UNIVERSITY of CALIFORNIAFILIPINOJOU RNAL â¢ VOLUMETWO

U N I V E R S I T Y o f C A L I F O R N I A 

F I L I P I N O J O U R N A L • V O L U M E T W O 

K A R A Y O M 

at 

S I N U L I D

K A R A Y O M 

at 

S I N U L I D 

iniaalay sa kinabukasan ng mga 

Filipin@s / Filipin@ - Amerikanos 

na nasa mas mataas na edukasyon 

University of California 

BERKELEY 

University of California 

LOS ANGELES 

Filipino Journal 

Volume TWO

Konsepto 

Althea Marie Robes Contreras 

Alvin David 

Jan Tristan Arroyo Gaspi 

Lupon ng mga Editors 


Alvin David 

Cher Krista Padua 


Jed Pizarro-Guevara 

Lean Bayle DeLeon 

Paula Tayag 

Snow Picardal 

UCLA Staff 

Brandon Reilly 

Edwin Cruz 

Lay-Out 

Al Robinson Jamiro Marquez Lopez 

Zarrin Madelene Pareja 

Paglalathala 

Dominic K. Laeno 

The journal is published by SSEAS 149 (Advanced Filipino Class) with 

assistance from the UCLA Center for Southeast Asian Studies and the 

UC Berkeley Center for Southeast Asian Studies. 

ito ay isang produkto ng © zepolla layout

Talaan ng Nilalaman 

Paglalarawan Manunulat Pahina 

Unang Bahagi: SEDA *** 1 

Nasaan ang Pagmamahal // Snow Picardal 2 - 3 

Where is the Love 

Salamin Laurice Braña Gango 4 

Isang Awitin Matt Bataclan 5 

Upa Althea Contreras 6 

Pangako Melissa Medina 7 

“Sunglasses” Christine Ilagan 7 

Tagalog Poem Maristelle Castro 8 

Susi Casandra Satingin 8 

Swing Aizel Agustino 9 

Ang Nobela The Choice Michelle Loria 10 

“Luv Stori” Al Robinson Jamiro Marquez Lopez 10 

Ikalawang Bahagi: MAONG *** 11 

Gaya-gaya Putumaya: 

Isang Komentaryo Tungkol Cher Krista Padua 12 - 15 

sa Telebisyon at Media ng Pilipinas 

CHANGE, change, Jan Tristan Arroyo Gaspi 16 - 21 

o “keep the change ... “ 

Tubig Debbie Cheng 22 - 23 

Sister Stella L: Tungkol sa Brandon Reilly 24 - 26 

Peminismo at Relihiyon sa 

Pilipinas

Pag-iiba Phillip M. Cortes 27 

“Posas” Nicolette Geluz 27 

Pagtatagpo Joy Regullano 28 - 29 

Kuking Kontest Jan Tristan Arroyo Gaspi 30 - 31 

Rizal at Hostos: 

Nasyonalismo sa Marilola Perez 32 - 33 

Dalawang Bansa 

Ang Kaugnayon ng 

Kapaligiran at Edwin Cruz 34 - 39 

Ekonomiya ng Albay 

“buntong-hininga” Alvin David 40 

Ang Batang Nakasuot Ng Jocel Ross Ramos Rivera 41 

Kamiseta na Kulay Rosas 

“Pugad Baboy” Dominic K. Laeno 42 

Kung Paano Maging Isang Kevin Pascua 43 - 44 

Tunay Na Filipino 

Proposityon Otso-Otso Lean Bayle DeLeon 45 

Patinig Jed Pizarro-Guevara 46 

Ang Tamang Pag-kain Paula Tayag 47 

Ang Tatay Ko Mira Yuzon 48 

Padala: Panimulang Pag-aaral 

sa Pampulitikang Gracielou Abalos 49 

Ekonomiya ng Pilipinas 

“Isang Bagsak” Zarrin Madelene Pareja 50 - 52 

Mahalaga ang Kalusugan Heidi T. Tuason 54 - 57 

ng mga Kababaihan sa Pilipinas 

Ikatlong Bahagi: BALAT *** 58

Bangungot Norver Trinidad 59 

Inay Nicki Nario 60 - 61 

Ang Mga Bata Paulo Salta 62 

Bigas Cecille Reyes 63 

Stickers Rosauro Hernandez 63 

Ako si Sarimanok Laurie Bailon 64 

Ngiti Kathrina Wardrip 64 

5th Symphony Marthina Cinco 65 

Tilapia Jeannette Deano 65 

Piano Iana Diesto 66 

Gabi Eunice Gopez 66 

Stethoscope Karen Eula Molina 67 

Ang Aking Dagat Aileen Kim 67 

Bagyo Clyde Villacisneros 68 

Ang Aking Itim Na Tsinelas JC Alhambra 68 

Kung Paano Magsimula Eugene Lloyd Lapid Pascual 69 

ng PCN 

Ika-apat na Bahagi: KOTON *** 70 

Kape Albert Ayson 71 

Journal Poem Jacob Delmundo 71 

Ang Alamat ng Mga Bituin Kristine Guanzon 72 

Bistek na Perpekto Catherine Start 73

Snowboarding John Haag 74 

Paraan Upang Matutong Christian Abitan 74 

Mag-Skateboard 

“Pugon” Chelsea Anne Largoza 75 

Beach Towel John Paul Quiocho 75 

Alamat ng Lindol at Jan Tristan Arroyo Gaspi 76 

Chu-Na-Mee 

Pagkain sa Kalye Natalie Estrella 77 

Paglangoy Nino-Pierre Galang 78 

Tagumpay Raquel Espinosa 78 

Bahay Sabrina Hamm 79 

Pawikan Byron Mazire 79 

Anim na Minuto John Bacolores 80 

Tubig Michelle Tio 80 

Puno ng Mansanas Anjelica Mendoza 81 

Pamilya ng Mangga Stephen Cruz 81 

Boba Grace T. Boone 82 

Tango Brian Villa 82 

“Ang Pawikan” Byron Mazire 83 

Sibuyas Jacob Delmundo 84 

Hilaw na Mangga Chona Ocampo 84 

Alien Jamielyn Fong 85

Aileen Kim 

Aizel Agustino 

Al Robinson Jamiro Marquez Lopez 

Albert Ayson 

Alvin David 

Althea Contreras 

Anjelica Mendoza 

Brandon Reilly 

Brian Villa 

Byron Mazire 

Casandra Satingin 

Catherine Start 

Cecille Reyes 

Chelsea Anne Largoza 

Cher Krista Padua 

Christian Abitan 

Christine Ilagan 

Chona Ocampo 

Clyde Villacisneros 

Debbie Cheng 

Dominic K. Laeno 

Edwin Cruz 

Eugene Lloyed Lapid Pascual 

Eunice Gopez 

Grace T. Boone 

Gracielou Abalos 

Heidi T. Tuason 

Iana Diesto 

Jacob Delmundo 

Jamielyn Fong 


JC Alhambra 

Jeannette Deano 

Jed Pizarro-Guevara 

Pasasalamat 

NANGUNGUNA SA LAHAT 

Guro Joi Barrios 

MGA MANUNULAT: 

Jocel Ross Ramos Rivera 

John Bacolores 

John Haag 

John Paul Quiocho 

Joy Regullano 

Kathrina Wardrip 

Karen Eula Molina 

Kevin Pascua 

Kristine Guanzon 

Laurie Bailon 

Laurice Braña Gango 

Lean Bayle DeLeon 

Maissa Vives 

Marilola Perez 

Maristelle Castro 

Marthina Cinco 

Matt Bataclan 

Melissa Medina 

Michelle Loria 

Michelle Tio 

Mira Yuzon 

Natalie Estrella 

Nino-Pierre Galang 

Nicki Nario 

Norver Trinidad 

Paula Tayag 

Paulo Salta 

Phillip M. Cortes 

Raquel Espinosa 

Rosauro Hernandez 

Sabrina Hamm 

Snow Picardal 

Stephen Cruz 

Zarrin Madelene Pareja

Pinahabang pasasalamat para sa mga sumusunod: 

COMPASS 

[COMMITTEE FOR PHILIPPINE STUDIES] 

DEPARTMENT OF SOUTH AND SOUTH- 

EAST ASIAN STUDIES AND SEAS FACULTY: 

PROFESSORS JEFF HADLER, 

PENNY EDWARDS and SYLVIA TIWON 

for their continued support for Filipino 

language at UC BERKELEY 

DR. BARBARA GAERLAN 

DEPUTY DIRECTOR 

PROFESSOR ALEXANDER von ROSPATT 

CHAIR 

UC BERKELEY 

CENTER FOR SOUTHEAST ASIAN STUDIES 

UCLA 

CENTER FOR SOUTHEAST ASIAN STUDIES

Pagbati 

Taos-pusong pagbati sa mga mag-aaral ng Unibersidad ng California 

Berkeley at Los Angeles! 

Magandang balita para sa mga kapwa ko guro at manunulat sa Pilipinas 

na maging ang mga Filipino American na tulad ninyo ay nagsusulat sa 

wikang Filipino. Lubusan kong ikinasiya na nabasa ng ilan sa inyo na nasa 

Advanced Filipino class ang mga akda ng grupong Katha, at kayo man ay 

sumusubok na ring lumikha ng mga tula, kuwento, dula, at sanaysay na pumapatungkol 

sa inyong mga karanasan, nagsasalamin sa inyong kultura, at 

naglalahad ng mga suliraning panlipunan. 

Kung maipagpapatuloy ninyo ang ganitong gawain, makakapagambag 

kayo sa lalo pang pag-unlad ng panitikang diaspora na nasusulat sa 

wikang Filipino sa Estados Unidos. Bukod dito, uunlad din sa kabuuan ang 

wikang Filipino dahil mapapayaman ito ng karanasan ninyo bilang mga Filipino 

Amerikana/o na naninirahan sa inyong bansa. 

Ikinararangal kong nitong nakaraang mga taon ay nagkaroon ako ng 

pagkakataon na magsalita kapwa sa UC Bekeley at UCLA, at nabisita rin ang 

inyong klase. Saksi akong ang mga mag-aaral sa inyong mga unibersidad ay 

may tunay na hangaring higit na maunawaan ang wika, kultura, at lipunang 

Filipino. Dahil dito, sa tuwing may umaabot sa aking balita tungkol halimbawa 

sa inyong matagumpay na kilos-protesta para sa pagtaas ng matrikula, 

o kaya ay sa inyong malikhaing pagpapalit-anyo sa katutubong sayaw ng 

tinikling, hindi ko maiwasang makita ang pagkakaugnay ninyo sa aking mga 

estudyante dito sa Pilipinas at sa sabayang kilos-protesta rin dito hinggil sa 

mga karapatan ng mga mag-aaral. 

Nawa’y patuloy ninyong ipaglaban ang inyong karapatan para sa 

libreng pampublikong edukasyon. Mabuhay kayo sa lahat ng inyong pagpupunyagi! 

Rolando B. Tolentino, Ph.D. 

Dean, College of Mass Communication 

Unibersidad ng Pilipinas Diliman 

Founding Chair, Katha Fictionists’ Group

Paunang Salita 



Sa pagsusulat ng mga tula, sanaysay, 

at maiikling kuwento, patuloy na 

hinahabi ng mga hiyang at matatas na magaaral 

ng Unibersidad ng California- Berkeley 

ang mga kuwentong kultural, pulitikal, 

sosyal, at personal na sumasalamin sa iba’t 

ibang mukha ng mga Pilipino mula sa apat 

na sulok ng mundo. Gamit ang mga impormasyong 

nakalap at masusing pagmamasid, 

iniuugnay ng mga mag-aaral ang mga ito sa 

kanilang mga karanasan, upang makalikha 

ng mga mumunti ngunit makapangyarihang 

mga obra. 

Ang paglikha sa mga obrang ito 

ay maihahambing sa pananahi. Gamit ang 

sinulid at karayom na iniuugnay sa sariling 

pananaw, kapaligiran, paniniwala, o 

opinyon, unti-unting binuburda ng mga 

manunulat ang mga tela ng kanilang 

mga buhay. Bawat isa ay naatasan ng 

kanya-kanyang uri ng tela, kaniya-kaniyang 

situwasyon sa buhay. Ang mga akda sa 

aklat na ito ay nahahati sa apat na uri ng 

tela: seda, maong, balat, at koton. Ang Seda 

ay isang uri ng magaang tela na presko sa 

panahon ng taginit at nagbibigay ng init sa 

panahon ng taglamig - parang pagibig. Ang 

mga akdang nabibilang sa grupong ito ay 

nagpapahiwatig ng mga mensahe tungkol 

sa sarap at sakit na dulot ng pag-ibig. 

Sinusundan ito ng Maong, na kinabibilangan 

ng mga akdang tungkol sa mga isyung 

sosyal. Ang maong ay isang uri ng tela na 

ginagamit sa paggawa ng pantalon, isa sa 

mga bagay na hindi kailanman nawawala 

sa uso. Ang pagbabago-bago ng usong 

klase ng disenyo nito, ay kumakatawan sa 

mga pagbabago sa pananaw ng mga tao 

ukol sa mga isyung sosyal na pumapaligid 

sa ating mga buhay. At katulad ng telang 

maong, magpabago-bago man ang mga 

disenyo nito, ang mga isyung sosyal ay hindi 

nawawala sa uso, nananatili, at nakakasama 

natin kasabay ng paglipas ng panahon. 

Balat naman ang pangatlong pangkat na 

sumasalamin sa mga akdang tungkol sa 

mga alaala. Ang balat ay kilala sa pagiging 

matibay at pinaniniwalaang ang mga ito ay 

hindi natitinag ng apoy, parang mga alalala 

natin na ayaw nating pakawalan o kalimutan. 

Ang tibay ng balat ay maihahambing 

sa katigasan ng ulo. Kahit na nagbibigay na 

ng sakit ang mga alaalang nabanggit, hindi 

pa rin tayo natututong kumawala sa mga 

ito. Ang huling kabanata ay ang Koton. Ang 

koton ay isang klase ng tela na malambot at 

presko. Kasama sa grupong ito ay ang mga 

bagay na kahit simple ay nagbibigay ng kasiyahan 

at inspirasyon sa ating mga buhay. Bawat 

burda sa mga nasabing tela ay sumisimbulo 

sa mga piling desisyon, napagdaanang 

karanasan, at nakalap na karunungan. 

Sa pagpapatuloy ng krusada ng 

mga mag-aaral upang ipahiwatig ang 

kanilang mga saloobin gamit ang malilikot 

na isipan, inahahandog ng mga klase ng Tagalog 

1B, Tagalog 100B, at Southeast Asian 

Studies 149 ang “Karayom at Sinulid”. Mula 

sa “Stateside Sinigang” noong isang taon, 

ang “Karayom at Sinulid” ay isang patunay 

na patuloy na hinahabi ng mga mag-aaral 

ang kasaysayan ng mga Pilipino, sa tulong 

ng kanilang mga mumunting ngunit makapangyarihang 

mga obra.

Unang Bahagi 

SEDA 

1

Nasaan ang Pagmamahal 

translation by Snow Picardal, UCB ‘10 

Ano ang nangyayari sa mundo, Inay 

Mga tao’y namumuhay ng parang 

walang Nanay 

Palagay ko’y buong mundo’y naaddict 

sa drama 

Attracted lang sa mga bagay na nagdadala 

ng trauma 

Overseas, sinusubukan nating ihinto 

ang terorismo 

Pero meron paring teroristang nakatira 

dito 

Ang CIA, ang Bloods and the Crypts, 

at ang KKK 

Pero kung pamamahal mo’y para 

lamang sa sariling lahi 

Nagbibigay ka lang ng pagkakataong 

manlait 

Ang panglalait na nagdudulot ng 

pagkasuklam 

At kung ika’y nasusuklam, siguradong 

mauuwi sa pagkamuhi 

Kabaliwan ang iyong pinapakita 

At diyan eksakto nabubuo ang galit 

Dapat may pagmamahal para maituwid 

Ikontrol ang iyong isipan at magnilay-nilay* 

(magmeditate) 

Hayaan ang iyong kaluluwang 

bumuo*ng pag-ibig 

2 

Tao’y pumapatay, tao’y namamatay 

Kabataa’y nasasaktan at naririnig 

mong umiiyak 

Nagagawa mo ba ang mga pinapangaral 

mo 

O nais mong ilingon ang kabilang 

pisngi* 

(meaning: responding to an aggressor 

without violence) 

Ama, Ama, Ama tulungan mo kami 

Patnubayan Mo kami mula sa itaas 

Dahil sa mga tao’y napapatanong 

ako 

Nasaan ang pagmamahal 



Nasaan ang pagmamahal, mahal, 

mahal

original lyrics by the Black Eye’d Peas 

What’s wrong with the world mama 

People livin’ like ain’t got no mamas 

I think the whole world addicted to the 

drama 

Only attracted to things that’ll bring ya 

trauma 

Overseas, yeah, we try to stop terrorism 

But we still got terrorists here livin’ in 

the USA 

The big CIA, the Bloods and the Crypts 

and the KKK 

But if you only have love for ya own 

race 

Then ya only leave space to discriminate 

And to discriminate only generates 

hate 

And when ya hate then you’re bound 

to get irate, yeah 

Madness is what ya demonstrate 

and that’s exactly how ANGER works 

and Operates 

Man, you gotta have love just to set it 

straight 

Take control of your mind and meditate 

Let your soul gravitate to the love y’all, 

y’all 

Where is the LOVE 

Chorus: 

People killin’ people dyin’ 

Children hurtin and ya hear them cryin’ 

Can you practice what you preach 

Or would you turn the other cheek* 

FATHER FATHER FATHER help us 

Send some guidance from above 

‘Cuz people got me got me questionin’ 

Where is the love 



Where is the love, the love, the love 

3

Salamin 

by Laurice Braña Gango, UCB ‘10 

Hugis-bulaklak ang salamin 

sa aking kamay. 

Matagal nang ito’y nasa akin. 

Binantayan ako nito 

Hanggang ako’y lumaki at nagpalit-anyo. 

Nahuli niya akong tumitingin sa salamin. 

Nahuli ako ng kanyang pansin. 

Nakita niya ako 

Katulad ng isang salamin. 

Lahat-lahat, 

Buong-buo. 

Ngunit ayaw ko sa kanya, 

Kaya nabasag ang salamin. 

Lumipas ang pitong taon. 

Nakita ko ang totoo. 

Nakita ko ang kalalim-laliman 

ng aking sarili. 

Sa wakas bumalik siya sa aking buhay. 

Ngayo’y makikita lamang ang sarili, 

Kapag siya ay nasa aking tabi. 

4

Isang Araw 

isang awitan by Matt Bataclan, UCB ‘10 

Isang araw, babalik din ako 

Isang araw makikita ko ulit kayo. 

Sana magkatotoo ito 

Talagang miss na miss ko na yung 

kinalakihan ko. 

Isang araw, pagdating ko, 

Sana maintindihan nyo. 

Pasensya na, ngayon lang ako nakabalik 

dito 

Kung kaya ko lang sana, hindi naging 

ganito. 

Di ko naman ‘to pinili 

Ngunit dito ako dinala 

Di ko naman ‘to ginusto 

Pero di ako susuko 

Ok lang naman 

Pana-panahon lang yan 

Basta sa Diyos ako umaasa 

Na isang araw, lahat ng gusto ay 

muling makasama. 

Isang araw pagbalik ko dyan 

Akong bahala, ako naman ang balikbayan 

Asahan nyo sagot ko yung inuman 

Basta sagot ninyo ang kwentuhan at 

tawanan. 

Ok naman itong buhay sa states 

Nakakapagod, parang palaging nagmamadali 

Di katulad sa atin na patambay tambay 

lang sa tabi-tabi 

Pero sanay na ako kaya hindi na bale. 

5

Upa 

akda ni Althea Contreras, UCB ‘12 

Papapasukin kita 

Nang walang susi. 

Papayagang tumira 

nang walang upa. 

Munti lang ang aking tahanan. 

Higit na makulay ang bahay ng iba, 

Mas marikit ang mga bintana, 

Mala-kastilyong mga bubong, 

At mala-haciendang mga hardin. 

Subalit bakit tahanan akong iyong takbuhan 

Kung bubong nya ang sinisilungan 

Bakit ka nga ba pinatuloy 

Nang hindi nagbabayad ng upa 

Bakit walang napapala 

Kundi dusa 

Kung singilin kaya kita ng halaga, 

Malaman kaya 

Kung mas matimbang kaysa sa kanya 

6

Pangako 

by Melissa Medina, UCB ‘11 

Ang aking Singsing, 

Maganda, Mahal, Nanginginingning. 

Maliit ang singsing, 

Pero malaki ang pangako, 

Sa pagitan ng dalawang tao. 

“Sunglasses” 

by Christine Ilagan, UCB ‘11 

Sa sunglasses ng aking gunita, 

Ito’y mahal, pula, at maganda. 

Nakikita ko ang alon ng dalampasigan sa San Diego, 

nararamdaman ko ang buhangin sa paa ko, 

naalaala ko ang ating unang halik, 

at ang iyong nawalang pag-ibig. 

7

Kuwarto 

by Maristelle Castro, UCB ‘12 

Sa kuwarto ng aking gunita, 

Nalalasahan ko ang galit, 

Naririnig ko ang mga luha, 

May basag na puso sa lupa. 

Susi 

by Casandra Satingin, UCB ‘11 

Mayroon akong dalawang susi, 

Isa para sa gusali, 

At isa para sa aking apartamento. 

Palaging nawawala ang mga susi, 

Minsan, nasa pintuan 

Minsan, nasa ilalim ng kama. 

Isa lang ang susi sa aking puso 

Pero nawala mo nang ika’y lumayo. 

8

Swing 

by Aizel Agustino, UCB ‘10 

Nasa playground tayo. 

Tinutulak mo ako sa swing. 

Tahimik ang hangin. 

Tinutulak mo ako, 

Palakas nang palakas. 

Umaakyat ako, 

Pataas nang pataas. 

Mahangin na ngayon. 

Nakikita ko ang maraming puno. 

Napakataas. 

Nakakatakot. 

Gusto ko nang bumaba, 

Ngunit tulak ka nang tulak. 

