Vergi yükünün iqtisadi artıma təsirinin müəyyənləşdirilməsi:I və II tip ...

n eKOnOMeTRİYA
quliyev Şövqi
bəhlul oğlu
i.e.f.d.
AMEA İqtisadiyyat İnstitutu
Az1143. Bakı ş., Bül-bül küç. 40.
shovqi_bahlul@mail.ru
3/2013
UoT 336.225:330.35:519.6
VeRGİ YÜKÜnÜn İQTİSADİ
ARTIMA TƏSİRİnİn
MÜƏYYƏnLƏŞDİRİLMƏSİ:
I VƏ II TİP LAFFeR nÖQTƏLƏRİnİn
TAPILMASI
səh. 149-158
Xülasə
Tədqiqatın məqsədi – vergi yükünün iqtisadi
artıma təsirinin müəyyənləşdirilməsi, I və II tip laffer
nöqtələrinin tapılması.
Tədqiqatın metodologiyası – sistemli yanaşma,
ekonometrik təhlil.
Tədqiqatın nəticələri – I və II tip laffer
nöqtələrinin müvafiq illər üzrə tapilması, vergi yükü
ilə iqtisadi artım arasında olan əlaqənin optimal həddinin
müəyyən edilməsi.
Tədqiqatın məhdudiyyətləri – daha geniş elmi
araşdırmanın aparılması tələb olunur.
Tədqiqatın praktiki əhəmiyyəti – vergi yükünün
optimal həddinin müəyyənləşdirilməsi baxımından
elmi-analitik mənbə kimi istifadə imkanlığı.
Tədqiqatın orijinallığı və elmi yeniliyi – vergi
yükü ilə büdcə gəlirləri və ümumi daxil məhsul
arasında əlaqənin müəyyənləşdirilməsi.
Açar sözlər: vergi yükü, iqtisadi artım, istehsal
funksiyası, Laffer nöqtələri elastiklik əmsalı.
PDF processed with CutePDF evaluation edition www.CutePDF.com
149

1. giriş
Ş.quliyev
vErgİ yÜkÜnÜn İqtİsADİ ArtıMA tƏsİrİnİn MÜƏyyƏnlƏşDİrİlMƏsİ...
Məlum olduğu kimi, beynəlxalq maliyyə korparasiyası vergi ödənişləri ilə bağlı
hər il özünün beynəlxaq icmalını (Paying Taxes 2013-The Global Picture) təqdim
edir. Bu icmalda 183 (yüz səksən üç) ölkənin vergi məcəlləsinin tələblərinə uyğun
administrativ vergi yükü, həmçinin firmaların vergilərini ödədiyi dövrə qədər məcmu
gəlirlərinin vergi öhdəliklərinə nisbəti də hesablanaraq göstərilir. Həmin hesabata
əsasən 2013-cü ildə MDB ölkələrinin reytinqi aşağıdakı kimi olmuşdur: Rusiya -
64-cü yer, Gürcüstan - 33-cü yer, Qazaxıstan - 17-ci yer, Moldova - 109-ci yer,
Tacigistan - 175-ci yer, Ukrayna - 165-ci yer, Özbəkistan - 161-ci yer, Qırğızıstan -
168-ci yer, Belarusiya - 129-cu yer, Azərbaycan isə 76-cı yerdə olduğu qeyd
edilmişdir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, bir sıra Avropa ölkələrinin reytinqi isə
aşağıdakı kimidir: Almaniya -72-ci, Finlandiya - 23-ci, Belçika - 75-ci, Bolqarıstan
- 91-ci, Danimarka - 13-cü, Çexiya - 120-ci, Türkiyə - 80-ci və Xorvatiya - 42-ci
yer [1; s. 140-162].
Bütün bunlar onu göstərir ki, milli iqtisadiyyatın dinamik inkşafının təmin
edilməsinin ən mühüm faktorlarından biri məhz vergi yükünün optimal həddinin
müəyyən edilməsi ilə bağlıdır. Araşdırmalar göstərir ki, qiymətlərin sabitliyinin tən -
zimlənməsi nə qədər aktualdırsa, vergi yükünün optimal həddinin müəyyənləşdirilməsi
də o qədər aktualdır. Çünki, qeyd edilən bu göstəricilərin hər hansı
birinin dəyişməsi dinamik iqtisadi inkişafa təsir göstərir. Məqalədə göstərilən optimal
vergi yükünün hesablanması metodologiyası (I və II tip Laffer nöqtələrinin tapılması)
dünyanın bir çox ölkələrində tətbiq olunmuşdur. Onlardan ABŞ, Böyük Britaniya,
İsveçrə, Rusiya, Qazaxıstan və s. göstərmək olar.
