Për historinë dhe dimensionet e kurbanit shkurtazi - El-Hikmeh
Për historinë dhe dimensionet e kurbanit shkurtazi - El-Hikmeh
Për historinë dhe dimensionet e kurbanit shkurtazi - El-Hikmeh
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Nexhat Ibrahimi<br />
<strong>Për</strong> <strong>historinë</strong> <strong>dhe</strong> <strong>dimensionet</strong> e <strong>kurbanit</strong> <strong>shkurtazi</strong><br />
Historia e <strong>kurbanit</strong><br />
Nevoja e njeriut për Krijuesin në botën fenomenale (alem’ush-shehadeh), është sikurse nevoja e<br />
foshnjës për nënën. Nevoja e njeriut për Krijuesin është e<strong>dhe</strong> falënderim për tërë atë që Ai e ka krijuar.<br />
Nevoja e njeriut për Krijuesin është e<strong>dhe</strong> shenjë mirënjohjeje për vetekzistencën <strong>dhe</strong> ekzistencën<br />
përreth tij. Njeriu gjithnjë ka ndjerë nevojë që Allahut absolut t’i drejtohet për ndihmë <strong>dhe</strong> mbrojtje, në<br />
ballafaqim me fenomenet që e rrethojnë, ka ndjerë nevojën për kurajë, për përkrahje, guxim,<br />
ngushëllim <strong>dhe</strong> karakteristika të tjera, tipike për njeriun. Këtë nevojë të tij, sipas udhëzimeve hyjnore,<br />
njeriu e ka manifestuar në forma <strong>dhe</strong> mënyra të ndryshme. 1 Ndër këto forma <strong>dhe</strong> ndër këto mënyra të<br />
komunikimit ndërmjet Krijuesit <strong>dhe</strong> krijesës është e<strong>dhe</strong> flijimi, sakrifica, në gjuhën fetare islame ndër<br />
ne e njohur si kurbani.<br />
Të dhënat historike <strong>dhe</strong> hulumtimet shkencore nga rrafshi i feve komparative tregojnë se e<strong>dhe</strong><br />
kulturat <strong>dhe</strong> qytetërimet e vjetra, si adhuruesit e Diellit, Hënës, të yjeve <strong>dhe</strong> objekteve e fenomeneve të<br />
ngjashme e njohin institucionin e flijimit, të <strong>kurbanit</strong>. Ata janë përpjekur që nëpërmjet sakrifikimit të<br />
vetvetes apo të formave të ndryshme ta fitojnë simpatinë e Krijuesit <strong>dhe</strong> t’i meritojnë dhuntitë e Tij. 2<br />
Këto të dhëna nga e kaluara tregojnë se flijimi është traditë e rrënjosur thellë e<strong>dhe</strong> tek popujt e vjetër si<br />
asirianët, persianët, fenikasit, egjiptianët, grekët, arabët parakur’anor, iliro-shqiptarët, sllavët, popujt e<br />
ndryshëm në kontinentet tjera etj. 3<br />
Meqenëse qëllimi ynë në këtë shkrim nuk është përkufizimi i institucionit të flijimit <strong>dhe</strong><br />
përcjellja e tij në faza të ndryshme historike, ne do të kënaqemi të përmendim një përkufizim paksa të<br />
vrazhdë shekullarist në të cilin pohohet se “flijimi është pjesë përbërëse e ritualit me qëllim që vullneti<br />
i zotave <strong>dhe</strong> qenieve (forcave) mbinatyrore t’u dalë në ndihmë dëshirave <strong>dhe</strong> nevojave të njerëzve.<br />
Është shprehje tipike e besëtytnisë që ka pasur <strong>dhe</strong> ka forma të tmerrshme johumane: flijimi i njerëzve<br />
në religjionet e vjetra <strong>dhe</strong> primitive.” 4 Këtë formë të flijimit, sakrificës latinët e vjetër e kanë shprehur<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
