2014_01_30

24. útgáfa – 30. janúar 2014 – vika 5 

Matvælaframleiðendur 

flytja inn 

erlent og selja sem 

íslenskt 

Margrét Erla Maack 

vill minna niðurrif og 

fleiri faðmlög 

Ragnar Kjartansson 

gutlaði á gítar og 

seldi fyrir milljónir 

350 ÍBÚÐIR 

Í EIGU GAMMA 

Sjóðir á vegum GAMMA stunda stórtæka spákaupmennsku 

með íbúðarhúsnæði og hafa eignast hátt í fjögur hundruð 

íbúðir á höfuðborgarsvæðinu. Sjóðirnir eru að hluta til 

fjármagnaðir af lífeyrissjóðum.

24. útgáfa 

Efnisyfirlit 

30. janúar 2014 – vika 5 

Flytja inn útlenskt og 

selja sem íslenskt 

Íslenskir framleiðendur landbúnaðarvara 

eru varðir fyrir samkeppni 

með tollum og styrkjum. 

Dómsmál 

Eigendur Vatnsenda telja Kópavog skulda sér 

tæplega tíu milljarða króna 

Æsispennt yfir nýju 

RuPaul´s Drag Race 

Margrét Erla Maack, sirkusstjarna 

og spurningahöfundur, svarar sjö 

spurningum. 

Engifer læknar 

Hátt í 1.800 rannsóknir finnast á 

lækningamætti engifers. 

Viðtal 

Ragnar Kjartansson 

hefur efni á soðningu 

fjölmiðlar 

Blaðaljósmyndun er 

deyjandi fag 

Stríðsyfirlýsing gegn 

vondum auglýsingum 

Rætt er við auglýsingamógúlinn 

Luke Sullivan um hvað einkenni 

lélegar auglýsingar. 

Laugavegi 71, 101 Reykjavík 

Sími 551-0708 

kjarninn@kjarninn.is 

www.kjarninn.is 

ISSN 2298-4402 

Ritstjóri: Þórður Snær Júlíusson 

Framkvæmdastjórar: Gísli Jóhann 

Eysteinsson og Hjalti Harðarson 

Kjarninn miðlar ehf. 

gefa Kjarnann út.

lEiðari 

Þórunn Elísabet 

Bogadóttir 

Vandi 

sjálfstæðismanna 

Þórunn Elísabet Bogadóttir skrifar um ástæður þess að 

sögulega stærsti flokkur landsins stendur ekki vel að vígi 

sjálfstæðismenn, og aðrir áhugamenn um pólitík, 

velta nú vöngum yfir því hvers vegna flokkurinn 

stendur ekki betur að vígi en raun ber vitni. Þessi 

umræða átti sér stað á landsvísu fyrir síðustu 

alþingiskosningar og hún er hafin aftur í aðdraganda 

sveitarstjórnarkosninga, reyndar bara í Reykjavík. 

Þróunin er mest áberandi meðal yngri kjósenda og nú er á 

ýmsum stöðum leitað að svarinu við henni. 

Hins vegar er engin ein skýring á því hvers vegna svona 

er komið fyrir þessum áður stærsta flokki landsins og 

langstærsta flokki borgarinnar. Skýringarnar eru margar og 

það er aðeins hægt að nota hluta þeirra um bæði landsmál og 

sveitarstjórnarmál. 

Kosið út frá eigin högum 

Að hluta til er skýringin í því að flokkamynstur hefur breyst 

eftir hrun, hvort sem það verður varanleg þróun. Þar kemur 

01/03 lEiðari

að minnsta kosti tvennt til. Í síðustu þingkosningum sást 

greinilega að fleira fólk kaus þá flokka sem lofuðu því bót á 

högum þess sjálfs. Fólk sem kannski hafði vanist því að kjósa 

sama flokkinn, og ungt fólk sem var alls ekkert orðið vant 

því að kjósa einn ákveðinn flokk, breytti til. Svo eru þeir sem 

fengu nóg af Sjálfstæðisflokknum eftir hrun og hafa ekki 

snúið til baka. Sumir höfðu reyndar fengið nóg af flokknum í 

borginni fyrir hrun. 

Aðrir þættir spila þó líka inn í í höfuðborginni. Í stöðu 

Sjálfstæðisflokksins þar kristallast að sumu leyti vandinn 

sem skapast við það að hafa sömu flokka í landsmálum og 

sveitarstjórnum. Sér í lagi 

í svona litlu landi, og hvað 

þá þar sem atkvæðavægi 

er ójafnt og sum atkvæði 

eru dýrmætari en önnur í 

alþingiskosningum. Stundum 

eru hagsmunir fólksins í 

borginni eru ekki þeir sömu 

og hagsmunir flokkanna á landsvísu. Og það vill stundum 

verða þannig að síðarnefndu hagsmunirnir lendi ofan á. Sá 

vandi er síður en svo bundinn við Sjálfstæðisflokkinn. 

„Fólk sem kannski hafði vanist 

því að kjósa sama flokkinn, og 

ungt fólk sem var alls ekkert 

orðið vant því að kjósa einn 

ákveðinn flokk, breytti til. “ 

óskyld mál hafa áhrif á stuðning 

Nýlega kjörinn oddviti flokksins í borginni er skýrt dæmi 

um óþarfa hagsmunaárekstra. Eitt þeirra atriða sem helst 

hafa verið fundin honum til foráttu innan raða sjálfstæðismanna 

sjálfra er sú staðreynd að hann tilheyrir þeim hluta 

flokksins sem vill ganga í Evrópusambandið. Þessi staðreynd 

hefur síðan á móti verið talin honum mikið til tekna meðal 

Evrópusinna innan flokksins. Þannig hefur mál sem hefur 

ekkert með sveitarstjórnarmál Reykjavíkur að gera haft áhrif 

á prófkjörið. 

Annar angi af þessu er sá að meðan sömu flokkarnir eru 

í landsmálum og sveitarstjórnarmálum verður það alltaf 

tilhneiging margra metnaðarfullra stjórnmálamanna að 

nota sveitarstjórnarmálin sem stökkpall yfir í landsmálin. 

02/03 lEiðari

Þannig hefur það alltaf verið, eins og fjölmörg dæmi úr öllum 

flokkum sýna. 

Með þeirri stefnu undanfarinna ára að flytja fleiri félagsleg 

verkefni yfir til sveitarstjórnanna hefur líka ýmislegt 

breyst. Íslendingar vilja upp til hópa, hvar sem þeir staðsetja 

sig á vinstri-hægri skala, að allir hafi sama aðgengi að skólum 

og annarri félagslegri þjónustu sem sveitarfélögin hafa 

umsjón með. Þetta gerir það að verkum að flokkur eins og 

Sjálfstæðisflokkurinn getur ekki nema að takmörkuðu leyti 

markað sér einhverja hægrisérstöðu í sveitarstjórn og sama 

gildir um vinstriflokka. 

Þess vegna hefði verið vel til fundið að velja fjölbreyttara 

 

skírskotun meðal almennra borgara. 

reykvíkingar vilja búa í almennilegri borg 

Svo er það þannig að sífellt fleiri Reykvíkingar á öllum 

aldri hafa reynslu af dvöl í stórborgum í öðrum löndum. Á 

hverjum degi bætist við kjörskrána ungt fólk með einmitt 

slíka reynslu, fólk sem vill búa í almennilegri borg. 

Af öllum þessum ástæðum virkuðu samræðustjórnmálin 

svokölluðu sem voru til skamms tíma stunduð af borgarstjórn 

allri. Almenningur fékk að sjá að það var hægt að 

ná samstöðu um mörg mál og um önnur var hægt að vera 

ósammála á nokkuð málefnalegum nótum. Alvöru borgarmál 

voru sett á oddinn. 

Þeir borgarfulltrúar sjálfstæðismanna sem höfðu lagt 

mestan metnað í raunveruleg borgarmálefni voru hins vegar 

hraktir burt bæði fyrir og í síðasta prófkjöri þar. Það virtist 

ákveðið áður en nýi oddvitinn bauð sig fram. Nú virðist eiga 

að höfða til íhaldssama fólksins: flugvöllinn sem fastast, 

halda áfram að þenja út borgina en byggja brú á milli borgarhluta 

svo að fólk geti áfram keyrt um allt – og lækka kannski 

útsvarið. Samræðustjórnmál eru liðin tíð og með þeim fóru 

frjálslyndir. Þetta er sérstaðan sem boðið er upp á. Og þetta 

er ekki nóg. 

03/03 lEiðari

01/04 dómsmál kjarninn 30. janúar 2014 

telja Kópavogsbæ 

skulda 10 milljarða 

Eigendur Vatnsenda telja Kópavogsbæ skulda þeim tæplega tíu milljarða króna. 

Deilur um leiguíbúðir í Kópavogi smámál við hlið þessa máls, segir lögmaður.

Dómsmál 

Magnús Halldórsson 

Vatnsendasvæðið 

Gríðarleg uppbygging hefur 

verið á Vatnsendajörðinni á 

undanförnum árum, þar sem 

stór hverfi hafa sprottið upp. 

forsvarmenn Kópavogsbæjar og þar með talinn 

bæjar stjóri virðast ekki skilja alvarleika þessa 

máls. Upphæðirnar sem um ræðir eru geggjaðar 

og hagsmunirnir miklir fyrir alla sem tengjast 

málinu,“ segir Sigmundur Hannesson hrl., lögmaður 

erfingja Sigurðar K. Hjaltested sem lést árið 1966, en 

Hæstiréttur staðfesti fyrri niðurstöðu 

Héraðsdóms Reykjaness, þess efnis að 

jörðin Vatnsendi væri í eigu dánarbús 

Sigurðar. Sigmundur undrar sig á því 

að málið sé ekki tekið fastari tökum 

hjá Kópavogsbæ. „Miðað við þær deilur 

sem nú standa yfir í stjórnmálunum í 

Kópavogsbæ, í tengslum við hugsanlega Sigmundur 

uppbyggingu á leiguíbúðum, ætti Vatnsendamálið 

að njóta mun meiri forgangs 

Hannesson 

hjá bænum enda upphæðirnar sem um ræðir, og þar með 

hagsmunir bæjarbúa og annarra sem málinu tengjast, mun 

hærri og meiri,“ segir Sigmundur. 

Kópavogsbær hefur tekið hluta af Vatnsenda eignarnámi, 

síðast 864 hektara árið 2007, og greiddi þá fyrir það ríflega 

tvo milljarða króna, sem jafngildir ríflega 3,5 milljörðum að 

núvirði. Uppbygging á jörðinni hefur verið gríðarlega mikil á 

undanförnum árum. Eignarnámið var ekki rétt framkvæmt, 

02/04 Dómsmál

Telur KópaVog eiga landið alVeg óHáð deilum erfingja 

Kjarninn sendi Ármanni Kr. Ólafssyni, 

bæjarstjóra í Kópavogi fyrirspurn 

vegna málefna er tengjast Vatnsenda. 

Hvernig horfir þetta mál við þér, skuldar 

Kópavogsbær dánarbúinu milljarða, 

og er samkomulag sem bærinn gerði 

við Þorstein Hjaltested ekki ólöglegt og 

marklaust í ljósi niðurstöðu Hæstaréttar 

í fyrrnefndu ágreiningsmáli? 

„Það liggur fyrir að Kópavogsbær hefur tekið 

land úr jörðinni Vatnsenda eignarnámi í fjögur 

skipti nánar tiltekið árin 1992, 1998, 2000 og 2007. 

Jafnframt tók Reykjavíkurborg eignarnámi land úr 

jörðinni árið 1988 á grundvelli sérstakra laga frá 

Alþingi. Eðli málsins samkvæmt var eignarnámsbótum 

í öllum tilvikum ráðstafað til þinglýsts 

eiganda á hverjum tíma. Sveitarfélögin máttu 

að sjáfsögðu treysta því að þinglýsingarbók 

væri rétt um eignarhaldið. 

Kópavogs bær vill árétta að bærinn er 

eigandi að því landi sem hann hefur 

tekið eignarnámi úr Vatnsenda á síðustu 

tveimur áratugum. Eignarnámin 

fóru fram samkvæmt eignarnámsheimild 

ráðherra og beindust að þeim 

aðila sem þinglýsingarbók tilgreindi 

sem eiganda. 

Staðan er vissulega flókin en þó fyrst og fremst 

milli erfingja dánarbúsins. Til að mynda liggur ekki 

enn fyrir hvernig eignum búsins verður ráðstafað, 

þar með talið jörðinni. Lögmenn bæjarins hafa verið 

í góðum samskiptum við skiptastjóra dánarbúsins 

og legg ég áherslu á að svo verði áfram.“ 

„Eignarnámið var 

ekki rétt framkvæmt, 

í ljósi niðurstöðu 

Hæstaréttar, þar sem 

eignarnáms bæturnar 

runnu til Þorsteins 

Hjaltested, sem ekki 

var réttmætur eigandi 

jarðarinnar samkvæmt 

dómi Hæstaréttar.“ 

í ljósi niðurstöðu Hæstaréttar, þar sem eignarnámsbæturnar 

runnu til Þorsteins Hjaltested, sem ekki 

var réttmætur eigandi jarðarinnar samkvæmt dómi 

Hæstaréttar. 

tæplega tíu milljarðar 

Erfingjar dánarbúsins telja, á grundvelli dóms 

Hæstaréttar, að Kópavogsbær skuldi tæplega níu 

milljarða króna í eignarnámsbætur vegna uppbyggingar 

á Vatnsenda, að viðbættum vöxtum. Samtals 

nemur upphæðin um tíu milljörðum króna. 

Samkvæmt heimildum Kjarnans er fjárhagsstaða 

Þorsteins í uppnámi, þar sem hann hefur tapað nær 

öllu fé sínu og eignum. Þorsteinn hefur oft verið á 

listum yfir ríkustu menn landsins og var hann meðal annars 

sá einstaklingur sem var gert að greiða hæst opinber gjöld 

árið 2010, 162 milljónir. Nú hefur Sýslumaðurinn í Kópavogi 

gert fjárnám upp á ríflega 550 milljónir króna í eignum 

03/04 Dómsmál

Þorsteins, meðal annars vegna vangreiddra opinberra gjalda. 

Samkvæmt veðbandayfirliti hafa bankastofnanir hagsmuna 

að gæta, þar á meðal Íslandsbanki upp á 60 milljónir króna 

ásamt vöxtum og verðbótum. 

Ekki sýknaður 

Héraðsdómur Reykjaness vísaði frá dómi máli Þorsteins 

Hjaltested gegn Kópavogsbæ þar sem hann fór fram á eignarnámsbætur 

upp á 6,6 milljarða króna. Málinu var vísað frá á 

þeim forsendum að Þorsteinn væri ekki eigandi Vatnsenda, 

þar sem beinn eignarréttur að jörðinni væri enn á hendi 

dánarbúsins og að aðrir hefðu því mögulega hagsmuna að 

gæta í málinu. Tekið er fram í dómi Héraðsdóms að hvorki sé 

mögulegt að dæma Þorsteini í hag né sýkna Kópavogsbæ af 

kröfunum. 

Deilur við skiptastjóra 

Erfingjar í dánarbú Sigurðar, sem á Vatnsenda, hafa að 

undanförnu deilt við skiptastjórann Jón Auðun Jónsson hrl. 

um ýmislegt er við kemur störfum hans, meðal annars um 

hverjir hafi rétt til að sitja fundi er varða hagsmuni dánarbúsins. 

Hefur deilu vegna þess verið vísað til dómstóla og var 

hún tekin fyrir í Héraðsdómi Reykjaness í gær. Ekki er ljóst 

hvenær niðurstaða liggur fyrir í því deilumáli. 

04/04 Dómsmál

Make it matter 

Hraðvirkari, nettari 

og léttari en áður 

Stuðningi Windows XP verður hætt 18. apríl 2014. Nú er rétti 

tíminn til að skipta í nýja HP EliteBook 840 G1 fartölvu með 

Intel® Core i7 örgjörvanum. 

Framúrskarandi hönnun, 

notendavæn og snjöll smáatriði. 

HP hefur tekist að skapa einstaka fartölvulínu 

fyrir fyrirtækjaumhver þar sem kröfuhörðustu 

notendur verða ekki fyrir vonbrigðum. 

28% léttari og 

40% þynnri. 

15 klst. ending 

rafhlöðu og allt 

að 33 klst. með 

stærri rafhlöðu.* 

UltraSlim 

tengikví fyrir 

skrifstofuna.* 

Nýr valkostur, 

snertiskjár.* 

*aukabúnaður 

Auðvelt er að 

tengja EliteBook fartölvurnar við 

búnaðinn á skrifstofunni með UltraSlim tengikví. 

Fáðu ráðgjöf sérfræðinga Opinna kerfa við val á 

lausnum sem henta þínum þörfum og umhver. 

Kynntu þér EliteBook nánar á 

www.ok.is 

Allar nánari upplýsingar á www.ok.is. 

Intel, merki Intel, Intel inside, Intel Core og Core Inside eru vörumerki Intel 

Corporation í Bandaríkjunum og/eða öðrum löndum, Microsoft og Windows eru skráð 

vörumerki Microsoft Corporation.

01/10 Húsnæðismál kjarninn 30. janúar 2014 

spákaupmennska 

með íbúðarhúsnæði 

Sjóðir á vegum GAMMA eiga um 

350 íbúðir á höfuðborgar svæðinu. 

 

sjóðanna en lífeyrissjóðirnir 

eru þar fyrirferðarmiklir.

Húsnæðismál 

Ægir Þór Eysteinsson 

gAM Management hf., eða GAMMA, rekur 

verðbréfasjóði. Félagið var stofnað í júní 2008 

af Gísla Haukssyni og Agnari Tómasi Möller og 

hefur um 27 milljarða króna í eignastýringu, 

meðal annars fyrir lífeyrissjóði, tryggingafélög, 

bankastofnanir, fyrirtæki, erlenda aðila og einstaklinga. 

GAMMA rekur þrjá verðbréfasjóði, þrjá fjárfestingarsjóði 

og þrjá fagfjárfestasjóði. Einn þeirra er GAMMA Centrum, 

lokaður sjóður sem stofnaður var árið 2012 og sérhæfir sig 

í kaupum á íbúðarhúsnæði. Sjóðstjóri GAMMA Centrum og 

prókúruhafi er Sölvi Blöndal. Ekki fæst uppgefið hverjir eru 

raunverulegir eigendur sjóðsins. 

„Kaupin vöktu athygli, 

enda hafði áhersla félagsins 

fram að því verið á að 

fjárfesta í íbúðum miðsvæðis 

í Reykjavík.“ 

stórfelld kaup á íbúðarhúsnæði 

Stórfelld kaup sjóðsins á fasteignum miðsvæðis í Reykjavík, 

hafa verið til umfjöllunar í fjölmiðlum. DV fjallaði talsvert 

um uppkaup GAMMA á íbúðarhúsnæði í miðbæ Reykjavíkur, 

Vesturbænum, Hlíðunum og Norðurmýrinni síðastliðið 

vor. Þá hafði félagið keypt 140 íbúðir 

á umræddum svæðum fyrir fjóra milljarða 

króna á nokkrum mánuðum. Þá sagði Gísli 

Hauksson að fasteignasjóður fyrirtækisins 

væri nánast fullfjárfestur. Nokkrum mánuðum 

síðar sagði DV síðan fréttir af því að 

GAMMA hefði keypt tvær íbúðablokkir á 

einu bretti í Kópavogi, alls 56 íbúðir. Kaupin 

vöktu athygli, enda hafði áhersla félagsins fram að því verið 

á að fjárfesta í íbúðum miðsvæðis í Reykjavík. 

