Stopy żelaza z wÄglem â Stale i staliwa niestopowe
Stopy żelaza z wÄglem â Stale i staliwa niestopowe
Stopy żelaza z wÄglem â Stale i staliwa niestopowe
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
STOPY ŻELAZA Z WĘGLEM<br />
STALE I STALIWA NIESTOPOWE<br />
Publikacja współfinansowana<br />
ze środków Unii Europejskiej<br />
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
1. DEFINICJE, SKŁAD CHEMICZNY<br />
2. PODZIAŁ I ZASADY ZNAKOWANIA STALI<br />
3. STALE NIESTOPOWE KONSTRUKCYJNE<br />
4. STALIWA NIESTOPOWE<br />
2
1. DEFINICJE, SKŁAD CHEMICZNY<br />
Schemat klasyfikacji żelaza i jego stopów – podstawowej grupy<br />
materiałów konstrukcyjnych<br />
3
Stal — stop żelaza z węglem i innymi dodatkami stopowymi, zawierający do ok.<br />
2% węgla, otrzymany w procesach stalowniczych, przeznaczony na półwyroby i<br />
wyroby przerabiane plastycznie.<br />
Stal niestopowa (węglowa) — stal, która nie zawiera specjalnie<br />
wprowadzonych pierwiastków, jedynie węgiel i ograniczoną ilość pierwiastków —<br />
domieszek i zanieczyszczeń:<br />
• domieszki zwykłe: np. Mn (max.~0,8%) i Si (max.~0,3%), pochodzące głównie<br />
z procesu metalurgicznego<br />
• domieszki ukryte (śladowe): 0, N, H<br />
• domieszki przypadkowe: np. Cu, Cr — ze złomu<br />
• zanieczyszczenia: np. S (max.~0,05%), i P (max.~0,05%), pochodzące z rud<br />
Stal stopowa — stal zawierająca dodatkowe pierwiastki, tzw. składniki<br />
stopowe, wprowadzone w celu zmiany właściwości w określonym kierunku.<br />
Staliwo — stop żelaza z węglem i innymi dodatkami stopowymi, zawierający do<br />
ok. 2% węgla, otrzymany w procesach stalowniczych i przeznaczony na odlewy.<br />
4
Zawartość węgla i związana z tym struktura wywierają zasadniczy<br />
wpływ na właściwości mechaniczne stali niestopowych<br />
(węglowych)<br />
Struktura stali niestopowych w stanie równowagi w zależności<br />
od zawartości węgla<br />
5
Wpływ węgla na właściwości mechaniczne stali niestopowych<br />
% C<br />
6
2. PODZIAŁ I ZASADY ZNAKOWANIA STALI<br />
Klasyfikacja gatunków stali — w oparciu o PN-EN 10020:2003<br />
Podstawowym kryterium podziału jest skład chemiczny. Wyróżnia się:<br />
• stale <strong>niestopowe</strong><br />
• stale odporne na korozję<br />
• inne stale stopowe.<br />
<strong>Stale</strong> <strong>niestopowe</strong> — stale, w których zawartość pierwiastków jest mniejsza<br />
od wartości granicznych podanych w dalszej tabeli.<br />
<strong>Stale</strong> odporne na korozję — stale zawierające co najmniej 10,5% chromu i<br />
max 1,2% węgla.<br />
Inne stale stopowe — stale, które nie odpowiadają definicji stali odpornych<br />
na korozję i dla których zawartość przynajmniej jednego pierwiastka osiąga lub<br />
przekracza wartość graniczną podaną w dalszej tabeli.<br />
7
Granica udziału masowego pierwiastków w składzie między stalami<br />
niestopowymi a stopowymi<br />
Pierwiastek<br />
Wartość graniczna<br />
% masowy<br />
Al Aluminium 0,30<br />
B Bor 0,0008<br />
Bi Bizmut 0,10<br />
Co Kobalt 0,30<br />
Cr Chrom 0,30<br />
Cu Miedź 0,40<br />
La Lantanowce (każdy) 0,10<br />
Mn Mangan 1,65<br />
Mo Molibden 0,08<br />
Nb Niob 0,06<br />
Ni Nikiel 0,30<br />
Pb Olów 0,40<br />
Se Selen 0,10<br />
Si Krzem 0,60<br />
Te Tellur 0,10<br />
Ti Tytan 0,05<br />
V Wanad 0,10<br />
W Wolfram 0,30<br />
Zr Cyrkon 0,05<br />
Inne (z wyjątkiem węgla, fosforu, siarki,<br />
0,10<br />
