IV. Dzieci odkrywajÄ i badajÄ przyrodÄ

Dzieci odkrywajà 

i badajà przyrod´

DROGA DO MOJEGO 

PRZEDSZKOLA 

Grupa wiekowa: 5 – 6-latki. 

Cele 

Dziecko: 

• zdobywa orientacj´ w terenie, 

• wymienia narzàdy zmys∏ów (oko, ucho, nos, r´ka), 

• wykorzystuje zmys∏y (np. s∏uch, wćh, dotyk) do obserwacji Êrodowiska. 

Metody: pokaz, obserwacja, w∏asne doÊwiadczenia, dzia∏alnoÊç plastyczna, elementy pedagogiki 

zabawy. 

Materia∏y: ilustracje przedstawiajàce kilka scen, przedmiotów, jakie dzieci spotykajà najcz´- 

Êciej w drodze do przedszkola, ma∏e kartki papieru, d∏uga kartka papieru wyci´ta z papieru 

szarego, symbole przedstawiajàce narzàdy zmys∏ów (oko, ucho, r´ka, nos) na czterech 

du˝ych arkuszach papieru i wi´ksza iloÊç na ma∏ych kartkach, pocztówki, zdjćia swojej 

miejscowoÊci. 

Przebieg zaj´ç 

I Cz´Êç wst´pna 

1. „Maszerujà dzieci drogà” – zabawa z piosenkà inscenizowana ruchem. 

2. „Moje miasto” – rozmowa na podstawie przyniesionych pocztówek, zdj´ç miasta lub osiedli, 

w których dzieci mieszkajà. 

3. Komentujà to co widzà, zadajà pytania dotyczàce niektórych miejsc. 

II Cz´Êç g∏ówna 

1. Droga z domu do przedszkola. 

Nauczycielka rozk∏ada ilustracje ró˝nych przedmiotów, rzeczy, które dzieci mogà spotkaç 

w drodze do przedszkola, np. budynki (bloki, domy, sklepy, dworzec PKP, PKS), ulice, 

samochody, drzewa, zwierz´ta, p∏ot itp. Po kilku minutach zachća do rozmowy: 

Przypomnijcie sobie tras´, jakà ka˝de z was przebywa z domu do przedszkola. 

2. Co widzimy, s∏yszymy, czujemy? 

Jaki znaczek mo˝emy wymyÊliç, aby oznaczaç rzeczy, które: 

- widzimy (oko), 

- czujemy (nos), 

- których dotykamy (r´ka). 

Nauczycielka prezentuje rysunki oka, r´ki, nosa. 

3. Zabawa metodà pedagogiki zabawy „Gimnastyka”. 

„Gimnastyka dobra sprawa, dla nas wszystkich to zabawa. 

Rće w gór´, w przód i w bok, sk∏on do przodu, w gór´ skok. 

G∏owa, ramiona, kolana, pi´ty – kolana, pi´ty, kolana, pi´ty. 

Poradnik instruktora Programu ekozespo∏ów w edukacji elementarnej 4.1

G∏owa, ramiona, kolana, pi´ty –oczy, usta, uszy, nos. 

G∏owa, ramiona, kolana, pi´ty – kolana, pi´ty, kolana, pi´ty. 

G∏owa, ramiona, kolana, pi´ty –oczy, usta, uszy, nos. 

4. U∏o˝enie wspólnej drogi do przedszkola z wykorzystaniem ilustracji. 

Oznakowanie symbolami przedstawiajàcymi narzàdy zmys∏ów. 

• Teraz wspólnie u∏o˝ymy drog´ do przedszkola, np. Marysi. Ka˝dà ilustracj´ znaczymy 

odpowiednim symbolem narzàdu zmys∏u, mo˝e to byç: nos, oko, r´ka, ucho. Musimy si´ 

zastanowiç i pomyÊleç, czy rzeczy, przedmioty, które Marysia spotyka po drodze przede 

wszystkim widzi, czy s∏yszy, czuje, czy dotyka. Praca z ca∏à grupà. 

5. Praca indywidualna. 

Na stolikach stojà pojemniki ze znakami narzàdów zmys∏u (ucho, oko, r´ka, nos). 

Ka˝de dziecko na mniejszych kartkach papieru ma za zadanie narysowaç kilka scen widywanych 

na swojej drodze do przedszkola. 

Na ka˝dej ilustracji, zgodnie z ustalonym kodem, umieszczajà znak oznaczajàcy zmys∏ 

pobudzony w przedstawionej sytuacji. Niektóre sceny mogà pobudzaç ró˝ne zmys∏y (np. 

samochód – oko, ucho, nos itp.). 

6. Wypowiedzi dzieci na temat w∏asnych prac. Ka˝de z nich przykleja swojà drog´ na d∏u˝szych 

paskach papieru. 

III Zakoƒczenie 

Prezentacja prac w „Kàciku dla rodziców” pod tytu∏em „Droga do mojego przedszkola”. 

Ewa Fura 

Oddzia∏ Przedszkolny 

w Szkole Podstawowej nr 2 

Ruciane - Nida 

4.2 

Dzieci odkrywajà i badajà przyrod´

UZDRAWIAMY DRZEWA 

Cele 

Dziecko: 

• prowadzi obserwacje drzew wokó∏ szko∏y, 

• wykonuje rysunki drzew, 

• wymienia przyczyny niszczenia drzew (choroby, owady, wiatr, piorun, wandalizm, zanieczyszczenie), 

• stara si´ zrozumieç przyczyny pogarszania si´ stanu drzew w najbli˝szej okolicy, 

• ma ÊwiadomoÊç, ˝e ludzie sà cz´Êciowo odpowiedzialni za degradacj´ niektórych gatunków 

drzew, 

• próbuje opracowaç propozycje polepszenia stanu zdrowotnego drzew w swojej okolicy. 

Metody: rozmowa, obserwacja bezpoÊrednia, zajćia praktyczne. 

Materia∏y: kartki bloku rysunkowego, kredki, o∏ówki. 


1. Prosimy dzieci, ˝eby pokaza∏y, jak zachowujà si´, gdy sà chore. 

2. Przypominamy dzieciom, ˝e drzewa tak˝e ˝yjà i mogà równie˝ chorowaç. Po czym poznamy 

takie drzewa? 

3. Zajćia w terenie. Udajemy si´ na krótki spacer wokó∏ przedszkola (szko∏y) i prosimy dzieci, 

aby wskaza∏y drzewa, które ich zdaniem, sà chore, a nast´pnie je narysowa∏y. 

4. W klasie (na Êcianie) wywieszamy rysunki wykonane przez dzieci. 

5. Pytamy dzieci, dlaczego ich zdaniem drzewa, które zobaczy∏y, sà chore. Co mog∏o zniszczyç 

drzewa? (choroby, owady, wiatr, piorun, wandalizm, zanieczyszczenia). Co mo˝na 

zrobiç, aby chroniç drzewa przed dalszym chorowaniem? Czy mo˝emy powstrzymaç 

owady przed atakowaniem pnia i liÊci? Czy mo˝emy zadbaç, aby mniej by∏o wandalizmu 

i zanieczyszczeƒ? Jak to zrobiç? 

6. Prosimy dzieci o przepisanie odpowiedniej kuracji w celu utrzymania drzew w zdrowiu. 

Recepty, w formie propozycji, co nale˝y wykonaç, sà nast´pnie zapisane lub narysowane 

na rysunku ich drzewa. 

7. Proponujemy dzieciom, aby zawiesi∏y rysunki drzew w ró˝nych miejscach w swojej okolicy. 

Umieszczajàc je, na przyk∏ad w samochodzie mogà s∏u˝yç jako przypomnienie, ˝e 

lepiej jest chodziç pieszo, jeêdziç rowerem lub autobusem, gdy jest to tylko mo˝liwe. 

8. Mo˝emy zachćiç dzieci do napisania petycji do w∏adz miasta (gminy) w celu poprawienia 

komunikacji publicznej i zbudowania Êcie˝ek rowerowych. 

9. Warto tak˝e zorganizowaç dla innych dzieci, rodziców i pracowników szko∏y spotkanie, 

np. z pracownikiem wydzia∏u (referatu) ochrony Êrodowiska na temat: Jak opiekowaç si´ 

roÊlinami wokó∏ nas? 

Bibliografia 

Learnig for Sustainable Future, Teachers Centre: Classroom & Online Activities, Thematic 

Activities: Air, Sick Trees, www.schoolnet.ca, www.lsf-lst.ca 

Alicja Szarzyƒska, Zdzis∏aw Stan Nitak 


4.4 


LAS ZAPRASZA DZIECI 

SERDECZNIE I PROSI... 

Cel 

Dziecko: 

• rysuje sposoby w∏aÊciwego zachowania si´ w lesie. 

Metody: pogadanka, çwiczenia z obrazkami. 

Materia∏y: arkusze z obrazkami przedstawiajàcymi zasady zachowania si´ w lesie, du˝y 

arkusz papieru, blok rysunkowy, klej, przybory do pisania, kredki. 


Zaproponowane zajćia warto potraktowaç jako wst´p do zaj´ç odbywajàcych si´ w lesie 

(na trasie leÊnych Êcie˝ek dydaktyczno-przyrodniczych). 

Na poczàtku zaj´ç przeprowadzamy krótkà pogadank´, której celem jest uÊwiadomienie 

dzieciom, ˝e w lesie, podobnie jak w domu, przedszkolu, szkole, kinie, obowiàzujà zasady 

w∏aÊciwego zachowania si´. W lesie rosnà ró˝ne gatunki roÊlin, ˝yjà zwierz´ta (niektóre z 

nich podlegajà ochronie gatunkowej z uwagi na zagro˝enie wyginićiem), dla niektórych las 

jest jedynym schronieniem (domem). Z tego te˝ wzgl´du, przebywajàc w lesie, powinniÊmy 

zachowaç si´ wyjàtkowo cicho i spokojnie. Tylko wówczas uda si´ zaobserwowaç ciekawe 

rzeczy, z którymi na co dzieƒ nie mamy kontaktu. 

Dzielimy dzieci na zespo∏y, przydzielajàc ka˝demu z nich po jednym obrazku przedstawiajàcym 

to, czego nie wolno robiç w lesie. Dzieci rozmawiajà (poczàtkowo w zespo∏ach) o nadaniu 

swojemu obrazkowi w∏aÊciwego tytu∏u. Mogà równie˝ pokolorowaç obrazki. Nast´pnie 

proponujemy krótkà pogadank´ na temat „Co by si´ sta∏o, gdyby ludzie nie przestrzegali 

zasad w∏aÊciwego zachowania si´ w lesie?” 

Na zakoƒczenie zaj´ç zachćamy dzieci, by wykona∏y rysunki przedstawiajàce w∏aÊciwe 

zachowania w lesie. Z prac dzieci powstaje wystawa, do której b´dziemy odwo∏ywaç si´ przy 

okazji kolejnych zaj´ç zwiàzanych z edukacjà ekologicznà (np. wyjÊcia do lasu, parku itp.). 

Bibliografia 

Dàbrowska A., E., Interpretacja przyrody. Scenariusze zaj´ç do realizacji w ramach „Zielonej 

szko∏y”, Skierniewice 2000, OÊrodek Doskonalenia Nauczycieli. 

Alicja Szarzyƒska 


Las zaprasza Ci´ serdecznie i prosi... 

4.6 



4.8 



4.10 



4.12 


LAS I JEGO MIESZKA¡CY 

Cele 

Dziecko: 

• wykonuje kola˝ lasu z ró˝nych elementów, 

• rozwija sprawnoÊci manualne: wycinanie, zaginanie, klejenie, 

• rozwija swojà wyobraêni´ i zainteresowania przyrodnicze. 

Metody: pogadanka, kola˝. 

Kola˝, inaczej „sklejanka”, stanowi ciekawy sposób na pobudzenie wyobraêni dzieci, trening 

twórczego myÊlenia, przedstawianie w∏asnych wizji. 

Materia∏y: stare czasopisma o tematyce przyrodniczej, kolorowy papier, kawa∏ki tkanin, 

piasek, ˝wir, farby plakatowe, kredki, klej, no˝yczki, du˝e arkusze papieru, p∏yta CD z g∏osami 

ptaków (Ptaki polskie. Multimedialny program edukacyjny, Hanna i Antoni Gucwiƒscy, 

Wydawnictwo Europa; Wiosenny Êpiew ptaków. 25 ptasich g∏osów bez podk∏adu muzycznego 

OTOP, Gdaƒsk; Wielkie koncerty polskiej przyrody, Centrum Informacyjne Lasów Paƒstwowych, 

Warszawa). 


Zajćia pomyÊlane sà jako jedna z propozycji przygotowujàcych dzieci do wizyty w lesie. 

1. Polecamy dzieciom, by przynios∏y stare czasopisma o tematyce przyrodniczej, kolorowy 

papier, kawa∏ki tkanin, piasek, ˝wir, farby plakatowe, klej lub sami gromadzimy te materia∏y. 

2. Przygotowujemy du˝e arkusze papieru. Ich liczba jest uzale˝niona od tego na ile zespo∏ów 

chcemy podzieliç dzieci. 

3. Przygotowujemy w sali miejsce, gdzie dzieci z∏o˝à materia∏y potrzebne do tworzenia kola- 

˝u. Prosimy dzieci o sk∏adanie ich w tym miejscu. 

4. Dzielimy dzieci na zespo∏y 6-7-osobowe. 

5. Podajemy zespo∏om temat kola˝u „Las i jego mieszkaƒcy”. 

6. Rozdajemy zespo∏om du˝e arkusze papieru. Informujemy dzieci, na czym polega tworzenie 

takiej kompozycji i ˝e do jej wykonania wykorzystywaç b´dà wszystkie zgromadzone 

materia∏y. 

7. Zespo∏y mogà wybraç lidera, który b´dzie kierowa∏ pracà. 

8. Zespo∏y tworzà swój w∏asny kola˝ z∏o˝ony z wyci´tych obrazków, z dodaniem wykonanych 

przez siebie rysunków, s∏ów zwiàzanych z lasem i jego mieszkaƒcami. Do przygotowania 

kola˝u dzieci mogà wykorzystaç tak˝e kawa∏ki tkanin, piasek, ˝wir, kolorowy papier. 

Dzieci same decydujà o tym jakich materia∏ów u˝yjà do jego wykonania. 

9. Kolejnym etapem jest zrobienie wystawy. W wyznaczonym w sali miejscu dzieci wywieszajà 

swoje prace. Mo˝emy w∏àczyç p∏yt´ CD lub kaset´ z nagraniem g∏osów ptaków. Ka˝dy 

zespó∏ staje przy swojej kompozycji i prezentuje jà. 

10. Na zakoƒczenie zaj´ç pytamy dzieci: 

• Co to jest las? 

• Co ˝yje w lesie? 


• Czym jest las dla cz∏owieka? 

• Czym jest las dla zwierzàt? 

Bibliografia 

Brudnik E., Moszyƒska A., Owczarska B., Ja i mój uczeƒ pracujemy aktywnie. Przewodnik 

po metodach aktywizujàcych, Kielce 2000, Zak∏ad Wydawniczy SFS. 


4.14 


JESTEÂMY PRZYJACIÓ¸MI LASU 

Cele 

Dziecko: 

• wymienia niebezpieczeƒstwa gro˝àce lasom ze strony cz∏owieka, 

• w∏aÊciwie zachowuje si´ w lesie, 

• nazywa chronione gatunki kwiatów (np. konwalia majowa, sasanka, zawilec, krokus). 

Metody: 

• czynne: zadaƒ stawianych dziecku, 

• s∏owne: przekaz ˝ywym s∏owem utworu, rozmowa, 

• drama. 

Materia∏y i Êrodki dydaktyczne: kukie∏ki, obrazki z gatunkami kwiatów (sasanka, krokus, 

zawilec, konwalia majowa, fio∏ek, stokrotka ), obrazki zwierzàt leÊnych, magnetofon, 

kaseta z nagraniem Êpiewu ptaków, kartki bloku technicznego, kredki. 


1. Zachćamy dzieci do obejrzenia teatrzyku Czy Agata kocha si´ w kwiatach? M. Kownackiej. 

Agatka: 

Razem: 

Jestem sobie Agatka, 

bardzo kocham si´ w kwiatkach. 

Gdzie tylko zakwitnie kwiatuszek, 

ja go zerwaç musz´. 

Zerw´, co tylko spotkam. 

O, tu…krokus, tu…stokrotka. 

Tu jest…fio∏ek, tu…sasanka, 

Zerw´, wplot´ je do wianka. 

Tu…konwalia, tu…zawilec, 

Zerw´, b´d´ mia∏a tyle. 

Och, wiewiórka? 

Wiewióreczka hop-sa-sa 

po lesie sobie hasa. 

PosuwiÊcie i g∏adko 

poskacz ze mnà Agatko. 

Hop-sa-sa dooko∏a, 

przeszkadzajà mi zio∏a. 

Buch ten wieniec na traw´, 

z wiewióreczkà si´ pobawi´. 

Hop-wiewiórko, hyc- z Agatkà, 


Hop-sa-sa z prawa, z lewa, 

s∏onko Êwieci, szumià drzewa. 

Wró˝ka: 

Jestem leÊna wró˝ka, 

w´druj´ po leÊnych dró˝kach. 

Mam w∏osy z leÊnych porostów 

i las kocham po prostu. 

Hej! A któ˝ to w lesie zerwa∏ i rzuci∏ kwiaty? 

Czy wiecie, czyja to sprawka? (Agaty) 

A to si´ popisa∏a. Przysz∏a do lasu 

i po∏ama∏a kwiaty. 

Czy mo˝na pochwaliç te czyny Agaty? 

(nie) 

2. Rozmawiamy z dzieçmi na temat teatrzyku. Co robi∏a w lesie Agatka? Jakie ros∏y tam 

kwiaty? Czy mo˝na pochwaliç zachowanie dziewczynki? 

3. WyjaÊniamy dzieciom potrzeb´ ochrony niektórych gatunków kwiatów przed ca∏kowitym 

wyginićiem. Wspólnie oglàdamy obrazki i nazywamy gatunki kwiatów, które sà pod 

ochronà. 

4. Recytujemy wiersz pt. O co prosi las W. Badalskiej. 

Szumi las, szumi gaj, 

Szumi w lesie rzeczka, 

przyjecha∏a z miasta 

weso∏a wycieczka. 

KtoÊ gwi˝d˝e, ktoÊ Êpiewa, 

ktoÊ goni zajàce, 

ktoÊ g∏oÊno pohukuje, 

budzi echo Êpiàce. 

Na ga∏àzce brzozy 

Ptaszek si´ ko∏ysze. 

Kochana wycieczko, 

Prosimy o cisz´. 

5. Dzieci przedstawiajà proÊby lasu. 

6. Zabawa z elementem dramy. Dzieci spacerujà po sali- lesie przy dêwi´kach Êpiewu ptaków. 

Gdy milknie Êpiew zatrzymujà si´ i naÊladujà zwierz´ta leÊne pokazane przez nas na 

obrazkach (np. lis, wiewiórka, niedêwiedê, itp.). 

7. Praca w zespo∏ach. Prosimy dzieci, by wykona∏y znaki do nast´pujàcych hase∏: 

• Nie ha∏asuj! 

• Nie Êmieç! 

• Nie pal ogniska! 

• Zakaz wjazdu pojazdów. 

• Uwaga na zwierz´ta. 

8. Omawiamy z dzieçmi znaczenie ka˝dego znaku i ustalamy zasady w∏aÊciwego zachowania 

si´ w lesie. 

9. Podsumowanie zaj´ç. W jaki sposób dzieci mogà zostaç stra˝nikami przyrody? 

Miros∏awa ¸awicka 

Przedszkole Miejskie w Lubawie 

4.16 


W POSZUKIWANIU JESIENI 

NA LEÂNEJ ÂCIE˚CE 

DYDAKTYCZNO-PRZYRODNICZEJ 

KUDYPSKA POLANA 

Cele 

Dziecko: 

• zachowuje si´ w lesie zgodnie z przyjàtymi zasadami poruszania si´ po jego terenie, 

• wyjaÊnia, co jest przyczynà du˝ej ró˝norodnoÊci barw w lesie jesienià, 

• liczy i nazywa kolory zauwa˝one podczas spaceru po lesie, 

• dokonuje prawid∏owego u∏o˝enia liÊci drzew z poci´tych cz´Êci, 

• rozpoznaje po kszta∏cie liÊci i owocach kilka gatunków drzew, podejmuje próby ich nazwania 

(np. sosna, Êwierk, lipa, dàb, modrzew, kasztanowiec), 

• wyjaÊnia, jakà rol´ odgrywajà liÊcie dla roÊliny, 

• stosuje ekspresj´ ruchowà i plastycznà do wyra˝ania w∏asnych emocji zwiàzanych z pobytem 

w lesie, 

• rozwija wyobraêni´, nabywa nowe doÊwiadczenia w bezpoÊrednim kontakcie z przyrodà. 

Metody: obserwacja bezpoÊrednia, rozmowa kierowana, gry i zabawy dydaktyczne, zajćia 

praktyczne. 

Materia∏y: 

• owoce i liÊcie drzew rosnàcych w lesie oraz inne elementy przyrodnicze (np. patyki), 

• torebki papierowe na elementy przyrodnicze, 

• Âcie˝ka dydaktyczno-przyrodnicza „Kudypska Polana” – za∏àcznik 1, 

• uk∏adanka „LiÊciowe puzzle” – za∏àcznik 2, 

• koperty do zamieszczenia uk∏adanki (liÊciowe puzzle), 

• kartki bia∏ego papieru formatu A3 do wykonania „Mandali w przyrodzie”, 

• zestaw kart z rysunkami drzew i ich owoców wyst´pujàcych w arboretum, do przeprowadzenia 

zabawy „Czyj to owoc?” – za∏àcznik 3, 

• blok rysunkowy, farby plakatowe, p´dzle do wykonania prac plastycznych, 

• arkusze szarego papieru do przeprowadzenia zabawy „Zwierz´ta z lasu”. 

Miejsce realizacji zaj´ç: las (Êcie˝ka dydaktyczno-przyrodnicza „Kudypska Polana”), izba 

edukacji ekologicznej. 


