TERRORYZM NA PODOLU

WŁADYSŁAW KUBÓWTERRORYZMNAPODOLUPamici Tych, którzy zginli z rkOUN-UPA tylko dlatego, e byli PolakamiWarszawa2003

2Copyright byWładysław KubówRedakcja i korektaIrena KotowiczProjekt okładkiWładysław KubówOpracowanie techniczne ikomputerowy skład tekstuJerzy StopaISSN 1507 – 9996Ilustracje pochodz:z ksiek Aleksandra Kormana, Tomasza Kunzeka, Edwarda Prusa, “NaRubiey*, “Katry”, “Wiadomoci Turystycznych” nr 8, 9, 10 1932 r. orazze zbiorów autora.

4czły si rzezie, w niektórych polskich wsiach ludzie wbrew faktom dokoca nie wierzyli, e moe im grozi co złego ze strony ssiadów.Na Kresach wzajemne braterskie wizi Polaków i Ukraiców przezdziesitki lat były powoli rozluniane i zastpowane elementami nienawi-ci rasowej. Proces ten, zapocztkowany jeszcze przez Austri, zostałdoprowadzony do tragicznego finału przez midzynarodowy, głównie hitlerowskiterroryzm. Same mordy na ludnoci polskiej to skutek chłodnejkalkulacji gremiów przywódczych ukraiskich nacjonalistów. Ludzie ciorganizowali narodowe bojówki ukraiskie, by terrorem wobec bezbronnejludnoci pozby si Polaków z ziem nalecych – w ich mniemaniu –do nich. Plan był prosty. Trzeba wymordowa cz ludnoci polskiej wtaki sposób, aby reszta w przeraeniu sama uciekła.Podobny efekt za pomoc podobnych rodków usiłowali osignterroryci atakujc World Trade Centre i inne cele w Ameryce. Zaplanowanadokładnie mier tysicy niewinnych ludzi miała zastraszy pozostałych.Ta najbardziej skrajna i zwyrodniała posta terroryzmu, zakładajcaosiganie politycznych celów przez masow eksterminacj cywilnejludnoci, kiełkowała i rozwijała si równie na naszych polskich ziemiachw nacjonalistycznych krgach ukraiskich. W okresie Dwudziestoleciamidzywojennego stricte terrorystyczne organizacje tworzył przejtyideologia hitlerowsk Jewhen Konowałe. Za nim szli nastpni, jak StepanBandera, Andrij Melnyk, Roman Szuchewycz. To byli nacjonaliciukraiscy, którzy opracowali i zastosowali polityk terroru by – jak myleli– wyzwoli Ukrain i jej naród spod rzdów Polaków.Do krwawego dzieła przystpili jeszcze przed wybuchem II wojnywiatowej. Istotnym momentem było zabójstwo ministra spraw wewntrznychPierackiego, za co na doywocie został skazany Bandera,wypuszczony jednak na wolno w obliczu hitlerowskiej agresji.Pocztek i narastanie terroru na Kresach zapamitałem jako dziecko.Jeszcze przed 1930 r. nacjonalici ukraiscy przeprowadzili akcjpalenia polskich stodół i stogów ze zboem. Pamitam groz płoncychw nocy ogromnych stogów pszenicy, gdy niszczono zbiory panu Konopackiemu,bogatemu włacicielowi ziemskiemu z mojej rodzinnej BerezowicyMałej. Najstraszniejsze miało dopiero nadej. Kilkanacie latpóniej tene Konopacki zginł obdarty przez nacjonalistów ukraiskichze skóry...W mojej rodzinnej wsi i w setkach jej podobnych, działy si rzeczynie do wyobraenia. Głowy niemowlt i dzieci rozbijano o ciany, dzieciwieszano na jelitach matek, ksiy piłowano w beczkach i korytach,przybijano gwodziami do drzwi kociołów...Nieosdzone zbrodnie rodz nowe. Ten straszny terror, który dotknłniewinn ludno polsk na dawnych Kresach Rzeczypospolitej nie

5został nigdy potpiony, a zatem w pewnym sensie uzyskał cich akceptacj.Zbrodniarze do dzi nie przyznaj si do winy, a wiat ich nie potpia.Póniej terroryzm przenosił si z miejsca na miejsce, atakował imordował, na ogół bezkarnie, w imi rónych obłkaczych wizji. Dopierogdy uderzył w najpotniejsze pastwo dzisiejszego wiata, wydanomu bezwzgldn wojn. Gdyby jednak został w por zauwaony, gdybyludobójstwo na polskich ziemiach wschodnich w 1942, 1943, 1944 i 1945r. doczekało si wiatowego potpienia i pocignicia winnych do odpowiedzialnoci,by moe mordowanie bezbronnych ludzi nie stało by sisposobem rozwizywania konfliktów i dochodzenia swoich racji.W tym sensie za atak na Ameryk odpowiedzialna jest cała ludzko,która w por nie zareagowała na terroryzm jako metod walki politycznej.To zło trwa od dziesitków lat, niczym rak toczy podskórnietkank ludzkoci, tak e dzi zagraa całemu wiatowemu organizmowi.Włanie w poczuciu tego zagroenia wydano terroryzmowi kolejn wiatowwojn.Terroryzm, zarówno ten z przeszłoci jak i obecny, musi spotkasi z powszechnym potpieniem. Gdziekolwiek by si nie wydarzył i kogokolwiekby nie dotknł. Musi by zwalczany zarówno wtedy, gdy atakujewiatowe mocarstwa, jak i unicestwia biedne afrykaskie plemi.Trzeba odkrywa jego czarne karty z przeszłoci i wskazywa na nowezagroenia.Autorowi nale si wyrazy uznania, gdy odsłaniajc histori yciai mierci mieszkaców Podola bierze znaczcy udział w wiatowym, antyterrorystycznymfroncie.o. prof. dr hab. Mieczysław Albert KrpiecOD AUTORAW osiemdziesitym roku mego ycia zdecydowałem si napisa tksik, aby da wiadectwo prawdzie o strasznych wydarzeniach naPodolu, szczególnie w czasie II wojny wiatowej. Mordowały tu w okrutnysposób ludzi, od niemowlcia do starca, bojówki ukraiskie zorganizowaneprzez OUN i dokonywały czystek etnicznych. Wydarzenia te prze-yłem osobicie. Powinny by potpione i osdzone. Pragn równieodda cze OFIAROM tych zbrodni i upamitni ich nazwiska.

6Nie bdc historykiem, pokusiłem si opisa bardzo skrótowo Podolei przedstawi jego dzieje od najdawniejszych czasów. Chciałbymprzybliy, szczególnie moim podolskim Czytelnikom, cig historycznykonfliktów tubylczej ludnoci ruskiej (póniej ukraiskiej) z Polakami.Przez wieki całe kultura, zwyczaje i obyczaje ludów przenikały siwzajemnie. Ludzie tych dwóch bratnich narodów yli od wieków pospołu,po ssiedzku, zawierali midzy sob małestwa. Utarło si nawet powiedzenie,e granica midzy Polakami i Ukraicami przebiega przezmałeskie łoa.Na zachodnim Podolu religia była wspólna – katolicka, ale dwa obrzdki.Dlaczego wic doszło do tak tragicznych wydarze? Jak Czytelnikzauway, staram si nie komentowa tego co si wydarzyło, przedstawiamjedynie fakty i podaj prawd na podstawie własnych przey izebranych materiałów.Niech ta ksika bdzie przestrog dla tych wszystkich, którzy dzijeszcze siej nienawi, “wybielaj” złoczyców, chc ich rehabilitacji, anawet gloryfikuj sprawców ludobójstwa jako bojowników o niepodległowłasnego pastwa. Niechaj młode pokolenie im przebaczy ale niezapomina o tym, o czym zapomnie nie wolno, aby nigdy wicej takie lubpodobne wydarzenia nie mogły si powtórzy.Dr Józef Fajkowski, historyk, po przeczytaniu materiału przygotowanegodo tej ksiki i poczynieniu uwag, za co Mu serdecznie dzikuj,napisał: Opracowanie to jest niezwykłym dokumentem, mog czerpapełnymi garciami z takich ksiek zawodowi historycy, jako ródła.Oczekuj wydania jej drukiem.

8Dumka podolska.Droga ziemia ta,Myl j moja zna!Tam najwiksze szczcie moje,Tam najpierwsze niepokoje,Tam najpierwsza łza!(Maurycy Gosławski)PODOLE – CZASY MINIONE.PODOLE – to pikna kraina, zwana przez wielu “Ziemi mlekiem imiodem płync”.Klimat Podola jest umiarkowany. Temperatury dodatnie dochodzdo 35 o C, ujemne do –30 0 . Jest to wielka równina z głbokimi jarami – korytamirzek, głównie Bohu i Dniestru, wpadajcymi do Morza Czarnegooraz dopływów Dniestru – Złotej Lipy, Strypy, Koropca, Seretu, Zbrucza iSmotrycza.Gleby s tu bardzo yzne, głównie czarnoziemy, ale na około 1/3powierzchni zmieszane z piaskiem, marglem i kamieniem wapiennym.Uprawy rolne – to głównie pszenica, buraki cukrowe, kukurydza, winorol,chmiel i tyto.Podole jest terenem słabo zalesionym. Wystpuj tu dby, osika,wiz, jawor, klon, grab, brzoza, olcha, a miejscami take buk, wierk ijodła.Kopaliny Podola to kamie wapienny, granit, gips, glina, piryt, kamielitograficzny i saletra.Głównym zajciem mieszkaców Podola w czasach minionych byłorolnictwo i hodowla bydła (słynne podolskie woły i krowy). Handlowanozboem i bydłem, a przemysł reprezentowały jedynie cukrownie, młyny,gorzelnie, garbarnie oraz fabryki sukna i wyrobów tytoniowych.Na północy graniczyło Podole z Wołyniem, na wschodzie z woj.bracławskim, na południu z Multanami (Wołoszczyzn), a na zachodzie zwoj. ruskim.

9Pono w IX wieku zamieszkiwało Podole plemi Drewlan. Póniejkorzystajc z ustawicznych swarów i niezgody ksit ruskich, ziemie tezagarnli Tatarzy i panowali tu a do roku 1331, kiedy to ksi litewskiGiedymin zajł ziemi podolsk i oddał j w zarzdzanie czterem synombrata swego Koriata (ksicia nowogródzkiego) – Jerzemu, Fedorowi,Aleksandrowi i Konstantemu.W 1340 roku król Kazimierz Wielki przyłczył Ru Czerwon doKorony Królestwa Polskiego a w tym cz Podola.Herbem Podola było złote słoce na białym polu.W latach póniejszych, za czasów Władysława Jagiełły i jego nastpców,ziemie podolskie były do czsto przedmiotem sporów midzyPolsk a Litw. Dopiero w 1434 roku zajł całe Podole król Władysław IIIi uspokoił wrzenie, zrównawszy z prawach i swobodach miejscowszlacht ze szlacht polsk. Utworzono województwo podolskie, któregopierwszym wojewod został Piotr Odrow.Ziemia podolska nkana była ustawicznie najazdami ze wschodu –Tatarów, Turków i Wołochów, którzy rabowali, palili i niszczyli j przemieniajcw pustyni. Nawiedzały te Podole rozmaite klski: trzsieniaziemi, bardzo mrone zimy, szaracza i zarazy.Za bardzo słabych rzdów króla Michała Korybuta Winiowieckiego(syna sławnego “Jaremy”) Podole opanowali Turcy. Do Polski powróciłodopiero w 1669 roku za spraw pokoju karłowickiego.PODZIAŁ PODOLA.Po I rozbiorze Polski w roku 1772 nastpił podział Podola na czwschodni (do rzeki Zbrucz), która przypadła Rosji i na cz zachodni– zajt przez Austro-Wgry.Rosjanie ze swojej czci utworzyli Guberni Podolsk, ze stolicw Kamiecu Podolskim. W 1897 roku skład narodowociowy guberniprzedstawiał si nastpujco: ogółem liczyła 2.984,6 tys. ludnoci, zczego 2.240,3 tys. (75,1%) stanowili Rusini, 261,1 tys. (8,8%) Polacy,368,7 tys. (12,3%) ydzi. Rosjan było jedynie 2,6% i 1,2% innych narodowoci.Do Guberni Podolskiej naleało 12 powiatów: Płoskirów – gdzie wstosunku do ogółu ludnoci Polaków było 23,2%, Kamieniec – 13,5%,Latyczów – 12,7%, Uszyca – 12,1%, Lity – 9,3%, Mohylów – 8,7%,Winnica – 10,4%, Jampol – 9,6%, Bracław – 5,5%, Olhopol – 3,4%, Hajsyn– 2,1%, Bałta – 2,0%.Zachodni cz Podola (pokrywajc si z póniejszym woj. tarnopolskim)Austriacy przyłczyli do Galicji Wschodniej. Skład narodo-

10wociowy przedstawiał si tu inaczej, Polaków było o wiele wicej. W1900 roku zachodnie Podole zamieszkiwało 1.416,3 tys. ludnoci, z czegoRusinów było 831,0 tys. (58,7%), Polaków – 358,2 tys. (23,3%), a y-dów - 182,0 tys. (ok. 15%).Ta cz Podola składała si z 14 powiatów: Borszczów – 17,9%Polaków, Brody – 20,1%, Brzeany – 27,0%, Buczacz – 27,6%, Czortków– 25,1%, Podhajce – 27,5%, Przemylany – 25,0%, Skałat – 33,6%,Tarnopol – 29,5%, Trembowla – 37,7%, Zaleszczyki – 13,8%, Zbara –30,6%, Złoczów – 21,7% i Kamionka Strumiłowa – 23,1%.Po odzyskaniu przez Polsk niepodległoci w roku 1918, zorganizowanojeszcze trzy dalsze powiaty: Kopyczyce – 35,2% Polaków, Radziechów– 25,9% i Zborów – 32,2%.Ciekawym zjawiskiem było przyjmowanie przez wysze warstwyRusinów religii katolickiej (w miejsce prawosławnej) i “stawanie si” Polakamioraz parcie na zachodnie ziemie polskie, podczas gdy polscychłopi szli na wschodnie ziemie Rzeczypospolitej, gdzie bardzo czstoasymilowali si z ludnoci tubylcz, przyjmowali prawosławie i stawalisi Rusinami.Miały tu miejsce dwie wielkie fale osiedlania si chłopów na spustoszonychprzez tatarskich najedców ziemiach. W pierwszej – za KazimierzaWielkiego – osiedlała si tu ludno ze lska i z Niemiec. Drugafala nastpiła po Unii Lubelskiej – kiedy due zapotrzebowanie nazboe eksportowane do Europy, spowodowało rozwój gospodarki folwarcznej.Paszczyniani chłopi uciekali na ziemie wschodnie aby uwolnisi od paszczyzny. W tym czasie przybyło na Podole duo chłopówz Polski centralnej, z Mazowsza. Sejm Rzeczypospolitej, aby zachcido osiedlania si na tamtych pustkowiach, wprowadził tak zwane wolnizny– a osiedlajcy si chłopi zwalniani byli a na 20 lat z paszczyzny.Jak pokazuj dane statystyczne, im dalej na wschód, tym mniej byłoPolaków. Nie tylko na Podolu, ale na całym u kraju Rzeczypospolitej,czyli “Ukrainie”. Bowiem w drugiej połowie XVI wieku (po Unii Lubelskiej)nazwy Ukraina uywano tylko w znaczeniu geograficznym, a nie narodowociowym.Ukraina była okreleniem terenów Rzeczypospolitejnajdalej wysunitych na wschód, a wic u skraju pastwa.Nazwa “Ukraina” i “Ukraicy” przyjły si dopiero pod koniec XIXwieku, głównie w czasie I wojny wiatowej, chocia jeszcze długo po tejwojnie uywano zamiennie nazw Rusini – Ukraicy. Austriacy – wzoremPolski przedrozbiorowej – równie przyjli termin “Rusini”.Na zachodnim Podolu yli katolicy, obrzdku rzymskiego, co wizałosi z polskoci. Od czasu unii brzeskiej ludno rusiska przyjłaobrzdek greckokatolicki, co było niemal równoznaczne z narodowoci;byli Rusinami (póniej Ukraicami).

11PODOLE ZACHODNIE.Dzieliło si na “zimne” i “ciepłe”. Podole zimne – to jego cz północnaze stolic Tarnopolem, najzimniejszym punktem w całej przedwojennejPolsce. Tu uprawiano tradycyjnie zboa, ziemniaki, a na łkachwypasano bydło. “Ciepłe” Podole stanowiło południow cz województwatarnopolskiego, z gospodarcz stolic Czortkowem i najcieplejszymmiejscem II RP – uzdrowiskiem nad Dniestrem – Zaleszczykami.Dziki ciepłym prdom powietrza napływajcym od Morza Czarnegojarem Dniestru, uprawiano na ciepłym Podolu oprócz zbó winogrona,morele, kukurydz, tyto i inne ciepłolubne roliny.Znajduj si tu głbokie jary o zalesionych stokach, strome i skalisteurwiska, nad którymi wznosz si ruiny dawnych zamków obronnych.Najpikniejsze s jary Dniestru, Zbrucza, Seretu i Strypy. Oprócz bujnej iciekawej rolinnoci wystpuj tu take malownicze skały i groty gipsowe.TARNOPOL i jego okolice wsławione s licznymi i wielkimi bojamize wschodnimi najedcami – Tatarami, Turkami i Kozakami. Było tu a56 zamków obronnych, dawnych kresowych stranic. Tereny te byłyprzedmurzem chrzecijastwa i zachodniej kultury, strzegły przed zalewem“półksiyca”.Do najbardziej znanych twierdz obronnych nale zamki w: Zbara-u, Trembowli, Buczaczu, Jazłowcu, Złotym Potoku, wirzu, Olesku(gdzie urodził si Jan III Sobieski), Podhorcach i Białym Kamieniu oraznalecy do rodziny Sobieskich zamek w Złoczowie.Nieopodal Jazłowca znajdował si w piknej kotlinie bardzo staryzamek w Czerwonogrodzie, który w nowszych czasach przerobiony zostałna pałac mieszkalny. Wspomnie te naley o ruinach potnychniegdy zamków w Kudrycach, Wysuczce, Skale Podolskiej i Sidorowie.Punktami obronnymi były równie dawne kocioły i monastery. Np.w XV wieku kociół w Wynianach, Pomorzanach, Podkamieniu orazmonastery w Uniowie i Dunajowie.Na południowym Podolu le Okopy w. Trójcy, gdzie obozował wwyprawie na Turków Jan III Sobieski i z tego okresu pozostały tu ruinywałów obronnych ze strzelnicami. W pobliu przebiegał te Wał Trajana,zbudowany niegdy przez rzymskich legionistów. Dzi jest to tylko niewielkiewywyszenie terenu, pokryte krzewami i zaronite traw.Przez północn cz Podola przebiega pikne pasmo wzgórz –Miodobory (Tołtry).RUCHY NARODOWOCIOWE.

12Mimo przewagi ludnoci rusiskiej, od 1860 roku jzykiem urzdowymbył w Tarnopolszczynie, jak i w całej Galicji Wschodniej, jzyk polski,a nie ukraiski czy niemiecki. Była to kwestia bardzo skomplikowana.Współistniały bowiem obok siebie trzy jzyki, trzy wyznania i trzy kultury.Za tubylców uwaali si wszyscy – Polacy, Rusini i ydzi. W miastachprzewaali Polacy i ydzi, po wsiach – Rusini. Jzyk ruski (ukraiski)uywany był na wsi nie tylko przez ludno rusisk ale take przez licznychPolaków.Odrodzenie ruchu narodowego na Podolu spowodowane zostałowprowadzeniem przez władze austriackie reform. Ograniczona zostaławszechwładza włacicieli dóbr nad poddanymi chłopami oraz powinnocipaszczyniane. Zaistniała moliwo wnoszenia przez chłopów skargna pana do sdów, wprowadzono te niezaleny od panów samorzdwiejski, zniesiono wymóg wyraania zgody przez pana na małestwopoddanego. Zniesiono wreszcie paszczyzn. Reformy dotyczyły takekocioła. Kociół greckokatolicki (unijny) został zrównany w prawach zkociołem rzymskokatolickim. Powstały orodki myli politycznej – polskiei ukraiskie oraz organizacje: spółdzielcze, owiatowe, kulturalne, atake na poły wojskowe.Budzcy si ukraiski ruch narodowy oparty był niemal wyłcznie owarstw chłopsk. Rozwijał si przede wszystkim wród młodziey iskierowany był przeciw Polakom, którzy w tym czasie nie uznawali narodowejodrbnoci Ukraiców. W szkołach i urzdach panował jzyk polski,a włacicielami majtków ziemskich byli głównie Polacy.W póniejszym czasie młodzie ukraiska uczy si na uniwersytecielwowskim (gdzie kilka katedr prowadziło wykłady w j. ukraiskim), wukraiskich gimnazjach i szkołach rónego typu. We wsiach powstajegsta sie czytelni “Prowita” i organizacje takie jak: “Łuh”. “Sokił”, “Striłci”.Z czasem kler greckokatolicki został przez władze austriackieuprzywilejowany, aby mógł paraliowa wszelkie patriotyczne poczynaniaPolaków, szczególnie z warstw wyszych, i przeciwstawia chłopówukraiskich polskim włacicielom ziemskim.W pierwszym pokoleniu inteligencji ukraiskiej pojawia si moda nakozackie stroje, przywołuje si czasy wolnej kozackiej Ukrainy, piewarzewne ukraiskie dumki. Młodzie wychowywana jest na poezji TarasaSzewczenki i jego poematach o rebelii Krzywonosa, eliniaka i Gonty.W 1902 roku wybucha fala ukraiskich rozruchów chłopskich a w400 gminach, zwłaszcza w powiatach: Buczacz, Czortków, Zaleszczyki,Trembowla, Tarnopol, Zbara, Złoczów, Przemylany i Kamionka Strumiłowa.Nasilały si one głównie w okresie sianokosów i niw. Niszczonoplony, zabudowania dworskie, wyrbywano paskie lasy itp. Fornale -

13dali zniesienia kar fizycznych, zwikszenia zarobków i skrócenia czasupracy.Radykalizuje si ruch studencki i uczniów wyszych klas gimnazjalnych.Obok polskich napisów “Niech yje Polska”, pojawiaj si napisy“Niech yje Republika Ukrainy”. Ta młodzie ukraiska jest ju wychowanana wyczynach Iwana Gonty i Maksyma eliniaka (Koliszczyzny),obrazach rzezi w Humaniu, gdzie zginło 20 tysicy szlachty polskiej,ksiy i ydów, którzy si tam schronili, a miasto zostało doszcztnieobrabowane i spalone. W okrutny sposób zncano si takenad dziemi i kobietami. Iwan Gonta zamordował nawet swoje własnedzieci zrodzone z matki Polki.Do tych krwawych wydarze nawizuje włanie w swoich poematach(najwikszy!) ukraiski poeta – Taras Szewczenko. W wydanym w1841 roku słynnym poemacie “Hajdamacy” tak m. in. pisze:Machnuw noom i ditej ne maje,popadały zarizani.Pochowaty chiba? Ne treba,wony katołyky.W wolnym tłumaczeniu brzmi to tak: “Zamachnł si noem i dzieci junie ma. Upadły zarnite. Pochowa je moe? Nie trzeba, to katolicy.”W 1863 roku Pawło Czubikyj, autor słów hymnu ukraiskiego“Szcze ne wmerła Ukrajina”, napisał te tak zwrotk:Naływajko, eliniak i Taras Triasiło z domowyny kłyczut nawiatoje diło. (Nalewajko, eleniak i Taras Triasiło, wzywaj ze swychtrumien do witego dzieła).Młodzie ukraiska była zatem ju w XIX wieku wychowywana watmosferze aprobaty, niemal glorii rzezi, zanim pojawił si w latach 20-tych XX wieku twórca ukraiskiego faszyzmu, nacjonalista Dmytro Doncow.Owe za “diło” – to nie tylko rze wHumaniu, ale take dokonana przez rebeliantówGonty i eliniaka rze na WołyniuTaras Szewczenko.i Podolu, podczas której zginło około 200 tysicy ludzi. Z pochwyconychzdzierano ywcem pasy skóry, albo zakopywano ich na stojco w ziemi ikoszono potem głowy jak traw. Dorosłym rozpruwano brzuchy, adziemi zapełniono w Humaniu trzy głbokie studnie. Na gocicachwznoszono szubienice, a na kadej z nich wisiał obok szlachcica ksidz,yd i pies. Pod ofiarami zamieszczano napis: Lach, yd i sobaka – wiraodnaka.Ju w lipcu 1848 roku na posiedzeniu unickiej Rady witojurskiejwe Lwowie domagano si usunicia Polaków z Galicji. Za pismo “Zoria

14Hałyka” pouczała, jak tpi “polskich panów”, mianowicie uywa nale-y pali, drgów, wideł, siekier – w myl hasła (dobrze znanego autorowi ijego pokoleniu) Za San Lasze, bo tu nasze.Powysze metody stosowane były ju w czasie I wojny wiatowej,a masowo i w szerokim zakresie – podczas II wojny.POLSKIE ODRODZENIE.Polskie warstwy owiecone na Podolu postanowiły nie kaganekowiaty do wiejskiego ludu polskiego, który szybko asymilował si z Rusinami.Wielu chłopów niemal całkowicie zarzuciło jzyk polski (uwaanyza jzyk “paski”), a posługujc si jzykiem ruskim, stawało si z czasemRusinami.Tylko na północnym Podolu liczba ludnoci polskiej zmniejszyła siw ten sposób w latach 1880-1900 a w 50 gminach wiejskich. Najbardziejw Neterpicach, bo a o 75,2%, Pantalicha – o 35,0%, Roznoszyceo 32,6%, Białokrynica o 27,6%, Orzechowiec o 24,0%, Podgórzany o21,7%, Zazdro o 20,0%, Wiktorówka o 19,3%, Ceniów o 18,8%, Zarudeczkoo 17,9%, Rasztowce o 17,0%, Dorofijówka o 16,1%, Koziary o14,3%, Rosochowaciec o 13,3%, Horodnica o 13,7%, Kozówka o12,0%, Chodaczków Wielki, Kalasantówka i Konstatynówka o 11,4%. Wsiedmiu wsiach zmniejszyła si liczba ludnoci polskiej o 10,9 – 10,0%,w piciu o 9,3 – 9,0%, w dziesiciu – 8,8 –8,1%, w pitnastu o 7,9 –7,5%, w czterech o 6,7 – 6,3%, w siedmiu o 5,8 – 5,2%. Pominito tuwsie, w których straty nie przekraczały 5,0%.Czas naglił, bowiem ruskie organizacje – czytelnie “Prowita”. oraz“Łuh”, “Sokoły” i “Striłci” bardzo szybko i skutecznie oddziaływały takena rozproszony ywioł polski, szczególnie we wsiach mieszanych narodowociowo.Polacy powołali wic do ycia Towarzystwo Szkoły Ludowej (TSL),którego głównym celem było działanie wród ludu polskiego na wsi,szczególnie w dziedzinie owiaty. Obok wspierajcych polsko druynstrzeleckich, sokolich i bartoszowych, ju w 1889 roku powstały koła TSLw kilku wsiach pow. tarnopolskiego jak: Czernielów Mazowiecki, ChodaczkówWielki, Poczapice, Płotycz.Działacze Towarzystwa – Walenty Ferenz, Witold Ostrowski, aszczególnie prof. Jan Zamorski spowodowali, e w 1902 roku było na wsipodolskiej ju 40 polskich czytelni, a nowe koła Towarzystwa powstały wBorszczowie, Czortkowie, Jeziernej, Podwołoczyskach, Skałacie, Zało-

15cach, Zbarau i Kaczanówce. Oddziaływały one korzystnie na okolicznewsie.Sfery szlacheckie odgrywały jeszcze w tym czasie znaczn rol,zajmowały najwysze stanowiska w administracji oraz yciu politycznymi ekonomicznym Podola, a take w całej Galicji. Właciciele ziemscy ylina wsi i brali czynny udział w jej yciu.Konserwatywna cz szlachty, (tzw. “Podolacy”), akceptowała lojalnowobec Cesarstwa Austriackiego. Ale wielu ziemian naleało judo Narodowej Demokracji, popierała reformy i brała czynny udział w yciunarodowym, patriotycznym i kulturalnym mas chłopskich. Ruch narzecz przemian na wsi podolskiej był równie silnie popierany przezugrupowania socjalistyczne, a szczególnie przez ruch ludowy. Szybkowyrastali tacy działacze chłopscy jak: Janko Biłous (Białows) z Ihrowicy,Michał Brylak z Tołstoługa, Jan Cielecki z Białej, Józef Czapla z Milna,Maciej Jaczak z Reniowa, Jan Dziedzic z Kurnik Iwanczaskich, WincentyDendera z Janówki, Mikołaj Fryc z Suszczyna, Franciszek Gawliszze Smykowiec, Jan Janowski z Zastawia, Józef Krzyków i Michał Tomaszewskiz Płotyczy, Jan Letki z Milna, August Mieszko z Netreby, JózefMuszyski z Zagrobeli, Jan Półtorak (młodszy) z Bzowicy, MikołajRewucki z Białoskórki, Jan Sudal z Trociaca Wielkiego, Jan Szeliga zGontowy, Jan Soroka z Bucniowa, Franciszek Sobolak z Maksymówki,Jan Zator z Draganówki, Józef Zajc z Zacianka. To nazwiska działaczytylko z pow. tarnopolskiego, a było ich wicej.Do patriotycznej działalnoci włczyły si take kobiety. Naley tuwymieni nazwiska choby: Jadwigi Białousowej z Białoskórki, KatarzynyKubajowej z Płotyczy, Honoraty Kominkowej ze Stryjówki.Chłopi otrzewieli, opuszczali ydowskie karczmy i zamiast “pijaczy”,łama koły w płotach, znca si nad on i domownikami, szli wniedziel na szkolenie, brali udział w wiczeniach druyn strzeleckich,sokolich czy bartoszowych i coraz wyraniej rozumieli potrzeb wystpieniaz broni w rku o odzyskanie niepodległej Polski. Ju nawet póniejszawojna nie mogła chłopa podolskiego zepsu, poniewa – jak podajdane z 1926 roku – w woj. poznaskim sprzedano 66.495 hektolitrówspirytusu, a w woj. tarnopolskim tylko 2.367 hektolitrów. Dawniejchłop dawał na ofiar w kociele ze strachu przed piekłem, teraz dawałtake składki na budow domów ludowych, na Towarzystwo Szkoły Ludowej,szkoły wiejskie, bursy, a nawet na muzeum w Tarnopolu.Z młodego pokolenia bardzo szybko wyrastali działacze i nauczycieleludowi, którzy nieli na wie podolsk owiat – przez pogadanki,odczyty, wykłady, jak te zakładanie gniazd sokolich, druyn strzeleckichi bartoszowych. Organizowali te orkiestry ludowe i upowszechniali patriotycznpie polsk.

16Do bardzo zaangaowanych nauczycieli na tym polu naleeli: LudwikBryczkowski z Baworowa, Stanisław Bieniowski ze Skałatu, MariaBoguszowa z Dołanki, Piotr Czenikowski z Płotyczy, Julia Hoendlównai Edward Pichurski z Czernielowa Mazowieckiego, Jan Hummel ze Zbaraa,Bronisław Kubrycht ze Strusowa, Józef Niedwiedzki z Zarudeczka,Jan Podgórski z Białozórki, Jan Szczepanowski ze Zbaraa, FerdynandSididorowicz z Bzowicy, Jan Turski z Podwołoczysk, Marcin Wojnarowiczz Jabłonowa, Józef Werber z Ihrowicy, Aniela Wilczkówna zPoczapiniec i wielu innych.Do tej szlachetnej działalnoci włczyło si take wielu ksiy, a wszczególnoci: Teodor Kasperski z Opryłowiec, Piotr Strzeczkowski zOlejowa, Feliks Rydel z Płotyczy, Fryderyk Cywiski z Trociaca Wielkiego,Józef Czarkowski z Bucniowa, Kazimierz Gucwiski z Tarnopola,Władysław Nowicki z Czernielowa Mazowieckiego, Marian Szamota zKozłowa, Marcin Stefanicki z Borek Wielkich. Do pracy tej włczyły sirównie zakony, szczególnie z klasztoru oo. Bernardynów w Zbarauoraz oo. Dominikanów w Tarnopolu, Czortkowie i Podkamieniu.Wielu jednak szlachciców przebywajcych stale w Paryu czyWiedniu zapominało o polskoci. Gdy np. zwrócono si do nich o finansowewsparcie działalnoci TSL usłyszano tak odpowied: Nic wam niedam, gdy kształcc chłopa pogarszacie moje połoenie. Chłop ma bychłopem, tak go Opatrzno stworzyła, a jego polsko nie jest mi potrzebna.Inny za powiedział: Dziwi si bezczelnoci! Na kadym krokuwystpujecie przeciwko szlachcie, a dacie od niej pienidzy.Przeciw odradzajcej si na Podolu polskoci czynnie wystpowaliRusini-Ukraicy. Mamili np. polskich chłopów hasłami i obietnicami podziału“paskich” gruntów, itp.W 1907 roku powanie zraniono dwóch chłopskich działaczy polskichw Obarzacach, rok póniej uzbrojony w koły i siekiery tłum ukraiskinapadł na dom Fabiana Petryszyna w Denysowie, który prowadziłpolsk czytelni. W Romanówce zamordowany został skrytobójczo kierownikpolskiej czytelni, Tomasz Łabanowicz. Zamordowano te kierownikainnej czytelni – Leona wicickiego. W 1908 roku ukraiski studentMirosław Siczyski zastrzelił namiestnika Galicji, Andrzeja Potockiego.Morderca został skazany na kar mierci, ale nowy namiestnik MichałBobrzyski dla złagodzenia napi polsko-ukraiskich, wyrok uchylił.Na skutek działalnoci Towarzystwa Szkoły Ludowej w latach1903-1913 oddano do uytku, głównie na wsi, 113 szkół i 1224 bibliotek,do których dostarczono 20.400 egzemplarzy ksiek i 242.661 egz. gazet.Na ówczesny czas i moliwoci Towarzystwa było to bardzo duo.W wielu wsiach wybudowano domy ludowe, a w 50. rocznic PowstaniaStyczniowego masowo stawiano krzye i pomniki. Powstały wDraganówce, Zagrobeli, Kokutkowcach, Ihrowicy, Kaczanówce, Koszla-

17kach, Bzowicy, Gontowie, Zarudeczku, Milnie, Zbarau, Bieniawie i innychmiejscach. Wczeniej, w 1910 roku odsłonito uroczycie w BerezowicyMałej pomnik Tadeusza Kociuszki, wystawiony z chłopskichskładek, a w plenerze odbywały si pokazy “Bitwy pod Racławicami”,zorganizowane przez miejscow młodzie. W ssiedniej Netrebie chłopioddali własny grunt pod budow domu ludowego.W kwietniu 1913 r. nastpiło uroczyste oddanie do uytku, w obecnociwładz i delegatów Grona Konserwatorów –Muzeum Podolskiegow Tarnopolu.Ta cenna działalno rónych organizacji polskich na ziemi podolskiejbudziła wiadomo narodow wród mas chłopskich. Szczególniedue efekty dała w stosunkowo krótkim czasie działalno TSL.Zahamowała proces ukrainizacji ludnoci polskiej, a nawet – jakwykazał przeprowadzony przez Austriaków spis ludnoci – wystpił naTarnopolszczynie w cigu 10 lat wzrost liczby Polaków prawie wewszystkich powiatach. Przyrost ten przedstawiał si nastpujco:Procent ludnoci polskiej w poszczególnych powiatachwoj. tarnopolskiego w stosunku do ogółu mieszkaców powiatuPowiat W roku 1900 W roku 1910Borszczów 17,9 19,4Brody 20,1 21,7Brzeany 27,0 27,7Buczacz 27,6 31,4Czortków 25,1 28,1Przemylany 25,0 26,0Skałat 33,6 36,6Tarnopol 29,5 32,5Trembowla 37,7 39,4Zaleszczyki 13,8 16,6Zbara 30,6 31,6Złoczów 21,7 25,5Jedynie w pow. Podhajce wskanik zmniejszył si z 27,5% w roku 1900do 26,7 w roku1910.Mimo tak wysokiego wskanika yjcych na Podolu Polaków, Rusiniju przed I wojn wiatow chcieli usun nas ze wschodniej Galicji.Oto co mówił do Polaków szef ukraiskiego Klubu Parlamentarnego wWiedniu, Jewhen Petruszewycz: Przywrócie nam nasze prawa. Usuciesi std, to nasz kraj. Przeciwstawimy si wam (....) w całym kraju takburz, e dre bdziecie nawet zasłonici cał armi.

18I drelimy, szczególnie w czasie II wojny wiatowej. I jak chciałPetruszewycz, usunito nas stamtd poprzez mordy i ekspatriacj, wyrwanoz korzeniami. Doprowadzono do tego, e w województwie tarnopolskimludno polska zmniejszyła si z 586,6 tys. w roku 1931 do 23,5tys. w 1959 r. Natomiast tam, gdzie nie było wyrzynania ludnoci polskiej,ucieczek i ekspatriacji – w województwach na wschód od Zbrucza– chmielnickim (d. płoskirowskim) było w roku 1959 70,1 tys., a w ytomierskim103 tys. Polaków.A prosty lud polski i ukraiski ył dotd pospołu od wieków. Wspólnieznosił trudy paszczyzny, i te po jej zniesieniu. Religia była jedna –katolicka, tylko obrzdek róny: greckokatolicki dla Ukraiców i rzymskokatolickidla Polaków. Było wtedy ju bardzo duo mieszanych mał-estw polsko-ukraskich. W jednej rodzinie i w jednym domu yli razemPolacy i Ukraicy. Bo gdy ojciec był Ukraicem a matka Polk, to synowiez tego małestwa byli Ukraicami a córki Polkami. I na odwrót. Stdwziło si owo powiedzenie, e granica midzy Polakami i Ukraicamiprzebiegała na tej ziemi przez łoe małeskie.PIERWSZA WOJNA WIATOWA.W czerwcu 1914 roku zabity został w Sarajewie nastpca tronu austriackiegoarcyksi Franciszek Ferdynand. 28 lipca Austria wypowiedziałaSerbii wojn, a 30 lipca ogłoszono mobilizacj w Rosji. Od 1sierpnia Niemcy, a nastpnie Austro-Wgry pozostawały w stanie wojnyz Rosj. W same niwa 1914 roku Austriacy zmobilizowali do wojskawszystkich mczyzn zdolnych do noszenie broni, Polaków i Ukraiców.Kobiety, dzieci i ludzie starzy zostali ewakuowani z całego pograniczapodolsko-rosyjskiego w głb kraju, a na czeskie Morawy. Musieli pozostawiswoje domostwa oraz cały dobytek pokole i uda si na wojenntułaczk.W pierwszych dniach wojny nasiliły si represje władz austriackichw stosunku do Ukraiców – moskalofilów. Nastpiły masowe ich aresztowania,w sdach zapadały nawet wyroki mierci. A poniewa prawiecała administracja pozostawała w rkach Polaków, w oczach Ukraicówwszystkiemu winni byli Polacy. Potgowało to ich nienawi do całej ludnocipolskiej.Na przełomie roku 1914/1915 Podole zajły wojska rosyjskie. Przyjechaliz Rosji urzdnicy, nauczyciele, prawosławni duchowni i zaczlikonsekwentnie rusyfikowa zajte tereny. Zamknli wszystkie instytucje,szkoły, kluby i stowarzyszenia, zarówno polskie jak ukraiskie, do nowo-

19otwartych szkół wprowadzono jzyk rosyjski. Jzyk polski zachował sijedynie w szkołach prywatnych, ukraiski za miał by ze szkolnictwacałkowicie usunity. Nastpiło te nawracanie grekokatolików na prawosławie.Dopiero w 1917 roku, po wybuchu rewolucji w Rosji, zaczły odradzasi przedwojenne instytucje i szkolnictwo. Ale po 3-letnim niszczcympanowaniu Rosjan, Podole ponownie zajli Austriacy. Znów nasiliłysi represje, szczególnie wobec Ukraiców-rusofilów. W opinii społeczestwaukraiskiego znowu winni byli temu Polacy.W zwizku z ofensyw austriack, na Podolu toczyły si zacitewalki, powodujce ogromne straty i zniszczenia. Wycofujce si wojskarosyjskie niszczyły zakłady przemysłowe, dewastowały lasy, rekwirowałyywno, bydło, konie, niszczyły uprawne pola.W padzierniku 1918 r. Austria i Niemcy zwróciły si do pastwsprzymierzonych o pokój. Manifest cesarza Austrii Karola przekształcacesarstwo w pastwo zwizkowe; kada narodowo ma teraz prawo dotworzenia samodzielnych Rad Narodowych. Koczy si wielka wojnawiatowa, ludzie wracaj do domów. Jedni z niewoli rosyjskiej lub włoskiej,drudzy z Francji, z armi gen. J. Hallera. Jeszcze inni powracaj zewakuacji, zdziesitkowani przez szalejcy tyfus. Na miejscu swoichdomów i gospodarstw rolnych zastaj ruiny i zgliszcza. Buduj prymitywnelepianki i zaczynaj ycie od nowa.Przychylno władz austriackich powoduje, e 19 padziernika1918 roku powstaje we Lwowie Ukraiska Rada Narodowa, która proklamujeniezalene pastwo ukraiskie. Powstaje te Ukraika HałykaArmia (UHA), która w nocy na 1 listopada zajmuje Lwów i tereny poło-one na wschód od Sanu. Polacy broni Lwowa w zaciekłych walkach izwyciaj. 22 listopada Lwów przechodzi w rce polskie. Ukraicy koncentrujswoje siły na wschodnich terenach Podola, w rejonie Czortkowa.W tym czasie Ukraicy popełniaj wiele przestpstw na ludnoci cywilnej.Gen. Haller zadał powołania specjalnej komisji dla “przeprowadzenialedztwa w sprawie okruciestw popełnionych przez Ukraicówna ludnoci polskiej”.W pocztkach czerwca wyrusza z okolic Czortkowa ostatnia ofensywaUkrainkiej Hałykiej Armii. Polacy s zaskoczeni jej gwałtowno-ci i sił. Trac artyleri, karabiny maszynowe, wielu ołnierzy dostajesi do niewoli. Ukraicy zajmuj Buczacz, Trembowl, Tarnopol, Brody,Brzeany. Tocz si zacite walki pod Hinowcami, we wsi Dzikie Łki.W tym czasie gdy Ukraicy zdobywaj Złoczów i Rohatyn, nadchodziwiadomo, i Rada Najwysza w Paryu upowaniła Wojsko Polskiedo zajcia Galicji Wschodniej a po rzek Zbrucz. Po omiu miesicachkocz si polsko-ukraiskie walki i 1 czerwca główny ataman, SemenPetlura podpisuje z Polsk rozejm.

