You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
BARREESSAA<br />
Paul Sullivan<br />
GULAALAA<br />
Sarah Wilson<br />
GULALAA QABIYYEE<br />
Dr. Boku Tache<br />
DAREEKTARAA / DESIGNERA<br />
Sylwia Pecio<br />
Kidist Abebe<br />
SUURAA<br />
Petterik Wiggers<br />
Sylwia Pecio<br />
JIJJIRRAA<br />
Mitiku Workneh<br />
Samson Tefera<br />
KAMEERAA<br />
Sisay Teshome<br />
Ezedin Kedir<br />
Habtamu Addis<br />
MAXXANSAA<br />
One Digital<br />
GALATA<br />
Alastair Scott-Villiers<br />
Ibrahim Abate<br />
Murha Abekari<br />
Nura Dida<br />
Patta Scott-Villiers<br />
2<br />
Kora Nagaa<br />
SP
SP<br />
Baga Nagaan Dhuftan 9 Waldaa Gaaddisa Horsiisee Bulaa 12 Haqaa fi Nagaa 14<br />
Haasaa Horsiisee Bulaa 27 Haasaa Bakka Bu’oota Mootummaa 35 Mullataa 42<br />
Yaada Xumuraa 45<br />
Kora Nagaa<br />
3
Horsiisee bulaan Keeniyaa fi Itoophiyaa magaalaa<br />
guddoo Godina Booranaa kan taatee Yaaballoo<br />
irraa gama kibbaatti kiilomeetira 42 fagaattee Aanaa<br />
Dirree keessatti kan argamtu bakka midhaagduu fi<br />
oowwituu Danbalaa Waaccuu jedhamtutti waa’ee<br />
nagaa isaanii mari’achuuf wal ga’an. Bakka<br />
buutoonni horsiisee bulaa kora kana irratti<br />
hirmaachuuf dhufan tokko tokko guyyaa<br />
8(saddeetii) oli deemanii bakka kana gahan.<br />
Keessummoonni kora kana irratti hirmaachuuf<br />
fulaa tanatti argaman martii galgala wayita aduun<br />
dhiitu kurraaziidhaan bakka bultii isaanii akka<br />
gahan ta’e. Tajaajillii bilbila harkaa fulaa tanatti kan<br />
yaadamuu miti. Hirmaattonni kora kana irratti<br />
argamuuf bakka gara garaatii dhufan cuftii sagalee<br />
sinbirroo dhaggeeffachaa, uumama naannoo tanaa<br />
dinqisiifachaa muka dhaddachaa guddaa tokko<br />
jalatti boriyyaa ganama wal gahan.<br />
4<br />
Kora Nagaa<br />
SP
E<br />
N<br />
S<br />
W<br />
SP<br />
Kora Nagaa<br />
5
6<br />
Kora Nagaa
“Korii kun kora nagayaa ti.<br />
Hawaasii horsiisee bulaa aadaa<br />
waliin jireenyaa qaba. Kayyoon<br />
kora kanaalleen aadaa waliin<br />
jireenya horsiisee bulaa kanaan<br />
dura ture haala itti jajjabeessuu fi<br />
dagaagsuun danda’amu<br />
uumuudha. Kora nagaa kana<br />
eebba maanguddoo tiin eegalla.”<br />
Baga Naga<br />
8<br />
Kora Nagaa<br />
PW
an Dhuftan<br />
Nuuraa Diidaa<br />
Dura Taa’aa Waldaa Gaaddisa<br />
Horsiisee Bulaa Oromiyaa<br />
Kora nagaa naannoo Oromiyaa Godina<br />
Booranaa Aanaa Dirree Ganda Danbalaa Waaccuu<br />
fulaa Mudhiiseelluu jedhamtu tanatti tolfamu irratti<br />
hirmaachuuf yaamicha keenna kabajjanii waan dhuftaniif<br />
galatoomaa. Baga nagaan dhuftan isaniin jedha.<br />
Ammaan booda qayeen teessan, ollaan keessani.<br />
Laftii lafa horsiisee bulaa ti. Teenna, teessani, jiraadhaa,<br />
wayyoomaa.<br />
Korii kun kaayyoo yaamameef qaba. Kora<br />
horsiisee bulaa kan nagaa, kan akka Itoophiyaa cufaatti<br />
horsiisee bulaan bakka bu’oota isaa keessaa<br />
qabu, kan qaamoleen bulchiinsa Itoophiyaa sadarkaa<br />
aanaa irraa eegalee hanga Federaalaatti jiran martii irratti<br />
hirmaatan. Kora kana abbummaan kan<br />
qopheessan Biiroo Bulchiinsa fi Nageenya Oromiyaa,<br />
Waldaa Gaaddisa Horsiisee Bulaa Oromiyaa fi<br />
Komishinii Misooma Naannoo Horsiisee Bulaa<br />
Oromiyaa ti. Kana cinaatti ollaa kana kan nuu kennan<br />
, haala barbaachisaa ta’e mara kan nuu mijeessanii<br />
fi deeggarsa nuu tolchan, Bulchiinsa Godina<br />
Booranaa, Aanaa Dirree fi hawaasa horsiisee bulaa<br />
ganda Danbalaa Waaccuu ti. Qaamolee kana mara<br />
maqaa Gaaddisa Horsiisee Bulaa Oromiyaatiin guddaa<br />
galateeffadha. Kora kana irratti qaamoleen biyya<br />
keessaa fi alaa yaamaman marti argamanii jiran. Biyya<br />
keessaa bakka bu’oonnii horsiisee bulaa Mootummaa<br />
Naannoo Somaalee, Affaar, Uummatoota Kibbaa fi<br />
Gambeellaa argamanii jiran. Biyyoota ollaa keennaa<br />
keessaa ammoo bakka bu’oonnii horsiisee bulaa fi<br />
Mootummaa Keeniyaa argamanii jiran. Warra<br />
kanallee guddaa galateeffanna. Ollaan ammaan tana<br />
keessa jirru kun qayee horsiisee bulaa ti. Qayeen<br />
ammoo aadaa fi abbaa qabdi. Akka aadaa horsiisee<br />
bulaatti yoo warrii horii horsiifatu qayee namaatti koratu<br />
abbaan qayee warra koratuuf waan gumaachu<br />
qaba. Sangaa kenna, ree’ee qala, waan kora sanaaf<br />
barbaachisu mara humnaa fi qabeenna qabuun ni<br />
deeggara, haala ni mijeessa. Hawaasii Aanaa Dirree fi<br />
Ganda Danbalaa Waaccuulleen keessummoota kora<br />
kana dhufaaniif sangaa ganna 8 (saddetii) tokkoo fi<br />
ree,ee 10 (kudhan) gumaachanii jiran. Kanaaf ollaa<br />
kana guddoo galateeffanna.<br />
“Korii kun kora nagayaa ti. Hawaasii horsiisee<br />
bulaa aadaa waliin jireenyaa qaba. Kayyoon<br />
kora kanaalleen aadaa waliin jireenya horsiisee<br />
bulaa kanaan dura ture haala itti jajjabeessuu fi dagaagsuun<br />
danda’amu uumuudha. Kora nagaa<br />
kana eebba maanguddootiin eegalla.”<br />
SP<br />
Kora Nagaa<br />
9
PW<br />
Boruu Godaanaa<br />
Bulchaa Godina Booranaa<br />
Sirnoota dabran keessatti kutaalee hawaasaa xiyyeeffannaa<br />
kamiyyuu dhabanii fi dagatamanii turan<br />
keessaa tokko hawaasa horsiisee bulaa ti. Ammaan tana<br />
garuu mootummaan uummataa kan ADWUIn hoogganamu<br />
kutaalee hawaasaa kanaaf xiyyeeffannaa addaa<br />
kennee gama maraan hojii ajaa’ibsiisaa ta’an hedduu<br />
hojjachaa jira. Hawaasa horsiisee bulaa kan bara dheeraaf<br />
xiyyeeffannoo dhabee rakkoo hawaasummaa fi diinaagdee<br />
gara garaa keessaa ture kana rakkoo keessaa<br />
baasuuf sochii taasifameen bu’aan abdachiisaan<br />
argamee jira. Bu’aawwan argaman kana akka fakkeenyaatti<br />
kaasuuf, gama barnootaatiin aanaan ykn<br />
gandoonni horsiisee bulaa martii yoo xiqqaatee<br />
xiqqaate mana barumsaa sadarkaa 1ffaa (1-4) argatanii<br />
jiran. Hawaasii horsiisee bulaa carraa barumsaa dhabanii<br />
turan carraa barumsaa argatanii jiran. Ragaa<br />
amma of harkaa qabnuun wayita ammaa kana ijoolleen<br />
naannoo horsiisee bulaa hedduun barumsa sadarkaa<br />
2ffaa xumuruudhaan koollejjii fi yuuniversiitii seenanii<br />
barachaa jiran. Kanneen barumsa koollejjii fi yuuniiversiitii<br />
xumuranii hojii irratti bobba’anis jiran. Gama<br />
tajaajila fayyaa namaa fi beeyladaa akkasumas bishaan<br />
dhugaatii baballisuutiinis hojii hedduun naannoo horsiisee<br />
bulaatti mootummaa, dhaabbilee mit–mootummaa<br />
fi uummataan hojjatamanii tajaajila irra<br />
oolanii jiran. Hojiiwwan kunniin cuftii kan hojjataman<br />
naannoo horsiisee bulaatti nageenyii<br />
amansiisaa ta’e waan jiruuf. Nageenyi hundee<br />
waan maraati. Bakka nageenyii hin jirretti dhaabbilee<br />
tajaajila hawaasummaa fi diinagdee haaraa<br />
ijaaruun hafee kan ijaaramaniyyuu ni diigamu, ni<br />
caccabu, ni saamamu. Walumaa galatti tajaajilaan<br />
alaa ta’u. Kun ammoo hawaasichaafis ta’ee mootummaaf<br />
miidhaa malee bu’aa buusu tokkooyyuu hin qabu.<br />
Kanaaf hawaasii horsiisee bulaa rakkoo ofii isaatiif<br />
uumee ittin miidhamaa jiru kana kora akkanaa irratti<br />
mari’atee akka of irraa dhiisu gochuuf socho’uun<br />
beekumsa guddaa dha. Sochii Waldaan Gaaddisii Horsiisee<br />
Bulaa Oromiyaa gama kanaan taasisaa jiru kan<br />
nama abdachiisudha. Mootummaan<br />
keenyas rakkoowwan nagaa<br />
hawaasaa wajjiin wal qabatanii<br />
ka’an akkanaa<br />
kana hanbisuuf xiyyeeffannaa<br />
guddaa keennee<br />
hojjachaa jira. Jalqabii<br />
gaariin kun haala itti<br />
cimuu fi dagaaguudanda’uu<br />
uumuun gahee<br />
hunda keenyaati.<br />
SP<br />
10<br />
Kora Nagaa
“...Nagenyi buu’ura<br />
waan maraati. Bakka<br />
nageenyii hin jirretti<br />
dhaabbilee tajaajila<br />
hawaasummaa fi diinagdee<br />
haaraa ijaaruun<br />
hafee kan ijaaramaniyyuu<br />
ni diigamu, ni caccabu, ni<br />
saamamu. Walumaa<br />
galatti tajaajilaan alaa<br />
ta’u. Kun ammoo hawaasichaafis<br />
ta’ee mootummaaf<br />
miidhaa malee<br />
bu’aa buusu tokkooyyuu<br />
hin qabu.”<br />
Kora Nagaa<br />
SP<br />
11
kaayyoon Waldaa<br />
Gaaddisa Horsiisee<br />
Bulaa<br />
Oromiyaa ,<br />
imaammataa fi qajeelfama<br />
mootummaan<br />
bahan<br />
kamiyyuu keessatti<br />
dhimmii horsiisee<br />
bulaa hubannoo fi<br />
xiyyeeffannoo<br />
akka argatu ,<br />
hawaasni horsiisee<br />
bulaa hojii misoomaa<br />
keessatti<br />
qoodaa akka fudhatu<br />
, misooma<br />
irraas akka<br />
fayyadamu<br />
tolchudha.<br />
Waldaa<br />
