Programowanie na kalkulatorze CASIO fx-9860 - Instytut Matematyki ...

Jak wykorzystywać kalkulator programowany 

do wspomagania nauczania algorytmiki na 

poziomie szkolnym, na przykładzie 

kalkulatora fx-9860? 

Edward Bryniarski 

Uniwersytet Opolski 

Instytut Matematyki i Informatyki 

edlog@uni.opole.pl 

http://www.math.uni.opole.pl/~ebryniarski

Uwagi dydaktyczne 

1. Nauka programowania w języku Basic moŜe być realizowana na kalkulatorach 

programowanych firm: 

• CASIO - np. CASIO ClassPad 300, czy kalkulator graficzny fx-9860, 

• HEWLETT PACKARD – np. HP 49, 

• TEXAS INSTRUMENT – np. TI 89. 

2. Jest bardzo skutecznym, nie wymagającym korzystania z pracowni 

komputerowej, a więc tanim, środkiem zwiększenia efektywności i 

uatrakcyjnienia nauczania algorytmiki, a takŜe przygotowania do opanowania 

arkusza kalkulacyjnego, na poziomie szkoły podstawowej i gimnazjum.


1. Opanowanie elementów programowania na dostępnych dla ucznia kalkulatorach 

pozwala teŜ wykorzystywać je na lekcjach matematyki i na zajęciach 

pozalekcyjnych. 

2. WaŜne jest to, Ŝe uczeń dysponujący własnym komputerem IBM PC moŜe 

indywidualnie programować korzystając z emulatorów kalkulatorów, ponadto 

moŜe przenosić na obsługę kalkulatora część sprawności uzyskanych w 

posługiwaniu się systemem Windows, telefonem komórkowym i innymi 

urządzeniami programowanymi, co znacznie przyspiesza uczenie się 

programowania.


1. Nauka programowania na kalkulatorze pozwala takŜe rozwijać sprawności 

poŜyteczne w nauce programowania i posługiwaniu się bardziej 

zaawansowanymi urządzeniami programowani (np. robotami, sterowniami 

urządzeń energetycznych, itp.). Kształtowane są takŜe takie pojęcia jak rejestr, 

zmienna, efektywna struktura obliczeń wyraŜenia arytmetycznego. 

2. PoniewaŜ do najtańszych na rynku kalkulatorów programowanych naleŜy 

kalkulator CASIO fx-9860G, rozwaŜymy tu moŜliwość wykorzystania go do 

wspomagania nauczania algorytmiki na poziomi szkolnym.

Minimum sprawności wymagane do 

programowania na kalkulatorze fx-9860 

• Uruchamianie aplikacji program 

• Korzystanie z okna programu ładującego 

• Obsługa edytora programów 

• Tworzenie nowego lub poprawianie starego programu – 

etapy 

• Zarządzanie plikami, tj. zmiennymi rejestrującymi 

programy

Trochę historii 

1961 r. – Na Leningrackim Uniwersytecie 

w Związku Radzieckim zostaje 

skonstruowany pierwszy na świecie 

kalkulator z klawiaturą i wyświetlaczem o 

nazwie EKVM, pozwalający na 

programowanie obliczeń w języku 

rejestrów, w oparciu o proste funkcje. W 

1964 roku rozpoczyna się produkcja tego 

kalkulatora o nazwie EKVM “Vega” . W 

1967 moŜliwości tego kalkulatora zostają 

rozszerzone o definiowanie funkcji w 

oparciu o funkcje trygonometryczne.


1967 r. – Firma MONROE 

wypuszcza pierwszy na świecie 

kalkulator EPIC 2000 w pełni 

programowany, realizujący 

instrukcje warunkowe i 

instrukcje skoku. Kalkulator ten 

jest wyposaŜony w drukarkę. 

Ze względu na rozmiary, 

porównywalne z maszyną do 

pisania, nie moŜna go uznać za 

“kieszonkowy”.


W latach siedemdziesiątych podobne konstrukcje 

kalkulatorów programowanych opracowywane są przez 

firmy: Addo-X, Sumlock Comptometer (Anita), 

Brother, Burroughs, Busicom, Canon, Cintra, Casio, 

Commodore, Compucorp, Deitzgen, Dero, Diehl, 

Denon, Elka, Facit, Friden/Singer, Hewlett Packard, 

Hitachi, Industria Macchine Elettroniche (IME), 

Iskra, MITS, Monroe/Litton, NCR, Oi Electric, 

Olivetti, Olympia, Philips, Ricoh, Sanyo, SCM 

(Smith-Corona Marchant), Seiko, Sharp, Soemtron, 

Sony, Sperry/Remington Rand, Tektronix, Toshiba, 

Victor, Walther, Wang, or Wyle Labs.


