Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Shtator</strong> <strong>2008</strong> 1<br />
MOKRA<br />
Viti i dhjetë i botimit, Mujore, <strong>Nr.8</strong> (<strong>112</strong>) <strong>Shtator</strong> <strong>2008</strong><br />
gazetamokra@yahoo.com Kryeredaktor: FLORI SLATINA<br />
ÇMIMI 20 LEKE<br />
<strong>Shtator</strong>ët dhe sfida shkollore<br />
Nga Istref HAXHILARI<br />
Në vrundullin e punëve dhe<br />
veprimtarive të zakonta përg<br />
jatë muajve të tjerë të vitit,<br />
përkundër tyre, shtatori sjell gëzim të<br />
veçantë për cilindo, fëmjë apo plak,<br />
nxënës a prind, mësues ose qytetar i<br />
rëndomtë i vendit. Kësisoj ky muaj merr<br />
vlerë ndryshe, dallon në serinë e të<br />
tjerëve, sjell përngritje, shqetësime të<br />
llojllojshme, përzgjedhje të vështira<br />
mundësish, po më së shumti sjell gëzim,<br />
shpresë dhe freski. Eshtë ndijesia<br />
e ripërtëritjes, e ardhmja që formësohet<br />
përmes vocërrakëve, lastarëve të trungut<br />
jetësor, ndaj shtatori ripërtërin<br />
gjithkënd, end buzëqeshje vazhdimësie<br />
në fytyrat e të gjithëve.<br />
Në qytetin e Pogradecit dhe Komunat<br />
e rrethit viti shkollor <strong>2008</strong> - 2009<br />
fillon me disa veçanësi, ashtu si në tërë<br />
vendin. Shkollat e mesme të përgjithshme,<br />
të risjella pas disa dhjetëvjeçarësh<br />
me emrin e rëndë që kanë mbajtur dikur,<br />
Gjimnaze, kalojnë nga sistemi<br />
katërvjeçar në atë trevjeçar. Arsimi bazë<br />
nëntë-vjeçar plotson qerthullin, kompletohet<br />
duke rritur arsimimin e<br />
detyrueshëm nga tetë në nëntë vite,<br />
ndërsa cikli fillor kalon në sistemin<br />
Afro 19.000 nxënës dhe mbi 900 mësuesë e punonjës ndihmës fillojnë sivjet sfidën e dijes në rrethin e<br />
Pogradecit në të gjitha hallkat e sistemit arsimor, nga ai parashkollor deri tek gjimnazet. Në tri<br />
Komunat e Mokrës mbijetojnë ende katër gjimnaze në Trebinjë, Proptisht, Rrodokal dhe Velçan, ndërkohë<br />
që janë mpakur së tepërmi shkollat 9 - vjeçare në të gjithë fshatrat e tjerë.<br />
NË POTKOZHAN,<br />
në fshatin e Maros<br />
Reportazh nga Fatos Baxhaku<br />
Gjuha Shqipe<br />
nuk u asimilua<br />
nga gjuhët e huaja<br />
Nga Zenun FERO<br />
Mikrotoponimi e<br />
pjesshme e<br />
fshatit Dunicë<br />
Nga Elsa BALLIU<br />
’’ PAS HARRIMIT,,<br />
POEZITË E NESTI MAÇOLLIT-<br />
TËRHEQËSE,<br />
SI VRAGËT E VENDLINDJES<br />
Nga Haki BALLIU<br />
Leksion kujtese<br />
për Lasgush<br />
Poradecin<br />
Mokra nëpër<br />
rrjedhat e<br />
lashtësisë<br />
Nga Llazi TONA<br />
MERSIN VELO:<br />
BISHNICA NA<br />
KALITI NË PUNË
2 MOKRA<br />
AKTUALITET<br />
<strong>Shtator</strong> <strong>2008</strong><br />
<strong>Shtator</strong>ët dhe sfida shkollore<br />
Nga Istref HAXHILARI<br />
Në vrundullin e punëve dhe<br />
veprimtarive të zakonta përg<br />
jatë muajve të tjerë të vitit,<br />
përkundër tyre, shtatori sjell gëzim të<br />
veçantë për cilindo, fëmjë apo plak,<br />
nxënës a prind, mësues ose qytetar i<br />
rëndomtë i vendit. Kësisoj ky muaj merr<br />
vlerë ndryshe, dallon në serinë e të<br />
tjerëve, sjell përngritje, shqetësime të<br />
llojllojshme, përzgjedhje të vështira<br />
mundësish, po më së shumti sjell gëzim,<br />
shpresë dhe freski. Eshtë ndijesia<br />
e ripërtëritjes, e ardhmja që formësohet<br />
përmes vocërrakëve, lastarëve të trungut<br />
jetësor, ndaj shtatori ripërtërin<br />
gjithkënd, end buzëqeshje vazhdimësie<br />
në fytyrat e të gjithëve.<br />
Në qytetin e Pogradecit dhe Komunat<br />
e rrethit viti shkollor <strong>2008</strong> - 2009<br />
fillon me disa veçanësi, ashtu si në tërë<br />
vendin. Shkollat e mesme të përgjithshme,<br />
të risjella pas disa dhjetëvjeçarësh<br />
me emrin e rëndë që kanë mbajtur dikur,<br />
Gjimnaze, kalojnë nga sistemi<br />
katërvjeçar në atë trevjeçar. Arsimi bazë<br />
nëntë-vjeçar plotson qerthullin, kompletohet<br />
duke rritur arsimimin e<br />
detyrueshëm nga tetë në nëntë vite,<br />
ndërsa cikli fillor kalon në sistemin<br />
pesëvjeçar nga katër që ishte më parë.<br />
Struktura e re e arsimit parauniversitar,<br />
kompaktësuar në trajtë shteruese<br />
këtij shtatori, sjell risi për vitin shkollor<br />
të sivjetëm ndaj të mëparëshmëve,<br />
një tregues përafrimi i shkollës shqipe<br />
me strukturat analoge europiane.<br />
Afro 19.000 nxënës dhe mbi 900<br />
mësuesë e punonjës ndihmës fillojnë<br />
sivjet sfidën e dijes në rrethin e Pogradecit<br />
në të gjitha hallkat e sistemit<br />
arsimor, nga ai parashkollor deri tek<br />
gjimnazet. Në qytet godinat shkollore<br />
të rikonstruktuara e pajisur me infrastrukturë<br />
mjedisore e didaktike presin<br />
kontigjentin më të madh të nxënësve,<br />
ku synojnë të përfshihen edhe një numur<br />
i lartë ardhësish prej komunave<br />
urbane përreth, si edhe atyre rurale më<br />
të largta. Shkollat e qytetit mbipopullohen<br />
vit pas viti, tentojnë drejt konsolidimit<br />
dhe ngritjes cilësore shumë-<br />
Afro 19.000 nxënës dhe mbi 900 mësuesë e punonjës ndihmës fillojnë<br />
sivjet sfidën e dijes në rrethin e Pogradecit në të gjitha hallkat e<br />
sistemit arsimor, nga ai parashkollor deri tek gjimnazet. Në tri<br />
Komunat e Mokrës mbijetojnë ende katër gjimnaze në Trebinjë,<br />
Proptisht, Rrodokal dhe Velçan, ndërkohë që janë mpakur së tepërmi<br />
shkollat 9 - vjeçare në të gjithë fshatrat e tjerë.<br />
planëshe, dukuri e gëzueshme në<br />
rrjedhën e re të kohës. Pogradeci me trevat<br />
e tij, që hapi të dytën shkollë shqipe<br />
në vend më 14 mars 1878 pas asaj të<br />
Korçës, shquhet për dije, kulturë dhe<br />
prosperitet.<br />
Për fat të keq konsolidimi në rritje i<br />
shkollave të qytetit shoqërohet me venitjen<br />
e atyre të thellësisë, zbrazjen dhe<br />
rënien progresive të përvitshme,<br />
rrjedhjen absurde në kahun e kundërt<br />
të zhvillimit.<br />
Në tri Komunat e Mokrës mbijetojnë<br />
ende katër gjimnaze në Trebinjë, Proptisht,<br />
Rrodokal dhe Velçan, ndërkohë që<br />
janë mpakur së tepërmi shkollat 9 -<br />
vjeçare në të gjithë fshatrat e tjerë.<br />
Numëri i nxënësve është reduktuar në<br />
përmasa mjerane për shkak të migrimit<br />
rrënues të pandalur dhe shkollat funksionojnë,<br />
si një gjymtim i detyruar, kryesisht<br />
me klasa të bashkuara. Mjediset<br />
shkollore të shpëlara, jashtë kohe në<br />
shumicën dërmuese, një pjesë e mësuesve<br />
jashtë profilit pa arsimin përkatës<br />
në fshatrat e largta, kanë përkeqësuar<br />
ndjeshëm cilësinë e mësimdhënies, nxisin<br />
braktisjen e fshehtë të nxënësve dhe<br />
çojnë pashmangësisht drejt analfabetizmit<br />
në rritje.<br />
Përkundër dëshirës së kahershme të<br />
mokrarve për arsim e dije, e sotmja e<br />
Leksion kujtese për Lasgush Poradecin<br />
trishtë bën kontrast ligështues me<br />
gjendjen ku do të dëshironin së tepërmi<br />
të ishin. Ata që kanë mundësi i dërgojnë<br />
fëmijët e tyre në qytet ku shkëlqejnë si<br />
përherë nëpër vitet e shkuara, po të tjerët<br />
më të shumtë, që nuk e realizojnë dot,<br />
u privojnë pasardhësve arsimin serioz në<br />
parametra kohëtarë. Gjymtim i dhimbshëm,<br />
tejet i mbrapshtë!<br />
Strukturat kompetente të shtetit,<br />
organet e qeverisjes lokale duhet të<br />
shqetësohen seriozisht më së pari për<br />
shkollimin si hap themelor i zbutjes së<br />
kapërcyellit të stërgjatë e të dhimbshëm<br />
të këtyre zonave, integrimin në zhvillimet<br />
e vrullshme demokratike të vendit.<br />
Reforma shkollore duhet të vërë gishtin<br />
mbi plagë për të zgjidhur domosdo<br />
këtë difekt seroz që kërcënon të ardhmen<br />
e pritshme më shumë se gjithshka<br />
tjetër. Duket se masivizimit të dikurshëm<br />
të arsimit i ka ikur koha edhe si<br />
teori po edhe në praktikë, ndaj duhen<br />
projektuar shkolla të përqendruara me<br />
mundësi konsolidimi afatgjatë, me konvikte<br />
apo transport të organizuar sipas<br />
modelit të vendeve të tjera të zhvilluara<br />
me teritore të krahasueshme ose të<br />
përafërta me vendin tonë.<br />
Si një jehonë shekullkapërcyese e<br />
gëzueshme e dëshirës për dije e kulturë<br />
të mokrarve vjen këtë vit 100 - vjetori i<br />
hapjes së të parës shkollë shqipe të<br />
Mokrës, në Podgozhan vjeshtën e tretë<br />
të motit të largët 1908. Ngjarje e madhe<br />
në historinë kulturore të Krahinës<br />
sonë po edhe shumë më gjërë për trevat<br />
e rrethit të Pogradecit. Tashmë janë<br />
të njohura përpjekjet titanike të patrotëve<br />
shqiptarë për të arritur tek<br />
evenimenti madhor i hapjes së shkollave<br />
shqipe përmbi një shekull më parë.<br />
Përmes gazetës sonë dëshirojmë të sensibilizojmë<br />
të gjithë mokrarët, veçanërisht<br />
ata të komunës Trebinjë, mësuesit<br />
e shkollave dhe dashamirët e tjerë,<br />
larguar herët apo tani së vonëshmi nga<br />
vendlindja, të përcjellin me nderimet<br />
që meriton këtë ngjarje madhore të gëzueshme.<br />
Urojmë dhe shpresojmë që viti shkollor<br />
<strong>2008</strong> - 2009 të jetë sa më i mbarë<br />
e produktiv për fëmijët mokrarë si për<br />
të gjithë të tjerët kudo në vendin tonë.<br />
Ditët e fundkorrikut të këtij<br />
viti qytetarët e Pogradecit<br />
përjetuan një ngjarje kulturore<br />
shumë interesante, disi të<br />
veçantë e të pazakontë. Botuesi dhe<br />
bibliografi i njohur Mehmet Gëzhilli<br />
çeli në sallën e Galerisë së Arteve të<br />
qytetit një ekzpozitë tejet të pasur me<br />
materiale të shumta të Lasgush Poradecit,<br />
mbledhur me dashuri dhe<br />
përkushtim mjeshtëror. Krahas veprës<br />
letrare të poetit të madh në të<br />
gjitha variantet e botimeve në Kosovë<br />
e Shqipëri, përkthimeve të kryeveprave<br />
të letërsisë botërore dhe pikturave<br />
të tij plot fantazi, zinin vend<br />
fotografi të poetit, portrete të piktorëve<br />
pogradecarë e më gjerë në kohë<br />
të ndryshme, disa prej të cilave të<br />
panjohura më parë. Në këtë ekspozitë<br />
impresionuese ishin vendosur të<br />
gjithë librat e shkruara nga autorë të<br />
ndryshëm për poetin dhe artikujt e<br />
botuar nëpër gazeta të kohës nga më<br />
të vjetrat që u përkasin viteve ’30 deri<br />
tek gazetat e sotme në Shqipëri dhe<br />
jashtë vendit.<br />
Qindra korniza me material tejet<br />
të pasur bibliografik mbushën sallën<br />
e Galerisë si rrallë herë tjetër. Bashkëshortët<br />
Mehmet e Liri Gëzhilli, me<br />
skrupulozitet si askush më parë i dhanë<br />
publikut pogradecar një thesar bukurie,<br />
iskra të pafundme nga jeta e poetit; shkollimi<br />
i tij në Austri, diplomimi shkëlqyeshëm,<br />
doktoratura, titujt e nderit<br />
dhe konsideratat e personalitetve të<br />
artit për lirikun e madh të kombit shqiptar.<br />
Gjithshka me punën e tyre qëmtuese<br />
të admirueshme, kohë pune e gjatë<br />
derdhur nëpër arkiva dhe biblioteka,<br />
gjithshka me shpenzimet e veta, pa asnjë<br />
donacion apo sponsorizim. A mund<br />
të përfytyrohet filantropi tej këtij gjesti<br />
fisnik? Të mrekullueshmit Gëzhilli më<br />
sjellin në kujtesë personazhet e krishtërimit<br />
të hershëm, të përkushtuar porsi<br />
shenjtorë në misionin e tyre artistik.<br />