Cədvəl 1. Qazaxıstan respublikasında ı və ıı tip laffer nöqtələrinin qiymətləri
Mənbə: Нугербеков С.Н., Тычинская. Ю.В., Карашулаков Г.Ж. Определение эффективной налоговой нагрузки
на экономику, учитывая специфику Казахстана.
150
göstəricilər q* q**
2001 26,4 32,3
2002 26,2 32,3
2003 26,1 31,4
2004 25,8 31,2
2005 25,5 29,4
2006 25,4 29,5
2007 25,3 29,5
2008 25,1 29,1
2009 25,1 30,1
3/2013

Ş.quliyev
vErgİ yÜkÜnÜn İqtİsADİ ArtıMA tƏsİrİnİn MÜƏyyƏnlƏşDİrİlMƏsİ...
Cədvəl 1-in məlumatlarından göründüyü kimi, Qazaxıstan Respublikasında I tip
Laffer nöqtələrinin qiymətləri 25,1%-26,4%arasında, II tip Laffer nöqtələrinin
qiymətləri isə 29,1%-32,3% arasında dəyişir.
Cədvəl 2. Böyük Britaniyada ı və ıı tip laffer nöqtələrinin qiymətləri
Mənbə: Балацкий Е.В. Анализ влияния налоговой нагрузки на экономический рост с помощью производственно-институциональных
функций. Проблемы прогнозирования.
Böyük Britaniyada isə I tip Laffer nöqtələrinin qiymətləri 35,51%–35,91%
arasında, II tip Laffer nöqtələrinin qiymətləri isə 38,05%–38,44% arasında də -
yişmişdir.
2. İqtisadiyyatda effektiv vergi yükünün müəyyən edilməsi metodikası
Məlum olduğu kimi, dövlət sektorunun maliyyə baxımından idarə edilməsinin
bazasını büdcə gəlirləri təşkil edir. Təcrübə göstərir ki, əksər ölkələr C.M.Keyns
(1883-1946) nəzəriyyəsinə əsaslanaraq məcmu tələbi stimullaşdırmaq üçün büdcə
xərclərini ilbəil artırırlar. Büdcə xərclərinin artırılması isə təbii olaraq ya büdcə defisitinin
artırılmasına, ya da vergi yükünün artmasına səbəb olacaqdır. Büdcə defisitinin
artması yüksək inflyasiyaya səbəb olur ki, bu da iqtisadi artıma mənfi təsir edir.
3/2013
göstəricilər q* q** E
1983 35,51 38,05 1,51
1984 35,56 38,11 1,48
1985 35,59 38,14 1,52
1986 35,61 38,15 1,54
1987 35,66 38,20 1,55
1988 35,75 38,28 1,58
1989 35,81 38,34 1,61
1990 35,81 38,35 1,61
1991 35,75 38,30 1,66
1992 35,72 38,26 1,72
1993 35,71 38,24 1,75
1994 35,74 38,27 1,71
1995 35,76 38,29 1,66
1996 35,79 38,32 1,66
1997 35,84 38,37 1,60
1998 35,90 38,42 1,58
1999 35,91 38,44 1,58
151

Vergi yükünün artması da öz növbəsində əməyin ödənişi ilə bağlı stimulu aşağı
salmaqla yanaşı, yığıma və resursların yenidən bölgüsünə də mənfi təsir edir. Digər
tərəfdən beynəlxalq təcrübə göstərir ki, iqtisadiyyatın həddən artıq liberallaşdırılması
və ya vergi yükünün optimal həddən artıqlığı iqtisadiyyatın normal inkişafına maneə
olur. Məhz buna görə də bir çox iqtisadçılar və siyasətçilər tam haqlı olaraq belə
hesab edirlər ki, istehsal amillərinin rasional paylanması və istifadəsi əhalinin artan
tələbatının ödənilməsi baxımından necə vacibdirsə, vergi yükünün optimal həddinin
müəyyən edilməsi də elə vacibdir. Tarixi baxımdan optimal vergi yükü ideyası ilk
dəfə ABŞ-da A.Laffer əyrisi ilə ortaya çıxmışdır. Onun hesablanması isə iqtisadiriyazi
modellər vasitəsilə həyata keçirilmişdir.