Í apríl var síðan greint frá því í fjölmiðlum að sjóður á 

vegum GAMMA hefði keypt húsnæði Landsbankans við 

Laugaveg 77 fyrir ótilgreint verð, með það fyrir augum að 

breyta því í lúxushótel. Þeim áformum hefur verið stungið 

ofan í skúffu en félagið hefur uppi áform um að reisa allt að 

sex þúsund fermetra húsnæði á lóð bak við fyrrverandi húsnæði 

Landsbankans, sem fylgdi með í áðurnefndum kaupum. 

Til stendur að húsnæðið verði blanda af íbúðar- og verslunarhúsnæði. 

02/10 Húsnæðismál

miðborgin vinsælust 

Sjóðir á vegum Gamma hafa 

sankað að sér íbúðum miðsvæðis 

í Reykjavík á síðustu 

misserum, enda gera spár 

ráð fyrir að þar verði ekkert 

lát á eftirspurn eftir íbúðum 

og verð á þeim muni fara ört 

hækkandi á næstu árum. 

Mynd: Birgir Þór 

mun umsvifameiri á íbúðamarkaði en talið hefur verið 

Samkvæmt upplýsingum á heimasíðu GAMMA Centrum á 

sjóðurinn um 160 íbúðir sem eru í skamm- og langtímaleigu. 

Samkvæmt rannsókn Kjarnans er GAMMA mun umsvifameira 

á íbúðamarkaði en þessi tala gefur til kynna. 

Kjarninn hefur upplýsingar um að sjóðir GAMMA eigi 

um 350 íbúðir á höfuðborgarsvæðinu, ríflega 190 fleiri íbúðir 

en fullyrt er á heimasíðu félagsins. Samkvæmt upplýsingum 

Kjarnans á GAMMA Centrum 120 íbúðir, sjóðurinn Eclipse 

um sextíu íbúðir, sameignarfélagið V2-8 ríflega fimmtíu og 

LL03, LL04 og LL05 svipaðan fjölda, en það eru sömuleiðis 

sameignarfélög í eigu sjóða GAMMA eins og V2-8. Restin, um 

sjötíu íbúðir, er í eigu annarra sjóða á vegum GAMMA. 

Engir ársreikningar eru til um ofangreinda sjóði og upplýsingar 

um hluthafa þeirra eru á huldu. Þeir eru allir með heimilisfesti 

að Klapparstíg 29, þar sem GAMMA er til húsa, en þess 

má geta að 121 félag er skráð til heimilis þar, þar af 51 virkt. 


Dreifing íbúða í eigu gamma 

á höfuðborgarsvæðinu 

107 

101 104 

105 

aðrar 

~70 

ÍBúðIR 

203 

flestar íbúðirnar eru 

miðsvæðis í reykjavík 

GAMMA á um 350 íbúðir 

víða á höfuðborgarsvæðinu 

220 


eigendur og STarfSmenn gamma 

Gísli Hauksson er framkvæmdastjóri GAMMA, en á 

meðal starfsmanna félagsins auk Agnars Tómasar 

Möllers má nefna Ásgeir Jónsson, hagfræðing 

og fyrrverandi forstöðumann greiningardeildar 

Kaupþings, Valdimar Ármann, hagfræðing og fjármálaverkfræðing, 

sem átti sæti í sérfræðingahóp 

forsætisráðuneytisins um afnám verðtryggingar, 

Guðmund Björnsson verkfræðing, Sölva Blöndal 

hagfræðing, kenndan við rapphljómsveitina 

Quarashi, Jón Sigurðsson, viðskiptafræðing og 

fyrrverandi forstjóra FL Group, og Lýð Þór Þorgeirsson 

verkfræðing, en hann starfaði um tíma hjá 

fyrirtækjaráðgjöf Kaupþings. 

Stærstu eigendur GAMMA eru Gísli Hauksson 

og Agnar Tómas Möller en aðrir eigendur eru 

Straumnes eignarhaldsfélag, í eigu Bjargar Fenger, 

eiginkonu Jóns Sigurðssonar , Volga ehf., í eigu 

Guðmundar Björnssonar, Valdimar Ármann og 

Lýður Þór Þorgeirsson. 

Samkvæmt frétt Viðskiptablaðsins frá 10. janúar 

keyptu helstu hluthafar GAMMA tæplega 27 prósenta 

hlut MP Banka í félaginu á rúmar 200 milljónir 

króna, en miðað við það er félagið metið á rúman 

milljarð króna. Nýr hluthafi bættist þá í hópinn, 

áðurnefndur Lýður Þór, sem er framkvæmdastjóri 

sérhæfðra fjárfestinga hjá GAMMA. 

Flestar íbúðir sjóða GAMMA eru í miðbæ Reykjavíkur, í 

póstnúmeri 101, um sjötíu talsins. Svipaður fjöldi, tæplega 

sjötíu íbúðir sjóðanna, er í austurhluta borgarinnar, í póstnúmerum 

104 og 105, og á þriðja tug íbúða í Vesturbænum. 

Þá eiga sjóðirnir fjörutíu íbúðir í Hafnarfirði, 55 íbúðir við 

Vindakór í Kópavogi og á annan tug íbúða annars staðar í 

Kópavogi. Aðrar íbúðir á vegum sjóða GAMMA eru á víð og 

dreif um borgina. 

Engin merki eru um að kaupum GAMMA á íbúðarhúsnæði 

sé lokið. Sjóðir félagsins hafa keypt hátt í níutíu 

fasteignir síðan í október, en síðustu kaupsamningar voru 

undirritaðir í lok desember þegar sjóður á vegum GAMMA 

keypti sjö íbúðir. 

spákaupmennska vegna hækkandi íbúðaverðs 

Stórfelld íbúðakaup GAMMA á eftirsóttum svæðum á höfuðborgarsvæðinu 

eru í takt við væntingar félagsins til hækkandi 

íbúðaverðs. Í skýrslu sem unnin var í september árið 

2011 af starfsmönnum félagsins og kynnt var á lokuðum fundi 

fyrir fjárfestum í lok árs 2011, eru væntingar félagsins til 

hækkandi íbúðaverðs útlistaðar. 

Þar var gert ráð fyrir að fasteignaverð myndi hækka um 

27,5 prósent á næstu tveimur árum. Að kaupa fasteignir á 

tímum lægðar í hagkerfinu, eins og hefur ríkt hér á landi frá 

hruni, hefði í sögulegu samhengi skilað mun hærri ávöxtun 


HóTaði að leigja „HySKi“ íbúðir gamma 

Kjarninn hefur heimildir fyrir því að dæmi séu um 

að GAMMA hafi keypt íbúðir á eftirsóttum svæðum 

á yfirverði til að hafa sigur í samkeppni um þær 

og í nokkrum tilfellum hafi Sölvi Blöndal lagt fram 

kauptilboð í sínu nafni, en nafn sjóða GAMMA síðar 

verið ritað á kaupsamninginn. Þá herma heimildir 

Kjarnans að GAMMA hafi reynst öðrum íbúðareigendum 

óþægur ljár í þúfu er varðar kostnaðarþátttöku 

vegna viðhalds húsa og sameigna. Þetta 

hafi skapað mikil óþægindi fyrir húsfélög og íbúðaeigendur 

sem deili húsi með GAMMA. 

Heimildarmaður Kjarnans, sem ekki vill láta 

nafns síns getið, sagði að fasteignasali hjá ónefndri 

fasteignasölu í Reykjavík hefði haft í hótunum 

við sig ef hann seldi ekki íbúðina sína til GAMMA. 

Þessi samskipti hefðu átt sér stað í síðustu viku. Í 

því tilfelli hefði GAMMA keypt allar íbúðir í húsi við 

Grettisgötu nema umrædda íbúð. Fasteignasalinn 

tjáði viðkomandi að ef hann seldi ekki myndi 

GAMMA bara leigja út hinar íbúðirnar í húsinu til 

„hyskis“, eins og fasteignasalinn orðaði það sjálfur. 

Samkvæmt upplýsingum Kjarnans hafði umræddur 

fasteignasali ekki íbúðir GAMMA til útleigu, en 

vinnubrögðin gefa mynd af kappinu sem hlaupið er 

í fasteignasala sökum ágengni GAMMA í íbúðir á 

ákveðnum svæðum. 

en 1,5 prósentum umfram verðlag, sem er meðaltals hækkun 

fasteignaverðs umfram verðlag síðustu fimmtíu árin á Íslandi. 

Eftirsóknarverðir staðir hækkuðu í verði eftir því sem 

fleiri kaupendur væru til staðar, samhliða hækkandi eldsneytisverði 

og launahækkunum. Svo lengi sem þessir þættir 

héldu áfram að verka saman hérlendis, hækkun raunlauna 

og fjölgun á höfuðborgarsvæðinu, myndi fasteignaverð sýna 

hækkunarviðleitni umfram verðlag. 

Ekki verður annað séð en að GAMMA veðji hér á réttan 

hest. Lítið sem ekkert hefur verið byggt af íbúðarhúsnæði 

á Íslandi frá hruni og von er á risastórum árgöngum nýrra 

kaupenda á markað á næstu árum. Jafnvel þótt eitthvað sé 

til af íbúðum, bæði ókláruðum og fullbúnum, á höfuðborgarsvæðinu 

mun framboðið hvergi nærri anna eftirspurn nýrra 

fasteignakaupenda. Aldur þeirra sem ráðast í fasteignakaup í 

fyrsta skiptið er á bilinu 20-30 ára að meðaltali, en samkvæmt 

tölum frá Hagstofunni eru einstaklingar á því aldursbili 

liðlega 51 þúsund talsins. Þannig er von á holskeflu nýrra 

fasteignakaupenda á markaðinn á næstu árum en hvergi 

nærri er nóg húsnæði fyrir hendi til að anna eftirspurninni, 

og töluverðan tíma mun taka að uppfylla með nýbyggingum. 

Samkvæmt upplýsingum Kjarnans eru flestar íbúðir 

GAMMA tveggja til þriggja herbergja, sjötíu til hundrað fermetrar 

að stærð. Það rímar ágætlega við væntingar félagsins 

um hækkandi fasteignaverð og risavaxinnar eftirspurnar 


marKmiðið að byggja upp öflugT leigufélag 

Gísli Hauksson, framkvæmdastjóri 

GAMMA, segir í samtali við Kjarnann að 

ekki hafi verið tekin ákvörðun um framtíð 

sjóða félagsins. Hvort og þá hvenær 

þeim verði slitið hafi ekki verið ákveðið. 

Þá vill hann ekki upplýsa nákvæmlega 

um hverjir séu hluthafar sjóðanna en 

segir lífeyrissjóði fyrirferðarmikla í 

þeirra hópi. Markmiðið sé að koma á fót 

öflugu leigufélagi að skandinavískri fyrirmynd, sem 

nú sé orðið til undir merkjum Leigufélags Íslands 

ehf. Félagið hafi nú þegar til útleigu áður nefndar 

350 íbúðir í eigu sjóða á vegum GAMMA. Sárafáar 

íbúðir hafi nú þegar verið seldar út úr 

eignasafni félagsins en flestar íbúðanna 

séu nú í útleigu. 

Þá eigi sjóðurinn Novus, sem er á 

vegum GAMMA, lóðir fyrir 850 íbúðir 

víðs vegar um í öllum sveitarfélögum 

höfuðborgarsvæðisins. Þar sé stefnt á 

uppbyggingu smárra og meðalstórra 

íbúða. 

Gísli segir að heildarfjárfesting sjóða GAMMA í 

íbúðarhúsnæði á höfuðborgarsvæðinu nemi um tíu 

milljörðum króna. 

nýrra fasteignakaupenda eftir smærri íbúðum á ákjósanlegum 

svæðum með tilliti til þjónustu. 

Þá er engin tilviljun að Sölvi Blöndal hafi verið ráðinn til 

að stýra fjárfestingarstefnu GAMMA-sjóðanna. Hann lauk 

B.Sc. prófi frá Háskóla Íslands með áherslu á verðmyndun 

á fasteignamarkaði og starfaði fyrir Greiningardeild Kaupþings 

frá 2007 fram í ágúst 2008 við greiningar á íbúða- og 

húsnæðisverði í Reykjavík. Hann lauk M.Sc. prófi í hagfræði 

við Háskólann í Stokkhólmi árið 2010 og stundaði rannsóknir 

á fasteignaverði í Stokkhólmi á vegum Sveriges Riksbank 

ásamt því að sinna fasteignarannsóknum fyrir GAMMA á 

árunum 2010 til 2011. Frá því í febrúar 2012 hefur hann haft 

doktorsstöðu við Háskólann í Stokkhólmi sem fjármögnuð er 

af Handelsbanken og Sveriges Riksbank, með rannsóknir á 

fjármála- og fasteignabólum í Skandinavíu sem viðfangsefni. 

Eins og áður segir er eignarhald sjóða GAMMA gríðarlega 

ógagnsætt. Lífeyrissjóðirnir eru þar engu að síður fyrirferðarmiklir, 

eðli málsins samkvæmt vegna takmarkaðra 

fjárfestingarmöguleika sökum gjaldeyrishafta. 

Þegar skoðaðar eru tölur frá Þjóðskrá Íslands yfir viðskipti 

með fasteignir vestan Kringlumýrarbrautar má sjá 

hvernig hlutfall viðskipta þar sem einstaklingur selur til 

fyrirtækis tekur stökk á öðrum ársfjórðungi 2012 og fer úr 

tveimur prósentum fjórðunginn á undan upp í sex prósent. 


Hlutfallið hækkaði aftur ársfjórðunginn á eftir og fór upp 

í átta prósent en á fjórða ársfjórðungi var það komið upp í 

fjórtán prósent. Hlutfallið hélst síðan óbreytt þangað til á 

þriðja ársfjórðungi 2013, þegar það fór niður í níu prósent, en 

í lok árs 2013 var það tíu prósent. Breytingar á hlutfallinu eru 

ekki síst merkilegar að gefnu tilliti til innkomu GAMMA á 

fasteignamarkaðinn. Ársfjórðungana á undan var hlutfallið á 

bilinu tvö til fjögur prósent. 

Hagnaðarvon GAMMA er ekki síst bundin við tækifæri 

sem félagið sér á leigumarkaðnum. Þau koma fram í áðurnefndri 

skýrslu sem kynnt var á lokuðum kynningarfundi í 

lok árs 2011 fyrir fjárfestum. 

Kaupa grimmt og leigja dýrt 

Í skýrslunni kemur fram að leiguverð hafi dottið niður 

í kjölfar efnahagshrunsins, en þrátt fyrir að verðið hafi 

hækkað um 8,5 prósent frá árinu 2007 að nafnvirði hafi 

verðlag hækkað um fjörutíu prósent á sama tíma og því sé 

leiga tuttugu til þrjátíu prósentum lægri að raunvirði en fyrir 

fjórum árum. Það sama eigi við um launavísitöluna, sem hafi 

hækkað um rúm þrjátíu prósent á sama tíma, og því hafi 

leiguverð ekki haldið í við almenna hækkun launa hér lendis 

á síðustu árum. Því bendi allt til þess að leiguverð muni 

halda áfram að hækka á næstu misserum þannig að það 

verði sama hlutfall af launum og það var fyrir hrun, í réttu 

hlutfalli við annað verðlag. 

Nú, rúmum tveimur árum eftir að skýrsla GAMMA var 

kynnt fjárfestum, ríkir ófremdarástand á leigumarkaði. 

Eftirspurn eftir leiguhúsnæði er margföld á við framboð. 

Fréttatíminn birti frétt 22. mars síðastliðinn þar sem greint 

var frá titringi á leigumarkaði vegna innkomu GAMMA. 

Viðmælendur Fréttatímans voru á einu máli um að innkoma 

sjóðsins hefði hækkað leiguverð, „skrúfað það upp“ eins og 

einn viðmælenda blaðsins orðaði það. Þar var haft eftir Svani 

Guðmundssyni, formanni Félags löggiltra leigumiðlara: „Þeir 

eru að búa til bólu sem springur eins og graftarkýli á unglingi. 

Þeir eru líka eins og unglingar á þessum markaði. Þetta 


úist við holskeflu 

Lítið sem ekkert hefur verið 

byggt á Íslandi frá hruni. Búist 

er við ríflega fimmtíu þúsund 

nýjum fasteignakaupendum 

inn á markaðinn á næstu 

árum. 

eru bara verðbréfamiðlararar 

sem eru í öðrum heimi. Það 

kæmi mér ekki á óvart að 

leiguverðið þyrfti að hækka um 

fimmtíu prósent til að standa 

undir verði eignanna. Þessir 

menn eru ekki tengdir inn á 

hinn almenna borgara.“ 

Leiguverð hækkaði um 

nær tíu prósent á síðasta ári, 

samkvæmt upplýsingum frá 

Þjóðskrá Íslands. Verðbólga 

síðustu tólf mánuði mældist 

3,9 prósent og því hækkaði 

leiguverð um 5,5 prósent að 

raunvirði á síðasta ári. Sé litið 

enn lengra til baka, til 1. janúar 

2011, hefur leiguverð hækkað 

um næstum þrjátíu prósent. Á 

sama tíma og leiguverð hækkar 

búa sífellt fleiri í leiguhúsnæði. 

Samkvæmt upplýsingum 

frá Hagstofu Íslands var eitt 

af hverjum fjórum heimilum 

landsmanna í leiguhúsnæði 

árið 2012, og engar vísbendingar 

eru um annað en að 

hlutfallið hafi bara hækkað síðan þá. 

athyglisverð staða 

Íbúðaverð á höfuðborgarsvæðinu hækkaði um sjö prósent 

mánuðina janúar til nóvember á síðasta ári. Greiningardeild 

Arion banka spáir því að verðið eigi enn eftir að hækka um 

7-8 prósent á ári næstu tvö árin. Aukin viðskipti með fasteignir 

leiða óhjákvæmilega til þess fasteignaverð hækkar. 

Hagsmunir GAMMA eru fyrst og fremst þeir að íbúðaverð 

hækki sem mest á höfuðborgarsvæðinu. Með hverjum 


viðskiptum GAMMA hækkar þannig íbúðaverð á svæðinu, 

sem eykur samhliða verðgildi allra eigna sjóða félagsins 

og þar með ávöxtun sjóðsfélaga. Þá er beinlínis hægt að 

halda því fram að það hafi verið hagur GAMMA að kaupa 

einstaka eftirsóttar íbúðir á yfirverði í þessu sambandi, eins 

og heimildar menn Kjarnans innan úr fasteignageiranum 

fullyrða. 

Velta verður fyrir sér hvort það þyki eðlilegt að stórir 

aðilar geti haft jafn mikil áhrif á jafn sveiflukenndan 

markað. Þá má sömuleiðis velta því fyrir sér hvort það sé 

viðeigandi að lífeyrissjóðirnir séu að fjármagna jafn stórtæk 

fasteignakaup, með tilheyrandi hækkun fasteignaverðs og 

ekki síður verðbólgu sem hefur áhrif á leiguverð og hefur 

beinar afleiðingar á verðtryggðar eignir lífeyrissjóðanna. 

Svo ekki sé talað um álitaefnið hvort lífeyrissjóðirnir eigi yfir 

höfuð að taka þátt í stórtækri spákaupmennsku varðandi 

íbúðaverð með almannafé, sérstaklega í ljósi þess að stór 

fasteignafélög fóru halloka í hruninu. 

