Antropologia kultury - sam sobie

Karolina Kozmana, IKP UW
Lubię, więc jestem. Kreowanie osobowości klikaniem
Facebook to serwis społecznościowy, czyli taki serwis, w którym zrzeszeni
w społeczność użytkownicy mogą między innymi zawierać znajomości, tworzyć grupy,
wymieniać się wiadomościami, udostępniać sobie nawzajem zdjęcia, filmy, linki. Jest on
jednak tak popularny, że staje się czymś więcej niż zwykły serwis społecznościowy. Jak
dowiadujemy się ze statystyk udostępnianych przez Facebook, zrzesza on już ponad 500
milionów ludzi na całym świecie 1 . Ogromne rozpowszechnienie Facebooka czyni go
zjawiskiem stale obecnym w świadomości użytkowników Internetu, wywierającym na nich
duży wpływ. Zwłaszcza dla młodzieży stał się stałym, zwyczajnym aspektem życia, niejako
nową rolą społeczną. Naturalne staje się proszenie nowo poznanej osoby, z którą chciałoby
się potem skontaktować, o nazwisko, a nie numer telefonu czy gadu-gadu, gdyż to Facebook
jest przez coraz więcej młodych osób uznawany za główny komunikator internetowy
i swoistą bazę danych (co sugeruje sama nazwa, budząca skojarzenia z książką telefoniczną –
phone book). Młody człowiek, poznając swojego rówieśnika, nie pyta, czy ta osoba ma konto
na Facebooku. Dopiero niemożność odnalezienia jej w serwisie wywołuje zdziwienie.
Popularne jest przekonanie, z które sama spotykałam często w rozmowach internetowych,
a ostatnio usłyszałam na ulicy: „Kiedy nie masz Facebooka to nie istniejesz”. Konto na
Facebooku jest postrzegane przez młodych ludzi jako integralny element jednostki.
Facebooka odróżnia więc od innych ogólnych (czyli nie wyspecjalizowanych
w konkretnej grupie użytkowników) serwisów społecznościowych to, że nie tylko się go ma,
ale przede wszystkim s i ę n a n i m j e s t. W przypadku młodych osób nie należy mówić
o posiadaniu konta na Facebooku. Sugerowałoby to założenie i utrzymywanie takiego konta –
pewien wybór, działanie, formę aktywności. Tymczasem dla młodzieży naturalne jest
egzystowanie w planie realnym i wirtualnym, z których jeden jest przedłużeniem,
dopełnieniem drugiego. Istnienie w świecie wirtualnym pociąga za sobą to, co w realnym,
czyli nie tylko działanie, wypowiadanie się, komunikację, odgrywanie ról, lecz również
posiadanie różnie wyrażanej tożsamości i przekazywanego innym wizerunku. Innymi słowy,
użytkownik Facebooka nie może uniknąć zawarcia tam (czy może stworzenia) jakiegoś „ja”.
1 http://www.facebook.com/press/info.php?statistics
1

Takie „ja” wyrażać się będzie przez aktywność użytkownika, ale jego bardziej
stabilnym obrazem jest profil. Zawiera on następujące rubryki: miejsce zamieszkania, miasto
rodzinne, płeć, data urodzenia, orientacja, języki, o mnie, wykształcenie i praca, religia,
poglądy polityczne, inspirujący mnie ludzie, ulubione cytaty, sztuka i rozrywka (muzyka,
książki, filmy, telewizja, gry), sport, ulubione zajęcia i zainteresowania, inne.
Różnorodność i duża liczba rubryk nie oznacza bynajmniej, że użytkownicy Facebooka
skłonni są do pisania o sobie. Własny tekst można zawrzeć tylko w dwóch rubrykach:
„o mnie” i „ulubione cytaty”. Płeć, datę urodzenia i orientację wystarczy zaznaczyć. Resztę
rubryk wypełnia się stronami o różnych tytułach, poprzez kliknięcie na stronie
symbolizowanego przez uniesiony kciuk przycisku „Lubię to!” - wówczas strona
automatycznie pojawia się na profilu użytkownika.
Co to są strony „Lubię to!” i czym jest lajkowanie?
Akt kliknięcia „Lubię to!” nazywa się lajkowaniem i jego waga jest większa, niż samo
posiadanie danej strony na swoim profilu. Rzadko kiedy bowiem użytkownicy oglądają swoje
profile (często czynią to tylko przy zawieraniu znajomości), natomiast codziennie natykają się
na „Aktualności”, w których jest zawarta wszelka facebookowa aktywność znajomych danej
osoby. W formularzu, o którego wypełnienie poprosiłam moich znajomych na Facebooku, na
pytanie „Jak natrafiasz na strony, które lajkujesz?” najczęstszą odpowiedzią było „Pojawiają
się w aktualnościach znajomych” (wybór dwudziestu spośród dwudziestu ośmiu
ankietowanych). Termin „lajkowanie” oznaczałby więc formę aktywności (równoznaczną
z zamieszczeniem postu czy zdjęcia, bo tak samo pojawiającą się w „Aktualnościach”), która
wiąże się jednocześnie z internalizacją strony poprzez zamieszczenie na swoim profilu, jak
i z eksternalizacją, poprzez obligatoryjną promocję strony wśród znajomych. Samo powstanie
neologizmu „lajkować” informuje, jak popularna stała się ta facebookowa działalność.
Opcja „Lubię to!” pojawiła się na Facebooku w lutym 2009 (tak informuje centrum
prasowe tej firmy 2 ), sam serwis zaś działa od lutego 2004 (polska wersja językowa działa od
maja 2008). Początkowo lubiło się posty, komentarze, zdjęcia i linki znajomych, następnie
strony, ale nie były one widoczne na profilu. Były za to widoczne grupy. Dołączenie do danej
grupy wagą i znaczeniem odpowiadało obecnemu zlajkowaniu strony. Grupy dzieliły się na
kategorie, wyznaczane przez ich charakter i cel istnienia. Były i są nadal grupy tworzone
w konkretnym, realnym celu, których tytuł i treść są traktowane na poważnie (jak na przykład
2 http://www.facebook.com/press/info.php?timeline
2

istniejąca obecnie grupa „IKP UW, rocznik 2010-2013”, której celem jest integracja
i wymiana informacji), a także grupy rozmyślnie utworzone jako żart, prowokacja (taki
wybitnie ludyczny wydźwięk ma grupa „Smok Stefan to straszna cipa” sugerująca pogardliwy
stosunek jej członków do irytująco nudnego bohatera kreskówki z ekranów warszawskiego
metra). Użytkownicy Facebooka nauczyli się wyrażać siebie poprzez przynależność do wielu
różnych grup. Było to uzasadnione, gdyż dobrowolne przyłączenie się do w realnym życiu do
pewnej grupy oznacza akceptację, a nawet afirmację wyznawanych przez nią wartości. Potem
jednak informacja o grupach, do których należy dana osoba, znikła z jej profilu. Okazało się
to ciosem dla użytkowników, którzy chcieli, by ich wyrażanie siebie poprzez grupy było
widoczne dla innych. Remedium okazały się strony, ponieważ po kliknięciu „Lubię to!”
pokazywały się w profilu facebookowicza. Strony przestały więc odpowiadać tylko
instytucjom, organizacjom, firmom, zespołom, programom telewizyjnym, książkom itp., ale
miały teraz za zadanie być nośnikiem treści, które użytkownik Facebooka chciał przekazać
innym użytkownikom oglądającym jego profil lub czytającym o nim w „Aktualnościach”.
Powstały strony o tytułach dokładnie takich samych, jak przebrzmiałe grupy. Forma
aktywności, jaką jest klikanie „Lubię to!”, zaczęła cieszyć się popularnością i nie tylko
odpowiadała oczekiwaniom użytkowników, lecz wychodziła im naprzeciw, dzięki profuzji
stron, z których każdy mógł wybrać coś dla siebie. Strony rodziły strony poprzez odniesienia
do innych stron, odpowiedź na nie, polemikę z nimi i zdumiewały swoją pomysłowością,
a lubienie ich stało się dobrą zabawą i zyskało miano odrębnej działalności (lajkowania).
Doszło do tego, że niektórzy użytkownicy mają na swoim profilu kilkaset zlajkowanych stron
(wśród moich znajomych rekordzistka ma ich około 1100). Przede wszystkim dla takich osób
powstały autonomiczne strony internetowe, dostarczające materiału do „zlubienia”. Lubieto.net
informuje: „Teraz możesz lubić to co chcesz, nie tylko to, co lubią Twoi znajomi!”, zaś
hasłem lajkem.pl jest „Jak ja lubię lubić”. Na tych portalach nie lajkuje się stron, tylko same
zdania, których co prawda nie odnajdujemy potem w profilu, ale jak wszelka aktywność na
Facebooku, są widoczne dla znajomych w „Aktualnościach”. Jest to jednak zjawisko wtórne
w stosunku do lajkowania stron facebookowych, które jest przedmiotem mojej pracy.
Facebookowe strony dzielą na wiele kategorii, między innymi.: muzyka, film, książki,
telewizja, rozrywka, poglądy polityczne i religijne, osoba publiczna, bohater fikcyjny,
organizacja, społeczność, produkt/usługa, biznes lokalny, firma, rasa zwierzęcia, strona
internetowa, miasto, organizacja pozarządowa, restauracja/ kawiarnia. Kategorie te nie są
sztywno traktowane. Gdyby miało być inaczej, wiele stron nie mogłoby powstać, bo nie
kwalifikowałyby się do jakiejkolwiek kategorii. W wielu wypadkach autorzy strony uważają
3