Zajćia wst´pne 

Przed zorganizowaniem zaj´ç terenowych z wykorzystaniem leÊnej Êcie˝ki dydaktycznoprzyrodniczej 

„Kudypska Polana” nauczyciel powinien: 

• uzyskaç zgod´ NadleÊniczego NadleÊnictwa Kudypy na prowadzenie zaj´ç na Êcie˝ce oraz 

w leÊnym arboretum (Kudypy 4, 10-001 Olsztyn, tel. (089) 527 90 90), 


• dok∏adnie zapoznaç si´ z przebiegiem trasy Êcie˝ki (za∏àcznik 1), 

• zapoznaç si´ z propozycjami zabaw i gier w terenie, dokonaç ich wyboru lub opracowaç 

w∏asne propozycje çwiczeƒ, dostosowujàc do mo˝liwoÊci percepcyjnych dzieci, 

• przygotowaç potrzebne pomoce dydaktyczne, 

• przygotowaç terenowà apteczk´ pierwszej pomocy. 

Zajćia na leÊnej Êcie˝ce dydaktyczno-przyrodniczej „Kudypska Polana” 

1. Zajćia rozpoczynamy od przypomnienia zasad w∏aÊciwego zachowania si´ w lesie. 

2. Zwracamy dzieciom uwag´ na ró˝norodnoÊç i bogactwo kolorów wyst´pujàcych jesienià w 

lesie. W tym celu przeprowadzamy zabaw´ dydaktycznà „Ile kolorów widzisz?” 

Dzielimy dzieci na trzy zespo∏y 4-osobowe. Ka˝dy zespó∏ otrzymuje zadanie policzenia i 

nazwania kolorów zauwa˝onych podczas spaceru na terenie siedziby NadleÊnictwa Kudypy 

oraz zebranie elementów przyrody (liÊci i owoców le˝àcych na ziemi) o ró˝norodnych barwach. 

Sami równie˝ dokonujemy obserwacji i zbioru potrzebnych do dalszej cz´Êci zaj´ç 

okazów. 

Po kilkuminutowej obserwacji przedstawiciele poszczególnych zespo∏ów podajà liczb´ 

odkrytych kolorów i okreÊlajà, jakie kolory dominujà jesienià w obserwowanej cz´Êci 

NadleÊnictwa Kudypy. 

3. Pytamy dzieci, co jest przyczynà du˝ej ró˝norodnoÊci barw w lesie jesienià. Czy o ka˝dej 

porze roku jest tak kolorowo? Jakie kolory przewa˝ajà w lesie wiosnà i latem, a jakie 

jesienià? 

4. Nast´pnie zapoznajemy dzieci z rolà, jakà odgrywajà liÊcie dla roÊliny. WyjaÊniamy przyczyny 

zmiany barwy liÊci jesienià. 

LiÊç jest g∏ównym organem dostarczajàcym roÊlinie po˝ywienia. Z nadejÊciem jesieni 

drzewa majà coraz mniej Êwiat∏a i ciep∏a. Przygotowujà si´ do zimy. Ich cienkie liÊcie 

stopniowo tracà zieleƒ. WyjaÊniamy dzieciom koniecznoÊç obecnoÊci zielonego barwnika – 

chlorofilu i Êwiat∏a do przeprowadzenia syntezy zwiàzków organicznych niezb´dnych 

roÊlinie do ˝ycia i wzrostu. Wskazujemy na sta∏e wyst´powanie w liÊciach innych barwników, 

np. pomaraƒczowych, ˝ó∏tych, czerwonych, fioletowych, których obecnoÊç wiosnà i 

latem jest maskowana du˝à iloÊcià chlorofilu. Póênym latem i jesienià substancje organiczne 

wytwarzane w liÊciach magazynowane sà w owocach, nasionach, pniu oraz pàczkach, 

z których wiosnà rozwinà si´ m∏ode p´dy i liÊcie. Niezb´dny do ich produkcji chlorofil 

jest zu˝ywany, a jego zapasy nie sà uzupe∏niane, dlatego zaczynajà byç widoczne inne 

barwniki obecne w liÊciu – ˝ó∏te, a póêniej czerwone. 

5. Omawiane zagadnienie ilustrujemy dzieciom okazami liÊci tego samego gatunku o ró˝nych 

stopniach zaniku chlorofilu. Nast´pnie zadajemy pytania lub sami informujemy 

dzieci: 

• Co dzieje si´ z przebarwionymi liÊçmi? 

• Dlaczego liÊcie opadajà? 

• Czy liÊcie wszystkich drzew opadajà na zim´? 

• Co dzieje si´ z opad∏ymi liÊçmi? 

Przebarwione liÊcie opadajà. Dzieje si´ tak dlatego, aby drzewa mog∏y przetrwaç okres 

zimowy. Drzewa iglaste zachowujà liÊcie na zim´. Opad∏e liÊcie ulegajà gniciu. 

6. Pokazujemy dzieciom zdjćie lub rysunek modrzewia, który mogà pokolorowaç w domu 

kredkami. WyjaÊniamy, ˝e modrzew to jedyne drzewo iglaste, wyst´pujàce w Polsce, które 

zrzuca liÊcie (ig∏y) na zim´. Nast´pnie prosimy, aby odszuka∏y to drzewo na terenie siedziby 

NadleÊnictwa. 

4.18 


7. Mo˝emy tak˝e zapoznaç dzieci z korzyÊciami wynikajàcymi z opadania liÊci u wi´kszoÊci 

drzew (np. zmniejszenie parowania, co jest istotne dla przetrwania roÊliny zimà, gdy ziemia 

zamarza; wytworzenie próchnicy, a tym samym wzbogacenie gleby wokó∏ drzewa w 

zwiàzki mineralne potrzebne roÊlinie do ˝ycia, powsta∏e w wyniku rozk∏adu liÊci). Informujemy 

dzieci o mo˝liwoÊciach zagospodarowania liÊci w ogrodzie przydomowym lub 

przedszkolnym (szkolnym). 

PodkreÊlamy, ˝e kompostowanie jest w∏aÊciwà formà wykorzystania opad∏ych liÊci. 

Zwracamy uwag´ na walory kompostu i zachćamy dzieci do podjćia takiego dzia∏ania 

w przedszkolu lub szkole. 

8. Nast´pnie, w celu podsumowania wiadomoÊci, prosimy dzieci o u∏o˝enie zebranych liÊci 

jednego gatunku wed∏ug kolejnoÊci zmiany barwy, tj. od zielonego poprzez zielono˝ó∏tà i 

˝ó∏tà do pomaraƒczowej lub czerwonej. 

9. Zwracamy dzieciom uwag´ na ró˝norodnoÊç kszta∏tów liÊci zebranych na terenie siedziby 

NadleÊnictwa. Proponujemy zabaw´ „LiÊciowe puzzle”. 

Rozdajemy dzieciom koperty, w których umieszczone zosta∏y „liÊciowe puzle”. Zadanie 

polega na u∏o˝eniu 4 liÊci z rozsypanek. W domu lub przedszkolu (szkole) dzieci mogà 

wkleiç puzzle na kartk´ papieru i pokolorowaç. Przy naszej pomocy rozpoznajà, z jakich 

drzew pochodzà u∏o˝one liÊcie. Odszukujà je wÊród zebranych okazów. Próbujà równie˝ 

wyjaÊniç, z czym kojarzy im si´ kszta∏t poszczególnych liÊci, np. z sercem, ko∏em, d∏onià 

itp. 

10. W lesie - na trasie Êcie˝ki przyrodniczo-dydaktycznej proponujemy dzieciom zabawy: 

„Jesienny spacer po lesie” 

Zabawa rozpoczyna si´ marszem dzieci parami. Nast´pnie na umówiony sygna∏ dzieci 

opuszczajà partnerów i biegajà w ró˝nych kierunkach, naÊladujàc lecàce z drzew liÊcie. 

Obracajà si´ dooko∏a, przykucajà, biegnà dalej. Mogà naÊladowaç szelest liÊci. Dzieci chodzà 

i zbierajà liÊcie z ziemi, uk∏adajàc z nich bukiety. 

„Mandala w przyrodzie” 

Prosimy ka˝de dziecko, by zebra∏o w lesie materia∏y, które jemu osobiÊcie bardzo si´ 

podobajà, i które sà dla niego mi∏e w dotyku, np.: kamienie, liÊcie, owoce drzew, kijki, itp. 

Potem siada w takim miejscu, gdzie si´ dobrze czuje i zaczyna od wyg∏adzenia kawa∏ka 

ziemi oraz oczyszczenia go z le˝àcych tam rzeczy. Nast´pnie ka˝de dziecko uk∏ada cz´Êç 

zebranego przez siebie materia∏u poÊrodku tego pola. Stàd zaczyna ono pracowaç i kawa- 

∏ek po kawa∏ku tworzy do zewnàtrz swojà mandal´. Z regu∏y mandala jest okràg∏a, ale 

dzieci majà swobod´ w dobieraniu jej kszta∏tów. 

Dzieci nie rozmawiajà ze sobà w czasie uk∏adania mandali. Powinny znajdowaç si´ 

w takiej odleg∏oÊci od siebie, aby nie rozprasza∏y si´ nawzajem. 

Kiedy wszystkie dzieci skoƒczy∏y prac´, wspólnie oglàdajà mandale i rozmawiajà na ich 

temat. 

Mo˝emy zaproponowaç dzieciom, aby naklei∏y swoje mandale na papier i zabra∏y do 

przedszkola (szko∏y). Umieszczà je w kàciku przyrodniczym. 

Uwaga! Mandala oznacza ko∏o. Jest to pierwotna forma wszystkich kszta∏tów, którà 

mo˝na znaleêç wsz´dzie w przyrodzie. Uk∏adanie mandali oznacza odnalezienie sobie ko∏a 

jako symbolu ˝ywej twórczoÊci; to uspokaja i odpr´˝a. 

11. Informujemy dzieci, ˝e ró˝norodnoÊç barw jesienià spowodowana jest tak˝e przez owoce. 

Zadajemy pytania: 

• Jakie znacie owoce? 

• Jakie jest znaczenie owoców? 


12. W celu utrwalenia wiadomoÊci o owocach proponujemy dzieciom zabaw´. Polega ona na 

tym, ˝e wypowiadamy okreÊlone has∏o, np. nazw´ drzewa, typ owocu, a dzieci, które 

posiadajà odpowiedni okaz, np. liÊç lub owoc z wymienionego drzewa, liÊç o okreÊlonym 

kszta∏cie, owoc nale˝àcy do wymienionego gatunku itp., wstajà i demonstrujà go. Zabaw´ 

prowadzimy do chwili, a˝ wszystkie dzieci w∏aÊciwie zareagujà na wypowiedziane has∏o. 

13. Na terenie LeÊnego Arboretum Warmii i Mazur zapraszamy dzieci do zabawy „Czyj to 

owoc?” 

Rozdajemy dzieciom karteczki z rysunkami drzew, których liÊcie i owoce mo˝na spotkaç 

w arboretum. Zadanie dzieci b´dzie polega∏o na po∏àczeniu w pary posiadanych 

rysunków liÊci i owoców tego samego drzewa, a nast´pnie odszukanie tego drzewa w terenie. 

Zabaw´ mo˝emy przeprowadziç na zasadzie konkursu, gdzie wygrywa zespó∏ lub 

dziecko, które jako pierwsze poprawnie wykona zadanie. 

14. Wst´pnego podsumowania zaj´ç mo˝emy dokonaç w izbie edukacji ekologicznej, w której 

dzieci zapoznajà si´ z ekspozycjami dotyczàcymi historii leÊnictwa, ochrony flory i fauny. 

15. Organizujemy spotkanie z leÊnikiem na temat „Przygotowania leÊnych zwierzàt do 

zimy”. Dzieci dowiedzà si´, jak ró˝ne gatunki zwierzàt przygotowujà si´ do zimy, i które 

z leÊnych zwierzàt potrzebujà pomocy cz∏owieka, by prze˝yç mroênà, Ênie˝nà zim´. 

16. Na zakoƒczenie pobytu w NadleÊnictwie Kudypy proponujemy dzieciom zabaw´ „Zwierz´ta 

z lasu”. 

Z zebranych w lesie materia∏ów przyrodniczych (liÊci, owoców, patyków) dzieci w 

ma∏ych zespo∏ach uk∏adajà na szarym arkuszu papieru dowolne zwierz´. Mo˝e byç to 

jeleƒ, zajàc, wiewiórka, czy Êlimak. Wa˝ne jest, aby zwierz´ to wyst´powa∏o w lasach 

kudypskich. Kiedy wszystkie zespo∏y sà gotowe, oglàdajà prace pozosta∏ych i próbujà 

odgadnàç uk∏adanki zwierzàt. 

Podsumowanie zaj´ç w przedszkolu (szkole) 

Prze˝ycia dzieci z wizyty w jesiennym lesie mo˝na opracowaç na ró˝ne sposoby. Bardzo 

ekscytujàce mogà byç eksperymenty z mieszaniem farb, tak aby dzieci naÊladowaç mog∏y 

palet´ barw natury. Przyjmujàc za punkt wyjÊcia ˝ó∏ty, czerwony i niebieski, dzieci same 

mogà mieszaç kolory, aby uzyskaç barwy jesiennego lasu. 

Naturalne b´dzie tak˝e odwo∏anie si´ do sztuki malarskiej. Barwy jesieni inspirowa∏y 

wielu artystów. Dost´pne sà ró˝ne albumy, wiernie oddajàce kolory, które mogà si´ staç 

inspiracjà dla dzieci. 

Potem mo˝emy przygotowaç „Jesiennà wystaw´ dzieci” dla rodziców. 

Warto nauczyç dzieci przechowywania materia∏ów przyniesionych z lasu. Proponujemy, 

aby posortowa∏y je i pouk∏ada∏y w pude∏kach. LiÊcie przygotowa∏y do suszenia. Znajdujemy 

odpowiednie miejsce w sali, na przyk∏ad szafk´, gdzie b´dà przechowywane materia∏y zebrane 

w naturze. Pozwólmy, by dzieci by∏y odpowiedzialne za oznakowanie pude∏ek, w których 

przechowuje si´ ró˝ne materia∏y. O materia∏ach powinniÊmy mówiç zawsze jak o skarbach. 

Bibliografia 

Baum H., Zabawy w lesie, Kielce 2002, Wydawnictwo JednoÊç. 

GajuÊ-Lankamer E., Skarby jesieni, Lublin 1998, Pracownia Metodyki Biologii, Instytut Biologii 

UMCS. 

Ho∏dyƒski C., Pisarek W., Szumarski W., Z Olsztyna do Kudyp. Âcie˝ka przyrodnicza, Olsztyn 

1998, Lasy Paƒstwowe, NadleÊnictwo Kudypy. 

Soida D., Jak z klocków edukacj´ budowaç, Kraków 1996, ROEE. 

Szarzyƒska A. Szumarski W., Na Kudypskiej Polanie. Przewodnik do zaj´ç na trasie Êcie˝ki 

dydaktyczno-przyrodniczej, Olsztyn 2003, Regionalna Dyrekcja Lasów Paƒstwowych, Nadle- 

Ênictwo Kudypy. 


4.20 


Âcie˝ka dydaktyczno-przyrodnicza „Kudypska Polana" 

Za∏àcznik 1 

Jest to piesza Êcie˝ka o d∏ugoÊci oko∏o 3 km i le˝y w LeÊnictwie Kudypki. Przebiega ona 

od siedziby (biura) NadleÊnictwa przez fragment lasu do „LeÊnego Arboretum Warmii i 

Mazur”. 

W otoczeniu budynku mo˝na podziwiaç oko∏o 100-letni drzewostan o charakterze parkowym 

sk∏adajàcy si´ ze: Êwierka pospolitego, modrzewia europejskiego, d´bu szypu∏kowego, 

d´bu czerwonego, wiàzu szypu∏kowego, buka zwyczajnego, klonu zwyczajnego, klonu jawora, 

lipy drobnolistnej, kasztanowca zwyczajnego, jesionu wynios∏ego, graba zwyczajnego, brzozy 

brodawkowatej i sosny wejmutki. 

Na trasie ca∏ej Êcie˝ki znajdujà si´ liczne tablice informacyjne na nast´pujàce tematy: 

• biologia gatunków zwierzàt mieszkajàcych w kudypskich lasach, 

• ochrona przeciwpo˝arowa lasów, 

• cykle ˝yciowe drzewostanów, 

• informacje o szkó∏kach i uprawach leÊnych, 

• informacje o dobrych obyczajach w lesie. 

Na terenie arboretum znajdujà si´ ekspozycje: 

• budek l´gowych dla ptaków oraz karmników i paÊników, 

• ró˝nego rodzaju pu∏apek feromonowych (wraz z objaÊnieniem do czego s∏u˝à). 

Na ca∏ej d∏ugoÊci Êcie˝ki rozmieszczone sà sta∏e punkty przystankowe, które s∏u˝à celom 

edukacyjnym. Sà to: 

• sala konferencyjna, 

• izba edukacji ekologicznej z ekspozycjami dotyczàcymi historii leÊnictwa, ochrony flory i 

fauny, 

• zielona sala lekcyjna, 

• siedziba NadleÊnictwa Kudypy, 

• plantacja Êwierka, wykorzystywana na choinki, 

• poletko ∏owieckie, 

• staw spe∏niajàcy funkcje zbiornika przeciwpo˝arowego, 

• stuletni drzewostan bukowy, 

• wielogatunkowe lasy gospodarcze, 

• fragmenty ni˝owego lasu liÊciastego. 

OÊrodek Edukacji Przyrodniczo – LeÊnej NadleÊnictwa Kudypy 

BliskoÊç Olsztyna, dogodny dojazd, atrakcyjne po∏o˝enie i walory krajobrazowe „Kudypskiej 

Polany” sk∏oni∏y NadleÊnictwo do organizacji i urzàdzenia OÊrodka Edukacji Przyrodniczo 

– LeÊnej. W jego sk∏ad wchodzà obiekty: 

• LeÊne Arboretum Warmii i Mazur, 

• sala konferencyjno–wystawowa, 

• zielona sala lekcyjna, 

• plac rekreacyjno–sportowy, 

• Êcie˝ka przyrodniczo – dydaktyczna „Kudypska Polana”. 

Jednym z najwa˝niejszych obiektów OÊrodka Edukacji Przyrodniczo–LeÊnej spe∏niajàcym 

funkcje dydaktyczne, spo∏eczne i naukowe jest unikalne, jedyne w Polsce Pó∏nocno–Wschodniej 

LeÊne Arboretum Warmii i Mazur. 

Arboretum lub ogród dendrologiczny (z j´zyka ∏ac. arbor, z gr. dendron — drzewo) jest to 

specjalistyczny ogród botaniczny skupiajàcy g∏ównie kolekcje gatunków i odmian drzew oraz 

krzewów ró˝nego pochodzenia. 

Arboretum zajmuje powierzchni´ 7,54 ha i znajduje si´ tu˝ przy granicy z Olsztynem. 

Mimo m∏odego wieku w arboretum znajdujà si´ kolekcje drzew, krzewów, gatunków, odmian 

botanicznych i geograficznych, rodzimych oraz przedstawicieli dendroflory obcego pochodze- 


nia. Za∏o˝ono równie˝ w arboretum kolekcje roÊlin zielnych, charakterystycznych dla zespo- 

∏ów i zbiorowisk leÊnych. 

W arboretum spotkaç mo˝na wiele rodzimych gatunków drzew i krzewów: jod∏a pospolita, 

limba, kosodrzewina, olsza zielona, olsza szara, brzoza kar∏owata, brzoza niska, jarzàb brekinia, 

wiàz górski, ró˝a alpejska, ró˝anecznik ˝ó∏ty. SpoÊród gatunków egzotycznych rosnà 

tutaj: metasekwoja chiƒska, Êwierk czarny, Êwierk serbski, jod∏a koreaƒska, jod∏a kalifornijska, 

jod∏a olbrzymia, sosna oÊcista, sosna ˝ó∏ta, sosna czarna, sosna rumelijska, choina 

kanadyjska, magnolia parasolowata, magnolia japoƒska, katalpa bignoniowa, oczar wirginijski, 

grujecznik japoƒski, klon czerwony, klon cukrowy, klon okràg∏olistny i inne. 

Kolekcje liczà (wg stanu 31.03.2003 r.): 

• dzia∏ dendroflory rodzimej – 302 taksony, 

• dzia∏ dendroflory obcego pochodzenia – 445 taksonów, 

• dzia∏ rodzimych gatunków roÊlin zielnych – 324 taksony, w tym kolekcja roÊlin chronionych 

liczy 76 taksonów. 

Arboretum jest uznanym przez Rad´ Ogrodów Botanicznych w Polsce ogrodem botanicznym 

spe∏niajàcym trzy zasadnicze funkcje: 

• naukowà, 

• dydaktycznà, 

• spo∏ecznà. 

Jest wizytówkà dzia∏alnoÊci warmiƒsko–mazurskich leÊników. 

4.22 


LiÊç lipy 

LiÊciowe puzzle 



LiÊç klonu 

4.24 


LiÊç d´bu 


LiÊç kasztanowca 

4.26 


Czyj to owoc? 


" 

" 

Sosna pospolita 

" 

Âwierk pospolity 

" 

Lipa drobnolistna 

" 


" 

" 

Buk pospolity 

Dàb bezszypu∏kowy 

" 

" 

Modrzew europejski 

" 

4.28 


BAJKA O MA¸EJ WRONIE 

I JEJ PRZYJACIO¸ACH 

Cele 

Dziecko: 

• s∏ucha bajki o ma∏ej wronie Terkotce, 

• rozwija wyobraêni´, nabywa doÊwiadczenia zwiàzanego z wymyÊlaniem dalszego ciàgu 

bajki, bazujàc na w∏asnych prze˝yciach z lasu, 

• maluje stron´ tytu∏owà bajki. 

Metody: rozmowa kierowana, bajka, zajćia praktyczne. 

Materia∏y: tekst bajki o ma∏ej wronie i jej przyjacio∏ach, blok rysunkowy, farby plakatowe, 

kredki. 


Dla podkreÊlenia, jak wa˝na jest troska o przyrod´, proponujemy dzieciom wys∏uchanie 

opowiadania o ma∏ej wronie Terkotce. Opowiadanie jest bogate w szczegó∏y realistyczne, jednoczeÊnie 

ma form´ baÊni. 

Zachćamy, by opowiadanie nie koƒczy∏o si´ tam, gdzie postawiona zosta∏a kreska, lecz 

˝eby dzieci wspólnie z nami wymyÊla∏y dalszy ciàg, bazujàc na w∏asnych prze˝yciach z lasu. 

Mo˝emy równie˝ zaprosiç dzieci do namalowania strony tytu∏owej bajki o ma∏ej wronie i jej 

przyjacio∏ach. Kolejnym etapem mo˝e byç zrobienie wystawy. W wyznaczonym w sali miejscu 

dzieci wywieszajà swoje prace. 

