Müasir gender tədqiqatlarına kulturoloji yanaşma

MÖVZU 3. MÜASİR QENDER ARAŞDIRMALARINA KULTUROLOJİ YANAŞMA
Qenderin sosiomədəni qurulma prosesini tədqiq etmək üçün kulturoloji
yanaşmanın əhəmiyyəti.
Qender sisteminin formalaşmasında «kişilik» və «qadınlıq» barədə təsəvvürlərin
rolu. «Maskulinlik» və «feminlik» qender tədqiqatlarının kateqoriyaları kimi. Qenderin
mədəni qurulma mexanizmi: qender rolları və stereotipləri, qender sosiallaşması,
qender eyniliyi və qender displeyi. «Kişi» və «qadın» təfəkkür problemi. Elmin,
ədəbiyyatın, incəsənətin, dilin qender təhlili.
Mədəniyyətin androsentrizmi və qadın marginallığı problemi. Maskulinlik və
feminliyin nisbətində androsentrizmin aradan qaldırılması və dünyanın harmonik qender
mənzərəsinin təşəkkül tapması sosiomədəni məkanda qabaqcıl dəyişikliklərin vacib
şərtləri kimi.
Əvvəlki mövzuda biz qender problemləri ilə bağlı müasir tədqiqatların qenderi hər
şeydən əvvəl sosiomədəni kateqoriya olaraq nəzərdən keçirdiyinə əsaslanaraq əsas
diqqəti qenderin sosial qurulma məsələlərinə yönəltmiş, onu bir sıra maddi-texniki,
iqtisadi, sosial-sinfi, sosial-etnik və siyasi xarakterli amillərlə əlaqəsini göstərərək,
cəmiyyətdə yaranmış qender stratifikasiyasının ümumi sosial təbəqələşmə və sosial
bərabərsizlik sistemi ilə bağlılığının ən mühüm məqamlarını əks etdirmişdik. Və bir daha
qeyd etməliyik ki, cəmiyyətdə qender sisteminin inkişafı onun tərkib elementlərinin
bitişik, hər an kəsişən və qarşılıqlı əlaqədə olan sosial və mədəni qurulma prosesi ilə
səciyyələnir. Qenderin mədəni formalaşmasının əsas məqamlarını anlamaq üçün bu
fenomenin tədqiqinə kulturoloji yanaşma olduqca vacibdir. Qender araşdırmalarına
kulturoloji yanaşmanın tətbiq sahəsi lazımınca geniş və çoxcəhətlidir. Biz yalnız
qenderin mədəni qurulmasının əsas mahiyyətini dərk etməyə imkan verən daha əsas
problemləri, proses və anlayışları açacağıq.
Qenderin mədəni qurulmasında əsas rolu çoxaspektli sosiallaşma sistemi oynayır
ki, onun gedişində insanlar qender normalarını, rol və stereotiplərini mənimsəyir. Bu
zaman «kişiliyin» və «qadınlığın» nə olduğu barədə müəyyən təsəvvürlər sırası
formalaşır. Bu təsəvvürlər ictimai varlığın bütün səviyyələrində və bütün sahələrində
təsdiqini tapır, sosial praktika gedişində müntəzəm olaraq yeniləşir və fəal şəkildə ona
təsir göstərir. Onlar kişi və qadın arasında sosial funksiyaların bölünməsini şərtləndirir;
sosial təsir, şəxslərarası ünsiyyət və gündəlik fərdi davranış gedişində ona əsaslanır;
cəmiyyətin peşə-vəzifə strukturunun və müxtəlif sahələr üzrə dövlət siyasətinin əsasını
təşkil edir. Onlar ictimai şüurda və insanların psixologiyasında fəal şəkildə biruzə olunur;
müvafiq təfəkkür tipini və dərketmə paradiqmalarını formalaşdırır; elmdə, ədəbiyyatda,
təsviri sənətdə, dildə möhkəmlənir. Qender tədqiqatlarında «kişilik» və «qadınlıq»
barədə təsəvvürün mədəni-rəmzi mənasını ifadə etmək üçün müvafiq olaraq
«maskulinlik» və «feminlik» anlayışlarından istifadə olunur. Bu kateqoriyalar qenderi
sosiomədəni fenomen kimi təhlil edən tədqiqat alətlərinin tərkib hissəsidir.
