

pove}e od 200 novi hemoglobinski 

varijanti. G. Efr. 

HUMORISTI^NI NARODNI 

PESNI ‡ pesni koi imaat za cel 

da razveselat i predizvikaat 

smea. Kaj narodot se poznati kako 

„sme{ni pesni#. Kako takvi gi 

sre}avame i kako poseben ciklus 

i vo Zbornikot na bra}ata Miladinovci. 

No sepak, vo nekoi od 

niv sosema malku ima humor, a pove}e 

ukaùvaat na razni nedostatoci, 

nedozvoleni postapki i po- 

Naslovot 

na knigata 

†Makedonski 

narodni 

humoristi~no 

satiri~ni 

pesni# (1982) 

javi {to se vo ras~ekor so javniot 

moral. Tie naj~esto predupreduvaat, 

kritikuvaat i ìgosuvaat. 

Na udar se socijalnite neednakvosti 

i posebno nivnite nositeli 

(popovi, vladici, ~orbaxii 

i sl.), potoa porocite kako {to 

se pijanstvoto, mrzelivosta, nesposobnosta 

i sl. Vo nekoi od niv 

nositeli na sme{nite postapki 

se lu|eto i kon niv se upateni 

potsmevot i satirata, dodeka vo 

drugi vo vakva uloga se javuvaat 

ìvotnite (àba, èlka, eè, divo 

pile i sl.). 

LIT.: Makedonski narodni humoristi~no-satiri~ni 

pesni. Izbor, redakkcija i 

zabele{ki d-r Lazo Karovski, muzikolo{ka 

obrabotka Trpko Bicevski, Skopje, 

1982; Makedonski narodni humoristi~no-satiri~ni 

pesni, 2. Izbor, redak-


cija i zabele{ki d-r Lazo Karovski, muzikolo{ka 

obrabotka Trpko Bicevski, 

Skopje, 1985; Kiril Penu{liski, Odbrani 

folkloristi~ki trudovi, 2, Skopje, 

1988; M. Kit. 

HUNI – aziski nomadski plemiwa 

od mongolsko poteklo. Prodrele 

vo Evropa, gi porazile Ostrogotite 

na severnoto krajbre`je 

na Crno More (375) i prodolìle 

da se dviàt kon zapad 

(376). Vo Evropa formirale golem 

plemenski sojuz, so centar vo 

Panonija, koj gi zafa}al teritoriite 

od Volga, na istok, do Germanija, 

na zapad. Najgolema mo} 

imale vo vremeto na Atila (433– 

453), „bo`jiot kam{ik#. Pod negovo 

vodstvo, prezemale pqa~ka~ki 

napadi na Rimskoto Carstvo, 

ja opqa~kale Makedonija 

(447). Bile porazeni od Rimjanite 

i od nivnite sojuznici vo bitkata 

na Katalunskite Poliwa 

(451). Po smrtta na Atila, sojuzot 

se raspadnal. 

LIT.: I. Bona, Das Hunenreich, Stuttgard,1991; 

E.A. Thompson, The Huns, Oxford, 1999. K. Ax. 

HUN]AR XAMIJA (Debar, 

1467) – verski objekt, spomenik 

na kulturata. Izgradena pod ktitorstvo 

na sultanot Mehmed II 

Fatih (1451–1481), na pravoagolna 

osnova so dimenzii 12,70 h 9,38 

m. Vo dvorot postoi turbe i ima 

mnogu nadgrobni kamewa. Renovirana 

1938/1939 g. 

LIT.: Mehmet Z. šbrahimgil, Balkanlar’daki 

Fatih Sultan Mehmed Camileri, Balkanlar’da islam 

medeniyeti ll milletleraras› sempozyumu 

tebliðleri, Tiran, Arnavutluk, 4–7 Aral›k, 2003, 


Husamedin-pa{inata xamija vo [tip 

HUSAMEDIN-PA[INA XA- 

MIJA ([tip, XVI v.) – spomenik 

na kulturata. Kaj hristijanite 

poznata kako crkva „Sv. Ilija#. 

Ima kvadratna osnova zasvodena 

so kupola i trem na ~etiri stolba, 

pokrien so tri mali kupoli. 

Pripa|a na ednoprostorniot selxu~ki 

tip na xamii. Za{titni 

intervencii bile izvr{eni vo 

tekot na 1959 g. Vo dvorot se nao- 

|a turbe na Mejdin Baba. 

LIT.: R. Petkovski, Husamedin pa{ina 

xamija vo [tip, 1983; Kiel, M., Some littleknown 

monuments of Ottoman Turkish Architecture 

in the Macedonian province, Studies on the 

Ottoman architecture of the Balkan, variorum 

1990. Dr. \. 

HUSEIN, Ekrem (Skopje, 6. III 

1943) ‡ baletski igra~ i koreograf. 

Baletskata naobrazba ja dobiva 


Skopje, vo klasata na A. Dobrohotov 

i R. Paka{ki. Solist na Ba- 

Ekrem 

Husein 

HUSTED 

letot pri MNT i eden od najistaknatite 

umetnici vo ansamblot 

(1960-1990). Umetnik so osobena 

estetika, prepoznatliva vo sekoe 

dvièwe, gest i tanc. Osven kon 

tan~erstvoto, pokaùva golem 

interes i kon koreografskata 

dejnost. 

ULOGI: Merkucio (S. Prokofjev, „Romeo 

i Julija#), Pa d de (A. Adam, „@izel#), 

[ut (P. I. âjkovski, „Lebedovo 

ezero#) i dr. 

KOREOGRAFII: „Adaxo# (T. Albinoni), 

„Karamita# (Q. Branxolica) i dr. Em. X. 

HUSTED, Fridrih (1886–1968) – 

najproduktivniot i najvlijatelniot 

dijatomolog na XX v. Negovata 

rabota e osnova za modernata taksonomija 

na dijatomeite. Ima objaveno 

eden trud za balkanskiot region, 

vo koj se analizirani dijatomeite 

na Ohridskoto i na Prespanskoto 

Ezero, izvorite na rekata 

Babuna i na Katlanovskoto Blato. 

Opi{uva pogolem broj vidovi, 

novi za naukata vo Makedonija (pr. 

Sellaphora bacilloides). Sv. K. 

H 

1593

Blagoj 

Canev 

CANEV, Blagoj (Sveti Nikole, 8. 

VIII 1937) ‡ kompozitor. Prviot 

diplomec (1970) na {totuku osnovanata 

Visoka muzi~ka {kola (podocna 

FMU), kade {to podocna 

diplomira i na Oddelot po kompozicija 

(Vl. Nikolovski, 1979). Raboti 

kako profesor vo Srednoto 

muzi~ko u~ili{te, a potoa i na 

FMU. Negoviot opus beleì dela 

od pove}e muzi~ki rodovi, a najzna~ajni 

se horskiot, kamerniot i 

solisti~kiot ànr. Delata na C. 

se baziraat vrz neoromanti~nata i 

neoklasi~nata estetika, so diskretna 

primena na elementi od makedonskiot 

muzi~ki folklor. Na 

poleto na kamernata muzika gi ostvaruva 

najzna~ajnite tvore~ki 

dostigawa, pri {to nekoi od tvorbite 

(Sonata in Es, za klarinet i 

pijano, 1972) doìvuvaat brojni 

izvedbi od doma{nata muzi~ka 

reproduktiva. B. Ort. 

Borjan 

Canev 

CANEV, Borjan (Skopje, 1. XI 

1973) ‡ dirigent. Vo 1997 g. diplomiral 

dirigirawe na Fakultetot 


(prof. F. Muratovski), magistri- 

C 

ral na Sofiskata muzi~ka akademija, 

i specijaliziral na Kralskiot 

kolex vo London. Od 1993 g. 

e angaìran kako postojan dirigent 

vo Makedonskata filharmonija, 

izveduvaj}i simfoniski i 

kamerni dela od klasi~niot i doma{niot 

repertoar. Sorabotuva i 

so ansamblot na Operata na MNT 

(Don @uan, Vol{ebnata flejta, 

Travijata). Gostuval vo Hrvatska, 

Anglija, Bugarija. F. M. 

Fijat 

Canoski 

CANOSKI, Fijat (Struga, 2. H 

1960) – biznismen, politi~ar. Zavr{il 

Ekonomski fakultet i magistriral 

po politi~ki nauki vo 

Skopje. Osnova~ i sopstvenik na 

Univerzitetot FON vo Skopje so 

oddelenie vo Struga, a od u~ebnata 

2009/10 g. i disperzirani oddelenija 

vo Strumica i Gostivar, kako i 

na 5-ta privatna gimnazija vo Skopje 

i vo Struga. Osnova~ i pretsedatel 

na Partijata za evropska idnina 

i pratenik vo dva mandata vo 

Sobranieto na RM (od 2006). R. 

CARA, Dervi{ (Dervish Cara) (s. 

Pal~i{te, Tetovsko, kon po~etokot 

na XIX v. – Solunski zatvor, 

po 1844) ‡ upravnik na Xeladinbeg 

vo Gostivar i voda~ na vostanie 

na albanskoto naselenie protiv 

osmanliskata vlast (noemvri 

1843 ‡ 26. V 1844). Vostanieto izbilo 

kako rezultat na bavnite i 

nedovolni reformi vo sistemot 

na feudalnite institucii vo vremeto 

na tanzimatot, zapo~nati so 

\ulhanskiot hati{erif (3. XII 

1839). Vostani~kite dejstva zapo~nale 

vo Gostivar, kade {to 

toj bil upravnik i zamenik na Xeladin-beg. 

Po zadu{uvaweto na 

Vostanieto bil zaroben i vo zatvorot 

mu se gubi tragata. 

LIT.: Kreyengritja e Dervish Cares, perktyes 

Lutfi Rusi, Shkup, 1985; Aleksandar Matkovski, 

Otporot vo Makedonija vo vremeto 

na turskoto vladeewe, IV, Buni i 

vostanija, Skopje, 1983, 783–805. S. Ml. 

Carevi Kuli, Strumica 

CAREVI KULI (STRUMICA) 

– tvrdina na dominanten rid nad 

ostatocite na anti~kiot i srednovekoven 

grad. Masivnite tvrdinski 

yidovi go okruùvaat ramnoto 

plato, dopolnitelno zajaknati so 

yid od polesno pristapnata severna 

strana. Na ju`nata strana se nao|ala 

porta za{titena so dve kuli 

i jaz preminuvan so podvièn 

most. Na platoto bila podignata 

masivna pove}eagolna kula od tipot 

na srednovekovnite donòn 

kuli so nekolku kata, kako i cisterna 

za voda isto~no od nea. Grade`nata 

i sadova keramika otkriena 

na platoto poso~uva na koristewe 

na prostorot od IV v. pa natamu, 

vo XVI i XVII v., a na poniskoto 

isto~no plato vo eneolitot. 

LIT.: J. Ananiev, Strumica, Carevi Kuli, 

vo: Arheolo{ka karta na Republika Makedonija, 

II, Skopje, 1996, 414–415. Q. X. 

U~esnicite na Carigradskata konferencija (1876/77) 

CARIGRADSKA KONFEREN- 

CIJA (Carigrad, 23. XII 1876 ‡ 20. I


1877) ‡ konferencija na pretstavnicite 

na evropskite Golemi sili 

Velika Britanija, Francija, Germanija, 

Avstro-Ungarija, Italija, 

Rusija i Osmanliskata Imperija, 

posvetena na krizata vo Turcija. 

Konferencijata usvoila reformi 

vo balkanskite vladenija i bil usvoen 

Proekt na organski pravilnik 

za formirawe na dva avtonomni vilaeta-provincii 

(sanxaci): Isto- 

~en sanxak (so isklu~ivo bugarski 

teritorii) so sedi{te vo Trnovo i 

Zapaden sanxak so sedi{te vo Sofija, 

kade {to trebalo da bidat 

vklu~eni dva sanxaka od bugarskata 

teritorija ‡ Vidinskiot i Sofiskiot 

sanxak, Ni{kiot sanxak od 

Srbija, a od Makedonija Skopskiot 

i Bitolskiot sanxak (bez dvete ju`ni 

kazi), del od Serskiot sanxak 

(Nevrokopskata, Melni~kata i 

Strumi~kata oblast) i kazite: Tikve{kata 

i Vele{kata kaza. Konferencijata 

opredelila Me|unarodna 

komisija za sproveduvaweto na reformite 

i me|unarodni sili {to 

}e go garantiraat sproveduvaweto. 

Osmanliskata dràva objavila voveduvawe 

ustav i gi otfrlila re{enijata 

na Silite kako nepotrebni. 

LIT.: Zb., Makedonija vo Isto~nata 

kriza 1875–1881, Skopje, 1978. M. Min. 

Vselenskata patrijar{ija vo Carigrad 

CARIGRADSKA PATRIJAR- 

[IJA – vselenska pravoslavna 

crkva, prva vo diptihot na pomesnite 

pravoslavni crkvi, so sedi{te 

vo Carigrad. Na êtvrtiot vselenski 

sobor (451) se spomnuva 

Konstantinopolskata arhiepiskopija, 

koja prerasnala vo patrijar- 

{ija vo vremeto na patrijarhot 

Akakij (472–488). Patrijarhot Jovan 

II Kapadokiski (518–520) se 

proglasil za „vselenski# ili „ekumenski#. 

Carigradskite patrijarsi 

se distancirale od rimskite papi, 

gi privlekuvale poglavarite na isto~nite 

pomesni crkvi: Erusalimskata, 

Antiohiskata, Aleksandriskata, 

Trnovskata, Pe}skata patrijar{ija, 

Kiparskata i Ohridskata 

arhiepiskopija. Vo tekot na 1054 g. 

do{lo do rascep vo hristijanskata 

crkva, na zapadna katoli~ka, so sedi{te 

vo Rim (Vatikan), na ~elo so 

papa, i isto~nopravoslavna, so sedi{te 

vo Carigrad (Fanar), na ~elo 

so vselenski patrijarh. Po pa|aweto 

na Carigrad pod vlasta na os- 

manliskata dràva (1453), so poseben 

sultanski ferman bile priznati 

privilegiite na vselenskiot 

patrijarh da gi pretstavuva pravoslavnite 

pred Visokata porta. Vselenskata 

patrijar{ijata nekanonski 

gi ukinala prvo Pe}skata patrijar{ija 

(1766), a potoa i Ohridskata 

arhiepiskopija (1767) i gi 

prisvoila nivnite eparhii. Denes 

Carigradskata patrijar{ija ima 

30 eparhii vo razli~ni delovi na 

svetot i primat vo pravoslavieto. 

LIT.: A. Trajanovski, Feudalnoto ureduvawe 

i upravuvawe na isto~nopravoslavnite 

crkvi pod tursko vladeewe do po~etokot 

na XIX vek, „Prilozi#, 39, DNU-Bitola, 

1983; T. Koev i D. Kirov, Kratka bogoslovska 

EnciklopediÔ, SofiÔ, 2000. Al. Tr. 

Nikodim 

Carkwas 

CARKWAS, Nikodim (s. S`botsko, 


1942) – arhimandrit, nacionalen 

deec. Diplomiral na Teolo{kiot 

fakultet vo Atina (1987). Poradi 

makedonskata nacionalna dejnost 

pove}e pati bil apsen, a lerinskiot 

vladika go ras~inil (1981). 

Narednata godina bil primen vo 

slu`ba vo Mitropolijata vo Kuku{ 

(1982), a potoa kuku{kiot mitropolit 

go nazna~il za pretstavnik 

vo gradot Agios Atanasios 

(1983). Go izdaval v. †Meglen#, no 

po intervencija na gr~kite politi- 

~ari, bilo zabraneto natamo{noto 

izleguvawe. Po ras~inuvaweto od 

Gr~kata pravoslavna crkva (1993), 

13 pati bil osuduvan za noseweto na 

sve{teni~kata mantija. Potoa go 

prifatila MPC so slu`ba vo manastirot 

†Sv. \or|i# vo s. Ku~kovo, 

Skopsko. Ja izgradil crkvata †Sv. 

Zlata Meglenska# vo rodnoto selo 

(2001), kade {to odrùval bogoslu`ba 

na makedonski jazik, poradi 

{to gr~kite vlasti go osudile na 

tri meseci zatvor, za {to se àlel 

i do Evropskiot sud za ~ovekovite 

prava vo Strazbur. S. Ml. 

CARFATI, Avraham ben [lomo 

Trevis (Skopje, 1470 – Safed, ?) – 

skopski rabin. Vo Skopje do{ol 

vo 1505 g. i izvesno vreme bil rabin. 

Od Skopje zaminal na slu`ba 

vo Carigrad. Vo Venecija ja 

otpe~atil svojata kniga „Birkat 

Avraham# (1552). @ivotot go zavr{il 

vo Safed vo Galileja. 

CVE]ARSTVOTO 





prez XVI vek, I, SofiÔ, 1958. J. Nam. 

Mile 

Car~ev 

CARÊV, Mile Kostov (Strumica, 

16. VII 1948) ‡ spec. po detska i 

preventivna stomatologija, prof. 

na St. f. Doktoriral vo 1989 g. 

Publikuval 105 statii. U~estvuval 

vo izvedbata na nau~ni proekti. 

Bil pretsedatel na Stomatolo{kata 

komora na Makedonija i 

prodekan na St. f. E. M. 

\or|i 

Caca 

CACA, \or|i Jankov (Bitola, 15. 

IX 1920 ‡ Skopje, 14. H 2006) ‡ pravnik, 

dràvnik, univerzitetski 

profesor. Osnovno i sredno obrazovanie 

zavr{il vo rodniot grad. 


vo Belgrad, kade {to ja odbranil 

i doktorskata teza „Ustavnosta 

i zakonitosta vo SFRJ i ulogata na 

ustavnite sudovi vo nivnata za{tita# 

(1973). Bil profesor po Ustavno 


Bitola (1980‡1988). Izbran za ~len 

na Izvr{niot sovet na SRM (1971‡ 

1974), za sekretar za pravosudstvo 

na Makedonija (1978‡1982), za pretsedatel 

na Pravniot sovet na SFRJ 

(1981‡1985) i za sudija na Ustavniot 

sud na SRM (1983‡ 1990). Objavil 

pogolem broj nau~ni trudovi vo 

oblasta na ustavnoto pravo i za politi~kiot 

sistem. 

BIBL.: The Constitutional Development of the 

SR of Macedonia, Skopje, 1980. 


Skopje, 2005. Sv. [. 

CVE]ARSTVOTO VO RM. Organizirano 

se razviva od sedumdesttite 

godini na XX v., vo za{tite- 

C 

1595

C CVEKLO MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Nasad so cve}iwa 

ni prostori i na otvoreno (vkupno 

na okolu 20 ha). Se proizveduvaat 

okolu 20 vida cve}e: reèn cvet 

(karanfil, gerbera, strelicija, 

kala, trendafili, hrizantema, 

krin, gladiola, iris, alstroemerija, 

eustoma); saksiski cve}iwa; lukovici 

i klubeni (gladiola, krin, 

lijatris, iris); ednogodi{ni i 

dvegodi{ni sezonski cve}iwa; 

pereni i dekorativni sadnici 

(sadnici od ruì). Tradicionalni 

proizvoditeli na cve}e bea zemjodelskite 

kombinati (stakleni~ko 

proizvodstvo, prete`no nameneto 

za izvoz na jugoslovenskiot pazar) 

vo Gevgelija, Ohrid, Bogdanci, 

Prilep, Strumica. Komunalnite 

pretprijatija imaa rasadni~ko 

proizvodstvo na pove}egodi{ni 

cve}iwa za parkovi i gradini i dekorativni 

sadnici. Proizvodstvoto 

na lukovici be{e zna~ajna stavka 

i toa na reèni gladioli vo Vele{kiot 

region i na saden materijal 

– lukovici od gladioli i laliwa 

(vo Vele{kiot, Gevgeliskiot i 

Skopskiot region). 

Po 1990 g. proizvodstvoto na cve}e 

opadna, a postoi i nedostig na evidencija 

za obemot i asortimanot na 

proizvodstvoto, kako i na proizvoditelite 

na cve}e. Porast na proizvodstvoto, 

pojava na novi proizvoditeli 

na cve}e i novi kulturi, 

se zabeleùva po 2002 g. Evidentirani 

se stotina proizvoditeli na 

cve}e, no na mnogu mali povr{ini, 

a proizvodstvoto na cve}e za pove- 

}eto e sekundarna aktivnost. Evidencijata 

za izvozno-uvoznite tekovi 

so cve}eto e mnogu neprecizna, 

a izvozot e nestabilen (od 

25.000 do okolu 300.000 dolari). Do 

1992 g. cve}eto se izvozuva{e vo 

balkanskite zemji: SR Jugoslavija, 

Slovenija, Hrvatska (tradicionalni 

kupuva~i) i vo Grcija. Uvozot 

beleì postojan porast od 1992 

g., no i tuka ima izrazeni oscilacii 

(od okolu 100.000 dolari vo 

1993 g. do nad 800.000 dolari vo 

1996). Najmnogu se uvozuva: reèno 

cve}e, hrizantemi, ruì, orhidei i 

saden materijal za lukovici. Uvozot 

vo periodot 1992–1997 g. se vr- 

{i glavno od Holandija, so postojan 

rast (od 10.000 dolari vo 1992 g. 

do nad 700.000 dolari vo 1997). Se 

uvezuva i od: Bugarija, Turcija, Srbija, 

Grcija, Italija, Izrael i od 

drugi zemji. S. H. P. 

1596 

CVEKLO (Beta vulgaris var. rubra.) 

– dvegodi{no rastenie. Prvata 

godina formira nadebelen koren 

i lisna rozeta, a vo vtorata generativni 

organi. 

Se odgleduva 

zaradi nadebeleniot 

koren, 

koj se konsumira 

gotven ili 

vo prerabotki. 

Sodrì: mineralni 

materii 

Cveklo 

(Fe, K, Mn, Zn), 

jagleni hidrati 

(12–14%), aminokiselini, i betanini. 

Se odgleduva so rasad i so 

direktna seidba. D. J. 

CVETANOV, Vladimir Stefanov 

(Skopje, 28. VIII 1935) ‡ spec. 

Vladimir 

Cvetanov 

po medicina na trudot (1967), 

alergolog i klini~ki imunolog 

(1984), redoven prof. na Med. f. 

Medicinskite studii gi zavr{il 

vo Skopje (1961), magistriral vo 

Zagreb (1970), a doktoriral vo 

Skopje (1979). Supspecijalist po 

alergologija i pulmologija (1993). 

Osnovopolo`nik e na Institutot 

za medicina na trudot pri Zdravstveniot 

dom vo Skopje (1972) i negov 

rakovoditel do penzionirawe 

(2000). Objavil 207 stru~ni trudovi. 

Urednik e na 7 knigi od oblasta 

na javnoto zdravstvo, profesionalnite 

i alergiskite bolesti. 

BIBL.: Bazi~ni principi za sproveduvawe 

na alergiska specifi~na imunoterapija, 

Skopje, 2001; koavtor: Zdravstvena 

sostojba i rabotna sposobnost, Skopje, 

1989; Socijalna medicina ‡ Health Promotion, 

U~ebno pomagalo, Skopje, 1995; Alergiski 

bolesti ‡ lekuvawe, Skopje, 1998; 

Alergiskite bolesti vo R. Makedonija, 

Skopje, 2006. D. D. 

CVETANOVSKI, Vlado (s. Sloe{nica, 

Demirhisarsko, 7. VI 

1959) ‡ reìser. Diplomiral na 

Otsekot za teatarska reìja na 

Akademijata za umetnosti vo Novi 

Sad (1983). Apsolviral i na 

Filozofskiot fakultet na Grupata 

po istorija na umetnosta i 

arheologija (1980). Od 1984 g. e 

asistent, a od 2000 i docent po 

predmetot akterska igra na FDU 

vo Skopje. Kratko vreme (2000- 

2001) e upravnik na MNT. 

Vlado 

Cvetanovski 

Reìi: †Pe{#, †Klanica#, †Jugoslovenska 

antiteza#, †Podzemna republika#, †Opera 

za tri gro{a#, †Majstorot i Margarita#, 

†Polkovnikot ptica#, †Hamlet#, †Erigon# 

i dr. R. St. 

CVETKOV, Qubomir (Ohrid, 

1938) – tehnolog, univ. profesor. 

Diplomiral na Tehnolo{kiot fakultet 

na Univerzitetot vo Zagreb 

(1962), magistriral i potoa 

doktoriral (1979) na Tehnolo{kometalur{kiot 


kade {to e vraboten od 1970 g., a 

kako redoven profesor od 1988 g. 

Bil dekan na Tehnolo{ko-metalur{kiot 

fakultet vo Skopje vo 

dolg period. Podra~ja: tehnologija 

na prehranbeni proizvodi i konzervirawe 

i ambalaà; izolirawe 

i pre~istuvawe na komponenti od 

rastenijata. Avtor e na u~ebnici 

za sredno i za visoko obrazovanie 

i na nau~noistraùva~ki proekti. 

LIT.: „Bilten UKIM# br. 533, od 26 III 1990 

g., str. 43; 40 godini Tehnolo{ko-metalur- 

{ki fakultet – Skopje, monografija, 


CVETKOV, Para{kev (Pleven, 

Bugarija, 20. V 1875 ‡ s. Mogila, 

Para{kev 

Cvetkov 

Bitolsko, 8. V 1903) ‡ gimnaziski 

profesor po muzika i vojvoda na 

TMORO. Diplomiral na konzervatorium 

vo Rusija i bil profesor 

po muzika vo rodniot grad, a 

potoa vo Bitolskata klasi~na 

gimnazija (1902/3) i doma{en u~itel 

na decata na bitolskiot ruski 

konzul A. A. Rostkovski. Tuka 

stanal ~len na TMORO, a potoa 

kako bitolski reonski vojvoda 

(proletta na 1903) u~estvuval 

vo podgotovkite na Ilindenskoto 

vostanie. Bil sekretar na Smi-


levskiot kongres na Bitolskiot 

revolucioneren okrug (1903). Zaginal 

vo bitka so turskata vojska. 

LIT.: Bugari‡soborci na Goce. Vnukata na 

Goce Del~ev, baba Lika ôpova-Jurukova 

kaùva za direktnoto u~estvo na golem broj 

Bugari vo makedonskoto revolucionerno 

dvièwe, †Gocevi denovi – Pesna za Goce#, 

VII, 7, Skopje, 7. II 1981, 17; Dimitar Dimeski, 


dvièwe vo Bitolskiot vilaet 

(1893-1903), Skopje, 1981; Spomeni i biografii 

na ilindenci, Bitola, 1993. S. Ml. 

CVETKOVI], Branko (Budimpe{ta, 

11. IX 1930 ‡ Skopje, avgust 

1995) ‡ pijanist i pedagog. Diplomiral 

na Muzi~kata akademija vo 

Qubqana (P. [ivic), a specijaliziral 

na Akademijata †Santa 

ê~ilija# vo Rim (K. Ceki, 1967). 

Osnova~ na Katedrata po pijano 

na FMU vo Skopje, kade {to dolgi 

godini rabotel kako profesor 

(1966‡1991). Sn. ^.-An. 

Nada 

Cvetkovi} 

CVETKOVI], Nada Bogdanova 

(Novi Slankamen, Vojvodina, 7. 

IX 1934) ‡ spec. po bolesti na ustata 

i zabite, prof. na St. f. 

Doktorirala vo Belgrad (1981). 

Nau~niot interes $ e naso~en 

kon ispituvawe na nivoto na enzimite 

kaj razni patolo{ki sostojbi 

na zabnata pulpa. Publikuvala 

50 statii. E. M. 

Maja 

Cvetkovska 

CVETKOVSKA, Maja (Skopje, 

1947) – tehnolog, univ. profesor. 

Diplomirala (1972) i doktorirala 

(1982) na Tehnolo{ko-metalur- 

{kiot fakultet vo Skopje, a magistrirala 

na Tehnolo{kiot fakultet 

vo Zagreb (1975). Bila na 

studiski prestoi vo Evropa i vo 

SAD. Na Tehnolo{ko-metalur- 

{kiot fakultet vo Skopje e od 

1975 g., a kako redoven profesor 

od 1993 g. Bila prodekan na Fakultetot 

i glaven urednik na sp. 

„Glasnik na hemi~arite i tehnolozite 

na Makedonija#. Me|unaroden 

ekspert za selekcija i evaluacija 

na nau~noistraùva~ki proekti. 

Podra~ja: sinteza, modifikacija, 

struktura i svojstva na polimeri, 

polimerni vlakna i elektrosprovodlivi 

polimeri. Avtor 

e na nau~ni trudovi, u~ebnici i 

pomagala i na nau~noistraùva~ki 

proekti. Sv. H. J. 

Nade`da 

Cvetkovska 

CVETKOVSKA, Nade`da (Skopje, 

6. XII 1948) ‡ istori~ar, nau~en 

sovetnik i redoven profesor vo 

Institutot za nacionalna istorija 

vo Skopje. Diplomirala na Filozofskiot 

fakultet (Grupa istorija), 

magistrirala so temata 

†Politi~kata aktivnost na makedonskata 

emigracija vo Bugarija 

od 1918 do 1929 godina# (1986) i 

doktorirala so temata †Gra|anskite 

partii vo Vardarskiot del 

na Makedonija od 1935 do 1941 godina# 

(1993). Izvesno vreme bila 

gimnazijalen profesor (1974/75), 

a potoa preminala vo INI (1976), 

kako sorabotnik i rakovoditel na 

Oddelenieto za prou~uvawe na 

periodot me|u dvete svetski vojni. 

BIBL.: Politi~kata aktivnost na makedonskata 

emigracija vo Bugarija vo 

periodot od 1918 do 1929 godina, Skopje, 

1996; Gra|anskite partii vo Vardarskiot 

del na Makedonija (1935–1942), Skopje, 

1996; Makedonskoto pra{awe vo bugarskiot 

parlament me|u dvete svetski 

vojni, Skopje, 2000. 


istorija 1948–1998, Skopje, 1998, 

122–124. S. Ml. 

CVETKOVSKI, Aleksandar 

(Skopje, 25. V 1935) ‡ ilustrator, 

dizajner, slikar, grafi~ar, zna~aen 

vo formiraweto na vizuelnata 

kultura i naracija kaj najmladite, 

univ. profesor. Diplomiral na 


vo Qubqana (1961). Rabotel kako 

ilustrator i urednik vo izdava~kata 

ku}a „Detska radost#. Osnova~ 

na sp. za deca „Rosica#. Iz- 

Aleksandar 

Cvetkovski 

CVETKOVSKI 

rabotil pove}e od 10.000 ilustracii 

za knigi i detski spisanija vo 

Makedonija („Drugar~e#, „Razvigor#, 

„Na{ svet#, „Gezimi# i „Fatosi#; 

vo SFRJ: „De~je novine#, 

„Radost#, „Poletarac#, „Zeka#, 

„Ciciban#, „SMID#, „Kekec#, 

„Ku{#). Likovno oblikuval enciklopedii, 

xinovski slikovnici, 

knigi. Klasi~niot realisti- 

~en tretman so naglasena linearna 

ritmi~nost vo crteìte i ednostavniot 

dizajn se negov predizvik 

vo lesniot pristap do sodrìnite 

i novite informacii. 

Ilustracija na A. Cvetkovski 

LIT.: Cvetan Grozdanov, Iluminator na 

pi{aniot zbor, „Nova Makedonija#, 

Skopje, 17. VIII 1994. M. B.-P. 

CVETKOVSKI, @ivko (s. Dejlovce, 

Kumanovsko, 16. II 1948) ‡ 

lingvist, makedonist, profesor 


i ju`noslovenski jazici na Filolo{kiot 

fakultet „Blaè Koneski# 



na Grupata za makedonski jazik 

i knièvnost (1970). Magistriral 

(„Dopusnite re~enici vo makedonskiot 

jazik#, Skopje, 1981) i doktoriral 

(„Imenskiot prirok vo 

makedonskiot jazik#, Skopje, 1989) 


Skopje. Na Filozofskiot / Filolo{kiot 

fakultet rabotel kako 

lektor po makedonski jazik (1971), 

C 

1597

C CVETKOSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

predava~ (1982), docent (1989), 

vonreden (1993) i redoven pofesor 

(1998) po predmetite morfologija 

na makedonskiot jazik i 

sovremen makedonski jazik. Bil 

prodekan na Filolo{kiot fakultet 

vo Skopje, {ef na Katedrata 


jazici, pretsedatel na Redakciskiot 

odbor na „Godi{niot 

zbornik na Filolo{kiot fakultet#. 

^len e na Komisijata za polagawe 

lektorski ispit (od 1998), 

a od 2000 g. e pretsedatel na Komisijata 

za polagawe pripravni~ki 

ispit za profesorite po makedonski 

jazik i literatura pri Ministerstvoto 

za kultura. U~estvuval 

na pove}e me|unarodni i doma{ni 

proekti, a ~len e i na redakcijata 

na „Tolkovniot re~nik na makedonskiot 

jazik#. Avtor e na okolu 

70 nau~ni i stru~ni trudovi. G. Cv. 

CVETKOSKI, Branko (s. Slatino, 

Ohridsko, 21. VI 1954) ‡ poet, 

literaturen kriti~ar, eseist, 

preveduva~, novinar, izdava~. Pove}e 

godini ja vodel kulturnata 

rubrika na v. †Nova Makedonija#. 

Bil glaven urednik vo izdava~kata 

ku}a †Kultura#, redaktor na 

literaturnoto spisanie †Streme`# 

od Prilep, direktor-sopstvenik 

na izdava~kata ku}a †Makavej# 

vo Skopje. 

BIBL.: Sviok, poezija, 1981; Visoki vetrovi, 

poezija, 1985; Plastovi i glas, kritiki, 

1989; Presna pepel, poezija, 1990; 

Vozbudeni makedonski dijalozi, intervjua, 

1990; Podarena sol, izbrana poezija, 

1991; Obetki od yvezdi, poezija za deca, 

1991; Dela i doblesti, kritiki i esei, 

1992; Molitven vej, poezija, 1993; Kriti~ki 

zagleduvawa, kritiki i esei, 1996; 

Povisoko od ìvotot, kritiki i esei, 

1997; Sinori, poezija, 1998; Ek i odek, kritiki 

i esei, 1999; Imeto, Rodot, Imotot, 

poema, 2000; Skrb, poezija, 2002; 

Imiwa i temi, kritiki, 2003. G. T. 

CVETNICI ‡ hristijanski pravoslaven 

praznik {to se ~estvuva 

vo spomen na vleguvaweto na Isus 

vo Erusalim, koga negovite u~enici 

i narodot berele cve}e i vrbovi 

granki od drvjata i so niv i so svojata 

obleka mu go postilale patot 

po koj minuval. Poznat e i kako 

Cvetonosna nedela ili Vrbica. Se 

praznuva vo nedelata pred Velig- 

1598 

Branko 

Cvetkoski 

†Vleguvaweto vo Erusalim#, detaq od freska 

crkvata †Sv. \or|i#, s. Kurbinovo, Prespansko (1191) 

den. Na ovoj den se odi v crkva, se 

nosi cve}e {to se ostava na ikonite 

i nekoi od vernicite se pri~estuvaat. 

Vo tekot na ovoj i vo prethodniot 

den grupi devojki odat po 

pati{tata i domovite i peat lazarski 

pesni, koi se sli~ni ili isti so 

vodi~arskite, za sekoe lice vo semejstvoto 

posebna pesna. Se pee za 

sre}a i napredok pred sè na poedinecot, 

a potoa i na zaednicata. 

LIT.: SbornikÍ otÍ bÍlgarski narodni 

umotvoreniÔ, ~ast treta, otdelÍ I i II, 

BÍlgarski obi~ai, obrÔdi, sueveriÔ i 

kostÓmi, kniga VII, sÍbral i izdava K. A. 

[apkarev, SofiÔ, 1891; Blaè Ristovski, 

Kon prou~uvaweto na makedonskite lazarski 

narodni pesni, „Makedonskiot 

folklor i nacionalnata svest#, I, Skopje, 

1987, 51; Panajot \inoski. Podgotvil i 

redaktiral Kiril Penu{liski, Skopje, 

1995; Sveto pismo na Stariot i Noviot 

zavet, Skopje, 1990. M. Kit. 

Jovan 

Cvii} 

CVII], Jovan (Loznica, Srbija, 

12. X 1865 – Belgrad, 16. I 1927) – 

srpski geograf, univ. profesor, 

akademik. Osnovno obrazovanie 

zavr{il vo Loznica, a gimnazija vo 

Belgrad. Diplomiral na Grupata 

za geografija na Visokata {kola 

vo Belgrad (1888). Edna godina rabotel 

kako profesor vo Vtorata 

belgradska gimnazija, potoa zaminal 

na specijalizacija na Univerzitetot 

vo Viena, kade {to dokto- 

riral na tema „Das Karsthanomen# 

(1893). Istata godina bil izbran za 

redoven profesor na Visokata 

{kola vo Belgrad, na koja vo prvo 

vreme predaval geografija i etnologija, 

a potoa samo Geografija, 

poto~no Geomorfologija. Go osnoval 

Geografskiot zavod (1893) i 

bil negov upravnik. Bil pretsedatel 

na Srpskoto geografsko dru{tvo, 

od formiraweto pa s# do svojata 

smrt. Bil eden od prvite osum 

redovni profesori na Belgradskiot 

univerzitet od negovoto formirawe 

(1905), a potoa dvapati bil 

negov rektor. Izbran e za redoven 

~len na Srpskata kralska akademija 

(1899), a potoa nejzin pretsedatel 

(1921–1927). Osven toa bil i dopisen 

~len na Akademijata na naukite 

na SSSR, ~len na JAZU, po~esen 

doktor na Sorbona i na Univerzitetot 

vo Praga, po~esen ~len 

na pove}e geografski dru{tva vo 

svetot i nositel na angliski, 

francuski i amerikanski medal za 

nau~na rabota. Nau~nata rabota na 

J. C. e bogata, sodràjna i raznovidna. 

Trudovite se odnesuvaat na 

geologijata, preku geomorfologijata, 

hidrologijata, antropogeografijata 

i etnologijata, do sociologijata. 

Toj dal takvi nau~ni rezultati 

za karstot, geologijata, 

tektonikata, glaciologijata i reljefot 

voop{to, so koi vleguva vo 

redot na golemite svetski nau~nici. 

Vo antropogeografijata ja 

formiral vo svetot poznatata 

„Cvii}eva {kola#. Vo pove}e trudovi 

razrabotuval i geografska 

problematika od Makedonija. 

BIBL.: Nekoliko promatrawa o etnografiji 

Makedonskih Slovena, Beograd, 1906; 

Osnove za geografiju i geologiju Makedonije 

i Stare Srbije, I, II i III, Beograd, 1906- 

1911; Balkansko Poluostrovo i ju`noslovenske 

zemqe, I i II, Beograd, 1922. Al. St. 

CVRST KOMUNALEN SMET – 

gradovite i selata se definiraat 

kako urbani i ruralni ekosistemi, 

koi se odlikuvaat so promet na materii 

i energija neophodni za ishrana 

na gra|anite i za proizvodstvoto. 

Po nivnoto iskoristuvawe 

ne se dobivaat samo proizvodi, tuku 

i otpadoci {to se isfrlaat vo 

ìvotnata sredina. Po iskoristuvaweto 

na endogenata energija od 

prehranbenite proizvodi se sozdava 

cvrst komunalen smet. Negoviot 

sostav e promenliva veli~ina {to 

zavisi od stepenot na prerabotkata 

na prehranbenite proizvodi i 

od na~inot na nivnoto pakuvawe. 

Napredokot vo tehnologijata ovozmoì 

prehranbenite proizvodi da 

se pakuvaat vo raznovidna ambala- 

à: hartija, karton, staklo, plasti~ni 

materii i metal. Gradovite 

i ruralnite naselbi kako heterotrofni 

ekosistemi vo na~inot na 

ishranata, sekojdnevno baraat vne-


suvawe raznovidni prehranbeni 

proizvodi (sveì i preraboteni), 

od koi po nivnoto iskoristuvawe 

se sozdava cvrst komunalen smet. 

Vo proizvodstvenite procesi vleguvaat 

najraznovidni materii, a vo 

grejnata sezona i golemi koli~ini 

cvrsti energenti, koi po nivnoto 

iskoristuvawe sozdavaat pepel kako 

otpadok. Vo nego se vklu~uva i 

otpadot {to se sozdava pri rekonstrukcii 

na ìveali{tata i na delovnite 

prostorii. Sekojdnevno se 

sozdavaat golemi koli~ini cvrst 

komunalen smet {to treba da se iznesuva 

i da se deponira na deponija. 

So sistemska organizacija, vo 

koja i gra|anite stanuvaat aktivni 

subjekti vo negovoto odr`livo upravuvawe, 

moè da se organizira 

selekcija na smetot i sozdavawe uslovi 

za povtorno iskoristuvawe 

na materiite kako sekundarni surovini. 

Na takov na~in zabeleìtelno 

se namaluvaat koli~inite na 

komunalen smet koj treba da se deponira 

na deponija. Q. Gr. 

Du{an 

Ceki} 

CEKI], Du{an (psevd. Le{ak) 

(Leskovac, 28. II 1878 – Skopje, 5. I 

1939) – socijalisti~ki deec. Vo 

1909 g. ja osnoval i bil sekretar 

na skopskata Socijaldemokratska 

organizacija. Vo 1910 g. u~estvuval 

na Prvata socijalisti~ka 

konferencija vo Belgrad. Vo 

1919 g. e oblasten sekretar na 

KPJ za Makedonija, a vo 1920 pratenik 

vo Parlamentot. Po zabranata 

na KPJ rabotel vo Viena na 

izvr{uvawe partiski zada~i. 

LIT.: Hronologija radni~kog pokreta i 

SKJ 1919–1979, Beograd, 1980; Rabotni~ko 

i komunisti~ko dvièwe vo Makedonija, 


CEKOV, Jordan (Dane) Denkov ‡ 

(Kumanovo, 15. VII 1921) ‡ komunisti~ki 

deec, prvoborec, voen 

komandant i artileriski polkovnik 

na JNA, op{testvenik i publicist. 

Bil ~len na SKOJ (1938), 

a po Aprilskata vojna u~estvuval 

vo pribiraweto oru`je i municija 

(12. X 1941) za vooruùvawe na 

Kozja~kiot i Karada~kiot NO- 

PO i rabotel vo partiskata tehnika 

na MK na KPJ vo Kumanovo 

(juli‡avgust 1941). Bil eden od 

organizatorite na u~eni~kiot 

Jordan 

(Dane) 

Cekov 

{trajk (septemvri 1941), sorabotnik 

na ilegalniot v. †Oktobris# 

(1942), ~len na KPJ (fevruari 

1943) i na MK na KPJ (mart 

1943) i sekretar na MK na SKOJ 

vo Kumanovo (maj 1943). Bil borec 

na Vtoriot ju`nomoravski 

NOPO (26. VI 1943), komandir na 

~eta na Kumanovskiot NOPO (2. 

VIII 1943) i na Kumanovskiot NO 

bataljon †Jordan Nikolov#, komandant 

na Edinaesettata makedonska 

NO brigada i na Tretata 

makedonska NOUB (septemvri 

1944), po {to go dobil ~inot major 


Po Osloboduvaweto ja zavr{il 

Vi{ata oficerska artileriska 

{kola vo Leningrad (1945) i bil 

imenuvan za komandant na artilerijata 

na pe{adiska i tenkovska 

divizija. Koga ja zavr{il i Vi- 

{ata voena akademija na JNA 

(1951-1953) bil imenuvan za komandant 

na artileriski polk, a 

potoa e penzioniran so ~in polkovnik 

(1956). Podocna izvr{uval 

pogolem broj op{testvenopoliti~ki 

funkcii ‡ republi~ki 

pratenik, rakovoditel na Republi~kiot 

fond za nau~na rabota 

(april 1961 ‡ septemvri 1967), 

stru~en i vi{ stru~en sorabotnik 

na INI vo Skopje (oktomvri 

1967 ‡ oktomvri 1979). Nositel e 


BIBL.: U{te ne{to za osloboduvaweto 

na Skopje, Viorni dni, Skopje, 1957, 

249–251; Borbata na Drenok, „Kulturen 

ìvot#, V, 9–10, Skopje, 1960, 22–24; Tretata 

makedonska udarna brigada vo borbite 

za osloboduvawe na Skopje, Dokumenti 

i materijali za osloboduvaweto na 

Skopje, kn. I, Skopje, 1968, 165–174; Kumanovska 

okolija vo NOB (od 16. II 1943 do 

26. II 1944 godina), Kumanovo, 1969; Petnaesetina 

dena so vele{kite partizani, 

Veles i Vele{ko vo NOV 1942, Titov Veles, 

1969, 165–169; Tretata makedonska 

brigada i Kosovskiot odred do sredinata 

na maj 1944 godina, Kumanovo, 1969; 

Borbenite dejstvija na Tretata makedonska 

udarna brigada pred i za vreme na 

osloboduvaweto na Veles, Veles i Vele{ko 

vo NOV 1943 ‡ 15 maj 1945 godina, 

Titov Veles, 1977, 291–300; Dokumenti. 

Kumanovo vo NOV 1941‡1942, Kumanovo, 

1980; Revolucionernata dejnost vo ku}ata 

na Denko Cekov, „Beseda#, VIII, 23‡24, 

Kumanovo, 1981, 108–121; Stra{o Pinxur 

vo Kumanovo vo vtorata polovina na januari 

1942 godina, Tikve{ijata vo NOV, 

1941–1945, kn. sedma: Stra{o Pinxur, na- 

CEMENTARNICA 

roden heroj, Kavadarci‡Negotino, 1985, 

242–247; Zemskoto sovetuvawe na organizaciite 

na SKOJ vo gimnaziite vo Makedonija 

1942 godina, „Istorija#, XXI, 1, 

Skopje, 1985, 99–109; U~estvoto na Tretata 

brigada vo osloboduvaweto na Veles, 

Osmata makedonska udarna brigada, 

Titov Veles, 1988, 242–247; Kumanovsko vo 

NOV 1941–1945. Prilozi za istorijata 

na Kumanovo i Kumanovsko vo NOV 1941– 

1945, I, Kumanovo, 1989; Pan~e Pe{ev ‡ 

kazna {to obvinuva, Kumanovo, 1989 (i 

Skopje, 2002); Kumanovsko vo NOV (1941– 

1945). Prilozi za istorijata na Kumanovo 

i Kumanovsko vo NOV 1941–1945, I i II, 

Skopje 2002; Trajko Stojkovski-Buzo ‡ 

herojstvo i primitivizam, avtorsko izdanie, 


CELAKOSKI, Naum Kitev (s. 

Me{ei{ta, Ohridsko, 24. XII 

1937) – matemati~ar, red. prof. 

(1984) na Ma{inskiot fakultet. 


(1970) vo Belgrad i bil 

(1971/72) na specijalizacija vo 

SAD. Doktoriral (1977) na Fakultetot 

za matematika so odbrana 

na disertacijata „Prilog kon 

teorijata na algebarskite strukturi 

so asocijativni operacii#. 

Toj e avtor ili koavtor na pove}e 

od 40 nau~ni trudovi od oblasta 

na algebrata, na ~etiriesetina 

u~ebnici za visokoto, srednoto i 

osnovnoto obrazovanie i na zna- 

~itelen broj stru~ni trudovi. 

Bil pretsedatel na SDMI, prodekan 

na Matemati~kiot fakultet, 

glaven urednik na spisanieto 

„Sigma#, sorabotnik vo Republi~kiot 

zavod za {kolstvo. 

BIBL.: G. ûpona, B. Trpenovski, N. Celakoski, 

Predavawa po vi{a matematika, 

kniga I‡III, Skopje, 1971–73; B. Trpenovski, 

N. Celakoski, Elementi od numeri~kata 

matematika, Skopje, 1978; Diferencijalni 

ravenki, kn. I, Skopje, 1982; Didaktika 

na matematikata, Skopje, 1993; B. Trpenovski, 

N. Celakoski, \. ûpona, Vi{a matematika, 

kn. I-IV, Skopje, 1993-1995. 



1987. N. C. 

Dnevniot vesnik †Celokupna B’lgarija# (1941&1944) 

†CELOKUPNA B’LGARIJA# 

(Skopje, 24. V 1941 ‡ 31. VIII 1944) 

‡ edinstveniot dneven informativno-politi~ki 

vesnik na bugarski 

jazik {to izleguval vo Skopje 

vo vremeto na bugarskata okupacija 

na Makedonija. Direktor: 

Nikola Kolarov, poznat bugarski 

propagandist. Vo impresumot ne e 

nazna~eno koj e izdava~ na vesnikot, 

no jasno e deka bil organ na 

okupatorskata vlast so silna antimakedonska 

orientacija. B. P. \. 

CEMENTARNICA „USJE# – 

SKOPJE – industrija za proiz- 

C 

1599

C CENEVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Cementarnicata †Usje#, Skopje 

vodstvo na cement i proizvodi od 

cement i drugo. Proektirana, gradena 

i pu{tena vo rabota vo 1950tite 

godini. Locirana e vo industriskata 

zona i e nare~ena spored 

nekoga{noto selo Usje. Cementot 

se dobiva so me{awe na izmelen 

klinker i gips. Klinkerot e proizvod 

{to se dobiva od varovnik 

(CaCO 3 ) i pesok (SiO 2 ), kako i od 

dodatoci na oksidi na aluminiumot 

i na èlezoto. Varovnikot se 

kopa vo rudnikot vo Govrlevo, pesokot 

vo rudnikot vo Qubo{, a laporot 

vo krugot na Fabrikata. Surovinite 

se drobat, se melat, se su- 

{at i se me{aat i na kraj, kako surovinsko 

bra{no so dodatok na gorivo, 

se vnesuvaat vo rotaciona 

pe~ka i tamu se kalciniraat, se dekarboniziraat 

i se sinteruvaat 

(na 1470 o C) do klinker. Klinkerot 

se ladi, se drobi i se mele i od nego 

so me{awe se dobiva cement. Se 

prezemaat merki za kontrolirano 

ispu{tawe pra{ina i gasovi (SO 2 , 

NO x , CO i dr.). Proizvodstvoto e 

povrzano so tro{ewe mnogu energija, 

pa se voveduvaat merki za redukcija 

na potro{uva~kata i supstitucija 

so sekundarni goriva. So 

privatizacijata Cementarnicata 

stana sostaven del na grupacijata 

TITAN – Grcija. Sv. H. J. 

CENEVSKI, Kiril (Kriva Palanka, 

28. I 1943) ‡ filmski reìser 

i scenarist. Studiral na Arhitektonsko-grade`niotfakultet 

vo Skopje. So kinoamaterizam 

se zanimava u{te od studentskite 

denovi. Prvpat na igran film 

profesionalno e angaìran kako 

asistent na reìserot Qubi{a 

Georgievski vo filmot †Cenata 

1600 

Kiril 

Cenevski 

na gradot# (1970). Go reìra filmot 

†Crno seme# (1971). Po uspe{noto 

debi, so pomal uspeh gi 

reìra i igranite filmovi †Jad#, 

†Olovna brigada# i †Jazol#. Osobeno 

e zna~ajna negovata serija 

portreti na laureatite na Stru{kite 

ve~eri na poezijata: Leopold 

Sedar Sengor, Euxenio Montale, 

Fazil Hisni Daglarxa, Eèn Gilvik 

i Rafael Alberti. Ig. St. 

Naselbata Centar @upa, Debarsko 

CENTAR @UPA – naselba vo 

Debarsko. Se nao|a na zapadnite 

padini na planinata Stogovo, na 


m. Preku lokalen pat e povrzana 

so Debar. Ima 800 `., od koi 714, 

spored statistikata, se registrirani 

kako Turci i 80 Makedonci, 

site so makedonski kako maj~in 

jazik. Zna~aen broj od naselenieto 

se nao|aat na privremena rabota 

vo stranstvo. Sedi{te e na op- 


10.721 ha, so 23 naseleni mesta vo 

koi ìveat 6.519 `. Postoi osumgodi{no 



CENTAR ZA ISPITUVAWE 

I KONTROLA NA LEKOVITE 

‡ edinica na Farm. f. {to vr{i 

nastavno-nau~na i aplikativna 

dejnost vo oblasta na ispituvaweto 

i kontrolata na lekovite, 

po ovlastuvawe od Ministerstvoto 

za zdravstvo. Vo noemvri 2006 

dobiva sertifikat za akreditacija 

od Institutot za akreditacija 

na RM, za potvrda deka se ispolneti 

barawata na standardot 

MKSENISO/IEC 17 025. L. P.-T. 

CENTAR ZA PRIMENA NA 

RADIOIZOTOPI VO NAU- 

KATA I STOPANSTVOTO – 

SKOPJE – formiran e vo 1964 g. 

za potrebite na naukata i stopanstvoto 

i funkcionira do 2003 g. koga 

pa|a vo ste~aj. Vo laboratoriite 

imalo oprema za spektroskopi- 

ja i za sledewe na radiolo{kata 

sostojba na okolinata, vo zna~itelen 

del obezbedena od Me|unarodnata 

agencija za atomska energija. 

Centarot rabotel glavno na izu- 

~uvaweto na hidrologijata i sledeweto 

na zagadenosta vo RM, kako 

i na primeni povrzani so elektrohemijata 

i za{titata od korozija, 

i so kontrola na kvalitetot na 

materijalite. V. Ur. 

CENTRALEN DEPOZITAR 

ZA HARTII OD VREDNOST, 

AD SKOPJE – institucija na pazarot 

na kapital, koja vr{i dve 

glavni aktivnosti: (1) registracija 

na sopstvenosta na hartiite 

od vrednost i (2) poramnuvawe, 

t.e. razmena na hartii od vrednost 

i pari, vrz osnova na sklu~enite 

transakcii so hartii od 

vrednost. Centralniot depozitar 

za hartii od vrednost 

(CDHV) e osnovan na 10. X 2001 g. 

vo ramkite na eden po{irok proces 

na dematerijalizacija na hartiite 

od vrednost vo RM. So procesot 

na dematerijalizacija, hartiite 

od vrednost prestanaa da 

egzistiraat vo materijalna forma 

i bea pretvoreni vo elektronski 

zapisi, koi se evidentiraat 

vo CDHV. Vo bazata na podatoci 

na CDHV se registriraat site 

izdadeni hartii od vrednost i site 

sopstvenici, odnosno imateli 

na hartii od vrednost. Na krajot 

od 2006 g. vo CDHV se registrirani 

182.075 imateli na hartii od 

vrednost. 

LIT.: Komisija za hartii od vrednost na 

Republika Makedonija, Pazarot na hartii 

od vrednost vo Republika Makedonija: 

denes i utre, 2006; www.cdhv.org.mk; 

Zakon za hartii od vrednost, „Slu`ben 

vesnik na Republika Makedonija#, br. 95, 

Skopje, 2005. V. F. 

CENTRALEN MAKEDONSKI 

SILOGOS (Atina, 1902). Formiran 

od bra}ata Teoharis i


Mavrudis Gerojanis. Razvil propagandna 

dejnost za pretstavuvawe 

na gr~kite gledi{ta za sostojbite 

vo Makedonija, osobeno vo 

vremeto i po Ilindenskoto vostanie; 

organiziral i ispra}al 

~eti vo Makedonija. Od 1905 g. go 

izdaval vesnikot „Aleksandar 

Veliki#. Zaedno so nekolku drugi 

zdruènija, se obedinil vo Panmakedonskiot 

silogos (1907). 

LIT.: Gewrgiou Luritzh, Oi makedonikoi 

patriwtikoi sullogoi twv vn AqhnwnstiV 

paramovneV kai kata t hn periodon tou 

makedonikou agwnoV, Qessalonikh, 1983. 

D. Jov. 

CENTRALIZAM (1893‡) ‡ ideologija 

i sistem za organizirawe na 

dejstvuvaweto na MRO i za ureduvawe 

na proektiranata nezavisna 

makedonska dràva. Idejno osmislen 

i vgraden vo Ustavot (1896) i 

primenet vo prakti~noto revolucionerno 

dejstvuvawe na MRO, 

pri organiziraweto na †Kru{evskata 

Republika# (1903) i vo Ustavot 

i ustavnoto ureduvawe na makedonskata 

dràva ‡ NR/SR/ RM. 

Centralizmot na MRO bil zasnovan 

vrz demokratski na~ela. Vo 

MRO (TMORO / VMORO) moèle 

da ~lenuvaat i ~lenuvale Makedonci, 

Vlasi, Evrei, Ermenci, 

Turci i dr. ìteli na Makedonija, 

koi ja prifa}ale usvoenata cel: 

odbrana na teritorijalnata celost 

na Makedonija, osloboduvawe 

i sozdavawe makedonska dràva, 

koja }e obezbeduva demokratski 

prava i slobodi, ramnopravnost na 

site bez razlika na nacionalnata 

i verskata pripadnost, pod devizata: 

†Makedonija na Makedoncite#. 

Pra{aweto za centralizmot osobeno 

bilo aktuelno vo makedonskite 

sredini neposredno pred 

Vtorata svetska vojna. 

LIT. : Sp., „Makedonski vesti#, 43, 1936. 

M. Min. 

Marko K. 

Cepenkov 

CEPENKOV, Marko Kostov 

(Prilep, 1829 – Sofija, 1920) – 

najgolemiot i najzna~aen sobira~ 

na makedonski narodni umotvorbi, 

etnograf, poet i pisatel. Na 

u~ili{te odel samo edna godina, 

a potoa tatko mu go dal na zanaet. 

Podocna vo Struga u{te edna godina 

u~el gr~ko u~ili{te. Sam se 

obrazuval ~itaj}i najrazli~ni izdanija. 

Egzistencijata ja obezbeduval 

so terziskiot zanaet, no 

bil vklu~en vo op{testveniot 

ìvot vo gradot. Pod vlijanie na 

D. Miladinov, koga ovoj bil u~itel 

vo Prilep (1875), zapo~nal da 

sobira narodni umotvorbi. Koga 

razbral deka Ministerstvoto za 

prosveta na Bugarija otkupuvalo 

narodni umotvorbi za pe~atewe, 

vo 1888 g. oti{ol vo Sofija i sobranite 

materijali mu gi predal 

na Ivan [i{manov, a ovoj gi dal 

na recenzija na Efrem Karanov. 

Po pozitivnata recenzija, del od 

zapisite se objaveni u{te vo prviot 

broj na poznatiot „Sbornik 

za narodni umotvorenija, nauka i 

kni`nina#, no i vo narednite 

broevi ostanal najredoven sorabotnik 

na ovaa publikacija. Potoa 

ostanal da ìvee vo Sofija. 

Pi{uval i literaturni tvorbi: 

pesni, raskazi („Siljan [trkot#) 

dramata „Crne Vojvoda#, Avtobiografijata 

itn. Umrel vo dlaboka 

starost, nama~en i razo~aran. Od 

objavenite i neobjavenite materijali 

vo 1972 g. vo Skopje bea objaveni 

negovite sobrani dela vo 

deset toma. Pokraj narodnite 

umotvorbi i negovite li~ni tvorbi, 

izdanieto sodrì i mnogu etnografski 

zapisi, filolo{ki 

materijali, tajni govori, istoriski 

materijali itn. 

Sobranite dela od M. K. Cepenkov (1972) 

BIBL.: Skazni i storenija. Redaktiral 

Blaè Koneski, Skopje, 1954; Marko Cepenkov, 

Odbrani tvorbi. Izbor i komentar 

Gane Todorovski, Skopje, 1974; Makedonski 

narodni umotvorbi, I–X. Redakcija 

Kiril Penu{liski, glaven urednik, Bla- 

è Ristovski, odgovoren urednik, Tome 

Sazdov, ~len na redakcijata, Skopje, 1972; 

Makedonski narodni prikazni, 1–5. Priredil 

Kiril Penu{liski, Skopje, 1989. 


trudovi, I, Skopje, 1988; istiot, 

Makedonski folklor. Istoriski 

pregled, Skopje, 1999; Simpozium posveten 

na ìvotot i deloto na Marko Cepenkov, 


CER ‡ selo severozapadno od 

Kru{evo, so pove}e maalski crkvi~ki: 

„Sv. Spas# (XVII v.), „Micevo 

Crkvi~e#, „Sv. Petka Crkvi{te# 

(site od docniot sreden 

vek) i „Sv. Nikola# (XIX v.). 

Seloto Cer, Kru{evsko 

CIGANSKI 



Beograd, 1935, 480. M. M. 

CERMANOVI]-KUZMANO- 

VI], Aleksandrina (1928 ‡ 2001) 

‡ profesorka po klasi~na arheologija 

na Filoz. fak. vo Belgrad. 

Mnogu nejzini studii od anti~kiot 

period na Balkanot, po~nuvaj- 

}i od onie za problemite na Trebeni{kata 

kultura, kako i za 

mnogute nekropoli, gradovi i 

natpisi, za stakloto, keramikata 

i nakitot, a osobeno za kultovite 

od rimsko vreme se aktuelni i za 

podra~jeto na Makedonija. Osobeno 

e zna~ajno nejzinoto kapitalno 

delo za Trakiskiot kowanik 

vo kulturata na balkanskite 

narodi. Enciklopediskite edicii 

za gr~kata i rimskata mitologija, 

za religiite na drevna Evropa, 

brojnite odrednici vo Arheolo{kiot 

leksikon se dragocena 

literatura za balkanskata i 

evropskata arheologija. 

BIBL.: Gr~ke slikane vaze, Beograd, 1977; 

Rimsko staklo, Beograd, 1987; koavtor: 

Re~nik gr~ke i rimske mitologije, Beograd, 

1979. El. M. 

Lokalitetot Ciganski Grobi{ta, Radoli{ta, Stru{ko 

CIGANSKI GROBI[TA (s. 

Radoli{ta) ‡ nekropola i ranohristijanska 

bazilika na 0,5 km 

isto~no od seloto, 5 km zapadno 

od Struga, vo blizina na trasata 

na Via Egnatia. Na ovoj lokalitet 

vo 1957, 1959, 1976 i 1980 g. celosno 

bila otkriena trikorabna ranohristijanska 

bazilika, pri 

{to vo prvite godini na istraùvawata 

se otkrieni petnaeset, a 

potoa u{te 121 grob, postavuvani 

vo pove}e sloevi preku nejzinite 

urnatini. Najstariot stratum sodrì 

grobovi orientirani s‡j i 

si‡jz, a nad niv se grobovite ori- 

C 

1601

C CIGANSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

entirani z‡i so mali devijacii. 

I postarite i pomladite grobovi 

se konstruirani na sli~en na~in. 

Toa se pravoagolni jami ogradeni 

so kamewa, osobeno vo delovite 

okolu glavata, no so po nekoj kamen 

i vdol` drugite strani. Grobovite 

od postariot stratum sodràt 

kerami~ki sadovi i nakit 

od kulturnata grupa Komani- 

Krue od VII do po~etokot na IX v. 

Vo hristijanskite grobovi, postaveni 

nad niv, se otkrieni naodi 

od X‡XIV v. 

LIT.: V. Malenko, Ranosrednovekovnata 

materijalna kultura vo Ohrid i Ohridsko, 

Ohrid i ohridsko niz istorijata, 

INI, I, Skopje, 1985, 291‡292. El. M. 

Belezici od lokalitetot Ciganski Rid, Ko~ansko 

CIGANSKI RID (Ko~ani) ‡ 

srednovekovna nekropola smestena 

na vozvi{enie nad Ko~anska 

Reka, severoisto~no od centarot 

na gradot. Iskopuvawata se izvedeni 

vo 1971 i 1974 g. Za~uvanite 

grobovi se kameni cisti konstruirani 

od delkani plo~i. Otkrieniot 

nakit ‡ edinstveniot groben 

inventar ‡ pripa|a na voobi- 

~aenata produkcija za {iroka 

upotreba od XI‡XIII v. 

LIT.: E. Maneva, Srednovekoven nakit 

od Makedonija, Skopje, 1992, 128. El. M. 

CIJANOTOKSINI – golema 

grupa toksini producirani od sino-zelenite 

algi (Cyanophyta) podeleni 

na: cikli~ni peptidi, koi 

se glavno hepatotoksi~ni (primer: 

mikrocistini i nodularini), 

alkaloidi so golemo nevrotoksi~no 

dejstvo (primer: anatoksina 

i saksitoksini), cikli~ni 

gvanidinski alkaloidi, koi ja 

spre~uvaat sintezata na proteinite 

(primer: cilindrospermopsin), 

lipopolisaharidi {to predizvikuvaat 

inflamatorni procesi 

(naj~esto se narekuvaat LPS 

toksini) i dermatotoksi~ni alkaloidi 

(posebno prisutni vo 

morskite sinozeleni algi, na 

primer: apliziatoksini i lingbiatoksini). 

Pretstavuvaat visokoopasni 

materii vo vodi so 

eutrofni i hipereutrofni karakteristiki 

(primer: Dojranskoto 

Ezero), vo koi dominiraat 

sino-zelenite algi i se osnova za 

zabrana na upotrebata na takvite 

1602 

vodi za kakvi bilo humani celi i 

aktivnosti. Sv. K. 

CIKLEV, Gligor (s. Gorni Stibol, 

Probi{tipsko, ? – ]ustendil, 

1941) – vojvoda na VMRO. Po 

Prvata svetska vojna so svojata 

~eta go ograbuval naselenieto vo 

isto~niot Vardarski del na Makedonija. 

Vo 1922 g. ja napu{til 

VMRO i se priklu~il kon 

MFRO. Vo 1923 g. preminal vo 

Vardarskiot del na Makedonija i 

sorabotuval so vlastite na 

Kralstvoto na SHS vo borba protiv 

~etite na VMRO. Bil likvidiran 

od bugarskite vlasti vo 

]ustendil. 

LIT.: Slave IvanovÍ, TodorÍ AleksandrovÍ 

i makedonskoto osvoboditelno dvi- 

ènie, Viena, 1924; Zlatna kniga. 100 godini 

VMRO, Skopje, 1993. Z. Tod. 

CIKORIJA (Cichorium intybus) – 

ednogodi{no rastenie od fam. 

Asteraceae {to se 

odgleduva glavno 

zaradi listovite 

bogati so vitamin 

S, beta-karotin 

i mineralni 

materiii. Se 

konsumira kako 

sveà salata. Intenzivenvegetativen 

rast ima 

pri temperatura 

na 16–20 o S. Se od- 

Cikorija 

gleduvaprete`no so rasaduva- 

we, no i so direktna seidba. Ima 

dva sortni tipa: lisnati i glavi- 

~esti. D. J. 

CIONISTI^KI ORGANIZA- 

CII VO MAKEDONIJA (Bitola, 

1923) – prvata mladinska evrejska 

organizacija od Makedonija 

{to se za~lenila vo S@OU bila 

organizacijata „Hatehija# od 

Bitola (noem. 1923). Po nea vo tekot 

na edna godina se za~lenile 

site drugi evrejski mladinski 

zdruènija. 





CIPOVSKI-MERXAN, Todor 

(Tetovo, 1920 – s. Beli~ica, Mavrovsko, 

17. IX 1944) – prvoborec i 

naroden heroj. Kako rabotnik-pe- 

~albar vo Belgrad bil ~len na 

SKOJ (1940) i u~esnik vo studentskite 

demonstracii na Ko- 

{utwak i na 27-martovskite demonstracii 

vo Belgrad (1941). 

Sproti Aprilskata vojna se vratil 

vo Tetovo. Bil ~len na KPJ, 

organizator na NOD (1941) i sekretar 

na Okru`niot komitet na 

KPJ (1942) za delot na Makedonija 

okupiran od Italija. Vo negovata 

ku}a bila odràna Prvata 

Todor 

Cipovski- 

Merxan 

sednica na CK na KPM (19. VIII 

1943). Bil sekretar na prviot 

Oblasten komitet na KPM za Zapadniot 

del na Makedonija (sept. 

1943), ~len na Inicijativniot 

odbor za svikuvawe na Prvoto zasedanie 

na ASNOM (okt. 1943) i 

delegat. Zaginal vo borba so balistite. 

Proglasen e za naroden 




CIPOKRILCI (Hymenoptera) – 

insekti so dva para cipesti krilja 

so karakteristi~nanervatura, 

po {to 

go dobile imeto. 

Imaat usten 

aparat {to e 

prisposoben za 

lièwe. Pos- 

Cipokrilec 

tojat dva vida 

larvi, spored 

koi se razlikuvaat dva podreda: 

rastitelni osi (Symphyta), imaat 

larvi so razvieni noìwa i 

osi bockalki (Apocrita), ~ii larvi 

se crvovidni, bez noze. Site 

cipokrilni insekti, osven parazitskite 

vidovi, se hranat so cveten 

prav, so nektar ili se grablivi. 

Poznati se okolu 100.000 vidovi. 


264 taksoni od koi, 2 se endemi~ni 

(Tenthredopsis macedonica 

Cingovski, 1958 i Empria atrata Cingovski, 

1958). 

LIT.: Cingovski, J., Zweiter beitrag zür kenntnis 

der Blattwespenfauna von Mazedonien, Acta, 

Mus. Mac. Sci. Nat., Skopje, 1958, V(10/51): 

163-176; Jon~e îngovski, Rastitelni 

osi, Symphyta – Tendhredinidae (Insecta-Hymenoptera), 


muzej na Makedonija, Skopje, 

1985; Jon~e [apkarev, Zoologija na 






CIRIVIRI, Vera Kostova 

(psevd. Trena, Mica) (Prilep, 

1927 – [tip, 15. VII 1944) – rabotni~ka, 

pripadnik na rabotni~koto 

i komunisti~koto dvièwe. 