“Lexoju atyre ngjarjen e vërtetë të dy djemve të Ademit, kur të dy flijuan kurbanë, nga të cilët njërit iu pranua, ndërsa<br />
tjetrit nuk iu pranua. …”. <strong>El</strong>-Maidetu, 27; Es-Saffat, 101-111.<br />
“… Ne nuk i adhurojmë ata për tjetër, vetëm që të na afrojnë sa më afër Allahut …”. Ez-Zumer , 3. Ajeti përshkruan<br />
gjendjen e popujve idhujtarë. Shih: Muhammed Asad, Poruka Kur’ana, Sarajevë, 1425 h./ 2004, fq. 703, fusnota 1.<br />
Religije svijeta, Zagreb, 1987, fq. 34 e tutje. Shih e<strong>dhe</strong>: S. Masovic, në: Grup autorësh, Smisao i znacaj kurbana,<br />
Sarajevë, 1978, fq. 39; Shih e<strong>dhe</strong>: Branko Bosnjak, Grcka filozofija, Zagreb, 1982, fq. 13; Emile Durkheim, <strong>El</strong>ementarni<br />
iblici religioznog zivota, Beograd, 1982; Dusan Pajin, Filozofija Upanisada, Beograd, 1980, fq. 57; Religiozni obredi,<br />
obicaji i simboli (ed. Jusef Keler), Beograd, 1980.<br />
Shih e<strong>dhe</strong> suren <strong>El</strong>-En’am, 136. Shih: Muhammed Asad, op. cit., fq. 187.<br />
Zëri enciklopedik “Zhrtva” në: Mala Enciklopedija Prosveta – Opsta Enciklopedija, botimi IV, A-J, libri 1, Beograd,<br />
1986, fq. 789.<br />
1
me thënien e njohur “do ut des” që dmth. “jap që të më jep mua”. 5 Këto raporte “jap që të më jep mua”<br />
janë të panjohura për mësimin islam, sepse raportet Krijues-krijesë do të vendoseshin të vijë<br />
komerciale, korruptive, interesi etj.<br />
Duke e pasur parasysh qenien jo të përkryer të njeriut, Allahu i madhëruar gjatë historisë ka<br />
dërguar pejgamberë - të zgjedhur të Tij, që t’i ndihmojnë njeriut në çdo mënyrë, pra e<strong>dhe</strong> në pikëpamje<br />
të flijimit, duke e humanizuar sakrificën, duke e fisnikëruar <strong>dhe</strong> lartësuar ate nga motivet primitive,<br />
supersticioze, egosite, ekskluzive e idhujtare në motivet fetare, altruiste, humane e sociale. 6<br />
Dimensionet e <strong>kurbanit</strong><br />
Institucioni i <strong>kurbanit</strong> ka një rëndësi të shumëfishtë në mësimin islam. <strong>Për</strong> këtë arsye, kërkon<br />
<strong>dhe</strong> meriton trajtim shumëpikëpamjesh. Nëse kurbanin e redukojmë në aspektin juridik <strong>dhe</strong> të teknikës<br />
së prerjes së <strong>kurbanit</strong>, ne me këtë veprim e kemi varfëruar këtë institucion <strong>dhe</strong> u japim të drejtë atyre që<br />
kurbanin e trajtojnë njëanshëm.<br />
A. Dimensioni religjioz i <strong>kurbanit</strong><br />
Kurbani si komponent qenësor i mësimit islam është në funksion të tewhidit – konfirmimit të<br />
Një, të Vetmit Allah: La ilahe il-lall-llah, Muhammedun resulull-llah. Kontakti që vendoset me Allahun<br />
e madhërishëm është i drejtpërdrejtë <strong>dhe</strong> pa kurrfarë elementesh politeizmi, idhujtarie (shirku). Këtu<br />
e<strong>dhe</strong> është dallimi themelor <strong>dhe</strong> esencial ndërmjet flijimit islam <strong>dhe</strong> flijimit në besimet tjera. Deri sa në<br />