Þá er engin lausn í sjónmáli varðandi holskeflu nýrra 

fasteigna kaupenda, hvernig eigi að aðstoða þá við að koma 

sér þaki yfir höfuðið, sér í lagi vegna ört hækkandi leigu- og 

fasteignaverðs, og þess hlutfalls sem lánastofnanir krefjast 

til útborgunar við fasteignakaup. Hvernig á einstaklingur að 

geta safnað sér milljónum króna til fasteignakaupa þegar það 

verður bara dýrara og dýrara að draga fram lífið, leigja íbúð 

eða kaupa, án þess að hafa djúpa vasa til að seilast ofan í? 


01/06 topp 5 kjarninn 30. janúar 2014 

topp 5 

Íslenskar fyrirmyndir 

um allan heim 

Íslendingar eru ekki margir. Aðeins ríflega 

325 þúsund samkvæmt nýjustu tölum Hagstofu 

Íslands. Sumum þeirra hefur tekist að 

hafa mikil áhrif á heimsvísu með verkum 

sínum og framkomu, á ýmsum sviðum 

mannlífsins. Magnús Halldórsson valdi þá fimm 

einstaklinga sem teljast vera þekktustu nú lifandi 

Íslendingarnar. mh 

01/06 topp 5

5 á framtíðina fyrir sér 

Hljómsveitin Of Monsters 

and Men hefur farið sigurför 

um heiminn að undanförnu. 

Tónleikaferð sveitarinnar um 

heiminn, sem lauk 31. ágúst í 

fyrra með tónleikum í heimabæ 

hljómsveitarmeðlima, Garðabæ, 

breiddi út gott orðspor sveitarinnar 

af ógnarhraða. Fyrsta plata 

hljómsveitarinnar, My Head Is 

an Animal, var víða á meðal mest 

seldu platna á árinu sem hún kom 

út, 2011. Frá þeim tíma hefur hún 

haldið áfram að seljast vel. Sú 

sem mesta athygli hefur fengið 

í bandinu er hin magnaða söngkona 

Nanna Bryndís Hilmarsdóttir. 

Þó að hljómsveitin sé ung 

að árum hefur Nanna Bryndís 

heillað fólk um heim allan og á 

svo sannarlega framtíðina fyrir 

sér. 

02/06 topp 5

4 söngurinn sem smýgur í gegn 

Haustið 2000 sá ég Sigur Rós verða að 

stórri hljómsveit með berum augum. 

Þá var hljómsveitin fengin til þess að 

vera upphitunarhljómsveit Radiohead 

á tónleikaferð sem nefndist Tour on 

Tent. Ég horfði á Íslendingana heilla alla 

viðstadda upp úr skónum með magnaðri 

frammistöðu. Sumir göptu af undrun og 

hrifningu. Síðan þetta var hefur mikið 

vatn runnið til sjávar og Sigur Rós er 

fyrir löngu orðin að risastórri hljómsveit 

á alþjóðavísu. Hingað til Íslands kemur 

fjöldinn allur af ferðamönnum vegna 

þess að hljómsveitin hefur vakið áhuga 

þess með flutningi sínum. Það er ekki 

síst söngvarinn, Jónsi, sem stelur senunni 

þegar hljómveitin er annars vegar, með 

söng sem smýgur í gegnum hvað sem er. 

03/06 topp 5

3 ljóshærði víkingurinn 

Ekki gera sér allir grein fyrir því hversu 

langt Eiður Smári Guðjohsen hefur náð 

á glæstum ferli sínum. Þó að nú sé farið 

á síga seinni hluta hans, þar sem Eiður 

Smári varð 35 ára í september síðastliðnum, 

hefur enginn Íslendingur verið 

á stærsta sviði íþróttanna með jafn 

afgerandi hætti og Eiður Smári. Hann 

var í hópi bestu leikmanna ensku úrvalsdeildarinnar 

í knattspyrnu þegar hann 

var hluti af sigurliði Chelsea tímabilið 

2004 til 2005. Enginn annar Íslendingur 

hefur unnið ensku úrvalsdeildina. Hann 

spilaði með Lundúnafélaginu frá árinu 

2000 og til ársins 2006 þegar hann var 

keyptur til Barcelona fyrir metfé, þegar 

íslenskir knattspyrnumenn eru annars 

vegar; 12 milljónir evra, um 1,8 milljarða 

króna að núvirði. Eiður Smári vann meðal 

annars þrefalt á sama tímabilinu með 

Barcelona. Vann La Liga-deildarkeppnina, 

bikarkeppnina og Meistaradeild Evrópu, 

með stjörnum prýddu liði Katalóníurisans. 

Það sást vel hversu þekkt nafn hans er á 

erlendri grundu þegar íslenska landsliðið 

náði frábærum árangri í undankeppni 

HM sem fram fer í Brasilíu í sumar. Ísland 

datt út úr keppni eftir umspilsleiki gegn 

Króatíu og Eiður Smári brast í grát í viðtali 

eftir leikinn. Í aðdraganda leikjanna 

voru erlendir fjölmiðlar áhugasamir um 

litla landsliðið úr norðri, leitt af ljóshærða 

víkingnum Eiði Smára, eins og hann er 

gjarnan kallaður. 

04/06 topp 5

2 á spjöldum sögunnar 

Vigdís Finnbogadóttir varð forseti Íslands 

1. ágúst 1980 eftir að hafa, fyrst kvenna í 

heiminum, verið kjörin þjóðhöfðingi í í 

lýðræðislegum kosningum. Þessi magnaði 

sigur Vigdísar í forseta kosningum varpaði 

kastljósi umheimsins á hana og Ísland í 

leiðinni. Enn fremur Vigdísar hafði hann 

djúpstæð áhrif á ímynd Íslands erlendis og 

ruddi brautina í réttinda baráttu kvenna á 

heimsvísu. Nafn Vigdísar Finnbogadóttur 

verður ávallt í mikilvægum kafla í sögu 

mannkynsins af þessari ástæðu og þar er 

ekki aðeins Ísland undir heldur heimurinn 

allur. 

05/06 topp 5

1 Kunnuglegir tónar úr stofunni 

Björk Guðmundsdóttir er 

frægasti Íslendingurinn. 

Hún er ekki aðeins 

stærsta stjarna sem 

Ísland hefur eignast 

heldur er hún virt 

á meðal listafólks 

um allan heim fyrir 

hugmyndaflug sitt, 

fjölbreytta tónlist og 

einstaka framkomu. 

Hún hefur líka stolið 

senunni á stærsta sviðinu 

– svo til alls staðar – oftar 

en einu sinni. Nærtækast er að 

nefna þegar hún mætti í Svanakjólnum 

á Óskarsverðlaunahátíðina 25. mars 

2001 en líka þegar hún flutti lag sitt Declare 

Independence í Kína árið 2008 og lýsti yfir 

stuðningi við sjálfstæðisbaráttu Tíbeta. 

Tíbet, Tíbet! sagði hún endurtekið í uppklappslagi 

sínu. Kínversk stjórnvöld urðu 

æf, enda er ritskoðun óhugnanlega mikil í 

Kína samhliða öllum hinum augljósu mannréttindabrotunum. 

Í alþjóða samfélaginu 

uppskar Björk virðingu fyrir kjarkinn. Hún 

þorði meðan næstum allir aðrir listamenn 

sem koma til Kína þegja um sjálfstæðisbaráttu 

Tíbet. Á Ólympíu leikunum í Aþenu 

árið 2004 var hún stærsta stjarna opnunarhátíðarinnar 

sem stór hluti íbúa heimsins 

horfði á. Þá fékk Björk Gullpálmann í Cannes 

fyrir leik sinn í kvikmyndinni Dancer in 

the Dark eftir danska leikstjórann Lars Von 

Trier. Hún sagði aðeins „takk“ þegar hún 

tók við verðlaunum sínum og yfirgaf síðan 

salinn 

við 

dynjandi 

lófatak 

helstu 

kvikmyndastjarna 

heimsins. Árangur 

hennar mældur í seldum 

plötum er ótrúlegur, ekki síst 

í ljósi þess að tónlist hennar 

er ekki meginstraumstónlist 

sem hljómar ótt og títt á útvarpsstöðvum. 

Plöturnar hafa selst í milljónum 

eintaka um allan heim og tónleikar 

hennar fá iðulega frábæra umsögn. Ég man 

sterkt eftir því þegar ég var skiptinemi við 

Kaupmannahafnarháskóla veturinn 2003 

til 2004 og gekk um ganga skólabyggingar 

heimspekideildarinnar út á Amager. Innan 

úr einni stofunni bárust kunnuglegir tónar; 

djassmeistaraverkið Gling gló sem Björk 

gaf út með tríói Guðmundar Ingólfs sonar 

píanóleikara. Það voru að mestu franskir 

skiptinemar sem sátu í stofunni, töluðu 

saman og drukku bjór. Sumir þeirra sungu 

með og kunnu íslenska textann upp á hár. 

Þarna blasti við hvað Björk Guðmundsdóttir 

er þekkt og hefur haft mikinn áhrif 

um allan heim. 

06/06 topp 5

01/05 neytendamál kjarninn 30. janúar 2014 

Ísland best í 

heimi... stundum 

Innlendir framleiðendur matvæla njóta niðurgreiðslna, tollaverndar og

nEytEnDamál 

Þórður Snær Júlíusson 

Íslenskur landbúnaður er einn sá verndaðasti í heimi. 

Hér er sala mjólkurafurða til að mynda undanskilin 

samkeppnislögum, niðurgreidd um milljarða króna 

árlega og varin með ofurtollum á innfluttar vörur. 

Himinháar tollagirðingar eru einnig notaðar til að 

veita íslenskum framleiðendum svína-, kjúklinga-, nauta- og 

lambakjöts samkeppnisforskot sem erfitt er að skilgreina 

öðruvísi en sem einhvers konar einokunarstöðu. 

Þessi kostnaðarsama vernd er rökstudd með ýmsum 

hætti. Hér þurfi að halda uppi fæðuöryggi ef upp komi 

aðstæður þar sem innflutningur stöðvist. Einnig þurfi að 

tryggja að erlendir smitsjúkdómar berist ekki í hreinu 

íslensku afurðirnar. Þá sé landbúnaður sem atvinnugrein 

menningararfur sem þurfi að vernda. En sú skýring sem 

oftast er notuð af hagsmunaaðilum í landbúnaði er sú að 

íslensku vörurnar séu einfaldlega miklu, miklu betri og 

hreinni en hinar erlendu. Fyrir það eigi þjóðin að vera 

þakklát, þrátt fyrir alla skattpeninganna sem fara í að greiða 

niður framleiðsluna og hærra verð sem neytendur þurfa að 

greiða fyrir hana. 

beiKon og KjúKlingabringur fluTT inn og Seld Sem íSlenSKT 

Undir lok árs 2013 og í 

byrjun þessa árs var víða 

greint frá því í fjölmiðlum að 

bæði alífuglakjöt, aðallega 

kjúklingakjöt, og svínakjöt 

væri flutt inn til Íslands af 

íslenskum framleiðendum 

unninna matvara og selt sem 

íslenskar vörur. Ásmundur 

Friðriksson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, greindi 

meðal annars frá því í þinginu í nóvember að um 

1.400 tonn af alífugla-, nauta- og svínakjöti hefðu 

verið flutt inn á því ári. Á svipuðum tíma var greint 

frá því að íslenskir kjúklingaframleiðendur væru að 

flytja inn frosna kjúklinga og seldu þá síðan sem 

íslenska vöru. 

Í janúar greindi Kastljós loks frá því að mikið 

af því beikoni sem væri selt í íslenskum verslunum, 

merkt íslenskum framleiðendum, 

væri alls ekki íslenskt. Innflutningur 

á því hefur tvöfaldast, farið úr 217 

tonnum í 445 tonn á milli áranna 

2012 og 2013. Þessi aukning kemur í 

kjölfar aukinna tilslakana stjórnvalda 

í innflutningi vegna skorts á hráefni 

hjá íslenskum framleiðendum. 

Stærstu innflytjendurnir eru enda 

kjötvinnslur og sumar þeirra hafa ekki viljað segja í 

hvaða vörur erlenda svínakjötinu sé blandað. 

Það er því ekki skrýtið að margir velti því fyrir sér 

hvað valdi að innflutningur á alífugla- og svínakjöti 

sé ekki gefinn frjáls og tollar á hann afnumdir eða 

lækkaðir, þegar kjötvinnslurnar sem innflutningsbannið 

á að vernda eru sjálfar að flytja inn þessa 

vöru og selja sem íslenska. 

02/05 nEytEnDamál

„Auk þess greiðir ríkissjóður 

himinháar fjárhæðir í styrki til 

mjólkurframleiðslu á hverju ári. 

Samkvæmt fjárlagafrumvarpi 

ársins 2014 fara 6.465 milljónir 

króna í þá á þessu ári. “ 

Írsku smjöri blandað í íslenskar vörur 

Það vakti því mikla athygli þegar spurðist út að Mjólkursamsalan 

(MS), sem samkvæmt Samkeppniseftirlitinu er í einokunarstöðu 

á íslenskum mjólkurmarkaði sem er samkeppnishamlandi 

og andstæð markmiðum samkeppnis laga, hefði 

flutt inn um 80 tonn af írsku smjöri til að drýgja vörur hjá sér 

fyrir síðustu jól. Ástæðan var að ekki var nægjanlegt hráefni 

til að anna eftirspurn sem varð eftir vörum fyrirtækisins. 

Írska smjörið var notað í rifosta, rjómaosta, kökur og 

smurosta. Þær vörur sem því var blandað í voru ekki merktar 

sérstaklega, en þær eru meðal annars mikið notaðar til 

matargerðar. Því var ógjörningur fyrir landann að vita hvort 

hann væri að neyta vara sem drýgðar 

höfðu verið með írska smjörinu. 

Einar Sigurðsson, forstjóri MS, 

segir að þetta hafi verið nauðsynleg 

aðgerð vegna þess að sala hafi aukist 

og framleiðsla minnkað. „Í upphafi árs 

2013 mátum við það svo að framleiðsla 

yrði um átta milljónum lítra yfir þörf 

á innanlands markaði. Þess vegna 

seldum við nokkuð af smjörbirgðum í 

upphafi ársins. Salan fyrstu þrjá mánuði ársins benti ekki til 

annars en að þessi spá myndi ganga eftir. Eftir það fór sala 

á fituríkari afurðum að aukast og upp úr miðju ári for sala á 

feitari mjólkurvörum eins og smjöri, rjóma og ostum á mikið 

flug. Upp úr miðju ári jókst svo samdráttur í framleiðslu. Þegar 

upp var staðið hafði salan aukist sem nam sex milljónum lítra 

og framleiðslan minnkað milli ára um 2,5 milljónir lítra. Til 

viðbótar kom svo salan á smjórbirgðunum í upphafi árs. Smjörinnflutningurinn 

var 0,06 prósent af hráefni síðasta árs.“ 

eSa Segir innfluTningSbann andSTæTT eeS 

Eftirlitsstofnun EFTA, ESA, komst að þeirri niðurstöðu 

í október síðastliðnum að innflutningsbann 

stjórnvalda á mjólk, fersku kjöti og eggjum gengi 

gegn ákvæðum EES-samningsins, sem Ísland er 

fullgildur aðili að. Þetta kom fram í formlegu áminningarbréfi 

sem stofnunin sendi til íslenskra yfirvalda. 

Bregðist þau ekki við innan nokkurra mánaða 

getur ESA vísað málinu til EFTA-dómstólsins. 

03/05 nEytEnDamál

mjólkurframleiðsla niðurgreidd um 6,5 milljarða á ári 

Innfluttar landbúnaðarvörur bera mjög háa tolla. Samkvæmt 

upplýsingum frá Samtökum verslunar og þjónustu eru þeir 

tollar til dæmis um 30 prósent á innfluttum ostum auk þess 

sem allt að 500 króna gjald er lagt á hvert kíló. Auk þess 

greiðir ríkissjóður himinháar fjárhæðir í styrki til mjólkurframleiðslu 

á hverju ári. Samkvæmt fjárlagafrumvarpi ársins 

2014 fara 6.465 milljónir króna í þá á þessu ári. 

Íslenskum fyrirtækjum og einstaklingum býðst hins 

vegar að flytja inn tollfrjálsar landbúnaðarvörur undir svokölluðum 

tollkvótum. Þeir eru tvenns konar; annars vegar er 

um Evrópusambandskvóti og hins vegar WTO(Alþjóða viðskiptastofnunin)-kvóti 

sem íslenskum stjórnvöldum er skylt 

að úthluta vegna gerðra viðskiptasamninga. Innflutningur 

innan þessara kvóta er undanskilinn greiðslu á þeim háu 

tollum sem annars eru á innflutning á landbúnaðarvörum. 

Kvótarnir eru hins vegar boðnir út. Þeir sem „fá“ þá þurfa því 

að greiða fyrir að flytja inn tollfrjálst og sú greiðsla skilar sér 

út í verð til neytenda. 

Í lok nóvember síðastliðins sendu Samtök afurðastöðva í 

mjólkuriðnaði, sem sjá MS fyrir hráefni, bréf til landbúnaðarráðuneytisins 

og óskuðu eftir auknum tolkvóta á smjör til að 

mæta þeim skorti sem blasti við fyrir jólin. Beiðnin var síðan 

afturkölluð tveimur dögum síðar og þess í stað ákvað MS að 

flytja inn írska smjörið og greiða af því tolla og gjöld. Þeir 

námu um 50 milljónum króna. 

Vilja afnema Tolla á SVín og KjúKling að fullu 

Samráðsvettvangur um aukna hagsæld á Íslandi, 

sem skipaður er formönnum allra stjórnmálaflokka 

og helstu hagsmunasamtaka og fulltrúum háskólasamfélagsins, 

sveitarfélaga og stjórnenda fyrirtækja 

úr ýmsum atvinnugreinum, hefur verið starfandi frá 

því snemma á síðasta ári. Í tillögum sem verkefnastjórn 

hans lagði fram eru lagðar til breytingar á 

íslenska landbúnaðarkerfinu. Þar er meðal annars 

lagt til að tollar á svína- og alífuglakjöt, sem er 

aðallega kjúklingakjöt, verði afnumdir að fullu 

og að aðrir almennir tollar verði lækkaðir um 50 

prósent. Þá lagði verkefnastjórnin til að lagðir yrðu 

af tollar af öllum vörum sem keppa ekki við innlenda 

framleiðslu, til dæmis andakjöti, dádýrakjöti og 

parmesanosti. 

Við þessar breytingar var reiknað með að 

innfluttar vörur myndu skapa aukið samkeppnislegt 

aðhald gagnvart innlendri framleiðslu, neytendum 

til góða, enda myndi verð til neytenda lækka til 

muna. Afnám tolla á svína- og alífuglakjöt myndi til 

að mynda lækka um 20 til 50 prósent, samkvæmt 

útreikningum verkefnastjórnarinnar. 

04/05 nEytEnDamál

En af hverju ákvað MS frekar að borga 50 milljónir króna 

en að fá aukningu á tollfrjálsum kvóta? Innan smásölugeirans 

telja menn að það sé vegna þess að ef MS verður 

uppvíst að því að geta ekki annað eftirspurn á smjöri og 

öðrum mjólkurafurðum mega aðrir innflutningsaðilar, til 

dæmis stórar matvörukeðjur, óska eftir því að fá að flytja 

inn erlendar vörur til að geta annað eftirspurn. Með því að 

flytja inn tollað írskt smjör, 

og greiða 50 milljónir króna, 

var komist hjá því að keppinautarnir 

gætu flutt inn 

vörur. 

blandað í smurosta 

Írska smjörið var notað í 

rifosta, rjómaosta, kökur og 

smurosta. Þær vörur sem 

því var blandað í voru ekki 

merktar sérstaklega, en 

þær eru meðal annars mikið 

notaðar til matargerðar. 