Ənənəvi olaraq formalaşmış mədəniyyətdə maskulinlik və feminlik barədə ən çox
yayılmış təsəvvürlər ondan ibarətdir ki, kişilik keyfiyyəti və dəyərlərinə dominantlığı,
təcavüzkarlığı, qətiyyətliyi, rasionallığı, fəallığı, gücü, hökmlülüyü, müvəffəqiyyətə can
atmağı və s.; qadın keyfiyyət və dəyərlərinə isə – incəliyi, yümşaqlığı, utancaqlığı və s.
aid edirlər. Və bununla bağlı olaraq dəyərlər norması formalaşmışdır ki, ona müvafiq
olaraq maskulinlik və feminliyin bir-birini tamamlamır, kəsişmir, müxtəlifsıralıdır və
assimmetrikdir. Məhz onların bu cür nisbəti də cəmiyyətdə mövcud olan qender
sisteminin əsasını təşkil edir.
Cəmiyyətin qender sisteminin müntəzəm yeniləşməsi mexanizmi nədən ibarətdir;
maskulinlik və feminlik barədə təsəvvürün ardıcıl regenerasiyası necə və nəyin

hesabına baş verir; cəmiyyətimizin sosiomədəni məkanında qender memarlığının daxili
mənbələri və özülü nədir
Hər şeydən əvvəl qeyd edək ki, insan cəmiyyətinin ilkin inkişaf dövründən
başlayaraq təşəkkül tapan sosiomədəni aləmin qender mənzərəsi qender rolları
adlanan sistemin olmasını nəzərdə tutur. Qender arışdırmalarında «qender rolu»
anlayışı altında qadın və kişinin maskulilik və feminlik barədə artıq formalaşmış
təsəvvürlərə müvafiq olaraq ənənəvi gözləməsinə əsaslanan, qəbul edilmiş davranış
modeli, nümunəsi, norma və qaydalarının məcmusu başa düşülür. Cəmiyyət bu
davranış nümunə və qaydalarını konkret sosiomədəni situasiyadan asılı olaraq kişi və
qadınlara aid edir.
Biz qender rollarının formalaşma özüllərindən birini əvvəlki mövzuda
araşdırmışdıq. Bu – əməyin cinsə görə bölümüdür ki, onun meyarı olaraq qadının
dünyaya uşaq gətirmək kimi bioloji qabiliyyəti götürülürdü və indiyə kimi də
götürülməkdədir. Müasir cəmiyyətdə əməyin qadının uşaq doğmaq qabiliyyəti əsasında
bölümünün sosial vacibliyinə çoxdan ehtiyac olmadığına, qadınların əksəriyyətinin
evdən kənarda, istehsalatda işləməsinə, kişilərin isə artıq çoxdan «ovçu və döyüşçü»
olmadığına baxmayaraq, ənənəvi qender rolları saxlanmaqdadır və qadınların xüsusi
(ev və ailə) sahədə cəmlənməsi tələb olunur. Bundan savayı, ənənəvi qender-rol
seqreqasiyası ictimai istehsalat sahəsinə də rayət etmişdir: «qadın» ixtisasları və iş
yerləri qeyri-nüfuzlu sayılır və məvacibi aşağıdır; daha nüfuzlu və yüksəködənişli
ixtisaslar daha çox kişilərinki hesab olunur.
Bütün bunlarla yanaşı əməyin ictimai bölümü və bununla bağlı olan sosial
praktika qender rollarının formalaşması üçün vacib maddi əsas rolunu oynayır; onların
aid olunması, gözlənməsi, mənimsənməsi və icrası qender münasibətlərinin mədəni
qurumunun çox mühüm elementi olan qender stereotipləri olmadan mümkün deyildir.