Optimal vergi yükünün hesablanması, I və II tip Laffer nöqtələri tapılması ilə
bağlı istər qərb, istər rus, istərsə də Azərbaycan iqtisadçılarının tədqiqatları olmuşdur.
Belə ki, bu istiqamətdə tədqiqat aparan qərb iqtisadçılarından J.M.Buchanan,
H.G.Monissen, rus iqtisadçılarından, E.V. Balaçkiy, A.B.Qusev, Azərbaycan iqtisadçılarından
isə Akif Musayev, Natiq Əmirov, Yadulla Həsənli və Yaşar Kəlbiyevin
tədqiqatlarında optimal vergi yükünün hesablanması, I və II tip Laffer nöqtələri tapılması
ilə bağlı yazılara rast gəlmək mümkündür.
Azərbaycanda I və II tip Laffer nöqtələri 1997-2004-cü illər üzrə tapılmış və qeyd
edilən illər üzrə Laffer nöqtələrinin orta qiymətləri I tip üzrə 11,7%, II tip isə 11,9%
olmuşdur [4; s. 2-16].
Eyni zamanda, “Fiskal siyasət və milli iqtisadiyyatın tənzimlənməsi problemləri”
tədqiqat əsərində isə 1992-2003-cü illər üzrə I və II tip Laffer nöqtələri hər il üzrə
tapılmışdır.
Burada I tip Laffer nöqtəsi 30,19%, II tip Laffer nöqtəsinin qiyməti isə 39,23%-
68,32% arasında olmuşdur [5; s. 168-362].
Tədqiqatda optimal vergi yükünün hesablanması üçün istehsal-institusional
funksiyadan istifadə olunmuşdur və bu aşağıdakı kimidir [2; s. 88-94].
Burada:
Y – ÜDM;
K – Kapital (əsas fondların dəyəri);
L – Əmək (iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan işçilərin sayı);
q – vergi yükü (T - büdcəyə daxil olan məcmu vergilər; q=T/Y);
a, b, n, m – tənliyin parametrləridir ki, bunlarda retrospektiv dinamik sıralar
əsasında qiymətləndirilir.
Y, K, L dəyişənləri və q vergi yükü müvafiq olaraq t ili üçün götürülür. Burada
(1) funksiyasının ən mühüm xüsusiyyəti ondan ibarətdirki, burada ölkənin ÜDM-i
əməkdən, kapitaldan və vergi yükündən asılı olması mülahizəsi qəbul olunmuşdur.
152
Ş.quliyev
vErgİ yÜkÜnÜn İqtİsADİ ArtıMA tƏsİrİnİn MÜƏyyƏnlƏşDİrİlMƏsİ...
(1)
3/2013

Ş.quliyev
vErgİ yÜkÜnÜn İqtİsADİ ArtıMA tƏsİrİnİn MÜƏyyƏnlƏşDİrİlMƏsİ...
(1) tənliyində a, b, n, m parametrlərinin hesablanması qeyri-xətti (1) Kobb-Duqlas
tipli istehsal funksiyasının loqorifmləşdirilməsi yolu ilə xəttiləşdirilərək həyata keçirilir.
Yəni:
(2)
Beləliklə, (2) reqressiya tənliyi vergi yükü ilə ÜDM arasında asılılığı əks etdirir.
Belə olan halda məcmu vergi daxilolmaları (T) və vergi yükü (q) arasında münasibət
aşağıdakı kimi göstəriləcəkdir.
(2) və (3) istehsal-institusional funksiyası I və II tip Laffer əyrisi nöqtələrinin
qarşılıqlı olaraq tapılmasını müəyyən edir. Laffer əyrisi üzrə I tip maksimum təpə
nöqtəsi q* adlanır. Yəni, vergi yükünün q*ə bərabər olan səviyyəsində məhsul istehsalının,
daha doğrusu ÜDM-in həcmi ən çox olur.
Riyazi analiz kursundan məlumdur ki, (1) və ya (2) funksiyası ekstemum qiymətini
Şərti ödənilən nöqtədə alır. (1) funksiyası yuxarıdan qabarıq funksiya olduğu üçün
bu ekstremum nöqtəsi maksimum nöqtədir.