BAJKA 

G∏´boko w lesie roÊnie sobie sosna. RoÊnie tam od wielu, wielu lat. Ma wielkie ga∏´zie, 

bardzo du˝o igie∏, a jej wierzcho∏ek si´ga nieba. Tak, sosna jest niemal tak wysoka jak wznoszàca 

si´ obok góra. Co roku na drzewie pojawiajà si´ drobne czerwone kwiatuszki, które 

latem przeobra˝ajà si´ w szyszki. 

Co roku zesz∏oroczne szyszki opadajà na ziemi´, tak jak z innych sosen. GdybyÊmy nie 

wiedzieli lepiej, moglibyÊmy przypuszczaç, ˝e ta sosna jest ca∏kiem zwyczajna. Ale wcale tak 

nie jest. Pos∏uchajcie: 

Dawno, dawno temu, kiedy zwierz´ta i drzewa w lesie mog∏y ze sobà rozmawiaç, a wielka 

sosna by∏a ma∏ym drzewkiem, coÊ si´ wydarzy∏o. 

Pewnego dnia przez wrzosy i paprocie przydrepta∏ ma∏y niedêwiadek. By∏ ca∏kiem sam. 

„To bardzo dziwne - pomyÊla∏a ma∏a sosenka - Ma∏e niedêwiadki zwykle chodzà ze swojà 

mamà”. Kiedy niedêwiadek doszed∏ do sosenki, po∏o˝y∏ si´ na ziemi i otuli∏ ma∏y okràg∏y 

∏ebek futrem. „Spaç mi si´ chce, zdrzemn´ si´, dopóki mama po mnie nie przyjdzie”, powiedzia∏ 

do siebie niedêwiadek. I od razu zasnà∏. 

Kiedy sosna pochyli∏a ga∏´zie prawie do samej ziemi, us∏ysza∏a, ˝e niedêwiadek mocno Êpi. 


„Biedny ma∏y, mo˝e zmarznàç - pomyÊla∏a sosenka. - Ma∏e niedêwiadki przyzwyczajone sà 

do spania ze swoimi mamami, a on le˝y ca∏kiem sam. Musz´ okryç go ga∏´ziami.” 

Dopiero gdy zapad∏ wieczór, a s∏oƒce schowa∏o si´ za wzgórzem, mama niedêwiedzica znalaz∏a 

swego synka. Kiedy ujrza∏a, ˝e sosna otuli∏a ma∏ego niedêwiadka ga∏´ziami, bardzo si´ 

ucieszy∏a. „W podziće ˝ycz´ ci, by zawsze by∏o ci dobrze - powiedzia∏a niedêwiedzica do 

sosny. - I ˝eby wszyscy, którzy usiàdà na twoich ga∏´ziach, stali si´ przyjació∏mi”. „To bardzo 

pi´kne ˝yczenia” - powiedzia∏a sosenka. 

Wydarzy∏o si´ to dawno temu, na d∏ugo przed tym, jak wrona Terkotka przysz∏a na Êwiat. 

A w∏aÊnie o ma∏ej wronie Terkotce jest to opowiadanie. 

Pewnej wiosny Terkotka by∏a tylko jednym z pićiu jajeczek na brzozie rosnàcej przy 

M∏yƒskim Potoku. Dzia∏o si´ to tej samej wiosny, kiedy wielki niedêwiedê ze Wzgórza zaspa∏ 

w swoim legowisku. Obudzi∏ si´ dopiero w Êrodku lata! Wiedzia∏y o tym wszystkie zwierz´ta 

i ptaki w lesie i uwa˝a∏y, ˝e to dziwne. Wi´kszoÊç z nich jednak zapomnia∏a, ˝e wielki niedêwiedê 

by∏ tym samym misiem, który dawno temu zab∏àdzi∏. 

W gnieêdzie na brzozie przy M∏yƒskim Potoku siedzia∏a mama wrona i ogrzewa∏a pi´ç 

jajeczek. Uwa˝acie mo˝e, ˝e M∏yƒski Potok to dziwna nazwa? Potok nazywa si´ tak dlatego, 

˝e w dawnych czasach sta∏ tu m∏yn, w którym ludzie robili z ziarna màk´. Wrony zawsze 

lubi∏y ziarno i tu prawie zawsze mog∏y coÊ dla siebie znaleêç. Dlatego mia∏y tu gniazdo od 

niepami´tnych czasów. 

Kiedy wronia mama wysiadywa∏a jaja przez osiemnaÊcie dni, wyklu∏o si´ pierwsze piskl´. 

„Ach, taka jesteÊ ∏adna - powiedzia∏a wronia mama. - Chc´, ˝ebyÊ si´ nazywa∏a Trzepotka.” 

Po kolei wykluwa∏y si´ pozosta∏e piskl´ta, ale wronia mama zapomnia∏a daç im imiona, bo 

tyle mia∏a roboty z przynoszeniem ma∏ym jedzenia. I sta∏o si´ tak, ˝e Trzepotka by∏a jedynym 

wronim pisklćiem w ca∏ym lesie, które mia∏o imi´. 

Przez wiele dni wronia mama i wroni tata fruwali po lesie i przynosili swoim dzieciom 

jedzenie, a m∏ode wronki z ka˝dym dniem stawa∏y si´ coraz wi´ksze. 

Kiedy up∏yn´∏o prawie trzydzieÊci dni, wronie piskl´ta zacz´∏y uczyç si´ lataç. Trzepotka 

by∏a najwi´ksza, ale ba∏a si´ upaÊç i uderzyç. „Phi!” - Êmia∏o si´ rodzeƒstwo. - Nie ma si´ 

czego baç. Latanie to naj∏atwiejsza rzecz pod s∏oƒcem. Wystarczy tylko wyjÊç na ga∏àê, 

puÊciç si´ i potem ju˝ samo przychodzi.” 

Tak, tak, pomyÊla∏a Trzepotka, wobec tego i ja spróbuj´. I rzeczywiÊcie, bardzo szybko 

znalaz∏a si´ na ziemi. Nie zdo∏a∏a jednak pofrunàç z powrotem do gniazda. Próbowa∏a wiele 

razy, bi∏a skrzyd∏ami i trzepota∏a, wszystko na nic. 

Zacz´∏a skakaç doko∏a, tak jak to robià wronie piskl´ta. Skaka∏a coraz dalej po ziemi, mi´dzy 

êdêb∏ami trawy i wrzosem i coraz bardziej oddala∏a si´ od swego rodzeƒstwa. Wreszcie 

zmćzy∏a si´ tak bardzo, ˝e musia∏a chwil´ odpoczàç. Ale Trzepotka nie czu∏a si´ teraz 

dobrze, przyzwyczajona by∏a do spania w przytulnym, ciep∏ym gnieêdzie razem ze swym 

rodzeƒstwem i tatà albo mamà. Teraz by∏a sama w wielkim lesie. W koƒcu jednak zasn´∏a. 

Trzepotka spa∏a d∏ugo, obudzi∏y jà ciep∏e promienie s∏oƒca. W lesie by∏o niemal ca∏kiem 

cicho, tylko dzićio∏ rozpoczà∏ swoje b´bnienie. Stuka∏ w drzewo bez przerwy. CzegoÊ tak 

dziwnego Trzepotka dotàd nie widzia∏a ani nie s∏ysza∏a, zaciekawi∏a si´ tak, ˝e zapomnia∏a, 

˝e jest sama na Êwiecie. Kiedy dzićio∏ znalaz∏ coÊ do jedzenia, Trzepotka poczu∏a, jak bardzo 

jest g∏odna. Nie jad∏a nic od wczoraj, bo przecie˝ razem z rodzeƒstwem mia∏a uczyç si´ fruwaç. 

Teraz nie mog∏a nauczyç si´ od wroniej mamy albo taty, jak szukaç jedzenia. 

Mo˝e zrobiç tak jak dzićio∏, postukaç w pieƒ sosny, a˝ z drzewa wyjdzie jedzenie? I Trzepotka 

zacz´∏a stukaç w drzewo swoim wronim dziobkiem, który wcale si´ do tego nie nadawa∏. 

Ach, jak bardzo rozbola∏ jà dziób! A ∏ebek a˝ rozsadza∏o! 

W koƒcu Trzepotka po∏o˝y∏a si´ na ziemi i wybuchn´∏a p∏aczem. Wroni p∏acz to bardzo 

dziwny dêwi´k, rozumiejà go tylko leÊne zwierz´ta. 

Na czubku sosny siedzia∏a wiewiórka i bacznie przyglàda∏a si´ temu, co si´ dzieje. A czy 

wiecie, która to by∏a sosna? Tak, w∏aÊnie ta, pod którà dawno, dawno temu zasnà∏ ma∏y 

niedêwiadek. Teraz sosna wyros∏a na naprawd´ wielkie drzewo, a i ma∏y miÊ ju˝ od dawna 

by∏ du˝ym niedêwiedziem. Pami´tacie chyba, czego ˝yczy∏a soÊnie niedêwiedzica? 

Trzepotka dosz∏a w∏aÊnie do tego drzewa i pod jego ga∏´ziami sp´dzi∏a pierwszà noc poza 

domem. 

4.30 


Ale teraz le˝a∏a na ziemi i bardzo jej by∏o smutno. Kiedy sprawdzi∏a skrzyde∏kiem, poczu- 

∏a p´knićie na dzióbku. Dokucza∏ jej okropny ból g∏owy. 

„Mamo”, zap∏aka∏a. Ale wronia mama i wroni tata byli daleko. Wsz´dzie szukali Trzepotki. 

Kiedy d∏ugo nie mogli jej znale˝ç, pomyÊleli sobie, ˝e porwa∏ jà Lisek Chytrusek. I musieli 

si´ zajàç zdobywaniem po˝ywienia dla reszty swoich dzieci. 

Wiewiórk´ coraz bardziej ciekawi∏o wronie dziecko, zbieg∏a wić po pniu, ˝eby przyjrzeç 

mu si´ z bliska. „Biedactwo”, powiedzia∏a wiewiórka, kiedy zrozumia∏a, jak musi si´ czuç 

Trzepotka, którà bola∏ ∏ebek, mia∏a p´kni´ty dziób i nic nie jad∏a od wczoraj. “Pomog´ ci” 

stwierdzi∏a wiewióreczka i pobieg∏a gdzieÊ szybko, a˝ zamigota∏a jej puszysta kitka. Przynios∏a 

dwa listki babki, którymi owin´∏a dziób Trzepotki. 

Wiewiórka widzia∏a kiedyÊ, jak ˝mija wsun´∏a si´ mi´dzy listki tej roÊlinki, kiedy porani∏a 

si´ o ostre kamienie. „Babka na pewno pomo˝e i na twój dziobek”, powiedzia∏a wiewiórka. 

„Jak masz na imi´?” „Nazywam si´ Terkotka”, powiedzia∏a Trzepotka. Nie mog∏a dostatecznie 

szeroko otworzyç dziobka, ˝eby powiedzieç Trzepotka. I od tej pory wszystkie zwierz´ta i 

ptaki w lesie nazywa∏y jà Terkotkà. 

Póêniej wiewiórka przynios∏a pasemko kory, którym obwiàza∏a szyj´ Terkotki. „Szaliczek 

z kory pomo˝e na ból g∏owy” powiedzia∏a wiewiórka. „Ach” - westchn´∏a Terkotka, zadowolona, 

˝e ktoÊ jej pomaga. 

„JeÊli wejdziesz mi na grzbiet i b´dziesz mocno si´ trzymaç, zanios´ ci´ na wielkà sosn´ - 

powiedzia∏a wiewiórka. „Dobrze” - zgodzi∏a si´ Terkotka. Wspi´∏a si´ na grzbiet wiewiórki i 

ju˝ wkrótce siedzia∏a na wielkiej ga∏´zi sosny. 

Na tej ga∏´zi Terkotka sp´dzi∏a wiele dni. Wiewiórka przychodzi∏a codziennie, ˝eby sprawdziç, 

czy dziób si´ dobrze zrasta. KtóregoÊ dnia stwierdzi∏a wreszcie: „Teraz dziobek jest ju˝ 

w porzàdku, taki jak przedtem, a w ka˝dym razie prawie” i zdj´∏a opatrunek z liÊci babki. 

Terkotka nie potrzebowa∏a ju˝ szaliczka z kory. Musia∏a natomiast coÊ zjeÊç, bo by∏a bardzo 

g∏odna. 

Wiewiórka przynios∏a dwa orzechy, ale Terkotka nie potrafi∏a zrobiç dziurki w ∏upinie! 

Wiewiórka roz∏upa∏a wić orzechy i da∏a Êrodek Terkotce. Wronka jednak by∏a taka g∏odna i 

jad∏a tak szybko, ˝e si´ zakrztusi∏a. Zacz´∏a kas∏aç tak gwa∏townie, ˝e wiewiórka wystraszy- 

∏a si´ nie na ˝arty. 

„To na nic - stwierdzi∏a wiewiórka. - JeÊli masz wyrosnàç na du˝à i silnà, musisz dostaç 

ptasie jaja!” Pobieg∏a i przynios∏a Terkotce dwa ptasie jajeczka. Bardzo smakowa∏y Terkotce, 

mo˝ecie mi wierzyç! Przez ca∏à jesieƒ Terkotka mieszka∏a razem z przyjació∏mi na wielkiej 

soÊnie. “Musisz zbudowaç sobie dom - powiedzia∏a pewnego dnia wiewiórka. - Chodê i obejrzyj 

sobie mój domek.” 

Nast´pnego dnia Terkotka, która by∏a ju˝ du˝a i umia∏a lataç, wybra∏a si´ do gniazda wiewiórki. 

Nie by∏o tam daleko. Wiewiórka zbudowa∏a sobie dom na innej soÊnie, rosnàcej bli˝ej 

wielkiej góry. 

„Uprzejma wrona, kiedy przychodzi z wizytà, zawsze puka do drzwi”, pomyÊla∏a Terkotka. 

„Dzieƒ dobry - powita∏a jà wiewiórka. - To naprawd´ ty wybra∏aÊ si´, ˝eby obejrzeç mój 

dom?” „Tak” - powiedzia∏a Terkotka. „Bardzo prosz´, zajrzyj - zaprosi∏a wiewiórka - tylko 

nie zabieraj moich orzechów”. „Dobrze - obieca∏a Terkotka. - Niczego nie wezm´”. 

Terkotka obejrza∏a wić dom wiewiórki i uzna∏a, ˝e jest bardzo ∏adny. „Chyba zbuduj´ 

sobie taki w∏aÊnie domek - stwierdzi∏a Terkotka. - Wtedy nie b´d´ marz∏a.” „To bardzo 

dobry pomys∏” - przyzna∏a wiewiórka. 

Gdy tylko Terkotka wróci∏a na wielkà sosn´, zacz´∏a budowaç swój dom. Potrzeba do tego 

by∏o wiele ga∏´zi i Terkotka lata∏a tam i z powrotem znoszàc w dziobie ma∏e i troch´ wi´ksze 

ga∏àzki. 

„Do licha” pomyÊla∏ zajàc. Czy˝by teraz by∏a wiosna? Sàdzi∏em, ˝e jest jesieƒ. Ale kiedy 

wrona znosi ga∏´zie, zwykle jest wiosna. Nic z tego nie rozumiem.” 

„CzeÊç je˝u! - zawo∏a∏ zajàc - Mo˝esz mi powiedzieç, czy teraz mamy jesieƒ czy wiosn´?” 

„Phi! - prychnà∏ je˝. - Widzisz chyba, ˝e jest jesieƒ. S∏oƒce stoi nisko na niebie, a poza tym 

ju˝ nied∏ugo skoƒcz´ budowaç mój zimowy domek. A domek buduj´ tylko jesienià.” 

”Tak, tak, a wić pewnie jest jesieƒ”, pomyÊla∏ zajàc. Ale dziwne, ˝e wrona buduje gniazdo 

w∏aÊnie teraz”. 


Zajàc rozmyÊla∏ o tym przez wiele dni, a˝ wreszcie spotka∏ wiewiórk´. „Czy mo˝esz mi 

powiedzieç, dlaczego wrona znosi tyle ga∏àzek?” - spyta∏ zajàc. „Nie s∏ysza∏eÊ? - zdziwi∏a si´ 

wiewiórka. „Nie” - odpar∏ zajàc. „To wrona Terkotka buduje sobie dom na zim´ - powiedzia- 

∏a wiewiórka. „Hm - zamyÊli∏ si´ zajàc. - Ja chyba te˝ móg∏bym to zrobiç. Ale chyba mi si´ 

nie chce”. 

Budowa domu zaj´∏a Terkotce du˝o czasu, ale wreszcie si´ ze wszystkim upora∏a. By∏o to 

akurat tego dnia, kiedy spad∏o wiele deszczu. Terkotka w strugach deszczu pofrun´∏a do 

gniazda wiewiórki i tak jak ostatnio zapuka∏a dziobem. „CzeÊç! - zawo∏a∏a wiewiórka. - Przychodzisz 

z wizytà?” „Chcia∏am ci powiedzieç, ˝e skoƒczy∏am budowaç dom, musisz przyjÊç 

go zobaczyç.” 

„Nie, nie dzisiaj - sprzeciwi∏a si´ wiewiórka. - Nie lubi´ deszczu”. „Nie lubisz deszczu? - 

zdziwi∏a si´ Terkotka. „Nie, nie lubi´”, odpowiedzia∏a wiewiórka. Poczekam na inny dzieƒ, 

kiedy nie b´dzie padaç. Mo˝e jutro...” 

Bibliografia 

Vindal Halorsen K., Mogstad Tveit M., Barn oppdager naturen, Landsburkforlaget, Oslo 

1993. T∏umaczenie bajki: Iwona Zimnicka. 


4.32 


BAÂNIOWY LAS 

Cel:e 

Dziecko: 

• opisuje obrazek „BaÊniowy las”, 

• wymyÊla opowiadanie dotyczàce treÊci obrazka, 

• rozwija swojà fantazj´, 

• naÊladuje zachowania i sposób poruszania si´ niektórych zwierzàt ˝yjàcych w lesie, 

• wykonuje maski zwierzàt. 

Metody: opis obrazu, rozmowa. 

Materia∏y: obraz „BaÊniowy las” (w za∏àczeniu), elementy przyrodnicze zebrane w lesie (np. 

szyszki, liÊcie, patyki, itp.), papier i krepina w ró˝nych kolorach do wykonania masek zwierzćych, 

klej, no˝yczki, maski zwierzće: wiewiórki, sowy, je˝a, borsuka i lisa (w za∏àczeniu). 


Prze˝ycia i doÊwiadczenia zdobyte przez dzieci podczas obcowania z przyrodà w lesie 

mo˝emy przetworzyç na ró˝ne sposoby. Jednym z nich jest fabularyzowanie. Jako punkt 

wyjÊcia mo˝emy wykorzystaç obrazek „BaÊniowy las” (w za∏àczeniu obraz). 

Zachćamy dzieci do przyjrzenia si´ obrazkowi. Przypominamy dzieciom wczeÊniejszà 

wypraw´ do lasu (np. w NadleÊnictwie Kudypy) i doÊwiadczenia z tym, co widzà na obrazku. 

Prosimy, by wymyÊli∏y, dokàd wybierajà si´ dzieci. Czy idà na wycieczk´ do zaczarowanego 

lasu? Jakie drzewa rosnà w tym lesie? Mo˝e si´ przecie˝ zdarzyç, ˝e w zaczarowanym lesie 

rosnà drzewa pomaraƒczowe. Czy obraz mówi nam, jaka jest pogoda? Jaka jest pora roku? 

Czy mo˝emy nadaç dzieciom imiona? Czy w tym lesie ktoÊ mieszka? Wspólnie z dzieçmi 

wymyÊlamy opowiadanie, za punkt wyjÊcia przyjmujemy to, co przypuszczamy lub pragniemy, 

˝eby obraz przedstawia∏. Opowiadanie zapisujemy i kiedy jest skoƒczone, odczytujemy 

je g∏oÊno. 

Po kilku dniach wyjmujemy obrazek i przygotowane opowiadanie. Prosimy dzieci, by 

wymyÊla∏y dalej, ale g∏ówne elementy historii powinny zostaç zachowane. Kiedy dzieci z czasem 

zapoznajà si´ z opowiadaniem, mo˝emy zachćiç je ˝eby wyobrazi∏y sobie, ˝e to one idà 

na wycieczk´ do baÊniowego lasu. 

Byç mo˝e dzieci wymyÊli∏y w swoim opowiadaniu tak˝e zwierz´ta ˝yjàce w „baÊniowym 

lesie”. Zapraszamy dzieci, by odegra∏y rol´ tych zwierzàt. Konieczne jest, aby dzieci 

wiedzia∏y, w jaki sposób poszczególne zwierz´ta si´ zachowujà, i jak si´ poruszajà. Zajàc 

skacze, a lis bezszelestnie przemyka si´ wÊród drzew. Jak zwierz´ta zdobywajà po˝ywienie? 

Czy gdzieÊ mieszkajà! 

Byç mo˝e niektóre dzieci przebywajàc w zaczarowanym lesie mogà czuç si´ nieswojo, choç 

to odbywa si´ tylko w wyobraêni. Dlatego wa˝ne jest, aby w prze˝yciach towarzyszy∏ im 

doros∏y i by∏ z nimi do chwili, gdy wszyscy wrócà „do domu”. 

Dobrym pomys∏em mo˝e byç wykorzystanie masek zwierzćych, które mo˝emy wykonaç 

wspólnie z dzieçmi lub poprosiç o pomoc rodziców. W za∏àczeniu propozycje masek: wiewiór- 


ki, sowy, je˝a, borsuka i lisa. 

Jako rekwizyty mo˝na wykorzystaç Êlady, znalezione w lesie, Êwiadczàce o tym, ˝e 

˝erowa∏y tu zwierz´ta, np. pogryzione ga∏àzki, szyszki, orzechy, nadjedzone owoce, pióra. 

Mo˝na tak˝e wykorzystaç inne elementy przyrodnicze, które dzieci znalaz∏y w lesie. 

Za punkt wyjÊcia przyjmujemy konkretne zwierz´ta, które wyst´pujà w „naszym” 

baÊniowym lesie i wokó∏ nich snujemy dalszà histori´. 

W ten sposób mo˝emy otrzymaç wiele ró˝nych opowieÊci zwiàzanych z zaczarowanym 

lasem, opowieÊci, które sà w∏asnymi opowieÊciami dzieci. 

A mo˝e warto wróciç do obrazu „BaÊniowy las” i snuç histori´ dziewczynki w czerwonej 

sukience? Co ona b´dzie robiç w lesie? Mo˝e jest najstarszà siostrà i pilnuje m∏odszego 

rodzeƒstwa? 