przyporządkowanie jej danej kategorii za zabawę z konwencją (przykładem może być strona
„Są takie chwile, w których człowiek przytuliłby się nawet do jeża.” jako biznes lokalny).
Kiedy wchodzimy na daną stronę, widzimy jej tytuł, kategorię, do której została
przypisana, lokalizację, podstawowe informacje, opis oraz „zainteresowania i rzeczy, które
lubię” - sama strona też może lajkować poprzez swoich administratorów (twórców). Jeśli
twórcą strony jest prywatna osoba, zwykle czyni to, by promować inne strony swoje lub
znajomych. Strony firm mogą polecać inne firmy z tej samej sieci (np. „KFC Polska” lubi
„KFC Česká republika”), a organizacje - strony o misji podobnej do ich własnej (np. „TAK
dla Parady Równości w Warszawie” lubi „Miłość nie wyklucza”).
Linki z boku tworzą coś na kształt spisu treści strony, zawierającego informacje,
zdjęcia, dyskusje, wydarzenia i tablicę. Tablica jest żywą częścią strony, polem, na którym
administrator i osoby, które lubią daną stronę zamieszczają wypowiedzi (posty), komentarze,
linki, zdjęcia. Należy przy tym pamiętać, że zasadniczo strona nie jest grupą ani forum
dyskusyjnym i jeśli można mówić o jakiejś formie uczestnictwa w stronie, to tylko
o zlajkowaniu jej. Jeśli polubiliśmy (zlajkowaliśmy) daną stronę, posty zamieszczane przez
jej administratora pojawiają się także na naszej osobistej tablicy, która jest częścią naszego
profilu. W tym zawiera się pierwotny cel tworzenia stron na Facebooku: możliwość stałego
docierania informacji ze strony do lubiących ją osób. Na przykład księgarnia i kawiarnia
Tarabuk poprzez swoją Facebookową stronę może zamieścić na tablicach użytkowników taką
wiadomość:
W ten sposób strony należące do kategorii biznes lokalny, firma, organizacja,
restauracja/kawiarnia, zespół itp. uzyskują bezpłatną przestrzeń reklamową. Nie zapominajmy
także, że sama obecność strony na czyimś profilu jest reklamą instytucji, która za nią stoi,
ponieważ zlajkowane przez użytkownika strony ukazują się oczom osoby, która odwiedza
profil lajkującego użytkownika, a sam fakt zlajkowania pojawia się w „Aktualnościach”
widocznych przy każdym zalogowaniu na konto.
Zagadnienie formy stron „Lubię to!”
Język, którym pisane są nazwy stron, odpowiada językowi młodzieżowemu: jest
potoczny, zwięzły, mało bogaty, często niedbały (brak polskich znaków, interpunkcji) i dąży
4

do ludyczności. Głównym wyrazem tego dążenia jest bardzo duża reprezentatywność
wulgaryzmów, których funkcją najczęściej nie jest wyrażenie negatywnych uczuć czy
obrażenie kogoś lub czegoś, ale wywołanie wrażenia poufałości i zabawy (np. „Co mnie
kurwa podkusiło”, „W dupach się nam kurwa od tego dobrobytu poprzewracało”).
Wulgaryzmy odgrywają ważną rolę w stronach o pokładzie emocjonalnym – mają za zadanie
„odciążyć” temat, gdyż w młodzieżowej kulturze internautów tzw. smęcenie jest nie do
przyjęcia i kojarzy się z pogardzaną subkulturą emo. Przykłady takich stron to: „Mam
wyjebane, chociaz pęka mi serce”, „Kiedyś kochałem się w tobie na zabój, ale teraz
spierdalaj”, „Chcę Cię przytulić, ale kurwa mieszkasz za daleko”. Zlajkowanie ich sugeruje
traktowanie teoretycznie poważnych spraw uczuciowych wcale nie na poważnie, z dystansem
i ironią, co jest wartościowane pozytywnie w przeciwieństwie do zbytniej wrażliwości.
Niekiedy twórca strony chce poprzez język użyty w jej nazwie uzyskać efekt nie tylko
zabawny, ale i oryginalny i dlatego używa języka bardziej formalnego, wymyślnego,
bogatego, zwłaszcza gdy temat jest trywialny bądź dotyczy czegoś śmiesznego lub
wulgarnego: „Twoje indokryzmy wobec mojej aparycji są wręcz efemeryczne”,
" - najbardziej uniwersalny przymiotnik o znaczeniu negatywnym”, „Ogólnie
najebać się lubię, jakkolwiek trywialne by to nie było.” . Jest to już jednak rodzaj stylizacji,
gdyż użycie języka nie jest naturalne, a ma wywołać nietypowe wrażenie.
Nazwy stron podlegają różnym stylizacjom: na język używany w pewnych
środowiskach i subkulturach („Na bogato” – imituje mentalność wioskową, „Bo mnie kurwa
stać”- światopogląd nowobogackich, „Masz jakiś problem?” to hasło kojarzone
z dresiarzami), filmach („-I co, są bunkry? - Bunkrów nie ma, ale też jest zajebiście.” – cytat
z filmu „Poranek kojota”), reklamach („Może to jej urok, może to photoshop”, „-Panie
profesorze, może Stoperan? -A po co? -Bo chyba pana posrało z tym kolokwium.”).
Ciekawym zjawiskiem jest też stylizacja stron na inne strony, których wyjątkowa popularność
stała się impulsem do tworzenia ich wersji alternatywnych. Poniżej przykłady stron
wyjściowych i ich przeróbek:
a) „ - A jeśli pewnego dnia będę musiał odejść.? - spytał Krzyś, ściskając Misiową
łapkę. - Co wtedy.? - Nic wielkiego. - zapewnił go Puchatek. - Posiedzę tu sobie i na
Ciebie poczekam. Kiedy się kogoś kocha, to ten drugi ktoś nigdy nie znika.”
„ - A jeśli pewnego dnia będę musiał odejść? - Pij nie pierdol.”
„- A jeśli pewnego dnia będę musiał odejść.? - To spierdalaj.!”
Warto zauważyć, że mamy to do czynienia ze zmianą wydźwięku strony z patetycznego
i wzruszającego na ironiczny i zabawnie wulgarny.
5

) „Kiedy odmawiasz swemu facetowi seksu to gdzieś na świecie płacze panda”
„Kiedy wykładowca odmawia studentowi 3 lub zalki, gdzieś na świecie płacze
panda i umiera kotek.”
„Kiedy odmawiasz sobie płaczu, gdzieś na świecie panda uprawia seks z twoją
dziewczyną.”
„Kiedy odmawiasz swojej pandzie płaczu, gdzieś na seksie świeci chłopak.”
„Kiedy zakładasz kolejną stronę o pandach, seksie i dziewczynach, gdzieś na
świecie kogoś strzela chuj.”
W tym wypadku zmiana sensu zdania wydaje się odpowiedzią na sytuację, w której
popularność strony sprawiła, że niebanalność jej nazwy przestała być odczuwana jako świeża,
a zaczęła irytować użytkowników (dobitnym wyrazem tego jest ostatnia przywołana strona).
Tworzenie nowych wersji popularnych stron jest świadczy o aktywnym i twórczej
postawie użytkowników lajkujących – nie ograniczają się oni do klikania „Lubię to!”, ale
inspirują się polubionymi stronami. Można zaryzykować stwierdzenie, że zjawisko to wpisuje
się w teorię długiego ogona kultury.
Pod względem budowy i formy gramatycznej można wyróżnić przede wszystkim:
a) Strony, których nazwą jest równoważnik zdania w postaci:
jednego wyrazu np. „Koty”, „Herbata”, „Siatkówka”, „Erotomania”,
„Mamtowdupizm”, „Sarkazm”;
nazwy własnej, np. „American Beauty”, „Claude Lévi-Strauss”, „Nutella”,
„Goethe-Institut Warschau”, „Kazimierz Dolny”, „Czuły Barbarzyńca”;
rzeczownika odczasownikowego, np. „Chodzenie po górach”, „Rzucanie
dolarami w mokre od szampana cycate dziwki”, „rzyganie panoramiczne”;
oznajmienia, np. „Zawsze Kurwa Coś”, „Matura to SUKA!”, „Człowiek
człowiekowi wilkiem, a kiwi kiwi kiwi”.
b) Strony, których nazwą jest zdanie zawierające czasownik:
w pierwszej osobie liczby pojedynczej, np. „Nie mogę się wyspać, bo siedzę do
późna nie wiadomo po co”, „jestem smutny nic nie robię”;
w pierwszej osobie liczby mnogiej, np.: „równo nas pokurwiło z tą filologią!”,
„Jesteśmy cholernie brzydcy, nikt nas nie kocha i wódka się kończy”;
w drugiej osobie liczby pojedynczej, np. „rzuć wszystko i chodź się całować!”,
„bądź eko”.
6

