Từ núi cao rừng thẳm về lại với thủ đô ý tưởng cao đẹp bắt ... - Speri
Từ núi cao rừng thẳm về lại với thủ đô ý tưởng cao đẹp bắt ... - Speri
Từ núi cao rừng thẳm về lại với thủ đô ý tưởng cao đẹp bắt ... - Speri
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Từ</strong> <strong>núi</strong> <strong>cao</strong> <strong>rừng</strong><br />
<strong>thẳm</strong> <strong>về</strong> <strong>lại</strong> <strong>với</strong> <strong>thủ</strong><br />
<strong>đô</strong> <strong>ý</strong> <strong>tưởng</strong> <strong>cao</strong> <strong>đẹp</strong><br />
<strong>bắt</strong> nguồn từ những<br />
xúc cảm ban đầu<br />
Nhìn người phụ nữ bé nhỏ, giản dị<br />
ấy, ít ai nghĩ rằng, từ con người đó <strong>lại</strong><br />
có thể toát ra một tâm hồn khoáng đạt<br />
đầy tình nhân hậu, một quyết tâm sắt<br />
đá, một ước mong không gì lay<br />
chuyển được là góp phần đem <strong>lại</strong><br />
cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho<br />
những người thuộc các dân tộc sống<br />
ở những vùng sâu vùng xa vốn xưa<br />
nay vẫn chịu lắm thiệt thòi.<br />
Là một cán bộ ngành Sinh học, bà<br />
Trần Thị Lành đã dành trọn bao<br />
nhiêu năm tháng trẻ trung của đời<br />
mình cho sự nghiệp mà chị quyết tâm<br />
đeo đuổi.<br />
Tốt nghiệp Khoa Sinh Kỹ thuật Nông<br />
nghiệp năm 1981, Bà làm việc tại bộ<br />
môn di truyền học, khoa Sinh học,<br />
Đại học Tổng hợp Hà nội hai năm;<br />
sau đó chuyển <strong>về</strong> làm việc tại Viện<br />
điều tra, Quy hoạch Lâm nghiệp cho<br />
tới năm 1989. Qua những năm làm<br />
việc ở đây, Bà dần dà nhận ra rằng,<br />
phong cách làm việc của mình không<br />
phù hợp <strong>với</strong> cơ chế quan liêu bao cấp<br />
của một cơ quan Nhà nước lúc đó.<br />
Viện Điều tra và Quy hoạch Lâm<br />
nghiệp là một viện tầm cỡ của Quốc<br />
gia, có nhiệm vụ tham mưu trực tiếp<br />
cho Bộ Lâm nghiệp đề ra các chính<br />
sách <strong>về</strong> <strong>rừng</strong>, nhưng Bà thấy rằng, ở<br />
đó không có một cuộc nghiên cứu<br />
chiến lược nào được tiến hành <strong>lại</strong><br />
quan tâm đến việc tôn trọng các tri<br />
thức, tình cảm và nguyện vọng của<br />
người dân, những người mà vận<br />
mệnh của họ luôn gắn bó <strong>với</strong> <strong>rừng</strong>.<br />
Năm 1989, thấy khó tìm được niềm<br />
hứng thú và triết l<strong>ý</strong> sống phù hợp <strong>với</strong><br />
mình ở cơ quan công tác, Bà rời Viện<br />
để hy vọng tìm được ở đâu đó một sự<br />
đam mê trên con đường phấn đấu.<br />
Năm 1992, nhờ có những cố gắng<br />
liên tục, Bà được chọn làm Nghiên<br />
cứu sinh Phó Tiến sĩ <strong>với</strong> đề tài: 'Bảo<br />
vệ và phát triển hệ sinh thái vùng<br />
đệm vườn Quốc gia Ba vì trên quan<br />
Trung tâm Nghiên cứu Hỗ trợ Phát triển Phụ nữ Dân tộc (TEW) -2001 P 1
điểm Sinh thái Nhân văn' tại Khoa<br />