Më shumë se ekzpozitë ishte një leksion<br />
kujtese e artit të poetit të madh për<br />
pogradecarët, një model se si duhet të<br />
ruhet e transmetohet nëpër kohë pasuria<br />
e pallogaritshme e Lasgush Poradecit.<br />
Ngritja e përmendores se poetit buzë<br />
liqenit nga Bashkia është vlerësim, ashtu<br />
si edhe emri i tij për Qendrën Kulturore<br />
të qytetit. Por a mjafton kaq?<br />
Natyrisht jo.<br />
Shkatërrimi i shtëpisë muze të poetit<br />
ishte një gabim i madh i së kaluarës<br />
që nuk mund të ndreqet. Po a është<br />
normale që nuk egziston një vend i<br />
posaçëm, një dhomë muze në mjediset<br />
e Qendrës Kulturore, që për më tepët<br />
mban emrin e tij, ku të huajt e interesuar<br />
më së shumti, apo vizitorët vendas<br />
të mund të admironjnë artin e tij, veprat<br />
letrare, pikturat, copëza të vyera nga<br />
jeta e tij e ngatëruar për kohën kur jetoi,<br />
vlerësimet për artin magjik të lirikut<br />
të famshëm, ngjashmërisht me bibliografinë<br />
e admirueshme të z Gëzhilli?<br />
Relikte të poetit mbahen të fshehura<br />
me xhelozi absurde nëpër vende të<br />
papërshtatshme, ekspozuar agjentëve atmosferikë,<br />
që shkatërrohen dalngadalë<br />
dhe një ditë do të zhduken bashkë me<br />
poseduesit e tyre mendjeshkurtër. A<br />
duhet lejuar më gjatë dekompozimi i<br />
tyre, cilido qoftë çmimi për mbrojtje profesionale?<br />
Pyetje të tilla pa fund të vinë vetiu<br />
në mendje tek admiron këtë veprimtari<br />
të mrekullueshme, që për shumë<br />
nga pjesëmarrësit përbën ngjarjen më<br />
të madhe kulturore të vitit.<br />
Me thjeshtësi dhe dinjitet<br />
princeshe e vlerësoi ekspozitën e bija<br />
e poetit znj Marie Poradeci, ardhur<br />
enkas në qytetin tonë me këtë rast të<br />
shënuar.<br />
Issi
<strong>Shtator</strong> <strong>2008</strong> MOKRA 3<br />
Kryeministri Berisha inauguron përfundimin e rrugës së Rrajcës<br />
Kryeministri Berisha inauguroi përfundimin e<br />
punimeve për ndërtimin e rrugës së fshatit Rrajcë,<br />
në rrethin e Librazhdit, investim i buxhetit të shtetit<br />
me vlerë 20 milionë lekë.<br />
AKTUALITET<br />
Kryeministri garantoi<br />
kryetarin e komunës<br />
së Rrajcës se pavarësisht<br />
dallimeve politike, qeveria<br />
do të mbështesë çdo projekt<br />
të tij që synon lehtësimin e jetës<br />
së banorëve të kësaj komune.<br />
“Në qoftë se me kryetarin e komunës<br />
tuaj na ndajnë partitë na<br />
bashkoni ju , na bashkon Rrajca,<br />
na bashkojnë interesat tuaja,<br />
ndaj unë ju premtoj se kjo<br />
rrugë që inauguruam sot do të<br />
vazhdojë deri në bashkimin me<br />
aksin kombëtar”, u shpreh<br />
Kryeministri Berisha duke iu<br />
adresuar banorëve të Rrajcës.<br />
Kryeministri Berisha premtoi<br />
gjithashtu se së shpejti në këtë<br />
komunë do të ngrihet sistemi i<br />
vaditjes dhe i kërkoi kryetarit të<br />
komunës që të përgatisë projektin<br />
për këtë dhe qeveria do të<br />
japë paratë.<br />
“Unë ju përgëzoj për projektin<br />
e shkollave këtu dhe ju garantoj<br />
se për çdo projekt shkolle<br />
për zonën ju do të merrni financimin<br />
e duhur nga qeveria”, tha<br />
Kryeministri. Gjithashtu Kryeministri<br />
i kërkoi kryetarit të komunës<br />
dhe ministrit të Punëve<br />
Publike dhe Transportit të nisin<br />
punën për projektin e ujësjellësit<br />
të kësaj zone, dhe garantoi se<br />
qeveria do ta financojë atë. “Unë<br />
vlerësoj punën tuaj ku gjen<br />
frymëzimin më të madh sepse ju<br />
punoni në kushte të vështira.<br />
Ajo që mund të bëjmë ne për ju<br />
janë shkolla moderne që ju të<br />
mos gjeni vështirësi për arsimimin<br />
e fëmijëve tuaj , rrugë<br />
moderne që ju të nxirrni prodhimet<br />
tuaja në treg sa më shpejt,<br />
infrastrukturë moderne që<br />
NË KUADRIN E 32-TË VJETORIT, TË HAPJES SË SHKOLLËS<br />
MESME BUJQËSORE NË PROPTISHT<br />
Matura e parë e shkollës<br />
mesme bujqësore në<br />
Proptisht (1976-1982)<br />
Nga Lavdimir FERO<br />
(Ish nxënës i maturës parë)<br />
Më 15 shtator 1976 filloj<br />
Shkolla e Mesme Bujqësore në<br />
Proptisht. Drejtoreshë ishte<br />
Lavdie Molla, ishte dhe Drejtoresha<br />
e shkollës 8 vjeçare në Proptisht,<br />
ishte nga Korça. Nxënësit<br />
ishin nga fshatëart e Mokrës së<br />
Poshtme, Slatina, Proptishti,<br />
Vërriri, Selca e Poshtme, Kriçkova,<br />
Homçan, Slabinjë,<br />
Hondishti, Velçani, Somotina,<br />
Losniku e tjerë.<br />
Nga fshati Slabinjë ishin<br />
nxënësit Lavdimir Fero, Shyqyrkë<br />
Çela, Fuat Ballliu, Gani<br />
Fero, Kujtim Balliu, ky i fundit<br />
vazhdoi një vit dhe e la . Mësuese<br />
kujdestare kishim Elin,<br />
nga Pogradeci që jepte lëndën e<br />
fizikës, të shumtët e mësuesëve<br />
ishin nga Pogradeci. Lëndën<br />
buqjësi na e jepte Belul Lufo,<br />
në atë kohë ishte kryetar kooperative<br />
në Slabinjë. Në vitin e<br />
3-të kishim mësues kujdestar<br />
Ferit Çollakun nga Selca e<br />
Poshtme, ndërsa në vitin 1979<br />
erdhi mësuesi i rusishtes Guri<br />
Sula.<br />
Në shkollë ishin nga gjithë<br />
fshatëart, nga fshati Proptisht<br />
Qëndër ishin Nexhmi Shahini,<br />
Skender Leka, Drita Leka, Violeta<br />
Leka, Bylyre Leka,<br />
Nga fshati Slatinë ishin<br />
Agron Leka, nga Goliku Markbull<br />
Kullolli, Dhurata Kreta,<br />
Jeta Kreta ndërsa nga Selca e<br />
Poshtme ishin Bylyre Çollaku,<br />
Flutura Çollaku, Nga Homçani<br />
ishin Barjam Muzaferi Enveri e<br />
Ilirjana, nga Hondishti ishte<br />
Arif Mara nga Bishnica Shefqet<br />
Bego, Shpresa Leka, nga fshati<br />
Velçan, Mersini.<br />
Matura e parë e Shkollës<br />
Mesme Bujqësore në Proptisht<br />
mbaroi në qershor 1980, me 26<br />
nxënës maturantë.<br />
Në vitin 2001 nga Skënder<br />
Leka u bënë përpjekjë për t’u<br />
takuar, por unë isha emigrant<br />
në Greqi. Shumë nga shokët e<br />
shoqet nuk i kam takuar por të<br />
gjithëve ju uroj shëndet e suksese<br />
kudo ku janë, me anën të<br />
gazetës ‘’Mokra ,,<br />
Rikthimi i Tasos në GKA<br />
Nga data 16-30 shtator <strong>2008</strong> në GKA do të çelet dhe<br />
qëndrojë e hapur për publikun ekspozita e piktorit<br />
Anastas Kostandini–TASO, e titulluar “WINE DAY”<br />
Nga data 16-30 shtator <strong>2008</strong><br />
në GKA do të çelet dhe qëndrojë<br />
e hapur për publikun ekspozita<br />
e piktorit Anastas Kostandini–<br />
TASO, e titulluar “WINE<br />
DAY”, e kuruar nga z. Ylli<br />
Drishti. Në këtë ekspozitë, autori<br />
do të ekspozojë një koleksion<br />
prej 40 veprash në teknikën<br />
e vajit dhe teknikë mix dhe<br />
priret të sjellë imazhet e krijuara<br />
gjatë viteve 2004-<strong>2008</strong>.<br />
TASO, tashmë një artist me<br />
emër, njihet nga publiku shqiptar<br />
dhe ai jashtë tij, veçanërisht<br />
për mënyrën e tij të veçantë<br />
realiste të pikturimit, të një realizmi<br />
magjik, por ai ka shfaqur<br />
edhe prirje drejt kubizmit dhe<br />
shpesh në punimet e tij ai ka-<br />
pasuritë tuaja të marrin vlerën<br />
që meritojnë”, u tha më tej<br />
Kryeministri Berisha banorëve të<br />
Rrajcës. Duke i falenderuar për<br />
pritjen e ngrohtë vëllazërore,<br />
Kryeministri i siguroi banorët se<br />
do të vizitojë sërish këtë komunë<br />
për të inauguruar realizimin<br />
e projekteve të tjera.<br />
’’ PAS HARRIMIT,,<br />
POEZITË E NESTI MAÇOLLIT-TËRHEQËSE SI<br />
VRAGËT E VENDLINDJES<br />
Në këtë verë të nxehtë të<br />
vitit <strong>2008</strong> më ke dhuruar dy autografe,<br />
i dashur mik. Njëri mbi<br />
shishen me raki, tjetërin në librin<br />
me poezi. Shishen dy herë<br />
e kam zbrazur dhe mbushur.<br />
Librin dy herë e kam lexuar dhe<br />
do rilexuar. Rakia më ringjall<br />
kujtimin me babanë<br />
tënd,Thanas Maçolli kur një<br />
gjysëmshekulli më parë e<br />
kishim mik në Slatinë dhe vëllai<br />
im i madh ia ‘’shëroi,, dhëmballën<br />
me ca gllënjka të bekuara<br />
rrushi. Aq ju ndodh. Ndërsa libri<br />
yt me vjen si një buqetë e<br />
bukur poetike, të cilat më ftojnë<br />
të festoj se janë tërheqëse si<br />
vragët e vendlindjes.. Që të jëm<br />
i sinqertë me ty i dashur mik,<br />
si ’’hënëza jote nudo zhytur në<br />
liqen,, unë poezinë z’di ta qullos.<br />
As di ta hetoj e as ta analizoj.<br />
Po kjo s’do të thotë të mos<br />
ndiej vargun tënd plot gjallëri,<br />
emocion, me frymë njerzore. Ti<br />
o Nesti derdh art e jo banalitet<br />
, dashuri dhe jo urretje, brengë<br />
dhe jo mllef.<br />
’’Pas Harrimit,, lexuesit i bën<br />
një suprizë të bukur .<br />
‘’Ishte marsi i barazuar<br />
Shpresat strukur si gjelbërimi,,<br />
Një zëth ma zgjoi, nga ku harruar<br />
Dhe nisa vargjet, fluturimin,,<br />
Në këtë strofkë duket sikur,<br />
mban qëndrim autokritik nga<br />
ku qe ‘’harruar,, ia di për nder<br />
zëthit që të ‘’zgjoi,, dhe lumturohesh<br />
që nis ‘’fluturimin,,<br />
Ideja poetike këtu mund të jetë<br />
lon nga realja tek irealja, nga<br />
përfytyrimet e imazheve<br />
gjysëmabstrakte drejt dekorativitetit,<br />
nga një tonalitet i<br />
ngrohtë gati monokrom në dizonanca<br />
koloristike.<br />
Nga Piktori Kostandini,<br />
duke filluar nga viti 1979, GKA<br />
ruan një koleksion prej 20 veprash<br />
të realizuara në vaj dhe në<br />
gjininë e grafikës në dru.<br />
ndryshe, por unë kaq di dhe kështu<br />
e lexoj. Madje i besoj optimizmit<br />
tuaj. I pozuar mrekullisht,<br />
si prona e poezisë pogradecare,<br />
shkruar mbi portretin tënd..<br />
“Sepse shpirtin e kam gjithë poezi,<br />
Vdes i ngopur.<br />
Po kam frikë se do të ringjallem si<br />
Krishti<br />
I etur përsëri,,<br />
Pena jote bën pjesë në muzën<br />
më të kërkuar poetike. Ajo nuk e<br />
le lexuesin indiferent .Kur fillon<br />
ta lexosh të duhet ta vazhdodsh<br />
sepse e gjithë krijmitaria i ngjan<br />
një amfiteratri, ku vargu të bën<br />
të ndihesh i ri dhe i dashuruar,<br />
prind dhe fëmijë, vëlla dhe motër<br />
, shok dhe mik i lumtur dhe i<br />
trishtuar. Kjo është lirizmi dhe<br />
sfida e jetës. Përmes vargjeve na<br />
përcillen shumë mesazhe. Te<br />
’’Kushtima,, më erudicion dhe<br />
më prek dedikimi për vajzën e<br />
dajës tim, Qanien dhe drama e<br />
të birit, i cili lëngoi aq gjatë aksidentin<br />
në sharrat e Bishnicës.<br />
Poema është realizuar si një balandë.<br />
Prandaj po e vendos të<br />
plotë:<br />
Një mall.<br />
Për Qemalin e nënë Qanien<br />
Njeriu, e shtyrdh kujtesën<br />
Të ndezi mallin...<br />
E ndez për një këngë,<br />
Për një vatër zjarri...<br />
Për kujtime vjeshte ,<br />
Për një vragë mali ...<br />
E ndez,<br />
per një gur varri...<br />
Unë,<br />
e ledhatova kujtesën;<br />
një buzëmbrëmjë<br />
e tre mëngjesë..<br />
Ajo,<br />
më pruri një mall të largët …<br />
Një shtëpi mbi shkëmb ,<br />
Një nënë e një bir si Ai!..<br />
Një mall që dhemb …<br />
Mall që sëshuhet lehtë …<br />
S’ka se si ...<br />
Biri në parajsë, Nënë udhës tij ...<br />
Unë e ledhatova kujtesën<br />
Dhe më ndezi mallin...<br />
Me lot ndër sy.<br />
Faleminderit, dhe Urimet më<br />
të mira i dashur poet dhe mik!<br />
Shpresoj të na kthehsh së<br />
shpejti i ’’ringjallur,, ...<br />
I etur përsëri .<br />
Miqësisht<br />