«Qender stereotipləri» – cəmiyyətdə maskulinlik və feminlik və ona müvafiq olaraq
davranış modeli və xarakterin xüsusiyyətləri barədə standartlaşmış və qəbul edilmiş
təsəvvürləri nəzərdə tutan sosial stereotiplərin bir növüdür. Beləliklə, maskulinlik və
feminlik haqda təsəvvürün cəmiyyətdə yayılması və qender rollarında əks olunması
prosesi qender stereotiplərinin köməkliyi ilə baş verir. Qender steteotiplərinin insana
təsiri onu bütün həyatı boyu izləyir. Qenderin mədəni quruluşunda onların rolu fərdlərin
qender sosiallaşması gedişində daha parlaq aşkar olunur. Sosiallaşmanın bütün əsas
institutları: ailə, uşaq müəssisələri, məktəb, ali təhsil, KİV, ictimai fikir və s. bu
stereotipləri müntəzəm olaraq yaymaqdadır. Özü də qender sosiallaşmasının hər bir
mərhələsi insanın şüurunda və davranışında qender stereotiplərini özünəməxsus
şəkildə təsdiq edir. Belə ki, hələ lap ilkin yaşlarından oğlan və qızlar qender
stereotiplərinin təsiri altında düşür: uşaqların geyimindəki forma və rəng müxtəlifliyi,
onlara təklif olunan oyunlardakı və oyuncaqlardakı fərq, xarakterin bəzi xüsusiyyətlərinin
həvəsləndirilməsi, digərlərinin qadağan olunması və s. – bütün bunlar aydın seçilən
«kişi» və «qadın» çaları daşıyır. Qender sosiallaşmasının sonrakı mərhələlərində
(məktəb və ali təşhsil, peşə hazırlıqı) nəinki qender stereotiplərinin təsir sahəsi
genişlənir, həm də maskulinliyin üstünlüyü baxımından onların assimmetriyası
dərinləşir. Sonralar qender rollarının və maskulinliyin və feminliyin dərk olunması ilə
bağlı stereotiplər kişi və qadınların peşə məşğulluqu sahəsinə cəlb olunmasında,
onların arasında ümumi və xüsusi sahələrin bölünməsində, gəlir imkanlarında,
hakimiyyət və nüfuz dairəsində özünü büruzə verir.
Şəxsiyyət səviyyəsində qenderin mədəni quruluşunun və müvafiq olaraq fərdlərin
qender sosiallaşmasının ən vacib elementlərindən biri qender eyniliyidir. Qender eyniliyi
fərdin maskulinlik və feminlik haqda cəmiyyətdə mövcud olan təsəvvürlərin subyektiv
təfəkkürü əsasında bu və ya digər cinsə mənsubluğunu şəxsən dərk etməsi deməkdir.
Bu, fərdin ilk öz müqəddəratını təyin etmək hüququ və onun özünüdərkinin ən sabit
elementidir. Yaş artdıqca qender eyniliyinin məzmunu fərdin maskulinlik və feminlik

arədə dəyişən təsəvvüründən asılı olaraq dəyişir. Elmi ədəbiyyatda qenderin
şəxslərarası ünsiyyəti, ayrı-ayrı fərdlər arasında bilavasitə sosial təsir səviyyəsində
mədəni quruluşu və inkişafıın daha bir vacib elementi qeyd olunur (Bax: Zdravomıslova
E. Temkina A. Sosialğnoe konstruirovanie qendera kak feministskaə teoriə – V kn.:
Jenhina. Qender. Kulğtura. M., 1999). Qender displeyi həm fərdin şəxsiyyət
özünüeyniləşdirmə prosesində, həm də şəxslərarası təsir gedişində ətrafındakıların
qender statusunun müəyyən olunmasında mühüm rol oynayır. Məsələ burasındadır ki,
şəxslərarası ünsiyyətdə həmişə təmasda olduğu partnyoru eyniləşdirmək ehtiyacı və
ünsiyyətdə etibar yaratmaq üçün öz sosiomədəni mənsubluğunu nümayiş etmək
tələbatı duyulur. Bu, qender münasibətlərinə də aiddir. Sosial təsirin hər iki tərəfinin
qender statusunu müəyyən etmək imkanı kommunikasiya prosesinin vacib şərtidir.
