Franciszek z Asyzu (OCR) (stygmaty)

690 FRANCISZEK Z ASSYŻU. (Stygmata Św. Fr.)
FRANCISZEK Z ASSYŻU. (Stygmata św. Fr.) — Wielu świętych
w sposób widzialny otrzymywało na ciele blizny, podobne do

FRANCISZEK Z ASSYŻU. (Stygmata Św. Fr.) 691
blizn Chrystusa Ukrzyżowanego. Najsłynniejszy z pomiędzy tych
świętych jest św. Franciszek z Assyżu.
Oto jakim sposobem otrzymał on swe stygmata czyli blizny.
Na dwa lata przed śmiercią, znajdował się pewnego razu na,
górze Alverni w Apeninach. Około uroczystości Podwyższenia św.
Krzyża podczas swej rannej modlitwy wpadł w zachwycenie. Ujrzał
Serafina o sześciu skrzydłach, pomiędzy któremi był człowiek,
z wyciągnionemi na krzyżu nogami i rękami, podobny do Chrystusa
Ukrzyżowanego. Po tern widzeniu dusza Franciszka czuła się
napełnioną uczuciem gorącej miłości, a na ciele jego okazały się
znaki pięciu blizn Zbawiciela. Aczkolwiek je starannie przed
oczyma ludzi ukrywał, widziano je wszakże za jego życia, a bardziej
jeszcze podziwiano po jego śmierci. Były to nie same blizny
tylko, gdyż na rękach i na nogach nosił on prawdziwe gwoździe,
utworzone z własnego jego ciała, krwią zabarwione na kolor żelaza.
Gwoździe te miały główkę zaokrągloną i czarną, opierającą
się na wewnętrznej stronie ręki i na zwierzchniej stronie stopy;
długie i spiczaste ich ostrza wychodziły na stronę odwrotną, zagięte
ku rękom i nogom, jak gdyby były młotem skrzywione. Na
prawym boku Franciszka widniała rana zaczerwieniona i zabliźniona,
jak gdyby dzidą zadana; z niej za życia jego często krew się
sączyła i plamiła habit zakonny. Św. Franciszek umarł w 1226 i*,,
a stygmata jego były narzędziem mnóstwa wielkich cudów.
Przedniejsze dokumenta historyczne, obejmujące przytoczone
fakta i ich okoliczności są następujące: l-o Żywot świętego, napisany
przed r. 1230 z polecenia Grzegorza IX pp. przez Tomasza
de Celano, ucznia i towarzysza św. Franciszka; 2-o inny żywot
tegoż świętego, napisany przez Ceperan'a za życia tegoż samego
papieża, t. j. przed r. 1241; 3-o opowiadanie o cudach tego świętego
męża, napisane w r. 1246 przez trzech franciszkańskich jego
uczniów z których jeden, Rufin imieniem, dotykał tych stygmatów
za życia świętego mistrza; 4-o żywot św. Franciszka, napisany
ok. r. 1260 przez św. Bonawenturę, Doktora Kościoła, po zwiedzeniu
przezeń miejsc, gdzie ten święty patryarcha przebywał, i po
zbadaniu ludzi, którzy go widzieli. Bollandyści (4 paźdz.) udowodnili,
że te różne biografie w późniejszych czasach nie były zmienione
w tern, co dotyczy szczegółów powyżej przytoczonych. Celem
stwierdzenia tej niezmienności szczegółów, uciekają się wspomniani
Bollandyści do najdawniejszych egzemplarzy biografii św.
Franciszka, do pewnej książki, napisanej ok. r. 1235 przeciw Albigensom
przez Łukasza, biskupa Tay w Hiszpanii, który na dowód,
że Chrystus był czterema gwoździami do krzyża przybity,
powołuje się na stygmata św. Franciszka; rzeczeni Bollandyści
opierają się dalej na wielu breviach apostolskich Grzegorza IX
i Alexandra IV pp., którzy osobiście znali św. Franciszka, i na
wielu wreszcie innych wiarogodnych świadectwach. Prawda, że późniejsi
pisarze dorzucili do historyi św. Franciszka wiele szczegółów
legendowych; niektórzy z nich nawet chcieli z tych blizn świętych
wysnuć oryginalne a ryzykowne wnioski naukowe; ale władza
kościelna nigdy w tych błędach żadnego nie brała udziału, one też
przeto nie mogą służyć za dowód przeciw rzeczywistości opowie-

692 FRANCISZEK Z ASSYŻU. (Stygmata św. Fr.)
dzianych przez nas szczegółów życia s'w. męża; te ostatnie bowiem
są najdokładniej sprawdzone.