azotu) (każdy)<br />
8
<strong>Stale</strong> <strong>niestopowe</strong> — podział<br />
• stale <strong>niestopowe</strong> jakościowe<br />
• stale <strong>niestopowe</strong> specjalne<br />
<strong>Stale</strong> <strong>niestopowe</strong> jakościowe — gatunki stali, które mają określone<br />
wymagania co do cech takich jak: ciągliwość, regulowana wielkość ziarna,<br />
podatność na obróbkę plastyczną.<br />
<strong>Stale</strong> <strong>niestopowe</strong> specjalne mają wyższy stopień czystości metalurgicznej niż<br />
stale jakościowe, są przeznaczone do ulepszania cieplnego lub hartowania<br />
powierzchniowego. Spełniają jedno lub więcej z wymienionych wymagań:<br />
‣ określona udarność w stanie ulepszonym cieplnie<br />
‣ określona hartowność lub twardość w stanie hartowanym<br />
‣ określona mała zawartość wtrąceń niemetalicznych<br />
‣ określona maksymalna zawartość P i S do max. 0,020%<br />
‣ określona praca łamania próbek wzdłużnych ISO z karbem V, większa niż<br />
27 J w temperaturze -50°C<br />
‣ określona przewodność elektryczna >9 Sm/mm 2 .<br />
9
<strong>Stale</strong> odporne na korozję — stale zawierające co najmniej 10,5% chromu i<br />
max. 1,20% węgla.<br />
Podział wg kryterium zawartości niklu:<br />
• stale o zawartości poniżej 2,5% Ni<br />
• stale o zawartości 2,5% Ni lub większej<br />
Podział wg głównej właściwości:<br />
• stale nierdzewne<br />
• stale żaroodporne<br />
• stale żarowytrzymałe<br />
10
<strong>Stale</strong> stopowe — podział<br />
• stale stopowe jakościowe<br />
• stale stopowe specjalne<br />
Do stali stopowych jakościowych zalicza się:<br />
• stale konstrukcyjne drobnoziarniste spawalne przeznaczone do produkcji<br />
zbiorników i rurociągów pracujących pod ciśnieniem<br />
• stale elektrotechniczne zawierające jako pierwiastki stopowe tylko Si lub Si + Al<br />
• stale stopowe przeznaczone do produkcji szyn i grodzic oraz kształtowników<br />
na obudowy górnicze<br />
• stale stopowe przeznaczone do produkcji wyrobów płaskich walcowanych na<br />
gorąco lub na zimno do dalszej przeróbki plastycznej na zimno<br />
• stale stopowe, w których jedynym pierwiastkiem stopowym jest miedź.<br />
11
<strong>Stale</strong> stopowe specjalne — stale którym poprzez odpowiednio dobrany<br />
skład chemiczny nadano różnorodne właściwości przetwórcze i użytkowe.<br />
Do stali stopowych specjalnych zalicza się:<br />
• stale narzędziowe<br />
• stale szybkotnące<br />
• stale stopowe na zbiorniki ciśnieniowe<br />
• stale stopowe maszynowe<br />
• stale na łożyska toczne<br />
• stale o specjalnych właściwościach fizycznych.<br />
12
Systemy oznaczania stali — PN-EN 10027-1:2005<br />
<strong>Stale</strong> oznacza się za pomocą symboli literowych i cyfrowych. Symbole te<br />
są tak dobrane, aby wskazywać na główne cechy stali, np. na<br />
zastosowanie stali, na własności mechaniczne lub fizyczne, względnie na<br />
skład chemiczny stali, co pozwala w uproszczony sposób identyfikować<br />
poszczególne gatunki stali.<br />
Symbole główne stali często są uzupełniane symbolami dodatkowymi<br />
charakteryzującymi dodatkowe cechy stali lub wyrobów hutniczych. Są to<br />
symbole oznaczające np. przydatność do pracy w wysokich lub niskich<br />
temperaturach, jakość powierzchni wyrobu, warunki obróbki cieplnej,<br />
stopień odtlenienia stali.<br />
13
Sposoby podawania znaków<br />
Grupa 1.<br />
