Rejestracja metrykalna wiernych w świetle ... - Gniazdo

dokumentów publiczno-prawnych, zaś spisującym je proboszczom poruczono rolę urzędników
stanu cywilnego 127 .
4. Akta metrykalne w praktyce parafialnej (wybrane zagadnienia).
Ostatnio Tomasz Moskal dokonując skrótowego przeglądu rodzimego ustawodawstwa
synodalnego regulującego zwyczaj prowadzenia parafialnych rejestrów metrykalnych postawił
pytanie jak wytyczne formułowane w konstytucjach synodalnych realizowano w praktyce
parafialnej oraz w jaki sposób kontrolowano jakość prowadzonych przez proboszczów ksiąg 128 .
Starając się udzielić na nie odpowiedzi słusznie zwrócił uwagę na akta wizytacji jako na
potencjalne źródło mogące rzucić nieco światła na ten problem. Z przywołanych przezeń kilku
przykładów z terenów diecezji krakowskiej, inflanckiej i kurlandzkiej wynika jednoznacznie, iż
przynajmniej od przełomu wieków XVI i XVII dokonujący wizytacji w tych diecezjach, działając w
oparciu o specjalny kwestionariusz, mieli obowiązek inspekcji zastanych w archiwum parafialnym
metrykaliów oraz, że czynili to w rzeczywistości 129 .
Pobieżna kwerenda w wydanych drukiem protokołach wizytacyjnych diecezji
kujawsko-pomorskiej, chełmińskiej, archidiakonatu kamieńskiego diecezji gnieźnieńskiej, okręgach
bytowskiego i lęborskiego z XVI i XVII wieku, ujawniła podobną praktykę w odniesieniu do tych
terenów. Wzmianki o metrykach parafialnych znaleźć można już nawet w protokołach
włocławskich z lat 80-tych XVI stulecia. Najczęściej spisujący sprawozdanie z wizytacji ograniczał
się jedynie do wynotowania samego tylko faktu wyposażenia danej parafii w księgi metrykalne.
Stwierdzenie braku metryki przeważnie odnotowywano krótko, pisząc Matricula deest 130 ,
Matriculae non sunt 131 , Matriculae desunt 132 , stwierdzając zaś jej obecność nadmieniano jedynie, iż
Matricula est 133 , Metricae habentur 134 , lub Matriculae quoque conficiuntur 135 . Czasami wizytator
podawał specyfikację zastanych ksiąg. Tak np. kościół św. Jana we Włocławku posiadał Metriculae
127 Decydującą reformę w tej mierze przeprowadzono na terenie zaboru pruskiego na mocy konstytucji Ogólnego
Prawa Krajowego dla Państw Pruskich (Allgemeines Lendrecht fur die preussischen Staaten) z 1 VI 1794 roku. Por.
I. Dybus-Grosicka, op. cit., s. 83; M. Nowaczyk, op. cit., s. 95; P. Laskowicz, op. cit. s. 65; J. Zdrenka, Urzędy
stanu cywilnego województwa gdańskiego w latach 1874-1919, "Rocznik Gdański" 43 (1983), z. 2, s. 163.
128 T. Moskal, op. cit., s. 69-70. Podobnie czynił już B. Kumor (Księgi status animarum..., s. 98-101) w odniesieniu do
ksiąg stanu dusz.
129 Ibidem, s. 70. Przywołany przez autora przykład z pytania z kwestionariusza przygotowanego na wizytację dwóch
dekanatów diecezji krakowskiej przeprowadzonej w roku 1598 brzmi następująco: An habeant matriculas
baptisatorum et eorum, qui matrimonium contraxerunt et earum animarum, quarum curam habent?
130 Visitatio decanatus ruralis brzestensis per honorabilem petrum Silvestrum et D. Albertum a Mława [...] facta est
Anno Domini 1584, wyd. Z. Chodyński, [w:] Monumenta Historica Dioeceseos Wladislaviensis (dalej cyt MHDW),
t. 22, s. 42; Visitatio Ecclesiarum in Decanatu Raciąsinensi ac nomenclatura oppidorum ac villarum ad eundem
spectantium. AnnoDomini 1584, wyd. Z. Chodyński, [w:] MHDW, t. 22, s. 92.
131 Visitatio decanatus ruralis brzestensis..., s. 45.
132 Ibidem, s. 62
133 Visitatio Ecclesiarum in Decanatu Raciąsinensi..., s. 79
134 Visitatio Decanatus Ruralis Nieszaviensis, visitatus anno Dni 1594, wyd. Z. Chodyński, [w:] MHDW, t. 23,
Wladislaviae 1907, s. 12
135 Ibidem, s. 8 i 19.
24