Od s'mierci św. Franciszka wielu świętych z zakonu franciszkańskiego
i z innych zakonów otrzymało ten sam, co św. Patryarcha,
przywilej. Niektórzy, jak św. Katarzyna Sieneńska z trzeciego
zakonu św. Dominika, odczuwali bóle stygmatów, ale same
stygmata nie dawały się zmysłami dostrzegać. Sami święci przez
pokorę o to ukrycie daru bożego prosili. Przeciwnie, bywali różni,
co przez pychę swą kłamliwie przypisywali sobie podobneź
przywileje, ale Kościół zawsze czujnie i żarliwie odsłaniał
oszustwo.
Niejaki A. Maury (La magie et l'astrologie dans l'antiquité et
au mogen âge, 2-e partie, ch. III, str. 352) pisze: „chrześcijanie
uważali cud stygmatów św. Franciszka za niezbity dowód tajemnicy
odkupienia zwłaszcza ze względu na tę okoliczność, że te
stygmata były dane świętemu w dzień Podwyższenia św. Krzyża."
Sądzimy, że słowa te A. Maury chyba na żart powiedział, boć
chrześcijanie już przed r. 1224 musieli prawdopodobnie wierzyć
w ewangelię, którą św. Franciszek rozmyślał. Biografowie św.
Franciszka nie mówią, że cudowne widzenie stało się w dzień
święta Podwyższenia św. Krzyża, lecz że ono się zdarzyło około
tego dnia uroczystego.
A. Maury mówiąc następnie o współzawodnictwie, jakie
istniało wówczas między dominikanami a franciszkanami, dodaje
(str. 356): „Znakomita łaska stygmatów zniweczyła uroszczenia
jakobinów, którzy w celu wzmocnienia swej opozycyi, zaczęli
utrzymywać, że i oni mają także swoich stygmatyzowanych." Tak
tedy liczba stygmatyzowanych mężczyzn i kobiet miała się powiększać
w duchownej rodzinie św. Franciszka przez to, że ubiegano
się o przywilej, udzielony jej fundatorowi, w rodzinie znów św.
Dominika dawali się widzieć i mnożyli się stygmatyzowani przez
ducha zazdrości i przez chęć przeciwstawienia cudu cudowi. Powyższe
zdanie Maury uzasadnia tem, że wszystkie stygmata, zaszłe
od śmierci św. Franciszka, powstawały w jeden i ten sam
sposób. Ostatecznie stygmata, zdaniem Maury'ego, miałyby być
skutkiem wygórowanej pychy i żądzy zrównania się ze św. Franciszkiem,
a może nawet z Chrystusem. Nie mniej wszakże ten
sam Maury przyznaje, że te szczególne blizny nie były zazwyczaj
skutkiem oszukaństwa lub kłamliwego zmyślenia. Zanadto zgodnymi
wydają mu się przytaczane na poparcie stygmatów dowody,
aby mógł przeczyć rzeczywistości stygmatów, zwłaszcza stygmatów
św. Franiszka, były to jednak, zdaniem jego, najzwyczajniejsze
tylko blizny, i jedynie dla upiększenia cudowności wypadku
zmyślono, że ręce świętego przebijały czarne gwoździe.
Zresztą, według tegoż Mauryego (str. 383) „stygmatyzacya jest
skutkiem choroby i ogólnego rozstroju organizmu. Jest-to następstwo
zboczenia umysłowego, wytworzonego w organizmach,
już uprzednio do zdenerwowania skłonnych, następstwo podniecenia
religijno-kontemplacyjnego, jest-to skutek nadużycia wstrzemięźliwości
i ascetyzmu. Widziano jednostki, które sobie we śnie wyobraziły,
że otrzymały rany, uderzenia, że zaciągnęły jakąś chorobę; a nazajutrz,
po przebudzeniu się albo w kilka dni później pod wpływem

FRANCISZEK Z ASSYŻU. (Stygmata św. Fr.) 693
tego przekonania okazywało się zajątrzenie albo zaognienie w miejscach,
które, podług ich wyobraźni, miały być chorobą dotknięte....
Wystarczało, aby człowiek stale myślał o tych pożądanych dla siebie
ranach, a już tern samem krew napływała w miejsca, o których
myślał. Stygmata św. Franciszka były owocem gorącej jego wyobraźni.
Do takiego też wyjaśnienia rzeczy doszedł Tholuck w swej
specyalnej rozprawie o cudach tego rodzaju."
Zobaczmy, czy można przyjąć takie tłómaczenie stygmatyzacyi
św. Franciszka i tych wszystkich, którzy później zostali zaszczyceni
tym samym przywilejem.