Znaki stali zawierające symbole wskazujące na zastosowanie oraz<br />
właściwości mechaniczne lub fizyczne.<br />
Grupa 2.<br />
Znaki stali zawierające symbole wskazujące na skład chemiczny stali.<br />
* * *<br />
Poszczególne gatunki stali mogą być oznaczane symbolami albo z grupy<br />
1 albo z grupy 2 (nie można oznaczać stali na dwa sposoby).<br />
14
Grupa 1. Znaki stali oznaczonych wg zastosowania oraz<br />
mechanicznych lub fizycznych właściwości<br />
Zasady oznaczania stali — główne symbole<br />
Symbol Grupa stali Dalsze symbole cyfrowe lub literowe Przykład<br />
główny<br />
G staliwo (postać lana)<br />
S stale konstrukcyjne za symbolem głównym umieszcza się S235<br />
P stale pracujące pod<br />
ciśnieniem<br />
liczbę będącą minimalna granicą<br />
plastyczności (Re) w MPa<br />
L stale na rury przewodowe<br />
E stale maszynowe E355<br />
B stale do zbrojenia betonu<br />
Y stale do betonu sprężonego za symbolem głównym umieszcza się<br />
R stale na szyny lub w<br />
postaci szyn<br />
liczbę będącą min. wytrzymałością na<br />
rozciąganie (Rm) w MPa<br />
H wyroby płaskie walcowane<br />
na zimno ze stali PW<br />
przeznaczone do<br />
kształtowania na zimno<br />
za symbolem głównym umieszcza się<br />
liczbę będącą minimalna granicą<br />
plastyczności (Re) w MPa<br />
D<br />
wyroby płaskie ze stali<br />
miękkich przeznaczone do<br />
kształtowania na zimno<br />
za symbolem głównym umieszcza się<br />
jedną z następujących liter:<br />
C - dla wyrobów płaskich<br />
walcowanych na zimno,<br />
D - dla wyrobów płaskich<br />
walcowanych na gorąco<br />
przeznaczonych do kształtowania na<br />
zimno,<br />
X - dla wyrobów bez charakterystyki<br />
walcowania.<br />
T wyroby walcowni blachy patrz: PN-EN 10027-1:2005<br />
ocynkowanej<br />
M stale elektrotechniczne patrz: PN-EN 10027-1:2005<br />
15
System oznaczania stali wg zastosowania i właściwości<br />
mechanicznych dla stali konstrukcyjnych<br />
16
Przykłady symboli oznaczających specjalne wymagania<br />
dla wyrobów stalowych<br />
17
Przykłady symboli oznaczających stan obróbki cieplnej<br />
wyrobów<br />
18
Grupa 2. Znaki stali zawierające symbole wskazujące na<br />
skład chemiczny stali<br />
1. <strong>Stale</strong> <strong>niestopowe</strong> o średniej zawartości manganu
2. <strong>Stale</strong> <strong>niestopowe</strong> o średniej zawartości manganu > 1% oraz<br />
<strong>niestopowe</strong> stale automatowe i stale stopowe o zawartości każdego<br />
pierwiastka stopowego
3. <strong>Stale</strong> stopowe (bez stali szybkotnących) zawierające przynajmniej<br />
jeden pierwiastek stopowy w ilości >5%:<br />
X — tal wysokostopowa<br />
Znak: X##<br />
## — liczba będąca 100-krotną średnią procentową zawartością węgla<br />
— symbole pierwiastków chemicznych oznaczające składniki<br />
stopowe stali w kolejności malejącej zawartości<br />
— liczby oznaczające zawartość poszczególnych pierwiastków<br />
stopowych w stali, podawane w % (bez mnożenia przez współczynniki).<br />
Przykład: symbol X5CrNi18-10 — stal wysokostopowa (odporna na korozję) o<br />
zawartości węgla ok. 0,05%, chromu ok. 18% i niklu ok. 10%.<br />
21
4. <strong>Stale</strong> szybkotnące<br />
HS — stal szybkotnąca<br />
Znak: HS - - -<br />
— liczby oznaczające procentowe zawartości pierwiastków<br />
stopowych w następującym porządku:<br />
W - Mo - V - Co<br />
Przykład: symbol HS2-9-1-8 oznacza stal szybkotnącą o zawartości<br />