Haki Balliu<br />
Kryeredaktor Flori SLATINA<br />
Zv/kryeredaktor Zenun FERO<br />
Redaksia: Haki BALLIU, Pëllumb Zade, Zabit<br />
ÇUKU, Sami LEKA, Mine FERO, Fahri MUÇO<br />
Dega e Pogradecit: Kryetar Llazi TONA,<br />
Sekretar: Istref HAXHILLARI, Bujar BALLIU,<br />
Xhevahir SHTUPA, Elsa BALLIU<br />
Haki BALLIU, kryetar i shoqatës “Pelioni”<br />
Zabit ÇUKU, nënkryetar i shoqatës
4 MOKRA<br />
REPORTAZH<br />
<strong>Shtator</strong> <strong>2008</strong><br />
Pogradecin e lemë pas shumë shpe<br />
jt. Vezullimi i “gjolit” zhduket<br />
sapo makina jonë kthen në Vërdovë,<br />
në periferinë jugore të qytetit. Gjithnjë e më<br />
pak fshat dhe gjithnjë e më tepër një lagje e<br />
qytetit Vërdova e ruan atë gjallërinë që kanë<br />
nisur të marrin kudo nëpër Shqipëri lagjet e<br />
reja. Rruga nis të ngjitet maleve sapo kalojmë<br />
shtëpitë e fundit vërdovare. Jemi nisur për në<br />
Potkozhan, fshat i njohur i Mokrës, krahinës<br />
malore. Asfalti është një gjë që duhet harruar<br />
këtyre anëve. Makina rënkon mbi trasenë e<br />
vjetër. Shoqëruesit tanë na thonë se dikur kjo<br />
rrugë ka qenë e shtruar. Ndërsa lëkundemi fort<br />
mbi gropat e rrugës, mundohemi të imagjinojmë<br />
se si ka qenë dikur kjo rrugë ku kalonin<br />
jo vetëm fshatarët e këtyre anëve, por edhe<br />
makinat e mësuesve, kamionët e ngarkuar me<br />
qymyrguri¦ Një fshatar i hipur mbi mushkë<br />
bën habi teksa na sheh të udhëtojmë me makinë<br />
të ulët. “Ku po shkoni kështu?”, pyet ai me<br />
habi. Kur mëson se jemi nisur për në Potkozhan,<br />
tund kokën me mosbesim: “Me këtë<br />
makinë! Vështirë do ta keni ore djem”. Mosbesimi<br />
i fshatarit na e ul disi shkallën e optimizmit<br />
që kishim në fillim, megjithatë tashmë<br />
I kemi hyrë kësaj udhe, të kthehemi pas nuk do<br />
të ishte aspak mirë. Dhe kështu vazhdojmë të<br />
kolovitemi mbi rrugën e dëmtuar rëndë, ndërsa<br />
shohim me simpati shoferin tonë, që në këtë<br />
udhëtim shpreh të gjithë mjeshtërinë e tij. Për<br />
shumë kohë udhëtojmë thuajse në vetmi. Vetëm<br />
ndonjë kope me dhi dhe ndonjë makinë e<br />
ngarkuar me dru shfaqen hera-herës pas ndonjë<br />
kthese. Neve na bën përshtypje bimësia e<br />
pakët e këtyre anëve. Kishim dëgjuar se pyjet<br />
kanë qenë një pasuri e madhe dikur. Sëpata ka<br />
vazhduar punën e saj dhe tashti edhe toka e<br />
pakët që ka mbetur përlahet nga shirat dhe dëbora.<br />
Rrënojat e një ngrehine të madhe na kujtojnë<br />
kohën kur këto anë dalloheshin edhe për<br />
nxjerrjen e qymyrgurit.<br />
“Ja këtu nis Mokra e vërtetë - bën me dorë<br />
drejt një pllaje jo fort të shtrirë njëri prej miqve<br />
tanë - këtij vendi këtu i thonë ‘Varri i Grekëve‘,<br />
me siguri duhet të ketë varre të kohës së luftës<br />
italo-greke. Këtu ka qenë fronti”. Nga “Varri i<br />
Grekëve” Potkozhani nuk është shumë larg. Kur<br />
mbërrijmë në fshat gjëja e parë që bëjmë është<br />
të çmpijmë këmbët e lodhura nga udhëtimi.<br />
Ku e ke plakun? Në krye të fshati na bën përshtypje<br />
një kishë e vjetër. Eshtë e rrethuar nga<br />
varre të vjetër, gurët e të cilëve kanë nisur të<br />
vishen nga myshku. Eshtë kisha e Shën e<br />
Premtes, krejt e gurtë. Kisha duhet të jetë e<br />
fundit e shekullit XIX. Disa varre në oborrin e<br />
saj janë të kësaj kohe. Në qetësinë e oborrit të<br />
kishës pushojmë disa kohë nën hijen e disa<br />
pemëve të mëdha. Bën çuditërisht vapë në<br />
Mokër në këtë fillim shtatori.<br />
Nga kisha deri në qendër të fshati nuk janë<br />
veçse pak metra. Në një si lokaldyqankë të<br />
improvizuar janë ulur disa burra nga fshati.<br />
Këta na ftojnë shpejt të bashkohemi me grupin<br />
e tyre. Kështu kemi njohur Ilirin, djalin nga<br />
Potkozhani, me të cilin miqësohemi shumë shpejt.<br />
Iliri do të na shoqërojë nëpër fshat. Shtëpitë<br />
e këtushme janë krejt të gurta. Nganjëherë është<br />
e vështirë t‘i dallosh në sfondin e maleve. Disa<br />
fëmijë lozin hareshëm në kalldrëmin e mbetur.<br />
“Janë fëmijët që kanë ardhur te gjyshërit për<br />
pushimet e beharit. Jetojnë në qytet”, thotë Iliri,<br />
i cili po na çon te një plak “që i di mirë këto<br />
historitë e qëmotit”. Një plakë e imët na sheh<br />
me kureshtje nga pas një gardhi. “Teto thirre<br />
pak plakun se kam një fjalë”, i thotë Iliri, por<br />
plaka nuk u beson edhe aq kollaj të porsaardhurve.<br />
Vazhdon të shikojë me mosbesim<br />
dhe tund kokën: “Plaku nuk është në shtëpi, ka<br />
dalë ca këndej rrotull, mbase me bagëtitë”. Tetua<br />
e mirë i do ca kohë që të bindet të thërrasë<br />
plakun. Si mëson se jemi gazetarë dhe se duam<br />
të flasim vetëm për fshatin dhe nuk kemi “punë<br />
zyre” kandis et të shkojë të thërrasë plakun.<br />
Xha Vangjel Burrnazi zbret nga një tarracë e<br />
ulët e mbuluar nga një pjergull.<br />
Xhaxhai ishte shtrirë të pushonte ca. Xha<br />
Vangjeli duket se është njeriu i duhur që të na<br />
flasë për fshatin. 85-vjeçar, për më shumë se<br />
40 vjet ka punuar në gjendjen civile të komunës.<br />
Ai na tregon gjerë e gjatë se ku janë kufijtë<br />
e Mokrës - që nga “Varret e Grekut e deri në<br />
Qukës, që tani e zë Librazhdi - se si që këtej zë<br />
fill Shkumbini, i cili nga një vijë e hollë uji<br />
bëhet ai lumi i rëndësishëm që e njohin të gjithë,<br />
se si më parë pleqtë rrihnin kurbetin duke punuar<br />
më shumë sigurgdhendës, se si i kanë ruajtur<br />
marrëdhëniet e mira mes myslimanëve dhe<br />
të krishterëve. “Ne si zonë mund të kemi qenë<br />
NË POTKOZHAN,<br />
në fshatin e Maros<br />
Reportazh nga Fatos Baxhaku<br />
të varfër. Këndej nga ne vetëm male ka dhe<br />
dimri është shumë i ashpër, porse të shkolluar<br />
kemi qenë. Këtu, në këtë fshat ku jemi, shkolla<br />
shqipe është hapur e treta. U hap mësonjëtorja<br />
në Korçë, pastaj në Pogradec, e treta këtu në<br />
neve. Duke qenë kështu kemi qenë edhe me<br />
zakone shumë të mbara. E di si jemi ne, njerëzit<br />
e këtyre anëve? Njësoj si pisha që nuk e ndryshon<br />
kurrë ngjyrën”, xha Vangjeli është zhytur<br />
tashmë në kujtime të thella. “Edhe besimtarë<br />
kemi qenë dhe jemi - vazhdon ai - fshati<br />
ynë ka mbetur i krishterë. Të tjerët rreth<br />
e rrotull e ndërruan fenë. Se si ka ndodhur kjo<br />
ua rrëfej unë. Thonë se shumë kohë më parë<br />
turqit vendosën t‘i kthenin të tërë në myslimanë<br />
dhe kështu shkonin fshat më fshat e ca<br />
me hir, ca me pahir I kthenin mokrarët në<br />
myslimanë. Pleqtë e qëmotshëm rrëfenin se këtu<br />
në fshatin tonë ishte një prift. Kur erdhën<br />
turqit ai u ngjit majë një gorrice dhe u hodh që<br />
andej e vdiq në vend. Turqit këtë ngjarje e panë<br />
si një shenjë të keqe për ta dhe kështu e lanë<br />
fshatin në fenë e parë”. Xha Vangjeli ka një<br />
teori të tijën për të ardhmen e fshatit. Nuk<br />
është nga ata që përloten kur kujtojnë të shkuarën.<br />
“Tërë popullsia e komunës në fillim të<br />
viteve ‘90-të ishte 12 mijë, tani kanë mbetur a<br />
nuk kanë mbetur 3 mijë. Kjo gjë merret vesh<br />
vetë - thotë plaku - ju shikojeni vetë. Patë tokë<br />
gjëkundi këtyre anëve? Që nga 1939 e këtej<br />
kanë kaluar tre breza. Popullsia shtohet dhe<br />
toka është po ajo, në mos më pak. Si do jetojnë<br />
këta njerëz? Prandaj ikin”. Xha Vangjeli dhe<br />
plaka na shoqërojnë deri në krye të rrugicës së<br />
gurtë. “Ja, i shikoni këto kalldrëme? Unë i kam<br />
rregulluar me këto duar – thotë plaku duke<br />
mos e fshehur krenarinë - ç‘të bëj se nuk jam<br />
më i ri, pa krejt fshatit do ja kisha ndrequr!”.<br />
U urojmë pleqve jetë të gjatë e bëjmë të ikim.<br />
“Jetë të gjatë? Më shumë se kaq? - bën shaka<br />
plaku – mire e kini ju se im atë jetoi plot 92<br />
vjet. Thoshte se kur kishte qenë gurgdhendës<br />
në Rumani i ishte fanitur një natë në ëndërr<br />
Shën Mëria që i kishte thënë se do të jetonte<br />
gjatë nëse kthehej në shtëpinë e tij në fshat. Ky<br />
bëri kështu d he vërtet jetoi gjatë. Puna është<br />
se mua ende nuk më është shfaqur Shën<br />
Mëria”. Te Gegëpriftët Kastriot Gegëprifti ka<br />
qenë mësues historie. Tani është në pension. E<br />
takojmë në shtëpinë e tij, ndërsa gëzon me nipat<br />
e mbesat që kanë ardhur nga qyteti për të veruar<br />
te gjyshërit. Kastrioti është marrë gjatë me<br />
historinë e zonës. Në fillim na tregon për historinë<br />
e fisit të tij: “Ne e kemi origjinën nga<br />
një prift që u vendos këtu nga Dibra e Madhe.<br />
Këtij fshatarët e thërrisnin ‘prifti gegë‘ dhe<br />
kështu pas tij erdhëm ne të tjerët. Deri vonë<br />
ka qenë këtu në krye të lagjes tonë një gur i<br />
madh që i thoshin ‘Guri i Gegës‘. Ishte havani<br />
ku ai prifti bluante kafenë”. Kastrioti ka një<br />
teori tjetër se si Potkozhani mbeti i krishterë.<br />
“Kur erdhën turqit - thotë ai - hodhën para të<br />
madhe për t‘ua mbushur mendjen mokrarëve<br />
që të ndërronin fenë. Thuhet se prifti i këtushëm<br />
u dha banorëve të fshati aq para sa do t‘u<br />
kishin dhënë edhe turqit. Kështu, të parët tanë<br />
mbetën të krishterë. Këtu kemi pasur tetë kisha.<br />
Kanë mbetur vetëm Shën e Premtja dhe një<br />
tjetër, më e vogël, por shumë më e vjetër, Shën<br />
Mitri. Prift ka qenë edhe mësuesi i parë i shkollës<br />
shqipe këtu në fshat, që u hap vetëm dy<br />
vjet pas Mësonjëtores së Korçës. At Jovan Vako<br />
quhej”. Kastriotit i kujtohet mirë një ngjarje<br />
që pati ndikim në të ardhmen e fshatit: vizita e<br />
Enver Hoxhës gjatë luftës. “Ja këtu në këtë<br />
sheshin ku jemi ulur tani mbërriti një ditë një<br />
grup i madh burrash të armatosur, hipur mbi<br />
kuaj. Ne ishim të vegjël dhe na bënë përshtypje<br />
ata burra hijerëndë. Asokohe as kishim se si ta<br />
dinim se kush ishte Enver Hoxha dhe të tjerët.<br />
Vite më vonë pas lufte burrat e fshatit këtë<br />
vizitë e shfrytëzuan fort mirë. Kështu në fillim,<br />
një grup prej tyre shkuan në Tiranë dhe i kujtuan<br />
se ata e kishin strehuar gjatë luftës, tani<br />
e kishte radhën Enveri t‘i ndihmonte. Në fillim<br />
i kërkuan një shkollë, e cila u hap shumë shpejt.<br />
Pastaj, disi më vonë, në 1956 i kërkuan një<br />
hidrocentral të vogël. Edhe ky u bë atje poshtë<br />
me ujërat e Shkumbinit. Me të është ndriçuar<br />
fshati deri në 1990. Po edhe më vonë kemi<br />
pasur lehtësira të tjera në të drejtat e arsimit<br />
dhe në punësime. Kështu, atë kafenë që i dhanë<br />
Enverit e nxorën më pas njëqindfish”. Para se<br />
të ndahemi me Kastriotin e përsërisim edhe<br />
një herë atë pyetjen tonë tashmë standarde: Si<br />
do jetë e ardhmja e këtyre anëve? “Nuk është<br />
nga ato vende që duhet braktisur një orë e më<br />
parë - përgjigjet mësuesi i vjetër – po kështu si<br />
e kemi nisur, vështirë do ta kemi. Ujë nuk ka,<br />
pyjet janë prerë, kostoja e prodhimit në bujqësi<br />
është rritur shumë, nuk ka specialist, edhe<br />
kur arrijmë të blejmë fara ato janë të këqija,<br />
pastaj a e patë rrugën nga erdhët?”. Ne teto<br />
Dhorka Teto Dhorka është një plakë e mirë, e<br />
shëndetshme, gjithnjë e qeshur. E takojmë në<br />
oborrin e shtëpisë së saj, teksa po bën gati mollët<br />