Hafa áður notað erlent 

hráefni í „íslenska“ vöru 

MS flytur inn um 220 tonn 

á ári af erlendum sérostum 

undir ofangreindum tollkvótum. 

Einar segir að MS 

hafi að meðaltali verið úthlutað 

um tólf prósentum 

þessara kvóta á ári. Félagið 

taki þátt í þessum innflutningi til að þjóna minni verslunum 

og veitingastöðum, sem telji ekki hagkvæmt að sækja um 

kvóta en vilji gjarnan fá osta úr þessum flokkum til endursölu. 

Spurður hvort félagið hafi flutt inn hráefni til að drýgja 

vörur MS áður segir Einar að það hafi gerst í hruninu. Þá 

hrundi sala á sérvörum sem fluttar eru inn undir tollkvótum 

hrunið. „MS tók á þessum tíma um 7,7 tonn af innfluttum osti 

til bræðslu. Það hefur ekki verið gert síðan og verður ekki 

gert aftur. Félagið lítur svo á að þetta hafi verið misráðið. 

Þetta er eina dæmið sem við þekkjum um nýtingu á erlendu 

mjólkurhráefni fyrir utan smjörinnflutninginn í fyrra.“ 

Um hollenska gæðaosta var að ræða sem voru settir í 

smurosta og aðrar vörur sem merktar eru vörumerkjum MS. 

Sá ostur sem var bræddur var um helmingur þeirra sérvara 

sem MS flutti inn undir tollkvótum árið 2009. 

05/05 nEytEnDamál

01/06 alþjóðamál kjarninn 30. janúar 2014 

lentu milli 

steins og sleggju 

Kjarninn fjallar í tveimur greinum um sýrlenska

alÞjóðamál 

Arnhildur 

Hálfdánardóttir 

svíþjóð hefur vakið athygli fyrir tiltölulega 

umburðar lynda stefnu gagnvart flóttamönnum. 

Hinn 3. september síðastliðinn tilkynnti sænska 

ríkisstjórnin að vegna þess alvarlega ástands 

sem ríkti í Sýrlandi yrði öllum sýrlenskum ríkisborgurum 

sem sæktu um hæli veitt langtíma dvalarleyfi. Á 

síðasta ári fengu alls 10.379 sýrlenskir ríkisborgarar hæli í 

Svíþjóð. 

Blaðamaður fór til Svíþjóðar í október og ræddi við 

Palestínu menn sem áður bjuggu í Yarmouk-flóttamannabúðunum 

í Damaskus í Sýrlandi. Þeir segja aðstæður 

Palestínu manna á vissan hátt ólíkar aðstæðum Sýrlendinga. 

frá yarmouk til gautaborgar 

Mohammad Almawed flutti til Gautaborgar til að læra 

leikmyndahönnun haustið 1979 og hefur búið þar síðan. 

Hann, Mona Abbas, kona hans, og dóttir þeirra, Magdalena 

Almawed, voru vön að heimsækja Sýrland á hverju ári en 

hafa ekki farið síðan 2010. Það sama ár opnuðu Mohammad 

og Mona Palestínska húsið í Gautaborg, sem þjónar þeim 

tilgangi að vera félagsmiðstöð fyrir Palestínumenn í borginni 

og fræða almenning um málefni Palestínu. Í húsinu hitti 

blaðamaður Mohammad, Monu og fleiri Palestínumenn sem 

áður bjuggu í Sýrlandi. Þau bjóða upp á kaffi og svo er sest 

niður við stórt hringborð. Blaðamaður biður fólkið að segja 

sér frá aðstæðum Palestínumanna í Sýrlandi. Allir þegja um 

stund. Svo ríður Jehad Haifawi, karlmaður um sextugt, á 

vaðið. 

Það var engin aðskilnaðarstefna í sýrlandi 

„Foreldrar mínir voru flóttamenn frá Palestínu en ég 

fæddist í Sýrlandi. Ég fór í háskóla þar og giftist sýrlenskri 

konu. Á vissan hátt er ég því Sýrlendingur. Það var engin 

aðskilnaðar stefna í Sýrlandi, það skipti engu máli hver var 

hvaðan,“ segir Jehad, sem bjó áður í Yarmouk. Búðirnar 

voru stofnaðar árið 1957 og eru í dag hverfi í borginni. Fólk 

býr í steyptum húsum, ekki tjöldum. Hverfið er þó kallað 

02/06 alÞjóðamál

flóttamenn 

Mohammad, Bisan, Mona og 

Malak ásamt frænda sínum. 

Yarmouk-búðirnar. Fyrir stríð bjuggu þar nær eingöngu 

Palestínumenn en nú er uppruni íbúanna fjölbreyttari því 

margir Sýrlendingar sem flúið hafa aðra borgarhluta hafa 

sest þar að. Samkvæmt fréttaflutningi líbanska vefritsins 

The Daily Star hefur Yarmouk-hverfið verið á valdi stjórnarhersins 

frá því í febrúar. Í júlí var eina hliðinu út úr hverfinu 

lokað. Síðan hefur borgurum verið meinuð útganga og 

matur, lyf og aðrar nauðsynjar hafa ekki borist. Börn hafa 

látist úr vannæringu og fólk neyðst til að borða gras og lauf. 

Reynt hefur verið að semja um vopnahlé þannig að hægt sé 

að flytja almenna borgara út úr hverfinu en það hefur ekki 

tekist. 

Þegar átökin í Sýrlandi brutust út árið 2011 var Jehad 

kominn til Svíþjóðar. Hann segir Palestínumenn hafa farið 

sérstaklega illa út úr stríðinu. „Þegar uppreisnin hófst 

vildum við Palestínumennirnir halda okkur utan við átökin 

en við lentum í staðinn á milli steins og sleggju. Ég á marga 

vini í Yarmouk. Þegar ég hringi í þá segja þeir við mig að 

meirihluti Palestínumannanna sé farinn þaðan. Þeir segja 

að þeir hafi þurft að þola mikið, meira en þeir þurftu að þola 

árið 1948.“ 

„Ég spyr bara um manneskjur“ 

Tveir unglingsstrákar, 13 og 17 ára, 

sitja hljóðir við borðið og fylgjast 

með umræðunum. Systur þeirra, 

Bisan, 7 ára, og Malak, 9 ára, sitja við 

hlið Monu og spjalla saman á arabísku. 

Börnin eru skyld Mohammad 

Almawed og komu til Svíþjóðar í 

júní. Þau eru í hópi 3.490 barna sem 

komið hafa fylgdarlaust frá Sýrlandi 

til Svíþjóðar á þessu ári samkvæmt 

upplýsingum frá Migrations verket. 

Foreldrar þeirra hafa flúið Sýrland 

og eru nú í Egyptalandi. Mohammad 

og Mona vinna að því að útvega 


Hópurinn 

Hópurinn sem blaðamaður 

ræddi við um ástandið í 

Sýrlandi. 

þeim vegabréf þannig að þau geti komist löglega til Svíþjóðar. 

Strákarnir vilja ekki segja til nafns, þar sem þeir óttast um 

fjölskyldu sína, en þeir fallast á að segja sögu sína. Sá eldri 

talar. „Við lifðum góðu lífi í Yarmouk áður en allt byrjaði. Við 

upplifðum okkur alltaf sem Sýrlendinga, ekki flóttamenn. Við 

vorum öruggir og ég man að við fórum oft út klukkan þrjú 

eða fjögur á morgnana, bara að leika okkur. Nú er ekkert 

öryggi í landinu lengur. Okkur var hótað, þess vegna urðum 

við að fara.“ Vinir þeirra senda þeim myndir af svæðinu í 

gegnum farsíma, mörg húsanna eru hrunin. Þeir sýna líka 

þriggja daga gamlar myndir frá miðborg Damaskus. Á þeim 

má sjá fallegar, heilar byggingar. Það er ekki að sjá á þeim að 

stríðsástand ríki í landinu. Þegar þeir fóru voru húsin í hverfinu 

enn heil. Drengurinn vissi ekki hvernig ástatt var fyrir 

húsinu þeirra núna. „Ég spyr ekki um slíkt þegar ég hringi í 

vini mína og frændfólk, ég spyr bara um manneskjur.“ 

Foreldrar systkinanna náðu að safna nægu fé til að fjármagna 

ferð þeirra til Svíþjóðar. Smyglarar fluttu þau til Tyrklands 

og útveguðu þeim fölsk skilríki, en þaðan flugu þau til 

Svíþjóðar. Bisan og Malak sakna foreldra sinna mikið. Mona 

segir að þær hafi hætt að sækja skóla úti í Sýrlandi þegar 

átökin hófust. „Í tvö ár voru þær mestmegnis innandyra. Þær 

eru nýbyrjaðar í sænskum skóla,“ segir Mona. 


„Fólk þarf að borga smyglurunum 

8.000 evrur,“ segir Mohammad. 

Smyglararnir koma frá mörgum 

löndum „Það fer eftir því hvaðan þú 

vilt fara; ef þú ert í Egyptalandi eru 

þeir egypskir og svo framvegis.“ 

smyglararnir eru tækifærissinnar 

Talið berst að því hvernig hægt sé að komast frá Sýrlandi til 

Svíþjóðar. „Sumir fara til Tyrklands og taka þaðan flug eða 

fara með vörubíl. Sumir fara með skipi eða bát frá Egyptalandi 

til Ítalíu og keyra þaðan eða fara með lest,“ segir Mona. 

Hún segir þetta hættulegt ferðalag, sérstaklega ef fólk fer 

sjóleiðina. „Bátarnir eru oft bara litlir fiskibátar,“ segir hún. 

Lampedusa-slysið er öllum í fersku minni og þau segja að 

það sé langt frá því að öll slysin rati 

í fréttirnar. Magdalena segir fólk 

varnarlaust í bátunum. „Það tekur 

sjö daga að komast til Ítalíu og þau 

eru nánast matarlaus. Það var kona 

á mínum aldri sem var sykursjúk en 

smyglararnir hentu farangrinum 

hennar fyrir borð þannig að hún var 

án lyfja. Hún lést á þriðja degi.“ Þau 

hafa einnig heyrt sögur af fólki sem 

var skotið eða neytt til að kasta veikum börnum fyrir borð. 

Þau segja kostnaðinn gríðarlegan. „Fólk þarf að borga 

smyglurunum 8.000 evrur,“ segir Mohammad. Smyglararnir 

koma frá mörgum löndum „Það fer eftir því hvaðan þú vilt 

fara; ef þú ert í Egyptalandi eru þeir egypskir og svo framvegis,“ 

segir Mona. Þau segja smyglarana ekki gera þetta af 

gæsku. „Þetta eru tækifærissinnar, líklega væri best að kalla 

þá glæpamenn.“ 

frekar til líbanon en jórdaníu 

Þau segja marga Palestínumenn sem flýja Sýrland reyna að 

komast til Líbanon. Margir eigi ættingja þar eða þekki Sýrlendinga 

sem eigi ættingja þar. Þá séu þar palestínskar flóttamannabúðir 

á borð við Barajneh, sem margir hafi sest að í 

tímabundið. Jehad segir ástandið í þeim vera orðið óboðlegt. 

„Í mörgum húsum sem hönnuð voru fyrir eina fjölskyldu búa 

nú þrjár.“ Þau segja mun erfiðara að fara í gegnum Jórdaníu. 

Færri eigi ættingja þar og áhættan sé mikil. „Það streyma 

þangað menn frá Sádi-Arabíu, Katar og Sameinuðu arabísku 


furstadæmunum einungis í þeim tilgangi að kaupa ungar 

stelpur. Hver og einn kaupir kannski tíu stelpur undir 15 ára 

aldri. Sameinuðu þjóðirnar verða að opna augun og berjast 

gegn þessu,“ segir Jehad og bætir við að fólk geri þetta í neyð. 

„Fólk á hvorki peninga né mat. Þetta er síðasta úrræðið til 

að reyna að komast til Evrópu og bjarga öðrum fjölskyldumeðlimum.“ 

stjórnmálin lítið rædd 

Stjórnmál eru lítið til umræðu í Palestínska húsinu í Gautaborg. 

Öll eru þau þó sammála um að engin lausn sé í sjónmáli 

í Sýrlandi. „Kannski eftir tíu ár,“ segir Mona. 


01/01 sjö sPURNINGAR kjarninn 30. janúar 2014 

sjö spUrningar 

margrét Erla maack 

sirkusstjarna og spurningahöfundur 

Hvað á að gera um helgina? 

Fyrsta keppni í átta liða úrslitum 

Gettu betur er á föstudagskvöldið 

í sjónvarpinu, þar sem ég og 

Steinþór Helgi semjum spurningar. 

Eftir það er fundur hjá 

leynifélaginu KKM og svo upp úr 

1 spilum við Hits & Tits fyrir dansi 

og sleik á Harlem. Á laugardaginn 

er ég að kenna í tveimur 

gæsapartíum, dansa á árshátíð 

 

og spurningasköpun. 

Hvaða bók eða bækur ertu að 

lesa núna? 

Er að lesa memoir eftir Brendan 

Sullivan vin minn sem heitir The 

Rivington Was Ours. Sagan gerist 

á þeim tíma sem ég bjó í New 

York og þarna poppa upp alls 

konar vinir og partí sem maður 

man eftir. Gengur hægt að lesa, 

því ég get bara svona 4-5 síður í 

einu því ég græt æsku mína og 

borgina mína. 

Hvaða hljómplötur eru í mestu 

uppáhaldi hjá þér þessa 

dagana? 

The Very Best of Burlesque, 

safnplata sem Maísól vinkona 

mín gaf mér. 

Hvaða sjónvarpsþættir eru í 

mestu uppáhaldi hjá þér þessa 

dagana? 

 

og svo er ég æsispennt yfir nýju 

seríunni af RuPaul’s Drag Race 

sem byrjar í febrúar. 

Hvaða lið er líklegast til að 

vinna Gettu betur? 

Við þessari spurningu er bara eitt 

rétt svar, og það er: PASS! 

Hvernig líst þér á ráðningu 

Magnúsar Geirs Þórðarsonar í 

stöðu útvarpsstjóra? 

Mjög vel. Ég vann með honum 

á menntaskólaárum í skemmtilegum 

uppsetningum. Hann er 

kröfuharður og hann kann að 

taka til, hrósa og stýra. Hann er 

nó búllsjitt gæi. (Ég er samt smá 

foj að hann kom ekki í Þrándarpartíið 

hjá mér um daginn) 

Af hverju í samfélaginu hefur 

þú mestar áhyggjur í dag, og 

hvers vegna? 

Hvað það eru margir sem er 

nákvæmlega sama um það sem 

skiptir máli. Og fólk er meira í því 

að rífa niður og segja ljótt en að 

peppa og faðma þá sem eiga það 

skilið. 

01/01 sjö spUrningar

kjarninn 30. janúar 2014 

ErlEnt 

gallerí

KVÍÐI, ÁLAG EÐA ORKULEYSI? 

Burnirótin hefur reynst 

mér mjög vel við þunglyndi 

og kvíða. Ég er 

mun hressari á morgnana 

og hef meira úthald 

og orku allan daginn 

og mæli hiklaust með 

henni. 

Sigþrúður Jónasdóttir 

BURNIRÓTIN er talin góð gegn 

orkuleysi, kvíða, þunglyndi, 

getuleysi og streitu ásamt því að 

efla úthald og einbeitingu. 

Fæst í apótekum, heilsubúðum, Hagkaupsverslunum (Smáralind og Spönginni) og Fjarðarkaupum. 

www.annarosa.is

01/07 Viðtal kjarninn 30. janúar 2014 

ViðmælanDi ViKUnnar Ragnar Kjartansson myndlistarmaður 

milljónir koma 

og milljónir fara

Viðtal 

Dagur Gunnarsson 

the Visitors heitir vídeólistaverk sem nú er til 

sýnis í Gallerí Kling & Bang við Hverfisgötu í 

Reykjavík. Aðsóknin hefur slegið öll met og því 

hefur verið ákveðið að framlengja sýninguna. 

Verkið og höfundur þess komust í blöðin nýlega 

vegna þess að það seldist í 6 eintökum til safna úti um heim 

allan fyrir marga tugi milljóna. 

„Daginn eftir fór ég út í fiskbúð og fékk strax komment 

eins og að ég hefði nú aldeilis efni á soðningunni, ég sem er 

maður sem á ekki einu sinni bíl sem startar í frosti!“ sagði 

Ragnar í viðtali við Kjarnann. 

gutlað saman á gítar 

The Visitors er unnið upp úr tónlist sem Ragnar, eins og 

hann orðar það sjálfur, „gutlaði saman á gítarinn sinn í samvinnu 

við Davíð Þór Jónsson“ utan um texta Ásdísar Sifjar 

Gunnarsdóttur myndlistarkonu. „Þetta voru lög sem ég átti 

í kassagítarnum, þetta tengdi ég saman við aðra hugmynd 

sem ég var með, það er að segja að gera eitthvað í þessu 

húsi.“ Húsið sem leikur stórt hlutverk í verkinu er óðalssetrið 

Rokeby í Barrytown í New York-ríki, sem hefur verið í eigu 

Astor-fjölskyldunnar frá því snemma á nítjándu öld. Ragnar 

segir óðalssetrið vera eins og lifandi safn. Þar sé að finna 

gripi sem tengist sögu Bandaríkjanna, flautu sem leikið var 

á í frelsis stríðinu (1775-1783), grammófón sem Edison kom 

með og skildi eftir í húsinu, litla kínverska fallbyssu frá 12. 

öld sem amma núverandi húsráðenda tók með sem herfang 

frá boxarauppreisninni í Kína þar sem hún hafði verið 

hjúkrunar kona. Mahler dvaldi þarna í eitt sumar og þar fram 

eftir götunum. Ákafur áhugi Ragnars á öllu sem tengist þessu 

húsi hefur smitandi áhrif sem skila sér vel í The Visitors. 

Áhugi hans á húsinu og sögu þess er augljós og undirritaður 

getur ekki orða bundist. „Og í þessu sögufræga húsi ferð þú 

bara í bað með kassagítar eins og ekkert sé sjálfsagðara?“ 

Svar hans kom eins og leiftur: „Að sjálfsögðu, það kom ekkert 

annað til greina! Meira að segja pípulagnirnar í þessu húsi 

eru upphaflegar og áhuga verðar,“ sagði Ragnar og hér fórum 

02/07 Viðtal

við á flug í spjalli um þessar flóknu og fornu pípulagnir 

sem eru í forgrunninn á einum af níu skjám sem verkið The 

Visitors samanstendur af, þar sem Ragnar liggur í baði og 

raular blús með gítarinn sinn. 

baðgítar 

Ragnar með baðgítarinn sinn í 

The Visitors. 

