Sprawozdanie_roczne_merytoryczne_2011 cz_III_203_421.pdf

Zadanie 4.1 Opracowanie metod ekologicznej produkcji owoców 

1. W jakim stopniu planowane cele zostały zrealizowane (podać także w %) 

Zakres rzeczowy zadania i przyjęte cele zostały zrealizowane zgodnie z harmonogramem. 

W okresie od 01.01.-31.12.2011 roku planowane cele zostały osiągnięte w 100%. 

2. Opis wykonania zadania 

Podzadanie 1. 

Ocena wpływu zróżnicowanej architektury sadu ekologicznego na stan zdrowotny i 

produktywność drzew. 

W Ekologicznym Sadzie Doświadczalnym w Nowym Dworze-Parceli dokonano oceny 

wpływu zróżnicowanej architektury sadu ekologicznego na stan zdrowotny i produktywność 

drzew jabłoni. Badania te prowadzono w dwóch kwaterach ekologicznego sadu. W kwaterach 

tych oceniono różne rozstawy sadzenia drzew dwóch odmian jabłoni: ‘Topaz’ i ‘Pinova’, 

rosnących na podkładkach M 9 i M 26, stwarzając w ten sposób dwie różne enklawy 

mikroklimatyczne. Długa zima roku 2010/2011 z temperaturami ujemnymi sięgającymi 

-20,2 ° C (luty 2011) nie spowodowała szkód mrozowych w drzewostanie. Przed kwitnieniem 

wykonano cięcie drzew, wycinając pędy z ostrymi kątami rozwidleń, konkurujące z 

przewodnikiem oraz pędy najstarsze w koronie, celem ich odmłodzenia. W czasie cięcia 

usunięto również nieliczne pędy porażone przez mączniaka jabłoniowego. Kwitnienie drzew, 

niezależnie od odmiany, było obfite. Zawiązanie owoców zależało w większym stopniu od 

odmiany niż od warunków mikroklimatycznych. U odmiany ‘Pinova’ zima ze spadkami 

temperatury poniżej -20 ° C nie spowodowała szkód w drzewostanie. Nie przemarzły również 

pąki kwiatowe tej odmiany, konieczne było nawet wykonanie ręcznego przerzedzania 

zawiązków. Drzewa odmiany ‘Topaz’ zawiązały znacznie mniej owoców niż ‘Pinova’. 

Zabieg przerzedzania zawiązków na drzewach odmiany ‘Pinova’ przeprowadzono w połowie 

lipca, pozostawiając jeden zawiązek w gronie. Zabieg ten umożliwił usunięcie wszystkich 

jabłek uszkodzonych przez mszyce, zwójki i owocówkę jabłkóweczkę. Pozostawiona na 

drzewach liczba zawiązków pozwoliła otrzymać obfity plon dobrej jakości owoców. W celu 

określenia stopnia zagęszczenia koron w rzędach drzew oraz oceny mikroklimatu świetlnego 

wykonano w sierpniu pomiary nasłonecznienia solarymetrem przenośnym. Pomiary 

wykonywano na trzech wysokościach korony: 60 cm, 120 cm i 180 cm od ziemi. Wyniki w/w 

doświadczenia uzyskane w 2011 roku podano w tabelach 1-22. 

Tabela 1. Wzrost i plonowanie drzew oraz średnia masa owocu w doświadczeniu z oceną 

wpływu zróżnicowanej architektury sadu ekologicznego na stan zdrowotny i 

produktywność drzew. Wyniki z roku 2011. 

Odmiana Rozstawa PPPP 

Plon 

Plon 

i podkładka 

[m] 

[cm 2 ] [kg/drzewo] [t/ha] 

Pinova/M.26 4 x 3 47,8 21,6 18,0 128,0 

Masa owocu 

[g] 

Pinova/M.9 3 x 1 29,1 11,3 37,7 133,7 

Topaz/M.26 4 x 3 59,8 26,2 21,8 176,7 

Topaz/M.9 3 x 1 27,6 8,4 28,0 182,3 

Zdecydowanie silniej rosły jabłonie szczepione na podkładce M.26 niż na podkładce M.9, co 

wyrażało się większym przyrostem pnia i koron drzew. Po 7 latach wzrostu jabłonie odmiany 

‘Topaz’, szczepione na podkładce M.9 miały o 50% a odmiany ‘Pinova’ o około 40% 

mniejszą powierzchnię poprzecznego przekroju pnia niż na M.26. Jabłonie rosnące w 

rozstawie 3 x 1 m tworzyły zwarte rzędy, natomiast te posadzone w rozstawie 4 x 3 m 

posiadały jeszcze wolną przestrzeń między drzewami. Owoce obydwu odmian zbierane były 

równocześnie, w pierwszym tygodniu października. Drzewa obu odmian szczepione na 

203

podkładce M.26, sadzone w rozstawie 4 x 3 m, wydały istotnie wyższe plony w kg/drzewo 

niż rosnące na podkładce M.9. Mocno uwidocznił się wpływ gęstości sadzenia drzew na ich 

owocowanie. Wzajemna konkurencja drzew o światło, wodę i składniki pokarmowe na 

kwaterze gęsto sadzonej spowodowała znaczny spadek plenności drzew [kg/drzewo] 

sadzonych w zagęszczeniu 3333 drzew na ha. Mimo to największe plony w przeliczeniu na 1 

hektar wydały drzewa obydwu odmian posadzone w gęstej rozstawie. Analizując masę 

owoców wykazano duże różnice między odmianami, natomiast wpływ podkładki i 

zróżnicowanej gęstości sadzenia był znikomy. Średnia masa 1 owocu odmiany ‘Topaz’ była 

o około 30 % większa niż odmiany ‘Pinova’. 

Tabela 2. Jędrność i zawartość ekstraktu w owocach pochodzących z doświadczenia z oceną 


produktywność drzew. Wyniki z roku 2011. 

Rozstawa 

Jędrność 

Refrakcja 

Odmiana i podkładka 

[m] 

[Kg] 

[%] 

Pinova/M.26 4 x 3 9,2 17,1 

Pinova/M.9 3 x 1 8,8 17,7 

Topaz/M.26 4 x 3 8,4 15,1 

Topaz/M.9 3 x 1 8,8 15,7 

Owoce odmiany ‘Pinova’ zebrane z drzew sadzonych w luźnej rozstawie, 4 x 3 m, były bardziej 

jędrne niż owoce drzew odmiany ‘Topaz’ rosnących w tej samej rozstawie. Owoce odmiany 

‘Pinova’ miały również wyższą zawartość cukru w porównaniu do owoców ‘Topaza’. 

Tabela 3. Procentowy udział owoców w klasach wielkościowych w doświadczeniu z oceną 


produktywność drzew. Wyniki z roku 2011 r. 

Odmiana i Rozstawa 

6-7,5 cm 8-8,5 cm 9 i >9 

podkładka [m] 

Pinova/M.26 4 x 3 67,1 31,3 1,1 

Pinova/M.9 3 x 1 49,9 46,5 3,5 

Topaz/M.26 4 x 3 24,9 64,2 9,6 

Topaz/M.9 3 x 1 17,7 65,6 16,2 

Oceniając rozkład owoców w klasach wielkościowych należy stwierdzić, że ‘Pinova’ wydała 

dużo więcej owoców średniej wielkości, w przedziale od 6,0 do 7,5 cm, niż odmiana ‘Topaz’, 

u której większość owoców mieściła się w klasie od 8,0 do 8,5 cm. Udział owoców dużych w 

plonie ogólnym u odmiany ‘Topaz’ wyniósł około 80 % podczas, gdy u odmiany ‘Pinova’ 

tylko około 40 %. 

Tabela 4. Wybarwienie owoców w doświadczeniu z oceną wpływu zróżnicowanej 

architektury sadu ekologicznego na stan zdrowotny i produktywność drzew. 

Wyniki z roku 2011 r. 

Odmiana Rozstawa 

0-50 % 75 % 100 % 

i podkładka [m] 

Pinova/M.26 4 x 3 3,5 17,7 78,5 

Pinova/M.9 3 x 1 22,7 43,2 33,8 

204

Tabela 5. Procentowy udział owoców w klasach wybarwienia w 2011 r. 

Odmiana Rozstawa 

0-50 % 75 % 100 % 

i podkładka (m) 

Topaz M.26 4 x 3 3,5 21,6 74,7 

Topaz M.9 3 x 1 9,3 39,7 49,7 

Oceniając wybarwienie owoców stwierdzono, że gęstość sadzenia drzew miała istotny wpływ 

na rozległość rumieńca na jabłkach. U odmiany ‘Pinova’ z drzew rosnących w dużym 

zagęszczeniu zebrano istotnie więcej owoców słabo wybarwionych. Natomiast najlepiej 

wybarwione jabłka zebrano u obydwu odmian z drzew rosnących w luźnej rozstawie, na 

podkładce M.26. 

Podzadanie 2. 

Kontynuowanie prac nad doborem gatunków i odmian do ekologicznej uprawy oraz nad 

ochroną roślin i zapobieganiem występowaniu agrofagów w ekologicznym sadzie. 

W Sadzie Ekologicznym w Nowym Dworze – Parceli kontynuowano doświadczenia, których 

celem jest dobór gatunków i odmian drzew owocowych do ekologicznych sadów. Oceniano 

łącznie 8 gatunków i 56 odmian (podkładek) drzew owocowych. 

Wyniki zebrane w 2011 roku potwierdzają i ugruntowują wiedzę uzyskaną w latach 

poprzednich. Wynika z nich, że jednym z łatwiejszych gatunków w ekologicznej produkcji 

owoców jest jabłoń, pod warunkiem, że do ekologicznego sadu wybiera się odmiany 

charakteryzujące się wysokim potencjałem plonotwórczym i odpornością lub małą 

podatnością na parcha jabłoni. 

Ocenę przydatności odmian jabłoni o zróżnicowanej podatności na parcha jabłoni do uprawy 

ekologicznej realizowano w ramach dwóch doświadczeń, w których oceniano 10 odmian. Po 

zimie drzewa wszystkich odmian były w dobrej kondycji. Początek wegetacji z 

temperaturami nieco powyżej 0 o C opóźnił kwitnienie. U wszystkich odmian kwiaty 

królewskie rozwijały się 1-2 maja a koniec kwitnienia przypadał na 12-14 maja. Kwitnienie 

było umiarkowanie obfite, ale warunki pogodowe sprzyjały oblotowi owadów zapylających, a 

w konsekwencji dobremu zawiązaniu owoców. Wiosenne opady wpływały korzystnie na 

wzrost i rozwój drzew jabłoni. Uszeregowanie odmian pod względem siły wzrostu było takie 

jak w poprzednich sezonach. W tej części doświadczenia, w której oceniano odmiany polskiej 

hodowli słabym wzrostem drzew charakteryzowały się: ‘Melfree’ i ‘Ligolina’, zaś drzewa 

‘Gold Milenium’ zaliczały się do najsilniej rosnących. W tej grupie odmian dobrym 

plonowaniem wyróżniały się ‘Free Redstar’ i ‘Gold Milenium’. Jakość zbieranych owoców 

tych odmian była bardzo dobra. Świadczy o tym mały udział spadów w plonie. 

W drugim doświadczeniu, w którym ocenia się odmiany zimowe, zróżnicowanie we wzroście 

było wyraźnie widoczne na podkładce półkarłowej M.26. Warunki pogodowe w sezonie 

wegetacyjnym 2011 były bardzo korzystne dla plonowania odmian jabłoni ocenianych w tym 

doświadczeniu. 

205

Tabela 6. Wielkość drzew i plonów odmian jabłoni na dwóch podkładkach w 2011 roku. 

Rok sadzenia: lato 2004; podkładka: M.9, M.26. 

ODMIANA 

PPPP 

[cm2] 

Plon [kg/drz.] 

2011 

M.9 M.26 

2006 

-2011 

Spady 

[%] 

Masa 

100 

owoców 

[kg] 

PPPP 

[cm2] 


Spady 

[%] 

Masa 

100 

owocó 

[kg] 

‘Rubinola’ - - - - - 4,7 13,8 27,8 7,5 18,8 

‘Topaz’ - - - - - 44,4 10,7 31,7 2,1 20,3 

‘Gold Millenium’ 34,9 14,5 36,3 2,0 18,6 - - - - - 

‘Ligolina’ 29,6 11,0 36,3 2,7 15,8 - - - - - 

‘Free Redstar’ 31,8 15,1 40,3 1,3 16,8 - - - - - 

‘Melfree’ 15,3 14,5 36,3 3,4 19,9 - - - - - 


2006 


Tabela 7. Wielkość drzew odmian jabłoni na dwóch podkładkach w 2011 roku. 

Rok sadzenia: lato 2004; podkładka: M.9, M.26. 

ODMIANA 

PPPP 

[cm2] 



M.9 M.26 

2006 


Spady 

[%] 

Masa 

100 

owoców 

[kg] 

PPPP 

[cm2] 


Spady 

[%] 

Masa 

100 

owoców 

[kg] 

‘Rajka’ 29,1 8,0 21,0 6,2 26,5 45,9 7,6 37,7 3,1 23,0 

‘Enterprise’ 20,3 14,6 46,2 2,3 16,5 27,0 13,3 40,3 2,3 22,5 

‘Rewena’ 28,4 15,5 58,8 1,6 17,0 43,9 18,0 43,0 1,3 17,5 

‘Delbard Jubile’ 22,5 11,2 41,5 2,8 20,0 22,6 13,2 42,6 3,0 21,0 


2006 


Podsumowanie: Analizując uzyskane wyniki można stwierdzić, że do ekologicznych sadów 

towarowych przydatne są przede wszystkim odmiany owocujące na krótkopędach, które są 

mniej zawodne w plonowaniu. Atutem tych odmian jest także łatwiejsze wykonywanie 

zabiegów agrotechnicznych, takich jak: cięcie i formowanie koron. Odmiany silnie rosnące, 

ze skłonnością do ogałacania konarów, owocujące głównie na młodych przyrostach, np. 

‘Rubinola’ można uznać za mniej przydatne do sadów ekologicznych, gdyż słabiej plonują w 

pierwszych latach po posadzeniu. W rejonach, w których często występują przymrozki 

wiosenne warto sadzić odmiany jabłoni o późnej porze kwitnienia. 

Sezon wegetacyjny 2011 roku charakteryzował się dużą liczbą i obfitością opadów. 

Najbardziej obfite opady deszczu wystąpiły w czerwcu i lipcu. Takie warunki nie były 

korzystne dla drzew pestkowych, zwłaszcza tych rosnących w warunkach sadu 

ekologicznego. W Nowym Dworze-Parceli stan zdrowotny drzew śliwy domowej był dobry. 

Znacznie gorsza była zdrowotność badanych odmian śliwy japońskiej. 

Wiosną uschło kilkanaście drzew tego gatunku, w tym 7 sztuk odmiany ‘Najdiena’, 5 sztuk 

‘Shiro’, 4 sztuki ‘Vanier’ i 1 drzewo odmiany ‘Black Amber’. W trakcie sezonu 

wegetacyjnego nie stwierdzono nowych drzew z objawami szarki. 1 drzewo odmiany 

‘Cacanska Rana’ oraz 2 drzewa odmiany ‘Żółta Afaska’ były silnie porażone przez 

srebrzystość liści drzew pestkowych. Porażone drzewa usunięto z sadu. W przeciwieństwie do 

poprzedniego sezonu problemu w uprawie śliw nie stanowiły mszyce. 

Z powodu niskich temperatur w marcu i kwietniu wegetacja rozpoczęła się później niż 

206

zwykle. Drzewa ocenianych odmian śliwy domowej i japońskiej rozpoczęły kwitnienie w 

trzeciej dekadzie kwietnia i kwitły obficie. Niestety, opady deszczu oraz niskie temperatury w 

czasie kwitnienia śliw nie sprzyjały dobremu zapyleniu i zawiązaniu owoców. Dodatkowo w 

maju część zawiązków uszkodziły owocnice. W tych warunkach drzewa odmiany ‘Herman’, 

‘Cacanska Rana’ i ‘Black Amber’ w ogóle nie owocowały, a inne - plonowały słabo. 

Największe były owoce odmiany ‘Żółta Afaska’. Jakość zebranych owoców obniżało ich 

porażenie przez owocówkę śliwkóweczkę. Najwięcej owoców z larwami tego szkodnika było 

w plonie odmiany ‘Vanier’, dojrzewającej w drugiej dekadzie sierpnia. Na dodatek owoce tej 

odmiany bardzo silnie gniły jeszcze przed osiągnięciem pełnej dojrzałości z powodu 

porażenia przez brunatną zgniliznę drzew pestkowych. 

Tabela 8. Wzrost i owocowanie drzew ośmiu odmian śliw w 2011 roku. 

Rok sadzenia: wiosna 2004. 

PPPP* 

% owoców 

Odmiana [cm 2 Plon Masa 

] 

z owocówką 

[kg/drz.] [g] 

jesień 2011 

śliwkóweczką 

Śliwa domowa (Prunus domestica L.) 

Termin 

dojrzewania 

‘Herman’ 84,2 0 - - - 

‘Cacanska Rana’ 105,5 0 - - - 

‘Valjevka’ 97,3 0,1 29,2 0 28.08 

‘Żółta Afaska’ 94,9 0,6 63,0 47,0 18-20.08 

Śliwa japońska (Prunus salicina Lindl.) 

‘Najdiena’ 84,8 8,4 34,7 37,3 30.07-02.08 

‘Shiro’ 138,2 2,0 44,6 54,4 03-05.08 

‘Vanier’ 61,8 0,6 51,2 90,0 17-19.08 

‘Black Amber’ 92,9 0 - - - 

*PPPP – pole poprzecznego przekroju pnia 

W doświadczeniu z oceną przydatności do ekologicznej uprawy szesnastu odmian wiśni 

sokowych w 2011 roku stan zdrowotny drzew był średnio dobry. Po zimie zaschły 2 drzewa 

odmiany ‘Elmer’ oraz 6 drzew wiśni oznaczonej symbolem ‘W9/02’. Drzewa tych odmian 

były w poprzednich sezonach silnie porażone przez drobną plamistość liści drzew pestkowych 

i to przyczyniło się do ich mniejszej wytrzymałości na mróz. Wymieniona choroba była także 

poważnym problemem w uprawie wiśni w 2011 roku. Do odmian najbardziej podatnych na 

porażenie należały: ‘Elmer’, ‘Stevensbaer’, ‘Naumburger’ i ‘W9/02’. Defoliacja drzew u tych 

odmian nastąpiła już w końcu sierpnia. Deszczowa pogoda utrzymująca się w okresie 

wiosennym sprzyjała również rozwojowi brunatnej zgnilizny drzew pestkowych. Najwięcej 

symptomów tej choroby obserwowano na drzewach odmian: ‘Pamiati Vavilova’, 

‘Naumburger’ i ‘Oblacińska’. Po przeprowadzeniu szczegółowych obserwacji porażone pędy 

usunięto poza teren sadu. Najsilniej rosły i najlepiej plonowały drzewa odmiany ‘Lucyna’. 

Nie był to jednak rok sprzyjający plonowaniu wiśni w sadzie ekologicznym. Opady deszczu 

oraz niskie temperatury w czasie kwitnienia wiśni nie sprzyjały dobremu zapyleniu kwiatów. 

Plony dla większości odmian nie przekroczyły 1 kg z drzewa. Największymi i 

najdorodniejszymi owocami wyróżniała się wiśnia oznaczona symbolem ‘W12/02’. 

Drobniejsze, ale jakościowo dobre były również owoce odmian oznaczonych symbolami: 

‘W2/02’, ‘W10/02’ oraz ‘Słupia Nadbrzeżna’. 

207

Tabela 9. Wzrost i owocowanie drzew szesnastu odmian wiśni w 2011 roku. 


Odmiana 

PPPP* 

[cm2] 

jesień 


Plon 

[kg/drz.] 

Masa 

[g] 

% owoców 

z 

nasionnicą 

trześniówką 

% 

brunatna 

zgnilizna 

% 

gorzka 

zgnilizna 

Termin 

dojrzewania 

‘Stevensbaer’ 32,1 0,4 2,0 0,0 0,7 1,3 10.07 

‘W 1/02’ 47,3 0,4 3,7 1,0 5,5 2,5 04.07 

‘W 2/02’ 35,9 0,6 2,7 0,0 2,0 1,0 05.07 

‘Elmer’ 15,6 0 - - - - - 

‘Pamiati Vavilova’ 68,1 0,4 4,4 6,0 16,0 2,5 26.06 

‘W 12/02’ 49,9 2,5 5,1 1,0 0,0 0,0 08.07 

‘W 9/02’ 29,5 0,05 2,8 2,7 2,7 2,7 05.07 

‘Włodzimierska’ 56,3 0,4 3,5 5,5 4,0 3,5 05.07 

‘W 10/02’ 47,0 0,9 2,8 2,0 1,0 0,5 09.07 

‘Wanda’ 42,8 1,8 3,3 2,7 6,7 3,3 30.06 

‘Naumburger’ 38,8 0,5 3,6 4,0 1,3 6,0 02.07 

‘W 7/02’ 34,7 0,1 3,9 5,0 8,0 0,5 06.07 

‘W 8/02’ 47,1 0,3 3,4 2,0 3,0 2,5 03.07 

‘Słupia Nadbrzeżna’ 36,6 2,0 2,8 0,0 2,5 1,0 13.07 

‘Oblacińska’ 33,8 2,4 3,4 8,0 4,0 0,0 31.06 

‘Lucyna’ 100,1 3,9 3,8 14,0 16,0 1,0 02.07 

* PPPP – pole poprzecznego przekroju pnia 

W drugim doświadczeniu, z oceną przydatności do uprawy ekologicznej czterech wczesnych 

odmian wiśni, założonym wiosną 2005 roku stan zdrowotny drzew był średnio dobry. Z 

powodu dużej ilości opadów w sezonie letnim drzewa bardzo szybko opanowała drobna 

plamistość liści drzew pestkowych. Infekcje spowodowały przedwczesne opadanie liści. Na 

drzewach wiśni ‘Erdi Bőtermő’ rozwijała się także brunatna zgnilizna drzew pestkowych. Po 

przeprowadzeniu szczegółowych obserwacji porażone pędy usunięto poza teren sadu. 

W 2011 roku największe pole poprzecznego przekroju pnia miały drzewa odmiany ‘Erdi 

Bőtermő’. Drzewa kwitły intensywnie na przełomie kwietnia i maja, ale z powodu deszczu i 

niskich temperatur w czasie kwitnienia zawiązanie owoców było słabe, a plony bardzo niskie. 

Owoce były dobrej jakości, stosunkowo rzadko porażała je nasionnica trześniówka oraz 

choroby powodujące ich gnicie. 

Tabela 10. Wzrost i owocowanie drzew czterech odmian wiśni w 2011 roku. 


Odmiana 

PPPP* 

[cm2] 

jesień 


Plon 

[kg/drz.] 

Masa 

[g] 

% owoców 

z 

nasionnicą 


% 

brunatna 

zgnilizna 

% 

gorzka 

zgnilizna 

Termin 

dojrzewania 

‘Debreceni Bötermö’ 26,4 0,3 4,9 1,0 1,5 1,5 02.07 

‘Debreceni Bötermö’ M 35,5 2,7 4,7 0,0 1,5 1,5 02.07 

‘Sokówka Nr 6’ 32,2 0,4 4,1 2,0 1,0 5,0 03.07 

‘Erdi Bötermö’ 48,2 0,5 5,6 4,0 7,6 0,0 25.06 


208

Stan zdrowotny drzew czereśni w doświadczeniach odmianowych był dobry. Drobna 

plamistość liści drzew pestkowych wystąpiła w małym nasileniu i nie stanowiła tak 

poważnego problemu jak w przypadku wiśni. W przeciwieństwie do poprzednich sezonów 

problemu w ekologicznej uprawie czereśni nie stanowiły też mszyce. Najsilniej rosły drzewa 

odmiany ‘Burlat’. Najwięcej owoców zebrano z drzew odmiany ‘Summit’. Owoce odmian 

‘Karesova’ i ‘Burlat’ były wolne od larw nasionnicy trześniówki. Larwy tego szkodnika 

obserwowano natomiast w owocach średnio wcześnie dojrzewającej odmiany ‘Summit’. 

Owoce tej odmiany były również podatne na gnicie z powodu porażenia przez brunatną 

zgniliznę owoców drzew pestkowych. 

Tabela 11. Wzrost i owocowanie drzew trzech odmian czereśni w 2011 roku. 


Odmiana 

PPPP* 

[cm2] 


Plon 

[kg/drz] 

Masa 

1 owocu 

[g] 

% owoców 

z nasionnicą 


% 

brunatna 

zgnilizna 

Termin 

Dojrzewania 

‘Karesova’ 161,0 1,7 6,7 0 2,0 08-09.06 

‘Burlat’ 194,3 1,0 6,9 0 0,3 11.06 

‘Summit’ 160,7 4,1 9,5 4,8 10,5 22-25.06 


Stan zdrowotny drzew moreli był bardzo dobry. Choroby i szkodniki nie stanowiły 

poważnego problemu w uprawie tego gatunku. Niestety, pąki kwiatowe moreli, które są 

podatne na uszkodzenia mrozowe, przemarzły zimą 2010/2011. W kwietniu obserwowano 

pojedyncze kwiaty na drzewach obydwu badanych odmian. W maju osypały się nieliczne 

zawiązki, skutkiem czego był brak owocowania. Drzewa odmiany ‘Wczesna z Morden’ rosły 

silniej niż ‘Harcot’. 

Tabela 12. Wzrost i owocowanie drzew dwóch odmian moreli w 2011 roku. 


PPPP* 

Masa 

Plon 

Odmiana 

[cm2] 

1 owocu 

[kg/drz] 


[g] 

Termin 

dojrzewania 

‘Harcot’ 140,4 0 - - 

‘Wczesna z Morden’ 160,7 0 - - 


W doświadczeniu z ekologiczną uprawą orzecha włoskiego stwierdzono po zimie 2010/2011 

bardzo silne uszkodzenia roślin przez niskie temperatury. Ze względu na dużą liczbę wypadów i 

brak możliwości uzyskania w przyszłości wiarogodnych wyników podjęto decyzję o wymianie 

wszystkich drzewek w doświadczeniu, czyli założeniu nasadzenia od nowa. Usunięto wszystkie 

rośliny i po wykonaniu niezbędnych zabiegów agrotechnicznych w połowie czerwca posadzono 

nowe drzewka. Ze względu na intensywne opady, niezbędne było kilkakrotne niszczenie 

chwastów. Posadzone rośliny przyjęły się i ich stan jest zadowalający. Jesienią glebę wokół 

drzewek wyściółkowano obornikiem i na pnie założono plastikowe osłonki. 

Badania nad przydatnością sadowniczą różnych podkładek do ekologicznej uprawy jabłoni 

prowadzone były w dwóch doświadczeniach, założonych wiosną 2005 roku. W pierwszym z 

nich materiałem doświadczalnym są drzewka odmiany ‘Szampion’, szczepione na czterech 

podkładkach wegetatywnych o zróżnicowanej sile wzrostu: karłowej - M.9, półkarłowych 

209

P 60 i M.26 oraz na silnie rosnącej podkładce M.7. W drugim doświadczeniu przedmiotem 

badań są drzewa odmiany ‘Piros’, szczepione na podkładkach: M.9 i M.26. W obu 

doświadczeniach wszystkie drzewa zostały posadzone w rozstawie 4,0 m między rzędami i 

2,0 m w rzędzie, w czterech powtórzeniach, z pięcioma drzewami na poletku. 

W 2011 roku stan zdrowotny drzew w doświadczeniach był dobry. Po zimie nie stwierdzono 

żadnych uszkodzeń systemu korzeniowego ani pędów. Kwitnienie drzew w obu doświadczeniach 

cząstkowych rozpoczęło się pod koniec pierwszego tygodnia maja. Wszystkie drzewa, 

niezależnie od podkładki, kwitły średnio obficie. Nie stwierdzono wpływu podkładki na termin i 

intensywność kwitnienia drzew. W obu doświadczeniach nie obserwowano uszkodzeń kwiatów 

przez kwieciaka. Wpłynęło to na dość dobre zawiązanie owoców. 

Tabela 13. Terminy kwitnienia drzew jabłoni w doświadczeniu podkładowym prowadzonym 

w Ekologicznym Sadzie Doświadczalnym w Nowym Dworze Parceli w 2011r. 

Odmiana Początek kwitnienia Pełnia kwitnienia Koniec kwitnienia 

‘Szampion’ 6 maja 9 maja 19 maja 

‘Piros’ 7 maja 10 maja 20 maja 

*- pole poprzecznego przekroju pnia 

Wiosną wykonano lekkie cięcie formujące, wycinano pędy nadłamane i wyrastające z 

przewodnika pod zbyt ostrym kątem. Latem kontynuowano formowanie koron 

wrzecionowych i wycinano pojawiające się odrosty korzeniowe. 

W 2011 roku w obu doświadczeniach wyraźnie zaznaczył się wpływ podkładki na siłę 

wzrostu drzew. Najsłabszym wzrostem charakteryzowały się drzewa szczepione na podkładce 

M.9, a najsilniejszym na M.7. Wielkość plonów w zależności od podkładki, wahała się od 9,7 

do 16,6kg owoców z drzewa. Najwyższe plony [kg/drzewo] dały drzewa szczepione na 

podkładce M.7. Drzewa szczepione na podkładce P 60 i M.26 plonowały na zbliżonym do 

siebie poziomie. Jakość zebranych owoców była zróżnicowana, w zależności od podkładki. 

Mniejsze jabłka uzyskano z drzew szczepionych na M.9 i P 60 w porównaniu do tych 

zbieranych z drzew na M.26 i M.7. Owoce najlepiej wybarwione uzyskano z drzew 

szczepionych na podkładce M.9. 

W doświadczeniu drugim drzewa odmiany ‘Piros’ szczepione na obu podkładkach 

owocowały znacznie lepiej niż w roku ubiegłym. Z drzew szczepionych na M.26,które rosly 

znacznie silniej niż na M 9 zebrano prawie dwa razy więcej jabłek. Jakość owoców odmiany 

‘Piros’ była bardzo dobra, niezależnie od podkładki. 

210

Tabela 14. Wielkość drzew i plonów oraz jakość owoców dwóch odmian jabłoni rosnących 

na różnych podkładkach w 2011r. 


Odmiana 

Podkładka 

PPPP* 

[cm 2 ] 

Plon 

[kg/drzewo] 

2011 2006-11 

Wskaźnik 

plenności 

[kg/cm 2 ] 

Masa 100 

owoców 

[kg] 

Udział 

owoców>7cm 

[%] 

Udział 

owoców o 

rum.> 50 

[%] 

‘Szampion’ 

M.9 28,2 9,7 26,9 0,95 17,7 85,2 94,6 

M.26 34,6 14,3 38,9 1,12 20,4 92,2 90,1 

P 60 41,4 14,0 39,8 0,96 17,8 86,7 83,6 

M.7 45,7 16,6 40,9 0,90 19,5 95,9 88,8 

‘Piros’ 

M.9 27,7 5,7 12,4 0,45 18,2 92,9 44,7 

M.26 59,5 9,1 19,1 0,32 18,6 98,2 43,2 


Doświadczenie z oceną przydatności do uprawy ekologicznej podkładek dla gruszy 

założono wiosną 2005 roku. Badaniami objęto dwie podkładki: silnie rosnące siewki gruszy 

kaukaskiej i słabo rosnący klon pigwy S1. Drzewka odmiany ‘Konferencja’ szczepione na 

tych podkładkach posadzono w rozstawie 4,0 x 2,0 m, w czterech powtórzeniach, z 

dziesięcioma drzewkami na poletku. W 2011 roku stan zdrowotny drzew w doświadczeniu 

był dobry. Po zimie nie stwierdzono żadnych uszkodzeń systemu korzeniowego ani pędów. Z 

powodu niskich temperatur w marcu i kwietniu, wegetacja rozpoczęła się później niż w 

poprzednim sezonie. Grusze rozpoczęły kwitnienie 29 kwietnia, a zakończyły około 10 maja. 

Kwitnienie drzew na siewkach gruszy kaukaskiej i na pigwie S1 ocenione zostało na dobrym 

poziomie. Jednak dość silne opady deszczu oraz stosunkowo niskie temperatury w okresie 

kwitnienia sprawiły, że zawiązanie owoców oceniono na średnim poziomie. 

Wiosną 2011 roku wykonano lekkie cięcie formujące, a w okresie wegetacji systematycznie 

wycinano pojawiające się odrosty korzeniowe. Drzewka odmiany ‘Konferencja’, szczepione 

na siewkach gruszy kaukaskiej rosły silniej niż drzewka szczepione na pigwie S1. Z drzew 

szczepionych na siewkach gruszy kaukaskiej zebrano średnio 5,2kg owoców w przeliczeniu 

na 1 drzewo, natomiast na pigwie S1 - 3,1 kg/drzewo. 

Tabela 15. Wzrost i plonowanie drzew gruszy odmiany ‘Konferencja’ szczepionych na dwóch 

podkładkach w 2011r. 

Rok sadzenia: wiosna 2005 

Podkładka 

PPPP* 

[cm 2 ] 

Plon 2011 

[kg/drzewo] 

Plon 2009-2011 

[kg/drzewo] 

Pigwa S1 41,1 3,1 8,9 

Siewka gruszy 

54,7 5,2 11,4 

kaukaskiej 


We wszystkich doświadczeniach niezbędne było bardzo intensywne niszczenie chwastów w 

rzędach przy pomocy płytko działającej glebogryzarki. Trawę w międzyrzędziach koszono 

systematycznie, co 2 tygodnie. Przy tym sposobie pielęgnacji gleby, drzewa miały dobre 

warunki dla wzrostu jak również dla wyrastania owoców. 

W 2011 roku na terenie Ekologicznego Sadu Doświadczalnego w Nowym Dworze-Parceli 

wykonano kilka lustracji na obecność chorób i szkodników na drzewach jabłoni, śliwy, 

gruszy, czereśni, wiśni, moreli i brzoskwini. Z każdego gatunku i z każdej wybranej odmiany 

pobierano losowo po 40 pędów jednorocznych, które przy użyciu mikroskopu 

211

stereoskopowego przeglądano na obecność zimujących form szkodników. Na jabłoni 

najwięcej notowano jaj mszycy jabłoniowo-babkowej, a najmniej jaj przędziorków. Liczba 

notowanych szkodników nie przekraczała progów zagrożenia. Liczebność kwieciaka 

jabłkowca strząsanego na płachtę entomologiczną na jabłoni dwukrotnie przekroczyła próg 

zagrożenia, a na gruszy była niewielka. W czasie wegetacji monitorowanie szkodników oraz 

wyznaczanie terminów stosowania odpowiednich zabiegów prowadzono przy użyciu 

lepowych i feromonowych pułapek. Liczebność tych szkodników przekraczała od 2 do 4 razy 

próg zagrożenia. W największym nasileniu występowała nasionnica trześniówka na czereśni i 

wiśni. Na jabłoni, obok kwieciaka jabłkowca, największy wpływ na redukcję plonu miały: 

owocnica jabłkowa j zwójkówki liściowe. Doświadczenia nad zasiedleniem jabłoni przez 

mszyce potwierdziły wyniki obserwacji z lat ubiegłych. Lustracje polowe ponownie wykazały 

największe zasiedlenie jabłoni przez mszycę jabłoniowo-babkową. Do odmian najchętniej 

zasiedlanych przez ten gatunek należał ‘Topaz’. Na drzewach tej odmiany liczba kolonii była 

wynosiła ponad 46/drzewo. Chętnie zasiedlane przez mszycę jabłoniowo-babkową były 

również odmiany `Szampion` i `Rubinola`. Na drzewach tych odmian liczba kolonii wynosiła 

odpowiednio 24 i 15/1drzewo. Najmniej kolonii mszycy jabłoniowo-babkowej notowano na 

drzewach odmian: `Melfree` i `Free Redstar`. Liczba kolonii mszycy jabłoniowej była 

wielokrotnie mniejsza od liczby kolonii mszycy jabłoniowo-babkowej. Na przykład na 

odmianach `Rubinola` i ‘Ligolina’ notowano mniej niż 1 kolonię tego szkodnika w 

przeliczeniu na 1 drzewo, a na odmianach Melfree` i `Free Redstar’ mszyca ta występowała 

sporadycznie. Prawdopodobnie było to wynikiem większej wrażliwości tego gatunku na 

zastosowane ekologiczne środki ochrony. 

W doświadczeniu polowym nad zwalczaniem mszyc na drzewach jabłoni najlepsze efekty 

uzyskano po trzykrotnym opryskiwaniu wyciągiem z nasion gorczycy i naparem ze skrzypu. 

Tabela 16. Uszkodzenia jabłek przez szkodniki w roku 2011 odmian parchoodpornych w 

Nowym Dworze 

Odmiana 

Liczba przejrzanych Liczba uszkodzonych 

owoców 

owoców 

Enterprise/M26 430 133 30,9 

Enterprise/M9 404 111 27,5 

Free Redstar 446 181 40,6 

Rajka`/M.26 400 154 38,5 

Rajka`/M.9 401 154 38,4 

% uszkodzonych 

owoców 

Rewena`/M26 410 135 32,9 

Rewena`/M9 402 111 27,6 

Topaz 508 268 52,8 

Gold Millenium` 447 239 53,5 

Melfree 332 112 33,7 

Tabela 17. Uszkodzenia owoców kilku odmian jabłoni przez szkodniki w sezonie 

wegetacyjnym 2011roku. 

Liczba przejrzanych Liczba uszkodzonych 

Odmiana 

owoców 

owoców 

Delbard Jubile`/M26 400 179 44,8 

% uszkodzonych 

owoców 

Delbard Jubile`/M9 413 142 34,4 

Szampion/M26 352 139 39,5 

Szampion/M9 362 155 42,8 

Szampion/M7 345 130 37,7 

Szampion/P60 425 137 32,2 

Piros/M26 401 187 46,6 

Piros/M9 412 158 38,3 

Pinova 411 283 31,1 

212

Ligolina 400 119 29,8 

Na gruszy w 2011 roku po raz pierwszy stwierdzono wysoką populację podskórnika 

gruszowego. Przewyższała ona ponad 2 razy próg zagrożenia. Latem notowano silne 

uszkodzenia liści przez tego szpeciela. Szczegółowe lustracje wykazały zróżnicowane 

uszkodzenia poszczególnych odmian. Spośród badanych 6-ciu odmian najwięcej gałęzi z 

liśćmi silnie uszkodzonymi przez podskórnika notowano na odmianach: ‘Erika’ i ‘Amfora’, a 

najmniej na odmianie ‘Konferencja’. Lustracje powinny być kontynuowane w latach 

następnych. Na żółtych tablicach lepowych założonych wiosną odłowiono najwięcej 

osobników miodówki czerwonej. W sezonie wegetacyjnym nie notowano licznego 

występowania miodówek, a późną jesienią liczebność miodówki gruszowej plamistej była 

niska. Mikroskopowe oznaczenia wykazały wysokie spasożytowanie tego gatunku (ponad 

60%) przez pasożytniczą błonkówkę Sectiliclava cleone. 

Tabela 18. Wykaz środków ochrony roślin stosowanych w Ekologicznym Sadzie 

Doświadczalnym w Nowym Dworze-Parceli w 2011 roku. 

Środki do zwalczania chorób Środki do zwalczania szkodników 

Miedzian Extra 350 SC 

Promanal 60 EC 

Siarkol Extra 80 WP 

SpinTor 240 SC 

Mydło ogrodnicze potasowe ze skrzypem Madex SC 

Napar z chrzanu 

Mydło ogrodnicze potasowe biocząstkowe 

Wyciąg z krwawnika 

Mydło ogrodnicze potasowe z silnym 

Napar ze skrzypu 

zapachem czosnku 

W doświadczeniach prowadzonych w Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym w Brzeznej- 

Litaczu, w ramach Umowy Nr 5 PW/4.1/2011 prace koncentrowały się głównie na pielęgnacji 

młodych jeszcze nasadzeń odmianowych roślin jagodowych. Szczegółowa ocena 

przydatności odmian poszczególnych gatunków do upraw ekologicznych będzie mogła być 

dokonana w kolejnych latach. Wyniki dotyczące wzrostu i owocowania roślin na ekologicznej 

plantacji w Brzeznej-Litaczu zestawiono w tabelach 19-22. 

Tabela 19. Plon i masa 50 szt. owoców świdośliwy, róży wielkoowocowej, aronii i leszczyny 

na ekologicznej plantacji doświadczalnej w Brzeznej-Litaczu w 2011 roku 

Gatunek* 

Plon handlowy z 5 

krzewów [kg] 

Plon niehandlowy z 5 

krzewów [kg] 

Masa 50 szt. owoców 

[g] 

Świdośliwa 0,87 - 40,20 

Róża jabłkowata 

‘Karpatia’ 

3,10 0,45 237,00 

Aronia 2,89 0,34 67,90 

Leszczyna 1,15 - 120,30 

*Kombinację stanowiło 20 roślin (4 powtórzenia, po 5 roślin w każdym powtórzeniu). 

213

Tabela 20. Plon i masa 50 szt. owoców jagody kamczackiej, porzeczki czarnej i kolorowej na 

ekologicznej plantacji doświadczalnej w Brzeznej-Litaczu w 2011 roku 

Gatunek 

Jagoda 

kamczacka 

Porzeczka 

czarna 

Porzeczka 

kolorowa 

Odmiana 

Plon handlowy z 5 Masa 50 szt. owoców 

krzewów [kg] [g] 

Atut 0,97 40,10 

Duet 1,20 48,30 

P19 0,75 37,90 

Sinigłaska 1,30 45,68 

Czelabinka 0,76 50,00 c 

Ceres 1,70 30,80 

Wernisaż 1,30 28,10 

Bona 0,50 36,10 

Tiben 2,80 25,20 

Tisel 0,70 40,00 

J. Kopania 3,00 33,80 

Holenderska Czerwona 3,70 16,60 

Rovada 1,90 22,20 

Detvan 2,50 21,90 

Tatran 3,10 20,00 

Blanka 4,30 20,20 


Tabela 21. Plon i masa 50 szt, owoców dwóch odmian jeżyny na ekologicznej plantacji 

doświadczalnej w Brzeznej-Litaczu w 2011 roku 

Odmiana 

Plon handlowy z 

5 krzewów [kg] 

Plon 

niehandlowy z 5 

krzewów [kg] 

Masa 50 szt. 

owoców [g] 

Gazda 2,20 0,52 31,30 

Orkan 1,50 0,54 88,20 


Tabela 22. Plon i masa jednego owcu czterech odmian jeżyny na ekologicznej plantacji 

doświadczalnej w Brzeznej-Litaczu w 2011 roku 

Plon 

Odmiana 

Plon handlowy niehandlowy Masa 1 owocu 

z 20 roślin (kg) (zgniłe+małe) z [g] 

Zgniłe [kg] 

20 roślin (kg) 

Polka 2,80 3,70 12,20 0,42 

Kent 4,20 2,90 11,80 0,31 

Salut 2,30 1,70 12,80 0,37 

Honeoye 1,90 1,40 12,10 0,30 


214

Z dotychczasowych obserwacji wynika, że spośród gatunków roślin jagodowych najłatwiej 

jest produkować ekologiczne owoce borówki amerykańskiej oraz maliny powtarzającej. 

Podzadanie 3 

Testowanie prototypów maszyn specjalistycznych przeznaczonych do uprawy gleby w 

ekologicznym sadzie. 

W sezonie wegetacyjnym 2011 kontynuowano badania nad efektywnością pracy 3 urządzeń 

do niszczenia chwastów w sadach owocowych. Ze względu na trudności z utrzymaniem 

zakładanych głębokości pracy elementów roboczych, dokonano modyfikacji zawieszenia 

maszyn, glebogryzarki sadowniczej oraz biernego urządzenia pielącego, na ciągniku. Cięgno 

bocznego zawieszenia zastąpiono wieszakiem sztywnym o zmiennej długości, umożliwiającej 

regulację głębokości roboczej. Przeprowadzono także modyfikację hydraulicznego układu 

napędu elementów roboczych glebogryzarki sadowniczej. Ze względu na znaczne wzrosty 

temperatury oleju zasilającego silnik hydrauliczny obserwowane w miesiącach letnich 

zbiornik oleju wyposażono w chłodnicę z wentylatorem napędzanym silnikiem elektrycznym. 

Obserwacje prowadzono w sadzie jabłoniowym z odmianami ‘Pinova’ oraz ‘Topaz’. 

Powierzchni kwatery doświadczanej wynosiła ok. 0,5 ha, 18 rzędów drzew o długości 75 m 

posadzono w rozstawie 3 x 1 oraz 3,5÷4,0 x 3 m (po 9 rzędów). Na powierzchni międzyrzędzi 

utrzymywana była zielona murawa, pod koronami drzew pas czarnego ugoru o szerokości 1,4 

m. Wykorzystano dwa urządzenia z napędzanymi elementami roboczymi: glebogryzarkę 

sadowniczą z nożami w kształcie litery „U” oraz urządzenie z uchylnym elementem 

roboczym wyposażonym w pionowe noże. Trzecie, przewidziane do badań, urządzenie z 

biernymi elementami roboczymi, ze względu na niższą skuteczność obserwowaną w 

ubiegłych sezonach oraz trudne warunki zabiegów w sezonie bieżącym, zostało użyte do 

zwalczania perzu już po zbiorze owoców, podczas ostatniego zabiegu w sezonie 

przeprowadzonego 22 listopada. 

W całym sezonie wegetacyjnym wykonano 6 zabiegów: 

1) 21 IV – glebogryzarką sadowniczą pracującą z głębokością ok. 6 cm. Celem zabiegu było 

uzyskanie jednolitego poziomu zachwaszczenia na poletkach doświadczalnych. 

2) 3 VI – glebogryzarka sadowniczą. Celem zabiegu, oprócz niszczenia chwastów, było 

przykrycie rozrzuconego uprzednio nawozu organicznego (obornika). 

3) 30 VI – glebogryzarką ze zmodyfikowanym systemem zawieszenia na ciągniku oraz 

chwastownikiem z uchylnym elementem roboczym. 

4) 28 VII – chwastownikiem z uchylnym elementem roboczym oraz glebogryzarką 

sadowniczą. Celem zabiegu było porównanie efektywności obydwu urządzeń, 

5) 1 IX – chwastownikiem z uchylnym elementem roboczym oraz glebogryzarką sadowniczą. 

Celem zabiegu było porównanie efektywności obydwu urządzeń. 

6) 22 XI – narzędziem ze sprężynującymi zębami oraz glebogryzarką sadowniczą. Celem 

zabiegu była ocena wpływu odchwaszczania po zbiorze na stopień pokrycia 

chwastami w kolejnym sezonie uprawy (ocena zostanie przeprowadzona wiosną 2012 

roku) 

Efektywność zabiegów porównywano na podstawie procentowej skuteczności niszczenia 

chwastów wieloletnich (E %) wyrażonej procentowym udziałem ilości chwastów 

zniszczonych w ilości obserwowanej przed zabiegiem – wzór (1). 

C C 

E% [%] 

1 2 

100 (1) 

C1 

gdzie: 

C 1 - ilość chwastów obserwowana przed zabiegiem 

C 2 - ilość chwastów obserwowana 7 dni po zabiegu. 

215

W roku 2011 oceniono ponadto wydajność pracy maszyny wyposażonej w czynne elementy 

robocze: glebogryzarki sadowniczej mocowanej między osiami kół ciągnika. Określono czasy 

jazdy z dwoma wykorzystywanymi w zabiegach prędkościami roboczymi ciągnika oraz 

nakłady czasu na wykonanie uwroci na końcach rzędów. Na ich podstawie wyznaczono 

średnie wydajności praktyczne, uzyskane podczas obserwacji oraz teoretyczne, obliczone na 

podstawie wyznaczonych parametrów pracy agregatów. 

Skuteczność niszczenia chwastów wieloletnich ocenianymi maszynami zależała od terminu, a 

więc i warunków, w których przeprowadzono zabieg (wilgotność gleby i stopień 

zachwaszczenia). Maksymalnie niszczono 100 % chwastów, w najmniej skutecznych zabiegach, 

na niektórych poletkach tylko 10%. Obserwowane różnice skuteczności niszczenia chwastów 

glebogryzarką oraz urządzeniem z uchylnym elementem roboczym wykazały przewagę tej 

pierwszej. Średnie wartości procentowej skuteczności odchwaszczania glebogryzarki były istotnie 

wyższe dla zabiegu wykonanego 28 VII oraz dla całego sezonu - Tab. 1. 

Nie udowodniono istotności różnic między średnimi wartościami procentowej skuteczności 

zwalczania chwastów jednorocznych przez porównywane urządzenia. Nieznacznie lepsze 

efekty, uzyskano stosując glebogryzarkę sadowniczą – Tab. 2. 

Tabela 1. Efektywność niszczenia chwastów wieloletnich uzyskana przez maszyny w trzech 

zabiegach w sezonie 2011 (Nowy Dwór k. Skierniewic) 

Rodzaj maszyny 

Procentowa efektywność odchwaszczania [%] uzyskana w 

trzech terminach przeprowadzonych zabiegów 

30 VI 28 VII 1 IX średnia z sezonu 

glebogryzarka sadownicza 71,5 84,1 89,4 81,7 

urządzenie z uchylnym 

elementem roboczym 

64,8 59,5 90,0 71,4 

Tabela 2. Efektywność niszczenia chwastów jednorocznych uzyskana przez maszyny w 

trzech zabiegach w sezonie 2011 (Nowy Dwór k. Skierniewic) 

Rodzaj maszyny 

Procentowa efektywność odchwaszczania [%] uzyskana w 

trzech terminach przeprowadzonych zabiegów 

30 VI 28 VII 1 IX średnia z sezonu 

glebogryzarka sadownicza 87,4 90,2 93,2 90,3 

urządzenie z uchylnym 

elementem roboczym 

81,1 85,4 91,4 86,0 

Z uwagi na konieczność precyzyjnego prowadzenia ciągnika wzdłuż rzędów drzew, w 

zależności od warunków glebowych i stopnia zachwaszczenia, wykorzystywano dwie 

prędkości jazdy: V 1 - 4,10 oraz V 2 - 3,14 km/h. Czasy nawrotów ciągnika na końcach rzędów 

drzew wynosiły od 13 do 23 sek. (średnio 18,5 sek.) – Tab. 3. 

Tabela 3. Wydajność godzinowa ciągnika wyposażonego w glebogryzarkę sadowniczą 

uzyskana w dwóch typach sadu dla dwóch prędkości roboczych agregatu. 

Średnia 

prędkość 

jazdy 

Średni czas 

nawrotu 

[sek] 

Wydajność praktyczna 

uzyskana podczas badań 

[ha∙h -1 ] 

Wydajność teoretyczna 

[ha∙h -1 ] 

[km∙h -1 ] 

3 x 1 m 4 x 2 m 3 x 1 m 4 x 2 m 

V 1 - 4,10 

0,98 1,27 1,23 1,64 

18,5 

V 2 - 3,14 0,79 1,02 0,94 1,26 

Uzyskiwana przez agregat podczas badań praktyczna wydajność godzinowa wynosiła od 0,80 

216

do 1,27 ha/h. Niskie wartości wynikały z krótkich długości rzędów (78 m.) i konieczności 

częstego wykonywania nawrotów. W sadach o dłuższych rzędach i mniejszej ilości uwroci, 

uzyskana wydajność godzinowa będzie wyższa. Wyznaczona na podstawie średniej prędkości 

jazdy oraz strat czasu na wykonanie nawrotów, wydajność teoretyczna dla sadów 

posadzonych w rozstawie 3 x 1 m wynosi od 0,9 do 1,2 ha/h. W sadach o szerokości 

międzyrzędzi 4 m., możliwe jest uzyskanie wyższych, w zakresie od 1,26-1,64 ha/h 

wydajności. 

SZKOLENIA PROWADZONE PRZEZ WYKONAWCÓW ZADANIA W 

ZAKRESIE UPOWSZECHNIANIA UZYSKANYCH WYNIKÓW 

1) Temat szkolenia: Problemy związane z produkcją owoców metodami ekologicznymi. 

Organizator: Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa IO. 

Termin szkolenie: 27 maja 2011r. 

Miejsce: Ekologiczny Sad Doświadczalny IO w Nowym Dworze Parceli. 

Osoby uczestniczące: Pracownicy ZOZGiS zajmujący się badaniami z zakresu sadownictwa i 

szkółkarstwa ekologicznego oraz studenci studiów magisterskich Wydziału Ogrodniczego 

SGGW w Warszawie Polski (100 osób). 

Osoby prowadzące szkolenie: dr Elżbieta Rozpara, mgr Paweł Bielicki, dr Dorota 

Kruczyńska, dr Teresa Badowska-Czubik. 

2) Temat szkolenia: Ekologiczna produkcja owoców oraz materiału szkółkarskiego. 

Organizator: Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa IO 

Termin szkolenie: 7 września 2011r. 


Osoby uczestniczące: instruktorzy ODR z całej Polski (50 osób) i pracownicy IO zajmujący 

się badaniami z zakresu sadownictwa i szkółkarstwa ekologicznego 

Osoby prowadzące szkolenie: dr Elżbieta Rozpara, mgr Paweł Bielicki, dr Dorota 

Kruczyńska, dr Teresa Badowska-Czubik, dr Hanna Bryk 

3) Temat szkolenia: Ekologiczna produkcja owoców oraz materiału szkółkarskiego. 




Osoby uczestniczące: Działkowcy z terenu Skierniewic (40 osób). 

Osoby prowadzące szkolenie: mgr Paweł Bielicki 

WYJAZ SZKOLENIOWY ZAGRANICZNY 

Kraj, miejscowość, okres pobytu: Czech, Praga, 13-17.11.2011r. 

Osoba uczestnicząca: mgr Paweł Bielicki-wykonawca zadania 4.1. 

Celem wyjazdu było uczestnictwo w konferencji dotyczącej rolnictwa ekologicznego i 

Biosummicie oraz wizyta w gospodarstwie ekologicznym. Wyjazd odbył się w dniach 13 – 17 

listopada 2011 do Pragi czeskiej i okolic. W programie znalazł się udział w konferencji 

naukowej „III Międzynarodowej Konferencji Naukowej Rolnictwa Ekologicznego” 

organizowanej na Uniwersytecie Przyrodniczym w Pradze. Na konferencji prezentowano 

osiągnięcia naukowe z zakresu rolnictwa ekologicznego w Czechach i krajach europejskich. 

Ponadto w trakcie wyjazdu uczestniczono w spotkaniu „Biosummit 2011” zorganizowanym 

w Parlamencie Czech oraz dyskusji poświęconej znaczeniu rolnictwa ekologicznego i 

żywności produkowanej metodami ekologicznymi w Europie oraz organizacji rynku 

rolnictwa ekologicznego. W spotkaniu tym wzięli udział parlamentarzyści Czech oraz 

217

Minister Rolnictwa Republiki Czeskiej. W programie znalazło się również zwiedzanie 

gospodarstwa ekologicznego, zajmującego się chowem krów mlecznych i przetwórstwem 

mleka oraz przetwarzaniem produktów zbożowych, zlokalizowanego Okrouhlice 27, 256 01, 

Benešov. Odbyło się też spotkanie w Instytucie Produkcji Roślinnej w Pradze. Zwiedzano 

park maszynowy i zapoznano się zasadami prowadzenia banku nasion. W trakcie spotkania z 

Dyrekcją Instytutu, prof. Jiri Urbanem (Czech Technology Platform for Organic Agriculture, 

UKZUZ Brno) oraz prof. Carlo Leifertem (University of Newcastle) miała miejsce 

prezentacja uczestników wyjazdu szkoleniowego oraz dyskusja na temat przyszłej współpracy 

pomiędzy czeską platformą rolnictwa ekologicznego, Instytutem Produkcji Roślinnej w 

Pradze oraz instytutami i uczelniami zajmującymi się rolnictwem ekologicznym w Polsce. 

Zdobyte doświadczenia posłużą do poszerzenia i dalszego rozwoju badań naukowych z 

zakresu ekologicznej produkcji rolniczej oraz umożliwią nawiązanie formalnych kontaktów 

z czeskimi placówkami naukowymi pracującymi na rzecz rolnictwa ekologicznego 

(Uniwersytet Przyrodniczy i Instytut Produkcji Roślinnej w Pradze) oraz z angielskim 

ośrodkiem badań - University of Newcastle. 

3. Wymierne rezultaty realizacji zadania 

MIERNIK (i) dla zadania: 

1/ Liczba doświadczeń nad oceną wpływu zróżnicowanej architektury sadu ekologicznego na 

stan zdrowotny i produktywność drzew. Plan – 1 doświadczenie. Wykonanie – 1 

doświadczenie. Kontynuowano doświadczenie pt. „Ocena wpływu zrózniocowanej 

architektury sadu ekologicznego na stan zdrowotny i produktywność drzew”. 

2/ Liczba gatunków i odmian w badaniach nad ich przydatnością do ekologicznej uprawy. 

Plan – 8 gatunków, łącznie 56 odmian. Wykonanie - 8 gatunków, łącznie 56 odmian. 

Wykaz gatunków i odmian został podany w podzadaniu 1. 

3/ Liczba testowanych maszyn specjalistycznych przeznaczonych do uprawy gleby w 

ekologicznym sadzie. Plan -3 maszyny. Wykonanie – 3 maszyny. 

Wykaz testowanych maszyn został podany w podzadaniu 2. 

4/ Liczba publikacji i instrukcji wdrożeniowych związanych z realizacją zadania. Plan -1 

publikacja. Wykonanie – 1 publikacja. 

H. Bryk, A. Broniarek-Niemiec, W. Danelski, Skuteczność preparatów roślinnych w 

zwalczaniu chorób wiśni, 54 Ogólnopolska Konferencja Ochrony R. S., 2011, sesja 

posterowa, str. 135-137 

4. Rola partnerów w realizacji zadania (ze szczególnym uwzględnieniem organów 

administracji publicznej) 

1. Współpraca z dwiema uznanymi jednostkami certyfikującymi w Rolnictwie 

Ekologicznym: Cobico Kraków i Ekogwarancja. 

2. Współpraca z Uniwersytetem Przyrodniczym we Wrocławiu w zakresie badań składu 

chemicznego owoców pochodzących z różnych technologii uprawy w tym z uprawy 

ekologicznej – przesłanie owoców do badań 

3. Współpraca z Krajowym Centrum Doradztwa Ekologicznego w zakresie 

przeprowadzenia szkolenia dla doradców rolno-środowiskowych (07.09.2011). 

4. Współpraca z Sadowniczym Zakładem Doświadczalnym IO w Brzeznej Sp. z o.o. 

Zawarta została umowa na wykonanie usługi badawczo-rozwojowej Nr umowy 5 

PW/4.1/2011 z dnia 13.09.2011r. pt. Ocena przydatności gatunków i odmian roślin 

218

jagodowych do upraw ekologicznych”. 

5. Współpraca z Ekologicznym Gospodarstwem Sadowniczym: Wojciecha Sumińskiego, 

zlokalizowanym w Rowiskach Starych k/ Skierniewic. 

6. Informacje dotyczące przydatności odmian do ekologicznej uprawy przekazywano 

producentom w formie porad w czasie XXXIV Skierniewickiego Święta Owoców, 

Warzyw i Kwiatów w dniach 17 i 18 września 2011 i Dnia Otwartych Drzwi. 

7. Współpraca z SGGW-AR w Warszawie polegająca na zorganizowaniu i przeprowadzeni 

dnia 27 maja 2011 u na terenie Ekologicznego Sadu Doświadczalnego zajęć terenowych 

z zakresu ekologicznej ochrony roślin przed chorobami i szkodnikami oraz doboru 

odmian i podkładek drzew owocowych do upraw ekologicznych dla grupy 90 studentów 

i wykładowców Wydziału Ogrodniczego SGGW. Ponadto dr Elżbieta Rozpara wygłosiła 

referat na temat problemów ekologicznej produkcji owoców (w języku angielskim) na 

Seminarium Międzynarodowym zorganizowanym w dniu 23 maja 2011 na SGGW-AR w 

Warszawie, a w dniu 7 września 2011 w Ekologicznym Sadzie Doświadczalnym w 

Nowym Dworze- Parceli przyjęto grupę profesorów SGGW. 

219

Zadanie 4.2 „Opracowanie metod ekologicznej produkcji szkółkarskiej roślin 

sadowniczych” 



W okresie od 01.01. - 31.12.2011 roku planowane cele zostały osiągnięte w 100%. 


Podzadanie 1. 

Ocena wpływu zastosowanej podkładki i sposobu utrzymywania gleby w szkółce na 

wydajność i jakość okulantów śliwy, moreli, wiśni i czereśni, przydatności różnych 

podkładek do produkcji ekologicznego materiału szkółkarskiego drzew moreli, 

brzoskwini oraz różnych metod utrzymywania gleby oraz monitorowanie 

wystepowania chorób i szkodników w ekologicznej szkółce podkładek moreli i 

brzoskwiń. 

a) Ocena wpływu materiałów ściółkujących glebę na wydajność i jakość okulantów 

odmian drzew pestkowych rosnących na różnych podkładkach. 

Pod koniec marca przycięto nad „oczkiem” wszystkie zaokulizowane podkładki: ‘Colt’, 

F12/1, siewki antypki, siewki ‘Węgierki Wangenheima’ i siewki ałyczy odmianami czereśni, 

wiśni i śliwy (tabela 1). Z „oczek” wyrastały pędy odmian szlachetnych, które 

systematycznie podkrzesywano, uszczykując bądź wyłamując wyrastające pędy syleptyczne 

do wysokości 50cm nad ziemią. Celem tego zabiegu było wytworzenie koronki na 

odpowiedniej wysokości od ziemi. Podkrzesywanie zakończono w połowie sierpnia. Taki 

termin wykonywania zabiegu dawał gwarancje prawidłowego gojenia się ran powstałych w 

wyniku usuwania pędów bocznych. Wyrastające pędy, które nie rosły pionowo, były 

przywiązywane do tyczek bambusowych, aby otrzymać jak największą liczbę prostych 

okulantów. Zabieg przywiązywania pędów do tyczek powtarzano w sezonie 2-3 krotnie. 

Zabiegi podkrzesywania i formowania koronek zostały zakończone w połowie sierpnia. 

Tabela 1. Wykaz okulantów czereśni, wiśni, śliwy i moreli produkowanych na różnych 

podkładkach w szkółce doświadczalnej w Nowym Dworze Parceli w 2011 roku. 

Podkładki 

‘Colt’, ‘F12/1’ 

Siewki antypki 

Siewki ‘Węgierki Wangenheima’ 

Siewki ałyczy 

Odmiany 

‘Burlat’, Summit’ 

‘Debreceni Botermo’, Kelleris16’ 

‘Herman’, ‘Katinka’ 

Goldrich’, Harcot’ 

W połowie października, na 2-3 tygodnie przed planowanym 

terminem wykopywania drzewek ze szkółki drzewka zostały 

opryskane preparatem miedziowym Miedzian 50WP, w celu 

przyspieszenia defoliacji liści. Przed kopaniem drzewek 

pozostałe liście zostały usunięte ręcznie. Następnie wszystkie 

drzewka zostały policzone i zaetykietowane. Na początku 

listopada drzewka zostały wykopane za pomocą specjalnego 

wyorywacza ciągnikowego (fot. obok). 

220

W doświadczeniu nad wpływem sposobu utrzymania gleby w szkółce ekologicznej na 

wydajność i jakość produkowanych drzewek, badano 4 sposoby utrzymania gleby: 1. ugór 

mechaniczny (kontrola), 2. wióry (zrębki) pochodzące z drzew liściastych (ściółka organiczna), 

3. włókninę jutowo-lnianą i 4. zieloną włókninę (ściółkę nieorganiczną). Fot. 1-4. 

1. 2. 3. 4. 

W końcu października, po zakończeniu defoliacji drzewek dokonano pomiarów ich 

wysokości i grubości. Pomiary grubości drzewek wykonywano na wysokości 10cm powyżej 

miejsca okulizacji. W trakcie wykopywania drzewek w szkółce, były one sortowane na trzy 

klasy jakości. W pierwszej - były drzewka odmian czereśni, wiśni i śliwy grubsze niż 12mm 

i o wysokości powyżej 120 cm, a w przypadku moreli okulizowanych na siewkach ałyczy, 

były to drzewka o średnicy pnia większej niż 14mm. 

Największą liczbę drzewek w stosunku do liczby okulizowanych podkładek, uzyskano dla 

obu odmian moreli okulizowanych na siewkach ałyczy. W przypadku odmiany ‘Goldrich’ 

wydajność drzewek w stosunku do zaokulizowanych podkładek wyniosła ponad 92%. 

Również wysoką wydajność drzewek uzyskano dla odmiany ‘Harcot’ – ponad 87% (tabela 

2). Okulantów czereśni szczepionych na podkładce ‘Colt’ oraz na siewkach czereśni ptasiej 

uzyskano wyraźnie więcej niż na klonie ‘F12/1’. Porównując czereśnie i wiśnie lepsze 

wyniki w 2011 roku uzyskano dla wiśni. Dla okulantów wiśni odmiany ‘Kelleris16’ 

uzyskano wydajność ponad 70%. Nieco słabszy wynik, niewiele ponad 66% odnotowano dla 

‘Debreceni Botermo’. 

Tabela 2. Wydajność okulantów czereśni, wiśni, moreli i śliwy oraz procentowy udział 

uzyskanych drzewek w klasach jakości. 

Podkładka 

Odmiana 

Wydajność 

ogólna *) 

% udział okulantów grupie 

wyrośniętych 

[%] 

a - najlepiej b - najsłabiej 

Colt ‘Burlat’ 76,5 71,7 28,3 

‘Summit’ 68,2 68,2 32,8 

Siewka czereśni ptasiej ‘Burlat’ 65,1 90,0 10,0 

‘Summit’ 65,1 70,0 30,0 

F12/1 ‘Burlat’ 52,2 87,7 12,3 

‘Summit’ 52,5 77,9 22,1 

Siewka antypki ‘Debreceni B.’ 66,8 45,4 54,6 

‘Kelleris 16’ 70,4 40,1 59,9 

Siewka ałyczy ‘Goldrich’ 92,3 98,7 1,3 

‘Harcot’ 87,1 97,8 2,2 

Siewka Wangenheima ‘Herman’ 68,9 36,5 63,5 

‘Katinka’ 65,2 48,3 51 7 

*- procent uzyskanych drzewek w stosunku do liczby zaokulizowanych podkładek 

Najlepsze wyniki okulizacji uzyskano dla obu odmian moreli na siewce ałyczy. Około 98% 

uzyskanych okulantów odmian ‘Goldrich’ i ‘Harcot’ zostało zakwalifikowanych do grupy 

drzewek dobrze wyrośniętych. Najsłabsze jakościowo drzewka otrzymano dla badanych 

odmian śliwy na ‘Węgierce Wangenheima’ oraz wiśni na siewkach antypki. Na dość niski 

udział dobrze wyrośniętych drzewek wiśni duży wpływ miało silne porażenie liści przez 

221

drobną plamistość liści drzew pestkowych (Blumeriella jaapi). 

Oceniając wpływ sposobu utrzymania gleby w szkółce na końcową wydajność i jakość 

okulantów stwierdzono, że najkorzystniejszy wpływ na wydajność, wysokość i grubość 

uzyskanych drzewek w drugim roku prowadzenia szkółki miała ściółka z włókniny jutowolnianej. 

Na poletkach wykładanych zieloną włókniną i ściółkowanych wiórami drzewnymi 

okulanty badanych gatunków również lepiej rosły w porównaniu do drzewek na poletkach 

kontrolnych, na których obserwowano najniższą wydajność i najsłabszy wzrost (tabele 3-5). 

Najwyższą wydajność drzewek badanych odmian uzyskano z poletek ściółkowanych. 

Najkorzystniej wpłynęło wykładanie gleby włókniną jutowo-lnianą oraz zieloną włókniną. 

Nieco mniejszą wydajność stwierdzono na poletkach, którą ściółkowano zrębkami 

drzewnymi (tabela 3). 

Tabela 3. Wydajność* okulantów w szkółce (w zależności od sposobu utrzymania gleby). 

Podkładka 

Odmiana 

Czarny ugórkontrola 

Wióry 

drzewne 

Włóknina 

jutowo-lniana 

Zielona 

włóknina 

‘Colt’ ‘Burlat’ 66,0 68,7 83,3 88,0 

‘Summit’ 52,2 66,7 77,8 76,0 

Siewka czereśni ptasiej ‘Burlat’ 53,0 62,3 80,0 65,0 

‘Summit’ 51,0 66,2 70,8 72,3 

F12/1 ‘Burlat’ 45,0 51,8 61,1 50,8 

‘Summit’ 43,5 56,4 60,3 49,7 

Siewka antypki ‘Debreceni B.’ 65,0 70,7 65,7 65,8 

‘Kelleris 16’ 68,6 71,5 72,9 68,6 

Siewka ałyczy ‘Goldrich’ 87,9 86,4 97,5 97,4 

Siewka ‘Węgierki 

Wangenheima’ 

‘Harcot’ 91,2 92,7 77,1 87,5 

‘Herman’ 83,3 71,2 59,0 62,2 

‘Katinka’ 81,3 68,4 57,3 53,9 

* - wydajność wyrażona procentem uzyskanych drzewek w stosunku do zaokulizowanych podkładek 

Zebrane wyniki potwierdziły również, że najkorzystniejszy wpływ na wysokość uzyskanych 

drzewek miało ściółkowanie gleby w rzędach włókniną jutowo-lnianą (tabela 4). Najwyższe 

drzewka uzyskano dla badanych odmian moreli szczepionych na siewkach ałyczy. Drzewka 

na poletkach ściółkowanych włókniną jutowo-lnianą i zieloną włókniną osiągnęły średnią 

wysokość powyżej 200cm. Najsłabszym wzrostem dla wszystkich badanych odmian 

czereśni, wiśni, śliwy i moreli charakteryzowały się okulanty rosnące na poletkach, na 

których gleba utrzymywana była w czarnym ugorze. 

Tabela 4. Wpływ ściółkowania gleby na wzrost okulantów w szkółce ekologicznej, 

wyrażony wysokością drzewek [cm]. 

Podkładka 

Odmiana 


Wióry 

drzewne 

Włóknina 

jutowo-lniana 

Zielona 

włóknina 

Colt ‘Burlat’ 75,9 85,4 129,5 119,6 

‘Summit’ 79,5 80,6 120,0 109,1 


‘Summit’ 79,0 122,6 125,7 130,0 

F12/1 ‘Burlat’ 115,0 137,0 168,1 156,0 

‘Summit’ 101,7 131,0 144,5 105,8 

222


‘Kelleris 16’ 61,8 80,7 75,0 95,0 


‘Harcot’ 173,6 176,6 206,5 200,8 

Siewka Wangenheima ‘Herman’ 100,6 115,4 137,1 123,0 

‘Katinka’ 99,1 07,2 132,0 118,4 

Uzyskane wyniki grubości drzewek wykazały, że najlepiej wyrośnięte okulanty wykopano z 

poletek ściółkowanych. Zarówno okulanty czereśni, wiśni, śliwy i moreli miały największą 

średnicę, mierzoną na wysokość 10cm nad miejscem okulizacji, wyprodukowane na 

poletkach wykładanych obiema rodzajami włóknin. Najmniejszą średnice miały rośliny na 

poletkach kontrolnych (tabela 5). 

Tabela 5. Wpływ ściółkowania gleby na wzrost okulantów w szkółce ekologicznej, 

wyrażony średnicą drzewek* [cm]. 

Podkładka 

Odmiana 


Wióry 

drzewne 

Włóknina 

jutowo-lniana 

Zielona 

włóknina 

Colt ‘Burlat’ 12,4 14,8 15,9 13,6 

‘Summit’ 11,3 13,7 13,9 12,8 


‘Summit’ 11,0 12,9 14,5 12,7 

F12/1 ‘Burlat’ 11,1 12,0 14,5 14,7 

‘Summit’ 10,6 10,4 13,0 12,5 


‘Kelleris 16’ 8,4 9,7 9,7 9,1 


‘Harcot’ 18,2 16,4 21,6 20,9 

Siewka Wangenheima ‘Herman’ 8,6 10,1 8,9 10,9 

‘Katinka’ 9,4 10,0 8,7 11,7 

* - grubość drzewek mierzona wysokości 10cm powyżej miejsca okulizacji. 

Uzyskane w doświadczeniu wyniki pomiarów parametrów jakościowych okulantów moreli 

wykazały wysoką jakość wyprodukowanych w szkółce ekologicznej drzewek dwóch 

odmian: ‘Goldrich’ i ‘Harcot’ (tabela 6). Dla obu badanych odmian procentowy udział 

drzewek rozgałęzionych był bardzo wysoki. Drzewka rosnące na poletkach ściółkowanych 

były rozgałęzione w 100%. Okulanty odmiany ‘Goldrich’ były nieznacznie wyższe od 

drzewek ‘Harcot’ i miały większą średnicę pnia. Analiza liczby i długości pędów 

syleptycznych wykazała, że okulanty odmiany ‘Harcot’ miały mniejszą średnią liczbę pędów 

bocznych. Były jednak one wyraźnie dłuższe. Wykazane zostało to średnią długością pędu, 

jak również sumaryczną długością pędów w przeliczeniu na jednego okulanta. Taka wysoka 

jakość drzewek w szkółce ekologicznej powinna gwarantować szybkie ich wejście w 

owocowanie po posadzaniu do sadu. 