Pabalik-balik, taas-baba. 

Hindi mo ako marinig, 

Wala akong sinabi. 

Iniwan ko ang damdamin ko sa iyo, 

Sa swing. 

9

Ang Nobela The Choice 

by Michelle Loria, UCB ‘12 

Sa The Choice ng aking gunita, 

May isang kuwento ng romansa. 

Naririnig ko ang yakap ng dalawang tao. 

Nalalasahan ko ang mga ngiti at tawanan. 

Nakakalimutan ko 

Ang kahirapan ng buhay. 

“Luv Stori” 

by Al Robinson Jamiro-Marquez Lopez , UCB ‘11 

Tignan mo ako, ang araw at bukas 

kislap ng mata, ang tinig ng kotse 

sabi mo ... ‘paano na tayo’ 

Pakinggan mo, ang lakas ng alon 

sigaw ng puso at ang tapang ng dila 

sabi ko ... ‘ayokong sumukob.’ 

Pakiramdam ko, ‘di mo ako naiintindihan 

tama sila, ‘wala ka’ng kuwento’ 

at nandito ako dapat sabihin sa yo ... 

tama na. 

10

Ikalawang Bahagi 

MAONG 

11

Gaya-gaya Putumaya: 

Isang Komentaryo Tungkol sa 

Telebisyon at Media 

ng Pilipinas 

by Cher Krista Padua, UCB ‘11 

“Imitation is the best form of flattery,” ika nga nila. Subalit minsan ay 

nakakalimutan natin na may pagkakaiba ang pang-gaya (imitation) sa pagnakaw 

(borderline stolen). Noong kabataan ko, ang mga popular na palabas 

sa Pilipinas ay orihinal katulad ng Pangako Sa Yo, Esperanza, Mula Sa Puso, 

at marami pang iba. Sigurado ako na noong kapanahunan ng lola ko at lola 

ng lola ko ay mas marami pang orihinal na likhain ang mga artista sa Pilipinas 

katulad ng mga direktor na si Eddie Romero at Gerardo De Leon. Sa mga 

panahong ito, habang ako’y nanonood ng telebisyong pang Pinoy tulad ng 

TFC o GMA, minsan minsan ay may makikita akong mga palabas na ginaya 

lamang sa palabas ng mga ibang bansa. May mga palabas na nanggaling ang 

inspirasyon sa mga bansa sa kanluran, katulad ng Pinoy Big Brother, Deal or 

No Deal, at Rosalinda. Galing naman sa East Asia ang Lovers in Paris, Ako si 

Kim-Samsoon, Full House, at kung ano ano pa. Ang telebisiyon sa Pilipinas ay 

dinadagsa ng mga palabas na hindi ipinapakita ang tunay na kahusayan ng 

mga Pinoy para makaisip ng sarili nilang orihinal at nakapupukaw na materyal. 

Ang pag-impluwensiya ng ibang bansa sa medya ng Pilipinas ay 

hindi makabago. Sa simula ng 1900s, naipakilala sa Pilipinas ang konsepto 

ng vaudeville. Ang isang Filipino entertainer na nanggaling sa Amerika 

ang nagpatayo ng kauna-unahang kompanya ng “vaudeville,” na mamaya 

ay binansagang bodabil. Ang mga pinaka-popular na bodabil acts 

sa kasalukuyan ay ang katulad nina Dolphy at Pilita Corrales.Ang popularidad 

nila ay nagsisilbing patunay ng saklaw ng impluwensiya ng kulturang 

Amerikano o banyaga sa “entertainment media” ng Pilipinas. 

Katulad nito, sa kasalukuyan ay labis labis ang impluwensiya ng East Asia 

sa medya ng Pilipinas. Maaaring sabihin na ang lahat ng ito ay maiuugnay sa 

pagiging popular ng F4. Naaalala ko noong mabilis na sumikat ang Taiwanese 

boyband na F4 dahil sa kanilang drama na Meteor Garden. Palibhasa’y nagustuhan 

ng maraming tao ang ganitong tipo ng telebisyon, umapila ang dalawang 

major channels sa gusto ng masa. Naalala ko pa noong nanalo si Hero Angeles sa 

12

Star Circle Quest at ginawang ka-love team niya ang Korean import na si Sandara 

Park. Magsimula dito, inangkop na ng GMA at ABS-CBN itong bagong trend ng 

“all things Asian” upang lamang maka-akit ng tagapanood at tumaas ang ratings. 

Hindi lamang konsepto, kundi pati na ang mga espesipiko 

Naiintindihan ko ang konsepto ng pagkopya ng isang popular na 

produkto upang maisalaysay and kuwento ng mas mabuti para sa mga 

manoonood. Gayon lamang, mayroon yung pagangkop ng konsepto para 

maibagay sa manoonood, at mayroon naman yung ginagaya ng husto lahat 

ng aspeto nitong produkto. Ito ang eksaktong nangyayari dito sa pagkopya 

ng mga Pinoy sa mga programang pang telebisyon ng mga Koreano at ng 

mga ibang bansa. 

Isang halimbawa ay ang adaptation ng Korean telenovela na Full 

House. Bago ko sinimulang panoorin ang bersyon na ipinapalabas sa Pilipinas 

ay napanood ko na ang orihinal. Marahil napanood ko na ang orihinal kaya 

naman madalas habang pinanonood ko ang Tagalog version ay nararanasan 

ko ang pakiramdam na tinatawagang “deja vu.” 

Hindi lamang ito pag-aalala ng parehong storyline. Sa halip, ito ay ang 

pag-saksi ng mga parehong linya, mga parehong akson at reaksyon, mga 

parehong pananalita, at pati na rin ang pag-gamit ng mga sound effects na 

partikular sa East Asian television . Lahat ng aspeto ng orhinal na bersyon ay 

inulit at kinopya sa duplikadong bersyon. 

Anong nangyari sa OPM 

Isang magandang at maipagmamalaking aspeto ng mga lumang Tagalog 

soap opera ay ang pag-gamit ng Original Pilipino Music o OPM para sa kanta nito, 

o theme song. Sino ba naman ang makakalimot ng kilalang-kilalang kantang ito: 

Para bang ang lahat ay walang hangganan 

Dahil sa tamis na nararanasan 

Kung mula sa puso, ay tunay ngang ganyan. 

Paano naman itong kanta ni April Boy Regino: 

Esperanza 

Kahit pa kay bigat 

Ang pagsubok na nasa ’yong balikat 

Di maglalaon, araw mo ay sisikat 

13

14 

Katotohanan ang magaganap 

Esperanza 

Sa pagsulat ko ng mga kantang ito, natantandaan ko ang aking kabataan 

at kung gaano ako namangha sa mga pinanonood ko sa telebisyon 

noon. Sa gayong dahilan ako nag-aalala para sa mga kabataan ngayon. Sa 

kasalukuyan, madalang na ang paggamit ng mga palabas ng OPM bilang 

theme song. Ang opening music na ginagamit ng nabanggit ko kaninang palabas 

ay hindi tumataglay ng parehong katangian tulad ng OPM. Para bang 

ito ay “East-Asianized.” Puwede itong marinig sa iba’t ibang palabas sa Taiwan, 

Korea, o Japan; pero hindi ito karaniwang maririnig sa isang Tagalog soap opera. 

Ito ay purong instrumental, at ang pangunahing tono ay tinutugtog sa 

electrical keyboard. Hindi maririnig ang dati-rating tunog ng grand piano at 

violin (minsan full orchestra) at ang maramdaming birit ng ating magagaling 

na mang-aawit. Ang pandramang epekto (dramatic effect) ay nawala na sa 

theme song at pinalitan ng mas-cute na tunog na hindi lamang maririnig sa 

simula, kundi pati na sa mga sound effects na ginamamit sa buong TV show. 

Kung kaya mo, kaya ko rin. 

Itong panggaya ng mga produkto ng East Asia ay hindi lamang eksklusibo 

sa telebisyon, kundi pati na rin sa ibang aspeto ng pang-araw araw na buhay. 

Malaki ang impluwensiya ng media. Kaya kung ano ang ipinapakita nito na sikat 

o “in,” ginagaya din ng masa. Hindi kabigla-bigla na malaki ang market sa Pilipinas 

para sa mga produkto at ng East Asia, magmula sa Hello Kitty bags at “cutesy” 

na mga damit, hanggang sa make-up na makikita sa maraming artista ng East 

Asia. Kung paano manamit at umasta ang mga regular at tanyag na tao sa Korea 

o Taiwan ay ginaya ng mga sikat na artista sa Pilipinas. Anupa’t gagayahin din ito 

ng masa upang makasama sila sa bagong “trend” – ito ang masasabing “trickledown 

effect.” Gaano karami na bang miyembro ng publiko ang makikitang nakasuot 

ng damit na sikat sa Japan, o umaasta na parang sila ay Korean Lahat 

ng ito ay resulta ng panggaya ng Philippine media sa mga malalapit na bansa. 

Globalization 

Mangyari pa, hindi lamang sa mga malalapit na bansa kumukuha ng 

ideya ang medya sa Pilipinas. Pati na din sa mga “pop culture” ng mga bansa sa 

kanluran katulad ng USA at Mexico. Walang diperensya maging anuman ang 

kategorya ng palabas kahit man palabas tungkol sa mga totoong pangyayari 

(“reality shows”), “game shows,” at pati na rin mga soap opera. Ang Rosalinda 

ay isang Mexican soap opera na nagtatampok kay Thalia, isang aktres popular 

hindi lamang sa Mexico pero pati na din sa buong mundo. Ang orihinal na Rosalinda 

ay naipalabas noong 2000 at ito ay naging isa sa mga pinaka-popular

na telenovela sa Pilipinas. Samakatuwid, hindi kataka-taka na nagpalabas na 

rin sa wakas ang Pilipinas ng telenovala halaw sa orihinal. Ang I Love Betty La 

Fea ay salin naman sa orihinal na soap opera sa Colombia na nangangalang 

Yo Soy Betty La Fea at ang sumunod na bersiyon ng Amerika na Ugly Betty. 

Dahil ginagawang mga pangunahing karakter ang mga bantog na artista o 

mga sikat na “love teams,” hindi kagulat-gulat na mataas ang “ratings” ng mga 

ito at marami ang araw-araw umaabang sa harap ng kanilang mga telebisiyon. 

Bukod doon, marami sa mga nagbabagong palabas sa Pilipinas ay 

hango sa mga popular sa Amerika. Kakaiiba ito sa mga nakukuha sa Asian 

at Latin Amerika na palabas dahil karamihan ng mga adaptadong palabas 

ay “reality” o “game shows.” Dahil sa mga ito, nagkaroon ang Pilipinas ng 

mga sikat na palabas tulad ng Kapamilya Deal or No Deal, Pinoy Big Brother, 

at The Singing Bee. Katawatawang hindi nila tinatago ang kanilang panggaya 

– kinopya at pinanatili nila ang pamagat pero nilagyan nila ng “personal 

touch” (sariling katangian) tulad ng Kapamilya o Pinoy. Para bang pinapakita 

na ito ay kakaiba sa pinagkopyahang palabas. Malamang may kakaiba nga sa 

dalawa, pero ang konsepto at ang ideya ay naggaling parin sa ibang imahinasyon 

at komposisyon. 

Hindi naitatanghal ng mga produktong ganito ang ubod ng talento 

na nananatili sa Pilipinas. Ang kinahahangganan lamang ay kopyang produkto 

na minsan ay hindi maaaring sabihing mas mahusay sa orihinal. 

_______________ 

Hindi ko sinasabi na ang mga Pilipino ay tumutulad lamang sa 

ibang bansa. Sa kanilang mga ginayang palabas ay nagawa naman nilang 

malagyan ng kanilang sariling orihinal na tatak (stamp of originality). 

Sa Full House, nag-dagdag sila ng mga karakter na hindi kasama sa orihinal 

para lamang pang-patawa (comic effect). Ang Pinoy Big Brother naman 

ay patuloy na nagpapakita ng pagdiwang ng kakaibang kultura ng Pilipinas. 

Subalit ang mga ideyang ito ay hindi pa rin orihinal o sariling-gawa. 

Hindi ko kinasusuklaman ang mga produkto ng East Asia. Sa katunayan, 

isa din ako sa mga tagahanga at marami na akong napanood na 

Taiwanese at Korean drama. Ang bumabahala lamang sa akin ay ang malimutan 

nating kung gaano karaming talento mayroon ang Pilipinas sa paglikha 

ng sarili nilang sanaysay at komposisyon na hindi napulot sa iba. 

Hindi ko kinahihiyang pag-usapan ang mga lumang soap opera katulad ng 

Esperanza, at ninanais ko na hindi din mawalan ng oportunidad ang henerasyon 

ngayon para ipagmalaki ang iba’t ibang kakayahan ng mga Pilipino. 

15

16 

CHANGE, 

change, 

o “keep the change ...” 

byJan Tristan Gaspi Arroyo, UCB ‘11 

“Pagbabago ang ihahatid ng aking adminstrasyon sa ating bayan 

kapag ang inyong likod ang ilalagay ninyo sa balota sa darating na eleksyon.” 

Ito ang pauit-ulit na isinasambit ng bawat kandito mapa-administrasyon man 

o mapa-oposisyon. 

Salitang pagbabago o CHANGE ang numero unong salitang bukambibig 

ng bawat pulitiko mula pa noong panahon ng yumaong Cory Aquino. 

Pati na nga rin si Pangulong Obama ng Amerika ay nakisabay na rin sa tugtugin 

ng temang Change na nadagdagan pa ng, “Yes we Can!” Isama na rin 

natin si Bro. Eddie Villanueva na walang kamatayang isinisigaw “Bangon Pilipinas, 

Bangon!” 

Ayon sa isang diksyunaryo sa internet, ang salitang pagbabago ay 

maging kakaiba. Kung ipagtatabi ang salita at ang kahulugan nito, tila napakadali 

at napakadaling gawin. Sa puntong ito, dito na nagkakasubukan ang 

bawat politiko. Kumbaga sa boksing, nasa tunay na ring na ang labanan. 

Apat na “magagaling” na administrasyon na ang nagdaan at nangako 

ng pgababago mula nang mapatalsik ang yumaong diktador, subalit ang 

malaking tanong dito ay kung nakita ba talaga ang sinasabing CHANGE ng 

mga mulat na mata ng 4.3 milyong Pilipino, ayon sa National Statistical Coordination 

Board, na namumuhay sa ilalim ng poverty line. Siguro, kung tatanungin 

mo ang isang empleyado ng call center sa Makati, kahit lagyan pa ng 

EyeMo ang kaniyang mga mata, ay isang malaking HINDI ang kaniyang sagot 

at ang nasabing CHANGE ay nagmistulang isang salita na tulad ng beeper, 

napaso na ng panahon. Sa nalalapit na eleksyon, maraming kandidato ang 

may potensyal na gawing buhay at may diwa ang salitang CHANGE, pero 

meron din namang sablay at mga trapong masarap ilagay sa berdeng recyle 

bin. 

Sa kakatapos na pagtitipon ng mga kandidatong naglalayon na 

pamunuan si Juan Dela Cruz noong ikalawa ng Disyembre, nakita ng taong

ayan kung sino ang may “K” at wala na gamitin ang salitang CHANGE. Simulan 

natin sa mga hindi handa o sa madaling salita kulelat sa walong kalahok. 

“Show me the Manny!!!” Kapansin-pansin ang hindi pagsipot ni Manny Villar 

sa mga mahahalagang forum at ang pinakahuli ay ang nasabing pagtitipon. 

Manny, nagawa na iyan ng DaKing noong nakaraang eleksyon. Paano naman 

mapapninindigan ang salitang CHANGE kung sa simpleng pagsipot ay sunod 

sa yapak ng yumaong hari. Pagdating sa korupsyon, mas sariwa pa sa isdang 

kabibingwit pa lamang ang kaniyang kinalalagyan, dahil sa kontrobersyal na 

proyekto sa C5. Lumang tugtugin na iyan Ginoong Manny. Kung sa simula 

pa lamang pinuputakti na ng kontrobersiya tungkol sa korupsiyon ang isang 

kandidato, ano pa kaya kapag siya ay nahalal. Magkakaroon ba tayo ng ZTEthe 

sequel Kung ganito lamang ang kahahantungan, nasaan ang pagiging 

kakaiba Nasaan ang sinasabing pagbabago Kaya Manny, keep the change. 

“Ilagay natin ang ating Panginoong Diyos sa sentro ng ating pamumuhay 

at ibalik ang moralidad sa pamahalaan.” Dalawa sa mga kalahok ang 

nagbigay ng tugutuging ito, si Bro.Eddie na hindi pa rin natatauhan matapos 

matalo noong nakaraang eleksyon, at isang bagito sa pulitika na abogado at 

pamangkin ni Richard Gordon, si ginoong JC. Mula sa pambungad hanggang 

sa pagtatapos, ito ang kanilang tema na tunay naman naglalahad ng pagbabago. 

Subalit, ang konsepto ukol sa paghihiwalay ng simbahan at gobyerno 

ay magiging malaking usapin kapag isa sa kanila ang mahalal. Alam ng 

nakararami na si Bro Eddie ang siyang namumuno sa religious group na Jesus 

is Lord Movement at di mapagkakaila na malaki ang impluwensya ng mga 

pananaw ng grupo sa kaniyang pagtakbo sa pagkapangulo. Kapag siya ang 

mahalal maaaring mawala ang kasarinlan ng gobyerno na akma sa porma 

nito. Totoong maganda at may potensyal ang pinaghuhuhutan ni Bro Eddie. 

Subalit ang pagiging sangkot niya sa isang religious group ay hindi wasto sa 

maraming aspeto. Siya ba ay magakakroon ng gabinete na pinangungunahan 

ng mga miyembro ng kaniyang religious group Kung ganito ang mangyayari, 

malaki ang posibilidad na makulong ang pamahalaan sa idelohiya ng 

Jesus is Lord at tuluyan nang mawawala ang pagiging bukas ng gobyerno 

sa iba pang mga ideya at opinyon. Ito ay isang pagbabago, subalit sa maling 

landas na hindi kailangan ng kasalukuyang kalagayan ng ating bansa. 

Pangalawa, bihasa rin siya sa ating konstitusyon, dahil sa halos na mga katanungan 

na sa kaniya ay ibinato, may kasagutan siyang mula sa konstitusyon. 

Siguro para na ring magpakitang gilas na may ibubuga rin siya sa pulitika. Oo, 

alam ni Bro ang batas; alam din iyan ng kaniyang mga katunggali. Sa pagasapatupad 

gamit ang karanasan sa pulitika ay ang punto na kung saan ang mga 

kandidato magkakasubukan at sa tingin ko salat pa si Bro sa aspetong iyon. 

17

Sa madaling salita, ang kayang ibigay ni Bro Eddie ay change, pagbabago na 

may potensyal sa maling panahon at pamamaraan. 

Halos sinasalamin ni Ginoong JC ang pananaw ni Bro Eddie maliban 

sa mga sandaling kapunapunang malapitang pagtangis habang sinasambit 

ang mga hinain laban sa kasalukuyang administrasyon. Karagdagan pa rito 

ay ang paputo-putol na pangungusap na pinagigitnaan ng uhm..uuu..uhm. 

Mga kasagutang binabalot ng walang kasiguraduhan. Atty. JC, did you do 

your homework Siguradong talo ang kaniyang kaso, kung siya ay nasa korte 

noong kapanhunang iyon. Ang hatol sa batang abugado, “homework now, 

change later.” 

Kung comedy bar ang hanap ninyo, dapat nasa UST auditorium kayo 

at pinanood ninyong magala- Allan K ang totoy bibong si Joseph Ejercito Estrada. 

Nagmistulang pampalubag tensyon ang dating presidente. Ang pinaka-“highlight” 

ng gabing iyon ay nang tanungin si Erap, “aling bisyo niyo po 

ang hindi niyo kayang isakripisyo” Ala, literal na nagbingibingihan si Estrada, 

siguro nga mahina na talaga ang pandinig, pagbigyan. Biglang banat naman 

ng artistang pangulo, ang paglilingkod sa bayan, lalo na ang mga mahihirap.” 

Nagpalakpakan at naghiyawan ang mga madla. BOLERO! Paano makapaghahandog 

ang isang indibidwal kung siya ay namumuhay sa mundo ng “cliché”. 

Totoong nakakapagpasaya si Erap ng mga tao , subalit hindi ang Malacanang 

ang tamang lugar para sa kaniya, kundi ang ABS-CBN o GMA. Kung bukal 

man sa kalooban ni Erap ang paglilingkod, magtayo na lamang siya ng isang 

foundation na makapagpapatupad ng kaniyang mga personal na adhikain. 

Ang kaniyang maikling pagsisilbi sa bayan ay nakapagdulot ng malaking 

problema sa bayan, mula sa paghina ng ating salapi sa merkado, hanggang 

sa paglaganap ng iligal ng jueteng. Kung si lola Basyang ang nanood marahil 

nasambit niya na, “Ang kapal naman ng apog nire he.” Siguradong nakapagpasaya 

si Erap ng maraming tao noong gabing iyon at siya ay siguradong 

pasado sa audition para sa sequel ng Kokey at hindi sa pagkapangulo. Siya’y 

bingiyan na ng pagkakataong mag-CHANGE noong 1998, subalit ang ginawa 

niya ay, “Chavit, keep the change.” Kung sinabi ni Susan Roces kay GMA, “You 

stole the presidency not just once, but twice!” hindi na ako magdadalwang 

isip kung sabihin ng madla kay Erap na, “Hindi mo lang kami ginagago nang 

isang beses, but TWICE and more to come.” 