Strony o nazwach w postaci równoważnika zdania wydają się podstawowe
i najprostsze, a ich zlajkowanie zdaje się czymś zwyczajnym. Można przecież lubić koty,
jakąś kawiarnię, książkę, osobistość, uprawianie jakiejś czynności. Trudniej zaakceptować
polubienie strony „Zawsze Kurwa Coś” czy „rzuć wszystko i wyjedź ze mną na kraniec
świata!”. Problem tkwi w pogodzeniu formy „lubię” z formą nazwy stron: Lubię, że rzuć
wszystko i wyjedź ze mną na kraniec świata? Lubię, że matura to suka? Nasuwa się wniosek,
że formuła „lubię to!” nie oznacza lubienia, lecz jest dosłownym tłumaczeniem angielskiego
„Like it!”. W niemieckiej wersji językowej „Like it!” przetłumaczono na „Gefällt mir!”, czyli
„podoba mi się”. Po angielsku, kiedy coś nam się podoba, powiemy „I like it”, angielska
definicja czasownika „like” to: „to find sb/sth pleasant, attractive or of a good enough
standard” 3 , czyli „uważać, że coś jest przyjemne, atrakcyjne lub o odpowiednio wysokiej
jakości”. Po polsku „lubić” to tyle, co „czuć do kogoś sympatię” bądź „znajdować w czymś
przyjemność” 4 – oba te znaczenia nie będą określały stosunku użytkowników Facebooka do
większości zlajkowanych przez nich stron. Zapewne z powodu tego, że czasownik „lubić” nie
pasował jako określenie klikania „Lubię to!” , wymyślono czasownik „lajkować”. Lajkowanie
to wyrażanie nie tylko „lubię to”, lecz raczej „zgadzam się!”, „podoba mi się!”, „fajne to!”.
Symptomatyczna jest forma czasownika użytego w zdaniach będących nazwami stron.
Zdecydowanie najwięcej jest czasowników odnoszących się do „ja”, a zaraz potem – do
„my”. Lajkowanie stron z czasownikiem w liczbie mnogiej w nazwie sugeruje utożsamianie
się z pewną społecznością wyznającą dany pogląd i jest echem facebookowych grup. Strony
takie niosą w sobie misję integracyjną; klikając „Lubię to!” użytkownik staje się częścią
jakiegoś wirtualnego „my”, nawiązuje z innymi użytkownikami więź opartą na jednym
konkretnym podobieństwie. Co innego przywodzą na myśl strony, których nazwa zawiera
czasownik w pierwszej osobie liczby pojedynczej. Odwołują się one do „ja” – jedynego,
wyjątkowego i indywidualnego podmiotu. Jednak paradoksalnie na indywidualizm
w wyrażaniu siebie nie ma tu miejsca: stronę „Ja. nie jestem. wszyscy.” lubi około 27 tysięcy
osób. Kiedy wczoraj polubiłam stronę „Rzuć wszystko i zostań pisarzem”, po kilkunastu
minutach lubiło ją także dwóch moich znajomych. Jak już zwracałam uwagę, lajkowanie jest
aktem eksternalizacji – informacja o polubieniu strony jest upubliczniana w „Aktualnościach”
i tym samym staje się zachętą dla znajomych użytkownika, by polubili tę stronę.
Facebookowicz musi być tego świadom i faktycznie jest, czemu daje wyraz strona „Grupy na
facebooku uświadamiają mi, że nie jestem wyjątkowa” (potencjalna zmiana słowa „grupy” na
3 Oxford Advanced Learner’s Dictionary, Oxford University Press 2005
4 http://sjp.pwn.pl/szukaj/lubi%C4%87
7

„strony” nie wydaje się mieć wpływu na treść). Na zadane przeze mnie w formularzu pytanie
o stosunek do tego, że znajomi użytkownika lajkują stronę uprzednio przez niego polubioną,
najwięcej, bo dwadzieścia na dwadzieścia osiem osób odpowiedziało „jest mi to obojętne”,
a tylko dwóm osobom się to nie podobało (sześciu osobom podobała się taka sytuacja). Samo
klikanie „Lubię to!” nie jest więc wyrażaniem swojej wyjątkowości, ale odnajdywaniem
po kawałku w Internecie swojej rozproszonej i zdezintegrowanej osobowości, zobaczeniem
swego „ja” zwielokrotnionego.
Treść facebookowych stron
To facebookowe „ja” lub „my” oglądamy jako mozaikę stron o bardzo różnych
treściach. Z pozoru zlajkowane strony wydają się chaosem, można jednak odnaleźć wśród
nich wzajemne powiązania i tematy, wokół których się ogniskują. Te słowa-klucze będą
wyznaczały zainteresowania, potrzeby i wzorce lajkującej młodzieży. Poniżej propozycja
kilku tematów, które w moim mniemaniu organizują przestrzeń facebookowych stron wraz
z przykładami takich stron (porządek nie jest hierarchizujący):
a) Sen
„kocham swoje łożko!”
„Nie mogę się wyspać, bo siedzę do późna nie wiadomo po co”
„Przepraszam za spóźnienie, ale musiałem się wyspać”
„Moje łóżko jest zawsze bardziej wygodne rano niż wieczorem”
„Jak wstaję rano to moim największym marzeniem jest pójść spać”
„chce mi się spać, ale nie chce mi się iść spać”
„Śpię - nie budzić, nie ruszać, w razie pożaru wynieść z łóżkiem”
„PIERDOLE IDĘ SPAĆ.”
„Kto rano wstaje, ten się gówno wyśpi.”
„Noc nie jest od tego, żeby spać”
Najpopularniejsze spośród stron o śnie są dwie najkrótsze, najdobitniejsze, czyli
„kocham swoje łóżko!” (ok. 378 tysięcy osób lubiących) i „PIERDOLE IDĘ SPAĆ.” ( ok.
221 tysięcy osób lubiących). W zasadzie streszczają one treść pozostałych, wyrażając
uwielbienie dla snu i chęć wyspania się, która napotyka przeciwności. Pozytywny stosunek do
spania daje się na Facebooku wyczytać zewsząd. Jedyną stroną, która temu przeczy, jest „Noc
nie jest od tego, żeby spać”, ta jednak niesie podtekst erotyczny, a nie negację snu jako
takiego.
8

) Uczenie się
„nie umiem się uczyć”
„Zanim zacznę się uczyć... Nie! Pierdolę! Nie zacznę.”
„Po co spać, skoro można się uczyć matematyki?”
„rzuć wszystko i chodź uczyć się matmy”
„Jak ja nie lubię się uczyć rzeczy które mnie nie interesują.”
„Sesja jak zwykle zaskoczyła studentów”
„Sesjo wypierdalaj !”
„pouczę się rano”
„Nie wyrabiam się z robotą, bo mam straszny zapierdol na fejsie”
„Zamiast się uczyć siedzę na Fejsbuku!”
„chuj z sesją… Fejs sam się nie sprawdzi!”
Spośród tych stron największą popularnością cieszy się „pouczę się rano”, być może
przez swoją lakoniczność, dobitność, trafność, uniwersalizm (zarówno studenci, jak
i uczniowie, mogą ją uznać za prawdziwą). Wszystkie strony o nauce wyrażają niechęć do
niej i często są próbą ujęcia lenistwa w formie żartu, najchętniej wulgarnego. Uczenie się jest
więc problemem, ale nie poważnym, można na nie ponarzekać, ale będąc świadomym, że
owo narzekanie jest oznaką zwykłego lenistwa. Jest to kolejny dowód na to, że
facebookowicze cenią ironię i dystans, także do samego siebie.
c) Mężczyźni i kobiety
„To mężczyzna powinien starać się o kobietę, nie kobieta o mężczyznę.”
„Mężczyzna powinien wiedzieć, kiedy zamknąć kobiece usta pocałunkiem.”
„Mężczyzna ubierający się inaczej niż przeciętni faceci NIE JEST gejem.”
„Lubię facetów w koszulach”
„Mężczyźni kłamią, ale zabijają robaki. Nie lubię robaków.”
„Prawdziwy facet kocha swoją kobietę w trampkach, pożąda w szpilkach
i ubóstwia na boso.”
„Prawdziwy mężczyzna nie je miodu - on żuje pszczoły”
„Prawdziwy mężczyzna otworzy piwo wszystkim co ma pod ręką”
„prawdziwi mężczyźni umieją naprawić piec hutniczy i skonstruować
internet”
„Jeśli kobieta zachowuje się jakby miała Cię w dupie, to w zasadzie chuj wie
co to znaczy”
9