Mövcud qender mədəniyyəti fərddən maskulinlik və feminlik barədə cəmiyyətdə qəbul
olunmuş təsəvvürlər əsasında öz qender statusunu büruzə vermək və başqalarının
qender statusunu təyin etmək bacarığı tələb edir. Qender mənsubluğunun ifadə
vasitələri geyim, ayaqqabı, bəzək əşyaları, saç düzümü, parfümeriya və kosmetika,
mimika, əl hərəkətləri, yeriş, danışıq fərgi, uşaq yaşlarında istifadə etdiyi oyuncaqlar,
vərdişlər və əlbəttə ki, kişi və qadın orqanizminin fizioloji xüsusiyyətləri ilə şərtlənən
bədən ölçüləri ola bilər. Beləliklə, qender displeyi fərdlərin müəyyən qender şəxsiyyət
tipi olaraq qender təsirinin formal konvensional aktları vasitəsi ilə özünü təqdim etməsi
kimi müəyyən olunur. Qarşılıqlı təsir gedişində fərd cəmiyyətdə qəbul olunmuş
maskulinlik və feminlik normalarından kənara çıxırsa, o, qender problemi və qender
displeyinin pozulması vəziyyətində olur və cəmiyyət və ən yaxın sosial əhatə tərəfindən
qəbul edilməyə bilər. Məsələn, gəlinciklə oynamağa üstünlük verən oğlan, kişilərin
oturduğu masa arxasında qadının tamadalıq etməsi və s.
«Qadın» və «kişi» maskulinlik və feminlik barədə stereotip təsəvvürün
formalaşması və inkişafı baxımından qenderin mədəni quruluşunun növbəti vacib
aspekti kişi və qadın təfəkkür üslubu və müvafiq dərketmə paradiqmalarının nisbətidir.
Qadın və kişi təfəkkürü, məşhur qadın məntiqinin «düzgün» kişi məntiqindən fərqi
məsələləri yeni bir şey deyil. Bu mövzu ilə bağlı bütün mühakimələrin əsasında kişinin
«mənəvi və dərraklı» olmasından fərqlənən qadının bioloji təyinatı barədə fikir durur.
«Ana-təbiət»lə eyniləşdirilən qadının intellekt hüququ və həqiqəti autiv dərk edə bilməsi
qəbul olunmurdu. Müasir qender tədqiqatları göstərir ki, bu məsələ üzrə müzakirələrin
mahiyyəti tədricən artıq qadının məntiqi təfəkkür qabiliyyətinin olmamasına deyil,
yaşamaq haqqı olan və müəyyən hallarda «düzgün» kişi məntiqini tamamlaya bilən
«xüsusi» qadın təfəkkürü deyilən bir şeyin mövcudluğuna aparır. «Kişi» və «qadın»
təfəkkürü barədə təsəvvürün əsasında çox zaman aşağıdakılar dayanır. Kişi təfəkkürü
üçün əsas vəzifə – ilkin postulatları; bu postulatlara müvafiq olaraq əsasında ətraf real
aləmin, ideal konstruksiyanın qurulduğu qaydaları; bu konstruksiyaların tətbiq sahəsini
aydınlaşdırmaqdır. O, öz strukturuna görə iyerarxikdir: bütün deyilənlər arasında
rəhbərlik-asılılıq münasibətləri qurur. Mövcud təsəvvürlərə görə qadın təfəkkürü isə
hadisələrin və proseslərin ilkin səbəbləri haqda sualı seyrək halda qoyur. «Niyə»
sualına cavab axtaran kişi təfəkküründən fərqli olaraq qadın təfəkkürü «necə» sualını
verir. Qadın təfəkkürü ətraf aləmin strukturu ilə yox, onun dinamikası və burada düzgün
istiqamət tapmaq yolu ilə maraqlanır. O, intuitivdir: onun doğurduğu ideya və həqiqətlər
mübahisə və qarşıdurma nəticəsində ortaya çıxmır, kənardan alınmır və göydən gəlmir;
içəridən, təbiətdən verilən hikmətdən doğur. O, assosiativdir: qadınlar diqqətini hansısa
bir predmetdə toplamır, bu predmetlə bağlı olan xatirə və assosiasiyaları yenidən
yaşayır. Qadın təfəkkürü özünü ətraf aləmə qarşı qoymaqdan yox, onun hadisələrinə
şərik olmaq və müəyyən mənada özünü onunla eyniləşdirmədən ibarətdir.