2021 kwietnia 1920 r. obie strony, polska i ukraiska, podpisuj umowpolityczn i konwencj wojskow. Granica polsko-ukraiska zostajeustanowiona na rzece Zbrucz.Przed wyruszeniem wojsk polskich i ukraiskich pod dowództwemJózefa Piłsudskiego na Kijów, Petlura wydaje do narodu ukraiskiegoodezw nastpujcej treci:Narodzie Ukrainy! Ciernist drog tocz si twoje dzieje (....) Złoyłewielkie ofiary na polu walki (....) Ale dzi armia ukraiska walczy bdzieju nie sama, jeno z przyjazn Rzeczypospolit Polsk przeciwczerwonym imperialistom-bolszewikom moskiewskim, którzy zagraajrównie wolnoci narodu polskiego. Pomidzy rzdami Republiki Ukraiskieji Polskiej nastpiło porozumienie, na podstawie którego wojska polskiewkrocz wraz z ukraiskimi na teren Ukrainy, jako sojusznicy przeciwwspólnemu wrogowi, a po zakoczonej walce z bolszewikami wojskapolskie powróc do swojej ojczyzny. Wspóln walk zaprzyjanionycharmii, ukraiskiej i polskiej, naprawimy błdy przeszłoci, a krew wspólnieprzelana w bojach przeciw odwiecznemu, historycznemu wrogowi –Moskwie, który ongi zgubił Polsk i zaprzepacił Ukrain, uwici nowyokres wzajemnej przyjani ukraiskiego i polskiego narodu.Natomiast Józef Piłsudski w odezwie do Ukraiców stwierdził:Wierz, e naród ukraiski wyty wszystkie siły, aby z pomocRzeczypospolitej Polskiej wywalczy wolno własn i zapewni yznymziemiom swej ojczyzny szczcie i dobrobyt, którymi cieszy si bdziepo powrocie do pracy i pokoju. Wszystkim mieszkacom Ukrainy, bezrónicy stanu, pochodzenia i wyznania, wojska Rzeczypospolitej Polskiejzapewni obron i opiek.Przed wyruszeniem do Kijowa nastpuje koncentracja wosk naPodolu. Ofensyw rozpoczto 25 kwietnia 1920 r., a 5 maja ju zajtoKijów. 5 czerwca Armia Czerwona rozpoczła kontrofensyw i 12 czerwcaKijów zajła. Wojska walczcych stron przechodz znowu przez Podolei niszcz je. Nastpuje decydujca, zwyciska bitwa Polaków podWarszaw w sierpniu 1920 roku. Armia Czerwona wycofuje si w panicena wschód, niszczc po drodze to, co zostało jeszcze do zniszczenia.18 marca 1921 r. podpisany został w Rydze traktat pokojowy midzyPolsk a Federacjami Socjalistycznych Republik – Rosyjsk i Ukraisk.Traktat przewidywał m. in. swobod rozwoju kultury, jzyka i religiioraz prawo wyboru obywatelstwa i miejsca zamieszkania. Wytyczonogranic za Zbruczu i ogłoszono polityczn amnesti. Oddziały ukraiskiezostały w Polsce internowane.Sejm RP uchwalił 26 wrzenia 1922 r. ustaw o powszechnym samorzdziew woj. lwowskim, tarnopolskim i stanisławowskim, w którejgwarantował: dwuizbowe sejmiki wojewódzkie (z jedn izb rusk), w

21urzdach pracowa mieli zarówno Polacy jak i Ukraicy, a jzyk ukraiskizrównano z polskim jzykiem urzdowym.W zwizku z powyszym Konferencja Ambasadorów w Paryuuznała 15 marca 1923 r. suwerenne prawa Polski do wschodnich terenówGalicji.TERROR NACJONALISTÓW UKRAISKICHW POLSCE NIEPODLEGŁEJ.Cz ukraiskich oficerów nie pogodziła si jednak z przegranwojn i ju wczeniej, bo 30 sierpnia 1920 roku załoyła w Pradze czeskiejUkraisk Organizacj Wojskow (UWO). Na jej czele stanłJewhen Konowałe. UWO szybko rozbudowywała swoje agentury w MałopolsceWschodniej. Prowadziły one działalno konspiracyjn i przygotowywałyakcje terrorystyczne, które przejawiały si w rónych formach.Ju 21 listopada 1921 r. dokonano (nieudanego) zamachu na NaczelnikaPastwa – Józefa Piłsudskiego. Potem zabito lwowskiego kuratoraszkolnego Sobiskiego. W maju 1922 r. spalono koło Przemylamagazyny wojskowe, uszkodzono lini kolejow i sie telegraficzn. Latem1922 r. podpalono 2.300 stogów zboa i budynki gospodarcze wpolskich folwarkach. Od padziernika tego roku 50-osobowa grupa terrorystówz UWO działała w pow. zborowskim. Paliła folwarki i gospodarstwapolskich kolonistów. Zabijajc i przepdzajc polsk policj i andarmeri,przeszła przez powiaty: Zborów, Brzeany, Podhajce, Buczacz,Przemylany, Borszczów i Czortków. Inne grupy pojawiły si wSokalskiem i przeszły stamtd do woj. tarnopolskiego. Trzecia grupa pojawiłasi w okolicach Brodów i Zbaraa. W 1924 roku dokonano 30 majai 28 listopada napadu na ambulanse pocztowe pod Kałuszem, a 19 marca1925 r. napadu na poczt główn we Lwowie. Latem tego roku napadnitona ambulans pod Bohorodczanami oraz urzd skarbowy w Doliniei remie. Zabijano nie tylko Polaków, ale te Ukraiców, co do którychuwaano, e współpracuj z Polakami. Za to włanie UWO zamordowałaukraiskiego dziennikarza Sidora Twerdochliba.W latach 1925/1926 zorganizowany został w Gdasku kurs dla oficerówUWO. Ukoczyło go 110 członków tej organizacji.W 1926 r. ukazała si praca Dmytra Doncowa pt. “Nacjonalizm”,omawiajca zasady ideologiczne nacjonalizmu ukraiskiego, jako permanentnejwalki z innymi nacjami o przestrze i byt.W 1929 roku załoono w Wiedniu Organizacj Ukraiskich Nacjonalistów(OUN), a UWO stała si jej zbrojnym ramieniem.

22W tym samym roku wydano we Lwowie z inspiracji OUN broszur,w której napisano – cytuj: Trzeba krwi – dajmy morze krwi! Trzeba terroru– uczymy go piekielnym! Trzeba powici dobra materialne – niezostawmy sobie niczego! Nie wstydmy si mordów, grabiey i podpale.W walce nie ma etyki! Kada droga, która prowadzi do naszego najwyszegocelu bez wzgldu na to, czy nazywa si u innych bohaterstwemczy podłoci, jest nasz drog!Syn ksidza greckokatolickiego, Stepan Łenkawkyj ułoył dla nacjonalistówukraiskich “Dekalog”, który z inwokacj Dmytra Doncowabrzmi nastpujco:Ja – Duch odwiecznego ywiołu, który uratował ciebie przed tatarskimpotopem i postawił na granicy dwóch wiatów, aby stworzy noweycie:1. Zdobdziesz Pastwo Ukraiskie albo zginiesz w walce o nie.2. Nie pozwolisz nikomu habi chwały ani czci Twojego Narodu.3. Pamitaj o wielkich dniach naszych Walk Wyzwoleczych.4. Bd dumny z tego, e jeste spadkobierc walk o chwał WłodzimierzowegoTryzuba.5. Pomcisz mier Wielkich Rycerzy.6. O sprawie nie mów z tym, z kim moesz, lecz z tym, z kim trzeba.7. Nie zawahasz si dokona najwikszego przestpstwa, jeli tegowymaga bdzie dobro sprawy.8. Nienawici i podstpem bdziesz przyjmowa wroga twojejNacji.9. Ani proby, ani groby, ani mier nie przymusz ciebie do wyjawieniatajemnicy.10. Bdziesz dy do poszerzenia siły, chwały, bogactwa iprzestrzeni Pastwa Ukraiskiego, nawet drog zniewolenia obcoplemieców.OUN była organizacj terrorystyczn o faszystowskim charakterze,antypolsk, działajc głównie w Małopolsce Wschodniej, ale jej agendybyły te w Rumunii, Francji, Włoszech, Czechosłowacji, Kanadzie, USA,Brazylii i innych krajach.Rebelia nacjonalistów ukraiskich trwała. Rozszerzały si sabotaeszkolne: wybijano szyby w szkołach, zrywano szkolne szyldy, niszczonopolskie podrczniki i szkolne urzdzenia. Były te przypadki pobicia polskichnauczycieli i dzieci.W marcu 1929 r. bojówka OUN napadła we Lwowie na listonosza izrabowała mu pienidze. W pierwszych dniach wrzenia tego roku bojówkiukraiskie podłoyły na Targach Wschodnich we Lwowie bomb,

23która zniszczyła budynek dyrekcji. W maju 1930 r. w podziemiach katedryw. Jura we Lwowie odbyła si konferencja, na której postanowionowłczy UWO do OUN.Przeciw tym poczynaniom nacjonalistów ukraiskich – napadom,mordom, sabotaom – wystpiły władze Rzeczypospolitej. Nie ma chybana wiecie pastwa, które tolerowałoby u siebie terroryzm. Rozpoczłysi wic aresztowania i procesy sdowe sprawców. Władze wydały tepolecenie policji i wojsku przeprowadzenia w niektórych powiatach pacyfikacji– jako odpowiedzi na terror. Pacyfikacje te trwały od 16 wrzeniado 30 listopada 1930 roku. Jerzy Tomaszewski napisał o nich tak: Represjepolicyjne objły wielu działaczy ukraiskich. Zamknito przy tymgimnazja, przeprowadzono masowe rewizje we wsiach, przy okazji niszczonomienie i bito opornych.W odwecie za pacyfikacje ukraiscy nacjonalici nasilili terror. Akcjawładz polskich była na rk OUN. W jej organie “Surma” z 1930 r.napisano: Wróg własnymi rkami bdzie pogłbiał nienawi do siebie,zwikszał wrzenie, rozszerzał ruch rewolucyjny, przyspieszajc ostatecznz nim rozpraw.A metropolita Andrej Szeptykyj nie tylko potpił poczynania władzpolskich, ale wraz z innymi wniósł skarg do Ligi Narodów na Polaków 1 .Terror wzmagał si nadal. 29 XI 1930 zabito w Bohatkowcach polskiegodziedzica – Józefa Wojciechowskiego; 28 I 1931 r. w lesie kołoKopyczyniec zastrzelono hrabiego Baworowskiego, w Tołstoługuzastrzelono Franciszka Bralk, a w Kowałówce Kumiskiego. WHajkach, podczas napadu na posterunek policji 12 II 1931 r. zabito jegokomendanta.Bojówkarze OUN – Jurko Kryształ, Zenowij Knysz i Mykoła Maksymiukdokonali napadu na ambulans pocztowy pod Bóbrk 31 XII 1931r., zrabowali 26.000 złotych i zabili policjanta konwojujcego ambulans.Tego samego dnia napadnito jeszcze na ambulans pod Peczeniynem ina bank w Borysławiu. Na poczt w Truskawcu dokonano napadu 8sierpnia w tym samym roku, a 29 sierpnia zabito tu posła Tadeusza Hołówk.Potem jego zabójcy – Wasyl Biłas i Dmytro Daniłyszyn – napadlina poczt w Gródku Jagielloskim.W 1932 roku Stepan Bandera został wybrany prowidnykiem OUNna teren Małopolski Wschodniej. Ponownie wzmagaj si akty terroru isabotau; zamach na konsula sowieckiego we Lwowie, zabijanie konfidentówi donosicieli. Iwan Babij, dyrektor ukraiskiego gimnazjum weLwowie otrzymał wyrok mierci tzw. Trybunału Rewolucyjnego za rzekomwspółprac z polsk policj. Bandera wyrok ten zatwierdził.1 Liga Narodów skarg oddaliła jako bezpodstawn. (Przyp. Red.).

24Na ul Foksal w Warszawie zamordowany został 15 czerwca 1934 r.minister spraw wewntrznych Bronisław Pieracki.Trwaj procesy sdowe bojówkarzy OUN. Władze zdecydowały sina zorganizowanie obozu odosobnienia w Berezie Kartuskiej, gdzieosadzano winiów na podstawie decyzji administracyjnych, a nie wyrokówsdowych.W Berezie winiami byli nie tylko Ukraicy. W maju 1936 r. przebywałow tym obozie 725 osób: 420 komunistów, 227 członków OUN, 64działaczy Stronnictwa Narodowego, 6 działaczy Stronnictwa Ludowego i3 kryminalistów.Zabójcami ministra Pierackiego byli ludzie młodzi, gimnazjalici istudenci wyszych polskich uczelni. (Wielu do dzi mylnie uwaa, eUkraicy nie mogli w Polsce studiowa).W styczniu 1936 roku zapadły surowe wyroki za zabójstwo ministra.Stepan Bandera l.26, student Politechniki Lwowskiej, Mykoła Łebed’l. 25, absolwent gimnazjum i Jarosław Karpyne stud. UJ – otrzymali wyrokimierci, zamienione na kar doywotniego wizienia. Mykoła Kłymyszynl. 26, stud. UJ i Bohdan Pidhajnyj, inynier (absolwent Politechnikiw Gdasku) zostali zasdzeni na doywocie. Daria Hnatiwka l. 23. absolwentkagimnazjum otrzymała wyrok 15 lat wizienia. Kataryna Zarykal. 21, stud. Politechniki Lwowskiej – 8 lat; Jarosław Rak l. 27, mgrprawa, Jakiw Czornyj l. 28 stud. UJ – po 7 lat wizienia. Iwan Macula l.25, stud. Polit. Lwowskiej, Roman Myhal l. 24, stud, Uniwersytetu Lwowskiegoi Jewhen Kaczmarkyj l. 25, (5 klas gimnazjum) – po 12 lat wizienia.W maju 1936 odbył si proces nastpujcych czołowych działaczyOUN: Stepana Bandery, Romana Szuchewycza, Wołodymyra Janiwa iJarosława Steko. Bandera otrzymał ponownie kar mierci, zamienionna doywocie.Czy wszyscy Ukraicy wystpowali przeciw pastw polskiemu?Nie! Zamt siali tylko faszyzujcy nacjonalici ukraiscy.Na Kresach Wschodnich Ukraicy mieli due moliwoci rozwoju.Istniały tu bowiem róne ukraiskie instytucje owiatowe i kulturalne, jakTowarzystwo Naukowe im. Tarasa Szewczenki, “Ridna Chata”, “RidnaSzkoła”, “Prowita” i inne. Rozwijał si szeroko ruch spółdzielczy. Działałyspółdzielnie zaopatrzenia i zbytu “Centrosojuz”, mleczarskie “Masłosojuz”,spółdzielnie spoywców “Narodna Tor-howla” i instytucje poyczkowe“Centrobank”. Np. w 1937 r. działało 3.516 rónego typu ukraiskichspółdzielni, które gromadziły 661 tys. członków. Miały one ogromnywpływ na rozwój kulturalny i owiatowy społecznoci ukraiskiej, szczególniena wsi.Działały te legalne partie polityczne, głównie liberalnodemokratyczneUNDO (Ukraiskie Nacjonalno-Demokratyczne Objed-

25nanie). Wychodziła znaczna liczba rónego rodzaju ukraiskich czasopismi gazet. W 1937 roku np. wydano w j. ukraiskim 305 publikacji onakładzie ponad 1.362 tys. egz. Wychodziło 125 tytułów ukraiskichczasopism. Najbardziej popularnym dziennikiem było “Diło” (Czyn), zwizanyz UNDO.W roku szkolnym 1937/38 w 3.064 szkołach powszechnych nauczanieodbywało si w j. polskim i j. ukraiskim. Korzystało z tego ponad473 tys. uczniów. W szkołach wyłcznie z j. ukraiskim uczyło si 58tys. dzieci.W wyborach parlamentarnych w 1935 roku Ukraicy uzyskali 13mandatów poselskich i 4 mandaty senatorskie, a Wasyl Mudryj zostałwicemarszałkiem Sejmu RP. Kilkudziesiciu petlurowskich oficerów przyjtodo Wojska Polskiego jako oficerów kontraktowych.Jednake nacjonalici ukraiscy coraz głoniej wołali: Lachy zaSan. Powołali nawet tajne oddziały wojskowe “Wowky” (Wilki), a na Polesiu“Polisk Sicz”.W 1938 roku władze polskie przeprowadziły pacyfikacj w woj. tarnopolskim.Autor dobrze pamita aresztowanie kilku ukraiskich chłopóww Berezowicy Małej i osadzenie ich w areszcie. W tym te roku zamordowanyzostał w Rotterdamie przywódca OUN – Jewhen Konowałe.Jego nastpc został Andrij Melnyk.Powstanie w 1938 roku Zakarpackiej Ukrainy i utworzenie SiczyZakarpackiej (wzorowanej na SS) dodało ducha miejscowym nacjonalistom.OUN jawnie ju współpracowała z Niemcami.

26DRUGA WOJNA WIATOWA I OKUPACJA.Ocenia si, e w wojnie obronnej 1939 roku wziło udział w szeregachWojska Polskiego 150-200 tys. Ukraiców. Wasyl Mudryj, przewodniczcyUNDO i wicemarszałek Sejmu RP, złoył na posiedzeniu wdniu 2 wrzenia uroczyst deklaracj: My, ukraiscy demokraci narodowiowiadczamy, e obecnie nie czas na wzajemne spory polityczne i e(...) poniesiemy wszystkie ofiary dla zwartej obrony Pastwa.Na tym te posiedzeniu przedstawiciel Wołynia, Ukrainiec, posełStepan Skrypnyk powiedział: Społeczestwo ukraiskie Wołynia naleycieodczuło wielk odpowiedzialno, jaka zaciyła na nim wobec Pastwa,własnego narodu i przyszłych pokole. Na pierwsze wezwanieRzeczypospolitej ludno ukraiska Wołynia najdokładniej wykonaławszystko, czego od niej Pastwo zadało.Atmosfera wród Ukraiców była jednak napita, poniewa władzeterenowe aresztowały z 1/2 wrzenia wielu członków i sympatyków OUN.Starostowie nakazali jednak 5 wrzenia wypuci ich z wizie. Czołowychza działaczy OUN przewieziono z wizie w zachodniej Polsce(Wronek i Rawicza) na wschód – do Siedlec, Brzecia i Berezy Kartuskiej.Ale ju 9 i 10 wrzenia władze nakazały zwolni spor grup ukraiskichnacjonalistów, m. in. Bander, Łebedia, Kłymyszyna, Łehend iwielu innych.O wicie 17 wrzenia 1939 r. wkroczyły na Podole wojska CzerwonejArmii pod dowództwem Siemiona Timoszenki. Marszałek Edwardmigły-Rydz wydał rozkaz: Z Sowietami nie walczy, tylko w razie napaduz ich strony lub próby rozbrajania naszych oddziałów.Komunistyczna propaganda głosiła, e Sowieci id nam z pomoc.Wielu w to niestety uwierzyło. Autor równie witał czołgi sowieckie, aleotrzewiał gdy zobaczył, e ołnierze zerwali z budynku szkolnego w jegowsi tablic z orłem i wrzucili j do dołu kloacznego.Sowieci bardzo szybko zabrali si do niszczenia wszystkich strukturpastwa polskiego – politycznych, kulturalnych, administracyjnych igospodarczych. Na wsi dokonali parcelacji majtków ziemskich i podziału“paskiej” ziemi midzy słub folwarczn oraz tzw. biedniaków iredniaków. Wydali te walk “kurkulom” (kułakom). Nastpiły aresztowaniawłacicieli ziemskich, fabrykantów, leniczych, urzdników pastwowychi policjantów. W szybkim tempie przeprowadzili wybory i przyłczylite tereny do Ukraiskiej Republiki Sowieckiej. W tych poczynaniachpomagała okupantowi czynnie ludno ukraiska, a przedewszystkim ukraiscy nacjonalici, zwolnieni z polskich wizie. Trwało tojednak niedługo, poniewa ju w grudniu 1939 r. ci, którzy siali terror zawładzy polskiej, zorganizowali rebeli i przy biciu cerkiewnych dzwonów

27ruszyli na Zbara. (Byłem tego wiadkiem). Rebeli sowieci szybko stłumili,jej organizatorów i uczestników aresztowali i wraz z rodzinami wywielina Sybir.Wielka deportacja na Sybir polskich kolonistów i osadników wojskowychrozpoczła si 10 lutego 1940 r. Wiosn i latem wywieziono naSybir i do Kazachstanu rodziny włacicieli majtków, fabrykantów,urzdników, oficerów i policjantów.Według stanu na dzie 13 lutego 1940 r. najwicej Polaków, to jest31.640 osób, deportowano z Podola, (czyli z woj. tarnopolskiego). Z woj.lwowskiego wywieziono 20.966, a ze stanisławowskiego – 9.083 osoby.Mimo aresztowa, wywózki na Sybir i do Kazachstanu oraz innychmetod drczenia ludzi przez Sowietów, eksterminacji ludnoci polskiej naKresach Południowo-Wschodnich nie było 2 . Ludobójstwo rozpoczło siz chwil wkroczenia na te tereny Niemców w czerwcu 1941 roku. Najpierwobjto nim ludno ydowsk. Hitlerowcom pomagali w tym ukraiscynacjonalici. Potem ludobójstwa dokonywały na ludnoci polskiejbojówki OUN-UPA, przy milczcym przyzwoleniu niemieckich władzokupacyjnych. Mimo nieudanej próby stworzenia “Samostijnej Ukrainy”przez Stepana Bander i utworzenia we Lwowie rzdu z JarosławemSteko jako premierem w lipcu 1941 r., cała administracja i niemieckapolicja pomocnicza, szczególnie w małych miastach i na wsi, znajdowałasi w rkach ukraiskich nacjonalistów.Eksterminacj Polaków na Podolu rozpoczli banderowcy na wielkskal w latach 1943/1944. Były to mordy zaplanowane, zorganizowaneprzez najwysze czynniki OUN-UPA, Słuby Bezpeky oraz lokalnychdowódców. To nie armia i jej ołnierze, ale zbrodnicze bandy i bandycimogli dopuci si tak nieludzkich czynów, habic tym samym własnynaród.Pisałem w innej ksice, e to nie ukraiscy ssiedzi mordowalipolskich ssiadów, yjcy pospołu od wieków i z pokolenia na pokolenie.Oni, naraajc si na mier, niejednokrotnie nas przechowywali, jakchociaby w przypadku mojej rodziny. Mordowały, na rozkaz z góry zorganizowanebojówki OUN-UPA 3 .eby uwiarygodni to o czym bd pisał w dalszej czci ksiki,przytocz tajny rozkaz dotyczcy planowego niszczenia ludnoci polskiej,zamieszczony w publikacji Wiktora Poliszczuka pt. “Dowodyzbrodni OUN-UPA", Toronto 2002 r.2 Według Słownika Wyrazów Obcych, PWN 1958 r. –“ Eksterminacja od łac. exterminatio=zagłada, usunicie, masowe wytpienie; ludobójstwo”3 Rónie z tym bywało, mordowali niekiedy take ssiedzi zwłaszcza jeli byli podatnina banderowskie wpływy. (Przyp. Red.).

28Istnieje dokument – pisze W. Poliszczuk – wiadczcy o kierowniczej,wyłcznej dyspozycyjnej roli OUN Bandery w zakresie planowejeksterminacji ludnoci polskiej i przytacza jego tekst:cile tajne. Rozporzdzenie specjalne.Rozkazuj Wam przeprowadzenie czystki swojego rejonu z elementupolskiego oraz agentów ukraisko-bolszewickich. Czystk naleyprzeprowadzi w stanicach słabo zaludnionych przez Polaków. W tymcelu stworzy przy rejonie bojówk złoon z naszych członków, którejzadaniem była by likwidacja wyej wymienionych. Wiksze stanice bdczyszczone z tego elementu przez oddziały wojskowe, nawet w białydzie (....) Zmobilizowa do tej pracy wszystkich członków, a take młodziei kobiety. Wykona wszystkie polecenia dokładnie i natychmiast.Dlaczego to zaniedbujecie? Oczyszczenie terenu musi by zakoczonejeszcze przed nasz Wielkanoc, ebymy witowali j ju bez Polaków.Pamitajcie, e jak bolszewicy zastan nas z Polakami na naszychterenach, wtedy wszystkich nas wyrn. Działa szybko i mdrze. Mamyw tych sprawach okrelone pełnomocnictwa od Niemców 4 . Nie trzebaprzestrzega konspiracji a do nieróbstwa (....) Nikogo nie oszczdza,nawet w przypadkach małestw mieszanych wyciga z domu Lachów,ale Ukraiców i dzieci w tych domach nie likwidowa. Przypominamjeszcze raz, e musi to by wykonane jeszcze przed naszymi witami.Pociga cał bro, a take amunicj, bo jest teraz potrzebna. Niechbro nie ley na strychach. Jest przecie rewolucja (...).WYDOBY BRO! MIER POLAKOM!CHWAŁA BOHATEROM!Postój, 6 kwietnia 1944 r.Orest KARAT.Głównymi sprawcami zbrodni ludobójstwa byli poza StepanemBander – Mykoła Łebed’ “Ruban”, Roman Szuchewycz “Taras Czuprynka”,Dmytro Klaczkiwkyj “Kłym Sawur” (pochodzcy ze Zbaraa) iinni.Dowody tych zbrodni ujawnione zostały w szczegółach przez ludzi,którym udało si z rzezi uratowa, przez członków rodzin, ssiadów,mieszkaców wymordowanych wsi. Zostały przedstawione w drukowanychpamitnikach, relacjach, artykułach, prokuratorskich przesłuchaniach,a głównie w pimie “Na Rubiey” – periodyku StowarzyszeniaUpamitnienia Ofiar Zbrodni Ukraiskich Nacjonalistów, wydawanym od1993 roku we Wrocławiu.4 Był to okres szerokiej współpracy OUN-UPA z Niemcami. (W. K.).

29Dobrze zilustrował banderowskie zbrodnie współczesny poetaukraiski (pochodzcy z Pokucia), b. ambasador Ukrainy w Warszawie –Dmytro Pawłyczko, w wydanym w 1959 roku w Kijowie zbiorze poezji“Bystryna”:Budesz UkrajinoDowho pamiatatyWykołeni oczi,Oczi-zorianyci.Budesz pamiatatyDermanky krynyci! 5Cenn, ródłow publikacj dotyczc zbrodni banderowskich naPODOLU, opracował Czesław E. Blicharski (tarnopolanin) pt. “Petruniune ubywaj mene”, wydan w 1998 r. w Biskupicach. Według szacunkutego autora OUN-UPA wymordowała w województwie tarnopolskim około40,5 tysicy ludzi (niemowlt, starszych dzieci, kobiet i starców, nawetkaleki), głównie sporód pracowitej i bogobojnej ludnoci wiejskiej, tylkodlatego, e byli narodowoci polskiej. Z tej szacunkowej liczby ustalonodo roku 1998 – 14,6 tysicy nazwisk ofiar, zamordowanych w 611 miejscowociachsporód 1304 miejscowoci woj. tarnopolskiego. yjcyjeszcze wiadkowie tych zbrodni nadal wysyłaj informacje do Redakcji“Na Rubiey” 6 , która drukuje je w kadym numerze, jak te do IPN – OddziałowejKomisji cigania Zbrodni przeciw Narodowi Polskiemu weWrocławiu (przy ul. Tkackiej 6).Autor niniejszego opracowania czerpał dane dot. miejscowoci, datmordu i nazwisk oraz wieku ofiar z wielu numerów “Na Rubiey” oraz zwymienionej wyej publikacji Cz. E. Blicharskiego. Jej tytuł stanowi autentycznesłowa siostry (Polki) wypowiedziane do brata Ukraica, wchwili, kiedy przyszedł zamordowa j w Czerwonogrodzie w lutym 1945r. Owym morderc był PETRO WYTRYKUSZ z Nyrkowa w pow. zaleszczyckim.5 Derma – wymordowana wie na Wołyniu. (Przyp. Red.).6 Adres Redakcji: 50-123, Wrocław, ul. Oławska 2. (Przyp. Red.).

30NAZWISKA POMORDOWANYCHW POSZCZEGÓLNYCH POWIATACHJest to niepełna lista Polaków pomordowanych na Podolu przezukraiskich szowinistów, ustalona na podstawie szacunków i informacjiwiadków (do roku 1998) z województwa tarnopolskiego.POWIAT BORSZCZÓWWedług szacunków zamordowano w powiecie 3 tysice ludzi, awiadkowie ustalili 765 nazwisk.Ks. Jan Bojarczuk, Nowosiółka Biskupia, zginł w listopadzie1941 r. Kwiczek Mateusz l. 25 – Głboczek, w lutym 1942 r. AwanturaStefania, Kozaczystiuk Bolesław l. 19 – Piłatkowce, marzec 1943 r.Sypniewski Józef l. 50, ona Katarzyna l. 47, Sypniewska Janina l. 20,Toszyski Stanisław l. 29 - Dwinogród, 22.04.43 r. Dzikowska Anna,Kranicki Kazimierz l. 30, Sokołowski Józef, Karwacki Piotr l. 50, RadolHenryk l. 20 – Cygany, lipiec – sierpie 43 r. Janczyszyn Jan l. 34 - Piłatkowce.Byłyk N., Gołb N., Wagner N., Mierzwiski N. l. 30 oraz N.N.2 osoby – Dwiniaczka, padziernik 43 r. Czarnecki N., Hładczuk N.,Róankowski N., Kamiska Maria l.21, Kamiska Julia l. 18 - KrzywczeGórne, padziernik 43 r. Puyski Michał l. 24, Cygany. Koropacki Karoll. 40 - Strzałkowce. Sielczyski Stanisław l. 38, Sielczyska Olga l. 34,widziski Tadeusz l.28, Turczyska Nadzieja l. 20 – Wysuczka, listopad43 r. Łoziski Antoni l. 50 - Głboczek. Orłowski Wojciech, PuyskiAntoni, Ziobrowska Eugenia - Muszkatówka. Nestorowicz Mikołaj (Ukrainiec),Wadas Wilhelm l. 55, Wadas Izabela (ciko ranna) – Wołkowce,grudzie 43 r.Kolasiski N. lekarz – Borszczów. Hołyski Karol, jego ona Helena,ich niemowl i synowie: ok. 9 m-cy i 2 lat, Pryma Darka (Ukrainka) –Kozaczyzna. Budzyski Michał l. 34, jego ona Katarzyna l. 30, ich synMichał – Piłatkowce, stycze 44 r.Biliski Edward l. 15, Leszczyska Aniela l. 78, jej synowie: Emil l.54, Leon l. 48, Cudziewicz N. l. 50, Konopska Tekla l. 54, jej córka Joannal. 38, syn l. 9, Miller Władysław l. 53, Paluch Stanisław l. 62, Po-

31niatowski Adam l. 34, 3 nazwiska nie ustalone, 14 osób było rannych –Germakówka, luty 44 r.21 osób o nieustalonych nazwiskach – Iwanie Puste, 13.02.44 r.Adamowski Wiktor l. 76 i 16 osób z jego rodziny, Budzyskich 5-osobowa rodzina, Kozłowski N., Jurkowska N., N. l. 70 i 4 osoby z tejrodziny, Skurski Michał i jego dwoje dzieci, z rodziny Stoków 2 osoby,Szczepanowscy 2 osoby, Wawrynów Jan, Wsowicz N. z on i 2-tygodniowym dzieckiem, Hutnik N. 4 osoby, Dbrowski N. 4 osoby, GóreckiN. 2 osoby. Ze 100 zamordowanych osób zidentyfikowano tylko 17.Rannych było 150 osób – Łanowce, 18.02.44 r.Baraska N. l. 30, jej córka l. 14, Dubiski Ludwik l. 37, DubiskiJózef l. 22, Kalmuk Józef l. 43, jego syn l. 13, jego ona l.40, jej córkaMaria l. 19, Kuszmieruk N. (Ukrainiec), Podgóreczna l. 30, TraczAgnieszka l. 38, Wojczyszyn Karol l. 45, jego ona Maria l. 42, ich dzieci:Helena l.19, Bronisław l. 13, Edward l. 2, Medyski Bronisław l. 40, jegoona l. 56, syn l. 2 - Piłatkowce, 18.02.44 r.Nowelski Marian l. 35, Szczerbaniuk Ilko (Ukrainiec), Bochenek Zofiaz Markiewiczów l. 37, wituch Stanisław l. 35, Hardyk Władysław l.22, Siemasz Helena l. 25, Chymajczuk Józef l. 35 – Skowiatyn, luty 44r.Wiosn 44 r. we wsi Puklaki zamordowano kilkunastu Polaków,których nazwisk nie ustalono. Konopacki N. l. 36, Konopacki N. l.10 –Piszczatyce, marzec 44 r.Junik Jan razem z przechowywan u siebie rodzin ydowsk –Cygany, marzec 44 r. Wagner Józef l. 59, jego synowie: Kazimierz l.34,Stanisław l. 19 – Dwinaczka, 4.03.44 r. Du Franciszek l. 22, Jaryj Michałl. 30, ukraiski policjant (za odmow mordowania Polaków) – Piłatkowce,marzec 44 r.Goczowska Joanna l. 20, Wołkowicz Józef l. 39 oraz 10 osób o nieustalonych nazwiska – Babice, kwiecie 44 r. Olszycki Jan l.40,Owsianicki Michał l. 35, Popiel Tadeusz l.60, Popiel Tadeusz II l. 25,Szreder Jakub l. 60, ukowski Kazimierz l. 35, NN – nierozpoznanymczyzna, 7 NN mczyzn zamordowanych na torturach przez SB(Słuba Bezpeky) UPA - Wołkowce, kwiecie 44 r.Horodecki Wincenty, óleski Bronisław l.15, óleski N. oraz 4osoby z rodziny Robaków – Zielece, maj 44 r. Koropacki Zbigniew l. 13- Strzałkowce. NN dziewczynka l. 10 – Babice, czerwiec 44 r. GłowackaPaulina l. 35 i Polaska Maria l.25 zostały powieszone w lesie przezswych mów Ukraiców – Dwinaczka. NN z batalionu samoobrony –Piszczatyce, lipiec 44 r.Puyski Jan l. 55, Szczukowski Szczepan l. 20, - Cygany. Owsianiuk(staruszek) i kilku NN mczyzn – Dwiniaczka. Walenty Stanisławl. 44, Walenty Antonina l. 12 – Juriampol. Z kilkunastu zamordowanych

32osób w tym kilku Ukraiców, rozpoznano tylko kobiet o nazwisku Markiewiczw Michałówce. Tracz Kazimierz l. 40 – Piłatkowce, sierpie 44r.Bednarczuk Zofia l. 58, Czajkowski Julian l. 58, Czajkowski Piotr l.60, Jaszczuk Janina l. 40, Karwacka Anna l. 48, Kozłowski Michał l. 60,jego ona Józefa l. 58, Kubin Józef l. 45, Matwiejów Jan l. 50, jego onaKatarzyna l. 45, córki: Maria l. 13 i Weronika l.11, syn Franciszek l. 8,Rudnicka Katarzyna l. 45, Szczykulski Jan (uprowadzony) l. 58, WarowyMichał l. 65 – wszyscy utopieni ywcem w 25 m studni 20.09.44 r. we wsiCygany.Dembowski Władysław, Golecka Janina l. 35 i NN mczyzna -Krzywcze Górne. Gajb Jan l. 55, Korman Józef l. 60, jego ona Józefa l.56, syn Stanisław l. 35, jego ona l. 32, ich dzieci: l.5 i l. 2, Słodka Franciszkal. 25 (córka Kormana Franciszka) – Piłatkowce. UPAzamordowała kilkanacie osób i spaliła wikszo polskich gospodarstwwe wsiach: Podlipie i Puklaki; nazwisk nie ustalono. LeniewiczWładysław l. 40 – Strzałkowce, wrzesie 44 r.Banderowcy zamordowali około 20 Polaków na drogach do miastaoraz 10 mieszkaców wsi Kułakowce (pow. zaleszczycki), wród nichSobaskiego Aleksandra z Borszczowa. Kukurudziak Maria l. 24, PaskalWincenty l. 44, Sokołowski Jan l. 50 – Cygany. Bursakowski Franciszekl. 20, Czarnecka Stefania, jej córka Maria, Drodzik Ignacy l. 40,Wołkowicz Anna l. 30 – Dwiniaczka. Poniatowska Jadwiga l.22, jej synKrzysio około 1 roku oraz 15 ludzi, w tym 10 osobowa rodzina Holików(rodzice z dziemi) – Germakówka. W płomieniach podpalonego domuzginli: Sawicka Emilia i jej syn, Kowalska Maria l.16 oraz Róycki Tadeuszl. 16 – Korolówka. Miejscowego nauczyciela upowcy zwizali drutemi wrzucili do Zbrucza; wymordowali wówczas około 30 osób – Nowosiółka.Kilkanacie osób zamordowano i spalono polskie zagrody –Wierzbówka. Banderowcy zamordowali te kilkunastu Polaków (nazwisknie ustalono)_- Załucze, padziernik 44 r.Baszczak Józef l. 42, Kwiczek Dominik l. 32, Kijowski Michał l.48,Ksidzyna Albin l. 42, Łziski Michał l. 43, Macyszyn Władysław l. 40,Mazurek Franciszek l. 40, Szymków Ludwik l. 34 i 7 miczyzn onieustalonych nazwiskach – Głboczek. Koziarski Tadeusz l. 17 – Korolówka.Grochowski Antoni l. 60 – Strzałkowce, listopad 44 r.Biurkowska Olga l. 43, jej córki: Janina l. 20 i Stefania l. 18, KranzStanisław l. 17, Kwaniewski Piotr l. 58, nieyk Piotr l. 8 – Filipkowce,gdzie 6 grudnia zamordowano jeszcze 6 osób. Bednarczuk Leon -Dwiniaczka i 16 NN Polaków – Cygany.Godałowa N. , Kaleka Józef (niedobity ocalał), Krawczyski N.,Krawczyska Sydonia, Posyniak Piotr, Tesarowski Franciszek. Ponadtojeszcze 6 NN Polaków – Muszkatówka, grudzie 44 r.