„Kobieta, która jęczy w nocy, nie warczy w dzień”
„Kobieta to nie tylko cycki i dupa.”
„Kobieta to nie tylko cycki i dupa. Wagina też jest ważna”
„Cieszę się, że nie jestem kobietą, bo bym ze sobą nie wytrzymał”
„Kobiety kłamią, ale mają piersi. Lubię piersi.”
„Kobiety to same problemy, a z problemem najlepiej sie przespac”
„Nie ufam czemuś co krwawi tydzień i nie zdycha”
„Jestem kobietą i wiem czego chcę.”
„Jestem kobietą i wiem czego chcę.”
Strony o kobietach wyrażają głównie męski punkt widzenia – kobiety są
niezrozumiałe, denerwujące, ale są też (a może przede wszystkim) obiektem seksualnym.
Próba przeciwstawienia się fizycznemu rozumieniu kobiety spotyka się z ciętą ripostą
(„wagina też jest ważna”). Same kobiety okazują się mieć do siebie dystans – stronę „Jestem
kobietą i nie wiem, czego chcę” lubi około 19 tysięcy użytkowniczek, podczas gdy „Jestem
kobietą i wiem, czego chcę” – tylko około 400.
W stronach o mężczyznach uderza to, że są tworzone przez kobiety-idealistki,
wierzące w istnienie wzorcowego okazu, „prawdziwego mężczyzny”. Zostaje to oczywiście
wykpione w stronach polemicznych, najprawdopodobniej stworzonych przez mężczyzn.
Kobiety zdają się nie zwracać uwagi na fizyczność mężczyzn, dają za to wyraz swojemu
zainteresowaniu męskim strojem.
„Mężczyźni kłamią, ale zabijają robaki. Nie lubię robaków.” to sarkastyczne
wyrażenie poglądu na to, do czego kobiecie jest potrzebny mężczyzna. Komiczny efekt
wywołuje zderzenie tego sarkazmu z odpowiedzią mężczyzn, jeszcze bardziej ciętą („Kobiety
kłamią, ale mają piersi. Lubię piersi.”). Te dwie strony są dowodem na to, że lajkowanie to
także rodzaj dialogu: kiedy mój znajomy polubi jakąś stronę, ja mogę polubić inną,
polemiczną względem niej, lub nawet sama taką utworzyć.
d) Rzuć wszystko
„rzuć wszystko i chodź się całować !”
„rzuć wszystko i wyjedź ze mną na kraniec świata!”
„Rzuć wszystko i chodź szukać Cukierkowej Góry”
„rzuć wszystko i chodź odśnieżać”
„Rzuć wszystko i zrób mi herbatę”
„rzuć wszystko i chodź uczyć się matmy”
10

„Rzuć wszystko i chodź spać”
„Rzuć wszystko i nigdzie nie idź.”
„Rzuć wszystko i…” to hasło mające wyrażać entuzjazm, chwytanie chwili, gotowość
porzucenia prozy życia w imię niezapomnianych przeżyć. Taka egzaltacja nie mogła pozostać
bez odzewu użytkowników postulujących chłodny dystans. Entuzjazmowi przeciwstawiono
czynności nie dostarczające przeżyć, a wreszcie – nie robienie niczego.
e) Kiedy byłem mały
„Kiedy byłem mały na moich rysunkach ptaki wyglądały jak latające
dupy.”
„Gdy byłem mały, śpiewałem zagraniczne piosenki po swojemu :D”
„Gdy byłem mały, rodzice przycinali mi szyję suwakiem”
„Gdy byłem mały nurkowałem w wannie”
„Gdy byłem mały, krzyczałem: panie pilocie, dziura w samolocie!”
„Gdy byłem mały, życie było prostsze.”
„kiedy byłem mały... ale ja nadal to robię!”
„Gdy byłem mały byłem nieświadomy że wszystko co robie znajde
kiedyś na FB.”
Przedstawione strony są ilustracją mojej tezy, że lajkowanie to odszukiwanie swojego
zwielokrotnego „ja”. Strony zawierające wspomnienia z dzieciństwa wywołują reakcję
„Prawda! Też tak robiłem!”, a kliknięcie „Lubię to!” jest jej wyrazem. Użytkownicy
z przyjemnością odnajdują w przestrzeni Internetu swoje zwyczaje z okresu dzieciństwa, tym
bardziej, że postrzegany jest on jako prywatny i niepowtarzalny. Rodzi to jednak również
zdumienie, które wyraża ostatnia z przedstawionych stron: nikt nie domyślał się, że elementy
składające się na jego jednostkowość są obecne w tysiącach innych ludzi.
f) Facebook
„Skąd wiesz? z fejsbuka.”
„Wiem!- Widziałem na fejsie”
„- Nie możesz tak siedzieć cały dzień na fejsie. - Przyjmuję wyzwanie.”
„Gdyby płacili mi za siedzenie na fejsie to byłbym milionerem”
„Zamiast się uczyć siedzę na Fejsbuku!”
„ Fejs nie działa, co tu teraz robić”
„A co, jeśli pewnego dnia znudzi się nam fejsbuk?”
„Fejsbóg”
11

„8 dnia Bóg stworzył facebooka i powiedział: Lubię to!”
„Nie mam konta na Facebooku!”
„Fejsbuk rujnuje moje życie”
Strony o Facebooku wyrażają świadomość użytkowników co do ich uzależnienia od
serwisu. Jest on darem od Boga, ale i samym bogiem, jest ucieczką od otaczającej nudy,
drugim domem, podstawowym źródłem informacji. Organizuje życie i jest życiem samym.
Polubienie strony „Fejsbuk rujnuje moje życie” to wyraz obowiązkowego dystansu do
swojego nałogu. Rujnuje – ale ja nic sobie z tego nie robię. Mogę co najwyżej oszukiwać
siebie i innych, że „nie mam konta na Facebooku”, lub chociaż dla żartu zlajkować stronę
o takiej nazwie.
g) Lajkowanie
„8 dnia Bóg stworzył facebooka i powiedział: Lubię to!”
„Lubię to! – używam nawet w realu”
„Jak mi się nudzi w domu to siedzę i napierdalam w .”
„Bezczelnie kradnę twoje lubię to, ale cóż. lubię to.”
„ - ballada Adama Mickiewicza wieszcząca nadejście
facebooka”
„Lubię to”
„Jak ja lubię lubić”
„Jestem za wprowadzeniem obok ”
Strony o lajkowaniu to najlepszy wyraz świadomości facebookowiczów co do swojej
internetowej aktywności. Wiedzą, że lubią lajkować, że czasem robią to nałogowo, że lajkują
to samo, co przed chwilą zlajkowali ich znajomi. Lajkowanie jest czynnością, której nie
powstydzi się Bóg ani Adam Mickiewicz, ale jednocześnie wynika z nudy i tworzy fałszywy
obraz świata, w którym wszyscy wszystko lubią (można dać wyraz tylko swojej aprobacie,
nie ma przycisku „Nie lubię tego!”).
Trudno jest jednoznacznie stwierdzić, jaka jest motywacja do zakładania
facebookowych stron, ale pewne jest, że osoby je tworzące czymś się kierują, ponieważ
nazwy stron prezentują sobą jakiś cel. Tym celem może być na przykład:
a) popularyzacja czegoś („dawca.pl. Bądź świadomym dawcą narządów”),
b) zachęta do czegoś („Jebac uczucia,wszyscy bądzmy skurwysynami”),
12

c) oznajmienie swoich poglądów, tak by inni mogli potwierdzić ich słuszność
(„Zamawianie sałatek w Macu to jak proszenie prostytutki aby cię przytuliła”),
d) odniesienie się do powszechnego doświadczenia („Nareszcie coś jedzie!.
"Przejazd Techniczny" Kurwa.”),
e) wykpienie czegoś lub przynajmniej zastosowanie ironii w odniesieniu do
czegoś („GRZECZNA KULTURALNA ZABAWA BEZ ALKOHOLU”;
„Rzucanie dolarami w mokre od szampana cytate dziwki” jako zachowanie
bohaterów hollywoodzkich filmów),
f) dostrzeżenie pewnego zjawiska i wyrażenie swojego stosunku do niego
(„Lajkowanie swoich postów, jako objaw rozdwojenia jaźni i skrajnej
głupoty.”),
g) wyrażenie siebie („Nie jestem zupą pomidorową, żeby mnie wszyscy lubili”),
h) rozbawienie („ czyli Chuj jako istota Wszechwiedząca”),
i) zabawa („Człowiek człowiekowi wilkiem, a kiwi kiwi kiwi”),
j) wypełnienie facebookowego uniwersum brakującą stroną („Koty, które udają
krewetki” stworzone po powstaniu strony „Koty, które udają chleb”).
Warto zauważyć, że strony nadmienione w punktach c-f pełnią funkcję grupowania
ludzi wokół pewnych zjawisk, poglądów, rzeczy i integrują ich, tworząc wspomniane
wcześniej facebookowe „my”. Punkt g odnosi się do stron tworzących facebookowe
zwielokrotnione „ja”.
W punkcie j wypełnieniem facebookowego uniwersum nazywam powstawanie stron
odnoszących się do rzeczywistości, które chciałoby się polubić. Ktoś zamieścił na Facebooku
zdjęcie kota, którego kolor i przyjęta poza przypominały bochen chleba i stąd zrodził się
pomysł strony „Koty, które udają chleb” – zaistniała potrzeba polubienia tego, że istnieją koty
udające chleb. Wtedy okazało się, że jest więcej kotów udających różne rzeczy (krewetki,
„Tap Madl” (modelki), fizjoterapeutów, czyli masujące swoich panów, jadowite węże, czyli
prychające). Każdy z nich na równych prawach mógł zaistnieć w wirtualnej rzeczywistości.
Po Świętach Wielkanocnych usłyszałam od mojej koleżanki taką znamienną
wypowiedź : „Zauważyłam, że myślę stronami na facebooku. Poszłam do kościoła
i zastanawiałam się, dlaczego nie ma jeszcze strony ”. W bazie facebookowych stron można znaleźć różne typy kotów, cheeseburgera
i wieloryby, osoby publiczne (Lady Gagę obok Jezusa) i spotykane na ulicy („boję się typa
z zębami jak zombi który rozdaje ulotki przed bramą uw :O”), a także swoje przyzwyczajenia
i myśli („Chciałbym/-abym, żeby moje życie miało soundtrack.”). Stąd użytkownicy mają
13

