Am Mà rt (PDF, 787 KB) - Fòram na Gà idhlig
Am Mà rt (PDF, 787 KB) - Fòram na Gà idhlig
Am Mà rt (PDF, 787 KB) - Fòram na Gà idhlig
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
AN ASGAIDH !<br />
<strong>Am</strong> Màrt, 2005 www.an-gaidheal-ur.co.uk Aireamh 88<br />
Taobh a-staigh<br />
pàipear <strong>na</strong> mìos<br />
seo:<br />
Soidhnichean<br />
dà-chà<strong>na</strong><strong>na</strong>ch gan<br />
diùltadh<br />
duilleag 2 agus 8<br />
Ba<strong>na</strong>-Thriath <strong>na</strong>n<br />
Eilean<br />
duilleag 4<br />
TOG<br />
FEAR<br />
AN-DIUGH<br />
AN ASGAIDH<br />
Bu chòir <strong>na</strong> Gaidheil seasamh<br />
air an casan agus dèa<strong>na</strong>mh<br />
cinnteach gun tig <strong>na</strong> leasachaidhean<br />
ris an robh dùil ann<br />
an craoladh Gàidhlig.<br />
Coinneachadh òigridh<br />
Thèid Pàrlamaid <strong>na</strong>n Oilea<strong>na</strong>ch — aon de <strong>na</strong> prìomh thachartasan airson Gaidheil Alba is Èirinn a thoirt còmhla — a chumail ann an Corcaigh aig deireadh <strong>na</strong> mìos seo<br />
Sgeulachd duilleag 3<br />
Mac a’ Phearsain: Feumaidh <strong>na</strong> Gaidheil<br />
seasamh gu làidir air an casan<br />
Seo <strong>na</strong> thuirt leas-stiùiriche<br />
Seirbheis <strong>na</strong>m Meadha<strong>na</strong>n Gàidhlig,<br />
Seo<strong>na</strong>idh Ailig Mac a’ Phearsain,<br />
agus e a’ mìneachadh <strong>na</strong>ch tàinig <strong>na</strong><br />
h-adhartasan ris an robh sùil, gu<br />
h-àraidh gluasadan cruaidh air an t-<br />
sea<strong>na</strong>l digiteach.<br />
Chan ann idir tric a bhios Mgr Mac<br />
a’ Phearsain a’ bruidhinn a-mach gu<br />
poblach mar seo agus leis an sin<br />
thatar an dòchas gum bidh brìgh agus<br />
buaidh aig <strong>na</strong> tha e ag ràdh.<br />
A’ sgrìobhadh ann an Gaidheal<br />
Ùr <strong>na</strong> mìos seo, thuirt e: “An àite<br />
craoladh Gàidhlig a bhith ceum air<br />
adhart ‘s ann tha cun<strong>na</strong>rt ann gu bheil<br />
e toirt ceum air ais. Tha a’ bhuidheann<br />
a chaidh a chur air chois airson<br />
craoladh Gàidhlig a thoirt a-steach dhan<br />
t-saoghal ùr digiteach fhathast air<br />
mhàgaran, a dh’aindeoin an dìchill ‘s<br />
an dealais, agus, an àite bhith gan<br />
cuideachadh faighinn air am bon<strong>na</strong>n<br />
tha cuid a bheireadh <strong>na</strong> casan dhiubh.”<br />
Lean e air: “Ma tha piseach a’ dol<br />
a thighinn air craoladh Gàidhlig,<br />
chan ann tro aon slànuighear no aon<br />
bhuidhinn a thig e. Agus cha tig e tro<br />
neach no buidheann sam bith a bhios<br />
ag èigheach air an tobhtaichean mòra<br />
gur ann aca-san as fheàrr tha fios<br />
agus <strong>na</strong>ch ann agad-sa. Thig e tro<br />
cho-obrachadh, co-phàirteachas,<br />
èisteachd, aonta agus deagh rùn. Agus<br />
thig e tro smachd a bhith aig <strong>na</strong><br />
Gaidheil fhèin air an còraichean ‘s an<br />
toil ‘s an dùthchas. Mura tachair sin<br />
cha bhi againn ach an gad air an robh<br />
an t-iasg.”<br />
Thàinig briathran Mhgr Mhic a’<br />
Phearsain an dèidh coinneimh ann an<br />
Inbhir Nis le <strong>na</strong> buidhnean Gàidhlig,<br />
far an do chuir iad rompha èigheach<br />
gu h-ao<strong>na</strong>-ghuthach airson an sea<strong>na</strong>l<br />
ùr digiteach a chur air chois.<br />
Bha riochdairean <strong>na</strong>m buidhnean<br />
Gàidhlig cuideachd airson a<br />
dhèa<strong>na</strong>mh soilleir gur e ceum mòr air<br />
ais a bhiodh ann <strong>na</strong> prògraman gu<br />
lèir a tha dol a-mach air Sea<strong>na</strong>l Trì a<br />
chraoladh as dèidh meadhanoidhche,<br />
mar a tha an Scottish Media<br />
Group, leis a bheil Grampian agus<br />
Telebhisein <strong>na</strong> h-Alba, a’ moladh.<br />
Faic duilleag 3<br />
Bile a’ toirt<br />
ceum air<br />
adhart sa<br />
phàrlamaid<br />
Thèid Bile <strong>na</strong> Gàidhlig air beulaibh<br />
Pàrlamaid <strong>na</strong> h-Alba uaireigin s<strong>na</strong><br />
seachdainean a tha romhainn agus<br />
comataidh an fhoghlaim a-nis deiseil<br />
ga bhreithneachadh.<br />
Chuir buill a’ chomataidh air<br />
adhart atharrachadh no dhà an dèidh<br />
dhaibh beachachadh air <strong>na</strong> bh’ann agus<br />
air tagraidhean fhaighinn bho luchdtaic<br />
<strong>na</strong> cà<strong>na</strong>in.<br />
A’ phrìomh mholadh a thàinig<br />
bhuapa ‘s e gum bu chòir “urram<br />
ion<strong>na</strong><strong>na</strong>ichte” a bhith aig a’ Ghàidhlig<br />
‘s a tha aig a’ Bheurla. Bha iad<br />
cuideachd airson ceangal a dhèa<strong>na</strong>mh<br />
le Clàr <strong>na</strong> Roinn Eòrpa air Mìonchà<strong>na</strong><strong>na</strong>n<br />
agus Cà<strong>na</strong><strong>na</strong>n Roinneil.<br />
Ach, dhiùlt iad gabhail ris gum bu<br />
chòir aithne a thoirt dha craoladh<br />
Gàidhlig agus dhiùlt iad cuideachd<br />
pla<strong>na</strong> nàiseanta air foghlam Gàidhlig<br />
a chur ann.<br />
Nochdaidh am Bile a-nis air beulaibh<br />
<strong>na</strong> pàrlamaid làn — tha dùil gun<br />
tachair sin an ath mhìos — agus cuiridh<br />
iadsan iad fhèin atharrachaidhean<br />
air adhart. Thatar dhen bheachd gum<br />
bi e <strong>na</strong> Achd as t-samhradh.<br />
A’ mìneachadh gnothach an “urram<br />
ion<strong>na</strong><strong>na</strong>ichte”, thuirt cathraiche a’<br />
chomataidh Raibeart MacIlle Dhuinn,<br />
a tha riochdachadh a’ Phàrtaidh Lib<br />
Demaich: “‘S e an smuain a bha air<br />
cùlaibh seo <strong>na</strong>ch fheumar dèiligeadh<br />
leis a’ Ghàidhlig chun <strong>na</strong> h-aon ìre<br />
‘s a h-uile àite. Cha bhiodh e iomchaidh,<br />
mar eisimpleir, dha cuideigin a dhol<br />
gu comhairle Shealtainn no anns <strong>na</strong><br />
Crìochan agus sùileachadh<br />
ri dèiligeadh sa Ghàidhlig.<br />
“Ach, aig an aon àm bha e<br />
cudthromach gum biodh an cothrom<br />
sin ann far am biodh e freagarrach, mar<br />
sin gum biodh urram ion<strong>na</strong><strong>na</strong>ichte aig<br />
a’ chà<strong>na</strong>n far an robh sin iomchaidh.”<br />
Dh’innis e gun dhiùlt a’ chomataidh<br />
gabhail ri càil mu dheidhinn craoladh<br />
oir gun robh sin fo riaghladh Lun<strong>na</strong>inn.<br />
A-thaobh pla<strong>na</strong> foghlaim dh’fheumadh<br />
sin a thighinn fo Achd<br />
fhoghlaim, thuirt e.<br />
A thuilleadh air an seo feumaidh<br />
Bòrd <strong>na</strong> Gàidhlig sùil a thoirt air mar<br />
a thathas a’ cur an sàs Clàr <strong>na</strong> Roinn<br />
Eòrpa air Mìon-chà<strong>na</strong><strong>na</strong>n agus<br />
Cà<strong>na</strong><strong>na</strong>n Roinneil air feadh <strong>na</strong><br />
dùthcha.<br />
Tha Bòrd <strong>na</strong> Gàidhlig air a ràdh<br />
gun tèid £30,000 a thoirt dhan<br />
Ghaidheal Ùr sa bhliadhn’ ionmhais<br />
a tha romhainn. Tha am pàipear a’<br />
cosg £60,000 airson 12 mìos<br />
uile gu lèir, le mu £20,000 a’ tighinn<br />
ann an sa<strong>na</strong>san. Tha sin a’ fàgail<br />
beàrn de £10,000.<br />
Tha BnG an-dràsta a’ beachdachadh<br />
air ciamar a làimhsicheas ‘s a<br />
mhaoinicheas iad seirbheis<br />
<strong>na</strong>idheachd sgrìobhte san<br />
àm ri teachd.
2 An Gàidheal Ùr, <strong>Am</strong> Màrt 2005<br />
An<br />
Gàidheal<br />
Ùr<br />
Neach-deasachaidh<br />
Murray MacLeòid<br />
Seòladh<br />
Taigh à Mhorair Leverhulme<br />
Ceàr<strong>na</strong>g Phearsabhail<br />
Steòr<strong>na</strong>bhagh<br />
Eilean Leòdhais<br />
HS1 2DD<br />
Fòn: 01851 706877<br />
Facs: 01851 706467<br />
sa<strong>na</strong>s@agu.org.uk<br />
An<br />
Oifigear-sa<strong>na</strong>sachd:<br />
Mari<strong>na</strong> NicLeòid<br />
Fon: 01851 703487<br />
Gàidheal<br />
Ùr<br />
Inbhir Nis a’ diùltadh<br />
soidhnichean dà-chà<strong>na</strong><strong>na</strong>ch<br />
Argumaid <strong>na</strong>ch eil dualchas Gàidhlig idir ri lorg ann<br />
am prìomh bhaile <strong>na</strong> Gaidhealtachd<br />
Tha iomairt air tòiseachadh gus inntinn<br />
chomhairlichean atharrachadh mu bhith cur<br />
suas soidhnichean dà-chà<strong>na</strong><strong>na</strong>ch ann an<br />
Inbhir Nis.<br />
Tha luchd-taic <strong>na</strong> Gàidhlig anns<br />
a’ bhaile air ath-chuinge a chur air dòigh<br />
an dèidh do ghrunn chomhairlichean dhol<br />
an aghaidh soidhnichean sa chà<strong>na</strong>n a chur<br />
suas air feadh a’ bhaile.<br />
<strong>Am</strong> measg <strong>na</strong>n argamaidean a bha aca<br />
bha <strong>na</strong>ch robh dualchas Gàidhlig ri lorg an<br />
Inbhir Nis agus gun cuireadh iad dràibhearan<br />
troimh-chèile, ag adhbhrachadh cun<strong>na</strong>rt air<br />
<strong>na</strong> rathaidean.<br />
Ach, bha cuid a chomhairlichean<br />
mì-thoilichte leis an sin agus a-nis tha<br />
coimhears<strong>na</strong>chd <strong>na</strong> Gàidhlig sa bhaile an<br />
ìmpis dhol air an casan airson faoineas <strong>na</strong>n<br />
comhairlichean a chàineadh.<br />
Tha poileasaidh aig Comhairle <strong>na</strong><br />
Gaidhealtachd soidhnichean dà-chà<strong>na</strong><strong>na</strong>ch<br />
a chur suas far an gabh sin a bhith, ach<br />
tha riochdairean a’ bhaile airson a<br />
chuingleachadh gu meadhan a’ bhaile<br />
fhèin.<br />
Thuirt an comhairliche Seumas<br />
Dòmh<strong>na</strong>llach, aig a bheil Gàidhlig e fhèin,<br />
gun robh an co-dhù<strong>na</strong>dh <strong>na</strong> dhìmeas air a’<br />
chà<strong>na</strong>n agus iadsan a tha ga bruidhinn.<br />
As dèidh coinneimh <strong>na</strong> seachdain-sa<br />
chaidh, thuirt e: “Chan eil mi idir toilichte<br />
mun seo. Tha am poileasaidh soilleir gu leòr,<br />
ach tha buill Inbhir Nis airson sin a lagachadh.<br />
‘S beag tha dh’fhios càite a bheil meadhan<br />
a’ bhaile agus tha gu leòr àitichean timcheall<br />
mar Cùl-Lodair far am biodh soidhnichean<br />
Feadhainn de <strong>na</strong><br />
comhairlichean ciontach<br />
Gàidhlig freagarrach agus <strong>na</strong>n tarraing do<br />
luchd-turais, ach ‘s dòcha gun caill iad an<br />
cothrom seo.<br />
“Tha a’ chuid as motha de mo chompàirtichean<br />
an aghaidh <strong>na</strong> Gàidhlig agus<br />
chuireadh iad stad air leasachadh sam bith<br />
<strong>na</strong>m b’urrainn dhaibh. Tha mi cuideachd<br />
draghail gu bheil feadhainn de ar h-àrdstiùirichean<br />
agus ar ma<strong>na</strong>idsearan a’ leigeil<br />
seachad poileasaidh <strong>na</strong> comhairle agus<br />
shaoileadh tu gu bheil iad ag iarraidh<br />
bliadh<strong>na</strong>chan a chaitheamh a’ bruidhinn mun<br />
seo gun call a dhèa<strong>na</strong>mh.”<br />
Thuirt an comhairliche Ella NicRath gun<br />
do bhruidhinn mòran rithe mu dheidhinn<br />
seo agus gum biodh i gu sònraichte draghail<br />
<strong>na</strong>n deigheadh Gàidhlig a chur air mullach<br />
<strong>na</strong>n soidhnichean oir gun cuireadh e daoine<br />
troimh-chèile.<br />
Agus thuirt an comhairliche Daibhidh<br />
Rothach: “Chan eil mise an aghaidh <strong>na</strong><br />
Gàidhlig ach feumar seo a dhèa<strong>na</strong>mh ann<br />
an dòigh ciallach agus chan eil mi a’<br />
smaoineachadh gum bu chòir soidhnichean<br />
Gàidhlig no dà-chà<strong>na</strong><strong>na</strong>ch a bhith air gach<br />
sràid.<br />
“Tha ceist ann mu shàbhailteachd rathaid<br />
agus tha mar-thà cus shoidhnichean againn<br />
ann an Inbhir Nis. Tha <strong>na</strong>s lugha <strong>na</strong> 10%<br />
de dhaoine ann an Inbhir Nis aig a bheil<br />
Gàidhlig agus bu chòir dhan chomhairle a<br />
bhith air beachdan <strong>na</strong>n comhairlean coimhears<strong>na</strong>chd<br />
fhaighneachd sa chiad àite.”<br />
A rèir a’ chomhairliche Janet Home tha<br />
poileasaidh <strong>na</strong> comhairle a’ buntainn ri<br />
dìreach meadhan a’ bhaile agus ri<br />
toglaichean poblach.<br />
“Cosgaidh seo an t-uabhas airgid ma<br />
chuireas sinn <strong>na</strong> soidhnichean suas anns gach<br />
sgìre thaighean anns a’ bhaile,” thuirt i.<br />
Ach thuirt Bob Wynd: “Tha mise air<br />
a bhith dràibheadh timcheall iomadach<br />
dùthaich far an robh soidhnichean dàchà<strong>na</strong><strong>na</strong>ch<br />
agus cha fhaca mise trioblaid sam<br />
bith.”<br />
Agus thuirt Eilidh NicDhòmh<strong>na</strong>ill: “Tha<br />
soidhnichean dà-chà<strong>na</strong><strong>na</strong>ch air a bhith<br />
ann an Steòr<strong>na</strong>bhagh airson ùine fhada agus<br />
chan eil duilgheadas air a bhith aca ann an<br />
sin.<br />
“Feumaidh sinn dhol an-sàs ann an seo<br />
ann an dòigh co-òrd<strong>na</strong>ichte agus ‘s dòcha<br />
gur e cothrom a tha seo <strong>na</strong> soidhnichean<br />
ann am meadhan a’ bhaile a sgeadachadh<br />
mu dheireadh thall.”<br />
Ged a tha poileasaidh soidhnichean<br />
dà-chà<strong>na</strong><strong>na</strong>ch aig a’ chomhairle faodaidh<br />
<strong>na</strong> comataidhean sgìreil dhol an-sàs ann mar<br />
a thogras iad. Thèid an gluasad a chumail<br />
gu meadhan a’ bhaile ann an Inbhir Nis, ged<br />
a bhios cothrom aig comhairlichean a chur<br />
suas <strong>na</strong>n sgìre fhèin ma tha iad ag iarraidh.<br />
Thuirt Ruairidh Balfour: “‘S dòcha <strong>na</strong>ch<br />
b’ e baile anns an robh mòran luchdlabhairt<br />
Gàidhlig a bha ann an Inbhir Nis,<br />
ach thàinig tòrr dhaoine an seo aig an robh<br />
Gàidhlig agus chan eil mi idir a’ gabhail ris<br />
mar a tha cuid a’ chomhairlichean a’ toirt<br />
seachad dealbh gur e cà<strong>na</strong>n coigreach a tha<br />
innte. Bha feadhainn dhe <strong>na</strong> sgìreil<br />
dùthchail timcheall Inbhir Nis gu math<br />
Gàidhlig gu bho chionn ghoirid.”<br />
Faic duilleag 9<br />
Cuin ‘s Caite<br />
Dihaoine 11mh<br />
Glaschu – Thèid cuirm-chiùil Comunn Ciùil Gàidhlig Ghlaschu<br />
a chumail air an oidhche seo ann an Io<strong>na</strong>d Gilmorehill, a’<br />
tòiseachadh aig 7.30f.<br />
Disathairne 12mh<br />
Dùn Èideann – Thèid cèilidh Comunn Tìr <strong>na</strong>m Beann a chumail<br />
ann an Talla Easbaigeach (Naomh Eòin) aig Taobh an<br />
Iar Sràid a’ Phrionnsa air an oidhche seo, a’ tòiseachadh aig<br />
7.30f. £3 (buill) agus £4 (neo-bhuill). Airson tuilleadh fiosrachaidh<br />
cuiribh fòn gu Iosaph Wright air 0131 334 7005.<br />
Diardoin 17mh an Gearran<br />
Tha ‘An Cearcall Còmhraidh’ air tòiseachadh bho chionn<br />
ghoirid anns an Òban. Bidh seo a’ruith gach cola-deug anns<br />
an Taigh-Òsta Lancaster aig 7f. Bidh tì is cofaidh ri fhaighinn<br />
agus bidh bàr faisg air làimh! ‘S e cothrom math a th’<br />
ann an seo dhuibh airson a thighinn a bhruidhinn <strong>na</strong> Gàidhlig<br />
ann an suidheachadh mì-fhoirmeil. Thigibh a bhruidhinn rinn!<br />
Ma tha sibh airson barrachd fiosrachaidh fhaighinn mu seo<br />
cuiribh fios gu Joy Dunlop air 01631 565 475 neo cuiribh postdealain<br />
gu joy@ancomunn.co.uk.<br />
Dihaoine 18mh<br />
Obar Dheathain – Thèid cèilidh Comunn Ceilteach Oilthigh<br />
Obar Dheathain a chumail air an oidhche seo ann an Talla<br />
Elphinstone. Bidh an còmhlan cèilidh ‘Goat Island’ an làthair,<br />
a’ tòiseachadh aig 8.30f. Gheibhear air pàigheadh aig an<br />
doras.<br />
Dùn Èideann – Bidh a’ chòmhlan Mill a h-Uile Rud, a’ cluich<br />
ann am bàr Mercat air an oidhche seo. ‘S e còmhlan ‘punk’<br />
Gàidhlig a tha seo bho Seattle agus bidh iad a’ siubhal air<br />
feadh Alba air a’ mhìos seo agus toiseach a’ Ghiblein. Bidh<br />
iad cuideachd air Rapal air Radio <strong>na</strong>n Gaidheal còmhla ri<br />
Niall Iain air Dimàirt an 22mh.<br />
Dihaoine 25mh<br />
Inbhir Nis – Thigibh gu Eden Court airson oidhche chiùil le<br />
Quintet Chris Stout. ‘S e Chris Stout aon de <strong>na</strong> fìdhlearan<br />
as ainmeil san latha an-diugh. A’ cluiche còmhla ris air an<br />
oidhche seo bidh Catrio<strong>na</strong> NicAoidh (Fiddler’s Bid), Fraser<br />
Fifield (Old Blind Dogs) agus Ewan Ver<strong>na</strong>l (Kate Rusby Band).<br />
Cosgaidh ticeadan airson <strong>na</strong> h-oidhche seo £10 / £8 agus<br />
gheibhear tuilleadh fiosrachaidh bho Eden Court air 01463<br />
234 234.<br />
Disathairne 26mh<br />
A’ Mha<strong>na</strong>chainn – Thèid oidhche chiùil a chumail ann an Talla<br />
Phipps air an oidhche seo le Ivan Drever agus Donnchadh<br />
Chisholm. Cosgaidh <strong>na</strong> ticeadan £10 / £8. Airson tuilleadh<br />
fiosrachaidh cuiribh fòn air 01463 724 261.<br />
Là <strong>na</strong> Sàbaid 27mh<br />
Inbhir Eireann, Siorrachd Mhoireibh – Oidhche le sgeulachdan<br />
agus òrain Ghàidhlig ann an Io<strong>na</strong>d Ealain Universal Hall, Inbhir<br />