Kako ~len na KPJ, po okupacijata 

stanala ~len na Mesniot komitet 

vo Prilep. Bila eden od orga-


Vera 

Ciriviri 

nizatorite na oruènoto vostanie 

vo Prilep, potoa vo Skopje, 

Bitola, Tikve{ko, Kumanovo i 

vo [tip. Vo 1944 g. bila ~len na 

III oblasten komitet na KPM i 

rabotela na zacvrstuvaweto na 

partiskite organizacii vo Strumica, 

Ko~ani, Veles, [tip i Valandovo 

za masovizirawe na NOB 

i organizirawe na SKOJ, AF@, 

NOO i ispra}awe delegati za I 

zasedanie na ASNOM. Od policijata 

bila uceneta za 20.000 leva. 

Po provala, bila opkolena od 

bugarskata policija i, za da ne 

bide fatena ìva, se samoubila. 

LIT.: @enite na Makedonija vo NOB 

1941–1945, Skopje, 1946; Milica Bodro- 

ì}, Vera Kostova-Ciriviri-Trena, Materijali 

od nau~niot sobir odràn vo 

Prilep vo 1983, 2, Skopje, 1985. O. Iv. 

CIHUN, Genadij Apanasavi~ (GenadzÏ 

Apanasavi~ CÎhun) (Kuncov- 

~ina, Grodnensko, Belorusija, 30. 

H 1936) – beloruski slavist-lingvist 

i makedonist, univ. profesor, 

akademik, ~len na MANU nadvor 

od rabotniot sostav (od 2009). 

Po zavr{uvaweto na srednoto u~ili{te 

vo Grodno, diplomiral na 

Katedrata za slovenska filologija 

na Leningradskiot dràven univerzitet 

(1953– 1958), kade {to stanal 

aspirant (1959–1960) i staànt 

na Sofiskiot dràven univerzitet 

(1961-1963). Od 1963 g. e izbran 

za nau~en sorabotnik vo Institutot 

za lingvistika †Jakub Kolas# 

na AN na BSSR. Na Leningradskiot 

dràven univerzitet ja odbranil 

kandidatskata disertacija 

†Sintaksis mestoimennÎh klitik 

v bolgarskom i makedonskom literaturnÎh 

ÔzÎkah# (1966). Od 1966 

g.raboti paralelno kako lektor i 

profesor na Beloruskiot dràven 

univerzitet vo Minsk, a od 1991 g. 

go vodi Lektoratot po makedonski 

jazik za studentite-belorusisti 

i predava arealna lingvistika i 

balkanistika. Vo Minsk ja odbranuva 

doktorskata disertacija †Tipologi~eskie 

problemÎ balkanoslavÔnskogo 

ÔzÎkovogo areala# 

(1982) i e izbran za redoven profesor 

(od 1996) i rakovoditel na 

Oddelot za slovenska i teoretska 

lingvistika (1990-2005) na Institutot 

za lingvistika i literatu- 

ra †Jakub Kolas i Janka Kupala# na 

Nacionalnata akademija na naukite 

na Belorusija, a potoa e glaven 

nau~en sorabotnik na Oddelot. 

Kako gostin-profesor predava 

belorusistika i slavistika na 

Filijalata na Var{avskiot univerzitet 

vo Bjalistok (Polska, 

1994–2005). Po~esen doktor e na 

Sofiskiot univerzitet (2003) i 

akademik i vice-prezident na Me- 

|unarodnata akademija na naukite 

na Evrazija vo Moskva (od 1994). 

Toj e potpretsedatel na Beloruskiot 

slavisti~ki komitet (1994– 

2000) i ~len na Prezidiumot na 

Me|unarodniot slavisti~ki komitet 

(od 2004). 

Osnovni nasoki vo nau~nata dejnost 

mu se: balkanistikata so specijalna 

orientacija kon balkanoslavistikata 

(od 1962 god.); arealnata 

lingvistika (od 1963 god.); 

Polesjeto kako etnolingvisti~ki 

region (od 1963); belorusko-inoslovenskite 

jazi~ni vrski (1968– 

1975); belorusko-ju`noslovenskite 

jazi~ni vrski (od 1974); etimologijata 

(od 1983 god. e eden od 

avtorite, a od 2004 god. i redaktor 

i glaven redaktor na †Etimolo{kiot 

re~nik na beloruskiot jazik#, 

t. 1-12: A-S); slovenskata lingvisti~ka 

bibligrafija (od 1974); istorijata 

na beloruskata slavistika 

(od 1990) i ekolingvistikata 

(od 1983). 

U~estvuval na Me|unarodniot seminar 


i kultura vo Ohrid (1983, 

1984), kako i na drugi nau~ni sobiri 

vo Makedonija. Objavil pove}e 

od 300 nau~ni trudovi od oblasta 

na balkanistikata i istorijata na 

slavistikata i posebno od makedonistikata 

(od 1957). Pozna~ajni 

monografski trudovi: Sintaksis 

mestoimennÎh klitik v bolgarskom 

i makedonskom literaturnÎh 

ÔzÎkah, Leningrad, 1966; Sintaksis 

mestoimennÎh klitik v 

Ó`noslavÔnskih ÔzÎkah (BalkanoslavÔnskaÔ 

modelÏ), Minsk, 1968; 

TÎpalogiÔ sintaksi~nÎh adroznennÔuí 

u balkanaslavÔnskim aràle 

[VIII Mi`narodnÎ z’ezd slavistauí : 

DakladÎ], Minsk, 1978; Tipologi- 

~eskie problemÎ balkanoslavÔnskogo 

ÔzÎkovogo areala, Minsk, 

1981; Tipologi~eskie problemÎ 

balkanoslavÔnskogo ÔzÎkovogo 

areala (Minsk, 1981), AràlÏnaÔ 

tÎpologiÔ slavÔnskih mouí: PrÎncÎpÎ 

i napranki dasledovannÔ 

(Minsk, 1988) i AràlÏnaÎÔ aspektÎ 

farmirovannÔ slavÔnskih literaturnÎh 

mouí (Minsk, 1993). 

BIBL.: Makedonisti~ki statii vo spisanija 

i zbornici: Nasoki na pro{iruvawe na 

balkanskite inovacii vo makedonskite 

dijalekti, zb.: Nau~na diskusija na Seminarot 

za makedonski jazik, literatura i 

kultura, 10, Skopje, 1983; Prokliza vo makedonskite 

re~nici, zb.: Nau~na diskusija 

CICAÎ 

na Seminarot za makedonski jazik, literatura 

i kultura vo Ohrid, 11, Skopje, 1984; 

O ,silÏnÎh’ formah v sisteme mestoimeniŸ 

Ó`noslavÔnskih ÔzÎkov i ih ,slabÎh’ 

sootvetstviÔh, „Vestnik Leningradskogo 

universiteta#, Leningrad, 1962, 119-130; K 

voprosu o postpozitivnom ~lene (artikle) 

v bolgarskom i makedonskom ÔzÎkah, 

zb.: TÎpalogiÔ i gistoriÔ slavÔnskih mouí i 

uízaemasvÔzi slavÔnskih literatur, Minsk, 

1967, 146-148; O sistemnom statuse nekotorÎh 

balkanskih ÔzÎkovÎh ~ert, †Makedonski 

jazik#, 25, Skopje, 1974, 171-180; Tupologia 

baqkanizmów w j&zykach poqudniowosqowiavskich, 

Sprawozdania z posiedzev komisji 

naukowyh PAN, 20/1, 92-94; Kirillo-mefodievskaÔ 

leksika odnogo polesskogo govora, 

†Philologia slavica#, Moskva, 1993, 416-424; 

Prokliza vo makedonskata re~enica, †Makedonski 

jazik#, 40-41, 717-723; BalkanskiŸ 

lingvisti~eskiŸ atlas (BLA): celi i zada~i, 

zb.: AktualÏnÎe voprosÎ balkanskogo 

ÔzÎkoznaniÔ, S.-Peterburg, 2003, 44-49; 

RodnaÔ govorka Misirkova i Ôgo literaturnÎ 

standart, zb.: Deloto na Krste Misirkov, 

2, Skopje, 2005, 33-40; SlavÔnskie literaturnÎe 

mikroÔzÎkovÎe proektÎ v `tnolingvisti~eskoŸ 

perspektive, zb.: Slav- 

Ônskie literaturnÎe mikroÔzÎki i ÔzÎkovÎe 

kontaktÎ, Tartu, 2006, 47-54. 

LIT.: M.N. KrÎuíko, CÎhun GenadzÏ Apanasavi~, 

BelaruskaÔ `ncÎklapedÎÔ, Minsk, 

1994, 604-605; CÎhun GenadzÏ Apanasavi~, 

Hto ÒscÏ hto uí su~asnaŸ belaruskaŸ lingvistÎcÎ, 

Minsk, 1997, 111; I. I. Lu~Îc-Fedar`c, 

R. M. MalÏko, GenadzÏ Apanasovi~ CÎhun, 

†BelaruskaÔ lingvistÎka#, 58, Minsk, 2006, 

135-137; B. Œ. Norman, N. V. Suprun~uk, K 

ÓbileÓ GennadiÔ AfanasÏevi~a CÎhuna, 

†SlavÔnovedenie#, 1, Moskva, 2007, 123-124; 

Ivan Dorovski, Emilija Crvenkovska, Leksikon 

na stranski makedonisti XX i XXI 

vek, Skopje, 2008, 125-126. Bl. R. 

CICAÎ (Mammalia) – klasa toplokrvni 

ìvotni od pottipot 

’rbetnici (Vertebrata), ~ij osnoven 

beleg e prisustvoto na mle~ni 

`lezdi (od 2 do 12) i krznena pokrivka, 

koja sekundarno moè da bide 

reducirana kaj nekoi vidovi, 

kako {to se kitovite, koi se celosno 

bez vlakna. Koàta e bogata 

so `lezdi, koi imaat razli~na 

funkcija. Sistemot za digestija e 

sloèno graden, a belite drobovi 

imaat alveolarna gradba, so {to 

nivnata respiratorna povr{ina e 

zna~itelno zgolemena. Centralniot 

nerven sistem dostignal najvisok 

stepen na razvitok, a dobro 

se razvieni i setilnite organi za 

miris, vid, sluh i ramnoteà. Tie 

Cica~i: zajak, liljak, volk i glu{ec 

C 

1603

C CONEV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

se razdelnopolovi ìvotni {to 

ra|aat ìvi mladi (so isklu~ok na 

pracica~ite). Blagodarenie na 

sposobnosta za regulirawe na telesnata 

temperatura, uspeale da 

gi naselat site ìvotni sredini 

na zemjata. Denes klasata cica~i 

broi okolu 4.000 vidovi raspredeleni 

vo 3 potklasi: pracica~i ili 

jajcenosni cica~i (Monotremata), 

najprimitivni sovremeni cica~i 

pretstaveni so samo 5 vida, ograni~eni 

na avstraliskiot kontinent; 

pretcica~i ili torbari 

(Marsupialia), pretstaveni so vkupno 

200 vida, rasprostraneti vo 

Avstralija i Ju`na Amerika i potklasata 

na vistinski ili placentalni 

cica~i (Placentalia), koja opfa}a 

17 redovi i toa: insektojadni 

cica~i (Insectivora), koòkrilni 

(Dermoptera), liljaci (Chiroptera), 

nepolnozabi (Edentata), pangolini 

(Pholidota), zajakoobrazni cica~i 

(Lagomorpha), glodari (Rodentia), 

kitovi (Cetacea), yverovi (Carnivora), 

perkono`ni (Pinnipedia), 

cevkozabi (Tubulidentata), slonovi 

(Proboscidae), pe{ternici (Hyracoidea), 

sireni (Sirenia), neparnokopitni 

(Perissodactyla), parnokopitni 

(Artiodactyla) i primati (Primates). 


vkupno 82 vida od slednive 6 reda 

placentalni cica~i: insektojadni 

cica~i (11 vida), liljaci (24), 

zajakoobrazni cica~i (2), glodari 

(26), yverovi (13) i parnokopitni 

cica~i (6). 

LIT.: S. Petkovski – B. Krystufek, Cica~i 

na Makedonija, Skopje, 1998; B. Krystufek, 

V. Vohralik, J. Flousek, S. Petkovski, Bats (Mammalia: 

Chiroptera) of Macedonia, Yugoslavia, vo: 

I. Horacek, V. Vohralik (eds.), Prague Studies in 

Mammalogy, Praha, 1992, 93–111; B. Krystufek 

–S. Petkovski, Annotated Checklist of the Mammals 

of the Republic of Macedonia, „Bonner zoologische 

Beitrage#, 51 (4), Bonn, 2002, 229–254; 

B. Krystufek – S. Petkovski, Mammals of Macedonia 

- Current State of Knowledge, Anniv. Proceed., 

Eighty years of achievement by the Maced. 

Mus. of Nat. Hyst., Skopje, 2006, 95–104; A. J. 

Mitchell-Jones, G. Amori, W. Bogdanovicz, B. 


M. Stubbe, J. B. M. Thissen, V. Vohralik, J. Zima, 



CONEV, \ore (Radovi{, 31. I 

1955) – diplomiran inèner po 

fizika i astronom. Toj e dolgo- 

1604 

\ore 

Conev 

godi{en rakovoditel na edinstveniot 

Planetarium vo RM vo 

ramkite na Mladinskiot kulturen 

centar – Skopje (1980-) i rakovoditel 

na istraùva~kite proekti 

†Astronomija na makedonskiot 

narod# (1982-), †Arheoastronomska 

analiza na Megalitskata 

opservatorija Kokino i drugite 

lokaliteti vo Republika Makedonija# 

(2002-), †Arheoastronomska 

i etnoastronomska baza na 

podatoci na Republika Makedonija# 

(2006-) i proektot †Nominacija 

na Megalitskata opservatorija 

Kokino na Listata na svetskoto 

nasledstvo na UNESKO#. 

Izbran e za prv asistent po predmetot 

Astronomija na Institutot 

za fizika na Prirodno-matemati~kiot 


(2008). Glaven i odgovoren urednik 

e na spisanieto na mladite 

istraùva~i †Aktivus# (2004-) i 

na mese~noto spisanie za astronomija 

†Vselena# (2007-). 

BIBL.: Astronomija, Skopje, 1986; Yvezdena 

karta na Makedonskiot narod, 

MKC Planetarium, Skopje, 2000; Megalitska 

opservatorija vo Kokino, „Muzejski 

glasnik#, br. 7-9, Kumanovo, 2002; Neboto 

nad Makedonija, Skopje, 2004; Globalna 

za{tita na Zemjata, Skopje 2005; 

Kokino Ancient observatory, katalog, Kumanovo, 

2005. S. Ml. 

CRV, DO@DOVEN (Lumbricus 

terrestris L.) – malu~etinest crv. 

Dolìnata na teloto dostignuva 

do 30 cm. @ivee 

vo podlabokite 

sloevi od trevnici 

i obrabotlivi 

po~vi, pravej}i 

podzemni hodnici. 

Se hrani so 

organski materii,prerabotuvaj}i 

ja zemjata; 

zna~aen e za aeracija 

i podobruvawe 

na po~vata. 

Do`doven crv 

Rasprostranet e 

vo Severna i vo 

Sredna Evropa. Kaj nas se sre}ava 

retko. Za razlika od nego, vidot 

Lumbricus rubellus Hoff. e pomal (12 

cm), ima crvenikavo temna boja i 

e ~est vo Makedonija. 



V. T. K. – M. Kr. 

CRVEN KRST NA RM ‡ dobrovolna, 

masovna, samostojna, nevladina, 

nepartiska i nezavisna 

humanitarna organizacija na gra- 

|anite na RM. Osnovnata cel na 

Crveniot krst na RM e podobruvaweto 

na ìvotot na ranlivite 

lica, izloèni na najgolem rizik 

na ìveewe, so minimalna socijalna 

i ekonomska sigurnost i ~ove~ko 

dostoinstvo, bez diskriminacija 

po nacionalnost, rasa, 

pol, vera, jazik, op{testvena polo`ba 

i politi~ka opredelba. 

Polo`bata i zada~ite na Crveniot 

krst, upotrebata i za{titata 

na amblemot i imeto na Crveniot 

krst, kako i na~inot na finansiraweto 

na zada~ite se uredeni 

so Zakonot za Crveniot 

krst na RM. 

Prvite aktivnosti na Crveniot 

krst (CK) na teritorijata na Makedonija 

se registrirani vo po- 

~etnite godini na XX v. (po 

Ilindenskoto vostanie, 1903) i 

osobeno pri pojavata na konflikti 

so osloboditelna, nacionalna 

i socijalna dimenzija 

(1908) i vo vremeto na Balkanskite 

vojni i na Prvata svetska vojna, 

so elementi na pokazna i za{titna 

uloga vo davaweto pomo{ 

na raneti, bolni, zarobenici i 

drugi lica na koi im bila potrebna 

pomo{. 

^lenovi na Crveniot krst na RM vo akcija 

CK na Makedonija e formiran na 

17. III 1945 g., koga e odràno Osnova~koto 

sobranie, a za prv 

pretsedatel na Glavniot odbor e 

izbran Aleksandar Petrovski. 

CK na RM samostojno dejstvuva i 

raboti od 21. V 1992, koga e donesen 

nov Statut, so koj poblisku se 

uredeni postavenosta i strukturata 

na Organizacijata, kako i 

osnovnite celi i zada~i na CK na 

Makedonija vo soglasnost so Statutot 

na Me|unarodnata federacija 

na CK i Crvenata polumese- 

~ina (CP). Crveniot krst na RM 

e priznat kako nacionalno dru{tvo 

na CK od Me|unarodniot komitet 

na CK na 1. XI 1995, a na 27. 

XI 1995 e primen kako polnopraven 

~len na Me|unarodnata federacija 

na nacionalnite dru{tva 

na CK i CP. 

Spored Statutot na CK na RM, 

organizacionata i rakovodna 

struktura e postavena na centralno, 

gradsko i op{tinski nivo, 

so dejstvuvawe na 34 op{tinski 

organizacii na CK i CK na 

Gradot Skopje, so svoi rakovodni 

organi. Posebno mesto vo dosega{niot 

period ima{e informativno-izdava~kata 

dejnost. Otpe- 

~ateni se golem broj knigi, bro-


{uri, flaeri i drugi pe~ateni 

materijali. Prvoto javno glasilo 

e „Zdrav narod# (1945), vo 1959 g. 

transformirano vo „Na{e delo#, 

a od 1972 g. redovno se pe~ati glasiloto 

„Solidarnost#. CK na RM 

obezbeduva finansiski sredstva 

glavno od ~lenarinata, od donatori 

po proekti, od Ministerstvoto 

za zdravstvo (krvodaritelstvo), 

od Buxetot na RM, od igri na sre- 

}a i od drugi nadomestoci predvideni 

so Zakonot za CK na RM. 


politika na R Makedonija. Zakon za Crveniot 

krst na R Makedonija. Sl. Vesnik na 

RM 41/94; Crven krst na R Makedonija. 

Postojana humanitarna misija ‡ da ja angaìrame 

mo}ta na humanosta, Skopje, 

2006; Crven krst na R Makedonija. Jubilejno 

izdanie na glasiloto „Solidarnost# 

1945‡2005, Skopje, 2005. D. D. 

†CRVENA YVEZDA# (leto 1942 

‡ oktomvri 1943) ‡ vesnik, organ 

na Makedonskata osloboditelna 

organizacija (MOO) za Vodenskiot 

okrug. Toa e prv vesnik na 

makedonski jazik (vodenski dijalekt, 

no so gr~ka azbuka) vo Egejskiot 

del na Makedonija. Go ureduval 

Vangel Ajanovski-O~e, a 

naslovnata stranica ja ilustriral 

Grkot Andreas Andronikas. 

Bil umnoùvan na {apirograf 

na ilegalnata tehnika na Okru`niot 

komitet na KPG za Vodensko. 

Objaveni se pove}e od 20 

broja, vo tira` do 150 primeroci. 

Po zabranata na MAO od 

strana na KPG, vesnikot prestanal 

da izleguva. 

LIT.: Vangel Ajanovski-O~e, Se}avawa i 

kriti~ki osvrt na razvojot na rabotni~koto, 

komunisti~koto i nacionalnoosloboditelnoto 

dvièwe vo Makedonija 

vo Vodensko, rakopis vo AOINI, Skopje, 

82; Todor Simovski, Nekoi momenti od 

nacionalnoosloboditelnata borba na 

Makedoncite od Egejska Makedonija, Osloboditelnata 

vojna i Revolucijata vo Makedonija, 

Skopje, 1973, 220‡ 221; D-r Boro 

Mokrov, Razvojot na makedonskiot pe~at 

i novinarstvo (od prvite po~etoci do 

1945 godina), Skopje, 1980, 452-453; D-r Boro 

Mokrov ‡ M-r Tome Gruevski, Pregled 

na makedonskiot pe~at (1885‡1992), 

Skopje, 1993, 150‡151. S. Ml. 

CRVENA LISTA NA GABI – 

opfa}a 76 vidovi retki i zagrozeni 

makromiceti vo RM. Sostavena 

e od prof. d-r Mitko Karadelev 

od Institutot za biologija pri 

PMF vo Skopje i publikuvana vo 

doma{ni i vo me|unarodni spisanija 

vo 2000 g. Kako kriteriumi za 

kategorizacija na zagrozenosta na 

vidovite se zemeni slednive faktori: 

(1) posebno redok ili redok 

vid vo Makedonija; (2) vid {to egzistira 

samo na zagrozeni ili retki 

ìveali{ta i (3) posebno redok 

ili redok vid zagrozen poradi 

pregolema eksploatacija. Listata 

e otvoren raboten dokument i postojano 

se menuva. M. K. 

CRVENI BREGOVI, KRWEVO 

‡ lokalitet so ranohristijanska 

bazilika i srednovekovna nekropola 

{to se nao|a na 17 km jugoisto~no 

od Kavadarci. Toa e padina 

na isto~niot rab na dolinata na 

reka Bo{ava, pokraj koja vodi 

zna~aen pat od Demir Kapija kon 

rudonosnite oblasti na Koùf. 

Vo 1964 g. slu~ajno se raskopani 

nekolku grobovi so kamena konstrukcija 

i orientacija z‡i. Stanuva 

zbor za pogolema srednovekovna 

nekropola, prili~no uni{tena 

so zemjodelskite raboti. Nakitot 

(nau{nici, obetki, belezici, 

prsteni i kop~iwa) najden vo 

grobovite datira vo IX‡XII v. 

LIT.: B. Aleksova, Naodi od s. Krwevo, 

GZFF, kn. 30, Skopje, 1978, 29‡41. El. M. 

Branko Crvenkovski 

CRVENKOVSKI, Branko (Saraevo, 

12. X 1962) ‡ tret po red pretsedatel 

na samostojna i suverena Republika 

Makedonija (2004‡2009). 

Gimnazija i Elektrotehni~ki fakultet 

zavr{il vo Skopje (1987). 

Rabotel vo RO „Semos#, kako rakovoditel 

na sektor. Izbran za 

~len na CK na SKM (1986) i za 


SKM ‡ PDP (1990). Stanuva pretsedatel 

na SDSM (1991), funkcija 

na koja ostanuva do izborot za 

pretsedatel na RM (april 2004). 

Pratenik vo prviot i vo tretiot 

sostav na Sobranieto na RM. Izbran 

za pretsedatel na Vladata na 

RM (4. IX 1992), po izglasanata nedoverba 

na ekspertskata vlada. 

U{te dvapati izbran za pretsedatel 

na Vladata na RM (1994‡1998 

i 2002‡2004). Po zaginuvaweto na 

pretsedatelot Boris Trajkovski, 

ja napu{ta funkcijata pretsedatel 

na Vladata na RM i u~estvuva 

vo pretsedatelskite izbori odr- 

àni vo april 2004 g. Vo svojstvo 

na pretsedatel na SDSM go potpi{uva 

vo Skopje Ramkovniot dogovor 

(13. VIII 2001), so koj se izvr- 

{ija krupni promeni vo ustavniot 

status na RM. 


Skopje, 2006. Sv. [. 

Krste 

Crvenkovski 

CRVENKOVSKI 

CRVENKOVSKI, Krste Trajkov 

(psevd. Stevo, Janko, Bogumilski) 

(Prilep, 16. VII 1921 – 

Skopje, 21. VII 2001) – pripadnik 

na komunisti~koto, mladinskoto 

i studentskoto dvièwe, partiski 

i dràven rakovoditel. U{te 

kako gimnazijalec politi~ki 

dejstvuval vo Prilep i potoa vo 

Skopje. Vo 1935 g. bil ~len na 

SKOJ, potoa na KPJ i na Mesniot 

partiski komitet vo Prilep 

(1939). Poradi policiskite progoni 

preminal na ilegalna rabota. 

Po bugarskata fa{isti~ka 

okupacija rabotel na organizirawe 

na oruènoto vostanie i u~estvuval 

vo napadot na u~astokot vo 

Prilep na 11 oktomvri 1941 g. 

Bil politi~ki komesar na Prviot 

partizanski odred „Goce Del- 

~ev#. Od krajot na godinata bil na 

partiska rabota vo Zapadniot del 

na Makedonija (pod italijanska 

okupacija), sekretar na OK na 

KPJ vo Tetovo. Vo ilegalnata 

partiska tehnika go izdaval vesnikot 

„Bratstvo# i drugi partiski 

propagandni materijali. Vo 

septemvri 1942 g. po predavstvo 

vo Gostivar bil uapsen i odveden 

vo zatvorot vo Tirana. Vo april 

1943 g. izbegal so 27 zatvorenici 

i povtorno se aktiviral na istiot 

teren kako sekretar na prviot 

Oblasten komitet na KPM. Vo 

dekemvri 1943 g. go organiziral 

Osnova~kiot kongres na NOMSM, 

bil izbran za sekretar, podocna i 

za pretsedatel. Po kapitulacijata 

na Italija bil postaven za organizacionen 

sekretar na SKOJ 

za Makedonija, a od juni 1944 g. za 

zamenik-komesar na Prvata makedonsko-kosovska 

brigada. Po Osloboduvaweto 

vr{el visoki politi~ki 

i dràvni funkcii vo 

Republikata i vo Federacijata: 

~len i pretsedatel na Vladata na 

Makedonija, minister za obrazovanie 

i kultura vo Vladata na 

SFRJ, politi~ki sekretar na CK 

na KPM, ~len na Izvr{noto biro 

C 

1605

C CRVENKOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

na CK na SKJ, potpretsedatel na 

Pretsedatelstvoto na SFRJ. Poradi 

baraweto za pogolema samostojnost 

na republikite vo SFRJ, 

do{ol vo sudir so oficijalnata 

politika i vo 1974 g. bil razre- 

{en od site funkcii i penzioniran. 

Proglasen za Naroden heroj. 

BIBL.: Sojuzot na komunistite na Makedonija 

i demokratizacijata na op- 

{testvoto, Skopje, 1971; Vo odbrana na 

makedonskata kauza, Ohrid, dekemvri 

1989; Zarobena vistina, Skopje, 2003 (koavtor 

Mir~e Tomovski); Na{iot pogled 

na vremeto na Koli{evski, Skopje, 1996 

(koavtor Slavko Milosavlevski); Na branikot 

na makedonskata samobitnost. 

Materijali od politi~kite razgovori 

za makedonskoto pra{awe, Skopje, 1998. 


Skopje, 1973; Jovan Filip, Podvodni grebeni 

na politikata. Razgovori so Krste 

Crvenkovski, Skopje, 1993. O. Iv. 

CRVENKOVSKI, Stevo (Skopje, 

18. III 1947 ‡ Skopje, 2. II 2004) ‡ 

filmski i televiziski reìser, 

politi~ar. Diplomira filmska 

reìja na Akademijata za teatar, 

film, radio i televizija vo Belgrad. 

Bil vraboten vo †Vardar 

film#, kade {to izvesen period 

bil direktor na ovaa producentska 

ku}a. Realiziral pogolem 

broj dokumentarni programi za 

TV Skopje, nekolku dokumentarni 

i dva igrani filma (†Ju`na 

pateka#, 1982, i †Neli ti rekov#, 

1984). Od osamostojuvaweto na 

Makedonija kako dràva, stana 

aktiven vo politikata i be{e nositel 

na javni i dràvni~ki funkcii 

(minister za nadvore{ni 

raboti i makedonski ambasador 

vo Obedinetoto Kralstvo). Ig. St. 

Od filmot †Neli ti rekov#, 

reìja na St. Crvenkovski (1976) 

1606 

Stevo 

Crvenkovski 

Ilija 

Crvenov 

CRVENOV, Ilija (Veles, 26. VII 

1937 – Skopje, 15. XII 1997) ‡ operski 

pevec, bariton. Zavr{il Vi- 

{a pedago{ka {kola vo Skopje. 

Peewe u~el kaj prof. K. Trpkov. 

Vo Operata na MNT bil angaìran 

od 1967 do 1993 g. Ostvaril 

okolu 40 pogolemi i pomali ulogi, 

od koi pozna~ajni se: Alfio 

(Kavalerija rustikana), Valentin 

(Faust), Amonasro (Aida), 

Eskamilio (Karmen), Figaro (Sevilskiot 

berber), Ognen (Car Samuil), 

Onegin (Evgenij Onegin). 

Gostuval samostojno i so ansamblite 

na Operata vo Turcija, Germanija, 

Polska, Romanija. F. M. 

Marin 

Crvenov 

CRVENOV, Marin (Veles, 3. II 

1945) ‡ baletski igra~ i pedagog. 

Svojata baletska naobrazba ja dobiva 


Skopje, vo klasata na R. Paka{ki. 

Prestojuva na specijalizacija vo 

Moskva (1975‡1977). Prvenec na 

Baletot pri MNT (1962‡1990). Igra~ 

so siguren i harmoni~en tanc 

vo kreiraweto na ulogite i kako 

partner. Pokraj so tan~arstvo, se 

zanimava i so pedago{ka dejnost, a 

delumno i so koreografija. [ef 

na Baletot pri MNT (1977‡1979). 

ULOGI: Romeo (S. Prokofjev, „Romeo i Julija#), 

Bazil (L. Minkus, „Don Kihot#), Albert 

(A. Adam, „@izel#), Zigfrid (P. I. 

âjkovski, „Lebedovo ezero#) i dr. Em. X. 

CRVI, MALUÊTINESTI (Oligochaeta) 

– crvi {to na teloto 

imat mal broj ~etinki, spored koi 

go dobile imeto (oligos gr. = malku; 

heti = ~etinki). @iveat vo kopneni 

vodi i vo vla`ni po~vi. Imaat 

silno izdolèno cilindri~no telo 

so razli~ni dimenzii. Vo Ma- 

kedonija se poznati 

139 taksonimalu~etinesti 

crvi, od 


Vo Ohridsko 

Ezero se 

sre}avaat 17 endemi~nitaksoni, 

a me|u niv 

po~esti se: Psammoryctes ochridanus 

Hrabe. i Peloscolex stankovici 

Hrabe. 

LIT.: Jon~e [apkarev, Pridones za poznavaweto 

na faunata na oligohetite od 

trite pogolemi ezera vo Jugoslavija, Arhiv 

Biol. Nauka, Beograd, 1956, 8: 135–144; 

istiot, Faunata na oligohetite od 

pribre`nite vodi na Prespanskata 

Kotlina, Fragm. Balcan. Mus. Mac. Sci. Nat., 

Skopje, 1962, 16: 123–128; istiot, Fauna na 

Makedonija. Do`dovni glisti Lumbricidae 

(Oligochaeta, Annelida), Mus. Mac. Sci. 

Nat., Skopje, 1978; Jon~e [apkarev, Endemi~na 

fauna Oligocheta Jugoslavije, Akad. Nauk. 

umetn. BiH, Sarajevo, 1987. V. T. K. – M. Kr. 

CRVI, MNOGUÊTINESTI 

(Polychaeta) – crvi so golem broj 

~etinki (heti), po {to i go dobile 

imeto. Se karakteriziraat 

so prisustvo na 

parapodii – za- 

~etoci na ~lenkovidniekstremiteti 

na trupnite 

segmenti. 

Poznati se okolu 

5.300 vidovi, 

prete`no morski pretstavnici, 

grupirani vo tri reda: slobodni 

poliheti, pricvrsteni poliheti 

i mizostomi. Vo Makedonija 

poznat vid e Manayunkia cavatica 

Abs. et Hr., najden vo pe{terskite 

vodi. 



V. T. K. – M. Kr. 

CRVI, PRSTENESTI (Annelida) 

– mekoteli so prstenesta gradba 

na teloto. Postignale visok stepen 

na razvitok 

i golemo sovr- 

{enstvo vo telesnataorganizacija. 

Naj~esto 

imaat izdolèn 

crvoviden oblik 

na teloto, snabdeno 

so razli~ni 

izrastoci {to 

sluàt delumno 

za dvièwe, a delumno 

kako se- 

Malu~etinest crv 

Mnogu~etinest crv 

Prstenest crv 

tilni organi. Nekoi se hranat so 

sitni ìvotinki, a nekoi so organski 

materii vo raspa|awe. 

Pretstavnicite od ovoj tip organizmi 

ìveat vo moriwa, vo kopneni 

vodi i vo vla`ni po~vi. 

Poznati se okolu 9.000 vidovi, 

najgolem broj se akvati~ni, a pomal 

broj se terestri~ni. Vo Ma-


kedonija se dobro prou~eni prstenestite 

crvi od dve klasi: malu~etinesti 

crvi (Oligochaeta) i 

pijavici (Hirudinea). Registrirani 

se 182 taksona (160 vida i 22 

podvida). 

LIT.: Jon~e [apkarev, Fauna na Makedonija. 

Do`dovni glisti Lumbricidae (Oligochaeta, 

Annelida), Mus. Mac. Sci. Nat., 

Skopje, 1978; Vladimir Krpac, Branislava Mihajlova, 

Biodiversity of Macedonia from a view 

point of hitherto faunistic investigations. Participation 


Museum of Natural History – Ministry of 

Science, Final Report, Skopje, 1999, 23-30; grupa 

avtori, Country Stady for biodiversity of the 

Republic of Macedonia (first national report), 


Skopje, 2003. V. T. K. – M. Kr. 

CRVI, SPLESKANI (Plathelminthes) 

– crvi so lentoviden ili 

listoviden oblik 

na teloto, 

so dimenzii od 

nekolku do 10 

mm. Poznati se 

preku 15.000 vidovi. 

Nekoi ìveat 

slobodni, a 

drugi kako pa- 

Spleskan crv 

raziti. Vo Makedonija 

ovoj 

tip bez’rbetni ìvotni se pretstaveni 

so 85 vidovi, od koi 35 se 

endemi~ni. Podeleni se vo tri 

klasi: trep~esti crvi (Turbellaria), 

metili (Trematoda) i tenii 

(Cestoda). Kaj trep~estite crvi 

utvrdeni se 65 vidovi; najgolem 

broj ìveat vo Ohridskoto Ezero, 

48 vidovi, od koi, 33 se endemi~ni. 

Postojat podatoci za slobodnite 

trep~esti crvi od redot 

trocrevni trep~esti crvi (Tricladida), 

od neiste~nite vodi, osobeno 

vo golemite ezera kade {to 

se utvrdeni 40 vidovi, a od niv, 25 

se endemi~ni. Od redot pravocrevni 

trep~esti crvi (Rhabdocoela), 

prou~uvani vo Ohridskoto 

Ezero, utvrdeni se 24 vida, od koi 

10 se endemi~ni. Od redot neramnocrevni 

trep~esti crvi (Alloeocoela) 

poznat e samo eden vid vo 

Makedonija, Plagiostomum lemani 

Forrel & du Plessis, od Ohridskoto 

Ezero. Tipot spleskani crvi ima 

i parazitski vidovi od klasite 

metili (Trematoda) i Tenii (Cestoda); 

tie se nedovolno prou~eni i 

se zastapeni so po 10 vidovi. 

LIT.: Sinisa Stankovic, Turbellaries Triclades 

endemiques nouveaux du lac d’Ohrid, Arh. 

Hydrobiol., Stuttgart, 1969, 65(4): 413–435; Sinisa 

Stankovic, J. Komarek, Die Susswassertrikladen 

des Westbalkans und die zoogeographischen 

Problems diser Gegent, Zool. Jahrb. Abt. 

Syst., Jena, 1927, 53: 597–674; Vladimir Krpac, 



Participation with Underproject: Klass Insecta, 

Macedonian Museum of Natural History – 

Ministry of Science, Final Report, Skopje, 1999, 

23-30; grupa avtori, Country Stady for biodiversity 


report), Ministry of environment and physical 


CRVI, CEVÊSTI (Nemathelminthes) 

– crvi so raznoviden oblik i 

golemina na teloto. 

Celoto telo 

im e pokrieno 

so debela pokrivka(kutikula), 

pod koja, namesto 

epitel, se 

nao|a sloj od zrnestaprotoplazma 

(hipoderma). 

Cev~est crv (nematoda) 

Vo Makedonija 

ima 613 vidovi 

cev~esti crvi. Tie se podredeni 

vo dve klasi: rotatorii (Rotatoria) 

i nematodi (Nematoda). Rotatoriite 

se sre}avaat vo planktonskite 

zaednici na na{ite ezera, 

registrirani se 60 vidovi. Od 

klasata nematodi, vo Ohridsko 

Ezero e utvrdeno prisustvo na 23 

slobodni neparazitski vidovi, od 

koi, 3 se endemi~ni. Zaedno so istraènite 

terestri~ni nematodi, 

vkupniot broj registrirani vidovi 

se zaokruùva na 553. 


to a better knowledge of the Microfauna 

(Rotatoria, Copepoda and Cladocera) of Stenje 

Marsh, Folia balc., Inst. Pisc., Skopje, 1971, 3(1): 

1–8; Jon~e [apkarev, Zoologija na bez- 

’rbetnite ìvotni, Skopje 1991, 1– 640; 

grupa avtori, Country Stady for biodiversity of 



Skopje 2003, 1–210. V. T. K – M. Kr. 

CRE[A (CRE[NA) (Prunus avium 

L.) – plod i rodno steblo. Vo 

RM e zastapena so 140.000–150.000 

rodni stebla i 

so prinos od 

3.000–4.000 t. 

Poslednive tri 

godini (2004– 

2006) se zabele- 

ùva zgolemuvawe 

na brojot 

Cre{i 

na rodnite 

stebla (150.000– 

160.000), kako i na prinosot 

(4.000–5.000 t). Se pojavi interes 

za podigawe proizvodni nasadi so 

visokokvalitetni, krupnoplodni 

sorti, kalemeni na slabobujni 

podlogi, formirani nisko za 

berba od zemja. B. R. 

CRE[A, DIVA (Cersus avium 

Moench., Prunus avium L., fam. Rosaceae) 

– evroaziski 

vid. Golemo 

drvo so {iroka,piramidalna 

kruna, 

listovite se iz- 

Divi cre{i 

dolènoelipti~ni,cvetovite beli, vrz dolgi dr{ki, a plodovite 

crni, sitni cre{i, so gor- 

~liv vkus. Vo RM ima op{ta rasprostranetost 

kako edine~na 

primesa vo dabovi i vo bukovi 


CRKVENI 

Cre{ovoto top~e vo Voeniot muzej vo Istanbul 

CRE[OVO TOPÊ (1903) – drveni 

topovi (od komitetite na 

TMORO nare~eni propagandni), 

izrabotuvani neposredno pred i 

vo tekot na Ilindenskoto vostanie. 

Dimenzii: dolìna od 80 do 

150 cm, teìna 20–70 kg, kalibarot, 

vo zavisnost od municijata, 

glavno kolku |ule od selski kantar 

ili ra~na bomba od bitolskata 

bombolearnica. Bile zacvrsteni 

so èlezni obra~i i postavuvani 

na nogarki (lafet). Glavni 

delovi im bile: cevka, lafet, 

barutno polnewe i fitil. Dostrelot 

od 400 do 500 m. Ognenata 

mo} po nekolku uspe{ni istreli. 

Vo razni rabotilnici bile napraveni 

17 drveni topovi, od koi 

10 vo kru{evskata oruàrnica i 

vo Selce. êtiri topa bile zapleneti 

i odneseni vo Istanbul vo 

~ij Voen muzej i denes se nao|a edno 

cre{ovo top~e. 

LIT.: Van~e Stoj~ev, Voena istorija na 

Makedonija, Skopje, 2000. V. St. 

CRKVENI LIVADI (s. Vrani{ta) 

‡ nakolna naselba od eneolitskiot 

period, locirana na 

utokata na r. [um vo Crni Drim. 

Od materijalnata kultura ‡ se 

otkrieni kolci od platformite 

na koi se nao|ale ku}ite, gruba 

siva keramika (tavi za riba, dolgi 

kremeni noèvi i strelki, 

harpuni, {ila i igli od rog na 

elen) karakteristi~na za ribarskite 

naselbi. 

Nakolnata naselba Crkveni Livadi, Ohridsko 

LIT.: R. Pa{i}, Neolitski nao|ali{ta 

vo Ohridsko, „Lihnid#, I, Ohrid, 1957; 

Ead., Za{titno iskopavawe na neolitskom 

lokalitetu „Crkveni livadi# u 

Vrani{tu kod Ohrida, „Starinar#, VII– 

VIII, Beograd, 1958, 233–234. D. Z. 

C 

1607

C CRKVI[TE MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Ceremonijalnata bazilika vo Crkvi{te, 

Demirkapisko 

CRKVI[TE, DEMIR KAPIJA 

‡ edna od najzna~ajnite srednovekovni 

nekropoli vo po{irokiot 

region. Taa pripa|a na populacijata 

od gradot Prosek, smesten 

nad Demirkapiskata Klisura. 

Vrz urnatinite na ranohristijanskata 

bazilika bila podignata 

srednovekovna crkva so prostrana 

nekropola od pove}e stotini 

grobovi. Grobovite se ili slobodno 

vkopani, obeleàni so po 

nekoj kamen, retko i drveni {tici 

ili od tipot cisti od kameni 

plo~i. Pogrebuvaweto e vr{eno 

spored hristijanskite kanoni. 

Naodite na nau{nici i obetki, 

belegzii, prsteni, dijademi, |erdani, 

privrzoci, krstovi, sinxir- 

~iwa, praporci, toki i kop~iwa 

se datiraat vo vremeto od X-XV v. 

Zna~ajni se i otkritijata na moneti, 

kako srednovekovni, taka i 

turski, so {to se pokaùva kontinuitetot 

na ovaa hristijanska 

nekropola i vo tursko vreme. 

LIT.: B. Aleksova, Prosek - Demir Kapija, T. I, 

Skopje ‡ Beograd, 1966. El. M. 

Aristokratski, kru`ni nau{nici, 

Crkvi{te, Orizari, Ko~ansko (XIV v.) 

CRKVI[TE, ORIZARI ‡ depo 

so skapocenosti od XIV v. otkrieno 

na 4 km severoisto~no od Ko- 

~ani, najdeno vo 1956 g., pod podot 

vo severozapadniot agol na ednobrodnata 

crkvi~ka, smesteno 

vo ju`niot del od srednovekovnata 

nekropola (Kru{arski Rid, 

Orizari ‡ Ko~ani). Depoto se 

sostoi od pehar i tri ~ifta nau{nici 

od zlato (pozlata) bogato 

ukraseni so filigran i ukrasni 

polubesceneti kamewa. 

1608 

LIT.: R. Polenakovi}-Stei}, Eden redok 

srednovekoven naod od s. Gorno Orizari 

kaj Ko~ani vo Makedonija, GEM, br. 2, 

Skopje 1965, 5‡18. El. M. 

CRKVULÊ, S. TRPEJCA – 

pe{terna crkva vo blizina na 

„Sv. Bogorodica Zaumska# vo pravecot 

kon manastirot „Sv. Naum#. 

U~esnicite na Vtoriot crkovno-naroden sobor (Ohrid, 1958) 

Vo karpata nad samoto ezero vidlivi 

se ostatoci od nekolku zoni 

na freskoìvopis. Vo poniskata 

zona Deizisot i strani~no od nego 

sv. Nikola, sv. Stefan, sv. Vasilij 

i sv. Petka od ednata, a arhangelot 

i sv. Marena na sprotivnata 

strana. Vo pogornata zona se 

vidlivi kompoziciite na Sleguvawe 

vo Pekolot, Mironoscite 

na Hristoviot grob i Uspenieto 

na Bogorodica. @ivopisot e so 

visok kvalitet i datira od vtorata 

polovina na XIV v. 

LIT.: Goce Angeli~in-@ura, Stranicite 

od istorijata na umetnosta na Ohrid 

i Ohridsko (XV‡XIX vek), Ohrid, 1997, 

11‡13. S. C. 

CRKOVNI OP[TINI NA 

MPC VO RH (1993) – versko organizirawe 

na Makedoncite vo 

RH. Kako prva crkovna op{tina 

na MPC bila Makedonskata pravoslavna 

crkovna op{tina „Sv. 

Zlata Meglenska# (Zagreb, 1993), 

a potoa bile osnovani MPCO 

„Sv. Joakim Osogovski# (Pula, 

1996) i MPCO „Sv. Naum Ohridski# 

(Split, 1996). MPC nazna- 

~ila postojan sve{tenik vo RH 

vo crkvata „Sv. Zlata Meglenska# 

(2004). 

LIT.: Ognen Bojadìski, Makedonci u Hrvatskoj, 


CRKOVNO GRADITELSTVO ‡ 

obemen i eden od pozna~ajnite delovi 

od celokupnata arhitektonska 

produkcija vo Makedonija. Se 

odnesuva glavno na hristijanskite 

pravoslavni hramovi. Kako 

prodloùva~ na tradicijata na 

postvizantsikoto crkovno graditelstvo 

vo Makedonija, vo periodot 

na XIX v. doìvuva intenziven 

razvoj i transformacii. Na 

toj na~in u~estvuva vo sozdavaweto 

na prerodbenskiot stil vo ar- 

hitekturata, posredno definiraj}i 

i postulati od nacionalniot 

stil vo makedonskata arhitektura 

na XIX i XX v. Kontinuirano 

se razviva i vo periodot me|u 

dvete svetski vojni, so izgradba 

na razni spomen-crkvi, spomenkapeli 

i kosturnici. K. Gr. 

CRKOVNO-NARODNI SOBO- 

RI na MPC (1945). Prviot sobor 

bil odràn vo Skopje (1945) i bila 

donesena Odluka da se vozobnovi 

Ohridskata arhiepiskopija 

kako Makedonska pravoslavna 

crkva. Na Vtoriot CNS, odràn 

vo Ohrid (1958), bila vozobnovena 

Ohridskata arhiepiskopija vo 

liceto na Makedonskata pravoslavna 

crkva, so svoj Poglavar – 

Arhiepiskop. Na Tretiot sobor, 

odràn vo Ohrid (1967) bila 

proglasena avtokefalnosta na 

MPC. Na Soborot vo 1974 g. e donesena 

odlukata Crkovno-narodniot 

sobor da odrùva redovno 

zasedanie sekoja godina. Vo Makedonskata 

pravoslavna crkva se 

odràni i pet crkovno-narodni 

sobori za izbor na petmina arhiepiskopi: 

Dositej, Angelarij, 

Gavril, Mihail i Stefan. 



2000; Slavko Dimevski, Istorija na 

Makedonskata pravoslavna crkva, Skopje, 

1989; Done Ilievski, Avtokefalnosta 



CRKOVNO-UÎLI[NI OP- 

[TINI VO MAKEDONIJA – 

posebni crkovno-prosvetni i op- 

{testveni institucii, u{te od 

vremeto na sozdavaweto na prvite 

hristijanski crkovnoreligiozni 

op{tini. Vo Ohridskata arhiepiskopija 

bila za~uvana nivnata 

izvesna crkovnoop{testvena 

samouprava vo reguliraweto 

na religiozno-prosvetnite, bra~no-semejnite, 

imotno-naslednite 

i dr. dela. So ukinuvaweto na Ohridskata 

arhiepiskopija (1767) 

nejzinite eparhii i crkovni op- 

{tini potpadnale pod jurisdikcijata 

na Carigradskata patrijar{ija. 

Preku op{tinite bil


{iren elinizmot so bogoslu`ba 

i nastava na gr~ki jazik, gr~ki 

u~ebnici, literatura i {irewe 

na gr~koto vlijanie i kultura vo 

Makedonija. Vo XIX v., so pojavata 

i zasiluvaweto na prerodbenskoto 

dvièwe na ekonomski zajaknatoto 

makedonsko gra|anstvo 

i inteligencijata, zapo~nal procesot 

na prezemawe na postojanite 

i osnovawe na novi crkovnou~ili{ni 

op{tini vo Makedonija. 

Tie zapo~nale da gradat crkvi, 

manastiri, narodnoop{tinski 

u~ili{ta vo koi nastavata se izveduvala 

na narodniot govoren 

makedonski jazik i besplatno, a 

bogoslu`bata na crkovnoslovenski 

jazik. Na toj na~in tie se zdobile 

so tipi~no makedonski belezi 

i karakteristiki. Osamostoenite 

op{tini kon sredinata 

na vtorata pol. na XIX v. ja prezele 

celokupnata crkovno-prosvetna 

i op{testvena dejnost od racete 

na Patrijar{ijata. Vo novite 

uslovi op{tinite gi ureduvale 

u~ili{tata, crkvite, manastirite; 

vo niv postavuvale u~iteli i 

sve{tenici, koi nastavata i bogoslu`bata 

ja izveduvale na razbirliv 

jazik. Dejnosta na osamostoenite 

crkovno-u~ili{ni op- 

{tini, osobeno od 60-tite godini 

na XIX v., prirodno vodela kon 

sozdavawe svoja narodna crkva, 

t.e. vozobnovuvawe na Ohridskata 

arhiepiskopija kako makedonska 

nacionalna crkva. 


op{tini vo Makedonija, Skopje, 

1988. Al. Tr. 

CRNA ARAPINA ‡ negativen 

lik vo epskite narodni pesni, sinonim 

za crnci vo makedonskoto 

narodno tvore{tvo, osobeno vo 

epskata narodna poezija; sloèn 

lik so mitski i istoriski elementi. 

S. Ml. 

„CRNA RAKA# – albanski za{titen 

komitet (1943–1944), fa- 

{isti~ka organizacija formirana 

od Germancite. Dejstvuvala za 

{irewe omraza sprema Makedoncite, 

nivno ubivawe (posebno na 

vidnite li~nosti) i proteruvawe 

od okupiraniot Zapaden del na 

Makedonija. Pretsedatel na organizacijata 

bil Imet Limani. 

Izvr{uvala i razuznava~ka dejnost 

za sobirawe informativni 

podatoci za dvièweto i silata 

na makedonskite partizanski 

edinici. Rasformirana vo noemvri 

1944 g. 


2002. \. Malk. 

CRNA REKA – desna pritoka na 

r. Vardar. Izvira vo Demir Hisar 

kaj s. @eleznec, na viso~ina 

od 760 m, a se vliva vo r. Vardar, 

kaj Stobi, na viso~ina od 129 m; 

Crna Reka 

vkupniot pad iznesuva 631 m. Izvorot 

go so~inuvaat 5 pogolemi 

karstni izvori, me|u koi pozna- 

~ajni se Crna Dupka i Pod Ku}a, 

a izvori{niot del se nao|a vo severoisto~niot 

del na Cersko Pole, 

pod planinite Baba Sa~ i Quben. 

Dolga e 207 km, a nejziniot 

sliv zafa}a povr{ina od 5.890 

km 2 , od koi 5.014 km 2 ili 85,7% se 

na teritorijata na RM, a 844,5 

km 2 ili 14,3% $ pripa|aat na sosedna 

Grcija. Prose~niot godi- 

{en protok pred vlivot vo r. 

Vardar e 29,3 m 3 /s. Taa od izvorot 

te~e kon jug niz Demir Hisar, a 

kaj seloto Bu~im navleguva vo 

Pelagoniskata Kotlina. Kaj seloto 

Sko~i Vir ja napu{ta nea i 

potoa navleguva vo najdolgata 

klisura vo Makedonija, koja pak 

ja napu{ta kaj s. Vozarci i navleguva 

vo Tikve{kata Kotlina. Po 

dolìna na svojot tek taa prima 

pogolem broj pritoki. Od desnata 

strana gi prima rekite [emnica, 

Dragor, Jela{ka Reka, Bla{nica 

i dr., a od levata strana rekite 

Blato, Rae~ka i dr. Vo slivot na 

Crna Reka se izgradeni 35 ve{ta~ki 

akumulacii, me|u koi pogolemi 

se Tikve{, Streèvo i Suvodol, 

a drugite se mali akumulacii. 

Vodata od Crna Reka se koristi 

za navodnuvawe, za proiz- 

Kejot na Crni Drim vo Struga 

CRNI 

vodstvo na elektri~na energija 

(HEC „Tikve{#), za ribolov, ribogojstvo, 

za sport i rekreacija i 

za drugi potrebi. 

LIT.: Milovoj Ga{evski, Osnovni hidrografski 

osobenosti na glavnite pritoki 

na Vardar vo SR Makedonija, „Geografski 

razgledi#, kn. 17, Skopje, 1979; 

Aleksandar Stojmilov, Fizi~ka geografija 

na Republika Makedonija, PMF, 


CRNA TRUBA (Craterellus cornucopioides 

(L.: Fr.) Pers.) – ~est vid gaba 

vo listopadnite {umi vo Makedonija. 

Se sobira za jadewe. M. K. 

CRNI DRIM – reka {to istekuva 

od Ohridskoto Ezero kaj Struga, 

te~e niz severozapadniot del 

na Ohridsko-stru{kata Kotlina 

i kaj seloto Ta{maruni{te vleguva 

vo Drimkolskata Klisura. 

Od izlezot na klisurata vleguva 

vo Debarskata Kotlina, a zapadno 

od seloto Spas, na kota od 476 m, 

ja napu{ta teritorijata na RM i 

vleguva vo Albanija. Na delnicata 

od HEC „[pilje# do granicata, 

na dolìna od 12 km taa te~e 

kako grani~na reka. Od istekot 

do granicata so Albanija taa e 

dolga 56 km, ima vkupen pad od 

212,2 m i prose~en pad od 3,95‰. 

Na teritorijata na RM slivot $ 

zafa}a povr{ina od 3.359 km 2 , od 

koj delovi se nao|aat vo Albanija 

i vo Grcija. Najzna~ajni pritoki 

se rekite Radika i Zbo{ka Reka. 

Po izgradbata na ve{ta~kite 

akumulacii „Globo~ica# i „[pilje#, 

dolinata na C. D. okolu 43% e 

zaezerena i preobrazena. Srednogodi{niot 

protek kaj Debar iznesuva 

52 m 3 /s. Preku r. Crni 

Drim prose~no godi{no istekuvaat 

1,64 miljardi m 3 voda. 

LIT.: Aleksandar Stojmilov, Fizi~ka 

geografija na Republika Makedonija, 


C 

1609

C †CRNO SEME# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Scena od filmot †Crno seme# (1971) 

†CRNO SEME# ‡ igran film, edno 

od najzna~ajnite ostvaruvawa 

vo makedonskata kinematografija. 

Snimen vo 1971 g., spored istoimeniot 

roman na T. Georgievski, 

vo reìja na Kiril Cenevski. 

Dejstvoto e locirano vo vremeto 

na Gra|anskata vojna vo Grcija 

(1946). Potresnite svedo{tva za 

nevidenite torturi vrz grupata 

gr~ki uniformirani vojnici od 

makedonsko etni~ko poteklo dobivaat 

vo strogata i kompaktna 

reìska ostrina na neposredno 

doìvuvawe, na agonijata. Od mnogubrojnite 

doma{ni i me|unarodni 

nagradi najzna~ajna e Zlatnata 

arena za reìja vo Pula. G. V. 

CRNOGORSKO-MAKEDONSKI 


vo sredniot vek koga car 

Samuil go porazuva dukqanskiot 

vladetel knezot Jovan Vladimir, 

ja priklu~uva negovata dràva 

kon Samuilovoto Carstvo, go donesuva 

Jovan Vladimir na dvorot 

vo Prespa i go oènuva so }erkata 

Kosara, pa go vra}a da upravuva 

vo Dukqa kako negov zet i vazal. 

Po Berlinskiot kongres (1878) 

istaknati Crnogorci projavuvaat 

golem interes za slu~uvawata 

vo Makedonija. Jovan Petrov Roganovi} 

go izdava trudot „MakedonskiŸ 

vopros na po~ve ego istorii, 

Ìtnografii i politiki# 

(KazanÏ, 1900). Poetot Milo Jovi~i} 

vo pesnata „Makedonija# ja 

vospeva borbata na Makedoncite 

i negoduva za odnosot na Evropa 

kon nivnite stradawa, a Crnogorci-dobrovolci 

u~estvuvaat vo 

Ilindenskoto vostanie (Jovo Jovanovi}, 

Nikola Vukmirovi} i 

dr.). Po Vostanieto mnogu Makedonci 

emigriraat vo Cetiwe, 

Bar i vo Ulciw. Crnogorska vojska 

u~estvuva vo borbite vo Prvata 

balkanska vojna vo Makedonija 

(1912). Vo Kralstvoto na 

SHS postojat silni literaturnokulturno-prosvetnicrnogorskomakedonski 

vrski. Vo 2006 g. Vladata 

na RM usvojuva odluka za otvorawe 

Generalen konzulat vo 

Podgorica. Po referendumot za 

1610 

nezavisnost na RCG (21. V 2006), 

Vladata na RM ja priznava kako 

nezavisna i samostojna dràva i 

vospostavuva diplomatski odnosi 

na ambasadorsko nivo (12. VI 

2006). Prv vonreden i opolnomo{ten 

ambasador na RCG e Du{ko 

Lali~evi}. 

LIT.: Hristo Andonov-Poljanski, Za 

odnosot na Crna Gora sprema nastanite 

vo Makedonija vo 1903 godina, Odbrani 

dela, t. 5, Skopje, 1981; Quben Lape, Momenti 

od literaturno-kulturnite i 

politi~kite vrski na Crnogorcite so 

Makedoncite vo 30-tite godini od XX 

vek, Makedonija vo XVIII, XIX i XX vek, 


CRNORIZEC (ÊRNORIZEC) 

HRABAR (vtorata polovina na 

IX v. ‡ prvata polovina na X v.) ‡ 

istaknat srednovekoven pisatel 

od kirilometodievskiot period. 

Avtor e na edno od najzna~ajnite 

staroslovenski dela „O pismeneh# 

(„Za bukvite#). Vo svojata 

literaturna tvorba dava isklu- 

~itelno va`ni podatoci za sozdavaweto 

na slovenskoto pismo, negovata 

predistorija, ~inot na 

sozdavaweto i negovoto {irewe 

me|u slovenskite narodi. Vo ova 

unikalno literaturno delo se poso~uva, 

me|u drugoto, i godinata 

na sozdavaweto na slovenskoto 

pismo ‡ 6363 g. od sozdavaweto na 

svetot, t.e. 863 g. (ako se presmetuva 

spored Aleksandriskata 

era), odnosno 855 g. (ako se presmetuva 

spored Vizantiskata era). 

Tvorbata na Crnorizec Hrabar 

pretstavuva apologija na Kirilovata 

azbuka, nejzina odbrana od 

napadite na trijazi~nicite i 

nivnite poddrùva~i. 

Stranica od apologijata †O pismeneh# 

(Za bukvite) od Crnorizec Hrabar 

Vo naukata dolgo vreme se spori 

okolu toa koj e Crnorizec Hrabar 

i koja azbuka ja brani vo svojata 

apologija ‡ glagolicata ili 

kirilicata. Iskaàni se pret- 

postavki deka toj ìvee i raboti 

vo Solun, deka poteknuva od Moravija, 

deka negovoto ime pretstavuva 

psevdonim na istaknata 

srednovekovna li~nost (Kliment 

Ohridski, knezot Simeon, Naum 

Ohridski, Joan Egzarh) itn. [to 

se odnesuva za toa koja azbuka ja 

brani vo svojata apologija ‡ glagolicata 

ili kirilicata, se ~ini 

deka najubedlivo e misleweto na 

~e{kiot teolog i medievist V. 

Tkadl~ik, koj smeta deka C. Hrabar 

ja brani glagolicata od tendenciite 

vo bugarskata prestolnina 

da se upotrebuva gr~koto 

pismo namesto Kirilovata glagolska 

azbuka. Toj pretpostavuva 

deka kirilicata se pojavuva po 

pi{uvaweto na Hrabrovata apologija, 

kako kompromis pome|u 

sprotistavenite mislewa na Crnorizec 

Hrabar i knezot Simeon. 

Toa najverojatno se slu~ilo pred 

Preslavskiot sobor (893), po koj 

Naum doa|a vo Ohrid kako zamena 

na i oficijalno rakopoloèniot 

za episkop Kliment. Imaj}i gi 

predvid ovie nastani, ne e isklu- 

~eno pod psevdonimot Crnorizec 

Hrabar da se krie imeno li~nosta 

na sv. Naum Ohridski, koj poradi 

odbranata na Kirilovata 

glagolska azbuka i sudirot po ova 

pra{awe so bugarskiot knez Simeon 

i bliskite nemu aristokrati, 

bil proteran od bugarskata 

prestolnina. 

Vo dosega{nite istraùvawa se 

otkrieni nad 100 prepisi od deloto 

na Crnorizec Hrabar „Za 

bukvite#. Najstariot prepis e za- 

~uvan vo Lavrentieviot zbornik 

(1348) {to se nao|al vo svetogorskiot 

manastir „Sv. Pavle#, od 

kade {to e odnesen vo Rusija (sega 

vo Ruskata nacionalna biblioteka 

vo S.-Peterburg). 

LIT.: A. Dostal, Les origines de l’apologie slave 

par Chrabr, „Byzantinoslavica#, 24, 1963, 

236–246; B. Stip~evi}, Marcanska varijanta 

„Skazanija o sloveseh“ Crnorisca Hrabra, 

„Slovo“, 14, 1964, 52–58; N. Tkadlcik, Le moine 

Chrabr et l’origine de l’ecriture slave, 

„Byzantinoslavica“, 25, 1964, 75–92; K. M. 

Kuev, +ernorizec Hrabqr, Sofix, 1967; 

B. Koneski, Za Hrabrovata apologija i za 

zborot boukar6 vo nea, „Studia paleoslovenica#, 

Praha, 1971, 357-377; V. Mo{in, Jo{ o 

Hrabru, slavenskim azbukama i azbu~nim molitvama, 

„Slovo#, 23, 1973, 5–73; A. Dàmbeluka–Kossova, 

+ernorizec Hrabqr. O 

pismenehw, Sofix, 1980; S. B. Bern- 

[tejn, Zapadnoslavxnkie (moravskie) 

Ìlementy v skazanix „O piswmenah“ 

+ernorizca Hrabra, „Makedonski jazik#, 

32-33, 1982, 43-48; D. Petkanova, 

+ernorizec Hrabqr, Sofix, 1984; H. 

Polenakovi}, Izbrani dela, I. Vo mugrite 

na slovenskata pismenost, Skopje, 

1988, 311-316; P. Hr. Ilievski, Pojava i 

razvoj na pismoto. So poseben osvrt kon 

po~etocite na slovenskata pismenost, 

Skopje, 2001, 34-37; G. Ziffer, Ancora intorno 

alle fonti chrabriane, zb.: Slovensko srednovekovno 

nasle|e. Zbornik posve}en profesoru 

\or|u Trifunovi}u, Beograd,


2001, 707–710; C. Canev, „Za bukvite“. 

Novi aspekti. {umen, 2002. \. P. At. 

†CRPI VODA, JANO# ‡ makedonsko 

narodno oro vo me{an sostav, 

so metar 2/4. Naj~esto se igralo 

vo Skopsko so drèwe na racete 

za pojas, so dvièwe vo polukrug 

vo odmereno tempo i so balansirawe 

na prednata polovina 

od stapaloto. 


ora, Skopje, 1977, 41. \. M. \. 

N. Martinoski: Sloboda ili smrt 

CRTE@OT VO XX VEK. Sovremeniot 

makedonski crte` se pojavuva 

vo periodot me|u dvete 

svetski vojni, ednovremeno so po- 

~etocite na sovremenoto slikarstvo 

i skulptura. So nego se zanimavale 

pionerite na modernata 

(D. A. Pandilov, N. Martinoski). 

Vo povoeniot period se aktuali- 

zira osobeno od strana na ~lenovite 

na grupata Denes, razvivaj}i 

se ponatamu kako samostojna disciplina 

so ekspresionisti~ki, 

postkubisti~ki ili konceptualni 

akcenti. 

LIT.: Boris Petkovski, Aspekti na crte- 

òt vo Makedonija (katalog), Skopje, 

1967. Z. Al.-B. 

CRCAREV, Pantelej (Resen, 1888 

‡ Resen, 1963) ‡ lekar. Po zavr{uvaweto 

na Med. f. vo Atina (1912) 

bil lekar vo Resen. Vo Prvata 

svetska vojna bil voen lekar na 

Solunskiot front. Vo vremeto na 

Vtorata svetska vojna bil okoliski 

lekar vo Resen i Carev Dvor. 

Go osnoval Zdravstveniot dom vo 

Resen (1. IV 1945). P. B. 

CUTAR ‡ narodno imenuvawe na 

tretiot mesec vo godinata ‡ 

mart. S. Ml. 

CUCULOVSKI, Qubomir Naumov 

(Bitola, 1. IX 1948) ‡ doktor 


profesor i publicist. Diplomiral 


vo Skopje (1971), magistriral na 


istraùvawa 

(1982), a doktoriral na Filozofskiot 


Rabotel kako asistent na Institutot 

(1973–1975), koga e izbran 

za asistent na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje (Institut za 

filozofija), kade {to e redoven 

CUCULOVSKI 

Qubomir 

Cuculovski 

profesor od 2002 g. Gi predava 

predmetite: Uvod vo filozofijata, 

Filozofija na religijata, 

Filozofija, Uvod vo marksizmot, 

Istorija na marksizmot. Bil rakovoditel 

na Institutot za filozofija 

(1999–2004) i pretsedatel 

na Univerzitetskiot senat na 


(2000–2004). Bil ~len na 

pove}e redakcii na spisanija, me- 

|u koi i na „Marksizam u svijetu# 

i „Socijalizam u svetu#, „Filozofija# 

i dr. Ima objaveno nad 

350 tekstovi od oblasta na filozofijata 

i publicistikata, vo 

koi gi analizira bitnite filozofski, 

socijalni i politi~ki 

tendencii vo sovremeniot svet. 

BIBL.: Marksoviot koncept za ~ovekot, 

trudot i otu|uvaweto, 1981; Svedo{tva 

i komentari, 1999; Politi~ki 

skazni, 2002; Razni skazni, 2002. 


1920–1946–2006, Skopje, 2006, 302. V. Panz. 

C 

1611

Van~o 

âvdarski 

ÂVDARSKI, Van~o (s. Vladimirovo, 

3. III 1930 – Brizbejn, 

Avstralija, 9. X 2001) ‡ dirigent. 

Diplomiral dirigirawe na Belgradskata 

muzi~ka akademija 

(prof. @. Zdravkovi}), a specijaliziral 

vo Germanija i SAD. Dobitnik 

e na vtora nagrada na me- 

|unarodniot natprevar na mladi 

dirigenti vo Liverpul, Anglija. 

Od 1965 do 1970 g. sorabotuval so 

ansamblite na Operata i Baletot 

na MNT, a vo 1992 e umetni~ki 

direktor na ovaa institucija. Vo 

periodot od 1965 do 1970 e direktor 

i dirigent na Makedonskata 

filharmonija. Od 1970 so uspeh 

nastapuval vo stranstvo so postojani 

anga`mani vo Avstralija, 

Ju`na Koreja, Nov Zeland, Tasmanija. 

Gostuval vo SAD, Venecuela, 

Italija, [panija. Realiziral 

obemen simfoniski, operski 

(Aida, Bal pod maski, Grabnuvawe 

od Sarajot, Palja~i, Sevilskiot 

berber, Veselata vdovica) 

i baletski repertoar (@ar-ptica, 

Vibracii, @izela). F. M. 

ÂDIKOVSKA-ANASTASO- 

VA, Sneàna (Skopje, 20. XI 1950) 

‡ pijanistka. Svojot prv nastap na 

koncertniot podium go beleì na 

12. XII 1972 g. i ottoga{ e postojano 

prisutna na makedonskata muzi~ka 

scena. Do 1984 g. e prete`no 

solist, a potoa i pijano-pridru`nik 

na golem broj makedonski i 

stranski muzi~ki umetnici. I kako 

solist i kako pridru`nik nastapuva 

vo mnogu muzi~ki centri 

vo Makedonija i vo svetot, a ima 

realizirano pove}e snimki za 

produkcijata na MRTV. Raboti kako 

profesor vo MBUC †Ilija 

Nikolovski-Luj# vo Skopje. Nekolkupati 

bila selektor na muzi~kiot 

del na programata na festivalot 

Ohridsko leto. B. Ort. 

\or|i 

âdlovski 

^ 

Sneàna 

âdikovska- 

Anastasova 

ÂDLOVSKI, \or|i Gligorov 

(Skopje, 1. III 1943) ‡ nevropsihijatar. 