Belə olan halda (1) funksiyası üzrə Laffer əyrisinin I tipi aşağıdakı kimi ifadə
oluna caqdır:
Oxşar şəkildə Laffer əyrisinin II tip təpə nöqtəsi q** müəyyənləşdirilir. Bu
nöqtədə (3) funksiyası,
Şərtini ödəyir. Belə olan halda Laffer əyrisinin II tip təpə nöqtəsi üzrə funksiya
aşağıdakı kimi olur.
Göründüyü kimi, I və II tip Laffer nöqtələrinin tapılması Kobb-Duqlas istehsal
funksiyasının bazası əsasında qurulmuşdur. Burada, I tip Laffer nöqtəsi vergi yükü
ilə ÜDM arasında, II tip Laffer nöqtəsi isə büdcəyə toplanan məcmu vergilər ilə
vergi yükü arasında əlaqəni göstərir. Bu baxımdan Laffer nöqtələri elə optimal
səviyyədə olmalıdır ki, həm ÜDM-nin artımına, həm də büdcə gəlirlərinin artımına
səmərəli şəkildə xidmət etmiş olsun. Bunun üçün isə Laffer nöqtələri arasında fərqin
3/2013
(3)
153

necə paylanması maraqlıdır. Belə ki, əgər I və II tip Laffer nöqtələri arasında fərq
(q**-q*) nə qədər çoxdursa deməli bir o qədər ölkənin fiskal vergi sistemində ziddiyyət
var və onun tənzimlənməsində eləcədə aradan qaldırılmasında şans bir o
qədər azdır.
I və II tip Laffer nöqtələrinin hesablanması zamanı müstəqil göstərici kimi ka -
pitalın əməklə əvəzetmə elastikliyinin hesablanması da mühüm əhəmiyyət kəsb edir
və aşağıdakı kimi hesablanır:
E=(l/K)(dK/dl).
ı və ıı tip laffer nöqtələrinin hesablanması
Ş.quliyev
vErgİ yÜkÜnÜn İqtİsADİ ArtıMA tƏsİrİnİn MÜƏyyƏnlƏşDİrİlMƏsİ...
Yuxarıda göstərilən modelə uyğun olaraq I və II tip Laffer nöqtələrini hesablamaq
üçün ilkin olaraq müvafiq illər üzrə göstəricilər bazası cədvəl 1-də verilmişdir.
Cədvəl 3. Vergi yükünün hesablanmasına dair göstəricilər bazası
154
göstəricilər
üDM, cari
qiymətlərlə
(mln. manat),
y
Əsas fondlar,
cari
qiymətlərlə
(mln. manat),
K
Vergilər nazirliyi
tərəfindən büdcəyə
toplanan vergilərin
məbləği
(milyon manatla),
T
İqtisadiyyatda
məşğul
işçilərin sayı
(min nəfər),
l
1998 3440,6 16341,1 340,4 3701,5
1999 3775 16974 387,7 3702,8
2000 4718,2 18139,6 510,4 3704,5
2001 5315,6 20959,7 579,5 3715
2002 6062,5 22314,5 679,9 3726,5
2003 7146,5 25412,4 817,9 3747
2004 8530,2 29045,7 992 3809,1
2005 11875,6 33939,3 1424 4062,3
2006 17735,8 39341,8 2664,7 4162,2
2007 26815,1 50183 4510,6 4215,5
2008 40137,2 54735,8 5695,4 4271,7
2009 34578,7 61436,6 4113,4 4329,1
2010 41574,4 67277,1 4292,8 4375,2
2011 51157,5 75327,1 5475,1 4375,2
Mənbə: http://www.azstat.org, http://taxes.gov.az/
3/2013

Ş.quliyev
vErgİ yÜkÜnÜn İqtİsADİ ArtıMA tƏsİrİnİn MÜƏyyƏnlƏşDİrİlMƏsİ...
Cədvəl 3-də təqdim olunan göstəricilərin istifadə etməklə I və II tip Laffer
nöqtələrini hesablamaq üçün ikinci addım kimi ÜDM və Əsas Fondların dəyəri üzrə
göstəricilər müvafiq baza ilinə (baza ili kimi 1998-ci il götürülmüşdür) gətirilmişdir.
