Szajerka M., Remiś M. Kwerenda źródłowa dotycząca wieży Klimek

Marzena Remiś Marek Szajerka
Kwerenda źródłowa dotycząca wieŜy Klimek na zamku
grudziądzkim, zburzonej 5 marca 1945 r.
(Studium bibliograficzno –historyczne i architektoniczne)
Polskie Towarzystwo Historyczne
Oddział w Grudziądzu
Grudziądz 2003

2
Grudziądz, 25.03. 2003 r
Sz. P.
dr n. med. Paweł Grochowski
Przewodniczący
Społecznego Komitetu Odbudowy Klimka
w Grudziądzu
(na miejscu)
Odpowiadając na zapotrzebowanie Społecznego Komitetu
Odbudowy Klimka w Grudziądzu Zarząd Oddziału Polskiego
Towarzystwa Historycznego w Grudziądzu, zgodnie ze Statutem
PTH, § 6, § 7 pkt 1,2,3,5,9, przedstawia niniejsze studium
bibliograficzno-historyczne i architektoniczne dotyczące wieŜy
Klimek. Zarząd Oddziału PTH ma nadzieję, Ŝe przedstawione
studium przyczyni się do urzeczywistnienia celu statutowego
Społecznego Komitetu Odbudowy Klimka.
W imieniu Zarządu Oddziału PTH
Wiceprezes mgr M. Remiś
Prezes mgr M. Szajerka

3
Literatura o charakterze monograficznym, dotycząca samej wieŜy jest
uboga. O wieŜy tej pisano w kontekście całego zamku grudziądzkiego
i architektury Grudziądza.
Literatura niemiecka przedmiotu reprezentowana jest przez następujące
pozycje:
1. Clasen K.H., Die Mittelalterliche Bildhaurkunst in Deutschordensland
Preussen, Berlin 1939.
2. Froelich X., Der Schlosberg bei Graudenz [...], Graudenz 1889.
3. Heise J., Die Bau -und Kunstdenkmäler des Kreises Graudenz, Danzig
1894.
4. Jacobi H., Die Ausgrabungsergebnisse der Deutschordensburgen
Graudenz und Roggenhausen, Braubach 1996.
5. Mőlverstedt G. A., Die Bauten des Deutsches Ordens innerhalb des Reg.
Bezirks Marienwerder, w: „ Zeitschrift des historischen Vereins főr den
Reg. Bez. Marienwerder, H.VIII.
6. Töppen M., Baugesichte der Ordens- und Bischofs-Schlösser in Preußen,
Zeitschr. d. Westpr. Geschichtver, t. VII, 1882.
7. Schmid B., Baukunst und bildende Kunst der Ordenzeit, Königsberg
1931.
8. Schmid B., Zur Baugesichte der Ordens-und Bischofschlößer in Preußen,
Zeitschr.d, Westp. Geschichsver., t. LXIX, 1929.
9. Sembrzycki J., Westpreussiche Schlösser in 16 Jahrhundert., w: Alterpr.
Monatschrift, t. XXVIII 1891.
10. Steinbrecht C., Baukunst der Deutschen Ritterorden in Preußen, Berlin
1888.
Podobnie jak w przypadku literatury niemieckiej, w literaturze polskiej nie
ma ściśle naukowych opracowań naukowych dotyczących wieŜy Klimek.
Opracowania dotyczące zamku grudziądzkiego są powieleniem prac
niemieckich. K. Szymański kwestię wieŜy Klimek spłycił do tego stopnia,
iŜ napisał o niej w artykule monograficznym o zamku bardzo lakonicznie.
Jednocześnie powielił błędy merytoryczne badaczy z XIX w., które obecnie raŜą
swoją naiwnością. Nie moŜna wykonać w murze grubości 3 m wtórnie
kręconych schodów. Podobnie sytuacja wygląda z wejściem od strony
dziedzińca. Jest ono uchwytne źródłowo w inwentarzu starostwa grudziądzkiego
z 1739 r. 1 Za K. Szymańskim w polskojęzycznej literaturze przedmiotu błąd ten
przetrwał do 2003 r.
1 Inwentarz starostwa grudziądzkiego z roku 1739,[wyd.]A. Wolnikowski, Grudziądz 1963, s.
13.

4
Fotokopia fragmentu artykułu K. Szymańskiego 2
Na uwagę zasługuje podkreślone przedostatnie zdanie o metodzie
określania wieku wg grubości muru i wprowadzeniu określenia solidna
budowa. Nie jest to precyzyjna naukowa wykładnia czasu powstania
obiektu.
Artykuł K. Szymańskiego moŜna zaliczyć do kategorii polskiej
kompilacji prac niemieckich, wśród których wiodącą jest opracowanie
X. Froelicha.
Zapewne pierwszym artykułem popularnonaukowym w języku
polskim o wieŜy Klimek, o charakterze monograficznym został
opublikowany w Spotkaniach z Zabytkami, nr 11:2000, pt.:
Romańska?wieŜa, autorstwa M. Szajerki. W publikacjach o wieŜy Klimek
znaczenie tego artykułu polega na tym, iŜ przeszedł on recenzję
2 Szymański K., Dzieje zamku grudziądzkiego, [w:] Rocznik Grudziądzki, [t.I]:1960, s. 103-
104.