1977/1978 r. – W Związku Radzieckim 

przedsiębiorstwo “Elektronika” 

rozpoczyna produkcję kieszonkowego 

kalkulatora programowanego B3-21 

(Rys. poniŜej, z lewej). Jego ulepszone 

wersje B3-34, MK-46, MK-64 z roku 

1980 umoŜliwiają pisanie w języku 

rejestrów bardzo zaawansowanych 

numerycznie programów (całkowanie, 

rozwiązywanie równań róŜniczkowych). 

Kalkulator uŜywany jest nie tylko przez 

naukowców i inŜynierów, ale takŜe przez 

uczniów szkół, nawet odbywają się 

olimpiady programowania na 

kalkulatorze.


Rysunek z prawej strony 

przedstawia bardzo popularny 

w Polsce, w drugiej połowie 

lat siedemdziesiątych XX w., 

kalkulator programowany 

COMPUCORP BETA 326 

SCIENTIST z pamięcią 

kasetową COMPUCORP 392.

Wskazówki uŜyteczne w posługiwaniu się 

edytorem języka programowania Basic 

dla kalkulatora fx-9860 

1. Uruchomienie edytora: naciskamy klawisz [MENU], a następnie naciskając odpowiednio 

strzałeczki na klawiszu [REPLAY] przechodzimy kursorem do ikony o nazwie „PRGM” i 

naciskamy [EXE], przechodząc automatycznie do akcji nadawania nazwy pierwszemu 

programowi lub do Program List (listy programów). 

2. Nadanie nazwy nowemu programowi: zarówno, gdy jest to pierwszy program, jak gdy 

pokazuje się na ekranie (wyświetlaczu kalkulatora) Program List, do nadania nazwy 

programowi słuŜy klawisz [F3]; nazwa jest zmienną rejestrującą program, dlatego składa się 

z co najwyŜej z ośmiu znaków – duŜych liter lub cyfr, a zaczyna się z duŜej litery; cyfry 

uzyskujemy bezpośrednio z klawiatury, naciskając klawisz ze znakami cyfr, natomiast duŜe 

litery uzyskujemy naciskając klawisz [ALPHA] a następnie klawisz, nad którym figuruje 

dana litera; po nadaniu nazwy programowi zatwierdzamy ją klawiszem [EXE], przechodząc 

w ten sposób od razu do redakcji programu.




1. Redakcja programu: kaŜdy ekran edytora zawiera dolny pasek menu podzielony na sześć 

pól, z których kaŜde moŜe być uaktywniane, począwszy od pierwszego pola z lewej strony, 

odpowiednio klawiszami operacyjnymi [F1], ..., [F6]; klawisz [F6] słuŜy takŜe do zmiany 

opcji menu, gdy w menu jest więcej niŜ sześć opcji; Ŝadne słowo kluczowe języka Basic nie 

moŜe być wpisane za pomocą liter i cyfr, w tym celu naleŜy najpierw na dole ekranu wywołać 

pasek menu za pomocą klawiszy [SHIFT][VARS] (nad klawiszem [VARS] jest 

naprowadzający napis PRGM); ta uwaga dotyczy takŜe nazw funkcji i operacji, które 

odnajdujemy przechodząc na pierwszym ekranie edycji programu do opcji MENU za pomocą 

klawisza [F4]; moŜemy takŜe kaŜde słowo kluczowe, w tym nazwy funkcji i operacji, języka 

Basic dla kalkulatora CASIO fx-9860, uzyskać z listy osiągalnej klawiszami [SHIFT][4] 

(nad klawiszem [4] jest naprowadzający napis CATALOG), wybieramy wtedy kursorem 

dany napis i zatwierdzamy klawiszem [EXE].




1. Kontynuacja redakcji programu wybranego z listy: uruchamiamy edytor, z listy 

programów wybieramy kursorem (klawisz [REPLAY]) dany program, a następnie 

przechodzimy do redakcji programu naciskając klawisz [F2]. 