Med. f. zavr{il vo Skopje 

(1967), a vo 1969 g. se vrabotil na 

Psihijatriskata klinika. Specijaliziral 


(1982) vo Skopje. Osobena preokupacija 

mu e psihofarmakologijata 

i bolestite na depresijata. Bil 

direktor na Klini~kiot centar 

(1989‡1995) i na Psihijatriskata 

klinika (1997‡1999 i 2002‡2006). 

Avtor e na pove}e monografii od 

oblasta na psihobiologijata i 

psihofarmakologijata, kako i 

u~ebnici za psihijatrija. 

BIBL.: Psihobiologija, Skopje, 2002; 

Klini~ka psihofarmakologija, Skopje, 

2003; Psihifarmakolo{ki vademekum, 

Skopje, 2003; Kriminalogija i psihijatrija, 

Skopje, 2006; Psihijatrija, 1 i 2, 

Skopje, 2004; Medicinska psihologija, 

Skopje, 2004. Il. X. 

ÂJ, [ARPLANINSKI (Sideritis 

scardica Griseb.) – makedonski 

floristi~ki 

subendemit, 

opi{an od 

[ar Planina 

(Scardus), no 

se sre}ava i 

na planinite 

Bistra, Stogovo,Ilinska 

Planina, 

Luben, Baba [arplaninski ~aj 

Sa~ i dr. Rastenie 

od koe se podgotvuva mnogu 

vkusen i aromati~en ~aj. Poradi 

pregolemoto nekontrolirano sobirawe, 

spa|a vo grupata zagrozeni 

vidovi. Vl. M. 

Vasil 

âkalarov 

ÂKALAROV, Vasil (s. Smrede{, 

Kostursko, 1874 – Kostursko, 

20. VII 1913) – revolucioner, 

vojvoda, u~esnik vo Ilindenskoto 

vostanie. Zavr{il progimnazija. 

Bil osuden i leèl vo Kor- 

~anskiot zatvor (1893), uspeal da 

izbega i zaminal vo Bugarija. Boris 

Sarafov (1900) go angaìral 

i go ispratil vo Grcija za organizirawe 

kanal za ispra}awe oru`je 

i municija za potrebite na 

TMORO. Stanal kosturski vojvoda 

(od 1901), u~estvuval na Smilevskiot 

kongres (1903). Bil ~len 

na Kosturskoto gorsko na~elstvo. 

Vo Ilindenskoto vostanie se borel 

vo Kostursko-lerinskiot region, 

pri osloboduvaweto na Klisura 

i na Neveska i vo borbite kaj 

s. Vi{eni, Kostursko. Po Vostanieto 

so ~eta se dvièl vo Kostursko, 

se borel protiv andartite 

i protiv gr~kata propaganda. Vo 

Prvata balkanska vojna (1912) so 

~eta dejstvuval vo zadninata na 

osmanliskite sili. Vo Vtorata


balkanska vojna dejstvuval vo zadninata 

na gr~kata armija i zaginal 

kaj mesnosta „Lakoto“ na planinata 

Vi~o, Kostursko. 

LIT.: „Il. IlindenÍ“, 1937, br. 9; 1939, 

br. 6; 1940, br. 6. V. \. 

Ko~o 

âkalaroski 

ÂKALAROSKI, Ko~o Petrov 

(Kru{evo, 24. IV 1948) – internist-nefrolog, 


Med. f. vo Skopje. Rakovoditel 

na Oddelenieto za intenzivno 

nefrolo{ko lekuvawe i nega na 

bolni, generalen sekretar na 

Zdruènieto na nefrolozite na 

SFRJ, sekretar na MZNDTVO i 


nefrolozite na RM. Avtor e na 

brojni stru~ni i nau~ni trudovi. 

Eden od avtorite vo publikaciite 

„Sovremena dijagnostika i terapija 

vo medicinata# (2000) i 

„Farmakoterapiski prira~nik# 

(2006). Br. N. 

Jasmina 

âkar 

ÂKAR, Jasmina (Bitola, 4. VII 

1939) ‡ pijanist. Diplomirala na 

Muzi~kata akademija vo Zagreb 

(D. Luki}, 1963). Magistrirala 

na FMU vo Skopje (V. Krpan, 

1976). Profesor na FMU (1967- 

2003). Koncertirala kako solist 

i vo razli~ni sostavi, vo RM i vo 

pove}e evropski zemji. Osobeno 

aktiven i cenet pijano-sorabotnik, 

so realizirani nad trista 

koncertni ve~eri od toj vid so 

doma{ni umetnici, kako i so gostuva~ki 

solisti. Sn. ^.-An. 

ÂKAR, Petar (Struga, 1912 ‡ 

1995) ‡ publicist, dramaturg, istraùva~ 

na kulturnoto minato. 

Izvesno vreme ja rakovodel mani- 

festacijata Stru{ki ve~eri na 

poezijata. Pi{uval drami, od koi 

izvedeni mu se: „Tu|inata taga golema# 

vo Detroit od na{i iselenici 

(1940) i edno~inkata „Orlite 

na Makedonija# od Stru{koto 

kulturno-umetni~ko dru{tvo 

(1944). Pi{uval i feqtoni za 

ìvotot na bra}ata Miladinovci, 

\or|ija Pulevski, Naum Evro, 

\or|i Ikonomov i dr. J. Str. 

ÂKEQA, Miho (Dubrovnik, 9. I 

1909 – Skopje, 12. IV 1977) – arhitekt, 





Belgrad (1933). Osven pedago{kata 

rabota, razvil bogata proektantska 

i urbanisti~ka aktivnost. 

U~estvuval na pove}e anonimni 

arhitektonski konkursi. 

Se zanimava i so grafi~ki dizajn. 

Pozna~ajni realizacii: zgradata 

na Vakuvskata direkcija vo Skopje; 

zgradata na Elektrodistribucija 

vo Skopje. Go proektiral arhitektonskiot 

del na termo i hidroelektrani 

vo Makedonija. Od 

urbanisti~koto proektirawe poz- 

Miho 

âkeqa 

na~ajni dela mu se: urbanisti~koto 

re{enie za Kulturno-sportskiot 

centar „Saraj# vo Skopje 

(1949), Direktivniot plan na Gostivar, 

rabotni~ki naselbi na rudnikot 

„Zletovo#. Kr. T. 

Anton 

âkmakov 

ÂKMAKOV, Anton Mitov 

(Dojran, 28. II 1909 ‡ Skopje, 31. 

XII 1967) ‡ ginekolog, aku{er, redoven 

prof. na Med. f. U~esnik 

vo NOB. Diplomiral na Med. f. 

vo Belgrad (1936). Specijalizi- 

ÂLGII 

ral ginekologija i aku{erstvo vo 

Skopje i vo Sofija (1942), kade 

{to i habilitiral. Se usovr{uval 

vo poznati centri vo Evropa. 

Bil direktor na Ginekolo{koaku{erskata 

klinika, {ef na 

Katedrata po ginekologija i aku- 

{erstvo (1957‡1967) i dekan na 

Med. f. (1961‡1963). Prv pretsedatel 

na Sindikatot na zdravstvenite 

rabotnici na SRM i 

pretsedatel na Lekarskoto dru{tvo 

na SRM. Koavtor e na prviot 

u~ebnik po porodilstvo. Z. X. 

Mihail 

âkov 

ÂKOV, Mihail (Gumenxa, 16. III 

1873 – Sofija, 17. IX 1938) – u~itel, 

ilindenski vojvoda. Zavr{il 

VI klas gimnazija vo Solun. Bil 

u~itel vo s. Tumba, Enixevardarsko. 

Vo TMORO vlegol od 1897 g. 

Bil vo ~etata na M. Popeto (1899 

–1900), potoa samostoen vojvoda 

vo Petri~ko, Dramsko, Sersko, 

Kumanovsko i vo Vele{ko (1901– 

1908). U~estvuval vo Balkanskite 


IZV. i LIT.: Goce Del~ev, Spomeni, dokumenti, 

materiali, Sofi®, 1978; H. 

Sil®nov, Osvoboditelnite borbi na MakedoniÔ, 

I, 475, II, 594, SofiÔ, 1983. Al. Tr. 

ÂK[IRI ‡ del od ma{ka narodna 

nosija. Bile izrabotuvani 

od sura ili bela kla{na, a nekade 

i od crna. Bile kroeni so dolìna 

do glu`dovite, a na dolniot 

del se zakop~uvale so kapaci. 

Okolu xebovite i rabovite bile 

ukrasuvani so crni gajtani. Prazni~nite 

~ak{iri vo gorniot del 

bile po{iroki. Kako i nekoi 

drugi elementi na ma{kata nosija, 

vlegle vo upotreba vo periodot 

na Osmanliskata Imperija, 

kako vlijanie na otomanliskata 

kultura na ovie prostori. J. R.-P. 

ÂLGII VO MAKEDONIJA 

(tur. çalgi ‡ instrument) ‡ orkestar 

od persisko-arapsko poteklo, 

na Balkanot donesen od 

Osmanliite. âlgiskoto muzicirawe 

se praktikuvalo vo gradskite 

sredini. Sostaven od ~etiri 

instrumenti: violina, klarinet, 

lauta (ut) i dajre. Varijantata na 

makedonskata ~algija nastanala 

preku me{awe na orientalnite 

^ 

1613

^ ÂLNIK MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

elementi (neramnodelnite ritmi, 

zgolemena sekunda kaj tonskite 

nizi, ~estite nadolni glisanda, 

specifi~noto ornamentirawe 

i sl.) so melodiite od makedonskite 

izvorni instrumenti i 

golemoto bogatstvo na makedonskite 

gradski narodni pesni 

pridruùvani od ~algijata na 

svadbenite i drugite veselbi. 

Poradi aktuelnosta na ponovite 

orkestarski sostavi, ~algiite 

postepeno is~eznuvaat od makedonskata 

muzi~ka praktika. 



Skopje, 1986, 118. \. M. \. 

ÂLNIK ‡ bela pravoagolna nevestinska 

krpa, so dimenzii 100 h 

35 ili 150 h 

20 cm. Go noselenevestite 

na denot na 

svadbata i 

kratok period 

po svadba- 

âlnik 

1614 

ta. Bil istkaen 

od bel te- 

nok pamuk, na{aren so horizontalni 

pra~ki. Na krai{tata bil 

ornamentiran so {arki od bojadisan 

pamuk (vo sino, zeleno ili 

crveno), no moèl da bide i vezen. 

Na glavata se vrzuval so nadipluvawe 

po dolìnata vo nekolku 

dipli i se vrzuval nad temeto 

vo vid na ~alma. Kraevite 

na vrzaniot ~alnik se spu{tale 

nadolu preku grbot za da visat 

slobodno odzadi. Vo sostavot na 

nevestinskata nosija se zadràl 

s# do krajot na XIX v. J. R.-P. 

Liljana 

âlovska 

ÂLOVSKA, Liljana Ahilova 

(Sofija, 3. XII 1920 ‡ Skopje, 20. 

VII 1997) ‡ komunisti~ki deec, 

borec, novinar, politi~ar, op- 

{testvenik i poetesa. Zavr{ila 

sredno u~ili{te, a potoa zaminala 

na studii vo Belgrad. Bila 

~len na SKOJ (od 1939) i na KPJ 

(od 1940), eden od liderite na makedonskoto 

studentsko dvièwe 

na Belgradskiot univerzitet i 

kurir na CK na KPJ na relacijata 

Belgrad‡Zagreb. Neposredno 

po Aprilskata vojna stanala 

~len na MK na KPJ vo Bitola 

(april 1941), a potoa i ~len na 

PK na SKOJ za Makedonija (septemvri 

1941), pretsedatel na 

Mladinskiot odbor za Makedonija 

(septemvri 1942), instruktor 

na PK na KPJ za Makedonija za 

organizaciite na SKOJ (1942), gi 

odrùvala vrskite so CK na KPJ 

i bila aktivist na Agit-prop na 

PK na KPJ za Makedonija. Bila 

uapsena od bugarskata policija i 

internirana (1943), no uspeala da 

izbega i da zamine na slobodnata 

teritorija vo Zapadna Makedonija, 

vo bazata na G[ na NOV i 

POM vo s. Turje, Debarca. Bila 

~len na Inicijativniot odbor za 

svikuvawe na Prviot kongres na 

NOMSM (s. Fu{tani, 22. XII 

1943) i zaedno so Krste Crvenkovski 

gi podgotvile kongresnite 

dokumenti. Bila izbrana za 

~len na Glavniot odbor na 

NOMSM. Po Kongresot zaminala 

so Grupata bataljoni i po Fevruarskiot 

pohod, kako ~len na Redakcijata, 

na pl. Kozjak u~estvuvala 

vo podgotovkata na prviot 

broj na v. „Mlad borec# (22. III 

1944). Bila ~len na Centralniot 

odbor na USAOJ, a kako novoizbran 

sekretar na PK na SKOJ (juli 

‡ sredinata ili kon krajot na 

noemvri 1944), bila kooptirana i 

za ~len na CK na KPM (juli 

1944). Bila izbrana za delegat za 

Vtoroto zasedanie na AVNOJ, a 

kako delegat na Prvoto zasedanie 

na ASNOM bila izbrana za ~len 

na Prezidiumot na ASNOM (2. 

VIII 1944). Po Osloboduvaweto 

bila izbrana za ~len na prviot 

Glaven odbor na AF@ za Makedonija 

(15. XII 1944). Ja zavr{ila 

Vi{ata politi~ka {kola „\uro 

\akovi}# vo Belgrad. Bila vo 

brak so Lazar Koli{evski, no potoa 

se razvele. Bila urednik na 

dnevniot v. „Borba# (Belgrad), 

pratenik vo pove}e svikuvawa vo 

Sobranieto na SRM i vo Sobranieto 

na SFRJ, ~len na DPM (od 

1967) i ~len na Sovetot na Federacijata 

(od 1974). Nositel e na 


IZV.: Rekonstrukcija na PK na SKOJ za 

Makedonija 1943-1944 god., avtoriziran 

rakopis, AINI ‡ Skopje, 1974; Zbornik 

na dokumenti za u~estvoto na ènite 

od Makedonija vo Narodnoosloboditelnata 

vojna i Revolucijata 1941‡1945, 

Skopje, 1976, 55, 231, 235, 304, 357, 393, 421, 

659, 663, 665‡666, 668, 703, 956, 965 i 1298. 

BIBL.: Okolu eden letok. Spomeni. 17 

godini od smrtta na Cvetan Dimov, 

„Prosvetena èna#, XV, Skopje, juli-avgust 

1959, 4-5; Od onie dni, „Prosvetena 

èna#, Skopje, 1962, 8‡9; Bdenie za Vietnam, 

Skopje, 1967 (poezija); Antidnevnik, 

Skopje, 1971 (poezija); Prebir, Skopje, 

1972 (poezija); Pergel, Skopje, 1974 (poezija); 

Povesnica, Skopje, 1977 (poema); 

Pomorjanski pesni, Skopje, 1977 (poezija); 

Stihovi, Skopje, 1981 (poezija); Uslovite 

i sozdavaweto na NOMSM. Po povod 

40-godi{ninata od Prviot kongres 

na NOMSM, „Komunist#, Skopje, 1983, 

9‡16; Letokot be{e rasturen niz gradot, 

Skopje vo osloboditelnata vojna i 

revolucija 1941‡1945, tom I, kn. prva, 

Skopje, 1989, 251‡254. 

LIT.: D-r Simo Mladenovski, Mladinata 

od Makedonija vo NOB, Skopje, 1981, 16, 33, 

43, 47, 54, 55, 60, 64, 73, 75-77 i 81. S. Ml. 

Todor 

âlovski 

ÂLOVSKI, Todor (Gostivar, 

23. VIII 1945) ‡ poet, literaturen 

kriti~ar, eseist i preveduva~. 


Gali~nik, gimnazija u~el vo 

Skopje i Gostivar, a diplomiral 

na Filolo{kiot fakultet na 


vo Skopje. Rabotel kako 

novinar vo vesnicite †Studentski 

zbor#, †Ve~er# i †Nova Makedonija#, 

vo Radio Skopje, kako 

urednik na Kulturna redakcija i 

na Sektorot za kultura, literatura 

i umetnost, a bil i zamenikodgovoren 

urednik na Radio 2000 

i urednik-komentator vo Makedonskoto 

radio. U~estvuval vo 

ureduvaweto na spisanijata †Belezi# 

i †Razgledi#. Bil glaven 

urednik na revijata na DPM 

†Stoèr#, ~len (od 1969), sekretar 

i pretsedatel na Dru{tvoto 

na pisatelite na Makedonija i 

~len na Sovetot na SVP. Osnova~ 

e na Knièvnata kolonija vo 

Gali~nik. Bil pretsedatel na 

Sobranieto na DPM. ^len e na 

Makedonskiot PEN-centar. 

BIBL.: †No} vo koja te nema# (poezija, 

1969), †No}en ~asoslov# (poezija, 1971), 

†Serdarski bolesti# (poezija, 1975), 

†Yvezda vo ~ovek# (poezija, 1981), †Jadro# 

(poezija, 1984), †Prag# (poezija, 1988), 

†Ma|osna me|a# (poezija, 1989), †Proniz# 

(poezija, 1994), †Darovi# (poezija, 1994), 

†Galica# (poezija, 1996), †Budna ku}a# 

(poezija, 1998), †Pesni# (1998), †Kriti~ki 

viduvawa# (esei i kritiki, 1998), †Glas 

krepitel# (poezija, 2000), †Obden# (poezija, 

2002). Koavtor e na publikacijata †Literaturen 

pregled# (osvrti i prikazi, 

1980-1985). R. 

ÂMO, Edhem (Trebiwe, 30. XII 

1909 ‡ Saraevo 25. XI 1996) ‡ veterinar, 

redoven prof. na V. f. vo 

Saraevo (od 1950), akademik. Diplomiral 

na V. f. vo Zagreb (1938), 

kade {to se zdobil i so stepenot 

doktor na veterinarna medicina 

(1948). U~esnik e vo NOB od 1941 

g. Po vojnata vr{i niza odgovor-


Edhem 

âmo 

ni op{testveno-politi~ki funkcii. 

Bil prv dekan na V. f. vo 

Saraevo (reizbiran ~etiri pati 

ednopodrugo), a na dvapati bil 

rektor na Univerzitetot vo Saraevo. 

Avtor e na okolu 60 trudovi 

od oblasta na zoohigienata, 

objaveni vo na{ava zemja i vo 

stranstvo i na u~ebnik po zoohigiena. 

Vo trudovite ja obrabotuva 

problematikata na rentgenolo{koto 

prikaùvawe na delovite na 

doma{nite ìvotni, vlijanieto 

na svetlinata vrz mle~nosta na 

kravite, vlijanieto na mikroklimatskite 

uslovi vrz porastot na 

piliwata, zna~eweto na zoohigienskite 

faktori vo sto~arstvoto, 

higienskiot kvalitet na vodite 

vo planinskite i nizinskite podra~ja. 

Za redoven ~len na ANU- 

BiH e izbran vo 1966 g., a bil i 

pretsedatel na Akademijata 

(1971‡1977). Izbran e za dopisen 

~len na Slovene~kata akademija 

na naukite i umetnostite i za 


sostav (26. XI 1974). 

IZV.: Bilten od Treto redovno izborno 

sobranie na MANU, Skopje, dekemvri 

1974, 19‡21. M. Pol. 

†ÂMÊ# (îfte ~am~e) ‡ ma{ko 

narodno oro so drèwe na racete 

za ramo, vo metar 2/4 i 4/4, so 

elementi od turskata orska tradicija. 

Zapo~nuva bavno vo neopre- 

Oroto †îfte ~am~e# vo scenska izvedba na Ansamblot †Tanec# 

delen ritam, so dosta vrtewa na igraorcite 

okolu svojata oska, no i 

so potkleknuvawa i doskoknuvawa. 

LIT.: Elzi Ivan~i} Dunin ‡ Stanimir 

Vi{inski, Orata vo Makedonija, Skopje 

1995, 99. \. M. \. 

Qubomir 

âparoski 

ÂPAROSKI, Qubomir Trajkov 

(s. Gali~nik, 8. III 1938 ‡ 

Skopje, 10. VIII 1999) ‡ spec. internist-revmatolog, 

redoven 


1989). Med. f. i specijalizacija 

zavr{il vo Skopje, a doktoriral 

vo 1976 g. Od 1974‡1980 bil {ef 

na Revmatolo{kiot centar (Interna 

klinika), od 1980 do 1998 

direktor na Revmatolo{kata 

klinika i dekan na Med. f. 

(1994‡1996). Bil ~len na Evropskata 

i na Svetskata liga protiv 

revmatizmot. Dobitnik e na pove- 

}e priznanija vo SFRJ i RM, kako 

i na Francuskiot orden „Palme 

academique# (1994) i na italijanskiot 

„Comendatore dela R. Italiana# 

(1995). Po~esen profesor e na 

Univerzitetot vo Kejptaun. Objavil 

preku 300 trudovi vo zemjata 

i vo stranstvo. 

BIBL.: Klini~ka revmatologija, Skopje, 

1994. Sl. M. P. 

ÂPAROSKI, Radoslav Trajkov 

(s. Gali~nik, 2. IX 1936) ‡ vaskularen 

hirurg, redoven prof. na 

Med. f. vo Skopje. Diplomiral na 

Radoslav 

âparoski 

ÂPOVSKI 

Med. f. (Skopje, 1961), specijaliziral 

op{ta hirurgija (Skopje, 

1968), rabotel na Klinikata za 

torako-vaskularna i srceva hirurgija 

(1962‡2003). Supspecijalizacija 

za vaskularna hirurgija 

zavr{il vo Praga (1974). Gi vovel 

rekonstruktivnite operativni 

intervencii pri obliteracii 

vo aorto-ilija~niot segment. 

Publikuval 68 truda. M. [oq. 

ÂPJI (Ardeidae) – familija 

sredno golemi ptici od redot 

{trkovidni 

ptici (Ciconiiformes), 

od koi 

vo Makedonija 

se prisutni 

osum vidovi: 

voden bik ili 

bukavec (Botaurus 

stellaris), 

purpurna ~apja 

(Ardea purpurea), 

siva ~apja 

Golema bela ~apja 

(Ardea cinacrea), 

golema 

bela ~apja (Egretta alba), mala bela 

~apja (Egretta garzetta), grivesta 

~apja (Ardeola ralloides), no}na ~apja 

(Nycticorax nycticorax) i mal voden 

bik ili mal bukavec (Ixobrychus 

minutus). 




C. Harrison, AnAtlasoftheBirdsoftheWestern 


Ivan 

âpovski 

ÂPOVSKI, Ivan (s. Poàrsko, 

Vodensko, 12. X 1936) ‡ poet, 

romansier, publicist. Zavr{il 

Filozofski fakultet vo Skopje. 

^ 

1615

^ ÂRAKÎEV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Kako novinar rabotel vo redakciite 

na vesnicite †Ve~er# i 

†Nova Makedonija#, a kako reìser 

vo RTV Skopje. Bil glaven 

urednik i direktor na knigoizdatelstvoto 

†Makedonska kniga# vo 

Skopje. ^len e na DPM (1963) i 

na Makedonskiot PEN-centar. 

BIBL.: †Pepel pod maslinite# (poezija, 

1963), †Do`d, po do`dot Vera# (poezija, 

1965), †Evangelisti# (poezija, 1969), 

†Ubavata Razdelina# (poezija, 1973), †Laga# 

(poezija, 1980), †Granica# (roman, 

1982), †Zatvori# (poezija, 1983), †Magla# 

(roman, 1985), †Zmija# (roman, 1989), †Drvenite 

mostovi na Vardar# (roman, 1990), 

†@enite na letoto# (poezija, 1992), †Krstan 

i Sirak# (roman, 1991), †Makedonskata 

pravoslavna crkva Sv. \or|i – kulturna 

i nacionalna dejnost# (hronika na makedonski 

i na angliski jazik, Melburn, 

Avstralija, 1992), †Krvta na eukaliptusot# 

(roman, 1996), †Saga za pisatelot# 

(roman, 1999), †Otrovot na tamariskot# 

(roman, 2002). R. 

ÂRAKÎEV (Koàrov), Asen 

(Nevrokop, 19. VII 1911 – Nevrokop, 

19. XI 1988) – pripadnik na 

makedonskoto NOD vo Pirinskiot 

del na Makedonija. ^len na 

VMRO(Ob) (1931). Na sudskiot 

proces (1936), zaedno so sestra mu 

Mara Dimitrova-Petrova i drugite 

sudeni, izjavil deka e Makedonec 

po nacionalnost, a ne Bugarin. 

U~estvuval vo oruènata 

borba na NOD (1941–1944). Bil 

aktiven vo ostvaruvaweto na kulturnata 

avtonomija vo Pirinskiot 

del na Makedonija (po 9. IX 

1944). Po Rezolucijata na IB 

(1948) otstapil od svojata makedonska 

nacionalna opredelba. 

Zazemal rakovodni funkcii vo 

CK na BKP, vo BAN i vo Institutot 

za istorija na BKP pri CK 

na BKP. 

IZV.: Dràven arhiv na Republika Makedonija, 

fond NOB, k. 33, arh. br. 228. 

LIT.: Vasil Jotevski, Nacionalnata 

afirmacija na Makedoncite vo Pirinskiot 

del na Makedonija 1944–1948, 

Skopje, 1996. V. Jot. 

ÂRDAK (SOFA, POTON, OT- 

VOREN I ZATVOREN) ‡ prostorija 

na katot formirana so 

specifi~na organizacija na prostoriite. 

Ima razli~na namena, 

vo zavisnost od klimatskite uslovi, 

ekonomskata sostojba na 

imatelot, konfesionalnata pripadnost 

i periodot na gradbata. 

Sluì za komunikacija, kako 

prostor za rabota i za odmor (za 

spiewe preku leto), za odrùvawe 

semejni sve~enosti i sl. K. Gr. 

ÂR[I–XAMIJA (Prilep, 1475) 

– podignata od Haxi Husein, sin na 

Abdulah. Ima pravoagolna osnova 

so dimenzii 20,25 h 11,30 m, skromna 

vnatre{na dekoracija i minare visoko 

25 m, gradeno vo nekolku fazi. 

Tremot bil izgraden vo sred. na XIX 

v. Se nao|a vo ruinirana sostojba. 

1616 

LIT.: Arh. K. Jovanoski, Za âr{i – xamija 

– Prilep, Zavod za za{tita na spomenicite 

na kulturata, prirodnite retkosti, 

Muzej i Galerija, Zbornik na trudovi, 

br. 10-11, Bitola, 1992. Dr. \. 

ÂULE, Kiro (Ohrid, 17. III 1918 

‡ Skopje, 3. III 1983) ‡ novinar, 

u~esnik vo NOB od 1941 g. Prodolùvaj}i 

ja semejnata revolucionerna 

tradicija (sin e na 

ilindenskiot vojvoda Petar âule), 

u{te kako mladinec se opredeluva 

za Nacionalnoosloboditelnoto 

dvièwe. Bil komandant 

na Osmata vele{ka brigada 

(1944), ~len na prviot redakciski 

sostav na „Nova Makedonija# vo 

Skopje i vnatre{no-politi~ki 

izvestuva~ i komentator. Od 1955 

g. do penzioniraweto bil urednik 

na Dopisnata redakcija na 

Radio Skopje. Nositel e na voeni 

odlikuvawa. B. P. \. 

Petar 

âulev 

ÂULEV, Petar (Ohrid, 1880 – 

Milano, 23. XII 1924) – u~itel, 

revolucioner, u~esnik vo Ilindenskoto 

vostanie. Se {koluval 

vo Ohrid i Bitola, u~itelstvuval 

vo Ohridsko. Bil organizator 

na revolucionernite komiteti 

vo Ohridsko, Prespansko i 

Lerinsko (1899). Vo Ilindenskoto 

vostanie bil vojvoda i rakovoditel 

na Ohridskiot revolucioneren 

komitet, vo 1911 g. 

bil ~len na CK na VMORO. 

U~estvuval vo Balkanskite vojni, 

vo Tikve{koto i vo Ohridskoto 

vostanie (1913). Vo vremeto 

na bugarskata okupacija vo 

Prvata svetska vojna bil okoliski 

na~alnik na Ohrid. Po vojnata 

u~estvuval so T. Aleksandrov 

i A. Protogerov vo sozdavaweto 

na VMRO. Bil potpisnik 

na Majskiot manifest (1924). 

Ubien e od D. Stefanov, ~len na 

VMRO. 

LIT.: Zoran Todorovski, @rtva na Majskot 

manifest. Sedumdeset godini od 

ubistvoto na Petar âulev, „Puls#, 6. I 

1995; Trito dola Praga-TaborÍ-Viena- 

Milano. Stranici otÍ borbata na Makedoni®, 

(Sofi®, 1927). Z. Tod. 

ÂUSIDIS, Nikos (Ta{kent, 

Uzbekistan, 17. VII 1959) – arheolog, 

univ. profesor. Studiite gi 

Nikos 

âusidis 

zavr{uva vo 1984 g. na Katedrata 

za istorija na umetnosta i arheologija 


vo Skopje, kade {to gi zavr- 

{uva i magisterskite studii 

(1992). Stru~noto izdigawe go 

po~nuva so istraùvawe na arheolo{kite 

lokaliteti vo Makedonija, 

za podocna da im dade prednost 

na komparativnite prou~uvawa 

na simboli~niot likoven 

izraz na kultnite magisko-ritualni 

objekti i manifestacii vo 

paganskite slovenski i drugi mitovi 

i religii. Doktoriral na 

istiot univerzitet (2002) od oblasta 

na srednovekovnata arheologija. 

Raboti na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje kako profesor 

po Muzeologija i zanaet~iski 

tehnologii i Likovna semiotika. 

BIBL.: Mitskite sliki na ju`nite 

Sloveni, Skopje, 1994; Dualisti~ki sliki 

– bogomilstvoto vo mediumot na slikata, 

Skopje, 2003. Q. X. 

Boro 

âu{ev 

ÂU[EV, Boro (Negotino, 6. XI 

1917 – Skopje, 22. II 2001) – pripadnik 

na rabotni~koto i na komunisti~koto 

dvièwe pred vojnata, 

u~esnik vo NOB, general. 

^len na Sportskoto dru{tvo 

„Vardar# vo Negotino (1936– 

1939). ^len na SKOJ i na KPJ (od 

1940) i na MK na KPJ za Negotino 

(od 1941). Aktivno vklu~en vo 

NOD (1941–1944), prvin kako borec 

na NOPO „Dobri Daskalov# 

i vo bataljonot „Stra{o Pinxur#, 

a potoa vo êtvrtata brigada, 

vo 41., 48. i 50. divizija, gi izvr{uval 

funkciite od ~eten do 

diviziski komesar. Delegat na 

Prvoto zasedanie na ASNOM.


Po Osloboduvaweto gi izvr{uval 

funkciite: komandant na Narodnata 

milicija na Makedonija, 

komandant na G[ za NO na SRM, 

pretsedatel na SZBNOV na Makedonija, 

~len na CK na KPM, na 

Pretsedatelstvoto na CK na 

KPM, na Sovetot na Fedaracijata, 

delegat (vo pove}e svikuvawa) 

na Sobranieto na SFRJ i na 

SRM. Nositel e na Partizanska 


IZV.: Izvori za osloboditelnata vojna i 

revolucijata vo Makedonija 1941–1945, I, 

kn. treta, Skopje, 1970; Leksikon Narodnooslobodila~kog 

rata i revolucije u Jugoslaviji 

1941–1945, Beograd, 1980. \. Malk. 

ÂÂNSKI, Krste (s. Draslajca, 

Stru{ko, 25. IX 1949 ‡ Struga, 

13. II 2003) ‡ poet, raskaùva~, romansier. 

Zavr{il Filolo{ki 

fakultet vo Skopje. Bil direktor 

na Domot na kulturata vo 

Struga. Vistinskata knièvna 

afirmacija ja doìveal so raskazite 

i romanite. Patilata i crnilata 

na makedonskiot ~ovek, 

sudbinata na otkornatikot, rodnoto 

podnebje i nivnata univerzalnost 

se posvedo~uvaat so sopstven 

avtenti~en iskaz. 

DELA: Stihozbirki: Bregovina, Sk., 1972; 

Lavirint, Sk., 1992; poezija za deca Azbukar, 

Sk., 1995; knigi raskazi Pisma, Sk., 

1982; Bermudski triagolnik, Sk., 1992; Indigo 

i Kvazar, Sk., 1999; romani: Bo`jiot 

son, Sk., 1994; Senkata na liljakot, Sk., 

1997 i Kniga na neboto, Sk., 2000. V. Toc. 

Â[KA – selo vo Vele{ko. Se 

nao|a na krajniot juèn del na Bawi~ko 

Kale, od levata strana na 

r. Topolka, na nadmorska viso~ina 

od okolu 240 m. Preku regionalen 

pat e povrzano so Veles. Ima 

Panorama na seloto â{ka, Vele{ko 

Krste 

â~anski 

1.471 `., od koi 1.425 se Makedonci 

i 44 Srbi. Naselenieto se zanimava 

so odgleduvawe ìtni i 

gradinarski kulturi i tutun. Toa 

e sedi{te na op{tina {to zafa}a 



Postoi osumgodi{no u~ili{te i 


Kole 

â{ule 

Â[ULE, Kole (Prilep, 2. III 


dramski pisatel, publicist i diplomat. 

Sredno obrazovanie zavr{il 

vo Bitola, potoa studiral 

medicina vo Belgrad, no po okupacijata 

na Jugoslavija od strana 

na germanskite okupatori, se vra- 

}a vo rodniot grad, kade {to 

u~estvuva vo podgotovkata i krevaweto 

na Antifa{isti~koto 

vostanie od 11 oktomvri 1941 g., a 

potoa vo Narodnoosloboditelnata 

vojna (1941‡1944). Po osloboduvaweto 

na zemjata bil na razni 

funkcii vo op{testveniot ìvot: 

direktor na Radio Skopje, 

direktor na Dramata pri MNT, 


spisanieto „Razgledi#, potoa bil 

jugoslovenski konzul vo Kanada i 

ambasador na SFRJ vo Bolivija, 

Peru i vo Brazil. ^len e na DPM 

od 1947 god. Po~esen ~len e na 

MANU (od 2003). Za tvore{tvoto 

na Kole â{ule imaat pi{uvano 

re~isi site pozna~ajni makedonski 

kriti~ari i pisateli (Stardelov, 

\ur~inov, Al. Spasov, G. 

Todorovski, Jovan Bo{kovski, 

M. Matevski, A. Aleksiev, M. 

Drugovac, P. T. Bo{kovski, T. 

âlovski i dr.). „Knièvnoto 

tvore{tvo na Kole â{ule – ve- 

Â[ULE 

li G. Todorovski vo edna od svoite 

studii za tvore{tvoto na ovoj 

avtor – sozdavano glavno kako paralelen 

tek na edna negova bogata 

i dinami~na op{testveno-politi~ka 

aktiva, ja naseluva makedonskata 

literatura vo nekolkute 

decenii od sredinata na ovoj 

vek, vo vremenski rasteg {to samo 

dosega iznesuva pove}e od tri 

decenii, a po svoeto zna~ewe za 

povoeniot bujat raste` na na{ata 

kultura i umetnost pretstavuva 

mo{ne zabele`liv prilog...# 

BIBL.: Drami: Edna ve~er, 1948; Poslednite 

gavrani, 1950; Vejka na vetrot, 1957; 

Brazda, 1958; Crnila, 1960; Igra ili socijalisti~ka 

Eva, 1961; Gradskiot saat, 

1965; Vitel, 1966; Partitura za eden Miron, 

1967; Zemjaci, (1967), Trojca i vistinata, 

1967; Kako {to miluvate: Ostavka 

na eden karipski minister za vnatre{ni 

raboti ili Dostaga na samiot vrv od najvisokata 

vlast, 1975; Sud, 1978; @itolub, 

1981; Divertisman za eden Strez, 1967- 

1990; Rodnokrajci, 1987; Tibursio i Sinforosa, 

1988; Vejka, dva, 1989; Son prv, 

1991; Son vtor i po nego drug, 1992; Modus 

moriendi, 1992; Lakrimula, 1993; Marku- 

~ot vo ~etiri glasa 1995. Romani – Prostum, 

1970; Premreè, 1-2 (1977); Vomjazi, 

1981; Imela, 1982; Gor~ila, 1983; Kanadski 

fragmenti, 1985; Konzulski pisma, 1987; 

Taka e, ako vi se ~ini, 1994; Limb, 2002; raskazi: 

Prvite dni, 1950; Raskazi, 1953; Samo 

skazni, 2000; Ni{to, 2003; esei: Zapisi 

za nacijata i literaturata, 1985, Novi 

zapisi, 1989, Makedonski dilemi, 1992; Rezime 

za mojata generacija, 1998; Bolno pleme, 

2000; A, bre, Makedon~e, 2003; Toj {to 

nema ime, roman, 2004; Patot od sebesi, 

roman, 2006; înkim velena, 2009; Antimemoari, 

2009. 

LIT.: Milosav Mirkovi}: Lu|eto i simbolite 

vo dramite na K. â{ule, V Racinovi 

sredbi, 1968; G. Todorovski: îtaj}i go â- 

{ule, Izbrani dela, IX, Skopje, 2006. P. Gil. 

Slobodan 

â{ule 

Â[ULE, Slobodan (Skopje, 27. 

IX 1945) ‡ novinar, op{testvenik, 

politi~ar i dràvnik. Diplomiral 

filologija i doktoriral na 

Pontificiskiot katoli~ki univerzitet 

vo Lima (Peru). So novinarstvo 

po~nal vo Televizija 

Skopje (1965), urednik na Dopisni{tvoto 

na Tanjug za Makedonija, 

potoa dopisnik od Peru, Brazil i 

Meksiko. Vo periodot 1990‡1994 g. 

bil direktor i glaven i odgovoren 

urednik na Makedonskoto radio. 

Vo narednite godini e voditel na 

no}nata programa i kolumnist vo 

^ 

1617

^ ÊVREVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

„Dnevnik#. Od 1998 g. se vklu~uva 

vo politikata, stanuva minister za 

nadvore{ni raboti (2001‡2002) i 

pratenik vo Sobranieto na RM 

(2002‡2006). Kolumnist na „Nedelno 

vreme# i osnova~ i glaven urednik 

na sp. „Macedonian Afairs # (2005) 

i na †Globus#. B. P. \. 

ÊVREVSKI, Dan~o (Skopje, 17. 

V 1951) ‡ akter i producent. Na 

film debitira vo 1975 g. vo istoriskiot 

spektakl †Atentatot vo 

Saraevo#, no najkvalitetnite ostvaruvawa 

gi postignuva po uspe{nata 

uloga na mladiot Stevan vo 

spektaklot †Najdolgiot pat#. Od 

drugite ulogi posebno se istaknuva 

interpretacijata na likot na 

mladiot muzi~ar vo filmot †Hajfaj#, 

koj ima seriozni moralni 

raziduvawa so tatka si. Ubedliv e 

vo realizacijata na likovi na po- 

`rtvuvani borci, urbani gubitnici, 

nepopravlivi kriminalci vo 

filmovite: †Presuda#, †Crveniot 

kow#, †Dorotej#, †Tetovirawe#, 

†Xipsi mexik#. G. V. 

ÊVRESKA, Stefka Mihajlova 

(Skopje, 5. XI 1927) ‡ fiziolog, 

univ. profesor. Med. f. zavr{ila 

vo Skopje. Na Institutot za 

fiziologija pri Med. f. e od 1956 

g. Rabotela vo oblasta na endokrinologijata. 

Bila {ef na Katedrata 

i prodekan na Med. f. Koavtor 

e na praktikum po fiziologija. 

D. S.-B. 

ÊJKOVSKA, Vera (Skopje, 16. X 

1954) – fizi~ar i seizmolog, doktor 

na fizi~ki nauki, poet i eseist. 

Osnovno u~ili{te i gimnazi- 

1618 

Dan~o 

êvrevski 

Vera 

êjkovska 

ja zavr{ila vo Kavadarci (1973), a 

potoa diplomirala primeneta fizika 

na Prirodno-matemati~kiot 

fakultet vo Skopje (1979) i magistrirala 

na studii po fizika na 

vnatre{nosta na Zemjata na Geofizi~kiot 

zavod †Andrija Mohozorovi}# 

pri Prirodno-matemati~kiot 


vo Zagreb na tema †Osnovne 

metode i modeli fizike àri{ta tektonskog 

potresa. Metode odre|ivanja mehanizma 

àri{ta potresa – rasjeda# 

(1990). Doktorirala na fizi~ki 

nauki na Prirodno-matemati~kiot 

fakultet vo Skopje na tema †Primena 

na seizmi~kiot moment vo istraùvaweto 

na zemjotresnite àri{ta 

vo Republika Makedonija# 

(2005). Vrabotena e vo Seizmolo{kata 

opservatorija pri istiot fakultet 

(od 1980). Bila ~len na redakciite 

na sp. †Stoèr# (1998‡2000 

i 2002‡2004) i na †Revija na Makedonskiot 

P.E.N. centar# (1996‡2000, 

a od dekemvri 2006 g. i aktuelen 

glaven urednik). Preveduva od angliski 

jazik. Sekretar e na Makedonskiot 

P.E.N. centar (od dekemvri 

2006). Avtor e na pet zbirki poezija 

i golem broj nau~ni, stru~ni i 

nau~no-popularni trudovi. 

BIBL.: poezija - ôvek i vrata, Skopje, 

1975; Mnoèwe na slovoto, Skopje, 1986; 

Opit, Skopje, 1992; Otsustvoto na 

Blagiot, Skopje 1993; Rabovi, Skopje, 2007; 

Lesimi i dritës, Shkup, 2000 (izbor na albanski 

jazik): Otsustvoto na Blagiot II, 

Bitola, 2008 (izbor). S. Ml. 

ÊLEBI, Ishak (Ishak } elebi), 

(Skopje, 1493 ‡ Damask, 1537) ‡ turski 

poet od srednovekovnata divanska 

literatura. Bil profesor 

na medresite vo Skopje, Serez, Edrene, 

Bursa. Ja zavr{il najvisokata 

osmanska medresa Sahn vo Istanbul. 

Bil muderis-sorabotnik 

na istata medresa. Na mnogu mesta 

bil kadija. Literaturniot opus 

opfa}a: eden divan (sobrani kasida 

i gazeli napi{ani na turski, 

arapski i persiski jazik), dva {ehrengiza 

(eden za Skopje, drug za 

Bursa), Selim-name (kniga za Sultan 

Selim) i hronostihovi. 

LIT.: Doktorska disertacija na Van~o 

Bo{kov, Qubovna lirika-gazelijat na 

Ishak êlebi, odbraneta na Filozofskiot 

fakultet vo Saraevo, 1969. A. Ago 

ÊLENKA ‡ nevestinski 

ukras za 

na glava, izraboten 

od ~atalesto 

drenovo drvo, obvitkano 

so {areni 

krpi. Se pridrùvala 

na glavata so 

rem~e pod gu{ata, 

a so drugi rem~iwa 

se prika~uvala 

za ramoto na gornata 

obleka. Od 

nea se spu{tale êlenka 

nadolu nizi od pari ili monistra 

{to yvonele pri odeweto. Prestanala 

da se nosi kon krajot na 

XIX v. J. R.-P. 

Emin 

êliku 

ÊLIKU, Emin Kalo{ (s. Crvica, 

Ki~evsko, 13. II 1951) ‡ poet, 

raskaùva~, romansier, dramski 

pisatel i pisatel za deca. Osnovno 


mesto, a obrazovanieto go 

prodolìl vo U~itelskata {kola 

vo Skopje. Studiral knièvnost 

i diplomiral na Filozofskiot 

fakultet vo Pri{tina. 

Eden period rabotel kako u~itel 

i nastavnik vo Skopsko, a potoa 

kako glaven urednik na spisanieto 

„Stili ’77#, organ na DPAM, i 

kako direktor na knigoizdatelstvoto 

„Asdreni# vo Skopje. ^len 

e na DPM (1987). 

BIBL.: Pticata {to dojde so edna pesna, 

1982; Zajakot so pu{ka, poezija, 1983; 

Sonceto sleguva od planinite, novela, 

1986; Me~ka bez opa{ka, proza i poezija, 

1986; Pogrebot na gavranite, roman, 

1986; Sne`ni godini, roman, 1990; Barabanite 

na telalot, satira, 1992; Gospodaru 

laat pticite, drami, 1993; Trojanskiot 

kow niz Bit-pazar, satira, 1994; Tato 

ima dve nevesti, roman, 1995; Grozewe, 

1996; Volkot znae edna igra, poezija, 1997; 

Gradot na kukavicite, roman, 1997; Sino}a 

spiev so esenta, poezija, 1999; @ugaloto 

stado go goni avtorot, drami, 

2000; Javna ku}a, satira, 2000; Smrtta me 

saka{e pomalku od tebe, poezija i proza 

za vozrasni, 2003. N. S. 

ÊLI^NI MOSTOVI I KON- 

STRUKCII. Kaj nas datiraat od 

krajot na XIX v., koga se vo izgradba 

dvete èlezni~ki linii: 

Skopje–Solun i Solun–Bitola. 

Pozna~ajni mostovi se: na r. Vardar 

vo Skopje, Gradec i Udovo, na 

r. Crna vo Stobi i na r. Bo{ava 

vo D. Kapija (najdolg most, 171 m). 

Na r. Srbinova~ka (1970) e izgraden 

èlezni~ki most so najgolemi 

rasponi (52,64 + 65,8 + 52,64 m). 

êli~ni mostovi na pati{ta izgradeni 


se: na r. Vardar vo Skopje i kaj 

Krivolak (najdolgiot most). Najgolemiot 

most vo RM, so spregnata 

konstrukcija od 368,8 m, e izgraden 

na akumulacijata [pilje 

vo blizina na Debar (1970–1972). 

Mostovi so kosi zategi se izgra-


deni na r. Vardar vo Skopje i vo 

Veles, a se nameneti za pe{aci 

(1994–2000). Po 1960 g. re~isi site 

pogolemi industriski kapaciteti 

i sportski sali se izgradeni 

kako ~eli~ni (Rudnici i @elezarnica 

„Skopje#, „Feni# – Kavadarci, 

„Jugohrom# – Tetovo, REK 

„Bitola#, sportskite sali vo Bitola, 

Prilep, Ohrid, Skopje, Veles 

i dr.). R. D. i S. T. 

ÊLOPEK – selo vo Gostivarsko. 

Se nao|a vo gornopolo{kata 

ramnina, od desnata strana na r. 

Vardar, na nadmorska visina od 

okolu 500 m. So Gostivar e povrzano 

so lokalen asfalten pat. 

Toa e naseleno so Albanci, ~ij 

broj e vo postojan porast. Vo 1953 

g. vo nego ìveele 2.825 `., a vo 

2002 g. toj broj se nagolemil na 

6.748. Porano bil centar na op- 

{tina, vo koja vleguvale 4 sela, 

deneska e vo sostav na Op{tinata 

Gostivar. Naselenieto se zanimava 

so odgleduvawe na ìtni i 

gradinarski kulturi, a eden del 

od ìtelite se nao|aat na rabota 

vo stranstvo. Vo êlopek postoi 



ÊMERSKI, Gligor (Gi~e) (Kavadarci, 

9. III 1940) ‡ slikar, osobeno 

zna~aen pretstavnik na novata 

figuracija vo {eesettite 

godini, zasluèn za afirmacijata 

na makedonskata kultura vo 

svetot. Diplomiral na Akademijata 

za likovni umetnosti vo Belgrad 

(1965). Vo {tafelajnoto 

G. êmerski: †Ohri|anki# (1997) 

Gligor 

êmerski 

slikarstvo sozdava ekspresionisti~ki 

dela, proniknati so poetski 

realizam i fantastika (†Ludata 

Greta#, 1962/63, †ûvar na 

gnezdo#, 1964, †Instinkt za letawe#, 

1968). Podocna se sosredoto- 

~il vrz avtohtona interpretacija 

na srednovekovnata ikonografija. 

Osobeno zna~ajni se negovite 

monumentalni mozai~ni kompozicii 

†Topla zemja# (1971) vo 

Stopanska banka vo Skopje i 

†Spomenikot na slobodata# vo 

Ko~ani (1981). 

LIT.: Boris Petkovski, Za tvore{tvoto 

na Gligor êmerski; Stevan Stanic, S 

kupolom od plavog neba, vo: Gligor êmerski 

(katalog), Skopje, 1987. S. Ab.-D. 

Angel 

êmerski- 

Janu{ 

ÊMERSKI-JANU[, Angel (Kavadarci, 

31. III 1923 ‡ Skopje, 18. 

XI 2003) ‡ ekonomist, komunisti~ki 

deec, prvoborec i dràvnik. 

Bil ~len na SKOJ (1938), 

sekretar na Biroto na SKOJ vo 

Trgovskata akademija vo Bitola 

(1940), ~len na MK na SKOJ vo 

Kavadarci (1942‡1943) i na KPJ 

(1942), a potoa borec na Tikve{kiot 

NOPO †Dobri Daskalov# 

(od 14. V 1943), rakovoditel na 

Oddelenieto za agitprop vo NO 

bataljon †Stra{o Pinxur# (24. 

IX 1943) i vo Vtorata makedonska 

NOUB (dekemvri 1943 ‡ maj 

1944), sekretar na OK na SKOJ vo 

Kavadarci, ~len na Vtoriot oblasten 

komitet na SKOJ vo Bitola, 

sekretar na Tretiot oblasten 

komitet na SKOJ vo [tip, ~len 

na Tretiot oblasten komitet na 

KPM, sekretar na Okru`niot 

ÊMPRES 

komitet na SKOJ i na KPM vo 

Strumica (fevruari ‡ maj 1945) i 

vo Bitola. Po Osloboduvaweto 

bil na~alnik na Personalnoto 

oddelenie vo Ministerstvoto za 

industrija na NRM (1945‡1947), 

na~alnik na Planskata komisija 

pri Vladata na NRM (1947‡1948), 

pomo{nik-minister za industrija 

vo Vladata na NRM (1948), 

pretsedatel na Komitetot za komunalni 

raboti na NRM (1950‡ 

1951), pretsedatel na Stopanskiot 

sovet na Vladata na NRM 

(1951‡1952), generalen direktor 

na Direkcijata za prehranbena i 

tutunska industrija na NRM 

(1952‡1953), zamenik-direktor na 

Zavodot za stopansko planirawe 

na NRM (1953‡1959), potoa i direktor 

(1959‡1963). Diplomiral 


Skopje i se oddal na politi~ki 

dol`nosti: ~len na Izvr{niot 

sovet na Sobranieto na SRM 

(1963-1965), ~len na CK, sekretar 

na Izvr{niot komitet i ~len na 

Pretsedatelstvoto i pretsedatel 

na CK na SKM (1969‡1982), ~len 

na Pretsedatelstvoto na SKJ, sojuzen 

pratenik i pretsedatel na 

Sojuzniot odbor za plan i finansii, 

~len i pretsedatel na Pretsedatelstvoto 

na SRM. Nositel e 


BIBL.: Trieset godini na Komunisti~kata 

partija na Makedonija, †Glasnik#, 

INI, XVII, 1, Skopje, 1973, 9-22; 30 godini 

na SKM, †Pogledi#, X, 1, Skopje, 1073, 

3–20; Sojuzot na komunistite vo borbata 

za novi odnosi, Skopje, 1975; Sojuzot 

na komunistite na Makedonija vo natamo{niot 

razvoj na socijalisti~kite samoupravni 

odnosi, Skopje, 1978. 

LIT.: Biografija na Angel êmerski, 

XXXVIII, 12549, †Nova Makedonija#, Skopje, 

10. IV 1982, 2. S. Ml. 

ÊMPRES (KIPARIS) (Cupressus 

L., fam. Cupressaceae) – rod 

so 10-15 vida zimzeleni drvja od 

Severnata hemisfera. Letorastite 

se pokrieni so sitni, spro- 

Mediteranski ~empres 

^ 

1619

^ ÊMREN MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

tivno postaveni lu{pesti listovi, 

na napre~niot presek ~etvoroagolni. 

[i{arkite se kolku 

orev, odrveneti. Vo RM se kultiviraat 

slednive vidovi: C. sempervirens 

L. – ~empres (kiparis) od Mediteranot, 

so temnozelena boja na 

krunata; i C. arizonica Green. – arizonski 

~empres od Severna Amerika, 

so sivozelena do srebrenesta 

boja na krunata. Su{ootporen 

i mnogu uspe{en vo po{umuvawata 

na golinite vo Povardarieto. 

Al. And. 

Amuleti od t.n. glava-java~, êmren, Mariovsko 

ÊMREN – srednovekoven grad/ 

tvrdina kaj vlezot na Crna Reka 

vo Mariovo. Edinstvenite izvorni 

vesti se za~uvani kaj biografot 

na Stefan Du{an, koj veli 

deka gradot êmren potpadnal 

pod srpska vlast istovremeno so 

srpskoto osvojuvawe na gradovite 

Ohrid i Prilep, pri Du{anoviot 

voen nalet na jug (1334). 

LIT.: T. Tomoski, Makedonija niz vekovite. 

Gradovi, tvrdini, komunikacii, 


ÊMÊV, Vangel (Laki) (Voden, 

Egejskot del na Makedonija, 

R.Gr., 4. IV 1937) ‡ filmski i televiziski 

montaèr, reìser i 

scenarist. Vo †Vardar film# se 

vrabotuva vo 1959 g. kako asistent-montaèr. 

Kako montaèr 

na igran film debitira so filmot 

†Makedonska krvava svadba# 

(1967). Realiziral pove}e od 100 

filma, od koi 11 se igrani. Avtor 

e (kako scenarist, reìser i montaèr) 

i na nad 30 televiziski 

dokumentarni filma. V. Masl. 

ÊPINÎ], Miroslav (Stari 

Trg, 18. IV 1941) ‡ filmski kriti- 

~ar i televiziski reìser. Po diplomiraweto 

na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje, se zanimava so 

filmska kritika i publicistika. 

Izvesen period raboti vo Make- 

1620 

Vangel 

êm~ev 

donskata televizija kako reìser, 

a od 1984 g. do penzioniraweto raboti 

vo Kinotekata na Makedonija, 

kade sistematski go istraùva 

doma{noto filmsko nasledstvo. 

Avtor e na knigata †Makedonskiot 

igran film# (vo dva toma). Ig. St. 

Metodie 

êpreganov 

ÊPREGANOV, Metodie Vasilev 

([tip, 28. VI 1936) ‡ nevropsihijatar, 



Skopje (1964) i se vrabotil na 

Nervnata klinika (1964‡2001), 

kade {to bil i direktor (1988‡ 

1995). Specijaliziral (1968) i 

doktoriral (1984) od oblasta na 

nevrofiziologijata. Eden od najeminentnite 

pretstavnici na 

nevrofiziologijata kaj nas, epileptolog 

i dijagnosti~ar vo imixing 

tehnologijata vo nevrologijata. 

Avtor e na brojni monografii 

od epileptologijata i nevrofiziologijata. 

BIBL.: Epileptologija i mozo~ni tumori, 

Skopje, 1986; Klini~ka elektroencefalografija, 

Skopje, 2003; koavtor: Magnetnata 

nuklearna rezonancija vo patologija 

na mozokot, Skopje, 1996; Bazi~ni principi 

na magnetnata nuklearna rezonanca, 

Skopje, 1998; Imagerie des Epilepsies, 1996; 

Epileptologija, Skopje, 2005. Il. X. 

ÊPREGANOV, Mihail ([tip, 

8. III 1929) – grad. in`., red. prof. 



vo 1989 g.) po grupata predmeti 

Organizacija, tehnologija i ekonomika 

na gradbata. Specijaliziral 

monta`na stanbena izgradba 

vo SSSR (1966). Pred izborot za 

docent (1974) rabotel vo Zavodot 

za stanbeno-komunalno stopanisuvawe. 

Magistriral vo IZIIS 

(1972), doktoriral vo 1979. Q. T. 

ÊPREGANOV, Todor ([tip, 

20. IX 1955) ‡ istori~ar, nau~en 

sovetnik i direktor na Institutot 

za nacionalna istorija vo 

Skopje. Osnovno u~ili{te zavr- 

{il vo [tip, gimnazija vo Skopje, 

a diplomiral na Filozofskiot 

fakultet (Grupa istorija, 1979). 

Otkako se vrabotil kako asistent 

vo INI (1979), magistriral 

na tema †Odglasot na Osloboditelnata 

vojna i revolucija vo Ju- 

Todor 

êpreganov 

goslavija vo pe~atot na SAD 

(1941 ‡ maj 1945) (1989) i doktoriral 

na tema †Velika Britanija i 

makedonskoto pra{awe vo svetlinata 

na me|unarodnite odnosi 

(2 avgust 1944 ‡ 1949)# (1993). Bil 

pretsedatel na Sojuzot na dru{tvata 

na istori~arite na RM i 

~len na redakcijata na sp. 

†Istorija#. Prestojuval na studiski 

istraùvawa vo SAD, Velika 

Britanija, Srbija i Bugarija. 

Koavtor e na pove}e u~ebnici. 

BIBL.: Kumanovo i Kumanovsko vo NOV 

(1941‡1945). Dokumenti, Kumanovo, 1988 

(so koavtori); Amerikanskiot pe~at za 

NOV vo Jugoslavija (1941‡1945) ‡ so osvrt 

na Makedonija, Skopje, 1992: Velika 

Britanija i Makedonija. Dokumenti, t. 

I‡III, 1944‡1948, Skopje, 1995, 1996 i 1998; 

Velika Britanija i makedonskoto nacionalno 

pra{awe (1944‡1948), Skopje, 

1997; Istoriski atlas, Skopje, 1998 (so 

koavtori); Britanskite voeni misii vo 

Makedonija 1942‡1945, Skopje, 2000; Sudirot 

na britanskite i germanskite interesi 

na Balkanot vo tekot na Vtorata 

svetska vojna, Skopje, 2000; Britanskata 

uprava za specijalni operacii 

(SOE) vo Makedonija, Skopje, 2001; Voenite 

misii na Soedinetite Amerikanski 

Dràvi vo Makedonija 1944‡1945, 

Dokumenti, t. I, Skopje, 2008. 


istorija 1948‡1998, Skopje, 1998, 

149‡150. S. Ml. 

ÊREPNALKOVSKI, Ilija 

Sofrev (Gali~nik, 2. VIII 1932) – 

ma{inski inèner. Diplomiral 

na Ma{inskiot fakultet vo Belgrad 

(1959). Rabotel vo Svilarniot 

kombinat vo Veles (1959 

–1961), vo Remontniot zavod za 

lokomotivi – Skopje (1961–1964), 

vo Energetika na Rudnici i èlezarnica 

– Skopje (1964–1970) i 


Skopje (1970–1997). Vo 1962 g. e izbran 

za honoraren asistent. Doktoriral 

vo 1979 g. Istovremeno 

bil izbran za redoven profesor. 

Vo 1975 g. osum meseci prestojuval 

vo PENSTATE Pensilvanija, 

SAD, kako viziting-profesor na 

Fulbrajt. Vo 1977–1980 g. bil dekan 


Skopje. Avtor e na pove}e u~ebnici 

i monografii. U~estvuval na 

konferencii vo Pariz, Viena, 

Stokholm, Tokio, Hag, Perdi, 

Tronthajm, Praga, Antalija, Grac,


Plovdiv, i dr. Me|unarodna sorabotka 

imal so Francija, Anglija, 

SAD, ê{ka, Germanija i Japonija. 

Rakovodel so izrabotka na: 

stru~ni, aplikativni i nau~noistraùva~ki 

proekti (151) od koi 

zna~aen broj se relizirani. Sl. A. 

ÊRNODRINSKI, Vojdan (s. 

Selci, Debarsko, 2. I 1875 ‡ Sofija, 

8. I 1951) ‡ osnovopolo`nik 

na makedonskata dramska literatura 

i na makedonskata teatarska 

dejnost, poet, dramski avtor, op- 

{testvenik, publicist. Vo 1894 

g., zaedno so nekolkumina sou~enici 

Makedonci vo Prvata ma{ka 

gimnazija vo Sofija, ja formira 

teatarskata grupa †Makedonski 

zgovor#, za ~ij repertoar gi 

pi{uva edno~inkite †Drvarite# 

i †Vo meanata# (igrani vo slednata 

1895 g.). Inspiriran od edna 

dopiska vo vesnikot †Reformi# 

ja sozdava najzna~ajnata svoja bitovo-socijalna 

drama vo pet ~ina 

†Makedonska krvava svadba#, kako 

prva drama na makedonski naroden 

jazik. Taa e premierno izvedena 

pod specifi~ni okolnosti 

na 20. XI 1900 g. vo prepolniot 

salon na †Slavjanska beseda# vo 

Sofija. Vo periodot 1900‡1928 g. 

ovaa piesa 

ima doìveano 

nad 1000 

teatarski izvedbi 

vo Makedonija,Srbija 

i Bugarija.Postignatiteuspesi 

go motiviraatnejziniot 

avtor da 

V. êrnodrinski: †Makedonska 

krvava svadba#, prvoto izdnie 

(1900) 

Vojdan 

êrnodrinski 

pristapi kon 

organizacija 

na ansamblot 

{to ja izveduva. Taka sozdava nova 

teatarska trupa †Skrb i uteha# 

(13. V 1901) {to nabrgu prerasnuva 

vo †Stoli~en makedonski 

teatar# i so toa se udiraat 

temelite na makedonskiot moderen 

teatar. Toj e avtor i na prvata 

makedonska operetka †Sre{ta#, 

posvetena na Goce Del~ev po 

povod negovoto zaginuvawe 

(1903). Vo postilindenskiot per- 

iod formira u{te dva teatarski 

ansambla: †Makedonsko-odrinski 

teatar# (1907) i †Ilinden# 

(1923), a vo 1936 g., vo ramkite na 

novoosnovaniot Makedonski literaturen 

kruòk okolu Redakcijata 

na v. †Makedonski vesti# 

vo Sofija, pravi intervencii vo 

svojata †Makedonska krvava svadba# 

i taa se izveduva vo novoosnovaniot 

Makedonski naroden teatar. 

Ovaa drama e preobjavuvana 

i izveduvana od makedonskoto 

iseleni{tvo vo SAD, a ìvee i 

denes vo MNT vo Skopje. Sozdava 

i drugi dramski tekstovi (na makedonski 

i na bugarski jazik), objaveni 

vo pet toma vo †Sobrani 

dela#, podgotveni od A. Aleksiev 

(Skopje, 1976). 

LIT.: Aleksandar Aleksiev, Osnovopolo`nici 

na makedonskata dramska literatura 

(1976); Miodrag Drugovac, Istorija 

na makedonskata knièvnost XX vek 

(1990); Jelena Luìna, Istorija na makedonskata 

drama (makedonska bitova drama) 

(1995). V. M.-^. 

Vlado 

êrnozemski 

ÊRNOZEMSKI, Vlado (s. Kamenica, 

Velingradsko vo RB, 19. 

H 1897 – Marsej, Francija, 9. H 

1934) – atentator na mihajlovisti~kata 

VMRO, likvidator na 

istaknati makedonski dejci, kako 

i na jugoslovenskiot kral Aleksandar 

Kara|or|evi}. Vistinskoto 

ime mu e Veli~ko Dimitrov 

Kerin, Bugarin, {ofer i saat~ija 

vo Sofija, poznat vo VMRO kako 

„Vlado [oferot#, so falsifikuvani 

dokumenti kako „Veli~ko 

Georgiev# od Razlo{ko i 

kako „Vlado Dimitrov êrnozemski# 

i „Vladimir Dimitrov 

Vladimirov# od {tipskoto selo 

Patrik, a zaginuva pod la`noto 

ime „Peter Keleman#, koga (vo 

sorabotka so hrvatskoto usta{ko 

dvièwe) gi ubiva jugoslovenskiot 

kral Aleksandar i francuskiot 

minister za nadvore{ni raboti 

Lui Bartu, a go ranuva generalot 

@or`. Kako profesionalen 

atentator na V. Mihajlov, toj e 

ubiec i na poznatiot makedonski 

revolucioner i publicist Dimo 

Haxidimov (12. IX 1924) i na 

ilindenskiot kru{evski revolucioner 

i posle{en protogerovist 

Naum Tomalevski (2. XII 

ÊRUPKARI 

1930). Opean vo narodnata pesna 

kako „heroj makedonski#. 

LIT.: Blaè Ristovski, Makedonskata kauza. 

Reagirawa polemiki intervjua, Skopje, 

2003, 171–173; Vida Boeva Popova, 70 godini 

ot sÍbitieto v MarsiliÔ, „MakedoniÔ#, 

XLII, 18, SofiÔ, 25. H 2004, 8. Bl. R. 

Hristo 

êrnopeev 

ÊRNOPEEV, Hristo (s. Dermanci, 

Plevensko, Bugarija, 16. 

VII 1869 – Krivolak, Negotinsko, 

5. XI 1915) – Bugarin, podoficer 

vo bugarskata armija (do 1899), 

ilindenski vojvoda. Vo TMORO 

bil pridobien od G. Del~ev, stanal 

blizok sorabotnk na Sandanski, 

potoa kuku{ki vojvoda (od 

1900) i vojvoda vo Gornoxumajsko 

(1901–1902). U~estvuval vo plenuvaweto 

na mis Elen Ston i vo 

Ilindenskoto vostanie. Bil okruèn 

vojvoda i rakovoditel na 

Strumi~kiot revolucioneren 

okrug (1903–1908), u~estvuval na 

Rilskiot kongres (1905). Bil me- 

|u osnova~ite na Narodnata federativna 

partija i u~esnik vo 

pohodot na Carigrad (1909), no i 

~len na CK na VMORO na Todor 

Aleksandrov (1911), u~esnik vo 

Balkanskite i vo Prvata svetska 

vojna, koga i zaginal vo bitkata 

kaj Krivolak. 

LIT.: Dviènieto otsamÍ Vardara i 

borbata sÍ vÍrhovistit‹. Po spomeni 

na Âne Sandanski, êrnÏo PeevÍ, Sava 

MihailovÍ, Hr. KuslevÍ, Iv. AnastasovÍ 

GÍr~eto, PetrÍ Hr. ÁrukovÍ i Nikola 

Pu{karovÍ, SofiÔ, 1927. V. \. 

ÊRUPKARI (Ostracoda) – mnogu 

sitni rak~iwa. @iveat na dnoto, 

poretko planktonski, vo moriwa 

i vo kopneni vodi. Imeto go 

dobile od zborot ostraeon gr. ~erupka, 

bidej}i teloto im e za{titeno 

so ~erupka od dva kapaka. 

Pretstaveni se so 2.000 recentni 

i okolu 12.000 fosilni vidovi. 

Od ovaa grupa rak~iwa vo Makedonija 

ima 172 vida, od koi 44 vidovi 

se endemi~ni i toa 33 se od 

Ohridskoto Ezero. 

LIT.: P.F., Holmes, Ostracoda of Lake Ohrid, 

Arh. Hydrobiol., 1937, 31(3): 484-500; Trajan 

Petkovski, Claude Meisch, Karel Wouters, Taxonomic 

Revision of the Freshwater Ostracoda 

species Cypridopsis lusatica Schafer, 1943 

(Crustacea) from Macedonia, Bull. Soc. Nat., 

Luxembourg, 1992, 96: 167-183; grupa avtori, 



^ 

1621

^ ÊTVORKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 


2003. V. T. K. – M. Kr. 

ÊTVORKA (~iftelija) ‡ ì- 

~en bordunski muzi~ki instrument 

od persisko-arapsko poteklo, 

od familijata tamburi. Spored 

oblikot ne se razlikuva od 

drugite tamburi. Ima ~etiri ìci, 

na{timani dvoglasno vo dva 

para. Na prvite ìci se sviri 

glavnata melodija, a na drugiot 

~ift se bordunira. Na nea se muzicira 

solo, no po~esto gi pridruùva 

narodnite pesni. 



Skopje, 1986, 41. \. M. \. 

êtvoroevangelie, rakopis od Slep~enskiot 

manastir, Demirhisarsko (1548) 

ÊTVOROEVANGELIE OD 

MANASTIROT SLEPÊ ‡ makedonski 

rakopis od 1548 god. Od 

1950 god. se ~uva vo Narodnata biblioteka 

na Srbija (Belgrad), sign. 

Rs 102 (I + 263 hartieni listovi). 

Jazi~nite osobenosti upatuvaat na 

zapadnomakedonsko poteklo na rakopisot. 

Na posledniot 263 l. pisarot 

go zabeleàl svoeto ime Visarion. 

Istiot pisar vo Zlatoustot 

vo NBKM, br. 187, Sofija, ka- 

ùva za sebe deka e jeromonah od 

Debar i knigata ja napi{al vo manastirot 

Prodrom. V. D. 

ÊTVRTA ZEMSKA KONFE- 

RENCIJA NA KPJ (Qubqana, 

24–25. XII 1934). Odràna e po sugestija 

na Kominternata. Bila donesena 

i rezolucija za nacionalnoto 

pra{awe, vo koja na nacionalno 

potisnatite narodi vo Jugoslavija 

im se priznava pravoto 

na samoopredeluvawe do otcepuvawe, 

koe moè da se realizira so 

zaedni~ka borba. Bilo doneseno i 

re{enie za formirawe nacionalni 

komunisti~ki partii na Slovenija, 

Hrvatska i Makedonija. 