18 

Okay, ang susunod kong tatalakayin ay si Nicanor Perlas. Okay, kaniyang 

pinagmamalaki na nakita niya ang mga kabalukutan ng mga nakaraang 

administrasyon at may nakita na siyang solusyon, ang titulong Pangulong 

Perlas. Okay, nakasentro ang mga adhikain niya sa kalikasan at may deta-

lyado siyang balangkas para sa mga programa nito. Okay…Okay…Okay… 

Ang bawat kasagutan niya ay sinisimulan ng OKAY. Hindi ba nakaririndi sa 

pandinig. Kung kakalimutan ang kasanayan ni Ginoong Perlas sa pagsambit 

ng Okay, siya ay kakikitaan ng konting potential. Bagamat, hindi masyadong 

kilala, maraming taong nagsilbi si Ginoong Perlas sa iba’t ibang ahensya ng 

gobyerno. Mula rito, inihandog niya sa madla ang kaniyang mga kakaibang 

progresibong. Dahil sa kakulangan sa oras, hindi nabigyan ng pagkakataon si 

Ginoong Perlas na ibahagi ng pinung-pino ang kaniyang mga adhikain. Ang 

kaniyang karanasan at pagiging mulat sa mga kakulangan ng mga administrasyong 

nakaraan ang magsisilbing sandigan ng kaniyang kampanya at hindi 

makinarya na sandalan ng dalawang kandidatong susunod na tatalakayin. 

Nakalulungkot mang isipin, si Ginoong Perlas ay ang namumukod tanging 

hindi mapalad na masama sa listahan ng mga kandito sa pagkapangulo sa 

balota sa di malamang kadahilanan. Ang may potensyal na maisakatuparan 

ang CHANGE ay pinagkait ng karapatang tumakbo ng mga taong bulag sa 

diwa ng tunay na demokrsya. 

Numero uno sa SWS survey at Pulse Asia ang kapatid ng echoserang 

showbiz talk show host at anak ng simbolo ng demokrasya, na pinutakti ng 

coup’d etat noong siya’y pangulo. Iyan si Noynoy Aquino, ang paborito ng 

nakararami dahil sa mga taong nakapalibot sa kanya, pangalan, at kasaysayan. 

Teka, nawawala ata ang karanasan at nagawa sa bayan. Siyam na taon 

sa mababang kapulungan at tatlong taon sa mataas na kapulungan nanungkulan 

ang pinakamamahal na Noynoy. Ahem, may nagawa ka bang kapakipakinabang 

sa bayan WALA!!! Mabuti pa si Raplh Recto, na hindi man lamang 

naghahangad ng posisyon gusto mong makamit, naisapatupad niya and 

EVAT na nagsalba sa ating naghihingalong ekonomiya. Si Mar Roxas, na mas 

karapatdapat na tumakbo sa pagkapresidente, ay walang habas ang pagtulak 

sa Healthcare Bill. Nasaan ang isang lehitimong batas o bill na puwedeng ipgamalaki 

ng isang Ninoy, maliban sa siya ay anak ng yumaong Cory Aquino 

Idagdag pa natin ang isyu ng Hacienda Luisita. Bilang isang inbibidwal na 

may pinanghahawakang kapangyarihan sa gobyerno, walang naibigay na 

tulong si Noynoy, bagkus kaniya pang sinisi ang mga nagwewelgang manggagawa 

gamit ang dahilang baluktot at hindi katanggap-tanggap na may 

bahid ng pagporotekta sa interes ng mga kamag-anak at may kaya. 

Sa nakaraang forum, magaling sumagot si Noynoy Aquino, subalit 

hindi konkreto ang kaniyang mga solusyon. Punung-puno ang kaniyang mga 

talumpati ng bagay na narinig na o pampatay oras lamang. Sa makatuwid, 

hindi kabilib-bilib ang pagpapakita ng ating kaibigang Noynoy noong gabing 

iyon. Sa madaling salita, kahit isa siya sa mga nasabing handa, mayroon 

19

20 

pa ring kakulangan na kailangan bigyan ng pansin. 

Maaring makapagbigay ng pagababago sa pamamaraang pagbubuklod 

ng bayan, subalit batay sa mga impormasyon na nalalaman ng 

taumbayan tungkol kay Noynoy, ang nakaririmamrim na sandali ay ang 

nakaambang problema na sabay-sabay nating pagbagsak dahil sa mga taong 

nakapalibot kay Noynoy Aquino, na magmimistulang puppet ng kaniyang 

partido at ng maimpluwensya niyang kapatid. Marahil, sa unang araw 

ng kaniyang pagkapangulo ay bumulaga sa ating mga telebisyon ang THE 

BUZZ-the daily Malacanang update. Kung pagbabasihan ang track record ni 

Noynoy, ay siguro, “Change yourself first, then CHANGE your beloved inang 

bayan.” 

Bar top notcher, nag-aral sa Harvard, at pambato ng pinakamalaking 

partido pulitikal sa bansa, iyan si Gilbert “Gibo” Teodoro. Marami ang 

nagsasabi na si Gibo ang pinaka-kwalipikadong kandidato para sa pagkapangulo, 

at ako ay suma-sangyon dito. Ang primerang batayan dito ay ang 

malakas na pagpapakita ni Gibo sa mga forum na inilulunsad ng iba’t ibang 

institusyon. Kitang-kita ang pagiging hiyas at matatas ni Gibo sa kaniyang 

mga kasagutan. Hindi lamang lohikal ang kaniyang mga soluyson, sapagakat 

ideyal at makatotohanan ang kaniyang inalalahad. Bilang isang kalihim ng 

Tanggulang Pambansa, si Gibo ang nakakaalam ng tunay na problema ng 

ating bayan sa pangkasalukuyan. Katulad na lamang nang itinanong sa kaniya 

kung anong dapat gawin ng gobyerno ukol sa massacre sa Maguindanao. 

Lahat ng kandidato ay sumagot na kalasin ang mga private armies, na sinangayunan 

naman ni Gibo. Subalit, pinunto niya ang tunay na problema, ang 

kakulangan ng mga sundalo, at para matugunan ang suliraning ito, inimungkahi 

niya na taasan ang nakalaang budget para sa Tanggulang Pambansa. 

Dito makikita na mulat ang mata ni Gibo para sa mga pangmatagalan na mga 

solusyon. Naipakita niya rin ito sa pamamagitan ng mga kaniyang programa 

kabilang dito ang naglalayon na mapababa ang korupsyon sa hanay ng mga 

military. Kung naipakita niya na may kakayahan siyang baguhin ang sistema 

ng isang departamento ng gobyerno, hindi mapagkakaila na may potensyal 

si Gibo na gawin ito sa ating bansa. 

Hindi popular na kandidato si Gibo sa taumbayan, sapagakat siya ay 

manok ng isang kinasusuklaman na administrasyon. Subalit isang malaking 

katangahan ang ibase ang isang desisyon dahil lamang sa mga superpisyal 

na impormasyon katulad nito. Ang kaniyang mga kasagutan ay sumasalamin 

na alam ni Gibo ang kaniyang ginagawa, may panininindigan, at di magpapaimpluwensya 

sa mga taong nakapaligid sa kanya, lalo na kung ito ay labag

sa kaniyang mga paniniwala. Nabanggit niya sa forum na, hindi niya isasakripisyo 

ang pangalang iningatan ng kaniyang mga magulang para lang sa 

pansariling interes ng ibang tao. Ang karakter at talino ni Gibo ang kailangan 

ni Juan Dela Cruz . Si Gilbert Gibo Teodoro ang isa sa mga kandidato na may 

potensyal na gawin ang CHANGE na matagal na nating hinahanap-hanap. 

“Ang pagbabago ay dapat magsimula sa ating sarili, bago ang bayan.” 

Ito ang tema ni Senador Dick Gordon na sumasagot sa kung paano maisasakatuparan 

ang pagbabagong gustong mangyari ng kaniyang mga katunggali 

sa simple, posible, at makatotohanang paraan. Nagawa na niya ito noon 

sa Subic nang siya ay alkalde pa ng lugar. Ipinatupad niya ang iba’t ibang 

batas trapiko at naisaayos din niya ang sistema ng kalakalan sa lungsod. Sa 

madaling salita, nadisiplina niya ng mga taong kaniyang pinamumunuan. Napaunlad 

din niya ang kaniyang kinasasakupan na nagbunga ng pagganap sa 

isa sa mga APEC meetings sa Subic at Expo Philippines. Tanda ito na kinilala 

ng iba’t ibang bansa ang mga programa at mga bunga nito. Bilang isang kalihim 

ng turismo, inilunsad ni Gordon ang WoW Philippines. Iniba ng programang 

ito ang Pilipinas sa mata ng mga banyangang turista. Sa kasalukuyan 

ang pagdagsa ng mga Koreyano sa Pilipinas ay isang matibay na ebidensya 

ng tagumay ng programang ito. Kung nagawa ni Richard Gordon ang mga 

bagay na ito, siguradong may kakayahan siya na gawin ang mga ito at ihawig 

ang Pilipinas sa tagumpay ng Suibic bilang isang presidente. 

Sa mga nasambit ukol kay Dick Gordon, hindi maipagkakaila na isa siyang 

tipo ng pulitiko na hindi puro salita, kung hindi puro gawa. Si Dick Gordon ay 

may potensyal na baguhin ang pananaw ng mga tao sa mga kasalukuyang 

pulitiko na nangangako pero lagi namang napapako. 

Sa nalalabing panahon ng kampanya, tila hindi pumapanig ang takbo 

ng mga pangyayari at oras sa mga napiling kandidato na sina Nicanor Perlas, 

Gilbert Teodoro, at Dick Gordon. Una, ay ang pagakakdiskwalipika ni Nicanor 

Perlas, at pangalawa ay ang pagiging kulelat ni Gibo at Gordon sa pinakabagong 

mga survey. 

Gumising na tayo mga Pilipino, maging mulat tayong lahat sa tunay 

na pangangailangan ng ating bayan. Gusto ba natin ng CHANGE, kulangkulang 

na change, o keep the change forever 

21

Tubig 

by Debbie Cheng, UCB PhD 

Halos bente porsiyento ng mga tao sa kalakhang Maynila ang walang 

tubig. Noong 1997, nag-privatize ang sistemang pantubig, at ibinigay 

ng gubyerno ang dalawang kontrata sa mga pribadong konsesyoner para 

magbenta ng tubig. Bago iyon, hindi nakapagbigay ng serbisyo ang lumang 

pampublikong sistema sa kalakhang Maynila. Mas malakas at katiwatiwala 

ang bagong sistema, pero mas mataas din ang presyo. Ito’y mas mahusay 

para sa ilang mga mahihirap na tao ngayon, pero may iba na hindi 

kayang magbayad ng taripa. Samantala, kumikita ang Manila Water, isang 

konsesyoner, ng maraming pera. Bumagsak ang ibang konsesyoner, tulad 

ng Maynilad, pero binili ito ng iba at naging mahusay ang negosyo nila. 

May mga maliit na sistemang pantubig din sa ilang mga barangay. Mayroon 

silang sariling pinagmumulan ng tubig, o bumibili sila ng tubig mula sa Manila 

Water o Maynilad. Sa parehong kaso, bumubuo ang komunidad – sa halip 

ng mga konsesyoner – ng sistemang pantubig. Minsan, pag-aari ng kooperatiba 

ang sistema, kaya puwedeng tumulong ang mga residente sa mga desisyon 

tungkol sa tubig. Sa kasong ito, mas gusto ng ilang residente ang maliit na sistema 

kaysa ang sistema na mga konsesyoner. Kung gustong pumasok ng konsesyoner 

sa barangay, maglalaban ang mga kooperatiba at ang mga konsesyoner. 

Sa ibang barangay, ang mga negosyante ang may-ari ng sistemang 

pantubig, at dito, pinakamataas ang taripa. Karaniwan, hindi gustong pumasok 

ng konsesyoner dahil masyadong mahirap ang mga tao dito at hindi 

kapaki-pakinabang ang lugar na ito. Sa kasong ito, nagtutulungan ang 

mga maliliit na sistema at ang konsesyoner, pero nagdurusa ang mga tao. 

Hindi malinaw ang mga relasyon sa pagitan ng mga konsesyoner, mga 

maliliit na sistemang pantubig, mga residente, gobyerno, at mga NGOs. Hindi 

rin maliwanag kung ano ang mas mabuting sistemang pantubig para sa iba’t 

ibang komunidad. Sang-ayon ang lahat sa kanilang mga kagustuhan at mga 

benepisyo ng iba’t ibang sistema. Gayon pa man, sa palagay ng marami, mas 

mahusay at mas moderno ang sistemang konsesyoner. May karapatan ang mga 

tao na tumanggap ng tubig, pero may karapatan din silang pumili ng sistema. 

22

About me: 

Ipinanganak at lumaki si Debbie sa Makati, Philippines, at nag-aral siya sa 

International School Manila. Estudyante siya ng PhD sa Energy and Resources 

Group. Ang pananaliksik niya ay tungkol sa sistemang pantubig sa Maynila. 

Kailan lamang nakapagbigay ng serbisyong tubig ang Maynilad sa ilang mahihirap 

na barangay. Tondo, Manila. 

23

Sister Stella L: 

Tungkol sa Peminismo at 

Relihiyon sa Pilipinas 

by Brandon Reilly, UCLA 

Ano ang relasyon ng Peminismo at Katolisismo sa Pilipinas Isa ito 

sa mga tanong na idinidulot ng pelikula. May kapangyarihan ang mga madre 

dahil sa posisyon ng Simbahan sa lipunan. Nakikisapi sila sa welga bilang 

pigura ng relihiyosong awtoridad, at ibinabago nila ang mukha ng 

welga. Sa kabilang dako, hindi tao ang mga babae ayon sa mismong Simbahan. 

Wala silang karapatang pangkatao (human rights). Hindi sila kailanman 

magiging pari, obispo, cardinal, papa, at iba pa. Hindi sila ang 

nagmamay-ari ng katawan nila. Kung nais nilang magpalaglag, hindi puwede. 

Kung mabubuntis sila, kailangan nilang alagaan ang sanggol; hindi 

ito responsibilidad ng lalaki. Ang Katolosismo naman ang patriarkiya. 

Nagsimula ang problema ng patriarkiya sa panahon ng mga Espanyol. 

Kahit na kakaunti ang dokumentasyon, nalalaman natin na mas pantay ang 

mga relasyon ng kasarian (gender relations). Noon, ang babae ay nagiging 

pari, mangangalakal, at iba pang propesyon. Bagaman naging gerilyero ayon 

sa ilang epiko, mas madali ang dibosiyo para sa babae. Hindi kahihiyan para 

sa babae ang magakroon ng higit sa isang kasosyong sekswal. Hindi ibig sabihin 

na pantay-pantay ang mga babae at lalaki; merong mga pagkakaiba sa 

kahalagahang sosyal dahil sa dibisyon ng trabaho. Ngunit nang dumating ang 

mga Espanyol, nawala ang karapatang pagkatao ng mga babaeng Pilipino. 

Tinitignan natin ang dilemma ng mga babaeng Pilipino sa katauhan nina 

Sister Stella at Gigi. Ipinapakita nila kung paano hinahadlangan ng lipunang 

patriyarkal ang kalayaan ng mga babae. Una, si Sister Stella. Siya ang pangunahing 

tauhan ng pelikula. Bagamat madre na siya sa simula ng pelikula, hindi 

siya laging nasa kunbento. Mayroon siyang ibang trabaho bago siya puma- 

24

pasok sa kumbento at meron din siyang nobyo, si Nick, isa pang mahalagang 

tauhan. Marami siyang rasyon sa pagpasok ng kumbento: una, para baguhin 

ang sosyedad, pangalawa, hindi niya alam kung minamahal niya talaga si Nick. 

Bukod sa mga ito, meron pa siguro siyang ibat-ibang dahilan na hindi ipinapakita 

sa pelikula. Isang paraan upang maligtas ang sarili at makatakas sa tinik 

ng buhay ay ang mabuhay bilang isang madre. Ang kumbento ay naglilingkod 

bilang isang pook ng kalayaan o pook ng pangapi, depende sa punto de vista. 

Sa katotohanan, makaluma ang tropeng ito. Sa katapusan ng Noli na 

isinulat noong 1886, si Maria Clara ay pumasok sa kumbento para iwasang 

magpakasal kay Linares. Hindi malinaw sa mambabasa kung ano ang hantunga, 

pero maaaring mabatid na hindi mapalad ang tadhana ng dalaga. 

Kahit hindi eksaktong magkapareho, parehong tinatalakay ang problema 

ng pagpasok sa kumbento: ang babaeng umalis sa isang lipunang patriyarkal 

para makapasok sa isang insitusyong patriyarkal ay hindi pa rin malaya. 

Sinundan ng pelikula ang paglaki at pag-unlad ni Sister Stella bilang 

madre. Kahit na napapanood natin ang kakayahan ni Sister Stella na kumilos at 

gumanap ng papel ng madre, hindi malinaw sa manonood ang proseso ng kanyang 

isipan nang pasukin niya ang kumbento; hindi malinaw ang impluwensiya 

ng patriarkiya sa desisyon niya. Mahalagang mabatid kung paano inaapektahan 

ng seksismo ang kalayaan ng mga babae. Pinakamalinaw ito sa tauhan Gigi. 

Kalabos si Gigi ng patriarkiya at Simbahan, ng kanyang pamiliya at 

pabayang nobyo. Humaharap siya ng maraming problema. Wala siyang trabaho, 

walang sigla. Buntis siya pero ayaw niyang maging nanay. Subali’t 

hindi din siya sigurado kung gustong magpalaglag. Anumang desisyon 

ang gawin niya, talo pa rin siya.. Palibhasa kung hindi siya mag-aaborto, 

magiging ina siyang hindi handa para sa mga responsibilidad. Sa kabilang 

dako, kung mag-aaborto siya, magiging taong makasalanan. Ipinapakita 

ni Gigi ang suliranin ng mga babae sa Pilipinas. Mamamayang secondclass 

sila, nasalanta ng relihiyon, seksismo, at samakatuwid, ng biolohiya. 

Ang relihiyon ang dahilan ng pag-iral ng patriarkiya ngayon. Hindi 

lamang ang mga Espanyol ang responsable para sa seksismo sa Pilipinas. 

Bago sila dumating, meron nang mga pagbabago sa relasyon ng kasarian 

(“gender relations”) sa timog ng kapuluan. Ang pagdating ng Islam sa Pilipinas 

ang nagpabago ng posisyon ng babae. Kung nakikita natin ang kasalu- 

25

kuyang kalagayan ng mga babaeng Muslim, napapansin natin na pareho 

ang istado nila sa mga babae sa mga bansang Muslim. Bagaman mas malakas 

ang patriarkiya sa ilang bayang Muslim katulad ng Saudi Arabia, ang Iran, 

at iba pa kaysa sa Pilipinas, malinaw na “second class citizens” sila. At gayundin, 

ang Katolisismo ay hindi ang kaisa-isang problema. Lahat ng mga relihiyong 

dumadating sa Pilipinas ay sanhi ng pagpababa ng istado ng babae. 

Ano kaya ang solusyon Kung ang relihiyon ang dahilan na mayroong 

seksismo sa Pilipinas ngayon, at ang karamihan ng mga kababayan ay 

Katoliko, Kristiano, Muslim, o kahit ano, paano tayo makakabago ng kasalukuyang 

relasyon ng kasarian Walang madaling solusyon sa suliranin. Ang 

Simbahan, at higit sa lahat ang Simbahang Katoliko, ay isang napakamahalagang 

institusyon sa lipunang Pilipino. Para sa karamihan ng mga Pilipino, 

ang simbahan ay bahagi na sentral sa buhay-buhay. Magbinyag, magkasal, 

magmisa, kumain, magdasal, at magmatay ang mga Pilipino sa kanilang 

simbahan na lokal. Isa pang problema ang konserbatismo ng mga Simbahang 

Kristiyano, maging Katoloko man, Aglipayano, o Protestante. Ayaw nilang 

baguhin ang doktrinang opisyal. Kung baguhin man, mabagal ang 

kilos nila. Maaaring isang halimbawa dito ay ang naranasan ni Galileo. Pagkatapos 

ng limandaang taon, pinatawad siya ng Iglesiyang Katolika. Ngayon, 

hindi sinusuportahan ng Simbahang Katoliko ang karapatan ng mga babae 

para pumili at wala silang maisip na dahilan para baguhin ang ideyang ito. 

Habang pinanonood ang pelikula, kailangan nating isipin ang suliranin 

ng patriarkiya at anong solusyon ang idinudulot ng peminismo. Makikita natin 

na ang mga Pilipina ay namumuhay sa isang limitadong espasyo. Importante 

sila bilang ina, manggagawa, at madre. Sa kabilang dako, palaging may duda 

(kadalasan ang mga lalaki, pero kung minsan ang iba ding mga babae) hinggil sa 

kung ano ang maari at di maaari nilang magawa. Para hanapin ang solusyon, kailangan 

nating mabatid ang mga “social forces” na nais maghadlang sa peminismo. 

Sa paraang ito malalaman natin kung ano o sino ba ang ating mga kalaban. 

26

Pag-iiba 

by Phillip M Cortes, UCB 

Sa lupa ng niyebe, may isang batang gumagawa ng bola, nagiging puti ang 

kamay niya. Parang puting buhangin ang kabataan niya, malambot, bagongbago, 

pero sa ilalim ng paa, unti unting nadudurog. 

Biglang-bigla, dumudulas siya sa yelo, nasasaktan ang ulo niya. Nababasag 

din ang yelo. Kapag siya’y tumanda, magiging delikado ang katawan niya, 

lalo na sa napakalamig na yelong parang kristal. 

Kahit bata pa siya, siya ay parang isang niyebe, isang yelo, mamaya, matutunaw 

at matutuyo. 

“Posas” 

by Nicolette Geluz, UCB ‘11 

Sa posas ng aking gunita, 

Nalalasahan ko ang dugo. 

Sa aking pulso, 

Naamoy ko ang mapaniil na batas, 

Naririnig ko ang pangamba 

dahil pinapatigil ang welga. 

Pero wala akong katahimikan 

kung hindi itutuloy ang laban. 

27

Pagtatagpo 

by Joy Regullano, UCB ‘11 

Umiinom sila ng kape sa isang kapihan. 

RIZAL: (tumitingin sa langit) Parang uulan. 

MARCOS: How strange. Hindi umuulan kailanman dito. 

RIZAL: Dapat umulan nang umulan. (Tumitingin sa lupa, far below them both. 