Sinh Trường Đại học Tổng hợp Hà<br />
Nội. Tại đây, Bà tham dự khoá học<br />
<strong>về</strong> “ Sử dụng hợp l<strong>ý</strong> tài nguyên thiên<br />
nhiên do Giáo sư Võ Quí, Giáo sư<br />
Nguyễn Văn Trương, Giáo sự Lê Văn<br />
Khoa, Giáo sư Lê Trọng Cúc, Giáo<br />
sư Bùi Quang Toản, Giáo sư Lê Văn<br />
Tiềm và một số giáo sư khác giảng<br />
dạy. Để hoàn thành luận án Phó Tiến<br />
sĩ của mình năm 1992, Bà đã không<br />
quản ngại khó khăn gian khổ, miệt<br />
mài say sưa cùng cộng đồng Dao Ba<br />
vì tìm các giải pháp phù hợp để phát<br />
huy tối đa nguồn tài nguyên “ Vùng<br />
đệm” của vườn Quốc gia Ba trên cơ<br />
sở lấy cư dân tộc Dao làm chủ thể để<br />
nghiên cứu. Cũng từ những minh<br />
chứng hùng hồn <strong>về</strong> thực trạng của<br />
cộng đồng Dao tại vùng đệm vườn<br />
Quốc gia Ba vì, mà Bà đã dám mạnh<br />
dạn tiến hành một chuyến khảo sát<br />
trên 16 tỉnh miền <strong>núi</strong> của Việt Nam,<br />
nơi có các cộng đồng dân tộc khác<br />
đang phải đối mặt <strong>với</strong> những khó<br />
khăn tương tự như cộng đồng Dao tại<br />
xã Ba vì. Bà muốn tự mình chứng<br />
kiến những gì đang xảy ra trên khắp<br />
đất nước dưới ảnh hưởng của qúa<br />
trình đổi mới và dưới tác dụng của cơ<br />
chế thị trường, nhất là đối <strong>với</strong> những<br />
vùng xa xôi hẻo lánh.<br />
Các động lực thúc đẩy Bà đến <strong>với</strong><br />
những nơi gian khổ này không phải<br />
chỉ <strong>bắt</strong> nguồn từ tinh thần say mê<br />
khoa học mà còn xuất phát từ tấm<br />
lòng <strong>đô</strong>n hậu muốn đóng góp một<br />
phần nhỏ bé vào sự nghiệp cải thiện<br />
cuộc sống của những người dân tộc<br />
hiện đang sống trong cảnh nghèo nàn,<br />
thiếu cơ hội. Nhiều sự kiện gây xúc<br />
động diễn ra trước mắt Lành ở nhiều<br />
nơi, khi thì tác động đến lòng trắc ẩn<br />
và nỗi xót thương, khi thì gây sự bất<br />
bình và lòng tức giận <strong>về</strong> một sự đối<br />
xử bất công hoặc một thái độ bàng<br />
quan vô trách nhiệm nào đó.<br />
Tiết tháng 4 (âm lịch), tại xã Chiềng<br />
Tương, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La<br />
của người H’mông, giáp biên giới<br />
Việt - Lào, trải dài <strong>với</strong> những dãy đồi<br />
trọc chạy ngút tầm mắt và phơi mình<br />
dưới cái nắng như thiêu như đốt. Cả<br />
không gian <strong>núi</strong> <strong>rừng</strong> Tây bắc giường<br />
như một màu đen kịt của phát, đốt, để<br />
chuẩn bị cho các vụ trỉa, trồng các<br />
loại cây lương thực của bà con đồng<br />
bào các dân tộc. Lác đác trên một<br />
màn đen và tro cháy biền biệt đó có<br />
một vài cây hoa ban đang đua nhau<br />
nở rộ và hình như muốn nói <strong>với</strong> du<br />
khách rằng, thiên nhiên là mẹ hiền, là<br />
bất diệt, ấy thế mà hoa ban vẫn mĩm<br />
cười <strong>với</strong> con người trong một khoảng<br />
không gian tàn nhẫn kia. Bà đang đi<br />