pierwiastków stopowych: wolframu ok. 2,0%, molibdenu ok. 9,0%,<br />
wanadu ok. 1,0%, kobaltu ok. 8,0%.<br />
22
3. STALE NIESTOPOWE KONSTRUKCYJNE<br />
<strong>Stale</strong> <strong>niestopowe</strong> konstrukcyjne — stale stosowane w<br />
budownictwie lub budowie urządzeń i maszyn pracujących w<br />
środowiskach nieagresywnych i w temperaturach od ok. minus<br />
20ºC do ok. plus 300ºC. Przydatność stali konstrukcyjnych do<br />
określonych zastosowań ocenia się głównie właściwościami<br />
mechanicznymi; w przypadku obciążeń statycznych — granicą<br />
plastyczności, a jeżeli odkształcenie plastyczne jest<br />
niedopuszczalne — granica sprężystości.<br />
<strong>Stale</strong> <strong>niestopowe</strong> konstrukcyjne poza węglem zawierają ograniczone<br />
ilości domieszek krzemu, manganu oraz zanieczyszczenia siarki i<br />
fosforu.<br />
23
Mangan rozpuszcza się w ferrycie, zwiększając właściwości<br />
wytrzymałościowe stali. Stabilizuje austenit, przez co zwiększa<br />
hartowność stali. Sprzyja jednak niekorzystnemu rozrostowi ziaren stali.<br />
Dodawany w celu odtlenienia stali. Mangan ma większe powinowactwo<br />
do siarki niż żelazo, co sprzyja obecności w stali siarczku MnS o wyższej<br />
temperaturze topnienia niż FeS. Zmniejsza się w ten sposób<br />
prawdopodobieństwo nadtopień stali podczas obróbki plastycznej na<br />
gorąco i obróbki cieplnej.<br />
Krzem rozpuszcza się w ferrycie, zwiększając właściwości<br />
wytrzymałościowe stali. Dodawany w celu odtlenienia stali. Ze względu na<br />
stopień odtlenienia i zawartości Si wyróżnia się:<br />
• stale nieuspokojone — zawartość Si do 0,07 %,<br />
• stale półuspokojone — zawartość Si około 0,15 %,<br />
• stale uspokojone — zawartość Si powyżej 0,30% (do 0,60).<br />
<strong>Stale</strong> uspokojone charakteryzują się jednorodną strukturą oraz mniejszym<br />
stopniem segregacji składu chemicznego i zanieczyszczeń w porównaniu<br />
do stali nieuspokojonych i półuspokojonych.<br />
24
Siarka nie rozpuszcza się w ferrycie. Tworzy wtrącenia siarczkowe.<br />
Jeśli występuje w postaci wtrąceń FeS o niskiej temperaturze<br />
topnienia — sprzyja kruchości na gorąco. Kruchość na gorąco —<br />
tworzenie się kruchych pęknięć na granicy siarczek — osnowa<br />
metaliczna w czasie obróbki cieplnej lub obróbki plastycznej w<br />
temperaturach powyżej 990ºC w wyniku nadtapiania wtrąceń na<br />
granicy międzyfazowej i ze względu na niższą plastyczność<br />
siarczków niż osnowy. Zjawisku temu zapobiega dodatek manganu.<br />
Fosfor rozpuszcza się w ferrycie i powoduje wzrost temperatury<br />
przejścia stali w stan kruchy (spadek udarności w niskich<br />
temperaturach).<br />
25
W stali występują wtrącenia niemetaliczne, stanowiące nieciągłości w<br />
osnowie, wpływające niekorzystnie na właściwości mechaniczne stali.<br />
Szczególnie niekorzystne są duże, wydłużone wtrącenia,<br />
nierównomiernie rozmieszczone.<br />
Rodzaje wtrąceń niemetalicznych:<br />
• endogeniczne — siarczki, tlenki, krzemiany, które powstają w ciekłej stali<br />
podczas procesu stalowniczego,<br />
• egzogeniczne — cząstki materiałów ogniotrwałych stanowiących wyłożenie<br />
pieca, rynien spustowych, kadzi.<br />
26
<strong>Stale</strong> <strong>niestopowe</strong> do ulepszania cieplnego (PN-EN 10083)<br />
przeznaczone do wytwarzania części maszyn ulepszanych cieplnie,<br />