Pagkatapos, he shakes his head) Ano ang ginawa mo sa bayan ko 

MARCOS: Ang bayan mo You mean, ang bayan ko, hindi ba 

RIZAL: (sighs) Ayan ka na naman. 

MARCOS: Mas marami ang ginawa ko para sa bayang ito kaysa sa iyo. 

Napatawa si Rizal. 

MARCOS: Ano ang ginawa mo, ha Nagsulat ng isang aklat na walang nagbabasa 

RIZAL: Hoy, required reading yan sa third year high school students! 

MARCOS: Di ba pinatay ka bago ka may anumang nabago 

RIZAL: Di ba kicked-out ka sa Pilipinas pagkatapos ninyong mangolekta ng 

asawa mo ng lahat ng sapatos sa mundo 

MARCOS: (dismissively) Eh, sino ang nagkukuwenta 

RIZAL: Anyway, paano na ang kalayaan Ang karapatan Ang tao 

MARCOS: Ay, talagang naïve ka. Kailangan kang mag-sacrifice ng mga bagay 

para gumawa ng progress, di ba 

RIZAL: Depende, kung ano ang ibig sabihin mo sa salitang “progress.” 

MARCOS: Tuturuan kita ng mga bagay tungkol sa mundo. Para sa akin— 

hindi, para sa taong-bayan… ang kailangan nila ay material comforts. Ano 

ang gagawin nila sa magandang salita Mag-build ng isang bahay sa salita 

Magbigay ng isang hapunan na bagong lutong mga salita sa pamilya nila 

28

RIZAL: Ang tao ay hindi nabubuhay sa tinapay lang. 

MARCOS: Ang mga actions na ginawa ko, tumulong sa Pilipinas to compete 

sa world sphere. Naiintindihan mo ba 

RIZAL: Naiintindihan ko ang mga salita mo, pero hindi kita naiintindihan. 

MARCOS: Para sa isang ilustrado, hindi ka masyadong marunong. No wonder, 

pinaslang ka. 

(Mas malakas na ang ulan. Tumitingin si Rizal sa langit at pagkatapos sa lupa) 

RIZAL: Ay, binabaha na ang Maynila! Kawawa naman ang mga tao! Umaakyat 

na sila sa mga roof nila. 

MARCOS: Eh, walang epekto iyan sa akin. Bakit ka mag-aalala 

RIZAL: (Nagsusuot siya ng raincoat niya.) Hali ka na, tumulong tayo! 

MARCOS: Mag-aalala ako kapag sinira ng ulan ang malaking rebulto ko. 

RIZAL: Bahala ka. Sige, aalis na ako. (sa sarili niya) Dapat akong magpahiram 

ng isang bangka… (sa tao sa ilalim) Parating na ako! 

(Umiinom si Marcos ng kape niya, unperturbed, nang ilang minuto. Bumabalik 

si Rizal, tumatakbo siya, at may payong, sombrero, at oar. ) 

RIZAL: O nga pala, nasira ang rebulto mo. 

Blackout. 

29

Kuking Kontest 

byJan Tristan Arroyo Gaspi, UCB ‘11 

Nalalapit na ang piyesta sa bayan, 

Lahat naghahanda para sa Abang santa. 

Kasaganahan ng sambayanan ang nakataya, 

Sa panibagong siklo ng pagsasaka. 

Paligsahan ng mga putahe, inanunsyo sa madla 

Kampiyon sa nakararami, siyang maguuwi ng korona 

Atras abante ang mga baguhan 

Habang ang ila’y nagbabalik, muling susubukan 

Maugong ang paglahok, bigotilyong minanok 

Nanalo na at lahat, nauwi sa kangkungan 

Dahil sa amigong pumutak, tandang ay naging sisiw 

Sisiw sa likod ng rehas, resulta ng pagtataksil 

Sa palengke siya’s hari 

Sikat mula sa karnehan hanggang sa gulayan 

Iba’t ibang halo ng sangkap kaniyang nalalaman 

Kaya’ swak na swak sa panlasa ng mamamayan 

Subok na at nanguna sa lahat 

Tawag ng sakripisyo’y, sa kanya’y pumigil 

Upang magbigay daan sa kalahok na napipisil 

Kasangga ni haring palengke, nagpasiyang makilahok 

Gamit ang mahiwagang sangkap, mula sa inang pumanaw 

Hilaw at walang tuhod, na natsitsismis pang tagilid 

Ang siyang kagulat-gulat na nangunguna 

Anino’y ‘sang retokada, utol ng nagungunang judessa 

Siyang nagiikot, gamit ang alindog 

Makakuha lang ng suporta, dahil sa mahiwagang sangkap na minana 

Laki sa hirap, swerte at karunungan naging tungtungan 

Ngayo’y may-ari ng sandamakmak na lupa, siya ring nakisama. 

Sa pagsaliksik ng ichiban at numero uno, gamit ang yaman 

Mamahaling banyagang putahe, kayang-kayang tapatan 

30

Subalit pangala’y nabahiran, sa anomalyang kinasangkutan 

Kaya integrida’y ang siyang salot, tropeyong puwedeng maging bato 

Inaanak ng mayor at gobernador, tinulak na makipagtunggali 

Di gaanong sikat gaya ng nga nauna, subalit siguradong may ibubuga 

Nagtapos bilang ginintuang kusinero, sa paaralan ni Mr. Shooli 

Kasalukuyang subsob sa trabaho bilang master chef, 

Kaya noo’y kasingkintab na ng kaserolang gamit 

Banat, subok, at buo, pero salat 

Salat sa may gusto, kahit ang ihain sa tiyan ay husto. 

Sa nalalapit na paligsahan, na may bagong batayan 

Sino kaya ang hari ng kuking 

Ang kuking sa kalan o ang kuking sa papel 

31

Rizal at Hostos: 

Nasyonalismo sa 

Dalawang Bansa 

by Marilola Pérez, UCB 

Maraming mga dahilan para paghambingin ang nobelang ‘Noli me tangere’ 

at ‘La perenigrancion de Bayoan’. Una, may mga pagkakapareho ang mga 

awtor at ang kasaysayan ng dalawang bansa. May pagkakapareho rin sa ang mga 

‘plots’ o salaysay katulad ng “iconic” o maalamat na karakter, mga talinghaga 

o “metaphor”, at pulitikal na agenda na hatid ng dekolonisasyon mula sa Espanya. 

Gayunpaman, may malaking kaibahan na tatalakayin ang sanaysay na ito. 

Lumaki si Rizal at Hostos sa mayamang mga pamilya at nag-aral sila 

sa Espanya. Inilathala nila ang kanilang nobela noon sila ay mga bata pa lamang. 

Si Hostos ay 23 taong gulang at si Rizal ay 26 taong gulang. Ang pinakatanyag 

nilang mga nobelang ay naisulat noong sila ay nasa “exile” - si Rizal 

sa Germany at si Hostos sa Espanya. Dahil parehas silang internasyonal na 

traveler, maraming nalalamang wika si Rizal at si Hostos naman ay nagkaroon 

ng maraming koneksyon sa South America at nakilala bilang “man of 

Antilles.” Malinaw sa kanilang mga nobela na malaki ang kanilang karanasan. 

Mahalaga ang konsepto ng paglalakbay sa dalawang nobela. Si Juan 

Cristonomo Ibarra, ang prinsipal na tauhan sa nobela ni Rizal, ay bumalik sa 

Pilipinas mula sa Alemanya, at maraming tauhan ang may koneksyon sa Espanya. 

Samantala, ang salitang ‘peregrinacion’ ay naglalarawan sa paglalakbay 

ni Bayoan sa Antilles. (Si Bayoan ang prinsipal na tauhan ng ‘La Peregrinacion 

de Bayoan’). Parehas na nanarasan ni Bayoan at Juan Cristonomo ang 

pang-api ng Espanya. Binabatikos ni Hostos ang “monarchic oppression” habang 

ginagamit naman ni Rizal ang mga karakter tulad ng pare upang batikusin 

ang “religious oppression.” Habang gamit ni Rizal ang mga relasyon sa 

pagitan ng mga karakter upang magawa ang argumento, ginagamit naman 

ni Hostos ang karakter bilang alegorya at metapora ng mga isla sa Antilles. 

Ang Pilipinas at Puerto Rico ay parehong tumutulong sa paglikha ng 

pambansang pagkakakilanlan. Paano nakakatulong ang mga karakter na ito 

sa pagpapaliwanag ng konsepto ng nasiyonalismo sa mga bansang ito Ang 

sagot ay mahalaga hindi lamang sa literatura pero para na rin sa mga istoryador, 

politiko, at “anthropologists.” Kagulat-gulat na hindi pa ito itinatalakay. 

32

Rizal and Hostos: crafting nationalism in two islands 

There are many reasons to compare Rizal’s ‘noli me tangere’ and 

Hostos ‘la peregrinacion de Bayoan’. First, there are many similarity between 

the authors and the history of both countries. There are also similarities 

between the plots of the novels, for example: iconic characters, 

metaphors, and a political agenda to decolonize the islands from Spain. 

However, there are also important differences, I discuss those in this essay. 

The authors come from a high social class, they are born in wealthy 

families and study in Spain. Both authors publish the novel when they were 

young. Hostos was 23 and Rizal was 26. . They write their more famous 

books in the exile, Rizal in Germany and Hostos in Spain. They were international 

travelers, Rizal was a polyglot and Hostos was a man of the ‘Antilles’ 

with connections to South America. This is reflected in their work. 

Traveling and moving is central to both novels. In ‘Noli me tangere’ 

Juan Cristonomo Ibarra returns to the Philippines from Germany and many 

characters have connections with Spain. The Spanish word ‘peregrincación’ in 

Spanish mentions the travels of Bayoan in the Antilles. Bayoan and Juan Cristonomo 

are used to see the oppression of Spain. In La peregrinacion de Bayoan 

Hostos denounces the monarchic oppression, whereas Rizal uses characters 

like the friars to denounce religious oppression. Although the intention 

and the means of Rizal and Hostos are similar, the similarities are also telling. 

Jose Rizal’s uses relationship between characters and interactions to 

make his denuncia. Hostos is more allegorical, each character in Peregrinacion 

de Bayoan are a metaphor of the islands in the Antilles. Their different styles 

make the comparison more interesting. Since both novels The Philippines and 

Puerto Rican help shape a national identity in very similar contexts. How could 

the novels ultimately help understand the different character of nation in each 

country The comparison will result relevant not only for literature, but for historians, 

politics and anthopologists. It is a surprise that it hasn’t been done yet. 

33

Ang Kaugnayan ng Kapaligiran 

at Ekonomiya ng Albay 

Introduksyon 

by Edwin Cruz, UCLA ‘10 

Pagkatapos ng pananaliksik namin sa Albay, Bicol, marami kaming 

natutunan tungkol sa lahat ng aspeto ng buhay sa rehiyong ito. Binigyan 

ko ng diin ang aspetong ekonomiya, at ang kaugnayan nito sa kalakalan. 

Maraming industriya sa Albay, at naging mapalad kami na nakita namin ang 

iba’t iba tipo sa riserts namin. Ang paksa na pinili ko ay tungkol sa ekonomiya 

ng Albay dahil ang disiplina ko ay nasa pangangalakal at ekonomiya. Mas 

importante pa, interesado ako sa ekonomiya hindi lamang ng Bicol, subalit sa 

ekonomiya ng buong Pilipinas. Ang kahalagahan ng pag-aaral nito sa akin ay 

na binibigyan ako na magandang karanasan. Ang karanasang nito ay nagbibigay 

sa akin ng pagkakataong pabutihin ang gamit kong wika. Nagkaraon 

din ako ng magandang karanasan sa kultura ng mga tao dito sa pamamagitan 

ng pakikipagusap sa kanila. Ang makikinabang sa isinagawa kong pagsusuri 

ay ang mga mamamayan sa Bicol, at pati na rin ang nagtatrabaho sa 

industriya na sinusuri ko. Ginawa ko ang saliksik na ito upang magbigay sa 

kanila ng mahalagang impormasyon. Sana ang mga kaklaseng kasama kong 

pumunta sa Bicol ay nakinabang rin dahil at maraming interesadong bahagi 

at paksa ang rehiyon ng Bicol. 

Suliranin ng Pag-aaral 

Ang suliranin na iriserts ay ang kaugnayan ng kapaligiran at ekonomiya 

sa Albay. Ang layunin ng riserts ay malaman kung nagbibigay ng problema 

ang kapaligiran sa ekonomiya o hanapbuhay sa Albay. Ayon sa panunuring 

ito, binibigyan ng maraming problema ng kapaligiran ang ekonomiya 

at negosyo. Maraming dahilan ito. Ang pinakamahalagang dahilan ay na 

nasa “typhoon belt” ang buong rehiyon ng Bicol. Kahit na sinasabi na hindi 

masyadong naaapekto ang lalawigan ng Albay, nakikita sa kapaligiran na 

marami itong sinisira at maraming suliranin ang nagbubunga sa epekto ng 

kapaligiran. 

Ang mga Tiyak na Suliranin 

Unang-una, nawawalan ng negosyo ang mamamayan sa Albay dahil 

sa pagsisira ng bagyo sa lupa at kapaligiran. Ang mga bagyo ay dumadat- 

34

ing kada taon at maraming nasisirang bahay, lupa, tulay, kalsada, at iba-pang 

bagay sa buong lalawigan ng Albay. 

Ikalawa, humahanap ang mga tao ng ibang hanapbuhay maliban sa 

pagsasaka. Maraming kita ang magsasaka at negosyong agraryo sa ibang 

lalawigan ng Pilipinas, subalit sa Albay, hindi uso ang pagsasaka. Hindi nila 

kayang umasenso dahil sa hadlang ng klima. May mayamang lupa ang Albay, 

datapwat nasasayang lamang ito at hindi nagagamit nngg mabuti sapagkat 

sinisira ito ng bagyo taon-taon. Samakatuwid, tinitignan ng mga tao ang 

ibang mga negosyong panghanapbuhay sa lalawigan nila. 

Ikatlo, nahihirapang maghanap ng ibang trabaho ang mga tao sa 

Albay. Kaunti na nga ang trabaho, binabawi pa ng bagyo ang negosyong 

pagsasaka. Wala silang maraming mapagpipiliang trabaho, pero kailangan 

pa rin nilang mabuhay, magpaaral ng anak, at magpakain ng pamilya, kagaya 

ng ibang tao sa Pilipinas. 

Ika-apat, ang ibang industriya mismo sa Albay ay mayroong sariling 

suliranin. Mahirap magturo ng trabaho sa ibang tao, mas lalo pa kung wala 

silang karanasan sa disiplinang iyon. Maraming oras ang napupunta sa pagtuturo 

ng trabaho sa mga taong ang husay lamang ay pagsasaka. 

Ikalima, ang industriya sa Albay ay may kompetisyon mula hindi 

lamang sa ibang lalawigan sa Pilipinas kung hindi pati na rin sa mga tao sa 

ibang bansa. Halimbawa, maraming industriyang handicrafts sa Tabaco, Albay. 

Dahil alam ng mga may-ari ng negosyo na may parehas na industriya sa 

Tsina, kung saan ang trabaho ay mas mura, kinakailangan nilang gawin ang 

produkto nila nang mas magaling o mas mura para kumita sila ng tubo. 

Saklaw at Delimitasyon ng Pag-aaral 

Saklaw 

Maaaring sabihing ang saklaw at delimitasyon ng pag-aaral ay malawak. 

Ginawa ang riserts sa buong lalawigan ng Albay at binigyang pansin ang 

tatlong lungsod. Ang mga ito ay Legazpi City, Tabaco City, at Tiwi. 

Sa Legazpi, ang impormasyon ay nakuha sa Department of Tourism. 

Dito makikita ang ekonomiya ng Albay na may kaugnayan sa kapaligiran. 

Sa Tabaco City, pinuntahan ang dalawang malaking industriya sa Albay. 

Isa dito ang kompanya ng handicrafts. Ang isa pa ay isang baranggay na 

yumayari ng iba’t ibang mga kasangkapang panghiwa, o “cutlery.” 

35

Sa Tiwi, pinuntahan ang isang pag-gawaan ng pottery sa barangay ng 

Putsan. Mayaman sa clay ang baranggay nito. 

Sa lahat ng lugar na pinuntahan, kinausap namin ang mga may-ari 

ng mga negosyo at nakakuha ng maraming mahahalang impormasyon sa 

pagkikipagusap sa kanila. 

Delimitasyon 

Siyempre naman may delimitasyon sa pag-aaral. Isa dito ang wika. 

May dalawang suliranin na hinarap. 

Isang suliranin sa paggamit ng wika ay ang problema sa hadlang 

ng wikang Filipino. Kahit na alam nilang magsalita ng Filipino, medyo may 

problema dahil ang unang wika nila ay Bicol. Ang unang wika naman namin 

ay Ingles. Gayon pa man, ginagamit pa din ng mga nagririserts at nagbibigay 

ng impormasiyon ang wikang Filipino. Samakatuwid, medyo mahirap kumuha 

ng datos sa mga tao. 

Metodolohiya 

Karamihan ng instrumentong ginamit sa paghanap ng datos ay sa pamamagitan 

ng mga pakikipanayam. Ininterbyu ang mga may-ari ng kompanya 

o gawaan ng bagay sa Albay at pati na din ang isang kapitan ng barangay 

sa Cobo, Tabaco City. Ang ibang metodolohiya na ginamit ay obserbasyon. 

Ang inobserbahan ay mga tagpuan at mga sitwasyon. Halimbawa, pumunta 

ako sa mga bahay na may gawaan ng cutlery sa Cobo, Tabaco City kung saan 

inobserbahan din ang mga bagay na nasira ng bagyo, kagaya ng isang tulay 

na naputol dahil sa Bagyong Reming. Isa pang paraan ay ang pagbas ng mga 

literatura at impormasyon galing sa internet tungkol sa ekonomiya ng Albay. 

Kinalabasan ng Pag-aaral 

May binanggit ako kaninang limang suliranin. Ngayon naman, tatalakayin 

ko ang mga problema nito. 

Ang pinakamalaking problema tungkol sa ekonomiya ng rehiyon ng 

Albay ay ang mga epekto ng bagyo sa negosyo. Nawawalan ang mga tao ng 

trabaho kasi sinisira ng bagyo ang kanilang lupa at tahanan. Ayun kay Monsignor 

Cris Bernate, isang pare sa Polangui, Albay, kungminsan nawawala ang 

buong bayan pagkatapos dumaan ang bagyo. 

36 

Ang problema ng bagyo sa rehiyon ay bumubunga ng marami pang

suliranin, kagaya ng binanggit ko kanina. 

Binanggit ko sa mga suliranin na humahanap ng ibang trabaho ang 

mga tao sapagkat walang masyadong kita sa agraryong negosyo at pagsasaka. 

Ito ang pagkakaiba ng rehiyon ng Albay sa ibang rehiyon sa Pilipinas. Sa 

ibang rehiyon, kaya ng mga tao na mabuhay sa pagsasaka. Sa Albay naman, 

ibang industriya ang umaasenso. Ayun kay Erlinda Binos, isang may-ari ng 

negosyong handicrafts sa Tabaco City, mahigit ng 70% ng negosyo sa Tabaco 

ay nasa handicrafts. Noong tinanong kung bakit ganito, sinabi niya na 

ang dahilan ay mga bagyo. May sinabi rin siya tungkol sa epekto ng bagyo 

sa companya niya. Dahil ang karamihan ng produkto na ginagawa niya ay 

gawa sa abaca, may masamang epekto rin ang bagyo sa negosyo niya. Ayun 

kay Binibining Binos, “Kapag dumaraan ang bagyo, nawawala ang abaca at 

wala rin kaming maaaring magawa.” Sinabi rin niya na kung umaasa lamang 

ang negosyo niya sa agraryo, hindi niya kayang kumita. Tumayo daw siya ng 

negosyo kasi ganito ang usong sa Tabaco City, dahil maaaring gumagawa ng 

handicrafts sa loob ng gusali. Kumukuha sila ng maraming abaca at kapag 

tag-ulan (“off-season” ang tawag ni Binibining Binos), nasa loob lang sila ng 

gawaan. Isa pang mahalagang bagay na binanggit ni Binibining Binos ay 

na nag-iimport sila ng abaca galing sa ibang probinsiya ng Pilipinas, kagaya 

ng Leyte. Ang mga ekonomiyang aspekto ng negosyo niya ay maaaring 

sabihin na natural. Sabi niya na nagkakaraon sila ng shortages kapag walang 

masyadong abaca at kung maraming demand. Batas ng ekonomiya ito. Sabi 

rin niya na ang malaking problema niya ay kompetisyon. “Mahirap magtaas 

ng presyo kasi maraming kompetisyon sa Tsina.” (Binos) Sabi rin niya na mas 

maganda ang kalidad ng handicrafts sa Albay, pero mas mura naman ang 

trabaho sa Tsina. Samakatuwid, maraming kompetisyon ang nanggagaling 

sa Tsina kahit na mas mababa ang kalidad ng produkto nila. Nahihirapan 

din si Binibining Binos sapagkat napipilitan siyang hindi taasan ang presyo 

niya. Karamihan ng produkto niya ay ine-export. Pumupunta ang mga bag, 

chinelas, at sombrero niya sa Estados Unidos, Japan, Tsina, at mga bansa sa 

Europe. Kung paguusapan ang bolyum, sabi ni Binibining Binos na nasa higit 

ng 72,000 piraso ang ginagawa ng ckmpanya niya taon-taon. Ginagawa lang 

ang mga ito sa panahon ng Agosto hanggang Mayo. May binanggit din siya 

tungkol sa world trade. Sabi ni Binibining Binos na ang “marketing” ay esensyal 

sa negosyo niya. Maraming mahalagang impormasyon binigay niya. Dahil 

siya ay isang may-ari na nagpapatakbo ng isang negosyo, marami siyang 

alam tungkol sa ekonomiya. Alam din niya ang epekto ng bagyo sa negosyo 

niya. 

Ang ikatlong problema na binanggit ko ay na nahihirapan ang mga 

37

taong humanap ng ibang trabaho. Hindi lamang ang hirap sa paghanap ng 

ibang trabaho ang problem nila, pero bumubunga dail dito ang kahirapan sa 

pang-araw araw na buhay. 