Gaaddisa<br />
Horsiisee<br />
Nuuraa Diidaa<br />
Ganna 11 asi maqaa keenya kan<br />
dhalootaa,maqaa dhugaa fi qulqulluudhaan<br />
waamamaa jirra. Mootummaan Itoophiyaa<br />
maqaa keenya isa dhugaadhaan akka waamamnu,<br />
gurmoofnee wa’ee nagaa, jiruu fi<br />
jireenya keenyaa irratti akka mari’annu akkasumas<br />
aadaa keenya akka guddifannu erga<br />
nuu heyyamee asi gurmaa’uu fi waliin mari’achuudhaan<br />
hojii jiruuf jireenya keenyaa wajjiin<br />
walqabatu hedduu hojjatachaa jirra.<br />
Korii nagaa bakka bu’oota horsiisee<br />
bulaa, qaamolee mootummaa fi dhaabbilee<br />
mit mootummaa biyya keessaa fi alaa waliitii<br />
fidhuudhaan mari’achiisuuf qophaa’ee fi ammaan<br />
tana irra jirru kun kanaaf ragaa guddaa<br />
dha. Akka an qaabadhutti, ganna 11<br />
duratti nama obbo Abdii Abdullaahii<br />
Sheek Huseen jedhaman (ammaan<br />
tanallee kora kana keessa jiran), maanguddoo<br />
Somaalee fi Oromoo muraasa<br />
waliin magaalaa Nageellee Boor-anaa<br />
keessatti marii eegalle. Gaafas ijoon<br />
marii teenyaa guddoon hawaasii horsiisee<br />
bulaa maaliif maqaa isaa kan<br />
dhugaatiin akka waamamuu hin<br />
tolchine? Gaafii teenya tanas<br />
maaliif bifa ciminnaa fi qindoominna<br />
qabduun mootummaatti<br />
hin dhiyeeffanne kan jettu<br />
turte. Dhimma kana irratti<br />
maangudoota Somaalee fi<br />
Oromo waliin ballinnaan erga<br />
mari’anneen booda yaannii<br />
kun sirrii fi kan deeggaramu<br />
akka ta’e irratti walii galle.<br />
Ayyaana horsiisee bulaa<br />
yeroo jalqabaaf Mootummaa<br />
Naannoo Somaalee<br />
Godina Liiban bakka<br />
Fiiltuu jedhamutti<br />
kabajame irratti gaafii<br />
teenya qindeessinee mootummaatti<br />
dhiyeefanne. Mootummaanis<br />
akka gaafiin teenya<br />
sirrii taaate amanee fudhate.<br />
Maqaa keenya kan dhalootaa, maqaa horsiisee<br />
bulaatiin waamamuu akka dandeenyu nuu<br />
heyyame. Amajjiin 17 waggaa waggaan guyyaa<br />
ayyaanii horsiisee bulaa Itoophiyaa itti kabajamu<br />
ta’ee murtaa’e. Hanga ammaatti ayyaanii<br />
horsiisee bulaa haala kanaan kabajamaa jira.<br />
Horsiisee bulaanis maqaa isaa kan dhugaa fi<br />
maqaa dhalootaatiin waamamaa jira.<br />
Akkuma martii keenya yaadannu<br />
Ayyaana Guyyaa Horsiisee Bulaa Itoophiyaa<br />
6ffaa naannoo Oromiyaa Godina Booranaa<br />
Aanaa Yaaballoo bakka Diida Xuyyuuraa jedhamutti<br />
tolfame irratti horsiisee bulaan<br />
Itoophiyaa waldaan gurmaa’ee wa’ee jiruu fi<br />
jireenya isaa irratti mari’achuu akka qabuu fi<br />
sochii gama kanaan godhamu maraaf mootummaan<br />
deeggarsa barbaachisu mara akka<br />
nuu kennu gaafannee turre. Waldaan Gaaddisa<br />
Horsiisee Bulaa Oromiyaa gaafii horsiisee<br />
bulaa Itoophiyaa dhiyeessanii fi murtii<br />
dabran kana bu’uura godhachuudhaan hundaa’e.<br />
Jalqaba namoonnii naannoo horsiisee<br />
bulaa Oromiyaa gara garaa irraa bakka buune<br />
muraasii walitti dhufnee mari’anne. Akka<br />
Oromiyaatti Waldaa Horsiisee Bulaa hundeeffannee<br />
waa’ee misoomaa fi nagaa naannoo<br />
keenyaa irratti mari’achuu fi hojjachuu waan<br />
barbaannuuf mootummaan heyyama akka<br />
nuu kennu akkasumas gama danda’u maraan<br />
akka nu deeggaru Mootummaa Naanno<br />
Oromiyaatii gaafii dhiyeessine. Mootummaan<br />
Naannoo Oromiyaa-lleen gaafii teenna tana<br />
fudhatee hogeessaan akka qoratamtu tolche.<br />
Qorannoon duubatti waldaan gurmoofnee<br />
hojjachuu akka dandeennu nuu heyyamame.<br />
Waldaan Gaaddisa Horsiisee Bulaa Oromiyaalleen<br />
bakka Mootummaa Naannoo<br />
Oromiyaa fi bakka bu’oonnii horsiisee bulaa<br />
naannoo Oromiyaa irraa babba'an 75 arga-<br />
Bulaa<br />
b<br />
12<br />
Kora Nagaa
manitti yeroo jalqabaatiif haala oowwaan<br />
hundeeffame. Qaama seerummaas mootummaa<br />
irraa argannee hojii teenna eegalle. Kan<br />
duraan walitti dhufnee rakkoo teenna irratti<br />
mari’achuuf sodaachaa fi of-qabaa turre; akka<br />
garaa keenyaatti waliin dubbachuu fi waliin<br />
mari’achuu eegalle. Hojii teenna tan idileellee<br />
cimsinee itti fufnee. Sochii teenna waggaa<br />
jalqabaa keessattis hojii waajjira gurmeessuu,<br />
of –ijaaruu fi humna cimsachuu hojjanne.<br />
Akka waldaa gaaddisa horsiisee bulaatti<br />
aanaalee fi godinaalee horsiisee bulaa<br />
Oromiyaa bakka sadiitti qooduudhaan caasaa<br />
gurmeessuu eegalle. Haala kanaan Godina<br />
Booranaa fi Gujii walitti qabnee Kibba<br />
Oromiyaa jennee gurmeessine. Godina Baalee<br />
kophaatti Kibba Baha Oromiyaa jennee<br />
gurmeessine. Godina Harargee Bahaa,<br />
Harargee Dhiyaa fi Shawaa Bahaa ammoo<br />
Jidduugaleessaa fi Baha Oromiyaa jennee<br />
bakka tokkotti gurmeessine. Aanaalee fi Godinaalee<br />
horsiisee bulaa Oromiyaa mara<br />
haalaa kanaan erga gurmeessinee booda fulaa<br />
sadeenuu irratti koree qindeessituu ijaarre.<br />
Wayitaa ammaa kanas hanga aanaatti caasaa<br />
kana diriirsuuf sochii irra jirra.<br />
Kaayyoon Waldaa Gaaddisa Horsiisee<br />
Bulaa Oromiyaa, imaammataa fi qajeelfama<br />
mootummaan bahan kamiyyuu<br />
keessatti dhimmii horsiisee bulaa hubannoo<br />
fi xiyyeeffannoo akka argatu,<br />
hawaasni horsiisee bulaa hojii misoomaa<br />
keessatti qoodaa akka fudhatu, misoomaa<br />
irraas akka fayyadamu tolchudha.<br />
Kaayyoon teenna guddoon tattana<br />
hataatuu malee hojii misoomaa kamiyyuu<br />
dura hojiin nagaa dursa argachuu akka qabu<br />
amantaa guddoo qabna. Waldaan keenya<br />
hubannoo kana irraa ka’uudhaan hojii nagaaf<br />
xiyyeeffannaa addaa kennee hojjachaa jira.<br />
Sochii hanga ammaatti taasifameenis bu’aa<br />
abdachiisaa argannee jirra. Fakkeenyaaf<br />
Boorana, Gujii fi Gabra jidduutti ganna lamaa<br />
oliif wal dhabatti ture. Gochii sadeenuu Oromoo<br />
dha. Gochii Oromoo kun sadeen<br />
sababaa margaa fi bishaaniitiin dabranii<br />
dabranii walitti bu’aa turan. Walitti bu’iinsa<br />
kanaanis miidhaan hedduun gahee jira. Waldaan<br />
Gaaddisa Horsiisee Bulaa Oromiyaa miidhaa<br />
sababa walitti bu’iinsaatiin obboleeyyan<br />
sadeen jidduutti gahaa turte tana hanbisuuf<br />
sochii hedduu tasisee jira. Waldiddaa fi walitti<br />
bu’iinsa gosa sadeen jidduutti uumaman<br />
kanaaf karaa nagaa fi araaraatiin furmaata<br />
barbaaduuf socho’uun barbaachisaa akka ta’e<br />
yaada dhiyeessine. Yaada araaraa kana irratti<br />
mootummaa, dhaabbilee mit–mootummaa fi<br />
maanguddoo Booranaa, Gujii fi Gabraa waliin<br />
marii eegalle. Haaluma kanaan Aanaa Areeroo<br />
bakka Halloona jedhamtu irratti jaarsummaa<br />
nagaa gosa sadeen jidduutti yeroo jalqabaatiif<br />
teenne. Walitti bu’iinsii miidhaa malee bu’aa<br />
tokkollee akka hin qabne qaamoleen jaarsummaa<br />
irratti hirmaatan martii walii galan. Armaan<br />
booda qaamii martuu waldhabdee<br />
jidduu isaaniitti uumamu kamiyyuu kara nagaa<br />
fi seera aadaatiin hiikachuu malee humnaa fi<br />
meeshaa waraanaa fayyadamuu akka hin<br />
qabne irratti walii galan. Aadaa naannoo horsiisee<br />
bulaa jiddugaleessa kan godhate seera<br />
ittiin bulmaataa baafatan. Gochii sadeenuu<br />
wayita ammaa kana nagaan waliin jiraachaa<br />
jiran. Bakka rakkoon uumamettis seera bulmaata<br />
aadaa bu’uura godhachuudhaan baafatan<br />
kanaan hiikkachaa jiran. Waldaan<br />
Gaaddisa Horsiisee Bulaa Oromiyaa kana<br />
malees, wal dhabdee fi walitti bu’iinsa naannoo<br />
horsiisee bulaa gara garaa keessatti<br />
uumamu cufaa hanbisuuf hanga humnaa fi<br />
dandeettii isaatti socho’aa jira. Fakkeenyaaf<br />
waliin jireenya hawaasa horsiisee bulaa Somaalee<br />
fi Oromiyaa cimsuuf mariin tokko<br />
bakka Hudet jedhamtutti akka godhamtu<br />
godhee jira. Mariin araaraa<br />
guddoon tokko naannoo<br />
Sabaa fi Sablammoota Uummatoota Kibbaa<br />
akka tolfamu gargaaree jira. Walumaa galatti<br />
Gaaddisii Horsiisee Bulaa Oromiyaa, mootummaa<br />
cinaa hiriiruudhaan hawaasii horsiisee<br />
bulaa miidhaa walitti bu’iinsii qabu<br />
irratti hubannoo gahaa akka qabaatu<br />
tolchuuf kora nagaa fi misoomaa bakka hedduutti<br />
geegessee jira. Sochii gama kanaan<br />
taasifameen bu’aan abdachiisaa ta’e argamee<br />
jira.Waldaan Gaaddisa Horsiisee Bulaa<br />
Oromiyaa nagaa naannoo horsiisee bulaa<br />
tasgabaa’aa fi amansiisaa godhuuf sochii<br />
biyya keessatti tolchaa jiru cinaatti waltajjii<br />
marii gara garaa kan sadarkaa addunyaa fi<br />
ardii Afrikaatti qophaa’e irratti argamuudhaan<br />