5
historyków sztuki, wchodzących w skład zespołu redakcyjnego
czasopisma.
Fotokopia artykułu ze Spotkań z Zabytkami 3
3 Szajerka M, Romańska ? wieŜa, [w:] Spotkania z Zabytkami: 2000, nr 11, 26,27

8
Kolejny artykuł monograficzny o wieŜy Klimek w 2002 r. opublikował
P. Grochowski w Kalendarzu Grudziądzkim pt.: Kiedy zbudowany został
Klimek?
Fotokopia artykułu P. Grochowskiego 4
4 Grochowski P. ,Kiedy zbudowany został Klimek, [w:] Kalendarz Grudziądzki 2002, s. 87-90,
Grudziądz 2001

11
Oprócz w/w artykułów o wieŜy Klimek ukazywały się artykuły w prasie
lokalnej, które podnosiły kwestię konieczności odbudowy wieŜy:
1. M. Szajerka, Relikty zamku grudziądzkiego – okruchy z przeszłości, [w:]
Gazeta Grudziądzka: 1996, nr 26-36, s. 4.
2. Grochowski P., Puzzle biskupa Chrystiana, [w:] Gazeta Grudziądzka:
2000, nr 19-26.
Konieczność odbudowy wieŜy Klimek postulowana była juŜ wcześniej.
Opinia środowiska architektów i urbanistów została wyraŜona w projekcie

12
rewaloryzacji zabytków Grudziądza autorstwa A. Gruszeckiego,
K. Guranowskiej-Gruszeckiej i J. Szerszenia 5 . Na szczególną uwagę
zasługuje w tym projekcie fakt postulowania przez architektów konieczności
odbudowy wieŜy Klimek.
Panorama zachodnia Starego Miasta w Grudziądzu z otoczeniem 6
5 Gruszecki A, K. Guranowska-Gruszecka, J. J. Szerszeń, Propozycja metody sporządzania
miejscowych planów szczegółowych dla obszarów o wartościach kulturowych na przykładzie
śródmieścia Grudziądza, [w:] Ochrona Zabytków:1980, nr 1, s. 15-42.
6 Ibidem, s. 29.

14
Środowisko historyków grudziądzkich postulat odbudowy wieŜy,
adresowany do władz miejskich wyraziło w 1996 r. Stanowisko to poparte
zostało przez Społeczny Ośrodek Popularyzacji Regionalizmu Pomorskiego
przy Klubie „Bazar” 7 .
Unikalne walory architektoniczne wieŜy Klimek zostały dostrzeŜone juŜ
w XIX w. Pisał o nich X. Froelich 8 . Dokumentację architektoniczną
sporządził C. Steinbrecht w 1888 r. 9
Przekrój wieŜy Klimek wg C. Steinbrechta 10
28.10.1936 r wieŜa Klimek razem z ruinami zamku została uznana za
zabytek podlegający ochronie prawnej.
7
Zob. Sprawozdanie z działalności Polskiego towarzystwa historycznego Oddział
w Grudziądzu za lata 1996-1997, [w:] Rocznik Grudziądzki :1998 , t. XIII, s. 321-322.
8 Froelich X., op. cit.
9
Fotokopia rysunku znajduje się w Muzeum w Grudziądzu, sygn. MG/IK/559 b. Kompletny
reprodukcję rysunku zamieszczono w polskim tłumaczeniu ksiąŜki X. Froelicha, zob. Xaver
Froelich, Góra Zamkowa w Grudziądzu [...], tłum. J. Hinz i P. Grochowski, Grudziądz 2002,
wyd. II, s. 35.
10 Wg fotokopii w Muzeum.

Orzeczenie konserwatorskie o uznaniu wieŜy Klimek za zabytek
15

16
WieŜa Klimek posiada bardzo duŜe znaczenie poznawcze dla wyjaśnienia
genezy architektury ceglanej na terenie ziemi chełmińskiej i Pomezanii.
Świadczy o tym zniekształcenie wyników własnych badań przez archeologa
niemieckiego H. Jacobiego z lat 1941-42, prowadzonych na terenie Góry
Zamkowej. Archeolog ten w swojej dysertacji przyjął poziom dziedzińca
zastany w 1941 r. za pierwotny z okresu średniowiecza. Wiadomo natomiast,
m.in. z późniejszych badań z 1992 r., iŜ dziedziniec pierwotny jest na
głębokości około 5 m. Podobne wyniki osiągnął równieŜ H. Jacobi. W jego
pracach archeologicznych wieŜa Klimek nie była obiektem badań.
Przekrój zamku wg H. Jacobiego 11
11 H. Jacobi, op. cit., s. 147. Czerwoną linią zaznaczono prawidłowy poziom dziedzińca.

17
Ze względu na wybitne walory naukowe wieŜy Klimek jej relikty
powinny być wyeksponowane w nowej budowli, podobnie jak to uczyniono
w przypadku odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie.
Niewątpliwie badania archeologiczne terenu odbudowy wieŜy wzbogacą
ekspozycję archeologiczną z terenu miejskiego, która obecnie praktycznie
nie istnieje.
Studium opracowali:
mgr Marzena Remiś
mgr Marek Szajerka
Ad acta:
1. Zarząd Społecznego Komitetu Odbudowy Klimka w Grudziądzu.
2. Archiwum Oddziału PTH w Grudziądzu.
3. Autorzy opracowania M. Remiś, M. Szajerka.