për t‘i tharë për dimër. Tetoja dhe i shoqi Naumi,<br />
janë të gëzuar. Pas katër vjetësh është kthyer<br />
nga Italia djali i tyre bashkë me fëmijët dhe me<br />
nusen. Shtëpia, edhe kjo e fisit të Gegëpriftëve<br />
gjëmon nga hareja. Tetoja mburret me kostumet<br />
e saj popullore. Eshtë ndër të paktat në<br />
tërë krahinën që i ka ruajtur me xhelozi. “Këto<br />
i kemi mbajtur deri andej nga fundi i viteve<br />
‘50. Me këto shkonim në punë, me këto<br />
punonim në shtëpi, kudo me këto. Pastaj na u<br />
dha si urdhër që të visheshim ndryshe”, nis të<br />
na i tregojë ajo me radhë kostumet që i nxjerr<br />
nga sepeti. Neve na bëjnë përshtypje veshjet e<br />
rënda që gratë mokrare i kanë veshur edhe në<br />
piskun e vapës. “Nuk janë të rënda sa duken -<br />
na e kupton habinë teto Dhorka - të tëra pjesët<br />
kanë qenë të menduara që njeriu të punonte sa<br />
më lirshëm. Pastaj këto janë bërë me material<br />
shumë të mirë. Janë të freskëta në behar dhe të<br />
ngrohta në dimër. Kur na u desh t‘i hiqnim<br />
këto dhe të visheshim sambas kohës mezi jemi<br />
mësuar me këto të rejat”. Ne rrekemi të fotografojmë<br />
kostumet e vjetra - “janë mbi 80-<br />
vjeçare”, thotë tetoja - por mirë do të ishte që<br />
vetë Dhorka t‘i vishte si një herë e një kohë.<br />
Këtu na del një “hall” i madh. Tetoja nuk është<br />
më e parë, është shëndoshur ca dhe kostumet e<br />
vjetra nuk e zënë më. Atëherë njëri prej nesh del<br />
vullnetar dhe vesh një nga një kostumin e vajzës<br />
së re, të nuses, të plakës. Nipat e Dhorkës<br />
shkrihen së qeshuri me burrin që ngrefoset me<br />
kostumet e gjyshes së tyre.<br />
Pak vetë do ta njihnin Maro Mokrën (Potkozhanin)<br />
nëse nuk do të ishte shkruar një<br />
dramë për të. Drama pastaj ritransmetohej sa<br />
e sa herë në RTSH në emisionin “Teatri në<br />
Ekran”, që jepej çdo të premte në darkë. Kështu<br />
që ky emër është bërë tashmë pjesë e kujtesës<br />
së shumë brezave të rritur në 50 vjetët e komunizmit.<br />
Maro Bitri, ka qenë ajo grua që i<br />
pat dhënë në 1943 atë kafenë e famshme Enver<br />
Hoxhës. Maro ka jetuar gjatë. Shtëpia e<br />
saj është krejt afër asaj të Kastriotit, mësuesit.<br />
Një djalë i ri me pamje të trishtuar na hap<br />
portën e shtëpisë ku ende mbahet pllaka tipike<br />
“Kjo shtëpi ka qenë bazë e LANÇL”. Djali jeton<br />
krejt vetëm. Shtëpia tani nuk është gjë tjetër<br />
veçse një përzierje mes disa rraqeve të vjetra<br />
dhe gjetheve të thara. Djali i trishtuar është<br />
nipi i Maros së famshme, të cilën e “takojmë”<br />
në korridorin e shtëpisë së vjetër. Kush e di se<br />
përse skulptori që e ka bërë ka pasur parasysh<br />
një burrë në vend të një femre. Njësoj si shoku<br />
ynë më parë, një portret burri me veshje femre,<br />
që mban në njërën dorë nagantin dhe në tjetrën<br />
një furkë shikon me inat nga dera kryesore.<br />
Skulptura prej allçie e menduar për t‘u ekspozuar<br />
jashtë është shumë e madhe për korridorin<br />
e vogël, e vendosur aty dhe me atë shikimin<br />
armiqësor neve na duket gatigati e frikshme.<br />
Këmbejmë disa fjalë me djalin e heshtur dhe<br />
dalim sërish në kalldrëmet e fshatit. Përballë<br />
shtëpive të fshatit, një ngrehinë e kuqe me dritare<br />
të shkulura që ngjajnë si sy të zgurdulluara<br />
na tërheq vëmendjen. Dikur këtu strehoheshin<br />
punëtorët e minierës. Tani, si shumë të<br />
tjera këtej rrotull, ka mbetur pa zot. Iliri, miku<br />
ynë që në fillim do të na tregojë një nga “shpikjet”<br />
e tij. Një traktor i kuq me zinxhirë, nga<br />
ata që kemi kohë që nuk i kemi parë, mbahet<br />
ende në punë nga duart mjeshtërore të mikut<br />
tonë. Iliri e vë në punë traktorin e vjetër, që<br />
nis të “këndojë” si një i ri. Vetë ai na e tregon<br />
sekretin. “I kam vënë një motor Mercedesi”,<br />
thotë me sytë që i shkëlqejnë nga krenaria. Me<br />
shtëpitë e gurta të Potkozhanit përballë nesh<br />
bëhemi gati të marrim udhën e kthimit. Na<br />
drithërohet trupi kur mendojmë se duhet të<br />
kalojmë përsëri atë rrugën e vështirë që e patëm<br />
kaluar një herë. (Marre nga “Shqip”)
<strong>Shtator</strong> <strong>2008</strong> 5<br />
MOKRA<br />
DOSSIER<br />
Mokra nëpër rrjedhat e lashtësisë<br />
Dossier nga Llazi TONA<br />
Ç’vend është ky o miq?<br />
Kjo është Iliria zonjë<br />
E njihni ju këtë vënd?<br />
Po zonjë e njoh mirë.<br />
Shekspir (Nata e 12-të)<br />
Sipas historianëve të lashtësisë<br />
Enkelejnët dhe Dasaretetet janë<br />
nga fiset më të vjetra ilire.<br />
Lashtësia e tyre është përrallore sepse<br />
ata kanë pasur për mbret Kadmin e për<br />
mbretëreshë Harmoninë, bijën e Arstit,<br />
perëndisë së luftës. Në parkun shëtitës<br />
buzë liqenit të Pogradecit ndodhet një<br />
figurë monumentale e gjarprit.<br />
Ilirët sipas ilirologut të ditëve tona,<br />
Aleksandër Stipçeviç, kulti i gjarprit tek<br />
ilirët është gjetur në pafkën prej argjendi<br />
në reliev në një nga varret monumentale<br />
në Pelion të Selcës së Poshtme të<br />
Mokrës ku është rafiguar dhe mbreti i<br />
Tebës Kadmi i cili shtegton tek fisi Ilir,<br />
që u bë mbret i tyre dhe lindi djalin me<br />
emrin Ilir, që u bë emri eponim i krejt<br />
kombit, Ilir. Kadmi mbas vdekjes u<br />
transformua së bashku me të shoqen e<br />
tij, Harmoninë në dy gjarpërinj hyjnorë.<br />
Kulti i gjarprit është parë edhe te rrënjë<br />
të gjuhës sanskritishtes, që do të thotë:<br />
me u mbështjellë, me u rrotullue, që<br />
janë lëvizje tipike të gjarprit. Te populli<br />
i madh i trititene të Lindjes ka ekzistuar<br />
një hyjni gjarpër që është quajtur Ilurianka<br />
(Moze FLMO)<br />
Për historinë e enkelejnëve nuk është<br />
vetëm një gojëdhënë. Mbretëria e parë<br />
ilire është ajo Enkelisë e cila pat për<br />
mbret Bardhyllin, i cili luftoi me kalë<br />
deri në moshën 92 vjeçarë së bashku me<br />
djalin e tij, Klitin dhe të nipin Bardhyli<br />
i Ri kundër Maqedonisë së lashtë. Pas<br />
luftërave iliro-romake (Shek. IV-II-të para<br />
Krishtit ra në varësi të Perandorisë Romake.<br />
Pas një shekulli gjatë Luftës Iliro-<br />
Romake polibi historian na zë në gojë<br />
Enkelanë duke thënë sa në atë kohë nuk<br />
po përmendej më fisi Enkelanë por ai i<br />
Desareteve, term ky nga gr. që po ta përkthesh<br />
në shqip do të thotë Mjaltë Blete.<br />
Desaretët në atë kohë kishin një territor<br />
të madh që fillonte nga Lunarda<br />
(Ohri) – Mokër – Skrapar – Berat ku<br />
kryeqendër ishte Pehoni dhe qendër Berati<br />
(400 vjet para Krishtit)<br />
Sipas mjaft historianëve të tjerë të<br />
asaj kohe Ohrida e sotme quhej Lunhida<br />
apo Luhina (term ky nga latinishtja<br />
e vjetër e Ballkanit që, po ta përkthesh<br />
në shqip, do ta thotë “Dritë” e mori<br />
emrin e plotë Desseratiau. Nga hulumtimet<br />
e bëra në këtë drejtim, del se banorët<br />
e kësaj treve merreshin me bujqësi,<br />
blegtori, bletari dhe pylltari.<br />
Ndërsa toponimi i Mokrës, sipas<br />
Muzakës, princ shqiptaro-vllaho i mesjetës<br />
në gjenalitetin që na ka dhënë,<br />
shpjegohet si vend i maltenjëve (Termi<br />
malli vjen nga gjermanishtja, që po ta<br />
përkthesh në shqip do të thotë makinë)<br />
ndërtohej anës rrugëve pranë lumit Shkumbinit<br />
ose përrenjve të mëdhenj që<br />
furnizonin lumin.<br />
Kuptimi tjetër për Mokrën vjen nga<br />
gurët e mullinjve, të cilët duhet të kishin<br />
fortësi, të mos copëtoheshin shpejt,<br />
të mos thërrmoheshin gjatë bluarjes së<br />
drithit, të mos mbikonsumoheshin etj.<br />
Me këto lloj gurësh të veçantë për<br />
ndërtimin e mullinjve Mokra është<br />
shumë e pasur. Përveç mullinjve me ujë,<br />
për fshatrat e Mokrës ka pasur dhe mullinj<br />
shumë të thjeshtë që mbaheshin<br />
nëpër çdo familje. Mulliri apo mokra<br />
përbëhej nga një gur masiv, ku në pjesën<br />
e sipërme formohej një fole me përmasa<br />
20 cm lartësi dhe 15 cm gjerësi. Në të<br />
hidhej një sasi të vogël grurë e shtypej<br />
me një çekiç prej druri bushi dhe thërrmohej<br />
gruri për të prodhuar bullgur,<br />
pra, zëvendësonte orizin. Në këto mokra<br />
të thjeshta bluhej dhe qiqra në formë<br />
miell të imtë, pra, esencë për të gatuar<br />
bukë të veçantë për raste të dasmave,<br />
gostira familjare apo festave fetare etj.<br />
Dr. Moikon Zeqo në librin e tij “Grishja<br />
e Florimontit” (termi Florimont<br />
vjen nga latinishtja e vjetër e Ballkanit<br />
që shqip do të thotë lulemalin), për të<br />
treguar domethënien e mokrës apo mullirit<br />
pyet dhe përgjigjet:<br />
BISHNICA NA KALITI NË PUNË<br />
Midis atyre që punuan dhe<br />
sakrifkuan në ndërmarrjen<br />
e Sharrave në Bishnicë ishte<br />
edhe punëtori i dalluar zoti Mersin<br />
Alim Velo. Lindi në Velçan më 4 shtator<br />
1942. Mësimet e para i mori në fshatin<br />
e lindjes. Me krijimin e ndërmarrjes së<br />
sharrave ai filloi punë atje në vitin 1959,<br />
dhe punoi për gati 40 vjet në Bishnicë.<br />
Puna në ngarkim e shkarkimin e lëndës<br />
drusore ishte shumë e vështire. Kërkonte<br />
trup dhe fuqi fizike, por këto Mersini<br />
i përballonte i kalonte dhe duke ndihmuar<br />
shokët e tjerë për realizimin e<br />
normës ditore e mujore. Për punë të mirë<br />
dhe rezultate ai disa herë është vlerësuar,<br />
falenderuar dhe shpërblyer nga<br />
ndërmarrja. Kujton ato vitet e vështira<br />
të punës së tij, në dëborë, me akull, në<br />
kohë shiu, e të ftohtat e mëdha, por asnjëhrerë<br />
nuk u tërhoqa e nuk u përkula<br />
nga vështërsitë, sepse ne ishim<br />
nevojtarë. Gjatë punës kishte edhe ngjarje<br />
e të pa pritura deri dhe aksidente<br />
tragjike. Të dhimshme ishin se disa<br />
shokë u ndanë nga jeta. I kujtoi me respekt<br />
sepse punonim bashkë për bukën<br />
e gojës, për të ushqyer dhe rritur fëmijët<br />
thotë Mersini. Kujton dhe vlerëson<br />
me respekt shumë kuadro drejtues,<br />
veçanërisht Halit Çela, e Ariz Biba sepse<br />
janë të rrallë persona të tille, ishin<br />
shumë punëtorë, ishin miqësorë me<br />
puntorët, na ndihmonin dhe na<br />
gjendeshin pranë kudo e në çdo kohë,<br />
në gëzime, hidherime duke zgjidhur së<br />
Ç’është goja? Ushqim për trupin.<br />
Ç’janë dhëmbët? Mokra.<br />
Gjatë mijëvjeçarit të dytë dhe të parë<br />
para Krishtit lindi dhe u formua kultura<br />
dhe etnosi autokton ilir. Në periudhën<br />
e hekurt (shek.XII-V para Kr.) për<br />
shkak të diferencimeve sociale dhe<br />
lëvizjeve të fiseve, shpesh në luftë me<br />
njëri-tjetrin shfaqen vendbanimet e fortifikuara<br />
që u vendosën në lartësitë e<br />
kodrave, por pranë mjediseve të pasura<br />
me toka, ujëra e kullota. Kjo bëri që të<br />
vendosen marrëdhënie skllavopronare<br />
dhe formimi i shtetit ilir në shek.V dhe<br />
II para Krishtit, që u shoqërua me<br />
kthimin e vendbanimeve të fortifikuara<br />
në kështjella si Selca e Poshtme, Podgorica,<br />
Blaca etj.<br />
Pronat përreth Lionhidës, sipas historianëve,<br />
kanë qenë të banuar nga fisi<br />
ilir i enkelejnëve, mbretërit e të cilëve<br />
në shek.V-IV para Krishtit, u vunë në<br />
krye të shtetit ilir (Për Qiriazi Mona)<br />