bộ xuống dốc, tình cờ gặp một chị<br />
phụ nữ người H’mông đang leo dốc.<br />
Chị đang chăm chú như con ngựa của<br />
chị và hình như phải khó khăn lắm<br />
chị và ngựa mới có thể bước được<br />
một bước vì cả hai đều tải nặng trên<br />
mình. Ngựa và chị dường như đang<br />
cùng chung một dòng suy nghĩ. Ngựa<br />
lặng lẽ rướn hết sức mình để đảm bảo<br />
mọi an toàn và luôn đi bên chị. Ngựa<br />
thồ thập cẩm những củi, khoai, sắn để<br />
dùng cho gia đình chị. Chắc chị và<br />
ngựa đi từ chợ hay từ <strong>rừng</strong> <strong>về</strong>. Đứa<br />
bé ngồi trên cái thai khoảng chừng 7<br />
tháng của chị thì đang cố ráng hết sức<br />
để rút những giọt sữa cuối cùng trên<br />
ti mẹ, bé hình như muốn cáu giận và<br />
khóc vì có lẽ bé cố rít từng hơi dài<br />
trên bầu ti của mẹ, nhưng bé chẳng<br />
Trung tâm Nghiên cứu Hỗ trợ Phát triển Phụ nữ Dân tộc (TEW) -2001 P 2
cố nổi, vì bé có biết đâu mẹ bé lấy<br />
đâu ra sữa để bé thử. Trên <strong>đô</strong>i vai<br />
gầy yếu của chị là một cái gùi rất<br />
nặng, cũng đầy những thứ thập cẩm<br />
đồ đạc là củi, nước, rau <strong>rừng</strong> v.v....<br />
Hai cổ tay chị đang quấn đầy hai<br />
cuộn lanh, chị vừa đi vừa đưa tay<br />
tước sợi lanh rất nhịp nhàng. Ngựa<br />
<strong>đô</strong>i lúc phải ngoái đầu sang phải để<br />
dành chỗ cho <strong>đô</strong>i bàn tay vàng của<br />
chị đang lướt nhẹ sang hai bên.<br />
Khi giáp mặt nhau, Bà Lành dừng<br />
<strong>lại</strong>, chị và ngựa cùng dừng <strong>lại</strong>, Bà<br />
Lành thốt lên: “Chị leo <strong>núi</strong> như thế có<br />
mệt không?”. Chị cười, một nụ cười<br />
hồn nhiên toát lên từ khuôn mặt đầy<br />
tự tin của chị. Ngựa ngoan ngoãn<br />
chờ chị. Chị không trả lời, Bà không<br />
nói được tiếng H’mông và nghĩ rằng<br />
chị cũng chưa hiểu điều bà hỏi, chỉ<br />
cười và Bà đoán trên nụ cười của chị<br />
đầy hạnh phúc và như muốn nói <strong>với</strong><br />
Bà rằng mời Bà quay <strong>lại</strong> nhà ăn tối.<br />
Bà, chị, bé và ngựa đều nhìn nhau và<br />
không ai nói năng gì, nhưng tín hiệu<br />
phát ra từ bốn <strong>đô</strong>i mắt: chị, bé, ngựa<br />
và Bà đều đã nói <strong>với</strong> nhau quá đủ.<br />
Rồi Bà và chị mỗi người một ngả.<br />
Gia đình chị lên <strong>núi</strong>, còn Bà xuống<br />
<strong>núi</strong>. Cuộc gặp gỡ rất tình cờ, kéo dài<br />
không qua mấy giây, nhưng đã để <strong>lại</strong><br />
trong Bà ấn tượng và đeo đuổi trong<br />
suốt những tháng ngày của cuộc sống<br />
đầy khang trang ở Hà nội. Sau này Bà<br />
đã cố gặp một số hoạ sĩ để mô tả, để<br />
muốn có <strong>lại</strong> bức chân dung gia đình<br />
của chi lúc leo dốc trong không gian<br />
yên ả, nhưng đầy tàn nhẫn của cái<br />
nắng nóng tháng 4 vùng Tây bắc,<br />
nhưng quả khó có một hoạ sĩ nào vẽ<br />
nổi bức chân dung như Bà đã gặp. Bà<br />