Eireann le Atinuke agus Ishbel NicAsgaill. Bidh an oidhche<br />
a’ tòiseachadh aig 8f agus gheibhear tuilleadh fiosrachaidh<br />
air 01309 690 110.<br />
Diluain 28mh am Màrt gu Dihaoine 1mh an Giblean<br />
Loch Aillse – Thèid Fèis an Earraich 2005 a chumail air an<br />
t-seachdain seo ann an Caol Àcainn. Gheibhear tuilleadh fiosrachaidh<br />
mun Fhèis bho Peigi NicNeacail air 01471 844 706.<br />
Diardaoin 31mh<br />
Port Rìgh – Bidh Ingrid agus Ailean MacEanraig an làthair<br />
ann an Io<strong>na</strong>d Àrois air an oidhche seo bho 7.30f.<br />
Daibhidh Rothach<br />
Janet Home<br />
Roinn Ceiltis Ghlaschu a’ faighinn<br />
luchd-obrach ùr<br />
Tha Oilthigh Ghlaschu air cur gu mòr ri foghlam<br />
ann an Ceiltis agus ann an Gàidhlig,<br />
agus dithis àrd-ollamhan ùra air am fastadh<br />
ann an Roinn <strong>na</strong> Ceiltis bho thoiseach <strong>na</strong><br />
bliadh<strong>na</strong>. An-diugh tha seachd<strong>na</strong>r a’ teagasg<br />
anns an roinn, a tha a-nise air tè dhe<br />
<strong>na</strong> roinnean Ceiltis as motha a fhuaras riamh<br />
ann an Alba.<br />
Chaidh an t-adhartas seo a chomharrachadh<br />
Disathairne sa chaidh (5 Màrt) nuair<br />
a thug <strong>na</strong> h-àrd-ollamhan ùra, Thomas<br />
Owen Clancy agus Roibeard Ó Maolalaigh<br />
òraidean seachad ann an Togalach <strong>na</strong>n Nuadh<br />
Chà<strong>na</strong>n anns an oilthigh.<br />
Tha Thomas Clancy air a bhith <strong>na</strong><br />
òraidiche anns an roinn bho 1995, agus<br />
chaidh fhastadh mar àrd-ollamh le Ceiltis<br />
as dèidh dha Cathair Ó Dochartaigh a<br />
dhreuchd a leigeil dheth an-uiridh. Bidh an<br />
t-àrd-ollamh Clancy a’ dèa<strong>na</strong>mh<br />
rannsachadh air iomadh cuspair, eadar<br />
eachdraidh <strong>na</strong> Crìostaidheachd ann an Alba,<br />
litreachas <strong>na</strong> Ceiltis bho <strong>na</strong> meadha<strong>na</strong>oisean,<br />
agus litreachas ùr <strong>na</strong> Gàidhlig.<br />
Ella NicRath<br />
Ron Lyon<br />
Chaidh Roibeard Ó Maolalaigh fhastadh<br />
le cathair phearsanta ann an Gàidhlig agus<br />
Gaeilge. Bha e roimhe seo <strong>na</strong> òraidiche ann<br />
an Oilthigh Dhùn Èideann, agus ann an Scoil<br />
<strong>na</strong> Ceiltise, Institiúid Ard-Léinn Bhaile Átha<br />
Cliath. Tha an obair rannsachaidh aige a’<br />
toirt a-staigh cà<strong>na</strong><strong>na</strong>chas <strong>na</strong> Gàidhlig agus<br />
<strong>na</strong> Gaeilge, mar a chinnich a’ Ghàidhlig ann<br />
an Alba agus mar a dhealaich i bhon<br />
Ghaeilge ann an Èirinn.<br />
Tha eachdraidh làidir aig roinn a’ Cheiltis<br />
ann an Glaschu. Ged a b’ àbhaist dhan<br />
Ghàidhlig a bhith air a teagasg do<br />
dh’oilea<strong>na</strong>ich Diadhachd rè an <strong>na</strong>oidheamh<br />
linne deug, is e Mà<strong>na</strong>s MacGhillEathain<br />
(a bha <strong>na</strong> Àrd-Ollamh le<br />
Innleadaireachd Deala<strong>na</strong>ch aig Colaiste Theicneolach<br />
Ghlaschu) a’ chiad òraidiche Ceiltis<br />
oifigeil a bha ann an Oilthigh Ghlaschu riamh.<br />
<strong>Am</strong> measg <strong>na</strong>n òraidichean ainmeil<br />
a bha anns an Roinn gu ruige seo bha Seòras<br />
MacEanraig, Seòras Calder, agus Seumas<br />
MacGhilleMhìcheil MacBhàtair. Nuair a<br />
chaidh Cathair <strong>na</strong> Ceiltis a stèidheachadh<br />
Ma tha sibhse airson gabhail<br />
pàirt san iomairt faicibh<br />
www.PetitionOnline.com/Ceartas.<br />
Gheibh sibh air ar<br />
n-ainm a chur air<br />
an seo airson sealltainn dha<br />
<strong>na</strong> comhairlichean cho<br />
masladh ‘s a tha an<br />
co-dhù<strong>na</strong>dh aca.<br />
ann an 1956, b’ e Aonghas MacMhathain<br />
a’ chiad duine anns a’ chathair (1956-62),<br />
agus às a dhèidh bha Ruaraidh MacThòmais<br />
(1964-91), Dòmh<strong>na</strong>ll Mac<strong>Am</strong>hlaigh<br />
(1991-96), agus Cathair Ó Dochartaigh<br />
(1996-2004).<br />
Tha còignear eile a tha a’ teagasg ‘s a’<br />
rannsachadh còmhla ri Clancy is Ó Maolalaigh<br />
— An t-Oll. Sheila Kidd (litreachas<br />
<strong>na</strong> Gàidhlig bhon 18mh linn gus aí 21 linn);<br />
an t-Oll. Michel Byrne (litreachas <strong>na</strong><br />
Gàidhlig anns an fharsaingeachd, gu sònraichte<br />
bàrdachd, agus teagasg chà<strong>na</strong><strong>na</strong>n);<br />
an t-Oll. Katherine Forsyth (eachdraidh agus<br />
dualchas <strong>na</strong>n Ceilteach anns a’ chiad mhìlebliadh<strong>na</strong><br />
AD, agus sgrìobhaidhean-cloiche<br />
<strong>na</strong>n Ceilteach ann an Alba,Èirinn agus sa<br />
Bhreatainn Bhig); Bro<strong>na</strong>gh NÌ Cho<strong>na</strong>ill<br />
(laghan<strong>na</strong>n agus co-chomann <strong>na</strong>n Gaidheal<br />
is <strong>na</strong>n Cuimreach anns <strong>na</strong> meadha<strong>na</strong>oisean);<br />
Joi<strong>na</strong> NicDhòmh<strong>na</strong>ill (bàrdachd<br />
Ghàidhlig bhon 18mh linn gus an 20mh linn,<br />
gu sònraichte bàrdachd thraidiseanta anns<br />
<strong>na</strong> Hearadh).<br />
Tha coimhears<strong>na</strong>chd shoirbheachail de<br />
dh’oilea<strong>na</strong>ich aig an Roinn, le barrachd air<br />
200 a’ dèa<strong>na</strong>mh chùrsaichean fo-cheum<strong>na</strong>ch<br />
agus iar-cheum<strong>na</strong>ch ann an Gàidhlig, agus<br />
cùrsaichean a’ buntainn ri Sìobhaltas <strong>na</strong>n<br />
Ceilteach.<br />
Thuirt an t-Àrd-Ollamh John Caughie,<br />
Deathan Dàmh <strong>na</strong>n Ealan, “Tha an Dàmh<br />
ag aithneachadh Roinn <strong>na</strong> Ceiltis mar io<strong>na</strong>d<br />
bàrr-feabhais. Chaidh aig an roinn, an<br />
ìre mhath tro dìcheall fhèin, àireamh-shluaigh<br />
<strong>na</strong>n oilea<strong>na</strong>ch àrdachadh 70 anns a’<br />
cheud anns <strong>na</strong> deich bliadh<strong>na</strong> a dh’fhalbh.<br />
“Aig an aon àm chaidh aig an roinn air<br />
ìomhaigh àrd a chumail suas ann an<br />
rannsachadh <strong>na</strong> Gàidhlig, <strong>na</strong> Gaeilge agus<br />
<strong>na</strong> Ceiltis. Tha an t-airgead-tasgaidh a tha<br />
an oilthigh air a chur a dh’ionnsaigh <strong>na</strong> Ceiltis<br />
a’ comharrachadh ann an dòigh shònraichte<br />
deagh-ghean agus dealas an oilthighe<br />
ann a bhith a’ meudachadh agus a’ cur<br />
taic ri saoghal cultarail <strong>na</strong> h-Alba.”
Craoladh Gàidhlig:<br />
ciamar is cuin a<br />
thig furtachd?<br />
le Seo<strong>na</strong>idh Ailig Mac a’ Phearsain<br />
Mus leugh sibh an colbh seo —<br />
agus tha fios gu bheil iomadach rud<br />
<strong>na</strong>s fheàrr agaibh ri dhèa<strong>na</strong>mh —<br />
bu chòir dhomh ràdh gur e beachdan<br />
pearsanta a tha mi cur an cèill<br />
agus <strong>na</strong>ch e beachdan buidhne. Ma<br />
tha iad cas agus crosta gabhaibh<br />
mo leisgeul. Ach cha chumar<br />
taigh le beul dùinte. Cha chumar<br />
e bharrachd le beul air do<br />
ghualainn.<br />
Aon de <strong>na</strong> rudan mì-fhorta<strong>na</strong>ch<br />
ann an saoghal <strong>na</strong> Gàidhlig<br />
‘s e gu bheil sinn tric gar mealladh<br />
fhèin le bhith smaoineachadh gu<br />
bheil freagairt is furtachd timcheall<br />
an oisein. Chan eil e <strong>na</strong><br />
chuideachadh <strong>na</strong>s mò gu bheil<br />
buidhnean is pearsachan a’ spaidsearachd<br />
‘s a’ stàblaich mun cuairt<br />
air steud geal, a’ cur an ìre dhaibh<br />
fhèin ‘s do chàch gur iadsan<br />
slànuighear <strong>na</strong>n Gaidheal. Anshocair<br />
gabhaltach a tha seo agus<br />
tha cuid <strong>na</strong>s buailtiche dha <strong>na</strong> cuid<br />
eile.<br />
O chionn greis thuirt tè de <strong>na</strong><br />
Ministearan ann am pàrlamaid<br />
Lun<strong>na</strong>inn gu rachadh ise as an eadraigin<br />
às leth craoladh Gàidhlig<br />
agus gum faigheadh i fuasgladh air<br />
<strong>na</strong> ceistean agus <strong>na</strong> duilgheadasan<br />
a tha ga chuartachadh. Agus dè<br />
thachair? Cha do thachair sifinn.<br />
Geallta<strong>na</strong>s math is droch phàigheadh.<br />
Neo-ar-thaing còmhraidhean,<br />
còmhdhailean is<br />
co-labhairtean gun cheann gun<br />
chrìch gun cho-dhù<strong>na</strong>dh. Agus<br />
cabadaich gun abhsadh. Ach an àite<br />
Tha an Dotair Mìcheal Foxley —<br />
a tha cuideachd <strong>na</strong> iar neach-gairm<br />
air Comhairle <strong>na</strong> Gaidhealtachd<br />
— air dubh-chàineadh a thoirt air<br />
NHS 24, an siostam ùr airson<br />
dèiligeadh ri daoine a tha cur feum<br />
air comhair meadaigeach.<br />
Chan eil ach grunn mhìosan bho<br />
thàinig an siostam ùr gu bith. An<br />
àite a bhith cur fios air an dotair<br />
bidh daoine a-nis a’ fò<strong>na</strong>dh<br />
loidhne-fòn nàiseanta agus bidh iad<br />
a’ faighinn comhairle à sin.<br />
Ach, chan eil daoine idir<br />
toilichte leis mar tha air a bhith dol<br />
dha gu seo, le mòran ghearainean<br />
mu dheidhinn <strong>na</strong> h-ùine a thatar<br />
a’ toirt mus fhaigh daoine an<br />
comhairle a tha dhìth orra.<br />
Tha an Dr Foxley a-nise ag ràdh<br />
gu bheil an suidheachadh dha-rìribh<br />
do<strong>na</strong> dha sluagh <strong>na</strong> Gaidhealtachd,<br />
oir ann an sgìre sgapte tha e <strong>na</strong>s<br />
cudthromaiche gu faigh daoine<br />
comhairle cho luath ‘s a tha e a<br />
dhìth orra.<br />
Rinn Mgr Foxley sgrùdadh e<br />
fhèin air an t-siostam agus chan eil<br />
e idir toilichte le <strong>na</strong> fhuair e a-mach.<br />
Sgrìobh e gu àrd-oifigear an NHS<br />
air Ghaidhealtachd, Roger Gibbins,<br />
le dhraghan.<br />
Dh’innis e dha gun tug e sùil air<br />
an t-siostam còig uairean uile gu<br />
lèir e fhèin agus gach uair bha ùine<br />
mhòr ann mus d’fhuair e troimh<br />
gu cuideigin a bheireadh dha<br />
comhairle coileanta.<br />
“Tha e follaiseach le bhith<br />
bruidhinn ri dotairean eile gu<br />
bheil an ùine ann a bhith freagairt<br />
ghearainean a’ ciallachadh gu<br />
bheilear a’ cur dheth suidheachaidhean<br />
èiginneach airson<br />
eadar uair a thìde gu leth suas gu<br />
craoladh Gàidhlig a bhith ceum air<br />
adhart ‘s ann tha cun<strong>na</strong>rt ann gu<br />
bheil e toirt ceum air ais. Tha a’<br />
bhuidheann a chaidh a chur air<br />
chois airson craoladh Gàidhlig a<br />
thoirt a-steach dhan t-saoghal ùr<br />
digiteach fhathast air mhàgaran,<br />
a dh’aindeoin an dìchill ‘s an<br />
dealais, agus, an àite bhith gan<br />
cuideachadh faighinn air am bon<strong>na</strong>n<br />
tha cuid a bheireadh <strong>na</strong> casan<br />
dhiubh.<br />
Ach tha biùg beag air fàire. Ann<br />
an Inbhir Nis an t-seachdain seo<br />
chaidh thàinig riochdairean o<br />
bhuidhnean Gàidhlig agus ùghdarrasan<br />
io<strong>na</strong>dail cruinn gus fiosrachadh<br />
a shireadh mu dè tha<br />
tachairt ann an craoladh. Agus cha<br />
b’ ann le cluas bhodhar a dh’èist<br />
iad no le beul balbh a dh’fhalbh<br />
iad. Rinn iad am beachd glè<br />
shoilleir <strong>na</strong>ch robh iad riaraichte<br />
gu robh <strong>na</strong> Gaidheil air thuar a<br />
bhith air am fàgail air chùl-fraoin<br />
ann an saoghal ùr <strong>na</strong>m meadha<strong>na</strong>n<br />
digiteach. Carson, dh’fhaighnich<br />
iad, a bhiodh iadsan a’ call <strong>na</strong>n<br />
cothraman a tha an lùib an adhartais<br />
seo nuair a tha a’ choimhears<strong>na</strong>chd<br />
san fharsaingeachd a’<br />
faighinn buan<strong>na</strong>chd às.<br />
Aig crìoch <strong>na</strong> coinneimh thog<br />
<strong>na</strong> bha an làthair an guth gu<br />
làidir ag iarraidh gu rachadh seirbheis<br />
digiteach telebhisean Gàidhlig<br />
a stèidheachadh gu grad, seirbheis<br />
aig am biodh goireasan agus ionmhas<br />
freagarrach agus a bhiodh<br />
a’ craoladh raon iomchaidh de<br />
Càineadh air<br />
an t-siostam<br />
ùr NHS 24<br />
sia uairean a thìde, sin <strong>na</strong> h-<br />
aman<strong>na</strong>n bho thèid fios a chur air<br />
NHS 24 gu nuair a tha dotairean<br />
a’ faighinn fios,” thuirt e <strong>na</strong> litir.<br />
An-dràsta tha NHS 24 stèidhichte<br />
ann an Obar Dheathain, ach<br />
tha Mgr Foxley airson gu tèid io<strong>na</strong>d<br />
fò<strong>na</strong> eile fhosgladh ann an Inbhir<br />
Nis agus gun dèilig sin ri <strong>na</strong> suidheachaidhean<br />
gu lèir a nochdas air<br />
Ghaidhealtachd.<br />
“Dh’fhaodar droch bhuaidhean<br />
dha-rìribh a bhith aig an duilgheadas<br />
seo,” thuirt e. “Bhithinn<br />
taingeil <strong>na</strong>n toireadh tu dhomh do<br />
bheachdan air ciamar a bu chòir<br />
dhol an sàs ann an seo. Mholainnsa<br />
io<strong>na</strong>d NHS 24 a chruthachadh<br />
sa Ghaidhealtachd — stèidhichte<br />
air Ghaidhealtachd agus ga thoirt<br />
seachad sa Ghaidhealtachd.”<br />
Dotair Micheil Foxley<br />
Mòd Nàiseanta<br />
2007 dol<br />
gu sgìre Loch Abair<br />
Thèid Mòd Nàiseanta Rìoghail<br />
2007 — nuair a bhiosar a’ comharrachadh<br />
Bliadh<strong>na</strong> Chultarail <strong>na</strong><br />
Gaidhealtachd — a chumail ann<br />
an Loch Abair.<br />
Thairis air <strong>na</strong> mìosan a<br />
dh’fhalbh bha An Comunn Gaidhealach,<br />
air a bheil uallach a’<br />
Mhòd a chur air chois, ann an<br />
còmhraidhean le Comhairle <strong>na</strong><br />
Gaidhealtachd mu bhith toirt an<br />
tachartas dhan sgìre ann an dà bhliadh<strong>na</strong><br />
eile.<br />
A thuilleadh air Loch Abair<br />
bhathas cuideachd a’ beachdachadh<br />
a thoirt do aon tagradh<br />
eile, a’ toirt a-staigh Inbhir Nis,<br />
Inbhir Pheofharain agus Inbhir<br />
Narainn.<br />
Ged ‘s ann do sgìre Loch Abair<br />
a chaidh an tagradh a thoirt bidh<br />
a’ chuid mhòr den tachartas stèidhichte<br />
anns a’ Ghearasdan.<br />
Thuirt iar neach-gairm <strong>na</strong><br />
comhairle, an Dotair Mìcheal<br />
Foxley: “Tha mi fìor thoilichte gu<br />
bheil am Mòd a’ tighinn dhan<br />
Ghearasdan ann an 2007 oir tha<br />
dùil aig Loch Abair Bliadh<strong>na</strong><br />
Chultarail <strong>na</strong> Gaidhealtachd a<br />
chomharrachadh ann an dòigh mòr<br />
tarraingeach. Bidh am Mòd sa<br />
Ghearasdan <strong>na</strong> mheadhan air an<br />
seo.”<br />
Thèid taic-airgid a thoirt bhon<br />
chomhairle airson dèa<strong>na</strong>mh cinnteach<br />
gun tig a’ Mhòd, a thèid a<br />
chumail san Dàmhair, chun sgìre.<br />
Thug Mòd Nàiseanta Rìoghail <strong>na</strong><br />
bliadhn’ an-uiridh luach còrr air<br />
£500,000 dha sgìre Pheairt, le<br />
còrr air 6,000 duine a bharrachd<br />
a’ tighinn dhan àite air sgàth an<br />
tachartais.<br />
B’ e seo <strong>na</strong> chaidh a ràdh ann<br />
an aithisg a chaidh a chur air beulaibh<br />
Comhairle Pheairt is Chinn<br />
Rois agus iad airson breithneachadh<br />
air dè cho feumail ‘s a<br />
bha an fhèis dhaibh. B’ e an-uiridh<br />
phrògraman anns am biodh tarraing<br />
agus feabhas.<br />
Thuirt Dòmh<strong>na</strong>ll Màrtainn,<br />
stiùiriche Comunn <strong>na</strong> Gàidhlig,<br />
gum biodh e do-chreidsinn <strong>na</strong>ch<br />
fhaigheadh coimhears<strong>na</strong>chd <strong>na</strong><br />
Gàidhlig a’ bhuan<strong>na</strong>chd às an teicneòlas<br />
seo a bha càch a’ faighinn.<br />
Bhiodh <strong>na</strong> Gaidheil diombach<br />
<strong>na</strong>n rachadh prògraman Gàidhlig<br />
aig aman<strong>na</strong>n freagarrach a chleith<br />
orra anns an eadar-ama mus tèid<br />
telebhisean a<strong>na</strong>log à bith, thuirt e.<br />
Bhiodh <strong>na</strong> buidhnean Gàidhlig a’<br />
dèa<strong>na</strong>mh a’ bheachd sin follaiseach<br />
gu làidir dhan riaghladair<br />
Ofcom.<br />
Ach dè mu dheidhinn an fheadhainn<br />
as cudthromaiche gu lèir ‹<br />
an luchd-amhairc? Anns an ullathruis<br />
mu chraoladh agus anns an<br />
t-sùil-chruthaich de phàipeirean ‘s<br />
de bhriathan anns a bheil sinn fodha<br />
chun <strong>na</strong>n ugan<strong>na</strong>n tha sinn dualach<br />
an dìochuimhneachadh.<br />
Tha rannsachadh ùr a’ sealltainn<br />
gur e 42% de luchd <strong>na</strong> Gàidhlig<br />
aig a bheil goireasan digiteach andràsta,<br />
an coimeas ri 60% air feadh<br />
<strong>na</strong> dùthcha gu lèir. Tha seo ga<br />
dhèa<strong>na</strong>mh <strong>na</strong>s deatamaiche<br />
buileach gun cumar prògraman<br />
Gàidhlig air telebhisean a<strong>na</strong>log mus<br />
tèid a chur dheth buileach. Tha an<br />
dàr<strong>na</strong> leth de <strong>na</strong> Gaidheil aig <strong>na</strong>ch<br />
eil inneal digiteach fhathast ag ràdh<br />
