Rejestracja metrykalna wiernych w świetle ... - Gniazdo

compactos et recto ordine conscriptas) ksiąg metrykalnych - ochrzczonych i zaślubionych, do
których należało wpisywać podstawowe zupełnie dane o chrzczonych dzieciach lub nupturientach,
ich rodzicach, chrzestnych, bądź świadkach, dacie i miejscu ceremonii. Jedyną nowością w tym
przypadku było sformułowanie expressis verbis kary za nieprzestrzeganie zawartych w przepisie
wytycznych. Miała nią być grzywna pieniężna wysokości 3 marek, lub jakaś inna jeszcze sankcja
leżąca w gestii biskupa lub jego oficjała 108 . Tym torem podążyło dalsze ustawodawstwo diecezjalne
ujęte w przepisach synodów Pawła Wołuckiego (1616-1622) z lat 1617, 1620 i 1622 109 .
Próbę zaimplementowania wytycznych prymasa Maciejowskiego do ustawodawstwa
diecezjalnego stosunkowo wcześnie podjął prymas Jan Wężyk na synodzie cząstkowym diecezji
gnieźnieńskiej obradującym w kolegiacie łowickiej w dniach 10 i 11 maja 1628 roku. Tuż przed
konferencją prymacjalną piotrkowską, w Łowiczu Epistola Pastoralis Macieioviana zatwierdzona
została w całości, z poleceniem stosowania jej przez wszystkich proboszczów z terenu diecezji.
Ponadto w statutach synodalnych obradujący sformułowali zalecenie by wszystkie dokumenty
parafialne, istotne dla funkcjonowania wspólnoty, plebani celem ich zabezpieczenia, przekazywali
w miarę możliwości do archiwum kapituły metropolitalnej 110 .
Częściowa akceptacja wytycznych wynikających z brzmienia Listu Pastoralnego
nastąpiła w diecezji włocławskiej w tym samym czasie. Wśród postanowień synodu obradującego
we Włocławku pod przewodnictwem biskupa Andrzeja Lipskiego w 1628 roku 111 , znalazł się dekret
reformujący prowadzenie ksiąg chrzcielnych właśnie w duchu Pastoralnej. W przepisie o
znamiennym tytule De baptismo ex Epistola Pastoralis, nakazano proboszczom by wpisywali
poszczególne świadectwa chrztu do ksiąg własnoręcznie (manu sua ; manu propria Sacerdotum),
posługując się przy tym formularzem postulowanym przez Maciejowskiego. Narzucenie jednolitego
wzoru notacyjnego motywował ustawodawca wielkim i godnym potępienia niedbalstwem
proboszczów przy wypełnianiu obowiązku starannego spisywania zapisów metrykalnych.
Nawiązując do wcześniejszych ustaw biskupów Rozrażewskiego i Gembiskiego, opieszałych
proboszczów, w dalszym ciągu prowadzących księgi w sposób niefrasobliwy, czekać miały surowe
108 J. Sawicki, Nieznane statuty synodu diecezji włocławskiej z 1612 r. na podstawie materiałów zebranych przez ks.
Teofila Długosza, PK 15 (1972), z. 3-4, s. 206: Metricularum libros bene compactos et recto ordine conscriptas tam
baptizatorum eorumque parentum et patrinorum, quam matrimonia contrahentium et ibidem testium interessentium,
ubi nomina et cognomina singulorum annusque, mensis et dies baptizmi collati quam contractus matrimonialis
habiti annotentur, habeant et apud se diligenter custodiant sub poena 3 marcarum et aliis poenis per nos vel
officiales nostros infligendis.
109 Synodus sobcoviensis Pauli Wołucki episcopi a. 1617, [w:] Statuta synodalia dioecesis Wladislaviensis..., s. 169:
libros etiam papyraceos, in quibus nomina baptizatorum, tum et contrahentium matrimonia describant, habeant.
Przepis powtórzono na synodzie diecezjalnym: Synodus dioecesana anni 1620, [w:] Statuta synodalia dioecesis
Wladislaviensis..., s. 176. Synodus pro archidiaconatu pomeraniae anno 1622 celebrata, [w:] Statuta synodalia
dioecesis Wladislaviensis..., s. 184: Utrum parochi habeant metriculam Baptizatorum nominaque et cognomina
baptisati, patrisque ac matris, necnon et patrinorum ipsorum adscribant, diemque et annum connotent. Utrum
Matrimonia nisi praemissis bannis statutis temporibus et unusquisque parochiae suae sponsos copulet, nominaque
et cognomina ipsorum necnon et testium, annumque et diem adscribant.
110 J. Sawicki, Synody archidiecezji gnieźnieńskiej..., s. 228-232. Więcej informacji na temat uchwał synodu podaje J.
Korytkowski, Arcybiskupi gnieźnieńscy prymasowie i metropolici polscy od roku 1000 aż do roku 1821, czyli do
połączenia Arcybiskupstwa gnieźnieńskiego z Biskupstwem poznańskim, t. 3, Poznań 1889, s. 704.
111 Synod ten obradował 4 maja, a więc zaledwie kilka dni przed konferencją diecezjalną zwołaną do Łowicza przez
arcybiskupa Jana Wężyka.
20