Przyznajemy, że cuda zdziałane przez zakonnika, są bardzo
zaszczytne dla jego zakonu. Przyznajemy nadto, że istotnie pomiędzy
duchownymi synami św. Franciszka, a synami św. Dominika
istniało współzawodnictwo, które w pewnych jednostkach zakonnych
mogło się przedzierzgnąć w rywalizacyę, a nawet w zazdrość.
Wszak tern samenij że człowiek przywdziewa habit zakonny nie pozbywa
się przecież wszystkich swych niedoskonałości. Ale stąd jeszcze
dosyć daleko do walki na cuda, jaką sobie wyobraził A. Maury
i jemu podobni racyonaliści. A jednak, twierdzenie to jest jeszcze
jednem z najmniej bezpodstawnych twierdzeń A. Mamyego w tej
sprawie.
Liczni świadkowie widzieli naocznie i stwierdzili uroczyście
stygmata zmysłami dostrzegalne i przez Kościół w świętych kanonizowanych
uznane. Co się tyczy św. Franciszka w szczególności,
tośmy słyszeli, ile to osób wykształconych i najzupełniej rzeczy
świadomych stwierdziło nietylko istnienie blizn, ale nawet istnienie
gw r oździ na jego ciele. Przeczyć zatem albo przekształcać te fakta,
zadanie to raczej romansopisarza niżeli historyka. Jak wszyscy
prawie stygmatyzowani, tak i św. Franciszek starał się ukryć przed
wzrokiem swego otoczenia dar, który otrzymał; czuł się go być niegodnym.
Wiele z tych świętych osobistości, jak np. św. Katarzyna
Sieneńska, w swej wielkiej pokorze prosiły Boga, aby te ich chwalebne
znamiona nie były na zewnątrz widzialne. Przypisywanie im
zatem chęci uchodzenia za świętych wskutek tych nadzwyczajnych
znaków na ciele równa się spotwarzaniu prawdy historycznej i osób
stygmatyzowanych. których Kościół czci publicznie na swych ołtarzach.
Zapewne, bywają między chrześcijanami hypokryci i zarozumiali,
bywają fałszywi dewoci, przybierający pozory świętości, ale
nie masz takich pomiędzy świętymi kanonizowanymi.
Niemniej błędne jest także przekonanie, że stygmata były zawsze
na jeden sposób otrzymywane i noszone. Przeciwnie, pomiędzy
stygmatami świętych ogromna zachodzi różnica. Blizna np. na boku,
u jednych bywa na prawym, u innych na lewym; stygmata na nogach,
raz pozwalają przypuszczać, że obie stopy — jedna na drugą
założone — jednym gwoździem były przeszyte, drugi raz znowu, że
były przeszyte każda oddzielnie.
Zresztą, blizny osób stygmatyzowanych miewały bardzo rozmaite
kształty i nie zawsze bywały w jednakowej ilości. To jedno
tylko mają wspólne, że wszystkie przypominają jakiś szczegół z męki
Chrystusa Pana: co zresztą jest bardzo naturalne, bo na tern właśnie
podobieństwie z męką Chrystusa polega całe znaczenie stygmatów.

694 FRANCISZEK Z ASSYŻU. (Stygmata św. Fr.)
Zachodzi teraz pytanie, czy tworzenie się blizn na ciele można
wytłómacżyć przez działanie wyobraźni Dla większej jasnos'ci, zamiast
jednego powtarzamy dwa pytania: 1° czy wyobraźnia jest
zdolna wytworzyć blizny 2° czy może wyobraźnia takie wyciskać
stygmata, jakie widziano u św. Franciszka
A. Maury odpowiedział tylko na pierwsze pytanie, — i naszem
zdaniem, w sposób zanadto mało naukowy. Opiera się on w tej
swojej odpowiedzi na fakcie, że widuje się często zranienie tam,
gdzie się w sennem marzeniu wyobrażało sobie, jakoby się je otrzymało.
Ale Maury źle to zjawisko tłómaczy. Któż nie widzi, że
w tym wypadku zarówno jak iw innych temu podobnych sen był
właśnie skutkiem uprzedniego zranienia, a nie przeciwnie, nie zranienie
było przygotowane lub wywołane przez senna wyobraźnię.
Kiedy zasypiam z zaciśniętem gardłem^ śni mi się, że mnie dusza.