Isang suliranin ng mga industriya ng Albay ay nahihirapan silang 

magturo sa ibang tao. Hindi tinuturo ang paggawa ng handicrafts sa eskuwelahan. 

Gayunpaman, kung walang karanasan ang gustong magtrabaho, 

kailangang silang turuan. Mahirap ito kasi matagal ituro kung paanong gawin 

ang isang klase ng handicraft. Ayun kay Hector Torrente, isang may-ari ng 

gawaan ng pottery sa Putsan, Tiwi, Albay, ang trabahador niya ay kailangan 

turuan kung paanong gawin ang pottery. Sabi niya na noon pa, pottery ang 

pinakamalaking negosyo sa Tiwi dahil natural na likasyaman ito at makikita 

sa ilalim ng lupa. Sabi rin niya na malaki ang tinutulong ng Department of 

Trade (DTI) sa pagsolusyon ng problemang ito. Tinuturuan ng DTI ang mga 

trabahador sa paggawa ng pottery. Dahil dito, maaaring makagawa ang 

mga bagong trabahador ng magandang produkto nang hindi na kailangang 

turuan ng manedyer. maraming tao ay lumalabas doon na magaling sa desenyo. 

Ayun kay Ginoong Torrente, ang trabahador niya ay bahala sa desenyo 

ng kanilang pottery. Sabi ni Ginoong Torrente na walang masyadong epekto 

ang bagyo at kapaligiran sa negosyo niya sapagkat nasa loob sila ng gawaan, 

katulad ng sinabi ni Binibining Binos. Ang matutunan sa kuwento ni Ginoong 

Torrente ay maaaring tumayo ng negosyo na umaasenso kung may tulong at 

may sipag. 

Sa Cobo, Tabaco City naman, nakita namin ang isang barangay na 

gumagawa lamang ng mga patalim, o cutlery. Ayun kay Wilson Bondoy, ang 

kapitan ng barangay, 35% ng mga tao sa Tabaco ay nasa industriyang ito. 

Simula noong 1919, kumukuha ng bakal sa junkshops ang mga tao at ginagawa 

itong mga kutsilyo at gunting. Ang pangalan mismo ng lungsod na 

Tabaco ay galing sa isang salita tungkol sa mga patalim. Ang “tabac” sa Bicol 

ay “bolo” sa Tagalog. Ayun kay Kapitan Bondoy, ang kapaligiran ay parehong 

nakakasakit at nakakatulong sa negosyo nila. Nakakatulong ang kapaligiran 

sa negosyo kasi walang masyadong ibang hanapbuhay, kagaya ng pagsasaka. 

Gayunpaman, maraming negatibong aspeto ang kapaligiran sa industriya 

at sa mga taong-bayan. Tuwing umuulan, nagkakaraon ng sakit ang mga tao 

dail kinakalawang ang bakal. Higit pa doon, kinakailangan nilang kumuha 

ng likasyaman sa ibang lugar dahil walang masyadong likasyaman katulad 

ng abaca at coal sa lugar nila.Bukod doon, ang pinakamalaking problema 

nila ay kapital at tulong na pinansiyal. Dahil wala silang masyadong kapital, 

kailangan nilang gawin ang cutlery nila sa pamamagitan ng mas mahirap na 

trabahong manwal. Kung may mga makina sila, mas madali at mas mabisa 

38

ang produksyon nila. Gayunpaman, nakakatulong naman ang gobyerno sa 

kanila sa pamamagitan ng pagtayo at pamamahala ng gusali na gawaan ng 

cutlery. Dahil dito, naging mas mabisa ang paggawa ng cutlery. Ang kompetisyon 

sa ibang bansa kagaya ng Tsina ay nagdudulot rin ng problema para 

sa kanila. Dahil dito, mahirap taasan ang presyo. Ayun kay Kapitan Bondoy, 

ang mga mangangalakal ay hindi bibili kung masyadong mataas ang presyo. 

Ang negosyo sa Cobo, Tabaco City ay isang ehemplo ng malaking epekto ng 

kapaligiran sa pag-hanap at pag-tayo ng ibang negosyo. 

Binanggit na ang suliranin na kompetisyon. Kahit anuman industriya 

ay marami talagang kompetisyon. Si Binibining Binos ay humaharap ng 

kompetisyon sa Tsina kasi mas mura ang trabaho doon. Si Ginoong Torrente 

naman ay humaharap ng kompetisyon sa ibang bansa, subalit sinabi niya na 

ang mga desenyo niya ay mas magaling. Si Kapitan Bondoy naman ay humaharap 

rin ng kompetisyon sa Tsina kasi mura ang trabaho doon, at stainless 

pa ang bakal nila. Maraming silang suliranin tungkol sa ekonomiya. Ang 

natutunan ko sa lahat ng pag-aaral ay naaapekto sila ng kapaligiran. Karamihan 

ng mga epekto ng kapaligiran ay masama, subalit nakakaraos naman 

ang may-ari ng negosyo at mga tao. 

Kahit na nahihirapan ang mga tao sa kapaligiran at iba pang suliranin, 

nakakaraos pa rin sila. Ito ang tunay na kaluluwa ng mga Pilipino. Kahit 

na nahihirapan sila, sige pa rin sila ng sige. Hahanapin nila ang paraan para 

makabuti sila sa kanilang pamilya at sa kanilang barangay, bayan, lungsod, 

lalawigan, at bansa. 

Rekomendasyon 

Batay sa delimitasyon ng pag-aaral, maraming maaaring irekomenda 

sa mga iba pang gustong magsagawa ng katulad na pag-aaral. Una, mahalagang 

mag-interbyu ng mga tao dahil sila ay merong tunay na karanasan sa 

hapapbuhay. Hindi ito maaaring makamit sa iba kung hindi ang mga taong 

mismong nasa industriya. Ang iba pang paraan na puwedeng gamitin ay ang 

pagbabasa ng literatura tungkol sa rehiyon at ekonomiya. Siguradong may 

nagsulat tungkol sa mga ito, at maraming impormasyon maaaring kunin dito. 

Ang ibang mananaliksik ay puwede ring magriserts o manaliksik bago pumunta 

sa imersyon dahil mas makakatulong kung may alam na sila tungkol 

sa lugar na pupuntahan nila. 

39

“buntong-hininga” 

by Alvin David, UCB ‘10 

isa. 

nahihinayang 

ang ngiti ng araw 

sa nagbubungang lupa, 

at nahihiya 

ang kisap-mata ng buwan 

sa pag-itim ng balat 

ng bawat anak ng OFW 

na humingi sa diyos 

ng kaunting palugit 

sa pagkulay ng kanyang 

stateside na kutis. 

dalawa. 

pumutok 

ang libo-libong bibig ng 

ng maliliit na bituin 

sa kakahiling 

sa isat-isa 

na marinig nang kahit minsan 

tatlo. 

nagising na parang patay 

si marthina. 

naglakad ng 

kabagal-bagal 

palabas ng terminal, 

hindi narinig 

ang tanong ng customs. 

binalot ng matandang byuda 

ang saplot 

na hugis hiya at hirap. 

mahigpit na mahigpit 

kasing sikip 

ng pagsakal sa kanyang paglaya. 

na-deport si marthina. 

apat. 

umiyak ng ginto at tanso 

ang tv screen 

sa sulok ng kwadradong silid 

ni mang berting. 

sumayaw na lang 

ng ocho-ocho sa hatinggabi 

ang beterano 

sa walang saysay na 

paghihintay at pagkahilo 

40

Ang Batang Nakasuot Ng 

Kamiseta na Kulay Rosas 

by Jocel Ross Ramos Rivera, UCB ‘10 

Pinagtawanan at sinigawan ang batang nakasuot ng kulay rosas na 

kamiseta. Pinaligiran siya ng labing dalawang estudyante, siyam na lalaki at 

tatlong babae. Ang batang nakakulay rosas ay tahimik dahil anuman ang sabihin 

niya, hindi nakikinig ang matatapang na estudyante. Hindi man lang siya 

makalaban dahil itinulak siya sa gitna at sa bawat kilos niya ay pinigilan siya 

ng mas malakas na mga bata. Pilitin mang makalabas ay hindi niya makaya. 

Nanlambot ang mga tuhod niya. Itinulak siya ng isang malaking lalaki sa kanyang 

kanan gamit ang maduming basketbol. “Yan ang dapat sa iyo,” sabi ng 

lalake at dinuraan siya nito sa mukha. Tinapunan naman siya ng isang plastik 

na ang laman ay malamig na sarsi at yelo. “Ito rin,” sabi ng isang babae sa kanyang 

kaliwa. Nasugatan ang bata sa mukha dahil sa matitigas at matutulis na 

yelo. Lumagkit rin ang kanyang mukha at dumikit ang mga duming galing sa 

sahig. Sunod-sunod siyang tinapunan ng anumang mabato sa kanya: tubig, 

sarsi, boy bawang, kanin at adobo, dura, at babol gam. Kahalo ng kanyang 

pawis ang sarsi at dura. Tulak dito, dura doon. Sigaw dito, mura doon. Walang 

magawa ang bata kundi piliting makaiwas sa mga estudiyanteng nakapaligid 

sa kanya. Tumunog ang kampanilya at naghiwahiwalay ang mga bata. Tumakbo 

siya para makalayo sa mga mapang-api at mayayabang na bata, subalit 

pinatid siya ng isang estudiyante na hindi naman niya kilala. Nasugatan 

ang tuhod ng bata at umiyak na lang siya. Madungis siyang tignan, mahina 

ang katawan, at kinakabahan. Ang kulay rosas niyang kamiseta ay naging 

kulay lupa, madumi at malagkit. Halos araw-araw, ganito ang buhay ng batang 

nakakulay rosas. “Ganito ba ang buhay ng bakla,” tanong niya sa sarili. 

41

“Pugad Baboy” 

by Dominic K. Laeno, UCB ‘10 

Ang pelikula ni Lino Brocka na “Insiang” ay nagsisimula sa katayan 

ng baboy na pinagtratrabahuhan ni Dado. Importante ang imahe na ito dahil 

sa madaming sinasabi ang eksena tungkol sa pagtrato ng tao sa arawaraw 

na kasaysayan ng Pilipino. Tulad din sa konstruksyon site na nakikita 

sa pelikula ni Brocka na “Maynila sa Kuko ng Liwanag”, hindi maganda ang 

kondisyon ng mga nagtatrabaho sa katayan: maiinit, marumi, at mapanganib. 

Bukod doon, hindi rin maganda ang kanilang sweldo at nananatiling 

ganito na lang ang estado ng buhay ng maraming tao sa Pilipinas. 

Maraming katulad ang pangunahing karakter sa “Insiang” at “Maynila 

sa Kuko ng Liwanag”: ang kasaysayan ay hindi naging mabait sa kanila. Kung 

titignan ang bahay ni Insiang, madaling maintidihan kung bakit mayroong 

rape at patayan: maliliit ang mga lugar (ang kubeta ay nasa isang sahig sa tabi 

ng kusina) at parang pinagkakasya lang ang mga tao sa loob ng isang butas. Sa 

“Maynila sa Kuko ng Liwanag”, walang programa ng gobyeno na sumalo kay Julio 

noong nawalaan siya ng trabaho at sa isang eksena, dahil walang matirahan 

si Julio (dahil ang bahay niya sa Maynila ay galing sa trabahong konstruksyon 

na nawala sa kanya), kinailangan ni Julio maging isang “giggolo” [“call boy” ba 

yun sa Tagalog] para lang mabuhay. Kinailangan din ni Ligaya na pumunta sa 

siyudad dahil sa kahirapan ng buhay sa probinsiya. Imbis na factory worker 

ang maging trabaho ni Ligaya sa Maynila ay naging prostitute na lamang siya. 

Kahit walang kasalanan ang mga karakter sa mga pelikula ni Lino 

Brocka, sila ay minaltrato ng kasaysayan: sa katapusan, ang mga karakter 

sa mga pelikula na ito ay tulad ng mga baboy na kinakatay ni Dado sa 

unang eksena ng “Insiang”: nakasabit ng patiwarik at naghihintay na tuluyang 

mataga. Pero, ang problema ay hindi sila mga baboy: sila ay tao. Hindi 

tulad ng baboy, ang tao ay lalaban kapag ito’y sinaktan. Dahil sa pag-halay 

ni Dado kay Insiang, ginamit ni Insiang ang nanay niya para gumanti. 

At dahil sa pag-patay kay Ligaya, naging mamatay-tao naman si Julio. 

Kahit pelukula lamang ang mga likha ni Lino Brocka, ang mga pinagpausapan 

tungkol sa kasaysayan ng Pilipino ay substansyal dahil ang kasaysayan 

ng Pilipino ay ginagawang baboy ang mga maraming tao: madaming Pilipino 

ay, kahit nagtatagal sa siyudad, hindi umuunlad dahil sa maraming rason tulad 

ng mga napakong pangako ng siyudad na naranasan ni Ligaya noong linoko 

siya ng recruiter o ang panloloko at pagamit ni Bebot kay Insiang. Pero, tulad 

rin ng pelikula, ang mga Pilipino ay lumalaban kung hindi na matiis ang 

kondisyon na ibinibigay ng kanilang mga abusado. Ang biniktima ay nagiging 

mang-bibiktima. Ang baboy ay nagiging tao, gumaganti sa mga mangangatay 

nila. Pero, sa paghihiganti, ang tao ay walang malay na nagiging hayop. 

42

Kung Paano Maging Isang 

Tunay Na Filipino 

by Kevin Pascua, UCB ‘10 

Tumingin ka sa sarili mo sa salamin. Normal ang itsura mo; naka-suot ka ng t- 

shirt at jeans. Kayumanggi rin ang balat mo at kulay kape ang mga mata mo. 

Filipino ka. Malinaw iyan. Pero, iyong nasa loob ay hindi madaling hanapin sa 

salamin. Ano ang ibig sabihin ng “Filipino” Paano nagiging Filipino ang isang 

tao Saan ka galing at saan ka pupunta Nagdedesisyon ka na wala kang 

ideya at nagiging takot ka. 

Bigla na lang, maalaala mo ng lola mo. Ikaw ay nasa bahay ng lola mo at kausap 

mo siya. Nagkukuwento siya sa iyo ng isang istorya tungkol sa panliligaw 

ng lolo mo. 

“Alam mo, apo, noong batang-bata pa sina lolo at lola, pumunta si lolo 

sa bahay ko araw-araw para maninilbihan. Tuwing araw, nagdala siya ng 

pinakamagandang pasalubong para sa akin. Tapos, gabi-gabi, hinaharana 

niya ko kasama ang mga kaibigan niya. Siyempre, mahinhin at pakipot ako 

talaga hanggang maging magkasintahan kami.” 

Nag-isip ka tungkol sa istorya ng lola mo at naintindihan mo na maraming 

tradisyon noon. Pero nasa bagong bansa ka sa bagong panahon. Nagbago na 

ang mundo, kaya nagbago rin ang mga kaugalian. Kahit maganda mag-aral 

ng panahong lumipas para mag-aral kung saan ka galing, nagdedesisyon ka 

na maging Filipino sa panahon ng lolo at lola mo ay hindi pareho sa nagiging 

Filipino ngayon. Kung maghaharana ka ngayon, puwede kang hulihin ng 

pulis dahil iniistorbo mo ang katahimikan. 

Kung gayon, ano ang dapat mong gawin para maging Filipino ngayon 

Maaalaala mo nang pumunta ka sa isang salo-salo kasama ang mga kabarkada 

mo. Nagbibiruan kayo tungkol sa mga kaugaliang Filipino. 

“Alam mo na Filipino ka kung nag-‘oopen’ at mag-‘koclose’ ka ng mga ilaw!” 

“At kung matamis ang spaghetti mo at may hotdog, Filipino ka rin!” 

“Puwede akong maglaro ng basketball kahit naka-tsinelas ako! Napaka-Filipino 

ko!” 

“Hah, madali lang iyan! Alam mo ba kung paano gamitin ang ‘tenacious’ sa 

isang sentence ‘Kahapon, pumunta ako sa tindahan ng sapatos para bumili 

43

ng tenacious!’” 

“Kahapon, naghintay ako ng bus sa devastation!” 

“Kahapon, nag-kareoke ako ng mga kanta ni Whitney Houston at kinanta ko, 

‘Inday will always love you!’” 

Naisip mo na sobrang corny ang mga kabarkada mo. Naisip mo rin na hindi 

ito ang mga “defining characteristic” ng isang Filipino. Maraming klase ng Filipino 

at hindi siya lahat ay gumagamit ng mga iyan. Nagsimula kang mag-isip 

tungkol sa ibat ibang klase ng Filipino at naalaala mo bigla ang pinsan mo sa 

Pilipinas. 

Noong isang bakasyon, pumunta ka sa Pilipinas kasama ang pamilya mo. 

Nakilala ka ng lahat ng mga pinsan mo. Mukha silang masaya at nakilala ka, 

maliban sa isa. Inakala niya na ikaw ay “stereotypical American:” isang Juan 

Tamad na mayabang at ignorante. Nagtanong ka sa kanya kung bakit ganito 

ang akala niya sa iyo. 

“Puwes, totoo ang lahat, ‘di ba Lagi kang may daing na mainit ang panahon. 

At gustong-gusto mong pumunta sa Maynila, sa Cebu, o sa Boracay. Ano ang 

masama sa probinsya namin Tapos, hindi ka marunong magsalita ng Tagalog. 

Ipinalit mo ang Tagalog para sa Ingles, parang nahihiya ka na maging 

Filipino. Wala kang pride sa “heritage” mo! Amerikano ka lang at wala kang 

pakialam sa mga nangyayari sa Pilipinas! Sana bumalik ka na sa states.” 

Masakit pa rin ang mga salita ng iyong pinsan noon. Kailangang bang nakatira 

sa Pilipinas at marunong magsalita ng wikang Filipino para maging 

isang tunay na Filipino Puwede kang mag-aral ng Filipino para magpahayag 

nang mas mabuti sa ibang Filipino, pero nakatira ka sa United States, at hindi 

ka puwedeng lumipat ngayon. Naisip mo na mali ang pinsan mo at puwede 

kang maging Filipino. 

Paano nagiging isang tunay na Filipino ang isang tao Dapat alam mo ang 

“heritage” mo para malaman kung bakit ganito ang mundo mo. Dapat kang 

maging malapit sa pamilya at kaibigan mo para makatulong kayo sa isa’t isa. 

Dapat mong tanggapin ang lahat ng mga hamon sa buhay mo, dahil may 

diwa ng paglaban at marubdob na puso at kaluluwa ng bawat Filipino. Pagalam 

mo na ito, kumuha ka ng isang maliit na piraso ng papel at magsimula 

kang magsulat. 

“Ang isang tunay na Filipino ay...” 

44

Proposisyon Otso - Otso 

Tayo’y mag-otso-otso, 

Otso-otso, 

Osto-osto na. 

by Lean DeLeon, UCB ‘11 

Pinanganak ako Deceymbre 17 – Numero UNO raw ako sa mga mahal ni 

Nanay. 

Nag-practice kami nang Ingles – DOS are the Amerikanos. 

Lilipat raw kami sa Amerika, maraming TRES at bundoks. 

Sa KUWATRO nag-away ang magulang ko. 

SINGKO, ang hangin lang ang kakampi ko. 

SAIS, sa edad na 20, hindi na ako natatakot. 

SIYETE, nakilala ko ang unang mahal ko. Swerte. 

OTSO, binawal ng boto ang mahal namin. Eto ba ang “change” na ibinoto 

namin 

Sayang ka California! Kasi nagmamahalan kami. 

Hindi ko magiging asawa ang lalaking mahal ko. 

45

Patinig 

by Jed Pizarro-Guevara, UCB ‘10 

a, e, i, o, u 

pack, peck, peek, poke, pook 

like the “oo” in spook! 

peck peck gnaw’ng poke poke 

Papa lack pack lack pack 

Paw rung pack-pack 

a, e, i, o, u 

pak, pek, pik, pok, puk 

spook ay di gaya ng puk! 

pekpek ng pokpok 

papalakpaklakpak 

parang pakpak 

a, e, i, o, u 

Banyagang patinig, 

Ang tunog ibang-iba. 

Filipino, sariling tinig, 

Ang magbibigay laya. 

46

Ang Tamang Pagkain 

by Paula Tayag, UCB ‘11 

Kalamansi, toyo, patis. Amoy na amoy ang panlasang Pinoy. Nagbibigay 

ito ng lasa sa kasaysayan ng ating bansa; pampaalis din kaya ito ng sangsang 

ng gobyernong malansa Maaaring ilagay ang mga ito sa mga putahe 

o gawing ulam ng mamayanang kapos at maraming dinaramdam. 

Pinakbet, kare-kare, kaldereta ang ilan sa mga pagkaing mahirap lutuin. 

Katulad din sila ng maginhawang buhay na mahirap abutin. Masagana 

sa gulay at protina, subalit sa ating lipunan, iilan lang ang nabibiyayaan 

ng pagkaing puno ng sustansiya. Madami tayong pinanggagalingan 

ng pagkain, ngunit kakulangan sa edukasyon ang tila 

isa sa mga kadahilanan kung bakit hindi sapat ang ating kinakain. 

Sinigang, pinakuluan at binuro ang ilang pamamaraan ng ating pagluluto. 

Sumisimbulo ito sa nagbabagang suliranin ng kahirapan na 

ang natatanging solusyon ay magsilbi sa sariling bayan. Sa katunayan, 

ang ugat ng kahirapan ay dulot ng pagkagutom. Bakit hindi tayo magsimula 

sa paglaan ng pera tungo sa pagpapayaman ng kaalaman natin 

sa pagsasaka at ng makabalik tayo sa mayabong na pamumuhay. 

Jollibee, McDonalds, Lucky Me ay ang mga pagkaing dapat huwag nang namnamin. 

Dahil na rin sa puno ito ng maraming sangkap na nagdudulot ng sakit. 

Ngunit, ano pa nga ba ang dapat kainin kung ang bansa’y salat sa likas na ani 

47

Ang Tatay Ko 

by Mira Yuzon, UCB ‘10 

Noong limang taong gulang ako, 

Itinataas ng Tatay ko ang kanyang braso. 