gun cean<strong>na</strong>icheadh iad telebhisean<br />
digiteach <strong>na</strong>m biodh sia<strong>na</strong>l<br />
Gàidhlig ann. Ach tha 96% ag ràdh<br />
gu bheil e cudthromach gum bi <strong>na</strong><br />
prògraman air sia<strong>na</strong>lan a<strong>na</strong>log agus<br />
air sia<strong>na</strong>l digiteach gus an tèid a<strong>na</strong>log<br />
dheth. A dh’aindeoin seo tha<br />
aon de <strong>na</strong> craoladairean ag iarraidh<br />
a bhith air an saoradh on dleasta<strong>na</strong>s<br />
seo agus ag agairt gu rachadh<br />
<strong>na</strong> prògraman a-mach air a<strong>na</strong>log<br />
an dèidh mheadhan-oidhche, rud<br />
Thatar an dùil gur e aon de <strong>na</strong><br />
tachartasan cultarail as motha a<br />
bhios ann an iomairt chultarail<br />
2007.<br />
Thuirt cathraiche A’ Mhòid<br />
Nàiseanta Rìoghail, Robin Banks:<br />
“Tha sinn toilichte fhoillseachadh<br />
gum bi Mod 2007 a’ tighinn air ais<br />
a Loch Abair agus do sgìre<br />
Chomhairle <strong>na</strong> Gaidhealtachd,<br />
far an robh e mu dheireadh ann<br />
an 1999.<br />
“Tha an Gearsadan air fhaicinn<br />
mar aon de <strong>na</strong> h-àitichean as<br />
fheàrr airson a’ Mhòid le gu leòr<br />
thaighean-òsta agus goireasan<br />
farpais.”<br />
Thuirt neach-gairm comataidh<br />
Loch Abair aig Comhairle <strong>na</strong><br />
Gaidhealtachd, Olwyn Nic<br />
Dhòmh<strong>na</strong>ill: “Tha sinn toilichte gu<br />
bheil am Mòd a’ tighinn air ais dhan<br />
Ghaidhealtachd, gu h-àraidh do<br />
Loch Abair, aig àm Bliadh<strong>na</strong><br />
Chultarail <strong>na</strong> Gaidhealtachd.<br />
“‘S e tachartas cultarail air leth<br />
a tha anns a’ Mhòd a tha a’ togail<br />
air an taic a tha Comhairle <strong>na</strong> Gaidhealtachd<br />
a’ toirt do bhuidhnean<br />
airson ar cà<strong>na</strong>n is ar cultar<br />
dùthchasach a bhros<strong>na</strong>chadh.<br />
“Tha fios ‘am bho Mòdan aig<br />
an robh mi fhèin gu bheil e gu sònraichte<br />
a’ còrdadh ri ar n-òigridh<br />
a bhith a’ gabhail pàirt oir tha e a’<br />
toirt dhaibh àrd-ùrlar airson <strong>na</strong><br />
sgilean cà<strong>na</strong>in is ciùil aca a<br />
thaisbea<strong>na</strong>dh.”<br />
<strong>Am</strong> Mòd luach còrr air £500,000 do Pheairt<br />
a tha 75% den luchd-amhairc <strong>na</strong><br />
aghaidh. Ach tha ceist ann an tèid<br />
an lurgan<strong>na</strong>n a chumail ris a’<br />
ghrìosaich.<br />
Ma tha piseach a’ dol a thighinn<br />
air craoladh Gàidhlig, chan ann<br />
tro aon slànuighear no aon bhuidhinn<br />
a thig e. Agus cha tig e tro<br />
neach no buidheann sam bith a<br />
bhios ag èigheach air an tobhtaichean<br />
mòra gur ann aca-san as<br />
fheàrr tha fios agus <strong>na</strong>ch ann agadsa.<br />
Thig e tro cho-obrachadh, cophàirteachas,<br />
èisteachd, aonta<br />
agus deagh rùn. Agus thig e tro<br />
smachd a bhith aig <strong>na</strong> Gaidheil<br />
fhèin air an còraichean ‘s an toil<br />
‘s an dùthchas. Mura tachair sin<br />
cha bhi againn ach an gad air an<br />
robh an t-iasg. Tha roghainn eadar<br />
a bhith bog balbh agus a bhith<br />
frio<strong>na</strong>sach. Tha e an urra ri gach<br />
neach an roghainn fhèin a<br />
dhèa<strong>na</strong>mh.<br />
BBC dol a<br />
dh’àrdachadh<br />
an oidhirp aca air<br />
a’Ghàidhlig<br />
Tha làn choltais ann gum bi BBC<br />
Alba ag àrdachadh an oidhirp aca<br />
sa Ghàidhlig san àm ri teachd.<br />
Chaidh pàipear uaine a’ BhBC<br />
fhoillseachadh bho chionn ghoirid<br />
agus ann an sin thatar a’<br />
mìneachadh mar a dh’fheumas a’<br />
bhuidheann barrachd a dhèa<strong>na</strong>mh<br />
sa chà<strong>na</strong>n, gu h-àraidh nuair a thig<br />
e chun eadar-lìon.<br />
Tha am pàipear ag ràdh: “Tha<br />
pàirt riata<strong>na</strong>ch aig a’ BhBC ri ghabhail<br />
ann a bhith dìon dualchas cultarail<br />
<strong>na</strong> Gàidhlig — agus tha<br />
dleasta<strong>na</strong>s gu h-eachdraidheil aig<br />
a’ BhBC dhan chà<strong>na</strong>n thairis grunn<br />
àrd-ùrlaran.<br />
“Tha an Riaghaltas gu mòr airson<br />
aonta <strong>na</strong>s fheàrr fhaighinn airson<br />
<strong>na</strong> Gàidhlig — ‘s dòcha a’ toirt<br />
a-staigh sea<strong>na</strong>l sònraichte, mar a<br />
tha Ofcom a’ moladh.”<br />
Thuirt fear-labhairt às leth a’<br />
BhBC: “Tha am BBC sònraichte<br />
seach gur i an aon bhuidheann ann<br />
am Breatainn a’ tha co-òrda<strong>na</strong>chadh<br />
seirbheisean Gàidhlig<br />
air an rèidio, telebhisean agus an<br />
eadar-lìon.<br />
“Tha am BBC dhen bheachd gu<br />
bheil coimhears<strong>na</strong>chdan de<br />
dh’ùidh ann — mar am BBC, Seirbheis<br />
<strong>na</strong>m Meadha<strong>na</strong>n Gàidhlig,<br />
Scottish Media Group agus roinn<br />
<strong>na</strong>n neo-eisimileachd — a dh’fhaodar<br />
thighinn còmhla gus dèiligeadh<br />
leis ann an dòigh amasach a ghlacas<br />
ùidh an luchd-èisteachd, le stuth<br />
co-òrda<strong>na</strong>ichte air telebhisean, an<br />
rèidio agus <strong>na</strong>m meadha<strong>na</strong>n ùra.”<br />
a’ chiad uair a chaidh a toirt dhan<br />
bhaile ann an 26 bliadh<strong>na</strong>.<br />
Tha an rannsachadh a’ sealltainn<br />
cho feumail ‘s a bha an tachartas<br />
agus an luach a bha aige dha Peairt,<br />
ged a bha mòran ‘a gearain <strong>na</strong>ch<br />
robh a’ bhaile cho beòthail le muinntir<br />
is spiorad a’ Mhòid ‘s a bu chòir.<br />
Thuirt neach-gairm comataidh<br />
<strong>na</strong> h-iomairt agus bun-stèidh <strong>na</strong><br />
comhairle, Ailean Livingstone:<br />
“Bha e feumail dha-rìribh an cunntas<br />
seo air buaidh eaconomaiceach<br />
a’ Mhòid fhaighinn, a’<br />
toirt dealbh soilleir air a’ bhuan<strong>na</strong>chd<br />
do ghnìomhachasan a tha<br />
leithid de thachartas cliùiteach a’<br />
toirt.<br />
“Chuirinn fàilte chridheil air<br />
pla<strong>na</strong>ichean sam bith a chuireadh<br />
Peairt air cruinn-liosta airson am<br />
Mòd a chumail san àm ri teachd.”<br />
An Gàidheal Ùr, <strong>Am</strong> Màrt 2005 3<br />
Coinneachadh<br />
òigridh<br />
Chuir SMG air adhart an smuain seo agus iad cuideachd<br />
ag ràdh gun cuidich iad leis an iomairt airson sea<strong>na</strong>l Gàidhlig<br />
digiteach a stèidheachadh — ach tha seo air fhaicinn<br />
mar oidhirp bhon chompa<strong>na</strong>idh <strong>na</strong> dleasta<strong>na</strong>san aca dhan<br />
chà<strong>na</strong>n a thrèigsinn.<br />
Thuirt cean<strong>na</strong>rd Comunn <strong>na</strong> Gàidhlig Dòmh<strong>na</strong>ll<br />
Màrtainn: “Tha e do-chreidsinneach gun gabh<br />
coimhears<strong>na</strong>chd <strong>na</strong> Gàidhlig ri lùghdachadh digiteach aig<br />
àm far a bheil a’ mhòr-shluagh a’ faighinn buan<strong>na</strong>chd bho<br />
chothroman digiteach. Cha bhiodh moladh sam bith gus<br />
a bhith a’ toirt air falbh cothroman prògraman Gàidhlig a<br />
chur a-mach aig aman<strong>na</strong>n freagarrach do luchd-amhairc,<br />
a’ faighinn taic am measg coimhears<strong>na</strong>chd <strong>na</strong> Gàidhlig.<br />
“Tha sinn a’ cur ìmpidh air an riaghladair Ofcom dèa<strong>na</strong>mh<br />
cinnteach <strong>na</strong>ch fhaod sin tachairt. Nì buidhnean Gàidhlig<br />
molaidhean làidir mun leithid fhad ‘s a tha ùine co<strong>na</strong>ltraidh<br />
ann.”<br />
Pàrlamaid <strong>na</strong>n<br />
Oilea<strong>na</strong>ch dol<br />
a-null a dh’Èirinn<br />
‘S ann am Baile Chorcaigh a thèid Pàrlamaid <strong>na</strong>n<br />
Oilea<strong>na</strong>ch a chumail am-bliadh<strong>na</strong> eadar 13mh is 16mh dhen<br />
Mhàrt, far am bi <strong>na</strong> h-oilea<strong>na</strong>ich a’ deasbad dà chuspair<br />
inntinneach, chonnspaideach. ‘S e a’ chiad ghluasad a tha<br />
gu bhith fa chomhair <strong>na</strong> pàrlamaid: “Tha Pàrlamaid <strong>na</strong>n<br />
Oilea<strong>na</strong>ch dhen bheachd gu bheil casg-smocaidh ann an<br />
Alba is Èirinn dol a mhilleadh cultar an taigh-òsta”. ‘S e<br />
an dàr<strong>na</strong> gluasad: “Tha Pàrlamaid <strong>na</strong>n Oilea<strong>na</strong>ch dhen<br />
bheachd gum bu chòir an gnìomhachas fèise a thighinn fo<br />
riaghladh an riaghaltais”.<br />
‘S e tachartas bliadh<strong>na</strong>il a th’ ann am Pàrlamaid <strong>na</strong>n<br />
Oilea<strong>na</strong>ch, a tha toirt oilea<strong>na</strong>ich bho Alba is Èirinn còmhla,<br />
agus a thèid a chumail fo sgèith Iomairt Cholm Cille.<br />
Chaidh a’ chiad Phàrlamaid a chumail san Eilean<br />
Sgithea<strong>na</strong>ch ann an 1999 agus tha an còigeamh Pàrlamaid<br />
am-bliadh<strong>na</strong> ga cur air dòigh ann an co-bhonn ri ‘Celtfest’<br />
ann an Corcaigh eadar 13mh is 16mh Màrt.<br />
Tha Pàrlamaid <strong>na</strong>n Oilea<strong>na</strong>ch a’ toirt cothrom do Ghaidheil<br />
òga ann an Alba, Poblachd <strong>na</strong> h-Èireann is Èirinn a<br />
Tuath a bhith dèa<strong>na</strong>mh cheanglaichean mairean<strong>na</strong>ch ri chèile<br />
agus a bhith ‘g ionnsachadh mun chultar choitcheann a th’<br />
aca. Thathar an dùil gum bi 45 oilea<strong>na</strong>ch bho cholaistean<br />
is oilthighean a’ tighinn chun <strong>na</strong> Pàrlamaid am-bliadh<strong>na</strong>.<br />
‘S iad Iain Fearchair Rothach BPA is Alasdair MacLeòid<br />
bho Iomairt <strong>na</strong> Gaidhealtachd is <strong>na</strong>n Eilean an dithis bho<br />
Alba a tha gu bhith toirt seachad òraidean air gluasadan<br />
<strong>na</strong> Pàrlamaid. Às Èirinn, bidh Brendan Ryan, neach-labhairt<br />
air gnothaichean Gaeltacht is Slàinte airson a’ Phàrtaidh<br />
Làbaraich ann an Èirinn agus am fear-lagha Geoffrey<br />
Shannon ann.<br />
Bidh an aon seòrsa modh-obrach aig Pàrlamaid <strong>na</strong>n<br />
Oilea<strong>na</strong>ch ‘s a gheibhear ann am Pàrlamaid dha-rìribh. Thèid<br />
an dà ghluasad mòr a dheasbad thairis air an dà latha; bheir<br />
an dithis phrìomh luchd-labhairt òraidean seachad; bidh<br />
obair chomataidh ann agus thèid deasbad fhosgailte a chumail<br />
far am bi cothrom aig buill <strong>na</strong> Pàrlamaid <strong>na</strong> beachdan<br />
aca a thoirt seachad, agus far am bi luchd-labhairt ann<br />
a tha an aghaidh ‘s airson a’ ghluasaid. Bidh Oifigear-riaghlaidh<br />
ann airson <strong>na</strong> Pàrlamaid a bharrachd air Clèireach<br />
is Eadar-theangairean. Bidh oilea<strong>na</strong>ich a tha dèa<strong>na</strong>mh chùrsaichean<br />
co-ceangailte ri obair-<strong>na</strong>idheachd ann cuideachd<br />
a nì aithrisean dha <strong>na</strong> meadha<strong>na</strong>n air a’ Phàrlamaid is <strong>na</strong><br />
rudan eile a tha tachairt.<br />
“Dè a tha thu a’<br />
ciallachadh cha d’fhuair mi<br />
ach aon?” ©2004 A.Nicolson
4 An Gàidheal Ùr, <strong>Am</strong> Màrt 2005<br />
An droch-rud a tha a’ falach <strong>na</strong>r biadh<br />
Cathaidh Màiri<br />
Nic a’ Mhaoilein<br />
Cha b’ urrainn dhuinn pàipear<strong>na</strong>idheachd<br />
fhosgladh s<strong>na</strong><br />
seachdainean a chaidh seachad<br />
gun <strong>na</strong> facail “Sudan 1” fhaicinn<br />
co-cheangailte ri biadh air choreigin<br />
a tha ri fhaighinn air sgeilpichean <strong>na</strong>m<br />
bùithtean mòra. Carson a thug iad “1”<br />
air, an e gum bu chòir dùil a bhith<br />
againn ri “Sudan 2 agus 3” a dh’aithghearr?<br />
Feumaidh mi aideachadh <strong>na</strong>ch<br />
eil e a’ cur uabhas sam bith orm fhìn,<br />
ged a bhiodh mòran de <strong>na</strong> tha sinn a’<br />
cean<strong>na</strong>ch is ag ithe air a thruailleadh<br />
leis an dearg phuinnsean, ach feumaidh<br />
mi a ràdh cuideachd gu bheil e a’ cur<br />
feagal dearg mo bheatha orm.<br />
Tha mise mar a tha iomadach<br />
màthair eile san dùthaich. Tha mi air<br />
falbh bhon taigh fad an latha an<br />
ceann mo chos<strong>na</strong>idh. Tha uairean<strong>na</strong>n<br />
<strong>na</strong>ch eil e furasta biadh ullachadh mu<br />
choinneimh <strong>na</strong> cloinne ‘s a’ bhodaich,<br />
seadh biadh a tha air a dheasachadh<br />
gu tur bhon àmhainn no bhon phrais<br />
gun bhòrd, le do làmhan gnothachail<br />
fhèin agus le cinnt anns a h-uile gnè<br />
nàdair a th’anns a’ phrais. Sin an latha<br />
a th’againn, le pacaidean brèagha<br />
dathte ‘s dealbh mòr tarraingeach air<br />
beulaibh a’ bhucais. Cò mheud againn<br />
gu h-o<strong>na</strong>rach a tha a’ coimhead ris<br />
a’ chùlaibh, no aig a bheil an ùine<br />
a leughas dè th’anns a’ bhiadh? Gu<br />
dearbha cò mheud againn aig a bheil<br />
fiosrachadh gu leòr mu <strong>na</strong> h-ainmean<br />
a th’air <strong>na</strong> th’ann, no eadhon am<br />
fradharc, ‘s gu lèir dhuinn an<br />
sgrìobhadh beag?<br />
Chan eil teagamh ann <strong>na</strong>ch fheum<br />
sinn a bhith air ar faiceall. O chionn<br />
ghoirid fhuair mise a-mach gun robh<br />
bainne, ìm is càise a’ dèa<strong>na</strong>mh cron<br />
uabhasach air a’ bhalach agam, agus<br />
bhon uairsin tha mi a’ coimhead gu<br />
mio<strong>na</strong>ideach ri gach pacaid, airson<br />
rudan a tha falaichte, gun fhios dhomh,<br />
sa biadh. Thug sin orm a bhith <strong>na</strong> bu<br />
mhothachail san fharsaingeachd a<br />
thaobh a’ bhidhe, agus bidh mi a-nis<br />
a’ seach<strong>na</strong>dh tòrr dheth. ‘S fhiach e an<br />
t-saothair, tha am pàiste gu math <strong>na</strong>s<br />
fallainn, ged a tha a mhàthair bhochd<br />
a’ caitheamh leth an latha a’ riagail sa<br />
Cho-op, le speuclairean air bàrr a sròin,<br />
a’ leughadh a h-uile facal air gach<br />
bucas. Chuir mi fios gu àrd-oifis <strong>na</strong><br />
bùtha a dh’iarraidh liosta den bhiadh<br />
san robh rudan a dh’fhaodadh cron a<br />
dhèa<strong>na</strong>mh, agus shaoilinn fhìn gum<br />
bu chòir do dh’fhiosrachadh a bhith<br />
ri fhaotainn mu gach nì a thathar a’<br />
cur dhan bhiadh. Tha fios gu bheil am<br />
biadh daor gu leòr, gu sònraichte<br />
biadh “organic”, anns a bheil barrachd<br />
earbs’ againn. Chan e sporan a h-uile<br />
duine a ruigeas air biadh fallain<br />
“organic” ged-thà.<br />
Dè rèist ma-thà? Air ais gun<br />
bhuntàta ‘s sgadan, gu cur a’ bhuntata<br />
‘s a’ cur ghlasraich, gach duin’ againn<br />
le sgoth bheag ‘s ag iasgach <strong>na</strong>n<br />
rion<strong>na</strong>ch, gu bhith ag àrach<br />
bheathaichean mairt agus chaorach<br />
dhuinn fhìn? Math dha-rìribh, ach an<br />
ann nuair a thilleas sinn bhon obairlatha<br />
a bhios sinn ris an sin? Feumaidh<br />
mi fhìn aideachadh gur ann air èiginn<br />
a dh’aithnicheas mi cas <strong>na</strong> spaid bho<br />
ceann. Cha<strong>na</strong>inn ma tha sinne a’<br />
cean<strong>na</strong>ch a’ bhidhe gu daor, gu bheil<br />
còrr beachd a bhith againn dè th’ann,<br />
‘s mar sin iarramaid agus faigheamaid<br />
gach fiosrachadh a tha a dhìth òirnn.<br />
CÒ AGAIBH a tha seachd sgìth,<br />
a-rithist s<strong>na</strong> pàipearan-<strong>na</strong>idheachd, dhe<br />
Teàrlach agus Camilla? Tha e gu sìor<br />
fhàs <strong>na</strong>s coltaiche <strong>na</strong>ch fhaigh iad idir<br />
air an s<strong>na</strong>idhm a cheangal ann an àite<br />
sam bith, bean<strong>na</strong>chd <strong>na</strong> Bànrigh ann<br />
no às. Saoilidh mi fhìn gu bheil <strong>na</strong> pàipearan-<strong>na</strong>idheachd<br />
gu math seòlta. Mar<br />
a tha fios againn, fhad ‘s a tha thu a’<br />
toirt an aire dhan dithis sin, tha thu<br />
a’ seach<strong>na</strong>dh rud a tha gu mòr <strong>na</strong>s<br />
cudthromaiche dhan rìoghachd agus<br />
‘s e sin taghadh Phàrlamaid Shasainn,<br />
a tha gu bhith mu ar clagainn, faisg air<br />
an aon àm. Ach air an làimh eile,<br />
creididh mi <strong>na</strong>ch dèan cuid seach cuid<br />
mòran diofar dhuinne.<br />
A’ tilleadh gu Teàrlach agus Camilla<br />
chòir, bheil fios agaibh dè an tiotal<br />
eile dh’fhaodadh a bhith aice seach <strong>na</strong>ch<br />
eil i gu bhith <strong>na</strong> Ba<strong>na</strong>-Phrionnsa no <strong>na</strong><br />
Bànrigh?<br />
Nach eil Ba<strong>na</strong>-Thriath <strong>na</strong>n Eilean,<br />
mo chreach. ‘B fheàrrda sinn sin. ‘S<br />
dòcha gun cuireadh ise casg air <strong>na</strong><br />
tuathan-gaoithe?<br />
Ba<strong>na</strong>-Thriath <strong>na</strong>n Eilean — “Nach d’thuirt mi ruit <strong>na</strong>ch robh<br />
mo mhathair toilichte” ©2005Chris Tyler<br />
Ullachaidhean a’ Mhòid<br />
a’ tòiseachadh a’<br />
ruighinn ìre<br />
Leis <strong>na</strong> h-ullachaidhean airson Ghaidhealaich, Aonghas Dòmh<strong>na</strong>llach,<br />