223

Tabela 6. Jakość okulantów dwóch odmian moreli wyprodukowanych w ekologicznej 

szkółce doświadczalnej w zależności od sposobu utrzymania gleby. 

Odmiana Sposób utrzymania gleby Średnica 

pnia 

[mm] 

Wysokość 

drzewka 

[cm] 

Udział drzewek 

rozgałęzionych 

[%] 

Suma długości 

pędów bocznych 

[cm] 

Średnia liczba 

pędów bocznych 

[szt.] 

Średnia długość 

pędu bocznego 

[cm] 

‘Goldrich’ Czarny ugór-kontrola 20,0 154,7 94,9 181,6 7,2 25,2 

Wióry drzewne 21,4 170,1 100,0 204,4 7,4 27,6 

Włóknina jutowo-lniana 23,4 224,0 100,0 277,8 10,2 27,2 

Zielona włóknina 23,2 217,6 100,0 238,6 7,0 34,1 

‘Harcot’ Czarny ugór-kontrola 18,2 173,6 94,7 150,8 6,0 25,1 

Wióry drzewne 16,4 176,6 100,0 206,6 5,6 44,3, 

Włóknina jutowo-lniana 21,6 206,5 100,0 248,0 8,6 24,0 

Zielona włóknina 20,9 200,8 100,0 332,8 7,8 42,7 

W kombinacji ze zrębkami drzewnymi wyrastające 

sporadycznie chwasty usuwano ręcznie. Oba rodzaje ściółek - 

organiczną i nieorganiczną rozłożono na szerokość około 

100cm po obu stronach rzędu podkładek. W trakcie sezonu 

wegetacyjnego istniała potrzeba dosypania trocin. W 

kombinacji kontrolnej glebę uprawiano mechanicznie. 

Chwasty w rzędach podkładek usuwano ręcznie, natomiast w 

międzyrzędziach glebę w czarnym ugorze utrzymywano za pomocą wspomnianej już 

glebogryzarki szkółkarskiej. 

Przez cały okres wegetacji w doświadczeniu prowadzona była systematyczna lustracja i 

szczegółowe monitorowanie występowania chorób i szkodników. Zwalczanie patogenów i 

szkodników roślin prowadzono po przekroczeniu progu ich szkodliwości wyłącznie przy 

pomocy środków dopuszczonych do stosowania w uprawach ekologicznych. 

b) Wyniki z doświadczeń nad oceną przydatności podkładek do produkcji 

ekologicznego materiału szkółkarskiego drzew moreli i brzoskwini. 

Doświadczenie nad oceną przydatności podkładek do produkcji 

ekologicznego materiału szkółkarskiego drzew moreli i brzoskwini założono 

wiosną. Obiektem badań były: 

siewki ałyczy (podkładki dla moreli), 

siewki ‘Węgierki Wangenheima’ (podkładki dla moreli), 

klon ‘Pumiselekt’ (podkładki dla moreli), 

siewki brzoskwini Rakoniewickiej (podkładki dla brzoskwini) 

siewki brzoskwini mandżurskiej (dla brzoskwini). 

Podkładki dla brzoskwini zostały posadzone w formie siewek jednorocznych oraz siewek z 

siewu wiosną tego roku na zagony i do multiplatów. Podkładki te zostały posadzone w dwóch 

terminach wiosennych – początek kwietnia i w połowie maja. 

Podkładki posadzono ręcznie w rowki przygotowane 

bruzdownikiem ciągnikowym, w jednakowej rozstawie 

100x25cm. Zastosowana odległość 100cm między rzędami 

podyktowana została szerokością roboczą glebogryzarki 

szkółkarskiej, która wynosiła 80cm. 

Doświadczenie założono w czterech powtórzeniach, po 80 

podkładek na poletku. Chwasty w rzędach podkładek usuwano ręcznie, natomiast w 

224

międzyrzędziach glebę w czarnym ugorze utrzymywano za pomocą wspomnianej już 

glebogryzarki szkółkarskiej. 

Po posadzeniu podkładek do szkółki, wykonano pomiary ich grubości, mierząc suwmiarką 

elektroniczną dwukrotnie, „na krzyż”, średnicę podkładek na wysokości 5cm nad ziemią. 

Okulizację podkładek przeprowadzono w dwóch terminach: 17-19 sierpnia i 1-2 września 

metodą na przystawkę (chip-budding). Dwa terminy okulizacji podyktowane były 

zróżnicowaniem podkładek pod względem grubości. Podkładki posadzone w formie 

tegorocznych siewek pochodzących z siewu na zagony i do multipletów nie nadawały się do 

okulizacji w sierpniu, były zbyt cienkie, aby założyć na nich tarczki okulizacyjne i w 

większości musiały być zaokulizowane na początku września. 

Na podkładkach dla moreli (siewkach ałyczy, siewkach ‘Węgierki Wangenheima’ i klonie 

‘Pumiselct’) zaokulizowano odmiany: ‘Early Orange’, ‘Goldrich’ i ‘Harcot’, a na siewkach 

brzoskwini mandżurskiej i siewkach ‘Rakoniewickiej’ odmiany ‘Harnaś’ i ‘Inka’. Na 

początek października zaplanowano usunięcie wiązadeł okulizacyjnych i przeprowadzenie 

oceny stopnia przyjęcia się oczek na podkładkach. 

Jesienią, po zakończeniu wegetacji, został wykonany drugi pomiar grubości, na tej samej 

wysokości od ziemi. Ponadto została zmierzona wysokość wszystkich podkładek rosnących 

w doświadczeniu. 

Dla badanych podkładek w doświadczeniu stwierdzono zróżnicowany udział przyjęć po 

posadzeniu, wyrażony stosunkiem podkładek zaokulizowanych w stosunku do posadzonych 

(tabela 7). Najlepsze przyjęcia po posadzeniu miały podkładki ‘Pumiselect’. Wszystkie 

posadzone podkładki przyjęły się i zostały zaokulizowane. Nieco słabsze przyjęcia 

odnotowano dla ałyczy i brzoskwini mandżurskiej, posadzonych w formie jednorocznych 

siewek. Najsłabsze przyjęcia podkładek stwierdzono dla słabo rosnących siewek ‘Węgierki 

Wangenheima’, tylko 81,2%. Również słabszymi przyjęciami, poniżej 90%, 

charakteryzowały się siewki obu odmian brzoskwini, wyprodukowane wiosną na rozsadniku 

i posadzone do szkółki w formie pikówek. 

Tabela 7. Ocena przydatności kilku podkładek dla brzoskwini i moreli w szkółce 

ekologicznej, wyrażona średnicą pnia i wysokością roślin. 

Podkładka 

% przyjętych 

podkładek 

Średnica jesień 

[mm] 

Wysokość jesień 

[cm] 

S. ałyczy 93,4 12,1 136,3 

S. brzoskwini mandżurskiej 98,6 15,9 146,5 

S. ‘Węgierki Wangenheima’ 81,2 7,1 51,1 

Klon ‘Pumiselet’ 100,0 17,0 147,2 

S. brzoskwini Rakoniewickiej* 86,6 8,1 60,1 

S. brzoskwini mandżurskiej* 80,2 11,1 92,5 

S. brzoskwini Rakoniewickiej** 92,4 7,6 63,0 

*- tegoroczne siewki wyprodukowane na rozsadniku; ** tegoroczne siewki wyprodukowane w multiplatach 

Najsilniejszym wzrostem w pierwszym roku prowadzenia, w warunkach szkółki 

ekologicznej, charakteryzowały się podkładki klonu ‘Pumiselect’ oraz siewki ałyczy i 

brzoskwini mandżurskiej, posadzone do szkółki w formie jednorocznych siewek. 

Najmniejszą średnicę miały i były najniższe siewki ‘Węgierki Wangenheima’ oraz siewki 

brzoskwini Rakoniewickiej, posadzone do szkółki późną wiosną z multiplatów (tab.7). W 

przypadku siewek ‘Węgierki Wangenheima’ wyraźny wpływ na słabszy wzrost miało dość 

225

silne porażenie podkładek przez szpeciele. 

Przez cały okres wegetacji w szkółce okulantów prowadzono systematyczną lustrację i 

szczegółowo monitorowano występowanie chorób i szkodników. Walkę z patogenami i 

szkodnikami roślin prowadzono wyłącznie przy pomocy środków dopuszczonych do 

stosowania w uprawach ekologicznych. 

c) Wyniki z doświadczeń nad oceną metod utrzymania gleby. 

Na poletkach, na których posadzono podkładki do wyprodukowania drzewek moreli i 

brzoskwini (siewki ałyczy, siewki ‘Węgierki Wangenheima’, podkładki ‘Pumiselekt’ i 

siewki brzoskwini mandżurskiej założono doświadczenie z 

oceną wpływu różnych sposobów utrzymania gleby w szkółce 

na wzrost podkładek. Badaniami objęto cztery sposoby 

utrzymania gleby: 1. ugór mechaniczny (kontrola), 2. wióry 

(zrębki) pochodzące z drzew liściastych (ściółka organiczna), 

3. włókninę jutowo-lnianą i 4. zieloną włókninę (ściółkę 

nieorganiczną). W kombinacji ze zrębkami drzewnymi 

wyrastające sporadycznie chwasty usuwano ręcznie. Oba 

rodzaje ściółek - organiczną i nieorganiczną rozłożono na szerokość około 100cm po obu 

stronach rzędu podkładek. W trakcie sezonu wegetacyjnego istniała potrzeba dosypania 

wiórów. W kombinacji kontrolnej glebę uprawiano mechanicznie. Chwasty w rzędach 

podkładek usuwano ręcznie, natomiast w międzyrzędziach glebę w czarnym ugorze 

utrzymywano za pomocą wspomnianej już glebogryzarki szkółkarskiej. 

Zaraz po posadzeniu podkładek do szkółki, wykonano pomiary ich grubości, mierząc 

suwmiarką elektroniczną dwukrotnie, „na krzyż”, średnicę podkładek na wysokości 5cm nad 

ziemią. Jesienią, po zakończeniu wegetacji, został wykonany drugi pomiar grubości oraz 

zostałe zmierzona wysokość wszystkich podkładek objętych doświadczeniem. 

Przez cały okres wegetacji na posadzonych podkładkach prowadzona była systematyczna 

lustracja i szczegółowy monitoring występowania chorób i szkodników. Walkę z 

patogenami i szkodnikami roślin prowadzono po przekroczeniu progu ich szkodliwości 

wyłącznie przy pomocy środków dopuszczonych do stosowania w uprawach ekologicznych. 

Najsłabszy wzrost wszystkich badanych podkładek obserwowano w kombinacji kontrolnej, 

w której utrzymywani czarny ugór. Najkorzystniejszy wpływ na wzrost i rozwój podkładek 

w pierwszym roku prowadzenia szkółki miała ściółka z włókniny jutowo-lnianej. Podkładki 

na poletkach wykładanych tym materiałem rosły najlepiej. Charakteryzowały się 

największym przyrostem grubości, w ciągu całego okresu wegetacyjnego. Badane podkładki 

ściółkowane zieloną włókniną i wiórami drzewnymi również lepiej rosły w porównaniu do 

podkładek na poletkach kontrolnych (tab. 8). 

Tabela 8. Wpływ sposobu utrzymania gleby w szkółce ekologicznej na jakość kilku 

podkładek dla brzoskwini i moreli. 

Siewka ałyczy 

Podkładka 

Siewka brzoskwini 

mandżurskiej 

Sposób utrzymania gleby 

Średnica wiosna Średnica jesień 

[mm] 

[mm] 

Czarny ugór-kontrola 3,8 9,3 5,5 

Wióry drzewne 4,5 12,1 7,6 

Włóknina jutowo-lniana 4,2 12,2 8,0 

Zielona włóknina 4,4 12,9 8,5 

Przyrost średnicy 

[mm] 





226


Wangenheima’ 

Klon ‘Pumiselet’ 









Oprócz pomiarów średnicy podkładek, jesienią mierzono wysokość podkładek na poletkach 

doświadczalnych. Zebrane wyniki potwierdziły, że najkorzystniejszy wpływ na wzrost 

podkładek w pierwszym roku prowadzenia szkółki miało ściółkowanie gleby w rzędach 

włókniną jutowo-lnianą (wykres 1). Najsłabszym wzrostem charakteryzowały się rośliny 

rosnące na poletkach kontrolnych, na których gleba utrzymywana była w czarnym ugorze 

mechanicznym. 

Wykres 1. Wpływ ściółkowania na wzrost różnych podkładek dla brzoskwini moreli, 

wyrażony wysokością podkładek [cm]. 

180 

160 

[cm] 

140 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

Siewka ałyczy 

Siewka brzoskwini 

mandżurskiej 


Wangenheima' 

Klon ‘Pumiselet’ 

Czarny ugór-kontrola Włóknina jutowo-lniana Zielona włóknina Wióry drzewne 

d) Wyniki z monitorowania występowania chorób i szkodników w ekologicznej szkółce 

podkładek i drzewek owocowych 

W szkółce podkładek dla brzoskwini i moreli oraz w szkółce okulantów czereśni, wiisni, 

moreli i śliwy monitorowano przez cały sezon wegetacyjny występowanie szkodników, 

m.in. pordzewiaczy (śliwowego i jabłoniowego), mszycy (jabłoniowej i jabłoniowobabkowej), 

wciornastków i pryszczarków. 

Bezpośrednio na roślinach liczono kolonie mszyc i inne uszkodzenia roślin np. przez 

gąsienice. Przeciwko mszycom stosowano „Bioczos płynny” i „Mydło Ogrodnicze 

Potasowe” o silnym zapachu czosnku. Do rejestracji pryszczarków i wciornastków 

wykorzystano żółte i niebieskie tablice lepowe firmy „Medchem”. Wciornastki odławiały się 

zarówno na żółtych jak i niebieskich tablicach lepowych. Wyraźnie większą ich liczebność 

obserwowano na niebieskich tablicach, niż na żółtych. 

Szpeciele liczono przy pomocy mikroskopu stereoskopowego na powierzchni 1 cm 2 liścia. 

W każdym terminie, z roślin pobierano losowo po 10 liści. U ich nasady wycinano 

korkoborem krążki liściowe o powierzchni 1 cm 2 . Populację szpecieli obniżano stosując 

227

preparat Siarkol Ekstra zarejestrowany w szkółkach 

przeciwko parchowi. Ponadto, usuwano pędy z objawami 

żerowania dużej populacji pordzewiaczy. 

W 2011 roku, zarówno w szkółce okulantów jak i w szkółce 

podkładek w największym nasileniu występowały mszyce i 

roztocze (tab. 9). Spośród roztoczy w największym nasileniu 

występował pordzewiacz śliwowy. 

Tabela 9. Występowanie szkodników w szkółce ekologicznej w 2011r. 

Szkodniki 

Stopień nasilenia występowania szkodników 

III d V II d VI I d VII I d VIII 

Mszyce 

Roztocze 

Wciornastki 

Pryszczarki 

xxx 

x 

x 

x 

xxx 

xx 

xx 

xx 

xx 

xxx 

xx 

x 

x 

xx 

x 

x 

- brak uszkodzeń; x - obecność szkodnika i uszkodzeń na około 10 % roślin; xx - średnie uszkodzenia (obecność szkodnika i widocznych 

uszkodzeń na 10 -30% roślin; xxx - silne uszkodzenia ponad 30% roślin 

W trzeciej dekadzie maja obserwowano już duże kolonie mszycy czereśniowej i mszycy 

jabłoniowo-babkowej, a w połowie czerwca znaczne uszkodzenia liści i pędów przez 

pordzewiacza śliwowego. W tym czasie populacja tego szpeciela była bardzo wysoka 

(tab.10a i 10b). Na powierzchni 1 cm 2 liścia notowano od 30 do 120 osobników. Pomimo 

obniżenia populacji fungicydem Siarkol stosowanego przeciwko mączniakowi, w lipcu na 

niektórych pędach obserwowano zasychanie i opadanie liści wierzchołkowych. Po raz 

pierwszy, pordzewiacz śliwowy wystąpił na siewkach brzoskwini. Wskutek jego żerowania 

na liściach powstawały początkowo małe, potem większe plamki przypominające wyglądem 

objawy choroby wirusowej. Analizy liści wykonane w Pracowni Wirusologii naszego 

instytutu wykluczyły występowanie wirusów. W dużo mniejszym nasileniu występował 

pordzewiacz jabłoniowy. Jego populacja została bardziej obniżona przez preparat Siarkol, 

aniżeli pordzewiacza śliwowego. 

Tabela 10. Występowanie szpecieli w szkółce ekologicznej w 2011r. 

A. 

Gatunek Liczba osobników/1cm 2 liścia (od –do) * 

III d V II d VI II d VII 

Pordzewiacz jabłoniowy 

Pordzewiacz śliwowy 

0- 3 

3 - 32 

4 - 28 

30 - 120 

2 - 12 

7 - 18 

* najniższa i najwyższa liczba pordzewiacza w okresie od końca maja do połowy lipca. 

B. 

Gatunek Średnia liczba osobników/1cm 2 liścia * 

III d V II d VI II d VII 

Pordzewiacz jabłoniowy 

Pordzewiacz śliwowy 

0,9 

16,9 

7,6 

52,6 

8,3 

10,7 

*- średnia liczba pordzewiaczy . 

Pozostałe grupy szkodników wystąpiły w mniejszym nasileniu, aniżeli w lata ubiegłe. W 

przeglądanych próbach liściowych, liczba larw pryszczarków i wciornastków była niewielka 

228

i wynosiła od 0 do 6, zależnie od terminu. Znacznie więcej było ich w końcu czerwca i w 

lipcu, aniżeli w maju. Sporadycznie notowano gąsienice zwójkówek oraz szkodliwe 

chrząszcze naliściaków. Obniżona populacja niektórych szkodników była wynikiem 

zastosowania preparatu Spintor 240 SC dopuszczonego do stosowania w uprawach 

sadowniczych. 

W sezonie 2011 oceniano występowanie chorób na okulantach czereśni, wiśni i śliw. Program 

ochrony okulantów podano w części dotyczącej oceny występowania szkodników. Pomimo 

warunków atmosferycznych sprzyjających rozwojowi chorób (mokry sezon) w czasie 

wegetacji stwierdzono tylko objawy drobnej plamistości liści drzew pestkowych (Blumeriella 

jaapi) na liściach okulantów czereśni i wiśni Szczegółową ocenę nasilenia tej choroby 

przeprowadzono 26 lipca 2011. Stopień porażenia liści oceniano według umownej skali 0 – 5, 

gdzie: 

0 – liść zdrowy 

1 – do 1% porażonej powierzchni liścia (śr. 0,5%) 

2 – 1-5% porażonej powierzchni liścia (śr. 3%) 

3 – 5-20% porażonej powierzchni liścia (12,5%) 

4 – 20-50% porażonej powierzchni liścia (śr. 35%) 

5 – powyżej 50% porażonej powierzchni liścia (śr 75%) 

W przypadku każdej odmiany oceniano 100 liści. 

Tabela 11. Występowanie drobnej plamistość liści drzew pestkowych (Blumeriella jaapi) na 

okulantach wiśni i czereśni w szkółce ekologicznej w 2011r. 

Odmiana 

Udział porażonych liści 

[%] 

Powierzchnia liścia 

zajęta przez grzyba 

[%] 

`Kelleris 16` 89,87 3,57 

`Debreceni Bötermö` 60,34 0,66 

‘Burlat’ 72,46 1,44 

‘Summit’ 70,50 1,87 

Przyczyną tak silnego porażenia liści były opady deszczu w okresie infekcji pierwotnych 

(koniec maja, początek czerwca), oraz szczególnie obfite opady w okresie infekcji wtórnych 

(lipiec – ponad 250 mm). 

Podczas kilkakrotnych lustracji okulantów śliwy w czasie wegetacji nie stwierdzono objawów 

raka bakteryjnego ani szarki. Na liściach okulantów, niezależnie od odmiany, obserwowano 

nieliczne objawy dziurkowatości liści. Czynnik sprawczy tej choroby nie został 

zidentyfikowany, ponieważ z pobranych prób liści nie wyizolowano w laboratorium żadnych 

grzybów, bakterii chorobotwórczych, ani wirusów, które mogły by powodować takie objawy. 

Prawdopodobnie choroba ma podłoże fizjologiczne. 

229

Tabela 12. Wykaz środków ochrony roślin zakwalifikowanych przez IOR w Poznaniu do 

stosowania w rolnictwie ekologicznym, stosowanych w ekologicznej szkółce doświadczalnej w 

Nowym Dworze Parceli, w 2011r. http://www.ior.poznan.pl/index.php?strona=19&wiecej=26 

L.p. Nazwa Producent Nr zezwolenia 

1 MIEDZIAN 50 WG Zakłady Chemiczne "Organika - Azot" S.A. 58/2009 

2 MIEDZIAN 50 WP Zakłady Chemiczne "Organika - Azot" S.A. 62/2008 

3 MIEDZIAN EXTRA 350 SC Zakłady Chemiczne "Organika - Azot" S.A. 64/2008 

4 SIARKOL 80 WG Zakłady Chemiczne "Organika - Sarzyna" SA 13/2009 

5 SIARKOL 80 WP Zakłady Chemiczne "Organika - Sarzyna" SA 42/2009 

6 SIARKOL EXTRA 80 WP Zakłady Chemiczne "Organika - Sarzyna" SA 18/2007 

7 SPINTOR 240 SC Dow AgroSciences Polska Sp. z o.o. 7/2007 

REFERATY/POSTERY PREZENTOWANE NA KONFERENCJACH 

SYMPOZJACH KRAJOWYCH 

Tytuł referatu/posteru: Szkodniki utrudniające produkcję drzewek śliwy w szkółce 

prowadzonej metodami ekologicznymi. 

Autor: Paweł Bielicki, Teresa Badowska Czubik, Elżbieta Rozpara 

Organizator: Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach 

Miejsce: Ogólnopolska Konferencja Ochrony Roślin 

Termin: 23-24 lutego 2011r. 

Tytuł referatu/posteru: Szkodniki występujące w szkółkach jabłoni prowadzonych w 

ekologicznym systemie produkcji. 

Autor: Paweł Bielicki, Teresa Badowska Czubik, Elżbieta Rozpara 

Organizator: Państwowy Instytut Maszyn Rolniczych w Poznaniu. 

Miejsce: XIII Międzynarodowa Konferencja Naukowa nt. „Rolnictwo ekologiczne – stan 

obecny i perspektywy rozwoju” 

Termin: 12-14 października 2011r. 

Tytuł referatu/posteru: Badania nad jakością uzyskanych sadzonek porzeczki czarnej i 

kolorowej w szkółce ekologicznej. 

Autor: Paweł Bielicki, Elżbieta Rozpara, Zygmunt S. Grzyb 

Organizator: Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach 

Miejsce: Ogólnopolska Naukowa Konferencja Ekologiczna 

Termin: 6 – 7 października 2011r. 



Temat szkolenia: Problemy związane z produkcją szkółkarską metodami ekologicznymi. 

Organizator: Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa IO. 

Termin szkolenie: 27 maja 2011r. 


Osoby uczestniczące: Pracownicy ZOZGiS zajmujący się badaniami z zakresu sadownictwa 

230

i szkółkarstwa ekologicznego oraz studenci studiów magisterskich Wydziału Ogrodniczego 

SGGW w Warszawie Polski (100 osób). 

Temat szkolenia: Ekologiczna produkcja owoców oraz materiału szkółkarskiego. 

Organizator: Zakład Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa IO na wniosek 

KCRE w Radomiu. 



Osoby uczestniczące: Pracownicy ZOZGiSRS zajmujący się badaniami z zakresu 

sadownictwa i szkółkarstwa ekologicznego oraz instruktorzy Ośrodków Doradztwa 

Rolniczego z całej Polski (50 osób). 

Temat szkolenia: Ekologiczna produkcja owoców oraz materiału szkółkarskiego. 




Osoby uczestniczące: P. Bielicki i działkowcy POD z terenu Skierniewic (40 osób). 

Temat szkolenia: Zakładanie sadów ekologicznych przydomowych. 

Organizator: Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu. 

Termin szkolenie: 22 października 2011r. 

Miejsce: Centrum Konferencyjne Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu. 

Osoby uczestniczące: P. Bielicki, E. Rozpara. 



1/ Liczba doświadczeń nad oceną wpływu zastosowanej podkładki i sposobu utrzymywania 

gleby w szkółce na wydajność i jakość okulantów śliwy, wiśni i czereśni. Plan – 1 

dośwaidczenie. Wykonanie - 1 doświadczenie. 

W szkółce doświadczalnej kontynuowano badania nad wpływem podkładki i sposobu 

utrzymania gleby na wydajność okulantów odmian śliwy, moreli, wiśni i czereśni. 

2/ Liczba doświadczeń nad oceną przydatności podkładek do produkcji ekologicznego 

materiału szkółkarskiego drzew moreli i brzoskwini. Plan – 1 doświadczenie. Wykonanie - 

1 doświadczenie. 

Doświadczenie nad oceną przydatności podkładek do produkcji ekologicznego materiału 

szkółkarskiego drzew moreli i brzoskwini założono wiosną. Obiektem badań były 

następujące podkładki: siewki ałyczy, siewki ‘Węgierki Wangenheima’, klon ‘Pumiselekt’, 

siewki brzoskwini Rakoniewickiej oraz siewki brzoskwini mandżurskiej. 

3/ Liczba doświadczeń nad oceną metod utrzymania gleby. Plan – 1 doświadczenie. 

Wykonanie – 1 doświadczenie. 

W prowadzonym doświadczeniu nad oceną metod utrzymania gleby w szkółce ekologicznej 

badaniami objęto cztery sposoby utrzymania gleby: 1. czarny ugór mechaniczny (kontrola), 

2. wióry (zrębki) pochodzące z drzew liściastych (ściółka organiczna), 3. włókninę jutowolnianą 

i 4. zieloną włókninę (ściółkę nieorganiczną). 

4/ Monitorowanie występowania chorób i szkodników w ekologicznej szkółce podkładek i 

drzewek owocowych. Plan – 2 szkółki. Wykonanie – 2 szkółki. 

Monitorowanie występowania chorób i szkodników w ekologicznej produkcji szkółkarskiej 

231

prowadzono w dwóch szkółkach doświadczalnych. W pierwszej z nich obserwacją objęte 

były okulanty dwóch odmian czereśni ‘Burlat i ‘Summit’ na trzech podkładkach, dwóch 

odmian wiśni ‘Debreceni Botermo’ i ‘Kelleris 16’ na siewkach antypki, dwóch odmian śliwy 

‘Herman’ i ‘Katinka na siewkach ‘Węgierki Wangenheima’ oraz dwie odmiany moreli 

‘Harcot’ i ‘Goldrich’ okulizowane na siewkach ałyczy. Podobnie jak w szkółce okulantów, 

tak i w tej szkółce w największym nasileniu występowały mszyce i roztocze, spośród których 

w największym nasileniu występował pordzewiacz śliwowy, przede wszystkim na siewkach 

‘Węgierki Wangenheima’. Dość skutecznym środkiem ograniczającym występowanie 

szpecieli okazał się preparat Siarkol Ekstra. 

5/ Liczba publikacji związanych z realizacją zadania. Plan – 1 publikacja. Wykonanie - 1 

publikacja. 

Bielicki P., Badowska-Czubik T., Rozpara E. 2011. Szkodniki utrudniające produkcję 

drzewek śliwy w szkółce prowadzonej metodami ekologicznymi. Journal of Research and 

Applications In Agricultural Engineering. Vol. 56 (3) 23-26. 



Prowadzona jest współpraca z Centrum Doradztwa Rolniczego Oddział w Radomiu, której 

głównym celem jest wdrażanie do praktyki sadowniczej ekologicznych metod produkcji 

materiału szkółkarskiego, zgodnej z obowiązującą w Polsce ustawą o rolnictwie ekologicznym. 

Proces produkcji materiału szkółkarskiego w Nowym Dworze Parceli kontrolowany jest przez 

Państwową Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Szkółka lustrowana jest przez 

pracowników Inspektoratu Powiatowego PIORiN w Skierniewicach. 

Ekologiczny Sad Doświadczalny wraz ze szkółką doświadczalną nadzorowany jest przez 

jednostkę certyfikacyjną „PTRE Ekogwarancja” w Lublinie. Jednostka ta corocznie 

przeprowadza ocenę metody produkcji na zgodność z wymaganiami Rozporządzenia Rady (WE) 

834/2007 z późn. zm. oraz Rozporządzenia Komisji (WE) 889/2008 z późn. zm. Na tej podstawie 

został certyfikat zgodności produkcji z zasadami rolnictwa ekologicznego na 2011 rok. 

232

Zadanie 4.3 „Opracowanie metod ekologicznej produkcji nasiennej roślin ogrodniczych i 

uszlachetniania materiału siewnego” 



W okresie od 01.01-31.12.2011 roku planowane cele zostały osiągnięte w 100%. 


Podzadanie 1. 

Zastosowanie biologicznych metod w uprawach wybranych gatunków roślin nasiennych i 

ocena następczego oddziaływania na ontogenezę roślin i wartość siewną otrzymanych 

nasion oraz plon. 

W sezonie wegetacyjnym 2011roku prowadzono doświadczenia polowe i laboratoryjne z 

gatunkami roślin z rodziny Apiaceae i Brassicaceae. W uprawach polowych wymienionych 

gatunków uprawianych na nasiona testowano wpływ wybranych biopreparatów o różnych 

mechanizmach działania na ontogenezę roślin oraz plon i wartość siewną reprodukowanych 

nasion. Zgodnie z założeniami metodyki kontynuowano doświadczenia z uprawą roślin 

dwuletnich takich, jak: koper włoski (fenkuł) odmiany Fino, brokuł odmiany Cezar, które w 

drugim roku uprawy (roku sprawozdawczym) wydały nasiona oraz marchew odmiany 

Amsterdamska i pietruszka korzeniowa odmiany Berlińska, które w 2010 roku wydały nasiona, 

wykorzystane w roku bieżącym (sprawozdawczym) do doświadczeń ukierunkowanych na 

produkcję wysadków (korzeni). W produkcji polowej wymienionych gatunków roślin dwuletnich 

korzeniowych badany był wpływ biopreparatów na jakość i wielkość plonu korzeni (wysadków). 

Wszystkie biopreparaty stosowano w dawkach i stężeniach zalecanych przez producenta 

(podanych w etykietach dla poszczególnych preparatów). Równolegle prowadzono 

doświadczenia polowe z gatunkami jednorocznymi (w tym samym roku wydającymi nasiona) 

takimi, jak: koper ogrodowy odmiany Szmaragd, kolendra siewna i rokietta siewna. Nasiona 

wymienionych gatunków wysiewano w 3 powtórzeniach, w rozstawie 45x30 cm w terminach 

agrotechnicznych właściwych dla poszczególnych gatunków. Koper ogrodowy wysiewano 4.04, 

pierwsze wschody odnotowano po 22 dniach tj. 26.04, początek kwitnienia roślin – 30.06, 

zawiązywanie nasion 8.07, a zbiory nasion wykonano 25.08. Kolendrę siewną odpowiednio 1.04, 

20.04, 26.06, 8.07, 25.08, rokiettę siewną 11.04, 18.04, 16.05, 1.06, 31.08. U tych gatunków 

badano wpływ biopreparatów na plon nasion i ich wartość siewną. 

W okresie wegetacyjnym określano wzrost roślin i ich aktywność metaboliczną. W październiku, 

listopadzie i grudniu oceniono plony wysadków marchwi i pietruszki otrzymanych z nasion 

traktowanych biostymulatorami w poprzednim roku oraz wartość siewną nasion uzyskanych z 

roślin jednorocznych: kopru ogrodowego, kolendry siewnej i rokietty siewnej, traktowanych 

dolistnie wymienionymi biostymulatorami. 

Wyniki 

Uzyskane wyniki wskazują, że wybrane do badań preparaty korzystnie wpływały na ontogenezę 

testowanych gatunków roślin, jak również procesy fizjologiczne roślin. Ich skuteczność była 

uzależniona od indywidualnej reakcji poszczególnych gatunków. W żadnym przypadku nie 

odnotowano oddziaływania fitotoksycznego ani inhibicyjnego na wzrost i rozwój roślin. W uprawach 

większości gatunków najlepsze rezultaty otrzymano po przedsiewnej i dolistnej aplikacji Tytanitu. 

Preparat stymulował wzrost i rozwój roślin oraz ich odporność na choroby. Podobną reakcję 

wykazywały wymienione gatunki na dolistną aplikację preparatu Biojodis. 

233

ROŚLINY JEDNOROCZNE (rokietta siewna, koper ogrodowy, kolendra siewna) 

W uprawach nasiennych roślin jednorocznych takich jak: rokietta siewna, koper ogrodowy, kolendra 

siewna wykazano wysoką skuteczność testowanych preparatów aplikowanych przedsiewnie i 

dolistnie. Po aplikacji donasiennej uzyskano poprawę zdrowotności nasion (tab.1, 5, 9), jak również 

podstawowych parametrów jakości takich, jak: energia i zdolność kiełkowania oraz masy tysiąca 

nasion, świadczącej o dorodności materiału siewnego (tab. 2, 6, 10). 

Wszystkie testowane preparaty aplikowane dolistnie wykazywały pozytywny wpływ na procesy 

fizjologiczne roślin i ich metabolizm oraz oddziaływały plonotwórczo. Ich efektywność była 

uzależniona od indywidualnej reakcji poszczególnych gatunków roślin. Następstwem ich 

oddziaływania był wzrost indeksu zawartości chlorofilu oraz stymulacja procesów wzrostu i rozwoju 

roślin nasiennych rokietty siewnej (tab. 3), kopru ogrodowego (tab.7) oraz kolendry siewnej (tab.11). 

Preparaty Tytanit i Biojodis najkorzystniej oddziaływały na wzrost i rozwój wymienionych gatunków 

roślin, modyfikując ich pokrój i istotnie wpływając na architekturę nasiennika (3, 7, 11). 

Wykorzystując w ekologicznej produkcji roślin nasiennych jednorocznych (rokietty siewnej, kopru 

ogrodowego, kolendry siewnej) i dwuletniego kopru włoskiego termiczne i hydrotermiczne metody 

traktowania nasion uzyskano poprawę ich zdrowotności i spadek porażenia nasion przez grzyby 

patogeniczne. Przemrażanie nasion było zabiegiem efektywnym, gdy stosowano temperaturę -15 0 C 

przez 24 godziny. Wówczas porażenie nasion było niższe od kontroli o około 20-22% (tab.13).W 

przypadku traktowania nasion wymienionych gatunków ciepłą i gorącą wodą (30 i 40 0 C) przez 10 

minut uzyskano najlepsze efekty i spadek porażenia o 17-20% w stosunku do kontroli (tab.14). 

ROKIETTA SIEWNA 

Tabela 1. Wpływ przedsiewnego traktowania nasion rokietty siewnej preparatami biologicznymi 

na ich zasiedlenie mikoflorą (% w stosunku do ogółu izolatów) 

Mikopatogen Kontrola Biojodis Tytanit Goemar Physpe 

Goteo 

Alternaria alternata 24,0 24,5 19,5 27,8 17,6 

Alternaria brassicicola 5,7 4,0 2,1 4,8 1,5 

Fusarium spp. 2,0 2,1 1,8 2,6 1,5 

Peronospora parasitica 0,6 0,0 0,4 0,5 0,0 

Sclerotinia sclerotiorum 1,8 1,5 0,8 1,4 0,2 

Penicillium sp. 3,0 2,6 2,0 2,8 1,0 

Aspergillus sp. 2,7 2,0 1,5 1,9 0,5 

Phoma lingam 0,5 0,2 0,0 0,2 0,0 

Rhizopus nigricans 1,0 1,1 0,6 1,0 0,5 

Porażenie nasion (%) 37,8 30,1 23,0 36,0 20,4 

Tabela 2. Wpływ biopreparatów stosowanych przedsiewnie na jakość nasion rokietty siewnej 

L.p. Nazwa preparatu 

/sposób aplikacji 

Energia 

kiełkowania 

(EK) (%) 

Zdolność 

kiełkowania 

(ZK) (%) 

Masa tysiąca 

nasion (MTN) 

(g) 

1. BIOJODIS 

95a 95a 1,53a 

przedsiewnie 

2. TYTANIT 

96a 96a 1,50a 

przedsiewnie 

3. GOEMAR GOTEO 76b 80b 1,45ab 

przedsiewnie 

4. PHYSPE 

91a 91a 1,50a 

przedsiewnie 

5. Kontrola 74b 80b 1,45ab 

234

Tabela 3. Wpływ biopreparatów stosowanych dolistnie w uprawach nasiennych rokietty siewnej 

na wzrost i rozwój roślin . 


Wysokość 

roślin 

(cm) 

Indeks 

zawartości 

chlorofilu 

Liczba 

pędów 

I rzędu 

(szt.) 


pędów 

II rzędu 

(szt.) 

Suma 

długości 

pędów I rzędu 

(cm) 

1. BIOJODIS 81,9a 51,6a 14,7a 51,3a 720,3a 

2. TYTANIT 78,0ab 49,9ab 15,3a 51,7a 724,7a 

3. GOEMAR 79,3ab 50,6a 13,3b 49,7ab 716,7a 

GOTEO 

4. PHYSPE 73,7b 50,3a 15,0a 50,7a 697,0b 

5. Kontrola 65,6c 44,6b 7,3c 40,0b 434,0c 

Tabela 4. Wpływ dolistnej aplikacji preparatów biologicznych w uprawach nasiennych rokietty 

siewnej (Eruca sativa) na plon i jakość uzyskanych nasion 

L.p. 

Nazwa 

preparatu 

Masa 

nasion 

z rośliny 

(g) 

Plon 

nasion 

100 m -2 

(kg) 

Masa 

tysiąca 

nasion 

(g) 

Energia 

kiełkowania 

(%) 

Zdolność 

kiełkowania 

(%) 

1. BIOJODIS 12,7a 9,3a 1,55a 96a 97a 

2. TYTANIT 12,1ab 8,8ab 1,54a 96a 98a 

3. GOEMAR 12,0ab 8,8ab 1,45ab 88b 92ab 

GOTEO 

4. PHYSPE 13,0a 9,5a 1,47ab 91ab 97a 

5. Kontrola 11,6b 8,4b 1,39b 87b 91ab 

KOPER OGRODOWY 

Tabela 5. Wpływ przedsiewnego traktowania nasion kopru ogrodowego preparatami 

biologicznymi na ich zasiedlenie mikoflorą (% w stosunku do ogółu izolatów) 


Goteo 


Alternaria radicina 6,8 5,0 2,0 6,2 1,6 

Dreschlera sp. 1,4 2,0 1,2 2,2 0,0 

Fusarium avenaceum 1,8 1,5 0,5 2,0 0,5 

Fusarium equiseti 2,3 1,8 0,5 1,4 0,0 

Stemphylium botryosum 2,0 0,0 1,0 1,5 0,5 

Epicoccum purpurascens 2,5 2,0 0,5 2,0 1,6 

Cladosporium 

1,3 0,9 0,0 1,5 0,0 

cladosporioides 


Phoma sp. 0,8 0,2 0,0 0,2 0,0 

Gonatobotrys sp. 0,5 0,0 0,5 0,2 0,0 


235

Tabela 6. Wpływ biopreparatów stosowanych przedsiewnie na jakość nasion kopru ogrodowego 

L.p. 

Energia Zdolność Masa tysiąca 

Nazwa preparatu kiełkowania 

(EK) (%) 

kiełkowania 

(ZK) (%) 

nasion (MTN) 

(g) 

1. BIOJODIS 54ab 56ab 2,19a 

2. TYTANIT 63a 66a 1,93ab 

3. GOEMAR GOTEO 38c 51b 1,99ab 

4. PHYSPE 45b 58ab 2,15a 

5. Kontrola 37c 49b 1,68b 

Tabela 7. Wpływ biopreparatów stosowanych dolistnie w uprawach nasiennych kopru 

ogrodowego na wzrost i rozwój roślin 

L.p. 

Nazwa preparatu 

Wysokość 

roślin 

(cm) 

Indeks 

zawartości 

chlorofilu 


pędów 

I rzędu 

(szt.) 


pędów 

II rzędu 

(szt.) 

Suma 

długości 


(cm) 

1. BIOJODIS 130,7a 10,9ab 6,7a 18,7a 560,0a 

2. TYTANIT 128,3a 12,5a 6,0a 16,3b 538,0ab 

3. GOEMAR 129,3a 11,5ab 5,6ab 15,7b 503,3b 

GOTEO 

4. PHYSPE 120,0b 13,0a 5,6ab 18,0a 544,7ab 

5. Kontrola 95,3c 10,3b 3,7b 13,3c 487,0c 

Tabela 8. Wpływ dolistnej aplikacji preparatów biologicznych w uprawach nasiennych kopru 

ogrodowego (Anethum graveolens ) na plon i jakość uzyskanych nasion 

L.p. 

Nazwa 

preparatu 

Masa 

nasion 

z rośliny 

(g) 

Plon 

nasion 

100 m -2 

(kg) 

Masa 

tysiąca 

nasion 

(g) 

Energia 

kiełkowania 

(%) 

Zdolność 

kiełkowania 

(%) 

1. BIOJODIS 22,5a 16,4a 2,18a 65ab 72b 

2. TYTANIT 20,9ab 15,2ab 2,07ab 70a 80a 

3. GOEMAR 22,4a 16,3a 2,04ab 59b 69bc 

GOTEO 

4. PHYSPE 22,7a 16,6a 2,13a 62ab 73b 

5. Kontrola 18,3b 13,3b 1,91ab 56b 66c 

236

KOLENDRA SIEWNA 

Tabela 9. Wpływ przedsiewnego traktowania nasion kolendry siewnej preparatami biologicznymi 

na ich zasiedlenie mikoflorą (% w stosunku do ogółu izolatów) 


Goteo 


Colletotrichum sp. 1,6 1,2 0,5 1,5 0,0 

Verticillium sp. 2,0 2,0 1,3 2,4 1,0 

Aspergillus spp. 2,6 2,2 2,0 1,3 0,6 

Fusarium oxysporum 3,1 2,6 0,5 2,8 0,8 

Trichoderma viride 1,5 2,0 1,0 2,0 0,0 

Epicoccum purpurascens 3,0 3,0 1,8 2,5 1,0 

Cladosporium 

2,1 2,3 0,0 1,8 0,5 

cladosporioides 


Rhizopus nigricans 1,9 1,0 0,5 0,8 0,5 

Gliocladium roseum 1,7 1,4 0,0 0,0 0,8 


Tabela 10. Wpływ biopreparatów stosowanych przedsiewnie na jakość nasion kolendry siewnej 

L.p. Nazwa preparatu Energia 

kiełkowania 

(EK) (%) 

Zdolność 

kiełkowania 

(ZK) (%) 

Masa tysiąca 

nasion (MTN) 

(g) 

1. BIOJODIS 60a 85a 11,23a 

2. TYTANIT 58ab 83ab 10,65ab 

3. GOEMAR GOTEO 62a 89a 11,06a 

4. PHYSPE 62a 88a 10,43b 

5. Kontrola 57ab 81ab 9,49bc 

Tabela 11. Wpływ biopreparatów stosowanych dolistnie w uprawach nasiennych kolendry 

siewnej na wzrost i rozwój roślin 


Wysokość 

roślin 

(cm) 

Indeks 

zawartości 

chlorofilu 


pędów 

I rzędu 

(szt.) 


pędów 

II rzędu 

(szt.) 

Suma 

długości 


(cm) 

1. BIOJODIS 105,3a 45,9a 9,3a 26,0a 525,0b 

2. TYTANIT 102,3a 44,0a 9,3a 26,0a 521,3b 

3. GOEMAR 102,0a 39,9ab 10,0a 25,0a 554,7a 

GOTEO 

4. PHYSPE 93,3b 42,8a 7,7b 21,7ab 442,7c 

5. Kontrola 83,3c 35,8b 6,7bc 20,7b 439,0c 

237

Tabela 12. Wpływ dolistnej aplikacji preparatów biologicznych w uprawach nasiennych kolendry 

siewnej (Coriandrum sativum) na plon i jakość uzyskanych nasion 

L.p. 

Nazwa 

preparatu 

Masa 

nasion 

z rośliny 

(g) 

Plon 

nasion 

100 m -2 

(kg) 

Masa 

tysiąca 

nasion 

(g) 

Energia 

kiełkowania 

(%) 

Zdolność 

kiełkowania 

(%) 

1. BIOJODIS 21,5a 15,7a 11,31a 80a 87a 

2. TYTANIT 21,8a 15,9a 11,36a 72ab 79b 

3. GOEMAR 21,3a 15,5a 11,18a 77a 88a 

GOTEO 

4. PHYSPE 21,8a 15,9a 10,98ab 77a 87a 

5. Kontrola 19,9b 14,6ab 10,83ab 69b 81ab 

238

Tabela 13. Wpływ traktowania nasion niskimi temperaturami na zdrowotność i zdolność 

kiełkowania wybranych gatunków roślin ogrodniczych (jednorocznych i dwuletnich) 

Gatunek 

rośliny 

KOPER 

OGRODOWY 

odmiany 

Szmaragd 

KOPER 

WŁOSKI 

(FENKUŁ) 

odmiany Fino 

KOLENDRA 

SIEWNA 

ROKIETTA 

SIEWNA 

Traktowania 

Czas 

(godz.) 

Temperatura 

( 0 C) 

- 5 

-10 

-15 

Zdolność 

kiełkowania 

(%) 

Porażenie 

nasion (%) 

6 49,0 82,5 

12 51,0 83,0 

24 51,0 82,0 

6 51,0 82,0 

12 52,0 80,5 

24 52,0 79,0 

6 52,0 77,5 

12 51,0 73,0 

24 51,0 66,5 

Kontrola 49,0 84,0 

- 5 

-10 

-15 

6 55,0 71,0 

12 56,0 70,5 

24 57,0 70,5 

6 57,0 69,0 

12 57,0 69,0 

24 57,0 66,0 

6 57,0 66,0 

12 57,0 62,8 

24 57,0 55,0 


- 5 

-10 

-15 

6 81,0 57,0 

12 81,0 57,0 

24 81,0 56,0 

6 82,0 55,5 

12 82,0 55,0 

24 82,0 53,0 

6 82,0 52,5 

12 82,0 50,3 

24 82,0 48,0 


- 5 

-10 

6 82,0 37,5 

12 82,0 37,0 

24 84,0 34,0 

6 84,0 34,0 

12 84,0 33,5 

24 84,0 31,0 

6 84,0 31,0 

12 84,0 28,0 

24 83,0 25,5 


-15 

239

Tabela 14. Wpływ traktowania nasion wodą o różnej temperaturze i czasie płukania na 

zdrowotność i zdolność kiełkowania wybranych gatunków roślin ogrodniczych 

Gatunek 

rośliny 

KOPER 

OGRODOWY 

odmiany 

Szmaragd 

KOPER 

WŁOSKI 

(FENKUŁ) 

odmiany Fino 

KOLENDRA 

SIEWNA 

ROKIETTA 

SIEWNA 

Traktowania 

Czas 

(min.) 

Temperatura 

( 0 C) 

20 

30 

40 

Zdolność 

kiełkowania 

(%) 

Porażenie 

nasion (%) 

3 49,0 84,0 

6 49,0 84,0 

10 49,0 82,8 

3 49,0 83,0 

6 49,0 82,0 

10 49,0 80,5 

3 50,0 79,0 

6 50,0 70,0 

10 50,0 65.0 


20 

30 

40 

3 56,0 70,5 

6 56,0 70,0 

10 56,0 69,0 

3 56,0 69,0 

6 56,0 67,0 

10 57,0 67,0 

3 57,0 64,5 

6 57,0 62,0 

10 57,0 52,0 


20 

30 

40 

3 81,0 56,5 

6 81,0 56,0 

10 81,0 54,5 

3 82,0 55,0 

6 83,0 53,5 

10 83,0 53,5 

3 83,0 51,0 

6 83,0 47,0 

10 83,0 41,5 


20 

30 

40 

3 80,0 36,5 

6 80,5 35,5 

10 81,0 33,0 

3 81,0 33,0 

6 81,5 29,8 

10 82,0 26,0 

3 82,0 26,5 

6 82,0 24,0 

10 81,0 20,6 


240

ROŚLINY DWULETNIE – II ROK UPRAWY 

Zastosowanie preparatów Biojodis, Tytanit, Goemar Goteo i Physpe w uprawach roślin 

nasiennych dwuletnich w formie przedsiewnej i dolistnej w większości przypadków nie miało 

wpływu na masę nasion uzyskanych z roślin kopru włoskiego (tab.15), a także plony nasion z 

jednostki powierzchni dla tego gatunku. Najlepsze rezultaty otrzymano po zastosowaniu 

preparatu Goemar Goteo – 24,1kg/ m -2 – o 1,5 kg więcej niż z obiektów kontrolnych. Pozytywną 

reakcję na traktowanie roślin wymienionymi preparatami odnotowano dla brokuła w aspekcie 

poprawy jakości nasion – energii i zdolności kiełkowania oraz wzrostu plonu nasion (tab.16). 

W produkcji roślin na tzw. materiał wysadkowy (korzenie) stwierdzono zarówno dla pietruszki 

korzeniowej, jak i marchwi najwyższy wzrost plonów korzeni po zastosowaniu preparatu Tytanit 

(tab.17, 18). Preparat stymulował również wzrost korzeni. Uzyskiwano z powyższych kombinacji 

korzenie o większej długości i średnicy w porównaniu z kombinacjami, gdzie aplikowano 

pozostałe preparaty i wyższe niż z kontroli. 

DOŚWIADCZENIA POLOWE- REPRODUKCJA NASION 

KOPER WŁOSKI (FENKUŁ) odmiany Fino 

Tabela 15. Wpływ dolistnej aplikacji preparatów biologicznych w uprawach nasiennych kopru 

włoskiego (fenkułu) odmiany Fino na plon i jakość uzyskanych nasion 

L.p. 

Nazwa 

preparatu 

Masa 

nasion 

z rośliny 

(g) 

Plon 

nasion 

100 m -2 

(kg) 

Masa 

tysiąca 

nasion 

(g) 

Energia 

kiełkowania 

(%) 

Zdolność 

kiełkowania 

(%) 

1. BIOJODIS 30,9ab 22,6ab 3,36a 38a 54b 

2. TYTANIT 31,8a 23,2a 3,42a 37a 59a 

3. GOEMAR 33,0a 24,1a 3,32ab 31b 57a 

GOTEO 

4. PHYSPE 31,2ab 22,8ab 3,31ab 36a 53b 

5. Kontrola 31,0ab 22,6ab 3,25b 31b 56ab 

BROKUŁ odmiany Cezar 

Tabela 16. Wpływ dolistnej aplikacji preparatów biologicznych w uprawach nasiennych brokuła 

odmiany Cezar na plon i jakość uzyskanych nasion 

L.p. 

Nazwa 

preparatu 

Masa 

nasion 

z rośliny 

(g) 

Plon 

nasion 

100 m -2 

(kg) 

Masa 

tysiąca 

nasion 

(g) 

Energia 

kiełkowania 

(%) 

Zdolność 

kiełkowania 

(%) 

1. BIOJODIS 2,5a 1,8a 3,13ab 60ab 81a 

2. TYTANIT 2,4a 1,9a 3,16a 59ab 80a 

3. GOEMAR 2,3a 1,7a 3,14ab 63a 82a 

GOTEO 

4. PHYSPE 2,4a 1,8a 3,18a 60ab 79ab 

5. Kontrola 2,3a 1,2b 3,12b 58b 77b 

241

PRODUKCJA WYSADKÓW (KORZENI) 

PIETRUSZKA KORZENIOWA odmiany Berlińska 

Tabela 17. Następczy wpływ biopreparatów stosowanych dolistnie w uprawach nasiennych 

pietruszki odmiany Berlińska na wzrost i plon korzeni 

L.p. Nazwa 

preparatu 

Masa 

1 rośliny 

(g) 

Masa 

korzenia 

(g) 

Plon 

korzeni 

100m -2 /kg 


korzenia 

(cm -1 ) 

Średnica 

korzenia 

(cm -1 ) 

1. BIOJODIS 326bc 269bc 196,4bc 19,0b 17,7b 

2. TYTANIT 437a 374a 273,0a 19,5b 20,0ab 

3. GOEMAR 375b 310b 226,3b 20,7ab 21,8a 

GOTEO 

4. PHYSPE 403ab 342ab 249,7ab 24,0a 21,2a 

5. Kontrola 283c 233c 170,1c 19,4b 17,2b 

MARCHEW odmiany Amsterdamska 

Tabela 18. Następczy wpływ biopreparatów stosowanych dolistnie w uprawach nasiennych 

marchwi odmiany Amsterdamska na wzrost i plon korzeni 

L.p. 

Nazwa 

preparatu 

Masa 

1 rośliny 

(g) 

Masa 

korzenia 

(g) 

Plon 

korzeni 

100m -2 /kg 


korzenia 

(cm -1 ) 

Średnica 

korzenia 

(cm -1 ) 

1. BIOJODIS 78b 61b 44,5b 14,5b 8,4b 

2. TYTANIT 121a 111a 81,0a 16,9a 11,1a 

3. GOEMAR 64bc 57b 41,6b 14,9b 8,4b 

GOTEO 

4. PHYSPE 60bc 49bc 34,8bc 10,8c 7,3 

5. Kontrola 54c 48bc 35,0bc 12,6bc 7,9b 

Tabela 19. Badane środki i decyzje o dopuszczeniu ich do badań 

Nazwa preparatu 

Decyzja o dopuszczeniu środka do 

badań 

BIOJODIS 

Dec. NE/34/2005 

TYTANIT 

Decyzja MRiRW Nr S-237/11 

GOEMAR GOTEO Zezwolenie MRiRW nr 24/03 z dnia 

30.01.2003 

PHYSPE 

Decyzja MRiRW nr R-586/2011b 

Podzadanie 2. 

Ocena potencjalnych możliwości zwiększenia zawartości związków biologicznie czynnych o 

charakterze prozdrowotnym w surowcu roślin matecznych i w nasionach po zastosowaniu 

różnych metod traktowania nasienników i nasion. 

METODYKA 

W okresie sprawozdawczym określono potencjalne możliwości zwiększenia zawartości 

związków biologicznie czynnych o charakterze prozdrowotnym w nasionach otrzymanych z 

242

plantacji nasiennych traktowanych wybranymi biopreparatami. Analizy biochemiczne dotyczyły 

nasion kopru włoskiego, kopru ogrodowego, kolendry siewnej oraz rokietty siewnej. W 

nasionach wymienionych gatunków określono i oznaczono następujące związki biologicznie 

czynne : 

1. oznaczenie zawartości oleju 

2. rozdział i identyfikacja kwasów tłuszczowych 

3. oznaczenie zawartości olejku eterycznego 

4. rozdział i identyfikacja składników olejku eterycznego 

Oznaczanie zawartości oleju 

Zawartość oleju w nasionach rokietty siewnej oznaczono według następującej procedury: 

Zmielony surowiec (5g) ekstrahowano heksanem przez trzy godziny w zautomatyzowanym 

aparacie Soxleta (Büchi B-811). Po oddestylowaniu rozpuszczalnika otrzymano pozostałość 

tłuszczową, którą oznaczono wagowo wg podanego wzoru. 

( a b) 

x100% 

X= 

c 

gdzie: 

a – masa kolby destylacyjnej z wyekstrahowanym olejem (g) 

b – masa kolby pustej po wysuszeniu (g) 

c – masa próbki wziętej do oznaczenia 

Rozdział i identyfikacja kwasów tłuszczowych 

35 g zmielonych nasion ekstrahowano w 200 ml heksanu. Ekstrakcję prowadzono przez 30 minut, 

w łaźni ultradźwiękowej, w temperaturze pokojowej. Następnie, surowiec odrzucono, a ekstrakt 

odstawiono do odparowania rozpuszczalnika. Z otrzymanego w ten sposób oleju pobrano 5 

kropel do ampułki, dodano 0,5 mol×l -1 NaOH w MeOH (1 ml) i zmydlano przez 10 minut w 

temperaturze 75°C w łaźni wodnej. Po zmydlaniu dodano 14% roztwór katalizatora BF3 w 

MeOH (2 ml) i estryfikowano przez 10 minut w temperaturze 75°C w łaźni wodnej. Po 

estryfikacji dodano heksan (1ml) i wytrząsano. Do ampułki dolano nasycony roztwór NaCl 

(przygotowany w temperaturze 50-60°C) w takiej ilości, by warstwa heksanowa znalazła się w jej 

górnej części. Z warstwy heksanowej pobierano 1 μl do chromatografii gazowej (chromatograf 

HP 6890). 

Warunki rozdziału kwasów tłuszczowych (w formie estrów) metodą chromatografii gazowej. 

kolumna 

HP 20, CW o długości 

25 m, średnica 0,32 

mm 

temperatura 

komory 

nastrzykowej 

temperatura 

detektora 

220°C 250°C 

programowana 

temperatura 

pieca 

100°C przez 2 

min., przyrost 4°C 

/ min., do 220°C 

Oznaczanie zawartości olejku eterycznego - według Farmakopei Polskiej VI 

Odpowiednią ilość nasion (kolendra 20 g, koper ogrodowy i włoski – 10 g) zmielono 

bezpośrednio przed analizą, następnie umieszczono w kolbie okrągłodennej i destylowano z wodą 

przez 3 godziny w aparacie Derynga. Wydzielony olejek zbierał się na powierzchni wody w 

odbieralniku. Po zakończeniu destylacji olejek sprowadzono na mikroskalę i odczytano jego 

zawartość. 

Rozdział i identyfikacja składników olejku eterycznego 

Oznaczenie wykonano metodą chromatografii gazowej na aparacie firmy Hewlett Packard (HP 

6890). 0,1 μl olejku eterycznego nanoszono na kolumnę i rozdzielano w następujących 

warunkach: 

243

kolumna 

HP 20, CW o długości 

25 m, średnica 0,32 

mm 

temperatura 

komory 

nastrzykowej 

temperatura 

detektora 

220°C 250°C 

programowana 

temperatura 

pieca 

60°C przez 2 

min., przyrost 4°C 

/ min., do 220°C 

WYNIKI 

Uzyskane wyniki wskazują, że dolistna aplikacja biostymulatora Tytanit oraz Biojodis w 

uprawach nasiennych rokietty siewnej, kopru włoskiego, kopru ogrodowego i kolendry siewnej 

ma wpływ na skład i zawartość związków biologicznie czynnych o właściwościach 

prozdrowotnych. Dolistne stosowanie biostymulatora Tytanit w uprawach nasiennych rokietty 

siewnej wpływało na wzrost zawartości oleju w nasionach w porównaniu z kontrolą (nie 

traktowaną), a równocześnie wzrost kwasu erukowego w oleju z nasion (tab.20). Odnotowano 

również ponad dwukrotny wzrost zawartości kwasu linolowego w oleju z nasion pochodzących z 

roślin traktowanych biopreparatami (tab. 20). Analogiczna zależność dotyczyła również wzrostu 

zawartości tego kwasu w nasionach (tab.20). 

Preparaty stosowane w uprawach roślin z rodziny Apiaceae (koper ogrodowy, koper włoski, 

kolendra siewna) oraz Brassicaceae (rokietta siewna) korzystnie wpływały również na zawartość 

i skład olejku eterycznego nasion. Ich działanie było uzależnione od gatunku rośliny (tab. 22-23). 

Przedstawione wyniki dotyczą jednego roku badań i wymagają potwierdzenia w kolejnych latach. 

Tabela 20. Średnia zawartość oleju z nasion rokietty siewnej oraz zidentyfikowanych w oleju 

kwasów tłuszczowych 

Zidentyfikowany kwas 

tłuszczowy (mg/g oleju) 

kwas palmitynowy 42,1 37,66 40,43 

kwas stearynowy 10,5 9,36 10,03 

kwas oleinowy 150,2 121,02 160,8 

kwas linolowy 38,9 88,52 93,21 

kwas γ linolenowy - 0,02 ślady 

kwas erukowy 429,4 463,4 428,19 

Średnia zawartość oleju 

w nasionach (%) 

21,83 21,98 21,75 

Tabela 21. Zawartość zidentyfikowanych kwasów tłuszczowych w nasionach rokietty siewnej 

Zidentyfikowany 

kwas tłuszczowy 

(mg/g nasion) 

Kontrola Tytanit Biojodis 

kwas palmitynowy 9,19 8,27 8,79 

kwas stearynowy 2,29 2,05 2,18 

kwas oleinowy 32,8 26,6 34,98 

kwas linolowy 8,49 19,45 20,27 

kwas γ linolenowy - ślady ślady 

kwas erukowy 93,74 101,9 93,13 

244

Tabela 22. Średnia zawartość olejku eterycznego w nasionach kolendry siewnej, kopru 

ogrodowego i kopru włoskiego (%) 

Nazwa preparatu Kolendra siewna Koper ogrodowy Koper włoski 

Kontrola 0,75 3,0 3,0 

Tytanit 0,80 2,8 3,7 

Biojodis 0,50 3,1 3,7 

245

Tabela 23. Procentowy udział zidentyfikowanych związków w olejku eterycznym (%) 

Zidentyfikowan 

e związki 

Kolendra siewna Koper ogrodowy Koper włoski 

Kon 

trola 

Tyta 

nit 

Bio 

jodis 

Kon 

trola 

Tyta 

nit 

Bio 

jodis 

Kon 

trola 

Tyta 

nit 

Bio 

jodis 

α pinen 8,55 7,97 8,62 - - - 2,54 3,14 2,56 

kamfen 0,94 0,88 0,93 - - - - - - 

β felandren - - - 0,56 0,46 0,49 1,04 1,06 1,02 

1,4 cyneol - - - - - - 0,04 0,04 0,04 

limonen 0,33 0,35 0,30 42,99 37,33 37,95 6,67 2,54 4,19 

1,8 cyneol - - - - - - 1,03 0,73 0,83 

γ terpinen 8,97 8,67 9,10 - - - 0,43 0,49 0,44 

p cymen 1,57 1,47 1,53 0,06 0,00 0,06 0,41 0,57 0,43 

aldehyd C9 - - - - - - 22,88 25,11 21,79 

menton 0,11 0,12 0,10 - - - 0,09 0,15 0,11 

citronellal 0,06 0,07 0,05 - - - - - - 

kamfora 3,12 3,18 3,04 - - - 0,48 0,57 0,48 

linalol 62,39 62,23 64,80 0,32 0,00 0,00 0,12 0,54 0,07 

β kariofilen 0,08 0,09 0,07 - - - 0,00 0,02 0,00 

terpineol 4 0,21 0,22 0,18 0,33 0,33 0,34 0,06 0,04 0,07 

octan sabinylu 0,98 1,28 0,60 - - - 0,03 0,05 0,04 

α kariofilen - - - - - - 3,16 3,78 3,31 

metylochawikol - - - - - - 0,00 0,04 0,04 

α terpineol 0,30 0,31 0,27 - - - - - - 

β terpineol - - - - - - 0,00 0,02 0,03 

geranial 0,11 0,13 0,00 - - - - - - 

karwon - - - 49,99 56,05 55,67 6,48 1,12 3,55 

nerol - - - 0,13 0,00 0,13 0,00 0,01 0,02 

anetol - - - - - - 51,73 55,71 57,03 

geraniol 2,70 2,88 2,65 - - - - - - 

aldehyd 

anyżowy 

- - - - - - 0,60 1,88 1,13 

karwakrol 0,98 1,02 0,56 - - - - - - 

246

Podzadanie 3. 

Opracowanie metod uszlachetniania w aspekcie poprawy jakości i optymalizacji składu 

chemicznego nasion wykorzystywanych w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym i 

maszynowym. Wykorzystanie wyników do opracowania zaleceń dla ww. sektorów 

przemysłu. 

Cel, materiał roślinny i metody 

Celem przeprowadzonych doświadczeń było opracowanie efektywnej metody poprawy 

jakości nasion kolendry siewnej, kopru ogrodowego i brokułu. Zbadano wpływ różnych 

parametrów hydrokondycjonowania nasion tych gatunków oraz naświetlania ich światłem 

białym, czerwonym i laserowym na dynamikę i zdolność kiełkowania, dynamikę i liczbę 

wschodów siewek oraz ich wysokość. Następnie u nasion traktowanych najbardziej efektywną 

metodą uszlachetniania (w poprawie wartości siewnej) oceniono zawartość olejku eterycznego. 

Hydrokondycjonowanie nasion 

Komercyjne nasiona kolendry siewnej, kopru ogrodowego i brokułu uwilgatniano w 

różnych dawkach wody destylowanej (opracowanych w doświadczeniach wstępnych) do 

wilgotności 30, 35 i 40%. Następnie inkubowano je w ciemności, w hermetycznych pojemnikach 

w temperaturze 20 o C przez 3, 5, 7 i 10 dni, codziennie je przewietrzając i mieszając. Stosunek 

objętościowy nasion do powietrza (v : v) wynosił 1 : 10. 

Skondycjonowane w ten sposób nasiona wysuszono w warunkach laboratoryjnych (20 o C i 50% 

wilgotności względnej powietrza; RH) do wyjściowej zawartości wody i następnie oceniono ich 

wartość siewną w teście dynamiki i zdolności kiełkowania oraz dynamiki wschodów i wzrostu 

siewek. Doświadczenia wykonano w trzech seriach na różnych partiach nasion. 

Naświetlanie światłem białym i czerwonym 

Komercyjne nasiona kolendry siewnej, kopru ogrodowego i brokułu układano w jednej 

warstwie w odkrytych szalkach Petriego, które następnie umieszczano 10 cm pod świetlówkami 

emitującymi światło białe (Philips TLD 36W/89) lub czerwone (Philips TLD 36W/15), w 

temperaturze 20 o C. Naświetlano nasiona: 

1. suche, o wilgotności wyjściowej (9,78%) przez 24 godziny. 

2. całkowicie uwilgotnione w wodzie destylowanej (do wilgotności 45%) przez 24 godziny. 

3. przez cały okres kiełkowania (14 dni) 

Nasiona naświetlane przez 24 godziny (p.1, 2) lub w ciągu kiełkowania (p.3) oceniono pod 

względem dynamiki i zdolności kiełkowania oraz dynamiki wschodów i wzrostu siewek. 

Kontrolą były nasiona nie naświetlane, których dynamikę i zdolność kiełkowania oceniono w 

ciemności. Doświadczenia wykonano w trzech seriach na różnych partiach nasion. 

Naświetlanie światłem laserowym 

Komercyjne nasiona kolendry siewnej, kopru ogrodowego i brokułu o wilgotności 

wyjściowej 9,78% naświetlano biostymulującym światłem laserowym o długości fali ƛ = 640 nm, 

emitowanym przez aparat laserowy IPL. Suche nasiona naświetlano 3 oraz 5 impulsami światła 

laserowego. Następnie oceniono ich wartość siewną w teście dynamiki i zdolności kiełkowania 

oraz dynamiki wschodów i wzrostu siewek. 

Ocena dynamiki i zdolności kiełkowania 

Nasiona hydrokondycjonowane lub naświetlane światłem czerwonym, białym i 

laserowym wysiewano w 3 powtórzeniach, po 100 sztuk w każdym, na wilgotną bibułę w 

szalkach Petriego i umieszczono w termostatach, w ciemności oraz w stałej temperaturze 20°C. 

Codziennie liczono liczbę skiełkowanych sztuk. Za skiełkowane nasiona przyjmowano te, u 

247

których korzeń zarodkowy przebił okrywę nasienną i uzyskał długość, co najmniej 1 mm [ISTA, 

2003]. Na podstawie codziennych pomiarów wykreślono krzywe dynamiki kiełkowania, 

natomiast końcowa liczba skiełkowanych nasion wskazała na zdolność ich kiełkowania. Zdolność 

kiełkowania oznaczono na podstawie procentowej liczby skiełkowanych nasion w stosunku do 

wysianych. Kontrolę stanowiły nasiona nieuszlachetniane. 

Ocena dynamiki wschodów i wzrostu siewek 

Nasiona hydrokondycjonowane lub naświetlane światłem czerwonym, białym i laserowym 

wysiewano w skrzynkach, w 3 powtórzeniach, po 100 sztuk w każdym, do standardowej gleby 

ogrodniczej i przykryto 0,5 cm warstwą przesianego piasku. Skrzynki z nasionami umieszczono 

w pokoju wegetacyjnym, w stałej temperaturze 20 o C oraz 16-godzinnym oświetleniu dobowym 

światłem sodowym o gęstości strumienia fotonów światła fotosyntetycznie czynnego 100 µmol 

m -2 s -1 , emitowanym przez lampy SON-T AGRO 400. Codziennie liczono wschody siewek, a po 

15 dniach od wysiania zmierzono ich wysokość. Kontrolę stanowiły nasiona niekondycjonowane 

oraz uzyskane z nich siewki. 

Ocena zawartości olejku eterycznego w kondycjonowanych nasionach 

Zawartość olejku eterycznego oceniono w nasionach uszlachetnionych metodą 

hydrokondycjonowania, która okazała się najbardziej efektywną w poprawie ich wartości 

siewnej. 

Wyniki badań 

Naświetlanie nasion światłem białym, czerwonym i laserowym, według opisanych wyżej 

procedur, nie zwiększyło w istotnym stopniu szybkości i zdolności kiełkowania kolendry siewnej, 

kopru ogrodowego i brokułu. Z tego względu konieczne jest przeprowadzenie kolejnych 

doświadczeń, w których zastosuje się bardziej zróżnicowany czas naświetlania nasion o różnym 

stopniu uwilgocenia. Dane literaturowe wskazują na korzystny wpływ naświetlania na 

kiełkowanie nasion wielu gatunków, natomiast trudno jest znaleźć informacje dotyczące kolendry 

siewnej, kopru ogrodowego i brokułu. 

Najefektywniejszą metodą poprawy jakości nasion badanych gatunków było 

hydrokondycjonowanie, które spowodowało znaczne przyspieszenie kiełkowania i wschodów 

siewek oraz w niewielkim stopniu zwiększenie liczby uzyskanych roślin. Jest to szczególnie 

ważne i przydatne w przypadku uprawy roślin w niekorzystnych warunkach zmieniającego się 

klimatu, gdzie szybko powstający i rozrastający się w głąb gleby system korzeniowy zabezpiecza 

roślinę przed skutkami często występującej suszy glebowej. Szybki i wyrównany wzrost siewek 

ułatwia również mechaniczną i chemiczną walkę z chwastami, przeprowadzenie zabiegów 

agrotechnicznych oraz niekiedy korzystnie wpływa na zapylanie kwiatów. 

Hydrokondycjonowanie jest jednocześnie zabiegiem mało kosztownym oraz łatwym do 

wykonania i z tego względu powinno być polecane do zastosowania w wielkotowarowej 

produkcji. 

Uzyskane wyniki badań wykazały, że najbardziej efektywną metodą 

hydrokondycjonowania kolendry siewnej jest uwilgotnienie nasion w wodzie destylowanej do 

wilgotności 30% i następnie ich inkubacja w hermetycznie zamkniętych pojemnikach w 

temperaturze 20 o C przez 7 dni. Tak traktowane nasiona kiełkują znacznie szybciej i w większym 

procencie niż kontrolne. Skutkiem tego są przyspieszone wschody siewek i ich początkowy 

wzrost. Jak wykazały badania, dynamikę kiełkowania oraz wschody i wzrost siewek kolendry 

siewnej można również zwiększyć poprzez uwilgotnienie nasion do 30, 35 i 40% zawartości 

wody i następnie ich inkubację przez trzy dni. Tak uszlachetniane nasiona kiełkują szybciej i w 

nieznacznie większej liczbie niż kontrolne. Podobne zależności uzyskano w teście dynamiki 

248

wschodów i wysokości siewek (rys. 1, 4, 5). 

Nasiona kopru ogrodowego, w celu poprawy wartości siewnej, należy uwilgatniać w 

wodzie destylowanej do wilgotności 30, 35 lub 40% i inkubować przez 3-10 dni w 20 o C. Wyjątek 

stanowią nasiona uwilgotnione do 40% zawartości wody i inkubowane przez 10 dni, które 

kiełkują w mniejszej liczbie niż kontrolne. Najbardziej efektywną metodą jest uwilgotnienie 

nasion kopru ogrodowego do 30% zawartości wody i ich 7 lub 10 -dniowa inkubacja albo 

uwodnienie do 30-35% i trzydniowa inkubacja w 20 o C. Tak uszlachetniane nasiona kiełkują 

znacznie szybciej niż kontrolne. Skutkuje to szybszymi wschodami siewek i ich przyspieszonym 

wzrostem. Dane przedstawione na rysunku 2 wskazują również na zależności pomiędzy 

parametrami kondycjonowania i ich wpływem na kiełkowanie. Nasiona bardziej uwilgotnione 

wymagają zazwyczaj krótszego czasu inkubacji, podczas gdy zbyt wysoka wilgotność i zbyt długi 

okres inkubacji wpływa często negatywnie na kiełkowanie (np. 40% i 10 dni) (rys. 2, 4, 6). 