2. Kasowanie programu wybranego z listy: uruchamiamy edytor, z listy programów 

wybieramy kursorem (klawisz [REPLAY]) dany program, a następnie kusuwamy go 

naciskając klawisz [F4] lub usuwamy wszystkie programy – [F5]. 

3. Zaznaczanie wybranego fragmentu programu: stajemy kursorem na początku 

zaznaczanego tekstu programu i naciskamy klawisz [SHIFT][8], a następnie zaznaczamy 

kursorem wybrany fragment programu; na pasku menu na dole ekranu, z lewej strony 

pokazują się dwie opcje: COPY, CUT, pierwsza słuŜy kopiowaniu zaznaczonego tekstu 

(klawisz [F1]), a druga wycinaniu (klawisz [F2]).




1. Kopiowanie zaznaczonego fragmentu tekstu: po zaznaczeniu tekstu naciskamy klawisz 

[F1], a następnie stajemy kursorem w tym miejscu, w którym chcemy skopiować zaznaczony 

tekst i naciskamy klawisze [SHIFT][9] (nad klawiszem [9] jest naprowadzający napis 

PASTE). 

2. Przenoszenie zaznaczonego tekstu: po zaznaczeniu tekstu naciskamy klawisz [F2], a 

następnie stajemy kursorem w tym miejscu, do którego chcemy przenieść zaznaczony tekst i 

naciskamy klawisze [SHIFT][9] (nad klawiszem [9] jest naprowadzający napis PASTE). 

3. Uruchomienie programu: przechodzimy do listy programów za pomocą klawisza [EXIT], a 

następnie naciskamy klawisz [F1].

Programowanie 

w języku rejestrów 

Język rejestrów słuŜy do rejestrowania kolejno wykonywanych 

obliczeń. 

Na ten język składają się symbole danych, symbole rejestrujące 

dane, symbole te, jako wskazujące obszary pamięci, w których 

zarejestrowane są dane, zwane są rejestrami lub zmiennymi, 

symbol wprowadzania danych (np. ?, Input), symbol operacji 

przypisania (np. ->), symbole operacji na danych.



W programowaniu kalkulatora CASIO fx-9860G: 

• Przetwarzane są dane liczbowe zapisane w systemie dziesiętnym. 

• Zmiennymi są dowolne duŜe litery. 

• „?” jest symbolem wprowadzania danych. UŜycie: ? lub (bez komunikatu) ?. 

• „→” jest symbolem operacji przypisania. UŜycie: →. Instrukcja podstawiania lub przypisania, w 

standardzie BASIC ma postać LET = lub w metajezyku 

programowania : = ; 0 → A – liczba 0 przypisana jest zmiennej 

A, zmienna A przyjmuje wartość 0; B→A – zmienna A przyjmuje wartość zmiennej B. 

• Oznaczenia funkcji i operacji wprowadza się bezpośrednio z klawiatury lub z listy 

uzyskanej sekwencją klawiszy [SHIFT][4].



Zadanie 1 

Zaprojektuj efektywną kolejność wykonywania następujących obliczeń 

"(³√(1÷√75+1.17)+(2.38-√3)²) =" 

Wykonanie 

√75→X 

1÷X→X 

1.17+X→X 

³√X→X 

√3→Y 

2.38-Y→Y 

Y²→Y 

X+Y→X 

X²→X 

X×X→X 

X



Zadanie 2 

Zaprojektuj efektywną kolejność wykonywania obliczeń według wzoru: 

"(³√(1÷√A+B)+(C-√D)²) =" 

Wykonanie 

"A"?→K 

√K→X 

1÷X→X 

"B"?→K 

K+X→X 

³√X→X 

"D"?→K 

√K→Y 

"C"?→K 

K-Y→Y 

Y²→Y 

X+Y→X 

X²→X 

X×X→X 

X

Basic dla CASIO fx-9860 

GoTo-Lbl 

Lbl, If-Then 

Then-Else-IfEnd 

Zadanie 3 

Napisz program obliczający największy wspólny dzielnik dwóch liczb naturalnych. 

A-B → A 

If A>B 

B-A → B 

?→A 

?→B 

If A≠B 

A 

Stop 

"Program oblicza 

NWD(A,B)" 

"Podaj liczbe A:"?A 

"Podaj liczbe B:"?B 

Lbl 1 

If A≠B 

Then 

If A>B 

Then 

A-B→A 

GoTo 1 

Else 

B-A→B 

GoTo 1 

IfEnd 

Else 

"NWD(A,B) =" 

A 

IfEnd


For-To-Step-Next 

Zadanie 2. 