sống trong <strong>tưởng</strong> <strong>tưởng</strong> cuộc gặp đầy<br />
xúc động lần đấy.<br />
Sau cuộc gặp Bà đi xuôi <strong>về</strong> một thị<br />
trấn. Thị trấn miền sơn cước, song<br />
cũng đã có phố xá gồm nhà hai ba<br />
tầng, nhiều cửa hiệu, quán trọ và các<br />
cửa hàng ăn. Cạnh một quán ăn bề<br />
thế, có mấy chiếc xe con xịn đang đỗ,<br />
từ trong quán vẳng ra tiếng cười nói<br />
ầm ĩ của một tốp đàn ông, họ cũng<br />
đang cười, và những tiếng cười cũng<br />
hạnh phúc như chị chiều nay, cười<br />
trong bia và rượu, những nụ cười của<br />
những gã đàn ông. Đột nhiên, Bà cảm<br />
thấy một sự cách biệt lạ lùng giữa chị<br />
và tốp đàn ông kia.<br />
Một lần khác ở Kon Tum (Tây<br />
Nguyên ), Bà gặp một chị phụ nữ<br />
người Rơ Ngao rất thú vị. Chị nói <strong>với</strong><br />
Bà: “Hãy <strong>về</strong> nói giùm chúng tôi <strong>với</strong><br />
Chính phủ, đừng <strong>bắt</strong> chúng tôi phải<br />
kế hoạch hoá gia đình nữa. Nếu<br />
không chúng tôi chết hết”. Thấy Bà<br />
ngơ ngác, Chị nói tiếp: “ Tôi sinh<br />
được 12 đứa con, nhưng chỉ sống sót<br />
có hai đứa, nếu chỉ cho phép đẻ 2 đứa<br />
thì sẽ chẳng còn con để mà nuôi”. Bà<br />
lặng đi không nói nỗi một lời nào. Bà<br />
chẳng cách gì để giải thích. Quả thực<br />
còn có một sự cách biệt khá xa <strong>về</strong><br />
mục tiêu mà đường lối và chính sách<br />
của Đảng và Nhà nước đã đề ra và<br />
thực tiễn đầy khó khăn gian khổ ở<br />
những vùng sâu, xa của cộng đồng<br />
các dân tộc.<br />
Cuộc hành trình qua 16 tỉnh miền <strong>núi</strong><br />
đã đem <strong>lại</strong> cho Bà bao nhiêu điều tai<br />
nghe, mắt thấy để nâng <strong>cao</strong> tầm hiểu<br />
biết thực tế của mình, mặt khác cũng<br />
tạo điều kiện cho Bà được nếm trải<br />
Trung tâm Nghiên cứu Hỗ trợ Phát triển Phụ nữ Dân tộc (TEW) -2001 P 3
nhiều xúc động, tình cảm trìu mến,<br />
nhiều băn khoăn lo lắng đối <strong>với</strong> cuộc<br />
sống còn nhiều gian khổ của những<br />
người mẹ miền <strong>núi</strong> hiền lành <strong>đô</strong>n hậu<br />
nhưng cũng rất cần cù, lạc quan và<br />
sáng tạo.<br />
Phải chăng cần tìm một con đường đi<br />
khác, một cách tiếp cận khác, một<br />
hình thức tổ chức khác để góp phần<br />
giải quyết những vấn đề khó khăn và<br />
bức xúc nhất của miền <strong>núi</strong>. Chính <strong>ý</strong><br />
<strong>tưởng</strong> <strong>về</strong> việc thành lập một tổ chức<br />
hoạt động vì các mẹ miền <strong>núi</strong> và dân<br />
tộc đã hình thành trong tâm trí của<br />
Bà trong đợt khảo sát này. Hình ảnh<br />
hai chị đã tiếp sức mạnh cho Bà; cô<br />
con gái đáng yêu, người bạn, người<br />
con, người học trò của Bà cũng là<br />
động lực đáng kể và gia đình lớn của<br />
Bà là mục tiêu để Bà quyết tâm vượt<br />
qua những thăng trầm của cuộc đời,<br />