Mynd: Elísabet Davíðsdóttir 

plasthúðaður baðgítar 

Ég spurði Ragnar hvort það væri ekki slæmt fyrir gítarinn 

að taka hann með í baðið? „Þetta er baðgítarinn minn, Little 

Martin. Hann þolir þetta alveg, hann er úr plasti eða, formæka 

eða hvað það nú heitir, mjög hentugur til baðferða,“ 

segir Ragnar. Hins vegar var óhentugt var að baðið var framleitt 

áður en menn höfðu áttað sig á nauðsyn þess að hafa 

yfirfall á slíkum körum. „Ég gleymdi mér við undir búninginn 

og vatnið flæddi út úr baðkarinu og allt í einu byrjaði að leka 

úr loftinu á hæðinni fyrir neðan. Það var ömurlegt, í þessu 

húsi. Ég var að tékka á einhverjum hlutum í stressi og því fór 

sem fór.“ Það kom mér ögn á óvart að maðurinn sem lítur út 

fyrir að vera sultuslakur syngjandi í baði í verki sem hefur 

jafn hægan hrynjanda og raun ber vitni skyldi vera stressaður. 

„Ég er yfirleitt mjög stressaður fyrir svona viðburði en 

svo kemur að ákveðnum punkti í ferlinu og þá getur maður 

03/07 Viðtal

„Myndlistin er meira í því að 

stoppa hlutina og ég vinn 

mikið við það að breyta tónlist 

og leiklist í myndlist.“ 

ekkert gert annað en að njóta þess. Núna er ég til dæmis með 

tvö verk í pípunum og hef miklar áhyggjur af því að þau séu 

ömurleg. Annað er í Berlín og hitt í Vín og þau verða kanski 

bæði ömurleg,“ segir Ragnar og hlær við með sínum dillandi 

hlátri. „Ég er alltaf svona stressaður af því að ég fer alltaf 

inn á einhverja línu sem er svo rosalega banal og ég vona að 

rati rétta leið en svo getur þetta bara orðið einhver Richard 

Clayderman.“ 

myndlistin er frjálsari 

Ég spurði hann hvernig hann hefði þróast frá popptónlistarmanni 

yfir í myndlistarmann. „Sko, ég lærði mikið í hljómsveitinni 

en tónlistarbransinn var svo óheillandi. Formið er 

svo niðurnjörvað. Þú semur lög. Æfir þau og tekur svo upp, 

gefur út og ferð svo og túrar. Það er alveg 

sama hvort þú ert í bílskúrnum eða í U2, 

þetta er alltaf sama rútínan þó að lúxusinn 

sé meiri hjá U2. En það sem er svo 

skemmtilegt við myndlist er hvað hún er 

ofboðslega frjáls. Ég held að það sé ekkert 

starf sem er frjósamara, þar sem þú getur 

gert hvað sem er, eins og Curver vinur minn sem er allsber 

á Akureyri að flokka draslið sitt.“ Ragnar segir myndlistina 

líka hafa það umfram tónlist og leikhús að hún gangi mjög 

mikið út á að frysta augnablikið. „Performans líður svo hratt 

hjá. Þú ferð á tónleika og svo kemur uppáhaldslagið þitt og 

svo er það bara búið. Sama gerist í leiksýningu, þú upplifir 

eitthvað augnablik og svo er það bara farið. Myndlistin er 

meira í því að stoppa hlutina og ég vinn mikið við það að 

breyta tónlist og leiklist í myndlist.“ 

mikil velta í myndlistinni 

Ragnar er mjög hrifinn af bandarískri menningu. „Ég held 

að það sé vegna þess að ég var alinn upp af góðum allaböllum 

sem voru á móti öllu sem var amerískt. Þá varð það 

svo heillandi. Pabbi var svo duglegur kommi þegar hann var 

lítill að hann fílaði ekki Elvis heldur Cliff Richard, sem er 

04/07 Viðtal

poppari sem varð listamaður 

Ragnari fannst tónlistarsköpun 

heldur niðurnjörvuð 

fyrir sinn smekk. Hann segist 

upplifa meira frelsi í myndlistinni. 

05/07 Viðtal

Þarf að móta hugmyndirnar 

Ragnar Kjartansson segir 

verk sín ekki detta í kollinn á 

honum alsköpuð. 

náttúrulega bráðfyndið.“ Hvað með fréttaflutning af öllum 

milljónunum sem Ragnar græddi við söluna á The Visitors? 

„Það er náttúrulega smá bömmer þegar það kemur í fréttunum 

að maður sé ógeðslega ríkur þegar maður á ekki einu 

sinni bíl sem startar í frosti. Hið góða er að það kemur í 

ljós að þessi verk búa til svona mikla veltu. Þetta er eins og 

kvikmyndamenn sem velta háum upphæðum en sjálfir eru 

þeir sjaldnast mjög ríkir. En þetta eru sem sagt ágæt rök í 

umræðunni um hið hagræna gildi listarinnar.“ En hvað með 

galleríið, það fær helminginn, ekki satt? „Jú, í mínu tilfelli 

eru galleríin reyndar tvö en fimmtíu prósent er í raun sanngjarnt 

þegar maður hugsar út í öll þau verk sem þau fjárfesta 

í en sem seljast ekki. Þetta fyrirkomulag er ástæðan fyrir því 

að þetta gengur upp. Ég er alltaf feginn þegar eitthvað selst. 

Ég og galleristinn höfum oft sett peninga í verk sem er ekki 

hægt að selja. Þannig að þetta virðist jafnast út á einhvern 

hátt.“ 

Hættirðu einhvern tímann við hugmyndir eða verk sem 

eru langt komin? „Nei, eiginlega ekki. Ég fæ svo fáar hugmyndir, 

ég þarf að halda í þær. Ég er alltaf með skissubækur 

og fylli þær af alls konar misnothæfum hugmyndum. Mér 

finnst ég í raun aldrei fá stakar hugmyndir; þetta er meira 

06/07 Viðtal

samsett. Eins og The Visitors, þetta eru hlutir úr lífi mínu 

sem ég raða saman. Ég gutlaði saman kassagítarlagi úr 

textunum hennar Ásdísar og svo finnst mér gaman að vera 

í þessu húsi. Hvernig væri að fá vini mína sem eru flottir 

tónlistarmenn í þetta verkefni … og mér finnst gott að spila 

á gítar í baðinu og svona kemur þetta smátt og smátt saman. 

Allt sem sést í þessu verki er satt en það lítur samt ekki út 

fyrir það. Þetta hús er eitthvað svo út úr kú.“ 

Eintakið af The Visitors sem nú er til sýnis í Kling & 

Bang var fengið að láni hjá TBA21 (Thyssen-Bornemisza Art 

Contemporary) og eru aðstandendur gallerísins sérstaklega 

ánægðir með að geta boðið upp gestum sínum upp á þessa 

sýningu þar sem Ragnar Kjartansson hélt fyrstu einkasýningu 

sína einmitt á þessum stað árið 2003. Sýningin hefur 

verið framlengd til 23. febrúar. 

07/07 Viðtal

álit 

Kári Hólmar ragnarsson 

lögmaður 


Húsnæðismál eru 

mannréttindamál 

Kári Hólmar Ragnarsson hdl. skrifar um húsnæðismál og rétt fólks 

til þess að koma yfir sig þaki 

Húsnæðismál eru í brennidepli. Það hefur 

nefnilega komið fólki óþægilega á óvart að 

fjöldi manns hér á landinu góða notar nær 

allar tekjur sínar til þess að leigja nokkra 

fermetra í iðnaðarhúsnæði. Hvorki með 

baði né eldhúskróki en þeir heppnari fá kytrur sem 

eru jafnvel alveg lausar við myglusveppi. 

Þetta er reyndar ekkert nýtt. Nákvæmlega 

sama staða var uppi fyrir tíu árum. Og líklega 

tíu árum fyrir það. Og þrjátíu árum fyrir það 

bjó fólk í míglekum bröggum enda ekkert annað 

húsnæði í boði. Varla getur þessi kyrrstaða orsakast 

af því að fyrst og fremst er um fátækt fólk að ræða og jafnvel 

útlendinga? Fólk sem ekki tilheyrir millistéttinni frægu? 

Auðvitað hafa ríki og sveitarfélög ýmis úrræði í boði og 

mikil áhersla hefur verið á málaflokkinn undanfarið. Margt 

er vel gert og annað stendur til bóta. En það er þó ljóst að 

01/05 álit

úrræðin hafa ekki dugað til. Ekki virðist vera til staðar 

félags legt húsnæði sem fullnægir þörfinni. Biðlistar eru 

langir og lágtekjufólk er í erfiðri stöðu bæði gagnvart leigu 

og kaupum á fasteignum. 

Þótt margir hafi rætt um húsnæðismál undanfarið hefur 

ekki mikið farið fyrir þeirri staðreynd að húsnæði er ekki 

bara praktískt eða pólitískt vandamál heldur beinlínis mannréttindamál. 

réttur til húsnæðis 

Í 76. grein stjórnarskrárinnar er tryggður réttur manna til 

aðstoðar vegna sjúkleika, örorku, elli, atvinnuleysis, örbirgðar 

og sambærilegra atvika. Við setningu ákvæðisins 

árið 1995 var litið sérstaklega til alþjóðasamninga 

um mannréttindi sem Ísland er 

aðili að. Einn þessara samninga er alþjóðasamningurinn 

um efnahagsleg, félagsleg 

og menningarleg réttindi frá 1966 sem er 

annar af tveimur grundvallarsamningum 

Sameinuðu þjóðanna um mannréttindi. Samkvæmt 

11. grein samningsins, sem stjórnarskráin 

byggir sérstaklega á, á sérhver maður 

rétt til viðunandi lífsafkomu fyrir hann 

sjálfan og fjölskyldu hans, þar á meðal viðunandi fæðis, 

klæða og húsnæðis og sífellt batnandi lífsskilyrða. 

Í alþjóðlega mannréttindakerfinu er iðulega rætt um 

réttinn til húsnæðis (e. right to housing) og með samlestri 

fyrrnefndra ákvæða er ljóst að rétturinn til húsnæðis er 

verndaður af stjórnarskrá Íslands, a.m.k. að einhverju leyti. 

En hvað felst í þessum rétti? Nefnd Sameinuðu þjóðanna 

um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi hefur 

skýrt inntak réttarins til húsnæðis verulega, en í nefndinni 

sitja alþjóðlegir sérfræðingar á sviði mannréttinda. Nefndin 

telur að ekki megi túlka réttinn svo þröngt að einungis sé átt 

við að fólk verði að hafa skjól fyrir veðri og vindum. Rétturinn 

sé nátengdur öðrum mannréttindum og þeirri grunnforsendu 

að öll ríki SÞ viðurkenni meðfædda göfgi mannsins 

„Einn þessara 

samninga er samningurinn 

um efnahagsleg, 

félagsleg 

og menningarleg 

réttindi frá 1966.“ 

02/05 álit

(e. inherent digity of the human person). Skilgreining á 

réttinum til húsnæðis þarf því að taka mið af mannlegri reisn 

og virðingu. Og það þarf sérstaklega að hafa í huga stöðu 

viðkvæmra hópa, svo sem þeirra sem búa við fátækt, fötlun 

o.s.frv. 

Samkvæmt samningnum verður húsnæði að vera viðunandi. 

Þetta þýðir m.a. að íbúar geti treyst á lagalega vernd 

gegn ólögmætum útburði, að aðgengi sé að vatni, hita, orkugjöfum 

o.s.frv., að húsnæðið sé öruggt og nægilega stórt til 

þess að fólk geti notið mannsæmandi lífs. 

Til þess að teljast viðunandi þarf húsnæði einnig að vera 

á viðráðanlegu verði (e. affordable). Nefnd SÞ hefur tekið 

fram að kostnaður vegna húsnæðis megi ekki stofna öðrum 

grunnþörfum í hættu. Það sé ríkisins að grípa til aðgerða til 

þess að tryggja að húsnæðiskostnaður sé í eðlilegu hlutfalli 

við tekjur. Ríkið eigi að koma til móts við þá sem ekki geti 

aflað sér húsnæðis á viðráðanlegu verði auk þess sem tryggja 

verði að fjármögnunarkostir samrýmist húsnæðisþörfum. Þá 

skuli vernda leigjendur gegn óeðlilega háum leigukostnaði 

og hækkun á leigu (General Comment 4 frá 1991, mgr. 8(c)). 

áhugavert að horfa til suður-afríku 

Þótt enginn haldi því fram að húsnæðismál á Íslandi séu í 

jafnslæmu ástandi og í Suður-Afríku er áhugavert að horfa 

til þess hvernig Stjórnskipunardómstóll Suður-Afríku hefur 

fjallað um réttinn til húsnæðis, enda hefur líklega enginn 

dómstóll fengið jafnmörg mál af þessu tagi á sitt borð. Í 

máli frá 2004 sem kennt er við stefnandann Maggie Jaftha 

komst dómstóllinn meðal annars að þeirri niðurstöðu að 

tiltekin takmörk væru á því að framkvæma nauðungar sölur 

á húsnæði vegna skulda þegar slíkt myndi leiða til þess 

að skuldarinn yrði heimilislaus. Dómstóllinn benti meðal 

annars á eftirfarandi, sem hlýtur að teljast jafnsatt á Íslandi 

og í Afríku þótt aðstæðurnar þar séu vissulega öfgakenndari: 

„People at the lower end of the market are quadruply vulnerable: 

they lack income and savings to pay for the necessities 

of life; they have poor prospects of raising loans, since their 

03/05 álit

only asset is a state-subsidised house; the consequences of 

inability to pay, under the law as it stands, can be drastic 

because they live on the threshold of being cast back into 

the ranks of the homeless in informal settlements, with little 

chance of escape; and they can easily find themselves at the 

mercy of conscienceless persons ready to abuse the law for 

purely selfish gain.“ (Mál nr. CCT 74/03, 8. október 2004, mgr. 

30) 

ríkinu er skylt að grípa til aðgerða 

Réttindi sem eru sérstaklega vernduð í stjórnarskránni og 

alþjóðlegum mannréttindasáttmálum hafa í för með sér 

stjórnskipulega aðgerðarskyldu ríkisins. 

„Nefndin telur að 

ekki megi túlka 

réttinn svo þröngt 

að einungis sé átt 

við að fólk verði 

að hafa skjól fyrir 

veðri og vindum.“ 

Og sú staðreynd ætti reyndar að auðvelda 

stjórnmálamönnum lífið, enda hefur stjórnarskráin 

nú þegar tekið ákvörðun um forgangsröðun 

– mannréttindi njóta forgangs. 

Þótt stjórnvöld bjóði í dag ýmis úrræði 

verður að hafa í huga að hér er um að ræða 

réttindi en ekki einungis fallegar hugsjónir 

eða langtímamarkmið. Það er áleitin spurning 

hvort úrræði stjórnvalda og lagasetning 

séu fullnægjandi í ljósi þeirra aðstæðna 

sem fjallað er um hér í upphafi. Þótt ríkið hafi skyldur til 

að tryggja mannréttindi eru auðvitað ýmis takmörk á þeim 

skyldum sem ekki verður fjallað um hér. En það mannréttindasjónarhorn 

sem hér hefur verið útskýrt ætti að mínu 

mati að fá mun meira vægi en verið hefur. 

Eru til peningar? 

Mannréttindavernd er oft kostnaðarsöm. Það er til dæmis 

rándýrt að reka dómstóla sem uppfylla kröfur um réttláta 

málsmeðferð. Að sama skapi getur verið kostnaðarsamt að 

tryggja réttinn til húsnæðis. 

Stundum eru til peningar í ríkissjóði og stundum ekki. 

Þetta gerist reyndar furðuoft samtímis, allt eftir því hvort 

viðkomandi stjórnmálamaður hefur áhuga á því að eyða 

04/05 álit

peningum í verkefnið sem er til umræðu. Forgangsröðun er 

auðvitað aðalatriðið en sem fyrr segir hjálpar stjórnarskráin 

stundum til í þeim efnum. 

Og þá má spyrja sig: Er kannski stjórnskipulegt vandamál 

fólgið í því pólitíska vali að niðurgreiða húsnæði þeirra sem 

ekki þurfa á því að halda á meðan fjöldi fólks nýtur ekki einu 

sinni lágmarksinntaks réttarins til húsnæðis? 

05/05 álit

01/04 Tækni kjarninn 30. janúar 2014 

risasjónvörp og 

klæðanleg tækni 

Kjarninn fór á CES, stærstu raftækja- og tæknisýningu í heimi 

tæKni 

Guðmundur 

Jóhannsson 

CES (Consumer Electronics Show) er stærsta 

raftækja- og tæknisýning í heimi. Þar má sjá alla 

helstu framleiðendur heims og minni spámenn 

sýna það allra nýjasta sem þeir hafa á boð stólum 

ásamt frumgerðum af vörum sem mögulega 

seinna gæti komið á markað. Risarnir Apple, Google og 

Microsoft láta þó ekki sjá sig þarna nema í mýflugumynd, 

þeir vilja hafa stóra sviðið út af fyrir sig og halda bara sína 

eigin viðburði þegar þeir hafa frá einhverju að segja. 

Stóra fréttin þetta árið er klæðanleg tækni (e. wearable 

computing), sem Kjarninn hefur fjallað um áður. Snjallúr, 

01/04 tæKni

lífsstílsmælar sem mæla allar hreyfingar, svefnmynstur og 

flest önnur lífsmörk, ásamt auðvitað hálsbandi fyrir hunda, 

voru kynnt á CES þetta árið. Af öllu því sem kynnt var má 

fyrst nefna Pebble Steel, uppfærða útgáfu af snjall úrinu 

vinsæla Pebble sem virkar bæði á iOS og Android. Svo er 

Razer Nabu, sem sameinar snjallúrið og lífsstílsmælinn í 

eitt armband. Sony SmartBand er líka áhugavert, en Sony 

hefur áður gefið út tvær útgáfur af snjallúrinu sínu sem 

kallast SmartWatch. LG kynnti armband-snjallúr sem kallast 

Lifeband Touch. Jaybird Reign 

er lífsstílsmælir sem fylgist með 

hreyfingum þínum en minnir þig 

líka á að hreyfa þig meira ef þess 

þarf og hvenær þú þarft lengri 

nætursvefn. 

Þó að öll þessi klæðanlega 

tækni hafi verið kynnt er ekki 

mikið um nýjungar, því þessi úr 

og armbönd bæta engu við það 

sem fyrir er á markaðnum. Hér 

virðast allir telja skipta mestu að 

taka þátt. 

razer nabu 

Armbandið sameinar í raun 

snjallúrið og lífsstílsmælinn í 

einn hlut. 

steambox að koma 

Intel kynnti spennandi nýjung 

sem kallast Edison og er á stærð 

við SD-minniskort. Edison er 

smátölva sem keyrir á tvíkjarna 

Quark-örgjörva og styður þráðlaus net og Blue tooth. Intel 

hugsar Edison ekki fyrir smásölumarkað heldur sem farartæki 

fyrir aðra framleiðendur að láta ljós sitt skína á öflugum 

og sterkum grunni. Ein hugmyndin sem Intel sýndi með 

Edison í aðalhlutverki var vatnshelt þroska leikfang sem 

tengist nemum á ungbarnasamfellu sem fylgist síðan með 

öllum lífsmörkum barnsins. 

Tölvuleikjaframleiðandinn Valve kynnti Steambox, tölvu 

sem keyrir á SteamOS sem byggir á Linux. Valve keyrir þarna 

02/04 tæKni

„Bæði Samsung og LG kynntu 

risavaxin 4K sjónvörp sem 

beygjast eftir pöntun. Það 

er auðvitað eins og tekið úr 

vísindaskáldsögu að horfa 

á sjónvarpið teygjast og 

beygjast eins og pappírsörk.“ 

inn á markað sem það hefur ekki verið á áður. Það rekur 

eina vinsælustu leikjagátt heims, Steam, þar sem PC-, Appleog 

Linux-notendur geta keypt tölvuleiki og haldið utan um 

sína leiki, en nú er væntanleg tölva sem hefur verið kölluð 

SteamBox og á að halda utan um leikjaspilun gegnum Steam. 