Mòd <strong>na</strong> bliadh<strong>na</strong> seo anns <strong>na</strong> h- gum feumadh iad aonta a ruighinn a<br />
Eilea<strong>na</strong>n Siar a’ tòiseachadh air dh’aithghearr air am bi e comasach soitheadh<br />
a thoirt a Steòr<strong>na</strong>bhagh. Tha dùil<br />
ìre a ruighinn chaidh làrach-lìn a chur<br />
air bhog airson an tachartas a gun cosg i mu £250,000 le leapan<strong>na</strong>n<br />
chuideachadh.<br />
airson còrr air 300 duine.<br />
Ach, cha deach fhathast co-dhù<strong>na</strong>dh Nuair a bha am Mòd anns <strong>na</strong> h-<br />
a dhèa<strong>na</strong>mh air a bheilear dol a thoirt eilea<strong>na</strong>n mu dheireadh ann an 2001<br />
soitheach mhòr chun fhèis airson bha <strong>na</strong> thachair air an t-soitheach, far<br />
cuideachadh le àitichean fuirich. Tha an robh cèilidhean agus biadh ri<br />
tìde a’ tòiseachadh a’ fàs gann, leis a’ fhaighinn, gu mòr <strong>na</strong> phàirt air cho<br />
Mhòd gu bhith ga chumail san soirbheachail ‘s a bha an fhèis. Aig an<br />
Dàmhair.<br />
àm cha deach a faighinn chun mhio<strong>na</strong>id<br />
mu Thuirt ceann-suidhe a’ Chomuinn dheireadh.<br />
Bha Mgr Dòmh<strong>na</strong>llach cinnteach<br />
gum biodh Mòd math dha-rìribh ann<br />
às ao<strong>na</strong>is a’ bhàt ach dh’aidich e gun<br />
toireadh e togail a bharrachd dhaibh.<br />
Chaidh an làrach-lìn fhoillseachadh<br />
ann an oifisean Chomhairle <strong>na</strong>n Eilean<br />
Siar. Gheibhear i aig www.mod<strong>na</strong>neileansiar.co.uk.<br />
Thuirt Mgr Dòmh<strong>na</strong>llach: “Tha comataidh<br />
io<strong>na</strong>dail <strong>na</strong>n Eilean Siar ann<br />
an co-bhuinn leis a’ Chomunn agus<br />
compa<strong>na</strong>idh a’ Mhòid air a bhith ag<br />
obair gu cruaidh airson dèa<strong>na</strong>mh cinnteach<br />
gum bi Mòd soirbheachail<br />
againn san Dàmhair.<br />
“Tha an làrach-lìn io<strong>na</strong>dail seo <strong>na</strong><br />
dearbhadh air mar a thathas ag obair<br />
còmhla agus tha sinn a’ moladh a’<br />
chomataidh airson <strong>na</strong> rinn iad gu ruige<br />
seo.”<br />
Thuirt neach-gairm a’ chomataidh<br />
<strong>Am</strong>y Nic<strong>Am</strong>hlaigh: “Tha sinne mar<br />
chomataidh gu mòr an dòchas gum bi<br />
an làrach-lìn <strong>na</strong> goireas phrìseil airson<br />
fiosrachadh dha gach cuid luchd-tadhail<br />
agus daoine io<strong>na</strong>dail a chuidicheas<br />
le mealtainn <strong>na</strong> seachdain dhaibh.”<br />
Làrach-lìn ùr dha<br />
buidheann Inbhir Nis<br />
Tha Fòram Gàidhlig Inbhir Nis<br />
air làrach-lìn dà-chà<strong>na</strong><strong>na</strong>ch ùr<br />
— www.inbhirnis.org — a chur<br />
air bhog.<br />
Tha an làrach ag amas air fiosrachadh<br />
a thoirt don phobal air tachartasan<br />
agus cùisean Gàidhlig a bhios a’<br />
dol ann an sgìre Inbhir Nis. Cuideachd<br />
bidh an làrach goireasach airson<br />
sa<strong>na</strong>sachd a dhèa<strong>na</strong>mh mu obair <strong>na</strong><br />
buidhne.<br />
Thuirt Brian Ó hEadhra, oifigear<br />
leasachaidh an fhòraim: “Tha barrachd<br />
dhaoine le Gàidhlig sa mhòr shluagh<br />
ann an Inbhir Nis, prìomh baile<br />
<strong>na</strong> Gaidhealtachd, <strong>na</strong> cathair sam<br />
bith eile ann an Alba agus bha<br />
sinn a’ smaointinn gur e deagh àm<br />
a bh’ ann airson làrach-lìn Ghàidhlig<br />
a chur air chois.<br />
“Tha tachartasan Gàidhlig gu leòr<br />
a’ dol ann an Inbhir Nis tron bhliadh<strong>na</strong><br />
agus thathar an dùil gum bi muinntir<br />
an àite agus luchd-tadhail a’ cleachdadh<br />
<strong>na</strong> làraich seo airson faighinn a-mach<br />
dè tha dol sa sgìre agus dè seòrsa<br />
seirbheisean Gàidhlig a th’ againn an<br />
seo.”<br />
Tha iomadh goireas ri lorg air an<br />
làraich ùir. Mar eisimpleir, ma tha ùidh<br />
agad airson fiosrachadh fhaighinn mu<br />
chlasaichean Gàidhlig sa sgìre tha duilleag<br />
ann a’ dèiligeadh ri foghlam a-<br />
mhàin. Tha duilleag le fòram ann<br />
cuideachd far an urrainn daoine toirt<br />
beachd air an làraich agus còmhradh<br />
a dhèa<strong>na</strong>mh mu thachartasan Gàidhlig<br />
agus cuspairean eile.<br />
Thuirt Alasdair MacLeòid,<br />
iar-chathraiche an fhòraim: “Tha e gu<br />
math inntinneach is dòchasach airson<br />
Fhòram Gàidhlig Inbhir Nis <strong>na</strong><br />
làithean-sa. ‘S e buidheann ùr a th’<br />
an<strong>na</strong>inn, a’ bros<strong>na</strong>chadh <strong>na</strong> Gàidhlig<br />
ann am prìomh baile <strong>na</strong> Gaidhealtachd,<br />
agus dè an dòigh as fheàrr airson<br />
ar n-amasan agus tachartasan<br />
Gàidhlig a bhros<strong>na</strong>chadh <strong>na</strong> làrach-lìn<br />
Ghàidhlig làn fiosrachaidh.”<br />
Thug an fhòram taing do <strong>na</strong><br />
buidhnean a thug taic-airgid seachad<br />
— Sgeama Gàidhlig sa Choimhears<strong>na</strong>chd<br />
le Comhairle <strong>na</strong><br />
Gaidhealtachd, Iomairt Inbhir Nis ‘s<br />
Inbhir Narainn, An Roinn Eòrpa, agus<br />
Bòrd <strong>na</strong> Gàidhlig.<br />
Comataidh a’ Mhòid agus iadsan a chur ri chèile an larach-lìn: bhon làimh chlì chun làimh dheis; Coinneach Comba, Aileen Whytock, Peigi NicIlleinein, Dòmh<strong>na</strong>ll<br />
Dòmh<strong>na</strong>llach agus Aonghas Dòmh<strong>na</strong>llach<br />
[ w w w . a n g u s a n d -
Sreath ùr ag innse eachdraidh <strong>na</strong> spòrsan Alban<strong>na</strong>ch<br />
An Gàidheal Ùr, <strong>Am</strong> Màrt 2005 5<br />
Prìomh Sgeulachdan <strong>na</strong> Mìos<br />
Luchd-obrach CalMac an<br />
cun<strong>na</strong>rt dhol air stailc<br />
Uisdean MacIlleathain bho raoin goilf <strong>na</strong> Hearadh, a chithear sa chiad phrògram Latha <strong>na</strong> Sabaid sa tighinn<br />
Bidh <strong>na</strong> prògraman a’ toirt sùil air nuair a bha feum air an fhearann airson<br />
am port-adhair a leudachadh aig Deas. Bha an gèam mar phàirt de<br />
Deas agus an Aimeiriga Tuath is<br />
tri seòrsa spòrs a tha<br />
dùthchasach do dh’Alba – golf, am an Dara Cogaidh. Tha e inntinneach<br />
ghreadh<strong>na</strong>chas <strong>na</strong> Bliadhn’ Uire agus<br />
iomain agus curladh. Tha <strong>na</strong> trì air<br />
fhaicinn gu robh a thrì uiread ‘ga chluich eadar sgìrean le beag suim<br />
a bhith air an cluich air feadh an t- de bhoirean<strong>na</strong>ich ‘<strong>na</strong>m buill dhen do riaghailtean. Anns an Eilean<br />
saoghail agus tha golf a-nis ‘<strong>na</strong> ghnìomhachas<br />
mòr. Cha b’e sin dha nuair<br />
a bhathar ‘ga chluich le dà chaman agus<br />
ball itean air fidean ri taobh a’<br />
chladaich. Anns <strong>na</strong> prògraman ni an<br />
t-eòlaiche spòrs Uisdean Mac Ill’Fhinnein<br />
sgrùdadh air mar a dh’fhàs<br />
<strong>na</strong> geaman<strong>na</strong>n seo agus air a’ bhuaidh<br />
a bh’aca air beatha dhaoine air Ghàidhealtachd.<br />
B’e fear de dh’athraichean golf, Tom<br />
raon aig an àm sin <strong>na</strong> th’ann an diugh.<br />
Is dòcha gu robh barrachd ùine aca an<br />
uair sin. Is e <strong>na</strong> dùilean a dhealbhaich<br />
raon Sgarastaidh anns <strong>na</strong> Hearadh.<br />
Tha an raon seo air cladach a’ Chuain<br />
Shiar air a mheas mar fhear den<br />
fheadhainn is briagha air an t-saoghal.<br />
Tha iomain air a mheas mar an spòrs<br />
is Alban<strong>na</strong>iche dhiubh uile. Tha e fhèin<br />
agus an creideamh Criosdaidh agus<br />
Gàidhlig anns <strong>na</strong> co-aoisean – da mhìle<br />
Sgithea<strong>na</strong>ch bhiodh <strong>na</strong> Macs a’ cluich<br />
an aghaidh an fheadhainn aig an robh<br />
cinneadh eile.<br />
Chaidh cliù <strong>na</strong> h-iomain anns an<br />
Eilean Sgithea<strong>na</strong>ch a dhaingneachadh<br />
ann a 1990 nuair a thug iad buaidh air<br />
a’ Ghearasdan ann an Cuach <strong>na</strong> Cama<strong>na</strong>chd.<br />
Cuiridh am prògram ‘<strong>na</strong>r<br />
cuimhne an latha sin agus bheir e sùil<br />
air iomain an là-an-diugh agus mar a<br />
thathar ‘ga leasachadh ann an Leòdhas.<br />
Morris, a dhealbhaich raon Asgairnis bliadh<strong>na</strong> a dh’aois. Thug <strong>na</strong> h-<br />
an Uibhist a Deas. Tha e air aithris<br />
cuideachd gur e a dhealbhaich a’ chiad<br />
raon aig Steidhinnis ann a Steòr<strong>na</strong>bhagh.<br />
Chaidh an raon sin a ghluasad<br />
eilthirich Alban<strong>na</strong>ch an camain leotha<br />
gu ruige <strong>na</strong> ceithir ran<strong>na</strong> ruadha agus<br />
tha cunntas againn air an gèam a bhith<br />
‘ga chluich an Astrailia, an Afraca a<br />
Chithear a’ chiad prògram san<br />
srath Là <strong>na</strong> Sabaid sa tighin (13mh)<br />
n air Telebhisein Ghrampian agus Telebhisein<br />
<strong>na</strong> h-Alba aig 5.40 feasgar.<br />
Ballrachd<br />
Tha An Comunn a’ cur fàilte air <strong>na</strong> h-uile aig a bheil ùidh anns a’ chà<strong>na</strong>n. Stèidhichte anns an Òban<br />
ann an 1891 airson a’ Ghàidhlig adhartachadh tro foghlam is ceòl le taic phoblach tha An Comunn<br />
air a bhith air toiseach le oidhirpean neo-eisimealach airson <strong>na</strong> Gàidhlig.<br />
Nan raointean obrach aig a’ Chomunn is fhiach taic<br />
• <strong>Am</strong> Mòd Nàiseanta Rìoghail<br />
• Mòdan Io<strong>na</strong>dail • Meuran<br />
• Clò-bhualadh • Bùth A’ Chomuinn<br />
1 Tha mi airson a bhith <strong>na</strong>m bhall den Chomunn Ghaidhealach<br />
Ballrachd bliadh<strong>na</strong> Inbhich £15 Oilea<strong>na</strong>ich £5 Balla Corporra £50 Òigearan £5<br />
(please tick)<br />
2 Lìo<strong>na</strong>ibh le fiosrachadh<br />
Ainm<br />
Seòladh<br />
Àireamh fòn<br />
3 Pàigheadh le seic/cairt creideis<br />
Tha seic an cois seo pàighte gu An Comunn Gaidhealach<br />
Còd Postachd<br />
Post-dealain<br />
Tha cun<strong>na</strong>rt ann gun tèid luchdobrach<br />
Caledonian Mhic a’ Bhriuthain<br />
air stailc agus prìomh ao<strong>na</strong>dh<br />
<strong>na</strong> compa<strong>na</strong>idh air bhòt a chur air<br />
chois am measg <strong>na</strong>m ball aca.<br />
Tha Ao<strong>na</strong>dh <strong>na</strong> Rèile, <strong>na</strong> Mara agus<br />
a’ Chòmhdhala mì-thoilichte <strong>na</strong>ch<br />
deach geallta<strong>na</strong>s a thoirt seachad mu<br />
dè thachras dhan luchd-obrach an<br />
dèidh <strong>na</strong> seirbheisean aiseig a bhith<br />
air an tabhann air a’ mhargaidh fhosgailte.<br />
Tha riochdairean CalMac air a<br />
ràdh mar-thà gu bheil an cun<strong>na</strong>rt<br />
stailc air droch bhuaidh a thoirt orra<br />
agus mòran a’ togail ceist am bi e<br />
comasach dhaibh a thighinn air<br />
saor-làithean dha <strong>na</strong> h-eilea<strong>na</strong>n<br />
s<strong>na</strong> seachdainean a tha romhainn,<br />
a’ gabhail a-staigh àm cudthromach<br />
<strong>na</strong> Càisge.<br />
Tha Riaghaltas <strong>na</strong> h-Alba a’ cumail<br />
a-mach <strong>na</strong>ch eil an còrr a roghainn<br />
aca ach <strong>na</strong> seirbheisean a thabhann<br />
air a’ mhargaidh oir gu bheil <strong>na</strong><br />
riaghailtean Eòrpach a’ toirt orra sin<br />
a dhèa<strong>na</strong>mh.<br />
Ged a tha an ao<strong>na</strong>dh, agus gu leòr<br />
eile, a’ togail ceist mun sin co-dhiù<br />
tha iad gu sònraichte feargach <strong>na</strong>ch<br />
tèid geallta<strong>na</strong>s a thoirt seachad air<br />
<strong>na</strong> h-ìrean pàighidh agus dòigheanobrach<br />
san t-siostam ùr.<br />
Tha an ao<strong>na</strong>dh ag aithneachadh <strong>na</strong>ch<br />
urrainn dha CalMac fhèin an geallta<strong>na</strong>s<br />
a thoirt seachad agus gu feum<br />
e thighinn bhon Riaghaltas, ach feumaidh<br />
iad stailc a chur air dòigh air<br />
<strong>na</strong> h-aiseagan, a tha fo smachd an<br />
Riaghaltais aig a’ cheann thall, airson<br />
buaidh a thoirt.<br />
Thuirt rù<strong>na</strong>ire an ao<strong>na</strong>idh Bob<br />
Crow: “Tha e tàmailteach dharìribh<br />
<strong>na</strong>ch b’ urrainn a’ chompa<strong>na</strong>idh<br />
geallta<strong>na</strong>s a thoirt dhuinn<br />
<strong>na</strong>ch bi gearraidhean cos<strong>na</strong>idh ann<br />
no <strong>na</strong>ch tèid pàigheadh,<br />
peinnsea<strong>na</strong>n agus àrainneachdobrach<br />
an luchd-obrach atharrachadh.<br />
Thathar a’ dol a dhèa<strong>na</strong>mh<br />
rannsachadh air buaidh cultar ‘s cà<strong>na</strong>n<br />
<strong>na</strong> Gàidhlig air leasachadh <strong>na</strong><br />
Gaidhealtachd ‘s <strong>na</strong>n Eilean gus<br />
cothroman a bharrachd a dhearbhadh<br />
airson leasachadh cà<strong>na</strong>in<br />
agus leasachadh eaco<strong>na</strong>machsòisealta<br />
fhighe ri chèile.<br />
Bidh Marsaili NicLeòid, oilea<strong>na</strong>ch<br />
PhD aig Oilthigh Obar Dheathain,<br />
a’ dèa<strong>na</strong>mh an rannsachaidh a tha<br />
air a mhaoineachadh le Comhairle<br />
Rannsachaidh Eaco<strong>na</strong>machd<br />
agus Sòisealta (ESRC) ann an cobhonn<br />
ri Iomairt <strong>na</strong> Gaidhealtachd<br />
(HIE).<br />
Bho chionn ghoirid thug HIE taic<br />
airgid gus Io<strong>na</strong>d Nàiseanta <strong>na</strong> h-Imrich<br />
a chur air chois, pròiseact coobrachaidh<br />
eadar HIE, Oilthigh<br />
Obar Dheathain agus Sabhal Mòr<br />
Ostaig anns an Eilean Sgithea<strong>na</strong>ch,<br />
agus tha a’ bhuidheann air iarraidh<br />
gun deigheadh obair rannsachaidh<br />
PhD a dhèa<strong>na</strong>mh air buaidh cà<strong>na</strong>n<br />
agus cultar <strong>na</strong> Gàidhlig ann a bhith<br />
a’ bros<strong>na</strong>chadh leasachadh eaco<strong>na</strong>mach-sòisealta.<br />
Coimheadaidh an rannsachadh airson<br />
ceanglaichean a tha ann an-dràsta<br />
eadar Gàidhlig agus rudan leithid<br />
io<strong>na</strong>n<strong>na</strong>chd, fèin-mhisneachd,<br />
ceangal coimhears<strong>na</strong>chd,<br />
cruthachadh agus gnìomhachadh ‹<br />
uile air am faicinn cudthromach ann<br />
an leasachadh eaco<strong>na</strong>mach-sòisealta<br />
mairean<strong>na</strong>ch agus leantainneach<br />
anns a’ Ghaidhealtachd ‘s <strong>na</strong> h-<br />
Eilea<strong>na</strong>n.<br />
Tha a’ bhuidheann dol a dhearbhadh<br />
buaidh a’ chà<strong>na</strong>in ann an leasachadh<br />
sòisealta agus eaco<strong>na</strong>mach<br />
anns an ùine fhada anns a’ Ghaidhealtachd<br />
agus <strong>na</strong> h-Eilea<strong>na</strong>n, agus<br />
bidh Marsaili ag innse amasan<br />
agus ceann-uidhe a cuid<br />
rannsachaidh.<br />
Bidh an t-Àrd-Ollamh Mìcheal<br />
Danson, Oilthigh Phàislig, agus an<br />
t-Ollamh Dùbhghlas Chalmers,<br />
Oilthigh Caledonian Ghlaschu, a tha<br />
le chèile <strong>na</strong>n eòlaichean air eaco<strong>na</strong>machd<br />
agus leasachadh eaco<strong>na</strong>mach,<br />
cuideachd a’ gabhail<br />
pàirt.<br />
Thuirt Alasdair MacLeòid, ma<strong>na</strong>idsear<br />
leasachaidh cultar agus<br />
gnothaichean òigridh HIE: “Tha<br />
sinn a’ faicinn seo mar obair<br />
rannsachaidh a dh’fhaodadh a bhith<br />
“Mar thoradh air an sin chan eil<br />
roghainn againn ach bhòt ullachadh<br />
am measg ar ball agus tha mi air sin<br />
innse dhan chompa<strong>na</strong>idh.”<br />
Thuirt ma<strong>na</strong>idsear <strong>na</strong>n gnothachan<br />
poblach aig CalMac Uisdean<br />
MacIlleinein: “Tha grunn dhaoine<br />
a’ fò<strong>na</strong>dh thugainn mu dheidhinn <strong>na</strong><br />
tha tachairt, gu h-àraidh thairis air<br />
saor-làithean <strong>na</strong> Càisge. Chan eil sinn<br />
ann an suidheachadh far an urrainn<br />
dhuinn geallta<strong>na</strong>s sam bith a thoirt.<br />
“Tha compa<strong>na</strong>idhean bhusaichean<br />
gu sònraichte draghail, oir tha iadsan<br />
mar-thà air <strong>na</strong> h- àiticheanfuireach<br />
aca a ghabhail. Chan e<br />
suidheachadh math a tha ann idir<br />
agus cha bu math leinn e aig àm sam<br />
bith dhen bhliadh<strong>na</strong>.”<br />
Tha mu 600 ball dhen ao<strong>na</strong>dh ag<br />
obair aig CalMac agus mas e agus<br />
gun aontaich iad a dhol air adhart<br />
le stailc dh’fhaodadh i tachairt s<strong>na</strong><br />
seachdainean a tha romhainn.<br />
Rannsachadh air buaidh<br />
eaco<strong>na</strong>maigeach <strong>na</strong> Gàidhlig<br />
fìor chudthromach airson leasachadh<br />
eaco<strong>na</strong>mach-sòisealta agus<br />
leasachadh cà<strong>na</strong>in anns an sgìre. Tha<br />
faireachdainn ann gu bheil cultar<br />