Nasiona brokułu kiełkują bardzo szybko i w związku z tym ich hydrokondycjonowanie w 

znacznie mniejszym stopniu, niż w przypadku kolendry siewnej i kopru, poprawia wartość 

siewną, którą oceniono na podstawie pomiarów dynamiki i zdolności kiełkowania, dynamiki i 

liczby wschodów siewek oraz ich wysokości (rys. 3, 4, 7). 

Przeprowadzone badania wykazały, że hydrokondycjonowanie nasion kolendry siewnej, 

kopru ogrodowego i brokułu, oprócz poprawy wartości siewnej, może w niewielkim stopniu 

zwiększyć w nich zawartość olejku eterycznego. Zawartość olejku eterycznego w kiełkujących 

nasionach przedstawiono w tabeli 24. 

Tabela 24. Wpływ hydrokondycjonowania na zawartość olejku eterycznego w kiełkujących 

nasionach kolendry siewnej, kopru ogrodowego i brokułu 

Gatunek rośliny 

Zawartość olejku 

eterycznego w nasionach 

kontrolnych (%) 

Zawartość olejku eterycznego 

w nasionach 

hydrokondycjonowanych (%) 

Kolendra siewna 0,75 0,79 

Koper ogrodowy 3,0 3,3 

Brokuł 3,0 3,1 

Podsumowanie 

Przedstawione wyniki badań wskazują, że hydrokondycjonowanie nasion kolendry 

siewnej, kopru ogrodowego i brokułu jest efektywną metodą zwiększenia dynamiki i zdolności 

kiełkowania, co skutkuje przyspieszonymi wschodami i wzrostem roślin w polu. Z tego względu 

ta metoda uszlachetniania powinna być polecana do stosowania w wielkotowarowej produkcji 

roślin badanych gatunków. Wstępne wyniki sugerują, ze hydrokondycjonowanie może 

stymulować syntezę olejku eterycznego w kiełkujących nasionach. 

Zalecenia dla praktyki 

W celu zwiększenia dynamiki i zdolności kiełkowania oraz przyspieszenia wschodów i 

wzrostu roślin kolendry siewnej, kopru ogrodowego i brokułu, nasiona należy uwilgatniać do 30, 

35 i 40% zawartości wody i następnie inkubować w hermetycznych pojemnikach przez 3-7 dni w 

20 o C. 

249

100 

90 

80 

100 

90 

80 

100 

90 

80 

Liczba skielkow anych nasion (%) 

70 

60 

50 

40 

30 

Liczba skielkow anych nasion (% ) 

70 

60 

50 

40 

30 


70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

NIR 0,05 

= 3,83 

20 

10 

NIR 0,05 

= 3,83 

20 

10 

NIR 0,05 

= 3,83 

0 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 

0 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 

0 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 

Czas kiełkow ania (dni) 



kontrola 30\3 30\5 



30\7 30\10 

35\7 35\10 

40\7 40\10 

Rys.1. Dynamika kiełkowania w 20 o C nasion kolendry siewnej (Coriandrum sativum) 

uwilgotnionych do 30, 35, 40% zawartości wody i następnie inkubowanych przez 3, 5, 7, 10 dni 

w temperaturze 20 o C. 

100 

90 

80 

100 

90 

80 

100 

90 

80 


70 

60 

50 

40 

30 


70 

60 

50 

40 

30 


70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

NIR 0,05 

= 5,83 

20 

10 

NIR 0,05 

= 5,83 

20 

10 

NIR 0,05 

= 5,83 

0 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 

0 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 

0 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 

Czas kiełkowania (dni) 






30\7 30\10 

35\7 35\10 

40\7 40\10 

Rys.2. Dynamika kiełkowania w 20 o C nasion kopru ogrodowego (Anethum graveolens) 

uwilgotnionych do 30, 35, 40% zawartości wody i następnie inkubowanych przez 3, 5, 7, 10 dni 

w temperaturze 20 o C. 

250

100 

90 

80 

100 

90 

80 

100 

90 

80 


70 

60 

50 

40 

30 


70 

60 

50 

40 

30 


70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

NIR 0,05 

= 3,05 

20 

10 

NIR 0,05 

= 3,05 

20 

10 

NIR 0,05 

= 3,05 

0 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 

0 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 

0 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 







30\7 30\10 

35\7 35\10 

40\7 40\10 

Rys.3. Dynamika kiełkowania w 20 o C nasion brokułu (Brassica oleracea) uwilgotnionych do 30, 

35, 40% zawartości wody i następnie inkubowanych przez 3, 5, 7, 10 dni w temperaturze 20 o C 

Kolendra siewna (Coriandrum 

sativum ) 


sativum ) 


sativum ) 

L icz b a skiełko w an ych n asio n (% ) 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

k ontrola 

30\7 

30\5 

30\3 

Traktow ania 

30\10 


100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

k ontrola 

35\7 

35\5 

35\3 

Traktow ania 

35\10 


100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

k ontrola 

40\7 

40\5 

40\3 

Traktowania 

40\10 

251

Koper ogrodowy (Anethum 

graveolens) 


graveolens) 


graveolens) 

Licz b a skiełko w an ych n asio n (% ) 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

kontrola 

30\3 

30\5 

30\7 

30\10 


100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

k ontrola 

35\3 

35\5 

35\7 

35\10 


100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

k ontrola 

40\3 

40\5 

40\7 

40\10 

Traktow ania 

Traktowania 

Traktowania 

Brokuł (Brassica oleracea ) 




100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 


100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 


100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

40\10 

40\7 

40\5 

40\3 

k ontrola 

35\10 

35\7 

35\5 

35\3 

k ontrola 

30\10 

30\7 

30\5 

30\3 

k ontrola 

Traktow ania 

Traktow ania 

Traktowania 

Rys.4. Zdolność kiełkowania nasion kolendry siewnej (Coriandrum sativum), kopru 

ogrodowego (Anethum graveolens) i brokułu (Brassica oleracea) uwilgotnionych do 30, 35 i 40% 

zawartości wody i inkubowanych przez 3, 5, 7, 10 dni w temperaturze 20 o C 

252

90 

10 

NIR 0,05 = 3,04 

NIR 0,05 = 3,04 

80 

9 

70 

8 

60 

7 

Liczba siewek (%) 

50 

40 

30 

Wysokość siewek (cm) 

6 

5 

4 

20 

3 

10 

2 

0 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 

Czas wschodów (dni) 

kontrola 30\7 35\3 40\3 

1 

0 

kontrola 30\7 35\3 40\3 

Traktowania 

Rys.5 Dynamika wschodów i wysokość siewek kolendry siewnej (Coriandrum sativum) 

uzyskanych z nasion uwilgotnionych do 30, 35, 40% zawartości wody i następnie 

inkubowanych w 20 o C przez 3 i 7 dni. 

100 

8 

90 

NIR 0,05 = 4,83 

7 

NIR 0,05 = 4,83 

80 

70 

6 


60 

50 

40 

30 


5 

4 

3 

20 

2 

10 

1 

0 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 

Czas kiełkowania (dni) 

kontrola 30\7 35\3 40\3 

0 

kontrola 30\7 35\3 40\3 

Traktowania 

Rys.6. Dynamika wschodów i wysokość siewek kopru ogrodowego (Anethum graveolens) 

uzyskanych z nasion uwilgotnionych do 30, 35, 40% zawartości wody i następnie inkubowanych 

w 20 o C przez 3 i 7 dni. 

253

100 

90 

NIR 0,05 = 3,12 

6 

NIR 0,05 = 3,12 

80 

5 

70 


60 

50 

40 

30 


4 

3 

2 

20 

10 

1 

0 

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 

Czas wschodów (dni) 

kontrola 30\10 35\7 40\7 

0 

kontrola 30\10 35\7 40\7 

Traktowania 

Rys.7. Dynamika wschodów i wysokość siewek brokułu (Brassica oleracea) uzyskanych z 

nasion uwilgotnionych do 30, 35, 40% zawartości wody i następnie inkubowanych w 20 o C 

przez 7 i 10 dni. 

UDZIAŁ W KONFERENCJACH, SYMPOZJACH I WARSZTATACH KRAJOWYCH 

Konferencja pt. „Nauka dla Hodowli i Nasiennictwa Roślin Uprawnych”. 

Tytuł posteru: Produkcja nasienna rokietty siewnej i jej właściwości prozdrowotne 

Autor: R. Janas 

Tytuł referatu: „Biologiczne metody produkcji nasion w aspekcie zmian klimatycznych”. 

Autor: M. Grzesik., R. Janas., Z.B. Romanowska-Duda 

Organizator: IHAR Radzików 

Miejsce: Zakopane 

Termin: 7-11.02.2011 

Konferencja pt. „XVI Konferencja Naukowo-Techniczna: „Nowe technologie w rolnictwie 

zrównoważonym”. Organizator ITP i WIRZ 

Poster: Ekologiczna produkcja nasion mało znanych gatunków roślin ogrodniczych o cennych 

właściwościach prozdrowotnych 


Miejsce: Kielce 

Termin: 10-11.03. 2011 

Konferencja pt. „Zdrowe rośliny-zdrowi ludzie”. 

Postery: 

1. Mikroflora nasion rokietty siewnej (Eruca sativa) uprawianej w systemie ekologicznym. 


2. Skuteczność wybranych środków biologicznych i chemicznych stosowanych w uprawach 

pietruszki na nasiona. 

Autor: R. Janas J. Sobolewski, J. Robak. 

Organizator: Uniwersytet Technologiczno – Przyrodniczy im. J.J. Śniadeckich w Bydgoszczy- 

Miejsce: Bydgoszcz 

Termin: 20-22.IX. 2011 

254

SZKOLENIA PROWADZONE PRZEZ PODMIOTY ZEWNĘTRZNE DLA 

WYKONAWCÓW ZADANIA 

Szkolenie pt. „Wykorzystanie nowych technik w tym molekularnych stosowanych w identyfikacji 

patogenów materiału siewnego roślin uprawnych dla rolnictwa ekologicznego i zrównoważonego 

Osoby prowadzące szkolenie: prof. dr hab. Edward Arseniuk, dr hab. Paweł Czembor, dr Tomasz 

Góral 

Osoba szkolona: dr Regina Janas – szkolenie indywidualne 

Organizator: IHAR Radzików 

Termin: 15, 16, 19, 20 grudnia 2011r. 



1/ Liczba zastosowanych biologicznych metod w uprawach roślin nasiennych. Plan – 2 

metody. Wykonanie -2 metody. 

Metoda 1. Zastosowanie preparatów biologicznych o różnych mechanizmach działania 

(Biojodis, Physe, Goemar, Tytanit) w formie aplikacji dolistnej w uprawach polowych 

jednorocznych roślin nasiennych; kopru ogrodowego, kolendry siewnej i rokietty siewnej 

celem zwiększenia plonu nasion i ich wartości siewnej 

Metoda 2. Przedsiewna i dolistna aplikacja wymienionych środków w uprawach dwuletnich 

roślin nasiennych (marchew, pietruszka, brokuł, koper włoski- fenkuł) celem zwiększenia 

plonu wysadów (korzeni) i stymulacji odporności roślin na choroby i niekorzystne warunki 

agrometeorologiczne. 

2/ Liczba zastosowanych metod uszlachetniania nasion. Plan – 3 metody. Wykonanie – 

3 metody. 

1. Hydrokondycjonowane metodą uwilgatniana do wilgotności 35 i 40% i następnie 

inkubacji przez 2, 4 i 6 dni w temperaturze 20 o C 

2. Traktowane nasion (kondycjonowanych i niekondycjonowanych) światłem o różnej 

długości fali (światło czerwone, białe, UV) 

3. Traktowane nasion (kondycjonowanych i niekondycjonowanych) laserem. 

3/ Liczba zastosowanych metod zwiększenia zawartości związków biologicznie 

czynnych o właściwościach prozdrowotnych. Plan – 1 metoda. Wykonanie – 1 metoda. 

Zastosowanie w produkcji nasiennej testowanych gatunków roślin biopreparatów o różnych 

mechanizmach działania powodowało wzrost zawartości związków biologicznie czynnych o 

właściwościach prozdrowotnych w materiale roślinnym. Wymienione środki indukowały 

syntezę związków biologicznie czynnych w nasionach. 

4/ Liczba zastosowanych metod poprawy zdrowotności nasion. Plan – 3 metody. 

Wykonanie – 3 metody. 

W celu poprawy zdrowotności nasiona o wilgotności magazynowej zastosowano trzy 

metody: 

-przemrażanie nasion w różnym czasie i temperaturach -5,-10 i -15 0 C 

-płukanie nasion w wodzie o temperaturze 20, 30 i 40 0 C w czasie 3,6 i 10 minut 

(hydrotermoterapia) 

-traktowanie biopreparatami Tytanit, Biojodis, Goemar Goteo i Physpe 

Tak traktowane nasiona poddano testom dynamiki i zdolności kiełkowania oraz 

zdrowotności po wysianiu na podłoże agarowe. 

255

Zastosowane metody korzystnie wpłynęły na zdrowotność w stopniu uzależnionym od 

gatunku i metody traktowania nasion. 

5/ Liczba publikacji i instrukcji wdrożeniowych związanych z realizacją zadania. Plan – 

1 publikacja. Wykonanie - 1 publikacja. 

Janas R. 2011. Produkcja nasienna rokietty siewnej i jej właściwości prozdrowotne. Mat. Konf. 

Nauk. Nauka dla Hodowli i Nasiennictwa Roślin Uprawnych. Zakopane 7-11.02.2011: 257-258 



Realizowane badania oraz wyniki były upowszechniane w ramach współpracy z firmami 

nasiennymi, od których uzyskiwano materiał siewny. Badania nad zawartością substancji 

biologiczne czynnych były prowadzone wspólnie z Katedrą Roślin Warzywnych i 

Leczniczych SGGW. Uzyskane wyniki prezentowano na konferencjach organizowanych 

przez różne placówki naukowe oraz Urząd Marszałkowski w Łodzi. 

256

Zadanie 4.4 Opracowanie metod ekologicznej produkcji pszczelarskiej 





Podzadanie 1. 

Prowadzenie pasieki ekologicznej i monitorowanie procesu produkcyjnego w zakresie 

warunków produkcji w pasiece ekologicznej, możliwości zwiększania produkcji w pasiece, 

oceny jakości pozyskanych produktów pszczelich, ochrony rodzin pszczelich przed 

chorobami i pasożytami. 

a) Prowadzenie pasieki ekologicznej i monitorowanie procesu produkcyjnego w zakresie 

warunków produkcji w pasiece ekologicznej. 

I. Przeprowadzono pierwszy wiosenny (14.03.2011 r.) przegląd pasieki dokonując 

oceny stopnia jej przezimowania (liczba rodzin, które przezimowały oraz obecność i 

czerwienie matek, stopień wilgotności w gnieździe). Spośród 25 zazimowanych 

rodzin 3 rodziny osypały się z powodu strutowienia na przedwiośniu matek 

pszczelich i w następstwie ciągłego ubytku pszczół robotnic. W związku z tym 

należało uzupełnić stan pasieki do planowanych 25 rodzin. Gniazda w rodzinach, 

które przezimowały były suche, na plastrach nie było pleśni. 

II. 

Określono siłę rodzin na podstawie liczby obsiadanych „na czarno” plastrów oraz ich 

stan zdrowotny poprzez szczegółową ocenę makroskopową pszczół na plastrach co 

do obecności roztocza Varroa destructor na pszczołach. Oceniono także osyp 

zimowy na dennicy i pobrano próbki pszczół do badań w kierunku stwierdzenia 

obecności warrozy i nosemozy. Przeprowadzone badania laboratoryjne potwierdziły 

wysoką zdrowotność rodzin. 

III. Dokonano dwukrotnych pomiarów powierzchni czerwiu celem określenia dynamiki 

wiosennego rozwoju rodzin w pasiece 

- pierwszy pomiar wykonano podczas pierwszego przeglądu wiosennego (14.03.2011 r.) – 

średnia powierzchnia czerwiu to 31 dm 2 /rodzinę 

- drugi pomiar dokonano 21 kwietnia 2011 r. i średnia powierzchnia czerwiu wyniosła 74 

dm 2 /rodzinę 

IV. Przeprowadzono następujące zabiegi w gospodarce pasiecznej 

Począwszy od terminu wykonania drugiego pomiaru powierzchni czerwiu sukcesywnie 

poszerzano gniazda pszczele do czasu wykonania pierwszego miodobrania. Początkowo 

rodzinom dodawano plastry z jasnym suszem, następnie poszerzania gniazd dokonywano 

ramkami z węzą, tak aby w korpusie gniazdowym stan plastrów wynosił 12 (jest to stan 

pełnego gniazda w tym typie ula) i po uzupełnieniu gniazda każdej rodzinie dodawano 

korpus nadstawkowy z 11 plastrami suszu lub węzy celem gromadzenia w nadstawce 

czystego miodu. 

- Przeprowadzono pierwsze miodobranie w dniu 8 czerwca, pozyskując miód 

wielokwiatowy. Średnia wydajność miodowa dla 1 rodziny wyniosła 9 kg, co w przypadku 

257

niekorzystnych warunków pogodowych w czasie wiosny 2011 roku było całkiem dobrym 

osiągnięciem. Jeśli chodzi o skład miodu, to analiza pyłkowa wskazała na przewagę w 

miodzie pyłku z wierzby. 

- Działając zgodnie z wytycznymi dotyczącymi powiększania pasieki, 1 najsilniejszą rodzinę 

doprowadzono do nastroju rojowego, który zaowocował jej naturalnym podziałem, a 

zebrany rój stanowił nową rodzinę. Dwie pozostałe, brakujące rodziny, zostały utworzone na 

bazie odkładów z najsilniejszych rodzin (z matkami z rodzin macierzystych). Rodziny 

macierzyste otrzymały młode matki, wyhodowane w pasiece ekologicznej. 

- Rodziny z pasieki ekologicznej zostały przewiezione 29 czerwca do miejscowości Zienki 

na plantację gryki, która w tym roku bardzo słabo nektarowała ze względu na niekorzystne 

warunki atmosferyczne. Miodobranie przeprowadzono w dniu 28.07. 2011 roku, uzyskując 

średnią wydajność z rodziny na poziomie 5,8 kg 

- Roczna wydajność miodowa osiągnięta przez 1 rodzinę w pasiece ekologicznej w roku 

2011 wyniosła 14,8 kg, co jest wielkością na poziomie średniej krajowej. 

- Przedstawiciel Jednostki Certyfikujacej Ekogwarancja PTRE przeprowadził kontrolę w 

pasiece ekologicznej 22 lipca. Po raz kolejny uzyskano certyfikat zgodności (fot.2) i 

uzyskano akceptację na etykiety na miód (fot.1). 

Pasieka ekologiczna na stałe miejsce stacjonowania została przewieziona 4 sierpnia 2011 r. 

- Dokonano wstępnego ułożenia gniazd na zimę (10.08.2011), zmniejszając liczbę plastrów 

w każdej rodzinie do pożądanego stanu, czyli do liczby obsiadanej w rzeczywistości przez 

pszczoły 

- Rozpoczęto także zimowe dokarmianie rodzin (10.08.2011), przeznaczając do tego celu po 

ok. 15 kg cukru ekologicznego/rodzinę, podając jednorazowo dawkę syropu cukrowego 4 

litry 

- Wczesne rozpoczęcie dokarmiania podyktowane zostało koniecznością zakarmienia rodzin 

w co najmniej 70% aby móc zastosować ekologiczny preparat warrozobójczy. W innym 

przypadku mogłoby zachodzić niekorzystne zjawisko rabunków w pasiece. 

- Rozpoczęto zwalczanie warrozy 04.09.2011, w tym celu włożono do uli po 2 płytki 

preparatu Api Life Var, lokalizując je na siatkach metalowych na górnej powałce uli, po 

uprzednim wyjęciu beleczek międzyramkowych. Zużyte płytki zostały usunięte z uli w dniu 

19 września. W celu zwiększenia skuteczności zwalczania roztocza Varroa destructor 

rodziny otrzymały dodatkowo po1 płytce Api Life Varu, podzielonej na 2 części i 

zastosowanej w miejscach poprzednio użytego preparatu na okres 1 tygodnia. Po 7 dniach 

płytki zostały usunięte z uli 

- Założono uprzednio wyjęte beleczki międzyramkowe i zabrano z uli podkarmiaczki 

- Dokonano ostatecznego ułożenia zimowych gniazd. W roku 2011 zazimowano rodziny 

średnio na 8 plastrach, czyli były silniejsze niż w roku 2010. 

-. Zastosowano kwas szczawiowy (03.11.2011) jako środek kontrolny, stosując 5ml 

kwasu/uliczkę obsiadaną przez pszczoły. 

Uzyskane wyniki w dziedzinie możliwości zwiększenia produkcji w pasiece ekologicznej. 

Wykonywano konieczne zabiegi z zakresu gospodarki pasiecznej mające na celu 

kierowanie rozwojem rodzin w celu osiągnięcia przez nie odpowiedniej siły na okres 

zbiorów miodu: 

258

- Średnia liczba obsiadanych plastrów, jak na wczesny termin pierwszego przeglądu 

(14.03.2011 r.) była wysoka i wynosiła 6,0 plastra/rodzinę, co można zawdzięczać 

odpowiedniemu przygotowaniu rodzin do zimowania w jesieni 2010 roku. Stanowiło to 

jednocześnie dobry start do wczesnego i intensywnego rozwoju rodzin. 

- Wyrównywano siłę rodzin poprzez zasilanie plastrami z czerwiem na wygryzieniu rodzin 

słabszych, które zabierano rodzinom silnym. Zabieg ten miał na celu równy start 

wszystkich rodzin w pasiece i osiągnięcie w jednakowym terminie maksymalnej siły. Jeśli 

jedna rodzina obsiadała 7 plastrów, a druga 5, to z silniejszej zabierano 1 plaster z czerwiem 

krytym i obie rodziny miały gniazdo na 6 plastrach. 

- Stwierdzono wysoki, bo aż ponad dwukrotny przyrost powierzchni czerwiu miedzy 

terminami pomiarów. Powierzchnia czerwiu w dniu 14.03.2011 r wynosiła 31 dcm 2 a w dniu 

21.04.2011 wynosiła 74dcm 2 

- Od momentu pierwszego przeglądu dostosowywano liczbę plastrów w gnieździe do 

aktualnej siły rodzin poprzez poszerzanie gniazd jasnymi plastrami ekologicznymi 

przechowywanymi w magazynie oraz ramkami z węzą ekologiczną, oznakowanymi na 

górnej beleczce zgodnie dla roku 2011 (XI). Każda rodzina w sezonie odbudowała średnio 6 

arkuszy węzy, co jest wielkością dużą, gdyż średnia wieloletnia w Oddziale Pszczelnictwa w 

pasiekach konwencjonalnych wynosi 3,5. Odbudowywanie nowych plastrów, a jednocześnie 

wycofywanie starych w trakcie sezonu dało produkcję wosku pszczelego o ok. 10% większą 

w porównaniu do pasiek konwencjonalnych i wyniosło ok. 60 dag czystego wosku/rodzinę. 

- Uzupełniano stan liczbowy pasieki do założonych 25 rodzin, z których 3 rodziny nie 

przezimowały poprzez celowe stworzenie warunków do wystąpienia nastroju rojowego w 

niektórych rodzinach (celowe utrzymywanie bardzo dużej siły bez poszerzania gniazda) w 

celu dokonania naturalnego podziału rodzin oraz przez tworzenie odkładów na bazie 

materiału własnego z pasieki ekologicznej. Jedna rodzina wyroiła się, a zebrany rój ostał 

osadzony w pustym ulu. Z dwóch innych silnych rodzin utworzono 2 odkłady z matkami z 

rodzin macierzystych, do których z kolei poddano młode matki. W ciągu całego sezonu 

pasiecznego prowadzono regularną wymianę matek w pasiece, prowadząc ich hodowlę w 

pasiece ekologicznej. W pierwszej kolejności wymieniano matki starsze oraz w rodzinach, w 

których pszczoły zbierały mniejszą ilość miodu (miodność jest bowiem cechą genetyczną 

przekazywaną przez matki). Łącznie zostało wymienione 14 matek. 

- W celu powiększenia gniazda i powierzchni plastrowej na spodziewany miód w dniu 13 

maja 2011 r. wszystkim rodzinom dodano nadstawki (każda z 11 plastrami przeznaczonymi 

na miód). 

W dniu 15 czerwca pasieka została przewieziona do miejscowości Zienki na pożytek z gryki 

celem zwiększenia produkcji w pasiece oraz możliwości uzyskania drugiej odmiany miodu. 

Średnia produkcja miodu/rodzinę w roku 2011 na skutek prowadzonych korzystnych 

zabiegów wyniosła 14,8 kg/rodzinę, co w porównaniu z rokiem 2010 (6 kg/rodzinę) jest 

wynikiem bardzo dobrym mimo niekorzystnych warunków atmosferycznych panujących w 

roku 2011 

Uzyskane wyniki oceny jakości pozyskanych produktów pszczelich w pasiece ekologicznej 

Dokonano wstępnej oceny jakości miodów z pasieki ekologicznej: 

- ocena organoleptyczna (zapach, smak, konsystencja, barwa) – ocena dokonana przez 3 

osoby (pozytywna, miody spełniające warunki dla miodu wielokwiatowego i gryczanego) 

- ocena zawartości wody (wg obowiązujących standardów maksymalna dopuszczalna 

zawartość do 20%) przeprowadzona z wykorzystaniem refraktometru elektronicznego – 

259

miody pozyskane z pasieki ekologicznej charakteryzowały się 17% zawartością wody, co 

świadczy o ich wysokiej jakości 

Miody wielokwiatowy oraz gryczany pozyskane w sezonie 2011 uznano za bardzo dobre 

jakościowo. 

Dla potwierdzenia oceny wstępnej została przeprowadzona dodatkowo szczegółowa analiza 

fizyko-chemiczna obu rodzajów miodów (tabela 1), która wykazała, że miody z pasieki 

ekologicznej spełniają wszelkie wymogi dotyczące jakości miodów określone przez 

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 sierpnia 2010 r. 

(Dz.U.2010.165.1120) zmieniające rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 

03.10.2003r. w sprawie szczegółowych wymagań w zakresie jakości handlowej miodu 

(Dz.U. Nr 181, poz.1773 oraz Nr 40 poz.370, Nr 63 poz.590). 

Tabela 1. Niektóre parametry fizyko-chemiczne pozyskanych miodów 

Badana wielkość Miód wielokwiatowy Miód gryczany 

Zawartość glukozy i 

fruktozy w % 

Zawartość cukrów 

redukujących w % 

Zawartość sacharozy w 

% 

Aktywność alfa-amylazy 

w stopniach Shade 

73,2% 74,8% 

77,4% 78,5% 

0,5% 0,05% 

54,0 72,0 

Kwasowość w mval/kg 27,9 34,5 

Uzyskane wyniki ochrony rodzin pszczelich przed chorobami i pasożytami w pasiece 

ekologicznej 

- w okresie wiosenno-letnim nie stwierdzono w rodzinach zaziębienia czerwiu, choroby 

woreczkowej bądź grzybicy wapiennej (liczba rodzin podejrzanych – 0) 

- w ciągu całego sezonu przestrzegano zaleceń dotyczących higieny wykonywania prac w 

pasiece (dezynfekowano dłuto pasieczne, opalano palnikiem gazowym ule wprowadzane do 

pasieki) 

- w miesiącach maju i czerwcu niszczono czerw trutowy poprzez wycinanie go z plastrów w 

celu ograniczenia inwazji Varroa, gdyż roztocz wykazuje szczególne powinowactwo do 

czerwiu trutowego (w każdej rodzinie wycięto średnio 2 plastry z czerwiem trutowym) 

- dokonywano obserwacji wyglądu plastrów i czerwiu otwartego i zasklepionego pod kątem 

występowania anomalii i chorób bakteryjnych (zgnilec europejski i amerykański) – nie 

stwierdzono żadnych niepokojących objawów chorobowych (liczba rodzin podejrzanych – 0) 

- do walki z pasożytem Varroa jesienią zastosowano dopuszczalny w pasiece ekologicznej 

preparat Api LifeVar, oparty na bazie tymolu Jako środek kontrolny użyto kwas szczawiowy. 

Tabela 2 przedstawia średnią skuteczność Api Life Varu, która jest wyższa niż w roku 2010 

(11,2%) ale jest zbyt niska (21,8%) aby skutecznie zwalczać warrozę 

260

Tabela 2. Skuteczność preparatu Api Life Var w roku 2011 

Rodziny Średni osyp V. Średni osyp V. Średni osyp V. Średni Średnia 

destructor destructor destructor po osyp skuteczność 

(Api Life Var (Api Life Var zastosowaniu całkowity 

założony założony kwasu 

w % 

04.09.2011) 19.09.11) szczawiowego 

(10.11.11) 

1 -25 60 29 320 409 21,8 

PREZENTACJA REFERATÓW/POSTERÓW NA KONFERENCJACH/ 


Konferencja pt. "Rolnictwo ekologiczne - stan obecny i perspektywy rozwoju 

Tytuł referatu: Pszczelarstwo ekologiczne w Europie i na świecie 

Autor: Skubida P, Semkiw P. 

Organizator: Przemysłowy Instytut Maszyn Rolniczych w Poznaniu 

Miejsce: Puszczykowo k/Poznania 

Termin: 12-14 października 2011 roku 



1/ Liczba rodzin pszczelich w pasiece ekologicznej. Plan – 25 rodzin. Wykonanie – 25 rodzin. 

W pasiece ekologicznej utrzymano 25 rodzin pszczelich z matkami rasy kraińskiej. 

2/ Metody zwiększenia produkcji miodu w pasiece ekologicznej. Plan – 2 metody. 

Wykonanie – 2 metody. 

a) Stymulacja rozwoju rodzin wiosną przez odsklepianie plastrów z zapasem w celu 

pobudzenia czerwienia matki i zwiększenia częstotliwości lotów pszczół w poszukiwaniu 

wartościowego pyłku i zasilanie plastrami z czerwiem na wygryzieniu rodzin słabszych. 

b) Przewóz pasieki na pożytek z gryki 

3/ Liczba wskaźników do oceny jakości miodu w pasiece ekologicznej. Plan – 3 wskaźniki. 

Wykonanie - 3 wskaźniki 

a) ocena organoleptyczna 

b) określenie zawartości wody przy użyciu refraktometru 

c) analiza fizyko-chemiczna 

4/ Liczba metod ochronnych rodzin pszczelich przed chorobami i pasożytami. Plan- 3 

metody. Wykonanie – 3 metody. 

Opracowano trzy metody ochrony rodzin pszczelich przed chorobami i pasożytami. 

a) dezynfekcja wprowadzanych do pasieki uli, dezynfekcja sprzętu pasiecznego – opalanie 

uli palnikiem gazowym, odkażanie dłuta denaturatem, Sterinolem. 

b) wycinanie czerwiu trutowego w maju, czerwcu celem usunięcia znacznej populacji 

roztocza Varroa destructor z rodzin pszczelich 

c) zastosowanie jesienią warrozobójczego preparatu Api Life Var 

5/ Liczba publikacji i instrukcji wdrożeniowych związanych z realizacją zadania. Plan – 1 

publikacja. Wykonanie – 1 publikacja 

Skubida P., Semkiw O. (2011) – Pszczelarstwo ekologiczne w Europie i na świecie. Journal 

of Research and Applications In Agricultural Engineering: 102 – 106. 

261



Dzięki uprzejmości Dyrekcji Poleskiego Parku Narodowego ekologiczna Pasieka Oddziału 

Pszczelnictwa IO w Puławach może stacjonować w terenie akceptowanym przez 

Rozporządzenie Rady nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji 

ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych (Dz.U.L. 189 z 20.07.2007 r, s.1). 

Ponadto współpraca z JC Ekogwarancja PTRE oraz kontrole pasieki pozwalają na 

prawidłowe funkcjonowanie pasieki i produkcję miodu ekologicznego, a co za tym idzie – 

certyfikację pasieki i wytwarzanych w niej produktów. 

Fot. 1 Etykiety na miody ekologiczne zatwierdzone przez Jednostkę Certyfikującą 

262

Fot.2 Załącznik do certyfikatu wydany przez Jednostkę Certyfikującą Ekogwarancja 

263

Zadanie 4.5. Monitorowanie jakości wody i gleby w głównych rejonach upraw warzyw 

pod osłonami i ich zastosowanie dla optymalizacji nawożenia i ograniczenia 

zanieczyszczenia środowiska 





Podzadanie 1. 

Kontrola zawartości składników nawozowych w próbkach wody i glebie pobranej z 

terenów otaczających szklarnie, pobranie próbek wody i gleby. 

A. Wyznaczono 30 punktów poboru wody z ujęć w gospodarstwach ogrodniczych w rejonie 

Warszawy, Kalisza i terenu południowej części Polski, największego skupiska zakładów 

produkcji warzyw pod osłonami w Polsce. 

B. Pobrano zaplanowaną ilość prób wody z wytypowanych gospodarstw ogrodniczychłącznie 

180. 

C. Prowadzono na bieżąco (w laboratorium) analizy chemiczne i określono zawartości 

składników nawozowych i jonów balastowych. Wykonano analizy chemiczne w 

laboratorium oraz opracowano statystycznie wyniki uzyskane w czasie realizacji zadania. 

Pobrane z terenu uprawy warzyw próby wody analizowano w laboratorium na zawartość 

składników mineralnych: N-NO 3 , P-PO 4 , K, Ca, Mg, Na, Cl, SO -2 

4 oraz pH, EC i 

mikroelementów). Do badań wykorzystano aparaturę będącą na wyposażeniu laboratorium 

Pracowni Nawożenia Roślin Warzywnych metodami opisanymi w sprawozdaniu za rok 

2010. Wyniki analiz chemicznych zebrane w czasie realizacji zadania zestawiono w tabeli 1. 

Tabela 1. Właściwości fizyczne i zawartość składników nawozowych w wodach pobranych 

ze studni głębinowych z terenów uprawy warzyw pod osłonami (dane opracowane 

statystycznie na podstawie 180 prób wody). 

Badana 

cecha 

Jednostki Średnia Stand. 

Odchylenie 

(SD) 

Mediana 

Współ. 

Zmienności 

(%) 

Wartość 

Minimalna 

Wartość 

maksym. 

pH 7,0 0,32 7,1 7,2 5,6 8,0 

EC mS cm -1 0,75 0,28 0,64 0,37 0,15 1,81 

Tw. og 

o dH 21,2 7,6 19,8 36 6,1 46,0 

- 

HCO 3 mg dm -3 275 116 264 42 37,8 599 

- 

N-NO 3 mg dm -3 12,5 19,9 4,2 127 0,10 67,0 

+ 

N-NH 4 mg dm -3 0,14 0,10 0,10 91 0,10 1,0 

P mg dm -3 0,15 0,10 0,10 77 0,05 1,0 

K mg dm -3 19,1 26,9 5,4 141 0,10 141 

Ca mg dm -3 114 46,2 105 41 27,6 244 

Mg mg dm -3 23,2 8,50 22,6 37 8,5 203 

Na mg dm -3 20,0 11,8 17,1 59 2,8 59,0 

Cl - mg dm -3 26,1 17,1 22,9 65 4,0 92,0 

-2 

SO 4 mg dm -3 93,2 88,3 86,3 95 1,5 394 

Fe rozp. mg dm -3 0,15 0,19 0,06 127 0,02 1,33 

Fe ogólne mg dm -3 0,48 0,62 0,28 130 0,02 4,02 

Mn mg dm -3 0,28 0,34 0,18 121 0,02 1,72 

264

Cu mg dm -3 0,03 0,02 0,02 62,0 0,02 0,12 

Zn mg dm -3 0,21 0,37 0,07 174 0,02 2,27 

B mg dm -3 0,21 0,15 0,19 70,0 0,02 0,64 

D. Wyniki analiz chemicznych – opis uzyskanych wyników 

Porównanie wyników analizy chemicznej próbek wody z roku ubiegłego i bieżącego 

wskazują na utrzymywanie się stopnia zanieczyszczenia wód podziemnych ujęć wodnych 

składnikami nawozowymi i balastowymi z nieznaczną tendencją spadkową. Fakt ten 

potwierdzałby przypuszczenie, że jest to związane z emisją nadmiaru pożywki z upraw 

bezglebowych do wód podziemnych. Podstawowym wskaźnikiem, który w sposób ogólny 

charakteryzuje zanieczyszczenie wody składnikami nawozowymi jest ogólna zawartość soli 

określana jako wskaźnik EC. Z badań prowadzonych w Instytucie Warzywnictwa w latach 

1998-2000 (Kowalczyk i wsp. 2000. Vegetable Crops Res. Bull. Vol 24 No.1.75-85) wynika, 

że wartość EC w wodzie z ujęć zlokalizowanych na terenach gospodarstw ogrodniczych 

wynosiła średnio 0,61 mS . cm -1 . W ciągu 10 lat nastąpił wzrost wskaźnika EC w 

analizowanych wodach. Średnia wartość EC w ciągu 10 lat wzrosła o 0,24 mS . cm -1 , a w roku 

bieżącym zaobserwowano tendencje obniżania się wskaźnika EC (o 0,10 mScm -1 ). Próby 

wody z ujęć, z różnych rejonów upraw szklarniowych charakteryzowały się dużą 

zmiennością badanych parametrów podobnie jak w roku ubiegłym (tab.1 i 2). Zebrane dane 

wskazują na obniżenie się poziomu azotanów, średnio 13 mg N-NO . 3 dm -3 . Podobnie jak w 

poprzednich latach, stwierdza się w wielu ujęciach wysoki poziom N-NO 3 , sięgający ponad 

60 mg N-NO -. 3 dm -3 . Obniżyła się średnia zawartość siarczanów w analizowanych wodach w 

stosunku do roku 2010. Zaobserwowano nieznacznie obniżenie się stężenia jonów 

chlorkowych w porównywanym okresie czasu. Zawartości niektórych obserwowanych cech 

charakteryzują się wysoką wartością SD i współczynnika zmienności, co daje informację o 

dużym rozrzucie obserwowanej cechy. 

Tabela 2. Porównanie średnich badanych cech w latach 2010-2011 

Cecha Jednostki Średnia Zmiana 

2010 2011 

(%) 

pH 6,9 7,0 +1,4 

EC mS cm -1 0,85 0,75 -13 

Tw. og 

o dH 22,3 21,2 -5,0 

- 

HCO 3 mg dm -3 200 275 +36 

- 

N-NO 3 mg dm -3 25,2 12,5 -25 

+ 

N-NH 4 mg dm -3 0,15 0,14 -7 

P mg dm -3 0,39 0,15 -16 

K mg dm -3 31,9 19,1 -68 

Ca mg dm -3 123 114 -8,0 

Mg mg dm -3 23,0 23,2 0 

Na mg dm -3 15,2 20,0 +24 

Cl - mg dm -3 29,4 26,1 -13 

-2 

SO 4 mg dm -3 130 93,2 -39 

Fe rozpuszcz. mg dm -3 0,15 0,16 +6 

Fe ogólne mg dm -3 0,48 0,5 +4 

Mn mg dm -3 0,28 0,28 0 

Cu mg dm -3 0,03 0,03 0 

Zn mg dm -3 0,21 0,20 -5 

B mg dm -3 0,21 0,20 -5 

265

Składniki mikroelementowe występują w wodzie w niskich stężeniach (tab.1) i w celu 

zaobserwowania zmian składu chemicznego wody wymagają dłuższego okresu 

monitorowania. Uzyskane dotychczas dane wskazują na to, że ich stężenie w próbkach 

wody, w monitorowanych ujęciach, nie ulegało zmianie w czasie (tab. 2). Nie stwierdzono 

zmian średniej zawartości manganu i cynku, jednych z najbardziej szkodliwych metali dla 

zdrowia ludzi. Zawartość tych pierwiastków nie przekraczała dopuszczalnych zawartości dla 

upraw roślin warzywnych, a także dla zdrowia ludzi. 

Woda stosowana w produkcji ogrodniczej jest bardzo zróżnicowania pod względem 

jakości. Przebieg zmian badanych parametrów jakościowych w dwuletnich obserwacjach 

przedstawiono na przykładzie wybranych dwóch obiektów zlokalizowanych w rejonie 

Warszawy (rys.1-13) i rejonie Kalisza (rys. 14-26). Rysunki przedstawiają przebieg zmian w 

czasie 2 letnich obserwacji 2010-2011. Oś x oznacza dwumiesięczne przedziały czasowe 

począwszy od 1.02.2010 a skończywszy na miesiącu grudniu 2011. Na osi „Y” podane są 

wartości badanych cech. Zmiany wartości badanych cech przedstawiono w postaci punktów i 

linii trendu, podając wartość R 2 (współczynnik determinacji). Wartość współczynnika 

zawiera się w przedziale 0-1. Im większa jest wartość R 2 tym bardziej zmiany badanych cech 

odpowiadają wyznaczonym liniom trendu. Dłuższy okres obserwacji pozwala na 

wychwycenie pewnych tendencji zmian składu mineralnego wody. Wzrostowi wskaźnika 

EC (rys.2) towarzyszył wzrost zawartości azotanów (rys. 5), wapnia (rys. 9), magnezu (rys. 

10), sodu (rys.11), i chlorków (rys.12). Zawartość pozostałych składników nie ulegała 

zmianom w czasie. W wodzie z ujęcia zlokalizowanego w rejonie kaliskim, z kolei 

obserwuje się zjawisko obniżania zawartości składników nawozowych. Parametr EC 

charakteryzuje się wyraźną tendencją spadkową (rys.15). Poziom azotanów, w tym ujęciu 

wodnym, jest bardzo niski (rys. 18), a pozostałe badane cechy nie wykazują zmian w czasie 

(rys.19-25), z wyjątkiem siarczanów (rys. 26) których poziom w roku bieżącym nieznacznie 

się podniósł. Zawartość SO 4 w tym ujęciu jest jednak bardzo niska – poniżej 30 mg/l. 

Ponieważ przedstawienie wszystkich danych zebranych w czasie realizacji zadania nie jest 

możliwe w tym sprawozdaniu, dlatego przedstawiono najważniejsze wyniki dla wybranych 

obiektów. 

Monitorowanie zawartości składników nawozowych w glebie otaczającej szklarnie w 

poprzednich latach realizacji zadania nie wniosło żadnych istotnych informacji dotyczących 

zanieczyszczenia gleb składnikami pochodzącymi od tzw. wód drenarskich z przelewów 

pożywki w uprawach bezglebowych. Wyniki uzyskane w 2010 (Rozliczenie końcowe zad. 

4.5 z dn. 28.12.2010 roku) wskazują na niecelowość prowadzenia obserwacji. W związku z 

tym w 2011 roku nie prowadzono tych badań. 

266

267

268

269

270

271

272

273

274

Podzadanie 2. 

Wykonanie analiz chemicznych w laboratorium oraz opracowanie statystyczne 

wyników badań, opracowanie wstępnych zaleceń nawozowych dla upraw 

bezglebowych. 

Wykonane analizy chemiczne w laboratorium i opracowanie statystyczne wyników zadania 

(tabela 1i 2) wskazują na możliwość zmniejszenia udziału niektórych nawozów mineralnych 

w pożywkach stosowanych do fertygacji pomidora i ogórka w uprawach na podłożach 

bezglebowych. Dotyczy to głównie upraw warzyw w wełnie mineralnej, gdzie brak 

kompleksu sorpcyjnego powoduje, że składniki nawozowe wymywane są z mat uprawowych 

do gruntu. W porównaniu do uzyskanych danych z wcześniejszych lat realizacji programu 

stwierdzono zmniejszenie średniej zawartości azotanów i siarczanów, głównych anionów 

soli stosowanych w produkcji nawozów szklarniowych. Zaobserwowana tendencja jest 

bardzo pozytywnym czynnikiem wskazującym na zmniejszanie stopnia skażenia wody tymi 

składnikami. Podsumowując zebrane wyniki analiz chemicznych w ramach realizacji zadania 

określono następujące zalecenia nawozowe w uprawach bezglebowych: 

1. Zmniejszenie udziału saletry wapniowej (o 5-15%) w składzie pożywki do fertygacji w 

ilości wynikającej z analizy chemicznej tzw. przelewów. 

275

2. Częściowe zastąpienie (5-10%) form azotanowych formami chlorkowymi i 

siarczanowymi. 

3. Ze względu na wzrost średniej zawartości HCO 3 - w monitorowanych ujęciach zaleca się 

większe wykorzystanie kwasów; fosforowego, siarkowego i chlorowodorowego do 

obniżenia pH pożywki dozowanej. 



Konferencja pt. „Chemia Rolna w Rolnictwie i Ochronie Środowiska” 

1. Tytuł referatu/posteru: Wpływ wieloletniego nawożenia organicznego i mineralnego na 

plonowanie kapusty głowiastej białej oraz na zawartość NPK w glebie i w główkach kapusty 

Autor: dr Kazimierz Felczyński 

Organizator: SGGW w Warszawie 

Miejsce: Warszawa 

Termin: 20-21. 06.2011 



1/ Liczba monitorowanych obiektów pod względem zawartości składników nawozowych w 

próbach wody. Plan – 30 obiektów. Wykonanie - 30 obiektów (30 punktów pobrania 

prób wody w gospodarstwach ogrodniczych. 

2/ Liczba zaleceń nawozowych dla upraw bezglebowych. Plan-1 zalecenie. Wykonanie - 1 

zalecenie. 

Opracowano zalecenia nawozowe do upraw bezglebowych w formie art. popularnonaukowego. 

Hasło Ogrodnicze -druk luty 2010, autorzy: dr Dyśko J., dr Kowalczyk W. 

„Zanieczyszczanie wód powierzchniowych i podziemnych odciekami pożywek z 

bezglebowych upraw szklarniowych”. Podzadanie 2 

3/ Liczba publikacji i instrukcji wdrożeniowych związanych z realizacją zadania. Plan- 1 

publikacja. Wykonanie 1-publikacja. 

Dyśko J., Kaniszewski S., Kowalczyk W. 2011. Wpływ fertygacji zalewowej na wzrost i 

rozwój rozsady pomidora szklarniowego w uprawie w podłożu organicznym. Infrastruktura i 

Ekologia Terenów Wiejskich nr 5. S.157-167. 

4.Rola partnerów w realizacji zadania (ze szczególnym uwzględnieniem organów 


Partnerzy (gospodarstwa i producenci warzyw pod osłonami) korzystają z wyników analizy 

wody w celu opracowania precyzyjnego składu pożywek nawozowych. Skutkuje to 

ograniczeniem emisji składników nawozowych do gruntu. 

276

Zadanie 4.6 Dobór gatunków i odmian warzyw do uprawy ekologicznej oraz ocena 

jakości materiału siewnego 



W okresie od 01.01.-31.12.2011 roku planowane cele zostały osiągnięte 100%. 


Podzadanie 1. 

Prowadzenie oceny przydatności wybranych odmian i gatunków warzyw do 

bezpośredniego spożycia i uprawianych na nasiona oraz ocena jakości dostępnego na 

rynku materiału siewnego. 

W 2011 roku oceniono jest przydatność następujących gatunków i odmian warzyw do upraw 

ekologicznych: 

a. Ocena przydatności odmian marchwi późnej – odmiany do przechowywania i 

przemysłu: 

Nantes– PNOS – nasiona Eko 

Broker F 1 – PlantiCo – nasiona konwencjonalne 

Negovia F 1 – Bejo – nasiona Eko 

Nektar F 1 – Bejo – nasiona Eko 

Noveno F 1 - Bejo – nasiona Eko 

b. Przydatność odmian kalarepy – odmiany na zbiór jesienny 

Kossak F 1 (biała) – Bejo – nasiona Eko 

Gigant (biała) – Legutko – nasiona konwencjonalne 

Delikates Blauer (fioletowa) – Legutko - nasiona konwencjonalne 

Alka (fioletowa) – Polan - nasiona konwencjonalne 

Vikora F 1 (biała) – Vitalis (EZ) - nasiona Eko 

c. Ocena przydatności selera korzeniowego i odmian tego gatunku – odmiany na 

świeży rynek i do przechowywania (przetwórstwa) 

Edward – PNOS – nasiona Eko 

Diamant - Bejo – nasiona Eko 

Denar – PlantiCo 

Makar – PlantiCo 

Ibis – Vitalis (EZ) 

Zagłoba - PNOS 

d. Ocena przydatności średniopóźnych odmian kapusty głowiastej białej – odmiany 

na świeży rynek, do przechowywania i do kwaszenia 

Kamienna Głowa – PNOS/PlantiCo 

Lennox F 1 – Bejo – nasiona Eko 

Impala F 1 – Bejo – nasiona Eko 

Discover F 1 – Bejo – nasiona Eko 

Kalina F 1 – Polan 

e. Ocena przydatności odmian pora – odmiany na świeży rynek i do przetwórstwa 

Bartek - PlantiCo – nasiona konwencjonalne 

Juhas – PlantiCo – nasiona konwencjonalne 

Baca - PlantiCo – nasiona konwencjonalne 

Bandit – Bejo – nasiona konwencjonalne 

277

Lancia – Bejo – nasiona Eko 

f. Ocena przydatności odmian fasoli – 

Aura – na suche nasiona, biała, PNOS Ożarów Maz. 

Igołomska – na suche nasiona, biała, KHiNO Polan 

Wawelska – czerwona, KHiNO Polan 

Polka – szparagowa, żółta, PNOS Ożarów Maz. 

Esterka – szparagowa, zielona, PNOS Ożarów Maz. 

g. Ocena przydatności odmian papryki polowej 

Elf Zielonki – PlantiCo Zielonki 

Mira - KHiNO Polan 

Roberta F1 – Przeds. Hod. Nas.Legutko 

Barbórka - PlantiCo 

Doświadczenia zostały założone zgodnie z założeniami metodycznymi opracowanymi dla 

każdego gatunku. 

Fot. 1-7. Badane gatunki warzyw w uprawie ekologicznej 

1 2 

3 4 

5 6 

Oceniane gatunki na polu ekologicznym 

1- Odmiany kapusty 

2- Odmiany marchwi 

3- Odmiany selera korzeniowego 

4- Odmiany pora 

5- Odmiany fasoli 

6- Odmiany papryki 

7 

7- Odmiany kalarepy 

W okresie wegetacji wykonywane były obserwacje wzrostu roślin. Zbiory wykonywano w 

278

optymalnych terminach dla każdego gatunku i odmiany. Warunki klimatyczne, jakie 

panowały w 2011, roku były dość trudne dla uprawy wielu gatunków warzyw ze względu na 

duże ilości opadów. Dostateczna ilość wody w glebie sprzyjała uzyskaniu dobrych wschodów 

marchwi, ale jednocześnie powodowała większe niż zwykle zachwaszczenie. Nadmiar 

opadów powodował też szybsze wymywanie składników pokarmowych. Duża ilość opadów 

powodowała, że w przypadku warzyw korzeniowych uprawianych na płaskim gruncie 

uzyskana długość korzeni ulegała skróceniu. 

A. Uprawa odmian marchwi 

Średnio wczesne odmiany marchwi, charakteryzujące się mniejszą masą korzeni uprawiano z 

siewu bezpośredniego na płaskim gruncie, na stanowisku po uprawie zbóż i wiosennym 

nawożeniu kompostem roślinnym w dawce 20 t/ha. Siew wykonano 6.05, systemem pasoworzędowym 

(pas 1, 35 m, 3 rzędy w pasie co 40 cm). W rzędzie wysiewano 100-120 szt. 

nasion/mb. Nasiona odm. Nantes 3 i Broker F 1 moczono przed siewem w 0,05%roztworze 

Grevitu. Pierwsze wschody ukazały się po 10 dniach (odmiany Nectar F 1 , Negovia F 1 , 

Noveno F 1 . Pierwsze wschody odmian Nantes 3 i Broker F 1 ukazały się po 13 dniach. 

Wschody większości odmian zakończyły się po 19 dniach od siewu (25.05) (tab. 1). Po około 

4 tygodniach od zakończenia wschodów wykonano przerywkę, pozostawiając siewki co 1,5 – 

2cm (17-20.06). Po przerywce wykonano mechaniczne pielenie międzyrzędzi, uzupełnione 

ręcznym pieleniem rzędów. W późniejszym okresie wykonano jeszcze dwa pielenia (18.07 i 

9.08) oraz sporadycznie usuwano pojedynczo wyrastające chwasty. Uprawa marchwi była 

nawadniana systemem kroplowym w okresach niedoboru wody. W okresie od 27.05 – 30.08 

wykonano 9 nawodnień, w odstępach 8 – 30 dni. 

Po 50 dniach od siewu rozpoczęto ocenę wzrostu roślin poszczególnych odmian. Oceniano 

wielkość masy nadziemnej (naci), korzeni oraz zawartość chlorofilu w liściach (tab.2 i 3). 

Zbiór marchwi wykonano na początku września, tj. po 5 miesiącach uprawy (6.09). Ocenie 

poddano masę całkowitą roślin, wysokość plonu ogólnego i handlowego, udział korzeni 

niehandlowych w plonie ogólnym, strukturę plonu handlowego oraz występowanie 

szkodników – połyśnicy marchwianki i bawełnicy topolowo-marchwiowej. Określono 

intensywność barwy korzeni, zawartość ekstraktu i suchej masy w korzeniach 

Tabela 1. Ocena wschodów marchwi 

Odmiana 

Liczba roślin na 1 mb (szt.) 

16.05 19.05 25.05 31.05 

Broker F 1 0 21 48 55 

Nantes 0 85 08 110 

Noveno F 1 55 81 85 84 

Nectar F 1 40 69 73 73 

Negovia F 1 57 111 114 115 

279

Fot.8. Dobre wschody wszystkich odmian Fot. 9. Wygląd korzeni 5 odmian marchwi 

marchwi 

Ocena wschodów marchwi i rozwoju roślin w okresie wegetacji wykazała pewne różnice 

odmianowe. Mieszańcowe odmiany holenderskie (Nectar F 1 , Negovia F 1 , Noveno F 1 ) 

wschodziły szybciej niż odmiany krajowe (Broker F 1 i Nantes 3). U odmian holenderskich po 

10 dniach od siewu stwierdzono 50 – 65 % wschodów, natomiast odmiany krajowe w tym 

terminie jeszcze nie wschodziły, dopiero po następnych 3 dniach pojawiło się u nich od 38 do 

77% wschodów. W tym samym czasie odmiany holenderskie wzeszły w 95 – 97 % (tab.1). 

Tabela 2. Rozwój badanych odmian marchwi w okresie wegetacji (Wyniki pomiarów roślin 

(VI-VII) 

Odmiana Wysokość roślin (cm) Grubość korzenia (cm) Ilość liści (szt.) 

29.06 11.07 11.07 

Broker F 1 31,7 2,1 8,5 

Nantes 35,7 2,0 8,8 

Noveno F 1 36,8 2,3 8,8 

Nectar F 1 37,6 2,3 7,6 

Negovia F 1 34,7 2,1 7,6 

Tabela 3. Zawartość chlorofilu w liściach marchwi w okresie wegetacji 

(wartość wskaźnika - Spectrum) 

Odmiana Termin pomiaru 

29.06 5.08 

Broker F 1 360,4 576,1 

Nantes 436,9 554,4 

Noveno F 1 487,1 540,7 

Nectar F 1 391,9 00,3 

Negovia F1 496,6 606,6 

Tempo rozwoju roślin po wschodach było zróżnicowane w niewielkim stopniu. Najwięcej 

liści (średnio >8 szt/roślinie) wytworzyły odmiany, Broker F 1 , Nantes i Noveno F 1 , a najmniej 

Nectar F1 i Negovia F 1 (średnio

Pomiar zawartości chlorofilu wykonany dwukrotnie w okresie wegetacji, w odstępie około 35 

dni wykazał w każdym terminie najniższy wskaźnik barwy liści u odmiany Nectar F 1 a 

najwyższy u odmiany Negovia F 1 (tab. 3). 

Tabela 4. Ocena cech morfologicznych roślin marchwi w okresie zbioru (2011) 

Odmiany Długość rośliny Masa rośliny Masa naci 

(cm) (g) (g) 

Broker F 1 67,2 ab 118 a 29 a 

Nantes 62,9 bc 85 c 17 c 

Nectar F 1 70,0 a 124 a 21 b 

Negovia F1 60,3 c 99 bc 13 d 

Noveno F 1 64,1 bc 110 ab 16 c 

Najsilniejsze rośliny (największa długość – 70 cm i masa rośliny p – 124 g) tworzyła odmiana 

Nectar F 1 , a następnie Broker F 1 (odpowiednio 67,2 cm i 118 g). Odmiany te 

charakteryzowały się także dużą masą naci (21-29 g), ważnym czynnikiem przy 

mechanicznym zbiorze marchwi (kopaczki wyciągające rośliny za nać). Najsłabszą nacią (13 

g) i najmniejszymi roślinami charakteryzowała się odmiana Negovia F 1 . Pozostałe odmiany 

miały pośrednią wielkość korzeni (tab.4). 

Tabela 5. Plonowanie odmian marchwi średniowczesnej w uprawie ekologicznej (2011). 

Odmiana Masa roślin Plon ogólny Plon handlowy 

t/ha 

Broker F 1 94,8 64,8 b 44,6 c 

Nantes 90,3 63,4 b 55,4 b 

Nectar F 1 93,8 70,8 a 45,7 c 

Negovia F1 91,4 68,4 ab 36,3 d 

Noveno F 1 92,5 72,8 a 63,8 a 

Tabela 6. Struktura plonu ogólnego korzeni średniowczesnych odmian marchwi (2011). 

Odmiana Udział w plonie ogólnym korzeni (%) 

< 2 cm 2,-4,5 cm > 4,5 cm rozwidlone spękane chore 

Broker F 1 2,0 56,0 12,8 11,8 17,1 0,3 

Nantes 6,1 84,3 3,1 3,3 3,1 0,1 

Nectar F 1 2,2 63,1 1,5 4,8 27,6 0,8 

Negovia F1 4,0 53,1 0 3,3 36,5 3,1 

Noveno F 1 2,4 84,8 2,9 5,4 3,1 1,4 

Wielkość roślin nie przełożyła się bezpośrednio na wysokość plonu ogólnego i handlowego 

korzeni marchwi. Odmiany tworzące dużą masę roślinną nie zawsze dawały najwyższy plon 

korzeni. Najwyższy plon ogólny korzeni uzyskano dla odmian Noveno F 1 , Nectar F 1 i 

Negovia F 1 (odpowiednio 72,8 70,8 i 68,4 t/ha), ale tylko w przypadku odmiany Noveno F 1 

oznaczało to również wysoki plon handlowy (63,8 t/ha) (tab.5). Drugi co do wielkości plon 

handlowy korzeni (55,4 t/ha) uzyskano dla odmiany Nantes, której masa całkowita roślin była 

najniższa (90,3 t/ha) (tab.6). Duże różnice pomiędzy plonem ogólnym i handlowym korzeni u 

odmian Negovia F 1 , Nectar F 1 i Broker F 1 , wynikały z wysokiego udziału korzeni spękanych 

281

w plonie ogólnym (odpowiednio 36,5, 27,6 i 17,1 %), a także rozwidlonych w przypadku 

odmiany Broker F 1 (tab.6). 

Korzenie o największej masie uzyskano u odmiany Nectar F 1 , a najmniejsze u odmiany 

Nantes i Negovia F 1 (różnice statystycznie istotne). Mieszańcowe odmiany holenderskie 

cechowała intensywniejsza barwa przekroju korzenia, natomiast odmiany krajowe (Broker F 1 

i Nantes miały wyższą zawartość suchej masy w korzeniach (tab.7). 

Tabela 7. Ocena cech morfologicznych i jakościowych korzeni średniowczesnych odmian 

marchwi podczas zbioru (2011) 

Odmiana Cechy morfologiczne korzeni Zawartość (%) 

Masa Średnica Barwa* Udział Ekstrakt s.m. 

(g) (mm) 

rdzenia(%) (refrakt.) 

Broker F 1 89 ab 33,3** 2 55 8,5 14,1 

antes 68 c 32,7 3.5 48 8,8 14,9 

Nectar F 1 102 a 34,4 4.5 49 8,7 13,6 

Negovia F 1 86 b 30,2 4.5 47 8,0 13,5 

Noveno F 1 94 ab 34,1 5 51 7,6 12,9 

*- Skala 1-5: 1- barwa najmniej intensywna (pomarańczowa); 5- barwa najbardziej 

intensywna (czerwono-pomarańczowa) 

** różnice nieistotne 

B. Uprawa odmian kalarepy 

W roku 2011 po raz pierwszy do badań włączono kalarepę. Jest to gatunek, który coraz 

chętniej uprawiany w gospodarstwach ekologicznych. Nadaje się do uprawy przedplonowej 

i poplonowej, a ze względu na krótki okres wegetacji ryzyko porażenia przez choroby i 

szkodniki jest mniejsze niż u gatunków kapustnych o długim okresie uprawy. Odmiany 

późniejsze można łatwo przechowywać. Kalarepa może być spożywana w stanie surowym 

jak i przetworzonym. Dotychczasowe obserwacje wskazują na przydatność tego gatunku do 

upraw ekologicznych. Do uprawy wytypowano 2 odmiany niebieskie (Alka i Delikates 

Blauer) oraz 3 odmiany białe (Vikora F 1 , Gigant i Kossak F 1 ). 

Kalarepę uprawiano na przyoranej mieszance wielogatunkowej z udziałem roślin 

strączkowych pod uprawę której zastosowano nawożenie kompostem. Rozsadę kalarepy 

produkowaną w paletach rozsadowych (Vefi 96 – siew 20.06) wysadzono do gruntu 19.07. 

Poszczególne odmiany uprawiano na powierzchni 50 – 80 m 2 . Odmiany różniły się 

wczesnością i siłą wzrostu. Odmiany wcześniejsze (Alka, Delikates Blauer,) wysadzono w 

rozstawie 0,40 x 0,20 m, natomiast późniejsze (Gigant, Kossak F 1 , Vikora ) w rozstawie 

0,40 x 0,25 m. W okresie uprawy wykonano 3 pielenia ręczne (3.08, 17.08 i 12.09). 

Kalarepę nawadniano kroplowo – w okresie 27.07 – 26.09 wykonano 6 nawodnień w 

odstępach 6 – 20 dni każdorazowo po około 10 mm opadu. Najwcześniej dojrzałość 

zbiorczą osiągnęły zgrubienia odmiany Vikora, której zbiór wykonano już 5.09. Następne 

odmiany zebrano 6 tygodni później (18.10). W trakcie zbioru oceniano masę całych roślin, 

zgrubień stanowiących plon oraz strukturę plonu. 

Najsilniej rosnącą kalarepą i równocześnie najpóźniejszą była odmiana Kossak F 1 (85 – 100 

dni), której ogólna masa wegetatywna wynosiła ponad 67 t/ha, a plon ogólny i handlowy 

zgrubień odpowiednio 51,3 i 48,8 t/ha. Produktywność odmiany była wysoka i wynosiła 

prawie 76 t/ha. Najbardziej produktywną odmianą była wczesna Vikora F1, której 

zgrubienia stanowiły 80,8 % całej masy roślinnej. Dla odmiany tej uzyskano jednak 

najniższy plon handlowy (17,1 t/ha). Najmniej produktywną odmianą była Gigant, gdyż 

282

masa zgrubień stanowiła zaledwie 40,7 % całkowitej masy roślin, a plon handlowy wynosił 

18,1 t/ha. Obydwie odmiany fioletowe (Alka i Delikates Blauer) plonowały na zbliżonym 

poziomie (20,0 – 21,8 t/ha) i nie różniły się praktycznie produktywnością (odpowiednio 

68,6 i 69,3%) (tab. 8). 

Fot.10. Wczesna odmiana kalarepy Vikora 

F 1 

Fot. 11. Późne odmiany kalarepy: Delikates 

Blauer, Alka, Gigant, Kossak F 1 

Tabela 8. Plonowanie odmian kalarepy w uprawie ekologicznej (2011). 

Odmiana Masa całkowita 

Plon w t/ha 

Produktywność 

roślin t/ha) Ogólny Handlowy roślin* 

Alka 30,6 cd 20,7 b 20,0 b 68,6 

Delikates Blauer 33,2 c 23,0 b 21,8 b 69,3 

Gigant 45,0 b 18,3 b 18,1 b 40,7 

Kossak F 1 67,6 a 51,3 a 48,8 a 75,9 

Vikora F 1 26,0 d 21,0 b 17,1 b 80,8 

*udział masy zgrubień w masie całkowitej rośliny 

Tabela 9. Struktura plonu odmian kalarepy w uprawie ekologicznej (2011) 

Odmiana 

Masa 

zgrubienia 

% udział w plonie 

ogólnym zgrubień 

%udział w plonie handlowym 

zgrubień o średnicy 

(g) Handlow. spękanych 12 cm 

Alka 179 b 96,6 2,0 1,3 98,7 - 

Delikates Blauer 191 b 94,8 3,0 0,5 99,5 - 

Gigant 193 b 98,9 1,1 3,1 96,9 - 

Kossak F 1 534 a 95,1 4,9 0,1 96,6 3,3 

Vikora F 1 175 b 81,4 18,2 0,4 99,6 - 

Spośród badanych odmian wysokoplonująca odmiana Kossak F 1 charakteryzowała się 

również wysoką masą pojedynczego zgrubienia, średnio przekraczającego 530 g. Średnia 

masa zgrubienia u pozostałych odmian (zarówno białych jak i fioletowych) mieściła się w 

zakresie 175 – 193 g, a ich średnica poprzeczna w 96,6 – 99,6 % wynosiła od 5 – 12 cm. 

Tylko u odmiany Kossak F 1 wystąpiły zgrubienia o średnicy > 12 cm (3,3%), a u odmiany 

Gigant 3,1 % zgrubień miało średnicę

C. Uprawa odmian selera korzeniowego 

Uprawę selera zlokalizowano na stanowisku po przyoranej jesienią koniczynie czerwonej i 

wiosennym nawożeniu kompostem roślinnym w dawce 20 t/ha. Rozsadę selera produkowano 

w wielodoniczkach tacowych o średniej wielkości komórek (Vefi 96). Nasiona wysiano do 

skrzynek wysiewnych 21.03, a siewki pikowano do wielodoniczek 14.04. Po 4 tygodniach 

(13.05) rozsadę wysadzono w polu w rozstawie 0,50 x 0,25 m (80 tys.szt/ha). Na 2 tygodnie 

przed sadzeniem rozsadę opryskano roztworm wyciągu z alg morskich (Bioalgeen 0,5 %). 

Każdą odmianę uprawiano na powierzchni 37,5 m 2 . Selery nawadniano kroplowo. W okresie 

od 27.05 do 26.09 wykonano 9 nawodnień w odstępach od 7 – 30 dni, w zależności od 

przebiegu pogody, stosując około 15 mm opadu. Wykonano 4 ręczne zabiegi 

odchwaszczające. Selery zebrano jednorazowo po 19 tygodniach uprawy (27.09). W czasie 

zbioru określono masę całkowitą roślin, plon ogólny zgrubień korzeniowych, plon handlowy, 

strukturę plonu oraz jakość korzeni (występowanie jamistości korzeni – pustych przestrzeni w 

zgrubieniu korzeniowym). 

Tabela 10. Ocena organoleptyczna wzrostu i rozwoju roślin w okresie wegetacji 28.06.2011 

Odmiana Ocena organoleptyczna roślin (skala 1-5)* Index chlorofilu 

Wysokość Pokrój Barwa liści 

enar 3,0 5,0 5,0 35,9 

Diamant 4,0 5,0 4,0 36,0 

Edward 4,0 2,0 4,5 38,7 

Ibis 4,0 4,0 3,5 33,2 

Makar 5,0 3,5 2,5 37,0 

Zagłoba 4,5 4,0 4,0 37,2 

*Skala 1-5: wysokość: 5- najwyższa nać, 1- najniższa nać; pokrój: 5- bardzo wzniosły, 

smukły, 1- rozłożysty, pokładający się; barwa naci: 5 – intensywna, ciemnozielona, 1 – 

jasnozielona 

Oceniane odmiany różniły się dość znacznie rozwojem ulistnienia, pokrojem roślin i barwą 

liści. Największą wysokość części nadziemnej roślin stwierdzono u odmiany Makar, a 

następnie Zagłoba, natomiast najmniejszą u odmiany Denar. Pozostałe odmiany nie różniły 

się wysokością naci. Odmiany Denar i Diamant cechował zwarty, wzniosły pokrój roślin, 

natomiast u rośliny odmiany Edward miały pokrój najbardziej rozłożysty, pokładający się po 

ziemi. Najciemniejsza barwa liści występowała u odmian Denar i Edward, a najjaśniejsza u 

odmiany Makar i Ibis (tab.10). 

Największe zgrubienia korzeniowe tworzyła odmiana Diamant (530 g), następnie Zagłoba i 

Makar (430-450 g), a znacznie mniejsze odmiany Edward, Ibis i Denar (370-380 g) (tab.11). 

Największą masę roślinną uzyskano dla odmian Diamant i Makar (odpowiednio 65,3 i 64,6 

t/ha), a najmniejsza dla odmiany Ibis (52,8 t/ha). Dla pozostałych odmian wytworzona masa 

roślinna wahała się od 57,5 – 59,3 t/ha. Wysoka masa roślinna przełożyła się proporcjonalnie 

na wysokość plonu tylko u odmiany Diamant (plon handlowy 40,0 t/ha), dla której 

produktywność roślin przekroczyła 61 %. Takiej zależności nie stwierdzono dla odmiany 

Makar, która pomimo wysokiej masy roślin wydała średni plon korzeni (32,2 t/ha), gdyż 

produktywność tej odmiany była najniższa i wynosiła 49,8 %. Plon handlowy pozostałych 

odmian wahał się od 30,5 – 31,8 t/ha i był od około 20 – 24% niższy niż odmiany Diamant, a 

produktywność tych odmian wahała się od 53,1 – 57,8 % (tab.11). 

284

Tabela 11. Plonowanie odmian selera w uprawie ekologicznej i cechy jakościowe korzeni 

(2011). 

Odmiana Masa roślin 

(t/ha) 

Plon handlowy 

(t/ha) 

Produktywność 

roślin (%)* 

Masa korzenia 

(g) 

Denar 58,7 31,6 53,8 380 bc 

Diamant 65,3 40,0 61,3 530 a 

Edward 59,3 31,5 53,1 370 c 

Ibis 52,8 30,5 57,8 380 c 

Makar 64,6 32,2 49,8 450 b 

Zagłoba 57,5 31,8 55,3 430 bc 

* % udział masy korzeni w masie rośliny 

Fot. 12. Odmiany selera korzeniowego oceniane w badaniach: Diamant, Denar, Makar, 

Ibis, Zagłoba, Edward (od lewej po 2 rośliny dla odmiany) 

Tabela 12. Struktura plonu handlowego odmian selera i występowanie jamistości korzenia 

(2011) 

Odmiana 

% udział w plonie handlowym frakcji 

korzeni o średnicy: 

5 – 7 cm 7 – 13 cm 13 – 15 cm 

% udział korzeni z 

jamistością w 

pl nie 

handlowym 

Denar 0 99,0 1,0 62,5 

Diamant 0,1 96,8 3,1 15,6 

Edward 0 93,4 6,6 96,9 

Ibis 1,0 98,1 0,9 12,5 

Makar 0 94,9 5,1 78,1 

Zagłoba 0,7 96,1 3,2 53,1 

285

Struktura plonu handlowego ocenianych odmian była w niewielkim stopniu zróżnicowana, 

gdyż 93,4 – 99,0% korzeni mieściło się we frakcji o średnicy 7 – 13 cm. Tylko u odmian 

Makar i Edward udział frakcji korzeni o średnicy 13 – 15cm przekraczał 5% plonu 

handlowego korzeni (tab. 12). 

U badanych odmian stwierdzono bardzo duże zróżnicowanie podatności na występowanie 

zaburzenia zwanego jamistością korzenia, objawiającego się występowaniem pustych 

przestrzeni w miąższu korzenia. Najmniej jamistości stwierdzono w korzeniach holenderskich 

odmian Ibis i Diamant (odpowiednio 12,5 – 15,6%). Najgorszą pod tym względem jakość 

korzeni stwierdzono u odmiany Edward, u której aż 96,9 % korzeni miało objawy jamistości, 

a następnie u odmiany Makar (78,1 % korzeni z tym zaburzeniem). U pozostałych dwóch 

krajowych odmian Zagłoba i Denar jamistość stwierdzono odpowiednio u 53,1 i 62,5 % 

korzeni (tab.12). 