Məlum olduğu kimi real ifadə ilə qeyd edilən göstəricilər bir qayda olaraq nominal
ifadə ilə gösətrilən göstəricilərdən kiçik olmalıdır. (bu o zaman olur ki, qiymət
indeksi, ÜDM-dən gedirsə deflyator indeksi vahiddən böyük olsun (yəni qiymətlər
qalxsın), əgər qiymət indeksi vahiddən kiçik olarsa, qiymətlər düşərsə, onda əvvəlki
ilə nəzərən real göstərici nominal göstəricidən böyük olacaqdır). Nominal ifadədə
göstərilən ÜDM defilyator indeksi ilə, Əsas Fondların dəyəri isə sənaye məhsulların
qiymət indeksi ilə real qiymətlərlə ifadə olunmuşdur (Cədvəl 4).
İlk növbədə, qeyd edək ki, Laffer nöqtələrini hesablamaq üçün yalnız Vergilər
Nazirliyinin xətti ilə toplanan vergi məbləğləri nəzərə alınmışdır.
Cədvəl 4-də qeyd edilən göstəricilərin köməkliyi ilə Eviews proqram paketindən
istifədə edərək (2) reqresiya tənliyində göstərilən a,b,n,m parametrlərini hesablasaq
onda nəticələr aşağıdakı kimi olacaqdır (Cədvəl 5).
Cədvəl 4. Baza göstəricilərinin real qiymətlərlə ifadəsi
göstəricilər üDM-nin
deflyatoru
Mənbə: Excel proqram paketində aparılmış hesablamalar
3/2013
real üDM (mln.
manat), 1998-ci
ilin qiymətləri ilə
y
sənaye
məhsulların
qiymət indeksi
Əsas fondların
real dəyəri (mln.
manat), 1998-ci
ilin qiymətləri ilə
K
1998 99,1 3440,6 87,6 16341,1
1999 102,2 3693,7 93,9 18076,7
2000 112,5 4103,7 127,4 15163,3
2001 102,5 4510,5 101,8 17210,8
2002 103,1 4989,6 97,7 18754,7
2003 106 5548,8 116,1 18396,5
2004 108,4 6110,0 112,9 18624,2
2005 116,1 7326,6 118,9 18302,8
2006 111,3 9831,1 117,7 18025,7
2007 121 12284,2 108 21289,8
2008 127,8 14387,4 111,6 20807,6
2009 78,8 15729,6 80,8 28904,5
2010 111,3 16991,8 128,5 24632,2
2011 100,1 20887,6 95 29031,1
155

Cədvəl 5. Ekonometrik modelin parametirləri
Ş.quliyev
vErgİ yÜkÜnÜn İqtİsADİ ArtıMA tƏsİrİnİn MÜƏyyƏnlƏşDİrİlMƏsİ...
göstəricilər a b n m
Əmsallar 24603.41 179060.0 -21128.65 -250385.4
standart səhv 8357.955 42594.63 10582.39 54806.53
t-statistikası 2.943712 4.203816 -1.996586 -4.568532
statistik parametrlər R2=0.991; DW = 1.88; N=14
Mənbə: EViews proqram paketində aparılmış hesablamalar
Eviews proqram paketinin köməkliyi ilə alınan a, b, n, m parametrlərinin
qiymətləri cədvəl 5-də verilmişdir. Alınan parametrləri (4) və (5) tənliyində yerinə
yazmaq üçün Excel proqramından istifadə edilmiş və müvafiq illər üzrə I və II tip
Laffer nöqtələri cədvəl 6-da təqdim olunmuşdur.
Təklif olunan metodologiyanın hesablanması zamanı bir sıra iqtisadçılar əsas
Fondların əvəzinə bəzən əsas kapitala yönəldilmiş investisiyalar və s. kimi göstəricilərdən
istifadə edirlər. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu model Kobba-Duqlas istehsal
funksiyasının bazası əsasında genişləndirilmiş və orada əsas fondlar göstəricisindən
istifadə olunur.
