KsiÄ Å¼eczka do pobrania w .pdf - Ogród Botaniczny

z dojrzałych, czerwono-brązowych owoców poprzez ich namoczenie i starcie zewnętrznej okrywy. Zaś zielony
pieprz to niedojrzałe, zielone owoce, które po zebraniu są suszone lub konserwowane w solance albo marynowane
w occie. Pieprz czerwony to suszone dojrzałe, niełuskane owoce. Jako pieprz czerwony bywają sprzedawane
również owoce innych gatunków roślin np. Schinus terebinthifolius i Schinus molle, zwanych po polsku pieprzem
brazylijskim i peruwiańskim. W czasach starożytnych i przed okresem wielkich odkryć geograficznych pieprz
był bardzo drogą przyprawą, po wytyczeniu nowych szlaków handlowych i przeniesieniu upraw z Indii do wielu
innych krajów jego cena znacznie spadła. Dziś jest codzienną, choć bardzo cenioną przyprawą kuchenną,
jest też bohaterem przysłów. „Uciekać tam, gdzie pieprz rośnie” znaczy bardzo daleko, na koniec świata,
w nieznane miejsce. Przysłowie to odnosi się do dalekiej drogi, jaką trzeba było przebyć, aby przywieźć pieprz
do Europy. Zwrot angielski „w cenie pieprzu” odnosi się do jego obecnej wartości rynkowej, a nie tej z czasów
sprzed wielkich odkryć geograficznych. Jest wiele polskich związków frazeologicznych odnoszących się
do pieprzu np. „suchy jak pieprz”, „znać się jak kura na pieprzu”. Świadczy to o jego głębokim zakorzenieniu
w naszej kulturze.
..MATERIAŁY DO ZAJĘĆ..
PLANSZE:
• „Przyprawy do dań na słodko”
• „Przyprawy dla zaostrzenia smaku”
KOLOROWANKI:
• „Marynarska mapa świata”
Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe tom I i II. 1998. MUZA S.A., Warszawa.
Wyk van B-E., 2005. Food plants of the World. An illustrated Guide. Timber Press, Portland, Oregon.
Ciekawe i sprawdzone informacje, jak również bogatą bibliografię można znaleźć na:
www.uni-graz.at/~katzer/engl/index.html [dostęp 17.09.2012 r.]
Ziele angielskie — zwane też pieprzem z Jamajki, czyli owoce korzennika lekarskiego. Zbiera się je tuż
przed dojrzeniem i suszy. Korzennik lekarski (Pimenta dioica) to drzewo z rodziny mirtowatych, dorastające
do 13 m, naturalnie występujące na Antylach, Wyspach Bahama i w Ameryce Środkowej. Dziś uprawiany
jest głównie na Jamajce. W języku angielskim nosi nazwę „allspice”, czyli wszystkie przyprawy, ponieważ
uważano, że łączy w sobie aromat goździków, gałki muszkatołowej i cynamonu. Jest jedną z najczęściej
używanych w Polsce przypraw korzennych.
Wanilia — surowcem pozyskiwanym z wanilii płaskolistnej są owoce (torebki), zbierane jeszcze
przed pęknięciem, kiedy są koloru żółtego. Po zbiorze parzy się je gorącą wodą lub parą, poddaje fermentacji
i suszy na słońcu. Po około czterech tygodniach takiej obróbki torebki miękną, przybierają ciemnobrązowe
zabarwienie i pokrywają się srebrnym nalotem – kryształkami waniliny – związku nadającego wanilii dobrze znany
smak i zapach. Wanilia pochodzi z tropikalnej części Ameryki, głównie z okolic Meksyku. Przez ponad dwieście
lat uprawy wanilii nie udawały się, czego przyczyną był brak naturalnie występujących zapylaczy — kolibrów
i niektórych gatunków trzmieli. Dopiero po odkryciu tajemnicy zapylania, jej kwiaty zaczęto zapylać ręcznie,
co umożliwiło zapoczątkowanie upraw tego pnącza w innych krajach. Wanilia należy do rodziny storczykowatych,
czepia się podpór za pomocą powietrznych korzeni przybyszowych.
Innym gatunkiem wanilii, wykorzystywanym w przemyśle, jest pochodząca z Antyli wanilia wspaniała
(Vanilla pompona). To gatunek nieco mniej ceniony, nie uznawany za „czystą” wanilię w Europie i USA.
Jest również wykorzystywany jako roślina przyprawowa, ale większe znaczenie ma w przemyśle perfumeryjnym.
Jest łatwiejsza w uprawie i wcześniej owocuje.
Więcej w:
O historii przypraw:
Bruce B., 2009. Historia smaku. Carta Blanca, Warszawa.