D. Uprawa odmian kapusty głowiastej białej 

Kapustę uprawiano na przyoranej jesienią koniczynie czerwonej oraz wiosennym nawożeniu 

kompostem w dawce 25 t/ha. Rozsadę kapusty produkowaną w wielodoniczkach tacowych 

(Vefi 96 – siew 14.04) wysadzono w polu 16.05., w zagęszczeniu 33 tys szt/ha. Każdą 

odmianę uprawiano na powierzchni 62,5 m 2 . Kapustę nawadniano kroplowo. W okresie od 

27.05 do 13.09 wykonano 7 zabiegów nawadniających, stosując około 15 mm opadu 

jednorazowo. Uprawa była odchwaszczana ręcznie, 4 krotnie, w zależności od potrzeb, w 

odstępach 3 – 4 tygodni. W okresie wegetacji wykonano ocenę wzrostu roślin, pomiar 

zawartości chlorofilu w liściach oraz ocenę występowania szkodników. W trakcie zbioru 

oceniono plon masy roślinnej, plon całkowity główek, plon handlowy, strukturę plonu, 

stopień porażenia główek przez choroby i szkodniki oraz występowanie owadów 

pożytecznych. 

Tabela 13. Ocena organoleptyczna roślin kapusty, zawartości chlorofilu w liściach oraz 

porażenia przez szkodniki w okresie wegetacji 

Odmiana 

Wzrost Index Szkodniki - % roślin porażonych 

roślin* 

(29.06) 

chlorofilu 

(12.07) 

Mszyce 

(29.06) 

Gąsienice 

(29.06) 

Mszyce 

(28.07) 

Discover F 1 5,0 62,0 8,3 ,2 20,0 

Impala F 1 3,0 59,3 8,3 6,7 13,3 

Kalina F 1 3,0 67,8 16,7 7,5 28,3 

Kamienna Głowa 4,0 66,7 5,0 14,2 20,0 

Lennox F 1 4,0 61,2 7,5 8,3 10,0 

*Skala 1-5, 1-rośliny najsłabiej rozwinięte, 5- rośliny b. dobrze rozwinięte 

Spośród ocenianych odmian kapusty najsilniejszym wzrostem wyróżniała się odmiana 

Discover F 1 , natomiast najsłabszym charakteryzowały się odmiany Impala F 1 i Kalina F 1 . 

Odmiany różniły się też stopniem ich porażenia przez szkodniki. W czerwcu i lipcu najsilniej 

atakowana przez mszyce była odmiana Kalina F 1 (odpowiednio 16,7 i 28,3 % roślin), a 

najsłabiej odmiana Lennox F 1 . Najsilniej zasiedlana przez gąsienice motyli (tantniś, bielinek 

rzepnik, piętnówka) była stara odmiana Kamienna Głowa, a najmniej gąsienic stwierdzono w 

tym okresie na odmianie Impala F 1 (tab.13). 

286

Tabela 14. Ocena organoleptyczna porażenia roślin przez choroby i szkodniki wykonana 

przed zbiorem kapusty (2011). 

Odmiana 

% główek z objawami 

Żerowania szkodników* Porażenia przez choroby** 

brak średnie duże brak średnie duże 

Discover F 1 96,7 3,3 - 60,0 23,4 16,6 

Impala F 1 94,3 5,5 - 87,5 10,3 2,2 

Kalina F 1 73,9 19,1 7,0 66,2 15,4 18,4 

Kamienna Głowa 88,9 4,4 6,7 66,6 14,5 18,9 

Lennox F 1 100 - - 77,8 8,9 13,3 

Fot.13. Badane odmiany kapusty 

Średniopóźne (kolejno od lewej): 

Discover F 1 , Impala F 1 

Kalina F 1 , Kamienna Głowa 

Lennox F 1 

Ocena wykonana tuż przed zbiorem kapusty wykazała również pewne różnice między 

odmianami w zakresie widocznych objawów żerowania szkodników i porażenia przez 

choroby (głównie Alternaria i częściowo Xanthomonas). Brak widocznych objawów 

żerowania szkodników stwierdzono u odmiany Lennox oraz 3,3 i 5,5 % główek odmian 

287

Discover F 1 i Impala F 1 z uszkodzeniami średniej wielkości. Najsilniej uszkadzana przez 

szkodniki była odmiana Kalina F 1 (19,1 % z uszkodzeniami średnimi i 7,0 z uszkodzeniami 

dużymi). U starej, ustalonej odmiany Kamienna Głowa uszkodzenia przez szkodniki w 

stopniu średnim stwierdzono u 4,4% roślin i dużym u 6,7 % roślin. Najsłabiej porażana przez 

choroby była odmiana Impala F 1 (87,5% roślin bez objawów chorobowych), następnie 

odmiana Lennox F 1 (77,8 % roślin bez objawów). Najwięcej roślin porażonych przez choroby 

występowało u odmiany Discover F 1 (40 % roślin). U odmian polskich ( ustalonej Kamienna 

Głowa i mieszańcowej Kalina F 1 ) występowało około 34% roślin porażonych w stopniu 

średnim i dużym (tab. 14). 

Najsilniejszym wzrostem charakteryzowały się odmiany Discover F 1 i Kamienna Głowa, dla 

których uzyskano całkowitą masę roślinną odpowiednio 100,3 i 97,1 t/ha. U odmian tych 

średnia masa główki była również najwyższa i wynosiła 3,6 i 3,4 kg. Najsłabszym wzrostem i 

najmniejsza masą główki charakteryzowała się odmiana Kalina F 1 (odpowiednio 68,3 t/ha i 

2,6 kg). U pozostałych odmian (Impala F 1 i Lennox F 1 ) masa roślinna wahała się od 84,8 – 

89,1 t/ha, a masa główki od 2,9 – 3,0 kg. Podobne zależności występowały w plonie ogólnym 

i handlowym główek (tab. 15). U odmian Discover F 1 i Kamienna Głowa udział główek 

dużych w plonie handlowym (masa główki 2,1-4,0 kg) wynosił odpowiednio 82,2 i 78,1%, 

natomiast u odmiany Impala F 1 65% plonu handlowego stanowiły główki o masie 1,1 – 2,0 

kg (tab.16). 

Tabela 15. Plonowanie odmian kapusty głowiastej białej w uprawie ekologicznej (2011). 

Odmiana Masa roślin 

Plon (t/ha) 

Masa główki 

t/ha ogólny handlowy (kg) 

Discover F 1 100,3 a 75,6 a 49,0 a 3,6 a 

Impala F 1 84,8 a 51,3 c 43,7 a 2,9 b 

Kalina F 1 68,3 b 46,7 c 30,4 a 2,6 c 

Kamienna Głowa 97,1 a 70,1 ab 50,2 a 3,4 a 

Lennox F 1 89,1 a 59,1 bc 44,0 a 3,0 b 

Tabela 16. Struktura plonu odmian kapusty głowiastej w uprawie ekologicznej (2011) 

odmiana 

% udział w plonie ogólnym 

główek 

% udział w plonie handlowym 

główek o masie (kg) 

Handlowych Chorych* 0,5 – 1,0 1,1 – 2,0 2,1 – 4,0 

Discover F 1 64,8 35,2 0,9 16,9 82,2 

Impala F 1 85,2 14,8 1,1 85,1 13,8 

Kalina F 1 65,1 34,9 6,4 65,0 28,6 

Kamienna Głowa 71,7 28,3 - 21,9 78,1 

Lennox F 1 74,5 25,5 0,3 67,3 32,4 

*głównie Alternaria (około 80%) i Xanthomonas (około 20%) 

Największą wrażliwością na porażenie chorobami cechowały się odmiany Kalina F 1 i 

Discover F 1 , u których stwierdzono około 35% główek z objawami chorobowymi. Najmniej 

główek porażonych chorobami (14,8%) występowało u odmiany Impala F 1 . W stopniu 

średnim (25,5 – 28,3 %) były porażane odmiany Lennox F 1 i Kamienna Głowa (tab.16). 

Ocena jakości główek i ich uszkodzeń przez szkodniki, wykonana po zbiorze i oczyszczeniu 

główek wykazała największe ślady żerowania wciornastków na główkach odmian Discover 

F 1 , Lennox F 1 i Impala F 1 . Żywe owady występowały sporadycznie na główkach odmian 

288

Kamienna Głowa i Lennox F 1 . U tych odmian stwierdzono również obecność żywych 

gąsienic motyli (piętnówka kapustnica). Obecności gąsienic, ani śladów ich żerowania nie 

stwierdzono w oczyszczonych z liści zewnętrznych główkach odmiany Impala F 1 i Kalina F 1 . 

Najwięcej pojedynczych osobników mszyc występowało na główkach odmian Discover F 1 i 

Impala F 1 , natomiast małe kolonie tego szkodnika występowały na główkach odmiany 

Lennox F 1 i Kamienna Głowa (tab. 17). 

Tabela 17. Ocena porażenia główek przez szkodniki i występowania owadów pożytecznych 

wykonana w czasie zbioru (2011). 

Odmiana 

Wciornastki 

(żywe/ślady 

żerowania) 

Występowanie w szt/10 główek 

Gąsienice Mszyce 

(żywe/ślady (pojedyncze/ 

żerowania) kolonie) 

Owady pożyteczne/ 

spasożytowane 

kolonie mszyc 

Discover F 1 0/7 0/2 10/0 3/6 

Impala F 1 0/6 0/0 9/0 0/17 

Kalina F 1 0/2 0/0 5/0 0/6 

Kamienna Głowa 2/3 1/0 3/1 2/7 

Lennox F 1 1/7 3/1 2/5 0/1 

Żywe owady pożyteczne występowały, ale nielicznie, na główkach odmiany Discover F 1 i 

Kamienna Głowa (pryszczarki i błonkówki), natomiast największe efekty ich żerowania w 

postaci spasożytowanych koloni mszyc stwierdzono na odmianie Impala F 1 . Najmniej 

spasożytowanych kolonii mszyc występowało na odmianie Lennox F 1 , która w sezonie 

wegetacyjnym była najsłabiej zasiedlana przez mszyce (tab.17). 

E. Uprawa odmian pora 

Uprawę pora z rozsady zlokalizowano na stanowisku po uprawie zbóż i wiosennym 

nawożeniu kompostem roślinnym w dawce 25 t/ha. Rozsadę pora produkowano w skrzynkach 

wysiewnych. Nasiona wysiano do skrzynek wysiewnych 21.03, a rozsadę po 8 tygodniach 

produkcji wysadzono w polu 25.05. w rozstawie 0,40 x 0,16 m. Każdą odmianę uprawiano na 

powierzchni 40 m 2 . Pory nawadniano kroplowo. W okresie od 1.06 do 26.09 wykonano 10 

nawodnień w odstępach od 7 – 14 dni, w zależności od przebiegu pogody, stosując około 15 

mm opadu. Wykonano 4 ręczne zabiegi odchwaszczające. Por zebrano jednorazowo - 

odmianę wczesną Lancia po 15 tygodniach uprawy (15.09), a pozostałe odmiany po 19 

tygodniach (10.10). W czasie zbioru określono masę całkowitą roślin, plon ogólny i 

handlowy, strukturę plonu, średnią masę rośliny, średnicę i długość łodygi rzekomej oraz 

zawartość chlorofilu w liściach. 

Mimo trudnych warunków pogodowych w 2011 roku (mokra wiosna i bardzo długi okres 

suszy w lecie i jesieni uzyskano wysoki plon porów. Taki poziom plonu byłby również 

zadowalający w uprawie konwencjonalnej tego gatunku. Najwyższym plonem wyróżniały się 

późne polskie odmiany Baca i Juhas (48,2 i 45,6 t/ha) oraz holenderska, średnio wczesna 

odmiana Lancia (40,6 t/ha). Najniższy plon uzyskano dla średniopóźnej odmiany 

holenderskiej Bandit (31,3 t/ha) (tab.19) Wysoki udział roślin o średnicy łodygi rzekomej > 4 

cm w strukturze plonu handlowego stwierdzono u odmian Juhas (80,4 %), Bartek (76,8%) i 

Baca (76,0 %). Najniższym udziałem roślin o średnicy >4,0 cm charakteryzowała się 

średniopóźna odmiana Bandit (42,2 %). U średniowczesnej odmiany Lancia rośliny o dużej 

średnicy (>4 cm) stanowiły 67,2 % plonu handlowego (tab.18). 

289

Tabela 18. Wysokość i struktura plonu odmian pora w uprawie ekologicznej (2011). 

Odmiana Plon handlowy % udział w plonie handlowym roślin o średnicy: 

(t/ha) 1,5 – 2,5 cm 2,5 – 4,0 cm > 4,0 cm 

Baca 48,2 a 0,6 23,4 76,0 

Bandit 31,3 c 2,5 55,3 42,2 

Bartek 36,3 bc 0,5 22,7 76,8 

Juhas 45,6 a 1,0 18,6 80,4 

Lancia 40,6 ab 1,3 31,5 67,2 

Tabela 19. Ocena cech jakościowych plonu, badanych odmian pora (2011) 

Odmiana 

Cechy jakościowe handlowych roślin pora 

Średnia masa 

rośliny (g) 

Długość łodygi 

rzekomej (cm 

Sucha masa (%) Index chlorofilu 

w liściach 

Baca 439,1 22,0 a 16,3 64,6 b 

Bandit 288,6 17,8 c 17,5 73,9 a 

Bartek 341,3 18,6 c 18,2 66,2 b 

Juhas 424,2 20,6 b 16,8 67,8 ab 

Lancia 362,4 18,5 c 14,0 49,7 c 

Podobne zależności jak dla wysokości plonu stwierdzono także dla średniej masy rośliny. 

Największą masą pojedynczej rośliny charakteryzowały się odmiany Baca i Juhas (439,1 i 

424,2 g), a najmniejszą odmiana Bandit (288,6 g). Najdłuższa łodyga rzekoma formowała się 

u odmian Baca i Juhas (odpowiednio 22,0 cm i 20,6 cm). Najwyższą zawartość chlorofilu 

stwierdzono u odmiany Bandit (index 73,9), a najniższa u odmiany Lancia (index 

49,7)(tab.19) 

Fot. 14. Późne odmiany pora oceniane w doświadczeniu (od lewej): Bandit, Bartek, Baca, 

Juhas 

F. Uprawa odmian fasoli 

Doświadczenie z fasolą zlokalizowano po brokule uprawianym w cyklu jesiennym po 

przyoranej gryce. Nasiona fasoli wysiewano na poletka o powierzchni 6.75 m 2 w rzędy 

290

długości 5 m po 4 rzędy na poletku w odległości co 45 cm. W rzędzie wysiewano po 60 

nasion. Doświadczenie założono w układzie zależnym w czterech powtórzeniach. 

Badano dwie odmiany o nasionach białych Aura i Igołomska, jedną o nasionach czerwonych 

Wawelska oraz dwie odmiany fasoli szparagowej, żółtostrąkową Polkę i zielonostrąkową 

Esterkę. W przypadku fasoli szparagowej połowę poletek zbierano na konsumpcję, a połowę 

zostawiono na nasiona. 

Po siewie przeprowadzono ocenę wschodów polowych uwzględniając siewki z objawami 

wskazującymi na żerowanie larw śmietek tzn. z uszkodzonymi wierzchołkami wzrostu oraz 

liści. Podczas wegetacji obserwowano dynamikę przykrywania poletek przez masę liści 

fasoli. Szybkość wzrostu roślin oraz wielkość liści odnoszono następnie do stopnia 

zachwaszczenia plantacji. Cztery tygodnie po siewie oceniono stopień pokrycia poletek przez 

chwasty, a następnie drugi raz ponownie za miesiąc. 

Zbiór fasoli szparagowej przeprowadzono 3 sierpnia. W uprawie na nasiona odmiany fasoli 

zbierano odpowiednio do ich wczesności i dynamiki dojrzewania strąków i nasion. 

Odmiany Aura i Igołomska zebrano 5 września, Esterka i Polka 7 września, Wawelska 13 

września. 

Wyniki oceny wschodów roślin fasoli przedstawiono w tabeli 20. 

Tabela 20. Wschody polowe fasoli, Skierniewice 2011 

Odmiana 

Rośliny zdrowe 

(%) 

Uszkodzone 

przez śmietki 

(%) 

Aura 69,1 10,5 

Igołomska 66,5 13,0 

Wawelska 77,2 7,8 

Polka 66,8 13,5 

Esterka 69,0 3,5 

Średnio 69,7 11,7 

Wschody fasoli wahały się od 66,5% do 77,2%. Najlepiej wschodziły rośliny odmiany 

Wawelska a najgorzej odmiany Igołomska. Różnice w liczebności wschodów pomiędzy 

badanymi odmianami były niewielkie. Wszystkie odmiany charakteryzowały się 

wyrównanymi wschodami. Po dwóch tygodniach od siewu obserwowano równomierne 

wyrzędowanie roślin na poletkach. Najwięcej siewek uszkodzonych przez larwy śmietek 

obserwowano u odmian Polka i Igołomska (13,5 i 13%) , a najmniej u Wawelskiej (7,8 %). 

Tabela 21. Cechy morfologiczne badanych odmian fasoli 

Odmiana Wysokość roślin 

cm 

Powierzchnia liścia 

cm 2 

Ciężar liścia 

G 

Aura 45,1 87,10 2,23 

Igołomska 59,6 128,40 3,01 

Wawelska 58,0 135,24 3,19 

Polka 41,5 82,78 2,03 

Esterka 50,0 122,97 2,99 

Odmiany wyraźnie różniły się pod względem morfologicznym (tab.21). Najwyższe rośliny 

miały odmiany Igołomska (59,6 cm) i Wawelska (58.0 cm), a najniższe odmiany szparagowe 

Polka (41,5 cm) i Aura (45,1 cm). Odmiany Wawelska i Igołomska wyróżniały się bujnym 

291

wzrostem i silnym ulistnieniem. Powierzchnia liścia tych odmian wynosiła odpowiednio 

135,24 i 128,4 cm 2 w porównaniu do 82,78 cm 2 u odmiany Polka i 88,78 cm 2 u odmiany 

Aura. Podobnie ciężar liści u odmian Wawelska i Igołomska był najwyższy spośród 

badanych i wynosił odpowiednio 3,19 i 3,01 g w porównaniu do 2,03 u odmiany Polka i 2,23 

u odmiany Aura. Duża masa roślin odmian Wawelska i Igołomska zakrywała międzyrzędzia 

stosunkowo szybko co przyczyniło się do słabszego rozwoju chwastów, zwłaszcza w 

początkowym okresie wegetacji (tab. 22) . 

Przez pierwsze 4 tygodnie od siewu chwasty najsilniej rosły na poletkach, na których 

uprawiane były odmiany Polka i Esterka, a najsłabiej tam gdzie rosły odmiany Igołomska i 

Wawelska. W późniejszym okresie wegetacji różnice zacierały się. 

Tabela 22. Masa chwastów na poletkach w zależności od odmiany i terminu obserwacji 

Odmiana Masa chwastów (kg/poletko) 

27 czerwca 20 lipca 

Aura 1.29 0,99 

Igołomska 1,06 0, 78 

Wawelska 1,11 0,65 

Polka 2,12 1,11 

Esterka 1,91 0.91 

W uprawie na nasiona badane odmiany nie różniły się wyraźnie pod względem liczby i 

długości wytwarzanych strąków. Średnio na 1 roślinie wyrastało 9,7 - 12,7 strąków o 

długości 10,3 - 13,9 cm (tab. 23). U odmian fasoli szparagowej uprawianej na konsumpcję 

stwierdzono stymulację wyrastania strąków po kolejnych zbiorach. W sumie liczba strąków w 

przypadku uprawy na konsumpcję była ponad dwukrotnie wyższa niż w uprawie nasiennej. 

Podczas zbioru od 10,8 do 15,1% strąków było niedojrzałych. Największy ich udział 

stwierdzono u odmiany Igołomska co mogłoby wskazywać na nierównomierność dojrzewania 

tej odmiany. 

Tabela 23. Krzewienie roślin fasoli 

 

Odmiana Liczba strąków Długość strąka Strąki 

na 1 roślinie cm niedojrzałe (%) 

Aura 11,3 10,3 10,9 

Igołomska 12,7 13,4 15,1 

Wawelska 9,7 13,4 12,7 

Polka 11,4 (28,3)* 13,9 10,8 

Esterka 10,1 (20,4) * 13,5 13,6 

fasola szparagowa uprawiana na konsumpcję 

Stwierdzono wyraźne różnice odmianowe w wysokości i jakości plonu nasion. 

Najsłabiej plonowały odmiany szparagowe (2,18 i 2,47 kg/10 m 2 ), a spośród odmian 

uprawianych na suche nasiona najlepsza była Aura z plonem 3,79 kg. Odmiany fasoli 

szparagowej wytwarzały drobniejsze nasiona o nieco słabszym wigorze i zdolności 

kiełkowania niż odmiany fasoli na suche nasiona (tab. 24). 

292

Tabela 24. Wysokość i jakość plonu nasion fasoli 

Odmiana 

Plon ogólny Masa 1000 

kg/10 m 2 nasion (g) 

Energia 

kiełkowania 

(%) 

Aura 3,79 544,203 64,0 74,8 

Igołomska 3,69 444,577 57,5 68,4 

Wawelska 3,3 611,486 60,5 75,8 

Polka 2,18 309,043 58,0 66,3 

Esterka 2,47 320,128 47,5 62,8 

Zdolność 

kiełkowania 

% 

Rys. 1 Struktura plonu nasion badanych odmian fasoli 

Strukturę plonu z uwzględnieniem frakcji nasion z plamami, ospowatych oraz 

pomarszczonych i uszkodzonych przez strąkowca fasolowego przedstawiono na rysunku 1. 

Udział nasion zdrowych nie uszkodzonych w plonie ogólnym wynosił od 55,9 do 94,6%, przy 

czym najniższy był u odmian fasoli szparagowej, u których frakcje nasion z plamami i 

ospowatych wynosiła o Polki ok. 29% a u Esterki ok. 11%. U odmian przeznaczonych na 

suche nasiona frakcje nasion chorych i uszkodzonych stanowiły niewielki odsetek (5,4 - 

11%). 

Ocena jakości materiału siewnego z upraw ekologicznych 

Obowiązujące Rozporządzenie Rady 834/2007/WE dotyczące rolnictwa 

ekologicznego utrzymało wymóg wysiewu w gospodarstwach ekologicznych nasion 

wyprodukowanych metodami ekologicznymi. Dla rolników uprawiających warzywa taki 

przepis może stanowić poważne utrudnienie, ponieważ ogranicza dostęp do odmian, które 

mogłyby być dla danego gospodarstwa optymalne. Wiadomo, że dobór odmiany 

odpowiedniej dla danych warunków glebowo klimatycznych decyduje o powodzeniu 

293

uprawy. W Krajowym Rejestrze Odmian COBORU znajduje się duży asortyment odmian 

warzyw. Jednak na rynku te odmiany dostępne są głównie w klasie „konwencjonalne”. 

Wojewódzki inspektor może wyrazić zgodę na odstępstwo od wspomnianego wymogu w 

przypadku, gdy poszukiwana odmiana nie jest dostępna na rynku nasion ekologicznych 

(art.12 ust.3 ustawy z dn. 25 czerwca 2009 (Dz.U.Nr 116, poz. 795). 

Istnieje potrzeba oceny czy wszystkie gatunki i odmiany nadają się w warunkach 

Polski do uprawy na nasiona metodą ekologiczną. Z naszych wcześniejszych badań wynika, 

że fasola może znaleźć się w grupie gatunków rekomendowanych do uprawy ekologicznej. 

Oceniono 20 prób nasion fasoli pochodzących z upraw ekologicznych z polskich firm 

nasiennych: PNOS w Ożarowie Mazowieckim, TORSEED, PlantiCo, z prywatnych 

gospodarstw ekologicznych oraz z Instytutu Ogrodnictwa (IO) . Uzyskane wyniki zestawiono 

w tabeli 25. 

Zdolność kiełkowania prób wahała się od 57,3% do 93,3%, a świadcząca o wigorze energia 

kiełkowania wynosiła od 42,8 do 85,2%. W sześciu przypadkach zdolność kiełkowania prób 

fasoli była niższa niż zalecana norma (75%). Na ogół słabiej kiełkowały odmiany szparagowe 

niż na suche nasiona. Znakomita większość badanych prób charakteryzowała się dobrym 

wigorem i kiełkowaniem. 

Tabela 25. Parametry kiełkowania nasion fasoli pochodzących z upraw ekologicznych 

Lp. Odmiana Pochodzenie Energia 

Kiełkowania 

% 

Zdolność 

Kiełkowania 

% 

Siewki 

nienormalne 

% 

Chore 

% 

1. Aura PNOS Ożarów M. 52,5 75,5 19,0 5,5 

2. Aura Instytut Ogrodn. 46,5 76,5 17,5 6,0 

3. Aura Gospodarstwo eko. 48,0 75,3 17,7 7,0 

4. Aura Gospodarstwo eko. 64,5 75,5 7,7 18,8 

5. Aura TORSEED 63,7 72,9 2,5 24,3 

6. Augusta IO 73.3 75,1 12,2 12.7 

7 Igołomska IO 71,9 82,3 2,0 15,7 

8 Igołomska IO 70,3 75,3 13.4 11,3 

9. Katarzynka PNOS Ożarów 71,2 73,8 12,4 13,8 

10. Katarzynka IO 70,6 76,8 12,6 10,6 

11. Wawelska IO 63,4 75,3 14,4 10,3 

12. Wawelska KHiNO 56,3 76,2 18,8 5,0 

13. Nigeria IO 58,9 62,8 13.3 23,9 

14. Rawela IO 56.7 64,0 16,7 19,3 

15. Rawela PlantiCo 75,2 89,2 8,5 2,3 

16. Toffi PlantiCo 85,2 92,6 4.7 2,7 

17. Westa PlantiCo 83,6 93,3 4,5 2,2 

18. Ferrari IO 82,6 92,6 4,2 3,2 

19. Esterka KHiNO 42,8 70,8 5,7 23,5 

20 Polka Ożarów Maz. 45,6 57,3 18,2 24,5 

E. Uprawa odmian papryki 

Wytypowano następujące odmiany papryki do uprawy gruntowej. 

Barbórka – PlantiCo Zielonki. Odmiana wczesna z owocem zielonym w fazie dojrzałości 

użytkowej przebarwiającym się na ciemnoczerwony w fazie dojrzałości fizjologicznej. 

Elf Zielonki – PlantiCo Zielonki, odmian wczesna z owocem intensywnie żółtym w fazie 

294

dojrzałości konsumpcyjnej. 

Mira – KHiNO Polan. Odmiana bardzo wczesna z owocem jasnożółtym w fazie dojrzałości 

użytkowej przebarwiającym się na czerwony z połyskiem w fazie dojrzałości fizjologicznej. 

Roberta F 1 - Przedsiębiorstwo Hodowlano Nasienne W. Legutko. Odmiana wczesna o 

owocach zielonych w fazie dojrzałości użytkowej i intensywnie czerwonych w fazie 

dojrzałości fizjologicznej. 

Rośliny uprawiano w systemie pasowym sadząc je w rozstawie 45 x 45 cm w rzędy długości 

5 m po 3 rzędy w pasie. Odległość między pasami wynosiła 90 cm. Doświadczenie 

prowadzono na poletkach o powierzchni 9 m 2 . Paprykę uprawiano na stanowisku po 

mieszance koniczyny czerwonej z trawami. 

W fazie kwitnienia, owocowania oraz w końcowej fazie wegetacji określano cechy 

morfologiczne roślin z uwzględnieniem stopnia pokrycia powierzchni poletka przez masę 

zieloną roślin papryki oraz przez chwasty. Badano następujące cechy: wysokość rośliny, 

długość, ciężar, powierzchnię i liczbę liści, pędów i owoców na roślinie . 

Owoce zbierano sukcesywnie w miarę dojrzewania. Pierwszy zbiór owoców przeprowadzono 

u odmiany Mira 25 lipca. Następne odmiany zebrano około 14 dni później. 

Badane odmiany papryki słodkiej różniły się budową morfologiczną roślin siłą oraz 

dynamiką wzrostu i dojrzewania. Najbujniejszym wzrostem wyróżniała się odmiana 

mieszańcowa Roberta F 1 , która wytwarzała największą masę zieloną liści (tab. 26). Średnio 

liście tego mieszańca miały długość 9,8 cm, ciężar 1,37 g i powierzchnię 29,38 cm 2 . Druga w 

kolejności pod względem badanych cech była Elf Zielonki. Najsłabszym wzrostem 

charakteryzowała się odmiana Barbórka. 

Tabela 26. Morfologia liści papryki. 

Odmiana Długość 

liścia cm 

Ciężar liścia g Powierzchnia 

liścia cm 2 

Barbórka 7,6 0,98 18,49 

Elf Zielonki 8,9 1,23 24,43 

Mira 8,7 1,06 22,8 

Roberta F 1 9,8 1,37 29,38 

Badane odmiany różniły się wielkością i masą owoców oraz udziałem odpadu (tab. 27). Największe 

owoce wytwarzała odmiana Elf Zielonki, której owoce charakteryzowały się także najniższym 

udziałem odpadu (14%). Najdrobniejsze owoce z największym udziałem odpadu uzyskano u Miry. 

Najgrubszą ściankę miały owoce Barbórki (6,62 mm), natomiast pozostałe odmiany charakteryzowały 

się zbliżoną grubością ścianki od 6.0 do 6.1 mm. 

Tabela 27.Morfologia owoców papryki 

Odmiana Masa Średnica Grubość Odpad (%) 

owocu (g) owocu (mm) ścianki (cm) 

Barbórka 226,2 7,07 6,62 17,3 

Elf Zielonki 249,1 7,79 6,04 14,0 

Mira 117,7 5,83 6,10 18,1 

Roberta F 1 219,7 7,78 6,00 16,2 

Odmiany różniły się istotnie pod względem wczesności. Najpóźniej dojrzewała Elf Zielonki , u 

której udział plonu wczesnego w plonie ogólnym stanowił 18,4% plonu ogólnego (tab. 28). Natomiast 

295

u pozostałych odmian wartości te wahały się od 37,8 do 47,2%. Najpóźniejsza odmian Elf Zielonki 

plonowała najlepiej dając ogółem 37,2 kg owoców. Najsłabiej plonującą okazała się Roberta F 1 z 

plonem ogólnym 29,57 kg. 

Tabela 28. Udział plonu wczesnego i handlowego w plonie ogólnym papryki. 

Odmiana 

Plon wczesny 

kg/10 m 2 

Plon ogólny 

kg/10 m 2 

Udział plonu 

wczesnego 

(%) 

Barbórka 14,30 a 30,28ab 47,2 

Elf Zielonki 6,91 b 37,20 a 18,4 

Mira 12,11 ab 32,00 ab 37,8 

Roberta F 1 13,94 a 29,57 b 47,2 

Strukturę plonu z uwzględnieniem owoców handlowych, niewykształconych i chorych przedstawiono 

na rysunku 2. Najwyższy plon handlowy oraz najlepszą strukturą plonu charakteryzowała się 

Barbórka, która wytworzyła najmniej owoców niekształtnych i małych oraz stosunkowo niewiele 

porażonych przez choroby. Najsłabiej pod tym względem prezentowała się Mira, z najniższym 

udziałem plonu handlowego oraz wysokim odsetkiem (ok. 10% ) owoców drobnych niehandlowych. 

Rysunek 2. Struktura plonu owoców badanych odmian papryki 

W uprawie ekologicznej wszystkie badane odmiany osiągnęły wielkość owoców 

odpowiadającą ocenie hodowcy. Rośliny stosunkowo dobrze się krzewiły i stanowiły dobrą 

konkurencję dla chwastów. Pod względem wysokości plonu korzystnie wyróżniała się odmian 

Elf Zielonki, a największy udział plonu handlowego miała Barbórka. 



Konferencja pt. XIII Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Rolnictwo Ekologiczne – Stan 

Obecny i Perspektywy Rozwoju” 

296

Tytuł referatu/posteru: Przydatność gatunków i odmian warzyw do uprawy ekologicznej. 

Autor: Babik J., Kaniszewski S., Babik I 

Organizator: Przemysłowy Instytut Maszyn Rolniczych 

Miejsce: Puszczykowo 

Termin: 12-14.10.2011 



Temat szkolenia: „Wdrożenie produkcji ekologicznej i marketing jego produktów szansą 

rozwoju gospodarstw rolnych i regionów” 

Organizator: Instytut Ogrodnictwa ul. Konstytucji 3 Maja 1/3, 96-100 Skierniewice we 

współpracy z Fundacją Pomocy Dla Rolnictwa (FAPA) 

Terminy szkoleń: 31.01-11.02; 14.02-22.02; 6-06-11.06; 13.06-18.06.2011. 

Osoby uczestniczące: producenci, uczniowie, pracownicy administracji terenowej 



1/ Liczba gatunków warzyw ocenianych pod kątem przydatności do upraw ekologicznych – 

Plan – 7 gatunków. Wykonanie – 7 gatunków. Wykaz ocenianych gatunków warzyw 

podano w tabeli 1. 

2/ Całkowita liczba odmian warzyw ocenianych pod kątem ich przydatności do upraw 

ekologicznych. Plan – 35 odmian. Wykonanie – 35 odmian. Wykaz badanych odmian 

podano w punktach od a-g. 

3/ Liczba prób ocenianych pod względem jakości nasion. Plan – 20 prób. Wykonanie – 20 

prób. 

4/ Liczba publikacji i instrukcji wdrożeniowych związanych z realizacją zadania. 

Plan -1 publikacja. Wykonanie – 1 publikacja. 

Babik J., Kaniszewski S., Babik I., 2011: Przydatność gatunków i odmian warzyw do uprawy 

ekologicznej. Journal of Research and Applications In Agricultural Engineering. Vol. 56(3), 

s.15-19 



Współpraca w zakresie upowszechniania wiedzy wśród rolników ekologicznych z 

Dolnośląskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu i Centralnym Ośrodkiem 

Doradztwa Rolniczego w Brwinowie – oddz. w Radomiu. 

Współpraca z Fundacją Pomocy Dla Rolnictwa (FAPA) i Ekolandem w zakresie 

prowadzenia szkoleń rolników zainteresowanych ekologiczną produkcją warzyw. 

297

Zadanie nr 4.7 pt. „Monitorowanie skażeń mikrobiologicznych i mikotoksycznych 

warzyw produkowanych w gospodarstwach ekologicznych” 


Zakres rzeczowy zadania i przyjęte cele były realizowane zgodnie z harmonogramem. 


2. Opis wykonania zadań 

Podzadanie 1. 

Ocena skażenia warzyw korzeniowych i kukurydzy przez wybrane mitotoksyny oraz 

mikroorganizmy potencjalnie chorobotwórcze dla ludzi na podstawie analiz 

mikrobiologicznych i biochemicznych prób warzyw korzeniowych pobranych z 

gospodarstw ekologicznych. 

Przeprowadzono monitorowanie gospodarstw ekologicznych oraz gospodarstw 

konwencjonalnych, na terenie Polski południowo-zachodniej. Celem ekspedycji było 

pobranie prób materiału roślinnego dla oceny skażeń mikrobiologicznych oraz zawartości 

mikotoksyn w warzywach korzeniowych i kukurydzy. Zaplanowano także testy na obecność 

pasożytów w glebie spod korzeni roślin z upraw ekologicznych. 

Pobrano próby roślin w 12 gospodarstwach ekologicznych i 21 konwencjonalnych. W 

okresie wiosennym wykonano analizy skażeń mikrobiologicznych rzodkiewki i sałaty, 

warzyw wczesnych, spożywanych na surowo. Przeprowadzono również badania zawartości 

mikotoksyn w próbach warzyw korzeniowych zebranych w roku 2010, po ich półrocznym 

przechowywaniu. Od połowy sierpnia analizowano poziom skażenia mikrobiologicznego 

warzyw korzeniowych (marchew i buraki) oraz kukurydzy. Wykonano również badania na 

obecność mikotoksyn w świeżym materiale roślinnym. Dodatkowo pobierano glebę 

przykorzeniową w uprawach ekologicznych marchwi i buraków do badań na obecność 

pasożytów groźnych dla organizmu ludzkiego. Próby te przekazano do analizy w Stacji 

Sanitarno-Epidemiologicznej w Skierniewicach. 

W roku 2011 przeprowadzono ocenę skażeń mikrobiologicznych sałaty, rzodkiewki (w 

sezonie wiosennym) oraz marchwi, buraka ćwikłowego i kukurydzy (w sezonie jesiennym). 

Próby warzyw pobierano w gospodarstwach ekologicznych i konwencjonalnych położonych 

głównie na terenie województw dolnośląskiego, opolskiego, śląskiego i łódzkiego. 

Monitorowanie skażeń mikrobiologicznych warzyw. 

Materiał roślinny analizowano pod względem skażenia: drożdżami i pleśniami, bakteriami 

ogólnymi, bakteriami z rodziny Enterobacteriaceae, Enterococcus, bakteriami z grupy coli, a 

także bakteriami Escherichia coli, Salmonella oraz Listeria monocytogenes. Do określenia 

liczebności wymienionych grup mikroorganizmów stosowano metody zgodne z zaleceniami 

zamieszczonymi w Polskich Normach: PN-EN ISO 7218, PN-ISO 7954, PN-EN ISO 

4833:2004/Ap1, PN-EN ISO 11290-1:1999/A1, PN-90 A-75052/13, PN-ISO 21528-2, PN- 

ISO 4832, PN-EN ISO 16654, PN-EN ISO 6579, PN-EN ISO 6579:2003/A1. Liczebność 

poszczególnych grup mikroorganizmów podano jako liczbę jednostek tworzących kolonie 

(jtk) w 1 ml zawiesiny zhomogenizowanego materiału roślinnego. Dla 

potwierdzenia/wykluczenia obecności bakterii Salmonella oraz Listeria monocytogenes 

wykonano testy Singlepath® Salmonella i Singlepath® L'mono (Merck). 

Analizy mikrobiologiczne materiału roślinnego, pobieranego w okresie wiosennym, 

wykazały głównie różnice w zagęszczeniu bakterii z grupy coli oraz E. coli na warzywach 

ekologicznych i konwencjonalnych (tabela 1). Bakterie E. coli wykryto na sałacie 

ekologicznej. Podobnie w próbach warzyw ekologicznych stwierdzono znacznie więcej 

298

akterii z grupy coli niż w próbach z gospodarstw konwencjonalnych. Wyniki te 

potwierdzają obserwacje z poprzedniego roku badań. W przypadku Enterobacteriaceae 

znacznie więcej bakterii z tej rodziny izolowano z warzyw z gospodarstw 

konwencjonalnych. Jeśli zaś chodzi o pozostałe grupy mikroorganizmów (bakterie ogółem, 

grzyby i bakterie Enterococcus) nie stwierdzono wyraźnych różnic. 

W próbach warzyw pobieranych w okresie letnim i jesiennym najwięcej mikroorganizmów 

stwierdzono na korzeniach buraków i marchwi (tabela 2). Najmniej mikroorganizmów 

stwierdzono na ziarnie kukurydzy, przy czym nie było różnic między uprawą ekologiczną i 

konwencjonalną. Wyjątkiem były bakterie z grupy coli, których było więcej w kukurydzy z 

gospodarstw konwencjonalnych. 

Analiza korzeni marchwi i buraków nie wykazała różnic pomiędzy obydwoma systemami 

uprawy w odniesieniu do ogólnej liczebności bakterii, grzybów, bakterii Enterobacteriaceae 

i Enterococcus. W próbach z gospodarstw ekologicznych stwierdzono jednak znacznie 

więcej bakterii z grupy coli oraz E. coli (tabela 2). 

Tabela 1. Liczebność badanych grup mikroorganizmów w próbach warzyw ekologicznych i 

konwencjonalnych w okresie wiosennym. 

Roślina Uprawa ekologiczna Uprawa konwencjonalna 

Bakterie ogólne jtk 10 7 

sałata 0,73 0,91 

rzodkiewka 0,94 0,88 

Drożdże i pleśnie jtk 10 5 

sałata 2,44 5,82 


Enterobacteriaceae jtk 10 5 

sałata 0,002 0,10 


Enterococcus jtk 10 2 

sałata 0,17 0,19 


Bakterie z grupy coli jtk 10 3 

sałata 0,79 0,06 


Escherichia coli 

sałata 1,91 0,0 


Tabela 2. Liczebność badanych grup mikroorganizmów w próbach warzyw ekologicznych i 

konwencjonalnych w okresie letnim i jesiennym. 

Roślina Uprawa ekologiczna Uprawa konwencjonalna 

Bakterie ogólne jtk 10 7 

kukurydza 0,04 0,04 

marchew 1,63 1,47 

burak 4,37 4,25 

Drożdże i pleśnie jtk 10 5 


marchew 3,29 3,05 

burak 3,79 1,38 

Enterobacteriaceae jtk 10 5 


299

marchew 0,046 0,081 

burak 0,135 0,029 

Enterococcus jtk 10 2 


marchew 0,90 1,81 

burak 5,67 2,60 

Bakterie z grupy coli jtk 10 3 


marchew 1,62 0,03 

burak 0,21 0,10 

Escherichia coli 


marchew 167,60 0,00 

burak 32,00 0,48 

Dla każdej z badanych prób warzyw ekologicznych i konwencjonalnych wykonano testy na 

obecność chorobotwórczych bakterii Salmonella i L. monocytogenes. Bakterii tych nie 

wykryto w żadnej z prób. 

Badania zawartości mikotoksyn w warzywach. 

W sezonie wiosennym wykonano analizy zawartości mikotoksyn w próbach warzyw 

korzeniowych (marchew, buraki) zebranych w roku 2010, po ich półrocznym 

przechowywaniu. Materiał roślinny przechowywano przez 6 miesięcy w temperaturze 4 o C. 

Zawartości mikotoksyn oznaczano za pomocą metody immunoenzymatycznej ELISA. 

Analizowano obecność aflatoksyn ogółem, zearalenonu i ochratoksyny A. Stwierdzono 

znaczący wzrost zawartości aflatoksyny w warzywach konwencjonalnych w porównaniu do 

wyników uzyskanych po badaniach zawartości bezpośrednio po zbiorze tych roślin (tabela 

3). W warzywach ekologicznych wzrost koncentracji aflatoksyny podczas przechowywania 

był nieznaczny. Nie obserwowano różnic w zawartości tej toksyny pomiędzy warzywami 

pochodzącymi z obu systemów upraw. Podczas przechowywania w warzywach wzrosły 

znacząco zawartości zearalenonu i ochratoksyny A. W przypadku zearalenonu nieznacznie 

wyższe zawartości odnotowano w warzywach konwencjonalnych, podczas gdy koncentracja 

ochratoksyny była większa w warzywach ekologicznych, szczególnie w burakach. 

Tabela 3. Zawartość wybranych mikotoksyn w materiale roślinnym z 2010 r. po 6- 

miesięcznym przechowywaniu. 

Gatunek rośliny aflatoksyny ogółem 

μg/kg świeżej masy 

zearalenon 


ochratoksyna A 


marchew ekolog. 2,84 0,470 2,64 

marchew konw. 3,32 0,601 2,53 

burak ekolog. 2,55 0,919 4,11 

burak konw. 3,23 1,031 2,47 

Badania zawartości mikotoksyn prowadzono również w okresie jesiennym, w świeżym 

materiale roślinnym. W odróżnieniu od prób z roku 2010 nie stwierdzono obecności 

aflatoksyn (tabela 4). Wykryto natomiast zearalenon i ochratoksynę A. Najwięcej tych 

toksyn było w korzeniach buraka, najmniej w kukurydzy. Więcej mikotoksyn stwierdzono w 

ziarnie kukurydzy z gospodarstw ekologicznych niż z konwencjonalnych. Natomiast w 

przypadku marchwi znacznie więcej mikotoksyn wyryto w korzeniach pobranych w 

gospodarstwach konwencjonalnych. Analizując korzenie buraków nie stwierdzono różnic 

300

pomiędzy obydwoma systemami uprawy. 

Tabela 4. Zawartość wybranych mikotoksyn w świeżym materiale roślinnym z roku 2011. 

Gatunek rośliny aflatoksyny ogółem 


zearalenon 


ochratoksyna A 


kukurydza ekolog.



W realizacji zaplanowanych w Programie Wieloletnim badań korzystano ze współpracy z 

działem ds. ekologii w Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie oddział w Radomiu, a 

także Dolnośląskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego we Wrocławiu, Ośrodkiem 

Doradztwa Rolniczego w Łosiowie k. Opola oraz w Piotrkowie Trybunalskim. Nawiązano 

również współpracę z Warmińsko-Mazurskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w 

Olsztynie, Zachodniopomorskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Barzkowicach oraz 

Pomorskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Gdańsku (planowanie badań na rok 2012). 

Badania dotyczące wykrywania pasożytów w glebie wykonano przy współpracy z 

Powiatową Stacją Sanitarno-Epidemiologiczną w Skierniewicach (usługa). 

Prowadzono także ścisłą współpracę z producentami warzyw. Podczas wizyt w 

gospodarstwach ekologicznych i konwencjonalnych zbierano dane do ankiet na temat 

uprawy warzyw, które posłużą do analizy wpływu warunków uprawy na poziom skażeń 

mikrobiologicznych i miktotoksycznych produktów rolnych . 

302

Zadanie 5.1 Badanie pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych w ramach 

obowiązującego monitoringu krajowego oraz wymogów Unii Europejskiej 


Zakres rzeczowy zadania i przyjęte cele zostały realizowane zgodnie z harmonogramem. 

W okresie od 01.01-31.12.2011 roku planowane cele zostały osiągnięte w 100%. 


Podzadanie 1. 

Przeprowadzenie analiz pozostałości środków ochrony roślin (900 prób) 

A. Przeprowadzenie analiz pozostałości środków ochrony roślin w próbkach płodów 

rolnych dostarczonych przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa (550 

prób). 

Prowadzona była kontrola prawidłowego stosowania środków ochrony roślin w produkcji 

rolnej. Wykonano analizy pozostałości środków ochrony roślin w 550 próbach płodów 

rolnych dostarczonych przez pracowników PIORiN. Obejmowały one uprawy owoców, 

warzyw, upraw rolniczych, roślin zielnych i przyprawowych oraz innych upraw 

sprawdzanych wyrywkowo. Szczegółowy wykaz prób pochodzących z poszczególnych 

województw przedstawiono w Tabeli 1. Dostarczone próbki badano akredytowanymi 

metodami analitycznymi na obecność pozostałości co najmniej 176 środków ochrony roślin 

obejmujących insektycydy, fungicydy i herbicydy. Wyniki badań analizowano pod 

względem: 

- czy wykryta substancja jest dopuszczalna do stosowania w danej uprawie zgodnie z 

etykietą środka; 

- czy wykryty związek znajduje się na wykazie substancji aktywnych, których stosowanie w 

ochronie roślin jest zabronione; 

- czy nie nastąpiło przekroczenie najwyższego dopuszczalnego poziomu pozostałości tej 

substancji w uprawie. 

W przypadku stwierdzenia takiego przekroczenia zostały poinformowane odpowiednie 

organy kontroli państwowej, które uruchamiają procedurę RASFF (System Wczesnego 

Ostrzegania o Niebezpiecznych Produktach Żywnościowych i Środkach Żywienia Zwierząt). 

Tabela 1. Liczba prób płodów rolnych dostarczonych przez Wojewódzkie Inspektoraty 

Ochrony Roślin i Nasiennictwa, które zostały poddane analizie pozostałości środków 

ochrony roślin. 

Lp. 

WIOR 

(Województwo) 

Owoce Warzywa Uprawy 

rolnicze 

Rośliny 

zielne i 

przyprawowe 

Inne Razem 

wyrywkowo 

1 dolnośląskie 9 21 3 1 9 43 

2 kujawsko-pomorskie 0 19 2 0 0 21 

3 lubelskie 44 21 2 0 2 69 

4 lubuskie 0 11 3 0 2 16 

5 łódzkie 34 24 2 2 1 63 

6 małopolskie 5 21 2 1 0 29 

7 mazowieckie 28 25 2 0 3 58 

8 opolskie 21 12 2 1 5 41 

9 podkarpackie 0 17 2 0 4 23 

10 podlaskie 13 11 3 2 6 35 

11 pomorskie 0 8 4 0 3 15 

303

12 śląskie 10 13 2 0 1 26 

13 świętokrzyskie 29 11 2 2 1 45 

14 warmińsko-mazurskie 0 17 2 0 3 22 

15 wielkopolskie 0 11 3 0 0 14 

16 zachodniopomorskie 0 14 9 2 5 30 

Ogółem 193 256 45 11 45 550 

W ramach prowadzonej oceny pozostałości pestycydów 550 płodach rolnych stwierdzono co 

następuje: 

- W 45,3% badanych prób (249 prób) stwierdzono obecność 32 różnych środków ochrony roślin: 

insektycydy fosforoorganiczne: chloropiryfos, chroropiryfos metylu, diazynon, pirymifos 

metylu; 

insektycydy pyretroidowe: bifentryna, cypermetryny, cyhalotryna; 

insektycydy karbaminianowe: pirimikarb; 

insektycydy pozostałe: fenazachina, propargit; 

fungicydy karbaminianowe: karbendazym, tiofanat metylu; 

fungicydy ditiokarbaminianowe: np. maneb, mankozeb, propineb, tiuram itp. oznaczane jako 

disiarczek węgla; 

fungicydy pozostałe: azoksystrobina, boskalid, bupirymat, cyprodynil, difenokonazol, 

difenyloamina, fenheksamid, fludioksonil, folpet, iprodion, kaptan, krezoksym metylu, 

pyrimetanil, pyraklostrobina, tetrakonazol, triadimenol, trifloksystrobina; 

herbicydy: pendimetalina, trifluralina. 

- Pozostałości wykryto w 57,0% badanych owoców, w 48,4% warzyw, w 6,7% upraw 

rolniczych, w 27,3% roślinach zielnych i przyprawowych W innych gatunkach 

sprawdzanych wyrywkowo pozostałości wykryto w 20,0% próbek; 

- Stwierdzono 15 przypadków przekroczeń dopuszczalnych poziomów pozostałości (NDP) 

środków ochrony roślin określonych w rozporządzeniu Komisji Europejskiej i Rady nr 

396/2005 lub niezgodnych z etykietą środka zastosowań kwalifikujących się do zgłoszenia 

RASFF. Dotyczyły one upraw następujących gatunków: 

- Pomidor: wykryto 0,005mg/kg pirymetanilu i 0,012mg/kg tetrakonazolu, które nie są 

dopuszczone do stosowania w tej uprawie. Nie stwierdzono przekroczeń NDP tych 

fungicydów; 

- Rzepak: wykryto 0,11 mg/kg pirymifosu metylowego (insektycyd), którego NDP wynosi 

0,05 mg/kg; 

- Marchew: wykryto 0,008mg/kg chloropiryfosu metylu (insektycyd) i 0,036mg/kg 

trifluraliny (herbicyd), które nie są dopuszczone do stosowania w tej uprawie. Nie 

stwierdzono przekroczeń NDP tych związków; 

- Rzepak: wykryto 1,78 mg/kg pirymifosu metylowego (insektycyd), którego NDP wynosi 

0,05 mg/kg; 

- Papryka: wykryto 0,016mg/kg difenyloaminy (fungicyd), która nie jest dopuszczona do 

stosowania w tej uprawie. Nie stwierdzono przekroczeń NDP tego związku; 

- Kapusta pekińska: wykryto 0,15mg/kg pirymetanilu (fungicyd), który nie jest dopuszczony 

do stosowania w tej uprawie. Stwierdzono przekroczenie tego środka, gdyż jego NDP 

wynosi 0,05mg/kg; 

- Pietruszka korzeniowa: wykryto 0,011mg/kg trifluraliny (herbicyd), która nie jest 

dozwolona do stosowania w tej uprawie. Nie stwierdzono przekroczenia NDP tego środka; 

- Kapusta pekińska: wykryto 0,19mg/kg pirymetanilu (fungicyd), który nie jest dopuszczony 



304

- Malina: wykryto 0,10mg/kg ditiokarbaminianów (fungicydy), których dopuszczalny 

poziom wynosi 0,05mg/kg; 

- Malina: wykryto 0,052mg/kg kaptanu (fungicyd), który nie jest dopuszczony do stosowania 

w tej uprawie. Nie stwierdzono przekroczenia NDP tego związku; 

- Jabłka: wykryto 0,019mg/kg diazynonu (insektycyd), który nie jest dopuszczony do 

stosowania w tej uprawie. Stwierdzono przekroczenie tego środka, gdyż jego NDP wynosi 

0,01mg/kg; 

- Koper: wykryto 0,30mg/kg chloropiryfosu metylu (insektycyd) który nie jest dopuszczony 



- Kapusta pekińska: wykryto 0,071mg/kg pirymetanilu (fungicyd), który nie jest 

dopuszczony do stosowania w tej uprawie. Stwierdzono przekroczenie tego środka, gdyż 

jego NDP wynosi 0,05mg/kg; 

- Porzeczka czarna: wykryto 0,048mg/kg fenazachiny (insektycyd), który nie jest 

dopuszczony do stosowania w tej uprawie. Stwierdzono przekroczenie tego środka, gdyż 

jego NDP wynosi 0,01mg/kg; 

- Porzeczka czarna: wykryto 0,41mg/kg propargitu (insektycyd). Stwierdzono przekroczenie 

tego środka, gdyż jego NDP wynosi 0,01mg/kg. 

Wszystkie te przypadki zostały zgłoszone do odpowiednich wojewódzkich oddziałów 

Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa. 

Zgodnie z pismem Nr WN-073-19/2011 z dnia 12.07.2011 roku Głównego Inspektora 

Ochrony Roślin i Nasiennictwa w ramach w/w „Programu pobierania prób do badań 

pozostałości środków ochrony roślin w płodach rolnych w 2011 r.” włączono do badań 

próby płodów rolnych wyprodukowanych w gospodarstwach ekologicznych (próby 

dostarczane przez WIORiN). Przebadano 26 dostarczonych prób, które obejmowały uprawy: 

dzikiej róży, fasoli szparagowej, jabłoni, kapusty białej, maliny, marchwi, pomidora, 

porzeczki czarnej, truskawki i ziemniaka. W żadnej z tych prób nie stwierdzono pozostałości 

po zastosowaniu chemicznych środków ochrony roślin. 

B. Przeprowadzenie analiz pozostałości środków ochrony roślin w próbach owoców i 

warzyw eksportowanych do Federacji Rosyjskiej (250 prób). 

2. W ramach współpracy z PIORiN, zgodnie z pismem nr WO-502FR/75/2010 z dnia 

27.12.2010 roku Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa zaplanowano do 

realizacji 250 prób do badań pozostałości środków ochrony roślin pobieranych przez 

pracowników PIORiN z transportów jabłek i kapusty pekińskiej przeznaczonych na eksport 

do Federacji Rosyjskiej. Badania te miały na celu stwierdzenie prawidłowych poziomów 

pestycydów ze względy na normy obowiązujące w FR. 

W ramach powyższego podzadania wykonano badania pozostałości środków ochrony roślin 

we wszystkich 250 próbach jabłek, gruszek i kapusty pekińskiej (Tabela 2). 

Tabela 2. Liczba próbek pobieranych z transportów owoców i warzyw przeznaczonych na 

eksport do Federacji Rosyjskiej przebadanych na pozostałości środków ochrony roślin. 

Rodzaj towarów 

roślinnych 

Liczba prób 

przedstawionych 

do analizy 

[szt] 

Łączna wielkość 

partii z jakiej 

zostały pobrane 

próbki 

[t] 

Liczba prób 

niezgodna z 

wymaganiami FR 

[szt] 

Łącza wielkość 

partii 

niezgodnych z 

wymaganiami FR 

[t] 

Jabłka 214 3 616 79 1242 

Gruszki 2 38 0 0 

Kapusta pekińska 34 1 283 3 54 

RAZEM 250 4 937 82 1 296 

305

W trakcie badań stwierdzono przekroczenia norm FR w 82 próbach, co stanowiło 32,8% 

wszystkich badanych prób. Dodatkowo wykryto 4 przekroczenia norm UE, co skutkowało 

wysłaniem odpowiednich zawiadomień systemu RASFF. Dotyczyły one następujących 

przypadków: 

- Jabłka: wykryto 0,096mg/kg flusilazolu (fungicyd), którego dopuszczalny poziom wynosi 

0,02mg/kg; 

- Jabłka: wykryto 0,26mg/kg karbendazymu i 0,51mg/kg tiofanatu metylu. Dopuszczalny 

poziom tych fungicydów wynosi odpowiednio 0,2 i 0,5mg/kg; 

- Jabłka: wykryto 0,42mg/kg karbendazymu (fungicyd), którego dopuszczalny poziom 


- Kapusta pekińska: wykryto 0,074mg/kg pirymetanilu i 0,13mg/kg tiofanatu metylu. 

Dopuszczalny poziom tych fungicydów wynosi odpowiednio 0,05 i 0,1mg/kg; 

Comiesięczne sprawozdania z badań prowadzonych od stycznia 2011 roku zostały 

przesyłane do Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa. 

C. Przeprowadzenie analiz pozostałości środków ochrony roślin w próbach 

pochodzenia roślinnego na rzecz jednostek certyfikujących w rolnictwie ekologicznym 

(100 prób). 

W ramach badań prowadzonych na rzecz jednostek certyfikujących w rolnictwie 

ekologicznym zaplanowano w 2011 roku wykonanie oznaczeń pozostałości środków 

ochrony roślin w 100 próbach. Badania wykonywano od początku bieżącego roku. Zgodnie z 

pismem nr RR-re-gz-078-54/11 (2227) z dnia 12 maja 2011 roku Podsekretarza Stanu 

MRiRW Andrzeja Butry dokonano rozdziału prób do badań między wszystkie oficjalnie 

zrejestrowane w Polsce jednostki certyfikujące w rolnictwie ekologicznym, zgodnie z ich 

udziałem w rynku. Liczba tych prób faktycznie dostarczona do laboratorium jest 

przedstawiona w Tabeli 3: 

Tabela 3. Liczba prób dostarczonych przez jednostki certyfikujące w rolnictwie 

ekologicznym, które zostały poddane analizie pozostałości środków ochrony roślin. 

Nazwa jednostki 

Liczba dostarczonych prób 

Agro Bio Test Sp. z o.o. 11 

Centrum Jakości AgroEko Sp. z o.o. 4 

Biocert Małopolska Sp. z o.o. 7 

Bioekspert Sp. z o.o. 12 

COBICO Sp. z o.o. 34 

Ekogwarancja PTRE Sp. z o.o. 17 

Polskie Centrum Badań i Certyfikacji SA 8 

PNG Sp. z o.o. 6 

TÜV Rheinland Polska Sp. z o.o. 1 

SGS Polska Sp. z o.o. 0 

RAZEM 100 

W osiemnastu próbach stwierdzono pozostałości chemicznych środków ochrony roślin: 

W czterech próbach jabłek, pędach malin, ziarnie żyta, ziarnie owsa, glebie, czterech próbach 

liści malin, dwóch – liści wiśni, liściach jabłoni, liściach porzeczki czarnej, liściach kalafiora 

oraz w próbce rośliny fasoli. O wszystkich przypadkach powyższych wykryć zostały 

poinformowane odpowiednie jednostki oraz Główny Inspektorat Jakości Handlowej 

Artykułów Rolno-Spożywczych. 

306



Tytuł referatu: Wyniki badań pozostałości środków ochrony roślin w owocach pochodzących 

z Integrowanej Produkcji 

Autor: dr Artur Miszczak 

Organizator: Instytut Ogrodnictwa / Bayer CropScience 

Miejsce: Centrum Kongresowe Ossa k. Białej Rawskiej 

Termin: 23-24 luty 2011 r. 

SZKOLENIA PROWADZONE PRZEZ PODMIOTY ZEWNĘTRZNE DLA 

WYKONAWCÓW ZADANIA 

Temat szkolenia: „Identyfikacja i sposób postępowania z odstępstwami, badaniami 

niezgodnym z wymaganiami, niezgodnościami – wymagania normy PN-EN ISO/IEC 

17025”, 

Organizator: CE2 Centrum Edukacji M. Dziewa, E. Tarnas-Szwed Sp. J. ul. Powstania 

Styczniowego 95E/2, 20-706 Lublin 

Termin szkolenie: 28.06-01.07.2011 

Osoba uczestnicząca w szkoleniu: Jolanta Szymczak 

Temat szkolenia: „Ekspert walidacji metod analitycznych i wyznaczania niepewności – 

techniki statystyczne”, 



Termin szkolenie: 20-23.09.2011 

Osoba uczestnicząca w szkoleniu: Łukasz Wypych 

Temat szkolenia: „Doskonalenie umiejętności zarządzania laboratorium”, 




Osoba uczestnicząca w szkoleniu: Jolanta Szymczak 

Temat szkolenia: „Chromatografia gazowa i cieczowa dla zaawansowanych. Warsztaty”, 




Osoby uczestniczące w szkoleniu: Anna Markowicz, Łukasz Wypych 

Temat szkolenia: „Od pobrania próbki do raportu z badań. Błędy w badaniach chemicznych 

a szacowanie niepewności pomiaru”, 




Osoby uczestniczące w szkoleniu: Katarzyna Zagibajło, Piotr Sikorski 

Temat szkolenia: „Ocena kompetencji technicznych w laboratorium. Kurs dla auditorów i 

ekspertów technicznych”, 




Osoba uczestnicząca w szkoleniu: Joanna Kazimierczuk 

307



1/ Liczba przebadanych prób płodów rolnych, dostarczanych przez Wojewódzkie 

Inspektoraty PIORiN, pod względem pozostałości środków ochrony roślin. Plan – 800 prób. 

Wykonanie - 800 prób. 

2/ Liczba przebadanych prób z upraw ekologicznych dostarczanych przez jednostki 

cetryfikujące w rolnictwie ekologicznym. Plan - 100 prób. Wykonanie - 100 prób. 

3/ Liczba publikacji i instrukcji wdrożeniowych związanych z realizacją zadania. Plan - 1 


Miszczak A. 2011.Zagrożenia pozostałościami pestycydów dla przemysłu przetwórczego. 

Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny 4/2011: 20-22. 



Prowadzona jest współpraca z wojewódzkim oddziałami Państwowej Inspekcji Ochrony 

Roślin i Nasiennictwa z obszaru całej Polski. Wojewódzkie oddziały dostarczają próby 

płodów rolnych do badań i są odbiorcami sprawozdań z prowadzonych analiz. 

Prowadzona jest także podobna współpraca z jednostkami certyfikującymi produkcję 

ekologiczną, które są odbiorcami sprawozdań z badań oraz Inspekcją Handlową Artykułów 

Rolno-Spożywczych, która te jednostki nadzoruje i jest informowana o wszelkich wykryciach 

zastosowania chemicznych środków ochrony roślin w produktach ekologicznych. 

308

Zadanie 5.2 Opracowanie i doskonalenie nowych metod badania jakości produktów 

pszczelich 



W okresie od 01.01.-31.12.2011 planowane cele zostały osiągnięte w 100%. 


Podzadanie 1. 

Opracowanie (aktualizacja i ujednolicenie) metod badań jakości miodu, propolisu i mleczka 

pszczelego. 

Opracowanie metod badań jakości miodu, propolisu i mleczka pszczelego. 

Opracowano trzy metody do określenia prozdrowotnych cech produktów pszczelich; 

a) metoda oznaczania aktywności antyoksydacyjnych 

b) metoda oznaczania całkowitej zawartości flawonoidów. 

c) chromatograficzna metoda jakościowego oznaczania związków fenolowych w 

produktach pszczelich. 

d) metody oznaczania aktywności antyoksydacyjnej mleczka pszczelego. Aktywność 

antyoksydacyjną dla tego produktu oznaczono po usunięciu frakcji białkowej i 

wykonano ją dla czterech pasiek Oddziału Pszczelnictwa. 

Tabela 1. Antyoksydanty w miodach odmianowych w % DPPH 

Produkt: liczba próbek % DPPH* min - max CV% 

Miód akacjowy 16 19,7 14,5 – 26,1 19,9 

Miód rzepakowy 51 28,9 17,2 - 45,1 24,1 

Miód lipowy 14 44,1 33,0 - 77,5 29,1 

Miód wrzosowy 6 45,3 35,5 - 53,6 16,6 

Miód spadziowy 21 77,4 54,1 - 95,1 16,4 

Miód gryczany 11 85,1 63,4 - 95,6 10,7 

wielokwiat 39 37,5 13,0 - 77,1 36,1 

Propolis 11 84,4 82,0 – 86,5 2,3 

Mleczko pszczele 1 21,0 

CV% - współczynnik zmienności 

Tabela 2. Całkowita zawartość związków fenolowych (w mg kwasu galusowego/100g produktu) 

Produkt: 

liczba 

próbek 

Związki 

fenolowe 

min - max 

CV% 

Miód akacjowy 17 43,1 33,8 - 66,9 19,1 

Miód rzepakowy 50 50,5 35,1 - 79,5 16,8 

Miód lipowy 13 69,7 53,1 - 89,2 14,4 

Miód wrzosowy 21 129,8 100,6 - 175,0 13,4 

Miód spadziowy 6 152,7 105,7 - 189,1 24,0 

Miód gryczany 27 76,6 44,8 - 130,6 28,1 

Miód wielokwiatowy 12 355,0 174,3 - 494,1 25,8 

Propolis 11 1087,6 928,2 – 1245,3 7,8 

Mleczko pszczele 1 15,9 

309

Najsilniejsze właściwości antyoksydacyjne wykazały najciemniejsze odmiany miodu - 

gryczany i spadziowy; najsłabsze -odmiany miodów jasnych - akacjowy i rzepakowy. 

Zauważa się też dużą rozpiętość wyników w obrębie poszczególnych odmian. Najwyższym 

współczynnikiem zmienności charakteryzował się miód wielokwiatowy – CV% -36,1; 

natomiast najniższym 10,7 miód gryczany (Tabela 1). Duże różnice pomiędzy produktami 

pszczelimi wystąpiły w całkowitych zawartościach związków fenolowych - od 15,8 w 

mleczku pszczelim, do 1087,6 mg/100g w propolisie w przeliczeniu na kwas galusowy. 

Najwyższą zawartością związków fenolowych charakteryzował się propolis (Tabela 2; 

Rycina2); najniższą mleczko pszczele. 

Rycina 1. Zdolność zmiatania rodnika DPPH* przez produkty pszczele 

310

Rycina 2. Całkowita zawartość związków fenolowych w produktach pszczelich 

Ponadto opracowano chromatograficzną metodę oznaczania związków fenolowych. Rycina 3. 

przedstawia chromatogram związków wzorcowych 

Rycina 3. Chromatogram wzorców związków fenolowych. 

311

Rycina 4. % udział wolnych związków fenolowych występujących w propolisie 

Natomiast Rycina 4 przedstawia % udział związków fenolowych we frakcji wodnej 

propolisu z dominującym udziałem kwasu kumarowego, Wynosił on 39%. 

Podzadanie 2. 

Prowadzenie stałych szkoleń w zakresie nowych analiz fizyko-chemicznych i wartości 

odżywczej dla miodu i innych produktów pszczelich 

a) Temat szkolenia: Szkolenie praktyczne z technik ekstrakcji i analizy HPLC związków 

fenolowych w produktach pszczelich. 

Organizator: Firma Genore Chromatografia 

Termin: 04.11.2011 

Osoby uczestniczące: Urszula Kośka, Teresa Szczęsna, Ewa Waś, Katarzyna Jaśkiewicz, 

Monika Pytlak, Helena Rybak-Chmielewska 

Wykonawca: dr Jacek Malinowski 

Szkolenie dotyczyło technik ekstrakcji związków fenolowych z produktów pszczelich oraz 

sposobu hydrolizy połączeń tych związków z cukrami. Ponadto ustalenia warunków do 

rozdziału i badań chromatograficznych na HPLC z detektorem DAD. 

b) Temat szkolenia: Wyliczanie i zbieranie wyników w analizie ilościowej związków 

fenolowych w produktach pszczelich (do metody HPLC z detektorem DAD i 

oprogramowaniem CLASS VP, wersja 7. 

Organizator: Firma Shim-Pol 

Termin: 23 i 24. 11. 2011 

Osoby uczestniczące: Urszula Kośka, Teresa Szczęsna, Ewa Waś, Katarzyna Jaśkiewicz, 

Monika Pytlak, Helena Rybak-Chmielewska. 

Wykonawca: mgr Robert Wrona 

Szkolenie dotyczyło analizy ilościowej związków fenolowych w produktach pszczelich do 

metody HPLC z detektorem DAD i możliwości pełniejszego wykorzystania 

312

oprogramowania CLASS VP, wersja 7. 

c) Szkolenia prowadzone przez wykonawców Zadania 5.2 Programu Wieloletniego 

Tematy szkolenia: 1. Zwalczanie chorób pszczół w aspekcie jakości miodu; 

2. Przypadki zafałszowania miodu i ich wykrywanie. 

Organizator: Zakład Produktów Pszczelich, Oddział Pszczelnictwa, Puławy. 

Termin szkoleń: 09 września 2011 

Osoby uczestniczące: Grupa pszczelarzy 20 osób z WZP - Łódź, 

Wykładowca: mgr Ewa Waś. 

Podzadanie 3. 

Kontynuacja badań miedzylaboratoryjnych 

Przeprowadzone badania międzylaboratoryjne 1 runda oznaczania cech jakościowych miodu z 

zakresu metod akredytowanych w laboratorium. 

Badany parametr 

Oznaczanie zawartości wody (%) 

Wynik lab. 

Wartość 

odniesienia 

SD* 

organizatora 

Wskaźnik z-score 

16,8 17,0 0,2 -1 

Oznaczanie zawartości cukrów metodą 

HPLC (g/100g) 

Zakres: 

fruktoza 10 g/100g – 50 g/100 g miodu, 

glukoza 10 g/100g – 50 g/100 g miodu, 

sacharoza 0,5 g/100g – 30 g/100 g miodu 

turanoza 0,5 g/100g – 30 g/100 g miodu 

maltoza 0,5 g/100g – 30 g/100 g miodu 

trehaloza 0,5 g/100g – 30 g/100 g miodu 

izomaltoza 0,5 g/100g – 30 g/100 g miodu 

40,3 

22,5 

2/ Liczba szkoleń dla wykonawców zadania w zakresie nowych analiz fizykochemicznych i 

do oceny wartości odżywczej miodu. Plan – 2 szkolenia. Wykonano – 2 szkolenia. 

3/ Liczba badań międzylaboratoryjnych. Plan – 1 badanie. Wykonanie – 1 badanie. 


publikacja. Wykonanie - 1 publikacja. 

Waś E., Rybak-Chmielewska H, Szczęsna T., Kachaniuk K., Teper D., (2011) – 

Charakterystyka miodów odmianowych. III. Miód wrzosowy (Calluna vulgaris L.) J.Apic. 

Sci.55(1): 129- 135 



Laboratorium współpracuje z: 

Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi w ramach: 

Grupy Konsultacyjnej do spraw mięsa drobiowego, jaj i miodu w zakresie tematycznym – 

sprawy miodu, powołanej przez to Ministerstwo; 

Agencją Rynków Rolnych w ramach badanie jakości miodu; 

• Międzynarodową Komisją do spraw Miodu. 

Opracowywanie standardów na produkty pszczele. 

314

Zadanie 5.3 Monitorowanie strat powstałych podczas przechowywania warzyw 

pochodzących z produkcji konwencjonalnej i zrównoważonej oraz rozwój nowych 

technologii pozbiorczych i przechowalniczych dla ich ograniczenia i zachowanie 

wysokiej jakości i wartości odżywczej warzyw 



W okresie od 01.01. do 31.12.2011 roku planowane cele zostały osiągnięte w 100%. 


Podzadanie 1. 

Monitorowanie strat przechowalniczych warzyw w wybranych przechowalniach i 

chłodniach w Polsce na podstawie wcześniej opracowanego harmonogramu prac 

Badania strat przechowalniczych warzyw, składowanych bezpośrednio u producentów, 

przeprowadzono w trzech miejscowościach: Święcice (woj. mazowieckie), Niezwojowice 

(woj. małopolskie) i Perkowo (woj. kujawsko-pomorskie). 

1. Badania w Świecicach przeprowadzono na cebuli odm. Armstrong F 1 (traktowanej 

hydrazydem kwasu maleinowego), marchwi odm. Nerac F 1 i kapuście głowiastej białej 

odm. Counter F 1 . Warzywa pakowane były w worki raszlowe i umieszczane w 4 różnych 

paletach skrzyniowych, razem z warzywami przechowywanymi przez producenta. 

Doświadczenie założono w 4 powtórzeniach. W przypadku cebuli i marchwi powtórzenie 

stanowiło 10 kg warzyw, natomiast w przypadku kapusty – 6 główek. Warzywa 

przechowywano w okresie od 4.XI.2010r. do 10.V.2011r. Temperatura utrzymywana w 

czasie przechowywania wynosiła 0-1° (według relacji producenta). Równolegle drugą partię 

tych samych warzyw przechowywano w chłodni doświadczalnej w Pracowni 

Przechowalnictwa i Fizjologii Pozbiorczej Warzyw (PPFPW) Instytutu Ogrodnictwa w 

Skierniewicach. Również w czasie przechowywania utrzymywano temperaturę 0-1°C. 

Warzywa w PPFPW składowane były w skrzynkach ustawionych w kolumny. W przypadku 

marchwi i kapusty skrzynki wyłożone były folią, celem zabezpieczenia tych warzyw przed 

więdnięciem. Po okresie przechowania, warzywa przesortowano i określono ich straty 

ilościowe. 

