polska literatura akordeonowa i jej znaczenie w świecie

POLSKA LITERATURA AKORDEONOWA
I JEJ ZNACZENIE W ŚWIECIE
ELŻBIETA ROSIŃSKA
eros@gnu.univ.gda.pl
Akademia Muzyczna im. St. Moniuszki
w Gdańsku

Lata międzywojenne – utwory o charakterze tanecznym tworzone przez
akordeonistów-wirtuozów:
Edward Gosk (1880–1954)
Karol Olesiński (ok. 1880–ok. 1950)
Wacława Suchocki (ok. 1888–ok. 1965)
Władysław Kaczyński (1894–1952)
Bolesław Buchalski (1898–ok. 1960)
Józef Steć (1899–1969)
Eugeniusz Lassota (1903–1965)
Tadeusz Kozłowski (1910–?)
Piotr Rybarski (1912–1944)
Polskie Radio – Kapela Feliksa Dzierżanowskiego, Trio Harmonistów
Wacława Suchockiego

Okres powojenny – muzyka stylizowana na folklor wiejski lub swing, zespoły
akordeonistów związane z Polskim Radiem
Włodzimierz Bieżan (1918)
Stanisław Trzeciak (1916)
Jerzy Orzechowski (1917)
Tadeusz Wesołowski (1918–1972)
Józef Podobiński (1925)

Początki koncertowej literatury akordeonowej – neostylistyka
Rok 1955 – Czesław Grudziński – Sonatina
Rok 1963 – Bronisław Kazimierz Przybylski – Trzy utwory
Rok 1966 – Tadeusz Natanson – Concertino na akordeon i orkiestrę
W muzyce polskiej po „październikowej odwilży”(1956): powstanie festiwalu
„Warszawska Jesień”, pokolenie o awangardowym nastawieniu – Serocki,
Baird, Kotoński, Górecki, Penderecki, Lutosławski, Szabelski

Style – dodekafonia, serializm, punktualizm, poszukiwania nowych brzmień,
aleatoryzm, muzyka elektroakustyczna, happening, teatr instrumentalny.
Lata 70-te odwrót z awangardowej ścieżki, zwrot ku tradycji, dążność do
uproszczenia faktury i materiału muzycznego, nawiązywanie do dawnych
form. W tej generacji kompozytorów – Andrzej Krzanowski (1951–1990)
Język muzyczny adekwatny do współczesnych trendów w muzyce polskiej;
arystyczna nobilitacja akordeonu

Wypowiedzi krytyków muzycznych
Krzysztof Droba – „. . .To był świat brzmień (często nowych, np. jakże
oryginalne przestrzenie brzmień akordeonowych) na usługach emocji
i ekspresji; dramatycznej, lirycznej, zawsze – co się czuło – prawdziwej”.
Leszek Polony – „. . .Ów pogardzany, prozaiczny instrument, staje się tutaj
podmiotem lirycznym wypowiedzi muzycznej, ciągle wędrującym w krainie
długich, rozwibrowanych dźwięków górnego rejestru, rozbrzmiewającym
organowymi niemal harmoniami. Niezwykła ekspresyjność tego brzmienia
uwydatnia jakby obecność lirycznego ja w świecie niesamowitych zjaw.
Widziałbym w tym zamienny symbol; pospolitość, której muzycznym
symbolem jest właśnie ten popularny instrument, zostaje wyniesiona na
prawdziwe wyżyny szlachetności”.

Twórczość
cykl sześciu „Audycji” (1973–1982) – jedność materiału partii taśmy
magnetofonowej, różnorodność – często nietypowego – składu
instrumentalnego, stopienie poezji z muzyką
cykl pięciu „Studiów”na akordeon solo, duet akordeonowy, kwintet
akordeonowy – eksperymenty w zakresie barwy, harmonii, nowych
sposobów gry na akordeonie
cykl „Reliefów” na różne instrumenty solowe
Łączenie literatury i muzyki, współczesny język muzyczny i elementy
tonalności, efekty sonorystyczne i romantyczna nastrojowość, cytaty,
oryginalne instrumentarium