wrażenie, że Facebook jest podłączony do rzeczywistości i każdy jej element może zostać
odnaleziony w wirtualnym świecie i można go posiąść przez lajkowanie. Tak rodzi się
profuzja i różnorodność stron – każdy ma prawo czuć niedosyt, gdy nie znajdzie na
Facebooku elementu własnej rzeczywistości czy osobowości i jednocześnie każdy może
stworzyć stronę, by zapełnić tę odczuwaną pustkę.
Oczywiście nie każda z takich stron spotka się z aprobatą innych użytkowników,
zwłaszcza, jeśli jej pomysł będzie hermetyczny. Największą popularnością cieszą się
stwierdzenia, którym rację mogą lub chcą przyznać wszyscy, np.:
„Mam wyjebane”,
„Kocham swoje łóżko!”,
„Tak, lubię komplementy, lubię dostawać kwiaty i chcę żebyś się domyślał”,
„nie mam się w co ubrać!”,
„nienawidzę poniedziałku, wtorku, środy, czwartku i połowy piątku”,
„Bardzo mi z tego powodu wszystko jedno”.
Także dowcipność strony jest nagradzana dużą liczbą kliknięć „Lubię to!”, czego przykładem
są takie strony, jak:
„ czyli Chuj jako istota Wszechwiedząca”,
„Nie jestem leniwy, po prostu mam dysfunkcję systemu motywacji”,
„Codziennie rano budzę się piękniejsza, ale dzisiaj to już k-wa przesadziłam”.
Niektóre strony lajkowane przez dziesiątki czy setki tysięcy użytkowników warte są
przyjrzenia się i sprawdzenia, w czym tkwi fenomen ich popularności.
„ czyli Chuj jako istota Wszechwiedząca”, ok. 138 tys. fanów;
opis: „Tylko jedno jest pewne! CHUJ WIE!”
Strona wydaje się lajkowana głownie z dwóch powodów: trafnego spostrzeżenia na
temat elementu rzeczywistości, z którą każdy się spotkał, oraz ujęcia go w zabawną,
zaskakującą formę. Wulgarne sformułowanie w nazwie strony jest nader często używane
przez młodzież (ale i nie tylko), by dać upust złości z powodu trwania w stanie niewiedzy
lub/i by oswoić ten stan, podchodząc do niego z lekceważeniem i dowcipnie. Cenzurowaną
wersją wulgaryzmu, właściwą osobom starszym czy subtelniejszym, byłoby „Bóg raczy
wiedzieć”, „Bóg to jeden wie”. Podobieństwo tych powiedzeń zawiera się w ich formie,
różnica zaś polega na tym, że można pomyśleć, że faktycznie Bóg, jako istota
14

wszechwiedząca, wie wszystko, natomiast o męskim organie pomyśleć tego nie można.
Twórca strony zauważył zarówno to podobieństwo, jak i tę różnicę, i zabawnie je połączył.
„Mam wyjebane”, ok. 35 tys. fanów; opis: „ MAM WYJEBANE to strona dla
ludzi, którzy lubią czasem mieć wszystko gdzieś.”
„Mieć wyjebane” to według Miejskiego Słownika Slangu i mowy potocznej tyle, co „Nie
zważać na coś/kogoś, nie przejmować się niczym, mieć wszystko w dupie”. 5 Osoba, która
„ma na wszystko wyjebane” to swoisty typ idealny we współczesnej kulturze młodzieżowej.
Jak już wspominałam, obojętność, dystans, „wyluzowanie” powiązane z dowcipem i ironią są
wartościowane bardzo pozytywnie, są dla młodzieży czymś, co moglibyśmy określić cnotami.
Nawet, kiedy pęka serce, należy „mieć wyjebane” (wspomnianą już stronę „Mam wyjebane,
chociaż pęka mi serce” można odnaleźć na profilach ok. 19 tysięcy użytkowników), lub
chociaż taką postawę udawać.
Podobne przesłanie niesie strona „Bardzo mi z tego powodu wszystko jedno” (35 tys.
fanów), już nie tak dobitna, bo dłuższa i nie wulgarna, ale tchnąca bezkompromisowym
sarkazmem wynikającym z połączenia utartej formuły „Bardzo mi przykro z tego powodu”
z wyrażeniem skrajnej obojętności wobec czyichś spraw.
Zwróćmy jeszcze uwagę na formę gramatyczną czasownika w nazwach tych stron:
pisze się tu o jednostce, w grę wchodzę „ja” – ja indywidualny, ja obojętny, ja zaprzątnięty
swoimi sprawami. Zlajkowanie strony „Mam wyjebane” czy „Bardzo mi z tego powodu
wszystko jedno” ma charakter wybitnie autoprezentacyjny - jest przekazaniem innym
elementu swojego (życzeniowego) wizerunku.
„Tkliwi nihiliści opanowujący pozycję dystansu”, ok. 13 tys. fanów; opis:
„ćwicz dystans, bądź tkliwy
to co wydarza się dookoła
zazwyczaj jest na niby
świat przedstawiony udaje,
że jest na serio prawdziwy”
Powodem, dla którego chciałabym przyjrzeć się bliżej tej stronie nie jest jej
popularność (którą można określić mianem średniej), ale oryginalność. W zasadzie jej
przesłanie jest podobne do dwóch poprzednich stron, jednak zostało zupełnie inaczej
wyrażone. Po pierwsze, zdumiewa język, jakiego użyto w nazwie – bogaty, układający się
w zaawansowane konstrukcje. Po drugie, odniesienie się do wirtualnego „my” (choć nie
został użyty czasownik w pierwszej osobie liczby mnogiej). Po trzecie, świadomość tego, kim
5 http://www.miejski.pl/slowo-Mam+wyjebane
15

się jest i co się robi. Całość głosi: „Nie wierzymy w nic, więc możemy nazwać się nihilistami,
ale nie umiemy pozbyć się uczuć, więc w nazwie swej pójdziemy na kompromis i mianujemy
się tkliwymi nihilistami. Jako nihiliści powinniśmy być na wszystko zobojętniali, ale wciąż
jesteśmy tkliwi, jeszcze uczymy się patrzenia na wszystko z niewzruszoną wyższością, tak jak
powinniśmy. Nie łudzimy się, że każdy z nas jest niepowtarzalną jednostką, lecz widzimy, że
takich jak my są tysiące.” Nie wiadomo, czy szczera, lecz trafna samodiagnoza ujęta
w zabawne, zaskakujące sformułowanie.
„sprawdzam godzine a potem sprawdzam jeszcze raz bo nie pamietam ktora
byla jak sprawdzalem za pierwszym razem”, ok. 36 tys. fanów; brak opisu.
Przykład na to, że lajkowanie facebookowych stron to odnajdywanie rozproszonych
po Internecie cząstek samego siebie. Strona ta nie ma ciekawego tematu ani pomysłowej
formy (wręcz przeciwnie, uwagę zwraca całkowity brak dbałości o ortografię i interpunkcję),
a jej funkcją jest wypełnianie facebookowego uniwersum. Osoby zgadzające się z treścią
strony lajkują ją albo dlatego, że uznają opisany w niej objaw roztargnienia za śmieszny
i z tego powodu warty upublicznienia, albo chcą stworzyć na profilu kompletny i całościowy
obraz siebie.
„Człowiek człowiekowi wilkiem, a kiwi kiwi kiwi”, ok. 28 tys. fanów; opis:
„Tak tak, wiemy, że:
Zombie zombie zombie,
Śledź śledzia śledzi
yeti, yeti, yeti
iti iti iti
A radio radio wideo
lecz...
tutaj wielbimy TYLKO kiwi
Hej!”
Strona ta wyróżnia się wśród innych stron facebookowych swoim (jedynym skądinąd)
celem, jakim jest zabawa językiem. Nie znajdziemy na niej haseł popierających ochronę kiwi
ani właściwie nic, co by tych ptaków dotyczyło. Posty fanów ukazują za to ich fascynację
wyrazami nieodmiennymi, np. „jeżeli kiwi kiwi kiwi to tsetse tsetse tsetse” (19 kwietnia
o 19:08)”, „kiwi kiwowi kiwim?” (13 kwietnia o 14:42). Zlajkowanie tej strony wydaje się
tylko i wyłącznie okazaniem aprobaty dla bardzo zabawnego i niebanalnego pomysłu.
„Hitler jeżdżący na sankach po tęczy”, ok. 9 tysięcy fanów; opis: „Jeśli
nie wiesz, co napisać, wstaw hitlera na sankach.”
16