Hugmyndin er að SteamBox sé tengt við sjónvarp og notaður 

er stýripinni þó að það virki líka að tengja tækið við tölvuskjá 

og nota gömlu góðu lyklaborð-og-mús aðferðina sem PC-notendur 

elska. Valve framleiðir þó vélarnar ekki sjálft heldur 

treystir á þriðju aðila til að framleiða tölvurnar og sýndar 

voru fjölmargar útgáfur frá þekktum framleiðendum eins og 

Alien ware, Falcon Northwest og Gigabyte. Svo mun einnig 

vera hægt að setja SteamOS upp á eigin PC-vél og það frítt, 

enda fær Valve tekjur sínar af því að selja tölvuleiki. 

risar kynna risavaxin 4K-sjónvörp 

4K var aðalfréttin í sjónvörpum sem og 

myndbandsupptökuvélum. Bæði Samsung 

og LG kynntu risavaxin 4K-sjónvörp sem 

beygjast eftir pöntun. Það er auðvitað 

eins og tekið úr vísindaskáldsögu að 

horfa á sjónvarpið teygjast og beygjast 

eins og pappírsörk. Samsung sýndi til 

dæmis 105 tommu beygjanlegt 4K-tæki 

sem hefur svo mikil myndgæði að þau 

eru ekki af þessum heimi en tækið er auðvitað allt of stórt og 

passar varla inn á heimili meðalmannsins. Myndmál þess (e. 

aspect ratio), 21:9, er líka annað en markaðurinn og efnisframleiðendur 

eru vanir, þar sem allt efni er vanalega í 16:9. 

Samsung segir þetta framtíðina en hvað verður veit auðvitað 

enginn. Það eru bara nokkur ár síðan þrívídd í sjónvörpum 

átti að vera málið en það hefur enn ekki ræst af neinu viti. 

michael Bay stal senunni 

Hollywood-leikstjórinn sprengjuglaði Michael Bay stal síðan 

senunni algjörlega á CES þetta árið þegar hann kom á svið í 

miðri Samsung-kynningu til að mæra fyrrnefnt sjónvarp og 

03/04 tæKni

átti að tala um hvað sjónvarpið breytti og bætti alla upplifun 

áhorfandans til hins betra. Eitthvað átti hann erfitt með að 

tala frá hjartanu þegar textavélin bilaði, tafsaði bara eitthvað 

og stormaði svo af sviðinu. 

Að lokum er ekki hægt að gera upp CES öðruvísi en 

að minnast á Oculus Rift. Allir tölvunördar eru hrifnir af 

þessum sýndarveruleikagleraugum sem færa tölvuleikinn af 

skjánum og í gleraugun, sem umlykja höfuðið. Nýjasta útgáfan, 

sem þó er ekki enn komin í almenna sölu hækkar upplausnina 

í 1080 p og er nú með enn betri hreyfi skynjurum. 

Þær fréttir sem bárust síðasta haust að guðfaðir PC-leikjanna, 

John Carmack, hefði hætt hjá id Software (Commander 

Keen, Wolfenstein, Doom og Quake) og hafið störf hjá Oculus 

fá menn til að trúa enn betur á að þetta undratæki sé mál 

málanna. 

Það verður því kannski ekki svo langt í að ég þurfi að taka 

af mér leikjagleraugun, ganga varlega framhjá stofunni sem 

ekkert er í nema 105 tommu sjónvarpstækið og fara út að 

hlaupa af því að úrið mitt sagði mér að gera það. 

04/04 tæKni

01/03 LífsstíLL kjarninn 30. janúar 2014 

Verkir, ógleði 

og engifer 

Grasalæknir fjallar um fjölbreyttan lækningamátt engifers 

lÍfsstÍll 

Anna Rósa grasalæknir 

www.annarosa.is 

Engifer (Zingiber officinale) er ekki einungis eitt 

þekktasta krydd í heimi. Lækningamáttur hans 

hefur verið þekktur frá örófi alda, en hann er til 

dæmis algengur í aldagömlum kínverskum jurtaformúlum. 

Engifer hefur fjölbreyttan lækningamátt 

og undanfarna áratugi hefur hann verið vinsælt 

viðfangs efni vísindamanna, en þegar skoðaðir eru gagnabankar 

á netinu má finna hátt í 1.800 rannsóknir á lækningamætti 

hans. 

Margar þessar rannsóknir staðfesta hefðbundna 

notkun engifers til lækninga, en hann þykir meðal annars 

01/03 lÍfsstÍll

Engiferte 

við kvefi og flensu 

½ dl af ferskum engifersafa 

safi úr ½ sítrónu eða límónu 

hnífsoddur af cayenne-pipar 

lífrænt hunang eftir smekk 

Pressið safa úr stórri engiferrót í safapressu. 

Setjið engifersafa í stóran bolla og hellið heitu 

vatni á. Bætið sítrónusafa og cayenne-pipar við 

og sætið með hunangi eftir smekk. 

Drekkið 4-6 bolla á dag. Ef ekki er til safapressa 

saxið smátt eða rífið 7-10 cm af rótinni 

í bolla og hellið heitu vatni á. Látið standa með 

loki yfir í klst. áður en sítrónu, cayenne-pipar og 

hunangi er bætt við og drukkið. Ferskur engifersafi 

geymist auðveldlega í ísskáp í nokkra daga. 

bólgueyðandi, verkjastillandi, vöðvaslakandi og bakteríudrepandi 

og er talinn góður við eftirfarandi kvillum: 

 

uppþembu, ristilkrampa, vindverkjum, sýkingum í 

meltingarvegi og matareitrunum 

 

morgunógleði, bílveiki, sjóveiki, ógleði eftir skurð aðgerðir 

og vegna krabbameinslyfja 

 

hósta, hálsbólgu, kvefi, flensu, astma og hand- og fótkulda 

 

liðverkjum og gigtarsjúkdómum 

 

tíðaverkjum og mígreni 

Í kínverskum grasalækningum er gerður greinar munur 

á virkni engifers eftir því hvort hann er þurrkaður eða 

ferskur. Þurrkaður engifer þykir betri fyrir liðverki, ógleði 

og vindverki ásamt því að örva blóðflæði 

en ferskur engifer er talinn betri við hósta, 

kvefi og flensu og sýkingum í meltingarvegi. 

Í grasalækningum er sjaldnast unnið með 

eina jurt í einu heldur er nokkrum tegundum 

jurta blandað saman til að ná fram sem 

mestum áhrifum. Það hefur lengi verið þekkt 

að engifer ýtir undir virkni annarra jurta, 

meðal annars með því að örva blóðflæði, en 

talið er að engifer sé í allt að helmingi allra 

kínverskra jurtaformúlna. 

rannsóknir á engifer 

Rannsóknir á samtals 415 konum hafa staðfest 

að engifer dregur umtalsvert úr tíðaverkjum 

en sumar þessara rannsókna sýndu 

að engifer var jafn áhrifaríkur og hefðbundin 

verkjalyf. Einnig hafa nokkrar rannsóknir sýnt verkjastillandi 

og bólgueyðandi áhrif engifers við liðverkjum, sérstaklega 

slitgigt, og að auki hafa rannsóknir leitt í ljós að hann 

dregur úr verkjum tengdum mígreniköstum. Í kínverskum 

heimildum er varað við notkun engifers á meðgöngu en 

klínískar rannsóknir á yfir 900 konum sem tóku 1.000-2.000 

mg af engifer á dag hafa ekki leitt í ljós nein skaðleg áhrif, 

02/03 lÍfsstÍll

en sýnt þykir að engifer dregur úr ógleði og uppköstum á 

meðgöngu. Áhrif engifers á ógleði vegna krabbameinslyfja 

hafa líka töluvert verið rannsökuð en niðurstöður hafa sýnt 

bæði jákvæð og engin marktæk áhrif. Rannsókn frá 2013 

á 576 manns leiddi til dæmis í ljós jákvæð áhrif engifers á 

ógleði vegna krabbameinslyfja, en þar var skammtastærðin 

500-1.000 mg á dag. Allar ofangreindar rannsóknir hafa verið 

klínískar, þ.e. gerðar á mönnum, en þar að auki hafa verið 

gerðar ótalmargar rannsóknir á áhrifum engifers í tilraunaglösum 

og á dýrum. Þessar rannsóknir hafa meðal annars 

leitt í ljós að engifer getur lækkað blóðþrýsting, blóðsykur 

og kólesteról ásamt því að hafa andoxandi áhrif og bakteríu-, 

veiru- og sveppadrepandi áhrif. Engifer hefur síðast en ekki 

síst hamlandi áhrif á vöxt krabbameinsfrumna. 

skammtastærðir 

Engiferhylki fást í mismunandi styrkleika í heilsubúðum. 

Við morgunógleði eru tekin 250 mg tvisvar til fjórum sinnum 

á dag. Við tíðaverkjum 1.000 mg tvisvar á dag. Við öðrum 

kvillum 500 mg hylki allt að átta sinnum á dag. Engiferduft 

½-2 tsk. á dag. Fersk engiferrót 3-5 g þrisvar á dag sem te eða 

½ dl af ferskum safa 4-6 sinnum á dag. Ekki er ráðlagt að 

sjóða ferska engiferrót heldur hella upp á hana eins og hefðbundið 

te því við suðu eyðileggjast mikilvægar ilmkjarnaolíur 

sem eru meðal annars bakteríu- og veiru drepandi. 

Varúð 

Þekkt er að stórir skammtar af engifer geta valdið meltingartruflunum, 

svo sem brjóstsviða. Mjög stórir skammtar af 

ferskum engifersafa geta valdið munnþurrki, særindum í 

hálsi, blóð nösum og nýrnabólgum. 

Smelltu til að sjá 

heimildaskrá 

03/03 lÍfsstÍll

en sýnt þykir að engifer dregur úr ógleði og uppköstum á 

Heimildir 

meðgöngu. Áhrif engifers á ógleði vegna krabbameinslyfja 

Botanical Safety Handbook. 2013. hafa AHPA líka (American töluvert verið Nicoll rannsökuð R, Henein MY. en Ginger niðurstöður (Zingiber officinale hafa sýnt 

Herbal Products Association). 

bæði 

2. útg. 

jákvæð 

CRC Press, 

og engin 

Roscoe): 

marktæk 

a hot 

áhrif. 

remedy 

Rannsókn 

for cardiovascular 

frá 2013 

disease? 

Int J Cardiol. 2009 Jan 24;131(3):408-9. Epub 

Florida, USA. 

Ding M, Leach M, Bradley H. The 

á 

effectiveness 

576 manns 

and 

leiddi til 

2007 

dæmis 

Nov 

í 

26. 

ljós jákvæð áhrif engifers á 

safety of ginger for pregnancy-induced ógleði vegna nausea krabbameinslyfja, Ozgoli G, Goli M, en Moattar þar var F. Comparison skammtastærðin of effects 

and vomiting: a systematic review. 500-1.000 Women mg á dag. Allar of ginger, ofangreindar mefenamic acid, rannsóknir and ibuprofen hafa on verið pain 

Birth. 2013 Mar;26(1):e26-30. klínískar, doi: 10.1016/j. þ.e. gerðar in á mönnum, women with en primary þar dysmenorrhea. að auki hafa J verið Altern 

wombi.2012.08.001. Epub 2012 gerðar Aug 28. ótalmargar rannsóknir Complement á Med. áhrifum 2009 Feb;15(2):129-32. engifers í tilraunaglösum 

og á dýrum. Þessar rannsóknir hafa meðal annars 

doi: 

Drozdov VN, Kim VA, Tkachenko EV, Varvanina GG. 10.1089/acm.2008.0311. 

Influence of a specific ginger combination on Palatty PL, Haniadka R, Valder B, Arora R, Baliga MS. 

gastropathy conditions in patients leitt with í ljós osteoarthritis 

of the knee or hip. J Altern og kólesteról Complem-ásamt því a review. að hafa Crit andoxandi Rev Food Sci Nutr. áhrif 2013;53(7):659- og bakteríu-, 

að engifer getur Ginger lækkað in the prevention blóðþrýsting, of nausea blóðsykur and vomiting: 

ent Med. 2012 Jun;18(6):583-8. veiru- doi: 10.1089/ og sveppadrepandi 69. doi: áhrif. 10.1080/10408398.2011.553751. 

Engifer hefur síðast en ekki 

acm.2011.0202. síst hamlandi áhrif Rahnama á vöxt krabbameinsfrumna. 

P, Montazeri A, Huseini HF, Kianbakht 

Ghayur MN, Gilani AH, Afridi MB, Houghton PJ. 

S, Naseri M. Effect of Zingiber officinale R. 

Cardiovascular effects of ginger aqueous extract rhizomes (ginger) on pain relief in primary 

and its phenolic constituents skammtastærðir 

are mediated 

dysmenorrhea: a placebo randomized trial. BMC 

through multiple pathways. Vascul Engiferhylki Pharmacol. fást í mismunandi Complement styrkleika Altern Med. 2012 í heilsubúðum. 

Jul 10;12:92. doi: 

2005 Oct;43(4):234-41. Epub Við 2005 morgunógleði Sep 12. eru 10.1186/1472-6882-12-92. 

tekin 250 mg tvisvar til fjórum sinnum 

Halder A. Effect of progressive muscle á dag. relaxation Við tíðaverkjum Ryan 1.000 JL, Heckler mg CE, tvisvar Roscoe á JA, dag. Dakhil Við SR, öðrum Kirshner 

versus intake of ginger powder on dysmenorrhoea 

amongst the nursing students in Pune. (Zingiber officinale) reduces acute chemother- 

J, Flynn PJ, Hickok JT, Morrow GR. Ginger 

kvillum 500 mg hylki allt að átta sinnum á dag. Engiferduft 

Nurs J India. 2012 Jul-Aug;103(4):152-6. ½-2 tsk. á dag. Fersk engiferrót apy-induced nausea: 3-5 g þrisvar a URCC CCOP á dag study sem te eða 

Jenabi E. The effect of ginger for ½ relieving dl af ferskum of safa 4-6 of 576 sinnum patients. á Support dag. Ekki Care Cancer. ráðlagt 2012 að 

primary dysmenorrhoea. J Pak sjóða Med Assoc. ferska 2013 engiferrót Jul;20(7):1479-89. heldur hella upp doi: 10.1007/s00520-011- 

á hana eins og hefðbundið 

te því við suðu 1236-3. eyðileggjast Epub 2011 mikilvægar Aug 5. ilmkjarna- 

Jan;63(1):8-10. 

Marx WM, Teleni L, McCarthy AL, Vitetta L, 

Terry R, Posadzki P, Watson LK, Ernst E. The use of 

olíur sem eru meðal annars bakteríu- og veiru drepandi. 

McKavanagh D, Thomson D, Isenring E. Ginger ginger (Zingiber officinale) for the treatment 

(Zingiber officinale) and chemotherapy-induced of pain: a systematic review of clinical trials. 

nausea and vomiting: a systematic Varúð literature Pain Med. 2011 Dec;12(12):1808-18. doi: 

review. Nutr Rev. 2013 Apr;71(4):245-54. Þekkt er að doi: stórir skammtar 10.1111/j.1526-4637.2011.01261.x. af engifer geta valdið Epub meltingartruflunum, 

Mar 13. svo sem brjóstsviða. Nov 4. Mjög stórir skammtar af 

2011 

10.1111/nure.12016. Epub 2013 

Mehdi M, Farhad G, Alireza ME, Mehran Y. Comparison 

Between the Efficacy of Ginger and Sumatger 

for nausea and vomiting in early pregn- 

Thomson M, Corbin R, Leung L. Effects of gin- 

ferskum engifersafa geta valdið munnþurrki, særindum í 

riptan in the Ablative Treatment hálsi, of the blóð Common nösum og nýrnabólgum. 

ancy: a meta-analysis. J Am Board Fam Med. 

Migraine. Phytother Res. 2013 May 9. doi: 

2014 Jan-Feb;27(1):115-22. doi: 10.3122/ 

10.1002/ptr.4996. [Epub ahead of print] 

jabfm.2014.01.130167. 

Smelltu til að sjá 

heimildaskrá 

03/03 LífsstíLL

Á hverjum degi snerta heimsforeldrar UNICEF líf barna 

um allan heim. Með mánaðarlegum framlögum gera þeir 

UNICEF kleift að bæta líf bágstaddra barna til frambúðar. 

Má bjóða þér að taka þátt í þessu mikilvæga verkefni 

með okkur? 

Kynntu þér málið á www.unicef.is

01/01 græjur kjarninn 30. janúar 2014 

Cloud- 

SpoTTer 

STumble 

upon 

duolingo 

birta líf Kristinsdóttir 

veðurfræðingur 

„Snjallsíminn minn er iPhone 5.“ 

Fróðleikur 

og leikur um 

helstu skýjategundirnar 

og ýmis veðurfyrirbæri. 

Fólk tekur myndir og 

ákvarðar tegund skýs 

eða fyrirbæris og sendir 

inn til að láta samþykkja. 

Frábært og vel unnið 

app. 

Sett eru inn 

áhugasvið 

og appið finnur handahófskenndar 

greinar á 

netinu á því sviði. Gaman 

að kynnast nýjum og 

skemmtilegum síðum, 

sérstaklega þegar maður 

fær leið á því sem skoðað 

er venjulega. 

Ég nota 

þetta á 

hverjum degi en þetta 

er besta app sem ég 

hef fundið til að læra 

tungumál á símanum. 

Það er ókeypis en samt 

miklu betra en þau sem 

ég hef keypt. 

01/01 græjUr 

Veldu notaðan Kia 

með lengri ábyrgð 

5,5 ár 

eftir af 

ábyrgð 

Kia Rio LX 1,4 

Árg. 2012, ekinn 43 þús. km,dísil, 90 hö., 

beinskiptur, eyðsla 4,1 l/100.* Grænn bíll. 

Verð: 2.190.000 kr. 

6,5 ár 

eftir af 

ábyrgð 

Kia Sportage EX 4wd 

Árg. 2013, ekinn 31 þús. km, dísil, 136 hö., 

sjálfskiptur, eyðsla 6,9 l/100.* 

Verð: 5.590.000 kr. 

Greiðsla á mánuði 

19.900 kr. 

Greiðsla á mánuði 

39.900 kr. 

M.v.52% innborgun og 74 mán. óverðtryggt 

lán á 8,7% vöxtum. Árleg hlutfallstala 

kostnaðar: 12,92%. 

M.v.58% innborgun og 84 mán. óverðtryggt 

lán á 9,7% vöxtum. Árleg hlutfallstala 

kostnaðar: 11,92%. 

Gott 

eintak 

5,5 ár 

eftir af 

ábyrgð 

5,5 ár 

eftir af 

ábyrgð 

5,5 ár 

eftir af 

ábyrgð 

6 ár 

eftir af 

ábyrgð 

HVÍTA HÚSIÐ /SÍA – 13-2493 

Kia Optima EX 1,7 

Árg. 2012, ekinn 19 þús. km, 

dísil, 136 hö., sjálfskiptur, 

eyðsla 6,0 l/100.* 

Verð: 4.290.000 kr. 

Kia Sorento EX Classic 


dísil, 197 hö., sjálfskiptur, 

eyðsla 6,7 l/100.* 

Verð: 5.950.000 kr. 