akkasumas koree gara garaa keessatti<br />
miseensummaadhaan hirmaatee dhimmii<br />
horsiisee bulaa ardii Afrikaatti akka<br />
beekama argatu tolchaa jira. Gara fuula duraattis<br />
sochiin keenya kun caalaatti itti fufa.<br />
* Kora Nag-aa baatii Guraandhalaa bara 2009 adeemsifamee<br />
asi Waldaan Gaaddisa Horsisee Bulaa fi Kaa’unsilin<br />
Horsiiseebulaa Somaalee jaarsummaa araaraa gosa Oromoo<br />
fi Somalee jiddutti bakka Madde Walaabuu jedhamu<br />
ta’aniiruu.<br />
“Kora horsiisee bulaa kan nagaa,<br />
kan akka Itoophiyaa cufaatti horsiisee<br />
bulaan bakka bu’oota isaa<br />
keessaa qabu, kan qaamoleen<br />
bulchiinsa Itoophiyaa sadarkaa<br />
aanaa irraa eagalee hanga Federaalaatti<br />
jiran martii irratti hirmaatan<br />
iru.”<br />
Kora Nagaa<br />
13<br />
SP
Haqaa fi<br />
Nagaa<br />
14<br />
Kora Nagaa<br />
SP
PW<br />
Nuuraa Diidaa<br />
Araara Nagaa Gosa Booranaa,<br />
Gujii fi Gabraa Jidduutti Tahe<br />
Waldiddaa fi walitti bu’iinsa gosa Boorana,<br />
Gujii fi Gabraa jidduutti uumaman kanaaf karaa<br />
nagaa fi araaraatiin furmaata barbaaduuf mootummaa,<br />
dhaabbilee mit–mootummaa fi maanguddoo<br />
Booranaa, Gujii fi Gabraa waliin marii eegalle.<br />
Haaluma kanaan Aanaa Areeroo bakka Halloona jedhamtu<br />
irratti jaarsummaa nagaa gosa sadeen jidduutti<br />
yeroo jalqabaatiif teenne. Walitti bu’iinsii miidhaa<br />
malee bu’aa tokkollee akka hin qabne qaamoleen jaarsummaa<br />
irratti hirmaatan martii walii galan. Armaan<br />
booda qaamii martuu waldhabdee jidduu isaaniitti<br />
uumamu kamiyyuu kara nagaa fi seera aadaatiin hiikachuu<br />
malee humnaa fi meeshaa waraanaa<br />
fayyadamuu akka hin qabne irratti walii galan. Aadaa<br />
naannoo horsiisee bulaa jiddugaleessa kan godhate<br />
seera ittiin bulmaataa baafatan. Gochii sadeenuu<br />
wayita ammaa kana nagaan waliin jiraachaa jiran.<br />
Utukkannaa<br />
Malloo<br />
Dura Taa’aa Koree Nagaa<br />
Booranaa, Gujii fi Gabraa<br />
Kanaan dura bara 1999 ji’a tokkoffaa keessa Waldaan<br />
Gaaddisa Horsiisee Bulaa Oromiyaa mootummaa fi<br />
dhaabbilee mit–mootummaa “Oxfam America” fi Waldaa<br />
Fannoo Diimaa Itoophiyaa walta’uudhaan walitti bu’iinsa<br />
Boorana, Gujii fi Gabra jidduutti ganna sadiif jechuun<br />
bara 1997 – 1999 tti geegeeffamaa ture kana hanbisuuf<br />
Aanaa Areeroo bakka Halloona jedhamtu irratti jaarsummaa<br />
nagaa yaame. Jaarsummaa araaraa yeroo jalqabaatiif<br />
yaamame kana irratti kutaaleen hawaasa gara garaa hirmaatanii<br />
jiran. Dargaggoota, dubartoota,abbootii gadaa fi<br />
kkf hirmaatanii jiran. Qaamii kora kana irratti qooda fudhatan<br />
martuu walitti bu’iinsii miidhaa malee faayidaa<br />
tokkoyyuu akka hin qabne walii galtee irra gahan. Walii galteen<br />
boodas seera ittiin bulmaataa baafatan. koree<br />
nagaa miseensa nama 30 qabu filatan. Seerii bulmaataa<br />
kan gochii sadeen baafatan kun :<br />
• Tokkoffaan - namii nama ajjeese loon 30 gatii<br />
baasuudhaan yakka raawwateef seeraa mootummaalleen<br />
akka gaafatamu<br />
• Lammeessoon – namii nama madeesse loon<br />
15 gatii baasee yakka raawwateef illee seera<br />
mootummaatiin akka gaafatamu.<br />
• Sadeessoon – namii loon tokko hate loon hate<br />
sana dachaa shaniin deebisee yakka raawwateef<br />
ammoo seera mootummaatiin akka itti<br />
gaafatamu kan jedhuu dha.<br />
Seera aadaa kana akka innii hojii irra oolu tolchuu fi<br />
raawwii isaa hordofuu dha. Namoota yakka raawwatan<br />
hordofanii seera aadaatiin akka adabaman taasisuu cinaatti<br />
walitti bu’iinsii miidhaa malee faayidaa homaatuu akka hin<br />
qabne hawaasa horsiisee bulaa ni barsiifna. Haala kanaan<br />
miidhaa walitti bu’iinsaan dhufuu fi bu’aa nagaa keessa<br />
argaman irratti hojii uummata barsiisuu fi hubachiisuu<br />
hedduun hojjatamanii jiran. Fakkeenyaaf, Halloona irraa<br />
eegalee Adoola, Bulee Horaa, Gallaba,Darmii Daamaa,<br />
Madar (Areeroo), Didaa Haraa, Dhaas, Mooyyalee fi<br />
Dugda Daawwaa bakkeewwan jedhaman irratti barumsaa<br />
fi hojiin hubannoo uumuu hedduun hojjatamanii jiran.<br />
Bu’aan guddaanis argamee jira. Hawaasii horsiisee bulaa<br />
bu’aa kana irraa ka’uudhaan akka seerii aadaa kun nagaa<br />
buusu argaa fi ragaa bahaa jira.<br />
Kora Nagaa<br />
15
16<br />
Kora Nagaa<br />
SP
SP<br />
SP<br />
Nuuraa Diidaa<br />
Gaafiin horsiisee bulaa naannoo Somaalee irraa<br />
gaafatame kunooti.<br />
Gaafii. Namoonni loon yoo nama jalaa ooffatan,<br />
Kaffaltii eenuutu raawwata?<br />
Deebii. Namtichi loon oofate loon ofiisaaf horate kan<br />
qabu yoo ta’e isumatu kanfala. Kan hin qabne yoo ta’e<br />
ammoo gostii qoodatanii kanfalan.<br />
Malkaamuu Fiqruu<br />
Itti Aanaa Dura Taa’aa Waajjira<br />
Bulchiinsaa fi Nageenya Aanaa<br />
Girjaa (Godina Gujii)<br />
Gaafii. Gaafiin tiyya akkuma Waldaa Gaaddisa<br />
Horsiisee Bulaa Oromiyaa irraa nuu ibsame<br />
Boorana, Gujii fi Gabartii seera aadaa naannoo<br />
isaanii baafatanii akka ittiin bulaa jiranii fi gama<br />
kanaan bu’aa abdachiisaa akka argatan nutti himamee<br />
jira. Ani gaafiin tiyya seerii gochii tun<br />
baafattee ittiin bulaa jirtu kun seeraa fi heera<br />
mootummaa waliin hangam wal sima kan jedhuu<br />
dha.<br />
Nuuraa Diidaa<br />
Deebii. Seerii ittiin bulmaataa kan ammaan tana horsiisee<br />
bulaan baafatee ittiin bulaa jiru kun yaada<br />
haaraa maddee miti. Oromoon sirna gadaatiin kan ittiin<br />
bulaa turee dhaa. Seeruma duraan Oromoon sirna<br />
gadaa keessatti ittiin fayyadamaa ture cimsuudhaan<br />
hojii irra akka oolu tolchine malee yaadii haarayii hin<br />
uumamne. Seeraa fi heerii mootummaa biyya kenyaa<br />
ammoo baayyeen isaa aadaa- sabaa fi sablammoota<br />
biyya tanaa mara bu’uura godhachuudhaan kan<br />
qophaa’ee dha. Kanaaf seerii ittiin bulmaataa kan<br />
horsiisee bulaan Booranaa, Gujii fi Gabraa baafatan<br />
wayita ammaa tana ittiin bulaa jiranis seeraa fi heera<br />
mootummaa waliin kan wal deeggaru malee kan faallaa<br />
deemuu miti.<br />
SP<br />
SP<br />
Kora Nagaa<br />
17
Haji<br />
Hawaas<br />
Abboomsaa<br />
Godina Shawaa<br />
Bahaa Aanaa<br />
Fantaallee irraa<br />
Gaafii. Ani gama kiyyaan seera aadaa<br />
hawaasa horsiisee bulaa bu’uura godhachuudhaan<br />
tumamee fi hojii irra<br />
oolaa jiru kana irraa mormii hin qabu.<br />
Seerii kun dhuguma hojii irra oolee jirayii?<br />
Dhugumaan akka yaadame<br />
kanatti bu’aa buusee jira?<br />
Utukkannaa<br />
Malloo<br />
Deebii. Seerii kun guutumaan guutuutti<br />
hojii irra oolee jira. Kan hojii irra<br />
ooluu eegalees ji’uma seerii kun<br />
tumame keessa torbaan tokko<br />
osoo hin bulinii dha. Ajjeechaa<br />
fi saamichii gosaa<br />
fi gosa jidduutti dabree<br />
dabree mullachaa<br />
ture ammaan tana<br />
dhaabbatee jira.<br />
Haassan Ibroo<br />
Godina Harargee Lixaa, Aanaa<br />
Mi’eessoo irraa<br />
Gaafii. Gaafiin tiyya xiqqoo dha. Ani Oromoon<br />
ilmaan Booranaa fi Bareentumaa ta’uu isaatiin<br />
beeka. Wantii nama gaddisiisaa ilmaan abbaa<br />
tokkoo kan ta’an Booranii, Gujii fi Gabartii wal<br />
dhabuu isanii akkuma kanaan dura raadiyooniidhaan<br />
dhaga’aa ture ammaan tanas gurra kiyyaan<br />
dhaga’uu kiyyaa dha. Jarii kun obboleeyyan. Obboleeyyan<br />
akkamiin wal dhabdi? Yoo wal dhabdellee<br />
akkamiin hanga kana cimsitee deemti?<br />
Nuuraa Diidaa<br />
PW<br />
18 Kora Nagaa<br />
Deebii. Nama dhiisaatii dhagaanuu walitti bu’a. Namii<br />
walitti bu’uun durumaa waan jiraa ti. Walitti bu'iinsii naannoo,<br />
godina, aannaa, ollaa fi maatii kamiyyuu keessatti<br />
uumamuu ni danda’a. Kana jechuun walitti bu’iinsii<br />
dansaa jechuu mit. Akka hawaasa horsiisee bulaatti wal<br />
dhaba jidduu horsiisee bulaatti uumamu caalaa kan balaa<br />
guddaa qabu haala itti hawaasichii wal diddaa tana hiikachuuf<br />
socho’uu dha. Ammas kan balaaleeffachuu<br />
qabnnu walitti bu’iinsa Booranaa, Gujii fi Gabraa caalaa<br />
haala isaan ittiin wal dhabdee tana hiikachuuf socho’aa jiranii<br />
dha. Qaamii kamiyyuu wal dhabdee jidduu isaatti<br />
uumamu kan hiikachuu qabu kara humnaa fi meeshaa<br />
waraanaatiin oso hin ta’in marii fi jaarsummaadhaan ta’uu<br />
qaba. Nuhi akka Waldaa Gaaddisa Horsiisee Bulaa<br />
Oromiyaatti kanaan duraas kan jechaa turre kana.<br />
PW SP
PW<br />
Kora Nagaa 19
SP<br />
Kab. Yisaaq<br />
Ibraahim<br />
Naannoo Somaalee Godina<br />