besimet e tjera flijimi është akt për të fituar simpatinë <strong>dhe</strong> ndihmën e Hyjit <strong>dhe</strong> përmbajtjen e Hyjit nga<br />
zemërimi <strong>dhe</strong> dënimi ndaj individit <strong>dhe</strong> popujve, në islam flijimi është akt i gatishmërisë sonë, një akt i<br />
sinqeritetit tonë për të flijuar gjënë më të shtrenjtë, më të dashur që posedojmë në emër të Krijuesit<br />
madhështor por jo për t’i bërë qejf krijuesit, jo për t’iu serviluar Atij, por për sendërtimin e porosive<br />
nga fjalët e Krijuesit në jetë për vetë mirëqenien tonë individuale <strong>dhe</strong> shoqërore. Allahu është i<br />
mëvetshëm, i plotëmjaftueshëm, jashtëekzistencial, jashtëkohor, jashtëhapësinor <strong>dhe</strong> nuk është i<br />
ndikuar nga ligjet <strong>dhe</strong> skemat e botës ekzistenciale:<br />
“…. Allahu vërtet nuk ka nevojë për askë në tërë botën.” <strong>El</strong>-Ankebut, 6).<br />
Thelbin, esencën e qëllimit të <strong>kurbanit</strong> e shpjegon vetë Allahu i lartësuar në ajetin vijues:<br />
“Tek Allahu nuk arrin as mishi (i <strong>kurbanit</strong>) as gjaku i tyre, por tek Ai arrin takvallëku juaj.” <strong>El</strong>-<br />
Haxhxh, 37.<br />
Kjo do të thotë se kafsha e flijuar është vetëm ndërrim simbolik me atë që njeriu duhet flijuar. 7<br />
Ilustrim konkret për këtë është shembulli i Ibrahimit a.s., i cili si baba flijon të birin Islamilin <strong>dhe</strong><br />
shembulli i Ismailit i cili pranon të flijojë gjënë më të shtrenjtë –vetveten. 8<br />
5 Enciklopedija zivih religija, Beograd, 1990, fq. 820.<br />
6 Krhs. S. Masovic, op. cit., fq. 40.<br />
7 R. Bilalic, Istorijat kurbana, në: Islamska Misao, nr. 55, Sarajevë, 1983, fq. 15.<br />
8 S. Kutub, Fi dhilalil-Kur’an, pjesa II, botimi 8, Bejrut, 19079, fq. 874 e tutje <strong>dhe</strong> pjesa V, fq. 2994.<br />
2
Rasti i Ibrahimit a.s. <strong>dhe</strong> Ismailit a.s. është i papërsëritshëm në <strong>historinë</strong> njerëzore <strong>dhe</strong> si i<br />
këtillë duhet të ndikojë inspirativisht te ne besimtasrët në këtë shekull kundërthëniesh <strong>dhe</strong><br />
antagonizmash, humbje vlerash <strong>dhe</strong> egoizmi, në kohën kur njeriu po humb çdo gjë që e bënë atë njeri.<br />
B. Dimensioni moral i <strong>kurbanit</strong><br />
Kur’ani përmban mbi 200 ajete të karakterit juridik që drejtpërdrejt trajtojnë aspekte të<br />
ndryshme juridike. Ky fakt fletë qartë se pjesa tjetër me mbi 6000 ajete, kryesisht janë të karakterit<br />
moralo-etik. Synimi parësor i tyre është formimi i njeriut <strong>dhe</strong> i vetëdijes <strong>dhe</strong> karakterit të tij.<br />
Institucioni i <strong>kurbanit</strong>, pa dyshim, është shembulli më tipik i formimit të njeriut: vetë akti i <strong>kurbanit</strong><br />
tregon gatishmërinë kulmore të besimtarit për dashuri ndaj Allahut <strong>dhe</strong> për zbatimin praktik të urdhrave<br />
të Tij.<br />
Akti i premjes së <strong>kurbanit</strong>, në shikim të parë i vrazhdë, primitiv e mizor, zhvillon te besimtari<br />