33Powizanych drutem kolczastym 28 Polaków oddział UPA wrzuciłdo płoncych domów. Tak zginli: Junik Aniela l. 38, Junik Kazimierz,Kołodziejczyk N. l. 70, Martyniuk Antoni l. 50, jego ona Michalina l. 48,ich dzieci: Weronika l. 18, Stanisław l. 15, Nyszczyk Paulina l. 32, jej córkaJanina l. 12, Olchowy Józef l. 65, jego ona Maria l. 55, Puyski Michałl. 50, jego ona Maria l. 37, ich dzieci: córka Stefania l. 16, syn l. 8,ołyska Weronika l. 30, jej córka Anna l. 9, ołyski Władysław l. 50,jego ona Maria l. 47, ich córka Helena l. 30, ołyska N. niemowl, MahoniukJózef, jego ona Maria, zwłoki 3 osób nie do rozpoznania – Cygany,stycze 45 r. (inne ródła podaj 27.02.45 r.).Podhirniakowa N. Polka zamordowana przez ma Ukraica –Dwiniaczka. Jankiewicz Franciszek l. 30, jego ona Izabela l. 28, OlechowskaStefania l. 18, Orkowski Rudolf l. 45 – Filipkowce, stycze 45r.6.01.45 r. banderowcy zamordowali w Głboczku 88 Polaków.Zginli m. in. Cerkowniak Ludwika l. 35, Cymbalista Janina l. 20, DerkaczJózefa l. 15, Derkacz Agnieszka l. 63, Derkacz Regina l. 35, DerkaczAnna l. 17, Derkacz Aleksandra l. 45, Derkacz Michał l. 55, DerkaczJan l. 15, Iwaniszyn Anna l. 15, Kwiczak Błaej l. 55, Kwiczak Petronelal. 40, Kwiczak Ludwika l. 17, Kwiczak Wiesława l.16, Kostyeska Anna l.32, Kostyrska Józefa l. 15, Kilimik Zofia l. 19, Łoziski Jan l. 14, ŁoziskaKatarzyna l. 42, Łysakowska Eugenia l. 20, Łysakowski Władysław l. 15,Łysakowska Bronisława l. 20, Michałków Józefa l. 39, Michałków Jan l.26, Michałków Józef l. 1, Nawrocka N. l. 32, jej 4 miesiczna córka, NawrockaN. z trójk dzieci, Petryk Bronisław l. 16, Twardochleb N. l 60,Sobków Maria l. 19, Wesoły Ludwik l. 16, Zawilak Ludwika l. 50, Zawi-lak Jan l. 14. Nie zdołano ustali nazwisk 55 ofiar. Na drodze midzyBorszczowem a Głboczkiem zostali zamordowani: Mazur Weronika l.25, Macyszyn Helena l. 25, Wesoła Ludwika l. 38, Zawilak Florian l. 60,jego syn Bronisław l. 16.Ju po wyjedzie Polaków, zamordowane zostały kobiety z mieszanychmałestw: Kaziuk Władysława l. 25, Stachurska Eugenia l.25,Stachurska Magdalena l. 45, Towarnicka Michalina – Juriampol. SpyrkaN., Kozicki N. i 3 inne osoby o nie ustalonych nazwiskach – Jezierzany.Kulczycki Dominik l. 19, Kulczycka Bronisława l. 40, Mocicka Weronikal. 40, Muzyka Zygmunt l. 17 – Korolówka. Koubel Tekla, jej córka Nela,Posyniak Karol, Szopiski Jakub – Muszkatówka, stycze 45 r.Owsianik Mieczysław l. 60 – Dwiniaczka. Chru Józef l. 50,Chru Anastazja l. 50, Sajewski N. (Ukrainiec), Kulbicki Jan l. 30, SłotyskaN. l. 50, Zapłaciska Emilia (Ukrainka) – Jezierzany, stycze 45r.Zamordowano ponad 20 Polaków a wród nich: Franciszków Stanisław,Pruski Ludwik, Walków Dominik, Walków Piotr i Walków Kazi-

34mierz we wsi Łanowce. 5-osobowa rodzina Bków schroniła si u ssiadaUkraica, który j wydał. Zginli: Bk Pola, jej synowie: Stanisław,Władysław i Marian oraz teciowa Franciszka – Strzałkowce, luty 45 r.Hołub Władysław oraz kilka innych ofiar, których nazwisk nie ustalono– Dwiniaczka. Bojówka UPA wymordowała cał rodzin Sorokowskich.Zginli: Sorokowski Michał l. 43, jego ona Józefa l.41, ich dzieci:Michał l. 43, Józefa l. 41, Michał l. 23, Jan l. 21, Bronisława l. 19, TomaszewskaJanina l. 18 (ssiadka) – Jezierzany. W tym czasie wymordowanowielu Polaków i spalono ich gospodarstwa w Podfilipiu. JaworskiWładysław, Jaworska Krystyna, Jaworska Maria oraz Malik Zofia zwabionapodstpnie przez ssiadk Ukraink – Strzałkowce, marzec 45 r.Makohoniuk Józef l. 45, jego ona Maria l. 42 – Cygany. KwanickaBronisława l. 55 oraz kilka NN. osób – Filipkowce. Szymajewska Danuta,jej 1-roczna córka – Strzałkowce. Kilka osób o nieustalonych nazwiskachzamordowano na drodze i przy pracy w polu – Turylcze, kwiecie45 r.Czubak Łucja l. 4, Kaleka Franciszek l. 16, Posyniak N. l. 2, PopielowaJózefa l. 60, Kaleka Piotr l. 45, Kurpisz Mikołaj l. 55, jego ona Michalinal. 50, syn Józef l. 16, Latusz Piotr l. 50, jego ona Michalina l. 35,ich córka Lidia 8-miesiczna, Posyniak Joanna l. 40, Posyniak Wiktoria l.50, Wandowicz Paulina l. 38, jej córka Stanisława l. 7, Wyszyski Izydorl. 17, Wyszyska Jadwiga l. 18, Ziobrowska Maria l. 50 (ciko ranna),Ziobrowska Michalina l.60, Ziobrowski N. l. 2, Posyniak Franciszek l. 50,jego ona Eugenia l. 45, Posyniak Zuzanna l. 10, Posyniak Maria l. 7 –Słobódka Muszkatowiecka. Starczewska N. l. 25 – Korolówka.* * *Za udzielanie pomocy Polakom z rk bojówek UPA zginli nastpujcyUkraicy: Kaziuk Władysław, Stachurska Eugenia, StachurskaMagdalena, Towarnicka Michalina w Juriampolu; Batryczuk, Chliborób,Gajewski, Styczyszyn, Tomko, Zazulak, Zapłaciska oraz 5 innychnazwisk nie ustalono w Jezierzanach; Darka Pryma – Kozaczyzna;Kumierczyk N. – Piłatkowce; Ilko Szczerbaniuk – Skowiatyn.Natomiast w Głboczku duchowny gr.-kat. Kazanecki wzywał doniszczenia wrogów Ukrainy, a w Jezierzanach ksidz gr.-kat. Walnickiwzywał z ambony do mordowania ydów i Polaków.(Według relacji 11 wiadków).POWIAT BRODY

35Według szacunków w pow. Brody zginło z rk banderowców4.000 osób. W oparciu o relacje wiadków (do roku 1998) ustalono 2.850nazwisk ofiar.W dniu 26 czerwca 1941 r. OUN-owcy porwali i zamordowali wPieniakach ks. Józefa Wieczorka, a jesieni tego roku gajowego ChudzikaN. z Nakwaszy. W sierpniu 1943 r. w Kadłubiskach zamordowano6-osobow rodzin Grzelaków .Z 2/3 wrzenia 43 r. w Hallerczynie – Wysocko banderowcy zamordowaliks. Michała Duszeko (był te proboszczem w rodzinnej wsiautora – Berezowicy Małej) oraz 11 NN. Polaków.W listopadzie 43 r. zginła 4-osobowa rodzina liwów we wsi Jasionów;Prohazka Gwidon – w leniczówce Hutniakowska; MuszyskiBronisław w Koniuszkowie; elazny Jerzy – leniczówka Rybacze;Mondelski Stanisław – Huta Pieniacka.W okresie wit Boego Narodzenia zamordowano 10 Polaków m.in. zginli Kowalski z on, Orłowski N., Celner Antoni, Ktny N., egliskiIgnacy – Dubie; zamordowano 5 NN. Polaków - Hołubica. 26 grudniazostali zabici: Czaplij Tomasz l. 56, Sikora N. l. 50, jego ona, SzermataJózefa l. 40, urkowska Maria l. 55 – Nakwasza. egliski Leon –Jasionów. 3 NN. mieszkaców Podkamienia banderowcy zamordowalina drodze z Brodów do Podkamienia. W Wigili Boego Narodzenia zabito: egliski Ignacy, Benedyk Dymitr (Ukrainiec), Szczudluk Daria(Ukrainka) – Wołochy, grudzie 43 r.Od stycznia 1944 r. rozpoczły si na Podolu masowe mordyPolaków.2.01.44 r. w Bołdurach z rk banderowców zginli: Biegaski N.,jego ona Anna, Demko Tekla, Golinowski Stefan, Golinowski Mikołaj,Golinowska N., Golinowski Jan, Goniowski Władysław, Goniowski Karol,Goniowska Tekla, Grodzki (Grocki) Józef, Grodzka (Grocka) Aniela,Hamernik N., Kiryki Józef, Kubuniw Andrzej, Mołodecki Stefan, MołodeckaN., Palcat Michał, Palcat Horyka, Palcat Helena, Palcat Tekla, PakówPaweł, Pilipiec Jan, Pilipiec Makar, Skrzypicki Wojciech, SkrzypickaAnna, Sztaba Franciszek, Sztaba Anastazja, 3 osoby o nazwisku Sztaba,Szahumczek (Baumczek) oraz Władysław, Tomków Jan, TymczyszynPaweł, Tymczyszyn Antoni, Tymczyszyn Karolina, Tymczyszyn Józef,Tymczyszyn Piotr, Tymczyszyn Antoni “Hanto”, jego ona, TymczyszynJan, Tymczyszyn Stefan, Zieliski Józef, Zieliska Franciszka,Zieliski Franciszek, Zieliska Stefania, Zieliski Michał, Zwarycz Piotr,N. Jan “Hałczyn” oraz 51 osób, których nazwisk nie ustalono.17.01.44 r. w Zalesiu zginli w mczarniach: Bajewicz Bronisław,jego ona Paulina, Ignacyk Józef, Janczyk Józef, jego ona Tekla, KrukMaria, Moliski Stefan, Moliski Antoni, Moliska Stefania, Moliski Bar-

36tłomiej l. 45, jego syn Michał, Moliski Bazyli, Moliski Piotr l. 40, PodgórskiTomasz, Ziombra Michał l. 14, jego babka Maria. W arkowie wstyczniu 44 r. zginli: Kotowski Michał, jego ona Maria, Benedyk Dymitr(Ukrainiec) i cała rodzina Sikorów.17.01.44 r. w Suchowoli zamordowani zostali: Bielecki Jan, SysStanisław, Sys Stefania, Sys Julia, Sys N. dwuletnie dziecko, OlszaskaMaria, Wawryk Łukasz, Mazur Paweł, Mazur Jan, Inglot Józef, MazurStanisława, Pyndek Władysław, Chudzik Jan, jego siostra Janina, OkolistaMaria, Moliski Teodor, Janczyk Józef, Janczyk Łukasz, PodgórskiMichał, Górecki Jan, Moliski Władysław (z Sonicy), Moliski Józef(równie z Sonicy), Inglot Stanisława, Pro (Procyk) Antoni, N. Maria zd. Chudzik, Pobereniak Stefan, Janczyszyn Antoni I, Janczyszyn AntoniII.21.01.44 r. w Rudzie Brodzkiej banderowcy wymordowali 26 NN.Polaków w tym 10 dzieci.13.02 44 r. w Hucisku Brodzkim zginło 57 Polaków m. in. BkowskiGrzegorz l. 89, Bkowski Władysław l. 29, Bkowski Piotr l. 44,Bernacka Maria l. 29, jej córka l. 7, Bernacki Jan l. 19, Bojarski Stanisławl. 42, jego wnuk l. 3, Gsiorek Maria l. 34, jej córka, Gsiorek Michał l.73, Hanicka Janina l. 90, Kozak N., Oleniuk Antonina l. 43, OlszaskiLudwik, jego synowie: Józef l. 3 i Jan 6 miesicy, Olszaska Maria (matkaLudwika) l. 70, Podgórska Petronela l. 70, Popowicz Maria, PryszczewskiMichał l. 52, dwoje małych dzieci o nazwisku Schütz, Smoch N.(dwie osoby), Sokołowski Stanisław l.70, Stankiewicz Rozalia l. 70, SoczałaLudwik l. 58, Sznuk Jan, Sznuk Bolesław, egliska Janina l. 23,egliska Helena l. 29, N. Jasio, N. Oleka, Bkowski Mikołaj (Kogut),NN. gajowy, Bojarski Michał l. 24 (zamordowany w Hucie Pieniackiej),tam te zamordowano Bojarsk Aleksandr l. 34 oraz Bojarsk Stanisławl. 22, Socha N., jego ona, Bojarski Michał l. 25, Bojarska Michalinal. 19, Bojarska Elbieta l. 17, Gsiorek Jan, Gsiorek Bronisław l. 31,Michalewska Maria l. 37, Michalewski Michał, Hanicki N. (Wołeko) l.80,Rogowski Paweł l. 50, Sokołowski Władysław l. 20, Ułaniuk N. (kobieta)l. 25, “Czarnych” Maria l. 40, “Błaszko” Władysław, “Rejzykowa” Janina l.20 oraz 2 partyzantów z Wołynia.23.02.44 r. w Hucie Pieniackiej zginł Mendelski Stanisław, a28.02.44 r. SS “Hałyczyna” wraz z banderowcami zamordowali 1100 Polaków.Wród nich: Adaszyska Franciszka, Antoszków Mikołaj, BiniewiczMichał l. 40, jego ona Rozalia (Maria) l. 38, ich córki: Stefania l. 16i Klementyna l. 8, Biniewicz Józefa l. 14, Biniewicz N. jej syn oraz córka,Bkowski Leon, jego ona Bronisława l. 45, ich syn Józef l. 16, BernackiWojciech, Bernacka Michalina, Bernacki Andrzej, Bernacki Władysław,Bernacka Sabina, Bernacka Paulina, Bernacki Kazimierz, BłaszkiewiczWładysław, Błaszkiewicz Helena, Błaszkiewicz Katarzyna, Błaszkiewicz

37Józefa, Błaszkiewicz Franciszek, Błaszkiewicz Zofia, Błaszkiewicz Andrzej,Bukowy Władysław, jego ona Józefa l. 22, ich córka Gabriela 8m-cy, Bukowy Tadeusz l.29, jego ona Janina, ich synowie l. 10 i l. 8oraz córka l. 2, Bukowy Jan l. 70, Bukowy Rozalia l. 60, Bukowy Piotr,Czyewska Regina, Czyewska Apolonia (Urszula), Cały Jadwiga, FerdyczowskiJózef, Ferdyczowska Sabina, Ferdyczowski Bronisław I, FerdyczowskiMichał, Ferdyczowski Bonisław II, Ferdyczowski Stanisław,Ferdyczowski Jan, Ferdyczowska Katarzyna, Ferdyczowski Adam, FerdyczowskaAnna, Gernat Franciszek, Gernat Jan (Józef), HauptmanFranciszek, Hauptman Józefa, Hauptman Zofia, Hauptman Julia,Hauptman Józef, Hauptman Kazimierz, Hauptman Stanisław, HauptmanJan, Hauptman Franciszek, Hnatiuk Jan, Hnatiuk Tadeusz, IwaszczukAntoni, Iwaszczuk Józefa, Iwaszczuk Krystyna, Jarosz Franciszek,Jarosz Karolina l. 50, Jarosz Maria l. 32, Jarosz Czeslaw l. 5, KarpowiczJan l. 65, Karpowicz Elbieta, Karpowicz Karolina l.35, dwoje dzieci onazwisku Karpowicz, Karpowicz Helena l. 70, Kobylaski Michał, KobylaskaHelena, ich syn Antoni, Kobylaska Maria, Kobylaski Jan, KobylaskaMagdalena, Kobylaska Paulina, Kobylaski Antoni, KobylaskaLudwika, Kobylaski Józef, Kobylaski Franciszek, jego synowie Jan iStanisław, Kobylaski Piotr, Kobylaska Helena, Kolman Julian, KolmanAntoni, Kolman Łucja, Kierepka Urszula, Kierepka Wincenty, KowalczykowskaTeodozja, Kowalczykowski Szczepan, Kowalczykowska Katarzyna,Kowalczykowska Stefania, Kowalczykowska Katarzyna II, KowalczykowskiStanisław, Kowalczykowski Bronisław I, Kowalczykowska Waleria,Kowalczykowska Maria, Kowalczykowski Michał, KowalczykowskaAnna, Kowalczykowski Wojciech, Kowalczykowski Jan, KowalczykowskaAnna II, Kowalczykowska Emilia, Kowalczykowski Zbigniew, KowalczykowskiLudwik, Kowalczykowska Władysława, Kowalczykowska Józefa,Kowalczykowska Paulina, Kowalczykowska Alfonsyna, KowalczykowskiJan, Kowalczykowska Karolina, Kowalczykowski Karol, KowalczykowskiBronisław II, Kowalczykowski Antoni, Kowalczykowska Franciszka, Kowalczykowska“Niania”, Kowalczykowski Józef, Kowalczykowski Józef II,Kowalczykowski Tadeusz, Kowalczykowski Stanisław I, KowalczykowskiStanisław II, Kufner Antoni, Kufner Ludwika, Kowalski Stanisław l. 35,jego syn Józef l.11 i córka Helena l. 6, Kowalski Józef l. 46, jego onaHelena l. 42, i 2 synów oraz córka, Konoba Katarzyna, Konoba Ludwika,Litmajer Józef, Litmajer Jan, Litmajer Joanna, Mendelski Adam, MendelskaHelena I, Mendelska Janina, Mendelska Krystyna, Mendelski Franciszek,Mendelska Józefa, Mendelski Bronisław, Mendelska Helena II,Mendelski Karol, Mendelski Władysław, Mendelski Józef l. 30, MendelskiLeon, Mendelski Michał, Mendelski Wojciech l. 30, jego ona Adela l. 27,ich córka Czesława, Mendelska Agnieszka l. 11, Mendelska Maria l. 7,Mendelska N. córka Józefa, Michalewska Józefa i jej noworodek zadep-

38tany butami w kociele, Michalewska Wiktoria, Michalewska Franciszka,Michalewski Antoni, Michalewska Helena, Michalewska Karolina, MichalewskiMichał, Michalewska Maria, Michalewski Adam, Michalewski Ryszard,Murzyczak Franciszek, Murzyczak Władysława, Morawski Wojciech,Orłowski Czesław, Orłowski Jan, Orłowska Helena, Orłowski StanisławI, Orłowski Stanisław II, Orłowski Wincenty, Radomska Michalina,Radomski Józef, Relich Józefa, Relich Stefania, Rysicki Bronisław, RysickaMaria, jej córka l.10, Rysicka Agnieszka (Nieka), Rysicki Jan, RysickaFranciszka, Rysicki Kazimierz, Rysicka Stanisława, Rysicki Antoni,Sierociuk Maria, Sierociuk Jan, Sierociuk Franciszka, Sierociuk Waleria,Sierociuk Augustyna, Sierociuk Agnieszka, Sierociuk Antonina, SkibickaMaria I, Skibicka Joanna, Skibicki Józef, Skibicka Maria II, Skibicki Kazimierz,Skibicki Wojciech, Skibicki Franciszek, Skibicka Nusia, SkibickaSabina, Sowiski Kazimierz, Sołtys Sabina I, Sołtys Rozalia, Sołtys Aniela,Sołtys Helena, Sołtys Sabina II, Sowiska Sabina, Szmigielski Wojciech,Szmigielska Maria, Szmigielski Jan, Szmigielska Alicja, SzmigielskaWaleria, Szatkowski Wojciech, Strycharczuk Teodor, WierzbickiWojciech, Wierzbicka Sabina, Wierzbicka Anna, Wierzbicki Bogusław(Bolesław), Wierzbicka Helena l. 23, jej córki 2 lata i 1 rok, Winiewicz N.,Wgrzynowicz Mikołaj, Wojciechowski Kazimierz ps. “Satyr”, WojciechowskaBronisława (Riwa), Wesołowski Mikołaj, Zahorodny Maria, ZwaryczWojciech l. 37, jego ona Józefa l. 32, ich synowie: Michał l. 9 iWładysław l. 9, Zwarycz Tadeusz, Zwarycz Józef, Zwarycz Stanisław,Zwarycz Alfonsyna, Zwarycz Karol, Zwarycz Rozalia, Zwarycz Józef,uczkowski Władysław, uczkowska Jadwiga, uczkowski Franciszek I,uczkowska Ludwika I, uczkowski Zygmunt, uczkowska Aniela, uczkowskiJózef, uczkowski Michał, uczkowska Michalina, uczkowskaMaria, uczkowski Jan, uczkowska Ludwika II, NN. mczyzna, u-kowski Józef, Górski Antoni.28.02.44 r. w Hucisku Pieniackim SS “Hałyczyna” wymordowała62 mieszkaców. Zginli: Górski Antoni, Górski Marcin, jego ona Klara,ich synowie: Józef i Jan, Ferdyczowska Emilia i jej niemowl, JurkiewiczAntoni, jego ona Emilia, ich dzieci: córka Weronika i syn Edward, JurkiewiczBronisław, jego ona Elbieta, ich dwaj synowie, Kobylaski Jan,jego matka Barbara, ona Stefania i ich troje dzieci, małestwo Kowalskichi dwoje ich dzieci, Kowalewska Bronisława i jej matka, Jarosz Stanisław,jego matka Stanisława, Mendelski Józef, jego ona i ich córki:Agnieszka i Maria, Mendelski Wojciech, Maksymów Władysław, mał-estwo Niedwiedzkich i czworo ich dzieci, Orłowski Jan, jego matka isyn oraz córka, Orłowska Wanda i dwoje dzieci oraz jej matka, OrłowskaOlga, jej dziecko i matka Orłowska Tekla, Orłowski Jan i jego ona, PodgórskaN. i dwie córki, uczkowski Józef i jego ona oraz syn Jerzy.

39W Hucie Pieniackiej 28.02.44 r. SS “Hałyczyna” zamordowałamieszkaców Pieniak uciekinierów przed bandami UPA. Byli to: HrypliwyStanisław (kowal) l. 30, jego ona Rozalia l. 27, ich synowie: Jan l. 8 iWaldemar l. 4, Trojanowski N., jego ona i dwoje dzieci, TymrykiewiczJózef l. 40, jego ona Janina l. 36 i syn Franciszek l. 12. W Ponikwiezamordowano 15 osób w tym: Dziekowski Józef, Kiryk Michał, jegocórka Czesława, Kotyra Andrzej (Białorusin), Zajc N.W lutym 44 r. zamordowano w Niemiaczu 10 Polaków, a w Stanisławczykubojówka upowska napadła na wie i wymordowała tamtejszychPolaków, ale liczby ofiar ich ani nazwisk nie udało si ustali.W marcu 44 r. na łce za wsi Czernica banderowcy zamordowali26 nastpujcych mieszkaców: Bczek Piotr, Boj Stanisław, Boj Antonina,Chudzik Katarzyna, jej córki: Janina i Stanisława, Jezierska Magdal. 27, Jezierska Maria l. 61, Kochaski Piotr, Krasicki Tadeusz l. 14,Krzyków Maria l. 74, Kwasiuk Jan, Łemkowski Iwan (Ukrainiec), MasłowskiBolesław, Masłowski Feliks, Masłowski Józef, Masłowska N.,Moliski Julian l. 17, Moliska Józefa l. 14, Moliska Anna l. 50, PitekJózef l. 42, Szarzyska N., lzak Franciszek, Wróblewski Zbigniew l. 6,Wróblewska N. W tym czasie miały te miejsce banderowskie mordy wewsi Jasionów. Liczby ofiar i nazwisk nie ustalono.W marcu 44 r. we wsi Maleniska bojówki banderowskie zamordowałynastpujcych 27 Polaków: Dajczak Jan l. 12, Freindorf Adolf, HanickiAndrzej l. 35, Holdenmeier Wilhelm l. 40, Hadden-meier Franciszekl. 49, Iłowski Jan l. 68, jego ona Józefa l. 53, Krawczyk Józef l. 81, KubikJózef, jego ona, syn Józef, Kubikowa ona Kubika Józefa młodszego,ich córka Stanisława l. 13, 3 osoby o nazwisku Kubik N., LiptakKatarzyna l. 52, Psutka Jakub l. 53, Psutka Antonina l. 26, Schurer Andrzejl. 70, jego syn Bronisław l.26, Strk Rozalia l. 23, Strk Franciszekl. 17, Strk Stanisława l.9, Strk Maria l. 13, Ziombra Antoni l. 60, jegoona Anna l. 60.Równie w marcu 44 r. w Nakwaszy zostali zamordowani: BuczkowskiN. l. 55, jego ona i syn, Kował Florian l. 55, jego ona Janina,Kozak Anna l. 30, Kozak Aleksandra l. 3, Radecki Marcin l.50, SeryfkoWiera (Ukrainka), Wgrzynowska Maria l. 50, jej córka Maria l. 15, WgrzynowskaRozalia l. 60, urkowska Maria l. 55.1.03.44 r. w Pieniakach – ocaleni z pogromu w Hucie Pieniackiej –zostali tu zamordowani: Jarynkiewicz Paweł l. 25, jego ona Anna l. 22,Czyewski Władysław l. 30, Czyewski Wojciech l. 23, Czyewska Marial. 20, a 2.03.44 r. ci sami banderowcy zamordowali tam CzyewskiegoJózefa l. 60 i jego on (Ukraink).W dniach od 11 do 15.03.44 r. w Podkamieniu w miasteczku iklasztorze oo. Dominikanów, zamordowano razem z uciekinierami z Wołynia,około 900 Polaków. Ustalono zaledwie 77 nazwisk. Byli to: Ba-

40czyski Władysław l. 37, jego ona Helena l. 32, ich córka Maria orazsyn Tadeusz l. 6, Bajewicz Hipolit l. 77, Bajewicz Julian l. 25, BuczkowskiTadeusz l. 25, Buczkowski Zygmunt l. 24, Bułyska Michalina l. 28,Didyk Anna Elbieta l. 32, Didyk Gaspary l. 9, Frczyk Jan Franciszek l.58 (zakonnik), Gumowska Helena l. 70 (z Poczajowa), ks. FijałkowskiStanisław l. 63 (proboszcz z Poczajowa), Hückman Alfred l. 20, IłowskiFranciszek l. 76, Iłowska Franciszka l. 58, Iłowska Eugenia l. 35, JuwaGracjan l. 49 (zakonnik), Kettinger Franciszek l. 69, Kowalska Maria l.43, Kowalska Stanisława l. 19, Kraft Helena l. 19, Kwint Karolina l. 62,Łona Zuzanna l. 19, Maciejko Stanisław l. 50, Mirecki Konstanty l. 70,Mizera Władysław l.46, Mizera Stanisław l. 37, Mizera Jadwiga l. 19,Niewiadomski Feliks Lubomir l. 58, Niewiadomska Helena Waleria l. 57,Ochyra Franciszek l. 44, Ochyra Anna l. 40, Ochyra Romuald Bogumił l.5, Piaseczny Bronisław l. 51, Piaseczna Eufemia l. 56, Podgórski Władysławl. 27, Półtorak Paweł l. 25, Półtorak Michał l. 67, Rogowski KryspinKarol l.57 (zakonnik), Sikorska Agata l. 60, Schnitzer Stanisława l. 66,Schnitzer Stefan Wacław l. 20, Schnitzer Jadwiga l. 14, Sienkiewicz Teklal. 74, Sienkiewicz Aniela l. 28, Skwarczyski Michał l. 61, SkwarczyskaAnna l. 55, Skwarczyska Kazimiera l. 32, Skwarczyski Franciszekl. 38, Stocka Maria l. 39, witojaski Karol l. 72, witojaska Michalinal. 64, Szeremeta Michalina l. 29, Szeremeta Emilia l. 7, WalichnowskaJanina l. 22, Walichnowski Bolesław l. 5, Wierzbicki Józef l. 54, WierzbickiJordan l. 73, Wierzbicka Paulina l.80, Wilczyska Wiktoria l. 46,Wgliska Antonina l. 36, Wgliski Ludwik l. 10, Winiewska Bronisławal. 32, Winiewska Stanisława l.13, Winiewska Matylda l. 5, Wi-niewska Franciszka l.43, Wróblewski Antoni l. 65, Wróblewska Petronelal. 67, Wróblewski Władysław l. 31, Wróblewska Petronela l. 26, WróblewskaWładysława l.3, Wróblewski Kazimierz l. 70, urawski Władysławl.30.12.03.44 r. w Palikrowach SS “Hałyczyna” wraz z banderowcamiwymordowały 367 Polaków, zdołano zidentyfikowa 211. Zginli: BacewiczPiotr l. 16, Bednarski Władysław l. 16, Bednarski Józef l. 13, BednarskiMarcjusz l. 52, Bigoszewska Agnieszka l. 39, jej m Piotr l. 42,Cincuruk Salomea l. 46, Cincuruk Rozalia l. 20, Cymbalista Maria l. 41,Czarna Agnieszka l. 44, jej córka Katarzyna l.19, Czarna Maria l. 34,Czarny Kazimierz l. 12, Czarny Stanisław l.33, Daczuk Wojciech l. 70,Daczuk Piotr l. 32, Daczuk Franciszek l. 62, Daczuk Antoni l. 64,Dajczak Jan l. 64. Dajczak Władysław l. 19, Demska Józefa l. 39, DrozdStanisława l. 17, Grudziski Józef l. 32, Grzdka Mikołaj l. 58, GrzdkaPiotr l. 62, Grzdka Stefania l. 12, Hanczaruk Bronisława l. 30, HanczarukJózef, Hnatczuk l. 6, Hnatczuk Katarzyna l. 26, Hirski Stanisław l. 70,Jankiewicz Władysław l. 30, Jurczenko Michał l. 31, Jurczenko Jan l. 49,Jurczenko Apolonia l. 43, Jurczenko Franciszek l. 26, Jurczenko Jan

41l.64, Jurczenko Marian l. 23, Jurczenko Franciszek l. 14, Jurczenko Stanisławl. 28, Jurczenko Maria l. 55, Jurczenko Wojciech l. 20, JurczenkoStefania l. 17, Jurczenko Józefa l. 14, JurczenkoTomasz l. 59, JurczenkoBronisław l. 23, Jurczenko Katarzyna l. 25, Jurczenko Kazimiera 2 miesice,Jurczenko Józef l. 24, Jurczenko Tomasz l. 22, Jurczenko Jadwigal. 21, Jurczenko Katarzyna l. 6, Jurczenko Albin l. 57, Jurczenko Andrzejl. 24, Jurczenko Wiktoria l.30, Jurczenko Jan l. 31, Jurczenko Annal. 23, Jurczenko Antoni l. 5, Jurczenko Anna l. 41, Jurczenko Józefa,Jurczenko Teresa l. 65, Jamrozik Aniela, Kawecka Katarzyna l. 55, KobernikMaria l. 52, Kobernik Anna l. 12, Kobernik Stefania l. 20, KorzeDominik l. 27, Korze Michał l. 21, Korze Maria l. 15, Kowalczuk Wiktorial. 60, Kowalczuk Stefan l. 36, Kowalczuk Jacek l. 42, Kowalczuk Annal. 32, Krawczuk Władysław l. 3, Krawczuk Jan l. 60, Krawczuk Antoninal.32, Krawczuk Maria l. 17, Krawczuk Michał l. 32, Krawczuk Tekla l.54,Krawczuk Czesław l. 23, Krawczuk Rozalia l. 17, Krawczuk Maria l. 15,Krawczuk Andrzej l. 71, Krawczuk Franciszka l. 62, Krawczuk Jacek l.37, Krawczuk Jan l. 5, Krawczuk Jan l. 80, Krompiec Stanisław l. 34,Ksej Jadwiga l. 50, Kutniak Anna l. 60, Kutniak Karolina l. 45, KutniakMagdalena l. 16, Krzyanowski Józef l. 54, Kurzel Michał, Lisowska Eufemial. 57, Łakomski Gaspary l. 32, Łakomska Anna l. 36, Łakomski Józefl. 6, Łakomska Rozalia l. 1, Marciak Piotr l. 47, jego ona Anna l. 45,ich syn Tadeusz l. 12, Marciniak Maria l. 66, Michałkiewicz Wiktoria l. 49,Moczary Dominik l. 50, Moczary Maria l. 16, Moczary Janina l. 12, MoczaryJózef l. 9, Moczary Piotr l. 5, Moczary Jan l. 42, Moczary Anna l.38, Moczary Bronisław l. 15, Moczary Tomasz l. 38, Moczary Apolonia,Moczary Kazimierz l. 12, Moczary Józef l. 10, Moczary Stefan l. 3, MoczaryStanisław, Moczary Katarzyna l. 71, Morawska Katarzyna l. 63,Muzyczka Stanisława l. 16, Niedwiedzka Józefa l. 19, Nowak Janinal.50, Orzeł Katarzyna l. 36, jej synowie: Józef l. 15 i Franciszek l. 4, OrłowskaJanina l. 20, Orłowski Bronisław l. 29, Pitkowski Bonisław l. 55,Pitkowska Anna l. 61, Pitkowski Sylwester l. 17, Pitkowski Marek l.43, Pitkowski Kazimierz l. 13, Pitkowski Józef l. 15, Pitkowski Michałl. 49, Pitkowska Anna l. 66, Pitkowski Dominik l.43, Pitkowska Stanisławal. 17, Pitkowska Janina l. 9, Pitkowska Stefania l. 30, PitkowskiKazimierz l. 5, Pitkowski Tomasz l.43, Pitkowski Józef l. 15, PitkowskiJan l. 7, Pitkowska Maria l.26, Pitkowski Józef l. 67, PitkowskiDominik l. 66, Pitkowski Michał l. 39, Półtorak Stanisław l. 36, PółtorakWiktoria l. 33, Półtorak Maria l. 8, Półtorak Michalina l. 46, RohatyskiJan l. 43, Rohatyska Rozalia l.56, Sikora Jakub l. 80, Sikora Maria l.96, Sikora Maria l. 73, Płotnik Paweł l. 36, Sopel Józef l. 43, SobolewskiJan l.19, Sucha Aniela l. 40, Sucha Syria l. 7, Suchy Tadeusz l. 5, StasiukWincenty l. 50, Strg Stefania l. 19, Strg Michał 2 miesice, StrgWiktoria l. 33, Szymanek Michał l. 50, Szymanek Stefan l. 46, Szeremeta

42Michał l. 61, Szymaski Antoni l. 46, Szymaski Stanisław l. 46, SzymaskaRozalia l. 37, Szymaska Anna l. 18, Szymaski Stefan l. 9,Smereczyski Jan l. 39, Telega Szymon l. 77, Walat Stanisław, WłosiakAdela l. 18, Wawszkiewicz Wiktoria l. 34, Wawszkiewicz Anna l. 11,Wawszkiewicz Bronisław l. 40, Wawszkiewicz Kazimierz l. 30, WawszkiewiczTadeusz, Wawszkiewicz Wiktoria l. 38, Wawszkiewicz Magdalenal. 33, Wawszkiewicz Edward l. 9, Wawszkiewicz Janina l. 11, WilczyskiDominik, Teodorowicz l. 37, Zachariasz Elbieta l. 64, ZachariaszAnna l. 22, Ziombra Tekla l. 44, Ziombra Michał l. 54, Ziombra Zofial. 34, Ziombra Władysław l. 10, Ziombra Jan l. 8, Ziombra Franciszek l. 4,Ziombra Dominik l. 51, Ziombra Agnieszka l. 47, Ziombra Piotr l. 47,Ziombra Jordan l. 60, Ziombra Paulina l. 55, Ziombra Katarzyna l. 13,Ziombra Maria l. 83, Ziombra Jacek l. 75, Ziombra Maciej l. 48, ZiombraWłodzimierz l. 5, Morawski Jan l. 55, Michałkiewicz Eugeniusz l. 20.12.03.44 r. w Pakowcach zostali zamordowani: Bassara Wiktorial. 36, Bassara Antoni l. 18, Bassara Tadeusz l. 13, Barecki Paweł l. 50,Barecka Antonina l. 46, Darmoros Antoni l. 38, Dubyna Maria l. 54, KutasiskaHelena l. 31, Kutasiski Władysław 14 miesicy, NiedwiedzkaAnna l. 69, Niedwiedzka Anna l. 46, Niedwiedzki Bronisław l. 22,Niedwiedzka Melania l. 7, Pitek Karol l.86, Sikora Dominik l. 53, SikoraAntonina l. 51, Sikora Julian l. 23, Wilfarth Jan Grzegorz l. 32, Ziba Karolinal. 36, Ziemba Józefa l. 30, Ziemba Józef l. 10, Ziemba Janina l. 7,Ziemba Czesław l. 4, Jurczenko Jan (z Orzechowczyka) l. 44, KawałkiewiczJózef l. 69, Kawałkiewicz Katarzyna l. 35, Kawałkiewicz Tadeusz l.9, Kobylaski Franciszek (z Popowiec) l. 60, Mazurkiewicz Barbara (zPoczajowa) l.70, Petryszyn Maria l. 22, Tywoniuk Tomasz l. 60 (zamordowanyw Podkamieniu), Jutrzenka Jan, Jutrzenka Albert.13.03.44 r. w Orzechowczyku zamordowano 5 Polaków. W tymsamym dniu w Popowcach zabito co najmniej 5 Polaków a w Wierzbowczykuco najmniej 10 osób.19.03.44 r. w Litowiskach zostali zamordowani: Ciela Maria, Cie-la Eugenia, Głona Zofia, Horobiowski N. (Ukrainiec za odmow zabiciaony Polki), jego ona oraz dwóch synów, Jarosz Ludwika (Polka i bratowaherszta bandy Iwana Jarosza), Laskowski Jan, jego ona Katarzynai ich syn Bronisław l. 17 oraz córka Antonina l. 13, Morawska N., PankiewiczN. (kobieta), Paczuk Józef (Ukrainiec), Paczyszyn Michał(Ukrainiec), Simon Józef, jego ona Józefa, Sobecki N., Sobecka N.,Storczuk Anna, Unger Joanna l. 4, Unger Tadeusz l.1 rok, WierzbowskiJózef, Winiewska Zofia (Ukrainka), Czajka N. z cał rodzin.5.11.44 r. w Leszniowie zamordowano 15 Polaków, w grudniu 44r. w Nakwaszy zginła Hawryluk Olga (Ukrainka) l.19 i Kowal Jan l. 55, azim 46 r. zamordowano tu Kozak Rozali.