Liiban irraa<br />
Gaafii. Wanni ani gaafadhu seera ittiin bulmaataa<br />
gochii Booranaa, Gujii fi Gabraa baafatan<br />
keessatti namii loon hate baayyinna loon<br />
hatee sun dachaa shaniin kaffala jedhanii walii<br />
galanii jiran. Asi irratti loowwan dachaa shaniin<br />
lakka’amanii deebi’an kun eenyuuf galan?<br />
Gaafiin lammaffaan, sabaa fi sablammootii<br />
akkasumas gochii ollaa kana jiraatan kan biroo<br />
seera kanaan akkamiin bulan?<br />
Nuuraa Diidaa<br />
Deebii. Akka seera ittiin bulmaata Booranaa, Gujii fi<br />
Gabraatti loon dachaa shaniin deebi’aa kun abbaa<br />
horiin jala hatame suniif lakka’amanii kennaman. Abbaan<br />
loon jalaa hataman horii akka gumaatti kennameef<br />
sun keessaa hanga fedhe akka naasuutti<br />
(gaddaatti) deebisuuf danda’a. Kun garuu seera ittiin<br />
bulmaataatiin kan raawwatamu osoo hin ta’in fedhii<br />
abbaa horiin jala hatameetiin kan raawwatamu ta’a.<br />
Sabaa fi sablammootaa fi gochii biroon akkamiin seera<br />
kanaan bulan kan jedhuuf, yoo seera kana irraa fedhii<br />
qabaatan ittin buluuf namii isaan dhowwu hin jiru.<br />
Namii dirqamaan seera kanaan bulaa isaaniin jedhulleen<br />
hin jiru. Garuu wal dhabdeen jidduu isaaniitti<br />
yoo uumame jaarroleen gama lamaanuu aadaa fi seera<br />
jiru ilaaltee araarsiti. Kanaaf namuu seera ittiin bulmaata<br />
nama biraa dirqamaan fudhatee itti fayyadamuu<br />
qaba kan jedhu hin jiru. Ittiin buluuf fedhii qabaannaan<br />
kan dhowwu hin jiru.<br />
Ugass<br />
Mohamed<br />
Ugass Gurre<br />
Aanaa Gurraa Dhaamolee<br />
Naannoo Somaalee<br />
Gaafii. Gosti sadeen kun seera ittin bulmaataa<br />
baafatanii jiran. Gosti naannoo kana<br />
jiraatan kanneen biroo hoo seera kanaan<br />
akkam bulaan?<br />
20<br />
Kora Nagaa<br />
SP
Nuura Diidaa<br />
Deebii. Seerii araara Booranaa,<br />
Gujii fi Gabraa jidduutti tumamee<br />
fi irratti walii galame<br />
kun kan tajaajilu qaamolee<br />
haala kanaan walii galan qofa.<br />
Warrii kaanilleen akkaataa<br />
isaanii mijaa’uu fi irratti walii<br />
galaniin seera mataa isaanii baafatanii<br />
ittiin buluu danda’an.<br />
SP<br />
Ugass<br />
Abdurahman<br />
Naannoo Somaalee Godina Afdheer<br />
Seerii Boorana, Gujii fi Gabartii nagaa isaanii eegachuuf<br />
tumatan kun waan dansaa dha. Nuus seera<br />
akkanaa kana baafachuu qabna. Aadaa kana baballifachuu<br />
qabna.<br />
PW<br />
Kora Nagaa<br />
21
PW<br />
Taariku Seliina<br />
Uummatoota Kibbaa, Godina<br />
Benchi Maajii irraa<br />
Nuhi akka horsiisee bulaatti fulaa tanatti waliin<br />
teenyee mari’achuun waan guddaa nama gammachiisaa<br />
ti. Carraa akkanaa kana argachuun keenya nuuf akka<br />
guyyaa dhaloota keenyaa ti. Nus akka naannolee Somaalee,<br />
Affaarii fi Oromiyaa kaawunsilii horsiisee bulaa<br />
dhaabachuu baannus jaarrotaa fi bakka bu’oota horsiisee<br />
bulaa waliin ta’uudhaan waltajjii marii nagaa<br />
qopheessuudhaan mari’achaa jirra. Akka uummatoota<br />
kibbaatti gosa gara 10 ta’an walitti finnee waa’ee nagaa<br />
irratti mari’achiifnee jirra. Waldhabdee dabree dabree<br />
horsiisee bulaa jidduutti uumamus karaa nagaa ta’een<br />
hiikachaa jirra.<br />
Paa’uloo<br />
paa’uk kool<br />
Naannoo Gambeellaa,<br />
Nu’er irraa<br />
Naannoo keenyaattis walitti bu’iinsi<br />
dabree dabree mullatu ni jira. Namootaa<br />
gochaa akkanaa kana raawwatan cimnee<br />
of irraa eeguu qabna. Harka isaanii<br />
qabnee seeraatti dhiyeessuu qabna.<br />
22<br />
Kora Nagaa<br />
SP
PW<br />
Kora Nagaa<br />
23
24<br />
Kora Nagaa
Marii Horsiisee<br />
Bulaa<br />
PW
“Waldhabdee horsiisee<br />
bulaa jidduutti uumamu<br />
kamiyyuu marii fi walii<br />
galteen fixachuuf<br />
socho’uun dansaa. yoo<br />
Jaarroleen waliin mari’atte<br />
wantii cuftii ni qajeelti.<br />
Yaadii kun fiixaan<br />
bahuu kan danda’u<br />
hawaasii horsiisee bulaa<br />
fi kaawunsiliin horsiisee<br />
bulaa cuftii jabaatee,<br />
harka wal qabatee yoo<br />
nagaan jiraate qofaa<br />
dha.”<br />
SP<br />
26<br />
Kora Nagaa<br />
PW
SP<br />
Sulxaan<br />
Mahaammad<br />
Hassan<br />
Gabaabaa<br />
Pirezidaantii Kaawunsilii Horsiisee<br />
Bulaa Naannoo Somaalee<br />
Nuhi erga hundeeffamnee reefuu waggaa tokko.<br />
Haa ta’uutii waggaa tokkottii tana keessatti hojii hin<br />
tuffatamne hojjannee jirra. Akka waldaatti of –ijaarree<br />
hojii qabatamaa keessa seennee jirra. Akka naannoo<br />
keenyaatti maanguddoo walitti qabnee waa’ee nagaa irratti<br />
ballinnaan mari’annee jirra. Kana cinaatti naannolee<br />
ollaa keenyaa kan akka Affaar fi Oromiyaa waliin<br />
wal dhabdee jidduu keenyatti uumamu karaa nagaa fi<br />
marii qofaan hiikachuu akka qabnu mari’annee irratti<br />
walii gallee jirra. Waldhabdee horsiisee bulaa jidduutti<br />
uumamu kamiyyuu marii fi walii galteen<br />
fixachuuf socho’uun dansaa. yoo Jaarroleen<br />
waliin mari’atte wantii cuftii ni qajeelti. Yaadii kun<br />
fiixaan bahuu kan danda’u hawaasii horsiisee<br />
bulaa fi kaawunsiliin horsiisee bulaa cuftii jabaatee,<br />
harka wal qabatee yoo nagaan jiraate qofaa<br />
dha. Kan jabaachuu dandeenyu ammoo qaamoleen<br />
deeggarsa nuu godhuu malan mootummaa fi dhaabbileen<br />
mit–mootummaa yoo nu cinaa hiriiran qofa.<br />
Nuhi hawaasii horsiisee bulaas of – ilaaluu malle. Hojiiwwan<br />
humna teenyaan hojjachuu malle cufa hojjachuu<br />
qabna. Kanneen humna teenyaa ol ta’an qofa<br />
qaama biraatti dhiyeessuu qabna. Osoo homaa hin hojjatin<br />
deeggarsa eegachuu fi gaafachuun sirrii akka hin tahin<br />
hubachuu qabna. Aadaa fi beekumsa horsiisee bulaan<br />
uumamaan qabu walitti fiduudhaan waliin mari’achuu<br />
fi hojjachuu qabna.<br />
LootiiKorii<br />
Yaarekaal<br />
Uummatootaa Kibbaa, Aanaa<br />
Dassenechi irraa<br />
Kora akkanaa kana irratti yeroo gara garaa hirmadhee<br />
jira. Murtiiwwan kora dabre irratti murtaa’an irratti<br />
hubannoo gahaa qaba. Murtii kana irraa ka’uudhaan,<br />
nuhi akka horsiisee bulaa naannoo uummatootaa kibbaatti<br />
gosa gara garaa kanneen akka Surmaa, Nyangatoomii<br />
fi Dassenechi waliin taanee haala itti murtii tana<br />
hojii irra oolchuu qabnuu fi nagaa keenya eegachuu dandeenyu<br />
irratti mari’annee murtii kanas hojii irra oolchinee<br />
jirra. Bu’aa hedduus irraa argannee jirra.<br />
Ammaan tana nuhi horsiisee bulaan bakka gara<br />
garaatii walitti dhufnee waa’ee jireenya keenyaa irratti<br />
mari’achaa jirra. Kun waan nama gammachiisaa ti. Waan<br />
dansaa dha. Jalqaba nama gammachiisuu fi nama jajjabeessu<br />
kana ammoo cimsinee itti deemuu qabna. Nuhi<br />
amma waa’ee nagaa irratti mari’achaa jirra. Waan lubbuu<br />
namaa wajjiin wal qabate jechuu dha. Kanaaf dhimma<br />
kana xiyyeeffannaa itti kenninee hordofuu qabna.<br />
Ballinnaan irratti mari’achuu qabna .<br />
Gaafa gara hawaasa keessaa dhufneetti deebinus<br />
dhimma kana sirriitti hawaasa horsiisee bulaa<br />
hubachiisuu qabna.<br />
Abrahaam<br />
Bongoosoo<br />
Daaraktera AEPDA (waldaa<br />
misooma horsisee bulaa<br />
<strong>Atowekisi</strong> <strong>Ekisil</strong>) Zoonii Omoo<br />
Kibbaa irraa<br />
Nuhi horsiisee bulaan Omoo kibbaa<br />
rakkoo walitti bu’iinsa naannoo keenyaatti mullatu<br />
hiikachuuf socho’aa jirra. Waldaa Gaaddisa<br />
Horsiisee Bulaa Oromiyaa irraa waan guddaa<br />
baranne. Kanaan dura walitti bu’iinsa naannoo<br />
Nyaangatoom ture hiikuuf koree dhaabnee hojii<br />
hojjachaa turre irraa waan guddaa barannee jirra.<br />
Rakkoo teenya waliin mari’achudhaafis ta’ee<br />
muuxannoo qabnu wal jijjiirree wal irraa barachudhaaf<br />
korii akkanaa kun bakka maratti<br />
ballinnaan geegeeffamuu qaba.<br />
SP<br />
“Gaafa gara hawaasa<br />
keessaa dhufneetti deebinus<br />
dhimma kana sirriitti<br />
hawaasa horsiisee<br />
bulaa hubachiisuu<br />
qabna.”<br />
SP<br />
Kora Nagaa<br />
27
Hasaan<br />
Mahaammad<br />
Hasaan<br />
Dura Ta’aa Kaawunsilii Horsiisee<br />
Bulaa Affaar<br />
Nuhi hawaasii horsiisee bulaa jalqaba gaafa<br />
walitti qabamnu gaafii hedduu Mootummaa Federaalaaf<br />
dhiyeessinee turre.<br />
• Ministeerrii horsiisee bulaa akka nuu hundaa’u<br />
• Guyyaan ayyaana horsiisee bulaa itti kabajamu<br />
akka murta’u<br />
• Tajaajila baankii akka argannu.<br />
Kanneen keessaa harkii caalaan deebii argatanii<br />
jiran. Kanneen hafanis gara fuula duraatti akka deebii<br />