1622 

LIT.: Istorija na Sojuzot na komunistite 

na Jugoslavija, Skopje, 1985; Izvori 

za istorijata na SKM. Dokumenti i materijali 

1921–1941, I, 2. Redakcija, prevod 

i komentari Ivan Katarxiev, Skopje, 

1985. O. Iv. 

ÊTVRTA MAKEDONSKA ME- 

RIDA – avtonomna oblast, formirana 

po pa|aweto na Makedonija 

pod rimska vlast (168 g. pr. 

n.e.), so odluka na rimskiot Senat. 

Na pretstavnicite na makedonskite 

gradovi odlukata im ja 

soop{til rimskiot konzul Emilij 

Pavel na Sobranieto vo Amfipolis 

(167 g. pr. n.e.). Gi zafa- 

}ala zapadnite delovi na Makedonija 

(Gorna Makedonija), do 

Epir i Ilirija, kako i del od Pajonija 

i od Devriop. Glaven grad 

na oblasta bil Pelagonija. Osnovni 

administrativni edinici 

bile gradskite op{tini (civitates), 

a na ~elo se nao|alo sobranie 

sostaveno od pretstavnici na 

gradovite. 


u rimsko doba, Skopje, 1957. K. Ax. 

ÊTVRTA MAKEDONSKA NA- 


BRIGADA (Lisec, na pl. Pla~kovica, 

24. VII 1944 ‡ 1945) ‡ voena 


formirana od Pla~kovi~kiot 

NOPO, delovi od Vtorata i Tretata 

makedonska NOU brigada i 

od novopristignati borci. Vodela 

borbi protiv bugarskite sili 

kaj s. Mitra{inci, Berovsko (14. 

VIII), na pl. Pla~kovica (16. VIII), 

kaj Berovo (23. VIII), izvr{ila 

napad na Vinica (30. VIII), a po 

borbite so germanskite sili ‡ ja 

oslobodila Strumica (9. IX), po 

{to vlegla vo sostavot na Pedesettata 


NOVJ (17. IX ‡ sredinata na oktomvri 

1944) i prodolìla so 

borbi so germanskite sili kaj 

Strumica, selata Nova Maala i 

Borcite na êtvrtata makedonska narodnoosloboditelna brigada (1944) 

Amzali i po komunikacijata 

Strumica‡Berovo (22. IX ‡ 3. X). 

Vo sodejstvo so drugi edinici, go 

oslobodila Berovo (13. X) i prodolìla 

da gi napa|a germanskite 

koloni vo reonot na Gole{, kaj 

Kosturino, na komunikacijata 

Valandovo-Strumica, a potoa gi 

oslobodila Valandovo, Udovo i 

Dojran (7. XI), po {to bila upatena 

da ja zatvori jugoslovenskogr~kata 

granica od Gevgelija do 

trome|eto so Bugarija. 

IZV.: DARM, Skopje, f. 4-ta makedonska 

NO brigada, 1944–1945; Zb. NOR, t. VII, kn. 

3, Beograd, 1954. 

LIT.: Rade Gogov, Mladost pla~kovi~ka, 

êtvrta makedonska narodnoosloboditelna 

brigada, Beograd, 1971; istiot, Voenite 

operacii na IV makedonska narodnoosloboditelna 

udarna brigada za osloboduvawe 

na Strumica i Stumi~ko vo NOV 

od septemvri 1943 do 15 maj 1945 godina, 

Strumica i Strumi~ko vo NOV 1943– 

1945, Strumica, 1983, 151–165; istiot, 

Formiraweto na 4-ta makedonska narodnoosloboditelna 

brigada i nejzinite 

dejstva vo Ko~ani, Ko~ani i Ko~ansko vo 

NOV 1941-1945, Ko~ani, 1985, 368–379; istiot, 

Dejstvijata na IV makedonska narodnoosloboditelna 

udarna brigada za 

osloboduvawe na Berovo i Berovsko od 

fa{isti~kite okupatori, Male{evijata 

vo NOV i Revolucijata 1941–1945, 

[tip, 1986, 145–154; d-r Vojo Ku{evski, 

Radio-stanicata na IV narodnoosloboditelna 

brigada, 50-ta narodnoosloboditelna 

divizija i III bregalni~ko-strumi~ki 

korpus na NOV i PO na Makedonija, 

†Istorija#, XXXIII, 1–2, Skopje, 1997, 

31–49; doc. d-r Metodija Manojlovski, 

êtvrtata makedonska narodnoosloboditelna 

brigada, Skopje, 2004. S. Ml. 

ÊTVRTA MAKEDONSKA [IP- 

TARSKA (ALBANSKA) UDAR- 

NA BRIGADA (poznata i kako 

Sedma makedonsko-{iptarska NO 

brigada) (pl. Karaorman, Stru{ko, 

26. VIII 1944 ‡ 1945) ‡ voena 


formirana od [iptarskiot NO- 

PO i od novopristignati borci 

od albanska nacionalnost od De-


Borci na êtvrtata makedonska {iptarska udarna 

brigada (Debar, 1944) 

barsko, Stru{ko i Ki~evsko. Podocna 


i osmata (makedonska) divizija 

na NOVJ. Dejstvuvala glavno 

vo debarsko-stru{koto podra~je 

protiv germanskite koloni 

i balisti~kite sili, u~estvuvala 

vo napadot na Ki~evo (8. X), vo 

borbite na prevojot ]afasan, kaj 

selata Radoli{ta i Zagra~ani 

(Stru{ko, 8. X), vo napadot (29. X) 

i osloboduvaweto na Struga (8. 

XI) i ja zatvorila makedonsko-albanskata 

granica vo toj reon, vo 

borbite za osloboduvawe na Ki- 

~evo i Gostivar. Bila proglasena 

za udarna (7. I 1945) i preimenuvana 

vo Sedma {iptarska narodnoosloboditelna 

udarna brigada, 

preraspredelena vo êtirieset i 

vtorata (makedonska) divizija, so 

koja u~estvuvala vo probivot na 

Sremskiot front (12. IV ‡ 15. V 

1945) i vo osloboduvaweto na 

Slavonska Poèga i Zagreb. 

IZV.: †Bilten# na V[ na NOV i POJ, IV, 

46-47, Poloàj, noemvri-dekemvri 1944. 

LIT.: Boro Mitrovski, Pova`ni nastani 

vo Narodnoosloboditelnata borba vo 

zapadna Makedonija, †Glasnik# na INI, 

III, 1, Skopje, 1959, 5–43; D-r Marjan Dimitrijevski, 

Makedonskata vojska 1944– 

1945, Skopje, 1999, 97-99. S. Ml. 

ÊTIRIESET I VTORA DI- 

VIZIJA NA NOVJ (1944–1945) – 

voena edinica formirana na 7. IX 

1944 g. vo s. Lisi~e, Vele{ko. Vo 

nejziniot formaciski sostav 

vlegle 3., 8. i 12. makedonska brigada. 

Vo vtorata polovina na noemvri 

imala 4.136 borci i stare- 

{ini. Od sredinata na oktomvri 

1944 g. vlegla vo sostavot na XVI 

korpus na NOVJ. Dejstvuvala vo 

{irokoto podra~je na Skopje, 

glavno na komunikaciite kon Veles. 

Dejstvuvala i po komunikacijata 

Skopje–Tetovo protiv germanskite 

i balisti~kite sili. 

Nejzinite edinici go oslobodile 

Veles (9. XI 1944 g.), potoa u~estvuvale 

i vo osloboduvaweto na 

Skopje (13. XI 1944 g.). Vo dekem- 

vri 1944 g. se borela na Kosovo. Vo 

po~etokot na januari 1945 g. vo 

nejziniot sostav vlegle 3. i 16. makedonska 

i 7. albanska brigada i 1. 

artileriska brigada, a potoa 

vlegla vo sostavot na XV korpus 

na NOVJ. Se borela na Sremskiot 

front i vo zavr{nite operacii za 

osloboduvawe na Jugoslavija. 


korpus NOVJ, Beograd, 1983; Leksikon NOR i 

revolucije u Jugoslaviji 1941–1945, Beograd, 

1980. V. St. 

ÊTIRIESET I DEVETTA 

DIVIZIJA NA NOVJ (1944– 

1945) ‡ voena edinica formirana 

vo s. Crnoec, Bitolsko, na 10. IX 

1944 g. Vo nejziniot formaciski 

sostav vlegle 5. i 7. makedonska 

brigada i Bitolsko-prespanskiot 

NOPO. Vo po~etokot na oktomvri 

1944 g. bila reorganizirana, 

pa vo nejziniot sostav vlegle 

i 2. makedonska brigada i Kostursko-lerinskiot 

bataljon „Go- 

~e# (od Makedonci od toj del) i 

potoa vlegla vo sostavot na XV 

korpus na NOVJ (so brojna sostojba 

4.200 borci i stare{ini). Po 

osloboduvaweto na Prilep (2. IX 

1944 g.) na mestoto na 2-ta vo nejziniot 

sostav vlegla 9. makedonska 

brigada. Noviot sostav go 

formirale 5., 7. i 9. makedonska i 

1. egejska brigada. Vodela borbi 

na komunikaciite: Lerin–Bitola 

i Ohrid–Resen– Bitola–Prilep 

protiv GAE koi se povlekuvale 

od Grcija. Vo dekemvri 1944 

g. vo nejziniot sostav vlegle 6., 9. 

i 11 makedonska i Prvata artileriska 

brigada. 

LIT.: Zbornik dokumenata i podataka o 

Narodnooslobodila~kom ratu jugoslovenskih 

naroda, VII, kw. 4; Borbe u Makedoniji, 

Beograd, 1954; Mihailo Apostolski, 

Zavr{ne operacije za osloboÑewe 

Makedonije, Beograd, 1953. V. St. 

ÊTIRIESET I OSMA DI- 

VIZIJA NA NOVJ (1944–1945) 

– voena edinica formirana vo s. 

ÊTIRIESET 

Plasnica, Ki~evsko, na 28. IX 

1944 g. Vo nejziniot formaciski 

sostav vlegle 1., 6. i 15. makedonska 

brigada i 4. albanska ({iptarska) 

brigada. Vo sredinata na 

oktomvri vlegla vo sostavot na 

XV korpus na NOVJ. U~estvuvala 

vo osloboduvaweto na Ohrid (7. 

IX) i Struga (8. IX), gi oslobodila 

Ki~evo i Gostivar. Vo po~etokot 

na januari 1945 g. vo nejziniot 

sostav vlegle 1., 2. i 14. makedonska 

i 2. artileriska brigada. 

U~estvuvala vo probivaweto na 

Sremskiot front i vo site borbi 

do kone~noto osloboduvawe na 

Jugoslavija. Borbeniot pat go zavr{ila 

do Celje i Dravograd. Na 

vra}aweto kon Makedonija vo 

BiH u~estvuvala vo ~isteweto na 

terenot od zaostanati ~etni~ki i 

usta{ki sili. 


korpus NOVJ, Beograd, 1983; Leksikon NOR i 

revolucije u Jugoslaviji 1941–1945, Beograd; 

Zbornik NOR-a…, VII, knj. 4. V. St. 

ÊTIRIESET I PRVA DIVI- 

ZIJA NA NOVJ (1944–1945) – 

voena edinica formirana vo s. 

[e{kovo, Kavadare~ko, na 25. VI- 

II 1944 g. Vo formaciskiot sostav 

vlegle 2., 9. i 10. makedonska brigada, 

podocna i 11. makedonska 

brigada. Od sredinata na oktomvri 

1944 g. vlegla vo sostav na XV 

korpus na NOVJ. Vodela borbi vo 

Tikve{ko, vo Povardarjeto, vo 

Prilepsko i po dolinata na Vardar 

protiv GAE, {to se povlekuvala 

od Grcija. Pri formiraweto 

imala 1300, a vojnata ja zavr- 

{ila so 5.181 borci i stare{ina. 

U~estvuvala vo osloboduvaweto 

na Prilep (2. XI), pri {to bile 

zarobeni okolu 300 germanski 

vojnici i okolu 60 razni vozila i 

voena oprema. Vo dekemvri 1944 g. 

vo nejziniot sostav vlegle 8., 12. i 

17. makedonska brigada. Do krajot 

na dekemvri 1944 g. u~estvuva vo 

borbite na Kosovo pri ~istewe- 

Od veli~estveniot pre~ek na borcite od êtirieset i osmata divizija po vra}aweto 

od Sremskiot front vo Skopje (1945) 

^ 

1623

^ ÊTIRINAESETTA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

to od ostatocite na balisti~kite 

sili. 

LIT.: Mihailo Apostolski, Zavr{ne 

operacije za osloboÑewe Makedonije, Beograd, 

1953; Zbornik dokumenata i podataka 

o Narodnooslobodila~kom ratu jugoslovenskih 

naroda, VII, 4, Borbe u Makedoniji, 

Beograd, 1954. V. St. 

ÊTIRINAESETTA MAKE- 

DONSKA NARODNOOSLOBO- 

DITELNA MLADINSKA UDAR- 

NA BRIGADA †DIMITAR 

VLAHOV# (s. Mitra{inci, Berovsko, 

17. IX 1944 ‡ 1945) ‡ voena 


formirana od okolu 700 glavno 

mladinci od Berovsko, Del~evsko, 

Ko~ansko, Radovi{ko i 

[tipsko i vlegla vo sostavot na 

Pedesettata (makedonska) divizija 

na NOVJ. Vodela borbi protiv 

germanskite sili kaj Vinica, 

Gradec i Zrnovci (Ko~ansko, 

18‡20. IX), Del~evsko i [tipsko, 

na èlezni~kata linija [tip‡ 

Veles, na komunikacijata Ko~ani‡[tip, 

kaj selata Gorni Balvan 

i Dolno Trogirci (12. X), izvr{ila 

napadi na Ko~ani (17. X), 

Gradec i Blace (Ko~ansko, 20. X) 

i go oslobodila Ko~ani (21/22. 

X), vodela borbi kaj selata Bu- 

~i{ta i Tripotanac, u~estvuvala 

vo osloboduvaweto na Skopje i 

podocna vlegla vo sostavot na êtirieset 

i vtorata makedonska 

divizija na NOVJ (dekemvri 

1944). Otkako bila proglasena za 

udarna (januari 1945), vlegla vo 

sostavot na êtirieset i osmata 

makedonska divizija na NOVJ, so 

koja u~estvuvala vo probivot na 

Sremskiot front, osloboduvaweto 

na Vinkovci, Slavonska Po- 

èga i Zagreb. Potoa u~estvuvala 

vo ~isteweto na terenot od zaostanatite 

germanski i kvislin- 

{ki sili vo bizjanskoto i kozjanskoto 

podra~je (Slovenija). 

LIT.: E. Taskovski i V. Kartov, êtirinaesetta 

makedonska mladinska udarna 

1624 

brigada †D. Vlahov#, Odbor na 14-ta makedonska 

mladinska udarna brigada †D. 

Vlahov#, Skopje, 1981; Evstati Taskovski, 

Borbenite dejstva na XIV makedonska 

mladinska udarna brigada †Dimitar 

Vlahov#vo zavr{nite operacii za osloboduvawe 

na Makedonija, Tetovo i Tetovsko 

vo NOV 1941-1945, Tetovo, 1991, 109– 

113; Evstati Taskovski, U~estvoto na 

êtirinaesettata makedonska udarna 

brigada †Dimitar Vlahov# vo borbite 

za osloboduvaweto na Skopje, Skopje vo 

NOV 1944–1945, Se}avawa na u~esnici vo 

NOV, Skopje, 1980, 631–639. S. Ml. 

ÊTNI^KA ORGANIZACI- 

JA VO MAKEDONIJA (DRA- 

@I]EVCI) (1941–1944) – voenopoliti~ka 

organizacija {to imala 

cel da se vrati stariot srpski 

kralski poredok vo Makedonija. 

Zapo~nala da se formira od 1941, 

a poorganizirano vo 1942 g. Nivnata 

strategija vo Makedonija 

bila da sobiraat izvestuva~ki 

podatoci za voenite i politi~kite 

sostojbi na terenot, koi potoa 

se distribuirale do glavniot 

punkt vo Skopje na ~elo so Du{an 

Karamitrovi}. Imale {tabovi 

vo Kozjak i vo Pore~e. So doa|aweto 

na Voj~e Trbi} vo Makedonija 

(1942) Organizacijata se 

prestroila i organizaciono zajaknala. 

Najgolemi voeni edinici 

bile Vardarskiot ~etni~ki 

korpus, na ~elo so Stojan Krsti}, 

i Pore~kata ~etni~ka brigada. 

Vo avgust 1944 g. kaj s. Dragomance 

(Kumanovsko) bile napolno 

razbieni od Makedonskata vojska 

i do{lo do nivno raspa|awe. Del 

od ~etnicite podocna se vklu~ile 

vo edinicite na Makedonskata 

vojska, a del po Vojnata bile zarobeni 

i sudeni. 

LIT.: Mladen ColiÊ, êtni~ke vojne 

formacije Draè MihajloviÊa u Makedoniji 

1942–1944 godine, zb. Razvojot i karakteristikite 

na NOV vo Makedonija, 

Skopje, 1973; \or|i Malkovski, Politi~kite 


vo Vtorata svetska vojna 1941–1944, 


Borcite na êtirinaesettata makedonska narodnoosloboditelna mladinska udarna brigada 

na pat za Sremskiot front (1945) 

Ê[MEXIEV, Josif (Skopje, 

8. VII 1890 ‡ Sofija, 28. IV 1964) ‡ 

kompozitor i folklorist. Se 

{koluval vo Skopje, Kumanovo, 

Solun i vo Carigrad. Vo Solun 

bil u~enik na Atanas Badev. Prvite 

muzi~ki kompozicii gi sozdal 

vo Carigrad, vo po~etokot na 

XX v. Kratok period u~itelstvuval 

vo Skopje, a vo 1909 g. zaminal 

vo Lajpcig, Germanija, kade {to 

na Konzervatoriumot u~el kompozicija 

kaj pro~ueniot Maks Reger. 

Po zavr{uvaweto na Lajpci{kiot 

konzervatorium, vo 

1913 g. kratko rabotel vo Vidin i 

vo Jambol (Bugarija). Napi{al 

pove}e kompozicii, me|u koi dve 

operi ‡ †Meglena# i †Tajnite na 

Vardar#, koja e sozdadena 1920 g., 

no ne doìveala da bide izvedena. 

Se zanimaval so sobirawe makedonski 

narodni pesni, koi delumno 

i gi izdal (1926). M. Kol. 

Vlado 

îmev 

ÎMEV, Vlado (s. Klisura, Gornoxumajsko 

6. VIII 1915 – Gorna Xumaja, 

20. VIII 1942) – u~esnik vo 

NOD vo Pirinskiot del od Makedonija. 

Bil ~len na Okru`niot 

komitet na BRP. Pred da bide uapsen 

(IX 1941), zaminal vo partizani. 

So Grozdan Nikolov, Stanke 

Lisi~kov, Stojne Lisijski i Stanoj 

Krekmanski ja formirale prvata 

partizanska ~eta vo Gornoxumajskata 

okolija. Bil predaden i 

uapsen (23. II 1942). Na sudskiot 

proces (maj 1942) bil osuden na 

smrt i obesen zaedno so Grozdan 

Nikolov i so Stanke Lisi~kov vo 

Gornoxumajskiot zatvor. 

LIT.: Stojne (Don~o) LisiŸski i Kiril 

Gramenov, VÍorÍènata borba v Gornod- 

ùmaŸska okoliÔ prez perioda 22 Óni 

1941 – Óli 1942, „Voenno-istori~eski 

sbornik#, IXL/3, SofiÔ, 1972; BezsmÍrtnite 

1922/1944, zb.: Zaginali v borba protiv 

kapitalizma i fa{izma ot Blagoevgradski 

okrÍg, SofiÔ, 1971. V. Jot. 

ÎNGO, @ivko (s. Velgo{ti, 

Ohrid, 13. VIII 1935 ‡ Ohrid, 11. 

VII 1987) ‡ raskaùva~, romansier, 

dramski avtor, novinar. Po 

diplomiraweto na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje, raboti 

kako profesor vo Gimnazijata vo 

Ohrid, a potoa kako novinar vo 

pove}e redakcii vo Skopje. Bil


@ivko 

îngo 

asistent vo Institutot za folklor, 

direktor na MNT. ^len e 

na DPM od 1963 g. Kako avtor toj 

debitira vo 1961 g. so zbirkata 

raskazi †Paskvelija#. Svoeto visoko 

mesto vo makedonskata literatura 

go zasluì pred s# so 

svoite raskazi objaveni vo zbirkite 

†Paskvelija# i †Nova Paskvelija#. 

Vo niv se definira kako 

poseben vid realist so èstoka 

kritika upatena kon op{testvenata 

stvarnost vo povoeniot 

period, vreme vo koe se slu~uvaa 

krupni promeni na {teta na poedinecot 

i negovoto pravo na privatnost. 

No taa strasna kritikata 

kolku {to e upatena na op- 

{testvenite odnosi, tolku e naso~ena 

i kon primitivizmot vo 

samiot ~ovek. Posebniot stil se 

gradi vrz edna ramnoteà {to 

toj surov kriti~ki realizam ja 

vospostavi so negovata sklonost 

kon fantasti~noto, mitot, sonot, 

fantazijata, narodnoto tvore{tvo. 

Taka negoviot diskurs se 

dviì me|u t.n. magi~en realizam 

i folklornata fantastika 

(koja svoj, makedonski pretstavnik 

i prethodnik ima vo golemiot 

sobira~ na narodni umotvorbi 

i tvorec na makedonskata narodna 

prikazna Marko Cepenkov). 

Filmot †Golemata voda# na Ivo 

Trajkov, {to se vbrojuva vo edno 

golemo filmsko ostvaruvawe vo 

novata makedonska kinematografija, 

e raboten spored istoimeniot 

roman. Adaptacijata na scenarioto 

ja napravi Vladimir 

Blaèvski. 

DELA: zbirki raskazi: Semejstvoto 

Ogulinovci (1965), Nova Paskvelija 

(1965), Poàr (1970), Vqubeniot duh 

(1976), Nakuso (1984), Grob za du{ata 

(posmrtno, 1989) i Bunilo (posmrtno, 

1989); romani: Srebreni snegovi (roman za 

deca, 1966), Golemata voda (1971), Babaxan 

(posmrtno, 1989); drami: Obrazov 

(1973), Yidot, vodata (1976), Kengurski 

skok (1979), Makavejski praznici (1982). 



Lidija Kapu{evska-Drakulevska, Vo lavirintite 

na fantastikata (Fantasti~niot 

raskaz vo makedonskata literatura) 

(1998); Jasmina Mojsieva-Gu{eva, 

îngovata apartna poetika (2001); 

Hristo Georgievski, Makedonskiot roman 

1952–2000 (2002). V. M.-^. 

ÎNGOVSKI, Jon~e (1926 – 1983) 

– kustos-sovetnik vo Prirodonau~niot 

muzej na Makedonija vo 

Skopje. Najgolemiot del od rabotniot 

vek go minal vo Prirodonau~niot 

muzej na rabotnoto 

mesto entomolog i rakovoditel 

na Entomolo{koto oddelenie. 

Objavil pove}e nau~ni trudovi 

od oblasta na entomologijata, vo 

koi obrabotuva pove}e od pedeset 

vidovi rastitelni osi (Symphyta) 

vo Makedonija. Vo negovoto kapitalno 

delo „Faunata na rastitelnite 

osi na Makedonija# e napravena 

sinteza na negovite dolgogodi{ni 

istraùvawa. Vo trudot se 

obraboteni vidovite od familijata 

Tenthraedinidae so potfamilijata 

Dolerinae, Selamdrinae i Tenthredininae. 

Vo muzejot aktivno 

u~estvuval vo dejnostite od oblasta 

na muzeologijata. R. Gr. 

ÎNGOVSKI (ÎNGO), Peco 

Ta{kov (psevd. Arso) (Kor~a, 

Albanija, 7. IV 1917 ‡ Skopje, 24. 

IV 2000) ‡ {najder, komunisti~ki 

deec i borec. Kako pe~albar vo 

Belgrad, zel u~estvo vo akciite 

na Ursovite sindikati, poradi 

{to bil uapsen (1939). Po Aprilskata 

vojna (1941) se vratil 

vo Ki~evo, stanal ~len na KPJ 

(od oktomvri 1941), na MK i na 

Okoliskiot komitet na KPM vo 

Ki~evo (1943). Bil eden od organizatorite 

na bazata na CK na 

KPM i G[ na NOV i POM vo 

Lopu{nik, Ki~evsko, i svedok na 

zaginuvaweto na K. Racin. Po 

Osloboduvaweto se nao|al na odgovorni 

dol`nosti vo OZNA, 

UDB i RSVR. Penzioniran e vo 

1963 g. Nositel e na Partizanska 

spomenica. 

BIBL.: Se}avawa, rakopis vo AINI, 

Skopje. 


1945. Dokumenti, 1985. 

LIT.: Hronologija na nastani od Narodnoosloboditelnata 

vojna 1941–1945 godina 

vo Ki~evo i Ki~evsko, vtoro dopolneto 

izdanie, Ki~evo, 1984. S. Ml. 

Boris 

îpan 

ÎPAN, Boris (Ohrid, 27. III 

1918) – arhitekt, redoven profesor 


vo Skopje. Diplomiral na Ar- 

ÎSTEC 

hitektonskiot otsek pri Tehni~kiot 


Pokraj so pedago{kata dejnost 

(predaval Proektirawe i op- 

{testveni zgradi) se zanimava i 

so konzervacija na graditelskoto 

nasledstvo (bil prv direktor na 

Republi~kiot zavod za za{tita 

na spomenicite na kulturata), so 

arhitektonsko proektirawe i so 

publicistika. U~estvuva na pove- 

}e anonimni arhitektonski konkursi. 

Na poleto na konzervacijata 

pozna~ajni realizacii mu se: 

crkvite „Sv. Sofija# vo Ohrid, 

„Sv. Naum#, „Sv. Pantelejmon# vo 

Nerezi i dr. Od oblasta na arhitektonskoto 

proektirawe pozna- 

~ajni objekti se: sudskite zgradi 

vo [tip, Veles i Bitola (1956); 

Makedonskata akademija na naukite 

i umetnostite (MANU) vo 

Skopje (1976); Fabrikata za frotir 

vo Del~evo (1959); pogolem 

broj na individualni semejni ku- 

}i vo Ohrid. Se zanimava so nau~noistraùva~ka 

rabota. 

BIBL.: Starata gradska arhitektura 

vo Ohrid (II izdanie), Skopje 1955; Makedonskite 

gradovi vo XIX vek, Skopje 1978; 

111 tezi za arhitekturata, Skopje 1986; 

Sveta Sofija, Katedralen hram na Ohridskata 

arhiepiskopija, 1996; Tekstovi 

za arhitekturata, 1998. 

LIT.: K. Gr~ev, Arhitektot Boris îpan, 

vo: Arhitekturata na po~vata na 

Makedonija od sredinata na XIX do krajot 

na HH vek, Prilozi za prou~uvaweto na istorijata 

na kulturata na po~vata na Makedonija, 

14, Skopje, 2006, 113–122. Kr. T. 

ÎPOV, Andreja (s. P’teli, Lerinsko, 


1904 – Skopje, 25. VII 1955) – 

pripadnik na Makedonskoto nacionalnoosloboditelnodvièwe, 

deec na VMRO(Ob). U~esnik 

vo NOB i vo Gra|anskata vojna vo 

Grcija (1946–1949). Od 1933 g. bil 

organizator i rakovoditel na 

VMRO(Ob) vo Egejskiot del na 

Makedonija. Vo 1935 g. bil ~len 

na CK na KPG, a vo 1941 g. generalen 

sekretar na KPG. Vo 1945 g. 

emigriral vo NRM. 

LIT.: S. Kiselinovski, Egejskiot del na Makedonija 

1913–1989, Skopje, 1990. St. Kis. 

ÎSTEC, BABUNSKI (Stachys 

babunensis Micevski) – lokalen endemit 


Lamiaceae (ustocvetni rastenija). 

Se razviva na varovni~ki 

karpi, vo klisurata na r. Babuna–Pe{ti. 

Opi{an e od poznatiot 

makedonski florist, taksonom 

i fitocenolog akad. Kiril 

Micevski. Vl. M. 

ÎSTEC, MAKEDONSKI (Stachys 

macedonica Micevski) – lokalen 


od familijata Lamiaceae 

(Labiatae) (ustocvetni rastenija), 

opi{an od akad. Kiril Micevski. 

Poznat za Mariovo i klisu- 

^ 

1625

^ ÎSTEC MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Makedonski ~istec 

rata na rekata Vardar kaj Demir 

Kapija. Vl. M. 

ÎSTEC, HORVATI]EV (Stachys 

horvaticii Micevski) – lokalen 


od familijata Lamiaceae (Labiatae) 

(ustocvetni rastenija), poznat za 

klisurite na rekite Vardar, P~iwa, 

Topolka i Babuna. Vl. M. 

îfte amamot vo Skopje 

ÎFTE AMAM (Skopje, Stara 

âr{ija, sred. na XV v.) – spomenik 

na kulturata. Izgraden od 

Isa-beg, tretiot osmanliski zapovednik 

na Skopje i na Skopskoto 

krai{te. Spa|al vo tipot dvojni 

amami (so ma{ki i ènski 

del), zatoa bil nare~en îfte 

(dvoen). Prestanal da funkcionira 

ok. 1916/1917. Vo objektot e 

smestena umetni~ka galerija. 




Mimar› Eserleri. †Yugoslavya#, III cild, 3. 

kitab, šstanbul, 1981. Dr. \. 

ÎÔKA (Heliantus tuberosus) – 

mnogugodi{no klubesto rastenie. 

Poteknuva od Severna Amerika. 

Kaj nas e preneseno vo po~etokot 

na XVIII v. Se odgleduva zaradi 

klubenite, koi imaat visoka 

hranitelna vrednost: sodràt 

jagleni hidrati (17%), vitamini 

A, D i S i insulin, koj e vaèn za 

1626 

ishranata na 

dijabeti~arite. 

Se odgleduva 

sli~no kako 

kompirot, se sadi 

na pogolemi 

rastojanija (90 

h 60 cm). D. J. 

î~oka 

^KATROV, Dimitar (Prilep, 

1902 – Skopje, maj–juni 1945) – 

~len na MMTRO, VMRO I MPO. 

Studiral arhitektura na Belgradskiot 

univerzitet i se vklu- 

~il vo MMTRO. Bil uapsen i vo 

sudskiot Studentski proces vo 

Skopje (1927) bil osuden na 10 godini 

zatvor. Pred Vtorata svetska 

vojna so D. \uzelov ja pretstavuvale 

gra|anskata opozicija, koja 

se zastapuvala Makedonija da 

bide federalna edinica vo sostavot 

na Kralstvoto Jugoslavija. 

Vo Vtorata svetska vojna se stavil 

vo slu`ba na bugarskite okupatorski 

vlasti vo Makedonija i 

po vojnata bil osuden na smrt i 

strelan od makedonskata vlast. 

LIT.: DimitÍrÍ GÓzelovÍ, @ertvit‹ 

na SkopskiÔ studentski procesÍ, Skop- 

Ÿe, 1942; Zoran Todorovski, VMRO 

1924–1934, Skopje, 1997. Z. Tod. 

^KATROV, \or|i (Prilep, 1875 

‡ Bitola, 1923) ‡ lekar. Medicina 

zavr{il vo Lozana (1906), a potoa 

vo Bitola otvoril privatna 

ordinacija. Vo Balkanskite i vo 

Prvata svetska vojna bil mobiliziran 

vo srpskiot sanitet i rabotel 

vo pove}e gradovi niz Makedonija 

i vo Srbija. Vo 1918 g. se 

vratil vo Bitola, bolen od tuberkuloza, 

no prodolìl da raboti 

do smrtta. P. B. 

^KATROV, Jordan (Prilep, 1898 

– Skopje, 1946) – ~len na VMRO i 

na Studentskoto dru{tvo „Vardar# 

vo Sofija. Vo 1924 od CK na 

VMRO bil ispraten vo SAD za da 

gi organizira iseleni~kite make- 

donski dru{tva. Od 1924 do 1927 

bil sekretar na Sojuzot na MPO 

i glaven redaktor na negoviot organ 

„Makedonska tribuna#. Od 

1928, po vra}aweto vo Bugarija, 

bil eden od najbliskite sorabotnici 

na Iv. Mihajlov. Od 1934, po 

likvidacijata na VMRO vo Bugarija, 

bil advokat. Vo vremeto na 

bugarskata okupacija na Makedonija 

bil advokat vo Skopje. Po 

vojnata bil uapsen, osuden i likvidiran 

od makedonskata vlast. 


1934, Skopje, 1997; istiot, Politi~kite 

pogledi na MPO za osloboduvawe i sozdavawe 

na nezavisna Makedonija, zb. Iseleni{tvoto 


denes, Skopje, 2001. Z. Tod. 

^LENKONOGI (Arthropoda) – 

organizmi ~ie telo e sostaveno 

od golem broj delovi (~len~iwa). 

Spored brojot na pretstavnicite, 

tipot ~lenkonogi dominira 

vo ìvotinskiot svet. Spored nekoi 

avtori, nivnata brojnost e 

nad 1.500.000 vidovi. Gi naseluvaat 

site ìvotni sredini (vodna, 

kopnena i vozdu{na). Nivnata golema 

adaptivna radijacija uslovila 

{iroko rasprostranuvawe, 

od severniot do ju`niot pol, od 

najdlabokite ponori do najvisokite 

mesta i od su{nite predeli 

do vla`nite pra{umi. I vo faunata 

na Makedonija ~lenkonogite 

se pretstaveni so najgolem broj 

taksoni, od koi mnogu se endemi~ni. 

Podeleni se na 4 pottipovi: 

helicerati (Chelicerata), àbronosni 

ìvotni (Branchiata), traheati 

(Tracheata) i trilobitni 

ìvotni (Trilobita). Pottipot 

trilobitni ìvotni bile morski 

ìteli i izumrele kon krajot 

na paleozoikot. 



V. T. K. – M. Kr. 

^LENSTVO NA RM VO ME\U- 

NARODNITE FINANSISKI 

INSTITUCII. Po monetarnoto 

osamostojuvawe, RM vloùva 

napori da obezbedi avtomatski 

priem vo Me|unarodniot monetaren 

fond (MMF) i vo Me|unarodnata 

banka za obnova i razvoj 

(Svetska banka), kako nasledni~ka 

na ~lenstvoto na SFRJ vo ovie 

institucii. Kako rezultat na 

ovie aktivnosti, na 21. IV 1993 g. 

Makedonija oficijalno e primena 

vo MMF so status na zemja- 

~lenka od samoto osnovawe na 

MMF (1944), a na 30. XII 1993 g. 

Makedonija stanuva ~lenka i na 

Svetskata banka i nejzinite afilijacii: 

Me|unarodnata finansiska 

korporacija (IFC), Me|unarodnoto 

zdruènie za razvoj 

(IDA) i Multilateralnata agencija 

za garantirawe na investi-


ciite (MIGA). Ve}e vo januari 

1994 g. Makedonija go sklu~uva 

prviot aran`man so MMF – t.n. 

STF (System Transformation Facility), 

so koj taa dobiva kredit za poddr{ka 

na platniot bilans. Vo tekot 

na 1995 g. MMF $ odobruva na 

Makedonija 13-mese~en stend-baj 

aran`man za poddr{ka na procesot 

na dezinflacija, kako i za zabrzuvawe 

na strukturnite reformi 

vo bankarskiot i realniot 

sektor. Re~isi istovremeno, Makedonija 

sklu~uva aran`mani i 

so Svetskata banka. Vo juli 1994 

g., Makedonija go sklu~uva t.n. 

ERL aran`man (Economic Recovery 

Loan), a vo 1995 g. go sklu~uva i 

t.n. FESAC aran`man (Financial 

and Enterprise Structural Adjustment 

Credit), i dvata nameneti za restrukturirawe 

na realniot i finansiskiot 

sektor. Vo april 1997 

g. MMF $ odobruva na Makedonija 

t.n. ESAF aran`man (Enhanced 

Structural Adjustment Facility), a vo 

maj 1997 g., so Svetskata banka e 

sklu~en t.n. SAL aran`man (Structural 

Adjustment Loan), namenet za 

finansirawe na strukturnite reformi. 

Vo avgust 1999 g. MMF $ 

odobruva na Makedonija t.n. CCFF 

aran`man (Compensatory and Contingency 

Financing Facility), koj{to 

e namenet za finansirawe na 

privremenite problemi vo izvozot, 

predizvikani od kosovskata 

kriza. Vo noemvri 2000 g. Makedonija 

sklu~uva nov aran`man so 

MMF – PRGF (Poverty Reduction 

and Growth Facility) i EFF (Extended 

Fund Facility) za namaluvawe na siroma{tijata 

i za pottiknuvawe 

na stopanskiot raste`. Vo dekemvri 

2000 g., za poddr{ka na reformite 

vo finansiskiot i realniot 

sektor, Svetskata banka $ 

odobruva na Makedonija t.n. FE- 

SAL II aran`man (Financial Enterprise 

Structural Adjustment Loan II). 

Vo tekot na 2003 g. e potpi{an 

nov 16-mese~en stend-baj aran- 

`man so MMF, a 2004 g. e sklu~en 

aran`man so Svetskata banka – 

t.n. PSMAL II (Public Sector Management 

Adjustment Loan). Najposle, 

vo avgust 2005 g. e sklu~en trigodi{en 

stend-baj aran`man so 

MMF za pottiknuvawe na reformite 

vo sudstvoto, pazarot na trudot, 

javnite finansii i finansiskiot 

sektor. Vo istata godina 

Makedonija sklu~uva dva aran- 

`mana so Svetskata banka – t.n. 

BERIS (Business Environment Reform 

and Institution Strenghtening Project) i 

PDPL (Programmatic Development 

Policy Loan), nameneti za poddr{ka 

na institucionalnite i strukturnite 

reformi. Sorabotkata so 

MMF i Svetskata banka e zna~ajna 

za Makedonija od nekolku pri- 

~ini: za zamena na starite dolgo- 

vi nasledeni od SFRJ so novi, 

odobreni pod popovolni uslovi; 

za re{avawe na platnobilansnite 

problemi; kako osnova za pristap 

do drugi izvori na finansirawe; 

za poddr{ka na stopanskite 

i institucionalnite reformi, i 

za transfer na znaeweto preku 

koristewe tehni~ka pomo{ od 

ovie institucii. 


Economy Press, Skopje, 2003, 680–716; 

Kiki Mangova Powavi}, Van~o Kargov, 60 

godini centralno bankarstvo vo Republika 

Makedonija, Narodna banka na Republika 

Makedonija, Skopje, 2006. G. P. 

ÔVEKOVIOT RAZVOJ – proces 

na zgolemuvawe na ~ovekoviot 

izbor vo pogled na sposobnostite 

(mo`nostite) ~ovekot da vodi 

dolg i zdrav ìvot, da bide 

dobro obrazovan i da ima pristoen 

ìvoten standard. Konceptot 

na ~ovekoviot razvoj za prv pat e 

Indeks na ~ovekov razvoj 

6800 

6300 

5800 

5300 

4800 

4300 

3800 

promoviran so Programata za 

razvoj na Obedinetite nacii 

(United Nations Development Programme 

– UNDP) vo Izve{tajot za 

~ovekoviot razvoj (Human Development 

Report) od 1990 g. Ideen 

tvorec na konceptot e pakistanskiot 

ekonomist Mahbub ul Hag 

(Mahbub ul Haq), koj zedeno so amerikanskiot 

ekonomist od indisko 

poteklo – nobelovecot Amartja 

Sen (Amartya Sen), se smetaat 

za negovi osnovopolo`nici. Konceptot, 

vo osnova, se koncentrira 

na tri me|usebno povrzani procesi: 

1) procesot na porastot na ~ovekovite 

sposobnosti (mo`nosti); 

2) procesot na participacijata 

na ~ovekot vo promoviraweto 

na ekonomskiot rast, i 3) procesot 

na distribucijata na ekonomskiot 

rast. Spored konceptot 

na ~ovekoviot razvoj, nivoto na 

kvalitetot na ìvotot na lu|eto 

ne treba da se ceni edinstveno 

spored prose~noto nivo na dohodot, 

tuku i spored sposobnostite 

na lu|eto da vodat zdrav ìvot, da 

se obrazuvaat i aktivno da participiraat 

vo op{testvenite teko- 

ÔVE^KI 

vi. Konceptot sugerira deka ne 

postoi avtomatska vrska me|u 

rastot na realniot bruto doma- 

{en proizvod i rastot na nivoto 

na ~ovekoviot razvoj (kvalitetot 

na ìvotot). Osnovno merilo na 

konceptot e indeksot na ~ovekoviot 

razvoj. Toj e indikator na 

prose~nite dostignuvawa na poleto 

na osnovnite ~ovekovi sposobnosti 

i standardno sporedbeno 

merilo na kvalitetot na ìvotot 

na lu|eto me|u zemjite. Indeksot 

se temeli vrz tri komponenti: 

dolìnata na ìvotot, 

dostignatoto obrazovanie i ìvotniot 

standard. Spored posledniot 

Svetski izve{taj za ~ovekoviot 

razvoj od 2006 g., indeksot na 

~ovekoviot razvoj za RM iznesuva 

0,796, i ja rangira zemjata na 66toto 

mesto od vkupno 177 zemji vo 

svetot. Imaj}i ja predvid postojnata 

metodologija na Programata 

Dinamika na indeksot na ~ovekov razvoj i BDP 


0.748 0.749 0.752 

3965 4058 

0.746 

4163 4210 4254 

0.763 0.766 

a 

4651 

0.772 

5086 

0.784 

6110 

6470 

6794 

0.785 0.797 

0.796 

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 

BDP per capita (PPP US$) 

Izvor: Human Development Reports (1990-2006), UNDP. 

6610 

Indeks na ~ovekov razvoj 

0.8 

0.79 

0.78 

0.77 

0.76 

0.75 

0.74 

0.73 

0.72 

0.71 

0.7 

za razvoj na Obedinetite nacii, 

ovaa visina na indeksot koincidira 

so nivoto na sredno razvienite 

zemji vo odnos na kvalitetot 

na ìvotot na naselenieto. 

Indeksot na ~ovekoviot razvoj na 

RM, vo osnova, ja sledi dinamikata 

na rast na BDP per capita (PPP 

US $), {to indicira direktna zavisnost 

na nivoto na kvalitetot 

na ìvotot na makedonskoto naselenie 

od rastot na realniot dohod. 

Makedonskiot indeks na ~ovekoviot 

razvoj vo zna~itelna 

mera otstapuva od prose~niot indeks 

na ~ovekoviot razvoj na visokorazvienite 

zemji (0.911), no e 

pribli`no ednakov na prose~niot 

indeks na zemjite od Centralna 

i od Isto~na Evropa (0,802). 

LIT.: A. Sen, A Decade of Human Development, 

Journal of Human Development, Vol. 1, 

No. 1, February 2000, 17-24. A. Sen, and S. 

Anand, Human Development Index – Methodology 

and Measurement, Human Development 

Report Office (1990-2006), UNDP, 1994. D. E. 

ÔVE^KI KAPITAL – zbir na 

proizvodstveni znaewa i ve{tini 

na poedinecot. Se steknuva 

preku: formalno obrazovanie 

^ 

1627

^ ÔKREVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

(osnovno, sredno i visoko), obuka 

na rabotnoto mesto, iskustvo i 

zdravstvena za{tita. Konceptot 

na ~ove~kiot kapital ovozmoùva 

investiciite vo ~ove~kite resursi 

da se tretiraat isto kako i 

investiciite vo fizi~kiot kapital 

(zgradi, oprema i ma{ini). 

Investiciite vo obrazovanieto 

i obukata na rabotnoto mesto se 

najvaèn vid investicii vo ~ove~kiot 

kapital, no so ogled na 

faktot deka investiciite vo ~ove~kiot 

kapital podrazbiraat 

sekakva aktivnost {to ja zgolemuva 

produktivnosta na trudot, 

proizleguva deka tie vo svojot 

opfat gi vklu~uvaat i izdatocite 

za zdravstvena za{tita. Seopfatni 

analizi za vrednosta i 

formiraweto na ~ove~kiot kapital 

vo makedonskata ekonomija s# 

u{te ne postojat. Ne postojat nitu 

analizi za efikasnosta na investiciite 

vo ~ove~kiot kapital, 

kako od aspekt na poedinecot 

taka i od aspekt na firmite i dr- 

àvata. Dosega{nite analizi se 

parcijalni i tretiraat oddelni 

segmenti od problematikata. Taka, 

spored istraùvawata na 

Svetskata banka, prose~nata 

stapka na zarabotuva~kata za sekoja 

dopolnitelna godina na obrazovanie 

ili obuka na rabotnoto 

mesto iznesuva 7,6% – {to e na 

rangot tipi~en za visokorazvienite 

zemji. 

LIT.: G. Becker, Human Capital: A Theoretical 

and Empirical Analysis, with Special Reference to 

Education, The University of Chicago Press, Chicago, 

1993, 5-45; L. Thurow, Investment in Human 

Capital, Wadsworth Series in Labour Economics 

and Industrial Relations, 1970, 15-50. D. E. 

ÔKREVSKI, Tomislav (Bitola, 

11. XII 1934) ‡ univerzitetski 

profesor, sociolog, dràvnik. 


zavr{il vo rodniot grad. Diplomiral 


Skopje (1958). Magistriral na 

Fakultetot za politi~ki nauki 



na tema „Socijalnata priroda i 

funkcija na golemite organizacii 

i razvitokot na socijalisti~kata 

demokratija# (1976). Na 

1628 

Tomislav 

ôkrevski 

Pravniot fakultet vo Skopje e 

izbran za predava~ po predmetot 

sociologija (1968), za vi{ predava~ 

(1972), za vonreden (1977) i za 

redoven profesor (1982). Bil 

urednik na spisanieto „Pogledi# 

(1964) i republi~ki sekretar za 

obrazovanie, nauka i kultura 

(1967‡1971). Bil dekan na Pravniot 

fakultet vo Skopje (1991/92), 

rektor na Univerzitetot „Sv. 

Kiril i Metodij# vo Skopje 

(1992/93‡1993/94) i minister za 

vnatre{ni raboti vo Vladata na 

Branko Crvenkovski (1995‡1998). 

Objavil pogolem broj monografski 

dela i u~ebnici od oblastite 

na sociolo{kite i politi~kite 

nauki. Osnovnata ideja {to ja 

sledi vo sociologijata e funkcijata 

na golemite organizacii vo 

demokratijata. 

BIBL.: Organizaciono op{testvo, 

Skopje, 1995; Sociologija na pravoto, 

Skopje, 2000. 


1951‡2001, Skopje, 2001. Sv. [. 

Vasko 

ôlan~eski 

ÔLANÊSKI, Vasko Solomonov 

(Solun, Grcija, 13. VII 1932) ‡ 

torako-vaskularen hirurg, redoven 


Rabotel na Klinikata za torakovaskularna 

i srceva hirurgija vo 

Skopje. Zavr{il Med. f. vo 

Skopje (1958), kade {to i specijaliziral 

op{ta hirurgija (1964). 

Supspecijaliziral torako-vaskularna 

hirurgija i kardiohirurgija 

(Wu Kasel, Anglija 1964‡1965; 

Belgrad, 1972). Pridonel vo razvojot 

na kardiohirurgijata na otvoreno 

srce vo RM (zaedno so I. 

Papo i D. Kaftanxiev, ja izvel 

prvata operacija na otvoreno srce 

vo Skopje vo 1973). Ima publikuvano 

pove}e od 150 trudovi, bil 

vo Redakciskiot odbor na „Acta 

Chirurgica Iugoslavica# (1972‡1992) 

i MMP (1978‡1985). 

BIBL.: Vlijanieto na hirur{kite belodrobni 

zafati na stati~kiot i dinami~kiot 

ventilatoren kapacitet, 

Skopje, 1986; Torakalna hirurgija, Skopje, 

1994; Ekstrakorporalna cirkulacija, 

Skopje, 1995; Klini~ki povredi na graden 

ko{, Skopje, 1995. M. [oq. 

ÔPELA, Ordan Stavrev (psevd. 

Kulak) (Varo{, Prilep, januari 

Ordan 

ôpela 

1912 – Bitola, 9. IX 1942) – u~esnik 

i organizator vo rabotni~koto 

i osloboditelnoto dvièwe. 

U~estvuval vo {trajkovite na tutunarskite 

rabotnici (1940), koga 

bil primen i za ~len na KP vo 

Makedonija. Progonuvan, apsen i 

zatvoran od civilnata i voenata 

policija. Po fa{isti~kata okupacija 

na Makedonija stanal ~len 

na MK i na Voenata komisija. 

U~esnik vo partizanskiot napad 

na Prilep na 11 oktomvri 1941 g. 

Vo dekemvri bil ispraten na partiska 

rabota vo Bitola. Zaginal 

vo borba so bugarskata policija. 

Naroden heroj. 



ÔPI, Aleksandar Dimitrov 

(Bitola, 1882 ‡ Belgrad, 1958) ‡ 

hirurg. Medicina zavr{il vo 

Atina (1909). Bil hirurg vo bolnicata 

„Blagove{tenie# i vo 

privatnata ordinacija vo Bitola. 

Vo Prvata svetska vojna bil 

lekar na Solunskiot front. Ja 

osnoval Armiskata bolnica vo 

Skopje, ~ij upravnik bil kuso 

vreme, a potoa se vratil vo Bitola 

(1922‡1927). P. B. 

Todor 

ôpov 

ÔPOV, Todor Donev (Kuku{, 

fevruari 1892 – Rila Planina, 

27. IX 1923) – vnuk (od sestra) na 

G. Del~ev, prosveten, teatarski i 

literaturen deec, revolucioner, 

anarhokomunist i u~esnik vo makedonskoto 


èwe. Osnovnoto obrazovanie go 

zavr{uva vo rodniot grad, a V 

klas vo Gimnazijata vo Solun. Semejno 

zadoen so patriotski i revolucioneren 

duh, se vklu~uva vo


tajnite socijalisti~ki i tolstoisti~ki 

kruòci, a po buntot 

(1908), kako eden od voda~ite, isteran 

e od Gimnazijata. J. Sandanski 

go nazna~uva za u~itel vo pirinskoto 

selo O{tava. 

So svest deka se borat za slobodata 

na Makedonija, vo Kuku{ se 

formira dobrovole~ki odred, 

vo koj vleguvaat site ostanati 

ìvi maì od Del~evoto semejstvo, 

pa i Todor so brat mu i so 

majka mu Ru{a aktivno u~estvuvaat 

vo Balkanskata vojna. No 

namesto da se borat vo Makedonija, 

bivaat isprateni na Odrinskiot 

front. Po Vtorata 

balkanska vojna i Bukure{kiot 

mir (1913) odi kaj preselenoto 

semejstvo vo Sofija i po dolgi 

premreìwa se vrabotuva vo 

Centralnata po{ta. 

Koga po~nuva Svetskata vojna semejstvoto 

se prefrla vo Gorna 

Xumaja (Blagoevgrad) i Todor odnovo 

stanuva po{tenski ~inovnik 

(telegrafist) i tutunar (1915), 

a bra}a mu Mir~e i Tu{e se na 

frontot, kade {to Mir~e i zaginuva. 

Toj formira teatarska grupa 

i sozdava dom za kultura so ~itali{te 

i usileno pi{uva raskazi 

i dramski tekstovi za Vojnata 

i sostojbite. 

Gi prifa}a ideite i akciite na 


na biv{ata VMRO i stanuva ~len 

na Upravata vo G. Xumaja – so idejata 

za „Avtonomna Makedonija – 

obedinitelna alka na idnata 

Balkanska Federacija# (9. VI 

1919). Preìvuva nekolku obidi 

za atentat od VMRO na T. Aleksandrov. 

Za da ima vreme i za literaturna 

tvore~ka dejnost, stanuva 

dogovoren u~itel vo s. Drenovo 

(1922/23). 

Po re{enieto za vostanie pod rakovodstvo 

na KPB, vo G. Xumaja 

se formira Revolucioneren komitet 

i ôpov stanuva komandir 

na oddelenie vo vostani~kiot odred. 

Kako delegiran pregovara~ 

so silite na „avtonomistite# na 

T. Aleksandrov, toj e uapsen i 

strelan vo polite na Rila Planina. 

Ostava skromno, no zna~ajno 

objaveno i neobjaveno literaturno 

nasledstvo: dve povesti, 15 

raskazi, drama, pesna vo proza i 

stihovi. 

BIBL.: Povesti i raskazi. Redaktor Georgi 

Karaslavov, SofiÔ, 1968; Sobrani 

tvorbi. Priredil d-r Blaè Ristovski, 

Skopje, 1982. 

LIT.: Jovan Pavlovski, Ogneno semejstvo. 

Spomeni na Lika ôpova, Skopje, 1978; D-r 

Simo Mladenovski, Revolucionerkata 

Ru{a Del~eva (1868–1945). Po spomenite 

na Lika ôpova, Skopje, 1983; D-r Blaè 

Ristovski, Portreti i procesi od makedonskata 


I, Skopje, 1989, 562–599. Bl. R. 

ÔRAPI ‡ sostaven del na narodnata 

nosija. So svojata dekorativnost 

pridonesuvaat za nejziniot 

celosen estetski vpe~atok. 

Se izrabotuvale (se pletele) 

od volnena pre|a, vo eden kat, a 

ako bile izrabotuvani od pamu~na 

pre|a se pletele so pamu~en 

konec vo dva kata. Volnata za ~orapi 

vo s. Orah, Kumanovsko, se 

odbirala, se vla~ela na nogati 

grebenci (kudeqici), se predela 

na kadela i na vretena, taka {to 

}e se spregne (postavi) vo dva kata 

na vretenoto i potoa se m’sti 

(se bojadisuva). @enskite ~orapi 

obi~no bile dolgi do pod kolenata 

i se sostojat od vrv (prstite), 

stapalo, peta (petica), gorni{te 

i tra~ki (brpki) sukani od 

dve pre|i, so koi se zavrzuvale. 

Bile pleteni na raka, so dve ili 

tri igli. 

ôrapi 

Postojat razni vidovi ornamentirani 

ènski ~orapi. Najstarite 

se karakteriziraat so ornamentalniot 

motiv kola. Starite 

nevestinski ~orapi bile bogato 

ornamentirani, pri {to dominirala 

crvenata boja. ôrapite 

{to bile nameneti za pomladite 

devojki se izrabotuvale na crvena 

osnova, so akcenti na zelena, 

modra i òlta, dodeka ~orapite 

nameneti za postari èni se izrabotuvale 

na temna, crna osnova 

i bile ornamentirani so diskretni 

ornamenti, postaveni vo 

horizontalen red. 

Ma{kite ~orapi se pokratki od 

ènskite. Naj~esto se otvoreni i 

toa od vnatre{nata strana, od 

zglobot (glezenot), pa nagore. Vo 

gorniot del se vrzuvale so tra~ki. 

Porano vo nekoi regioni vo 

Makedonija, vo koloritot na 

ma{kite ~orapi dominirala zelenata 

boja. Kon krajot na XIX i 

po~etokot na XX v. tie bile ornamentirani 

na crvena osnova, no za 

razlika od porane{nite ~orapi, 

ne bile otvoreni i bile ne{to 

podolgi od prvite. Ovoj ponov tip 

ma{ki ~orapi bil ornamentiran 

so motivite kola, ornament zastapen 

vo gorniot del na stapaloto i 

na gorni{teto. J. R.-P. 

Blagoja 

ôrevski 

ÔREVSKI, Blagoja (Veles, 9. 

IX 1947) ‡ akter, op{testvenik i 

dràvnik. Zavr{il Teatarska 

akademija vo Sofija (1971). ^len 

na Dramskiot teatar od 1971 g. 

Nastapuval vo neformalni teatarski 

proekti, na estradata, na 

film i na TV. Bil direktor na 

Dramskiot teatar (1983-1998), zamenik-minister 

za kultura vo 

Vladata na Makedonija (1998- 

2001) i pretsedatel na Sovetot na 

grad Skopje. 

ULOGI: Uner-beg (†Bolen Doj~in#), Darko 

(†Svadba#), Kamij [andebiz (†Bolva v 

uvo#), Blagoja (†Sili vo vozduhot#), Hlestakov 

(†Revizor#), Stefan (†Divo meso#) 

i dr. R. St. 

Boris 

ôrevski 

ÔREVSKI 

ÔREVSKI, Boris (Skopje, 15. 

IX 1949) ‡ akter. Diplomiral na 

FDU vo Skopje (na Otsekot za akterska 

igra). Svojot raboten vek 

go minal glavno kako ~len na Narodniot 

teatar vo Bitola, so edna 

godina prekin, koga bil programski 

menaxer vo Dramata na 

MNT i direktor na Centarot za 

kultura vo Bitola. 

ULOGI: Kiro (†Let vo mesto#), Osmanbeg 

(†Makedonska krvava svadba#), Ajgej 

(†Medeja#), Vladimir (†êkaj}i go Godo#), 

Daskalot (†Sud#) i dr. R. St. 

ÔREVSKI, Trajko (Veles, 22. II 

1921 ‡ Bitola, 12. IV 1955) ‡ akter 

~ija kariera e ispolneta so pove}e 

dragoceni kreacii. ^len na MNT 

(1945‡1951), a potoa vo Narodniot 

teatar na Bitola (1951-1955). 

^ 

1629

^ ÔHAXI] MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Trajko 

ôrevski 

ULOGI: Vasja (†Platon Kre~et#), Mladen 

(†Naroden pratenik#), Damis (†Tartif#), 

Milisav (†Somnitelno lice#), êdo 

(†Za rodniot kat#), Oliver (†Kako {to 

miluvate#), Kostadin (†Pe~albari#), 

Bret (†Dlaboki koreni#), Nil (†Malogra|ani#), 

Mitke (†Ko{tana#). R. St. 

ÔHAXI], Kosta (Gevgelija, 

10. IX 1881 ‡ Skopje, 1960) ‡ spec. 

ginekolog-aku{er. Po poteklo 

od Gevgelija, diplomiral na Med. 

f. vo Pariz (1910). Slednata godina 

se vratil vo Makedonija i 

rabotel kako lekar vo Gevgelija, 

Radovi{ i Skopje. Vo 1921 g. e 

nazna~en za {ef na Ginekolo{koto 

oddelenie pri Dràvnata 

bolnica vo Skopje. Vo 1931 g. otvoril 

Ginekolo{ko-aku{erski 

sanatorium vo Skopje, prv od takov 

vid vo Makedonija. Vo Sanatoriumot 

se vr{ele ne samo poroduvawa, 

tuku i ginekolo{kohirur{ki 

intervencii. Sanatoriumot 

rabotel do 1941 g. Br. N. 

1630 

Kosta 

ôhaxi} 

Ginekolo{kiot sanatorium vo Skopje (1931&1941) 

^RE[Ê – srednovekoven gradtvrdina, 

lociran na eden rid, na 

ok. 2 km jugozapadno od denes rasturenoto 

selo Cre{ka na dolna 

Bregalnica. Kako vizantisko pograni~no 

mesto bilo osvoeno od 

Srbite, zaedno so Veles, Prosek, 

[tip i Dobrun (1328). Ostatoci 

od gradot ^re{~e vo toponimijata 

se poznati pod imeto Mal i Golem 

Grad, kade {to se pronajdeni 

brojni arheolo{ki artefakti. 

LIT.: I. Mikul~i}, Gradot ^re{~e, 

GZFF, kn. 14 (40), Skopje, 1987. B. Petr. 

Tvrtko 

ûbeli} 

ÛBELI], Tvrtko (Biha}, BiH, 

2. III 1913 ‡ Zagreb, 11. VIII 1995) ‡ 

hrvatski univ. profesor, folklorist, 

knièven istori~ar i 

teoreti~ar. Osnovno u~ili{te i 

gimnazija zavr{il vo Biha}. Kako 

osmoklasnik bil isklu~en poradi 

u~estvoto na komemoracijata 

na St. Radi}, poradi {to polagal 

privatno vo Bawa Luka 

(1931). Dve godini studiral pravo 

(1931‡1933), a potoa na Filozofskiot 

fakultet vo Zagreb zavr- 

{il filozofija, etnologija i jugoslovenska 

knièvnost (1933‡ 

1946). Vo Vtorata svetska vojna 

u~estvuval vo antifa{isti~kiot 

otpor, a po vojnata bil profesor 

vo gimnazija, potoa vo Voenata 

akademija i predava~ po narodna 

knièvnost na Filozofskiot 

fakultet vo Zagreb (od 1949). 

Doktoriral na tema „Slika dru{tvenih 

i kulturnih prilika u na{oj narodnoj 

epici# (1961), po {to stanal 

postojan profesor i {ef na Katedrata 

za usna narodna knièvnost 

(1962‡1983). Se zanimaval so 

istraùvawe na site ànrovi na 

usnata knièvnost. Objavil antologiski 

zbirki od narodnoto 

tvore{tvo vo svojata edicija od 

osum knigi „Usna narodna kni- 

èvnost#. (Namesto terminot narodna 

knièvnost go afirmiral 

terminot usna narodna knièvnost.) 

Po prvite nau~ni trudovi 

od oblasta na folklorot i etnografijata 

(1938), objavil golem 

broj oddelni monografii, antologii, 

zbornici, u~ebnici itn.). 

Bil sorabotnik na spisanieto 

„Makedonski folklor# na Institutot 

za folklor vo Skopje od 

prviot broj (1968), u~esnik na 

tradicionalniot Me|unaroden 

simpozium za balkanskiot folklor 

vo Ohrid, na odrànite kongresi 

na jugoslovenskite folkloristi 

i na drugi nau~ni sobiri vo 

Makedonija. Vo nau~nite trudovi 

obilno go obrabotuva i makedonskiot 

folklor. 

BIBL.: Hrvatske narodne pripovetke, Zagreb, 

1951; Narodne pripovetke, Zagreb, 1951; 

Narodne poslovice, pitalice i zagonetke, Zagreb, 

1957; Lirske narodne pjesme, 4. izd., Zagreb, 

1963; Ustanak i revolucija u rije~i narodnog 

pjesnika, Zagreb, 1966; Usmena narodna 

retorika i teatrologija, Zagreb, 1970; Narodne 

pripovetke, peto izdanje, Zagreb, 1970; Epske 

narodne pjesme, VI izdanje, Zagreb, 1970; 

Knjièvni leksikon. Osnovni teorijsko-knjièvni 

pojmovi i bio-bibliografske bilje{ke o piscima, 

tre}e nadopunjeno i pro}ereno izdanje, 

Zagreb, 1972; Brige ~ovjekove i sudbine ljudske 

u lirskim narodnim pjesmama, peto izdanje, 

Zagreb, 1979; Na stazama usmenog narodnog 

stvarala{tva, Osijek, 1982; Povijest i historija 

usmene narodne knjièvnosti. Historijske i 

literarno-teorijske osnove te genolo{ki aspekti 

– Analiti~ko-sinteti~ki pogledi, Zagreb, 1988. 

M. Kit. 

ÛBRICA, ADAMOVI]EVA 

(Satureja adamovicii Silic) – lokalen 


na ustocvetnite rastenija 

(fam. Lamiaceae=Labiatae). Se 

razviva samo vo klisurata na rekata 

Raec, na karbonatna geolo{ka 

podloga. Vl. M. 

ÛVARKU]A, GALIÎ^KA 

[Sempervivum galicicum (Smith.) Micevski)] 

– lokalen 

endemit vo 

florata na RM 

od familijata 

Crassulaceae, poznat 

samo za planinataGali~ica. 

Se razviva 

vo puknatini na 

karpi i kamewari, 

na karbonatna 

geolo{ka 

podloga. Vl. M. Gali~i~ka ~uvarku}a 

ÛVARKU]A, OKTOPODNA 

(Sempervivum octopodes Turr.) – makedonskifloristi~ki 

endemit, 

poznat samo za 

planinite Pelister 

i Nixe–Kajmak~alan. 

Se nao|a na svetskata 

crvena 

lista na zagrozeni 

rastenija 

(IUCN 1997 Red 

List of Threatened 

Plants). Vl. M. Oktopodna ~uvarku}a 

ÛDATA NA SV. DIMITRIJ 

SOLUNSKI – hagiografski sostav 

za velikoma~enikot i ~udotvorec 

so opis na slovenskite opsadi 

na Solun kon krajot na VI i 

vo VII v. Svetiot velikoma~enik 

bil proglasen za za{titnik na


Ikona †Sv. Dimitrij#, Vrani{te (XVI v.) 

gradot. Vtoriot del od svetitelovoto 

ìtie, poznato kako „ûdata 

na sv. Dimitrij Solunski#, go napi{ale 

solunskiot episkop Joan 

(610–649) i negovite sledbenici. 

Deloto imalo pove}e obrabotki. 

Kako istoriski izvor najva`ni se 

najstarite dve tekstualni varijanti 

od po~etokot i od vtorata 

polovina na VII v. Bilo prevedeno 

i na staroslovenski jazik i se 

evidentirani pove}e prepisi vo 

srednovekovnite rakopisi. 

IZV.: J. P. Migne, Patrologiae cursus completus, 

Series Graeca, T.1-166, 1204-1384. 

LIT.: I. Stavrakios, Speech concerning the miracles 

of St. Demetrius, „Makedonika#, vol. 1, 

Thessaloniki, 1940; F. Bari{iÊ, ûda Dimitrija 

Solunskog kao istoriski izvori, 

Beograd, 1953; Istorija na makedonskiot 

narod, I, Redaktor B. Panov, Skopje, 

2000; I. Velev, Vizantisko-makedonski 

knièvni vrski, Skopje, 2005. I. Vel. 

Vangel 

ûkalevski 

ÛKALEVSKI, Vangel (Bitola, 

20. I 1910 ‡ Belgrad, 8. I 1983) ‡ 

istaknat u~esnik vo NOAVM, voen 

pilot, visok oficer na JNA. 

Bil prvoborec (1941), organizator 

na NOO vo Bitola, ~len na 

KPM (1944), komandant na êtvrtata 


POM, unapreden vo ~in major (1. 

VII 1944) i komandant na Prvata 

makedonska NOUB (8. VI ‡ 25. IX 

1944), prv pomo{nik na na~alnikot 

na G[ na NOV i POM (od 25. 

IX 1944). Bil izbran za delegat na 

Vtoroto zasedanie na AVNOJ i 

u~esnik na Prvoto zasedanie na 

ASNOM. Odlikuvan od V[ na 

NOV i POJ so Orden partizanska 

yvezda (septemvri-oktomvri 

1944) i unapreden vo potpolkovnik 

(1. XII 1944). Po Osloboduvaweto 

se nao|al na razni odgovorni 

dol`nosti vo JNA. 

IZV. †Bilten# na V[ na NOV i POJ, IV, 

44–45, septemvri-–oktomvri i br. 46–47 od 

noemvri-dekemvri 1944. 

BIBL.: Kako nikna na{ata brigada, 

Brigada na bratstvoto i edinstvoto, 

Skopje, 1958, 357–359. 

LIT.: Ilija Jordanovski, Makedonski 

proleteri. Prva makedonska narodnoosloboditelna 

udarna brigada, Belgrad, 

1971; Makedonija od ustanka do slobode 

1941–1945, (Zbornik radova), Beograd, 1987; 

Prva makedonska narodnoosloboditelna 

udarna brigada, Skopje, 1991; D-r Marjan 

Dimitrievski, Makedonskata vojska 

1944– 1945, Skopje, 1999. S. Ml. 

ÛKARKA, OÎPALE (na 10 

km severozapadno od Del~evo) ‡ 

tumul (visok 2 m, so pre~nik od 

okolu 16 m) vo koj e najden rimski 

grob so kremacija, a nad nego i pomala 

srednovekovna nekropola 

(42 groba) od XI‡XII v. Srednovekovnite 

grobovi se hristijanski, 

a pripa|ale na neidentifikuvana 

ruralna naselba, na slovenska populacija, 

koja ne bila socijalno 

mnogu rasloena i bila podzasolneta 

od pozna~ajnite vizantiski 

centri. Ovie konstatacii se dol- 

àt glavno na analizata na nakitot 

(nau{nici, prsteni, belegzii 

i del od dijadema, izraboteni 

glavno od bronza i staklo i sosema 

retko od srebro), koi se dominantniot 

naod vo grobovite. Najdeni 

se i 2 kerami~ki sada kako grobni 

darovi so hrana ili pijalaci. 

LIT.: M Jovanov, E. Maneva, F. Veljanovska, 

ûkarka, Rimski tumul, Srednovekovna 

nekropola, Skopje, 2004. El. M. 

ÛLEV, Ilija (Kavadarci, 1908 

– Skopje, 1950) – lekar, ~len na 

VMRO(Ob), u~esnik vo NOB. Se 

{koluval vo Kavadarci i Veles i 


Zagreb. Od 1933 g. se vklu~il vo 

VMRO(Ob). Bil pratenik vo Sobranieto 

na Kralstvoto Jugoslavija 

(1938). Vo Vtorata svetska 

vojna bil lekar vo Pre{evo i vo 

1944 se vklu~il vo Devettata, a 

podocna vo Edinaesettata MNOB 

kako lekar. Vo 1946 g. bil osuden 

na 10 godini zatvor kako ~len na 

tajnata organizacija Demokratski 

front na Makedonija „Ilinden 

1903#. Po~inal vo zatvorot. 