43* * *Za udzielanie pomocy Polakom zamordowano Ukraiców: w CzernicyŁemkowski Iwan, powieszony na kolczastym drucie; w LitowiskachHorobiowski N. – za odmow zabicia ony Polki; w Wołochach zginłzmasakrowany Ukrainiec NN. za odmow zabicia swego tecia – Polaka.W Nakwaszy ks. gr.-kat. potpiał publicznie zbrodnie UPA aukrywajcym si Polakom udzielał skutecznej pomocy. Natomiast wCzernicy ks. gr.-kat. Kleparczuk nawoływał do przemocy i mordowaniaPolaków(Według relacji 32 wiadków).POWIAT BRZE ANYWedług szacunków zamordowano w powiecie około 4 tysicyosób, a na podstawie relacji wiadków do 1998 r. ustalono 1.141 nazwisk.We wrzeniu 1939 r. w lesie koło wsi Byszki bojówki OUN dokonałymasakry 250 polskich ołnierzy oraz ich kapelana. 15.09 39 r. wewsi Dryszczów bojówka OUN zamordowała około 20 polskich ołnierzy isołtysa Rajtera N. Gaikach zabili 17 wrzenia Kowalczyka N. l. 70 orazKrela N. z dwoma synami. W Glinnej ju po wkroczeniu Armii Czerwonej,bojówki te zamordowały 4 Polaków w tym Camona Józefa. W Hinowicachzabito dwóch ołnierzy polskich wracajcych z wojny: BereziakaPiotra i jego koleg. W Jakubowcach 18/19 przed wkroczeniemArmii Czerwonej bojówka OUN, przy pomocy chłopów ukraiskich z ssiedniejwsi, zamordowała 21 Polaków, wród nich zginli: BartkiewiczIgnacy z rodzin (3 osoby), wiek Józef z rodzin (4 osoby), Kryek Janz rodzin (3 osoby), Percak Władysław z rodzin (3 osoby), Rogalski Leonz rodzin (4 osoby). We wsi Kotów bojówka OUN 19 wrzenia zamordowała12 Polaków, w tym ks. Jana Gacha. W Kozowej bojówkiOUN wymordowały nie ustalon liczb polskich ołnierzy udajcych siw kierunku wgierskiej granicy. Ponadto z rk OUN zginli 19 wrzenia39 r. w Kozówce Jakubów Anna i Perlak Stefan. We wsi Leniki miejscowynacjonalista ukraiski zamordował polskiego majora, jego córk itrzy uciekinierki z zachodniej Polski m. in. Boryszko N. i Trudzik N. WMieczyszczowie bojówka OUN zamordowała 10 polskich chłopów,ograbiła i spaliła ich zagrody. W Narajowie Miecie OUN zaatakowałaposterunek policji (załoga wycofała si do Rohatyna) a w Płauczy Małej

44zamordowała 20 Polaków i ydów m. in. zginli: N. Abraham, CzosnowiczZygmunt, Dobrowolski Julian, Dobrowolski Michał, Haupt Edward,Jeger N. ( yd), Muszyski Jan. W Płauczy Wielkiej zamordowano KozakaPiotra l. 35 i Sekowskiego Jana l. 37. W Poruczynie zabito KinalaMichała, jego on i dwóch synów. W Rybnikach zginł Chudzik N.;w Trociacu 18.09.39 r. zamordowano 17 Polaków, w tym nauczyciela.We wsi Pod Zapustem (Zapust Lwowski) terroryci z OUN – Władysławeczuk i Sławomir Sawczyk – zamordowali 6-ciu polskich ołnierzy;w Tryhubowej (nalecej do Kozowej) z rk terrorystów ukraiskichzginli 19.09.39 r.: Januszkiewicz Tadeusz, Kimala A., KaczmajewskiJan, Paterek Edward, bracia Pytlów: Jan i Mieczysław (zabici siekierprzez Babija ze wsi Kalne), lusarczyk Jan z rodzin (5 osób),Adamów Piotr, Zajc Jan.W marcu 1940 r. we wsi Dubszcze zginł ukowki Stefan, a wczerwcu 1941 r. zamordowano w Litiatynie ksidza Szady Józefa l.27,za w Płauczy Małej zginli: Burzyski Michał, Małaczyski Jan, MałaczyskiStanisław, dwie osoby nie zidentyfikowano; w Kozowej zabitoBajora Mariana.We wsi Kotów uprowadzono i zabito w1942 r. polskiego lekarza, aw Płauczy Małej zamordowano Małaczysk Tekl.W 1943 r. w Narajowie Wsi banderowcy zabili Marszałka N. l.5o;w Rohaczynie zginł Rzadkowski Michał l. 20; w Dryszczowie RajterN.; w Trociacu (14.08) liwiski Antoni; w Brzeanach Sitarski Bolesław;w Gaiku Pakosz N. l. 16 i Pakosz N. l. 14; w Kotowie (8.09) BiliskiWładysław. W padzierniku 43 r. z Mieczyszczowa uprowadzono 4mczyzn, zginli bez ladu; w Rekszynie zabito 21.10 JaremkiewiczaKazimierza l. 30, Kurpiela Jana i Paziuchowskiego Hieronima l. 35; wSzumlanach zamordowano 3 mczyzn. W grudniu 43 r. w Baranówcezamordowano jednego; w Dryszczowie zginło 2 mczyzn; w Helenkowiezabito Ksikiewicza Stanisława l.20; w Kozowej zastrzelonoBuniak Helen; w Szumlanach zabito 7 osób, a w Taurowie 10 Polaków.W tyme 1943 r. banderowcy zamordowali w kilku napadach w Litiatynie10 osób; w Kozówce 10 osób; w Hinowicach 4 osoby w tymKurpiela Jana; w Olchowcu Uchmana N., a w Wulce zabito 4 osobowrodzin ołyskich oraz Czarn Mari l. 17 i Zieliskiego Michała.22.01.44 r. we wsi Buszcze z rk UPA zginli: Bogusławski Michałl. 20, Dus Franciszka, Dus Eugenia l. 4, Dus Bazyli l. 4, FedyczyszynFranciszka l. 45, Kociów Mikołaj l. 32, Kufliski Piotr l.59. Kuziów Stanisławl. 16, Mazurek Maria l. 40, Maziakowska Anna l. 16, Sarna Franciszek,Skałuba Franciszek l. 15, Wijatyk Anna l.63, dr Załuczkowski Jan l.32, Zamojski Eliasz l. 35, Zamojski Mikołaj l. 24, Zamojska Maria, ZamojskaMichalina l. 30, Zamojski Marian l. 6, Zamojski Antoni l. 30, Za-

45mojski Ignacy l. 60, Zamojski Piotr, Zamojska Katarzyna l. 15, ZamojskaAgafia l. 50, Zamojski Jan l. 19, Rokosz Anastazja, Rokosz Jan. W Mieczyszczowieuprowadzono 3 mczyzn, zginli bez wieci. 30.01.44 r.w Podwysokim zamordowano ksidza Frankowskiego Antoniego.W lutym 44 r. w wybranych zagrodach w Baranówce UPA zamordowała10 osób; w Brzeanach 26.02 zdradziecko zginł dr Stefan Biliski;w Mieczyszczowie zamordowano 15 ludzi; w Wolicy 25 Polaków,a w Wiktorówce zginli: Bigis N., jego ona, Lewiski N., SkolinaN. i Ste N.3.03.44 r. we wsi Pod Zapustem (Zapust Lwowski) zamordowanizostali: Garbol Józefa i Kalinka Stanisława; w nocy 16/17.03 w Budyłowiezamordowani zostali: Bajserowicz Franciszek Bajserowicz Walerian,Bk Józef, Bk Michał, Golinowski Feliks, Golinowski Jan, Grubiak Piotr,Madera Karol, Niebelski Paweł, Pczko Józef, Rysz Józef, RzeszowskiFranciszek, Sajecki Wiktor, Szelepa Stanisław, Wojtu Wiktor, ZiomkoKazimierz, Ziomko Bartłomiej. W Dryszczowie zginli: Drozdowska Adelal. 30, Ilnicki Bronisław l. 32, Ilnicka Franciszka l. 55, Ilnicki Władysław,Jankowski Szczepan l. 40, Klementowski Henryk l. 40, Klementowski Michałl. 40, Konopelski N. l.12, Konopelski N l. 14, Ogrodnik N. l. 40,Leszczeska Józefa l. 45, Pawłowska N. i dwoje dzieci, Niałowski Antonil. 19, Wilczyski Jan l. 40, Zowicz Maria l. 40 z czwórk dzieci, SługockaEmilia l. 19; 24.03.44 r. w Rohaczynie Wie banderowcy zamordowali10 Polaków, 25.03.44 r.; we wsi Hinowice banderowcy zamordowali:cał rodzin Sołtys Michała, Jana, Stanisława l. 17, Michała II,zginli Borek Józef, jego ona, Borek Jakub, Borek Michał, GrodowskiMichał i jego wnuk Kruliszyn Michał l. 14, Kurpiel Jan, Leków Grzegorz,Mików Bazyli, Mików Józef, Mików Stefan, Wijatyk Jan l. 14; w Huciskuzginły 3 osoby; w Hucie (Szklanej) - Szlachetko Franciszek.W nocnym napadzie banderowców 30.03.44 r. zamordowani zostaliw Płauczy Wielkiej: Basaraba Maria, jej dziecko l. 1,5, Błaszków Władysław,Błaszków Michał, Błaszków Stefania (Ukrainka), Błaszków Maria,Błaszków Antoni, Błaszków Piotr, Błaszków Jan, Błaszków Bronisława,Błaszków Ludwika, Błaszków N., Błaszków Tekla, Góralna Franciszkai jej matka, Harmatiuk Stefania l. 16, Harmatiuk Maria, Kozak Henrykl. 8, Łuczak Wiktoria, Łuczak N., Iwako N. Polka ona Ukraica, MałaczyskiMarcin, jego syn Józef, Małaczyski Michał, jego córka Maria iona Stefania, Małaczyska N., Małaczyski Piotr, Okrzyski Emil (Milko),jego córka N. i zi, Przygoda Mikołaj (Ukrainiec onaty z Polk),jego ona Anna, Przygoda Iwan (Ukrainiec onaty z Polk), jego ona,Radaczyska Kasia, jej matka, córki: Julia i Rozalia, Radaczyska Maria,jej syn i m Karol, Radaczyski Piotr, Radaczyski N. (mieszkajcy zakarczm), jego ona, Radaczyski N., Radaczyski Ludwik, jego ona,córka Teofila, syn 3-miesiczny, Radaczyski Franciszek, jego ona Ka-

46tarzyna, ich dzieci: syn Wiesław l. 10 i troje dzieci NN. oraz babcia, RadaczyskiN. l. 2, Radaczyska Adela l. 7, 3 kobiety o nazwisku RadaczyskaN, Rybaczek Stefania i jej dziecko, kuzynka NN., Adolfa Rybaczkai jej dziecko, Sarnicki Michał, jego synowie: l. 23 i l. 21, SonickaN. (mieszkajca za folwarkiem), jej córka i syn, Sonicka Jadwiga,Stroska Katarzyna, Stołycha N. (mczyzna), troje małych dzieci o nazwiskuTkaczyk, Tokarczuk Jan, Tokarczuk Michalina, jej matka Helenaoraz 5-ro dzieci w wieku do l. 19, Wełysznyj Mykoła (Ukrainiec( i jegoona oraz córka, Blicharski Antoni, NN. partyzant sowiecki i jego kolega.W Posuchowie banderowcy zabili 8 osób; w Rohaczynie Wsi24.03.44 r. - 10 osób; w Stanisławczyku zginł Jabłoski Franciszek l.60.W kwietniu 44 r. w Gaiku zamordowany został Sperczyski Michałl. 35; 3.04.44 r. w Kuropatnikach z rk UPA zginli: Białoskórski Stanisławl. 35, Białoskórski Mikołaj l. 37, Błaszkiw Marcin l. 58, Dyberny Mikołajl. 95, Goły Franciszek l. 30, Janeczko N., Kmie Piotr l.50, KopotiwMichał, Kurpiel Wojciech l. 58, Longer Władysław l.35, Longer Mikołaj l.30, Michalczyszyn Antoni l. 65, Michalczyszyn Maciej l. 40, NiedwieckiMichał l. 28, Niedwiecki Antoni l. 50, Niedwied Stanisław l. 40,Ogrodnik Michał l. 27, Olejnik Jan l. 60, Rokosz Marian l. 54, RokoszMarcin l. 50, Rokosz Michał l. 55, Rokosz Jan l. 25, liwko Wojciech l.27, NN. dwóch partyzantów sowieckich w wieku 24 i 30 lat.W Narajowie Miasto (Kolonia Michalska) UPA zamordowała 15Polaków, rozpoznani zostali: Jawny N. l. 50, jego córka l. 20, Kamie Janl. 50.W Plichowie zamordowano 10 osób, rozpoznani zostali: BurakowskiKazimierz, jego ona i synowie Franciszek i Michał. W WiktorówceUPA zamordowała 15 Polaków, których nazwisk nie ustalono i kilka osóbwe wsi Wulka.We wsi Pod Zapustem (Zapust Lwowski) z rk banderowców zginło54 osoby, wród nich: Antosiewicz N. – cała 8-osobowa rodzinaukraiska oraz Polacy: Bis Maria, Byra Wojciech, jego ona Anna i dwojedzieci, Brzeziska Janina, jej synowie l. 5 i l. 7, Dziuba Kazimierz,Garbarska Wiktoria, Kasak Jakub, jego ona Ewa, Kozioł Franciszek,jego ona Władysława i syn, Procnal Józef, jego syn Andrzej i ona Maria,Soja Ludwik, Sotyła Józefa, Szwed N., Szwed N, Szwed N. synowieAdama i Katarzyny, Tomczyk Antonina i jej córka, Zemlik Jan, jego onaAnastazja i dwoje dzieci.W nieustalonych datach zamordowani zostali w 1944 r.: w BudyłowieCzuba Józef, jego ona i dwoje dzieci, Golinowska Waleria, PczkoMichał, Boczar Antoni, Ziomko Mikołaj; w Glinnej Wołowski N.; w Kotowie10 osób. W Kozowej maszerujcych do Wojska Polskiego mczyznostrzelała UPA – zginli: Bahłaj J., Bajor F., Golas G., Grubniak E;

48w osadzie Huta, a Ukrainiec Bohdan Narajewski został przez UPA zamordowanyza ocalenie Polaków od rzezi w tej wsi.Ale ... w Teofilówce Ukrainiec – zi polskiej rodziny Dereniów narozkaz UPA zamordował w sposób makabryczny teciów i własne półtorarocznedziecko. Hryciów N. we wsi Podwysokie kazał zamordowaswoj synow Polk i jej córeczk, syna za wził na wychowanie. DrStefan Biliski zginł z rk N. Szaraniewicza, syna gr.-kat. ksidza zewsi Buszcze.(Według relacji 42 wiadków).POWIAT BUCZACZW powiecie buczackim zamordowano według szacunków 3,5 tys.obywateli polskich, a na podstawie zezna wiadków ustalono1.495 nazwisk.Ju w lipcu 1939 r. bojówkarze OUN zamordowali Kowcza Józefa“Katolik” w Baryszu, a w Uciu Zielonym lekarza Włodzimierza Petrykai dwóch NN. policjantów. We wrzeniu tego roku zginli: w Baryszu policjant(uciekinier z zachodniej Polski); w Podzameczku 17.09 jedna osoba;w Koropcu Łukasiewicz Piotr; w Leszczacach Harsdorf Kazimierz.W Baryszu, w czasie wycofywania si Czerwonej Armii w czerwcu1941 r. OUN-owcy zabili 6 Polaków; w Bobulicach z ich rk zginł KotPaweł. W lipcu 41 r. w Potoku Złotym zabito Leszczuka Józefa l. 20, aw Baryszu zostali zamordowani: Byk Piotr, Buda Piotr, Buda Michał,Czoper Stanisław, Drozdowski Stanisław, 2 osoby o nazwisku Fryc, StasiówMaria, Stasiów Tekla. We wsi Czechów zamordowano w tym czasie6 Ukraiców i 11 Polaków wród nich zginli: Hiczak Antoni, StonowskaJózefa, Zamirowska N, jej troje dzieci, Zamirowski Kasper, jegoona i troje dzieci, wród Ukraiców: Bojko N. z on i dzieckiem, NN.“Olejnik” z on; w Bobulicach zginł Lipka N. “Jetti”; w Jezierzanachzostali zamordowani: Niyski Antoni l. 42, Suczkiewicz Teodor l. 41(Ukrainiec), Ankiel Szloma ( yd).W sierpniu 41 r. zostali przez OUN-owców zamordowani w Baryszu:Bartkiewicz Antoni, Bartkiewicz Stefan, jego syn Józef, Bielecki Jan,Boczar Józef, Chmielecki Marian, Frydryk Stefan, Kamiski Tadeusz,Koprowski Franciszek, Kotyniak Ołeksa (Ukrainiec), Orzechowski Piotr,Sowa Piotr, Sowa Jan, Sowa Władysław I, Sowa Władysław II, Stec Stanisław,Tereczak Antoni. We wrzeniu zginli w Słobódce Dolnej GruszeckiJózef, Krzywonos N., Zamirowska Zofia Stanisława, ZarychtaBronisław; we wsi Trociace zginł w padzierniku Rybczyski Wojciech,a w listopadzie w Baryszu Gaworski N., Niedziałek Stanisław.

50Aniela, Warchał N., jego dwaj synowie, Wolska Maria l. 35, jej córka,Wolska Marcela, jej córka, Wolska Maria l. 60. Wolska N. l. 38, WojtoPiotr (z Czeremszyny), Wójcik Józef l. 22.W lutym 1944 r. we wsi Dubienko zamordowany został GadziskiJózef i Rajczakowski Marcin; w Hucie Nowej - Kania Józef i PadewskiTomasz. W Korociatynie 29.02.44 r. UPA zamordowała 124 osoby, ztego tylko 55 zidentyfikowano, byli to: NN. dyurny ruchu (Ukrainiec),NN. kolejarz (Polak), NN. kobieta z małym dzieckiem, dwóch nierozpoznanychpasaerów na stacji kolejowej, Sawa Antoni, jego córka Maria l.6 i syn l. 8 oraz teciowa Sawa N., Łuny Antoni l. 35 (kaleka bez nogi),Jarosz N. ze wsi Dubienko, Łuny Józef, Zalewski N., Druga N. l. 8,Druga N. l. 11, Kiernicki Józef, Jarosz Piotr, Nowicki Kazimierz, jegomatka, Białows N., jego syn, Hutnik Kazimierz, Butrowska N. l. 10,Druga J. l. 40, jego synowie: Michał l. 12 i Marian l. 13, Druga Antoni l.45, jego syn Józef l. 16, Haładowski Antoni, Zulewski Władysław, SucheckiJózef l. 36, Zamichowski Michał l. 34, Pryczel Jan l. 32, PryczelAntonina l. 30, Nowicka Antonina l. 28, Nowicka Franciszka l. 6, NowickiJózef l. 4, Hołodecka Anna l. 36, Hołodecki Tadeusz l. 39, Sudecki Antonil. 51, Suchecki Marcin l. 8, Suchecka Anna l. 6, Hutnik Zofia l. 32,Łuna Maria l. 35, Druga Jan l. 30, Jarosz Rozalia l. 30, NN. dziewczynkal. 7, NN. partyzant z Punik, NN. dwóch chłopców w wieku l. 18,NN. kierownik szkołu ludowej. W lutym zamordowano w Kowalówce 50osób; w Uciu Zielonym zginł NN. aptekarz, a w Zrbówce NN. mczyznai Guglewiczowa N. ona Franciszka z córk.W nocy z 12/13.03.44 r. w Sawałuskach banderowcy zamordowaliWsik Weronik ps. “Wera” (komendant BCh Obwodu Buczacz).W nocy z 13/14.03.44 r. w Bobulicach UPA zamordowała 32osoby. Zginli: Krzyanowski Antoni l. 31, Krzyanowska Antonina l.38,Krzyanowski N. niemowl, Lipka Marcela l. 50, Lipka N. l. 3, Lipka N. l.5, Lipka Michalina l. 50, Lipka Julia l. 60, Lipka Walenty l.55, Lipka Teresal. 40, Muchnicka Daniela l. 20, Ortyska-Liczner Bronisława l. 22, OrtyskiJózef l. 54, Ortyska Czesława l. 19, Pacholik Wacław l. 55, PacholikAntonina l. 54, Pacholik Antoni l. 12, Pacholik Bartłomiej l. 51, PacholikAntonina l. 50, Pacholik Konstancja l. 15, Pacholik Jan l. 12, RojterStanisław l. 35, ks. Suszczyski Józef, Szpak N. l. 42, Wolaski Ludwik l.39, Wójda Marcela l. 35, Zimroz Anna l. 23.4.03.44 r. w Hucie Starej zginło 12 osób (4 mczyzn, 5 kobiet i3 dzieci). W marcu w Kujdanowie 3 osoby: Poczacki Paweł l.50, PoczackiN. l. 42, Wasilewski N. l. 50 (weterynarz); w Kurdwanówce zostalizabici: Skotnicka Jadwiga l. 18, Skotnicki Bronisław l.9, Wójda Petronelal. 70, Wójda Michał l. 50, jego ona Aniela l. 50 i córka l. 6; 9.03.44 r.w Petlikowcach zostali zamordowani: Dumanowski Jan “Biały” l. 39,Macyszyn Marcin l. 31, Muszyski Stanisław l. 26; w Punikach zamor-

51dowano Gluz Czesława l. 19 i NN. ps. “Kowalski”; w Rublinie zginli:Cyganiuk Piotr, Feduszyska Anna, Głowacki Kazimierz, Hutnik Józef,Hrycak N., Kapusz Wasyl (Ukrainiec), Kohutyska Maria, Kuszyk Stefan,Midura Władysław, Padlewski Albin, Padlewska Emilia, Piotrowski Stanisław,Sadlak Jan, Sadlak Michał, Siwa Maria, Szczepaski Franciszek,Szczepaski Ludwik, Szczepaski Stanisław, Szmigielski Jurek, TruszkiewiczStefan, Wagner Piotr; w Trociacach dwaj bracia Zarzyccy.W kwietniu 44 r. UPA zamordowała w Hubinie 12-osobow rodzinFilipowiczów; w Wielki Pitek w Osowcach zginli: Opaczuk N. niemowl,Opaczuk Jadwiga jeo babcia l. 60, Rajter N. l. 40, WasmaskaMaria l. 55, jej synowie: Marian l. 22 i Zbigniew l. 26; 16.04.44 r. w Petlikowcachzamordowano: Kogut Beata (siostra zakonna), Macyszyn Tomaszl. 21, Rybicki Adolf l. 15, Skotnicki Władysław l. 13, Wójda Władysławl. 32 (z Bobuliniec), eromski Tomasz l. 22. W Skmorochach zamordowano4-osbow rodzin Bem; w Trociacach zamordowano 41Polaków m. in. zginli Rybczyska Rozalia, jej m Jan, ich córka Bronisławal. 19, 4-osobowa rodzina Konopków, 4-osobowa rodzina Listwanów,3-osobowa rodzina Gołbiowskich, 5-osobowa rodzina Łunych, 4-osobowa rodzina Werbowych, oraz 5 kobiet i 3 mczyzn (nazwisk nieustalono), a w Dobropolu zginło bez ladu kilku Polaków porwanychprzez bojówk UPA.W maju 1944 r. zginł w Kurdwanówce Skotnicki Stanisław l.45; wMonasterzyskach 16 Polaków; w sierpniu 1944 r. w Petlikowcach zginli:Kaftan Kazimierz l.16 i Krzyanowski Antoni l. 16; we wrzeniu wOsowcach zginł Bykowski Jan l. 21; w padzierniku w NowosiółceKoropieckiej - Rogalski Michał; w Potoku Złotym - Krukiewicz Antoni l.23; w listopadzie w Pomorcach zamordowano 5 Polaków; w Uciu Zielonym- Jankowskiego Kazimierza, a 14 grudnia w Korociatynie zginłaSuchecka Anna.W styczniu 45 r. UPA zamordowała w Monasterzyskach około100 Polaków, uciekinierów z ssiednich wsi; w Komierzynie zginłSzumski Henryk l. 16.2.02.45 r. UPA zamordowała w Uciu Zielonym 133 Polaków, alezdołano ustali jedynie nastpujce nazwiska: Bartosiewicz N, jego brat,Blichowski Jan, jego ona Maria i syn Tadeusz, Byszkiewicz Józef, jegoona i słuca N. Julia, Byszkiewicz Wojciech, Gułyk N. (Ukrainiec), jegoona Janina (Polka) oraz dwie córki, Jemioła Bronisław, Jemioła Władysław,Hołub Sławko (Ukrainiec), Sługocka N., jej dwoje dzieci, SmólskiJózef, jego syn, Stempel Franciszek, Stelnicki N., jego ona Antonina,urawicki Michał.7.02.45 r. w Zalesiu z rk banderowców zginło 50 osób, z czego16 nie rozpoznano. Zabici zostali: Baszczyj Michalina, jej dziecko, BaszczyjKatarzyna, Baszczyj N., Baszczyj Michał, Boski N., jego ona i trójka

NAMEN VAN ONDERDELENAfstandsbedieningOpen de voorklep.ZendgedeelteBedienings-displayIn- en uitschakeltoets(ON/OFF)(Deze afbeelding (This diagram laat de shows gehele an afstandsbediening overall view.) zien.)TemperatuurtoetsenVOOR U HET APPARAAT IN GEBRUIK NEEMTFunctie Auto Restart■Deze modellen zijn uitgerust met de functie Auto Restart (automatisch opnieuw starten). Neemcontact op met de onderhoudsvertegenwoordiger als u geen gebruik wilt maken van deze functie,aangezien de instellingen van het apparaat in dat geval moeten worden gewijzigd.“Auto restart” functie is…Als het binnenunit wordt bediend met de afstandsbediening, worden de instellingen voor de bedieningsmodus, de ingesteldetemperatuur en de ventilatorsnelheid opgeslagen in het geheugen. Als er zich een stroomstoring voordoet of de netvoeding wordtuitgeschakeld terwijl het apparaat in werking is, stelt de “Auto restart”-functie het apparaat automatisch weer in om de werking tehervatten in dezelfde stand als was ingesteld met de afstandsbediening voordat de stroomtoevoer werd onderbroken. (Zie ookpagina 54 voor meer details hierover.)Buitenunit■ Steek de stekker van het netsnoer in het stopcontact en/of schakel de stroomonderbreker weer in.WAARSCHUWING:Maak de netstekker goed schoon en steek deze stevig in het stopcontact.Een vuile stekker of een niet goed aangesloten stekker kan leiden tot kortsluiting of brand.Afstandsbediening■Gebruik uitsluitend de afstandsbediening die bij het apparaat wordt meegeleverd. Gebruik geenandere afstandsbediening.■ Vergeet niet de schuifschakelaar in de afstandsbediening op de juiste positie te zetten, in overeenstemmingmet de installatiepositie van de binnenunit. Indien de schakelaar niet correct is ingesteld,zal de airconditioner niet goed functioneren.SchuifschakelaarZone Links Midden RechtsPositie van deschuifschakelaarDisplay op deafstandsbedieningVentilatorsnelheidstoets(FAN SPEED CONTROL)Functiekeuzetoets(OPERATION SELECT)Koelspaartoets(ECONO COOL)PLASMA (plasma)-knopAREA (zone)-knopi-see-knopRESET toetsWIDE VANE (brede schoep)-knop(verticale-schoep-knop)Timer-uitschakeltoets (OFF-TIMER)Timer-inschakeltoets (ON-TIMER)TIME (tijd)-instelkoppenVooruit-knopTerug-knopKlokinsteltoets (CLOCK SET)Schoepenregeltoets (VANE CONTROL)(Horizontale-schoep-knop)Waar in de kamer is de binnenunit geïnstalleerd?Geïnstalleerd aan delinkerzijde, indien de afstandniet meer bedraagt dan 50 cm.(Links) (Midden) (Rechts)Geïnstalleerd aan derechterzijde, indien de afstandniet meer bedraagt dan 50 cm.Is de binnenunit rechts,links of in het middengeïnstalleerd?* Indien de binnenunit op een afstand is geïnstalleerd van meer dan 50 cm van de zijwand, een kast of ander voorwerp,plaatst u de schuifschakelaar in de “center” (midden)-positie.52

5318.03.45 r. w Jezierzanach zginli: Niyska Tekla l. 41 oraz jejcórka Maria l. 22 zostały zamordowane w 1941 r., Byk Wojciech l.52,Byk Helena l. 54, Waleniszyn Piotr l. 40, Riwnyj Mykoła l. 18 (Ukrainiec);w Nowosiółce Koropieckiej zginli: Karpiski Marian, Łacina N. mczyzna,Rogoziski N.W kwietniu 45 r. w Baryszu zabici zostali: Buchwald Roman, GsiorowskiMieczysław, Stolarczyk Stefan, Szurakowski Józef, Skiba Jan,Skiba Antoni, Skiba Michał, Bartkiewicz Stefan, Bartkiewicz Fryderyk. Wczerwcu 45 r. zginł w Bobulicach Lipka Karol l. 62; w lipcu 45 r. wBielawicach Siwak Wiktor l. 23; w sierpniu 45 r. w Petlikowcach GrubiznaTekla l. 75 i Grubizna Karol l. 34.* * *Za udzielanie Polakom schronienia lub pomocy zostali przez UPAzabici nastpujcy Ukraicy: w Czechowie Bojko N. z on i dzieckiem,NN. “Olejnik”; w Jezierzanach Szuszkiewicz Teodor l. 41 nauczyciel,Riwnyj Mykoła l. 18; w Koropcu banderowcy wygnali ze wsi ksidza gr.-kat. Skorohida za nawoływanie w cerkwi do zaprzestania mordowaniabraci Polaków; w Leszczacach zginł gajowy Podlisnyj (Ukrainiec),który uratował ofiary tortur banderowskich Zofi Harsdorf i Jadwig Pragłowsk;w Trociacach zamordowano Hnata Iwana za ostrzeganiePolaków przed napadami, a dwie starsze Ukrainki zostały przez UPApowieszone za nazwanie upowców zbrodniarzami. Został równie zastrzelonyCiurenko N. (Ukrainiec) za odmow mordowania Polaków. WUciu Zielonym Hnat Sławko został skłuty bagnetami i powieszonyrównie za odmow. Na piersi powieszono mu kartk z napisem: Chtone z namy, toj proty nas.(Według relacji 49 wiadków).POWIAT CZORTKÓWWedług szacunków, na terenie powiatu zginło bezporednio zrk banderowców, policji ukraiskiej i bojówek OUN-UPA ponad 1000Polaków. Na podstawie zezna wiadków ustalono (do 1998 r.) 572 nazwiska.Prawie we wszystkich miejscowociach miały miejsce pojedynczemordy, w kilku mordy masowe. Ograbieniu, zniszczeniu lub spaleniu ule-

55mu w lesie głow) oraz 5 Polaków zamordowanych nad rzek i wrzuconychdo Seretu (7 lipca): Chmieluk Tomasz s.Grzegorza, Sitko Franciszeks. Macieja, Grabowiecki Franciszek, Kurasiewicz Jan l. 48 (w l.1939-39 był sołtysem), Kurasiewicz Kazimierz s. Wincentego.W sierpniu 1941 r. policja ukraiska aresztowała w Chomiakówcei odprowadziła do wizienia w Czorkowie 4 Polaków, (z Kosowa) zginli:Klepawka Edward, Markiewicz Michał, Muzyczka Sylwester, SkrzypiecWładysław. W nocy z 6/7 listopada zastrzelony został Surdej Józef wBartoszówce.W maju 1942 r. został zamordowany w Bazarze Peryk Julian (wzgl.Peryl Jakub), a w Zalesiu Rumijowski Augustyn, powracajcy z sowieckiegowizienia w Berdyczowie.Zagroenie ze strony banderowców dla mieszkaców wsi zaczłonarasta od pocztku 1943 r. i trwało a do wyjazdu do Polski w roku1945.W marcu 1943 r. został zamordowany Muchawce Rekusz Tomasz,a w maju lekarz z Jagielnicy Lachowicz Wojciech. W Durynie zamordowanoNN. – mieszkaca Czortkowa, w lipcu w drodze ze wsi do Czortkowapar młodych narzeczonych, a 28 grudnia w Chomiakówce k.Jagielnicy 8 banderowcy uprowadzili podstpnie ze wsi grup młodychPolaków, za wsi powizali ich sznurami i poprowadzili w nieznanym kierunku.Dokładna liczba nie została ustalona. Prawdopodobnie zamordowanizostali w piwnicy plebanii gr.-kat w Bazarze. Zginli wówczas m. in.Korsan Jan, Mazur Adam i Alojzy, Myszograj Adolf i Jarosław, PapiernikStanisław, Wakowski Franciszek, Wołoszyn Stanisław, Zjawin Antoni,Kazimierz i Stanisław. Zamordowano ponadto w Jagielnicy – 15 osób, wwidowej – 20 młodych ludzi z woj. krakowskiego, w Kociubicachzginł 17-letni Szewczyk Adam, a w Skorodycach (w marcu) GrabowieckiMaciej i Wielgusz Stanisław.W styczniu 1944 r. zamordowano w Chomiakówce 5 osób. W Ko-ciuszkówce zabici zostali przez UPA: Kłymczuk N. (Ukrainiec), ZieliskiKazimierz i jego ona Barbara. W Pauszówce zamordowano 4 mczyzn,a w Połowcach zginło 28 osób: Bartosz Anastazja l. 66 i BorkowskaAmelia Witolda l. 41 – siostry zakonne Słuebniczki, GłowackaStefania l. 28, jej dwuletni synek Bronisław, Grodecka Tekla l. 62, jejdzieci: Bronisława l.30, Feliks l.29, Jan l. 27, Eugeniusz l. 22, Tadeuszl.18; Kociuk Antoni l. 44, jego ona l. 40, córka l. 18 i matka l. 62, MalakJan l. 32, jego ona l. 28, Pawłowski Mikołaj l.51, jego ona Maria l. 42 idzieci: Olga l.18, Lusia l. 8, Zbigniew l.16, Miezczysław l. 14, 6 niezidentyfikowanychosób.8 W powiecie czortkowskim były dwie Chomiakówki: k. Kosowa (przysiółek gminyBiały Potok) i k. Jagielnicy (bardzo stara wie – pierwsza wzmianka Chomyakowopochodzi z roku 1433).(Przyp. Red.).

56W grudniu bojówka UPA rozstrzelała w Chomiakówce wszystkichnapotkanych Polaków. Według niepełnej listy zginli wówczas: SamborskiWojciech i Jan oraz 2 osoby z rodziny Myszograj.W marcu zamordowano w Czerkawszczynie 5 mczyzn i kobiet.Znane s tylko 2 nazwiska: Suchorolski Jan i Bekieszowa N. WKrzywołuce zginł w marcu Hofman Bronisław l. 34, oeniony z Ukraink,a w Szmakowcach zamordowani zostali: Galant Antoni l.45, Stefanl. 40 i jego ona Anna, Siwak Antoni l. 45. W padzierniku za BoguckiN. i jego ona, Kiernicka N,. jej troje dzieci i babcia tych dzieci.W kwietniu zamordowano w Połowcach Ziemirskiego Jana l.55; wSzwajkowcach zamordowano 5-osobow rodzin Muciałów, 4-osobow rodzin Tabiszów oraz młod kobiet (on powołanego doWP Polaka); w Kociuszkówce zginli: Jandziak Czesław, Klecki Franciszek,Pakos Kacper, Rakowski Ignacy; w Siemakowcach – PundykMikołaj.W padzierniku 1944 r. zamordowani zostali w Skorodycach:Bandura Zofia, Bandura Franciszek (szewc), Sitko Antoni, SuchorolskaMaria i jej syn Ludwik l. 17. Jeszcze w marcu zginli tam: KurasiewiczKarol oraz Kurasiewicz Tomasz.W połowie grudnia 1944 r. w Kolonii Bazarskiej zamordowanopodczas nocnego napadu 30 polskich rodzin (łcznie ponad 100 osób),m. in. 7-osobow rodzin Jana Raka. Pozostałych nazwisk nie ustalono.15 grudnia w Durynie zginli w zasadzce banderowskiej: Polak KaczorowskiAdam, Rosjanin – kmdt posterunku milicji, młody Polak powocyfurmank oraz przypadkowo jadca z nim Ukrainka Hanowska Wołodymyra.W Białobonicy uprowadzono Polaka Kaczora N. i 5 ludzi na pobliskichdrogach do wsi. W grudniu zginła w mczarniach w SkorodycachChmieluk Anna. W Jagielnicy uprowadzony został SuchorolskiJan, oeniony z miejscow Ukraink. lad po nim zaginł.W grudniu 1944 r. w czasie napadu na Biały Potok zginli: DominikMichał l. 58, jego ona Agnieszka l. 49 oraz córka Zofia l. 11, KilimikBartłomiej l. 74, Kilimik Michał l. 50, jego synowie: Stanisław l. 11 i Kazimierzl. 9, Okurzała Katarzyna l. 47, Parobczak Agnieszka l. 48, jej córki:Anna i Maria, Bednarz Jan l. 20, Pilipiec Krzysztof l.17, Florków Michał l.20, Kilimik Piotr l. 49, Zatylny Stanisław l.21, Andrejczuk Zofia l. 70, ParobczakAntoni l. 55, Zatylny Dominik l.17, Andrejczuk Marian l. 18, ButraFranciszek l. 50, Szczsny Kazimierz l. 33, Szczsny Władysław l. 29,Szczsna Maria l. 70, Michalski Stanisław. Wszyscy zostali zabici a gospodarstwaspalone. Przeyła tylko ranna w brzuch siostra KatarzynyOkurzała i 3-letni synek Dominika – Bronisław, przerzucony do zagrodyssiada Ukraica. (Mieszka obecnie w Polsce). W Zalesiu zginli:Kramczyska N. l. 22, mczyzna Stoek N., Szefer Aleksander l. 45,

57Wsowicz Józef l.45, dziewczyna l. 23, NN. rodzice z 20-letnim synem.(Lista niepełna).W styczniu 1945 r. zostali zabici w Perechodach: Draniowski N.(Ukrainiec), jego ona (Polka) i córeczka Oleka; w Skomorochachzginli w zasadzce banderowskiej chłopcy z Samoobrony, pocho-dzcyze Słobódki Duryskiej: Andruchów Jerzy i Józef, Bojczuk Michał,Kaszczyszyn Franciszek Seredyszyn Kazimierz, Sobków Michała, TymkówPiotr.20.01.45 r. zginła w drodze do Jazłowca kobieta z małym synkiem,siostra jazłowieckiej mieszkanki – Zatorskiej N.Z 24/25 stycznia 45 r. zginli w Uhryniu: kierownik szkoły StaszkiewiczJan l. 50, jego ona Janina (nauczycielka), Bandurek Stanisław l.52, Białows Jan l. 55, Kumiski Józef l. 50 oraz 17 Ukraiców.W lutym 45 r. zamordowani zostali w Kosowie: Werbowiak Dionizyl. 16, Pajk Jan l. 17 Pimienny Antoni l. 16, Starzyski Grzegorz l. 16,Tryliski Paweł l. 16, Staszków Dominik l. 45; w Połowcach zginli:Czapor Wasyl l. 40, Korczyski Stanisław l. 40, jego ona Aniela l. 32 itrzej synowie w wieku: 1, 4 i 6 lat, Kwanica Piotr l. 35 i jego ona, MarkowskaN. l. 40 i jej dwie córki w wieku 10 i 8 lat oraz syn 6-letni, PawłowskiJan l. 40 i jego ona, Pawłowski Stanisław l. 35 i jego ona, PohoreckaAnastazja l. 45, Stefaniuk Jan l.55.W marcu 45 r na drogach prowadzcych do Białego Potokuzginli: Bednarz Jan l. 19, Pilipiec Krzysztof l. 17, Florków Michał l. 19,Kilimik Piotr l. 49, Pronin Antoni (Rosjanin), opiekun Samoobrony we wsi.W tym samym roku w lecie w czasie 2-go napadu na Biały Potok zostalizabici: Andrejczuk Zofia l. 70, Parobczak Antoni, Zatylny Dominik l. 17.Wikszo mieszkaców ukryta była w schronach i dlatego ocalała.W marcu 45 r. w Skorodycach zginli: Bandura Zofia, BanduraFranciszek i jego ona Paulina (małestwo zwane “Cisar”) BanduraFranciszka i jej dzieci: Józef i Maria, Jan, Szczepan, Domek Karol, SoleckiPiotr, Kurasiewicz Franciszka l. 23, jej 2-letnia córka Stefcia, MałaczukMichalina, Szatkowska Anna i jej syn Eugeniusz l. 6, SuchorolskiKasper (uniknł mierci w Skorodycach, zamordowany w Białej), HarmatiukFranciszek (mieszkaniec Byczkowiec zamordowany tu przezUkraica Grzegorza Szepelaweho).W masowym mordzie w Byczkowcach zginło 106 Polaków. Bylito: Andrejczuk Szczepan, Aniela, Antoni, Bronisława i jej dwoje dzieci,Bałabuch Mikołaj, Anna, Wiktoria, Bandura Grzegorz, jego ona Maria isyn Władysław, Bandura Zofia, Bandura Józefa jej córka Stanisława isyn Kazimierz, Bandura Józef, Marcin, Jan, Biłan Jan, Błaszków Anastazja,Wanda, Franciszek i jego ona Karolina oraz syn Jan, Boek Józef,Chmieluk Michał, Zofia, Czyyk Zofia, Demnicki Teodor, Gałowska Katarzyna,Podruczna Anna i jej syn Stanisław, Podruczny Ludwik i jego ona