Maskulin və femin dərketmə paradiqmaları ötən əsrlərin intellektual irsini
təfəkkürün hər bir növünün onda qoyduğu iz baxımından təhlil etməyə və mədəniyyət
abidələrində əks olunan və bəşəriyyətin mənəvi irsi kimi qiymətləndirilən intellektual

fəaliyyətin tamamilə və büsbütün kişi təfəkkürünün aşkarlığı olduğunu tam səhvsiz
söyləməyə imkan verir. Qadın təfəkkürünün payına isə yalnız insanın (çox vaxt kişinin)
qeyri-şüuri olaraq meyl etdiyi, lakin müəyyən stereotiplər və qadağaların təzyiqi altında
açıq şəkildə qəbul edə bilmədikləri düşür. Bununla bağlı olaraq sual ortalığa çıxır:
maskulin mədəniyyət çərçivəsində qadın təfəkkürü necə yaranır; feminist dərketmə
paradiqması necə formalaşır Məsələ burasındadır ki, cins özü-özlüyündə hansısa bir
spesifik təfəkkür yaratmır. Eyni zamanda o, insanların dünyaya gəldiyi andan
növləşdirdiyi və faktiki olaraq müxtəlif əşyalar, təyinatlar, dəyər və prioritetli mədəni
mühitdə yerləşdirdiyi əlamət rolunda çıxış edir. Buna görə də müxtəlif cinsli və bununla
bağlı olaraq ayrı-ayrı atmosferdə tərbiyə olunan uşaqlarda həm müxtəlif dünyagörüş,
həm də müxtəlif təfəkkür fomalaşmağa başlayır. Təfəkkür tərzi şəxsiyyətin bir tam
olaraq tərkib hissəsi kimi bu tamlığın bütün qalan elementləri ilə üzvi surətdə əlaqədə
olmalıdır. İnsanı isə onun cinsindən asılı olaraq öz gələcəyinə, liderliyə, hərəkətləri üçün
məsuliyyət hissinə və bir çox başqa şeylərə başqa-başqa cür yanaşmağa öyrədəndə
birinin «düzgün» məntiqi təfəkkürü şəxsiyyətin ümumi strukturuna üzvi şəkildə daxil olur,
digərində isə müəyyən məqamdan sonra aktiv narazılıq və onda yad bir şeyin olması
hissi yaradır. Qadının mənimsədiyi sosial rollar, stereotip və dünyagörüşü praktiki olaraq
öz psixikasına zərər gətirmədən kişi təfəkkürü qaydasını qəbul etməyə imkan verir.
Buna görə də «kişi» məntiqinin mövcud olduğu bütün dövr ərzində tədricən başqa bir
dünyadərki və təfəkkür tərzi formalaşmışdır (Bax: K.Skokov. «Jenskoe» mışlenie v «musulğmanskoy»
kulğture . v Kn.: Jenhina. Qender. Kulğtura. – M., 1999).
«Kişi» və «qadın» dərketmə paradiqmaları nisbətinin qender münasibətlərinin
qurulma probleminin vacib aspekti olaraq kulturoloji təhlilinin məntiqi davamı elmdə
qender yanaşmasıdır. Məlumdur ki, elmin xarakterik cəhətləri obyektivlik, rasionallıq,
ciddilik və ənənəvi olaraq maskulin atributları sayılan digər əlamətlərdir. Elmin maskulin
xarakteri biliyin yaranma prosesinin özündə belə ifadə olunur. Elm hissi dərketməni,
feminliyin büruzəsi ilə assosiasiya olunan intuisiyanı rədd edir. Elmin araşdırma obyekti
ənənəvi olaraq kişilər və maskulinlikdir. Belə ki, biologiya ümumiyyətlə «insan» anlayışı
altında məhz kişini öyrənir; tarixə da sırf kişi ənənəvi yanaşması xasdır, çünki o,
müharibələri, döyüşləri, inqilabları, sülalələrin bir-birini əvəz etməsini və s. araşdırır,
qadınların hökm etdiyi gündəlik həyat isə onun nəzər nöqtəsindən xaricdə qalır. Hətta
elmi iyerarxiya belə qender stereotiplərinin təsirinə məruz qalır və maskulin xarakter
daşıyır: riyaziyyat, fizika, iqtisadiyyat, hüquq kimi «ciddi» və «kişi» elmləri daha nüfuzlu
və hörmətli sayılır.