Wskazówki pedagogiczne 

Obrazek „BaÊniowy las” mo˝e zainspirowaç zarówno dzieci, jak i doros∏ych, a tym samym 

jest dobrym punktem wyjÊcia do fabularyzowania prze˝yç w naturze. Nale˝y jednak zdaç 

sobie spraw´, ˝e przy wykorzystaniu obrazów, historie snute przez dzieci mogà potoczyç si´ 

w zupe∏nie innym kierunku ni˝ by∏o to intencjà nauczycielki. 

Wykorzystanie fabularyzowania w zajćiach przyrodniczych daje wiele mo˝liwoÊci. 

Czasami wa˝ne jest, aby nauczycielka trzyma∏a wàtek. Mo˝na to zrobiç przez udzia∏ 

nauczycielki w zabawie. 

Innym razem konieczne mo˝e byç doprowadzenie myÊli i pomys∏ów dzieci do koƒca. Byç 

mo˝e jakieÊ dziecko prze˝y∏o w lesie coÊ przykrego i musi prze˝yç to ponownie w bezpiecznych 

okolicznoÊciach, aby prze˝ycia przesta∏y byç groêne. 

Bibliografia 

Halvorsen K., V., Tveit M., M., Barn oppdager naturen, Landbruksforlaget, Oslo 1993. 

Szolginia I., Rozumiemy zwierz´ta. Program doskonalenia dla nauczycieli, szko∏a podstawowa 

(I-VI), gimnazjum, RSPCA. 


4.34 


BaÊniowy las 

Poradnik instruktora Programu ekozespo∏ów w edukacji elementarnej


Maski zwierzće 

Skseruj i wytnij szablony, aby zrobiç maski, które dzieci mogà wykorzystaç do zaj´ç. 

Wiewiórka 


Sowa 

4.38 


Je˝ 


˚aba 

4.40 


Borsuk 


Lis 

4.42 


WARSTWY LASU 

Cele 

Dziecko: 

• wymienia warstwy lasu, 

• wymienia nazwy kilku gatunków roÊlin i zwierzàt ˝yjàcych w poszczególnych warstwach lasu, 

• wkleja obrazek zwierzćia w odpowiednià warstw´ lasu, w której ˝yje, 

• naÊladuje odg∏osami dowolne zwierz´ ˝yjàce w lesie. 

Metody: rozmowa, çwiczenia, zabawa dydaktyczna, pokaz. 

Materia∏y: 

• karta pracy 1 „Warstwy lasu”, 

• karta pracy 2 „Zwierz´ta w ró˝nych wastwach lasu”, 

• karta pracy 3 „Zwierz´ta ˝yjàce w ró˝nych wastwach lasu”, 

• no˝yczki, klej, kartki papieru kartonowego, kredki lub farby, 

• zdjćia lasu, na których widoczne sà jego warstwy. 

Przygotowania wst´pne 

Nale˝y skopiowaç karty pracy 1, 2, 3 dla ka˝dego dziecka. 


1. Pytamy dzieci co pami´tajà z rodzinnych wycieczek do lasu. Zadajemy pytania ukierunkowujàce 

dzieci na przypomnienie sobie faktu, ˝e w lesie rosnà ma∏e roÊlinki, wi´ksze oraz 

ca∏kiem du˝e drzewa. Pytamy, w jakich miejscach dzieci widzia∏y ró˝ne zwierz´ta. Pokazujemy 

zdjćia lasu i zwracamy uwag´ na wyst´pujàce w lesie warstwy. 

2. Informujemy dzieci, ˝e za chwil´ wykonajà w∏asne, leÊne uk∏adanki. Ka˝demu dziecku 

dajemy poci´tà kart´ 1 na cztery cz´Êci: A, B, C, i D oraz kartk´ kartonu z zaznaczonymi 

liniami, na których dzieci b´dà przykleja∏y kolejno otrzymane paski A, B, C, D. Dla u∏atwienia 

odginania pasków nale˝y przykeliç tylko górne kraw´dzie. 

3. Dzieci przyklejajà na samej górze pasek A, poni˝ej dolnej jego kraw´dzi - pasek B itd. 

Nast´pnie z karty pracy 2 wycinajà cz´Êci: E, F, G, H i podklejajà je pod odpowiednie, 

przyklejone ju˝ kartki z warstwami lasu; i tak E przyklejajà pod A, F pod B, G pod C zaÊ 

H pod D. 

4. Z karty pracy 3 dzieci wycinajà zwierz´ta i wklejajà w odpowiednià warstw´ lasu. Nast´pnie 

wpisujà nazwy zwierzàt na przyklejonych karteczkach E, F, G, H. Na zakoƒczenie 

kolorujà swoje rysunki. 

5. Prosimy dzieci, aby wybra∏y sobie jakieÊ zwierz´ ze swojego lasu, który przed chwilà tworzy∏y. 

PowinniÊmy dopilnowaç, aby ka˝de dziecko wybra∏o inne zwierz´. Prosimy, aby 

ka˝de dziecko poçwiczy∏o sposób, w jaki b´dzie prezentowaç swoje zwierz´ – b´dzie to 

pantomima wraz z naÊladowaniem wydawanych przez zwierz´ g∏osów. Gdy wszystkie 


dzieci b´dà gotowe, wyjaÊniamy na czym polegaç b´dzie zabawa. Informujemy dzieci, ˝e 

b´dà odtwarzaç zwierz´ta ˝yjàce w kolejnych warstwach lasu, w zwiàzku z tym mówimy 

„Warstwa koron drzew”. Na to has∏o na Êrodek sali wychodzà dzieci, które reprezentujà 

zwierz´ta mogàce ˝yç w tej warstwie. Pozosta∏e dzieci odgadujà naÊladowane zwierz´. 

Nast´pnie dzieci prezentujà zwierz´ta ˝yjàce w warstwie krzewów (podszyt), na „pod∏odze” 

lasu (runo leÊne) oraz w glebie. Nale˝y kontrolowaç, czy dzieci wybierajà w∏aÊciwà 

warstw´, w której ˝yje zwierz´ przez naÊladowane. 

Bibliografia 

Poruba M., Przewodnik. Las, Multico, Warszawa 1996. 

Alina Rodziewicz 

Zespó∏ Parków Krajobrazowych Pojezierza I∏awskiego 

i Wzgórz Dylewskich w Jerzwa∏dzie 

Sposób wykonania „leÊnej uk∏adanki” 

A 

A 

E 

B 

B 

F 

C 

C 

G 

D 

D 

H 

4.44 


A 

B 

Karta pracy 1 

Warstwy lasu 

Poradnik

Zwierz´ta w ró˝nych warstwach lasu 

Karta pracy 2 

E 

Kto mieszka w koronie drzew? 

F 

Kto mieszka w krzakach? 

............................................................................... ............................................................................... 

............................................................................... ............................................................................... 

............................................................................... ............................................................................... 

............................................................................... ............................................................................... 

............................................................................... ............................................................................... 

............................................................................... ............................................................................... 

G 

Kto mieszka na leÊnej pod∏odze? 

H 

Kto mieszka pod ziemià? 

................................................................................ ............................................................................... 

............................................................................... ............................................................................... 

............................................................................... ............................................................................... 

............................................................................... ............................................................................... 

............................................................................... ............................................................................... 

............................................................................... ............................................................................... 

............................................................................... ............................................................................... 


Karta pracy 3 

Zwierz´ta ˝yjàce w ró˝nych warstwach lasu 

4.48 



4.50 


CZYJE DOMY SÑ W LESIE? 

Cele 

Dziecko: 

• wymienia miejsca ˝ycia kilku zwierzàt leÊnych, 

• rozumie, dlaczego wa˝na jest ochrona lasu. 

Metody: rozmowa, çwiczenia, zabawa dydaktyczna. 

Materia∏y: 

• karta pracy „Kto mieszka w lesie?”, 

• kredki lub farby. 


Nale˝y skopiowaç dla ka˝dego dziecka kart´ pracy „Kto mieszka w lesie?” 


1. Rozmawiamy z dzieçmi o tym, jakie zwierz´ta mo˝na spotkaç w lesie. Podane przez dzieci 

nazwy zwierzàt zapisujemy na tablicy. Pytamy dzieci, gdzie ka˝de z wymienionych zwierzàt 

mo˝e w lesie mieç swój dom. 

2. Rozdajemy dzieciom kopie karty pracy. Prosimy, ˝eby odszuka∏y wszystkie zwierz´ta znajdujàce 

si´ na obrazku – mogà oznaczaç je znakiem „x”. Wspólnie z dzieçmi omawiamy, 

gdzie znajduje si´ dom ka˝dego z wymienionych zwierzàt. Nast´pnie dzieci kolorujà 

rysunki. 

3. Prosimy dzieci, aby wyobrazi∏y sobie, ˝e sala w której sà zajćia, pod wp∏ywem czarodziejskiej 

ró˝d˝ki zamienia si´ w las, zaÊ wszystkie dzieci zamienione zostajà w leÊne zwierz´ta 

z tym, ˝e ka˝de dziecko mo˝e sobie wybraç jakim zwierzćiem jest. Ka˝de dziecko – 

„zwierzàtko” musi wybraç odpowiedni dla siebie domek – mo˝e to byç miejsce pod sto- 

∏em, na stole, na krzeÊle, pod tablicà, pod dywanem, w szufladzie. Prowadzàcy pyta kolejno 

ka˝de dziecko – „zwierzàtko” kim jest i dlaczego wybra∏o swój domek w∏aÊnie w tym 

miejscu. W ten sposób nauczyciel sprawdza, czy dzieci w∏aÊciwie przydzieli∏y domy odpowiednim 

zwierz´tom. 

4. WyjaÊniamy dzieciom, ˝e chroniàc las, chronimy tym samym zwierz´ta w nim ˝yjàce. Prosimy, 

aby dzieci poda∏y przyk∏ady zachowaƒ ludzkich nara˝ajàcych las na zagro˝enia 

(pozostawianie Êmieci w lesie, rozpalanie ognisk w miejscach niedozwolonych, ha∏asowanie 

w lesie, p∏oszenie zwierzàt itp.). 




Poradnik instruktora Programu ekozespo∏ów w edukacji elementarnej 

4.51

Kto mieszka w lesie? 

Karta pracy 

4.52 


SZCZEGÓLNE ZWIERZ¢TA 

Cele 

Dziecko: 

• wymienia przyk∏ady zwierzàt nale˝àcych do grupy ssaków, ptaków, p∏azów, gadów, owadów 

i bezkr´gowców, 

• wyjaÊnia funkcje zwierzàt w przyrodzie, 

• naÊladuje ruchami niektóre zwierz´ta, 

• wykonuje rysunek i opisuje swoje ulubione zwierz´. 

Metody: pantomima, rozmowa dydaktyczna. 

Materia∏y: 

• karta pracy 1 „Szczególne zwierz´ta”, 

• karta pracy 2 „Identyfikacja zwierzćia”, 

• Moi przyjaciele z lasu. Sposoby na przetrwanie, Warszawa 2001, Dom Wydawniczy Bellona, 

• Stichmann W., Kretzschmar E., Spotkania z przyrodà. Zwierz´ta, Warszawa 1998, Multico. 


1. Rozdajemy ka˝demu dziecku kart´ pracy 1 „Szczególne zwierz´ta”. Zadanie polega na 

wybraniu jednego, szczególnego dla siebie zwierzćia i wpisaniu w kratce swojego imienia. 

2. Ka˝de dziecko uzasadnia swój wybór zwierzćia (np. dlaczego go lubi lub nie lubi). 

3. Rozmawiamy z dzieçmi nad wyglàdem, zachowaniem i rolà w przyrodzie lubianych (lub 

nie lubianych) zwierzàt. Wiele informacji na ten temat mo˝emy znaleêç w przewodnikach 

przyrodniczych. 

4. Wspólnie z dzieçmi mo˝emy ustaliç, które zwierz´ta nale˝à do grupy ssaków, ptaków, p∏azów, 

gadów, owadów i bezkr´gowców. Gdzie one ˝yjà? 

5. Na zakoƒczenie zaj´ç proponujemy zabaw´. Dzieci siadajà w kr´gu na pod∏odze. Wyznaczamy 

dziecko, które staje w Êrodku kr´gu i b´dzie naÊladowa∏o zwierz´. Mo˝e wymachiwaç 

r´kami, nogami i poruszaç si´ po kr´gu. Nie wolno mu jednak wydawaç ˝adnych 

dêwi´ków. Nast´pnie wyznaczamy dziecko, które podaje nazw´ zwierzćia z karty pracy 

lub w∏asnà propozycj´. Ka˝dy mo˝e odegraç zwierz´ najwy˝ej dwa razy pod rzàd. Pozosta- 

∏e dzieci oceniajà, czy mim dobrze sobie poradzi∏ z zadaniem. 

Wskazówki pedagogiczne 

Dzieciom m∏odszym zamiast kart z napisami nazw zwierzàt mo˝emy przedstawiç karty z 

rysunkami. Mo˝na tak˝e zostawiç pustà kratk´, gdzie dziecko b´dzie mog∏o narysowaç swoje 

szczególne zwierz´, którego rysunek nie zosta∏ zamieszczony w karcie pracy. 

Kontynuacje 

JeÊli dzieci posiadajà swoje zwierz´ta w domu mo˝emy zaproponowaç im çwiczenie polegajàce 

na badaniu potrzeby swojego zwierzćia. Rozdajemy ka˝demu dziecku kart´ pracy 2 

„Identyfikacja zwierzćia”. Dzieci rysujà lub piszà o jego potrzebach w przewidzianej do tego 

celu ramce. Powinny staraç si´ podaç jak najwićej informacji. Nale˝y porozmawiaç z dzieç- 


mi o pewnych ujemnych stronach hodowania zwierzćia, takich jak: koszty, czas, przestrzeƒ, 

potrzeba utrzymania higieny, mo˝liwoÊç alergii, k∏opoty podczas wakacji, ale tak˝e korzyÊci, 

jakie daje posiadanie zwierzàt. 

Bibliografia 

Dunphy S., Holden P., Ings R., Dbamy o zwierz´ta. Materia∏y do nauczania j´zyka polskiego, 

matematyki i Êrodowiska, RSPCA. 

Niedêwiedzka B., Wakacje Kamy. Opowiadania i zabawy dla przedszkolaków, Warszawa 

2002, Wydawnictwo Cyklady. 

Szarzyƒska A., Edukacja globalna. Gry i zabawy dydaktyczne, Olsztyn 1995, WOM. 


4.54 


Karta pracy 1 

Szczególne zwierz´ta 

WIEWIÓRKA 

PAJÑK 

JE˚ 

MYSZ 

LIS 

DZI¢CIO¸ 

SOWA 

ZAJÑC 

JELE¡ 

PIES 

CHOMIK 

WYDRA 

WILK 

KO¡ 

BORSUK 

BOCIAN 

KOT 

˚Ó¸W 

NIEDèWIEDè 

ORZE¸ 

˚MIJA 

MOTYL 

RYÂ 

MRÓWKA 

˚ABA 

JASZCZURKA 

DZIK 

PSZCZO¸A 

BÓBR 

ÂLIMAK 

˚UBR 

KOMAR 


Karta pracy 2 

Identyfikacja zwierzćia 

Zwierz´ ........................................................................................... 

Imi´ mojego ulubieƒca .......................................... 

Opisz swojego ulubieƒca ................................... 

....................................................................................................................... 

....................................................................................................................... 

....................................................................................................................... 

Mój ulubieniec 

Jakiego pokarmu potrzebuje mój ulubieniec? 

Jakiego napoju potrzebuje mój ulubieniec? 

Jakiego mieszkania potrzebuje mój ulubieniec? 

4.56 


DETEKTYWI GLEBY 

Cele 

Dziecko: 

• wyjaÊnia, co to jest gleba, 

• wyjaÊnia znaczenie gleby dla zwierzàt i roÊlin oraz w ˝yciu cz∏owieka, 

• prowadzi obserwacje, doÊwiadczenia i eksperymenty zwiàzane z glebà, 

• porównuje wyniki obserwacji gleby uzyskane na przestrzeni ustalonego odcinka czasu, 

• wymienia organizmy mieszkajàce w glebie, 

• wyszukuje w przewodnikach przyrodniczych informacji na temat zwierzàt mieszkajàcych 

w glebie. 

Metody: doÊwiadczenia i eksperymenty z glebà, obserwacja bezpoÊrednia, rozmowa, inscenizacja. 

Uczestnicy: dzieci starszej grupy wiekowej przedszkola lub z klas I – III szko∏y podstawowej. 

Osoby wspierajàce dzia∏ania: dyrektor przedszkola lub szko∏y, rodzice. 

Miejsce: przedszkole lub szko∏a, las, park, ogród. 

Czas trwania: 6-7 miesićy. 

Materia∏y i Êrodki dydaktyczne: 

• próbki gleby: torfiastej, piaszczystej, gliniastej, 

• karta pracy „Mieszkaƒcy gleby”, 

• kredki, 

• lupy, mikroskop, 

• pinceta lub plastikowa ∏y˝eczka, 

• talerz albo spodek jasnego koloru, 

• trzy wysokie, wàskie s∏oiki ze szczelnie zakrćanymi pokrywkami, 

• tekst przedstawienia „Spójrz do wn´trza gleby”, 

• przewodniki i atlasy przyrodnicze. 

Wprowadzenie 

Ziemia jest ˝ywio∏em, który stwarza wiele mo˝liwoÊci do przeprowadzenia eksperymentów. 

Ziemi´ mo˝na poznawaç i badaç wszystkimi zmys∏ami. 

Przy wprowadzeniu tematu „ziemia” mo˝na zastanowiç si´ w rozmowie z dzieçmi na 

przyk∏ad nad tym, ˝e pojćiem „ziemia” okreÊlamy raz ca∏y Êwiat, kul´ ziemskà, a czasami 

gleb´, w której sadzimy nasiona. Ziemi´ mo˝na oglàdaç, wàchaç i dotykaç. Bez ziemi nie 

by∏oby roÊlin, bez roÊlin nie by∏oby zwierzàt i ludzi. Ziemia mo˝e byç sucha albo wilgotna, 

t∏usta albo ja∏owa, mo˝e byç ˝yzna albo piaszczysta, pe∏na obumar∏ych korzeni albo raczej 

torfowa, mo˝e mieç ˝ó∏ty, bràzowy, czerwonawy lub czarny kolor. 


Dzia∏ania 

1. Zajćia mo˝emy rozpoczàç od podania krótkiej informacji na temat gleby. Co to jest gleba? 

Czy mo˝na sobie wyobraziç Êwiat bez niej? 

2. JeÊli chcemy obejrzeç i zbadaç ró˝ne rodzaje gleby (ziemi), musimy wyjÊç z ∏opatkà na 

zewnàtrz przedszkola, szko∏y, do ogrodu lub lasu. Razem z dzieçmi wykopujemy ziemi´ w 

ró˝nych miejscach w poszukiwaniu jej rozmaitych rodzajów. Ka˝de dziecko ma przy sobie 

jeden lub dwa pojemniki, do których mo˝e w∏o˝yç ró˝ne próbki gleby i zabraç je ze sobà. 

Gleba cz´sto na powierzchni wyglàda inaczej ni˝ tam, gdzie b´dziemy g∏´biej kopali. Dzi´ki 

temu mo˝na znaleêç jej ró˝ne gatunki: ziemi´ leÊnà, która na powierzchni usiana jest 

ig∏ami Êwierkowymi i liÊçmi oraz glin´, która znajduje si´ w g∏´bszych partiach. 

3. Po powrocie z wycieczki wszystkie próbki gleby uk∏adane sà jedna obok drugiej tak, aby 

ka˝de dziecko mog∏o obejrzeç uwa˝nie znalezione gatunki gleby. 

4. Proponujemy dzieciom doÊwiadczenie z glebà. Polecamy, aby rozprowadzi∏y niewielkie ilo- 

Êci gleby na talerzu albo spodku jasnego koloru. Niech za pomocà pincety lub plastikowej 

∏y˝eczki podzielà jà na próbki. Czy mo˝na w niej rozpoznaç jakieÊ czàstki? Jaki „Êlad 

zacznà tropiç”? Od czego zacznà? 

5. Zachćamy dzieci, aby dotkn´∏y gleby, poczu∏y jà i opisa∏y. Niech obejrzà jà dok∏adnie 

przez lup´ lub pod mikroskopem o ma∏ej sile powi´kszenia. Czy coÊ si´ w niej porusza? 

Jakie kolory potrafià dzieci zobaczyç? Jakie kszta∏ty? Czy wszystkie czàstki sà tej samej 

wielkoÊci? 

6. Porównujemy z dzieçmi próbki gleby (torfiastej, piaszczystej i gliniastej) pobrane z ró˝nych 

miejsc. Dzieci mogà tak˝e rozdzieliç gleb´ na sk∏adniki w wodzie. Potrzeba do tego 

ma∏ych próbek gleby, ale du˝o czasu. Zachćamy, by prowadzi∏y swoje badania systematycznie 

i dok∏adnie. Próbki gleby b´dà ró˝ne, lecz iloÊç gleby, wody i u˝ywane pojemniki 

powinny byç identyczne. Jak du˝o gleby dzieci zamierzajà u˝yç do swoich testów? Czy 

b´dà odmierzaç gleb´ ∏y˝eczkami, czy te˝ przez wa˝enie? 

7. Polecamy dzieciom wybranie dwu do trzech próbek do porównaƒ. Potrzebne sà wysokie, 

wàskie s∏oiki ze szczelnie zakrćanymi pokrywkami. Nale˝y je wyraênie oznaczyç. Do 

ka˝dego s∏oika dzieci wk∏adajà próbk´ gleby i zalewajà takimi samymi iloÊciami wody. 

Dok∏adnie zakrćajà pokrywki s∏oików oraz mieszajà przez potrzàsanie. Pozostawiajà do 

osadzenia. Sprawdzajà okresowo, przez pierwsze pi´ç minut, potem co pi´ç minut w ciàgu 

pó∏ godziny, na koƒcu w odst´pach pó∏ godzinnych, a˝ do momentu wyklarowania si´ 

wody. Czas osadzania b´dzie ró˝ny dla poszczególnych gleb, w zale˝noÊci od wielkoÊci czàsteczek. 

Przy glebach gliniastych o bardzo drobnych czàsteczkach mo˝e to trwaç ca∏y 

dzieƒ, podczas gdy gleby torfiaste z du˝à iloÊcià próchnicy rozdzielà si´ szybko. 

8. Dzieci porównujà iloÊç próchnicy (p∏ywajàcych czàstek organicznych) z iloÊcià i rodzajami 

sk∏adników mineralnych, osadzonych na dnie. 