vetëdije por e<strong>dhe</strong> kritere, në bazë të të cilave ai do t’i valorizojë kategoritë etike <strong>dhe</strong> do t’i afirmojë<br />
vlerat pozitive:<br />
Jeta<br />
↔ Shkatërrimi i jetës<br />
Amshueshmëria ↔ Gjerat kaluese<br />
Uniteti<br />
↔ Jouniteti<br />
Fuqia<br />
↔ Pafuqia apo dobësia<br />
E vërteta apo urtësia ↔ Gënjeshtra apo jourtësia<br />
Dashuria ↔ Urrejtja<br />
Mirësia ↔ Çoroditja, përdhosja etj. 9<br />
Uniteti, solidariteti, altruizmi <strong>dhe</strong> vetëdija se flijimi i një pjese të njerëzisë në dobi të pjesës<br />
tjetër është çelësi i shpëtimit të një bashkësie nga shkatërrimi i saj 10 <strong>dhe</strong> shkalla më e lartë që synon<br />
Kur’ani.<br />
C. Dimensioni social i <strong>kurbanit</strong><br />
Gjithë ç’ka në qiej <strong>dhe</strong> në tokë i përket Allahut të lartësuar. Njeriu është shfrytëzues i tyre. Që<br />
të bëhet një ndarje sa më e drejtë e të mirave ndërmjet njerëzve <strong>dhe</strong> botave tjera, Allahu vendosi<br />
rregulla. Aplikimi i këtyre rregullave është në funksion të çrrënjosjes së varfërisë, të vigjilimit të klasës<br />
eksploatuese <strong>dhe</strong> të eksploatuar etj. Një nga ato rregulla në aspektin social është e<strong>dhe</strong> kurbani, qëllimi<br />
parësor i të cilit është barazia sociale ndërmjet njerëzisë. Gëzimi që përjeton i pasuri duhet t’i buzëqesh<br />
9 Gjerësisht: N. Ibrahimi, Bazat e etikes islame – Ahlaku, Shkup, 2005, fq. 142 e tutje.<br />
10 Vehbija Hodzic, Temelji islama, Sarajevë, 1971, fq. 79.<br />
3
e<strong>dhe</strong> të varfërit, por e<strong>dhe</strong> kategorisë që për shkak të dinjitetit, modestisë apo ngurrimit nuk e shprehin<br />
<strong>dhe</strong> nuk e dëshmojnë varfërinë e tyre. 11<br />
<strong>Për</strong>veç aspekteve të theksuara, funksioni social i <strong>kurbanit</strong> në kohët e kaluara më tepër kurse në<br />
kohët aktuale diç më pak, fiton në rëndësi e<strong>dhe</strong> për arsye se akti i <strong>kurbanit</strong> kryhet pas namazit të<br />
bajramit, prej nga rrjedh ideja për unitet. <strong>Për</strong> ta kryer aktin e premjes së <strong>kurbanit</strong> në mënyrë të<br />
organizuar duhet të bashkohemi. Në këtë mënyrë, të varfërve do t’u ndihmohej jo vetëm ditën e parë,<br />
por gjatë disa ditëve të bajramit me ushqim të freskët. 12<br />
Mirëpo, në kohët aktuale, me ndryshimet globale, për shkak të lëvizjeve të mëdha <strong>dhe</strong> dinamike<br />
të njerëzisë, për shkak se mënyratt e deritanishme të shpërndarjes së <strong>kurbanit</strong> nuk po gjejnë manifestim<br />
të plotë, kurbani po fiton një dimension të ri: grumbullimi <strong>dhe</strong> prerja e organizuar të <strong>kurbanit</strong> nën<br />
ambrellën e Bashkësisë Islame, konzervimi afatgjatë afatgjatë i mishit <strong>dhe</strong> shpërndarja e këtij mishi të<br />
konservuar në destinacione të ndryshme <strong>dhe</strong> të kontrolluar, e<strong>dhe</strong> jashta nevojave të institucioneve<br />