Oblicz silnię z liczby n>0: n! = 1*2*...*n. 

Sekwencję instrukcji, które mogą być 

wykonalne w sposób powtarzalny aŜ do 

spełnienia określonego warunku, nazywa się 

pętlą. W pętli najczęściej moŜna wyróŜnić 

pewna zmienną nazywaną zmienną sterującą 

pętli. Jedną z instrukcji do organizowania pętli 

w Basicu jest instrukcja powtórzeń For – 

Next. W języku Basic dla fx-9860 stosuje się 

dwie konstrukcje tych instrukcji: 

.For W1→S To W2 Step W 

I1, I2,...In 

Next 

.2. For W1→S To W2 

I1, I2,...In 

Next 

"SILNIA Z LICZBY"?›N 

"WYNOSI" 

If N=0 

Then 1→S 

IfEnd 

For 1→I To N 

S×I→S 

Next 

S


While-WhileEnd 

WhileEnd 

Zadanie 3. 

Podziel liczbę naturalna A przez liczbę naturalną B, gdy A≥B. Oznacz iloraz całkowity 

przez Q i resztę przez R: A = Q*B + R. Reszta spełnia warunek 0 ≤ R < B. Skorzystaj z 

algorytmu Euklidesa (patrz schemat). 

0 → Q , A → R 

Do organizowania pętli w Basicu 

słuŜy takŜe instrukcja While – 

WhileEnd. Instrukcja ta ma 

następującą konstrukcję: 

Q+1 → Q, R-B → R 

R≥B ? 

Q 

R 

While 

I1, I2, ..., In, 

WhileEnd 

Stop 

Instrukcja powoduje dotąd 

powtarzanie wykonywania ciągu 

instrukcji I1, I2, ..., In, 

dokąd jest prawdziwy.


While-WhileEnd 

WhileEnd 

Q+1 → Q, R-B → R 

0 → Q , A → R 

R≥B ? 

Q 

R 

Stop 

"A"?→A 

"B"?→B 

0→Q 

A→R 

While R≥B 

Q+1→Q 

R-B→R 

WhileEnd 

ClrText 

" A = Q*B + R" 

Locate 2,4,"A=" 

Locate 4,4,A 

Locate 2,5,"B=" 

Locate 4,5,B 

Locate 2,6,"Q=" 

Locate 4,6,Q 

Locate 2,7,"R=" 

Locate 4,7,R

Projektujemy menu 

Wygląd 

ClrText 

Lbl 1 

0→C 

Locate 3,1,"MENU" 

Locate 2,2,"Wybierz opcję" 

Locate 2,3,"Opcja1" 

Locate 2,4,"Opcja2" 

Locate 2,5,"Exit" 

Locate 1,3,"□" 

Locate 1,4,"■" 

Locate 1,5,"■"


Wybór parametrów 

1→E 

3→Y 

While C≠31 

Getkey→C 

If C=28 

Then If E=1 

Then 0→C:3→E:5→Y:Locate 1,Y,"□":Locate 1,3,"■" 

Else 0→C:Locate 1,Y,"■":Y-1→Y:E-1→E:Locate 1,Y,"□" 

IfEnd 

IfEnd 

If C=37 

Then If E=3 

Then 0→C:1→E:3→Y:Locate 1,Y,"□":Locate 1,5,"■" 

Else 0→C:Locate 1,Y,"■":Y+1→Y:E+1→E:Locate 1,Y,"□" 

IfEnd 

IfEnd 

WhileEnd


Uruchomienie wybranych opcji 

If E=1 

Then Locate 3,7,"OPCJA1 □":Goto 1 

IfEnd 

If E=2 

Then ClrText:Prog "P5":Prog "PAUSE":ClrText:Locate 

3,7,"OPCJA2 □":Goto 1 

IfEnd 

If E=3 

Then ClrText:Locate 8,5,"KONIEC":Stop 

IfEnd

Wywołanie podprogramów 

PROG „PAUSE” 

0→C 

While C≠31 

Getkey→C 

WhileEnd 

Return

Programowanie na kalkulatorze CASIO fx-9860 - Instytut Matematyki ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?