Jak sugeruje opis, strona powstała z nudów. Prawdopodobnie osoba, która natrafiła na
powyższy obrazek lub stworzyła go, postanowiła uczynić tę rzecz częścią facebookowego
uniwersum. Kolejny dowód na to, że każdy element rzeczywistości (także wirtualnej, lecz
poza-facebookowej) czy czyjejś wyobraźni ma prawo rywalizować z innymi do bycia
zlajkowanym. Użytkownicy zauważają, że stworzenie strony „Hitler jeżdżący na sankach po
tęczy” zakrawa o absurd, ale mimo to – a może właśnie dlatego – lubią ją (komentarze fanów
na tablicy: „ja pierdole ale schiza WTF ?!” (25 grudnia 2010 o 17:42) ; „nie ogarniam ale
lubię :D”( 31 grudnia 2010 o 17:27), „haha, ale absurd!”( 14 grudnia 2010 o 21:38) ).
Lajkowanie – forma aktywności facebookowicza
Wśród swoich znajomych na Facebooku rozesłałam elektroniczny formularz na temat
lajkowania. Pytania dotyczyły między innymi liczby polubionych przez nich stron, tego, jak
natrafiają na strony, które lajkują, co przekonuje ich do polubienia danej strony, jaki jest ich
stosunek do lajkowania: własnego i w ogóle. Uzyskałam 28 odpowiedzi (włącznie z własną).
Osoby, które mi odpowiedziały, a które dalej nazywała będę ankietowanymi, to głównie
studenci lub uczniowie, a ich wiek zawiera się w przedziale od 18 do 25 lat.
Liczba stron polubionych przez ankietowanych waha się od kilku do dwustu. Po sześć
osób lubiło kilka oraz 100-200 stron, a po osiem – kilkanaście i kilkadziesiąt. Wielkość zbioru
polubionych przez ankietowanego stron miała wpływ na odpowiedź na pytanie „Ile to jest,
według Ciebie, dużo zlajkowanych stron?” – osoby, które były fanami kilku lub kilkunastu
stron, podawały liczbę z rzędu 30-50, a te, u których liczba zlajkowanych stron była
trzycyforwa, odpowiadały często „300+”. Wynika stąd, iż nie ma obiektywnego kryterium co
do tego, ile stron jeszcze wypada lubić, a ile uznane byłoby przez młodzież za nadmiar.
Ponadto wniosek, że liczba polubionych stron nie ma większego znaczenia, potwierdza to, że
na pytanie „Czy zwracasz uwagę na liczbę zlajkowanych stron na profilach innych osób?”
tyle samo osób odpowiedziało „tak”, ile „nie”. Zastanawiające jest wobec tego, że
17

zdecydowana większość ankietowanych zdaje sobie sprawę z liczby (chociażby przybliżonej)
stron, których jest fanem – tylko dwie osoby oświadczyły: „nie mam pojęcia, ile mam
zlajkowanych stron”.
Młodzieży nie tylko nie interesuje liczba zlajkowanych przez konkretnych
użytkowników stron, ale także ich treść. Zapytani, czy śledzą, co kto lajkuje, ankietowani
odpowiedzieli, że wcale (nie obchodzi ich to) lub rzadko. Z drugiej strony jednak to
„Aktualności” zawierające aktywność znajomych były głównym źródłem, z którego czerpano
polubione strony. Wobec tych dwóch odpowiedzi możemy uznać, że dzięki aktywności
znajomych najłatwiej można spotkać popularne i ciekawe strony, ale sam fakt zlajkowania
strony przez innych użytkowników (konkretnego użytkownika) pozostaje niezauważony
przez jednostkę i nie wpływa na polubienie przez niego danej strony. Wpływ mają za to
przede wszystkim treść / przesłanie strony oraz jej pomysł / humorystyczność (obie
odpowiedzi na równi częste). Pokrywa się to z przedstawionymi wyżej wnioskami
dotyczącymi popularności stron: jako najpopularniejsze wskazywałam strony, z którymi
wszyscy mogą (chcą) się zgodzić oraz te, które zaskakują dowcipnością.
Pytanie o kryteria wyboru wiąże się z pytaniem o motywację : lajkuję tę stronę, a nie
inną, bo podoba mi się jej pomysł, ale pomysł strony jest dla mnie również bodźcem do
lajkowania w ogóle. Poniżej podaję odpowiedzi na pytanie „Dlaczego lajkujesz?” –
w pierwszej kolejności zaproponowane ankietowanym przeze mnie, w drugiej zaś te, które
oni sami wpisywali. Cyfry przy odpowiedzi oznaczają liczbę osób, które ją zanaczyły (można
było zaznaczyć więcej, niż jedną odpowiedź).
a) Żeby dostarczyć znajomym informacji o tym, co lubię. 16
b) Bo podoba mi się pomysł danej strony. 17
c) Bo zgadzam się z treścią, przesłaniem danej strony. 16
d) Bo mogę coś wygrać, dostać zniżkę itp. 11
e) Żeby coś rozpromować 4
f) Przez ironię, żeby wykpić daną stronę (jej pomysł, treść, przesłanie…). 2
g) Lajkuję, bo lubię, nie zastanawiam się nad innymi przyczynami 3
1. Żeby duchowo wesprzeć lajkowane instytucje, np. Instytut Goethego
2. żeby być na bieżąco z informacjami, podawanymi na danej stronie (patrz: "Tanie czytanie",
strony piosenkarzy, kawiarni)
3. bo dana strona jest świetnym żartem (podpada pod drugie, ale chciałam wyróżnić)
4. szybsze dowiadywanie się o wydarzeniach, koncertach itp.
5. żeby dostawać informacje od prowadzących stronę, np. strony samorządowe SGH i WPiA
6. strona jako ulotka informacyjna - co, gdzie, kiedy
7. dzięki "zlajkowaniu" stron zespołów dowiaduję się o ich koncertach, wydarzeniach itd. tak
samo z różnymi miejscami, knajpami itd.- wiem co się dzieje ;)
18

Jak już wspominałam, autorzy stron instytucji, biznesów czy zespołów wykorzystują
strony, by dotrzeć do (potencjalnych) klientów czy fanów, ci zaś udostępniają im często swoją
tablicę jako powierzchnię reklamową w zamian za możliwość wygrania nagród (losowanych
wśród osób, które polubiły daną stronę). Odpowiedzi ankietowanych potwierdzają, że
komercyjne i praktyczne motywy lajkowania są dosyć częste.
Interesujące, że motywem lajkowania jest w takim samym stopniu to, że
użytkownikowi podoba się dana strona, jak i chęć stworzenia wizerunku siebie – dostarczenie
innym informacji o tym, co się lubi. Warto przy tym zwrócić uwagę, że większość
ankietowanych przyznaje, iż zlajkowane strony tworzą ich wizerunek na Facebooku oraz że
lajkując myślą o tym, że ich wybór zobaczą znajomi. Jeżeli weźmiemy do tego pod uwagę,
że jedynie trzy osoby spośród dwudziestu ośmiu lajkują dla rozrywki i bez zastanowienia,
możemy wysnuć wniosek, że młodzież jest świadoma, po co i dlaczego lajkuje, a także znane
są jej konsekwencje takiej formy aktywności, czyli ujawnienie innym swoich cech, poglądów,
preferencji i zainteresowań, słowem – stworzenie wirtualnego wizerunku, ukazanie
internetowego „ja”.
Badając lajkowanie nie można pominąć tego, że młodzież nie tylko zostaje fanami
stron, ale też ich twórcami. By uzyskać pełniejszy obraz zjawiska lajkowania, spytałam moją
koleżankę, Emilię Ignaciuk, która kilka miesięcy temu wspólnie z kolegą założyła stronę
„Rzuć wszystko i nigdzie nie idź.”, o motywy jej działania, kryteria wyboru tematu i języka,
którego użyła w nazwie strony, oraz o to, czy była świadoma jakiegoś celu przy jej tworzeniu.
Za zgodą Emilii poniżej zamieszczam uzyskaną od niej odpowiedź.
„Motywacja była taka, że przy lekkim podśmiewaniu się z różnych stron na
fejsbuku powstało własnie takie hasło, spodobało nam się, uznaliśmy, że jest
chwytliwe, i strona powstała.
A stylizacja nawiązuje bardzo bezpośrednio do , rzecz jasna. Sęk w tym, że najczęściej takie strony są najczęściej
bardzo górnolotne, a raczej niespecjalnie, nie
mówiąc o tym, że też nieźle oddaje pewien stan ducha.
Potem jeszcze parę razy widziałam wykorzystanie szablonu , ale
kto wie, może byliśmy pierwsi;D”
Wypowiedź Emilii pozwala uznać za trafne poczynione przeze mnie wyżej
spostrzeżenie, że długi ogon kultury, z jakim mamy do czynienia w przypadku powstawania
stron odnoszących się do innych stron, jest wynikiem chęci polemiki z pewnymi popularnymi
pomysłami. Autorkę sformułowania „Rzuć wszystko i nigdzie nie idź.” raziło i śmieszyło
przesłanie oraz styl stron „rzuć wszystko i chodź się całować !” czy „ rzuć wszystko i wyjedź
ze mną na kraniec świata!”, a nie mogła tego wyrazić poprzez kliknięcie „Nie lubię tego!”.
19

