Listopad - Polish Winnipeg

Listopad 2009 Wiadomości Polonijne
11
Marek Edelman
kawaler Orderu Orła Białego.
(Data i miejsce urodzin nieznane,
przyjęto 1 stycznia 1922 w Warszawie,
inna data to 1 stycznia 1919, Homel zm. 2
października 2009 w Warszawie – polski
działacz polityczny i społeczny
żydowskiego pochodzenia, lekarz
kardiolog, przywódca powstania w getcie
warszawskim, kawaler Orderu Orła
Białego.
Młodość i II wojna światowa
Jego rodzice mieszkali w Homlu, później
rodzina przeprowadziła się do Warszawy
(po II wojnie światowej Marek Edelman
podawał jako miejsce swoich urodzin
Warszawę w celu uniknięcia repatriacji
do ZSRR). Rodzice byli zaangażowani w
działalność polityczną: matka, Cecylia
Edelman z domu Percowska, działała w
kobiecym odłamie Bundu (Jidisze
Arbeter Froj); ojciec, Natan Feliks (zm.
ok. 1924), związany był z
socjalistycznymi rewolucjonistami
rosyjskimi (tzw. eserowcami).
Jako dziecko Marek Edelman wstąpił do
Socjalistiszer Kinder-Farband (SKIF)
(Socjalistycznego Związku Dziecięcego),
organizacji dziecięcej działającej przy
Bundzie. Po śmierci matki w 1934 sam
zarabiał na swoje utrzymanie. Otoczony
był też nieformalną opieką działaczek
Bundu (Soni Nowogródzkiej, Estery
Iwińskiej). W 1939 został członkiem
Socjalistycznego Związku Młodzieży
"Przyszłość" ("Cukunft")
W czasie II wojny światowej należał do
Powszechnego Żydowskiego Związku
Robotniczego (Bund), w 1942 był wśród
założycieli Żydowskiej Organizacji
Bojowej (ŻOB). W 1943 uczestniczył w
powstaniu w getcie warszawskim, a po
śmierci Mordechaja Anielewicza został
ostatnim przywódcą bojowników ŻOB
podczas walk. W 1944 brał udział w
powstaniu warszawskim (jako członek
ŻOB podporządkowanej Armii Ludowej
na Starówce). Po wojnie nie wyjechał z
Polski, od 1946 na stałe zamieszkał w
Łodzi.
Okres PRL
Marek Edelman na Umschlagplatzu -
Obchody 66. rocznicy powstania w
getcie warszawskim
W 1951 ukończył studia na Akademii
Medycznej w Łodzi, specjalizował się
następnie w zakresie kardiologii. Do 1967
pracował w Klinice Chorób
Wewnętrznych macierzystej uczelni, a
następnie na oddziale kardiologii w
klinice Wojskowej Akademii Medycznej.
W 1972 został ordynatorem oddziału
intensywnej terapii łódzkiego
Wojewódzkiego Szpitala im. Nikołaja
Pirogowa. Działalność opozycyjną
rozpoczął w połowie lat 70, podejmując
współpracę z Komitetem Obrony
Robotników. W styczniu 1976 był
jednym z sygnatariuszy skierowanego do
władz PRL Listu 101 przeciwko
zmianom konstytucji. Od początku lat 80.
Działał w "Solidarności", m.in. jako
członek Zarządu Regionu Ziemia Łódzka.
W stanie wojennym został na krótko
internowany w Łęczycy. Został
uwolniony w wyniku interwencji Jana
Józefa Szczepańskiego, prezesa Związku
Literatów Polskich. Nawiązał też
kontakty z redakcją podziemnego
Tygodnika Mazowsze. W 1983 odmówił
władzom PRL udziału w Honorowym
Komitecie Obchodów 40-lecia Powstania
w Getcie, natomiast SB uniemożliwiła
mu udział w obchodach niezależnych. W
1984, wrazz Jerzym Dłużniewskim,
został członkiem podziemnej Regionalnej
Komisji Wykonawczej Ziemia Łódzka.
W drugim obiegu ukazywały się
wznowienia jego książki z 1945 roku pt.
Getto walczy. Udział Bundu w obronie
getta warszawskiego. W 1988
przewodniczył Komisji ds. Mniejszości
Narodowych w ramach Komitetu
Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie.
Uczestniczył w obradach jednego z
podzespołów w ramach rozmów
Okrągłego Stołu.
III Rzeczpospolita
W kwietniu 1989 był przewodniczącym
Wojewódzkiego Komitetu
Obywatelskiego w Łodzi, organizującego
kampanię wyborczą do parlamentu. Po
1990 prowadził działalność polityczną w
ramach ROAD (był członkiemzałożycielem),
a następnie Unii
Demokratycznej, Unii Wolności (był
m.in. członkiem rady politycznej partii)
oraz Partii Demokratycznej.
Przez ostatnie dwa lata życia mieszkał w
Warszawie u swojej przyjaciółki Pauli
Sawickiej. 2 Października 2009 zmarł na
atak serca. Został pochowany 9
października na cmentarzu żydowskim
przy ulicy Okopowej; mowę nad grobem
wygłosił Jacek Bocheński i Tadeusz
Mazowiecki.
Uroczystości pogrzebowe Marka
Edelmana pod Pomnikiem Bohaterów
Getta - Warszawa, 9 października 2009 r.
Na podstawie informacji z Wikipedia
opracował: Tadeusz Michalak