58Helena, syn Franciszek i ich słuca, Proskórnicki Józef, Karolina, Antoni,Antonina, Sitko Mikołaj, Magdalena, Bronisława, Jan, Władysława,Ludwik, Sitko Emilia, Słoik Katarzyna i jej syn Józef oraz córka, SzandałaKatarzyna, Anna, Jan, Szatkowski Antoni, Bronisława, SzczepaskaBronisława, Ludwik, Anna i jej synowie: Tomasz i Władysław, SzewczukJan i jego ona Maria, Harmatiuk Jan, Józef i jego ona, Michał, HryncyszynEmilia, Jadyn Franciszka i Jan, Kowalczyk Maria, Kret Jan, Magdalena,Lipnicka Karolina, Anna, Makuszyski Michał, Marcinków Mikołaj,Anna i Anna II, Zofia i dwoje jej dzieci, Muryn Stefania, PodrucznyPiotr i Maria, Szewczuk Maria, Jan II i jego ona Maria, Sztagran Michalina,Walków Maria, Stanisław, Walków N. – babcia, Michalina, Kazimierz,Wielgosz Michał l. 65, Anna l. 63, Katarzyna l. 31, Maria l. 29,Wojczyszyn Jan i córka Rozalia, Stanisław, Tadeusz, Wony Franciszek,jego córka Franciszka i synowa Zofia, Zatylny Stanisław.Jeszcze w 1947 roku zostały zamordowane w Białym Potoku 4osoby, które nie wyjechały do Polski. Byli to: Andrejczuk Marian l.19, ButraFranciszek l. 55, Szczsny Kazimierz l. 33 i Władysław l. 29.* * *Za sprzeciwianie si mordowaniu Polaków zginli w Kosowie dwajUkraicy: Fedorkiw N. i Bindura N. Za to samo w Perechodach zostałzabity Ukrainiec Draniowski z on Polk i córeczk. W Wawrynowie –Heuko N. poniósł mier za niezamordowanie swojej ony Polki. A w Zalesiuza sprzyjanie Polakom poniosł mier cała rodzina ksidza gr.-kat.(Według relacji 19 wiadków).POWIAT KAMIONKA STRUMIŁOWASzacuje si, e w powiecie kamioneckim zamordowano ponad3.000 ludzi. Na podstawie relacji wiadków (do 1998 r.) ustalono jedynie516 nazwisk.W kwietniu 1943 r. zabity został w Busku Wardyski Stanisław l.18, a w sierpniu Zabuski Jan. W grudniu zginli w Wolicy DerewlaskiejZaborniak Jan i Gorzkiewicz Stanisław.W styczniu 1944 r. zamordowano w Batiatyczach 20 osób. (Nazwisknie ustalono).W lutym zginło z rk UPA w Grabowej 6 mczyzn i kobieta zdwojgiem dzieci m. in. Kamiski Kazimierz l. 50, Orzechowski Stanisław

59l. 50; w Ubinie Jankowski Andrzej, Jankowski Stanisław, Patynka Jan; wWolicy Derewlaskiej Trojanowski Mieczysław.20 marca zginło w Wolicy Derewlaskiej 12 osób (nazwisk nieustalono). 25 marca w Maziarni Wawrzkowej zamordowano 22 osoby(nazwisk nie ustalono). 27 marca w Jazienicy Ruskiej zabito 5 osób,zginli m. in. Bielak Anna l. 70, Pasierbski Jan l. 35.W nocy z 4/5 kwietnia 1944 r. zamordowanych zostało w Berbekach16 osób wród nich Buczyski Józef, a z 8/9 kwietnia w JazienicyPolskiej 16 osób, w tym: Herba Agnieszka, Kdzia Paweł, Kdzia Rozalia,Rzeczkowski Stanisław, Solski Tomasz, małestwo “Krysyk”, KoziuraN. (kobieta), Semenowicz N. l. 50. Był te mord w Budkach Nieznanowskich,ale liczba ofiar nie jest znana. To samo dotyczy wsi Humniska.W Konstantynówce zginło 20 osób (nazwisk nie ustalono), wŁapajówce – 16, w Milatynie Nowym - 15, w Rudzie Sieleckiej – 15,w Obydowie – 10, w Róance – 10, natomiast liczba zamordowanych wŁanach Polskich nie jest znana. W Stryhance zostali zamordowani:Adamek (Adamski?) Józef l. 43, Hübner Wanda l. 75, Kozłowska Wandal. 44, jej m Jan, Hübner Wojciech. We wsi Turki zamordowano 20 Polaków,rozpoznano tylko 17, zginli: 7-osobowa rodzina Simaków, 7-osobowa rodzina Skrzypków, Korczyska Stanisława l. 20, Berbeka Michałl. 60, Swie Agnieszka. W Warchołach zamordowano 20 osób (nazwisknie ustalono). W maju 1944 r. zginli w Busku: Podhalicz N.,Ukrainka NN. (z domu ółtaniecka); 16 maja zamordowano we wsi Kupcze– 15 osób, wród których byli: Kotowski Eugeniusz, Sołtys Włodzimierz,Sołtys Eugeniusz; we wsi Sielec Bieków ołeski Jan l. 30.W lipcu 44 r. zginł w Busku Gilewicz N. i jego ona.15.08.44 r. zabito w Jabłonówce: Fabiask Karolin i MichałkowaAleksego; 18-go w Wierzblanach bojówki UPA zabiły 4 poborowych doWP i Kot Janin, a 19-go zamordowani zostali tu: Gonczar Stefan, jegoona Maria i dwie córki, Borucki Teodor, Borucka Maria, Łukasiewicz Julia,Przysina Justyna, Ruda Anna, Spodarek Maria, Spodarek Ewa,Trojan Tomasz, Trojan Anna, Trojan Stanisław, Trojan Agata; w Jabłonówcew tym samym dniu zginli: Fedoruk Piotr, jego ona Franciszkaoraz córki Maria i Emilia, Jasieski N. jego ona i córka, Wilk Hanna; tegodnia w Grabowej zginli: Babijczuk Maria, jej córka Stefania l. 12,Bułkowska Helena, jej troje dzieci do 8 lat, Bułkowski Kazimierz, BułkowskiJózef, Bułkowski Wiesław, Gruszczyk Helena, Seniuk Włodzimierz,Se Włodzimierz; 27-go zostali zamordowani w Czanyu Pałyga Iwan(Ukrainiec), Pałyga Janina (Polka). W Pobuanach zginli: PrystaskiGrzegorz i Prystaska Katarzyna.We wrzeniu 44 r. we wsi Adamy zginli: Dbrowski Jan l. 81, ŁucekTeodora l. 41, Szeremeta Franciszek l. 80, Swie Maria l. 30; w Busku– Zubik Szymon; w Horpinie wród kilkudziesiciu banderowskich

60ofiar ustalono nazwiska tylko 23 osób: Banach Michał l. 70, Bratu Piotr,Bratu Andrzej, Bratu Michał, Chrzanowski Michał jego syn, ChrzanowskiMikołaj, Czerniecki Andrzej l. 33, Czerniecka Katarzyna, CzernieckiJan, Czerniecka Maria (Ukrainka), jej 5 synów (imion nie udało si ustali),Karwacki Michał jego syn Stanisław, Mielnik Melania, Mielnik Michał,Mielnik Tekla oraz dwoje ich dzieci; w Wierzblanach zginli: MaksymiszynBolesław i jego ona, Maksymiszyn Eugeniusz, jego ona, córka imatka.14.10.44 r. zamordowano w Busku 13 osób przewanie narodowociukraiskiej, zginli: Czuczman Piotr, Kapij Teodor i jego troje dzieci,Kapij Olga, Kapij Włodzimierz, Kapij Maria, Diak Jan, jego syn Jarosław,Diak Nadzieja Daniłów Kiryło, jego ona Paraska; w tym czasiewe wsi Sielec Bieków zamordowano co najmniej 30 osób (nazwisk nieustalono).10.12.44 r. w Pobuanach zamordowano 21 osób, ustalono 16nazwisk: Bedrij Dymitr, jego ona Paraska i dzieci: Franciszka, Zenon,Marta, Hamulak Maria jej syn Eugeniusz Kamiska Zofia, Kowal Filip,jego ona Anastazja i synowie: Mikołaj i Michał, Romaniuk Jan, jego onaZofia, córka Maria i wnuk Zenon (niemowl); w tym dniu w elechowieWielkim z kilku zamordowanych osób ustalono, e byli to leniczy zon i dwójk dzieci; 22 grudnia w Pobuanach zginł GrodziewiczPiotr; 29 grudnia w Jazienicy Polskiej banderowcy zamordowali kilkanacieosób, ale ustalono tylko 9 ofiar: Jaremkiewicz Filip, jego onaAnastazja, Kowalik Maksym Kowalik Jerzy, jego ona Julia, Wilk Maria,jej córka Helena l. 12, Wójcik Aleksandra, jej syn Zenon (niemowl). WCzanyu zostali rozstrzelani przez SB-UPA dwaj członkowie UPA – braciaStupniccy za odmow wykonania rozkazu zabicia ich matki Polki. Wewsi Dobrotwór OUN-owcy zamordowali w latach 1941-1944 co najmniej50 Polaków.17.02.45 w Jazienicy Ruskiej zginli: Naczas Konstanty, jego onaMaria, Polityło Katarzyna, a 20 lutego zabita została Ukrainka BogomołowaAnna i 2 Polaków.W marcu 45 r. zamordowani zostali w Jazienicy Polskiej: BaraniecMaria, Zawierucha Aleksy, Kaszel Stefan i 5 osób o nieustalonychnazwiskach.W kwietniu 45 r. zamordowani zostali w Busku: Jurdyga Stanisław,jego ona Stefania i dzieci: Jarosława i Mieczysław, Kuczyska Julia,Mierzwiski Marian, jego ona Maria oraz dzieci; Julia i Antoni. Puna N. ijego ona.W czerwcu w Humniskach zabici zostali: Jaków Teodor, JakówKatarzyna, Łukasiewicz Maria, Hołota Anna; 5 czerwca we wsi Sokolezamordowani zostali: Bakun Helena, Bakun Teofila, Dusan Julia, jej córkaAnastazja, Kucak Marta, Pociłujko Helena jej córka Maria, Sachare-

61wicz Andrzej, jego ona Maria oraz dzieci: Jan i Anastazja, WołoszynJakub. jego ona Anastazja i syn Jan (lista ofiar niepełna); 23 czerwca wGrabowej zginli: Bałandiuk Edward (Paweł), Bałandiuk Paulina, MłotJan, Sosnowska Katarzyna, Sosnowska Maria, Sosnowski Aleksy, SmagaJulia, Sobaszak Anna, chłopiec l. 8 sierota, Soroka Emilia SorokaJan.We wrzeniu w Łanach Polskich zamordowani zostali: Kdzia Jani 3 członków rodziny, Kowal N. i 2 członków rodziny; w grudniu 45 r. zabicizostali w Busku: Chruniewicz Zofia, Pankiewicz Jakub, jego onaRozalia i dzieci: Włodzimierz i Ludwika.* * *W Busku proboszcz gr.-kat Kałyniewicz N. i ks. Wania N. okazalisi ludmi i pomagali Polakom. Dwóch członków UPA – braci Stopnickichrozstrzelano w Czanyu za odmow zamordowania matki – Polki.Za wychowywanie w duchu polskim i wierze rz.-kat. zamordowanowdow po Polaku – Ukraink Czernieck Mari w Horpinie. Za ucieczksyna z UPA zabito ukraiskie małestwo Filipa i Anastazj Jaremkiewiczóww Jazienicy Ruskiej.Inny ksidz gr.-kat. w Busku, Dygdała, głosił w czerwcu 1941 r.pod adresem Polaków: Chamardzi z naszoj zemli treba wypołoty.(Według relacji 16 wiadków).POWIAT KOPYCZYCEWedług szacunków, zamordowano na terenie powiatu około 1.500osób. Na podstawie zezna wiadków (do 1998 r.) ustalono 851 nazwisk.17.11.1941 r. zostali zamordowani przez OUN-owców we wsiChłopówka: Kaliski Władysław l. 25 i Magi Michał l. 17 (pochodzcy zChorostkowa), a 18 listopada: Domaradzki Marian l. 58, DomaradzkaAnna l. 54, Gaweł (Jaworska) Bronisława l. 39, Pitura Barbara l. 42, SidorMaria l. 39, jej syn Józef l. 17 - z Chłopówki.W styczniu 1943 r. zabito w Kopyczycach Kurowskiego Józefa iNN. ucznia kowalskiego.; w lutym zamordowani zostali w Słobódce:Midzybrodzka N. i jej dzieci: Alfred l. 32, Maria l. 27 i córka N., BaranowskiJan l. 37, Borsa N. (Ukrainiec) szwagier Midzybrodzkiego, CharzewskiN., Karasiewicz N., NN. Polka l. 40; w marcu we wsi Krzywekiezabito: Tomaszewsk N., jej ma i 8-letniego syna oraz NN. kobie-

62t; w kwietniu zginł w Probunej Szczucki Wacław l. 22; w lipcu wOryszkowcach – Skikiewicz Alojzy l. 31, Skikiewicz Zygmunt l. 29; wnocy z 18/19 sierpnia w Kluwicach zamordowano 7 Polaków, w tym:Michalik Michał l. 45 i nauczyciel z Trembowli l. 50; w SamołuskowcachRzep Antoniego l. 30 i Gajd Piotra l. 22; 27 padziernika w Horodnicyzabito mczyzn NN. l.18; w listopadzie w Majdanie - ywinJana; w grudniu w Woli Czarnokonieckiej zginli: Janik Jan l. 40, KarasiewiczFranciszka l.18, Karasiewicz N. mczyzna l. 45; jesieni 1943 r.w Kopyczycach zostali zamordowani: Kurkiewicz Ryszard, ModzelewskaIrena, Szymaska Maria, jej NN. koleanka, Reich Mieczysław, ZieliskiN.W 1943 r. – w nieokrelonych dokładnie datach - we wsi Tłustekiezostali zamordowani: Baraski Michał l. 58, Baraski Michał l.36, jegoona, Baraski Jan l. 53, jego dzieci: Tadeusz l. 10, Weronika l. 9,Baraski Józef l. 43, jego ona Emilia l. 38 i córki Leontyna l. 9 i Józefa l.9, Baraski Mikołaj l. 63, Baraski N., Bilan Leon l. 18, Borsa Michał l.33, Charzewski Ludwik l. 14, Czarnobaj Ludwik l. 18. Grzywaczewski Antonil. 63, jego ona l. 58, Jurkowski Ferdynand l.42, Karasiewicz Emil l.58, Kruszelnicka Helena l. 30, jej córka Józefa l. 8, Krokiewicz Ryszard l.18, Modzelewska Helena l. 17, Ornatowski Emil l. 38, Rekrut Józef l. 29,Sorokopuda Wasyl l. 43 (Ukrainiec), Stodoła Stanisław l. 33, Reiser Tadeuszl. 12, Tomaszewska Waleria l. 43, jej syn Tadeusz l. 9, Zieliski N.l. 30.Na przełomie 1943/44 r. zamordowano w Hrykowcach 40 Polaków,w tym 12 dzieci i 7 starców, pozostałe to kobiety; w lutym 1944 r.zginli w Chorostkowie: Baraski Jan, Kaliniak Władysław, RatajczakJózef; w Hadykowcach: Antosiak N. l. 38, 6-osobowa rodzina Galantów,Gnach Władysław l. 31, Klempa N. l. 22 (mczyzna), Kunierz Eudocjal. 28, 4-osobowa rodzina Lipiskich, Rosiewicz Katarzyna l. 23; 2lutego w Horodnicy zamordowano 11 Polaków. Zginli: Cirka Józef l.19, Dziuban Michał, Gajda N. l. 77 (kobieta), Horodecki Edward, KaczanBarbara l. 38, Kulba Franciszek l. 55, Litwin Katarzyna, Polowy Karol l.50, jego ona l. 48 i dwoje małych dzieci; tego te dnia w Postołówcezabito kilku Polaków (nazwisk nie ustalono); w Kopyczycach zginłRuniewicz N.; w Majdanie: Grzeczny Mikołaj l. 40, Grzeczny Jan l. 47,jego syn Józef l.16, Piroek Paweł l. 30, Czarnecki Adolf l. 22, KrasickiMikołaj l. 52; w Oryszkowcach – Chudobiał N. l. 28 (mczyzna), ŁazeczkoN. l. 38 (kobieta), Radomiska (Radomska?) Maria l. 30; w Probunejzabito Brandmana N. i jego on l. 46; w Wasylkowcach zamordowano4-osobow rodzin Zdaniak, a we wsi Wasylków - 30 Polaków,wród nich byli: Baraski Bronisław l. 41, Bielicki Apolinary l. 42,Michał l.43, Hołubowicz Krystyna l. 19, Kostanowska Wiktoria l. 35, KrulikJózef l. 37, Krupnik Wiktoria l. 29 i Jan l. 38, Kulesza Jan l. 43, Lipi-

63ski N. l. 35, Łobucki Franciszek l. 41 i Franciszka l. 35, Mizera N. l. 37,Marcichowski N. l. 27, Popiel Apolinary l. 39, Ryczak N. l. 23 (mczyzna),Rakuszko N. l.41 (mczyzna), Witkowski Jan l. 30, ZakrzewskiPiotr l. 31, Zawadzki Michał l. 45, Ziemiaski Jan l. 29, jego ona i syn l.7 oraz córka l. 3 a take 6 osób niezidentyfikowanych.W marcu 1944 r. w Celejowie zostali przez banderowców zamordowani:Podhorecki Stanisław l. 21, Mikulski Józef l. 37, jego ona Marial. 32 i troje dzieci, Sztrobel Stanisław l. 26, jego ona Józefa l. 24 i dwiecórki lat 3 i 7.W Woli Czarnokonieckiej zginli w tym czasie z rk oprawców:Baran Paulina l. 43, Błaszcz Stanisław l. 40, Brajer Ludwika l. 70, DziuchaskaAniela l. 16, Hajkowska N. l.6, Hajkowski N. l. 64, LachowiczJan l. 40, Lachowicz Michał l. 61, Lachowicz Stefania l. 59, LachowiczEdward l. 17, Lachowicz Krystyna l. 14, Łukawiecka Katarzyna l. 48, ŁukawieckaAnna l. 14, Mangier Władysław l.14, Mangier Maria l. 12, MedyskaKatarzyna l. 22, Mularska Anna l. 45, Mularski Jan l. 5, MularskiWładysław l. 3, Miluch Jan l. 35, Słowiska Maria l. 30, StanisławskaPaulina l. 30, yłkiewicz Stanisława l.30, yłkiewicz Józef l. 50, N. Karolinal. 60 (gospodyni ksidza).W Horodnicy zabito 5 osób; w Jabłonowie - 40 osób – ustalonotylko 10 nazwisk: Bartonowicz Janina l. 25, Dbrowski Stefan, DbrowskiFranciszek l. 29, Dbrowska Helena l. 31, Dobiel Jan l.27, ChaszczowyJan, Chaszczowy Stanisław, Chaszczowa Helena, Szymków Jan l. 35,Szymków Zofia l. 25; w Kociubiczykach zginło 30 osób, ustalono tylko18 nazwisk: Bilecki Stanisław l. 70, jego ona Semusia l. 60 i syn Antonil. 20, Borycka Anna l. 70, Galant Władysław, Juyk Marta l. 70, Ju-yk Teodor l. 70, Kłos Maria, Materniak Maria l. 60, Mleczarek N., jegoona i dwoje dzieci, Saharko Tekla l. 70, Sadowska N. l. 60, ZiemiaskiTeodor l. 70, Ziemiaska Emilia l. 60, Ziemiaska Krystyna l. 4.12.03.44 r. i 26.01.45 r. w masowym mordzie banderowców na Polakachw Majdanie zostały w bestialski sposób zamordowane 154 osoby:Bandura Grzegorz l. 45, Bandura Anna i jej wnuczka, Bocian Bronisława,Bocian Maria, Bocian Jan l. 46, Buchsbach N., Ciemny Grzegorzl. 50, Ciemny Mikołaj l. 45, Ciemna Karolina l. 30, Ciemny Filip, CiemnyPaweł l. 40, jego ona Jadwiga l. 33 i córka, Ciemny Teofil l. 48, CiemnyJan l. 50, jego ona Olga i córka, Ciemna Agnieszka, Ciemny Franciszek,Czarnecki Jan l. 60, Czarnecki Adolf l. 25, Czarnecki Marcin l. 45,Czarnecki Michał l. 40, jego ona i syn l. 15, Doliba Eugeniusz l. 16 (synPolki i Ukraica), Dutka Anna l. 45, Dutka Józefa, Dutka Maria l. 30,Dumyk Franciszek l. 40, Dumyk Bronisław, Dumyk Antoni, DumykMarcin l. 61, Dumyk Anna l. 58,jej córka Janina l. 20, Dumyk Magda l.30 (z Oryszkowiec), Gradowski Józef, jego ona Maria l. 35, GrzecznyPiotr, Grzeczny Leonard l. 20, Gumienny Szczepan l. 62, jego ona An-

64na, Gumienny Paweł l. 50, jego ona Sabina l. 47, Gumienny Franciszekl. 13, Gumienny Leon, Gumienny Piotr, Hapen Jan l. 35, Hapen Jan l.40,jego syn Piotr l. 19, Krzywy Michał l. 36, Krzywy Tomasz l. 2, Krzywy Janl. 3, Kunierz Iwan l. 45 (Ukrainiec), jego syn l. 14, Łukaszewska Weronikal. 26, Łukaszewska Franciszka l. 27, Maków Marcin, Maków Augustyn,jego ona, Maków Katarzyna, Maków Magdalena, MalinowskiJan l. 12, Mamij Anna l. 50, Milimka Stanisław l. 16, Milimka Stanisławl. 15, Mielnik Jan l. 40, jego ona Anna l. 38, Mielnik Franciszek l. 18,Nakoniczewski Bronisław l. 22, Nawrocki Piotr l. 55, Nawrocka Maria l.20 (22?), Nawrocka Maria l.49, jej córka Anna l. 20, Paczyszyn Rozalial. 45, Paczyszyn Weronika l. 18, Pełechaty Antoni l. 45, jego ona Marial. 43 oraz syn i dwie córki (jedna z nich w wieku 14 lat), Pełechaty Teodorl. 39, Pełechaty Dominik, Puk Eliasz l. 30, jego ona Antonina l. 23 itroje dzieci, ks. Rogowski Wojciech l. 32, Rogowski Czesław l. ok.13 iRogowski Stefan l. ok.5 – synowie Polaka i Ukrainki, Rybak Antoni, SokolnickiSzczepan l. 61, jego ona Jadwiga l. 52 i syn Marian, SolskaBronisława, jej syn, Szymaska Józefa l. ok. 36, Szymaska Anna l. 40,Szymaski Antoni, widerek Sławomir l. ok. 17, widerek Franciszka l.35, widerek Weronika l. 38, widerek Czesław, widerek Anna, widerskaWeronika, Tanach Paweł l. 40, jego ona Maria (Rozalia?) l. 36 icórki Eugenia l. 6 i Maria l. 4, Tokar Mikołaj l. 66, jego ona Anna l. 60,Towarnicki Michał l. 40, jego ona Anna l.60, Zabilska Anna l. 20, ZabilskaKatarzyna (dziecko), Ziółkowski Leon l.50 (Ukrainiec), ywina Annal. 30, ywina Antoni l. 65, ywina Michalina l. 35, ywina Tadeusz, ywinaZofia, ywina Piotr, ywina Józefa l. 62, ywina Stanisława, ywinaMichalina, ywina N., ywina Jan l. 37, ywina Leon i dwoje małychdzieci, dwie siostry zakonne, 4 osoby z rodziny Białozb, Bocian (dziecko),2 osoby z rodziny Dambo, Grzeczny Józef l. 18, Grzeczny Mikołaj l.50, Krasicki Mikołaj l. 52, Pieróg Paweł l. 30, Tpa N., Dumyk Franciszekl. 22.W Oryszkowcach zamordowano 50 Polaków, zginli: BazylakBronisława l. 18, Bana N. l. 35 (mczyzna), Bednarska Bronisława l.40, Dmytryszyn Józefa l. 45, Duczemiski Jan l. 40, Głazeczek Maria l.32, Jamny Antoni l. 45, Jureczek Maria l. 45, Kucułyma Józef l. 35 (zamordowanyprzez kuzyna Ukrainca), Kowalczyk Józefa l.55, ŁazeczkoWładysława l. 38, Łaszczyska Janina l. 40, Łaszczyska Maria l. 16,Łaszczyski Adam l. 48, trzy rodziny Mach razem 12 osób, trzy rodzinyMusiałów – 10 osób, Nalazek Maria l. 35, Pełechaty Józef l. 39, SkakiewiczJózef l. 41, Szeciuk Maria l. 28, Winiarski Franciszek l. 29, Zabrodzki(Zabrocki) N. l. 45, 2 nierozpoznane osoby.W Postołówce zginło 10 osób m. in. Drewniak Jan l. 40, jego onaMaria l. 40, Nik Bronisław l. 50,Tymeczko Sławomira l. 30; w Probunejzamordowano 20 osób w tym 4 ołnierzy Armii Czerwonej. Zginli m.

65in.: Bereaski Albin l. 41, Bereaska Mieczysława l. 35, BereaskaAlbina l. ok. 40, jej syn Mieczysław l. 19, Głogowska N. l. 37, KrzykówN. l. 46, Krzyków Zbigniew l. 18, Literowicz N. l.54, Lipiski Ludwik l. 47,Rogalski N. l. 38, Słowinski N. l. 48, Witkowsi N. l. 32.W Samołuskowcach zamordowano 10 osób; w Siekierzycachponad 20 osób – nazwisk nie ustalono; w Tłustekiem 15 marca zostalizamordowani: Jurkowski Kazimierz, Jurkowski Jan, Kruszelnicka Ludmiłal. 29, Kruszelnicki Kazimierz l. 25, Krzyczkowski Mikołaj l.48, MiedzybrodzkaMaria l. 48, Miedzybrodzka Maria II, jej syn Albin i 2 córki, PiechowiczTadeusz l. 14, Rasławski N., 5-ro dzieci i starzec o nieustalonymnazwisku; w Zielonej zamordowano 30 osób tj. wszystkich polskichmieszkaców tej wsi. Ich nazwisk nie udało si ustali.W kwietniu 1944 r. zostali zamordowani w Chorostkowie: CzarnaEugenia l. 18, Czarny Paweł l. 16, Czarny Dmytro l. 26, Czarny Paweł l.20, Głowacki Jan l. 26, Jasiski N. l. 20, Józefczuk Zofia l. 26 i jej ojciec,Jóków Roman l. 29, Jóków Agnieszka l. 27, Kaliski Władysław l. 25,Kopacz Bazyli l. 33, Kopystyska Anna l.30, Ku Stanisław l. 29, SuchodolskiJózef l. 25, Wawrzyszyn Michał l. 25, Wawrzyszyn Anastazja l. 29.W tym miesicu w Czabarówce zginła 1 osoba a w Suchostawie LejczajN, l. 38.W maju 1944 r. we wsi Czarnokoce Wielkie zabito RzeczkowskJózef l. 25; w czerwcu zamordowano w Liczkowcach dwóch chłopcóww wieku 12 i 14 lat; w lipcu zginli w Kotówce: Bogucki Tadeusz l. 15,Bogucki Antoni l. 58, Makuszewski Paweł l. 22, Makuszewski Stanisław l.28; w padzierniku w Kluwicach zginło 20 osób (nazwiska nieustalone);w Niborgu Szlacheckim zabito Gulewicza Stanisława l. 35; w Wasylkowcach– Siolaka Romana l. 60; w listopadzie zginła tam WgrzynowiczPelagia l. 30; 27 grudnia w Olchowczyku zamordowani zostali:Sicinski Marcin l. 60, Sobków Michał l. 60 oraz 3 mczyni; 27 grudniaw Zielonej zginli: Łuszczynska Antonina, jej dzieci: Fryderyk l. 14 i Józefal. 6.W 1944 roku (dat nie ustalono) w Bosyrach zginli: Boyski Karoll. 60, Kornikowski Ludwik l. 58, Małecka Aniela l. 50, Miski Jan l. 62, MiskiMaria l. 60, Miski Stefania l. 16, Nakonieczny Stefan l. 70, NakoniecznaAnna l. 60, Nakonieczna Maria l. 18, Nakonieczna Bronisława l.14, Nakonieczna Antonina l. 7, Róyski Teodor l. 55, Róyska Anna l.52, Róyski Emil l. 7, Wojciech Adam l. 19, Zajc Szczepan l. 17, ZawadzkiFlorian l. 60; w Czarnokocach Wielkich i Małych zamordowano40 kobiet o nieustalonych nazwiskach; w Jurkowcach zostali zabici:Kulczycki Stanisław l. 50, jego ona Karolina l. 50, Kułakowska Anna l.48, Kozłowska N. l. 40; w Karaszycach zamordowano 9 osób (nazwisknie ustalono); w Niborgu Nowym zginli: Mendelowska Helena l. 44,jej córka Stefania l. 14 i syn l.13, NN. dziewczynka (Hucułka) na wycho-

66waniu u Mendelowskich, Pawlak N. (kobieta), dwaj mczyni w wiekulat około 27 i 33, Kuma N. l. 45 (Ukrainiec), Szczurek N. l. 35 (mUkrainki); w Suchostawie zginło kilka osób o nieustalonych nazwiskach;w Wasylkowcach zostali zamordowani: Dobrudzka Bronisława l.18 i Dobrudzka Izabela l.16 (obie z Czabarówki), Hałomon Piotr l. 30,Józwa Paweł l. 30, Kozłowska N. l. 44 (ze wsi Jurkowce), Misztak Adaml. 28.W styczniu 1945 r. zostali zabici w Liczkowcach dziewczyna l.18,małestwo z 16-letnim synem; w Probunej: Kwanicki Kazimierz l. 17i Marcinkowski Józef l. 19.7.02.45 r w Kociubicach zostali zabici: ks. Walniczek Jan, ŁobockiAlbin l. 41 (kocielny), Boski N. mczyzna, Maziarka Józef, PrzybyłaN., Zewski Michał l. 38, 6-osobowa rodzina o nieustalonym nazwiskuoraz Ukraicy: Biała Piotr i Jurkiw Michał za odmow brania udziałuw mordowaniu Polaków; 17 lutego w Olchowczyku zginli: PatkowskaMaria l. 38, Zdebiak Rozalia l. 42, jej syn Kazimierz l.14, a 19 lutego dwieosoby ze Lwowa (nazwisk nie ustalono); 18 lutego w Probunej zabityzostał Zakrzewski Tadeusz l. 17.W marcu 1945 r. w Wasylkowcach zamordowany został organistaHambicki Andrzej; w Probunej - Domski Kazimierz l. 17; 29 lipca wHadykowcach zamordowano Polaka z “Istriebitielnych Batalionów”, a31 lipca Rosochatego N.; w Jabłonowie zginł Ukrainiec z synem l. 12;w Probunej – Głogowska N. l. 60, Krzyków Zych l.35, Zadorony Emill. 23.Ponadto w latach 1943-1945 (w nieznanych bliej datach) zostalizamordowani w Sidorowie: Boczar Józef l. 52, Czajkowska Ludwika l.45, Kalwaria Michał l. 60, jego ona Józefa, Kruk Mikołaj l. 50, Kruk Piotrl. 40, Kruk Maria l. 38, Kruszelnicka Malwina l. 40, Kulesza Rozalia l. 60,Nitka N. l. 40 (kobieta), Przybyła Jan, Skalny Władysław l.60, Tracz Wiktorial. 41, Uhryniuk N. l. 38, Zimmerman Władysław l. 30, aruk Rafaelal. 20, N. Michał l. 17 oraz 33 osoby o nieustalonych nazwiskach.W latach 1944-45 w Hadykowcach zamordowano 20 osób, wtym: Kaczorowsk N. z dwójk dzieci w wieku 9 i 11 lat; w Chłopówcezginł Jasiski Władysław i Stelmach Józef; w Wasylkowcach – DobrudzkiTadeusz l. 17 i Jdrzejewski Aleksander l. 17 (z Niborga Szlacheckiego).W 1946 roku w Niborgu Szlacheckim zginł Petryszyn N.Za ukrywanie Polaków lub niesienie im pomocy zostali przez UPAzamordowani nastpujcy Ukraicy: w Emilówce – Kuma N. l.45; wKociubicach – Bała Petro i Jurkiw Mychajło; w Czabarówce BodnarWasyl (kulawy) l. 50, poniewa dzwonił w cerkwi na alarm, gdy zbliałasi do wsi banda.

67Za odmow współpracy z UPA w Czabarówce zginł 19-letni MykołajewPetro, s. Ostapa; w Zielonej za odmow mordowania Polakówbojówka UPA zastrzeliła Muzyk Mykoł l. 60.Natomiast w Majdanie diak Duliba N. i jego syn byli organizatoraminapadu na wie. w której banderowcy wymordowali 154 Polaków.(Według relacji 35 wiadków).

68POWIAT PODHAJCEWedług szacunków w powiecie podhajeckim zamordowano około2.000 ludzi do 1998 r. udało si ustali na podstawie wiadków 877 nazwiskpomordowanych.Z 17/18 wrzenia 1939 r. zginło w Bokowie 10 osób, ustalono 5nazwisk: Gal Rozalia (matka Marii Pileckiej), Wierzbicka Aniela (z Pileckich),Pilecki Antoni i dwóch jego ziciów: Wierzbicki N. i Zaderecki N..W Dobrowodach zginło 2 polskich oficerów, którzy uciekli z kolumnyjeców prowadzonej przez sowietów do niewoli. W Nosowie zabito 5polskich ołnierzy idcych w kierunku granicy rumuskiej.W Sławentynie zginło z 17/18 wrzenia 50 osób – ustalono 38nazwisk: Buczek Józefa l. 68, jej synowa Paulina i trzy osoby z rodzinyBuczków oraz 1-roczny wnuk Józefy Holzhausen Rudolf, Denega Anna,jej syn Kazimierz i zi Kijstro Florian, Gutkowska N. (. Stanisława) i jejcórka Romualda, Henc N. oraz jej córka i syn, 5-oso-bowa rodzina Kozłowskich,Krupnicki Tadeusz (s. Ludwika), Krzysztofiak N. (mczyzna),4-osobowa rodzina Manoryk, 4-osobowa rodzina Murdz, MuszyskiWładysław, jego ona i 2 synów gimnazjalistów, Niałowski Franciszek(s. Michała) l. 40, Ukrainiec Perekop N., Sienkiewicz N. i jego ona. 12osób nie zidentyfikowano. W Szwajcarii zginł Rudyk Michał (ołnierzpowracajcy z frontu). W Szumlanach zginli z 18/19 wrzenia:Chruszczewska N. (. Franciszka), jej dwóch synów i siostra ma, PalczakMarcin, jego ona i dziecko, Palczak Piotr, jego ona i dwoje dzieci,Palczak Julian (s. Józefa), Engel Grzegorz, Engel N. (ona dyrektoraszkoły) i Horbowa N. (teciowa Englów), Groszek Józef, jego ona, syn,synowa i wnuk, Hübner Antoni l. 13 (s. Ludwika), Kamiski Józef i KamiskaN., Kaligniola N. (kowal i dwóch członków jego rodziny, NadolskaKarolina i 3 jej dzieci, Michalewicz Piotr, Okienko N., Rozumek Aniela,Ziemliska N. i jej syn Michał, Skotnik N. l. 13 (s. Piotra). We wsi Uwsie19 wrzenia bojówka OUN zastrzeliła 5 Polaków: 3-osobowa rodzina Filusoraz 2-osobow rodzin Grubniak w tym syn Władysław. 25 wrzeniazamordowani zostali: Gołbiowski Kanstanty i Galewski Stanisław.Marzec-kwiecie 1940 r. w Zawałowie zamordowani zostali: CyranBronisław, Karpiski Feliks, Listwan Józef, Morman Jan i Stanisław,Witkowski Stanisław.W lipcu 1941 r zamordowano w Małowodach – Skibiskiego Jana;w Panowicach - Srokowskiego Józefa dwóch mczyzn NN i SzczombrowskSabin l. 56; w Szumlanach – Chruszczewskiego Franciszka iSkotnika Piotra; w Zawadówce zginli 16 lipca: Cyran Bronisław l. 32,

69Listwan Józef l. 33, Marynowski Jan l. 50, Turkiewicz Adolf l. 32; w Holeszowiew sierpniu1941 r zamordowano 5-osobow rodzin Parysów.W marcu 1943 r. we wsi Hnilcze zginł Rybicki Stanisław l.18. 3maja w Szwejkowie: Sobotkiewicz Rozalia (, Jozefa) l. 50 i jej dzieci:Jan l. 22, Aniela l. 12 i Stanisław l. 7.W sierpniu zginł w Nowosiółce Monasterski Rafał l. 34; w padziernikuwe wsi Hnilcze – Sługocki N. i Pelichowski N.; w Panowicach–Sługocki Michał i Wilczyski Bronisław; w Rosochowacu – DrabczyskiFerdynand; w Telaczach zamordowano 10 osób (nazwisk nie ustalono).W Sławentynie zginli w 1943 r. ponadto: Trybus N. l. ponad 70(kobieta), Wierzbicka Helena, jej syn Tadeusz i córka Sabina.W listopadzie-grudniu 1943 r. zginli: w Szumlanach – HryniówJan, jego ona i 2 dzieci, Lis Edward, Palczak Karol (s. Benedykta) i 2członków jego rodziny, Rozumek Władysław (s. Jakuba) i widerski Jan.W styczniu 1944 r. zamordowano z 14/15 w Markowej – 32 mieszkacówwsi oraz 2 mieszkaców innych miejscowoci, nazwisk nie ustalono.8.02.44 r we wsi Sioło Boykowskie zamordowano 15 osóbwród nich: Gut Jan z rodzin, Gut Józef z rodzin i Gut Franciszek;10.02.44 w Bieniawie zginło 25 osób, w których rozpoznano tylko 15:Babiak Mari, Biernackiego Mateusza, jego on Mari i syna Józefa,Garlick Adel l. 20, Janków Kseni l. 40, Michałków Petronel i jej siostrKatarzyn, Moskala N. z rodzin, Moskala N, II z rodzin, w tymPaulin l. 20, proboszcza ks. ygiel Władysława i jego gospodyni N.Mari oraz Moskala Stanisława; w Bohatkowcach zamordowano 15osób, w tym z cał rodzin Rogalskiego N. i cał rodzin StachurskiegoN.Z 10/11 lutego w Bokowie dokonano mordu masowego. Zginli:Bolinowski Kornel i Wiktor, Cewiski Joachim, Justyn i jego córka Antonina,Cewiski Adam i 3 córki, Chodyniecki Antoni i Sabina (z Pileckich),Ferenc Aniela, Haladewicz Stanisław, Jakubowski Franciszek, JurkowskiJan i syn Józef, Kasper Genowefa (z Pileckich), Kułaczkowska Karolina,Pilecki Ludwik, jego dzieci Michał i Janina, Pilecki Ignacy i jego syn, PileckiKazimierz, Pilecki Antoni z on, Pilecki Jan, Pilecki N. (s. Aleksandra),Pondel N. i jego ona, Pondel Józefa, Rozumek N. i jego syn Władysław,Skulski Ludwik jego ona Zofia i syn, Skulski Walery, SumisławskaMaria i Stanisław, Szymkowicz Bronisław i jego ona Sabina (z Pileckich),Szymkowicz Karol, jego ona Marcela i córka Krystyna orazzamna córka Czesława i jej syn Ryszard, Szymkowicz Ludwik, widerskiFranciszek. Zacharko Pantelemon, Wiktor i jego ona Genowefa,Zatorski Jan, jego ona Kornela i syn, (R) dzianowski N. i jego synJan.W cigu lutego zamordowano ponadto w Rakowcu 10 osób w tym6-osobow rodzin Gławskich; z 19/20 lutego w Sosnowie zginło 6

70osób w tym Czarnecki Franciszek, Grodzki Zbigniew i Wony Emil; wrod Popielcow w Rosochowacu – 15 osób wród nich: DoberaBronisław, Kazimierz, Fiołka Michał, Grabiak Jan, Kramar Dominik, KuliczkowskiBronisław, Kułakowski Józef, Łotecki Józef, Migus Tadeusz,Martynoga Józef, Parkan Bolesław, Skopowski Tadeusz; w Burkanowie22 lutego zamordowano 15 osób (nazwisk nie ustalono; w Sokołowieliczby ofiar i nazwisk nie ustalono; w Szwejkowie zamordowano ŁeskiegoWładysława; 22 lutego w Złotnikach a 72 osoby, których nazwisknie ujawniono, a liczba ofiar moe by wiksza.Marzec 1944 r. W Białokiernicy zginło 5 Polaków; w Byszowie30 osób, wród nich rozpoznano tylko 5: Cejmer Maria l. 40 z trójkdzieci i jej teciowa l. ok. 70 oraz 7 rodzin o nieustalonych nazwiskach; wHnilczu : Rostkowski Jan l. 60 i Zalewski Władysław l. 40; w Rosochowacu– 10 osób w tym : Stanisławiszyn Józef z on i synem; wSzwejkowie – Skorec Bronislaw l. 52; w Zawałowie – Niemiec Julia l.20 i Kordas Lidia l. 17.Kwiecie 1944 r. We wsi Uwsie zginł Grubiak Jan; w Sokołowiezamordowano 4 osoby. których nie zidentyfikowano; 4 kwietnia w Toustobabach– 12 mieszkaców wsi; w Zaturzynie – 20 osób (nazwisk nieustalono).W lipcu 1944 r. w Małowodach zginło 10 osób, w tym: DenysStanisław l. ok. 15 i Jan l. ok. 17, Beer-Roth N, Prokopyszyn Jan, RaczkowskiWładysław l. 16, Rohan Jan, i Skibiski Jan; w Rosochowacu20 osób o nieustalonych nazwiskach.Sierpie 1944 r. z 16/17 dokonano w Panowicach mordu masowego.Zginli: Biliski Jan z on Janin (oboje z Jabłonówki), ChodynieckiJan, Józef i Janina, Hładyj Antonina i Franciszek, Jakubowski Michał,Sługocki Ludwik, Władysław, Smolska Helena i Janina, SobotkiewiczMaria, Srokowski Jan, Kornel i Malwina, Rostkowski Stanisław i Katarzyna,Wilczyski Teofil; w Wolicy zamordowano 20 osób, zginli: JunakJózef, Kowalik Jan i Paweł, Petrykiewicz Michał, Raciborski Mikołaj,Szymków Józef l. 63 i Michał, Tarnowski Karol, Turkiewicz Jan; w Zaturzyniezginło 20 osób w tym Rogowski Wincenty i 5 osób z jego rodziny.Wrzesie 1944 r. Z 23/24 zginli w Ogiszczynie – Pieprzny N.,jego siostra i jej dziecko. 5 padziernika w Panowicach zamordowanoSługockiego Michała i Wilczyskiego Bronisława, a 4 listopada kolejneosoby – Horoaski Stanisław, Rozumek Władysław, Salski N., SługockiFranciszek, Wilczyski Jan i Stanisław. 17 listopada we wsi Hołhoczezginli: Siekierka Jan i jego ssiad, a 24.11 – 20 osób, w tym: KarczmarykN. i 3 członków jego rodziny, 5-osobowa rodzina (zamordowanegowczeniej) Jana Siekierki tj. ona, córka, siostra z synem i matka staruszka.