arsimore të Bashkësisë Islame, institucioni i <strong>kurbanit</strong> po gjen shprehjen më të mirë <strong>dhe</strong> shumë më të<br />
drejtë në aspekt të sheriatit. Qytetarët mund të ndihmohen jo vetëm gjatë 3-4 ditëve të bajramit, por<br />
gjatë tërë vitit <strong>dhe</strong> jo vetëm pse dikush është komshi, por atyre shtresave që vërtet kanë nevojë. Po<br />
ashtu, mund të ndihmohet e<strong>dhe</strong> në raste emergjente, sikurse janë periudhat e pastermeteve,<br />
pasvërshimeve, pasluftërave <strong>dhe</strong> kriza të tjera.<br />
Praktika për grumbullim <strong>dhe</strong> prerje kurbani tashmë në zbatim e sipër në Bashkësinë Islame të<br />
Kosovës është në rrugë të mirë të depërtojë në të gjtiha shtresat e besimtarëve, në fshat <strong>dhe</strong> qytet.<br />
Mirëpo, Bashkësia Islame në anën tjetër duhet ta çojë organizimin në këtë aspekt e<strong>dhe</strong> më përpara,<br />
duke iu shmangur metodave organizative individuale <strong>dhe</strong> duke i afirmuar metodat institucionale.<br />
<strong>Për</strong>fundim<br />
Kurbani është akt, veprim që besimtari e bën në emër të Krijuesit, ndërsa për të shprehur<br />
gatishmërinë e tij për realizmin e parimeve hyjnore. Historia e njeh kurbanin nga fillimet e para (Ademi<br />
a.s. me bijtë e tij) e deri në ditët tona.<br />
<strong>Për</strong>kundër faktit se kurbani gjatë historisë ka pësuar ndryshime në aspektin formal <strong>dhe</strong> të<br />
teknikës, esenca është e njëjtë: ai paraqet rast unikal simbolik <strong>dhe</strong> praktik të demonstrimit të besimit të<br />
tyre <strong>dhe</strong> ka ndihmuar që besimtarët nëpërmjet simbolit ta kuptojnë fenë e tyre më drejtpërdrejt. Simboli<br />
i <strong>kurbanit</strong> gjithashtu ka ndikuar që të unifikohet dimensioni shoqëror <strong>dhe</strong> religjioz, e të gjitha këto në<br />
frymën e maksimës së tewhidit: Nuk ka hyjni tjetër përveç Allahut.<br />
11 A. J. Halepota, Islamic Social Order, Minaret, 7-8/1977, Karachi, sipas: S. Masovic, Socijalni znacaj kurbana, Islamska<br />
Misao, nr. 55. Sarajevë, 1883, fq. 19.<br />
12 N. Khan, The Relation between the Rich and the Poor, Minaret, nr. 5-6, 1978, Karachi, sipas: S. Masovic, Socijalni …,<br />
op. cit., fq.19.<br />
4
Literatura:<br />
1. Branko Bosnjak, Grcka filozofija, Zagreb, 1982.<br />
2. Dusan Pajin, Filozofija Upanisada, Beograd, 1980.<br />
3. Emile Durkheim, <strong>El</strong>ementarni iblici religioznog zivota, Beograd, 1982.<br />
4. Enciklopedija zivih religija, Beograd, 1990.<br />
5. Grup autorësh, Smisao i znacaj kurbana, Sarajevë, 1978.<br />
6. Islamska Misao, nr. 55, Sarajevë, 1983.<br />
7. Mala Enciklopedija Prosveta – Opsta Enciklopedija, botimi IV, A-J, libri 1, Beograd, 1986.<br />
8. N. Ibrahimi, Bazat e etikes islame – Ahlaku, Shkup, 2005.<br />
9. Religije svijeta, Zagreb, 1987.<br />
10. Religiozni obredi, obicaji i simboli (ed. Jusef Keler), Beograd, 1980.<br />
11. S. Kutub, Fi dhilalil-Kur’an, pjesa II <strong>dhe</strong> V, botimi 8, Bejrut, 1979.<br />
12. Vehbija Hodzic, Temelji islama, Sarajevë, 1971.<br />
5