Pawlikowska B., 2009. Przyprawy cenniejsze niż złoto. National Geographic Polska.
www.national-geographic.pl/artykuly/pokaz/przyprawy-cenniejsze-niz-zloto/ [dostęp 16.09.2012 r.]
Toussaint-Samat M., 2002. Historia naturalna i moralna jedzenia. WAB, Warszawa.
(uwaga bardzo ciekawie opisana historia przypraw, ale w książce zdarzają się błędy botaniczne)
O historii przypraw w Polsce można poczytać w słynnej książce księdza Kluka:
Kluk K., 1985. Dykcyonarz roślinny, w którym podług układu Linneusza są opisane rośliny nietylko kraiowe dzikie, pożyteczne, albo szkodliwe [...] i cudzoziemskie
[...], albo z ktorych mamy lekarstwa, korzenie, farby, [...] albo ktore jakową nadzwyczayność w sobie maią [...] z poprzedzaiącym wykładem słów botanicznych, i
kilkokrotnym na końcu reiestrem. T. 1, A-E. T. 2, F-Q. T. 3, R-Z. Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa.
[Wydanie oryginalne 1805-1811, Drukarnia Xięży Piarów, Warszawa.]
Przyprawy z perspektywy botanicznej:
Petermann J., Tschirner W., 1987. Interesująca botanika. Wiedza powszechna, Warszawa.
Podbielkowski Z., 1992. Rośliny użytkowe. WSiP, Warszawa.
Węglarscy J., K., 2008. Użyteczne rośliny tropików. Szkice etnobotaniczne. Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
PŁYTA ZE ZDJĘCIAMI:
• Plantacja pieprzu w Indiach.
• Stragany z przyprawami w Indiach.
• Rośliny, o których mowa w czasie zajęć: wanilia płaskolistna i pieprz czarny.
..PROPOZYCJE ZAJĘĆ:..
WYPRAWA MARYNARZY – POMYSŁ NA FORMUŁĘ ZAJĘĆ
Zamorskie podróże zawsze mocno działają na wyobraźnię. Aby z tego skorzystać, warto
całe zajęcia poświęcone zamorskim przyprawom wzbogacić o marynarską oprawę. Może uda
się Wam wspólnie zbudować statek w sali lekcyjnej lub świetlicy? Burty mogą być zrobione
ze stołów położonych poziomo i przykrytych materiałem. Masztem może być rura
na którą należy przymocować żagiel, jakieś liny. Do jednego ze stołów można przymocować ster.
Warto zebrać różne rekwizyty, np. kompas, lornetkę, pagaje, garnek dla kucharza (kuka).
Ty zostajesz kapitanem, funkcje marynarzy rozdziel między dzieci – majtkowie ciągnący
za liny, pagajujący, sternik, kuk, majtek na bocianim gnieździe itd. Proponujemy losowanie
funkcji – ograniczy to ewentualne konflikty wśród załogi Twojego statku. Opowiedz o tym,
jak wyglądało życie na żaglowcu w czasie długiej wyprawy – np. o problemach z żywnością i wodą,
o chorobach z tym związanych, np. szkorbucie, o posługiwaniu się gwiazdami w nawigacji, piratach,
sztormach, bezwzględnym autorytecie kapitana w czasie długiej wyprawy itd. Warto zapoznać
dzieci z podstawową terminologią żeglarską, a także wymyślić hasło i odzew oznaczające,
że na statku ma zapaść cisza i wszyscy słuchają kapitana. To pozwoli na opanowanie nadmiernego
rozgardiaszu. Wyprawę można zorganizować w ten sposób, że schodzi się z pokładu po to,
by poznać kolejne gatunki przyprawowe. Pokazuj na mapie, gdzie wylądowaliście, pokaż zdjęcia
i plansze z roślinami przyprawowymi. Niech dzieci oglądają, wąchają i dotykają pochodzące
z tych miejsc przyprawy. Jeżeli planujesz zakończyć zajęcia wspólnym robieniem przyprawy
do pierniczków (patrz niżej), na kolejnych przystankach dzieci mogą wkładać nowo zdobyte
przyprawy do moździerzy.
Przed ponownym abordażem wszyscy patrzą na mapę świata i dowiadują się, dokąd dalej
płyną. Dobrze sprawdza się trzykrotne wchodzenie na statek (dwie „podróże” do Azji i jedna
do Ameryki).
Użyj kolorowanki: Marynarska mapa świata
Użyj zdjęć przedstawiających omawiane rośliny
UŻYJ PLANSZ: „Przyprawy do dań na słodko” i „Przyprawy dla zaostrzenia smaku”
28 29