Në shek.I-IV-të para Krishtit në Enkelana<br />
dhe Deseratria u shënua një zhvillim<br />
të dukshëm, pranë të cilit kalonte<br />
rruga ndërkombëtare Via Appia (rruga<br />
e ujit) që më vonë në shqip mori<br />
bashku çdo hall dhe problem që kishim.<br />
Halit Çelën dhe Ariz Bibën, e kujton<br />
me respekt Velçani dhe e gjithë Mokra.<br />
Ata mbetën në kujtesën dhe me respektin<br />
më të madh të çdo punëtori që ka<br />
punuar në Bishnicë. Pas ndryshimeve<br />
në vitet 1990 Mersini me tre djemtë,<br />
Viktorin, Ermalin dhe Ardin shkuan dhe<br />
punuan për disa vite në emigracion në<br />
Greqi. Më të ardhurat e fituara ndërtuan<br />
një shtëpi dhe banojnë në Pogradec.<br />
Viktori dhe Ardi kane krijuar familjet<br />
e tyre, të gjithë së bashku punojnë<br />
në aktivitete private. Edlira ka mbaruar<br />
shkollën e lartë për infermieri dhe punon<br />
në sektorin e shëndetsisë . Sot Mersini<br />
dhe bashkëshortja e tij Resmija janë në<br />
pension e gëzojnë shëndet të mirë . Fëmijët<br />
janë punëtorë dhe kështu na ndihmojnë<br />
edhe ne si prindër. Me këtë rast<br />
i urojmë shëndet, jetë të gjatë Mersinit,<br />
Resmijes dhe fëmijëve të tyre.<br />
Sami LEKA<br />
emrin Egnatia, pra e gjata, që lidhte<br />
Romën Brinasin-Durrësin dhe Apolloni-Selanik-Konstandinopojë.<br />
Disa degëzime<br />
të saj përshkonin dhe Mokrën, që<br />
kalonte nga Qukësi në Peleon dhe që<br />
andej prapë degëzohej apo kalonte anës<br />
lumit të Shkumbinit e dilte në Llengë e<br />
që atje dilte në Niçe –Lozhan-Devoll-Kapshticë<br />
(Fig.2) e që andej në rrugën kryesore<br />
të Egnatia kalonte nëpër Greqi e dilte<br />
në Konstandinopojë. Ndërsa dega tjetër<br />
nga Pehoni-Çermenakë-Qafthanë-Ohër-<br />
Manastir-Selanik-Konstandinopojë.<br />
Ndër ndalesat kryesore të asaj kohe<br />
ku kalonte rruga Egnatia ka qenë Ardiana<br />
si qendër pushimi e që më vonë u<br />
quajt Kasstelë (lat.) që shqip do të thotë<br />
shtëpi yje pra udhëtarët udhëtonin tërë<br />
ditën dhe pushonin sapo të ngrysej dhe<br />
niseshin mbi dalje se yjeve. Kjo kastelë<br />
ndodhej në grykën e Shkumbinit. Nga<br />
disa hulumtime të bëra për sa më sipër<br />
treguam, na shtyn të mendojmë se kjo<br />
ndërtesë apo kastelë mund të ketë qenë<br />
Qafa e Thanës. Fshati rrëzë saj quhej<br />
Urakë nga formohet dhe emërtimi Oraculis<br />
nga lat. që shqip do të thotë faltore.<br />
Pra, kemi të bëjmë me një kishë në<br />
një shpellë eremite mbi bazën e një siganore<br />
apo faltore pagane e perëndeshës së<br />
blegtorisë së Thanës. Jo vetëm kaq, por<br />
druri i thanës është një nga të parët që<br />
çel që në fillim të pranverës dhe me këtë<br />
degë të saj e mbushur me lule, desartetesit<br />
stërpiknin dyert e shtëpive për të<br />
pasur mbarësi në çdo familje.<br />
Me ndarjen e Perandorisë Romake në<br />
vitin 395, Iliria hyri në përbërjen të Perandorisë<br />
Bizantine, mbi të cilën gjatë<br />
shekullit V-IX pas Krishtit u dyndën<br />
gotët, avarët, hunët, e sllavët. Pushtimi<br />
sllav në shekullin VI u shoqërua me<br />
ndryshimin e emrave të vendeve, që zakonisht<br />
përktheheshin nga shqipja në<br />
sllavisht në mënyrën të veçantë në trevat<br />
e Desaratisë dhe rrethinat e saj siç<br />
janë: Podgori, Pogradec, Podgozeron,<br />
Starovë, Zagorcan, Zdesvaskë, Verdovë,<br />
Çervenakë, Velçan Bërzeshtë, Debrovë,<br />
Kriçkovë, Lozhan, Padgino, Çorovodë,<br />
Berat, Selenicë, Novoselë e tjera.<br />
Në mesjetën e hershme ilirët u quajtën<br />
arbër më vonë shqiptarë. Arbëria<br />
njohu pushtimin bullgar (viti 861-1018)<br />
dhe më pas ra përsëri dhe hyn në përbërjen<br />
e Perandorisë së Bizantit. Në<br />
shekullin e IX bullgarët emrin Enkeleu<br />
nuk e përmendën më, duke e zëvendësuar<br />
atë me emërtimin Desseratia<br />
Në shekullin XI një figurë e shquar,<br />
patrici i madh, me emrin David Arianiti,<br />
që ishte nga paraardhësve të një<br />
familje të madhe e fisnike e aristokracisë<br />
ushtarake Komnene. Ai udhëhoqi<br />
luftën kundër Bullgarisë, futet në Ohër,<br />
i cili në atë kohë ishte shpallur kryeqytet<br />
i Bullgarisë.<br />
(vijon)
6 MOKRA<br />
Istrefi<br />
(vijon nga numri i kaluar)<br />
Me drapërin mprehur mirë, ua<br />
mbështillte kokat si duaj gruri dhe, kur<br />
gatitej t’i priste, zgjoheshin të lebetitur.<br />
Gdhihej dhe sikur e harronin të<br />
keqen, bluanin sërish hakmarrjen, po me<br />
fuqi të prerë, pa guximin e mëparshëm<br />
që gremisi njohësi jonë përmes shpatullës.<br />
Dita dhe arsyetimet mes vedi u jepnin<br />
guxim të ndiqnin gjurmët e hakmarrjes.<br />
Të gjallët flisnin me zërin dhe<br />
arsyen e të vdekurve. Vinte nata e errët,<br />
tymnajë mbushur me të panjohura dhe<br />
bestytni nga më të larmishmet, përzinte<br />
guximin, burrërinë, i mbështillte me<br />
krahët e errët dhe i frikonte si në përrallat<br />
mëkatare ku heronjtë e vdekur lebetisin<br />
të gjallët.<br />
Kam përshtypjen se te kumti mjeshtëror<br />
përmes shpatullës, filloi të zbehej<br />
hakmarrja, të tkurreshin Krojanët<br />
nursëzë. Ndoshta gratë e papërfillura<br />
ditën në kuvend, u shtinin në vesh natën<br />
frikën nga vdekja që do të vinte medoemos.<br />
Kuvendi dyshe i natës, ku merrnin<br />
pjesë një burrë e një grua dhe kjo e<br />
fundit fliste kryesisht me zemër, kishte<br />
forcë më të madhe nga pleqërimi burrërisht<br />
ditën, kur i jepnin kurajë njëri -<br />
tjetrit për të thurur gjakmarrjen.<br />
- Pse të dalësh ti i pari, - i thoshte<br />
gruaja burrit në dyshek, - po sikur Zoti<br />
të na e sjellë ne vdekjen, ta zemë mua<br />
apo ty, ose mos o zot fëmijëve, e përse?<br />
Për një shami të nëmur.<br />
Burri përkeqej, ligështohej, mundohej<br />
ta mbante veten, po në thelb lektisej<br />
përndiente të vërtetën kokëfortë,<br />
ndaj sybuavitur nga pagjumësia, leqendisur<br />
prej arsyetimit të saj, humbiste<br />
guximin e parë. Krisja thellohej, ciflat e<br />
padukura përimtoheshin ngadalë, por<br />
me siguri dhe hakmarrja ngriu derisa<br />
koha me peshën e vet konvergoi drejt<br />
zgjidhjes logjike, të drejtë dhe njerëzore.<br />
Në vrundullin e materies së kudondodhur<br />
gjer në pafundësi, koha dallon<br />
veçan prej të gjithë përbërësve të saj.<br />
Vlera e një elementi përcaktohet nga<br />
ngjeshja e copëzave të imta, që luan rol<br />
vendimtar ndër shumësinë e cilësive të<br />
tjera. Ari, platini, radiumi e të tjerë<br />
metale të çmuar janë më të dendur nga<br />
të tjerët, veçori që determinon supremacinë<br />
e tyre. Po gjithsesi asnjë prej metaleve<br />
të vlerësuara nuk ka peshën e kohës,<br />
ndaj e rendis atë pa asnjë hezitim<br />
në krye. Përfytyro një vajzë të bukur<br />
njëzetvjeçare me të gjitha hiret e<br />
moshës, përjeto në mendje bukurinë më<br />
sublime që ka plazmuar natyra. Përpiqu<br />
të sjellësh imazhin e saj pas shtatëdhjetë<br />
vitesh kur të jetë plakë e shkuar,<br />
krrusur, rrudhur me brazdat e dhimbshme<br />
të fytyrës. Mbyll sytë si në një simultanë,<br />
sjellje iluzive në njëkohësi të<br />
ngjarjeve shpërndarë në periudha të<br />
ndryshme dhe krahaso pamjet që përshfaqen,<br />
dallimin lemerisës, përjeto<br />
çmendurinë e krahasimit ! Vetëm koha<br />
është e aftë të prodhojë shformime të<br />
tilla të substancës njerëzore, përtej asaj<br />
të vdekjes. Hëna, nusja e re pa jetë, është<br />
po aq e bukur si ditën kur erdhi nuse<br />
dhe habiti gjindjen, vdekja nuk e shëmtoi<br />
siç do të kishte bërë me siguri plakja,<br />
koha e pamëshirshme me peshë pambarimisht<br />
të madhe. Askush nuk i reziston<br />
kohës. Asgjë nuk është e pakthyeshme<br />
dhe nuk zotëron reversibilitetin e llahtarshëm,<br />
rrjedhjen e njëkahëshme të kohës.<br />
Ma merr mendja se njerëz të fuqishëm,<br />
kohëlargët kanë mençuruar njëlloj<br />
për t’u përcjellë të tjerëve idetë, qëndrimet<br />
dhe filozofinë. Krishti i drejtë,<br />
me dashuri të pamatë për kohëtarët dhe<br />
brezat e mëvonshëm, u përpoq t’i shtynte<br />
turmat drejt besimit në një Zot,<br />
fesë unike monoteiste me parime të larta<br />
morale mishëruar në Bibël, tharmi i<br />
kulturës së atëhershme dhe mëpastajme,<br />
poleni i diturisë njerëzore, me fuqi të<br />
pamatë parashikuese për zhvillimet e<br />
pritshme. Bibla ishte përzgjedhje e ndihmesës<br />
së përbashkët të mendjeve më<br />
të fuqishme të njerëzimit përgjatë 1300<br />
vitesh para Krishtit.<br />
BASHKËBISEDIM<br />
NDERIM<br />
Buis<br />
Nga Istref HAXHILLARI dhe Bujar BALLIU<br />
Ai dhe miqtë e tij apostuj nuk arritën<br />
të bindin njerëzinë, se hebrejtë<br />
prekeshin në interesat thelbësore prej<br />
besimit në një Zot, pasi jetonin me përgatitjen<br />
dhe shitjen e idhujve të<br />
panumërt, që populli çoroditur nga<br />
predikues të shumtë, i blinte me çmime<br />
të larta. Nuk është e lehtë të kthjellosh<br />
e ndriçosh me fjalë turmat, siç ndodhi<br />
dendur më tej nëpër spërdredhjet e<br />
moteve. Beteja mes politeizmit dhe<br />
ateizmit, kultit të idhujve gjithfarësh dhe<br />
besimit të Zoti ka qënë nga më të ashprat<br />
e njerëzimit, tejzgjatur në shekuj. Mizori<br />
të llahtarshme, lemerisëse të paimagjinueshme<br />
afirmuan kristjanizmin.<br />
Përfytyro kthinën ku rrinë ulur trembëdhjetë<br />
burra, që kanë marrë mbi shpatulla<br />
fatet e botës nëpër rrokullimën e<br />
shekujve e mijëvjeçarëve, mendje të<br />
ndritura, shpirtra të dhembshur e ligështuar.<br />
Gota e verës, e famshmja kupë e<br />
argjendtë Graali, qarkullonte dorë më<br />
dorë, ajka e mendjeve të pazakonta me<br />
vështrim hyjnor në botën e mjegulluar<br />
projektonte të ardhmen e njerëzimit,<br />
gjindje që nuk dinin ç’bënin me paditurinë<br />
e tyre. I pari i atij grupimi, ngjashmërisht<br />
me njohësin tonë të shpatullave,<br />
ndoqi rrugën diplomatike. Pasi<br />
piu me fund kupën Graali, kumtoi se<br />
duhej mrekullia, legjenda për të dritësuar<br />
njerëzimin. Jezusi, më i mençuri i<br />
asaj bashkësie të pashembullt plazmoi<br />
kryqëzimin, vdekjen e vrojtuar dhimbshëm<br />
prej të gjithëve haptaz dhe ngritjen<br />
në qiell që nuk e pa askush. Turmat hynë<br />
të nesërmen në shpellën e Betlehemit<br />
dhe gjetën çarçafët bosh. Mrekullia u<br />
arrit, s’mbetej pikë dyshimi se Zoti<br />
shpalosi vullnetin e tij. Kështu zuri fill<br />
krishtërimi, filozofia më jetëgjatë e<br />
botës, falë mençurisë së një njeriu. Kupa<br />
e argjendtë udhëtoi nëpër botë e nëpër<br />
kohë, mbrojtur me përkushtim nga besimtarët<br />
që nuk nguruan ta shpallin<br />
vepër emblematike për gjithë krishtërimin,<br />
ta shenjtërojnë si të ishte qënie<br />
njerëzore, Shën - Graali, derisa u vendos<br />
në muzeun britanik të kultit pas nje<br />
odiseje të stërgjatë.<br />
Sido të jetë e vërteta, Jezu Krishti<br />
mbetet qënie e jashtëzakonshme, endi<br />
përmasën e munguar, besimin të Zoti,<br />
disiplinoi turmat dhe i përcolli drejt jetës<br />
me parime e norma të larta morale.<br />
Me siguri bota nuk do të arrinte zhvillimet<br />
e kohëve moderne pa fenë e krishterë,<br />
apo të tjerat që erdhën më pas dhe<br />
njëlloj predikonin moralin njerëzor drejt<br />