Tab. 1. Procentowy udział frakcji cebuli odm. Armstrong F 1 , w stosunku do masy 

wstawionej do przechowywania 

Cebula handlowa 

Straty 

Miejsce przechowania eksportowa 

łuską w korzenie szczypior 

masy 

ze spękaną wyrośnięta wyrośnięta w ubytki 

chora 

chłodnia produkcyjna w 

Święcicach 

78,9 11,9 3,9 0,0 1,9 3,4 

chłodnia doświadczalna 

w PPFPW 

71,7 13,8 9,8 0,0 0,0 4,7 

/temperatura przechowania 0- 1°C, długość okresu przechowania ok. 6 m-cy) 

Lepszą jakość zachowała cebula przechowywana w chłodni produkcyjnej niż w chłodni 

doświadczalnej PPFPW. W chłodni u producenta stwierdzono mniejsze wyrastanie w 

korzenie oraz mniejsze spękanie suchej łuski. 

315

Tab. 2. Procentowy udział frakcji marchwi odm. Nerac F 1 w stosunku do masy wstawionej 

do przechowywania 

Korzenie handlowe 

Straty 

Miejsce przechowania nie wyrośnięte wyrośnięte w chora, nadgniła i ubytki 

liście i korzenie zgniła 

masy 


Święcicach 

70,0 6,9 8,6 14,5 

chłodnia doświadczalna w 

PPFPW 

71,6 22,6 5,4 0,4 

/temperatura przechowania. 0- 1°C, długość okresu przechowania ok. 6 m-cy/ 

Marchew w chłodni produkcyjnej przechowała się gorzej niż w doświadczalnej. U 

producenta stwierdzone większe porażenie chorobami oraz wysokie ubytki masy, 

wskazujące na utrzymywanie się zbyt niskiej wilgotności powietrza w komorze. 

Tab. 3. Procentowy udział frakcji kapusty odm. Counter F 1 w stosunku do masy wstawionej 

do przechowywania 

Straty 

kapusta 

Miejsce przechowania 

handlowa 

główki nadgniłe i 

zgniłe 


Święcicach 

chłodnia doświadczalna w 

PPFPW 

/temperatura przechowania 0- 1°C, długość okresu przechowania ok. 6 m-cy/ 

liście 

oczyszczone 

ubytki 

masy 

74,6 2,9 11,2 11,3 

85,7 0,0 13,8 0,5 

W chłodni produkcyjnej stwierdzono wysokie ubytki masy kapusty, które podobnie jak w 

przypadku marchwi wynikały ze zbyt niskiej wilgotności powietrza w komorze. Ubytki te 

były przyczyną gorszego przechowania się kapusty w chłodni produkcyjnej niż 

doświadczalnej. 

2. Badania w Niezwojowicach przeprowadzono na cebuli odm. Sochaczewska i marchwi 

odm. Elegance F 1 , pochodzących z uprawy ekologicznej. Cebulę przechowywano w 

przechowalni z grawitacyjnym systemem wietrzenia, natomiast marchew w chłodni, w 

temperaturze 1 – 3°C. Warzywa do przechowywania przygotowano w sposób analogiczny 

jak w badaniach nr 1. Doświadczenie założono 7.X.2010r, natomiast sortowanie warzyw po 

przechowaniu przeprowadzono 10.V.2011r. W PPFPW marchew przechowywano w chłodni, 

w temperaturze 0 – 1°C, natomiast cebulę w przechowalni z grawitacyjnym sposobem 

wietrzenia oraz w chłodni, również w temperaturze 0 – 1°C. 

Tab. 4. Procentowy udział frakcji cebuli odm. Sochaczewska, z uprawy ekologicznej, w 

stosunku do masy wstawionej do przechowywania 

Cebula handlowa 

Straty 

ze 

Miejsce przechowania eksportowa 

w korzenie szczypior 

masy 

wyrośnięta wyrośnięta w ubytki 

spękaną 

chora 

łuską 

przechowalnia produkcyjna 

w Niezwojowicach 

13,9 5,3 39,9 27,1 4,3 9,5 

przechowalnia doświadczalna 

w PPFPW 

87,2 9,3 0,0 0,0 1,0 2,5 


w PPFPW 

90,4 7,0 0,0 0,0 0,3 2,3 

/ długość okresu przechowania ok. 6 m-cy/ 

316

Cebula w przechowalni produkcyjnej, z grawitacyjnym sposobem wietrzenia, przechowała 

się wyraźnie gorzej niż w przechowalni doświadczalnej. Intensywne wyrastanie w korzenie i 

szczypior świadczyły o utrzymywaniu się niekorzystnych warunków w komorze u 

producenta (podwyższona temperatura). 

Tab. 5. Procentowy udział frakcji marchwi odm. Elegance F 1 , z uprawy ekologicznej, w 

stosunku do masy wstawionej do przechowywania 


Straty 

Miejsce przechowania nie wyrośnięte wyrośnięte 

w liście i korzenie 

chora, nadgniła 

i zgniła 

ubytki 

masy 

chłodnia produkcyjna 

w Niezwojowicach 

65,0 14,5 4,0 16,5 


w PPFPW 

64,4 23,1 11,6 0,9 

/temperatura przechowania 0- 3°C, długość okresu przechowania ok. 6 m-cy/ 

W chłodni produkcyjnej w Niezwojowicach, stwierdzono wysokie ubytki masy marchwi po 

przechowaniu, co świadczyło o utrzymywaniu się zbyt niskiej wilgotności względnej 

powietrza w komorze. 

3. Badania w Perkowie przeprowadzono na selerach korzeniowych odm. Ilona. Korzenie 

przechowywano w przechowalni z grawitacyjnym sposobem wietrzenia. Doświadczenie 

założono w 4 powtórzeniach po 10 kg korzeni. Worki z korzeniami umieszczone były w 

pryzmie, usypanej na wysokość ok. 3 m. W czasie usypywania pryzmy, korzenie 

obsypywane były zeolitem w ilości 1200 kg na 120 ton selerów, co według producenta 

przyczynia się do poprawy efektu przechowalniczego. W PPFP selery przechowywane były 

w skrzynkach wyłożonych folią PE i składowane w temperaturze 0-1°C. Sortowanie selerów 

u producenta i w PPFP przeprowadzono 10.II 2011r. W PPFPW okres przechowywania dla 

selerów przedłużono do 10. V. 2011r. i w tym terminie ponowne wykonano ich sortowanie. 

Tab. 6. Procentowy udział frakcji selerów odm. Ilona w stosunku do masy wstawionej do 

przechowywania 


Straty 

Miejsce przechowania 

korzenie chore, ubytki 

nie wyrośnięte 

nadgniłe, zgniłe masy 

przechowalnie produkcyjna w Perkowie, 

przechowanie do 10.02.11 

95,7 2,5 1,8 

chłodnia doświadczalna w PPFPW, 

przechowanie do 10.02.11 

99,8 0,0 0,2 

chłodnia doświadczalna w PPFPW, 

przechowanie. do 15.05.11 

97,9 1,6 0,5 

Trwałość przechowalnicza selerów w chłodni doświadczalnej była nieco wyższa niż w 

przechowalni produkcyjnej. Po 2,5 miesiąca przechowania, w przechowalni w Perkowie 

stwierdzono początki gnicia korzeni. Również ubytki naturalne w przechowalni produkcyjnej 

były wyraźnie wyższe niż w chłodni doświadczalnej należącej do PPFPW. 

317

Tab. 7. Procentowa zawartość suchej masy i poszczególnych związków chemicznych w 

selerach odm. Ilona, przed i po 2.5 miesięcznym okresie przechowywania 

Sucha 

Cukry Fenole 

Wit. C 

Azotany 

Miejsce przechowania masa 

ogółem rozpuszcz. 

mg/100 g 

mg/100g 

% 

% mg/100g 

przed przechowaniem 11,96 2,85 3,82 30,40 33,49 

po przechowaniu 

w przechowalni produkcyjnej 

w Perkowie 

po przechowaniu w chłodni 

doświadczalnej w PPFPW 

10,86 0,16 4,35 22,35 27,15 

10,51 0,16 3,21 24,85 18,40 

W obydwu lokalizacjach, w czasie przechowywania selerów, znacznie zmniejszyła się 

zawartość witaminy C. Obniżyła się również zawartość fenoli rozpuszczalnych oraz 

zawartość azotanów (szczególnie wyraźnie w chłodni doświadczalnej). 

Podzadanie 2. 

Zestawienie i opracowanie otrzymanych danych z jednostek terenowych 

Przeprowadzono lustrację obiektów przechowalniczych: w województwie wielkopolskim - 6 

obiektów, kujawsko-pomorskim - 6 obiektów i zachodniopomorskim - 8 obiektów. Razem 

20 obiektów. 

Wywiady przeprowadzone z producentami, celem wypełnienia specjalnie przygotowanych 

ankiet, pozwoliły na określenie stanu przechowalnictwa warzyw w powyższych rejonach. 

W wizytowanych obiektach w województwie wielkopolskim łącznie przechowuje się: 

- w chłodniach z kontrolowaną atmosferą: 200 ton cebuli i 400 ton kapusty głowiastej białej, 

- w chłodniach z normalną atmosferą: 20 000 ton cebuli, 17 000 ton warzyw korzeniowych i 

2 600 ton kapusty głowiastej białe,j 

- w przechowalniach z aktywną wentylacją: 10 000 ton cebuli, 2 500 ton warzyw 

korzeniowych, 

- w przechowalniach z grawitacyjnym sposobem wietrzenia: 1 000 ton warzyw 

korzeniowych , 

- w kopcach: 1 500 ton warzyw korzeniowych. 

W wizytowanych obiektach w województwie kujawsko-pomorskim łącznie przechowuje 

się: 

- w chłodniach z kontrolowaną atmosferą: 0,0 ton warzyw, 

- w chłodniach z normalną atmosferą: 2 500 ton cebuli, 2 310 ton warzyw korzeniowych, 240 

ton kapusty głowiastej białej, 

- w przechowalniach z aktywną wentylacją: 7 650 ton cebuli, 1 700 ton warzyw 

korzeniowych i 750 ton kapusty głowiastej białej, 

- w przechowalniach z grawitacyjnym sposobem wietrzenia: 1 630 ton cebuli, 440 ton 

warzyw korzeniowych, 

- w kopcach: 100 ton warzyw korzeniowych. 

W wizytowanych obiektach w województwie zachodniopomorskim: 

- w chłodniach z kontrolowaną atmosferą: 0,0 ton warzyw, 

- w chłodniach z normalną atmosferą: 60 ton cebuli, 5 400 ton warzyw korzeniowych, 160 

ton kapusty głowiastej, 100 ton pora, 50 ton kapusty pekińskiej, 

- w przechowalniach z aktywną wentylacją:100 ton marchwi, 150 ton kapusty głowiastej, 30 

ton pora, 

- w przechowalniach z grawitacyjnym sposobem wietrzenia: 80 ton marchwi, 600 ton 

kapusty głowiastej i 30 ton kapusty pekińskiej, 

318

- w kopcach: 4 100 ton warzyw korzeniowych, 500 ton kapusty głowiastej. 

Wizytowani producenci określają straty przechowalnicze średnio na poziomie: 

10 – 20% dla cebuli oraz 20 – 30 % dla warzyw korzeniowych i 20 – 30 % dla kapusty 

głowiastej białej. 

Podzadanie 3. 

Dokonanie oceny jakości warzyw świeżych, przechowywanych różnymi sposobami 

Badania przeprowadzono na brokule odm. Monaco F 1 oraz Marathon F 1 . Brokuły odm. 

Monaco F 1 zostały zakupione w Rolniczym Zakładzie Doświadczalnym SGGW w Żelaznej, 

natomiast odm. Marathon F 1 , pochodziły z Pola Doświadczalnego Instytutu Ogrodnictwa. 

Bezpośrednio po zbiorze przycinano liście i pęd oraz zakładano doświadczenia 

przechowalnicze. 

1. Kontrolowana atmosfera (KA) 

Porównywano trwałość przechowalniczą brokułów składowanych przez 80 dni w normalnej i 

kontrolowanej atmosferze zawierającej 12%CO 2 – 3%O 2 i 18%CO 2 – 3%O 2 . W komorze 

chłodniczej i kontenerach z KA utrzymywano temperaturę 0-1°C. Po zakończeniu 

przechowywania mierzono ubytki masy oraz określano następujące cechy róż: barwa, 

zwartość, otwieranie pąków, gnicie i wartość handlowa. 

Tab. 8 Ubytki masy brokułów w procentach, po 80 dniach przechowywania, w stosunku do 

masy początkowej róż 

Sposób przechowywania Monaco F 1 Marathon F 1 

KA /12%CO 2 – 3%O 2 / 

KA /18%CO 2 – 3%O 2 / 

normalna atmosfera 

/temperatura przechowania 0-1°C/ 

Ubytki masy brokułów przechowywanych w KA są wyższe niż w normalnej atmosferze, co 

świadczy o utrzymywaniu się zbyt niskiej wilgotności względnej powietrza w kontenerach z KA. 

Tab. 9. Wyniki przechowania brokułów (80 dni) w kontrolowanej i normalnej atmosferze 

Odmiana 

Cechy róż 

Sposób 

barwa zwartość 

pąków 

handlowa 

otwieranie gnicie wartość 

przechowywania 

Monaco F 1 

KA /12%CO 2 – 3%O 2 / 

KA /18%CO 2 – 3%O 2 / 

10,0 

10,0 

8,9 

8,9 

9,9 

9,9 

10,0 

10,0 

8,9 

8,9 

normalna atmosfera 10,0 9,1 9,8 8,1 7,3 

Marathon F 1 

KA /12%CO 2 – 3%O 2 / 

KA /18%CO 2 – 3%O 2 / 

normalna atmosfera 

9,0 

9,0 

6,8 

4,1 

2,6 

1,5 

8,5 

8,0 

5,6 

9,0 

9,0 

7,8 

10,0 

10,0 

3,5 

/temperatura przechowania 0-1°C/ 

Skala oceny brokułów: 

- wartość handlowa: 10 - doskonała (róże wyglądają jak świeżo zebrane), 7 – dosyć dobra, 5 - mierna (róże 

nie przydatne do handlu), 3 – wadliwa, 1 – bardzo zła, 

- barwa róż 10 – ciemno-zielone, 7 – jasno-zielone, 5 – lekko-żółte, 3 – żółte, 1- kompletnie żółte, 

- zwartość róż: 10 – bardzo zbite, 7 – lekka utrata zwartości, 5 – zdecydowana utrata zwartości, 3 – bardzo 

luźne, 1 – mocno rozpierzchłe, 

- otwieranie pąków: 10 – nie otwarte, 7 - 30% pąków otwartych, 5 - 50% pąków otwartych, 3 - 70% pąków 

otwartych, 1 - 90% pąków otwartych, 

- gnicie: 10 – brak gnicia, 7 – 1-3 małych punktów, 5 – średnie gnicie, wyraźnie obniżające jakość, 3 – silne 

gnicie, 1 – zgniłe całkowicie. 

3,7 

3,0 

2,6 

8,0 

8,5 

2,3 

319

Brokuły przechowywane w KA zachowały przez 80 dni wyraźnie lepszą jakość niż w 

normalnej atmosferze. Obniżona koncentracja tlenu i podwyższona dwutlenku węgla w KA, 

wpłynęły na zahamowanie gnicia róż, a także w przypadku odm. Maraton F 1 na utrzymanie 

lepszej barwy i zwartości oraz spowolnienie otwieranie się pąków kwiatowych. 

2. Opakowania jednostkowe 

Badania przeprowadzono na brokule odm. Monaco F 1 . Testowano przydatność opakowań 

jednostkowych do przechowywania brokułów, z następujących rodzajów folii: PET/PE z 

mikroperforacją, P-Plus z mikroperforacją, PET z mikroperforacją. PE z perforacją (8 

otworów o ø 0,04 cm) i PE bez perforacji. Brokuły składowano przez okres trzech i sześciu 

tygodni w temperaturze 0-1°C. Po każdym okresie chłodniczego przechowania, brokuły 

składowano dalej w warunkach symulowanego obrotu towarowego (SOT), czyli w 

temperaturze 18 – 20°C. 

Tab.10. Ubytki naturalne brokułów odm. Monaco F 1, w procentach, w stosunku do masy 

początkowej róż, w zależności od długości okresu przechowywania i rodzaju opakowania 

jednostkowego 

Rodzaj opakowania 

Długość chłodniczego przechowywania 

(rodzaj folii) 

PET/PE z mikroperforacją 

P-Plus z mikroperforacją 

PETz mikroperforacją 

PE z perforacją 

PE bez perforacji 

/ temperatura przechowywania 0-1°C/ 

21 dni 42 dni 

0,5 

0,9 

0,4 

0,8 

0,8 

1,6 

0,4 

0,8 

0,9 

1,5 

Tab.11. Ubytki naturalne brokułów odm. Monaco F 1 , w procentach, w stosunku do masy 

początkowej róż, w zależności od długości okresu przechowywania, SOT i rodzaju 

opakowania jednostkowego 









chłodnicze przechowanie – 21 dni 


SOT 

SOT 

2 dni 5 dni 7 dni 2 dni 5 dni 

0,4 0,8 1,0 1,1 1,3 

0,5 0,7 0,9 0,9 1,1 

1,1 1,7 2,2 2,5 3,2 

0,6 0,9 1,2 0,9 1,3 

0,9 1,4 1,6 1,7 1,9 

Ubytki naturalne masy brokułów zwiększały się wraz z przedłużaniem okresu 

przechowywania róż. Porównując opakowania, najniższe ubytki stwierdzono w woreczkach 

z folii P-Plus, natomiast nieco wyższe w woreczkach z folii PET/PE oraz PE z perforacją. 

Tab. 12. Wartość handlowa brokułów odm. Monaco F 1 w zależności od długości okresu 

przechowywania oraz rodzaju zastosowanego opakowania jednostkowego 

Rodzaj folii 

Długość okresu przechowywania 

21 dni 42 dni 






10.0 

9,0 

9,5 

9,2 

10 

8,3 

8,7 

8,5 

8,2 

8,0 

320

temperatura przechowywania 0-1°C/ 

Skala oceny brokułów tj. pod tab. nr 9. 

Bezpośrednio po chłodniczym przechowaniu brokułów, stwierdzono wysoką wartość 

handlową róż we wszystkich typach opakowań jednostkowych. 

Tab.13. Wartość handlowa brokułów odm. Monaco F 1 w zależności od długości okresu 

przechowywania, SOT oraz rodzaju zastosowanego opakowania jednostkowego 












SOT 

SOT 

2 dni 5 dni 7 dni 2 dni 5 dni 

9,0 8,5 7,5 7,5 6,0 

9,0 9,0 7,0 8,0 6,0 

8,5 8,5 7,5 8,5 6,8 

9,0 7,5 5,0 8,2 5,5 

9,0 7,5 7,0 6,0 5,0 

W czasie SOT jakość róż spadała, w największym tempie u brokułów składowanych w 

opakowaniach z folii PE, zarówno perforowanej jak i bez perforacji. Dodatkowo róże z 

opakowań z folii PE bez perforacji charakteryzowały się zmienionym zapachem, 

charakterystycznym dla warzyw, w których rozpoczął się proces oddychania beztlenowego. 

Tab. 14. Zmiany składu chemicznego brokułów odm. Monaco F 1 podczas przechowania w 

temperaturze 0-1°C, w zależności od rodzaju opakowania jednostkowego 



sucha masa 

% 

witamina C 

mg/100g 

cukry proste 

% 

cukry ogółem 

% 

przed przechowaniem 

13,46 105,36 2,65 4,38 

po 21 dniach przechowania 






12,41 

13,63 

13,36 

12,91 

12,46 

95,16 

109,46 

113,81 

96,41 

96,41 

1,40 

2,49 

2,06 

2,39 

1,29 

2,41 

3,63 

3,46 

3,50 

1,93 






po 42 dniach przechowania 

13,34 111,33 

11,97 100,14 

13,23 112,57 

13,50 114,43 

12,16 80,87 

2,17 

1,97 

2,48 

2,48 

1,37 

2,45 

2,31 

2,67 

2,79 

1,55 

W czasie przechowywania brokułów stwierdzono stopniowy spadek zawartości cukrów 

ogółem we wszystkich kombinacjach. Największy spadek, szczególnie po dłuższym 

przechowywaniu (42 dni) zarówno dla cukrów ogółem, cukrów prostych i witaminy C 

wystąpił w przypadku brokułów składowanych w woreczkach z folii PE bez perforacji. 

321

Tab. 15. Procentowa zawartość dwutlenku węgla i tlenu w opakowaniach jednostkowych, po 

chłodniczym przechowaniu brokułów odm. Monaco F 1 

Rodzaj opakowania chłodnicze przechowanie – 21 dni chłodnicze przechowanie – 42 dni 


CO 2 O 2 CO 2 O 2 






16,4 

4,4 

16,0 

2,2 

13,9 

6,6 

16,5 

7,6 

18,4 

0,0 

8,9 

2,0 

7,1 

0,8 

4,4 

12,4 

19,0 

14,3 

20,3 

0,8 


W opakowaniach z folii PE bez perforacji, już po 21 dniach chłodniczego przechowania 

stwierdzono całkowite wyczerpanie tlenu. Pomimo, że brokuły z tych opakowań uzyskały 

wysoką ocenę ich wyglądu zewnętrznego, nie powinny być kierowane do handlu, ze 

względu na niekorzystne zmiany chemiczne spowodowane oddychaniem beztlenowym. 

3. Zastosowanie koloidów miedzi (Cu) i srebra (Ag) do przechowywania brokułów 

Badania prowadzono na brokułach odm. Monaco F 1 . Zawiesiną koloidów miedzi i srebra o 

stężeniu 50 ppm opryskano róże oraz woreczki z folii PE (wewnętrzną stronę). Róże do 

przechowania były pakowane do woreczków z folii PE z perforacją. Obserwacje dotyczące 

jakości brokułów, przeprowadzono po 42 dniach przechowania w temperaturze 0-1°C i 

następne po kolejnych 3 i 6 dniach symulowanego obrotu towarowego. 

Tabela 16. Wartość handlowa brokułów odm. Monaco F 1 , traktowanych koloidami Ag i Cu, 

po przechowaniu w temperaturze 0 – 1°C i dalszym składowaniu w warunkach 

symulowanego obrotu towarowego (SOT). 

Sposób traktowania 42 dni w 0-1°C 42 dni w 0-1°C 

+ 3 dni w SOT 

42 dni w 0-1°C 

+ 6 dni w SOT 

oprysk róż zawiesiną koloidu Ag 9,0 8,5 5,0 

oprysk woreczków (wewnętrzna 9,0 8,5 5,0 

strona) zawiesiną koloidu Ag 

oprysk róż zawiesiną koloidu Cu 9,0 6,5 4,7 

oprysk woreczków (wewnętrzna 9,0 9 4,5 

strona) zawiesiną koloidu Cu 

kontrola – bez oprysku 8,9 5,5 4,0 



Oprysk zarówno róż jak i wewnętrznej strony opakowań, koloidami Ag i Cu, wpłynęły na 

poprawę trwałości przechowalniczej brokułów odm. Monaco F 1 . Szczególnie wyraźne 

różnice zaznaczyły się po 3 dniach składowania w warunkach symulowanego obrotu 

towarowego (SOT) 

322



1/ Liczba lustrowanych obiektów przechowalniczych celem oceny stanu przechowalnictwa oraz 

wysokości strat w czasie przechowywania warzyw . Plan – 20 obiektów. Wykonanie - 20 

obiektów (w województwie wielkopolskim - 6 obiektów, kujawsko-pomorskim - 6 obiektów 

i zachodniopomorskim - 8 obiektów). 

2/ Liczba gatunków warzyw świeżych, wziętych do badań przechowalniczych. Plan – 5 

gatunków. Wykonanie – 5 gatunków (cebula, marchew, kapusta głowiasta biała, seler, brokuł). 


publikacja. Wykonanie – 1 publikacji. 

Grzegorzewska M., Badełek E., 2011. Przechowywanie cebuli. Owoce Warzywa Kwiaty 18: 

30-31 



Prowadzono współpracę z: 

- Ośrodkami Doradztwa Rolniczego i przedstawicielami firm nasiennych Bejo Zaden i 

Nunhems – pomoc w lokalizacji obiektów przechowalniczych warzyw w Polsce. 

- Uniwersytetem Łódzkim, Zakład Fizyki i Technologii Struktur Manometrycznych – 

przekazanie do badań koloidów miedzi i srebra. 

- Producenci warzyw – informacje dotyczące ilości przechowywanych warzyw i 

szacunkowych strat 

323

Zadanie 6.1 „Tworzenie postępu biologicznego i jego wykorzystanie w systemie 

zrównoważonej produkcji sadowniczej” 





Podzadanie 1. 

„Wytwarzanie (hodowla) nowych genotypów roślin sadowniczych bardziej 

wartościowych w odniesieniu do odmian znajdujących się w uprawie”. 

Hodowla jabłoni: Wykonano program krzyżowań, obejmujący 21 kombinacji zapyleń, z 25 

formami rodzicielskimi, w sumie zapylono 3.810 kwiatów, otrzymano 155 owoców, z 

których wydobyto 748 nasion. Z nasion uzyskanych z programu krzyżowań wykonanego w 

roku ubiegłym, po selekcji na parcha jabłoni, wyprodukowano 1.048 siewek. Kontynuowano 

uprawę oraz wykonano ocenę intensywności kwitnienia, wielkości i jakości owocowania 22 

klonów rosnących w kolekcji klonów, 868 siewek w tunelu foliowym oraz 5.412 siewek w 

kwaterze hodowlanej. W kolekcji klonów posadzono 17 nowych klonów 

wyselekcjonowanych w roku 2010. W kwaterze hodowlanej wyselekcjonowano 13 

pojedynków: J-2002-09-01 (‘Gold Milenium’ x ‘6518 Malus Floribunda 821’), J-2002-10- 

01 (‘J-79‘ x ‘Topaz‘), J-2002-12-03 (‘J-79’ x ‘Rubin’), J-2002-12-04 (‘J-79’ x ‘Rubin’), J- 

2002-14-01 (‘J-79’ x ‘Szampion’), J-2002-14-02 (‘J-79’ x ‘Szampion’), J-2002-15-01 (‘J-79’ 

x ‘Lobo’), J-2002-15-02 (‘J-79’ x ‘Lobo’), J-2003-05 (‘Melfree‘ x ‘Sawa‘), J-2004-13 

(‘Melfree‘ x ‘Retina‘), J-2004-14 (‘Melfree‘ x ‘Topaz‘), J-2004-22 (‘Gold Milenium‘ x 

‘Rajka‘), J-2004-43 (‘Rajka‘ x ‘Rubinola‘), z których pobrane zostaną zrazy w celu ich 

rozklonowania i przeprowadzenia dalszej oceny. Pobrano materiał roślinny i wyizolowano 

materiał genetyczny (DNA) do analiz molekularnych z następujących 17 klonów: J-2002-01 

(‘Melfree’ x ‘Gold Milenium’), J-2002-05 (‘Melfree‘ x ‘J-79‘), J-2002-12-01 (‘J-79’ x 

‘Rubin’), J-2002-12-02 (‘J-79’ x ‘Rubin’), J-2002-14 (‘J-79’ x ‘Szampion’), J-2002-21-01 

(‘Rubin’ x ‘Gold Milenium’), J-2002-21-02 (‘Rubin’ x ‘Gold Milenium’), J-2002-25-01 

(‘Sawa’ x ‘Rubin’), J-2002-25-02 (‘Sawa’ x ‘Rubin’), J-2002-25-03 (‘Sawa’ x ‘Rubin’), J- 

2002-29 (‘Ligol‘ x ‘Rajka‘), J-2003-04 (‘Free Redstar‘ x ‘Sawa‘), J-2003-11-01 (‘Gold 

Milenium’ x ‘Szampion’), J-2003-11-02 (‘Gold Milenium’ x ‘Szampion’), J-2003-11-03 

(‘Gold Milenium’ x ‘Szampion’), J-2003-11-04 (‘Gold Milenium’ x ‘Szampion’), J-2003-11- 

05 (‘Gold Milenium’ x ‘Szampion’) oraz wykonano ocenę ich czystości genetycznej (status 

mieszańca z planowanego zapylenia) przy użyciu techniki SSR-PCR z wybranymi 

referencyjnymi markerami mikrosatelitarnymi. Utrzymywano w karkasie (Ośrodek 

Elitarnego Materiału Szkółkarskiego w Prusach) zdrowe rośliny genotypu J-82, 

wykorzystywanego jako cenna forma rodzicielska w programach krzyżowań, kontynuowano 

odwirusowywanie trzech mutantów odmiany ‘Ligol’: L/05, L7/05 i L33/05 oraz 

przygotowano materiał roślinny klonów hodowlanych do testów ELISA. 

Hodowla śliwy: Wykonano 37 kombinacje zapyleń, z użyciem 12 form rodzicielskich, o 

wysokiej jakości owoców oraz odmiany ‘Jojo’, odpornej na szarkę. Zapylono 6.977 kwiatów 

i uzyskano 194 pestki z nasionami. Z nasion uzyskanych z programów zapyleń wykonanych 

w latach 2009-2010 wyprodukowano 449 siewek. Część materiału zostanie wysadzona w 

kwaterach selekcyjnych SD w Dąbrowicach, a część została zadołowana w piwnicy 

szkółkarskiej na przezimowanie. Prowadzono ocenę 312 najciekawszych klonów. 

Kontynuowano ocenę i selekcję 2.601 siewek w kwaterach selekcyjnych, w wyniku czego 

wyselekcjonowano 10 pojedynków. Utrzymywano w karkasie (Ośrodek Elitarnego Materiału 

324

Szkółkarskiego w Prusach) zdrowe rośliny genotypów SL 3 oraz przygotowano materiał 

roślinny klonów hodowlanych do testów ELISA. 

Hodowla wiśni: Wykonano 61 kombinacje zapyleń, z użyciem 11 form rodzicielskich, 

zapylono łącznie 12.445 kwiatów, z których uzyskano 1.494 nasion. Kontynuowano ocenę 

2.686 siewek rosnących w kwaterze selekcyjnej, w wyniku czego wyselekcjonowano 140 

nowych pojedynków. Prowadzono obserwacje 213 wyselekcjonowanych siewek. Z nasion 

uzyskanych z ubiegłorocznego programu krzyżowań uzyskano 184 siewki. Część materiału 

zostanie wysadzona w kwaterach selekcyjnych. W karkasie utrzymywano (Ośrodek 

Elitarnego Materiału Szkółkarskiego w Prusach) zdrowe rośliny genotypu D3-I-40 (przed 

wpisaniem do rejestru odmian) oraz przygotowano materiał roślinny klonów hodowlanych 

do testów ELISA. 

Hodowla czereśni: Wykonano 65 kombinacji zapyleń, w których użyto 17 form 

rodzicielskich. Zapylono 8.264 kwiaty uzyskując 822 owoce, z których otrzymano 449 

nasion. Z nasion uzyskanych z programów zapyleń wykonanych w 2009 i 2010 roku, 

uzyskano 60 siewek. Trzydzieści siedem z nich osiągnęło odpowiednią wielkość i zostało 

posadzone w kwaterze selekcyjnej Sadu Doświadczalnego w Dąbrowicach. Pozostałe 23 szt. 

zostały umieszczone w piwnicy szkółkarskiej. Wiosną 2012 roku, zostaną ponownie 

posadzone w tunelu foliowym. Prowadzono uprawę oraz ocenę siewek i genotypów, 

rosnących w kwaterze selekcyjnej. 

Hodowla brzoskwini: Wykonano 32 kombinacje zapyleń, w których użyto 20 formy 

rodzicielskie. Zapylono 3.469 kwiatów uzyskując 441 pestek, z których otrzymano 437 

nasion. Z nasion uzyskanych z programu krzyżowań wykonanych w 2009 i 2010 roku 

uzyskano 78 siewek. Siewki te jeszcze nie osiągnęły odpowiedniej wielkości do wysadzenia 

ich w kwaterze selekcyjnej. Wiosną 2012 roku, zostaną ponownie posadzone w tunelu 

foliowym. Dokonano oceny przezimowania oraz obserwację terminu i intensywności 

owocowania 17 klonów, 141 siewek i 145 odmian w kwaterze selekcyjnej siewek i w 

kolekcji odmianowej. Rozmnożono 6 pojedynków wyselekcjonowanych w ubiegłym roku 

oraz wyselekcjonowano 2 kolejne. Wiosną, w kwaterze selekcyjnej posadzono 60 siewek, 

wyprodukowanych w roku 2010. Utrzymywano w karkasie (Ośrodek Elitarnego Materiału 

Szkółkarskiego w Prusach) zdrowe rośliny genotypów Nr 3754 i S-KW oraz przygotowano 

materiał roślinny klonów hodowlanych do testów ELISA. 

Hodowla moreli: Z powodu uszkodzeń pąków kwiatowych przez mrozy zimowe wykonano 

tylko 7 kombinacji zapyleń, w których użyto 9 form rodzicielskich. W wyniku zapylenia 742 

kwiatów uzyskano 45 pestek, z których otrzymano 42 nasiona. Z nasion uzyskanych z 

ubiegłorocznego programu krzyżowań uzyskano 2111 siewek. Jesienią, 1.796 posadzono w 

kwaterze selekcyjnej Sadu Doświadczalnego w Dąbrowicach, a pozostałe 315 sztuk, które 

nie osiągnęły odpowiedniej wielkości umieszczono w piwnicy szkółkarskiej. Rozmnożono 

10 pojedynków wyselekcjonowanych w ubiegłym roku, które zostaną posadzone jesienią w 

kwaterze selekcyjnej. Wykonano ocenę przezimowania i kwitnienia 393 siewek, 40 klonów i 

117 odmian w kwaterze selekcyjnej siewek i w kolekcji odmianowej. Wiosną posadzono 212 

siewek wyprodukowanych w 2010 roku. Utrzymywano w karkasie (Ośrodek Elitarnego 

Materiału Szkółkarskiego w Prusach) zdrowe rośliny genotypów A-4, I-48 i I-69 oraz 

przygotowano materiał roślinny klonów hodowlanych do testów ELISA. 

Hodowla porzeczki czarnej: Wykonano program krzyżowań, obejmujący 63 kombinacje 

zapyleń, z użyciem 28 form rodzicielskich, zapylono 4.497 kwiatów, uzyskano 1.961 

owoców i uzyskano około 60.000 nasion. Wiosną z nasion z ubiegłorocznego programu 

krzyżowań wyprodukowano 6.482 siewki, które poddano sztucznej inokulacji zarodnikami 

amerykańskiego mączniaka agrestu. Odporne siewki (3.598 szt.) posadzono w kwaterze 

selekcyjnej (PS-21’2011) na polu Sadu Pomologicznego (ul. Podleśna) do dalszej oceny i 

selekcji. Wykonano wstępną ocenę siewek posadzonych wiosną 2008 roku na polu 

325

selekcyjnym (PS-18’2008) pod kątem wrażliwości kwiatów na przymrozki wiosenne. 

Jesienią wszystkie pojedynki wysadzono w kolekcji klonów (KK- PC’2010) na polu Sadu 

Doświadczalnego w Dąbrowicach. W drugiej połowie września pobrano sadzonki zdrewniałe 

(”sztobry”) z wcześniej wyselekcjonowanych klonów hodowlanych rosnących w kolekcji 

klonów, w celu ich rozmnożenia. W sumie pobrano sadzonki z 87 wartościowych klonów 

posadzonych w 2003 (KK-2003) – 47 klonów oraz w 2004 (KK-2004) – 40 klonów. Późną 

jesienią zlikwidowano najstarszą kwaterę hodowlaną – kolekcję odmian i klonów 

hodowlanych założonych w 2003 i 2004. Zastosowano herbicydy doglebowe na wszystkich 

polach (kwaterach) hodowlanych siewek i kolekcji klonów i odmian porzeczki czarnej. 

Hodowla agrestu: Wykonano program krzyżowań obejmujący 36 kombinacji zapyleń, 

wykorzystano 14 form rodzicielskich, zapylono 1.752 kwiaty, uzyskano 1.051owoców i 

około 20.000 nasion. Wyprodukowano 1.305 siewek z nasion pochodzących z 

ubiegłorocznego programu krzyżowań i posadzono je w kwaterze selekcyjnej na polu Sadu 

Pomologicznego (ul. Podleśna). Wykonano wstępną ocenę siewek w kwaterze hodowlanej 

założonej w 2008 roku (PS-AGR’18-2008) w SD w Dąbrowicach. Wykonano ocenę i 

wstępną selekcję najwartościowszych klonów agrestu w kolekcji klonów założonych w 

latach 2006 i 2008. W sumie wyselekcjonowano 20 klonów agrestu, które po rozklonowaniu 

(rozmnożeniu wegetatywnym przez odkłady) będą wysadzone do kolekcji klonów (KK- 

2011). Jesienią dosadzono wcześniej wyselekcjonowane klony w kolekcji klonów. 

Zastosowano herbicydy doglebowe na wszystkich polach (kwaterach) hodowlanych siewek 

oraz kolekcji klonów i odmian agrestu. 

Hodowla borówki wysokiej: Wykonano kolejny, obszerny program krzyżowań obejmujący 

81 kombinacji zapyleń, wykorzystując 18 form rodzicielskich, zapylono 3.704 kwiatów, 

uzyskano 2.162 owoców i około 75.000 nasion. W warunkach szklarniowych 

wyprodukowano 995 siewek z nasion pochodzących z programu krzyżowań wykonanego 

wiosną 2009 roku. Siewki te wiosną 2011 roku wysadzono w kwaterze selekcyjnej (PS1- 

BOR’2011) na polu w SD w Dąbrowicach. Kolejną populację siewek uzyskano z nasion z 

ubiegłorocznego programu zapyleń (bez stratyfikacji). W sumie uzyskano 4.241 siewek z 69 

kombinacji krzyżowań. Wyprodukowane siewki w warunkach szklarniowych w końcu 

sierpnia 2011 roku wysadzono w kwaterze selekcyjnej (PS2-BOR’2011) do dalszej oceny i 

selekcji. W tunelu foliowym w Sadzie Pomologicznym w Skierniewicach posadzono w 

pojemnikach jutowych krzewy 29 odmian, które stanowią hodowlaną kolekcję form 

rodzicielskich borówki wysokiej. Odmiany te wykorzystywane będą jako potencjalne formy 

rodzicielskie w przyszłych programach krzyżowań. Z kolekcji form rodzicielskich pobrano 

materiał do identyfikacji 32 genotypów, reprezentujących różne odmiany. Wyizolowano z 

nich materiał genetyczny i rozpoczęto analizy identyfikacyjne (testy oparte na PCR). 

Wykonano analizę DNA 32 genotypów borówki amerykańskiej (15 odmian, 2-4 źródła jej 

pochodzenia) metodą ISSR z 18 starterami. Polimorficzne fragmenty DNA uzyskano w 

reakcji amplifikacji z 12 starterami. W reakcji amplifikacji z 4 starterami obserwowano 

odmienne wzory uzyskane w obrębie tej samej odmiany ale o różnych źródłach pochodzenia. 

Jesienią (k. października) uzupełniono „wypady” krzewów w kolekcji odmian w warunkach 

polowych i w pojemnikach w tunelu foliowym. Zastosowano ściółkę z trocin w rzędy 

krzewów rosnących w kolekcji odmian borówki wysokiej. 

Hodowla maliny: W Sadowniczym Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa Sp. z 

o.o. Brzezna wykonano 70 kombinacji krzyżowań, uzyskano 1.281 owoców. W styczniu 

przeprowadzono skaryfikację i stratyfikację oraz wysiew nasion. Uzyskano 3.511 siewek. W 

lutym rozpoczęto produkcję siewek w szklarni. Siewki wysadzono na polowe kwatery 

selekcyjne 11 lipca 2011 roku. W czerwcu 2011 roku nastąpiła pierwsza ocena owocowania 

siewek i selekcja pojedynków. Selekcja została przeprowadzona wśród siewek pochodzących z 

kombinacji krzyżowań wykonanych w 2008 i 2009 roku. Wyselekcjonowano 42 pojedynki. 

326

Oceniano plonowania klonów maliny owocujących na tegorocznych pędach w 

doświadczeniu z odmianą standardową ‘Polka’. W sezonie wegetacyjnym 2011 roku 

prowadzono pielęgnację siewek na polu selekcyjnym, w kolekcji klonów i odmian oraz w 

doświadczeniach porównawczych. Założono nowe doświadczenie odmianowo-porównawcze 

z odmianą standardową ‘Polka’, w której ocenie zostanie poddanych 7 klonów owocujących 

na tegorocznych pędach. 

Hodowla truskawki: Wykonano program krzyżowań obejmujący 61 kombinacji zapyleń, z 

udziałem 40 form rodzicielskich o wysokiej jakości owoców i małej podatności na choroby liści i 

systemu korzeniowego, w tym 4 genotypów powtarzających owocowanie w okresie letniojesiennym. 

Ogółem zapylono 1.948 kwiatów, a otrzymano 1.547 owoców i około 124.000 

nasion. Nasiona z 21 kombinacji krzyżowań wysiano 21 lipca 2011; do końca września 

wyprodukowano z nich 5.768 siewek. Z nasion z programu krzyżowań z ub. roku 

wyprodukowano wiosną 4.195 siewek. W kwaterze selekcyjnej posadzono także 5.342 siewki, 

wyprodukowane jesienią ub. roku i przetrzymywane przez okres zimy w tunelu foliowym. 

Wykonano ocenę 12.998 owocujących siewek w kwaterze selekcyjnej, wyselekcjonowano 107 

pojedynków. Oceniono plonowanie i jakość owoców 456 klonów rosnących w kolekcji klonów, 

do dalszych etapów hodowli wyselekcjonowano i rozmnożono 41 klonów. 

Wykonano testy biologiczne i serologiczne (ELISA) na obecność chorób wirusowych w 199 

roślinach, należących do 21 odmian i klonów hodowli IO. 

Analizie molekularnej (testy identyfikacyjne oparte na PCR) poddano nowe odmiany i klony 

oraz ich formy rodzicielskie (‘Paladyn’, ‘Grandarosa’, T-04048-01, T-04052-06, ‘Pandora’, 

‘Marmolada’, ‘Granda’, ‘Camarosa’, ‘Panon’, ‘Vikat’, ‘Sophie’) w celu opracowania metek 

identyfikacyjnych oraz określenia statusu mieszańca z planowanego zapylenia. 

Przygotowano materiał genetyczny i rozpoczęto testy ISSR-PCR. 

Przygotowano w kulturach in vitro 20 odmian i gatunków, stanowiących potencjalne formy 

rodzicielskie w programie krzyżowań do zakażeń Verticillium dahliae w kontrolowanych 

warunkach szklarniowych w celu precyzyjnej oceny stopnia ich tolerancji na werticyliozę. 

Namnażanie klonów hodowlanych i odmian truskawki w kulturach in vitro: 

- 41 nowych klonów, oznaczonych symbolem GL, wysadzono do doniczek (217 roślin, 209 

pędów do dalszego rozmnażania 

- 569 roślin (odmiany z kolekcji i klony 9, 30 i 23) do badań hodowlanych 

- namnożono w szkle i wysadzono do szklarni w ramach tworzenia kolekcji gatunków z 

rodzaju Fragaria 68 roślin F. chiloensis ssp. Chiloensis forma patagonica Leg. Röntzsch, 

Chile 6/4, 70 roślin F. chiloensis Yaquina Chile USA 4, 65 roślin F. virginiana ssp. glauca 

USA 7, 63 rośliny F. vesca ssp. vesca Korsika leg. Olbricht, 62 rośliny F. nubicola St.96,4-6, 

60 roślin F. iinumae St.95,6-1. 

Hodowla podkładek wegetatywnych dla jabłoni: Wykonano 8 kombinacji krzyżowań, w 

których użyto 11 form rodzicielskich, łącznie zapylono 1.240 kwiatów, otrzymano 250 

owoców, z których wydobyto 1.364 nasiona. Do zapyleń włączono słabo rosnącą podkładkę 

CG 16, wyhodowaną w Nowojorskiej Stacji Doświadczalnej w Genevie (USA), odporną na 

zarazę ogniową i zgniliznę pierścieniową podstawy pnia. Z nasion uzyskanych z programu 

krzyżowań wykonanego w roku ubiegłym wyprodukowano 123 siewki. W mateczniku 

posadzono wyselekcjonowane w roku ubiegłym pojedynki (134/210, 135/2010, 136/2010, 

137/2010, 138/2010, 139/2010, 140/2010, 141/2010, 142/2010) o wysokiej zdolności 

ukorzeniania, tworzących wzniosłe i bezcierniste lub nieznacznie cierniste pędy. Rozpoczęto 

ocenę zdolności ukorzenienia siewek. Siewki pochodzące z zapyleń wykonanych w 2005, 

2006 i 2008 roku przycięto wiosną na wysokości około 5 cm nad powierzchnią gleby. 

Wyrastające pędy obsypano trocinami i glebą na początku czerwca. Obsypywanie 

powtórzono po 2 tygodniach. Jesienią po odgarnięciu trocin i gleby oceniono zdolność 

ukorzenienia wyrastających pędów, stosując pięciostopniową skalę bonitacyjną, gdzie 1 – 

327

oznacza brak korzeni, 5 – bardzo dobre ukorzenienie. Wyselekcjonowano 26 siewek (PJ- 

143/11, PJ-144/11, PJ-145/11, PJ-146/11, PJ-147/11, PJ-148/11, PJ-149/11, PJ-150/11, PJ- 



167/11, PJ-168/11) o wysokiej zdolności ukorzeniania, tworzących wzniosłe i bezcierniste 

lub nieznacznie cierniste pędy. 

Hodowla podkładek wegetatywnych dla śliwy: Wykonano 7 kombinacji zapyleń z użyciem 8 

form rodzicielskich. W programie krzyżowań wykorzystano odmianę ‘Jojo’, odporną 

(nadwrażliwą) na szarkę. Zapylono 1.060 kwiatów, z których uzyskano 44 nasiona. Z 

ubiegłorocznego programu zapyleń uzyskano 114 siewek, które wiosną posadzono w 

belgijce. Oceniono rośliny rosnące w mateczniku. W 2011r. matecznik był zalewany z 

powodu bardzo dużych opadów deszczu. Szczególnie dobrze zalewanie przetrwały klony: PS 

11 i PS 77 oraz PS0401/4/07, PS0402/5/07, PS0208/8/07, PS0208/9/07, PS0208/10/07, 

PS0604/10/26, które dobrze się ukorzeniały i miały małą ciernistość. Obecnie w mateczniku 

rośnie i jest oceniane 165 klonów . 

Podzadanie 2. 

„Opracowanie cech biologicznych oraz wymagań agrotechnicznych wyhodowanych 

genotypów (odmian) przed ich wdrożeniem do produkcji sadowniczej (doświadczenia 

odmianowo-porównawcze)”. 

W ramach podzadania 2 prowadzono 17 doświadczeń odmianowo-porównawczych: 

1. doświadczenie odmianowo-podkładkowe (Jabłoń – 1/2011) – 2 odmiany jabłoni (‘Ligol’ i 

‘Ligol Redspur’) x 5 podkładek (M.9, M.26, P 14, MM.106, Antonówka) 

2. doświadczenie odmianowo-podkładkowe (Jabłoń – 2/2011) – 2 klony i odmiana jabłoni 

(‘J-9805-02’, ‘J-9805-03’ i ‘Pinova’) x 4 podkładki (M.9, M.26, P 14, P 67) 

3-5. doświadczenia odmianowo-porównawcze z nowymi odmianami śliwy ‘Kalipso’ (Śliwa 

– 1/2007), ‘Polinka’ (Śliwa – 2/2007) i ‘Emper’ (Śliwa – 3/2007) na podkładkach ‘Ałycza’ i 

‘Węgierka Wangenheima’ 

6. doświadczenie odmianowo-porównawcze z nową odmianą wiśni ‘Galena’ na 2 

podkładkach ‘Antypka’ i ‘F12/1’ (Wiśnia – 1/2007) 

7. doświadczenie odmianowo-porównawcze z nowym klonem czereśni na podkładkach 

‘Gisela 5’ i ‘F12/1’ (Czereśnia – 1/2009) 

8. doświadczenie odmianowo-porównawcze z nowym klonem hodowlanym moreli ‘Taja’ 

(Morela – 1/2008) 

9-10. doświadczenia odmianowo-porównawcze z 17 klonami maliny (Malina – 1/2011 i 

Malina – 2/2011) 

11-15. doświadczeń odmianowo-porównawczych z 90 klonami truskawki (Truskawka – 

1/2009, Truskawka – 2/2009, Truskawka – 3/2009, Truskawka – 1/2010, Truskawka – 

1/2011) 

16. doświadczenie podkładowo-odmianowe (Podkładki dla jabłoni – 1/2011) – 2 podkładki 

(P 68 i M.9) x 4 odmiany (‘Ligol’, ‘Ligolina’, ‘Melfree’ i ‘Jonagold’), 

17. doświadczenie podkładowo-odmianowe (Podkładki dla śliwy – 1/2007) – 3 klony 

podkładek wegetatywnych (PS 11, PS 45 i PS 77) x 2 odmiany śliwy (‘Węgierka Zwykła’ i 

‘Kalipso’). 

JABŁOŃ 

W doświadczeniu odmianowo-porównawczym Jabłoń – 1/2011 w Sadzie Pomologicznym w 

Skierniewicach w 2011 roku oceniono siłę wzrostu drzew wyrażoną jako pole przekroju 

328

poprzecznego pnia i intensywność kwitnienia odmiany ‘Ligol Redspur’, rosnącej na pięciu 

podkładkach (M.9, M.26, P 14, MM.106, Antonówka). Odmianą standardową był ‘Ligol’. 

Wyniki tej oceny przedstawiono w tabeli 1 i 2. 

Tabela 1. Pole przekroju porzecznego pnia PPPP (cm 2 ) – doświadczenie Jabłoń – 1/2011 

Sad Pomologiczny – Skierniewice, 2011 r. 

Podkładka 

Lp. Odmiana 

M.9 M.26 P14 MM.106 Antonówka 

1 Ligol Redspur 10,21 10,65 10,97 11,89 12,76 

2 Ligol 11,34 11,87 12,23 13,77 14,91 

Tabela 2. Intensywność kwitnienia (skala bonitacyjna 1-5) – doświadczenie Jabłoń – 1/2011 


Podkładka 

Lp. Odmiana 

M.9 M.26 P14 MM.106 Antonówka 

1 Ligol Redspur 2,8* 2,5 1,8 1,6 1,5 

2 Ligol 3,0 2,6 2,1 1,8 1,7 

Objaśnienie: 

* intensywność kwitnienia, skala bonitacyjna 1-5, gdzie: 1 – brak kwiatów, 

2 – słabe kwitnienie, 3 – średnie kwitnienie, 4 – obfite kwitnienie, 

5 – bardzo obfite kwitnienie. 

Tabela 3. Plon w kg/drzewo i masa 1 owocu (g) – doświadczenie Jabłoń – 1/2011 


Plon [kg/drzewo] 

Masa owocu [g] 

Lp. Odmiana 

Podkładka 

M.9 M.26 P14 MM.106 Antonówka M.9 M.26 P14 MM.106 Antonówka 

1 

Ligol 

Redspur 

1,4 1,2 1,1 0,9 1,1 240 240 225 225 220 

2 Ligol 1,2 0,9 0,9 0,9 1,1 230 235 220 220 215 

Siła wzrostu drzewek wyrażona polem przekroju poprzecznego pnia wykazała, że 

niezależnie od zastosowanej podkładki drzewka odmiany ‘Ligol Redspur’ rosły słabiej w 

porównaniu do odmiany standardowej ‘Ligol’ (tab. 1). Wzrost drzewek obu odmian zależał 

jednak od zastosowanej podkładki. Jak można było oczekiwać najsłabiej rosły drzewka na 

karłowej podkładce M.9, nieco silniej na podkładkach półkarłowych M.26 i P 14, a najsilniej 

na podkładkach silnie rosnących MM.106 i Antonówka. 

Wyniki oceny intensywności kwitnienia drzewek w roku 2011 przedstawiono w tabeli 2. 

Karłowa podkładka M.9 najsilniej stymulowała wczesne wchodzenie w owocowanie obu 

odmian. Odmiana ‘Ligol Redspur’ kwitła mniej intensywnie niezależnie od podkładki, na 

której była naszczepiona, niż drzewka odmiany standardowej ‘Ligol’. Ponadto na tym etapie 

badań zarysował się korzystny wpływ podkładek M.9 i M.26 na kwitnienie tej odmiany. 

Podkładki w zbliżony sposób wpływały na plonowanie i wielkość owoców naszczepionych 

odmian w pierwszym roku owocowania, gdy zaowocowało tylko 52% drzewek (tab. 3). 

329

W doświadczeniu odmianowo-porównawczym Jabłoń – 2/2011 w Sadzie Pomologicznym w 

Skierniewicach w 2011 roku oceniono siłę wzrostu drzew wyrażoną jako pole przekroju 

poprzecznego pnia klonów ‘J-9805-02’ (‘Breaburn’ x ‘Pinova’) i ‘J-9805-03’ (‘Breaburn’ x 

‘Pinova’) hodowli IO, rosnących na czterech podkładkach (M.9, M.26, P 14, P 67). Odmianą 

standardową była ‘Pinova’. Wyniki tej oceny przedstawiono w tabeli 4. 

Tabela 4. Pole przekroju porzecznego pnia PPPP (cm 2 ) – doświadczenie Jabłoń – 2/2011 


Podkładka 

L.p. Odmiana 

M.9 P 67 M.26 P14 

1 J-9805-02 8,07 8,35 8,81 9,33 

2 J-9805-03 7,39 7,62 8,12 8,87 

3 Pinova 8,28 8,51 9,02 9,71 

Siła wzrostu drzewek wyrażona polem przekroju poprzecznego pnia w pierwszym roku po 

posadzeniu (rok 2011) wykazała, że niezależnie od zastosowanej podkładki drzewka klonów 

‘J-9805-03’ i ‘J9805-02’ rosły słabiej w porównaniu do odmiany standardowej ‘Pinova’ (tab. 

1). Wzrost drzewek obu odmian zależał jednak w takim samym stopniu od zastosowanej 

podkładki. Jak można było oczekiwać najsłabiej rosły drzewka na karłowej podkładce M.9, 

nieco silniej na podkładce karłowej P 67, jeszcze silniej na podkładkach półkarłowych M.26 

i P 14. 

ŚLIWA 

W doświadczeniu odmianowo-porównawczym w Sadzie Doświadczalnym w Dąbrowicach w 

2011 roku oceniono trzy nowe wczesne odmiany śliwy: ‘Kalipso’ (Śliwa – 1/2007), 

‘Polinka’ (Śliwa – 2/2007) i ‘Emper’ (Śliwa – 3/2007). Odmiany te zaszczepione na 

podkładkach ‘Ałycza’ i ‘Węgierka Wangenheima’ porównywane są z odmianami: 

‘Cacacnska Lepotica’, ‘Opal’, ‘Cacacnska. Rana’, ‘Węgierka Dąbrowicka’, ‘Herman’ i 

‘Empress’. 

Doświadczenie Śliwa – 1/2007 prowadzone jest z odmianą ‘Kalipso’, odmianami 

standardowymi są formy rodzicielskie, z której się wywodzi, tj. – ‘Opal’ i ‘Cacacnska 

Lepotica’. W okresie wegetacyjnym wykonano pomiary obwodu pnia i obserwacje terminu 

dojrzewania, a także określono plonowanie i średnią masę owoców (tab. 5). 

Tabela 5. Obwód pnia (cm) i plon (kg/drzewo) – doświadczenie Śliwa – 1/2007 

Sad Doświadczalny Dąbrowice – 2011 r. 

Rząd I 

Obwód pnia 

[cm] 

Plon 

[kg/drzewo] 

Termin 

dojrzewania 

Średnia masa 

owocu 

[g] 

Kalipso/Ałycza 16,33 1 24.07 32 

Kalipso/Węg. Wang. 15,62 2 24.07 32 

Opal/Ałycza 18,87 1 24.07 29 

Opal/Węg. Wang. 17,11 4 24.07 29 

Cac. Lepotica/Ałycza 19,22 3 05.08 46 

Cac. Lepotica/Węg. Wang. 14,56 2 05.08 46 

330

Owoce odmiany ‘Kalipso’ dojrzałość zbiorczą uzyskała razem z odmianą ‘Opal’ i dwa 

tygodnie wcześniej od odmiany ‘Cacacnska Lepotica’. W 2011 roku nie zaobserwowano 

różnic w terminach dojrzewania owoców odmian ze względu na to, na jakiej podkładce 

rosną. Wystąpiły natomiast różnice w dojrzewaniu pomiędzy poszczególnymi odmianami. 

Odmiany ‘Opal’ i ‘Kalipso’ dojrzewały w jednym terminie tj. 24.07, a ‘Cacanska Lepotica’ 

dojrzała dwa tygodnie później (5.08) Owoce odmiany ‘Kalipso’ charakteryzowały się 

lepszym smakiem oraz jakością owoców, niż odmiany ‘Opal’ i ‘Cacacnska Lepotica’. 

Doświadczenie Śliwa – 2/2007 prowadzone jest z odmianą ‘Polinka’, a odmianami 

standardowymi są ‘Cacanska Lepotica’ i ‘Węgierka Dąbrowicka’. W okresie wegetacyjnym 

wykonano pomiary obwodu pnia i obserwacje terminu dojrzewania, a także określono 

plonowanie i średnią masę owoców (tab. 6). 



Rząd II 

Obwód pnia 

[cm] 

Plon 

[kg/drzewo] 

Termin 

dojrzewania 

Średnia masa 

owocu 

[g] 

Polinka (SL03)/ Ałycza 21,50 8 01.08 48 

Polinka (SL03)/Węg. Wang. 15,14 7 01.08 48 

W. Dąbrowicka/Ałycza 25,00 8 15.08 40 

W. Dąbrowicka/Węg. Wang. 17,78 7 15.08 40 

Cac. Lepotica/Ałycza 19,22 3 05.08 46 

Cac. Lepotica/Węg. Wang. 14,56 2 05.0 46 

Odmiana ‘Polinka’ wcześnie wchodziła w okres owocowania, tj. cztery dni wcześniej niż 

odmiana ‘Cacanska Lepotica’. Odmiana ta charakteryzowała się także owocami o 

największej masie. ‘Polinka’ nie ustępowała smakiem i wyglądem ‘Węgierce Dąbrowickiej’. 

W 2011 roku nie zaobserwowano różnic w terminach dojrzewania owoców odmian ze 

względu na to, na jakiej podkładce rosną. Jednakże odmiana ‘Polinka’ dojrzewała o około 

dwa tygodnie wcześniej, niż odmiana ‘Węgierka Dąbrowicka’. 

Doświadczenie Śliwa – 3/2007 prowadzone jest z odmianą ‘Emper’, a odmianami 

standardowymi są ‘Herman’, ‘Empress’ i ‘Cacanska Rana’. W okresie wegetacyjnym 

wykonano pomiary obwodu pnia i obserwacje terminu dojrzewania, a także określono 

plonowanie i średnią masę owoców (tab. 7). 



Odmiana/podkładka 

Obwód pnia 

[cm] 

Plon 

[kg/drzewo] 

Termin 

dojrzewania 

Średnia masa 

owocu 

[g] 

Emper (SL13)/Ałycza 22,87 4 18.07 32 

Emper (SL13)/Węg Wang. 20,00 5 18 07 32 

Empress/Ałycza 19,33 3 09.09 75 

Empress/Węg. Wang. 14,00 1 09.09 75 

Herman/Ałycza 21,78 1 10.07 25 

Herman/Węg. Wang. 16,89 2 10.07 25 

Cac. Rana/Ałycza 19,86 0,5 21.07 56 

Cac. Rana/Węg. Wang. 14,50 1 21.07 56 

331

‘Emper’ owocował osiem dni po odmianie ‘Herman’. Owoce tej odmiany charakteryzowały 

się lepszą, jakością i nie opadały tak jak owoce odmiany ‘Herman’. W 2011 roku nie 

zaobserwowano różnic w terminach dojrzewania owoców odmian ze względu na to, na jakiej 

podkładce rosną. 

WIŚNIA 

Prowadzono doświadczenie odmianowo-porównawcze z nową odmianą wiśni ‘Galena’ 

(Wiśnia – 1/2007). Odmiana ‘Galena’ porównywana jest z odmianami ‘Groniasta’ i 

‘Łutówka’ zaszczepionymi na podkładkach ‘Antypka’ i F 12/1. Doświadczenie posadzono w 

4 powtórzeniach po 3 rośliny na poletku w rozstawie 3,5 x 1,5 m w Sadzie Doświadczalnym 

w Dąbrowicach. W okresie wegetacyjnym przeprowadzono pomiary obwodu pnia oraz 

obserwacje intensywności kwitnienia, terminów dojrzewania owoców, a także plonowania i 

średniej masy owoców (tab. 8). Był to drugi rok owocowania. 

Tabela 8. Obwód pnia (cm) i plon (kg/drzewo) – doświadczenie Wiśnia – 1/2007 



Obwód pnia 

[cm] 

Intensywność 

kwitnienia 

(1-9) 

Plon 

[kg/drzewo] 

Termin 

dojrzewania 

Średnia 

masa 

owocu 

[g] 

1-40/Antypka 15,25 6 0,20 28.06 4,7 

1-40/F12/1 12,82 4 0,20 28.06 4,7 

Łutówka/Antypka 15,17 8 1,10 15.07 3,9 

Łutówka/F12/1 12,33 6 0 19 15.07 3,9 

Groniasta/Antypka 16,75 7 0,75 10.07 4,3 

Groniasta/F12/1 13,56 7 0,41 10.07 4,3 

Najintensywniej kwitła odmiana ‘Łutówka’ na ‘Antypce’, a największe owocowanie 

wykazała również odmiana ‘Łutówka’. Najwcześniej dojrzewał genotyp ‘Galena’ – 28 

czerwca, a najpóźniej odmiana ‘Łutówka’ – 15 lipca. Odmiana ‘Galena’ wydaje się być 

wartościowa ze względu na bardzo wczesne dojrzewanie i smak oraz wielkość owoców 

(średnio 4,7g). 

CZEREŚNIA 

W doświadczeniu odmianowo-porównawczym Czereśnia – 1/2009 w Sadzie Doświadczalnym 

w Dąbrowicach wiosna 2011 roku intensywność kwitnienia klonu hodowlanego czereśni ‘C-1’ 

hodowli IO, rosnącego na podkładkach ‘Gisela 5’ i czereśni ptasiej ‘F 12/1’. Jesienią oceniono, 

także siłę wzrostu drzew wyrażoną średnicą pnia. Odmianą standardową była ‘Buttnera 

Czerwona’. Wyniki tej oceny przedstawiono w tabeli 9. 

Tabela 9. Średnica pnia i intensywność kwitnienia – doświadczenie Czereśnia – 1/2009 



Średnica pnia 

Lp. 

Kombinacja 

kwitnienia 

[mm] 

(1-9)* 

1 C-1 / F12/1 42,0 1,25 

2 Buttnera Czerwona / F12/1 47,0 1,33 

3 C-1 / G5 50,0 2,67 

4 Buttnera Czerwona / G5 44,0 2,50 

332

Objaśnienie: 

* – intensywność kwitnienia, skala bonitacyjna 1-9, gdzie: 1-brak kwiatów, 

3-kwitnienie słabe, 5-kwitnienie średnie, 7-kwitnienie obfite, 

9-kwitnienie bardzo obfite 

Badane genotypy, rosły silniej i intensywniej kwitły na podkładce ‘Gisela 5’ niż na klonie 

czereśni ptasiej ‘F12/1’. Między genotypami nie było wyraźnych różnic w sile wzrostu i 

intensywności kwitnienia. 

MORELA 

W doświadczeniu odmianowo-porównawczym Morela – 1/2008 w Sadzie Doświadczalnym 

w Dąbrowicach wiosną 2011 roku oceniono intensywność kwitnienia klonu ‘TAJA’ na 

podkładce ‘Ałycza’. Odmianą standardową były ‘Early Orange’ i ‘Wczesna z Morden’. 

Jesienią wykonano też ocenę siły wzrostu drzew wyrażoną średnicą pnia. Wyniki tej oceny 

przedstawiono w tabeli 10. 

Tabela 10. Średnica pnia i intensywność kwitnienia – doświadczenie Morela – 1/2008 



Średnica pnia 

Lp. Kom inacja 

kwitnienia 

[mm] 

(1-9)* 

1 TAJA/Ałycza 53,6 1,50 

2 Early Orange/Ałycza 60,3 1,08 

3 Wczesna z Morden/Ałycza 80,3 1,08 

Objaśnienie: 

* – intensywność kwitnienia, skala bonitacyjna 1-9, gdzie: 1-brak kwiatów, 

3-kwitnienie słabe, 5-kwitnienie średnie, 7-kwitnienie obfite, 

9-kwitnienie bardzo obfite 

Badany klon hodowlany ‘Taja’ rósł słabiej na podkładce ‘Ałycza’ niż standardowe odmiany 

‘Early Orange’ i ‘Wczesna z Morden’. Z powodu uszkodzenia pąków kwiatowych przez 

mrozy zimowe badane genotypy kwitły bardzo słabo. Najwięcej nieuszkodzonych pąków 

pozostało u klonu ‘Taja’. 

MALINA 

W doświadczeniu Malina – 2/2011 zebrano plon z doświadczenia obejmującego klony 

maliny owocujące na tegorocznych pędach, gdzie odmianą standardową był malina Polka. 

Przedstawione wyniki stanowią pierwszy rok doświadczenia, dlatego plon z obu kombinacji 

zbierano tylko z pędów jednorocznych (tab. 11). 

Kombinacja I-zbiór owoców z pędów jednorocznych i dwuletnich 

Kombinacja II- zbiór owoców z pędów jednorocznych. 

333

Tabela 11. Plonowanie i masa 100 owoców klonów hodowlanych maliny 

– doświadczenie Malina – 2/2011, Brzezna – 2011 

Plon ogólny kg/poletko Masa 100 owoców w g Udział plonu handlowego w % 

Odmiana/ 

ombinacja 

Klon Kombinacja 1 Kombinacja 2 Kombinacja 1 

Kombinacja 1 Kombinacja 2 

2 

Polka 1,6 1,4 311,7 310,0 96,6 95,4 

O7333 1,6 1,3 337,5 340,0 99 99,6 

O7065 0,6 0,5 311,3 310,0 96,9 98,6 

O7231 1,5 1,5 300 299,0 99 99,4 

O5041 1,2 1,1 358 359,7 98,2 98,0 

95341 0,7 0,7 334,2 333,0 97 98,0 

O6431 0,2 0,2 310 309,0 100 100,0 

O5177 1 0,9 326 328,0 98,3 99,2 

O6104 1,3 1,4 322 324,6 99,1 99,0 

O7324 1,3 - 350,3 - 96,7 - 

O7221 1,4 1,2 353 353,5 99,3 100,0 

O7271 1,8 1,8 329 330,7 100 100,0 

O7064 1,8 1,8 306,2 305,0 99,1 100,0 

O7344 1,4 1,0 307,2 306,0 99,3 100,0 

O7362 2,2 1,9 334 332,0 100 100,0 

O6071 0,2 0,3 283,8 282,0 98,4 98,4 

O7693 1,6 - 349,1 - 98,2 - 

O7544 1,6 1,5 349,1 348,0 98,2 98,0 

O7629 1,6 1,5 299,7 300,0 97 97,2 

O5071 1,9 1,5 322 323,6 100 100,0 

O3071 1,8 1,8 312,4 312,0 98,3 99,6 

O5421 0,7 0,6 308,4 308,0 100 98,8 

O5173 1 0,7 320 319,0 99 100,0 

O7262 1,6 1,1 310 310,6 100 99,0 

O3341 1,2 0,9 315 317,0 96,2 96,0 

O4511 1 0,8 326 325,8 98 98,0 

O5333 0,6 0,5 294 295,2 99,7 99,3 

O7101 1,1 0,8 286 284,0 98,2 99,4 

Największy plon uzyskał klon 07362 (2,2 kg/poletko), najniższy 06431 (0,2 kg/poletko) oraz 

06071 (0,3 kg/poletko). Kilka klonów uzyskało plon równy lub wyższy od odmiany 

standardowej (07231, 06104, 07271, 07064, 07362, 07544, 07629, 05071, 03071). 

Brak danych w 2 kombinacji związany był z wpadnięciem roślin. 

TRUSKAWKA 

W doświadczeniu Truskawka – 1/2009 oceniano wartość użytkową 19 klonów 

hodowlanych. W bieżącym roku oceniono następujące cechy: termin dojrzewania owoców, 

plon handlowy, masę owoców, ich podatność na szarą pleśń oraz jędrność (tab. 12), kształt i 

barwę owoców oraz zawartość w nich ekstraktu i wit. C (tab. 13), a także porażenie roślin 

przez choroby liści (tab. 14). Wyniki dla najbardziej interesujących klonów zamieszczono w 

tab. 12, 13 i 14. 

334

Tabela 12. Plonowanie i jakość owoców klonów hodowlanych truskawki 

– doświadczenie Truskawka – 1/2009, Sad Pomologiczny – Skierniewice, 2011 

Klon 

Indeks 

Faedi’ego* 

Plon 

handlowy 

[g/pol.] 

Masa 1 

owocu 

[g] 

Podatność 

na gnicie 

[%] 

Jędrność 

(N) 

Honeoye 1 0,8 776 6,30 0,0 2,19 

S.Sengana 164,3 918 6,16 0,0 1,44 

Elsanta 161,6 2152 15, 2 0,0 1,53 

T-04023-01 166,4 1728 8,98 0,0 2,28 

T-04041-02 162,8 1184 9,07 0,0 2,76 

T-04050-01 167,0 1708 13,82 0,0 2,18 

T-04083-02 166,0 1143 10,12 0,0 3,06 

T-04057-06 161,3 501 8,83 0,0 2,32 

T-05008-02 167,4 526 8,48 0,0 3,57 

T-05082-01 167,3 2808 15,99 1,1 2,71 

T-05086-04 161,7 547 7,01 0,0 2,16 

T-06026-03 167,3 1590 7,89 0,0 2,45 

T-07103-GL 164,5 1456 9,21 0,0 1,92 

Objaśnienie: * – oznacza liczbę dni od początku roku do zebrania 50% plonu handlowego 

Rok 2011 okazał się bardzo niekorzystny dla plonowania w/w klonów. Niskie temperatury 

zimą i bardzo silne podtopienie doświadczenia na skutek ulewnych dreszczów spowodowały 

silne uszkodzenia roślin, a w rezultacie drastycznie wpłynęły na obniżenie plonowania. W 

tych warunkach najwyższy plon oraz największe owoce uzyskano u klonu K-05082-01. 

Najbardziej jędrne były natomiast owoce klonów T-05008-02 i T-04083-02. 

Tabela 13. Jakość owoców klonów hodowlanych truskawki 


Lp 

. 

Odmiana / klon Kształt owoców Barwa owoców 

Zawartość 

ekstraktu 

(Brix) 

Zawartość 

wit. C 

[mg/100 ml] 

1 Honeoye Szerokostożkowate Intensywnie czerwone 7,88 47 83 

2 S.Sengana Kuliste Ciemn czerwone 7,82 42,17 

3 Elsanta Sercowate Jasnoczerwone 8,87 42,50 

4 T-04023-01 Wydłużony stożek Intensywnie czerwone 8,16 51,33 

5 T-04041-02 Wydłużony stożek Intensywnie czerwone 8,65 49,00 

6 T-04050-01 Stożkowate Intensywnie czerwone 8,12 50,83 

7 T-04083-02 Klinowate Intensywnie czerwone 9, 5 52,00 

8 T-04057-06 Stożkowato-ku iste Intensywnie czerwone 10,14 59,83 

9 T-05008-02 Szeroko stożkowate Intensywnie czerwone 10,70 57,33 

10 T-05082-01 Sercowato-kuliste Intensywnie czerwone 8,07 47,50 


12 T-06026-03 Klinowate Intensywnie czerwone 9,12 61,83 

13 T-07103-GL Szeroko stożkowate Jasnoczerwone 8,99 46,17 

Najwyższy poziom ekstraktu stwierdzono w owocach klonów T-05008-02 i T-04057-06. 

Najwyższą zawartością witaminy C odznaczały się owoce klonu T-05086-04. Owoce 

większości klonów charakteryzowały się ponadto atrakcyjnym, stożkowatym lub szeroko 

335

stożkowatym kształtem oraz pomarańczowo-czerwonym, jasnoczerwonym lub intensywnie 

czerwonym wybarwieniem skórki. 

Tabela 14. Porażenie roślin klonów hodowlanych truskawki przez choroby liści 


Lp. 