làidir, beòthail aig a’ Ghaidhealtachd<br />
agus <strong>na</strong> h-Eilea<strong>na</strong>n an-dràsta, agus<br />
tha sinn an dòchas cur ris an sin gus<br />
beatha mhairean<strong>na</strong>ch, leantainneach<br />
a chumail ri dualchas cultarail<br />
agus cà<strong>na</strong>n <strong>na</strong> sgìre.”<br />
Thuirt stiùiriche Bòrd <strong>na</strong> Gàidhlig,<br />
Ailean Caimbeul: “‘S fhada bho<br />
chaidh gabhail ris gun robh <strong>na</strong><br />
dòighean gus leasachadh eaco<strong>na</strong>mach<br />
agus leasachadh cà<strong>na</strong>in cho<br />
coltach ri chèile agus <strong>na</strong>ch gabhadh<br />
sgaradh a dhèa<strong>na</strong>mh eatorra.<br />
“Tha HIE agus buidhnean eile air<br />
a bhith a’ cur an làn thaic ris an<br />
fheallsa<strong>na</strong>chd seo, agus tha Bòrd <strong>na</strong><br />
Gàidhlig ag aithneachadh cho cudthromach<br />
‘s a tha an ceangal a tha<br />
seo ann am pla<strong>na</strong>dh cà<strong>na</strong>in. Cuiridh<br />
<strong>Am</strong> Bòrd fàilte air dad a chuireas<br />
ri fiosrachadh mu leasachadh eaco<strong>na</strong>mach,<br />
sòisealta agus cà<strong>na</strong>in,<br />
agus tha sinn air leth toilichte a’<br />
chuirm seo a chumail an-diugh.”<br />
Cuiribh creideas ri mo: VISA MasterCard AMEX Switch/Maestro<br />
(Issue No. ) airson: BALLRACHD BHLIADHNAIL no/agus TIODHLAC<br />
Card number<br />
Ainm sgriobhte<br />
Ceann là<br />
Expiry date<br />
Gluasad s<strong>na</strong> h-eilea<strong>na</strong>n air<br />
obair-caraidh <strong>na</strong> stoirmean<br />
4 Standing Order Òrdugh airson gnàth riaghailt gu do bhanca no do chomann togalaich airson pàigheadh le gnàth riaghailt<br />
Gun mha<strong>na</strong>idsear: ainm a’ bhanca<br />
Seòladh<br />
Còd Postachd<br />
Pàigh £ tdha Banca Rìoghail <strong>na</strong> h-Alba, 29 Rathad <strong>na</strong> h-Acarsaid, Inbhir Nis IV1 !NU, Còd rèiteachaidh<br />
83-23-10 mar chreideas dhan Chomunn Ghàidhealach àireamh chunntais 00755799 agus cuir fiach shuim an<br />
aghaidh mo chunntais air 01/04/05 agus gach bliadh<strong>na</strong> an dèidh sin air<br />
a’ chiad là den Ghiblean<br />
Ainm sgriobhte Ceann là Mem. No. (if applicable)<br />
5 Tiodhlac tha mi airson gach tabhartas/fo-sgrìobhadh a nì mi bhon deit seo a bhith mar thiodhlac gus<br />
an cuir mi fios air a’ chaochladh<br />
6 Ainm sgriobhte<br />
Ainm sgriobhte Ceann là<br />
7 Cuiribh seo air ais gu: An Comunn Gàidhealach, 109 Sràid <strong>na</strong> h-Eaglaise, Inbhir-Nis, IV1 !EY<br />
Thig buidhnean poblach <strong>na</strong>n Eilean<br />
Siar còmhla gus beachdachadh air<br />
ciamar as urrainn am milleadh a<br />
chaidh a dhèa<strong>na</strong>mh ann an<br />
stoirmean an Fhaoillich a chàradh.<br />
Tha an gluasad am measg<br />
buidhnean <strong>na</strong>n eilean a’ tighinn agus<br />
a’ Chiad Mhinistear ann an<br />
Riaghaltas <strong>na</strong> h-Alba, Jack Mc-<br />
Connell, air aontachadh tadhal air<br />
Uibhist airson faicinn dha fhèin an<br />
sgrios a chaidh a dhèa<strong>na</strong>mh. Bidh<br />
ministear an ionmhais, Tom Mc-<br />
Cabe, <strong>na</strong> chois.<br />
B’ e <strong>na</strong> h-eilea<strong>na</strong>n a deas, le <strong>na</strong><br />
machraichean ìosal aca, a chaidh a<br />
bhualadh <strong>na</strong> bu mhiosa, le mòran<br />
dhe <strong>na</strong> rathaidean, cabhsairean<br />
agus togalaichean air an droch<br />
mhilleadh. Thatar a’ tomhais gun<br />
cosg e <strong>na</strong> millea<strong>na</strong>n mòra a chur<br />
ceart.<br />
B’ ann ann an Uibhist cuideachd a<br />
fhuair teaghlach òg am bàs nuair a<br />
bhuail suaile mhòr an càr aca agus<br />
iad a’ teicheadh an dachaigh aca agus<br />
i a’ dol fo bhùrn.<br />
Thèid an tuilleadh còmhraidhean<br />
a chumail le ministearan an<br />
Riaghaltais agus dòchas ann gun tig<br />
taic-airgid susbainteach airson an<br />
obair càraidh a mhaoineachadh.<br />
A’ bruidhinn ann am Pàrlamaid <strong>na</strong><br />
h-Alba, thuirt Cathaidh Jamieson<br />
— a thadhal air Uibhist i fhèin beagan<br />
làithean as dèidh <strong>na</strong>n stoirmean<br />
— gun robh Mgr McConnell deò<strong>na</strong>ch<br />
a thighinn suas dha <strong>na</strong> h-<br />
eilea<strong>na</strong>n.<br />
Thuirt i <strong>na</strong>ch robh iad fhathast ann<br />
an suidheachadh far am b’ urrainn<br />
dhaibh innse dè an t-airgead a bha<br />
iad deò<strong>na</strong>ch thoirt seachad. Ach,<br />
dh’innis i: “Tha sinn airson<br />
rannsachadh ceart a dhèa<strong>na</strong>mh<br />
agus, mar a bhiodh dùil, nì sinn <strong>na</strong><br />
tha reusanta airson cuideachadh.”<br />
Thuirt neach-gairm Comhairle <strong>na</strong>n<br />
Eilean Siar, Ailig Dòmh<strong>na</strong>llach:<br />
“Tha mi toilichte gun rinn Pàrlamaid<br />
<strong>na</strong> h-Alba deasbad air a’ ghnothach<br />
agus gun tug uimhir de <strong>na</strong> buill taic<br />
dha <strong>na</strong> h-eilea<strong>na</strong>n. Tha mi<br />
cuideachd toilichte gu bheil a’ Chiad<br />
Mhinistear agus ministear an ionmhais<br />
dol a thighinn dha <strong>na</strong><br />
h-eilea<strong>na</strong>n sa Ghiblean airson am<br />
milleadh a dheasbad feuch ciamar<br />
a ghabhas a chur ceart.<br />
“Dh’iarrainn gum biodh ar coimhears<strong>na</strong>chdan<br />
foighidneach. Tha fios<br />
<strong>na</strong>ch eil e furasta gabhail ris <strong>na</strong>ch<br />
deach obair càraidh a dhèa<strong>na</strong>mh ann<br />
an cuid a dh’àitichean, ach feumaidh<br />
sinn bruidhinn ri Riaghaltas <strong>na</strong> h-<br />
Alba mu dheidhinn taic airgid.”<br />
Thèid grunn choinneamhan<br />
poblach a chumail ann an Uibhist<br />
is Barraigh air a’ mhìos seo airson<br />
an tuilleadh deasbad a dhèa<strong>na</strong>mh<br />
air a’ chùis.<br />
Faic duilleag 9
6 An Gàidheal Ùr, <strong>Am</strong> Màrt 2005<br />
An Gàidheal Òg<br />
CEISTEACHAN CHEANGLAICHEAN<br />
D. Ceangal am batal ris an deit.<br />
A. Ceangal ainm an là ris an deit. 1. Allt a’ Bhon<strong>na</strong>ich (Bannockburn) a. 1815<br />
2. Cuil Lodair (Culloden) b. 1411<br />
1. Là Buidhe Bealltainn a. 25 Dubhlachd<br />
2. Oidhche Shamh<strong>na</strong> b. 1 Giblean<br />
3. Là Naomh Anndra c. 1 Cèitean<br />
4. Là <strong>na</strong> Gocaireachd d. 30 Samhain<br />
5. Là <strong>na</strong> Nollaig e. 31 Damhar<br />
3 Trafalgar c. 1745<br />
4 Waterloo d. 1266<br />
5 An Leargaidh Ghallda (Largs) e. 1314<br />
6 Cath Gairbheach (Harlaw) f. 1805<br />
Feuch am faigh thu a-mach beagan mu cò <strong>na</strong> taobhan a<br />
bha a’ cogadh an aghaidh a-chèile anns <strong>na</strong> batail sin.<br />
B.Ceangal ainm Gàidhlig a’ bhaile ris an ainm Beurla.<br />
1. Drochaid Sgudail a. Roy Bridge<br />
2. Baile Dhubhthaich b. Falkirk<br />
3. An Drochaid Ruadh c. Spean Bridge<br />
4. An Gearasdan d. Dingwall<br />
5. Inbhir Pheotharain e. Fort William<br />
6. Drochaid an Ao<strong>na</strong>chain f. Conon Bridge<br />
7. An Eaglais Bhreac g. Tain<br />
E. Ceangal <strong>na</strong> seann àireamhan agus an fheadhainn ùra.<br />
1. Seasgad a. Ceithir fichead<br />
2. Ceathrad b. Trì fichead ‘sa deich<br />
3. Seachdad c. Deich air fhichead<br />
4. Caogad d. Trì fichead<br />
5. Ochdad e. Dà fhichead<br />
6. Naodhad f. Leth-cheud<br />
7. Trithead g. Ceithir fichead<br />
‘s a deich<br />
C. Ceangal an dà fhacal a tha a’ ciallachadh an aon rud.<br />
Ma tha thug a fhaighinn duilich, faodaidh tu faclair a chleachdadh.<br />
F. Ceangal <strong>na</strong> bailtean agus <strong>na</strong> h-eilea<strong>na</strong>n anns a bheil iad.<br />
1. bàta a. cuan<br />
2. rion<strong>na</strong>g b. saoibhir<br />
3. coibhneil c. bòidheach<br />
4. muir d. eathar<br />
5. tonn e. feargach<br />
6. balach f. reul<br />
7. nighean g. stuagh<br />
8. brèagha h. gille<br />
9. beartach i. còir<br />
10. fiadhaich l. caileag<br />
1. Loch Baghasdail a. Uibhist a Tuath<br />
2. Bàgh a’ Chaisteil b. Ile<br />
3. Tobair Mhoire c. Leòdhas<br />
4. Bogha Mòr d. Beinn <strong>na</strong> Fadhla<br />
5. Port-rìgh e. Uibhist a Deas<br />
6. Steòr<strong>na</strong>bhagh f. Muile<br />
7. An Tairbeart g. An t-Eilean<br />
Sgiatha<strong>na</strong>ch<br />
8. Baile a’ Mha<strong>na</strong>ich h. Barraigh<br />
9. Loch <strong>na</strong>m Madadh i. Na Hearadh<br />
FREAGAIRTEAN A.1c,2e,3d,4b,5a, B.1f,2g,3a,4e,5d,6c,7b, C.1d,2f,3i,4a,5g,6h,7l,8c,9b,10e, D.1e,2c,3f,4a,5d,6b, E.1d,2e,3b,4f,5a,6g,7c, F.1e,2h,3f,4b,5g,6c,7i,8d,9a
Còmhlain punc a’<br />
toirt <strong>na</strong> Gàidhlig dhan<br />
Roinn Eòrpa<br />
Tha dà chomhlan ciùil punc a sheinneas sa Polloi air a bhith mun cuairt ann an cumadh air<br />
Ghàidhlig an impis cuairt a dhèa<strong>na</strong>mh sa choreigin fad 20 bliadh<strong>na</strong> agus tha iad air iomadh<br />
Roinn Eòrpa a ghabhas a-steach a’ Bheilg, clàr a dhèa<strong>na</strong>mh gu ruige seo. ‘S ann tric a tha<br />
an Olaind, a’ Ghearmailt agus a’ Pholann. ‘S e iad air cluich air beulaibh slòigh suas ri 2000 ann<br />
an dà chòmhlan “Oi Polloi” à Dùn Èideann agus an dùthchan<strong>na</strong>n mar a’ Ghearmailt, a’ Pholann<br />
“Mill a h-Uile Rud” a bhuineas do Sheattle s<strong>na</strong> agus an t-Suain. Ged is ann à Seattle a tha MaHR,<br />
Stàitean Ao<strong>na</strong>ichte.<br />
tha ceanglaichean aig ao<strong>na</strong>n den chòmhlan ri<br />
Tha an dà chòmhlan air clàran a dhèa<strong>na</strong>mh Beinn <strong>na</strong>m Faoghla agus tha dithis dhiubh air<br />
gu tùr sa Ghàidhlig bho chionn ghoirid. Nochd a’ Ghàidhlig ionnsachadh gu fileantachd.<br />
‘Carson?’ bho Oi Polloi an toiseach agus an-uiridh ‘S ann à Seattle a thàinig an còmhlan<br />
rinn Mill a h-Uile Rud am meanbh-chlàr ‘Ceàrr’ cliùiteach Nirva<strong>na</strong> agus dhèa<strong>na</strong>dh cuid coimeas<br />
a chaidh a chluich gu cunbhalach air a’ phrògram eadar iadsan agus an dà chòmhlan seo. Gheibh<br />
BBC ‘Rapal’. Mar phàirt dhen turas bidh sibh air cluinntinn Oi Polloi agus aig an 13th Note,<br />
MaHR a’ dèa<strong>na</strong>mh seisean as ùr san stiùidio aig Glaschu air 11mh Giblean. Chithear an dà chòmhlan<br />
air prògram a thèid a chraoladh a-rithist am-<br />
Rapal.<br />
Ged <strong>na</strong>ch eil ceòl coltach ris ri chluinntinn bliadh<strong>na</strong> mar phàirt den t-sreath ‘Ealtainn’ air<br />
sa Ghàidhlig chan eil teagamh <strong>na</strong>ch eil fèill mhòr BBC Alba.<br />
air ann am bailtean <strong>na</strong> Roinn Eòrpa. Tha Oi Seo<strong>na</strong>idh Adams<br />
Cliù proifiseanta a’ gheama<br />
air a mhilleadh le aon<br />
droch cho-dhù<strong>na</strong>dh<br />
Sùil air Spòrs<br />
Le Ailig O’ Hianlaidh<br />
As dèidh <strong>na</strong> butarrais a<br />
rinn maighstir Anndra<br />
Davis aig Tynecastle an<br />
t-seachdain seo chaidh tha fios<br />
gu bheil an latha an uair a thèid<br />
teicneòlas a chleachdadh<br />
ann am ball-coise ceum <strong>na</strong>s<br />
fhaisge. Dhuibhse a tha a’<br />
faighneachd cò a tha ann an<br />
Anndra Davis no a tha air a<br />
bhith a’ fuireach ann an uaimh<br />
bho Dhiciadain-sa chaidh, ‘s<br />
esan am fear a bha a’ ruith <strong>na</strong><br />
loighne sa ghèam eadar<br />
Hearts is Rangers agus a thug<br />
buille pea<strong>na</strong>is don sgioba aig<br />
Ailig Mac Illiosa ann an ùine<br />
a bharrachd airson an gèam a<br />
ghleidheadh.<br />
Cha robh duine am broinn<br />
<strong>na</strong> pàirce a’ coimhead airson<br />
buille-pea<strong>na</strong>is ach a-mhàin<br />
Sotirios Kyrgiakos, an cluicheadair<br />
dìon aig Rangers a<br />
dh’fheuch ri cheann a chur ris<br />
a’ bhall airson oidhirp fhaighinn<br />
air an tadhal. Bha an rèitire,<br />
Uisdean Dallas, air an<br />
co-dhù<strong>na</strong>dh a thoirt do Hearts<br />
an gèam a thòiseachadh a-<br />
rithist ach an uairsin chuir<br />
maighstir Davis am flaga aige<br />
suas airson rudeigin a bha e<br />
air fhaicinn.<br />
Bhon a tha rèitirean ann<br />
an Alba ag obair mar<br />
chomann dìomhair <strong>na</strong>ch<br />
fheum <strong>na</strong> co-dhù<strong>na</strong>idhean<br />
aca a mhìneachadh, chan eil<br />
fhios le cinnt dè a chun<strong>na</strong>ic<br />
Tha <strong>na</strong> còmhlain “Oi Polloi” agus “Mill a h-Uile Rud” a’ toirt <strong>na</strong> Gàidhlig gu luchd-èisteachd <strong>na</strong>ch eil<br />
‘s dòcha robh chleachte air a’ chà<strong>na</strong>n a chluinntinn<br />
Davis, ach a rèir choltais thuirt<br />
e ri maighstir Dallas gun robh<br />
Lee Miller, cluicheadair<br />
Hearts, air Kyrgiakos a shlaodadh<br />
sìos le dhà làimh. Chan<br />
eil <strong>na</strong> dealbhan telebhisein a’<br />
sealltainn dad dhe sheòrsa agus<br />
ma bha co-dhù<strong>na</strong>dh idir ri<br />
dhèa<strong>na</strong>mh, ‘s e gun robh Kyrgiakos<br />
ri phea<strong>na</strong>sachadh airson<br />
feuchainn ris a’ bhall a<br />
làimhseachadh.<br />
Tha e follaiseach mar sin<br />
gun robh Davis ceàrr am flaga<br />
aige a chur suas ach <strong>na</strong> bu<br />
mhiosa buileach rinn Dallas<br />
mearachd èisteachd ris. Ma<br />
choimheadas tu ri <strong>na</strong> dealbhan<br />
bha an rèitire ann an suidheachadh<br />
<strong>na</strong> b’ fheàrr airson<br />
an tachartas fhaicinn agus<br />
bha a’ chiad smuain aige ceart;<br />
sin gun robh am ball air a dhol<br />
a-mach agus gum bu chòir<br />
do Hearts an gèam a<br />
thòiseachadh a-rithist. Tha e<br />
duilich a thuigsinn carson a bha<br />
rèitire cho eòlach ri Dallas deò<strong>na</strong>ch<br />
an co-dhù<strong>na</strong>dh atharrachadh<br />
anns <strong>na</strong> diogan mu<br />
dheireadh dhen ghèam<br />
agus deagh fhios aige am<br />
buaireadh a dh’ fhaodadh e adhbhrachadh.<br />
Nan robh ciall sam bith air<br />
a bhith aige, bhiodh e air an<br />
gèam a thòiseachadh a-rithist<br />
agus an fhìdeag mu dheireadh<br />
a sheinn goirid as dèidh sin.<br />
Cha bhiodh duine air a bhith<br />
mì-thoilichte leis an sin<br />
mar a dh’aidich riochdairean<br />
Rangers fhèin as dèidh a’<br />
gheama. An àite sin chaidh<br />
buille pea<strong>na</strong>is a thoirt seachad<br />
air facal an fhir a bha a’ ruith<br />
<strong>na</strong> loidhne agus chaidh an ceòl<br />
air feadh <strong>na</strong> fìdhle leis a’<br />
chluicheadair òg Lituania<strong>na</strong>ch<br />
aig Hearts, Saulius Mikoliu<strong>na</strong>s,<br />
a’ faighinn dà chairt dheirg.<br />
Gun teagamh bha Mikoliu<strong>na</strong>s<br />
ceàrr a dhol <strong>na</strong> ruith gu<br />
maighstir Davis mar a rinn e,<br />
ach do dhuine sam bith a tha<br />
air an gèam a chluich tha e<br />
furasta gu leòr a thuigsinn<br />
carson a rinn e a leithid.<br />
Shaoileadh tu a rèir cuid dhe<br />
<strong>na</strong> meadha<strong>na</strong>n gun robh am<br />
balach seo air gabhail ri<br />
maighstir Davis le cas spaid<br />
mar a tha iad air a bhith a’<br />
bruidhinn, m.e. an Sun<br />
leis a’ cheann-<strong>na</strong>idheachd<br />
“Mad Miko” a’ mhadainn as<br />
dèidh a’ gheama. Cha do<br />
rinn Mikoliu<strong>na</strong>s ach a dhol<br />
aghaidh ri aghaidh ri Davis<br />
agus mar a chì duine sam bith<br />
bho <strong>na</strong> dealbhan tha an deagh<br />
bhrù air Davis airson cluicheadair<br />
sam bith a chumail pìos<br />
air falbh bhuaithe!<br />
Thèid Mikoliu<strong>na</strong>s a<br />
phea<strong>na</strong>sachadh gun teagamh<br />
sam bith airson <strong>na</strong> rinn ach dè<br />
am pea<strong>na</strong>s a gheibh maighstirean<br />
Davis agus Dallas,<br />
saoil? Tha eachdraidh aig<br />
maighstir Davis an uair a thig<br />
e gu co-dhù<strong>na</strong>idhean mar seo<br />
agus gu h-an<strong>na</strong>sach ‘s e<br />
Rangers as trice a tha a’ faighinn<br />
buan<strong>na</strong>chd asta. Dà bhliadh<strong>na</strong><br />
air ais an uair a ghlèidh<br />
Rangers an lìog mu dheireadh<br />
bha Davis a’ ruith <strong>na</strong> loidhne<br />
ann an gèam ri Dùn Dè aig<br />
Pàirce Dens. Chrìoch<strong>na</strong>ich e<br />
3-3 ach fhuair Rangers buille<br />
pea<strong>na</strong>is theagmhach eile as<br />
dèidh do Davis am flaga aig<br />
a chur suas airson rudeigin<br />
<strong>na</strong>ch fhac an rèitire. Bha argamaid<br />
<strong>na</strong> bu làidire aige an trup<br />
sin gun teagamh agus bu chòir<br />
a ràdh cuideachd gun do<br />
dhiùlt e tadhal bho Ragh<strong>na</strong>ll<br />
de Boer, ach mura b’ e a<br />
bhuille-pea<strong>na</strong>is sin bhiodh<br />
Rangers air an lìog a chall. Bho<br />
chionn faisg air còig bliadh<strong>na</strong>,<br />