Sumasabit ako sa kanyang mga bisig 

at naglalakad kami sa Barangay ng Durungao. 

Sa paliparan, 

yakap yakap ako ni Tatay. 

Mahigpit na mahigpit. 

Isang halik. 

Isang Kaway. 

Wala na akong maalalang iba pa. 

Labing-isang taong gulang na ako, 

noong dumating kaming mag-iina 

sa San Francisco International Airport. 

Niyapos ako ni Tatay, 

at naramdaman ko ang magaspang 

niyang mga palad. 

Umalis kami sa Pilipinas para pumunta sa Amerika, 

Upang makisalamuha lamang sa buhay na mahirap. 

48

PADALA: 

PANIMULANG PAG-AARAL SA 

PAMPULITIKANG EKONOMIYA 

NG PILIPINAS 

by Gracielou Abalos, UCB ‘10 

Labinglimang taong gulang lang ako noong huli akong pumunta 

sa Pilipinas. Sa bakasyon ko noong 2002 kasama ko ang 

nanay ko at mas batang kapatid na lalaki. Bumisita kami ng maraming 

destinasyong pang turista at kumain ng pinakamasarap na pagkain. 

Pero nanibago ako sa kapaligiran ko. Napansin ko na maraming namumuhay 

sa mahirap na kalagayan. Nagtatrabaho sa Saudi ang tito ko para magpadala 

ng pera sa pamilya niya. Nagkikita sila isang beses minsan sa dalawang taon. 

Pagkatapos kong manaliksik, nalaman ko na bulok ang gobyerno. 

Bilang “developing nation,” dapat merong silang gingawa para 

lumakas ang economiya, makapaggigay ng trabajo at magtanggol 

ng buhay. ”Bumaba ang GDP ng walong percent at tumaas ang 

implasyon ng singkwenta percent nung 1984 lang”. (Hedman, 104) 

Kagaya ng tito ko, “maraming Pilipino ang pumupunta sa ibang 

bansa pero napipilitan sila nagmatrabaho sa masamang kondisyon… 

para maging katulong sa bahay o pabrika, sa industriya ng illegal drug 

trade at prostitution.” (humantrafficking.org) Bakit pinababayaan ng Presidente 

ng bansa na walang oportunidad para sa trabaho na maayos 

Isa pang problema ang karapatan ng tao. Dahil sa “centralized control” sa 

Pilipinas, maraming nagdurusa sa abuso ng “human rights abuse”. “Noong martial 

law, libo libo ang kinulong. Sobra sobra na wawala o pinatay ng militaridad.” 

(Hedman, 88) Add Karapatn 2002 human rights abuse information/statistics. 

Sa pamamagitan ng Third World debt crisis, International Monetary 

Fund at World Bank itinutulak para sa reporma ng economiya 

sa Pilipinas at para sa ayos ng companya ni Marcos. Walang tiwala 

ang mga banyaga sa Pilipinas dahil sa baksak ng GNP, ang utang ng 

“lesser-developed” bansa, at ang tatlumpa ng percent na walang trabajo (IBON). 

Napakarami ekspiryensiya ang “political globalization” ng Pilipinas mula 

sa kolonisasyon at demokratisasyon. Parang apoy na hindi humihinto ang kalat-kalat 

na korupsyon. Para sa matibay na pulitika, kailangan ang gobyerno 

mag-trabaho para protectahin ang buhay ng mga tao, payagin ang pagsasarili 

sa moda ng pulitika, at kondisyon ng kalusugan at edukasy’on. (Rotberg, 3) 

Sa padala ng mga trabajador sa ibang bansa, ano ang talagang solusyon 

49

“Isang Bagsak” 

by Zarrin Madelene Pareja, UCB ‘12 

Sa katapusan ng bawat pulong ng mga Pilipino American Alliance, 

bilang isang organisasyon sa UC Berkeley, ginagawa namin ang “unity clap” 

kung saan nararandaman namin ang bawat tibok ng aming mga puso at 

sabay sabay naming ipinapalakpak ang aming mga kamay ng mabilis hanggang 

isigaw namin ang salitang “ isang bagsak”. Ang ibig sabihin ng “Isang 

bagsak” ay pang mayroon mahulog, lahat ay mahuhulog. Bago gawin ito, isa 

sa miyembro nagpapaliwanag nang mensahe at ang kasaysayan sa likod ng 

“isang bagsak” at sa gayon ang kanyang layunin sa pagkakaisa sa komunidad. 

Nabuhay ang “isang bagsak” nung araw ng United Farm Workers (UFW), na 

ay pinamunuan ng kilalang kilalang persona tulad ni Philip Vera Cruz at Cesar 

Chavez na tumulong na mapagkaisa ang mga manggagawa tungo sa ikatutupad 

na magpagbuti ang trabaho at kalagayan ng mga mangagawa. Bukod 

dito, ang mga panlipunan etniko na groupo nang UFW, tulad ng mga Filipino 

galing sa Agricultural Workers Organizing Committee (AWOL) at ang mga 

Latino na parte ng National Farm Workers Association (NFWA), sa dahilan ng 

pagtutulungan nila ay nagpabuti nang pagunlad nang agrikultura ng California, 

higit sa lahat ang sistemang sosyal, sinong mayroon at sinong walang 

kapangyarihan, at sinong mamahala sa likas na mapagkukunan. Sa simula, 

ang mga groupo na ito ay minamaliit nang mga “big growers” sa pamamagitan 

ng pagbuo ng malakas na puersa ngunit ito ay napaglabanan nila sa pamamagitan 

ng pagkakaisa at maging isang UFW, isang grupo ng mga manggagawa 

na matagumpay na naipaglaban ang di makatarungang sistema ng 

pang aapi sa pamamagitan ng mga binuong stratehiya at lalong palakasin 

ang relasyong kultural ng mga manggagawa. Marami sa ginawa nang UFW ay 

nasa isip pa rin ngayon dahil sa abilidad nila mag bigay ng inspirasyon at pagsubok 

sa komunidad na etniko, mga environmentalist, estudyante, at iba pa 

para ituloy at higitan pa ang laban para sa karapatan ng mga manggagawa sa 

agrikultura ng California. 

Ang UFW ay nagwagi sa larangan ng kasaysayan nang karapatan ng 

mga magagawa kahit na maraming hostilidad at hindi pagsunod sa kapaligiran, 

habang pinamumunuan nang mga kilalang kilalang personidad sa 

komunidad na ibat ibang mga lahi pero isa lamang ang gustong gawin: “To 

provide farm workers and other working people with the inspiration and 

tools to share in society’s bounty”. The idea and strategy behind this was to 

gain worker equality and earn deserved rights, such as “ higher wages, more 

50

job stability, better living conditions, and the end of violent harassment, 

especially for strikers and women” (Etulain 13). Yung hostilidad at negatibong 

mga reaksyon ay dahil sa tao na ayow yung mga ideolohiya ng UFW o basta 

walang paniniwala sa kaya nilang gawin bilang isang organisasyon na puro 

minoridad. Isang halimbawa ay yung mga filipino na UFW na meroon dating 

karanasan at mga tagumpay sa Hawaii pero hindi pinansin nang mga “big 

growers” na pueda mag welga para sa pagkuha ng mas mabuting sahod at 

beneficio (Salomon 31). Katunayan, ilan sa mga bagong pinuno sa UFW ay 

hinog sa laban sa Hawaii tulad ni Larry Itliong at Philip Vera Cruz na naglagay 

ng “democracy into practice through labor organizing [...] They were veterans 

of some of America’s most spectacular labor movement activities on the plantations 

of Hawaii and in the fields and canneries of the Pacific Coast” (Scharlin, 

Villanueva x). Hindi natuwa ang mga pinuno ng mga manggagawa dahil 

yung manggagawa ay hindi na magiging mura pero dahil lagi parin magiging 

kailangan, mararanasan ng mga pinuno ang pagkawala ng halaga ng 

pera nila at ang karagdagan ng paghahanap nang bagong tauhan (Salomon 

31). Wala din magawa ang mga pinuno dahil masasagasaan sila ng UFW at 

mararanasan din nila ang realidad ng mga bagong pagsubok tulad ng pagkompromiso. 

Hindi madali para sa UFW ang magtagumpay dahil kinailangan nila 

gamitin ang stratehiya na tulad ng ginamit ni Chavez na nakita nya kay 

Mahatma Gandhi. Hindi lang welga ang gamit ni Chavez para sa UFW kundi 

pati ang mga hindi bayolente na stratehiya: “Convinced from his readings and 

from Catholic teachings that all his methods must be nonviolent, he turned 

to the boycott. It was a tactic that other unions seldom used, but one that 

especially appealed to Chavez. Combined, the strike and the boycott focused 

on the grapes and wines of Schenley Industries and the processed products 

of the Di Giorgo Corporation, S & W Wine Foods, and Tree-Sweet. As grocery 

chains, restaurants. and union groups throughout the country learned of the 

strike and began to boycott these products, Delano area firms saw their sales 

drop noticeably” (11 Etulain). Nagtagumpay ang UFW laban sa Teamsters sa 

pagkamit ng Di Giorgio na kontrata. At pagkatapos nila na manalo sa botohan, 

binati ni Martin Luther King at sinabi nya: “You and your valiant fellow 

workers have demonstrated your commitment to righting grievous wrongs 

forced upon exploited people. We are together with you in spirit and in determination 

that our dreams for a better tomorrow will be realized “ (Etulain 

12-13). 

Pagkatapos ng maraming laban ng UFW noon at hangang ngayon, 

51

52 

nakuha din nila ang reputasyon na isang matagumpay na organasyon at 

unyon na may tulong pa galing sa manggagawa sa ibat ibat bansa. Ang 

bandila nila ay naging symbolo ng pag-asa at lakas. Lahat ito ay dahil sa mga 

miyembro ng UFW na hindi naging biyolente at naging “changed forever. 

They marched, sang, picketed, organized, went to jail, fasted and traveled to 

strange and distance cities for their cause” (Smith 3). Dahil dito, ang UFW ay 

matagumpay hindi lamang dahil sa kanyang lumalaking numero na tauhan 

kundi parti na rin sa dedikasyon, matibay na mga relasyon, at kaparehas na 

ideolohiya ng mga manggagawa. Ganitong dedikasyon, lakas, at mapagiisa 

ay ang nakakaiba sa UFW na hindi madalas makita so ibang grupo. Dahil din 

dito, napanood ko yung pelikula “Sister Stella L.” at nakita ko na dahil din sa 

magpagiisa ng mga trabahador na nakayanin nila labanan ang pinuno para 

sa ideolohiya at karapatan nila sa trabaho. Kung wala silang tiwala sa isat 

isa at sa anong kaya nila gawin bilang isang grupo, lalo na sila mawawalan 

ng laban. Pinakita ng “Sister Stella L.” at ng UFW na pag ang grupo ng tao ay 

magtutulungan at magsasama, magkakaroon din sila ng kapangyarihan para 

bumangon at mapabuti ang kaligayan nilang lahat. 

Ang UFW ay pinapakita na ang mga pagbabago at pag-unlad ay hindi 

nangangailangan ng karahasan ngunit pagtitiyaga. Bukod dito, pinapakita ng 

UFW na pagnasimulan ang pagbabago, magkakaroon ng pagasa. Tulad ng 

makikita sa mga kamakailan-lamang na protesta at martsa tungkol sa pagtataas 

na bayad sa mga UC na nakikita dito sa UC Berkeley at sa UC LA, pati 

na rin sa mga “isang bagsak” na sinasabi sa bawat tapos ng pulong ng Pilipino 

American Alliance, ang UFW ay inspirasyon sa aming mga komunidad upang 

mapanatili ang pakikibaka sa buhay. Parang ang sabi ni Chavez, “our survival 

in this country is determined by how well we learn from the lessons of the 

past” (Scharlin, Villanueva xviii).

Mahalaga ang kalusugan ng 

mga kababaihan sa Pilipinas 

by Heidi T. Tuason, UCB ‘10 

“DONGGGGGG! DONGGGGG!” Tumugtog ang mga kampana ng Iglesia 

sa Quiapo. Malakas din ang tibok ng puso ko. THUMP THUMP, THUMP THUMP. 

Pumunta ako sa tiangge sa Quiapo Church sa Quezon City para bumili 

ng gamot. Sabi daw, may gamot para sa pampalaglag sa tiangge na ito. Ilegal, 

pero meron. Kahit hindi ligtas ang mga paraan na ito, pumunta pa ako. Gaya 

ng maraming babae na pumupunta diyan araw-araw para bumili ng gamot. 

Pero hindi ako buntis. Sila Palagi silang buntis na buntis. 

Kalusugang pampubliko ang masters program major ko at ang pokus 

ko ay ang kalusugang reproductiva ng mga kababaihan sa Pilipinas. Noong 

tag-init, pumunta ako sa Pilipinas para matuto ang mga karanasan ng mga 

babae tungkol sa pampalaglag. 

Ang katotohanan tungkol sa pampalaglag sa Pilpinas 

Kalahati ng mga pagbubuntis sa Pilipinas ay di-sinasadya. Sa 1.5 milyon 

na pagbubuntis sa isang buong taon, 500,000 ang tinatapos sa pagpapalaglag. 

May labing-isang babae na namamatay dahil sa panganganak at pagbubuntis 

bawat araw sa Pilipinas. Mga apat sa labing-isang babae ang namamatay 

dahil sa pagpapalaglag. Ilegal ang pagpapalaglag sa Pilipinas. Kahit 

ganoon ang batas, bawat minuto, may isang babae sa Pilipinas na nagpapalaglag. 

Isa sa apat na ito ay naoospital. Marami sa mga kababaihan na may 

karanasan sa pagpapalaglag na hindi ligtas ay galling sa mga komunidad na 

mahihirap, at hindi sila puwedeng makaahon sa kahirapan dahil sa maraming 

anak at malaking pamilya. 

Gayon pa man, ang mga problemang ito ay hindi kailangang mangyari. 

Puwede itong mapigilan. Kung meron lang silang paraan upang kumuha 

ng mga makakayang kontrasepsyon at pagpapalaglag na ligtas, hindi 

kailangang mamatay ang mga kababaihang ito araw-araw. Kung may patakaran 

at batas, hindi kailangang gamitin ng mga kababaihan ang mga bato, 

kahoy, iba’t ibang inumin na herbal, mga bawal na gamot, mga hilot na hindi 

ligtas, at iba pa. 

Sa aking internship sa Pilipinas noong nakaraang tag-init, narinig ko 

53

54 

ang mga kuwento ng mga kababaihan tungkol sa aborsyon. Nagtrabaho ako 

sa isang organisasyon na ang tawag ay Linangan ng Kababaihan (o “Likhaan 

Center for Women’s Health”). 

Ito ang mga datos na lumabas sa aking pananaliksik. 

Mga Paksa sa Pananaliksik Tungkol sa Pagpalaglag 

Mula sa dalawampung pakikipanayam na ginawa ko noong nakaraang taginit, 

ito ang mga datos ng pananaliksik tungkol sa pagpalaglag: 

Mga Dahilan ng Pagpalaglag 

Ito ang mga dahilan ng pagpalaglag na sinabi ng mga kababaihan. Sinabi 

nila na meron silang pagmamalasakit sa pamilya at mga anak at pagmamalasakit 

na hindi puwedeng makapagbigay ng magandang buhay sa isisilang 

pang anak. Meron din silang mga karanasan ng pang-aabuso (pananakit at 

pambababae) ng sa mga asawa at karahasan sa bahay. 

Paraan ng Pagpapalaglag 

Marami ang mga paraan ng pagpapalaglag na sinabi ang mga kababaihan: 

bato, kahoy, gamot at inumin (e.g. cortol & coke), inumin na herbal (herbal 

concoctions e.g. pamparegla), ibang damong-gamot (e.g. makabuhay), ilegal 

na gamot (e.g. cytotec), at hilot (massage abortion). 

Mga Kinatatakutan 

Sinabi ng mga kababaihan na natakot sila at wala silang kasama noong 

nagpalaglag. Ito ang mga sagot nila tungkol sa damdamin: hindi nila itong 

sinasabi sa ibang tao; may takot sila sa pagpunta sa ospital o klinika; may 

takot sila sa pagsasabi ng katotohanan kapag nasa ospital; may takot sila sa 

pagtsitsismis ng iba at nararamdamang kahihiyan. 

Mga balakid sa ligtas na pagpalaglag 

Maraming balakid na sinabi ang mga kababaihan tungkol sa ligtas sa pagpalaglag: 

walang pera; walang kaparaanan; walang kaalaman; at mali ang

kaalaman nila. 

Iba’t Ibang Karanasan 

Iba’t iba ang mga karanasan ng mga kababaihan. Kahit alam nila ang mga 

panganib, ginagawa pa rin nila. Sa ospital, gumagamit ang mga empleyado 

ng pananakot na mag-rereport sila aa mga pulis. Nararanasan din ng mga 

babae ang masamang trato sa mga ospital, tulad halimbawa ng mga sumusunod: 

mga pananakot o banta; matagal na paghihintay bago mabigyan 

ng pangangalaga; at paghihiwalay ng mga kababaihan sa ibang tao sa 

ospital. Natatakot din ang mga doktor mawala ang kanilang mga lisensiya 

Pero pagkatapos ng lahat na ito, itinitugma pa rin ng mga kababaihan ang 

kanilang karanasan sa aborsyon sa kaniling relihiyon. 

Ang gusto ng mga kababaihan 

Mula sa mga pananaliksik ko sa Pilipinas, nalaman ko ang mga gusto ng mga 

kababaihan: 

o Kawalan ng panghuhusga sa kulturang Pilipino 

o Pagtulong ng mga politiko tungkol sa RH (Reproductive Health) bill 

o Pagkakaroon ng Family planning at mga makakayang kontrasepsyon 

para sa lahat, pati ang mahihirap 

Ilang Mga Organisasyon na Tumutulong ng mga Kababaihan sa Pilipinas 

Nagtrabaho ako sa dalawang organisasyon na tumutulong ng mga kababaihan 

sa Pilipinas tungkol sa reproductive health: Likhaan at Hesperian. Ito 

ang mga paglalarawan tungkol sa dalawa. 

Likhaan Center for Women’s Health / Linangan ng Kababaihan 

Ang Likhaan ay isang organisasyon sa Pilipinas na tumutulong sa mga 

kababaihan sa usapin ng reproductive health. Ilan sa ginagawa nila at tulong 

na binibigay ang mga sumusunod: serbisyo sa mga klinika, edukasyon, 

organisasyon sa mga komunidad para sa mga kababaihan at mga kabataan, 

gawaing advocacy, pananaliksik, at patakaran. 

55

56 

Hesperian Foundation 

Isang organisasyong may pangalang Hesperian Foundation ang 

nagsusulat ng mga libro tungkol sa kalusugan ng mga kababaihan para sa 

mga tao na nagtatrabaho sa Pilipinas. Ang Likhaan ay isang organisasyon na 

nakipag-partner sa Hesperian Foundation para mag-produce ng bersiyon ng 

libro nila na “Where Women Have No Doctor.” Ang bersiyon nito sa Pilipinas 

ay “Kapag Walang Doktor Ang Kababaihan.” Pareho ang mga nilalaman, pero 

isinalin ng mga tao sa Likhaan ang mga salita. Pagkatapos, naglagay sila ng 

mga “culturally-competent” at “culturally-appropriate” na mga materyal. 

Halimbawa, may section sa teksto tungkol sa mga gamot na ginagamit 

ng mga babae sa Pilipinas at meron ding mga pangalan ng mga “brands” 

na makikita sa Pilipinas. Halimbawa, isang gamot na magagamit para sa 

nagpapalaglag ay misoprostol. Pero sa Pilipinas, ang pangalan ng gamot ay 

“Cytotec.” 

Ang Ibig kong sabihin, ang Hesperian Foundation ang nagbibigay ng 

nilalaman ng mga libro sa wikang Ingles. Tapos, ang iba’t ibang bayan ang 

nagsasalin sa iba’t ibang wika. Namimigay ang Hesperian Foundation at iba 

pang organisasyon sa mga klinika, ospital, doktor, at CHW (community health 

worker) sa komunidad. 

Pagtatapos 

Ang mga tema at paksa na lumabas sa panaliksik ko ay galing sa mga 

kuwento ng mga babae. Bawat araw, may apat na babae na namamatay pero 

puwede itong mapigilan. Ang Likhaan at Hesperian ay dalawa lamang halimbawang 

organasasyon na pumapagitan para mapigilan ang nagpapalaglag at 

nagpapakamatay. 

“DONGGGGGG! DONGGGGG!” tumugtog ang mga bells ng Iglesia 

sa Quiapo. Parang sinasabi nila, na wala nang oras para maghintay. THUMP 

THUMP, THUMP THUMP, sabi ng mga puso ng mga babae na naghihintay para 

sa batas at katarungan. 

Mahalaga ang kalusugan ng mga kababaihan sa Pilipinas at dapat nating 

suportahan ang RH bill sa kongreso. Hindi mamaya. Ngayon na.

Tungkol sa Autor 

Heidi T. Tuason, originally from Daly City, CA, is currently a Master of Public 

Health (MPH) Grad Student at UC Berkeley, in the Maternal & Child Health 

track with a focus on Global Health. She did her summer internship in the 

Philippines at Likhaan Center for Women’s Health in Summer 2009, which 

inspired the work she submitted to this journal. She is the recipient of the 

Foreign Language and Area Studies Fellowship for Filipino language and 

Southeast Asian Studies. She is one of the co-founders and core members of 

UC Berkeley’s PAGaSA (Pilipino American Grad Student Association). She went 

to undergrad at UC San Diego, where she received a B.A. in Ethnic Studies 

and B.S. in Biology after studying abroad for a summer in the Philippines at 

the University of the Philippines, Dilman. Before coming to UC Berkeley, Heidi 

worked at the Women’s Community Clinic in San Francisco as Assistant Clinic 

Manager, Volunteer Supervisor & Trainer, Pregnancy Test Counselor, HIV Test 

Counselor, Street Outreach Worker, & Health Educator, at UCSD OASIS Math 

and Science Tutorial Program as a workshop facilitator, and at the UCSD Cross 

Cultural Center as a Diversity Peer Educator. Heidi will be graduating from 

UC Berkeley in May 2010, after which she will be going to the Philippines 

for a Fulbright-Hays Group Study Abroad program called Advanced Filipino 

Abroad Program at De La Salle Dasmarinas and Manila.