Cədvəl 6. ı və ıı tip laffer nöqtələrinin qiymətləri
göstə -
ricilər
K^q K^(q^2) l^q l^(q^2) ln(l) ln(K) q* q** q**-q* E
1998 2,611 1,100 2,254 1,084 8,216 9,701 10,165 11,520 1,356 0,013
1999 2,798 1,114 2,369 1,095 8,217 9,802 11,180 12,503 1,323 0,015
2000 3,311 1,161 2,779 1,136 8,217 9,627 9,472 10,853 1,380 0,021
2001 3,501 1,175 2,875 1,145 8,220 9,753 10,630 11,970 1,340 0,022
2002 3,822 1,200 3,066 1,165 8,223 9,839 11,497 12,811 1,313 0,025
2003 4,252 1,238 3,363 1,196 8,229 9,820 11,216 12,536 1,321 0,029
2004 4,935 1,296 3,814 1,243 8,245 9,832 11,138 12,458 1,321 0,035
2005 6,737 1,449 5,028 1,369 8,310 9,815 10,198 11,539 1,341 0,050
2006 14,241 2,054 9,572 1,845 8,334 9,800 9,794 11,145 1,351 0,098
2007 38,838 3,833 21,429 3,081 8,347 9,966 11,274 12,576 1,302 0,180
2008 51,217 4,750 27,366 3,706 8,360 9,943 10,872 12,184 1,312 0,209
2009 14,675 2,019 8,932 1,773 8,373 10,272 14,734 15,953 1,218 0,091
2010 12,867 1,907 8,315 1,708 8,384 10,112 12,416 13,682 1,267 0,085
2011 14,785 2,026 9,003 1,779 8,384 10,276 14,606 15,825 1,219 0,092
Mənbə: Excel proqram paketində aparılmış hesablamalar
156
3/2013

Ş.quliyev
vErgİ yÜkÜnÜn İqtİsADİ ArtıMA tƏsİrİnİn MÜƏyyƏnlƏşDİrİlMƏsİ...
1998-2011-ci illər üzrə I və II tip Laffer nöqtələrinin tapılması üzrə təhlil göstərir
ki, vergi yükünün optimal həddi 10,2%-15,8% arasında dəyişmişdir. Yəni 2009-cu
il və 2011-ci illər istisna olmaqla qalan dövr ərzində optimal vergi yükü dinamik
olaraq dəyişmişdir. Lakin 2009-cu il və 2011-ci illərdə I və II tip Laffer nöqtələrinin
qiymətləri əvvəlki illərlə müqayisədə yüksək olmuş və müvafiq olaraq 14,7% və
15,9% qiymətləri almışdır. Ümumiyyətlə, təhlili göstərir ki, araşdırılan dövr üzrə
vergi yükünün optimal həddi ilə iqtisadi artım arasında sinxron əlaqə olmuşdur. Eyni
zamanda, onu da qeyd edək ki, müvafiq göstəriciləri nomial qiymətlərlə hesabla -
dıqda 2006-cı ildən sonra I və II tip Laffer nöqtələrinin qiymətləri kəskin dəyişir.
Eyni zamanda, onu da qeyd etmək lazımdır ki, təhlil üçün götürülmüş illər ərzində
I və II tip Laffer nöqtələri arasında maksimal (q**-q*) kənarlaşma 1,4% həcmində
olmuşdur ki, bu da bir sıra inkişaf etmiş ölkələrin göstəriciləri həddindədir. Müqayisə
üçün qeyd edək ki, qeyd edilən metodologiya əsasında hesablama əsasında bu
göstərici 2001-2009-cu illər üzrə Qazaxıstanda 3,2%, Rusiyada isə 21-22%-dir.
[3, s. 21-35].
Nəzəri baxımdan kapitalın elastiklik əmsalının hesablanması onunla izah olunur
ki, kapital nə qədər mürəkkəbləşirsə onu idarə edən işçi qüvvəsi də bir o qədər
savadlı olmalı və alınan göstəricilər sıfıra yaxın olmamalıdır. Təhlil olunan dövr üzrə
kapitalın əməklə əvəzetmə elastikliyi 0,013-0,092 arasında dəyişmişdir. Yəni təhlil
göstərir ki, 1998-2011-ci illər üzrə kapitalın əməklə əvəzetmə elastikliyi onu göstərir
ki, Azərbaycanda mövcud kapitala uyğun işçi qüvvəsinin çatışmamazlığı var.
3. nəticə
I və II tip Laffer nöqtələrinin tapılmsı üçün 1998-2011-ci illər üzrə alınan
nəticələr onu göstərir ki, vergi yükünün ən maksimal optimal hədləri 2009-cu və
2011-ci ildə alınmışdır. Ümumiyyətlə, təhlil olunan dövr ərzində I və II tip Laffer
nöqtələri arasında kiçik faiz dərəcələrinin mövcudluğu onu göstərir ki, ÜDM-nin
həcmi və büdcə gəlirlərinin artımı ilə vergi daxil olmaları arasında sinxron əlaqə
olmuşdur.