để chị đến bằng được, làm bằng<br />
được, đạt bằng được giấc mơ của chị<br />
trong suốt chặng đường 12 năm qua.<br />
Ngày ấy, hành trang và vốn liếng vật<br />
chất của Bà chẳng có gì, chị tập hợp<br />
vài cộng tác viên là sinh viên cùng<br />
chí hướng, hướng dẫn họ cùng làm<br />
việc tại nhà riêng là một căn hộ nhỏ ở<br />
khu tập thể Kim Liên-Hà nội. Để<br />
thực thi <strong>ý</strong> <strong>tưởng</strong> của mình Bà phải xin<br />
tiền của gia đình và nhiều khi phải đi<br />
làm thuê cho một số tổ chức khác.<br />
Nhưng số vốn ít ỏi tìm được ấy chẳng<br />
có <strong>ý</strong> nghĩa gì để có thể triển khai một<br />
chương trình khoa học đáng kể.<br />
Cơ hội hiếm có<br />
May thay, dịp may hiếm có đã đến<br />
<strong>với</strong> Bà trong một cuộc gặp gỡ hết sức<br />
bất ngờ. Một lần ra chợ Hàng Bè, Bà<br />
gặp hai người phụ nữ người Úc hỏi<br />
thăm đường đến khách sạn. Bà chỉ<br />
dẫn cho họ và trên đường <strong>về</strong> nhà. Bà<br />
đã đưa họ <strong>về</strong> tận nơi ở. Nhiệt tình và<br />
cái vốn Tiếng Anh chẳng lưu loát của<br />
Bà có lẽ đã làm cho hai người Úc yêu<br />
mến chị. Sau khi hỏi han công việc,<br />
họ tự giới thiệu <strong>với</strong> chị một người<br />
bạn đại diện cho Tổ chức Phụ nữ Dân<br />
tộc Úc - (International Women<br />
Development Agency - IWDA) sắp<br />
sang Việt Nam công tác. Bà cũng<br />
không tin rằng một cuộc gặp gỡ bất<br />
ngờ vội vã như thế có thể đem đến<br />
một kết quả khả quan bất ngờ. Hai<br />
tuần sau, Lành nhận được điện thoại<br />
của Bà Jill Jamson, tự giới thiệu là<br />
người của Tổ chức phụ nữ Úc<br />
(IWDA) muốn được gặp Lành nói<br />
chuyện. Cuộc gặp gỡ đã đem <strong>lại</strong> cho<br />
Bà nguồn tài trợ 3.300 USD mở<br />
đường cho việc triển khai các <strong>ý</strong> <strong>tưởng</strong><br />
ban đầu của mình, trước hết là ở Bản<br />
Bó Ngôi, một bản vừa nghèo vừa xa<br />
xôi của người dân tộc Sinh Mun<br />
thuộc tỉnh Sơn La. Tiếp theo là nguồn<br />
tài trợ của Đại sứ quán Hà Lan đã<br />
giúp Bà tiếp tục <strong>ý</strong> <strong>tưởng</strong> của mình tại<br />
bản Ổn Ốc người dân tộc H’mông xã<br />
Mường Lựm, huyện Yên Châu, tỉnh<br />
Sơn La. Vào thời gian này, dưới ánh<br />
sáng của nghị định 35/HĐBT, Bà <strong>bắt</strong><br />
đầu cho ra đời Trung tâm hướng tới<br />
các Mẹ dân tộc có tên gọi là Trung<br />
tâm Nghiên cứ, Hỗ trợ và Phát triển<br />
Năng lực Phụ nữ Cộng đồng Dân tộc<br />
thiểu số Việt Nam - viết tắt là TEW.<br />
Nhờ những hoạt động có hiệu quả,<br />
Trung tâm TEW được IWDA tiếp tục<br />
tài trợ hàng năm, đồng thời cũng thu<br />
hút được sự chú <strong>ý</strong> của các nhà tài trợ<br />
Trung tâm Nghiên cứu Hỗ trợ Phát triển Phụ nữ Dân tộc (TEW) -2001 P 4
quốc tế lúc đó cũng đang tìm kiếm<br />
các tổ chức khoa học công nghệ Việt<br />
Nam mới thành lập để giúp đỡ. Năm<br />