argatan abdii qabna. Kaawunsilii horsiisee bulaa<br />
sadarkaa naannootti hundeessuuf sochiin Oromiyaatti<br />
eegalame wayita ammaan tanaa baballatee nannoo Somaalee<br />
fi Affaar gahee jira. Kun wan guddaa tokko<br />
PW<br />
nama agarsiisa. Murtiiwwan yeroo gara garaa murtaa’an<br />
dhugaa kan qabanii fi qaama mara biratti fudhatama<br />
argachuu isaanii namatti mullisa. Kun ammoo<br />
gara fuula duraattis cimee itti fufuu qaba.<br />
Mohaammad<br />
Sheekkoo<br />
Said<br />
Itti Aanaa Dura Taa’aa<br />
Kaawunsilii Horsiisee Bulaa<br />
Naannoo Affaar<br />
Ammaan tana kaawunsiliin Oromiyaa, Somaalee<br />
fi Affaar kaayyoo fi daayyaa (mullata)<br />
tokkoof hojjachaa jiran. Nuhi horsiisee bulaan<br />
tokkummaa teenya cimsachuu qabna. Tokkummaa<br />
keenya cimsachuun keenya rakkoolee keenya hiikachuuf<br />
nu gargaara. Asitti kan walgeenyee jirruu<br />
horsiisee bulaa Itoophiyaa qofa miti; warra<br />
Keeniyaallee waliin jirra. Gaafa tokko sadarkaa<br />
Afrikaatti, achirra dabree ammoo sadarkaa addunyaatti<br />
akka walitti dhufnee mari’annu abdii qaba.<br />
28<br />
Kora Nagaa<br />
SP
SP<br />
PW<br />
Kora Nagaa<br />
29
“Waldhabdee jidduu keenyatti<br />
uumamu karaa nagaa qofaan<br />
akka hiikanu isin gaafadha.<br />
Dura jireenya keenya haa<br />
fooyyeeffannuu. Fayyaa beeyladaa,<br />
gaalaa, re’ee keenyaa fi<br />
kkf haa eegannuu. Gaafa<br />
kana hawaasaa horsiisee bulaa<br />
kan jiruu fi jireenya gaarii<br />
jiraatu taana.”<br />
SP<br />
SP<br />
Rahaamsii<br />
Chu’ol<br />
Naannoo Gambeellaa irraa<br />
Namii martuu nagaa hawwa. Nageenyii hawwii<br />
qofaan hin dhufu. Nageenyii kan argamu yoo qaamii<br />
nagaa hawwu martuu garaa kuteenyaan nagaa buusuuf<br />
socho’e qofaa dha.<br />
Nuhi horsiisee bulaan naannoo Gambeellaa<br />
naannolee Oromiyaa fi Uummatoota<br />
Kibbaa waliin wal daangessina. Biyyaa alatii<br />
ammoo Sudan waliin wal daangessina. Hanga<br />
ammaatti hawaasa naannolee Oromiyaa fi Uummatoota<br />
Kibbaa ollaa keenya jiraatan waliin wal<br />
dhabdee huumamte hin qabnu. Walitti bu’iinsii<br />
nuuti qabnu gosa achuma naannoo teenya<br />
keessaa jiraatan gara garaa jidduu dha. Walitti bu’iinsii<br />
kun yeroo dheertuu kan fudhatan turan. Baayyees<br />
rakkisaa turan. Haa ta’uutii sochii waggoota sadeen<br />
dabran keessatti tolchineen bu’aa abdachiisaa argannee<br />
jirra. Ammaan kana hubannoo mootummaa, dhaabbilee<br />
mit–mootummaa fi kora horsiisee bulaa gara<br />
garaa irraa arganneen wal dhabdee kanaan dura humnaan<br />
hiikkachuuf yaalaa turre dhiifnee karaa nagaatiin<br />
fixachaa jirra. Waldhabdee jidduu keenyatti<br />
uumamu karaa nagaa qofaan akka hiikanu isin<br />
gaafadha. Dura jireenya keenya haa fooyyeeffannuu.<br />
Fayyaa beeyladaa, gaalaa, re’ee keenyaa fi<br />
kkf haa eegannuu. Gaafa kana hawaasaa horsiisee<br />
bulaa kan jiruu fi jireenya gaarii jiraatu taana.<br />
SP<br />
30<br />
Kora Nagaa
SP<br />
SP<br />
“Nageenyii miyaawaa(qaalii) dha.<br />
Garuu gatiin isaa kaffaltii walitti<br />
bu’insaaf kaffalammuu gadi.”<br />
Xuuyyee<br />
Kateeloo<br />
Bakka bu’aa Mootummaa ganda<br />
Dukkannaa, Keeniyaa<br />
Me waan tokkon isin gaafadha: marii hanga<br />
ammaa tolfanne tana garaa tokkoon fudhattanii jirtanii?<br />
Tana wantii ani gaafadheef akkuma nuuti nagaa yaannu,<br />
akkuma nu nagaa buusuuf sochoonu kana namii/warrii<br />
nagaa kana booressuuf carraaqan ni jiran. Warrii nagaa<br />
kanatti gammadan akka kana caalmaa gammadan,kan<br />
gaddan ammoo akka abdii kutatan barbaadee ti.<br />
Yeroo dhiyootii asi ammoo Oromiyaa keessaa<br />
Booranaa fi Gabra waliin walitti buunee jirra. Walitti bu’iinsii<br />
keenna kun yeroo dheeraa fudhate ture. Mootummaan<br />
Itoophiyaa fi Keeniyaa walitti<br />
bu’iinsa kana jidduu seenanii hanbisuuf<br />
yaalaa turan. Yaalii tanaan walitti<br />
bu’iinsii kun hanga tokko<br />
qabbanaa’ee ture.<br />
Ammoo ittuma dedeebi’ee ka’a. Guyyaa tokko uummannii<br />
gara lachuutuu lolaa meeshaa hidhatee osoo<br />
yaa’uu namii tokko yaada dhiyeesse. Yoo warrii dursee<br />
rasaasa nutti baase malee nuhi waan tokko hin jennu<br />
jedhe. Yaada kana ni fudhanne. Namii cuftii irratti walii<br />
galee qophaa’ee taa’e. Osoo walii galtee tanaan jirruu<br />
guyyaa tokko horsiisee bulaa Itoophiyaa waliin fuuluma<br />
dura walitti dhufne. Warrii nutti hin dhuqaafnne; nulleen<br />
calleessumaan isaan ilaalle. Osoo walitti hin bu’in nagumaan<br />
gar gar galle. Odeeffannoo tana uumatii waliin<br />
gahe. Hawaasii duraanuu hawwii walirraa waan qabuuf<br />
osoo jaarrummaa tokko hin eegatin akkuma durii wal<br />
keessa yaa’uu fi waliin jiraachuu eegale. Galata Waaqaa<br />
hanga harraa kunoo walitti bu’iinsa tokko malee waliin<br />
jiraachaa jirra.<br />
Duuba akka hawaasa horsiisee bulaatti wantii<br />
nuhi hubachuu malle guddoon walitti bu’iinsii uumamuu<br />
ni danda’a. Horsiisee bulaan maaliif wal dida<br />
jechuu hin malle. Wal diddaa tana humnaan hiikuuf socho’uu<br />
caalaa karaa nagaatiin hiikachuuf socho’uutti<br />
bu’aa qaba. Sababa walitti bu’iinsaatiin miidhaa tanaan<br />
dura nurra geette irraa barachuu qabna. Hawaasa horsiisee<br />
bulaa barsiisuu qabna.<br />
Nageenyii miyaawaa(qaalii) dha. Garuu gatiin<br />
isaa kaffaltii walitti bu’insaaf kaffalammuu gadi.<br />
SP<br />
Kora Nagaa<br />
31
32<br />
Kora Nagaa
34<br />
Kora Nagaa<br />
SP
Haasaa Bakka Bu’ota<br />
Mootummaa<br />
Guyyaa lamaffoo, marii guyyaa duraa fi yaada<br />
ka’an irratti bakka bu’oonni mootummaa<br />
yaada akka kennaan qindeessaan waltajjii<br />
affeeran.<br />
SP<br />
Kora Nagaa<br />
35
“Waltajjiin kabajamaan kun<br />
waltajjiiwwanii fi kora kanaan<br />
dura beeknu,bakka adda addaatti<br />
geggeeffamaa ture irraa baayyee<br />
adda. Korii kun kora dhimma<br />
horsiisee bulaa irratti geggeeffamu,<br />
maanguddoo fi geggeessitoota<br />
horsiisee bulaa mataa<br />
isaaniitiin kan geggeeffamu fi kan<br />
hogganamuu dha.”<br />
Masfiin<br />
Abbabaa<br />
Itti Aanaa Hoogganaa Biiroo<br />
Bulchiinsaa fi Nageenya Oromiyaa<br />
Waltajjiin kabajamaan kun waltajjiiwwanii fi<br />
kora kanaan dura beeknu,bakka adda addaatti<br />
geggeeffamaa ture irraa baayyee adda. Korii kun<br />
kora dhimma horsiisee bulaa irratti geggeeffamu,<br />
maanguddoo fi geggeessitoota horsiisee bulaa<br />
mataa isaaniitiin kan geggeeffamu fi kan hogganamuu<br />
dha. Waltajjii kana yoo deeggarru nuhi akka mootummaatti<br />
karoorsinee akka mootummaatti waan<br />
yaadame sana gad buusnee hawaasii horsiisee bulaa akka<br />
beeku gochuuf osoo hin ta’in horsiisee bulaan mataa<br />
isaatiin dhimma isaa irratti mari’atee waan barbaadu sana<br />
kallattii mootumaan hordofu wajjin wal simsiisee nagaasaa<br />
eeggatee haala itti jiraachuu danda’u uumuuf.<br />
Yeroo ammaan tanaa Mootummaan Federaalaas<br />
ta’ee mootummootii naannolee bifa addaatiin uummata<br />
horsiisee bulaa kana irratti hojii cimaa hojjachaa jiran.<br />
Hojii misoomaa kan naannoo horsiisee bulaatti hojjachuuf<br />
yaannu maraaf hojiin furtuun ammoo hojii<br />
nageenyaa ti.<br />
Horsiisee bulaan qabeenya uumamaa kan itti<br />
fayyadamu waliin, lafa, margaa fi bishaan waliin itti<br />
fayyadama. Lakkoofsii namaa fi baayyinnii beeyladaa<br />
gara malee dabalaa jira. Ballinnii lafa nu qabnuu<br />
ammoo kanuma duraa ti. Sababa kanaaf hanqinna<br />
margaa, bishaanii fi lafaa irraa kan ka’e iddoo adda addaatti<br />
walitti bu’iinsa uumamu akka aadaa horsiisee<br />
bulaa duraan tureetti hiikuun rakkisaa ta’ee jira. Kanaaf<br />
nuhi akka federaalaattis ta’ee akka naannootti haala<br />
nageenya horsiisee bulaa kana sirriitti mirkaneessuu fi<br />
amansiisaa taasisuuf maal gochuu qabna jennee irratti<br />
xiyyeeffannee hojjachaa jirra.<br />
Wanta isin aadaan waliin murteeffattanii hojii<br />
irra akka oolu taasisaa jirtan kana akka mootummaatti<br />
guddinnaan deeggarra. Haalii itti deemaa jirtan<br />
kun heera mootummaa keenyaa irratti sirriitti<br />
deeggaramee jira. Biyya tana keessatti seerii Manii<br />
Maree Bakkabu’oota Uummataa baasuu fi seeronnii<br />
adda addaa aadaa fi barmaatileen uummataan<br />
hojii irra akka oolan yaadaman kallattiin itti hojii irra<br />
oolan ni jira. Fkn seerrii Shariyaa fi manni murtii<br />
Shariyaa qixxee mana murtii kaanii fudhatama argatee<br />
hojii irra oolaa jira. Seerrii aadaa akkasii isin<br />