Odmiana / 

klon 

Biała plamistość 

liści* 

Stopień porażenia roślin 

Czerwona plamistość 

Mączniak prawdziwy* 

liści* 

1 Honeoye 0,00 1,63 0,00 

2 S.Sengana 0,00 2,17 0,00 

3 Elsanta 0,00 2,50 1,00 

4 T-04023-01 0,00 1,83 0,00 

5 T-04041-02 0,00 2,17 0,00 

6 T-04050-01 0,00 2,00 0,25 

7 T-04083-02 0,00 2,50 0,00 

8 T-04057-06 0,00 2,83 0,00 

9 T-05008-02 0,00 2,33 0,00 

10 T-05082-01 0,00 2,67 0,33 

11 T-05086-04 0,00 2,25 0,00 

12 T-06026-03 0,00 3,00 0,00 

13 T-07103-GL 0,00 2,83 0,00 

Objaśnienie: * - ocena w skali bonitacyjnej 0-5, gdzie 0 – oznacza brak objawów choroby, 

5 – zamieranie roślin na skutek uszkodzeń spowodowanych przez patogen 

Patogenem, który w bieżącym roku w największym stopniu zainfekował rośliny, był: 

Diplocarpon earliana, sprawca czerwonej plamistości liści. Najbardziej podatnymi na tę 

chorobę klonami były: T-06026-03, a następnie T-04057-06 i T-07103-GL. Na żadnej 

roślinie nie stwierdzono symptomów porażenia przez białą plamistość liści (której sprawcą 

jest Mycosphaerella fragariae), natomiast niewielkie objawy porażenia liści przez mączniaka 

prawdziwego truskawki (Sphaerotheca macularis) obserwowano tylko na roślinach odmiany 

‘Elsanta’ oraz klonów T-05082-01 i T-04050-01. 

W doświadczeniu Truskawka – 2/2009 badano 17 klonów hodowlanych. Podobnie, jak w 

poprzednim doświadczeniu, w roku 2011 oceniono termin dojrzewania owoców, plon 

handlowy, masę owoców, ich podatność na szarą pleśń oraz jędrność (tab. 15), kształt i 

barwę owoców oraz zawartość w nich ekstraktu i wit. C (tab. 16), a także porażenie roślin 

przez choroby liści (tab. 17). Wyniki dla najbardziej interesujących klonów zamieszczono w 

tab. 15, 16 i 17. 

336



Klon 

Indeks 

Faedi’ego 

Plon 

handl. 

[g/pol.] 

Masa 1 

owocu 

[g] 

Podatność 

na gnicie 

[%] 

Jędrność 

(N) 

Honeoye 161,8 1436 8,20 0,0 2,26 

S.Sengana 163,0 1155 6,57 0,0 1,42 

Elsanta 162,0 1015 7,92 0,0 1,90 

T-04035-02 163,3 1482 10,50 0,0 2,22 

T-06023-02 164,4 1344 13,30 0,0 1,82 

T-06025-04 163,8 1821 16,26 0,0 2,48 

T-06098-01 164,4 864 11,31 0,0 2,81 

T-06101-01 162,7 391 8,90 0,0 3,05 

T-07144-GL 166,2 616 6,68 0,0 2,01 

T-07143-GL 164,8 1200 9,68 0,0 2,11 

T-07123-GL 165,8 1032 10,25 0,0 2,12 

T-07141-GL 162,9 365 6,51 0,0 2,01 

T-08131-GL 166,5 2361 10,38 0,0 2,10 

Objaśnienie: * – oznacza liczbę dni od początku roku do zebrania 50% plonu handlowego 

Niskie temperatury zimą i silne podtopienie doświadczenia wiosną i latem spowodowały 

silne uszkodzenia roślin, a w rezultacie drastycznie wpłynęły na obniżenie plonowania. W 

tych warunkach najwyższy plon uzyskano u klonu T-08131-GL. Największe owoce 

wytworzył klon T-06025-04, najbardziej jędrne były natomiast owoce klonu T-06101-01. 



Lp 

. 

Odmiana / klon Kształt owoców Barwa owoców 

Zawartość 

ekstraktu 

(Brix) 

Zawartość 

wit. C 

[mg/100 ml] 

1 Honeoye Szerokostożkowate Intensywnie czerwone 7,77 42,50 

2 S.Sengana Kuliste Ciemnoczerwone 8,02 39,67 


4 T-04035-02 Sercowato-kuliste Intensywnie czerwone 7,48 47,83 

5 T-06023-02 Klinowate Intensywnie czerwone 7,44 45,83 

6 T-06025-04 Szeroko klinowate Intensywnie czerwone 7,86 42,00 

7 T-06098-01 Wydłużony stożek Jasnoczerwone 7,06 58,00 

8 T-06101-01 Wydłużony stożek Pomarańcz.-czerwone 8,47 50,00 

9 T-07144-GL Sercowato-kuliste Ciemnoczerwone 10,29 48,00 

10 T-07143-GL Kulisto-spłaszczone Intensywnie czerwone 9,64 50,17 

11 T-07123-GL Sercowato-kuliste Pomarańcz.-czerwone 9,16 57,67 

12 T-07141-GL Sercowato-kuliste Intensywnie czerwone 9,49 46,83 

13 T-08131-GL Sercowato-kuliste Intensywnie czerwone 6,64 45,17 

Najwyższy poziom ekstraktu stwierdzono w owocach klonu T-07144-GL, a następnie T-07143- 

GL, T-07141-GL i T-07123-GL. Najwyższą zawartością witaminy C odznaczały się owoce 

klonówT-06098-01 i T-07123-GL. Owoce większości klonów charakteryzowały się ponadto 

atrakcyjnym, stożkowatym lub szeroko stożkowatym kształtem oraz pomarańczowoczerwonym, 

jasnoczerwonym lub intensywnie czerwonym wybarwieniem skórki. 

337



Lp. 

Odmiana / 

klon 


liści* 




liści* 

1 Honeoye 0,00 1,67 0,00 

2 S.Sengana 0,00 1,83 0,00 

3 Elsanta 0,00 1,00 0,00 

4 T-04035-02 0,00 1,25 0,00 

5 T-06023-02 0,00 1,67 0,00 

6 T-06025-04 0,00 1,83 0,17 

7 T-06098-01 0,00 1,50 0,00 

8 T-06101-01 0,00 2,50 0,00 

9 T-07144-GL 0,00 3,00 0,00 

10 T-07143-GL 0,00 2,25 0,50 

11 T-07123-GL 0,00 2,25 0,00 

12 T-07141-GL 0,00 1,50 0,00 

13 T-08131-GL 0,00 2,50 0,00 




Diplocarpon earliana, sprawca czerwonej plamistości liści. Najbardziej podatne na tę 

chorobę były rośliny klonu T-07144-GL. Na żadnej roślinie nie stwierdzono symptomów 

porażenia przez białą plamistość liści (której sprawcą jest Mycosphaerella fragariae), 

natomiast niewielkie objawy porażenia liści przez mączniaka (Sphaerotheca macularis) 

obserwowano tylko na roślinach klonów T-07143-GL oraz T-06025-04. 

W doświadczeniu Truskawka – 3/2009 oceniano klon hodowlany powtarzający 

owocowanie. Oceniono termin dojrzewania owoców, plon handlowy, masę owoców, ich 

podatność na szarą pleśń oraz jędrność (tab. 18), kształt i barwę owoców oraz zawartość w 

nich ekstraktu i wit. C (tab. 19), a także porażenie roślin przez choroby liści (tab. 20). 



Klon 

Faedi 

Index 

Plon 

handl. 

[g/pol.] 

Masa 1 

owocu 

[g] 

Podatność 

na gnicie 

[%] 

Jędrność 

(N) 

Selva 161,8 310,2 7,70 0,0 2,96 

Albion 162,3 273,3 7,43 0,0 3,55 

T-04057-01 160,3 54,6 8,53 0,0 3,17 

Niskie temperatury zimą 2010/2011 i bardzo obfite opady deszczu wiosną i latem 

338

spowodowały silne uszkodzenia roślin, a w rezultacie drastycznie wpłynęły na obniżenie 

plonowania, zarówno badanego klonu, jak i odmian standardowych. Klon T-04057-01 

plonował bardzo słabo z uwagi na zalanie tych poletek wodą. 



Lp. 

Odmiana / 

klon 

Kształt owoców 

Barwa owoców 

Zawartość 

ekstraktu 

(Brix) 

Zawartość 

wit. C 

[mg/100 ml] 

1 Selva Szeroko stożkowate Pomarańcz.-czerwone 7,05 45,33 

2 Albion wydłużony stożek Intensywnie czerwone 7,67 59,00 


Badany klon posiadał szeroko stożkowate owoce o intensywnie czerwonej barwie, bogatsze 

w substancje rozpuszczalne (ekstrakt) niż owoce odmiany ‘Selva’. 



Lp. 


Odmiana / 

Biała plamistość Czerwona plamistość 

klon 


liści* 

liści* 

1 Selva 0,00 1,33 0,00 

2 Albion 0,00 2,50 0,00 

3 T-04057-01 0,00 1,25 0,00 



Na roślinach badanych genotypów stwierdzono objawy porażenia liści przez czerwoną 

plamistość, której sprawcą jest grzyb Diplocarpon earliana,. Rośliny klonu T-04057-07, 

podobnie jak odmiany standardowej ‘Selva’, były słabiej porażone przez tę chorobę, niż 

rośliny odmiany ‘Albion’. Na roślinach żadnego z badanych genotypów nie stwierdzono 

symptomów porażenia przez białą plamistość liści (której sprawcą jest Mycosphaerella 

fragariae) i mączniaka prawdziwego truskawki (Sphaerotheca macularis). 

W doświadczeniu Truskawka – 1/2010 badano 26 klonów hodowlanych. Oceniono termin 

dojrzewania owoców, plon handlowy, masę owoców, ich podatność na szarą pleśń oraz 

jędrność (tab. 21), kształt i barwę owoców oraz zawartość w nich ekstraktu i wit. C (tab. 22), 

a także porażenie roślin przez choroby liści (tab. 23). Wyniki dla najbardziej interesujących 

klonów zamieszczono w tab. 21, 22 i 23. 



Klon 

Faedi 

Index 

Plon 

handl. 

[g/pol.] 

Masa 1 

owocu 

[g] 

Podatność 

na gnicie 

[%] 

Jędrność 

(N) 

Honeoye 163,9 211,8 9,01 0,0 2,63 

S.Sengana 164,7 94,4 5,26 0,0 1,47 

Elsanta 163,4 322,0 9,42 0,0 1,79 

T-03018-01 163,2 271,9 13,60 0,0 2,92 

339

T-05039-03 167,9 148,2 7,02 0,0 1,98 

T-05086-08 166,0 24,6 12,30 0,0 3,82 

T-06098-02 161,0 19,6 19,60 0,0 - 

T-08009GL 164,6 371,0 15,46 0,0 2,54 

T-08029GL 164,7 264,8 11,98 0,0 3,06 

T-08076GL 164,7 70,1 14,50 33,3 2,19 

T-08090GL 166,0 37,8 8,86 0,0 1,39 

T-08120GL 166,0 29,9 9,97 0,0 5,36 

T-08128GL 166,5 320,1 11,86 0,0 2,51 

Ww. klony rosły na polu obok doświadczeń omawianych wcześniej i doświadczenie to 

również bardzo ucierpiało na skutek bardzo silnych opadów deszczu wiosną i latem. 

Najwyższy plon uzyskano u klonów T-08009GL oraz T-08128GL. Owoce kilku klonów (T- 

03018-01, T-05045-01, T-05086-08, T-06098-02, T-08006GL, T-08008GL, T-08009GL, T- 

08029GL, T-08076GL, T-08077GL, T-08128GL) były większe od owoców odmiany 

‘Elsanta’. Największymi owocami odznaczał się klon T-06098-02, najbardziej jędrne były 

natomiast owoce klonu T-08120GL. 



Lp. 

Odmiana / 

klon 

Kształt owoców 

Barwa owoców 

Zawartość 

ekstraktu 

(Brix) 

Zawartość 

wit. C 

[mg/100 ml] 

1 Honeoye Szerokostożkowate Intensywnie czerwone 8,04 45,00 

2 S.Sengana Kuliste Ciemnoczerwone 8,53 43,25 


4 T-03018-01 Kulisto-spłaszczone Jasnoczerwone 8,40 59,75 


6 T-05086-08 Szeroko stożkowate Różowo-czerwone 7,66 38,00 

7 T-06098-02 Wydłużony stożek Pomarańczowo-czerwone - - 

8 T-08009GL Wydłużony stożek Pomarańczowo-czerwone 8,86 56,00 

9 T-08029GL Wydłużony stożek Intensywnie czerwone 12,50 54,5 

10 T-08076GL Szeroko stożkowate Intensywnie czerwone 7,06 39,00 

11 T-08090GL Szeroko klinowate Intensywnie czerwone 12,87 40,50 

12 T-08120GL Szeroko stożkowate Intensywnie czerwone 10,28 39,00 

13 T-08128GL Szeroko stożkowate Pomarańczowo-czerwone 9,46 44,17 

Najwyższy poziom ekstraktu stwierdzono w owocach klonów T-08090-GL i T-08029GL. 

Najwyższą zawartością witaminy C odznaczały się owoce klonu T-05039-03. Owoce 

większości klonów charakteryzowały się ponadto atrakcyjnym, stożkowatym lub szeroko 

stożkowatym kształtem oraz pomarańczowo-czerwonym, jasnoczerwonym lub intensywnie 

czerwonym wybarwieniem skórki. 

340




Odmiana / 

Lp. 

Biała plamistość Czerwona plamistość 

klon 


liści* 

liści* 

1 Honeoye 0,00 3,00 0,00 

2 S.Sengana 0,00 1,50 0,50 

3 Elsanta 0,00 1,33 1,67 

4 T-03018-01 0,00 2,00 0,25 

5 T-05039-03 0,00 2,25 0,00 

6 T-05086-08 0,00 1,00 0,00 

7 T-06098-02 0,00 2,50 0,00 

8 T-08009GL 0,00 1,00 0,00 

9 T-08029GL 0,00 2,75 0,00 

10 T-08076GL 0,00 1,50 0,00 

11 T-08090GL 0,00 2,25 0,00 

12 T-08120GL 0,00 3,33 0,00 

13 T-08128GL 0,00 2,00 0,00 




Diplocarpon earliana, sprawca czerwonej plamistości liści. Najbardziej podatnymi na tę 

chorobę klonami były: T-05038-01 i T-08120GL. Na żadnej roślinie nie stwierdzono 

symptomów porażenia przez białą plamistość liści (której sprawcą jest Mycosphaerella 

fragariae), natomiast niewielkie objawy porażenia liści przez mączniaka prawdziwego 

truskawki (Sphaerotheca macularis) obserwowano tylko na roślinach odmiany ‘Elsanta’ i 

‘Senga Sengana’ oraz klonów T-03018-01, T-05045-01 i T-08012GL. 

W związku z brakiem wielu roślin na poszczególnych poletkach, latem pobrano i 

ukorzeniono rozłogi, zaś wiosną 2012 roku planuje się ponowne założenie doświadczenia. 

W roku 2011 założono nowe doświadczenie (Truskawka - 1/2011) w którym oceniano 27 

klonów hodowlanych. Z uwagi na młody wiek roślin, dla ich wzmocnienia latem usunięto 

wszystkie rozwijające się kwiatostany, natomiast na początku października wykonano ocenę 

stopnia porażenia roślin przez białą i czerwoną plamistość liści oraz mączniaka prawdziwego 

truskawki. Wyniki dla najciekawszych klonów zamieszczono w tabeli 24. 

341


– doświadczenie Truskawka – 1/2011, Sad Pomologiczny – Skierniewice, 2011 

Lp. 

Odmiana / 

klon 


liści* 




liści* 

1 Honeoye 0,00 1,88 0,13 

2 S.Sengana 0,00 1,50 0,00 

3 Elsanta 0,00 1,25 1,38 

4 T-06016-03 0,00 1,88 0,00 

5 T-06018-01 0,00 1,50 0,00 

6 T-06018-02 0,00 1,88 0,00 

7 T-06025-01 0,00 1,63 0,00 

8 T-06026-06 0,00 0,63 0,00 

9 T-06041-01 0,00 1,63 0,00 

10 T-06075-01 0,00 1,88 0,00 

11 T-06078-08 0,00 1,75 0,00 

12 T-06079-18 0,00 1,33 0,33 

13 T-05082-01 0,00 1,50 0,00 




Diplocarpon earliana, sprawca czerwonej plamistości liści. Najbardziej podatnym na tę 

chorobę klonem był T-06080-16. Na roślinach tylko jednego klonu – T-06078-22 

stwierdzono śladowe symptomy porażenia przez białą plamistość liści (której sprawcą jest 

Mycosphaerella fragariae). Niewielkie objawy porażenia liści przez mączniaka 

prawdziwego truskawki (Sphaerotheca macularis) obserwowano tylko na roślinach odmian 

‘Honeoye’ i ‘Elsanta’ oraz klonów T-06079-01 i T-06079-18. 

PODKŁADKI WEGETATYWNE DLA JABŁONI 

Prowadzono doświadczenie podkładkowo-odmianowe Podkładki dla jabłoni – 1/2011, w 

którym badano wpływ karłowej podkładki P 68 na wzrost i intensywność kwitnienia odmian: 

‘Ligol’, ‘Ligolina’, ‘Melfree’ i ‘Jonagold’ (tab. 25, 26 i 27). Podkładką standardową jest 

M.9. 

Tabela 25. Pole przekroju porzecznego pnia PPPP [cm 2 ] – doświadczenie 

Podkładki dla jabłoni – 1/2011, Sad Pomologiczny – Skierniewice, 2011 r. 

Odmiana 

Lp. Podkładka 

Ligol Ligolina Melfree Jonagold 

1 P 68 10,57 10,15 10,59 11,35 

2 M.9 12,08 11,54 12,11 12,82 

342

Tabela 26. Intensywność kwitnienia (skala bonitacyjna 1-5) – doświadczenie 


Odmiana 


Ligol Ligolina Melfree Jonagold 

1 P 68 2,8* 2,2 3,8 4,1 

2 M.9 3,0 2,5 4,8 4,3 

Objaśnienie: 

* – intensywność kwitnienia, skala bonitacyjna 1-5, gdzie: 1 – brak kwiatów, 

2 – słabe kwitnienie, 3 – średnie kwitnienie, 4 – obfite kwitnienie, 

5 – bardzo obfite kwitnienie. 

Tabela 27. Plon w kg/drzewo i masa 1 owocu (g) – doświadczenie 


Plon [kg/drzewo] 

Masa owocu [g] 


Odmiana 

Ligol Ligolina Melfree Jonagold Ligol Ligolina Melfree Jonagold 

1 P 68 0,9 1,1 0,9 1,4 230 210 220 240 

2 M.9 1,4 0,9 1,2 1,5 235 220 230 245 

Badane odmiany rosły słabiej na podkładce P 68, niż na standardowej podkładce M.9 (tab. 

25), co potwierdza obserwowaną wcześniej silniejszą zdolność tej podkładki do skarlania 

naszczepionych odmian, niż podkładki M.9. 

Uzyskane wyniki, przedstawione w tabeli 26 potwierdzają, że karłowa podkładka P 68 

stymulowała wczesne wchodzenie w owocowanie wszystkich badanych odmian, podobnie 

jak standardowa M.9. Odmiany ‘Melfree’ i ‘Jonagold’ kwitły intensywniej niezależnie od 

podkładki, na której były naszczepione, niż odmiany ‘Ligol’ i ‘Ligolina’. 

Pierwsze niepełne plonowanie drzewek wskazuje, że największy plon owoców, niezależnie 

od podkładki, wydała standardowa odmiana ‘Jonagold’ (1,5 kg na M.9, 1,4 kg na P 68) oraz 

wytwarzała większe owoce (od 240 g na P 68 do 245 g na M.9) niż odmiany ‘Ligol’, 

‘Ligolina’ i ‘Melfree’ (tab. 27), co może wskazywać na szczególną przydatność podkładki P 

68 dla odmiany ‘Jonagold’. 

PODKŁADKI WEGETATYWNE DLA ŚLIWY 

Prowadzono obserwacje w doświadczeniu podkładkowo-odmianowym Podkładki dla śliwy 

– 1/2007 w Sadzie Doświadczalnym w Dąbrowicach. Doświadczenie założono w 2007 r. w 

celu określenia przydatności sadowniczej wyselekcjonowanych klonów PS 11, PS 45 i PS 77 

w porównaniu z ‘Ałyczą’ i ‘Węgierką Wangenheima’. Zaszczepione na tych podkładkach 

odmiany to ‘Kalipso’ i ‘Węgierka Zwykła’. Wykonano obserwacje kwitnienia, owocowania, 

terminów dojrzewania oraz zważono próbki owoców w celu określenia ich średniej masy, 

zwarzono też plon z każdego drzewa, a także zmierzono obwód pnia na wysokości 30 cm, w 

celu określenia siły wzrostu drzew (tab. 28). 

343

Tabela 28. Obwód pnia (cm) i plon (kg/drzewo) – doświadczenie 

Podkładki dla śliwy – 1/2007, Sad Doświadczalny Dąbrowice – 2011 r. 


Obwód 

pnia 

[cm] 

Plon 

[kg/drzewo] 

Termin 

dojrzewania 

Średnia masa 

owocu 

[g] 

Kalipso/PS11 17,00 4 1.08 27 



Węg. Zwykła/PS11 18,87 0,5 15.09 15,9 

Węg. Zwykła/Ałycza 24,11 1 15.09 15,9 

Węg. Zwykła/ Węg. Wang. 18,78 2 15.09 15,9 

Kalipso/PS45 16,20 2 1.08 27 



W. Zwykła/PS45 18,56 0,2 15.09 15,9 

W. Zwykla/Ałycza 24,11 1 15.09 15,9 

W. Zwykła/Węg. Wang. 18,78 2 15.09 15,9 

Kalipso/PS77 18,80 2 1.08 27 



Węg. Zwykła/PS77 16,56 0 15.09 15,9 

Węg. Zwykła/Ałycza 24,11 1 15.09 15,9 

Węg. Zwykła/ Węg. Wang. 18,78 2 15.09 15,9 

W 2011 r. najciekawszą pod względem przydatności sadowniczej podkładką okazał się klon 

PS 11, który dał największy średni plon dla odmiany ‘Kalipso’ (4 kg na drzewo). W 

pierwszych latach po posadzeniu najmniejszą siłę wzrostu zaobserwowano dla drzew 

rosnących na klonie PS 45. 



Konferencja pt. XVII Ogólnopolskie Seminarium Sekcji Mrozoodporność 

1. Tytuł referatu: Ocena wytrzymałości na niskie temperatury polskich podkładek jabłoni 

sztucznie przemrożonych 

Autor: Mariusz Lewandowski, Edward Żurawicz 

Organizator: Instytut Dendrologii w Kórniku 

Komitet Nauk Ogrodniczych PAN w Warszawie 

Miejsce: Kórnik 

Termin: 17-18 maja 2011 

2. Tytuł referatu: Uszkodzenia mrozowe pąków kwiatowych moreli (Prunus armeniaca L.) i 

brzoskwini (Prunus persica L.) w czasie zim 2008/2009 i 2009/2010 i ich wpływ na 

owocowanie 

Autor: Marek Szymajda, Edward Żurawicz 




344


3. Tytuł referatu: Odporność na stres niskich temperatur polskich odmian truskawki 

przemrażanych w warunkach kontrolowanych 

Autor: Agnieszka Masny, Edward Żurawicz 





Konferencja pt. „Nauka i praktyka ogrodnicza dla zdrowia i środowiska” 

1) Tytuł posteru: Wpływ warunków stratyfikacji na kiełkowanie nasion wybranych 

genotypów wiśni (Prunus cerasus L.) 

Autor: Łukasz Seliga, Edward Żurawicz 

Organizator: Polskie Towarzystwo Nauk Ogrodniczych, Uniwersytet Przyrodniczy w 

Lublinie, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu 

Miejsce: Lublin 

Termin: 14-16 września 2011 

2) Tytuł posteru: Kiełkowanie nasion nowych genotypów nasiennych Prunus persica L. dla 

określenia ich przydatności do produkcji podkładek generatywnych dla brzoskwini 

Autor: Marek Szymajda, Edward Żurawicz 





3) Tytuł posteru: Wartość produkcyjna deserowych klonów truskawki ocenianych w latach 

2008-2010 

Autor: Agnieszka Masny, Edward Żurawicz 







Temat szkolenia: „Nowości w uprawie roślin jagodowych” 

Organizator: Instytut Ogrodnictwa i Krajowe Centrum Edukacji Rolniczej w Brwinowie; 

Termin szkolenie: 9.09-10.06. 2011 

Osoby prowadzące szkolenie: dr hab. Stanisław Pluta, dr Agnieszka Masny 

Osoby uczestniczące w szkoleniu: 30 osób - szkolenie dla nauczycieli techników 

ogrodniczych 


SYMPOZJACH ZAGRANICZNYCH 

Kraj, miejscowość i okres pobytu: Włochy – Manta/Cuneo, Piemont, Creso experimental 

Center, 09.03.2011-12.03.2011. (1 osoba) dr Mariusz Lewandowski – Wykonawca zadania 

6.1 PW. 

Udział w Konferencji grupy roboczej “Apple and pear variety testing”, działającej w ramach 

345

EUFRIN (European Fruit Research Institutes Network). Prezentacja referatu pt. „Program 

hodowli jabłoni w Instytucie Ogrodnictwa”. 

Wymierne korzyści wynikające z udziału w konferencji: 

1. Przekazano na mocy ”Testing agreement for fruit plant material” karłową wegetatywną 

podkładkę P 67 dla jabłoni hodowli Instytutu Ogrodnictwa do badań na University of 

Bologna – Włochy. 

2. Przekazano na mocy ” Testing agreement for fruit plant material” karłową wegetatywną 

podkładkę P 67 dla jabłoni do badań w Landwirtschaftliches Versuchszentrum – Austria oraz 

zrazy trzech parchoodpornych odmian jabłoni: ‘Free Redstar’, ‘Melfree’, ‘Gold Milenium’ 

hodowli Instytutu Ogrodnictwa. 

3. Opracowano wspólny programu hodowli odmian jabłoni z wykorzystaniem dwóch 

parchoodpornych odmian jabłoni: ‘Free Redstar’, ‘Melfree’ hodowli Instytutu Ogrodnictwa z 

Dott. Sandro Frati, CReSO – Włochy. 

Kraj, miejscowość i okres pobytu: USA-Floryda, Tampa, 05.02-13.02.2011. (2 osoby) 

1) prof. dr hab. Edward Żurawicz – Kierownik zadania 6.1 PW 

2) dr Agnieszka Masny – Wykonawca zadania 6.1 PW 

Udział w 7th North American Strawberry Research Symposium – „Sustaining Strawberry 

Production Through Science”. Prezentacja wyników przeprowadzonych badań w referacie pt. 

“Estimation of combining ability effects of selected strawberry genotypes in breeding 

cultivars tolerant to Verticillium wilt”. 

Wymierne korzyści wynikające z udziału w konferencji: 

1. Zapoznano się z najnowocześniejszymi metodami uprawy truskawki stosowanymi w 

ośrodkach hodowlanych całego świata. 

2. Zapoznano się z aktualnymi problemami w uprawie truskawki, dotyczy to pojawienia się 

nowych chorób i szkodników (Fusarium, Rhizoctonia, Macrophomina, Drosophila suzukii itp.) 

oraz potrzeby prowadzenia w tym kierunku hodowli twórczej. 

3. Zapoznano się z metodami alternatywnego (niechemicznego) zwalczania szkodników i 

chorób w uprawach truskawki. Metody te wprowadzane będą na szeroką skalę w produkcji 

proekologicznej. Pozwoli to na ograniczenie stosowania chemicznych środków ochrony roślin. 

Zapoznano się także z najnowszymi osiągnięciami hodowli truskawki, m.in. genotypy odporne 

na glifosat, antraknozę czy plamistości liści. 

4. Nawiązano współpracę z amerykańskimi ośrodkami hodowlanymi, m.in. z USDA-ARS, 

Beltsville, w zakresie hodowli deserowych odmian truskawki. Pierwszym efektem tej 

współpracy było otrzymanie nasion kilku kalifornijskich odmian deserowych, znanych z 

bardzo wysokiej jakości i trwałości owoców (‘Festival’, ‘Radiance’, ‘Treasure’), z których 

wyprodukowane zostaną siewki do dalszych prac hodowlanych prowadzonych w ramach 

zadania 6.1 Programu Wieloletniego. 



1/ Liczba wykonanych kombinacji krzyżowań – Plan - 452 krzyżowań. Wykonanie – 549 

krzyżowań. 

2/ Liczba wyprodukowanych i ocenianych siewek. Plan - 50 451 siewek. Wykonanie - 64 431 

siewek. 

3/ Liczba wyselekcjonowanych pojedynków i ocenianych klonów. Plan - – 1 887 pojedynków i 

klonów. Wykonanie – 1 888 pojedynków i klonów. 

4/ Liczba klonów (odmian) zgłoszonych do badań rejestrowych w COBORU. Plan -2 odmiany. 

Wykonanie – 2 odmiany. Klon truskawki T-04052-06, klon wiśni – W 12/02. 

5/ Liczba prowadzonych doświadczeń nad oceną cech biologicznych oraz wymagań 

346

agrotechnicznych wyhodowanych genotypów (odmian) przed ich wdrożeniem do 

produkcji sadowniczej. Plan - 17 doświadczeń. Wykonanie - 17 doświadczeń. 

6/ Liczba publikacji, ekspertyz, licencji, patentów i instrukcji wdrożeniowych związanych z 

realizacją zadania. Plan - 1 publikacja. Wykonanie – 1 publikacja. 

Masny A., Żurawicz E., Mądry W. 2011. Estimation of combining ability effects of selected 

strawberry genotypes used in breeding cultivars tolerant to Verticillium wilt. Book of 

abstracts, 7th North American Strawberry Symposium, Tampa, Florida, Feb. 8-11, 2011: 12. 



Zadanie było realizowane przy współpracy z Centralnym Ośrodkiem Badania Odmian Roślin 

Uprawnych w Słupi Wielkiej i przy konsultacji z ekspertami Szkoły Głównej Gospodarstwa 

Wiejskiego w Warszawie w zakresie metodyki doświadczeń, a także konsultacji z ośrodkami 

zagranicznymi celem uzyskania nowych genotypów roślin jagodowych dla zwiększenia 

intensyfikacji hodowli roślin sadowniczych w IO. Prowadzono także spotkania informacyjne dla 

producentów owoców oraz szkółkarzy posiadających licencje na odmiany wyhodowane w IO. 

Współpraca z Sadowniczym Zakładem Doświadczalnym IO w Brzeznej Sp. z o.o. Zawarta 

została umowa na wykonanie usługi badawczo-rozwojowej. Nr umowy 3 PW/6.1/2011 z 

dnia 13.09.2011r. pt. „Wytwarzanie nowych odmian maliny – tradycyjnych i owocujących 

na latoroślach („powtarzające owocowanie”), przydatnych dla przetwórstwa i o wysokiej 

wartości deserowej oraz ocena cech biologicznych i wymagań agrotechnicznych 

wyhodowanych odmian maliny przed ich wdrożeniem do produkcji sadowniczej”. 

Współpraca z Ośrodkiem Elitarnego Materiału Szkółkarskiego Instytutu w Prusach. Zawarta 

została umowa na wykonanie usługi badawczej. Nr umowy 4 PW/6.1/2011 z dnia 

16.09.2011 r. pt. „Utrzymywanie materiału rozmnożeniowego wybranych materiałów 

hodowlanych roślin sadowniczych (ocena stanu zdrowotności i uwalnianie od chorób 

wirusowych)”. 

347

Zadanie 6.2 „Uzyskiwanie i utrzymanie elitarnego materiału szkółkarskiego roślin 

sadowniczych wolnego od wirusów, fitoplazm i wiroidów” 



W okresie od 01.01.-31.12.2011 roku planowane cele zostały osiągnięte 100%. 


Podzadanie 1. 

Testowanie roślin kandydackich 

Wszystkie zaplanowane testy dla 27 odmian roślin kandydackich (tabela 1) zostały wykonane. 

Wyniki testów serologicznych większości z tych odmian są pozytywne. Kontynuowane są tez 

obserwacje w szkółce testów biologicznych. Trwają poszukiwania różnych źródeł pochodzenia 

tych odmian. Należy spodziewać się że właśnie selekcja jest najszybszym , najtańszym a więc 

najwłaściwszym, sposobem uzyskania zdrowego materiału. 

Tabela 1 . wykaz odmian sadowniczych badanych i uwalnianych od chorób wirusowych w 2011r. 

Jabłoń 

Orzech włoski 

1. Koksa Pomarańczowa 1. Dodo 

2. McSpur 2. Resovia 

3. Paulared Porzeczka czerwona 

4. W 7979 1. Jonkheer van Tets 

5. W-8869 2. Rosetta 

6. Zimnieje Limonnoje 3. Rondom 

Śliwa domowa 4. Tatran 

1. Renkloda Althana Porzeczka czarna 

2. Wala 1. Bona 

3. Węgierka Włoska Agrest 

Brzoskwinia 1. Invicta 

1. Fletaryna Leszczyna 

2. Redcal 1. Webba Cenny 

3. Saturn 

Morela 

1. Aurora 

2. Hargrand 

3. Kalifornia 

4. Karola 

5. Melitopolska 

Grusza 

1. D-6 

2. D-10 

W Ośrodku Elitarnego Materiału Szkółkarskiego w Prusach Instytutu Ogrodnictwa gromadzone 

są lokalne oraz stare i nowe odmiany, którymi interesują się amatorzy i profesjonalni 

szkółkarze. Poszerzana jest w ten sposób oferta handlowa OEMS. Badania tych odmian 

ośrodek prowadzi ze środków własnych. 

Osrodek prowadzi następujące metody badań: lustracja nasadzeń, selekcja, testy serologiczne 

ELISA, testy biologiczne, PCR, termoterapia. 

348

Wykrywanie chorób, dla których nie ma przeciwciał i testy polowe są jedyną możliwością 

diagnostyczną. Jest to jednak długotrwałe a wynik często zdeterminowany przez warunki 

atmosferyczne. Przebieg pogody w sezonie wegetacyjnym 2011, a szczególnie zima 2010/11 

spowodował, że dla uzyskania wiarygodnych wyników będziemy kontynuować obserwacje 

badanych roślin w roku następnym.. Pełne wyniki mówiące o zdrowotności odmian drzew 

ziarnkowych uzyskujemy w tzw. testach polowych w szkółce i sadzie testowym (tabela 2) 

Dla odmian drzew pestkowych, które pozyskujemy w okresie okulizacji test biologiczny jest 

tańszy, bardzo skuteczny i niezawodny. Po 3-4 tygodniach uzyskujemy wstępne wyniki i 

informacje o występowaniu lub nie dwóch bardzo groźnych i najczęściej występujących 

(przenoszonych z pyłkiem) chorobach (szczegóły w tabeli 2). 

Testy biologiczne prowadzone są również dla truskawek. Wszystkie odmiany szczepione są 

na indykatorach – poziomki UC-4, UC-5, UC-6, UC-10, UC-11, EMC i Alpina. Testy te 

prowadzone są przez cały sezon a ich ilość zależy od przebiegu wegetacji truskawek . 

Tabela 2 Liczba testów biologicznych w trakcie realizacji i wykonanych w 2011 roku 

**** 

Data 

rozpoczęcia 

badan 

Szkółka 

2008r. 

Szkółka 

2009r. 

Szkółka 

2010r. 

Szkółka 

2011r. 

Gatunek Liczba odmian Liczba roślin 


roślin 

testowych 

Koniec badań 

Jabłoń 23 23 828 

Grusza 12 12 240 

2010r. 

Jabłoń 4 12 432 2011r. 

Grusza 37 37 73 2014r. 

Jabłoń 14 15 540 2012r 

Jabłoń 13 26 936 2013r 

Sad testowy 

Jabłoń 82 462 3139 

Grusza 15 68 68 

W toku 

Sad testowy dla pestkowych 

shirofugen 

czereśnia morela śliwa wiśnia brzoskwinia 

46 8 45 26 19 

Sam 16 

Canindex 18 

Kwanzan 12 

GF-305 68 12 88 4 47 

Lambert 12 

Wyniki testu na Shirofugen po 4 tyg, GF-305w 2012r, pozostałe wyniki po 3-4 latach owocowania 

**** Rośliny wskaźnikowe stosowane w testach biologicznych: 

Jabłoń. Virginia Crab, Spy 227, R127407A, M. platycarpa, M. radiant, Lord Lambourne, Golden Delicious, 

Grafsztynek, Pyronia veitchii 

Grusza: Bera Hardy, Pyronia veitchii, Lukasówka, Pyrus communis, Virginia Crab, Bera Bosca. 

Pestkowe:Shirofugen, Sam, Kwanzan, Canindex, Lambert, GF-305 

Wszystkie badania wykonywane są na podstawie przepisów zawartych w Ustawie o 

nasiennictwie, zalecenia EPPO, instrukcje i metodyki opracowane w pracowni wirusologii IO 

oraz procedury opracowane na podstawie wieloletniej pracy i wdrożone w OEMS. 

349

Podzadanie 2. 

Utrzymywanie roślin przedbazowych w stanie wolnym od wirusów, fitoplazm i wiroidów. 

Wiosną wstawiono do karkasu następujące ilości wolnych od chorób wirusowych roślin: 

jabłonie - 56 odmian, grusze - 22 odmian, śliwa domowa - 38 odmian, ałycza - 4 odmiany, 

lubaszka - 2 odmiany, brzoskwinie - 12 odmian, morela - 4 odmiany, wiśnia - 20 odmian, 

antypka - 2 odmiany, wiśnia stepowa - 1 odmiana, czereśnia - 21 odmian, leszczyna – 4 

odmiany. 

W specjalnie wybudowanych w karkasie inspektach wysadzono materiał wyjściowy do 

rozmnożeń metodą in vitro podkładek i roślin jagodowych: jabłonie wegetatywne - 21 klonów, 

grusze wegetatywne - 2 klony, , podkładki wegetatywne dla wiśni i czereśni - 2 klony, malina - 

8 odmian, truskawka - 10 odmian. 

Utrzymywane są również w karkasie w stanie wolnym od chorób wirusowych następujące 

odmiany roślin jagodowych: agrest - 2 odmiany, porzeczka czarna - 8 odmian, porzeczka 

czerwona - 2 odmiany, porzeczka biała - 1 odmiana. (tabele 3-6) 

W sumie utrzymywanych w karkasie i testowanych jest 242 odmiany roślin sadowniczych. 

Tabela 3. Wykaz odmian roślin sadowniczych wolnych od chorób wirusowych i 

wirozopodobnych, utrzymywanych w karkasie w 2011r. 

Jabłoń 

Jabłoń –podkładki weg. 

1 Alwa 1. A 2 

2 Antonówka Półtorafuntowa 2. M 26 

3 Antonówka Zwykła 3. M 7 

4 Close 4. M 9 

5 Cortland 5. M 9 EMLA 

6 Cortland Wicki 6. M 9 T 337 

7 D-13 7. MM 106 

8 D-14 8. P 14 

9 Discovery 9. P 16 

10 Delikates 10. P 2 

11 Discovery 11. P 22 

12 Egeria 12. P 59* 

13 Elstar 13. P 60 

14 Empire 14. P 61 

15 Fantazja 15. P 62 

16 Freedom 16. P 63 

17 Free Redstar 17. P 64 

18 Gala 18. P 66 

19 Geneva Early 19. P 67 

20 Gloster 20. TJ 280 

21 Golden Delicious 21. RN 29 

22 Gold Milenium Grusza 

23 Honeygold 1 Bera Hardy 

24 Idared 2 Bojniczanka* 

25 J-72 3 Bonkreta Williamsa 

26 J-73 4 Bratanka 

27 J-77 5 Faworytka 

28 J-79 6 Carola 

29 J-86 7 Chojuro 

350

30 James Grive 8 General Leclerc 

31 Jester 9 Hnidzik 

32 Jonagold 10 Komisówka 

33 Jonagored 11 Konferencja 

34 Jonica 12 Lukasówka 

35 Jonathan 13 Nijseki 

36 Katja 14 Paryżanka 

37 Kosztela 15 Patten 

38 Ligol* 16 Red Bonkreta Williamsa 

39 Ligolina * 17 Red Faworytka 

40 Lired 18 Trewinka 

41 Lobo 19 Triumf Packhama 

42 Lodel* 20 Belia 

43 Medea 21 Doria 

44 Melfree 22 Elia 

45 Melrose Pigwa 

46 Novamac 1 MA 

47 Odra 2 S 1 

48 Oliwka Żółta 

49 Red Boskoop 

50 Red Fireside 

51 Rubin 

52 Spartan 

53 Starkrimson 

54 Szampion 

55 Summerred 

56 Witos 



Śliwa domowa 

Brzoskwinia 

1 Amers 1 Harco 

2 Anna Spath 2 Harnaś 

3 Bluefre 3 Harrow Beauty 

4 Brzoskwiniowa 4 Inka 

5 Cacanska Rana 5 Iskra* 

6 Diana 6 Redhaven 

7 Earliblue 7 Reliance 

8 Empress 8 Royalvee 

9 Fryga 9 Velvet 

10 Herman 10 Mandżurska 

11 Kometa 11 Rakoniewicka 

12 Królowa Wiktoria 12 Siberian C 

13 Lutzelsachska Morela 

14 Najdiena 1. Early Orange 

15 Nectavit* 2. Harcot 

16 Oneida 3. Somo 

17 Opal 4. Wczesna z Morden 

18 President Lubaszka 

19 Promis* 1. St. Julien A 

351

20 Renkloda Ulena 2. GF 655/2 

21 Ruth Gerstetter Ałycza 

22 Sanctus Hubertus 1. Agata 

23 Silvia 2. Alina 

24 Stanley 3. Amelia 

25 Tolar * 4. Anna 

26 Valjevka 

27 Valor 

28 Vanier 

29 Verity 

30 Vision 

31 Węgierka Dąbrowicka 

32 Węgierka Wangenheima 

33 Węgierka Wczesna 

34 Węgierka Zwykła 

35 Żółta Afaska 

36 Eruni 

37 Erunosid 

38 Wangenheima S 



Wiśnia 

Czereśnia 

1 Ametyst 1 Burlat 

2 Debreceni Botermo 2 Buttnera Czerwona 

3 Groniasta z Ujfehertoi 3 Hedelfińska 

4 Hortensja 4 Karesova 

5 Karneol 5 Karina 

6 Kelleris 16 6 Kordia 

7 Książęca 7 Lapins 

8 Korund 8 Merton Premier 

9 Meteor Korai 9 Oktavia 

10 Lucyna* 10 Pola 

11 Łutówka 11 Rainier 

12 Nana 12 Regina 

13 Nefris 13 Rivan 

14 Northstar 14 Sam 

15 Pandy 103 15 Schneidera Późna 

16 Sabina 16 Summit 

17 Wanda 17 Sunburst 

18 Wczesna Ludwika 18 Sylvia 

19 Gisela 5 19 Ulster 

20 Gisela 6 20 Van 

Antypka 21 Vega 

1 Popiel Czereśnia –podkładka weg 

2 Piast 1 F12/1 

Wiśnia stepowa 2 Colt 

1 Frutana 

352



Agrest 

Truskawka 

1 Biały Triumf 1 Astra 

2 Czerwony Triumf 2 Elsanta 

Porzeczka czarna 3 Elkat* 

1 Ben Lomond 4 Dukat 

2 Ceres* 5 Haneoye 

3 Ojebyn 6 Kama 

4 Ores 7 Kent 

5 Tiben 8 Redgountlet 

6 Tines 9 Selva 

7 Tisel 10 Senga Sengana 

8 Ruben Malina właściwa 

Porzeczka czerwona 1 Beskid 

9 Detvan 2 Canby 

10 Holenderska Czerwona 3 Malling Jewel 

Porzeczka biała 4 Mallig Seedling 

11 Biała z Juterbog 5 Norna 

Leszczyna 6 Polka 

1 Barceloński 7 Pokusa 

2 Garibaldi 8 Veten 

3 Halle 

4 Kataloński 

Testy dla wszystkich znajdujących się w karkasie roślin wykonano. Wykonano też testy dla 

roślin, które w kolejnych latach będą wysadzane do karkasu jako uzupełnienie i odmłodzenie 

nasadzeń przedbazowych (tabela 7, 8) 

Tabela 7. Ilość testów ELISA*** wykonanych w 2011 roku dla materiału przedbazowego i 

bazowego drzew owocowych i podkładek 

Gatunek ACLSV CLRV PNRSV PDV PPV ASGV Ilość 

testów 

Brzoskwinia 40 40 40 75 195 

Czereśnia 26 25 122 122 295 

Morela 19 39 39 64 161 

Śliwa 95 97 98 308 598 

Wiśnia 5 56 56 67 

Jabłoń 18 18 36 

Grusza 7 7 14 

Razem 1366 

*** Choroby wykrywane testami ELISA: 

ACLSV - chlorotyczna plamistość liści jabłoni. 

ApMV - mozaika jabłoni 

ArMV - mozaika gęśiówki 

ASGV - żłobkowatość pnia jabłoni 

CLRV - liściozwój czereśni 

CMV - mozaika ogórka 

PDV - karłowatość śliw = żółtaczka wiśni. 

353

PNRSV - nekrotyczna plamistość pierścieniowa drzew pestkowych. 

PPV - ospowatość śliwy (szarka). 

RBDV - karłowatość krzaczasta maliny 

RpRSV - pierścieniowa plamistość maliny 

SLRSV - pierścieniowa plamistośc utajona truskawki 

TBRV - czarna plamistość pierścieniowa pomidora 

ToRSV - pierścieniowa plamistość pomidora 

TNV - nekroza tytoniu 

Tabela 8. Ilość testów ELISA*** wykonanych w 2011 roku dla materiału przedbazowego i 

bazowego roślin jagodowych 

Gatunek 

ApM 

V 

ArM 

V 

CLR 

V 

CM 

V 

RBRS 

V 

RpRS 

V 

SLR 

V 

TBR 

V 

TN 

V 

ToRS 

V 

Ilość 

testó 

w 

Agrest 6 6 6 6 24 

Malina 27 27 27 27 27 27 27 27 27 27 270 

Porzeczka 13 13 13 13 52 

Truskawk 

81 81 81 81 81 405 

a 

razem 751 

















W sumie dla materiału przedbazowego i bazowego wykonano 2117 testów serologicznych 

ELISA we własnym laboratorium. Testy wykorzystując nowe, metody biologii molekularnej: 

PCR i RT-PCR wykonano w pracowni Wirusologii IO (tabela 9) 

Tabela 9. Ilość testów PCR** wykonanych w 2011 roku dla materiału przedbazowego i 

bazowego znajdującego się w karkasach OEMS 

Gatunek Oznaczany patogen Ilość testów 

Brzoskwinia PLMVd; ESFY-MLO 16 

Czereśnia LChV-1; LChV-2 3 

Podkładki dla pestkowych LChV-1; LChV-2 6 

Grusza i Pigwa PD-MLO; ASPV 34 

Jabłoń AP-MLO; ASPV 64 

Jabłoń wegetatywna AP-MLO; ASPV 27 

Truskawka AY-MLO; SLRV; SMYEV;SVBV; SMoV 65 

Razem 215 

** Choroby wykrywane metodą PCR: 

LChV 1 -wirus drobniena owoców czereśni1 

LChV 2 -wirus drobniena owoców czereśni2 

ESFY-MLO -fitoplazma europejskiej żółtaczki drzew pestkowych 

354

PLMVd 

PD-MLO 

AP-MLO 

ASPV 

SMoV 

SCrV 

SMYEV 

SVBV 

AY-MLO 

-utajny wiroid mozaiki brzoskwini 

-fitoplazma zamierania grusz 

-fitoplazma proliferacji jabłoni 

-wirus jamkowatości pnia jabłoni 

-wirus cętkowanej plamistości liści truskawki 

- wirus marszczycy truskawki 

-wirus łagodnej żółtobrzeżnościlisci truskawki 

-wirus otaśmienia nerwów liści truskawki 

- fitoplazmy z grupy fitoplazmy żółtaczki astra 

Testy PCR oraz szczegółowe lustracje nasadzeń polowych, szczególnie w trakcie kwitnienia 

są niezbędne dla prawidłowej oceny zdrowotności materiału. 

Podzadanie 3. 

Utrzymywanie elitarnych sadów, plantacji roślin jagodowych i podkładek wegetatywnych 

oraz utrzymywanie sadów nasiennych drzew pestkowych i ziarnkowych 

Do zakładania nasadzeń elitarnych w polu służy materiał wyjściowy z karkasu 

Zgodnie z przepisami Ustawy Nasiennej zakończono eksploatacje najstarszych nasadzeń. 

Odmłodzono nasadzenia elitarne sadząc 915 drzew jabłoni, 48 drzew moreli, 309 drzew śliw, 

po 142 sztuki wiśni i czereśni i 273 sztuki grusz.. Elitarne plantacje mateczne roślin 

jagodowych, elitarne plantacje podkładek wegetatywnych, jak corocznie, odnowiono 

materiałem wyprodukowanym we własnym laboratorium in vitro. 

1/6 nasadzenia sadów elitarnych została przetestowana. 10% tych testów skontrolowano w 

laboratorium PIORiN w Skierniewicach gdzie potwierdzono negatywne wyniki wszystkich 

testów i prawidłowość pracy laboratorium OEMS. 

W pozostałych nasadzeniach elitarnych prowadzono, zgodnie z planem, badania wyrywkowe 

i kontrolne. 

Tabela 10. Ilość testów ELISA *** wykonanych w 2011 roku w sadzie elitarnym drzew 

owocowych 

Gatunek ACLSV ApMV CLRV PDV PNRSV PPV razem 

Brzoskwinia 61 62 62 62 207 454 

Śliwa 136 147 147 147 600 1177 

Morela 24 24 24 24 83 179 

Czereśnia 52 52 52 52 208 

Wiśnia 296 326 326 326 28 1302 

razem 3320 
















355

TNV 

- nekroza tytoniu 

Materiał przedbazowy i bazowy, który jest podstawą dla kolejnych nasadzeń, mnożony jest w 

warunkach polowych a więc z narażeniem na infekcje. Dlatego też oprócz lustracji testowane są 

wszystkie szkółki na obecność wirusów przenoszonych z pyłkiem i przez mszyce (tab.11) 

Tabela 11. Ilość i jakość testów ELISA *** wykonanych w 2011 roku w szkółkach okulantów 

i podkładek. 

Gatunek ACLSV ASGV PDV PNRSV PPV razem 

Szkółki okulantów 

Brzoskwinia 58 58 240 356 

Morela 17 39 39 151 246 

Śliwa 54 54 660 768 

Czereśnia 94 94 188 

Wiśnia 69 69 138 

Jabłoń 93 93 186 

Grusza 54 54 108 

Razem szkółka okulantów 1990 

Szkółki podkładek 

Brzoskwinia 30 30 60 

Śliwa 40 40 80 

Czereśnia 20 20 40 

Wiśnia 40 40 80 

Razem szkółka podkładek 260 

razem 2250 

















Wyrywkowym badaniom podlegają też wszystkie inne nasadzenia na terenie gospodarstwa, z 

których bezpośrednio lub pośrednio produkowany jest materiał podlegający przepisom o 

obrocie materiałem szkółkarskim. Lustrujemy i testujemy tez nasadzenia w jego bezpośrednim 

sąsiedztwie (drzewa w żywopłotach, na miedzach i w pracowniczych ogródkach działkowych) 

eliminując w ten sposób źródła infekcji i groźbę reinfekcji (tab.12) 

356

Tabela 12. Ilość i jakość testów ELISA *** wykonanych w 2011 roku w pozostałych 

nasadzeniach polowych OEMS 

Rodzaj nasadzenia gatunek Oznaczany patogen Ilość 

testów 

Sad mateczny Orzech włoski CLRV 27 

Sad Nasienny Śliwa; Brzoskwinia, ACLSV, PDV, PNRSV, PPV 540 

Sad OWT pestkowe PDV; PNRSV; PPV 315 

Matecznik roślin Agrest; Porzeczka ArMV, CMV, SLRV, RpRSV 174 

jagodowych 

Pozostałe badania : 

ACLSV, PDV, PNRSV, PPV 42 

kontrole, działki ..itp 

razem 1098 

















Razem wykonaliśmy 6668 testów ELISA w nasadzeniach polowych co razem z testami 

materiału bazowego i przedbazowego daje sumę 8 785 testów wykonanych w OEMS w 2011 

roku. 

W sadzie nasiennym w sezonie wegetacyjnym wykonywano niezbędne zabiegi 

agrotechniczne, lustracje i testy zgodnie z przepisami. W 2011 roku wykonano dla 135 roślin 

540 testów (tabela 12). Ponadto przeprowadzono 4 szczegółowe lustracje i dla drzew 

podejrzanych wykonano dodatkowe testy. Wynik ich był negatywny co świadczy o dobrej 

izolacji i starannym doborze materiału do nasadzenia. 

We wrześniu zebrano owoce, których nasiona po stratyfikacji posłużą do wyprodukowania 

podkładek generatywnych (tabela.13). 

Tabela 13. Wykaz odmian roślin sadowniczych, wolnych od chorób wirusowych i 

wirozopodobnych (ww) w sadzie nasiennym, oraz ilości uzyskanych nasion. 

Gatunek/odmiana 

Ilość drzew wysadzonych w 

latach 2005-2010 

Wysokość plonu nasion w 

kilogramach 

Grusza (Pyrus communis L.) 

Belia 37 1 

Doria 74 1 

Elia 74 1 

Brzoskwinia (Prunus persica (L.)Batsch) 

357

Mandżurska 205 75 

Rakoniewicka 34 125 

Siberian C 155 130 

Śliwa domowa(Prunus domestica L. 

Węgierka Wangenheima 244 275 

Antypka (Prunus mahaleb L) 

Piast 30 

Popiel 30 

Ałycza (Prunus cerasifera var divaricata) 

Anna 14 

Amelia 33 

Plantacje elitarne roślin sadowniczych prowadzone były na powierzchni 15 ha, w tym: sad 

zraźnikowy 5,87 ha, sad nasienny 1,50 ha, plantacje elitarne podkładek wegetatywnych 

5,27 ha, plantacje elitarne roślin jagodowych: agrest 0,36ha, truskawka 1,20ha, porzeczka 

0,80 ha. 

Podzadanie 4. 

Monitorowanie występowania wirusa drobnienia owoców czereśni, fitoplazmy zamierania 

gruszy i fitoplazmy proliferacji jabłoni (obiekty kwarantannowe). 

Całość nasadzeń znajdujących się na terenie OEMS zlustrowano czterokrotnie, obiektów 

kwarantannowych nie stwierdzono. 

Liczba monitorowanych drzewek w zraźniku pod względem występowania wirusa drobnienia 

owoców czereśni LChV 1 i 2, fitoplazmy zamierania gruszy PD-MLO i fitoplazmy proliferacji 

jabłoni AP-MLO (obiekty kwarantannowe) – 2500 drzewek wiśni i czereśni, 900 drzewek grusz, 

2500 drzewek jabłoni. 



Temat szkolenia: Szkolenie urzędowego kwalifikatora materiału szkółkarskiego 

Organizator: Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa oddział w Krakowie 

Termin szkolenia: Prusy 26.08.2011r 

Osoby prowadzące szkolenie: Barbara Kowalik, Władysław Kozerski, Maciej Teodorczyk– 

wykładowcy i egzaminatorzy. 



1/ Liczba testowanych roślin kandydackich. Plan – 27 roślin. Wykonanie -27 roślin. 

2/ Liczba odmian przedbazowych utrzymywanych w karkasach i testowanych pod względem 

zdrowotnym. Plan – 242 odmiany. Wykonanie – 242 odmiany. 

3/ Powierzchnia plantacji elitarnych. Plan – 15 ha. Wykonanie – 15 ha. 

4/ Powierzchnia sadów nasiennych, drzew pestkowych i ziarnkowych. Plan – 1,6 ha. 

Wykonanie -1,6 ha. 

5/ Liczba monitorowanych drzewek w zraźniku pod względem występowania wirusa 

drobnienia owoców czereśni, fitoplazmy zamierania gruszy i fitoplazmy proliferacji jabłoni 

(obiekty kwarantannowe). Plan – 2500 drzewek wiśni i czereśni, 900 drzewek grusz, 2500 

drzewek jabłoni. Wykonanie - 2500 drzewek wiśni i czereśni, 900 drzewek grusz, 2500 

358

drzewek jabłoni. 


Plan – 1 publikacja. Wykonanie – 1 publikacji. 

Kozerski Wł., Kowalik B., Teodorczyk M. 2011. Ośrodek Elitarnego Materiału 

Szkółkarskiego w systemie pozyskiwania zdrowego materiału szkółkarskiego, badania 

zdrowotności. Materiały szkoleniowe dla kwalifikatorów materiału szkółkarskiego. WIORiN - 

Kraków 



1. Kontynuowana jest współpraca z Zakładem Wirusologii oraz Zakładem 

Odmianoznawstwa, Zasobów Genowych i Szkółkarstwa IO. 

2. Materiał roślinny znajdujący się w nasadzeniach jest kontrolowany w laboratorium PIORiN 

delegatura w Skierniewicach i jest kwalifikowany przez komisję powoływaną przez 

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Łodzi. Instytucje te prowadzą 

również lustracje i badania laboratoryjne gleby. 

3. Kontroli podlega też laboratorium testów ELISA znajdujące się w Ośrodku 

359

Zadanie 6.3 „Monitorowanie, ochrona oraz doskonalenie metod hodowli trzmieli i 

pszczół samotnic”. 



W okresie od 01.01.-31.12.2011 roku planowane cele zostały osiągnięte w 100 %. 


Podzadanie 1. 

Rozmnażanie murarki ogrodowej (Osmia rufa) 

Rozmnożono w 15 megachilnikach populację murarki ogrodowej (Osmia rufa) – ważnego 

zapylacza upraw sadowniczych – poza standardowymi materiałami gniazdowymi (rurki 

trzcinowe) prowadzono rozmnażanie w żłobkowanych płytkach MDF, gniazdach 

szczelinowych i nowo wprowadzonych 20 kanałowych płytkach (o wymiarach 245 mm x 

185 mm) wykonanych bardzo starannie z cienkiego różnobarwnego plastiku (czarny, biały i 

przezroczysty), które po złożeniu tworzą na każdym styku 20 kanałów o przekroju 8 mm x 7 

mm. Megachilniki z gniazdami murarki ogrodowej zostały zwiezione do Oddziału 

Pszczelnictwa w Puławach. Dokładne wyniki chowu zostaną przedstawione po 

przeprowadzeniu analiz zasiedlonych gniazd w okresie zimowym. 

Podzadanie 2. 

Opracowanie tanich i wielokrotnego użytku materiałów gniazdowych do masowego 

chowu i wykorzystania murarki 

Do przyszłorocznych doświadczeń opracowano i wykonano dwustronnie frezowane płytki 

MDF, w kanałach których po rozłożeniu zasiedlonych gniazd będzie łatwo wybrać kokony 

murarki. 

Przekrój gniazda 

– w komórkach 

widoczne zapasy pyłku 

i złożone jaja 

Samice murarki znoszące 

pokarm do gniazd 

Zakończone gniazda w 

płytach MDF 

Plastikowe płytki gniazdowe oraz 

gniazda szczelinowe, w których może 

gospodarować kilka samic 

360

Foto 1. Nowe dwustronnie frezowane płytki 

Podzadanie 3. 

Przekazanie kokonów murarki ogrodowej producentom do zapylania sadów, 

jagodników oraz ogrodów i działek 

Producentom sadów (wiśnie, czereśnie, śliwy, jabłonie, brzoskwinie), roślin jagodowych 

(czarna porzeczka, borówka wysoka) oraz ogrodów i działek w Puławach, Wąwolnicy i 

Kazimierzu przekazano 60 tys. kokonów murarki ogrodowej. Foto 2. Kokony zostały 

przekazane nieodpłatnie. 

Foto 2. Samica murarki oblatująca kwiaty wiśni i efekt zapylenia 

Podzadanie 4. 

Prowadzenie w Oddziale Pszczelnictwa Instytutu Ogrodnictwa zamkniętego chowu 

posiadanej populacji trzmiela ziemnego 

W zamkniętym chowie trzmiela ziemnego prowadzonego w Oddziale Pszczelnictwa IO w 

Puławach wykorzystywano 195 matek i uzyskano 158 rodzin trzmiela ziemnego, które 

przekazano do chowu uczestnikom kursu prowadzonego w roku 2010. 

Foto. 3 Tekturowe pudełka do hodowli trzmiela ziemnego (małe-inicjacyjne i duże) oraz ulik 

styropianowy. Podkarmiaczki małe na syrop wykonano z poidełek dla ptaków egzotycznych (20 ml), a 

361

dużą z pojemnika plastikowego (900 ml), z której trzmiele zlizują syrop przez kominek wypełniony 

ligniną. 

Wprowdzono nową podkarmiaczkę wykonaną z pojemnika plastikowego o pojemności 900 

ml syropu wystarczającego rodzinie trzmiela ziemnego na dłuższy okres, w przeciwieństwie 

do małych podkarmiaczek wymagających codziennego uzupełniania. 

Foto 4. Robotnica trzmiela ziemnego na kwiatach pomidora. Foto 5. Gniazdo trzmiele w pełni rozwoju 

Obserwacje trzmieli na terenach popowodziowych w gminie Wilków oraz introdukcja 

rodzin trzmiela ziemnego z hodowli w Puławach. 

Wiosenne obserwacje trzmieli nie udało się przeprowadzić z powodu zakazu wstępu na 

tereny zalewowe, zwłaszcza na wały przeciwpowodziowe na Wiśle i Chodelce. Z uwagi na 

bardzo dżdżysty lipiec obserwacje liczebności i składu gatunkowego trzmieli 

przeprowadzono dopiero w sierpniu – łącznie 5 wyjazdów. Obserwowano wpływ powodzi 

na sady i uprawy wieloletnie, powtórny nalot trzmieli na tereny popowodziowe, a wrześniu 

wystawiono 30 rodzin z młodymi matkami trzmiela ziemnego w upatrzone miejsca pod 

skarpami Wisły w Kępie Choteckiej, wprowadzając szacunkowo ponad 300 matek (część 

młodych matek oznakowano na tułowiu czerwoną farbą nitro, co powinno ułatwić 

przyszłoroczne wiosenne obserwacje ich przezimowania i rozprzestrzeniania się w okolicy). 

Tab. 1 Wpływ powodzi na sady i uprawy wieloletnie 

Szkody 

młode nasadzenia sadów jabłoniowych 

sady wiśniowe, czereśniowe, śliwowe, brzoskwiniowe 

uprawy chmielu 

plantacje porzeczki czarnej i malin 

Nie ucierpiały 

stare sady jabłoniowe – antonówka 

większość drzew przydrożnych 

Nowe nasadzenia 

∙ ok. 30% sadów jabłoniowych 

 

∙ 50% plantacji chmielu; na pozostałych – uprawy ogórków i fasoli 

wielokwiatowej 

– Piękny Jaś (bardzo miododajna roślina !) 

Odtwarzanie pasiek 

Pszczelarze polscy ofiarowali pakiety z rodzinami pszczoły miodnej tym 

powodzianom, którym powódź zniszczyła pasieki 

362

Tab. 2 

Występowanie trzmieli na terenach popowodziowych 

w okolicach Wilkowa k. Puław w 2011 roku 

Zagęszczenie trzmieli 

Liczba gatunków 

na 100 m² 

Wał Chodelki 81,3 8 

Zarudki 26,0 3 

Wał wiślany 

Zakrzów 11,0 6 

Kępa chotecka 6,0 3 

Zastów Polanowski 

Ujście Chodelki 

6 

4 

2 

1 

Stwierdzono zmniejszenie zagęszczenia i spadek liczby gatunków trzmieli wraz ze wzrostem 

odległości od leżącej na północy Skarpy Dobrskiej, do której doszły wody powodzi. Leżący 

za Skarpą wapienny płaskowyż ciągnący się do Kazimierza jest rezerwuarem różnych 

gatunków trzmieli, z którego musiały wiosną nalecieć matki i założyć gniazda. 

Podzadanie 5. 

Prowadzenie szkoleń w zakresie całorocznego chowu trzmiela ziemnego (Bombus 

terrestris) do zapylania upraw szklarniowych. 

Szkolenia w zakresie chowu trzemiela ziemnego do zapylania upraw szklarniowych 

przeprowadzono na kurasach chowu trzmiela ziemnego w Puławach (4 kursy), w Mińsku 

Mazowieckim (1), Cezarynie (1), Grzybowie (2), oraz na spotkaniu w stacji hodowli trzmiela 

zimnego w Tymieńcu pod Kaliszem. Przeprowadzono szkolenia z zainteresowanymi hodowlą 

trzmieli i pszczół samotnic absolwentami i studentami Uniwersytetu Przyrodniczego we 

Wrocławiu (1) oraz Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie (1). 

Prowadzone szkolenia w zakresie zamkniętego chowu trzmiela zimnego 

1. Temat szkolenia: „Biologia i chów trzmieli” 

Osoba prowadząca szkolenia: dr hab. Mieczysław Biliński, 

Organizator: Zakład Zapylania Roślin, Oddział Pszczelnictwa IO w Puławach 

Termin szkolenia: 18-21.02.2011 (Puławy) 

Szkolenie w zakresie biologii i chowu trzmieli – liczba uczestników 10. 

2. Temat szkolenia: „Chów i wykorzystanie rodzin trzmiela ziemnego do zapylania sadów i 

jagodników” 



Termin szkolenia: 24.04.2011 (Puławy) 

Szkolenie w zakresie biologii i chowu trzmieli - liczba uczestników 6. 

3. Temat szkolenia: „Chów i wykorzystanie rodzin trzmiela ziemnego do zapylania upraw 

szklarniowych” 



Termin szkolenia: 08.05.2011 (Grzybów) 


4. Temat szkolenia: „Szczegóły zamkniętego chowu trzmiela ziemnego” 



363

Termin szkolenia: 01.07.2011 (Mińsk Mazowiecki) 


5. Temat szkolenia: „Szczegóły zamkniętego chowu trzmiela ziemnego” 



Termin szkolenia: 01.07.2011 (Cezarów) 


6. Temat szkolenia: „Gody i zimowanie matek trzmiela zimnego” 



Termin szkolenia: 02.07.2011 (Grzybów) 


7. Temat szkolenia: „Biologia i chów trzmieli” 





8. Temat szkolenia: „Murarka ogrodowa – (Osmia rufa) alternatywny zapylacz sadów i 

jagodników” 




Szkolenie w zakresie biologii i chowu trzmieli oraz murarki ogrodowej - liczba uczestników 

3. 

9. Temat szkolenia: „Nowe materiały i rozwiązania w sprzęcie hodowlanym” 



Termin szkolenia: 05.12.2011 (Tymieniec) 

Szkolenie w zakresie biologii, chowu i przygotowania zapłodnionych młodych matek 

trzmiela ziemnego do zimowli - liczba uczestników 6. 

10. Temat szkolenia: „Chów i znaczenie trzmieli oraz murarki ogrodowej w zapylaniu upraw 

szklarniowych i sadów” 



Termin szkolenia: 11-13.12.2011 (Wrocław) 


– 15. 

11. Temat szkolenia: „Chów i znaczenie trzmieli oraz murarki ogrodowej w zapylaniu upraw 

szklarniowych i sadów” 



Termin szkolenia: 18-20.12.2011 (Olsztyn) 


12. 

364



1/ Liczba kokonów murarki ogrodowej przekazanych producentom do zapylania sadów i 

jagodników w 2011 roku. Plan – 60 000 kokonów. Wykonanie - 60 000 kokonów murarki 

ogrodowej przekazano nieodpłatnie producentom do zapylania sadów. 

2/ Liczba przygotowanych materiałów gniazdowych do masowego chowu murarki 

ogrodowej. Plan – 15 zestawów płytek i rurek. Wykonanie – zostało przygotowanych 15 

zestawów płytek i rurek do masowego chowu murarki ogrodowej. 

3/ Liczba rodzin trzmiela ziemnego w chowie zamkniętym. Plan – 158 rodzin. Wykonanie – 

158 rodzin trzmiela ziemnego. W chowie zamkniętym utrzymywano 158 rodzin trzmiela 

ziemnego 

4/ Liczba prowadzonych szkoleń w zakresie całorocznego chowu trzmiela ziemnego 

(B. terrestris). Plan – 10 szkoleń. Wykonanie – 10 szkoleń. Tematyka szkoleń została 

podana w podzadaniu 4. 


Plan – 1 publikacja. Wykonanie - 1 publikacje. 

Biliński M. 2012. Biologia, znaczenie i chów trzmieli. III Lubelska Konferencja Pszczelarska 

Pszczela Wola, 3-5 luty 2012, pp. 31. 



1. Współpraca z Lubelskim Ośrodkiem Doświadczalnictwa Rolniczego w Końskowoli w 

zakresie chowu murarki ogrodowej (na sadzie ośrodka wystawiono megachilnik z rurkami i 

kokonami murarki ogrodowej wraz z tabliczką wyjaśniającą) i propagowaniu rodzin trzmiela 

ziemnego polskiej hodowli w ramach Otwartych Drzwi LODR (26. czerwca 2011) – poster, 

rodzina trzmiela ziemnego oraz informacje o możliwości wykorzystania rodzin trzmiela 

ziemnego do zapylania nie tylko upraw szklarniowych, ale sadów i jagodników. 

2. Stałe kontakty z stacją hodowli Polski Trzmiel w Tymieńcu pod Kaliszem prowadzoną 

przez Marcina Matuszaka – absolwenta pierwszego kursu odbytego w Puławach XXI wieku. 

365

Zadanie 6.4 Doskonalenie metod selekcji i oceny wartości hodowlanej pszczół 



W okresie od 01.01.2011-31.12.2011 roku planowane cele zostały osiągnięte 100%. 


Podzadanie 1. 

Wykonywanie pomiarów cech morfologicznych prób pszczół dla nowych linii. 

Wykonano pomiary morfologiczne pszczół robotnic z 40 rodzin pszczelich, lini hodowlanej 

„Brzezinka” zgłoszonej do programu doskonalenia genetycznego w KCHZ w Warszawie. 

Pobrano po minimum 20 osobników z każdej rodziny pszczelej, następnie wypreparowano 

prawe przednie skrzydła. Skrzydła oprawiono w szklane ramki do przezroczy i wykonano 

cyfrowe obrazy skrzydeł za pomocą skanera Coolscan 5000ED Nikon. Obrazy skrzydeł 

poddawane były analizie programem „Skrzydlak” do automatycznego wyznaczania punktów 

przecięcia się żyłek na skrzydłach. 

Określono charakterystyczny układ żyłek na skrzydłach pszczół (ryc. 1). Współrzędne 

punktów przecięcia się żyłek (38 zmiennych) poddano analizie kanonicznej*. Wyniki 

analizy wskazują iż pszczoły te należą do podgatunku Apis mellifera carnica (wskaźnik 

różnicy) WR=1,95. Pszczoły z linii hodowlanej „Brzezinka” cechuje znaczne zróżnicowanie 

użyłkowania przedniego skrzydła między rodzinami S=0,73 (ryc. 2). 

Rycina 1. Przykładowe zdjęcie z automatycznie naniesionymi przez program „Skrzydlak” 

punktami przecięcia się żyłek. 

366

Rycina 2. Diagram obrazujący (średnie dla każdej rodziny pszczelej) położenie 

punktów przecięcia się żyłek na skrzydłach pszczół linii hodowlanej „Brzezinka” 

* Gerula D., Tofilski A., Węgrzynowicz P. Skowronek W. (2009) - Computer-assisted 

discrimination of honeybee subspecies used for breeding in Poland. J. apic. Sci. 53(2):105- 

114. 

Podzadanie 2. 

Ocena przynależności rasowej pszczół, dla których są prowadzone księgi hodowlane 

Wykonano ocenę przynależności rasowej pszczół z 996 rodzin pszczelich pochodzących z 33 

linii hodowlanych pszczół kraińskich, 8 linii pszczół kaukaskich. Próby do badań zostały 

pobrane przez hodowców według ujednoliconej instrukcji i dostarczone do jednego z 3 

laboratoriów zajmujących się badaniami morfologii pszczół. Laboratorium w Oddziale 

Pszczelnictwa w Puławach, MCB w Krasnem - Pasieka Zarodowa im. Ks. dr. Jana Dzierżona 

w Maciejowie, Mazowieckie Centrum Hodowli i Rozrodu Zwierząt w Łowiczu- Pasieka 

Zarodowa w Kocierzowych. 

Z każdej próby pszczół wykonano obrazy skrzydeł. Następnie laboratorium w Oddziale 

Pszczelnictwa w Puławach analizowało wszystkie obrazy skrzydeł programem do 

automatycznego oznaczania punktów przecięcia się żyłek na skrzydłach pszczół z modułem 

do oceny przynależności rasowej. Spośród próbek zgłoszonych jako pszczoły kraińskie 

2,4% próbek pszczół nie zakwalifikowano do zadeklarowanej rasy (Tab. 1), podczas gdy dla 

pszczół kaukaskich takich próbek było aż 12% (Tab. 2). 

367

Tabela 1. Wykaz przebadanych linii hodowlanych pszczół kraińskich 

L.P. 