të cilit përqëndrohej sjellja e tyre.<br />
Të mos harrojmë se Europa shpuri<br />
qytetërimin ndër fiset aborigjene të<br />
Amerikës dhe Afrikës, më së pari përmes<br />
përhapjes së fesë kristjane si hap ftillues<br />
për t’i shndërruar nga njerëz të egër<br />
në qenie të kulturuara. Pa Krishtin dhe<br />
krishtërimin, pa fenë dhe besimin në një<br />
Zot, njerëzimi do të zgjaste shumë<br />
zgjimin për të arritur kulturën aq evidente<br />
të ditëve tona.<br />
Kapërcyelli shqiptar nuk do të ishte<br />
aq i dhimbshëm po të mos masakrohej<br />
mizorisht feja, institucionet e saj dhe<br />
të krijohej “ njeriu i ri “, mostër që nuk<br />
deshi pas Zotit, as prindrit dhe të afërmit<br />
e tij.<br />
Le t’u falemi Krishtit dhe të tjerë<br />
burrave të zgjuar pas tij, mes të cilëve<br />
Muhameti vlerësuar nga dijetarët e<br />
perëndimit, cilado të jetë e vërteta e<br />
lindjes së tyre.<br />
Ndoshta besimtarët e devotshëm do<br />
të më qortojnë për herezi apo blasfemi.<br />
Dua t’u kumtoj se meditimet e mia të<br />
zgripshme teokratike janë himn për fenë<br />
dhe vlerat e mëdha që mbart besimi. Nuk<br />
ve në dyshim ekzistencën e Krishtit dhe<br />
shenjtorëve të përndritur, as besimin<br />
fetar. Jo, kurrë! Por nuk mund të besoj<br />
naivitetin e detyruar të kohës tejet të<br />
thinjur përballë mençurisë dhe zhvillimeve<br />
moderrne, ndaj në përsiatjet e mia<br />
synoj përmasën vërtetësore, ashtu si e<br />
përfytyroj lindjen e besimit kristian.<br />
Ndoshta nuk është tamam kështu, po<br />
kush mund të argumentojë saktësisht<br />
të kundërtën?<br />
Herezia ka qenë sëmundje e<br />
pavetëdijshme e gjthkahershme dhe fatkeqe<br />
e njerëzimit. A nuk janë heretikë<br />
piktorët e ikonave që vizatojnë Krishtin<br />
dhe Zotin me fytyrë njeriu, për më tepër<br />
të atyre që njohin më mirë? Nuk është<br />
herezi të paraqesësh hyjnoren, të pavdekshmen<br />
me pamjen e krijesave vdektare,<br />
mbushur me mëkate pa fund, sikundër<br />
është njeriu? Domosdo mëkaton “ se<br />
cënon premisën themelore të besimit,<br />
karakterin mbinjerëzor të fesë “<br />
sikundër kumtojnë teologët. Sikur majmunët<br />
të kishin ndërgjegje a nuk do ta<br />
përfytyronin perëndinë me tiparet e fizikut<br />
të tyre dhe jo pamje më të hijshme?<br />
Gjithsesi herezia e njohur e Ariusit<br />
dhe arianistëve që mohonin natyrën<br />
hyjnore të Krishtit, është më pak e dëmshme<br />
se mohimi i ekzistencës fizike të<br />
tij dhe besimit te Zoti.<br />
Bujari<br />
Njeriu i kulturuar, në kuptimin e<br />
vërtetë të kësaj fjale, e ndërton hapësirën<br />
e mendimeve pa kufi. Shqetësimi<br />
real i tij përmbledh vlerën e plotë të ekzistencës.<br />
Qenie aktive e arsyeshme, me<br />
synime të përcaktuara dhe vullnet skajor<br />
për t’i përshfaqur në këtë botë, shpalosur<br />
e dashur dhe e shtrenjtë në shumë<br />
raste, herë -herë edhe cingune, noprane<br />
e shpirtkazmë, detyrohet të vëzhgojë, të<br />
arsyetojë e të veprojë, doemos të veprojë,<br />
që të bëhet i vlerësuar, më së pari nga<br />
vetvetja dhe të ndërtojë raporte të sinqerta<br />
me botën e tij shpirtërore.<br />
Bëhet kështu dallimi nga ajo skotë<br />
njerëzore që livadhis mendimin në caqe<br />
të njohura apo përfytyron e i ndërton<br />
mendimit një ngrehinë ku ndihet rehat.<br />
Mësohet me huqet e tij e të të tjerëve<br />
përqark. Ndërton shtratin ku dergjen “<br />
shqetësime “ inatosur me botën e cila<br />
ia ka fajin për prapësitë e jetës. Njerëz<br />
<strong>Shtator</strong> <strong>2008</strong><br />
të tillë gjen kudo. Ca më shumë në “<br />
mjediset intelektuale “. I vetmuar në<br />
kotësinë sociale të veprimeve e predikimeve<br />
të tij, e ka ndarë qenien nga shoqëria<br />
me kufij inati, mospëpërfilljeje,<br />
vetëkënaqësie e vese të vetëpranuara.<br />
Gardhi, lartësuar rreth vetes e shmang<br />
nga vlerat e vërteta që gjallojnë në shoqëri.<br />
Duke përvetësuar një kriticizëm të<br />
skajshëm, shumë herë jo natyror, buruar<br />
nga mania për të mbuluar mangësitë<br />
kulturore apo paaftësinë e realizimit të<br />
“ veprave të jetës “, mundohet të zhvlerësojë<br />
gjithçka; njerëzit, përpjekjet,<br />
veprat, sidomos ngjarjet më sublime të<br />
jetës. Cilësia kryesore: “ orgjinalë “në<br />
sjellje e mendime. Ka gjetur edhe<br />
“ bashkësinë “ admiruese që të<br />
spikatë me “ idetë e performancën “. E<br />
vetmja dëshirë e ekzistencës - dukja,<br />
mundësisht shokuese për të tjerët. Mohon<br />
gjithçka për t’i hapur vend vetes,<br />
pasi bota është kaq shumë e mbushur,<br />
sa nuk i ka mbetur asnjë hapësirë “ obeliskut<br />
“të tij mendor. Të përditshmen<br />
lënguese kjo skotë e mbush duke sharë<br />
këdo e duke banalizuar gjithçka. Ndihet<br />
zot në fronin e asgjësë, sepse siç ka<br />
thënë një i mençur më lehtë është të<br />
gënjesh vetveten, sidomos kur asaj i jep<br />
të drejtën të sundojë hapësira ëndërruar<br />
gjatë e kur nuk i ka arritur realisht i<br />
gëzohet autokurorës, i sigurt se edhe të<br />
tjerët do t’i dorëzohen mençurisë së tij.<br />
Nuk është çudi që një ditë t’a ndiesh<br />
veten pjesë aktive të këtij fronti, sepse i<br />
ke lënë ditët të rrëshqasin butësisht në<br />
masivin e duarkryqësisë e ndihesh<br />
tamam. Ta jep këtë mundësi edhe qyteti<br />
i vogël, ku të shumtët e njerëzve i njeh<br />
apo të njohin, ke informacionin e mjaftueshëm<br />
të ndërtosh kala të tëra të asgjësë,<br />
ku ngjarjet kulturore nuk janë dhe<br />
aq të shpeshta, ku mediokriteti ka rrezik<br />
të kthehet në standard.<br />
Realitete të tilla rritin ndjesinë e<br />
ruajtjes prej rrëshqitjes. Nga ajo lloj<br />
rrëshqitjeje që në fillim të baltos trup e<br />
fytyrë e pastaj mësuar në batak ke<br />
dëshirë t’i spërkatësh më të shquarit e<br />
të gjitha fushave. Në fillim pak, fjalë të<br />
nxjerra nga formularët e vlerës përjashtuese;<br />
me të s’ia vlen të merresh, pastaj<br />
me sasira pamatë për t’i përçudnuar<br />
pamjen e për t’i marrë gojën.<br />
Kështu e kisha parë gjithmonë këtë<br />
“ elitë “ të gardhuar. Duke shfletuar një<br />
libër të vyer të bibliotekës sime “ Plutarku,<br />
Nga veprat morale “përkthyer nga<br />
helenisiti i shquar prof. Sotir Papahristo,<br />
botuar në vitin 1945, zbulova edhe<br />
një tjetër meritë të kësaj pranie. Vjetërsia<br />
e botimit bën ta marrësh në dorë<br />
me kujdes të veçantë, ndërsa lashtësia e<br />
thënieve ( Plutarku ka jetuar në vitet<br />
46 - 120 të erës sonë ) i japin librit<br />
ngjyresë, sepse ngjan me ata pleqtë e<br />
moçëm që mbështjellë me tisin e së pakapshmes,<br />
përçojnë mençuri të veçantë<br />
e të magjepsin duke sendërtur mendime<br />
me pamje të dukshme e të rrokshme.<br />
Për dobinë e kundërshtarëve ai thotë:<br />
“ Kopshtarët e mirë mbjellin hudhra e<br />
qepë pranë trëndafilave e manushaqeve<br />
dhe këtë e bëjnë pse kujtojnë se trëndafilat<br />
e manushaqet, duke u ndodhur afër<br />
qepëve e hudhrave, bëhen më të bukura<br />
dhe marrin erë më të mirë. E me të vërtetë<br />
kështu është; pse lëngrat e liga i<br />
thëthijnë dhe i marrin rrënjët e hudhrave.<br />
Kështu ngjet edhe me kundërshtarët që<br />
na thëthijnë tërë të metat tona e s’na<br />
lenë t’i përdorim kundra miqve “.<br />
Në të tilla hulli më futi libri yt. Ai “<br />
pa tendencë të hapur, na çon natyrshëm<br />
tek e sotmja dhe e nesërmja “ do të theksojë<br />
Prof. Dr. Adriatik Kallulli ( Gazeta<br />
“ Telegraf` “, 18 korrik <strong>2008</strong> ). Këtë vlerë<br />
të librit e kam ndier kur filloi të marrë<br />
frymë jeta që po rilindte në faqet e romanit<br />
“ Pesha e kohës “. Ndihej aftësia<br />
për të thyer klishe. Risia e parë u shfaq<br />
që në procesin krijues të veprës.<br />
Të gjithë njerzit e letrave e kanë<br />
pranuar si të padiskutueshme formulën<br />
e ngjizjes së veprës që Heminguej e ka<br />
përcaktuar “ është me rrezik për një shkrimtar<br />
të flasë për veprën që e ka akoma<br />
në duar, sepse kështu si të thuash<br />
rrezikon “ ta thajë atë “. Ndërsa me ty<br />
ndodhi ndryshe. Përse?<br />
(vijon)
<strong>Shtator</strong> <strong>2008</strong> KUJTESE<br />
MOKRA 7<br />
Mikrotoponimi e<br />
pjesshme e fshatit Dunicë<br />
Nga Elsa BALLIU<br />
1-Kozic————(sllav) mali i dhive<br />
2-Dudovë—————<br />
3-Shelimuar——————<br />
4-Serdillëk—————<br />
5-Faqe e Sheganit———————<br />
6-Mishavar———— shavar…lloj bime që rritet në vende<br />
me ujë—— vendi mbi shavar.<br />
7-Berbero————Kur u kthye dikush nga nizami,nga mesi i<br />
shek.XVVIII,ngriti një ndërtesë dhe e pëdori si berberanë.<br />
8-Faqekuq————— vend përballë diellit,që e skuq dielli.<br />
9-Meteriza——————<br />
10-Serenivje—————<br />
11-Xhyxhenë———————<br />
12-Përtemala—————— vend matanë malit.<br />
13-Çerenijë ————— (sllav) vend me dhe të kuq.<br />
14-Kopaç————— vend që ka qenë korie,por është prerë.<br />
15-Retishë—————<br />
16-Mishëngjergj———vendi përmbi kishën e<br />
ShënGjergjit.Sot nuk ka asnjë shenjë kishe.<br />
17-Dedelujë————— vend ku del ujë<br />
18-Sanakosë———— vend stanesh,sahanët me kos.<br />
19-Dolist——(sllav) luginë me gjeth<br />
20-Komskë—————<br />
21-Terenxë———————<br />
22-Rryenë———————<br />
23-Golmanoshtë————————<br />
24-Plizivicë………………..<br />
25-Kopricë———————<br />
26-Pradardhas…………. Vend me dardha<br />
27-Bukje ————pllajë ku rritet një lloj kërpudhe e ngrënshme<br />
që quhet bukje<br />
28-Mësakule——————<br />
29-Kallmi ………ndoshta nga sllavishtja hollm— kodër<br />
30-Shtojëz————— vend ku ka bletë në gjendje të<br />
egër,shtohen ojet e bletëve.<br />
31-Fordin ———————<br />
32-Udhë e bletës——————— rruga që të çon në shtojëz.<br />
33-Sheshi i Milorit——sipas legjendës Milori luftëtar Skënderbeut<br />
.<br />
34-Pozhernë——————<br />
35-Dragotinë—————vend ku rrinte dragoi.<br />
36-Kovaçicë.............<br />
37-Rëpirë..............<br />
38-Djepi i dragoit—————gur i madh i gdhendur në formë<br />
djepi fëmijesh ku sipas legjendës një nënë lidhi fëmijën e saj që<br />
s’pushonte së qari as ditë,as natë.Pas disa ditësh fëmija u rrit<br />
aq shumë sa u kthye në dragua.<br />
Mikrotoponimia e fshatit<br />
Homçan<br />
1-Blatë ————vend me ujë<br />
2-Ujevicë————vend me ujë<br />
3-Fushëgjatë————emërtuar sipas formës.<br />
4-Zvarishtë—————<br />
5-Stërkasë———————<br />
6-Pojskë—————(sllav) fushë<br />
7-Hallm ~i————(sllav) kodër——sipas legjendës hall mbi<br />
hall,sepse atje jetonte njëzog , i cili këndonte “ keqkeq,,.Njerzit,sipas<br />
një radhe të caktuar i pëgjigjeshin“miremirë,,,por<br />
një natë i ra radha dikujt që sapo ishte kthyer nga<br />
mërgimi,prandaj u përgjigj “keq e më keq,,dhe kodra u shemb e<br />
ra mbi fshat.<br />
8-Vadha———sipas emrit të një peme,vadhës.<br />
9-Vasidol ~i—————<br />
10-Lugje ~et————vende të lugta.<br />
11-Shëndëlli……… vend ku ka qenë kasha me të njëjtin emër<br />
12-Sarapat ~et—————————<br />
13-Kollobicak ~u————————<br />
14-Bregu i mollës—————— i mbjellë me mollë<br />
15-Arat e Barokut—————————<br />
16-Gropat——————— vende të rrethuara me kodra.<br />
17-Sheshi i burmës———————<br />
18-Korie e madhe —————— për nga sipërfaqja.<br />