Aparılan araşdırma onu göstərdi ki, təbii iqtisadi inkişafı nəzərə almadan vergi
yükünün optimal həddi həm büdcə gəlirlərinin artımına, həm də ÜDM-nin artımına
müsbət təsir etmişdir.
Təcrübə göstərir ki, iqtisadi artımın səmərəliliyinin təmin edilməsi baxımından
vergi yükünün optimal həddinə daim izlənməsi mühümdür.
Ədəbiyyat siyahısı
1. www.doingbusiness.org - Dünya Bankının “Biznesin aparılması” saytı
2. Балацкий Е.В. (2003). Анализ влияния налоговой нагрузки на экономический рост с помощью
производственно-институциональных функций. Проблемы прогнозирования. M.: №2, стр. 88-
105. (Balaçkiy E.V. (2003). İstehsal – institusional funksiyaların vasitəsilə vergi yükünün iqtisadi artıma
təsirinin təhlili. M.: №2, səh. 83-105.)
3/2013
157

3. Нугербеков С.Н., Тычинская. Ю.В., Карашулаков Г.Ж. (2010). Определение эффективной налоговой
нагрузки на экономику, учитывая специфику Казахстана. Аль-Пари. Алматы, стр. 30-32.
(Nuqerbekov S.N., Tıçinskaya Y.V., Karaşulakov Q.J. (2010). Qazaxıstan xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq
vergi yükünün iqtisadi artıma təsirinin müəyyənləşdirilməsi. Almatı, səh. 30-32.)
4. A. Musayev, N. Əmirov, Y. Həsənli. (2006). Fiskal siyasətin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi: I və II
tip Laffer nöqtələrinin tapılması. “Azərbaycanın vergi xəbərləri”. №3, s. 2-16.
5. Y.A.Kəlbiyev. (2005). Fiskal siyasət və milli iqtisadiyyatın tənzimlənməsi problemləri. Bakı: Elm, 468
s.
Гулиев Шовги Бахлул оглы
д.ф.э.н., Институт экономики НАН А
Влияние налоговой нагрузки на экономический рост:
нахождение точек Лаффера первого и второго типа.
Аннотация
Цель исследования – изучение влияния налоговой нагрузки на экономический рост, нахождение точек
Лаффера 1-го и 2-го типа.
Методология исследования – системный подход, эконометрический анализ.
Результаты исследования – нахождение точек Лаффера первого и второго типа по соответствующим
годам, определение оптимальной границы связи между налоговой нагрузкой и экономическим ростом.
Ограничения исследования – требуется более глубокое научное исследование.
Практическая значимость исследования – возможность использования как научно-аналитического
источника с точки зрения определения оптимального уровня налоговой нагрузки.
Оригинальность и научная новизна исследования – определяется связь между валовым внутренним
продуктом, налоговой нагрузкой и доходами бюджета.
Ключевые слова: налоговая нагрузка, экономический рост, производственная функция, точки Лаффера,
коэффициэнт эластичности.
guliyev shovgi Bahlul oglu
PhD in economics, ANAS, Institute of Economy
Determine of impact of tax burden on economic growth:
finding of type of ı and ıı laffer’s points
Abstract
Purpose – determine of impact of tax burden on economic growth and finding type of I and II Laffer’s points.
Methodology – systematic approach, econometric analysis.
Findings – finding type of I and II Laffer’s points in the years and determine of optimal level of the relationship
between the tax burden and rate of economic growth.
Research limitations – require more profound research.
Practical implications – using as a scientific and analytical source for determine the optimal level of the tax
burden.
Originality – determine of the relationships between tax burden and state budget’s revenue and GDP.
Keywords: the tax burden, economic growth, the function of production, Laffer Points, Koeffitsient elas -
ticity.
JEl Classification Codes: E62. H21, C01, C5.
Məqalə redaksiyaya daxil olmuşdur: 09.04.13.
Təkrar işləməyə göndərilmişdir: 18.04.13.
Çapa qəbul olunmuşdur: 16.06.13.
158
Ş.quliyev
vErgİ yÜkÜnÜn İqtİsADİ ArtıMA tƏsİrİnİn MÜƏyyƏnlƏşDİrİlMƏsİ...
3/2013