9. Po zakoƒczeniu ca∏ej, niezb´dnej rejestracji (zapisu), dzieci badajà p∏ywajàce cz´Êci pod 

mikroskopem. Czy mogà rozpoznaç jakieÊ cz´Êci liÊci lub ∏odyg? 

10. Czy gleba ˝yje? Zapraszamy dzieci do wykonania çwiczenia w karcie pracy „Mieszkaƒcy 

gleby”. Zwracamy uwag´ dzieci tak˝e na plastikowy kubek. Skàd si´ wzià∏? Jak d∏ugo 

rozk∏ada si´ w glebie? 

Gleba jest Êrodowiskiem ˝ycia wielu zwierzàt. Niektóre z nich ˝yjà w niej na sta∏e, 

inne sp´dzajà pod ziemià tylko krótkie chwile. Gleba zawiera ogromne iloÊci pokarmu, 

dlatego mieszka w niej wiele zwierzàt. D˝d˝ownice, krety i turkucie podjadki sp´dzajà 

w niej ca∏e ˝ycie lub znacznà jego cz´Êç. W glebie ˝yjà te˝ ogromne iloÊci ma∏ych zwierzàt, 

bakterii i grzybów. Niektóre organizmy sà tak ma∏e, ˝e nie mo˝na ich zobaczyç go∏ym 

okiem. Konieczne jest wić u˝ycie mikroskopu lub lupy. Wiele zwierzàt nie mieszka w glebie, 

lecz jedynie korzysta z niej w pewnych okresach swego ˝ycia. Na przyk∏ad niektóre 

mrówki, osy i pszczo∏y zak∏adajà tam gniazda. Umieszczajà w nich jaja oraz pokarm dla 

przysz∏ego potomstwa. Tak˝e niektóre ptaki sk∏adajà jaja bezpoÊrednio do do∏ków wykopanych 

w glebie. Sà to mi´dzy innymi: ˝urawie, g∏uszce i cietrzewie. W glebie znajdujà 

schronienie ˝aby, ropuchy, jaszczurki i w´˝e. Lis kopie swojà nor´ w ziemi. 

11. Wspólnie z dzieçmi mo˝emy poszukaç w przewodnikach przyrodniczych przyk∏adów 

zwierzàt ˝yjàcych w glebie. Staramy si´ zdobyç podstawowe informacje na temat ich 

4.58 


zachowaƒ, funkcji, wyglàdu itp. 

12. Zachćamy dzieci do za∏o˝enia w klasie hodowli d˝d˝ownic. Wysokie, przezroczyste 

naczynie (na przyk∏ad akwarium lub du˝y s∏ój) wype∏niamy warstwami ziemi ogrodowej, 

piasku i torfu. Po zwil˝eniu ziemi wpuszczamy d˝d˝ownice. Wrzucamy do naczynia troch´ 

liÊci i trawy, ˝eby d˝d˝ownice mia∏y co jeÊç. Nale˝y pami´taç te˝ o regularnym zwil˝aniu 

ziemi. 

13. Podsumowanie projektu. Wystawienie przez dzieci przedstawienia „Spójrz do wn´trza 

gleby!” dla rodziców na zajćiach otwartych. 

Prezentacja: zajćia otwarte dla rodziców – prezentacja inscenizacji „Spójrz do wn´trza 

gleby!” 

Ocena: przez nauczyciela podczas realizacji zadaƒ w ramach projektu, rodziców – prezentacja 

inscenizacji. 

Kontynuacje 

Realizacja projektu „Skàd pochodzi ˝ywnoÊç?” 

Bibliografia 

Augstyniak M., Augystyniak M., Mój Êwiat. Podrćznik do przyrody, Gdaƒsk 2002, Wydawnictwo 

M. Ro˝ak. 

Braun D., Badanie i odkrywanie Êwiata z dzieçmi, Kielce 2002, Wydawnictwo JednoÊç. 

Odkrywam mój Êwiat. Ziemia. Materia∏y pomocnicze dla przedszkoli i szkó∏ podstawowych, 

Warszawa 1994, Krajowe Centrum Edukacji Ekologicznej Narodowej Fundacji Ochrony Ârodowiska. 

Shank D., C., Raindrops Keep Falling on Your Head. Soil & Water Conservation Activities, 

Richmond. 

Stichmann W., Kretzschmar E., Spotkania z przyrodà. Zwierz´ta, Warszawa 1998, Oficyna 

Wydawnicza Multico. 



Karta pracy 

Mieszkaƒcy gleby 

Znajdê na rysunku organizmy, które mieszkajà w glebie. Pokoloruj je. 

Kret • Mrówki • Mysz leÊna • D˝d˝ownica • Skorek pospolity • Tur 

P´drak od˝ywiajàcy si´ korzeniami drzew • Szkielet zwierzćia • Bakterie 

Dzieci odkrywajà i badajà przyrod´ 

Poradnik instruktora

Inscenizacja 

SPÓJRZ DO WN¢TRZA GLEBY! 

Przedstawienie w czterech aktach 

Osoby: 

Narrator 

D˝d˝ownica Âpieszka 

D˝d˝ownica PracuÊ 

D˝d˝ownica D∏ugasek 

Mama D˝d˝ownicy D∏ugaska 

D˝d˝ownica W´drowniczka 

Wróbel I 

Wróbel II 

RoÊlina I 

RoÊlina II 

RoÊlina III 

Owad I 

Owad II 

˚uk Gnojarz 

W∏aÊciciel dzia∏ki 

oraz w tle ró˝ne zwierz´ta glebowe 

AKT PIERWSZY 

Uczniowie odgrywajàcy d˝d˝ownice sà w miar´ mo˝liwoÊci ubrani w kolorowe przeÊcierad∏a 

przewiàzane w wielu miejscach, co mo˝e przypominaç segmenty. Na ka˝dym segmencie majà 

doczepione po cztery pary szczecinek ruchowych. Rozró˝nia je tekturowa opaska ró˝nego koloru 

i wielkoÊci. Poruszajà si´ ze z∏àczonymi w górze r´kami, udajàc ruchy, które wykonujà 

d˝d˝ownice. Dzieci przebrane za d˝d˝ownice le˝à zwini´te w k∏´bki i Êpià snem zimowym. 

NARRATOR 

Wiosnà w glebie, na dzia∏ce pana Stasia, zwierz´ta zaczynajà budziç si´ do ˝ycia. 

Âpiew skowronka z taÊmy magnetofonowej. Zaczyna poruszaç si´ i podpe∏za 

D˝d˝ownica Âpieszka. 

D˚D˚OWNICA ÂPIESZKA 

Jestem D˝d˝ownica Âpieszka (przeciàga si´). Obudzi∏am si´ z zimnego odr´twienia. 

Poczu∏am, jak gleba wokó∏ mojej norki zacz´∏a si´ roztapiaç, coraz przyjemniejsze 

ciep∏o dociera∏o do mojego cia∏a. Dwa tygodnie temu moje cia∏o otacza∏ 

gruby, Êluzowy pokrowiec. Za∏o˝y∏am go jesienià, gdy nadesz∏y du˝e mrozy. Przez 

okres zimy chroni∏ mnie skutecznie przed niskà temperaturà i pozwoli∏ spokojnie 

przespaç okres, gdy gleba jest zamarzni´ta, a w´drówki w korytarzach niemo˝liwe. 

Dzisiaj jest ju˝ ciep∏o i prawie wszystkie przetrwa∏yÊmy ju˝ zimowy sen. Hej, 

hej, ruszajcie si´, Êpiochy! 

NARRATOR 

Wszystkie d˝d˝ownice powoli budzà si´ i wstajà. 


D˚D˚OWNICA ÂPIESZKA zwraca si´ do stojàcych obok d˝d˝ownic. 

Przedstawcie si´, opowiedzcie coÊ o sobie. 

D˚D˚OWNICA W¢DROWNICZKA 

Jestem tak˝e cz∏onkiem rodziny, ale nazywam si´ W´drowniczka. Jak widzicie, 

moje cia∏o ma delikatny, be˝owoszary kolor. Od innych odró˝niam si´ obràczkà, 

którà lubi´ przesuwaç sobie raz do przodu, raz do ty∏u... Bardzo lubi´ dzia∏k´ 

pana Stasia, mieszkam ju˝ trzy lata. Uwielbiam podró˝e na pole uprawne, podmok∏e 

∏àki i pastwiska. Jestem ∏asuchem, ale jestem tak˝e odporna na g∏ód – gdy 

cz∏owiek zaniedba dodanie mi obornika do gleby, gdzie mieszkam, i tak sobie 

poradz´. Czekam spokojnie, a˝ przypomni sobie, ˝e powinien dokarmiç wszystkich 

nas – mieszkaƒców jego gleby. 

D˚D˚OWNICA ÂPIESZKA zwraca si´ do s∏uchaczy. 

Kochane dzieci – pami´tajcie – nazywam si´ Âpieszka. Sàsiedzi pomagajà mi 

w codziennej pracy. Mam ró˝owawà sukienk´ z bia∏ym, ˝ó∏tawym, niekiedy 

nawet pomaraƒczowym pierÊcieniem. Zwiedzi∏am ju˝ wiele miejsc: pracowa∏am 

w lesie, na polu, na pastwisku – wsz´dzie by∏o mi bardzo wygodnie i czu∏am si´ 

komfortowo. Najbardziej jednak lubi´ dzia∏k´ pana Stasia. Bardzo dba o nas – 

d˝d˝ownice. Co roku nie zapomina, aby podrzuciç nam coÊ smacznego do jedzenia. 

Chce nam si´ wtedy pracowaç dla niego ze zdwojonà si∏à. – Hej, hej – D∏ugasku, 

a ty co chcesz powiedzieç dzieciom? 

D˚D˚OWNICA D¸UGASEK (mo˝e byç odgrywany przez wysokie dziecko lub dwójk´ dzieci 

w jednym kostiumie) – wysuwa si´ do przodu i zaczyna opowiadaç. 

Mnie nazywajà D∏ugasek. Jestem d˝d˝ownicà m∏odà – dopiero zesz∏ej jesieni 

wyklu∏em si´ z kokonu. Nie mam wić obràczki. Popatrzcie dzieci, mimo ˝e 

jestem taki m∏odziutki, ju˝ jestem taaaaki d∏ugi. Zim´ sp´dza∏em niezbyt g∏´boko 

w glebie. Moje starsze siostry i mama zesz∏y w dalsze korytarze, a ja pozosta∏em 

bli˝ej powierzchni. Bardzo si´ ciesz´, ˝e przysz∏a ju˝ wiosna i wszystkich nas 

obudzi∏a do ˝ycia. 

D˚D˚OWNICA PRACUÂ przepycha si´ do przodu, aby móc opowiedzieç dzieciom o sobie. 

Kochane dzieci, nazywam si´ PracuÊ. Nigdy nie wyrosn´ taki d∏ugi jak d˝d˝ownica 

D∏ugasek. Po prostu jestem mniejszy, a ju˝ jestem doros∏y, tak jak D˝d˝ownica 

Âpieszka i W´drowniczka. Popatrzcie na mój kolor, moja strona grzbietowa jest 

pi´knie ciemnofioletowa. Koniec cia∏a mam lekko sp∏aszczony. Mam krewnych 

w ca∏ej Polsce w ró˝nych glebach i Êció∏ce lasów, na ∏àkach, polach uprawnych 

i w ogrodach. 

NARRATOR 

Popatrzcie, dzieci, ktoÊ jeszcze nadpe∏za. 

Zza sceny pojawia si´ jeszcze jedna d˝d˝ownica. Mo˝na zaanga˝owaç trójk´ lub 

nawet czwórk´ dzieci do odegrania jej postaci. 

O jaka ta d˝d˝ownica d∏uga i du˝a. Grzbietowà stron´ cia∏a ma fioletowà, a brzuszek 

jasnobe˝owy. Jak myÊlicie, kto to? (oczekuje na reakcj´ widzów) – Taaak! To 

mama D˝d˝ownicy D∏ugaska. 

MAMA D˚D˚OWNICY D¸UGASKA 

Dzieƒ dobry dzieci, jak si´ macie? (czeka, a˝ dzieci jej odpowiedzà). Czy lubicie 

wiosn´? Ja baaardzo! Troszk´ d∏ugo czeka∏yÊcie na mnie, ale to dlatego, ˝e moja 

norka znajduje si´ prawie trzy metry pod ziemià. Lubi´ tam mieszkaç, a jestem 

po˝yteczna, bo w´drujàc codziennie na odpoczynek tak daleko w g∏àb ziemi, mieszam 

jà i przetwarzam. Bardzo lubi´, jeÊç liÊcie le˝àce na powierzchni gleby, ale 

4.64 


najbardziej smakujà mi one w zaciszu mojej norki. Dlatego musz´ je pochwyciç w 

mój otwór g´bowy, czyli buzi´, i wciàgnàç w g∏àb mojego korytarza. 

Otwiera i zamyka buzi´, aby pokazaç dzieciom gdzie jà ma, ∏apie liÊç le˝àcy na 

ziemi i b´dàcy cz´Êcià dekoracji i wciàga w g∏àb siebie. Rosnàce obok roÊliny w∏àczajà 

si´ do akcji. 

ROÂLINA I 

Bardzo jesteÊmy wdzićzne d˝d˝ownicom D∏ugaskom za to, ˝e dzielà si´ z nami 

swoimi posi∏kami. 

ROÂLINA II 

Dzi´ki nim mo˝emy dostaç dla naszych korzeni resztki liÊci wciàgni´tych w g∏àb 

gleby. 

ROÂLINA III 

Szczególnie pomagajà tym z nas, które majà d∏ugie korzenie, si´gajàce tam, gdzie 

trudno o pokarm. 

ROÂLINA I 

D˝d˝ownice dzielà si´ z nami swoimi posi∏kami, pomagajà nam od˝ywiaç si´. 

Wszystkie d˝d˝ownice oddalajà si´ i zaczynajà pracowaç, a z magnetofonu odzywa 

si´ Êpiew ptaków. 

NARRATOR 

S∏oƒce grza∏o coraz mocniej, wszystkie organizmy w glebie budzi∏y si´ do ˝ycia. 

Coraz liczniej i aktywniej dzia∏a∏y niewidoczne go∏ym okiem bakterie. Zobaczcie – 

pracujà ju˝ tak˝e liczne owady, rozcinajàc na drobne fragmenty opad∏e na 

powierzchni´ gleby zesz∏oroczne liÊcie. 

OWAD I 

Dwoimy si´ i troimy w trudnej pracy przekszta∏cania ziemi w pokarm dla roÊlin. 

˚UK GNOJARZ 

Szybko biegamy machajàc ostrymi ˝uwaczkami, tnàc przed sobà rozk∏adajàce si´ 

wydaliny zwierzàt. 

OWAD II 

Wszystkie organizmy majà co robiç, krzàtajà si´ ˝wawo porzàdkujàc norki, czyszczàc 

ich otoczenie, szukajàc pokarmu. 

NARRATOR 

Popatrzcie, wszyscy sà zajći swojà pracà przygotowywania gleby na przyjćie 

nasion, które w najbli˝szych dniach zasieje cz∏owiek. 

Tymczasem d˝d˝ownica D∏ugasek zwraca si´ kolejno do ró˝nych zwierzàtek pracujàcych 

dooko∏a (ich iloÊç zale˝y od mo˝liwoÊci przebrania si´ dzieci za ró˝ne 

postacie). 

D˚D˚OWNICA D¸UGASEK pyta zwracajàc si´ do ró˝nych zwierzàt. 

Co robisz? 

ZWIERZ¢TA (niektóre odpowiadajà) 

Pracuj´. 

Wi´kszoÊç nie odpowiada jej, sà zaj´te swojà pracà. 


NARRATOR 

D∏ugasek spotyka ˚uka Gnojarza pracowicie rozdzielajàcego na kulki zesz∏oroczny 

obornik. 

D˚D˚OWNICA D¸UGASEK 

˚uku Gnojarzu, powiedz mi, co robisz? 

˚UK GNOJARZ odwracajàc spokojnie g∏ow´ w stron´ D˝d˝ownicy D∏ugaska. 

Rozdrabniam obornik, aby bakterie i grzyby ∏atwiej mog∏y go przerobiç na posi- 

∏ek dla roÊlin. Oj, g∏uptasku, jeszcze tego nie rozumiesz? Przecie˝ ty w gruncie 

rzeczy tak˝e im pomagasz i dlatego jesteÊ tak bardzo w glebie potrzebny. 


Do widzenia, ˚uczku. Dzi´kuj´ ci za wyjaÊnienia. JeÊli i moja praca jest tak 

potrzebna w glebie, to zabieram si´ do roboty. DoÊç leniuchowania. Na zwiedzanie 

b´d´ jeszcze mieç wiele czasu. 

AKT DRUGI 

NARRATOR 

To ju˝ kilka dni póêniej. D˝d˝ownica Âpieszka pracuje jak co dzieƒ przy przerabianiu 

gleby. Nagle wyczuwa w sàsiednim korytarzu D˝d˝ownic´ W´drowniczk´. 

W´drowniczka wydaje si´ przera˝ona. Wyraênie chce powiedzieç, co us∏ysza∏a od 

przelatujàcych nisko nad g∏owà wróbli. 


Cicho, cicho, pos∏uchaj wróbli! 

WRÓBEL I 

Stary w∏aÊciciel dzia∏ki, pan Stasiu, wyprowadzi∏ si´ do innego miasta, a jej obecnym 

w∏aÊcicielem zosta∏ pan W∏adek. 

WRÓBEL II 

Pan W∏adek gospodarowa∏ dotàd kilka dzia∏ek dalej. Wcale nie przejmuje si´ 

swoimi plonami. Nie lubià go ptaki, rzuca∏ bowiem w nie kamieniami, gdy przylatywa∏y 

odpoczàç w cieniu drzewa na jego dzia∏ce. 

WRÓBEL I 

Nie lubià go zwierz´ta glebowe, bo nie stara si´ dbaç o gleb´. Jest leniwy. 


Co wić czeka naszà dzia∏k´ po zmianie jej w∏aÊciciela?... 


Nie wiem, ale pe∏na jestem najgorszych obaw, wszystkie zwierz´ta sà bardzo 

zaniepokojone... 

Wszystkie zwierz´ta potakujà. 


Czy b´dzie nam tak dobrze i bezpiecznie jak dotàd? 

NARRATOR 

Pe∏ne najgorszych przeczuç pope∏z∏y do swoich norek. 

4.66 


AKT TRZECI 

NARRATOR ocierajàc pot z czo∏a 

Ale dziÊ goràco... Podglàdnijmy naszych znajomych... Patrzcie – d˝d˝ownice pracujà 

z wielkà energià. Sà Êwiadome zadania, które spoczywa na nich. Pracowicie 

drà˝à nowe korytarze, aby woda i powietrze ∏atwiej mog∏y wniknàç do wn´trza 

gleby. Wiedzà, ˝e powietrza i wody w glebie potrzebujà korzenie roÊlin. 

ROÂLINA I 

Liczymy na waszà prac´. Spokojnie czekamy, a˝ przygotujecie dla nas teren. 

Posuwajcie si´ szybko w waszej pracy. 

NARRATOR 

Dzieci, czy wiecie, jak d˝d˝ownice pracujà? – Otó˝, gdy czàsteczki gleby przed 

nimi sà ma∏e i mi´kkie, rozsuwajà je przed sobà, drà˝àc korytarze. Lecz, gdy 

gleba przed nimi staje si´ twarda i zwi´z∏a, do przodu przesuwajà si´, zjadajàc jà. 

D˚D˚OWNICA PRACUÂ 

Gleba jest naszym przysmakiem, jest bardzo po˝ywna, z domieszkà smacznych 

bakterii. 

NARRATOR 

Wsz´dzie tam, gdzie pojawiajà si´ d˝d˝ownice, gleba staje si´ lepsza, pulchniejsza, 

ma wićej powietrza, wody i pokarmu dla roÊlin. D˝d˝ownice sà bardzo 

dumne z zadania, które wykonujà. Ale... dzieci, patrzcie – nadchodzi w∏aÊciciel 

dzia∏ki! 

Pojawia si´ w∏aÊciciel dzia∏ki (podarty, brudny, ciemno ubrany) rozsypuje woko∏o 

coÊ z pude∏ka – mogà to byç, np. konfetti, bo ∏atwo je potem posprzàtaç. Po chwili 

dalszej pracy wszystkich organizmów glebowych D˝d˝ownica Âpieszka wyglàda 

jak sparali˝owana, wi´kszoÊç organizmów ginie. 


Nie mog´ si´ poruszaç, ca∏e cia∏o piecze mnie i pali. 

NARRATOR 

Woko∏o jakby ciszej, nie s∏ychaç ˝adnego ruchu. 


Co si´ sta∏o? Czy moje kole˝anki równie˝ tak êle si´ poczu∏y? 

NARRATOR 

Z trudem wyprostowa∏a szczecinki i powoli, czujàc ciàgle ból ca∏ego cia∏a, zacz´∏a 

pe∏znàç do góry, ale im bardziej zbli˝a∏a si´ do powierzchni, tym gorzej si´ czu∏a. 

Pe∏znàc zauwa˝y∏a tragiczny obraz. Wokó∏ le˝a∏y martwe organizmy glebowe. 


Biedne, jeszcze niedawno wszystkie pomaga∏y nam, d˝d˝ownicom, przerabiaç 

gleb´. Jakie to smutne... 

NARRATOR 

Pe∏znàc dalej w bok, dotar∏a do norki D˝d˝ownicy W´drowniczki. Zajrza∏a do 

Êrodka (Âpieszka zaglàda do W´drowniczki) i zap∏aka∏a, bo D˝d˝ownica W´drowniczka 

le˝a∏a martwa. 



Co robiç? Musz´ sprawdziç za wszelka cen´, co sta∏o si´ z d˝d˝ownicà D∏ugaskiem 

i d˝d˝ownicà Pracusiem. Co z mamà D∏ugaska? 

NARRATOR 

Patrzcie: z trudem, pokonujàc ciàg∏y, parzàcy ból, przesuwa si´ w kierunku ich 

norek. Oddycha z ulgà, gdy je widzi ˝ywe. 


˚yjecie! Wyglàdacie co prawda na cierpiàce, tak jak ja, ale ˝yjecie. Co si´ sta∏o? 


Nie wiemy na pewno (szepce s∏abym g∏osem). Prawdopodobnie to silny, nieodpowiedni 

Êrodek ochrony roÊlin, zastosowany nieumiej´tnie przez nowego w∏aÊciciela 

dzia∏ki. 


Wszystko na to wskazuje... nasz silny ból, du˝o martwych organizmów woko∏o. 