Kia Cee‘d Sportswagon LX 1,4 


dísil, 90 hö., beinskiptur, 

eyðsla 4,4 l/100.* Grænn bíll. 

Verð: 3.190.000 kr. 

Kia cee‘d LX 1,6 


dísil, 116 hö., 6 gíra, beinskiptur 

eyðsla 4,4 l/100.* Grænn bíll. 

Verð: 2.550.000 kr. 

* Skv. uppgefnum meðaleyðslutölum frá framleiðanda. 

NOTAÐIR BÍLAR Kletthálsi 2 · 110 Reykjavík · Sími 590 2160 · www.notadir.is 

Opið virka daga kl. 10-18 

og laugardaga kl. 12-16

01/01 græjur kjarninn 30. janúar 2014 

tæKni Nýr iPhone væntanlegur í lok sumars 

Jafnvel þótt við séum nýbúin að taka plastið utan af 

iPhone 5S er farið að spá í hvernig næsti sími frá Apple 

muni líta út og hegða sér. Samkeppni Apple við Androidtæki 

í sama vöruflokki er gríðarleg. Gert er ráð fyrir að 

næsti iPhone-sími verði jafnvel kallaður iPhone Air og 

að hann verði sterkbyggðari en forverar hans. Nýr sími 

kemur að öllum líkindum í september. 

iPhone 5-símarnir höfðu það 

orð á sér að vera veikbyggðir og 

illa samsettir. Apple verður að 

mæta þessari gagnrýni og gera 

símana sterkari. Sögusagnir 

eru um að safír verði notaður 

yfir skjáinn til að styrkja 

bygginguna. 

Sjötta kynslóð iPhone-síma 

verður að öllum líkindum stærri 

en forverarnir. Myndum hefur 

verið lekið af grind sex tommu 

síma. Hingað til hafa símar 

Apple verið í stærðarflokki fyrir 

neðan keppinauta sína, í fjórum 

tommum. 

01/01 græjUr 

VErtU mEð á nótUnUm 

skráðu þig á póstlista Kjarnans

01/05 Fjölmiðlar kjarninn 30. janúar 2014 

Blaðaljósmyndun 

er deyjandi stétt 

Tveir reyndir blaðaljósmyndarar hafa áhyggjur af því 

 

fjölmiðlar 

Ásdís Ásgeirsdóttir 

Blaðaljósmyndarar eru deyjandi stétt hér á landi 

sem annars staðar. Þetta segja þeir Ragnar 

Axelsson (RAX) og Þorvaldur Örn Kristmundsson 

(ÞÖK), sem báðir hafa starfað lengi við fagið. 

Þeir telja að dagblöð og tímarit séu að gera stór 

mistök að nýta ekki betur krafta lærðra ljósmyndara og ættu 

að gefa góðum ljósmyndum meira vægi á síðum blaðanna. 

Margar ástæður liggja að baki þessari þróun sem orðið 

hefur í notkun ljósmynda. Efnahagshrunið hafði gífurleg 

áhrif á dagblaðageirann, sem þurfti að skera niður verulega 

á ýmsum sviðum, og þar urðu blaðaljósmyndarar hart úti. 

01/05 fjölmiðlar

„Hugarfarið í blaðamennsku 

er bara rangt alls 

staðar í heiminum, það þarf 

að leggja meiri áherslu 

á vandaðar myndir. Það 

mun bitna á blöðunum og 

verða banabiti þeirra. “ 

Strax um árið 2000 byrjaði að fjara undan hjá fjöl miðlum, 

en þá varð mikill samdráttur á auglýsingamarkaði og 

blöðin urðu þar af mikilvægum tekjum. Tæknin gerir fréttastofum 

kleift að nota myndir úr myndabönkum, sem er 

mun ódýrari leið en að hafa ljósmyndara á fullum launum. 

Mynda bankarnir eru orðnir milliliðir milli ljósmyndarans og 

fréttastofa og fær ljósmyndarinn oft lítið í sinn vasa. 

Með aukinni tölvutækni er prentiðnaðurinn smátt og 

smátt að hverfa, þar sem fólk snýr sér frekar að tölvum til 

að lesa fréttirnar. Stafræna væðingin hefur einnig skemmt 

fyrir blaðaljósmyndurum, þar sem dagblöð og tímarit hafa 

dregið úr kostnaði við kaup á ljósmyndum og reitt sig á 

ódýrara efni sem fæst á veraldarvefnum. Á sama tíma hefur 

stórlega aukist streymi ljósmynda frá leikmönnum 

með myndavélar. Þannig er virði 

myndanna allt í einu mun minna þar sem 

framboðið er orðið svo mikið. 

sagan í dag skrifuð á farsíma 

En hvað segja íslenskir blaðaljósmyndarar 

sem starfað hafa við fagið á þessum miklu 

framfaratímum? Þorvaldur Örn Kristmundsson 

(ÞÖK) telur að hið mikla flæði 

af upplýsingum með netinu og stafræna 

byltingin hafi í raun gert út af við starfstéttina. „Blaðaljósmyndun 

eins og hún var er dauð. Blaðaljósmyndari nútímans 

er bara almenningur,“ segir hann og bætir við: „Þetta er 

bara ný starfsgrein, eins konar margmiðlunarþjónusta, nú 

er blaðaljósmyndarinn margmiðlunarupptökumaður.“ Hann 

bendir á að fyrst hafi stafrænu vélarnar verið svo dýrar að 

aðeins hafi verið á fárra færi að fjárfesta í slíku tæki, og það 

hafi stóru blöðin gert fyrst, eins og Morgunblaðið. Nútímaljósmyndun 

er þróuð af atvinnnuljósmyndurum sem voru 

notaðir eins og tilraunadýr, segir Þorvaldur. Um árið 2000, 

þegar símarnir héldu innreið sína með innbyggðum myndavélum 

og samskiptaforrit voru orðin háþróuð, var í raun búið 

að „leggja niður“ starf blaðaljósmyndarans, segir hann. „Við 

02/05 fjölmiðlar

vorum tilraunadýr framtíðarinnar; fyrst lögðum við línurnar 

og lærðum á tæknina og svo var hún sett í hendurnar á almenningi,“ 

segir hann. 

Þorvaldur segir að sérhæfing blaðaljósmyndarans hafi 

miðast við að taka myndir á filmu og vinna myndina í 

myrkrakompu með kemískum efnum. „Á einni nóttu hvarf 

það, blöðin sáu sparnaðarleið og allir fóru stafrænt. Nú var 

allt í einu alltaf einhver sem tók myndir og sendi jafnvel frítt 

á blöðin; þarna fengu blöðin ógrynni af ókeypis myndum.“ 

Eins og víða erlendis byrjuðu blöðin að nýta sér allt þetta 

ókeypis flæði mynda og fóru að segja ljósmyndurum sínum 

upp. Þorvaldur heldur því fram að frá árinu 2004-5 sé búið 

að segja upp meira en helmingi af öllum blaðaljósmyndurum 

heims. „Citizen journalism“, eða borgaraleg blaðamennska, 

hefur tekið yfir, þar sem alls staðar er fólk með snjallsíma og 

myndavélar. „Upplýsingamiðill veraldar er síminn, sagan í 

dag er bara skrifuð á farsíma,“ segir Þorvaldur. 

gæðin hafa dalað 

Þorvaldur telur að gæði ljósmynda í blöðum hafi dalað mikið 

í kjölfarið. „Í gamla daga reyndu menn að taka táknrænar 

myndir, myndina sem lýsti best atburðinum. Það er horfið, 

núna eru myndirnar bara af mómenti, það skín í gegn að 

þær eru ekkert ljósmyndalega uppbyggðar og engin hugsun 

endurspeglast í þeim. Það er engin samfélagshugsjón í 

myndum lengur, enda eru blöðin að drukkna í myndum, sem 

gerir það að verkum að þessi „mynd“ mun aldrei finnast.“ Það 

hefur orðið til þess, að hans mati, að hugsun breytist hjá ljósmyndurum 

og ritstjórum blaða, sem nú birta myndir sem áður 

töldust ekki birtingahæfar. Hann tekur dæmi af hinni frægu 

ljósmynd af manninum sem stóð fyrir framan skriðdrekana 

á Torgi hins himneska friðar í Kína árið 1989, þar sem herinn 

skaut þúsundir manna. „Þessi mynd táknar ákveðinn atburð, 

þarna stendur hann einn á móti heimsveldi. Hvernig heldurðu 

að þessi atburður hefði verið myndaður ef allir hefðu verið 

með símana á lofti? Það hefði ekki náðst svona táknræn mynd, 

hún hefði drukknað í fjölda mynda,“ segir Þorvaldur. 

03/05 fjölmiðlar

fækkar stöðugt 

Víða erlendis hefur ljósmyndurum 

á fjölmiðlum verið sagt 

upp í hrönnum. Á tæpum tíu 

árum er búið að segja upp 

helmingi þeirra. 

Í dag er enginn staður í heiminum sem ekki er hægt að 

mynda. Jafnvel lönd sem hafa reynt að banna aðgang ljósmyndara 

geta nú ekki varist því að allt verði myndað á síma 

og stafrænar vélar og sent jafnóðum á hraða ljóssins á netið. 

Myndbandspptökur frá borgurum eru einnig mikið notaðar 

og er ljósmyndari framtíðarinnar með upptökuvél, en einn 

rammi úr upptöku er í dag í nógu miklum gæðum til að vera 

nothæfur til birtingar í dagblaði. Þannig geturðu slegið tvær 

flugur í einu höggi; átt bæði lifandi myndir af atburðinum og 

eins fryst einn og einn ramma. 

 

Ragnar Axelsson (RAX), sem hefur verið ljósmyndari á 

Morgunblaðinu síðan hann var unglingur, hefur ekki farið 

varhluta af breytingunum sem hafa átt sér stað, bæði í fjölmiðlageiranum 

almennt svo og í blaðaljósmyndun. Ragnari 

finnst að blöðin mættu standa sig betur í að halda sínu 

striki og sinna kúnnum sínum með því að hafa áfram gæðamyndir 

í blaðinu. „Ég er búinn að upplifa ofboðslega góða 

tíma, jákvæða, þar sem ég fékk að gera eitthvað skapandi, en 

núna er þetta búið að breytast mikið síðustu ár,“ segir hann. 

04/05 fjölmiðlar

Hann segir ljósmyndara í dag ekki lengur fá að vinna eftir 

hugmyndum sínum og gera flottar greinar. „Hugarfarið í 

blaðamennsku er bara rangt alls staðar í heiminum, það þarf 

að leggja meiri áherslu á vandaðar myndir. Það mun bitna 

á blöðunum og verða banabiti þeirra. Blaðaljósmyndun sem 

slík er ekki neitt lengur, oft bara blaðamenn með síma og 

gæðin bara minnka,“ segir Ragnar. 

Ragnar hefur nú einnig snúið sér að stórum myndaverkefnum 

sem birtast í bókum. Hann segir það hafa komið 

til vegna þess að tækifærin hafi svo að segja horfið í blaðaljósmyndun 

hjá blöðunum. En um leið hafi opnast nýjar dyr 

og Ragnar segir að kannski eigi góðir blaðaljósmyndarar 

eftir að snúa sér meira að bókum og netbókum. Bækurnar 

hans hafa verið gríðarlega vinsælar bæði hér og erlendis. 

Hann er að vinna stórt verkefni um bráðnun jökla og eins 

um deyjandi menningu á Grænlandi, en nýjasta bókin er um 

Landmannalaugar. Bækurnar hafa fengið mikla athygli, ekki 

síst vísindamanna sem rannsaka hlýnun jarðar, eins og Last 

Days of the Arctic, og bíða þeir spenntir eftir þeirri næstu. 

Ragnar var valinn Blaðamaður ársins árið 2012 af Blaðamannafélagi 

Íslands fyrir grein um bráðnun Grænlandsjökuls. 

Viðbrögðin sem hann fékk við því eru lýsandi fyrir 

virðingarleysi blaðamanna fyrir starfi blaðaljósmyndarans, 

segir hann. „Það rigndi yfir mig svívirðingum frá nokkrum 

blaðamönnum sem ég þekki lítið sem fannst óeðlilegt að ljósmyndari 

fengi þessi verðlaun og aðeins örfáir óskuðu mér til 

hamingju. „Ég var ekkert að biðja um þessi verðlaun en þetta 

mál með bráðnun jöklanna er og verður eitt stærsta mál í 

heiminum og ég horfði á þessa bráðnun fimm dögum áður en 

NASA birti gervitunglamynd sem sýndi að 97% af yfirborði 

Grænlandsjökuls voru að bráðna. Þetta hefur að gera með líf 

á jörðu og lífsafkomu fólks í framtíðinni, “ segir hann. Ég hef 

unnið víða og með mörgum blaðaljósmyndurum og ég get 

alveg fullyrt það að þetta eru bestu fréttamenn í heimi. Þeir 

eru á staðnum þegar hlutirnir gerast, og sú upplifun þarf að 

komast á síður dagblaða og það gerist eingöngu með réttri 

myndanotkun,“ segir hann. 

05/05 fjölmiðlar

01/06 MarkaðsMál kjarninn 30. janúar 2014 

Í krossferð gegn 

lélegum auglýsingum 

Luke Sullivan gefur Mr. Whipple og hans líkum 

 

marKaðsmál 

Kári Sævarsson og 

Ragnar Jónsson 

Þegar maður vinnur í auglýsingabransanum 

koma margar auglýsingabækur inn á borð 

til manns. Þær eru jafn misgóðar og þær eru 

margar en engin bók hefur haft eins mikil 

áhrif á greinarhöfunda og bók Luke Sullivan, 

Hey Whipple, Squeeze this. 

Bókin er raunsæ og kaldhæðin lýsing á bransanum og 

afspyrnu fyndin, enda Sullivan stórskemmtilegur penni. 

Það má segja að nafn bókarinnar og bókin sjálf sé stríðsyfirlýsing 

gegn lélegum auglýsingum. Nafn bókarinnar 

vísar í auglýsingar fyrir salernispappír sem voru gerðar af 

01/06 marKaðsmál

stórfyrirtækinu Procter & Gamble. Fyrirtækið er þekkt fyrir 

að fjöldaframleiða eigin auglýsingar og gæðin geta seint 

talist mikil á þeim bænum. Dæmigerð auglýsing frá fyrirtækinu 

sýnir talsmann vöru sem talar til áhorfenda heima í 

stofu og þylur upp gæði vörunnar ásamt því að prófa hana 

og sýna. Í einni slíkri var maður sem hét Mr. Whipple. Milli 

áranna 1964 og 1985 voru gerðar meira en 500 auglýsingar 

með honum í Bandaríkjunum. Það er auðvelt að skilja að 

Sullivan hafi fengið leið á þessum karakter. Það má segja að 

Mr. Whipple sé holdgervingur lélegra auglýsinga. Með nafni 

bókarinnar er Sullivan að gefa Mr. Whipple og hans líkum 

fingurinn og hvetur lesendur til að gera betri auglýsingar. 

„Það má segja 

að Mr. Whipple 

sé holdgervingur 

lélegra 

auglýsinga.“ 

 

Luke Sullivan hefur áratuga reynslu úr bransanum. Hann 

hóf feril sinn sem texta- og hugmyndasmiður og varð síðar 

listrænn stjórnandi á virtum stofum í Bandaríkjunum. Í 

dag starfar hann sem deildarformaður auglýsingadeildar 

Savannah College of Art & Design. Hann heldur líka úti 

skemmtilegu bloggi heywhipple.com þar sem hann hellir úr 

skálum reiði sinnar yfir því sem honum þykir lélegt. Gott 

dæmi um þetta er Botn tíu listinn sem hann gefur út með 

auglýsingum frá Super Bowl-útsendingunni. Í tilefni af komu 

Luke Sullivan til landsins á vegum Hvíta hússins spurðum 

við hann nokkurra spurninga. 

Á hvaða hátt hefur bransinn breyst síðan þú hófst að vinna við 

auglýsingar? 

Þegar ég byrjaði að vinna við auglýsingar undir handleiðslu 

Tom McElliot árið 1979 var sjónvarp aðalmiðillinn. 

Langstærsta breytingin sem hefur orðið á ferli mínum er 

stafræna flóðbylgjan. Margir af jafnöldrum mínum hafa annaðhvort 

reynt að berjast gegn henni af því að þeir hafa ekki viljað 

takast á við það sem er hreinlega orðið að nýjum bransa eða 

þeir hafa hreinlega dregið sig út úr faginu. Ég er enginn sérfræðingur 

í þessu stafræna en ég hef reynt að halda mér á floti. 

02/06 marKaðsmál

Internetið hefur sem sagt gjörbreytt faginu. Hvert telur þú að 

það eigi eftir að þróast í náinni framtíð? Á það eftir að ganga af 

sjónvarpsauglýsingunni dauðri? 

„Þetta er spurning sem ég fæ ansi oft. Ég gæti haft rangt 

fyrir mér en en hingað til hefur sagan kennt okkur að nýir 

miðlar þurrka ekki út þá gömlu. Útvarpið skaut upp kollinum 

en dagblöð héldu áfram að dafna. Sjónvarpið drap ekki 

útvarpið og netið er ekki búið að eyða sjónvarpinu. Hver miðill 

virðist finna sér einhvern samastað í vistkerfi miðlanna. 

Að því sögðu hef ég samt smá áhyggjur af því að dagblöð 

gætu verið á útleið.“ 

Samkvæmt nýlegri íslenskri könnun er trú markaðsfólks á 

sjónvarpsauglýsingum vaxandi, eftir að hafa minnkað um skeið. 

Við teljum að þetta sé vegna þess að internetið hafi ekki staðið 

undir þeim væntingum sem gerðar voru til þess sem markaðstækis. 

Heldur þú að þetta geti átt við í Bandaríkjunum líka? 

Eins og kom fram í svari mínu við fyrri spurningu sé ég 

miðlana fyrir mér eins og vistkerfi. Sumir eru heitir í fyrstu 

en kulna með tímanum. Aðrir þróast, enn aðrir stökkbreytast 

og einhverjir deyja út. En þangað til við getum fengið öllu 

efni varpað beint á sjónhimnurnar okkar þegar við viljum 

á mismunandi smekkur fólks á miðlum eftir að tryggja 

fjölbreytni. Sem dæmi er ég persónulega mjög hrifinn af 

prentuðum tímaritum. Ég er áskrifandi að nokkrum raftímaritum 

sem ég les á iPad en það á enginn eftir að sjá mig á 

ströndinni í Karíbahafinu með spjaldtöldu. Ekki séns. 

Ég held líka að sjónvarpsauglýsingin eigi eftir að þrauka á 

meðan fólk horfir á íþróttir í beinni útsendingu. Ég veit ekki 

hvernig þið hafið þetta en ég get ómögulega horft á upptöku 

af amerískum fótbolta. Íþróttir á að sjá í beinni útsendingu. 

stórir hópar geta ekki fengið góða hugmynd 

Í nýlegu viðtali segir auglýsingamaðurinn George Lois, sem sumir 

hafa kallað einn af hinum upprunalegu Mad Men, að það sé 

vonlaust fyrir stóra hópa að fá góða hugmynd. Hann segir að hópfundir 

séu marklausir og heldur því fram að hugmyndir komi frá í 

mesta lagi einum eða tveimur einstaklingum. Hvernig rímar þetta 

03/06 marKaðsmál

við þína hugmyndafræði um auglýsingar og hugmyndavinnu? 