murteessitanis kallatti innii ittiin hojii irra oolu ni jira.<br />
Hamma uummannii fudhatetti, barbaadetti,<br />
hamma bu’aa fi faayidaa uummataa buuseetti mootummaanis<br />
kan barbaadu sana waan ta’eef hojii irra ni oola.<br />
Kanaaf wantii ammaan tana isin yaaddan kun nu biratti<br />
fudhatama guddaa qaba. Nuti gargaaruu qofa osoo hin<br />
ta’in caalmaatti isin kakaasnee kallattii mootummaan barbaadutti<br />
akka dhuftan gochuuf adda durummaadhaan<br />
hojjachuu qabna. Kanaaf waan tokkollee sodaachuu hin<br />
qabdan. Waan jalqabdan kana cimsitanii itti adeemuu<br />
qabdan. Nus isin deeggarra.<br />
Jamaal<br />
Mahaammad<br />
Affaar irraa<br />
Naannoo keenyatti hojiin misooma gara garaa<br />
hojjatamaa jiran. Gama barnootaatiin carraa barnootaa<br />
kan armaan dura ufisaatii dhabee ture wayita ammaan<br />
tanaa ijoollee isaatiin argachaa jira; leenjii dandeettii<br />
cimsuu kan gara garaa argachaa jira.<br />
Bishaan boolla gad fagoo fi gad dhiyoo hedduu<br />
qochisiisee tajaajila namaa fi beeyladaatii oolchee jira.<br />
Ammaan tanallee qorannoon gara garaa geegeffamaa<br />
jiran. Gama nagaatiinis rakkoolee walitti bu’iinsa naannolee<br />
ollaa waliin jiran hiikuuf akkaataa aadaa naannoo<br />
horsiisee bulaatiin waliin mari’achaa jirra.<br />
SP<br />
36<br />
Kora Nagaa
Kora Nagaa<br />
37<br />
PW
PW<br />
Salaad Usmaan<br />
Naannoo Somaaleetti miseensa<br />
Mana Maree Bakka Bu’oota<br />
Uummataa<br />
Rakkoon horsiisee bulaa naannoo keenyaa guddoon<br />
rakkoo barumsaa ture. Motummaan Naannoo<br />
Somaalee rakkoo tana furuuf tamsaasa barnootaa<br />
hanga aanaa fi gandaatti baballisuu irratti hojii guddoo<br />
hojjatee jira.<br />
Rakkoo bishaanii kan naannoo horsiisee bulaatti<br />
mullatu hiikuufis naannoo kuusaan bishaanii jiru<br />
qorachuudhaan bishaan boolla gad fagoo fi gad<br />
dhiyoo qotuudhaan tajaajila irra oolchaa jirra. Waliin<br />
jireenyaa fi nagaa horsiisee bulaan Naannoo Somaalee<br />
horsiisee bulaa naannolee ollaa biroo waliin qaban<br />
yoo ilaallees naannolee Oromiyaa fi Affaarii nagaan<br />
waliinjiraachaa jiru. Walitti bu’iinsii yoo uumamees<br />
jaarsumaan fixachaa jiru. Gara fuula duraattis sochii<br />
kana cimsinee itti fufna.<br />
Maammayee<br />
Tsedaal<br />
Bakka Bu’aa Mootummaa<br />
Naannoo Gambeellaa<br />
Nagaa hawwinee walitti qabamne kana<br />
Waaqayyo nu gargaaree fiixaan nuuf haa baasuu.<br />
Naannoo keenyatti dhimmii horsiisee bulaa ergaa<br />
xiyyeeffannaa argatee waggaa tokko ta’ee jira. Kunis<br />
muuxannoo keessan irraa ka’uudhaan kan<br />
jalqabamee dha. Mootummaan Naannoo Gambeellaa<br />
gaafiin horsiisee bulaa waliin wal qabattee kaatu<br />
dhugaa kan qabduu fi sirrii akka taate hubatee jira.<br />
Kanaaf wayita ammaa kana dhimmii horsiisee bulaa<br />
akka Naannoo keenyaattis ta’ee akka Federaalaatti<br />
fudhatama argatee jira.<br />
Dhimmii horsiisee bulaa hubannoo ergaa argateen<br />
booda karoora hojii baafannee hojii eegalle.<br />
Yeroo gabaabduu tana keessatti hojiilee gurguddoo<br />
ta’an hojjachuu baannus gama tajaajila barnootaa,<br />
bishaanii, fayyaa fi daandii uummataa sekteroota<br />
waliin ta’uudhaan baballisuun hojiin guddaan hojjatamanii<br />
jiran. Eegaa nuhi jalqaba irra waan jirruuf<br />
muuxannoon isin irraa argannu guddoo nu gargaarti<br />
jennee amanna. Sochii hanga ammaatti taasisne<br />
keessatti muuxannoo hojii nuu kennitaniif gudda isin<br />
galateeffanna. Gara fuula duraattis hanga dandeettan<br />
nu cinaa akka dhaabattan abdii qabna. Gama<br />
keenyaan waan isin akka horsiisee bulaa Itoophiyaatti<br />
murteeffattan mara fudhannee hojii irra oolchuu fi<br />
isin cinaa hiriiruuf qophii dha.<br />
38<br />
Kora Nagaa
“...Tajaajila bishaan<br />
dhugaatii fi fayyaa<br />
naannoo horsiisee<br />
bulaatti baballisuun<br />
baayyee rakkisaadha.<br />
Yeroo roobaa lolaattu<br />
nu miidha,<br />
yeroo caamsaa bonatu<br />
nu miidha.<br />
SP<br />
Mulugeetaa<br />
Dessaalenyi<br />
Sabaa fi Sablammoota Uummatoota<br />
Kibbaa, Godina Benchi<br />
Maajii irraa<br />
Akkuma hundii keessan beektan mootummaan<br />
Naannoo Kibbaa sabaa fi sablammoota Itoophiyaa keessa<br />
jiraatan keessaa yoo xiqqaatee xiqqaate nusa (walakkaa)<br />
isaanii kan qabatuu dha. Sabaa fi sablammoota gara 45<br />
ta’anittu keessa jiraata. Kana maaliif jette yoo naan jettan<br />
Mootummaa Naannoo Oromiyaa keessatti gosaa fi<br />
gosattu walitti bu’a. Naannoo alallee naannolee ollaa<br />
waliin dabree dabree walitti bu’iinsii kun ni mullata. Mootummaan<br />
Naannoo Oromiyaa rakkoolee kana marayyuu<br />
hiikachaa jira. Walitti bu’iinsa gosa jidduutti uumamu<br />
jechuu dha. Mootummaan Sabaaf Sablammoota Naannoo<br />
Kibbaa garuu walitti bu’iinsa sabaa fi sablammoota<br />
naannicha keessaa jiraatanii hiikaa fi araarsaa jira. Akka<br />
Naannoo keenyaatti nagaa horsiisee bulaa mirkaneessuuf<br />
hojiilee gara garaa hojjannee jirra. Sadarkaa<br />
Naannootti komishiniin horsiisee bulaa dhaabbatee jira.<br />
Sadarkaa godinaattis waajjiraleen dhaabbatanii jiran.<br />
Akka Walda Gaaddisa Horsiisee Bulaa fi Komishiinii<br />
Misooma Naannoo Horsiisee Bulaa Oromiyaatti guutumaan<br />
guutuutti of ijaarree waan mara hojjachuu baannullee<br />
humnaa fi qabeenya qabnuun hojii misoomaa fi<br />
nagaa hedduu naannoo horsiisee bulaatti hojjannee jirra.<br />
Fkn- ijoolleen horsiisee bulaa carraa baruumsaa<br />
haala addaatiin argachaa jiran.Rakkinna mana jireenyaatiin<br />
ijoolleen horsiisee bulaa baruumsa isaanii akka addaan<br />
hin kunne hosteela barattoonnii keessa bulanii baratan<br />
Jinkaa, Arba Mincii fi Benchi Maajiitti ijaarree jirra.<br />
Ijoolleen horsiisee bulaas carraa kanatti fayyadamuudhaan<br />
ammaan tana koollejjii fi Yuuniiversiitii seenanii<br />
barachaa jiran. Kun yeroo dhiyoo keessatti kan<br />
jalqabamee fi horsiisee bulaa naannoo keenyaaf bu’aa<br />
buusee dha. Gama fayyatiinilleen waan guddaattu hojjatamaa<br />
jira. Gama nagaatiinis akkuma kana. Zoonii<br />
teenya keessatti walitti bu’iinsii yeroo baayyee gosa sadii<br />
jidduutti uumama: Surmaa fi Nyangatoom, Surmaa fi<br />
Diizii, Surmaa fi Meenit jidduutti jechuu dha.<br />
Yeroo baayyee kan isaan irratti walitti bu’anis margaa<br />
fi bishaan barbaada wayita godaanan akkasumas<br />
dabree dabree saamicha uumamuunii dha. Ammaan tana<br />
sochii Mootummaan Naanno Kibbaa fi dhaabbileen mit–<br />
mootummaa godhaniin rakkoon horsiisee bulaa kana jidduu<br />
jiru hiikkamee walitti bu’iinsii dhaabatee jira. Amma<br />
yeroo akkanaan kora kana irratti waliin mari’annu, waliin<br />
nyaannu, waliin bullu ijoollee abbaa tokkoo fakkaanna.<br />
Osoo hin beekin garuu walitti bu’aa fi wal saamaa turre.<br />
Akka Naannoo keenyaatti yeroo ammaa kana Surmaa<br />
fi Nyangatoom haala ajaa’ibsiisaa ta’een rakkoo<br />
walitti bu’iinsa jidduu isaanii ture hiikatanii nagaan waliin<br />
jiraachaa jiran. Ammallee korii akkanaa kun baballachaa<br />
fi murtiiwwan kora kana irratti murtaa’an gaafa hojii irra<br />
oolaa deeman jijiirama guddaattu naannoo horsiisee bulaatti<br />
mullata amantaa jedhu qaba. Kana caalaa bu’aa<br />
qabeessa ta’uuf garuu cimaanii hojjachuu barbaachisa.<br />
Kora Nagaa<br />
39
“...Hanga faallaa heera<br />
mootummaa hin taanetti,<br />
mootummaan seeraa fi<br />
aadaa uummanni irratti<br />
waliigale ni fudhata.”<br />
PW<br />
Kab. Tukkee<br />
Liiban<br />
Miseensa Mana Marii Bakka<br />
Bu’oota Uummataa<br />
Mootummaan Itoophiyaa akka biyyaatti Mana<br />
Marii Bakka Bu’oota Uummataa keessatti qaama<br />
dhimma horsiisee bulaa hordofu tokko dhaabbataan<br />
hundeessee dhimma horsiisee bulaa akka dhimma guddaa<br />
tokkootti hordofaa jira. Imaammannii mootummaa<br />
yeroo gara garaa bahaan dhimma horsiisee bulaa sirriitti<br />
qabachuu isaanii fi hojii irra ooluu isaanii hordofaa jira.<br />
Seeronnii bahanis fedhii fi faayidaa horsiisee bulaa<br />
kan eegsisan akka ta’an xiinxalaa fi tolchaa jira.<br />
Isinis horsiisee bulaan nagaa keessan eegachuudhaaf<br />
misooma naannoo teessanii ariifachiisuuf sochiin isin<br />
tolchaa jirtan kan nama gammachiisuu dha. Waan hundaa<br />
caalaa nageenyii bakka guddaa qaba. Akkuma isinuu<br />
kaasaa turtan nageenyi bu’aa malee miidhaa tokkooyyuu<br />
hin qabu. Kanaaf muuxannoo kora kana irratti wal irraa<br />