Co robiç? Musimy szybko i za wszelkà cen´ uciekaç stàd. Musimy znaleêç sobie 

nowe miejsce, gdzie b´dziemy bezpieczne. Nie mo˝emy tu d∏u˝ej zostaç, bo zginiemy 

tak, jak te wszystkie zwierz´ta. Uciekajmy!! 

AKT CZWARTY 

NARRATOR 

Uciek∏y w pop∏ochu, choç ci´˝ko im by∏o si´ poruszaç. Zamieszka∏y o dwie dzia∏ki 

dalej. Chorowa∏y jakiÊ czas, ale uda∏o si´ im wyzdrowieç. 


JesteÊmy bardzo szcz´Êliwe, ˝e znowu mo˝emy pracowaç, mieszajàc gleb´ w 

nowej okolicy, którà uda∏o nam si´ bardzo polubiç. 


W nocy z ciekawoÊcià wychodzimy na powierzchni´ gleby i z bezpiecznej odleg∏o- 

Êci zaglàdamy, co dzieje si´ na naszym starym rodzinnym terenie. 


Ze smutkiem stwierdzamy, ˝e nic tam nie roÊnie oprócz drobnych, kar∏owatych 

chwastów. 


By∏ to efekt zabójczego Êrodka chemicznego, który zastosowa∏ pan W∏adek. 

Rozmawiamy te˝ o tym, ile z∏ego mo˝e zrobiç bezmyÊlny cz∏owiek niszczàcy 

swoje Êrodowisko. 


Na dzia∏ce, którà zamieszkujemy obecnie, jest pi´knie! RoÊnie zdrowo soczysta 

marchewka, pietruszka i buraczki. Zieleni si´ pi´knie trawnik, gdzie w∏aÊciciel – 

dziadzio Antek – baraszkuje ze swoimi wnukami w chwilach odpoczynku. 

WSZYSCY 

My, wszystkie zwierz´ta glebowe, jesteÊmy dumne i szcz´Êliwe, ˝e mamy w tym 

swój pracowity udzia∏. A wy, dzieci, powtórzcie pi´ç razy razem z nami: 

4.68 


Nie wolno zatruwaç Êrodowiska! 

lub 

Nie niszczmy bezmyÊlnie zwierzàt glebowych; sà potrzebne, aby roÊliny 

ros∏y szybko i zdrowo! 

lub 

Rozumiemy, ˝e d˝d˝ownice, owady i inne zwierz´ta sà potrzebne 

naszym glebom! 

lub 

D˝d˝ownice, choç d∏ugie i bezno˝ne, sà pi´kne, bo potrafià u˝yêniaç 

nasze gleby! 

èród∏o 

Kostecka J., Spójrz do wn´trza gleby! Przedstawienie w czterech aktach do zastosowania w 

kszta∏towaniu ÊwiadomoÊci ekologicznej najm∏odszych, Rzeszów 1994. 

Poradnik instruktora Programu ekozespo∏ów w edukacji elementarnej 

4.69

CZ¸OWIEK 

JAKO CZÑSTKA PRZYRODY 

Cele 

Dziecko: 

• wyjaÊnia w∏asnymi s∏owami pojćie „przyroda”, 

• wymienia elementy wchodzàce w sk∏ad przyrody (woda, gleba, powietrze, roÊliny, zwierz´ta, 

grzyby, cz∏owiek), 

• prezentuje w formie pantomimy wybrane przez siebie elementy przyrody, 

• wymienia pozytywne dzia∏ania cz∏owieka na rzecz ochrony przyrody. 

Metody: pogadanka heurystyczna, rozmowa kierowana, zabawa dydaktyczna w formie pantomimy, 

pokaz slajdów. 

Materia∏y: slajdy (wybór w∏asny), tablica, mazaki kolorowe, karta pracy, o∏ówki. 

Miejsce realizacji zaj´ç: Muzeum Przyrody w Olsztynie. 


1. Zajćia zaczynamy pytaniem skierowanym do dzieci, czy wiedzà co to jest przyroda? 

Wspólnie z dzieçmi staramy si´ stworzyç prostà definicj´ i wymieniç elementy wchodzàce 

w sk∏ad przyrody, m.in. woda, gleba, powietrze, roÊliny, grzyby, zwierz´ta, cz∏owiek. 

2. W celu utrwalenia poszczególnych elementów przyrody dzieci prezentujà po kolei ka˝dy 

z tych elementów. Zabawa dla ca∏ej grupy, w formie pantomimy, realizowana wed∏ug w∏asnego 

pomys∏u dzieci lub przy naszej pomocy. Przy przedstawianiu roÊlin i zwierzàt podchodzimy 

do dzieci i pytamy jakà sà roÊlinà, jakim sà zwierzàtkiem. Kierujemy tak zabawà, 

aby dziecko przedstawia∏o konkretnà roÊlin´, a przy kolejnej prezentacji - okreÊlone 

zwierz´. 

3. Cz∏owieka przedstawiamy jako ostatni element przyrody. Przy okazji tej prezentacji pytamy 

dziecko o to, czy jest dobrym cz∏owiekiem, czy z∏ym, czy pomaga, czy szkodzi przyrodzie. 

Jest to poczàtek rozmowy o bardzo istotnej roli cz∏owieka w przyrodzie. 

4. Dzieci wymieniajà, co cz∏owiek mo˝e robiç dobrego, a co z∏ego dla przyrody. Zazwyczaj 

proÊciej jest wymieniç dzieciom negatywne dzia∏ania cz∏owieka. Nale˝y zwróciç na to 

uwag´ i tak pokierowaç rozmowà, by pojawi∏o si´ jak najwićej pozytywnych dzia∏aƒ cz∏owieka. 

Wymieniane przez dzieci pomys∏y zapisujemy lub te˝ przedstawiamy graficznie 

(w formie symbolu) w tabeli na tablicy. Symbole dzia∏aƒ mo˝emy mieç przygotowane lub 

prosimy dzieci, by wymyÊli∏y taki symbol, który b´dzie dla nich czytelny i zrozumia∏y. 

5. Poprzez pokaz slajdów systematyzujemy wiadomoÊci dzieci dotyczàce pozytywnej i negatywnej 

dzia∏alnoÊci cz∏owieka. Dzieci uczestniczà w omawianiu ka˝dego slajdu, prowadzàcy 

kontroluje poprawnoÊç wypowiedzi i uzupe∏nia jà. 

6. Przyk∏adowe formy dzia∏alnoÊci cz∏owieka: 

a) pozytywne 

• segregacja Êmieci, 

• ochrona gatunkowa roÊlin i zwierzàt, 

4.71

• dokarmianie zwierzàt zimà, 

• oszcz´dzanie energii i wody, 

• budowanie oczyszczalni Êcieków, 

• zak∏adanie filtrów powietrza w fabrykach, 

b) negatywne 

• zaÊmiecanie lasów, 

• wycinanie i ∏amanie drzew, 

• wypalanie traw, 

• k∏usownictwo, 

• du˝a iloÊç spalin samochodowych, 

• dymiàce kominy fabryk. 

7. Dzielimy dzieci na grupy cztero, pićioosobowe. Zadaniem ka˝dej z grup jest przedstawienie 

w formie pantomimy negatywnej dzia∏alnoÊci cz∏owieka podanej przez nauczyciela. 

Reszta dzieci próbuje odgadnàç, o jakà dzia∏alnoÊç chodzi. Po ka˝dej prezentacji wszyscy 

zastanawiajà si´, co mo˝emy zrobiç, by zlikwidowaç lub zmniejszyç dane, negatywne dzia- 

∏anie cz∏owieka. 


• czy cz∏owiek odgrywa wa˝nà rol´ w przyrodzie? 

• czy cz∏owiek jest istotnà czàstkà przyrody? 

9. Podsumowanie zaj´ç. Prosimy dzieci, by wykona∏y zadanie w karcie pracy „Elementy 

przyrody”. 

10. W przedszkolu (szkole), w ramach utrwalenia wiadomoÊci mo˝na przeczytaç dzieciom 

opowiadanie pt. Dwa drzewa (Pecia J.), a nast´pnie wykonaç çwiczenie (narysowaç przyczyny 

smutku i radoÊci drzew - karta pracy w publikacji). 

Bibliografia 

Soida D., Bàdê Mistrzem – Przyjacielem, czyli edukacja ekologiczna na weso∏o, Kraków 1996, 

ROEE. 

Szarzyƒska A., Rodziewicz A. (red.), Zielonymi Êcie˝kami Parku Krajobrazowego Pojezierza 

I∏awskiego i Wzgórz Dylewskich. Scenariusze zaj´ç, Jerzwa∏d 2002, Zespó∏ Parków Krajobrazowych. 

Pecia J., Zostaƒ przyjacielem przyrody – opowiadania i çwiczenia dla przedszkolaków, Kraków 

2003, Wydawnictwo Zielone Brygady. 

Marzena ¸ukasiewicz, 

Muzeum Przyrody w Olsztynie 

4.72 



Karta pracy 

Elmenty przyrody 

„Âwiat jest jak uk∏adanka — gdy czegoÊ brakuje, to wszystko si´ psuje...” 

Dorysuj brakujàce elementy przyrody. 

WODA 

POWIETRZE 

GLEBA 

CZ¸OWIEK 

ROÂLINY 

GRZYBY 

ZWIERZ¢TA 

4.73

4.74 



CZY STOKROTKA 

MA STO P¸ATKÓW? 

Cele 

Dziecko: 

• wyjaÊnia znaczenie roÊlin w przyrodzie i dla cz∏owieka, 

• wymienia niektóre czynniki potrzebne roÊlinom do ˝ycia (np. woda, Êwiat∏o, gleba), 

• rozpoznaje i nazywa cz´Êci podziemne i nadziemne roÊlin, 

• dokonuje prawid∏owego u∏o˝enia kwiatu z poci´tych cz´Êci, 

• wymienia roÊliny zielne (np. konwalia majowa, pokrzywa zwyczajna, koniczyna bia∏a, mniszek 

lekarski). 

Metody: pogadanka heurystyczna, rozmowa kierowana, gry i zabawy dydaktyczne (puzzle, 

pantomima), pokaz slajdów. 

Materia∏y: okazy zielnikowe lub ˝ywe wybranych gatunków roÊlin, slajdy (wybór w∏asny), 

tablica, mazaki kolorowe, karta pracy, o∏ówki. 

Miejsce realizacji: Muzeum Przyrody w Olsztynie. 


1. Na poczàtku zadajemy dzieciom pytanie, które jest w tytule zaj´ç „Czy stokrotka ma sto 

p∏atków?”. Pojawià si´ odpowiedzi i tak i nie. Nie udzielamy na razie tej w∏aÊciwej odpowiedzi, 

by nie zniechćiç dzieci do dalszej pracy, ale pokazujemy na slajdzie stokrotk´ i 

zachćamy dzieci do poszukiwania prawid∏owej odpowiedzi w trakcie zaj´ç. 

2. Na podstawie slajdu, okazu zielnikowego (lub ˝ywego) omawiamy ogólnà budow´ 

zewn´trznà roÊlin. Czy stokrotka jest roÊlinà? Po czym rozpoznajemy, ˝e dany organizm 

jest roÊlinà, a nie zwierzćiem? 

3. Wykonujemy schematyczny rysunek pokroju roÊliny na tablicy. W budowie roÊliny zwracamy 

uwag´ na: 

• cz´Êci podziemne – korzeƒ, 

• cz´Êci nadziemne – ∏odyga, liÊcie, kwiat. 

Dzieci wyjaÊniajà terminy: cz´Êci podziemne i nadziemne 

4. Omawiamy poszczególne cz´Êci roÊliny poprzez rozmow´ z dzieçmi, zadawanie pytaƒ. 

• Korzeƒ – utrzymuje roÊlin´ w ziemi, pobiera wod´. 

• ¸odyga – na niej znajdujà si´ liÊcie i kwiat, transportuje wod´ i substancje od˝ywcze. 

• LiÊcie – poch∏aniajà dwutlenek w´gla, produkujà tlen. 

• Kwiat – (pytanie dla dzieci: dlaczego roÊlina kwitnie?), z niego powstaje owoc, w którym 

jest nasionko (do czego potrzebne sà nasiona?). Odwo∏ujemy si´ do owoców, które dzieci 

znajà: jab∏ko, Êliwka, wiÊnia, pomidor, ogórek. 

5. Z nasionka powstaje nowa roÊlina. Przedstawiamy wzrost roÊliny i rozwijajàce si´ kwiaty 

poprzez zabaw´ edukacyjnà w formie pantomimy. Dzieci dobierajà si´ w pary. Jedna 

osoba jest roÊlinkà (w formie nasionka), a druga ogrodnikiem, który ma za zadanie wyhodowaç 

jak najpi´kniejszà roÊlin´. Pytamy dzieci, co jest potrzebne takiej roÊlinie, by 

ros∏a? Wymieniamy m.in. wod´, Êwiat∏o, gleb´. Dzieci starajà si´ zapewniç te wszystkie 

4.75

czynniki, by ich roÊliny uros∏y pi´kne i du˝e. Mo˝emy póêniej poprosiç dzieci o zmian´ ról 

w parach. 

6. Nast´pnie ka˝de dziecko otrzymuje rozsypank´, z której ma u∏o˝yç ca∏oÊç i odgadnàç, jaki 

kwiat jest na obrazku (stokrotka). Dzieci same lub z pomocà nauczyciela odpowiadajà na 

pytanie z poczàtku zaj´ç, dotyczàce liczby p∏atków w stokrotce. 

7. W kolejnej cz´Êci zaj´ç zapoznajemy dzieci z podstawowymi gatunkami roÊlin zielnych, 

które mogà spotkaç w przedszkolnym (szkolnym) ogródku lub te˝ za p∏otem przedszkola 

(przy drodze, na ∏àce, na polu czy w lesie). Pytamy dzieci, po czym mo˝emy odró˝niç 

roÊliny od siebie? Rozmow´ kierujemy tak, aby uzyskaç m.in. odpowiedzi dotyczàce: 

zmiennoÊci kszta∏tu i koloru kwiatów oraz zmiennoÊci kszta∏tu liÊci. 

8. Na podstawie slajdów, okazów zielnikowych (lub ˝ywych) przedstawiamy krótko takie 

gatunki jak: konwalia majowa, pokrzywa zwyczajna, koniczyna bia∏a, mniszek lekarski, 

babka zwyczajna (jako ciekawostka – roÊlina o ma∏ych, niepozornych zielonkawo˝ó∏tych 

kwiatkach). 


• Czy roÊliny odgrywajà wa˝nà rol´ w przyrodzie? 

• Czy roÊliny sà potrzebne cz∏owiekowi? 

10. Podsumowanie zaj´ç. Dzieci wykonujà çwiczenie w karcie pracy „Czy stokrotka ma sto 

p∏atków?” 

11. W przedszkolu lub szkole, w ramach utrwalenia wiadomoÊci mo˝na na drugiej stronie 

karty pracy narysowaç schemat roÊliny, pokolorowaç go i ewentualnie opisaç (korzeƒ, 

∏odyga, liÊcie, kwiat). Mo˝na tak˝e zapytaç si´ dzieci, jakie znajà roÊliny, których kwiaty 

majà kolor inny ni˝ bia∏y czy ˝ó∏ty. Jako informacj´ dodatkowà mo˝emy podaç dzieciom 

takie gatunki jak: niezapominajka, fio∏ek, sasanka, przylaszczka, mak, ró˝a lub inne 

(wed∏ug uznania nauczyciela). 

Bibliografia 

Aichele Dietmar, Jaki to kwiat?, Warszawa 1997, Oficyna Wydawnicza Multico. 

Baum Heike, Zabawy w lesie, Kielce 2002, Wydawnictwo JednoÊç. 

Münker Bertram, Leksykon przyrodniczy. Kwiaty polne i leÊne, Warszawa 1998 

Marzena ¸ukasiewicz, 


4.76 



Karta pracy 

Czy stokrotka ma sto p∏atków? 

Po∏àcz obrazek z lewej strony z odpowiednim obrazkiem po prawej stronie. 

4.77

4.78 



DLACZEGO PTAKI LATAJÑ? 

Cele 

Dziecko: 

• wymienia i wskazuje elementy budowy ptaka (na podstawie eksponatu or∏a bielika), 

• próbuje opisaç sposób ˝ycia i mieszkania niektórych ptaków (np. bociana, dzićio∏a, kuku∏ki), 

• objaÊnia, ˝e ptaki sk∏adajà i wysiadujà jaja, z których wyl´gajà si´ m∏ode, 

• wymienia niektóre gatunki ptaków wyst´pujàcych w Polsce i podaje powody ich pozostawania 

lub odlatywania na zim´, 

• rozpoznaje na rysunku cz´Êci cia∏a ptaka. 

Metody: pogadanka heurystyczna, rozmowa kierowana, obserwacja bezpoÊrednia, prezentacja 

multimedialna. 

Materia∏y: 

• eksponaty ptaków, miarka krawiecka, przyk∏adowe gniazdo i jajo ptasie, model kolibra 

wykonany z tektury, karta pracy, o∏ówki, nagrania g∏osów ptasich (wybór w∏asny), 

• karki papieru, farby, p´dzelki, kredki, plastelina, wycinanki, no˝yczki, klej, w∏óczka, tekturowe 

podk∏adki (wykorzystywane w przedszkolu do kontynuacji tematu i utrwalenia wiadomoÊci 

z zaj´ç). 

Miejsce realizacji: Muzeum Przyrody w Olsztynie. 


Podczas ca∏ych zaj´ç w tle s∏ychaç ptasi Êpiew. 

1. Na poczàtku zaj´ç przeprowadzamy krótkà rozmow´ z dzieçmi dotyczàcà ich ogólnej wiedzy 

o ptakach. Staramy si´ wykorzystaç doÊwiadczenia i wiadomoÊci dzieci pochodzàce z 

obserwacji przyrody. Czy dzieci widzia∏y ptaki? Czy mo˝emy odró˝niç ptaki od innych 

zwierzàt? Po czym rozpoznajemy ptaki? 

2. Przedstawiamy krótko Êwiat ptaków w liczbach. Liczba ptaków na Êwiecie, w Polsce oraz 

na Warmii i Mazurach, a tak˝e wielkoÊç ptaków: 

• najwi´kszy ptak na Êwiecie (struÊ afrykaƒski – nielotny, albatros w´drowny – lotny), 

• najmniejszy ptak na Êwiecie (jeden z gatunków kolibrów), 

• najwi´kszy ptak w Polsce (pod wzgl´dem: rozpi´toÊci skrzyde∏ – orze∏ bielik, wagi – 

∏ab´dê niemy, wysokoÊci – ˝uraw), 

• najmniejsze ptaki w Polsce (mysikrólik i zniczek). 

Mo˝emy tutaj przedstawiç wybrane rozpi´toÊci skrzyde∏ ptaków z wykorzystaniem 

miarki. Ustawiamy dwie pary dzieci: jedna para prezentuje rozpi´toÊç skrzyde∏ albatrosa 

w´drownego (3,8 m), druga – rozpi´toÊç skrzyde∏ or∏a bielika (2,5 m). Obok tych par ustawiamy 

tak˝e dziecko, które ma w r´ku wykonany z tekturki model kolibra (jego rozpi´toÊç 

skrzyde∏ wynosi oko∏o 6 cm). Dzieci porównujà rozpi´toÊci skrzyde∏ i próbujà wyja- 

Êniç (z naszà pomocà), jaki ma to wp∏yw na sposób ˝ycia tych ptaków. 

3. Omawiamy budow´ zewn´trznà ptaka na podstawie eksponatu or∏a bielika. Prosimy dzieci, 

aby powiedzia∏y jak zbudowany jest ptak, jakie elementy charakterystyczne mo˝emy w 

tej budowie wyró˝niç. W szczególnoÊci zwracamy uwag´ na: pióra, przekszta∏cenie koƒ- 

4.79

czyny górnej w skrzyd∏o (przez porównanie do budowy naszego cia∏a), umiejscowienie 

otworów nosowych i usznych. 

4. Po omówieniu ogólnej budowy ptaka pokazujemy slajdy z konkretnymi gatunkami ptaków. 

Dzieciom mo˝emy zadaç kilka pytaƒ. Czy wszystkie ptaki majà taki sam kszta∏t 

dzioba? Czy wszystkie ptaki majà takie same nogi? Dlaczego wyst´pujà takie ró˝nice w 

budowie dziobów i nóg? Zwracamy tu uwag´ na Êrodowisko ˝ycia danych gatunków ptaków, 

a tak˝e na powiàzanie budowy dziobów i nóg ze sposobem zdobywania pokarmu i 

jego rodzajem. Wykorzystujemy tu m.in. takie gatunki ptaków jak: orze∏ bielik, rybo∏ów, 

zimorodek, bocian bia∏y, bocian czarny, sikorka, wróbel, kaczka krzy˝ówka. 

5. Kolejny element charakterystyczny dla ptaków, który omawiamy to jajorodnoÊç. Pokazujemy 

przyk∏adowe jajo ptasie (skorupka). W trakcie rozmowy z dzieçmi staramy si´ uzyskaç 

informacj´ o tym, ˝e ptaki sk∏adajà i wysiadujà jaja, z których póêniej wyl´gajà si´ m∏ode. 

Jako ciekawostk´ podajemy, ˝e w trakcie wysiadywania jaj i odchowywania m∏odych ptaki 

nie Êpiewajà. Prosimy dzieci o przedstawienie pomys∏ów, dlaczego tak si´ dzieje. 

6. Omawiamy sposoby ˝ycia i mieszkania wybranych gatunków ptaków: 

• ˝uraw i bocian – ptaki, które budujà gniazda (pokazanie slajdów z tymi ptakami i ich 

gniazdami), mo˝emy tu wspomnieç tak˝e o wróblu, skowronku, gilu czy droêdzie i pokazaç 

uwite gniazdo przez któregoÊ z tych ptaków, 

• dzićio∏y – wykuwajà dziuple i w nich mieszkajà, 

• kuku∏ka – nasz jedyny paso˝yt gniazdowy (mo˝emy pokazaç krótki film o podrzucaniu 

jaj przez kuku∏k´ do gniazd innych ptaków). 

7. Omawiamy krótko wyst´powanie wybranych gatunków ptaków w Polsce i powody ich 

pozostawania lub odlatywania na zim´. Staramy si´ tak pokierowaç rozmowà z dzieçmi, 

aby od nich uzyskaç jak najwićej informacji na ten temat. 

• Ptaki osiad∏e: kruk, sroka, kuropatwa. 

• Ptaki w´drowne: bocian bia∏y, ˝uraw, jaskó∏ka, wilga. 