b’e Davis cuideachd a dhiùlt<br />
tadhal do Celtic an aghaidh<br />
Rangers aig Ibrox an uair a<br />
thuirt e gun robh Mark Viduka<br />
air am ball a làimhseachadh.<br />
Ann an dùthaich far a bheil<br />
a’ mhòr-chuid de dhaoine a’<br />
leantail Celtic no Rangers<br />
tha e do-sheachanta <strong>na</strong>ch bi<br />
taobh aig cuid de rèitirean is<br />
oifigich ri tè dhe <strong>na</strong> sgiobaidhean<br />
sin, ach chan eil sin ag<br />
ràdh <strong>na</strong>ch urrainn dhaibh a<br />
bhith proifeiseanta <strong>na</strong>n cuid<br />
obrach. Cha<strong>na</strong>inn gu bheil a’<br />
mhòr-chuid aca a’ coilea<strong>na</strong>dh<br />
<strong>na</strong>n ìrean sin, ach an uair a tha<br />
suidheachadh mar seo agad far<br />
a bheil aon neach gu sònraichte<br />
a’ toirt co-dhù<strong>na</strong>idhean do<br />
dh’aon taobh gu cunbhalach,<br />
bu chòir fhàgail a-mach à<br />
gèam sam bith anns a bheil an<br />
Old Firm an sàs.<br />
Aig a’ cheann-thall ma<br />
dh’fhaodte gur e an co-dhù<strong>na</strong>dh<br />
aig maighstir Davis a<br />
dhearbhas co-dhiù an e<br />
Rangers no Celtic a ghleidheas<br />
an Lìog air an t-seasan-sa.<br />
Dh’fhaodadh e cuideachd<br />
buaidh a thoirt air Hearts a tha<br />
a’ feuchainn faighinn don<br />
treas àite agus cothrom<br />
fhaighinn air ball-coise Eòrpach<br />
air an ath sheasan. Tha<br />
mòran cliù agus airgead a’<br />
crochadh air co-dhù<strong>na</strong>idhean<br />
connspaideach mar seo agus<br />
sin as coireach gum bu chòir<br />
dhuinn a bhith cho cinnteach<br />
‘s a ghabhas mus tèid an toirt<br />
seachad<br />
Anns an ùine a thug e do<br />
mhaighstir Dallas bruidhinn ri<br />
Davis Diciadain-sa chaidh<br />
dh’fhaodadh an ceathramh<br />
oifigeach a bhith air sùil a thoirt<br />
air <strong>na</strong> dealbhan telebhisein<br />
agus fios a leigeil gu Dallas<br />
<strong>na</strong>ch b’ e buille-pea<strong>na</strong>is a bh’<br />
ann. Nan robh sin air tachairt<br />
cha bhiodh dad dhen ùpraid<br />
seo air èirigh agus bhiodh barrachd<br />
earbsa aig luchd-leantail<br />
s<strong>na</strong> rèitirean againn. An<br />
àite sin tha Davis agus Dallas<br />
air a<strong>na</strong>il as ùr a thoirt don sgoil<br />
a tha a’ smaointinn gu bheil<br />
rèitirean a’ taobhadh ri aon<br />
sgioba agus ag obair an<br />
aghaidh tè eile. ‘S e fìor<br />
dhroch rud a tha sin dhan<br />
ghèam an Alba agus mar as luaithe<br />
a ghluaisear gu bhith a’<br />
cleachdadh teicneòlas ‘s ann<br />
as fheàrr.<br />
An Gàidheal Ùr, <strong>Am</strong> Màrt 2005 7<br />
Iomairt<br />
gus fèis<br />
chiùil ùir<br />
a chur air<br />
dòigh<br />
Tha Blas — pròiseact gus fèis<br />
chiùil Cheilteach a chur air<br />
dòigh sa Ghaidhealtachd — air<br />
fiathachadh a chur gu buidhnean<br />
coimhears<strong>na</strong>chd gus pàirt fhoirmeil a<br />
ghabhail san tachartas ùr inntinneach<br />
ac’, a thèid a chur air adhart aig<br />
deireadh an t-samhraidh.<br />
Tha a’ bhuidheann ag amas air ceòl<br />
dùthchasach <strong>na</strong> sgìre a bhros<strong>na</strong>chadh<br />
ann am fèis a lea<strong>na</strong>s fad seachdain, gu<br />
h-àraidh agus Bliadh<strong>na</strong> Chultar <strong>na</strong><br />
Gaidhealtachd ga stèidheachadh ann<br />
an 2007.<br />
Bho chionn ghoirid dh’ainmich<br />
iad Brian O hEadhra mar cho-òrda<strong>na</strong>iche<br />
<strong>na</strong> sgeama agus bidh esan gu<br />
mòr an sàs anns <strong>na</strong> h-ullachaidhean<br />
againn a thoirt gu ìre.<br />
Tha luchd-obrach Blas agus Brian<br />
an-dràsta ag obrachadh gus luchd-ciùil<br />
fhaighinn agus cuideachd io<strong>na</strong>dan a<br />
chur air dòigh anns <strong>na</strong> sgìrean a<br />
lea<strong>na</strong>s: Gallaibh & Cataibh, Rois &<br />
Crombaigh, An t-Eilean Sgithea<strong>na</strong>ch<br />
& Loch Aillse, agus Loch Abair. ’S ann<br />
anns <strong>na</strong> sgìrean sin a bhios an Fhèis<br />
an toiseach ach bidh i a’ sgaoileadh<br />
a-mach gu ceàr<strong>na</strong>idhean eile<br />
dhen Ghaidhealtachd anns <strong>na</strong> bliadh<strong>na</strong>ichean<br />
a tha ri teachd.<br />
Ach fhad ‘s a tha an obair sin ga<br />
dhèa<strong>na</strong>mh tha iad ag iarraidh cluinntinn<br />
bho dhaoine no bhuidhnean a<br />
tha deò<strong>na</strong>ch cuirmean no tachartasan<br />
eile a chur air dòigh sa sgìre aca<br />
fhèin. Tha iad ag amas a bhith a’ coobrachadh<br />
gu dlùth le daoine a tha airson<br />
com-pàirteachadh ann am fèis <strong>na</strong><br />
bliadh<strong>na</strong>-sa. Cuideachd, tha iad airson<br />
cluinntinn bho dhaoine a tha airson<br />
tachartas sònraichte a mholadh do Bhlas<br />
a tha tarraing còmhla buidhnean<br />
do luchd-ciùil <strong>na</strong>ch eil ag obair còmhla<br />
ann am bitheantas.<br />
Bidh Blas a’ tabhann caochladh<br />
sheirbheisean a tha a’ saoradh<br />
bhuidhnean coimhears<strong>na</strong>chd bho uallach<br />
mòr. Bidh iad, mar eisimpleir, a’<br />
maoineachadh tuarastal an luchdciùil,<br />
àiteachan-fuirich, cosgaisean<br />
siubhail agus mar sin air adhart. A thuilleadh<br />
air an sin, bidh iad a’ gabhail os<br />
làimh ria<strong>na</strong>chd oifis, a’ gabhail a-staigh<br />
cunnradh no fastadh luchd-ealain,<br />
àiteachan-cluiche, àiteachan-fuirich<br />
agus siubhal.<br />
Ach bithear a’ sùileachadh gum<br />
biodh luchd-eagrachaidh an tachartais<br />
ag ullachadh <strong>na</strong> h-obrach phractaigeach<br />
gu lèir air latha/oidhche an<br />
tachartais agus a’ dèa<strong>na</strong>mh cinnteach<br />
gu bheil luchd-obrach saor-thoileach<br />
gu leòr air am fastadh, a leithid dorsairean,<br />
luchd-taic agus luchdcuideachaidh.<br />
Airson an uallach seo<br />
a ghabhail os làimh gheibh iad pàirt<br />
den t-suim a bheirear a-steach aig <strong>na</strong><br />
tachartasan agus tha Blas an dòchas<br />
<strong>na</strong>ch bi cosgaisean <strong>na</strong>n tachartasan<br />
fhèin a’ tuiteam air luchd-eagrachaidh<br />
io<strong>na</strong>dail.<br />
A’ bruidhinn mun obair ùir aige,<br />
thuirt Brian: “Tha mi air leth toilichte<br />
an obair seo fhaighinn. Saoilidh mi gu<br />
bheil e uabhachas cudthromach do<br />
bheatha <strong>na</strong> Gàidhlig agus dualchas <strong>na</strong>n<br />
Gaidheal gu bheil cothrom ann fèisean<br />
ùra dhen t-seòrsa seo a chur air<br />
bhonn.<br />
“‘S e toiseach tòiseachaidh math a<br />
th’ann gu bheil buidhnean mar <strong>na</strong><br />
fèisean io<strong>na</strong>dail agus PAN ann mu<br />
thràth gus cuideachadh leis an Fhèis<br />
ach bu mhath leinn cuideachd beachdan<br />
agus comhairle fhaighinn bho<br />
dhaoine eile sa choimhears<strong>na</strong>chd aig<br />
a bheil ùidh ann an ceòl agus dualchas<br />
<strong>na</strong> Gaidhealtachd.”<br />
Brian O hEadhra
8 An Gàidheal Ùr, <strong>Am</strong> Màrt 2005<br />
An Gàidheal Ùr<br />
Baile Inbhir Nis, prìomh bhaile <strong>na</strong><br />
Gaidhealtachd. Dachaigh Bòrd <strong>na</strong><br />
Gàidhlig, dachaigh Comunn <strong>na</strong><br />
Gàidhlig, Comhairle <strong>na</strong>n Sgoiltean<br />
Àraich, An Comunn Gaidhealach<br />
agus iomadach buidheann cà<strong>na</strong>in<br />
is cultair eile. Ach an dèidh <strong>na</strong><br />
thachair bho chionn ghoirid<br />
bhiodh e furasta sin a dhìochuimneachadh.<br />
Tha e duilich co-dhù<strong>na</strong>dh masladh<br />
is no-lèirsinneach comhairlichean<br />
a’ bhaile mu shoidhnichean<br />
Gàidhlig a thuigsinn. Dè a thug orra<br />
smaoineachadh <strong>na</strong>ch robh dualchas<br />
Gàidhlig sa bhaile? Cuin a<br />
thug iad sùil air <strong>na</strong> h-ainmean mu<br />
thimcheall orra, air an starsaich aca<br />
pèin, air beulaibh an sùilean fhèin?<br />
Cha mhòr gu bheil ainm sràid ann<br />
<strong>na</strong>ch tàinig bhon Ghàidhlig sa<br />
chiad àite.<br />
Agus chan e sin a-mhàin, ach an<br />
uair thig e gu buan<strong>na</strong>chd fhaighinn<br />
bho chùisean cultarail, abair<br />
gum bi <strong>na</strong> h-aon dhaoine seo ag<br />
èigheachd àrd an clagainn mu cho<br />
luachmhor ‘s a tha am baile gu cultarail.<br />
Ann an dà bhliadh<strong>na</strong> eile, thèid Bliadh<strong>na</strong><br />
Chultarail <strong>na</strong> Gaidhealtachd<br />
a chur air adhart, agus bidh<br />
e <strong>na</strong> iong<strong>na</strong>dh mura bi Inbhir Nis<br />
<strong>na</strong> mheadhan air gach nì a tha a’<br />
tachairt agus air a’ bhuan<strong>na</strong>chd a<br />
thig às. Tha ceist ann a bheil iad<br />
airidh air. Bhiodh e iomchaidh gu<br />
leòr a ràdh <strong>na</strong>ch eil.<br />
A thuilleadh air an argamaid aca<br />
<strong>na</strong>ch eil dualchas a’ chà<strong>na</strong>in follaiseach<br />
sa bhaile, bha <strong>na</strong> comhairlichean<br />
cuideachd airson a<br />
dhèa<strong>na</strong>mh soilleir <strong>na</strong>ch robh ach<br />
<strong>na</strong>s lugha <strong>na</strong> 10% ga bruidhinn<br />
taobh a-staigh a chrìochan.<br />
Nach iad a tha bàidheil, lèirsinneach.<br />
Nam biodh comhairlichean<br />
Ghlaschu air <strong>na</strong> h-aon argamaid<br />
a chleachdadh cha bhiodh fiù ‘s a’<br />
bhun-sgoil Ghàidhlig air a dhol air<br />
adhart, gun luaidh air a-nis gu<br />
bheilear dol a dh’àrdachadh sin<br />
Tha <strong>na</strong> seachdainean a dh’fhalbh<br />
air a bhith duilich dha-rìribh dha<br />
muinntir Uibhist anns <strong>na</strong> h-<br />
Eilea<strong>na</strong>n an Iar. Chaidh teaghlach<br />
òg, <strong>na</strong>ch robh ach air ùr ghluasad<br />
chun àite, a dhìth. Tha seo cia<strong>na</strong>il<br />
ann an coimhears<strong>na</strong>chd sam bith,<br />
ach nuair a tha a’ choimhears<strong>na</strong>chd<br />
cho fàisg ‘s cho beag<br />
ri Uibhist tha an goirteas agus an<br />
fhulangas gu mòr <strong>na</strong>s miosa.<br />
Nuair a thig e gu cuimhneachadh<br />
stoirmean an Fhaoillich,<br />
is e seo a bhios gu mòr an inntinn<br />
dhaoine <strong>na</strong> càil sam bith eile. Ann<br />
an seagh, chan eil an cron a chaidh<br />
a dhèa<strong>na</strong>mh air toglaichean,<br />
rathaidean is cabhsairean <strong>na</strong> sgìre<br />
ach gun bhrìgh an coimeas ri call<br />
chun chiad àrd-sgoil gu tur tro<br />
mheadhan a’ chà<strong>na</strong>in. Nach ann an<br />
sin a tha an eisimpleir.<br />
Thatar an-dràsta a’ beachdachadh<br />
air sgoil Ghàidhlig eile a<br />
chruthachadh an Inbhir Nis, agus<br />
tha sin iomchaidh gu lèor, tha fhios,<br />
ach an dèidh <strong>na</strong> thachair le <strong>na</strong><br />
soidhnichean Gàidhlig chan urrainn<br />
cùs misneachd a bhith againn<br />
gum bi an iomairt cho soirbheachail<br />
‘s a dh’fhaodadh i a bhith.<br />
Tha cothrom toiseach-tòiseachaidh<br />
againn sealltainn dha <strong>na</strong> comhairlichean<br />
cho mì-reusanta ‘s a bha<br />
an co-dhù<strong>na</strong>dh aca le bhith gabhail<br />
pàirt san ath-chuinge a chur luchd<br />
<strong>na</strong> Gàidhlig an Inbhir Nis air adhart.<br />
Bidh e <strong>na</strong> iong<strong>na</strong>dh ma bhios<br />
e soirbheachail ann a bhith toirt<br />
orra a’ chùis atharrachadh, ach<br />
dh’fhaodadh e aig a’ char as lugha<br />
teachdaireachd làidir a thoirt<br />
dhaibh <strong>na</strong>ch fhaigh iad idir às le<br />
a bhith dèiligeadh leis a’ Ghàidhlig<br />
mar a tha iad.<br />
Tha e duilich dhuinne a tha an sàs<br />
ann an strì <strong>na</strong> Gàidhlig gabhail ris<br />
gu bheil uimhir de ch<strong>na</strong>p-starraidh<br />
mu ar coinneimh ann an àite a tha<br />
air aithneachadh mar phrìomh<br />
bhaile <strong>na</strong>n Gaidheal.<br />
Nuair a thèid thu a-null a Ghaillimh,<br />
prìomh bhaile Gaidhealtachd<br />
<strong>na</strong> h-Èireann, tha thu air do<br />
chuairteachadh le Gaeilge agus<br />
cùisean a’ chà<strong>na</strong>in, gu h-àraidh ceòl.<br />
Bhiodh e beagan cus<br />
smaoineachadh ris an aon rud<br />
tachairt ann an Inbhir Nis ach bu<br />
chòir <strong>na</strong> comhairlichean sgrìob a<br />
thoirt a-null a Ghaillimh ach am<br />
faic iad dhaibh pèin a’ bhuan<strong>na</strong>chd<br />
— ann an dòigh eaco<strong>na</strong>maigeach<br />
— a tha leithid de bhlas Gaidhealach<br />
a’ toirt air an àite.<br />
Cha dèa<strong>na</strong>dh e càil a chron dhaibh<br />
co-dhiù oir as dèidh <strong>na</strong>m facal faoin<br />
aca — agus <strong>na</strong> tha tachairt an<br />
àitichean eile — ‘s e th’againn a-<br />
nis ach deagh-rùn <strong>na</strong>n Gall agus<br />
mì-rùn <strong>na</strong>n Gaidheal.<br />
teaghlaich òig.<br />
Chan urrainnear an teaghlach<br />
sin a thoirt air ais. Ach, ‘s urrainnear<br />
feuchainn ri rudeigin a<br />
dhèa<strong>na</strong>mh mun sgrios eile a chaidh<br />
a dhèa<strong>na</strong>mh air an àite. Tha <strong>na</strong> h-<br />
Uibhistean air a bhith fulang ro fhada<br />
le droch rathaidean, dìth<br />
cos<strong>na</strong>idhean is sluagh a’ crìo<strong>na</strong>dh.<br />
Nach e bhiodh e <strong>na</strong> chuimhneachan<br />
freagarrach air an teaghlach<br />
Mac a’ Phearsain <strong>na</strong>m<br />
faigheadh air an àite ath-nuadhachadh<br />
tro bhith ag aithneachadh<br />
cho do<strong>na</strong> ‘s chaidh am bualadh. ‘S<br />
dòcha gur e an tàmailt mu dheidhinn<br />
gu feumadh e thighinn chun<br />
ìre seo mus deigheadh càil a<br />
dhèa<strong>na</strong>mh mu dheidhinn.<br />
Tha cuid de chomhairlichean Inbhr Nis air iad<br />
fhèin a nàrachadh agus air dìmeas mhòr<br />
a dhèa<strong>na</strong>mh air a’ Ghàidhlig le diùltadh<br />
gabhail ri soighnichean dà-chà<strong>na</strong><strong>na</strong>ch air feadh<br />
mòr-sgìre a’ bhaile, agus cha bu chòir dhaibh a-muigh<br />
no a-mach faighinn dheth leis. Chan e a-mhàin<br />
gu bheil iad air iad fhein a nàrachadh agus air dìmeas<br />
a dhèa<strong>na</strong>mh air a’ Ghàidhlig, ach tha iad a’ dol<br />
colg-dhìreach an aghaidh poileasaidh follaiseach<br />
Comhairle <strong>na</strong> Gaidhealtachd a tha gu soilleir a’ toirt<br />
taic do shoighnichean Gàidhlig.<br />
A-nis, tha fhios agaibhse ‘s agamsa <strong>na</strong>ch e<br />
soighnichean-rathaid an rud as cudthromaiche ann<br />
an saoghal <strong>na</strong> Gàidhlig, ‘s <strong>na</strong>ch eil soighnichean<br />
(no poileasaidh no Bile no Bòrd no eile) a’ dol<br />
“a shàbhaladh” <strong>na</strong> Gàidhlig, ach tha fhios againn<br />
cuideachd <strong>na</strong>ch ann mu dheidhinn sin a tha seo idir<br />
idir. Tha e mu dheidhinn a bhith beò, le cead ar<br />
cà<strong>na</strong>n fhaicinn ‘s a chleachdadh gu saoirsneachail,<br />
gun ch<strong>na</strong>pan-starradh gun tùr ‘s gun fheum a-<br />
bharrachd <strong>na</strong>r rathad. Chan ann mu dheidhinn<br />
“sàbhaladh” cà<strong>na</strong>n a tha seo, ach mu dheidhinn<br />
a cleachdadh.<br />
Tha Ruairidh MacIlleathain còir ann an Inbhir<br />
Nis chea<strong>na</strong> air a dhèa<strong>na</strong>mh <strong>na</strong>s soilleire <strong>na</strong> soilleir<br />
do chomhairlichean Inbhir Nis gur e a’ Ghàidhlig<br />
bun is bàrr a’ bhaile, ach a rèir choltais tha e a cheart<br />
cho math dhut a ràdh ri fear <strong>na</strong> gealaich c<strong>na</strong>p càise<br />
ithe. A dh’aindeoin ‘s gun do dh’inns Ruairidh agus<br />
iomadach neach eile dhaibh uair is uair eile gu bheil<br />
Scorgui a’ ciallachadh Sgòrr <strong>na</strong> Gaoithe, agus<br />
Dalneigh Dail an Eich agus mar sin air adhart, tha<br />
cuid dhiubh fhathast mar am madadh a thill air ais<br />
a-chum a sgeith fhèin, no mar a’ mhuc a chaidh a<br />
nighe ach a thill air ais a-chùm a h-aoirneagan anns<br />
an làthaich mar a tha an t-Abstol Peadar ga chur.<br />
Tha e smaoineachail gur e <strong>na</strong> leth-bhailtean mar<br />
gum biodh a bha a-riamh leam-leat mun Ghàidhlig,<br />
‘s ann an dòigh tha sin furasta gu leòr a thuigsinn<br />
oir bha agus tha <strong>na</strong> leth-bhailtean sin le cas<br />
a’ tighinn ‘s cas a’ falbh, le eachdraidh agus dualchas<br />
Gàidhlig ach a thionndaidh air falbh bhuaithe<br />
airson an sùil ‘s an teanga a chur ris a’ Bheurla.<br />
Nuair a cha<strong>na</strong>s mi “leth-bhailtean” tha mi cuideachd<br />
a’ ciallachadh leth-dhaoine: ‘s e sin ri ràdh an<br />
Beachd<br />
Comhairlichean spàgach<br />
cha chuireadh iad càl no<br />
curra<strong>na</strong>n<br />
Le Aonghas Pàdraig<br />
Caimbeul<br />
sluagh sin aig an robh pàrantan le Gàidhlig ach<br />
a chuir an cùl ris a’ chà<strong>na</strong>n fhèin airson iomadh<br />