IZV. i LIT.: DARM, Dosie d-r Ilija ûlev; 

Zoran Todorovski, Politi~kata 

opozicija vo Makedonija po Vtorata 

svetska vojna, „Istorija#, XXXVI, 1-2, 


ÛNDEV, Milan (Veles, 13. I 

1947) – univ. profesor. Diplomi- 

Milan 

ûndev 

ÛNDEVA 

ral vo 1970 g. na Elektrotehni~kiot 


{to vo 1996 g. bil izbran za redoven 

profesor. Vo 1978 g. magistriral 

na Elektrotehni~kiot 

fakultet vo Belgrad, a vo 1990 g. 

doktoriral na Elektrotehni~kiot 

fakultet vo Skopje. Od 1996 g. 

bil rakovoditel na Institutot 

za elektri~ni ma{ini, transformatori 

i aparati pri Elektrotehni~kiot 

fakultet. M. ûnd. 

Stojan 

ûndev 

ÛNDEV, Stojan (Sofija, Bugarija, 

5. V 1932) – univ. profesor. 

Diplomiral na Elektrotehni~kiot 

fakultet vo Belgrad vo 1955 

g., a doktoriral vo 1974 g. na 


Zagreb. Vo 1955 g. se vrabotil vo 

Fabrikata za avtobusi „11 Oktomvri#, 

vo 1965 g. e primen na 


Skopje kako predava~, a vo 1977 g. 

e izbran za redoven profesor. Ja 

osnoval i bil rakovoditel na Laboratorijata 

za elektrotermija i 

ja vovel ovaa disciplina na Elektrotehni~kiot 


Aktivno rabotel vo ramkite 

na Jugoslovenskiot sojuz za zavaruvawe 

i vo Me|unarodniot institut 

za zavaruvawe. Bil avtor 

na originalni i patentirani uredi 

i postrojki od podra~jeto na 

elektri~noto zavaruvawe. Ima 

napi{ano visoko{kolski u~ebnici 

po elektrotermija, po elektri~no 

zavaruvawe i po industriski 

roboti. M. ûnd. 

ÛNDEVA, Nina (Benderi, 

Moldavija, 12.IV 1936) ‡ filolog, 

univ. prof. na Filolo{kiot fa- 

^ 

1631

^ ÛNDEVA-GALI] MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

kultet †Blaè Koneski# vo 

Skopje na Katedrata za slavistika 

(od lektor do redoven prof.). 

Avtor e na pove}e desetici statii 

od oblasta na rusistikata i 

slavistikata. Doktorirala na temata 

Rusizmite vo makedonskiot 

literaturen jazik (neobjavena). 

Koavtor na Rusko-makedonskiot 

re~nik (1997). Kr. Il. 

ÛNDEVA–GALI], Ekaterina 

(Sofija, Bugarija, 7. XII 1927 ‡ Skopje, 

22. V 2009) – redoven profesor 

na Elektrotehni~kiot fakultet vo 

Skopje. Diplomirala vo 1951 g. na 


Belgrad i vedna{ se vrabotila vo 

pretprijatieto „Hidroelektroproekt#. 

Eden e od glavnite proektanti 

na hidrocentralite Vrutok, razvodnata 

postrojka 110 KV Vrutok, 

Hidrocentralite Raven i [piqe. 

Vo 1959 godina se vrabotuva na 


Skopje, kade vo 1976 g. e izbrana za 

redoven profesor. Taa e eden od osnova~ite 

na Elektrotehni~kiot 

fakultet vo Skopje. M. ûnd. 

ÛPOVSKI, Dimitrija Dimov 

(Dimitrievi~) (Papradi{te, Vele{ko, 

8. XI 1878 – Leningrad, 

SSSR, 29. H 1940) – najistaknatiot 

organizator i afirmator na 

makedonskata kulturno-nacionalna 

misla, ~len-osnova~ i pretsedatel 

na Makedonskoto nau~no-literaturno 

drugarstvo vo 

S.-Peterburg (1902–1917), ~lenosnova~ 

i pretsedatel na Slovenomakedonskotonacionalnoprosvetno 

dru{tvo „Sv. Kiril i 

Metodij# (1912–1913), ~len-osnova~ 

na Rusko-makedonskoto bla- 

1632 

Nina 

ûndeva 

Ekaterina 

ûndeva- 

Gali} 

gotvorno dru{tvo „Sv. Kiril i 

Metodij# (1913–1914) i ~len-osnova~ 

i pretsedatel na Makedonskiot 


vo Petrograd (1917–1924), no i 

potpretsedatel na Dru{tvoto za 

pomo{ na po~etnicite literatori, 

artisti, umetnici i nau~nici 

na Rusija (1915) i redoven ~len na 

S.-Peterbur{koto slovensko blagotvorno 

dru{tvo, na Dru{tvoto 

za slovenska zaemnost i na drugi 

ruski asocijacii; poet, publicist, 

redaktor, knigoizdava~, kartograf, 

istori~ar, leksikograf i 

kulturno-nacionalen deec. 

Roden kako posmrt~e (po ubistvoto 

na tatko mu), se {koluva vo 

rodnoto selo i vo Kru{evo, a potoa 

vo Ve~ernata {kola na „lozarite# 

vo Sofija (1892), pa vo Ve- 

~ernata svetosavska u~itelska 

{kola vo Belgrad (1892–1895), kade 

{to ~lenuva vo U~eni~koto 

dru{tvo „Vardar# (1893–1894). 

Po kratkotrajnoto u~iteluvawe 

vo rodnoto selo (1895/96), poradi 

u~estvo vo revolucionernoto dvi- 

èwe, e zatvoren. Uspeva da izbega 

i preku Belgrad odi vo Rusija i 

u~i vo Duhovnata seminarija vo 

Novgorod i vo Simferopol (1897 

–1900), prodolùva na Duhovnata 

akademija vo S.-Peterburg (1900 

–1905), se zapi{uva na Peterbur- 

{kiot univerzitet, no e isklu~en 

poradi u~estvo vo studentski 

{trajk (1905). 

Kako pretsedatel na MNLD gi 

podgotvuva negovite akcii, vodi 

razgovori so ruskite vlasti i so 

Turskata i Avstro-ungarskata ambasada, 

drì predavawa vo Drugarstvoto 

i nadvor od nego. Patuva 

vo Makedonija zaradi podgotovki 

za otvorawe u~ili{ta na 

makedonski jazik (1905 i 1911). 

Kako sopstvenik na Posredni~koto 

biro „Trudovoj posrednik# 

go izdava godi{nikot „D‹lovoŸ 

PeterburgÍ# (1909 i 1910). 

Dimitrija ûpovski 

Sproti Balkanskata vojna, so 

drugi ~lenovi na Drugarstvoto 

nastapuva na javni sobiri i vo 

ruskiot pe~at, a po po~nuvaweto 

na vojnata stignuva vo Veles i so 

P. Poparsov organiziraat Op- 

{tomakedonska konferencija 

(dekemvri 1912) za za~uvuvawe na 

celosta i obezbeduvawe na slobodata 

i dràvnosta na Makedonija. 

Od Konferencijata dobiva polnomo{no 

za da moè Makedonskata 

kolonija vo Petrograd da gi 

zastapuva makedonskite interesi 

pred Evropa. Koga se osuetuva 

odeweto so P. Poparsov vo Pariz 

i London, ^. se javuva so statii za 

makedonskata dràva i za zavoju- 

Domot na Dimitrija ûpovski i sedi{teto 

na Makedonskoto nau~no-literaturno drugarstvo 

vo S.-Peterburg 

va~kiot karakter na vojnata. Ja 

objavuva (vo kolor) prvata karta 

na makedonski jazik Karta Makedoniia 

po programa na Makedonskite 

narodnici (mart 1913) i 

zaedno so Memorandumot na Makedoncite 

(1. III 1913) gi pra}a do 

Londonskata konfrencija i do 

ruskiot pe~at. Na 7 juni e potpi- 

{an i Memorandumot na Makedoncite 

do vladite i javnosta 

na balkanskite dràvi, a na 9 juni 

1913 g. izleguva prviot broj na 

najzna~ajnata periodi~na publikacija 

na makedonskata nacionalna 

misla sp. „MakedonskiŸ golosÍ 

(Makedonski glas)# {to so 

11 broja (do 20 noemvri 1914) stana 

edinstven istoriski arhiv za 

borbata na Makedoncite za za~uvuvawe 

na teritorijalnata celost 

i za izvojuvawe na nacionalnata 

sloboda. Pokraj mnogute 

oficijalni akti na Makedonskata 

kolonija vo Petrograd, zaedno 

so K. P. Misirkov, od imeto na 

Petrogradskata i od Ju`noruskata 

makedonska kolonija, podnesuvaat 

op{iren Memorandum do 

ruskiot minister za nadvore{ni 

raboti (14. VIII 1914). Zaedno so 

N. Dimov, preku Dru{tvoto za 

pomo{ na po~etnicite literatori, 

artisti, umetnici i nau~nici 

na Rusija organiziraat i Slovenski 

lazaret za ranetite ruski voini 

(1915).


ÛRLIKARI 

Faksimil od †Makedonski glas# (1913) Karta na Makedonija po programa na makedonskite narodnici (1913) Memorandumot na Makedoncite (1. III 1913) 

Obidot da dojde vo Makedonija 

(1916) zavr{uva na granicata so 

Romanija. Programata za Balkanska 

Federativna Demokratska Republika 

na Makedonskiot revolucioneren 

komitet be{e zaglu{ena 

od Oktomvriskata revolucija 

(1917). Podgotvi makedonsko-ruski 

re~nik, no ne stigna da go zavr- 

{i, a propa|a vo bombardirovkite 

na blokiraniot Leningrad (1942), 

zaedno so rakopisot na leksikonot 

za istorijata, etnografijata, jazikot, 

folklorot i kulturata na 

Makedonija. Umira kako turski 

podanik, iznesen za pogreb prekrien 

so znameto na Makedonskata 

kolonija izraboteno vo 1914 g. Na 

krstot sin mu mu gi napi{al zborovite 

{to samiot mu gi postavil 

na brata mu Nace: Borec za pravoto 

i slobodata na makedonskiot 

narod. Grobot so dràvni sve~enosti 

mu be{e prenesen od Leningrad 

vo Skopje (1990). 

D. ûpovski: Plan za podgotovkata 

na enciklopediska kniga za Makedonija 

i Makedoncite (1923&1936) 

BIBL.: Karta Makedoniia po programa 

na Makedonskite narodnici. Izdal vo 

Petrograd 1913 g. D. D. Pavle-ûpovski; 

†D‹lovoŸ PeterburgÍ#. Politiko-Ìkonomi~eskiŸ, 

torgovo-promÎ{lennÎŸ i finansovÎŸ 

ùrnalÍ, 1 (1909) i 2 (1910), S.- 

PeterburgÍ. IzdatelÏ D. D. Pavle. RedaktorÍ 

L. @danovÍ; †MakedonskiŸ golosÍ 

(Makedonski glas)#. OrganÍ storonnikovÍ 

nezavisimoŸ Makedonii, I, 1 (S.-PeterburgÍ, 

9. VI 1913) – 8 i II, 9–11 (PetrogradÍ, 

20. XI 1914). 




Petrograd, I–II, Skopje, 1978; istiot, Dimitrija 

ûpovski i makedonskata nacionalna 

svest, Skopje, 1996; istiot, DimitriŸ 

ûpovskiŸ i makedonskoe nacionalÏnoe 

soznanie, Moskva, 1999. Bl. R. 

ÛPONA, \or|i Ta{kov (s. Malovi{te, 

Bitolsko, 10. IV 1930) – 

matemati~ar, red. prof. na PMF 

(1972), dopisen (1979) i redoven 

(1983) ~len na MANU. Diplomiral 


(Grupa matematika), kade 

{to bil izbran (1955) za asistent. 

Doktoriral (1959) na PMF 

so temata „Prilog kon teorijata 

na algebarskite strukturi#. Vo 

tekot na 1964 g. prestojuval na 

specijalizacija na Univerzitetot 

vo Man~ester, Velika Britanija. 

Nau~niot interes na d-r 

\or|i ûpona e od oblasta na algebrata, 

posebno delot od univerzalnata 

algebra {to gi izu~uva narnite, 

vektorsko-vrednosnite i 

drugi sli~ni strukturi. Objavil 

stotina nau~ni trudovi. Sorabotkata 

ostvarena so niza matemati~ari 

od porane{nite jugoslovenski 

prostori, kako i golemiot 

broj objaveni zaedni~ki 

trudovi, go istaknale kako eden 

od vode~kite algebristi vo 

SFRJ. Spored dostignatite nau~ni 

rezultati, toj uspea da ja napravi 

makedonskata algebra prepoznatliva 

i vo svetski ramki. 

Pod negovo su{tinsko rakovodstvo 

se izgradeni site na{i nau~ni 

kadri od oblasta na algebrata. 

U~ebnicite po algebra i u~ebni- 

cite nameneti za tehni~kite fakulteti 

na koi{to e avtor ili 

koavtor, odigraa nezamenliva 

uloga vo izdigaweto na algebarskata 

i, po{iroko, na matemati~kata 

kultura vo zemjava. 

\or|i 

ûpona 

BIBL.: U~ebnici: Predavawa po algebra 

I, Skopje, 1968; \. ûpona, B. Trpenovski, 

N. Celakoski, Predavawa po vi{a matematika, 

I–III, Skopje, 1971–72; \. ûpona, 

B. Trpenovski, Predavawa po algebra II, 

1973; Algebarski strukturi i realni 

broevi, Skopje, 1976; B. Trpenovski, N. 

Celakoski, \. ûpona, Vi{a matematika, 

I–IV, Skopje, 1993–1995. Odbrani nau~ni 

trudovi: Za finitarnite operacii, 

God. zb. na Filozofskiot fakultet, Prirodno-matemati~ki 

oddel, 12, 1959, 7–49; 

Za asocijativite, „Prilozi#, MANU, 

Oddelenie za prirodno-matemati~ki nauki, 

I, 1, 1969, 9–20; Vector Valued semigroups, 

Semigroup Forum, Vol. 26, 1983, 65–74; G. ûpona, 

N. Celakoski, S. Markovski, D. Dimovski, 

K. Tren~evski, B. Janeva, Z. Stojakovi}, S. 

Ili}, Vector Valued Semigroups and Groups, monografija, 

MANU, 1988; G. Cupona, N. Celakoski, 

Free groupoids with (xy) 2 = x2y2, „Prilozi#, 

MANU, Oddelenie za prirodno-matemati~ki 

nauki, 17, 1-2, 1996, 5-17. 


Skopje, 2006; Razvoj i sostojba na matemati~kite 

nauki vo SR Makedonija, 

MANU, 1987. N. C. 

ÛRILKARI (Curculionidae) – 

rastenojadni tvrdokrilni insekti. 

Imaat silno izrazen usten aparat 

za grickawe, pretvoren vo dolga 

rilka – ~urilka. Teloto im e 

lesno izdolèno, val~esto i okruglo, 

za{titeno so jak hitinski 

oklop. Najbrojna familija e me|u 

^ 

1633

^ ÛRULINCI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

tvrdokrilnite 

insekti. Vo svetot 

se poznati nad 

60.000 vidovi. 

[tetnici za {umskite,zemjodelskite 

i za ovo{nite 

kulturi. Vo 

Makedonija se 

konstatirani 150 

taksoni od koi 22 

ûrilkar se endemi~ni. 

LIT.: Vladimir Krpac, Branislava Mihajlova, 





Final Report, Skopje, 1999, 23-30; Grupa avtori, 




Skopje, 2003. V. T. K. – M. Kr. 

ÛRULINCI (Burhinidae) – familija 

krupni, kratkoklunesti ptici 

od redot bekasinovidni 

ptici 

(Charadriformes). 

Vo svetot se 

poznati vkupno 

osum vidovi, od 

koi samo eden 

~urulin e prisuten 

vo Evropa i 

kaj nas (Burhinus 

ûrulinec oedicnemus). 






ÛÊR-SANDEVO – selo vo 

Skopsko. Se nao|a vo ju`noto 

podno`je na planinata Skopska 

Crna Gora, na nadmorska visina 

od okolu 550 m. So Skopje e povrzano 

so regionalen asfalten pat. 

Ima 299 `. od koi 117 se Makedonci, 

180 se deklariraat kako 

Srbi i drugi (2). Naselenieto se 

zanimava so odgleduvawe ìtni 

kulturi i lozarstvo. Toa e sedi{te 



mesta vo koi ìveat 8.493 `. Vo 

û~er-Sandevo postoi osumgodi{no 



Û^KOV, Vlado (Svilajnac, 6. 

VI 1929 ‡ Skopje, 15. X 1997) ‡ muzi~ki 

redaktor i kriti~ar. Svoite 

studii gi oformuva na Muzi~kata 

akademija vo Qubqana. Po 

doa|aweto vo Skopje se vrabotuva 

vo MRTV kako muzi~ki urednik. 

Negovata glavna preokupacija e 

na planot na muzi~kata kritika. 

Po~nuvaj}i od 1961 g., toj e muzi~ki 

kriti~ar na vesnikot „Nova 

Makedonija#, a sorabotuva i vo 

drugi vesnici i spisanija. Do 

krajot na ìvotot beleì golem 

broj kritiki vo vesnikot „Ve- 

~er#. Vo niv û~kov se pokaùva 

1634 

Vlado 

û~kov 

kako luciden, duhovit i provokativen 

svedok na muzi~kite nastani. 

Tie osobenosti nao|aat sre- 

}en spoj so negovata erudicija i 

objektivnost vo tolkuvaweto na 

tie nastani. B. Ort. 

Efrem 

û~kov 

Û^KOV, Efrem (Kratovo, 21. 

XI 1870 – Sofija, 1. X 1923) – u~itel 

i revolucioner, vojvoda. Se 

{koluval vo Solun (V klas gimnazija), 

vo Sofija (dve godini voeno 

u~ili{te), a go zavr{il Pedago{koto 

u~ili{te vo Kazanl’k 

(1896). U~itelstvuval vo Peh~evo 

i vo Melnik. Od 1897 g. dejstvuval 

nelegalno vo Ko~ansko, 

Kratovsko i vo [tipsko. Bil 

~len na Skopskiot OK (1905), 

u~esnik vo Balkanskite vojni. 

IZV. i LIT.: Goce Del~ev. Spomeni, dokumenti, 

materiali, Sofi®, 1978; H. 

Sil®nov, Osvoboditelnite borbi na MakedoniÔ, 

II, 598, SofiÔ, 1983. Al. Tr. 

Mane 

û~kov 

Û^KOV, Mane (Emanuil) Hristov 

(Novo Selo, [tipsko, 14/27. 

XI 1901 – Skopje, 1. IX 1967) – makedonski 

dràvnik, univ. profesor, 

op{testveno-politi~ki i 

kulturno-nacionalen deec. Osnovnoto 

obrazovanie go zavr{uva 

vo [tip, gimnazijalnoto vo [tip 

i Skopje, a visokoto (etnografija, 

antropogeografija i fizi~ka 

geografija) na Filozofskiot fakultet 

vo Belgrad i Skopje (1925). 

Izlezen od revolucionerno semejstvo, 

toj u{te kako u~enik e 

vklu~en vo „socijalisti~ki kru- 

òk# (1919), a za u~estvo vo agitacijata 

za izborite prvpat e priveden 

(1921). Eden e od osnova~ite 

na MMTRO vo Skopje (1923). 

Na miting vo [tip pak e zatvoren 

(1924), a po otkrivaweto na 

aferata na MMTRO (1927) odnovo 

e uapsen, no poradi nemawe dokazi 

e osloboden. U{te pri prvoto 

slu`buvawe vo Ohrid pak e 

zatvoren i suplentskiot sta` go 

zavr{uva vo Svilajnac (Srbija). 

Po poloùvaweto na profesorskiot 

ispit vo Belgrad (1929), toj 

slu`buva s# do 1941 g. kako gimnazijalen 

profesor vo Srbija i 

Bosna: Svilajnac, â~ak, Bielina, 

edna u~ebna godina vo rodniot 

grad (1935/36), pa pak vo Smederevska 

Palanka i ]uprija i na 

krajot vo Velikata medresa vo 

Skopje (1941). Po bugarskata okupacija, 

kako vnuk na vojvodata 

û~kov, Mane e postaven za direktor 

na gimnazijata vo Prilep, 

a potoa i vo Skopje. 

U{te vo esenta na 1943 g. stanuva 

~len na ANOK, koj{to reagira 

na Manifestot na G[ na NOV i 

POJ i bara da se vodi borba za 

obedineta Makedonija, a ne za 

granicite na Kralstvoto Jugoslavija. 

Po izleguvaweto partizan 

toj e izbran za potpretsedatel 

na Inicijativniot odbor za 

svikuvawe na ASNOM (30. IV 

1944), a kako eden od trojcata ~lenovi 

na delegacijata u~estvuva vo 

razgovorite so Nacionalniot komitet 

i Tito na Vis za sudbinata 

na Makedonija po Vojnata (24. VI 

1944). Na I zasedanie na ASNOM 

go ~ita referatot „Narodno-demokratskata 

vlast vo Makedonija# 

i e izbran za potpretsedatel 

na Prezidiumot na ASNOM (2. 

VIII 1944). Vo oktomvri stignuva 

vo Belgrad kako „poverenik za 

zemjodelie# na NKOJ, a po formiraweto 

na Vladata na Jugoslavija 

^. e „minister za Makedonija# 

(7. III 1945 – krajot na fevruari 

1946). Poradi stavovite, spodeluvani 

i so M. A. ênto, zastapuvani 

na sednicite na Vladata i 

plasirani vo jugoslovenskiot pe- 

~at okolu pra{aweto za subjektivitetot 

i pogolemiot suverenitet 

na Makedonija vo Federacijata, 

kako i za obedinuvaweto i na 

drugite delovi, toj e smenet i 

vraten vo Makedonija.


So grupa makedonski intelektualci, 

^. vo Skopje e obvinet od CK 

na KPM za dejstvuvawe „sprotivno 

na partiskata linija#, pa politi~ki 

e degradiran i nazna~en za 

direktor na Narodnata biblioteka, 

izbran za pratenik vo Narodnoto 

sobranie na Makedonija 

(1846–1950), postaven e za direktor 

na Zavodot za doma{ni umetni~ki 

rakotvorbi „Makedonski 

folklor# (1947), sorabotnik na 

novoosnovaniot Institut za nacionalna 

istorija (1948), direktor 

na Dràvniot ansambl za narodni 

igri i pesni „Tanec# (1949), a izvesno 

vreme i potpretsedatel na 

Komitetot za visoki {koli. Potoa 

stanuva honoraren docent 

(1954) i redoven nastavnik po 

Ekonomska geografija na Ekonomskiot 


Ja odbranuva porano zapo~natata 

doktorska disertacija „Ov~e Pole. 

Geografsko-stopanska studija# 

(mart 1958). Avtor e na pove}e 

univerzitetski i sredno{kolski 

u~ebnici i prira~nici i istra- 

ùvawa od oblasta na istorijata, 

geografijata, ekonomijata, folkloristikata, 

etnografijata i 

prosvetata vo Makedonija. 

BIBL.: Varo{ica Sv. Nikole na Ov~em 

poqu, „Glasnik Skopskog nau~nog dru{tva#, 

XV i XVI, 1936; Pregled stanovni{tva 

i naseqa Ov~eg Poqa, „Lu~#, I 5-6, 

1938; Opiumsko pitawe i izgledi na preorijentaciju 

privrede Ju`ne Srbije, 

„Kulturna liga#, 4, 1939; Izgra|ivawe nove 

Turske, „Ju`ni pregled#, 11-12, 1938, i 1, 

1939; Od Makedonija do Mar{al Tito i 

nazad, „Ilindenski pat#, 7–8, 1944, 39-49; 

Sastanak „velike trojice# i teror 

gr~kih monarho-fa{ista u Jegejskoj 

Makedoniji, „20 oktobar#, Beograd, 

februar 1945, 3; Makedonija u borbi 

za demokratizam i federaciju, „Glas 

Jedinstvenog Narodno-oslobodila~kog 

fronta Srbije#, IV, 24, Beograd, 13. III 

1945, 3; Slovenci i Makedonci pretstraà 

Ju`nog Slovenstva, „Glas Jedinstvenog 

Narodno-oslobodila~kog 

fronta Srbije#, IV, 39, 1945, 3; Makedonija 

i Makedonci, „Vjesnik Narodnog fronta Hrvatske#, 

V, 147, Zagreb, 10. X 1945, 1–2. 

LIT.: Gigo Mileski, Vo se}avawe na 

prof. d-r Mane û~kov. @ivot i dejnost, 

„Geografski razgledi#, V Skopje, 1967, 

167-171; Trajko Boseovski, Sudbinata na 

prviot makedonski potpretsedatel 

Emanuil û~kov, „Nova Makedonija#, 6–8. 

I 1994, 19; Blaè Rstovski, Dejnosta i 

ulogata na Mane û~kov pred i po AS- 

NOM. Obid za monografsko profilirawe, 

zb.: Republika Makedonija 60 godini 

po ASNOM. Zbornik od nau~niot sobir 

po povod {eesetgodi{ninata od ASNOM 

odràn vo Skopje na 15–16 dekemvri 2004 

godina, Skopje, 2005, 47–88. Bl. R. 

†ÛÛK# ‡ makedonsko ma{ko 

narodno oro vo metar 9/16 

(2,2,2,3,). Naj~esto se igra vo 

Skopsko so drèwe na racete za 

ramo. Tempoto e umereno brzo, so 

sredni ~ekori na polustapalata. 

Obiluva so potskoci, doskoci, 

niski kleknuvawa i samostojni 

vrtewa. 


ora, Skopje, 1977,188. \. M. \. 

Kiro 

û~ukov- 

Sebura 

ÛÛKOV-SEBURA, Kiro (Veles, 

25. III 1919 – Re~ani, Vele{ko, 

6. I 1943) – mladinski partiski aktivist 

pred vojnata, organizator 

na NOD vo Vele{ko, prvoborec. 

Vedna{ po okupacijata sobiral 

oru`je, raznesuval partiski propagandni 

materijali i vr{el kurirska 

rabota vo gradot i okolinata. 

Eden od prvite borci na Vele{kiot 

NOPO „Dimitar Vlahov# 

(od maj 1942) i u~esnik vo site 

borbeni sudruvawa so bugarskata 

policija. Od septemvri 

1942 ja izvr{uval kurirskata dol- 

`nost. Po vra}aweto od kumanovskiot 

na vele{ki teren, vo po~etokot 

na 1943 g. bil otkrien od bugarskata 

policija i likvidiran. 


Spomen kniga, T. Veles, 1985; Vele{ki 

partizanski odred vo 1942 godina, Veles, 

1999. \. Malk. 

ÛÛLIGI (Alaudidae) – familija 

mali prizemni ptici-peja~ki 

od redot vrap~evidni ptici (Passeriformes), 

od 



6 vidovi: 

debelokluna 

~u~uliga (Melanocoryphacalandra), 

polska ~u- 

~uliga (Alauda 

arvensis), {umska 

~u~uliga 

Polska ~u~uliga 

(Lullula arborea), 

cuculesta ili 

}ubesta ~u~uli- 

ga (Galerida cristata), mala ~u~uliga 

(Calandrella cinerea) i planinska ~u- 

~uliga (Eromophila alpestris). 






Û[KAR, Boro (Boris û{karov) 

(Kumanovo, 28. I 1916 ‡ Skopje, 

19. IX 1982) ‡ komunisti~ki de- 

Û[KAR 

Boro 

û{kar 

ec, prvoborec, politi~ki rakovoditel 

vo NOAVM i policiski 

general-major. Zavr{il u~itelska 

{kola. Kako student na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje, vo 

demonstraciite za odbrana na 

êhoslova~ka (septemvri 1938) 

bil uapsen, a podocna interniran 

vo Bile}a (januari 1940). Bil 

~len na KPJ (1940), a vo NOAVM 

politi~ki komesar na Tretata 

makedonska NOUB, na êtirieset 

i vtorata makedonska divizija 

i na Petnaesettiot makedonski 

korpus na NOVJ. Po Osloboduvaweto 

bil na razni funkcii vo 

UDB, naroden pratenik, sekretar 

na Republi~kiot sovet na Narodnoto 

sobranie na NRM, ~len na 

Centralniot odbor na SZB od 

NOVJ i dr. Avtor e na pove}e 

publicisti~ki i istoriografski 

dela i ostavi obemni memoari. 


1941. 

IZV.: Se}avawa, rakopis vo AINI, 

Skopje. 

BIBL.: Koj i zo{to go àle{e transportot, 

Viorni dni, Skopje, 1957, 145– 

157; Eden pu{komitralezec, na istoto 

mesto, Skopje, 1957, 175–176; Kurirot Pero 

i negovata tabla, na istoto mesto, 

183–184; Idrizovo, na istoto mesto, 227– 

229; Znameto nad gradot, na istoto mesto, 

241–248; Na{ite bataljonski vesnici, 

na istoto mesto, 287–289; Poslednata 

èlba na Vera Joci}, na istoto mesto, 

291–294; Sinot na Kozjak, na istoto mesto, 

319-326; Vera Trajkova „Kotorka#, na 

istoto mesto, 333-337; Ku{kuli... selo ‡ 5 

juni 1944, „Sovremenost#, VIII, 6, Skopje, 

1958, 553-557; Sakam so vas, „Kulturen ìvot#, 

V, 7, Skopje, 1960, 15–17; Tretata 

udarna i Idrizovo, êtirieset godini 

1941–1945, kn. 6, Skopje, 1962, 541–546; Osloboduvaweto 

na Skopje, na istoto mesto, 

557-560; Hristijan Todorovski‡Karpo{, 

Kumanovo, 1965; Na 13 noemvri 1944 godina 

herojskite edinici na na{ata armija go 

oslobodija Skopje, Dokumenti i materijali 

za osloboduvaweto na Skopje, Skopje, 

1968, 149–150; Granitni temeli, Skopje, 

1970; Borbeno Kumanovo 1919–1941, Kumanovo, 

1972; Narodni heroi od Makedonija, 

Skopje, 1973 (so koavtori); Napadot na 

Idrizovo. Se}avawa na u~esnici vo NOV. 

Skopje vo NOV 1944–1945, Skopje, 1980, 

664–671; Osloboduvaweto na zatvorot vo 

Idrizovo, Okovani vo prangi, Skopje, 

1981, 398–402; Vasko Karangelevski, Bitolskite 

narodnoosloboditelni odredi, 

Bitola, 1982, 466-470. S. Ml. 

^ 

1635

XAJKOVSKI, Kiril (Skopje, 

25. X 1965) ‡ kompozitor i aran- 

èr. Svojata muzi~ka kariera ja 

zapo~nuva vo grupata †Bastion# 

(nejzin osnova~ vo 1983 g.). Nastapuval 

kako klavijaturist so †Leb 

Kiril 

Xajkovski 

i sol# (1986‡1987). Avtor na 

elektronska muzika. Osobeno se 

istaknal na poleto na t.n. primeneta 

muzika. Me|u najzna~ajnite 

tvore~ki dostreli {to mu donesoa 

me|unarodna afirmacija e 

muzikata za filmovite †Balkankan# 

na D. Mitrevski, †Golemata 

voda# na I. Trajkov, †Pra{ina# 

na M. Man~evski, kako i muzikata 

za nekolku teatarski pretstavi, 

me|u koi i za †Bure barut#, 

†Balkanot ne e mrtov#, †Divo meso#. 

Ima izdadeno pove}e albumi, 

me|u koi i †Homebound#, (1999); 

†Religion & sex# (2001) i dr. M. Kol. 

XAMBAZ, Dare (Prilep, 1. X 

1911 ‡ Skopje, 27. I 1981) ‡ farmacevt, 

borec, dràvnik. Diplomiral 

farmacija vo Zagreb (1935). 

Vedna{ po okupacijata na zemjata 

(1941) stapil vo NOB i bil aktiven 

borec. Bil uapsen od bugarskite 

vlasti i interniran vo Bugarija 

(1942‡1943). Po Vtorata 

Svetska vojna bil ~len na AS- 

NOM ‡ na Tretoto zasedanie 

(1945), minister vo Vladata na L. 

Koli{evski (1946‡1951), kako i 

vo Vladata na Qup~o Arsov (1953). 

Bil pretsedatel na RSSNM, pretsedatel 

na Planinarskiot sojuz na 

RM, a vr{el i dr. op{testveni i 

politi~ki rakovodni funkcii. 

Toj e eden od osnova~ite na Republi~kiot 

Crven krst na Makedonija 

i negov dolgogodi{en pretsedatel 

s# do negovata smrt. Br. N. 

X 

XAMBAZOV, Aleksandar (s. 

Stapar, Vojvodina, 3. II 1936) ‡ dirigent 

i kompozitor. Muzi~ka 

akademija zavr{il vo Belgrad. 

Rabotel vo MRT, kako dirigent 

na Tancoviot i reviskiot orkes- 

Aleksandar 

Xambazov 

tar. Realiziral ogromen broj 

studiski snimki i koncerti vo 

ìvo. Kako avtor, pokraj dominantniot 

pridones vo sferite na 

t.n. popularna muzika, sozdal golem 

broj detski pesni, go osnoval 

festivalot †Zlatno slavej~e#, a 

tvorec e i na dela od klasi~nata 

muzika. Pi{uval i scenska muzika 

(za filmot †Memento#, za 

dramskite pretstavi †Majka#, 

†Dvajca na ni{alka# i dr., kako i 

za detski pretstavi). Od klasi~nite 

kompozicii treba da se izdvojat 

†Rapsodija za Skopje# za 

pijano i simfoniski orkestar 

(1966), †Sedum tancovi varijacii 

za pijano i orkestar# (1977) i dr. 

Napi{al i pove}e horski kompozicii. 

M. Kol. 

Igor 

Xambazov 

XAMBAZOV, Igor (Skopje, 15. 

VII 1963) ‡ akter. Diplomiral na 

Otsekot za akterska igra na FDU 

vo Skopje (1987). ^len na Dramskiot 

teatar (1987‡1992), a potoa vo 

Dramata na MNT (1992‡2005). Nastapuval 

i na film, a ostvaril isklu~itelna 

estradna kariera promovirana 

niz masovnite mediumi. 

ULOGI: Zanek (†Stapica#), Pit (†Spaseni#), 

Aco [pirt (†îja si#), Xango i Crni 

(†Grev ili {pricer#), Mane (†Bure barut#). 

NASTAPUVAL VO FILMOVITE: 

†Makedonskiot del od pekolot#, †Vikend 

na mrtovci#, †Zbogum na dvaesettiot 

vek# i dr. R. St. 

XAMBAZOVSKI, Kliment (Ohrid, 

1919 – Belgrad, 27. IX 2006) – 

makedonski istori~ar, arhivist, 

akademik. Osnovnoto obrazovanie 

go zavr{uva vo rodniot grad, a 

U~itelskata {kola vo Jagodina, 

Srbija (1939). Po kratko u~itelstvuvawe, 

gi zavr{uva studiite po 

pedagogija i istorija na Sofiskiot 

univerzitet. Izbran e za asistent 

na Katedrata po pedagogija na 

Filozofskiot fakultet na Univerzitetot 

vo Skopje (1949). Po 

pritvoraweto od IB i isklu~uvaweto 

od Fakultetot, stanuva nadvore{en 

sorabotnik na Arhivot 

na Makedonija so rabotno mesto vo 

Belgrad (1952). Na Istorisko-filolo{kiot 


ja odbranuva doktorskata disertacija 

„Kulturno-op{testvenite vrski 

na Makedonija so Srbija vo tekot 

na XIX vek# (1959). Blagodarej- 

}i na bogatite istraùvawa na arhivite 

vo Srbija i publikuvanite 

trudovi, izbran e za vi{ nau~en 

sorabotnik na Balkanolo{kiot 

institut na SANU (1969), kade 

{to e i penzioniran (1. I 1985). Izbran 

e za ~len na MANU nadvor od 

rabotniot sostav (2006). Objavuva 

pove}e studii i pogolem broj oddelni 

publikacii. Najzna~ajna mu 

e serijata „Gra|a za istorijata na 

makedonskiot narod od Arhivot 

na Srbija# vo 5 tomovi vo 14 posebni 

knigi {to go opfa}aat periodot 

od 1820 do 1891 g. Neobjaven ostanuva 

podgotveniot t. V, kn. III 

(1892– 1893). Za ovaa serija ja dobi 

nagradata „11 Oktomvri#. Redok i 

najtemelen poznava~ na dokumentacijata 

za Makedonija vo arhivite 

vo Srbija. 

BIBL.: Kulturno-op{testvenite vrski 

na Makedoncite so Srbija vo tekot na XX


vek, Skopje, 1960; Gra|a za istorijata na 

makedonskiot narod od Arhivot na Srbija, 

I/1 (1820–1848), I/2 (1849–1856), II/1 

(1856–1863), II/2 (1864–1868), III/1 (1868– 

1873), III/2 (1874–1878), IV/1 (1879–1885), IV/2 

(1886–1887), IV/3 (1888–1889), V/1 (1890), V2 

(1891), Skopje, 1979–1991). Bl. R. 

Gazi Isa-begovata xamija vo Skopje (XV v.) 

XAMIJA NA GAZI ISA-BEG 

(Skopje, XV v.) – spomenik na kulturata. 

Izgradena po smrtta na Gazi 

Isa-beg, nejziniot ktitor e tretiot 

osmanliski zapovednik na 

Skopje i na Skopskoto krai{te. 

Taa e od tipot xamii so dve ednakvi 

kupoli nad molitveniot prostor 

i so trem zasvoden so pet kupoli, 

potpreni na ~etiri masivni 

stolba. Renovirana po o{tetuvawata 

od zemjotresot od 1963 g. 



1998. Ayverdi Ekrem Hakki, Avrupa’da Osmanl› 



Ishak-begovata xamija (XV v.) 

XAMIJA NA ISHAK-BEG 

(ALAXA XAMIJA) (Skopje, XV 

v.) – verski objekt, spomenik na 

kulturata. Podignata e od Ishakbeg, 

vtoriot osmanliski zapovednik 

na Skopje. Poznata e i pod 

imiwata Ishakija i Stara xamija, 

a nazivot Alaxa ([arena) go 

dobila po bogatiot dekor so koj 

bila ukrasena. Pokriena e so kupola, 

a drugite delovi i tremot 

so polucilindri~ni i koritesti 

svodovi. Vo dvorot se nao|a zat- 

voreno turbe vo koe se pretpostavuva 

deka e pogreban Pa{a-beg, 

eden od sinovite na Ishak-beg. 





šstanbul, 1981, 254–258. Dr. \. 

Kebir Mehmed êlebi xamijata vo Skopje (XV v.) 

XAMIJA NA KEBIR MEH- 

MED ÊLEBI (Skopje, 1469) – 


Podignata e od Mehmed êlebi, 

sin na Ishak-beg, vtoriot 

osmanliski zapovednik na Skopje. 

Bila pokriena so kupola, a so tri 

mali kupoli bil zasvoden i tremot. 

Imalo imaret i u~ili{te. 

Denes e so vidno izmenet izgled. 

LIT.: Lidija Kumbaraxi-Bogoevi}, Kebir 

Mehmed êlebi xamija vo Skopje, „Likovna 

umetnost#, Dru{tvo na istori~arite 

na umetnosta na SR Makedonija, br. 10- 

11, Skopje, 1985; Ayverdi Ekrem Hakki, Avrupa’da 

Osmanl› Mimar› Eserleri. Yugoslavya, lll 

cild, 3. kitab, šstanbul, 1981. Dr. \. 

XAMIJA NA KOXA KADI 

(Bitola, 1529/1530) – spomenik na 

kulturata. Poznata e i pod imeto 

Xamija na Koxa Ahmed efendi. 

Yidana e od tula i od kamen, kako 

i minareto, a e pokriena so obi- 

~en pokriv. Ima golemo predvorje, 

koe bilo dogradeno podocna. 

Vo dvorot ima stari nadgrobni 

ni{ani. 

LIT.: Krum Tomovski, Xamii vo Bitola, 

Godi{en zbornik na Tehni~kiot fakultet, 

II–2, Skopje, 1957. Dr. \. 

XAMIJA NA SULTAN MURAT 

(HUN]AR XAMIJA) (Skopje, 

1436) – verski objekt, spomenik na 

kulturata. Izgradena e pod ktitorstvo 

na sultanot Murat II 

(1421–1451). Nastradala vo poàrot 

od 1689 g., po {to bila renovirana. 

Ima otvoren trem koj se potpira 

na ~etiri kameni stolba, a 

vnatre{nata dekoracija datira od 

po~etokot na XX v. Vo dvorot ima 

dve turbiwa: turbe na Bejhan sultan, 

so pet nadgrobni spomenici i 

semejna grobnica na Ali-pa{a od 

Dagestan. Obnovuvana i vo 1911 g., 

kako i po zemjotresot od 1963 g. 

XAMIJA 

Sultan Muratovata xamija vo Skopje (XV v.) 



1998, 16–25; Afrodita Tanevska, Sanaciono-konzervatorski 

raboti na Sultan 

Muratovata xamija vo Skopje, Kulturno 

istorisko nasledstvo vo SR Makedonija, 

XVIII, Skopje, 1983. Dr. \. 

Hajdar Kadinata xamija vo Bitola (XVI v.) 

XAMIJA NA HAJDAR KADI 

(Bitola, 1561/1562) – spomenik na 

kulturata. Podignata e od strana 

na bitolskiot kadija Gazi Hajdar, 

po proekt na osmanliskiot arhitekt 

Mimar Sinan. Imala dve 

minariwa. Visinata na kupolata 

iznesuva 20 m, tremot e pokrien 

so tri mali kupoli, potpreni na 

mermerni stolbovi. 



II–2, Skopje, 1957; Ayverdi Ekrem Hakki, 

Avrupa’da Osmanl› Mimar› Eserleri. Yugoslavya, 

lll cild, 3. kitab, šstanbul, 1981. Dr. \. 

XAMIJA NA HAMZA-BEG (Bitola, 

kraj na XVII – po~. XVIII) – 

renovirana vo 1798 g. Dimenziite 

$ se skromni, vnatre{nosta e dekorirana 

so stilizirana ornamentika, 

so rastitelni i geometriski 

motivi. 



II–2, Skopje, 1957; Ayverdi Ekrem Hakki, 

Avrupa’da Osmanl› Mimar› Eserleri. Yugoslavya, 

lll cild, 3. kitab, šstanbul, 1981. Dr. \. 

X 

1637

X XAMIJA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

XAMIJA NA HAXI DURGUT 

(TURGUT) (Ohrid, 1466) – verski 

aktiven objekt. Izgradena e vrz 

temelite na crkvata Sv. Nedela. 

Ima kvadratnata osnova so dimenzii 

6,50 h 6,50 m. Restavrirana 

1980 g. Poznata e pod imeto 

Krst xamija (na vrvot od minareto 

ima krst). 


kn. vtora, Skopje, 1978; Fehim Bajraktarevi}, 

Turski spomenici u Ohridu, †Prilozi za orijentalnu 

filologiju#, V, 1954–55, Sarajevo, 1955. Dr. \. 

XAMIJA NA HAXI HAMZA 

(Ohrid, sred. na XVI v.) – verski 

aktiven objekt. Pretstavuva ednokupolna 

xamija so skromni dimenzii, 

molitven prostor od 6,60 

h 6,10 m. Se odrùvaat molitvi 

samo vo petok i vo vreme na Ramazanskite 

praznici. 


kn. II, Skopje, 1978, 299. Dr. \. 

XAMIJA NA HUSIN-[AH (s. 

Saraj, Skopsko, sred. na XVI v.) – 


Izgradena e od sanxakbegot 

Husein-{ah. Ima kvadratna osnova 

zasvodena so kupola, a dene{niot 

izgled na tremot go dobil po 

restavracijata od zemjotresot od 

1963 g. Vo dvorot ima {estostrano 

zatvoreno turbe, vo koe e pogreban 

ktitorot Husein-{ah 

(1566/1567 g.). 



1998; Andrej AndrejeviÊ, Islamska monumentalna 

umetnost XVI veka u Jugoslaviji, 

Beograd, 1984. Dr. \. 

XAFERI, Arben (Tetovo, 24. I 

1948) ‡ novinar i politi~ar. Zavr{il 

Filozofski fakultet. Do 

1990 g. rabotel za radio i televiziskite 

stanici vo Pri{tina 

(Kosovo) kako glaven urednik na 

Kulturnata programa. Bil pretsedatel 

na Partijata za demokratski 

prosperitet na Albancite vo 

Makedonija (od 18. IV 1995), a potoa 

lider na Demokratskata partija 

na Albancite (do 2007). Na 

vtorite parlamentarni izbori vo 

RM be{e izbran kako nezavisen 

pratenik (1994), a potoa kako pratenik 

na DPA. Poznat e po svoite 

kontroverzni i radikalni izjavi 

1638 

za dràvnoto ureduvawe i pravata 

na Albancite vo RM. Od zdravstveni 

pri~ini, se povle~e od aktivnata 

politika (2007). S. Ml. 

XEKOV, Angel Tomov (Plovdiv, 

Bugarija, 21. XI 1917 ‡ Skopje, 8. III 

1986) ‡ veterinar. Od 1948 do 1983 

g. bil na~alnik, odnosno direktor 

na Veterinarnata upravata vo RM. 

Ima objaveno 46 nau~no-stru~ni 

trudovi, 576 stru~ni popularni 

napisi, 9 stru~no popularni bro- 

{uri i edna skripta za veterinarni 

tehni~ari. M. D. ‡ J. B. 

XEKOV, Slav~o (s. Rakli{, Radovi{ko, 

21. IX 1924) – univ. profesor, 

specijalist od oblasta na 

odgleduvaweto na {umite i za 

predmetot dendrologija. Studiral 


Belgrad, a diplomiral na novootvoreniotZemjodelsko-{umarski 


Doktoriral na [umarskiot fakultet 

vo Zagreb (1959). Izbran 

e za asistent (1953), a potoa za 

redoven profesor na Zemjodelsko-{umarskiot 

fakultet vo 

Skopje (1971). Bil dekan na [umarskiot 


(1982–1984). Se zanimaval so 

prou~uvawe na dendroflorata, 

{umsko-vegetaciskite odnosi i 

voveduvaweto na populikulturata 

vo Makedonija. Dal golem 

pridones vo prou~uvaweto na topolite 

i glogovite, pri {to otkril 

novi vidovi. Publikuval 

brojni trudovi vo doma{ni i vo 

stranski spisanija. Al. And. 

Arben 

Xaferi Tomislav 

Xekov 

XEKOV, Tomislav (Gevgelija, 18. 

IX 1943) – red. prof. na ETF vo 

Skopje. Doktoriral (1976) vo University 

of Pennsylvania, Philadelphia vo 

SAD. Rabotel vo RTV Skopje 

(1967–1969) kako inèner za videotehnika. 

Od 1969 g. raboti na 

ETF vo Skopje kade {to vo 1985 g. 

e izbran za redoven profesor. Na 

ETF vr{el pove}e funkcii kako 

rakovoditel na institut, prodekan 

i dekan. Ima bogata nau~na i 

aplikativna dejnost. Vo 1990 g. 

prestojuval vo Nigerija kako ekspert 

na Internacionalnata telekomunikaciona 

unija. Dr. M. 

XEKOVA-STOJKOVA, Sloboda 

Angelova (Gevgelija, 12. III 1945) ‡ 

biohemi~ar, redoven profesor na 

Med. f. vo Skopje. Po diplomiraweto 

na Med. f. vo Skopje, od 1969 

raboti vo Institutot za biohemija, 

kade {to bila {ef i direktor 

(1983‡1998). Avtor i koavtor e vo 

nad 100 truda, u~ebnik i praktikum 

po biohemija i u~esnik vo 

brojni proekti na Institutot. 

IZV.: Recenzija vo †Bilten# 749/2000. 

D. S.-B. 

XELADIN-BEG (1794–1831) – 

upravnik na Ohrid, sin na tetovskiot 

pa{a Rexep. Vaèl za spravedliv 

upravnik za kogo rabotele 

i hristijani. Za za{titnik na 

gradot od razbojnici go postavil 

Kuzman Kapidan, junakot vo †Serdarot# 

od Grigor Prli~ev. Pod 

vlijanie na svojata vtora èna 

Ta{ula, robinka od Negu{koto 

vostanie, vo ~ie zadu{uvawe 

u~estvuval, bil toleranten kon 

hristijanite. Vo 1831 g., po me|usebnite 

sudiri na mo}nite begovi, 

izbegal vo Egipet. 

LIT.: E. Sprostranov†, Dèladin-beŸ, 

Sbornik za narodni umotvoreniÔ, nauka i 

kniìna, XIV, SofiÔ, 1897; Ohrid i ohridsko 

niz istorijata, II, Skopje, 1978. Dr. \. 

†XELADIN ZEKIRI#, Kulturno-umetni~ko 

dru{tvo ‡ Tetovo 

‡ edno od najaktivnite kulturnoumetni~ki 

dru{tva na Albancite 

vo Makedonija. Negovi pretsedateli 

bile d-r Habil Bexeti, 

Kasim Mursela i dr. Posebna 

aktivnost projavilo vo periodot 

1980–1982 g. so gostuvawata vo 

Ulciw, Pe}, Zadar i vo nekolku 

gradovi na Albanija. S. Ml. 

XELAL, Tomo (psevd. [umski) 

(Gjelaj-Shumski, Tom Nik) ‡ v. \elaj, 

Tom Nik (psevd. [umski). 

XEMALI, [aban (Debar, 6. V 

1918) ‡ pravnik. Bil u~esnik vo 

NOB (od 1942) kako zadninski aktivist, 

pomo{nik-komandant na 

Komandata na mestoto; ~len na 

KPM (od 1944). Po Osloboduvaweto 

ja zavr{il Vi{ata upravna 

{kola i bil pretsedatel na Gradskiot 

naroden odbor (1944‡1947), 


SKM, ~len na Op{tinskiot komitet 

na SKM, potpretsedatel, a potoa 

pretsedatel na Op{tinskiot 

odbor na SSRNM i sekretar na 

Op{tinskiot komitet na SKM vo 

Debar. Bil ~len na Odborot za op- 

{testveno-ekonomski odnosi na 

Republi~kiot sovet i pratenik vo 

Republi~kiot sobor na Sobranieto 

na SRM (1970). S. Ml. 

„XEMIET# („Dru`ba#) (1919) – 

politi~ka organizacija na muslimanite 

od Vardarskiot del na 

Makedonija, Kosovo i del od San-


xak. Vo nea ~lenuvale prete`no 

Turci i Albanci za za~uvuvawe 

na nivnite verski i nacionalni 

interesi. Osnova~ i voda~ bil 

Nexib Draga, a po negovata smrt, 

negoviot brat Ferid Draga. Na 

parlamentarnite izbori (1920) 

dobila 8, vo 1923 g. 14, a vo 1925 g. 

ne dobila nitu eden prateni~ki 

mandat. Go poddràla i glasala 

za Vidovdenskiot ustav. 

LIT.: D-r Nade`da Cvetkovska, Politi~kite 

partii vo parlamentarnite izborni 

borbi vo Vardarskiot del na Makedonija 

(1919–1929), Skopje, 2004. N. Cv. 

XEMPER ‡ specifi~na forma 

na detski pojas {to go nosele decata 

od Kumanovsko. Naj~esto 

bil ornamentiran so sitni ornamenti 

na crvena osnova. J. R.-P. 

Ivan 

Xeparoski 

XEPAROSKI, Ivan Marinov 

(Skopje, 9. V 1958) ‡ doktor po filozofija, 

univerzitetski profesor 

i poet. Diplomiral na Filozofskiot 

Fakultet vo Skopje 

(1980), kade {to magistriral 

(1991) i doktoriral (1997). Rabotel 

kako urednik na Nau~nata i 

na Kulturnata programa vo MRTV 

(1981–1993), a potoa kako asistent, 

docent i vonreden profesor 

po predmetite Estetika, Istorija 

na estetikata i Filozofija na 

kulturata na Institutot za filozofija 


vo Skopje, ~ij rakovoditel e 

od 2004 g. ^len e na Makedonskiot 

PEN-centar, bil i negov sekretar. 

Avtor e na golem broj tekstovi, 

nekolku knigi od oblasta na 

estetikata i kulturnata teorija, 

tri poetski knigi, kako i na pogolem 

broj prevodi (V. Blejk, J. 

Brodski, X. Xojs, D. Hjum). Negovata 

poezija kako i nekoi od eseite 

se prevedeni na nekolku jazici. 

Vo estetikata se zanimava so pra- 

{awata na „umetni~koto delo# i 

na „vozvi{enoto# i se obiduva da 

gi povrze analiti~kite pristapi 

so onie na kontinentalnata estetika, 

dodeka vo teorijata na kulturata 

osobeno vnimanie im posvetuva 

na fenomenite na „igrata# 

i na „sakralnoto#. 

BIBL.: Argo plovi po Aksij, 1984; Vo 

potraga po izgubeniot totalitet, 

1993; Umetni~koto delo, 1998; Otade 

sistemot, 2000; Filozofski prikazni, 

2001; Mladite, Svetoto i Umetnosta 

(koavtor), 2003; Poezija: Sliki od izlo`bata, 

1989; Eklogi, 1992; Pesni, 1998. 


1920–1946–2006, Skopje, 2006, 305. V. Panz. 

Luka 

Xerov 

XEROV, Luka (Bitola, 27. X 1870 

– Sofija, 20. IX 1948) –„lozar#, 

u~itel i revolucioner, vojvoda vo 

Ilindenskoto vostanie. Se {koluval 

vo Bitola i vo Solun. U~estvuval 

vo Melni~koto vostanie 

(1895). Vo periodot od 1897 do 1899 

g. bil u~itel i u~ili{ten inspektor 

vo Ki~evsko i ~len na Bitolskiot 

OK (1901). U~estvuval na 

Smilevskiot kongres. Vo Ilindenskoto 

vostanie dejstvuval vo 

Ki~evskata vostani~ka oblast, a 

po vostanieto vo Bitolsko. 

IZV. i LIT.: Borbite v Makedoni® i Odrinsko 

1878–1912. Spomeni, Sofi®, 1981; 

Osvoboditelnoto dviènie v Makedoni® 

i Odrinsko. Spomeni i materiali, I, 

s. XXI; , s. XI, Sofi®, 1983. Al. Tr. 

Nikola 

Xerov 

XEROV, Nikola Georgiev (Sofija, 

4. IX 1892 – Sofija, 1. XI 

1975) – bugarski i makedonski poet, 

prozaist i publicist. Sin na 

preselnici od Ohrid {to ìveat 

vo begalskiot sofiski kvartal 

Ju~bunar, pa u{te mal go usvojuva 

makedonskiot kako doma{en jazik. 

Ja zavr{uva gimnazijata i 

studiite po slovenska filologija 

na Sofiskiot univerzitet. Vo 

1914–1915 g. prestojuva vo gradot 

na negovite roditeli i pi{uva 

stihovi na makedonski jazik. Aktivno 

u~estvuva vo Akademskoto 

dru{tvo „Belo More# (1914–1917). 

Vo za~uvaniot rakopisen „Belo- 

XIKOV 

morski dnevnik# (potpi{an so 

psevdonimot Xeronimo) e zabele- 

èna i pesnata „Otkako te vidof# 

{to podocna vleguva so drugi 

tri i vo stihozbirkata so negovi 

stihovi (i na makedonski) „Ohridska 

prol‹tÍ. Spomeni# 

(1923), a dve od niv i vo zbirkata 

so notirani makedonski pesni od 

J. ê{mexiev (1926). Raboti kako 

redaktor i ~len na Redakcijata 

na organot na Makedonskiot mlade{ki 

zgovor, preimenuvan vo 

Sojuz na makedonskite mlade{ki 

kulturno-prosvetni organizacii 

vo Bugarija „Ustrem# (1923–1926). 

Potoa e ~len na Redakcijata na 

legalniot organ na VMRO „MakedoniÔ# 

(1926–1928), no po ubistvoto 

na Al. Protogerov, kako 

revolt „poradi bratoubistvata 

na Makedoncite {to se razgorea 

vo Bugarija#, ja napu{ta Redakcijata. 

Objavuva literaturni i publicisti~ki 

prilozi vo razni spisanija 

i vesnici vo Bugarija (i 

pod psevdonimite Bojko i Makedonec), 

kako i prevodi vo pove}e 

antologii od francuski, ruski i 

germanski poeti. 

BIBL.: BlagosloviÔta nadÍ sv‹ta#, 

TroÔnÍ, 1923; Ohridska prol‹tÍ. Spomeni, 

S., 1923; Na ÓgÍ. Razkazi i spomeni 

izÍ makedonskiÔ ìvotÍ, S., 1928; Prol‹tÍ 

kraŸ ezeroto. Stihove, S., 1930; 

BratoubiŸstvoto, S., 1933; @ivata legenda 

na OhridÍ, S., 1934; Dale~nata zemÔ, 

S., 1938; GergÏovdenski lÓlki. StihotvoreniÔ, 

S., 1940). 

LIT.: D-r Blaè Ristovski, Koga stihotvorbata 

treba{e da stanuva pesna 

(J. ê{mexiev, A. K. Poporu{ev i N. Xerov), 

„Sovremenost#, XXIV, 5–6, 1974, 

463–469; istiot, Makedonskiot stih 


Skopje, 1980, 108–112. Bl. R. 

XEROV-MAKEDONSKI, Spiro 

(Bitola, 1834 – mesnosta Buluxa, 

Bugarija, 17. VII 1868) – makedonski 

revolucioner. Od trgovsko 

i revolucionerno semejstvo. 

Podgotvuval zagovor vo Bitolsko 

(1862), bil uapsen i osuden na 

smrt. Izdràl pet godini robija. 

Po osloboduvaweto zel u~estvo 

vo Kritskoto vostanie (1866). Se 

aktiviral da organizira novo 

vostanie vo Bitolsko i vo Kru- 

{evsko (1867). U~estvuval vo osloboditelnite 

borbi vo Srbija, 

Romanija i vo Bugarija, kade {to 

i zaginal. 

LIT.: M. Stojanoski, Prilog kon prika- 

ùvaweto na ìvotot i revolucionernata 

dejnost na Spiro Xerov-Makedonski 

1835–1868, „Prilozi#, XXV, 43, DNU- 

Bitola, 1985. Al. Tr. 

XIKOV, Zlatan Trajkov (Skopje, 

10. X 1935) ‡ ginekolog-aku- 

{er, geneti~ar. Med. f. zavr{il 

vo Skopje vo 1961 g., kade {to i 

predaval. Doktoriral i habilitiral. 

Se usovr{uval vo pove}e 

centri vo Evropa (osobeno vo Ve- 

X 

1639

X XIKOVA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

lika Britanija i Germanija) vo 

oblasta na prednatalnata dijagnostika, 

humanata genetika i molekularnata 

biologija. Osnovopolo`nik 

e na prvata Laboratorija 

za humana genetika i prednatalna 

dijagnostika vo RM. Koavtor 

na prira~nikot za lekari 


vo medicina# (2000). Z. X. 

XIKOVA, Sowa Qup~ova (24. X 

1945, Skopje) ‡ spec. internistnefrolog. 

Med. f. zavr{ila vo 

1970 g., a specijalizacija po interna 

medicina i supspecijalizacija 

po nefrologija na Med. f. vo 

Skopje. Formirala Oddel za ehosonografija 

i interventna ehosonografija 

(1982). Se usovr{uvala 

vo pove}e centri vo Evropa (Danska, 

Belgija, Germanija). Doktorirala 

i objavila pove}e od 120 

stru~ni i nau~ni trudovi. Koavtor 

e na prira~nikot za lekari 


vo medicinata# (2000) i „Interna 

medicina# (2003). S. X. 

XIMREVSKI, Borivoe Todorov 

(Kumanovo, 27. IV 1940) ‡ etnomuzikolog, 

etnoorganolog. 

Diplomiral na Muzi~kata akademija 

vo Belgrad (1967). Eden period 

rabotel vo Radio Skopje 

(1967‡1974). Potoa se vrabotil 

(1974) vo Institutot za folklor 

†Marko Cepenkov# kako asistent-istraùva~ 

na narodnite 

muzi~ki instrumenti i instrumentalnata 

narodna muzika. Doktoriral 

(1992) so temata †Gajdata 

vo Makedonija, instrument ‡ instrumentalist 

‡ muzika#. Napi- 

{al nad 40 stru~ni trudovi so 

koi u~estvuval na pove}e me|unarodni 

kongresi i simpoziumi. 

Izvr{il obemni terenski istra- 

ùvawa {to rezultirale so nad 

4.000 snimeni zapisi, 1.678 melografii, 

1.265 originalni fotografii. 

Objavil nekolku knigi. 

Rakovoditel e na monografskiot 

proekt †Folklorot vo Kumanovo 

i Kumanovsko# (2000). Dal zna~aen 

pridones vo organiziraweto 

na pove}e folklorni festivali, 

smotri, seminari i predavawa. 

DELA: âlgiskata tradicija vo Makedonija 

(Skopje, 1985); Gajdata vo Makedonija 

(Skopje, 1996); [upelkata vo Makedonija 

(Skopje, 2000); Gradskata instrumentalna 

muzi~ka tradicija vo Makedonija 

(Skopje, 2005). M. Kol. 

XINLESKI, Borislav \or|iev 

(Tetovo, 15. VIII 1921 ‡ Skopje, 4. 

VI 2001) ‡ veterinar, univ. prof. 

Doktoriral na V. f. vo Saraevo 

(1965). Redoven profesor na Zemjodelskiot 



trudovi, dva u~ebnika, edna 

skripta, praktikum i u~ebnik za 

sredni u~ili{ta. 17 godini bil 

1640 

Borislav 

Xinleski 


spisanieto „Makedonski veterinaren 

pregled#. M. D. ‡ J. B. 

Emilija 

Xipunova 

XIPUNOVA, Emilija (Veles, 

30. I 1935) ‡ balerina i baletski 

kriti~ar. Go zavr{uva Baletskoto 

u~ili{te vo Skopje, vo klasata 

na \. Makedonski i N. Kirsanova, 

naporedno so gimnazijata. 

Apsolvira na Filolo{kiot fakultet 

vo Skopje. ^len e na Baletot 

pri MNT (1949‡1974). Kako 

solistka se istaknuva so svojata 

tancuvalnost i so sigurna baletska 

tehnika. Od 1979 g. e baletski 

recenzent vo Radioto i vo pe~atenite 

mediumi. Avtor e na dve televiziski 

serii za baletskata 

umetnost. 

ULOGI: Prijatelka na Marija (B. Asafjev, 

„Bah~isarajska fontana#), Muza (P. I. âjkovski, 

„Fran~eska de Rimini#), Kolumbina 

(L. Delib, „Kopelija#) i dr. T. P. 

Violeta 

Xoleva 

XOLEVA, Violeta (Skopje, 16. 

VII 1951) ‡ reìser. Diplomirala 

na Teatarskata akademija vo 

Belgrad (1974). Bila ~len na Radiodramata 

(1958‡1969); reìser 

vo MRT Skopje (1974‡1976); reìser 

vo Kamerniot teatar vo Saraevo 

(1976‡1992); sloboden umetnik 

(1992‡1994); od 1994 g. e dramaturg 

i reìser na MRT. 

RE@II: †Henrih IV#, †Dimna Juda grad 

gradila#, †Ana Frank#, †Zmej#, †Kolaps#, 

†Kralot Ibi#, †Tehno yvezda#, †Belite 

kowi# i dr. R. St. 

Boris 

Xonov 

XONOV, Boris (Bogdanci, 1. XII 

1913 ‡ Strumica, 25. V 1943) ‡ 

kulturno-nacionalen deec i literaturen 

tvorec. Poradi voenite 

sostojbi, u{te kako trigodi- 

{en so roditelite e prefrlen vo 

Gevgelija, kade {to ostanuva do 

po zavr{uvaweto na Prvata svetska 

vojna. Vo 1926 g., kako unijat, 

e ispraten na {koluvawe vo unijatskiot 

internat vo Zagreb, kade 

{to e podgotvuvan za unijatski 

sve{tenik. No doa|a vo sudir so 

vospituva~ite i vo 1928 g. e isteran 

od internatot. So samoizdrùvawe 

vo 1932 g. ja zavr{uva II 

klasi~na gimnazija vo Zagreb i 

vo slednata godina se zapi{uva 

na Pravniot fakultet, {to i go 

zavr{uva vo 1939 g. 

Nao|aj}i se vo hrvatskata nacionalno 

razbranuvana sredina, projavuva 

interes za nacionalnoto 

osloboduvawe na makedonskiot 

narod, {to go doveduva i do prvoto 

zatvorawe vo 1931 g. Aktivno se 

vklu~uva vo dvièweto na makedonskata 

studentska mladina vo 

Zagreb i stanuva ~len na SKOJ 

(1935). Go dobiva organot na 

VMRO(Ob) †Makedonsko delo# i 

go propagira me|u Makedoncite na 

Zagrepskiot univerzitet. Istovremeno 

se nao|a me|u osnova~ite 

i poaktivnite ~lenovi na toga{ 

osnovanoto Makedonsko kulturnoprosvetno 

dru{tvo †Vardar# {to 

razviva po{iroka kulturno-nacionalna 

aktivnost. Se poveduva 

akcija za prou~uvawe na makedonskata 

istorija i kultura i za 

afirmacija na makedonskiot 

jazik. Na 1. VI 1936 g. se donesuva 

Rezolucija za Makedonija, pravno 

formulirana od B. X., i se organiziraat 

predavawa na aktuelni 

makedonski temi i probemi, pa se 

formira Studentski makedonski 

hor, koj vo juli 1936 g. izveduva


uspe{na ekskurzija so koncerti vo 

Makedonija, iako na krajot koncertite 

se zabraneti. Rakovodstvata 

na makedonskite studenti 

od Zagreb, Belgrad i Skopje na 28. 

VIII 1936 g. organiziraat sostanok 

vo Ohrid. Na 30. III 1937 g. vo 

Zagreb ve}e e otpe~aten prviot (i 

edinstven) broj na v. †Na{ vesnik# 

‡ organ na Dru{tvoto

X XUNDEVA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Maribor, vo sostav: Dim~e Sokolovski, 

T. Lazarov, Sejdo Teofilovski 

i Atanas Kaj~evski. Bila 

formirana Republi~ka (1968), a 

potoa i Zapadna i Isto~na sojuzna 

liga (1969), vo koja se natprevaruval 

XK †Vardar# od Skopje. 

Xudo federacijata na Makedonija 

bila primena vo Evropskata 

xudo unija (1994) i vo Me|unarodnata 

xudo federacija (1996). Najuspe{ni 

natprevaruva~i se Mustafa 

Fetahu, Nade Najdovska, 

Yvonko Janevski i dr. F. \. 

XUNDEVA, Qupka (Skopje, 11. 

VII 1934) ‡ dramska i filmska akterka. 

Zavr{ila Dràvna teatarska 

{kola i stanala ~len na 

Dramata na MNT od 1951 g., kade 

{to ostanala s# do penzioniraweto 

(1990). Uspe{no realizirala 

i monodrami. 

ULOGI: Anka (†G-|a ministerka#), Ana 

(†Revizor#), Evdokija (†Vreme za peewe#), 

Irina (†Maturska ve~er#), Kolomba 

(†Valpone#), Kate (†Antica#), Natalija 

(†Tri sestri#), Pavlina (†Potop#), Regana 

(†Kral Lir#), Svr{eni~kata (†Krvavi 

svadbi#), Simka (†Pe~albari#) i dr. 

NA FILM: †Frosina#, †Mirno leto#, 

†Makedonska krvava svadba# i dr. R. St. 

XUNOV, Risto (s. Vata{a, Kavadare~ko, 

1. IV 1919 ‡ Skopje, 23. II 

2005) ‡ ekonomist, nacionalen 

deec, prvoborec, eden od organizatorite 

na NOB vo Tikve{ijata, 

dràvnik, op{testvenik i 

diplomat. Zavr{il gimnazija vo 

Gorwi Milanovac i Kraguevac 

(Srbija), a studiral na Belgradskiot 

univerzitet, kade {to bil 

aktivist na Kulturno-prosvetnoto 

dru{tvo †Vardar# i na 

MANAPO. Kako ~len na KPJ 

(1940), vo NOB bil borec na NO- 

PO †Dobri Daskalov# (maj 1943), 

rakovoditel na partiskata teh- 

1642 

Qupka 

Xundeva 

Risto 

Xunov 

nika na Tretata operativna zona 

na NOV i POM i sekretar na 

Okoliskiot naroden odbor vo 

Kavadarci (1944). Po Osloboduvaweto 

bil republi~ki i sojuzen 

pratenik, ~len na Izvr{niot komitet 

na CK na KPM, sekretar 

vo Vladata na NRM, sekretar na 

Prezidiumot na Sobranieto na 

NRM (1949-51), potpretsedatel 

na Izvr{niot sovet na NRM, 

pretsedatel na Zadru`niot sojuz 

na Makedonija, potpretsedatel 

na Zadru`niot sojuz na Jugoslavija, 

~len na CK na SKJ (1958‡ 

1962) potpretsedatel na Sojuznata 

konferencija na SSRNJ (1977 

‡1982), sekretar za trud i socijalna 

politika na Sojuzniot izvr{en 

sovet, pretsedatel na SZB 

na NOVJ, ~len na Pretsedatelstvoto 

na CK na SKM i ambasador 

na SFRJ vo Kralstvoto [vedska 

(1971‡1978). Nositel e na Partizanska 


IZV.: Tikve{ijata vo NOV 1941‡1945, 

kn. {esta, Kavadarci‡Negotino, 1984. 