hartowanych płomieniowo lub indukcyjnie; mogą być też stosowane w<br />
stanie normalizowanym<br />
<strong>Stale</strong> do ulepszania cieplnego — stale maszynowe, które dzięki swojemu<br />
składowi chemicznemu nadają się do hartowania i w w stanie ulepszonym<br />
cieplnie wykazują dobra ciągliwość przy danej wytrzymałości na rozciąganie.<br />
<strong>Stale</strong> do hartowania płomieniowego lub indukcyjnego — w stanie<br />
ulepszonym cieplnie mają zdolność do utwardzania powierzchniowego za<br />
pomocą miejscowego nagrzania bez znacznego pogorszenia właściwości<br />
wytrzymałościowych i ciągliwości rdzenia.<br />
Stosowanie ulepszania cieplnego stali konstrukcyjnych jest uzasadnione<br />
faktem, że struktura martenzytu odpuszczonego wysoko (sorbitu)<br />
zapewnia optymalne właściwości mechaniczne, tj. największy<br />
stosunek R e /R m .<br />
27
<strong>Stale</strong> <strong>niestopowe</strong> do ulepszania cieplnego<br />
• <strong>Stale</strong> jakościowe: C35, C40, C45, C55 i C60<br />
• <strong>Stale</strong> specjalne: C22E, C22R, C35E, C35R, C40E, C40R, C45E, C45R,<br />
C50E, C50R, C55E, C55R, C60E, C60R<br />
Różnice między stalami jakościowymi i specjalnymi określają<br />
następujące wymagania, dotyczące stali specjalnych:<br />
• minimalna wartość pracy łamania w stanie ulepszonym cieplnie (tylko gdy<br />
średnia zawartość węgla < 0,50 % masy)<br />
• graniczne wartości w próbie Jominy’ego (tylko gdy średnia zawartość węgla ><br />
0,30% masy)<br />
• ograniczona zawartość wtrąceń tlenkowych<br />
• niższe maksymalne zawartości fosforu i siarki<br />
28
Przykłady oznaczeń i uproszczone dane o składzie chemicznym<br />
niektórych gatunków stali niestopowych do ulepszania cieplnego<br />
Znak<br />
stali<br />
C<br />
Skład chemiczny, % masy<br />
Si<br />
max<br />
Mn P max S<br />
C35 0,32–0,39 0,40 0,50–0,80 0,045 0,045 max<br />
C60 0,57–0,65 0,40 0,60–0,90 0,045 0,045 max<br />
C22E 0,17–0,24 0,40 0,40–0,70 0,030 0,035 max<br />
C22R 0,17–0,24 0,40 0,40–0,70 0,030 0,020-0,040<br />
C60E 0,57–0,65 0,40 0,60–0,90 0,030 0,035 max<br />
C60R 0,57–0,65 0,40 0,60–0,90 0,030 0,020–0,040<br />
C35, C60 — stale jakościowe<br />
C22E, C22R, C60E, C60R — stale specjalne<br />
29
<strong>Stale</strong> <strong>niestopowe</strong> do ulepszania cieplnego mogą być zamawiane z użyciem<br />
symboli wymaganej normalnej (+H) lub ograniczonej (+HL, +HH)<br />
hartowności. Przykład wartości hartowności (twardości)<br />
Znak<br />
stali<br />
Symbol<br />
Odległość od hartowanego czoła, mm<br />
1 4 5<br />
C60E +HH5 - - 44-62 HRC<br />
+HH15 62-67 HRC - 44-62 HRC<br />
C60R +HL5 - - 35-53 HRC<br />
+HL15 60-65 HRC - 35-53 HRC<br />
30
Przykłady orientacyjnych właściwości mechanicznych stali w stanie<br />
ulepszonym cieplnie, temperatura otoczenia<br />
Znak<br />
stali<br />
R e min.<br />
N/mm 2<br />
R m<br />
N/mm 2<br />
Właściwości<br />
A min.<br />
%<br />
Z min.<br />
%<br />
KV min.<br />
J<br />
C35 380 600-750 19 45 -<br />
C60 580 800-950 13 30 -<br />
C22E 340 470-620 22 50 50<br />
C22R 340 470-620 22 50 50<br />
C60E 580 800-950 13 30 -<br />
C60R 580 800-950 13 30 -<br />
C35, C60 — stale jakościowe<br />
C22E, C22R, C60E, C60R — stale specjalne<br />
31
Przykłady orientacyjnych właściwości mechanicznych stali w stanie<br />
normalizowanym, temperatura otoczenia<br />
Znak<br />
stali<br />
R e min.<br />
Właściwości<br />