8. Na zakoƒczenie zaj´ç pytamy dzieci, dlaczego ptaki latajà. 

9. Podsumowanie zaj´ç. Dzieci wykonujà çwiczenie w karcie pracy „Ptaki”. 

Nast´pnie dzieci udajà si´ do sal wystawowych w Muzeum Przyrody w Olsztynie i próbujà 

odnaleêç ptaki, o których by∏a mowa na zajćiach. 

10. W przedszkolu lub szkole, w ramach utrwalenia wiadomoÊci, dzieci malujà, rysujà lub 

wyklejajà ptaka, którego zapami´ta∏y. 

11. Kolejna mo˝liwoÊç kontynuacji zaj´ç to lepienie gniazda ptasiego z jajami na (tekturowej 

podk∏adce przy wykorzystaniu plasteliny, kawa∏ków papieru, w∏óczki). Mo˝na tak˝e 

wykorzystaç naturalne materia∏y, takie jak np. trawy, ga∏àzki, piasek, które dzieci mogà 

zebraç w ogródku przedszkolnym, na boisku szkolnym lub podczas spaceru. 

Bibliografia 

Bezzel E., Ptaki, Warszawa 2000, Multico Oficyna Wydawnicza. 

Jonsson L., Ptaki Europy i obszaru Êródziemnomorskiego, Warszawa 1998, Muza. 

Marzena ¸ukasiewicz 


4.80 



Karta pracy 

Ptaki 

Wska˝ w∏aÊciwà cz´Êç cia∏a ptaka (po∏àcz kreskà). 

2 

1 

3 

4 

5 

4.81

4.82 



PRZYGODY KRASNOLUDKA 

EKOLUDKA 

Cele 

Dziecko: 

• ma ÊwiadomoÊç, ˝e czyste i zielone otoczenie jest sprzymierzeƒcem cz∏owieka, 

• dostrzega potrzeb´ ochrony drzew jako naturalnego ekosystemu, 

• rozpoznaje poprzez dotyk przedmioty naturalne (np. szyszki, kawa∏ki kory) i sztuczne (np. 

puszki, plastikowe butelki, kapsle), 

• buduje las z materia∏ów przyrodniczych. 

Formy aktywnoÊci dziecka: j´zykowa, plastyczna, ruchowa. 

Metody: przekazu wiedzy, utrwalania po˝àdanych zachowaƒ i przyzwyczajeƒ. 

Materia∏y: pude∏ko z podwójnym dnem, kora drzew, szyszki, kasztany, ˝o∏´dzie, aluminiowe 

puszki, butelka plastikowa, gazety, historyjka obrazkowa „Przygody krasnoludka Ekoludka”, 

sadzonki Êwierków, sosen, lipy, paliki, emblematy drzew iglastych i liÊciastych, wstà- 

˝eczka lub tasiemka. 


1. Omawiamy historyjk´ obrazkowà „Przygody krasnoludka Ekoludka” (w za∏àczeniu). 

• Jak krasnoludek sadzi∏ drzewo? 

• Skàd si´ biorà drzewa? 

˚o∏´dzie → sadzenie w szkó∏ce → przesadzanie na por´b´ → wzrost siewek d´bów. 

2. Próba uk∏adania zagadek o lesie, których inspiracjà mo˝e byç zagadka podana przez 

nauczycielk´: 

Co to jest takiego, 

odgadnijcie prosz´, 

w zimie stojà nagie, 

w lecie suknie noszà ? 

(drzewa) 

3. Zabawa pantomimiczna: 

• dzielimy dzieci na dwie grupy, 

• grupa I - naÊladuje szum wiatru w konarach drzew, wykorzystujàc stare gazety, 

• grupa II – imituje ruch konarów na wietrze. 

4. „Czarodziejskie pude∏ko” – pude∏ko z podwójnym dnem. 

Dzieci wk∏adajà gazety do pude∏ka, zaklejajà taÊmà i „wyczarowujà” z niego ró˝ne „skarby”. 

Poprzez dotyk odgadujà i wyjmujà przedmioty (szyszki, kawa∏ki kory, mchu, aluminiowe 

puszki, plastikowe butelki, kapsle i inne). 

5. Jaki chcemy mieç las? Dzieci budujà z materia∏ów przyrodniczych swój w∏asny las. Dokonujà 

segregacji przedmiotów (wykorzystujà materia∏ przyrodniczy do budowy, natomiast 

Êmieci i odpady wyrzucajà do kosza). 

6. O czym marzà drzewa ? – praca w grupach. Dzieci malujà na du˝ych arkuszach szarego 

papieru. Uwzgl´dniajà elementy ekologiczne (czyste powietrze, gleb´, wod´, 

4.83

nie ∏amanie ga∏àzek, nie ha∏asowanie itp.). 

7. Sadzenie drzew w ogrodzie przedszkolnym wspólnie z rodzicami. Dzieci otrzymujà emblematy 

drzewek iglastych i liÊciastych. Nawlekajà emblematy na tasiemk´ i przywiàzujà do 

drzewka. 

Marzena Za∏´ska 

Przedszkole Miejskie nr 15 w Olsztynie 

Historia obrazkowa „Przygody krasnoludka Ekoludka” 

4.84 



SKÑD SI¢ BIERZE DESZCZ? 

Cele 

Dziecko: 

• próbuje opisaç proces parowania i skraplania wody, 

• wyjaÊnia, na czym polega obieg wody w przyrodzie, 

• naÊladuje ruchami opady (m˝awka, deszcz, ulewa). 

Materia∏y i Êrodki dydaktyczne: magnetofon, nagranie KLANZY „Pada deszcz” oraz 

odg∏osów m˝awki, deszczu, ulewy, przezroczysta miska, czajnik bezprzewodowy z goràcà 

wodà, talerz, termos z kostkami lodu. 


1. „Pada deszcz” – zabawa ilustrujàca treÊç piosenki. 

Pada, pada, pada deszcz 

wieje, wieje wiatr (2 razy) 

B∏yskawica, grzmot. 

B∏yskawica, grzmot 

a na niebie kolorowa tćza (2 razy) 

2. „Weso∏y deszcz”. 

O, jak ∏adnie, jak deszczowo. 

Parasolk´ mam nad g∏owà. 

mam ubranà pelerynk´ 

no i uÊmiechni´tà mink´. 

Deszczem z wami si´ podziel´ 

i zaprosz´ na wesele. 

3. Zadajemy pytania. Skàd si´ bierze deszcz? Jaki mo˝e byç deszcz? Dzieci odpowiadajàc na 

pytania gromadzà przymiotniki charakteryzujàce deszcz. 

4. Jak powstajà chmury? – doÊwiadczenie. 

Dzieci gromadzà si´ wokó∏ dwóch zsuni´tych stolików. Wylewamy przygotowanà wrzàcà 

wod´ do przeêroczystej miski i nakrywamy jà talerzem. Wskazane dzieci uk∏adajà na 

talerzu kostki lodu. PodÊwietlamy misk´ silnym Êwiat∏em. Dzieci obserwujà, jak pod 

nawierzchnià talerza tworzà si´ bia∏e smugi z ozi´bionej pary wodnej. U˝ywamy okre- 

Êleƒ: parowanie, smugi pary wodnej. 

5. Skàd si´ biorà krople deszczu? Wskazane dzieci unoszà talerz w gór´, pozosta∏e dmuchajà 

udajàc wiatr. Krople wody spadajà na blat sto∏u. Nazywamy to zjawisko – skraplaniem. 

Dzieci wykorzystujà nagromadzone przymiotniki, by opisaç krople deszczu – starajà si´ 

wyciàgnàç wnioski. 

6. Jak krà˝y woda? 

Gromadzimy dzieci przy tablicy z planszà przedstawiajàcà obieg wody w przyrodzie. Dzieci 

starajà si´ na podstawie wniosków z doÊwiadczeƒ, plansz i zdobytych wiadomoÊci opowiedzieç 

jak krà˝y woda. Nak∏aniamy je do u˝ywania okreÊleƒ: woda paruje, och∏adza si´, 

tworzà si´ krople itp. Zadajemy dzieciom pytanie: Co by si´ sta∏o, gdyby nie pada∏ deszcz? 

4.85

7. „M˝awka, deszcz, ulewa” – zabawa. 

Dzieci s∏uchajà odg∏osów m˝awki, deszczu i ulewy, nazywajà je. Zapraszamy dzieci do 

zabawy, na pod∏odze rozk∏adamy krà˝ki i t∏umaczymy jej przebieg. Gdy pada m˝awka, 

dzieci biegajà przeskakujàc ka∏u˝e (krà˝ki). Gdy pada deszcz, podnoszà krà˝ki, spacerujà 

pod nimi jak pod parasolem. Gdy jest ulewa, stajà blisko Êciany trzymajàc krà˝ki nad 

g∏owà. 

8. Tajemnica kropli wody. 

Dzieci siadajà w pó∏kolu. Zak∏adamy czarodziejskà peleryn´ i kapelusz, bierzemy ró˝d˝k´ 

i mówimy: „Ma∏a wody kropelka to prawdziwa czarodziejka i tajemnic wiele zna. Czy wy 

wiecie, ˝e ja sklej´ te dwa lusterka i nikt ich nie rozdzieli nawet do przysz∏ej niedzieli?” 

Zapraszamy ch´tne dziecko do pomocy. Dziecko nak∏ada kroplomierzem kropl´ wody na 

lusterko i nakrywa je drugim lusterkiem. Mówimy: „Pomó˝cie mi zaczarowaç kropelk´”. 

Dzieci wymyÊlajà czarodziejskie zaklćia. Zapraszamy ch´tne dzieci, by rozdzieli∏y lusterka. 

(Na lusterka dzia∏a si∏a spoistoÊci, aby je rozdzieliç, trzeba je rozsunàç, a nie ciàgnàç 

w gór´ i dó∏). „A czy mo˝na zaczarowaç ca∏à szklank´ wody? Spróbujemy jà zaczarowaç”. 

Wybrane dziecko nalewa wod´ do szklanki. Nakrywamy jà kartkà papieru i wspólnie z 

dzieçmi mówimy zaklćie, po czym odwracamy szklank´ do góry dnem. Zachćamy dzieci 

do samodzielnego wykonania doÊwiadczeƒ. Zabawa trwa do wygaÊnićia zainteresowania. 

Hanna Kirchhof 

Oddzia∏ Przedszkolny w Rumianie 

4.86 



KROPLA 

Cele 

Dziecko: 

• wypowiada si´ poprawnie, 

• dokonuje analizy wzrokowo-s∏uchowej wyrazów, 

• wyjaÊnia, na podstawie wys∏uchanego wiersza, do czego s∏u˝y woda. 

Metody: zabawa dydaktyczna, integrujàca treÊci polonistyczne, matematyczne i przyrodnicze. 


1. Wys∏uchanie wiersza Mieczys∏awa Jachowicza Kropla. 

Kropla gdy na ziemi´ spadnie, 

Kwiateczek przystroi ∏adnie. 

Kiedy si´ ze strumykiem ∏àczy, 

Cicho si´ po ∏àce sàczy, 

Wpada w sadzawk´, 

Gdzie ryby majà zabawk´. 

Do stawu wraca 

m∏yƒskie ko∏o obraca. 

W rzek´ wpada na ostatek 

dêwiga statek ... 

Bo, prosz´ i z morzem 

Có˝ by si´ zrobi∏o, 

Gdyby w nim kropli nie by∏o? 

2. Rozmowa na temat treÊci wiersza. Do czego s∏u˝y woda? 

3. Przypićie na tablicy sylwet przedstawiajàcych krople wody z okreÊlonà liczbà kropek. 

4. Uk∏adanie sylwet wed∏ug wzrastajàcej liczby kropek. 

5. Ods∏onićie kropli i wspólne odczytywanie napisu. 

6. Praca przy stolikach – uzupe∏nienie kropelkowego labiryntu, kolorowanie kropli wody – 

kolorem niebieskim. 

Hanna Kirchhof 

Oddzia∏ Przedszkolny w Rumianie 

4.87

4.88 



WODNY PIOTRUÂ, 

CZYLI PAR¢ S¸ÓW O WODZIE 

I JEJ ZWYCZJACH 

Cele 

Dziecko: 

• wymienia trzy stany skupienia wody (jako ciecz, gaz i cia∏o sta∏e), 

• podaje przyk∏ady wyst´powania wody w ró˝nych stanach skupienia, 

• wymienia kilka przyczyn zanieczyszczenia wody, 

• uczestniczy w doÊwiadczeniu prezentujàcym oczyszczanie wody przez filtr. 

Metody: obserwacja, pokaz, gra dydaktyczna, doÊwiadczenie, rozmowa, objaÊnienie. 

Materia∏y: 

- kolorowy papier (trzy kolory), 

- no˝yczki, 

- dowolny pojemnik lub woreczek, 

- kostki lodu, szklanka wody oraz naczynie z parujàcà wodà, 

- pisaki, bia∏e kartki, karton, 

- folia transparentna (ewentualnie), 

- karta A0, 

- klej lub taÊma samoprzylepna, 

- rysunki lub zdjćia wyci´te z magazynów przedstawiajàce: jezioro, rzek´, staw, wodospad, 

deszcz, fal´, kropl´ spadajàcà z kranu, morze, p∏atki Êniegu, grad, lodowiec, zamarzni´te 

jezioro, dzieci je˝d˝àce na sankach i lepiàce ba∏wana, kostki lodu, czajnik z wylatujàcà 

parà wodnà, gejzer, mg∏´, chmury, 

- butelka plastikowa z odci´tà górà, 

- woda z kranu, 

- Êrodki do zabrudzenia wody, np. oliwa, tusz, cukier, proszek do prania, kawa∏ki papieru, 

pasta do z´bów itp., 

- materia∏y do wykonania piaskowego filtru: 2 kubki drobnego piasku, 2 kubki grubego piasku, 

1 kubek drobnego ˝wiru, 1 kubek drobnego ˝wiru, 1 kubek grubego ˝wiru, 1 kubek 

w´gla aktywowanego, wata na korek, butelka z odci´tym do∏em, 

- zdjćia lub rysunki pokazujàce oczyszczalnie Êcieków wykorzystujàce roÊliny (trzciny, 

wierzby) do oczyszczania brudnej wody i rysunek lub zdjćie prezentujàce oczyszczalnie 

Êcieków. 


Nale˝y przygotowaç: 

1. Karteczki w trzech kolorach. Do ka˝dego koloru jest przypisana odpowiednia nazwa, np. 

na wszystkich karteczkach w kolorze ˝ó∏tym piszemy s∏owo: gaz, na karteczkach czerwonych 

piszemy s∏owo: cia∏o sta∏e, zaÊ na karteczkach zielonych piszemy s∏owo: ciecz. Tak 

przygotowane karteczki wk∏adamy do pude∏eczka, woreczka lub kartonika. 

2. Plansz´ z trzema kolumnami. Tytu∏y kolumn - ciecz, gaz, cia∏o sta∏e (przy nazwach 

mo˝na przykleiç kolor karteczki, na której znajduje si´ odpowiedni napis). 

3. Nape∏niç przezroczystà butelk´ wodà. 

4.89

4. Karty do gry w Wodnego Piotrusia (skopiowaç dwukrotnie kart´ pracy „Wodny PiotruÊ” - 

za∏àcznik 1 i jednokrotnie kart´ „Wodny PiotruÊ” - za∏àcznik 2). Wycinamy prostokàty, 

podklejamy kartonem, pokrywamy przeêroczystà folià. Otrzymamy w ten sposób zestaw 

kart dla jednej czteroosobowej grupy, który zawiera 26 kart, w tym jednà kart´ z Piotrusiem 

Brudaskiem i jednà z Piotrusiem CzyÊcioszkiem. Je˝eli pracujemy z wi´kszà 

liczbà dzieci, przygotowujemy kolejne zestawy kart. 

5. Filtr do oczyszczania wody (za∏àcznik 3). 


1. Na poczàtku zaj´ç zadajemy dzieciom zagadk´. Rozwiàzanie zagadki b´dzie tematem dzisiejszego 

spotkania (WODA). 

Zagadka 

Jestem wsz´dzie wokó∏ Ciebie, jestem równie˝ w Tobie. 

Jestem widzialna i niewidzialna. 

Bywam ciep∏a, zimna, goràca, lodowata. 

W goràce lato och∏odz´ Ci´ – zimà zabawi´. 

Czy ju˝ wiesz, kim jestem? 

JeÊli jeszcze nie wiesz to Ci podpowiem, ˝e codziennie widzisz mnie 

w swoim kubeczku do mycia z´bów. 

2. Pokazujemy dzieciom kostki lodu, szklank´ wody oraz naczynie z parujàcà wodà. 

Pomagamy dzieciom okreÊliç stany skupienia wody: 

- lód – cia∏o sta∏e, 

- woda w szklance – ciecz, 

- para unoszàca si´ nad goràcym naczyniem - to gaz. 

3. Prosimy dzieci, aby stan´∏y w kole. Pokazujemy pude∏eczko (kartonik lub woreczek), w 

którym znajdujà si´ kolorowe karteczki z napisami: ciecz, gaz, cia∏o sta∏e. Prosimy, aby 

ka˝de dziecko wyciàgn´∏o jednà karteczk´ z zestawu. 

4. Dzieci dobierajà si´ w odpowiednie grupy zgodnie z kolorem i nazwà znajdujàcà si´ na 

wyciàgni´tej karteczce. W ten sposób podzieliliÊmy dzieci na trzy grupy: 

- grup´ „ciecz”, 

- grup´ „cia∏o sta∏e”, 

- grup´ „gaz”. 

5. Na Êcianie wieszamy przygotowanà wczeÊniej plansz´ z trzema kolumnami. Tytu∏y 

kolumn - ciecz, gaz, cia∏o sta∏e (przy nazwach mo˝na przykleiç kolor karteczki, na której 

znajduje si´ odpowiedni napis). 

6. Rozk∏adamy na pod∏odze wymieszane rysunki przedstawiajàce wod´ w ró˝nych stanach 

skupienia: 

a) jezioro, rzeka, staw, wodospad, deszcz, fala, kropla spadajàca z kranu, morze, 

b) p∏atki Êniegu, grad, lodowiec, zamarzni´te jezioro, dzieci je˝d˝àce na sankach i lepiàce 

ba∏wana, kostki lodu, 

c) czajnik z wylatujàcà parà wodnà, gejzer, mg∏a, chmury. 

7. Prosimy dzieci, aby w grupach zebra∏y kartki z rysunkami przedstawiajàcymi ich stan 

skupienia (dzieci b´dàce grupà „cia∏o sta∏e” powinny zebraç wszystkie rysunki wymienione 

w punkcie „b” i przypi´∏y je w odpowiednim miejscu na przygotowanej przez nauczyciela 

tablicy. W ten sposób powstanie diagram przedstawiajàcy przyk∏ady wyst´powania w 

przyrodzie wody w ró˝nych stanach skupienia. 

8. Pytamy dzieci, czy idàc do przedszkola (szko∏y) widzia∏y dzisiaj wod´ jako ciecz, gaz lub 

cia∏o sta∏e. 

9. Przeprowadzamy gr´ pt. Wodny PiotruÊ. 

4.90 



Cz´Êç I gry 

Jest to gra oparta na popularnej grze w Czarnego Piotrusia. Dzielimy dzieci na czteroosobowe 

grupy. Ka˝da grupa otrzymuje potasowany zestaw kart do gry, ale bez kart: PiotruÊ 

Brudasek i PiotruÊ CzyÊcioszek. WyjaÊniamy, ˝e par´ w grze stanowià karty przedstawiajàce 

ten sam stan skupienia wody – ten sam rysunek. Dzieci wyciàgajà od siebie nawzajem 

karty i powstajàce pary wyk∏adajà na stó∏. Karty te nie biorà udzia∏u w dalszej grze. Wygrywa 

osoba, która pierwsza pozb´dzie si´ kart. 

Cz´Êç II gry 

1. Prezentujemy dzieciom naczynie z czystà wodà. Zadajemy pytania: Czy woda jest zawsze 

czysta? Czy zdarzy∏o si´ Wam widzieç brudnà wod´? Skàd si´ bierze brudna woda? Kto 

jest odpowiedzialny za powstawanie brudnej wody? Czy widok zanieczyszczonej wody jest 

dla Was przyjemny? 

2. Wykonujemy prezentacj´ tworzenia brudnej wody. Do butelki wype∏nionej czystà wodà 

dodajemy „zanieczyszczenia”: odrobin´ tuszu, oliwy, cukru, pasty do z´bów itp. Pytamy 

dzieci: Kto tworzy brudnà wod´? OczywiÊcie my – ludzie. Symbolicznie proces powstawania 

brudnej wody w naszej grze zobrazujemy kartà PiotruÊ Brudasek. Pokazujemy jà 

dzieciom i wyjaÊniamy, ˝e teraz zagrajà ponownie w Wodnego Piotrusia, ale muszà byç 

uwa˝ni, poniewa˝ do zestawu kart zosta∏a do∏o˝ona karta z Piotrusiem Brudaskiem. 

T∏umaczymy, ˝e z pewnoÊcià nikt nie chcia∏by mieç tej karty, tak jak nie chcia∏by mieç 

brudnej wody w swoim domu. Dlatego wyjaÊniamy dzieciom, ˝e jeÊli ktoÊ po rozdaniu 

kart otrzyma wÊród kart Piotrusia Brudaska nie powinien nikomu o tym mówiç, powinien 

si´ starç, aby ktoÊ inny wyciàgnà∏ t´ kart´. Gra koƒczy si´, gdy wszyscy gracze 

pozb´dà si´ kart. Niestety na koniec zostanie jedna osoba z kartà przedstawiajàcà Piotrusia 

Brudaska. 

3. Pytamy osob´, która zosta∏a z kartà Piotrusia Brudaska jak si´ czuje. Zastanawiamy 

si´, czy mo˝na w jakiÊ sposób pomóc tej osobie - czyli czy mo˝na jakoÊ oczyÊciç brudnà 

wod´. Rozmawiamy z dzieçmi o sposobach oczyszczania wody. 

• Naturalne – przeprowadzamy proste doÊwiadczenie prezentujàce oczyszczanie wody 

przez filtr ziemny (za∏àcznik 3). Prezentujemy zdjćia lub rysunki pokazujàce oczyszczalnie 

Êcieków wykorzystujàce roÊliny (trzciny, wierzby) do oczyszczania brudnej wody. 

• Sztuczne – pokazujemy rysunek lub zdjćie prezentujàce oczyszczalnie Êcieków. 

Cz´Êç III gry 

Pokazujemy dzieciom kart´ PiotruÊ CzyÊcioszek. Do∏àczamy t´ kart´ do pozosta∏ych. 