«Qadın» və «kişi» nisbətindəki qender bərabərsizliyinin analoji mənzərəsinə
ədəbiyyatda və incəsəntdə də rast gəlirik. Onlar kişi-ailə başçısı, qalib, döyüşçü,
mütəfəkkir obrazları ilə doludur və qadınların isə marağı, hiss və duyğuları ailə, sevgi və
seks sahəsi ilə məhdudlaşır. Bundan başqa, ədəbiyyatda qender stereotipləri yazan
subyektin «kişi», təsvir olunan obyektin isə «qadın» kimi müəyyənləşdirir. Bu stereotip,
bir tərəfdən kişi müəlliflərə üstünlük verir, onların bədii fəaliyyətini yüngülləşdirir və
əsərlərinin çap olunmasına köməklik göstərirdi. Digər tərəfdən, bu qadınların ədəbi
fəaliyyətini həmin qədər çətinləşdirir, onu kişilərin ədəbi nailiyyətinə nisbətdə
qiymətləndirmək cəhdi ilə şərtləndirirdi.
Dünyanın qender mənzərəsinin dildəki mahiyyətcə assimetrik əksi qenderin
mədəni quruculuğunun göstərilən sahələri ilə sıx şəkildə bağlıdır. Linqvistika
sahəsindəki çoxsaylı tədqiqatlar göstərmişdir ki, dil dünya mənzərəsini kişi nəzərnöqtəsindən,
kişi subyekti adından, qadının əsasən obyekt rolunda çıxış etdiyi yaxud
ümumiyyətlə nəzərdən kənarda qaldığı kişi perspektivi nəzərdə tutularaq qeydə alınır.
Hətta müxtəlif dillərdə qender assimetriyasını öyrənən feminist linqvistikası adlanan
ayrıca bir cərəyan da foormalaşmışdır. Əslində dünyanın qender mənzərəsinin dillərdə
əks olunması «insan» və «kişi» anlayışlarının eyniləşməsi kimi müşahidə olunur; onlar
bir sozlə adlanır; qadın cinsini bildirən isimlər bir qayda olaraq kişi cinsinə aid olanlardan

yaradılır və çox vaxt onlar neqativ çalarla işlədilir; kişi cinsinə aid isimlər hər hansı cinsə
aid edilə bilər (müəllim, mühəndis və s.) ki, bu da əksər hallarda qadına dildə fikir
verilmədiyindən xəbər verir; feminlik və maskulinlik kəskin şəkildə bir-birindən
ayrılmışdır və həm keyfiyyət (müsbət və mənfi qiymət), həm də kəmiyyət (maskulinliyin
üstün olması) nisbətində qarşı-qarşıya qoyulur (Bax: Kirilina A.V. Qender: linqvistiçeskie
aspektı. – M., 1999).