19-Barçë—————— dikur ka qenë baçë me pemë<br />
20-Kroi i kalbur———— uji mban erë specifike.<br />
21-Rrasë e dervenit........vend i keq për të kaluar,derr vendi.<br />
22-Guriçkë ———————vend me gurë të vegjël.<br />
23-Rredhi i grekut———— emërtuar nga Lufta e parë<br />
Botërore ku kishin frontin forcat greke.<br />
Nga Bujar BALLIU<br />
Vjeshta atë mot qe e<br />
lagësht si asnjëherë<br />
tjetër. Këmbët<br />
ngarkoheshin me baltë rrugës<br />
e jo më të punoje nëpër ara. Të<br />
zinjtë bujq ç’hiqnin. I shtynë<br />
të mbjellat me shpresën se do<br />
të reshtnin shirat që toka të<br />
bëhej gati për farën e re.<br />
Po më së fundi e mblodhën<br />
mendjen. Në nobetet e shiut<br />
hynë nëpër ugare, se po vinte<br />
dimri dhe fara nuk hidhej në<br />
kallkanin e akullit.<br />
Kur hyri në lëmin para<br />
portës së shtëpisë, Bujku buçiti<br />
në të shara e të mallkuara.U<br />
shfrynte qeve që çapiteshin me<br />
zor, i gërçitej derës së quarit që<br />
mezi hapej, iu lëshua njerëzve<br />
që s’i dolën përpara t’a ndihmonin.<br />
E kishte inatin me tërë<br />
botën. Duke brushtullisur hyri<br />
në odën e burrave.<br />
- Qënke lodhur e s’sheh<br />
kujt i shkrehesh, - e priti me<br />
këmbët e para vëllai i mesëm që<br />
ishte I parë në fshat.<br />
- E kini më terezi ju të dy. Ja<br />
ky, I vogli, ve përpara tufën e<br />
bagëtive e gjithë ditën ndjek<br />
ujin e ftohtë e strehat ku s’e ze<br />
as shiu as era, ndërsa zotrote,<br />
tund tërë kohën zinxhirin te<br />
Gurët e xhamisë. E unë hahem<br />
me dherin e me qetë, me baltën<br />
e me shiun - shfreu Bujku e u<br />
ul në këndin pranë zjarrit.<br />
-E po s’do të bëjmë të tre një<br />
punë, o byrazer. Kemi një tufë<br />
fëmi që duhen ushqyer e drejtuar,<br />
- e zbuti fjalën I pari në fshat.<br />
- Jo, jo, - vazhdoi në të tijën<br />
Bujku, - nesër ky, do të shkojë<br />
të ngasë qetë.<br />
- Po ku marr vesh unë nga<br />
ajo punë, - foli për herë të parë<br />
I vogli.<br />
- Koka të të pëlcasë, siç më<br />
ka plasur mua deri tani. Ti, - iu<br />
drejtua Të parit në fshat, -<br />
do të lëshosh bagëtitë, dhe<br />
RRËFENJËZA<br />
Puna kërkon të zonë<br />
unë do të dal të merrem me<br />
punët e parësisë.<br />
- Nuk i qullosim ato punë<br />
ne, po mblidhe mendjen.<br />
- Si ta kini me qef, unë nesër<br />
jam te Gurët e xhamisë, - dhe<br />
pa pritur të shtrohej darka, shkoi<br />
të flinte.<br />
Të nesërmen u ngrit me<br />
natë, u rrojt se mjekra kishte<br />
kohë që s’kishte parë brisk e<br />
ishte bërë drizë, u vesh me rrobet<br />
më të mira që kish, futi në<br />
xhep kutinë e duhanit dhe pa<br />
pritur ç’do të bënin të vëllezrit,<br />
mori rrugën për në qendër së<br />
fshatit.“Ahu, pa të rri dhe unë<br />
rehat se u rropata“. Ecte ngadalë<br />
e rëndë – rëndë, edhe për t’i<br />
dhënë një çikë rëndësi vetes,<br />
por dhe të ikte ca koha, pasi<br />
njerëzit akoma flinin e nuk do<br />
të dinte ç’të bënte i vetëm në<br />
mes të fshatit.“Hajt more, se<br />
puna të mëson vetë. S’janë të<br />
tjerët më të ditur. E bëka vëllai<br />
më i vogël e s’e bëkam unë.“<br />
Si piu dy - tre cigare, dielli<br />
u ngrit një hosten në kupë të<br />
qiellit, erdhën ata që s’shkonin<br />
në punë dhe shtynin ditën me<br />
llafe. Nuk ia zunë në gojë pse<br />
kishte zënë këmbën e të vëllait<br />
duke menduar se e gjatë është<br />
dita dhe atë fjalë do ta tirrnin<br />
më vonë…<br />
Te kthesa e madhe u dukën<br />
tre veta që nuk ishin nga fshati<br />
i tyre.Dy njerëz të qeverisë, veshur<br />
me uniformë, kishin vënë<br />
në mes kryeplakun e fshatit<br />
fqinj.<br />
-Ika unë, s’kam vakt të merrem<br />
me dovletin, - tha një plak<br />
që u ndoq nga të tjerët pa folur.<br />
Ai që kishte zënë këmbën e<br />
të parit të fshatit mbeti vetë, po<br />
s’kishte nga t’ia mbante. I priti<br />
“miqtë“ me dorë në qafë, siç e<br />
kërkonte e mira e punës.<br />
- Ka humbur një pendë qe,-<br />
nisi fjalën njëri prej të veshurve<br />
me uniformë, - ky miku e lau<br />
veten, - dhe i hodhi krahun<br />
kryeplakut të fshatit përkarshi,<br />
Me rasatin e 80 vjetorit të Monarkisë<br />
- e nxori gjurmën pe sinorit të<br />
tij. Tani të rroftë ty!<br />
Kishte dëgjuar nga i vëllai,<br />
por dhe nga të tjerë që me<br />
njerëzit në bukë të qeverisë nuk<br />
bëhej shaka, se të lidhnin me<br />
rryp të dyfegut e ta bënin kurrizin<br />
më të butë se barkun, po<br />
qe se nuk u vije pas terezisë.Po<br />
si t’ia bënte? As që e e merrte<br />
me mend se si i kishin ardhur<br />
gjurmët e hajdutit në fshat e se<br />
si mund të vepronte me to pa<br />
marrë njeri në qafë e pa e<br />
prishur me këta burra nursëzë.<br />
- Prisni ca këtu.S’jam unë i<br />
parë.Unë pojak jam.<br />
Iku duke nxituar.Vrapin e<br />
mbajti te vëllai i vogël që akoma<br />
s’e kishte nxjerrë në krye një<br />
brazë.<br />
- Eja se këta të uruar<br />
s’drejtojnë dhe parmenda nuk<br />
ze gjëkundi,-filloi të qahej<br />
bujku, bërë i tillë nga halli.<br />
-Po ta vesh plorin nga të<br />
praptit e qeve t’u ndërrosh<br />
krahun, kjo do të ngjajë.Po ik<br />
thuaji Atij se kanë ardhur ca<br />
njerëz e kanë sjellë në fshat gjurmët<br />
e hajdutëve.Pa këtë punë e<br />
ndreq unë.<br />
I pari në fshat që ishte bërë<br />
bari nga e keqja, rrinte ulur mbi<br />
një gur dhe kishte zënë kokën<br />
me duar.Asnjë kokë bagëtie nuk<br />
dukej. Me të vënë këmbën në<br />
pyll, roitën si bletë të buçitura.<br />
- Aman bre se tretën nëpër<br />
e driza e s’ka zot t’ua gjejë anën,<br />
- u çlirua kur pa të vëllanë.<br />
- Ato i mbledh unë, po ik se<br />
kanë ardhur ca të qeverisë e<br />
kanë sjellë gjurmë hajdutësh.<br />
I pari në fshat mori frymë<br />
thellë, vuri duart të lidhura në<br />
mes pas shpine dhe dalëngadalë<br />
u nis drejt qendrës së<br />
fshatit.“Thashë se më humbën<br />
të uruarat, pa punëve të parësisë<br />
ua gjej anën“.<br />
Tre vëllezrit vazhduan kështu<br />
derisa u rritën fëmijët e ata i<br />
ndërtuan punët sipas mendjes<br />
e sipas kohës.<br />
FESTA E 1-VJETORIT TË MONARKISË, 1<br />
SHTATOR 1929 NË KORÇË<br />
Përvjetori i parë i themelimit të Monarkisë Shqiptare,<br />
përveçse ne kryeqytetin e vendit Tiranë, u festua<br />
me madhështi edhe në të gjitha qytetet e tjera të<br />
Shqipërisë. Veç të tjerash kjo bëhet e ditur edhe në<br />
shkrimet, kronika dhe reportazhet e gazetës ‘’Gazet e<br />
re‘’ e cila pasqyroi hollësisht manifestimet e bëra në<br />
qytetet e Shkodrës, Korçës, Beratit, Sarandës e tje.<br />
Lidhur me kremtimin e një vjetorit të Monarkisë në<br />
qytetin e Korçës, gazeta në fjalë midis të tjerash shkruante:<br />
‘’(Kremtimi madhështor i Proklamamit të<br />
Monarkisë në të gjitha krahinat e Shqipërisë). Korçës,<br />
1 <strong>Shtator</strong>. Dita e mbushjes së një moti që prej<br />
shpalljes së Monarkisë Shqiptare u kremtua sivjet në<br />
Korçë, me një madhështi dhe shkëlqim të posaçëm.<br />
Kjo gjë i detyrohet rregullimit të mirë të programit<br />
nga njëra anë dhe paradave ushtarake nga ana tjetër.<br />
(Kremtimi i ditës 31 gushti) Që dje pas dreke zyrat<br />
qeveritare, Bashkia gazermat qendrat e komuniteteve<br />
fetare, shkollat, dyqanet dhe shtypit e rrugëve kryesore<br />
të qytetit u zbukuruan me flamurë, me portretin e<br />
L.M.T. Mbretit dhe me dafina. Me tu ngrysur ndërtesat<br />
qeveritare etje, si dhe dy bulevardet u ndriçuan bukur<br />
me drita elektrike, në mënyrë që të prezantonin më të<br />
vërtetë një pamje feerike. Më orën 6 pasdreke përpara<br />
Bashkisë u mblodhën nxënsit e shkollave, ku banda<br />
luante marrshe të ndryshme. Pak më vonë arrijnë në<br />
Bashki Perfekti, të gjithë kryezyratarët, komandantët e<br />
ushtrisë e të gjendanmërisë, nënpunësit, oficerët, dhe<br />
shumicë populli. Kryetari i Bashkisë prej ballkonit deklaroi<br />
hapjen e kremtimeve me një fjalim të shkurtër,<br />
që u prit me duartokitje, kurse banada e Bashkisë<br />
ekzekutoi hymnin e Mbretit midis buçimës së 21 topave.<br />
Që aty, djemtë e shkollave me drita në duar dhe<br />
me bandën që u printe përpara dualn në rrugët kryesore<br />
duke kënduar këngë kombëtare. Në rrugë shihej<br />
një lëvizje shumë e madhe, e cila vazhdoi deri pas mezit<br />
të natës. Në mëngjes banda shëtiti nëpër rrugë duke<br />
luajtur marrshe kombëtare dhe pastaj qëndroi përapara<br />
Prefekturës. Më ora 9 u bënë po në një kohë lutjet në<br />
kishën e Shëngjergjit dhe, pasi u shkua në revistë prej<br />
zotit Prefekt, kalua me një paradë me rregull të admirueshëm.<br />
Pastaj menjëherë pas paradës, prefekti ynë<br />
zoti Hil Mosi, që nga ballkoni i Prefekturës, mbajti<br />
fjalën e ditës me një talent oratori që entuzjasmoi popullin.<br />
Fundi i fjalës së bukur së zotit Prefekt u mbulua<br />
me duartrokitje dhe me thirrjet: Rroftë Mbreti, Rroftë<br />
Shqipëria ‘’. Pastaj filluan vizitat dhe urimet në prefekturë<br />
dhe Bashki ,, Nga ’’Gazeta e RE,,
8 MOKRA<br />
KULTURE<br />
<strong>Shtator</strong> <strong>2008</strong><br />
Gjuha Shqipe nuk u asimilua<br />
nga ndikimi i gjuhëve të huaja<br />
Nga Zenun FERO<br />
Libri i autorit Petrit Mënaj “Shqiptarët në Maqedoni para sfidash për identitet,,<br />
histori, opinione, analiza, intervista<br />
OBLIGIM I MADH, PËR ATA QË SKUQËN ME<br />
GJAKUN E TYRE TOKËN E TREVAVE SHQIPTARE<br />
Në muajn maj <strong>2008</strong>, doli nga<br />
botimi libri i akademikut Shaban<br />
Demiraj.’’Epiri, Pellazgët, e<br />
trustët dhe Shqiptarët,, Tiranë<br />
<strong>2008</strong>. Ai ka vlera të mëdha për<br />
çdo zonë dhe për popullin shqiptar<br />
dhe për Pogradecin.<br />
Për popullin e hershëm të<br />
këtyre trojeve nga një popullsi<br />
paraindoeuropiane deshmojnë,<br />
ndër të tjera, edhe disa zbulime<br />
arkeologjike, që kanë nxjerrë në<br />
dritë praninë e dikurshme të një<br />
vargu vendbanimesh si ato në<br />
Maliq, Vashtëmi, Burimas, Barç,<br />
Dërsnik, Kamnik, në Rashtan të<br />
Librazhdit e tjerë.<br />
Tributë e para greqishtfolëse,<br />
gjatë dyndjeve të tyre drejt viseve<br />
të sotme pranë detit Egje për një<br />
farë kohe janë ndaluar edhe në<br />
Shqipërinë Qëndrore etjerë. Pasi<br />
arritëm në Epirin Verior në periudhën<br />
midis vjeteve 1900-1600<br />
para erës së re kishin një<br />
ekonomi blektorale, praktikoheshin<br />
institucionet patriakale<br />
e fisnore të popullit grek, Ata<br />
gjetën një popullsi paragreke, siç<br />
dëshmon edhe tempulli paragrek<br />
i Dodonës (faqe56).<br />
Disa albanalogë të huaj dhe<br />
shqiptarë kanë arritur në përfundimin<br />
që fiset “epirote” flisnin<br />
një gjuhë të ndryshme nga greqishtja,<br />
pra ishin një popullsi jo<br />
greke, që flisnin në lashtësi<br />
stërgjyshërit e shqiptarëve, që sipas<br />
tyre, kanë qënë ilirët. Pushtimit<br />
romak qysh 228 para erës<br />
së re, ilirët i kanë qëndruar katij<br />
pushtimi. Konsulli romak Paul<br />
Emili, në vitin 167 para erës së re<br />
dogji e shkatërroi shumë vendbanime<br />
të asj treve dhe mori si<br />
skllevër rreth 150000 epiriotë.<br />
Romakët ushtruan një ndikim të<br />
fuqishëm, gjuha zyrtare u vendos<br />