Ikatlong Bahagi 

BALAT 

58

Bangungot 

by Norver Trinidad, UCB ‘10 

Kamamatay lang ng tatay ko at nasa sementeryo kami. Hindi humihinto 

sa pag-iyak ang nanay ko kaya nilapitan ko siya at niyakap. Sabi niya hindi 

na niya kayang mabuhay sa mundong ito. Tumingin ako sa langit at bigla na 

lang umambon. Pagkatapos ng serbisyo, lumalakas lalo ang ulan. Tumakbo 

kami papunta sa kotse. 

Habang minamaneho ko ang kotse palabas ng sementeryo, meron 

akong nakitang matandang babae. Puti ang buhok niya at naka puting damit 

siya. Matandang-matanda na siya, sa tingin ko otsenta na. Tinignan ko siya 

pero hindi ko siya nakilala. Tumingin din siya sa akin at nilakihan niya ang 

mga mata niya nang itinuro niya ang daliri niya sa akin. Bigla na lang bumagsak 

ang tiyan ko, natakot ako. 

Pagdating namin sa bahay, gutom na gutom na ako. Walang nagluto 

ng hapunan at hindi ko kayang magpaluto sa nanay ko dahil umiiyak pa rin 

siya. Tinignan ko ang ref namin pero wala akong nakitang pagkain. Pumanhik 

na lang ako sa kuwarto ko at nahiga na lang ako. 

Naaalala ko na bago ako matulog, binibigyan ako ng tatay ko ng 

gatas, pero wala na siya. Bigla na lang akong naging malunkot. Tumalikod 

ako para tumingin sa bintana at parang meron akong nakitang puting damit 

sa mga puno. Pumikit ako at nawala ang puting damit. Tapos, isinara ko ang 

mga mata ko para makatulog. 

Paggising ko, mayroon akong naamoy na putik. Nararamdaman ko 

ang lamig ng hangin. Tumayo ako at nakita ko na wala na ako sa bahay ko, 

ngunit nakikilala ko ang lugar na ito. Nasa sementeryo ako at nasa harap ko 

ang libingan ng tatay ko. Hindi pa nila binabaon ang butas sa libingan ng 

tatay ko. 

Lumapit ako, at nakita ko ang ataul ng tatay ko. Bigla na lang lumakas 

ang hangin; muntik na akong mahulog sa libingan. Tumingin ako sa malayo 

at meron akong nakitang puting tela na dinadala ng hangin. Paglapit ng tela 

sa libingan ng tatay ko, bigla na lang huminto ang hangin at nalalag ang tela 

sa libingan. Naalala ko ang matandang babae na nakita ko kaninang hapon at 

nanginig ang katawan ko. Tumalikod ako at nakita ko ang matandang babae. 

Hindi ako makagalaw dahil sa takot. Tinulak niya ako sa libingan. Nakikita ko 

siya habang nasa ilalim ako ng libingan. Meron siyang kinuhang malaking 

bato. itinaas niya ang bato sa ulo niya at hinagis papunta sa akin… 

Sumigaw ako habang pumipikit ako. Tapos meron akong narinig na 

kumakatok. Binuksan ko ang mga mata ko at nakita ko na nakahiga ako sa 

kama ko. Inalis ko ang kumot ko at tumakbo ako papuntang pinto. Inaasahan 

ko na ang nanay ko ang kumakatok. Binuksan ko ang pinto at wala akong nakitang 

tao. Tinignan ko ang pasilyo at hindi ko nakita ang nanay ko. Binuksan 

ko ang ilaw at tinignan ko ang paa ko. 

May putik ang mga paa ko. Tumalikod ako at meron akong nakitang 

puting tela na lumilapad palabas ng kuwarto ko. 

Pagkatapos ng dalawang segundo, namatay lahat ng ilaw. 

59

60 

Inay 

by Nicki Nario, UCB ‘12 

Ang kampanilya ay tumutunog ng malakas. Kung kanina, ang eskwelahan 

ay isang tahimik at walang tao, ngayon ito ay naging isang lugar na 

puno ng ingay at mga estudyante. Sa lahat ng paligid, may mga estudyante 

na masayang nagkwekwentuhan dahil tapos na ang eskwela para sa araw 

na iyon. Nakita ko yung kotse na berde ng nanay ko at lumakad ako patungo 

doon. Noong pumasok ako sa kotse, napansin ko na yung mukha ng nanay 

ko ay medyo malungkot. Napa-isip ako kung dapat ko ba itanong kung bakit, 

pero iniwasan ko na lang dahil gustong ko pa rin panatilhin ang ganda ng 

araw. Nagmaneho siya ng kaunti na walang sinasabi. Wala man lang lumabas 

sa bibig niya kahit isang salita. Pambihira naman ito, inisip ko sa sarili ko, siguro 

may nangyari. Naghanda ako para sa kung ano man ang dumating, pero hindi 

ko akalain na kailangan ko maghanda para dito. Kung ano man ang nagumpisa 

na isang magandang araw ay naging isang araw na hindi ko makakalimutan. 

Hindi ako makapaniwala. Sinabi ng nanay ko sa akin na namatay na 

si Inay ngayon lang umaga. Hindi ako makasalita, hindi ako makakilos. Ayaw 

kong tangapin ang sinabi ng nanay ko sa akin. Sa lahat ng mga araw na dinalaw 

namin sa hospital si Inay, ay dapat hinanda ako para sa ito, pero hindi. 

Noong panahon na iyon, naniwala ako na kaya niyang lumakas, na kaya niyang 

gumaling. Ang lola ko ay malakas; siya ay isa sa mga pinaka malakas na tao na 

nakilala ko. Para sa akin, akala ko na ito lang ay isang balakid na tatalunin niya. 

Sa mga sumusunod na nga araw, nagkunwari ako na okey ang lahat 

at wala lang nangyari. Ginawa ko ang lahat na lagi kung ginagawa arawaraw: 

gumising, pumunta sa eskwela, bumalik sa bahay, gumawa ng homework, 

kumain, at natulog. Kahit na gustong-gusto ko ng kalimutan ang 

nangyari, hindi ko din magawa at lalong hindi din ako maiyak. Ano ang 

mali sa akin, inisip ko. Hindi ko alam kung bakit, pero hindi ako maiyak kahit 

na yumao ang isang pinaka importante na tao na nagpalaki sa akin. 

Isang gabi bago siya inilibing, na-realize ko na ang lola ko ay hindi na 

babalik. Ang naramdaman ko ay hindi lungkot, pero galit. Nagalit ako kay Inay 

at itinatong kung bakit niya kaming iniwan, kung bakit wala siyang sinabi sa 

amin na hindi na siya lalaban pa. Pinangako niya sa akin na pupunta siya sa promotion 

ko, pero ngayon, hindi na siya makakapunta kahit ano pa ang gawin ko. 

Noong araw ng libing, inisip ko na okey na ako pero mali nanaman ako. 

Habang nakikinig ako sa mga papuri ng mga pamilya ko kay Inay, naalala ko yung 

mga memorya tungkol kay Inay. Lahat kami may memorya tungkol sa kanya; lahat

iba dahil yung mga memorya namin sa kanya ay espesyal lang sa amin at sa amin 

lang. Isang memorya na lagi kong naaalala ay nagyari nuong limang taon pa lang 

ako. Hindi ko alam kung bakit, pero pagnaaalala ko ang lola ko, ito ang naiisip ko. 

Noong bata pa ako, lagi kong gustong samahan ang mga magulang 

ko sa mga pinupuntahan nila. Dahil alam nila ito, isang gabi, umalis sila ng 

bahay na walang sinasabi sa akin at para na rin hindi ko malaman. Noong 

na-realize ko na umalis sila na hindi ako kasama, umiyak ako ng umiyak. 

Umiyak akong na parang walang bukas. Si Inay na nakaupo ay tinawagan 

ako para pumunta sa kanya. Habang umiiyak, pumunta ako sa kanya. Hindi 

pinansin ng lola ko na umiiyak ako, pero itinuro niya yung papel na hinahawak 

niya at sinabi, “O Colette, tingnan mo ito. Ano ito” Sa papel, gumuhit 

siya ng isang ungoy na nakakatuwang tingnan. Tumawa ako at gumuhit uli 

ang lola ko ng isa pang hayop. Nakalimutan ko na ang mga magulang ko 

at tumawa na lang kaming dalawa nang matagal. Kami ng lola ko at ako. 

At nuong bumalik ang nanay at tatay ko, tumatawa pa rin kaming dalawa. 

Naaalala ko rin ang iba pang mga bagay-bagay tungkol sa lola ko. 

Hindi lang mga kung ano-anung ginawa naming dalawa pero yung mga 

ginawa niya araw-araw. Lagi siyang maagang gumigising at alam mong gising 

na siya dahil sa amoy ng kape na galing sa kusina. Lagi rin siyang nakasuot 

ng mga bestidang maraming kulay at masiyadong malaki para sa kanyang 

katawan. Meron siyang sariling silya na nakapwesto sa gitna ng family 

room. Ang mga halik niya ay iba talaga. Parang inaamoy ka niya muna bago 

ka hahalikan sa pisne. Ang tawa niya ay nakakahawa talaga; malakas at mahaba 

hanggang sa lahat ng tao sa paligid ay tumatawa na rin. Lagi siyang 

masaya; hindi ko maalala yung mga beses na malungkot siya. Lahat gustonggusto 

ang lola ko at kung iisipin ko talaga, siya ang nagpadikit sa pamilya ko. 

Sa panahon na iyon, naalala ko lahat tungkol sa lola ko at hindi ko na 

kayang itago sa loob ng damdamin ko. Binitawan ko na lang lahat ng galit 

ko, lahat ng damdamin ko, at umiyak ako. Umiyak ako dahil nagalit ako sa 

kanya, umiyak ako dahil hindi ako nakasabi ng “good-bye,” umiyak ako dahil 

hindi na siya makakasali sa bukas ko – umiyak ako para sa maraming dahilan, 

pero umiyak talaga ako dahil alam ko na hindi na siya babalik kahit kailan. 

Dahil wala na si Inay, marami akong natutunan tungkol sa buhay. Natutunan 

ko na wala talagang nakakaalam kung anong pwedeng mangyari bukas. 

Ang buhay laging nag-iiba. Siguro hindi ko natanggap yung totoo nung una 

dahil hindi ko akalain na talagang iiwanan niya kami. Hindi ko naisip na pwede 

pala yun magyari. Ang lola ko pa rin ang pinakamaimpluwensiyang tao sa buhay 

ko. Namimiss ko ang lahat ng tungkol sa kanya: yung kape niya, yung silya 

niya, yung tawa niya. Yung mga halik niya namimiss ko rin, pero bukod sa lahat, 

namimiss ko siya. Hindi laging malungkot ang malakas na tunog ng kampanilya. 

61

Ang Mga Bata 

by Paulo Salta, UCB ‘11 

Noong pitong taong gulang ako sa Pilipinas, pagkagising sa umaga ay naririnig 

ko na ang mga aso at manok sa labas. Hindi pa mainit pero halata nang 

magiging maiinit ang araw. Sa tuwa ko, ako ay lumundag galing sa kama para 

maglaro sa labas. Inuubos ko ang gatas na tsokolate na ginagawa ng mama 

ko. 

Binubuksan ko ang gate namin na dahil sa pagkaluma ay maraming kalawang 

at mahirap mabuksan. Ang mga kaibigan ko ay nasa labas na naghihintay 

para sa magtataho. Ang tamis-tamis ng amoy ng taho. Pagkatapos 

kumain, naglalaro kami ng kickball. 

Pagdating ng alas dose, masyadong mainit kaya umuupo kaming lahat sa ilalim 

ng puno ng niyog para kumain ng halo-halo. Pagkatapos, nararamdaman 

namin ang hangin kaya gumagawa kami ng saranggola. Gumagamit kami ng 

dyaryo at kanin para sa pandikit. Dahil manipis ang sinulid, mabilis maputol 

at mawala ang mga saranggola sa hangin. 

Pagkatapos, nagbibisikleta kami sa sapa sa likod ng barangay at naglalaro sa 

tubig. 

Pagkatapos, sa kagutuman namin at pumupunta kami sa tindahan at bumibili 

kami ng lumpiang sariwa at pepsi na nasa plastic bag. Pagdating ng 

mga mas matandang bata, naglalaro kami lahat ng patintero at bangsak. 

Naglalaro kami hanggang dumilim. Pagdating ng gabi ay nagsisiratingan ang 

maraming lamok at maaaring marining ang mga kuliglig. Pag-uwi namin ay 

kailangang linisan ang mga paa dahil masyadong marumi ang mga ito. 

Noong umuwi ako sa pilipinas, wala na ang saya sa mga kalye. Wala na ang 

mga bata naglalaro sa labas. Masyadong maraming kotse para maglaro. 

Ngayong ay pumupunta na lamang ang mga bata sa megamall. 

62

Bigas 

by Cecille Reyes, UCB ‘12 

Noong bata pa ako, nagkukuwento ang lola ko sa akin kung gaano kahirap 

ang buhay nila 

sa Pilipinas. Wala siyang trabaho ngunit napalaki niya ang walong bata sa 

kakarampot na suweldo ng 

asawa niyang pulis. 

May panahon na lumakad ang lolo ko sa gitna ng bagyo habang pasan ang 

sako 

ng bigas sa ibabaw ng kanyang ulo. Umuulan noon at ayaw niyang malunod 

ito sa baha. 

Ang lola ko naman ang nagluluto, naglilinis, at nagpapakain sa pamilya. 

Tulad ng bigas, ang lolo’t lola ko ay mahalaga dahil hindi pwedeng mabuhay 

ang 

pamilya ko kung wala sila. 

Stickers 

by Rosauro Hernandez, UCB ‘10 

Noong Enero, mayroong medical-surgical mission sa La Trinidad, Benguet, 

Philippines. Sa limang araw na kami ay nanatili, sinuri namin ang halos 

apat na libong mga pasyente. Bagama’t mahalaga ang lahat ng pasyente, 

pinaka-espesyal pa rin ang mga bata sa medical mission. 

Natakot ang maraming bata sa mga doktor, nars, at mga boluntaryo. 

Binibigyan ko sila ng mga sticker para maging masaya at kumportable sila. 

Ang sticker ay konting regalo na puwedeng ibigay ko sa lahat ng bata. 

Ang unang bata na aking nakita ay ayaw makisalamuha sa mga ibang 

tao. Nang binigyan ko siya ng sticker, ngumiti at lumiwanag ang kanyang 

mukha. Pumunta ang iba pang mga bata sa mission at nag-iba ang tungkulin 

o “role” ng sticker. Tumitigil ang iyak ng mga bata tuwing bininigyan ko sila 

ng sticker. Naging sentro ng atensyon (“center of attention”) ang sticker at 

gustong gusto ito ng lahat ng bata. 

Kung tutuusin, maliit lang ang sticker pero mahalaga ito para sa 

mga bata sa Benguet. Sa Estados Unidos, ang isang maliit na sticker ay hindi 

mahalaga. Ang mga bagay kagaya ng sticker ay pinagpapawalang-halaga 

(“taken for granted”). 

Hindi lamang nagbigay ang mga boluntaryo ng regalong pangkalusugan 

pero ang sticker ay simbulo na rin ng personal na koneksiyon ng 

“humanitarian efforts.” Madaling magbigay ng pera o mga material na bagay, 

ngunit hindi nito kayang bayaran ang tiwala ng mga tao upang sila ay tunay 

na makilala at makasalamuha. 

63

Ako si Sarimanok 

by Laurie Bailon, UCB ‘11 

Noong Abril 2009, sumayaw ako sa Pilipino Cultural Night (PCN) ng UC Berkeley. 

Kasabay ng ibang mananayaw, sinayaw ko ang alamat ng mga unang 

Pilipino, si Malakas at Maganda. Ito ang alamat: 

“May anak si Dagat at Lupa na si Kawayan. Tinuka ni Sarimanok ang kawayan 

at binuksan niya ito. Lumitaw ang isang babae at isang lalaki, si Maganda at 

Malakas.” 

Ang mga mananayaw ang mga tauhan sa alamat. Nakasuot sila ng asul na 

damit. Nagsisilbing mga kawayan ang mga lalaki. Nakasuot sila ng mga 

kayumanggi at berdeng damit. Si Maganda ay isa sa mga babaeng mananayaw 

at si Malakas naman ay isa sa mga lalaking mananayaw. Ako naman si 

Sarimanok. 

“Graceful” o kaaya-aya ang mga galaw ng Sarimanok. Masaya ako sa entablado 

dahil malaya akong gumalaw, para bang lumilipad. Gusto ko maging 

huling mananayaw sa entablado. 

Ngiti 

by Kathrina Wardrip, UCB ‘11 

Ang ngiti niya ay nasa aking gunita. 

Maliwanag, nagniningning, maganda. 

Nalalasahan ko ang malambot na balat, 

Pero may dahas ang kanyang mga salita. 

Dahil dito, palagi akong may sugat. 

64

5th Symphony 

by Marthina Cinco, UCB ‘10 

Noong walong taong gulang ako at nasa eskuwelahan, 

Naririnig ko si Beethoven at ang kanyang obra na 5th Symphony. 

Nararamdaman ng mga daliri ko ang piano keys. 

Gusto ko nang umuwi. 

Pagkatapos ng eskuwela ay dumidiretso agad ako sa piano. 

Kapag nasa keys ang mga maliliit kong kamay, 

Bumibilis ang tibok ng puso ko. 

Nagsimula akong tumugtog. 

Umabot ng isang buwan at kalahati bago ko natutunan ang 5th Symphony. 

Nag-ensayo ako araw araw at minsan nang umiyak. 

Masyadong maliit ang mga daliri ko para makahabol sa bilis ng tugtog. 

Gayon pa man, nanalo ako sa isang kompetisyon. 

Sa ngayon, nagtuturo ako ng piano sa mga bata. 

Nakikita ko ang sarili ko sa kanila. 

Tilapia 

by Jeannette Deano, UCB ‘10 

Sa tilapia ng aking gunita, 

Nakikita ko ang lalamunan kong 

nagsasara, 

Naririnig ko ang sipol ng baga, 

Unang atake ng hika. 

65

Piano 

by Iana Diesto, UCB ‘13 

Pangit ang aking mga kamay, 

Magaspang at napakahaba. 

Nageensayo ako ng piyano, 

Dalawang oras sa isang araw. 

Paborito ko ang “Claire de Lune.” 

Tahimik ang aking loob, 

Kung tumutugtog. 

Lumilikha ng musika 

Ang aking mga kamay. 

Gabi 

by Eunice Gopez, UCB ‘12 

Sa gabi ng aking gunita, 

Nararamdaman ko sa aking balat 

Ang bituin. 

Nalalasahan ko ang lamig ng 

hangin. 

Nakikita ko ang itim na laman. 

Nagdurugo ang kulay ng kalangitan. 

66

Stethoscope 

by Karen Eula Molina, UCB ‘10 

Doktor ang tatay ko. Mayroon siyang stethoscope. Itim ang kulay ng stethoscope 

niya. Nilalagay niya ang stethos-cope sa maleta at dinadala sa trabaho. 

Noong kabataan ko, nilalaro ko ang stethoscope. Nagkukunwari ako na ako’y 

isang doktor na may klinikang gawa sa kariton. Ang mga kapatid ko ang naging 

mga pasyente. 

Ngayon, Integrative Biology ang major ko sa University of California, Berkeley. 

Gusto kong pag-aralan ang mga klase na tungkol sa human science. Interesado 

ako sa Public Health kaya ako nag-aaral ako ng human anatomy, human 

physiology, at human reproduction. 

Ngayon, nagboboluntaryo ako sa Mabuhay Health Center. Gusto kong maging 

isang doktor at makatulong sa mga tao. Mayroong stethoscope ang mga 

medical student na nagboboluntaryo sa health clinic. Balang araw, magkakaroon 

din ako ng sarili kong stethoscope. 

Ang Aking Dagat 

by Aileen Kim, UCB 

Sa dagat ng aking gunita, 

Hinihiram ng tubig ang aking t-shirt. 

Hinihiwa ng mga bato ang aking mga 

paa. 

Nalulunod ako sa alon, 

at hindi na makalaban 

ang aking katawan. 

67

Bagyo 

by Clyde Villacisneros, UCB ‘12 

Sa bagyo ng aking gunita, 

maraming basa, 

mga larawang aking tinago, 

kumupas at tuluyang nalaos. 

Aking nakaraan hindi na kayang 

balikan. 

Ang Aking Itim Na Tsinelas 

by JC Alhambra, UCB ‘12 

Meron akong itim na tsinelas na palagi kong inilalagay sa harap ng 

pinto ko pag katapos kong gamitin. Isang simpleng bagay ang tsinelas na 

sinusuot ng maraming tao. Tulong ito para sa paa para sa paglakad, pagtakbo, 

pagtalon, at marami pang bagay. 

Isang araw, sumukay ako sa bangka ng tatay ko. Dahil sa isang bagyo, 

nagpunta ako sa isang isla na walang tao. Wala kong kasama. Wala kong dinala. 

Suot ko lang ang damit ko at ang tsinelas ko. Natakot ako dahil walang 

tubig na puwede kong inumin. Humanap ako ng isda sa dagat para puwede 

akong kumain, tapos gumawa ako ng apoy. 

Apat na oras ang nakalipas at kinakabahan ako. Akala ko walang hahanap 

sa akin sa isla, pero narinig ko ang ingay ng barko. Sumigaw ako, pero 

hindi nila ako narinig. Natakot ako ulit dahil umaalis na ang barko. Naka-isip 

ako ng ideya. Sinunog ko ang tsinelas ko, tapos may itim na usok na pumuno 

ang langit. Nakita ng barko ang usok, at iniligtas nila ako. 