argattan kana bu’uura godhachuudhaan nagaa fi misooma<br />
naannoo teessaniif cimtanii hojjachuu qabdan. Bakka itti<br />
deebitan maratti waa’ee nagaa faarsuu qabdan.<br />
Gaalee<br />
Waacheeroo<br />
Itti Aanaa Bulchaa Aanaa<br />
Moyyaalee (Keeniyaa)<br />
Rakkoon horsiisee bulaa waan cufaan<br />
wal fakkaatti. Dhimmii gumiin tun harra<br />
irratti dubbachaa jirtulleen wal fakkaata.<br />
Keessuma kan waan walitti bu’iinsaa, wal<br />
ajjeechaa fi horii wal irraa saamuu kun gara<br />
Keeniyaallee akkanuma jira. Kanaafuu<br />
nulleen waan ammaan tana dhagahaa fi<br />
hubachaa jirru kana cufa yoo armaa deebine<br />
waliin mari’annee cimsinee itti fufna.<br />
40<br />
Kora Nagaa
Kab. Huseen<br />
Taarii<br />
Itti Aanaa Ministera, Keeniyaa<br />
Akkuma reefuu kaaftan rakkoon horsiisee bulaa<br />
cuftii xiqqoo gara garaa jirti malee wal fakkaatti.<br />
Kanaaf rakkoon teessan rakkoo teenya.<br />
Mootummaan Keeniyaa wayita ammaa kana<br />
sadarkaa guddina hawaasii keeniyaa biroon gahe irra<br />
hawaasii horsiise bulaalleen akka gahuuf qaamii<br />
dhimma horsiisee bulaa hordofu sadarkaa ministeeraatti<br />
akka hundeeffamu tolchee jira.<br />
Duraan ministeera qonnaa fi horsiisee bulaa<br />
waliitti qabatettu ture. Amma garuu xiyyeeffannaa<br />
addaa kan horsiisee bulaa kennameen dhimmii horsiisee<br />
bulaa kophaatti sadarkaa ministeratiin hoogganamaa<br />
jira. Wayita ammaa kana dhimma horsiisee bulaa<br />
irratti kan hojjatan ministera lamatu jira. Kana irraa<br />
ka’uudhaan mootummaan ammaan tana fuula isaa gara<br />
horsiisee bulaatti deeffatee gargaaraa jira jechuun ni<br />
danda’ama.<br />
Akka Mootummaa Keeniyaatti paarlaamaa<br />
keessatti nuhi warrii naannoo horsiisee bulaa irraa filatamne<br />
koree qabna. Koree paarlaamaa dhimma horsiisee<br />
bulaa jedhan. Yoo wal geenyu dhimma horsiisee<br />
bulaa cufa waliin mari’anna. Gaafii of harkaa qabnullee<br />
paarlaamaa iratti ni dhiyeessina. Fulaa jirrutti waliin<br />
jirra; waan takka ta’uuf jirra. Ammoo warri Itoophiyaa<br />
yaayyuu nuu hangaftan. Gama horsiisee bulaa kanaan<br />
yaayyuu nu qolchitan. Ammoo nulleen isin irraa barannee<br />
hin teennuu. Isiniin qixxaachuuf cimnetti sochoona.<br />
Korii akkanaa kun guddoo waa nama barsiisa;<br />
wal nama hubachiisa. Wantii ani isin kadhadhu, gaaddisa<br />
akkanaa kana hedduu tolchaa.<br />
Horsiisee bulaan hiyyeessaa miti. Horsiisee<br />
bulaan qabeenya qaba. Garuu akkaataa itti<br />
qabeenya kana kunuunfachuu fi itti fayyadamuu<br />
danda’an irratti hubannoo argachuu qaban.<br />
“Waan nuhi kora kana<br />
irraa baranne<br />
Itoophyaa keessatti<br />
aadaa araaraa walitti<br />
bu’iinsa horsiisee<br />
bulaa jidduutti<br />
uumamu hiikuuf<br />
itti fayyadama jiran<br />
qindoomina<br />
kan qabu<br />
ta’uusaat”<br />
“Horsiisee bulaan<br />
hiyyeessaa miti. Horsiisee<br />
bulaan qabeenya qaba.<br />
Garuu akkaataa itti<br />
qabeenya kana kunuunfachuu<br />
fi itti fayyadamuu<br />
danda’an irratti hubannoo<br />
argachuu qaban.”<br />
PW<br />
PW<br />
Kora Nagaa<br />
41<br />
SP
“Eegii dhiqatte mataa irraa eegali;<br />
eegii araaramte ammoo garaa<br />
irraa araarami.”<br />
Nuuraa Diidaa<br />
Kaleessaa dhimmoota ka’an irratti mari’annee<br />
akka walitti deebinu waliigallee jirra.<br />
Amma yaada kana irratti mari’anna.<br />
PW<br />
Fuulduraaf<br />
Xiyyeeffachuu<br />
Nagaa Affaar<br />
fi Isaa<br />
Mohaammad<br />
Seekaar,<br />
Burimodaito Woreda<br />
Nuuti horsiisee bulaan Naannoo Affaar naannolee<br />
afuriin wal daangessina: Tigraay, Oromiyaa, Somaalee<br />
fi Amaara. Naannolee wal daangessinuun mara<br />
wajjiin walitti dhufeenyaa fi nagaa gaarii qabna.<br />
Nageenyii naannoolee fi gosa jidduutti dhiisii warra<br />
qubatu ykn maatii tokkoofiiyyuu gama kamiinuu ni<br />
barbaadama. Yoo nageenyii hin jiraanne wantii hojjatamaa<br />
tokkolleen hin jirtu.<br />
Nagaa akkamiin arganna gaaffii jedhu deebisuuf<br />
garuu naannoleen waliin jirtu cuftii mootummaa dabalatee<br />
waliin hojjachuu qabdi. Naannoleen<br />
cuftii akkuma nagaa hawwan waliin<br />
hojjachuu qaban. Nuuti hawaasii<br />
horsiisee bulaa kun<br />
fulaa gara garaa haa jirannuu,<br />
afaan gara garaa<br />
haa dubbannuu aadaa<br />
gara garaa haa qabaannuu<br />
malee fedhiin teenya<br />
tokko. Nagaa buusuuf mootummoonnii,<br />
naannoleetii<br />
fi horsiisee bulaan ollaa tokko jiraatan yaada walii galaa<br />
gaarii qabaachuu qaban. Akkasuma ammallee abbootiin<br />
amantii, jaarooleen biyyaa walitti dhufanii naga<br />
kana cimsuu qaban. Nageenyii fedhii hawaasaa irraa<br />
hin kaane yoomiyyuu mirkanaa’uu hin danda’u. Akka<br />
biyyaatti, akka naannootti, akka sabaa fi sablammiitti,<br />
akka gosaatti, kana irra dabree akka maatiittuu uumamuu<br />
ni danda’a. Nageenyii ammallee dhufuu kan danda’u<br />
fedhii (hawwii) qaama tokkoo qofaanii miti.<br />
Affaar keessatti fakkeenya tokkotu jira. Eegii dhiqatte<br />
mataa irraa eegali; eegii araaramte ammoo garaa<br />
irraa araarami. Dubiin nuuti amma dubbannu tun<br />
dubbii dhugaa, tan garaa keenyaa ta’uu qabdi.<br />
PW<br />
SP<br />
42 Kora Nagaa<br />
SP
Haala ittiin nagaa buusuu danda’amuun irratti ammoo waan galgala mari’annee isinitti himuu yaala.<br />
Marii teenya tanaan qabxiilee shan irratti walii galle.<br />
• Obbolummaa fi waliin jireenya horsiisee bulaa Itoophiyaa jidduu jiru cimsuuf sochii taasifamu<br />
ni deggarra.<br />
• Saamichaa fi ajjeechaan miidhaa malee bu’aa homaatuu waan hin qabneef haaloo tanaan dura wal<br />
irraa qabnu walii dhiifnee ammaan booda nagaan akka jiraannu.<br />
• Duratti hawaasaa fi gochii tamiyyuu seera aadaa kan buluun ni qaba. Namii martuu seera aadaa<br />
isaatiin fayyadamaa ture. Akkuma kanaan duraa rakkoo qabnu mara osoo gaaddisa jala teenyee<br />
akka duriitti mari’annee rakkoon keenya hanga kana hin baballattu.<br />
• Dhimmoonnii rakkoo horsiisee bulaa waliin wal qabatanii ka’an haala aadaa fi waliin jireenya<br />
hawaasii horsiisee bulaa waliin qabuun osoo rakkoon isaa baayyee hin ballatinii fi baasiin hedduun<br />
itti hin bahin raawwatamuu waan danda’uuf jaarrolee biyyaatiif dhiisuun barbaachisaa dha.<br />
• Wayita ammaan tanaa kora kana irratti hirmaachaa kan jirru akka horsiisee bulaa Itoophiyaattii<br />
dha. Akkuma gaaddisa kana jalatti nagaa irratti tokkummaa qabnu murtii tana gama maraan<br />
cimsinee itti fufuu qabna.<br />
Horsiisee Bulaan martii walitti dhufanii kaawunsilii horsiisee bulaa Itoophiyaa hundeeffachuu qaban.<br />
Sulxaan<br />
Mahaamed<br />
Hassan<br />
Gabaabaa<br />
Pirezidaantii Kaawunsilii Horsiisee<br />
Bulaa Somaalee<br />
Komii Naannoo Affaar irraa dhiyaatte irratti<br />
waan xiqqoo dubbadhu qaba. Uummannii<br />
Somaalee fi Affaar uummata tokko. Obboleeyyan,<br />
amantaa tokko qaban,<br />
waliin jiraatan, uummata biyya tokkoo<br />
ti. Kora keenya kan Udetitti geegeessine<br />
irratti obboleeyyan keenya kan<br />
Affaar irraa dhufan dhuguma gaafii<br />
ammaan tana dhiyeessan tana kaasanii<br />
turan. Akkuma gaafiin tun kaateen jaarrolee<br />
Affaarii fi Somaalee irraa dhufan<br />
walitti qabamnee waliin mari’annee turre.<br />
Hanga ammaatti karoorii kun hojii<br />
irra hin oolle. Dhimma kana Obboo Mahaammad<br />
Hassan, Dura taa’aa Kaawunsilii<br />
Horsiisee Bulaa Affaar, waliin akka<br />
murtii tokko irra gahuu qabnu mari’annee<br />
walii gallees jirra.<br />
Qaampaaree<br />
Godaanaa<br />
Naannoo Oromiyaa, Godina Gujii,<br />
Aanaa Liiban irraa<br />
Nuhi cuftii warra waliin dhalate, waliin guddatee<br />
harra gahe. Rakkoon guddoon wal nu haasiftu, wal<br />
nu ajjeesiftu tun durii hin jirtu. Dhiyeenyuma kana nu<br />
jalqabde. Nuhi warra horsiisee bulaa, warra horii horsiise<br />
bulu. Durattis mootummaa jalatti bulla. Rakkoon<br />
amma jirtu salphoo dha. Rakkoo tana numatti ufitti<br />
fide. Kan ufirraa hanbisuu mallelleen numa.<br />
Lootiikorii<br />
Yaarekaal<br />
PW<br />
Naannoo Sabaafi Sablammoota<br />
Uummatootaa Kibbaa, Aanaa<br />
Dasseneechi irraa<br />
Yaada ammaan tana qabannee kaane kana ergii<br />
lafa teenyatti galleellee kora akka kanaa qabannee<br />
ballinnaan geegessina. Armaan dura koree dargaggootaa.<br />
PW<br />
dhaabannee turre. Ammaan booda ammoo koree<br />
nagaa fi tasgabbii dhaabbachuuf yaada qabna. Mootummaa<br />
fi dhaabbileen mit-mootummaa gama kanaan<br />