latinishtja. Pas ndarjes së Perandorisë<br />
Romake, në dy pjesë në<br />
vitin 395 të erës sonë, greqishtja<br />
erdhi e u bë dalngadalë gjuha zyrtare<br />
jo vetëm në administratën<br />
bizantine, po edhe e kishës<br />
ortodokse në vendet ballkanike.<br />
Shqipëria mbeti në pjesën Lindore<br />
që u quajt Bizant. Në gjuhen shqipe<br />
ndeshën edhe huazime nga<br />
greqishtja e vjetër. Disa dukuri të<br />
lashtë karakteristike të shqipes, siç<br />
është ndar të tjera I a I > I 0 I, që ka<br />
përfshirë si me fjalët e trashëguara<br />
indoeuropiane psh mater > motër,<br />
etj, ashtu edhe huazimin mbarëshqiptar<br />
nga greqishtja e vjetër u a x<br />
a v a > mokën / mokër.<br />
E huazimet nga greqishtja e<br />
vjetër në shqip dëshmojnë se të<br />
parët e shqiptarëve kanë qënë<br />
fqinjë veriorë të grekëve .(faqe72)<br />
Elementi latin në shqipe paraqit<br />
një gjendje gjuhësore më të<br />
vjëtër se çdo njëra prej gjuhëve<br />
Në muain maj <strong>2008</strong>, ka dalë<br />
libri i autorit Petrit Mënaj “Shqiptarët<br />
në Maqedoni para sfidash<br />
për identitet,, histori,<br />
opinione, analiza, intervista.<br />
Petrit Mënaj ka lindur në vitin<br />
1953, në Drashovicë të Vlorës,<br />
u arsimua në shkollën e mesme<br />
të përgjithshme ushtarake<br />
‘’Skëndërbej,, dhe në shkollën<br />
e lartë të oficerave në Tiranë.<br />
Shërbeu në ushtrinë shqiptare<br />
deri ne vitin 1992, pas kësaj u<br />
largua me dëshirën e vet duke<br />
u angazhuar në jetën private.<br />
Autori Petrit Mënaj, nuk<br />
vjen rastësisht si krijues, ai<br />
gjatë gjithë kohës në mënyrë<br />
periodike ka botuar artikuj në<br />
gazetën “Zëri i Rinisë,,<br />
”Drita,,”Luftëtari,, në revistën<br />
ushtarake “10 Korriku,, e tjerë.<br />
Por Lufta e Kosovës, kontaktet<br />
me shqiptarët e Kosovës, e<br />
çuan në vitin 2001, në luftën e<br />
Preshevës, në njësinë luftarake<br />
të Metregjës, si drejtues ushtarak.<br />
Me mbarimin e luftës së<br />
Preshesvës, shkon në Brigadën<br />
e <strong>112</strong> “Mujdin Aliu,, të ushtrisë<br />
çlirimtare Kombëtare në Maqedoni,<br />
si drejtues ushtarak ku<br />
dha një kontribut të rëndësishëm.<br />
Pas vitit 2001 ai u angazhua<br />
në evidentimin e vlerave<br />
të luftës duke e mbrojtur atë<br />
nga falsifikatorët, duke botuar,<br />
opinione dhe analiza në shtypin<br />
e përditshëm, por dhe me botimet<br />
e librave., Ai ka botuar librin<br />
“UÇK-Mesazh dhe<br />
shpresë,, në tre vëllime, me ditare,<br />
histori, analiza, dhe intervista,<br />
nga koha e luftës, por dhe<br />
pas saj. Ka botuar romanin “Hijet<br />
përshpërisin në Kondovë,,<br />
Ka botuar romanin, poezi “viti<br />
2001, baladë” Monopole-44 dhe<br />
librin e ri, “Shqipatrët në Maqedoni<br />
para sfidash për identitet,,<br />
(Histori, Analiza, Opinione, dhe<br />
Intervista), <strong>2008</strong> .<br />
romane. Dy gjuhët, latinishtja e<br />
greqishtja në kohët e lashta ishin<br />
të vetmet gjuhë të shkruara<br />
në Ballkan. Popujt në marrdhëniet<br />
e përditshme përdorin gjuhën e<br />
vetëme amtare. Kështu gjuha shqipe<br />
mundi t’i qëndronte si helenizmit<br />
ashtu edhe romanizmit.<br />
Edhe mbishkrimet greke të<br />
zbuluara nuk janë më të hershme<br />
se shekulli i 3-të para erës së re.<br />
Përdorimi i greqishtes në këtë<br />
rast është i shpegueshëm, po të<br />
kihet parasysh se greqishtja në<br />
ata kohë ishte bërë, një gjuhë e<br />
pardorimit ndërkombëtar, të paktën<br />
në Ballkan, në Italinë e<br />
Jugut dhe ne Lindjen e Afërt.Pas<br />
Libri i autorit Petrit Mënaj<br />
“Shqiptarët në Maqedoni para<br />
sfidash për identitet,, vjen në<br />
duart e lexuesëve si një dëshmi<br />
e kohës, si një reflektim për të<br />
nxjërrë përmasat e duhura në<br />
këto shanse të rralla, herë vijnë<br />
kur interesat e fuqive të mëdha<br />
drejtohen në mbështetje te një<br />
populli i vogël.<br />
Libri vjen si homazh dhe si<br />
respekt i lartë për të gjithë<br />
brezat e shqiptarëve të këtyre<br />
trojeve që i qëndruan me<br />
heroizëm makinës sllave të zhdukjes<br />
dhe asimilimit nga më<br />
barbarët që mund të ketë njohur<br />
historia.<br />
Përmbajtja e librit është<br />
ndarë në tri pjesë, në pjesën e<br />
parë ‘’Një vështrim historikgjeografik<br />
i trojeve shqiptare në<br />
Maqedoni,, Në pjesën e dytë<br />
jepet situata politike dhe shoqërore<br />
para fillimit të luftës në<br />
vitet 2001, dhe pjesën e tretë<br />
jepen artikuj të ndryshëm.<br />
Siç thotë dhe vetë autori, Ky<br />
libër “vjen si obligim i madh për<br />
ushtarët dhe oficerët që erdhën<br />
më mua nga Shqipëria e sotme,<br />
ku disa me gjakun e tyre skuqën<br />
tokën e këtyre trevave<br />
heroike,,.<br />
Zabit CUKU<br />
shekullit 4-të erës sonë greqishtja<br />
e zevëndësoi latinishten përfundimisht<br />
si gjuhë zyratre e administratës<br />
dhe e kishës<br />
ortodokse në trevat shqiptare.<br />
Në Selcën e Poshtme janë gjetur<br />
mbishkrime në një gur varri,<br />
që datohet në shekullin 2-të para<br />
erës sonë, në fshatin Vërri është<br />
gjetur një gur varri që datohet në<br />
shekullin 2-3-të erës sonë.<br />
Këto shkrime greke japin<br />
mjeshtrat e kohës, mbishkrimet<br />
kanë një konceptim të qartë të<br />
elementëve punë –mjeshtër. Karakteri<br />
i gërmave të mbishkrimeve<br />
të çon në fund të shekullit 3-të<br />
para erës sonë, ose në gjysmën e<br />
parë të shekullit 2-të para erës<br />
sonë. (Neritan Ceka ’’Qyteti Ilir<br />
pranë Selcës së Poshtme,, Tiranë<br />
1985, faqe 106-108).Emri Mnxos,<br />
kemi të bëjmë me mjeshtrin<br />
kryesor, me arkitektin, i cili ka<br />
zgjedhur faqen më pranë hyrjes<br />
për të treguar punën e bërë prej<br />
tij, Ky emër është i njohur me<br />
repertorin e emrave Ilirë. Emri<br />
Meko ndeshte edhe sot si tipik<br />
në onomastikën e krahinës<br />
Mokrës . Shqiptarët nuk u romanizuan,<br />
siç u romanizua Dalmacia<br />
dhe Dakia (Rumania e sotme).<br />
Me ardhjen e sllavëve në<br />
Ballkan në shekullin 6-7 të, të<br />
erës sonë shumë treva të romantizuara,<br />
u sllavizuan, siç u sllavizua<br />
Dalmaci.Sundimi i Bizantit<br />
u ndërpre nga bullgarët në shekullin<br />
9-të deri në fillimin e shekullit<br />
11-të, kur u prish shteti i<br />
Samuelit, dhe pas vitit 1018, kaloi<br />
përsëri në Perandorinë Bizantine.<br />
Në shekullin e 11-të u nda<br />
kisha e Lindjes nga ajo e perendimit,<br />
ndërsa Pogradecit, Mokrës<br />
i takoi kishës Bizantine<br />
(Ortodokse) Qyteti i Ohrit në shekullin<br />
10-të u bë një qëndër fetare<br />
për Shqipërinë e Jugut, prej të cilëve<br />
varesh edhe krahina e Korçës, Pogradecit<br />
e deri Shpati i Elbasanit.<br />
Pas pushtimit Osman, në<br />
shekullin 14-të, janë ruajtur<br />
defterët osmanë të regjistrimit të<br />
popullsisë të vendeve të pushtuara.<br />
Ishin emra tipikë shqiptare<br />
në fillimet e regjistrimeve,<br />
megjithse nën ndikimin e kishës<br />
ortodokse nuk mungojnë edhe<br />
trajta emrash të tipit grek, Institucionet<br />
fetare të kishës<br />
ortodokse në Shqipëri, kishin liri<br />
të plotë të administronte popullsinë<br />
ortodokse të perandorisë<br />
atomane. Osmanët ishin të mendimit<br />
se tipari dallues i një populli<br />
ishte feja dhe jo kombesia etnike<br />
apo gjuha. (Gjergji Gusho<br />
‘’Mbi përhapjen e krishtërimit dhe<br />
të kishave në rrethin e Pogradecit,,<br />
Pogradec, viti 2000 faqe 27)<br />
Patrikana e Stambollit kishte<br />
simpati për nacionalizmin grek,<br />
kështu Greqia u kujdes të greqizante<br />
se më shumë popullsi që ishin<br />
ende të nënshtruar nga Turqia,<br />
rreth kufijve të saj. Greqia i konsideronte<br />
grekë të gjithë ata që i<br />
parkasin bashkësisë ortodokse.<br />
Në krahinën e Mokrës kanë<br />
mbetur disa toponime nga koha<br />
e pushtimit romak, me origjine<br />
latine, si Fëngë-(baltë), Bishnicë<br />
(bosco) pyll, Laktesh nga (Lactum<br />
est) qymesht, Shpellë nga<br />
(speleo) Nicë (noce) arrë e tjera.<br />
Ka edhe disa emra të huazuar<br />
nga greqishtja e vjetër si mokën<br />
(ë) mokër< makhana lakën (ë) /<br />
lakër( ë) < lakhanon. Ardhja e<br />
sllavëve në Shqipëri në shekullin<br />
e 6-të, u shoqërua edhe me<br />
ndryshimie toponimike, d.mth.<br />
me ndryshimin e emrave të<br />
vendeve, duke i perkthyer zakonisht<br />
nga shqipja e gjuhës sllave<br />
fjala “qytezë” u kthye në ‘’gradishtë,,<br />
‘’nënqytezë,, në ‘’Pogradec,,<br />
‘’kala’’ në ’’gradishtë’’<br />
Defterët e regjistrimeve osman<br />
kanë shënuar shumë toponime<br />
në gjuhën osmane. Kthimi në<br />
fenë myslimane, emrat nuk regjistroheshin<br />
po nuk ishin në gjuhën<br />
osmane. Edhe në shekullin e 21-<br />
të në Mokër ka emra me prejardhje<br />
nga turqishtja, greqishtja, por<br />
emrat shqipatrë dominojnë .<br />
Lufta e ashpër u bë me sunduesit<br />
osmanë dhe shovinistët<br />
grekë për hapjen e shkollave dhe<br />
shkrimin e gjiuhës shqipe. Turqia<br />
në Shqipëri lejonte shkollat<br />
Turke, Greke, Iatliane. Kjo për faktin<br />
se myslimanët i quante turq,<br />
ortodoksit grekë, dhe katolikët<br />
italianë. Më përpjekje të jashtëzakonshme<br />
u hap e para shkollë<br />
Shqipe më 14 mars 1887 në Korçë<br />
dhe pas një jave në Pogradec.<br />
Por lufta për shkollën shqipe<br />
vazhdoi, klubi “Bashkimi,, i Manastirit<br />
në takimin14-22 nëntor<br />
1908. Ai bëri parpjekje për<br />
zgjidhjen e analfabetit, la në përdorim<br />
dy analfabete,atë të Stambollit<br />
dhe të Bashkimit me gërma<br />
latine. Por kjo u ndesh me<br />
punën armiqsore të shovinistëve<br />
grekë, të regjimit turk dhe klerit<br />
, të cilët nuk lanë gjë pa bërë për<br />
t’i imponuar popullit tonë analfabetin<br />
grek ose turko arab. Administrata<br />
turke urdhëroi që gjuha<br />
shqipe në shkollë të shkruhej<br />
më gërma arabe. Por protesta në<br />
mitingune e Korçës, më 14 shkurt<br />
1910, nga Pogradeci, Kolonja<br />
, Devolli, Opari, Mokra, Gora,<br />
e tjer, ishin kundër përdorimit të<br />
përdorimit arab në gjuhën shqipe<br />
Me gjithë punën e madhe që bënë<br />
patriotët, problemi i analfabetit<br />
mbeti i pa zgjidhur plotësisht.<br />
Klubi “Bashkimi,,i Manastirit,<br />
thirri përsëri Kongresin e dytë<br />
më 2 prill 1910 në Manastir, nën<br />
kërcënimet turke, për problemin<br />
e analfabetit shqip, por nuk u<br />
zgjidh përfundimisht. Por alafabeti<br />
me gërma latine, u mbështet<br />
nga populli shqiptar,dhe u bë<br />
alafabeti gjithë shqiptarve, alfabeti<br />
që kemi edhe sot.<br />
Lufta për shkollën shqipe<br />
vazhdoi me forcë edhe gjatë<br />
Luftës Ballkanike dhe të luftës së<br />
Parë Botërore, kundra pushtuesve<br />
serbë, grekë bullgarë, austro-hungarezë<br />
e francezë.<br />
Duke u mbeshtetur në të<br />
dhënat e mësipërme mund të<br />
pohohet, se gjuha amtare shqiptare<br />
ka qënë shumë e ekspozuar<br />
ndaj ndikimit të latinishtes,<br />
greqishtes, sllavishtet, osmanishtesh<br />
e tjerë, por nuk u asimilua.<br />
Në përgjithsi pranohet që numri<br />
i huazimeve është i kufizuar
Change language