Maskulinliyin və feminliyin nisbəti ilə bağlı mədəni təhlilin yuxarıda göstərilən
aspektləri tam aydınlığı ilə ənənəvi mədəniyyətə androsentrizmin xas olduğunu sübut
edir. O göstərir ki, kişiyə aid, maskulin olan şeylər mədəni məkanın mərkəzindədir və
üstün kimi nəzərdən keçirilir; bütün qadına aid olan, femin şeylər isə bu məkanın
sərhədinə sıxışdırılmışdır və ikinci dərəcəli kimi başa düşülür. Kişi keyfiyyətləri, bacarığı,
hərəkət və meyilləri ümuminsani normativ kimi, qadın, femin olanlar isə – həmin
normativdən kənarlaşma olaraq nəzərdən keçirilir. Maskulinliyin feminlik üzərində
üstünlüyü mədəniyyətin patriarxal xarakterini təyin edrərək qadının bu mədəniyyətdən
tədricən çıxarılması,yaxud qadın marginallığı vəziyyyətini yaratmışdır. İctimai şüurda
qadın marginallığının əks olunması qadına münasibətdə ayrı-seçkili stereotiplərin
formalaşması və təsdiqidir ki, onu bütün rəngarəngliyi ilə aşağıdakı məqamlara aid
etmək olar: kişi və qadının (müvafiq olaraq yaradan və ev sahibəsi) müxtəlif təyinatlığı
ilə bağlı stereotiplər; qadının psixoloji keyfiyyətlərinin («kişi» rasionallığından fərqlənən
«qadın» emosionallığı) neqativ qiyməti; əxlaqa görə qadına qarşı kişiyə olandan daha
ciddi ictimai fikrin mövcudluğu; qadının yalnız cinslə və bioloji funksiyalarla
eyniləşdirilməsi. Bu və qadının mədəniyyətdən sıxışdırılması prosesini əks etdirən
meyillər və müvafiq olaraq onun ayrı-seçkili vəziyyəti qenderin sosial və mədəni
qurulma səviyyələrində özünü büruzə verir. Müasir qender araşdırmaları və qender
metodologiyasının sosiomədəni reallığın təhlilində tətbiqi «kişi» və «qadın»
başlanğıclarının qarşı-qarşıya qoyulması və sosial tərəqqi baxımından onlardan birinin
(indiki halda «kişi» başlanğıcının) üstünlük təşkil etdiyinin əsassızlığını sübut etdi.
Müasir dünyanın iddialı və assimmetrik qender mənzərəsi tədricən ictimai inkişafda
sosial-mədəni döngə yaradır. Qenderin sosial və mədəni quruculuğu keyfiyyətcə yeni
məzmuna malik olmalıdır ki, burada maskulinlik və feminlik bir-birini tamamlasın və
zənginləşdirsin. Yalnız bu hər bir şəxsin daha tam şəkildə özünü reallaşdırmasına
imkan yaradar və indiyə kimi insan sivilizasiyasının qandalda olan harmonik inkişaf
mexanizmlərini təhkimdən azad etməyə kömək edər.
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYATIN SİYAHISI
1. Виноградова Т.В., Семенов В.В. Сравнительное исследование познавательных
процессов у мужчин и женщин: роль биологических факторов.// Вопросы
психологии. – 1993, №2.
2. Горошко Е. Пол, гендер, язык.// Женщина. Гендер. Культура. - М., 1999
3. Доманов О. Некоторые этические аспекты феминизма и эмансипации. //
Женщина. Гендер. Культура. – М., 1999
4. Жеребкина И. «Прочти мое желание …». Постмодернизм. Психоанализ.
Феминизм. – М., 2000
5. Здравомыслова Е., Темкина А. Социалное конструирование гендера как
феминистская теория. // Женщина. Гендер. Культура. – М., 1999
6. Дж.Лорбер, С.Фаррелл. Принципы гендерного конструирования.// Хрестоматия
феминистских текстов. Переводы. – СПб., 2000
7. Кирилина А.В. Гендер: лингвистические аспекты. – М., 1999
8. Маркова О.Ю. Гендерные измерения современного общества.// Отчуждение
человека в перспективе глоболизации мира. Сборник статей. Выпуск 1. –СПб.,
2001

9. Нечаева Н.А. Идеал женщины в структуре гендерных картин мира. //
Гендерные тетради. Выпуск второй. – СПб., 1999
10. Сеитова М. Социально-культурное значение пола: проблемы теоретизации. //
Пол женщины. – Алматы, 2000
11. Скоков К. «Женское» мышление в «мужской» культуре. // Женщина. Гендер.
Культура. – М.,1999
Феминизм и гендерные исследования. Хрестоматия. Под общ. Ред.
В.И.Успенской. – Тверь, 1999