adhbhar a tha glè aithnichte nis — nàire tro<br />
fhoghlam anns a’ phrìomh àite.<br />
Tha <strong>na</strong> leth-bhailtean sin, mar Inbhir Nis —<br />
‘s tha fios gu faodamaid bailtean ‘mòra’ <strong>na</strong><br />
Gaidhealtachd, leithid Steòr<strong>na</strong>bhagh agus Port Rìgh<br />
agus an t-Oban is eile a chur riutha — o chionn grunn<br />
ghinealachan a-nis air a bhith eadar dà shaoghal.<br />
Mar Jhanus le aghaidh Gàidhlig is Gallda;<br />
le eachdraidh mhòr ionmholta Ghaidhealach, ach<br />
a thog nòsan <strong>na</strong> Galldachd. Tha deagh phàirt de<br />
Ghaidhealtachd <strong>na</strong> h-Alba mar an seann chù sin air<br />
a bheil sinn uile cho eòlach a thuigeadh, ged <strong>na</strong>ch<br />
bruidhinneadh a’ Ghàidhlig.<br />
Saoilidh mi gu bheil soighnichean-rathaid<br />
air-leth cuideachail ann a bhith a’ treòrachadh an<br />
t-sluaigh (chaillte!) sin a-chum slighe cheart. An àite<br />
a bhith cosgail agus <strong>na</strong>n adhbhar airson a dhol<br />
air seachran, mar a tha cuid de chomhairlichean<br />
Baile Inbhir Nis a’ dèa<strong>na</strong>mh a-mach, bhiodh<br />
soighnichean Gàidhlig a’ dèa<strong>na</strong>mh an dearbh<br />
chaochladh: a’ foillseachadh eachdraidh fhalaichte<br />
<strong>na</strong> sgìre, a’ dèa<strong>na</strong>mh an rud a bha tàmailteach uasal<br />
agus a’ toirt seachad <strong>na</strong> teachdaireachd gur e rud<br />
uasal, prìseil anns a bheil moit aca a tha anns<br />
a’ Ghàidhlig, seach rud ìseal suarach, mar poll salach<br />
air bonn <strong>na</strong>m brògan a dh’ fheumas tu a ghla<strong>na</strong>dh<br />
às mus tig thu a-steach gu coinneamh. Ged ‘s dòcha<br />
gur e sin an fhìrinn dhaibh.<br />
Saoilidh mi gu bheil pàirt dhe seo co-cheangailte<br />
ri mar a mhìnicheas air neo mar a dh’eadartheangaicheas<br />
sinn uile ar n-eachdraidh. An e<br />
rud glòrmhor air neo an e rud suarach a thachair<br />
dhomh? An e òr no airgead a bh’ anns a’ Ghàidhlig?<br />
An e glòir no faoineas a bha anns an Somme?<br />
No ann an Viet<strong>na</strong>m, no Cùil Lodair no Iorac?<br />
Oir a rèir ‘s mar a mhìnicheas — air neo mar a<br />
dh’eadar-theangaicheas — sinn ar n-eachdraidh, bidh<br />
sinn. Ma chaidh a theagasg dhuinn gur e rud lag,<br />
seann-fhasanta a bha anns a’ Ghàidhlig, a bheil<br />
e <strong>na</strong> iong<strong>na</strong>dh gun do dh’fhàs sinn suas a’ creidsinn<br />
gur e rud lag, seann-fhasanta a bh’ innte? Ma chaidh<br />
Shakespeare is Milton is Shelley is Wordsworth is<br />
eile a mholadh dhuinn, gun guth air Donnchadh Bàn<br />
no Uilleam Ros no Mac Mhaighstir Alasdair a bheil<br />
e <strong>na</strong> iong<strong>na</strong>dh gun tèid aig cuid againn air In Xa<strong>na</strong>du<br />
did Kubla Khan/ A stately pleasure dome decree: Where<br />
Alph, the sacred river, ran/ Through caverns measureless<br />
to man/Down to a sunless sea aithris, ged <strong>na</strong>ch eil<br />
cuimhne ‘am fhathast air a’ chiad loidhne, no eile,<br />
de Bhìrlinn Chlann Ragh<strong>na</strong>ill?<br />
Ma chaidh a ràdh rinn gu bheil a’ Ghàidhlig a’<br />
bàsachadh, a bheil e <strong>na</strong> iong<strong>na</strong>dh sam bith gur ann<br />
mar sin a tha sinn ga làimhseachadh? Nach eil an<br />
saoghal gu lèir co-dhiù a’ bàsachadh? Nach tig a’<br />
ghrian à sealladh aon latha dorch’ air choreigin? Ach<br />
chan eil sin a’ ciallachadh gu bheil sinn uile a’ dol<br />
mu chuairt ag ocha<strong>na</strong>ich ‘s ag acha<strong>na</strong>ich le <strong>na</strong><br />
plaideachan os cionn ar cinn. Mar sin leis<br />
a’ Ghàidhlig: <strong>na</strong>ch eil a cheart uimhir dòchais mu<br />
timcheall ‘s a tha mu thimcheall rud sam bith eile?<br />
Nach eil i a cheart cho beò, aig a’ mhio<strong>na</strong>id seo,<br />
an-diugh fhèin, dìreach an-dràsta, ‘s a tha a’<br />
ghrian a tha mi a’ faicinn shuas anns <strong>na</strong> speuran,<br />
no mo lea<strong>na</strong>bh beag Eòsaph a tha a’ ruith timcheall<br />
an taighe, air neo sìthea<strong>na</strong>n beaga an earraich a tha<br />
mi a chea<strong>na</strong> a’ faicinn a’ priobadh tron talamh?<br />
O, tha fhios ‘am gum faodadh a’ ghrian a dhol<br />
às a-màireach air neo gum faodadh reothadh<br />
tighinn a-nochd a chuireadh às dha <strong>na</strong> sìthea<strong>na</strong>n<br />
beaga, ach chan eil an sin ach dìreach dòigh (aon<br />
dòigh) air sealltainn air, agus chan e an sealladh as<br />
fheàrr. Chan eil ann ach ficsean an aghaidh ficsein,<br />
agus ‘s fheàrr leam fhathast ficsean an dòchais<br />
is ficsean saorsainn seach ficsean an eu-dòchais<br />
no ficsean a’ bhàis.<br />
‘S ann airson sin a tha mi air fàs cho dèidheil air<br />
an t-seann òran ‘Fiollaigean’ air a bheil mi air a bhith<br />
a’ coimhead ‘s ag ionnsachadh an-seo a chionn<br />
latha no dhà. Tha mi a’ dèa<strong>na</strong>mh oidhirp eadartheangachadh<br />
a dhèa<strong>na</strong>mh air airson fo-thiotalan<br />
airson sreath ùr ceangailte ri òrain a tha BBC<br />
Craoladh <strong>na</strong>n Gaidheal a’ deasalachadh an-dràsta,’s<br />
a bhios a’ dol a-mach a dh’aithghearr an dà chuid<br />
air rèidio agus telebhisean. Chan eil teagamh sam<br />
bith agam <strong>na</strong>ch bi iad fìor mhath ‘s gun cuir iad <strong>na</strong>r<br />
cuimhne cho fìor bhrèagha ‘s cho fìor ealanta agus<br />
cho fìor èibhinn ‘s co-aimsireil cuideachd ‘s a tha<br />
ar n-òrain.<br />
A rèir choltais ‘s e duine àraidh iongantach a bh’<br />
ann am Fiollaigean agus ‘s dòcha <strong>na</strong>ch eil fìrinn, no<br />
ficsean, <strong>na</strong>s fheàrr againn ann an saoghal <strong>na</strong><br />
Gàidhlig <strong>na</strong> an fhìrinn no an fhicsean ainmeil a chaidh<br />
a chruthachadh mu thimcheall. Ged a tha an t-òran<br />
fhèin còrr is ceud bliadh<strong>na</strong> dh’aois tha e cho<br />
contemporary is cho geur ri bàrdachd sam bith a tha<br />
mise faicinn mum thimcheall an-diugh. Tha e mar<br />
rud a sgrìobhadh Graham Greene, agus on a tha<br />
mi air fàs cho dèidheil air an sgrìobhadh aige-san<br />
anns an latha th’ ann cha b’ urrainn dhomh moladh<br />
<strong>na</strong>s motha a dhèa<strong>na</strong>mh. ‘S dòcha fiù ‘s gum faodadh<br />
e seasamh mar shamhla de aoir air Blair/Bush<br />
no ‘s dòcha air cuid de chomhairlichean Baile<br />
Mòr Inbhir Nis:<br />
Bha dùil gum bu chean<strong>na</strong>iche mòr thu<br />
As an robh stòr neo-chumant’<br />
Gu facas do phoc ann an òrdugh<br />
Siubhal air tòir <strong>na</strong>n luideagan.<br />
Thog thu taigh-geal ann an Arnol<br />
As an robh àird neo-chumanta<br />
Staidhrichean cama le sgàthan<br />
As an rum-àrd aig Fiollaigean.<br />
agus<br />
Dhiùilt sibh soighnichean Gàidhlig<br />
A chur suas as a bhail’ againn —<br />
B’ fheàrr leibh droch bhoighean <strong>na</strong> Beurla<br />
Seach ainmean ceart air <strong>na</strong> rathaidean.<br />
B’ fheàrr leibh Merkinch is Culcabock,<br />
Seach Innis <strong>na</strong>n Each ‘s Cùl Càbaig,<br />
‘S fheàrr leibh droch spelling <strong>na</strong> Beurla<br />
Seach litreachadh coileant’ <strong>na</strong> Gàidhlig.<br />
“air a dhèa<strong>na</strong>mh <strong>na</strong>s soilleire<br />
<strong>na</strong> soilleir do chomhairlichean<br />
Inbhir Nis gur e a’ Ghàidhlig<br />
bun is bàrr a’ bhaile, ach a rèir<br />
choltais tha e a cheart cho<br />
math dhut a ràdh ri fear <strong>na</strong><br />
gealaich c<strong>na</strong>p càise ithe<br />
Tha tùs Gàidhlig glè fhollaiseach air mòran de dh’ainmean sràidean baile Inbhir Nis — a dh’aoidheoin dè a<br />
tha cuid a’ chomhairlichean ag ràdh
An Gàidheal Ùr, <strong>Am</strong> Màrt 2005 9<br />
A’ sìneadh làimh de chàirdeas thairis<br />
Sruth <strong>na</strong> Maoile<br />
Chan eil fad sam bith cho chaidh Alasdair Caimbeul ainmeachadh mar oifigear Iomairt Cholm Cille ann an Alba.<br />
Ann an seo tha e a’ mìneachadh <strong>na</strong> tha fa-near dha agus feallsa<strong>na</strong>chd <strong>na</strong> h-iomairt fhèin...<br />
Tha Pàrlamaid <strong>na</strong>n Oile<strong>na</strong>ch <strong>na</strong> fhìor eisimpleir air fear de phròiseactan soirbheachail <strong>na</strong> h-Iomairt agus (chun làimh<br />
dheis) Alasdair Caimbeul e fhèin<br />
Bho chaidh Iomairt Cholm Cille<br />
a stèidheachadh ann an 1997 le<br />
Ceann-suidhe <strong>na</strong> h-Èireann aig<br />
an àm, Máire Ní Róibín, agus Brian<br />
MacUilleim, a bha <strong>na</strong> mhinistear<br />
airson <strong>na</strong> Gàidhlig, tha an Iomairt air<br />
taic a thoirt do chòrr ‘s 100 pròiseact<br />
a dh’ao<strong>na</strong>-ghnothaich gus <strong>na</strong><br />
ceanglaichean eadar Gaidheil <strong>na</strong> h-Alba<br />
is <strong>na</strong> h-Èireann a neartachadh.<br />
Bha <strong>na</strong> ceanglaichean seo riamh ann,<br />
bho àm Chaluim Chille fhèin gu<br />
dearbh, ach bha iad air lagachadh tro<br />
<strong>na</strong> linntean agus bha faireachdainn ann<br />
gu robh feum air misea<strong>na</strong>raidhean ùra<br />
a bhros<strong>na</strong>icheadh iad às ùr. ‘S e sin a<br />
thachair. Agus eadar ceanglaichean<br />
coimhears<strong>na</strong>chd leithid <strong>na</strong> bh’ ann<br />
eadar Co<strong>na</strong>mara is Nis, cruinneachaidhean<br />
òigridh mar Phàrlamaid<br />
<strong>na</strong>n Oilea<strong>na</strong>ch, tachartasan ciùil,<br />
sgoiltean samhraidh dràma,<br />
rannsachadh, clasaichean Gaeilge is<br />
Gàidhlig, Leabhar Mòr <strong>na</strong> Gàidhlig<br />
agus iomadh rud eile, tha Iomairt<br />
Cholm Cille air tòrr a chur ri<br />
daingneachadh <strong>na</strong>n dlùth dhàimh a th’<br />
ann eadar luchd-labhairt <strong>na</strong> Gàidhlig<br />
is luchd-labhairt <strong>na</strong> Gaeilge.<br />
Tha an Iomairt a’ faicinn mar a tha<br />
co-obrachadh eadar <strong>na</strong> dùthchan<strong>na</strong>n<br />
is <strong>na</strong> coimhears<strong>na</strong>chdan a’<br />
neartachadh a’ chà<strong>na</strong>in anns gach àite<br />
agus a’ toirt misneachd is lùths do luchdlabhairt<br />
mhion-chà<strong>na</strong><strong>na</strong>n. Tha seo<br />
gu h-àraidh follaiseach le clann. Tha<br />
an Iomairt air taic a thoirt do ghrunn<br />
thursan sgoile eadar Èirinn is Alba far<br />
am bi clann a tha faighinn Foghlam tro<br />
Mheadhan <strong>na</strong> Gàidhlig is Foghlam tro<br />
Mheadhan <strong>na</strong> Gaeilge a’ tighinn<br />
còmhla. Cho luath ‘s thig Gaidheil à<br />
Alba is Èirinn còmhla tha iad mothachail<br />
air cho coltach ri chèile ‘s a tha<br />
an cultar aca, agus gu ìre cho coltach<br />
ri chèile ‘s a tha <strong>na</strong> cà<strong>na</strong><strong>na</strong>n aca. Ach<br />
aig an aon àm tha <strong>na</strong> h-ao<strong>na</strong> dhaoine<br />
a’ tuigsinn <strong>na</strong> tha eadar-dhealaichte<br />
eatarra agus mar a dh’ fhaodadh iad<br />
ionnsachadh bho chàch a chèile.<br />
Bha an dà phuing sin air an dearbhadh<br />
le turas a chuir ICC air dòigh<br />
dìreach ron Nollaig nuair a chaidh buidheann,<br />
le Brian MacUilleim air a ceann,<br />
à Alba a Bhaile Atha Cliath airson barrachd<br />
fhaighinn a-mach mu Fhoghlam<br />
tro Mheadhan <strong>na</strong> Gaeilge, gu h-<br />
àraidh aig ìre àrd-sgoile. ‘S e rud a bhuail<br />
òirnn uile à Alba, cho mòr ‘s a tha <strong>na</strong><br />
h-àireamhan aca s<strong>na</strong> h-àrd-sgoiltean<br />
ann an Èirinn: mìltean de sgoilearan<br />
a’ dèa<strong>na</strong>mh cha mhòr a h-uile cuspair<br />
tro mheadhan <strong>na</strong> Gaeilge. Ach an uair<br />
sin fhuair sin a-mach gu robh <strong>na</strong> h-aon<br />
dhuilgheadasan fhathast aca a thaobh<br />
stuthan teagaisg ‘s aig aman<strong>na</strong>n dìth<br />
thidsearan. Cuideachd thàinig e am follais<br />
gu robh ‘s dòcha suidheachadh <strong>na</strong>s<br />
fheàrr againne tro mheadhan <strong>na</strong><br />
Gàidhlig a thaobh cùraim is foghlaim<br />
fo aois sgoile <strong>na</strong> th’ acasan tro mheadhan<br />
<strong>na</strong> Gaeilge. Mhol tòrr dhaoine,<br />
stiùirichean foghlaim <strong>na</strong>m measg, a bha<br />
air an turas cho feumail ‘s a bha e, ach<br />
an uair sin bha iad a’ faighneachd dè<br />
an ath cheum. Bha feadhainn dhiubh<br />
a’ bruidhinn air daoine às Èirinn a thoirt<br />
a-<strong>na</strong>ll a dh’Alba airson òraidean a<br />
lìbhrigeadh aig co-labhairt air Foghlam<br />
tro Mheadhan <strong>na</strong> Gàidhlig. Bha<br />
feadhainn eile ag ràdh cho math ‘s a<br />
bhiodh e barrachd ionnsachadh bho<br />
Èirinn a thaobh Foghlam tro Mheadhan<br />
<strong>na</strong> Gaeilge aig ìre àrd-sgoile gu h-<br />
àraidh às dèidh do Chomhairle Baile<br />
Ghlaschu aontachadh gu bheil iad dol<br />
a stèidheachadh a’ chiad àrd-sgoil<br />
Ghàidhlig.<br />
Seo deagh eisimpleir dhen obair aig<br />
Iomairt Cholm Cille. Tha sinn air<br />
daoine a thoirt còmhla, daoine a tha<br />
eòlach air agus an sàs ann am Foghlam<br />
tro Mheadhan <strong>na</strong> Gàidhlig is<br />
Gaeilge, agus tha sinn a-nis an dùil togail<br />
air an seo agus co-obrachadh <strong>na</strong>s<br />
dlùithe a bhros<strong>na</strong>chadh a bhios <strong>na</strong><br />
chuideachadh ann an raon chudthromach<br />
do luchd-labhairt mhion-chà<strong>na</strong><strong>na</strong>n.<br />
Tha Iomairt Cholm Cille cuideachd<br />
gu mòr airson gum biodh buidheann<br />
de dhaoine ann aig a bheil Gàidhlig<br />
<strong>na</strong> h-Alba is Gàidhlig <strong>na</strong> h-Èireann. Tha<br />
sinn air grunn chlasaichean a chur air<br />
dòigh mu thràth, agus bha ‘Glaschu <strong>na</strong>n<br />
Gaidheal’ ann sa Ghearran. San<br />
tachartas shònraichte seo, chaidh<br />
cèilidh ‘s clasaichean a chumail ann an<br />
Glaschu far an robh Gaidheil à Alba<br />
is Èirinn a’ tighinn còmhla ann an Io<strong>na</strong>d<br />
<strong>na</strong> Pìobaireachd sa bhaile.<br />
Dòigh eile anns a bheil sinn a’ bros<strong>na</strong>chadh<br />
barrachd co-thuigse is coobrachadh<br />
‘s e sin tro litreachas. Tha<br />
ICC air tòrr taic a thoirt dhan Leabhar<br />
Mhòr, a tha air aithne shònraichte<br />
a bhuileachadh air bàrdachd<br />
<strong>na</strong> Gàidhlig ‘s <strong>na</strong> Gaeilge. Cuideachd<br />
tha an Iomairt a’ toirt taic dhan Guth<br />
— iris bhàrdachd Ghàidhlig a tha Rody<br />
Gorman a’ deasachadh. Tha An Guth<br />
a’ toirt cothrom do bhàird ann an Alba<br />
is Èirinn an stuth ùr aca fhoillseachadh<br />
ann an leabhar a tha sealltainn cho<br />
torach ‘s a tha gach taobh de Shruth<br />
<strong>na</strong> Maoile, agus a tha toirt cothrom do<br />
dhaoine coimeas a dhèa<strong>na</strong>mh eadar<br />
nua-bhàrdachd anns gach dùthaich.<br />
Agus am- bliadh<strong>na</strong> tha bàird<br />
Ghàidhlig, bàird Ghaeilge is bàird<br />
Ghaelg gu bhith farpais ri chèile airson<br />
a’ chiad uair.<br />
Tha mi fhìn a’ faireachdainn gur e<br />
fìor dheagh chomharra a th’ ann nuair<br />
a tha daoine a’ tighinn an-àirde le<br />
<strong>na</strong> beachdan aca fhèin, agus nuair a<br />
tha a’ mhisneachd aca airson <strong>na</strong><br />
beachdan seo a chur an cèill agus iarraidh<br />
air buidheann mar ICC taic a<br />
thoirt dhaibh. Ach an uair sin, bu chòir<br />
buan<strong>na</strong>chdan mairean<strong>na</strong>ch a thighinn<br />
às <strong>na</strong> beachdan is pròiseactan seo. Agus<br />
‘s e sin ao<strong>na</strong>n dhe <strong>na</strong> rudan airson a<br />
bheil ICC an còmh<strong>na</strong>idh a’ strì: faighinn<br />
luach às an airgead a tha iad a’ cosg.<br />
Rud a tha math mu ICC: ma tha cuideigin<br />
a’ smaoineachadh gu bheil beachd<br />
math aca a thaobh dè an dòigh as fheàrr<br />
<strong>na</strong> h-amasan againn a choilea<strong>na</strong>dh faodaidh<br />
iad iarrtas-maoineachaidh a<br />
chur a-staigh airson a’ phròiseact a thoirt<br />
gu buil.<br />
Ann am beagan bhliadh<strong>na</strong>ichean,<br />
tha an Iomairt air saothair mhòr a<br />
dhèa<strong>na</strong>mh gus <strong>na</strong> ceanglaichean eadar<br />
Gaidheil ann an Alba is Èirinn a<br />
neartachadh. Ach ‘s iad <strong>na</strong> Gaidheil<br />
fhèin a tha air tòrr dhen obair seo a<br />
dhèa<strong>na</strong>mh. A thaobh dè tha ron<br />
Iomairt: ged a tha tòrr bheachdan aig<br />
ICC fhèin a thaobh foghlaim, an eaconomaidh,<br />
<strong>na</strong>n ealain, cultair is eile,<br />
tha e gu mòr an urra ris a’ mhòr shluagh<br />
cuideachd agus cho cruthachail ‘s<br />
a iad fhèin. Airson tuilleadh fiosrachaidh<br />
air Iomairt Cholm Cille<br />
faicibh www.colmcille.net.