BIBL.: Tikve{ijata vo NOV od 1944 do 

1945 godina, Tikve{ijata vo NOV 1941– 

1945, kn. prva, Tikve{ijata me|u dvete 

svetski vojni, Kavadarci‡Negotino, 1983, 

11–32; Op{tinskite izbori 1920 godina, 

na istoto mesto, 63‡72; Obnovuvaweto na 

KPJ vo Kavadarci i selata i nejzinite 

aktivnosti od 1939 do april 1942 godina, 

na istoto mesto, kn. vtora, KPJ‡KPM 

vo Tikve{ijata 1939‡1945, 57‡90. S. Ml. 

XUNOV, Todor (s. Vata{a, Tikve{ko, 

11. X 1931) ‡ univerzitetski 

profesor, pravnik. Osnovno 


mesto, a sredno vo Bitola (1948). 

Zavr{il Novinarsko-diplomatska 

visoka {kola vo Belgrad 

(1950‡1952). Diplomiral na Pravniot 


Magistriral na Univerzitetot 

„Mak Gil# vo Montreal (1961). 

Todor 

Xunov 

Doktoriral na Pravniot fakultet 

vo Skopje, na tema „Me|unarodno-pravno 

regulirawe na polzuvaweto 

na rekite i ezerata od zaedni~ki 

interes von od plovidbata# 

(1963). Izbran e za asistent po 

predmetot Me|unarodno javno pravo 


(1956), za docent po predmetot 

Me|unarodno privatno pravo 


profesor (1974). Bil ~len na 

SKOJ (1945) i ~len na SKM (1948). 

Bil dekan na Pravniot fakultet 

vo Skopje (1981‡1983), rektor na 


vo Skopje (1985‡1988). Izbran 

e za sudija (1994‡2003) i za 

pretsedatel na Ustavniot sud na 

RM (2000‡2003). Objavil pove}e od 

110 nau~ni i stru~ni truda od oblasta 

na me|unarodnoto pravo i 

me|unarodnite odnosi. 

BIBL.: Me|unarodno regulirawe na koristeweto 

na vodite, Skopje, 1979; Nadvore{nata 

politika na SFRJ i nevrzuvaweto, 

Skopje, 1989. 


1951‡2001, Skopje, 2001. Sv. [. 

XURA ZURLA ‡ duva~ki muzi~ki 

instrument od tipot oboa, so dvojazi~na 

piska. Ima persisko-arapsko 

poteklo 

i e najmal od familijata 

zurli (250‡ 280 mm). 

Naj~esto se upotrebuval 

vo Gevgelisko i 

Gostivarsko. Taa ja sviri 

glavnata melodija, a 

e pridruèna od srednata 

zurla jaramkaba, 

koja bordunira. Ima ostar 

piskliv zvuk. 

Xura zurla 



Skopje, 1986, 106. \. M. \.

[ABANI, Azem Resul (s. Kali{te, 

Stru{ko, 14. X 1944) ‡ 

poet, romansier, dramski pisatel, 

preveduva~. Osnovno obrazovanie 


a sredno vo Struga. Diplomiral 

na Pedago{kata akademija 

vo Skopje (Grupa za albanski jazik 

i knièvnost). Bil nastavnik 

po albanski jazik, a potoa 

novinar i urednik na Kulturnata 

rubrika vo „Flaka#, odgovo- 

Azem 

[abani 

ren urednik na sp. „Jehona#, 

„G’zimi# i na Redakcijata za izdava~ka 

dejnost. Bil ~len na Upravniot 

odbor na SVP i sovetnik 

za izdava~ka dejnost vo Ministerstvoto 

za kultura na RM. 

Sega e glaven urednik i direktor 

na knigoizdatelstvoto „Serembe# 

vo Skopje. ^len e na 

DPM (1976), na DPAM, na PEN 

centarot na Makedonija, Dru{tvoto 

na preveduva~ite na Makedonija 

i dr. Negovoto tvore{tvo 

e preveduvano na makedonski i 

na pove}e svetski jazici. Ima 

prevedeno pove}e od 20 naslovi 

od makedonskata knièvnost na 

albanski jazik i okolu 20 naslovi 

od albanskata knièvnost na 

makedonski jazik, me|u koi i 

„Antologija na makedonskata poezija# 

od akad. G. Todorovski na 

albanski jazik i „Antologija na 

albanskata poezija# od akad. A. 

Aliu na makedonski jazik. 

BIBL.: Ezero, raskazi, 1974; Riba, poezija, 

1975; Sveto, raskazi, 1978; Hamlet so 

crno ke~e, poezija, 1978; Stariot brod, 

drama, 1978; Do`d vo Uertomonto, drama, 

1982; Ezerska samovila, poezija, 1983; Qu- 

[ 

bovta na kapetanot, roman, 1983; Kumova 

slama, drama, 1983; Sol i voda, drama, 

1983; Vodopisec na poleto, poezija, 1986; 

Fani doa|a sam, drama, 1987; Of Amerika, 

poezija, 1989; Drejtpeshimi i humbur, poezija, 

1991; Shkallmimi i sht[pis[, poezija, 1992; Kam 

frik[ nga lehjet, poezija, 1994; S’e besoj parajs[n 

t[nde, poezija, 1995; Tullaci dhe net[t me 

h[n[, 1995; Zogjt[ e shpirtit, poezija, 1997; Lumej 

q[ fluturojn[, poezija, 1998; Balad[ p[r sedr[n, 

tregime 1997; Sedum drami, 1999; Nevestata 

i branovite, raskazi, 2001; Povtorno 

za ta`nata vrba, poezija, 2003; 

Tregime, 2006. A. P. 

Bajram 

[abani 

[ABANI, Bajram Rasim (s. Lipkovo, 

Kumanovsko, 14. X 1922 ‡ 

atar na s. Belanovce, Kumanovsko, 

14. X 1941) ‡ prvoborec i naroden 

heroj. Sirak od {estgodi{na 

vozrast, od svojata petnaesetta 

godina rabotel vo Kumanovo kako 

zemjodelski i gradeèn rabotnik 

i kako kova~. Se vklu~il vo sindikalnoto 

dvièwe (1940) i stanal 

~len na SKOJ (od po~etokot 

na 1941) i borec na Karada~kiot 

NOPO (od 12. X 1941). Zaginal vo 

borba so bugarskata vojska i policija. 

Proglasen e za naroden 

heroj na Jugoslavija (10. X 1953). 

LIT. Ramiz Abdyli, Bajram Shabani, †Flaka e 

Vellazerimit#, Shcup, 1976; Spomen zbornik 

na zaginatite borci od NOV i `rtvi na 

fa{isti~kiot teror od Kumanovo i Kumanovsko 

1941‡1945, Kumanovo, 1976, 20; 

@ivko Lazarevski, Herojot od Karadak, 

„Na{ vesnik#, XVII, 598 i 599, Kumanovo, 

20 i 27. I 1978, 5. S. Ml. 

[ABANOV, Erol Hamzov (Gevgelija, 

19. III 1947) ‡ spec. po stomatolo{ka 

protetika, profesor 

na St. f. vo Skopje. Magistriral 

vo 1980 g., a doktoriral vo 1983. 

Bil pomo{nik i zamenik-direk- 

Erol 

[abanov 

tor na Stomatolo{kiot klini~ki 

centar (vo tri mandati), prodekan 

na St. f. (vo tri mandati). 

Publikuval 86 statii. E. M. 

[AVRESKI, Zvonko (Skopje, 5. 

VIII 1965) – pravnik, op{testvenik. 

Osnova~ na Interparlamentarnoto 

lobi za lica so posebni potrebi 

i pretsedatel na NVO Polio 

plus – dvièwe protiv hendikep 

i aktivist za ~ovekovi prava na 

licata so hendikep. R. 

[AIN, Asen Boòv (Struga, 5. 

VIII 1922 ‡ Skopje, 28. III 1996) ‡ 

spec. po infektivni bolesti, 

primarius i dolgogodi{en direktor 

na Klinikata za infektivni 

bolesti pri Med. f. vo Skopje. 

Ima osobeni zaslugi za prou~uvawe 

na bakteriskite infekcii vo 

gastrointestinalniot trakt, kako 

i za izgradba, opremuvawe i 

funkcionirawe na noviot sovremen 

objekt na Infektivnata klinika 

pri Med. f. vo Skopje. Br. N. 

[AKIRI, Reis (s. Sopotsko, Resensko, 

12. XII 1919 ‡ Skopje, 13. H 

2006) ‡ rabotnik, komunisti~ki 

deec, borec, op{testvenik i dr- 

àvnik. Kako ~len na KPJ (od 

1941), u~estvuval vo formiraweto 

na Prespansko-bitolskiot NO- 

PO, a potoa bugarskite vlasti go 

internirale vo Sveti Vra~ (1942). 

Bil delegat na ASNOM. Po Osloboduvaweto 

bil rezerven major, 


na KPM vo Gostivar, ~len na 

Pretsedatelstvoto na NFM i izvr{uval 

odgovorni dol`nosti vo 

resorot za vnatre{ni raboti (na-

[ [AKIRI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

~alnik na Oblasnoto oddelenie 

vo Bitola i Gradskoto oddelenie 

vo Skopje). Kako ~len na CK na 

SKM (biran na I, II i III kongres na 

SKM), bil minister za socijalna 

politika i narodno zdravje vo 

Vladata na NRM (1948‡1950), potpretsedatel 


Narodnoto sobranie na NRM 

(1950‡1952), ~len na Izvr{niot 

sovet na Narodnoto sobranie na 

NRM (od 1952 i 1957‡1967), pretsedatel 

na Okoliskiot odbor na 

SSRNM vo Tetovo, potpretsedatel 

na Sobranieto na SRM, potpretsedatel 

na Republi~kiot sovet 

na SSM i dr., Isto taka, bil 

pratenik vo Narodnoto sobranie 

na FNRJ (vo tri svikuvawa) i vo 

Narodnoto sobranie na NRM i 


Glavniot odbor na SSRNM. S. Ml. 

[AKIRI, Resul (s. Sopotsko, 

Resensko, 10. XI 1931) ‡ komunisti~ki 

deec, op{testvenik i dr- 

àvnik. Zavr{il gimnazija, a potoa 

studiral na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje. Bil ~len na 

SKM (od 1950), pretsedatel na 

Op{tinski komitet i ~len na 

Pretsedatelstvoto na CK na Narodnata 

mladina na Makedonija, 

direktor i glaven i odgovoren 

urednik na v. „Flaka e Vellazerimit#. 

Isto taka, bil ~len na Izvr{niot 

sovet na NRM, ~len na Izvr{niot 

odbor na Republi~kata konferencija 

na SSRNM, ~len na 

Gradskiot komitet na SKM vo 

Skopje i pratenik vo Sobranieto 

na SRM. S. Ml. 

[ALDEV, Hristo Tr. (Gumenxe, 


XII 1876 – Sofija, 2. II 1962) – 

~len, sekretar i pretsedatel na 

TMOK i ~len-osnova~ na MNLD 

vo S.-Peterburg (28. H 1902), 


(1903). Se {koluva vo Gumenxe, 

vo Solun i vo duhovnite seminarii 

vo Carigrad i Poltava, a 

potoa ja zavr{uva Duhovnata akademija 

vo S.-Peterburg (1901– 

1905). Kako bugarski stipendist 

i rakovoditel na TMOK vo Rusija, 

se projavuva kako najèstok i 

koben denuncijant na MNLD pred 

bugarskiot egzarh i pred CK na 

1644 

Reis 

[akiri 

TMORO vo Solun. Podocna vo 

Sofija e urednik na mihajlovisti~kite 

organi v. „IlindenÝ# 

(1924–1925) i sp. „IlÓstraciÔ 

IlindenÝ# (1934–1936). 

IZV.: Hr. [aldev, Spomeni, I-II, – rakopis 

vo AOINI, Sl. IV. 195/I-I; AOINI, Arhiva 

na TMOK vo Petrograd i Kiev. 




Petrograd, I, Sk., 1978, 143–144. Bl. R. 

[ALINSKI, Trajko Boìnovi} 

(s. Stepance, Kumanovo 2. VIII 

1905 ‡ Skopje, 28. VIII 1979) ‡ veterinar. 

Doktoriral na V. f. vo 

Belgrad (1953). Nau~en sovetnik 

i direktor (1947‡1967) vo Veterinarniot 

institut vo Skopje. 

Objavil 21 nau~ni i stru~ni trudovi. 

M. D. ‡ J. B. 

[AMPIWON – zbiren termin 

{to se odnesuva na pretstavnici 

od rodot gabi 

Agaricus. 

Masovno se 

sobira za ishrana 

niz celata 

RM, a 

posebno polskiot{am- 

piwon(Agaricuscampes- [ampiwoni 

tris (L.) Fr.) Nekoi vidovi se odgleduvaat 

na farmi za proizvodstvo 

na pe~urki. M. K. 

Petar 

[andanov 

[ANDANOV, Petar (Ohrid, 4. 

VII 1895 – Sofija, 15. X 1971) – rakovoditel 

na VMRO. Se {koluval 

vo Ohrid i vo Bitola. U~esnik 

vo Prvata balkanska vojna, vo 

Ohridskoto vostanie (1913) se borel 

vo ~etata na vojvodata Petar 

âulev. Vo VMRO bil rezerven 

~len na CK na VMRO (1925–1928), 

a po ubistvoto na A. Protogerov 

(1928) i po rascepot na Organizacijata, 

stanal voda~ na protogerovisti~kata 

VMRO. Pred Vtorata 

svetska vojna se priklu~il 

vo Antifa{isti~kiot front na 

Bugarija, a po Vojnata bil eden od 

rakovoditelite na Sojuzot na makedonskite 

emigrantski dru{tva 

vo Sofija. Vo 1944 g. bil delegat 

na Vtoroto zasedanie na ASNOM 

i izbran za ~len na Prezidiumot 

na Narodnoto sobranie na Make- 

donija. Poradi u~estvoto vo Makedonskoto 


èwe bil osuduvan i zatvoran od 

bugarskite vlasti (1936 i 1953). 

LIT.: Petar [andanov, Spomeni. Predgovor 

i redakcija prof. d-r Zoran Todorovski, 


[APKAR, Risto (s. Velgo{ti, 

Ohridsko, 1931) ‡ politikolog, 

stopanstvenik i fotograf. Be{e 

dolgogodi{en direktor na RO 

„Heroj Toza Dragovi}# vo Ohrid 

(~lenka na korporacijata Zavodi 

„Crvena zastava# od Kraguevac). 

Istovremeno izvesen period be- 

{e i sekretar na Op{tinskiot komitet 

na SKM vo Ohrid. Kako 

strasten qubitel na umetni~kata 

fotografija, stana eden od vode~kite 

makedonski fotografi. Priredi 

pove}e izlo`bi so umetni~ki 

fotografii vo Makedonija, kako 

i vo razni jugoslovenski i evropski 

centri (Rim, Pariz i dr.). 

LIT.: D-r Asen Grup~e, Ohrid. Kulturniot 

ìvot i tvore{tvo vo Ohrid i Ohridsko 

vo 20. vek, Skopje, 1998, 254. S. Ml. 

[APKAREV, Ilija Andonov (s. 

Velgo{ti, Ohridsko, 26. VII 1931) 

– matemati~ar, red. prof. (1975) 

na ETF. Diplomiral (1954) na 

Filozofskiot fakultet (asistent 

od 1959 na Tehni~kiot fakultet) 

i doktoriral (1964) na 

PMF so tema „Invarijantni diferencijalni 

ravenki vo odnos 

na smena na funkcijata#. Vo u~ebnata 

1965/66 g. bil na specijalizacija 

vo Matemati~kiot institut 

vo Getingen, Germanija. Nau~niot 

interes mu e oblasta na diferencijalnite 

ravenki. Avtor e na 

60-tina nau~ni trudovi i na u~ebnici 

za visoko i sredno obrazovanie, 

u~estvuval na golem broj 

kongresi i simpoziumi. Bil mentor 

na doktorski i magisterski 

trudovi i mo{ne aktiven na 

stru~no i op{testveno pole. 

BIBL.: (Koavtor so P. Kròvski) Linearna 

algebra so analiti~ka geometrija vo 

prostor, Skopje, 1967; Matematika III, 

Skopje, 1991; Matematika IV, Skopje, 1991. 



1987; BU br. 387/’82. N. C. 

[APKAREV, Jon~e (s. Velgo{ti, 

Ohridsko, 17. IX 1926) – univ. 

profesor, biolog. Osnovno obrazovanie 


a sredno vo Ohrid. Vo 1947 g. se 

zapi{al na Grupata biologija na 


a diplomiral vo 1951 g. Do 1954 

g. bil vraboten kako asistent i ja 

vr{el dol`nosta direktor na 

Hidrobiolo{kiot zavod vo Ohrid. 

Vo 1956 g. ja odbranil doktorskata 

disertacija, a vo zvaweto 

docent bil izbran vo 1958 g. na 

Katedrata za biologija na PMF 

vo Skopje. Drèl nastava po predmetite: 

invertebrata, animalna


ekologija, zoogeografija, organska 

evolucija i tipologija na ìvotnite. 

Avtor ili koavtor e na 

pove}e univerzitetski u~ebnici. 

Ima objaveno nad 140 originalni 

nau~ni trudovi. D. Pr. 

Kuzman 

[apkarev 

[APKAREV, Kuzman Paskalov 

(Ohrid, 1834 ‡ Sofija, 1909) ‡ istaknat 

makedonski folklorist, 

publicist, literat so probiv vo 

pove}e ànrovi, polemi~ar, u~ebnikar, 

discipulus od krugot na Dimitrija 

Miladinov (negov zet za 

}erka). Obrazovanieto go zapo~nal 

vo rodniot Ohrid, kaj vujko si Janaki 

Strezov, a go prodolìl i nadvor 

od Makedonija. @iveel i rabotel 

vo Sofija, kade {to objavil serija 

svoi knigi, glavno od oblasta 

na makedonskiot folklor. Sorabotuval 

vo bugarskiot carigradski 

pe~at (†Makedonija#, †îtali{te# 

i dr.). Prestojuval vo Solun, kade 

{to za makedonskata mladina otvoril 

ma{ka i ènska gimnazija. 

U~itelstvuval vo Struga, Prilep, 

Kuku{, kako i vo pove}e bugarski 

gradovi (Plovdiv, Sliven, Vraca, 

Stara Zagora, Orhane). 

Zaedno so Miladinovci, Cepenkov, 

\or~e Petrov i sli~ni profili, 

spa|a me|u najdobrite makedonoznalci 

vo minatoto. Pottik 

za {iroka akcija vo prou~uvaweto 

na makedonskata usna tradicija 

mu dava Janaki Strezov, a 

podocna i li~no Dimitrija Miladinov, 

koj{to go vklu~uva idniot 

svoj sorabotnik i vo crkovno-u~ili{noto 

delo. Sobira~kata 

aktiva na [. e mo{ne bogata i 

sodrì makedonski narodni 

umotvorbi, no i od drugite balkanski 

narodi (bugarski, albanski, 

vla{ki, turski). Negovite 

zbornici go privlekuvaat vnimanieto 

i na vonmakedonskite nau~ni 

sredini, pa se zdobivaat so pozitivni 

odglasi vo Bugarija, Rusija, 

ê{ka, Avstrija i Germanija. 

Interesot i qubopitstvata na 

K. [. vo narodonaukata poznava 

mo{ne {irok zafat, pa preku negovite 

trudovi znajbata za Makedonija 

vo vremeto se pro{irila 

niz avtenti~ni fakti. Na svoj na- 

~in toj e zame{an vo embrionologijata 

na makedonizmot. G. T. 

[APKOT, Tomas (Ipsvi~, Avstralija, 

6. IX 1935) ‡ eden od najzna- 

~ajnite sovremeni avstraliski poeti. 

So golem uspeh pi{uval i romani, 

kako Beliot elen na progonot 

(preveden i na makedonski jazik). 

Prvite stihovi po~nal da gi 

objavuva vo 1954 g. Vo 1989 g. go dobil 

Zlatniot venec na SVP. Vo 

1987 g. vo Skopje izlegla Antologija 

na sovremenata avstraliska 

poezija vo negov izbor i predgovor. 

BIBL.: Odbrani pesni (1978), Dobredojde 

(1983) i Patuva~ki kocki (1987). 

LIT.: Gane Todorovski, Vnatre{nata 

strana na sonceto, „Poezija#, Sk., 1989. 

P. Gil. 

†[AR#, ISELENI^KI KLUB 

(Detroit, Mi~igen, SAD 1968) ‡ 

klub na makedonski doselenici 

od Polog. Se grièl za prifa}awe 

i sobirawe na doselenicite 

od Tetovsko. Razvival i kulturna 

dejnost. Sl. N.-K. 

[AR PLANINA – edna od najpoznatite 

makedonski planini. 

Se nao|a vo krajniot severozapaden 

del na RM. Kako eden od najgolemite 

i najvisokite planinski 

masivi, dominira ne samo vo ovoj 

del, tuku i po{iroko. Se protega 

pome|u Metohiskata Kotlina od 

severozapad, Polo{kata Kotlina 

od jug i jugoistok, na istok od 

Skopska Crna Gora e odvoena so 

Ka~ani~kata Klisura na rekata 

Vrvovite na [ar Planina 

Tomas 

[apkot 

[AR 

[ 

Lepenec, na zapad od planinata 

Korab e odvoena so dolinata na 

[tirovi~ka Reka i vrvot Pesok 

(2.105 m), a kawonskata klisura 

na Mavrovska Reka ja pravi granicata 

pome|u nea i Bistra. Po 

srtot na [ar Planina, od mesnosta 

[erup na zapad, pa s# do Ka~ani~kata 

Klisura na istok, vodi 

granicata pome|u RM i Kosovo. 

Na na{ata teritorija ima povr- 

{ina od 912,8 km². Visokoto i 

la~no iskriveno bilo e dolgo 80 

km, a {iroko 10–20 km. [arplaninskoto 

bilo ima dva orografski 

pravca na protegawe: s–si i 

j–jz i meridijanski, s–j. Delot na 

[ar Planina, od Quboten sprema 

Kobilica, e voedna~en i se 

protega kako edinstven planinski 

venec. Drugite delovi na [ara, 

jugozapadno od Kobilica, se 

razli~ni i imaat posebni imiwa: 

Karanikolica, Baba Asanica, 

Brodska Planina, Vraca, Dedel 

Beg, Zendel Begova Planina i dr. 

Vo geotektonski pogled [ara 

pripa|a na [arskata grupa od Dinaridite, 

vene~ni planini nastanati 

vo vremeto na pomladoto 

alpsko nabirawe. Kako celina, 

[ar Planina pretstavuva horst 

{to e visoko izdignat vo odnos na 

Metohiskata i Polo{kata Kotlina. 

Na polo{kiot regionalen 

rased, vo okolinata na Tetovo i 

Gostivar, ima pojava na termalni 

i termomineralni izvori. Geolo{kiot 

sostav go pravat glavno 

paleozojskite kristalesti {krilci, 

a preku niv vo pomala mera se 

javuvaat mermerizirani varovnici 

i dolomiti vo vid na krpi, gredi 

i le}i so mezozojska starost. 

Na oddelni mesta na [ara niz 

kristalestite {krilci izbile 

serpentini. Vo serpentinite na 

Qubotenskiot masiv se javuvaat i 

rezervi na hromna ruda (Radu{a). 

Vo reljefot na [ar Planina, kako 

najstari formi treba da se iz- 

1645

[ [AREVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

[ar Pplanina, zime 

dvojat prostrani zabranuvani zaramnini 

na viso~ina od okolu 

2.000 m. Od ovie inicijalni zaramnini 

se izdigaat pove}e vrvovi 

so viso~ina nad 2.500 m: Titov 

Vrv (2.747 m), koj e najvisok na 

[ar Planina i vtor po viso~ina 

vo RM, Borislaec (2.662 m), Ezerska 

ûka (2.604 m), Baba Asanica 

(2.533 m), Kobilica (2.526 m), Crni 

Vrv (2.578 m), Vraca (2.582 m), 

Quboten (2.499 m) i dr. Mnogute 

vrvovi se izgradeni od varovni~ki 

karpi, vo ~ie podno`je izviraat 

silni izvori od koi se formiraat 

povr{inski vodeni tekovi. 

Sprema Polo{kata Kotlina, do 

visina od okolu 1.200 m, erozionata 

zaramnina e blago navednata za 

da se spu{ta ponatamu preku 

strmni otseci. Poniskite padini 

naj~esto se pokrieni so debeli 

plastovi od deluvijalen materijal, 

a vo samoto podno`je se nao|a 

fluvijalen nanos, pri {to se 

formiraat nanosi vo dolìna od 

40 km. Cela [ar Planina e disecirana 

so mnogubrojni re~ni tekovi, 

me|u koi najzna~ajna e rekata 

Pena. Vo vremeto na pleistocenot, 

visokoplaninskite delovi 

na [ara bile zafateni so intenzivna 

glacijacija, odnosno bile 

pod lednici. Zatoa na nea se javuvaat 

golem broj i vpe~atlivi fosilni, 

glacijalni formi pretstaveni 

so: cirkovi, valovi i moreni. 

Mnogu cirkovi se ispolneti 

so voda, pa denes [ar Planina, vo 

RM ima 27 ledni~ki ezera (od koi 

19 postojani i 8 povremeni), i po 

planinite Rila i Pirin vo RB, se 

smeta za najbogata planina so ezera 

na Balkanot. Glacijalnite ezera 

se smesteni vo najvisokite delovi 

na planinata, pome|u 1.800 i 

2.500 m n.v. Poznati ledni~ki ezera 

se: Bogovinsko, Golem i Mal 

1646 

\ol, Karanikoli~ko, Gorno i 

Dolno Dedelbe{ko, Crno Ezero i 

dr. Mnogu re~ni dolini, vo gornite 

delovi imaat oblik na valov, a 

se izgradeni so dvièwe na lednicite. 

Od visokite delovi na 

[ara, kon Vardar na ji i Radika 

na jz, te~at 20 re~ni tekovi. Me|u 

niv najpoznati se Pena (36,8 km), 

Mazdra~a (24,3 km) i dr. 

Rastitelniot svet e raznoviden i 

buen. [umskiot pojas na [ara zavr{uva 

na okolu 1.600–1.700 m. 

Nad {umskiot pojas se protegaat 

prostrani i bujni {umski pasi{ta, 

koi zafa}aat povr{ina od 

okolu 550 km², {to pretstavuva 

najgolema pasi{na zona vo RM. 

Raznovidnite reljefni formi, 

mnogubrojnite vrvovi, bistrite, 

brzi i atraktivni re~ni tekovi, 

pove}eto glacijalni ezera, prijatnata 

planinska klima, bujniot 

rastitelen svet, nepreglednite 

pasi{ta, se elementi {to privlekuvaat 

golem broj posetiteli. 

Toa pridoneslo na [ara da se izdvojat 

pogolem broj atraktivni 

lokaliteti: Popova [apka, Le{nica, 

Jelak, Quboten, Mazdra~a i 

dr., na koi se nao|aat izvonredni 

skija~ki tereni. 

LIT.: A. Stojmilov, Turisti~ki vrednosti 

na planinite vo SRM, „Godi{en 

zbornik#, kn. 21, Skopje, 1975; T. Andonovski, 

[ar Planina, „Geografski vidik#, 

br. 6, Skopje, 1981. T. And. 

[AREVSKI, êdo (s. Leunovo, 

Mavrovsko, 10. VII 1933 – Skopje, 

9. VI 1995) ‡ univ. profesor. Zavr{il 

Visoka {kola za fizi~ka 

kultura vo Belgrad (1959). Magistriral 


vo Skopje (1977) na tema: „Razvoj 

na atletikata vo SR Makedonija 

od prvite po~etoci do 1975 

g#. Habilitiral na Fakultetot 


(1981) na tema: „Sostojba na nastavata 

po atletika vo osnovnoto 

i naso~enoto obrazovanie vo SR 

Makedonija i predlog na merki za 

nejzinoto podobruvawe#. Po diplomiraweto 

rabotel vo Srednoto 

fiskulturno u~ili{te „Metodija 

Mitevski-Brico# (1959– 

1965), vo Vi{ata {kola za fizi~ka 

kultura, na koja go predaval 

predmetot Atletika (1965–1978), 

i na Fakultetot za fizi~ka kultura 

vo Skopje, na koj bil izbran 

za vi{ predava~, a potoa i za redoven 

profesor po predmetot Atletika 

(1978–1995) i prv dekan na 

Fakultetot (1978–1980). Bil vrven 

atleti~ar, trener, op{testveno-sportski 

rabotnik i funkcioner. 

Objavuval stru~ni i nau~ni 

trudovi i e dobitnik na op- 

{testveni priznanija. D. S. 

[arenata Xamija vo Tetovo 

[ARENA (ALAXA) XAMIJA 

(Tetovo, 1495 g.) – verski aktiven 

objekt, spomenik na kulturata. 

Podignata od sestrite Hur{ide 

i Munevera, koi se doselile od 

Anadolija. Imeto go dobila poradi 

pitoresknata dekoracija so 

rastitelno-geometriski ukrasi 

na nadvore{nata fasada i vo 

vnatre{nosta, {to ja pravi vistinski 

raritet me|u islamskite 

objekti na Balkanskiot Poluostrov. 

Renovirana e pove}epati. 

LIT.: Nikos âusidis i dr., Makedonija: 

kulturno nasledstvo, Skopje, 1995; Ayverdi 

Ekrem Hakki, Avru’pada OsmanliMirnan 

Eserlerli.Yugoslavya, III cikld, 3 kitab, Istanbul, 

1981. Dr. \. 

[ARENA SAJA ‡ gorna ènska 

obleka, sostaven del na nevestinskata 

nosija (od Kumanovsko). Se 

nosela do prvata decenija na minatiot 

vek, do koga se nosele i nevestinskite 

{areni, golemi ko{uli. 

Za razlika od belata saja, taa e pobogato 

ukrasena i del od ukrasite


[arena saja 

se delo na terziite. Dekoracijata 

na sajata e izvedena so vez i vo 

kombinacija so aplikacii na alova 

(crvena) ~oja, a poretko, vrz crna 

~oja. Ukrasuvaweto e najzastapeno 

na dolniot del od zadni{teto 

i na dolniot del od skutovite, 

kade {to se navezeni po ~etiri 

kvadratni motivi - kolca (kaj 

ponovite sai samo po dve kolca). 

Kolcata odokolu se dekorirani so 

potkit (volneni crni kitki, 

poznati i kako bulki) postaveni 

vo ~etiriagolnik okolu motivot 

kolca. Naokolu od tie motivi se 

vezat elementite: }esme, vrtunki, 

navezeni so tehnikata tegeqac, so 

raznobojni konci. Po stranite na 

sajata se op{ivaat l’ski. Site tie 

elementi se postaveni na crvena 

~oja. Po {evovite sajata se porabuvala 

so porubwak ‡ ukrasen 

{ev, a po rabovite se na{ivale 

gajtani. Naj~esto se nosela za izrabotka 

kaj terzija. J. R.-P. 

[ARENICA ‡ ènska prazni~ka 

ko{ula, bogato ornamentirana. Se 

nosela vo Kumanovskiot region sè 

do po~etokot na XX v. J. R.-P. 

[ARENCI (Cleridae) – sredno golemi 

tvrdokrilni insekti. Oboeni 

se crno do temnometalno ili se 

{areni, so golemina 10–16 mm. 

Imaat silno 

razvieni 

vilici za 

lov. Larvite 

im se crveni 

i grablivi, 

se hra- 

[arenec (p~elin volk) 

nat so larvi 

od drugi in- 

sekti. Vo svetot se poznati 3.000 

vidovi. Naj~est vid vo Makedonija 

e p~eliniot volk (Trichodes apiarius 

L.); ima karakteristi~no {areni 

pokrilja (crveno-crni); larvite 

ìveat vo gnezda od solitarni p~eli, 

no i vo p~elini ko{nici, kade 

{to se razvivaat. Registriran e 

kako {tetnik. 



V. T. K. – M. K. 

Tihomir 

[areski 

[ARESKI, Tihomir (s. Leunovo, 

Gostivarsko, 15. IV 1921 – Skopje, 

02. II 2004) – prvoborec i general-polkovnik 

na JNA. Osnovno 

u~ili{te zavr{il vo rodnoto selo 

i vo Gostivar, a so sredno obrazovanie 

se zdobil vo Tetovo i Ohrid. 

Bil pripadnik na rabotni~koto 

i komunisti~koto dvièwe. 

Vo vremeto na NOAVM bil ~len 

na MK (1941) i na Okruèn komitet 

na KPJ (1942), zamenik-komandir 

i komandir na ~eta, komandant 

na bataljon i komadant na 

Prvata makedonska NO proleterska 

brigada (1944). Po Osloboduvaweto 

ostanal vo voena slu`ba 

do penziniraweto (1981). 



[AREC – mitski {aren kow vo 

epskite narodni pesni za Marko 

Krale, so neobi~no poteklo i 

osobini. Spored narodnite predanija, 

toj nego go dobil od samovilite 

ili go kupil od kiraxiite 

kako grbavo `drebe. Pretstaven i 

so mnogu ~ove~ki osobini: zboruva 

(duri i turski), pie vino, pla~e 

so solzi i sl. Toj ja predosetuva i 

smrtta na svojot gospodar. 

BIBL.: Juna~ki narodni pesni. Izbor i 

redakcija d-r Kiril Penu{liski, Skopje, 

1968. S. Ml. 

[ARKIJA ‡ ì~en muzi~ki 

instrument od persisko-arapsko 

poteklo od familijata tamburi. 

Na nego se muzicira vo bordunski 

stil, so eden vode~ki glas i dva 

{to borduniraat vo intervalite 

kvinta i oktava. Na ovie tri glasa 

se postavuvaat razli~en broj 

unisono na{timani ìci (dve 

ili tri). Vkupnata dolìna na 

instrumentot e okolu 800‡1200 

mm. Muziciraweto e solo ili so 

peewe. 



Skopje, 1986, 41. \. M. \. 

[ARPLANINSKI KUP (Popova 

[apka, 21. III 1947) ‡ kup vo 

spust. Na prviot natprevar zele 

u~estvo reprezentaciite na Bugarija, 

Jugoslavija, Romanija i Ungarija. 

Pobedil Ungarecot Silko 

Peter, a najdobro plasiraniot 

[ATEV 

[ 

skija~ od Makedonija bil Ramadan 

Nasip, koj go zazel 32. mesto. 

So tekot na vremeto programata 

na natprevarite bila pro{irena 

i so slalom i veleslalom, kako i 

so u~estvo na mladinci i èni, a 

se podobril i plasmanot na skija- 

~ite od Makedonija. I pokraj nastojuvaweto 

[arplaninskiot kup 

da se organizira sekoja g., dosega 

se odràni vkupno 36 natprevaruvawa 

(do 2005). 

Od [arplaninskiot kup 

LIT.: Mir~o, Savoski, Razvojot na skijaweto 

vo Vardarska Makedonija od 1919– 

1957 godina, Skopje, 2002. D. S. 

[ATEV, Pavel (Kratovo, 15. VII 

1882 ‡ Bitola, 30. I 1951) ‡ revolucioner, 

nacionalen deec, publicist 

i dràvnik. Ja zavr{il 

egzarhiskata gimnazija vo Solun 

(1900), kade {to se vklu~il vo teroristi~kiot 

kruòk na gemixiite. 

U~estvuval vo neuspe{niot 

obid za krevawe vo vozduh na Otomanskata 

banka vo Carigrad i vo 

diverzijata na francuskiot patni~ki 

brod †Gvadalkivir# vo solunskoto 

pristani{te (20, 29 i 

30. IV 1903). Bil uapsen i osuden 

na smrt, no kaznata mu bila zameneta 

so doìvotna robija i ispraten 

e vo zatvorot kraj Fezan (Libija). 


bil amnestiran (1908) i oti- 

{ol vo Brisel za da studira pravni 

nauki (1912), koi gi zavr{il 

na Sofiskiot univerzitet. Izvesno 

vreme bil profesor vo So- 

Pavel 

[atev 

1647

[ [ATKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

lunskata trgovska akademija. Vo 

Prvata svetska vojna bil pravnik 

vo [tabot na bugarskata armija 

vo Ni{, a po Vojnata politi~ki 

aktivist sred makedonskata emigracija 

vo Sofija i pretsedatel 

na Makedonskata emigrantska 

federativna organizacija (od 

nejzinoto osnovawe vo dekemvri 

1921). Vo kontakt so pretstavnicite 

na Sovetskiot Sojuz i Kominternata 

vo Sofija, stanal niven 

profesionalen razuznava~ 

(1923). U~estvuval vo podgotovkata 

i pregovorite za potpi{uvaweto 

na Majskiot manifest (1924). 

Naskoro emigriral vo Turcija 

(septemvri 1924), a potoa vo Viena 

(1925) i Berlin (1928). Bil 

eden od dejcite na VMRO(Ob) i 

sorabotnik vo nejziniot organ v. 

†Makedonsko delo#. Naskoro bil 

prefrlen na rabota vo Carigrad 

(1929), a potoa vo Sofija, kako 

rakovoditel na Centarot na razuznava~kata 

slu`ba na SSSR. 

Bil uapsen (noemvri 1941) i interniran 

vo kazneni~ki logor, a 

potoa osuden na 15 godini zatvor 

(juli 1942). Po kapitulacijata na 

Bugarija (9. IX 1944) se vratil vo 

Makedonija i bil izbran za ~len 

na Prezidiumot na ASNOM i poverenik 

za pravosudstvo. Ja prifatil 

Rezolucijata na Informbiroto, 

bil uapsen (juni 1949) i 

interniran vo Bitola, kade {to 

i po~inal. Avtor e na publicisti~ki 

i memoarski dela. 

BIBL.: Solunskiot atentat i zato~enicite 

vo Fezan, spored spomeni na Pavel 

[atev. Prevod Cvetko Martinovski, 

Skopje, 1994. 

LIT.: D-r Krste Bitoski, Solunskite 

atentati 1903, Skopje, 1985; Pavel [atev, 

vreme, ìvot, delo (1882-1951). Prilozi 

od Nau~niot sobir odràn na 15 i 16. 

III 1992; Jovan Pavlovski, Gemixiite, 

Skopje, 1977 i 1997. S. Ml. 

[ATKI ili PATKI (Anatinae) – 

brojna potfamilija sredno golemi, 

do golemi 

vodni 

ptici od redotguskovidniptici(Anseriformes), 

so 

Divi {atki 

dolìna na 

teloto od 

40 do 70 cm. 

Naj~esto se gnezdat vo severna 

Evropa, a prezimuvaat vo Sredna 

i Ju`na Evropa, kako i vo Severna 

Afrika. Kaj nas se registrirani 

5 roda so vkupno 17 vidovi, 

podeleni vo 6 grupi: morski potopnici 

(Clangula, Histronicus, Melanitta, 

Bucephala), kaj nas pretstaveni 

so {atkata yvonarka (Bucephala 

clangula). Nazabenokluni 

{atki ili severni potopnici 

(Mergus), severni vidovi, koi kaj 

1648 

nas se javuvaat po ezerata vo peridot 

na migracija i vo zima. Od 

niv se registrirani: golem severen 

potopnik ili kraa (Mergus 

merganser), crvenogu{est severen 

potopnik (Mergus serrator) i mal 

severen potopnik ili bel potopnik 

(Mergus albellus). [atki vistinski 

ili plovki, od koi kaj nas 

se registrirani: diva {atka 

(Anas platyrhynhes), {atka krka~ 

(Anas crecca), {atka lastovi~arka 

ili {ilestoopa{esta {atka 

(Anas acuta), {atka laì~arka 

(Anas clypeats), {atka svirka~ 

(Anas penelope), siva {atka (Anas 

strepera) i {atka pup~arka (Anas 

querquedula). Guskovidni {atki 

(Tadorna), rod najkrupni {atki od 

koi vo Makedonija e registrirana 

obi~nata guskovidna {atka 

(Tadorna tadorna). [atki potopnici 

(Netta i Aythia), {atki koi naseluvaat 

glavno mirni slatki vodi, 

od koi vo Makedonija se registrirani 

vidovite: crvenokluna 

potopnica ili prevez (Netta rufina), 

cuculesta potopnica (Aythia 

fuligula), severna potopnica (Aythia 

marila), belooka potopnica, 

worka ili koùfar (Aythia nyroca) 

i kafenoglava potopnica (Aythia 

ferina). 




2004; C. Harrison, AnAtlasoftheBirdsofthe 



Metodija 

[atorov- 

[arlo 

[ATOROV-[ARLO, Metodija 

(psevd. Katalin, Dimo) (Prilep, 

10. I. 1897 – Milevi Skali, Pazarxisko, 

Bugarija, 4. IX 1944) – makedonski 

i bugarski komunisti~ki 

deec. Zavr{il pedago{ko u~ili{te. 

Po Prvata svetska vojna 

emigriral vo Bugarija i se vklu- 

~il vo aktivnosta na makedonskata 

progresivna emigracija i vo 

bugarskoto komunisti~ko dvièwe. 

Vo 1920 g. bil primen vo 

BKP, vo 1923 bil partiski sekretar, 

a vo 1925 g. se vklu~il vo dejnosta 

na VMRO (Ob). Vo 1928 g. 

stanal ~len na Tretiot OK za 

Pirinskiot del na Makedonija i 

~len na CK na BKP. Rabotel vo 

Kominternata (1930–1939), bil 

~len na Zadgrani~noto biro na 

BKP zadolèn za revolucionernite 

dvièwa na Balkanot. Vo 

1939 g. se vratil vo Makedonija i 

bil politi~ki sekretar na PK na 

KP vo Makedonija. Vo 1940 g. 

u~estvuval na V zemska konferencija, 

na koja bil izbran za 

~len na CK na KPJ. Odbil da 

prisustvuva na Majskoto sovetuvawe 

za krevawe na vooruènoto 

vostanie protiv okupatorite i 

ne go prifatil povikot na KPJ 

za vostanie. Ja povrzal makedonskata 

partiska organizacija so 

BKP (bez zapadniot del pod okupacija 

na Italija). Po intervencija 

na Tito do Kominternata, 

Partiskata organizacija bila 

vratena vo SKJ, a [arlo bil smenet 

i isklu~en od KPJ. Se vratil 

vo Bugarija, kade {to bil postaven 

za sekretar na Sofiskiot oblasten 

partiski komitet. Vo 1943 

g. bil postaven za komandant na 

Tretata vostani~ka operativna 

zona. Zaginal vo sudir so policijata 

i vojskata pod somnitelni 

okolnosti. 

LIT.: BKP, KominternÍt i makedonski®t 

vÍpros 1917–1946, I, SofiÔ, 1998; II, 

SofiÔ, 1999; Izvori za osloboditelnata 

vojna i revolucija vo Makedonija, I, 1, 2 i 

3, Skopje, 1968. O. Iv. 

Od kirili~niot rakopis [afarikov triod 

(krajot na XII - po~etokot na XIII v.) 

[AFARIKOV TRIOD ‡ kirilski 

rakopis od krajot na XII i po- 

~etokot na XIII v., od makedonska 

redakcija. Se ~uva vo Ruskata nacionalna 

biblioteka vo Sankt- 

Peterburg pod sign.: RNB, 

F.n.I.74. Ima 157 pergamentni lista. 

Spored jazi~nite osobenosti, 

poteknuva od Ohridskata kni- 

èvna {kola. Tekstot e mnogu arhai~en, 

vo nego se nao|aat celi 

redovi ispi{ani so glagolica. 

Po strukturata pretstavuva poln 

triod, bez podelba na posen i cveten 

ciklus.


LIT.: V. Despodova, Makedonski pismeni 

spomenici vo Leningradskite biblioteki, 

†Makedonistika#, 3, Skopje, 1983. E. C. 

Muharem 

[ahi~i 

[AHIÎ, Muharem (\uri{evac, 

15. V 1927) ‡ artist i poet. Zavr- 

{il Administrativna {kola i 

Pedago{ki kurs. Kako u~esnik vo 

NOB, ostanal voen invalid. Bil 

sekretar na SKOJ, pretsedatel na 

Zdruènieto na borcite na op- 

{tinata Kisela Voda vo Skopje i 

artist na Albansko-turskiot naroden 

teatar vo Skopje (1970). Avtor 

e i na dve zbirki poezija. 

ULOGI: Kris („Mande#), Rusin („Nebeski 

odred#), Nadrija („Ko{tana#), Pande 

(„Parite se otepuva~ka#), Rama („Bra~ni 

partneri#) i Jole („Me}ava#). S. Ml. 

[AHOV, Pande (1973) ‡ kompozitor. 

Kompozicija u~i kaj R. Avramovski, 

a diplomira na FMU vo 

Skopje (T. Zografski, 1997). Postdiplomski 

studii zavr{uva na 

Kralskiot kolex za muzika vo London 

(X. Anderson, 2000). Vo negovata 

kamerna i orkestarska muzika 

ima vlijanija od impresionizmot i 

docniot romantizam, no i od makedonskiot 

muzi~ki folklor. B. Ort. 

[AHOVI], Ksenofon (Ohrid, 7. 

I 1898 ‡ Pariz, Francija, 7. I 1956) 

‡ spec. patoanatom, patofiziolog 

i onkolog, univ. profesor i akademik 

(SANU). Med. f. i PMF zavr- 

{il i doktoriral (na dvata) vo 

Lion, Francija (1922). Eden od osnovopolo`nicite 

na onkolo{kata 

nauka vo SFRJ. Formiral onkolo{ki 

i drugi instituti na Med. 

f. vo Belgrad. Aktivno ja prou~uval 

endemskata gu{avost vo Makedonija. 

Objavil nad 300 truda. 

IZV.: Arhiv na Med. f. vo Belgrad; Medicinska 

enciklopedija, T. 9, Zagreb, 1964, 

398‡399. 

BIBL.: Tumori, I‡II, Beograd, 1954; Op- 

{ta i specijalna patolo{ka anatomija, 

Beograd, 1956; Op{ta patologija, Beograd, 

1956. Sl. M. P. 

[AHOVSKI OLIMPISKI 

IGRI (Skopje, 1972). Vo septemvri&oktomvri 

1972 g. vo Skopje se 

odràn jubilejnite HH olimpiski 

igri za maì so u~estvo na 63 ekipi 

od site kontinenti, a prvpat zaedno 

e odràna i V ènska {ahovska 

olimpijada so u~estvo na ekipi 

od 23 zemji. [ahovskite olimpija- 

di se organizirani od Po~esen odbor 

i Organizacionen komitet pod 

pokrovitelstvo na pretsedatelot 

na SFRJ J. B. Tito. Medalite na 

HH ma{kata {ahovska olimpijada 

gi dobija: zlatnata SSSR, srebrenata 

Ungarija i bronzenata 

SFRJ. Jugoslovenskata reprezentacija 

igra{e vo sostav: Sv. Gligori}, 

B. Ivkov, Q. Quboevi}, A. 

Matanovi}, M. Maculovi} i J. Rukavina. 

Na V ènska olimpijada 

medalite gi podelija SSSR, Romanija 

i Ungarija. Vo vremeto na 

olimpijadite e odràn i 43-iot 

kongres na Me|unarodnata {ahovska 

federacija (FIDE), kako i Prviot 

kongres i turnir na {ahovskite 

problematisti i VI kongres 

na me|unarodnoto zdruènie na novinarite 

(AIPE). Po povod olimpijadite 

PTT na Jugoslavija izdade 

dve prigodni po{tenski marki. 

IZV.: Aleksandar Matanovi}, [ahovska 

olimpijada Skopje 1972, Bepgrad, 1972; Dragan 

Petkovski, HH jubilejna ma{ka i V 

ènski {ahovski olimpiski igri Skopje 

1972, Prilozi kon istorijata na sportot 

vo Makedonija, Skopje, 1994, 15&17. D. P. 

[AHPAZOV, Mladen Panev 

(Kavadarci, 26. XII 1926 ‡ Skopje, 

1. V 1994) ‡ ginekolog-aku{er, 


Skopje (od 1985). Med. f. zavr{il 

vo Belgrad (1952) i specijaliziral 

ginekologija i aku{erstvo na 

Ginekolo{ko-aku{erskata klinika 

vo Skopje (1957). Habilitiral. 

Se usovr{uval vo pove}e evropski 

centri. Se zanimaval so 

ginekolo{kata urologija i onkologija, 

a osobeno so karcinomot 

na ovariumot. Z. X. 

[AH-PARONIJANC, Leon Mihajlovi~ 

(Tiflis, Rusija, 18. VI 

1863 – Leningrad, SSSR, 1927) – 

ruski potomstven dvorjanin, poet, 

publicist i makedonofil. Zavr{il 

Istorisko-filolo{ki fakultet 

i slu{al na Pravniot fakultet 

vo Harkov. Sorabotnik na 

Makedonskata kolonija vo Petrograd 

i soosnova~ (zaedno so D. 

D. ûpovski i V. M. Smelkov) na 

Rusko-makedonskoto blagotvorno 

dru{tvo „Sv. Kiril i Metodij# 

vo S.-Peterburg (1913). Avtor na 

stihovi za Makedonija i Makedoncite 

(MG, 1913–1914 i separatno 

1915) i potpisnik na Rezolucijata 

za makedonskoto pra{awe 

na Dru{tvoto za slovenska zaemnost 

(8. VI 1915). 

IZV.: CGALI, Moskva, f. 1830, op. 1, ed. 

hr. 2, l. 1-3. 

DELA: KritikÍ-samobitnikÍ ApolonÍ 

Aleksandrovi~Í GrigorÏevÍ, 1899; VliÔnie 

kolonizacii na rasprostranenie prosv‹ÈeniÔ, 

1902; Ïsteti~eskiÔ vozzr‹niÔ 

N. V. GogolÔ, 1902; Lirika @ukovskago, 

Pu{kina i Lermontova, 1904; Vpe~atl‹niÔ 

ìzni. StihotvoreniÔ, vypiskÍ 

I–V, 1892–1908; Za lÓbovÏ – lÓbovÏ. Izpov‹edÏ 

du{i. StihotvoreniÔ, 1908. 

[A[KO 

[ 




Petrograd, II, Skopje, 1978, 144–156, 

241–246, 368–376 i 411–420. Bl. R. 

[A[KO, Filip (Lipo) Hristov 

(Philip Christ Shashko) (s. Breznica/Vatohori, 

Egejskiot del na Makedonija/Grcija, 

27. III 1936) ‡ istori- 

~ar, univ. profesor. Po napu{taweto 

na Grcija, gimnazijata ja zavr{uva 

vo Bukure{t, Romanija 

(1954) i edna godina studira na tamo{niot 

univerzitet. Bidej}i 

tatko mu ìveel vo SAD (od 1912), 

i toj od 1955 g. doa|a kaj nego i gi zavr{uva 

studiite po op{ta istorija 

na Mi~igenskiot dràven univerzitetot 

(1960). Magisterskite 

studii po ruska kulturna istorija 

gi zavr{uva na Kaliforniskiot 

univerzitet vo Berkli (1961), specijalizira 

na Mi~igenskiot univerzitet 

vo En Arbor so diploma 

po kulturnata istorija na Rusija i 

Isto~na Evropa (1963), kade {to ja 

odbranuva i doktorskata disertacija 

†Unity and dissent among the Russian 

Westernes# (1969). So takvi interdepartmanski 

i interdisciplinarni 

specijalisti~ki studii na 

srednovekovnata ruska i vizantiska 

istorija, so prou~uvawa na sovremenata 

evropska istorija, na 

amerikanskata kulturna istorija i 

sovremenata politi~ka misla, stanuva 

profesor na Katedrata po istorija 

na Univerzitetot Viskonsin 

vo Milvoki, SAD. Ja prou~uva 

balkanskata i posebno bugarskata 

i makedonskata istorija i kultura 

vo XIX i XX v. i objavuva vo ugledni 

amerikanski i evropski publikacii, 

a u~estvuva i vo razni amerikanski 

i balkanski istoriski i 

slavisti~ki asocijacii. 

BIBL.: †Macedonians# (Macedonian-Americans), 

Harvard Encylopedia of American Ethnic 

Groups, Cambridge, 1980, 690–694; The Emergence 

of the Macedonian Nation: Images and Interpretation 

in American and British Reference 

Works, 1945–1991, Studies in Macedonian Language, 

Literature and Culture: Proceedings of the 

First North American-Macedonian Conference 

on Macedonian Studies Amm Arbor, 1991, Ann 

Arbor, 1995, 177–230; †Gligorov#, Encylopedia 

of World Biography: 20th Filip 

[a{ko 

Centry Supplement, 

Vol. 18, Palatine, 1995, 148–151; Genezata na 

makedonskata nacija: interpretacii vo 

amerikanski i vo britanski enciklopedii 

i re~nici 1945–1991, †Bilten na So- 

1649

[ [VAJCARSKO-MAKEDONSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

vetot za makedonski jazik#, 1‡2, Skopje, 

2000, 46‡68; American Concience Should be 

Moved by the Macedonian Cry: Echoes of the 

1903 Ilinden Uprising, Mcedonian Studies. Papers 

from the Fifth International Macedonian- 

North American Conference on Macedonian Studies, 

Columbus, 2004, 281‡311; From Incomprehensible 

Tongue to Forbidden Language, Deloto 

na Krste Misirkov. Zbornik od Me- 

|unarodniot nau~en sobir po povod stogodi{ninata 

od izleguvaweto na knigata Za 

makedonckite raboti odràn vo Skopje 

na 27‡29 noemvri 2003 godina, I, Skopje, 

2005, 383‡412. Bl. R. 

[VAJCARSKO-MAKEDON- 

SKI VRSKI I ODNOSI. Zapo~nuvaat 

kako trgovski vo vtorata 

polovina na XIX i po~etokot na 

XX v., a od krajot na XIX v. se razvivaat 

preku obrazuvawe studenti 

i dejstvuvawe na pretstavnici na 


dvièwe. \or|i Kap- 

~ev (1899) vo Apelot do evropskata 

javnost, obrazloùva proekt za 

re{avawe na makedonskoto pra- 

{awe i raboti na izdavawe na vesnikot 

„La Macedoine#; vo 1900 g. vo 

@eneva po~nuva da izleguva vesnikot 

na MRO „L’Effort#; se formiraat: 

Politi~ko dru{tvo Makedonija 

na Makedoncite (Cirih); 

„Makedonija# – dru{tvo za 

za{tita na pravata na Makedoncite 

– i Dru{tvoto „Vardar# (Lozana), 

Akademskoto dru{tvo „Makedonija# 

i Makedonskoto dru{tvo 

za nezavisna Makedonija (@eneva). 

Trite najgolemi dru{tva se 

obedinuvaat vo Generalen sovet 

na makedonskite dru{tva vo [vajcarija 

(Conseil General des Societes 

Macedoniennes en Suisse) so sedi{te 

vo Lozana, so silna aktivnost za 

pravilno re{avawe na makedonskoto 

pra{awe vo vremeto na odr- 

ùvaweto na Pariskata mirovna 

konferencija (1919), i so seriozen 

anga`man, vo svojstvo na po- 

~esni ~lenovi, od ugledni javni 

li~nosti na [vajcarija. Aktivnosta 

za nezavisnost na Makedonija 

prodolùva vo periodot me|u 

dvete svetski vojni, osobeno pred 

Dru{tvoto na narodite vo @eneva. 

Po Vtorata svetska vojna mnozina 

Makedonci zaminuvaat na rabota 

vo [vajcarija. Denes nivnata 

brojka e ok. 60.000, organizirani 

vo dru{tva i asocijacii, koi odr- 

ùvaat vrski so RM. [vajcarija ja 

priznava RM na 12. V 1993 g., a diplomatski 

odnosi se vospostavuvaat 

na 31. I 1994 g. na nivo na ambasadi. 


ambasador na RM vo [vajcarija 

e Sr|an Kerim (nerezidenten, 

od Berlin). Prv vonreden i opolnomo{ten 

ambasador na [vajcarija 

vo RM e Arnold Hugeltobler 

(nerezidenten, od Sofija). 


odbor na makedonskite dru{tva vo 

[vajcarija 1918–1919, Makedonija vo 

XVI–II, XIX i XX vek, Skopje, 1992; Quben 

1650 

Lape, Edna akcija vo [vajcarija za za~uvuvawe 

na celosta i nezavisnosta na Makedonija, 

Makedonija vo XVIII, XIX i XX 

vek, Skopje, 1992; Ahil Tunte, Republika 

Makedonija – prva dekada (1990–1999), 


Nikita 

[ekutkovski 

[EKUTKOVSKI, Nikita Trpev 

(Skopje, 19. I 1956) – matemati~ar, 

red. prof. (1998) na PMF. 

Diplomiral (1979) i magistriral 


vo Skopje. Doktoriral (1986) 

vo Zagreb so temata „Koherentni 

inverzni sistemi i teorija na jak 

oblik#. Glaven nau~en interes mu 

e topologijata. Bil {ef na Institutot 

za matematika (1997- 

1999 i 2005-), mentor na magisterski 

raboti i rakovoditel na nau~ni 

proekti. 

BIBL.: Matemati~ka analiza, 1, Skopje, 

1996; Redovi i analiti~ki funkcii, 

Skopje, 2002; Topologija, Skopje, 2002. 


Skopje, 2006; BU br. 706/’98. N. C. 

Elizabeta 

[eleva 

[ELEVA, Elizabeta (Ohrid, 

1961) ‡ literaturen kriti~ar i 

teoreti~ar, profesor na Katedrata 

po komparativna literatura 


Skopje. Magistrirala na Filolo{kiot 

fakultet vo Belgrad na 

tema †Tipolo{kite modeli na 

makedonskata knièvna kritika#. 

Doktorirala na istiot fakultet 

(1998) so temata †Od dijalogizmot 

do intertekstualnosta 

(od Mihail Bahtin do poststrukturnata 

kritika)#. Publikuvala 

pove}e trudovi. 

BIBL.: Komparativna poetika (Postmodernizmot 

vo makedonskata fikcija/novela), 

1996; Kulturolo{ki esei, 

2000; Od dijalogizmot do intertekstu- 

alnosta, 2000; Zarobenici na denot, izbrani 

kolumni, 2001. G. T. 

Simon 

[emov 

[EMOV, Simon (Kavadarci, 1. 

XII 1941) ‡ slikar i grafi~ar, 

eden od prvite istraùva~i na alternativnite 

nasoki vo likovnata 

umetnost (1973), so zalo`ba za 

pro{iruvawe i isprepletuvawe 

na mediumite. Diplomiral na 


vo Belgrad (1964). Redoven profesor 

na Fakultetot za likovni 

umetnosti vo Skopje. Ja afirmiral 

makedonskata umetnost i nadvor 

od dràvata. Interesiraweto 

za prirodnite fenomeni e prisutno 

vo slikarstvoto, grafikata, 

instalaciite, objektite, intervenciite 

vo priroden i urban 

prostor i osobeno vo delata od 

ra~no izrabotena hartija (Panteist, 

1967; Detski igri, 1972; ciklusot 

Angeli, 1990; [uma, 2003). 

LIT.: Sowa Abaxieva Dimitrova, [emov/Fidanovski 

‡ Akcii i intervencii 

1973‡1985 (katalog), Skopje, 1986; Sowa Abaxieva, 

Simon [emov, Skopje, 1994. S. Ab.-D. 

[ENDOV, Boris (Skopje, 6. II 




1995 g.) po predmeti od oblasta na 

fundiraweto. Na fakultetot rabotel 

od 1959 g., u~estvuvaj}i i vo 

nastavata na Arhitektonskiot fakultet. 

Bil vklu~en vo realizacijata 

na pove}e arhitektonski i in- 

ènerski objekti. Izdal u~ebnik 

„Temelewe# I i II (1985/86). Q. T. 

[ERDENKOVSKI, Boìn (s. 

Qubojno, Resensko, 1. XI 1928) – 




predmetot Hidrotehni~ki melioracii. 

Pred doa|aweto na Fakultetot 

(1965) rabotel vo GP 

„Pelagonija#. U~estvuval vo realizacijata 

na pove}e hidromeliorativni 

sistemi („Ov~e Pole#, 

„Prilep# i dr.). Q. T. 

[ESNAESETTA MAKEDON- 


TELNA BRIGADA (s. Ku~evi{te, 

Skopsko, 6. X 1944 ‡ 1945) ‡ voena 

edinica na NOV i POM i 

NOVJ. Bila formirana od borci


na Osmata pre{evska NO brigada, 

od Dvanaesettata bujanovska NO 

brigada i 120 borci na Skopskiot 

i [arplaninskiot NOPO. Bila 

vo sostavot na Kumanovskata divizija 

(do prvata polovina na dekemvri 

1944) i vodela borbi protiv 

balisti~kite sili na Skopska Crna 

Gora, a so diverzii ja zatvorila 

za premin Ka~ani~kata Klisura. 

Go odbila napadot na balisti~kite 

sili (8 i 11. X), od zaseda gi napa|ala 

germanskite koloni na patot 

Skopje‡Ka~anik (19, 20, 21 i 

28/29 X) i u~estvuvala vo osloboduvaweto 

na Skopje. Bila proglasena 

za udarna (dekemvri 1944) i 


i vtorata makedonska divizija na 

NOVJ, u~estvuvaj}i vo probivot 

na Sremskiot front. 

LIT.: Dim~e Aximitreski, Dejstvata na 

16. brigada na priodite na gradot, †13 Noemvri#, 

III, 3, Skopje, 1964, 11 i Dokumenti i 

materijali za osloboduvaweto na Skopje, 

Skopje, 1968, 246–251; Petar Jov~ev, [esnaesetta 

MNOUB, Skopje, 1994; D-r Marjan 

Dimitrijevski, Makedonskata vojska 

1944–1945, Skopje, 1999, 129–131. S. Ml. 

[ESTA MAKEDONSKA NA- 


BRIGADA (pl. Slavej, blizu do 

Struga, 6. IX 1944 ‡ 1945) ‡ voena 


formirana so okolu 1.000 borci 

‡ del od borcite na Prvata makedonska 

NO brigada i novodojdeni 

borci. Izvr{ila napad na bugarskite 

grani~ni karauli jugoisto~no 

od Ki~evo i vo Kru{evsko, 

a potoa vlegla vo sostavot 

na êtirieset i osmata makedonska 

divizija na NOVJ (28. IX) i 

u~estvuvala vo napadot na Ki~evo 

(8. X). Privremeno bila stavena 

pod komanda na êtirieset 

i vtorata makedonska divizija na 

NOVJ (sredinata na oktomvri) i 

go ~istela podra~jeto na @eden 

i Suva Gora od balisti~kite sili 

(do krajot na oktomvri 1944). 

Po zaedni~kite borbi za osloboduvaweto 

na Ki~evo i Ki~evsko 

(15‡17. XI), prodolìla da gi goni 

balisti~kite sili kon Gostivar 

(osloboden na 18. XI 1944). 

Podocna vlegla vo sostavot na 

êtirieset i devettata makedonska 

divizija na NOVJ (vtorata 

polovina na dekemvri 1944). 

LIT.: Dane Petkovski ‡ Vlado Strezovski, 

Borbena dejstva u Zapadnoj Makedoniji 

1941–1944, Beograd, 1983; [esta makedonska 

narodnoosloboditelna udarna 

brigada, Skopje, 1994; Zbornik na se}avawa 

na borcite od [estata MNOUB, 

Skopje, 1998; D-r Marjan Dimitrijevski, 

Makedonskata vojska 1944–1945, Skopje, 

1999, 102–107. S. Ml. 

[EFER, Jakob Gijsbert (Hans) de 

Hop (Jakob Gijsbert /Jaap/ de Hoop 

Scheffer) (Amsterdam, Kralstvo 

Holandija, 3. IV 1948) – holandski 

politi~ar i diplomat. Bil minis- 

ter za nadvore{ni raboti na Kralstvoto 

Holandija (2002–2003), Generalen 

sekretar na NATO vo vremeto 

na donesuvaweto na Deklaracijata 

od Riga (2007). T. Petr. 

Radmila 

[e}erinska 

[E]ERINSKA, Radmila (Skopje, 

10. VI 1972) – politi~arka. Diplomira 


vo Skopje (1995). Magistrira na 

Fle~er {kolata za pravo i diplomatija 

vo SAD. Stapuva vo Socijal-demokratskata 

mladina na RM 

(1995). Bila portparol na SDSM 

(1997–1999), pratenik vo Sobranieto 

na RM (1998–2002, 2006–); potpretsedatel 

na CO na SDSM 

(1999–2003, 2003–2006); potpretsedatel 

vo Vladata na RM za evrointegracii 

i koordinacija na stranska 

pomo{ (2002– 2006) vo period 

koga RM podnesuva barawe za priem 

vo ~lenstvo vo EU (22. III 2004) i 

dobiva status kandidat za priem vo 

~lenstvo vo EU (17. XII 2006); pretsedatel 

na SDSM (2006). 

IZV.: Kancelarija na pretsedatelot na 

SDSM, Skopje, 2007. T. Petr. 

Risto 

[e}erinski 

[E]ERINSKI, Risto ([tip, 

28. III 1927) – arhitekt. Diplomiral 


vo Belgrad (1951). @ivee i raboti 

vo Skopje vo proektantskoto 

pretprijatie „Proektant# (do 

1956). Se preselil vo Novi Sad i 

vo Belgrad, a potoa rabotel vo 

[vajcarija i vo Germanija kako 

sloboden arhitekt. Proektiral 

objekti so razni nameni, od koi 

preovladuvaat stanbenite objekti. 

Pozna~ajni realizacii vo Makedonija: 

Administrativniot objekt 

vo Skopje (urnat vo 1963); ne- 

[IJAKOVI] 

[ 

kolku stanbeni blokovi vo Skopje 

(1952–1955). Kr. T. 

[E[I], Bogdan (Valevo, 21. VI 

1909 – Belgrad, 9. II 1999) ‡ srpski 

filozof, so me|unarodno renome. 

Diplomiral filozofija vo Belgrad 

(1934), doktoriral vo Berlin 

(1938). Od 1947 g. e primen za asistent 


Skopje, a za predava~ vo 1951 g. Gi 

predaval predmetite Logika, Istorija 

na filozofijata, Etika i Estetika. 

Na Fakultetot ostanuva do 

1954 g., koga se vrabotuva na Filozofskiot 

fakultet vo Belgrad (redoven 

profesor od 1962). Kontaktite 

so Filozofskiot fakultet vo 

Skopje gi prodolùva preku ~estite 

gostuvawa so predavawa i u~estvo 

vo komisii za ocenka i odbrana 

na doktorski disertacii. Negovite 

knigi gi koristea brojni generacii 

studenti. Avtor e na golem 

broj knigi, raspravi i statii objaveni 

vo me|unarodni spisanija. 

BIBL.: Uvod u dijalekti~ku logiku, 

1957; Logika I-II, 1958, 1962; Esteti~ke 

studije, 1958; Nu`nost i sloboda, 1963; 

Principi univerzalne logike, 1968; Savremeni 

~ovek i svet, 1969; Op{ta metodologija, 

1971, 1988; Filozofske osnove 

fizike, 1972; Osnovi medodologije dru{tvenih 

nauka, 1974; Filozofija istorije, 

1986; Filozofija kulture, 1990; Universale 

logische Axiomatik, 1991 i dr. 


Skopje, 1976, 77; D. Grli}, Leksikon filozofa, 

Zagreb, 1982, 406. V. Panz. 

[IBJAK – fitogeografska formacija, 

koja po svojata nadvore{na 

grmolika forma e sli~na na {ikarite, 

no spored ekolo{kite uslovi 

i floristi~kiot sostav pretstavuva 

posebna forma na {umska vegetacija, 

koja bitno se razlikuva od 

site drugi tipovi. Glavna karakteristika 

na {ibjacite e {to vo niv 

u~estvoto na drvjata otsustvuva kako 

posledica na golemiot stepen 

na degradaciskite procesi (sekundarni 

{ibjaci) ili kako rezultat 

na dejstvoto na nepovolnite ekolo{ki 

uslovi za razvoj na drvjata 

(primarni {ibjaci). Vo prviot 

slu~aj {ibjacite pretstavuvaat, vo 

odnos na {ikarite, ponatamo{en 

stepen na degradacija, po koj sleduvaat 

golinite i kamewarite, dodeka 

vo vtoriot slu~aj se raboti za 

vistinski {ibjaci. Al. And. 

[IJAKOVI] ([IJAK), Tomo 

(Kosovo Pole, 15. III 1930 ‡ Skopje, 

29. XII 1998) ‡ slikar, me|u prvite 

makedonski umetnici {to go 

problematiziral slikarstvoto 

kako disciplina. Izvesen period 

studiral na Akademijata za likovni 

umetnosti vo Qubqana. Samostojno 

izlagal vo Skopje, Belgrad, 

Ni{. U~estvuval na Bienaleto vo 

Sao Paolo (1969) i na Bienaleto 

vo Venecija (1978). Se zanimaval 

so karikatura, ilustracija, sce- 

1651

[ [IJA^KI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

nografija, plakat, fotografija. 

Vo negovoto tvore{tvo se razlikuvaat 

nekolku fazi: postkubizam, 

apstrakcija, varijanti na pop-artot 

i konceptualni postapki koi 

kon krajot na {eesettite godini 

rezultirale vo prvite objekti vo 

makedonskata sovremena umetnost: 

musandri i neomusandri. Vo niv gi 

obedinil slikarskite, vajarskite 

i dizajnerskite aspekti. Ovoj model 

na likovno oblikuvawe prostorno 

go primenil vo enterierot 

na zgradata na Gradskiot komitet 

vo Skopje (1970) i vo hotelot 

†Drim# vo Struga (1977). 