Ég er sammála. Jafnvel þótt það sé fræðilega mögulegt 

að stór hópur af fólki gæti fengið frábæra hugmynd man ég 

hreinlega ekki eftir neinum dæmum af ferli mínum. Reynsla 

mín og rannsóknarvinna bendir til þess að sköpun sé galdrar 

sem geta ekki gerst í fundarherbergi þar sem einhver MBA 

er með PowerPoint-kynningu eða að 

skrifa á tússtöflu („Frábær hugmynd, 

Bill!“). John og Paul sömdu Bítlalögin 

einir í herbergi. Engin Skype-aði til 

þeirra hugmyndum að textum. 

Hver er skoðun þín á auglýsingum 

sem neytendur sjálfir eiga hugmyndirnar 

að? Eru þær slöpp afsökun hjá auglýsingastofum 

sem eru með lélegar/engar 

hugmyndir eða eru þær skemmtileg leið til 

þess að fá neytendur til að taka þátt í því 

sem auglýsandinn er að gera? 

Ég er persónulega ekki mjög hrifinn af þessu. Það þarf 

ekki að þýða að þær séu ömurlegar. Mér finnst það sem 

Goodby, Silverstein & Partners hefur gert fyrir Doritos í 

kringum SuperBowl gott og John Winsor er alls ekkert flón. 

Auglýsingastofan hans Victors & Spoils tekur við hugmyndum 

sjö þúsund manns alls staðar að úr heiminum og gengur 

býsna vel. 

Skrílsöfnun (e. crowd sourcing) getur örugglega skilað 

miklum árangri á sumum sviðum en ef ég á að ráða 

vil ég ekki láta Jóa á bolnum (John Q. Public) fá stjórn yfir 

sköpunar verkum mínum. 

Í bók þinni Hey Whipple, Squeeze This! talar þú um að 

almannaheilla auglýsingar séu jafn auðveldar og að skjóta fisk í 

fötu. Af hverju? 

Áður fyrr gerði ég talsvert mikið af almannaheillaauglýsingum. 

Nokkrar þeirra birtust í fagbókum og það gerði 

04/06 MarkaðsMál

mig stoltan. Ég var líka stoltur af því að geta hjálpað félagasamtökum 

sem ráku sig fyrir söfnunarfé. En í dag segi ég nemendum 

mínum að forðast að setja almannaheilla auglýsingar 

í möppurnar sínar. Þær eru of auðveldar. 

Mig grunar að flestir listrænir 

stjórnendur og aðrir sem ráða fólk á 

auglýsingastofur séu meðvitaðir um 

að það sé ekkert mjög erfitt að vinna 

fyrir Nefnd gegn trampi á kettlingum. 

Hins vegar getur verið mjög erfitt 

að gera góðar auglýsingar fyrir 

bankareikninga eða gólfdúka. Það eru 

hins vegar verkefni sem líkjast meira 

því sem flest auglýsingafólk fæst við á 

ferli sínum. 

Hvaða nýlegar herferðir hafa hrifið þig mest? 

Ég er virkilega hrifinn af Mayhem-herferðinni frá 

tryggingafélaginu AllState. 

Í dag virðast sífellt fleiri fyrirtæki taka upp málefna mörkun 

(e. cause branding). Dove-snyrtivörurnar hafa verið í því lengi, 

Nike hefur líka gert það og listinn lengist og lengist. Það hafa verið 

gerðar herferðir um sjálfsmynd kvenna, umhverfisvernd, lýðheilsu, 

hreint vatn. Eru að þínu mati einhver málefni sem fyrirtæki ættu 

að forðast af því að þau gætu snúist í höndunum á þeim? 

Ég held að það sé vissulega hætta á því að fyrirtæki fái 

neikvæða athygli, sérstaklega ef þau 

fara í loftið með mjög tilfinningalega 

hlaðið efni en það skín í gegn að þau 

eru bara að því til þess að hagnast fjárhagslega. 

Mín tilfinning er að neytendur 

skynji þegar fyrirtæki eru bara 

að þykjast. Á endanum snýst þetta 

um hvort fyrirtæki ná að koma skilaboðum 

frá sér á trúverðugan hátt. 

Auglýsingar sem vinna auglýsingakeppnir 

eru jafnan auglýsingar fyrir 

05/06 MarkaðsMál

jór og hreinlætisvörur. Af hverju eru ekki fleiri góðar auglýsingar 

gerðar fyrir fyrirtækin sem hafa mest ítök, mestan pening og hafa 

hugsanlega mestu þörfina fyrir góða umfjöllun? Eins og banka og 

upplýsingatæknifyrirtæki? 

Ég held að þetta gangi allt í bylgjum. Á tímabili voru 

allar tryggingaauglýsingar ömurlegar en á síðustu tíu 

árum hafa nánast öll tryggingafélög sem ég veit um gert 

eitthvert skemmtilegt efni. Fram að áttunda áratugnum 

voru bjór auglýsingar líka almennt lélegar. Ég efast samt 

því miður um að bankar eigi eftir að brjótast úr viðjum 

meðalmennskunnar. 

Hver er besta auglýsing allra tíma að þínu mati? 

Sem textasmiður er ég alltaf hallur undir Appleauglýsinguna 

Think Different sem Steve Jobs hjálpaði til við 

að semja. „Here’s to the crazy ones…!“ Ég er líka hrifinn af 

nokkrum stórum erlendum bjórauglýsingum eins og „Big 

Ad“ og „Beer Chase“ sem báðar voru gerðar fyrir Carlton 

Draught. 

Luke Sullivan heldur fyrirlestur á Hótel Nordica fimmtudaginn 

30. janúar. Hér verður hægt 

að nálgast fyrirlesturinn: www.hvitahusid.is/luke 

06/06 MarkaðsMál

01/04 Vísindi kjarninn 30. janúar 2014 

með einkaframtakinu 

til stjarnanna 

SpaceX í eigu Elon Musk er fyrsta einkafyrirtækið til að 

 

VÍsinDi 

Sævar Helgi Bragason 

Í 

byrjun árs var tæplega 70 metra hárri eldflaug 

skotið á loft með 160 milljón dollara fjarskiptatungl, 

Thaicom 6, innanborðs. Þótt gervitunglinu hafi 

verið skotið á loft frá Canaveral-höfða í Flórída stóð 

Geimferðastofnun Bandaríkjanna (NASA) ekki að 

því heldur einkafyrirtæki, Space Exploration Technologies 

Corporation, betur þekkt sem SpaceX. 

Forstjóri fyrirtækisins og heilinn á bak við það er fyrirmynd 

leikstjórans Jon Favreau að Járnmanninum Tony 

Stark, hinn 43 ára Elon Musk. Musk á reyndar fremur fátt 

sameigin legt með glaumgosanum Stark, annað en að vera 

01/04 VÍsinDi

„Sýn Musks er gerólík. Í stað 

örstuttra geimferða í eldflaugaknúnum 

flugvélum 

vildi hann smíða einfaldar 

og tiltölulega ódýrar, endurnýjanlegar 

eldflaugar … “ 

milljarðamæringur. Hann er í 61. sæti Forbes yfir 400 ríkasta 

fólk Bandaríkjanna, með auð upp á rúma sex milljarða 

dollara. 

 

Elon Musk fæddist í Pretoríu í Suður-Afríku árið 1971. Sautján 

ára gamall flutti hann til Kanada og hélt fjórum árum síðar 

í háskólanám til Bandaríkjanna. Þar sótti hann sér tvær 

háskóla gráður frá Pennsylvaníu-háskóla, fyrst í viðskiptafræði 

og síðan í eðlisfræði. 

Eftir grunnnám skráði Musk sig í doktorsnám í hagnýtri 

eðlisfræði við Stanford-háskóla í Kaliforníu en hætti eftir 

tveggja ára nám til að helga sig því sem átti 

hug hans allan: Internetinu, endurnýjanlegri 

orku og geimrannsóknum. 

Musk er tvífráskilinn fimm barna 

faðir sem varð milljónamæringur árið 

1999 þegar Compaq-tölvufyrirtækið keypti 

hugbúnaðarfyrirtækið Zip2 sem hann og 

bróðir hans höfðu stofnað. Eftir það setti 

hann annað fyrirtæki á laggirnar, X.com, 

sem síðar sameinaðist öðru fyrirtæki 

undir nafninu PayPal. Árið 2002 keypti eBay PayPal fyrir 1,5 

milljarða Bandaríkjadala en í stað þess að setjast í helgan 

stein notaði Musk hagnaðinn af sölunni til að stofna tvö 

önnur fyrirtæki: Tesla Motors og SpaceX. 

Hjálparbeiðni frá nasa 

Á undanförnum árum hafa milljarðamæringar eins og Paul 

Allen og Richard Branson stofnað fyrirtæki með það markmið 

að koma ferðalöngum í nokkurra mínútna langar ferðir 

upp fyrir 100 km mörkin þar sem geimurinn tekur við. 

Sýn Musks er gerólík. Í stað örstuttra geimferða í eldflaugaknúnum 

flugvélum vildi hann smíða einfaldar og 

tiltölulega ódýrar, endurnýjanlegar eldflaugar til að koma 

bæði mönnum og farmi á braut um jörðina og lengra. Svo 

heppilega vildi til að um svipað leyti tilkynnti George W. 

02/04 VÍsinDi

á Tesla motors og SpaceX 

Musk ákvað að nota hagnaðinn 

af uppfinningum sínum til 

að stofna tvö fyrirtæki, sem 

nú eru leiðandi hvort á sínu 

sviði. Það eru Tesla Motors, 

sem framleiðir rafknúna bíla, 

og SpaceX, sem vinnur nú að 

fullkomnun tækninnar við 

að flytja birgðir og fólk út í 

geiminn. 

Bush, þáverandi Bandaríkjaforseti, að geimferjuáætlunin 

yrði lögð niður í kringum árið 2010 og að NASA þyrfti að 

finna nýjar leiðir til að komast út í geiminn. Árið 2006 hóf 

stofnunin þróun á nýjum eldflaugum en vegna fjárskorts var 

hætt við smíði þeirra. Stofnunin reri því á mið einka aðila til 

að flytja menn og búnað til Alþjóðlegu geimstöðvarinnar. 

Í desember 2009 fékk Musk góða jólagjöf þegar NASA 

veitti SpaceX og öðru einkafyrirtæki, Orbital Sciences, samning 

upp á að minnsta kosti tólf birgðaferðir til Alþjóðlegu 

geimstöðvarinnar milli áranna 2012 og 2015, með möguleika 

 

af einkaframtakinu yrði góð. Samningur NASA við SpaceX 

hljóðaði upp á allt að 3,1 milljarð dollara. 

fálkar, dreki og engispretta 

Á sjö árum hannaði SpaceX Falcon-burðarflaugar og Dragongeimskipið. 

Í september 2009 flutti SpaceX gervitungl á braut 

03/04 VÍsinDi

Vil bera beinin á marS 

Elon Musk lítur á geimrannsóknir sem nauðsynlegt 

þróunarskref fyrir mannkynið. „Fyrr eða síðar 

verðum við að færa lífið út fyrir þennan græna og 

bláa hnött — eða deyja út,“ skrifaði hann í Esquire 

tímaritið árið 2008. 

„Fyrir mér er lykilatriðið að þróa tækni til að 

flytja fjölda fólks og búnað til Mars,“ sagði Musk í 

viðtali við Guardian árið 2013. Þar sér hann fyrir sér 

að menn muni nema land innan tveggja áratuga. Þar 

vill Musk bera beinin. Og sannast sagna er það alls 

ekki svo fjarstæðukennt. 

ÍtarEfni 

 

Spacex.com 

Elon Musk á Twitter 

Opinber Twitter-straumur Musk 

SpaceX á Twitter 

Opinber Twitter-straumur SpaceX 

Smelltu á fyrirsagnirnar 

til að lesa ítarefnið 

um jörðina með Falcon 1-eldflaug og varð þá fyrsta einkafyrirtækið 

til þess. 

Ári síðar fór stærri burðarflaug, Falcon 9, í jómfrúarferð 

sína, en hún er nú aðaleldflaug SpaceX. Í maí 2012 var Falcon 

9 skotið á loft í þriðja sinn. Þá flutti Dragon-geimskip fyrirtækisins 

birgðir til Alþjóðlegu geimstöðvarinnar og var það í 

fyrsta sinn sem einkaaðili gerði það. 

Eldflaugar SpaceX hafa reynst áreiðanlegar og eru bjartir 

tímar fram undan hjá fyrirtækinu. Á árinu mun SpaceX 

skjóta á loft þremur Dragon-birgðaförum til geimstöðvarinnar 

og nokkrum gervitunglum fyrir einkaaðila og ríki, þar 

á meðal Turkmensat 1, fyrsta gervitungli Túrkmena. 

Árið 2014 er einnig fyrirhugað fyrsta tilraunaflug Falcon 

Heavy-eldflaugarinnar, en hún verður öflugasta eldflaug 

heims, fær um að koma 53 tonnum á braut um jörðina eða 16 

tonnum til tunglsins og 14 tonnum til Mars. Aðeins Satúrnus 

5-tunglflaug Bandaríkjamanna hefur haft meiri burðargetu, 

en kostnaður við Falcon Heavy verður miklu lægri. 

Á sama tíma heldur þróun á Dragon-geimskipinu áfram 

svo hægt sé að senda menn með því til og frá alþjóðlegu 

geimstöðinni í desember 2015. 

Síðustu ár hefur endurnýjanleg eldflaug, Grasshopper, 

verið í þróun hjá SpaceX. Sú flaug á að takast á loft og lenda 

aftur í heilu lagi á skotpallinum. Sjón er sögu ríkari. 

04/04 VÍsinDi

Kjaftæði 

Hlédís sveinsdóttir 

Frumkvöðull 


Hvalræði 

Hlédís Sveinsdóttir skrifar um verksmiðjuframleidd kjúklingalíf og hvali 

ofnbakaður lambaframpartur með sterkri 

piparostarauðvínsrjómasósu og kartöflum 

frá Hraunsmúla er uppáhaldsmaturinn minn. 

Fast á eftir fylgir humar í hvaða mynd sem 

er, blóðug nautasteik, geitapylsa frá Háafelli, 

steikt bleikja með roði og svo mætti lengi telja. Á þessum 

lista er einnig hæfilega grilluð hvalasteik. Þau eru ófá garðpartíin 

sem ég hef krassað með góðan hvalbita í hönd og 

eldræðu í brjósti, tilbúin að messa yfir kjúklingabringuétandi 

sólgleraugum. Þeir sem fást til að smakka samþykkja allir 

ágæti þessa kjöts og mæta jafnvel með slíkt næst. Þannig lít 

ég á mig sem sjálfskipaðan talsmann hvalkjöts. 

Ég tel mig til dýravina því mér er annt bæði um menn 

og málleysingja. Það gekk svo langt að þegar ég var háseti 

á netabát stalst ég til að blóðga karfann í pásum, en þannig 

taldi ég mér trú um að þjáningar hans væru minni í dauðastríðinu. 

Ég biðst afsökunar hafi ég átt þátt í því að rugla 

Eyþór Inga Eurovision-fara í vinnsluaðferðum. Eins staðnaði 

ég í þroska á löngum tímabilum sem barn því ég eyddi svo 

löngum tíma í að veiða upp flugur úr vatnsstömpunum heima 

í sveitinni. Hælaskóa-Hlé hefur heldur ekki farið varhluta 

01/03 Kjaftæði

af þessari dýraást, því enn þann dag í dag get ég ekki litið í 

hina áttina verði rammvilltur og niðurrigndur ánamaðkur á 

vegi mínum. Skiptir þá engu þótt ég sé í hópi fólks í drakt og 

á hælum. Mér þykir einfaldlega vænt um dýr og er innilega 

ekki sama um velferð þeirra. 

Það er ekki þjóðerniskenndin sem er að buga mig þegar 

kemur að hvalkjötsáti eða það að ég „láti enga fjandans 

útlendinga segja mér hvað ég megi og hvað ekki“. Hvalkjöt 

er einfaldlega gott, það er hollt og ég er hlynnt hvalkjötsáti 

einmitt vegna þess að ég er bæði dýra- og 

mannvinur. 

„Hvort mynduð þið 

vilja vera hvalur 

eða kjúklingur? 

Ég myndi velja 

að vera hvalur og 

synda frjáls um 

heimsins höf.“ 

Kjúlli gegn hval 

Í hugum okkar sem teljum okkur til dýravina 

er ekki nóg að eitthvað sé bæði hollt og gott. 

Það skiptir líka máli að vel sé farið með dýr 

meðan þau lifa og vel sé staðið að slátrun 

þeirra. Hvort mynduð þið vilja vera hvalur 

eða kjúklingur? Ég myndi velja að vera 

hvalur og synda frjáls um heimsins höf. Æfa 

gosbrunninn minn og láta ferðamenn mynda mig í fallegum 

dýfum. Vissulega eru sigrar og sorgir líka neðansjávar og 

alltaf einhver hætta á að ég endi sem steik í grillpartíum. 

Velji ég hins vegar að vera kjúklingur eru yfirgnæfandi líkur 

á að ég endi í þröngu verksmiðjubúi, velferð mín upp á náð 

og miskunn starfsmanna þar komin, og alveg víst að ég endi í 

umbúðum í stórmarkaði. 

leður og loðskinn 

Reglulega lendi ég samræðum (þegar ég segi samræður á ég 

við að ég ræði og annar hlustar) við mér meiri dýravelferðarsinna. 

Þeir tilkynna mér hátíðlega, íklæddir leðurskóm og 

loðkraga, að þeir myndu aldrei láta hvalkjöt inn fyrir sínar 

varir. Ég efast ekki um það eitt augnablik að hvalir séu 

skynugar skepnur, en það á líka við um önnur dýr sem við 

borðum eða nýtum í leður eða loðskinn. Ég sé ekki muninn á 

hval eða kú – og hafandi alist upp í sveit hef ég þekkt margar 

02/03 Kjaftæði

kýr. Þær eru dásamlegar og kannski er einmitt þessi viðmælandi 

minn íklæddur frænda þeirra á fótunum. Við þurfum 

sem þjóð að gera upp við okkur hvort við ætlum á annað borð 

að nýta afurðir dýra til manneldis og ef svarið er já þurfum 

við að tryggja velferð dýra meðan þau eru á lífi og að vel sé 

staðið að slátrun þeirra. Það tekur 1-15 sekúndur að drepa 

hval, sem er töluvert styttra dauðastríð en til dæmis karfinn 

heyr (að undanskildum karfanum mínum og þeim sem lék í 

Eurovision-myndbandinu). 

Rökin um að verið sé að fórna meiri hagsmunum fyrir 

minni, því arðsemi af hvalaskoðun sé stefnt í voða með 

veiðunum, ná heldur ekki til mín. Ég hef í fyrsta lagi fulla trú 

á að hægt sé að vinna þetta saman. Við höfum fyrirmyndir, 

til dæmis lambaframpartana mína sem ganga hér lausir um 

allar koppagrundir á sumrin og vekja eftirtekt og aðdáun 

ferðamanna. Sömu ferðamanna og setjast síðan yfir hina 

alræmdu og alíslensku kjötsúpu í vegasjoppum landsins eða 

snæða lambalund við kertaljós. Í öðru lagi snýst þetta ekki 

um að græða peninga. Það er einmitt sú hugsun sem færir 

okkur verksmiðjuframleiddar dýrafurðir. 

Í lokin langar mig að spyrja: Hversu mörg verksmiðjuframleidd 

kjúklingalíf þarf til að ná sama magni af kjöti og 

næra sama fjölda og af einum hval? 

03/03 Kjaftæði

2014_01_30

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?