osoo nu gargaaranii harka nuu qabanii gaarii dha.<br />
Rahaamsii<br />
Chu’ool<br />
Gambeellaa irraa<br />
Bakka kana dhimma guddaaf dhufne.<br />
Dhimma nagaa. Dhugaa dubbachuuf ani kora kana<br />
irratti argamee dhimma akka kanaa irratti mari’achuuf<br />
waan carraa argadheef akka waan lamaffaa<br />
dhaladheettiin lakka’a.<br />
“...Muka kana jala kan teenyeef<br />
jecha miyaawaa qofa dubbannee<br />
addaan yaa’uufii miti. Waan jenne<br />
hojiitti jijjiiruu qabna.”<br />
Kora Nagaa<br />
43
Moluu Kuluu<br />
Yaa’a Gabra Oddoolaa,<br />
Keeniyaa<br />
Namootaa sadiiti ture. Tokko miila<br />
hin qabu, lammaffaan duudaa dhaa, hin<br />
dhaga’u. Sadaffaan ammoo ija hin qabu,<br />
hin argu. Guyyaa tokko walii galtee tolfataan.<br />
Namichii ija hin qabne kuunoo<br />
loonti gama sanaa mullata jedhe. Warrii<br />
kaanis irratti walii galan. Innii duudaan<br />
ammoo sagalee loonii dhaga’e jedhe.<br />
Warri kanis irratti walii galan. Kan miila<br />
hin qabnelleen koottaa loon sun gussinee<br />
oofannaa jedhe. Irrattis walii galan.<br />
kun martii walii galtee namootaa agarsiisa.<br />
Kanaaf ilmii namaa walii galuu<br />
qaba. Walii gallaan waan walitti bu’uuf<br />
hin qabu. Yoo walitti bu’iinsii hin jiraanne<br />
ammoo nageenyii jiraataa ta’a;<br />
nageenyii jiraannaan ammoo ni misoomaa,<br />
ni guddanna.<br />
44<br />
Kora Nagaa<br />
PW
Yaada<br />
Xumuraa<br />
Boruu<br />
Godaanaa<br />
Bulchaa Godina Booranaa<br />
Kanaan booda wantaan adaraa isiniin jedhu guddaan<br />
bakka itti galtan hundatti waa’ee nagaa irratti<br />
mari’adhaa. Waa’een nagaa waan yeroo tokko dubbannee<br />
addaan kunnuu miti. Bakka hundatti labsuu qabna.<br />
Galatoomaa.<br />
Nuuraa Diidaa<br />
Warra ganda irraa eegalee hanga Mootummaa Federaalaatti,<br />
waajjiraalee gara garaa iirraa babaatanii kora kana<br />
irratti qooda fudhatan mara galannii keessan guddaa dha.<br />
Warrii ollaa keennaa Keeniyaa irraa dhufan barnoota<br />
dansaa nuu kennan, muuxannoo gaarii nuu dabarsitaniif<br />
galata argadhaa. Warra ollaa kanaa jaarrolee kennaa nuu<br />
kennaan maraaf galata guddaa galcha. Akuma kana<br />
ammoo Waaqii warra nagaa argatee kora akkanaa ballaa<br />
misooma irratti geegessu nu haagodhu.<br />
Karaa nagayaa galaa. Horaa bulaa.<br />
HORAA BULAA<br />
Kora Nagaa<br />
45<br />
SP
46<br />
Kora Nagaa<br />
SP
Qaamolee kora nagaa horsiisee bulaa<br />
Itoophiyaa godina Booranaa Aanaa Dirree<br />
bakka Danbalaa Waaccuutti geggeeffame<br />
kana qopheessan Waldaa Gaaddisa Horsiisee<br />
Bulaa Oromiyaa, Komishinii Misooma<br />
Naannoo Horsiisee Bulaa Oromiyaa fi Biiroo<br />
Bulchiinsaa fi Nageenya Oromiyaati. Korrii<br />
kun akka milkaa’u mahaallaqaan kan deeggaran<br />
ammoo Piroojektii Dagaagina Sirna<br />
Dimookiraasii fi Nageenya horsiisee Bulaa<br />
UK DEFID ykn Gorsitootaa Dhimma Horsiisee<br />
Bulaa Addunyaati.<br />
Kana malees, Deechi Intwiikluungisdi’eenist<br />
YKN Tajaajillii Misoomaa Jarmaan<br />
deggarsa mahaallaqaa kennee jira.<br />
Qaamolee milkaa’ina kora kanaaf tumsan,<br />
hawaasaa horsiisee bulaa fi maanguddoo<br />
Naannoo Danbalaa Waaccuu ,<br />
Bulchiinsa Godina Booranaa, KaawunsiI<br />
Horsiisee Bulaa Naannoo Affaar, Kaawunsilii<br />
Horsiisee Bulaa Naannoo Somaalee,<br />
Waldaa Misooma Horsiisee Bulaa<br />
Atowooksi Eksiil, Paastoraalisti Sheedi Inishiyeetive<br />
, Dhaaba Imalaa fi Daawwannaa<br />
Itoophiyaa Oriigin , akkasumas bakka<br />
bu’oota qaamolee mootummaa fi horsiisee<br />
bulaa , Jijjirtootaa qooqaa ,agabaastootaa<br />
, keessummeessitootaa fi<br />
Gaazexeessitootaa biyyaa keessaa fi biyya<br />
alaa mara qaamoleen kora kana qophessan<br />
guddaa galateeffatanii jiru.<br />
Yaanni barreeffama kana keessaatti tarreeffaman<br />
martii ejjannoo qopheessitootaa<br />
fi dhaaba misooma Addunyaa<br />
dame UK YKN Gorsiitootaa dhimma Horsiisee<br />
Bulaa Addunyaa kan ibsun miti.<br />
Barruuleen kun, walta’iinsa Waldaa<br />
Gaaddisa Horsiisee Bulaa Oromiyaa fi<br />
Gorsitootaa Dhimma Horsiisee Bulaa Addunyaatiin<br />
Itoophiyaa fi UK keessatti<br />
maxxanfame.<br />
© Gorsitootaa Dhimma Horsiisee<br />
Bulaa Addunyaa fi Waldaa Gaaddisa<br />
Horsiisee Bulaa Orimiyaa, 2009<br />
Barruulee kana heyyama qaama maxxansiiseen<br />
alatti baayyisuu YKN irra deebi’anii<br />
maxxansuun dhorkadha.<br />
Barruuleen kun kanfaltii tokko malee bilisaan<br />
raabsama , Haa ta’uti qaamni bu’aa<br />
ykn daldalaaf maxxansiifachuu barbaaduu<br />
yoo jiraate dursee heyyama<br />
qaama maxxansiisee argachuu qaba.<br />
Gama kanaan qaamni maxxansiisee deggarsa<br />
barbaachisaa ta’e mara kennuuf<br />
qophiidha.<br />
Haala Kora Nagaa Horsiisee Bulaa<br />
Itoophiyaa Irratti Odeeffannoo dabalataa<br />
YKN Barruulee kana baayyinaan argachuu<br />
yoo barbaaddan:<br />
Waldaa Gaaddisa Horsiisee Bulaa<br />
Oromiyaa<br />
Lakk. Bilbilaa + 251 114166017, Itoophiyaa<br />
YKN<br />
Gorsitootaa Dhimma Horsiisee Bulaa Addunyaa<br />
pastoralism@pastoralists.org<br />
jechuudhaan Itoophiyaan alaatti nu quunnamuu<br />
dandeessan.<br />
SUURAA<br />
PETTERIK<br />
WIGGERS(PW)<br />
FUULA: 8, 10, 15, 18-<br />
20, 21-26, 28, 29, 37,<br />
38, 40, 41-44<br />
SYLWIA<br />
PECIO (SP)<br />
FUULA: 1-5, 9, 10-14,<br />
16-17, 20, 22, 27-28,<br />
30-36, 40-43, 45-48<br />
OPA<br />
Kora Nagaa<br />
47
Qaamolee kora nagaa horsiisee bulaa<br />
Itoophiyaa godina Booranaa Aanaa Dirree<br />
bakka Danbalaa Waaccuutti geggeeffame<br />
kana qopheessan Waldaa Gaaddisa Horsiisee<br />
Bulaa Oromiyaa, Komishinii Misooma<br />
Naannoo Horsiisee Bulaa Oromiyaa fi Biiroo<br />
Bulchiinsaa fi Nageenya Oromiyaati. Korrii<br />
kun akka milkaa’u mahaallaqaan kan deeggaran<br />
ammoo Piroojektii Dagaagina Sirna<br />
Dimookiraasii fi Nageenya horsiisee Bulaa<br />
UK DEFID ykn Gorsitootaa Dhimma Horsiisee<br />
Bulaa Addunyaati.<br />
Kana malees, Deechi Intwiikluungisdi’eenist<br />
YKN Tajaajillii Misoomaa Jarmaan<br />
deggarsa mahaallaqaa kennee jira.<br />
Qaamolee milkaa’ina kora kanaaf tumsan,<br />
hawaasaa horsiisee bulaa fi maanguddoo<br />
Naannoo Danbalaa Waaccuu ,<br />
Bulchiinsa Godina Booranaa, KaawunsiI<br />
Horsiisee Bulaa Naannoo Affaar, Kaawunsilii<br />
Horsiisee Bulaa Naannoo Somaalee,<br />
Waldaa Misooma Horsiisee Bulaa<br />
Atowooksi Eksiil, Paastoraalisti Sheedi Inishiyeetive<br />
, Dhaaba Imalaa fi Daawwannaa<br />
Itoophiyaa Oriigin , akkasumas bakka<br />
bu’oota qaamolee mootummaa fi horsiisee<br />
bulaa , Jijjirtootaa qooqaa ,agabaastootaa<br />
, keessummeessitootaa fi<br />
Gaazexeessitootaa biyyaa keessaa fi biyya<br />
alaa mara qaamoleen kora kana qophessan<br />
guddaa galateeffatanii jiru.<br />
Yaanni barreeffama kana keessaatti tarreeffaman<br />
martii ejjannoo qopheessitootaa<br />
fi dhaaba misooma Addunyaa<br />
dame UK YKN Gorsiitootaa dhimma Horsiisee<br />
Bulaa Addunyaa kan ibsun miti.<br />
Barruuleen kun, walta’iinsa Waldaa<br />
Gaaddisa Horsiisee Bulaa Oromiyaa fi<br />
Gorsitootaa Dhimma Horsiisee Bulaa Addunyaatiin<br />
Itoophiyaa fi UK keessatti<br />
maxxanfame.<br />
© Gorsitootaa Dhimma Horsiisee<br />
Bulaa Addunyaa fi Waldaa Gaaddisa<br />
Horsiisee Bulaa Orimiyaa, 2009<br />
Barruulee kana heyyama qaama maxxansiiseen<br />
alatti baayyisuu YKN irra deebi’anii<br />
maxxansuun dhorkadha.<br />
Barruuleen kun kanfaltii tokko malee bilisaan<br />
raabsama , Haa ta’uti qaamni bu’aa<br />
ykn daldalaaf maxxansiifachuu barbaaduu<br />
yoo jiraate dursee heyyama<br />
qaama maxxansiisee argachuu qaba.<br />
Gama kanaan qaamni maxxansiisee deggarsa<br />
barbaachisaa ta’e mara kennuuf<br />
qophiidha.<br />
Haala Kora Nagaa Horsiisee Bulaa<br />
Itoophiyaa Irratti Odeeffannoo dabalataa<br />
YKN Barruulee kana baayyinaan argachuu<br />
yoo barbaaddan:<br />
Waldaa Gaaddisa Horsiisee Bulaa<br />
Oromiyaa<br />
Lakk. Bilbilaa + 251 114166017, Itoophiyaa<br />
YKN<br />
Gorsitootaa Dhimma Horsiisee Bulaa Addunyaa<br />
pastoralism@pastoralists.org<br />
jechuudhaan Itoophiyaan alaatti nu quunnamuu<br />
dandeessan.<br />
SUURAA<br />
PETTERIK<br />
WIGGERS(PW)<br />
FUULA: 8, 10, 15, 18-<br />
20, 21-26, 28, 29, 37,<br />
38, 40, 41-44<br />
SYLWIA<br />
PECIO (SP)<br />
FUULA: 1-5, 9, 10-14,<br />
16-17, 20, 22, 27-28,<br />
30-36, 40-43, 45-48<br />
OPA<br />
Kora Nagaa<br />
47
Change language