7122.12. 44 r. masowe mordy na ludnoci polskiej miały miejsce wczterech wsiach: Korowej, Toustobabach, Zawadówce i Zawałowie.W Korowej zginli: Buczacki Piotr l. 55 i Maria l. 45, Cal N. l.35 isyn Tadeusz l. 13, Iwaski Władysław l. 55, Kosakowska Rozalia l. 65 iKatarzyna l. 24 oraz jej córka l. 6, Krzymiski (Krzywiski) Jan l. 45,Morman Jan l. 35, Tracz Józef l. 60, Kazimierz l. 50.W Toustobabach: zamordowano 82 osoby, 15-tu nazwisk nieustalono. Brzozowski Jan l. 17, Cal Józef l. 65 (inwalida), Katarzyna l.55, Mikołaj l. 32, Cendrowska Jadwiga, Choptij Michał l. 22, CzerwiskiStefan l. 68, Jan l. 70, Michał l. 55, Piotr l. 40 i 2,5-roczne dziecko o tymnazwisku, Grygiel Karol l. 25, Horzaniecki Józef l. 40, Klimentowska Katarzynal. 30, Korsan Helena l. 12, Krzyanowska Józefa l. 60, KudryskaAnna l. 33. Stanisław l. 55, Listwan Anna l. 55, Jan l. 45, Józef l.17,Jan II l. 35, Józef II l. 40, Maria l.6, Michał l. 18, Stanisław l. 9, Stefan l.65, Pole Michał l. 45, Anna l.40, Stanisław l. 55, Wiktoria l. 40, Michał IIl. 36, Siekierka Tekla L. 28 (inwalida), Jan l. 42, Sobotnikiewicz Michalinal. 46, Władysław l.18, Szmigiel Rozalia l. 45, Maria l. 18, Eugenia l. 4,Tracz Antoni l.55, Anna l. 60, i Michał l. 50, Wereniak Jan l. 55, Mikołajl. 40, Winiarski Jan l. 35, Zajczkowska Genowefa l. 16, Zarzycki Józefl.22, Rozalia l. 26, Józef II l. 68, Helena l. 36, Franciszka l. 13, Piotr l. 3,Franciszka II l. 60, Anna l. 30, Jan l. 17, Walenty l. 50, Stanisław l. 30,Józefa l. 50, Piotr l. 16, Jan II l. 60, Jan III l. 45, Michał l.38, Marcin l. 35,Maria l. 50, Emilia l. 9, Zawrotniak Karol l. 55, Michał l. 66.W Zawadówce zamordowano 40 osób. Ustalono 31 nazwisk. Zginli:Cierpisz Władysław, Korsan Jan i Franciszek, Listwan Genowefa l.30, Luny Bronisław l. 17, Łoziski Bronisław l. 40, Morman Maria i Stanisław,Piotrowska Maria l. 42 i Janina l. 17, Rafalski Tytus i jego syn Józef,Skalski Marian l. 40, Antonina, Maria l. 36, Longin, Anna l. 60, Leonl. 18 oraz 5-tygodniowe dziecko, Monika l. 60, Antoni, Spławski Józef,Maria, Stanisław, Agnieszka, Tarczyski Bronisław, Turkiewicz Bronisławl. 28, Witkowski Feliks i Karol, Wysocki Józef l. 60, Wysokiski Józef.W Zawałowie zginli: Banach N. (kobieta) l. ok. 60, BartosiewiczWojciech l. 84 i jego ona Maria l. 60, Bielecki Stefan l. ok. 36, Cal Dominik,syn Jan l. 20 i córka Aniela l.17, Chodyniecka Kazimiera l. 60, KdzierskaN. l. 50, syn Karol l. 18 i córka l. 28, Kietrys N. l. 70 kobieta),Niemiec N. l. 60 (kobieta), Papierska Klaudia l. 60, Pilarz Józef l. ok. 40,liwa Kazimiera l. 60 i jej matka l. 80, Szewczukowski N. l. 80 oraz 9mieszkaców o nieustalonych nazwiskach.Ponadto w 1944 r. w nieustalonych bliej datach zanotowano na tereniepowiatu nastpujc liczb ofiar: w Białokiernicy – 10 osób, wJabłonówce – 5 osób, w Korowej – 10 osób, w Markowej – 10 osób;w latach 1943 - 1945 w Dobrowodach – 5 osób, w Podhajcach 20osób.

72Midzy marcem 1944 r. a sierpniem 1945 r zamordowano w Horo-ance co najmniej 34 osoby, w tym: Cal Michał i dwie jego córki oraz synowa,Cal Paweł l. ok. 40, i jego matka l. ok. 60, Cabalski Mieczysław l.ok. 35, Czeczel Joanna l. ok. 35, Groszek Jan l. 30, jego ona Helena l.ok. 26, i 2-letni syn, Klimuntowski Henryk l. ok. 35 i Władysła l. ok. 50,Marnicki Czesław l. ok. 22, Mazur N. l. ok. 60, Orłowski Stanisław l. ok.35, Rachmil Józef l. ok. 24 i Maria l. ok. 22,Niałowski N. l. ok. 19, SadłowskaHanna l. 30 (z Otrbowiczów) ona Ukraica i jej córka, SzczurykJan l. ok. 40, Wandzer N. l. ok. 48 i jej dwie córki: w wieku l. 21 orazKatarzyna l. 28, Wilczyski N. l. ok. 24, Złotnicki Grzegorz l. ok. 55, jegoona Anna l. ok. 50, trzej synowie: Michał l. ok. 25, Karol l. ok. 19 i najmłodszyl. 14.W 1945 r. były jeszcze dalsze ofiary. W Gniłowodach zamordowano(5-go stycznia) 25 Polaków; w Michałówce (18-go) co najmniej 10osób, w tym: Stencel Aniel, dwie nauczycielki i Monak Franciszk; wPodhajcach zginł Sokołowski Tadeusz.W lutym 45 r. (24-go) zginł w Białokiernicy Wichernik Jan; WNowosiółce (28-go) ks. Dziamarski Marian. W maju 1945 r. we wsiUwsie zginli: Kozłowski N., jego ona i dziecko.* * *W Bokowie wójt-Ukrainiec wywiózł noc do Brzean ks. LudwikaChrapka, chronic go przed zamordowaniem. W Michałówce ryzykujcyciem, Ukrainka powiadomiła (w kwietniu 44 r.) Polaków o zamiarzedokonania na nich zbrodni przez UPA. A w Sławentynie Ukrainiec PerekopN. został zamordowany za ukrywanie Polaka Władysława wirza.Ale w tyme Sławentynie miejscowy ksidz gr.-kat wicił przeznaczonedo mordowania Polaków karabiny, noe, siekiery, kosy i widły“aby niwa były obfite”. A w Szwejkowie Ukrainiec Iwan Skorca torturowałswego szkolnego koleg Polaka Władysław Łeskiego, wycinajcmu na piersi znak orła, a potem przywizał go za nog do nachylonegodrzewa rozrywajc ciało na dwie połowy.(Relacje złoyło 15 wiadków).POWIAT PRZEMYLANYOcenia si, e w powiecie przemylaskim zamordowano około 3tysicy ludzi, a do 1998 r według relacji wiadków ustalono 663 nazwiskaofiar.

7317 wrzenia 1943 r. we wsi Sołowa zginła Konarska Karolina; wpadzierniku w Hanaczowie Weiss Stanisław, a w styczniu 1944 r. zamordowanow Poluchowie Małym 10 osób (nazwisk nie ustalono).Z 2/3 lutego 1944 r. banderowcy zamordowali w Hanaczowie 74Polaków i 15 ydów. Podajemy nazwiska Polaków: Burek Józef l.30,Marcin l. 38, Mikołaj l. 53, Józef l. 4, Anna l. 35, Stefania l.11, Magdal.32, Stanisława l. 7, Karolina l. 46, Marian l. 39, Michał l. 38 i jego 5-rodzieci oraz rodzice “Naga”, Doga Rozalia l. 37, Figurski Antoni l. 36, Zofial. 47, Stanisława l. 17, Katarzyna l. 31, Jaworski Jan l. 52, Lipnicki Mikołajl. 56, Katarzyna l. 38, Maria l. 20, Zofia l.14, Józefa l. 10, Kazimieral. 4, Łaba Józef l. 23, Łamasz Karol l.20, Kazimierz 1 roczek, NieckarzRozalia l. 24, Florian l. 61, Jan l.24, Mikołaj l. 24, Karol l. 65, Rozalia l.70, Antoni l. 28, Zofia l.31, Stanisława l. 12, Katarzyna l. 51, Magdalenal. 45, Marcin l. 46, Niemczyski N. l. 55, Olszyska Eugenia l. 22, PartykaMichał l. 48, Maria l. 60, Mikołaj l. 6, Katarzyna l. 14, Rbisz Józef l.34, Piotr l.56, Antonina l. 44, Władysław l. 16, Zofia l. 21, Kazimierz l. 61,Józef l. 21, Józefa l. 20, Skotnik Katarzyna l. 57, Marian l. 61, wirk Józefl. 32, Antoni l. 50, Twerd Jan l. 38, Kazimierz l. 4, Urban Maria l. 56,Karol l. 65, Katarzyna l. 60, Uryga Mikołaj l. 56, Rozalia l.57, Emilia l.11, Wgrzyn Kazimierz l. 35, Klara l. 39, Genowefa l.20, Woniak Józef l.39.11 lutego 1944 r. w Wołkowie zginli: ks. Kaczorowski Józef, jegomatka i dwóch mczyzn; 14 lutego w wirzu: ks. Kwiatkowski Stanisław,Komar Paweł i Kisił Kiryło; 20 lutego w Hanaczowie – Brzoza Janl. 25, Wojtowicz Jan (Urszulka) l. 30; z 21/22 lutego w Tucznej – BłaszczyszynKatarzyna l. 30, jej córka Stefania l. 4,Górski Andrzej l. 28, Wojciechl. 16, Marcin l. 35, Anna l. 30, jej córka l. 4, Górski Piotr l. 76, Rozalial. 28, jej córka l. 4, Górski Marcin l. 24, jego siostra Maria l. 17, Józef l.32, Katarzyna l. 28, córka Józefa l.7, Michał l. 35, Józef l. 69, GórniakMaria l. 45, Katarzyna l. 12, Grzeszczyszyn Jan l. 45, Iwaków Ignacy l.72, Mikołaj l. 45, Ostaszewska Wiktoria l. 65, Katarzyna l. 19, Wojciech l.19, Maria l. 3, Anna l. 28, Anna II l. 35, Władysław l. 16,Słabicki Franciszekl. 29, Wojciech l. 5, Szpak Jan l. 63,Tur Katarzyna l. 63, Władysławl. 16, Winnicki Jan l. 32, Józefa l. 28; 24 lutego w Łahodowie zginłnieyk Piotr; 26 lutego w Chlebowicach wirskich zginło 67 osób,rozpoznano tylko Dunicza Adama.1 marca 1944 r. w Uniowie zamordowano 2 mczyzn (nazwisknie ustalono); 3 marca w Lipowcach zginło 10 osób, wród nich: BaranowskiN, jego ona, Władysław N. młody mczyzna (syn byłego sekretarzagminy), Ostrowski Michał i Zator Franciszek; 26 marca w Uszkowicachzamordowano 10 osób; z 27/28 marca w Dobrzanicy zginlidwaj mczyni; tej samej nocy we wsi Kopa 4 mczyzn; a w Plete-

74nicach 3 osoby; ponadto w marcu we wsi Zadwórze zginło 11 osób, aw dowicach 12 osób.2 kwietnia 44 r. w Krosienku zginło 10 osób; 3 kwietnia w Białejponad 20 osób; 10 i 13 kwietnia w Hanaczowie z rk banderowców zginło35 Polaków: Bednarz Józef l. 16, Michał l. 30, Bohonos N. l. 50,Chmielewski Jan l. 67, Karolina l, 60, Dbrowski Benedykt l. 70, DylMarcin l. 65, Józef l. 35, Maria l. 28, Mikołaj l. 16, Figurska Katarzyna l.30, Fronczak Mikołaj l. 35, Ilków Stanisław l.44, Józef l. 12, Ilków N. l. 65,Kunicki Stanisław l. 60, Łgowy Kazimierz l. 32, Maria, Michaliszyn Mikołajl. 50, Nieckarz Aniela l. 30, Michał l. 15, Rbisz Grzegorz l. 70, rodzestwoSłabiniak: brat l. 7, siostra l. 5 oraz 3-letnie dziecko, wirkFranciszek l. 50, Tybiska Anna l. 60, Józef l. 18, Tymkowski Michał l.30, Wgrzyn Maria l.50, Michał l. 30, Wgrzyn N. l. 75, Agnieszka l. 70,Wojtowicz Marcin l. 75, Zofia l. 35; 14 kwietnia we wsi Kopa zginło 8Polaków; z 25/26 kwietnia w Niedzieliskach zamordowano 12 osób; tejnocy równie w Glinianach zginło ponad 40 osób; 29 kwietnia we wsiKimirz zamordowano 5 osób; 30 kwietnia we wsi Siworogi zginły 4osoby; ponadto w kwietniu w Zadwórzu zamordowano 11 osób i w -dowicach 12 osób.W Wielkim Tygodniu w Łahodowie zamordowano 30 osób, a wMajdanie Lipowieckim 49 Polaków. Rozpoznano nastpujcych: BkowskiBazyli l. 37, Maria l. 63, Maria II l. 8, Bogacz Jan l.36, Chudek N.,Czajkowski Józef l. 55,Helena l. 29, Tekla, Dbrowski Marcin, GołogowskiMichał, Hawryliszyn Franciszek l. 27, Jan l. 35, Jastrzbski N., KamasJan, Kislinger Aniela. Makohon Maria, Rozalia l.31, Marszałek Rozalial. 55, Michał l. 34, Pikulski Franciszek l. 23, Rozalia l. 19, PłachtaMaria l. 37, Józefa l. 28, Janina l. 31 Podkówka Julia l. 31, Maria, Józef l.22, Karol, Stefan, Przyjacielska Petronela l. 58, Regotowicz Jan. SoleckaMaria, Solecka N., Stasiuk Maria, Stanisław, Szul Maria l. 31, Zema Józef,ukrowski Jan l. 22 i Paweł.2 maja 1944 r. w Hanaczowie banderowcy zamordowali 46 osób.Wród nich rozpoznano: Doga Michał l. 60, Figurska Rozalia l.20, LeimanAdolf, Lipnicki N. l. 7, Łgowa Zofia, Nieckarz Albin l.30, Karolina,Partyka N. l. 55, Antoni l. 28, Skotnicki Józef, Twerdy N. l. 5, Urban Stefanial. 50, Wojtowicz Józef (Mazur), Mikołaj, 3 NN. mczyzn ze Lwowa(partyzanci); z 6/7 maja we wsi Połonice zginło 10 osób (5-ro dzieci, 4kobiety i mczyzna); z 16/17 maja w Białej zamordowano 30 osób; wmaju we wsi Połtew z rk banderowców zginło ponad 100 osób (nazwisknie ustalono), a w Zadwórzu zginli: Machowski N., jego córkaMaria l. 12 i Werchopetrowski N. (Rosjanin).W czerwcu 1944 r. we wsi Łahodów zamordowano 7 osób; w PołuchowieWielkim 15 osób; w Połuchowie Małym 10 osób; w Przemy-lanach 3-osobow rodzin (rodzice i córka); we wsi Zamocie zamor-

75dowani zostali Chochuła Maria (Ukrainka) i Szulga Michał; w eniowieCzajkowski Wasyl; w Chlebowicach wirskich Dunicz Anna.Do drugiej połowy 1945 r. w wirzu zginło 30 osób, w tym GórskiN., Martynowicz Michał, Mudrak Michał, Słabicki Michał, Szwed Kazimierzi ółtaski Marek.* * *W lipcu 1944 r. UPA zamordowała w Łahodowie 5-osobow rodzinAleksandra Łaby Ukraica za ocalenie polskiej rodziny Piotranieyka. A złoczycami byli: we wsi Biała – dowódc bojówki UPA byłDubec N. syn ks. gr.-kat. W Chlebowicach wirskich ks. gr.-kat. nawoływałdo mordowania Polaków słowami: Ukraicy nie mog przyj nawicone, jeli nie zlikwiduj Lachów. We wsi Lipowce ks. gr.-kat. odmówiłpogrzebania pomordowanych Polaków, obawiajc si, e banderowcymog i z nim zrobi to samo co z Polakami.(Według relacji 13 wiadków).POWIAT RADZIECHÓWSzacuje si, i na terenie powiatu zamordowano około 2.000 Polaków.Według relacji wiadków (do 1998 r.) ustalono tylko 113 nazwisk.W styczniu 1944 r. we wsi Witków (najprawdopodobniej Nowy)zamordowano 15 osób, w tym Sobieskiego N. ; 14 lutego w Toporowiezginł ks. Kuczyski Jan; 18 marca w Łopatynie zginli: KozakowskiKazimierz i dwaj bracia Borkowscy; w Pawłowie – Zawadzki Piotr i PadanowskiAleksander; w Podbatyjowie – Marcinkowska Józefa.Z 1/2 kwietnia 44 r. dokonano w Pawłowie mordu masowego. Zginli:Boliski Jan z on Ew, Błdek Anastazja l. 70, Grabowski Aleksander,Janiszewski Michał z on Anastazj i córk, Jaworski Józef l.16, Kapuciski Edmund, Koprowski Michał l. 66, Korkosz Józef l. 66 iStanisław, Kuczyski Jan (ojciec zamordowanego ksidza), MazurkiewiczAnna z córkami: Zofi l. 20 i Stefani, Mazurkiewicz Franciszek,Malec Zofia l. 18, Miszczuk Piotr, Okos Piotr z on Mari, SamborskaZofia, Stanisław, Sus Franciszek i syn Józef, Sus Jan z on Mari i synemStefanem l. 16, Spaczyski Karol l. 70, Terlikowski Stanisław i dwiejego córki: Kazimiera l. 19 i Aleksandra l. 14, Terlikowska Franciszka (c.Stefana), Truchemczyk Jan, NN. mczyzna.Z 25/26 maja 44 r. zginli w Łopatynie: Diller Alojzy, Dyka Michałz on Karolin, Dyka Józef l. 12 (s. Jana), Drozdowski Kazimierz,

76Drozdowska Anna z córk, Kozakowski Jan l. 48 z on Mari l. 45 i córkHelen l. 9, Kozakowski Stanisław l. 50.16 lipca 44 r. zginł w Stojanowie ks. Szarzewicz Franciszek a 8wrzenia zginło tu 39 Polaków (o nieustalonych nazwiskach).* * *Niektórzy Ukraicy ostrzegali swoich polskich ssiadów o majcychnastpi napadach banderowców, szczególnie ci starsi wiekiem.Tak było we wsiach: Dbowica, Pawłów, Smarzów. Przed zniszczeniemkocioła w Witkowie Nowym Ukrainiec ukrył oraz Matki BoskiejPocieszenia i oddał go póniej ks. Tadeuszowi Piławskiemu.Ale w Pawłowie ks. gr.-kat. Iwan Hrynioch kierował z lasu Na Mielnikachbojówkami UPA przy mordowaniu Polaków. Natomiast zaraz powkroczeniu Niemców w tyme Pawłowie inny ksidz gr.-kat. Wasyl Dawydowyczbudził z ambony cerkiewnej nienawi do Polaków, posługujcsi hasłem Ukraina bez Polaków .(Według relacji 3 wiadków).POWIAT SKAŁATSzacunki wskazuj, e w powiecie zamordowano około 1.500 ludzi,a zebrane do 1998 r. relacje wiadków wykazuj 643 nazwiska pomordowanych.Ju w listopadzie 1939 r. zginł w Chmieliskach z rk nacjonalistówukraiskich Adamek Tadeusz, a w 1940 roku Miliczuk Mikołaj. Wlipcu 1941 r. został tam zabity liwa Piotr; w Ostrzelcach (?) zginłJankowski N.; w Poznance Hetmaskiej zamordowano okrutnie 10 Polaków,m. in. zginli: Stupak Bronisław i dwaj jego synowie, nauczycielWojna Jan i dwaj jego bracia Paweł i Eugeniusz oraz Ziemba Paweł.W styczniu1943 r. zamordowano w Krasnem – 20 osób; w lipcu 60osób w Orzechowcu a 20-tego w Połupanówce nauczyciela NN.W padzierniku 43 r. zginli: we wsi Chmieliska Pieczonka N. (bratksidza); w Horodnicy – NN l. 18; we wsi Krzywe – 8 osób, w tym KonenkoStanisław.1.12.43 r. zginł w Połupanówce Rybak Józef; l. 12; w Oknie – 12osób; 21.12 we wsi Ostra Mogiła Toporowski Florian (ze Skałatu) iDemkowski N.; w Starym Skałacie – Mormul Stanisław.

7716.01.44 r. we wsi Leanówka zamordowano 10 osób; 23.01 wewsi Krzywe zginli 4 mczyni; w Wawelówce(?) - kilka osób (nazwisknie ustalono).8.02.1944 r. we wsi Sorocko zabito Malawskiego N. i OkoskiegoLeona; 19.02 w Oknie zamordowano 8 osób, w tym nauczyciela BrzuchoczkaN i NN. pracownika Liegenschaftu; w Mytnicy - 10 osób, w tymGorzkowski N. l Krzyanowski N; we wsi Bucyki zabito jednego Polaka;w Grzymałowie – 3 mczyzn i kobiet; w Magdalówce zginli: HorwatJan l. 44 i Katarzyna, Kazimierów Jan l.35, Krzyszłowski Jan l. 40, KrzyszłowskaStefania l. 29 (. Stanisława) i jej syn Eugeniusz l. 7, ŁajdziakStanisław l. 30, Maryszczak Eliasz l. 40, Mormul Jan l. 40, WojnarowskiSzczepan l. 45, Zubik Michał l. 37, Zubyk Iwan l. 29 (Ukrainiec), ZygałJan l. 35; w Mazurówce zginł jeden mczyzna.6.03.44 r. w Zarubicach zginła Kawka Kazimiera (ze Skałatu);11.03 zamordowano w Iwanówce 55 Polaków (nazwisk nie ustalono).W kwietniu 44 r. we wsi Hlibów zamordowano kobiet i jej dwiecórki oraz Franeckiego Franciszka i jego on; we wsi Łuka Mała zginłaKlapa Maria; w Mytnicy Krzyanowska Adela (z Harmatijów); we wsiSorocko zginło kilku Polaków, w tym Malawski N. l.60, jego ona i synl. 15.26.05.44 r. we wsi Poznanka Hetmaska został zamordowanyMiksza N. (organista ze Skałatu) oraz Lewek N.; w Turówce zginło 14polskich rodzin.Z 16/17 lipca 44 r. we wsi Krasne zabito 50 osób.26.09.44 r. w Nowosiółce Skałackiej zginła Krupa Kazimiera.W padzierniku 44 r. zostali zamordowani we wsi Chmieliska NN.ojciec i dwóch synów; w Hałuszczycach – Hesio Bartłomiej l.16 i jegomatka, Paszkowski Jan l. 16 i jego matka oraz NN. – brat jednego z zamordowanych,Rejfur Tadeusz, Sołda Tadeusz, Zarucki Jan; 12.10 wewsi Ostapie zginli: Biegalska Ludwika, Godziecki Szczepan i Henryk,Szuba Stanisław i NN. zakonnica Szarytka.W listopadzie 44 r. we wsi Mytnica zamordowano około 30 osób,m. in. zginli: Buczkowski N. l. 40, Józef i jego córka Klaudia, GrabowaN., Jówiak i jego synowie Wiesław i Zbigniew, Krzyanowski Bronisław,Leon i jego ona Stanisława, Kozłowska Marcela, Solarz Tadeusz,Szlachta Jan i jego syn Zbigniew, Rychlewska Maria, Tgoborski Rudolf,Tustanowska Joanna, Wyspiaski Jan l. ok.50, Bronisław i jego brat Tadeusz.W Sorocku zabito 22 listopada Kobyluka Jana, a nastpnego dniadokonano masowego mordu w trakcie jego pogrzebu. Zginło około 70Polaków: ks proboszcz Dyzga Adam, Baczyski N. l. 40, jego ona Annal. 40, Dobuch Jan l. ok. 30, Dymitr l. ok. 49 i jego ona l. ok. 49 oraz16 osób z rodziny Dobuchów, Dutka Maria l. 50, Fuchs N. (mczyzna) l.

78ok. 60, Górecki N. l. ok. 30 i N. l. ok. 19, Hołtra Piotr l. ok. 51 i jego onal. ok.50, Łojowska N. (ona Piotra) l. ok. 50, Mazur Michał l. ok. 40, jegoona Maria, Nusbaum Michał l.19 i Michał II l. 60, jego ona Anna l. 58,córka l. 32, dwaj synowie Jadwigi Nusbaum: l. 2 i Eugeniusz l. 8, Maria l.30 i jej synowie l. 2 i l. 3, Okoska Joanna l. 38, Anna l. 40, Janik N. l. 50i synowie Mikołaj l. 30 oraz Józef l. 20, Konopnicki N. l. 60, Konopka N. l.60, Konopka N. l. 30, Kobyluk N. l. 50 (ona Jana), Koronkowska Helenal. 24, Kulik Franciszekl. 40, Jan l. ok. 40, Kobasiewicz N. l. 60, jego onal. 50, Komorowska Aniela l. ok. 28, Łojowski Piotr l. ok. 50, Rychlak N. l.19 i N. l. 30, Urbaska Maria l. ok. 30, Winiowska Maria l. 30 i jej synl.1,5, Ziółkowski Marcin l. 40, jego ona Antonina l. 32, Jan l. 50 i jegosiostra Anna l. 45, Zielony Jan l. 35, jego siostra Anna l. ok. 30 oraz ichbabcia Zofia l. 80. (Lista niepełna).W grudniu 1944 r. zamordowano w Hałuszczycach 12 Polaków;w Magdalówce zginli: Grudecki Józef l. 14, Mormul Helena l.18, ZubikMagdalena l. 60 i Zygał Antoni l. 43; w Nowosiółce Skałackiej zabitoPopielarza Michala; w Ostapiu (5-go) zginli: Gumienny Paweł i RogalskiMarcin.W 1944 r., w rónym czasie, zamordowani zostali: w HorodnicyMasny Józef, jego ciarna ona Anastazja i 5-ro ich dzieci; w RosochowacuCzerkas Antoni l. 35, Grandsort Walenty l. ok. 20, KossowskaBronisława (z Wawrzynów) l. 45, Mików Kazimierz l. 18, Pastuch Wojciechl. 75, Pohodyniak Józef l. 25, Ratkowska Maria l.35, SzczerbatyAntoni l. ok. 35, Termena Józef l. 22, Wawrzynów Stanisław l. 40, Bronisławl. ok. 40, Marcin l. ok. 75, Wróblewski Zygmunt l. 22; we wsi Krzywezginł kolejarz Starodub Andrzej; w Czerniszówce banderowcy zamordowali50 Polaków; w Faszczówce zabito dwie NN. kobiety, GabrilówHelen oraz Kosmatk Rózi i jej siostr; w Hlibowie Kamisk N.,Rakszt N. i osob o nieustalonym nazwiskuW latach 1941 – 1945 w Kaczanówce zamordowano 10 osób; w1943-1945 w Hałuszczycach 50 ludzi; w lutym 1945 r. w Eleonorówce– 47 kobiet i dzieci; 12 lutego w Dorofijówce 47 osób, w marcu w Hlibowie– 45 osób; z 2/3 maja we wsi Bucyki zabito Króla Władysława; wKaczanówce Kocuna N., Owczarka Bronisława, Sułka Piotra ps. “Noga”,Wolaskiego Józefa; w Leanówce – Konopnickiego N.Wiosn 1945 w Mytnicy zginła Krzyanowska Adela (z Harmatijów),zamordowana przez swego brata Michała Harmatija Ukraica z SS-Galizien.* * *We wsi Krasne ks. gr.-kat. w nocy z 16/17 lipca1944 r. ukrył wostatniej chwili ksidza rz.-kat. Łukasza Makoldra. W Magdalówce za-

79bito za odmow współpracy z UPA 29-letniego Iwana Zubyka. We wsiSorocko gr.-kat proboszcz ostrzegł przed napadem ks. Adama Dyzg.Dzie póniej ks. Dyzga został jednak zamordowany.Ale ... we wsi Chmieliska ks. gr.-kat. ju w lipcu-sierpniu 1941 r.nawoływał w kazaniach do rozprawy z ydami i Lachami. We wsi Czerniszówkaks. gr.-kat. Kunikyj wicił w cerkwi noe banderowcom. Wewsi Hlibów miejscowy proboszcz gr.-kat. Korduba zasiadał w “rewolucyjnymsdzie” i ferował wyroki mierci, po uprzednim torturowaniu “skazanych”Polaków.(Według relacji 11 wiadków).POWIAT TARNOPOLSzacuje si, e na terenie powiatu zamordowano 3.000 ludzi, awedług relacji wiadków, którzy przeyli te zbrodnie, ustalono do 1998 r.1364 nazwisk ofiar.We wrzeniu 1939 r. w Łozowej zginł Kanas Jan; w Denysowiezamordowano 7-osobow polsk rodzin (dziewczynka miała l. 4, a babcial. 85) oraz Tadeusza i Helen Pawliszyn; we wsi Domamorycz zabitokilku polskich ołnierzy powracajcych z frontu; w Hłuboczku Wielkim18 wrzenia zabity został przez czerwonoarmistów Tadeusz Łysy,wskazany im przez miejscowych Ukraiców; w Zabojkach zginło kilkuołnierzy powracajcych z frontu.W lipcu 1941 r. w Gajach Wielkich zginli: Ciso Józef l. 20, Marial. 19, Szymaski Stanisław.We wrzeniu 1943 r. w Bucniowie udaremniono napad na GajewskiegoN.; w Stechnikowcach zabito Piotrowskiego N. W padzierniku1943 r. w Kokutkowcach zamordowano 7 Polaków w tym: Migał Jana(organist), Szarego Wawrzyca i wirskiego Władysława.2.11.1943 r. w Baworowie zabito ks. Procyka Karola i organistWiniowskiego Szymona; w nocy z 6/7 listopada we wsi Hładki zginłwirek Jan l. 39.W lutym 1944 r. w Dołance zginło kilkanacie osób; w Dubowcachzamordowano 6 Polaków, w tym Reglickiego Grzegorza, jego onKatarzyn i Szczerbakow N. (z Horoanki).4.03.44 r. w Baworowie, tu przed wkroczeniem Armii Czerwonej,zginł Karol Ludwik.8.03.44 r. wielka tragedia rozegrała si we wsi Płotycz. UciekajcyNiemcy dokonali z pomoc UPA masowego mordu. Zginli: Babij Piotr l.42, Biliski Józef l. 23 (z Kołodna), Bojarski Klemens l.70, Cielecki Józef

80l. 33, Ciura Antoni l. 32 (uciekinier z Witkowic na Wołyniu), Czekaj Aleksanderl. 33, Drzewiski Józef l. 29, Dubik Stefan l. 24, Hajduk Władysławl. 47, Kisiel Piotr l. 48, jego syn Romuald l. 22, Władysław II l. 35,Kubów Franciszek l. 30 (z Berezowicy Małej), Lehman Piotr l. 13, Michałl. 21, Marian l. 16, Władysław l.18, Sylwester l. 40, Laniewski Stanisławl. 42, Marcinowski Michał l. 72, Matwijów Marian l. 25, Olejnik Michał l.22, Jan l. 87, Ostrowski Władysław l. 21 (z Krowinki), Pacuła Władysławl. 29, Paciak Michał l. 64, Połygacz Eliasz l. 40, Powronik Władysław l.22, Sendyk Wojciecj l. 62, Józef l. 38, Smoliski Kazimierz l. 18, Piotrl.27, Tomaszewski Kazimierz l. 35, Władysław l. 21, Ulbaski Michał l.55, Wołek Władysław l. 22, Wróbel Władysław (uciekinier z Wołynia),Zamkowy Jan l. 66, Ziółkowski Stanisław (z Łoszniowa).22.03.44 r. w Kurnikach Szlachcinieckich zostali zamordowani:Bczkowski Józef l. 13, Dziedzic Jan l. ok. 60, Jagielicz Piotr l. 56, JanikAntoni l. ok. 40, Juzwa Jan l. ok. 40, Kotowicz Antoni l. ok. 60, MikołajówAndrzej l. 18, Polowa Stefania l. ok. 35, Szewczuk Antoni l. ok. 65, Franciszekl. ok. 70.22.03.44 r. we wsi Chomy zginli: Dziedzic Franciszek l. ok. 60 ijego syn Kazimierz l. 10.15.04.44 r. w Chodaczkowie Wielkim ołnierze SS “Hałyczyna”wymordowali 862 osoby narodowoci Polskiej.(brak listy ofiar). W kwietniu44 r. w Kozłowie zginli: Bajok Michał, jego syn, Domaradzka –Toporowska Katarzyna i jej NN. ssiadka, Dunajewski Adolf, Mróz Jan;w Zabojkach zginło 50 mieszkaców wród nich Domarecki Mikołaj; wokolicach Tarnopola zabito Kozieczko Henryka. W maju 1944 r. w BorkachWielkich zamordowany został Lak Józef (syn organisty) l. ok. 20.We wrzeniu 1944 r. w Brzezinie zamordowano Nawareck N. i jejwnuczk; w Skomorochach – Jankowskiego Bolesława l. 35, Kwa-niewskiego Stanisława l. 21, jego córk oraz 7 osób z rodziny Bobkowskich.W padzierniku zginł w Ładyczynie ukrowski N. i 5-ciu innychPolaków.24.12.1944 r. w Skomorochach zamordowano Wiatrow Władysławl. 20 (on Wasyla); w Bucniowie – nieznan liczb ofiar; wCzernichowie – NN. mczyzn i Polk (ona Ukraica, który j zamordował);w Poczapicach - kilka osób, których nazwisk nie ustalono; wChodaczkowie Wielkim – brata i siostr ks. Chabły.Wielki ludzki dramat rozegrał si w Wigili Boego Narodzenia1944 r, kiedy to banderowcy dokonali masowych mordów.W Ihrowicy zginli: Dutczak Anna (. Wojciecha) l. 58 i jej córkaKarolina l. 15, Białows Anna (. Sylwestra) l. 44, Białows Julia (. Michała)l. 33, Kozibroda Maria (. Jana), Litwin Paulina (. Wincentego),Białows Jadwiga (c. Michała), Litwin Mikołaj (s. Jana), Białows Franciszek(s. Michała) l. 55, jego ona Karolina, Białows Franciszek (s. Win-

81centego) l. 60, Białows Antoni (s. Ignacego) l. 67, Białows Jan (s. Antoniego)l. 52, Białows Rozalia (. Jana) l. 49, Białows Maria (c. Jana)l. 19 i Stefania, Dygała Aniela (c. Jana) l.23, jej syn Ada l. 2, NN. nauczycielkaz Cebrowa l. 30, Białows Tatiana (. Antoniego), DygałaJan (s. Stanisława), ks. Szczepankiewicz Stanisław l. 38, jego matkaAnna l. 70 i jej syn Tadeusz l. 42 oraz córka Stefania l. 36, BiskupskaKatarzyna (. Józefa) l. 45, jej syn Józef l. 13 i córka Stanisława l. 7,Sobczak Aleksandra (. Jana), Dutczak Domicela (. Jana), jej córkaAnna, Mot Stefania (c. Antoniego) l. 19, Mot Daniela l. 25, Litwin Maria(. Jana), Bartman Elbieta, Kozibroda Michał l. 67, Litwin Kazimierz l.17, Litwin Paulina (. Stefana), Magdalena, Migała Stanisław l. 49, jegoona Stanisława l. 48 i ich dzieci: Władysław l. 20, Genowefa l. 17, Stanisławal.22, Boczak Bronisława (c. Piotra) l. 13, Stanisław (s. Piotra) l.9, Białows Stefan (s. Franciszka), Białokur Włodzimierz, Litwin Katarzyna(. Mikołaja), Kazimierz (s. Mikołaja), Janina (c. Mikołaja) l. 7, KuczerWiktoria (. Karola), Nakonieczna Franciszka (. Juliana), Białows Maria(. Michała), Nakonieczny Grzegorz, Justyna, Józefa l.30, Eudokia,Maria, Błaszczuk Wiktoria, Kazimierz (s. Franciszka) l.16, Białows Rozalia(c. Eliasza), Raba Jan l. 69, Rurarz Łukasz, jego ona Maria, LitwinMikołaj, jego ona Helena i wnuczka Stefania z domu Litwiniec, BartnikMaria, Kupyna Michalina (z Dobrowód), Nakonieczna Czesława (z Dobrowód),Milej Karolina l. 35, jej dzieci l. 7 i l. 5, Burakowska Marcela l.70, Dziedzic Franciszek l. 60, jego syn Kazimierz l. 16, Dbicki Kazimierzl. 3 (wnuk Stefana Litwina), Nakonieczny Wawrzyniec, jego ona Janina,Jaworska Anna (kaleka), Eudokia, Białows Agnieszka l. 90, Kocaj Franciszka(z d. Kubów) uciekinierka z Berezowicy Małej, Kulik Julia (. Janakowala) l. 64, Białows Tatiana l. 80, Kulik Julia, dwaj NN. z BerezowicyMałej, którzy uciekali do Tarnopola, a noc zastała ich w Ihrowicy orazHry (Ukrainiec) m Polki i 4-osobowa rodzina Sienkiewiczów (z ŁubianekWyszych).Tej samej Wigilijnej Nocy w Łozowej zostali zamordowani: AtamanJan l. 21, Bar Katarzyna l. 37, Knop Jan l. 70, Ku Sabina l. 40, BkWładysław l. 47 i Katarzyna, Bednarska Anna l. 75, Bednarski Franciszekl. 48, Katarzyna l. 40, Bojko Józef l. 79, Michał l. 41, Borak Sabina,Ciela Maria l. 48 i jej córki Maria l. 24 i Stefania l. 21, Józef l. 70, Felicjal. 60, Stefan l. 51, Franciszka l. 69, Tomasz l. 45, Czubka Mikołaj l. 68,Waleria l. 21, Diaczun Michał l. 14, Piotr l. 2, Anastazja l. 40, Jan l. 10,Władysław, Drop Maria l. 24, Katarzyna l.52, Antoni l. 47, Anna l. 55, Eugenial. 22, Maria (c. Jana) i jej 6-miesiczne dziecko, Dubiel Jan l. 56,Franciszek l. 12, Maria l. 28, Feneska Teresa l. 41, Gajowska Maria l.100, Stanisław l. 35, Grabas Paweł l. 38, Kazimierz l. 22, Wiktoria l. 48,Aniela l. 71, Wojciech l. 10, Albina l. 12, Adam l. 61, Kaczor Franciszek l.50, Ku Maria l. 24, Michał l. 16, Maria II l. 1,5, 1-roczny Paweł, Anna l.