Postanowiła więc wszcząć dyskusję z elementami otaczającej jej kultury poprzez stworzenie
alternatywnego elementu kultury. Był on nie tylko odpowiedzią na powszechnie podobające
się hasło, ale też oferował faceboowiczom inną, właściwą autorce strony wizję świata („nieźle
oddaje pewnien stan ducha”).
Cyberosobowość lajkująca
Jeśli lajkowanie stanowi dla młodych użytkowników Facebooka formę rozrywki, to na
pewno nie jest to jego właściwa funkcja. Rozrywką byłoby lajkowanie bezrefleksyjne,
tymczasem chociażby z powyższego akapitu wynika, że jest ono motorem dla rozmyślań
i działań. Gdyby autorka zacytowanej wyżej wypowiedzi ograniczała się do klikania „Lubię
to!” dla czystej przyjemności, nie przyszłoby jej na myśl, że można utworzyć też własną
stronę, a w niej zawrzeć własny pomysł. Skoro użytkownik wypełnienia facebookowe
uniwersum elementem własnej rzeczywistości, skoro dąży do zaspokojenia uczucia pustki,
kiedy nie może czegoś w zbiorze stron znaleźć, to znaczy, że facebookowe strony są mu
potrzebne do niczego innego, jak do utworzenia internetowego wizerunku samego siebie.
Wizerunek ten będzie mniej lub bardziej całościowy, zgodny z tym, jak widzi siebie
użytkownik lub jak chce, by widzieli go inni. Będzie on jednak przede wszystkim świadomie
t w o r z o n y przez samego internautę, będzie autoprezentacją.
Autoprezentacja to aktywne kierowanie wywieranym wrażeniem nastawione na jakiś
cel, realizację pewnych potrzeb. Dzięki facebookowym stronom można realizować różne
taktyki autoprezentacji: atrybucyjną, polegającą na przypisywaniu sobie cech („Mam
wyjebane”), repudiacyjną, czyli zaprzeczanie posiadaniu cech („Nie jestem zupą
pomidorową, żeby mnie wszyscy lubili”), przemilczenie cech zagrażających wizerunkowi,
wyrażanie postaw („Mamtowdupizm”), podkreślanie powiązań z osobami cieszącymi się
prestiżem (polubienie strony poświęconej określonemu wykonawcy, aktorowi, pisarzowi,
nawet nauczycielowi akademickiemu), emitowanie dużej liczby komunikatów odnoszących
się do różnych sfer funkcjonowania bądź ograniczenie się do istotnych informacji (kilkanaście
zlajkowanych stron a kilkanaście setek takich stron). Taktyki te pomagają w stworzeniu
zróżnicowanego, całościowego i indywidualnego wizerunku, który według Magdaleny Miotk-
Mrozowskiej jest celem internetowej autoprezentacji. Wizerunek przyjmuje ona bowiem za
czynnik determinujący przebieg porozumiewania się w sieci. 6 Z kolei Mark Leary za motyw
autoprezentacji uznaje „rozbieżność między wizerunkiem, który pragnęlibyśmy
6 Miotk-Mrozowska Magdalena: Komunikacja interpersonalna w Internecie
20

zaprezentować (pożądanym), a tym, który zdają się postrzegać inni (rzeczywistym)”. 7
Widzimy więc, że w internetowej autoprezentacji z jednej strony chodzi o to, by przekazać
wizerunek atrakcyjny dla odbiorcy, a z drugiej – dla nas samych, co może być kompromisem
trudnym do uzyskania.
Jeśli zlajkowane strony ukazują nam tożsamość użytkownika lajkującego, to jest ona
dosyć zagmatwana. W tradycyjnym rozumieniu tożsamość to „świadomość odróżniania się od
innych ludzi oraz pozostawania tą samą osobą mimo upływu czasu i zmienności sytuacji” 8 .
Jednak czy jednostka składająca się z cząstek, z których każda jest podzielana przez tysiące
osób (przypomnę stronę „Ja. nie jestem. wszyscy.”, której fanami jest ok. 27 tysięcy
internautów), ma świadomość odróżniania się od innych ludzi? A jeśli twierdzi, że definiuje
ją zbiór polubionych przez nią stron jako całość – jaką ma pewność, że na Facebooku nie ma
drugiej osoby o identycznym zlajkowanym zapleczu? Co z sytuacją, w której rezygnuje
z bycia fanem niektórych stron – czy nie jest już sobą?
Osobowość młodego facebookowicza wyraża się w ekscentrycznej formie:
w nieskończonej liczbie autonomicznych, nietrwałych, przypadkowych, zdezintegrowanych
i zdecentralizowanych, niespójnych, treściowo niepowiązanych, a często nawet sprzecznych
komunikatów (przykład: bycie jednocześnie fanem stron: „Pijany nie jestem sobą” i „Trzeźwy
nie jestem sobą”). Jest mozaiką czy obrazem pointystycznym, który dopiero z daleka
przedstawia portret. Z mozaiki tej można kilka elementów wyjąć, przestawić, wstawić w ich
miejsce elementy z innej mozaiki, a oko obserwujące portret i tak tego nie zauważy. Cząstki
facebookowej cyberosobowości są płynne i dla wszystkich takie same, a to z wyboru samych
użytkowników.
Chciałabym jeszcze raz odwołać się do stworzonego przeze mnie formularza.
Zdecydowana większość ankietowanych na pytanie „Czy masz coś wpisane w polu
?” odpowiedziała „nie”. Niepisanie niczego o sobie to ogólnofacebookowa
tendencja, o czym może przekonać się każdy, kto przegląda profile użytkowników serwisu.
Jeśli już się coś pisze, należy przekaz bardzo ograniczyć. W dobrym tonie jest cytat, a często
i frazes. Polubienie strony „Herbata” jest bezpieczniejsze, niż napisanie o sobie „lubię
herbatę”. Skoro tysiące użytkowników to kliknęło, nie narażamy się na bycie śmiesznym czy
niemodnym. Pisanie niesie w sobie ryzyko odsłonienia się, szczerości i ukazania swojej
wrażliwości, a to jest przez współczesną młodzież oceniane krytycznie. Facebookowiczów
nie razi to, że ktoś jest fanem tysiąca stron (ankieterzy wykazali brak większego
7 Leary, Mark: Wywieranie wrażenia na innych : o sztuce autoprezentacji., s. 74
8 Banse Gerhard: Tożsamość w świecie realnym i przestrzeni wirtualnej - szanse i zagrożenia., s. 36
21

zainteresowania liczbą stron lajkowanych przez innych), ale razić ich będzie, jeśli napisze
dziesięć zdań o sobie. Po pierwsze, jest to oznaką gry pozorów, ponieważ lajkowanie jest
autoprezentacją tak samo, jak napisanie swojej charakterystyki. Po drugie, co ważniejsze, to
znak niezaangażowania i biernego stosunku do dóbr kultury.
Taka tendencja z jednej strony wynika ze struktury przestrzeni, jaką tworzy Internet –
przestrzeni wspólnej, połączonej w swym rozdrobnieniu, wyposażonej w narzędzia szybkiego
dzielenia się (linki), w której łatwo jest uciec od odpowiedzialności za swoje wytwory,
a trudno zachować prawa autorskie. Kulturę internautów można pod tym względem
przyrównać do kultury ludowej, w której ceni się ogół dziedzictwa kulturowego, nie myśląc
nigdy o tym, od kogo konkretnie pochodzi, bo po pierwsze nie jest to ważne, a po drugie nie
da się tego ustalić. Bardzo łatwo jest w Internecie tworzyć (stąd urzeczywistniane zostają
rozmaite pomysły na strony), ale jeszcze łatwiej skorzystać z ogromu wytworów
udostępnionych przez innych (liczba osób tworzących strony jest bardzo znikoma
w porównaniu z tymi, którzy tylko lajkują). Internet to przestrzeń do uczestnictwa, nie do
samodzielnego tworzenia. bierność
Z drugiej strony rzeczona pasywność jest cechą kultury konsumpcyjnej. Zauważmy,
że zbiór facebookowych stron jest niczym supermarket, który oferuje konsumentom
wszystko, co tylko może się im spodobać, a konsumenci z kolei wszystkim, co im się
spodoba, bez wysiłku mogą zawładnąć. Nie będą to co prawda rzeczy zrobione specjalnie dla
nich i do nich dostosowane, bo tę samą rzecz mogą kupić (i z pewnością kupią) sąsiedzi
zaopatrujący się w tym samym sklepie. Jednak będzie to chociaż namiastka czegoś własnego,
dająca złudne poczucie szczęścia i zaspokojenia potrzeb – tak jak zuniwersalizowane,
podzielane przez wszystkich facebookowe strony są namiastką własnego indywidualizmu,
która daje złudne poczucie własnej wartości. Strony „Lubię to!” są typowym produktem
kultury popularnej, która ma sprawić, byśmy czuli się dobrze i komfortowo. Mamy czuć się
jednocześnie wyjątkowi i nie wyobcowani, mamy myśleć, że możemy mieć wszystko, by
zaspokoić swoje potrzeby i jednocześnie nie musimy podejmować w celu ich zaspokojenia
żadnego wysiłku. Facebookowa osobowość jest jak szczupła sylwetka z reklamy suplementu
diety – to ideał bez wysiłku i wyrzeczeń.
Kultura popularna tym bardziej włada wirtualną osobowością, że nie ma ona
przeciwwagi w postaci kontrkultury, gdyż, jak zauważa Mark Greif w artykule „What Was
the Hipster?”, jedyna modna współczesna subkultura, hipsterzy, kontrkulturą nie jest.
Przyjmuje ona tylko retorykę, ale nie politykę właściwą kontrkulturze. Hipsteryzm, będący
amalgamatem różnych dotychczasowych młodzieżowych subkultur, wyróżnia się dwiema
22