1996, Bà gặp được Tổ chức Liên giáo<br />
hội vì sự Hợp tác và Phát triển<br />
(ICCO) – Hà Lan, một tổ chức quốc<br />
tế có triết l<strong>ý</strong> tương tự của Bà, chuyên<br />
hoạt động nhân đạo. <strong>Từ</strong> đó, ICCO trở<br />
thành đối tác tài trợ chính cho mọi<br />
hoạt động của Trung tâm TEW.<br />
Vững bước đi tới tương lai<br />
Ngày nay, dưới sự hướng dẫn của bà<br />
Trần Thị Lành, Trung tâm TEW đã<br />
trở thành một tổ chức Khoa học Công<br />
nghệ, có triết l<strong>ý</strong> rõ ràng, thấm nhuần<br />
sâu sắc l<strong>ý</strong> <strong>tưởng</strong> Đảng cộng sản Việt<br />
nam, <strong>với</strong> đội ngũ cán bộ trẻ nhiệt<br />
huyết và dạt dào tình cảm trong sáng<br />
đối <strong>với</strong> các mẹ dân tộc, hiện nay thực<br />
sự là đội thanh niên tình nguyện<br />
đang ra sức học tập, phấn đấu để biết,<br />
để hiểu và có thể làm việc được <strong>với</strong><br />
cộng đồng. Năm tháng trôi đi, không<br />
bao giờ trở <strong>lại</strong>, nhưng những kỷ niệm<br />
của Bà Trần Thị Lành <strong>với</strong> các bạn trẻ,<br />
và <strong>với</strong> cộng đồng lúc nào cũng nhắc<br />
nhở Bà hãy sống, làm việc, hãy hy<br />
vọng và tin <strong>tưởng</strong> ở tương lai. Đội<br />
ngũ trẻ của Bà là niềm hạnh phúc<br />
trong cuộc đời cống hiến của mình.<br />
Trong trọng trách hỗ trợ và phát triển<br />
cộng đồng các dân tộc, đội ngũ trẻ<br />
của chị và Bà đang cố gắng gây dựng<br />
các cơ sở tại các tỉnh vùng sâu, vùng<br />
xa những mô hình phát triển sản xuất,<br />
chăn nuôi, canh tác bền vững, những<br />
trang trại điểm mà chủ thể là các<br />
nông dân nông cốt từ nhiều dân tộc.<br />
Đặc biệt là những mô hình tiếp cận<br />
phát triển cộng đồng thử nghiệm, góp<br />
phần duy trì và gìn giữ những bản sắc<br />
văn hoá truyền thống tốt <strong>đẹp</strong> của<br />
cộng đồng trong cơ chế thị trường.<br />
Bà nói rằng đây chính là những mái<br />
trường thực địa, nơi mạng lưới nông<br />
dân nồng cốt, cán bộ nguồn, các cháu<br />
học sinh dân tộc trẻ của nhiều cộng<br />
đồng đang cộng tác <strong>với</strong> Trung tâm<br />
dùng làm nơi trao đổi, học tập, tham<br />
quan, trao đổi kinh nghiệm.<br />
Quá khứ gian khổ còn ghi những dấu<br />
ấn đậm nét trong tâm tư bà Trần Thị<br />
Lành. Song ngày nay mặc dầu còn<br />
phải tiếp tục đối đầu <strong>với</strong> những thử<br />
thách to lớn, Bà có đủ sức mạnh và<br />
lòng tin để có thể vươn tới những vấn<br />
đề đang đặt ra của thực tiễn, nơi cộng<br />
đồng các dân tộc đang phải đối mặt<br />
bằng trái tim đầy lòng nhân ái của<br />
mình và một thái độ không ngừng đi<br />
sâu nghiên cứu cập nhật những áp lực<br />
thay đổi của cơ chế thị trường. Bà đã<br />
có bên mình một đội ngũ trẻ kế cận<br />
đáng trân trọng và tự hào.<br />
Trung tâm Nghiên cứu Hỗ trợ Phát triển Phụ nữ Dân tộc (TEW) -2001 P 5
Change language