Linia 

hodowlana 

Liczba próbek 

przebadanych 


zdyskwalifikowanych 

1 Maja 40 0 

2 Kujawska 17 0 

3 Bielka 1 73 1 

4 AGA 13 0 

5 Wanda 20 1 

6 Dobra 10 0 

7 Karpatka 19 0 

8 SK 12 0 

9 Gema 25 2 

10 Prima 36 2 

11 Wielka 35 2 

12 Vineta 55 0 

13 Nieska 31 0 

14 Alpejka 21 1 

15 Jugo 1 0 

16 GR-1 4 0 

17 Marynka 10 1 

18 CNT 9 0 

19 CT46 10 2 

20 CJ10 9 0 

21 AlSin 10 3 

22 Renata 60 0 

23 Bałtycka 60 7 

24 Kortówka 70 0 

25 Iwa 88 0 

26 Dobra 28 0 

27 Dobra 21 0 

28 Beskidka 35 0 

29 Kamianka 21 0 

30 Ab 21 0 

31 N 11 0 

32 Pa 10 0 

33 Tb 18 0 

Razem 903 22 

368

Tabela 2. Wykaz przebadanych linii hodowlanych pszczół kaukaskich 

L.P. 

Linia 

hodowlana 


przebadanych 


zdyskwalifikowanych 

1 KP 23 1 

2 M 11 0 

3 WG 11 2 

4 W 10 1 

5 Woźnica 3 0 

6 Puławska 6 1 

7 KPW 9 3 

8 Pb 20 3 

Razem 93 11 

Wykonano również pomiary długości języczków pszczół z 84 rodzin kaukaskich, jako 

uzupełniającą ocenę zalecaną dla pszczół kaukaskich. Do badań wykorzystuje się języczki od 

20 robotnic z badanej próby pszczół. Długość języczków określa się pod mikroskopem 

świetlnym używając kalibrowanego okularu. Pszczoły z ponad 64% próbek pszczół miały 

zbyt krótkie języczki aby zakwalifikować je do pszczół kaukaskich. W związku z tym 

postanowiono zbadać, czy jest to wynik zmieszańcowania materiału z innymi pszczołami o 

krótszych języczkach, czy działanie czynnika środowiskowego. 



1/ Liczba pomiarów morfologicznych dla próbek pszczół linii kraińskiej. Plan - 40 próbek 

pszczół. Wykonanie - 40 próbek pszczół. 

2/ Liczba prowadzonych ocen przynależności rasowej pszczół. Plan - 996 próbek pszczół. 

Wykonanie - 996 próbek pszczół . 

3/ Liczba pomiarów morfologicznych języczków pszczół kaukaskich . Plan - 84 próbki 

pszczół. Wykonanie - 84 próbek pszczół. 

4/ Ekspertyzy i opinie. Plan - 2 opinie. Wykonanie - 2 opinie. 

a. możliwości realizacji Programu hodowlanego genetycznego doskonalenia pszczół linii 

car M1 prowadzonego przez Panią Marię Mrówka na postawie pisma KCHZ w 

Warszawie nr PS-430/3/2011 z dnia 15.02.2011 z prośbą o wykonanie opinii. (Opinia 

wraz z dokumentami hodowlanymi hodowcy znajdują się do wglądu w Oddziale 

Pszczelnictwa IO) 

b. posiadanego materiału hodowlanego oraz oceny programu hodowlanego doskonalenia 

genetycznego pszczół linii Godziszewska dla Pana Krzysztofa Króla na postawie 

korespondencji e-mail pomiędzy KCHZ a Oddziałem Pszczelnictwa z prośbą o 

wykonanie opinii. (Opinia wraz z dokumentami hodowlanymi hodowcy znajdują się do 

wglądu w Oddziale Pszczelnictwa IO). Krzysztof Król podpisał umowę z KCHZ o 

prowadzenie oceny wartości użytkowej i hodowlanej pszczół Nr. 50/2011/OS/K w dniu 

21.03.2011 

369

5/ Publikacje i instrukcje wdrożeniowe związanych z realizacją zadania. Plan - 1 

publikacja. Wykonanie - 1 publikacja. 

Węgrzynowicz P., Gerula D. Identyfikacja rasowa jednym z elementów selekcji i 

doskonalenia genetycznego pszczół. Pszczelarstwo 2012(2):2-3 



Prowadzona była współpraca z: 

- Mazowieckim Centrum Hodowli i Rozrodu Zwierząt Sp. z o.o. w Łowiczu. Zawarta została 

umowa na wykonanie usługi badawczo – rozwojowej pt. „Przygotowanie preparatów do 

pomiarów morfologicznych. Skanowanie preparatów do plików cyfrowych”. Umowa nr 

1/PW/6.4/2011 z dnia 04.02.2011r. MCHiRZ Sp. z o. o. w Łowiczu Pasieka 

- Małopolskim Centrum Biotechniki Sp. z o. o. w Krasnem. Zawarta została umowa na 

wykonanie usługi badawczo – rozwojowej pt. „Przygotowanie preparatów do pomiarów 

morfologicznych. Skanowanie preparatów do plików cyfrowych”. Umowa nr 2/PW/6.4/2011 

z dnia 04.02.2011r. MCB Sp. z o. o. w Krasnem, 

-Uniwersytetem Kazimierza Wielkiego z siedzibą w Bydgoszczy. Zawarta została umowa na 

wykonanie usługi badawczo – rozwojowej pt. „Ocena przynależności rasowej pszczół w 

oparciu o markery DNA”. Umowa nr 9/PW/6.4/2011 z dnia 03.10.2011. 

370

Zadanie 6.5 Poszukiwanie i tworzenie nowej zmienności genetycznej roślin warzywnych 

jako źródła odporności na stresowe czynniki biotyczne i abiotyczne oraz o większej 

wartości odżywczej i prozdrowotnej 


Zakres rzeczowy zadania i przyjęte zostały zrealizowane zgodnie z harmonogramem. 



Podzadanie 1. 

1. Analiza wybranych materiałów pod kątem dalszego wykorzystania jako źródeł 

bioróżnorodności i odporności; testy odpornościowe, analiza zawartości składników 

biologicznie czynnych i odżywczych. 

MARCHEW 

Ocena bioróżnorodności w fazie wegetatywnej i generatywnej 

Ocena morfologiczna liści i korzeni linii płodnych marchwi 

Nasiona pięciu linii marchwi PWP1, PWP2, PWP3, PWP4 i PWP5 po uprzednim 

zataśmowaniu wysiano w podwójne rzędy w połowie maja. Rozstawa między wierzchołkami 

redlin wynosiła 67.5 cm. W czasie wegetacji rośliny były nawożone oraz chronione zgodnie z 

zaleceniami dla tego gatunku. W celu zabezpieczenia przed niedoborami wody zastosowano 

nawadnianie kropelkowe. Podczas wegetacji dokonano pomiarów długości i szerokości liścia 

oraz długości ogonka liściowego. Natomiast w klasach bonitacji oceniono podział blaszki 

liściowej oraz pokrój rośliny. Najdłuższymi liśćmi o najdłuższych ogonkach liściowych 

cechowały się linie PWP4 i PWP5, ponadto linia PWP4 charakteryzowała się najszerszymi 

liśćmi (Tabela 1). Najkrótsze liście i ogonki liściowe posiadały genotypy z linii PWP1 i 

PWP2. Poza tym, liście u linii PWP2 cechowały się najwęższymi blaszkami liściowymi. 

Liście z obiektów PWP1, PWP2 oraz PWP3 charakteryzowały się takim samym podziałem 

blaszki liściowej obejmującym klasy 3 i 4. Większe zróżnicowanie zaobserwowano u linii 

PWP4 i PWP5, u których podział blaszki liściowej obejmował odpowiednio klasy 3-5 i 2-4 

(Tabela 1). U wszystkich ocenianych linii stwierdzono półwzniesiony pokrój rozety liściowej 

(skala bonitacji: 2). 

Tabela 1. Cechy morfologiczne liścia płodnych linii marchwi 

371

Linia 

Podział blaszki 

liściowej 1 

liścia 

Długość (cm) 

ogonka 

liściowego 

Szerokość 

liścia (cm) 

średnia V* średnia V* średnia V* 

PWP1 3-4 24.1 15.8 6.8 20.3 15.0 20.1 

PWP2 3-4 23.4 3.1 .5 20.6 13.8 13.9 

PWP3 3-5 27.6 21.1 11.0 25.7 14.8 18.8 

PWP4 3-5 29.6 14.6 12.7 22.8 15.6 18.5 

PWP5 2-4 30.4 21.2 13.1 36.4 14 9 17.5 

zakres 2-5 23.4-30.4 13.1-21.2 6.8-13.1 20.3-36.4 13.8-15.6 13.9-20.1 

1 podział blaszki liściowej: 1- bardzo gruby, 3- pośredni, 5- bardzo drobny 

*V-współczynnik zmienności (%) 

Po zbiorach na początku października, oceniono następujące cechy użytkowe korzenia w 

jednostkach mierzalnych: długość, szerokość i masa korzenia, procentowy udział walca 

osiowego w korzeniu. Natomiast w klasach bonitacji scharakteryzowano następujące cechy: 

kształt powierzchni, kształt korzenia jego głowy ramion oraz zakończenia, a także 

wybarwienie walca i kory. Podobnie jak w roku poprzednim zaobserwowano, iż cechy 

morfologiczne korzenia były czynnikiem bardziej różnicującym poszczególne linie niż cechy 

liścia. Najwyższą średnią masę oraz szerokość korzenia posiadały genotypy linii PWP3 i 

PWP5. Obiekty z linii PWP2 wyróżniały się najmniejszą masą, długością i szerokością 

korzenia (Tabela 2). Procentowy udział walca osiowego był u wszystkich linii zbliżony i 

mieścił się w zakresie 30-41%. Zaobserwowano, że badane linie były także zróżnicowane pod 

względem kształtu i zakończenia korzenia (Tabela 2). Pozostałe cechy korzenia takie jak: 

kształt powierzchni, ramion oraz głowy, wybarwienie walca oraz kory były u wszystkich linii 

zbliżone. Stwierdzono, że badane linie posiadały korzystne cechy użytkowe korzenia. 

Niskie współczynniki zmienności dla większości badanych cech liścia i korzenia 

świadczą o dużym wyrównaniu wewnątrz badanych linii. 

Przeprowadzone obserwacje wykazały znaczne, a tym samym pożądane zróżnicowanie 

między badanymi liniami marchwi. 

Tabela 2. Cechy morfologiczne korzeni linii marchwi 

Lin 

a 

Ma a (kg) Długość (cm) Szerokość (cm) 

średnia V* średnia V* 

średni 

a 

V* 

% udział 

rdzenia 

w 

korzeniu 

średni 

a 

Kształt 

korzenia 1 zakończenia 2 

V* 

Średni 

a 

PWP1 0.10 43.6 21.3 11.2 2.6 19.2 41 3.3 14.2 3.0 7.6 

PWP2 0.06 28.9 17.8 9.9 2.1 10.8 3 3.3 13.7 3.0 0.0 

PWP3 0.15 29.4 20.8 13.3 3.1 11.1 40 3.6 17.0 2.6 19.3 

PWP4 0.14 27.3 21.6 15.5 2.8 14.5 35 2.5 27.5 2.2 27.3 

PWP 

0.18 55.3 19.3 18.9 3.9 22.1 40 3.6 14.0 2.7 18.5 

0.06- 27.3- 17.8- 9.9- 

10.8- 

zakres 

2.1-3.9 

0.18 55.3 21.6 18.9 

22.1 

*V współczynnik zmienności (%) 

1 kształt korzenia (od wrzecionowatego - 1 do silnie stożkowatego - 5) 

2 zakończenie korzenia (od zaokrąglonego - 1 do ostrego - 3) 

30.0-41 2.5-3.6 

13.7- 

27.5 

2.2-3.0 

V* 

0- 

27.3 

372

Analiza płodności kwiatów i produktywności nasion 

Wytypowane korzenie 5 linii marchwi PWP1, PWP2, PWP3, PWP4, PWP5, po przechowaniu 

i jaryzacji w listopadzie i grudniu 2010, wysadzono w szklarni w pierwszej dekadzie stycznia 

2011 roku. W celu dokonania rozmnożenia generatywnego, każdą z roślin izolowano i 

zapylano przy użyciu much. 

W trakcie kwitnienia przeprowadzono obserwacje makroskopowe kwiatów z uwzględnieniem 

płodności oraz barwy płatków. Ocenę roślin pod względem płodności wykonano w okresie 

kwitnienia kilkakrotnie w zależności od kolejności zakwitania baldachów w poszczególnych 

rzędach pędów nasiennych. Kwiaty wszystkich roślin były płodne i charakteryzowały się 

typową dla tego gatunku białą, pięciopłatkową koroną. Zbioru nasion marchwi dokonywano 

sukcesywnie w miarę dojrzałości zbiorczej baldachów. Po wysuszeniu pędów nasiennych i 

ekstrakcji obliczono średnią wydajność nasion z rośliny. Ocena produktywności nasion 

wykazała bardzo duże zróżnicowanie w zdolności do wiązania nasion pomiędzy badanymi 

obiektami i mieściła się w zakresie 432-2421 sztuk z jednej rośliny (Tabela 3). Najwyższą 

średnią wydajność nasion (2421sztuk/roślinę) stwierdzono u linii PWP5. Znacznie mniej 

nasion uzyskano z PWP3 i PWP4, natomiast najmniej z linii PWP1 i PWP2 (odpowiednio 

432 i 764 sztuk). 

Tabela 3. Produktywność nasion linii płodnych marchwi 

Linia 

Liczba nasion/roślina 

(szt.) 

PWP1 432 

PWP2 764 

PWP3 1386 

PWP4 1006 

PWP5 2421 

Zakres 432-2421 

Testy odpornościowe na czynniki biotyczne 

W czasie wegetacji w warunkach naturalnej infekcji (warunki polowe) oceniono poziom 

odporności linii marchwi na grzyby z rodzaju Alternaria (A. alternata, A. radicina, A. 

dauci). 

Według sześciostopniowej skali od 0 do 5 (0-brak objawów, 5-liście zaschnięte) określono 

poziom odporności części nadziemnych roślin na altenariozy. Stwierdzono, że linie 

cechowały się wysokim poziomem odporności (rośliny w klasach 0 i 1) o niskim 

współczynniku podatności dla ogonka liściowego (DSI=0.28-0.66) i blaszki liściowej 

(DSI=0.28-0.58) (Tabela 4). 

Poziom odporności linii marchwi na porażenie przez Alternaria radicina (izolat IW50) 

oceniano za pomocą testu ogonkowego w warunkach sztucznej inokulacji. W tym celu z 

liści marchwi wycinano fragmenty ogonków o długości 7 cm, które następnie układano na 

szalkach Petriego, wyłożonych wilgotną bibułą filtracyjną. Każdy ogonek układany był na 

fragmencie grzybni A. radicina. Pomiaru porażenia ogonków liściowych (mm) dokonywano 

po 7 dniach inkubacji w temperaturze 22 o C w ciemności. W porównaniu z mieszańcami F1 

(Namdal, Kazan, Yellowstone) badane linie wykazały znacznie mniejsze porażenie ogonków 

liściowych, co świadczy o ich wysokiej tolerancji na A. radicina (Rysunek 1). 

373

Tabela 4. Porażenie liści linii marchwi przez grzyby z rodzaju Alternaria 

Linia 

ogonek 

liściowy 

DSI* 

blaszka 

liściowa 

PWP1 0.39 0.42 

PWP2 0.45 0.42 

PWP3 0.48 0.40 

WP4 0.66 0.58 

PWP5 0.28 0.28 

zakres 0.28-0.66 0.28-0.58 

*DSI - współczynnik podatności 

Rysunek 1. Reakcja wybranych linii/mieszańców marchwi na porażenie przez A. radicina. 

Przed przeprowadzeniem oceny poziomu odporności na bakterię Erwinia carotovora 

badanych w bieżącym roku populacji marchwi, dokonano standaryzacji metody testowania 

roślin na tego patogena w warunkach sztucznej inokulacji. W tym celu wykonano test, w 

którym badano zależność pomiędzy stężeniem inokulum oraz sposobem inokulacji a reakcją 

genotypów marchwi na E. carotovora. W Tabeli 5 przedstawiono sześć kombinacji 

metodycznych według których wykonywano testy standaryzujące. Do tego celu 

wykorzystywano korzenie marchwi, które przed przeprowadzeniem testu były poddawane 

procesowi powierzchniowej sterylizacji poprzez moczenie ich w roztworach alkoholu 

etylowego i podchlorynu sodu, a następnie dwukrotne płukanie w ddH 2 O. Po wysuszeniu, 

wycinano fragmenty korzeni, które układano w kuwetach na wilgotnej bibule zapewniającej 

utrzymanie wysokiej wilgotności w trakcie trwania testu. Zainokulowane fragmenty korzeni 

(dwa stężenia: 10 6 i 10 7 jtk · ml -1 ) inkubowano w temperaturze 25 o C w ciemności przez okres 

48 h. Po tym czasie dokonano oceny porażenia badanego materiału według 

sześciostopniowej skali porażenia: 0 (plama nieprzekraczająca kropli inokulacyjnej) - 5 

(powyżej 90% porażonej powierzchni fragmentu korzenia). 

374

Tabela 5. Kombinacje metodyczne w testach odporności na E. carotovora u marchwi 

Kombinacja 

metodyczna 

C 

Sposób przygotowania materiału do 

testu 

Krążek korzenia 

Sposób nałożenia 

inoculum 

Filtr o Ø 6mm nasączony 

inokulum 

D Krążek korzenia Kropla inoculum 

E1 

E2 

F1 

F2 

Podłużny fragment korzenia układany 

na bibule wypukłą stroną ku górze 


na bibule wypukła stroną ku górze 


na bibule płaską stroną ku górze 

Podłużny fragment korzeni układany 

na bibule płaską stroną ku górze 


inoculum 

Kropla inoculum 


inokulum 

Kropla inoculum 

Analiza porównawcza uzyskanych wyników dla każdej z badanej kombinacji metodycznej 

wykazała, że najbardziej wiarygodną metodą testowania podatności marchwi na E. 

carotovora jest wariant oznaczony symbolem „C” (Tabela 6). Przy zastosowaniu tej metody 

obserwowano nie tylko najwyższe wartości dla średniego indeksu porażenia, ale także 

największe wyrównanie reakcji badanych korzeni w obrębie tej samej populacji. 

Tabela 6. Średni stopień porażenia korzeni marchwi w zależności od zastosowanej 

metody 

Rodzaj Negowia Kazan Nov no PWP5 Yellowstone Nantes 

metody 10 6 10 7 10 6 10 7 10 6 10 7 10 6 10 7 10 6 10 7 10 6 10 7 

C 2.5 2.3 3.0 3.3 2.5 2.3 0.5 1.2 2.8 3.3 2.8 2.3 

D 1.0 1.7 2.8 3.0 0.8 1.8 0 8 1.2 3.0 3.5 2.7 3.0 

E1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 

E2 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 

F1 2.0 2.0 3.0 3.0 3.5 2.5 0.5 0.5 2.0 0.5 3.0 3.5 

F2 0.0 1.0 3.0 3.5 0.5 1.0 0.0 0.5 2.5 2.0 2.5 3.0 

W następnym etapie, wykorzystując uprzednio wystandaryzowaną metodę testowania 

podatności na E. carotovora („C” w stężeniu 10 7 jtk · ml -1 ), dokonano oceny pięciu populacji 

marchwi na tle czterech komercyjnych mieszańców F1 (Kazan, Namdal, Nominator, 

Yellowstone). Wyniki reakcji badanych populacji marchwi przedstawiono na Rysunku 2. Na 

podstawie średniego stopnia porażenia korzeni stwierdzono, że oceniana linia własnej 

hodowli charakteryzowała się średnim poziomem odporności na patogena, przy czym różnice 

pomiędzy poszczególnymi populacjami nie były duże. 

375

Rysunek 2. 

carotovora. 

Reakcja wybranych linii/mieszańców marchwi na porażenie przez Erwinia 

Analiza wartości odżywczej 

Badaniami objęto 5 linii marchwi PWP1, PWP2, PWP3, PWP4 i PWP5; których korzenie 

zebrano w ubiegłym roku (jesień 2010). Po przechowaniu i jaryzacji oceniono ich jakość 

przechowalniczą, a wyselekcjonowane korzenie o najbardziej pożądanych cechach 

morfologicznych, poddano analizom chemicznym celem oceny wartości odżywczej. 

Odmianą standardową był mieszaniec Kazan F 1 , charakteryzujący się równomiernym 

wybarwieniem wewnętrznym korzenia, zarówno kory jak i rdzenia, oraz wysoką zawartością 

β-karotenu. Analiza zawartości składników odżywczych wykazała, że badane linie różniły się 

barwą oraz zawartością ß-karotenu i ekstraktu (Tabela 7). Najwyższą zawartością 

analizowanych składników, nieznacznie przewyższającą odmianę Kazan F 1 , wyróżniły się 

korzenie linii PWP5. Najwyższe wskaźniki wybarwienia (a, b i L) stwierdzono u linii PWP3 i 

PWP4. Wszystkie badane linie marchwi charakteryzowały się dużym wyrównaniem 

wewnątrzliniowym pod względem zawartości ß-karotenu i ekstraktu, o czym świadczą niskie 

współczynniki zmienności (V). Natomiast linie PWP3 i PWP4 odznaczały się wysokim 

współczynnikiem zmienności dla natężenia barwy, co wskazuje na ich małe wyrównanie 

wewnątrzliniowe pod względem tej cechy. 

Tabela 7. Wartość odżywcza płodnych linii marchwi 

Linia 

Zawartość 

ß-karotenu mg/kg 1 

Zawartość ekstraktu 

(%) 

Natężenie barwy 

jasność (L) czerwoność (a) żółtość (b) 

średnia V* średnia V* średnia V* średnia V* średnia V* 

PWP1 76.4 5.9 12.3 6.6 23.1 23.7 15.6 23.1 12.5 24.2 

PWP2 75.2 21. 10.7 8.5 25.8 41.0 21.7 13.1 16.6 17.2 

PWP3 74.3 29.2 11.9 4.5 42.1 53.2 34.1 69.9 24.3 63.7 

PWP4 63.6 15.0 10.1 5.9 43.8 73.2 37.8 77.6 27.3 77.5 

PWP5 93.6 18.4 15.8 15.0 - - - 

Zakres 63.6-93.6 5.9-29.2 10.1-15.8 4.5-15.0 23.1-43.8 23.7-73.2 15.7-37.8 13.1-77.6 12.5-27.3 17.2-77.5 

Kazan F 1 

kontrola 

*V (%) współczynnik zmienności 

86.31 21.8 9.41 9.57 29.62 5.01 16.89 69.81 13.76 8.01 

376

KAPUSTA GŁOWIASTA I PEKIŃSKA 

Ocena bioróżnorodności w fazie wegetatywnej i generatywnej 

Ocena wartości użytkowej oraz analiza cech morfologicznych kapusty pekińskiej 

Nasiona trzech otrzymanych w roku ubiegłym populacji kapusty pekińskiej (SMP/5, SMP/6, 

SMW/2) oraz odmian wzorcowych Bilko F 1 i Hilton F 1 zostały wysiane w szklarni w trzeciej 

dekadzie czerwca, następnie przepikowane i wysadzone na miejsce stałe 19 lipca w polu. 

Doświadczenie założono w układzie bloków losowanych w trzech powtórzeniach - po 30 

roślin w każdym, w rozstawie 50x30 cm. Ocena wyników badań została przeprowadzona po 

uzyskaniu dojrzałości zbiorczej roślin w trzeciej dekadzie września i pierwszej dekadzie 

października 2011 roku. Analizie poddano takie cechy jak: średnia masa główki, 

współczynnik kształtu, wypełnienie główek, barwa liści zewnętrznych, wczesność oraz 

poziom wyrównania wewnątrzliniowego. 

Tabela 8. Cechy morfologiczne i użytkowe genotypów kapusty pekińskiej 

Genotyp 

Średnia 

masa 

główki 

(kg) 

Współczynnik 

kształtu 

główki 1 

Wypełn. 

główek 2 

Barwa 

liści 

zewn. 3 

Wczesność 

Wyrównanie 

wewnątrzliniowe 4 

SMP/5 0,98 2,02 3 1 2 2 

SMP/6 0,84 2,12 3 1 1 2 

SMW/2 0,93 2,35 3 2 2 3 

Bilko F1 1,61 2,27 2 3 2 1 

Hilton F1 1,08 2,16 2 2 3 1 

1 Współczynnik kształtu: wysokość/szerokość główki 

2 Wypełnienie główek: 1- słabe, 2- średnie, 3- dobre 

3 Barwa liści zewnętrznych: 1- jasnozielona, 2- zielona, 3- ciemnozielona 

Oceniane genotypy kapusty pekińskiej charakteryzowały się masą główek poniżej 1 kg i były 

zbliżone pod względem tej cechy do odmiany Hilton F 1 (Tabela 8). Posiadały kształt 

cylindryczny, typowy dla form użytkowych uprawianych w Polsce. Wszystkie genotypy 

odznaczały się dobrym wypełnieniem główek oraz jasną (SMP/5, SMP/6) lub zieloną 

(SMW/2) barwą liści okrywających. Najwcześniejszym z ocenianych genotypów był SMP/6, 

najpóźniejszą zaś odmiana heterozyjna Hilton F 1 . Badane genotypy odznaczały się 

częściowym lub całkowitym brakiem wyrównania wewnątrzliniowego pod względem 

badanych cech, co jest typowe dla heterogenicznych form o nie ustabilizowanym genotypie. 

Ocena wybranych genotypów kapusty głowiastej białej pod względem produktywności 

nasion oraz poziomu samoniezgodności 

Wytypowane w roku 2010 na podstawie oceny cech morfologiczno-użytkowych genotypy 

kapusty głowiastej białej uzyskane z trzech linii IW 70, IW80 i IW90 ukorzeniono i poddano 

jarowizacji zimą 2010/2011. Wiosną 2011 roku wszystkie zjarowizowane rośliny wysadzono 

w szklarni celem otrzymania fazy generatywnej. Dla każdej z linii wybrano po cztery 

genotypy odznaczające się najlepszą zdrowotnością i dużą liczbą prawidłowo wykształconych 

pędów kwiatostanowych. W celu dokonania rozmnożenia generatywnego, każdą z roślin 

zapylano w fazie zielonego pąka, oraz na otwartym kwiecie. Po osiągnięciu dojrzałości 

zbiorczej łuszczyny suszono a nasiona ekstrahowano indywidualnie dla każdego z zapyleń. 

377

Tabela 9. Produktywność nasion wybranych genotypów kapusty głowiastej białej 

Genotyp/ 

sublinia 

Liczba nasion 

(szt.) 

Wydajność tworzenia nasion/łuszczynę 

(szt.) 

zapylenie w pąku na otwartym 

kwiecie 

zapylenie w pąku na otwartym 

kwiecie 

IW 70/3 152 56 9,13 1,10 

IW 70/6 395 24 19,50 0,47 

IW 70/7 251 9 15,20 0,18 

IW 70/8 264 30 10,70 0,75 

IW 80/3 7 0 1,00 0,00 

IW 80/4 45 5 2,10 0,00 

IW 80/9 110 0 7,50 0,00 

IW 80/1 114 19 4,64 0,18 

IW 90/2 315 0 25,40 0,00 

IW 90/3 181 4 19,00 0,10 

IW 90/9 211 2 5,30 0,07 

IW 90/8 256 0 11,10 0,00 

ogółem 2301 149 - - 

średnia 191,7 12,4 10,88 0,23 

Badane genotypy różniły się pod względem zdolności do wytwarzania nasion przy zapyleniu 

w fazie zielonego pąka, poziomem samoniezgodności oraz wydajnością tworzenia 

nasion/łuszczynę. W wyniku zapyleń w fazie zielonego pąka otrzymano ogółem 2301 nasion, 

zaś przy zapyleniu na otwartym kwiecie jedynie 149 nasion (Tabela 9). Średnia liczba 

nasion/roślinę dla wszystkich genotypów wynosiła 191.7 i 12.4 sztuk w zależności od 

przyjętego sposobu zapyleń wsobnych. Średnia wydajność tworzenia nasion w łuszczynie 

przy zapyleniu w fazie zielonego pąka wynosiła 10.88 szt., natomiast przy zapyleniu na 

otwartym kwiecie 0.23 szt. Największą liczbę nasion w wyniku zapylenia w pąku uzyskano 

dla sublinii IW 70/6 (395) i IW 90/2 (315), najniższą dla sublinii IW 80/3 (7). Częściową 

samozgodnością charakteryzowały się cztery sublinie z linii IW 70 (od 1,10 do 0,18 

nasion/łuszczynę), całkowitą samoniezgodnością – sublinie formy użytkowej IW 80. 

Przeprowadzone badania pozwoliły na otrzymania nasion kolejnego pokolenia wsobnego 

niezbędnych do analizy cech morfologiczno-użytkowych w kolejnych etapach badań oraz na 

określenie właściwej strategii krzyżowań z uwzględnieniem mechanizmów zabezpieczających 

przed samozapyleniem. 

Testy odpornościowe na czynniki biotyczne 

Warunki naturalnej infekcji w polu 

W warunkach polowych przeprowadzono ocenę podatności kapusty głowiastej i pekińskiej na 

kiłę (Plasmodiophora brassicae), chorobę o największym znaczeniu gospodarczym u roślin 

kapustowatych. Nasiona otrzymanych w roku ubiegłym trzech populacji kapusty 

pekińskiej: SMP/5, SMP/6, SMW/2), trzech populacji kapusty głowiastej IW70, IW80 i 

IW90 oraz odmiany wzorcowe dla kapusty pekińskiej (Bilko F 1 – odporna, Hilton F 1 - 

podatna) i kapusty głowiastej (Sława z Enkhuizen – podatna, Kilaton F 1 i Kilaxy F 1 – 

odporne) wysiano w szklarni w trzeciej dekadzie czerwca, następnie siewki przepikowano i 

wysadzono w polu w połowie maja 2011. 

Doświadczenie założono w układzie bloków losowanych, w trzech powtórzeniach po 10 

roślin. Ocenę stopnia porażenia przeprowadzono w drugiej połowie lipca na podstawie 5- 

stopniowej skali bonitacyjnej (0 - brak objawów, 4 – porażenie wszystkich korzeni). 

Genotypy z klasy 0 klasyfikowano jako całkowicie odporne, z klasy 1 i 2 – średnio odporne, a 

z klas 3 i 4 - całkowicie podatne). 

378

Tabela 10. Ocena stopnia porażenia genotypów kapusty głowiastej i pekińskiej przez kiłę 

kapusty (Plasmodiophora brassicae) w warunkach polowych 

Liczba roślin w klasach porażenia (%) DSI 

0 1 2 3 4 

Kapusta głowiasta biała 

IW70 27,08 25,00 10,42 25,00 12,51 1,47 

IW80 16,67 41,67 16,67 25,00 0,00 1,50 

IW90 12,50 14,58 16,67 47,92 8,33 2,03 

Sława z Enkhuizen 0,00 5,00 15,00 50,00 30,00 2,91 

Kilaton F1 100,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 

Kilaxy F1 96,00 4,00 0,00 0,00 0,00 0,03 

Kapusta pekińska 

SMP/5 53,45 3,45 13,79 24,14 5,17 1,20 

SMP/6 53,33 3,33 3,33 38,33 1,67 1,32 

SMW/2 0,00 4,08 16,33 77, 5 2,04 2,61 

Bilko F1 97,95 0,00 2,04 0,00 0,00 0,04 

Współczynnik podatności badanych linii kapusty głowiastej białej był zróżnicowany i wahał 

się od 1,47 (IW70) do 2,03 (IW90) podczas gdy odmiana podatna Sława z Enkhuizen 

charakteryzowała się współczynnikiem o wartości 2,91 (Tabela 10). Odporne mieszańce 

(Kilaton F 1 i Kilaxy F 1 ) nie wykazywały porażenia. Natomiast w każdej z badanych linii 

zaobserwowano rośliny bez objawów porażenia (12,5% - IW90, 16,7% - IW80, 27,1% - 

IW70). 

Dla linii kapusty pekińskiej SMP/5 i SMP/6 współczynnik podatności był niski 

(odpowiednio 1,20 i 1,32), natomiast znacznie wyższy dla linii SMW/2 (2,61). Odporna 

odmiana Bilko F 1 odznaczała się najwyższym poziomem odporności (0,04). Wśród populacji 

SMP/5 oraz SMP/6 liczną grupę roślin (ponad 50%) stanowiły rośliny o całkowitej 

odporności na kiłę kapusty. Całkowitą podatnością charakteryzowała się populacja SMW/2 u 

której większość roślin (80%) znajdowała się w trzeciej klasie porażenia. Przeprowadzona 

ocena wykazała zróżnicowany poziom odporności na kiłę kapusty badanych populacji i 

pozwoliła na przeprowadzenie selekcji roślin o wysokim stopniu odporności celem ich 

rozmnożenia generatywnego. 

W warunkach naturalnej infekcji oceniono poziom odporności na najważniejsze choroby 

kapusty pekińskiej takich jak Alternaria sp., bakteryjne gnicie powodowane przez Erwinia 

ssp oraz Pseudomonas ssp., pieprzową plamistość (Pseudomonas syringae pv. maculucola) 

oraz wewnętrzne brunatnienie liści (tip-burn). 

Tabela 11. Stopień porażenia form użytkowych kapusty pekińskiej przez najważniejsze choroby 

bakteryjne, grzybowe i fizjologiczne 

Genotyp 

Alternaria 

sp. 1 

Bakteryjne 

gnicie (Erwinia 

ssp, 

Pseudomonas 

ssp) 2 

Pieprzowa 

plamistość 

(Pseudomonas 

syringae pv. 

maculicola) 3 

Tipburn 

3 

SMP/5 3 30 2 2 

SMP/6 3 40 1 1 

SMW/2 3 40 2 2 

Bilko F1 3 20 0 0 

Hilton F1 3 40 0 1 

1 Skala porażenia środkowej części blaszki liściowej 1 – 10 (od 10 do 100%) 

2 % roślin z objawami porażenia przez patogena 

3 0 - brak objawów, 1 - pojedyncze drobne plamy, 2 - średni stopień porażenia, 3 - wysoki stopień porażenia 

379

Badane formy użytkowe posiadały średni poziom podatności na porażenie przez grzyby z 

rodzaju Alternaria sp. i nie różniły się pod względem tej cechy od odmian kontrolnych 

(Tabela 11). Jednocześnie posiadały one średni i wysoki poziom podatności na bakteryjne 

gnicie (do 40% roślin z objawami choroby). Wysoki poziom porażenia przez tę chorobę był 

spowodowany ekstremalnie niekorzystnymi warunkami pogodowymi z ciągłymi opadami 

deszczu w roku 2011. Nie stwierdzono w warunkach polowych odporności na pieprzową 

plamistość wśród ocenianych genotypów kapusty pekińskiej w przeciwieństwie do form 

kontrolnych. Najniższym poziomem porażenia przez pieprzową plamistość oraz słabszy 

poziom wewnętrznego brunatnienia liści (tip-burn) zanotowano dla genotypu SMP/6. 

Przeprowadzona ocena pozwoliła na dokonanie wyboru form użytkowych do dalszych badań 

w kolejnych etapach. 

Warunki sztucznej infekcji w fitotronie 

Podatność linii kapusty głowiastej i pekińskiej na E. carotovora badano przy pomocy testu 

krążkowego liści, które inokulowano poprzez wstrzykiwanie zawiesiny bakteryjnej w 

stężeniu 10 6 jtk · ml -1 . Zainokulowane krążki liściowe inkubowano w temperaturze 25 o C w 

ciemności przez okres 72 h. Po tym czasie dokonano oceny porażenia badanego materiału 

według sześciostopniowej skali porażenia: 0 (plama nieprzekraczająca kropli inokulacyjnej), 

5 (powyżej 90% porażonej powierzchni krążka liściowego). Stwierdzono, że zarówno linie 

kapusty głowiastej, jak i pekińskiej wykazywały niski stopień porażenia bakterią E. 

carotovora (Rysunek 3). 

Kapusta pekińska 

Kapusta głowiasta 

Rysunek 3. Reakcja wybranych linii kapusty pekińskiej i głowiastej na porażenie przez Erwinia 

carotovora. 

Ocenę odporności kapusty pekińskiej na A. brassicicola przeprowadzono na 5- 

tygodniowych roślinach w fazie 6-7 liści, stosując metodę opryskiwania. Rośliny 

inokulowano zawiesiną zarodników o stężeniu 1×10 5 zarodników · ml -1 z dodatkiem 0.25% 

roztworu agaru, następnie inkubowano w 25ºC przez okres 7 dni. Po tym czasie dokonano 

oceny porażenia według sześciostopniowej skali 0-5, gdzie 0 – brak objawów na liściach, 1 – 

< 10% powierzchni zainfekowanej, 2 – od 11 – 25%, 3 od 26 – 50%, 4 od 51 – 75%, 5 – > 

75% zainfekowanej powierzchni. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, że 

badane linie kapusty pekińskiej SMP 6 i SMP 5 były średnio podatne (odpowiednio średnie 

380

porażenie = 3.50 i 3.25) (Rysunek 4). 

Rysunek 4. Reakcja wybranych linii kapusty pekińskiej na porażenie przez A. brassicicola. 



1/ Liczba ocenianych gatunków warzyw pod kątem dalszego wykorzystania jako źródło 

bioróżnorodności i odporności. Plan – 3 gatunki. Wykoanie – 3 gatunki (marchew, 

kapusta głowiasta biała, kapusta pekińska). 

2/ Publikacje i instrukcje wdrożeniowe związanych z realizacją zadania. Plan - 1 publikacja. 

Wykoanie – 1 publikacja. 

Kozik E.U., Nowak R., Nowakowska M., Kosson R., 2011. Ocena cech użytkowych linii 

marchwi w fazie wegetatywnej. Nowości Warzywnicze 52: 15-23. 



Nawiązana współpraca z naukowymi ośrodkami zagranicznymi przyczyniła się do 

poszerzenia zmienności genetycznej i bioróżnorodności wybranych roślin warzywnych w 

zakresie gospodarczo ważnych cech użytkowych w tym odporności na choroby. 

381

Zadanie 6.6 „Identyfikacja markerów DNA sprzężonych z genami warunkującymi 

odporność na choroby stanowiące istotne zagrożenie w uprawie roślin warzywnych, 

przydatnych do selekcji genotypów odpornych” 



W okresie od 01.01.-31.12. 2011 roku planowane cele zostały osiągnięte w 100%. 


Podzadanie 1. 

Izolacja DNA z roślin pokolenia F 2 pomidora. 

Z samozapylenia pokolenia F 1 uzyskanego z krzyżowania linii odpornej M3070 i linii 

podatnej A100, otrzymano pokolenie mieszańcowe F 2 . Wykonano ocenę 

odporności/podatności na 114 roślinach pokolenia F 2 , jednej odmianie podatnej na FORL – 

Motelle i jednej odmianie odpornej - Blitz F 1, w warunkach sztucznej infekcji grzybem 

Fusarium oxysporum f. sp. radicis-lycopersici (Tabela 1). 

Rośliny zakażano w fazie pierwszego prawdziwego liścia wodną zawiesiną kultury patogena 

o stężeniu 2x10 4 zarodników/ml. Inokulację przeprowadzono poprzez zanurzenie korzeni 

siewek w zawiesinie zarodników przez 5 min. Po inokulacji siewki zostały wysadzone do 

substratu torfowego wymieszanego z piaskiem w stosunku 1:1 i umieszczone w warunkach 

kontrolowanych (temp. 25 o C dzień i 18 o C noc). Obserwację zdrowotności badanego 

materiału prowadzono po 21 dniach od inokulacji oceniając stopień porażenia części 

korzeniowej każdej rośliny wg pięciostopniowej skali porażenia: 

0 – bez widocznych objawów porażenia 

1 – lekkie odbarwienie korzeni, pojedyncze nekrotyczne plamki 

2- silne zbrązowienie korzeni, kilka nekrotycznych plamek na korzeniu głównym i 

hypokotylu 

3 – silne zbrązowienie korzeni, kilkanaście nekrotycznych plam na korzeniu głównym i 

hypokotylu 

4 – bardzo silne zbrązowienie korzeni ze zlewającymi się nekrotycznymi plamami szyjki i 

korzeni prowadzące do zamierania roślin, oraz obliczono wskaznik podatności DSI (ang. 

disease susceptibility index) roślin na fuzaryjną zgorzel szyjki i podstawy łodyg ) według 

wzoru: 

gdzie: n - liczba roślin w danej klasie porażenia 

p – klasa porażenia 

k – suma roślin w danej populacji 

Tabela 1. Reakcja roślin pomidora na porażenie przez izolat 975 FoRL w warunkach 

fitotronowych 

Liczba roślin w poszczególnych 

klasach porażenia (szt.) Suma roślin 

Obiekt Pokolenie 

DSI 

testowanych 

0 1 2 3 4 

M3070 P1 5 10 1 16 0.8 

A100 P2 2 5 3 10 3.1 

Motelle (S) 3 3 4 10 3.1 

Blitz F 1 (R) 4 6 10 0.6 

FR4/2/10 F 2 25 32 29 17 11 114 1.6 

382

Izolacja DNA 

Izolację genomowego DNA z 0.5-1.0 grama liści pomidora wykonano wg procedury 

opisanej dla zestawu DNeasy Plant Mini Kit (Qiagen). DNA izolowano z 100 roślin 

pokolenia F 2 . Stężenie oraz czystość uzyskanego DNA określano w biofotometrze firmy 

Eppendorf oraz na 0.8% żelu agarozowym. Wykonana izolacja DNA z roślin pomidora 

umożliwila uzyskanie DNA o współczynniku OD 260 /OD 280 wynoszącym 1.6-1.8. 

Analiza polimorfizmu zbiorczych prób segregantów 

Do identyfikacji markerów DNA sprzężonych z genem Frl warunkującym odporność roślin 

pomidora na Fusarium oxysporum f. sp. radicis-lycopersici wybrano metodę BSA (ang. bulk 

segregant analysis, analiza zbiorczych prób segregantów). Na podstawie wyników oceny 

odporności /podatności roślin pokolenia F 2 na FORL (Tabela 1) przygotowano dwie zbiorcze 

próby DNA z roślin odpornych i podatnych (klasa porażenia „0” i klasa porażenia „4”). 

Każda próba składała się z połączonych ilościowo próbek DNA z 10 roślin. Zbiorcza próba 

DNA roślin odpornych pokolenia F 2 obejmowała homozygoty i heterozygoty względem 

locus Frl. 

Do analizy polimorfizmu zbiorczych prób DNA z roślin pokolenia F 2 użyto 14 starterów 

RAPD, które różnicowały linie rodzicielskie. 

Mieszanina reakcyjna, o objętości końcowej 20µl, zawierała: 20mM Tris-HCL pH8.4, 

50 mM KCL, 3 mM MgCl 2 , po 0.1 mM każdego z deoksynukleotydów, 0.3µM startera, 

1 U polimerazy Taq (Invitrogen), 0.001% żelatyny, 20 ng DNA. 

Reakcję PCR-RAPD przeprowadzono w termocyklerze GeneAmp 9700 zaprogramowanym 

następująco: 1 cykl 94 o C – 1 min., 45 cykli: 92 o C – 15 sek., 36 o C – 25 sek., 72 o C – 74 sek., 

1 cykl 72 o C – 5 min. 

Produkty amplifikacji identyfikowane były elektroforetycznie w 1.4% żelu agarozowym w 

buforze TBE (Tris-boran-EDTA) po barwieniu bromkiem etydyny. 

Wyniki 

Na podstawie badań zbiorczych prób DNA z roślin pokolenia F 2 wyróżniono 2 markery 

RAPD : OPA12 1400 i OPC08 1100 , które były powielane w sposób polimorficzny dla odpornej 

próby DNA z roślin pokolenia F 2 oraz 1 marker OPC08 790 specyficzny dla linii podatnej. 

Natomiast pozostałe 11 markerów RAPD powielane były w podatnej i odpornej próbie 

DNA. 

Podzadanie 2. 

Ocena polimorfizmu zbiorczych pul DNA z pojedynków F 2 dla wybranych 

polimorficznych markerów RAPD i ISSR oraz ocena sprzężenia genetycznego 

wyróżnionych markerów DNA z genem odporności na podstawie badań pojedynków F 2 . 

Ocena sprzężenia genetycznego wyróżnionych markerów RAPD na podstawie badań 

pojedynków F 2 . 

Badano amplifikację DNA dla 100 roślin F 2 (Tabela 2). 

Marker OPC08 o długości 1100 par zasad (pz) powielany był dla linii rodzicielskiej odpornej 

na FORL- M3070 i dla wszystkich roślin pokolenia F 2 w klasie prażenia 0, 1. Obecność 

markera OPC08 1100 obserwowano również w 26 roślinach w klasie porażenia 2 .Nie 

identyfikowano fragmentu DNA o długości 1100 pz w profilach amplifikacyjnych roślin 

pokolenia F 2 w klasie porażenia 3 i 4 (Tabela 2, Fot.1). 

Marker RAPD OPC08 790 był wyróżnikiem allelu recesywnego dla podatnej na FORL linii 

A100 i wszystkich roślin pokolenia F 2 w klasie porażenia 3 i 4 (brak obecności markera 

OPC08 1100 ), co świadczy, że są to rośliny podatne na Fusarium oxysporum f. sp. radicislycopersici 

(Tabela 2, Fot.1). 

Zbadano obecność specyficznych fragmentów DNA markera OPC08 1100 i OPC08 790 dla 100 

383

oślin pokolenia F 2 . Dla wszystkich 27 genotypów w klasie porażenia 3 i 4 uzyskano profile 

amplifikacyjne jak dla podatnej linii A100. Natomiast wśród 73 roślin w klasie porażenia 0, 

1 i 2 wyróżniono: 23 rośliny odporne, które w swoich profilach amplifikacyjnych posiadały 

fragment DNA o długości 1100 pz (genotypy homozygotyczne względem locus Frl), 50 

odpornych genotypów heterozygotycznych względem locus Frl (w profilach 

amplifikacyjnych występują dwa fragmenty DNA o długości 1100 i 790 pz), (Tabela 2, 

Fot.1). 

Zbadano obecność fragmentu DNA markera OPA12 1400 w 100 roślinach pokolenia F 2 

pomidora. Marker OPA12 1400 był wyróżnikiem genu Frl w 21 genotypach – klasa porażenia 

„0”, 23 genotypach – klasa porażenia „1” i 27 genotypach – klasa porażenia „ 2” (Tabela 2, 

Fot. 2). 

Sprawdzono obecność markerów OPC08 1400 , OPC08 790 oraz OPA12 1400 w odmianach 

kontrolnych, odpornych na FORL (Blitz F 1 , Momor, Mospomor, Mogeor) i podatnych 

(Motelle). 

We wszystkich odmianach odpornych badania markerów OPC08 1100 , OPC08 790 potwierdziły 

obecność locus Frl w stanie homozygoty (genotypy Frl/Frl). Obecność markera OPC 790 

stwierdzono w podatnej odmianie Motelle (Fot.3). 

Marker OPA12 1400 jest markerem dominującym, co oznacza, że taki sam obraz amplifikacji 

markera uzyskamy dla genotypów posiadających jeden lub dwa takie same allele w locus 

markerowym. Dla wszystkich odmian odpornych wykazano obecność dominującego allelu 

Frl (Fot.3). 

Tabela 2. Identyfikacja markerów RAPD dla roślin pokolenia F 2 

Marker 

Klasa porażenia 

OPA12 1400 0 

1 

2 

3 

4 

OPC08 1100 0 

1 

2 

3 

4 

OPC08 790 0 

1 

2 

3 

4 


analizowanych 

roślin 

21 

23 

29 

17 

10 

21 

23 

29 

17 

10 

21 

23 

29 

17 

10 

Obecność 

markera 

21 

23 

27 

- 

- 

21 

23 

26 

- 

- 

10 

15 

25 

17 

10 

Ponieważ nie stwerdzo fragmentu DNA sposób polimorficzny przy zastosowaniu metody 

ISSR dla komponentów rodzicielskich, analiza polimorfizmu zbiorczych prób DNA 

obejmowała tylko markery DNA. 

Ocena polimorfizmu DNA komponentów rodzicielskich roślin ogórka przy użyciu 

metody RAPD. 

Materiał badawczy stanowiły dwie linie odporne na mączniaka rzekomego ogórka: DM49, 

DM135 (pochodzenie Indie) i jedna linia podatna DM1 (pochodzenie Turcja). 

Analizę polimorfizmu DNA komponentów rodzicielskich, jako wstępny etap identyfikacji 

384

markerów RAPD (Random Amplified Polymorphic DNA, losowo amplifikowane 

polimorficzne DNA) sprzężonych z genem dm warunkującym odporność na 

Pseudoperenospora cubensis (Berk. et Curt.) Rostov., wykonano przy użyciu 60 starterów 

RAPD, serie: OPA, OPG, OPX, firmy Operon Technologies (Alameda, Calif). 

Do amplifikacji użyto mieszaninę reakcyjną o objętości 20 µl, która zawierała: 20 mM Tris- 

HCl pH8.4, 50 mM KCl, 2.5 mM MgCl 2 , po 0.1 mM każdego z deoksynukleotydów, 0.3µM 

startera, 1 U polimerazy Taq (Invitrogen), 0.01% żelatynę, 20 ng DNA. 

Amplifikację DNA przeprowadzono w termocyklerze GeneAmp 9700 w następujących 

warunkach: wstępna denaturacja w temperaturze 94 o C przez 1 min., a następnie 45 cykli 

złożonych z trzech etapów: denaturacja 92 o C przez 15 sek., przyłączanie startera w temp. 

36 o C przez 25 sek., synteza komplementarnej nici DNA w temp. 72 o C przez 74 sek., 

zakończenie syntezy DNA 72 o C przez 5 min. 

Każdą reakcję PCR-RAPD wykonano dwukrotnie. 

Produkty amplifikacji identyfikowano elektroforetycznie w 1.4% żelu agarozowym w 

buforze TBE (Tris-boran-EDTA) po barwieniu bromkiem etydyny. 

Ze względu na ograniczona powierzchnię fitotronu i szklarni nie można w ciągu jednego 

roku otrzymać populacji roślin pokolenia F2 dwóch gatunków (pomidor, ogórek) i dlatego 

też nie można wykonać biologicznej oceny pod względem odporności badań molekularnych 

dotyczących ogórka. Badania te będą realizowane po ukończeniu badań dotyczących 

pomidora. 

Wyniki 

Wyselekcjonowano 5 starterów RAPD, które generowały fragmenty DNA specyficzne dla 

linii odpornych. Długości polimorficznych fragmentów DNA charakterystycznych dla linii 

odpornych na mączniaka rzekomego ogórka wynosiły: OPA07 – 900 par zasad, 

OPA09 – 1100 par zasad, OPG10 -1300 par zasad, OPG12- 2500 par zasad, OPX06- 850 par 

zasad (Fot.4). Dla linii podatnej zidentyfikowano jeden marker RAPD - OPA17 600 

UDZIAŁ W KONFERENCJACH, SYMPOZJACH I WARSZTATACH 

KRAJOWYCH 

Tytuł posteru: Use of DNA markers in tomato breeding 

Autor: M. Staniaszek, W. Marczewski, E. Kozik, M. Nowakowska, W. Szczechura 

Organizator: Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie, 

Polska Federacja Biotechnologiczna, Komitet Biotechnologiczny PAN, Małopolskie 

Centrum Biotechnologii, Targi w Krakowie 

Miejsce: Kraków 

Termin: 12-15 październik 2011 



1/ Liczba izolacji DNA z roślin pomidora pokolenia F 2 . Plan - 100 roślin. 

Wykonanie – 100 roślin. 

Izolację genomowego DNA z 0.5-1.0 grama liści pomidora wykonano wg procedury 

opisanej dla zestawu DNeasy Plant Mini Kit (Qiagen). DNA izolowano z 100 roślin 

pokolenia F 2 . Stężenie oraz czystość uzyskanego DNA określano w biofotometrze firmy 

Eppendorf oraz na 0.8% żelu agarozowym. Wykonana izolacja DNA z roślin pomidora 

umożliwila uzyskanie DNA o współczynniku OD 260 /OD 280 wynoszącym 1.6-1.8. 

2/ Liczba markerów RAPD użytych do oceny polimorfizmu zbiorczych pul DNA z 

pojedynków F 2 pomidora. Plan – 14 markerów RAPD. Wykonanie - 14 markerów 

RAPD. 

385

Markery, które różnicowały linie rodzicielskie (14 markerów) wykorzystano do badań 

zbiorczych prób DNA, (ang. BSA-bulk segregant analysis, analiza zbiorczych prób 

segeregantów), które zostały przygotowane dla roślin pokolenia F 2 , na podstawie wyników 

oceny odporności/podatności na Fusarium oxysporum f. sp. radicis-lycopersici. 

Przygotowano po dwie zbiorcze próby DNA z roślin odpornych i podatnych. Na podstawie 

badań zbiorczych prób DNA z roślin pokolenia F 2 wyróżniono 2 markery RAPD: OPA12 1400 , 

OPC08 1100 , które były amplifikowane dla odpornej próby zbiorczej DNA i jeden marker 

OPC08 790 specyficzny dla podatnej próby zbiorczej DNA. Zbadano amplifikację DNA dla 

100 roślin F 2 pod kątem wyróżnionych markerów. Zgodność detekcji wyróżnionych 

markerów z oceną odporności/podatności na Fusarium oxysporum f. sp. radicis-lycopersici 

jest potwierdzeniem silnego sprzężenia tych markerów z locus Frl. 

3/ Liczba starterów RAPD użytych do analizy polimorfizmu DNA form rodzicielskich roślin 

ogórka. Plan - 60 starterów RAPD. Wykonanie - - 60 starterów RAPD. 

Jako wstępny etap identyfikacji markerów RAPD sprzężonych z genem dm warunkującym 

odporność na Pseudoperenospora cubensis (Berk. et Curt.) Rostov.,wykonano analizę 

polimorfizmu DNA form rodzicielskich (dwie linie odporne: DM49, DM135 i jedna linia 

podatna DM1) przy użyciu 60 starterów RAPD, serie: OPA, OPG, OPX, firmy Operon 

Technologies (Alameda, Calif). Zidentyfikowano 5 markerów RAPD jako wyróżniki linii 

odpornych i 1 marker RAPD specyficzny dla linii podatnej. 

4/ Publikacje i instrukcje wdrożeniowe związanych z realizacją zadania. Plan – 1 

publikacja. Wykonanie -1 publikacja. 

Szczechura W., Staniaszek M., Habdas H. 2011. Tomato molecular markers. Veg. Crop Res. 

Bull. vol.74: 5-23. 



Nie prowadzono współpracy z partnerami w realizacji zadania. 

386

Klasa porażenia „0” Klasa porażenia „1” Klasa porażenia „2” 

M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 M 1 2 10 11 12 13 14 15 16 M 1 2 17 18 19 20 21 22 23 

790 pz 

1100 pz 

Klasa porażenia „3” Klasa porażenia „4” 

M 1 2 24 25 26 27 28 29 30 M 1 2 31 32 33 34 35 36 37 

Fot. 1. Amplifikacja DNA przy użyciu startera OPC08 

1- Linia odporna na FORL, M3070 

2- Linia podatna na FORL, A 100 

3- 37 – amplifikacja DNA z pojedynczych roślin pokolenia F2 

← - polimorficzny fragment DNA, 1100 pz 

- polimorficzny fragment DNA, 790 pz 

387

Klasa porażenia „0” Klasa porażenia „1” Klasa porażenia „2” 

M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 M 1 2 10 11 12 13 14 15 16 M 1 2 17 18 19 20 21 22 23 

1400 pz 

Klasa porażenia „3” Klasa porażenia „4” 

M 1 2 24 25 26 27 28 29 30 M 1 2 31 32 33 34 35 36 37 

Fot. 2. Amplifikacja DNA przy użyciu startera OPA12 

1- Linia odporna na FORL, M3070 

2- Linia podatna na FORL, A 100 

3- 37 – amplifikacja DNA z pojedynczych roślin pokolenia F2 

← - polimorficzny fragment DNA, 1400 pz 

M – wzorzec mas DNA, 100 pz 

388

OPC08 1100 , OPC08 790 

M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 

1100 pz 

790 pz 

A 

OPA12 1400 

M 1 2 3 4 5 6 7 8 9 

1400 pz 

Fot. 3. Identyfikacja markerów OPC08 1100 , OPC08 790 , OPA12 1400 w odmianach i mieszańcach F 1 

pomidora. 

1 – linia odporna M3070 

2 – linia odporna M3063 

3 – linia podatna A100 

4 – Mogeor, odmiana odporna 

5 – Momor, odmiana odporna 

6 – Blitz F 1 , klasa porażenia „0” 

7 – Blitz F 1 , klasa porażenia „1” 

8 – Mospomor, odmiana odporna 

9 – Motelle, odmiana podatna 

M – wzorzec mas DNA, 100 pz 

Polimorficzny fragment DNA 

B 

389

OPA07 OPA09 OPG10 

M 1 2 3 1 2 3 M 

1 2 3 

1300pz00p 

900pz 

1100pz 

M 

OPX06 

OPG12 

1 2 3 M 1 2 3 

2500pz 

850pz 

Fot.4. Analiza polimorfizmu DNA komponentów rodzicielskich roślin ogórka przy użyciu metody 

RAPD 

1- DM49, linia odporna na Pseudoperenospora cubensis (Berk. et Curt.) Rostov 

2- DM135, linia odporna na Pseudoperenospora cubensis (Berk. et Curt.) Rostov 

3- DM1, linia podatna na Pseudoperenospora cubensis (Berk. et Curt.) Rostov 

← polimorficzny fragment DNA 

M – wzorzec mas DNA, 100 pz (par zasad) 

390

Zadanie 6.7 „Poznanie czynników warunkujących odporność roślin warzywnych na 

patogeny (wirusy, grzyby, bakterie) z uwzględnieniem cech anatomicznych, 

cytologicznych i biochemicznych” 





Podzadanie 1. 

Histologiczna analiza pędu i korzenia roślin (kutikula, aparaty szparkowe, włoski, 

włośniki, miękisz palisadowy i gąbczasty) liści oraz tkanek przewodzących (ksylem, 

floem) pod katem poszukiwania strukturalnych cech (markerów) związanych z 

odpornością na zastosowany czynnik stresogenny wybranych gatunków roślin 

warzywnych. 

Uzyskane wyniki badań nad czynnikami warunkującymi odporność roślin warzywnych na 

patogeny z uwzględnieniem cech anatomicznych, cytologicznych i biochemicznych. 

Wyniki badań obejmują histologiczną analizę pędów roślin, głównie liści, w których 

zarówno przez makroskopowe obserwacje morfologiczne oraz metodami mikroskopowymi 

oceniono wpływ pięciu stresogennych czynników biotycznych na zmiany zewnętrzne roślin, 

jak i tkanek oraz komórek trzech gatunków warzyw (kapusta pekińska, pomidor, ogórek) 

(Tabela. 1,2,3,4). 

Kapusta pekińska. 

Przeprowadzone dwa doświadczenia wazonowe (w pojemnikach) w warunkach polowych z 

kapusta pekińską miały na celu ograniczenie występowania objawów tipburn (zasychania 

brzegów liści zwijających główkę)(Fot.1) przez zróżnicowane nawożenie dolistne. 

Zanotowano najmniejsze objawy tipburn i wtórnych chorób bakteryjnych powodujących 

zagniwanie liści po traktowaniu roślin Wapnovitem 1,5% i saletrą wapniową (Fot.2)(Tab. 1). 

Pomidor. 

Na podstawie doświadczeń szklarniowych z roślinami różnych odmian pomidora oceniono 

90 roślin reprezentujących 9 odmian pod kątem wrażliwości na mączniaka prawdziwego 

powodowanego przez grzyb patogeniczny Oidium neolycopersici (Tabela 2). Rośliny z tego 

doświadczenia posłużyły również do oceny wrażliwości poszczególnych odmian pomidora 

na pasożytniczą roślinę Phelipanche ramosa (Tabela 3). Wykonano również analizę 

mikroskopową liści pomidora z objawami Nicotina virus (Fot.3,4). 

Ogórek. 

W teście badania stopnia wrażliwości linii hodowlanych ogórka wykazano różnice w 

strukturze tkanek liści porażonych Pseudoporonospora cubensis , patogenem wywołującym 

mączniaka rzekomego. Zaobserwowano, iż epiderma liści roślin odpornych na mączniaka 

rzekomego charakteryzuje się mniejszą liczbą aparatów szparkowych (Fot.5) niż epiderma 

roślin podatnych na chorobę (Fot. 6). Aparaty szparkowe są miejscem wnikania zarodników 

infekcyjnych i wyrastania strzępek konidiotwórczych patogenu. Mniejsza liczba aparatów 

szparkowych jest cechą korzystną dla roślin ogórka selekcjonowanych pod kątem odporności 

na porażenie przez Pseudoporonospora cubensis ponieważ ogranicza liczbę dostępnych dla 

patogenu naturalnych otworów, które są niezbędne dla procesu infekcji oraz zarodnikowania 

sprawcy mączniaka rzekomego. 

Wykonane pomiary wskazują także, że liście roślin odpornych na mączniaka rzekomego 

mają większą grubość niż liście roślin podatnych, co jest spowodowane różnicami w 

grubości zarówno epidermy górnej i dolnej strony liści, jak i miękiszu palisadowego i 

391

gąbczastego (Tabela 4 ; Fot.7, 8). 

Tabela 1. Wpływ nawozów dolistnych na występowanie tipburn i zagniwanie kapusty 

pekińskiej. 

Nawozy 

dolistne 

Obserwacje tipburn w skali 0 - 4 Procent uszkodzeń od 

oprysków 

10.06 17.06 24.06 1.07 7.07 17.06 24.06 1.07 

Stopień 

zagniwania 

0 – 4 

Średnia 

masa 

główki w 

kg 

Kontrola 0,85 1,10 1,45 1,85 2,40 1 0 20 30 2,6 1,39 

Tytanit 0,73 1,14 1.46 1,95 2,69 0 27,3 18,2 2,7 1,7 

Chelat 0,4% 0,80 1,15 ,35 1,60 2,15 60 100 100 2,4 1,81 

Chelat 0,8% 0,95 1,20 1,80 2,05 2,40 100 100 70 2,4 1,78 

Wapnovit 1,% 0,80 0,90 0,90 1,20 1,60 0 80 90 1,7 1,72 

Wapnovit 

1,5% + 

Mikrovit 

0,55 0,65 0,70 0,90 1,65 30 90 100 2,2 2,11 

Wapnovit 1% 0,70 0,95 0,90 1,20 2,35 0 60 60 2,6 1,71 

+ Mikrovit 

Saletra 0,65 0,65 0,75 1,00 1,35 0 50 70 1,4 1,7 

wapniowa 

NP Ca 0,4% 0,70 1,00 1,10 1,69 2,50 9 40 20 3,0 1,48 

NP Ca 0,8% 0,55 0,95 1,10 1,50 2,15 0 80 80 2,3 1,7 

NP Ca 1,6% 0,95 1,35 1,65 1,45 2,05 0 100 80 2,4 1,41 

PK Ca 0,4% 0,55 0,95 1,20 1,80 2,00 20 50 70 2,3 1,83 

PK Ca 0,8% 0,70 1,20 1,55 1,95 2,45 70 80 90 2,6 1,65 

PK Ca 1,6% 0,65 1,15 1,50 1,75 2,15 100 100 100 1,7 1,53 

Tabela 2. Liczba komórek w epidermie liści z haustoriami Oidium neolycopersici u roślin 

różnych odmian pomidora charakteryzujących się różną zróżnicowaną wrażliwością na 

mączniaka prawdziwego. 

Lp. 

Odmiany 

mieszańcowe 

F 1 

% roślin pomidora 

porażonych przez 

Oidium neolycopersici 

Średnia liczba komórek epidermy liścia z 

objawami nekrozy i haustoriami grzyba 

0,5cm 2 powierzchni liścia 

1 Growdena 20 29 

2 Grace 10 14 

3 Admiro 0 0 

4 Zouk 40 58 

5 Flexion 10 17 

6 Euforia 30 35 

7 Bigdena 10 21 

8 Starbuk 10 19 

9 Faustina 30 42 

392

Tabela 3. Rozwój zarazy gałęzistej na roślinach różnych odmian pomidora. 

Lp. 

Odmiany 

mieszańcowe 

F 1 

% roślin pomidora 

porażonych 

P.ramosa 

Średnia liczba pędów 

P.ramosa/roślina pomidora 

25.07 9.08 24.08 5.09 12.09 

1 Growdena 0 - - - - - 

2 Grace 33,3 - - 2 4 6 

3 Admiro 50 - - 3 6 8 

4 Zouk 83,3 3 4 6 10 15 

5 Flexion 16,6 - - 1 1 - 

6 Euforia 33,3 - 2 3 6 8 

7 Bigdena 16,6 - - - - 1 

8 Starbuk 16,6 - - - - 2 

9 Faustina 66,7 - 2 3 5 7 

Tabela 4. Cechy charakterystyczne tkanek liścia linii hodowlanych ogórka odpornych i 

podatnych na mączniaka rzekomego Pseudoperonospora cubensis. 

Lp. 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

Linie 

hodowlane 

Szer. warstwy 

epidermygórna 

(µm) 

Szer. warstwy 

miękiszu 

palisadowego 

(µm) 

Szer. warstwy 

miękiszu 

gąbczastego 

(µm) 

Szer. warstwy 

epidermydolna 

(µm) 

Szer. 

liścia 

(µm) 

CH2-17 

odporna 

12,34 32,37 68,62 9,54 129,99 

CH4-6 

odporna 

11,67 32,56 68,29 13,62 123,72 

CH4-12 

59,91 

16,78 35,29 

odporna 

15,07 113,13 

CH29-3 

odporna 16,75 46,48 118,34 10,55 203,34 

CH1-1 

podatna 

DM1-15 

podatna 

DM1-2 

podatna 

13,14 28,78 60,20 9,36 108,51 

8,52 26,30 61,30 8,78 

103,17 

13,01 31,03 74,81 7,90 135,25 

393

Fot.1.2. Zdrowa roślina kapusty pekińśkiej po traktowaniu saletrą wapniową (Fot.1) i roślina 

kotrolna (Fot.2) z typowymi objawami tipburn (zamierania brzegów liści zwijających 

główkę) choroby powodowanej brakiem wapnia 

Fot.3,4. Powierzchnia dolnej strony liścia pomidora zdrowego (Fot.3) i z objawami mozaiki 

tytoniu powodowanej przez Nicotiana virus (Fot.4). Różnice morfologiczne widoczne w 

kształcie włosków i komórek podstawowych epidermy liści świadczą o nekrotycznym 

charakterze zmian tej tkanki prowadzących do zamierania całego liścia na skutek porażenia 

wirusem. 

394

Fot.5, 6 Epiderma liści ogórka rośliny linii hodowlanej: odpornej CH4-12 (Fot.5) i podatnej 

CH1-1 (Fot.6) na mączniaka rzekomego. Preparaty mikroskopowe wykonano z epidermy 

izolowanej (zdzieranej) z górnej strony liści przy pomocy taśmy klejącej po barwieniu 2 % 

błękitem aniliny w 1% boraksie. 

Fot.7,8. Przekroje poprzeczne liści ogórka odpornego (Fot.7) i podatnego (Fot.8) na 

mącznika rzekomego. 



Kraj, miejscowość i okres pobytu: Włochy, Martina Franca, 07.06.2011-12.06.2011r. 

(1 osoba) mgr Anna Stępowska – Wykonawca zadania 6.7 PW 

Udział w 11 th Word Congress on Parasitic Plants. Prezentacja referatu naukowego i posteru pt. 

„Morphological. Response of the tomato (lycopersicon esculentum mill.) To the parasitic weed – 

phelipanche ramosa l. Pomel and the pathogen – Oidium neolycopersici L. Kiss. 

Wymierne korzyści wynikające z udziału w kongresie: 

1. Poznano metody hodowli roślin warzywnych z cechami odporności na choroby 

wywoływane przez patogeny i pasożyty roślinne, metody te zostaną wprowadzone w 

badaniach prowadzonych w zadaniu 6.7. 

2. Zapoznano się z najnowszymi technikami mikroskopowymi stosowanymi w ocenie 

porównawczej roślin odpornych i podatnych na działanie stresotwórczych czynników 

biotycznych w tym wirusów, bakterii i grzybów. 

395



1/ Liczba gatunków. Plan – 3 gatunki warzyw. Wykonanie - 3 gatunki warzyw: pomidor, 

ogórek, kapusta pekińska. 

2/ Liczba czynników stresogennych: Plan – 5 czynników. Wykonanie – 5 czynników. 

(1. Oidium neolycopesici, 2. Nicotiana virus, 3. Phelipanche ramosa – pomidor, 4. 

Pseudoperonospora cubensis - ogórek, 5. stymulacja tipburn-kapusta pekińska). 

3/ Publikacje i instrukcje wdrożeniowe związanych z realizacją zadania. Plan - 1 publikacje. 

Wykonanie – 1 publikacja. 

Dyki B., Borkowski J. 2011. Doświadczenia w uprawie kapusty pekińskiej. Hasło 

Ogrodnicze. 5: 117-121. 



Partnerem w realizacji zadania 6.7 P.W. jest Laboratorium Mikroskopii Elektronowej 

Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie. Instytut Biologii 

PAN. W ramach usług obcych udostępniono wykonawcom zadania 6.7 PW aparaturę 

badawczą: napylarkę do napylania złotem preparatów mikroskopowych z materiału 

roślinnego i elektronowy mikroskop skaningowy do analizy tych preparatów. 

396

Zadanie 6.8 Opracowanie metod oceny i selekcji roślin oraz wyodrębnienie źródeł 

odporności na najważniejsze patogeny roślin warzywnych 





Podzadanie 1. 

Określenie optymalnych warunków inokulacji, inkubacji i pomiarów poziomu 

odporności dla poszczególnych gatunków warzyw i ich patogenów, kontynuacja oceny 

zdolności chorobotwórczych zgromadzonych izolatów patogenów. 

Określenie optymalnych warunków inokulacji, inkubacji i pomiarów poziomu 

odporności dla kapusty głowiastej i pomidora 

Celem badań prowadzonych w bieżącym roku jest optymalizacja metody testowania roślin 

kapustowatych oraz pomidora pod względem odporności na alternariozy w warunkach 

kontrolowanych. 

W przypadku roślin kapustowatych przeprowadzono szereg testów zarówno z 

wykorzystaniem całych roślin (in vivo), jak i odciętych liści (in vitro) w celu zbadania 

wybranych czynników wpływających na rozwój choroby u roślin krzyżowych. W ramach 

realizowanego tematu badano wpływ następujących czynników na intensywność porażenia 

roślin/liści (w zależności od zastosowanego testu): źródło inoculum, wiek liścia, stężenie 

inoculum, temperatura inkubacji, przygotowanie materiału liściowego sposób przygotowania 

inokulum oraz wiek roślin. Badaniami objęto wybrane linie kapusty głowiastej (IW06009, 

IW08009) oraz dzikich gatunków Brassica (Sinapis alba, Camelina sativa). 

Źródło inoculum. Inokulum przygotowywano z konidiów bezpośrednio pobranych z porażonej 

tkanki roślinnej lub z kultur grzyba Alternaria brassicicola utrzymywanych na sztucznej 

pożywce. W drugim przypadku wzrost kultur patogena przeprowadzano na podłożu PDA, na 

którym wzrost grzyba i efektywna spontaniczna sporulacja zachodzą w temperaturze 25 ºC w 

ciemności. W celu otrzymania inokulum porażoną tkankę lub szalkę z kulturą grzyba zalewano 

niewielką ilością sterylnej wody, a następnie delikatnie ścierano powierzchnię pędzelkiem 

otrzymując zawiesinę zarodników. Inokulum filtrowano przez kilka warstw gazy, aby usunąć 

pozostałości grzybni. Tak przygotowane inokulum o stężeniu 5×10 4 zarodników/ml nanoszono na 

liście, które następnie inkubowano w 25 ºC przez okres 7 dni. Po tym czasie przeprowadzono 

pomiar średnicy plam powstałych w wyniku porażenia. Na podstawie uzyskanych wyników 

stwierdzono, że intensywność porażenia była znacznie wyższa, gdy inokulum sporządzano z 

zarodników zebranych ze świeżo porażonej tkanki (Rys. 1). 

397

Rys. 1. Intensywność porażenia liści roślin krzyżowych w zależności od źródła inokulum 

Wiek liścia. Przeprowadzono cztery testy liściowe, w których porównywano stopień 

nasilenia objawów chorobowych na pięciu pierwszych liściach (1 - liść najstarszy, 5 – liść 

najmłodszy) kapusty głowiastej na podstawie średnicy plamy nekrotycznej powstałej wskutek 

inokulacji. Pozostałe warunki inokulacji utrzymywano jak w testach poprzednich. Średnia z 

czterech testów liściowych wykazała, że najbardziej porażane były liście najstarsze (Rys. 2). 