T. [ijakovi}-[ijak: Zo{to, zatoa (1995) 

LIT.: Boris Petkovski, Tomo [ijak, 

Skopje, 1977; istiot, Tomo [ijak, vo: Biennale 

di Venezia (katalog), Skopje, 1978 . 

L. N. 

[IJA^KI, Stevan (Stari Futog, 

12. XII 1885 ‡ Belgrad, 2. I 

1957) ‡ horski dirigent i kompozitor. 

Muzi~ko obrazovanie oformuva 

vo Srpskata muzi~ka {kola 

vo Belgrad. Me|u dvete svetski 

vojni, kako nastavnik po muzika i 

horski rakovoditel, raboti vo 

pove}e gradovi na toga{noto 

kralstvo. Vo Makedonija, dejstvuva 

vo Skopje i vo Veles kako horski 

dirigent i kako muzi~ki sorabotnik 

vo Narodniot teatar vo 

Skopje. Negovoto najistaknato 

horsko delo e ciklusot Kratovski 

pesni. Dr. O. 

[IKARA – grmovidno formirana 

tvorba, naj~esto sekundarna, 

koja genetski poteknuva od nekoja 

1652 

Tomo 

[ijakovi} 

prethodno uni{tena niska, sredna 

ili visoka {uma. Do is~eznuvawe 

na {umite i pojavata na {ikarite 

se doa|alo postepeno vo 

dolg vremenski period, kako rezultat 

na prekumerni se~i i neracionalno 

stopanisuvawe, permanentno 

pasewe i brstewe, {umski 

poàri, nesoodvetni zakonski 

ograni~uvawa pri koristeweto 

na {umite i dr. Po is~eznuvaweto 

(se~a) na nekoga{nite 

{umi, do{lo do prirodna obnova 

po vegetativen pat, no stokata so 

postojnoto brstewe na podnicite 

go dovr{ila toa {to go zapo~nal 

~ovekot. Drvjata ja izgubile svojata 

normalna forma i se pretvorile 

vo grmu{ki. Druga karakteristika 

na {ikarite e {to vo 

niv nastanala promena na ìvotnite 

uslovi, {to uslovilo promena 

i na vegetaciskiot sostav na 

nekoga{nata {uma. Al. And. 

[IKI], Branislav (Pula, Hrvatska, 

1905 ‡ Belgrad, 7. II 1976) ‡ 

{umarski inèner. Bil istaknat 

deec na studentskoto dvièwe vo 

Makedonija i ~len na KPJ (od 

1941). Po okupacijata bil ~len na 

Pokrainskata voena komisija 

(1941), koga bil uapsen od bugarskata 

policija. Podocna bil politi~ki 

komesar na Pore~kiot 

NOPO. Po Osloboduvaweto bil 

vraboten vo dràvnata uprava vo 

oblasta na {umarstvoto. 

BIBL.: Dejstvata na Voenata komisija 

pri Pokrainskiot komitet vo 1941 godina, 

†13 Noemvri#, VI, 6, Skopje, 1967, 12; 

Pore~kiot partizanski odred i Skopskata 

dopolnitelna brigada, na istoto 

mesto, 7; Sindikatot vo Skopje (1908- 

1971), Skopje, 1971. S. Ml. 

[IKOLE, Aleksandar Josifov 

(Skopje, 31. I 1954) ‡ spec. internist-nefrolog, 


Med. f. vo Skopje (od 2006). Med. 

f. i specijalizacija zavr{il vo 

Skopje. Doktoriral (1994) od oblasta 

na primenata na eritropoetinot 

kaj pacienti lekuvani so 

HD, problematika na koja kontinuirano 

raboti. Direktor na 

Klinikata za nefrologija (1999‡ 

2003, 2006‡). Objavil 250 truda. 

Guverner na Evropskoto zdruènie 

za ve{ta~ki organi. Sl. M. P. 

„[ILO# (Prilep, po~etokot na 

1905) ‡ hektografski vesnik, organ 

na Prilepskata organizacija 

na TMORO, so moto „Makedonija 

na Makedoncite#. Go izdavale 

u~itelite \or|i Ganev, Petar 

Mrmev, Palislamov i Todor 

Pop-Adamov, na ~elo so Jordan 

Angelov. Imal za cel da gi propagira 

opredelbite na TMORO 

da se bori protiv projavenata korupcija 

i nemoral, kako i protiv 

sosednite propagandi. Ironiziraj}i 

ja vlasta, kako urednik na 

vesnikot figuriral toga{niot 

solunski valija Hilmi-pa{a, a 

odgovoren urednik kajmakamot na 

Prilep [ahin-bej. 



(1885–1992) , Skopje, 1993, 113–114. S. Ml. 

[IM[IR (ZELENIKA) (Buxus 

sempervirens L., fam. Buxaceae) – 

zimzelena grmu{ka 

ili malo 

drvo od po{irokiotMediteran. 

Ima mali, 

koèsti listovi 

so ramen rab, 

sprotivno postaveni.Cvetovite 

se sobrani 

vo snop~iwa vo 

[im{ir 

pazuvite na listovite. 

Plodot 

e ~u{ka. Kaj nas e zastapen vo termofilni 

{umski zaednici, no na 

stani{ta bogati so vozdu{na vlaga. 

Mnogu dekorativen, no i so 

mnogu kvalitetno drvo (za sadovi, 

instrumenti, rezba). Al. And. 

[INDILOV, Stefan Kostadinov 

(s. Zrze, Prilepsko, ? – mesnost 

Pe{terite, kaj s. Trojaci, 

Prilepsko, 8. IV 1907) – prilepski 

polski vojvoda. Za nego se 

znae deka so celata negova ~eta 

herojski zaginale vo bitkata so 

askerot i ba{ibozukot vo blizina 

na s. Trojaci, Prilepsko. 

IZV. i LIT.: NBKM- BIA, F. 583, a.e. 67, 

ll. 230–248; „IlÓstraci® IlindenÍ#, br. 

1, SofiÔ, 1944. Al. Tr. 

Bogdan 

[indilovski 

[INDILOVSKI, Bogdan (Prilep, 

27. I 1918 ‡ Skopje, 13. VIII 

2003) ‡ kompozitor i muzi~ki pedagog. 

U{te kako gimnazijalec dirigira 

so u~ili{niot hor. Po 

{koluvaweto gi formira Gradskiot 

me{an hor, Gimnaziskiot i 

Pionerskiot hor vo Prilep. Go 

osnoval i Muzi~koto u~ili{te vo 

Prilep (1949). Podocna komponiral, 

glavno horska muzika (triesetina 

kompozicii) i muzika za mandolinski 

orkestri. M. Kol. 

[IP ([IPKA, ROZA) (Rosa L., 

fam. Rosaceae) – izvonredno bogat 

rod so vidovi (okolu 400 i pove}e


iljadi kultivirani).Listopadni 

ili 

zimzeleni grmu{ki 

i lijani, 

naj~esto so 

bocki na grankite.Listovite 

se sloèni, 

neparno peresti. 

Cvetovite 

[ipki ({ipinki) se mirizlivi, 

so raznobojni, 

krupni, vene~ni liv~iwa (dekorativni). 

Od cvetnata loà se 

formira mesesta obvivka okolu 

plodot ({ipinka), a moè da bide 

rozova, crvena ili crna. Vo RM 

dosega se registrirani: R. canina 

L., R. arvensis Huds., R. galica L., R. 

micrantha Sm., R. tomentosa Sm., R. 

pendulina L., R. spino-sissima L. Ima 

najverojatno i drugi, koi doprva 

treba da bidat prou~eni. Al. And. 

Petar 

[irilov 

[IRILOV, Petar (Gorni~evo, 

Egejska Makedonija, 18. V 1934 - 

Skopje, 5. IX 1988) ‡ raskaùva~, 

romansier, literaturen kriti- 

~ar, publicist. Zavr{il sredno 

zemjodelsko u~ili{te. Studiral 


Skopje. Rabotel vo Radio Skopje, 

potoa bil urednik vo vesnikot 

„Trudbenik#. ^len na DPM od 

1964 god. „I pokraj toa {to kritikata 

ne mu be{e osobeno nakloneta, 

P. [irilov ostavi nezaboravni 

stranici vo makedonskata 

literatura# ‡ beleì G. Stalev 

vo knigata Poslednive sto godini 

makedonska knièvnost (Matica 

makedonska, 1994). 

BIBL.: Za detstvoto i svetulkite, 

raskazi, 1961; Zavetrina sproti viulicata, 

roman, 1962; Pla~at onie planini 

za mene, roman, 1965; Svetogorci, roman, 

1966; Bunt vo kamenot, raskazi, 1966; Od 

bolot do metaforata, esei, 1971; Crnoborje, 

1972; Istorija i revolucija, ogledi, 

1973; Mislata i deloto na Dimitar 

Mitrev, monografija, 1974; Zemja vo dulbija, 

roman, 1976; Sveta {uma, roman, 

1978; Geometri, raskazi, 1988. P. Gil. 

[IRILOV, Ta{ko (Gorni~evo, 

Lerinsko, 20. VIII 1938) ‡ raska- 

ùva~, romansier, literaturen 

kriti~ar, poet, preveduva~ od 

francuski (V. Igo, Stendal, A. 

Dima, Mopasan, @il Vern, Sen- 

Xon Pers i dr.). Zavr{il Filolo{ki 

fakultet (francuski jazik 

i knièvnost) vo Skopje. Rabotel 

kako novinar vo vesnikot 

„Ve~er#, a sega e vraboten vo 

Dru{tvoto na lit. preveduva~i 

na Makedonija i go izdava v. †Ogledalo#. 

Bil pretsedatel na Sojuzot 

na knièvnite preveduva~i 

na Jugoslavija. So Paskal Gilevski 

go pokrenaa i go izdavaa nezavisniot 

vesnik „Za makedonckite 

raboti# (1971‡72). 

BIBL.: Ikar, poezija, 1976, Timotej i Lidija, 

roman, Zumpres, 1999; Frazeolo{ki 

re~nik na makedonskiot jazik, tom prvi, 

Sk., 2003 (koavtorstvo so Todor Dimitrovski). 

LIT.: Atanas Vangelov: Stilist od prv 

red – ama zaobikolen, „Start#, broj 244, 

2003. P. Gil. 

[I[EVSKA KLISURA (GO- 

LEMA KLISURA) – se protega 

od s. Devi~ do s. [i{evo vo dolinata 

na reka Treska, vo dolìna 

od 66,2 km. Po dolìnata e vtora 

klisura vo RM. Klisurata e predisponirana 

so rasedni linii i 

vse~ena e pome|u planinite: Dobra 

Voda, Suva Gora i Osoj od levata 

i Dautica, Karaxica, Suva 

Planina i Vodno od desnata dolinska 

strana. Na potegot pome|u 

Lukoe~ko Re~i{te i manastirot 

„Sv. Bogorodica# vo dolìna od 

15 km e vistinski kawon, a negovite 

strani se strmni i visoki 

preku 1.100 m. T. And. 

[I[EVSKI MANASTIR – v. 

„Sveti Nikola#. 

Risto 

[i{kov 

[I[KOV, Risto (s. Mrsna, Demirhisarsko, 

Egejskiot del na 

Makedonija, 23. III 1940 ‡ Skopje, 

17. VI 1986) ‡ akter. Diplomiral 

akterska igra na Akademijata za 

teatarski umetnosti vo Belgrad 

(1963). Nastapuva na scenata na 

Jugoslovensko dramsko pozori{te 

vo Belgrad (1961-1964). Potoa 

bil ~len na Dramata na MNT 

(1964‡1968). Eden od najgolemite 

i najeksponirani akteri. Nositel 

na nekolku antologiski ostvaruvawa. 

ULOGI: Nikodin (†Kengurski skok#), Temelko 

(†Sud#), Efto (†Let vo mesto#), Le- 

R. [i{kov vo †Don Cezar# 

[KARI] 

[ 

one Glembaj (†Glembaevi#), Edmond 

(†Kral Lir#), Lukov (†Crnila#); Kostadin 

(†Pe~albari#), Andrej (†Tri sestri#), 

Helderlin (vo istoimenoto delo), Mendeq 

Krik (†Zajdisonce#) i dr. 

NA FILM: †Do pobedata i po nea#; †Kade 

po do`dot#; †Makedonska krvava svadba#; 

†Planina na gnevot#; †Republika vo 

plamen#; †Crno seme#; †Jad#; †Crveniot 

kow#; †Neli ti rekov# i dr. R. St. 

Svetomir 

[kari} 

[KARI], Svetomir (Dojran, 1. I 

1941) – pravnik, univ. profesor. 


Dojran i Gevgelija, a gimnazija vo 

Strumica (1960). Bil pobednik na 

prvite dva natprevara vo oratorstvo 

na Skopskiot univerzitet (1961 

i 1962), u~esnik na ~etiri mladinski 

rabotni akcii na avtopatot 

†Bratstvo i edinstvo# (1958, 1959, 

1962 i 1963) i na studentskata rabotna 

akcija za ras~istuvawe na 

urnatinite od zemjotresot vo 

Skopje (1963). Diplomiral na 


(1965). Aktivno u~estvuval vo studentskite 

protesti na Belgradskiot 

univerzitet (1968). Magistriral 

(1972) i doktoriral na Pravniot 

fakultet vo Belgrad na tema 

†Smislata i zna~eweto na delegatstvoto 

vo op{testveno-politi~kiot 

sistem na Jugoslavija# (1978). 

Bil izbiran za asistent (1969), za 

1653

[ [KARTOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

docent (1978), za vonreden (1983) 

i za redoven profesor na Pravniot 

fakultet vo Skopje (1988) po 

Ustavno pravo i politi~ki sistem. 

Na fakultetot bil osnova~ na 

nau~nite disciplini: Sporedbeno 

ustavno pravo (1993), Ustavno pravo 

na Evropa (2005), Politi~ki teorii 

i Teorii za mirot i konfliktite. 

Imal studiski prestoj vo 

Grenobl (1971–1972), vo Saporo i 

Tokio (1996). Bil direktor na 



Skopje (1978–1982), ~len na Evropskiot 

komitet za pravna sorabotka 

na Sovetot na Evropa (1998 –2003), 

sudija na Evropskiot gra|anski sud 

vo Berlin za utvrduvawe na odgovornosta 

na germanskite pratenici 

i politi~ari za bombardiraweto 

na SR Jugoslavija (1999–2000) i viziting 


na Univerzitetot †Monteskje# 

vo Bordo, Francija (2002). U~estvuval 

na kongresite na Me|unarodnoto 

zdruènie za ustavno 

pravo (1983, 1995, 2007), na Me|unarodnoto 

zdruènie za politi~ki 

nauki (1978 i 1982), na Me|unarodnoto 

zdruènie za istraùvawe na 

mirot (1996, 1998, 2000 i 2002) i na 

Svetskiot javen forum – Dijalog na 

civilizaciite (2005 i 2007), kako 

i na pogolem broj me|unarodni 

nau~ni konferencii i simpoziumi 

na triesetina univerziteti od site 

kontinenti. Podnesenite trudovi 

gi objavil vo knigata †Makedonija 

na site kontinenti: mir, demokratija 

i geopolitika# (Skopje, 

2000). Objavil nad 150 statii od oblasta 

na ustavnoto pravo, politi~kite 

nauki i mirovnite studii, od 

koi pogolemiot broj na francuski, 

angliski, ruski i japonski jazik. 

Sega e pretsedatel na Zdruènieto 

za ustavno pravo na Makedonija 

(1994-), ekspert na OON za izbori 

(1998-), profesor po ustavno pravo 

na Pravniot fakultet na Univerzitetot 

†Goce Del~ev# vo [tip 

(2008-), sovetnik na Pretsedatelot 

na RM (od 2009). 

BIBL.: Ustavno pravo na SFRJ, I–II, Skopje, 

1986 i 1987; Ustavno pravo, I–II, Skopje, 

1991 i 1992; Ustavno pravo, I–II, Skopje, 1994 

i 1995; Pravoto, silata i mirot – Makedonija 

i Kosovo, Skopje, 2002; Law, Force 

and Peace – Macedonia and Kosovo, Skopje, 2002; 

Sporedbeno i makedonsko ustavno pravo, 

Skopje, 2004; Democratic Elections in Macedonia 

1990-2002, Berlin, 2005; Ustavno pravo, 

Skopje, 2006; Makedonskata liga i Ustavot 

za dràvno ureduvawe na Makedonija 

1880, Skopje, 1985 (koavtor so S. Dimevski, 

V. Popovski i M. Apostolski); Mirot i 

ustavite, Skopje, 1997 (koavtor so Tadakazu 

Fukase); MakedoniÔ putÍ k samostoÔtelÏnosti, 

Moskva, 1997 (zaedno so A. V. 

Karasev, V. I. Kosik, B. Ristovski i E. Gusakova); 

Politi~ki teorii – antika, 

Skopje, 2006 (koavtor so \orge Ivanov); Ustavno 

pravo, Skopje, 2007 (koavtor so G. Siljanovska–Davkova); 

Ustavno pravo, Skopje, 

2009 (koavtor so G. Siljanovska–Davkova); 

Teorii za mirot i konfliktite, Skopje, 

1654 

2007 (redaktor); Sporot za imeto me|u 

Grcija i Makedonija – Studentski proekt, 

Skopje, 2008 (rakovoditel i redaktor zaedno 

so D. Apasiev i V. Pat~ev). S. Ml. 

[KARTOV, Georgi Dimitrov ‡ 

\akon Evstatij (s. Nestram-Kol, 


1873 ‡ Sofija, 20. III 

1934) ‡ |akon i nacionalen deec. 

Bil sluìtel vo Hilendarskiot 

manastir (od 1888), a potoa ja zavr{il 

Duhovnata seminarija vo 

Carigrad i kako |akon Evstatij 

bil vo Plovdiv, Solun, Sofija i 

Bukure{t, po {to pristignal vo 

Bitolsko (1900). Vo Ilindenskoto 

vostanie bil resenski vojvoda, 

a po Vostanieto aktivno u~estvuval 

vo borbite protiv tu|ite oru- 

èni propagandi. So svoja ~eta 

zel u~estvo vo Prvata balkanska 

vojna (1912), osloboduvaj}i go 

Meglensko. Isto taka, na ~elo na 

komitska ~eta, u~estvuval i vo 

Prvata svetska vojna, dejstvuvaj- 

}i vo Vodensko, Meglensko i okolinata, 

a po zavr{uvaweto na vojnata 

emigriral vo Bugarija. 

LIT.: (\or|i Abaxiev), Makedonski vozro`denci 

i revolucioneri. Album, Skopje, 

1950, 66; Spomeni i biografii na ilindenci, 

DARM ‡ Podra~no oddelenie-Bitola, 

Bitola, 1993. S. Ml. 

Mi{o 

[kartov 

[KARTOV, Mi{o (Kavadarci, 

1. II 1884 – Sofija, 25. VI 1936) – 


dvièwe, ~len na 

VMRO na Todor Aleksandrov. 

Zavr{il gimnazija vo Solun. Vo 

1904 g. bil sekretar na Tikve{kata 

~eta na D. Daskalov, potoa vo 

~etite na H. êrnopeev i na J. 

Sandanski, eden od osnova~ite na 

NFP. U~estvuval vo Tikve{koto 

vostanie (1913) i vo Prvata svetska 

vojna. Po vojnata bil ~len na 


na biv{ata obedineta VMRO i 

potpisnik na nejziniot Apel (6 

mart 1919). Vo 1921 stapil vo 

VMRO. Po ubistvoto na A. Protogerov 

i rascepot na VMRO 

(1928), preminal vo protogerovisti~kata 

VMRO. Kako privrzanik 

na federalisti~kata ideja, 

stanal ~len na VMRO(Ob), na Carigradskata 

konferencija (1930) 

bil vklu~en vo nejziniot CK. 

LIT.: Zoran Todorovski, VMRO 

1924–1934, Skopje, 1997. Z. Tod. 

Antonie 

[koklev 

[KOKLEV, Antonie (s. D’mbeni, 


24. IX 1923) ‡ maksilofacijalen 

hirurg, redoven profesor 

na VMA, general na JNA (vo penzija). 

U~esnik vo NOB (do 1945), 

koga i se demobiliziral kako sanitetski 

referent na brigada. 

Studiite po op{ta medicina gi 

prodolìl vo Belgrad, kade {to i 

diplomiral (1950), poloìl specijalisti~ki 

ispit po maksilofacijalna 

hirurgija (1962) i doktoriral 

(1965). Od 1972 g. do penzioniraweto 

e na~alnik na Klinikata 

za maksilofacijalna hirurgija 

pri VMA. Za ~len na MANU nadvor 

od rabotniot sostav e izbran 

na 24. VI 1986 g. Bil na usovr{uvawe 

vo London i vo drugi evropski 

centri, kako i vo SAD. Vo Kina 

gi sovladal problemite na akupunkturata, 

za koja napi{al i 10 

knigi. Avtor e na okolu 260 

stru~ni i nau~ni trudovi. U~estvuval 

na brojni nau~ni sobiri vo 

zemjata i vo stranstvo (Pariz, 

Cirih, Venecija, Hamburg, Viena, 

Kairo, Kanton). Del od negovite 

knigi se prevedeni na pove}e jazici. 

Trudovite se prete`no od oblasta 

na rekonstruktivnata liceva 

hirurgija, tumorite, kako i ogneno-strelnite 

traumi. Negovata 

golema qubov kon svojata tatkovina 

ja izrazuva preku edukacijata 

na pove}e makedonski lekari 

na Klinikata, vo koja podolgo 

vreme be{e direktor (VMA). So 

qubov ja prou~uva anti~kata istorija 

na Makedonija, za koja izdava 

i knigi. ^len e na mnogu 

stru~ni i nau~ni svetski asocijacii, 

no i na Dru{tvoto na kni- 

èvnicite na Srbija. Educiral 

preku 700 lekari od zemjata i od 

stranstvo. Kako profesor po pokana 

predaval vo poznati svetski 

medicinski centri. Il. V. 

[KOKLEVSKI, @ivko (D’mbeni, 

Kostursko, 2. VII 1937 – Skopje, 

5. I 2004) –grad. in`., red. prof. 



vo 1998 g.) po predmetite Hid-


@ivko 

[koklevski 

raulika, Hidrologija i Re~na 

hidrotehnika. Diplomiral vo 

Praga (1960), doktoriral vo 

Skopje (1983). U~estvuval vo regulacijata 

na pove}e na{i reki. 

Napi{al u~ebnik „Regulacija na 

vodoteci#, kako i nekolku drugi 

knigi, me|u koi i monografii za 

regulacijata na Vardar i za Dojransko 

Ezero. Q. T. 

[KOLI NA EKONOMSKATA 

MISLA. Ekonomskite misliteli 

nastojuvaat preku razgleduvawe, 

razmisluvawe, logi~ko voop- 

{tuvawe i tolkuvawe da go spoznaat 

ekonomskiot ìvot. Tie davaat 

dijagnoza na sostojbite, gi 

otkrivaat razvojnite zakonitosti 

i tendencii, predlagaat promeni 

na sostojbite vo ekonomskiot 

ìvot vo pozitivna nasoka i 

sl. Od nivnite nastojuvawa za 

izu~uvawe na ekonomskiot ìvot 

se formirani brojni {koli na 

ekonomskata misla, koi se karakteriziraat 

so svoj predmet na 

izu~uvawe, se potpiraat vrz odredena 

ekonomska teorija, koristat 

odredeni metodi na izu~uvawe, 

gradat svoja ekonomska terminologija 

i fond na soznanija 

za odredeni aspekti na ekonomskiot 

ìvot, predlagaat odredena 

makroekonomska politika za 

menuvawe na sostojbite i sl. Oddelnite 

ekonomski {koli dobivaat 

nazivi spored razli~ni kriteriumi: 

spored osnova~ot na 

{kolata (marksisti~ka ekonomija, 

kejnzijanizam i dr.), spored 

imeto na dràvata vo koja ìvee 

i raboti osnova~ot ili glavnite 

pretstavnici na odredena {kola 

(avstriska {kola, germanska istoriska 

{kola, {vedska {kola i 

dr.), spored gradot ili univerzitetot 

vo koj raboti osnova~ot 

ili glavniot pretstavnik na odredena 

{kola (lozanska {kola, 

kembri~ka {kola, vienska {kola, 

~ika{ka {kola i dr.), spored 

predmetot na izu~uvaweto (merkantilizam, 

fiziokratska {kola, 

monetarizam i dr.) itn. Vo odredeni 

periodi dominira edna 

ili nekolku {koli na ekonomskata 

misla i tie go formiraat 

korpusot na standardnata eko- 

nomska nauka vo daden period. 

Pokraj niv postojat i drugi {koli 

koi imaat odredeno vlijanie 

vrz ekonomskiot ìvot. Naj~esto 

tie se narekuvaat alternativni 

{koli ili heterodoksna ekonomska 

misla. 

Denes, korpusot na standardnata 

ekonomska nauka go so~inuvaat 

soznanija od t.n. golema ekonomska 

sinteza, soznanija od neoklasi~nata 

(neoliberalnata) ekonomija 

i soznanija od kejnzijanizmot 

vo naj{iroka smisla na zborot. 

A vo heterodoksnata ekonomska 

misla se vklu~uvaat institucionalizmot 

so negovite razli~ni 

formi, razni oblici na levoorientiranata 

ekonomska misla, 

istoriskata {kola i dr. Vo razni 

periodi od razvojot na RM se koristat 

soznanija od razli~ni 

{koli na ekonomskata misla. Vo 

periodot do Vtorata svetska vojna 

kaj nas ne postoe{e dominacija 

na nitu edna {kola na ekonomskata 

misla. Toa se objasnuva 

glavno so faktot {to ima{e mal 

broj {koluvan visokostru~en kadar, 

zemjata nema{e ekonomski 

fakulteti, ekonomski instituti 

i sl. Maliot broj visokostru~ni 

kadri, iako bea {koluvani vo 

stranstvo, nemaa mo`nosti da gi 

primenat steknatite soznanija vo 

na{ata zemja. Vo periodot od 

Vtorata svetska vojna do krajot 

na 80-tite godini, odnosno vo 

periodot koga na{ata zemja be{e 

vo sostavot na SFRJ, dominira- 

{e marksisti~kata ekonomska 

misla i po{iroko marksizmot 

kako teorija, ideologija i pogled 

na svetot. Isto taka, vo toj period, 

a posebno vo periodot na samoupravuvaweto 

(1950–1990), se 

koristea i odredeni soznanija od 

Zapadot (glavno soznanija na kejnzijanskata 

i neoklasi~nata ekonomija). 

Pridones za razvojot na 

ekonomskata misla vo na{ata 

zemja vo toj period imaa pove}e 

faktori: zgolemeniot broj na visokostru~nite 

kadri, raboteweto 

na odredeni ekonomski fakulteti 

i ekonomski instituti, studiskite 

prestoi na doma{ni kadri 

vo stranstvo i sl. 

Vo periodot na tranzicijata, odnosno 

poslednive petnaesettina 

godini, vo na{ata zemja e s# pozabele`livo 

prisustvoto na soznanijata 

od standardnata svetska 

ekonomska nauka. Pokonkretno 

kaàno, se koristat soznanija na 

t.n. golema sinteza, soznanija od 

neoklasi~nata (neoliberalnata) 

ekonomija, soznanija od kejnzijanskata 

ekonomija sfatena vo naj- 

{iroka smisla na zborot i dr. 

Sprotivno na toa, mo{ne e 

skromno koristeweto na soznanija 

od heterodoksnata ekonomija. 

[KOLKI 

[ 

Vo na{ata zemja dominira transferot 

na soznanija od svetskata 

ekonomska nauka, a e relativno 

pomal delot na empiriskite istraùvawa 

so koristewe na sovremenite 

metodi na nau~noistra- 

ùva~kata rabota. Kako pozitiven 

trend vo ponovo vreme moè 

da se oceni zgolemenata komunikacija 

na makedonskite ekonomisti 

so ekonomisti vo stranstvo 

(steknuvawe magisterski i 

doktorski tituli, u~estvo na me- 

|unarodni nau~ni sobiri, u~estvo 

vo izrabotkata na me|unarodni 

proekti, viziting-profesori, 

prestoi na stranski eksperti 

vo na{ata zemja i sl.). 

LIT.: Metodija Stojkov, Razvoj na ekonomskata 

misla, Ekonomski fakultet, 

Skopje, 2002. Taki Fiti, Sovremenite 

makroekonomski koncepcii i ekonomskite 

politiki, Ekonomski fakultet, 

Skopje, 2001; Harry Landreth and David C. Colander, 

History of Economic Thought (fourth edition), 

Houghton Mifflin Company, Boston-Toronto, 

2002. M. S. 

[kolki 

[KOLKI (Bivalvia) – mekoteli 

so ~erupka sostavena od dva dela 

(kapa~iwa), koi go pokrivaat i 

za{tituvaat teloto. Kapacite se 

soedineti so muskulest zatvora~. 

Imeto go dobile od lat. valvae = 

dvokrilna vrata. Tie se isklu~ivo 

akvati~ni ìvotni, ìveat 

prete`no vo morskite vodi, no gi 

ima i vo kopnenite. Poznati se 

preku 20.000 vidovi, od koi golem 

broj se fosilni. Vo Makedonija 

se sre}avaat {kolki vo kopneni 

vodi {to s# u{te ne se dovolno 

istraèni. Registrirani se 15 

taksoni (14 vidovi i 1 podvid); 3 

vida i 1 podvid se endemi~ni – site 

od rodot Pisidium; tri taksona 

se sre}avaat vo Ohridskoto, a 

eden takson vo Prespanskoto 

1655

[ [KOLSKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Ezero. Naj~est vid e Dreissena polymorpha 

Pall., koja poseduva triagolna, 

rabesta, òltozelena ~erupka 

so kafeavi branovidni linii. 

Vo golemi populacii ja ima 

vo Dojranskoto, vo Prespanskoto 

i vo Ohridskoto Ezero. [kolkata 

Sphaerium corneum L. se sre}ava 

vo na{ite kopneni vodi, prete`no 

vo tiwata i detritusot na blatata 

i na ezerata. Vo Dojranskoto 

Ezero se sre}avaat vidovi od rodot 

Unio koi poseduvaat ~erupki 

so razli~en oblik, od elipsoviden 

do izdolèn, ponekoga{ i 

dvapati pogolem od visinata. Vo 

Ohridskoto Ezero ~esta e obi~nata 

blatna {kolka (Anadonta 

cygnea L.). 

LIT.: S. G., Jaeckel, W., Klemm, W., Meise, 

Die Land und Susswasser Mollusken der nordlichen 

Balkanhalbinsel, Abh. und Berichte aus dem 

Staatl, Museum für Tierk., Dresden, 1957, 23(2): 

141-207; Jon~e [apkarev, Zoologija na 


V. T. K. – M. Kr. 

[KOLSKA DOKUMENTACI- 

JA ‡ zaedni~ko ime za site dokumenti 

od zna~ewe za ìvotot i za 

rabotata na u~ili{tata. Gi opfa}a: 

aktite za osnovawe (odluki, 

odobrenija, elaborati i sl.); 

normativno-pravnite dokumenti 

(statut, pravilnici); odluki, re- 

{enija i drugi dokumenti i materijali 

od rabotata na upravno-rakovodnite 

i stru~nite organi i 

tela na u~ili{teto, od materijalno-finansiskoto 

rabotewe na 

u~ili{teto i od vospitno-obrazovniot 

proces (godi{ni programi 

za rabota, rasporedi na nastavata, 

izve{tai i sl.). [kolskata 

dokumentacija ja ~inat i dokumentite 

za pedago{kata evidencija 

(dnevnik za rabota na u~ili{teto, 

dnevnik na paralelkata, 

zapisnici od odràni ispiti 

i sl.) i pedago{kata dokumentacija 

(glavna kniga na u~enici, 

svidetelstvo, uverenie za stru~no 

osposobuvawe, u~eni~ka kni{ka, 

prevednica i sl.). [kolskata 

dokumentacija ima fukcionalno, 

odnosno operativno, no i istorisko 

zna~ewe, poradi {to treba da 

se vodi posebna grià za nejzinoto 

~uvawe i za{tita. K. Kamb. 

„[KOLSKA PEDAGOGIJA# ‡ 

prv u~ebnik po pedagogija, napi- 

{an od makedonski avtor, poznatiot 

u~itel Josif Kova~ev od 

[tip, so podnaslov: Metodi~ko 

rakovodstvo za u~itelite i upravitelite 

na narodnite {koli. 

Otpe~aten e vo Solun (1873), a kako 

izdava~ se javuva kniàrnicata 

na D. V. Man~ev. Deloto opfa- 

}a {irok spektar pra{awa od op- 

{topedago{ka (cel na vospitanieto, 

umstveno, moralno, fizi~ko 

vospitanie), didakti~ka (didakti~ki 

principi, formalno i ma- 

1656 

terijalno obrazovanie, sodrìna, 

organizacija, planirawe na 

nastavata i dr.) i metodi~ka 

problematika (zna~ewe, cel i zada~i 

na oddelnite programski sodrìni 

i sl.). Pogledite i sfa}awata 

izneseni vo ovaa delo se odraz 

na nivoto na razvienost na 

toga{nata pedago{ka nauka. Nekoi 

od niv ne go izgubile svoeto 

zna~ewe do denes. 




[KOLSTVOTO VO MAKEDO- 

NIJA ‡ op{t naziv za vkupnosta 

na u~ili{ni ustanovi za osnovno, 

za sredno i za visoko obrazovanie, 

koi se me|usebno povrzani i pretstavuvaat 

celina. Ovoj termin s# 

poretko se upotrebuva vo stru~nonau~nata 

literatura, no i vo govornata 

kultura (se zamenuva so 

terminot obrazovanie, obrazoven 

sistem). [kolstvoto ({kolskiot 

sistem) vo Makedonija go so~inuvaat 

slednive ustanovi: osnovni 

u~ili{ta, osnovni u~ili{ta za 

muzi~ko i baletsko obrazovanie, 

specijalni osnovni u~ili{ta, 

sredni stru~ni u~ili{ta, gimnazii, 

univerziteti, fakulteti, visoki 

stru~ni {koli i umetni~ki 

akademii. Nekoi pedago{ki teoreti~ari 

vo poimot {kolstvo 

({kolski sistem) gi opfa}aat i 

ustanovite za predu~ili{no vospitanie 

i ustanovite za obrazovanie 

na vozrasnite. K. Kamb. 

[lemot od Herakleja - rekonstrukcija (V-VI v.) 

spored E. Maneva 

[LEM ‡ TIP BALDENHEIM 

(od Herakleja) ‡ otkrien vo 1966 g. 

me|u urnatinite na Ju`niot aneks 

III od Golemata bazilika. Dekoracijata 

na bakarnata (pozlatena) 

~elna lenta go pravi ovoj primerok 

edinstven me|u triesetinata 

dosega otkrieni {lemovi od ovoj 

tip. [est pe~ati, inspirirani od 

numizmati~ki predlo{ki, se 

vtisnati taka {to prenesuvaat odredena 

simboli~na poraka. Izgle- 

dot na matricite, liturgiskite 

gr~ki natpisi, ikonografijata i 

kvalitetot na izrabotkata upatuvaat 

na negovoto poteklo od Konstantinopol 

vo periodot od krajot 

na V i prvite decenii na VI v. 

Negoviot nositel sekako bil od 

visok rang i podanik na isto~norimskiot 

vladetel. 

LIT.: E. Maneva, Numizmati~ki predlo{ki 

vo dekoracijata na {lemot so 

spojki od Herakleja, Monetite i monetokovnicite 

vo Makedonija, Skopje, 2001, 

85‡91. El. M. 

[OJLEVSKA, Sawa (Skopje, 26. 

VI 1964) ‡ pijanist i muzikolog. 

Diplomirala na FMU vo Skopje 

(1987), kade {to i magistrirala 

(1991). Doktorirala vo Novi Sad 

(2000), kade {to rabotela kako 

nastavnik na Umetni~kata akademija 

(1989-1995). Od 1993 g. ìvee 

i raboti vo Los Anxeles, SAD. 

Avtor e na monografija za istaknatiot 

amerikanski kompozitor 

na filmska muzika Aleksandar 

Nort (2003). B. Ort. 

D. [ojlevski: Gradskiot park vo Skopje 

[OJLEVSKI, Dragan (Novi 

Sad, 1924) – agronom, istaknat nau~nik, 

istraùva~, pedagog i osnovopolo`nik 

na sovremenata 

pejza`na umetnost i arhitektura 

vo RM. Osnovno i sredno obrazovanie 

zavr{il vo Skopje, a diplomiral 


fakultet vo Zagreb (1952). 

Doktorskata teza ja odbranil vo 

Zagreb (1982). Rabotel na prostornoto, 

urbanisti~koto i pejza`noto 

planirawe. Ima podgotveno 

nad 500 elaborati od pejza`nata 

arhitektura. Najpoznati se: 

Rekreativniot park „Gorica# vo 

Ohrid; gradskite parkovi vo: 

Skopje, Bitola, Radovi{, Vinica, 

Sveti Nikole; parkovite za 

spomeni~nite kompleksi vo: 

Prilep, [tip, Veles. Kako ekspert 

na Obedinetite nacii, rabotel 

vo Ju`na Amerika (Peru). 

Ima objaveno okolu 80 nau~ni i 

stru~ni trudovi i dve knigi. Dobitnik 

e na okolu 30 priznanija 

za svojata aktivnost. S. H. P. 

[OQAKOVA, Marija Van~ova 

(Skopje, 30. I 1947) ‡ specijalistanesteziolog, 


Med. f. vo Skopje. Po zavr{uvaweto 

na Med. f. vo Skopje (1970),


Marija 

[oqakova 

specijalizira anesteziologija 

(Skopje, 1972‡1975 i London, 

1982‡1983) i raboti na Klinikata 

za anestezija reanimacija i intenzivno 

lekuvawe (KARIL). 

Pridonela vo dokaùvaweto na 

metabolniot odgovor na anestezija, 

gi vovela metodite na epiduralna 

aplikacija na opiodi 

(1989) i kombinirani anaesteziolo{ki 

tehniki (1992); bila direktor 

na KARIL (1995‡2001) i 

prodekan na Med. f. (1998‡2004). 

Publikuvala 138 nau~ni trudovi 

i e avtor i glaven urednik na 

{est u~ebnici od oblasta na 

anesteziologijata. 

BIBL.: Majka i dete, nesakani dejstva, 

Skopje, 2002; Nevrohirur{ka anestezija 

i intenzivno lekuvawe, Lokoregionalna 

anestezija, Skopje, 2003; Anestezija, organizacija 

pacient i operacija, Skopje, 

2004; Anestezija – Respiracija toraks, 

Skopje, 2005; Srce, cirkulacija, anestezija, 

Skopje, 2006; U~ebnik po anesteziologija 

so reanimacija, Skopje, 2006.M. [oq. 

Aco 

[opov 

[OPOV, Aco ([tip, 20. XII 1923 

‡ Skopje, 20. IV 1982) ‡ borec, poet 

i preveduva~, eseist, prv urednik 

na †Mlad borec#, urednik na 

pove}e literaturni spisanija vo 

Makedonija, ambasador vo Senegal 

(1972‡1976), pretsedatel na 

porane{niot Sojuz na literaturnite 

preveduva~i na Jugoslavija. 

^len na Makedonskiot PEN-centar, 

kako i na DPM i toa od negovoto 

osnovawe (1947). Toj e eden 

od najzaslu`nite {to makedonskata 

poezija za relativno kuso 

vreme gi nadmina kolektivisti~kite 

i socrealisti~kite tonovi. 

So svojot intimizam mu gi otvori 

vratite na makedonskiot poetski 

izraz kon modernizmot. Kriti~a- 

A. [opov i pretsedatelot na Senegal L.S. Sengor 

rite negovoto tvore{tvo go organiziraat 

vo ~etiri kruga: prviot 

(1944‡1950), koj zapo~nuva so negovata 

prva stihozbirka †Pesni#, 

a zavr{uva so †Na Gramos#; vtoriot 

{to go so~inuva negovoto 

tvore{tvo ome|eno so dvete negovi 

zbirki †Stihovi za makata i 

radosta# (1952) i †Vetrot nosi 

ubavo vreme# (1957); tretiot {to 

e glavno vo znakot na dvete najzna~ajni 

stihozbirki †Nebidnina# 

(1963) i †Gleda~ vo pepelta# 

(1970) i ~etvrtiot {to e odbele- 

àn so dvete posledni knigi 

†Pesni za crnata èna# (1976) i 

†Drvo na ridot# (1980). 

Knigata {to napravi presvrtnica 

ne samo vo tvore{tvoto na [., 

tuku i vo makedonskata literatura 

voop{to, e zbirkata †Stihovi 

za makata i radosta#. Imeno, so 

nea poetski se razni{aa cvrstite 

bedemi na dotoga{niot socrealisti~ki 

model na tvorewe. Vo 

taa 1952 g. kontroverznata zbirka 

na [. ja inicira, a potoa i ja razgore 

dekadata na konfrontacija 

pome|u †realistite# i †modernistite#. 

Tie }e sporat za prirodata 

na realisti~kata umetnost, 

za nejzinata aktuelnost i za mo`nosta 

t.e. nemo`nosta za nejzino 

obnovuvawe vo XX v., za va`nosta 

na usvojuvaweto na umetni~kite 

otkritija od zapadnoevropskite 

literaturi, za svetskoto iskustvo 

na avangardizmot i modernizmot. 

Vistinskiot [opov kako 

poet, sepak, izleguva so stihovite 

od negoviot tret krug. Poimite 

†nebidnina# i †crno sonce# od negovata 

poetska leksika s# u{te ja 

~uvaat svojata misti~na mo} i ne 

prestanuvaat da bidat predizvik 

i pottik za najrazli~ni kriti~ki 

sudovi i de{ifrirawa. 

DELA: poezija: Pesni (1944), Pruga na 

mladosta (zaedno so S. Janevski, 1947), 

Na Gramos (1950), So na{i race (1950), 

Stihovi za makata i radosta (1952), 

Slej se so ti{inata (1955), Veterot nosi 

ubavo vreme (1957), Nebidnina (1963), 

Jus-univerzum (1968), Gleda~ vo pepelta 

(1970), Pesni za crnata èna (1976), Drvo 

na ridot (1980). 

[OPOVA 

[ 



Tvore{tvoto na Aco [opov - zbornik od 

Simpoziumot po povod 70-godi{ninata 

od ra|aweto na Aco [opov (1993); Lidija 

Kapu{evska-Drakulevska, Poetika na nesoznajnoto 

(2002). V. M.-^. 

Vladimir 

[opov 

[OPOV, Vladimir (Belgrad, 16. 

XII 1948 ‡ Skopje, 23. IV 2000) ‡ poet, 

avtor za deca, raskaùva~. Zavr{il 

Praven fakultet vo Skopje. 

Rabotel vo Vladata na RM. 

DELA: stihozbirki: Lucidna intervala, 

Sk., 1970; Od vek na vek se taka so leva noga 

so desna raka, Sk., 1973; Fatu, Sk., 1976; 

Zaratrusta vo Delfi, Sk., 1978; poezija 

za deca Kreda, Sk., 1983; romanizirana biografija 

Zapis i sni{ta za Aleksandar 

Magnum, Sk., 1997. V. Toc. 

Tomislav 

[opov 

[OPOV, Tomislav (Strumica, 3. 

XI 1939) ‡ dirigent. Diplomiral 

dirigirawe na Muzi~kata akademija 

vo Qubqana (prof. D. [vara), 

a specijaliziral vo Italija. 

Od 1970 do 2005 g. raboti kako dirigent 

vo Operata i Baletot na 


Vo me|uvreme (1985‡1989) raboti 

vo nekolku operski teatri vo 

Turcija (Istanbul, Ankara, Izmir). 

Postavil i dirigiral na 

operskata scena na MNT pove}e 

od 30 operski i baletski dela 

(Travijata, Nabuko, Qubovna napivka, 

Don Karlos, Aida, Car Samuil, 

Don Kihot, @izela). Nastapuval 

na koncertniot podium 

kako simfoniski dirigent. Gostuval 

vo Italija, Rusija, Polska, 

Germanija. F. M. 

[OPOVA, Milka (Debar, 1924) – 

redoven profesor na PMF vo 

Skopje po predmetite anatomija i 

morfologija na rastenijata i ge- 

1657

[ [OPTRAJANOV MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

netika. Doktorirala vo 1961 g. vo 

Skopje. Bila na specijalizacija 

vo Institutot John Innes Hartvord 

Herts (Anglija) kaj poznatiot citogeneti~ar 

Darlington, kako i 

na studiski prestoj vo Institutot 

za genetika pri Univerzitetot 

vo Birmingen. Drèla predavawa 

od oblasta na citogenetikata 

na Univerzitetot vo Merilend, 

SAD, i na Univerzitetot vo 

Krakov, Polska. Objavila nad 130 

nau~ni trudovi, glavno od oblasta 

na citotaksonomijata, mutagenezata 

i anatomijata na rastenijata 

vo golem broj doma{ni i me|unarodni 

spisanija. Vl. M. 

[OPTRAJANOV, Bojan Todorov 

(â~ak, Srbija, 26. I 1937) – 

akademik, redoven profesor 

(1981) na Institutot za hemija 

pri PMF vo Skopje (vo penzija 

od 2002). Diplomiral (1960) hemija 

na PMF vo Skopje, magistriral 

(1965) na Indiana University 

vo SAD, a doktoriral (1973) na 

PMF vo Skopje. Dopisen (1994) i 

redoven (1996) ~len na MANU. 

Drèl nastava po desetina predmeti, 

koi{to ili prv gi osmislil 

i gi izveduval ili temelno gi 

reorganiziral. Glavno podra~je 

na nau~en interes mu e strukturnata 

hemija (osobeno vibracionata 

spektroskopija), a zainteresiran 

e i za problemi od obrazovanieto. 

Objavil pove}e od 200 statii 

(okolu dve tretini nadvor od 

Makedonija), a na nau~ni manifestacii 

prezentiral pove}e od 

350 plenarni i sekciski predavawa 

i drugi soop{tenija (blizu 

polovinata nadvor od Makedoni- 

1658 

Milka 

[opova 

Bojan 

[optrajanov 

ja). Avtor/koavtor e na 3 monografski 

publikacii so nau- 

~en/stru~en karakter i na 5 monografski 

izdanija so sistemski 

karakter. Avtor/koavtor e na 4 

univerzitetski u~ebnici, pomagala 

i na dvaesetina u~ebnici/u~ebni 

pomagala za srednoto 

obrazovanie. Negovite pozna~ajni 

trudovi se odnesuvaat na spektroskopskoto 

izu~uvawe na kristalohidratite 

i za spektroskopskite 

i termodinami~kite svojstva 

na pet~lenite heterocikli~ni 

molekuli. Objavil i serija 

statii pod zaedni~ki naslov †Bele{ki 

za jazikot na hemijata#. 

Toj e osnovopolo`nik i prv glaven 

urednik na spisanieto †Glasnik 


na Makedonija#. Pretsedatel e na 

Ureduva~kiot odbor na spisanieto 

†Prilozi# na Oddelenieto za 

matemati~ko-tehni~ki nauki vo 

MANU. Bil rakovoditel na golem 

broj me|unarodni i doma{ni 

nau~noistraùva~ki proekti. 

Bil prodekan za nastava i nauka 

na Hemiskiot fakultet, prorektor 

za nastava i nauka na Univerzitetot 

†Sv. Kiril i Metodij#, 

potpretsedatel i pretsedatel na 

Sojuzot na hemi~arite i tehnolozite 

na Makedonija, pretsedatel 

na Komisijata za spektroskopija 

pri Unijata na hemiskite dru{tva 

na Jugoslavija i pretsedatel 

na Unijata. Od Chemical Abstracts 

Service dobil (1978) sertifikat za 

†izvonreden pridones za unapreduvaweto 

na hemiskata nauka i 

tehnologija vo tekot na pove}e od 

10 godini uspe{na rabota#, a mu 

bile dodeleni i drugi priznanija. 




Skopje, Skopje, 2006, 226–227. Bl. P. 

Georgi 

[optrajanov 

[OPTRAJANOV, Georgi Dimev 

(Veles, 2. II 1907 – Skopje, 2001) – 

filolog, univerzitetski profesor. 


zavr{il vo rodniot grad. Bil 

pretsedatel na podmladokot na Crveniot 

krst i pretsedatel na Literaturniot 

kruòk †Nada# (†Nade`#) 

vo gimnazijata, so koj sorabotuval 

i vo koj gostuval Ko~o Racin, 

iako ne bil u~enik vo gimnazijata. 

U{te toga{ sobiral narodni 

umotvorbi, se priklu~il na komunisti~koto 

mladinsko dvièwe i 

stanal ~len na SKOJ (1924). Kako 

student na Filozofskiot fakultet 

vo Skopje (1926-1930), bil osnova~ 

i sekretar na Akademskoto 

potporno dru{tvo (1927), osnova~ 

i pretsedatel na Literaturniot 

kruòk †LIPIK# (Literatura, 

poezija i kritika). So nezavr{ena 

vtora godina od studiite, bil izbran 

za asistent na fakultetot (4. 

V 1927). Po diplomiraweto rabotel 

kako sredno{kolski profesor 

po francuski jazik vo pove}e 

gradovi na Kralstvoto Jugoslavija. 

Dobil stipendija od francuskata 

vlada za specijalizacija po francuski 

jazik i literatura (1932) i 

prestojuval vo Diòn, @eneva i 

Pariz i drugi gradovi. Negovite 

profesori od Sorbona go ispratile 

vo Burgundija na nau~no-istraùva~ki 

studii za epohata na 

francuskiot humanizam i renesansa. 

Doktoriral na tema †Etienne Tabourot 

des Accords étude sur la vie et son 

oeuvre litéraire (1549–1590)# (Diòn, 

1936), francuski deec od vremeto 

na renesansata, po {to rabotel na 

Filozofskiot fakultet vo Skopje. 

Tuka so uspeh go postavil na scena 

svojot prevod na deloto †Voobrazeniot 

bolen#. Po negova inicijativa 

i so pomo{ na narodnite heroi 

Vasil Antevski-Dren i Strahil 

Gigov, bila objavena publikacijata 

†150 godini od Francuskata 

revolucija# (Skopje, 14. 

VII 1939). Kako aktiven sorabotnik 

so studentskoto dvièwe vo 

Skopje, pove}e pati bil povikuvan 

na voena ve`ba ([tip, Ni{ i 

dr. mesta). Vo Aprilskata vojna 

bil mobiliziran vo voena edinica 

sostavena glavno od komunisti, 

a po nejzinoto razbivawe (6. IV 

1941), preku Kumanovo se vratil 

vo Veles. Za prodolùvawe na profesorskata 

dejnost, vo Sofija go 

zavr{il vovedeniot specijalen 

kurs po bugarski jazik. Bil sorabotnik 

na NOAVM i ~len na 

ASNOM. Po Osloboduvaweto bil 

prv direktor na novoosnovanata 

Narodna biblioteka vo Skopje 

(1944–1946). Toj e osnovopolo`nik 

na Katedrata za romanska filologija 


vo Skopje i profesor po francuski 

jazik i knièvnost. Predaval i 

na univerzitetite vo Bezanson i 

Klermon-Feran (Francija). Op{testveno-politi~ki 

bil ~len na 

Gradskata konferencija na 

SSRNM – Skopje i Glavniot odbor 

na SSRNM. ^lenuval i rakovodel 

pove}e doma{ni i stranski stru~ni 

i nau~ni asocijacii: pretsedatel 

na Dru{tvoto na bibliotekarite 

na SRM, pretsedatel na Zdru-


ènieto na nastavnicite za stranski 

jazici na SRM, ~len na SIZ 

za obrazovanie na SRM, dopisen 

~len na Akademijata na naukite, 

umetnostite i knièvnostite vo 

Diòn, po~esen ~len na Akademijata 

na naukite, umetnostite i kni- 

èvnostite vo Bezanson, po~esen 

doktor vo Klermon-Feran, Pariz, 

Bezanson i Fran{-Konte, ~len i 

pretsedatel na Redakcijata za SRM 

na sp. na Sovetot na akademiite na 

naukite na SFRJ †Bulletin scientifique# 

(Zagreb), ~len na redakciskiot 

odbor na sp. †Filolo{ki pregled# 

(Belgrad) i dr. Avtor e na 

knigi, u~ebnici, statii i drugi 

prilozi. Prevel i golem broj knigi 

od francuskata literatura. Nositel 

e na odlikuvawata Vitez na 

legijata na ~esta i Oficer na legija 

na ~esta na Francuskata Republika 

(1976). 

BIBL.: Romen Rolan (1866-1944), ìvot i 

delo, Skopje, 1987; Pedagogijata na Mi{el 

de Montew, Skopje, 1978; Za heraldikata, 

sigilografijata i ekslibristikata vo 

Makedonija (vrz primeri od kulturnata 

istorija na Veles), Skopje, 1999; Opis i 

inventarizacija na starite rakopisi od 

ohridskata zbirka (1942), Ohrid, 2000. 

LIT.: Pasko Kuzman, Georgi [optrajanov 

i negovata uloga vo za{titata na kulturnoto 

nasledstvo na Makedonija, Ohrid, 

2000; Sve~en nau~en sobir vo ~est na 

prof. d-r Georgi [optrajanov, Skopje, 

2000. S. Ml. 

Lidija 

[optrajanova 

[OPTRAJANOVA, Lidija Stojanova 

(Bitola, 23. XI 1941) – redoven 

profesor (1993) na PMF, 

Institut za hemija (penzionirana 

vo 2005). Diplomirala (1965) 

na TMF vo Skopje, magistrirala 

(1975) na PMF vo Belgrad, a doktorirala 

(1981) na Hemiskiot 

fakultet vo Skopje. Bila {ef na 

Pogonot za sinteti~ki lepila vo 

Hemiskata industrija †Proleter# 

vo Skopje (1965). Drèla 

nastava po predmeti od podra~jata 

na analiti~kata hemija, instrumentalnata 

analiza, statisti~kata 

obrabotka na eksperimentalni 

podatoci i izvorite i 

koristeweto na hemiski informacii. 

Glavni podra~ja na nejziniot 

nau~en interes se izu~uvaweto 

na kompleksni soedinenija 

na paladium i ramnoteìte vo ne- 

vodna sredina, a i strukturnata 

hemija, polarografijata i analizata 

na prehranbeni proizvodi. 

Objavila pedesetina trudovi (20 

nadvor od Makedonija), eden univerzitetski 

u~ebnik i edno univerzitetsko 

u~ebno pomagalo, kako 

i dva sredno{kolski u~ebnika. 

Bila (1975–1976) glaven urednik 

na spisanieto †Bilten na Tehnolo{ko-metalur{kiot 

fakultet# 

i ~len (1987–1993) na Ureduva~kiot 

odbor na spisanieto †Glasnik 

na hemi~arite i tehnolozite na 

Makedonija#. U~estvuvala vo obrabotkata 

na 15 doma{ni proekti 

(na 1 bila rakovoditel). Bila 

pretsedatel i ~len na Komisijata 

za analiti~ka hemija pri Unijata 

na hemiskite dru{tva na Jugoslavija, 

pretstavnik na Makedonija 

vo Komisijata za analiti~ka hemija 

pri Federacijata na evropskite 

hemiski dru{tva (FECS), 

rakovoditel na postdiplomskite 

studii na Institutot za hemija, 

~len na Komisijata za nastava pri 

Rektoratot na Univerzitetot 



– Skopje, 1946–1996, Skopje, 1996, 227; 


– Skopje, Skopje, 2006, 252-253. 

B. [. 

[ORKOV, Vangel Talev (Bitola, 

6. III 1898 ‡ Skopje, 21. X 1961) 

‡ spec. hirurg. Medicina zavr{il 

vo Strazbur (Francija) vo 1925 g., 

a hirurgija specijaliziral vo Pariz. 

Od 1930‡1939 g. rabotel vo 

privatna praktika, a potoa bil 

hirurg vo Banovinskata bolnica 

vo Bitola. Vo vremeto na Vtorata 

svetska vojna gi lekuval partizanite. 

Po Osloboduvaweto bil 

nazna~en za hirurg i upravnik na 

Bolnicata vo Ohrid (fevruari, 

1945), kade {to ostanal do krajot 

na ìvotot. P. B. 

Zoran 

[orov 

[OROV, Zoran ([tip, 17. XI 

1961) ‡ profesor po fizi~ka kultura, 

bora~. Zavr{il Fakultet 


(1990). Bil ~len na Bore~kiot 

klub †Balkanec# vo [tip. Na 

Mladinskoto balkansko prvenstvo 

vo Atina (Grcija, 1977) osvo- 

il srebren, a vo Krajova (Romanija, 

1978) bronzen medal, na Mediteranskite 

igri vo Kazablanka 

(Maroko, 1982) i Atina (Grcija, 

1991) srebreni medali. Na evropski 

prvenstva nastapil 11 pati, a 

najgolem uspeh postignal vo Veliko 

Trnovo (Bugarija, 1987) – 

srebren i [tutgart (Germanija, 

1991) – bronzen medal. U~estvuval 

petpati na svetski prvenstva, 

a najdobar plasman mu e {estoto 

mesto za mladinci vo Las Vegas 

(SAD, 1977). Nastapil i na tri 

olimpiski igri, a najdobar rezultat 

mu e {estoto mesto vo Los 

Anxeles (SAD, 1984). Bil izbran 


(1987 i 1991). F. \. 

[PARGLA (Asparagus officinalis 

L.) – pove}egodi{no rastenie. Se 

odgleduva zaradi 

mladite 

i so~ni podnici 

(sve}i), 

koi se mnogu 

bogati so mineralnimaterii, 

vitamini 

S, B 1 , B 2 , B 6 , 

provitamin 

[pargla 

[PEROVI]-RIBARSKI 

[ 

A, eteri~ni 

masla i organ- 

ski kiselini. Vo prvata godina se 

razviva bavno, formira samo 3–4 

podnici, a od ~etvrtata do desettata 

intenzivno formira izdanoci, 

potoa razvojot stagnira i opa- 

|a. Se odgleduva so rasad, poretko 

so direktna seidba, na lesno rastresiti 

i topli po~vi. D. J. 

Milica 

[perovi}- 

Ribarski 

[PEROVI]-RIBARSKI, Milica 

(Bitola, 20. IV 1939) ‡ pijanist. 

Diplomirala na Muzi~kata 

akademija vo Belgrad (V. [karka, 

1963), kade {to magistrirala (O. 

Mihajlovi}, 1970). Specijalizirala 

vo Pariz (A. îkolini, V. 

Perlamuter, 1970). Profesor na 

FMU vo Skopje (1975‡2003). Koncertirala 

kako solist i ~len na 

Duoto Ribarski vo 30 zemji na Evropa, 

Azija i vo Ju`na Amerika. 

Osnova~ na Interfest vo Bitola. 

Vodela majstorski klasi; bila 

~len na ìri-komisii vo pove}e 

evropski zemji. Sn. ^.-An. 

1659

[ †[PILJE# MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Prelivnikot na pribranskata HC †[pilje# 

„[PILJE# – pribranska HC na 

rekata Crni Drim, vo blizina na 

Debar. Vo pogon od 1969 g. Ima 

tri agregati so turbini od tipot 

francis. Vkupnata instalirana 

mo}nost e 84 MW. Vo periodot od 

1992-2003 g. prose~noto godi{no 

proizvodstvo iznesuvalo 226,0 

GWh, a najgolemoto bilo vo 1996 

g. i iznesuvalo 352,3 GWh. 

LIT.: 50 godini makedonsko elektrostopanstvo, 




izve{taj, 2003. Dr. R. 

[PIC, Ile{ (? ‡ Skopje, 1. H 

1961) ‡ fudbalski trener, Ungarec 

od evrejsko poteklo. Bil dojden 

vo Skopje od FK „Hajduk# od 

Split za trener na FK „Gra|anski# 

(1938), koj pod negovoto 

stru~no rakovodstvo stanal prvoliga{ 

(1938/39). Bil trener i na 

SK „Makedonija# od Skopje 

(1941–1944), ~len na Elitnata divizija 

na Bugarija. Okupatorskite 

vlasti se obidele da go interniraat 

vo logor na smrtta (1942), 

no poradi silniot otpor na javnosta 

i energi~noto zalagawe od 

Upravata na Klubot, bil simnat 

od vozot kaj Vrawe i vraten vo 

Skopje. Po Osloboduvaweto go 

treniral FK „Partizan# od Belgrad 

i FK „Vardar# od Skopje. 

Umrel vo Skopje pokraj fudbalskiot 

teren, neposredno po natprevarot 

na FK „Vardar# protiv 

OFK „Belgrad#. D. S. 

„[PIC# ‡ prv besplaten informativno-politi~ki 

dneven vesnik 

vo Makedonija. Izleguva od 31 maj 

2006 g. vo Skopje. Izdava~ e privatnoto 

pretprijatie „SINIM# 

vo tesna sorabotka so A‡1 tele- 

1660 

Ile{ 

[pic 

†[pic#, 

prviot 

makedonski 

besplaten 

dneven 

vesnik 

vizija i „Vreme#. Za samo nekolku 

meseci postignat rekorden tira` 

za makedonski uslovi od 

140.000 primeroci. Glaven i odgovoren 

urednik e Branko Geroski. 

B. P. \. 

Mihael 

[tajner 

[TAJNER, Mihael (Michael Steiner) 

(Minhen, SRG, 28. XI 1949) – 

germanski diplomat. Bil {ef na 

Kancelarijata za vrski za germanskata 

humanitarna pomo{ vo 

Zagreb (1991–1992), {ef na Koordinativnoto 

telo za multilateralni 

mirovni napori vo MNR 

(1992-1994), {ef na Specijalnoto 

oddelenie za mirovni napori za 

porane{na Jugoslavija (1994–1995), 

germanski ~len na Kontakt-grupata 

za Jugoslavija (1994–1995), 

glaven zamenik na Visokiot 

pretstavnik na me|unarodnata zaednica 

za BiH (1996–1997), specijalen 

pretstavnik na Generalniot 

sekretar na OON za Kosovo 

(2001–2003), vo ~ij mandat (na 23. 

V 2002) Privremenoto sobranie 

na Kosovo usvojuva Rezolucija za 

nepriznavawe na Dogovorot za 

opis i protegawe na granicata 

me|u RM i SRJ. [tajnerovata pozicija 

e deka Dogovorot mora da 

se po~ituva i vo taa nasoka gi 

vloùva site napori, vklu~uvaj- 

}i go i proglasuvaweto na Rezolucijata 

za ni{tovna. 


na RM, Skopje 2007. T. Petr. 

[TEDEWE. Nacionalnoto {tedewe 

go so~inuvaat {tedeweto na 

naselenieto (nepotro{eniot del 

od dohodot na naselenieto), sostojbata 

na buxetskoto saldo (buxetskiot 

suficit go zgolemuva 

nacionalnoto {tedewe, a buxetskiot 

deficit pretstavuva negativno 

{tedewe) i neraspredeleniot 

del od profitot na pretprijatijata. 

[tedeweto pretstavuva 

osnoven izvor na investiciite. 

Iako razli~na vo razli~ni vremenski 

periodi, sklonosta kon 

{tedewe na naselenieto vo SRM, 

bila prili~no visoka (toa moè 

da se utvrdi i od relativno visokoto 

u~estvo na bankarskite krediti 

vo finansiraweto na investiciite 

vo periodot 1965–1975) i 

davala zna~aen pridones vo finansiraweto 

na investiciite i 

vo dinamikata na rastot. Neposredno 

po monetarnoto osamostojuvawe, 

Makedonija doìvuva ostar 

pad na {tedeweto. Taka, bruto 

doma{noto {tedewe go dostignuva 

dnoto vo 1992 g., koga iznesuva 

samo 2,4% od bruto doma{niot 

proizvod. 

Isklu~itelno niskoto nivo na doma{ni 

za{tedi vo tranzicioniot 

period se dolì na nekolku osnovni 

pri~ini: dolgotrajnata 

ekonomska stagnacija vo 1980-tite, 

ostrata recesija prosledena so 

golemo opa|awe na realniot dohod 

vo prvata polovina na 1990-tite, 

dolgotrajnoto iskustvo so visoka 

inflacija i odrùvaweto na realno 

negativnite kamatni stapki 

vo 1980-tite i po~etokot na 1990tite 

godini itn. Po~nuvaj}i od 

sredinata na 1990-tite se zabele- 

ùva odredeno oporavuvawe na 

{tedeweto, kako posledica na 

postepenoto zaìvuvawe na ekonomskata 

aktivnost i vospostavuvaweto 

i odrùvaweto na stabilnosta 

na cenite. Sepak, doma{noto 

{tedewe s# u{te se odrùva na 

mnogu nisko nivo, koe vo nikoj 

slu~aj ne moè da bide osnova za 

pointenzivna investiciona aktivnost. 

Toa zna~i deka na sreden 

rok, niskiot obem na doma{ni 

za{tedi prodolùva da pretstavuva 

ograni~uva~ki faktor na rasteòt 

na makedonskata ekonomija. 

[tedewe na gra|anite vo bankite 

Kako dopolnitelen problem vo 

pogled na {tedeweto se javuva 

niskiot obem na delot od za{tedite, 

koj se drì vo ramkite na 

oficijalniot finansiski sistem. 

Toa posebno se odnesuva na 

1990-tite godini, koga pogolemi-


ot del od za{tedite se dràt nadvor 

od bankarskiot sistem, kako 

posledica na nekolku osnovni 

pri~ini: lo{oto iskustvo so sudbinata 

na staroto devizno {tedewe 

od vremeto na SFRJ (problemot 

na „zarobenite# za{tedi), izgubenata 

doverba vo finansiskite 

institucii kako posledica na 

finansiskite skandali povrzani 

so propasta na nekolku {tedilnici 

(posebno, aferata so {tedilnicata 

TAT), visokiot stepen 

na politi~ka neizvesnost itn. 

Podocna, naporedno so procesot 

na voveduvawe na evroto, doa|a do 

masoven priliv na devizni za{tedi 

i nivno zadrùvawe vo bankite 

– proces {to go ozna~uva postepenoto 

vra}awe na doverbata na naselenieto 

vo bankarskiot sistem. 

Kako posledica na toa, vo periodot 

po 2001 g. doa|a do intenziven 

porast na za{tedite vo bankite. 

Taka, na krajot od 2004 g., vkupnite 

depoziti na naselenieto i 

pravnite lica vo bankite iznesuvaat 

25% od bruto doma{niot 

proizvod, za razlika od 1995 g., koga 

toj procent iznesuva samo 5,8%. 

Vo istoto vreme, strukturata na 

za{tedite vo bankarskiot sektor 

e isto taka nepovolna poradi dominacijata 

na kratkoro~nite 

za{tedi. Na primer, na krajot na 

2006 g. dolgoro~nite depoziti (so 

rok na dostasuvawe nad edna godina) 

u~estvuvaat so 8% vo vkupnite 

oro~eni depoziti na bankarskiot 

sistem. Vo taa smisla, nedostigot 

na dolgoro~en finansiski 

potencijal se javuva kako seriozno 

ograni~uvawe vo obezbeduvaweto 

izvori za finansirawe 

na investicionata aktivnost. 

IZVOR: Dràven zavod za statistika na 

Makedonija. 

LIT.: Goran Petrevski, Monetarna politika 

– teorija i iskustvoto na Makedonija, 

Zdruènie za socio-ekonomski 

razvoj, Skopje, 2005. G. P. 

[TEDILNICI VO RM – finansiski 

institucii {to pribiraat 

{tedni vlogovi na naselenieto. 

Moàt da se osnovaat kako 

akcionerski dru{tva, ili kako 

dru{tva so ograni~ena odgovornost, 

a kako osnova~i moàt da se 

javat doma{ni pravni i fizi~ki 

lica. Minimalniot osnova~ki 

kapital na {tedilnicite iznesuva 

250.000 evra. Aktivnostite 

{to gi izvr{uvaat {tedilnicite 

se mnogu ograni~eni i se sveduvaat 

na pribirawe denarski 

{tedni vlogovi i na odobruvawe 

krediti na naselenieto. Isto taka, 

tie moàt da odobruvaat krediti 

i na pretprijatija, no samo 

preku posredstvo na bankite. Na 

krajot na 1992 g. vo Makedonija 

raboti samo edna {tedilnica – 

Po{tenskata {tedilnica. Vo maj 

1993 g. e donesen Zakonot za banki 

i {tedilnici so koj se regulira 

osnovaweto, raboteweto i supervizijata 

na {tedilnicite. Vo po- 

~etokot na 1997 g. se slu~uva golemiot 

skandal so piramidalnite 

{emi za {tedewe i nezakonskoto 

rabotewe na nekolku {tedilnici 

od koi najgolema e {tedilnicata 

TAT d.o.o. – Bitola. Propasta 

na ovie {tedilnici vodi kon 

zaguba na {tednite vlogovi na golem 

broj {teda~i, a sozdava i golemi 

negativni efekti vrz doverbata 

vo celokupniot bankarski 

sistem. Neposredno po propasta 

na ovie {tedilnici, del od 

zagubite na {teda~ite se kompenziraat 

so isplata na sredstva od 

buxetot i od centralnata banka, a 

vo tekot na 2002 g. na {teda~ite 

im se izdavaat prenoslivi sertifikati 

so mo`nost da se kupuvaat 

akcii i udeli vo odredeni dr- 

àvni pretprijatija, opfateni 

so procesot na privatizacija. Kako 

reakcija na ovie skandali, vo 

fevruari 1997 g. NBRM go ograni~uva 

iznosot na {tednite vlo- 

[tedilnica 

govi {to {tedilnicite moàt da 

go pribiraat do nivoto na nivniot 

osnova~ki kapital, a maksimalnata 

izloènost kon eden 

dol`nik e namalena na 10% od garantniot 

kapital. Vo juli 2000 g. 

e donesen nov Zakon za banki, vo 

koj ne se opfateni {tedilnicite 

i ottoga{ nivniot status e vo 

proces na preispituvawe. Vo tekot 

na 2001 g. Po{tenskata {tedilnica 

e privatizirana i transformirana 

vo Po{tenska banka. 