WyjaÊniamy, ˝e ta karta jest symbolem oczyszczania brudnej wody i b´dzie parà do Piotrusia 

Brudaska. Po raz trzeci dzieci grajà w Wodnego Piotrusia z tym, ˝e teraz tak jak podczas 

gry za pierwszym razem, ka˝da karta ma swojà par´ i wygrywa osoba, która pierwsza 

pozb´dzie si´ kart. 

Zakoƒczenie zaj´ç 

Prosimy dzieci, aby zastanowi∏y si´ czy woda mo˝e byç zanieczyszczana tylko jako ciecz, 

czy te˝ mo˝e byç zanieczyszczana w stanie gazowym i sta∏ym. 

Bibliografia 

Tyralska-Wojtycza E., Woda. Pakiet edukacyjny, Kraków 2000, ROEE. 




4.91

Wodny PiotruÊ 


P∏atki Êniegu 

Grad 

Lód 

Lodowiec 

Rzeka 

Jezioro 

Fale 

Deszcz 

Gotujàca si´ woda 

Gejzer 

Chmury 

Mg∏a 

4.92 



Wodny PiotruÊ 


PiotruÊ Brudasek 

PiotruÊ CzyÊcioszek 

Filtr wodny 


Szklanka 

z zanieczyszczonà wodà 

Gruby ˝wir 

Drobny ˝wir 

Gruby piasek 

W´giel aktywowany 

Drobny piasek 

Wata 

Szklanka z czystà, 

przefiltrowanà wodà 

4.93

4.94 



PODRÓ˚UJÑCA WODA 

Cele 

Dziecko: 

• wyjaÊnia, jak woda krà˝y w przyrodzie, 

• rozumie, ˝e woda w przyrodzie wyst´puje w ró˝nych stanach skupienia, 

• rozwija wyobraêni´, nabywa nowe doÊwiadczenia w bezpoÊrednim kontakcie z przyrodà. 

Metody: obserwacja, pokaz, rozmowa, doÊwiadczenie. 

Materia∏y i Êrodki dydaktyczne: 

• karta pracy „Podró˝ kropli wody”, 

• szklanka lub s∏oik, 

• kredki lub farby, 

• karty z rysunkami wody w ró˝nych stanach skupienia z karty ze scenariusza „Wodny PiotruÊ, 

czyli par´ s∏ów o wodzie i jej zwyczajach”, 

• kostki lodu, kuchenka elektryczna i naczynie do gotowania wody. 


Nale˝y: 

1. Skopiowaç kart´ pracy „Podró˝ kropli wody” dla ka˝dego dziecka. 

2. Skopiowaç wybrane karty ze scenariusza „Wodny PiotruÊ” powi´kszajàc je do rozmiarów 

A4. Wybraç nale˝y karty prezentujàce po jednym przyk∏adzie wody w ró˝nym stanie skupienia. 

Uwaga! Realizacja zagadnienia po zajćiach pt. „Wodny PiotruÊ, czyli par´ s∏ów o wodzie i 

jej zwyczajach”. 


1. Wieszamy kolejno karty prezentujàce ró˝ne stany skupienia wody. Prosimy dzieci, aby 

poda∏y przyk∏ady wody wyst´pujàcej pod ró˝nà postacià. Je˝eli pokazujemy dzieciom 

ikon´ lodu b´dàcà symbolem sta∏ego stanu skupienia wody, wymieniajà one inne postaci 

wody b´dàcej w tym stanie skupienia, np.: Ênieg, grad, lodowiec, sopel lodu. 

2. Rozmawiamy z dzieçmi jak to si´ dzieje, ˝e raz woda jest cieczà, gazem i p∏ynem. Dzieci 

powinny z poprzednich zaj´ç pami´taç, ˝e woda paruje, skrapla si´ i potrafi te˝ zamarznàç. 

Mo˝na dokonaç prostej prezentacji pokazujàc topniejàce kostki lodu a póêniej podgrzewaç 

i gotowaç t´ samà wod´ ca∏kowicie zamieniajàc jà w par´. 

3. Prezentujemy dzieciom çwiczenie, którego celem jest stworzenie zamkni´tego obiegu 

wody. W s∏oneczny wiosenny lub letni dzieƒ, wychodzimy z dzieçmi na trawnik ze szklankami 

lub s∏oiczkami. Niech dzieci odwrócà swojà szklank´ do góry dnem i przykryjà nià 

traw´. Ju˝ po kilkunastu minutach b´dà mog∏y zaobserwowaç powstajàce na Êciankach 

naczynia krople wody. T∏umaczymy dzieciom, ˝e w trawie znajduje si´ woda, która przez 

niewidzialne go∏ym okiem „dziurki” znajdujàce si´ w liÊciach, wydobywa si´ na zewnàtrz 

w postaci pary. Przykrywajàc traw´ „z∏apaliÊmy” par´, która zacz´∏a si´ gromadziç w 

4.95

coraz wi´kszej iloÊci i nie mogàc ju˝ d∏u˝ej byç parà (zbytnio si´ zag´Êci∏a – skondensowa- 

∏a) zamieni∏a si´ w krople wody – cieczy. 

Prosimy dzieci, by to samo çwiczenie wykona∏y na suchej glebie bez roÊlinnoÊci. Czy 

zauwa˝à ró˝nic´? 

4. Informujemy dzieci, ˝e krople wody ciàgle krà˝à w przyrodzie zmieniajà miejsce swojego 

wyst´powania oraz stan skupienia. Ka˝demu dziecku wrćzamy kopi´ karty pracy 

„Podró˝ kropli wody”. Zadaniem dzieci jest doprowadzenie kropelki wody od punktu 

„startu” do punktu „meta”. 

5. Mo˝na z dzieçmi zrobiç hodowle roÊlin w butelkach plastikowych po napojach. W tym celu 

zakrćonà butelk´ plastikowà przecinamy w po∏owie. Dolnà cz´Êç wype∏niamy ziemià, 

sadzimy ma∏e roÊlinki doniczkowe i podlewamy. Nak∏adamy drugà cz´Êç butelki, obie cz´- 

Êci sklejamy szczelnie taÊmà klejàcà. Nale˝y pami´taç o zakrćeniu butelki. Tak wykonany 

„ogródek” mo˝e bez naszej ingerencji trwaç przez d∏ugi czas dopóki wielkoÊç butelki 

nie ograniczy dalszego rozrostu roÊlin. W ten sposób w butelce stworzyliÊmy zamkni´ty 

obieg wody istniejàcy na Ziemi. 




4.96 



Karta pracy 

Podró˝ kropli wody 

4.97

4.98 



WODA W RÓ˚NYCH 

PORACH ROKU 

Cele 

Dziecko: 

• rozpoznaje trzy stany skupienia wody w ró˝nych porach roku, 

• wyjaÊnia znaczenie wody w ró˝nych porach roku, 

• prowadzi obserwacje pogody. 

Metody: rozmowa, çwiczenia. 

Materia∏y: stare przyrodnicze czasopisma i magazyny, no˝yczki, klej, kartki papieru kartonowego 

A4, taÊma klejàca, kredki, du˝a karta kartonu, kolorowe kartki papieru. 


Na kolorowych kartach A4 nale˝y wyciàç „okienka” – za∏àcznik 1. 


1. Dzielimy dzieci w ma∏e grupy, ka˝da grupa otrzymuje stare przyrodnicze magazyny, czasopisma 

oraz no˝yczki. Prosimy dzieci, aby przejrza∏y te czasopisma i wyci´∏y z nich zdjćia 

przedstawiajàce ró˝ne pory roku. Proponujemy, aby zwróci∏y szczególnà uwag´ na zdjćia 

zawierajàce wod´ w ró˝nych porach roku. Dzieci mogà równie˝ wykonaç w∏asne 

rysunki dotyczàce tego tematu. 

2. Na kartkach grubszego papieru A4 dzieci naklejajà wyci´te zdjćia lub swoje rysunki, 

(tworzà collage) z tym, ˝e ka˝da kartka odpowiada innej porze roku, tak wić jedna karta 

przedstawiaç b´dzie wiosn´, druga - lato, trzecia - jesieƒ, czwarta - zim´. 

3. Nast´pnie dajemy dzieciom ró˝nokolorowe kartki A4, z przygotowanymi wycićiami 

„okienkami” - za∏àcznik 1. Dzieci nak∏adajà otrzymane kartki na wczeÊniej przygotowane 

collage i przymocowujà je na rogach taÊmà. Teraz, gdy otworzà „okienko” zobaczà obrazki 

przedstawiajàce konkretnà por´ roku i zobaczà jak wyglàda woda o tej porze roku. 

4. Dzieci oglàdajà po kolei przez swoje okienka ró˝ne pory roku. Prowadzimy z dzieçmi rozmow´ 

poprzez zadawanie pytaƒ. Jak wyglàda woda o tej porze roku? Czy iloÊç wody w 

ró˝nych porach roku jest taka sama, czy ró˝na? JeÊli jest ró˝na to dlaczego? Czy wyglàd 

wody o konkretnej porze roku wp∏ywa na to, ˝e lubicie t´ por´ roku lub jej nie lubicie? 

Czy ludzie w jakiÊ sposób zarzàdzajà wodà w ró˝nych porach roku (np. w upalne lata gromadzà 

deszczówk´, odÊnie˝ajà ulice i wywo˝à gdzieÊ Ênieg)? 

5. Dzieci wymieniajà si´ zrobionymi przez siebie kartami i oglàdajà je. Mo˝emy wykonane 

przez dzieci karty z∏àczyç i powstanie wówczas Ksi´ga pór roku. 

6. Propononujemy dzieciom, aby odszuka∏y swoje zdjćia z ró˝nych pór roku, na których 

równie˝ mo˝na zobaczyç wod´ w ró˝nej postaci. A jeÊli takich zdj´ç nie majà, niech wspólnie 

z rodzicami zacznà zdjćia wykonywaç i póêniej utworzà swój w∏asny album, np. „Ja 

i woda w ró˝nych porach roku”. 

7. Przedstawione powy˝ej zajćia mogà byç punktem wyjÊcia do poczàtków systematycznej 

obserwacji pogody. Z ma∏ymi dzieçmi mo˝na obserwacje pogody rozpoczàç przy wykorzystaniu 

tzw. Zegara pogody - za∏àcznik 2. 


4.99

Ksi´ga pór roku 


4.100 



Zegar pogody 


Jak wykonaç Zegar pogody? 

Z du˝ej kartki brystolu wycinamy ko∏o. Wyznaczamy na nim osiem lub wićej trójkàtów, 

na których rysujemy lub przyklejamy rysunki przedstawiajàce ró˝ne stany pogody. Z tektury 

wycinamy dwie wskazówki zegarowe i przyczepiamy po Êrodku tarczy. W ten sposób powstanie 

Zegar pogody (zobacz rysunek). 

Ka˝dego ranka obserwujemy wraz z dzieçmi pogod´, sprawdzamy: Czy jest s∏onecznie i 

ciep∏o, a mo˝e wietrznie i goràco? Dzieci odpowiednio ustawiajà wskazówki zegara. JeÊli 

pogoda zmieni si´ w ciàgu dnia prosimy dzieci, aby odpowiednio ustawi∏y wskazówki zegara. 

Po pewnym czasie dzieci z pewnoÊcià Êwietnie opanujà terminologi´ pogodowà i same 

b´dà pami´ta∏y o odpowiednim nastawieniu zegara. 

4.101

4.102 



WODA - èRÓD¸O ˚YCIA 

Cele 

Dziecko: 

• okreÊla, do czego s∏u˝y woda i kto jej potrzebuje, 

• rozumie zasady obiegu wody w przyrodzie, 

• rozró˝nia i nazywa stany skupienia wody (sta∏y, ciek∏y, gazowy), 

• podaje przyk∏ady Êwiadczàce o zanieczyszczeniu wód. 

Metody: s∏owne (opowiadanie), czynne (samodzielnych doÊwiadczeƒ), tworzenia i definiowania 

poj´ç (burza mózgów). 

Materia∏y i Êrodki dydaktyczne: tekst opowiadania „Jak zajàc Szaraczek zaprzyjaêni∏ si´ 

ze èróde∏kiem”, gazety, magnetofon, nagrania odg∏osów wody, niebieska wstà˝ka, samoprzylepne 

ko∏a w kolorze niebieskim i granatowym, woreczki do lodu, czajnik, obrazki 

i napisy przedstawiajàce: Ênieg, lód, wod´, par´ wodnà. 


1. Dzieci Êpiewajà piosenk´ „Pada deszcz" i ilustrujà jej treÊç ruchem palców. 

Pada deszcz, pada deszcz, 

pada deszcz na dworze. 

Taki mokry, ˝e ju˝ bardziej mokry 

byç nie mo˝e. 

Lecà w dó∏, lecà w dó∏ 

srebrne koraliki. 

Zmoczà drzewa, zmoczà pola, 

domy i chodniki. 

Pada deszcz, pada deszcz, 

pada deszcz na dworze. 

Stuka, puka, stuka, puka 

straszy kogo mo˝e. 

Ma∏a mysz, ma∏a mysz 

chodzi na paluszkach 

i deszczowe koraliki 

zbiera do fartuszka. 

2. Omawiamy treÊç piosenki. Skàd si´ bierze deszcz? Jakie odg∏osy wydaje? 

3. Proponujemy dzieciom zabaw´ w dokoƒczenie zdaƒ: 

• Gdy pada deszcz... 

• Kropelki deszczu sà... 

• Woda jest... 

• Lubi´, gdy pada... 

4. Tworzymy dwie grupy: dzieci, które lubià, gdy pada deszcz i te, które lubià, gdy pada 

4.103

Ênieg. Ka˝demu dziecku dajemy samoprzylepne kó∏ko w kolorze niebieskim (Ênieg) lub 

kó∏ko w kolorze granatowym (deszcz). 

5. Wspólnie s∏uchamy odg∏osów wody z nagrania magnetofonowego (dêwi´ki: strumyka, 

wodospadu, ulewy, cieknàcego kranu, gradu, szumu morza, prysznica). Prosimy dzieci, 

aby nazwa∏y us∏yszane odg∏osy i dobra∏y do nich w∏aÊciwe obrazki. 

6. Skàd si´ bierze woda? - pogadanka. 

7. Czytamy dzieciom opowiadanie „Jak zajàc Szaraczek zaprzyjaêni∏ si´ ze èróde∏kiem”. 

Mieszka w naszym lesie zajàc Szaraczek. Ma Êliczne szare futerko i bardzo d∏ugie uszy. 

Ca∏ymi dniami biega po lesie, oczami zezuje, wszystko chcia∏by wiedzieç: kto? co? dlaczego? 

Spotka∏ zajàc na drodze wiewiórk´: 

- Kto ty jesteÊ? 

- Jestem wiewiórka Lena! 

- A ja zajàc Szaraczek! Chodê, pójdziemy czegoÊ poszukaç, coÊ zobaczyç, o czymÊ si´ dowiedzieç. 

- Zupe∏nie nie mam czasu - odpowiada wiewiórka. 

Pow´drowa∏ wić zajàc samotnie. Podbieg∏ Szaraczek do dziupli, patrzy, a tam ktoÊ siedzi. 

- A ty kto jesteÊ? 

- Jestem sowa Z∏otooka. W dzieƒ Êpi´, a nocà poluj´ na zajàce. 

Bardzo przestraszy∏ si´ zajàc i szybko pobieg∏ dalej. Idzie Szaraczek lasem i Êpiewa. Nagle 

zobaczy∏ êróde∏ko. Ze êróde∏ka wyp∏ywa∏ ma∏y strumyczek. 

- Kto ty jesteÊ? - pyta Szaraczek. 

- Jestem èróde∏ko. 

- A skàd si´ tu wzià∏eÊ i co zamierzasz robiç? 

- Bardzo chc´ podró˝owaç i zobaczyç co jest tam, bardzo, bardzo daleko - odpowiada èróde∏ko. 

- Cudownie - ucieszy∏ si´ zajàc. Chcesz, pobawimy si´ w berka? 

- Dobrze, biegnijmy - zgodzi∏o si´ èróde∏ko. 

Biegnie Szaraczek, przeskakuje przez pnie i k´pki. èróde∏ko te˝ si´ spieszy: ca∏y czas biegnie 

pierwsze. Wpad∏o èróde∏ko w g´ste zaroÊla trzciny, które ros∏y nad jeziorem, a Szaraczek 

musia∏ obiec ca∏e jezioro dooko∏a. Przybiegli razem nad rzeczk´, a tam ju˝ kilka êróde∏ek 

zlewa si´ w jeden strumieƒ. 

- Zginie teraz moje èróde∏ko! Poch∏onie je wielka rzeka - zaniepokoi∏ si´ Szaraczek. 

- Hej! èróde∏ko! Gdzie jesteÊ? - zawo∏a∏. 

- Tu jestem, tu- odpowiedzia∏o èróde∏ko ze Êrodka rzeki. 

- Pobawmy si´ razem z innymi êróde∏kami! Tak b´dzie weselej! Goƒ nas! 

I znowu pobiegli: Szaraczek i èróde∏ko. Âcigali si´ ca∏y dzieƒ. Wreszcie w lesie zapad∏ zmrok. 

Boi si´ Szaraczek, ale biegnie dalej. 

- Trudno, b´d´ p´dzi∏ ca∏à noc, a˝ w koƒcu przeÊcign´ èróde∏ko - zdecydowa∏ zajàczek. 

I pobieg∏ brzegiem rzeki. Rankiem dobieg∏ Szaraczek do szerokiej rzeki i nie znalaz∏ èróde∏ka. 

- Zab∏àdzi∏o chyba w tych ciemnoÊciach - pomyÊla∏. 

- Hej, èróde∏ko, gdzie jesteÊ?- zawo∏a∏. 

- Tu jestem, tu! Spójrz do góry - odezwa∏o si´ èróde∏ko. Spojrza∏ Szaraczek i zobaczy∏ na niebie 

bia∏y ob∏oczek. 

- Jak si´ tam znalaz∏eÊ?- zapyta∏ zdziwiony. 

- Nocà zmieni∏em si´ w mg∏´, a rankiem, gdy rozgrza∏o mnie s∏onko, zmieni∏em si´ 

w chmurk´ - powiedzia∏o èróde∏ko. 

Bardzo ucieszy∏ si´ Szaraczek, ˝e èróde∏ko si´ odnalaz∏o, pomacha∏ mu ∏apkà na po˝egnanie 

i wyruszy∏ w powrotnà drog´. Zrozumia∏, ˝e nie dogoni przyjaciela. A èróde∏ko w postaci 

chmurki pomkn´∏o do dalekich krajów. 

Nasta∏a jesieƒ. Zaczà∏ padaç deszcz. Nasz zajàczek ukry∏ si´ pod drzewem. Nagle coÊ zaszumia∏o. 

- Hej, kto tam?- krzyknà∏ Szaraczek. 

- To ja. èróde∏ko! Wróci∏em! Ze strumyczka do rzeczki, z rzeczki we mg∏´, a z mg∏y 

w chmurk´ si´ zmieni∏em. A póêniej zrobi∏o si´ zimno, sta∏em si´ deszczem i spad∏em na zie- 

4.104 



mi´ prosto na ciebie, zmoczyç ci futerko. Poczekaj Szaraczku, zaraz skoƒczy si´ deszcz. Nied∏ugo 

przyjdzie zima i znowu si´ spotkamy. 

Wreszcie przysz∏a zima i na ziemi´ spad∏ Ênieg. Szaraczek zmieni∏ na zim´ futerko z szarego 

na bia∏e. A èróde∏ko spad∏o z chmurki po raz drugi, tym razem w postaci Êniegu. 

I znowu zacz´li si´ goniç z Szaraczkiem, bawiç si´ Ênie˝kami. Nie od razu mo˝na poznaç, 

gdzie zajàczek, gdzie èróde∏ko. Oboje byli teraz zupe∏nie biali. 

8. Proponujemy dzieciom zabaw´ ruchowà „Ânieg i deszcz”. Przy cichej muzyce taƒczà dzieci 

b´dàce p∏atkami Êniegu, przy muzyce g∏oÊnej - dzieci b´dàce kropelkami deszczu. 

9. Omawiamy treÊç opowiadania. 

10. Pokazujemy dzieciom obieg wody w przyrodzie - wykorzystanie gotowych obrazków 

przedstawiajàcych chmury, deszcz, zbiornik wodny, par´ wodnà, Ênieg. 

11. Dzieci przyporzàdkowujà napisy do obrazków - chmura, deszcz, woda, Ênieg, para 

wodna. 

12. Zabawa badawcza. Tworzymy dwa zespo∏y: niebieski i granatowy. Proponujemy szukanie 

odpowiedzi na pytania: 

• Co si´ dzieje z wodà w czasie mrozu? 

• Co si´ dzieje z wodà, gdy si´ jà podgrzewa? 

Zespó∏ l - nalewa wod´ do czajnika i gotuje jà. 

Zespó∏ 2 - nalewa wod´ do plastikowego woreczka i wk∏ada do zamra˝alnika. 

13. Czego nie wolno robiç z wodà? Wspólnie z dzieçmi sporzàdzamy kodeks ochrony wody: 

• Nie wolno wylewaç Êrodków pioràcych do rzek i jezior. 

• Nie wolno wrzucaç Êmieci do rzeki. 

• Nie wolno myç samochodu w rzece, jeziorze itp. 

14. Zabawa integracyjna „Czyste êróde∏ko”. Dzieci ustawiajà si´ w dwa ko∏a. Dziecko z ko∏a 

Êrodkowego staje naprzeciw dziecka z ko∏a zewn´trznego. Dzieci z ko∏a zewn´trznego 

trzymajà w r´kach niebieskà tasiemk´, którà podajà sobie po obwodzie ko∏a w czasie 

muzyki. Gdy muzyka cichnie - dzieci zatrzymujà si´, odwracajà do siebie twarzami. Jedno 

dziecko z pary wykonuje ró˝ne çwiczenia mimiczne, drugie dziecko powtarza te çwiczenia 

(np. nadymanie policzków, przesy∏anie ca∏usa, szeroki uÊmiech). Zamiana ról. 

15. Omawiamy wyniki doÊwiadczenia z wodà. Dzieci sprawdzajà, co si´ sta∏o z wodà w 

zamra˝alniku i co si´ sta∏o z wodà w czajniku. 

16. Podsumowanie zaj´ç. 

Dorota ˚mudziƒska 

Przedszkole Miejskie w Lubawie 

4.105

IV. Dzieci odkrywajÄ i badajÄ przyrodÄ

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

IV. Dzieci odkrywajÄ i badajÄ przyrodÄ