R m min.<br />
A min.<br />
N/mm 2<br />
N/mm 2<br />
%<br />
C35 270 520 19<br />
C60 340 670 11<br />
C22E 210 410 25<br />
C22R 210 410 25<br />
C60E 340 670 11<br />
C60R 340 670 11<br />
C35, C60 — stale jakościowe<br />
C22E, C22R, C60E, C60R — stale specjalne<br />
32
<strong>Stale</strong> automatowe (PN-EN 10087)<br />
Za stale automatowe uważa się zazwyczaj stale o minimalnej zawartości<br />
siarki 0,1%. Są to stale <strong>niestopowe</strong> jakościowe.<br />
Rodzaje stali:<br />
• nie przeznaczone do obróbki cieplnej<br />
• do nawęglania<br />
• do hartowania bezpośredniego.<br />
<strong>Stale</strong> automatowe przeznaczone są na mało obciążone drobne elementy<br />
(śruby, nakrętki, sworznie), wytwarzane przy zastosowaniu obróbki<br />
skrawaniem na szybkobieżnych obrabiarkach i automatach. Wysoka<br />
zawartość fosforu, siarki i ołowiu powoduje, że powstający w czasie<br />
skrawania wiór jest kruchy i łatwo usuwalny (dobra skrawalność).<br />
33
Przykłady oznaczeń i skład chemiczny niektórych gatunków stali<br />
automatowych<br />
Znak stali<br />
Skład chemiczny, % masy<br />
C Si max Mn P max S Pb<br />
11SMn30 0,14 0,05 0,90-1,30 0,11 0,27-0,33 -<br />
11SMnPb30 0,14 0,05 0,90-1,30 0,11 0,27-0,33 0,20-0,35<br />
10S20 0,07-0,13 0,40 0,40-0,70 0,11 0,15-0,25 -<br />
10SPb20 0,07-0,13 0,40 0,40-0,70 0,11 0,15-0,25 0,20-0,35<br />
35S20 0,32-0,39 0,40 0,60-0,90 0,11 0,15-0,25 -<br />
46SPb20 0,42-0,50 0,40 0,60-0,90 0,11 0,15-0,25 0,15-0,35<br />
11SMn30, 11SMnPb30 — nie przeznaczone do obróbki cieplnej<br />
10S20, 10SPb20 — do nawęglania<br />
35S20, 46SPb20 — do hartowania bezpośredniego<br />
34
Przykłady właściwości mechanicznych w stanie nieobrobionym stali<br />
automatowych nie przeznaczonych do obróbki cieplnej<br />
Znak stali Średnica d, mm HB R m , N/mm 2<br />
11SMn30<br />
11SMnPb30<br />
16
Przykłady właściwości mechanicznych<br />
stali automatowych do hartowania bezpośredniego<br />
Znak stali<br />
Średnica d<br />
mm<br />
Stan nieobrobiony<br />
HB<br />
R m<br />
N/mm 2<br />
Stan ulepszony cieplnie<br />
R e<br />
N/mm 2<br />
R m<br />
N/mm 2<br />
A<br />
%<br />
35S20<br />
35SPb20<br />
16
4. STALIWA NIESTOPOWE<br />
Staliwo <strong>niestopowe</strong> — cieplnie obrabialny stop żelaza z węglem i innymi<br />
pierwiastkami pochodzącymi z przerobu hutniczego, przeznaczony do<br />
wykonywania elementów maszyn i urządzeń na drodze odlewania, o<br />
masie od kilku kg do kilkuset ton. Teoretycznie może zawierać do 2%<br />
węgla, w praktyce zawiera około 0,1–0,6% C.<br />
Staliwo <strong>niestopowe</strong> dzieli się na gatunki różniące się wytrzymałością na<br />
rozciąganie (400–650 N/mm 2 ).<br />
Szybko chłodzone staliwo posiada strukturę Widmanstättena, co skutkuje<br />
niższą udarnością tego materiału w porównaniu do stali o tej samej<br />
zawartości węgla. Taką wadę można usunąć, stosując odpowiednią<br />
obróbkę cieplną.<br />
Zalety w stosunku do innych materiałów odlewniczych: dobre właściwości<br />
mechaniczne, dobra spawalność i skrawalność.<br />
Wady w stosunku do innych materiałów odlewniczych: większy skurcz,<br />
wyższa temperatura topnienia.<br />
37
a) 50 μm<br />
b)<br />
Struktura Widmanstättena w staliwie (a), ziarnista struktura stali o podobnej<br />
zawartości węgla (b).<br />
Białe ziarna — ferryt, ciemne ziarna — perlit.<br />
Zgład trawiony 4% HNO 3 , mikroskop świetlny<br />
38