Kung hindi ako nagsuot ng tsinelas, siguro patay na ako. Ang itim na 

tsinelas ko ang dahilan na buhay pa rin ako. 

Maraming tao ang tulad ng itim na tsinelas ko. Sila ay simpleng tao 

pero puwede silang gumawa ng bagay na kahanga-hanga. 

68

Kung Paano Magsimula ng PCN 

by Eugene Lloyd Lapid Pascual, UCB ‘10 

Nang unang panahon, magkakaibigan sina malakas, maganda, at sarimanok. 

Habang naglalaro, dumating si Tito Sam. Sabi ni Tito Sam, “Sumakay 

kayo sa aking bangka. Ituro ninyo sa amin ang inyong laro.” Sumama 

sila sa kanya. Pagdating nila sa Amerika, nagsimula silang sumayaw. 

Pagtatapos, sabi ni Tito Sam, “Kailangan ninyong manatili dito. “ 

Dahil dito, sina malakas, maganda, at sarimanok ay nanatili doon at 

sumayaw bawat taon simula noon. Kadataon, may show nila. 

Inaasahan nila na mapapanood ang kanilang mga show. Malakingmalaki 

ang show para makita sila ng pamilya nila mula sa ka bilang dagat. Sa 

halip, ang ibang mga Pilipino ang dumating upang makita. Ang sumunod 

ng mga henerasyon ay ang mga descendant ni na malakas, maganda, at 

sarimanok. Nagpatuloy ang show para dumating ang mga pamilya sa 

Amerika. 

69

Ika-apat na Bahagi 

KOTON 

70

Kape 

by Albert Ayson, UCB ‘11 

Maitim at masarap ang kape. 

Umiinom ako ng kape sa umaga at sa gabi. 

Araw-araw, mainit at matamis ang binibili kong kape sa Starbucks. 

Minsan ay sobrang dami ng iniinom ko. 

Hindi ako makatulog. 

Ganito rin ang aking pamilya. 

Sobra-sobrang mag-kape sa gabi at umaga. 

May sibuyas sa aking gunita. 

Journal Poem 

by Jacob Delmundo, UCB ‘10 

Natitikman ko ang hirap at sakit sa aking mata sa bawat hiwa ng kutsilyo. 

Nararamdaman ko ang tamis ng lasa pagkatapos ng bawat hiwa. 

Minsan ang isang tao ay mahirap intindihin sa unang pagkakilala, 

Pero mabait pala siya kapag lubos nang nakilala. 

71

Ang Alamat ng Mga Bituin 

by Kristine Guanzon, UCB ‘11 

Noong unang panahon, ang kalangitan ay nababalot ng kadiliman. 

Walang bituin o buwan na gumagabay sa mga hayop sa mga anino ng gabi. 

Ngunit merong daan-daang mga gintong rosas na bumubukadkad sa gabi at 

nagdadala ng liwanag sa daigdig. Isang araw, gustong balutin ng salbaheng 

lobo ang mundo ng kasamaan. Sinunog niya ang hardin ng mga gintong 

rosas. 

Nasunog ang lahat ng gintong rosas at nawala na magpakailanman. 

Maliban sa isa. Itong rosas ay itinago ng salbaheng lobo at ng mga sunudsunuran 

sa kanya. Nang nawala ang mga gintong rosas,natakot ang lahat na 

umalis sa kani-kanilang mga bahay pagsapit ng dilim. Ang lobo ay naging 

hari ng dilim at hinuhuli niya ang kung sino mang maglakas-loob na lumabas 

sa gabi. 

Isang araw, daan-daang mga hayop ang nagtipon-tipon at nagkaisa 

para labanan ang lobo. Pinangungunahan ng isang matapang na agila ang 

mga hayop na nakikipagdigmaan. Marami ang nasugatan, ngunit sila ay determinadong 

mapabagsak ang salbaheng lobo. 

Sa gitna ng labanan, nasagip ng agila ang nag-iisa at huling gintong 

rosas. Sinubukang atakihin ng lobo ang agila, ngunit siya ay natambangan ng 

iba pang mga hayop. 

Pumailanglang ang agila sa himpapawid kasama ang huling rosas. 

Ikinalat niya ang mga talulot sa madilim na langit. Ang mga talulot na iyon, 

ang mga bituing nakikita ngayon. 

72

Bistek na Perpekto 

by Catherine Start, UCB ‘11 

Gusto ko ang bistek, bistek na perpekto 

Pupunta ako sa tindahan para bumili ng mga sahog. 

Una, sa lugar ng karne. Anong klaseng hiwa ng karne ang gusto ko 

Nakakita ako ng Rib-eye, T-bone, Tri-tip, Filet Mignon, Kobe, at Sirloin... 

Pero, ang pinili ko ay ang Prime Rib. 

Susunod, kailangan ko ng mga pampalasa. Kumuha ako ng paminta, lemon, 

bawang, at truffle salt. 

Pangatlo, hindi ito karaniwang kinakain nang walang kasama. Kumuha ako 

ng patatas, gulay, kanin, at mahal na alak. 

Pag-uwi ko sa bahay, pinalambot ko ang karne. 

Pinalo ko ito ng maso. Binuhos ko ang aking makakaya para mapalambot ang 

karne. 

Pagkatapos, pinagsamasama ko ang toyo at mga pampalasa. 

Ibinabad ko ng maraming oras ang karne. 

Pagkatapos, hinanda ko na para iluto. 

Inumpisahan kong lutuin nang dahan-dahan at binantayan ko para hindi 

masunog. 

Pagkatapos, ay inilagay ko sa isang plato at inihanda ko para kainin. 

Inayos ko ang mesa, inilagay ko sa mesa ang alak, at tumikim ako nang konti. 

Napuna kong pagod na ako. 

Nasa harap ko na ang pinakamasarap na ulam, pero nawalan ako ng gana. 

Inalis ko muna sa mesa at itinabi ang pagkain. 

Ako ay natulog. 

Kinabukasan, nawalan na ako ng pagkagiliw para sa bistek. 

Ang gusto ko ngayon ay ang perpektong salmon. 

73

74 

Snowboarding 

by John Haag, UCB ‘12 

Sa snowboarding ng aking gunita, 

Nalalasahan ko ang niyebe. 

Naririnig ko ang hangin. 

Wala na akong ibang maisip. 

Paraan Upang Matutong 

by Christian Abitan, UCB ‘11 

Mag-Skateboard 

1.Bumisita sa tindahan ng skateboard. 

2.Bumili ng skateboard. Pumili ng mura, pero matibay na skateboard. Ang 

presyo ng matibay na skateboard ay nasa halagang limampu hangang isang 

daang dolyar. 

3.Ngayon, magsimula ka nang mag-ensayo 

-Mag-aral ka sa pantay na daan. 

-Ilagay ang paa sa unahan ng skateboard sa likod ng “trucks.” 

-Ilagay ang kabilang paa sa likod ng skateboard. 

-Ngayon, itulak ang sarili paabante. Itaas ang paa sa likod ng skateboard, 

tapos ikahig ang paa sa daan. 

-Muling ibalik ang paa sa likod ng skateboard. 

-Balansehin ang sarili sa gitna ng skateboard! Dahan-dahaning hindi mahulog! 

-Para kumanan o kumaliwa, pabigatin ang sarili sa direksyong papupuntahan. 

-Para tumigil, ikayod ang likod na paa sa daan. 

4. Magensayo araw-araw! 

*Paalala: 

-Magsuot ng komportableng damit. 

-Magensayo kasama ang mga kaibigan. 

-Tumigil mag-iskateboard kapag pinahinto ng pulis. 

-Huwag sagasaan ang mga tao. 

-Kapag nahulog, tumayo at mag-skateboard ulit! Magsaya na!

“Pugon” 

by Chelsea Anne Largoza, UCB ‘12 

Sa pugon ng aking gumita. 

Naririnig ko ay na tumitindig ng init. 

Naaamoy ko ay lakat masang ng lang ayaw lumapit 

Pero, Nalalasahan ang pagmamahal ng aking tatay. 

Ang tatay ko ang pugon ng aking gumita. 

“Oven” 

The oven of my memory 

I hear the heat that intensifies slowly. 

I smell the fear when people touch it. 

I taste the love my father makes. 

My father is the oven of my memory. 

Beach Towel 

by John Paul Quiocho, UCB ‘12 

Sa beach towel ng aking gunita, 

Naamoy ko ang mga footprints sa buhangin. 

Nakita ko ang kanyang hininga sa hangin, 

Pero nalunod siya sa kanyang mga luha. 

Bukas, pagsuot ko ng beach towel, eto ang pagbati sa kanya. 

75

Alamat ng Lindol at Chu-na-mee 

by Jan Tristan Arroyo Gaspi, UCB ‘11 

Noong unang panahon, sa isang bahagi ng planetang Aludra, may namumuhay 

na dalawang angkan na kilala sa pangalan na Chukchak at Chenes. 

Maayos ang pakikitungo ng dalawang angkan sa isa’t isa. Matalik na magkaibigan 

ang mga datu ng dalawang kaharian, hanggang sa isang araw ay nauwi 

sa isang malaking di pagkakaintindihan, nang narining ng isang prinsipe 

mula sa kaharian ng Chukchak na siya ay tinawag na mukhang kabayo. Ito ay 

nagdulot ng sunud-sunod na digmaan sa gitna ng dalawang kaharian. 

Lingid sa kaalaman ng dalawang kaharian, may namumuong romansa sa 

pagitan ng prinsesa ng Chuchak at prinsipe ng Chenes. Kinalaunan, ang 

munting romansa ay nauwi sa pagtatanan. Umigting ang alitan sa pagitan 

ng dalawang kaharian. 

Dahil sa matinding galit ng Hari ng mga Chuchu, hindi na ito nagdalawang 

isip na subukang nakawin ang pinakamahalagang kayamanan ng mga 

Chenelins --- ang Tambol ng Karimlan. 

Sa tagal ng pagsasama at pagkakaigan ng dalawang kaharian, hindi isang 

malaking lihim para sa mga Chuchu na kahinaan ng mga Chenelins kapag 

tinatambol ang Tambol ng Karimlan. 

Sa pitumpu’t pitong pagsubok na makuha ang Tambol, sa gabi ng pagdiriwang 

ng kaarawan ng haring Chenelin nang lahat ay nalasing sa tubig na 

nilaklak ng buong kaharian, nagtagumpay ang mga Chuchu. 

Dumanak ang dugo. 

Sa ika-pitumpu’t pitong pagtutuos, nagpakita at pumagitna si Dyosa Ashaka. 

Isinisi ang pagkagising mula sa mahimbing na pagtulog sa ingay ng digmaan 

ng dalawang kaharian. Sa sobrang galit kaniyang inanib ang dalawang 

kaharian sa dalawang elemento ng kalikasan, ang lupa at tubig. Ipinaubaya 

ng Dyosa ang mga Chuchu kay Haring Karag-Atan at ang mga Chenelins kay 

Reyna Put-ik. 

Tuwing nakakawala ang dalawang angkan sa kanilang mga tagapagbantay, 

bagamat nasa anyong tubig at lupa, itinatambol ng nga Chuchu ang Tambol 

ng Karimlan na siyang nagdudulot ng delubyo at kasiraan sa mga Chenelins. 

Dahil sa kahinaan na idinudulot ng tambol sa kalagayan ng mga Chenelin, 

buong puwersang hinahalughog ng mga Chuchu na nasa anyong tubig ang 

teritoryo ng mga ito, upang hanapin sa kalupaan ang nawawalang prinsesa. 

Hanggang ngayon ay hindi pa rin sumusuko ang mga Chukchak sa paghahanap 

sa nawawalang prinsesa. 

At ito and alamat ng lindol at Chu-na-mee. 

76

Pagkain sa Kalye 

by Natalie Estrella, UCB 

Sa anumang oras ng araw ay naririnig ang tawag ng mga ale’t mama. Sinisigaw 

nila ang “tahooo!” at “balut!”; may “kling kling kling” naman ang Mamang 

Sorbetero. Ang pagkain sa kalye ay importante sa buhay ng mga Pilipino. Ito 

ay indikasyon ng hirap ng buhay sa Pilipinas at ang hilig ng mga Pilipino sa 

pagkain. 

Maraming parte ng baboy, manok, at baka ang ginagamit ng mga tindera sa 

kalye. Malimit ay mga parte ito ng mga hayop na hindi nila gustong itapon. 

Isa sa mga parte na ito ay “isaw” o bituka ng manok na iniihaw at nilalagyan 

ng BBQ sauce. Karaniwan ding ginagamit ang lamang loob ng baka, manok, 

at baboy. Paborito rin ng mga tao ang “adidas” o paa ng manok, “kwek-kwek” 

(piniritong itlog ng pugo), “banana kyu” (piniritong saging na may pulang 

asukal), at inihaw na mais. 

Ang mga pagkaing ito ay importante sa mga karaniwang Pilipino dahil ito’y 

mura at madaling kainin. Mayroon ring mga pagkain na sa Pasko lang ipinagbibili. 

Sa labas ng simbahan ay nakahilata ang mga nagtitinda ng kastanyas, 

puto bungbong, at marami pang iba. 

Noong nakatira pa ako sa Pilipinas ay madalas akong kumakain ng mga pagkain 

sa kalye. Naaalala ko ang maiinit at maaanghang na pisbol na kagagaling 

lamang sa kumukulong mantika. Kasama nito ay ang isang plastik bag at 

straw na may matamis at malamig na buko dyus. Araw araw, pagkatapos ng 

eskwela ay palagi akong bumibili ng isaw. Puno ako ng saya noong nalaman 

ko na magbabakasyon kami ng lola ko sa Pilipinas. Sa sobrang saya ay napanaginipan 

ko ang ‘dirty ice cream’, taho, at kikyam, pero nalungkot din ako ng 

pinagsabihan ako ng nanay ko na hindi na kaya ng tiyan ko ang ‘maruming’ 

pagkaing galing sa kalye. Paano ko ulit malalasahan ang mga araw ng aking 

kabataan Kahit anumang klase ng pangongopya ang gawin ng nanay ko at 

kahit produkto ng Goldilocks o Island Pacific ang aming bilhin, walang kasing 

sarap ang tunay na pagkain sa mga kalye ng Pilipinas. 

77

Tagumpay 

PAGLANGOY 

by Niño-Pierre Galang, UCB ‘12 

Sa isipan, ako’y lumalangoy. 

Lumalangoy sa kawalan. 

Sa kawalang walang tama, 

Walang mga tamang salita. 

Nais ko nang magpahinga. 

by Raquel Espinosa, UCB ‘10 

Ganito magsayaw ng tinikling. Dalawang tao ang sumasayaw sa 

entablado. Nagdadala sila ng dalawang kawayan sa bawat dulo at lumuluhod 

sila sa sahig. Ang kawayan ay isang instrumentong percussion: 

“Klik, klik , klak, klik, klik klak.” 

Pagkatapos, dalawang tao ang pumapasok sa entablado habang pumapalakpak 

at sumasayaw ng “sway balance”. Kailangan nilang maingat na 

tumalon sa kawayan . Sinasabi ng tao: “Isa, Dalawa, Tatlo!” Ang dalawang tao 

ay tumatalon sa kawayan: una ang kanang paa at pagkatapos ang kaliwa. Ito 

ay mabilisan, dahil kung hindi ay mahuhuli sila ng kawayan. 

Ang “Tinikling” ay buhat sa Leyte na nasa kabisayaan. Ang kuwento ng 

sayaw ay tungkol sa ibon ng Tikling na nakakatakas sa mga bitag ng kawayan 

na gawa ng mga magsasaka. Ang mga taong sumasayaw ay ang mga ibon, at 

ang clickers ay ang mga magsasaka. Isang malaking hamon ang Tinikling sa 

mga tao. 

Ganito rin sa Kolehiyo. Ang Tinikling at ang kolehiyo ay parehong 

mahirap. Hindi ko alam kung kailan ako mahuhuli ng kawayan at hindi ko rin 

alam kung kailan ako makakaraos sa kolehiyo, pero patuloy pa rin ako. Ang 

palakpak sa sayaw ay tulad din ng palakpak sa pagtatapos. Ang katapusan 

ng sayaw ay tulad rin ng pagtatapos sa kolehiyo. Natupad ko na ang aking 

pangarap sa buhay! 

78

Bahay 

by Sabrina Hamm, UCB ‘11 

Sa bahay ng aking gunita, 

Nakikita ko ang pagmamahal, 

Nararamdaman ko ang mga tawanan. 

Nakatira ako sa isang apartamento sa Berkeley, 

Pero umuuwi ako sa bahay ng pamilya ko sa San Diego. 

Pawikan 

by Byron Mazire, UCB ‘12 

Kakaibang surfer ang pawikan. 

Malakas, matapang at mabangis sa dagat. 

Malakas ang pang-amoy, mahaba ang buhay, 

May magandang kutis at matibay na katawan! 

Kahanga-hangang nilalang. 

Balang araw, magiging surfer ako 

Tulad ng pawikan. 

79

Anim na minuto 

by John Bacolores, UCB ‘10 

Sa musikang hip hop ng aking gunita, 

Gusto kong sumayaw nang hindi nahihiya. 

Palagi akong pagod, 

At butas ang sapatos. 

Bawat linggo, nag-eensayo ako ng dalawampung oras. 

Ang pagod ay tinitiis ko, 

Dahil bukas muli akong sasayaw ng anim na minuto. 

Tubig 

by Michelle Tio, UCB ‘12 

Tubig, 

Malinaw at malamig, 

Pamatid-uhaw. 

Pero, mainit 

Sa ilalim ng araw. 

80

Puno ng Mansanas 

by Anjelica Mendoza, UCB ‘11 

Sa punong mansanas ng aking gunita. 

Umaakyat ang mga squirrels at ninanakaw ang mga 

bunga. 

Butas-butas ang mga prutas. 

Gusto kong matulog sa ilalim ng punong mansanas. 

Pamilya ng Mangga 

by Stephen Cruz, UCB ‘10 

Isang mangga na naka tingala sa langit, 

Nakakapit sa kamay ng inang puno. 

Hawak-hawak ng kanyang mga kapatid, 

Sabay-sabay at dahan-dahang 

Nakangiti sa hangin. 

Nakakapit din ako sa puno. 

Nakikita ko ang sarili ko sa prutas. 

Isa rin akong mangga. 

81

Boba 

by Grace T. Boone, UCB 

Sa Thai Tea Boba ng aking gunita, 

Naaamoy ko ang lamig, 

Naririnig ko ang tamis, 

Nalalasahan ko ang saya. 

Mapakla ang buhay, 

Pero magtitimpla ako ng tsaa para sa 

aking mahal. 

Tango 

by Brian Villa, UCB ‘12 

Sa kusina ng aking gunita, 

Pinagsasama-sama ko ang mga sangkap para magluto ng masarap. 

Nararamdaman ko ang mainit-init na salsa. 

Naaamoy ko ang mga manok na nagsasayaw ng tango sa kawali. 

Kakain ako ngayong tanghali. 

82

“Ang Pawikan” 

by Byron Mazire, UCB ‘12 

Ang pawikan... 

Isang kaaya-ayang surfer sa kasalukuyan. 

Ngunit nanatiling malakas, matapang, at mabangis sa dagat. 

Siya ay isang kahangahangang nilalang. 

Isang araw, ako ay magiging maluwalhati tulad ng pawikan. 

The sea turtle... 

So calm and patient as he waits for his wave. 

A graceful surfer in the current. 

But stays strong, bold, and fierce in the sea. 

He is a magnificent sight. 

One day, I will become glorious like the sea turtle. 

83

Sibuyas 

by Jacob Delmundo, UCB ‘10 

Sa sibuyas ng aking gunita, 

Natitikman ko ang sakit sa mata mula sa kutsilyong panghiwa. 

Nararamdaman ko ang tamis ng lasa. 

Mahirap intindihin ng iba hanggang sa makilala. 

Hilaw na Mangga 

by Chona Ocampo, UCB ‘10 

Sa hilaw na mangga ng aking gunita, 

Naaamoy ko ang asim, 

Nararamdaman ko ang kagat. 

Tumatakbo-takbo ako, 

Nabitawan ang bitbit na mangga. 

84

Ako ay isang alien, 

Alien 

by Jamielyn Fong, UCB ‘11 

Nakarating gamit ang spaceship. 

Mga makinang naglalakbay, 

Sa langit at sa ilalim ng tubig. 

Naglalakad ako sa mga berdeng tarangkahan. 

Kawili-wili ang mga nilalang dito. 

Sa loob ng gusali- parang mga istatwa. 

Umuupo, umuupo, umuupo; tumititig sa lider. 

Sa labas - nakikibaka. 

Humihiyaw, Humihiyaw, Humihiyaw; tumututol sa lider. 

Naririnig ko ang tunog ng mga kampanang hindi kalayuan. 

Ang lugar na ito ay puno ng mga sorpresa. 

Natatabunan ako ng mga papel, papel, papel sa lahat ng dako. 

Makulimlim ang langit, 

At heto na ang tubig, tubig, tubig; 

Malakas ang ulan. 

Isang bagong mundo para sa akin ang Berkeley. 

85

University of California Berkeley • Volume Two • Est. 2009 

MABUHAY ANG WELGA 

MABUHAY SI JOI BARRIOS 

MABUHAY ANG FILIPINO 

Isingkaw ang kapangyarihan 

Magtipon ng lakas 

Layunin mo to 

... Magsulat ka. . . 

Maki baka, huwag matakot. Ito ang unang hakbang. 

Maiba ka, huwag din matakot. 

Maiiba ka, sila ang matakot. 

Tayo ang kinabukasan. 

Tayo ang sinulid. 

Tayo ang mga tinig na hindi mapakali! 

Gising na, mga kapatid! 

Tara na! Nais namin na kung sino man ang makatanggap 

nitong libro, matatanda ba o kapwang kabataan, 

ay mabibigyan ng inspirasyon na kapag 

inapi ay handang lumaban... sa pamamagitan 

ng pagsulat.

UNIVERSITY of CALIFORNIAFILIPINOJOU RNAL â¢ VOLUMETWO

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

UNIVERSITY of CALIFORNIAFILIPINOJOU RNAL â¢ VOLUMETWO