Lata 70-te – debiut kompozytorski Krzysztofa Olczaka (rocznik 1956) –
Manualiter (1976), Fantasmagorie (1977)
czynnik wirtuozowski
poszukiwania brzmieniowe
łączenie akordeonu z innymi instrumentami
cytat bądź materiał zaczerpnięty z folkloru katalizatorem twórczości,
przemyślana struktura kompozycji

Zbigniew Bargielski (rocznik 1937)
wkracza na grunt muzyki akordeonowej ze swoim bagażem doświadczeń
kompozytorskich i ukształtowanym językiem muzycznej wypowiedzi
Akordeon – ważnym instrumentem w jego twórczości od 1980 roku, przede
wszystkim muzyka kameralna, także akordeon w orkiestrze.
„Kilka lat temu Zbigniew Bargielski poprosił mnie o zdefiniowanie akordeonu
jako instrumentu: z czym kojarzy się akordeon przeciętnemu odbiorcy
muzyki artystycznej? Funkcjonują obiegowe zakodowane pojęcia odnoszone
do skrzypiec, które śpiewają, organy przywodza na myśl brzmienie spiżowe
w kościele, na fortepianie można zagrać wszystko, choćby na cztery ręce –
również partyturę orkiestrową. A jaki jest akordeon? Niewyeksploatowany
pokład barw, jakby organy, instrument dęty; może śpiewać prawie jak
skrzypce i w ogóle upodobnić się do każdego instrumentu – zwłaszcza
w kameralistyce może być wszystkim. Dużo określeń, ale brak jednego
sięgającego sedna. «Właśnie dlatego, że akordeon jest jak kameleon» –
stwierdził Bargielski.
wypowiedź Zbigniewa Koźlika, akordeonisty – adresata wielu kompozycji
Bargielskiego

„Ptak ze snu” na perkusję i akordeon
„Malowane chmury” na akordeon solo
„Labirynt” na wiolonczelę i akordeon
„Noc pożegnań” na akordeon i kwartet smyczkowy
„Zatopiony płomień” na skrzypce, wiolonczelę i akordeon
„Rozmowa z cieniem” na dwa akordeony
„Czarne lustro” na gitarę i akordeon
„EGAD” na wibrafon i akordeon
„Trigonalia” koncert potrójny na gitarę, akordeon, perkusję i orkiestrę
kameralną
„Jeux a Trois” na trzy akordeony (dla Motion Trio)

Bronisław Kazimierz Przybylski (rocznik 1941)
twórczość bardzo bogata: w sensie ilościowym – ok. 200 kompozycji,
różnorodność stylistyki – od neostylistyki po awangardowe eksperymenty,
formy, użytego instrumentarium; kompozycje w wielu wersjach
instrumentalnych

Bogdan Dowlasz (rocznik 1949)
Palindrom (1983)
Postscriptum (1987)
Ab hoc et ab hac (1989)
Dialogus musarum (1991)
Koncert na akordeon i małą orkiestrę (1997)
Accosoftplay (2003)

Najmłodsze pokolenie
Michał Moc
Marcin Bortnowski
Aleksandra Gryka
Barbara Kaszuba
Aleksander Kościów
Mikołaj Majkusiak
Szczepan Tesarowicz
Grzegorz Duchnowski

„Dowody uznania”:
1. Utwory obowiązkowe na międzynarodowych konkursach wykonawczych:
maj 2006 – Szanghaj – międzynarodowy konkurs akordeonowy Andrzej
Krzanowski – Sonata
Międzynarodowy Konkurs Akordeonowy w Kligenthal
w finale – koncerty Bronisława Kazimierza Przybylskiego, Bogdana
Dowlasza, Bogdana Precza, Mikołaja Majkusiaka (edycja w roku 2007)
Międzynarodowy Konkurs Akordeonowy w Castelfidardo „Premio Citta di
Castelfidardo” – utwór polskiego kompozytora w programie II etapu
2. Wydania zagraniczne
3. Nagrody na konkursach kompozytorskich
4. Obecność w repertuarze i dyskografii zagranicznych wykonawców