8235, Bogumiła l. 70,Teofila l. 24, Stanisław l. 16, Stefania l. 3, Katarzyna,Ku-Stocka Maria, Laszka Wasyl (Ukrainiec) l. 28, Litwin Maria l. 19,Łagisz Maria l. 29, Anna l. 2, Aniela l. 28, Makuch Jan l. 5 i 10-miesiczny Paweł, Mdryk Józef l. 7, Markowicz Anna, MazurkiewiczSabina l. 31, Aniela l. 78, Katarzyna l. 35, Emilia l. 8, Jan l. 60, MakuchJózef l. 2, Mocipan Jan l. 16, Anna l. 70, Waleria l. 32, Nosek Piotr l. 70,Franciszek, Paszek Olga l. 40, Pieroek Ewa l. 70, Płaksa Stefan l. 65,Osipa Anna l. 55, Sabina l. 26, Mojsiejewicz Bobko (Rosjanin), RapackaAnastazja l. 18, Karolina l. 15, Skorobohaty Józef, Jan l. 4, Stocka Genowefa,Michał l. 31, Pelagia, Kaczor Sabina l. 45, Anna l. 75, Kanas Karoll. 67, Zofia l. 69, Ludwik l. 78, Agnieszka l. 76, Bronisława l. 18, Błaejl. 75, Maria l. 90, Ja Irena, Kizłyk Wiktoria l. 71, Leonora l. 41, Józef,Michał l. 35, Maria l. 17, Anna, Kozioł Maria l. 35, Karolina l. 72, StockaAniela l. 40, Parania l.80, nihur Wasyl (Ukrainiec) l. 79, Szpilur Maria l.52, Marian l. 35, Tyneska Aniela, Waligóra Piotr l. 72 Waligóra N. (zKurnik Szlachcinieckich), Wojciechowska Irena (Aniela), Stanisław, ZabawskaMaria l. 60, Zabórska Anna l. 32 jej dzieci: Jan l. 2, Maria l. 5,Zagrobelna Maria l. 17 i dwoje dzieci (z Kurnik Szlachcinieckich) orazdwoje dzieci NN. z Tarnopola.W wito Boego Narodzenia zostali zamordowani przez UPA wPetrykowie: Biała Wiktoria, Malanka Karolina l. 20, Bronisława l. 16,Lewicki Jan (garbaty), Dobrzaski Jan i Maria l. 16, Turski Jan, Łoza Antonina(z Kurpiów); w Stechnikowcach w grudniu zamordowano: nihuraN., jego on i ich dwoje dzieci oraz Barabasza N.Ponadto w 1944 r, (brak dokładnej daty) we wsi Ostrów mierponieli: Beniowski Piotr (młynarz), jego bracia Józef i Paweł.W styczniu 1945 r. w Zabojkach zamordowano ks. KarczewiczaMichała; w lutym w Skomorochach – Berkowicz Sabin l. 45; w marcuzginły tam Kwanicka Adela l. 17 i jej matka Emilia l. 48; w Romanówcezamordowano nauczyciela Tetiuka Michała; 18 marca w Draganówce– Domaradzk Juli l. 5 i jej syna Władysława oraz córk l. 14, DomaradzkKatarzyn (. Jana) l. 30 i Domaradzkich: Zbigniewa-Tadeusza l.12 i Kazimier-Mari.27.03.45 r. w Gajach Wielkich bandy UPA dokonały masowegomordu. Zginli: Babiak Nacia (Ukrainka), Borutowicz Józef, jego onaMaria (z Mysłowej), syn Tomasz, Skowroska Anna, Kopiec Zdzisław l. 6i Mieczysław l. 19 (s. Pauliny), Byndas Maria (z Posłusznych) l.49, CisoN. (ojciec zamordowanych w lipcu 1941 r. Józefa i Mariana), jego ona icórka Janina, Czarniecki Tomasz l. 80, jego ona Katarzyna l. 67, KaszubaElbieta i jej córka Julia, Kamierzów Józef, jego syn Jan, GurgurewiczMaria, Teofila (z Jacyszynów), jej syn Kazimierz, Huculak N., KinalN. (c. Mikołaja), Kociuba Maria (z Piechów), jej córka Julia i wnuczka,Kopiec Franciszka (z Buniakowskich), Laskowska Maria, jej pasierb Pa-

83weł, Mikołajów Jan, Ostrowski Adolf Emilia (z Cisoniów) i troje dzieci Cisoniów,Ostrowski Władysław l. 48, jego ona Agnieszka, Dubelt Maria,jej córki: Janina, Władysława i Helena, Strykowska Julia (z Pasierbów),Stanisławczyk N. Szymaska Rozalia, Szpilska N. (. Antoniego), jej trojedzieci, NN. Ukrainka (za ostrzeenie Szpilskiej), Jacyszyn Katarzyna,jej córka Józefa i zi Wagner Józef oraz córka Wagnerów Janina i synAdam, Szymaska Rozalia (z Jacyszynów), Gurgurewicz Tadeusz, ZawadzkiAleksander, jego ona (w zaawansowanej ciy) oraz syn Stanisławi córka Maria, Szymaska Katarzyna, Kaczorowski Kazimierz oraz8 nierozpoznanych osób.W kwietniu 1945 r. w Borkach Wielkich zabity został Folczyk Stefan;w Isypowcach Czarnuszka Michał; 20 kwietnia 45 r. w Janówcezginli: dwaj mczyni i kobieta; w Krasówce – 4 Polki.* * *W roku 1944 w Czernichowie Ukrainiec wrzucił swoj on (Polk)yw do cembrowanej studni. Natomiast nowy gr.-kat. ksidzprzybyły tu ze Lwowa, potpił zabójstwa Polaków przez UPA.Nastpnego dnia ju go zamordowano. W Petrykowie Łoa Antonina (zKarpinów) została zmasakrowana za odmow współpracy z UPA. WGajach Wielkich młod Ukraink zamordowano za ostrzeenie Polki(Szpilskiej) przed napadem w dniu 27.03.45 r. – m Polki – odmówiłwykonania polecenia zamordowania jej. Nie mamy informacji co si znim stało, natomiast jego on zamordowali banderowcy.Ale ... w Draganówce ksidz gr.-kat. Iwan Diduch, głoszc kazaniew cerkwi, denerwował si, e nic si we wsi nie dzieje, a powinno pa wjego parafii przynajmniej 100 Polaków. W Isypowcach gr.-kat. ksidzodprawił “sd” nad Polakami na swojej plebanii, za umieszczenie nakrzyu napisu w j. polskim. We wsi Stupki ksidz gr.-kat. powicał wcerkwi narzdzia zbrodni.(Według relacji 15 wiadków).POWIAT TREMBOWLAWedług szacunków w powiecie zostało zamordowanych 2.500 ludzi.Do 1998 roku ustalono na podstawie wiadków 644 nazwisk.W lipcu 1941 r. w Laskowcach zostali umierceni: GruszewskiBronisław, Michał, Frydrych Mikołaj, Owsiaski Piotr, Władysław, nie-

84ek Kazimierz; w Mogielnicy zabito 15 Polaków – rodzin Janickich,Malinowskich i Mazurów oraz Hoc Stanisława i Soleckiego Leona.We wrzeniu 41 r. we wsi Małków zabito 6 osób; w Młyniskach –4 osoby.W czerwcu 43 r. w Brykuli Nowej zabito 3 osoby; w lipcu w Trembowli– Stawarskiego (Stanowskiego) Eugeniusza, Gałosk Iren, JunakaWacława, Szymaskiego N.; w Krowince – Ferenca Jana l. 20,Czarn N. l. 70, Ostrowskiego Jana l. 20 i Asprasa Adama l.54.W sierpniu 43 r. w Kulczycach zginł Jóków Michał; w padziernikuw Kobyłowłokach - Ciesielski N.; w Mogielnicy zabito 9 osób, wtym ksidza gr.-kat. Panasiuka.10.11.43 r. w Plebanówce zabito Juchniewicza Jana, 23-go zamordowano10 osób: Gliwa Jan l. 40, Krukowski Jan l. 41, Łamajda Władysławl. 41, Malinowski Michał l. 41, Józef l. 39, Karol l. 40, Miku Ignacyl. 45, Tarka Michał l. 39, Turzaski Karol l. 41, Smoleski Jan l. 41 a24 listopada: Malinowski Ignacy i Pkowski Piotr; w Strusowie w listopadziezginł Kowalewski Stefan.15.12.43 r. w Janowie został zamordowany Cirko Mikołaj; w SemenowieKremer Antoni i Kocielniak Bronisław; w Stadnicy zamordowano25 osób; w Zazdroci – 9 osób, w tym Błatkiewicz N., GarbowiczKarol, Moczulski N., Sławiski Emil, arski N. oraz NN. mczyzna; wZniesieniu - Szałapata Leonarda; w Boryczówce (w 1943 r.) zginłKsiyk Bartłomiej.W styczniu 1944 r. w Podhajczykach zamordowano 10 Polaków;w lutym w Łoszniowie - 2 osoby; w Zazdroci w okresie zapustów zginło45 Polaków, wród nich Sławiska N. i Podhajecka Róa; 13 lutegow Zniesieniu – Bajrakowski Julian i Partyka Marian.W nocy z 12/13 marca 44 r. w Iwanówce zamordowano 14 osób,wród nich Kochaski Władysław, Kowalski Grzegorz l. 58, Szotarski N.,Urbaski N. i jego 3-osobow rodzin; 15 marca w Plebanówce zginliMichalska Michalina siostra Piotra), Zygmunt Piotr i Zygmunt Anna; 19marca w Mogielnicy – Janicka Bronisława l. 42, jej córka Nella l. 16 isyn Józef l. 13.Najwikszego mordu na Polakach dokonano w tym powiecie wmarcu 1944 r. w Tiutkowie, gdzie zginło 120 osób. Dotychczas nazwisknie podano.W nocy z 18/19 marca w Wierzbowcu zamordowano 62 Polaków,wród których rozpoznano nastpujce osoby: Bartosiewicz Grzegorz,Antoni, Bazylkiewicz Helena, Bielecki Maciej, Bulak Alojzy i jego małedziecko, Bukak Stefan, Andrzej, Stanisław i jego dwoje dzieci, Buła Jan,Wawrzyniec jego córka, Byk Franciszek, Marian, Grzegorz, Józef, CyganiecAnna jej dwoje dzieci, Grycan Apolonia, Józef, Antoni, Andrzej,Michał, Alojzy, Hoc Anna, Kinal Maria, Józef, Katarzyna, Kubaczkowski

85Tadeusz, Anna, Maria, jej trójka dzieci, Olejnik Jan, Piekowski Stanisław,Maria, Polulak (Polubak) Stefan, Rutko Alojzy, Maria, Rozalia i trójkajej dzieci, Skubicka Michalina nieek Małgorzata i czwórka jej dzieci,Szmigiel Michał, Apolonia, Sadluk Bronisław, jego ona i trójka ich dzieci.W kwietniu 44 r. w Dbinie zostali zamordowani: JastrzembskiZbigniew i Łoboccy: Bronisław, Edmund, Ernest, Czesław i Alojzy; wHleszczawie zginło 15 osób; w Iławczu - 20 osób, w tym: Galoski N.l. ok. 55, Szmid Antoni l. 38, Aniela l. 30, Witomski Leon l. 40 i Julia l. 40;w Ruzdwianach - Kinasz Stefania, Kocur Bronisława i Łucja.W maju w Iławczu zginł Kałdus N.; w lipcu w Laskowcach zamordowano15 Polaków i NN. alumna gr.-kat.; we wrzeniu w Kobyłowłokachzginli: Duchnicki Władysław l. 60, Jdrys Piotr l. 30, KowalRysia l. 7, Przybylski Józef l. 34 i Stojanowska Michalina; w Mogielnicyzamordowano kilku Polaków.W padzierniku 1944 r. w teje Mogielnicy zamordowano 80 Polaków,wród nich: Bezwercha N., Celiski Józef, Dzielnik Antoni, GórzaskiN., Homik N., Jacenty Józef, Janicka Józefa, Rozalia, Franciszek,Jawna Tekla (z Nowickich) l. 34, Kaliska N. i jej córka, Kasztelan Antonii trzy osoby, Kot N. i trzy osoby, Krajewski Józef, Krzyczkowski Rodion,Krzuczkowski N., Mazur Bronisław, Nanowski Eugeniusz, Eugenia, NaraniewskaN., rodzina Orkuszów, rodzina Słobodzianów, SzymkiewiczEugenia, Witomski N. i dwie osoby, Wojnar N., Wojnar N. (kobieta), ZazulakN., abski N.W Słobódce Janowskiej zostali zamordowani: Amorowicz Marian,Kedzierewicz Michał, Pindera Paweł l. 17, Powszyk Józef l. 16,Semkowicz N., Słobodzian Jan l. 17, Julia, jej córka l. 8; w Trembowli –Tkaczyski N. a 25 padziernika Maceluch Jan (st. sier. KOP i AK).W listopadzie 44 r. w Iławczu zabito Gołoskiego Dominika; wChatkach 24 listopada zabito Malinowskiego Ignacego. W grudniu 44 r.w Ruzdwianach zginł NN. ołnierz WP, przebywajcy u rodziny naurlopie.6.02.45 r. w Młyniskach zamordowano 12 Polaków; w czerwcu wPlebanówce - Juchniewicza Józefa l. 18; w Romanówce zginli:, CałowskiJózef, jego ona i czworo dzieci, Ciastko Jan, Grzeszczuk Florian,Grzeszczuk N., cztery osoby o nazwisku Karpiski, Krajewska Maria,Krajcuła Stefania dwie osoby o nazwisku Łysa, Smereczyska Eugenia,Solecka Maria; we wsi Sadyki zginło kilka osób wród nich KrechowiczFranciszek, Ksiek Jan, Noga Piotr; w Słobódce Strusowskiej – kilkaosób; w Załawiu – 4 mczyni w tym 3 Michalskich; w Zieleczu zabitoMalarczuk Genowef.* * *

86W Kobyłowłokach znaleli si tacy Ukraicy, jak Sahraj, Bury iSłoboda, którzy Polakom pomagali. W lipcu 1944 r. w Laskowcachbanderowcy zabili alumna teologii gr.-kat. za odmow wstpienia doUPA.Ale ... we wsi Iławcze miejscowy ksidz gr.-kat. Rajch był jednymz głównych organizatorów mordu ludnoci polskiej, a jego syn brał bezporedniudział w grabieach i mordach Polaków. We wsi Strusówbanderowcy utopili w Serecie ksidza gr.-kat. Panasiuka, oenionego zPolk i potpiajcego zbrodnie UPA.(Według relacji 9 wiadków).POWIAT ZALESZCZYKISzacuje si, e w powiecie zostało zamordowanych około 2.000ludzi, a według relacji wiadków do 1998 ustalono 748 nazwisk.W 1940 roku w Szczytowcach zginł Filipowski Kazimierz, studentUJK we Lwowie, pochodzcy z Zaleszczyk; w lipcu we wsi Torskie- Sdziszewski Antoni l. 35; w Uhrykowcach - Uhlik Wiktor.We wrzeniu 43 r. w Torskiem zamordowano BurakowskiegoBronisława (Juliana) l. 30, a w padzierniku Winiewskiego Antoniego l.28 i Frankiela Czesława l. 20.Banderowcy zamordowali około 20 Polaków jadcych do miasta,a z poród powracajcych z niego jeszcze 10 osób – byli to mieszkacywsi Kułakowce.W 1942 r. w Lisowcach zginł Nawrocki N.12.02.43 r. we wsi Tłuste Miasto został zabity Rocicki Marian; wmaju 43 r. w Burakówce – Sobczak Piotr.2.08.43 r. w teje Burakówce zginł: Pleczniewicz N. i 4 mczyzn;5 sierpnia w Anielówce – Jasiewicz N. i Skiba Dominik.W wrzeniu 43 r. w Tłustem Miasto zabito ks. proboszcza SzkodziskiegoStanisława i wikarego ks. Majk Bronisława oraz 6-ciu mczyzni kobiet; 30 wrzenia 43 r. w Winiatycach zginli: Biskupski N.Filipowicz N. l. 45, jego córka l. 20, Mierzwiski N., Otto N. i jego ona,N. Jurek (chłopak z Kołomyi oraz 9 osób o nieustalonych nazwiskach.W padzierniku 1943 r. w Szutromicach zamordowano 5-osobow rodzin Czarnieckich, Kpał N. i jego syna.14.12.43 r. we wsi Latacz zostali zamordowani: Czernicki Szymonl. 72, Eugenia l. 21, 6 osób z rodziny Karpiak, Tiligłowski Marian l. 33.

87W 1943 r. w nieustalonych bliej datach zginli ponadto: w Anielówce- Krzywonos Stanisław; w Czerwonogrodzie – Wartanowicz Kajetan;w Gródku – Kocielski Emil l. 60 i jego ona Anna l.57.W 1943 r. w Lesiecznikach zostali zabici: Biskupski Kazimierz l.60, jego ona Helena l. 51 i syn Lechosław l. 24; w Lisowcach – AugustyniwczMarceli i Byczkowski Piotr.W marcu 44 r. w Nowosiółce Kostiukowej zamordowanoSzczepanowicza N. i Zamorskiego Zygmunta l. 30; w lipcu 44 r. w SłobódceKoszyłowieckiej zginli: Krajewski Stanisław, Kuliczkowski N.,Tatomir N.; w sierpniu 44 r. w Burakówce – 4 mczyni; w Dwiniaczu– Kostyniuk Eugeniusz, Tomaszewska Helena; we wrzeniu 44 r. wewsi Berestek – Palczyski Eugeniusz; w Dupliskach – rodzina Daumów,rodzina Głuchowskich, rodzina Kurowskich, Szumowski Leon; wUcieczku miejscowy organista i jego ona.W padzierniku 44 r. we wsi Dwiniacz zostali zamordowani: BiliskiEdward, Czajkowski Henryk, Derengowski N., Kowalska N. i jejdziecko, małestwo Olfinier, Przybo Jan, Sianko N., Szpina N., WyjmanMarian oraz 9 osób o nieustalonych nazwiskach; w Lisowcach -Przybyła N.W tym samym miesicu banderowcy dokonali masowego morduwe wsi Torskie. Zginli wówczas: Bydłowska Maria (Ukrainka ona PolakaAntoniego) i jej 5-ro dzieci w wieku 1-12 lat, Chomiakowska Józefa,jej czworo dzieci, teciowa oraz jej trzy zamne córki i 6-ro dzieci, 16-rodzieci przebywajcych w czasie napadu w domu Chomiakowskich, ŁapiskiN., jego ona, syn Tadeusz l. 20 i córka l.15, Łczyska N. (onaSzczepana), Janina l. 18 (córka Stefana), Genowefa, jej dziecko l. 2,Klementyna l. 18, Rozalia l. 90, jej synowa Helena (z Mołoniów), Kazimierzsyn Heleny, Moło N. (mczyzna), Rosiewicz Henryk, jego onaStefania i syn Benedykt l. 3, Stojanowicz Józefa, Stojanowicz N. (matkaZenona), Genowefa, jej dwoje dzieci, Wremblecka Anna, jej troje dziecioraz trzy dorosłe osoby o nieustalonych nazwiskach.2.11.44 r. we wsi Czahor zostali zamordowani: Bardecka Helenal. 15, Iza l. 3, Zofia l. 40, Biliska Aniela l. 65, Rudolfina l. 30, Eugeniuszl. 3, Juracic Józefa l. 70, Korczak Józefa l. 18, Łukaszka Genowefa l. 15,Helena l. 17, Tekla l. 70, Motyczka Paulina l. 32, Rozborska Genowefa l.30, Jan l. 35, Toporowicz Iza l. 2, Zofia l.27,Wróblewska Maria l.19,Wysocka Maria l. 60, Tekla l. 50, Zabłocka Agata l. 10, Jadwiga l. 38,Stanisława l. 24, Piotr l. 38, Ryszard l. 15, Zbigniew l. 17, Zieliska Helenal. 70. W Nyrkowie w tym czasie zginli: Falkowicz Celina l. 26, GrabowieckaHelena l. 60, Jakubowska Joanna l. 50, Klemens l. 60, ŁesiukAntonina l. 35, Małanicz Aniela l. 36, Ludwika l. 40, Ozimiska Cypriannal. 9, Czesława l. 18, Domicela l.48, Jadwiga l. 13, Janina l. 6, Michał l.53, Pasieka Piotr l. 75, Wandura Tacjanna l. 80.

88W grudniu 1944 r. w Błyszczance zginł Jakubiszyn Michał; wewsi Torskie – Bana Szymon l. 80, dwie kobiety o nazwisku Bednarowska,Bednarowski Dionizy, Bednarowska Weronika, jej córka Stefania,Kaczaniuk N. (kobieta), Kociuk N. (Ukrainiec, diak), jego ona Maria (zeStojanowiczów) - Polka, Łczyski Antoni l. 18, Mykietiuk Antoni, PłoszczeskaAntonina, Sdziszewski Józef, jego ona (Ukrainka); w Uhrykowcach– Basiurski N. l. 50, Kniatko N., jego ona i córki Aniela orazJanina.W 1944 roku, w nieustalonych datach, zginli ponadto: w Capowcach15 młodych chłopców w wieku 17 do 22 lat oraz Bielecka N., JasiskaN., Tyszkowska Kunegunda; w Szutromicach – 30 Polaków onieustalonych nazwiskach; w Winiatycach – Gawroski Leopold l. 54 ijego córka Jadwiga l. 22; w eawie – Jaremowicz N. i dwie córki, ks.Rupniewski Józef, Winiewska N. (. Jana) i dwoje jej dzieci.1.01.45 r. w Uhrykowcach za spraw banderowców miał miejscemasowy mord Polaków. Zginło wówczas ponad 150 osób, wródnich: Bk Maria, Bialik Joanna, Biko Rozalia, jej dwoje dzieci, CiastkoElbieta, Ludwika, ich ojciec i matka, Deka Bronisława l. 41, Stanisława,jej dwoje dzieci i teciowie, Dzieciora Jan, jego ona Franciszka. córkaAlina i syn Franciszek, Górska Adela, Halikowska Eugenia, Maria, HarbowskaHelena, Jakubiszyn Adela, jej syn, Jakubiszyn Stanisław, KaczmarekEmanuel, Szymon, Maria, Koleek Maria, jej dwoje dzieci, Kozyra,Król Wiesława, Katarzyna, jej 5-ro dzieci, Kotylnicka Maria, Anna, KutkowskaBronisława, Linkiewicz Genowefa, Karolina, Macitski Eugeniusz,Malitowski Stanisław l. 23, Melnyk Jadwiga, Maria, Niemiec Katarzyna,Szaszkiewicz Maria, Szczepaska Józefa, Tomaszewska Helena (z Zibów)l. 41, Winniczuk N. i troje jej dzieci, Wiszniewska Leontyna l. 33 (zeawy), Wojciechowska Dominika, jej ojciec i dziecko oraz 15 osóbspalonych w domu Dominiki.14.01.45 r. w Myszkowie zamordowano Kaszczyszyna Jana l.17.15.01.45 r. w Lataczu kolejny masowy mord, gdzie zginło 80osób, z tego 10 osób o nieustalonych nazwiskach. Zginli tam: BigulakMaria l. 68, Błaenko Michał l. 41, Aniela l. 38,Maria l. 15, Janusz l. 2,Malwina l. 75, Maria l. 30, Bobrowska Stefania l. 19, Czernicki Andrzej l.71, Aniela l. 46, Stanisław l. 46, Domaska Józefa, Franciszek, Józef,Anna, Władysław l. 62, Eugeniusz l. 5, Hostyska Stefania l. 41, KarpiakJulia, Teresa l. 72, Korczynska Zofia l. 65, Maria l. 35, Kowalczuk Jan l.9, Malinkiewicz Rozalia, Michalki Michał l. 52, Janina l. 20, Bronisława l.13, Jan l. 5, Franciszek l.14 Mikietyn Helena l. 28, Michał l. 1, Parfin Julia,Półchłopek Kazimierz l. 24, Sandecki Józef, Antonina, Maria, Sabina,Maria l. 48, Antoni l. 51, Józefa l. 40, Sochacki Michał l. 16, Maria l. 12,Helena l. 17, Julia l. 50, Stanisław l. 60, Anna l. 50, Józef l. 72, Leontynal.67, Storoyska Michalina l. 63, Kazimierza l. 13, Władysław l. 16, Su-

89chowij Helena, Józef, Maria, Syniecka Aniela l. 67, Klementyna l.16,Bronisław l. 14, Franciszek l. 11, Szydłowska Julia, Zofia, JuliaII l. 31,Tresel Maria l. 35, Antoni l. 14, Tuligłowska Aniela l. 30, Karolina l. 30,Urban Jan l. 70, Julia l. 65, Wojciechowski Tadeusz l.64, Zawadzka Antoninal. 73, NN. Stefania l. 71.W nocy z 15/16 stycznia 1945 r. w Błyszczance szalejca bandaUPA zamordowała 67 Polaków. Zginli: Baraniecka Aleksandra l. 38,Karol l. 17, Danuta l. 9, Paulina l. 12, Władysław l. 11, Olga l. 30, Stefanial. 18, dwie 4-ro osobowe rodziny Jakubiszynów, Jakubiszyn Antoni l.55, jego ona Anna l. 50, syn Kazimierz l. 14, córka Aniela l. 12, KosiorowskaAnna i trójka jej dzieci, Kuchta Adam l. 40, Alicja l. 30, Kazimierzl. 12, Bronisława l. 30 Langer N. l. 38 (Ukrainka), Mieka N. l. 40, jej trojedzieci od 4 do 10 lat, Niedwied Jan l. 20, Franciszka l. 18, ich ojciec imatka, Niedwied N. l.12, Smoliska Maria l. 35, Jan l. 45, Anna l. 65,Antoni l. 12, Stojanowicz Danuta l. 8, Tadeusz l. 2, Szuszkiewicz Marcelal. 46, Rozalia l. 16, Eugeniusz l. 10, Szymon l. 50, Weronika l. 50, Michałl.10 Władysław l. 17, Turkiewicz Marcela l. 50, Wojtowicz Władysławal. 21, jej ojciec Ksawery i Alicja l. 45 oraz 6-osobowa rodzina, WładysławII l. 42, Joanna l. 45 ich troje dzieci, 5-osobowa rodzina Ziółkowskich,Ziółkowski Eugeniusz l. 21, Złuchowska-Zubek Anna l.60.1.02.45 r. w eawie z rk banderowców zginli: Linowska Klarasiostra zakonna l. 60, Łysek Antonina l. 60, Okoska Józefa l.70, RamachAntoni l.40, Maria l. 38, ich córka Czesława l. 14, i syn Albin l. 10,Ryczaj Józef l. 45, Stachurski Stanisław l. 50, Stecka Anna l. 50, SutykMaria (z Wysockich) l. 25, Szymaska N., Winiarska Maria l. 40, Franciszekl. 10, Wojnarowski Jan l. 10, Wiszniewska Leontyna, Wytrykusz Michał,Dorota l. 65, jej córka Antonina l. 35, syn Antoniny Stefan l. 6, Joannal. 22, Józef l. 4, Eudokia l. 28, Zieliska Helena l. 77; 7 lutego zginłtu Malinowski Eugeniusz l. 17 mieszkaniec Iwania Złotego.Z 2/3 lutego 1945 r. w Czerwonogrodzie zginło 70 Polaków.Zginli tam m. in.: Bronikowska Henryka l. 62 (siostra zakonna), BusztaTeresa l. 3, Fałkowicz Celina l. 26, Czereniowska Joanna, GleznerFranciszek l. 17, Grabowiecka Helena l. 75, Greszczyn Stanisław l. 30,Krystyna l. 1, Paulina l. 20, Grzebiska Helena l. 72, Jakubiszyn Michał l.78, ks. proboszcz Jurasz Stefan l. 60, Kalinka Katarzyna (z Rzepniaków)l. 25, Kobylaski Józef l. 50, Kotyski Józef l. 10, Jan l. 19, KorczyskiTeodor l. 62. Zginli tutaj równie mieszkacy Nyrkowa: BobrykEugeniusz l. 33, Dbrowski Piotr l. 75, Gertych Justyna l. 70, KamizelichAntoni l. 50, Karasowski Ignacy l. 50, Kurhaniewicz Antonina l. 45, MałaniczMieczysław l. 17, Rzepiak Katarzyna l. 23, Smoliska Wiktoria l. 29,widerska Janina l. 19, Wojnarowska Maria l. 48, Zalewski Jan l. 70,Zawadzka Karolina l. 35, Marysia l. 2, ołyska Józefa l. 22, Zygnunt l.65.

9025.02.45 r. w Zaleszczykach Starych zamordowano 30 Polaków.24.03.45 r. w eawie zamordowany został mieszkaniec HikowiecKarpiski Eugeniusz l. 17; 31 maja 45 r. w Nyrkowie zmarł StachurskiBronisław l. 48 od ran odniesionych w Czerwonogrodzie 2.02.45r.; we wrzeniu 45 r. w Zaleszczykach zabito Turzaskiego Eugeniuszal. 17.W czasie tej banderowskiej rzezi w latach 1940-42, w bliej nieokrelonych datach, zginli równie: w Kasperowcach – Dbrowski Tadeuszl. 38, Misiewicz Stefania l. 30, Skaryska Maria l. 42, Rudolf l. 34,Stanisław l. 45; w Kułakowcach – Bilska Franciszka l.54, Galarecka Marial. 23, Harasymowicz Joanna l. 40, jej syn l.23, Karolina l. 55, KamiskaPaulina l. 50, Kwanicka Maria l. 58, jej syn Antoni l. 18, ŁukasieiwczAnna l. 58, Majewski Karol l. 48, jego ona Maria l. 37, córka Janina l.15, syn Kazimierz l. 11, Ostrowski Julian l. 46, Porszt Michał l. 47, SalewiczRozalia l. 50, Smykalczyk Mikołaj l. 60, jego ona Teresa l. 56.W latach 1941-45 (brak dokładnych dat) w Szczytowcach zostalizamordowani: Adamski Leopold l. 29, Baczyski Grzegorz l. 45, jego onaJulia l. 38, Waleria l. 17, Biskupski Kazimierz l. 64, jego ona Helenal. 60, syn Kazimierz l. 20, Bojanowska Apolonia l. 45, Gawroska Klememntynal. 26, Grabowiecki Kazimierz l. 35, Harasymowicz Wincenty l.18, Huculska Franciszka l. 48, jej córka Janina l. 19, Kamiski Michał l.36, jego ona l. 37, córka Stefania l. 17, Ludwik l. 37, Kwiatkowski Józefl. 42, jego syn Marian l. 18, Michalski Kazimierz l. 39, jego syn Zdzisławl. 15, Miziubrycka Maria l.45, Mocicaka Karolina l. 45, Radwaski Albinl. 36; w Zaleszczykach zabito 20 osób o nieustalonych nazwiskach.* * *We wsi Torskie Ukrainiec (starszy brat w cerkwi gr.-kat.) KociukM., onaty z Polk, został zamczony przez banderowców na mier zapotpianie ich zbrodni. W Uhrykowcach polska rodzina znalazłaschronienie u ssiada Ukraica, po powiadomieniu jej przez Ukraink omajcym nastpi napadzie w kilka dni po Boym Narodzeniu.Eugeniusz Tuligłowski z Latacza podaje, e Ukrainka ukryła jegorodzin w swoim domu. Z innej informacji wiadomo, e kilkanacie osób– Polaków ukrywało si w piwnicy gr.-kat ksidza, a on, gdy jego słubadoniosła o tym banderowcom, zorganizował ukraiskie furmanki iwszystkich odwieziono do Tłustego.Ale ... ks. gr.-kat. Piotr Sawrij we wsi Torskie podczas kazania wlipcu 1941 roku wezwał do mordowania Polaków. W CzerwonogrodzieUkrainiec Piotr Wytrykusz wygarnł cał seri z automatu do rodzonejsiostry Polki głuszc jej błaganie: Petruniu ne ubywaj mene.(Według relacji 21 wiadków).

91POWIAT ZBARASzacuje si, e w powiecie zbaraskim wymordowano około 1.000osób. Do 1998 roku ustalono podstawie relacji wiadków 515 nazwisk.Ju wiosn 1939 roku OUN-owcy zamordowali pod Tarnopolemb. kierownika młyna w Berezowicy Małej – Borysławskiego N.; w padziernikuw Zarudeczku – Muzia Władysława l. 25; w listopadzie zginłtu Sitarczuk Paweł. W sierpniu 1941 roku w Berezowicy Małej zginłByczek Jakub, Kocaj Adam i NN. Ukrainiec z córk; w Stryjówce SokalskiTadeusz l. 32, a w 1942 roku w Maksymówce zabito 3 mczyzn onieustalonych nazwiskach; w padzierniku w Szyłach zabito NN. inwalid.W 1943 roku w Medynie zginły 2 osoby (kobieta i mczyzna); wRoznoszycach uciekinier z Wołynia – Halczuk Stanisław; w CzaharachZbaraskich Biłous Władysław l. 30 i Stanisław l. 18; w KlimkowcachZieliski Zenon (Ukrainiec), m zasłuonej Polki; 16 sierpnia wZarudeczku banderowcy zamordowali 10 Polaków, byli to Huka Ignacyl. 39, Kowalczuk Onufry l. 48, Olisko Aniela l. 19, Przysiniuk Bronisławl. 19, Ratuniak Maria l. 60, Rygiel Mikołaj l.62, Zagwocki Antoni l.39 i Teresa l. 61, oraz 2 osoby o nieustalonym nazwisku.Od wrzenia do grudnia 1943 r. zostali ponadto zamordowani: wOchrymowcach - Łopuski Adam (z Tarnopola); w Sieniachówce zginło12 osób, w tym małestwo Stankiewiczowie; w Czaharach Zbaraskich– Tokarczuk N. l. 43; w Kapucicach – 15 osób; w Netrebiezginło 10 Polaków: Bogonowicz Wawrzyniec, Maria, Alojzy, DziedzicMarcin l. 60, jego ona Pelagia l. 50, wnuczka Mila l. 9, wnuk Janek l. 6,Korczyk Franciszek, Szabiska Stefania l. 18, Szabiski Kuba, TaraszczukSzymon l. 65.Ju wczeniej, bo w 1941 r. , zginło w Netrebie 11osób, w tym ks.proboszcz z Opryłowiec – Władyka Stanisław, Dziedzic Jan i Stanisław,Paczkowski Stanisław i Juzwa Alojzy. W Starym Zbarau zabici zostali:Kociuruba Paweł l. 20, Puklicki Paweł l. 40, Szpuner Maria l. 35, i NN.mczyzna; w Szyłach – Kedzierski Jan, jego ona Franciszka i córka(narzeczona Ukraica); w Czaharach Zbaraskich - Kopiec Mieczysław,Mazurkiewicz Feliks i Słonecki Kazimierz; we wsi Hurniakowa(?) - MendalskiN.; w Klimkowcach – 9 mczyzn; w Lesie Kapucinieckim –Berezowski Kazimierz, jego ona, teciowa i syn; 11 listopada w Stry-

92jówce zginli: Antochów Michał, Robak Paweł i Sokół Jan; w 25 listopada43 r. Łubiankach Wyszych zginli Mucha Jan i jego córka l. 5, SaganPiotr, Sławiski Stefan, jego ona i dziecko, Tokarczuk Jakub l. 34,Mikołaj l. 37, Tracz Karol, Stanisław, Warak Karol l. 28.24.12.43 r. w Maksymówce zamordowano mczyzn; 25.12 wHnilicach Wielkich zginli: Szydełko Paulina l. 46, Franciszek l. 21,Adam l. 20; w grudniu 43 r. w Łubiankach Wyszych zginły 3 osoby onazwisku Hajnrich i 5-osobowa rodzina Niszczoruków.2.01.44 r. w Hnilicach Wielkich zostali zabici: Taratuła Franciszekl. 45 i Kazimierz l. 6; 21 stycznia we wsi Kobyla – arkowska Anna l. 62 iHelena l. 51 (siostry zakonne?).Najwikszego mordu w powiecie zbaraskim dokonała grupa UPAprzybyła z Wołynia w nocy z 22/23 lutego 44 r. w Berezowicy Małej -rodzinnej wsi piszcego te słowa. Zamordowano tu, zarnito 131 ludzi.Zginli: Berezin Anna (z Sowiskich), jej dwoje dzieci, w tym niemowl,Bogunowicz Maria (z Mieszków) l. 70 uciekinierka z Netreby, Budnik Antonina(z d. Kubów) oraz jej 4 małe dzieci, Buff Michał, kilka osób o nazwiskuCiurys: Grzegorz i jego ona, Jan, jego ona i ich mały synek,Paulina, Piotr i jego ona oraz dwie małe córki 9 , Dbicki N., jego ona i 3ich dzieci, Dworakowski Jan, Dygala Władysław “Bartoszko”, jego onai 3 ich dzieci, Dygala Wojciech, Hrycaj Maria z małym dzieckiem, HrycajN., Jdrzejków Jan, jego córka Anna i syn Mikołaj, Juzwa Franciszek iAnna, Kocaj Józef i jego 3 córki, Korylczuk Prokop, jego ona Anastazja itrzy córki: Agnieszka, Maria, Stefania oraz mały wnuczek Krzysio, KozibrodaAntoni, Kura Anna, Kwanicki Antoni l. 38, jego ona Maria l. 37 iich synowie: Władysław l. 4 i Kazimierz l. 12 oraz Kwniccy babka i dziadekchłopców, Lewków Anna, Łewkiw Zenon (Ukrainiec) i jego ona Polka(z Ziółkowskich), Łewkiw Pawło (hołowa selrady), jego ona Stefania,Nowakowski Jan, jego ona, Pachołek Maria, jej małe dziecko, PaczyszynAgnieszka, jej mała córka Franciszka, Sesiuk Józef, jego matka,Franciszek i Franciszek II, Kubów Józef “Słunka” z matk i siostr Katarzyn,“Słunczycha”, jej córka Kaka, Sowiska Anna z niemowlciem,Aleksander, jego ona Petronela l. 70, Władysław l. 23, Szewczuk Piotr,Szymków Jan, Tomków Franciszek i Katarzyna z 7-giem jej małych dzieci,Winiowska Jarosława, jej matka Franciszka i córka Marysia, Wi-niowski Franciszek, jego ona.Z grupy zastrzelonych i spalonych w oborze Mikołaja Sesiuka nieudało si ustali 20 nazwisk oraz 11 ludzi zamordowanych na kolonii.W Łubiankach Niszych zamordowano w tym czasie 11 mczyzno nieustalonych nazwiskach; w Obodówce - 5 mczyzn.9 Z Ciurysów pochodziła matka O. prof. Mieczysława Krpca.(W.K.).

93Wiosn 1944 r. we wsi Dobromirka UPA zamordowała 25 osób,byli to: Dzikowski N., jego ona, Knysiewicz Maria, Krawczuk N., jegoona i córka, Mylenicki N., jego ona i troje dzieci, Rodziewicz N., jegoona i córka, dwoje uciekinierów z Wołynia (rodzic z dzieckiem) i 9 osóbo nieustalonych nazwiskach. W maju 44 r. w Krasnosielcach zginł HunekIgnacy l. 39; latem w Kurnikach Iwanczaskich – 8 osób; we wrze-niu w Prosowcach – Juwin Tekla l.30 i syn Henryk l. 4; w padziernikuw Dobrowodach – Dziedzic Karol, jego ona, córka l. 14 i niemowl,Minartowicz N. l. 70, Olejowska Barbara (Polka ona Ukraica), SsiadekPaweł l. 70, Stachów N. mczyzna, Witomski Jan (z Góry Babija);w Berezowicy Małej – Kubów Franciszek (drugi Franciszek zginł wPłotyczy), Piotr (sołtys), Winiowski Paweł; w Nowikach – 5 osób; wProsowcach – Ratuszny Jakub l. 15, jego babcia; w listopadzie w zamordowanotam 6-osobow rodzin ukraisk: Hinij Hryhorij l. 60, jegoona Maria l.57, syn Wołodymyr l. 32, jego ona Paulina l. 30 i 2 dzieci wwieku lat 7 i 4; w Zbarau – 10 osób o nieustalonych nazwiskach.24.12.44 r. we wsi Korczunek zostali zamordowani: Kupyna Michalinai Nakonieczna Czesława; w Berezowicy Małej – Kocaj Franciszka;w grudniu w Czaharach Zbaraskich - Chmielowska Domicela, DrajMaria, jej córka Olga, Marciniuk Stanisław, Stankiewicz N. (Ukrainiec); wStryjówce – Podgórski Bolesław.W cigu 1944 roku (w nieustalonych datach) zamordowano: w Bazarzycach– 20 osób; w Hnilicach Wielkich, Jacowcach i Klebanówcenie ustalon liczb ofiar; w Łozówce - 2 mczyzn; w ŁubiankachWyszych – 30 osób; w Maksymówce – 30 osób; w Lisieczycach,Medynie, Nowym Siole, Skorykach, Terpiłówce i Tokach zginłarównie nie ustalona liczba osób.W styczniu 1945 r. w Zarudeczku zamordowano NarynieckiegoPiotra l. 48 i Ukraica Papura Wołodymyra l. 47; 2.02.45 r. w CzaharachZbaraskich – Dobrynick N. i jej syna Gustawa l.17; 14 lutego w Sieniawie– 26 osób; w Sieniachówce liczby i nazwisk zamordowanych nieudało si ustali.W kwietniu 45 r. w Kurnikach Iwanczaskich zostali zabici: BuczkowskiJózef l. 13, Dziedzic Jan l. 60, Jagielicz Piotr l. 56, Janik Antoni l.40, Juzwa Jan l. 40, Kotowicz Antoni l. 60, Mikołajów Andrzej l. 18, PolowaStefania l. 35, Szewczuk Antoni l. 65, Franciszek l. 70; w lipcu 45 r.w Czaharach Zbaraskich – Szczch Piotr l. 75; w Netrebie - KorczykFranciszek i abiski Kuba.W latach 1941 – 1945 zginło: w Zbarau – 30 osób; w Kretowcach– 10 osób; w Hrycowcach – 9 osób; w Nowym Rogowcu nieustalono liczby i nazwisk ofiar.