Można wprawdzie śnić, że się cierpi w zdrowej części organizmu,
i tym sposobem zaciągnąć chorobę imaginacyjną. Wyobraźnia
u niektórych chorobliwych i nerwowych osób ma nawet wielki wpływ
na cały organizm; ale wątpić można, aby ona wywoływała blizny
o pewnych określonych kształtach przez sam fakt, że chory je sobie
wyobraża. Maury nie daje na to żadnego przykładu. W ostatnich
czasach u niektórych hypnotyzowanych mediów, otrzymywano przez
zwykłą suggestyę pewien rodzaj krwotoku, i następnie spostrzegano
bardzo łagodne blizny na odnośnej części ciała. Dr Bernheim, który
sam napróżno usiłował wywoływać te zjawiska stygmatyzacyi (De
la Suggestion, I p. cli. V), przytacza ich jednak zaledwie parę wypadków
i porównywa takowe. Ale te jego przykłady są niesłychanie
rzadkie, i w istocie bywają niekiedy takie zjawiska u somnambulików
i hypnotyków, a i tu jeszcze ich wyobraźni trzeba zazwyczaj
pomagać zewnętrznymi środkami. (Ob. art. Hypnotyzm).
Pozostaje odpowiedzieć na drugie pytanie: czy powyższym sposobem
można wytłómacżyć stygmata św. Franciszka
W odpowiedzi na to pytanie dosłownie przetłómaczymy wyrazy
Benedykta XIV, zamieszczone w jego dziele, podającem zasady
przez Kościół praktykowane przy roztrząsaniu cudownych wydarzeń.
(De Canonis. Uh. IV, p. 1, c. 33, JTs 19)'.
Przypomniawszy na początku, że Petrarka i Pomponiusz wypowiadali
toż samo przekonanie o stygmatach, któreśmy widzieli w pismach
A. Maury'ego, papież wskazuje wielu pisarzy, utrzymujących,
że te stygmata miały cechę cudowności, i przyswaja sobie następujące
słowa Bartłomieja z Pizy, piszącego - w r. 1385 (De Conformitate
vitae B. Francisci ad vitam D. N. J. Ch.): „że wyciśnięcie stygmatów
jest cudem boskim, i że nie da się wytłómacżyć przyczynami
naturalnemi: sztuką lub wyobraźnią, uzna bez trudności każdy, gdy
rozważy kształty stygmatów na nogach i na rękach; albowiem na
rękach i na nogach świętego (Franciszka) utworzyły się gwoździe
z nerwów czy też z ciała. Te gwoździe miały główkę odporną,
szeroką i spłaszczoną, ostrze ich wychodziło na zewnątrz po odwrotnej
stronie rąk i nóg, i zakrzywiało się w taki sposób, że można
było włożyć palec w zakręt, utworzony przez ich zgięcie, a brat
Bonawentura, biskup Albano i kardynał świętego rzymskiego Kościoła
powiada, że o tern dowiedział się od świadków, którzy widzieli
i dotykali te narośle, i którzy je stwierdzili przysięgą. Przy-

FRANCISZEK Z ASSYŻU. (Sygmata ko. Fr.) 695
puśćmy na chwilę, że jakaś siła naturalna, lub wyobraźnia ma moc
otworzenia tkanek ciała, jakkolwiek-byśmy ją, sztucznymi środkami
wspomagali, ona przecież nigdy z kości i materyi nerwów nie zdołałaby
utworzyć gwoździ takiego kształtu i takiej trwałości.... Dla
tych samych powodów i rana na boku w takiej formie, jaką miała,
nie mogła powstać naturalnym skutkiem przyczyny fizycznej, ani
też z wyobraźni; nie mogłaby się również przez dwa lata utrzymywać
bez żadnego zepsucia, jak się utrzymywała u św. Franciszka..."
Niema nic do zmienienia w tej odpowiedzi, chociaż dano ją
przed pięciuset laty. Odpowiedź ta stwierdza, że stygmata św.
Franciszka były rzeczywiście cudowne. Zresztą, już to samo dowodzi
prawdy naszego twierdzenia, że Maury i ci, co podzielają
jego zdanie, żeby naturalnym sposobem wytłómaczyć sprawę cudownych
stygmatów, musieli się uciekać albo do bezwzględnego zaprzeczenia,
albo przynajmniej do przekształcenia najpewniej udowodnionych
zeznań współczesnych świadków, i do przedstawienia
tych wypadków w sposób z prawdą niezgodny, a ich teoryom z góry
powziętym przychylny.
Ob. O. Prokop Kap. Żywot św. Franc. 2 t. Kraków 1876. —
Św. Franc, z Assyżu za życia i po śmierci, tłóm. przez J. S., "Warszawa
1890.
(J. M. A. Vacant).
X. W. 8.