Rys. 2. Wpływ wieku liścia na intensywność porażenia kapusty głowiastej 

W ostatnim kwartale dokonano modyfikacji testu liściowego zastępując nanoszenie kropli 

inokulacyjnej opryskiem całej powierzchni liścia. Przeprowadzone testy wykazały korelację 

wyników pomiędzy metodą kroplową i opryskiwaniem liścia, przy czym na korzyść tej 

ostatniej metody przemawia fakt, iż oceny porażenia można dokonać znacznie wcześniej 

(trzecia doba inkubacji) niż przy teście kroplowym (siódma doba). W związku z tym 

przeprowadzono dodatkowe testy, w których ponownie zbadano wpływ wieku liścia na 

stopień ich porażenia stosując metodę opryskiwania. Z połowy liści każdej linii wilgotnym 

wacikiem delikatnie ścierano wosk, natomiast druga połowa liści pozostała nienaruszona. 

Liście opryskiwano zawiesiną o stężeniu 1×10 5 zarodników/ml z dodatkiem 0.01% agaru, 

następnie inkubowano w 22 ºC przez okres 3 dni. Po tym czasie dokonano oceny porażenia 

według sześciostopniowej skali 0-5, gdzie 0 – brak objawów na liściach, 5 – > 75% 

zainfekowanej powierzchni. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, iż wiek liścia 

398

ma istotne znaczenie dla poziomu podatności niezależnie od tego czy do testu 

wykorzystywane są liście z naturalną powierzchnią woskową (Rys. 3 B) czy też są jej 

pozbawione (Rys. 3 A). 

Rys. 3A. Wpływ wieku liścia na intensywność porażenia kapusty głowiastej (liście 

pozbawione wosku) 

Rys. 3B. Wpływ wieku liścia na intensywność porażenia kapusty głowiastej (liście z nalotem 

woskowym). 

Ponadto wykazano, że najstarsze liście (1 i 2) charakteryzują się najwyższą podatnością, 

natomiast liść najmłodszy (5) jest nieznacznie porażony lub całkowicie odporny. 

Stężenie inokulum i przygotowanie materiału przed testowaniem. Zastosowano trzy 

stężenia inoculum: 1×10 3 , 1×10 4 , 1×10 5 zarodników/ml. Badany materiał podzielono na dwie 

części: na połowę liści nanoszono krople inokulum bez usuwania wosku, natomiast z 

pozostałej części liści wilgotnym wacikiem delikatnie ścierano wosk. Zaobserwowano, że 

intensywność porażenia rosła wprost proporcjonalnie do stężenia inokulum, przy czym na 

liściach bez wosku średnica nekroz była większa w porównaniu z liśćmi z naturalnym 

nalotem woskowym (Tabela 1). 

399

Tabela 1. Wpływ stężenia inokulum na nasilenia objawów chorobowych wywołanych A. 

brassicicola na liściach roślin krzyżowych 

Średnica plamy nekrotycznej (cm) 

Linia 

Wosk 

Bez wosku 

1×10 3 1×10 4 1×10 5 1×10 3 1×10 4 1×10 5 

Camelina 

sativa 

Sinapis 

alba 

kalafior 

725 

IW 

06009 

IW 

08009 

0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 

0.0 0.0 0.6 0.0 0.2 1.4 

0.9 1.2 1.6 2.4 4.2 4.8 

0.7 0.8 1.4 1.6 2.9 4.4 

1.0 1.6 2.0 2.1 4.0 4.6 

Temperatura inkubacji. W testach liściowych badano wpływ temperatury (20 o C, 25 o C) na 

nasilenie objawów chorobowych (A. brassicicola). Wyższe nasilenie choroby stwierdzono w 

temperaturze niższej (20 o C) niezależnie od wielkości stężenia inokulum (1x10 4 , 1x10 5 

zarodników/ml) oraz wieku liścia (Tabela 2). 

Tabela 2. Wpływ temperatury inkubacji na nasilenie występowania alternariozy w zależności 

od stężenia inoculum i wieku liścia. 

Linia 

Camelina 

sativa 

Sinapis 

alba 

kalafior 

725 

Średnica plamy nekrotycznej (mm) 

20ºC 25ºC 

1×10 4 1×10 5 1×10 4 1×10 5 

3 liść 4 liść 3 liść 4 liść 3 liść 4 liść 3 liść 4 liść 

0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 

0.0 0.0 3.9 3.0 0.0 0.0 1.9 1.3 

2.8 2.4 11.5 7.1 2.8 2.3 4.5 3.1 

IW 06009 5.2 1.6 12.5 9.3 3.4 3.3 5.2 2.9 

IW 08009 4.8 3.4 21.2 16.9 7.3 3.3 10.0 8.5 

Oprócz testów liściowych przeprowadzono testy roślin, w których porównywano poziom 

wybranych genotypów Brassica w zależności od sposobu przygotowania inokulum. Ze 

względu na wytwarzanie wosku na powierzchni liści roślin krzyżowych do wodnej zawiesiny 

zarodników dodaje się agar lub Tween, co zapewnia lepszą przyczepność zarodników 

konidialnych. W związku z tym rośliny opryskiwane były: wodną zawiesiną zarodników, 

wodną zawiesiną zarodników z dodatkiem agaru (0,01%) oraz wodną zawiesiną zarodników z 

dodatkiem preparatu Tween (0,05%). Dodatkowo przygotowując materiał do testu z połowy 

roślin usuwano z powierzchni liści wosk za pomocą wilgotnego wacika. Doświadczenie 

przeprowadzono na 5-tygodniowych roślinach w fazie 6-7 liści, stosując metodę 

opryskiwania. Rośliny inokulowano zawiesiną zarodników o stężeniu 1×10 5 zarodników/ml, 

400

następnie inkubowano w 25 ºC przez okres 7 dni. Po tym czasie dokonano oceny porażenia 

według sześciostopniowej skali 0-5, gdzie 0 – brak objawów na liściach, 1 – < 10% powierzchni 

zainfekowanej, 2 – od 11 – 25%, 3 od 26 – 50%, 4 od 51 – 75%, 5 – > 75% zainfekowanej 

powierzchni. Na podstawie uzyskanych wyników wykazano, że rodzaj inokulum ma 

zdecydowany wpływ na rozwój choroby. Największe objawy chorobowe obserwowano 

wówczas, kiedy rośliny były inokulowane zawiesiną zarodników z dodatkiem agaru, przy czym 

były one nieznacznie większe, gdy rośliny były pozbawione wosku (Tabela 3). 

Tabela 3. Wpływ stosowania agaru i środka Tween na nasilenie występowania alternariozy 

na roślinach krzyżowych 

Camelina 

kalafior 725 IW 06009 IW 08009 Sinapis alba 

sativa 

Zabieg 

bez 

wosk 

wosku wosk bez 




wosku 

wodna zawiesina 

zarodników 

1.2 3.9 0.0 2.8 1.5 1.7 0.2 0.5 0 0 


zarodników + agar 2.3 4.7 0.8 2.7 3.7 4.0 0.5 0.7 0 0 

(0,01%) 


zarodników + Tween 2.0 3.4 1.0 2.2 2.0 3.5 0.5 0.5 0 0 

(0,05%) 

Wiek roślin 

W testach roślin przeprowadzonych w IV kwartale badano wpływ wieku roślin kapusty 

głowiastej na ich podatność na alternariozy. Dodatkowo, przygotowując materiał do testu z 

połowy roślin usuwano z powierzchni liści wosk za pomocą wilgotnego wacika. Rośliny 

opryskiwano wodną zawiesiną zarodników o stężeniu 1×10 5 z dodatkiem agaru (0,01%), a 

następnie inkubowano w temperaturze 20 o C przez pierwsze 24h w ciemności. Po tym czasie 

zastosowano fotoperiod 12/12h (dzień/noc). Oceny porażenia badanego materiału dokonano 3 

i 7 dni po inokulacji stosując podaną powyżej sześciostopniową skalę bonitacji (0-5). 

Przedstawione wyniki na Rys. 4 świadczą o tym, że w miarę starzenia się roślin spada ich 

odporność. Ponadto stwierdzono, że podobnie jak w wyżej zaprezentowanych testach 

zarówno w liściowych, jak i roślin wyższą podatnością reagowały rośliny pozbawione wosku. 

401

Rys. 4. Reakcja dwóch linii kapusty głowiastej na porażenie A. brassicicola w zależności od 

wieku roślin po 3 i 7 dniach od inokulacji. 

Realizacja zadania 6.8 dla pomidora w pierwszym etapie wymagała porównania, a następnie 

wyboru najskuteczniejszej metody pobudzania zarodnikowania kultur A. solani, które na 

sztucznych pożywkach nie wykazują spontanicznej sporulacji. Zastosowano kilka metod 

prowadzących do zwiększenia sporulacji grzyba (rodzaj podłoża: PDA i V8, temperatura 

hodowli: 20 i 25C, fotoperiod/ciemność, czas suszenia: 1-7 dni). Najbardziej efektywna 

okazała się metoda, w której kultury hodowane przez okres 15-17 dni na pożywce V8 

poddawano powolnemu suszeniu przez 5-7 dni przy 12 godzinnym fotoperiodzie. 

Po uzyskaniu zarodników A. solani przeprowadzono w warunkach kontrolowanych dwa 

rodzaje testów: test kroplowy oraz opryskiwanie roślin. Do inokulacji stosowano zawiesiny 

zarodników o stężeniu 110 3 ; 210 3 ; 410 3 ; 110 4 ; 210 4 zarodników/ml. Rośliny dwóch 

linii pomidora: A-100 – podatna, LA 2650 – średnio odporna opryskiwano zawiesiną 

zarodników lub krople inokulum nanoszono na trzy pierwsze w pełni rozwinięte liście. Po 

inokulacji rośliny umieszczano w tunelikach foliowych zapewniających utrzymanie 

podwyższonej wilgotności na poziomie 59-69%/dzień i 98%/noc. Temperatura wynosiła 25- 

27C/dzień i 20-22C/noc. Po 7 dniach od inokulacji dokonano oceny intensywności 

porażenia roślin wg następującej skali: 0 – brak objawów, 1 - < 10% powierzchni 

zainfekowanej, 2 – 11-25%, 3 – 26-50%, 4 – 51-75%, 5 - > 75% powierzchni porażonej. W 

przypadku testu kroplowego ocenę porażenia roślin przeprowadzono na podstawie pomiaru 

średnicy powstałych plam nekrotycznych. 

Wyniki otrzymane z przeprowadzonych testów przedstawiono w Tabeli 4. Linie pomidora 

reagowały różnym nasileniem objawów chorobowych w zależności od metody inokulacji. 

Najsilniej porażone były rośliny linii A100 przy stężeniu 110 4 zarodników/ml po opryskaniu 

roślin oraz przy stężeniu 210 4 zarodników/ml w teście kroplowym. Warunki te były 

najbardziej różnicujące badane odmiany pomidora w obu testach. 

Tabela 4. Wpływ metody inokulacji roślin pomidora na porażenie przez A. solani 

Stężenie 

zarodników 

Metoda kroplowa [mm] 

Opryskiwanie roślin 

A-100 LA 2650 A-100 LA 2650 

110 3 6.1 2.0 2.1 0.8 

210 3 11.1 5.6 3.0 0.9 

410 3 12.7 7.9 3.6 1.1 

110 4 13.3 9.1 4.9 1.2 

210 4 16.6 12.8 4.6 1.8 

Ocena zdolności chorobotwórczych zgromadzonych izolatów 

Dokonano wstępnej oceny zdolności chorobotwórczych zarodnikujących izolatów Alternaria 

(dwa - A. solani i cztery - A. brassicicola). 

402

Ocena zdolności chorobotwórczych izolatów A. solani (pomidor) 

Określono poziom wirulencji dwóch izolatów A. solani, u których wywołano zarodnikowanie, 

na podatnej odmianie pomidora Rumba zgodnie z opisaną powyżej procedurą dla testu roślin. 

Rośliny opryskiwano stosując zawiesinę o stężeniu 110 4 zarodników/ml. 

Stwierdzono wyraźne różnice w nasileniu objawów chorobowych na roślinach odmiany 

Rumba w zależności od użytego izolatu (Rys. 5). Izolat IW 01.01 charakteryzował się 

wyższą wirulencją niż drugi z badanych izolatów IW 107 (DSI=3.6), u którego obserwowano 

niski wskaźnik porażenia (DSI=0.5). 

Rys 5. Stopień porażenia dwóch izolatów A. solani na odmianie Rumba 

Ocena zdolności chorobotwórczych izolatów A. brassicicola (kapusta) 

Zdolności chorobotwórcze czterech izolatów A. brassicicola (IW 12.02, IW 125, IW 611, IW 

118) w testach liściowych oceniono na roślinach linii kapusty głowiastej IW 06009. Liście 

opryskiwano zawiesiną o stężeniu 5×10 4 zarodników/ml, następnie inkubowano w 22 ºC 

przez okres 3 dni. Po tym czasie dokonano oceny porażenia według sześciostopniowej skali 

0-5, gdzie 0 – brak objawów na liściach, 5 – > 75% zainfekowanej powierzchni. 

Na podstawie uzyskanych wyników zaobserwowano, że wszystkie cztery izolaty były 

patogeniczne, natomiast stwierdzono wyraźne różnice w ich wirulencji (Rys. 6 ). Najwyższą 

wirulencję odnotowano dla izolatu IW 125, który wywoływał największe nasilenie objawów 

chorobowych (DSI = 3.2). W następnej kolejności pod względem wirulencji należy wymienić 

izolat o numerze IW 12.02 (DSI = 1.8). Najmniejsze wartości dla wirulencji obserwowano 

wówczas, gdy liście były inokulowane izolatami IW 611 (DSI = 0.3) i IW 118 (DSI = 0.2). 

403

Rys. 6. Stopień porażenia czterech izolatów A. brassicicola na linii kapusty głowiastej IW 

06009 



1/ Liczba ocenianych gatunków warzyw pod kątem odporności na grzyba Alternaria sp. Plan 

– 2 gatunki (pomidor i kapusta głowiasta biała). Wykoanie – 2 gatunki. 

2/ Liczba ocenianych izolatów grzyba Alternaria sp. pod względem patogeniczności i 

wirulencji . Plan – 6 izolatów. Wykonanie – 6 Izolatów. 


publikacja. Wykonanie - 1 publikacja 

Nowakowska M., Niezgoda A., Kozik E.U. 2011. Alternarioza roślin kapustowatych. Część I: 

Charakterystyka patogena, objawy chorobowe i szkodliwość. Nowości Warzywnicze 52: 33- 

40. 



Przy realizacji zadania korzystano z zasobów genowych ośrodków naukowych (Uniwersytet 

Przyrodniczy w Poznaniu i Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu), 

skąd pozyskano wybrane linie roślin krzyżowych. 

404

Zadanie 6.9 „Ocena wartości użytkowej dwóch systemów męskosterylności 

cytoplazmatycznej i cytoplazmatyczno-jądrowej roślin kapustowatych, marchwi oraz 

męskiej sterylności pomidora” 





Podzadanie 1. 

Ocena cech morfologicznych i wartości gospodarczej pokoleń otrzymanych przy 

wykorzystaniu różnych typów sterylności. 

Przeprowadzono ocenę cech morfologicznych i wartości gospodarczej pokoleń wsobnych 

kalafiora posiadających dwa rodzaje męskiej sterylności cytoplazmatyczną i 

cytoplazmatyczno-jądrową, pomidora z cechą funkcjonalnej męskiej sterylności oraz 

męskosterylne genotypy marchwi. 

KALAFIOR 

Dla oceny wartości gospodarczej oraz cech morfologicznych męskosterylnych form 

użytkowych kalafiora wytypowano: siedem linii z cytoplazmą B. nigra, trzy linie dopełniające 

umożliwiające ich rozmnażanie oraz sześć linii męskosterylnych z cytoplazmą R. sativus i 

cztery linie dopełniające. Wyselekcjonowane genotypy charakteryzowały się prawidłową 

budową anatomiczną kwiatów oraz łuszczyn, a także wysoką zdolnością do wiązania nasion. 

Oceniane linie zostały wysiane w trzeciej dekadzie maja 2011 roku w warunkach 

szklarniowych, a następnie przepikowane i w drugiej połowie czerwca wysadzone na polu 

Doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa. W drugiej połowie sierpnia, po osiągnięciu fazy 

dojrzałości zbiorczej, rośliny oceniono pod względem cech morfologicznych i użytkowych 

(Tabela 1). Najkrótszym okresem wegetacji (60 dni od sadzenia) odznaczały się genotypy z 

cytoplazmą B. nigra CIW5119, CIW5110, CIW5118 oraz linie dopełniające IW511 i 

IW5110, najdłuższym zaś linie z cytoplazmą R. sativus CIWF49, CIWF49/P73 oraz linia 

dopełniająca IWF49 (75 dni). Masa róż ocenianych form użytkowych była zróżnicowana i 

wahała się od 0,34 kg dla linii CIW5110 do 0,70 kg dla linii IWD71. Przeprowadzona ocena 

cech anatomicznych i użytkowych wykazała, iż genotypy z cytoplazmą R. sativus oraz ich 

formy dopełniające charakteryzowały się pożądanym, dobry kryciem róż przez liście 

zewnętrzne oraz ich kulistym lub kulisto-spłaszczonym kształtem. Genotypy z cytoplazmą B. 

nigra oraz ich formy dopełniające posiadały kształt spłaszczony lub kulisto spłaszczony oraz 

częściowe zakrycie róż przez liście zewnętrzne. Większość ocenianych roślin 

charakteryzowała się białą lub kremową barwę róż z wyjątkiem linii IW511 i CIW5119, 

których róże posiadały żółtawy odcień. Badane genotypy różniły się pod względem tendencji 

do przerastania i meszkowatości. Większość form użytkowych, z wyjątkiem linii CIW543, 

CIW5414, CIW5411, posiadała róże bez większych nieprawidłowości morfologicznych 

spowodowanych przerastaniem i meszkowatością. Oceniane rośliny kalafiora 

charakteryzowały się dobrym wyrównaniem wewnątrzliniowym z wyjątkiem dwóch 

męskosterylnych linii CIW5110 oraz CIW543. Dokonana ocena cech morfologicznych i 

użytkowych męskosterylnych linii kalafiora wykazała, że formy użytkowe kalafiora z cechą 

męskiej sterylności typu R. sativus są bardziej zaawansowane pod względem hodowlanym i 

charakteryzują się lepszymi parametrami jakości w porównaniu z formami typu B. nigra. 

Linie z cytoplazmą typu B. nigra w kolejnych etapach badań powinny być krzyżowane z 

wyselekcjonowanymi płodnymi genotypami o wysokiej wartości gospodarczej w celu 

405

polepszenia cech użytkowych. 

Tabela 1. Cechy morfologiczne i użytkowe męskosterylnych i męskopłodnych genotypów 

kalafiora 

Linie 

męskosterylne 

/męskopłodne 

Wczesność (dni 

od sadzenia) 

Masa 

róży 

(kg) 

Krycie 

*1 

Barwa 

róży *2 

Przerastanie 

róży *3 

Kształt 

róży *4 

Wyrównanie 

linii *5 

IW511 60 0,46 1 1/3 1 5 1 

CIW5119 60 0,45 3 1/3 1/0 3/5 1 

CIW5110 60 0,34 3 1 1 3/5 1/2 

IW 54 65 0,58 3 1 1 3/5 1 

CIW543 65 0,50 3 1 2 3 2 

CIW5414 65 0,39 3 1 2 5 1 

CIW5411 65 0,42 3 1 2 5 1 

IW5110 60 0,61 1 1 1 5 1 

CIW5118 60 0,47 1 1 1 5 1 

IW294/F 65 0,62 3 0 0 3 1 

IWF49 75 0,51 5 0 0 1 1 

CIWF49 75 0,50 5 1 0 1 1 

IWD70 65 0,62 3 1 0 1 1 

CIWD70 65 0,67 3 0 0 1 1 

IWD71 70 0,70 5 0 0 1 1 

CIWD71 70 0,59 5 0 1/0 1 1 

IWD75 65 0,62 3 1 1/0 3 1 

CIWD75 65 0,64 3 1 1/0 3 1 

CIWF49/D70 70 0,65 3 0 1 1 1 

CIWF49/P73 75 0,69 5 0 0 1 1 

1 Krycie róży: 1 – odkryte, 3 – częściowe, 5- zakryte 

2 Barwa róży: 0 - biała, 1 – kremowa, 3 - żółta 

3 Przerastanie: 0 – brak, 1 – słabe (meszek), 2 – średnie 3 - silne 

4 Kształt róży: 1 – kulisty, 3 – kulisto-spłaszczony, 5- spłaszczony 

5 Wyrównanie: 1- całkowite, 2- częściowe, 3 – brak wyrównania 

MARCHEW 

Dla oceny cech morfologiczno – użytkowych marchwi w fazie wegetatywnej wytypowano 5 

populacji: MPS1, MPS2, MPS3, MPS4, MPS5 w skład których wchodziło od 1 do 9 sublinii 

odznaczających się wysoką wydajnością tworzenia nasion ocenioną w poprzednim sezonie 

wegetacyjnym. Pod koniec maja nasiona po uprzednim zataśmowaniu, wysiano w redliny w 

podwójne rzędy. Rozstawa miedzy wierzchołkami redlin wynosiła 67,5 cm. Rośliny były 

nawożone, chronione i nawadniane kropelkowo zgodnie z bieżącymi potrzebami i 

wymaganiami dla marchwi. W trakcie wegetacji na podstawie cech morfologicznych liścia 

oceniono poziom wyrównania wewnątrzliniowego oraz zróżnicowania pomiędzy badanymi 

liniami. W tym celu dokonano pomiarów długości i szerokości liścia oraz długości ogonka 

liściowego, a także według kilkustopniowej skali bonitacyjnej określono pokrój rozety i 

podział blaszki liściowej. 

Tabela 2. Cechy morfologiczne liścia sterylnych genotypów marchwi 

Linia 

Podział 

blaszki 

liściowej *1 

Pokrój 

rośliny *2 

Długość liścia (cm) 

Długość ogonka 

liściowego 

Szerokość liścia 

średnia V* średnia V* średnia V* 

MPS1/1 3-5 2 24,2 16,4 9,8 25,8 12,6 15,8 

MPS1/2 3-5 2 21,8 14,9 8,3 17,3 12,5 15,1 

MPS1/3 3-5 2 24,2 13,2 9,5 27,6 13,6 16,3 

MPS1/4 3-5 2 22,8 10,1 8,4 18,1 13,4 17,6 

MPS1/5 3-5 2 24,0 10,4 10,2 15,8 13,7 13,2 

MPS1/6 3-5 2 24,3 14,0 9,6 17,7 13,5 16,0 

406

MPS1/7 3-5 2 26,0 13,5 10,3 25,6 14,0 17,3 

MPS1/8 3-5 2 20,6 20,0 7,6 20,7 12,9 16,4 

MPS1/9 3-5 2 21,5 18,7 8,7 24,3 12,3 21,2 

MPS2/1 3-4 2 17,9 21,1 7,0 29,4 9,9 23,1 

MPS2/2 3-5 2 18,1 23,4 7,2 41,8 10,6 21,0 

MPS2/3 3-5 2 23,9 17,1 9,0 24,4 13,4 20,4 

MPS3/1 3-5 2 19,1 21,1 6,3 22,6 11,8 32,4 

MPS4/1 3-4 2 29,0 15,1 11,9 22,6 16,5 14,0 

MPS4/2 3-4 2 27,3 22,1 11,2 26,5 16,4 17,5 

MPS4/3 3-4 2 31,4 18,9 13,8 26,7 16,0 21,4 

MPS4/4 3-5 2 34,3 14,7 16,0 20,6 18,1 15,2 

MPS4/5 3-5 2 26,3 26,9 12,3 28,9 15,8 7,4 

MPS4/6 3-4 2 32,2 18,9 14,9 27,2 17,5 18,3 

MPS5/1 3-5 2 30,2 15,6 14,0 19,4 16,2 22,9 

MPS5/2 3-4 2 24,0 19,1 9,9 16,8 15,1 9,6 

MPS5/3 3-4 2 17,3 21,6 8,1 28,5 8,5 29,0 

MPS5/4 3-4 2 25,9 14,7 11,3 16,5 12,2 18,0 

MPS5/5 3-4 2 28,7 15,4 13,0 23,7 13,3 23,4 

1 Podział blaszki liściowej 1 - bardzo gruby, 3 – pośredni, 5 - bardzo drobny 

2 Pokrój rośliny 1 - rozłożysty, 2 – pośredni, 3 - wzniesiony 

* V - współczynnik zmienności wewnątrzliniowej (%) 

Wszystkie oceniane linie charakteryzowały się pośrednim i drobnym podziałem blaszki 

liściowej oraz pośrednim, półwzniesionym pokrojem rozety liściowej (Tabela 2). 

Najdłuższymi a zarazem i najszerszymi liśćmi cechowały się linie z populacji MPS4. Nieco 

krótsze oraz węższe liście posiadały linie z populacji MPS1 i MPS5. Najkrótsze a zarazem 

najwęższe liście stwierdzono u linii z populacji MPS2 i MPS3. 

Niskie wartości współczynniki zmienności (V%) dla ocenianych cech morfologicznych liści u 

wszystkich linii, świadczą o dużym wyrównaniu wewnątrzliniowym badanych populacji. 

Wyjątek stanowiła sublinia MPS2/2 dla której odnotowano najwyższy poziom zróżnicowania 

wewnątrzliniowego (V=41,8%) pod względem długości ogonka liściowego. 

Tabela 3. Cechy użytkowe korzeni marchwi genotypów męskosterylnych. 

Linia 

Masa Długość Szerokość % udział 

rdzenia w 

średnia V * średnia V * średnia V * korzeniu 

MPS1/1 0.07 31.9 19.5 8.8 2.2 16.8 32.3 

MPS1/2 0.06 30.0 19.5 8.9 2.2 15.1 34.2 

MPS1/3 0.09 86.2 18.8 7.8 2.3 12.1 29.6 

MPS1/4 0.06 26.4 19.2 14.2 2.2 17.7 31.6 

MPS1/5 0.06 25.5 19.6 9.3 2.3 11.2 35.5 

MPS1/6 0.08 24.3 20.3 12.2 2.4 10.8 35.6 

MPS1/7 0.06 34.6 19.0 10.5 2.3 14.3 29.5 

MPS1/8 0.07 32.4 17.5 10.0 2.4 15.3 33.9 

MPS1/9 0.05 52.8 17.2 12.5 2.0 20.6 28.1 

średnia 0.07 38.2 18.9 10.5 2.2 14.9 32.3 

MPS3/1 0.09 20.4 18.3 5.7 2.6 11.4 34.2 

MPS4/1 0.12 31.6 19.2 14.2 3.0 20.9 33.3 

MPS4/2 0.15 22.4 18.4 9.8 3.0 10.9 32.9 

MPS4/3 0.13 30.2 19.5 11.7 3.1 15.4 37.6 

MPS4/4 0.11 35.4 17.3 14.8 2.8 25.4 32.9 

MPS4/5 0.11 33.7 17.3 22.5 2.8 12.9 - 

MPS4/6 0.11 49.5 17.5 19.9 2.7 27.9 31.3 

średnia 0.12 33.8 18.2 15.5 2.9 18.9 33.3 

MPS5/1 0.10 51.1 18.4 20.9 2.8 24.5 40.6 

MPS5/2 0.08 41.7 16.8 17.1 2.8 22.3 44.5 

MPS5/4 0.13 32.0 19.3 8.6 3.1 18.8 38.3 

MPS5/5 0.08 33.8 16.7 15.4 2.5 20.4 33.8 

407

średnia 0.10 39.6 17.8 15.5 2.8 21.5 39.3 

* V współczynnik zmienności (%) 

Po zbiorach, na początku października, oceniono następujące cechy użytkowe korzenia: 

długość, szerokość oraz masa, a także procentowy udział walca osiowego w korzeniu. 

Równocześnie w klasach bonitacji scharakteryzowano następujące cechy: kształt 

powierzchni, kształt korzenia jego głowy ramion oraz zakończenia, wybarwienie walca i 

kory. Oceniono równocześnie zawartości składników odżywczych. 

Cechy morfologiczne korzenia były czynnikiem który w większym stopniu różnicował 

poszczególne linie niż cechy liścia. Najwyższą średnią masę oraz szerokość korzenia 

posiadały genotypy z populacji MPS4, korzeniami o najmniejszej masie i szerokości 

cechowały się obiekty z MPS1 lecz posiadały równocześnie największą długość korzenia. 

Genotypy z linii MPS5 charakteryzowały się najkrótszymi korzeniami. Procentowy udział 

rdzenia w korzeniu dla każdej analizowanej populacji był podobny i wahał się w gracy 32.3- 

39.3 (Tabela 3). Brak plonu handlowego dla populacji MPS2 oraz sublinii MPS5/3 

spowodowany był niską jakością korzeni, większość korzeni posiadała cechy nietypowe 

(rozwidlone i drobne). 

Tabela 4. Cechy morfologiczne korzenia marchwi linii sterylnych. 

Linia 

Kształt 

Wybarwienie 

powierzchni 1 korzenia 2 ramion 3 głowy 4 zakończenia 5 walca 6 kory 7 

śr. V * śr. V * śr. V * śr. V * śr. V * śr. V * śr. V * 

MPS1/1 2.6 19.3 3.1 25.4 1.8 22.8 2.7 24.3 2.8 14.7 4.0 0 4.0 0 

MPS1/2 2.3 20.4 3.0 24.2 1.8 25.4 2.7 21.2 2.7 18.5 3.9 8.5 3.9 8.5 

MPS1/3 2.0 0 2.5 33.7 1.8 22.8 2.7 24.3 2.3 37.6 3.7 9.2 3.7 10.2 

MPS1/4 2.0 0 3.5 22.0 1.8 22.8 2.8 14.7 3.0 7.6 3.7 11.1 3.7 11.1 

MPS1/5 2.1 10.9 2.6 29.0 1.7 29.7 2.4 31.4 2.6 19.3 3.5 9.9 3.5 9.9 

MPS1/6 2.2 17.0 2.6 26.9 1.9 29.1 2.7 22.2 2.3 31.8 3.2 9.3 3.2 9.3 

MPS1/7 2.3 20.4 2.9 10.6 2.0 0 3.0 0 2.9 12.9 4.0 2.8 4.0 2.8 

MPS1/8 2.0 0 3.7 12.7 2.0 0 3.0 0 2.9 12.9 3.5 10.8 3.5 10.4 

MPS1/9 2.1 10.9 2.9 19.1 1.8 22.8 2.7 21.2 2.7 17.4 3.9 7.4 3.8 7.7 

średnia 2.2 11.0 2.9 22.6 1.8 19.5 2.7 17.7 2.7 19.2 3.7 7. 7 3.7 7.7 

MPS3/1 2.0 0 3.3 15.4 2.0 0 3.0 0 2.5 23.1 4.0 0 4.0 0 

MPS4/1 2.4 20.8 2.6 29.8 1.9 16.2 2.9 10.6 2.1 40.3 4.0 0 4.0 0 

MPS4/2 2.3 21.3 2.7 18.0 2.0 0 3.0 0 2.4 32.4 3.2 9.1 3.3 17.3 

MPS4/3 2.5 27.0 2.7 29.2 1.8 21.2 2.8 13.7 2.3 33.5 3.3 17.3 3.0 0 

MPS4/4 2.1 21.3 2.4 28.4 2.0 0 3.0 0 2.1 33.5 4.0 0 4.0 0 

MPS4/5 2.0 0 2.0 0 2.0 0 3.0 0 1.5 47.1 0 0 0 0 

MPS4/6 2.0 0 2.2 18.7 2.0 0 3.0 0 1.7 43.1 3.8 6.9 3.8 6.9 

średnia 2.21 15.1 2.4 20.6 1.9 6.2 2.9 4.1 2.0 38.3 3.7 11.1 3.8 4.0 

MPS5/1 2.2 17.0 2.5 24.3 1.9 19.8 2.9 12.9 2.2 34.7 4.0 0 4.0 0 

MPS5/2 2.2 18.0 2.8 27.4 1.9 15.1 2.8 20.4 2.2 38.5 4.0 0 4.0 0 

MPS5/4 2.1 14.7 3.0 24.2 2.0 0 3.0 0 2.5 24.3 4.0 0 4.0 0 

MPS5/5 2.2 18.7 2.7 27.1 1.9 19.8 2.8 23.2 2.5 30.4 4.0 0 4.0 0 

średnia 2.15 17.1 2.7 25.8 1.9 18.2 2.9 18.3 2.3 32.0 4.0 0 4.0 0 

* V współczynnik zmienności (%) 

1 kształt powierzchni od gładkiej - 1 do silnie karbowanej – 5); 

2 kształt korzenia (od wrzecionowatego - 1 do silnie stożkowatego - 5) 

408

3 kształt ramion (od spadzistych do prostych-1 do prostych-3) 

4 kształt głowy (od silnie wypukłej - 1 do silnie wklęsłej - 5) 

5 zakończenie korzenia (od zaokrąglonego - 1 do ostrego - 3) 

6 wybarwienie kory i rdzenia (od żółtej-1 do ciemnopomarańczowej – 5) 

Badane linie były także zróżnicowane pod względem kształtu oraz zakończenia korzenia 

(Tabela 4). Kształtem lekko stożkowatym odznaczały się sublinie z populacji MPS1, MPS3 i 

MPS5, natomiast pozostałe były walcowate. Półostrym zakończeniem cechowały się sublinie 

MPS4 i MPS5, ostre zakończenie korzenia posiadały MPS1 i MPS3. 

Pozostałe cechy takie jak: kształt powierzchni, ramion oraz głowy, wybarwienie walca oraz 

kory były u wszystkich linii zbliżone. 

Tabela 5. Wartości odżywcze w korzeniach linii sterylnych u marchwi 

Linia 

β-karotenu 

(mg·kg -1 ) 

suchej 

masy (%) 

Zawartość 

cukrów (%) 

Natężenie barwy 

prostych ogółem 

jasność czerwoność żółtość 

(l) (a) (b) 

MPS1/3 91.3 14.5 1.9 8.6 38.6 26.4 21.1 

MPS1/5 114.3 16.3 2.0 9.7 36.6 24.0 19.8 

MPS1/6 73.8 14.9 2.6 8.5 38.5 24.7 20.6 

MPS1/7 73.8 14.8 2.9 9.0 39.3 25.2 21.0 

MPS1/8 107.0 16.6 0.3 8.5 39.4 29.6 21.6 

MPS4/4 91.1 15.2 4.8 9.0 38.2 26.8 20.9 

MPS4/6 95.9 14.4 3.8 8.8 39.3 27.4 21.8 

MPS5/1 105.0 14.9 5.2 8.3 37.3 27.5 21.0 

MPS5/4 109.4 14.1 5.2 8.2 35.5 25.1 19.5 

Kazan 125.8 13.1 3.3 6.9 36.7 25.7 19.6 

Bezpośrednio po zbiorze, wyselekcjonowane korzenie poddano analizom chemicznym celem 

oceny ich wartości odżywczej. Odmianą standardową był Kazan F 1 charakteryzujący się 

równomiernym wybarwieniem wewnętrznym korzenia zarówno rdzenia jak i kory, oraz 

wysoką zawartością β-karotenu. 

Badaniami objęto wybrane sublinie z populacji MPS1, MPS4 oraz MPS5 charakteryzujące się 

wysokim plonem handlowym. Najwyższą średnią zawartością β-karotenu wyróżniały się 

sublinie z populacji MPS1 i MPS5. Nie przewyższały one jednak zawartości tego składnika w 

stosunku do odmiany standardowej (125.8 mg·kg -1 ) (Tabela 5). Najmniejszą zawartość β- 

karotenu posiadały sublinie 6,7 z populacji MPS1. U wszystkich populacji procentowa 

zawartość suchej masy, zawartość cukrów ogółem przewyższała odmianę standardową 

Kazan F1. Populacje MPS4 i MPS5 posiadały najwyższą zawartość cukrów prostych. 

Analizując cechy natężenia barwy (L,a,b) stwierdzono nieznaczne zróżnicowanie pomiędzy 

subliniami. 

Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić iż badane męskosterylne linie marchwi posiadały 

korzystne cechy użytkowe. Charakteryzowały się one dobrym stopniem wyrównania 

wewnątrzliniowego mierzonym przy pomocy współczynnika zmienności pod względem 

badanych cech morfologicznych liścia i korzenia. Wyjątek stanowiły sublinie MPS1/3 i 

MPS1/9 odznaczające się wysokim poziomem zróżnicowania wewnątrzliniowego pod 

względem masy korzenia oraz sublinia MPS4/1, MPS4/5 i MPS4/6 o niewyrównanym 

zakończeniu korzenia. 

Przeprowadzona analiza wykazała znaczne a tym samym pożądane zróżnicowanie miedzy 

409

adanymi populacjami marchwi. 

POMIDOR 

Materiałem wyjściowym do badań nad cechą męskiej sterylności pomidora z genem ms-10 

było 20 linii pokolenia F3. W fazie siewek rośliny badanych populacji poddano analizie pod 

względem cechy zielonego hypokotylu (gen a), która jest morfologicznym markerem 

sterylności dla genu ms-10. Rozkład roślin, jaki otrzymano w wyniku przeprowadzonej oceny 

pod względem występowania antocyjanu przedstawiono w Tabeli 6. 

Tabela 6. Ocena fenotypowa badanych linii pod względem wybarwienia hypokotylu 

Linia 

z fioletowym hypokotylem 

(AA,Aa) 

Udział roślin (szt.) 

z zielonym hypokotylem 

(aa) 

PWS 1/4/10 25 35 

PWS 1/5/10 17 45 

PWS 1/8/10 65 0 

PWS 1/9/10 65 0 

PWS 1/10/10 65 0 

PWS 2/2/10 45 0 

PWS 2/3/10 4 22 

PWS 2/7/10 65 0 

PWS 2/10/10 65 0 

PWS 2/4/12/10 29 24 

PWS 3/2/10 70 0 

PWS 3/4/10 19 41 

PWS 4/2/10 26 35 

PWS 5/1/10 60 0 

PWS 5/2/10 60 0 

PWS 5/3/10 22 31 

PWS 6/10 55 32 

PWS 7/10 59 24 

PWS 8/10 48 33 

PWS 9/10 47 24 

Wszystkie rośliny w obrębie dziewięciu linii charakteryzowały się fioletowym hypokotylem 

(Aa lub AA), co było prawdopodobnie spowodowane wpływem genotypu komponentów 

ojcowskich posiadających oba dominujące allele A w formie homozygotycznej. Z tego 

powodu linie te zostały wyeliminowane z dalszych prac. 

Z pozostałych, segregujących populacji wytypowano po 10 roślin z cechą zielonego 

hypokotylu (aa), które ze względu na sprzężenie zaklasyfikowano jako genotypy z genem ms- 

10. Ponadto dla każdej z tych linii wysadzono po trzy płodne rośliny z cechą fioletowego 

hypokotylu (AA lub Aa), w celu umożliwienia reprodukcji roślin sterylnych z genem ms-10. 

Na trzech kolejnych gronach na każdej roślinie z cechą męskiej sterylności i zielonego 

hypokotylu zarejestrowano liczbę: owoców beznasiennych, owoców nasiennych powstałych 

w wyniku samozapylenia spontanicznego oraz liczbę nasion (Tabela 7). Na podstawie tych 

mierników określono poziom sterylności wyselekcjonowanych roślin w obrębie każdej z 

badanych populacji. 

410

Tabela 7. Ocena fenotypowa badanych linii pod względem poziomu sterylności kwiatów 

Linia 

Średnia liczba z jednej rośliny 

nasion (szt.) owoców ogółem owoców beznasiennych 

(szt.)* 

(%) 

PWS 1/4/10 7.0 7.5 81.6 

PWS 1/5/10 2.8 11.0 97.5 

PWS 2/3/10 0.0 7.3 100.0 

PWS 2/4/12/10 2.3 9.3 98.5 

PWS 3/4/10 1.4 25.0 99.6 

PWS 4/2/10 10.0 19.5 99.5 

PWS 5/3/10 1.2 30.3 99.0 

PWS 6/10 0.0 9.5 100.0 

PWS 7/10 0.0 4.9 100.0 

PWS 8/10 19.5 11.5 92.2 

PWS 9/10 0.8 4.2 95.9 

*suma owoców beznasiennych i nasiennych, powstałych w wyniku samozapylenia samoistnego 

Brak owoców z nasionami u trzech z jedenastu badanych linii świadczy o ich całkowitej 

sterylności, natomiast pozostałe linie były częściowo płodne, o czym świadczy obecność 

owoców z nasionami powstałych w wyniku samozapylenia spontanicznego. Z każdej 

populacji otrzymanej dla pięciu linii pomidora z genem ms-10 o najwyższym poziomie 

sterylności wytypowano po cztery rośliny sterylne, które były zapylane pyłkiem 

odpowiadających im roślin z cechą fioletowego hypokotylu. 

Tabela 8. Średnie wartości cech morfologicznych owocu dla wytypowanych roślin do 

następnych etapów hodowli linii pomidora z genem ms-10 

Populacja 

Masa owocu 

(g) 

Współczynnik 

kształtu 

Liczba komór nas. 

(szt.) 

Długość białego 

rdzenia (cm) 

Twardość 

owocu 

średnia V* średnia V* średnia V* średnia V* średnia V* 

PWS 1/4/10 51.1 33.6 1.2 12.2 3.1 16.6 1.2 16.8 3.8 5.6 

PWS 1/5/10 66.9 13.1 1.0 7.1 3.0 13.6 1.2 8.3 3.6 3.2 

PWS 2/3/10 34.7 20.7 1.0 2.4 3.2 7.8 1.1 5.1 3.3 10.5 

PWS 94.5 26.7 0.9 5.3 4.0 6.2 1.1 5.1 3.9 7.8 

2/4/12/10 

PWS 3/4/10 72.9 41.4 0.9 9.1 4.5 10.0 1.2 11.2 3.2 13.7 

PWS 4/2/10 77.0 13.3 1.0 5.1 3.3 7.4 1.3 15.3 3.7 11.1 

PWS 5/3/10 74.8 10.6 1.0 12.4 3.4 10.4 1.4 12.8 3.5 12.2 

PWS 6/10 77.3 57.5 0.9 12.1 4.1 21.8 1.3 15.4 3.1 13.6 

PWS 7/10 115.6 20.7 0.8 4.3 4.5 1.8 1.4 27.4 3.4 4.4 

PWS 8/10 96.0 25.6 1.0 16.0 3.3 16.8 1.5 14.5 4.0 18.7 

PWS 9/10 52.4 47.1 0.9 8.5 3.2 14.0 1.2 13.9 3.4 12.6 

*V – współczynnik zmienności (%) 

Po zawiązaniu owoców pozyskano z nich nasiona, które będą użyte do badań w następnym 

roku. Dodatkowo, w laboratorium biometrycznym wykonano pomiary owoców, oznaczając 

ich średnicę poziomą i pionową, liczbę komór nasiennych, długość białego rdzenia na 

przekroju podłużnym oraz twardość owocu. W Tabeli 8. podano natomiast średnie wartości 

oraz współczynnik zmienności dla najważniejszych cech owocu wyselekcjonowanych roślin. 

411

Badane linie charakteryzowały się znacznym poziomem zróżnicowania międzyliniowego pod 

względem większości analizowanych cech morfologicznych owoców. Największa zmienność 

międzyliniowa dotyczyła masy owocu handlowego (34.7 – 115.6g). Badane linie różniły się 

także kształtem owocu od kulistego do wydłużonego, równocześnie charakteryzowały się 

czerwonym wybarwieniem. Ponadto stwierdzono, że badane genotypy posiadały wysoki 

poziom wyrównania wewnątrzliniowego pod względem wszystkich badanych cech owocu (z 

wyjątkiem masy owocu w PWS 3/4/10, PWS 6/10, PWS 9/10), o czym świadczą stosunkowo 

niskie współczynniki zmienności. 

KONSULATCJE ZAGRANICZNE 

Sprawozdanie z konsultacji zagranicznych 

Konsultacje, merytoryczna dyskusja oraz wymiana doświadczeń naukowych i materiałów 

hodowlanych. 

Wymierne korzyści wynikające z udziału w konsultacjach: 

1) Zapoznanie się z najnowocześniejszymi metodami i aktualnymi problemami w hodowli 

heterozyjnej pomidora, stosowanymi w Instytucie Genetyki w Sofii. 

2) Rozszerzenie współpracy z prof. B. Atanassową. 

3) Wymiana materiałów hodowlanych pomidora i wzbogacenie naszych zasobów 

genetycznych o nowe, cenne genotypy z cechą męskiej sterylności i innymi cechami 

agrobotanicznymi. 

Osoba uczestnicząca: dr hab. Elżbieta Kozik 

Kraj, miejscowość, termin: Bułgaria, Sofia, Instytut Genetyki Roślin, 26.09.-30.09.2011. 



1/ Ocena wartości gospodarczej pokoleń otrzymanych przy wykorzystaniu różnych typów 

sterylności Plan - 60 pokoleń. Wykonanie – 60 pokoleń. 

(20 – kalafior, 20 – pomidor, 20 – marchew) 



Kozik E. U., R. Nowak, M. Nowakowska, B. Dyki. Level of sterility and morphological 

flowers differentiation of petaloid male-sterile plants of carrot. J. Agric. Science 



Współpraca z North Carolina State University, Raleigh, USA w zakresie sterylności u 

pomidora. 

412

Zadanie 6.10 „Otrzymywanie populacji roślin warzywnych odpornych na szkodliwe 

czynniki abiotyczne z zastosowaniem kultur pylnikowych i kultur mikrospor” 



W okresie 01.01.-31.12.2011 roku planowane cele zostały osiągnięte w 100%. 


Podzadanie 1. 

Opracowanie efektywnego procesu adaptacji wyselekcjonowanych regeneratów, ocena 

metodami biotechnologicznymi i w warunkach uprawy polowej. 

Założone kultury pylnikowe oraz kultury izolowanych mikrospor na pożywkach 

indukcyjnych inkubowano w cieplarkach bez dostępu światła w temp. +27 o C. Po około 6-8 

tygodniach z chwilą pojawienia się pierwszych zarodków przenoszono kolbki i płytki 

Petriego z zawiesiną mikrospor i powstałych zarodków na światło ciągłe do pomieszczenia 

wzrostowego z tą samą temperaturą co w cieplarce. W momencie zazielenienia się zarodków 

androgenetycznych (tj. po kolejnych 2 tygodniach). 

Zarodki androgenetyczne marchwi umieszczano na pożywkach regeneracyjnych ze 

zwiększoną zawartością miedzi (1; 10; 100; μM . L -1 w postaci CuSO 4 x 5H 2 O) i wyższym 

stężeniem cynku (70; 700, 7000 μM . L -1 w formie ZnSO 4 x 7H 2 O). Pożywka kontrolna B5 

według Gamborga i in. (1968) zawierała 0,1 μM . L -1 CuSO 4 x 5H 2 O i 7 μM . L -1 ZnSO 4 x 

7H 2 O. Uzyskany materiał roślinny przepasażowano 3-krotnie w odstępie około 1- miesiąca. 

Podczas pasaży przeprowadzono obserwacje zregenerowanych struktur, które 

zakwalifikowano do odpowiednich kategorii pod względem wzrostu, rozwoju i przebiegu 

regeneracji w kulturze in vitro. Otrzymane regeneranty liczono i ważono. 

Zregenerowane ukorzenione rośliny w szkle, zarówno na pożywce kontrolnej jak i ze 

zwiększonymi ilościami miedzi i cynku, przesadzano do mikropalet o pojemności 50 ml w 

podłoże o składzie 1 część torfu, 3 części piachu. 1l podłoża uzupełniono 1g makro Scott, 

04ml mikro Pionier. Zaadaptowane rośliny z mikropalet przesadzano do doniczek o średnicy 

8 cm z pożywek kontrolnych do podłoża kontrolnego, z pożywek ze zwiększoną zawartością 

miedzi i cynku na podłoża z wyższą koncentracją siarczanu miedzi i cynku. Skład podłoża 

kontrolnego był taki sam jak w mikropaletach. Na 1l podłoża z wyższą zawartością ZnSO 4 x 

7H 2 O dodano 500 mg tego związku i 1g makro Scott. W podłożu z podwyższoną 

koncentracją CuSO 4 x 5H 2 O dodano 552mg tego związku i 1g makro Scott. W fazie 4-5 liści 

właściwych rośliny marchwi ze zregenerowanych pożywek: kontrolnej, z podwyższonym 

stężeniem siarczanu miedzi i cynku przesadzono do doniczek o średnicy 16 cm i wysokości 

13cm. W 1l podłoża znajdowało 396mg CuSO 4 x 5H 2 O dla roślin ze zwiększona zawartością 

tego związku. Natomiast dawkę 4400mg ZnSO 4 x 7H 2 O/l podłoża dodano dla roślin z 

pożywek o wyższej koncentracji siarczanu cynku. Wszystkie przesadzone rośliny w 

doniczkach o większej średnicy zadołowano w polu na tym samym poziomie co poletko 

doświadczalne. 

Określanie ploidalności otrzymanych roślin. 

Ploidalność zbadano pośrednio określając ilość DNA jądrowego przy użyciu cytometru 

przepływowego CAII (Partec GmbH, Münster, Germany. Młode liście pobierano z 

zaadaptowanych roślin. Zastosowano procedurę Galbraith (1984) z modyfikacjami. Ze 

względu na dużą zawartości fenoli w liściach marchwi, które wykazują inhibicyjne działanie 

w stosunku do barwienia DNA przez fluorochrom niemożliwe stało się użycie 

standardowego buforu i dlatego użyto 0.1% polyvinylpyrrolidone (PVP-40). Próby po około 

413

20 mg pobierano z młodych liści, które rozdrobniono przy pomocy żyletki na szalce Petriego 

w obecności 2 ml buforu do lizy komórek CyStain DNA oraz z PVP-40. Po dodaniu 

fluorochromu DAPI - 4',6-diamidino-2-phenylindole w ilości 0.1 mg w 1ml próbki 

przesączano przez filtr nylonowy o porach 50 µm. Partec “Cell Trics” (Partec GmbH, 

Münster, Germany). Tak przygotowane próby analizowane były za pomocą cytometru 

przepływowego. 

Kontrolą dla badanych prób był materiał pobrany z odmiany komercyjnej wysianej do 

doniczek w szklarni. Analizowano 1000 jąder w każdej próbie. Wyniki pomiarów 

fluorescencji emitowanej przez fluorochrom DNA wybarwionego w jądrach komórek 

zapisywany był w formie histogramów. 

Badanie roślin donorowych przy użyciu analizy izoenzymatycznej 

W celu zbadania homozygotyczności androgenetycznych roślin marchwi analizowano dwa 

izoenzymy PGI (fosfoglukozoizomeraza E.C. 5.3.1.9) oraz AAT (aminotransferaza 

asparaginianowa E.C. 2.6.1.1) w tych roślinach. Do badań pobierano młode liście z już 

zaadaptowanych roślin rosnących w szklarni i na poletku doświadczalnym. Rozgniatano je w 

naczynkach wagowych przy użyciu końcówki od moździerza na kuwecie z lodem w buforze 

ekstrakcyjnym tris-maleate o pH 8.0 zawierającym w swoim składzie 10% glicerol, 10% 

polyvinylpyrrolidon (PVP-40), 0.5% Triton X-100 i 14 mM β-mercaptoethanol. Na 

rozgniecione listki w naczynkach wagowych nakładano niewielki prostokątny fragment 

bibułki. Po ich nasączeniu przy użyciu pęsety przenoszono bibułki z ekstraktem roślinnym na 

żel w miejsce jego nacięcia w odległości 4,2 cm od krawędzi brzegowej. 

Elektroforezę prowadzono na 10% żelu skrobiowym wg.Gottlieba (1973). Rozdział 

enzymów wykonano wg metody Selander i inni (1971) gdzie użyto systemu buforowego 

tris-citrate/lithium-borate zapewniającego optymalne warunki rozdziału i stabilizacji białek. 

Według metody Weeden i Gottlieb (1980) dla wizualizacji polimorfizmu izoenzymu PGI 

żele zalano roztworem wybarwiającym i umieszczono przez 20 min. w ciemności w 

temperaturze pokojowej. Roztwór wybarwiający zawierał: Fructose-6phosphate, NADP 

0,1 M MgCl2, MTT, MB, H 2 0, Tris HCl o pH 8. Przygotowany roztwór o objętości równej 

9 ml rodzielono na dwie części: W 1 części rozpuszczono agarozę, do drugiej dodano 

pozostałe składniki i 2 μl GPI. 

Wizualizację dla polimorfizmu AAT przeprowadzono poprzez zalanie żelu roztworem w 

skład, którego wchodzi: L-asportic acid, Pyridoxal 5’ phosph, α-ketoglutaric acid, 1 M Tris 

HCl o pH=7,5 i H 2 0. 

Dla izoenzymu PGI charakterystyczne są dwa obszary aktywności posiadające 1 lub 3 

prążki, przy czym strefa aktywności locus Pgi-1 jest monomorficzna a strefa aktywności 

locus Pgi-2 polimorficzna i składa się z 1 lub 3 prążków pozwalających na czytelne 

odróżnienie homo od heterozygoty. Izoenzym AAT posiada 3 obszary aktywności. Locus 

Aat-1 jest monomorficzny objawiający się 1 prążkiem, natomiast pozostałe strefy aktywności 

są polimorficzne i występują w nich 1 allel objawiający się 1 lub 2 prążkami, lub 2 allele 

uwidocznione jako układ 3 lub 4 prążków. 

Stwierdzono, że w obrębie odmian występowały zarówno homozygoty jak i heterozygoty 

pod względem każdego badanego izoenzymu. 

Na pożywkach z najwyższymi stężeniami siarczanu miedzi CuSO 4 x5H 2 O oznaczonej Cu-3 i 

siarczanu cynku ZnSO 4 x7H 2 O oznaczonej Zn-3 (1000-krotnie wyższymi niż w pożywce 

kontrolnej nie uzyskano roślin. Tylko 38,5% zaadaptowanych roślin uzyskanoz pożywki z 

10-krotnie wyższego stężenia CuSO 4 x5H 2 O. Lepsze wyniki adaptacji 55,2% uzyskano w 

przypadku roślin z pożywki ze 100 razy zwiększoną koncentracją miedzi w pożywce (Cu-2). 

W kontroli odnotowano najwyższy procent adaptacji roślin marchwi z in vitro. Wyniósł on 

68,8%. W znaczny sposób wyższe koncentracje cynku w postaci ZnSO 4 x7H 2 O miały wpływ 

414

na adaptację roślin marchwi. 10 razy wyższa dawka w pożywce ZnSO 4 x7H 2 O (Zn-1 ) dwu 

krotnie zmniejszyła procent zaadaptowanych roślin w mikropalecie (34,6), a 100-krotnie 

zwiększona zawartość siarczanu cynku trzykrotnie obniżyła adaptację (21,4) w odniesieniu 

do kontroli. 

Tab. 1 Adaptacja androgenetycznych roślin marchwi uzyskanych in vitro na pożywkach ze 

zwiększonymi stężeniami siarczanu miedzi CuSO 4 x5H 2 O i cynku ZnSO 4 x7H 2 O po wyjęciu 

ze szkła w podłożu z nie zwiększonymi zawartościami tych związków w mikropaletach. 

Pożywka 

regeneracyjna 

Ilość wysadzonych 

roślin do mikropalet 

Ilość zaadaptowanych 

roślin w mikropalecie 

% zaadaptowanych 

roślin 

Kontrola 32 22 68, 

Cu-1 26 10 38,5 

Cu-2 29 16 55,2 

Cu-3 0 0 0 

Zn-1 26 9 34,6 

Zn-2 14 3 21,4 

Zn-3 0 0 0 

Kontrola; 0,1μM CuSO 4 x5H 2 O, 7μM ZnSO 4 x7H 2 O 

Cu-1; 1μM CuSO 4 x5H 2 O, 7μM ZnSO 4 x7H 2 O 


Cu-3; 100μM CuSO 4 x5H 2 O 7μM ZnSO 4 x7H 2 O 

Zn-1; 70μM ZnSO 4 x7H 2 O, 0,1μM CuSO 4 x5H 2 O 



Rośliny kontrolne przeżyły przesadzenia do większych doniczek w 100%. Wyższe 

koncentracje siarczanu cynku w pożywkach regeneracyjnych nie miały wpływu na 

przeżywalność roślin w podłożu z podwyższoną zawartością cynku 500 mg ZnSO 4 x7H 2 O. 

Wszystkie rośliny posadzone w tym podłożu w warunkach szklarniowych w 100 procentach 

zaadaptowały się. Rośliny z pożywki (Cu-1) z 10 krotnie wyższą koncentracją miedzi 

przeżyły przeniesienie do podłoży z podwyższoną zawartością CuSO 4 x5H 2 O w 85,7% a z 

pożywki ze 100-krotnie wyższą zawartością miedzi w 92,3%. Zaadaptowane rośliny w 

mikropaletach były wysadzane w dwóch terminach w szklarni (I termin 07.03.2011, II termin 

09.05.2011) oraz w polu. 

Tab. 2 Przeżywalność androgenetycznych roślin marchwi uzyskanych in vitro na 

pożywkach ze zwiększonymi stężeniami siarczanu miedzi CuSO 4 x5H 2 O i cynku 

ZnSO 4 x7H 2 O po przesadzeniu do podłoży ze zwiększoną zawartością tych związków. 

Pożywka 

regeneracyjna 


roślin do doniczek 

w szklarni 


roślin w doniczkach 

w szklarni 


roślin 

Kontrola 11 11 100 

Cu-1 7 6 85,7 

Cu-2 13 12 92,3 

Zn-1 7 7 100 

Zn-2 3 3 100 



415




1l podłoża dla roślin z pożywek z wyższym poziomem siarczanu miedzi (Cu-1 i Cu-2) 

zawierał 552mg CuSO 4 x5H 2 O , a dla roślin z pożywek z wyższym stężeniem siarczanu 

cynku (Zn-1 i Zn-2) zawierał 500mg ZnSO 4 x7H 2 O 

Najwyższy procent przeżywalności roślin marchwi w polu zaobserwowano w glebie z 

4400mg ZnSO 4 x7H 2 O w przeliczeniu na 1 l. Zarówno rośliny pochodzące z pożywki z 10 

jak i 100-krotnie wyższym stężeniem siarczanu cynku zaadaptowały się w 100%. 

Taki sam procent roślin, które przeżyły przesadzenie uzyskano również na podłożu z 396mg 

CuSO 4 x5H 2 O gdy zregenerowane zostały na pożywce (Cu-2) ze 100-krotnie wyższym 

poziomem siarczanu miedzi. Zmniejszoną adaptację odnotowano w warunkach polowych na 

tym samym podłożu gdy rośliny pochodziły z pożywki z 10 razy wyższą koncentracją, niż w 

pożywce kontrolnej. 

Tab. 3 Przeżywalność androgenetycznych roślin marchwi uzyskanych in vitro na 

pożywkach ze zwiększonymi stężeniami siarczanu miedzi CuSO 4 x5H 2 O i siarczanu cynku 

ZnSO 4 x7H 2 O po przesadzeniu do gleby w polu ze zwiększoną zawartością tych związków. 

Pożywka 

regeneracyjna 


roślin w polu 


roślin w polu 


roślin 

Kontrola 11 10 90,9 

Cu-1 6 4 66,7 

Cu-2 12 12 100 

Zn-1 7 6 100 

Zn-2 3 3 100 






1l gleby dla roślin z pożywek z wyższym poziomem siarczanu miedzi zawierał 396mg 

CuSO 4 x5H 2 O , a dla roślin z pożywek z wyższymi stężeniami ZnSO 4 x7H 2 O wyniósł 

4400mg. 

Badania cytometryczne wykazały, że wszystkie zaadaptowane i przeanalizowane rośliny 

miały podwojony garnitur chromosomowy. 

Tab. 4 Ploidalność androgenetycznych roślin marchwi uzyskanych in vitro na pożywkach 

ze zwiększonymi stężeniami siarczanu miedzi CuSO 4 x5H 2 O i cynku ZnSO 4 x7H 2 O. 

Pożywka Haploidy Diploidy Tetraploidy Miksoploidy Aneuploidy 

regeneracyjna 1x 

% 

2x 

% 

4x 

% 

2x+4x 

% 

4x+6x 

% 

4x+8x 

% 






File:Sample_122 Date:30-11-2010 Time:11:01:28 

100 

Particles:494 Acq.-Time:8 s 

partec PAS 

RN1 

RN2 

RN3 

RN4 

80 

60 

counts 

40 

20 

0 

0 100 200 300 400 500 

FL4 

Region Gate Ungated Count Count/ml %Total %Gated GMn-x Mean-x CV-x% GMn-y Mean-y CV-y% 

RN1 0 0 - 0.00 0.00 - - - - - - 

RN2 29 29 - 5.87 5.87 100.38 100.38 0.21 - - - 

RN3 0 0 - 0.00 0.00 - - - - - - 

RN4 0 0 - 0.00 0.00 - - - - - - 

Fig 1. Przykładowy histogram z cytometru przepływowego dla marchwi n=2x 

Analiza izoenzymatyczna pod względem izoenzymu PGI wykazała, że wszystkie rośliny 

marchwi pochodzących z pożywek z podwyższonymi stężeniami siarczanu miedzi jak i 

cynku były w 100% homozygotyczne. W pożywce kontrolnej w 67% okazały się 

homozygotami a w pozostałych 33% heterozygotami. 

Pod względem izoenzymu AAT tylko rośliny z wyższymi koncentracjami cynku 

wykazywały w 100% swoją homozygotyczność. Rośliny na pożywce z 10-krotnie wyższym 

poziomem siarczanu miedzi była w 75% homozygotami a 25% heterozygotami., a na 100- 

krotnie wyższym stężeniu w 50% były homozygotami, w kontroli znajdowało się 37% 

homozygot AAT. 

Tab. 5. Analiza homozygotyczności pod względem izoenzymu PGI androgenetycznych 

roślin marchwi uzyskanych in vitro na pożywkach ze zwiększonymi stężeniami siarczanu 

miedzi CuSO 4 x5H 2 O i siarczanu cynku ZnSO 4 x7H 2 O. 

Pożywka 

regeneracyjne 

Homozygoty 

% 

Kontrola 67 33 

Cu-1 100 0 

Cu-2 100 0 

Zn-1 100 0 

Zn-2 100 0 

Heterozygoty 

% 

417






Tab. 6. Analiza homozygotyczności pod względem izoenzymu AAT roślin androgen 

etycznych marchwi uzyskanych in vitro na pożywkach ze zwiększonymi stężeniami 

siarczanu miedzi CuSO 4 x5H 2 O i siarczanu cynku ZnSO 4 x7H 2 O. 

Pożywka 

regeneracyjne 

Homozygoty 

% 

Heterozygoty 

% 

Kontrola 37 63 

Cu-1 75 25 

Cu-2 50 50 

Zn-1 100 0 

Zn-2 100 0 

Podzadanie 2. 

Rozmnażanie generatywne materiału roślinnego. 

W celu uzyskania zdrowych i silnych roślin korzenie marchwi, wykopano z pola na jesieni 

tuż przed przymrozkami i przeniesiono do chłodni o temperaturze +2 o C, aby przeszły proces 

jaryzacji. Po około 3 miesiącach jaryzacji tj. w połowie stycznia 2012 rośliny zostaną 

wysadzone w szklarni do wiader o pojemności 15l z podłożem, doprowadzone do kwitnienia 

w celu uzyskania nasion. 

Podzadanie 3. 

Przesledzenie procesów fizjologicznych zachodzących roślinach w różnych warunkach 

wzrostu, w uprawie szklarniowej i polowej. 

Z roślin marchwi w szklarni z podłoża kontrolnego i z podłoży z wyższymi koncentracjami 

miedzi i cynku został pobrany materiał do badań biochemicznych w celu określenia wpływu 

jonów miedzi i cynku, na zawartość fenoli rozpuszczalnych w liściach marchwi. Materiał 

został zamrożony w temp -80 o C a następnie zliofilizowany. W IV kwartale 2011r. 

przeprowadzono badania zawartość fenoli rozpuszczalnych metodą spektrofotometryczną. 

Do analiz użyto materiał pochodzący z uprawy szklarniowej z dwóch terminów przesadzeń z 

mikropalet do doniczek o średnicy 8 cm (I termin wysadzenia 07.03.2011, II termin 

09.05.2011) oraz uprawy polowej. 

Oznaczanie fenoli rozpuszczalnych Zawartość fenoli rozpuszczalnych oznaczano metodą 

spektrofotometryczną Johansona i Shaala [1957] zmodyfikowaną przez Singeltona i 

Rossie’go [1965]. Zliofilizowane rozety marchwi (30 mg) umieszczano w probówkach 

zawierających po 3 ml 96 % etanolu, dokładnie zakręcano i gotowano 2 min. we wrzącej 

łaźni wodnej. Po ostudzeniu tkankę homogenizowano w schłodzonym moździerzu 

porcelanowym. Homogenat wirowano 10 min. przy 4000 x g używając wirówki (3K30, 

Sigma), a powstały po odwirowaniu płyn nadosadowy umieszczano w lodówce (4 o C) na noc. 

Po 24 godz. ekstrakt uzupełniano 80 % etanolem do objętości wyjściowej (3 ml) i traktowano 

jako źródło fenoli rozpuszczalnych. Badane próby zawierające: 0,5 ml ekstraktu; 3,65 ml 

wody destylowanej; 0,1 ml odczynnika Folina-Ciocalteu’a dokładnie mieszano a po 3 min. 

dodawano 1 ml 10% Na 2 CO 3 , ponownie mieszano i pozostawiano w ciemności na 60 min. 

Ponieważ ekstrakty były barwne (tkanka zawierała chlorofil) próbę ślepą sporządzano dla 

każdego z nich, a zamiast odczynnika Folina-Ciocalteu’a zawierała ona dodatkowe 0,1 ml 

wody destylowanej. Po upływie 1 godziny mierzono absorbancję przy długości fali = 660 

418

nm na spektrofotometrze (U-2001, Hitachi), a zawartość fenoli ogólnych odczytywano z 

krzywej wzorcowej sporządzonej na podstawie znanych stężeń kwasu gallusowego. 

Zawartość fenoli rozpuszczalnych w liściach marchwi rosnącej w obecności CuSO 4 

nieznacznie obniżała się w stosunku do kontroli po I terminie wysadzenia do szklarni, zaś 

pod wpływem ZnSO 4 osiągnęła wartość zbliżoną do kontroli. Poziom tych związków w 

liściach marchwi w II terminie wysadzenia do szklarni gwałtownie wzrósł i osiągnął ponad 

dwukrotnie wyższe wartości niż te zmierzone w I terminie, zależność jednak pozostawała 

taka sama, tzn. pod wpływem CuSO 4 zaobserwowano spadek, zaś pod wpływem ZnSO 4 

nieznaczny wzrost fenoli w stosunku do kontroli (Rys. 1). 

Rys. 1. Zmiany zawartości fenoli rozpuszczalnych w liściach marchwi odmiany Kazan 

traktowanych siarczanem miedzi i cynku. 

Zawartość fenoli ogólnych [mg g -1 DW] 

15 

12 

9 

6 

3 

0 

Podłoże 1 

Podłoże 2 

Podłoże 3 

Podłoże 4 

Szklarnia I Szklarnia II Pole 

Warunki wysadzenia 

Objaśnienie: 

Kontrolę stanowiły rośliny rosnące na podłożu pozbawionym tych związków oraz podłożu 

wzbogaconym kredą. Skład podłóż: 1 – Kontrola; 2 - Kontrola + 10 g kredy l -1 torfu; 3 - 552 

mg CuSO 4 x 5H 2 O; 4 - 500 mg ZnSO 4 x 5 H 2 O. 

W warunkach polowych zawartość fenoli rozpuszczalnych w kontroli była najniższa zaś 

zarówno pod wpływem CuSO 4 jak i ZnSO 4 poziom fenoli był wyższy niż w kontroli i 

stanowił odpowiednio 127% i 140% jej wartości (Rys. 1) 

Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że na akumulację związków 

fenolowych w liściach marchwi odmiany Kazan wpływa zarówno rodzaj zaaplikowanego 

metalu jak też warunki hodowli. W warunkach szklarniowych siarczan Zn indukuje wyższą 

akumulację związków fenolowych niż w liściach kontrolnych, natomiast pod wpływem 

siarczanu Cu następuje obniżenie zawartości tych związków. W warunkach polowych 

zarówno siarczan Cu jak i Zn stymulują akumulację fenoli. 

419

REFERATY/POSTERY PREZENTOWANE NA KONFERENCJACH/ 


Udział w Sympozjum: "3 rd International Zinc Symposium - Improving Crop Production and 

Human Health” Hyderabad. Indie 10-14.10.2011. (2 osoby). Prof. dr hab. Krystyna Górecka, 

mgr Waldemar Kiszczak – wykonawcy zad. 6.10. 

Przedstawiono dwa postery: 

1. Phenolics Content in Carrot Rosettes Regenerated from Androgenetic Embryos Obtained 

on Media with Increased Concentrations of Zinc Sulfate. 

2. Effect of Increased Concentrations of Zinc Sulfate on the Ability to Regenerate 

Androgenetic Embryos of Carrot. 

Cynk jest mikroelementem niezbędnym do życia roślin, ale w zbyt wysokich stężeniach jest 

czynnikiem skażającym środowisko. Dlatego ważne jest badanie reakcji roślin na 

podwyższone stężenia cynku. 

Wymierne korzyści wynikające z udziału w sympozjum: 

1. Udział w sympozjum pozwolił na zweryfikowanie poprawności założonych celów dla 

doświadczeń prowadzonych w ramach zadania 6.10. 

2. Uzyskano informacje, które pozwolą na optymalizacje procesu otrzymywania roślin o 

zwiększonej tolerancji na podwyższone stężenia cynku w glebie. Informacje te zostaną 

wykorzystane w realizacji zadania 6.10. 

3. Nawiązano współpracę z Centrum Warzywniczym Międzynarodowego Instytutu Uprawy 

Roślin w Hyderabad w zakresie wykorzystania roślin o podwyższonej zawartości cynku w 

uprawach warzywny. Warzywa o podwyższonej zawartości cynku są bardzo użyteczne w 

żywieniu człowieka w przypadku niedoboru cynku. 

4. Uzyskano informację na temat mechanizmów tolerancji i toksyczności cynku dla roślin, 

informacje te zostaną wykorzystane w prowadzonych badaniach w zadaniu 6.10. 

5. Uzyskano informacje na temat metod prowadzenia selekcji genotypów roślin warzywnych 

o różnej wrażliwości na stężenie jonów cynku w glebie. 

3. Wymierne rezultaty 

Wymiernym rezultatem jest uzyskanie roślin odpornych na wyższe koncentracje miedzi i 

cynku w środowisku. 

Miernik (i) dla zadania: 

1/ Liczba badanych podłoży do adaptacji. Plan - 3 podłoża. Wykonanie – 4 podłoza. 

- Podłoże I Cu-1-piaskowo torfowe (1:3); zawierało 1μM CuSO 4 x5H 2 O, 7μM ZnSO 4 x7H 2 O 

- Podłoże II Cu-2-piaskowo torfowe (1:3); zawierało 10μM CuSO 4 x5H 2 O, 7μM 

ZnSO 4 x7H 2 O 

- Podłoże III Zn-1-piaskowo torfowe (1:3); zawierało 70μM ZnSO 4 x7H 2 O, 0,1μM 

CuSO 4 x5H 2 O 

- Podłoże IV - Zn-2piaskowo torfowe (1:3); zawierało 700μM ZnSO 4 x7H 2 O, 0,1μM 

CuSO 4 x5H 2 O 

2/ Liczba roślin poddanych działaniu czynników stresowych podczas adaptacji. Plan – 40 

roślin. Wykonanie – 41 roślin marchwi antrogenetycznych uzyskanych w kulturach in 

vitro. 

3/ Publikacje i instrukcje wdrożeniowe związanych z realizacją zadania. Plan 1 publikacja. 

Wykoanie – 1 publikacja. 

„Phenolics Content in Carrot Rosettes Regenerated from Androgenic Embryos Obtained on 

Media with Increased Concentrations of Zinc Sulfate.” Górecka K., Szafrańska K., Janas K., 

Kowalska U., Górecki R., Krzyżanowska D., Kiszczak W. Materiały w formie elekronicznej 

na stronie Fertilizers and The Indrustry 2011 ZincCrops 

420

www.fertilizer.org/ifa/HomePage/LIBRARY/Conference-papers /Agriculture- 

Conferences/2011-Zinc-Crops-Symposium/2011-Zinc-Crops-Plant-Breeding-and- 

Molecular-Biology-Posters 



Materiał wyjściowy służący do badań w postaci korzeni marchwi został przekazany przez 

spółkę hodowlano-nasienną Krakowska Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze POLAN Sp. z 

o.o 30-130 Kraków, ul. Rydla 53/55. Spółka będzie też współpracować w dalszych etapach 

badań. 

421

Sprawozdanie_roczne_merytoryczne_2011 cz_III_203_421.pdf

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?