An Gàidheal Ùr, <strong>Am</strong> Màrt 2005<br />
10<br />
“Aig Cridhe ar Ciùil” a’ ruith thairis<br />
air trì siostaman sgaoilidh<br />
Feuch <strong>na</strong>ch caill sibh Aig Cridhe ar Ciùil — sreath<br />
ùr trì-fhillte bho BBC Craoladh <strong>na</strong>n Gaidheal<br />
mu bheartas <strong>na</strong>n òran Ghàidhlig, a’ tòiseachadh<br />
a-nochd (Diardaoin 10 Màrt) air an telebhisean, air<br />
an rèidio agus air an eadar-lìon.<br />
S<strong>na</strong> ochd seachdainean a tha romhainn, seallaidh<br />
<strong>na</strong> prògraman a chithear air BBC a Dhà Alba, BBC<br />
Radio <strong>na</strong>n Gaidheal agus bbc.co.uk/alba, air <strong>na</strong> h-òrain<br />
agus an dlùth cheangal a tha eadar òrain, cà<strong>na</strong>n,<br />
dùthaich, agus sluagh. Gach seachdain seallaidh <strong>na</strong><br />
prògraman air cuid de <strong>na</strong> prìomh chuspairean a tha<br />
rin lorg ann an òrain Ghàidhlig, leithid Cogadh, Àbhachdas,<br />
Gaol-dùthcha agus Creideamh, agus san 2<br />
mhìos a tha romhainn gheibhear ath-shùil air saoghal<br />
<strong>na</strong>n òran Ghàidhlig tro <strong>na</strong> sreathan eadar-dhealaichte<br />
seo.<br />
‘S e Calum Dòmh<strong>na</strong>llach bho Runrig a tha ag aithris<br />
san t-sreath telebhisein, agus chithear am prògram<br />
aig 1900 gach feasgar Diardaoin air BBC a Dhà Alba<br />
(a’ tòiseachadh a-nochd, Diardaoin Màrt).<br />
‘S e turas ciùil air leth a bhios an seo le measgachadh<br />
sònraichte de dh’òrain a chaidh a chlàradh às ùr, seann<br />
chlàraidhean cliùiteach, fiosrachadh, beachdan<br />
pearsanta, sgeulachdan, agus dreach dhealbh a bhios<br />
sìmplidh ach cumhachdach aig an aon àm. Gu dearbha<br />
tha sinn an dùil gum faighear an t-sreath an dà<br />
chuid misneachail agus bros<strong>na</strong>chail. Thar an<br />
t-sreatha gheibhear dreachan ùra air òrain —<br />
cuid air a bheilear eòlach, ‘s cuid a bhios ùr dhuibh<br />
— is sàr sheinneadairean <strong>na</strong> Gàidhlig a’ gabhail pàirt.<br />
‘S e Gaol cuspair a’ chiad phrògraim, agus tha òrain<br />
againn bho Jen<strong>na</strong> Chuimea<strong>na</strong>ch, Màiri An<strong>na</strong> NicUalraig,<br />
Mairead Nic’IllFhaolain agus Rao<strong>na</strong>id Walker.<br />
Cluinnear an t-sreath rèidio aig 1030 gach madainn<br />
Disathairne air BBC Radio <strong>na</strong>n Gaidheal. Anns a’<br />
chiad phrògram air Disathairne 12 Màrt, bidh Aonghas<br />
Phàdraig Caimbeul a’ bruidhinn ri Mòrag<br />
Dhòmh<strong>na</strong>llach mu <strong>na</strong> h-òrain gaoil as fheàrr leis fhèin,<br />
is Julie Fowlis is Pòl MacCaluim a’ seinn <strong>na</strong>n òran.<br />
Chaidh am prògram a chlàradh aig Taigh-tasgaidh Chill<br />
Don<strong>na</strong>in air aoigheachd aig Comann Eachdraidh Uibhist<br />
a Deas.<br />
Cuimhnichibh air <strong>na</strong> làithean seo gach seachdain<br />
bho 10 Màrt (an diugh) ma-thà — Aig Cridhe ar Ciùil<br />
• Air an telebhisean gach Diardaoin aig 1900 air BBC<br />
a Dhà Alba.<br />
• Air an rèidio gach Disathairne aig 1030 air BBC<br />
Radio <strong>na</strong>n Gaidheal.<br />
• Agus air an làraich-lìn shònraichte — bbc.co.uk/<br />
aigcridhearciuil An dòchas gun còrd e ribh! Leigibh<br />
fios thugam.<br />
Seumas Mac an t-Sagairt..Riochdaire<br />
Air an eadar-lìon, air an rèidio agus air an telebhisein, gheibh<br />
an luchd-èisteachd cothrom gu leòr air an t-sreath ùr.<br />
LÀ NA SRÒINE<br />
DEIRGE AIR<br />
BBC RADIO<br />
NAN GAIDHEAL<br />
‘S<br />
e Coinneach MacIomhair is coireach. “<strong>Am</strong> faod<br />
mise,” ars esan ‘ 2gu4 a dhèa<strong>na</strong>mh?’ agus sinn a’<br />
bruidhinn air amaideas a b’ urrainn dhuinn a bhith<br />
ris air Là <strong>na</strong> Sròine Deirge airson Comic Relief. Chan eil<br />
fhios againn an robh e dha-rìribh ach tha e nis dha-rìribh<br />
dol am measg <strong>na</strong>n clàr airson a thaghadh-ciùil a thoirt<br />
dhuinn. (Ach b’ fheudar dhuinn a dhiùltadh nuair a dh’iarr<br />
e Des o’ Connor. Duilich Des. ) Ach, hoi, cò dheigheadh<br />
an àite Choinnich? “Mise, mise, mise!” arsa Niall-Iain agus<br />
e air a ghlùinean. (Tha am balach furast’ a riarachadh.)<br />
Chuir sinn an uairsin <strong>na</strong> bh’ air fhàgail de chlann ‘icDhòmh<strong>na</strong>ill<br />
troimhe-chèile .<br />
Chaidh Mòrag a chur gu <strong>na</strong> <strong>na</strong>idheachdan ( tuilleadh<br />
mun sin a-rithist), Seumas gu <strong>na</strong> h-òrain agus Cathy, uill,<br />
thug sinn cuireadh do Mhac’illemhìcheil a bhith air<br />
aoigheachd air a’ phrògram aige fhèin agus ‘s e esan a bhios<br />
a’ freagairt <strong>na</strong>n ceist agus Cathy gan cur air. (Ma bhios<br />
briseadh-puirt orra airson port ‘s e mìorbhail a bhios ann.)<br />
Bha sin a-rèisd an là air a chur air dòigh ach beàrn aig<br />
meadhan-là agus cò b’fheàrr a chuireadh duine<br />
a ghàireachdainn an teis mheadhan a h-uile duine a th’<br />
ann ach Derek “Pluto” Moireach agus a chàirdean<br />
bho RanDan. Dà uair a thìde le cothrom <strong>na</strong> fèinne agus<br />
<strong>na</strong>idheachdan <strong>na</strong>ch cuala sibh a leithid air Radio <strong>na</strong>n<br />
Gaidheal. Chan eil duine sàbhailt’! ‘S chan eil Caithream<br />
Ciùil, Aileag no <strong>na</strong> Dùrachdan a-mach às a bharrachd agus<br />
iad sin cuideachd a’ toirt an dreach fhèin air cùisean.<br />
Là mòr far am faod rud sam bith tachairt. Feuch gun<br />
cuir sibh ur làmh nur pòcaid airson beagan airgead a chur<br />
ri Comic Relief. Gheibh sibh an tuilleadh fiosrachaidh mu<br />
Là <strong>na</strong> Sròine Deirge air www.rednoseday.com.<br />
Là <strong>na</strong> Sròine Deirge air BBC Radio <strong>na</strong>n Gaidheal,<br />
Dihaoine 11mh den Mhàirt.<br />
103.5 - 105 FM
An Gàidheal Ùr, <strong>Am</strong> Màrt 2005 11<br />
Comhairle <strong>na</strong>n Eilean<br />
Taigheadas <strong>na</strong> Comhairle<br />
Thèid faisg air £100 millean a chosg air leasachadh taigheadais<br />
gu ìre <strong>na</strong> 21mh linne anns <strong>na</strong> h-Eilea<strong>na</strong>n Siar ri linn ‘s gun deach<br />
stoc taigheadais <strong>na</strong> Comhairle a chur a-null gu Co-chomann<br />
Taigheadais Innse Ghall, (HHP), buidheann thaigheadais<br />
neo-phrothaideach. B’ e sin an teachdaireachd a thàinig bho<br />
HHP an dèidh dhaibh am pla<strong>na</strong>-gnìomhachais aca a thoirt seachad<br />
dhan Chomhairle.<br />
Maoinichidh am prògram-tasgaidh tomadach, a thig an gnìomh<br />
ma bhòtas luchd-màil <strong>na</strong> Comhairle airson an atharrachaidh,<br />
leasachaidhean thaighean, seirbheis càraidh <strong>na</strong>s fheàrr agus prògram<br />
ùr-thogail a thogas còrr air 270 taigh ruigsinneach anns<br />
<strong>na</strong> h-Eilea<strong>na</strong>n Siar. Ri linn a’ phrògraim ùr-thogail seo thèid<br />
taighean ùra so-ruigsinneach an-àirde airson a’ chiad uair ann<br />
an còrr is deich bliadh<strong>na</strong> is coinnichidh iad an ìre àrd<br />
fheumalachd thaigheadais a th’ air feadh <strong>na</strong>n eilean.<br />
Tha pla<strong>na</strong> gnìomhachais HHP a’ cur mholaidhean air adhart<br />
airson stoc taigheadais <strong>na</strong> Comhairle gu h-iomlan de mu<br />
1900 dachaigh a chur a-null gu seilbh choimhears<strong>na</strong>chd HHP.<br />
Tha <strong>na</strong> pla<strong>na</strong>ichean — ma gheibh iad aonta <strong>na</strong> Comhairle agus<br />
Riaghaltas <strong>na</strong> h-Alba — a’ toirt geallta<strong>na</strong>s do luchd-màil air<br />
màil so-ruigsinneach, còraichean tèarainte, a thuilleadh air a’<br />
phrògram tasgaidh ioma-mhillein. Tha iad cuideachd a’<br />
mìneachadh mar a bheir an co-chomann ùghdarras do luchdmàil<br />
ann a bhith tighinn gu co-dhù<strong>na</strong>idhean, le luchd-màil <strong>na</strong>m<br />
buill air prìomh bhòrd co-dhù<strong>na</strong>idhean HHP.<br />
A’ bruidhinn aig gabhail-thairis a’ phla<strong>na</strong>-gnìomhachais thuirt<br />
ceann-suidhe HHP Seòras Lonie, tha a h-uile duine aig HHP<br />
air a bhith ag obair cruaidh air a’ phla<strong>na</strong>-gnìomhachais seo, a<br />
tha a’ riochdachadh àm ùr do thaigheadas sòisealta anns <strong>na</strong> h-<br />
Eilea<strong>na</strong>n Siar. Tha sinn gu tur làidir ann a bhith a’ dèa<strong>na</strong>mh<br />
atharrachaidhean bu<strong>na</strong>iteach ann an seirbheis an taigheadais.<br />
Tha a’ bhuidheann seo airson luchd-màil a chur an toiseach,<br />
le riochdairean bho luchd-màil <strong>na</strong>m buill den phrìomh bhòrd<br />
is de bhùird roinne, a’ dèa<strong>na</strong>mh cinnteach gun tèid co-dhù<strong>na</strong>idhean<br />
airson luchd-màil a dhèa<strong>na</strong>mh le luchd-màil.<br />
Bheir co-dhù<strong>na</strong>dh cinnteach le luchd-màil aig a’ bhaileat<br />
an cothrom dhuinn tòiseachadh a’ togail dhachaighean ùra riata<strong>na</strong>ch<br />
agus cothrom prògraman càraidh is leasachaidh a thoirt<br />
air adhart dhan luchd-màil a th’ againn.<br />
Le fiachan an taigheadais air am pàigheadh bidh an cothrom<br />
<strong>na</strong>ch tig glè thric againn airson fìor bhuaidh a thoirt air ar coimhears<strong>na</strong>chdan.<br />
A’ cur fàilt’ air <strong>na</strong> molaidhean thuirt Aonghas Caimbeul, iar<br />
neach-gairm <strong>na</strong> Comhairle, tha mi a’ cur meal an <strong>na</strong>idheachd<br />
air HHP airson <strong>na</strong> h-obrach chruaidh a chuir iad, gu follaiseach,<br />
a-steach ann a bhith a’ leasachadh am molaidhean an dèidh<br />
dhaibh cuireadh fhaighinn bhon Chomhairle am pla<strong>na</strong>ichean<br />
a chur air adhart airson gabhail thairis stuic. Tha sinn a-nis airson<br />
dèa<strong>na</strong>mh cinnteach gu bheil molaidhean HHP a’ toirt <strong>na</strong>n<br />
cothroman as fheàrr do luchd-màil.<br />
Feumar cuideachd a thuigsinn <strong>na</strong>ch tachair gabhail-thairis<br />
is a’ bhuan<strong>na</strong>chd a thig <strong>na</strong> lùib mura bhòt a’ mhòr-chuid den<br />
luchd-màil a bhòtas air a shon sa bhaileat neo-eismeileach dìomhair<br />
a ghabhas àite as t-samhradh. Chan urrainn dhan Chomhairle<br />
am pasgan ionmhais seo a mhaidseadh. Ma bhòtas luchdmàil<br />
air a shon tha cothrom ann air sochairean, chan ann a-mhàin<br />
dha luchd-màil ach dhan eaconomaidh io<strong>na</strong>dail san fharsaingeachd,<br />
a’ cruthachadh obraichean ann an togail agus an<br />
gnìomhachasan co-cheangailte eile.<br />
Comhairle <strong>na</strong>n Eilean<br />
Siar<br />
CUIMHNEACHAIN<br />
PHRÌSEIL<br />
(PRECIOUS MEMORIES)<br />
Aonghas Caimbeul agus Seòras Lonie bhon chomhairle<br />
Leabhar air a dheasachadh le Dìleas,<br />
Compa<strong>na</strong>idh Iomairt Sgoil Sir E Scott.<br />
Bidh caochladh sgeulachdan san leabhar seo<br />
bho air feadh Na Hearadh.<br />
San leabhar againn, tha sgeulachdan pearsanta,<br />
sgeulachdan èibhinn, uirsgeulan is fionnsgeulan,<br />
seann chleachdaidhean, beul-aithris agus<br />
sgeulachdan spioradail.<br />
Tha an leabhar dà-chà<strong>na</strong><strong>na</strong>ch agus bidh<br />
dealbhan is aithrisean ann.<br />
Tha an leabhar againn a’ cosg £8.95. agus tha<br />
eàrlais airson an leabhar againn a chean<strong>na</strong>ch<br />
ri fhaighinn cuideachd.<br />
Faodar an leabhar òrdachadh bho<br />
www.dileas.org.uk<br />
no le sgrìobhadh gu<br />
Dìleas<br />
Sgoil Sir E Scott<br />
An Tairbeart<br />
Eilean <strong>na</strong> Hearadh<br />
Air neo le fòn a chur gu<br />
0790 191 4382<br />
Gheibhear an leabhar seo ri chean<strong>na</strong>ch<br />
cuideachd ann am bùithtean<br />
SGEAMA CEUMNACHAIDH<br />
NA H-EILEANAN AN IAR<br />
AGUS A’ GHAIDHEALTACHD<br />
A’ leantainn air cho soirbheachail sa bha Sgeama <strong>na</strong> bliadh<strong>na</strong> an uiridh tha<br />
Comunn <strong>na</strong> Gàidhlig a-nise a’ sireadh ùidh bho oilea<strong>na</strong>ich a tha an dùil<br />
ceum<strong>na</strong>chadh air an t-Samhradh seo airson pàirt a ghabhail ann an Cothrom<br />
Obrach Bliadh<strong>na</strong> anns Na h-Eilea<strong>na</strong>n an Iar no air Ghaidhealtachd a’<br />
tòiseachadh san Lù<strong>na</strong>stal 2005. Aig an ìre seo bidh e an urra ri<br />
maoineachaidh bho Bhòrd <strong>na</strong> Gàidhlig, Iomairt <strong>na</strong> Gaidhealtachd is <strong>na</strong><br />
Comhairlean Io<strong>na</strong>dail agus an ìre ùidh bhon luchd ceum<strong>na</strong>chaidh.<br />
➻ A bheil sibh an dùil cùrsa Colaiste no Oilthigh a chrìoch<strong>na</strong>chadh?<br />
➻ A bheil sibh a’ lorg obair far am bidh sibh a’ cuir <strong>na</strong> sgilean agus an eòlas<br />
agaibh an sàs còmhla ri buidheann a tha cleachdadh <strong>na</strong> Gàidhlig anns <strong>na</strong> h-<br />
Eilea<strong>na</strong>n an Iar no air Ghaidhealtachd?<br />
➻ <strong>Am</strong> bu chaomh leibh cothrom obrach ann an raointean leithid craoladh,<br />
rannsachadh, ria<strong>na</strong>chd, teicneòlas, margaidheachd no ealan?<br />
➻ Dè mar a chòrdadh tuarastal bhliadh<strong>na</strong>il £15,000.00 ruibh?<br />
Ma tha ùidh agaibh ann an seo <strong>na</strong>ch fhàg sibh teachdaireachd againn aig:<br />
www.c<strong>na</strong>g.org.uk/ agus bheir sinn tuilleadh fiosrachadh dhuibh nuair a<br />
gheibh sinn dearbhadh air maoineachadh an Sgeama.
C<br />
M<br />
Y<br />
K<br />
122 An Gàidheal Ùr, <strong>Am</strong> Màrt 2005
Change language