Na krajot od 2006 g., vo Makedonija 

funkcioniraat vkupno 12 {tedilnici, 

pri {to nivnoto u~estvo 

vo bankarskiot sektor e nezna~itelno, 

t.e. tie u~estvuvaat 

samo so 1.3% vo vkupnata aktiva i 

so 2,2% vo vkupnite krediti na 

bankarskiot sistem. 


Economy Press, Skopje, 2003, 555–56; Kiki 

Mangova Powavi}, Van~o Kargov, 60 godini 

centralno bankarstvo vo Republika 

Makedonija, Narodna banka na Republika 

Makedonija, Skopje, 2006, 139-155. G. P. 

[TEPAN, Hans Lotar (Hans Lotar 

Stephan) (Isto~na Prusija, 

1933) – germanski diplomat i istori~ar. 

Prv vonreden i opolno- 

Hans Lotar 

[tepan 

[TIP 

[ 

mo{ten ambasador na SRG vo RM 

(1993–1997). Avtor e na knigata 

„Makedonskiot jazol: identitetot 

na Makedoncite prikaàn na 

primerot na Balkanskiot sojuz 

(1878–1914)#, Skopje, 2005. T. Petr. 

[TETI OD INSEKTI VRZ 

DRVJATA. Gi ima mnogubrojni i 

raznovidni, specifi~ni za oddelni 

vidovi insekti. Se razlikuvaat 

po na~inot na koj insektite ja zemaat 

hranata od drvjata, po reakcijata 

na drvjata i po posledicite 

{to ostanuvaat. Od prakti~en aspekt, 

moàt da se grupiraat spored 

na~inot na koj se napraveni: 

{teti od grickawe na cvrstite 

delovi na drvjata; {teti na listot 

(dup~esto i strani~no grickawe, 

skeletirawe, minirawe i svitkuvawe 

na listot); {teti na stebloto 

i na grankite (grickawe na korata, 

pod korata, vo belovinata i 

srcevinata); o{tetuvawe na {umskoto 

seme; {teti na korenoviot 

sistem; {teti od legalki (polo- 

ùvawe jajca vo legalki vo nekoi 

organi i delovi na drvjata); {teti 

od {mukawe na rastitelnite sokovi 

od insekti {to imaat usten 

aparat za bodewe i {mukawe (pri- 

~inuvaat mehani~ki {teti, deformacii 

na oddelni organi i 

fiziolo{ko slebeewe na steblata); 

sozdavawe gali-{i{ki ili 

cecidii (deformirani tkiva {to 

nastanuvaat kako reakcija na vnesenite 

cecidogeni materii od insektite 

pri nivnata ishrana ili 

pri poloùvaweto jajca). St. N. 

[TIP – grad vo isto~niot del na 

RM so 43.652 `. (2002). Se prostira 

na ridest teren pome|u r. Bregalnica 

i povremeniot vodotek Otiwa, 

na nadmorska viso~ina pome|u 

260 i 320 m. Zafa}a povr{ina od 

2.080 ha. So magistralniot pat 

M–5 na zapad e povrzan so Veles, a 

na istok so Ko~ani i Del~evo, a so 

M–6 na jugoistok so Radovi{ i 

Strumica. [tip e èlezni~ka stanica 

na èlezni~kata linija Veles–Ko~ani. 

Ima umereno-kontinentalna 

klima so prose~na godi{na 

temperatura na vozduhot od 

12,8°C i prose~na godi{na koli~ina 

na vrneì od 482 mm. 

1661

[ [TIPALKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

Pogled na gradot [tip od Hisarot 

Se smeta za eden od najstarite 

gradovi vo Makedonija. Toj e 

formiran na mestoto na drevniot 

rimski grad Astibus, koj vo 

vremeto na Vizantija se spomnuva 

pod imeto Stipeon, po koe [tip 

go dobil i dene{noto ime. Kako 

grad tvrdina pod imeto [tip se 

nao|al vo sostavot na makedonskata 

dràva na carot Samuil. 

Turcite go osvoile vo 1395 g. Vo 

vremeto na nivnoto vladeewe 

pretstavuva va`na naselba na 

Serskiot pat, a vo XVI i XVII v. 

bil vladi~ko sedi{te. Poznatiot 

turski patopisec Evlija êlebija 

za [tip naveduva deka imal 

2.240 ku}i, 450 du}ani, golem bezisten, 

karvan saraj, 27 xamii i 7 

ana, dodeka pak francuskiot konzul 

Boùr zabeleìl deka vo 

1800 g. gradot ima 3.000–4.000 `. 

Vo XIX v., posebno vo negovata 

vtora polovina, gradot stopanski 

i populaciski dosta zajaknal i vo 

1900 g. vo nego ìveele 20.900 `. 

Vo vremeto na Balkanskite i Prvata 

svetska vojna [tip se nao|al 

vo zonata na voenite operacii, 

koi, zaedno so iseluvaweto na 

Turcite, negativno se odrazile 

vrz razvojot na gradot, taka {to 

vo 1931 g. naselenieto se namalilo 

na 11.859 `. Vo periodot me|u 

dvete svetski vojni gradot vr{el 

uloga na administrativen centar 

za Isto~na Makedonija. 

I denes pretstavuva glaven krstopat 

i najgolem grad i industriski 

centar vo ovoj del na Republikata. 

Naselenieto go so~inuvaat 

glavno Makedonci (39.323 `.), a od 

malcinstvata najbrojni se Romite 

(2.184), potoa sledat Vlasite 

(1.727), pa Turcite (877) i Srbite 

(272). [tip e sedi{te na op{tina 

{to zafa}a povr{ina od 58.324 

ha, ima 44 naseleni mesta so 47.796 

`. Od industriskite granki vo 

1662 

gradot se najzastapeni tekstilnata 

i industrijata za obuvki, metalnata 

i elektroindustrijata. 

Vo [tip ima gimnazija i tri 

sredni stru~ni u~ili{ta, Rudarski 

i Pedago{ki fakultet, a se 

o~ekuva otvorawe i na drugi fakulteti 

na noviot Univerzitet 

†Goce Del~ev#. Isto taka, ima muzej, 

Zavod za za{tita na spomenici 

na kulturata, Istoriski arhiv, 

zdravstven dom, a od kulturno-istoriskite 

spomenici: tvrdinata 

Isar so Memorijalen spomenik 

na Revolucijata, bezisten so 

umetni~ka galerija, i crkvite 

„Sv. Arhangel#, „Sv. Spas#, „Sv. 

Jovan# i „Sv. Bogorodica#, i xamijata 

Husamedin-pa{ina. 

LIT.: Blaga Aleksova i dr., [tip niz vekovite, 

kn. prva i vtora, [tip, 1986; Popis 

na naselenieto, doma}instvata i 



[TIPALKI (Cobitidae) – familija 

mali ribi od redot krapovidni 

ribi 

(Cypriniformes), 

so mnoguizdolèno 

telo, vretenesto 

ili 

strani~no 

[tipalka 

splesnato. 

Vo Makedo- 

nija se registrirani {est vidovi, 

koi pripa|aat na dva roda. 









Skopje, 1998. Sv. P. – V. Sid. 

[TRKLI (Tabanidae) – dvokrilni 

insekti, dobri leta~i so golemina 

do 3 cm. 

Imaat usten 

aparat prisposoben 

za bodewe 

i za cicawe 

krv. Poznati 

se kako krvopijci. 

Vo sparnite 

letni denovi, 

osobeno 

pred do`d, go 

[trkol 

napa|aat dobitokot, 

pa i lu- 

|eto. Kasnuvaweto e bolno i ~esto 

so dolgotrajni otoci. Vo svetot 

se poznati okolu 3.000 vidovi. 


20 vidovi, od koi, popoznati se govedskiot 

{trkel (Tabanus bovinus 

L.) i do`dovniot {trkel (Haematopota 

pluvialis L.). 





investigations. Participation with Under- 

project: Klass Insecta, Macedonian Museum of 


Skopje, 1999, 23-30; Grupa avtori, Country 

Stady for biodiversity of the Republic of 



2003. V. T. K. – M. Kr. 

[TRKOVI (Ciconiidae) – familija 

krupni ptici so dolgi noze i 

so dolg klun, 

koi se hranat 

so vodozemci, 

ribi i so drugi 

mali vodni 

organizmi. Vo 

Evropa se prisutni 

dva vida, 

koi se sre}avaat 

i kaj nas: 

[trkovi vo gnezdoto 

bel {trk (Ciconia 

ciconia) i 

crn {trk (Ciconia nigra). 




2004; C. Harrison, AnAtlasoftheBirdsofthe 



Josip Juraj 

[trosmaer 

[TROSMAER, Josip Juraj (Osiek, 

Hrvatska, 4. II 1815 ‡ \akovo, 

Hrvatska, 8. IV 1905) ‡ hrvatski 

episkop i mnoguzasluèn slovenski 

velikan na duhot i humanata 

akcija. Vo ime na po~it, Konstatin 

Miladinov vo posvetata na 

zbornikot od makedonski i bugarski 

pesni (BÍlgarski narodni 

pesni, Zagreb, 1861) pi{uva: 

†episkop bosanski, |akova~ki i 

sremski na negovata svetost, 

apostolski upravitel na belgradskata 

i smederevskata episkopija, 

rimski grof na n. car. kr. veli~estvo, 

dejstvitelen taen sovetnik, 

dvorski duhovnik, viroviti~ki 

veliki ùpan, vonreden 

dràven sovetnik, doktor na filozofijata 

i bogoslovijata, izja{nite 

nauki i pr. i pr. ‡ velikodu{en 

pokrovitel na narodnata 

kni`nina#. [. e vrzan za Makedonija, 

za nejzinata kultura i 

literatura, za {tedro stimulirawe 

od pozicija na mecena. Toj 

go povikal na gosti K. Miladinov 

vo \akovo za da napravi slovenska 

transliteracija na zbornikot 

narodni pesni {to bezuspe{no 

se obiduval da go publiku-


va vo Moskva (so gr~ki alfavit), 

mu go izdal vo Zagreb i mu obezbedil 

po{irok krug ugledni 

pretplatnici. Zalo`bite na [. 

da gi izvle~e od turskiot zatvor 

bra}ata Dimitrija i Konstantin 

Miladinovci isto taka se uverlivo 

svedo{tvo za goleminata na 

eden istoriski ~in na altruizam 

i filantropija. G. T. 

[tuki 

[TUKI (Esocidae) – familija 

slatkovodni grablivi ribi od redot 

{tukovidni ribi (Esociformes), 

koja vklu~uva samo eden rod, 

pretstaven so pet vidovi, od koi 

eden se sre}ava i kaj nas – {tukata 

(Esox lucius). 









Skopje, 1998. Sv. P. – V. Sid. 

[TUREC, POLSKI (Gryllus 

campestris L.) – pravokrilen insekt. 

Poznat e i kako polski popec. 

Spa|a vo grupata skakulci. 

@ivee vo suvi 

pesoklivi tereni. 

Koga e 

vo opasnost se 

povlekuva vo 

svoite podzemni 

dupki, 

dlaboki i do 

Polski {turec 

40 cm. Se hrani 

so rasti- 

telni pupki i so insekti. Vo vremeto 

na pareweto ma`jakot proizveduva 

karakteristi~en zvuk – 

crcorewe, {to ja privlekuva 

ènkata za oploduvawe. Arealot 

na rasprostranuvaweto mu e 

Sredna Evropa, od kade {to doa|a 

i kaj nas. 



V. T. K. – M. Kr. 

[UVAKOVI], Kosta (Belovajski 

Bedenik, Hrvatska, 27. III 

1919) ‡ operski pevec, bas. Vo 

Operata na MNT raboti od 1948 

do 1974. Vo ovoj period ostvaril 

pove}e od 30 pomali i pogolemi 

ulogi, od koi pozna~ajni se: Sparafu~ile 

(Rigoleto), Golemiot 

inkvizitor (Don Karlos), Don 

Bazilio (Sevilskiot berber), 

Osman (Grabnuvawe od Sarajot). 

Orovez (Norma), Marko (Ero od 

onoj svet), Kecal (Prodadena nevesta), 

Teodorik (Car Samuil), 

Gremin (Evgenij Onegin). F. M. 

Qubomir 

[ukarov 

[UKAROV, Qubomir Aleksandrov 

(Veles, 2. X 1919) – ginekolog-aku{er, 



{il (1944) vo Sofija. Specijaliziral 


(1951) vo Zagreb i Skopje. Habilitiral 

na temata „Problem na 

cervicitisot i nekoi zapazuvawa 

vo vrska so intracervikalnata 

infiltracija so antibiotici# 

(1957). Bil direktor na Ginekolo{ko-aku{erskata 

klinika (1968 

–1973) i prorektor na Univ. „Sv. 

Kiril i Metodij#. Se usovr{uval 

vo poznati centri vo Evropa. 

Promotor e na supspecijalisti~kata 

orientacija na Klinikata i 

vovel novi dijagnosti~ki i terapevtski 

metodi {to dovelo do podignuvawe 

na stru~noto nivo, nau~noistraùva~kata 

i publicisti~kata 

dejnost. Z. X. 

[UKAROVA, Aneta (Skopje, 1. 

VIII 1955) – klasi~en filolog i 

istori~ar, profesor vo INI. 

Diplomirala na Filozofsko-istoriskiot 

fakultet (Grupa klasi~ni 

studii) vo Skopje (1979). 

Bila profesor vo gimnazijata 

†Orce Nikolov#, a potoa preminala 

vo Institutot za nacionalna 

istorija (1981). Magistrirala 

na tema †Justinijana 

Prima# (1991). Doktorirala vo 

INI na tema †Atinskite retori 

i Filip II Makedonski# (2001). 

Tri godini bila profesor po 

predmetot Istorija na anti~kite 

Makedonci na grupata †Istorija 

so arhivistika# na Filozofskiot 

fakultet vo Skopje. Avtor e 

na pove}e nau~ni trudovi od oblasta 

na anti~kiot i ranovizantiskiot 

period. U~estvuvala na 

nau~ni sobiri vo zemjata i vo 

stranstvo. 

BIBL.: Filip II i atinskite retori, 

Skopje, 2003; Justinijana Prima, Skopje, 

1994; Istorija na makedonskiot narod, 

INI, Skopje, 2008 (koavtor). S. Ml. 

Iskra 

[ukarova 

[UKRI 

[ 

[UKAROVA, Iskra (Skopje, 21. 

X 1972) ‡ balerina i koreograf. 

Baletskata naobrazba ja dobiva vo 

MBUC „Ilija Nikolovski-Luj# 

vo Skopje (vo klasata na \. Jovanovska). 

Odi na specijalizacija vo 

Lion, Francija, (1993). Diplomira 


vo Skopje (Grupa istorija na 

umetnosta) so arheologija. Magistrira 

(2002) vo „Laban#, centarot 

za tanci i koreografija vo London. 

Stanuva ~len na Baletot pri 

MNT (1990). Istaknat solist, so 

smisla za dramatur{ko oblikuvawe 

na ulogite. Od 1994 g. se zanimava 

so koreografska dejnost. 

Pretstavnik e na moderniot baletski 

izraz. Bila direktor na 

Baletot pri MNT (2004-2005). 

ULOGI: Crvena èna („Pink Flojd#), 

I{tar (Vangelis, „Za nepoznatiot#), 

Mirta (A. Adam, „@izel#) i dr. 

KOREOGRAFII: „Pasteli# (M. Olfild), 

„Inferno# (A. [nitke) i dr. Em. X. 

[UKOV, Jovan (s. Qumnica, Egejskiot 

del na Makedonija, 21. III 

1940) ‡ univ. profesor. Zavr{il 

Visoka {kola za fizi~ko vospitanie 

vo Belgrad (1964). Magistriral 


vo Skopje (1976) na temata „Deformiteti 

na ’rbetot kako posledica 

od dejstvoto na nadvore{ni 

uslovi vo vozrasta od 8 do 12 godini#. 

Doktoriral na Fakultetot za 

fizi~ka kultura vo Skopje (1986) 

na temata „Prevencija i korekcija 

na lo{oto drèwe i telesnite deformiteti 

na ’rbetot so pomo{ na 

adekvatni kompleksni ve`bi kaj 

u~enicite od osnovnite u~ili{ta#. 

Rabotel kako profesor i direktor 

na u~ili{te (1964–1981). 

Na Fakultetot za fizi~ka kultura 

vo Skopje bil izbran za vi{ 

predava~ (1981) i za redoven profesor 

na predmetot kineziterapija 

(1990). Vo eden mandat bil dekan 

(1991–1993). Bil gimnasti~ar, trener 

i op{testveno-sportski rabotnik. 

Objavil pove}e stru~ni i 

nau~ni trudovi. D. S. 

[UKRI, Ramadan (Resen, 14. VII 

1948) ‡ kontrabasist i dirigent. 

Svoeto muzi~ko obrazovanie go 

oformuva vo Bitola i vo Skopje. 

Voda~ na grupata kontrabasi vo 

1663

[ [ULAJKOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

orkestarot na Makedonskata opera 

i balet. Rabotej}i so pove}e 

mandolinski orkestri na osnovnite 

u~ili{ta vo Skopje, postignuva 

zna~ajni rezultati, a po negova 

inicijativa (1981) e osnovan 

Mandolinskiot orkestar pri 

MKC. So ovoj orkestar [. postignuva 

golemi uspesi, nadminuvaj}i 

go amaterskoto muzicirawe, 

a toa go potvrduvaat dobienite 

nagradi i priznanija vo zemjata 

i vo stranstvo. Zaedno so E. 

[ukri, (2001) go osnova Mandolinskiot 

orkestar „Skopje#, koj 

za kratko vreme postigna zna~ajni 

rezultati gostuvaj}i na festivali 

niz cela Evropa. B. Ort. 

[ULAJKOVSKI, Marko (Debar, 

31. III 1921 – Belgrad, 29. XI 

1989) – u~esnik vo NOB. Zavr{il 

sredno obrazovanie vo Skopje i 

potoa se vratil vo Debar, kade 

{to stanal ~len na KPJ (1941). 

Bil provalen, uapsen i sproveden 

vo zatvorot vo Tirana (1942– 

1943). Po izleguvaweto od zatvorot 

bil borec vo Vtorata albanska 

brigada. Vo NOAVM izvr{uval 

razni voeno-partiski dol- 

`nosti. Po Osloboduvaweto bil 

na slu`ba vo Makedonija i vo Srbija. 



[ULEVSKI, Toni (Skopje, 30. 

XII 1932 ‡ Skopje, 19. I 1997) ‡ baletski 

igra~. Zavr{uva Sredno 

baletsko u~ili{te vo Skopje (N. 

Kirsanova). Igra vo Baletskiot 

ansambl na MNT (1949‡1980), kade 

{to stanuva eden od najistaknatite 

prvenci. Igra~ so osobeno 

1664 

Ramadan 

[ukri 

Toni 

[ulevski 

izrazena muzikalnost, buen temperament 

i dramska nadarenost. 

ULOGI: [umar (A. Adam, „@izel#), Vezir 

(A. Melikov, „Legenda za qubovta#), 

Abdurahman (A. Glazunov, „Rajmonda#) i 

dr. Em. X. 

[UMA – rastitelna formacija, 

koja na zemjata formira {umska 

pokrivka vo pojas {to pribli`no 

se protega od 500 ju`na do 700 severna geografska {irina i vo 

koj {umata se pojavuva vo razli~ni 

formi i golemini. Postojat 

pove}e definicii za {umata od 

ekonomski, od pravno-zakonodaven 

i od biolo{ki aspekt. S# pove}e 

se prifa}a biolo{kata definicija, 

spored koja {umata 

pretstavuva zaednica (cenoza) na 

organizmi, na koja, za razlika od 

drugite rastitelni formacii 

(livadi, pasi{ta, stepi), drvjata 

$ davaat osnoven beleg (edifikatori). 

So ogled na nivnata dolgove~nost 

i brojnite op{tokorisni 

funkcii {to gi ostvaruvaat, 

tie najmnogu vlijaat na razvojot 

na ìvata i neìvata priroda. 

Vo {umata, nad, na i vo po~vata 

ìveat ~lenovi na florata (fitocenoza) 

i na faunata (zoocenoza), 

koi zaedno formiraat zaednica 

na site ìvi organizmi (biocenoza). 

Vo nea sekoj nejzin ~len 

ne ìvee zasebno, tuku sekoj zavisi 

od zaednicata, a voedno i vlijae 

vrz nea. Biocenozata, zaedno 

so okolnata atmosfera i pedosfera, 

formiraat biogeocenoza 

(Suka~ev) ili ekosistem (Tansley). 

Tesnata povrzanost na ~ovekovoto 

op{testvo so {umata vo 

site negovi razvojni fazi proizleguva 

od raznovidnata poleznost 

{to ja ima za ~ovekot. Od taa povrzanost 

proizlegle razli~nite 

aspekti od koi naukata ja prou~uvala 

{umata. Spored istoriski- 

[umska pateka 

ot redosled, prviot aspekt bil 

utilitaren (drvoto kako potreba), 

vtoriot ekonomski (ostvaruvawe 

profit), tretiot biolo{ki, 

koj ja prou~uva {umata kako 

sloèn ekosistem, mnogu zna~aen 

za opstanokot na biodiverzitetot 

i na celata biosfera. Al. And. 

[UMARSKA BIBLIOTEKA. 

Pri razdvojuvaweto na [umarskiot 

i Zemjodelskiot fakultet 

(1975) be{e podelen i kni`niot 

fond. Od toj zaedni~ki fond se 

formira biblioteka na [umarskiot 

fakultet, ~ija osnovna dejnost 

be{e nabavkata i obrabotkata 

na prete`no stru~nata literatura, 

opsluùvawe na nastavnonau~niot 

kadar, studentite i na 

site drugi {to imaat potreba od 

nea. Posebna uloga vo zbogatuvaweto 

na kni`niot fond ima{e 

Slu`bata za razmena. Uspe{no raboti 

institucijata bibliote~no 

pozajmuvawe (privremeno koristewe) 

od drugi biblioteki od zemjava 

i od stranstvo. Bibliotekata 

raspolaga so ~italna so 40 mesta. 

Kni`niot fond se sostoi od 7.162 

knigi, od koi 4.808 se unikati i 

2.354 se duplikati. Spisanijata 

(6.868) se stranski (319), doma{ni 

(165), unikatni (6.011) i duplikatni 

broevi (6.868). Al. And. 

[UMARSKI INSTITUT – edna 

od najstarite nau~ni institucii 

vo na{ata zemja, formirana 

od ASNOM (1944) na slobodnata 

teritorija vo s. Gorno Vranovci. 

Za prv direktor bil nazna~en 

akad. in`. Hans Em. Prvin raboti 

kako ustanova vo ramkite na 

Ministerstvoto za zemjodelstvo 

i {umarstvo (1944–1949), a potoa 

kako samostojna ustanova 

(1949–1975). Osnovnata dejnost na 

Institutot e definirana vo ak-


tot za formirawe: „da go pomaga 

postojanoto i permanentno podigawe 

na produkcijata na {umskiot 

fond na nivo {to go postavuvaat 

op{testvenite potrebi i 

sovremeniot raboten ~ovek#. Vo 

podocne{nite akti ovaa definicija 

e promeneta i glasi: „Ispituvawe 

i iznao|awe re{enija za 

obnova na {umskata vegetacija vo 

zonata na silna regresija, zonata 

na bezdrvnite reoni, re~nite dolini 

i reonot na degradiraniot 

dabov pojas, kako i podobruvawe 

na sostavot na ekonomskite {umi.# 

Vo tekot na 1975 g. Institutot 

se integrira so [umarskiot 

fakultet od Skopje. Al. And. 

„[UMARSKI PREGLED# – organ 

na Sojuzot na inènerite i 

tehni~arite po {umarstvo i industrija 

za prerabotka na drvo vo 

SR Makedonija. Spisanieto po~nuva 

da izleguva kako dvomese~nik 

(1960), a od 1985 g. kako polugodi{nik. 

Vo nego se pe~atat 

trudovi za celokupnata problematika 

na makedonskoto {umarstvo, 

soop{tenija, informacii i 

dr. Prestana da izleguva vo 1991 

g. Od 1998 g. novoformiranoto JP 

„Makedonski {umi# zapo~na da 

izdava svoe stru~no spisanie 

(„Makedonski {umi#) so sli~na 

tematika. Al. And. 

[UMARSKI FAKULTET – 

edinstvena, visokoobrazovna i 

nau~noistraùva~ka institucija 

od oblasta na {umarstvoto i drvnata 

industrija vo RM, vo ramkite 


Metodij# od Skopje. Formiran e 

vo 1947 i do 1975 g. funkcionira 

kako oddel na Zemjodelsko-{umarskiot 

fakultet vo Skopje. Od 

1975 g. se izdvoi kako poseben 

[umarski fakultet, a od 1976 g. 

kon nego se integrira toga{niot 

[umarskiot fakultet, Skopje 

[umski predeli na Kitka 

[umarski institut (1976). Do 

u~ebnata 1970/71 g. na Fakultetot 

se formiraa kadri od oblasta na 

{umarstvoto, a od taa u~ebna godina 

be{e vovedena nova nasoka 

za obrazovanie na visokostru~ni 

kadri od oblasta na drvnata industrija. 

Novoto pro{iruvawe se 

slu~uva me|u 1983–1985 g., koga od 

nasokata {umarstvo se formiraa 

dve nasoki: nasoka za odgleduvawe 

i melioracija na {umite i nasoka 

za iskoristuvawe i transport. 

Nova organizacija na nastavnata 

dejnost e napravena vo 

1998 g., koga se formirani dva oddela: 

{umarstvo, so nasoki za {umarstvo 

i za ozelenuvawe i unapreduvawe 

na ìvotnata sredina, i 

drvna industrija, so nasoki za mehani~ka 

tehnologija na drvoto i 

za dizajn i tehnologija na mebel i 

enterier. Od 1970 g. e organizirana 

nastava od tret stepen na 19 

studiumi (oblasti) za magistratura 

i 5 za specijalizacija. Steknuvaweto 

na nau~niot stepen doktorat 

na naukite e organizirano 

u{te od prvite godini po formiraweto 

na Fakultetot. Al. And. 

[UMARSTVO. [umite vo RM 

zafa}aat pove}e od edna tretina 

od vkupnata teritorija. No {umite 

se uni{tuvale u{te od porane{nite 

istoriski periodi. 

Glavni na~ini za uni{tuvawe 

ili za neracionalno koristewe 

bile: se~eweto, za da se dobijat 

obrabotlivi povr{ini, osobeno 

koga Makedonija bila vo Osmanliskata 

Imperija, dobivawe pasi{ta 

za napasuvawe na brojniot 

dobitok, kozarstvoto (~uvawe na 

neblagorodni rasi kozi), se~eweto 

za ogrev, za proizvodstvo na 

jaglen i katran i negriàta za 

odrùvawe i po{umuvawe. Taka 

[UMARSTVO 

[ 

u{te pred Vtorata svetska vojna 

{umite bile devastirani. Pojavi 

na neracionalno koristewe, prekumerno 

i bespravno se~ewe na 

{umata ima{e vo celiot povoen 

period, a osobeno vo poslednite 

decenii na HH i vo po~etokot na 

ovoj vek. 

[umite vo RM zafa}aat povr{ina 

od 905.653 ha, ili 35,2% od vkupnata 

teritorija na Republikata 

(spored popisot od 1979 g.). Vo 

periodot od 1979 do 1996 g. se po- 

{umeni u{te 110.000 ha, no rezultatite 

od po{umuvaweto ne se nasekade 

uspe{ni ili vo celost se 

neuspe{ni. Okolu 827.000 ha od 

{umite se vo javniot sektor, a 

125.872 ha vo privatniot. [umite 

se nao|aat na celata teritorija na 

Makedonija, no sepak prete`no se 

rasprostraneti po periferijata, 

a najmnogu vo Zapadna Makedonija 

ili po dolìnata na granicite so 

sosednite zemji. Centralniot del 

– dolinata na Vardar, Ov~e Pole 

i Pelagonija – e obes{umen. Najgolemiot 

del od makedonskite {umi 

se niski, pa zatoa ne se povolni 

za eksploatacija. Visokite, t.e. 

najkvalitetnite {umi, koi se izvor 

na surovini za prerabotuva~kata 

industrija i sluàt kako 

alimentacioni podra~ja, se rasporedeni 

na visokite planini (nad 

700 m) i se dosta oddale~eni od pogolemite 

naseleni mesta. 

Situacijata vo {umarstvoto e nezadovolitelna 

vo odnos na {umskiot 

fond, eksploatacijata na 

etatot i na drugite proizvodi od 

drvo i vo koristeweto na opremata. 

Drvnata masa e nezna~itelna 

(82,1 m 3 /ha), godi{niot raste` e 

mal 2,02 m 3 /ha (normalno toj iznesuva 

7–8). U~estvoto na ~etinarite 

e nisko (5,9% vo ~isti i 1,9% 

1665

[ [UMKA MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

vo me{oviti nasadi). Od porastot 

na etatot 78,25% bile nameneti 

za se~ewe. Od potencijalniot 

etat se koristi samo 75%, {to 

zna~i deka od vkupniot godi{en 

rast se koristi samo 58%. Opremenosta 

na {umarstvoto so mehanizacija 

(kamioni, traktori, motorni 

pili) manifestira tendencija 

na zna~ajno opa|awe vo periodot 

1989–1996 g. Srednata godi{na 

stapka rast na op{testveniot 

proizvod vo {umarstvoto iznesuva 

5,6% (period 1953–1988 g.) {to 

koincidira so srednata stapka na 

rastot za celoto stopanstvo. Situacijata 

so drvnata industrija, 

koja opfa}a{e dve granki: bi~ena 

gra|a i plo~i i finalni proizvodi 

od drvo, isto taka e nezadovolitelna. 

Kapacitetite na pilanite 

izgradeni vo minatoto se koristea 

pod 60%, a na novoizgradenite 

samo 20%. Industrijata na 

finalni proizvodi od drvo se 

razvi od {eesettite godini na 

minatiot vek navamu, vo sedumdesettite 

stana prili~no zna~ajna 

za potro{uva~kata za samoto podra~je 

na Makedonija, no vo osumdesettite 

godini i taa vleze vo 

op{tata kriza. 

Prenos na prese~enite drvja 





na Vardarska Makedonija me|u dvete 

svetski vojni, MANU, Skopje, 1998; Nikola 

Uzunov, Stopanstvoto na Republika 


2001; Nacionalna strategija za ekonomskiot 

razvoj na Republika Makedonija, 

MANU, Skopje, 1997. D. N. 

[UMKA, Dime (Cer, Ki~evsko, 

11. III 1921 ‡ Skopje, 20. X 1999) ‡ 

filmski scenograf. Vo †Vardar 

film# zapo~nuva da raboti na prviot 

igran film †Frosina# 

(1952) kako izveduva~. Ve}e vo 

†Vol~a no}# (1955) i po nego raboti 

samostojno kako scenograf. 

Ima realizirano 18 filma, od 

koi ~etiri se kratki igrani i 

osum igrani. V. Masl. 

[UMKOVSKI, Jovan (Skopje, 

18. I 1962) ‡ slikar, profesor na 

Fakultetot za likovni umetnosti, 

zna~aen za promenite vo makedonskata 

umetnost vo postmodernizmot. 

Diplomiral (1986) i magistriral 

(1999) na Fakultetot 

1666 

Jovan 

[umkovski 

za likovni umetnosti vo Skopje. 

Samostojno izlagal vo Skopje, 

Belgrad, Brisel, Wujork, Stokholm. 

U~estvuval na bienaleto vo 

Sao Paolo (1994) i vo Venecija 

(2001). Vo slikite, objektite i 

instalaciite go praktikuva metodot 

na dekonstrukcija na modelite 

i na zna~ewata na jazikot na 

modernata umetnost. L. N. 

[UMSKA PROSTIRKA – organska 

materija {to se sozdava vo 

{umskite ekosistemi so godi{niot 

opad i pretstavuva mrtva organska 

materija na porane{ni 

funkcionalni organi na {umskata 

vegetacija. So godi{niot opad 

se vra}aat golemi koli~ini mineralni 

materii vo po~vata i 

povtorno se koristat vo procesite 

na kruèweto. Opadot se akumulira 

na povr{inata na po~vata 

i formira kontinuiran sloj na 

{umska prostirka sostavena od 

izumreni listovi, granki, plodovi, 

cvetovi, trevesti organi vo 

razli~na faza na razgraduvawe. 

Vo raznite {umski ekosistemi, 

{umskata prostirka ima razli~na 

debelina i koli~ina {to e odredena 

so brzinata na razgraduvaweto 

vo opredeleniot ekosistem. 

Taa e rezervoar na mineralni materii 

{to se osloboduvaat so 

procesite na razgraduvaweto na 

organskata materija i povtorno 

se iskoristuvaat od avtotrofnite 

organizmi. Vo dabovite eko- 

[umski kulturi vo Makedonija za proizvodstvo na drvna masa 

sistemi na ploska~ i cer vo Nacionalniot 

park Gali~ica prose~nata 

koli~ina na {umska 

prostirka se koleba od 8,44–10,89 

t/ha, vo zavisnost od inklinacijata 

na terenot. Vo gorskiot bukov 

ekosistem vo Nacionalniot park 

Mavrovo prose~nata koli~ina na 

{umskata prostirka se koleba od 

18–20,58 t/ha. 

Biogenoti~koto zna~ewe na {umskata 

prostirka vo {umskite 

ekosistemi e izvonredno golemo 

i ima va`na uloga vo funkcioniraweto 

na ekosistemot. Pravilo 

e so porastot na nadmorskata visina, 

koli~inite na {umskata 

prostirka da rastat. Bukovo-elovite 

{umi na Gali~ica sodràt 

21 t/ha, a molikovite {umi na Pelister 

duri do 31 t/ha. Q. Gr. 

[UMSKA HIDROLOGIJA I 

HIDRAULIKA – del od hidrologijata 

{to ja izu~uva vrskata 

pome|u vegetacijata i {umata, od 

edna strana, i hidrolo{kite procesi, 

od druga. Temelite na {umskata 

eksperimentalna hidrologija 

gi postavil [vajcarecot Engler 

(1890), so {to ovaa nau~na 

disciplina se izdvoi od op{tata 

hidrologija. Rezultatite od prou~uvawata 

na oddelnite elementi 

(vrneì, intercepcija, evaporacija, 

infiltracija, ottek, retencija, 

prinos na voda, kvalitet na 

voda, nanos vo vodata i dr.) uka- 

ùvaat na vlijanieto na {umata i 

{umarstvoto vrz vodnite resursi 

i vrz drugite stopanski granki 

{to se javuvaat kako korisnici. 

Vrednosta na ovie elementi, osven 

od prirodnite faktori, zavisi 

i od drvniot vid, negovata vozrast, 

sklopot na nasadot, tipot i 

intenzitet na se~eweto, na~inot 

na dotur i na transport. I. B. 

[UMSKI KULTURI I PLAN- 

TA@I – vo po{iroka smisla gi 

opfa}aat site ve{ta~ki podignati 

kulturi od {umski drvja. Tuka 

spa|aat ve{ta~ki podignatite


kulturi, koi so svojata struktura, 

zavisno od drvnite vidovi i nivnite 

me|usebni odnosi, odgovaraat 

na prirodnata {uma od toa stani{te 

(sylvicultura), kako i ve{ta~kite 

kulturi od posebno izbrani 

vidovi drvja za brzo proizvodstvo 

na drvna masa (lignicultura). 

Brzoto proizvodstvo na drvna masa 

se postignuva so podigawe na 

intenzivni {umski kulturi i 

plantaì, koi so svojata rastitelna 

struktura i me|usebnite odnosi 

na drvjata ne gi sledat zakonitostite 

na rastot i razvojot na 

prirodnite {umi na toa stani{te. 

Vo prviot slu~aj, zavisno od 

brojot na vidovite, kulturite mo- 

àt da bidat ~isti (sostaveni od 

eden vid) i me{oviti (sostaveni 

od pove}e vidovi). Intenzivnite 

{umski kulturi i plantaì se 

podigaat na po~vi i stani{ta so 

takvi svojstva {to }e obezbedat 

rentabilno proizvodstvo i zatoa 

pri nivnoto podigawe se vodi posebna 

grià za izborot na vidovite, 

stani{teto, silvokulturnite 

merki i dr. So ogled na golemoto 

rastojanie na sadnicite vo kulturite, 

prvite nekolku godini mo- 

àt da se sadat me|ukulturi (dekorativni 

grmu{ki ili zemjodelski 

kulturi), koi se plantaì vo 

potesna smisla. Al. And. 

[umski poàri vo RM 

[UMSKI PO@ARI VO RM – 

predizvikuva~i na najgolemi o{tetuvawa 

vo {umskite ekosistemi, 

koi za mnogu kratko vreme mo- 

àt da nanesat katastrofalni 

{teti vrz celokupniot rastitelen 

i ìvotinski svet vo niv. 

Postojat pove}e klasifikacii na 

{umskite poàri, no naj~esta e 

podelbata spored visinata na ob- 

Organizirano masovno 

po{umuvawe na opoàrenite {umi 

jektot {to gori, pa imame: podzemni 

i prizemni poàri, na penu{ki, 

na stebla, visoki i kombinirani. 

Vo {umite na RM glaven pri- 

~initel na pojavata poàri e nevnimanieto 

na ~ovekot. Regionite 

vo koi ~esto se pojavuvaat {umski 

poàri (esenskiot i letniot period) 

se: Gevgelisko-valandovskiot, 

Vele{kiot, Prilepskiot, Bitolskiot 

i Skopskiot. St. N. 

Rasadnik na dabovi drvja 

[UMSKI RASADNIK – posebno 

uredena povr{ina za proizvodstvo 

na sadnici za po{umuvawe 

ili za ozelenuvawe na naselbi. 

Sadnicite se proizveduvaat namenski, 

so odbrani tehnolo{ki 

postapki i metodi na odgleduvawe, 

produktivno i ekonomi~no, a 

so edinstvena cel – proizvodstvo 

na visokokvalitetni sadnici. Vo 

RM so {umski rasadnici raspolaga{e 

re~isi sekoe {umsko stopanstvo. 

Brojot na proizvedenite 

sadnici be{e vo tesna korelacija 

so dinamikata na po{umuvaweto. 

Do 1979 g. se proizveduvaa 3–3,5 

milioni sadnici, a po formiraweto 

na Republi~kiot fond za 

po{umuvawe na golinite i voveduvaweto 

na liniite za kontejnersko 

proizvodstvo, toj broj desetpati 

se zgolemi. Do 1980 g. so 

rasadni~ko proizvodstvo se zanimavaa 

21 {umskostopanska organizacija. 

Proizvodstvoto se odviva{e 

vo 38 rasadnici, so vkupna 

povr{ina od 65.2 ha. Po voveduvaweto 

na kontejnerskiot sistem na 

proizvodstvoto na sadnici, izvesen 

broj od malite rasadnici 

prestanaa da rabotat. Po 1990 g. 

proizvodstvoto na sadniot materijal 

drasti~no se namali, kontejnerskite 

linii zaprea, a klasi~noto 

proizvodstvo e svedeno 

na minimum. Al. And. 

[UMSKI FITOCENOZI VO 

MAKEDONIJA – {irokolisni 

{umi i neutrofilno-slaboaci- 

[UMSKI 

[ 

dofilni {umi (klasa Querco-Fagetea 

Br.–Bl. Et Vlieger 1937i): 

I – Kserofilni {umi, red Quercetalia 

pubescentis Br.–Bl. 

a. submediteranski {umi, sojuz Ostryo- 

Carpinion orientalis Ht 1954 emd 1958 – as. 

Coccifero-Carpinetum orientalis oberd 1948 

emd Ht 1954 – klimazonalno rasprostraneta 

zaednica vo dolnoto Povardarie, 

ju`no od Demir Kapija. 

–as. Rud.1939 apud. Ht 1946 – klimazonalno 

rasprostraneta zaednica vo preodnoto 

submediteransko toplokontinentalno 

podra~je. Dominira dabot 

blagun Quercus pubescens. 

–as. Quercetum trojanae macedonicum Em 

et Ht (1950) 1959 – lokalna pojava po 

klisurite na rekite Treska i Crna i na 

pl. Gali~ica. Raste na varovnik. 

–as. Querco-Ostryetum Carpinifoliae Ht 

1938 – orografsko-edafski uslovena 

zaednica prvenstveno na varovnik me|u 

600 i 1200 m nadmorska visina. 

–as. Seslerio-Ostryetum Ht et Hi-c 1950 – 

orografsko-edafski uslovena zaednica 

vo klisurite na Crni Drim i Radika na 

varovnik me|u 600 i 1500 m nadmorska 

visina. 

–as. Ostryo-Quercetum cerris Em 1964 – cerova 

{uma na varovi~na podloga. Se 

sre}ava na Gali~ica, Pla}enska Planina, 

Baba Sa~, Dautica. 

b. sojuz Quercion frainetto Ht 1954 – naseluva 

koluvijalni terasi, eutri~en kambisol. 

–as. Quercetum frainetto cerris macedonicum 

Oberd 1948 emd. Ht 1950. – klimazonalno 

rasprostraneta zaednica vo toplokontinentalnoto 

podra~je vo visokite 

kotlini na Isto~na i Zapadna Makedonija 

me|u 600 i 900 m nadmorska visina 

vo istite viso~ini gradi i pojas vo 

Vardarskata Dolina nad blagunovite 

{umi. 

–as. Carici cuspidatae-Quercetum frainetto 

Riz. 1974 – rasprostraneta e vo dolnoto 

Povardarie. 

v. sojuz Quercion petrae cerris Lak. et B. 

Jov. 1976 – gorunovi ili cerovi {umi 

na silikatna podloga. Po~va distri~en 

kambisol. 

–as. Orno-Quercetum petraeae Em 1968 – 

formira pojas me|u 900 i 1100 m nadmorska 

visina vo Isto~na Makedonija e 

lokalna pojava. 

–as. Orno-Quercetum cerris Em 1964 – cerovi 

{umi na silikatna podloga po rabot 

na Pelagonija, Prespanskata Kotlina, 

Demirhisarsko, a vo Isto~na Makedonija 

ne se sre}ava. 

II – Mezofilni {umi red Fagosylvaticae 

Paetalia vl.1928. 

a. sojuz Carpinion betuli illyrico-moesiacum 

Ht 1956 – {umi na dabot gorun i voden 

gaber. 

–as. Querco-Carpinetum macedonicum Em 

1968 – se sre}ava retko, na mali povr- 

{ini vo dlaboki dolovi so visoka voz- 

1667

[ [UMSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

du{na vlaga, vo slivot na Kadina Reka, 

Babuna, Tresone~ka Reka, Golak i dr. 

b. sojuz Luzulo-Fagion moesiacae B. Jov. 

1976 – acidofilni bukovi {umi. 

–as. Luzulo-Fagetum macedonicum Em 

1976 – {iroko rasprostraneta zaednica 

na Osogovskite, Male{evskite Planini 

i Belasica. 

– sojuz Fagion moesiacae Blec et Lakusic 

1970 – neutrofilni i bazifilni bukovi 

{umi. 

–as. Aristolochio-Fagetum Em 1965 – supplaninska 

bukova {uma vo klisurite na 

dolno Povardarie. 

–as. Festuco heterophylae-Fagetum Em 

1965 – zonalno rasprostraneta zaednica 

vo supplaninskiot pojas vo Zapadna 

Makedonija, ~esto isprekinata so gorunova 

{uma. 

–as. Calamintho grandiflorae Fagetum Em 

1965 – planinska bukova {uma vo sredi{nite 

delovi na planinite me|u 1200 

i 1700 m nadmorska visina. Vo povisokiot 

del e izme{ana buka i ela Abieti- 

Fagetum macedonicum Em (1962) 1985. 

–as. Fagetum subalpinum scardo-pindicum 

(Ht 1938) Em 1961 – bukova {uma me|u 

1700 i 2200 m nadmorska visina. Na golemi 

prostranstva e uni{tena zaradi 

dobivawe visokoplaninski pasi{ta. 

3. red Populetalia albae Br-Bl. 1931 – gi opfa}a 

higrofilnite {umski zaednici. 

a. sojuz Salicion albae Soo (1930) 1940 – 

gi opfa}a krajre~nite {umi na vrbi i 

topoli nadvor od mediteranskoto podra~je. 

–as. Salicetum albae fragilis Soo (1930) 

1958 – raste neposredno pokraj koritoto 

na golemite reki (Bregalnica, Vardar). 

–as. Populetum nigrae-albae Slav. (1942) 

1952 – raste podaleku od koritoto na 

rekata kade {to ima nataloèno ~akal. 

b. sojuz Alno-Quercion roboris Ht 1938 – 

poplavni {umi na tvrdi lisjari. 

–as. Quercetum pedunculiflorae B. Jov. 

1978 – se sre}avaat samo ostatoci od 

{uma vo Pelagonija, Ki~evsko Pole, 

Cersko Pole. 

3. {umi na blatni tereni klasa Alnetea 

glutinosae Br-Bl.et RTx 1943 

1. red Alnetalia glutinosae RTx 1943 

a. sojuz Alnion glutinosae (Malcuit) Meier 

Dreeis 1936 

–as. Carici elongatae-Alnetum glutinosae W 

Koch. 1926 – se sre}ava vo Polog. 

–as. Periploco-Alnetum glutinosae Rud 

1938 – se sre}ava vo Monospitovsko 

Blato. 

–as. Geococcinei-Alnetum glutinosae Em 

1964 - se sre}ava pokraj potocite na 

Pelister. 

III – klasa Tamarici-Platanetea I et V Carpati 

1963. 

1. red Platanetalia Knapp. 1959 

a. sojuz Platanion orientalis I et V Carpati 1961 

– isto~nomediteranski krajre~ni {umi. 

1668 

–as. Juglando-Platanetum orientalis Em et 

Dz. 1961 – krajre~na {uma vo dolno Povardarie 

i se sre}ava kaj Vata{a, Kavadare~ko. 

b. sojuz Tamaricion parviflorae I et V Carpati 

1961. 

–as. Tamarici-Salicetum amplexicaulis Em 

1967 – {ibjaci na suvi pesoklivi tereni. 

I b klasa Quercetea roboris petraeae Br.- 

Bl. Et RTx 1943 – acidofilni {irokolisni 

{umi. 

1. red Quercetalia roboris petraeae R Tx 

(1931) 1937. 

a. sojuz Quercion roboris petraea Br-Bl 1932. 

–as. Castanetum sativae macedonicum (Rud 

1938) Nik 1951 {umi na pitom kosten 

rasprostraneti po rabot na Polog, podno`jeto 

na Jablanica. 

–as. Tremulo-Betuletum Glis.(1953) 1975 – 

degradaciski stadium na bukova {uma 

na kisela po~va. 

b. Iglolisni {umski zaednici 

I. Bazifilni {umski zaednici klasa 

Erico-Pinetea Ht 1952. 

1. red Erico-Pinetalia Oberd. 1949 emd. Ht 

1959. 

a. sojuz Orno-Pinion Em (1972) 1978 – 

crnoborova {uma na varovi~na podloga 

ili na gabro. 

–as. Pulsatilo-Pinetum nigrae Em (1962) 

1972 – naseluva strmni karpi na dolomite 

vo kawonot na rekata Treska. 

–as. Seslerio-Pinetum nigrae Em (1962) 

1978 – raste na varovi~ni kamewari vo 

kawonot na rekata Crna. 

–as. Lathyro versicoloris-Pinetum nigrae Em 

1978 – raste na kamenesti tereni od gaber 

na Koùf. 

b. sojuz Juniperion excelsae-foetidissimae 

Em 1985. 

–as. Pruno vebbii juniperetum excelsae Em 

1962 – raste na karpesti strmni tereni 

na varovnik i na serpentin vo Vardarskata 

Dolina. 

–as. Juniperetum excelsae-foetidissimae Em 

1962 – na varovi~ni tereni na Gali~ica 

i Baba Sa~. 

–as. Biaro tenuifoliae-Juniperetum excelsae 

Em 1978 – na ostrovot Golem Grad. 

II – acidofilni iglolisni {umi klasa 

Vaccinio-Piceetalia Br-Bl.1932 emd. Zupancic 

1976. 

1. red Vaccinio-Piceetalia Br-Bl 1939 emd 

K.Lund. 1976. 

a. sojuz Pinion peucis Ht 1950 – molikovi 

{umi {to se sre}avaat na Pelister, 

Nixe i Jablanica. 

–as. Gentiano luteae Pinetum peucis 1962 – 

molikova {uma na primarni stani{ta 

vo subalpskiot pojas me|u 1600-2200 m 

nadmorska visina. 

–as. Digitali viridiflorae-Pinetum peucis Em 

1962 – molikova {uma na sekundarni 

stani{ta vo planinskiot pojas na 1100- 

1600 m nadmorska visina na Pelister. 

b. sojuz Fago-Pinion Em 1981 – {umi od 

crn i bel bor na sekundarni stani{ta. 

–as. Fago-Pinetum nigrae Em 1981 – crnoborova 

{uma na silikatna podloga me|u 

900 i 1400 m nadmorska visina na Mariovskite 

i na Male{evskite Planini. 

–as. Fago-Pinetum sylvestris Em 1981 – beloborovi 

{umi na 1400–1800 m nadmorska 

visina na Mariovskite Planini i 

vo gorniot sliv na rekata Bregalnica. 

v. sojuz Vaccinio-Piceion Br-Bl. 1939. 

–as. Abieti-Piceetum sacardicum Em (1962) 

1985 – smr~evi {umi vo planinskiot 

pojas na [ar Planina. 

–as. Piceetum excelsae subalpinum scardicum 

Em (1962) 1985 – subalpska smr~eva 

{uma vo slivot na Tetovska Reka i 

Axina Reka. 

g. sojuz Abietion borisii-regis Em 1985 – 

~isti elovi {umi. 

–as. Fago Abietetum meridionale Em 1973 – 

se sre}ava vo dolinata na rekata Radika, 

Tetovska Reka, Pati{ka Reka, slivot 

na Do{nica, Braj~inska Reka i dr. 

d. sojuz Pinion mugo Pawl. 1928 – {uma na 

borot krivuq na planinata Jakupica. 

–as. Pinetum mugo macedonicum (Ht et Em 

1950) Em 1962 – se razlikuvaat dve asocijacii 

edna na varovnik na 2000– 2500 

m n.v., a druga na silikat me|u 1600–2000 

m nadmorska visina. R. R. 

[UMSKI FOND –vkupnata povr{ina 

pod {umi vo edna zemja 

(po kategorija, forma, vozrast, 

drvna masa i dr.). (V. tabela na 

narednata stranica). Al. And. 

[UMSKO ZAKONODAVSTVO. 

Na teritorijata na RM prvite 

pravila za upravuvawe i koristewe 

na {umite se postaveni vo vremeto 

na vladeeweto na car Du{an. 

So Du{anoviot zakonik (1349) se 

zabranuvaat golite se~i. Vo XX v. 

Kralstvoto na SHS imalo Upatstvo 

za ureduvawe na dràvnite 

{umi (1931), a potoa donelo i 

Upatstvo za oznaka na steblata i 

za odreduvawe prihod vo prebirnite 

dràvni {umi (1937). Vo 

FNRJ be{e doneseno Upatstvo za 

inventarizacija na {umite (1946) 

i Op{ti upatstva za ureduvawe na 

{umite (1948). Vo SFRJ se donese 

Uredba za posebni uslovi za osnovawe 

na pilani, br. 15/57, Zakon za 

{umite br. 27/68 (1968), koj naskoro 

be{e dopolnet (br. 19/70). Vo 

toj period bea doneseni i pobliski 

propisi za stopanisuvawe so 

{umite: Pravilnik za {umskiot 

red (br. 9/70), Pravilnik za na~inot 

na vr{ewe doznaka (br. 09/70), 

Pravilnik za izrabotka na {umsko-stopanski 

osnovi i programi 

za unapreduvawe na {umite i evidentirawe 

na izvr{enite raboti 

(br. 17/71), Pravilnik za na~inot 

na ìgosuvawe i izdavawe ispratnica 

za pose~eno drvo (br. 37/68). 

Sleduva{e Zakon za {umite (br.


20/74), koj be{e izmenet dvapati 

(br. 15/86 i br. 44/91). Posledniot 

Zakon za {umi (br. 47/97) s# u{te 

e vo sila, a vo nego {umata se definira 

kako dobro od op{t i poseben 

interes za RM, {umite se 

tretirani spored stopanskite i 

posebnite nameni, dodeka poimot 

stopanisuvawe so {umite pretstavuva 

funkcija na za{tita, odgleduvawe 

i koristewe. Od nego 

proizleguva i se definira upravuvaweto 

i stopanisuvaweto so 

dràvnite {umi za stopanska namena, 

za {to e zadolèno JP „Makedonski 

{umi#. Al. And. 

[UMSKO-OPITNA STANI- 

CA – samostojna organizacija 

formirana od Vladata na NRM 

(1951) so cel da pomaga vo izveduvaweto 

na terenskata nastava, nau~noistraùva~kata 

i aplikativnata 

dejnost na [umarskiot fakultet. 

Vo tekot na 1976 g. e integrirana 

kako posebno oddelenie 

na Fakultetot. Raspolaga so slednite 

objekti: a) s. Trubarevo, na 5 

km od Skopje, arboretum, semeni{te, 

rastilka na 3,3 ha, drugi 

povr{ini na 8 ha, lovi{te so volieri, 

~eki, hranili{ta, proseki 

na 14,6 ha i pomo{ni zgradi; b) 

objekti vo fakultetskiot dvor: 

dendropark i rastilka na 4,05 ha, 

staklarnik na 200 m 2 i administrativna 

zgrada; v) rasadnik, dendropark 

i ogledni povr{ini vo 

Kru{evo na 40 ha. Al. And. 

[UMSKO-STOPANSKA EDI- 

NICA. [umite na teritorijata 

na RM od aspekt na planiraweto 

i stopanisuvaweto se podeleni 

na pomali povr{ini, nare~eni 

{umskostopanski edinici. Toa e 

napraveno so cel tie da imaat definirana 

povr{ina, drvna masa, 

prirast i drugi parametri {to 

}e posluàt za poto~no i navremeno 

planirawe i evidentirawe, 

kako i za poefikasno, celosno, 

plansko i intenzivno stopanisuvawe 

so {umite. Povr{inata na 

{umskostopanskata edinica ne 

moè da bide pogolema od 5.000 ha 

dokolku vo nea visokosteblenite 

{umi u~estvuvaat so nad 60%, odnosno 

10.000 ha ako niskosteblenite 

{umi u~estvuvaat so povr- 

{ina nad 40%. Na teritorijata 

na RM postojat okolu 190 {umskostopanski 

edinici za koi se 

napraveni planovi za nivnoto 

stopanisuvawe. Al. And. 

[UMSKO-STOPANSKA PO- 

LITIKA. Vo soglasnost so op- 

{testveno-politi~kite odnosi 

{to vladeele vo na{ata zemja, na 

soodveten na~in e kreirana i politikata 

vo {umarstvoto. Vo 

periodot 1946–1952 g. politikata 

be{e direktno vodena od eden 

centar – Upravata za {umarstvo, 

vo ramkite na Ministerstvoto za 

zemjodelstvo, {umarstvo i vodostopanstvo. 

Potoa bea samostojni 

pretprijatija za stopanisuvawe 

so {umite ({umski stopanstva), 

[UMSKO-STOPANSKI 

1. Spored prostornata zastapenost i drvnata rezerva 

[umi Drvna masa Dràvni Privatni [irokolisni Iglolisni Me{ani 

1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 

ha m 3 ha m 3 ha m 3 ha m 3 ha m 3 ha m 3 

964 78.737 858 72.010 106 6.855 826 62.676 83 8.809 59 10.722 

2. Spored namenata na {umite 

Tip na {umi spored namenata Povr{ina Drvna masa Godi{en prirast 

ha % m 3 % m 3 % 

Stopanski {umi 892.347 92,6 72.543.375 92,6 1.717.903 90,44 

Za{titni {umi 17.617 1,83 832.148 1,06 25.865 1,36 

Nacionalni parkovi 43.589 4,53 4.723.442 6,03 166.491 8,76 

Izleti{ta 1.103 0,11 62.944 0,08 2.177 0,10 

Drugi {umi so posebna namena 8.897 0,93 181.213 0,23 6.594 0,34 

Vkupno: 963.653 100 78.343.122 100 1.899.030 100 

3. Spored vidovite drvja vo hektari 

[umi spored vidovi drvja [umski fondovi [umi spored sopstvenost (sost. 31. XII 1993) 

(sost. 31. XII 1993) Vkupno Dràvni Privatni 

V k u p n o 963.751 963.715 857.621 106.094 

îsti nasadi od lisjari 548.817 548.048 470.983 77.065 

îsti nasadi od iglolis. 82.778 83.274 73.879 9.395 

Me{ov. nasadi od lisjari 277.299 277.330 260.722 16.608 

Me{ov. nasadi od iglol. 7.847 8.064 6.764 1.300 

Me{oviti nasadi lisjari - iglolisni 47.010 46.999 45.273 1.726 

[umskiot fond vo Republika Makedonija 

[ 

vo nekoi mesta integrirani so 

drvnoprerabotuva~kite kombinati, 

formirani vo periodot 

1952–1968 g. Sloèni rabotni organizacii, 

kakvi {to bea „Treska#, 

„Crn bor# i „Jelak#, i mal 

broj samostojni {umski stopanstva 

bea formirani vo 1974 g. So 

osamostojuvaweto na RM se formiraa 

30 pretprijatija vo op- 

{testvena sopstvenost za stopanisuvawe 

so {umite, a so donesuvaweto 

na sega{niot Zakon za 

{umite (br. 47/97) e postavena e 

zakonskata osnova za formirawe 

na edno javno pretprijatije za 

stopanisuvawe so {umite – „Makedonski 

{umi#, upravuvano od 

eden centar (direkcija), so 30 negovi 

podru`nici. Al. And. 

[UMSKO-STOPANSKI PRET- 

PRIJATIJA. Za stopanisuvawe 

so {umite za stopanska namena 

(za{tita, odgleduvawe i koristewe), 

Vladata na RM formira Javno 

pretprijatije za stopanisuvawe 

so {umite „Makedonski {umi#. 

Ova pretprijatie funcionira 

so: edna centralna direkcija, 

30 podru`nici ili {umski stopanstva, 

Upraven odbor i Nadzoren 

odbor. JP „Makedonski {umi# 

go rakovodat: generalen direktor, 

zamenik na generalniot 

direktor, osum pomo{nici-direktori 

odgovorni za posebni sektori 

(praven, finansov, komercijalen, 

za plan i analiza, za lovstvo 

i loven turizam, za za{tita, 

1669

[ [UNDOVSKI MAKEDONSKA ENCIKLOPEDIJA 

odgleduvawe i ekologija, za proizvodstvo 

na sortimenti i prerabotka, 

za ureduvawe i planirawe 

na {umite) i trieset rakovoditeli 

na podru`nici ({umski stopanstva). 

Svoeto materijalno i 

finansisko rabotewe JP go vr{i 

preku edinstvena ìro-smetka. 

Raboteweto na menaxerskiot tim 

go razgleduva, go odobruva i go 

sledi Upraven odbor rakovoden 

od pretsedatel, a kontrolata ja 

vr{i Nadzoren odbor. Al. And. 

[UNDOVSKI, Sotir (s. Gope{, 

28. II 1933 – Bitola, 17. III 2002) – 

arhitekt. Diplomiral na Arhitektonskiot 



proektirawe, rabotej- 

}i vo pove}e proektantski biroa 

vo Bitola. Negoviot opus e raznoviden. 

Proektiral pove}e op- 

{testveni, zdravstveni i administrativni 

zgradi od koi, pozna- 

~ajni se: Op{tata bolnica vo Bitola 

(1968), Osnovniot sud vo Bitola 

(1970), Upravnata zgrada na 

GP „Pelister# (1977), hotelot 

„Molika# na Pelister (1990), Trgovskiot 

centar „Sanpromet# vo 

Bitola (1997). Kr. T. 

Svira~ na {upelka 

[UPELKA ‡ duva~ki muzi~ki 

instrument izraboten od jasenovo, 

oreovo, {im{irovo ili belo klenovo 

drvo. Taa pretstavuva nadolna 

cilindri~na cevka, dolga 250 

1670 

Sotir 

[undovski 

‡350 mm. Raspolaga so vkupno {est 

melodiski otvori za svirewe. Ima 

prodoren zvuk, poradi {to e pogodna 

za svirewe orski melodii, no i 

za solo muzicirawe vo priroda pri 

~uvawe na dobitokot. 



Skopje, 1986, 65. \. M. \. 

Dragan 

[uplevski 

[UPLEVSKI, Dragan (Skopje, 

19. VII 1933 ‡ Skopje, 10. VI 2001) 

‡ dirigent i kompozitor. Diplomira 

na Nastavno-teoriskiot otsek 

na Muzi~kata akademija vo 

Belgrad (1959). Raboti kako nastavnik 

vo Srednoto muzi~ko u~ili{te 

vo Skopje (1960‡1963), a 

potoa e {ef na Muzi~kata produkcija 

na RTV Skopje (1963‡ 

1966). Do krajot na ìvotot se nao|a 

na mestoto profesor na FMU 

vo Skopje. Rakovoditel e na re~isi 

site zna~ajni horski ansambli 

vo Makedonija (†@ikica Jovanovi}-[panac#, 

†Razvigor~e#, @enskiot 

mladinski hor †25 Maj#, 

†Mir~e Acev#, Horot na MRT). 

So niv postignal izvonredni uspesi, 

ostvaruvaj}i golem broj studiski 

snimki so dela od makedonski 

kompozitori. Kako kompozitor, 

svoite tvore~ki preokupacii 

gi bara predimno vo domenot 

na horskata muzika, inspiriraj}i 

se od riznicata na makedonskiot 

muzi~ki folklor. Avtor e na 

knigata †Umetnosta na horskoto 

peewe# (1999). B. Ort. 

Evgenija 

[uplinova 

[UPLINOVA, Evgenija (Topol~ani, 

Prilepsko, 9. VI 1930) ‡ 

poet, raskaùva~, preveduva~. Zavr{ila 

sredno obrazovanie. Ra- 

botela kako novinar vo „Nova 

Makedonija#. ^len e na DPM od 

1962 g. 

BIBL.: Gre{nica, poezija, 1960; Tagata na 

crveniot karanfil, poezija, 1962; Tri obla~iwa, 

raskazi za deca, 1964; Son~eva pateka, 

poezija za deca, 1969; Sonce na detskite 

dlanki, raskazi za deca, 1970, Cincilin, 

poezija za deca, 1972; Septemvrisko 

sonce, poezija za deca, 1982; Zlatnite 

prangi na grevot, poezija, 1988; Gre{nica, 

novi pesni qubovna poezija, 1992; Moliv- 

~eto go boli srce, poezija i raskazi, 1994; 

Nespokoj, poezija, 2003 g. i dr. 

LIT.: Venko Andonovski: Partiturata 

na qubovta, †Sovremenost# 3–4, 1998. 

P. Gil. 

Asen 

[urdov 

(Vedrov) 

[URDOV (VEDROV), Asen (Vidin, 

16. VI 1914 ‡ Sofija, 4. V 

1945) ‡ poet, preveduva~, novinar. 

Student po literatura na 

Sofiskiot univerzitet. Pri 

krajot na oktomvri 1938 g. vo negoviot 

stan na ul. „Qulin# br. 20 

vo Sofija bilo odràno Osnova~koto 

sobranie na Makedonskiot 

literaturen kruòk. Negovata 

poezija e silen socijalen 

protest protiv kapitalisti~koto 

op{testvo, so verba vo posre}nata 

idnina na rabotniot narod, 

no i qubov kon porobenata i raspar~ena 

tatkovina Makedonija. 

Objavuval vo vesnicite: „@ar#, 

„Mlade{ki pregled#, „Akademik#, 

„Literaturen kritik#, „Nova 

kambana#, „Sovremenik#, „@a`da#. 

Podgotvenata stihozbirka za 

pe~at bila uni{tena (1939). 

LIT.: Vasil Tocinovski, Trojca kruò~nici, 

Sk., 1997. V. Toc. 

[UREV, Angel (Veles, 18. IV 

1932 – Belgrad, 14. II 2004) ‡ dirigent. 

Vo 1956 g. diplomiral dirigirawe 


vo Belgrad (prof. @. Zdravkovi}), 

a se usovr{uval vo Italija 

na Rimskata akademija „Santa 

ê~ilija#. Dirigentskata kariera 

ja zapo~nal vo Operata na 

MNT (1956‡1960). Najgolem del 

od svojata dejnost ja pominal vo 

Belgrad, vo Belgradskata opera 

(1960-1967), kako umetni~ki rakovoditel 

i dirigent na umetni~kite 

ansambli na Domot na JNA 

(1967‡1977), a od 1977 do 1998 g. 

kako dirigent i direktor na Bel-


Angel 

[urev 

gradskata filharmonija. Kako 

dirigent nastapuval vo pove}e 

zemji na Evropa, Azija i Amerika, 

izveduvaj}i operski, baletski 

i simfoniski dela od svojot neobi~no 

bogat i raznoviden repertoar, 

so posebno propagirawe na 

jugoslovenskoto i makedonskoto 

tvore{tvo. Realiziral golem 

broj snimki na elektronskite mediumi. 

F. M. 

[URKOV, Andon (Veles, 1900 ‡ 

SSSR, 1938) ‡ rabotnik i komunisti~ki 

deec. Kako opredelen 

komunist, emigriral vo Sovetskiot 

Sojuz (1927), studiral na 

KUNMZ vo Moskva, a potoa bil 

ispraten na rabota vo Odesa. Vo 

Stalinovite ~istki bil uapsen i 

osuden. Posmrtno e rehabilitiran 

so odluka na Voeniot tribunal 

na Voeniot sud vo Odesa. 

LIT.: Rabotni~koto dvièwe vo Makedonija 

do 1929 godina, Materijali od nau~nata 

sredba vo Titov Veles na 8, 9 i 10 

maj 1969 godina, Skopje, 1971. S. Ml. 

[UTARKA ‡ muzi~ki instrument, 

nadolna cevka od drvo ili 

trska so vmetnata piska na gorniot 

del, so ist broj melodiski otvori 

kako kaj gajdarkata na gajdata. 

Taka e nare~ena, bidej}i na 

dolniot del go nema svienoto 

rok~e {to go oblagoroduva tonot. 

Bez drugite delovi na gajdata, 

na nea svirat decata kako podgotovka 

za svirewe na gajda. Taa e 

karakteristi~na za bugarskite 

gajdi, ~ij ton se razlikuva od makedonskite, 

koi{to imaat svieno 

rok~e na gajdarkata. 



Skopje, 1986, 97. \. M. \. 

[UTURKOVA, Qubica Dan~ova 

(Skopje 4. XII 1959) ‡ farmacevt, 

redoven prof. na Farm. f., rakovoditel 

na Institutot po farma- 

Qubica 

[uturkova 

[UTURKOVA 

[ 

cevtska hemija. Dekan na Farm. f. 

(1998‡2004), a od 2004 prorektor 


Metodij# vo Skopje. Pretsedatel 

na Farmacevtskata komora na 

Makedonija (1999‡2000). Ima objaveno 

nad 60 nau~ni i stru~ni 

trudovi i nad 30 soop{tenija na 

simpoziumi i kongresi vo i nadvor 

od zemjata. Avtor ena edno 

poglavije vo „Farmakoterapiskiot 

prira~nik#. Bila rakovoditel 

i u~esnik na nekolku nau~noistraùva~ki 

i stru~ni proekti. 

Poseben pridones ima za unapreduvaweto 

na farmacevtskata edukacija 

vo zemjava. L. P.-T. 

1671

CIP - Katalogizacija vo publikacija 

Nacionalna i univerzitetska biblioteka †Sv. Kliment Ohridski#, Skopje 

908(497.7)(031) 

MAKEDONSKA enciklopedija / [glaven i odgovoren redaktor Blaè Ristovski]. - Skopje : 

Makedonska akademija na naukite i umetnostite, 2009. - 2 sv. (1671 str.) : ilustr. ; 30 sm 

Sodrìna: 

[T.] I: A-Q. - XXIV, 812 str. 

[T.] II: M-[ - Str. 812-1671 

ISBN 978-608-203-023-4 (1) 

ISBN 978-608-203-024-1 (2) 

a) Makedonija - Enciklopedii 

COBISS.MK-ID 76966666

Nulti tabak II.qxd

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?