cechami: skrajnym indywidualizmem oraz skrajnym niezaangażowaniem. Jest to kultura „tak
bardzo wyłączona, że nie może wydać z siebie czegokolwiek nowego”, „wyniszczona przez
ospałość”. 9 Skądinąd, warto zwrócić uwagę na tę „ospałość” i przypomnieć sobie, że
mnóstwo facebookowych stron dotyczy potrzeby snu i chęci nic nierobienia, a o wiele
trudniej znaleźć w facebookowym uniwersum zachętę do czynu. Nie trzeba także przytaczać
przykładów stron nastawionych na „ja” i mój indywidualizm. Wpływy hipsterskiego wzorca
kulturowego widać nie tylko w samym zjawisku lajkowania, ale też w treściach lajkowanych
stron.
Podsumowanie i wnioski – o czym świadczy zjawisko lajkowania?
Przypomnę główne aspekty lajkowania i poprzez ich interpretację podejmę próbę
diagnozy, czego objawem jest to zjawisko.
Po pierwsze, lajkowanie jest jawne i ma być jawne - tak bardzo, że aż na pokaz. To
nie polubienie, ale p o k a z a n i e, że się coś lubi – w „Aktualnościach” w sposób doraźny,
a na swoim profilu na stałe. Nie zapominajmy, że strony „Lubię to!” powstały z potrzeby
wypełnienia czymś profilu (pustka po tym, jak grupy przestały być widoczne dla innych
użytkowników).
„Wypełnienie czymś” wiąże się z drugą właściwością lajkowania – jest ono b i e r n ą
a k t y w n o ś c i ą . Kliknięcie podniesionego kciuka jest wszystkim, na co stać programowo
niezaangażowaną, ospałą, bojącą się odsłonić młodzież, wychowanków kultury
konsumpcyjnej, dla których wzorem jest hipster.
Klikanie stron zamiast napisania czegoś o sobie to poszukiwanie ja bezpiecznego, j a
z w i e l o k r o t n i o n e g o. Autoprezentacja przez własną charakterystykę (tekst) jest
oryginalniejsza, ale niebezpieczniejsza, gdyż każdy jednostkowy punkt widzenia może
spotkać się w kulturze młodzieżowej z dezaprobatą – zostać uznany za niemodny, śmieszny,
żenujący. Zwłaszcza w ujawnianiu, jak się postrzega samego siebie należy unikać
kompromitacji. W facebookowych stronach użytkownik odnajduje elementy swojej
osobowości współdzielone przez inne osoby, czasem nawet tysiące osób. W ten sposób
przekonuje się, że pasuje do kultury młodzieżowej i jego cechy, upodobania, poglądy są
oswojone. Ich publiczna atrybucja to dowartościowanie się, znalezienie dla siebie miejsca
w panującej kulturze, zniwelowanie lęku przed wyobcowaniem.
9 Chaciński B., Od Wertera do hipstera, s. 75
23

Nikt nie może czuć, że jego potrzeba wyrażenia siebie pozostaje niezaspokojona przez
facebookowe strony. Stąd tworzą one u n i w e r s u m , w którym niczego nie może
zabraknąć. Przybiera ono kształt supermarketu, z pozoru troszczącego się o potrzeby
i wyborami jednostki oraz oferującego jej olbrzymi wybór rozmaitych dóbr, które mogłyby
być jej potrzebne do indywidualnego szczęścia, a w istocie zainteresowanego wywołaniem
poczucia zadowolenia u mas.
Lajkowanie jest nastawione na z b i o r o w o ś ć j e d n o s t e k . Przytłaczająca
większość nazw facebookowych stron jest pisana w pierwszej osobie liczby pojedynczej.
Prócz tego, strony te nie mają swego centrum, ogniskuje je dopiero pojedynczy użytkownik
włączając je w obręb swojego profilu w celu stworzenia swojego wizerunku. Powstały
wizerunek jest świadectwem wyborów jednostki, a więc w przekonaniu jest
zindywidualizowany i świadczy o jej wyjątkowości. W istocie jednak niezwykle trudno jest
stworzyć oryginalną kompozycję ze stron, które wszyscy współdzielą. O wyborze
użytkownika dowiadują się dzięki „Aktualnościom” jego znajomi i zaraz go powielają.
Dodatkowo, różnorodność stron „Lubię to!” często jest pozorna, bo dają się one sprowadzić
do jednej treści. Odwołując się do metafory supermarketu, Facebook oferuje ten sam produkt
inaczej zapakowany, tak by stworzyć iluzję indywidualnego wyboru spośród wielu
możliwości.
Jaka jest więc młodzież lajkująca? Pomysłowa, lecz mało ambitna. Inteligentna, lecz
nie odważna w myśleniu, chętnie prezentująca swoje wybory, ale tylko te niesamodzielne,
aktywna, lecz tylko w sposób bierny, angażująca się, ale tylko z dystansem. Są to jednostki,
które pragną być grupą i grupa, której członkowie pragną pozostać jednostkami, powszechnie
zaakceptowanymi indywidualistami. Interpretacja lajkowania naprowadza na same paradoksy
i ambiwalencje wewnątrz kultury młodzieżowej. Być może właściwe zinterpretowanie tego
zjawiska jest zbyt trudne przez niemożność ocenienia, jak bardzo kreowany jest facebookowy
wizerunek. Wiedzą o tym sami facebookowicze – ankietowani w odesłanym mi formularzu
jednogłośnie twierdzą, że „zlajkowane strony należy traktować z dystansem i czytać między
wierszami”.
24

Bibliografia
1. Aptacy Piotr: Korzenie cyberspołeczności. O naturze związków interpersonalnych
w komunikacji zapośredniczonej komputerowo. W: Umysł – ciało – sieć. Red. nauk.
Edyta Stawowczyk-Tsalawoura, Wojciech Chyła. Poznań : Wyd. Naukowe
Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2005.
2. Banse Gerhard: Tożsamość w świecie realnym i przestrzeni wirtualnej - szanse i
zagrożenia. W: Internet-społeczeństwo informacyjne-kultura, red. nauk. Andrzej
Kiepas, Marek S. Szczepański, Urszula Żydek-Bednarczuk. Tychy : Śląskie
Wydawnictwa Naukowe Wyższej Szkoły Zarządzania i Nauk Społecznych, 2006.
3. Barney Darin: Tożsamość sieci. W : tenże, Społeczeństwo sieci. Przeł. M. Fronia.
Warszawa: Wyd. Sic!, 2008
4. Chaciński Bartosz: Od Wertera do hipstera. „Polityka. Niezbędnik Inteligenta”
1/ 2011, s. 71-75
5. Greif, Mark: What Was the Hipster? http://nymag.com/news/features/69129/
6. Leary, Mark: Wywieranie wrażenia na innych : o sztuce autoprezentacji. Przeł.
A. Kacmajor, M. Kacmajor. Gdańsk : Gdańskie Wyd. Psychologiczne, 1999
7. Miotk-Mrozowska Magdalena: Komunikacja interpersonalna w Internecie.
Bydgoszcz: Wyd. Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 2009
8. Podgórski, Michał: Wirtualna osobowość. W: Krzysztofek Kazimierz [et al.]: Wielka
sieć. E-seje z socjologii Internetu. Red. nauk. Jacek Kurczewski. Warszawa : Wyd.
Trio, 2006.
W pracy wykorzystałam także własną korespondencję elektroniczną oraz odpowiedzi na
rozesłany drogą mailową stworzony przeze mnie formularz w formie dokumentu
elektronicznego.
25