94* * *Ukraicy byli te ludmi. W Berezowicy Małej Fed’ko Bartkiwprzez cał jesie – do grudnia przechowywał w wykopanej piwnicy ojcapiszcego te słowa i dwie jego siostry: Adel i Józi (spali na kartoflach),a Łewkiw N. (Danyłko) ostrzegł w kocu grudnia mojego ojca: Janku, jakchcesz y to uciekaj. W Prosowcach zginła cała 6-osobowa rodzinaukraiska Chiników za potpianie grabiey i mordów na Polakach. WStarym Zbarau nie doszło do masakry dziki gr.-kat. ks. Rohatiukowi idiakowi Diduchowi, który uratował take przed zamordowaniem starszsiostr Jana Konysza. W Stryjówce Ukrainiec Turaski ostrzegł Polakówna godzin przed napadem banderowców ryzykujc własnym yciem.Dziki postawie Ukraiców w Tarasówce nie zginł aden miejscowyPolak.Ale ... np. w Medynie ks. gr.-kat. na kazaniu w cerkwi owiadczyłw sierpniu 1942 r: Współistnienie Polaków i Ukraiców jest wrzodem,który naley koniecznie rozci. W Tokach ks. gr.-kat. Jacyszyn zachcałz ambony do mordowania Polaków.(Według relacji 25 wiadków).POWIAT ZBORÓWOcenia si, e w powiecie zborowskim zostało zabitych około2.500 ludzi, a według ustale do 1998 roku (na podstawie relacji wiadków)zostały zanotowane 493 nazwiska.We wrzeniu 1939 roku zamordowani zostali: w Czyowie – JaworskiLeon; w Milnie – Hawryszczaj Józef l. 30; w listopadzie 1942 r. wNeterpicach – 31 mczyzn, w tym Paszniak Stanisław, a w grudniuzginła tam Łakomska Maria; w lipcu 1943 r – Najwer Tomasz; 22 wrze-nia w Pomorzanach – mczyzna – wonica; w padzierniku 1943 r. wHnidawej zginło 50 Polaków; 15 padziernika w Panasówce – kilkaosób, wród nich zginł dowódca samoobrony “Szklany”.W listopadzie 1943 r. zamordowani zostali: w Urlowie – ksidz gr.-kat. i 5 Polaków; w Hukałowcach – 10 mczyzn: Błaków Filip l.19, Mikołaj,2 osoby o nazwisku Burhard, Grabas N., Józwij N., Turecki N. oraz3 nierozpoznane osoby; w Trociacu Wielkim (w nieznanym terminie)zginło 8 osób wród nich liwiski Antoni.W styczniu 1944 r. zabito: w Nesterowcach – 10 mczyzn; wOstaszowcach – Olendra Franciszka; w lutym 1944 r. w Reniowie –Klim Jan, Szklany Jan, jego ona Anna; w marcu 1944 r. w Jarczow-

95cach – Rybarczyk Maria, Stroska Kazimiera oraz 3 nierozpoznaneosoby; w Jeziernej – Czereda Jan l. 60, Czereda N. l. 40, KołtowskiWincenty l. 40, jego ona l. 30.W nocy z 1/2 kwietnia1944 r. w Pomorzanach zamordowano 47osób. Zginli: Kempiska Tekla l. 40, jej synowie: Eugeniusz l. 11 i Franciszekl. 6, Kempiski Franciszek l. 60, jego ona Maria l. 50, córka Helenal. 14, Kempiski Józef l. 58, Antoni, jego synowie: Józef l.25 i Michałl. 23, Antoni II, Kurdyba N. (córka Michała) l. 18 i syn (Michała) l. 12, MałachowskiTomasz l. 35, jego ona Anna l.40, Niesłuchowska Antonina l.22, Jadwiga (córka Anny) l. 16, Stanisław l. 40, jego ona Karolina l. 38,Anastazja (matka Stanisława) l. 60, troje dzieci Niesłuchowskich, Domicela(ona Tomasza) l. 54, Karolina (synowa Domiceli, ona Jana) l. 25,troje dzieci Niesłuchowskiej Karoliny od trzech miesicy do 4 lat, Justynal. 18 i Waleria l.15 (córki Michała), Niesłuchowski S. (syn Antoniego), Tekla(ona Józefa) l. 50, Karolina (córka Józefa, bliniaczka Karoliny) l.27, Józef l.34, jego ona Katarzyna l. 32, Niesłuchowski N. (ojciec Katarzyny),5 dziewczynek o nazwisku Niesłuchowska w wieku od 4 do 14lat, Niesłuchowski Józef l. 60, jego ona Maria l. 55, syn Władysław l.25,Mieczysława (córka Józefa) l. 23, Tomasz l. 62, ółkiewicz Władysław l.40; we wsi Sławna 10 kwietnia 44 r. zginły 3 polskie rodziny, razem 14osób.W czerwcu zginli: w Bogdanówce – Rupental Aleksy i 4 inneosoby; we wrzeniu we wsi Gontowa – Głowacka Maria l. 25; 11 listopadaw Bukowinie – 13 Polaków: Baran Maria l. 40, jej córki: Anna l. 6 iStefania l. 16 oraz syn Stanisław l. 12, Czapla Antoni l.50, jego ona Annal. 40, ich dzieci: Władysław l. 16, Józefa l. 3 i Maria l. 10, HumiennyN. l. 65, Lis Adam l. 55, Maliszewsk Mikołaj l. 55, Zalewska Rozalia l.65; w Gajach Roztockich – Myszka Michał, jego ona Maria oraz czworodzieci i babcia, małestwo Sucheckich, 4-osobowa rodzina widrowych,małestwo Wajdów z córk; we wsi Gontowa – Miazgowska Marial. 70, Roko Jan l. 55, Szeliga Bronisława (Olszewska) l. 35, Eugenial. 35, Tekla l. 45, Zaleski Paweł; w Jarczowcach – Drewlany Kazimierz;11 listopada w Milnie – Boniuk Katarzyna l. 40, Czapla Anna l. 60, DecAnna l. 60, Dzioba Stanisław l. 50, Stanisław II l. 70, Agnieszka l. 70,Jarmoleko Michał l. 55, Krpiec Katarzyna l. 60, Anna (córka Jana) l.17, Majkut Jan l. 60, Pomys N. l. 40, jego córka Janina l. 18, ProcyszynPiotr l.60, Szeliga Mikołaj l. 50, Zalewska Katarzyna l. 45, jej babcia l. 79,Stefania l. 18 oraz 19 nierozpoznanych osób.2.12.44 r. zginła w Jeziernej Kuma Stefania l. 22; w grudniu 44r. w Bukowinie – Buła Maria i Letki Paweł; w Gontowej – BieniaszewskaAnna l. 30, Danyluk Maria l. 40, Głowacka Maria l. 25, Maciów Pawełl. 55, Myliwiec Maria l. 50, Olszewska Anna l. 40, Pczek Mikołaj l. 60,Szeliga Maciej l. 70, jego ona Anna l. 60 oraz 1 osoba nierozpoznana;

96we wsi Kamionka-Milno – Gadzicki Władysław l. 17 Surmiski N. l. 50(Ukrainiec), N. Agnieszka l. 35 (ona Ukraica); w Presowcach zamordowano100 Polaków, ustalono niestety tylko jedno nazwisko Łozicki N.W styczniu 1945 r. zginli z rk banderowców : w Moniłówce – AntoszynWłodzimierz; w lutym 1945 r. w Jeziernej – Kamiski Marek l. 48,jego ona l. 46; w marcu w Neterpicach – Dec N. l. 40 (mczyzna),Gadzicki Jan, jego córka Stanisława l. 14 Janij N. (ona Ukraica),Wawruch Władysław, Stanisław, NN. ołnierz WP na urlopie oraz 1 nierozpoznanaosoba.W kwietniu 1945 r. w Białokiernicy zostali zabici: Półtorak Kazimierzoraz witkiewicz Maria (oboje w wieku 19-22 lat).W latach 1941 – 1944 zginło: w Załocach – ponad 50 Polaków;w Zborowie ponad 50 osób; w grudniu w Pomorzanach zginł NiesłuchowskiTomasz l. 62* * *W Pomorzanach Ukrainiec Pawło Roszczenko, nie zwaajc, egrozi mu mier z rk banderowców, ukrył Polaka na strychu obory. W1943 r. w Urlowie ksidz gr.-kat. potpiał na kazaniu mordy Polakówna Wołyniu i nawoływał do zgody, za co został zamordowany. Po dokonaniumordu we wsi Milno banderowcy zmusili miejscowe dziewcztaukraiskie do usługiwania sobie, kazali im piewa i taczy. Ksidz gr.-kat. był tak oburzony tym faktem, e na kazaniu powiedział w cerkwi: Toadne wojsko, to plugawa banda, która nigdy nie zbuduje adnej Ukrainy– za co otrzymał od banderowców wyrok mierci.Ale ... w Neterpicach Ukrainiec Jasij N. zamordował w marcu1945 r. swoj on Polk.(Według relacji 20 wiadków).POWIAT ZŁOCZÓWW powiecie tym zamordowano według szacunku około 2.000 ludzi,naoczni wiadkowie do 1998 roku podali 504 nazwiska pomordowanych.Ju 7.05.1937 roku w Bełcu zostali przez OUN-owców zamordowani:Jasiski Mieczysław i jego ona Maria. We wrzeniu 1939 r. zgin-

97li: w Czyowie – Jaworski Leon z Bohutyna pow. Zborów; w Sokołówce– kilku polskich ołnierzy i policjantów.W lipcu 1941 po przejciu frontu niemiecko-sowieckiego zginli: wBiałym Kamieniu – 7 Polaków o nieustalonych nazwiskach; w Poczapach– Polak, który uciekł z sowieckiego wizienia; 28 czerwca w Rykowie– ks. Szewczyk Jan; w Skwarzawej – 7 Polaków: DbrowskiWładysław, Lachowski N. Młynarczyk Stanisław Wichrowicz Tomasz,Zieliski Józef. uciekinier z Wołynia i nieznany mczyzna; w Sokółce –Dubasiewicz Antoni l. 19, Józef l. 22, Dzikowski Tadeusz l. 35, JasiskiMichał l. 20, Józef l. 23, Lubacz Jan l. 34, Mikulski Hieronim l. 27, Mieczysławl. 18, Józef l. 26, Szczsny Ludwik l. 29, Wojnarowski N. i 3akademików z Poznania.W sierpniu 1942 r. zostali zamordowani: w Sasowie – aptekarz zPoznania; w Uszni –rodziny Bojakowskiego Józefa, Domaskiego Łukasza,Olejnika Józefa oraz Rypatowski Franciszek; w padzierniku 42 r. wKrasnem – NN. lekarz, NN. kierownik szkoły, NN. naczelnik poczty.W styczniu 1943 r. zginli: w Gołogórach – Mazur Piotr i NN. aptekarz,14 wrzenia 43 r. w Krasnem – proboszcz z Mogielnicy ks. KlaklaWładysław; 2 padziernika w Oydowie – 2 nieznanych mczyzn;12 padziernika w Czeremoszni – Isarewicz Bogdan, Kaniecki Stanisławi 23 padziernika: Cyran Franciszek, jego ona Anna oraz kilka osób; 20padziernika w Sokołówce – 2 nieznanych mczyzn; w padziernikuwe wsi Buek – Tychniewicz N., jego ona, Kouszyn Roman (Ukrainiec).24.12.43 r. w Wigili Boego Narodzenia zamordowano: w Kołtowie35 Polaków, w tym Klauba Kazimierz (dowódca 7 kompanii AK); wKruhowie – Brutkowski Andrzej l. 32, Franciszek l. 18, Kazimierz l. 21,Stanisław l. 16, Paweł l. 36 Michał l. 32 Doliszny Jan l.46, Władysław l.16, Fedyczkowski Kazimierz l. 47, Ładyga Atanas l. 53 (Ukrainiec), MikuJan l. 55, jego syn Michał l. 16, Martynyszyn Jurko l. 33 (Ukrainiec),Muzyka Jan l. 41, Wincenty l. 39, Rogalski Piotr l. 32, Sokołowski Stanisławl. 72.; w Podhorcach w grudniu zginło kilku Polaków.3.01.1944 r. w Pietryczach zginło kilkunastu Polaków; 5 styczniaw Łuce – Szuber Władysław l. 54, Kalinowski Wilhelm l.22; 6 stycznia wWoroniakach – Korczyski Władysław, Kubiszyn Tomasz, MacyszynJan, Pankiewicz Edward i kilka innych osób; 12 stycznia w Sokołówce –4-osobowa rodzina leniczego; w styczniu w Krasnem – 15 kolejarzy ipasaer Onychir Bolesław z Tarnopola.W nocy z 9/10 lutego w Czyowie zginli: Babicz Władysław, Józef,Helena, Bachranowski Jozef, Chilarski Karol, Bronosław, Antoni,Anna, Chilarska-Iwanczyszyn Maria, Chilarska Tekla, Zofia, Jan, NowickiJózef, Simiski Józef, Antoni, Jan, Zarzycki Michal, Anna, uliski Józef,Maria; w Skwarzawej – kilkunastu Polaków, wród nich rozpoznano Ba-

98łackiego, N. Haszkiewicza N., Teodorowskiego Piotra, Karola, Józefa; 28lutego 44 r. w Sokołówce zginł ks. Wiszniewski Jan.22.03.44 r. w Hucie Werhobuskiej zamordowano 30 osób, w tym:Kobylaski N., 13-osobowa rodzina Zawadzkich, Zadhorocha N, jej córka(ułomna), Mieczysław l. 21 (członek samoobrony).1.04.44 r. we wsi Wicy zginł Zagrobelny Adam, NN. nauczyciel;9/10 kwietnia 19 członków samoobrony AK; 25 kwietnia 25 Polaków,wród nich: Baranowski Franciszek, Bdziuch Józef, Krel Stefan, SkoblickiPaweł; z 3/4 kwietnia w Maruszce zginło 60 Polaków, w tym:Denis Zenon l. 5, Birecka Anna oraz rodziny: Czerniaków, Lisiewiczów,Markowskich i Woroszczaków; 5 kwietnia w Sasowie – mijowski Ludwik,Wiatrowski N. (Ukrainiec), jego zi (Polak); w Wielkanoc w Kondratowiezamordowano 30 Polaków; w kwietniu ponadto zginli: w Czy-owie – Dudek N. (matka) i jej młodszy syn; w Kruhowie – KopanieckiAntoni, Muzyka Mikołaj, Antoni, Wodecki Jan; w Zazulach – 8 Polakóww tym: Stojanowska Stefania l. 40, Szafraski Jan.W czerwcu 1944 r. zginli: w Bortkowie – Magola Józef l. 48; wulicach – Bogusławski Michał oraz rodziny: Nahorczyskich i Regułów.Z 13/14 lipca 1944 r. w Sokołówce zamordowano 10 młodychmczyzn; w padzierniku 1944 r. w Hucisku Oleskim – KonopkaZygmunt l. 16, Gabiski Józef l. 45 i w grudniu – Konopka Michal l.45;24.12.44 r. (dogodny czas – u Polaków wity Wieczór-Wigilia BoegoNarodzenia) w Kołtowie zginło wówczas 18 Polaków; w grudniu w Wicyniu– 60 Polaków.W marcu 1945 r. w Kruhowie zamordowano 23 Polaków – rozpoznani:Brutkowska Maria l. 35, Olender Katarzyna l. 46, jej córka Stefanial. 25; w kwietniu 45 r. zginli: w Skwarzawej (w Wielki Pitek) - 30 Polaków;w Złoczowie - widerski Michał i jego teciowa Wilicka Anna.W latach 1943 – 1944 (brak bliszych danych) w Krasnosielcachzginło kilku Polaków; w Kutkorzu kilkanacie osób, w tym Biskup Emiliai Jankiewicz Jan.* * *Za odmówienie udziału w mordowaniu Polaków banderowcy zamordowali10 Ukraiców w Woroniakach. Za to, e w okresiemidzywojennym jeden z Ukraiców był wójtem w Krasnosielcachzostał przez bojówk UPA zlikwidowany. Roman Kouszyna Ukrainieczostał zabity przez banderowców za odmow zamordowania ony Polkiwe wsi Buek. W Poczapach ksidz gr.-kat. uratował Polaków przedNiemcami, wyjaniajc cel brudnej roboty swoich parafian.

99Ale ... byli te Ukraicy, którzy postpowali w sposób nieludzki. WKruhowie Ukrainiec Mikołaj Czy, eby zdoby zaufanie UPA usiłowałzamordowa własn on Jadwig Polk; cudem uniknła mierci. WKruhowie zamordowano 2 Ukraiców, którzy byli na Wigilii u Polaków.W Złoczowie 3 i 4 lipca 1941 r. OUN-owcy i policja ukraiska, przy aktywnejpomocy gr.-kat. dziekana ks. Tretiaka, zorganizowali pogrom y-dów; zginło około 1.000 osób. W Poczapach na wiosn 1944 r. “zukrainizowany”syn zamordował swego ojca Kilarskiego N.(Według relacji 14 wiadków).

100ZAMORDOWANI KSI ANa Podolu, jak i na terenie całych Kresów Południowo-Wschodnichginł z rk ludobójców spod znaku OUN-UPA przede wszystkim bogobojny,ciko pracujcy na roli lud polski. Jego przewodnikami duchowymibyli ksia. W programach szowinistów ukraiskich, szczególnie wokresie II wojny wiatowej, była nie tylko zagłada Polaków zronitychod wieków z t ziemi, ale take tych, którzy bdc najbliej tego ludupodtrzymywali i utrwalali w swoich parafiach miło i wierno do ziemi iwiary przodków – tj. ksiy polskich.Byli wic zarzynani, zabijani siekierami, paleni, nie tylko w swoichplebaniach, ale te w kociołach, nawet przy ołtarzach podczas sprawowanialiturgii, czy w czasie pogrzebów.W tych strasznych czasach wikszo ksiy polskich nie opuszczałaswoich wiernych i dlatego ginła wraz z nimi mierci mczesk iokrutn. Niewielu zdołało si uratowa. al serce ciska, e zapomnianoo nich, a raczej – e znajc tragiczne wydarzenia i okolicznoci mierci –przemilcza si je w imi ... chyba le pojtego dobra. Co wicej, słychagłosy, e czas ju o tych zbrodniach zapomnie.My – Kresowianie, którzy bylimy naocznymi wiadkami tragicznejmierci ksiy oraz braci i sióstr zakonnych uwaamy, e to włanie ONI– prawdziwi mczennicy za wiar i wierno – powinni by w pierwszejkolejnoci wyniesieni na ołtarze.Natomiast OUN-owscy bandyci, rzekomi “rewolucjonici” i “obrocyniepodległoci”, bywali nierzadko nawoływani do zbrodni przez swoich“wiaszczenyków” – duchownych obrzdku wschodniego, jak np. ksidzgr.-kat N. Panasiuk z Mogielnicy (w pow. trembowelskim)). Bywali oninawet dowódcami bojówek terrorystycznych, nadto wicili w cerkwiachnarzdzia zbrodni do mordowania Polaków, aby “niwa były obfitsze” i“bez grzechu”.Oczywicie zdarzali si te tacy, którzy banderowskie zbrodnie potpialilub pomagali zagroonym Polakom. Ponosili za to mier z rkukraiskich fanatyków, niekiedy z cał swoj rodzin. Oni take zasłuylina wyniesienie, za mczesk mier poniesion w imi miłoci bliniego,w imi wiary.W jednym z numerów “Głosów Podolan” w 2003 roku zostanieopublikowana imienna lista zamordowanych osób duchownych na terenienaszego województwa. Tu wic ogranicz si do podania ogólnejliczby ofiar w sutannach i habitach zakładajc, e moe by ona jeszczenie kompletna. ywi nadziej, e Czytelnicy zechc j uzupełni, zgłaszajcnieujawnione dotd nazwiska i okolicznoci mierci.

101Według dostpnych mi materiałów podaj, e w latach 1939 –1946 zginło z rk wynaturzonych “bojowników o samostijn” 38 ksiyrz.-kat. oraz 3 zakonników i 9 zakonnic.SPOSOBY I METODY MORDOWANIAPOLAKÓW PRZEZ LUDOBÓJCÓW Z OUN-UPANie wystarczało im pozbawienie Polaka ycia. mier “Lacha” powinnaby poprzedzona wymylnymi torturami. Nie wiemy gdzie si tegouczyli, ale przecignli w okruciestwie i NKWD, i gestapo. Cz z nichmiała niezł praktyk biorc udział wraz z Niemcami w masakrze ydów.U innych przemówiły moe “wrodzone talenty”? Rozkoszowali si bowiembestialstwem, upajali widokiem cierpienia swych bezbronnychofiar, tak dorosłych jak i dzieci.Uwag badaczy zwraca fakt, e stosowane przez banderowcówmetody umiercania były do ujednolicone i wystpowały na całych południowo-wschodnichziemiach II RP.Kandydat na członka bojówki OUN czy UPA musiał najpierw “wykazasi” dokonaniem zbrodni na “Lachu”, aby móc by dopuszczonydo złoenia przysigi. Nie stanowiło to przeszkody, a wrcz przeciwnie,gdy “Laszk” była własna matka, ona, dziecko czy siostra. Taki był warunekczłonkostwa w UPA. Przy tym rodzaj stosowanych tortur ustalanybył przez tzw. “komitet rewolucyjny”. Za rytuał wicenia przez niektórych“wiaszczenyków” narzdzi zbrodni był prawdopodobnie inicjatywoddoln tych bardziej gorliwych. Póniej ci sami ksia sprawowali wcerkwiach liturgi, mordercy za przyklkali przed obrazem Matki Boejw kociołach, w których dokonywali zbrodni.Dr Aleksander Korman ustalił pierwotnie 136 metod zabijania ludziprzez banderowców. Pisze o tym na łamach czasopisma “Na Rubiey” nr35 z 1999 roku, pt. “Wirtuozeria banderowskiej zbrodniczoci i gwałtu –co najmniej 136 metod tortur”. Przedstawiony materiał jest wynikiem jegowieloletnich, niezalenych prac badawczych. Dalsze badania doprowadziłydo ucile i podniesienia liczby owych metod do astronomicznejwrcz liczby – 360 sposobów zabijania “Lachów”. Wymienia je dr Kormanw swojej ostatnio wydanej publikacji pt. “Stosunek UPA do Polakówna ziemiach południowo-wschodnich II Rzeczypospolitej”, wyd.NORTOM, Wrocław. Zainteresowanych odsyłam do tej lektury. Tu pragntylko doda, e dzi jeszcze, po upływie sporo ponad pół wieku od

102tamtych tragicznych wydarze, ci, którzy je przeyli i byli wiadkami – sludmi głboko zranionymi psychicznie i rany te wci bol.PRÓBA BILANSUOrodki naukowe w Polsce i na Ukrainie nie podejmuj rzetelnychbada na temat stosunków polsko-ukraiskich, a organizowane tzw. konferencjehistoryczne polsko-ukraiskie wiadomo jak przebiegały i czymsi koczyły. Sensowne wydaje si przytoczenie fragmentów referatudra Ryszarda Kotarby – b. dyrektora Okrgowej Komisji Badania Zbrodniprzeciw narodowi Polskiemu w Krakowie – wygłoszonego na VI seminariumw Warszawie (w dniach 3-5 listopada 1999 r.) pt. “Zbrodnie nacjonalistówukraiskich w woj. tarnopolskim w latach 1939-1945. Próba bilansu”.Akcja ukraiska przeciwko Polakom w Małopolsce Wschodniej makilka faz wynikajcych z ogólnej sytuacji politycznej, frontowej oraz zrozwoju doktryny i siły bojowej ugrupowa ukraiskich. W Tarnopolskiemmona wyodrbni nastpujce okresy:1. Pierwsze akcje antypolskie – wrzesie 1939 r.2. Wydarzenia zwizane z wojn niemiecko-sowieck – lato 1941r.3. Rozszerzenie si fali mordów z Wołynia na woj. tarnopolskie (istanisławowskie) – druga połowa 1943 r.4. Pocztek wikszych napadów na wsie polskie – grudzie 1943 -stycze 1944 r.5. Masowe mordy i ataki na polskie orodki samoobrony – od lutegodo połowy 1944 r.6. Ostatnia fala mordów w okresie okupacji sowieckiej – do wiosny1945 r.Nim fala mordów ogarnła Tarnopolszczyzn, wie o “rzezi wołyskiej”rozchodziła si szybko, budziła groz, ale te mobilizowała dodziałania. Napady do przełomu 1943/1944 były skierowane przewaniena wsie bezbronne. Potem sytuacja zaczła si zmienia, wiksze skupiskapolskie zaczły tworzy lepiej lub gorzej zorganizowan samoobron.Od prostych form zbiorowego ostrzegania, wartowania, budowykryjówek, po stopniowe uzbrajanie si, a nawet budow umocnie i tworzeniełcznoci midzy poszczególnymi orodkami. Osigano pewneminimum bezpieczestwa. rodki te jednak okazały si niewystarczajce.Mimo wszystko (...) w niektórych przypadkach działania samoobrony

103pozwoliły na odparcie ataków i obron czci ludnoci w umocnionychpunktach oraz zmniejszenie polskich strat.W takich włanie okolicznociach odparte zostały napady lub powstrzymanerozpoczte mordy m. in. w Hanaczowie (II 44 r.) w pow.przemylaskim, w Korociatynie (II 44) w pow. buczackim, w Toustobabach(XII 45) w pow. podhajeckim, w Milnie (XI 44) w pow. zborowskim,w Czerwonogrodzie (II 45) w pow. zaleszczyckim i in.Gdyby nie działania samoobronne, liczba ofiar byłaby znaczniewiksza.Najwiksze nasilenie napadów i najwiksze straty ludnoci polskiejnastpuj od pocztku 1944 roku. W Bokowie (pow. Podhajce) 11 II1944 zamordowano około 60 osób, w Hucisku Brodzkim (pow. Brody) 12II 1944 – ponad 40 osób, w Łanowcach (pow. Borszczów) 12/13 II 1944– około 80 osób (...) w Berezowicy Małej (pow. Zbara) 22/23 II 1944 –131 osób, Majdanie (pow. Kopyczyce) 12 III 1944 – kilkadziesit 10 , wPłauczy Wielkiej (pow. Brzeany) 30/31 III 1944 – około 90 ofiar.Wkroczenie Armii Czerwonej (w kwietniu 1944, potem w lipcu1944) nie zmieniło zasadniczo sytuacji. Włanie pod rzdami sowieckimimiały miejsce masowe mordy: w Sorocku (pow. trembowelski) 23 XI 44 r.zginło ok. 80 osób, w Ihrowicy (pow. tarnopolski) 24 XII 1944 r. ok. 85,w pobliskiej Łozowej 28/29 XII 1944 r. – 107.Za w roku 1945 zamordowano w pow. zaleszczyckim w Uhrykowcach1 stycznia co najmniej 67 osób, w Błyszczance 15/16 styczniaok. 60 osób, w Głboczku (pow. borszczowski) z 5/6 stycznia – ok. 80osób, w pow. buczackim w Baryszu 5/6 lutego – ponad 100, w Uciu Zielonym2 lutego take ponad 100, (...) a w Byczkowcach (pow. czortkowski)14 lutego take ponad 100. S to tylko przykłady.Potem działalno eksterminacyjna UPA wyranie słabnie, co naleywiza zarówno z opuszczeniem wsi przez Polaków i ewakuacj nazachód, jak i z szeroko zakrojonymi akcjami represyjnymi władz sowieckichprzeciwko podziemiu ukraiskiemu.Osobnym problemem s zbrodnie ołnierzy Dywizji SS-Galizienpopełnione w kilku miejscowociach woj. tarnopolskiego. Napady te,przeprowadzone wspólnie z oddziałami UPA, przyniosły szczególnie wieleofiar, np. w Hucie Pieniackiej (pow. brodzki) 28 II 44 – ok. 800 ofiar, wPodkamieniu 12-15 II 44 ok. 500 osób (na terenie klasztoru i w miasteczku),w pobliskich Palikrowach 12 III 44 – 365 osób, w ChodaczkowieWielkim (pow. tarnopolski) 16 IV 44 – ok. 250 osób. Łcznie moemytu mówi co najmniej o 2 tysicach ofiar. (...) Akcjami tymi kierowali oficerowieniemieccy i ukraiscy, ale bezporednimi mordercami byli proci10 Ustalono 154 nazwiska. (Przyp. Red.).

104ołnierze ukraiscy – ochotnicy SS. Cz z nich pochodziła z tych miejscowoci,w których przyszło im działa.(...) W czasie masowych mordów ginli głównie mieszkacy wsi,chłopi, ale równie przedstawiciele innych grup społecznych i zawodów.Ustalono wród ofiar 59 nauczycieli, 10 lekarzy, 27 ksiy 11 rz.-kat., 14zakonników i zakonnic, 3 działaczy politycznych i społecznych (sprzedwojny), 9 ziemian, 19 pracowników majtków, 27 wójtów, sołtysów, pracownikówgmin, 32 leników, 21 kolejarzy, 10 pracowników poczty, 9 b.policjantów (sprzed 1939 r.), 9 b. komendantów “Strzelca”.Zarejestrowane s dane o ok. 150 członkach Armii Krajowej, samoobronyoraz “istreb. batal.”, którzy ponieli wówczas mier. Mniejwicej połowa zginła w walce, a połowa została ujta i zwykle poddanaprzed mierci nieludzkim torturom. Nadto wiemy o kilkudziesiciu ołnierzachWojska Polskiego (głównie z wrzenia 1939).W podanej ogólnej liczbie ofiar znajduj si take zamordowaniydzi i Ukraicy. Chodzi tylko o osoby, które zginły w zwizku z mordamina Polakach, razem z Polakami, w ich obronie, odmawiajc udziałuw zbrodni, pomagajc Polakom lub ukrywani przez Polaków (ydzi). Informacjete dotycz 57 ydów i 149 Ukraiców.(...) Naley stale pamita, e podawane tu informacje liczbowe nies ostateczne, badania trwaj, pozwalaj uwiarygodni coraz to nowefakty. (...)Przytoczone tutaj fakty uzasadniaj tez, e akcja depolonizacyjnamiała charakter fizycznej likwidacji ludnoci polskiej. W tym kontekciewinno si przywoływa pojcie ludobójstwa, które rozumiemy jako planowi totaln eksterminacj okrelonej grupy ludzi.(...) Ludobójstwo zawsze jest zabijaniem ludzi nie za to co zrobili,lecz za to kim s.(...)* * *W konkluzji trzeba wyranie powiedzie: czy zamordowano w woj.tarnopolskim 40,5 tys. osób (jak szacuje Cz. E. Blicharski), czy 14,6 tys.(jak zeznali wiadkowie), czy te 8 tysicy (według dra R. Kotarby) - byłoto – barbarzyskie ludobójstwo Polaków dokonane przez Ukraicówz OUN i UPA oraz innych nacjonalistycznych formacji, które do tejpory nie zostało potpione, nawet w Polsce.Ja – naoczny wiadek zbrodni, pragn w zbliajc si 60-t ichRocznic złoy t skromn ksik hołd – pomordowanym, poparzo-11 Póniejsze informacje wiadków pozwoliły mi zwikszy t liczb w naszym województwiedo 38 ksiy i tak liczb podałem na poprzednich stronach. (WK).

105nym i okaleczonym Ofiarom, oraz tym Wszystkim, którzy wyrwani z korzeniamiz rodzinnych gniazd, zostali zranieni psychicznie na całe ycie.Wyraam równie uznanie młodziey – członkom Samoobrony,którzy dzielnie bronili polskich wsi i zagród przed bandami UPA, płaccza to niekiedy mczesk mierci.Składam take hołd tym Ukraicom, którzy z naraeniem yciawłasnego i rodziny udzielali Polakom schronienia, pomocy i ostrzegali ichprzed grocym niebezpieczestwem.Chc wierzy, e pastwowe władze Polski i Ukrainy, oraz władzekocielne i cerkiewne przerw wreszcie to niezdrowe milczenie i upamitniwe właciwy sposób te wielotysiczne Ofiary na KresachWschodnich II RP – Wołynia i Małopolski Wschodniej.Na koniec za tym wszystkim, którzy uwaaj, e naley zostawiw spokoju zasklepione rany odpowiem słowami Stefana eromskiego:Trzeba rozdrapywa rany przeszłoci, aby nie zarosły błon podło-ci.

106LUDOBÓJSTWO I CZYSTKI ETNICZNEEKSTERMINACJA LUDNOCI POLSKIEJw woj. tarnopolskim w latach 1939–1945(Mapy powiatów zamieszczonew czasopimie “Na Rubiey”)POWIAT BORSZCZÓWPOWIAT BRODYPOWIAT BRZE ANYPOWIAT BUCZACZPOWIAT CZORTKÓWPOWIAT KAMIONKA STRUMIŁOWAPOWIAT KOPYCZYCEPOWIAT PODHAJCEPOWIAT PRZEMYLANYPOWIAT RADZIECHÓW

107POWIAT SKAŁATPOWIAT TARNOPOLPOWIAT TREMBOWLAPOWIAT ZALESZCZYKIPOWIAT ZBARAPOWIAT ZBORÓWPOWIAT ZŁOCZÓWILUSTRACJESŁOWO O AUTORZEWładysaw Kubów urodził si w Berezowicy Małej koło Zbaraa, naPodolu. Po ukoczeniu szkoły powszechnej, dokształcał si w Hufcu“Strzelczyków” i Zespole Przysposobienia Rolniczego, pracujc w gospodarstwierolnym rodziców.W czasie okupacji sowieckiej i niemieckiej działał w Ruchu Oporu –AK i Samoobronie przed bandami UPA.Przeył masowy mord, dokonany przez banderowców w lutym1944 r. na ludnoci polskiej, w rodzinnej wsi.W kwietniu 1944 r. powołany został do wojska. Przeszedł szlak bojowyWojska Polskiego i brał czynny udział w operacji berliskiej.Wród odznacze wojskowych i pastwowych posiada medal “Zaudział w walkach o Berlin”. Jest take kawalerem orderu “Polonia Restiruta”oraz “Orderu Wdzicznoci Społecznej”.Po zdemobilizowaniu został osiedlony na poniemieckim gospodarstwierolnym w Sonicy w woj. poznaskim. Pracujc na roli, kierował

108Gminnym Orodkiem Przysposobienia Rolniczego i Wojskowego w Dobrzycypow. Krotoszyn.W kocu lat 40-tych skierowany został na studia do Poznania. Poukoczeniu szkoły redniej wstpił na Wydział Rolniczo-Leny Uniwersytetuim. Adama Mickiewicza.Po ukoczeniu studiów rolniczych podjł dalsz nauk na WydzialeInynieryjno-Ekonomicznym Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiegow Warszawie.Pracował w rónych instytucjach zwizanych ze wsi i rolnictwem.W roku 1982 przeszedł na emerytur.Jest autorem nastpujcych publikacji:- Polacy i Ukraicy w Berezowicy Małej koło Zbaraa. (Wyd. I –1992, wyd, II 1994 r.),- Polacy i Ukraicy na Podolu – 1997 r.- Publikacje Podolskie – 1999 r.- Dominikanin spod Zbaraa – 2000 r.- Zbrodnia OUN-UPA w Berezowicy Małej koło Zbaraa – 2001 r.- Mieczysław M. Mieszko spod Zbaraa – kapłan i społecznik –2002 r.- Terroryzm na Podolu – 2003 r.BIBLIOGRAFIA1. A. Ajnenkiel: Polityka Polski w stosunku do Ukraiców w okresiemidzywojennym. Wybrane problemy. Polska –Ukraina , Trudne pytania. T. 1-2. Warszawa 1998 r.2. J. Białows: Wspomnienia z Ihrowicy na Podolu. (Banderowskarze ludnoci polskiej w Wigili 1944 roku). Wyd. 1977r.3. Cz. E. Blicharski: Petruniu ne ubywaj mene! Miscelanea TarnopolskieT. V. Biskupice 1998 r.4. P. Eberhardt: Przemiany narodowociowe na Ukrainie XX wieku.Warszwa 1994 r.5. J. Kanas: Podolskie Korzenie. Lublin 2000 r.6. T. Kunzek: Podole. Przedwojenne wydawnictwo Ministerstwa Komunikacji– bez roku wydania.7. A. Korman: Ukraiska Powstacza Armia na terenie II Rzeczypospoliteji jej stosunek do ludnoci polskiej. “Na Rubie-y” nr 35/1999 r. Wrocław.8. R. Kotarba: Zbrodnie nacjonalistów ukraiskich na ludnoci polskiejw woj. tarnopolskim w latach 1939-1945. Próba bilan-

109su. Polska-Ukraina. Trudne pytania. T. 6. “Karta” 2000r.9. M. Kozłowski: Zapomniana wojna, (Walki o Lwów i GalicjWschodni 1918-1919). Bydgoszcz 1999 r.10. W. Kubów: Zbrodnia UPA w Berezowicy Małej koło Zbaraa. Wyd.II Warszawa 2002 r.11. W. Kubów: Polacy i Ukraicy na Podolu. Wrocław 1997 r.12. Literatura Ukraiska – Wypisy. PWN, Warszawa 1962 r.13. W. Masłowkyj: Z kym i proty koho wojuwały ukrajiki nacjonalistyw roky Druhoji witowoji wijny. Moskwa 1999 r.14. S. Orgelbrand: Encyklopedia Powszechna. T IV. Warszawa 1901 r.15. W. Poliszczuk: Gorzka prawda. Zbrodniczo OUN-UPA. (SpowiedUkraica). Toronto-Warszawa-Kijów 1997 r.16. W. Poliszczuk: Dowody zbrodni OUN-UPA Toronto 2002 r.17. W. Serczyk: Historia Ukrainy. Wyd. II. Wrocław-Warszawa-Kraków.1990 r.18. S. Srokowski: Jak lud polski wchodził w Polsk. Tarnopol, 1928 r.19. A. B. Szczeniak i W. Z. Szota: Droga do nikd. Warszawa 1973 r.20. J. J. Szewczyski: Nasze Kopyczyce. Malbork 1995 r.21. I. Winnyczenko : Ukrajina 1920-1980. Deportaciji, Zasłanija, Wysłannia.Kyjiw 1994 r.22. Wiele numerów czasopisma historyczno-publicystycznego “Na Rubiey”Wrocław.

110SPIS TRECIPrzedmowa o. prof. Mieczysław A. Krpiec......................................... 3Od autora............................................................................................ 5Podole – czasy minione ...................................................................... 8Podział Podola.................................................................................... 9Podole Zachodnie ............................................................................. 11Ruchy narodowociowe .................................................................... 11Polskie odrodzenie............................................................................ 14Pierwsza wojna wiatowa.................................................................. 18Terror nacjonalistów ukraiskich w Polsce Niepodległej.................... 21Druga wojna wiatowa i okupacja ..................................................... 26Nazwiska pomordowanych osób w poszczególnych powiatach ........ 30Borszczów .......................................................................... 30Brody .................................................................................. 35Brzeany............................................................................. 43Buczacz.............................................................................. 48Czortków............................................................................. 54Kamionka Strumiłowa ......................................................... 59Kopyczyce ........................................................................ 61Podhajce............................................................................. 68Przemylany ....................................................................... 72Radziechów........................................................................ 75Skałat ................................................................................. 76Tarnopol ............................................................................. 79Trembowla.......................................................................... 84Zaleszczyki ........................................................................ 86Zbara ................................................................................ 92Zborów................................................................................ 94Złoczów .............................................................................. 97Zamordowani ksia ....................................................................... 100Sposoby i metody mordowania Polaków przez ludobójcówz OUN-UPA....... ............................................................... 101Próba bilansu.................................................................................. 102Mapy powiatów ............................................................................... 106Ilustracje 139Słowo o Autorze.............................................................................. 107Bibliografia ...................................................................................... 108